M' m

j • , •' 7

• : J V^hIi

* ; fl

5 1

pKljS

*im7, ' -4

Vx/ «-'v ‘ *’ j

- f

- , ^ ~

j l L ( M- y\ U z, L\
^ t^-CLt u-v M ?■ }

J '

» 1
0 Ymj

£.. ( l f w.4 tvj 5 < C <-m^ <3tH/> a V 4o<rtU. vbO t-x ( A* » ^

i»

r i* 7

^ ct*Uyi fc V wx *lv. ^ f WU i 1. Wun v: »*•*

* ( / 6“ / 3

■ ^uj./vwi f 4* 0. ! *J nAM vvi ■ ‘tr LaxL A oq<1* j.

>■ ®. ' * ‘

» ^ .{

. V-..t. #- * >. l~- fX (f 4 i i • tKS

s>fc.

%e

. t* * Tirv* i"*

S&j, - fv-v a rv.^vU-^. , .

Iv.Xiy t IU(| K* tU*Uxv l y.u-tvv k.|4xv |iM4f f^=Uti
, v- X'-' -r' ■ ' f1 ^ aAw at* «<v***^ >

4^W ?> ’ . .. ,.;. .. ' C

■<# *

* *.

VI

„ >1 S ■ V , ! .-

'-- .« y

*<

•k ^ -V -V 0> /) ■ A

■ VV $X v v V- > i *• v cA.A-v - V V

/

:

'.• • .. ..

3r £

A' C 7777 / *

t% r* 1 *’ 7#’/* = >/ hbi« €t. >H,

(r -O lr ol i £h-t „ c>fjt 7 /

r- , f Lv «■***

& i*

.,'V ■

~rv^

p ** ^ ■ v f<Ms t •fV. ra v ■■■' 3 o a. i -th \% Vioofo
\-9tis- CXCIUI o ccu^rrs \r\ v<v*xVur* , " ? ^

a^xr) fv6i{- \ A S\^AC(htAff *’ U " U)W°ffl if Slnouli bi

9 *

* *

»

f

I

I

v ■

’• V

-

A’’"* 17

C-.

c t> r» a^,. v %

<

A

■) :,a \)

/

■ . i

- ■

A

A’ ( i ■ ;

1f*»{

* *- «rVf y

ffir C

1 SHi '

*

% 1

rrrvij.aprilTimis fign

radro a&enedi

'I4&vwc<rnm.

77-us/i.

,, ctoWe.phv

V . ncoemen L

4 7:1

datio jee redditi. *a

Alexander Benedi<5us(phyficus Vcronenfis Clariflimisciuibus fuis.Sa.perpetuam.D,

Audandi funt Ciues preeftantiffimi omnestqui.C.PIinii Secundi Veronenfis auroris cete*
bratififimi de naturali hiftoria uoluminaifoccudiffimu latina? linguae opus a notabili foedi'
rare operofius uedicare nodefinut.Quadoqdebello^ diuturna iniuria tata fludio^i ruina
italia toties uaftata cladibus:fecuta eft. Ex qua litteraru (trage pniciofiffima degemuere hi
toto orbe bona^ artiu ftudia»Sed maiori da'no haecdiuinauolumina bella jfeftauerelQuo
nia multa^ dtfciplina^: mira cotineat eruditione. Hac culpa aetate noftra quu refipifcere in/
genia caepiilentireftituere conati funt Merula alexadrinus noftert& Hermolaus Barbarusjq in hoc plinia/
no magonio diu uerfari funt:Nos quogi conatus nros in iis pfertimiq ad medicos effectus ptinet: offendi/
mus.Maxfa, n.pars e:Si peipuu naturae opusjoccultu diuinitatis capax:ex quo nullu fe audtore t repiri pofi-
fit maius.Iuftafuit ro:ut de naturae roneimedicinaeq? effectibus libros phyficus quocp recognofceret : mu
lia.n.ulceru pfa/hapimuKde qbtjs m^cwudiciu fit ueftruiq meu.Relidta fut 6t pmlraqdeiq^dcicatrice ha^
dtenus pducer<$iemp poruit.Subterfugere 8£ alia ipjre|Toris idifigeria prermiflaSed multo maior culpa ue
teijc librario^ faittquo^ ignairia itrafcribedondies multu degenerate forte res litteraria ruina in igete tra>
xittunde crimina pene ifinira uifunfmnde rudes pleraeq? frerpratioeswcilleghimee in eruditiffimi conrex
tus adoptione ppera recepta ftmnquas ueluti fuppofiticias a familia nri ciuis-abdicauimus maieftate tanti
auCtoris fuggillarcs.Ex iis caufis tata iter codices diffidetia orta efhut alterfqd raru eft)bG altero cogruat*
T res uerfus cotinuosfut obuer unu lfcitiae exeplu affera)diuinae illi pfarioi ireriectos in officina lprefToria
Jo.Spprae prioris artificis:^ in aliis uetuftis codicibustquos uidemusiad coargueda librario^ prioris faecu
li ignauiajuidere uoletibu^eftfacile*Piget uerba icodita referrerfed alia qqogp cor rumpedi occafio occurrit
peftilesjin uetuftis«n«codicibus:qrarioreshebanf:lfae fitu collapfaeiuel tineai^ morfibus adeptae librariis
uaria leCtioneifalfa faepe coieCtura oftederuaexqbus lprefla uolumia origine hdere;Quorfum haec Ciues
dariffimiYAliena ut rade culpa reregaf:& nead tifi auctore danadu tor faeculiscelebratu qda fcioli obgarri
ant.No deterruere Hermolai iu4iciut& quoruda medico^: ftudia:ridiculac 8i uerbo^t iterptatioesifenfus
iterruptitdimidiata:atq? diftraCta uerbarita ut in fenfu plura defiderari uideanfjex qbus multa collatis par
tim uetuftis codicibus ptim difcuffis auctoribustad quos faepius legetes relegatiad uera certaq? lectione re
dadta funnin gbuspTm elaborafle ^fitcortreliqua q fupfuntifequetibus nos igennsiq fcimus idies ,pficere
relinqmus.ut de fuis pariter mentis exultettut cofpeCta opis repumicatioetdepofita librarioru fcabricia:fe/
ques aetas ex toro exhilaref:& gaudia pliniani manes pariter fentiar*Errores q in cofefTo funt:quaru potui/
musjemedauimus.cactera uariis ledtioibus pro aioru diuerfitateobtulimus.Sed qs pot oium defyderns fi
tiffacereiquadogde in taro ope:tang? uarioariolari temera riil fit 'Nec animi humaieft in tata reru caligfe
ofa ,puidere.Expeiftac alii fua iuenta uiderejminimo fuccefu cauillatioe danaturuQuot.n.fgenia totide pa
riter de alienis laboribus fa:uid res ifldices in danadopuerfa & pcaci fiepe natufaduuetutis perenes labores
cmitrimusjquosacetrimi pfiae meae exiftimatores pefitabutjaequius tameTifecudae uenetx ipreffiois co/
dices cu his coferetcotinifatis leCtioibus:quos(haud dubito)camgatior& reddet:^ lituris frequetibus ci'
catricofos» At quonia Pliniu ueftru Ciues pftitiffimi Hermolaus Barbarus Iarinae linguaeornametu facit
6C unicu eruditiois pfidiu:em inetiffi mu quocp auctoreifed eunde non puduit iniuriofis iCtibus uerberare
uel iniufletficut qda ex noftris medicis laruas ad pugna irrita euocates«No poffum mihi teperare: quo mi'
nus hos accufemfq trafcnberiu errata in tantu auCtore traftulerint:que de natura reru oraculu cuftodiedu:
& uenerndu hemusdacii unicu gfugiu:fine quo res litteraria cofiftere nequeaticofterqj idoCtu qucq?:ineru
Laus pii diruqi haberi:cui Plinius no fapiatdn uetuftis»n»qbufda codicibus (Saepius.nud occurrit)gra!ce : an barba'
nii reloquafrin dubio fit.Vbi uerfus itegros addi:demi:imutariueuidemus:qd<3C fitus uit:o:& librariole cui
pa euenifie certu eft. Ad auctore tame qda trafferut minus q par fi t pud£ter:Exep!u unu igentis licetiac affe
ra deeraiq medicos nonullos ad calunia tanti auctoris mitauinin qua Pliniu errafie no dubitat cu Hermo
lao Barbaro;Arbitranf«n*era&!oliuab ipfoau6torefeparim defcribitfedfalfocodicis errore maifefto lib,
xviii.In quo era tm defininficut iter medicos effedtus hoc eft lib.xxiuLolii remedia uires dutaxatdenar/
rar.Triticu fimili mo no era legedu eft : fed herba:ex uetultiffimo codice ac Theophrafto li.viii.Quoniam
enata herba triricu ftragulat:de qua in eode libmbi nili in aegypto metio habef: Nec terra inqt ipfa herbas
gignit : q triricu necardte rucatio cu feges in 3rticulo efteuulfis futilibus herbis«De faba ite runcari inqt no
geflitiqm eufeit herbas. Ite ficcitas coercet herbastherba.n.circuligado tricicu di eius radices enecat. In me
doffs pariter codicibus hoc mo legif.Era no nuq in macro folotubi deateranofupiori fit metiombi no era
fed ea legedu eft.Sed auitor hispadtisrdeera mox fic fcipit.Ers granu minimue.Hacunica defenfioe mul
toj^ frepeftiuu dagore fedauimus.Et ciuc ueftru ab fgenti calunia abfolutu rcttulimusiut de caetero dilige
tiusplegere Si difeutere taruaudtorepdifdc.HermoIaus quoq? nr cefura 8i ipfedignus eft:& igratiaipoe/
na danadusrqcu liberarioru ignauiaaccufat;Pliniu fubidedanancuius labores i coferedis uetuftis uolumi
nibus laudo:fed iudiciu n5 femp pboiQuoma f pluribus Pliniu fmeritoaccufauitiHuius errores quofda
fumarim attigiffe n5 fit alieniijquos itetiori afoinifi in aliis occupatus eem in fine operis largius fubrexere/
mus:&! fi haud ignorcud apd alios gfamrapud nonullos offenfione hfe.De folis lun.T^ ac terree magnitu/
dine.Oe nili origiennq nimia luuadidiligctiauerfuno fineaudtoris iniuriadecurrauir.DeepiglofTetarte/
ria Si gula.De acetabulis f polypo: ,p cirrisjqs cotyledoas uocam^. De acerario &i oxybapho mcfura.De ce
dro uero duce Lucao 8i Marcialc cedrimfqi mefis errore maifefto ducifmbi citru fcnbere tibiqi tradit. De
fiftulis duxatisiSs: de brafficx gener1b9.De agarico ,p radice.De Rhano Si Sifamo.Dc Afpalatho frutice in

qyo Plinia meptc aeCufattqni afp^altu.i.bifumcfcri^feritmofs uicmifate * Na librarius ipfe pro afpalatho
afpalrhu fcripnttqcf bitume iterpratus cjalccr uero bitume i cotcxtu recepit:qs haec n5 uidetfD£fornogrs
co (iue ficilia a ficiliedo dicla:ille fi licia tradit.De Iupino:& de aconito<De urfis 3C colote»& pico martio pre
rimus*Deericet& Tamarice.Deouis 8C la<3ecamelai^De lacerte cruribus.De uefpis ferpetes uefcencibus*
De uua in doliis feruada«De oleo exgramie & urrica.De Alexadrtnis ficis.De herba q fraga fert.De cynara
De uillis p qbus iullos pofuit nucametis fimilesjDe puicis dulciorib9 aduerfus Theophraflu fentit.De h y/
Ilriomins ueneis.De fcylla cofuta.De germie punici mali;qd' rhicinus no cytinus dicedu fit.De graueole
tia alla^tipe fellai^ fcribere docet.De Iy fi machrs flore uulgato purpureomo aureo ut tradit ex diofcoride*
Caucucafligat p anabafi.Pro ambiifliSarbuflis fcribit.De Iadlibus male fecit ubi TheodoRj gaza iepteco
f ra anatomice nr am excufar.De huano fanguie hauflo.Eie&us capillus calculo adalligat^.De chamsleote
defecratotgalliaceos no attigi a uulpibus.De Myrmetio phalagio.De Bromo & aueaii quo 8C medici prio
res oberrat:# qbus grylli 8C tryxalis exeplo defendimus.De fucco cochlea^ ad irrita depelleda • Furuculis
admixtu refinsexrrahimlle exterit:fcribit«Marmoris gloris iheres ille glareae magis probat.Desrugine
oris gingiuaru^ exulceratioerextuberatione fcribi afferinite gyneconiti #poIygyneco corrupte legendu
fradittqm paulo ifra imago iqtattics plebis:Strums quogjtiqtfutadenes.cu flrumae fadenis nafcaf: neqp
f oibus.De Nardo q cupfn odore het.De hyathina & hyacithia.Gouulfa & fpafm ataride ee arbitraf Plinii
uerbisiqn illigatos fenfuscouulfioes ffcite uocauerit:Qrn prius alliganf fefus deide mebra couellut nec id
fp galeilnia* Argemata 6C albugies ide ee falfo putauit:Pro ifchiadicis exilietib9 fpaflicos mutauit. Era no/
nucj i macro folo ubi theophraflu corra feipm i te fle adducit. De attritis corpisptib^o ueref Hermolaus
paribus nouo i eo audtore uerbo utircu alibi torperes inqt Plinius ptes corroborati foemina^j ptibus fub
ueniti prinetes ptes iungerej^pudedis i uerbis cotinetiffimusau&or utifaquo de fefu mirabili; nouer
boije nouitate decerniftcafbgat alia multa fubide nec cefTat:q uerbofius pfequeda no fut:q tn ipe emedata
fuenit i fcda ueneta impflioetut erroni name^ augeat: Alia ite quoda reifc fucceflu licentiofius imutat: aut
demitifefus audloris uexatioe no dubia. Errauit i primis Hermolaus qn qde cotumaciter Pliniu nouoco/
tnefem facit:inani coieclura du£lus:cu i qda uetuili codicis lfcriptioe Pli.nouocomefe uidifle familiarib^
didlareti ipfe i iis uoluinibus librario#» carnificina cernere fatpe ^fiteref 18C pferti cu iter eruditos certef:
Titus an Domitianus fuifleticui dicatu fit hoc opustde qbus pTm abigifi nonullos quoqt de state Plinii
falfa tepore fupputatioe dceptosjo: iunioris nepotis fimilitudfe errafiecoflater affirmaret. At ego fepofito
pris oi affeclutqd fuo de feipo teflimoio darius:duobus locis (utita dica) coferru m iarisjex ipfa pfatioe: 8C
ubi mamurra a Catullo pfcifTu refert:CatulIus poeta Veronefis coterraeus meus ; His uerbis fe Vercnefe
& Catulli coterraneu facit.Qui cu de Virgilio metione facit:necmatuanu:necconterraneuappellat* Ide de
•T.L.aiaduertius.Caflrefi pterea uerbo haud fepte ufus e grsca imitarioe.PolIux naq? ad comodu Csfare
ita refert.7ToAiTHa«o2.^ ouiXTroAiTftcr.ou AoKiuov*|i8ATiov2.ctcrTod'.87TiX(»pioc3,.Hi3iE2.at7tocf «oo-o^u
Aoo*. loocyEvH^.To leaycvtcr.KothotvTiysvHcr.eOTEAsi.TayaAE.fbEATiov ocuToyetos.Ex quo apparet no la
tine cociue dici potuiflejficut apud grscos negp ctojuttoAitho* itapiterab iis.tf uToxecsv a nris coterraneu
dici debuifle: At qm cogerronejaut cocerrone dici maluerit nonullitpuerfi e ai id excogitaflernec memine
rint audlore ipm i uerbis ubigj cotinetiffimu.Demiranf alii qd* Plin.i uerons metioe nuq fua appcllaue/
rioq pirer de como redarguedifur;Incomefiiqt agro iuxtalarid lacu fons Iargi'9 horis fingulis fp itume/
fdttac refiditrite de lapide:q i uafa tornaf cibaria i fyphnorqd' i comefi iqt:Italis Iapide accider fcim us»De
aq q nobilitauit cornuti Italia cu ferraria metella i iis locis no finnLiui.na^ & alii audlores piae id obferua
uere. Secudo^ pterea familia ex urbe ura ortu h?t:que getilicia fepulchra idicat pluriatEt fi aliq eiufde fa/
mi! is moumera i qbufda Italis locis cernanfrq Veroa originecerta huere:Qd ut id oibus coflarettMonu
metu ipfe paretibus certiffimu teflimoniu pofleris Veros reliqtrqd logo rpe defoflu i uia publica ucbis ex
ifperato extulinquo tpeeade diuina uolumia emicueremt furdu quoqt marmor ia diu obrututobfliatis et
ais certa fide faceret:ab altero latere laceratu i ea Iraru fierilitaretmaiori tame teflimoiotq fi itegru no fine l'
nidis allatratis fufpirioefuffodiiTet:Cu it€ Pli.AIuififymbriuttanu^ iter ciboru obledlameta;rapiciu:ouo
tu idice:flramd:re{le:Palmula:Pituita:igue morbo^generatmulragi alia fimilia q nota fubide uobis omit
to faflidio pcensri uernaculaihoc e ueflrari ligua loqf.Qus malu igit quoruda demetia etuc eo iuito no-
uocornefem faciat:q i comefi agro hofpitari nefdtmec plane uultjqnimo ipfe fefe roanu fenatore facit lib«
xxxiiunullofq? oino annulos maior ps getiu hoium<j:et q fub ipio nro degu tthodie heat:&t i eode ut ,pda
tur annis qbuf^ forte reges fingulos e fubiedlis iugere ad curru folitosificq) triuphare:& nos fecimus q po
Cleri fabulofa arbitranf.Csfar q poflea didlatonS^.xxxvi.ue^ 8C ad urbis nrs miracula trafire coueit:Ma'
gna i reip.urs gloria ea uerba recefuimus.qm ciuis ur ipatoria maieflate ernu dignus in toga hitus fit: Sed
huc dudu pr is reflirutumobili &C antiqori hofpitio fufcepiflist& flatua publicaflis.Pro Plinio hac defenfio
re nram cotra mordaces quofda:&: opis recognitione laboriofiflimatqlifcuq? fit pr is dicauimustQua ge/
giiali forte pdariffima & foecuda igenia in oi difapIfnaK genere extulifle norunt oesmmitto militare dnci/
pl:na:in ciplurimi claruererhoc citra fufpitionecaptadsgfs dixerimtln iis emedatioibus fi qd m^dofum
pter ipreflo^: ulcufcula:iueneritis bona uenia ad publica utilitate emendabitistut latialis litteratura uobis
agere gratias pariter poflit; Valete in perpetuu ciues.Ex Venetiis.M.CCCCCVII.Kalendas Ianuariu

OPERI SVPREMA MANVS IMPOSITA ANN« GRATIAE *M,D,XIII.
LEONARDI LAVREDANI PRINCIPATVS ANNO,Xf

INIVS
CVNDVS

AYGVR
fLCIVIAI

R I

«BI PATRI

MAE MATRI

ARC ELIAE

Qjiintii Aemifiani Cimbriaci Poe*Ad*GPlinium Secudum Veroiic/em ettcomia/Hcos*

Verona: decustSC domus fecundae
Plinii gloriaicognitumq* lumen
Ingens hiftoria: perennioris*

Q^uis te fic nitidum manu expolia uitf
DtxflaCluppitcr) X fcientiori
Vel per fe aonidas (equi fororesf
Vt qui tam fueras lacer retonfus:

Nunc fis integer jelegans fubinde
Mu farum faccr agnitus iacerdos
Sic poffis merito omnibus placere
Exutus fcabiem librariorumf
Pianti ingenio eruditioni
Et digno cythara mei catulli
Tandem Ium mihi reeditusimearqj
Affcrtus patriae uctuftiorij

uam nercifces Athefis remugit um
dis

Me comi licet arbitrantur ortum
Q^uod fi plus fidei infidens requiris:

Veronam pctitojX uideto faxum:

Sacris quod pofui o ilibus parentum
Tunc dices tripodas tibi locutos*

Sic phoenix arabes apud fabaeos:

Cum longe exuerit /itum fenedx: <

Eoas uolitat nouus per oras:

Sic olim coluber grauatus annis
Squammas exuuiis nouat repoftis*

Ergo me legito aure uellicata:

Sic tc caftalios iuuat liquores
Velanos bibere: X nouare carmen
Podtum flevere barbitonmcl ipfam
Naturae hiftoriam uidere ad unguem*

TtAocr

teAoct

CPLINIVS TACITO SVO

Etls at tibi auunculi mei exitum fcribam : quo uerius tradere pofleris poffis « Gratias ago»
Nam uideo morti eiustfi celebreturaterimmorralem gloriam eflepropofitam * Quamuis
enim pa!cherrimarumdadeterrarum:utpopuli:ururbes : memorabili cafu qtian femper
uicturus occide ririquauis ipfe plurima fcripferittplura tamen perpetuitati eius fcriptorum
morum aeternitas addet.Equidem beatos puto quibus deorum munere datum eft; autfa/
cerefcribenda:aut (cribere legenda.Beatiffimos uero quibus utrunqi • Horum in numero

auunculus meus QC fuis libris 6C tuis erit»Quo libentius fufcipio depofcoetiam quod iniungis»Erat mifle/
nirclaflemcp imperio praefens regebatux.Kal.hora fere.vii.mater mea indicar ei:apparere nubem mufira-
ta & magnimdine & lpcae.Vfus iilc fole:mox frigidatguftauerat iacens‘.ftudebatq?;Popofcir foleast Afcen/
ditq? locum ex quo maxime miraculum illud confpici porerar.Nubes incertum procul intuetlbus ex quo
montejuefuuium poftea fuifie cognitum eft:oriebatur.Cui as fimilitudinem & formam non alia res ma/

n niniKPvnrflTrrir.Marr* Inncnfiitrm rrnnrr»flaM inalrnm niiiKnlM^tvi rimic Aif£nnA*l>-)nir C "

battcandida inrerdumtinterdum fordida 6C maculofajprout terram cinereue fuftuIerar.Magnum id pro/
piufqi nofcendum ut eruditifiimo uiro uifum.Iubet liburnicam aptari. Mihi fi uenireuna uellem facit co
piam.Refpondi (ludere me malle;& forte ipfe quod fcriberem dederat. Egrediebatur domotaccepit codi/
cillostretinaeencafii imminenrepericulo cxterritazjNam uillaeius fubiacebarinec ulla nifi nauibus fugaru t
fe tanto difcrimini enperetjorabar» Vertit ille cofiliumt<3<: quod ftudiofo animo ichoauerat: obit maximo*
Deducit quadri remesiafcendit ipfetnon retinae modo.Sed multis (erat enim frequens amoenitas orae)La/
turus auxilium properat. Alii territi fugi u t, Redlum ipfecurfum redtaqj gubernacula in periculum tenet,
Adeofolutus metujut omnes illius mali morusjomnis figuras:ut deprehenderat oculis: dictaret ( enota.-
ret.hm nauibus cinis inciderartquo propius accederecrcalidior 3C denfior.Iam pumices etiam nigri ambu
fti<j 8t fradti igne lapides.Iam uadum fubitum ruinag» montisjlittora obflantia.Cundtanti paulum:an re »
tro fle&eretjmox gubernatori ut ita faceret monenti ♦ Fortes inquit fortuaiuuat.Pomponianum pete:fta '
biiserarrdirimlt finu medio, Nam cenfim circumadhs turbatifq? littoribus maxima re infunditur, ibiqq
nondum periculo appropinquante confpicuotamen:& cum crefceret proximo farcinas contulerar inna/
uisartusfuzetficontraiiusuentus reredifler.Quotuncauunculus meus fccundiffimo inueflus comple/
dtirur trepiaanrem;cofolatur;hortatur:utqj timorem eius fua fecuritate lenirendeferri in balneum iubet:
lotusaccubancaenatatqj hilaris:autquodeftaequemagnutn fimilis hilariiinterim euefuuio monte pluri
bus locis latifil me flammae atcp incendia relucebanttquorum fulgur 2>C claritas tenebras noftis excipiebar.
Ille agreftium trepidatione ignis relictos defertafq? uillas per folitudinem ardere in remedium formidinis
dictebat.Tuncfe quieti dedir.& quieuituerifTimoequidem fomno.Nam meatus animae qui illi propter
amplitudinem corporis grauior dC fonanrior erariab iis qui limini obuerfabantur:audiebarur. Sed area ex
qua diaeta adibatunita iam cinere mixtifqp pumicibus oppleca furrexerat:ut fi logior in cubiculo mora ef/
fetiexitus negaretur.Exciratus procedit:fe^p Pomponiano cseterifcp qui peruigilarat reddit : in commune
confultanttintra tefla ne fubfiftanttan in aperto uagentur:Nam crebris uaftifrp tremoribus tedta nutabat;
& quafi emota fedibus fuistnunc huanunc illucabireiaut referri uidebantur * Sub dio rurfus : qq leuium
exeforum^ pumicum cafus metuebatunquod tamen malorum collatio elegit.Et apud illum quidem ra
tio rationemjapud alios rimorem timor uicit.Ccruicalia capitibus impofita linteis conftringuntur.Id mu
nimentumaduerfus incidentiafuit.Iam dies alibi illic nox omnibus nodhbus nigrior:denfiorg?:quam ta/
men faces multae uariaqi lumina foluebant.PIacurt egredi in littus ex proximo afpicere & quid iam ma
re admitteret quod adhuc uaftum 8C aduerfum permanebat : ibi fuper abie&um linteum recubans femel
at^iterum frigidam aquam popofcmhaufitgp.Deinde fiam mae:flammarum<jpraenuncius odor fulphu
ris alios in fugam uerrunr:excitant illum.Inmxus feruis duobus afliirrcxit:# ftatim concidit . Vt ego con/
ie&o craffiore caligine fpirituobilrti<3:o:claufoqi ftomachorqui illi natura inualidus & anguftus 8C freque
ter interaeftuanserar. Vbi dies redditus is ab eo quem nouiflime uiderat tertiusicorpus inuetum integru:
illaefunr.opcrrumcp ut fuerat indutus . Habitus corporis quiefcenti fimilior q defun&o • Interim mifleni
ego & mater. Sed nihil ad hiftoriam.Nec tu aliad quam de exitu eius fcire uoluiftuFinem ergo facia • Vnu
adiiciamtomnia ea quibus interfueram:quaeq? ftatirmcum maxime uera memoratur:audieram uera per/
fecutumttu potiffimum excerpes. Aliud eft enim epiftolamjaliud hiftoriam: aliud amico t aliud omnibus

fcnbere*

VALE»

aa iit

Vel Dcv
minio

Vel ma

ximo

Vel obi

ter mo'

liam

Vel uer

naculis

Vel fa

mulis

VFexeas

Vel ut

noftra

extant

Vel triu

pbale

ceforiu

iusttu

Textum

Vel facu

diae

Velma/
nium
Veliae
niu con
giurn
uel leiiu
congru
Vel in/
deptis

Ve! apd
cas mi

rabiles
Xd ex/

petet

CAII. PLINII SECVNDI VERONENSIS NATVRALIS HISTORIAE LIBER PRIMVS,

OPIinius Secundus Veronenfis*T*Vefpafiano fuo Salutem* PRAEFATIO#

IBROS NATVRAIis h U
florite nouitium camoenis

quiritiu tuoruopus natum
apud me proxima foetura:
licetiore epiflola narrare c<5
dirui tibi iucundiffimelm
perator**Sir«n.ha:c tui prae/
Tatio ueriffima: dum rnaxiV
mo cofenefcit I patre * Nagj
tu folebas putare ee aliquid
meas nugas * Vt obncer mo
liar Catullu coterraneu me
uimAgnofcis 8C hoccaftrenfe uerbu.llle*n«(ut fcis)pmu
tatis prioribus fyllabis duriufculu Te fecitiq uolebat exifti
mari a ueraniolis Tuis & fabulJis>Simul ut hac mea pcfu/
lantia fiattquod ,pxime no fieri quaeftus es in aha procaci
epiflola noftratut in quaeda acfta exeam « Sciant^oes q ex
aequo tecum uiuat i'periu*Triuphalis & cefonusjSexoiqj
cofuhac tribunicie poteftatis particeps: Et quod iis nobn
lius fecifludum illuci patri pariter 8C equeftri ordini prae
ftastpraefedlus prtetoni eius omniaq? haec reipu*Et nobis
quide qualis in caftrenfi cotubernipfNec quiccj mutauit in te fortunae amplitudo in iistnifi ut prodeffe ra
tunde poflessut ueHesdta^ cu caeteris in ueneratione tui pateat omnia illa.-nobis ad colendu te familiarius
audacia fola fupereft.Hanc igitur tibi imputabisi& in noflra culpa tibi ignofces.Perfricui facie: nec tamen
profecirquado alia uia occurris ingens:& logius eria fubmoues ingenii facibus. Fulgurat in nulle unquam,
nerius didh uis eloquetireitribuitiat poteftatis facudia»Quato tu ore patris laudes tonas*Quato fris amas:'
Quantus in poeticaesfO magna foecundiras animuQueadmodu fratre quoqp imirareris excogitaftnSed
haec quis poflet intrepidus extimare fubiturus ingenii tui iudiciu praefertim laceffituf Neqs enim fimilis
eft coditio publicarium?& nominarim tibi dicantium.T um poffem dicereiquid ifta legis imperator i His
mili uulgo feripta funtragricolarumiopificum turbse:deniq? ftudiorum ociofis • Quid te iudice facis » Cu
hanc operam codiceremrno eras in hoc albo*Maiorem tefciebaig ut defcenfuru huc putare « Praeterea eft
quaeda publica etiaeraditoru reieftio.Vritur illa &.M*Tullius extra omnem ingenii aleam pofitus.Et qcl
miremur per aduocatum defenditurfHaecdodliffimu Perfium legere nolo.Lelium Decitnu uolo*Quod
fi hoc Luriliustqui primus codidit ftiUnafemidicendu fibi putauit* Si Cicero mutadum praefertim cu, de
republi.fcribereriquaro nos caufatiusab aliquo iudice defendimur fSed haec ego mihi nuc patrocinia ade/
mi nuncuparione*Quamplurimu refert fortiatur aliquisiudiceian eligat*Multu<£ apparatus ltereft apud
inuitatum hofpite 8C oblatum.cu apud Catone illum ambitus hoftetm&l repulfis tanq honoribus ineptis
gaudentemflagrantibus comitiis pecunias deponeret candidari* hoc Te facere pro innocetia: quod in rebus
humanis fummu eftet profitebanturrinde illa nobi!is.M*Ciceronis fufpiratio.O te faelice*M*Porci:a quo
rem improba petere nemo auderiCum tribunos appellaret* UScipio Afiaticusrinter quos erat Gracchus?
hoc atreftabaturiuel inimico iudici fe approbate po fle* Adeo fummu quifq? caufae fuae iudicem facit.-que.*
cunq? eligit: Vnde prouocatio appellattir.Te quidem in excelfiffimo humani, generis faftigio pofi tu: fum/
macloqueriasfummaerud irione praeditutreligiofeadiri etiam a falutaribusfcio.Et ideo lmmenfa praeter
caereras fubit curarutqua: tibi dicantur codigna fint* Vei$£ 6C diis lacfte ruftici multaeq? gentes fupplicat; 8C
mola tantum falfa lifant!qui'non habent thura . Nec ulli fuit uirio deos colere quoquomodo poflet*Meae
quidem temeritati accefht hoc quoq?:g> leuioris operae hos tibi dedicaui hbel!os*Nam nec ingenii funt ea
pacesrquod alioquin nobis per q mediocre erauNec admittunt exceflus aut orationesjfermones ue: aut ea.
fus mirabiles ue! euentus uariosmoalia iuainda dictuiac legentibus b!anda*Stenli materia rerum naturas
hoc eft: uita narratur«Et haec fordidiffima fui partesut plurimaru rerum aut rufticis uocabuhs aut externis
immo barbaris cum honoris praefatioe ponendis.Praeterea intereft non trita audtoribus uiasnec qua pere/
grinari animus expetftet.Nemo apud nos quidem qui attetauerir*Nemo apud graecos qui unus omnia ea
traiftaueritfnuenitur*Magn3 pars ftudiorum amoenirates quserimus,Quae uero tracteta ab aliis dicuntur
immenfae fubtilitatis obfcuris rerum tenebris pmunturtiam omnia attingenda qua: graeciVracf eyKVKAo
7tou2iEi«or uocant:& tamen ignora aut incerta ingeniis fafta* Alia uero ita multis prodita:ut in faftidiu fine
adducfta.Res ardua:uemftis nouitatem dare:nouis audoritatemmbfoktis nitoremtobfcuns luceimfafti/
ditis^rariam:dubiis fidem omnibus uero naturam:& natura: fuaeomnia:ita^etiam noaftecuris uoluifle
abunde pulchrum atqi magnificum eft.Equidem itafentio peculiarem in ftudiis caufam eoruu» eftesqui
difficultatibus uitfti utilitatem iuuandi pr^tulerut gratia: placendifidcp 6C in aliis operibus ipfe fec u<3i pro/
fiteor me mirari Lfuium audlorem celeberrimum in hiftoriarum Tuarum i quas repetit ab origine urbisi

/

' v-r

LIBER. PRIMVS

. «luodfam tioluriifne fic or ramjlam fi bi fatis gloriae qusefitu:8£ potuiflefe defincretnianimus inquies pafce
letur opere.Profefto enim populi gentium ui£loris:&: Romani nominis gloriae non fibi compofuifle illa '
ckcuit.Maius meritum effer operis amoretnon animi caufa perfeueraiTe;& hoc populo Romano praefli/
tiffe non fibi»Viginri milia rerum gnarum cura(Quoniam ut ait Domitius Pifo Thefauros oportet ee no
libros) lectione uoluminum circiter duum miliumrquorum pauca admodum fludiofi attingunt propter
fecrctum materiaetexexqiiifitis ausioribus centum;indufimus*xxxyi,uoIuminibus:adiedlis rebus pluri/
misjquas aut ignprauerant priorestaur pottea inuenerat uita.Nec dubitamus multa efle quae Si nos prate
rierinr*Homines enim fumus:& occupati ofhciisjfubficiuifip temporibus ifla curamustne quis ueflru pu
tet his ceffaijum horis.Dies uobis impendimus.Cum fomno aalitudinem computamusmel hiefolo prae/
mio contenti^ dum i fla (ut ait.M.Varro) muffitamusrpluribus horis uiuimus.Profedto enim uita uigi/
lia j»,Quibus de caufis at# difficulratibus nihil aufo ,pmitrere.Hoc ipfum tu pflas q> ad te fcribimus.Haec yej ne "
fiducia operis eftthaec indicatura.MuIta ualde preciofa.ideo uidenturjquia funt templis dicata* Nos quide
oranes:pacrem:tc fratrem# diximus opereiuflo temporum noflrorum hifloriam orfi a fine Aufidii bafi opens
fi.Vbi fireaquaeres iampridem pacla fancitur*Etalioquin flatutum erat heredi madareine quid ambitio/ hseceft*
ju dedifie uita iudicaretur,Proinde occupantibus locum faueo:& poflerisiquos fcio n obifcum decerratU/ pecj
rosificut ipjl fecimus cum prioribus, Argumerum huius ftomachi mei habebisrqin his uoluminibus au caturn
ftorumnomina praetexui ♦ Eflenim benignum(ut arbitror)& plenu ingenui pudoris fateri per quos^ro ycj ^
fecerismon ur pleri# ex his quos amgi;fecerunt»Scito enim conferentem me audio res deprehendiffe adiu pir ei -
ratiffimisi& proximis ueteres tranferiprosad uerbumtneqa nominatos*Non illa Virgiliana uirtuteiut cer iaprfde
rarent.Non Ciceroiana fimplicitateiqui in libris de repub, Platonis fe comitem profiteturdn confolatione a(^3

filiae crantorem inquit fequor» [rem Panaetium de officiis*Quae uolumina eius edifeendamo modo in ma ^ncitur
nibus habenda quottidie nofli*Obnoxii profedlo animi 8i infcelicis ingenii efl: deprehendi in furto malle: yfj •
quam mutilum reddere.Cu prrefertim fors fiat ex ufuraJnfcriptionis apud graecos mira foeliciras KHpiov ^
infcripfereiAIi ; Kepacr.cmotAoEiacr.ueliUr laciis gallinacei fperare poffis in uolumine hauflum.Iam loc.Kud OCCUD£,
vocf*5ScrvT£KToci,EyxEipi2iioi/*A£iD.<ay,zsivaKi5jov* infcriptionesipropter quas uadimonium deferi pof nj)U^ ^
fit. At cum intrauens dii dexqi q nihil in medio muenies,Noflri craffiores:antiquitatum:exemplorum ar c' faueo
tiumqtq facet ifn p i l^ubr^rioHunnVt qui ait Bibaculus eramtiSi 6ocabar,Paulo nimis aflerit. Varro i fa ue

tyris fuis niflulit Si flcxibula» Apud graecos defiit nugari Diodorus;& bibliotheces hiftoriam fuam inferi/ ^

pfit, Appion quidem grammaticus hictquem Tyberius Caefar cymbalum mundi uocabat : quoniam pu ' fter,s
blicae famae tympanum potius uideri polFenim mortalitate donaria fe fcripfitjad quos aliqua copo nebar» y£j j-
Me uero non penitet nullum fefliuiorem excogitalTe ntulum,Et ne in totum uidear graecos infedlarijcx il ^

(is nos uelimmtelligi:pingiqjconditoribiis:quosin libellis his inueniesabfolutaopera :&illa quo# qua yej ^
mirando non fatiamurrpendenti titulo infcriplifiet Vt Apelles faciebatraut Polydetusitanqua ichoata fem
pef arte 8C irn perfeCta ut contra iudiciorum uarietates fupereffet artifici regrefTus ad ueniamjuelut emen/ y . ,
daturo quicquid defideraretqr fi non efiet mterceptus.Quare plenum uerecundiae illud efhq omnia ope ^ratIO
ra tanqua.nouiffima infcripfere:8i tanqua aliquid fmgulis fato fit ademptum»T ria no amplius(ut opinor) -
abfolutae qux traduntur infcripraiille fecit:quae fuis locis reddam:quo apparuit fummam artis fecuritate " ?
au&on pIacuifie*Et ob id magna inuidia fuere omnia ea*Ego plane meis adiici pofle multa confiteor. Nec ^ .
his folistfed 8i omnibus qua: edidi» Vt obiter caueam iflos.oxiHpoo.acfTiKdia.lta enim uerius dixerim :q r

audioftoicos&diale&icos&epiculeosquogi.Namdegrammaticisfemper expeblaui parturiri aduerfus y£?
libellos:quos'de grammatica edidi,Et fu binde abortus fecere lam decem annistcum celerius etiam elepha yej c
ci pariant.Ceu uero nefeiam aduerfus Theophraflum hominem in eloquentia tantummt nomen diuinu ^ n
inde inuenerinfcripfiireeriam foeminam:6c prouerbium inde natumjfulpendio arborem eligendam. No yrperc^
queo mihi temperareiquo minus ad hoc pertinentia ipfa cenforii Catonis uerba ponam. Vt inde appareat: j . u

etiam Catoni de militari difciplina commentatitquifub Africano:immo uero fub Hanibalc dediciflet mi y ,
(itare.Et ne africanum quidem ferre potuilTetlqui imperator triumphum reportafiettparatosfuifie illos
qui obtrectatione aliena fcientiae famam fibi aucupantur.Quid enim ad tc in meo uoluminef Scio ego q pc
feripta funtifi palam proferantunmultos foreiqui uitilitigenttSed ii potiffimum quae uerae laudis exper/ y . . .
tesfunt.Eorum ego orationes fino prasterfluere.Nec Plancus illepidejqui cum diceref Afinius Pollio ora F
Ciones in eum pararetquae ab ipfo aut liberis pofl mortem Planci ederenturine refpondere poflet.Cu mor 1 P . r?
tuis inquit non nifi Iaruas luclan.Quo dicio fic repercuffit illasiut apud eruditos nihil impudentius iudi/ . 1“ j

cetur.Ergo fecuri etiatu contra uitilitigaroressquos Cato elegater ex uitiis di litigatoribus copofuit.Quid . . | -
enim illi aliud quam litiganttaut litem quxruntf Exequamur reliqua propofiti. Quia uero occupationi/ y ,®“5
bus tuisjpublico bonorparcendum erattquid fingulis contineatur librisshuic epiftolae fubiuxi . Summa# ’ ®

cura ne perlegendos eos haberesjopera dedi.Tu per hoc di aliis pradlabistne perleganr.Sed ut quif# defi/ -
derauerit aliquid id tantum quaerat:6i fciat quo loco iueniat*Hoc ante me fecit in litteris noftris Valerius ^
Soranus in libris; quo- e5sohti2iov fcripfit*

VALE,

c

CAII PLINII SECVNDI HISTORIARVM MVNDI/sMytfocr, UBRORVM OMNIVM TRl
GINTASEPTEM LIBER VNVS QVI PRIMVS*

Summatimhaceinfunt libris lingulis*

Rimo prsefatio operis ad.T.Vefpafianum Imperatorem.

Item audtorum nominatex quibus defumpftt ea quae perfequitur libris*

Sex di triginta capita rerum lingularum attingens*

_ _ Secundo de mundotelemenris di fyderibus*

Tertio primus di fecundus europae finus*

Quarto tertius europae finus.

Quinto defcribitur africa.

Sexte aliae defcriptio continetur» » •

Septimo de homine di rebus ab homine fnuentis*

Octauo terreftrium animalium genera*

Nono aquatilia*

Decimo uolucrum genera*

Vndecimoinfciflaanimalia* •

Duodecimo plantae odoratorum*

T ertiodecimo plantae arborum peregrinarum*

Quartodecimo plantae uitium.

Quintodecimo plantae arborum frugiferarum* ♦

Sextodecimo plantae arborum filueftrium*

Septimodecimo plantae fatiuarum*

Otfauodecimo natura frugum 8i cerealium: ac fludia agriculatoris*

Nonodecimo linum fpartum di hortenlia*

Vicefimo quae cibis &L medicinae in plantis farinis conueniant*

Vicefimoprimo flores 8i coronamenta*

V icefi mofecundo coronae di medicinae ex herbis* •

Vicefimotertio medicinae ex uino di arboribus urbanis*

Vicefimoquarto medicinaeexarboribus filueflribus.

Vicefimoquinto medicina: herbarum fponte nafcentium.

Vicefimofexto noui morbi di medicinae quarundam herbarum per morbos*

V icefimofeptimo herba: aliae quaedam di medicinae*

Vecefimooctauo medicinaeexhomine&animalibus magnis*

V icefi monono de medicinae ausioribus 8i medicina: ex reliquis animalibus*

T ricefimo magia:& medicinae quaedam per membra*

T ricefimoprimo medicinae ex aquatilibus.

T ricefi mofecundo reliqua ex aquatilibus*

T ricefi motertio metalla auri di argenti*

T ricefimoquarro metalla aeris di plumbi:& artifices aerarii* •

Tricefimoquinto pidhira colorefm di pi&ores.

T ricefi mofexro marmora di Iapides*

Tricf fimofeptimo gemmae*

I 'bro fecundo continetur de mundo di cac Solis motus:ST dic$i inaequalitatis ro
I leflibus di terreflribus di aeris an finitus Quare Ioui fulmina affignentur

; cap*
cap*

i«

ii*

l fit mundus 8i an unus
j De forma eius
: motu eius

Cur mundus dicatur *

De quattuor elementis
De feptem planetis
De deo

De natura fyderum errantium
De natura lunae

Defe&us folis 8i lunae 8i de no&e
Defyderum magnitudine
Quae qs mencrit in obferuatioe caelefli
De defe^ibus
De lunae motu

Erra*hnu motus di luminu canonica
Quare eade alias altioraralias lferiorauideaf c»xvi.
Catholica fyderum errantium cap* xviu

Qua: rario colores corura muret cap* xviii*

cap*

cap*

cap

cap.

cap.

cap.

cap*

cap,

cap*

cap.

cap*

cap,

cap*

in*
iiii*
. v»

vi.
vii*
viii*
ix.
» x*
xi*
xii*
xiii.
xiiii*
xv.

Libros*

Mundum.

Ha&enus.

Tertius*

Africam.

Alia*

Mundus*

Ad reliqua*
Animalium*
Sequitur
Reflant#
Animalium*
Ha&enus*
Externae*
Oleam*
Pomiferas
Natura*
Sequitur*
Syderum*
Maximum*
Jn hortis*
Complefie*
Peratta*

Ne filuae*
Ipfam.
Senfit.
Crefdt*
Dnflaerat*
Natura.
Magicas*
Aquatilium*
Ventum*
Metalla*
Proxime*
Meralloxu.
Lapidum*
Vt nihil*
cap* xix*
cap* xx*
cap* xxi*
cap* xxii*
cap* xxiii*
cap* xxiiii*

Interualla fyderum
De fyderum mufica
De mundi geometria
De repentinis fyderibus
De cometis di caeleftibus prodigiis natura:& litadC
generibus eorum cap. xxv*

Hipparchusde fyderibus p exeplahifloricajfacesi
lapades:trabes:bolides:5CchafmacaeIi* ca. xxvu

De caeli coloribus cap* xxvii*

De flamma cxli cap* xxyiii*

De coronis Ccdefhbus cap. xxix*

De circulis repentinis cap. xxx*

Pluresfoles « cap. xxxi*

Plures luna: cap. xxxii*

Dierum lux nofte cap* xxxiii*

Clypei ardentes cap. xxxiiii*

Oflentumcarii cap* xxxv*

Dedifcurfuftellanim cap. xxxvi.

TABVLA

De ftelfis aftoribus
De aere

De a? (fotis tempeffotibus
De caniculae exortu
Vis temporum anni ftatuta
de incertis tempeffotibus
de imbribus *

Quare lapides pluant
de tonitruis & fulguribus
Qua ratione echo reddatur
de uentis

Naturae & obferuationes uentb$e
Ventorum genera
de repentinis flatibus
Aliaprodigiofa genera fempeflatum
Quibus in terris fulmina non cadant
Fulguru genera 81 miracula
de obferuationibus
de fulminibus euocandis
Otholica fulgurum

Quae non feriantur fulmine „r . _

de prodigiofis pluuiis !a3e:fangume:carne:ferro:la
nadateribus coitis cap. Iviii*

de crepitu a rmo^&tubape de caelo audito ca, lix

cap* xxxvii*
cap. xxxviii*
cap* xxxix*
cap* xl*
cap* xli*
•ap» xlii.
cap* xliii*
cap* xliiii*
cap* xlv*
cap* xlvi.
cap. xlvii*
cap. xlviii*
cap* xlix*
cap* 1.
cap. Ii.
cap*
cap*
cap*
cap.
cap*
cap*

Iii.

Ilii.

liiii*

lv*

Ivi.

Ivii,

de lapidibus e caelo cadentibus
dcarcucaelefti

cap* lx*
cap* Ixf*

cap.

cap»

cap

cap.

cap,

lxiii*

Ixfiii.

Ixv.

Ixvi*

Ixvii*

cap* Ixviii.

cap*

cap.

Ixix*

lxx*

de grandine;niue:pruina:nebula! rore cap, Ixii,
de nubium imaginibus t,

de proprietatibus caeli in locis
de natura terrae
de forma terrae
de antipodibus an fint
Quo aqua fit terrae innexa
de nauigatione maris 8t fluminum
Quae portio terrae habitetur
Mediam efle mundi terram __r. ..

de fyderum inaequalitate:^ de edypfi:&: ubi:&
quare cap» Ixxii*

guae ratio diurnae lucte in terris cap, lxxiii,

nomica de eade re 5 C horologio prto cap* Ixxiiii*
Vbi 8C qdo nuite umbrae cap* Ixxv;

Vbi bis anno umbrae:& ubi in corrariu cap* Ixxvi*
Vbi logiffimus dies:5C ubi breuiffimus cap* Ixxvii*

cap* Ixxyiii*
cap. lxxix.
cap* Ixxx.

cap* lxxi.

cap*

cap*

Ixxxi*

lxxxii*

cap

cap

Item cfe horologio
Quomodo dies obferuentur
Differentiae gentium ratio
de motu terrae
de terrae hiatibus
Signa motus futuri
Auxiliacontramotus futuros
Portenta terrarum femel uifa
Miracula terraemotus
Quibus locis maria receflerint
Ratio infularum enafcentium
Ouae & quibus tpibus enatae funt cap. Ixxxix.
Quas terras interruperint maria
Quae infulae continenti adiun&ae
Quae terrae motu mari permutatae
Quae terrae ipfae fe forbuerunt
Qua: urbes hauflae fint a mari
de piaculis

de terris femper trementibus
de infulis femper fluduantibus

cap* lxxxiii*
Ixxxiiii*
Ixxxv*
cap* lxxxvi*
cap* Ixxxvii.
cap* Ixxxviri.

cap.

► xc*

ap*

xci*

ap.

xcii*

ap.

xciii.

ap*

xciiii*

ap*

xcv*

cap*

xevi*

ap*

xevii.

cap.

* c*

ap.

ci.

cap*

cii.

ap*

ciii.

ap.

ciiii*

ap* cvr*
cap* evi*

Quibus iri terris non pluat:5f aceruata terra ru mi/
racula 8C caeterorum elemenroru cap* xcviii*
Qua roneaeftus maris accedat 3£ recedat cap. xcix»
Vbi aeftus extra rationem
Miracula maris
Quae ptas lunae & terrena & marina cap* cii*

Quae foIisr&T quare falfum mare
Item de natura lunae
Vbi altiflimum mare
Miracula aquage fontiu & flumina
Ignium & aquarum iun&a miracula: 8C de mah
tha cap* evii*

de napta ap. eviii*

de femper ardentibus locis ap* cix*

Ignium per fe miracula cap. cx.

Terrae uniuerfae menfuratlongitudo 8C latitu/
do ap* exi*

Harmonica mundi ratio cap. exii*

Suma res 8C hyftoriae 8C obferuationes*cccc*xviii.

Exau&oribus*

M.Varrone:SuIpitio GallotT iberio Caefare impe/
ratore* Q. T uberone* Tui. Tirone* L.Pifone. T.Li'
uio:Cor.Nepote:Statio SebofotCeiio antipatrorFa
bianojantiate:mutiano}Cecina: q de hetrulca difciV
plitia fcripfit*Tarquitio*L*aqla»qui item:Sergio*
Externis*

PlatonetHipparcho; timarcho : Sofigene : Petofiri:
NecepfotpythagoricistpofidonfoiCafimandrojepi-'
gene:Gnomonico:EuclidefCcrano philofophojeu
doxo:democrito:Critodemo:trafillo:ferapione:di'
cearchota rchim edetoneficrirote ratoflhene:py thea:
Herodoto:ariftoteIe:Ctefia:arthemidoro:ephefio:
Ifidorotcaracenottheopompo*

Ibro tertio continentur fitus:gentes:ma '
'jlriatoppidatportustmontestfluminajme,'
furae populi qui funt aut fuerunt*
Deeuropa

Bethyese ongitudo 8C latitudo
Hifpaniaciterior
Narbonenfis prouincia
Italia tyberis roma campania
Corfica
Sardinia
Sicilia

de lipara t

delocris italte fronte
Secunduseuropae finus
Regio italiac quarta
Quinta regio
Sexta regio
Odfoua regio
de pado flumine
de iralia tranfpadana regio nona
Venetia decima regio
de ittria

de alpibus 8£ gentibus alpinis
Illiricum
Liburnia
Macedonia
Norici
Pannonia

cap.

ii.

cap.

iii.

cap.

ilii.

cap.

. V.

cap.

vi.

ap.

vii.

ap.

viii.

ap.

ix.

cap.

- x.

ap.

xi.

ap.

xii.

cap.

xiii.

cap.

xirii.

ap.

XV.

cap.

xvi.

ap.

xvii.

cap.

xviii.

ap.

xix.

cap.

XX.

cap.y

XXI.

ap.

xxii.

cap.

xxfii.

cap. xxmi.

cap.

xxv.

TABVLA

Dalmatia cap. xxvi.

Mefia cap. xxvii,

Jnfula^ ionii & adriatfci fuma.Oppida gctes.xxvi.
Suma flam ma clara, Sum i montes pclan.Sumae ifu
lae.Suma ea quae intercidere oppida 6C gentes,Sutn
ma res & hyfloriae SC obferuationes.cccaxyi,
Exaudtoribus»

Turanio Graecula : Cor. Nepote, T.Liuio : Catone
Cenforio.M.agrippatM. VarronetDiuo Auguflo:
Varrone attacmo;antiate:Hfgino,L.Vetere: Popo/
nio mela,Curione patre: Caelio aruntio:Sebofo : \v
ciniotmutianotFabritio Tufeo.L.Ateio Capitone:
Verrio Flacco,L*pifone.C,Eliano, Valeriano,
Externis,

Artemidoro: Alexandro PolyfoifloreiThucydides
Theophrafto:I(idoro Theopopo : metrodoro Sce/
pfio:calIicrate:Xenophote lapafcenotDiodoro Sira/
cufano:Nymphodoro:ca!iphane:Tim3gene,

ibro quarto continentur fitus: geres ma
ria:oppida:porrus;montes: flumina:me
furae populi qui funt aut fuerunt.

Epirus

cap, i.

Aetholia' •

cap, ii*

Locri

cap, iiii.

Peloponnefus

cap, iiii.

Achaia •

cap, v.

De archadia

cap. vi.

Grsecia Patrica

cap, vii.

Theflalia

cap. viii.

Magnefia ,

cap, ix.

Macedonia

cap, x.

Thracia

cap, xi.

Infulae inter eas terras inter quas creta euboea cycla

des Sporades mseotis hellelpota p5ti maeotidis.

Daciae Sarmatise Scy thiae

cap, xii.

Infulae ponti

cap, xiii.

Germaniae

cap. xiiii.

Jnfulae in gallfco oceafio

cap. xv,

Britan/ahibernia •

cap. xvi.

Gallia cap, xvii,

Lugdunenfis gallia cap, xviii,

Aquitania cap, xix»

Citerior hifpania * cap, xx,

Lufitania cap, xxi.

Infulae in oceano cap, xxii,

Vniuerfaeeuropse menfura cap» xxiii.

Summa oppida 6C getes:Suma flumina claratSum/
ma montiu claratSuma infulae qua; intercidere op'
pida Sugentes: Sum a res hyftonae& obferuatioes»
Exaudloribus.

M,Varrone:Carone cenforio,M. Agrippa diuo Au
guflo:Varroneattacino:Cor.Nepore:Higino,L.ue
teretpoponio mela;licinio:muriano:Fabrifio tufeo
Ateio capitonetateio philologo.

Externis,

PoIybiotHecareo:HelIanico damafle Eudoxordice
archottimoflhenerephorojcratere gramaticotSera/
pione antiochenfe:calliraacho:artemidoro: apollo/
doro;agathocIe:Eum3cho ficulo mufico talexadro
polyfaUlore:thucydide:dofiade.*anaximadro:phili/
flidetmalotetdionynojariftidetcallideniotmenxch
mo:Aedofthene:Anticlide:Heradidet Philemone:
menephonte:pythea:ifidoio:phiienide;Xenagora:

aflymonio:StaphyIlo:ariflocritOimetrodforo:deo/

bulojpofidonio,

Ibro quinto cotinentur firustgentes; ma/
ria:oppida:portus:montes:flumina:men
fu net populi qui funt aut fuerunt.

_ jDemauritania cap. U

Tingitanaprouincia cap* ii»

Numidia » cap* iii*

Africa cap, iiiU

Cyrene cap, v,

Lybia mareoris cap. vi*

Infulse circa africam & aduerfaru africae cap, vii*
Aethiopes cap* viii*

Deafia cap, ix«

Alexandria • cap. x,

Arabia cap, xi,

Syria palaeftina phoenicis cap» xii.

Icfarna;a:fyria:paleflina:famaria tafcalum : azotusj
caefarea cap» xiii»

Iudaea;galilea:hierico:emmaus:lydda:iop/

pe,

Iordanis
Afphaltides
Gens heflenorum
Decapolis
Tyrus&fydon
Mons libanus
Syria anthiochia
Caflius mons
Coele fyria
Euphrates
palmira
Hierapolis

cap» xiiif,
cap* xv»
cap, xvi»
cap» xvii»
cap. xviiu
cap* xix»
cap, xx.
cap, xxi
cap, xxif»
cap, < xxiii»
xxiiii,

xxv,

xxvi.

cap,

cap,

cap.

Cilicia:& adiudta; getestpaphiliajifauriathomanadu
paffidia:Iycaonia;taurus monsjlycia cap, xxvii,
Indus fluuius cap, xxviii,

Laodicea apameaionia cap, xxix,

Ephefusseolis troas pergamus cap, xxx*

Infula ante afiara : pamphilium mare : rhodusjfa/
mus chius cap, xxxf,

HeIlefpotus:mifia:phrygia:galacia:nicea: bithynia:

bofporus cap, xxxii,

Suraa oppida 6C getes:fumma flumina clara : fuma
montiu dararfuraa infulae»cxyiii,fuma quae interci/
dere oppida: fuma res hyftoriae 6C obferuationes»
Ex auctoribus,

Agrippa:Sueronio:pauIino:Varroneattacino:Cor*
Nepote:Higino.L*Vetere:meIa: domitio corbulo/
ne: lici nio Mutiano:CIaudio Caefare: AruntioiLv
uio filioiSebofo in acflis triumphorum.

Externis,

Iuba rege:Hecareo:HelIanico damafle t dfcearcho:
^ione:timofthene:phiIenide:xenagora:aftymonio
Staphylo:dionyfio:ariflotele: ariftocriro : Ephoros
EratorthenerHipparchotpanaetiotferapionetantio/
cheno:callimacho:agathocle ; polybio : timeojma/
chaniatherodoto : my rfilo : alexandro polyhiflore*
metrodoro.-pofidonio qui periplumraut penhege/
firmfotade: periandro : areflare Sycionio : Eudoxo!
antigene:calIicrate:xenophonte lampafceno;diodo
ro fyracufano:hannone:himiIcone : nymphodoroj
calliphonerartemidorojmegafthepellfidoro : deo'
buloUriflocreonre

TABVLA

j! Ibro fexto continentur fitus: gentes ma'
: ria :oppidatporrus:fiumina:menfurarpo

* ' puli qui funt aur fuerunt
Ponti mariandinorum
Gens phalangonum 5t cappadocum
Cappadocia.

Themtfcyr* regionis gentes

cap* i.
cap. ii.
cap. iii»
cap» iiif.

Regio colchtca:ach*i:& caeteri eode tradu cap. v.

cap. vi.
cap. vii»
cap. viii*
cap. ix.
cap. x.
' cap. xi»
cap. xii.
cap. xiii.
cap. xiiii.
cap. xv.
cap» xvi.

cap,
[cap.
cap.
cap.
cap.
cap.
cap»

XVII.

xvtii.

xix.

xx.

xxi.

xxii.
xxiiii.

Bofporus cimmericus;m*otis
Gentes circa rnaeotim
Armeniaeduae
Armenia maior
Albania hiberia
Portae caucafiae
Infulae in ponto
Gentes in fcythico oceano
Media:cafpir portadcaucafiae
Gentes circa hyranum mare
Item gentes
Scytharum gentes
Fluuiusganges
Ganges mdiae
Indus fluuius
Arii 2>C iundae gentes
Taprobane infula
CapiiTenae dariris carmania
Sinus perficus & arabicus cap. xxiiii.

Cafcandrusinfula parthorum regna cap» xxv*
Media mefoporamia:babylon;feleucia cap. xxvi.
Flumen tigris cap. xxvii.

Arabia:noraades:nabatei:omani:tilos:& ogyris in/
fula: cap» xxviii.

Sinus maris rubri troglody tici & arthiO'
pici cap» xxix.

Multiformes 8£ mirae hominum effigies cap» xxx.
Infui* aethiopici maris cap. xxxi.

De fortunaris infulis cap» xxxii.

Ter rae p mefu ras coputatae digeftio cap. xxxiii»

Digeftio terrarum in paralellos & umbras pa^
res cap. xxxiiii.

Summa oppida.c»xcv.Summa gentes.ddxvi.Sum/
ma fluminum clara.c.xc.Summa montes clari.xxx
Viii.Summa infuIae.c.riii.Summa quae intercidere
oppida aut gctes.xcv»Summa res 6C hyftoriae &. ob
feruariones duo milia*cc.xiiii.

Ex audoribus*

M Agrippa: Varrone Attacino:Cor.Nepotet Igino
L* Ve tere: Mela pomponio: Domitio Corbulone:
Licinio:Mutiano:C!audio Caefare: Aruntio: Sebo/
Cb:Fabririo Tufco.T.UuiotSeneca: Nigidio.

Externis.

Iuba tege:Hecatheo:HeIIanfco damafte: Eudoxor
DicearchotBetoniotTimofthenetpatrocle: Demo/
demante : Clitarcho r Eratofthene Alexandro ma/
gno: Ephodoro:Hipparcho.pan*tio: Callimacho:
Artemidoro: Apollodoro Agathode:polybio: Eu/
macho Siculo: Alexandro polyhiftore : IficJoro:Ha/
mometo:Merrodoro:pofldonto: OneficritorNear/
choiMcgjfthenetBetonej&DiognetotAriftocreo,'

te:BionetDialdone: Simonide minore: Bafile:Xe/
nophonte Lampfaceno»

I Ibro feptimocontinenturgentium mira
j biles figurae»

Gentium mirabiles figurae cap. i.

f De fcythis & aliarum diuerfirate gen
tium cap. ii.

De prodigiofis partibus cap. iii.

De mutatione fexus& geminis partubus cap» iiii.
De homine generando 8C pariedi tempora per illu'
ftria exempla menfibus.vii.ad.xi. cap. v.

De conceptibus dC figna fexus in grauidis pertinen¬
tia ante partum cap. vi.

De conceptu hominam & generatioe cap» vii.

De agrippis

Monflruofl partus excifi utero
Quifinruopifd
Exempla numerofae fobolis
Exempla fimilitudinum
Quae fint generandi ratio
Irem de eodem multiplicius
De menflruis mulierum
Item de ratione partuum
Infignia corporum
Exempla uiriarum figurarum
Diuerforum morum exempla
De fortitudine 6C uelocitace
De uifu
De auditu
Exempla patientiae
Memoriae exempla
Laus»C.Iulii Caefaris
Laus Pompei magni
Laus Catonis primi
Item de fortitudine
Diuerfac laudes plurimorum
De Platone; Ennio: Virgilio.M»Varrone:*&:.M*Ci/
cerone cap. xxx.

De morum honeftate cap. xxxi.

Deaudoritate cap. xxxiiw

Dediuinitate cap. xxxiii.

Denafica cap. xxxiiii.

De pudicitia cap» xxxv.

De pietate cap» xxxvi.

De artium plurimarum excellentia aflrologiatgra/
matica: geometria. cap. xxxvii.

Item mira opera artificis cap. xxxviii.

Deferuitiis cap. xxxix*

cap»
cap.
cap
cap.
cap»
cap.
cap»
cap»
cap.
cap.

C2p.
cap»
cap,
cap.
cap.
cap.
cap. xxiiii.
cap» xxv.
cap. xxvi.
cap. xxvii.
cap. xxviii*
cap» xxix.

Vili*

ix»

x.

xi.

xii.

xiii.
xiiii»

xv.

xvi.

xvii.
xyiii.

xix.

xx.

xxi.

xxii.
xxiir.

De piae flantia gentium
De fodicitate foeminae
Varia exempla fortunae
De bis profcriptis.L*SylIa»Q.metello
De altero metello
De diuo augufto

Quos beatiffimos dii iudicauerunt
Quem uiuentem ut deu coli iuflerut
Defpatiisuitae longiffimis
De uarietate nafcendi
Inmorbis uaria exempla
Defignis mortis
De his qui elati reuixerunt v
De mortibus repentinis
Defepultura

xl*

xii.

xiii.
xiiii.
xliiii.

xlv,
xlvi.
xlvii.
xlviii.
xlix»
caf> I.
cap. Ii.
cap. Iiu
cap» Iiii.
cap. Inii»

cap,
cap.
cap.
cap.
cap.
cap.
cap.
cap.
cap»
cap

TABVLA

De anima:uel de manibustuel de refurre&ione uer/
ba gentilium’ inania cap« lv.

Qua: quis inuenerit in uita cap. Ivi*

Jn quo primus gentium confenfus cap» lvii.
de litteris antiquis cap» lviii.

Quando primum tonfores romae cap» lix»
Quando primum horologia cap» Ix;

Summa res& hyftorte& obferuationes»dcc*xlvii»

Exaufloribus»

Verrio:FIaccho:Cn,GelIio:Licinio:Mutiano: Mu/
tio:Mafurio:Agrippino:Claudio Cacfare.M.Cice'
rone.*afinio pollioneiMeffala: Ruffo : Nepote Cor/'
nelio:Virgilio»UCordio:melifTot Sebofo:Cor»CeI
fo:maximo ValeriotTrogot Nigidio Figulo : poni/
ponio attico:pediano afconiotSabinoiCatone Cen/

forio;Fabio ueftale.

*

Externis»

HerodototarifteaiBetonptSigonotCrateteragathar
cidc;CaIIiphane:ariftotcle: Nymphodoro : apollo/
nydc:philarcho:damonemiega{mene:Ctefia:Tau/
rone:Eudoxo:Oneficrito:Clitarcho : duride : arte/
midoro:Hippocrate medicotafdepiade medicothe
fiodo anacreonte:Theopompo:Hellanico damafce
no:Ephodoro:Epigene:Berofo:PetofirnNeocepfo
alexandro polyhiftore : Xenophonte : Callimacho:
democrito:d:uliotpolyhiftore hiftorico! Stratone:
qui contra Ephori theoremata fcriplit» Heraclide
potichotafclepiadetqui tragodumena phylofopho:
Stephano:Egelia:archimacho:Thucydide:Mnefti/
gitone:Xenagora: Metrodoro : Scepfio : Anticlide:
Critodemo»

libro o&auo continentur animalium ter/
Ireftrium naturae pedirantum.
iDe animalibus terreftnbus elephantho/
_ J rucomendatio:& de fenfu eoru cap, i»
Quando primum iun&i cap. ii.

de docilitate eorum cap. iii»

de dementia eorum : & q pericula fua intelligant:

ini.
v»
vi*
vii»
vii*
ix t
x.

cap.
cap»
cap,
cap,
cap.
cap»
cap.

8C de tygridis truculentia
de intellectu & memoria eorum
Quando primum in italia
Pugnee eorum
Quomodo capiantur
Quomodo domantur
de partu eorum &C reliqua natura _ t

Vbi nafcantur QC de difeordia eorum & draco
num cap. xi»

De folertia animalium cap. xii»

de draconibus cap. xiii*

de ferpentibus maximis 8i bois cap* xiiii»

De fcythicis animalibus di feptentrionali/

bus cap. xv»

de leonibus cap* xvi.

de pantheris cap. xvii»

de tigridis natura 8C camelis Si camelopardali 8i q/
do primum uifa romae cap. xviii.

De chao & cepho cap. xix.

de rhinocerote cap» xx>

De lyncibus 8i fpingibus & cocrutis cercopithecis:
fdicis bubus:leucrocutis:eale:tauris aethiopiaetma
ticora monocerotetcateblepa: bafilifco cap. xxu
De lupis cap. xxii»

de ferpentibus cap» xxiiu

de ieneumone cap. xxiiii.

De crocodilo 8i hippopotamo cap. xxv.

Quis primus romae hippopotamum Si crocodilos
oftendit:& medicinae ab animalibus reper'
tae» cap. xxviV

Quae animalia quas herbas oftenderunt cerui lacer
ti:hirundines: teftudinesjmuftella: ciconia aper*
anguis:dracotpanthera:elephas:urfi: cerui : palu/
bes:columbae:grues:coruus. cap. xxviiV

Prognofiica animalium cap» xxviii*

Ciuitates Si gentes a minatis animalibus dele/
tae cap. xxixi

de hyena Si crocuta Si manticora 8i fibris Si lu ¬
tris cap» xxx.

de ranis Si uitulis marinis Si ftellioibus cap. xxxi.
deceruis cap. xxxii.

de trogelapho Si cameleonte di reliquis colore mi»
tantibus cap* xxxiii*

detarando&lycaoneflC thoe cap, xxxiiiu

de hyftrice cap. xxxv.

de u r fis &foet ibus eorum cap. xxxvi*

Demuribus ponticis 8i alpinis 6i herina-
ciis cap. xxxvii*

de leotophono:Iynce:rneIibp:&fciuris cap, xxxviii*

de uipera cocleis Si lacertis
de canibus

ad canis rabidi morfum
de natura equorum
deafinis
de mulis
de bubus
de api boue

cap. xxxix*
cap. xl.
cap» xli.
cap» xlii.

cap.

cap.

cap.

cap.

xiiii.

xliiii»

xlv.

xlvi.

de natura pecorum 8i pecudum cap. xlvii.

cap. xlviii*

cap. xlix.

cap

• I.

cap.

Ii»

cap.

lii*

cap.

Ilii.

cap.

liiii.

cap.

lv.

cap.

Ivi*

cap.

lvii*

cap.

lviii*

cap.

lix.

degeneribus lanarum 8i ueftium
demufirnono

de capris 8i generatione earum
defuibus 8i natura earum
de.uiuariis beftiarum
de femiferis animalibus
de fi miis
de leporibus
de dammis

de muribus Si gliribus
Qua: animalia quibus locis non fint cap. lviii.

Quaeaduenis noceanr.

Suma res Si hy ftoriae Si obferuatioes» dcc.lxxxviii.
Ex auCtoribus.

Mutianotprodlio: Verrio Flaccho.L.Pifone: Cor*
Valeriano:Catone cenforiotFeneftellatT rogo:a<5tio
Columella t Virgilio : Varrone.L. Metello : Scipio/
ne:Cor,Celfo : Nigidio : Trebio nigro : pomponio
Mela:Manilio:Sura.

Externis.

luba rege:PoIybio:Oneficrito:Ifidorot Antipatro:
Ariftoteletdemetrio phyficotdemocrito! theophra
fto:Euante: Apocha qui olympionica: Hierone re-
getattalo rege:Philometere rege:Ctefia:duride:phi
lifio J archita : philarcho:amphiloco: atheneo : ana-

Xipolf ' Thafiotapolfodoro Iemnio ! ariftophane mi
lefio: antigono cymaeo : Agathodechio : Appollo/
nio pergameno :ariflandro atheneo:Bachio mil'
IefioiBione folefeiCherea ateneoidiodoro prieneo:
Dione colophoniotEpigene rhodio:Euagone Tha/
fio;Euphronio:Atheneo:Hegefia:Maroneo Mena
dro prsenniotHeracleotei Menecrate poeta» Andro/
cione qui de agricultura fcripfit:Efcrione qui itera:
Dionyfio q magone rranflulirtdiophane q ex diony
fio epitomen fecirjarchelao regerNicandro.

Ibrononocotinentur animalium aqua
acorum hyfloriar & naturae*

De aquatilium natura
Quare maxima in mari aialia

De indiciis maris beluis
Q uae in oceano quo$ maxima
De triconum nereidum & elephantorum marino

cap* i*
ap* ii.
cap* iii*
cap» iiii*

rum figuris cap» v*

de balenis Porcis cap* vi*

An fpirent pifces;an dormiant cap. vii*

de delphinis &eo£r natura mirabili cap. viii*
detorfionibus cap. ix,

deteftudinibus quo capiantur cap. x.

Quis primus teftudines fccare inflituerit cap. xi»
Tegmenta aquatilium cap* xii»

de uitulo marino cap* xiii*

depifcibus pilo carentibus : & quo pariant: & quot
eorum genera cap* xiiii*

de nominibus & naturis multoj^ pifcium cap. xv,
deauguriis&diuerfitatepifcium cap. xvi.

de mugili & aliis pifcibus : 6C quod non idem ubicp
placeant cap. xvii.

de raulo:&coracino:falpajIalmone cap. xviii*

de exocetormuribuslpolypfsvSC murenis cap. xix.

digeflio pifcium in figuras corporum cap. xx*

de anguillis cap* xxu

de caprura earum in lacu-benaco cap. xxii.

de murenae natura cap. xxiii*

de planis pifcibus cap* xxiiii.

de echino pifceteiufqj natura mirabili cap. xxv.

de uarietate naturae pifcium cap. xxvi.

de miluopifce& dracone marino cap* xxvii.

depifcibus fanguinecarentibus cap. xxviii.

de loligine & fcpiis:<3£ polypis:& naupliis cap. xxix*
de onigena ; locuftis QC cancris cocleis^ com
chis cap. xxx*

decaneris cap. xxxi.

de cocleis cap. xxxii*

de peilinibus cap. xxxiii*

de diuitiis marinis cap. xxxini*

Quomodo nafcantur 8C ubi:& quomodo iueniun/
rui margaritae cap» xxxv*

dc natura purpurae 8C muricis cap. xxxvi»

Quod funr genera. cap. xxxviu

Quomodo capiantur cap* xxxviii*

Romae quando ufus purpurae cap* xxxix*

de praecio carum cap. xi.

detingedoamethyflino& coccobiilyno cap. xli.
de pinna & pinnotere.>& aqtiliu fcnfu cap. xiii.

de fcolopcnd risiuulpibus oC dauis cap. xiiii.

de ariete pifce ap* xliiii»

de his quse tertiam nataram habet non animalium

TABVLA

ne<£ fruricam:& de articis:fl£ fpSgilt ap* xlv,
de caniculis marinis ap* xlvi*

deanimantibusqusefiliceatefla:& quae fine uillo
includunturj&reliqsfordidusaialibus cap. xlvty
de uenenatis marinis ap. xlviii*

de morbis pifcium* ap. 1 xix*

de generatione eorum mira cap* U

Item de generatione^ qui pifces oua pari'
ant ap* I it

de uuluis pifcium cap* Iii*

de longiffima uita pifcium ap* liii*

de uiuariis oftreorum:& quis primus inuene/
r it ap* liiiif

Quis primus murena^ uiuaria fecerit ap. lv*
dc coclearum uiuariis & quis primus indi/
tuir cap* Ivi*

de pifcibus terrenis ap* Ivir*

de muribus nili cap» lviib

de anthia pifce;& quomodo apiatur ap* lix*

de flellis marinis ap* lx*

de da&ylis eorumq? miraculis ap» !xi*

de inimteitiis 8C amicitiis inter fe aquati/
lium ap» Ixiit

Summa res 6C hy floriar & obferuariones*dc*I»

Ex ausioribus*

TurraniotGraccala: TrogotMoecenate: Albino fla/
uioiCor.Mepote: Valerio mimographo: Fabiano!
Feneflella Muriano: Helio Stillone : Stario febofo!
MeliiTotSenecaiCicerone Macro: Aemilio : Meflal/
Ia;Coruino:Trebonio:Nigro:Nigidio*

Externis*

Ariflotelet Archelao rege:Callimacho:Democritot
Theophaflo:TrafilIo:Aegefidemo;Cydnio: Aiexa'
dropolyhiflore*

j| Ibro decimo continentur naturae & hy/
floriar animalium uolatilium*
de natura auium
de phoenice

de aquilis

Quando legionum figna effe coeperint
Mirum de aquila
de uul turibus
de fanquale
de accipitribus

de cocyce quae a fuo genere interimitur
de miluis ap*

digeflioauiumper genera ap*

de inaufpicatis auibus:cornice: coruisjbubo/
ne cap*

de incendiaria ap.

dediuina ap»

de auibus incognitis ap»

deauibus no&urnis ap*

de nodtuis cap*

de pico martio ap. °xviii*

de uncos ungues habentibus digitos cap* xix*

de pauonibus : dc quis eos primus comede/
ric ap* xx.

ap<

> i»

ap*

ii*

ap*

iii •

cap.

iiiii

ap*

V*

ap.

vi.

cap.

vii*

ap*

viii.

cap

ix*

x*

xi*

xii*

xiii*

xiiii*

xv.

xvi*

xvii

tabvla

De gitlisi& quomodo caflrttiturii# gallinaceo Io/
caro cap* xxi*

Deanferibus:& quisprimus iecur anferinu come/
derit:& de adipe anferino comageno cap* xxii*
Pe gruibus:riconiis:oloribus:& peregrinis auibus:

Si coruncibus ! de glotre cap. xxiii*

De hirandinibus:merulis:turdis:& fturnistturturi
bus Si palumbis cap* xxiiii*

Quae auium percnnes;quae fcmeftres : quas trime/
(tres cap* xxv*

De auibus mira cap* xxvi*

Deauibusfeleucidibus cap* xxvii.

De ibi cap. xxviii*

Quae aues in quibus locis non funt;& quae mutant
colorem di uocem:& de lufciniis cap. xxix»
De merulis cap» xxx*

Tempus auium genirurae* cap. xxxi*

pe halcyonibus:8£ de diebus earum nauigabilibus:
di gauia:& reliquo aquatica^» genere cap. xxxii*
De diuerfirate nidificantium auium agathilisteina/
mulgis& perdicibus cap. xxxiii*

De columbis cap* xxxiiii*

De palu m bis Si differetia palumba^: cap* xxxv.
De pafleribus cap* xxxvi*

De tinnungulo cap* xxxvii*

De uolatu di inceiTu auium cap* xxxviii*

Deapodibus cap» xxxix.

De caprimulgis Si plateis cap. xl»

De ingeniis auium cap* xli*

De carduele Si pfytacho:& auibus quae loquun
tur cap* xlii.

Decoruorum inrelligentia cap. xliii*

De diomedeis auibus cap» xliiii.

Quae animalia nihij difeant cap» xlv*

Deponi auium cap* xlvi*

De haemotepodetonocrotalo : & de peregrinis aui/
bus cap, xlvii*

De multarum auium nofbus Si natura cap» xlviii»
De nouis auibus Si fabulofis cap. xlix*

Quis gallinas farcire iftituerititede auiams; di quis
~ea primus inftitueri. cap* 1.

De aefopi patina < cap. Ii»

De generatione auium:& praeter aues quae quadra
pedes oua pariant cap* lii*

De tempore ^generatione incubatus auium Si coi
tu cap* liii.

De uitiis& remediis incubantium cap» lilii.
De auguriis ouorum cap* lv.

Quae gallinae optimae cap* Ivi,

De morbis earum Si remediis cap* " lvii*

De conceptu Enumero foetus auium cap. lviii.
De pauone Si anferibus r cap* lix.

De ardeolis Si quo feruenf optimae oua cap, lx*
Qux uoluchrum fola animal pariat r Si lade nu/
triat cap. Ixi*

De conceptu uiperae Si partui quae terreftriu oua
pariant cap, Ixii*

Degeneratione terreftrium cap. Ixiii»

De uaria generatione auium cap* Ixiiii*

De rAurium foetu , cap* lxv*

De fpina hois anguem nafcj cap* Ixvi.

De falamandra cap* Ixvii*

De his quae nafcuntur ex non genitis:# quae nata ni

hil gignant cap, txvffi.

De fenfi bus animaliung cap* Jxix»

Auditum Si olficftum efle pifeibus cap* Ixx*

Tactum coem efie omnibus cap» lxxi*

Quae uenenis uiuant:# quae terra cap* Ixxii*

De cibo Si potu qUorundam cap* Ixxiii»

Quae inter fe diflideant;# quae inter fe conueni
anc cap* Ixxiiii*

De fomno animalium cap* Ixxv.

Suma res di hyftoriae# obferuatioes«dcc»xxiiii*

Ex auctoribus.

ManilioiCornehotVaferiano: ACtio: Vmbritio me/
liore:Maflurio:Sabino:AnnRio:labeone:trogo:cre
mutio*M,Varro.Macro.Aemilio;emifiio:mutiao
nepore:fabiano piCtore.T »Lucretio.Cor.celfo:Ofo
deiufone;Higino;faifenis:Nigtdio:Manilio Sura*

Externis*

Homero:Phcrmonoe:phitemone:Boeto:quiorny
rogonia:Hyla q de auguriis: Ariftorele : Theophra/
RptCallimachotErchilo^Hierone regelphilomere'
re rege: Archita:amphilocho arhenienfc: Anaxipoli
thafiotapollodoro lemniorariftophane millefio: an
tigono cymaeo:agathoc!e chioiapollomo pergame/
noariftandro atheneo:bachio millefiojBione Sole/
fe:Cherea athenienfejDiodoro priennio : dione co/
Iophonio;democrito:diophane nicefe: epigene rho
diojEuagora thafio:Euphronio atheneotJuba An/
drotione qui de agricultura: Aefchrione qui itemj
dionyfio qui magonem tranftulmdiophane qui ex
Dionyfio epitomen fecit;Nicandro:Oneficrito:ph»
larchotHefiodo.

Ibro undccimocontinentur hyfloriae #

; naturae paruorum aialium Si reptilium.

Deinfedtorum genere. cap» i»

De fubtilitare naturae in his cap. ii*

Vtrum fpirent an habeant fanguinem cap» iit*

De corpore eorum cap* ini.

De apibus cap* v.

Qui ordo naturae in eis cap. vi*

de uocabulis operis cap* vii*

Ex quibus floribus opera fiant cap. viii*

de amatoribus earum cap. ix*

Ratio operis cap» x*

de fucis cap* xi.

Quae natura mellis cap. xii*

Quae optima mella cap. xiii*

Quae genera mellis in fingulfs cap* xiiii*

Quomodo probentur mella cap. xv*

de tertio gne mellis# quo apes ,pben<: cap. xvi*
Qua: regiminis ratio cap» xvii*

de genere apu:& qua: inimica apibus cap* xviii*

de morbis apum cap. xix*

de conrincdis apibus:# quo reparenf cap. xx»

de uefpis # crabronibus cap. xxi*

de bombicibus Si bombyli:# necydalo: Si quis pri
mus bombicinara ueftem inuenerit cap* xxii.

de bombice coa cap. xxiii»

de araneis Si generatione earum cap* xxiiii*

defeorpiombus cap. xxv*

de ftellionibus Si de cicadis cap* xxyi»

TABVLA

De pennis ?nfe&oru:& fcarabeisiK reli^s fcarabeo^
generibus cap. xxvii*

De locuftis cap. xxviii.

De formicis noftratibus cap. xxix.

De indicis* ap. xxx*

De diuerfitare inferorum cap. xxxi.

De aialibus i ligno 6C ex ligno nafcetibus cap. xxxif.
De aiali cui cibi exitus non eft cap. xxxiii.

De tineis 8C cuiicib^rK dediuerfitate eaije ca.xxxiiii»
De pyrali fiue pyraufta cap. xxxy.

Hifloriae natura: afaliu p fingulamebra cap. xxxvi.
De fanguine 6C quoru celerrime ficcef : & quoru no
coeat : quoru grauiflimus uel renuiffimus : quo
rum nullus cap. xxxvii.

An in fanguine principatus 5C tergore : 8C pilis ma»
mis&ueftitu cap. xxxviii.

Notabilia aialia qua: mamis cap. xxxix.

De lactc:& unde cafeus non fiat cap. xl.

Dedtuerfirarecafeorum cap. xli.

Differentia membrorum hominisa cacteris anima
libus cap. xlii*

De fi miarum multitudine cap. xliii,

De unguibus cap. xliiii.

De ungulis cap. xlv*

De pedibus auiumK unguibus cap. xlvi»

De pedibus infecto^ a duobus ad centu cap. xlvii*
De pomilionibus & genitalibus cap. xlviii.

De caudis cap. xlix.

De uocibus cap. 1.

De agnaf entibus membristK difta ariftotelis de ui
ta hominis cap. Ii*

De aia QC de habitu aialiu;& q guflata irerimat:& de
uictu hofs & qbus de caufi s n5 coq uaf cap. lii.
De corpulentia augenda uel minueda;& quae guftu
famemacfitimfedent cap. liii.

Suma res & hyftoriac & obferuationes. ium,cc*lxx.

De in dia: arbor ibus: uel quando romae hebenus pri
mutn cap. iiii.

De fpina & ficu indicis cap. v.

De arbore pala & arboribus indicis fine nominibus
& Ianiferis cap. vi*

De piperis arboribus t 8C gariophylo Kaliis pluri.

bus cap* vii.

De machir & arboribus gentis amanae cap. viri*
De bdeliotK arboribus perfici maris cap. ix*
De arboribus perficae infulae 8C lanigeris arbori /
bus cap* x*

De goflampino & arboribus ex quibus ueftes fiunt
8C qbus modis condet arbo#: frudus cap. xi*
De cofto & nardo 8C differentiis nardi cap. xii*
DeaiTaroamomo:Kamomi;Kde cardamo
mo cap» xiii.

De thure & arboribus thuris cap. xiiif.

De myrrhaK arboribus myrrhac cap* xv*
De generibus myrrha: 8C natura K praecio
eius cap. xvi.

De madice:ladano:K bruta lenhemo 6C ftrobo &
ftyrace cap. xvii,

Defcriicitatearabiae cap. xviii*

Dednamomo dC xilocinnamomo & cafia cap. xix.
de ifocinnamomo & cancamo adaro cap* xx.
de ferichato 6C gabaliotde myrobalano ap. xxi.
de phoenicobalano & calamo odorato cap. xxii.

de ammoniaco & fpagno cap* xxiii.

decypero&fpalatro cap. xxiiii*

de balfamo 8C opobalfamo & xylobalfamojK ftyra>
ce& galbana cap. xxv.

de panace <3c fodylio & malobatro cap* xxvi.

de eleomphacio ap. xxvii*

de iryo & oenanthe: & de elate arbore K cinnamo
Kcomaco . cap. xxviiu

Suma res & hy ftoria: & obferuationes.cccc» Ixxviii.

Exaudoribus*

Exaudoribus*

M.Varronet HiginotScropbaf Sarfena : Celfo Cor.
Aemilio macro: Virgilioi Columella: lulio Aquila
qui de hetrufca difciplina fcripfit : Tarquitio qui ite
Vmbritio qui itemrCatone Cenforio:Domitio cab
uino:Trogo:meIifTo : Fauonio : Fabianotmutiano:
Nigidio:manlio:Opio.

Externis.

Ariftotektdemocritot Neoptolemo : qui mellitur/
gia: Ariftomacho qui icemtPhtlifto qui iretNicadro
menecrate:diony fio qui magone rranflulit! Empe '
doc!e;callimacho:attalo regeiapollodoro qui de be/
ftiis uenenatis : hippocrate : Eriphilo : Erafyftrato:
AfdepiorThemifone: Pofidonio ftoico : menandro
priennenfetHeradide: Euphronio atheneo : Theo/
phraftotHefiodo: philometere rege.

Ibro duodecimo continef de arboribus.
De arborum honore & quando platanus
primu i italia & de natura eaij: ap. i.
De chamsplatanotK quis totonderit ui

cap. ii.

De pegrinis arboribus & malo a/Ty rio ap. iii.

ridaria

M.Varrone:Mutiano:VirgiIioiFabiano:Sebofo:p5
ponio melatFlauio proculotT rogo : Higino : Clau/
dio CarfaretCor*Nepote:Sex. Nigro qui graca: de
medicina fcripfitlCaffio Hemina»L.pifone:Tudita/
no: Antiate.

i

Externis.

TheophraflotHerodototcalliflhenetlfigonotclitar/
cho:anaximene:duride:nearcho : Oneficrito : poly/
criro:Olympiadoro:diogneto:Nigibulo: Anticlide
caretecydoniofmensechmo : dorotheo : Xenia athe
nceo Lyco: AnteojEpidodo: Cherea: democle : pro/
la:meo Lago:marfia macedone t Zoilo : irem demo
crito: amphilocho : ariftomacho : alexandro poly /
biftore:Iuba:apolIodoroquide odoribus fcripfitt
Heraclide medicotarchidemo.-item dionyfio : Item
democlerltem Euphroneiltem Opfenidc: Irem dia
gora:Irem lolia: Item Heraclide tarentino : Zeno/
crate ephefio

Ibro ttrtiodecimo continetur de unguen/
I |felns& arboribus maritimis.

■ R^[ de unguentis K quomodo primu funtcc»
" gnfta nobis dC de compofiuone cap. i»

. TABVLA

Qjiod unguctu regale uoeeturi & qua: diapafmata
6C qualiter feruentur cap. ii.

Quanta in unguentis luxuria:^ quando primu ro.'
manis in ufu

De palmis 8C natura earum generibus
De fyriae arboribus
De terebintho
De ficu segy pria & cypria
De ceraunia 8C filiqua
De perfico a*gypti 8C fpina aegyptia
De pruno 8C arboribus circa memphim
Degummi generibus 8i papyro

cap.

cap.

rcap*

cap*

cap»

cap»

cap*

cap.

cap.

in»
iiii.
v*
vi*
yii*
viii*
ix*
x»
xi*

De generibus chartharu:& quochartae fiant:&de
chartaru pbatioe 5t uitiis dC glutino ea cap. xii.
De libris Nummac cap* xiii.

De arboribus arthiopiae cap» xiiii*

De athlantis arboribus citreist&T q in his laudent
& q uiruperenf:& de arbore trogete cap. xv«
De arbore iotho cap. xvi*

De paliuro & punico ma!o:& de flore punici ma'
li cap* xvii.

Deafise&graeciaefruttibus cap. xviii.

De timelea fiuc camelea 5C tragacatha 8C de trago fi/
ue fcorpione & my rice 3C bria & galla cap, xix*
De enony mo 8t andrachna congrygia dC tha-
pfia cap. xx.

de cappari fiue cynorbaro aut epheoftaphyle : & de
faripha cap. xxi.

de fpina babylonis regia: & de cytifo cap» xxii.
defrudhbus &t arboribus noftri maris atqj rubri &
indici cap» xxiii.

Suma res & hyftoriac & obferuationes.cccc.Ixvii.
Ex auctoribus.

M*Varrone:Mutiano:Virgilio:Fabiano:Seboro:Po
ponio Mela:Fabio:Higino: Trogo Proculo: claudio
Crefare:Cor.Nepore:Sex»Nigro: q grarcede medici
na fcripfitiCaffio Hemia.L.pifone:tuditao:antiate,
Externis.

TheophraflotHercdoto:Callifihene:Ifodoro : Cli¬
tarcho: Anaximene :duride : Nearcho : Oneficriro:
01ympiodoro:diogneto:CleobolotAntidide:Cra-
te:Mitileno:Menaechmodoro:Thebano:dorotheo
athenienfetLycot AnteojEpipodot dionet Adiman/
tho: ptolemaro LagotMarfia M3cedone;Zoilo. Ite
democrito:amphilocho:alexandro polyhiftoreiari
ftomachorluba regetapollodoro q de odoribus feri
pfit: Heraclide medicotBorrye medicotarchidemot
Irem dionyfio: Item demodide: Jt€ Euphrone: Ite
Mnefidedtem diagoradtem lolia: Item Heraclide
TarenrinotXenocrate ephefio,

Ibro quartodecimo continetur de uitibus
3C uineis.

deuttiu natura &qbus modi
de generibus uitium
Item deuiuum generibus
Infignia cui tura: uinearum
de natura uini
Vina generofa
Vina tranfmarina*
de u«no quod uocaf bion genera.vii.
de dulcium generibus.xiiii.
de deuteriis 8C fecudariistuini gna tria cap» x.

Quxnupi iralia gnrofauinaee coeperint, cap, xi.

ferat cap. i.

cap.

n.

cap.

iii.

cap»

iiii.

cap.

V*

cap.

vi.

cap»

vii»

cap.

viii.

cap.

ix.

de uini obferuatioe Romulo rege pofita. cap. xii.
Qui uini ufus antiquis & de uinis antiquo/
rum cap. xiii.

De apothecis 6i de uino Opimiano . cap» xiiii*

De liberalitate Caefaris in uino:& quando primum
genera uini ficticii cap» xv.

De uinis fidhtiis cap. xvi.

De hydromelle & oxymelle cap. xvii.

Prodigiofagenerauini cap. xviii.

Quibus uinis ad facra uti fas no fit:& qbus generi/
busmufla condiantur. cap. xix.

De piris generibus 8£ refinis: & muftis codiendis 8C
de aceto 6C fece . cap. xx*

De cellis uinariis cap* xxi*

De uitanda ebrietate cap. xxii*

Summa res 8£ hiftoriae & obferuationes.d.x.

Ex auctoribus,

Cor,Valeriano:Virgilio:CelfotCatone:Ceforio:far
fenis patre & filiorScropha.M.Varrone.D.Syllano:
Fabio piftorerTrogo: Higino: Flacco: Verrio : Gra:/
emo: lulio A6tico:Columella:Mafurio:Sabino:Fe/
neftella: TergillaiMadioiPianco : Flauio Dorfinjos
Scsuola: Aelio: Atteio Capitone: Cotto Meflalino»
L.PifonerPompeio Leneo:Fabiano.Sex.Nigro: Vi/
bio Ruffino,

Externis.

Hefiodo:Theophrafto: ArifloteleiDemocrito : At/
talo regetPhilomerere rege: Archira: Xenophonte:
Amphiloco: Atheneo: Anaxipoli Thafio: Apollodo
ro Lemnio: ArifTophaemilefio: Antigono Cymteo
Agatone: Apollonio Pergameno: Armandro Athe¬
naeo : Botrye : Irem Bacchio milefio:Bione:So!en/
fe:Cherea atheniefe:Cherifto : item Diodoro prien
neio:Dionecolophonio:EpigeneRhodio : EuagO'
raThafio:Euphroeateneo:Androtione qui de agri
cultura fcripfit:Efchirionequi item Lyfimachp oui
item dionyfio qui magonem rraftulic : Diophane q
ex Dionyfio epitome fecit:AfcIepiade medico; One
ficrirotErafiftraroqui item:Juba rege.

libro quintodecimo continetur de natura
frugiferarum arborum 3C cultarum • Na-
iturae frugiferarum,

__ ! Arborum

De oleo

De natura oliuac & oleae incipientis
De natura olei
De cultura oliuarum
De feruandis oliuis:& quo faricdu oleu
De oleo fidticio
De amurca

Pomorum omnium genera & naturae
Nucum pinearum genera quattuor
De malo cotoneo
De perfico genera quattuor*

De pruno genera*xi.

De diuerfis generib* malo^gna.xxix.

De pyris 8C lnfirorum uarierate
De pomis feruandis &uuis cap, xvi.

De cotoneis py ris &for bis cap* xvii.

De ficis genera.xxix* cap. xviii.

De caprifico & caprificatione cap. xix.

De mefpilis&: eorum generibus.iiii. cap. xx.

De forbis genera quattuor • cap. xxi'.

cap,

► !.

cap.

ii.

cap.

iii.

cap.

iiii.

cap.

v.

cap.

vi.

cap.

viit

cap.

viii.

cap»

ix.

cap»

x.

cap.

xi*

cap.

xii»

cap.

xiii.

cap. xiiii.

cap.

XV.

TABVLA

De noce Juglande cap. xxi i»

De caftaneis genera odo cap. xxiii*

De filiquis # carnolis pomis) 8C moris # de acinis
# bacas cap. xxiiu.

De cerafis genera odo cap» xxv»

Dc corno #lentiTco* cap. xxvi.

De generibus fuccorum BC de odore cap» xxvii»
De fucis fructuum # arborum # coloribus # odo
ribus;# natura pomorum:# de commendatio/
nefruduum. cap. xxviii.

De myrto genera eius cap. xxix.

De lauro genera.xiii. cap. xxx.

Summa res # hiftoriae & obferuationes.d xx.

Ex auctoribus.

FenefteIla:Fabiano;Virgilio:CornelioValeriao:Cel
fo;Catone Cenforio:Sarfcnis patre# filio: Scropha
.M.Varrone:Lifimacho;Fabiopidore:Trogo: Hir

finojFIacco Verrio;Graecmo:Attico:Iulio Sabino:

'ergillatCorta:Mefralino:Columella.L.Pifone;Po
peio IcneojMaftio planco;Flauio dorfene: Sceuola:
Helio: Acteio capi toe: Sex. Nigro: Mumio ruffino.

Externis.

Hefiodo; AriftoteIe:Democrito:Hierone rege Ar/
chitatPhilometere rege: Attalo rege : Xenophonte*
Amphilocho: Athenaeo: Anaxipoii thafio: Apollo/
doro Lemnio: A riftophane Milefio: Antigone Cy ¬
maeo: Agathocle Chto: Apollodoro Pergameo: Ari
ftandroateneo:BacchioMilefio:Bionelo!efe:Che-
rea ateneolCheriftorlte Diodoro PrieneorDioneco
lophonio:Epigene Rhodio: Euagora Thafio : Eu/
phroioateneo: Androtioe qde agricultura fcripfit:
JEfchirione qui item:Diotwfio qui magone traftu/
Iit:Diophane qui exDioyfio epitome fecit: Afclepia
de medico:Erafiftrato item:Comiadequi de condi
cura uini: Ariftomacho qui item:Hyceno qui item:
Themifone medico:OneficritotIuba rege.

] Ibro fextodecimo continentur filueftriu
[arborum naturae cap. i.

j Gentes fine arbore:# miracula in fepte /
„ rrionalis regione arboribus cap. ii.

De hyrciniae filuae magnitudine cap. iii.

De glandiferis cap. iiii.

De glande genera.xiii. cap. v .

De Fagina glande # reliquis glandibus! # carbone:
&paftu porcorum. cap. vi.

De galla #q multa praeter glandem eaedem ferant
arbores cap. vii.

De cachrye # cocco grano # agarico # fub ere.

cap. viii.

Quartum fint in ufu cortices cap. ix.

De fcandulis # pinu:pina(lro;abiete:picea$:larice:
taeda:raxo. cap. x.

Quibus modis fiant genera pids # quomodo fiat
cedrum;# de fpifla pice quomodo fiat;# quibus
modis refina coquatur cap. xi.

De zopifla BC fapio # quarum arborum materia in
precio cap. xii.

De fraxino genera eius. iiii. cap. xiii

De tilia genera duo cap. xiiif.

De aceris genera decem cap. xv.

Debrufchomolufcho # ftaphylodendro BC buxo
genera tria cap. xvi.

De ulmo genera quattuor ap» xvii.

Dearborum natura per fitus cap, xviii.

Diuifiogenerum cap. xix.

Quibus folia no decidat:# de rhodedro ca. xx.
Item quibus folia no decidut:# quibus no oia folia
cadant:# qbus locis nullae arboa: cap. xxi.
De natura foliord cadetium 6C quibus foliorum ua
rii colores cap. xxii.

De populo tria genera:& quorum foliorum figura
mutetur cap. xxiit

Quae folia uerfenf oibus annislquaefolio^: eius pal
mis cura BC ufus & folioije mirabilia cap. xxiiii.
De ordine natura: in fatis;# de flore arboru BC con
ceptu BC germinatione &C partu BC quo ordine flo
reant. ap* xxv.

De corno BC quo tempore quaetp ferant;# quae fru
dum non ferant : BC quae infaelices exiftimantur
6C qua: facillime frudum perdunt:# quibus fru/
cius anteq foliu nafantur. cap. xxvi.

De biferis # triferis:# quae celerrime fenefeant : #
de setatibus earum ap. xxvii.

De moro. cap. xxviii*

De filueftribus ap* xxix*

De buxo# faba graeca fiue loto* ap* xxx»

de ramis cortice# radicibus arborum cap* xxxU
De prodigiofis arboribus:# quibus modis fponte
nafcuntur;# non omnia ubi^ nafcunf # quae
non alibi nafirantur arbores cap* xxxii.

de cypraeflo:# q»ex terra noua aliqua faepe nafcan
de quae in ea antea non fuerunt cap* xxxiii

de hedera ap* xxxiiii»

de hedera quae uocatur finilax cap* xxxv*

de aquaticis calamis# fruticibus cap* xxxvi*

de falice genera eius odo;# quae praeter lalicem fint
urilia ligaturis#de rubis ap* xxxvii»

de fuccis arborum:# natura materiarum: # de cae/
dendis arboribus ap* xxxviii*

de teredinibus larice ap. xxxix*

de materiis; de magnitudine arborum : # qu;e ca/
riem# ruinam non fentiunt;#de perpetuitate
materiarum cap* xl*

de teredinibus cap* xlU

de materiis architedi:# quae materies ad qd utilis:

# q fi rmior materia in tedum cap» xlii*

de glutinanda materia;# lignis fedilibus cap.xl.iii»
de arborum aetate:# quae genera arborum mini.

^ me durant cap* xliiife

Suma res # hyfloriae # obferuationes«cxxxv»

Exaudoribus»

M.Varrone:Feciale:Nigidio:Cor»Nepote:Higinot
Maffuiio:Catone:Muriano.L.Pifone:Trogc : Cai/
furniojBaflo: Cremutio; Sex* Nigro i Cor* boccoi
Vitruuio:Graeano»

j

Externis*

Alexandro polyhifiore:Hefiodo:Theophraflo;de/
mocrito:Homero:Timeo: Mathematico*

bb

TABVLA

cap, n.
cap, iiit
cap, iiii»
cap, v*
cap» vi.
cap, vii.
cap» viii.

ijrbrodedmoreptimacormetur.fatiuarum
^accultarum arborum naturae,

' aW! Arboru precia mirabilia cap, i.

_ natura cseli ad arbores:& qua pte caeli

fpefta re debeant

De focierate caeli & terrae ad arbores
De qualitate regionum
Genera terrarum
De terra q brirania 8C gallia amat
Dc graecorum dodlrina
De terrarum generibus '

De cineris ufu:& de fimot&quae feta uberiore ter/
ram faciat:& qua? urant cap» ix.

De latione arborum *.8C <g auulfionenafcuntur ar/
bores cap* x.

De rranfferendis feminariis:& ulmis feredis & fero
bibus cap. xi.

De interuallis plantadaru arboru 8C umbris 8C ftilli
cidiis & ubi plantari debeant cap. xii.

Quae arbores tarde crefcant:&: quae celeriter : 8£ de
fabina cap, xiii*

De fatione arboru 8C ifitione:& quo iuenca fit tene/
rainferediimplaftratio cap, xiiii.

De uite inferenda cap, xv.

Deemplaftratione cap, xvi»

Exemplum huius rei cap, xWi*

De cultura talearum:& quibus temporibus infitio
fiat. cap» xviii.

Quae arbores focietate gaudeat:& de difciplina ob/
laqueadi 8C aculeadi cap, xix»

De fa licto 8C harundineto;& caeteris caeduis ad per/
ricas palos • cap, xx.

De culturis & difciplina excolcdajje uinea^ ca, xxi.
De fulco&uinearu putatione cap* xxii,

Rarioarbuflorum cap, xxin*

Deferuandisuuis:8f morbis arboru cap» xxiiii.

De prodigiis ex mutatione;»: de remediis ex arbo'
ribus:& qua irrigatione proficiant 1 6C qualiter ri
gadum:& mirabilia de riguis cap. xxv.

De remediis morboru arborum cap» xxvi*

De caprificatione & ftercoratioe cap. xxvii.

De diuerfis medicamentis arborum contra uenena
ta animaliatoC contra formicas:& cotra noxia ani
malia ,<■ cap. xxviii*

Summa res 8C hiftoriae & obferuationes*d*Ixxxi*

Ex au&oribus*

Cor.Nepote; Catone Cenforio.M , Varrone Celfo:
Virgilio; HigiotSarfenis patre & filiotScropha : Cal
furnio:Bafib:rrogo:Aemilio:Macro:Graecio: Co
lumella; Attico Julio;Fabiano;Sura;ManiIio : Dofe
no Mundo.C»Epidico»L.Pifone»

Externis,

]fidoro:Theophrafto;Ariftotele:Democrito:Theo
pompo:Hierone rege: Attalo rege: Philometere re
ge:Archita:Xenophonte: Amphilocho Atheniefe:
Anaxipoli Tafiot Apollodoro Lemnio: A riftophae
Millefio: Antigono Cymeo: Agathocle chiojApoL
lorfio p?rgameno:Bachio Millefio:Bione : Cherea
athenienfe:Chete<51:o:Item Diodoro Priennio : Dio
ne CoIophonio:Epigene Rhodio: Euagoe Thafio:
Euphronio;Areneo:Andronoe:quideagriculrura

fcripfit) Afcryotiequi item:Lyfimacho'qui iterDio
nyfio qui magone rranftulit» Diophane qui ex Dio
nyfio epitomen fecit;Ariftadro qui de portetis.

Ibro decimooctauo continetur de agricul
tura*

Quod antiquis maximum ftudium agri
culturae fuit cap» i.

Qua: corona primo romae cap, ii*

De iugere & a&u & legibus circa pecora:& quoties
& quibus teporibus fuit fumma utilitas annoae:
6£ qui agricultura illuftres cap, iii.

Ratio de agricultura cap* xiii*

Laus agricolaru:& quae obferuanda in agro paran/
do cap, v*

De uillarum pofitione:& praecepta antiquorum de
agro colendo cap, vi.

De frugum generibus 8C natura cap, vii*

Non omnia frumenri genera ubiqt nafei: 8i de rei i/
quisinorieregeneribus cap* viii*

De piftoriis SC molitura & farina cap» ix*

De fi milagine:filigfe:& de aliis generibus & de pi/
ftura cap» x*

De fermentis 8t panis faciendi ratio genera : 8£ qua
do primum piftores Romae:& de cribris :& ali/
ca cap, xi.

De leguminibus cap, a!ii*

De rapis & napis amiternis cap. xiii.

De lupino cap. xiiii.

De uiria & eruo cap* xv.

De feno & faragine;& de ocimo : & de medica 8C cy
tifo cap, xvi*

De uitiis frugum &remediis:& quid in quocp ter/
rae genere debeat feri cap, xvii*

De prodigiis frugu:& arandi difciplina: &£ uomeru
generibus cap» xvni.

De rpibusaradi & functione boum, cap, xix.

De occado & quoda aratiois generet de iteratione
& refedtione cap, xx.

De cultura terrae cap* xxi,

Ex?pladiuerfa^ terra^t&fumma fertilitate 6c bi/
ferauire:&aquaj^difTeretia cap, xxii*

De qualitate terra: & ftercorarioe cap, xxi ii.
De bonitate feminu & difciplina feminandi: & qua
tu ex quoqj genere frumeti in fugero ferendu:6C
temporibus ferendi cap. xxiiiiV

Digeftio fyderu in notffes dies cap. xxe*

Replicatio totius culturae & qd quog? mefe in agro
fieri oporteat cap» xxyi.

Ne agricolae afpiciant fiellasifed magis tepora feren
dae frugis:& ortus occafuf^ fyderis i qbufda h.er
bis 8C pro ftellaije ortu & occafu cap. xxvii.

De pratis 8d reparatioe prati dC cotibus &C falcibus &C
deferiptio frugu fyderum cap. xxviiu

Detempeftateurriuf^ temporisS: remediis fterili
tatum cap. xxix.

De meffeSC tritico 6C palea 3t frumento feruando

cap» xxx.

Deuindemia&autunirgibus cap. xxxi.

De lunari ratione cap, xxxii.

De uentoru ratione cap, xxxiii*

De limitatione agrorum cap» xxxiiii,

Pronciftica tcmpeftatum cap, xxxv.

TABVLA

Summa re* Si hyftoriae Si obferuationes.ii.m.lx.

Exau&oribus,

M ifl'uno:Sabino:Caffio Hemina! Verrio flacco.L.
Pifone:Cor»CeIfo; Thuranio Graccula.D • Syllano
•M«Varrone:CaroneCeforio:Scropha:Sarfenispa'
lre&filio:DomitioCaluino:Higino:Virgilio:Tro
go:Ouidio:Graecino:CoIumella:Tuberone*L* Aru
tio qui grsece de a (Iris fcripfir:Carfare didtarore qui
item: Sergio! Paulo! Sabino;Fabiano» M . Cicerone!
Calfurnio Baflo: Atteio Capitone! Manilio: Sura;
Auho!qui praxidica.

Externis*

Hefiodo:Theophrafto:Ariftotele!Democrito!Hie
rone rege:Philometere rege: Attalo rege: Archelao
rege:Archira!Xenophonte: Amphilocho Areneo:
AnaxipoliThafio:Anftophane:MiIIefio:Apollodo
ro Lenio; Antigene M icenajo! Agarocle ch io! A pol
Ionio pergameo! Ariftadro Ateneo;Bacchio Mille/
fio:B ione folenfe:Cherea atteniefe:Cherefto ! Irem
Diodoro pri?neo:D:one Colophonio : Epigene rho
dio!Euagora thafio:Euphronio Ateneo! Androcio
ne qui de agricultura fcripfir : Efchryone qui item*
Lyfimacho qui iremiDionyfio qui Magonem tran
ftulit:Diophane qui ex Dionyfio epitome fecit: Pa'
lete: Eudoxo; Ph 1 1 1 ppo:Cal ippo: Dofi theo : Pa r m e/
nifco:Melitone!Crirone:Oenopide:Zenone:Eute/
mone: Harpalo: Hecateo: Anaximandro: Sofigcne:
Hipparcho: A razo:Zoroaftrearchibio.

^^libro decimonono continentur lini natu
ywj ra!& mirabilia.

f5e§jj(De lini fatione 3 i generibus eius: Si quo
perficiarur:& de mappis:& lino no arde
te:& quadoprimu in theatris utia* cap* u

De fparti naturali quado primu ufus eius 8i quop
ficiaf*.& q fine radice nafcarif Si uiuat. cap. ii*
De myfi Si ruberibus:& de fungis pezicis laferpitio
Si magyderi:& rubia Si radicula. cap. iii*
De bortoru cura ex digeftioe terra: nafcetiu praeter
fruges & frutices cap. iiiu

Natura 8i genera 8i hiftoria nafcerium in hortis re
rum cap. v.

Dehortenfium herbarum radicibus foliis floribus
coloribus cap. vi*

Quoto die quaeq? herba: nafcurur farar:& quo qua:
que formatur uel digeratur:^ quoiy lingula ge.
nerafuntt&quo^ plura cap. vii.

Natura 8i genera Si hiftoria: ad codimeta in horto
fatarureru.xxxvi* cap. viii.

De foeniculo Si canabi cap. ix.

De morbis bortoru fi£ remedia circa formicas erm
cas& culices cap. x.

Qua: magis fint fortia: uel minus:& quibus falfae
aqua: profmt cap. xi»

Ratio rigadoijc hortoiy Si q traftata meliora fiat ! Si
defuccis hortefio^u&faporibus cap. xii*

Suma res Si hyftoria: Si obferuationes.M.c.xliiii.

' Ex auiftoribus.

M. A(ftio!Placo.M.Varroe.D.Syllao: Catone Cefo
rio:Higio:VirgiIio:Mutiao:Celfo:ColumeIla:CaI/

furnio baflo Mailio ; Sura:5abino: Tyroe : Licinio?
Macro*Q.Hirtio:Vibio ruffinoiCefenneotq cepuri
cafcripfit:Caftritio!ltem firmio:Item Peritio»

Externis.

Herodoto!Theophrafto: Democrito! Ariftoachot
Menadro qui biochrefta fcripfir: Anaxilao » Opioe.
Wlbro Vicefimo continentur medicina: ex
his qua: in hortis feruntur.

De cucumere filueftri &eIaterio ca* i.
De angurio cucumere fiue erratico : 8i de
fariuo:& de pepone cap. ii.

De cucurbita fi lueftri Si rapo cap. iii.

De naporu differetiis 8i raphano filueftri ! Si de ra/
phano fatiuo 8i paftinaca cap. iiii.

De ftaphylino fi ue paftfaca:&! gigidio:&! fifere : fi i fe
fili!& mula!& de cepe fl lueftri cap. v.

De porro fedhuo 8i capitato:6c de allio cap. vi.
De lacftuca flluarica fiue caprina : Si efopo 8i ifari fi!

lafluca filueftri cap. vii.

De generibus beta:! & intybis Si cichorio:& feri ge/
nera duo cap. viii.

De brafnca 8i lapfana:& de braffica marinatfi: fcylla
8C de bulbis 6i bulbine. cap. ix.

De afparagis di corruda : Si libyco 81 horminio

cap. x*

De apio &apiaftro:& heIiofelio:& oreofelio ca.xi.
De petrofe!ino& ocimo cap. xii.

De filueftri ocio 8i eruca:8i nafturtio 8i ruta c.xiii.
De mentaftro 8i meta 8i pulegio 3i nepeta Si de cu>
mino cap. xiiii.

Decuminoethiopico:&: de cappari: 8i de liguftico:

fiue panace cap* xv.

De cunila gallinacea fiue origano Si cunilagiefit cu/
nila fatiua &i cunila morana cap. xvi.

De piperiti Si origano Si othimine praffio 8C trago
rigano Si heradio 8i lepido!&: de gith fiue melan
thio 8i anifo cap. xvii.

De aneto Si fagapenio!&! de papauere albo 8i nigro;
Si quomodo fuccus herbarum colligfidus eft ■: Si
de opio cap* xviii.

De em pracftico & errarico &: glaucio fiue paralio Si
heraclio fiue aphro:& de diacodio cap. xix.

De tichyrnalo di archalio Si portulaca fiue peplio 8i
coriadro!&deamplici cap* xx.

De malua malope Si alrhea Si lapatho oxylaparo hy
drolapato di hyppolapato Si bubalapato ca. xxi.
De finapis tribus generibus Si marrubio &: ferpillo
Si fifymbrio fiue thymbraro# de lini feminefi£
blito cap. xxii.

De metu Si foeniculo hippomarathroiufmyrfcneo
Si canabi Si de ferula Si carduis cap* xxiii*

Confedio theriaca: compofitio medicaminis antio
chi cap, xxiiif.

Summa medicina: 8i hiftoria: Si obfcruationes.M.
dc.vii.

Exau&oribus.

a

Catone cenforio.M.Varr6e:P6peio:Leneo:Gallicv
ne:Higino:Sex.Nigro;qui gratce fcripfif.Iulio hzi'
fo qui item:Celfo; Antonio Caftore,

bb ii

TABVLA

Extern is»

Democrfto:Theophrafto:Orpheo : Menandro qui
biodireftafcripfit:Pythagora;Nicandro.

Medicis.

Nicandro;Hippocrate:Chryfippo:Diocle:Opione;
Heraclide Hiferi:Dionyfiot Apollodoro Taretino:
Apollodoro Citienfe:Praxagora:Phiftonico medo:
Dieuce:Cfeopante:PhiIiftione:Afclepiade:Grateia;
Petronio:Diodoro;Iolla;Erafiftrato:Diagora: An/
drea:MneficIe:Epicarmo:DamioneiDalione: Soli/
tnene.Hycpolo:MerrodorotSoIone:Lycio: Olym/
piade Thebana:PhyIIino:Petridio:Midhone;Glau/
cia:Xenocrate*

Ibro Vigefimoprfmo cStinetur florum
8T coronamerorum naturae
De mira florum uarietate cap* it

_ .tL De flrophiolo fertor&T qui primum flo/

res mifcere coepe r in t:&T quado primu corolla in/
uenta uel appellata 8T quare cap» ii*

Quis primum corona foliis aureis &T argeteis dedit
de honore coronaru apud antiquos ST de Scipio
nis honoretST de padilibus coronis:&T Cleopatrae
reginae fada cap» i ii*

De rofa in coronistST de generibus eius t ST ubi fera'
tur cap» iiii»

De lilio tria generatST roe ea inferedi cap» v*
De uioIistST de caltha ST bacchar ST cobreto ca* vi*
De floribus antiquis ST de odorametoru diuerfita/
te ST fajiunca ST polino cap» vitV

De uefliu semulatioe cu floribus ST amaratho chry
focomefiuechryfiti cap» viii*

De honore corona^ ST cyclamino ST melotro ST tri
folio tria genera eius. cap. ix»

De origano ST thymo ST meile attico ST coniza ST io
uis flore ST helino ST arabrotono ST leucanthemo

cap. x»

De amaraco uel fafuco &T bydegreto ST meliloto ST
uiola alba 8T codiamino ST de filueftribus bulbis;
dc helichyfo ST lychnis ST de herbis citra mare

cap. xi*

De cura apum ST pabulo ST morbis earum ST reme
diis cap. xii.

De uenenato meile ST de remediis mellis ueneati ST
mellis infani cap. xiii.

De meile quod mufeae non attingunt ST alueariis ST
cura eorum fi famem fentiunt apes 6T quomodo
caera fiat cap» xiiii.

De herbis fpotenafceribus ST aculeatis cap. xv.

De carduo helxine ST tribulo ST anchufa ca. xvi*
De differentia herbarum per folia ST quae herbae to
to anno floreat ST haflula regia ST pitana ST de gla
diola cap. xvii»

De iunco genera fex ST de cypero 8T de medicam £tis
ea^S de cy piro ST odorato iu neo cap. xviii.
Ex rofa medicinae ST de lilio ST de narcifo ST ex uiola
ST de bacchare ST cobreto ST afaro cap. xix.

De nardo gallico:ST de croco medicinae:&r croco ma
gpoiST ex fi ri 6T faliunca ST holochryfo ST chryfo
come ST meliloto cap. xx.

De trifolio ST thymo ST homero calletST de helenio
SCambrotono . cap. xxi»

Ex leucanthemo ST fanfuco medicinae eap. xxii.

Ex anemona medicinae cap» xxiii.

Ex oenathe medicinae cap» xxiiii.

Ex heliocryfo medicinae cap» xxv»

Ex hiacyntho mcdinae cap* xxvL

Ex uincaperuinca medicina: cap. xxvii*

Ex colocafia medicinae cap. xxviii.

Ex anthalio medicinae cap. xix.

De parthenio medicinae cap. xxx.

De ftrichne medicinae cap» xxxi*

Decorcoro cap. xxxii.

De perfoluta cap. xxxiii.

De menfuris ST poderibus cap. xxxiiii.

Suma medianae hifforiae ST obferuatioes»d»cc»xxx.

Ex audlonbus.

Catone CSforio.M. Varrone Maffurio: Antiate. C.
Helio VeffinotVibio RuffinojHigino : Pomponio
mela:Pompeio LenatejCor.Celfo: Calfurnio baflo
.P.Largio: Licinio macro;Seffio:quigrsce fcripfitt
iullio Baflojqui item: Antonio Caffore,

Externis.

TheophraRo:Democrito:Orpheo:Pythagora:Ma
gonetMenadrorq bicchrefta fcripfit Nicandro: Ho
mero:Hefiodo:Mufeo:Sophode:Anaxilao.

Medicis.

Mneffro qui de coronisjCallimacho qui item :Pha/
niaphyfico:Simo:Timarifto:Hippocrate:Chryfip/
po;Diode:Opionej Heraclide : Nicefio ; Dionyfio:
Apollodoro Citienfe! Apollodoro Tarentino : Pra/
xagora:Pliftonico medico Dieuche:Cleopharo:Phi
lifline: Afclepiade : Carthecia : Petronio : Diodoro:
Iolla:ErafiftratoDiagora:Andrea:Mnefide:Epicar
tno;Damione $ Dalione; Sofimene : Theopolemor
MetrodorotSoloe LyciojOlympiade thebana Phil
lino;PetreioiMydhone:GIaucia:Xenocrate.

Ibro Vicefimofecundo cotinetur de audio
ritate herbarum.

De gentibus herbis formae gratia utenti/
bus cap» it

Quod herbis ueftes inficiantur cap. ii.

De corona graminea cap. iii.

De uarietate eius cap» iiii*

Qui foli corona ea donari cap. v»

Qui folus ce turio coronatus __ cap* vi»

Medianae ex reliquis omametis ST erynge ca» vii.
De her ba q cetum capita uocac cap» viiu

Deachao 6C glycyrrhyzarST flomachice ca. ix*

De tribulo ST generibus eius ST medicinis ca» x.
De floebe ST medicinis eius cap. xi.

De hyppophyeSr medicinis eius cap. xii*

De urtica ST medicinis eius cap. xiii»

De lamio 8T medicinis eius cap. xiiii*

De fcorpioe generi bufey ac medicinis eius ca. xv»
De leucacantha fiue phiniofiue ifchadaST medici/
nis eius cap» xvi»

De helxine perditio parthenio fyderite ST medicinis
eius cap. xvii.

De chamaeleonte generibufque ST medicinis eius

cap» xviii.

TABVLA

De coronopo & medicinis eius cap* xix»

De atschufa di pfeudachufa 8i medicinis eaiji ca.xx.
De onichylo:anchemi:lotho;& lotoraetrajhehotro
pioitricocco di calhrricho cap» xxi»

De picride:thefio di afphodelo:halimo di achato di
buprefti:eIaphobofcho fadice:& lafina:& deceu/

. calide:fio:fyllobo:fcolymofiuelirn6io<3<:foncho
codrilofiuecodrili&boleris cap* xxii*

De fungis di filphio:& de lafere mede* cap. xxiii»
De natura mellis Si aq mulfa : di qre genere cibojse
mores fmutef :& de melitide di caera. ca» xxiiii*
Contra oppofitiones medicorum medicinae cx fru
gibus cap» xxv*

Suma mediciae & hiftoriae 6i obferuanoes.dcccc»yi*

Ex audoribus*

lifdem quibus priore lfbro:& praeter eos Chryfer/
mo:Eratofthene:Alceo.

Ibro Vigefimotertiocotinetur de cultis
arboribus.

De medicinis uuarum recentium t8i fer/
b metis uuarum di uinaceis:& de uua the/

i

riacet&de uua pafTa:&: aftaphide&: aftaphifagria
pituitaria di labrufca:& de uite alba di nigra & de
murtis Si uini generibus cap. i»

De aceto fcyllio di oxy meile di fapa 8i faece uini ace/
ti di fapae cap* ii*

De oleis di foliis oleaetflore 8i dnere:& de oliua alba
&nigra:& de amurca cap* in»

De foliis oleaftri di aenathio oleo di coccio di amyg
dalino di laurio 8i myrteo chaniaemyrfino di cu-
preflinojcitreo di caryino cap. iiii*

De myrobalano palma oipalma elata cap* v*

Medicinae ex finguloru genere flore:foliis:fru(ftu:ra
miscortice:ligno:fucco:radice;cinere cap. vi.
De pyris &C eorum obferuatioibus : 8i de ficoru ob'
feruatioe:&‘caprifico&hermea&: aliorum gene
ribus medicinae cap. vii.

De pineis 8i amygdalis 8i nuce auellana : di de nuce
iuglande 8C pittaciis di caftaneis di filiquis di cor/
nu unedone di lauro _ cap» viii»

De myrto iatiua:& myrtidao : di de myrto filueftri

cap* ix*

Summa medicinae di hiftoriae di obferuationcs*M*
cccc.xix*

Exaudloribus.

C. Valgio: Pompeio LeneotSertio Nigrotqui graece
fcripfit:lul.Baflb:quiitem:AnronioCaftore*Mar*
Varrone.Cor*Celfo:Fabiano.

Externis»

Theophrarto:Democrito:Orpheo: Pytagora t Ma/
gone;Menadro:qui biccrefta fcripfitiNieadro: Ho>
merojHefiodo;Mufeo:Sophode:Anaxilao.

Dieuche:CIeophanto:Philirt/one:AfcIepiade:Crate
ia:Petronio;Diodbro:loIla:Erafiftrato:Digora:An
drea:Onorca:Mnefide:Epicarmo Demione: Dario
ne:Cofiraene Theopolemo:Metrodoro:SoIone Ly
ciotOlympiade Thebana:Phillino:Peno ; Mydioet
Glaucia:Xenocrate.

K"^353lIbro Vigefimoquartocotinentur medici
1 nae ex arboribus filuertribus cap. i.

I Lotos cap* ii*

IssUlGlans' cap. iii»

De coco ilicis 8i galla di uifco pilulis glande:de cerri
radice &fubere cap» iiii*

De fago di cupreflo di caedro magnaide caedride gal
bano cap. v.

De hammonico di rtyrace 8i fpondylio 8i fphao dC
terebintho di camaepyte 8i picio 8i refinis di p i/
cea di lentifco cap. vi.

De pice fpifla 8i liquida di palimpifla di pifla fephal
tos di zopifia 8i taeda di lentifco cap. vii.

De platao & fraxino di acere di alba populo di ulmo
& tilia di fambuco di iunipero cap* viii*
Defalice&amerina&uitilibus&eriftro ca* ix*

De uirga fanguinea di fi Iere di liguttro di alno 6i he
dera &cyrtho 8i cifTo di erythrano 8i chamaecif/
fo di fmilace di de dematida cap. x*

De arundine 8i papyro 8i hebifo di rhododedro: de
rhufen 8C hydro 'di cachrye di fabina di felagie 8C
famulo &gumi medicinae cap. xi*

De fpina aegyptia &fpina alba 8i achanto di acatia

cap* xii*

De uulgari fpina di filuertri:& de fy rifceptro 1 8i de
appedice fpina di pyrachato di paliuro aqfolia 8C
taxo di rubis medicinae cap. xiii*

De cynofbato di ideo rubo di rhano di lytio farcoco
la di oporice medicinae cap* xiiii*

De chamaedrye di chamaedaphne di chaaelea Si cha
maefice&charnaeciiTocharnaeleuce di chamaeci/
pariflo 8i ampeloprafo di ftachye di diopodio 8i
cetuculo&'clematide aegyptia mediciae ca. xv.
Dearon& dracunculo dracutio& eri di millefolio
8i herba eiufdem nois di pfeudonio di myrrhi &
onobryche medicinae ca£» xvi*

De coriacefia di callida di menaide?& aliis . xxiii ♦ di
medicinis ea^ qs qda magicas ee dicut: di de cofi
dia 8i de aproxi di recidiuis morboi^ cap. xvii*
De eriphia & lanaria 8i rtratioti mediciae ca. xviii»
De herba quae nafeitur in capire ftatuae: di de herba
de fluminibus di herba lingua 8C cribro di fime/
tis di rhodo di impia 6i ueneris pedKe 8i nodia di
philathropo di canaria lappa 8i tordyle:& de gra
mie di dadylo di foenograeco mediciae ca. xix.
Summa medicinae 6C hiftoriae 6i obferuationes*M.
ccccxviii»

Exaucrtoribus.

C*Valgio:Popeio Leneo:Sex*Nigro:qui grsece feri
pntrlulio BafTotqui item: Antonio Cartore»M*Var
rone.Cor.CdfotFabiano.

Medicis.

MnerteotCallimachotPhaniaphyficotSimoTima/
rifto:Hippocrate;Chryfippo:Diocle;Opione:Hera
clide:Hicefio:Dionylio:ApollodoroCitienfe:Apol
lodorotTarentino ; Praxagora : Pliftonicomedico;

Externis*

TheophraftorApollodorotDemocritotOrpheo: Pi
tagora:Magone:Manandro:qui biochrefta fcripfitt
Nicandro: Homero ; Hefiodo :tMufeo : Sophocle:
Anaxilao*

bb iii

TABVLA

Medicis.

Mnefteo:CalIimacho:Phania phyficojSimo: Tima
rifto:Hippocrate;Cryfippo:Dioc!e:Op!one : Hera'
cIide:Hicefio:Diony fio: Apollodoro Cirienfe: Apol
lodoro rarerino:Praxagora:Pliftoico medico: Diea
che:CIeophato:Philifloe:Afclepiade:Crateia:Petro
nio:D>odono:lolla:Erafiftrato : Diagora : Andrea:
Enorra:Mneficle:Epicarmo:Demione : Sofimene:
TheopoleoiSoloe licio: McrrodorotOlipiade theba
na;Philino:PetreioMidione:GIaucia:Xenocrare*
®-^r-«|lbro ufgefimoqnto corinenf naturae her
j p baru fponte nafcentiu:audor/tas herba'

ife e£^||rum:& de origine ufusearu cap» i.

£-~-25. Qui latine ufus herbat^ fcripferint:& qn
ad.Romaos noricia earu perucnerit: St qui primi
: graecorum de his compofuerinaSC de herbarum
inuentione:&antiquamedicina& quare minus
exerceantur earum remedia:8£ decynorhodo: St
de dracunculo medicinae cap» ii*

De quoda peltifero fonte germaiae:& de britannicat
St maximis morboru doloribus cap. iii*
De moly 8t dodocatheo:& poeonia uel pentorobo:
uel glycy fide 8C panace uel afdepio 8t heradeo pa
nace chironio 8t panace centaureo uel pharnaceo
St eradeo fyderio St hyofcyamo uel apollinari fi/
ucalrercangeno cap» iiif.

De linozoftejpartheniothermipora fiue potius mer
. curiali:& achillea St panace heradea fideriti mille
fblio:& de fcoparegia:& herineo teucrio fplenio:
St de melapodio fiue helleboroiquot ueeoru ge/
nera:8C de nigro helleboro8C albo medicinaet&
quado d«tur:& quofumendu;& qbus no dandu
& quod mures necat cap* v*

De mithridatia:& fcordoti fiue fcordio:& polemo/
nia uel philaeteria uel chiliodynama St eupatoria
St cetaurea fiue chyronia 6C deledo cetaureo liba/
dio felle terra? ct triorche medicine cap* vi.
De climcno St getiana St lyfimachia 8t partheide 8t
artemifia&ambrofia&nymphea &eradeofiue
rhopalo St euphorbia medicinae cap. yii9
De platagine 8t bugloiTo St cynoglofio 8t buphtal/
mo St fcythrca:& de fpartania 8t hippice 8t efchae
mone-.6i de beronica St catabrica 8t cofiligine : St
hiberida:& chehdond:& canaria 8t elaphobofco:
St dimano St anttolochia:& q>eius deledarioe in
uoluar pifces St itari capianf:oC mediciae cotra fer
pdiuidus ex herbis qsfupiusnoiauit ca* viii*
De argemonia SC agarico:& echio:& hyofcyamo:<5£
hierabotae:& blattaria St lemoia:SC quinqj folio:
6t dauco:perfolata:& ardio:& cyclaminoiSC peu/
cedano cap* ix*

De ebulo:& uerbafco;& thelcgono : St de phrinio:
8t de alifma:& de perifteno:& demoly : ot de an/
terrhino:& contra mala medicamentaidC de peri/
carpo cap* x.

De remediis:q generarim mebratimq? fingulis cor-'
popt? morbis eueniunt cap* xi.

De thyrellio St cetaurea:& chelidonia:& panace : St
hyofcyamo:& eaphorbio cap. xii.

Deanagaliide fiue acoro St mandracora fiue circelo
cicura St creno agrio St molibdea 8t iride St ca
pno:& alice St achoro cotyledo aizoo St andrach
ne St erigero:& de ophemoro:& <3 labro ueneris:
St de ranuculo mediciae:6C de oris uitiis ca. xiii*

Suma mediciae St hiftorfe Stobferuatioes*m.ccxctt
Exaudoribus.

Sex.Gallico*P5peio leneo:Seftio nigro:g graece feri
pfitjlulio baflo a ite: Anto.Caftore:Cor*Celfo.
Extern is*

Theophrafto: Apollodoro: Democrito: IubajOr/
pheo:Pythagora;Magoe:Menadro: qui biochrefta
fcripfi t: N icadro: Homero: He fi odo:Mufeo;Soph®
de: Xantho: Anaxilao* Medicis*

Mnefl:eo:Callimacho : Phania phyfico : T imariftot
Simo‘.Hippocrate:Chryfippo:Diode:Op!oe:Hera/
elide: HicefiojDionyfio: Apollodoro citiefe: Apollo
-doroTarerino:Praxagora:Pliltonico medico: Dieu
che!Cleopharo:Philmione: Afdepiade-.Crateia: lol/
la:Erafiftrato:Diagora:Andrea;MneficIe:Epichar/
mo:Demioe:Sofimene:TheopoIemo:Merrodoro;
Solone Lycio:OIympiade thebana:Phillino; Petre/
io:Midione;Glaucia:Xenocrate.

illbro*xxvi.continenfrdiqpmorboru ge/
i gfo£S nera nnediciae St de nouis morbis : St de Ii/
I F^O^eneqdfin&Tqupnmu iitalia coeperint:
P.^I&:decarbunculoelephauafi St colo ca* i,
Laus Hippocratis cap. ii.

De noua medicia:8C afdediade medico: St qua rone
uetere medicina mutauerit cap, iii,

Jrrifio magicae artis:& de lichene St tapfia ca» ilii.
Ad ftrumas:& ad digirosjdc ad pectus St ad ruffim
medicinae cap» v*

Deuerbafco&chamaelcuce uel thuffihgine&be/
chio&aquilea&faluia cap. vi.

Ad lateris dolores St pectoris : 8t ad horthopnoeast
adiecinoris doIore:cordis dolori pulmoi urinae
tuffi pedori ulceribusrpulmoi rembVpaticis:ad
uomicione:adfingultuspIeureticis cap. vii.
De oibus uitiis uetns St remediis eotjc q circa uel in
trafuti&dealuofifledauelfolueda cap, viii.
De pulegio dCargemone cap, ix.

De nymphea St abftinetia & appetetis ueneris:& de
faryrio eritrococco St crategi St fideriti cap. x.
Mediciae generales de pedibus talis articulis neruts:
St remedia cotra morbos q totu corpus occupat?
St de my rride St uigiliis St paralifi:<5C de febribus
frigidis&febre iurnenfo^SC phreneticis&cha/
maeade St aizoo St igne facro cap* xi*

■ Adeluxara mebra St cotra morburegiu& cotra fu
cuculos St fiftulas St lfiatioes St ambuftionedC co
rra alios morbos ad neruos St faguine cap* xii*
De herba equifeto8C ftephaoomeli St enfitaledc co
trauermes cap. xiii.

Deulcenb^adplagas&depolicnemo ca* xiiii.
De plurimis expimetis ad lficicdos capillos St ptus
eiiciedos &: cotinedos St alio^; remedia ca» xv*
Summa medicinae St hiftoriaedc obferuationes.M*
c excii. Exaudoribus.

M.Varroe.C.Valgio.Pop.IeneoiSeftio nigrotq grae
cefcripfit:Julio baflo:qite: Anto» Carftore . Cor,
Cello. Externis»

Theophrafto: Apollodoro: Democrito : luba : Or/
pheo:Pythagora;Magoe:Menadro q biocrefia feri/
pfit:Nicadro:Homero:Hefiodo:Mufeo:Sophode:
Xantho.Amxilao» Medicis*

Mnelteo:Caliimacho: Phania phyfico: Timarchot
Simo:Hippocrate:Chrifippo:DiocIe:Opione: He/
^adide*.Hicefio:Doiyfio:Apoilodoro Cicicfe;apoi/

TABVLA

lodoro Tarentino ; Praxagora t Plfrtonfco medfcot
Dkuche CleophantotPhilirt tonet Afdepiade : Cra*'
teia:(oIla:Erafirtrato:fi)iagora: Andrea : Mnefide!
EpicharmotDemionerTheopokmo : Metrodoro;
Solone Lycio : Thebana Olympiade : Phy lino : Pe/
treio Myfhone: Glaucia : Xenocrate»

Ibro.xxvii.corinef reliq herba^ gna«c,i.
y De aconito Si panthera quaeextinguitur

B aconito cap» ii»

Qd oium creatura^ codiror fit de<?.c»iii.
De aethiopiaetS<! amarantholSi aloe : Si alcea 8i ali/
phot&alH matSi androface;Si androfenotSi ana/

• brofia:3iaconi:3ianagyro:8ianonymo ca. ii ii»
De aparine Si archio 8C afpleno Si afdepiade ST artire

uel bubonio Si afcyro uel afcyroide : Si aphace Si
de alcibio Si aletrtorolopho cap. v.

De alo cap* vi*

De alga Si aftea Si de ampelofagria Si ab/

finrhio cap* vii*

Deabfinthio8i balote Si botrye fruticofa St brany
Ia St brio Si bupleuri Si catanante 8i calli St circea
Si circefio Si trategono Si theligono 8i crocodi
lio8icynoforchy8ichryfoIachano Si cuculo Si
conferua cap. viii*

De cocco gnidio 8i driopreris St dryphono Si elati
ne Si empetro fiue calcifraga dt epicafti uel belle/
borine Si epimedio 8t eneaph ylo St filicepteri: 8i
de femore bubulo cap. ix.

De glaucio SiglycyfideSiglaphalio fiue chamceze
Io Si galedrago Si holco Si hyofiri Si holorteo Si
hypoperto cap. x.

dehypogloffa Si tremulis hydropicis contra imagi
nes orthopnoeas paralyfis incipientes cap* xi.
de medio Si myofata Si myagro Si natrice Si otho/

« ne Si Jhonofma Si onopodooiofiri Si oxye Siba
trachio Si polygono Si leucanthemo 8i plyrhe/
na 8i phyllo Si phelandrio Si phaleri Si polyrrhi
20 8i ,pferpinaca Si de rhecoma de refeda Si rtoe
chade C3p. xii.

de folano Si fmyrnio Si thelephio Si trichomanc8i
thalietro Si thlafpe 8i thragonia Si tragoni Si tra
go Si tragologo Si fpondile:8i q> quidam morbi
^ in quibu Idam non funt gentibus cap. xiu.
SumamedicinseSihyrtorise Si obferuatioes.dc.ii»
ExauSloribus.

Pompeio Leneot Seftio Nigro t qui grsecae fcripfitt
Iulio baflotqui item: Antonio Cartore : Cor*Celfo.

Externis.

Theophrarto:Apoliodoroquiite:Democrito:Ari
fiogitonetOrpheot PythagorarMagone : Menadro
quibiochreftafcripfit*.Nicandro. Medicis.
Mnefteo:CaIlimacho:Timarifto:^imo:Hippocra^
tetChryfippojDiocletOpione: Heraclide: Hicefio:
Dionyfio: ApollodoroCitienfe: Apollodoro rareti

• no:Praxagora:PIirtonico medico:dieuche:Cleopha
totPhiliftionejAfclepiadetCrareia: lolia: Erafirtra/
5o;diagora:Andrea:Mneficle:Epicarmo! demione:
Sofimene:TheopolemotMetrodoro:SoIoneLycio
OlympiadetThebana Philino : Petreio : Myctionet
. Glaucia:Xenocrate.

^Ibro uigefimooftauo continentur,
de medicinis ex aialibus cap. i.
An fit in mededo aliqua uis uerborumt

Si fanari Si depelli cap. • fi*

Remedia ex hoie contra magos cap. iit

de quibufda forti!egits-8i faliuahofs ieiunii ca. iiii*
deobferuationein uiclu cap* v,

de rternutameto 8i uenercrSi ceteris remediis.c.vi.
de remediis muliebribus cap. vit

Medicinae ex aialibus- pegriniside elepha to Si leone
de camelo Si hyena Si crocodilo Si chamaeleonte
8t rtinco Si hippopotamo Si lyncibus cap. viii*
Medicinae coes ex feris aialibustaut eiufde gnis pia/
cidisrlaShs ufustSi obferuatoes Si cafeis : butyro
Si adipe cap» ix.

Medicinaedeapro 8i capris Si eqs feris Si remedia
de bertiis contra oes morbos cap. x*

de remediis ad morbose multa gna ex aialib;ca»xi*
Ad faciei uitntrermcis St pedforis morbos ca* xii.
ad rtomachi mala lubo^ dolorestSircnu uitia.c.xiii
Ad aluu firteda foluenda colicos dyfentericosttenas
nunqua Si tineas cap. xiiii.

Ad ueficae cruciatus 8t calculosjdegenitaliii Si fedis
uitiistSi inguinum remediis cap. xv.

de podagristad morbum comitialem: ad fiderarost
morbuqt regiutoffaqi frach remedia cap. xvi.
Ad febresrad melacholicostlerargicostidropicosrad
• igne[facrut8i ad dolotes neruo^t remedia ca. xvii*
Ad fanguine firtendurcontra ulcera Si carcinomata
ad fcabie remediatSi quse infixa corpori extrahut
Si quae cicatricibus profunt cap» xyiii.

Ad muliebria mala medicinae Si ad infantium mor
bostSiueneris remedia cap. xix*

Mira de animalibus cap* xx*

SummamedicinaeSihyrtoriae Si obferaatioes.de.
Ixxxv* Exauftoribus.

M»Varrone»L.Pifone:Fabiano: Verre: Antiate: Ver
rio FIacco:Catone:Cenforio:Sergio:Sulpino: Lici/
niorMacrotCeirojMafluriotSertio Nigrotq grtecac
fcripfi t:By tho dinrhaceno:Ophiho:Medico : G ra/
mio medicis* Externis*

Democritosapolloio g 8i mirfinimilero artemone!
fexti(io:homero:theophrafto:!yfijnacho:atralo:xe'
nocratetorpheo q diophiostarchelao q ite demetrio
fotira!laide:elephatide:falpe:olympiaderebana:dio
tio:iolla:mirtioe:fmirneo;;efchine medico: hippo/
cratetarirtotele:merrodoro:icacfda medico: hefio/
do:dialrone:cecilio:bione:qui peridinameon: anaxf
laotiuba rege»

1 bro xxix. corin^f medicise ex aialibus*
Deorigine medicis Si qn primu clinice:
Si qu primu itralipticeiSi de chryfippo:
SierafirtrarctSiempiricetSierophiloiSi reliqs illu/
ftnbus medias St quoties ro mediciae mutata fit: Si
q prius romae medicustSi qn Si qd de medicis antiq
romaniiudicauerint:Siuitia medicinae cap. i.
de medicinis lanarum cap. ii.

de ouorum natura cap. iii.

Remedia de cane;Si ex aialibus q placida nofut fed
ferarSiexuolucribusSicontramorfus phalangio
rum cap. iiii,

de feuo camelino 8i cane rabido Si lacerta 8t anferi/
bus 8i columbis Si murtellis remedia cap. v*
Ad alopecias rolledas 8i ad pilos reddedos Si ad leit
des tollendas Si ad palpebras Si ad glaucomata oi
ad oculos Si parotidas remedia - cap. vi»

TABVLA

Summa medicinae'# obferuariones.d.xxi,
Exau&oribus,

M.Varrone.L.Pifonet Verrio Flacco: Antiate: Nigi
dio:CaffioHemina:Cicerone:Plauto:Celfo:Sertio:
Nigro qui graecae fcripfit:Cecilio medico: Metello:
Scipione:Ouidio'poeta:Licinio macro»

Externis.

Ph ilopatore:Homero: Ariffotele : Orpheo Demo/
crito:Anaxilao.

Medicis.

Botrae: Apollodoro: Archidemo: Anaxilao: A rifto
ne:Xenocrate;Democrate:Diodoro: chryfippo phi
lofopho:Horo;Nicandro: Apollonio Tyaneo»

Ibro tricefimocotinentur medicinae ex
animalibus reliquae prioris libri.

De origine magicae artisjqn # a qbus coe
perit:# a qbus celebrata fuerit cap. i.
De fpeciebus magicae artis:# Neronis:# magoru
deteftatio. cap. ii.

De talpis# reliquae medicinae p morbos digefbe i
aialibustquoru genera placida fu t aut fera ca. iii*
Quomodo comendetur os : contra maculas faciei
# faucium uitia cap, iiii.

Ad rtrumas exulcerataslad humerorum # praecor/
diorum dolores cap. v.

De pulmonum uitiis iecoris # fanguinis reiedio ■
mbus cap. vi.

Ad dyfentericos#uentris mala remedia cap. vii.
Ad calculos:# ueficae dolores tertium^ : # ungui/
num tumores:# ad panos cap. vili.

Ad podagras:# articulo^: dolores cap. ix.
Remedia aduerfus morbos toti corpori cap. x.
Contra morbum regium:# freneticos;# contra fe
bres;# hydropicos cap. xi.

Ad ignem facrum:ad carbuculos furunculos ambu
rtaneruorumcR contractiones cap. xii*

Ad fanguinem filtendu;# tumores uulne^uulcera:

uulnera:# alia mala ex alalibus remedia ca.xiii.
Ad muliebria mala medenda:# conceptus matu
randos cap. xiiif.

Promifcuae medicinae cap. xv.

De miraculis quarundambertiarum cap. xyi.

Suma medicinae # obferuationes.dccc.liiii.

Ex audtoribus.

M.Varrone:Nigidio.M.Cicerone:Sertio Nigrojq
graecae fcripfit: Licinio macro*

Externis.

Eudoxo:Arirtorele:Hermippo:Homero;Appione
Orpheo:Democrito: Anaxilao,

Medicis.

Botrye horo: ApolIodoro:Menandro: Archimede
Arirtone;Xenocrate:diodoro:Chryfippo Horo:Ni
candro: Apollonio Tyaneo.

Ibro trigefimoprimo continentur medi
tinae ex aquatilibus: # aquata mirabilia.
Aquarum mirabilia cap, i*

De differentia aquai^medicinis # obfer
uationibus.cc»lxvi. cap. ii.

De Qualitate aquarum in falubritate uel comodita-
te earum cap. iii.

Aqup^ fubico nafcetiu aut definentiu ro cap. iiii.

Obferuatio hyrtorica cap. v*

Ro aquae ducendae:# quo medicaris utendu;# qd
.pfitnauigatio# medicinaeaq marinae ca» vi.
De generibus falis # confe&uris # medicinis # ob
feruationibus cap. vii.

de fcombro pifce # muria # alece cap, viii,

de natura falis # eius medicinis cap, ix.

de nitri generibus # confecturis # medicinis #ob
feruationibus cap, x.

defpongiarum natura . cap» xi.

Sumajmediciae hrrtorie # obferuatioes.dcccccxxiii*
Ex aucrtoribus.

M.Varrone:CartioParmefe;Cicerone:Mutio:Cor*

Celfo:Trogo:Ouidio:Polybio:Sornario.

Externis,

CalIimacho:Cecilio:Ctefia : Lyndo : Theophrarto;
Eudoxo:Theopompo:PoIydito:iubaLyco:Appio
ne:Epigene:Pelope: Apelle: Democrito: Thrafillo:
Nicadro:Menadrocomoedo:attalo:Saluftio:ldiony
fio:Andrea:Nicerato:Hippocrate:Anaxilao.

Ibrotricefimofecundo continentur rei i/
quae medicinae ex aquatilibus,
de echeneide pifce:# mirabilijeius^pprie/
tate : de torpedine # marino lepore : #
mirabilia rubri maris _ cap. i.

deigeniis#mafuetudinequoruda pifdu# ubi ex
manu edar:# ubi refpofa danf ex pifeibus ca. ii.
de'his qbus in terris # in aquis uiefus eft:# de cafto
reis medicinae # obferuationes cap. iii •

de tertudine # multorum pifeium medicinae # ob
feruariones cap. iiii.

deaquatilibusjquorum remedia in morbos digerta
funt:# primum contra uenena : # uenenata ani/
malia cap» v.

de oftreis # purpurislalga;# eo^ remedia ca. vi*
Ad alopecias:# capillos oculo^ uitia cap» vii.

de auriu:# dentiu remediis;# ad cutis uitia ca» viii.
Promifcuae medicinae cap. ix.

Ad iocineris uitia lateru<^:ad rtomachi alui : # aliae
promifcuae medicinae cap. x.

Ad urina # calculos urendoijd uitia:# ad podagras
medicinae# comitialem morbum cap. xi.

Ad febres omnium generum:# contra diuerfas in/
firmitates cap» xii.

Animalium omnium in mari uiuentium.clxvi.ge/
nera efle cap. xiii.

Summa medicinae # hy rtoriae # obferuationes.d,
ccccxxviii. Ex autrtoribus*

Licinio macro:Trebonio Nigro : Sertio Nigro qui
graecae fcripfit.Ouidio poeta, Caffio Hemina»Moe/
cennate.L.Ateio.

Externis.

luba: Andrea:Salpe:appione:peope : apelle:[Thafio:
Thrafillo ‘. Nicandro.

ibro tricefimotertio continentur natur»
metallorum

Quae prima comen datio metalloru auri:
# de origine annuloru aureoru # mo/
do auri apud antiquos:# aequeftri ordine: # de
iure annulorum aureorum cap. i.

dedecuriistiudicum:# quotiens nomina aequeftris
ordinis imutata:# donis rei militaribus # quan
do primum corona aurea cap* ii.

TABVLA

De reliquo ufu auri in tirris Si mulieribus? Si de nu
irio au reo?8i qdo primu fi gnarfl eft ars : argenru;
6? auru:8i anteq fignaref qui mos in aere? 8C qus
tnaxima pecunia primo cenfutSi quotiens:3i qui
bus teporibus autoritas auri cap. iii*

Ratio naturalis auri inueniendi?8i qdo primum au
rea ftatua:8i medicina ex auro cap, liiit.

De chryfocolla : Si medicins? 8i chryfocolla.vi.8i
mirabilia naturas de glutinandis in terfe perfide-
difq? metallis cap. v.

de argento 8iargento'uiuo'ex ftrbia fiue alabaftro:

8i fcoria argeriSi de fpuma argenti cap. vi*

de minio qts auctoritatis fueritapud Romanos:6i
origine ac merioe eius:8i cinnabaris rone ( pictu*1
ris?3i medicins:de generibus minii 8i rone eius
in picturis cap. vii.

de hydrargyro:de argento inauradotde coticulis in
argenti generibus & experimentis cap. vni.

de fpecults <3i sgyprio argento cap. ix«

de imodica pecuniatSi quo^ maxims opes fuerint
8i qdo primu Po.ro ftipefparferit cap, x.
de luxuria & frugalitate in uafisSi lectis argenteis:

qdo lances imodicar fats cap, xi.

deft aruis argenteis 8i celarura argenti Si csreris q
bufdam - ' cap, xif*

de file:8i ceruIeotSi chryfocoIlatSi neftonano:8i c i/
lono:3i non omni anno aequalicer fpecies uen/
dantur ' • cap. xiii*

Suma medicis Si hyftoris Si obferuatioes.m«ccxv

de antiquis fbtuarus Si preriisfignoru fmo dicis Si
coloffis in urbe celeberrimis capA vii*

Nobilitates ex aere opn^ oi arcificu.ccclxvi. cavni*
differeris sns8imixturs?8ide feruadosre. c*ix.
de cadmia medicinae *■> cap, x*

de fcorea Si flore Si fquama aeris Si floniace Si aeru/
gine8ihyerario cap. xi*

de fcoletia&chafciri8ipforo8i calcato cap, xii*

de pompholige Si flxmdioSi antifpodio Si diphry/
ge Si triente feruilio cap. xiii*

de ferro oi ferreis metallis 8i differeris ferri, c.xiiii*
de reperatura fe ritSi medicis ex ferro Si ex srugi/
ne Si rubigine Si fquama ferri Si hygrem *
plaftro cap* xv*

de plumbi metallis 8i albo plumbo 8i ni
gro cap* xvfr

de ftagno Si plumbo argentarioiSi quibufdam
alus cap. vii*

Medicins de plumbo Si fcoria plumbitde moliben
da fiue galena:depfym itio 8ifandaraca ca. xviii.
Suma res Si hy floris Si obferuatioes.dccc«xv*

' "V:

• Hx auctoribus* i

'r i r : . i • V 1 . \

L.Pifone:Antiate?Verrio,M»Varrone?MeflalIa:ruf
fo? Marfo poera:butho:Iulio baffo qui de medicina
grscs fcripflt: Sex, Nigro;item Fabio Veftale*

Externis*

Ex auctoribus*

L.Pifone? Anriate:Verrio.M, Varrone : Cor.Nepo/
te:Meffala mfforMarfo poera Buthojlulio baflbf q
de medicinis grscs fcripfiriSeflio nigro qui item;
Fabio Veftale.

: . Kil i . ' *

Externis*

. * ** ^ .

DemocritotMetrodoro Scepfio: Menschmo qui
de toreuticefcripfitiXenocratequi item: Antigono
qui item : Heliodoro quidearhenienfium anarhe.
matisiPafitele qui admiraftiliaopera fcripliriNym*'
phodorottimeoquidemedicina metallica fcripfit?
lolia? Apollodororand rea: HeraclideiDiagorat Bo
trienfe:archimede?Dionyfio?Ariftogene:Democri
eo?Mnefide : Attalo Medico :Xenocrate Zenonis?
Theomnefto*

Ibro.xxxiiii.cotinenf a ris metalla: Si fer
' ‘ri:Si plumbi 8i ftagni cap. i.

Genus sris qus corinthia:qus deliaca?
qus sginetica cap. iu

decandelabris temploRi ornamentis cap. ni.
Quando primu flmulachrum roms factum Side
. origine ftatuarum?oi honore flatuarum Si gene
. rtbusoi figuris cap, iiif*

de ftatuis togatis‘.Si quibufdam aliis Si qbus primu
in coluna:Si qdo roflra: 8i qdo primu publies Si
< q is primu flatus roms cap. v»

de ftatuisfine tunicisiSi quibufda aliis : 8i qus pri*-
ma roms ftatua squeftrisjSi qdo omnes flatus
. priuatim 8i publies fublatsiSi qbus roms mu/
lieribustSi q pris ab exteris publies pofits*c*vi.

DemocriforMerrodoro SceptioxMenscbmo qui
de toreuticefcrjpfit:Xenocratcqui item? Antigono
qui iremrDuride qui irem? Heliodoro qui de arhe/
nienfium anathemate fcripfit? Nymphodoro: An/
drea:HeracIide:Diagora:Botryenfe: lalla? Apollo/
doro? A rch imede: Oiony fi ota r i ftogene: Diomede?
Mnefide? Xenocrate Zenonis: Theomnefto*

i£> ! bro.xxxv. continetu r honos pitu rs*
Honos piturs; cap» ii

Hbnos imaginum cap. ii*

Quando pi imu dypei rmaginu publies
Si quando in domibus ponti Si de piturs initiis
Si monocromafon Si primis pitorrbus: Si antiq
tatepitorum in iralia cap. iii*

depitoribus romanisrSi quado primu digniras pi/
turs:8i qui uitorias fuas pitura ^poluerutt Si
qdo externis pituris dignitas roms cap* iiii.

Rario pingendi de pigmentis cap*’ v*

de coloribus natiuis oi fatitiis cap» vi*

Qui colores udo non inducanturtSi quibus colori
bus antiqui pinxerunnSi quando primu gladia/
toru pugnspropofitsfunt. cap. vii*

de state piturs operum Si artificum indicatura
nobilitacis.cccv. cap* viii.

Primum piturs certamen ? Si qui primi penicillo
pinxerunt cap. ix*

De auibus per pituram deceptis : 8i quid difficilli¬
mum in pitura» cap» x.

Deau/um canru compefeendo: Si qui encauftoSi
penicillo primus lacunaria 8i cameras pinxerit?
fparfimrp prscia mirabilia pitura^ cap. xi,
Plaftices primi inuentores de fimulachris Si uafis fi
tilibus Si prscio eorum - cap* xii*

TABVLA

Terrje uarierates : & de puluere puteolano : Si aliis
terrae generibus quae in lapide uertunf ca» xiii.
De parietibus fornaceis Si latericiis Si eorum ra
tione cap. xiiii»

De fulphureSi alumine di generibus eorum &me
dicina; cap* xv •

De terra fimia Si eretria Si chia Si fibanifia: Si phin
ti Si appelliti Si medicinae cap* xvi*

Crete genera ad ueftium ufus Cimolia farda umbri/
ca:faxum argentaria cap» xvii.

Qui Si quoje liberti ppofiti cap. xviii*

Terra excalara Si terra clupea : terra balearica : terra
ebuli tana cap. xix*

Summa medicinae &hyftoriae Si obferuationes.d.
cccc.Ivi. Exaufloribus.

MefTala oratoretMefTala feneiFeneftella attico. Ver
rio*M*Varrone:Cor»Nepote:DeciotEculeone:Mu
riano:Meliflb;Vitruuio Caffiofeuerot Longulano:
fabio ueftale quidepiftura fcripfit.

Externis*

Prafitele:Apelle:Melanthio;Afclepiodoro: Euphra
nore:Parrhafic: Heliodoro qui anathemata fcripfit
athenis: Metrodoro qui de architectonice fcripfit:
Democrito;Theophrafto:Appione gramatico qui
de metalica medicina fcripfit : Nymphodoro : An'
drea:Heraclide:Iolla:ApoIIodoro:Diagora: Botry/
enfe: Archidemo:Diony fio : Ariftogene: Demade:
Mneficle:Xenocrate:Zenonis:Theomnefto.

Ibro tricefimofexto continentur naturae
lapidum & luxuriae marmoru. cap* i.
Quis primus in publicis operibus often
derit cap» ii*

Qui primus peregrino marmore columnas habue
rit romte cap* iii*

Qui primum laudati in marmore fcalpendo;& qui
bus temporibus cap* iiii*

Nobilitates operum Si artificu in marmore*c»xxvi.

de marmore pario 8C maufoleo cap. v*

Quado primu marmoje in edificiis ufus : Si qs pri'
mus romae cruftauerit parietest& qbus aetatibus
qc$ marmora i ufum uenerit romae : Si qs prim?
marmora fecuerit:& ro fecadi de arena ca. vi*
de naxio Si harmonio*.& de generibus raarmo/
rum cap. vii*

dealabaftrite&ngdidoalabandico cap. viii*

de obelifco thebaico:alexadrino:& de illo qui eft in
circo magno cap» ix.

de illo qeftin capo marrio pgnomonc cap. x.

de tertio obelifco romae in uaticano cap. xi.

depiramidibus aegyptiis Si fphynge cap. xii*

delabirinthisaegyptio:Iemnio italico cap» xiii*

de penfili horto Si oppido Si templo dian^ ephe
fise cap. xiiii.

de delubro cyzici Si Iapide fugitiuo:& de echo fcpti
es refonate 8C cedificio fine clauo:& mirabilia aedi
ficiorum romae cap. xv.

de magnetis generibus & medicinis cap. xvi,

de lapidibus qui cito abfumunt corpora in eis con/
dita:& de his qui diu feruant ; Si de thafio lapide
medicinis eius cap» xvii,

de ebore foffili Si lapidibus ofTeis Si palmaris Si also
rum generibus cap» xviiu

de cora!lio:ue!pvrite& medicinis eius: Si oftracite;

de amato lapide Si medicinis eiustde militinola'
pide&uiribus eius t de gagate Iapide Si medici
nis eius ; de fpongiis oi phrygio lapide Si natura
eius _ cap* xix.

de emathide 8i qn<y gnibus eius:6C fchifto ca. xx*
de quattuor generibus aetidis:& calamo Si famio
& arabo»: pumicibus cap. xxi*

de lapidibus mortarioru medicinaliu Si mollibus
lapidibus Si fepulchri lapide 8i filicibus Si phen/
gite& cotibus 8C reliqsad ftrudturam lapidibus
igni & t£peftatibus refiftentibus cap* xxii.
de cifternis di calce Si harenae generibus Si mixtura
calcis Si harenae Si uitiis ftrudurae Si co&ariis 8C
8i columnis cap. xxiii*

de medicinis calcis Si malta 8i gypfo cap* xxiiii*
de pauimentis Si quando primu romae:# fubdfua/
libus pauimentis Si graecanicis Si quando primu
camera: cap. xxv.

de origine uitri 8i rone faciendi:# de obfiano uitro
Si de generibus multiformibus uitri* cap* xxvi.
Ignium miracula # medicinaepdigia cap. xxvii*
Suma medicis Si hytoriaj Si obferuatides.d.xxvirt
Ex autoribus*

M.VarronetCelio:Galba.C.I(to:Mutiano:Nepotc
Cor.L.Pifone:Tuberone:Se*Fabiot Veftalet Amo:
FoecialetFabiano.CCenforio : Vitruuio.

Externis.

Theophrafto:Praxitele:lubarege:Nicadro:Sotaco:
Sudineialexadro polyhiftorerapionet pliftonicordu
ride: Herodoto: Eum ero: AriftagoratdionyfiotAr-1
chemidoro.‘bucorida:anthiftene;democrito:demo
teletLycea.

Ibro.xxxvii. cotinef origo gemmarum*
« degemapplycratis tyrani oi pyrri regis:
S I# q fculptores optimi;& nobilitates arti/

K-S— 23ficum Si quis primus da&ylothecam ro/
mac habuit cap, i.

de gemis tranflatis in triupho popeii t Si natura crf
Ralli Si medicinis:# luxuria circa ea Si quado pri
mu iueta myrrhina:# luxuria circa ea : Si natura
myrrhioj^ Si q meriti futau&ores defuccio.c.ii*
de ortu:# medicinis:# generibus: oi luxuria fucci/
notu;# Iyncurio:&: medicinae cap. iii.

de adamatis gnibus Si medicis Si margaritis ca* iiii*
defmaragdigeneribustdi gemis uiridibus tranflu.'

eidis __ cap* v*

de opali generibus Si uitiis Si experimetis oi uariis
gemmis cap. vi.

de generibus carbunculorum Si uitiis Si experime/
tis o<T gemis ardentibus cap. vii.

degeneribus topatii&: callaite: Si de gemmis uiri/
dibus non tranilucentibus cap. viii.

deiafpidum generibus cap. ix.

de qbufda gemis palphabeti ordine cap. x*

degemis p,b.&:.c. ordinem cap. xi*

degemis per. d.e.g.ordinem cap. xii.

de gemis per.h.i.l.m«n,ordinem cap. xiii*

degemisp.o*p.&reIiqs!fispordine cap. xiiii.
degemisqamebris hofum cognominanfi&qab
ai'alibus:&: de iis q a cae teris rebus cap. xv.

de gemmis nafcentibus Si fachcns i Si figuris gem/
marum cap. xvi.

de ratione probandarum gemmant cap. xvii.

TABVLA

Suma res & hydoriae & obfertiationes*M*ccc.
Exaudoribus

M* Varrone! Adis tridphnMoecenate: Iaccho : Cor*
Bocco. - v

Externis*

laba rege:Xenocrate ZcnonfsrSudine: efchyloipbi
loxenetEuripidetNicandro! Satyro : Theophrado;
Carere:Phiicmene:Democrate:Xenothino:Metro
d'oro:Sotaco:Pythea:Timeo : SiculotNicea : Theo/
credo: AfarubauMnafearTheomene: Ctefia : Mitri-
datetSophocIet Archelao rege:Callidrato:Democri
torlfmeniotOlympico: Alexandro polyhidore: Ap
pione;Horo:Zoroadre;Za(daIia.

FINIS.

Ic lector errores quofdam uariaf# Ie/
diones uidebis : ex qbus £ cmuflibec
aio plura dcliguac reditui pofTdt.Reli
q in fequeri ipreffione uidebuntur»

In pratfatione milia gnarum pro dignarum
L«ii«c,n*corapaginum egens;uel compagum.

Nec quia ad morum:uel & quia*
c*iii*tenerum argumentistuel rerum*
c.vii.Orboncaaxderntuel Bonx*
c*viii.falutarem<^fierideurn:uel fine deum*
Inde folisruel deinde,
xxii.partibus remotior J uel remorius*
c.ix.mulriformi hxcambagejuel lunae multifor
misjhxc ambigua torfit ingenia* redeundo ad
principia; uel redeuntem.
tr.xi.Tertio ex utracp uaditas folis aperitur; ut n5
fit neceile amplitudinem eius oculorum argu/
mentisiatq? conieduraanimi fcrutari*uel terria
exutraq? uaftitas,fo!isocuIorum argumentis ape
ritunuc non fit necefle amplitudinem eius conie
ctura animi fcrutari*

nec $ montem idam: uel necnon.
c*xvi*ficutin rotis radiostuelin rotae radiis*
c*xvii. redire creduntur; uel redire coguntur,
ab (latione uefpertinamel ad dationem uefper
tinam*

c.xviii.csetera inflexos mudijuel exteros inflexus
a terratuei atra.

femiambitur orbetuel femi nam ambif orbe.
c.xix*uerno & aucumnomel uere.
cap.xxiii.in lunari circuIo;ueI articulo*
uicies,c.ftadiorum;uel*c*m«dadiorum.

inquistuelquauis.
c.xxxviii*totanimalium!ueI totus*
c.xxix.confl". Orbis* lege orbi*
c*xxix*hiadasappdlant:uel fine hyadas*
c.xlv*fic hominum illatur caelum dei : uel ficho/
minum mater illa : ut caelum diefq*. praeeam ur
ratigrauetuel irati.

In maria iaciturjuel ut freta admittamus: eluitur
aquis:ferro;igne:Iapide;fruge;oibus crudatur
L*iii.c*xvi. regio.xi.non ^ona.

q fortunatius fiti*ucl fi tu prodente*
c*xx.equitum*!xx, M*ex Polybio.
c*xxi*in amne ea*xlii,M* pa(T.
petunt iura non iuribustfed uiris.

L*vi»Cti*a nexos appellatus, lege axenos»

Cwxxx.PtoI^maeum latinum regem: uel Iatyrum*
L.vii.1* ,phoemio.aliena alienis:uel finealiena fq.ua/
masjuellera truncos eriam arbori:quae cornee in
terdum gemino a frigoribus ! 3e calore tuta ed.
ab hocluds radimentotuel rudimenro.atqtinfoe
Jiciter natum iacetjuelat homo infoehcicer na/
tus iacer*

c.ii.excuius odoretuel 6C cuius odore,
marforum gente durattuel genus durat,
tanqua quadrupedestuel qua quadrupedes,
auribus toros integi: uel auribus integi.
c.iii*marfici belli ancilladege Achille,
c.iiii.in dextra fere partetuel geri per re.
c*v*L»Papyrium praetorem coherede lege 'agente
uel agentem; “

c.vi.fic flernuifle a coitutuel dernutafie.
c.vii*ferpentis idutuel idu dente.
c*viii inter arma hodefq} 8C ad mortemmel inter
arma & ad mortem.

c*xi.infecutis tnenfibus uel in fecundis menfibus
> * iam illa uulga ta ed uarie ; uel iam illauulgata:
uarie ex integris.

c.xii.in quo per qua infortune fortuitum : uel in
quo informe infortunium:ueI importune forrui
tu.utriufiibetaiofubito tranfuolanst uel utriuflf
bet animum fibi tranfuolans.
fingulifq? in fuocuiq?genere:uel finguliqj.
Artemum in tantumtuel Artemius.
uidimarii negodarorisluel fuarii.
c.xiii. At ubi cum aliistuel ubi cum aliis.

Praealta pompa:uel praelata,
c.xvi.tabecauanturpituiraue: uel tabe pituitae,
c.xxiii.unagj fpemjuel uana fpe*
c.xxiiii. fomnotj ferpente coputat J uel amputat*
c*xxv.utiu dius: uel iudius*
c*xxviii.fextumannalem:uel*xvi*
T.RomuIo;uel*T*Tyberio Romulo»
fua carmina probauifiet: uel fua probauifiet.
notatafq? fedes ignominiaetuel notatofqj fefe*
c.xl.fortuna deciditur cum eoiuel decidit*
cxliii.honorecum rranfiflettuel tranffuga & no
melioris fortis ^ue! num.
age non exitusCuel num.
c.xliiii.flore digmtansjuel dignationis,
fi quidem liberis:uel fiquidem dixit.

6C Afranio faltem perire: uel africanum*
quos hodes uicifie : uel nec hodes.
c,xlv*contra uoluntatem eius: uel petitione.pro/
feriprionis inuidia incollcga: uel fine ico! lega,
in palude latebra aegrotantistuel fi ne latebra.
Proculeio mortis: uel in periculo.

Fames fitifq? italiaet uel fames italix.
herede hodis fuo filio exceffit: uel herede non
fuo filio exceffit.

c.xlviii*annus(p miraculo reduda: uel produda.
C.ii.rurfus Aefculapii fententia! uel fine rurfus.
cxx»annos naros;uel.cxx«annos.
Bononix*L.Terrentium,M.filium;uel.cI.
Galerius foclix:ueI galeria.
centenum denum homines.Jviuuehxiiii*,
C.L*quid q> xdimationetuel quid pod xdimatio
nem*in meridianis:uel a meridianis*
c*lii.5C in gnofioluelab gnofio.

TABVLA

habe reqs quod mmciaret: uel quae nuntiaret,
e*ljiiuid<y eum uoluifleruel idqj uoluiflfe*
c*lv*quae genitus quis unqtuel tterea quies nunq* (i
dolere etiam euenicmel dolorem inuenit,
cJvMuel.v.uel.^*®*
idmonumentismel id<^*
aegyptii multotuel aegyptii uero«
segyptii textilia infecere: lanas fardibus
lydufic alibi legitur*

Clofter filius Arachnaetlinum & retia
Atachne:uel filius Arachnestuel retia
Arachne*

Sutrinam Boetiusiuel Satius*

Per arabum babylonis:ueI Arnabum*

Jydium fcicemtuel fchytem,

Hyperbeos corinthyusjuel Hyperbius
fabricam materiarum:uel materiariam.
Normam:fornicem:autem6£libellam : uelnot/
mam aut libellam*

Brtges athenienfis:uel Bithiges.

Somniorum Amphy&iomuelamphyonruel

Amphytriott.StJ*

c*lx»cum curio inter roftraiuef cum e curia .

L*viu*c*i*alienae quoqt regionis: oel religionis*

' c*xlii*proriga varro«Uii*proauriga:deIe
uerbum.pariter*

L*ix«c*xxv«pedes eum habere arbitratur Ariftote'
les:irapo(ita pinarum fimilitudinejlege arbitram
tur ex ariftotelema pofita pinale fimihrudine*

L*xi*c.xxxv’iii«elephantum tergora impenetrabiles
fetas habenttuel impenetrabiles ad cetras haben/
tur*c.xxxvii*cocretus hic 6C cum refrixit fragilis;
uel non concretus: nec cum refrixit fragilis.

L*xiiii,c.x»quae graeci deuterias: uel deuteria.c*x!X«
Italiae parte aliqua rabulana pice*lege crapula:
nam pice»

c«xx«ediuerfo crapula legendum: non crapulam
compefti*

L*xviii*c«xix. uerum a£him*Iege uerua£lum<

L*xxix*c«yi«minuratim findenda,*uel fcindenda*

F 1 N I S,

LIBER

SECVNDV5

I

CCAII PLYNJI SECVNDI NATVRALIS HYSTORIAE UBER SECVNDVS*

(TAn Finitus Sit Mundus: Et An Vnus*

CA* I*

)VNDVM ET HOCQd*
nominealio coelu appella»
ri Iibuincuiuscircuflexu te
guntur cunda:numen efie
i credi par eft xternum:im/
menfum : ne<y genitumeq^
! iteriturum unqua: Huius
extera indagare nec ltereft
hominummec capit huma
nae comedura mentis* Sa/
Jcereft; aeternus imenfus:
1 totus i toto: imo uero ipfe

Velinfi

nitus:

totum:finitus:ac infinito fimilis « Omnium rerum cer/
tus:& fimilis incerto*Extra intra cuda complexus in fe
idemg? rerum naturx opus;& rerum ipfa natura*Furor ac fini/
eft menfuram eius animo quofdam agitaiTe: at<j prode to finii
reaufos.Aliosrurfusoccafidehincfumpta aut his data ^
innumerabiles tradidifle mudos; ut totidem rerum na
turas credi oporteret* Aut fi una omnes incubarent:toti
dem tamen foles:totideq? lunas:& extera etiam in uno
8C immenfa: & innumerabilia fydera:quafi non eadem
queflionefem per in termino cogitationis occurfura defyderio finis alicuius* Aut fi haec infinitas natura:
omnium artifici poffir affignari:non illud idem in uno facilius fit intelligi tanto prxfertim opere « Furor
eft profedo furor egredi ex eo:& tanqua interna eius cuda plane iam fint notanta ferutari exterarquafi ue
ro menfura ullius rei poffit agere:qui fui nefciat:aut mens hominis uidere qux mundus ipfe non capiat*

(TDe Forma Eius. CA* II*

r™ jiilOrmaeiusin fpecie orbis abfoluti globata efie nome in primis: SC confenfus in eo mortalium
1 §mJ orbem appellantium* Sed & argumenta rerum docentmo folum quia talis figura omnibus fui
I partibus uergit in fefe:ac fibi ipfa toleranda eft:fequeindudit:& continet nullarum egens com/

' paginummec finem aut initium ullis fui partibus fentiens:necqa ad motum quo fubmde uer/

ti debeat(ut mox apparebit) talis aptiffima eft:Sed oculoru quoq? probatione q> conuexus mediufg? qua»
cunq? cernatur:cum id accidere in alia non poffit figura.

CDe Motu Eius* CA* IJI*

Anc ergo forma eius seterno:& irrequieto ambitu inenarrabili celeritate*xxiiii*horapi fpacio cir
cumagi folis exortus SC occafus haud dubium reliquere:an fit immefus & ideo fenfum aurium
facile excedens tantae molis rotatae uertigine affidua fonitus non equidem facile dixerimrno her

_ lj de magis cjcircuadorum fimul tinnitus fyderurmfuofqi uoluentium orbes* An dulci quidem

dC incredibili fuauitate concentus nobis qui intus agimus :iuxta diebus nodibufq3 tacitus labitur mudus
efie innumeras ei effigies animalium rerumq? cundai^ impreflas.Et ut in uolucrum notamus ouis Iaeui Vel*
tate continuadubricum corpus:quod dariffimi audores dixere tenerum argumentis idicatur ; quoniam Nec ue!
inde deciduis rerum omnium feminibus innumerae in mari praecipue: ac plaerug? confufis monftrificae leuitate
digenerantur effigies.Praeterea uifus probatione alibi plauftra:alibi urfijtauri alibnalibi litterx figura ca/ cotinua
didiore medio fuper uerticem circulo* uel: ue/

flTCur Mundus dicatur* CA* IIII* rum

Quidem SC confenfu gentium moueor.Nam quem KocruoN grxei nomine ornamenti appel
lauerunt:eum & nos a perfedaabfolutaqi elegantia mundu*Cadu quidem haud dubie cxlati
argumento diximus:ut interpretatur*M»Varro* Adiuuat rerum ordo deferipto circulo: qui fi/
gnifer uocatur in.xii.animalium effigies:^ per illas folis curfu congruens tot faeculis ratio*

/ETDe Quattuor Elementis* CA* V,

Vel

ignitu

ud

EcdeeIeraentisuideodubitariquattuoreaefle*Igniumfummo:inde tot ftellarum collucen/
tium illos oculos*Proximum fpiritus:quem grxei noftriq> eodem uocabulo aera appellat.Vita/
lem hunc : 8C per eunda rerum meabilem : totoq? confertum: Cuius ui fufpenfam cum quarto

_ aquarum elemeto librari medio fpatii tellurem . Ita mutuo coplexu diuerfitatis effici nexum:&: igne cu

leuia ponderibus inhiberi quominus euolent.Contracy grauia ne ruant fufpendi leuibus in fublime ten
dentibus . Sic pari in diuerfa nifu ui fua quaeq? con fi ftere irrequieto mundi ipfius conftrida circuitu:quo
fempre in fe currente imam atq? mediam in toto terram:eandecp uniuerfo cardine flare pendentem libra
tem per quae pendeat.Ita folam immobilem circa eam uolubili uniuerfitate eandemg? ex omnibus nedi:
eidem cp omnia inniti*

a

UBER.

Colitur
uel tolli
tur

Inductu
uel id i/
dum

CDe Septem Planetis. CA* VI.

Nter hanc caelum g? eode fpiritu pendent certis difereta fpatiis*vii*fydera:qua; ab inceflu uoca/
mus errantiajcu errent nulla minus illis. Quoru medius fol fertur ampliffima magnitudine ac
poteftate:nec temporum modo terrarug^fed fyderuetia ipfo^i caelicp redor» Hunc mundi efle

_ _ totius animu:ac planius mente ; Hunc principale natura; regimemac nume credere decet opera

eius extimantes*HicIucem rebus miniftrat:aufert<£ tenebras.Hic reliqua fydera occultat* Hic uices tem
porunr.annumq? femper renafeentem ex ufu natura; temperat.Hiccadi triftitiam difcutit.Atcp etiam nu
bila humani animi ferenat.Hic fuum lumen caeteris quoq* fyderibus foenerat pra;clarus:eximius;omnia
intuens;omnia etiam exaudiensiut principi litterarum Homero placuifie in uno eo uideo*

C De Deo, CA» VII.

Vapropter effigie dei formaq? quaerere imbecillitatis humana; reonquifqs eft deus(fi modo eft
alius) & quacuncp in parte totus eft fenfusitotus eft uifusttotus auditusitotus anima;; totus ani/
mi:totusfuiinnumerosqdemcredere:atcpetiamexuirtutibus uitiifq? hominum ut pudicitia:

_ concordia;mente;fpern;honore;daementia:fidem;aut(utDemocritoplacuit)duos omnino poe

nam 8C beneficium maiore ad focordia accedit* Fragilis 8C laboriofa mortalitas in partes ifla digeffit lfirmi
tatis fuae memonut portionibus coleret quifep quo maxime indigeret*Itag$ nomina aliis gentibus: &C nu
mina in iifdem innumerabilia reperimusdnferis quocp in genera deferiptis morbifqs;& multis etia peftf
busduee placata trepido metu cupimus.Ideocp et publice febri fanu in palatio dicatu e: Orbona; ada;de
lariu ara;Et mala; forture efqliis.Quaobre maior caditu populus etia q holum Itelligi potreu finguli quo
que ex femetipfis totide deos faciat:Iunones geniofep adoptado fibi*Getes uero qua;da animalia etiam x8C
aliqua etia obfcena pro diis habenae multa dictu magis pudeda per foetidos cibos 8C alia fi milia iurantes*
Matrimonia quide mter deos credi tantocp a;uo ex his nemine nafci:& alios efte gradseuos: femperq? ca>
nosialios iuuenes:atq? pueros atri coloris:aIigeros:cIaudos:ouo editos:& alternis diebus uiuentes morie/
tef^pueriliupropedeliramento^eft*Sed fuperomne impudetiam adulteria inter ipfos fingi: moxiur/
gia;&: odia : at<^ etia furtoru efie;& fceleru numina:Deus eft mortali iuuare mortale: & haec ad aeternam
gloria uiaih.EC pceres iere romanithac nunc caelefti paflu cum liberis fuis uadit maximus omnis aeui re/
dor Vefpafianus Auguftus feffis rebus fubueniens.Hic eft uetuftiffimus referendi benemerentibus gra/
tiam mos:ut tales numinibus afcribat*Quippe 8C ommu alioru nomina deoru:& qua; fupra fyderum ret
tuli ex hominu nata funt meritisjoue quidem aut Mercurium:aliterue alios inter fe uocariitk efte caele'
ftis nomeculatura; quis no interpretatione natura; fateatYlrridendu uero agere cura reru humanare illud
quicquideftfummuirwAnnetamtriftiatqimulhplici minifterionon pollui credamus dubitemufueC
Vix prope eft iudicare utru magis conducat generi humano quado aliis nullus eft deorum refpectus:aliis
pudendus-iexternis famulantur facris:ac digitis deos geftant:& monftra quoqu qua; colunt damnant : 8C
excogitant cibosnmperia dira in ipfos ne fomno quidem quieto irrogant.Non matrimonia; non liberos
non deni® quicq aliud nili iubetibus facris diligunt* Alii in ipfo capitolio fallunt:ac fulminantem peierac
Iouem;& hos iuuant fceleranllos facra fua poenis agunt.Inuenit tamen inter has utrafep fententias mediu
fibi ipfa mortalitas numemquominus etiam plana de deo coniedatio eftet * Toto quippe mundo locis
ommbusiomnibufcp horisihominum uocibus fortuna fola inuocatur:& una nominatununa accufatur:
una agitur reaiuna cogitatunfola laudaturtfola arguitur:& cum conuitiis colitunuolubilifq? a plerifq; ue
ro & caecaetia exiftimata:uaga:incdftans:incena:uaria:indignorucp fautrix:huic omnia expefaihuic otiv
nia ferunt accepta:^ in tota ratione mortalium fola utracy pagina facit» Adeocp obnoxiae fumus fortismt
fors ipfa pro deo fiuqua deus jabatur incertus»Pars alia & hanc pellinaftroqt fuo euentus affignat : 8C na/
fcendi legibus femelgi in omnes futuros unq deo decretu.In reliquu uero odii datur.Sedere coepit fenten
tia haec:paritergt 6C eruditu uulgus & rude in ea curfu uadit.Ecce fulgurum monitus:oraculoru praefeira:
arufpicu praedida:atq* etiam parua didtu in Auguriis fternutamenta:& offenfiones pedum.Diuus Augu
ftus laeuum ,pdidit fibi calceum praepollere induduiquo die feditione militari prope afflidus eft • Quae
fi ngula improuida mortalitate inuoluunt:folum ut iter ifta uel certum fit nihil ee certi:nec miferius qcq
homine aut fuperbius:Caeteris quippe animantiu fola uictus cura eftJn quo fpote naturae benignitas fub
ficit:uno quide uel pferenda eundis bonis;q> de gloria:de pecunia:ambitione:fuperqi de morte non cogi/
tant* Ve^t in his deos agere curam rerum humanaru credi ex ufu uitae eft:paenafcp maleficiis aliquando fe
ras occupato deo in tanta mole:nuqua autem irritas efl"e*Nec ideo proximum illi genitum homine:ut ui
litate luxta beluas eet»Im perfeda; uero in hoie naturae peipua folatiame deu qdem pofle oia.Nacp nec fi bi
poteft morte cofcifcere:fi uelit:quod hoi dedit optimu in tantis uita; poenisinec mortales aeternitate do/
nareiaut reuocare defundosjnec facere ut qui uixit no uixeritiqui honores gelTinnd gefierit » Nulluqi ha/
bere in pra;teritaiuspr^terqobliuionis*Atq!(ut facetis quoqi argumentis focietas haec cum deo copulef)
ut bis dena uiginti no fint:ac multa fimiliter efficere n5 pofle*Per qax declaraf haud dubiae natura; pote/
tia»ld quoqj efte qcf deum uocamus*In'haec diuertifle no fuerit alienum propter uulgatam affidue qux/
ftionem de deo. (TDe Natura Syderum Errantium» CA» VIJI*

Inc redeamus ad reliqua naturae fydera;qua; affixa diximus mundoino illa ut exiftimat uulgus
lingulis attributa nobis:& clara diuitibus;minora paupenbus:obfcura defedis: 8C pro forte cu
iufgp lucetiaad munera rnortalibus» Quia neccu fuo qua:^ homine orta moriunfmec alique
extingui decidua fignificat.No tata cado focietas nobifcii eft;ut nfo fato niortalis fit ille quoqi

SECVNDVS

If

fyderu fulgor.llla nimio alimeto tracti humoris igneam uim abudantia reddur.Cu decidere credunf: ut
apud nos quoqs id luminibus accefis liquore olei noram us accidere* Cae teru sterna efl cseleftibus narura
intexeribus mudu: intextug? cocretis*Potetia aute ad rerra magnope eo^ pertines:qu:e ^prer effedus cla
ruateq? di magnitudine in ta'ra fubnlirare nofci poruerunficut fuodemoftrabimus loco. Circulo^quocp
cseli ratio i terrae merioe aptius diceficjdo ad ea pertinet tota figniferi modulatio inuetiombus no- dilatis*
Obliquitate eius mtellexifle:hoc efl reru fores apuifle Anaximander Milefius tradif primus olympiade
ilviinSigna deinde in eo Cleoflratus:&,primu arietis ac fagittarii.Sphaera ipfam ante multo atlas ♦ Nunc
relido iplius mudi corpore reliqua inter caelu terrafigp tradenfiSumu efle qd' uocat Saturni fydusndeom
minimu uideri:& maximo ambire circuIo;ac.xxx.anno ad breuiflima fedis fuse principia regredi certu e;
Oium aute erratiu fyderu meatus intenj ea folis & luna? cotrariu mundo agere curfumadefl la?uu:femp
illo in dextra praecipiti:& quisaflidua couerfoneimmefa: celeritatis attollanf abeo:rapiaturq? in occafu:
aduerfo rame ire moturp fuos quseq? paiTus ita ferri ne conuolutus aer eande in parte seterna mudi uerti/
gine ignauo globo torpeat:fed findat aduerfo lyde^t uerbere difcretus QC digeftus.Saturniaute fydus geli
da? ac rigetis e fle natura?:muIto<y exeo lferiore louis circulu:& ideo motu celeriore duodenis circumagi
annis.Tertiu Martis:qd' qda Herculis uocariignea ardetis folis uicinitate binis ferre annis couerti. Jdeoq?
huius ardore nimio 8C rigore Saturni interiedu ambobus ex utrocp teperari Ioue:faIutareq? fieri deu * 1 n/
de folis meatu ee partiu gde treceta^.Ix.Sed ut obferuatio umbram eius redeat ad notas quinos annis di/

jpracuemcs qppe &ante marutinu exoriestluciferi nome accipiriut folaltendie^ i
turans.CStra ab occafu refulges nuncupaf uefperrut prorogans lucejuiceqi lunae rcddes.Qua natura eius
Pythagoras Samius primus deprehedit olympiade circiter.xliu qfuit urbis Romae annus.cxliuLargiori
magnitudine extra cuncta alia fydera: efl claritatis qde tatae ut unius huius flellae radiis umbrae reddanf*

Itaqj di in magno nominu ambitu efl*Alii*n.Iunonis:alii ifldisralii matris deu appellauere. Huius natura
cuda generant" in terrisiNaq? in alterutro exortu genitali rore cofpergens no terrae modo coceptus lplet:
ueru animatiu quoq? omnid flimulat.Signiferiaute ambitu peragit tricenis di duo de qnquagenis diebus
ab folenunqabfi flens partibus fex atqs qdraginta Iogius(ut Timeo placet(SimiIi ratione fed nequaqma/
gnitudine.f.aut ui ,pximu illi Mercurii lydus a qbufda appellatu Apollinis lferiore circulo ferf .ix.diebus
ociore ambitu modo ante folis exortu:mo poft occafum fpledesjnunqabeo.xxiiupartibus remotior : ut
Ctefias 8C Sofigenes docent.Ideo 8C peculiaris horum fyderu ftatio elbnetj comunis cu fupradidis. Naq;
ea di quarta parte cadi a fole abelle di ter tia:& aduerfa foli faepe cernutur.maiorefq? aliis habent cuda ple/ aj11s
conuerfionis ambitus in magni anni ratione dicendos* .

iZ De lunae Natura* CA. IX. all0S

Ed oium admiratione uincit nouiffimu fydus terrifg? familiariffimu:& in tenebra^ remediu
ab natura repertu lunae. Multiformi haec ambage rorfit ingenia coteplanriu:& proximu igno/
rari lydus maxime indignanriuicrefcens fempiaut fenefcens.Et modo curuata in cornua : mo

_ aequa pportioe diuifaimo finuata in orbe;maculofa:eodeqi fubiro praenites: imcfa orbe pleo:

ac repete nullatalias pernox:alias fera:6C parte diei folis luce adiuuas:deficies:& in defectu tame conipicua*

Quae melis exitu latet cu laborare no credi f.lam uero humilis & excelfa:& ne id qde uno mo:fed alias ad
motacaelotaliascotigua motibustnuc in aquilone elata;nuc in auftros deieda.Quae fingulain ea depre/
hedit hominu primus Endymion:& ob id amore eius captus fama tradi£*No fumus profedo grati erga
eos: qui labore curaqi luce nobis aperucre.In hac luce mira quo<j humani lgenii pefte fanguine : 8i caedes
codere annalibus iuuanut lcelera hominu nofcanf mundi iplius ignaris.Proximaergo cardini: ideoc^ mi
nimo ambitu uicenis diebus feptemfq? 8i tertia diei parte pagit fpatia eadeiquae Saturni fydusj altiflimu
xxx.ut didtu efl: annis:dein remorata in coitu folis biduo cu tardiffimea tricefima luce rurfus ad eafde ui/
ces exit.Haud fcio an omniu quae in cado prsnofci potuerunt magiftra in.xii.fpatia melium oportere di>
uidi annu:quado ipfum totiens fole redeudo ad principia cofequiuSolis fulgore ea ut reliqua fydera tegi:
fiqde \ totu mutuata ab eo luce fulgere:quale i repercuflu aqua: uolitare cofpicimusiideo molliore & im/
perfecta ui foluere tatu humore: at«j etia augere:que folis radii abfumantadeo 6i insequali lumine afpici:
quia ex aduerfo demu plena reliquis diebus tantu ex fe terris oftedanqtu es fole ipla cocipiat.In coitu qde
non ccmirquoniam hauflum omne lucis auerfa illo regeratiunde acceperit.Sydera uero haud dubie hu/
more terreno pafcijquia orbe dimidio nonunq maculofa cernantunfcilicet nondum fuppetente ad hauri
endum ultra iufta uuMaculas enim non aliud efle q terrae raptas cum humore fordes.

cnDedefe&u Solis & Lunae <£ de node. CA. X.

i Efe&us autem fuos & folis rem in tota coteplatioe naturae maxim x mira 8i ofteto fimile co^£
magnitudinuumbrae<^ indices exiftere»Quippe manifeflu efl fole iterueru lunae occultarnlu/
na<j terrae obiedhnac uices reddi eofde folis radios luna lterpofitu fuoauferete terr:e : terraque

_ | lunae* Hac uero fubevite repeti nas obduci tenebras rrurfumqt illius umbra fydus hebctari.Neq?

aliud efle nodem q terrae umbram. Figura aut umbrae fimile metae ac turbini iuerfo: quado mucrone ta ,

tu ingruatrneq» lunae excedat alritudine:quoma nullu aliud lydus eode mo obfcuref :8i talis figura fejy g uej

in mucrone deficiat.Spatio quide confumi umbras indicio lunt uolucrum praealt i uolatus.Er^o cofiniu jaurucJi
ilis efl: aeris terminus initiuxj aetheris .Supra lunam pura omnia ac diuturnae lucis plena. A nobis aurem ncjn 1
per nodem cernuntur fydera ut reliqua lumina Qi tenebris.Et propter has caufas nodurno tempore de/

a u

Ipfa uel
ipfae

LIBBR,

ficit luna, Stati nutem atq? medrui non funt utriq* defectus propter obliquitatem figniferi;iunae<^ multi-
uagos(ut di&um ed)flexus:non femperin fcrupulis partium congruente fyderum motu*

C De fyderum magnitudine, CA* XI»

Aec ratio mortales animos fubducit in cadum ac uelut inde cotemplantibus trium maximaru
re ije naturae partium magnitudinem detegit.Non poflet quippe totus foladimi terris intercede
re lunatfi terra maior efTet q lnna*Certior cx-utraqi uadiras folis aperitur : ut non fit necefie am/
jplitudinem eius oculorum argumentis atep coniecluraanimifcrutarnlmmenfum ede condat:
quiaarbo^r in limitibus porreclapeinquotlibetpadiium milia umbras paribus iaciatinteruallisiranqto/
to fpatio medius.Et quia per arquinodhum omnibus in meridiana plaga habitaribus fimul fiat a uertice*
Item quia circa folditialem circulum habitantium meridiead feptetrionem umbrae cadant:ortu uero ad
occafurmquae fieri nullo modo poflennnifi multo effet maior q terra:& q> montem idam exoriens latitu/
dine exuperat dextra leuaq? large ampleclensipratfertim difcretus tanto interuallo.Defectus lunae magni
tudinem eius haud dubia ratione dedarat:ficut terra? paruiratem ipfa deficies, Naqi cum fi nt tres umbra
rum figurse:codetq?:fi par lumini fit materia:quae iaedat umbriucolunae effigie iaci : nec habere finem *
uero maior materia q lurnem :turbinis redtnut fit imu eius angudiffi mum:K firnili modo infinita longi/
tudo.Si minor materia q Iux:metae exidere effigiem in cacuminis fine delinentem: taleq? cerni umbram
deficiente luna palam fit:ut nulla amplius relinquat” dubitatiofuperari magnitudine terram* idquidem:
& tacitis ipfius natura idiciis,Cur enim partitis uicibus anni brumalisabfceditc' ut nodhum opacitate ter
ras reficiat:exudurus haud dubie:& fic quocp exurens quadam in parte:ranta magnitudo eius ed»

CQuaequis inueneritinobferuationecaeledi* CA* XII*

T rationem quidem defe&us utriufq? primus romani generis in uulgus extulit SuJpitius Gal¬
li ^^^llus*guiconf.cum*M*Marcellofuit:fed tumtribunusmilitufollicitudineexercituliberato: pri
im §pial| ^ie 4 Pcrfes rex fuperatus a Paulo ed:in cocione ab impatoreprodusdus ad praecinedam eclip/
fim:mcx & compofito uolumine* Apud graecos aurem inuedigauit primus omnium Thales
Milefius Olympiadis. xlviii.anno quarto:praediido folis defectu : qui fub Adyage rege faefeus ed urbis
condita anno»cIxx, Pod eos utriufqj fyderis curfum in fexcentos annos praecinuit Hipparcus mem
fts getium diefcp.& horas:ac fitus locorum:& uicos populorum complexus azuo tedeihaud alio modotq
confiliorum natura? particeps. Viri ingentes fuprag? mortalium naturam tantorum numinu lege de-
prehenfa:8i miferahominum meteabfolutaindefe<dibus della^:fcelera:aut mortem aliquam fydeije pa
uente*Quo in metu fuiffe Sterfichori dt Pindari uarum fublimia ora palam ed deliquio folis: & i luna ue
neficia arguente mcrtalitate:S£ ob id crepitu didbno auxiliante*Quo pauore ignarus caufae Nicias atheni
enfium imperator ueritus cladem portu educere:opes eoRe afflixit ♦ Maeli ingenio 8C cadi mterpraetes re/
ruq< naturae capaces argumenti reperrorestquos deos hominefq? uicidis*Quis eriim haec cernens : 6C da/
tos fyderum quoniam ita placuit appellate labores non fuae neceffitati mortalis genitus ignofeat* Nunc
cofeffa de nfde breuiteratg? capitulatim atringa:rationeadmodu necedariis locis dridtimqa reddita.Nam
neq; indituri operis talisargumetatiocmeq? olum re^? afferri poflecas minus miReetqcodarcin aliqbus.

(CDedefedhbus» CA* XI1I>

, Efeclus,ccxxm,menfibus redire in Tuos orbes certum ed.Solifq? defe&um non nifi nouifdma
primaue fieri luna:quod uocanttoitutmLunae autem non nifi plena:femperqi citra q proxime
fucrir.Omnibus aute annis fieri utriufqj fyderis defedus datis diebus onfcp mb terra .Nec ta/
men cum fiant fuperneubicp cerniraliquando propter nubila:faepius globo terrae obdanteco'
uexitatibus mundi.Intra ducentos annos Hipparchi fagacitate compertum ed:6f lunae defectum aliquan
do cfuinto menfe a priore fieri:folis uero feptimo.Eadem bis in triginta diebus fupra terras occultarirfed
abaliis atq? aliis hoc cerni:quaeq! funt in hoc miraculo maxime mirateum conueniat umbra terrae lunam
hebetarimunc ab occafus parte hoc ei accidere: nunc ab exortus.Et qua nam ratione cum folis exortu um
bra illa hebetatrix fub terra ede debeat femel iam acciderit:ut in occafu luna deficeret utrocj? fuper terram
confpicuo fydere»Nam ut in duodecim diebus utrunq? fydus quaereret i8t nodro aeuo accidit imperatori
bus Vcfpafianis patre*rii*filio iterum confli

CDe Lunae motu. CA* XtllJ»

Vnam fernper auerfis a fole cornibus fi crefcattortus fpectaretfi m inuaf occafus:haud dubiu ed*
Luceredodranns femuntias horarum ab fecunda adiicienrem ufque ad plenum orbem detra/
hentemqrindiminutionem:intra>xiiii,autem partes folis fernper occultam efle.Quoargumen
ro amplior errantium dellarum q lunae magnitudo colligirunquandoillae & a feptenis interdu
partibus emerganr.Sed altitudo cogit minores uideri:ficutaffixas caelo folis fulgore interdiu no cerni; cu
seque die ac noctu luceantudq? manifedum fiat defedtibusfolis:&: praealtis puteis*

CrErrantium motus:& luminum canonica» CA» XV.

Rrantium autem tres quas fupra folem dicimus fitas:ecculrantur meantes cum eo» Exoriunf
li ucro matutino difcedentes partibus nunq amplius undenis.Poflea radiorum eius cotradlu te/

fi gunrur:& in triquetro a partibus.cxx. dationes matutinas faciutrquae 8C primae uocanf : mox

in aduerfoa partibus*clxxx»exortus uefpertinos, Iteruq?in.cxx*ab alio latere appropinquate
dationes uefpertinas:quas 8C fecundas uocant:donec adecutus in partibus duodenis occultet illas: qui ue/
fperrini occafus appellanCMartis della ut propior etiam ex quadrato fentit radios ab,lxxxx>,partibus ; un/
de 8C nomen accepitJs motus primus QC fecundus nonagenarius dLdus ab utroq? exortu» Eadem dationa

SECVNDVS

III

Iis fenis menfibus eommoraf in fignis:alfoquin bimeftris cum exterae utracp (latione quaternos men/
fes non impleantjnferiores autem duae occultant in coitu uefpertino fimili modo:relidloq? fole totide in
partibus faciut exorrus matutinos:atcp a Iongiffimis diftatiac fuae metis folem infequunfjadeptseqi occa/
fum matutino condunfjac ptereunt:mox eodem iteruallo uefperi exoriunCufq? ad quos diximus termi
nos* Ab his retrogradiunf ad foIem:& occafu uefpertino deIitefcunt*Veneris ftella 5C (lariones duas ma/
tu tinam ucfpertinacp ab utroq? exortu facit a Iongiffimis diftantia? fuar finibus Mercurii (lationes breuio
re mometo:cj ut deprxhendi po(fint*Hxc eft luminu occultationuq? ratio pplexiore motu:multifcp iuo/
luta miraculis*Siquidem magnitudines fuas:& colores mutant;& exdem ad feptetrionem accedut : abe/
untqp ad auftrumiterrifcj? propiorestaut cselo repente cernunfVTn quibus aliter multa q priores tradituri
faremuriea quoqj illorum e fle muneristqui primi quaerendi uias demonftrauerunnModo ne quis defpe
ret faecula proficere femper.Pluribus de caufis hxc omnia accidut.Prima circulorum e (l: quos graea' apfi
das in (lellis uocantietenim grxeis utendum erit uocabulis.Sunt aurem hi fui cuiqi earum:alii<p q mudot
quoniam terra a uerticibus duobus quosappellauerunt polos:centrum cariiefhnecno figniferi obliq? in/
ter eosJituOmnia autem haec coftant ratione circini femp fdubitata.Ergo ab alio cuien cetro apfides fuae
exurgurildeoqs diuerfos habent orbes motufq? di(fimiles:qm interiores apfidas neceile eft breuiores ee*

CQuare eadem alias altiora:alias inferiora uideantur* CA* XVI,
Girur a terrx centroapfides altiftimse funt*Saturno in fcorpioe.foui in uirgine.Marti in leone*
Soliin geminis*Veneriin fagittario.Mercurioin capricorno*Mediisomnium parribus.Eteco
trario ad terrse centrum humillimae atque proxim ae*Sic fi t ut tardius moueri uideaturteum al/
tiffimo ambitu ferunf* Non quia accelerent tardetue naturales motus : qui certi ac finguli funt
lllisjfed quia deduftas ab fumma apfide lineas coartari ad cetrum necefle efttficut in rotis radios* Idemqj
motus alias maionalias minor centri propinquitate fentitur* Altera fublimitatum caufa • quoniam a fuo
centro apfidas altiffimas habent in aliis fignis*Saturnus in librae parte uicefima.Iuppiter cacri*xv*Mars ca
pricorni*xxviii*fol arieti's*xix*Venus pifcium*xyi.Mercurius uirginis,xv*Luna tauri.iiii* Tertia altitudi/
num ratio csdi menfura nori circuli intel!igitunfubireeas:aut defendere per profundum aeris oculis efti
mantibus.Huic connexa latitudinum figniferi obliquiratifep caufa eft*Per hunc ftellse quas diximus erra
ces ferunf.Nec aliud habitaf in terris q quod illi fubiacet*R eliqua a polis fqualent * Veneris tantum ftella
excedit eum binis partibus.Quae caufa fntelligitur efficere ut quaedam animalia & in defertis mundi na/
fcanf *Luna quocp per totam latitudinem eius uagatur: fed omnino non excedens eu* Ab iis Mercurii ftel
IaIaxiffime:uttameneduodenispartibus(totenimfuntlatitudines)nonamplius oflonas pererretrneque
has aequaliter*Sed duas medio eius:& fupra.iiii*infra duas.Sol deinde medio ferf iter duas partes flexuo
fo draconum meatu inaequalis*Mart£s ftella quattuor medias*Iouis mediam 8C fuper eam duas.Satumi
duas utfol.Hsec erit latitudinum ratio ad auftrumdefcendentiumtaut aquilonem fubeuntium«Haccon
flare & tertiam illa a terra fubeuntiu in cariu.Et pariter fcandi ea quoq» exiftimauere plericp falfo* Qui ut
coarguantunaperienda eft fubtilitas immenfa:8<: omnis eas complexa caufas*Couenit ftellas in occafu ue
fpertino proximas efie terrae:& latitudine:^ altitudine exortufep matutinos in initio cuiufq* fieri*Statio/
nes in mediis latitudinum articulistqux uocant ecleptica:perinae confeflum eft motum augeri : q diu in
uicino fint terrseteum abfcedat in a!titudinem:minui*Qux ratio lunae fublimitatibus maxime approba/
tur.Aecp non eft dubium in exortibus matutinis etiam numerum augerijatq? a (lationibus primis tres fu
periores diminui ufep ad (lationes fecundas*Qux cum ita finrrmanifeftum erit ab exortu matutino latitu
dines fcanduquoniam in eo primum habitu incipiant partius adiici motus*In (lationibus uero primis 6C
altitudine fubireiquoniam tum primum incipiant detrahi numeri:ftellxtj retroire, Cuius rei ratio priua
tim reddenda eft.Percuflx in qua diximus parte 8C triangulo folis radio inhibentur replum agere curfum
& ignea ui Ieuantur in fublime*Hocnon protinus intelligi poteft uifu noftrondeoq» exiftimatur (lareiun
de 8C nomen accepit ftatio*Progreditur deinde ciufdem radii uioletia:& retroire cogit uapor repercuflas*
Multo id magis in uefpertino earum exortu toto fole aduerfo:cum in fummas apfidas expelluntunmini/
meq? cernuntunquoniam altiflime abfunt:& minimo feruntur motmtato minore cum hoc in altiffimis
apfidum euenit fignis* Ab exortu uefpertino latitudo defcenditunpartius iam fe minuente motu: non ta/
men tante (lationes fecundas augente cum & altitudo defcendfrur fuperueniente ab alio latere radio:ea/
dem cp uirurfus ad terras deprimentetquae fuftulerit in carium ex priore triquetro.Tantum intereft fube
ant:ne radii an fuperueniant.Multocp eadem magis in uefpertino occafu accidunt*Haec eft fuperioru (lel/
larum ratio* Difficilior reliquarum:& a nullo ante nos reddita.

C Catholica Syderum errantium» CA* XVII*

Rimum igitur dicatur cum fintdiuerfae ftellxjcur Veneris ftella nunq longius.lxvi.partibus*
Mercurius*xx*a fole abfcedant*Saepe citra eas ad folem reciprocent.Conuerfas habent utratque
apfidas: ut infra folem fitaenantumtp arculis earum fub terra eft:quantum fuperne prxdiclaru

_ 8C ideo non poflunt abefle amplius tquoniam curuatura apfidum ibi non habet longitudinem

maiorem. Ergo utrarcy fimilirationeadmodum ftatuunt apfidum fuarum margines:ac fpatia longitudi/
tiis latitudinum euagatione penfant. At enim cur non femper ad»xlvi* 6C ad parres.xx.perueniunt i immo
uero.Sed ratio canonica falli t.Nangj apparet apfidas quo^ earum moueri:^ nunq tranfeant folem. Iygj
cunfi in partem ipfam eius incidere margines alterutro laterercum QC (lellae ad longiffimafua interualla
peruenireintelliguntuncum citra fuere margines totidem parribustK ipfe ocius redire credutur: cum fit
illa femper utriqj extremitas fumma«Hinc QC ratio motuum couerfa intelligitur* Superiores enim celer/

a iii

Aduc!

fed

I LIBER.

rimc feruntur in occafu uefpertinojhae tardiffimedllae a terra altifHme abfunticum tardiffime mouentur
hae cum oci(Time,Quia ficut in illis propinquitas centri acceleratura in iis extremitas circuluJllae ab exor>
tu matutino minuere celeritatem incipiuntihae uero augeredllse retro curfum agunta (latione matutina
ufque ad uefpertinam, Veneris a uefpertinaufqueadmatutinamdncipitautemabexortu matutino latitu
dinem fcatidere, Altitudinem uero ac folem iniequi a (latione matutina ocifflma in occafu matutino &C ab
ti(T5ma*Digredi autem latimdinermotumque minuere ab exortu matutino retro quidem ire: fimulque
altitudine digredi a (latione uefpertina.Mercurii rurfus (lella utroque modo fcandcre ab exortu matuti'
no:digredi uero latitudine a uefpertinorconfecutoque fole ad.xv»partium interuallu confi (lit quadriduo
prope immobilis*Mox ab altitudine defcendit:retroque graditur ab occafu uefpertino ufque ad exortum
matutinuiruTantumque haec & luna totidem diebus quot fubiere:defcendut*Veneris quindecies 8C plu'
ribus fubit.Rurfus Saturni & Iouis duplicato digrediuntur.Martis etiam quadruplicato*T anta efl natu
rae uarietas»Sed ratio euidens,Nam quae in uaporem folis nituntunetiam defcendunt argre,Multa promi
amplius circa haec poliunt fecreta naturce legefqnquibus ipfa feruiatiexepli gratia* In Martis fydere cuius
e(l maxime inobferuabilis curfus nunq id (lationem facere.Iouis fydere triquetro raro admodu fexagin/
ta partibus difcreto,Qui numerus fexangulas mundi efficit formas»Nec exortus nifi in duobus fignis tau
tum cancri 8i leonis fimul edemMercurii uero fydus in pifcibus exortus uefpertinos raro facere:creberri
me in uirgincdn libro matutinos.Item matutinos lnaquarioirarifiimos in leone* Retrogradum in tauro
&C in geminis non fieri*In cancro uero no citra,xxv.partermLuna bis coitum cum fole in nullo alio figno
facereqgeminis,Noncoirealiquandoinfagittariotantum*Nouiffimam uero primamqi eadem die uel
nocle nullo alio in figno q ariete confpicijid quoq3 paucismortalium cotigit,Et inde fabula cernendi Jyn/
ceo*Noncompareremcado Saturni fydus 8C Martis cum plurimu diebus, dxx,Iouis*xxxvhaut cum mi'
nimu denis detraflis diebus, Venerisdxix.aut cum minimum.lii*Mercunuxiii*aut cum plurimum«xvii*

CQuae ratio colores eorum mutet* CA, XVIII*

Olores ratio altitudinem temperat: fi quidem earum fimilitudinem trahunriin quarum aera ue
nere fubeundo:tingitqueappropinquantes utralibet alieni meatus circulus*Frigidiorin pallore*
Ardentior in ruborem,Ventofus in horrorem*Sol atque commiflune abfidum extremaecp or/
bitas a terra in obfcuritatermSuus quidem cuigt color ed, Saturno candidus * Ioui clarus, Marti
igneus.Lucifero candens«Vefperi refulgens*Mercurio radians.Lunse blandus*Soli cum oritur a rdens po
Eatjiuel (lea radians*His caufis connexo uifu & earu quaj crelo c6tinentur,Nancp modo multitudo conferta ineft
lerut iis circa dimidios orbes lunariplacida nocle leniter ilIudranteeas,Modo raritas ut fugiffe miremur plenilu'
nio abfcondentejaut cum folis fopraue diflarum radii uifus perdrinxere no(lros*Et ipfa autem luna lgru
entium folis radiorum haud dubie differentias fentinhebetantecaetera inflexos mundi conuexirateeos;
prseterq ubi redii angulorum competunt iclusdtaq? in quadrato folis diuidua e(l:in triquetro lemiambiV
tur orbeiimpletur autem in aduerfo:rurlufcp minuens eafdem effigies paribus edit inter uallis; fi mili ra'
tione qua fupra folem tria fydera.

CSoIismotus&dieruminaiqualitatisratio* CA* XlXi

j) Ol autem ipfe quattuor differentias habet bis aquata nocle dieimerno & autumno: & in cetru
jjj incidens terrae oclauis in partibus arietis ac hbracB is permutatis fpatiis m auccum diei bruma
\ j oflaua in parte capricorni, Noflis uero folllitio totidem in partibus cancri . Inaequalitatis caufa

_ ii obliquitas efl figniferi:cum pars aequa mundi fuper fubterque terras ora mbus fiat momentis*

Sed quae refla in exortufuoconfurgunt;fignalongioretraflutenentlucem;quaeueroobliquaociore tra
feuntfpatio*

drQuare Ioui fulmina affignentur* CA, XX*

Atet plerofq? magna ca-h affedla tione compertum a principibus doctrinae uiris fupernorum triV
um fyderum ignes efleiqui decidui ad terras fulminum nomen habeant.Sed maxime ex iis me*
dio loco fitijfortaffis quoniam contagium nimii humoris ex fuperiore circulotatq? ardoris ex fu
bieflo per hunc modum egerat,Ideocp diflum Iouem fulmina iaculari,Ergo ut e flagrate ligno
carbo cum crepitu:fic a fydere caeleftis ignis expuitunpraffcita fecum afferens:ne abdicata quidem fui par
te in diuinis celfante operibus»Idcp maxima turbato fit aere:quia colleflus humor abundantiam (limulat
ut quia turbatur quodam ceu grauidi fyderis partu, •

Clnterualla fyderum, CA, XXI,

Nterualla quoq? fyderum a terra multi indagare tentauerunt, Et folem abeffe a luna unde uigin
tipartes:quantum lunam ipfam a terra prodiderunt,Pythagoras uero uirfagacis animiaterra
ad lunarmcxxv,milia (ladiorum effe collegit. Ab ea ufg? ad folem duplum*Inde ad duodecim (i
ygna triplicatum,In qua fententia &L Gallus Sulpitius noder fuit*

cDe fyderum mufica, Cj3* XXII*

Si EdPythagor as interdum ex mufica ratione appellat tonum: quantumabfita terra luna* At?
ea ad Mercurium fpatii eius dimidium:& ab eo ad Venere , A qua ad folem fefquiplum, A fo/
le ad Martem tonum ideff quantum ad lunam a terra « Ab eo ad Iouem dimidium:&: ab eo ad
Saturnum dimidium,Et inde fefquiplum ad figniferum,Ita feptem tonos effici : quam dsapa/

Septem
uel fex

fon harmoniam uocant:hoc ell uniuerfitatem concentus,ln ea Saturnu Dorio moueri* Mercuriu Pthom
goffouem phrygioj&inreliquis fimiliaiucunda magis qneceffariafubtilitate*

CDe mundi geometria* CA* , .XXILL

SECVNDVS IIII

ff^^iTadium.a™ nofirosefficir pnftus:hocefi pedes fexcentos.xxv.Poffidoniusnon minus.xl.fia
iSlc^P diorum a terra altitudinem eflenn qua nubila ac uentinubefqjperueniarJnde purum liqdilgj
^ imperturbatae lucis aerem. Sed a turbido ad lunam uicies cetum Radiorum ♦ I nde ad fole qti
quies milies.Eo fpatio fieri ut tam immefa eius magnitudo no exurat terras. Plures autem nu
bes noningentis Radiis in altitudinem fubire prodiderunt.Incomperta h^c 5 C inextricabilfa:fed tam pro/
dendaiq funt prodi tajn quis tamen una ratio geometricae colledhonis nuncj fallacis poffit non repudiari:
fi cui libeat altius iRa profequi.Nec ut menfura(idenim uelle pene dementis ocii efi)fed ut tantum conie
«Ranti animo confiet efiimario.Nam cum trecemis.ix.& fere fex partibus orbis folis ex circuitu eius pate
re appareat circulum per quem meat:femperq3 dimetiens tertiam partem ambitus:& tertiae paulo minus
feptimam colligatrapparet dempta eius dimidia:quonia terra centralis interueniar.Sextam uero parte hu/
iusimmenfi fparii quod circa terram circuli folaris animo comprachenditur ineffe altitudinis fpatio.Lu/
nxuero duodecimam rquoniam tanto breuioreqibl ambitu currit.itaferrieam in medio folis ac terrae*
Mirum quo procedat improbitas cordis humani par uulo aliquo inuitata fucceflu.Sicut in fupradichs oc
cafionem impudentiae ratio largi tu rrauficp diuinare folis ad terram fpatia»Eadem ad caelum agunt: quo/
niam fit medius foltut protinus mundi quoq? ipfius menfuraueniataddigitos*Quantas enim dimetiens
habeat feptimasitantas habere circulum duo &C uicefimas:tancj plane a perpendiculo menfura caeli cow
fiet. Aegyptia ratio quam Petofiris 8C Necepfos oRendere:fingulas partes in lunari circulofut dictum efi)
minimo.xxxiii.Radiis paulo amplius patere colligit.In faturni ampiiffimo duplum.In folis quem mediu
eRe diximus urriufqt menfurae dtmidium.Quae computatio plurimum habet pudoris : quoniam ad Sa/
turni drculum addito figniferi ipfius interuallo:nec numerabilis multiplicatio efficitur*

CDe repentinis fyderibus. CA* XXIJIJ*

r ERant pauca de mundo.Nacw 8£ in ipfo caelo Relite repente nafcuntur plura earum genera.

CDe cometis dC caeleflibus prodigiis:natura:& fitu:& generibus eorum* C A» XXV*
Omctasgraeciuocannnofiri crinitashorrentescrinefanguineo:&: comarum modo in uertice
hifpidas.Iidem pogonfasiquibus inferiore ex parte in fpecie barbae longe promittif iuba: Aco/
tiaeiaculi modouibranturociffimo figmficatu.Hsecfuit de quagntoconfulatofuo Tyberius
imperator Ctefar praedaro carmine perfcripfit ad hunc diem nouiflimeuifam.Eafdem breuio
res & in mucronem faRigiatas xiphias uocauere: quae funt omnium palidiffime : & quoda gladii nitore:
ac fine ullis radiis:quos chryfeus auro nomine fimilistcoloreautem elecRro raros e margine emittit*Pithe
tes doliorum cernitur figura in concauo fumidae luds.Ceratias cornus fpeciem habenqualis fuitteu grae/
da apud falamina depugnauit.Lampades ardentes imitantur faces.Hippeus equinas iubas celerrimi mo/
tus:atqj in orbem circa fe euntis.Fit 8C candidus comeres argenteo crine ita refulgenstut uix cotueri liceat:
fpecieqp humana dei effigiem in fe oflendens.Fiunt 8C hirti uillorum fpecie 8C iuba aliqua circudati.Semel
adhuc iubx effigies mutata in hafia efi olympiade centefimaoifiauamrbis anno.ccdxxxxviii.Breuiffimu
quo cernerentur fpatium feptem dierum annotatum efblongiffimum odoginta.Mouenf autem alii er/
rantium modo:alii immobiles haerent.Omnes ferme fub ipfo feptentrione aliqua eius parte no certa:fe<f
maxime in candida:quae laclei circuli nomen accepit. AriRoteles tradit & fimulplures cerni neminicotn/
pertum alteriiquod equidem fciam*Ventos autem ab iis graues aeftufcp fignificari.Fiunt 8C hybernis me/
fibus dC in aufirino polo.fed ibi citra ullum iubar.Diraq? comperta aethiopum & aegypti populis: cui no/
men aeui eius rex dedit Typonrignea fpecie:ac fp ira modo intorta:uifu quogi toruo : nec Rella uerius qua
quidam igneus nodusvSparguntur aliquando & errantibus fiellis caeterifq? crines . Sed cometes nunq in
occafura parte caeli efi.Terrincum magna ex parte fydus ac non leuiter piatum:ut ciuili motu Odlauio co/
fiileriterumcp Pompeii & Caefaris bello.In noftro uero aeuo circa uenefidum quo Claudius Caefar impe/
rium reliquitDomitio Neronuac deinde principatu eius affiduum prope ac faeuum. Referre arbitrantur
in quas partes fefe iaculetur:aut cuius fiellae uires accipiat: quafq? fimilitudines reddat : St quibus in locis
emicet.Tibiarum fpecie arti muficae porrendere.Obfcenis autem moribus in uerendis partibus* Signoru
ingeniis & eruditioni fi triquetram figuram quadratamue paribus angulis ad aliquos perennium fiellaru
fitus edant.Venena fundere in capite feptentrionalisiauftrfnaeue ferpentis»Cometes in unq totius orbis Io
co colitur in templo romae admodum faufius Diuo Augufio iudicatus ab ipfo:qui incipiete eo appuiqlu
, disrquos faaebat. Veneris genitricisino multo pofi obitum patris Caefaris in collegio ab eo Ifiituto.Naq?
his uerbis id gaudium prodidit.Jis ipfis ludorum meorum diebus fydus crinitum per feptem dies in re/
gionecaeli fub fepeentrionibus efi cofpectum. Id oriebatur arca undecimam horam diei: clarum & otn
nibus terris confpicuum fuit.Eo figno fi gnificari uulgus credidit Caefaris animam inter deorum immor
talium numina receptam:quo nomine ia infigne fi mulacro capitis eius quod mox in foro confecrauimus
adietfium eft.Haecille in publicum.fnteriore gaudio fibi illum natum fe feqi in eo nafei interpretatus efi:
6C utuerum fateamur:falutare id terris fuir.Sunt qui & haec fydera perpetua efle credatifuoq? ambitu ire:
fednon nifi relicRaa fole cerni» Alii uero qui nafei humore fortuito &: ignea uiudeocp folui.
CHipparchus de fyderibus per exepla hyftorica:faces:lapades:trabes:bolides:& chafma caeli.C A.XXVI*
Dem Hipparchus nuq fatis laudatusmt quo nemo magis approbauerit cognationem cum ho/
mine fyderumianimafcpnofiras partem efle caeli nouamfieliam & aliam in aeuo fuo genit&m
deprehendineiufq? mo tu qua die fulfi t ad dubitationem efi adduclusian ne hoc faepius fieret ;
mouerenturg? dC eae quas putamus affixas.Idem quae aufus rem etiam deo improbam annume

a iiii

Norma
expager
uel no/
men ex
pogere

Incafu/

rauel

cafura

LIBER

rare poPeris Pellasiac fydera ad normam expagere organis excogitatis:per quae lingularum loca atq? ma/
gnicudines fignarut:ut facile difcerni pofletex eo:non modo an obirentjnafcerenturqnfedan omnino al^
qua rranfirenr mouerenturue» Item an crefceret minueretcy cx\o in hereditate eundis relido: fi quifqua
qui rationem eam caperet inuentus eflet.Emicant 8C faces non nifi cum decidunt:uifae»Qualis Germani/
co Cefare gladiatorum fpedaculum edent praeter ora populi meridiano tranfeurrit ♦ Duo genera earum»
Lampades uocant plane faces» Alterum bolidas:qualem mutinenfibus malis uifum eP.DiPant faces uc
Pigia longa faciunt .priore ardente parte*BoIis uero perpetua ardens longiorem trahit limitem» Emicat;
& trabes fimili modo:quas docos uocanquales cum lacedemonii claffe uidi imperium graec iae amifere»
Fit &C caeli lpfius hiatus quem uocant chafma*

CDe caeli coloribus» CA» XXVII*

^It & fanguinea fpetquo nihil terribilius mortalium timori eP.Incendium ad terras cadens inde»
' I Sicut olympiadis centefimae feptimaeanno tertio cum rex Philippus graeciam q teret» Atqui haec
j ego ratis temporibus naturae ut caetcra arbitror exiPeremon ut plericp uariis decaufis quas inge'

_ Jniorum acumen excogitat«Quippe ingentium malorum fuere praenuntia « Sed ea accidifle non

quia haec fada funt 3rbitror:uerum here ideo fada quia incafura erant illa:raritate autem occultam eorum
efle rationemadeoqj non ficut exortus fupradidos defeduf® 6C multa alia nofei»

CDe flamma caeli» CA. XXVIII*

Ernunf' 8t Pellae cum Iole totis diebus pleruqu 8C circa folis orbem ceu fpe coronae:& uerfico
loris circuli:Qua!iter AuguPo Caefare in prima iuuenta urbem intrante poP obitum patris ad
nomen ingens capeiTendum»

CDe coronis caelePibus, CA* XXIX*

XiPunt eaedem coronae circa lunam 5C circa nobilia aPra cselo quoq? inhserentia.Circa folem ar/
cusapparuit»L»Opimio.iii»Q»Fabio.ii.confr»orbis*L*portio*M»Acilio»

C De circulis repentinis» C A* XXX*

Irculus rubri coloris»L*Iulio»P.RutiIioconIT»Fiuntprodigiofi & longiores folis defedus qua/
lis occifo didatore Caefare:& Antoniano bello totius poene anni pallore continuo.

CPluresfoles. CA. XXX I*

rurfus plures foles cernuntunnec fupra ipfum nec infraifed ex obliquomunq iuxta : nec con/
“Itra terram :necnodu:fed aut oriente aut occidente.Semel in meridieconfpediinbofphoro p
^^^ duntunqui a matutino tempore durauerunt in occafum» Trinos foles antiqui faepius uidere»
"Sicut Sp.Pofiumio»Q.Minutio»Q»Martio»M»Portio. M» Antonio»P«DolobelIa&*M» Lepi/

do.L.Planco conIi.& noftra aetas uidit Diuo Claudio principe cbfuiatu eius Cornelio Orfito collega.PIu/
res fimul q tres uifi ad hocaeui nuncj produntur.

CPlureslun*. CA. XXXII*

Vnae quoqt trinsetut Cn*Domitio.C»F*L» Annio conlT.apparuere : quos pleriqp appellaucrunc
foles nodurnos»

CDierumlux node* CA* XXXIII»

Vmen de caelo nodu uifum eP»C»Cecilio»Cn.Papirio conIT»& faepe alias ut diei fpecies nodu

I

luceret*

(TCIypeiardentes. CA» XXXlIir*

Lypeus ardes ab occafu ad ortum fcintillans trafeurrit folis occafum Lucio Valerio , Cneo Ma/
rio confulibus*

CTOPentum caeli* CA» XXXV»

| Intillam e Pella cadere:& augeri terrae appropinquatemtac poftquam in lunae magnitudinem
1 fada fit illuxifle ceu nubilo die.Dein cum in caelum fe reciperet: lampadem fadam femel unq
proditur»Cn»Odauio«C»Scribonioconir»Vidithoc Licinius Syllanus proconfulcum comita
tu fuo»

C De difcurfu Peliarum» CA* XXXVI»

Ieri uidetur & difeurfus Peliarum nunqua temeremt non ex ea parte truces uenti cooriantur;
8t ex iis tunc procellae in mari terrifq*»

CDe Pellis caPoribus» CA» XXXVII*

Idi in nodurnis militum uigiliis inhaerere pilis pro uallo fulgurum effigies : ex & antennis na/
uigantium aliifque nauium partibus ceu uocali quodam fonoinfiPut:ut uolucres fedem ex fe/
de mutantes.Graues cum folitariae uenere:mergetefque nauigia:& fi in carinae ima deciderint
exurentes.Geminae autem falutares:& profperi curfus praenunciae:quarum aduentu fugari di/
ram illam ac minacem appellatamqj Helenam ferunt.Et ob id Polluci 8C CaPori id numen affi gna t : eof<£
in mari deos inuocanr.Hominum quoque capita uefpertinis horis magno praefagio circunfulgent» Om/
nia incerta ratione QC in naturae maiePate abdita»

C De aere» CA, ' XXXVIII»

Adenus de mundo ipfo fyderibufqne»Nunc reliqua caeli memorabilia • Nanque 8t hoc caelum
appellauere maiores : quod alio nomine aera : omne quod inani finule ; uitalem hunc fpiricum

SECVNDVS

V

fundit.Infralunam haec Pedes: multoque inferior* Vt animaduerto propemodumconflarerinfinitum
exfuperiore natura aeris & terreni halitus miicens utraque forte confunditur ♦ Hinc nubilaitonitrua: 8C
alia fulmina . Hinc grandines :&C pruinae : imbresjprocellse : turbines* Hinc plurima mortalium malat
£>C rerum naturae pugna fecum* T errena in carium tendentia deprimit fyderum uis * Eadcqt quae fponte
nonfubeanr.ad fe trahunt* Decidunt imbres* Nebulae fubeunt*Siccanturamnes*Ruuntgrandines»Tor
rent radii r & terram in medium undique impelluntdidem infradti refiliunt:& quae potueretauferunt fc
cum*Vapor ex alto caditjrurfumque in altum redit * Venti ingruunt inanesdidem quae cum rapina reme
ant*Tot animalium hauftus fpiritum e fublimi trahit* At ille contra nititur»Tellufque ut inani c^lo fpirf
tum infundit.Sic ultro cirro comeante naturaiur tormento aliquo mundi celeritate difeordia accedatur*
Nec flare pugnae licenfedaffidue rapta conuoluitur*Et circa terram immenfo rerum quafi globo tendit
fubinde per nubes caelum aliud obtexens*Ventorum hoc regnumjtaque praecipua eorum natura ibi : 8C
fer me reliquas complexa caufasjquoniam 8C tonitruum & fulminum iadtus horum uiolentiae plerigp affi
gnanr*Quin 8c ideo lapidibus pluere interim q> uento fint rapti;& multa fimiliter*Quamobrem plura (i
mul dicenda funt*

C De affatis tempeflatibus* CA. XXXlX*

Empeflatum rerumque quafdam flatas effe caufastquafdam uero fortuitas : aut adhuc rationis
incompertae manifeflumefl.Quis enim ae flates 8C hyemes quaequein temporibus annua uice
intelliguntur fyderum motu fieri dubitet i Ergoutfolis natura temperando intelligituran '
no: ficreliquorum quoque fyderum propria eft quibufqueuis:& ad fuam cuique naturam fer/
tilis*Ahafuntinliquoremfolutihumorisfoecunda*Aliaconcretiin pruinasiaut coaetiin niues tautgla/
ciati in gradines* Alia flatus tpis*Alia uaporis* Alia roris Alia rigoris*Nec uero haec tata debet exiflimari;
quanta cernunturicum effe eorum nullum minus luna tam immenfae altitudinis ratio declaret* Igitur fn
fuo quaeque motu naturam fuam exercentrquod manifeflum*Saturni maxime tranfitus imbribus fa cis
unt*Nec meantium modo fyderum hxc uis efhfed multorum etiam adhaerentium caeloquotietis erran/
tium acceffu impulfaraut coiedtu radiorum exflimulata funt»Qualiter in fucculis fentimus accidere: quas
graeci ob id pluuio nomine hyadas appellant*Quin 3i fua fponte quaedam flatifque temporibus ut haedo
rum exortus arcturi uero fydus non ferme fine procellofa grandine emergit*

CDe caniculae exortu* 'CA* XL*

Am caniculae exortu accendi folis uapores quis ignoratfCuius fyderiseffecffus amphffimi in ter
ra fentiuntur*Feruent maria exoriente eo*Fluctuant in caelis uina*Mouetur ftagna.Origem ap/
pelat aegyptus ferarmquam in exortu eius contraflare:& contueri tradit:ac uelut adorare cu fler
nuerit*Canes quidem toro eo fpatio maxime in rabiem agi non eft dubium*

iffVis temporum anni flatua* CA* XLI*

q Vin in partibus quoque lignorum quorundam fua uis inefl;ut autumnali aequinoctio bruma/

que cum tempeftatibus confici fydus intelligimus*

CDe incertis tempeflatibus» CA* XLII*

Echymbribus tantum tempeftatibufque fed multis 8i corporum & ruris experimentis ♦ Af/
flantur alii fy dere* Alii commouetur flatis temporibus:aluo:neruis:capite;mente* Olea 8C popii
lus alba & falices folia folflitiocircunagunt*Floret ipfo brumali die fulpenfa in tectis arentis her
ba pulegii*Rumpuntur intentae fpiritu membranae*Miretur hoc qui non obleruet quo tidiano
experimento herbam unam : quae uocarur haeliotropium abeuntem folem intueri femper: omnibufep
horis cum eo uerti:uel nubilo obumbranteJam quidem lunari poteflate oftrearum cochyliorumque &C
concharum omnium corpora augeri : 8i rurfus minui*Quin & foricum fibras refpondere numero lunae
exquifiuere diligentiores*Minimumqueanimalformicam fentire uires fyderis interlunio femper ceffan/
tem»Quo turpior homini infcitiaeflifatenti praecipue iumentorum quorundam in oculis morbos cum
luna increfcere ac minui*Patrocinatur uaflitas caeli immenfa difereta altitudine in duo atq? feptuaginta fi/
gna.Hae funt rerum aut animantium effigiesjin quas digeflere caelum periti*In his quidam mille fexcen
tas annotauere flellas infignes uidelrcet effectu uifuue*Exempl» gratia in cauda tauri feprem quas appella/
uere Vergiliasjn fronte fuculas«Booetem quae fequitur fepentriones*

CDe imbribus* CA* XUIJ*

A Xtra has caufas non negauerim exiflere imbres uentofcpjquoniam humidam a terra alias uero
propter uapores fumidam exhalare caIiginemcertumeft*NubefqueIiquore egrefloin fubli/
me:aut ex aere coadto in liquorem egreffo in fublime:aut ex aere coadto in liquorem gigni Dev
fitas earum corpufque haud dubio conieflatur argumentojeum folem obumbrent*Perfpicuu
alias etiam urinantibus in quamlibet profundam aquarum altitudinem*

CrQuare lapides pluanr* CA* XLIirl*

. Gitur non eam inficias:poffe in has & ignes fuperne flellarum decideretquales fereno faepe cer
inimus: quorum iftuconcuti aerauerum eft; quando &taela uibrata ftridunt.Cum uero in
* nubem peruenerinnuaporem diffonum gigni ut candente ferro in aquam demerfo:&fum*du
|| uorticem uolui*Hinc nafei procellas*

A*

LIBER.

(TOetonitruis&fulguribus* _ CA» XLV»

fi i nube luctetur flatus aut uipor tonitrua edi:fi erumpat ardens:fulmina*Si longiore tra/
IP MS? 5tu nitatur:fulgetra*His findi nubemullis perrumpwEt efle tonitrua impactorum ignium pia
I» @jg|lfl|gas:1deocy protinus corrufcare igneas nubium rimas»PolTe 8C repulfu fyderum depreiiumiqui
rprra meauerit:fpiritum nube cohibitum tonare.narura ftrangulante fonitum dum rixetur
edito fragore cum erumpatmt in membrana Tpiritu intenta* Polle 8C atritu dum in praeceps feratur illum
quifquis efftfpiritum accendi*Pofle 8C afflictu nubium elidi:ut duorum lapidum fintillantibus fulgetris»
Sed haec omnia elfe fortuita* Hinc bruta fulmina 8C uanaut quae nulla ueniant ratione naturae * Is percuti
monres*iis mariaromnefij alios irritos ia£tus*IUa nero fatidica ex alto ftatifcp de caufisj& ex fuis uenire fy
deribus*Simili modo uentos uel potius flatus polle ex arido ficcocp anhelitu terrae gigni non negauerim*
Polle & aquis aera expirantibusiqui neq? in nebulam denfeturmec craflefcat in nubes*Poue 6i loiis impul
fu agijquoniam uentus non aliud intelligatur cj fluctus aeris:pluribufcp etiam modis*lMamque dC flumi/
nibus 6C niuibus & e mari uidemus equidem tranquillo:& alios quos uocant altanos e terra confurgere*
Qui quidem cum e mari redeunt tropei uocantunfi pergunt apogei*

CpQua ratione echo reddatur* CA* XLVJ*

Ontium uero flexus crebriq? uertices 8t conflexa cubito:aut confracfta in humeros iugatconcaui
uallium finus fcindunt inaequaliteninde refultantem aera quaecaufa etiam uoces multis in locis

reciprocas facit* _ , vr t7IT

CDeuentis* CA* XLVII*

Ji\ Ine fine uentos generat iam quidam etiam fpecustqualis in dalmatiae ora uafto in praeceps hia'
turin quem deiedto leui pondereiquauis tranquillo die turbini fimilis emicat procella*Nomen
1« loco eft fentaquin:Et in cyrenaica prouincia rupes quaedam auftro traditur facra: quamprofa/
«a num fitattrectari hominis manmconfefhm auftro inuoluente harenasrin domibus etia mul/
Setacm tls manufadtainclufa opacitate conceptacula auras fuas habent :adeo caufa non deelt*Sed plurimu lterefl
uel feni ^arus fit an uentusrillos flatos atq? perfpiranrestquos non tradtus aliquis uerum terrae fentiunrrqui noau
a & ranon procella maris:fed appellatione quoq?ipfauentifunr « Qui fiueaffiduo mundi incitu 8C contrario
^ fyderum occurfunafcuntunfiuehiceft ille generabilis rerum naturae fpiritus huc illuc quae tad in utero
aliquo uagusjfiue difparili errantium fydepe idhuradiorumq? multiformi iadtu flagellatus aer : fiue a fuis
fyderibus exeunt his propioribusifiue ab illis cado affixis cadunt:pala eft illos quoqj legem habere natu/
xx non ignotam:etiam fi nondum percognitam»

CNaturae&obferuationesuentorurn* CA* XLVIII»

Iginti &amplius audtores graeci ueteres prodidere de his obferuationestquo magis miror orbe
tam difcordi:& in regnaihoceft in membra diuifo tor uiris curae fuifle tam ardua inuentu perq
rere inter bella praefertim& infida hofpitia*Pyratis eriam omnium mortalium hoftibus tranfi/
[r&tm tus fame tenentibusiut hodie quaedam in fuo quifg? tracftu ex eorum commentariis : qui nunq
eo accede reruerius nofcant q indigenarum fcientia*Nunc uero pace tam feftajram gaudente prouentu re/
rumtartiumq? prinripe omnino nihiladifci nouainquifitionenmmo neueterum quidem luenraperdifci»
Non erant maioria praemia in mullos difperfafortunae magnitudine:# ifta plures fine praemio alio qpo
fteros iuuandi eruerunt*Nacp mores hominu fenuere non fructus*Et immenfa multitudo apertu quod/
cutp eft mare hofpitali<y littorum omnium appulfu nauiganfed lucri non fcienti^ gratia*Nec reputat ese
ca mens etiam tantum auaritiae intenratidipfum fcientia polle tutius fieri*Quapropter fcrupulofius q in/
ftitutofortaffis conueniat operi:tradtabo uentos:tot milia nauigantium cernens*

(ETVentorum genera* CA* XLJX»

Eteres quattuor omnino feruauere per totidem mundi partesrideo nec Homerus plures nomi
nar*Hebetius mox iudicatum eft fecuta aetas odto addidittratione nimis fubtili 8C confcifla*Pro/
ximis inter utraq? media placuit ad breue numerum additis quartuor*Sur ergo bini in quattuor
caeli partibus* Ab orienteaequinoctiali fubfolanus* Ab oriente brumali uulturnus*lllum apelio/
hebeti tcmJbuncgraeci eurum appellant* A meridieaufter*Et ab occafu brumali africus:noton& liba nominat*
^ x iu occafu sequinodtiali fauonius* Ab occafu folftitiali chorus:zephyron # argeften uocant* A feprentrio/

dicatu ni^us feptetriojntenp cum & exortum folftitialem aquilo* A pardtias dicti & boreas . Numerofior ratio
Co f if ftuatfuorlIS inreriecerat trafeeam media regione inter feptentrionem & occafum folftitialem ♦ Iteq? caecia
. L media interaquilonem 8C exortum aequinoctialem ab ortu folftitiali;phcrnica media regione inter ortum
r brumalem 8C meridiemJtem inter liba & noron compofitum exutrog? medium*Inter meridiem 8t hy/
nu bernum occidentem libanoton«Nec finis* Alii quippe mefem nomineeriamnum addidere inter boream

&c;£Ciam*Etintereurum&notoneuronoton*Suntetiam quidam peculiares quibufq? gentibus uenti:
non ultra certum procedentes tradlummt Athenienfibusfcyrompauloab argefte deflexus reliquae grat/
ciae ignotus* Aliubi elatior idem olympias uocatur* Cofuetudo his o ibus noibus argeftem ltelligit & cae>
aafti* Aliqui uocant hellefpontion.Et eofdem alibi aliter.Item in narbonenfi prouincia dariffimus uento
rum eft circius:nec ulli uiolentia inferior . Oftiam pleruque recto liguftico mari perferens» Idem non mo
do in reliquis partibus cadi ignotus cftjfedneuiennam quidem eiufdem prouintiae urbem attingens:

Hebeti

■ « r 1 1 4> i

SECVNDVS

VI

paucis ante limitibus iugf modici occurfu tantus ille uentoram eft coercitus * Et auftros fn tegyptum pe?
nerrare negat Fabianus* Quo fit maifefta lex naturae uetis etia 8C tempore & fine difto.Ver ergo aperit na
Uigatibus maria*Cuius in principio fauonii hybernu molliunt ccelumifole aquarii.xxv* optinente parte*
Is dies fextus eft ante Februarias idus*Competit ferme & hoc omnibus: quos deinde ponam per lingulas
intercalationesruno die anticipatibus rurfumcj; Iuftro fequeti ordinem feruantibus ♦ Fauoniu quidam ad
»vii.cal>martii chelidoniam uocannab hirundinis uifu*NonulIiueroornithiam uno& feptuagefimo die
poft brumam ab aduentuauium flantem per dies nouem»Fauonio contrarius eft:quem fubfolanum ap/
pellauimus*Datuseftautemhuicexortus uergiliarum in totidem partibus tauri fex diebus ante maias
idus:quod tempus auftrinum eft huic uento feptentrione contrario*Ardentiflimo autem seftatis tempo/
re exoritur caniculae lydusfolae primam partem leonis ingrediente*Quidies*xv*ante augufti calen.eft*
Huius exortum diebus ocfto ferme aquilones anteceduntjquos prodromos appellant* Poft biduum aute
exortus iidem aquilones conftantius perfluant diebus*xl*quos etefias uocat.Mollireeos creditur folis ua
por geminatus ardore lyderis.Nec illi uentorum magis ftatifunt.Poft eos rurfus auftri frequentes ufcp
ad fydus ardturijquod exoritur*xi*diebus ante aequino&ium autuni.Cum hoc chorus incipit: chorus au
Cumnat.Huic eft contrarius uulturnus»Poft id aequinodtium diebus fere quattuor &*xl> uergiliarum oc/
cafus hyemem inchoat.Quod tempus in tertio idus nouembris incidere confueuinhoc eft aquilonis h y/
berniimultumque aeftiuo ilii diflimilis:cuius ex aduerfo eft africus» Ante brumam aurem feptem diebus
totidemque poftea fternitur mare halcyonum fcemrs:& inde nomen ii dies traxere . Reliquum tempus
hyemat.Nec tamen fieuitia tempeftatum concludit mare*Piratae primu coegere mortis periculo in mor?
tem ruere:& hyberna experiri maria» Nunc idem auariria cogit»Ventorum etiam frigidiffimi funnquos a
feptentrione diximus fpirare* Vicinus his chorus.Ii 8C reliquos compefcut:& nubes abigunt.Humidi au?
fler aphricus:& praecipue aufter italiae.Narrant & in poto caeciam in fe trahere nubes» Sicci chorus 3C uul/
turnus praeterq definentes.Niuales aquilo & feptentrio*Grandines feptetrio importat 8C chorus*Aeftuo
fus aufter . Tepidi uulturnus & fauonius«Iidem fubfolano ficiores:& in totum omnes a feptetrione & oc
cidente ficciores:q meridiei oriete»SaIuberrimus autem omnium aquilo.Noxius aufter & magis ficcus
fortaffis quia humidus frigidior eft*Minus efurire eo fpirante creduntur animates» Etefiae noctu definut
flare:& a tertia diei horahoriuntur*In hifpania & afia ab oriente flatus eft eorum ♦ In ponto ab aquilone*
Reliquis in partibus a meridie*Spirant autem & a bruma qui uocatur ornithiaafed leniores 6C paucis die
bus*Permutant & duo naturam cum fi tu. Aufter aphricseferenus. Aquilo nubilus. Omnes uenti uicibus
fuis fpirant maiore ex parte* Aut ut contrarius delinenti incipiat cum proxime cadentibus ♦ Surgunt a le/
uo latere in dextrumtut folambiunt.De ratione eorum menftrua quarta maxime luna decernitJifdem at
uentis in contrarium nauigatur prolatis pedibus:ut nodtu plerucp aduerfa uela concurrant» Auftro maio/
res flucftus edutur q aqlone:quoniam ille infernus ex imo maris fpirat:hic fummo.Ideocp poft auftros no/
xii praecipue terremotus.Nocftu aufter interdiu aquilo uehementior»Etab ortu flantes diuturniores funt
ab occafu flantibus*Septentriones in pari fere definuntnumero.Qua; obferuatio etiam in aliis multis re/
rum naturae partibus ualet.Mares ltacp exiftimantur impares numeri.Sol & auget 8C comprimit flatus*
Auget exoriens occidenfquComprimit meridianus aeftiuis temporibus » Itaqi medio diei aut noifhs ple/
ruq? fopiunturrquia aut nimio frigore aut aeftu foluuntur»Et hymbribus uenti fopiuntur.Expeftantur at
maxime unde nubes difcufiae adaperuere cadum»Omnium quidefi libeat obferuare minimos ambitus
redire eafdem uices quadriennio exacto.Eudoxus putatmon uentorum modojuerum 8C reliquarum te/
peftatum magna ex parte»Et eft principium luftri eius femper intercalariannocanicuke ortu» De genera/
libus uentis hsec» C De repentinis flatibus* CA* L*

■ Vnc de repentinis flatibus qui exhalante terra ut didlum eft coorti rurfufcy deiecli interim obdu
| dia nubium cute multiformes exiftunt.Vagi quippe & ruentes torrentium modo ut aliquibus
placere oftendimus;tonitrua&: fulgura edunt.Maiore uero illati pondere incurfufg? fi lare ficca

_ _ ruperint nubem:procellam gignunnquae uocatur a gratas ecnephias.Sin uero depreflo finu ar

<ftius rotati effregerint fine igne hoc eft fine fulmine uorticem facfut:qui typhon uocatur t ideft uibratus*
Ecnephias defert.Hic lecum aliquid abreptum e nube gelida couoluens uerfanfcp:& ruinam fuarn illo po
dere aggrauans:& locum ex loco mutans rapida uertigine:prtecipua nauigantium peftismon antenas: mo
do uerum ipfa nauigia contorta frangensrtenui remedio aceti in aduenietem effufi:cui frigidiffima eft na/
turaJdem illifu ipfo repercuflus correpta lecum in cadum refertfforbetquein excelfum.Quod fi maiore
depreffas nubiis eruperit fpecuifed minus latoq procellarnec fine fragorerturbinem uocantipxima quxcg
profternentemjdem ardentioriaccefufque du fuerit prazfter uocat ambures cotadla pariter 6i proteres*

CAliaprodigiofagenera tempeftatum* CA* LI*

On fit autem aquilonibustvphonnecniualis.autniue iacente ecnephias* Quod fi fimul rupit
nub£;exarfitg?:& ignem ha Duitsaut poftea concepinfulme eft*Diftat a pracftere:quo flamma ab
igne*Hic late funditur flatu.Illud conglobatur impetu. Vortex autem hic meando diftat a turbi
f=====t ne quo ftridor a fragore*Procella latitudine ab utrocp difietfta nube uerius q rupta ♦ Fit &C caligo
beluse fimilis nube dira nauigantibus*Vocatur 8C coluna:cum fpiffatus humor rigenfq? ipefefuftinet.Ex
eodem genere QC in longam ueluti fiftulam nubes 3quam trahit*

CQuibus in terris fulmina non cadant* CA* LII»

* -h Yeme Kaeftate rara fulmina contrariis de caufisjquoniahvemedenfatus aer nubium craffiore

corio fpiffatunommfcp terrarum exhalatio rigens ac geliaa quicquid accipit ignei uaporis ex/

Exhala
te uelex
halante
terra

Aqloni
bus uef
aglonT
us mea/
do uel
remena
do

Confl/
dunt
uel con
cidunt
Fulrme
uel fu 1/
minato
rura

LIBER.

tinguit.Quce ratio immunem fcythiam & circa rigentiaa fulminum cafu pra;ftat:&? e diuerfo nimiusar/
dorsegyptum* Siquidemcalidificciquehalitus terrae raras admodum tenuefque & infirmas dcn fantur
in nubes. Vere autem & autumno crebriora fulmina: corruptis in utroq? tepore dilatis hyem ifiy caulis*
Qua ratione crebra in italia fulminatquia mobilior aer miriore hyeme SC atftate nimbola:femper quoda/
modo uernat nel autunat.Italia; quog? partibus iis: qua; a feptentrionedefcendunt ad temporem qualis
eft urbis campaniae tra<ftus;iuxta hyeme & aeftate fulgurat: quod non in alio fitu.

CFulgurum genera & miracula» CA» LIII*

Viminum ipforum plura genera traduntur.Quae ficca ueniunt nonadurat:feddiffipant» Quae
humida non urunt : fed infufcant • Tertium eft quod clarum uocant: mirifica; maxime naruraes
quo dolia exhauriuntur intadhs operimentistnulloquealio ueftigio reli&o ♦ Aurum & aes 8C ar/
gentum liquatur intus faeculis ipfis nullo modo ambuftis: ac neconfufo quidem fignocaera»*
Martia princeps romanarum i<fta grauida partu exanimato ipfa citra ullum aliud incommodum uixit «in
catilinianis prodigiis pompeiano ex municipio»M,Herennius Decurio Sereno die fulmine ictus eft.

CDeobferuationibus. CA. LIIII*

Hufcorum litterae nouem deos emittere fulmina exiftimantreaqi efle undecim generum « Ioue
I enim trina iaculari.Romani duo tantum ex his feruauere:diurna attribuetes louirnodturna Su
mano.Rariora fane eadem de caufa frigidioris caeli.Hetruria rumpere a terra quoque arbitraf:

_ | qua: ifera appellat brumali tempore fadta feua maxime 8c execrabilia:cum fint omnia quae ter/

rena exifhmant non illa generaliamec a fyderibus uenientiatfed ex proxima atq? turbidiore natura. Arga
mentum euidens eft:c£ omnia a fuperiore caelo decidentia obliquos habeant idtusrhaec autem quae uocar»
tur terrena recftos.Sed quia ex propriore materia cadunnideo credu tu re terra exire : quoniam exrepulfu
nulla ueftigia edant:cum fit illa ratio non inferni idtus: fed aduerfi.Saturni eaa fydere proficifci fubtilirer
lita confectati putantjficut cremantia a Marris.Qualiter cum uulfcinii oppidum thufeorum opulentiffi/
mura totum concrematum eft fulmine.Vocant 3C familiaria in totam uitam fatidicatquae prima fiunt fa
miliam fuam cuicp indepto»Caeterum exiftimantnon ultra decem annos portendere priuata: praeterqua
heee quae matrimonio primo fadta aut natali die.Publica non ultra tricefimum annum : praeterquam in
dedudtione oppidorum»

C"De fulminibus euocandis, CA. LV«

^Xtat annalium memoria facris quibufdam 6C praecationibus uel co^i fulmina uel impetrari.Ve
\ tus fama eft hetruriae impetratum uulfinis & urbe 8C agris depopulatisjfubeunte monftroiqd'
uocauere Oltamteuocatum 6C a Porfena fuo rege;& ante eum a Numa faepius hoc faditatum: i

_ ' primo annalium fuorum tradit.UPifograuisaudlor.Quod imitatum parum riteTulluHo/

ftilium idtum fulmine.Lucofm 8C aras 8C facra habemus: inter quae ftatores:& tonantes : 8t feretriosielici
um quoeji accepimus Iouem.Varia in hoc uitaefententia:& pro cuiufliber animo» Imperari natura; auda
cis eft credere.Nec minus hebetis beneficiisabrogareuiresrquandoin fulgurum quocp interpretatione
eo profecit fcietia:ut uetura alia finitio die precinat;& an peremptura fint fatum: aut apertura potius alia
fata qua; lateanhinnumerabilibus in utroq; publicis priuatifqueexperimentis . Quamobrem fint ifta(uc
rerum natura; libuit)aliis certa:aliis dubiajaliis probata:aliis damnanda.Nos caetera qua; funt in his me'
morabiliamon omittemus.

CCatholica fulgurum. CA. LVf»

yigetrum prius cerni q tonitrum audiri cum fim ul fiant certum eft»Nec mirum quoniam lux
fonitu uelocior.Icftum autem & fonitum congruere ita modulante natura.Sed fonitum profe/
cti efle fulminismo illati : etiam num fpiritum ociorem fulmine.Ideo quati prius omne 6£ affla
ri q percuti.Nec queq tangi qui prior uiderit fulmemaut tonitrua audierit . Leua profpera exi/
h'mantur:quoniam leua parte mundi ortus eft.Nec tam aduentusfpectaturq reditus.fi ue ab idhi refili'
at ignis:fiue opere confe<fto:aut igne confumptofpiritusremeetdn.xvi.partes ca;!um ineo refpedu diui
fere tufcuPrima eft a leptentriombus ad aequinodhalem exortum.Secundaad meridiem. Tertia ad a;qui
noftialem occafum.Quarta optinet quod reliquum eft ab occafu ad feptentriones.Has in quaternas ite/’
rum diuifere partes:ex quibus ocfto ab exortu finiftras:totidem e contrario appellauere dextras.Ex iis ma
xime dirae qua; per feptentriones'occafum attingunt.Itaque per plurimum referttunde uenerint fulmina
& quo conceflerint.Optimum eft in exortiuas redire partes.Jdeo cu a prima caeli parte uenerint:&' ineam
dem conceflerint fumma foelicitas portenditur:Quale Syllae didlatori oftentum datum accepimus » Cx/
tera ipfi us mundi portione minus,pfpera aut dira»Qua;da fulgura enuntiare no putat fas:nec audiretpre'
terq fi hofpiti indicentur aut parentuMagna obferuationis huius uanitasjtafta Iunonis cede romee deprae
henfa eft.Scauro cofuletqui mox princeps fuit.Ncxftu magis q iterdiu fine tonitribus fulgurat. Vnum ani
mal hominem non femper extinguit:caetera illico:hunc uidelicet natura tribuente honorem:cum tot bel
uaeuiribuspreftent»Omniacontranasincubant partes. Homo nili conuertatur ui percufliisnon expi'
rat.Superne ichconfidunt.Vigilans icftus coniuentibus oculistdormiens patetibus reperitur.Hominem
ita exanimatum cremari fas non eft:condi terra religio tradidit.Nullum animal nifi exanimatum fulmi/
ne accenditur. Vulnera fulminitorum frigidiora reliquo corpore funt.

CQua; non feriantur fulmine. CA» LVH.

e X iis qua; terra gignuntur lauri:fruticem non icit.Nec unq altius quinqi pedibus defccdit in ter

rajdeo pauidi altiores fpecus tutiffimos putat:aut tabernacula pellibus beluarumiquasuitulos

SECVNDVS

VII

marinos appellan «quoniam hoc foium animal ex marinis non percutiat:ficut nece uolucribus aquilam?
quae obhocarmiger huius teli fingitur in italia inter terracinam & sedem Feroniae turres bellicis tempo/
ribus defierefierirquianonnullaeearum fint fulmine dirutae*

CDe ,pdigiofispluuiis lacte &:fanguine came ferro lana lateribus codtis. CA» LVHI*
Raeter haec inferiore cado relatum in monumenta eft ladle & fanguine pluuiffe.M* Acilio*GPor
tio conff.Et farpe alias carne:ficut*L*Volunio Seruio Sulpitio conffExgp ea no perpurruiffe q<f
non diripuiffentaues»ltem ferro in lucanis anno antequa.M»Craffus a parthis interemptus eft:
‘omnefq? cum eo lucani miIites:quo^ magnus numerus in exercitu erat «Effigies quae pluerat
fpongia^ fere fimilis fuit* Arufpices cauenda pmonuerunt fuperna uulnera*L*autem Paulo.GMarcello
conff*lana pluit circa caftellum cariflanumnuxta quod poft annum.T.annius Milo occifus eft»Eodecau/
fam dicente lateribus codtis pluiffe in eius anni a<3a relatum eft*

C De crepitu armorum dC tubarum de cado audito* CA* LIX*

fragra! R morum crepitus & tubae fonitus auditus e caelo Cimbricis bellis accepimus : crebro^ & prius
di poftea. Tertio uero confulatu Marii ab amerinis di tudertibus fpe&ataarma cadeftiaab ortu
VWwoccafugt inter feconcurrentiarpulfisquse ab occafuerant*Ipfumardere cadum minime mirum
S-ixSt5ieft.Et faepius uifum maiore ui ignis nubibus correptis*

CrDe lapidibus e cado cadentibus* CA* LX*

Elebrantgraeci Anaxagoram Clazomenium Olympiadis feptuagefimaeo&auae fecundo annop/
dixifle cadeftium littera^ lcientiatquibus diebus faxura cafurum effete fole.Idqjfadhim iterdiu
in thracia? parte ad egos flumen.Qui etiam lapis nuncoftedif magnitudineuehiculi colore adu
fto:comete quocp illis nodibus flagrante*Quod fi quis praedidlum credat : fimulfateaf neceffe
eft maioris miraculi diuiniratem fuiffe Anaxagoraeifoluicp re^: naturae inrelledum di confundi omniajfi
aut ipfe fol lapis effetaut unqua lapide in eo fuiffe credatur*Decidere tamen crebro no erit dubium*in abi/
di crymnafioexeacaufacolif hodieqj modicus quidarmfed quem in medio terra^caufarum idem Ana»
xagoras praedixiffe narraf*CoIitur di Cafandria?;quae potidea uocitata eftjob id dcduda.Ego ipfe uidi in
uocontiorum agro pauloante delatum*

(TDearcucaelefti* ^ CA. LXI*

Reus uocamus extra miraculum frequetes:& extra oftetum»Nam nec pluuios quidem aut fe/
renos dies cum fide portendunt.Maifeftum eft radium folis immiffum cause nubi repulfaacie
in folem refringitcolorumcp uarietatem mixtura nubium aeris igniuq» fierhCerte nifi fole ad/
uerfo non fiununec unqua nifi dimidia circuli formatnec nodu.Quauis Ariftoteles pro dat ali
quando uifumtquod tamen fatef idem non nifi tricefima luna poffe*Fiunt autem hyeme maxime ab sq/
nodio autunali die decrefcente.Quo rurfus crefcente ab aequinoctio uerno non exilfunt: nec circa folfti/
tium longiffimis diebus. Bruma uero hoc eft breuiffimis diebus frequenrerddem fublimes humili fole:
humilefep fublimi:<K minores occidente uelorienteifed in latitudinem diffufi;meridieexiles;uerum am/
bitus maioris* Aeftate uero per meridiem no cernunf.Pofi: autuni a?quinodium qcug? hora * Nec unqua
plures fimul qua duo.Caetera eiufdem naturae non multis dubia efle uideo*

GDegrandine:niue:pruina:nebula:rore* CA* LXlI*

Randmem coglaciato hymbre gigni:& niuem eodem humore mollius coado .Pruinam aute
ex rore gelido*Per hyeme niues cadere non grandinesiipfafqi grandines inter diu faepius quam
nodu;& multo celerius refolui q niues*Nebula nec eftatemec maximo frigore exiftere ♦ Rores
neq? gelu:necp ardoribusrneq? uentismec nifi ferena node*Gelando liquorem minui : folutaq?
glacie non eundem inueniri modum*

CDe Nubium Imaginibus» CA. LXlII»

Arfetates colorum figurarumqi in nubibus cerni prout admixtus ignis fuperet aut uincaf»

CDe Proprietatibus caeli in Locis. CA* LXIIII»

Reterea quafdam proprietates caeli quibufdam locis effe*Rofcidas aeftate africae nodes: In italia
(} locris BC lacu uelino nullo non die apparere arquus.Rhodi & fyracufis nunq tanta nubite obdu
J cimt non aliqua hora fol cernatur*Q_ualia aptius fuis referenf in locis.Haec fint dida de aere*

fljDe Natura Terra?» CA. LXV*

Equitur terra cui uni repe naturae partiu eximia propter merita cognomen ididimus materna
uenerationis.Sic hominum illatutcaelu deitquae nos nafceres excipitrnatos alinfemelq! editos
fuftinet femperjnouiffime complexa gremio:iam a reliqua natura abdicatos: tum maxime ut

_ _ ij mater openensmullo magis lacramento:cj quo nos quoqi facros facit:etiam monumenta acti

tulos gerens: nomencp prorogans noftrum:& memoriam extedens contra breuitatem aeui.Cuius nume Vel
ultimum iam nonnullis imprecamur rati graue:tanq nefeiamus hanc effe folam:quae nunq irafeat horni/ lis
ni. Aquae fubeunt in hymbres:rigefcunt in grandinesitumefeunt in fludus:pra?cipitan£ in torrentes* Aer
denfaf nubibusifurit ^cellis. At haec benigna:mitis:indulgens:ufufcp mortalium femper ancilla:quae coa
da generafquae fponte funditfquos odores faporefcpfquos fuccosfquos tadlusfquos coloresf qbona fi/
de creditu reddit faenus quae noftricaufa alitf Peftifera.n.animatia nitali fpirituhabete culpa neceffe eft il
Ii feminata exciperet genita fuftinere.Sedin malis generatiu noxa eft.Illa ferpete homine percuffo rion
recipit^mplius: pcenafque etiam inertium nemine exigit ..Illa medicas. fundit haerbas : di femper ho/
mini parturit *Quin di uenena nfi miferta inftituiffe credi poteftme in tedio uitae dirae famis mors terrae

u

LIBER

meritis alieniffima leta nos cofumeret tabetne lace^e corpus abrupta difpergeret: ne laquei torqfret poena
pracpofteraunclufo fpiritu cui qreref exitus:Ne in pfundo qusefita morte fepuitura fabulo fieret: ne ferri
cruciatus fcinderet corpus • ita eft : miferta genuit id:Cuius facillimo hauftu illibato corpore : &C cu toto
fariguineextingueremurnullo labore fi tietibus fimiles.Quo taliter defunctos no uolucres:n5 ferxattin
gerennterraeqi feruaref qui fibi lpfeperiftet.Et ut ue^ fateamunterra nobis maloru remediu genuit: nos
illud uitae fecimus uenenu.Nos»n.& ferro quo carere no poflumus:fimili modo utimur»Nec tamc qua:/
reremur merito:etia fi maleficii caufa attuliftet. Aduerfus unam quippe natura: parte ingrati fumus : qfi
quae no ad delitias quafqtmo ad cotumelias feruiat homini.Jn maria lacifrut freta admitramus:eluif aqs
ferro:lignoiignc:lapide:fruge»Oibuscruciaf horistmultoqi plus utdelitiis:cj utalimetisnoftrisfarnuIeG
Illa tamen quae fumma patiaftatgi extremajeute tolerabilia uideanf. Penetramus in uifcera: auri 'argenq?
uenas;& aeris ac plubi metalla fodietes.Gemas etia & quofda paruulos qrimus lapides ferobibus in pfun
du a<ftis»Vifceraeiusextrahimus:utdygito geftef gcma:qua petimus.Quot manus atterunf: Vt unus ni
teat articulurf.Si ulli eflent lferijia^fecto illos auaritia: atq; luxuriae cuniculi refodiftent.Et miramur fi ea
dem ad noxa genuit aliqua»Ferac enim credo cuftodiut illa:arcetcp facniegas manus nonne inter ferpentes
fodimus^Et uenas auri tracftamus cu ueneni radicibus^Placatiore tamen dea urimur ob hoc:q> omnes hi
opulentiae exitus ad fcelera cedefq? & bella tendutrquaeqi fanguine noflro irrigamus in fepulris offibus te
gimus. Quibus tamen uelut exprobato furore tandem lpfa fe obducit:& fcelera quocy mortaliu occultat»
Inter crimina ingratianimi 8C hoc dixerirmq» naturam eius ignoramus»

(TDe Forma Terrae» CA« LXVI*

St aute figura prima de qua cofenfus iudicat»Orbe certe dicimus terrteglobu:quem uerticibus
includi fatemur*Ne®.n.abfoluti orbis eft forma in tata motiu excelfi rate tata capone planicie:
fed cuius am plexus; ficudta linearu coprehedanf ambitu:figuraabfoluti orbis efficiat» Jd quod
ipfa reru namrae cogit ratiomo eifde caufisrquas attulimus in cado.Naqs in illo caua in fe cone/
xitas uergit:& cardini fuo hoc eft terrae undicp incubit«Ha?c ut folida atqi coferta afturgit intumefeenti fi
milisjextraque protenditur.Mundus in centrum uergit.At terra exitacentrojimmefum eius globum in
formam orbis affidua circa eam mundi uolubilitate cogente.

CDe Antipodibus An Sint» CA» LXVJI*

Nges hic pugna litteraru cotraqs uulgi opinione circufundi terr x homines undicp conuerfifgj
inter fe pedibus ftare;& cuclis fi mile efTe caeli uertice:ac fimili modoex quacuq? parte media cal
cari.illo quaerctecur nodecidac cotra fitittanq non & ratio praefto fit: ut nos no decidere miren
tur illi .Interuenit fentetia quis indocilypbabilis turbae inxquali globo:&: fi fit figura pineae nu
ds nihilominus terra undiqi incoli»Sed quid hoc refert:alio miraculo exoriete;Pedere ipfam ac no cadere
nobifeu ceu fpiritus uis mundo pfertim rdufi dubiu fit:an poffit cadere:natura repugnate:& quo cadat ne
gante.Na ficut igniu fedes non eft nifi in ignibus:aquaru nifi in aquis:fpiritus nifi in fpirituiita terra* arce
tibus cuiftis nifi in fe locus no e.Globu tame effici miru eft in tanta planitie maris camporugi:cui fentetia*
adeft Diceearchusuirin primis eruditus regu cura pmefus motcs:ex qbus alnffi mu ,pdidic Pelion. M.cc.l*
paftuu ratione perpediculi nulla efte ea portione uniuerfe rotudiratis colIiges.Mihi incerta haec coiectatio
uidet.Haudignoro quofda alpiu uertices logo tractu nec breuiore quinquaginta milibus paftuu afturge/
ignaro re;^ec* uu^§° maxime hacc pugna eft:fi coactam in uertice aquale quoq? figura credere cogat* » At qui non
® aliud in repe natura afpectu manifeftius.Naq? depedetes ubiq? guttae paruis globanf orbibus.Et pulueri ii

latae frondiucp lanugini impofitae abfoluta rotunditate cernuntur . Et in poculis repletis media maximae
tument.Quapropter fubtilitate humoris mollitia^ in fe refidete ratione facilius q uifu deprehendu t* Jdq?
etia magis mirum in poculis repletis addito humore minimo circufluere qcf fuperfit. Contra euenire po>
deribus additis aduicenos frepe denarios»Scilicet quia intus recepta liquore in uerticem attollanut cumu/
lo eminete infufa dilabantur.Eade eft caufa propter qua e nauibus terra no cernat: :e nauiu malis cofpicua»

Aq ucr
quae^t

hxcM' ma8na^ gl°na inuetores graecidocent fubtilitate geometrica. Naq? cu e fublimi in lferioraaquae feranf:
tura c5^ ^ ^iaec natura earum confeflainec quifq dubitet in Iittore ullo acceffifteeastq logiffime deuexiras pafla
feifa; fitiproculdubioapparerequo quid humilius fit propius centro efte terraeiomnefq; lineas quae emittatur
uel erat exco ac^ Prox‘mas 3<luas breuiores fieri q qua: ad extremum mare a primis aquis:Ergo totas omnique ex
naturae Parteacluas uergere in centrum :ideo<j nondecidere:quoniam in interiore nitantur.Quod quidem 8C ita
cofefus f°rrna^e arr,fe* natura credi debet:ut cum terra arida 3C ficca conftare per fe ac fine humore no poftetjnec
Appare rur^us ^arc aftua n1^ fn^mente terra mutuo amplexu iungerentur»Hac finus pandente: illa uero perma/
re quo manenre roram intra:excra;fupra:uenis ut uinculis difcurrentibus:at<j etiam in fummis iugis erumpen/
od uel te:Quo fpiritu 3(fta 8£ ter rx pondere exprefta fiphonum modo emicantantug? a periculo decidendi abeft:
apparet ut ^amma SC altiffima exiliat»Qua ratioe maifeftum eft quare tot fluminum quotidiano accef/
cmicad maria non crefcant.

° * CQuomodo Aquas Sit Terra: Innexa* CA» LXViJI»

e St igitur in toto fuo globo tellus medio ambidlu praccinda circufluo marimec argumentisjhoc.

inueftiganduni ; fed iam experimentis cognitum»

/\t procul recidente nauigiojli quid quod tulgeat religet in malicacuminerpaulatim defcedere uideatur:
8C poftremo occultef»Denicp oceanus que fatemur ultimu qua non alia figura cohrereretjatq* non decide
rettnullo ultra margine includete:ipfum id ad miraculu redit:quo na modo h fi globef extremu non de/
cidat mare.Contra quod ut fint plana maria;&: qua uidenf figura non pofte id accidere magno fui gaudio

SECVNDVS

VIII

CrOe Nauigatione MaristEt Fluminum» C A. LXIX,

Gadibus columnifcp Herculis hiipanis & galliaiji circuitu totus hodie nauigaf occides » Septe/
trionalis uero oceanus maiore ex parte nauigatus eft aufpiciis Diui Augufh germania clafle cir/
cuuedla ad cimbroru promontoriu : & indeimmcfo mari profpedto:aut fama cognitorad fythi/

_ _ca plaga & humore nimio rigentia,Propter quod minime uerifimile eft illic mana deficere : ubi

uis humoris fuperetduxra uero ab ortu ex indico mari fub eode fydere pars tota uergens in cafpium mare
pernauigataeft macedonu armis Seleucho atq? Antiocho regnantibus ♦ quae feleuchida atq? anthiochida
ab ipfis appellari uoIuere*Circa cafpiu quoq? multa oceani littora expio rata: par uoqi breuis q totus hfcaut
illic feptetrio erem igatus,V t tame coiecturs locu fit quoqs in no reliqua ingcsargumetum paludis mso
ricstfiue ea illius oceai finus eft:ut multos aduerto credidiflerfiue Augufto finu difcreti reftagnatio» Alio
latere Gadiu ab eode occidente magna pars meridiani finus ambitu mauritanis nauigatur hodie » Maio/
re quide eius parte & orientis uidtoris magni Alexadri luftrauere ufiy in arabicu finu.In quo res gerente
OCsfare Augufti filio figna nauium ex hilpanienfibus naufragiis feruntur agnita.Et Hanno Carthagi/
nis potentia florente circuuedtus a gradibus ad finem arabis nauigationem ea prodidit fcripto ♦ Sicutad
extera Europae nofcenda miflus eodem tempore Himilco ♦ Praeterea Nepos Cornelius audior eft Eudo/
xu queda fua stare cu Lathyru rege fugeret arabico finu egrefium gades ufij puedlu.MuItoque ante eum
Coelius antiparer uidifle fe qui nauigafiet ex hifpania in sthiopia comertii gratiadde Nepos de feptetrio .»
nali circuitu tradit.Qu.Metello Celeri,C» Afranii in cofulatu collegsifed tum gallis .pconfuli indos a re
ge fueuo^i dono datos:qui: ex india comertii caufa nauigates tepeftatibus eent in germaniam ab repti. Sic
maria circufufa undiq diuiduo globo parte orbis auferutnobismec inde huc nec hinc illo peruio tractu:
Quae contemplatio apta detegeds mortalium uanitati pofcere uidefiut totum hocquicquideft in quo
fingulis nihil fatis eft ceu fubiedlum oculis quantum fit offendam»

(ETQus Portio Terrs Habitetur» CA, LXX»

isgSsg-iAmprimu in dimidio coputari mihi uidefranq nulla portio ipfi decedat oceano: qui toto cir
|g|la^jcudatus medio:&: oes csteras fundes recipienfq? aqs:& quicquid exit in nubes ac lyde ra ipe tot
tantae magnitudinis pafcens, Quo tade amplitudinis fpatio terra credif habitari»Improba&
JszLMfij infinita debet ee ra uafts molis poflefiio. Adde q> ex relidto fpatio plus abftulir coelum» Na cum
fint eius quin<jpartes:quasuocantzonas:ifefto rigore & sterno prsmif gelu omne quicquid eft fubie
dtum duabus extremis utrinq; circa uertices:huncquifeptemptrionuocanf;eumq?quiaduerfus illi au/
ftrinus appellaf.Perpetua caligo utrobiq?& aliena mollio^: fyde^t afpedtu maligna ac pruina tantu albi /
cans.Lux uero media terraru qua folis orbita eft exufta flamis & cremata quo minus uapore torref.Circa
qua duae ratum inter fe exufta 8C rigeres temperan£»Hsg? ipfs inter fe no peruis propter incediu fy deris,
2ta terrs tres partes abftulit caelu.Oceani rapina in fcerto eft»Sed 8C relidta nobis una portio haud fcioan
etia in maiore dano fitdde fiquide oceanus infufus in multos(ut dicemus)finus adeo uicinoaccefu iterna
maria allatrat:ut centu quindecim millibus pafliiuarabicus finus diftet ab sgyptio mari, Cafpius uero,
ccclxxv.milibus a potico»lde iterfufus intrar per tot maria qbus africam europa afiamqt difpartit « Quatu
terrai^ occupet coputef etia nunc menfura tot fluminu tantai^ palludiu. Addantur 8C lacus 8t ftagna.Iam
elata in coelu 6C ardua afpedtu quoq? iugaJam filus uallefcp prsrupts 8C folitudines & mille caufis defer
ta detrahanf.Hs tot portiones terrs iramo uero ut plures tradidere mundi pundtus:neq?»n»eft aliud ter
ra uniuerfa hsceft materia gloris nrsthsc fedesihic honores gerimusthic exercemus:imperia ; hic opes
cupimus:hictumultua£humanu genusshicinftauramus bella et ciuiliajmutuis csdibus laxiore facimus
terra, Et ut publicos gentiu furores tranfea: hsc in qua corerminos pellimusjfurtoq? uicini cefpite noftro
folo affodimus:utqui latiffime rura metatus fueritiultraq? fama exegerit accolas quota terraru parte gau
deat ;uel cuad menfura auariris fus propagauerit quam tandem portionem defunctus eius optineat,

GTMediam efte mundi terram» CA» LXXI,

i Ediam efie mundi totius terram haud dubiis conftetargumentis:fed clariffimesquinodtii pa/

I ribus horis» Nam fi in medio effetisquales dies noctefque habere non polle deprehenderunt:&
IjDioptrs: qusuel maxime id cofirmant: cum squinodhalitemporeexeadem linea ortus occa/
Ifufqi cernat :& folftitialis exortus per fuam lineam brumalifq? occafus, Qus accidere nullo mo/
do poflentmifi in centro fita eflet»

CDe fyderum insqualitare :& de ecclipfi:&r ubi: & quare» C A» LXXII*
,Res aut circuli fupradidtis zonis implexi insqualitates tempori diftinguunr, Solftitialis a parte
i figniferi excelfiffima nobis ad feptetrionale plaga uerfus.Cotra^ ad aliu polum brumalis» Item
[medio ambitu figniferi orbis incedes squino&ialis.Reliquoiy qus miramur caufa in ipfius ter

_ ijrs figura eft:qua globo fimilc & cum ea aquas iifdem itelligif argumetis,Sic,n,fit haud dubis

ut nobis feptentrionalisplagsfydera nuqoccidatjcotra meridiansnuq orian£,Rurfufcy hsc ab illis non
cernanfattollente fe c5tra medios uifus terra^j globo,Septetrioes no cernit troglody tics & cofinis sgpp/
tus. Nec canopu italia:& qua uocat berenices crine.Item qua fub Diuo Augufto cognominauere Csfaris
thronominfignis ibi ftella:adeogp manifefto aflurgens faftigio incurua£:Ut canopus quarta fere partem (1
gni unius fupra terra eminere Alexadris intuetibus uideaf»Eade a rhodo terra quodamodo ipfam ftjin
gere.In ponto omo no cernatur:ubi maxime fublimis feptetrio.Ide a rhodo abfcondifjmagif^. Alexan /
dris*In arabia nouembri mefe prima uigilia occultus :fecuda fe oftedit»In meroe folftitio uefpi paulifper

LIBER

Subie'
do uel
fabie/
cte

apparettpaucifq? ante exortu arduri diebus pariter cu die cernitunNauigatium haec maxime curfusde/
prehendut inalia aduerfo:in alia pno mariifubitoq? cofpicuisiatcp ut e freto emergetibus quse in anfradu
pilae latuere fyderibus»Nequn. (ut dixere aliqui) mudus hic polo excelfiorcfeattollinur undigi nocerna/
rur haec fydera: Verum hseceade quibufep proximis fublimioracredunfjeadeq? demerfa longinqs . Vtq?
nunc fublimis in deiedu poliris uidefhic uertex:fic in illam terra: deuexirate traTgrefhs illa fe attollut refi
dentibus qua: hicexcelfa fueratiquod nifi in figura pila: accidere non poflet.Ideocp defectus folis ac lunae
uefpertinos orietisincolaenofentiunnnecmatutinosad occafum habitantes i meridianos uerofaepius*
Nobili apud arabia magni Alexandri uidoria luna defecifie nodis fecuda hora prodita ell.Eadeq? in Sici
lia exoriens. Solis defectu Vipfano 8C Fonteio confliqui fuere ante paucos annos factu pridie chalend.ma/
ias»capania hora diei inter feptimam 8C odauam fenfit.Corbulo dux in armenia inter horam diei decima
Qt undecimam prodidit uifum circuitu globi alia aliis detegente 6C occultante.Quod fi plana eflet terra 11
mul omnia apparerent cundis:nodef<j non fierent inequalesmeque aliis q in medio fitis paria duodecim
horarum interualla cernerenturiquse nunenon in omni parte fi mili modo congruunt*

trQuasratiodiurnaducisinterris* CA» LXXIII*

t Deo ne nox diefqp quamuis eade toto orbi fi m ul eft oppofi tu globi node:aut ambitu diem affe
rente.Multis hoc cognitu experimentis.In africa hifpaniaqj turriu»Hannibalis.In afia uero pro

jpter piraticos terrores fimilifpecularu praefidio excitatonn quis prsenuciatos ignes fexta hora
/diei accenfos fepe copertum elt; tertia nodis a tergo ultimis uifos.Eiufde Alexandri curfor Phi

Ionides ex ficyonead Elin mille & ducenta ftadia nouem diei cdfecit horis.Indeqi quis dediui itinere ter/
tia hora nodis remenfus eflfatpius.Caufa cp eunti cum foleiter eraneundemcy remeans obuium contra/
rio prseuertebat cccurfu*Qua de caufa ad occafum nauigantes quamuis breuiflimo die uincunt fpatia no
durnse nauigationis ut folem ipfum comitantes.

CGnomica de eadem re 8C horologio primo* C A. LXXIIII»

Afaq? horofeopa non ubicp eidem funt ufui trecentis Radiis aut longiffime etiam quingentis
mutantibus femer umbns.Solis itaq^ umbiliciquem gnomonem appellat umbra in Egypto
meridianotemporeequinodiidie paulo plus q dimidiam gnomonis mefuram efficit» In urbe
Roma nona pars gnomonis deeft umbi e*In oppido Ancona fupereft qnta*xxx*In parte Italiae
quae Venetia appellatur eifdem horis umbra gnomoni par fit*

(UVbi Siquando nuite umbrae» CA» LXXV*

“■"‘Tll Imili modo tradut in fyene oppido quod eft fupra Alexandriani quinq; milibus ftadioru fol/
ftitii die medio nulla umbra iaci : Puteumq? eius experimenti gratia fadu totu illuminari ♦ Ex
quo apparere fole illi loco fupra uertice efleiquod etia in india fupra flumen hyfpafin fieri repo

_ W reeode Oneficritus fcripfi t.Coftatq? in berenice urbe troglodytaru <SC inde ftadiis qttuor mili

bus odingentis*xx.eadem gente in Ptolemaide oppido quod in margine rubri maris ad primos elepharo
rum uenatus conditu eft.Hoc idem ante folftitiu qdrigenis quinis diebus totideqt poflea fieri : Si per eos
nonaginta dies in meridie umbras iaci.Rurfus in meroe lfula quae eft caput gentis aethiopum quinq} mi/
libus ftadioru & fyene in amne nilo habitatur bis annoabfumi umbrasifole duodeuicefima tauri parte SC
quartadecimam leonis obtinente*In india gere oretu mons eft maleus nomine:iuxta quem umbrae aefta'
te in auftrumihyemeadfeptentrionem iaciuntur*Quindecim tantum nodibus ibi apparet lepten trio* In
eadem india patalis celeberrimo portu fol dexter oritur. Vmbrse in meridiem cadunt. Septentrionem ibi
Alexandro morante annotatum prima tatum nodis parte afpici Oneficritus dux eius fcripfi t* Quibus in
locis in die umbrae non fint feptentrionem no confpici:& ea loca appellari afeiamee horas dinumerari ibi*

C/Vbi bis anno umbrae;& ubi in contrarium» CA* LXXVI*

e T in tota troglodyce umbras bifquadragintaquiq? diebus in anno Eratoflenes in contrarium

cadere prodidit* cVbilongiffimusdiesj&ubibreuiffimus» CA» LXXVII*

jj=5g]i Ic fit ut uario lucis Icremento in meroe longiffimusdies.xii. horas equinodiales Si odo par/
tes unius horae colligat. Alexadrise uero.xiiii.horasJn Italia»xv»In britaia.xvii.ubi asftate luci
dee nodes haud dubie repromittunt idiquod cogit ratio credi.Solftitialibus diebus accidente
fole propius uerticem mundi angufto lucis ambitu fubiedo terrae cotinuos dies haberi fenis

menlibusmodefq? e diuerfo ad brumam remoto»Quod fieri in infula tylepythias maffilienfis fcripfi t:fex
dierum nauigatione in feptentrionema britania diftante.Quidam uero in Mona quse diftata Camaldu/
no britaniae oppido circiter ducentis milibus affirmant*

GTltemdehorogolfo* CA* LXXVIII*

Mbrarum hanc rationem 8i quauocantgnomonicem iuenit Anaximenes milefius Anaxima
dri de quo diximus Si Taletis difcipulusjprimufq? horologium quod appellant fciotericon la/
cedomone oflendit.

(TQuomododiesobferuentur* CA* LXXlX*

Pfumdicm aliialiterobferuauere.Babyloniiinterduosfolisexortus» Athenienfes inter duos
occafus*Vmbriameridieinmeridiem*Vulgus omnealucead tenebras. Sacerdotes romani&
qui diem diffiniere ciuilemiirem aegyptii 8i Hipparchus a media node in mediam* Minora au
tem interualla efle lucis inter ortus folis iuxra folftitia q equinodia apparenquia pofitio figni
feri circa media fui obliquior eft;iuxta folftitium uero redior.

SECVNDVS

IX

CDifferentiae gentium & ratio. CA* LXXX*

Ontexeda funt his caelefhbus nexacaufis*Nam aethiopas uicini fyderis uapore torreri:aduftiim
fi miles gigni;barba 8i capillo uibrato nonefl dubium.Et aduerfa plaga mundi atcp glaciali ca
dida cure efTe gentes flauis promiflas crinibus.Truces uero ex caeli rigore has & illas mobilita
tes habentes.Ipforumqj crinium argumento illis in fupera fuccu reuocari natura uaporis. His
in inferas partes depelli humore deciduo*Hic graues ferasullic uarias effigies animalium prouenire: 8i ma
xime alitum:&: in multas figuras gigni uolucres.Corporum aute proceritatem utrobicpjillic ignium ni >
fu: hic humoris alimento.Medio uero terrae falubris utring? mixtura:fertilis ad omnia tradus : modicus Pro im
corporum habitus.Magna 8i in colore temperies.Ritus mollestfenfus liquidusugenia foecunda: totiufqj maitate
naturae capacia, Iifdem imperia quae nunq extimis gentibus fuerinuficut ne ille quide his paruerint auul/ uelpnu
fae ac pro immanitate naturae urgentis illas folitariae* ciatce

CDe motu terree* CA. LXXX1.

Abyloniorum placita motus terrae hiatufq?:& esetera omnia ui fyderum exiflimant fieri.Sed il
Iorum trium quibus fulmina affignant.Fieri autem haec meantium cumfole autcongruentiu
&C maxime circa quadrata mundi.Pradara quaedam efTe 8i immortalis in eo(fi credimus)diui
nitas perhibetur Anaximandro milefio phy fico:quem ferut lacedemoniis pradixifle: ut urbe
ac teda cuftodirent.Inftare enim motum terree. Et tum urbs tota eorum corruit.Et taygeti montis ma/
gna pars ad formam puppis eminens abrupta clade infup eam ruina pffit.Perhibef di Pherecydis : Pytha/
gorae dodoris alia coniedacio:fed di illa diuina.Hauftu aquae e puteo pfenfifTe ac pdixiffe ibi terra motu.

Quee fi uera funt qtum a deo tandem uideri poliunt tales diftare dum uiuat^Et haec quidem arbitrio cu/
iuf<^ exiftimanda relinquantur. Ventos in caufa efTe non dubium reor.Necp enim unq intremifeunt ter/
ree nifi fopito marncaeloq? adeo tranquillo ut uolatus auiu no pendeantjfubtrado omni fpiritu qui uehit:
nec unq nifi poft uetos coditos.f.in uenas:& cauernas eius occulto afflatu.Nem aliud eft in terra tremor q
in nube tonitruu.Nec hiatus aliud:cj cu fulme erupit iclufo fpiritu ludate:& ad libertate exire nitente.

(CDe terra hiatibus. CA. LXXXII.

Arie frag? quatitur:& mira edunf opera:alibi proftratis mcenibus:alibi hiatu ,pfundo hauftis:
alibi egeftis molibustalibi emiffis amnibus: nonuqetia ignibus calidis ue fontibus:alibi aduer/
fo fluminu curfiiiPraecedit uero comitatur^ terribilis fonus:alias murmur fi milius mugitibus
y aut clamori humanojarmoru ue pulfantiufragorupro qlitatematerieeexcipienris:formaqj uel
cauernaru uel cuniculijper que meat exilius graflante in angufto:eode rauco:in recuruis refultante:in du/
ris feruente:in humidis fluctuante & ftagnantibus .Ite feruente contra folida, Itacp di fine motu faepe edi£
fonusmec fimplici modoquatif unq:fea tremit uibratcp.Hiatus uero alias remanet oftedes quseforbuit:
aliasoccultatorecomprelfo»Rurfulcpitaindudofoloutnuliaueftigiaextent urbibus plerunm deuora/
tis:agrorumq? tradu haufto.Maritima aute maxime quatiuntut:nec montofa tali modo carent ♦ Expio/
ratum efl mini alpes apeninas faepius tremuifle.Et autumno ac uere terra crebrius mouentur : ficut fiunt
fulmina.Ideo gallis di aegyptus minime quatiunfiquoniam hic aeftaris caufa obftat: illic hyemis.Item no
du fepius q interdiu.Maximiautem futuri figna motus exiftant hi matutini uefpertinicpded propinqua
luce crebridnterdiu autem circa meridiem fiunt:& folis lunajcp defedu:quoniam tempeftates tunc fopiu
tur.Pracipue uero cum fequitur imbrem seftus imbrefue sftum»

CSigna motus fumri. CA. LXXXIII.

Auigantes uero fentiunt non dubia coniedura:fine flatu intumefcenre fludo fubitojaut qua tie/
te idi. Intremunt uero di in nauibus polita aeque q in sedificiistcrepituqi pranunciant.Quin di
uolucres non impauide fedent.Eft di in caelo fignumtpraceditq? motu futuro aut interdiu aut
paulo poft occafum fereno ceu tenuis lineae nubis in longum porredae fpatium.Eft 8C in puteis
turbidior aqua : nec fine odoris tedio»

C Auxilia contra motus futuros* CA. LXXXlIIJ.

Tcut& iifdem eft remedium:quale cloacae 8i crebri fpecus prabent.Praconceptum enim fpiri
tum exhalantjquod in certis notaf oppidis : quae minus quatiunf crebris adpurgada eluuiem
cuniculis cauata.Multoqp funt tutiora in iifde illis quae pendenttficut neapoli in itaiia intelligi/
______ tunparte eius quae folida eft ad tales cafus obnoxia.T utiffimi funt aedificiorum fornicestangu/

li quoqs parietumjpontef^ alterno pulfu renitete.Et latere terreno fadi parietes minore noxa quatiunf»

Magna differentia eft di in ipo genere motus.Pluribus fiquide modis quatif.T utiffi m um eft cum uilarat
crifpante aedificiorum crepitu:& cu intumefeit affurgensjalternoq? motu relidet innoxium:& cum cocur
rentia teda contrario idu arietantjquonia alter motus alteri renitif.Vndantis inclinatio di fludus mora
qaxdi uolutatio infeftaeft:autcu in una partem totus fe motus impellit.Definunt autem tremores cum
uentus emerfir.Sin uerodurauerejnon ante quadraginta dies fiftunf.Plerucy di tardius: utpote cum qui/
dem annuo di bienni fpatio durauerint.

CPorrenta terrarum femel uifa. C A. LXXX V.

Adum eft 8i hoc lemehquod equidem in hetrufe difciplinacuoluminibusinueni.ingenster/
rarum porrenmm.L.Martio.Sex*Iulioconft»in agro mutinenfi.Naq? montes duo inter fec^n/

[!§ currerunt crepitu maximo aflultanresrecedenteftiue:inter eos flamma fumoap in coelum exe>
unre interdiu fpedante e uia semilia magna sequitum Romanorum familiarium : 8i uiatorum
m ultitudine.Eo concurfu uillae omnes elifae» Animalia permulta quae intra fuerannexaniraata funt:anno

b

Vel fla/
gnum

Ide uel
eodem
Vel ren
tramae

LIBER.

ante fociale bellumrquod haud fcio an funeflius ipfi terrae ftaliae fuerit q ciuile.Non minus mirum oflen/
tum 8C noflra cognouir aeras anno Neronis pricipis fupremoificur in rebus eius expofuimus pratis oleifi^
intercedente uia publica in contrarias fedes trangreffis in agro marrucino praediis Vedii Marcelli equitis
Ro.res Neronis procurantis*

CMiracula terrsmotus. CA» LXXXVI.

lunt fimul cum terraemotu & inundationes maristeodem uidelicetfpiritu infufuaut refidentis
finu recepti*Maximis terrs memoria mortalium extitit motus Tyberii Csfaris principatu.xii»
urbibus afis una node proflratis.Creberrimus punico bello intra eundem annum fepries arqt
quinquagies nuntiatus Romam.Quo quidem annoad thrafimenum lacum dimicantes ma xi/
mum motum necp poeni fenfere nec Romani.Nec uero fimplex malum aut in ipfo tantum motu pericu
lu efl.Scd par aut maius oflentum nunqurbs Roma tremuitjut no futuri euentus alicuius id pnutiu eer*

C Quibus locis maria receflerint» CA. LXXXVII.

Adem nafcentiumcaufa terrarum efl cum idem ille fpiritusattolendo potes fblonon ualet
erumpere* Nafcuntur enim: nec fluminum tantum inueduficutechinades infulsab ache/
jloo amne conuedlsimaior pars sgypti a nilo*In quam a pharo ifula nodis & diei curfum fuif/

_ r fe Homero credimus*Nec receflu maris fic ut idem circeis.Quod accidifle & in a m bracis por

tu dece millium paf.fteruallo 8C atheniefium quinque millium adpyrsneurmmemoratur.Etephefi ubi
quedasdem Diansalluebat*Herodotoquidem:ficredimus:marefuitfupramemphin ufep ad ethiopu
montrsdtemg? a planis Arabis mare circa ilium & tora reuthranisquaq? campos intulerit msander*

C Ratio infula rum enafeentium* CA* LXXXVUI»

Afcuntur & alio modo terrstac repente in aliquo mari emergunt uelut paria fecum faciente na
tura:qus<j hauferit hiatus alio loco reddente*

(£TQus& quibus temporibus enatsfunt* CA. LXXXIX*

Lars iampridem infuls delos 6C rhodos memoris produtur enats»Poflea minores ultra me'
lo:anaphe;inter lemnum 8C hellefpontu nea:inter lebedum & theon alonetinter cycladas olym
piadis*cxxxv*anoquartothera& therafia.Inrereafdem poflannos*cxxx*hiera eadecp automa
te.Et abea duobus fladiis poft annos.cx.i noflro suo»M*Iunio Syllano &*L*Balbo cofulibus
ad.viii.idus luliithia* CQuas terras interruperint maria* CA» XC*

Nte nos 8C iuxtaitalia inter solias infulas.item iuxta creta emerfit e mari mille quingenrum pafi
fuum una cum Calidisfontibus*altera olympiadis*cxliii*anno rertio in thufco finu flagras hsc
uiolento cum flatu.Proditur quoqi memoris magnam circa illam multitudinem pifeium flui/

_ _ tantem confeflimexpiraflequibus ex iis cibus fuiflet. Sic 8C pythecufas in campano finu fuerut

ortas.Mox in iis montem epopon cum repete flammaexeo emicuiffet campeflri squatum planitisjn ea
dem 8£ oppidum hauftum ,pfundo:alioq? motu terrs flatina emerfifie.Et alio prouoluris montibus in/
fulam extitifle ,pchyta»Nacp & hoc mo infulas reru natura fecit* Audiit ficiliam italfsicyprum fyrise : eu/
boeam boetis;euboes Atalante 5 C macriam:belbicum bithynis Ieucofiam iyrenum promontorio.

CQus infuls continenti adiunds» CA* XCI*

Vrfus abflulit infulas mariiunxitcp terris* Antiflam lefbo:2ephyriu halicarnafo: erhufam min
do:domiilon &prienem miletojarthemifiam parthenio promontorio:hybanda quondam u
fula ionis«cc.nunc a mari abefl fladiis.Syriten ephefus in mediterranea habet*Derafidas 8C fo/
phoniam uicinam ei magnefia.Epidaurus 8C oricon infuls efle deflerunt.

(TQusterrsmotumaripermutats* CA» XCJI*

>N torum abflulit terras primum omnium ubiatlanticum mareefl(fi Platoni credimus)in me
Idiofpatio.Mox frerno.qus uidemus hodie merfam acarnaniam ambracio finuiachaiam corin
thio:europam afiamque propontide & ponto» Ad hoc perrupit mareleucadaanthirrhium: hei
lefpontumjbofphoros duos*

(TQus terrs ipfsfeforbuerunt* CA» XCHI*

Tq? ut finus & fiagna prsterearmipia fe condens rerra deuorauit.Cybotum altiffimum monte
cum oppido currite:fiphylumin magnefia.Et prius in eodem Iocodariffima urbem qus tan/
talis uocabarur.Galanis&Gamales urbium in phoenice agros &C cumipfis phegiu sthiopis
iugum excelfiffimumjtanq non infida graffarentur 6C littora»

CQus urbes hauflsfinta mari* CA» XCIIIJ.

Yrrham & antiflam circa meotin pontus abflulit.Elicen dC buram finus Corinthius : quarum in
alto uefligia apparet ♦ Ex infula esa amplius*xxx*millia pafTuum abrupta fubiro cum plurimis
mortalium rapuit.Et in ficilia dimidiam tyndarida urbeiac quicquid ab itaiia deefl* Similiter ir*
boetia&eleufina* c De Piaculis* CA* XCV*

Otus.n.uero terrs fileantur Se quicquid efhubi faltem bufla urbium extant.Simulut terrs mi
racula potius dicamus qua fceleranaturs.Ethercule non codeflia enarratu difficiliora fuerint*
Metalloru opulentia ta uaria:ta diuestra foecudattot fsculis fuboriensjcum tantum quotidie or/
be toto Populentur ignes:ruins:naufragia:bella:fraudes:tantum uero luxuria : & tot mortales
conteranr.Gemmarum pidtura ta multiplex.Lapidum tam difcolores maculs»Inter<j eos cador alicuius
prster lucem omnia excludens*Medicatorum fontium uis.Jgnium tot locis emicatium perperua rotfs/
culis incendia»Spiritus lstales alibuaut ferobibus emiffnaut ipfo loci fitu mortiferi» Alibi uoluer ibus ti'

SECVNDVS

X

rfum utforade uicino urbi tradu. Alibi praeter hominem csereris animantibusinannunq & hominfmtm
finueffano agro 8i puteolano funt:q fpiraculaaliicharoneas fcrobes mortiferum fpiritum exhalantes » Ite
in hirpinis amfandi ac mephitis eundem locum:quem qui intraueremoriuntur.Simili modo hierapoli
inafia matris magnae tantum facerdoti innoxium»Alibifatidicifpecus:quorum exhalatione temuleti fu/
tura praecinunnut delphis nobiliffimo oraculo.Quibus in rebus quid poffit aliud caufae afferre mortaliu
quifpiam:q diffufe per omnem naturae fubinde aliter arcp aliter numen erumpens*

(TDe terris femper trementibus* CA» XCVJ*

V sedam uero terrae ad ingreflus tremunt ficut in gabinenli agro non procul urbe Roma i uge
ra ferme ducenta equitantium curfu*

CDe infulis femper fluctuantibus* CA» XCVII»

Imiliterin reatino quaedam infulaefemperf!uctuant:ficutinagrocecubo:& eode reatinomu
tinenfi:dationefi:in uadimois lacu:& ad cutilias aqs opaca filua:q nuq die ac noftu eode loco ui
fitur*In Iydiaaquae uocanf calaminsemon uentis folumded etiam contisuel quolibet impulfu
jj multoru ciuium mithridatico bello falus* Sut & in nympheo paruae (altares didis quoniam in
fymphoniaecatuadidusmodulatiupedumouentur.In tarquinenfi lacu magno Iraliae duo nemora cir/
cuferuntur nunc triquetra figura edentesjnunc rotunda complexu uentis impellenribus: quadrata nunq*
C Quibus in terris no pluat:5£ aceruata terram miracula 6C. caeteroru elemento^» CA. XCVlII.
d Elebre fanu habet Veneris paphosiin cuius quada area no fpluit»Ite in ea oppido troadis circa fi/
mulacru Mineruae in eode relidta facrificia no putrefcut.Iuxta harpafa oppidum afis cautes dat
horrenda uno digito mobilis. Eade fi toto corpore impellaf re fi dens» In tauroru poeninfula in
Iciuitate perafino terra elt qua fananf oia uulnera. At circa aflon troadis lapis nafcif; quo cofumu
tur oia corporaifarcophagus uocaf»Duo funt montes iuxta flumen idum.alteri natura ed ut ferru omne
teneat:alteri ut refpuaMtacj fint daui in calciamento:uedigia auelli in altero non poffetin altero fidi ♦ L o/
eris 8C crotone peftilentiam nuq fuifletnec ullo terrsmotuiaboratum annotatum eft.In lycia uero femg
a terraemotUkxl.dies ferenos efle.In agro harpano frumentum fatum non nafeitur» Ad aras mutias in ue/
iente 6C apud tufchulanum & in filua ciminia loca funt in quibus in terram depada non extrahuntur * In
cruftumino natum foenum ibi noxium:extra falubre ed»Et de aquaru natura complura dida funt*

C Qua ratione aedus maris accedant 8d recedant* CA» XCIX*

Ed aedus maris accedere 8C reciprocare maxime mirum ed»Pluribus quide modis accidit. Ve/
rum caufa in fole Iunacp:Bis inter duos exortus lunae affluuribifgj remeant uicenis quaternifq?
femper horis»Et primum attolente fecum ea mundo intumefcentes»Mox a meridiano coeli Ia
digio uergente in occafum refidentes.Rurfufq? ab occafu fubter coeli ima 8C meridiano cotra/
ria accedente inudantes. Hic donec iterum exoriantur fe forbetes»Nec unq eodem tempore quo pridie re /
fluittut ancilante fydere trahentefq* fecum auido haudu maria : & aflidue aliunde q pridie exoriente pari/
bus tamen interuallis reciprocnfenifqj femper horis non cumfep diei aut nodis aut loci: fed aequinodiali/
busrideoqj insquales uulgarium horarum fpatio utcunq? plures in eas aut diei aut nodis illarum menfu
rae cadunt:& aequinodio tantum pares ubiqjdngens argumentum plerucp lucis ac uicis etiam diurnae he
betes efle qui negent fubtermeare fydera:ac rurfus eadem refurgere:fimilemq? terris immo uero uniuer/
fc naturae & inde faciem in iifdem ortus occnfufq? operibus non aliter fub terra manifedo fyderis curfu
alioueefifedu:cjcum praeter oculos nodros feratur»Multiplex etiam num lunaris differentia: primumcp
feptenis diebus»Quippe modici noua ad diuiduam aedus.Pleniores ab ea exundant: pleneqi maxime fue/
runt.Inde mitefcunt»Pares ad feptimani primis.Iteruq? alio latere diuidua augentur»In coitu folis pares.
Plane eadem aquilonia 8C a terris logius recedente mitiores q cum in audros digrefla propriore nifu uim
fuam exercet»Per odonos quoq? annos ad principia motus & paria incrementa centefi mo lunae reuocanf
ambitu:augente ea eunda folis annuis caufis duobus equinodiis maxime tumentes & autunali amplius q
uerno*Inanes uero bruma & magis folditio.Nec tamen in ipfis.quod dixi:temporum articulis fed paucis
pod diebus:ficuti necp in plena aut nouiffima fed podeamec datim ut lunam mundus odedat: occultetue
aut media plaga dedineriuerum fere duabus horis aequinodialibus feruis: tardiore femper ad terras om/
nium quae gerunt* in coelo effedu cadente q uifu ficuti fulguris 3C tonitrui 8C fulminu*Omnes enim ^dus
in oceano maiora integunt fpatia inundantep q in reliquo mari:fiue quia totum in uniuerfitate animofius
ed q in parte:fiue quia magnitudo aperta fyderis uim laxe craflantis efficatius fentit eadem angudiis arcc/
tibus.Quadecaufaneclacusnecamnes fimiIitermouentur»Odogeniscubitis fupra britaniam intume/
fccreaedus Pytheas maffilienfis audored*Interioraautem maria clauduntur ut portu*Quibufdam tame
in locis fpatiofior laxitas ditioni patenutpote cum plura exempla funt in traquillo mari: nullocp uelorutn
impulfu tertio die ex italia peruedorum uticam aedu feruente»Circa littora autem magis q in alto depre/
henduntur hi motus : quoniam 8C in corpore extremo pulfum uenarum ided fpiritus magis fentiunt»

- tUVbi aedus extra rationem» CA» C.

N plerifq? tamen arduariis propter difpares fyderu in quoq» tradu exortus diuerfi exidut aedus
tempore non ratione difcordes:ficut in (yrtibus.Ex quorundam tamepriuata natura ed : uelut
taurominitani euripi.Saepius 6C in euboea fepties die ac node reciproc3ntes»Aedus idem triduo
in menfe confidit feptima:Odaua: nonaqp luna • Gadibus qui ed delubro Herculis proximus:
fons inclufus ad putei modum alias fimui cum oceanoaugetur : minuiturq? : alias uero utrucp contrariis
temporibus. Eodem in loco alter oceani montibus confentit.In ripa betis oppidum ed:cuius putei crefc^

b ii

Quoli/

betipul

fuuel

quoli/

betini/

pulfae

Vel ue/
lutoios
a mari
uelame
ria

LIBER.

te aeflu minuuntunaugefaint decedente mediis temporam immobiles.Eadem natura in hifpali oppido
uni puteo:caeteris uulgaris.Et pontus femper extra meat in ^pontideatrorfus in pontu nuq refluo mari*

CMiraculamaris» CA. CI»

Mnia plenilunio maria murgant : quaedam 81 flato tempore*Circa meflanam 8C milas fimo fi
milia expuuntur in littus purgamen taiunde fabula Tolis boues ibi flabulari.His adde: ut nihil
quod equidem nouerim praeteream. Arifloteles nullu animal nifi aeflu recedente expirareaffir
mat*Obferuatum id multum in gallico oceano:8i dutaxat in homine compertum»

CQuaepoteflas Iunx & terrena & marina* CA* CII*

Vo uera coniedlatio exiftit haud fruftra fpiritum fydus lunae exifiimari*Et hoc ee quod terras
faturenaccedenfq? corpora fmpleat:abfcedenfqrinaniat*Ideo cum incremento eius augeri cor»
chylia:& maxime fpiritum fentire quibus fanguis non fitifed & fanguinem hominem etiam
cum lumine eius augeri ac minui*Frondes quogj ac pabula (ut fuo loco dicetur) fentire no om
nia eandem penetrante ui*

CQuae folis& quare lalfum mare* CA* CIII*

Taqj Tolis ardore liceatur liquori hoceflemafculum fydus accepimus torrens cucSa forbefep*
Sic mari late patenti faporem incoqui,faIis:aut quia exhauflo inde dulci tenuicp quod facilime
trahat uis ignea:omneafperius craffiufqi loquaf* Jdeo fummam aequorum aquam dulciorem

m . .

Ifl profunda*Hanc effe ueriorem caufam afperi faporis:q g> mare terrae fudor fi t aeternus:aut quia

Vel pe/
jpeus

plurimum exarido mifceatur illi uapore:aut quia terrae natura medicatas aquas Inficiat ♦ Efl in exemplis
Diony fio ficiliae ty rano cum pulfus efl ea potentia:accidifle ,pdigiu:ut uno die in portu dulcefceret mare*

Citem de natura lunae* CA. CHIf»

Onfrario ferunt lunae foemineum ac molle lydus atq? nodturnum foluere humorem: 8C trahere
non auferre*Id manifeftum efl g* ferarum occifa corpora in tabem uifu fuo refoluanfomnog? fo
pitis torporem contradlum in caput reuocet«GIaciem refundat:cundlaq3 humifico fpiritu laxet*
-lita penfari natura: ilices :femper<y fuffteere aliis fyderum elementa cogentibus:aliis uero funden
tibus*Sedin dulcibusaquis Iunx alimentum efleficut in marinis folis*

CVbialtiffimum mare* CA* CV«

Ltifllmum mare.xv.fladiorum Fabianus tradit*Aliiin ponto ex aduerfocoraxorum gentis uo/
eant bathea pontwtricentis fere a continenti ftadiis in menfam altitudine maris tradut uadis nii/
quam repertis*

CMiracuIa aquarum fontium & fluminum» CA» CVI*

Irabiliusid faciuntaquae dulces iuxta mare ut fiftulis emicantes.Nam necaquarum natura a mi
raculisceflat.Dulces mari inuehuntur leuiores haud dubie. Ideo 8C marinae:quarum natura gra
uior:magis inuedta fuflinent.Quaedam uero & dulces inter fe fupermeant alias* V t in fucino Ia/
cu inuedtus amnisrin lario abdua:in uerbano ticinus:in benaco mintiusun feuinno ollius : in le/
manno rhodanus*Hi trans alpes fuperiores in italiam multorum militum tranfitu hofpitales:fuas tantu
nec largiores qua intulere aquas euehentes* Proditum hoc& in oronte amne fyriae:multifcp aliis* Quida
uero odio maris ipfa fubeunt uada:ficut Arethufa fons fyracufanus in quo redduntur radia in alpheum : q
per olympiam fluens peloponnefiaco littori infunditur.Subeunt terras rurfuf ^ redduntur*Lycus in afia*
Erafi nus in argolica*Tigris in mefopotamia*Et quae in Aefculapii fonte athenis immerfa funt:in phaleri
co redduntur* Et in atinate campo fluuius merfus pofl*xx*millia pafluum exit • Et in aquileiefi timauus*
Nihil in afphalrice iudeae lacu qui bitumen gignit mergi potefl*Nec in armenia: maiorisaretilTa . Is qui/
dem Nitrofus pifces alit*In falentino iuxta oppidum manduriam lacus ad margines plenus: nec£ exauflis
aquis minuitunneg? infufis augetur*In ciconum flumine 8C in picenoilacu uelino lignum deiedtum lapi/
deo cortice obducitur. Et in furio Colchidis flumine adeo ut lapidem plerucp duras adhuc integat cortex*
Similiter in flumine filari ultra furretum non uirgulta modo immerfaruerum 8C folia lapidefcunt : alias
falubns potus eius aquae* In exitu paludis reatinae faxum crefcit.Et in rubro mari oleae uirentefqs frutices
enafcuntunfed 8t fontium plurimorum natura mira efl feruore.Idcp etiam in iugis alpium ipfogi in ma/
ri:& inter italiam 8C enariam:ut in baiano finu:& in liri fluuio multifq* aliis.Nam dulcis hauftus in mari
plurimis locis:ut ad chelidonias infulas 8C arabum:& in gaditano oceano, Patauinorum aquis calidis her/
bae uirenres innafcunturrpifanorum ranae* Ad uetulonios in hetruria non procul a mari pifces. In cafina/
te fiuuius appellatur fcatebra frigidus abundantior acflate.In eo ut in archadiae fly mpbali enafeuntur aq/
tiles mufculi.In dodone Iouis fons:cum fit gelidus:&: immerfas faces extinguat:fi extinclae admoueatur:
accendit.Idem meridiefemperdeficit:quadecaufaanapauomenon uocant.Mox increfcensadmediuni
nodlis exuberat* Ab eo rurfus fenfim deficir.Jnillyriisfupra fontem frigidum expanfae uefles accendun/
tur .Iouis Hammonis fons interdiu frigidusmoclibus feruettm troglodytis fons folis appellatur : dulcis
8C circa meridiem maxime frigidus:mox paulatim tepefeens ad n odiis media feruore & amaritudine infe
flatur. Padi fons mediis diebus aeftiuis uelut inrerquiefcens femper aret*In tenedo infula fons fempera ter
tia noctis hora in fextam abaefliuo folflitioexundat.Et in delo infula inopus fons eodem quo nilus mo/
de:ac pariter cum eo decrefcit augeturqi.Contra timauum amnem infula parua in mari efl cum fontibus
calidisiqui pariter cum aeflu maris crefcunt minuunturq?*In agro pitinate trans apenninum fluuius noua
nus omnibus folftitiis torrens bruma ficcatiirrin falifeo Clitumni amnis aqua potata candidos boues fa/
cit:in boetia amnis melas oues nigras*Cephifus ex eodem lacu proflues albas uurfus nigras paenitus: ruf/

SECVNDVS

XI

faftp iuxta ilium Xantus:unde & nomen amni: in ponto fluuius aftaces irrigat campos : in quibus partae
oues nigro lacie azque genres alunt: in reatino fons nemima appellatus alio atq? alio loco exoritur annonae
mutationem fignificans.Brundufii in portu fons incorruptas praedat aquas nauigatibus • Lyncedisaqua
quse uocatur acidula uini modo temulentos facit.Ita in paphlagonia & in agro caleno * In anaro infula te/
pio Liberi patris fontem nonis Ianuariis femper uini fapore fluere.Mutianus ter cof.credit. Dios techofia
uocatur.Iuxta nonacrin archadiae dix nec odore differens nec colore epota illico necat.Irem in berofo tau/
rorum colle tres fontes fine remedio fine dolore mortifernlncarrinenfihifpani^ agro duo fontes iuxta
fluunnalter omnia refpuens«alterabforbens*In eadem gente alius aurei coloris omnes odenditpifces ni/
hil extra illam aquam canteris differentes.In commenfi iuxta larium lacum fons largus horis fingulis fem
perintumefcitac refidetrin cynonia lfulaanre lefbum fons calidus uere tatum fluir.Lacus finnanus in afia
circunafcente abfynthio inficitur.Colophone in Apollinis clarii fpecu lacuna efhcuius potu mira reddun/
tur oracula bibentium breuioreuita.Amnes retrofluere QC noffra uidit aeras.Neronis principis annis fu/
premis ficut in rebus eius retulimusdam omnes fontes aeflate q hyeme gelidiores effe quem fallit i Siait
illa permira naturae opera aes 8C plumbum in mada mergudilatata fluitare.Eiufdeqj ponderis alia federet
alia inuehi.Onera in aqua facilius moueri.Thyreum lapidem quam*uis grandem innatare:eundemqi co/
minitum merguRecentia cadauera ad uadum labirintumefeentia attollninania uafa haud facilius : q ple/
na extrahuPluuias falinas aqua dulciores effe q reliquas*Nec fieri falem nifi ad mixtis dulcibus ♦ Marinas
tardius gelare:& celerius accenduHyeme mare calidius effe:autuno falfius.Omne oleo traquillari.Et ob
id urinantes ore fpargereiquoniam mitiget naturam afperarmlucemqi deportet:Niues in alto mari no ca/
dere.Cum omnis aqua deorfum feratur exilire fontestatqi etiam in setnae radicibus flagrantis in tantums
ut quinquagena & centena millia paffuum harenas flammarum globus erudiet.

fl; Ignium 8C aquarum iunita miracula:& de maltha. CA. CVIfi

Amqj& ignium: quod efl naturae quartum elementum: reddamus aliqua miracuIa*Sed pri/
mum ex aquisjin comagene urbe famofata llagnum efl emittens limum maltham uocant : fla/
grantemjeum quid attingit folidi:adheret ♦ Prseterea tailus fequitur fugientes • Sic defendere

_ muros oppugnante Lucullo;flagrabatq3 miles armis fuis.Aquis etiam accenditur.Terra tatum

reltingui docuere experimenta*

CTDenaptha. CA. CVJII*

Imilis efl naturae naptha:ita appellatur circa babyloniam:& in auftagenis parthiae profluens bi
ruminis liqdi modo*Huic magna cognatio ignium: tranfi liuntqi protinus in ea undecuncp u i/
fam.JtaferuntaMedea pelicem crematam: poffquam facrificatura ad aras accefferan corona
igne rapta»

CDe femper ardentibus locis* CA. CIX.

I Erum in montium miraculis ardet aetna noilibus fempentatoep aeuo ignium materia fufficir*
Niualis hy bernis temporibus :egeflumgj cinerem pruinis operiens • Nec in illo tantum natura
feuit exuflionem terris denuntians.Flagrat in phafelide mons chimsera:6d quidem immorta/
lis diebus ac noilibus flamma.Ignem eius accendi aqua:exringui uero terra aut foeno Gnidius
Ctefias tradit.Eadem in Lyda ephefli montes teda flammante radii flagrant adeojut lapides quoq? riuo/
rum 8C harenac in lpfis aquis ardeant:aliterqi ignis illepluuiis.Baculo fi quis ex iis accenfo traxermfulcosj
riuos ignium fequi narrant.Flagratin baitns cophanti noilibus uertex.Flagratin medis & ceflia geteco
finio perfidis* Sufis quidem ad turrim albam*xv«caminis maximo eorum ♦ Et mterdiu campus babylo/
niae flagrat quadam uelutipifcinaiugerimagnitudine»Item aethiopum iuxta hefperium montem ftella/
rum modo campinodlenitent.Similiter in megaloponitanorumagro:tametfi internus fit ille iucundus:
frondem qi den fi fupra fe nemoris non adurens:& iuxta gelidum fontem femper ardens*Nymphei crater
dira apolloniatis fuis portenditiut Theopompus tradidit. Augetur hymbribustegeritqt bitumen tempe/
randum fonte illo fguftabilhalias omni bitumine dilurius.Sed quis haec mireturc In medio mari hiera in
fula ardet. Aeolia infula iuxta italiam cum ipfo mari arfit per aliquos dies:fociali bello:& donec legatio fe/
natus piauit:Maximo tamen ardet incedio theonochema diitum aethiopum iugum.Torrentefqi folis ar/
doribus flammas egerit*Tot locis tot incendiis rerum natura terras cremat.

CJgnium per fe miracula. CA* CX.

Rsetereacum fit huius unius elementi ratio foecundatfcq? ipfa pariat:8£ minimis crefcat fintillis
quid fore puradum efl in tot rogis terrae 'Quae efl illa natura quae uoraciratem auidiffimam in
toto mundo fine damno fui pafcitJ' Addantur iis fydera innumera ingenfcp fol* Addantur huma
ilniianpc:^ lapidum quoqi infiri naturae:attrita inter fe lignariam nubium:& origines fulminu.
Excedit profeito omnia miraculaiullum diem fuiffe:quo non cunila conflagrarent: cum fpecula quoqj
concaua:aduerfa folis radiis facilius etiam accendantunq ullus alius ignis.Quid q> innumerabiles partus:
fed naturales fcatet^Jn nympheo exite petra flammatquae aqua accenditur.Exit&: ad aquas fcantias.Haec
quidem inualida:cum tranfit:nec longe in alia durans materia.Viret & sterno hunc fontem igneum con
texens fraxinus.Exit in mutinenfi agro flatis uulcano diebus.Reperitur apud auctores fubieitis ariciae ar
uis fi carbo deciderit ardere terram. In agro fabino 6£ fidicino unitum flagrare lapidem .In falentino oppi
do inatium impofito ligno in faxum quoddam ibi facrum protinus flammam : exiltere . In laciniae luno/
nisaramfubdiuo fi ta cinerem immobilem effe perflantibus undicp procellis » Quin 8C repentinos ignes
exiflerc in aquis.Et in corporibus etiam humanis emicuiffe.T rafimenum lacum arfi ffe totum.Seruio

LIBER.

Tullio dormienti in pueritia cx capite flammam emicuifTe*L.Martium inhifpania fteremptfs Scipioni/
bus concionantem:& militesad ultionem exhortantem arfiife fimili modo Valerius Antias narrat* Plu/
ramox&diftindius*Nuncenim quadam mixtura rerum omnium exhibentur miracula*Verum egref/
fa mens interpretationem nature feftinat legentium animos per torum orbem ueluti manu ducere.

(CTerraeuniuerfae menfura longitudo & latitudo* CA. CXJ*

Ars noftra terrarum de qua memoro ambienre(ut dictu m eft)oceano uelut innatans Iongiffi/
"j meabortu 8C ab occafu pareuhoc eftab india ad Herculis columnas gadibus facratas oduagi'
es quinquies centena feptuagintaodo millia pai.ur Artemidoro placet auctori* Vtuero Ifido/
ro nonagies odies& decem & odo millia. Artemidorus adiicir amplius a gadibus circuitu fa
cri promontorii ad promontorium artabrum: quo logiffime frons procurrit hifpaniae:odingcnta millia
nonagintaunum*Idmefure duplici currit uia A gange amne holtio^ eius quo fe in eoum oceanum ef/
fundit per indiam parthienency ad myriandrum urbem fyrie in iffico finu pofitam quinquagies bis quin
decim paffuum decem 8C nouem»Inde proxima nauigatione cyprum infulam pararam lyciae : rhodum:
aflypalaeamnn carpacio mari in infulas laconicae taenarum.Lylibeum f cilice. Ca talium fardiniae tricies q'
ter quinquaginta millia*Deinde gades quadragies bis quinquaginta millia.Qu# menfura uniuerfa ab eo
mari efficit octogies quinquies feptuagintaodomillia paffuum* Alia uiaquae certior itinere terreno maxi
me patet a gangead euph ratem amnem quinquagies centena millia palfuum &*xv'iii» 1 nde Cappadociae in
mazaca.cc*millia*xhiii*inde per phrygiam cariarmephefum.quadringenta millia palfuu.xcviii* Ab ephe/
fo per aegeum pelagus delum ducenta millia.ifthmum ducenta duodecim millia*Deinde terra 8C laconi/
Co mari 8i Corinthiaco finu patrans peloponnefi ducenta duo millia quingenti* Leucadem octingenta fex
millia qngeti*Corcyram totidem Acroce raunia centum triginta duo millia quingenti*B rundufiu odin/
genta fex millia quingenti*Romam*ccc*millia fexaginta. Ad alpes ufiy caldncomacum uicum quingenta
decem odo millia»PergalIiam ad pyreneos montes illibrium quingenta quinquaginta fex millia* Ad
oceanu & hifpaniae hora trecenta trigintaduo millia.Traiectu gadis fepte millia quingeti * Quae menfura
Artemidoro atteftante nonaginta efficit fexaginta nouem . Latitudo aurem terrae a meridiano fitu ad fep
tentrionem dimidio fere minor colligitunquinquaginta quattuor millium fexaginta duo « Quo palam
fit quantum 8i hinc uapor abftulerit:& illinc rigor.Neq; enim deeffe arbitror ternsraut non eife globi for
mam*Sed inhabitabilia utrincj? incomperta elfe*Haec mefura currit a littore aethiopici oceani:qua modo
abitatur ad meroe quingenta quinquaginta milliailndealexadriam duodecim nullia quinquaginta.Rho
du qngentaodogintana*Gnidu odogintaqttuor millia quingenti cu*xxv*M.Samu«c*M*Chiu odogita
qtuor*M*Mytilenen.lxv*M.Tenedon*xxviiii*M*Sigaeu £montoriu*xii*M.qngent«*Ospoti*cccxii*M.d*
Carambin promontorium.cccLOs maeotidis*ccc*xii*M.d*Ofiium tanais»cdxv*M.Qui curfus compen/
diis maris breuior fieri potefUxxxix.M.Ab hoftio tanass nihil modicum diligentiffimi audores fecere*
Artemidorus ulteriora incomperta exifhmauit:cum circa tanain farmatarum gentes degere fateretur ad
feptentriones uerfas*! fidorus adiecit«xii*M*I»ufq? ad tilemquae coiedura diuinationis efl. Ego non mino
re q proxime dido fpatio firmatarum fines nofciinrelligo.Etalioquin quantum effe debet quod innu/
in e rabiles gentes fubindefedem mutantes capiat* Vnde ulteriorem menfuram inhabitabilis plagae mul/
to effe maiorem arbitror*Nam 8t germania im.nenfas infulas non pridem copertas cognitum habeo. De
longitudine ac latitudine haec funt quae digna memoratu putem*Vniuerfum autem hunc circuitum Era
tofthenes in omnium quidem litterarum fubtilitate:& in hac uticp praeter caeteros folers: quem a eundis
probari uideo ducentorum quinquaginta duorum millium ftadium prodidif.Quac mefura Romana co
putatione efficit trecenties quindecies centena millia pafluum.Improbum aufumtuerum ita fubtili argu
mentatione comprehcnfumiut pudeat non credere*Hipparchus;& in coarguendo eo dC in reliqua omni
diligentia mirus adiicit fladiorum paulominus.xxv.millia*

CHarmonica mundi ratio. CA* CXIJ.

Lia Dionyfiodorofidesrnecp.nkfubtraham exemplum uanitatis graecae maximum*Cidiushic
fuit geometrica fcientia nobilis.Seneda diem obiit in patria* Funus duxere ei propinquae ad qs
pertinebat haeredi tas.Eae cum fecutis diebus iuffa peragerenninueniffe dicuntur in fepulchro
epiftolam Dionyfiodori nomine ad fuperos feriptam* Perueniffe eum a fepulchro ad infimam
terrarmefleqs eo fladiorum quadragintaduo millia.Nec defuere geometrae qui interpretaretur figmfica/
re epiftclam a medio terrarum orbe miffam quo deorfum ab fummo longiflimum effe lpatium ;&C idem
pibe mediutruEx quo confecuta computatio efbut circuitu effe.cc.quinquagintaquinq? millia ftadia pro
nuntiarent. Harmonica ratio quae cogit rerum naturam fibi ipfam congruereiaddithuicmenfurae ftadia
feprem miilia terramcp nonagefimam fexram millefimam totius mundi partem facit»

TER.TTVS XII

CCAIJ PLI*SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER TERTIVS PROOEMIVM*

ACTENVS DE SI
tu: 8C miraculis terra:
aquarugj:acfyderum
& ratione uniuerfita /
tis atq^ menfura>Nuc
de partibus qq infini/
tu id quoc^ exiflimaf’
nec temere fine aliq
reprehenfione tradla/
tum.Haud ullo in ge
nere uenia iuflior ell;
fi modo minime mi/
rum eft homine ge/
nitumnoomnia humana nouiffe* Quapropter au
dtorem neminem unum fequar* Sed ut quem 9? ue
riffimumin qua<j parte arbitrabor » Quonam coe
ferme omnibus fuit : ut eos quifij diligentiffime fi/
tus difcerenin quibus ipfe prodebatudeo nec culpa/

_ boraut coarguam quecjtlocorum nuda nomina : 8C

,1 f qua ta dabitur breuitate ponentur: claritate caufifqj

auatis in luas partes*Nunc enim fermo de toto elLQuare fic accipi uelimtut ficut uidua fama fua nomina
qualia fuere primordioante ullas res geftas nuncupentur:& fic quaedam in his nomenculatura quiderfed
mundireruq? naturaeJerrarum orbis uniuerfus in tres diuiditur partes:europam:afiam:africam % Origo
ab occam folis:&! gaditano fretojqua irrumpens oceanus atlanticus in maria interiora diffunditur* Hinc V
tranti dextra africareft Ieua:europa;inter has afia eft*Termini amnes tanias 8C nilus»xii*millia paffum in Io
gitudinem quas dixi mus fauces oceani patent : quincp millium in latitudineauico mellaria hifpanisad
promontorium africae album audlore*Turamnio Gracula iuxta genito*T*Ltuius:ac Nepos Cornelius Ia/
titudinis tradiderunt ubi minus«vii*M«paiTuum*Vbi uero pIurimum*x«M.Tam modico ore tam imme
fa equorum ualtitas proditur*Nec profunda altitudo miraculum minuit* Frequentes quippe taeniae can/
dicantis uadi carinas territant*Qua de caufa limen interni maris multi eum locum appellauere* Proxima
autem faucibus utrincp impofitimonres coercent dauftra : abila africae : erupae calpe laborum Herculis
metae*Ouamobcaufam indigenae columnas eius dei uocant: creduntg? perfoflas exdufa antea admifilTe
maria:& rerum naturae mutafTefaciem*

CDDe Europa* CA* J*

J R^um ergo de europa altrice nidoris omnium gentium populi: longe q$ terrarum pulcherri
ma qua pleriq? merito non tertiam portionem fecere: uerum aequam in duas partes ab amne ta
nai acV gaditanum fretum uniuerfo orbe diuifo.Oceanus hoc quod didumeft (patio atlanticu
Is-jj»p3lrnare infundens:& auido meatu terras quaecu^ ueniente expauere demergens: refiftetes quoqj
tlexuofo littorum anfradu lambit europamruel maxime receffibus crebris excauanstfed in quattuor p/
cipue finus.Quorum primus ac calpe hifpaniae extimo(ut didum eft) monte loco brutinum ufcp promo
torium immenfo ambitu flediturJn eo prima hifpania terrarum eft ulterior appellata * Eadem bethyca*
Mox a hne uirgitano citerioneademqj tarraconenfis ad pyrenea iuga*Vlterior in duas per longitudinem
prouincias diuiditur:Siquidem bethycae latere feptentrionali protenditur lufitania amne ana aifcreta*Or
tus hic Iaminatano agro citerioris hifpaniae:& modo fe in ftagna fundens:modo in anguftias reforbes:aut
in totum cuniculis condens & fsepius nafci gaudens in atlanticum oceanum effunditur*Tarraconenfis au
tem hinc affixa py reneo:totoq? eius in latere decurrens:& fimul ad gallicum oceanum hibero mari tranf/
uerla fe pandens folorio mote dC oretanis iugis carpetanifq? & afturum a betica atq? lufitania diftiguitur*
bethyca a numine eam mediam fecante cognominataicundtas prouinciarum diuiti cultu:& quod in ferti
li ac peculiari nitore praecedit*luridici conuentus ei quattuor.Gaditanus*Cordubenfis* AftygitanusjHif/
palenfis.Oppida omnia numero,cIxxv*In iis:coloniae*viii.Municipia*viii* latio antiquitus donata*xxix*
Libertate*yi.Foedere.iii*Stipendiaria*cxx*Ex his digna memoratu aut latiari fermone didu fadlia. A flu/
mitR 3nu llttoreoceani oppidum onnoba lufturia cognominatumJnterfluetes luxia 8t uriu mariani mo
tes*Bethys fluuius littus curenfe inflexo finu*Cuius ex aduerfo gadis inter infulas dicendae» Promotoriu
jU/>°n^S*^0rtUS ^^^PP°*^PP^a belon mellaria*Fretum ex atlanrico mari » Cartheia tarthefos a graecis
dicta.Mons ca!pe*Deinde littore interno oppido berbefula cum fluuio*Item falduba oppidum uel mala/
chacum fluuio foederatorum»Dein menoba cum fluuio fexifirmium cognomine Iulium* Sexi&abdera
Murgis.Betycac finis.Oram eam uniuerfam originis poenorum exiftimauit»M* Agrippa* Abana autem
atlantico oceano obuerfa baftulorum turdulorumqj efl in uniuerfam hifpaniam.M.Varro peruemfTe hi
beras;&perfas:& poenicas:celtaf^:8C poenos tradit*Lufum enim * Liberi patristac Iyfam cum eo bacchan
tem nomen dedille Iufitaniac:& Pana praefectum eius»Vniuerfaautem quae de Hercule;ac pyrene uel fa/

b iiii

VeUxvt

Prodit
uel pati
ditur

Vel Io/

eros &|

bruciui

uel ur//

gitano

uelurci

tano

Vel

afturiae

LIBER.

turtio tradanturrfabulofa fn primis ut arbitror Bethys in tarraconnefi prouincia non ut alfq dixere men >
tefaoppido:fedtygenfiexoriensfaltu:iuxtaquem*Taderfluuius qui carrhaginenfem agrum rigat: ille
ocior refugit Scipionis rogurmuerfufcp in occafum oceanum atlanticum prouinciam adoptans petit:mo
dicus primo : fed multoru fluminum capaxiquibus ipfe famam aquafi^ aufert. Bethycae primum ab of/
figetania infufus amoeno blandus alueo:crebris dextra leuag? accolitur oppidis.Celeberrima inter huc 8C
oceani oram in mediterraneo fegedatquae augurinacognominaf.Iulia quae fidentia* Virgo quae alba*Ebu
ra quae cerialis.Eliberi quod liberini.Libida quae daufa.Sticiquod Iulienfes.Vefci quod fauetia: fingilia:
Vel lue hegua:auia:ebdanu:aglaminor;hebura:caftra uiuaria:epifimprium:ipho noua:illurco:& ofcarefcua ; fuc/
cub? cabo:nuditanum:tuati uetus.Omnia baftetaniae uergentis ad mare.Conuentus uero cordubefis circa flu

nudita/ jpfum offigi quod cognominatur laconium;IIIiturgi qd* forum iulium.Ipaflurgi quod triumpha/
num ie.Sfria &*xiiii«M*paf»remotum in mediterraneo.Obulco quod botificenfe appellatur.Mox ripepora foe
deratorum»Sacilimartalium onubam*Et dextra corduba colonia patritia cognominata.inde primum na
uigabili bethyae.Oppida carbulo decuma fluuius fingilis eodem bethys latere incedens .Oppida hifpaleiv
fis conuentus:celtiacamacamana:acria;ilpa cognomine ilipa italica*Et a leua hifpali colonia cognomine ro
mulenfis.Ex aduerfo oppidum oiTet:quod cognominatur*Iulia conflantia * Virgentium quod iulii geni/
tor , Hippo caurafiarum fluuius menoba 8C ipfe a dextro latere infufus» Ac iter aeftuaria bethys oppidum
nebrida cognomine ueneria 8C colobona.Colonia afta quae regia dicif.Et in mediterraneo afida:quae cae/
fariana.Singulis fluuius in bethyn quo didum efl; ordine irrumpens aflygitanam coloniam alluit cogno
mine auguftam firmairuab eanauigabilis.Huius conuentusfunt reliquae coloniae immunes tucci quae co
gnominantur augufla gemella*Ituci quae uirtus iulia» Atubi quae claritas iulia, Vrfo quae genua urbano/
rum inter quae fuit nunda cum Pompei filio capta»Oppida libera aftygiae uetus oftippo,Stipendiaria:cal/
let ; caluculatcaftragemina:ilipula minor:merucra:facrana:obucula:oningis» Ab ora uenti prope monoba
amnem 8>C ipfum nauigabilem haud procul accoluntalontigiceli:alofligi ♦ Quae autem regio a betyaead
fluuium anam tenditiextra praedida beturia appellatur in duas diuifa partes:totidemcp gentes ♦ Celticos
quilufitaniam attingunt : hifpalenfis conuentus* Turdulos qui lufitaniam & terraconenfem accoluntiiu
ra cordubam petunt « Celticos a Celtiberis ex lufitania adueniiTe manifeflum efi facris lingua oppidorum
uocabulis : quse cognominibus in bethyca diffinguntur « Seria qua; dicitur fama iulia» Vertobrige cocor '
dia iulia*Segede reflituta iulia:contributa iulia» Vcultuniacum : quae dC turiga nunc eft ♦ Laconimurgi co
flantia iulia*Terefibus fortunales:& callenfibus emanici * Praeter haec in celtica ac imbro: arunda : arunci:
Vel ci/ turobrica: laftigi:alpefa:fifepone:ferippo» Altera beturia quam diximus turdulorum : 8t conuentus cor/
nippo dubenfis habent oppida : non ignobilia » Arfam : mellariam : mirobicam regiones ofintiadisififeponem*
V el uri Gaditani conuentus ciuium Romanorum • Regina Iatinorum : regia ♦ Carifa cognomine aurelia* Vrigia
uni cognominata caflrum iuliumJtem Cadaris falutarienfis « Stipendiaria bafaro : belippo : barbefula : laci
po ; Befippo : callet : cappagum : olearo : icocio:brana : faguntia : andorife. Porro longitudinem uniuer/
fam eius prodidit.M* Agrippa.cccclxv*M*p*Latitudinem»cc*lvii*M»Sed cum termini Carthaginem ufep
procederent : qux caufa magnos errores computatione mefurae faepius parit» Eidum alibi murato pro
uinciarum modo ; alibi itinerum audis aut diminutis paffibus incubuere maria ta longo aruo alibi pro/
ceflere littora * Torfere fe & fluminum aut correxere flexus*Pra;terea aliunde aliis exordium menfurae efl
8C alia meatus*Ita fit : ut nulli duo concinant*

CBethicae longitudo & latitudo* CA* II*

Ethycse longitudo nunc a caftulonis oppidi fine gadis»cccdxxv*M.&a murgi maritima ora
.xxii*M»p.amplior* Latitudo a carteiana ora»ccxxiiii*M»p.Agrippam quidem in tanta uiridi/
figentia pratterqj in hoc opere cura:cum orbem terrarum urbi fpedandum proponeret casce
errafle quis credat cum eo Diuum Auguftum*ls naq? complexam eam porticum ex deftina
tione & com mentariis.M* Agrippa; a forore eius inchoatam pere git»

(THifpania citerior* CA* III*

jppggijlterioris hifpaniae ficut complurium prouinciarum aliquantum uetus forma mutata efl: ut/
¥ OPa pote cum Pompeius magnus trophscis fuis: quae flatuebat in pyreneo.d*cccxlvi.oppida ab alpi
ji ^us ad fines hifpanise ulterioris in dicionem a fe redada teflatus fit*Nunc uniuerfa prouincia di/

tFS»! Jluiditur in conuentus feptem*Carthaginenfem : Tarraconenfem : Carfaraguftanum * Clunien/
fem* Afturum * Lucenfem B racatum « Accedunt infulae quarum mentione fepofita praeter duitates con
tributas aliis prouincia ipfa*ccxciii*cotinet oppida » In iis colonias*xii*Oppida ciuium Romanorum»xiiu
Latinorum ueterum*xviii»Foederatorum unum*Sripendiaria,cxxxii*Prirniin ora baftuli : pofl eos quo
dicitur ordine intus recedentes metefani:oretani:&: ad tugumcarpentani:iuxraeos uaccei : uedones : &
celtibernatrebaci.Oppidaorae ,pxima urci.Adfcriptumcp bethicae barea regio mauitania: mox deitaniav
Dein conteftania:carthago noua:colonia:cuius a promontorio quod Saturni uocatur Caefaream mauri'
tanix urbem»clxxxvii.M.paf»traiedus*Reliqua in ora flumen tader colonia immuni* Ilici unde ilicitanus
finus:in eam contribuuntur icolitaniaimox Iatinorum lucentiumjdianium flipendiariurmfucro fluuius:
ride & quondam oppiduimConteftanie finis regio edetana amoeno praetendente fe ftagno ad Celtiberos rece/

uel ide df ns* Valentia colonia.iii.M.paf.a mari remota«Flumen duriasrtantundem a mari fagontum ciuium Ro
uia uel manorum oppidum:fide nobile flumen idubeda:regio ilergaonum*Iberus amnis nauigabili commertio
uaria diues ortus in cantabris haud procul oppido iuliobrica*cccd*M*paf,fluens*nauium.per*cclx»M*a uia op/

TERTIVS XIII

pido capaxjquem propter uniuerfam hifpaniam graed appdlauere iberiam. Regio cofletaniajflumen fu/

1 bi:colonia:Tarraco Scipionum opusjficut carthago panorum »Regio Ilergetum : oppidum fubunflume
rubricatum:a quo laletani 6C indigetes.Poft eos quo dicetur ordine intus recedentes radice py renei : aufe/
tani:itani:lacetani.Percp pyreneum ceretanirdein uafcones.In ora autem colonia barcine cognomine faue
tia.Oppida ciuium Romanorum beturorilluro.Flumen larnum:blandae:flumen alba.Emporia geminu
hoc ueterum incolarum & graecorumiqui phocentium fuere foboles ♦ Flumen tichtfAb eo pyrenea Ve/
nus in laterepromontoriialtero.xl.M.Nuncper fingulos conuentus reddentur in fi gnia praeter fupradi/
da tarracone difceptant.populi.xliiii.quorum celeberrimi ciuium Romanorum dertufani:bifgargitani*
Latinorum aufetani:cerretani:qui iuliani cognominantur:#: qui auguftani;edetani:gerudenfes:geiTbrie -
fes:teari qui iulienfes.Stipendiariorum aquicaldenfes:onenfes:betulonenfes,: Cefaraguftana colonia im/
munis amneibero affufa:ubi oppidum antea uocabatur faldyba.Regiois idetaniae recipit populos. lii.Ex
his ciuium romanorum bellitanos:cclfenfes. Ex colonia calaturiganostqui nafcici cognominantur.Ilerde
fes furdaonum gentis iuxta quos ficoris fluuiustofcenfes regionis bafretaniaemiriaffonenfes. Latinorum
ueterum cafcantenfes:ergauicenfes:gracchuritanos:leonicenfes:offigerdenfes.Foederatosrarragenfes.Sti
pendiarios arcobrienfes:andologenfestarcocelitanos burfaonenfes:calaguritanos:qui fabularenfes cogno
minantur.Complutenfes:carcenfes:cinenfes:cortenfes:damanitanos:carnenfes:illurfenfes:fpalenfes:ilum
beritanos:lacetanos:iubienfes:pompelonenfes:fegifenfes.Carthaginem coueniut populi.lxii.exceptis in/
fularum incolis*Ex colonia aedtania gemellenfes & libifoca cognomine fero auguftana: quibus duabus
ius italiae datum.Ex colonia falarienfe oppidani latii ueteris caftuonenfesjqui Caefari uenales appellatur*
Setabitani qui auguftani ualerienfes.Stipendiariorum autem hi celeberrimi labanenfes baftiani confabu
refes:dianefes:fegeftani:ilorcitani:laminitani:mefani q 8£ oritani metefani q 8t baftuliroretani qui Qc ger/
mani cognominantuncaputc^ celtiberiae:fegobrigenfes:cafpetani 8t tolletani:tago flumini impofiti.De/
in uicienfesjuirgilienfes.In conuentum dumenfem uarduli ducunt populos.xiiii.ex quibus labanenfes ta
tum nominare libeat Turmodigi quat tuor :in quibus fegifamonenfes:fegil'amaiulienfes.In eudem con/
uentum carietes QC uenenfes quinqj duitatibus uadunt:quarum funt uelienfes : eodem pele deones celti/
berorum quattuor populis quorum numantmi fuere clare:ficut in uace eorum.xviii.ciuitatibus inter ca/
tinenfes pallantini:lacobricenfes:caucenfes.Na in cantabris quattuor populis iuliobrica fola memoratur*
Inautrigonum decem ciuitatibus tritium & uirdouefta*Areuacis nomen dedit fluuius areua*Horum fex Virdo/
oppida faguntia <3 C uxamajquae nomina crebro aliis in locis ufurpantunPraeterea fegouia QC noua augufta uefta
termes:ipfa<5 clunia Celtiberiae finis* Ad oceanum reliqua uergunt uarduliqs ex praedictis QC cantabri.Iu/ uel u i/
guntur ii afturum*xii*populi diuifi in auguftanos afturica urbe magnificatin his funt giriipefici: lanciefes. rouefta
zoelae.Numerus omnis multitudinis ad*cclx.M.liberorum capiturmLucenfis couentus populorum elt*
xvi.praeter ceucos QC lebunos ignominiofe ac barbarae appellationis:Sed liberorum capitum ferme.dxvi.

Simili modo bracarum.xxiiii»ciuitates.cclxxv.capitum:exquibus praeter ipfos uibalos celerenos uibali:
celerini:galleci:equifilici: querqueni; citra faftidiu nominentunLongitudo citerioris hilpanis eft ad fine
caftuloms a pyreneo.d»Sexceta feptem*M.p.& ora paulo amplius.Latitudo a tarracone ad litus olarfonis.
cccvii»E radicibus pyreni ubi cuneatur anguftus inter duo maria paulatirmdeinde fe pandens :qua contin
git ulteriorem hifpaniam tantumdem QC amplius latitudinem adiicit*MetalIis plumbi: ferri: aeris argeti;
auri tota ferme hifpania fcatet.Citetior QC fpecularibus lapidibus.Bethyca# minio. Sunt QC marmorum
lapidicinae uniuerfae hifpaniae*Vefpafianus imperator Auguftus ladarus procellis reipub.latii ius tribuit*

Pyreni montes Hifpaniastgalliaf® difterminanripromontoriis in duo diuerfa maria proiedtis.

CNarbonenfis prouincia* CA. IIIJ*

RZpjp| Arbonenfis prouincia appellatur pars galliaru:quae interno mari alluif :bracchata ante dicta: am
| I ne uaro ab italia difereta : alpiuqp faluberrimis Romano imperio iugis. A reliqua uero gallia la/ furibus
tere feptetrionali montibus gebena&Ciunbusagroru cultu uiro^e morucp dignatione amplitu' uel ur/
dine opum nulli prouinciaru poft ferendajbreuitercy italia uerius:q puinciadn ora regio fardo/ bibus
nuritufej cofuaranoj^.Flumina Thelim QC obrin oppida illiberis magnae quoda urbis tenue ueftigiu Ru/ Theli
fcino latinoru:flumen ataxe pyreneo rubrefum permeans lacu.Narbo Martius decumano^ colonia.xii. uel ti/
M.paUuum a mari diftans.FIumina aransdiria.Oppida decaetero rara placentibus ftagnis agatha quonda chin
maffiliefiu:# regio uolcarum tedofagum:at<p ubi rhoda rhodiorum fuit.Vnde dictus multo galliarum uel ru/
fertiliffi mus rhodanus fluuius ex alpibus fe rapies per remannu lacu:fegne<j deferens ararim : nec minus brefern
feipfo torrete ifara QC druentia.Libyca appellanf duo eius ora modica.Ex his alteiji hifpanienfejalteru me/
tapinu:tertiu:ideq! ampliffimu maiTalioticu.Sutaudlores QC heradea oppldu \ hoftio rhodani fuiiTe ultra
foffam ex rhodano.c.paffibus.Marii opere QC nomine infigne ftagnum. Aftromela oppidu maritima aua
ticoi^:fuperq? capi lapidei Herculispradioru memoria. Regio anatalioru:# intus defuuiatiiKcanarumq?.

Rurfus a mari tricorium:# intus tricollorum. Vocontiorum QC fegouellannorurmmox allobrogum ac
in ora maffilia grascoru phocenfium.Foederata (pmontorium nomine:citharilta portus:rcgio clamatuli/
corum.Dein fuelterifuprag^ uerudni.In ora autem hac athenopolis mafliliefiu:foruiulii odtauianorum
coloniarquae pacefis appellatur:6C daffica:amnis in ea argenteus. Regio oxibioru ligaunoruq?:fuper quos
fuebri:quariates:adunicates. At i ora oppidum latinum antipolis.Regio deciatiu» Amnis cema ex alpium Biteras:
mote cemeo^fufusrin mediterraeo coloia arelate fextano^:biterse feptumano^::araufio fecudano^ .In uel bli/
agro cauarum ualentiajuienna allobrogum « Oppida latina aquaefextia: faliorum : auenio cauarum: apta/ tere

LIBER.

AntaJia iulia uulgienrium alebeceriorum : apollinarium : alba heluorum :auguda tricadinoram rantalia xrea
uel ana bormannico macina bellio : carcafum: uolcarumtteidofagumicefleroicarpenthoracde: meminoruna : ce/
tilia bel nicenfes:cambole<dri:qui atlantici cognominantur.Forum Voconijglanum Liuii Leuteuani:qui & foro
lio uel ; neromenfes.Nemaufum arecomicorum.Pifcenx:ruteni:fanagenfes:tolofani:te£i:ofagii:aquitanixco,nter
cabel/ minntafcodumtarncononienfesjumbranici.Vocontiorum duitatis foederatae duo capita uafgo : & lucus

lio augullhOppida uero ignobili3.xix.fi cut.xxiiii.nemaufenfibus attributa. Adiecir for mulx Galba impera

tor ex inalpinis auanticos:atcp ebrodiontiosiquorum oppidum dinia:Longitudinem prouintix narbone
fis.ccdxx.M.paf. Agrippa tradiulatitudinem.ccxlxix*

Cltalia tyberisromacampania* CA. V*

Talia dehinc primicp eius liguresimox hetruria:umbria:latium:ubi tyberina oflia:& roma ter/
rarum caput.xvi.Mip.interualloa mari.Volfcorum podea litus : & Campaniae picentium inde:
aclucanum:brutium<ji:quolongiffimeinmeridiemabalpiumpene lunatis iugisin maria ex/
currit italia* Ab co grxcix ora:mox falentini:peduculi:apuli:peligni:ferentani:marrucini: uefh'/
ni:rabini:picentes:galli:umbri:hetrufci:ueneti:carni:iapides:iftri;liburni.Nec ignoro igratitac fegnis ani
mi exidimari pofie meritotfi breuiter atcp in trafcurfu in hunc modum dicatur terra omnium terrarum
alumna:eadem & parens numine deum elecdatqux caelum ipfum clarius faceret : fparfa congregaret im/
periarritufq? molliret:& tot populorum difcordesrferafqi linguas Termonis commercio corraheret ad coi
(oquia:& humanitatem homini daretibreuitercy una cundtarum getium in toto orbe patria fieret ♦ Et qd
agamitanta nobilitas omnium locorum :quos quis at tigerit f tanta rerum fingularurmpopulorumcy clari
tas tenet. Vrbs roma uel fola in ea 6C digna etiam feda ceruice facies: quo tandem narrari debet opere i Et
qualiter capanix ora per fe foelixqj illa ac beata amoenitas:ut palam fit uno in loco gaudentis opus ede na/
turx.lam uero tota ea uitalis:ac perennis falubritatis exii temperies editam fertiles campittam aprici coi/
les:tam innoxii faltusitam opaca nemoraitam munifica filuarum generattot montium afflatusjtantafru'
gum & uitium olearumq» fertilitasrtam nobilia pecori uellerartot opima tauris collartot lacus: tot amniu
fontiumqs ubertasjtotam eam perfundens:tot maria:portus:gremiumcp rerrarum commercio pates un
dicy:& tanquam ad iuuandos mortales ipfa auida in mare Procurrens.Neg! ingenia:ritufcp ac uiros:& Im
gua:manuq?fuperatas commemoro gentes.Jpfi de ea iudicaueregrxci: genus in gloriam fuam effufiffi/
mum:quotam partem ex ea appellando grxciam magnam.Nimirumidquodinmentionecxli fecimus
hac quocy in parte faciendum ed:ut quafdam notas ac pauca fydera attingamus • Legentes tantum quxfo
meminerint ad fingula toto orbe edilTerenda fedinariiEd ergo folio maxime quxrno affimilata t multo
proceritare amplionq latitudine in leuo fe fledtens cacumine:& amazonicx figura definens parmae: ubi a
Vel CO/ medio excurfu cirthos uocatur:per finus lunatos duo cornua emittens: leucopetram dextra : lacinium fi/
nidra»Patet longitudine ab alpino fine praetoriae augudae per urbem capuam: necp curfu meate rhegiutn
oppidum in humero eius fitum:a quo ueluti ceruicis incipit flexus:decies centena & uiginti millia pafluu
multocy amplior menfura fieret lacinium ufcy:ni talis obliquitas in latus digredi uideretur* Latitudo eius
uaria ed.ccccx.milium inter duo maria inferum 8C fuperumjamnefiji uarum atq? arfiarmmedix atcy fer
me circa urbem romam ab hodio aterni amnis in adriaticum mare influentis ad tyberina hoftia.cxxxvi*
dc paulo m inus a cadronouo adriatici maris alfium ad thufcum aequor. Haud ullo in loco.cc.im latitudi/
nem excedens.Vniuerfae autem ambitus a uaroad arfiam.xxx»Mil.pafluum*lviii.efficit. Abeda circun/
datis terris Hidria a liburnia quibufdam locis.c.M.paffuum.Ab epiro SC illyrico.L Ab africa minus.cc.ut
audior affirmat Varro. Ab Sardinia.cxx.millia.A Sicilia.M.d.A.corficaminus.lxx. A bifiad. incedit per
maria caeli regioe ad meridiem quidem.Sed fi quis diligenti fubtilitate id exigat:inter fextam horam pri/
mamcp brumalem.Nucambitum eius:urbefqi enumerabimus.Qua in re praefari necedarium ed aucto/
rem nos Diuum Augudum fecuturos:defcriptionemcp ab eo factam italix totius in regiones.xi. Sed or/
dine eo qui in littorum tradtu fiet urbium quidem uicinitates oratione uticp prxpropera feruari non pof/
feritaqi interioriin parte digedionem in litteras eiufdem nos fecuturos coloniarum mentione fi gnata : qs
ille in eo prodidit numero.Nec fitus originefij perfequi facile ed.In gaunis liguribus ut exteri omittan/
tur agro tricies datodgitur ab amne uaro nicea oppidum a maffilienfibus conditum.Fluuius pado. Alpes
populicp inalpinis multis nominibus:fed maxime capillati oppido uendiatiorumtciuitatis Gemellio*Por
tus Herculis.Monaechi:Ligudica ora.Ligurum celeberrimi ultra alpes falyi deceates:moxubii:cetrones:
€>C caturyges orti uagenni:datyelli:elibi uelli:aielli:eburiates:cafmonates:ueliates : & quoru oppida in ora
proxima dicemus.FIumen rutuba:oppidum albium: itemelium:flumenmerula:oppidum albingaunu:
portus uadum fabarium tflumen porcifera:oppidum genuaifkiuius feritonportus delphini. Tigulia itus
fegeda:tiguliorum Flumen macra liguriae finis. A tergo autem fupradictorum omnium apenninus mos
italice ampliffimus perpetuis iugis abalpibus tendens ad ficulum fretum. Ab altero eius latere ad padum
amne italix ditiffimu omnia nobilibus oppidis nitet.Libarna:Dcrtona colonia:trira:barderatx:iciudriar
polcria:carrea:qd' poteria cognominaf.Forofului qcT ualentinu* Auguda uacienoi^: Alba popeia Afta: aq
datyello^.Hxc regio ex difcriptioneAugudi nona edkPatet ora ligurix inter amnes uarum 8C macram
fcCCxuIVLpaf. Adnedhtur feptimx in qua hetruria ed ab amne macra;& ipa mutatis fxpe noibus • Vmbros
inde exegere antiquitus pelafguHos lydi:a quorum rege tyrrenumox a facrificio rituligua grxcoije tufei
fu(it cognominatuPrimum hetrurix oppidum luna portu nobile.Colonia luca a mari receaens:,ppiorqi
ipfa inter amnes Aeferem&arnuortaaPelopepififquetfiuea tenucanis grxea gente* Vada uolareranea

<yn/

thos

TERTIVS Xim

• fluuius eerinna:populoniam hetrufcoru quonda hoc tantum in Iittore . Hinc amnes priIle:mox umbro
Hauigiorumcapax:&abeotra£hisumbriaeportufcjj telamontcofTa uoltientium a populo Roma*dedm
&agrauifce:caftrurnnouum:pyrgi:ceraetanusamnis:&ipfumcsere«Intusmil.paffibus quartuor agilia 3
pclafgis conditoribus dictum alfiu:phregene«Tyberis amnis a macra*cclxxxmi*M*paf*Intus coloniae fa/
lifca agris otra(ut auctor eft Cato) q cognominatur hetrufeo^t lucus*Coloni2 rufellanatfenefis :curtona:
decaeteroareriniueteres:aretinifidctiores:areriniiulicfes:arnitinefes:aqfenfescognominetaurini:blerani:
cortonenfes;capinates:dufininoui:dufiniueteres:fIuentinipfluenriarno appofiti:fefule:ferentinum : fe/ yejcaiv
fcennia:hortanum:herbanum:nepeta*Nouem pagi praefe£l:ura::daudiae Foro Clodii:piftorium: perufia: tomen'
fuanenfes:faturnini qui ante aurinini uocabantur:fudertani:ftatones:tarquinienfe s:thufcanienfes:uetuIo pes
nienfes:ueretani:ueretini:uolaterrani cognomineherrufci:uolfcinienfes in eadem parte. Oppidorum u e/
ferum nomina retinet agri cruftuminus caletranus»Tyberis antea tybris appellatus:& prius albulae me/
dia fere longitudine apenini finibus aretinoru p fluit: tenuis prim ornee nifi pifeinis corriuatus: emiiTufqj
nauigabilis:(icuti tinniadC glanis influentes in eum nouenorum ira conceptu dieru fi non adiuuent hynv yej
bresifed tyberis propter afpera 2£ confragofa«Ne fic quidem praeterqua trabibus uerius q ratibus longe nis
meabilis fertur*p*c*l*M*d*non procul tiferno:perufia: &C otriculo: hetruriam ab umbris: ac fabinis: mox
ritra*xiii*M*paf*urbis ueietem agrum a cruftumino:dein fidenatedatinumqia uaticanodirimens.Sed in
tra tini3m & danim duobus &*xl*fluuiis auitusipcipuis at nare 8C anieue q:& ipfe nauigabilis»Latiu indu
dica tergo.Nec minus tamen aquis ac tot fontibus in urbem perduch's*Et ideo quamlibet magnarum na
uium exitalo mari capax rerum in toto orbe nafcentium mercator placidiffimus*Pluribus prope folus q
ceteri in omnibus terris amnes accolifrafpiciturq* nullis.Nulligj fluuiorum minus licet indufis utrincp
latenbusjnec tamen ipfe pugnat quaqua creber ac fubitis incremetis:& nufq magis aquis q in ipfa urbe fla
gnantibus*Quinfmmo uates itelligitur potiusiac monitor audu femper religiofus uerius qfaeuus* Lariu
antiquum a tyberi circeios feruatum eft*M*paiTuumX*longimdine*Tam tenues primordio imperiifue
re radices:Colqnis faepe mutatisjtenuerealii aliis temporibus. Aborigines:pelafgi:archades:ficuli:arunci: yej au/
rutyli,Et ultra circeos uolfd:ofci:aufones:undenomen modo latii proceffir ad lirin amnem . In principio runci-
eft oftia colonia a romano rege deduffcuOppidum Laurentum lucus folis indigetis* Amnis riumitius.Ar/ yeija/
dea a Danae perfei matre condita*Dein quondam aphrodifium antium co!onia*Aftura flumen & infula* C(JS pQ/
Fluuius nympheus:doftra romana*Grcei quondam infula immenfo quidem mari circundata (fi credi' jls ab in
tur Homero) dC nunc plane«Mirum eftjquod hac de re tradere hominum noticiae poflumus>Theophra digenis
ftus qui primo externorum aliqua de romanis diligentiusfcripfmNam Theopompus:ante quem nemo 0
mentionem habuit:urbem dumtaxat a gallis captam dixit*Clitarchus ab eo proximus legationem tantu
ad Alexandrum miffarmHic iam plufq & fama circeiorum infulae & menfuram pofuit ftadiadxxx* in eo
uolumineiquodfcnpfit Nicodoro athenienfium magiftratui:qui fuit urbis noftrae>cccclx*anno ♦ Quio
quid eft ergo terrarum propter decem Milia pafluum prope ambitus adnexum infula^Poft eum annum
acceffit italiae aliud miraculum e circeisipalus pontina eft quem locum.xxni.urbium fuifte Mutianus ter
conful prodidiriDein flumen ufens fupra quod rarracina oppidum lingua uolfeorum anxur didtum * Ibi
fuere amydae a ferpentibus deletae*Dcin lacus fundanus:caieta portus.Oppidum formiae antiqua la-ftnV
gonum fedes* Vitra fuit oppidum py rae:coIonia minturnae lyri amne diuifa danico appellato* SinuefTa ex
tremum in adiefto lario:quam quidam dixere finopem uocitatam.Hinc foelix illa campania eft ♦ Ab hoc
fi nu incipiunt uitiferi colles:& temulentia nobilis:fucco per omnis terrasrindy to:atg? (ut ueteres dixere)
fummum Liberi patris cum cerere certamen.Hinc fetini & cecubi obtenduntur agrhhs iunguntur faler
ni:caleni,Dein confurgunt maffici:gaurani:furrentiniq? montes*Ibi laborini campi fternuntur:& in deli y * cpiI
das alicae politur menfis*Haec littora fontibus calidis rigantunpraetercp caetera in toto mari cochyliopi/ 1 anfme
fce nobili annotantur*Nufq generofior oleae liquor*Er hoc quogp certamen humanae uoluptatis tenuere l
ofci:gra*C!:umbri:tufd:campani*In ora fauo fluuius*Vultumum oppidum cum amneXiternurmcumae 11
calcidenfium:mifenum:portus baiarum:bauli:lacus lucrinus 3C auernus • Iuxta quem cimerium oppidu
quondam:Dein puteoli colonia dicaearchia didripoftey platgrei campi* Acherufia palus cumis uicinaXit/
tore autem hoc neapolis calcidenfium:& ipfa parthenope a tumulo fy renis appellata*Herculanium Ponv
peii haud procul expectan te monte uefunio* Alluente uero farno amne ager nucerius eft:&.ix»MiIlia pafli
bus a mari ipfa nuceria*Surrentum cum promontorio Mineruae firenum quodam fede nauigatione a cir
ceiis duode*lxxx>Millia,p*patet«Regio ea a tyberi prima italiae feruaf ex difereptione» Augufti Jntus Co/

Ioniae Capua a*xi*Campo dicftataquinum: fuefla: uenafru:fora:theanum:fidicinum cognomine nola*Op
pida abellinum:aritia:alba longa:acerani:allifani:attinates:aIetrinates:anagnini:attellani* Aefulani:arpina ycj ^
tes:auxiniates:auxellani:alfaterni*Etquiexagrolatino*ltemhernico*Itemlabinocanocognominati*Bo j.
uilae:calatiae:cafinum:calenum:capfrutum:cernetum:cernetaniqui mariani cognominantur «Corani a
Dardano T roiano ortuCubulterinncaftrimonienfes cingutani.Fabienfes*In monte Albano foropopuli/
cnfes « Ex falerno frufinates:ferentinates;freginares:frabaterni ueteres tfraba ter ni noui: ficolenfes: fregel/
lani:foroappi:forentani:gabini:interannates ; fuccafani qui & lirinates uocantur • lllionenfes:lauinii:nor'
bani : nomentani : praeneftini urbe quondam ftephane dicta * Priuernates: ferini : fignini : fudTulani : te/
tini : trebulani cognomine balimenfes « Trebani : thufcuUni : uerulani : ueliterni ; uilumbrenfes : uluar/
nates fuperque Roma ipfatcuius nomen alterum dicerearcanisceremoniarum nefas habetur: optima^
que&falutari fide abolitum an nunciauit Valerius Solanusduitquemoxpoenas* Nonalienum indetur
inferere hoc loco exemplum religionis antiquae obhoc maxime fiknrium inftimta^Maq* Diua Angero/

LIBER.

na cui facrificatur ad diem.xii.kaledas ianuarii ore obligato:obfignatocp fimulacrum habet * Vrbem triS
portas habentem Romulus rei lquitiaut ut plurimis tradentibus credam usrquattuor. Moenia eius colli/
gere ambitu imperatoribus ceforibufq? Vefpafianis annoc6ditae.d>cccxxxviii.M.paf.xiii.M.cc«Coplcxa
montes»vii*Ipfadiuiditurin regiones. xninCompita earum. cclxu.paf.eiufdem fpatiimenfura currentea
miliario in capite romani fori flatuto ad fingulas portas:quae funr hodie numero.xxxiiif.ita ut.xii»portae
femel numerentunpraetereanturq? ex ueteribus.vii.quae effe defierunt.Efficir pafllium per diredlu.xxx*
M>d.v*lxii.Adextremauerotedforum cum caftris praetoriis ab eodem miliario per uicos omnium uiaru
menfura colligit paulo amplius.lxx.M.pafTuum.Quod fi quis altitudinem tedlorum addat dignam j>/
fedto aeftimationem cocipianfateaturcp nullius urbis magnitudinem in toto orbe potuifle ei comparari*
Clauditur ab oriente aggere Tarquinii Superbi inter prima opere mirabili. Nam cp eum muris aequauit?
qua maxime patebat aditu plano.Caetero munita erat praecellis murisraut abruptis montibus : nifi cj ex/
pariantia tedla multas addidere urbes in prima regione.Prarterea fuere in latio clara oppidaifatricum: po/
mctia:fcaptia:pitulum:PoIitorium:teIlene:tifata:cecin ficulnea:cruflumeriuni;meridia: medullia : corni/
culum :fatu mia ubi nunc Roma eft. Antipolis:quod nunc ianiculum in parte romsetantenna : camerium;
col(atiaamiternum:norbe:fulmo:& cum his carnem in monte albano folitiaccipere populi: Albani: Aefo
Vel lon jani;accienfes:abolani:bubetani;bolani:cufuetani:coriolani:fidenares:foretii:hertenfes:albenfes:latiniefess
S3* longultai:manates:macraIes:mutucinefes:olliculani:octulani:pedani:pollun:ini:querqtulani:ficani:fifole
fes:tolerienfes:tutiefes:uimiteraliueliefes:uenetulani:uicelIenfes»Ita exantiquo latio.liiupopuli interiere fi
neueftigiis. In campano autem agro ftapie oppidum fuit uftp adCn.Pompeium &.L.Carboncm coniT*
a pridie kalend.maiiiquo die Sylla legatus bello fociali id deleuit:quod nunc in uillas abiit : Intercidit ibi
& taurania.Sunt & morientis fcalini reliquiae.Praeterea audior efi: Antias oppidum latinorum apiolas ca/
ptum a.UTarquino regetex cuius praeda capi tolium is in fine icohauerit»A furrerino ad filarum amnem
♦xxx.M.paflus ager picentinus fuit thufcorum templo iunonis argiuae ab lafone condito ifignis.Inrus op
pidum falerniipicentia. A filaro regio tertia dC ager lucanusibrutiulcp incipit » Nec ibi rara incolarum mu/
tatio.Tenuerut eum pelafgi:oenotrii:itali:morgetes:ficuli:graeciae maxime populimouiffime lucania fati
nitibus orti duce Lutio.Oppida peftum a graneis pofidonia appellatum finus pdlanus : oppidu elea : qua:
nunc uelia.Promontorium palinurum a quo finu recedere traiedlus ad coloniam regiam.c.M»pafTus»Pro
ximum autem huic flumen melphes.Oppidum buxentum graeciae pyxus magnae:nuc Iucaniae.Saus am/
nis fuit 8C oppidu eode nole. Ab eo brutium littus:oppidum blandatflumen baletumrportus parthenius
6t phocentium finus uibonenfis locus dampetiae.Oppidum tempfa a graecis temefe didtum:&: crotonie/
fium terina:finufcp ingens terinus.Oppidum confentiadntus in penmfula fluuius acheron:a quo oppida
ni acherontini.Hippo quodnuncuibonemualentiamappellamus.PortusherculisjMetaurusamnis.Ta
rentum oppidum :portus Honreftis:& medma»Oppidum fcylleumiCratisfluuius pater(ut dixere) fcyl/
lae»Dein columna regia.Siculum fretum:ac duo aduerfa promontoria ex italia csenys.Ex Sicilia peiorum
♦xii.ftadiorum interuallo.Vnde rhegium.xii.pafiuum.indeapennini filua • Promontorium leuco petra.
xii*Mil.paflibus.Abealocricognomrnati:a promontorio zephyro abfunt a filaro.ccciii»M.Etincludi£
europa finus primus in eo<y maria nuncupant. Vnde irrupit atlanticum ab aliis magnu:qua intrat porth
mos a graecis:a nobis gadicanum fretum cum intrauir.Hifpanum quatenus hifpanias abluit» Ab aliis ibe/
ricum :aut balearicum.Mox gallicum ante narbonenfem prouinciarmhinc ligullicum • Ab eo ad ficiliam
infulam tufcum:quod ex grxeis alii notium:alii tyrrhenu: e noflris plurimi inferum uocant. Vitra Sicilia
quod efi ad falentinos aufonium polybius appellat.Erathoftenes autem inter hoflium oceani & fardinia
quicquid efi fardoum.lndead ficiliam tyrrenum.Ab hac cretam ufq* ficulum»Abea creticum . Infulae p
haec maria primae omnium pityufae a graecis didtae a frutice pineomdc ebufus uocatunutracp ciuitate foe/
derata angufto freto interf luente»patet.xlii»M.paffibus abfunt a dianiotfept ingentis.ftad.totidem dianiu
per continentem a Carthagine noua.Tantumdem apityufis in altum baleares duae 8C fucronem uerfus co
lubraria.Baleares funda bellicofas graeci gymnafias dixere.Maior»c.M.p»eft longitudine : circuitu uero*
cccdxxx.M»Oppida habet ciuium romanorum: palmam:& polletiamtlatinorum ciuium: 8£ tucini quod
foederatum bochorum fuinab ea«xxx»M.p.diflat minor:longitudine.lx»M.circuftu.d.M.pafTuum.Ciui
tates habet Iamonem:faniferam:magonem:a maiore.xiii.paiiuum in altum abeftcapraria:infidiofa nau/
fragiis:^ e regione palmae urbis meranaac triquadra parua Hannibalis.Ebufi terra ferpentes fugatrcolu
brariae parit»Ideo infefta omnibus nifi ebufitanam terram inferentibus:graeci ophiufam dixere: nec cuni/
culos Ebufus gignit populantes balearium meiles.Suntaliae.xx.ferme paruaeman uadofo, Galliae autem
hinc ora in rhodani hollio metina:mox quae blafconuocatuntres ftochades a uicinis maffiliefibus didlae:
propter ordinem :quas item nominant fingulis uocabulis:proten:& mefen:quae 8C pomponiana uocatur:
terna hype. Ab iis fiuriu:phoenice:phila:Iero:& lerina aduerfum antipolmn q uergoani oppidi memoria*

UTDeCorfica* CA» VI*

N Iiguftico mari eft: corfica:quam graeci cyrnon appellauere:fed thufco propior a feptetrione in
meridiem proiedtadonga pafluum centum quinquaginta*M.lata maioreex parte.l.Circuitu.
cccxxii.M. Abeft a uadis uolaterranis.lxii*M.p»Ciuitates habet. xxxiii.& colonias:marianaa Ma
rio dedudlataleria a didlatore Sylla.Citra c oglofa» Intra uero »lx.M.paf.a corfica planaria fpe di
dia aeqlis fretoudeocp nauigiis fallax amplior urgo&capraria:q graeci aegilu di vere. Ite igiliu & dianium q
artemifiam:ambae contra cofanum littus:& contra littus harponae:meneria;colubria:uenaria:ilua : cu fer
ri metallis circuitu»c.p»a.populoia»x«M.a graeris actalia didta:ab eaplanafia*xxxyiiii«M»abus ultra tyberi

Vel

Tauria

num

TERTIVS

XV

ri3 oftiain 3ntiano:aRru3:mox palmariatfinonfaraduerfum formfas pontia?.Tn puteolano autem finu pa/
dataria:prochyra:non ab Aenete nutriceifed quia profufa ab acnaria erar. Aenaria ipfa a Ratione nauiu Ae/ Vel ari
neae Homero inarima: di<£ta:gracis pyrhecufa:non a fymiarum multitudineCut aliqui exiRimauere)fed
a figulinisjpythos doliumdnrer paufilpium & neapolirmmegarisjmox a furrento.viihM.paRibus diRan
tes Tyberii principis arce nobiles caprea circuitu.xl.M.pafcx.leuchotea * Extra quem confpe&um pela/
gus africam attingens*Sardinia minus«ix«M*paf(ibus a corficu: extremisjetianu anguRias eas arcentibus
infulis paruisiquae cunicularise appellanfdtemcp phitonis foflkja quibus fretum ipfum taphros noiarur*

CDe Sardinia. ^ CA* VII*

Ardia ab orifte pates*dxxxm*M*paf.ab occidete.dxxinmil.a meridie.lxxiiii. millia a fepten/
trione.cxxii.Circuitu.d.lxihmillia.abeRabafricacalaritanopromontorio ducenta milliataga
dibus quatuordeciefcentena habent a gordirano promontorio duas infulas quae uocanfHer

_ culis a fulchenfi enofima calaritano ficariam.Quid haud procul ab ea etiam beleridas ponunt;

& collodem:&: quam uocant heras Iutra.Celeberrirm in ea populorum iolenfes:Balari:corfi oppidorum
•xiii.fulchitani:ualentini:neapolirani:bocenfes:calaritaniciuium romanorum: 8i norefes . Colonia aurem
unarquae uocatur ad turrim libyfonis.Sardinia lpfam Timeus fandaliatin appellauit ab effigie foIete.Myr
filius ichnufam a fimilitudine ueRiginContra peRanum finum Ieucafia eR a fyreneiibi fepulta appellata*

Contra ueliam pontia:& ifaciatutraq* uno nomine ocnotridestargumentum poiTeRk ab oenotris i talia;

& contra uibonem paruse qua: uocantur ithacefia: ulyxis fpecula*

CDe Sicilia* CA* Vili*

j Eru ante oes claritate Sicilia Sicania a Thucydide dicti:T rinacria a pluribusraut triquetra a tria/
gula fpecie*Circuitu patens ut audior eR agrfppa*d«cxviii.M*paffibus:quondam brutioagro co/
ha?rens;moxinrerfufo mariauuIfa.xii»IVl.in logitudinem fretoJn latitudinem autem mille qn

_ jgenti.Iuxra columnam regiamtab hocdehifcendi argumentotrhegium graci nomen dedere op

pido in margine italia: fitoJn eo freto eR fcopulus fcylla.Item carybdis.Mare uorticofum* Ambo clara fe
uitia.Jpfius triquetra ut diximus promontorium pelorus uocatur aduerfus fcyllam uergens in italiam.
Pachinum in graciam.cxliiiiVlVUab eo diRante pelloponnefo » Lilybeum in africam.dxxx.M.interualloa
mercuriiipromontorio : 8i a calaritano fardiniae centum uiginti*MJntcr fe autem htec promontoria late
diRat his fpatiis.Terreno itinere a peloro pachinum.dxyri»M*paiTus.Indelilybeurn.cc*M.Inde peiorum
♦clxx.M.colomae ibi urbes ac ciuitates.lxxu* A peloro mare ionium ora fpedlante oppidum mefTana ciuiu
romanorumtqui mamercini uocantur:Promontorium drepanumtcolonia raurominiurmqua: antea na/
xos.Flumen afines.Mons setna nocturnis mirus incendiis. Crater eius patet ambitu Radia»xx*Fauilla tau
rominium 8i catinam ufq? peruenit feruens.Fragor uero ad maronem 5i gemellos colles Scopuli tres cy/
clopumrportus ulyxis.Coionia catina:Flutnina fymethumrteriasdntus leRrigoni campi.Oppida leotini;
megaristamnis panthagiestColonia fyracufse cu fronte arethufa . Quamq 8i temenitis; 8C achidemifa: &
margea:& cyane militia: fontes in fy racufano potantur agro:portus nauRathmusiflumen elorus: promo
torium pachynurma qua fronte ficiliae Rume hirminium:oppidum camarina:fluuius gelasjoppiau agre
gastquodagrigentum noRri dixerc.Thermaecolonia:atys hypfa:6£felinus.Oppidumlilybeum:abeo jp
moncorium drepanaimons erix.Oppida panhormum:felinus;hymera cum fluuio cscphalatdis: aleutinu
agathyrfumttyndaris colonia oppidu myle.Et unde cepimus pdorus*Intus latina: coditionis ceturipini;
neRini:aegelTani.Stipediarii affor inijattnefes agyrini:accftem;acrefes:bidini;citarii 8C cirini drepranitaiier
getinf:eceRienfes:erecini:entelletini:edini:enguini:gdani:galareni:halefini:ennenfes;hybleenfes;herbires
&herbefrens:heubulenfes:helidenfes:hadranitann{macarenfes:hypanenfes;Ietenfes:mutuRratini;mageI
lini;muigentini:motyenfesmenanini:naxinonii:petini;paropini:teraphitienfes:femellitani:fcherini:feli/
nuntirlymetii Tallarienfes:tiffinenfes;triocalini:triracienfes:zanda:i mefleniorum ♦ Horum in fi culo fre/
to funt lfula: i africa uerfie gauros:melita:a camerina.lxxxiiii.M.paRibus a Lilybeo*cxiii.Cofyra:hierone
foSiCenegaIatha:lopadufaratufa:q alii segufam fcripferut.Bucinona setna a folunte.Ixxv.IVUoReodes;
cotracp paropinos uRica.Citra uero ficilia ex aduerfo merauriamnis.xxinferme paffuu ab italia.riiraoliac
appdlata:*Eade lipareoR£:& epheRiades a gracista nris uulcai. Aeolia: q> Aeolus iliacis tpibus ibi rgnabat»

C De lipara* CA* Vjlh

Ipara cu ciuiu romanoru oppido didta a Liparo rege. Cui fucceffi t Aeolustanrea logonis uel me

therafia appellata nuc hieratquia facra uulcao eR» Colle in ea nodturnas euomete flamas.T ertia

lipara 1 i>
‘ Vn/

Rrongyle a lipara mille paRus ad exortu folis uergensiin qua regnauit Aeolus; qua: a Iipai
quidiore flama tatu differt.Cuius fumo qui na flaturi fint uenti in triduu pradicere incola: tradunt »
de Aeolo uentos paruifle exiRimaru.Quarra didyme minor qbpara. Quinta ericufa.Sexta phoenicufa pa
bulo proximarum relida.Nouiffima eademcp minima euonymus*Ha(ftenus deprimo europa: finu.

CrDe locns italia: fronte. CA» IX*

Locris italia: frons incipit: magna gratia appellata in tres finus incedens aufonii maris.quo/
niam aufones tenuere primi : patet.lxxxii.M.pafluum ut audoreR Varro ♦ Plerique.lxxii.M.
fecere* In ea ora flumina innumera ; fed memoratu digna locanus : fagra : 8C udtigia oppidi
cauIonis:myRia: confulinumcaRrum:carcinum:quodeRe longiflimum italia promonto/
rium aliqui exiRimanttDein finus Si fcyllatium di fcylletium athenienfibus:cu conderent dictum : quem Vel co/
locum occurrens therineus finus peninfulam efBcit:6C in ea portus qui uocatur caRra Hannibalisjnufqua C1 rhiu

LIBER

anguftiore italia*xx»M.pafluum latitudo eftJtaqj Dionyfius maior intercifam eo loco adncere ficilfe uo
luit. Amnes ibi nauigabiles ca?cinos:crotalus:femirus:arocha:targines*Oppidurn itus petilia: mons clyba
nus:promontorium laaniurn:cuiusanteoraminfula»x»M*p*aterradifcoron:aIteracalypfus:quam ogy/
giam appellafle.Homerus exiftimatur*Praeterea tres firenuffejMeloelTauplam a caulone abeffe*lxx*M*
paffibus prodidit Agrippa*

CSecundus europa; finus* CA» X*

Lacinio promotorio fecundus europae finus incipittmagno ambitu flexus: 8£ acroceraunio epy
ri finitur promotorio: a quoabeft«lxxv*M»paffibus*Oppidum croto:amnis na:ethus* Oppidu
thurium inter duos amnes crathin 6C fybarintubi fuit urbs eodem nomine*Similiter eflinter

_ fyrin & acirinheradeaaliquando fyris uocitata.Flumina thalandrum:cafuentum*Oppidu me/

tapontumtquo tertia italiae regio finitur.Mediterraneibrutiorum apruflani tantutrwLucanorum autem
hincatinates:buxerini:eburini:grumetini:pctetini:fontini;fyrini:tergilani:urfentini: uolfentani: quibus
numeflrani iunguntur:Prarierea interiifle thebas lucanas Cato auftor efl*Et padofiam lucanorum urbe
fuiffe Theopompusun qua Alexander epirores occubuit*Connedhtur fecuda regio amplexa hirpinos : ca/
labriam:apuliam:falentinos»cd.M»finuquitarentinusappellaturaboppido*laconuin recefluhoc ltimo
fi to contributa eo maritima cclonia:quaeibifuerat*Abeft*cxxxvi*M*paf*alacinio promotorio aduerfam
ei Calabriam in peninfulam emittes.Grsci mefiapiam a duce appellauere»Et ante peucetia a Paucetio Oe/
notri fratre*In falentino agro inter promontoria»c*!Vl*paf*interfunt«Laritudo peninfulae a tarento brudu/
fium tereno itinere*xxxii*M.paffibus patet:multoq? breuius a portu fafina»Oppida p cotinete a tarcto ua/
ria*Cui cognome apule:meflapia:alerium*In ora uero fenonum gallipolis:quae nunc eft anxa.lxii.M»paffi
busa tarento»lude»xxx*M»promontorium quodacran iapygiam uocant:quo longiffime in maria excur/
rit italia* Ab eo hafta oppidum:& hydruntum>x*M«ac*ix*M.pafluum:ad difcrimen ionii & hadriatici ma
ris:quiain grseciam breuiffimus tranfitus»Exaduerfoapollonia oppido latitudine ltercurrentis freti*Cen
tum milia non amplius pafluurmHoc interuallum pedeftri continuare tranfi tu pontibus iattis primum
Pyrrhusepirirexcogitauit*Pofteum*M*VarrocumclaffibusPompeii pyraticobellopraeeftet* Vtrunqj
aliae impedire curae* Ab hydruntefoletumdeferrum>Deinfratuemum:portus tarentinusiftatiomilitum
Lupia baleflum:celium:Brundufiumd*M*pafluum ab hydrute:in primis italiae portu nobile:ac uelut cer
tioretranfitu:ficuti longior excipiente illyrica urbe dirrachio.ccxxdVLtraiectum brundufio conterminus
pediculorum ager nouem adolefcentesttotideq! uirgines ab ilIyris>xiinpopu los genuere.Pediculorum op
pida rhudia:egnatia:barion : ante iapyx a Dedali filioia quo & iapygiatamira pacfhus : aufidus : ex hirpinis
montibus canufium pfluens * Hinc apulia dauniorum cognomine a duce Diomedis focero* In qua oppr/
dumfalapia Hannibalismeretricioamoreinclytum:Sipontum:uria: amniscerbalus Dauniorum finis:
Portus agafus.Promontorium montis gargani:a falentino:fiue iapygio.c«xxxiiii*Milibus paffibus ambi/
tu:gargani portus garganaedacus pantanus:flumen portuofum:frento:teanum apulorun-nltemcy Iarinu»
Cliternia:tiernus amnis*Inderegio frentanadtaq^apulorum genera triavTeani a duce: Gares : Lucani qui
fubaiti a Calchantae tenuere loca:quae nunc tenent etinates Dauniorum pter fupradifta colonis luceria:
uenufia;Oppida canufium:harpialiquandohargos;hippium Diomede condcnte:moxhargirippa dictu,
Diomedes ibi deleuir gentes:monadorum:dardorumqi:6C urbes duasiqus in prouerbii ludricum uerte/
re apinam:6£ Tricam Caetera intus Jn fecunda regione hirpinorum colonia una beneuentum: aufpicarius
mutato nomine:quse quondamappellatamaleuentum:aufeculani:aquiloni:abellinates cognomine pro/
topi : compfani caudini:Iigures:quicognominanfurcornelani:& qui bebiani:uefcellai:deculani: aletrini:
abellinates:cognominatimarfi attrani:ecani:aIfellani:artinates:arpani:borcani:collatini:corinenfes:8Cno<
biles clade romanacanenfes:dirini:foretani:genufini:herdorienfes*Hyrini;larinaces cognomine fretani:
etinatesiex garganomateolam:neredni:matini:tubuftini:fiIuini:ftrapelini:turmantini:uibarnates:derui>
fini:ulurtini:Calabrorum mediterranei egetini butuntinenfes:deciani:brumbeftini:narbonenfes: fturni/
ni:tutini*Salentinorumaletini;bafterbini:ineretini:ualetini:ueretini

C Regio italia: quarta* CA* XJ*

Equif regio quarta gentiutuel fortiffimaiy italiae in ora fretanor^ a tiferno flumc rriniunrpor
tuofum»Oppida hiftoniu:buca:orrona:aternus amnis Jntus anaxini cognomine frentani:care
tini:fupnates:& infernates:lauenfes*Muricinoru teatini*Pelignoru corfinienfes:fupercqni fui/
monenfes»Marforum anxantini:atinates:fuccetes:Iucentes:rnarruuii*Albenfium alba ad fuci/
num lacum» Aequiculanorum cIiternini:carfeolani:Veflinorum angulani:pinnenfes;pelruinates : quibus
funguntur aufinates:cifmonrani:Sanitium quos fabellos & graeci:faunitas dixere.Coionia bouianum ue/
rus:& alterum cognomine undecumanorum:aufidenates:efernini:fagi fugali:ficolenfes:fepinates: treuen
tiates*Sabinorum amiternini:curenfes:forum Decii:forum:nouurn:fidenates inreremnates:nurfini: no/
mentani.Reatini:trebulani:quicognominantur mutuftari & qui fuflfenates:tyburtes:tarynates*In hoc fi/
tu ex aequiculis interiere comini:tadiares:acedici:alfaterni*GeIianus auctor efllacu fucino hauflum
marforum oppidum alchippe conditum a Marfya duce lydorumdtemur ricinorum in piceno deletum
a romanis Valerianus Sabini(utquidamexi{hmauere)areligione&deorum cultu feuini appellati ueli/
nos accollunt : lacus rofcidis collibus*Nar amnis exhaurit illos fulphureis aquis*Tyberym ex his petes re/
plete monte fifcello labens iuxta uacunas: nemora & reate in eofdem condirus» Et ex alia parte anio
in monte trebanorum ortus lacus tris amoenitate nobiles : qui nomen dedere fub laqueo: defert in
tyberin * Jn agit> reatino : cutyliae lacurmin quo fluctuet infulatitali^ umbilicum efle Marco Varro

TERTIVS

XVI

tradit Jnfra labinos latiu eft:a latere picenum a tergo umbria apeninis iugis fabinos utringi uallatibus.

CQ u in ta regio, CA. XII.

Vinta regio piceni eft quondam uberrima multitudinis.ccclx.M»picentium in fidem Ro.po/
puli uenere.Orti funt a fabinis uoro uere facro*Tenuere ab arerno amnerubi nunc ager hadria/
nus:& hadria coloniaa mari.vii*M»pafluu flume uomanumrager ptutianus palmenfifqs. Item
caftru nouu: flumen batinu:truentu cu amne:quod folum liburnogd in italia reliquu eil.Flumi
na albulares:fuinu:heluinu: quo finitur ptuciana regio:& picentium incipiuCupra oppidu : caflellum fm
manorum :8C fuper id colonia afculu piceni nobiliffima Intus nobanaJn ora clauana:potetia:numana a fi/
culis condita* Ab iifdem colonia ancon appofita pmontorio cumero in ipfo flectentis fe ore cubito a gar/
gano.clxxxni.lVhpafiibusJn eus auximates:ueregrani:cingulani:cuprenfes cognomine montanijfalarien
(est paufulani plynitenfes : ricinefes: feptempedani;tollerinares;triacenfescum urbe faluia polentini*

UT Sexta regio. ^ CA. XUI.

» Vngif hic fexta regio umbriam coplexa agrucp gallicu circa ariminu. Ab ancone gallica ora inci
ppit togata gallia cognomine ficuli & liburni plurimieius traftu tenuere in primis palmenfem p
'| i utianum adrianuq? agru»Vmbn eos expulere hos hetruria hanc galli. Vmbrorum ges antiqffi

_ fma italia? exiftimarurjut quos umbrios a graecis putet diclos:q> inundatione terraru hymbri/

bus luperfuiflent* T receta eoru oppida tufci debellafle reperiunf.Nuc in ora flume efis:fenogallia:merau
rus fluuius : colonia fanum fortunserpifauru cu amne.Et intus hifpelluttuder.Decaetero amerinuarridia-
tes;afirinates:arnates;ajfinates;camertesjcafuetini:carfulani:doiatescognominefaletinufulginates:foro<’
flaminiefes : foroiulienfes cognomine concubienfes;forobremitiani:forofempronienfes inginfnijinteran
nates cognomine nartesjmeuanates: meuanionenfes:mattilicates:narniefes;quod oppidu uequinu antea
uocitatu eftmucerini cognomine fauonienfes;& camellani:otritulani:oftrani:pirulani cognomine pifuer/
ces:& alii:mergentini:peftini:fetinates:farfinates:fpoientini:fuareani:feflinates:fuillates:fadinates:trebia'
tes:tufficani:tibernates:cognornine tyburini:& alii timetaurenfesmefionicatesmrbinates cognomine me
raurenfes:& alii hortenfes:uettionenfes:uindinates:uiuentani*In hocfitu fteriere feliginates:& qui dufio
Ium tenuere:fupra interrannani:& faranates cum oppidis acerristquae uafriae cognominabantur.T uroce
Io quod uertiolum.ltem follinates:furiates:fallienates. Appiennates interiere:& arienates cum crinouolo:
6C ufcidicani:& plangenfes:pifiates:caelafhni: Ameriamifuprafcriptam Cato ante perfei bellum conditam
annis*d*cccdxini*prodidit*

COiftaua regio. CA* XV*

fgvu=rv«tCtaua regio determinatur ariminotpadorappennino.In ora fluuius cruftumfum: ariminu co/
Ionia cum amnibus arimino& aprufa*Fluuias hinc rubico quondam finis italiae* Abeo fapis:
3C uitis:Si anemo* Rauenna fabinorum oppidum cum amne befede abancone.cii.M.pafilbus.
nec procul a mari umbrorurmbutrium.lnrus coloniam bononiatfelfina uocitatajcum priceps
hetruriae efler.Brixillum:mutina:Parma:Placentia.OppidaCefena:darerna: forundodiitliuii * Pompilii
truentino^:Cornelii.Licinii:fauentini:fidentini:otefinijpandinates:regienres a Lepido:folonates:faItufq>
qui gallianicognominantur aquinatesttanitanitueliates cognomine uereti:regiates:urbinates.In hoc tra/
&u:interiunt boiiiquorum tribus.cxii.fuifle audior efl: Cato.Jtem fenones qui coeperant Romam.

CTDepado flumine* CA* XVI*

Adus e gremio uefuli montis celfiffimum in cacumen elati finibus ligurum gabiennorum u v
i fendo fonte profluens condenfq* fefeainiculoj&in forouibienfium agro iterum exoriens jnul/

liamnium claritate inferiona graecis didtus eridanusjac poena Phaetontis illuflratus. Auget ad
V canis ortus liquatis niuibus:agris q nauigiis torrentionnil tamen ex rapto fibi uendicans. Atq*
ubi liquit agrosjubertate largior.ccc.M.paffibus afonte addens meatu duodenonaginta.Nec amnes tam
tum appenninosjalpinofij! nauigabiles capienstfed lacus quoqs immenfos in eum fefe exonerantes: omni
r\umero»xxx.fluminain mareaariaticum defemCcleberrima ex iis apennini latere iadlum:tanarum:tre/
biam:placetinum:rarum:niciam gabellum:fculternam.rhenum.Alpium uero fturarmmorgum : durias
duas:feffiten:ricinum:lambrum:abduam:ollium:mintium.Nec alius amnium tarn breui fpatio maioris
incrementi eft.Vrgetur quippe aquarum mole:5i in profundum agitur.Grauis terrae qq deducius in flu/
mina:& fofl*as inter Rauennam altinum<j pafluum.cxx*IVI*tamen quia largius uomit fepte maria diclus
facere*Angufla folia Rauennam trahitunubi padufa uocatur:quodam mefianicius appellatus. Proximu
inde hoflium magnitudinem portus habetjqui uatreni dicitur.Quo Clau. Oefar e britannia triumphas
praegrandi illa domo uerius q naue intrauit hadriam.Hoc ante endanum hoflium di&um efl:ab aliis fpi '
neticum ab urbe fpinajquae fuit iuxta:praeualens 8C delphicis creditum efl thefauris condita a Diomede.
Auget ibi padum uatrenus amnis ex forocornelienfi agro.Proximum inde hoflium caprafiae; dein fagis:
deinuolane:quodanteoIaneuocabatur.Omniaeafoflas:flumina<5 primiafagifecere tufci egeflo amnis
impetu per rranfuerfum in hatrianorum paludes:quae feptem maria appellantur mobili portu oppidi
tufeorum hatriaeaquo hatriaticum mare ante appellatum : quod nunc hadriaticum .Inde oflia plena
carbonaria : ac foftiones philiflinae : quod alii tartarum uocant • Omnia efl philiflinae foliae abundatione
nafcentia:accedentibus athefi ex tndentmus alpibus;& uigifono ex patauinorum agris .Pars eorum
& proximum portum facit brundulum ♦ ficut edronem Medoaci cluo: ac fofia clodia * His fe pa-
dus mifcet : ac per haec effunditur plerunque : ut in egypto nilus quod uocant delta : triquetram /
que figuram in alpes i atque oram maris facere prodirur fiad*ii*M.drcuitu* Pudet a graetis italiae

UBER.

rationem mutuarnMetrodorus Tamen Septius dicit* Quoniam circa fontem arbor multa fit picea quae
pades gallice uocerur padum hoc nomen accepifle»Lingurum quidem lingua amnem ipfum bodincu uo
carijquod fignificet fundo carenrem«Cuiargumentoadefl oppidum iuxtainduftria uetufto nomine bo/
dicomagum ubi praecipua altitudo incipit»

C De italia trafpadana regio nona* CA* XVI*

Jana appellaturab eo regio nona tota in mediterraneojcui maria cunila fludluofo alueo
!important*Oppidauibiforum:fegufio*Coloniseabalpium radicibus augufla taurinorum arn
j tiqua ligurum ftirpeiinde nauigabili pado.Dein falaforum augufta praetoria iuxra geminas a l/
pium fauces graias atg? poeninas*His poenostgraiis Hercule T ranfi fle memorant.Oppidu epo/
redia fybillinis libris a po»ro*condiiuflum*Eporedicas enim galli bonos equorum domitores uocaf* Ver
cellae libitiorum ex Salyis ortaemouaria ex uerramacoris uocontiorum jhodiecp pagos» Non (ut Cato exi'
flim at) ligurum ex qbus leui Si marici condidere ticinum non procul a pado* Sicutooii trafalpes profedli
laudem pornpeiam»Infubres MedioIanum»Orobiorum flirpis efieComumtatcp Bergomum: Si licinifo
rum:& aliquos circa populos auclor eil Cato:fed originem getis ignorare fe fateturtqua docet Cornelius
Alexander ortam a graecia irerpretatione etiam nominis uitam in montibus degentibus* In hoc fitu inte/
riit Oppidum orobiorum barra:unde bergomates Cato dixit ortos etiamnum prodcte fe altius cj fortuna
tius fi tos* Interiere 8i Caturiges infubrum exules:& fpina fupradicta. Ire melpu oppulentia praecipuutqd'
ab ifubribus Si boiis 8i fenonibus deletu efl: eo die quo Camillus ueior ccepitiut Nepos Cornelius tradit*

C Veneria decima regio» CA* XVII*

Equitur decima regio italiac adriatico mari appofita: Venetia cuius Fluuius Silis ex montibus
taurifanis.Oppidu altinu;flumen liquetia ex motibus opi terginis :& portus eode nomine : co/
Ionia cocordia:flume Si portus romatinuttiliauetu maius minuf^:anaiTum:quo uaramus de

_ fluit : alfa:natifo cum turro profluente aquileiam colonia*xii»M*pafnbus a mari fi tam* Carno

rum haec regio iuctacp regioni iapidum:amnis timauustcaftellum nobile uino puciniuTergeflinus finus
colonia tergefle*xxiii*M.P*ab aquileiarultra quam fex millia pafluu formio amnis. Ab Rauenna»dxxxix*
paffibustantiquus audlae italia terminus.Nunc uero iflriae quam cognominatam tradunt a flumine iflro
in hadriam effluente e danubio amneteodemcp iflro ex aduerfo padi faucestconrrario eoiji percuflii mari 7
interieclo dulcefcenteiplerig? dixere faIfor& Nepos Cornelius etiam padi accola*Nullus enim ex danubio
amni in mare hadriaticum effunditur.Deceptos credo:quoniam argo*nauis flumine in mare hadriaticu
defcenditmec procul tergefte.Nec iam conflat quo flumine • Humeris traueclam alpes diligentiores tra'
dunt*Subiifle autem iflrordein faojdein paportojcui nome ex ea caufa efl Iter aemonatalpefg? exorieti*

CDeiftria» CA* XVIII*

Stria ut peninfula excurrit.Latitudinem eius*xl*M.pafluum:circuitu uero»cxxii*M*,pdidere qui
dam.Item adherentis liburniae &phanatici finus» Alii liburniae*clxxx.M.Nonnulli in phanaticu
finum iapidiam promouere:a tergo iflri£e»cxxx*M*pafliium*Dein liburniam*cl.M*fecere* Tudi
tanus:qui domuit iflros in flatua fua ibi infcripfitab aquileia ad titium flumen flad*cc»M*Oppi
daiflrise ciuium romanorum aegida; parentiu.Colonia pola: quae nunc iuliapietas quondam a colchis co
dita* Abefla tergefle*c*M*n*p*moxoppidu nefaclium:& nunc finis italiae fluuius arfia* Polam ab ancona
traiedlu s.cxx.M «paffi bus efl*In mediterraneo regionis decimae Colonia Cremona : Brixia cenomanoru
agro.Venetoiji autem atteflae Si oppida acceIum:patauium;opirergiu:bellunium: Vicecia:Matua thufco/
rum trans padum fola reliqua*Venetos troiana flirpe ortos audior eft.Cato Cenomanos iuxta maffiliam
habitafie.ln uolfcis Feltrini: 8i tridetini:& bernenfes.Rhetica oppida rhetoru euganeorum Veronamriu
lienfes carnorum »Dein quos fcropulofe dicere no attineanalutraelestafleriatesiflamonienfesjuanienfesj&r
alii cognomine culicijforoiulienfes cognomine tranfpadam:forentani:nedinates;quarqueni:taurifani;co/
gienfesmaruaniJn hoc fitu interiere per oram iraminae:pelIaon:pafitium:ex Venetis atina:& culina; car/
nos;fegefle:& ocra.Taurifcis noreia’* Et ab aquileia ad duodecimumlapidem deletum oppidum etiam in
uito fenatua.M.Claudio,L*Marcello.L*Pifo audior efl*In hac regione&»xi. lacus inclyti funt; amnefque
eorum partus:autalumni:fi modo acceptos reddunttutabduam lariusjticinum uerbanus:mintium bena
cus ollium febinusdambrum eupilisromnes incolas padi* Alpes in longitudinem*x*M*pafluum patere a
fupero mari ad inferum Caelius tradit*Timagenes*xxii*M*palTuum dedudtis in latitudinem » Cornelius
Nepos»c»M*T*Liuius tria.M.fladiorumjuterq? diuerfis in locis.Nam Si centum millia excedunt aliquan
do ibi germaniam ab italia fubmouent;nec*lxx.M*explent:reIiqua fui parte glacilis ueluti naturas proui/
dentiam«Latitudo italise fubter radices earum a uaro per uada fabacia taurinos:Comum:Brixiarm Vero/
nam;Viceciam;opitergium;aquileiam;tergefle:polam:arfam*d*ccxlii*M«Paf*colligit*

CDealpibus8<: gentibus alpinis* CA. XIX.

»NcoIae alpium multi populnfed illuflres a pola ad tergeflis regione:fecufles: fubocrini:atali me
nocaleniauxtacp camos quondam taurifci appellatimunc morici*His cotermini rheri:& uinde/
|Iifci:omnes in multas duitates diuifi.Rhetos thufcomm prolem arbitrantur a gallis pulfos da

_ ice rheto»Verfo deinde italiam pedloreralpium latini iuris euganeae gentesjquaru oppida»xxxiii*

enumerat Cato.Ex iis triumpilini uenalis cum agris fuis populus.Dein canunitcomplurefqj fimilcs: finiti
mis attributi municipiis.Leopontios 8i falafos taurifcae gentis idein Cato arbitratur « Qeteri fere lepon/
rios relidlos ex comitatu Herculis interpretatione graeci nominisicredunt:praeuflis intra finus alpium ni/
ue membris eiufdem di graios fuifle politos in trafitu*,Graiarum alpium incolas praeftantefgj genere eu/

/

TERTIVS

XVII

ganeos inde tra&o nomirie*Caput eorum fteonos:rhetorum uennones‘farunetef<|! ortus rheni amnis ac/
colunt*Lepontiorum:qui uiberi uocantunfonrem rhodani eodem alpium tradlu.Sunt praeterea latio do
nati incolaeiut octodurefes:& finitimi ceutrones:cottianae ciuitates*Oituriges & Caturigibus ortiuageni:
Iigures;& qui nontani uocantur*CapiIlatorumqi plura generaad confinium liguftici maris* Noalienum
uidetur hoc loco fubiicere ifcriptionem e trophaeo alpiumrquae talis efUmperatori Cscfari Diui filio Au/
gu*pontifici maximo imper»xiiihtribunitiae poteftaris.Senatus populufij Ro*g> eius ductu aufpiciifque
gentes alpinae omnes:quae a mari fupero ad inferum pertinebat:fub imperium Po*Ro*funt redactae* Ge
tes alpinae deui<ftae:triumpilini;canumi:uennotos:uenonetes:hifarci:breuni;naunes:focunates: uindelico
rum gentes quattuor ; confuanetes:uirucinates:Iicates:cattenates:abifontes:rugufci:fuanetes: collocanes:
brixentes:lepotii:uiberi: nautuares:feduni:uaragri:falaffi;acirauones:medulIi:ucenni:caturiges:brigiani:
fontiontii:ebroduntii:nenialoni:epemnates;efubiani:ueamini:gallicae:triulatti:ech'ni:uerguni:eugituri:
nemeturnoratelli:uerufi:uelauni:fuetri*Non funt adiedtae cotianae ciuitates*xii,quae non fuerat holtilles:
fed item attributa municipiis lege pompeia* Haec eft Italia diis facra:hae gentes eius:haec oppida populo/
rum*Super haec Italia quae»L* Aemilio Paulo»C*Statilio Regulo confT*nunciato gallico tumultu fola fine
externis ullis auxiliistatq? etiam tunc fine trafpadanis equitum.Ixxx*M»peditum*d*cc.Miarmauit*Metal/
lorum omnium fertilitate nullis cedit terris*Sed interdidtu id uetere cofultu patru italiae parci iubetium*

<D Illyricum* CA» XX*

Rfiae gens liburnorum iungitur ufq? ad flumen titium.Pars eius fuere mentores ; hymani : en/
cheleae: dudini:& quos Callimachus peucecia appellatmunc totum uno nomine illy ricum uoca
rur;§enerat*m populorum pauca effatu digna aut foelicia nomina » Conuentum fcardonitanum
ataLS petunt iapides: &C liburnorum ciuitates*xiiii.equibus Iacinienfes:fcultinos;burniftas: albonefesr
nominare nonpigeat*Ius italicum habent eo conuentu alutae:phlanates:a quibus finus nominatur*Lop(I
uarubarinitimmunefip afferiates:& ex infulis fulfinates:curi£tae*Caeteru per oram:oppida anefactioraluo
na:flauona:tarfatica:fenia:iopfica:ortopula:yegium: argiruntum: coriniurmenona ciuitas : paufinus: flu/
men telaunumjquo finitur iapidulnfulaeeius finus cum oppidis praeter fupra fignificata:abfyrtium:arbat
Crexa:giflatportunata;pharosante*Rurfus in continente colonia iadera; quae a pola*cIx»M.p« abeft inde
*xxx*M*colentum infula*xviiuhoftium titii fluminis*

C Liburnia» CA* XXI*

Iburniae finis:& initium dalmatiae fcardona in amne ea*Ixii*M*pafluum a mari * Dein tariotaru
antiqua regio:& caffellum tariona»Promontorium Diomedismel ut alii peninfula* Hillis circui
tu*c*M*pafluum tragurium ciuium romanorum:marmore notum ficum»In quem locum Di/
uus Claudius ueteranos mifit*Salona colonia ab iadera*ccxxxix*M*paffu*Petunt in ea iura iuri/
bus defcriptis in decurias»ccclxii*dalmatae*xxii*decuni*ccxxxix.ditiones*lxix.m3ezaei*lii*fardiates . In hoc
tra«ftu funt burnum:mandetrium:tribulium»Nobilitata praeliis caftella petunt & ex infulis Staei:colenti/
ni:fepari:epetini* Ab his caftella piguntiae: rataneum: narona colonia » Tertii conuentus a falona*lxxii*M»
pafluum appofita cognominis fui fluuio a mari*xx*M.p.M»Varro*lxxxix»ciuitates eo uetitafle auftor e*
Nunc prope foli nofcunf Cerauni decuriis*xxiiii»daurfi»xvii*defitiates>ciii*docleates*xxxiii»deretini.xiiii*
dereuiftae*xxx»diYidari,xxxiiKglmditiones»xliiii»melcomai*xxiiii*narefii.cii«fcirtari*lxxii.ficulotae*xxiiii*
Populatore!^ quondam italiae uardei non amplius quam*xx*decuriis«Praeter hos tenuere tradtum eum
oenei:partheni:hemafi:marfthita: armifthae* A narone amne«c*M*paf*abeft epidaurum colonia » Oppida
ciuiumromanorumrhiziniumjafcriuium;butua;olchinium:quodanteacolchiniu dicftum eft a colchis
conditum:annis:dirilo:fuperqi eum oppidum ciuium romanorum fcodra a mari.xix«M*pafTuum*Praete
rea multorum graeciae oppidorum deficiens memoriarnecnon 8C ciuitatum ualidarum « Eo nanq? tradlu
fuere labeates:enederudini:faffei:grabei:proprie^diffi illyriiiS: taulanthd: pyreuRetinet nomen in ora
nymphaeum proraontorium*Lyftum oppidum duium Ro*ab epidauro*c»M«paffuum»

(CTMacedonia* CA» XXII»

Lyffo macedonia prouinciajgentes parthini:& a tergo eorum diflatetae*Motes candauiae a dyr
rachio»lxxix»M* pafifuum ♦ In ora uero ciuium Ro»epidamnum co!onia*Propter inaufpicatum
nomen a Romanis dyrrachiurn appellata.FIumen aous a quibufdam eas nominatum* Apollo/
nia quondam Corinthiorum colonia*vii.M»paffuum a mari recedens*Cuius in finibus celebre
nympheu accolunt barbari amantes:8i belliones. At in ora oppidum oricum a colchis conditum.Inde ini
tium epiri»Montes acroceraun ii: quibus hunc europae determinauimus finum»Oricum a falentino italiae
promontorio diftat»lxxxv«M*pafUa tergo camorum:& iapidum:qua fe offert magnus ifter*

(CrNorici* CA* XXIII»

Hetis iunguntur norici.Oppida eorum uirunum;celeia:teurnia:aguntum:uiana* Aemoia:dau
dia:flauuium:foIuenfe*Noricis iunguntur lacus peifoideferta boiorumdam tamen colonia Di/
ui Claudii fabaria:& oppida facarbantia iulia*

<C:Pannonia:& dalmatia. CA* XXIIII*

Abitantur inde glandifera pannoniae:qua mitefcentia alpium iuga:per medium Illyricum a fep/
tentrione ad meridiem uerfa molli in dexteratac leua deuexitate cofidunt quae pars ad mare ha/
driaticum fpedtat appellatur dalmatia: 8i lllyricum fupradidtum ♦ Ad feptentrioncs : pannonia
uerginfinitur inde danubio* In ea coloniae emona:fifcia* Amnes clari 6C nauigabiles in danubiu
luunt diauus e noricis uioIentior»Sauus exalpibuscarnicis placidior»cxv*M*p«iteruallo* Drauus per fer/

colloca/
nes uel
calluco/
nes

Veldri/

Io

Veltru

cones

LIBER.

retes:rerapfllos:ia{bs:randri2etes*Sauus per coIapianosrbreucofcp.PopuIorum haec capita. Preterea ariud/
res:a2ali:amantes:belgires:carthan:cornacates:eruifci:hercuniates:latouifci:oreriates:uarciani:mdfcIaud!
us:cuius in fronte fcordifcitin tergo taurifculnfula in fauo metubarris amnica^ maxima» Praeterea arm
nes meraorandhcalapis in fauum influens mxta fifciam gemino alueo infulam ibi efficienstquae fegefhca
appellatur.Alter amnis bacuntius infauum firmio oppido influitjubiciuitas firmienfium& amatinoru
Jnde,xlv’*M»pafluu taurunuiubi danubio mifcef:fauus*Supra lfiuiit ualdaus ; urpaus:& lpi no ignobiles*

CMefia* CA. XXV*

Annoniae iungif prouinda quae mefia appellatur ad pontum ufqjcum danubio decurrens* Inci
pitaconfluenrefupradido»lneadardani:celegeri:tribali:trimachimoefi:thraces:pontoq3; conter
mini fcythae.Flumina clara dardaus:margis;pigius:timachus:ex rhodope:oefcus ex hemo; utus:
efcamus:ieterus:ilIyricilatitudoquamaximaelt*cccxxv*M*p»colligit* Logitudo a flumine arfia
ad flumen drinium»d*ccc*lV]*a drino ad promontoriu acrocerauniu.clxxii*fvJ» Agrippa prodidit uniuer/
fum hunc rinumitaliae:&iIlyriciambitus.xiii*M*in eo duo maria quo diffinximus fine inferum fiue Io/
niu in prima parte: interius hadriaticurmquod fuperu uocantdnfulae in aufonio mari praeter iam dictas
memoratu dignae nullae»Jn Ionio paucaetcalabro littoreante brundufiutquarum obiectu portus efficitur*
Contra apulum littus diomedea confpicua monumento Diomedis.Et altera eodem nomine a quibufda
teurhria appellata*Jllyrici ore mille amplius infulis frequentat natura uadofi maris aeffiarnfcp tenui alueo
intercurfantibus»Clareante holfia timaui cahdoru fontium cum aeftu maris crefcentium mxta iftrorum
agrum.Ciifa pullariae 8C abfyrtides graiis didat a fratre medeae ibi interfecto nunc abfyrtiumuuxtaeas ele
ctridas uocaueretin quibus proueniretfuccinumtquod illi electrum appellant uamtatis graecae certiffimu
documentum. Adeo ut iis quas earum defignentjhaud unquam conUiterit.Contra iader efl lifla.Quaeq?
appellatae contra liburnoa cretea aliquot.Nec pauciores ticanae liburnicae.Celadufie intra furium bubust
& capris laudata BraitianiTaciuium Ro*reliquacum oppido phara. Ab his corcyra melena cognominata
cum gnidiorumoppidodiltat.xxiuM.pafTuum.interquam&illyricum melira* Vnde catulos melitcos
appellari Calimachusaudorelt»xxii.M*p»Ab ea*iii*M*elaphites:in lonio autem mari ab orico*M*M*p*
Salonis piratica ftatione nota*

flTCAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER QVARTVS»

C Sinus Claritatis Litterarum;Et Omnis Fabulofitatis*

ERTIVS EVROPa:
finus acrocerauniis in/
cipit* Montibus : fini£
heilefpoto ; amplecfcif
prater minores finus*
xix.xxinM.pafTuu ♦ In
eo epirus : a carnania
aetholia;phocis;Iocris:
achaiamaeflenia : laco/
nia:argolis:megaris;at
tica ; boetia . Iterum/
que ab alio mari eade
phocist&locristdoris:
phthiotis: theilaha; magnelia rmacedonia thracia*
Omnisgraecia?fabuIofitas:ficut& litteraru claritas
ex hocprimu finuefFulfit.Quapropter in eo paulu/
lum comorabimur.Epiros in umuerfum appellata
acrocerauniis incipit mdtibus.In ea primi chaones:
a qbus chaonia.Dein thefprotitantigonenfes: locus
, aornos:&: peltifera auibusexhalatio.Ceftrinirperhe

rn.m ™onsPindus;cafTopei:driopes:reIlae;helIopes:moloffi:apud quos dodonei louis templu ora/
culo lllul tre.Tomarus mons centum fontibus circa radices Theopompo celebratus*

C Epirus*

Pirus ipfaadmagnefiam macedoniamqt tendes a tergo fuo daffaretas fupradictos liberam g£
tem.mox teram dardanos habet.Dardanis leuo triballipraetendunf latere* Et moeficae gentes
a tronte lunguntunmaeduac denfeletaetquibus thraces ad pontum ufq? pertinentes: ita luccin/
car, oc*qpes.mox&hemiualla£excelfitas*In epiri ora caftellum i acrocerauniis chimera;fub

lg

fons»Oppida maeandna.Ceftria flumen thelprotiae: Thyamis colonia butrotu : maximem
SfninJfw J?J1^racius^nfus/auclbus fpanofum aequor accipiens; Longitudinis.xxxix.M.pafluum : lati/
j o, eu!P ^ . r^a!Tlnif ^beron e lacu thefprotiaetacherufia profluens*xxxvhm*palTuum:in/

a!LC peiUm P°te ma"abll,s 013 fua nyratibus,In finu oppidu ambracia.Moloflbru flumina : aphast
oc aracbthus.Ciuitas anactona*Lacus pandofia; Acarnania cj antea curetis uocabaf*Oppida heracleatechi-

Q.VAR.TVS

XVIII

urbei

nus.Et in ore ipfo colonia Augufti a£Viu cu teplo Apollinis nobili ac duitate libera nicopolitana. Egreflos
finu ambracio in ioniumtexcipit leucadiu littus promontoriu leucatestdein finusrac leucadia ipfa peninfu
la quodam neritis appellata opere accolaru abfdfa a cotineti ac reddita uentoru flatu congerie harenae accu
mulatiurq locus uocaf diorydos ftadioru logitudine triu.Oppidu in ea leucas quoda neritu dictu.Deide y , ,
acarnanu urbes halyrca:aftacus:argos:amphilochicum cognominatum. Amnis achelous e pindo fluens; ... '

atqj acarnaniam aetholia dinmensj& artemitam infulam affiduo terrae inueftu continenti annectens. 51 •

C Aetolia. ^ CA. II, ltratos

Etolo^; populi athamaes:tymphei:ephyrieniefes:perrhebi:doIopes:marages:atraces a quibus
atrax amnis ionio mari infundif. Aetolise oppidu calido eft fepte miliu qngetoru.p>a mari iux/

** ta euenu amne.Dein macynia molychriarcuius a tergo chalcis & mons eft taphiafus » At in ora
prcmotoriu antinutubi hoftiu Corinthiaci finus minius mille pafluu latitudine influetis; xto/
lof$ dirimentis a peloponefo Promontorium quod contra procedit:appellatur rhionjfed in Corinthiaco
finu»Oppida aerolia? naupactum:pylene;8C in mediterraneo pleuromhalycarna. Motes clari in dodone to
marusnn ambracia cranos;in acamania aracynthusan aetoliaacathon:panetolium:medion»

C Locri» CA» III»

Roximi aetolis locritq cognominantur ozo\x fmunes.Oppidu:oeathe»Portus apollinis phaeftii»

Sinus crifaeus Jntus oppida argo:eupaIia:phaeftu:calaifus:Vltracirrhei phocidis capi:oppidu cir
rha:porms chalaeota quo fepte mil.p.introrfus liberu oppidu delphi fub mote pnaforclariffimi
JOH in terris oraculi Apollinis.Fons caftalius. Amnis cephifus pfluensdelphos ; ortus in lilea quoda
.Praeterea oppidu crifa:& cu bulefibus:antycira:naulocu:pyrrha:amphifla imunis:trichoe:tritea am
bryfus drymea regio daulis appellata.Dein in itimo finu angulus boetiae alluif cu oppidis gymnis:thebis
quse corfica: cognominatae funt iuxta helicone.Tertiu ab hoc mari boetiae oppidu page: unde peloponefi
profilitceruix. CPeloponnefus. CA. IIII.

Eloponefus apie ante appellata:& pelafgia pcninfula haud ulli terrae nobilitate poftfereda:inrer
duomaria:£egseu& ioniu piatam folio fimilis pp angulofos receflus:circuitu qngentoa; fexa'
gintariu miliu pafluu colligit autftore Ifidoro»Eadep finus pene tatundeadticit.Anguftiae un/
de ,pcedit:iflhmos appellatur.In eo loco irrupe tia e diuerfo q dicta funt maria a feptetrioe exor
tueiussoem ibi latitudine uorado:donec cotratrio in curfu aequoru tatorn in quinq? miliu pafluu iterual
lo exefis utrincp lateribus angufta ceruice peloponefum cotingat hellas*Corintniacus:hIc illinc faronicus
appellatus finus.Lech^ese hiacechrae illinc anguftiaru terminidogo 8C ancipiti nauiu ambitujquas magni
tudo plauftris trafuehi phibet:Qua ob cam pfodere nauigabili alueo anguflias tetauere Demetrius rex:
di&ator Caefar.Gprinceps.Domitius Nerorifauftomt oium patuit exituacoepto» Medio hoc interuallo;
quod ifthmi appellauimustapplicata colli habitaf colonia corfthusiantea ephyra dich:fexageis ab utrogi
littore ftadiis e fumma fua arce: quae uocatur acrocorinthus*In qua fons pyrene diuerfa duo maria profpc
dtans.lxxxvii.M.pafluuad Corinthiacum finu traieitus eft patras a leucade»Patrae colonia in logiffimo p
montorio peloponnefi condita ex aduerfo aetoliae:& fluminis eueni minus mille pafluum(utdiiftum eft)
interuallchln ipfisfaucibus fimum corinthiacum»lxxxv»M.p,in logitudinem ufcp ad ifthmon tramittut,

C Achaia. ^ CA, V*

Chaiae nome pufciae ab iflhmo fcipitrantea aegialos uocabaf pp urbes f littore per ordine difpo
fitas.Primze ibi;qs diximusdechseae corinthioru portus.Mox oiuros pelleneo^: caftellu ♦ Oppi*1
da helicetbura.ln q refugere hauftis prioribus fytiontffgira aegio erineos:Intusdeone;hyfie:pa
nor mus:portus»Dem6ftratu<j ia rhiurmaquo pmotorio quinq* miliu pafluu abfunt patr^tqs
fupi a memorauimus.Locus pherae in achaia noue motiu fcio efl*a:Notiffimus fons cymothoe. Vitra pa/

lonates.Inde cyllenen duoijc miliu pafluutcaftelld phliu.Quse regio ab Homero arsthyrea didta : poflea
afoph is: ide elio^ agenq antea epee uocabaf. Ipfa elis l mediterraneo:& a pylo*xii.mil ibus paflibus : Intus
delubru olympii louis ludoa; claritate faftus graeci^ coplexu.Pifa eoru quoda oppidu pfluete^alpheoam
ne. At in ora pmotoriu ichthis. Amnis alpheus nauigabilis ppe fex oppida. Aulodepriu pmotoriu piata
niftus.Ofa haec ad occafu uerfa* Ad meridie It cypariffius finus cu urbe cyparifla.lxxii.miliu pafluu cir cui
tu.Oppida pyIos;methoe:locus helos: pmotoriu acritas finus afineus ab oppido afinae:coroeus a coroauFi
niuf taenaro ^motorio.Ibi regio meflenia duodeuigfti motiu.amnis pamifus.Intus at ipa meflene: itho/
me:acchalia:arenae:pteleo;thryo:dorion:2acle;uariis tpibus clara.Huius finus circuitus.Ixxx.m.p* Traie
ftus uero.xxx.m.Dehfca taenaro ager lacoicus liberx getis, Et finus circuitu ducetafex millia:traieftu tri
ginta noue millia.Oppida taena^«::amyclafphare:leudtra:8C intus fparta:therane:at® ubi fuere: Cardamil
le pitae:anthae:locus thyre:gerenia»Mos taygetusramnis eurotas:finus ae|ilodes • Oppidu pfammathus.
Sinus gyteates ab oppido. Ex quo ad creta infula certiflimus curfus.Oia aut maleo ^pmontorio fcludunf.
Quifeqf finus ad fcylleu argolicus appellaf:traiectu qnquaginta millia pafluu. Ide ambitu centufeptua'
gftaduo millia.Oppida boea:epidauruslimera cognomfe»Zarax:cyphaia:portus. Amnes iachus:erafinus;
inter quos argos hippiu cognominatu. Supra lacu lerne a mari quadringetis millibus noueq? additis mil
libus micenae:&! ubi fuifle tyrintha traduriSd locus matinea:motes atthemius: Apefas:antheus alteriorpar
parus:alii<^ undecf numero*Fotesniobe:amymoe:pfammate, Afcylleoad ifthmu*clxxvii.mil«paffibus:
oppida hermioeitroezene coriphafiuappellatu:q alias iachiu:alias dipfiuargosjPortus caenites:finus faro/
nicustolim qrno nemore redimitus;unde ei nomeiita graecia antiq appellate qrcuJn eo epidaupt oppidu

Vel ba/
Ilum

LIBER.

Aefculapii delubro eefebre.Pireu pmotoriu:porrus anthedon: & bucephaton : 6C quas fupra dixeramus
cenchrese.lfthmi pars altera cu delubro Neptuni qnquenalibus fclyto ludis* Tot finus peloponefem ora
lacinariror maria allatrat. Siqdc a feptetrioe loniu lrrupinab occidere ficulo pulfafja meridie crerito urgefs
ab oriete brumali aegaeoiab oriere foUlitiali myrtoojquod a megarico incipies finuitora atticam alluit.

CDe Arcadia* CA* VI*

Edirerraneaeius archadia maxie tenet undity a mari remotaiinitio drymodis: mox pelafgis ap/
pellata*Oppidaeiuspfophismatinea:(lymphalu:tegea:antigonea:orchomenu:pheneu:pallatia
undepalariuromse.Megalepolisicatinaibocaliujcranorprhafiaeithelphuflaimeleneaiheraeaipy/

_ le:pellanatagrae:epiu:cynethae:lepon:archadiae:ptheiu:alea:methydriu:emTphe:macin:u:lapea:

clitoriuideoe iter qduooppida regio nemea e hebinadia uocitata. Motes i arcadia pholoe cu oppido* Ite
cyllene:lyceus:I quo lycei Iouis delubru.Mealus artheifius;pthenius:lapeus:nonacris*Praeterq! ignobiles
odio. Amnes lado e paludibus:pheneus 8C erimathus e mote eiufde nois f alpheu deflues.Reliq duitates i
achaia dicedae:aliphirari abeatajjpyrgefes : pethes:pagenire:tortuni;tiania*Thriafii:attricenfes* Vniuerfe
achaise libertate Domitius Nero dedit.Peloponefus in latitudine a pmotoriomalese adoppidu Lechaeu
Corinthiaci finus*dx«millibus paflibus patet*Et in trafuerfum ab elide epidauru*cxxvr*millibus. Ab olym/
pia argos per arcadia.lxxiii.millibus* Ab eode loco ad phliunta dicfta mefura efhchmilliu pafTuu.Vniuerfa
aut uelut pefate jequoijncurfus natura f motes fex atey feptuagltaattoli£*i cGrsecia&attica» CA* VII*
■ B llthmi anguftiis hellas Icipitia nris graecia appellatadn ea pria atticaiantiqtus a<5te uocata* At/

tingit ifthmu pte fuiqappellaf megaris a colonia megara e regioe paga^.Duo haec oppida ex/
currete peloponefo fita funt utraq? ex pte uelut I humeris helladis pagei.dii»M.p*& aplius ego/

_ W fl henefes cotnbu ti m egarcfi bus . 1 n ora at hac portus fchoen^Oppida duo erem io: a fyroia faxa

fepte miI.Iogicudine:geranea:megara:deufin.Fuere& oenoa:& .pbalinthosiq nuc no funt*Abifthmo qn
quagltaduo^e miliu paifuu pyreus 8i phalera portusduogd miliu palfuu muro recedetibus athenis iundh*
Libera haec ciuitasjnec idiga ullius pconii ampliusitata claritas fiipfluir»In attica fontes cephifia;larine: cal
liroe:enneacrunos MoresiDrileflus:aegialus:icarius:hymetus:lycabettus: lacus felinos *‘A pireo»xlii*M»p*
funiu dorifeu ,pmororiu.Potamos:fterea:brauron:ion quoda oppida»Rhanos pagus* Marathon campus*
Thriafius oppidu:melita:& oropus I cofinio boetiar.Cuius anthedon:onchefthos:thefpiae libere oppidu;
lebadia.Nec cederes atheis clari tateiq cognominat boetis thebse duo^e numinu* Liberi atg ) Herculis (ut
uolut)patria»Et mufis natale in nemore helicoe affignat*Da£ & his thebis faltus citheroiamnis ifmenius*
Prsterea fontes in boetia oedipodia:pfammateidirceiepigranea:aretufa:hippocreneaganippe:gargaphie*
Motes extra pdidlos micalefusjadilifiustacotius.Reliq oppida Iter megara 6C thebasleuctra:hiliartus:pla/
tes:phers:afpledo;hyls:tifbe:erythreglifl~as:cope*Iuxtacephifu amnelamie & anichie:medeon: phligo
ne:grephis:coronea:chaeroia*In ora aut infra thebas ocale:eleonriolcos;fcheos:peteo hyrie:mycaleiTus:hy
refeon:ptelcomoIyros*Tanagraliber populus.Et \ ipfis faucibus euripi que facit obieau lfuls euboaeau/
lis capaci nobilis portu:boetos:hyantas antfqtus dixere locri deide epienemidii cognominaf-.olim leleges
appellati.-p quos amnis cephifus defert in mare.Qppida opus:unde oporinus finus phocidis: I littore unu
daphnus.Introrfus at lariiTeielatea:& i ripacephifi(ut dixius)lilea:deIphofq?:uerfenenis:& hyapolis*Rur
fus 1 locroi^ orau q Iarymna:throiu:iuxta qcf boagrius amnis defert I mare»Oppida narycioralope : fcar/
phia.Poftea maliacus finus ab Icolis didusri quo oppida halcyoe:ec6ia:phalara*Doris deide i q fperchios
erineo;boio:pidus:cythinu*Doris a tergo m5s e cetha.Seqt mutatis Eepe noibus hemonia* Eade pelafgi/
cu argos. Hellas eade theITaIia:&: driopis femp a regibus cognominatadbi genitus rex noie grateus a quo
grscia.Jbi Hellena quo hellenisihos eofdem Homerus tribus nominibus appellauit;myrmidonas:& hei
lenas & acheos*Ex iis phthiotae nominantur doricaaccolentes.Eorum oppida echinus i faucibus fperchii
fluminis* Thermopilarum angufliae: quo argumento*iiii.m lilia paunde heradea trachin dida eft mons
ibi calidromus.Oppida celebria hellas:halostlamia:phthia:arne* _ CThelTalia. CA* VIII*

JaICiailN f^efiaJi3autem amnisorcomenusminylusanteadidus.Etoppidum alimon abaliisalmon
iO ojjatrax palam na fons hyperia*Oppida pheraerqua^ a tergo pierusjad macedonia (ptenditur:larif/
|v* a:gqphi:theb^:theITalise:nemus pteleonjfinus pagaficus.Oppidu pagafaddc poflea demetrias
.^^^€?didu tricea.Pharfalicicapi cu ciuitate libera cranouletia.Motes phthiotidis: nympheus quoda
topiario naturae ope fped:abilis*Buzigeus:donacefa:bermius:daphufra:chimerion:athamas:ftephane » In
theffalia funt qttuoratqi triginta motestquoru nobiliffimi cerceri:olympus:pieris ofTa: cuius ex aduerfo
pindus:& othrisdaphyta^: fedes ad occafum uergetes*Ad ortus peliostoes theatrali rao iflexi caueatis an/
te eos.lxxv.urbibus.Flumina theflaliaeapidausiphoenixrenipheus:onochous:laminiflus.Fos mefTeis*La/
cus bebeis : & ante cunctos claritate peneusiortus iuxta gomphosnnterq^ offam & olympum nemorofa
conualle defluens quingentis fladiis dimidio eius fpacio nauigabilis.fn eo curfu tempe uocatur*v*mjlliui
pailuum longitudinei&ferme fex latitudine ultra uifum hominisattollentibusfe dextera leuaq? leniter
conuexis iugis.Intus fua luce uiridanteallabitur peneus uiridis calculoiamoenus circa ripas graminejcano
rus auium concentu* Accipit amnem nec recipirifed olei modo fupernatatem (ut didtum efl ab Homero)
breui fpatio portatum abdicat.Phoenales aquas dirifq; genitas argenteis fuis mifceri recufat*

- CMagnefia* CA. lX.

Heiialix annexa magnefia efl:cuius fons libetra.Oppidaeuroton hormenium: pyrrha : metho/
nerolizon.Promontorium fepias*Oppida caRanaifpalathra.Promontorium seantium* Oppida
melibceairhizusjerymneiolcusofiiumpenei oppidum omoliu:orthe;rhefiae pelinna thauma/

QVARTVS

XIX

ndcyrro:crano:acarne:dorio:mefite:philace:ponit*Epiri achafejtheflal ist in porredu logitudo qdringe'
tord octoginta miliu pafTuu tradiuLatitudo«cdxxxvii*milium*

CMacedonia» CA* X,

Acedonia poflea*cI*populo^ duobus ldyta regibus quodaq? terra^t fperfotemathia antea dida*
Haec ad epiroticas getes in folis occafu recedes pofl terga magnefi^ejatg* theflaliae Ifeftaf a darda
nisjparte eius feptetrionalc paeonia ac pelagoia ,pteguta triballis*Oppida aegeiin quo mos fepe/
lite reges*Beroea & \ regioe q pieriaappellaf a nemor egidiuJn ora heracleatflumeapilas: oppi
da phinatoloros* Amnis haliacmondntus haloritaeruallei; philacei: cyrrei tyriflaei.Pella colonia ♦ Oppidu
ftobi ciuiu ro.Mox antigoe europus ad axiu amneteodeq? noie amnis p qcf rhedias fluinfcydra: phorbea;
emiexagordde.Mox i ora ichnetfJuuius axius* Ad huc finedardai:treres:pieresimacedoiaaccolut«Ab hoc
amne peoniae gctes:parocei;heordefes:almopii:pelagones:mygdones*M6tes rhodope ; fcopius orbellus*
Dein piacete graemio terra^e arethufii:anriochefes:idomenefes;doberenfes:triefes:fallatenfes:adariftefes:
monlli:gareci:lyncefle:othryonei:&: amatini liberhatcp oreftae coloniatbullidefestdiefesrxylopolytae: fco
tuflaei liberi:heradea;fintica:thirnphei:coronehIn ora finus macedonici oppidu calaftia:&: itus phileros:
Iete*Medioq? flexu littoris theffaloicadiberae coditiois.Ad haca dyrrachia*cxiiii.milliu pafTuu thermae*
In thermaico finu oppida dicsea:pydna;derra:fci6e*Promontoriu chanaftreum* Oppida palene: phlcgra*
Qua in regioe motes hypfizorus:epitus:alchione:leuomne*Oppida niffos:phryx;eleon;meade:& hippa/
lefisriflhmo quoda potideamuccaffandria coloiajanthemustholophyxos finus:mecyberna.Oppida phy/
fella;ampelos:torone:foggoftedes:fretuqs mos athomque Xerfes rexpfa^ cotineti abfeidit: in logitudine
pafTuu mille qngentoru.Mons ipfe a planicie excurrit in mare»lxxv*millia pafTuu* Ambitus radicis*d*M*
colligic*Oppidu in cacumine fuit acrothoruNuc funt uranopolis:paleotru:thyfTus deoneiapolloniatcuius
incola: macrobii cognominanf^Oppidu cafTera faucefq* altera: ifthmi* Acatus:iflria!grafloia:heradea*Re
gio mygdoniae fubiacensJn qua recedetes a mariapoIloiaiarethufaJn ora rurfus pofidiu:& finus cu oppi
do cermoro;amphipolis.Libera:gens byfalthe*Dein macedoniae terminus* Amnis flrimon ortus i emo,
Memoradu \ fepte lacus eu fundi priufq dirigat curfum*Haeceft macedonia terraru iperio potita quoda:
Hxcafia5armeniam:iberiam:albaniam;cappadociam:fyriam:sgyptum:tauru:caucarum tragreffu Haec
in badris:medis:perfis dominata toto oriente pofTefTo*Haec etiam india: uidrix per uefiigia liberi patris;
atep Herculis uagata*Haec eadem efl macedomatcuius uno die Paulus Aemilis imperator nofter*lxxii«ur
bes direptas uendiditttantam differentiam fortis praeftitere duo homines*

CThracia* CA* XJ,

Hracia feqtur interualidiffimas europse gentes in ftrategeas qnquaginta diuifa « Populose eius
quos nominare no pigeat* Amne flrimone accolut dextero latere dethe letae: & medi byfalthas
ufij fupradidos.Leuo digeri, Befforucp multa noia ad neftu amne p? gei moris ima ambientem
inter heletos;diobefos:carbilefos:inde bryfas:fapacos.Odomantcs:cdryfaru gens lfundit hebru
accoletibusicarbiletisipyrogerisidrugeisicdenicisihypfaltisibenisicorpillis.borieis edonis*Eode funt i tra/
du fyaletae:briatse:dolangse:thynica£iIalerae maiores:emo:minores rhodope fubdiri. Inter quos hebrus
amnis*Oppidu fub rhodope peneropolis antearmoxa coditore philippopolisinuca fitu termontiu dida*
Emi excelfitas fex.M«p*fubif*Auerfa eius 8C 1 iflrn deuexatmefigetsetaoti.-gaugdse clariseqt* Sub iis carrei
farmataetquos areates uocat*Scytat($ & circa poti littora morifena^fithoniicy Orpheiiuatis geitores opti/
netJta finit ifler a fepterrioe* Ab ortu potus ac appotis* A meridie segeu mareteuius in oraaftrymoetapol/
loia:oefyma:neapolis:paftos*Intus Philippi coloia. Abfunt a dyrrachio*cccxxv»fcotufa:topiris ciuitas*Ne/
fti amnis hoflium* Mons pangeus:heracIea:olynthos* Abdera libera ciuitas.Stagnu biflonu & gens*Op/
pidum fuit tinda Diomedis equoru ftabulis dirum:Nunc funtdiceae:ifmaron:Iocus partheniomphalefi/
natmaronea prius ortagurea dida*Mons Terriu:&! zonettu locus dorifeus centu uiginti millia hominu ca/
pax.Ita Xerfes ibi dinumerauit exercitu*Os hebri*Portus ftetoris.Oppidu a?nos libera cu Polydori tumu
lo*Ciconu quoda regio* A dorifeo icuruaf ora ad macruricos centu uigintiduo^ millia pafTuu . Circa que
locufluuius melasta quo finus appellaf*Oppida cypfella bifanthemacronticos didu:gaa ^pontidead me
Ieamfinum iter duo maria porredis muris procur rete excludit cheronefuminaq? thraciae altero latere a
poticolittoreincipienstubi ifler amnis lmergit :uel pulcherrimas in ea parte urbes habettiftropolin mile^
fio^:tomos:calatinqi:quae antea aceruetis uocabadheraclea habuit & bizone terrae hiatu raptam.Nuc ha
bet diony fiopolintcrunos antea dida* Allui tziras amnis*Toru eu tradu fcytha: arote res didi tenuere*Eo
ru oppida aphrodifias:libiflosizigere:brocobeieumeneda:parteopolisigerania*Vbi pygmeo^ gens fuifie
proaif.quos gatizos barbari uocaticredutq? a gruibus fugatos*In ora a diony fi opolieflodeffus milefio
ru*FIumen pamifus*Oppidu terra naulochus*Mos emus uaflo iugo peubens in ponrn ♦ Oppidu habuit i
uerticearifleu*Nucin ora mefembriaanchilau ubi mefembriafuerauAflicse regio habuit oppidu anthi *
um:nuceftapollonia*Flumina panifla:rira:flearus:orofines:Oppfdathynnias:haImydeffos;aeueltoncu
ftagno qff nuc deultu uocant*Veteranoru phthnopolis iuxta qua hofphorus* Ab iflri oflio ad os poti paf/
fuu qngento^*le*M*aIii*fecere* Agrippa adiecit qdraginta*Inde ad mu^ fupradidu*cl*ab eo cheronnefus
*cxxvi*M*Sed a bofphoro finus caflhenes*Portus fenu;& alter qui mulieri cognominaCPromontonum
chryfocera.In quo oppidu bizatiu liberae coditioistantea lygos didu* Abefl a dyrrachio«d*ccxi*M*pafTuu
Tantu paret longitudo terraru inter hadriaticu mare 8^ rppontide« Amnes bathynias: pidaras fiue atyras*
Oppida felymbria pinthus latirudine duceto^i pedu cotinenti annexa* Intus biyza ars regu thraciae a Te/
reinefaflo crimine iuifahirundinibus;regio;celica;colonia flauiopolisjubiantea zela oppidu uocabatur*

c iii

Cyrrei
uelcyne
flaeam/
nis uel
alius

Melea
uel me/
lana

LIBER.

Eta bizie quinquaginta *M*pafluu apros coloniajquae a Philippis abe(LcIxxxviii*M*pa* Ad in ora amni?
erginus.pppidum ganos fuifle fert 8C Iyfimachia*Ia in cheronnefo:alius naq; ibi ifthmos anguftia fi mill
eode noie 8i pari Iatifudinerilluftrat duae urbes utrincp littoratqus haud diffi mili modo tenuere*Padtyae
a propontide:cardia a melane finujhaec ex facie loci nomine accepto utrae q? copra?hcfs*Poftea Iyfimachia
quincp»IVI»pairuu a longis muris»Cheronnefosa ppontidehabuictyriftafintcrithonemifciiTam: flumini
ego appofi ta»Nuc het a colonia apro«xxii»M»fefk)n:ex aduerfo coloniae parianae*Et hellefpontus fepte ut
diximus ftadiis europam abafia diuidcsnllic inter fe cotrarias urbes hettin europa callipolin dC fefton* I»
afia lampfacu 8C abidon*Dein fpmontoriu cheronefi maftufia aduerfum figaeo:cuius in fronte obliquate/
nofiema:itaappelIaf Hecubae tumuIus:ftatio achseo^«Turris QC delubru Proteli lai. Et in extrema cheroir
nefi froterquae uocad aeoliumtoppidu eleus»Dein petenti melane finu portus codosi&: panormus 8t fu/
pradidIacardia»Tcrtius europae finus ad huc modu dauditur.Montes extra pdictos thraciae edonus : gy/
gemorostmeritustmelphyllas Flumina i hebrum cadetia:bargusjfuemus»Macedoniae:thracis:beIlefpo/
ti longitudo fupradidta.Quida,d»ccxx*M»faciur:Latitudo>cccxxxiiii»M»eft»Aegeo mari nome dedit fco/
pulus inter rcnu:& chiu uerius q ifula ex noie a fpecie caprae: qus ita a graecis appellat: repete in medio ma
ri exilies.Cernut eu a dextera parte andru nauigantes ab achaiatdiru ac peftiferu* Aegei pars myrtoo : daf;
appellatur ab infula parua:quaecerni£ macedoniaagereftopetentibus haud procul euboese caryfto*Ro/
mani omnia hsc maria duobus nominibus appellant.Macedonicum quodeu^ macedoniamtaut thracia
attingit.Graecienfe: qua grsciam alluit.Nam graeci 8C Ionium diuidunt in ficulurmac creticum ab infu/
lis» Item icarium:quodeftinter farnum 8C myconem.Cstera nomina finus dedere quos diximus* Et ma
ria quidem gentefep in tertio europae finu ad hunc modum fe habent*

Clnfulae inter eas terras inter quas creta:euboia;cydades:fporades:msotis:hellefpotus:ponti:m3eotidis:
dacigrfil macise.-fcy thiae. _ ^ CA* XII*

Nfulae at ex aduerfo thefprotiar a butroro»xii.m»p»Eade ab acrocerauniis«l»M»cu urbe eiufdem
EO Cga noinis corcyra libere ciuiratis:&: oppido caffiope:teploc£ caffii Iouis»pa*lxxxxmi»M»in Iogitudfe
01 iy pates»Ho»dida fcheria &phaeacia:Callimacho et drepae.Circa ea aliquot.Sed ad italia uerges tho
Yr~ ronostad Ieucadia paxoeduae qng?»M»difcretae a corcyra nec,pcul ab iis* Ante corcyra ericufatma

rarhe:eiaphufa:malthace:trachiae:pytionia : ptichia:taraciae:Eta phalacrio corcyra: pmotorio fcopulus i
que mutata Vlyxis naue a fimili fpecie fabula eft*Ante Ieucadia fibotadnter Ieucadia at & achaia pmultae;
qua^teleboides eaedem q rhaphiae abincolis ante Ieucadia appellatur:thaphias:arnoxia;primefla> Et ante
3etoliaechinades:segialia:cotonis:thyatira:geoaris:diony(ia:cirnus:chalcis:pinara:myftus. Anteeas i alto
cephaleia:zacynthus:utra<5 liberae*Ithaca:duIichiu:famos:crocilea:paxos»Cephalenia quoda melena di/
dh*xi» M*paftuu abelhcircuitu patet*xliiii*M*Same diruta a Romanistadhuc tamen oppida tria hetJnter
hac 8C achaia cu oppido magnifica:& fertilitate peipua zacynthus aliquado appellata hyria: cephaleis a me
ridiana parte*xxii*(V1»abeft:mons elatus ibi nobilisdpa circuitu colligif»xxxvi.m« Ab ea ithaca*xii.mil*dj/
flat:in q mos nerirus:Tota uero circuitu patet»xxv.mil«paiTuu» Ab eo araxu peloponefi ,pmotoriu»xii»m.
pafiAntehacfn alto afteris.Prothe ante zacynrhu»xxxv«m»paITuu»Ineu^uetum ftrcphadesdustab aliis
plotae didbr.Ante cephalenia Ietoia» Ante piltu.iii.fphagia:& totide ate melTeneoenuITa^In finu afineo tres
thyrides in laconico theganufa:cothon:Cythera cu oppido area porphyris appellata*Hsc fira eft a maleae
promontorio»v.mil*panuuancipitippanguftias ibi nauiu ambitudn argolicapytiufadrine :ephirec5tra
hermonfu agru tiparenus epiropia colonis:arifteracotra traezeniu calauna qnquaginta*m»paf»diftas a pia
te]s:belbina:lafia:baucidias.C6traepidau^cecriphalos:fytionnefos»vi»m»pairuuabeftacotinente:abhac
egina libera: coditionis»xvii,m»pafluu:cuius.xx*m*pairuu nauigatio eft.Eade aut a pireo arheniefiu portu
•xii.m.pafiuu abeft ante oenone uocitata»Spiraeo ^motorio obiacent eleufa:dendros:graugiie duae:cetiae
duaetfe lachufa;dacenchris:hafpis:fepte»Et in megario finu ethrurides qttuor» Aegylaaut»xvkpafiuu a cy/
thera«Eadecp a crete phlafarna oppido, xxv*m«pafluu»Ipfa creta latere ad auftrutaltero ad feptetrione iter
ortu & occafum :q porrigif: cetu urbiu clara fama»Dofiades ea acreta nimpha hefperidis filia*Anaximan/
der a rege curetu.Philifiides:Malores:Crates:primu aeria didla:delde pofleri curetim appellauere»Et ma/
caron nonulli a teperie coeli appellata exiflimauere.Latitudine nufq.l.m»pafluu excedes:& circa media fui
parte maxie pares,Logitudine impler»cclxx*m»paffuu»Circuitu»d*lxxxmfled!enfq3 fe in creticu pelagus ab
eadicturq logiffimaefiadorietefamoniupmotoriuaduerfum rhodo»Ad occide te criu metopo cyrenas
uerfus expellit*Oppida eius ifignia phalafarne:elea:cifamu:pgamu:cydon:minoum:apteron:patomatriu:
amphimala:Rhithymna:parnomiu:cyteu:apollonia:matiu:heraclia:miletos:ampela:hierapytna:lebanai
hierapqlis»Etin mediterraneo cortina:pha:Ru:gnoirum:polyrheniu:myrina;lycaftus:rhamnus : lydlus;
dm:afiu:phiIeros rhytio:clatos:phar^:holopyxos:lafpha:eleuterne:therapne:marathufa:githifos:&:alio
ru circiter»lx*oppidoru memoria extat*Motes cadifchus:id$us:didlyneus:crocus»Ipa abeft rpmotoriofuo
qcf^iocat criu metoponjut pdit Agrippa cyrena^ pmotoriophycute.cxxvim+p.Ite cadifchoja meleo pc
loponefi*lxxx»Acarpato|fula pmotoriofamm6io»Ix*munfauoniu:uetu»Hsciterea5i rhodu ireriacet*
Reliq circa ea ante peloponefum dua: corycse:totidemylae:S^ a latere feptetrioali dextera creta habet* Co/
tra cydoia leuce:& duae budro^»Cotra matiu drya.Cotra itanu pmotonu onifadeuce. Cotra hyerapycna
cryfa:gaudos:Eode rraclu ophiufa butoiaranus circuuedhfcpcriu metopo:tres acaufagores appellata:. Hae
ante fammoniu ,pmontoriu phocxiplachi3e:firindes;naulocos:armedon;zephire. Ac in hellade etianum
in aegeo lycades:fcarphia:corefa:phocafia:coplurefg? alis ex aduerfo atticae fine oppidis & ideo ignobiles»
Sed cotra eleufina clara falamis ante ea ply talia» A funio uero helene»v*m»pafTuu diftas«Dein ceos ab ea to/

QVARTVS XX

tidemjq noftri qde dixere eea.Grseci & hydrufam auulfam euboestgngetis longa fladiisfuit quodajmbx
quattuor fere partibus quae ad boetia uergebaneode mari deuoratis.Oppida habet reliq iulida : cartheia:
intercidere corefla:poecefIa»Ex hac ,pfedta delegationi foeminis ueftem audior eft Varro » Euboea SC ipfa
auulfa boetiae 8C a modico interfluete euripo ut ponte iugaf ad meridie ,p motoriis duobus gerafto ad at/
tica uergete:& ad hellefpontu caphareo ifignis a feptetrione ceneomufq latitudine ultra.xUM.pafTuu exte
dit:nufgifra*xx.mil»cotrahit.Sed in logitudineuniuerfae boetiseab attica theflalia ufcp ptenta in»cl.m.p«
Circuitu uero>ccdmatbeft ab hellefponto partecapharei.ccxxv.urbibus clara quonda pyrrha : porthmo:
.neffo:ceritho:oreo:dio;aedepfo:aechalia:nucch3lcide4Cuius exaduerfo in cotinetiaulis e gerafto: eretria:
caryflos:oro(lae:oritao:artemifia:cu fontearethufa flumine lelatoja qfg? dalidisiquae hellopiae uocaf. Ca
.ry Itus nobilis:notiorgi tame marmore caryftiojante uocitata eft chalcodotisiaut macris:ut Diony fius:&
Jcphorus tradunt.Vt Ariftides macraiut Challidemus chalcis sere ibi primu repertojVtMenechmusam
batiasjutpoctaeuulgoafopisiextra eainmyrtoo mulra::fed maxime llluftres g!auconefos:& begilia : SC a
promotorio gerefto circa delum in orbe fitaeiunde St nome traxere cycIades»Prima eaiji andrus cu oppi/
do:abeft a gerefto.x.M.paffuuta ceo.xxxix.M.Ipfam Myrfilus cauro: deinde antadron cognominatam
cradit.Callimachus Ia{Tia;aliinonagria;hydrufam:epagrin.Patetcircuitu>xciii.M.paf.ab eade andropaf'
fus mille:&: a deIo«wXvii.M.Tenos cu oppido in.xv.M.pafliiu porredla.Q ua pp aqru abudatia Ariftoteles
hydrufam appellata ait:aliqophiufam*Caeterae mycones cu mote dimaflo a delo.xvii.m.pafluu.Scyros:
liphnus ante meropia;& acis appelIata:circuitu.xxviii.miI.paf.feriphus.xii.ppefinthus:cithnos.Ipfa<j Io
geclarifiimacydadu media a teplo ApoIlinis:& mercatu celebrata delosrq diu fludluata(ut ,pdif)foIa mo
cu terrae no fenfit ad.M.Varroms a:tate.Mutianus jpdidit bis cocufIani.Hac Ariftoteles ita appellata pro
diditrquonia repete apparuerit enata*Egloflhenes cynthiatalii ortygia:alleria:lagia:cerha:mydiam jcyne/
chuipy rpilemigne ibi primu rej?to*Cingi£ quin® mil.pafTuutaiXurgit cyntho mote.Proxima ei rhene: q
Anticlides celadufam uocat.Ite arthemitc Helladius.Scyros q circuitu patere.xx.mil.pafluu ,pdidere ue
teres*Mutiannswdx«OIearus:paros cu oppido ab delo.xxxviii.m.marmore nobilisrq primo platea poftea
minoida uocarut.Ab ea fepties qngentisnaxus a delo.xviii.mil.cu oppido q ftrogylen:deindian:moxdio
nyfiada a uineaijd fertilitateialii Sicilia minorem aut callipolinrapellarunt.Patet circuitu.lxxv.mihpaf.di/
midioqj maior eftqparos.Et hadlenus qdecycladas feruant*Cae teras qua: fequunf fporades.Sut aute hei
lena:phocufa;hecaria:fchinufa:pholegrados:& a naxo dece SC fepte miKpaflud icarostqua: nome mari de^
dit tantudem ipfa in logitudine patens:cu oppidis duobusttertio amifTojante uocata doIiche:& macristK
ichthifufa.Sita efl ab exortu folftitiali delo.I.mil.pafTuu . Eade a famo.xxx.mil.Inter euboea SC andru.x*
mil.pafluu freto* Ab ea gereftu.cxii.m.quinquaginta paffuu.Nec deinde feruari poteft ordo. Aceruatim
ergo ponenf reliquae.Ios a naxo%xiiii.mi>pamiu Homeri fepulchro uenerada.Logitudinis.xxv.mil.antea
phoenice appellata.Odua lerandro gyaros cu oppido circuitu.xii.mil.pafTuu ppe* Abeft ab andro fexagir»
ca duo^: mil.palTuu. Ab ea fyrnos.lxxx.mil.pafTuu.Cynethufa telos:unguento nobilis a Callimacho aga
cufaappellata.Dionyfaipathmos circuitu*xxx«miI.pafTuu*Carufa:lebinthustgyrus:cynara: ficynus : quae
antea oenoeicheratiaiquae onusrcafos qua: aftrabeicymolus quae echinufa.Melos cum oppido q Ariftides
miblida appellat. Ariftoteles zephyriatCallimachus mimallidaiHeraclides fiphnu SC acitiatHacc infularu
rotudiliima efUPofl machiaihipere quonda:patage:& ut alii platage nuc amorgos polyaegos : Philethera
cu primu emerfit califle didla:ex ea auulfa pouea therafiatatq! inter duas enata:mox authomateieade hiera
6C in nr o seuothia iuxta eade hiera nata»Diftat Ios a thera.xxvMTiiUp*Sequun£ Iea:afcania:anaphe: hippu/
ris hippurufa-.afliphalea libera: ciuitatis circuitu.Ixxxviii.mihp* Abefl a cadifcho cretae.cxxiMnil.ab ea pia
tea.lx.m.Vnde caminia.xxxviii.mil. Azibinta:lanife:tragia:pharmacufa:techedia:chalcia;ca!ymna:in qua
oppidu co.Corefia olymnos. A qua carpatu quae nomen carpathio mari dedit.xxv.mil.pafTuu.Inde rho/
duiafricouento.l.mil.paf.Acarpathoadcafon.vii.mil.Acafofammoniu creta: pmotoriu.xxx.mil.In eu
ripo aut euboico primo fere introitu petaliaeuiii. infulse:8i in exitu athlante cyclades:& fporades ab orien/
ce littonbus icariis afiserab occidete myrthois atticaeta feptentrione segeo mari:a meridie cretico:& carpa/
chio idufae.cc*miI.pafTuu in 16gitudine:& per.cc.mil.in latitudine iacent.Pagaficus fmus ante fe habet eu
tyciam & cicynetu fcy^i fupradicla:Sed cydadu ddfporadu extima gerotia:fcadira:thermeufim:irhefiam:
foIymnia:eudemia;nea»quae mineruae facra efl: Athos ante fe quattuor peparerhu cu oppido quoda cuo/
nu didla nou? millia pafluuifciathu.xv.millia imbru cu oppido.lxxxv.millia»paf.Eadeabefla maftufia
cheronnefi.lxxv.mil.palTuu.ipfa circuitu.lxxii.mil.pa.Perfundif amne ilifTo.Ab eajemnos.xxii.milliakq
abatho.lxxxvii.miKCircuitu patet»xxii.mil.d»paf»Oppida habet epheflia &. myrina:in cuius fo^folftitio
athos eiaculaf umbra. Ab ea thafos libera.v.mil.palTuuiolim aeria uel ethria dicla inde abdera cotinentis
.xxii.mil«paf.athos*lxii«miI»tatude ad infula famothrace: q libera ante hebruab imbro.xxxii.miha leno
•xxn.m.d.attolliT mote faoce»x.miUp.portuofiffimaomm.Callimachus ea antiquo noie dardanianoiat:
inter cheronefum SC famothracejutricp fereqndecim mil.Halonefos ultra gethone:laponm alpeconefus
haud pcul a ca:lo.Cheronefi portu SC qda ignobiles:defertis quo<p reddant in hoc finu qru uix iriueniri

potuemtnoiavDeflicos:farnos;cyffiros:carbrufa:calathufaifcylla:dialeon:di6lamelatia:draconon;arrone
fus:diethufa:fcapos:capheris:mefateaieatiron:phateronefos:pateria:calete:neriphus: poledos . Quartus e
magnis europa: finus;ab hellefpoto icipies mxotis odio finif.Sed totius poti forma breuiter ampleden/
da e :ut facilius ptes nofcanf.Vaftu mare piaces afia: SC ab europa porrecto cheronefi littore expulfum an
guflo meatu irrupit in terras fepte ftad.(ut dictu efl)lteruallo europa auferes afise.Primas anguflias hei/
lefpotuuocat*Hac Xerfes pfarurex coflrato in nauibus pote duxit exercitd»Porrigitur lde tenuis euripus

c nii

LIBER

♦lxxxvi»m»p»fpacio ad urbe prfapu afiatjq magnus Alexader trafccdit»Inde expatfaf atquonrurfufqj ih ai*'’
ctu coit laxita$*Prop6cis appellaf» Anguftiat rhraaus bofphorus Iititudine.d.paiTuu : q Darius pr Xerfis
copias pote trafuexit,T ora ab hellefpoto logitudo.ccxxxix»m»pafluu.Dein uaftu mare » Pontus euxinus q
quodaaxenus loge refugietis occupat terrasimagnoq? littoru flexu retro curuatus in cornua ab iis utrincp
porrigimur fit plane arcus fcythici forma*Medio flexu iugif oftio matotici lacus cimerus bofphorosrid os
uocaf»ii»m«d«pafiuu latitudine.Atinterduos bofphoros thracium &cimmeriu directo curfu: ut auctor
eft Pohbius*d»m «palliis iterfunt*Circuitu uero totius poti uities femeI»L.»millia utauftor eft Varro:& fe/
re ueteres nepos Cornelius*ccc»m»l.adiicit»Artemidorus uities nouies dece noue miUfecir»Agrippa»xxiri»
,lx,miUMutianus»xxvriidxv.mil*Sirnili mo europat latere mefura alii quattuordeciesdxxviinmiI»paf»de
terminauere»Alii undecies»lxx,mil»M»Varroad huc modu metif»Ab oftio poti apollonia»cIxxxviii»M*d»
p.Calatin ranmde»Ad oftiu iftrucxxv» Ad boryftene»ccI»M»Cheronnefum heradeataru oppidu«ccclxxv«
M.paf» Ad panticapcutquod aliqbofphoru uocattextremu in europat ora»cc»m»xxii*d.quat fumma efficit
•xiii»m»xxxvi*mil»d» Agrippa a bizantio ad flumen iftru.ddxdnde paticapeu>d»cxxx,Inde lacus ipfe mso/
tis tanain amne ex ripheis motibus defluere accipies nouifllmu iter europa afiacp fine»xiinm*vum*circui
tu parere tradif *ab aliis«xi*m«xxv/»Ab oftio eius tanais ortu diredto curfu.cccdxxy.rnil.pafTus e fle conftar.
Accolat flnus eius in mentione thraciat dicfti funt iftropolin:inde oftia iftri ♦ Ortus hic in germaniae iugis
m5tis abnobat:ex aduerfo taurici gallice oppidiimultis ultra alpes milibusrac per innumeras lapfus geres
danubii noie fmefo aquaijt auctu:&! unde primu illyricu alluitafter appellat ifexaginta amnibus receptis:
medio ferme numero eoijt nauigabili in potu uaftis fex fluminibus euoluifiPrimu oftiu peucesrmox ipfa
pauce infularin qua ,pximus alueus appellatus»xix,m»p»magna palude forbefiExeodealueo & fuper iftro
polin lacus gignif»lxiii»m»p«ambitumalmirim uocar»Secuau oftiu naracuftomaappellaf^Tertiu calofto
ma iuxta ifula farmatica»Quartu pfeudoftoma 8C infula conopondiabafisrpoftea boroftoma 8C fpireofto/
ma»Singula aut ora tanta funtmt pro datur in»xl»m»p.logitudinis uinci mare;dulce<£ intelligi hauftum»
Abeo in plenu qde oes fcytaru funt gentes:uariat tame litroriappofitae tenuere alias gethat: daci a romais
didti;alias farmatatia graeds fauromataeteorucp hamaxobii aut aorfnalias fcythat degeneres 8C a feruis or/
tiiaut troglodytae:moxalani:&: toxoIani»Superioraaute inter danubiu & hyrcinu faltu ufqiad pannonica
hyberna carnutii germanoruq? fibi cofiniu«Capos 8C plana iazygesifarmatae uero motes & faltus»Pulfi ab
his daciad pathifliim amnem amorois fiue duria eft a fueuis:regnoq? uanniano dirimens eos»Ex aduerfo
bafternse tenent;hali<j inde germani* Agrippa totum eum tra&u ab iftro ad oceanum bis ad decies cetum
millia paflusjin longitudine quattuor millibus quadringetisJn latitudine ad flumen uiftulam a defertis
farmatiat prodidit»Scy taru nomen ufqi quacp tranfit in farmatas at<^ germanos.Nec aliis prifca illa dura/
uit appellatioiq qui extremi gentiu harum ignoti prope atteris mortalibus degunt»Verum ab iftro oppi
da crene otpoliurmMontes macrocrenius clarus» Amnis tyra oppido nomen imponensmbi antea ophiufa
dicebatur»in eode infula fpaciofami incolut tyragetat» Abcft a pfeudoftomo iftri oftio«cxxx»mi!» Mox axia
ese cognomines fluminijultra quo$ crobyzuflumen rhodetfinus afaggaricus : portus ordefus ♦ Et a tyra»
cxx«m»pafluuflume boriftenes; lacu fcp & gens eode nomine:& opppiu a mari recedens»xy/.rn*pafliiu»01/
biopolis 6C miletopolis antiquis noibus»Rurfus in littore portus achatoi$t»Jnfula Achillis tumulo eius ui
ri clara, Et ab ea*cxxv»m il»paf»peninfula ad formam gladii in tranfuerfum porredla exercitatione eiufdem
cognominata dromos achileos»Cuius longitudinem»lxxx»miI* pafliium tradidit Agrippa» Totu eum tra
&u fardi fcythat 8C fcyraci renent»Inde filueftris regio:hyleum mareiquo alluif cognominat»EnatcadIoat
uocanf incolat«VItra panticapes amnisjqui nomadas 8C georgos difterminat:moxacefinus»Quida panti/1
capem coftuere infra olbiam cu boryftene tradunt.Diligentiores hypanin ranto errore eorum: qui illum
in afiat parte pdidere.Mare fubit uafto receflu donec quin^ miUpaf.fteruallo abfit a matotide uaftaambi
ens fpatia multafq? gentes»Sinus carcinites appellafjflumen paciris.Oppida naua^ticarcine» A tergo lacus
buces fofla miflus I mare»Ipfe buces a coreto matotis lacus finu petrofo difcludif dorfo»Recipit amnes bu
cemigerrhumihypanimex diuerfo nenietes tradlu»Na gerrhus bafilidas & nomadas feparat* Hypanis per
nomadas & hy leos fluit manu fatfto alueo in buceinaturali in coretu»Regio fcythice fendica noiatur»Sed a
carcinire taurica incipit:quoda mari circufufa 8C ipfaiquacp nuc iacetcapi.Deinde uaftis attollif iugis.Tri/
ginta funt eoru populi»Ex iis mediterranei*xxvii»Sex oppida orgocynncarafenijaftiranijtradtari: arciflali/
te:caliordi>lugu ipum fcythorauti renet.CIauduf ab occidete cheronefo ab ortu fcy tifatarchis«In ora a car
cinite oppida taphroein ipfisanguftiis peninfulat»Mox heracleacheronefus: libertate a romanis donaru»
Megarice uocabaf antea pratcipui nitoris in roto eo tracftu cuftoditis gr seciat moribusiquinq? mil» pafluij
ambiente muro.Inde partheniu ,pmotoriu tauro^t ciuitas palacia*Symbolu portus.Promonroriu criume
topon aduerfumcarabicoaficepmotoriojpermediueuxinupcurres.dxx»Mil.pairuuinteruallo:quat ma
xime ratio fchiticiarcus forma efficit» Ab eo tauroru porrus multi:&: lacus«Oppidu theodofia a criumeto
pohCxxiumihpaftAcheronefokCxlv.mil.VltrafuereoppidacyteizephiriutacremypheujdiaiReftat.loge ua
lidiffimum in ipfo bofphori introitu panticapeu milefiorum a theodofia mille*xxxv.pafluu : a cimmero
uero oppido trans fretu fito mille»d»ut diximus fpatiu.Hatc ibi larirudo afiam ab europa feparatjeaq? ipfa
pedibus plerun^ peruia glaciato freto bofphoricimmeriiLarjtudo*xii.d.pafluum:Oppida habet hermili
um:myrmecium:&intus.Infulamalopecem»Per matotinautemabextremo ifthmo: qui locus taphrae
uocatur : ab orse bofphori ducera fexaginta millia pafluum longitudo colligitur » Ataphris per continen/
tem introrfus renent auchetat:apud quos hypanis oritur Neuriiapud quos boryfthenesjgeloni : thugafe/
tat ; budini ; bafilidae ; dC ceruleo capillo agathy rfi»Super eos nomades, Deinde anthropophagi. A bute fu

QVARTVS

XXI

pcrmacotin fauromat£i& hefledones* At per oram ad tanain ufq? mseote a quibus lacus nomen accepit*

Vltimicp a tergo eorum arimafpi.Mox riphei montes.& affiduo niuis cafu pinnarum fimilitudine ptero
phoros appellata regiojpars mundi danata a natura rerumz& denfa merfa caligine:neqs in alio quam rigo
ris opere gelidis aquilonis conceptaculis* Pone eos montes ultraq? aquilone gens foelix(fi credimus)quos
hyperboreos appellauere annofo degir aeuojfabulofis celebrata miraculisJbi creduntur effe cardines mu
dnextremicp fyderum ambitus femeftri luce & una die folis auerfiznon ut imperiti dixere ab equinodho
uerno in autumnum.Semel in anno folftitiooriunturiis folesibruma^ femel occidunt* Regio apricajfoe
lici temperiezomni aflatu noxio carens*Domus iis nemora lucicp 8t deorum cultus» Viritim gregatimque
difcordia ignota:& aegritudo omnis » Mors nonnifi facietate uitat epularis zdelibutifcp fenibus luxu ex
quadam rupe in mare fallentium * Hoc genus fepulturae beatiflimum « Quidam eos in prima parte afiae
littorum pofuere non in europa : qui funt ibi fimilitudine & fi tu attacori nomine • Alii medios fecere
eos inter utrunquefolem antipodum occafum exorientemque noftrum : quod fieri nullo modo poteft
conftare tam uafto mari interueniente • Qui alibi quam in femeftri luce conftituere eosjferere matutinis
nieridiemerere:occidenre fole foetus arborum decerpere : no&ibus in fpecus : condi tradiderunt « Nec 1 i/
bet dubitari de gente ea : cum tot au&ores prodant : frugum primitias folitos delon mittere Apollini;
quem praecipue colunt* Virgines ferebant eas hofpitiis gentium per annos aliquot uenerabiles ; donec
uiolata fide in proximis accolarum finibus deponere facra ea inftituere«Hique ad conterminos defer/
re : atque ita delum ufque * Mox 8C hoc ipfum exoleuit • Sarmatiae jfcytiae : tauricae: omnifque ab orifte/
ne amne tractus longitudo*d*cccclxxx*Millia*Latitudo.d.ccxvii*MiIlia*Agrippa traditaeft*Ego incer/
tam : hac terrarum parte menfuram arbitror • Verum inftituto ordine reliqua huius finus dicantur : 6t
maria quidem eius nuncupabimus.

(Tlnfulse ponti* CA. XIII*

Ellefpontus infulas non habet in europa dicendas * In ponto duae*M>d.paffibus ab europa*xiiii,
m.ab hoftio cyaneaejab aliis fympiegades appellatae : traditaegt fabulis inter fe concurrifTe * quo/
niam paruo difcretae interuallo ex aduerfo intrantibus geminae cernebantur rpaulumqj deflexa
acie coeuntium fpeciem praebebant*Citra iftrum apolonitarum una«lxxx,M.a bofphoro thra/
cio*£x qua*M.Lucullus Capitolinum Apollinem aduexit.Inter oftia iftri quae eflent diximus* Ante bory/
fthencm achillea eft fupradidta eadem leuce 6C macaron appellatatHanc temporum horum demonftratio
aboryfthene«c*xxxx*mil.ponit:a tvra*cxx.mil«a peuce infulafl.mil* Cingitur circiter*x*mihpaf. Reliquae
in carcinitis finu cephallonestrofphodus^ainacrakNon eft omittenda multorum opinio priufq digredia/
mur a ponto:qui maria omnia interiora illo capite nafci non gaditano freto exiftimauerezhaud improba/
bili argumento:quoniam aeftus femper e ponto profluens nunquam reciprocetur ad eundem*Deinde eft:
ut extera europae dicantuntranfgreffifqj in rhipheos montes littus occani feptetrionalis in leua donec p/
ueniatur gades legendum * Infulae complures fine nominibus eo fitu traduntunex quibus ante fcythiam
quae appellatur bannoniamnarn abefie a fcy thia diei curfunn quam ueris temperie fludlibus eledtrum eii/
ciatur Timaeus prodidit ♦ Reliqua littora incerta fignata fama* Septentrionalis oceanus amalchium eum
hecataeus appellat a paropanifo amne qua fcythiam alluit: quod nomen eius gentis lingua fignificat con
gelatum* Philemon morimarufam a Cimbris uocarizhoceft mortuum mare* Inde ufcp ad promonto/
rium rubeas* Vitra deinde chronium ♦ Xenophon lampfacenus a littore fcyrarum tridui nauigatione in/
fulam efle immenfae magnitudinis baltiam tradit.Eandem Pythias bafiliam nominat.Feruntur 8C oonae
in quibus ouis auium 8C auenis incolae uiuant* Aliae in quibus equinis pedibus homines nafcantur: hippo
podes appellati. Fanefiorum aliae in quibus nuda olioquin corpora praegrandes ipforum aures totainte/
gant ♦ Incipit inde clarior aperiri fama ab gente ingeuonum quae eft primaJnde germaniae feuo mons ibi
immenfusmecripheisiugisrhinofimmanemadcimbrorum ufque promontorium efficit finum:qui
codanus uocatur refertus infulis : quarum clariffima fcandinauia eft incompertae magnitudinis* Portio
nem tantum eius quod fit notum : hilleuionum gente quingentis incolente pagis : quae alterum orbem
terrarum eam appellat.Nec eft minor opinione eningia • Quidam haec habitari uiftulani ufque fluuium:
a farmatis benedisjfcyris : hyrris : tradunt* Sinum dylipeum uocari: 8C in oftio eius infulam latrin.Mox
alterum finum Iagnum conterminum Cimbris • Promontorium Cimbrorum excurrens in maria longe
peninfulam effiat : quae hauftifus appella tur*xxiii,mil. paffuum » Inde infulae romanis armis cognitae*

Earum nobiliffimae burcana fabaria a noftris didta a frugis fimilitudine fponteprouenienris. Item glef/
faria a fucino militiae appellata a barbaris aufterania: praeterque adtania .Toto autem hoc mari ad fcaldfn
uf<^ fluuium germaniae accollunt gentes haud explicabili menfura: tam immodica prudentium difcor/
dia eft*Graeci&! quidam noftri*xxv.m*paf«oram germaniae tradiderunt* Agrippa cum rhetia 8C norico
longitudincm*d*c*m*p*lxxxvi*m*p.Latitudmem*ccxlviii»m*

CGermaniae* CA* XlIII*

Hetiae prope unius maiore latitudine:fanecirca excefium eius fubacftae*Nam germania multis
poftea annis nec tota per cognita eft*Siconie£tare permittitur haud multum ore deerit graey
eorum opiniom:& longitudinis ab agrippa traditae.Genera germanorum qnq;*Vindelici:quo

, _ rum pars burgundiones:uarrinnae:charini:guttones*Alterum genus igeuonesjquorum pars Haber/

dmbruteutoni a cauchorum gente.Proximi autem rheno ifteuoneszquorum pars cimbri mediterranei< na: uel
hermioneszquorum fueui heumunduri:catti:cherufci.Quinta pars peucini:habernae fupradiiftis conter/ baller/
mini dacis*. Amnes clari in oceanu defluuntigutallus uiftilus fiue uiftulajalbiusmifurgisrammiffius : rhe/

milliu
nel mi'
mmu

Velcat'

citerim

* ' : LIBER.

nus mofa Iotrorfus uero nulli inferius nobilitate Hercynium iugum praetendit

Clnfulae in gallico oceano* CA* XV*

^ rbeno autem ipfo prope centum Mil.pafTuum in longitudinem nobiliffima batauorum i/
j§2ln|Jfula:& canenefatum:& aliae frifiorum;caucorum:frifiabonurn:fturiorum:morfatiorum:quae
gvp |^|tTernuntur iter heliu:ac fleuudta appellant hoftria in quae effufus rhenus ab feptetrioe in lacus
A^Llsjilab occidere in amne mofam fe fparginmedio iter haec chore modicu noi fuo cuftodiens alueu*

CBritanniahibernia* CA* XVJ*

Xaduerfohuius fi tus britannia infula clara gracis noftrifq? monumentis: inter feptctrione &
occidente iacet:germaniae;galliae:hifpaniae:multo maximis europae partibus magno iteruallo
aduerfa* Albion ipfi nomen fuincu britanniae uocarenf omnes de quibus mox paulo dicemus*
Haec abelt a geforiaco morinorum gentis littore proximo traiecto quiquaginta millia milliu*

11

Circuitu uero patere trigintao&o mil*pafliis«Ixxv*m*Pythias 8C Ifidorus tradut ♦ Triginta prope iam an/
nis notitia eius romanis armis no ultra uicinitate filuae calidoniae ppagantibus.. Agrippa longitudine odi
gentorum millium pafliiu credit efle*Latitudin2 triceto^ milliu credit. Et eade hibernise latitudine.Sed
longitudine ducentoru*m.p.minore*Sup ea haec fira abeft breuiffimo trafitu a filum gete*xx*m*pafluu.
Reliquarum mella*cxxv*m*circuituamplior proditSutaute hinc*xl«m*paf*orcades modicis inter fedi/
fci ete fpatiis*Septe acmodae:& triginta haebudes;& inter hibernia c£ britania:mona:menapia:ricnea : ue/
dhs:filinus:andros*lnfra uero fiam bis :& axatos*Et abaduerfo in germanicu marefparfae glefTarietqs ele/
ctridas graeci recentiores appellauere:q> ibi electrum nafceref « VItima omnium quae memorantur: tyle*
In qua iblftitio nullas efie noctes indicauimus cancri fignu fole trafeuntemullofcp contra per bruma dies*
Hsec quida fenis menfibus cotinuis fieri arbitranf *T imaeus hiftoricus a britannia inrrorfus fex dieru na/
uigatione abefle dicit infula mitterimin qua candidu plumbu proueniar* Ad eam britannos uirilibus na/
uigsis corio circunfutis nauigare*Sunt &qui alias prodant fcandiam:dumnam:bergos:maximaq? omniu
uerigomex qua in tylen nauigetur* A tyle unius diei nauigatione mare cocretu a ndnullis croniu appellaf*

CGallia* CA* XV1U

Alliaois comata uno nomine appellata in tria populoru genera diuidif amnibus maxime di/
ftindta* A fcalde ad fequana belgica* Ab eo ad garumnam celtica:eademcp Iugdunefis *Inde a tcp
pyrenei montis excurfumtaquitania aremorica ante didta» Agrippa uniuerfaru galliaru iter rhe
nu 6C pyreneu atq? oceanu ac motes gebena &£ iuraiquibus narbonenfem gallia exdudinlogitu

dinc*ccccxx«m4paf*Latitudine*cccxiii.c6putauit* Afcaldi incolut:exerni:rexandri pluribus nofbus. Dein/
de menapiijmorinijoromafaci iundti pago:q geforiacus uocaf tB ritani:ambiani:bellouaci baffi : introrfus
catoflogi:attrebates:neruii:liberi:ueromadui:fueuconi:fuefiiones:ucruni liberi:ulmanetes liberi : tugri
rinuci;frifi;auones:betafi:leuci;liberi:treueri:liberi: atea:& lingones fcrderati:rheni:foederati;medio ma
trici: feqni: rauraci:heluetii*Colonia eqftns 8C rauriaca*Rhenu at ac colentes germanise gentiu f eade ,p/
uioia nemetes:triboci:uagiones:hic ubiitcolonia agripinefis:guberni;bataui: &C quos i lfulis dixius rheni:

CLugdunenfis gallia* CA. XVJil*

Vgdunefis gallia habet lexouios:uellocafres:ga1Ietos:ueneros:abrincatuos:ofifinios flumercla/
rum ljgerin*Sed peninfulam fpedtatiore excurrete in oceanu a fine offiffinoru circuitu*d.c*xxv/»
M«paliuum longitudine«Inlatitudine*cxxv*raiI*Vltraeam uannete*lntus autem hedui foede/
rati:cauratani:focderati:boii:fenones» Aulerci qui cognominantur eburones : 8C qui cenomaniji
meldi:liberi:parifii:trecaffes;andegaui;uiducaires:bodicaffes:uenelli;cariofuelites:diablindi:rhedones:tu

rones;itefui:fecuffi:albii:liberi in quorum agro colonia lugdunum*

<£ Aquitania* CA* XIX*

Quitanicae funt:ambulatri:anagnutes:pi6tones:fandtones Iiberi:bituriges:liberi: fefignani co/
gnomine ubifcnaquitani unde nomen prouincias fediboniates: Mox in oppidum contributi
conuennre:bergebi:tarbeli quattuor: fignani;coccofates:fexagnani;uenani:enobrifares: belen/

_ _ di:faltus:pyreneus:Jnfrac£ nemeofiuofquidates montani:fybillates:camponi bercorcatesrpim/

pedimui:falTummimellates:tornates:conforanni:aufci:elufates:fottiates:ofquidates:capeftres: fuccefles:
latufates:bafabocares:ualTei:fennatus:caboledtri:agefinates pidtonibus iun£ti*Hinc bituriges liberi qui cu
bi appellantur*Dein lemouicesjaruerni liberi: gabales*Rurfus Narbonenfis prouincice corermini ruteni:
cadurci:antobroges*Tarn^q^ amne difcreti a tolofams petrogori*Maria circa oram ac rhenum feptentrio
nalisoceanusjinterrhcnum 6C fequanam britannicus:inter rhenum & pyreneum gallicus « Infulx com/
plures uenetorum:& quae ueneticseappellantur:&: inter aquitanicum finum.

CCitterior hifpania* CA* XX*

Pyrenei promontorio hifpania inapitanguftior no gallia modo;uerum etiam femetipfa(ut di
ximus)immenfum quatum hinc oceano:iIIinc hiberico mari comprimentibus*Ipfa pyrenei iu
ga ab exortu aequinoctiali i occafum brumale breuiores latere feptetrionali q meridiano hifpa/
nias faciunt proxima ora citerioris efteiufdemtarraconefis fi tus a pyreneo per oceanu uafconu
faltus.Olarfoiuardulo^i oppida:morofgi:meofca:uefperies:amanu portus:ubi nunc obrica flaui : colonia
duitatum nouem*Regiocantabrorum:flumen fangaiportus uicftoriae iuliobricefium* Ab eo loco fontes
hiberi quadraginta mil*paf*portus biendiiorigeui mixtis canrabris*Portus eorum uefei:ueca«Regio aftu/
rumtneoga oppidu in peninfulaj)ifici«Et deinde conuentus lucenfis a flumine nauilubione: cibarci : ego/
uarri cognomine namarinijwdoitarrotrebaer^montoriu cclticu* Amnes:floriusinelo:cdrid: cognomine

QVAR.TVS

xxn

neriae:fuper$ tamaridrquorum i peninfula trefaraejfeftianae Auguftodicatst&Ceporinooppidum noe/
la»Celtici cognomine praefemartii:cilieni.Ex infulis nominand£e:corticata:& aunios:aciIienfis:conuetus:
bracarum:heIeni:gronii:caftelIum tide:graecorum fobolis omnia.Infulae cycae.Infigne oppidum abobri/
ca.Minius amnis quattuor.m.paf.ore fpatiofus:lebuni:feurbi:bracarum oppidum auguftarquos fupra ga
lecia. Flumen limia.Durius amnis e maximis hifpamse ortus in pelondonibus:& iuxta numantiam»Lap/
fus dein*Per areuacos uacceofq? difterminatis ab afturia uedtonibusia Iufitania gallecis*Ibi quoqp turdulos
a bracharis arcens oifqj di6ta regio a pyreneo metallis referta auri argenti ferri plumbi nigri albi<£*

CLufitania» CA* XXI*

Durio Iufitania incipit.TurduIi ueterestpefuruFlumen uacca:Oppipum talabrica: Oppidum 6C
flumen eumenium.Oppida conimbricaieburo britiu.Excurrit deinde in aliud uafto cornu pro
montorium quod alii artabrum appellauerealii magnum multi ulyfipponenfeab oppido : ter/
ras maria caelum difterminans.Illo finitur hifpani*e latus*Et circuitu eius icipit fros feptetriois.

C Infulae in oceano* C A. XXII*

Inc oceanus qui 8£ gallicus occafusjillinc oceanus atlanticus promontorii excurfum*xl*mil*pro/
didere» Alii.xc*mil.paf.ad pyreneurrulnde non pauci duodequinquaginta millia:& ibi gente ar/
tabrum quae nunquam fuit manifefto errore* Arrotebras enim quos ante celricum diximus p/
montorium hoc in loco pofuere litteris pmutatis.Erratum 6C in amnibus inclytis ab miniotque
fupra diximus*cc*mil»paiTuum ut auftor eft Varro abeft eminius;quem alibi quidam intelligut: & limae
am uocannobliuionis antiquis didlusjmuitumqtfabulofus* Ab durio tagus*cc.millium pailuum interue
nientemunda.Tagus auriferis harenis celebratur: Ab eo*clx.m.paITuum promotorium facrume media
prope hifpaniae fronte profilit.xiiii*millia pafiuum*Inde & pyreneum medium colligitur . Varro tradit*

Ab ana ueroiquo lufitaniam a betica difcreuimus»cxxvi.m.pafluurn» A gadibus.cii.m.paf.additis gentes
celticae turduli:& circataguuetones:Abanaadfacrum lufitani.Oppidamemorabiliaa tagoinora:olyfip/

<po equarum e fauonio uento conceptu nobile:falatiacognominata*Vrbs imperatoria merobrica:promon
torium facrum:& alterum cuneus.Oppidaoflonoba baffa myrtili.Vniuerfa prouincia diuiditur in conue
tus tres:emericenfem:pacenfem:fcolabitanum*Tota popuIorum*xlvi,in quibus coloniae funt quincpmii
nicipium ciuium romanoruni latii antiqui quattuor«Stipediaria*xxxvi.Colonia augufta emerita anae f lu
uio appofita:mertallinenfis:pacenfis:norbenfis:csefariana cognomine. Contributa funt in eam caftra nor
benfis luliarcaftra cecilia.Quinta eft fcalabis:quae praefidium iulium uocatur»Municipium ciuium roma
norum olyfippofaelicitas iulia cognominatum.Oppida ueteris latiieborajquod idem liberalitas iulia : 6C
myrtilis:& falatiatquse diximus ftipendiariorumjquos nominare non pigeat. Praeter iam dicftos in betica
cognominibus:auguftobrigenfes:eminenfes:aranitani:taxabritenfes:blaxenfes:caefarobricenfes:caperen/
fes:caurenfes;colarni:cibilitani:concordienfes:&bocori:interaufenfes;latienfes:mirobrigenIes:quiceltici
cognominantunmedubrigenfestqui plumbarii:ocelenfesilacienfes:turduli qui barduli:& tapori. Lufira/
niam cum afturia:& galecia patere longitudine.d.xl.m«p»Latitudine.d.xxxvi.m* Agrippa prodidit. Om/
nes autem hifpaniae a duobus pyrenei promontoriis per maria totius orae circuitu*xxxix.m*xii»colligere
exiftimantur:ab alns.xxvi.m.Ex aduerfo Celtiberiae complures funt ifuls caffiterides dictae a graecis a fer/
tilitate plumbi;& e regione arrotrebarum promontorio deorum fexiquas aliqui fortunatas appellauere»

In ipfo uero capite:mox beticae ab oftio freti.p.lxxv.m.gadis loga:& (ut Polybius fcripfit)*xii*m*Iata*iii«
m*paflT*abeft a continete*Proxima parte minus pedes.d.cc* Reliqua plus feprem.m»ipiius fpatium*xy*m<
pafieft.Habet oppidum ciuium romanorum quod appellatur augufiana urbs iulia. Gaditani ab eo latere
quo hifpaniam fpe&at paffibus fere»c* Altera infula eft in longum.cc»milliu pafluu.xl.m.lara in qua prius
oppidum gadium fuit* Vocatur ab Ephoro & philiftide.ee rith rea a Timaeo & Sylaeo ophrodifiasiab indi Septem
genis Iunonis.Maiorem Timaeus cotinufam apud eos uocitatam ait*Noftritarteron appellant: quam poe uel fe/
ni appellarunt gadiritiam:paeni cadiruta punica lingua feptem fignificante.Erithrea didta eftiquoniam ry ptum
rii ab origine eorum orti ab ery threo mari ferebantur.In hac geriones habitalTe a quibufdam exiftiman/
tunquorum armenta.Hcrcules abduxerit*Sunt qui aliam efie eam :& contra lufitaniam arbitrentur: eo/
de m q? nomine quondam ibi appellant*

CVniuerfae europae menfura* CA* XXIII*

Eradto ambitu europae reddenda confumatio eft:ne quid in expedito non fit nofcere uoletibus*
Longitudinem eius Artemidorus atqj Ifidorus a tanai ufq? gades*lxxxiiii»m»xiiii.p.prodiderut*
Polybius latitudinem europae ab italia ad oceanum fcribir.xi»m.l*elTe etiam tum incoperta ma

_ gnitudinehuius.Eft autem ipfius italiae(utdiximus)xii.m.xx*adalpes*Vndegludunum ad por

tum marinorum britannicum : qua uidetur menfuram agere Polybius.xiii.m.xviii.Sedcertior menfura
ac longior ad occafum folis aeftiui oftiumq? rheni per caftra legionum germaniae ab iifdem dirigitur alpi
bus.xii.m.xliii.paf.Hinc deinde africa atqj afia dicentur*

Aedoe/
uel Ac /
deinde

LIBER

CCAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER QVINTVS.*

t£T Africae Defcnptio»

FRICAM GRAECI
lipyam appellauere: q
mare ante eam libycu
incipiens aegypto fini/
tur.Necalia pars terra
rum pauciores recipit
finus:longeab occide
te littoru obliquo fpa/
tio.Populorueius op/
pidoiuq? nomina uel
maxime funt ineffabi/
liarpterqipforum lin/
guis Salias caftella fer
me inhabitant*

CMauritania* CA* I.

Rincipio terra^ mauritaniar appellantur
ufcyad.C.Cadare Germanici filiu regna*
Samiriaeiusinduasdiuifa efl prouincias*

_ Promororium oceani extimu ampelufia

nominant a graecis.Oppida fuer ltfla:cotte: ultra co
lumnas Herculismunc eft tingi quondam ab Anreo coditurmpoftea a Claudio Carfare cu colonia faceret:
appellatum tradudta iulia»Abeft a belone oppido betiese proximo traiechj»xxx»mil»paf»Abeo»xxv«mil»in
ora oceani colonia Auguftidulia coflatia:zubil regu ditioni exepta:& iura in beticam petere iufla: & ab eo
♦xxxii.miLpafluu colonia a Claudio Cazfare facta lixosjuel fabuloflffime ab antiquis narrata.Ibi regia» An
tencertamecp cu Hercule;& hefperidu horti: Affundit at huic seftuariu e mari flexuofo me3tu.i quo draco
nis cuflodiae lftar fui fle nuc iterptanf* Ampleclif Itra fe lfulaiq fola e uicino tractu altquato excelOore non
tame aeftus maris inudar»Extat in ea &C ara Herculis:nec pter oleaflros aliud ex narraro illo aurifero nemo
re.Minus pfedto mirenf portetofa gr recise medacia de iis de amne lixo pdita:q cogitet nros nup paulomi
nus moflnfica qda de iifde tradidifle»Prseualida hac urbe maiorecy magna charrhagine* Praeterea ex ad//
uerfo eius fita:& ,ppe Tmefo tradhi* Ab tingi quocp alia Cornelius Nepos audaciflime credit ab lixo»xl»M*
pafluu» Jn mediterraneo altera Augufti colonia e babbailulia capeftris appellata»Et tertia banafa»lxxv»M*
ualftia cognominata» Ab ea»xxxv*M»pafluu uolubile oppidu:tatudc a mari utrocp diftas:& in ora a lixod*
M»amnis fubur:pter banafam colonia deflues:& magnificus & nauigabilis» Ab ea totide milibus paflliu
oppidu fala eiufde nois fluuio ipofitu:ia folitudinibus uicinu:elepharorugi gregibus lfeflu. Multo tamen
magis autololu gete p qiter ead mote afriese uel fabuloflfflmuadate.E mediis huc harenis in coelu attolli
prodiderut:afpu:fqualete:q uergat ad lirtoraoceai:cui cognome fpofuit»Eudem opacum : nemorofumqj
& fcatebris fontiu riguu q fpedtat africa fructibus olum geneije fp5te ita fubnafcetibusiut nuq fatietas uo/
luptanbus defit.Incolape nemine iterdiu cerni:filere oia haud alio q folitudmu horrore:fubire tacita rei i/
gione aios .ppius accedetiu:pterq? horrore elati fup nubila atep i uicinia luaris circuli» Eudeqs noctibus mi
care crebris ignibus aegypanu fatyroruq lafciuia»Impleri tibiaij/ acfiflulae catu tympaoruqs & cymbaloru
fonit u ftrepe.Haec celebrati audtores pdidere:pter Herculi & Perfeo laborata ibijfpatiu ad eu Imefum in/
certuq»Fuere& Hanoniscarthaginefiu ducis commetarii puicis rebus floretiffimisexplorar ambitu afri
cae iuffuque fecuti plcriq e graecis nrifqs.Et alia qda fabulofa:& urbes multas ab eo coditas ibi rpdidere;q
ru nec memoria ulla nec ueltigiu extauScipioe Aemiliao res in africa gerete Polybius annaliu coditor ab
eo accepta clafle ferutandi illius orbis gra circuuedtus rpdidit a mote eo ad occafum uerfus faltus pldos fe/
ris:qs generat africa:adflume:anatin«ccccxxxv»M»p» Ab eo lixu.ccv»m»p. Agrippa Jixua gadirao freto»cxii*
mil»p»abefle»Inde Hnu q uocef faguti.Oppidu l fpmotorio mulelacha»FIumia iubur 8C fala. Portu rubis a
hxo*cccxiii.m»p.Indepmotoriulolis:porturifadir*Gaetulos:autoreles:flumecofenugerefelatitos:&ma
fathosiflume mafathanflume daratu quo crocodilos gigni»Delde finu.d.cxvi»m»p.Indudit motes barce
^pmotorio excurrete i occafuiqd' appellaf furretiu.Poflea flume palfum:ultra qd' aethiopas perorostquo
ru a tergo porufiosdis lugi mediterraneos g*tuIos:daras at i ora aethiopas daratitas»Flume babothu cro>'
codilisfi: hippopotamis refertu» Ab eo motes ppetuos ufqad eu:que theon ochema dicemus.lndeadpro
motoriu hefperum nauigatioe dierum ac noelium«x»In medio eo fpatio atlantem locauit: a caeteris omnf
bus in extremis mauritaniseproditum.Rcmanaarma primum Claudio principem mauritania bellaue^
re:Ptolemsum regem a«C»C2fare interemptum rulcifcente liberto Aedone:refugientibufqi barbaris ue
tum conflatad montem atlantermNec folum confulatu perfundis atquee fenatu ducibus qui tum res
geflererfed equitibus quoque romanisqui ex eo praefuere: ibi atlantem penetrafle gloria fuit» Quin/
queflint(utdiximus)romanecoloniaeineaprouincia}paruiurn<j?farnae uideri poteft » Sed id plerunque
fallaciflimo experimento deprehendifrquia dignitate indagare uera pigeat.-ignorantix pudore meriri no
pigeuHaud alio fidei ,pniore lapfurq ubi falfae rei grauis audior exiflit»Et equide minus miror incopcrta

QVINTVS

xxm

quaeda ce equeftris ordinis uiris iam ucro 8C e renatu no aliunde intrantibus q caufa Iuxuriae:cuius cffica/
riffima uis fentif atqt maxima cu ebori csedrocp filuae exqraturroes fcopuligxtuli muricibusrac purpuris*
Indigenae tame tradut in ora ab faIa.d*M*p*flumeafama marino hauftu:fed portufpe&abile: mox amne
que uocant fuut*Ab eoad dyrifhoc enim atlanti nome ee eoru lingua couenit)*cc.M.paf>interueniete flu
mine cui nome eft uiordbi fama exiftere circa ueftigia habitati quoda foli uinea^ palmetorumcy reliqas*
Suetonius Paulinus:queconfuleuidimus:primusromanoruducutranfgreiTus quoq? atlantem aliquot
millium fpatio pdidit de excelfitate qde eius quae ceteri* Imas radices defis altifgi repletas filuis icognito
genere arborinpceritatefpe&abile enodi nitore:frodescupreffis fimiles:ptercy grauitate odoris tenui eas
obduci lanugine:qbus addita arte poiTe quales bombice ueftes cofici Vertice altis et se flate operi niuibus.
Decumis fe eo peruenifle caftris:& ultra ad fluuium qui niger uocafjper folitudines nigri pulueris emine
tibus interdu uelut exuftis cautibus loca inhabitabilia feruore:qcj hyberno tempore expertus.Qui pro xi/
mos inhabitent ei faltus refertos elephantoru ferarucp 6C ferpentu omni genere cnarios appellari*Quip/
pe uidum eius animalis promifcuu iis efle:& diuidua feraru uifcera.Iunctam aethiopum gente quos por/
ros uocant fatis conftat Juba Ptolemaei patenqui primus utricp mauritaniae imperauit: iludiorum dari/
tate memorabilior etiam q regno fimiliaprodiditdeatlante:praeterq?gigniibi herbam euphorbiam no/
mine ab inuentore medico fuo appellatairwCuius la&eum fuccum miris laudibus celebrat in claritate ui/
fus:contraq3 ferpentes & uenena omniatpriuatim dicato uolumine.Er fatis fuperq? de atlante*

fljTingitama prouinda* CA* II*

Ingitaniae prouinciae longitudo.dxx.M.palTuum efl:i& gens in ea quonda pcipua maurorutun
de nomen puinciaeiquos pleriqt maurufios dixeruriAttenuata bellis ad paucas rediit familias*
proxima illi mafTdyloru fueranfed fi m ili modo extin&a eft* Getulae nuc tenet getesjbanurrae:
BE multocp ualidiffimi autolales.Et horum pars quoda uefunijqui auulfi iis propria fecere gente
uerfi adaethiopasJpfa prouincia ab oriente motofa fert elephantosdn abila quocj monte 8C quos feptem
fratres a fimili altitudine appellat freto iminenti iudli abilaeiab iis ora interni maris*Flumen tamuda naui
gabile quoda & oppidu.Flume laud & ipfum nauigioru capax. Ruiardir oppidu 8C portus maluana» Flu/
uius nauigabilis liga *_Oppidu exaduerfo malacae in hifpania fitae: Syphacis regia alterius iam maurita/
niae.Naqs diu regu nola optinuereiut bogudiana appellaref extima.Iteqt Bocchi q nuc Caefarienfes* Ab ea
portus magnus arfpatio appellatus ciuiu romanoru oppidu.Amnis mulucha Bocchi mafTefylorumq* fi'
nis.Quiza cenitana peregrino^ oppidu* Arfennaria latinoi^ tria mil.paffu ui a mari.Carcena colonia Au/
guftulegio fecudadte colonia eiufde dedu&a cohorte ptoria gunugii:promotoriu Apollinis. Oppidum^
ibi celeberrimu Caefarea antea uocitatu iolriubse regia a Diuo Claudio coloniae iure donata : eiufde iufiu
dedmShs ueteranis* Oppidu nouu& latio datu tipafaJteq? a Vefpafiano imperatore eode munere donarii
icofio.Colonia Augufti rufconiae:Rufcuriu ciuitate honoratu a Claudio.Ruzarus colonia Augufh.Salde
colonia eiufdemjigilgili oppidu.Tucca impofitu mari St flumini amfpagaerintus colonia augufia: quae ite
fuccabanitemtebufuptus.Ciuitates timia;tigauae*Fluminaifarges:gefnabades:farnadaIa:nabar;geniina:
turebuflumen ufariens nauigabile.Flumenampfaga abeft a Caefarea*ccxxxiii*M*paIT* Vtriufgj maurita/
Iliae longitudo«d*ccc.mil*pafl'.xxxix.Mil.Latitudo*cccdxvii*rnil*paf*

CNumidia. CA* III*

Bampfaga numidiaeft:MaffinilTaeclara noieimeragonitis terra a graecis appdlata.Numidx ue
ro nomades a permutadis papilionibus mapalia fua:hoc eft domus plauftris circuferenres*Op/
pida cullujruficade* Ab ea ad*xlviii.mi*paf*in mediterraneo colonia cirthatfittianoru cognomi
L5il ne:& alia itus iiccatliberuq? oppidu bulla regia.Et in ora tacarua hippo regius* FJumen armua*
Oppidu tabracha ciuiu Ro*Tufca fluuiusinumidiae finis:nec pter marmoris nuidici feraru<j ,puetu aliud
infigne* C Africa; __ CA* Illi*

Tufca zeugitana regio : & quse pprie uocef africa efl*T ria ^>motoria:cadidu: mox Apollinis ad
uerfum fardiniae * Mercurii aduerfum Hcilik in altu pcurretia duos efficiut finus hipponenfem
proximu ab oppido: qS hippone dilutu uocat diarrhitu a graecis didlu pp aquale irrigua.Cui fi

_ 3\ nitimu theudalis imune oppidu logius a littore.Dein/pm6toriuApollinis:& in altero finu uri

ca ciuiu romano^e.Othonis morte nobilisrflumen bagrada.Locus caftra Cornelia*Colonia carthagonna
gnae i uefligiis carthaginisicolonia maxulla.Oppida carpi:nifua«Et libere clupea i jjmotorio Mercurii* Ite
libera curubis neapolis.Mox africa ipius alia diflidlio*Libyphoenices uocanf q bizatiu icolutata appellaf
regio.cd.mip.p circuitu fertilitatis eximiae cu cetelima fruge agricolis phoenus reddete terra* Hk oppida
libera leptis adrumetu:rufpia:thapfus.Inde thensa macomades:tacapae:fabrata coriges ; fyrtirnmfore: ad
qua nuidik QC africae ab apfaga logitudo.d*! xxx*m*p*Latitudo q cognitu e.cc*m*Ea ps q africa appeilaui/
mus diuidif i duas puiciasruetere 5C noua difcretas fofladnter africanu fequete:& reges thenas ufcp pdu/
€ta:qd oppidu a carthagieabefl*ccxvii*m.p*Tertius finus diuidif I geminos dua^fyrtiu uadofoac recipro
co mari*Difrhoos:ad ^pxima q minor e a carthagine*ccc»m.paf.ut Polybius tradit. Ipfam*c*mil*p*acjditu»
ccc.mil.ambitu*Et terra haec aut fydeije obferuatioe nobilis: Ad ea per deferta harenis perqi ferpenres iter
eft* Excipiunt faltus repleti ferarum multitudine:& introrfus elephantorum folitudinesjmox deferta ua/
fta.Vtrinque garamantes ab augylis dierum*xii.itinere diftantes.Super illos fuere gens ply lln fuper quos
lacus Iycomedis defertis circundatus * Augylae ipfi medio fere fpatio locantur ab aethiopia: quaead oc/
ridente uergit:& a regione quse duas fyrtes interiacet par utrinq^ interuallo: fed littore inter duas fyrtes
cd*mil*paf*Ibi ciuitas oenfis*Cynips fluuius ac regio*Oppida ntapolis:taphra;a brothonum; lepris:tera q

Vella/

don

LIBER.

eognominaf magna.Syrt is maior eiYcuftu.exxv.mil.palT.aditu aut.cccxiii.milJnde accolit gens cifipadu*
in intimo fimi fuitora lothophagomquos qda alachroas dixercad phileno^ arasiex harena funt ese. Ab
iis no pcul a cotinere palus uada ad am ne tritonemomenqi ab eo accepit:palantias appellata a Callimacho
& citra minore fyrtim ee dida:a multis uero inrer duas lyrtes.Promontoriu qd' maiore includit borion
appellaftultra cyrenaica puincia. Ad huc fine africa a fluuio amfaga populos.xxvi.habet: qui romano pa/
rent iperiodn iis colonias fex pter iam fupra dibas uthina tuburbin.Oppida ciuiu romanoru.xv.ex qbus
in mediterraneo diceda abfuriranu:abutuccfe:ab oriente canophicumtchilmanefe : fimittuefetthunufide
fe:tuburnicenfe:rynidrumenfe:tibigenfeiVcirana duo maius & minus;uagenfe:oppidu latinum unu uz/
zaliranum.Oppidum dipendiariu unutmCadris Corneliis oppida libera trigintatex quibus diceda intus

acolitanum:aparitanum:auidenfe:abziritanum:canopitanum:melzitanurn:madaurefe:falaphitanu:tuf/

dritanum:tiricenfe:rhiphicenfe:tunifenfe:theudenfe;tagafenfe:migenfe:ulufubriranum:uagienfealiudfi

genfejziamenfeiex reliquo numero non ciuitates tantumrfed pleraeq? etiam nationes iuredici poliunt: ut
natabudescapfitani:mufulani:fabarbares:maITynifiues uamacures:ethini:muffini;marchubii:& tora gat
tulia ad flumen nigrin:qui africam ab aethiopia dirimit.

CCyrenae. CA» V.

Yrenaica eadem pentapolitana regio illudraf Ha monis oracnlotqd' a cyrenis abed.cccc«mil.p.
fonte folis : pentapolis urbibus maxime quinqi berenicetarfi noe : ptolemaide apollonia : ipfacp
cyrene. Berenice in fyrtis extimo cornu ed quondam uocata hefperidum fupradibara: uagari/

_ bus g raeda? fabulis . Nec procul ante oppidu fluuius lethontlucus facer.ubi hefperidu horti: me

moratur.Abedab lepti.ccdxxxv.miKp.Ab ea arfinoetaucherauocitata.xliii.mil.paf.Et deinde ptolema/
is antiquo noie barce>xxii. mibpaGIV1ox.ccl.mil. pmotoriu Phycus per crericu mare excurrit didans.cccl.
mil.p.a taenaro laconicae pmontorio. A creta uero ipfa.cxxv.mil.Pod id cyrene a mari.xi.mil.pa.A phicu
re apollonia»xxiiii.mil.paf.ad cheronnefum.lxxxviii.M.paf.Vnde carabathmu.ccxvi.mil. paf.accolut mar
mandae aparetoniferme regione ad fyrtin ufqi maiorem porrebi.Pod eos acraucelesiatiani. In ora fyrtis
nafammones:quos mefammonesgrseciappellauereabargumentolocnmedios inter harenas fitos. Cyre
naicus ager.xv.mil.p.latitudine a littore arboribus fertilis habef. Intus eodem fpatio frugibus tatu: mox
»xxx.mil.pafluum latirudinei&.cd.mil.pair.Iongitudine laferi modo.Pod nafammonas hafbytae:& ma^
ese uiuunt. Vitra eos hammanientes .xi.dierum itinereafyrtibusmaioribusad occidenterm&ipfiquaq
uerfus harenis circudatiiputeos tamen haud diffiriles binu fere cubitoru inueniunt altitudine : ibi reda-'
gnantibus mauritaniae aquis>Domos fale e motibus fuis excifo ceu lapide condruunt. Ab iis ad troglody
cas hyberni occafus plaga dieru qttuor itericu qbus comerriu gemae tantutqua carbunculu uocamus : ex
aethiopia uebae.lnreruenit ad folitudines africac fuper minorem fyrtin dictas uerfa:phazania:ubi gentem
phazanioru urbefep alelen:& cillaba fubegimus.Ite cidamum e regioe fabrate. Ab his mos logo fpatio in
occafum ab ortu tedinater a nodris dibus a natura adudo fimilis:aut folis repercuflu accefo. Vitra eu de/
ferta.Matelgae oppidu garamantu »Itegj detris affufo fonte a medio die ad media nobe aqs feructibusjto/
ride horis ad medium diem rigetibus»Clariffi mugj oppidu garadamu caput garadamarhuroia armis ro/
manis fuperata:& a Cornelio Balbo triumphataiuni omniu curru externo:& quiritiu iu re donato. Quip
pe gadibus nato ciuitas romana cu Balbo maiore patruo data ed . Er hoc mirum fupradifta oppida ab eo
capta aubores nodros .pdidifTe.Ipfum in triumpho pter cydamum:& garadamum oium aliarum gentiu
urbiumqi numinaiac fimulacra duxideiqua? fuere hocordine.Tabidium oppidu: nireris natio gligemela
oppidu.Bubeium natio ueloppidum.Enipi natio.Thuben oppidum.Mos nomine nigennitibrum: rap '
fa oppida:difcera natio:detri oppidumrflumen nathabunthapfagu oppidurmnanagi natio: boin oppidu:
pegeoppidum:flumen dafibari.Moxoppidacotinuabaracum:buluba:alafi:galfa:balla;maxalla: 212 ama.
Mons gyriiin quo gemmas nafei titulusprodidit.Ad garamantas iter inexplicabile adhuc fuit latronibus
gentis eius.Puteos qui funt non alte fodiendi (1 locorum noticia affinharenis operientibus.Proximo bel/
Io quod cum oenfibus Romani gedereaufpiciis Vefpafiani imperatoris compendium uiae quatriduo de/
prehenfum ed. Hoc iter uocatur praeter caput faxiifinis Cyrenaicus Catabathmos appellatur oppidum : QC
uallis repente conuexa. Ad eum terminum cyrenaica africa a fyrti minore decies fexaginta mil.p.in longi/
tudinem patet.In latitudine qua cognitum ed.d.ccc.paf*

CLmyamareotis. CA* VU

1 A quae fequif regio mareotis libyaappellabaegyptocontermina.Tenent marmarides: adirma
jchidaeideinde mareotae.Mcfura a catabatbmo ad paretoniudxxxvi.miKpaf. In eotrabu uicus
Lapis intered nobilis religioneaegypti locus. Ab eo pareroniu.xii.M.paf.Inde alexadria.c.mil.p»

_ Latitudo.clxix.ed.Eratodhenes a cyrenis alexadria terredri itinere.d.xxv.m.pdidit* Agryp/

pa rotius africae a mari atlatico cu lferiore aegypto.Ixxxv.m.pafdongitudine pofuir.Polybius Qi eratodhe/
nes diligetiffime exidimari ab oceao ad carthagine magna.lxvi.mil.p. Ab ea canopu nili^pximu odiu.xvi.
mil.paf.xxix.fecerut.Ifidorusatingi canopu.xxxv.xcix.mil.palT.Artemidorus qdragita mius q Ifidorus»

Clnfulae circa africam &aduerfarum africae. CA. VII.

Nfulas nonita multas complebuntur haec maria.Clariffima ed meninx longitudine.xxxv.mil»
paf.larirudine»xxv.ab Eratodhene latophagites appellata.Oppida habet duo meningem abafri-
cat latere altero thoiar.Ipfa a dextro fyrtis minoris promontorio paHibus.caiitaab ea.c.
yp.cotra a leuo cercina cum urbe eiufdem nominis liberi loga*xxv.mil*p.Lara dimidiu eius ubi
plurimuiac in extremo no plus.y.mil.paffus.Hinc perparua Carthaginem uerfus cercinitis ponte iungit.

QVINTVS

XXIIII

Ab iis.I.m.fere paffiiu lepadufa loga.vi.miI.palT.Mox»gaulos & galatarcuius terra fcorpione diru aial afri
cas necat.Dicunf Qt in clupea emorncuiiis ex aduerfo collyria cu oppido. At cotra Carthaginis finum duas
e gremio asreae.Reuera.autem fcopuli uerius q infulas:inter ficiliam maxime & fardiniam. Au&ores funt
&. has quodam habitatas fubfediflednteriori autem ambitu africas ad meridiem uerfus : fuperg? gastulos
interuenientibus defertis primum omnium libyiasgyptindeinde leucasxthiopes habitant»

CAethiopes. CA* VIII*

Vper eos arthiopu getes nigritas a quo didlu eft flumine.Gymneres pharufi etia oceanu attin/
genrestquos in mauritania;- fine diximus perorfi» Ab iis omnibus uaftae folitudines oriente uer
fus ufqi garamatesraugylafg? 8i troglody tasrueriffima opinione eoru qui defertis africs duas
ii scrhiopias fupponunt:& ante oes Homeri qui bipartitos tradit asthiopas ad. oriete occafumq?
tierlos.Nigrifluuio eade natura quae nilotcalamu 8C papyru Si eafdem gignit animares: iifdeq? teporibus
augefcit.Oritur inter tareleoasthiopasioecalicas.Horum oppidum mauin quida folitudinibus interpofuc
runt.Atlatas iuxta eos:aegipanas femiferos:& blemias:& gamphafantas:& faryros:& himatopodas* Atia
res degeneres funt humani ritus fi credfmus*Na necp nominu ulloru inter eos appellatio eft: & fole orie/
tem occideteqi dira impcatione cotuenftut exitiale ipfis agrif<j?*Ne<j infom nia uifunt qlia reliq mortales*
T roglodytae fpecus exauant*Hse illis donustuicftus ferpentium carnenftridorcp non uox : adeo fermonis
comercio caret.Garamates matrimonioru exorres:paffim cum foeminis degunt. Augylas tantum inferos
colunr.Gamphafantes nudr.praslioruq; expertes nulli externo congregantur ♦ Blemmiis traduntur capi/
ta abeflejore & oculis pectori affixis.Satyris praeter figuram nihil moris humani • Aegipanis qualis uul/
go pingiturforma»Himantopodesloripedes quidam:quibus ferpendo ingredi natura eft.Pharufi quon/
dam piae comites fuifle dicunf Herculis ad hefpidas tedetis.Nec de africa plura:q memorenf: occurrunt*

CrDeAfia, CA. IX*

Dhaeret afia qua patere a canopico oftio ad poti oftiu Timofthenes.xxvi.xxxviii.m.pafluu tra^
didinAboreautem poti ad os maeotis Eratofthenes.xy.xlv»mil.p.Vniuerfam uero cu segypto
ad tanain Artemidorus & lfidorus.lxxxviihd.cd.mil.pafTus Maria eius coplura ab accolis tra/
xere nominarquare fimul indicabuntur.Proxima africas icolif cegyptus ltrorfus ad meridiem
recedens: donec a tergo prastedanf asthiopes.Inferiore eius parte nilus dextra leuaq? diuifus amplexu fuo
determinat canopico oftio ab africa:ab afia pelufiacos.c.lxx.mil.pafluum iteruallo.Quam obcaufam iter
infulas quidam aegyptum retuleretita fe findente ni!o:ut triquetra terrae figura efficiat.Ideo multi graecx
litrere uocabulo delta appellauere aegyptum. Menfura ab unitate aluei:unde fe primum findit in latera ad
canopicum oftiu»c.xlvi.m.ad pelufiacu.cclvi.m.eft: Summa pars cotermina aethiopiae thebais uocaf. Di'
uidif in pfedturas oppido^tquas nomos uocat:ombiten:phaturiten:appolopoliten:hermoniten: tiniten:
phanturiten:coptiten:tetiriten:diopohten:antiopoliten:aphroditopoliten:lycopohte.Qua:iuxtapeluIiu
eft re^io nomos habet pharbaethiten:bubaftiten:thyetroiten;taniten.Reliqua at arabicu hamoniacu ten/
dente ad Hamonis Iouis oraculuoxyrynchiten leontopoliten:athribiten:fynopoliten:hermopoliten:xoi
ten:medefiu:febenniten:cabaftiten:hetapoliten:heliopoliten:^)fopiten:cynopoliten:thermopoliten: bru
fophiten:onuphiten:faiten:pthenethum:ptemphu:naucratiten:ueratiten:meletiten:gymnopoliten; me/
nelaiten: Alexandriae regione.Ite libyas mareotis:heradeopolites eft in infula nili longa paflus.I.mun qua
6C oppidu Herculis appellatu. Arfinoitae duo funtthi di mephites ufcp ad fummu delta parueiut.Oui funr
cotermini ex africa duo oeafitae»Quida ex iis aliq nola pmutat & fubftituutalios nomos : ut heroopolite:
crocodilopoliten.Inter arfinoitcn at ac mephiten lacus fuitcircuitu.cd.miUp»aut ut mutiaus tradit.ccccl*
m latitudinis.l.p*manufactus a rege qui fecerat myeridis appellatus Jnde*lxxii.m*palT.prope abeft me
phis quoda arxasgypti regudnde ad Hamonis oraculu.xii.dieru iter eft. Ad fciffura at nili quod appellaur
mus delta.xv.m.paf.Nilus incertis ortus fontibus:ut per deferta & ardetia:& fmefo logitudinis fpatio am
bulas famacj tantu inermi q fitu cognitus fine bellis: qcaeteras oes terras inuenere;origine(ut rnba rex po/
fuit exqrere)in mote lferioris mauritania no pcul oceano habet lacu ,p tinus flagnateique uocat nilidem:
Ibi pifces reperiunf' alabetae:coracini:filun:crocodilus quoqi:&: q nilialueofpeclanf: hocgi lacu educanf*
Inde ob argumentu hoc nili ortus credi£:csefareae in thefeo dicatus ab eo fpedaf hodie.Praeterea obferua
rueft^ut in mauritanianiuesimbrefuefatiauerint:itanilu icrefcereexhoclacu.Rurfus Idignaf fluere p
harenofa & fqualentia.Coditcp fe aliquot die^t itinere*Mox alio lacu maiore incaefarienfis mauritania: ge
te mafefylu erupit:&: hoium coetus ueluticircufpicitiifdcaialiuargumetisiteru harenis receprus condif
rurfus.xx.dieru defertis ad pximos aethiopas:atm ubi iteru fenferit hoiem ,pfilit fonte(ut uerifimile eft)
illo que nigrin uocauere.lnde africa ab aethiopia difpefces et fi no ptinus popu!is:feris tamen 6i beluis fre
quens:filuaruqj opifex medios aethiopas fecat cognominatus aftapus:qd’ illaru genriu lingua fignificat aq
e tenebris profluente.Infulas ita inumeras fpargit:quafda® tam uaftac magnitudinis qq rapida celeritate:
ut tame die^ qncp curfu n5 breuiore trafuoletjcirca clarilnmam ea^ meroen aftabores leuo alueo didlus:
hoc eft ramus aquas uenientis tenebris.Dextera uero aftufapes:quod latentis fignificationem adiicit.Ncc
ante nilus q fe totu aquis concordibus rurfus iunxit. Sic quog* etianu fi ris*ut ante notatus per aliquot mi/
lia:& in totu humero agyptiis:aliif^ triton.Subinde infulis impadus:totidem incitatus irritamentis.Po
ftremo indufus montibusmec alibi torrentior uedus aquis properantibus ad locum asthiopum:qui cara/
dupi uocantur:nouiffimo cataradte interoccurfantes fcopulos non fluere immenfo fragore creditur:
fcd ruere . Poftea lenis 6C confractis aquis domitaque uiolentia : alioquin &i fpatio feflus multis qua/
liis faucibus in asgyptium mare feeuomit* Certis tum diebus audu magno per totam fpatiatus xgy/

T : ; liber. : ^

prum faecundus innatat terrae.Caufas huius incrementi uarias prodideretfed maxim e probabiles etefiafie
eo rempore ex aduerfo flantiu repercuflii ultro in ora acto mari* Aut imbres arthiopi^ aeftiuos iifde etefiis
nubila illo ferentibus e reliquo orbe.Timaeus mathematicus occultam protulit rationeiphialam appellari
fontem eius mergiq? in cuniculos ipfum amne uapore anhelantem fumidus cautibus ubi conditur. Veru
fole per eos dies comminus fadto extrahi ardoris ui:& fufpenfum abundare:ac ne deuoref abfeondi > Id<jj
euenire a canis ortu per introitum folis in leonem contra perpendiculu fontis fydere ftante:cu in eo tradtu
abfumanturumbrae.Plerifcy e diuerfo opinatis largiorem fluere ad fepren trionem fole difcedente: quod
in cancro SC leone euenit.Ideog* tunc minus ficcari.Rurfus in capricornum & auftrinum polu uerfo for/
beri:& ob id parcius flueroSed Timaeo fiquis extrahi pofle credatjumbraru defedtus iis diebus 8C locis fi/
ne fine abeft, Incipit crefcere luna noua qusecucj pofhfolftitiu eft fenfim modiceq? cacru fole tranfeu tetabu
dantiffime autem leone.Et relidet in uirgine iifdem qbus accreuit modis.In totum aute reuocaf intra r U
pas in libra:ut tradit Herodotus centefimo die.cu crelcit reges aut praefedtos nauigare eo nefas iudicatum
eft*Audhis eius per puteos menfurae notis deprehendunCluftum incrementu eft cubitorum»xvi« Mino/
res aquae non omia rigant.Ampliores detinenntardius recedendo.Hs feredi tempora abfumut folo ma/
dente.IUae non dant fitiente.Vtruncp reputant (puinaa*In.xii.cubms famefentit.in.xiii.etianum efurit*
xiiii*cubita hilaritatem afferunnxv.fecuritatc.xvhdelitias.Maximu incrementum ad hoc aeui fuit cubito/
ru*xviii*Claudio principe.Minimumqi pharfalico bello:ueluti nece.Magni ,pdigio quoda flumine auer
fante.Cum ftetere aquae apertis molibus admittunf.Vt quaeqi liberata eft terra: feritur ♦ Ide amnis unus
omniu nullas expirat auras.Ditionis aegypti efle incipit a fine aethiopiae fyene;ita uocatur peninfula.c.mi!»
p*ambitu« In qua cerafta: funt latere arvbia::& exaduerfo infulae*iiii»phiIe*d*Gmil*p%& a nili fixura : unde
appellari diximus deltam.Hoc fpatium edidit Artemidorus:& in eo*ccl»oppidafuifle.Iuba.cccc*mil*paf/
fusi Ariftocreoab elephatidead mare»d»ccl.mi!*paf*Elepharis infula infra nouiflimu cataractem »cccc.m i,
paffibus & fupra fyenem*xvi*mil.habitatur»Nauigationis aegyptiae finis ab Alexandria*d*Ixxxv»mil.p»in
tantum errauere fuprafcripti.Ibi aethiopicae conueniunt naues.Naty eas plicatiles humeris tranfterut quo
tiens ad cataracftas uentu eft* Aegyptus fuper caetera antiquitatis gloriam.xx.mil.urbiu ibi Amafe regnan
te habitata prefertiNunc quocp multis etia fi ignobilibus:frequens celebratur tame Apollinis:mox Icuco
thoe:& diofpolis magna»Eadem thebe;portarum>c*nobilis:famacopiofa ldicaRetarabicarumgt mercium
nilo proximuemporiutmMox Veneris oppidum;& iterum Iouisactetyris:infra quodabydus Menonis
regia;& Ofiris teplo inciyturmvihdierum itinere in Iibyam remotum aflumine.Deinde ptolemais:& pa/
nopolis ac Veneris iteru.Et in libyco Iycontubi montes finiunt rhebaidem» Abiis oppida Mercurinalaba/
ftrum canu:& fupradi&u Herculis.Deindearfinoes & iam di&a memphis:inter qua ,8C arfinoiten nomo>
In libyco turres q pyramides uocaumLabyrinthus in myridis lacu nullo addito ligno exaedificatus: & op
pidum criaIon*Vnum pterea intus & arabiae conterminum claritatis magnae folis oppidum •

CAIexandria* CA* X*

Ed iure laudetur in littore aegyptii maris Alexandria:a magno Alexandro condita in africae pa
tre ab oftio canopico»xiumiKpaf*iuxta mareotim lacurqui lacus antea arapotes nominabatur*
Metatus eft eam dinocrates architectus pluribus modis memorabili ingeniorquindecim mili/
£211 um pafluum laxitate iferta ad effigiem macedonicae chlamydis orbe gyrato laciniofam dextra
!euaqjangulofoprocurfu:iam tum tame qntafitus parte regi dicata.Mareotis lacus ad meridianam urbis
partem euripo e canopico oftio mittitur ex mediterraneo comercio»Infulas quoq? plures amplexus.xxx*
mil*paf*traiedhindc*ambitu ut tradit Claudius Caefar.Alii fchoenos in latitudinem patere, xl.faciunr fchoe
nucp ftadia*xxx*Ita fieri longitudinis.paf.tantundem 8C latitudinis i Sunt in honore & intra decurfus nili
multa oppida:praecipue quas nomina dedere oftiis non omnibus»xi*n»reperiuntur:fuper<£ quattuor quae
ipfi falfa ora appellant* Sed celeberrimis feptemtproximo Alexandriae canopico:deinde bolbitino: febeni/
tico:phannitico:mendefico:tanico:ultimoq< pelufiaco.Praetereabuthos:pharbaetos:Ieotopolis:attribis*
Ifidis oppidum:bufiris:cynopolis:aphroditos:fais:naucratis:undeoftiumquida naucraticum nominat*
quod alii heracleotitum:canopico;cui*vi»M»p*proximumeft:praeferentes*

. (T Arabia» CA* XI*

[Ltrapelufiacum arabiaeftad ru»marepertingensr&: odoriferam illam ac diuite:& beatae cogno
mine inclytam haec catabanum di ef bonitaru:&: fcenitaru arabu uocatur fterilis :pterq ubi fy riae
confinia attingit:nec nifi caffio monte nobilis*Hisarabes iunguntur:ab oriente canchleis: a me/
ridie caedreis qui deinde ambo nabathaeis.Heroopoliticus uocaf talterq^ lelaniticus finus rubri
maris in aegyptu uergetis»cl*m*p*interuallo«Inter duo oppida laeana:& \ nr o mari gaza* Agrippa a pelufio
arfinoe rubri maris oppidu per deferta*cxxv»mil*p*tradit tam paruo diftat ibi tata reije naturae diuerfitas,

(ET Sy ria paleftina phoenicis* C A* XII*

iVxta fyria littus occupat quondam terrarum maxfma:& pluribus diftinfta nominibus • Nacp
Ipaleftina uocabaturrqua contigit arabas :8Ciudaea:& coele:dein phacnice:& qua recedit intus da
jmafcena:ac magis etiam nunc meridiana babylonia. Et eadem mefopotamia itereuphraten 8C
ltigrin:qua^ tranfit taurum:fophoene«Citra uero etiam comagene. Et ultra armeniam adiabe>
neraftyrri ante dicfta.Et ubi Ciliciam attingit antiochia. Longitudo eius inter ciliciam & arabiam.cccclxxf
MiI.p.eft.Laritudo a feleucia pieria ad oppidum in euphrate zeuma*d«xxv.mil*p*Qui fubtilius diuiduts
rircum euphraten fyriam phenicem uolunt:& e fle oram maritima fyriac:cuius pars fitidumaea 8t iudsa
deinde phcenicejdeinde fyria.Id qd' piacet mare totum:phoenicu appellaturdpfa gens phoenicum in glo/

QJVINTVS

XXV

rfo magna litterarum inuentionis : & fyderurmnaualiumcy ac bellicarum artiu* A pelufio gabriae caflra:
caffius monsidelubru Iouis Caffiritumulus magni Popeii oflracin,T* Arabia finif a pelufio»lxv*mil. paf*
Idumaea fyria:paleflina:famaria:afcalum:azotus:caffarea CA» XJII,

f.Ox idumaea incipit 8C paleftina ab emerfu firbonis lacus»quem quidam.cl.mil* paf*circuitu tra/
I didere.Herodotus Caffio moti applicuit.Nunc eft palus modica ♦ Oppida rhinocolura: dc intus
|| rhaphea:gaza:&: intus atheodonmions angaris.Regio per ora famaria: oppidu afcalo liberum:

_ l>azotus:Iamnes duae. Altera uicusioppe phoenicum antiquior terrarum inundatione(ut ferunt)

Infidet colli prariacente faxo: in quo uinculoru andromada: ueftigia oftedut ♦ Colitur illic fabulofa coeto*
Inde appollonia flratonis turris:eade caefarea ab Herode rege condita.Nuc colonia prima flauta a Vefpefia
no imperatore dedu<£ta*Finis pdeflmes*clxxxix.mil.paf*a confinio arabiae* Deinde phoenices • Intus aute
famana.Oppida neapolis quod antea mamorthadicebatur*Sebafte in monte altiore gamala*

Iuda:a:ga!ilaea:hieiico:emmaus:lydda:ioppe* CA» XJJII*

Vpra Idumea dC famaria iudsea loge latecy funditur.Pars eni fyri^e iucbagalilaea uocaf* Arabiae
uero & aegypto jpxima peraea afperis difperfa motibusia cae teris ludaeis iordae amne difereta*
Reliqua iudsea diuiditur in toparchias dece quo dicemus ordine.Hiericonte palmetis Confita:

_ fontibus irrigua:emmau:lyda:iopica:acrabathena;thamitica;&: zophaniticaibethole ; Qi tephe

nemorine in qua fuere hierofolyma longe dariffima urbium orientis : nomen iudaeae ; modo herodium
cu oppidum illufli eiufdem nominis»

Jordanis* CA» XV*

Ordanis amnis oritur e fonte peneadeiq cognome dedit caefareae de q diximus amnis amoenus:
8C quatinus locoru fitus patifiambitiouisiaccolifq? fepbens uelut inuitustafphaltite lacu dirum
natura petit:a quo poftremo ebibifiaauafcp laudatas pdit peftiletibus mixtas* Ergo ubi pria co

_ 3 ualliu fuit occafioan lacu fe fundit: qua plures genefaram uocant ♦xvi*M.p«logitudim's*yi* mil*

latitudinisjamoenis circufceptus oppidissab oriente iuliade & hippo:a meridie tharitiejquo dC nomine ali
qui etiam lacum appellannab occidente tiberiade aquis calidis falubri*

Afphaltires* CA» XVI»

Sphalrites nihil prer bitume gignitiunde & nome.NuIlu corpus animaliu recipit: tauri cameligj
fluitat.l nde famanihil i eo mergwlogttudine excedic.c»m.p*tatirudine maxfa.xxv»implet*Mini
ma fex.Profpicit eu ab oriete arabia nomadu: a meridie macharo : fecuda quonda arx mdsese ab
hierofoIymis.Ecde? latere e calidus fos medicae falubritatis callirhoe aqBd gloria ipo noie pferes*
Gens heffenorum» CA. XVII*

6 occidetali littore heffeni.quos fugitat ufey quagj noceres* Ges fola SC i toto orbe pter caeteras
mira;fineullafcerma;oi uenereabdicata:finepecuiafotia palma££»In dieexsequo couenapj tur
4 ba renafcitunlongc frequetantibustquos uita feffos ad mores eorum fortunse fluctibus agitat*
Ira p faeculoru milia (Incredibile dieflu) ges aeternae: in q nemo nafcit»Ta foecuda illis alio^c u i/

tse poenitetia e lfra hos e gadda oppidu fui fcdm ab hierofolymis fertilitate paimetoruq? nemoribus; nuc
alteru buflurl nde mafada caftellu i rupe; 8C ipfum haud procul ab afphaltite»Et ha&enus rndaea eft*

Decapolis» CA. XVIII*

Vngitur e latere fyriae decapolitana regio a numero oppido^tin qua non oes:eadem obferuar*
jPIurimi tamen damafcu& opoton riguas amnechryforhoajfertilem philadeiphiairaphanam:
om nia in arabia recedetia.Scy thopolin antea mfam a Libero patre fepulta nutrice ibi fcytis de

_ dudhs.Gaddarahieremiace praefluente 6C iam dictum hippodion.Peliam aquis diuitem: gala/

fim canatham*Intercurrunt cingutqj has urbes tetrarchia! regnoije inflar fingulse:^ in regna contribui!/'
tuntraconitis paneas.In qua caefarea cum fupradidto fonte abila:archa amploeffa;gabe*

Tyrus & Sidon» CA. XJX*

Jnc redeudu e ad ora atg» phenice.Fuit oppidu crocodilon.Efl flume memoria urbiu;do^*Siga
minu prnotoriu:carmelu<5«Et i mote oppidu eode noieiquoda egbatana diiftd.Juxta getra eb/
baiRiuus pagida fi ue belus;uitri fertiles harenas paruo lictori mifces.Ipfe e palude tedeuia a

_ I dicibus carmeli pfluit.Iuxta colonia Claudii Oefaris ptolemaisiq quonda ace.Oppidu ecdippa:

Promontorium album.Tirus quodam infula paito mari fepnngentis paffibus diuifa» Nunc uero Alexan
dri oppugnantis operibus continensiolim partu clara urbibus genitis lepti : utica : 8C illa romani imperii
emula terrap: orbis auida carthagine:etia gadibus extra orbe conditis » Nunc ois eius nobilitas conchylio
atqi purpura conflat* Orcuitus*xix*M*paf*eftJntra paletyro inclufa.Oppidum ipfum.xxii. ftadia*obti/
rer.lnde ideae farepta & ornithon oppida«Et fidon artifex uitriuhebarumcp boetiarum parens*

Mons libanus» ^ CA. XX»

Tergo eius mons libanus orfus cetu qnquagita fladiis zymira ufep porrigif :q coelefyria cogno
m inaf.Huic par interiacete ualle mons aduerfus antelibanus obtedif quodam muro coiuaus»
M Poft eu introrfus decapolitana regio eft:pdi6ts<j:cu ea tetrachiae &C paleftmes tota laxitas* At in

_ y _ ora nuc fubieifla libano fluuius magoras;berytus colonia:q foelix iulia appellaf.Leotos oppidu*

flume lycos:palaehyblos:flume adois;Oppida byblos: bocrys:gycarda:trieris:calamos:tripoIis qih: Tyrii
& fidoii & arabii obtinenorthofia eleutheros flume.Oppida zy mira:marathos;cotraqi aradu fepte ftadio
rum oppidu:^ infula duceris paffibus a cotinente diflans.Regio in qua fupradi&i definunt montes • Et
fnteriacetibus campis bargilus mons incipit*Hinc rurfus fyria definente phoenice* Oppida charne bala/

d

Vel en
hydre
uel fari
pta iu/
daeaeca
reptas

LIBER.

figa pahns* Gabale ptohiontorfum in quo laodicea Iiberaidfopolisiheracleaichafadrusipofidiiitru

Syria antiochia* Cap. XXl*

Einde promontorium fyriaeanriochenseJntusipfa antiochia liberat epidaphne cognominata
oronte amftediuiditur*In promontorio autem feleucia liberapieria appellata»

Caflius mons* CA* XXII»

Vper eam mons eodem quo alius nole cafiius*Cuius excelfa altitudo quarta ufgilia orientem
per tenebras fole afpicit breui circumaftu corpis die noftemqi pariter oftendens: Ambitus ad
cacum e«xix*mil»paf*efl:altitudop direfttwiiii* At in ora amnis orontes natus inter libanum 8C
antelibanu iuxta heliopolin*Oppidu rhofos:& a tergo portae: qfyriajappellanf fteruallo rho/
\opi niotiu & tauri.In ora oppidu myriadros*Mos amanusa quo oppidu boitedpfe ab fyris cilicia fepat*

Coele fyria* CA» XXlJl*

■I Vne interiora dicanf .Coele h et apamea marfiaamnediuifam»Ana2erino^: tetrarchia babice»q
alio nole hierapolis uocaf. Syris uero magogtibi ,pdigiofa*Atarg3ris:graecis haec decreto didla
eolif rchalciden cognominata ad beltitunde regio chalcidene fertiliffima fyriae.Et indecyrretica

_ _ Ij irnea2ates:gidarenosigabenos:tetrarchias duas quae granii comatitae uocanf *Hemifenos:hyla/

tastituraeo^ gente:& q ex iis betarei uocanf: maria midos*Tetrarchia q mamifea appellafjParadifumjpa
gras pinaritas:feleucia:pter ia ditflas duasrq ad euphraten:& q ad belu uocanf .Cardicenfes»Reliq at fyria
het exceptis q cu euphrate dicenf arethufios:beroenfes;epiphanefes* Ad oriete laodicenosjq ad libanu co/
gnominantur*laucadios;larifTaeos;pter tetrarchias in regna deferiptas barbaris nolbus decem 6C feptem.

Euphrates* CA» XX1III*

T de euphrate hoc in loco dixifle apriftimu fuerihOrif in pfeflura armenia maioris caraniti/
de» Vt pdidere ex iis q ,pxle uiderut Domitius Corbulo i mote aba:Licinius Mutianus fub ra/
dicibus motistque capoteappellat:flipra2ymara*xiwm*p.initiopyxirates nolatus*Fluitder2e
ne primu:mox anenaiarmeniae regiones a Cappadocia exdudes»Dafcufa abefl a 2imara* lxxxv*

VUpai.lnde nauigatur paflonam quinquagita«M*paf*MeIitenecappadociae.xXvai.M*paf*Eligeam arme/
nise*x*M*paf*accepris fluminibus lyco:arfania:arfano*Apudeligea occurricei taurus mons* Nec re fi A it:
qq*xn\M*paf*latitudmepforata pualens omirram uocant iriumpentem.Mox ubi cornu pfregineuphra
ten. Vitra quod; faXofum ac uiolentu.arabiam inde leua meropi dicta regione tricena menfura : dextracp
comagenen diflerminar.Pontis tameiet ubi tauije expugnat:pariens* Apud daudiopolim Cappadocia cur
fum ad occafum folis agit*Primo huc illi impugnatus curfum taurus aufert:uictufm SC abicifius fibimec
aliomodouincitiacfraftumexpellitin meridiemdta naturae dimicatio illa aequaf*noceunte quo uult:
illo ,phibente ire qua uelit* A cataradhs iterum nauigatur quadraginta*M.paf*lde comagenes apud famo
fara. Arabia fupradidta habet oppida edeflafmq quonda antiochia dicebaftcallirhoen a fonte noiararchar/
xas dadeiCrani nobilis*Iungif pfeftura mefopotamiae originea fyris trahesrin qua athemufia:& nicepho
rium oppida*Moxarabes qrhetaui uocantur*Horum caput fingara*Afamofatisautem latere fyrire mar
fyas amnis influir»Gingla coma gene finir*Merorum duitas incipit*OppidaalIuntur:epiphania:& antio/
chiarqua; ad euphratem uocantur.Item 2ema*lxxiriM*paflu*afamofatis tranfitu euphratis nobilis . Ex
aduerfo apameam Seleucus*Jdem utrfufcp conditor ponte iunxerat.Qui coherenr mefopotamiae; rhoa'
li uocantur; At in fyria oppida europum:rhapfacum:quondam:nuncamphipolis* Arabes fcenitae ita feru
tur ufqa uram locum: in quo conuerfus ad orientem relinquit fyriae palmirenas folitudines:qus ufep ad
petricim urbem 8C regionem 3tcibi£C foelicis 3ppell3t3S pertinente

Palmira* CA* XXV*

AI mira urbs nobilis fi tu diuitiis foli & aqS amoetiis:uaflo undiqp ambitu harenis Icludit agros*
ac uelut terris exempta a rerum natura priuata forte interduo Iperia fumma romano^e : partho
rumqp.Et prima in difcordiajcuius femper utrinq? cura» Abefl a feleucia parthorum.-q uocatur
l ad tignn:quingentis trigintafeptem*M*paflu* A proximo uero Cyrix littore ducentis quinqua/
gintaduobus mil*Et a damafeo uigintifeptem mil* pafTu»

Hierapolis* CA* XXVI*

Ropius infra palmitee folitudines flelledea regio efl: di<fl£q3 ia hierapolis aCberoea 8i chalcis*
Vitra palmiram quoq* 6i folicudinibus iis aliquid obtinet hemefa: item alatium;dimidio pro/
pior petreas qdamafcus* Afurahuic proxima e*Philifchum oppidum parthorum ad euphrate:
ab eo feleutiam dierum decem nauigatio: totidem qr fere babylonem*Scinditur euphrates a2eu
matedxxxiih paf.circa uicum mafficemEt parte leua in mefopotamia uadit per ipfam feleuciam : cireaq?
eam praefluenti infufus tigri:Dexteriore autem alueo babylonem quondam chaldarae caput petit: media
oy> permeansfltem quas otrin uocant:diflrahitur in paludes.lncrefcit autem & ipfe nili mo flatis diebus
paula differens:ac mefopotamiam inundat foleoprinenteuicefimam partem cancri* Minui incipit in uir
gine di. leone tranfgreflbJn totum ucro remeat in*xxix*parte uirginis»

Cilicia & adiuncbe gentes:pamphilia:Jfauria:homanadum:pifidia*
lycaonia:taurus monsdycia» CA* XXVII*

Ed redeamus ad oram fyrixrcui proxima efl cilicia»Flume diaphanes:mons crocodilus : por/
xx. amani monris:Flumina adricus:pynarus:lycus:finus iflicus. Oppidum ilTos: inde alexan/
dria:flumen chlorus oppidum aege liberutamnis pyram us: por ta: ciliciajjoppida mallos : mu
girfos:&: intus tarfos»Campiakii:oppida caflipolisjmofpos libei^ pyramo ipofitu;thynos»ze'

Q_VINTVS XXVI

phyrium fancile. Amnes faros:cydnus:tarfum libera urbe pcul a mari (ecans*Regio celediritis cum oppi'
do«Locus nympheum:foloe ciliciae:nunc pompeiopolis:adana cibyra:pinara:pedalie:halix.'arfinoe ; rabe:
dorionduxracy mare corycos:eodenoie oppidu & portus 8t fpecus*MoxflumecaIicadnus*Promontoriu
farpedo:horrida holme Myle ,pmontorium 8C oppidu Veneris :a quo proxime cyprus infula* Sed dc in co Vel op?
tinente oppida myada:anenuriu:coracefiu:fini(cp antiquus ciliciacimelas amnis.Intus aure dicedi anazar/ pida
beni q nut catfaragufiai:caffabala:epiphania:qantea eniadosjeleufa iconiu* Seleucia fupra amne calicadnu
tracheoris cognomine a mari relatatubi uocabaf oramia«Praeterea itus flumina liparis:bobos : paradifus*

Mos ibarus.Ciliciat paphylia oes luxere neglecta gere ifauryca*Oppida eius itus ifauryca : clybanusdalafis Vel ca/
fluuius«decurrit:hic at ad mareanemurie regioefupradicta.Simili rao oibusrqeade copofuere ignoratae radrius
cotermina illi ges homonodu*quorum intus oppidu homona.Cattera caftella.xliiii.inter afperas conual
les Iatentdnfident uerticem pifidiat quddam folymi appellati quorum colonia cefarea:eadem antiochia
Oppida oronda:fagalefos* Hos includit lycaonia inafiaticam iurifdichonem uerfa;cum qua conueniunt
philomelienfes:tymbriani:Ieucolithi:peltheni:thyriefes*Datur 3t tetrarchia ex lycaoiaiqua parte galatia:
contermina eff:ciuitatum*xiiiuurbe celeberrima iconiodpfius lycaoniat celebraf therbafa in tauro* idata
in confinio galaciat atq? Cappadociae* A latere aut eius fup paphylia ueniunr thracu foboles milyat* Quo^:
aricanda oppidu;pamphyIiaantemofopiaappellata»Mare pamphylium cilicio iungif*Oppida eius fidae
dC in monte afpedu plantaniftum:perga*Promontorium leucolla*Mons fardemyfius* Amnis eurymedo
iuxta afpedu fluens catara<ffes:iuxta quem ly rnefus olbia. Vltimacpeius orae phafelisriunftu ei mare Iy
dum eft:genfqj lycia unde uaftus finus*Taurus mons ab eois uenies littoribus chelidonio promontorio
differminatunlmmenfus ipfe & innumerarum gentium arbiterrdexrero latere feptetrionalistubi primu
ab indico mariexurgitjleuo meridianus:& ad occafum tendenstmediamgp di (trahes afiainifi opprimenti
terras occurreret maria refilitergoad feptetrionesiflexufq? immenfum iter quatritrudutdeinduffria reiji
natura fubinde requora opponenterhitic phoenicum:hinc ponticumiillinc cafpium:&: hy rcamu; contragj
niatotium lacu torque tur.Itaq? collifus inter haec clauftra:& tame uidtor flexuofus euadit ufq* ad cogna/

cdigis paropanifus:circius:cabades:pharphariades:cohatras:oreges:oroes:nyphates: thaurus :at<£ ubi fe
quoq* exuperat caucafus:ubi brachia emittit fubinde tentanti maria fimilis fa rpedorcoracefius: carragus:
iterurnep taurus et ubi dehifcinfeq? populis aperit portarum tame note unitate fibi uendicansiq alibi ar/
menicat:alibi cafpiaeialibi Ciliciae uocatur.Quinetia confraffus efflig ens quoqj maria plurimis fe gentiu
nofbus hinc & illinc impleti a dextera hyrcanius:cafpius*a leua pariedrus mofchicusiamazonicusrcora
xicus fcythicus appellatus* In uniuerfum uero gratee ceraunius* Jn lycia igitur a promotorio eius oppidu
femenatmons chimera noctibus flagrans:ephem'um ciuitas:& ipfa fatpe nagratibus iugis. Oppidu olym
pus ibi fuirtnunc funt montana gage:corydalla;rhodiopolis*Iuxta mare lymira cum amne:in quem ari/
candus influit:8£ mons maflycitus:andria ciuitas myrajoppidaapye:& anripellos: qua: quoda habeflus
atq^ in receflu pheIlus*Deinde phyrraJt&j xanthus a man«xv*M.paf*f!umenq? eodem nomine* Deinde
patara:qua? prius pataros:& in monte fidyma * Promontorium cragus. Vitra per fignus priori* Ibi pyna/
ra in qua lycia finit telmefus.Lyda quoda feptuaginta oppida habuitmunc trigintafex het»Ex his cele/
berria pter fupradnfta canas:eadina:ubi laudatur oenium nemus*Peda!ia choma praefluente.Edefa cya ne:
afcadsalis:ameJas:nofcopiu:tlos:telendus*Coprehendit &C in mediterraneis cabaliaicuius tres urbes: oena
da:baibura:bubon a Telmefo: Afiancu mare fiue carpatiu;& q rpprie uocaf afiai duasea partes Agrippa
diuifit*Vna excluditab oriente phrygia& iycaoma:ab occidente atgato mari:a meridie atgyptio:a fepten/
trione paphlagonia*Huius longitudine*cccclxx*mil*pafiLatitudinem.ccc*m*fecit alteram determinauit
ab oriente armenia minore:ab occidente phrygia lycaonia pamphy lia:a feptentrione prouincia ponricata
meridie mari pamphyliod.onga,d.lxxv*mil*paf*Lara«cccxxv*mil*In proxima ora caria eft:mox ionia.VI
tFaea atolis:media doride*Circufundif mari utroqa latere ambietedn ea ,pmontoriu pedalium* Amnis
glaucus deferens telmeffum.Oppidum dxdalacyria fugitiuoru*Flume axon:oppidum calynda.

Indus fluuius* CA« XXVIII*

Mnis indusincybiratarum iugis ortus recipitdx.perennes fluuios>torrentes uero amplius ceti
tu oppidu caunos libe^:*dein pyrnos.Portus crelfa:aquo rhodus lfula pa*xx*M*Lacus loryma
Oppida thyfanufa paridio:lanmna*Sinus rymnias • Promontorium aphrodifias • Oppidum
hydas • Sinus fchcenus* Regio bubaflus*Oppidum fuitacanathus:alio nomine dulopolis*E(l
in promontorio gnidos libera:triopia*Deinde pegufa eff ftadia appellata* Ab ea doris incipinfed prius ter
ga: Et mediterraneas iurifdictiones indicaffe conueniat. Vna appellatur cybiratica*ipfum oppidum phry
gice eff conueniunt eo«xxv*ciuitates*

Laodicea:apamea:ionia* CA XXIX*

Eleberrima urbs Iaodicea ipofita eff lyco flumini latera alluentibus afopo 8t capro appellata prio
diofpolisidein rhoas*Reliqui in eo conuentu*quos nominare non pigeat hydre litat : tenifones*
hieropolitae: Alter connentus a fynnada accipit nomen*Conuenidt Iycacnes:appiani:cercopeni:
dorylati:mudsi:iulien(es:& reliquiignobilespopuli*xv.Tertius apameam uaditjante appellara
celenasjdein cibothon*Sita eff in radice montis figniac:rircumfufa marfya obrima orga: fiumimbus in
maeandrum cadentibus Marfyas*ibicrediturortus:acpaulomoxconditus:ubi certauit tibiarum cantu
tum Apolline* Aulocrenes ita uocatur conuallis»x*mil*paf*phrygiam ab apamea petentibus: Ex hoc con
uentu deceat nominare metropolitas;dionyfiopolitas;euphorbenos»cmonefos:pekcnos;filuianos;Rdi

d ii

LIBER.

quiignobiles»ix*Doridis finu leucopolis:amaxitos:eleufis:& eutene*Deinde caria® oppida piarumrcurha'
nae:halycarnafus:fex oppida contributa ei funta magno Alexandro tagele:fubde;medmafla:uranium:pe
dafum:telmeITum>Habitatur inter duos finus ceramicum:&iafium inde mindos:& ubi fuit palemidus:
nariandus:neapolis:caryanda:termera:libera:barbila:&: a quo finus iafiusroppidum iafus Caria interiord
nominum fama praenitet.Quippe ubi funt oppida mylafa libera antfochiaiubi fuere feminethos:&: chra
naos;oppida:nunceam circumfluunt maeander & mollinus.Fuit in eo tradtu 8C maeandropolis:Efteu/
menia dudro fiuminiappofita.Glaucus amnistlyfias oppidu:& orthefia;berecynthus tractus: uyfa: traP
lisieadem euanthia:& feleucia:& antiochia didta* Alluitur eudone amnetperfunditur thebaide ♦ Quidam
ibipigmaeos habitafle tradunt»Praeterea funt thydonos:pyrrha;eurome;heraclearamyzon:alabanda libe
ra:quae conuentum eum cognominanit»Stratonice:alinda libera:hynidos:ceramus:troecene:phorontis*
Longinquioreseodem difceptantforoorthronienfes:haIydienfes:feuhippini:xyftrani:hydiflenfes. apol
loniatae;trapezopolitae;aphrodienfes Iiberi.Praerer haec cofcinus:harpafaappofita fluuio harpafoiquo 8C
tralIiccon:cumfuit:alluebatur.Lydiaautem perfufa flexuofi amnis maeandri recurfibusfuper ioniam p
cedittphrygiae ab exortu folis uicinarad feptentrionem myfiae:meridiana pte carian ampledlens : meonia
anteappeilata.Celebratur maxime fardibus in latere tmoli montisiquiante tmolus appellabatur uitibus
confitustex quo profluente pactolo eodemque chryforhoa ac fonte tarne a meonis ciuitas ipfa hyde uoci/
tata efbclara ftagno gygeo.Sardiana appellatur nunc ea iurifdi<ftio.Conueniuntq? in eam extra praedictos
macedones;cadueni:loreni:philadeIpheni:& ipfi in radice tmoli cogamo fluminiappofiti.lVleonii: tripo
litaulide &antoiopolitae maeadro alluunt «Apolloiheritae myfotmolitae:& alii ignobiles* Tonia ab iafio 15
nu icipies: numerofo ambitu littoi^ flectitur Jn eam primus finus bafilicus.Poffldeum promontorium!
8C oppidum :oraculum brancidarum appellatum.Nunc didimei Apollinis a littore fladiis*xx*mil* Et in/
de.clxxxjmiUmiletus loniae caput*Ldegeis antea dC phytiufa 8C anadtoria nominata;fuper*Ixxx,urbium p
cundta maria genitrix:nec fraudanda ciue Cadmo:qui primus profaicam orationem codere inftituit* Am
nis maeader ortus eft lacu in monte aulocrenetplurimifqueaffufus oppidis:& repletus fluminibus crebris
itafinuofus flexibusjutfaepecredaturreuertriApamenam primum peruagatur regioerrwmox eumeneti
camtac dein bargylieticos campos:poflremo caria placidusromnefcy eos agros fertiliflimo rigans limo*
Ad decimum a milcto ftadium lenis illabitur mari*Inde mons latmius*Oppida heradea* Montis eius co
gnominis cariae myus quod primo condidifle iones narratur atheis profe&imaulocum : prienne ♦ In ora
quae trogilia appellatur:geflus amnis Regio omnibus iombus facra:& ideo panionia appellata* fuxta fu/
gitiuis conditum (uti nomen inditio eft)phygela fuit:& marathefium oppidu.Supra haec magnefia maea
dri cognomine infignis a thelfalica magnefia orta* Abeft ab ephefo*xv*M*paf»T rallibus eo amplius* ccc*
M*antea theflaloce 6C androlitia nominata & lictori appofita.Derafidas infulas fecum fubflxilit mare: in/
tus 6C tyana alluitur;^ lyco pelopeataliquando 8i euhippia cognominatatin ora aurem mathium : ephe/
fus amazonum opus multis ante expetita nominibus*Alopes cum pugnatum apud troiamelhmoxorty
gia:& morgesjuocata eft & Fmyrna cognomine trichia & hemonfon & ptelea*AttolIitur montepionc*Al
luitur cayflro incylbianis iugis ortoimultofq? amnes deferente & flagnum pegafeurmquodphiritcsam/
nis expellit: Ab iis multitudo limi eft; qua terras propaganmediifqueiam campis fyriem infulam adiecir*
Fons in urbe callipia templum Dianae complexa, E diuerfis regionibus dao felinures* Ab ephefo mathiu
ahudcolophoniorum:o«: intus ipfacolophon:halefo affluete.lnde Apollinis darii fanum lebedos fuit 6C
notium oppidum.Promontorium cyreneumtmons minas»ccl,mi*paf«excurrens:atque in continentibus
campis refidens*Quo in loco magnus Alexander intercidi planitiem eam iufterat*vii*mil*d»paf*longitu/
dinemtduos finus iungerenerythrafqi cum mimantecircumfunderet*Iuxtaeosfueruntoppida pteleoj
helos:doryo;nuceft aleomFluuius corined.Mimantis£m5toriu;dazornenae:ptheiae;&: hippi: chytopho
ria appellatae cum infulae effent* Alexander idem per duo ftadia continenti adnexuit.Interiere intus daph
nus dC harmefia:5( fyphilum quod ante rantalis uocabatur caput maroniae.ubi nunc eft ftagnum fale ob
id Qi. archeopolis fubftituta fypilo:& indenlli coipe dC huic lebade regredientibus*Inde abeft.xii.mil* paf*
abamazonecondira;reftitutaab Alexandro*ln ora fmyrna amne mdete gaudens non procul ortomion/
tes afiaenobiliflimi in hoc tractu fere explicat fe:maftuha a tergo fmyrnae &thermetis olympi radicibus
iundtis.Is in dracone definit;draco in tmoIo;t molus in cadmoulle in tauro* A fmyrne hermus amnis ca/
pos facite nomini fuo adoptat.Oritur iuxta dorilaum phrygiae ciuitatemrmultofq? colligit fluuios: in/
ter quos phrygem:qui nomine genti dato.a caria eam difterminatthyllum & chryon: 6C ipfos phrygiae:
mefiaedydiae amnibus repletos* Fuit in ora eius oppidum temnosmunc in extremo finu fmyrne cnefeo/
polisoppidum.Leucedein promontorium quod infula fuit:finifgrioniae:Smyrneum conuentum ma
gna pars aeoliae.quae mos dicetur : frequentat : prxtergj macedones hyrcani cognominati:& magnetes*
Afypillo ueroephefum alterum lumen alia? remotiores conueniunt:caefarienfes:metropolitae cilbiani in
feriores:^ fuperiores myfomacedones:maftaurenfes;br ullitac;hypa?penu diofhieritae*

Ephefis:reolis:troas;Pergamus* CA* XXX*

Eolis proxima eft quonda myfia appella ta;& quae hellefponto adiacet troas*Ab ea phocea:afca
nius portus:dern fuerat larifla:& cyme:myrine:quse fabaftopolim fe uocat:& intus sgx attalia
poft edaE:neontichos:temnos«In ora autem titanus amnis:& ciuitas abeo cognominata.Fuit 6C
gryniamunc tantum portus foli infula appraehenfa, Oppidum elaear&ex myfia ueniens caicus:
amms*Oppida pitae canaius amnisdntercidere cane lyfimachea:atarnea:carene:dfthene:cilla:cocyltu:the
be;aftyre;chryfa:palefcepfis gergithos;neandros;nuc eft per perene ciuitas,Hcracleotes tradtus.Cory phas

Q_VINTVS

xxvn

oppidum» Amnis gryliofoIius.Regio aphrodtafiasjquae ante politiceorgasjRegio fcepfis»Flumen euenu
cuius in ripis intercidere lyrneffos &C miletosrln hoc tradtu ida mons,Er in ora qu^efinum cognomina/

Uit& conuentum adramytteos olym pedafus didta: Flumina aftron:cormalos:cryanos;aIabaftros:hieros:
exidajntus moni gargara;eodemque nomine oppidum*Rurfus in litroreanrandros edonis prius uoca'
catdeinde cymeri 8C aflosjeadem appollonia»Fuit & palamedium oppidum,Promon torium ledtum di/ /
(terminans aeolida 8t troada»Fuir 8C polymedia ciuitas;& chryfla;&: larifla aliaizimintium templum du/
rat»Intus colone intercidit deportata adramireum negociaiappolloniata: arhindaco amne erefii miletopo
lytae}pemanetii:macedones;afchylacaerpo!ycn£ei;p]onit£e:cilicestrrundagandeni:mifani:abretteni:&: hei/
lefpontiiappeilatn&alii ignobiles,Troadis primus locus amaxitus:dein cebrenia» Jpfaque croas antigo/
nia dicta:nunc Alexandria colonia romana>Oppidum nee»Scamander amnis nauigabilisiin promonto/
rio quondam figaeum oppidum»Dein portus achseorurmin quem influxit xanthus fimeonti iundtus fla
gnumque prius faciens.Palaefcamander»Caeteri Homero celebrati rhefus: heptaporusjacrefus : rhodius
ueftigia non habenGranicus diuerfo tradtu in propontida fluit, Eft tamen & nunc fcamandria duitas par Vel ca/
ua. Ac mille quingentis paflibus remotum a portu ilium immunerunde omnis rerum claritas. Extra li/ refus
num funt rhete3 littora rheteo & dardanio:& arifbe oppidis habirata»Fuit &C achilleon oppidum iuxta tu
mulum Achillis conditu a mytilenads:& mox athenienfibustubi clafTis eius fteterat,In figaeo fuit & aean
Cion rhodiis conditum:in altero cornu Aiace ibi fepuito»xxx,ftadiorum interuallo a figaeo 8C ipfo in fla/
tione claflis fuae,Supra aeolida & partem troadis in mcditerreneoeftjquae uocatur reutraniatquam myfi
antiquitus tenneredbi caicus amnis ia dictus on£*Gens ampla per fe:et cum totum myfia appellaret. In ea
Pioniae:andera:idale:ftabulum:conifium; tegium:balcea.Tiare;teutranie:larnaca:haliferne; lyddetpthe'
mum;thymbre:oxiopum:lygdanum:apolonia:lonj;e<j dariflimum afiae pergamum:quod intermeat fi/
lenus praefluit cetius profufus pindafo monte, Abeft haud ,pcul elea qua in littore dfximus,Pergamea uo
catur eius tradtus iurifdidtio» Ad ea conueniunt thyatirenimiygdones mofiini:bregmenteni, hierocomi/
taejperperenfiryarenithydropolienfisjhirmatopolitaetattalenfestpataenfesjapollonienfesjaliaeqj inhono/
rae duitates, A rheteo dardanium oppidum paruum abeft: fta»lxx,mil,Inde»xviii,mil,promontorium tra
peze, Vnde primum concitat fe hellefpontus,Exafia interifle getes tradit Eratofthenes:folymorum:Iele/
gurmbebriaim:coIycantiorum:trepledorum,Ifidorusarimosi&capretas:ubi fitapamea condita a Seleu
co rege inter ciliciam cappadociam;cataoniam;armeniam,Et quoniam ferocifiimas getes domuifiet; ini
tiodameam uocatam.

Infulae ante a fi a:paphyliu mare:cyprus:rhodus:famus;chius. CA, XXXI*

Nfularum ante afia prima eft in canopico hoftio nili a Canopo Menelai gubernatore(ut ferut)
didta. Altera iundta ponte alexadri^ colonia Caefaris didtatoris pharustquonda diei nauigatio'
ne diftas ab aegyptomunc e turri nodturnis ignibus curfum nauium regens.Naqj fallacibus ua/
iis alexadria tribus omnino aditur alueis maris:tegamo:pofiidonio:tauro,Jn phoeniceo dein/
dejmari eit ante ioppeiparia»Tota oppidum in qua obiecta belus Andromedam ferut;& ia dicta arados: Cyprus
Inter qua dc continentem J,cubita alto mari(utaudtor eft Mutianus)e fonte dulcisaqua tubo coriis fadto
ufc^ ad uadum trahitur,PaphyIiu mare ignobiles infulas habet, Cilicium ex quinq? maximis cyprum ad
ortum occafumqj cilicise ac fvriae obiedta quonda nouem regno^i fedem,Huius circuitum Timofthenes
ccccxxix*mil»d,prodidit*Ifidorus,ccclxxv,M»Longitudineminterduopromoncoriadinaretai& acama/
tajquodeft ad occafum»Artemidorus,clxii»d,Timofthenes.cc,uocataantea acamatida* Philonides cera/
ftin,Xenagoras & afpelia:&:amathufia;& macaria»Aftynomus crypt5:& colinia»Oppida i ea,xy»paphos:
paIaepaphos:curias;citeium:corinacum:falamina;arnathus:Iapetosjfoloe;tamafus;epidaij<::chytri;arfinoe:
carpafiumtgolgoe. Fuere & ibi cynyria:matium:idalium» Abeft ab anemurio ciIicrse,I»p,Mare quod prae
tenditur uocataulona ciliciuradn eodem fitu elseufla infula eft:& quattuor ante ,pmontoria»Exaduerfo
fyriae clidesmirfufq? ab altero capite ftitia,Contra neapaphtu hierocepia,Contra falamina falamine in li/
cio autem mari illy ris;teladros:attadebufia,Cypriae tres fteriles;& dionyfia prius caretha didta • Deinde Rodus
contra tauri pmontorium peftiferx nauigatibus chelidoniar*Totidem ab iis cu oppido leucollaipadtyae:
elifia;nymphalis:meris megifta cuius ciuitas interiit»Multae deinde ignobiles, Sed contra chimeram; do
h'chiftae:chirogyliumicrambuira:rhogse:enagora.viii,rnil,paf»daedaleon du£e cyrieomtres ftrongylati 8C
contra fidyma antiochiajglaucumcp uerfus amnem legufa macris didyme;helbo;cope:afpis:&in quaop
pidum interiit teladriaiproximagj cynorodofia,Sed pulcherrima BC libera rhodos circuitu» cxxv* mil*p«

Aut fi potius Ifidoro credimus.ciii.habitata urbibusflindo camyroftalyfomunc rhodo,Diftatab alexan
dria aegypti»d,lxxviii,M,ut Ifidorus tradit *Vt Eratofthenes;cccdxix»M, Vt mutianus,d*a cypro, clxvi*

Vocitata eft anrea ophiufaiafteria;aechrea;trinacria:corymbia:poefla:atabyria ab rege*Deinde tnacria dt Carpa/
oloefia,Rhodiorum infulaecarpatusiquas mari nomen dedit,Caros.dute calymnte, fcyros»diilas ab gni thus
do,xii,Mif*d,porphyris antea di(fta:Et eodem tradtu media inter rhodum gnidugj fyme. Cingif ,xxxm
miIia,d»Portus benigne pbet odto*Practer has citra rhodum cyclops,rergamon:cordyufa: diabethx»iiii*
Hamosjcalche cu oppido»feutIufa:narthecufa:dymaftos:<pgne;(Si a guido ciferufattherionrarchia ; calyd/
nat:cum tribus oppidis nououiftiro:mendetero:& marconefo»Oppidum cerainus.In carise ora quae uo/
canf argise numero,xx,ethecufa:Iepfia:leros»Nobilifiima uero i eo finu cos ab halycarnafo»xvr»paf> diftas
Circuitu,c,M»utpIuresexiftimanr.merope uocata coea:ut Staphylusjmeropis ur Dionyfius; dein nym// Cos
phea,Mons ibi prion 6C nifyron. Abruptam illi putant quae porphyris antea dicta eft,Hinc carianda cum
©ppido^Necproculab halicarnafo pidofusjn ceramico autem finupriaponnelosjhipponefosipfy ratmyaj

d ui

LIBEFL

Ioni x
ora

Samos

Chios

Teos

fkefbos

Tene/

dus

Lapfa/

cum

Vel ar/

targel

Propon

lis

Cyzicu

ftdyfia

Phr y/
gia

Galatia

Cappa'
do via

Bithy/

rua

Bofpo/

rus

Iampra:emin dus:pairaIatcrura:pyrrhejfephiufTa.‘meIanotpauIum^ a continente diftans: quae uocara eft
cynsedopolis;probrofis ibi relidhs a rege Alexandro.Ioniae ora aegaeas & corfeas habet & icarotde qua di/
dium eft.Lade:quae prius late uocabafratcy inter ignobiles aliquoc.Duas camehdas miletomicinas; myca
lem:trogilias:trelpylio;argenno:fcadaliomfamon liberam arcuitu.lxxxrii.mil.d. Aut ut Ifidorus.c.par/
theniam primu appellata. Vt Ariftoteles tradit:po(lea drtufam:dein anthemufam Ariilocritus adiicit me
la phylu:dein cyparifiam. Ab parthenio arufam:ftephane. Amnes in eaimbrafus.chefius: ibetthes.Fon/
res eucartoileucorhea.Mons cercecius, Adiacet infulae rhyparamymphea: Achillea.Par clarirateab ea di/
ftat.xciii.m.p.cu oppido chios liberarqua ethaiia Ephorus prifco nomine appdlat.Metrodorus 6C Cleo//
bolus chia a Chione nymphajaliqui a niue:& macri & pityufatruMontem het pelleneu.Marmorchiurcir
cuitu.cxxv.m*p*colligit ut ueteres tradrdere.Ifidorus.ix.rn.adiicit.Pofitaeftnter famu 8C lefbum. Ex ad
uerfo maxime erythrarurn.Finitimefuntthalufatqua alii daphnufamfcribuf*Oenuflaelaphites:euria/
naiTa:arginufa:cu oppidoda ha: circa ephefum: 8C quae Pifiilrati uocantur anthinaemiyonefos: dareufa*
Jn utracp oppida itercidere.porofene cu oppido:cercie:halene:c6moe:illetia:lepfia:& refperia; ,pcule:bol/
bule:pheate:priapos:fyce:melane:enare:fidufa:pela:drymufa:anhydrosjftopelos:ficufa:marathufa:pfile:
pentheufa:multaeg3 ignobilestClara uero in alto teos cuoppidajadnodxxi.m.d.Tatude ab erythris iux/
ta fmy rna funt piftendes,Cateria;alopece:e!eufa:bachiatpy ftiratomyonefostmegale, Ante troada afcania:
plateae rres.Dein lamia: plitaniae;dua::platae;fcopelos:get5e:artheid5: celaetlagufa: t didymae. ClariiTima
aut lefbos a chio»lxv>m.p,Hermete:& lafliatpelafgiategirataethiopiae macaria appellata fuit noue oppidis
indy ta.Ex iis pyrrha haufta eft mati, Arifbe terra^ motu fubuerfa.Antiflam methymna traxit i feipfam
cxfto urbibus afiae.xxxvii.mil.p.uicina.Et agademe obiit:& hiera.Reftat erefontpyrrha:& libera mytile/
naeammbus>Upotens.Tora infula circuitur(ut Ifidorus)clxvii,m.p.Vtueteres.cxcv.mil,Montes haoetle
pethymnum;ordinu:macyftii:creone:olympum, A proxima continente abeft.vii.miUd. paf. Infulae ap/
pofitae fcandaliontleucae.v.Exhis cydonea cum fonte calido* Argenuflk.iiii.p.diftant.Dein phelufaped/
na*Extra hellefpontum aduerfo figaeo littori adiacet tenedusfteucophrys dwfta:& phoenice:^ lyrneftos*
Abeft a lefbo.lyi.mil.paf. A figseo.xii.mil.d.

Hdlefpontus:myfia:phrygia:galatiatnicea:bithynia:bofporus* CA, XXXII*

rjMpetum deinde funiithdleipontus:& mare incumbit uorricibusflimite fodienstdonecafiam
1 abrumpat europae*Prom6toriu id qd appellauimus trapeza ab eo,x,m,p,ad abydu oppidurubi
anguftiae fepte ftadiotje.Deinde percote oppidu:& lampfacu antea pityufla dictu» pariu colonia

_ qua Homerus adraftiamappellauit.Oppidu priapos:amnisaefepus:zelia.propotis: ita appellaf

ubi le dilatae mare»Flumen granicunnartace porrusiubi oppidu fuit oltra infulatqua continenti iuxic Ale
xader.In qua oppidu milefioiy cyzicu antea uocitatum:arctonnefus:& doiionist& dindymis:cuius a uer/
tice mons dindymis,Mox oppida placiatariacosjfcylacetquo^ a tergo mons Olympus myius didtus.Ciui
tas olympena. Amnes horifius:& rhyndacustante lycus uocatus.Onf in ftagnoartynia mxta mileropoli
Recipit macefton & plerofqi alios* Afia bithyniaqi difterminans*Ea appellata eft croniatdein thelTalis : dei
de.malianda:& ftrymonis*Hos Homerus halizonas dixir quando praecingitur gens maruVrbs fuit une
fa attufa noiemunc funt*xv,ciuitates:inter quas gordiu come:qiuliopolis uoca£:& in ora dafcylos» Dein/
de flumen gebes:& intus elgas oppidu: q germaicopolistalio noieboofccetetficutapamea quar nuemyr/
lea,Colophoniorum flumen ethelecantuus troadis finis:& my fise inirium.Poftea finis in quo flume afct
niu:oppidum bnliomamnes hylas:& cios cum oppido eiufdem noministqdfuitemporium non procul
accolentis phrygiae a milefiis quidem conditum.Jn loco tamen q afcania: phrvgis uocabat.Quaproprer
non alibi aptius de ea dr.Phrygiatroadifuperiedapopulifij a promontorio ledo ad flume celeum pdi/
dis feptetrionali fuipte galatiae conrermina;mendiana lycaoniae:pyfidae:mygdoniae:aborientecappado
ciam attingic.Qppida ibi celeberrima pter ia didta ancyra;andria:ce!ene:colofle:carina:cotu-6: ceranet ico
nium:mideum*Sunt audores trafifle ex europa,Myfos 8C Phrygast& Thynos a quibus appellantur my fi
phryges bithyni.Dicendu fimul uf &de galatia quaefuperpofita agros maioriex parte phrygiae tenet.Ca
putQ3 quondam eius gordium»Qui partem ea infedere gallorum toliftobogi 8c uoturi:&: ambiati uocan
tur qui maeoniae & paphlagoniae regionem T rogini prenditur cappadocia a feptentrione & folis ortu:cu/
ius uberrimam partem occupauere redfc>fagest& teutobodiaci*Etgentes quidem hae,Populi uero ac te//
trarchiae oes numero,cxcv.Oppida te&ogafum ancyrartrogmo^e tauiumttoliftobagorum peflinus. Prae
ter hos celebresattalenfes:alafenfes:commenfes:didyenfes:hieronenfes:lyfirenae:neapolitanitaeandenfes:
feleucenfes:febafteni:timoniacenfes:thebifeni»AttingitgaIaria&:pamphilisecarba!iam&mylias:qui cir
ca barin funt:& cyllanticum &C orondicupyfidile tractum. Irem licaoiae parrem obligenen.Flumina funt
in ea pter iam dicla fangarium:& gallusra quo nomen traxere matris deum facerdotes.Nuc reliqua i ora
a Cio intus & bithynia prufa ab Hannibale fub olympo conditadnde nicea.xxvMrup. interueniente afea/
nio lacu.Deinde nicea in ultimo afeanio finu:quae prius olbia.Et prufa item altera fub hippio mote.Fue/
re pythopolis:parthenopoiis:coriphanta,Sunt in ora amnes eluistbryason: plataneusjareustifirosjgedos
qui Qi chryforrhoas, Promontoriu in quo megarice oppidu fuit. Inde crafpedites finus uocabaftquonia
id oppidum uelutin lacinia erat*Fuit& aftacumiunde 8C exeoaftacenus idem finus.Fuit & lybifta oppi/
dumjubi nunc Hanibalis tatum cumulus;6: in intimo fino nicomedia bithyniae praedara.Leucadas pro/
montorium quoindudit aftacenus finus anycomedia*xlii.m*quingentis paflibus*Rurfus coeutibus tet
ris anguftiae ptinetes ufij ad bofpo^i thracium.In iis chalcedon libera a nycomedia.lxxii*quingentorum
proceraftis ante didatdein copufaxPoftea c^co^i oppidum Iquod locum eligere nefciftent:feptem ftadiis

SEXTVS

XXVIII

diflans a bizantio tanto fodiciore omnibus modis fede* De caetero intus in bfthynia colonia apamenar
agrippenfes:iuIiopoiitaejbith)/niatae»Flumina fy rium lapfias:pharmicas:aIces:chrynis:iyleus:fcopius;hie uel ami
rasjqui bithyniam & galatiam diflerminat* Vitra chalcedona:deinde chryfopolis fuit» Deinde nicopolis; ci
a quanomen etianum finus retinetJn quo portus azari.Deinde naulocium promontorium efhrx term / Bofpo/
pium NeptunuBofphoros quingentorum pafluum interuallo afia europse iterum auferens abefl a chal / re duo
cedone*xii.mil«d*pafJnde fauces prima:* viii*miUtcl.p*ubi bofphoropolis oppidum fuit,* Tenent oram
omnem thyni;interiorabithyni*Finis afia: eflpopuloruni<T*cclxxxii*m.qui ad eum locum a fine lyciae
numerantur*Spatiu hellefpoti & propontidis ad bofphop/ chracium*clxxxviii*m*p*diximus* A chalcedo
ne figaeum Ifidorus.cccxii*m.d»p*Infula: in propontide ante cizicu elaphonefusjunde cizicenu marmor:
eadem neuris: QC proconnefus dida.Sequunf ophiula:acanrhus phoebe:fcopelos;porphy rionahalone cu
oppido delphace:polydora artaexon cu oppido.Efl & contra nycomediam demonefesdte ultra heraclea
aduerfa bithyniarithynias q barbari bithynia uocent.Efl & antiochix & contra fauces rhyndaci belbicos»
xviii*m*p*circuitu«eft 8C elaea;& dux rhodiuifije:erebinthus;megale; chalatisjpityodes*

CAII PLINII SECVNDI NATVRALlS HISTORIAE LIBER SEXTVS PRAEFATIO*

CA*

I.

ONTVSjEVXINVS an
tea Ab inhofpicali feritate
axenos appellatus eft: pecu
iiariinuidia naturae fine ul
Io fine indulgentis auidita
ti maris; 8t ipie i europam
afiaqs fundit :No fuerat fa/
tis oceano ambifie terras:
&meeaiu auda inanitate
abftuliITe*N6 irrupifle fra/
■ i dis montibus:calpeq? aifri/

_ ij cae auulfa multo maiora

abforbuiltec | reliquerit fpatia»N5p hellefpotu propoti
da lfudifierite^ terris deuoratis*Abofporo quoqj in alia
uaftitate panditur nulla fatietatetdonecexpatianti lacus
a maeoti rapinam fibiiunganulnuiris hocaccidifleter/
ris indicio funt tot anguftiaetat^ tam parua naturae re-’’
pugnatis interualla;ad hellefpomum odingeto^dxxv*
paf.ad bofporos duostuel bubus meabili tranfitu*Vnde
nomen ambobusr&tanquam in diffotiatione gei mani
tas cocors» Alitu quippe cantus: canumcp latratus inuice
audiuntur.Vocis et humanae comercia inter duos orbes manente colloquiojnifi cum ldipfum auferunt
uenti.Menfuram ponti abofporo ad mseotium lacum quidam fecere*xiiii*xxxviii*miLd*paf»Eratolthe'
nes«c*minorem*Agrippa Chalcedone ad pha!in*x*m«Inde bofpo^ cimeru cimerium*ccdx.m> Nos inter/
ualla generarim ponimus comperta in noftro aeuojquando etia in ipfo ore Cimmerio pugnatum efl* Er/
go a faucibus bofpori efl amnis rhebasiquem aliqui rhefum dixerunt*Deinde pfillis*Portus calpas: San/
garis fluuius ex inclytis.Oritur in phrygia accipit uaftos amnesiin ter quos tembrogium & galiu* Et ide
(angarius a plerifqj didus corahusta quo incipiunt mariadini finus; oppiduq? heraciea celeceno flumini’
appofitu* Abefl a ponti ore miliariis ducentis portus aconae ueneno aconito dirus*Specus acherufia. Flu
minapedopilesicallichorum fonantes»Oppidu Tium ab heraclea*xxxyiii*m.p*Fluuius Biiaeus»

Gens paphlagonurru&cappadocum* CA* II*

r.Ltra que ges e paphlagoniajq pylsemenia aiiq dixerut:inclufam a tergo ga!atia*Oppidu maflya
milefio^sdeindecromna.Quo loco heneros adiicit Nepos Cornei ius:aqbus in Italia ortos co/
gnomines eo^ uenetos credi poftulat.Sefamu oppidu qd nuncamaftris*Mons cytorus a Tio*

_ ^ ixiii*m*p.OppidaCiolisftephane.Amnisptheius»Promontoriu carabis uaftoexcurfu abefl a

ponti hoftio.cccxv*m*p»uel ut aliis placuit.ccd.m.Tatude a cimerio:aut ut aliq maluere* cccxii. rmd» Fuit
& oppidu eode noie:& aliud inde armie nuc e colonia fi nope pteria a cy toro*dxiiiuflume uaretu* Ges cap
padqcCwOppidu gaziura dC gazsdu» Amnis halys a radicibus tauri p cataonia cappadociaq? decurres*Oppi
da gagre carilla ide Amyfum libeijd a finope*cxxx*m*p«Eiufdeq$ nois finus tati recelTusjutafia pemfulam
faaattducetis milibus*p*utamplius:p continete ad iflicum cilicia: finum*Quo in omni tradu proditur
tres rantu gentes grxeas iuredici dorica;ionica:a:olica:ca:teras barbarorum efle* Amylo iundum fuit op
pidum eupatoria a Mithridateconditum*Vido eopompeiopolis utrunqj appellatum eft*

Cappadocia* CA* III*

Appadocia intus het colonia Claudii Cae faris archelaiddqua f fluit haly s«Oppipa comanatqd fa
rus:neocaifaria:q3 lycus;amafia:qd iris.In regioe hac gazacena in coiopena uero fabaflia 6C faba/
flop olin.Haec parua;fcd paria fupradidis,Reliqua fuipte het meliia a Semiramide codira haud

d iiii

Celece/

nouei

lyco

Heneti

Veneti

Harys

Popeo/

polis

Ther'

modoo

Trape/

zus

Phafis

Vd pi/

«yus

jarma

u

LIBER.

procul euphrate. Dioca?faria:tianam:caftaIiam:megalopolin.zeIam.Et fub moteargaeo mazacamrqu*
themifcyramunccaefarea nominatur.Cappadocia; pars praetenta armenia? maiori mehtene uocatuncoa'
gens cataonia:phrygice:garfauritis:fargaurafane camaneneigalatia; morimenimbi difterminat eos cap/
padox amnis:a quo nomen traxere:antea leucofyri dicti* A neocsfarea fupradida minorem armeniam ly
cus amnis difterminat.Eft & ceraunus intus darus.In ora autem abamyfo oppidum & flumen chadifia:
lycafturma quo themifyrena regio.lris flumen deferens lycum.Ciuitas ziela intus nobilis clade Triarii 6C
uidoria.C«Ca;faris*Jn ora amnis thermodoon ortus ad caftellurmquod uocant phannoroeamiprxtergj
radices amazonii montis lapfus.Fuit oppidum eodem nomine;& alia quinqj phamizoniumrthemifeyra:
fortiraamafia; comara.

Themiflida; regionis gentes* CA» IIJI*

I Vnc manteumigenetarum chalybum*Oppidum cotyorum»Gentes tybarenirmoflyni notis fi/
gnates corpora.Ges macrocephalnoppidum cserafusiportus cordulse.Gentes bechires buzeri:
flumen melas.Gensmacronesfydeni;flumen<jiydenum: quo alluif oppidu polemonium ab
I amyfo.cxx.M.paf.inde flumina iafoniurmmelathium:& ab amyfo.lxxx.M.paf.Pharnace oppi/
dumm ipolis caftellu & fluuius.Item cocaliai&: fine fluuio Iiuiopolis:& a pharnace.c»M*paf.T rapezus 1 i//
berum uafto monte daufum .Vitra quod gens armenocaIybes:& maior armenia.xxx.Mi.p.diflas in ora
autem trapezunta flumen eft pyfites. Vitra uero gens fannorurmhenfochorumiFlurnen abfarum cu ca/
ftello cognomine in faucibus a trapezunte.cxl.m.p.eius loci a tergo montium hiberia eft.in ora uero he/
niochi:ampreutelazi.Fluminaa capfeonyfis:nogrus:bathis:Genres colcho^.Oppidu matium: Flumen
heradeumj&promontoriu eodem nomine.Clarifrimufgjpontiphafis: oritur in mofchis.IMauigaf’ qua
libet magnis nauigiis.xxxviiiiM.d*p.Inde minoribus longo fpatiopotibus.cxx.peruius. Oppida in ripis
habuit complura.Celeberrima TyriracenrcygnumtdC in faucibus phafin.Maxime autem inclaruit ea.xv'.
m.p.amari;ubihippos&:cyanosuaftiamnesediuerfoineumconfluunt.Nunc habet furium tantum;
&ipfumabamne influente ibicognominatum:ufq? quo magnarum nauium capacem effediximus.Et
alios accipit fluuios magnitudinenumerocy mirabiles.Inter quos glaucumdn ora eius infula; fine nomi'
ne» Abeft abfaro.Ixxv.m*Inde aliud flumen charien.Gens falas andquis phthirophagi didi 3C alafanni.
Flumen cobum e caucafo per fuanos flues.Dein rhoa.Regio ecrediceiamnes figania;terfos:atelpos:chry
forrohasigens abfils caftellum febaftopolis: A phafide.c.m.p.ges fannigarumjoppidum cygnus. Flume
dC oppidum penius.Deinde multis nominibus heniochorum gentes.

Regio colchicaanchaen&caeteri eodem tradu. CA* V*

Vbiidtur ponti regio colchicajin qua iuga caucafi ad rhipheos montes torquentur:ut dictum
eft altero latere in euxinum 6i maeotin deuexataltero in cafpium :8C hyrcanium mare. Reliqua
littora fere nationes tenent melanchlsniicoraxi urbe colchorum diofcoriade iuxta fluuium an

_ temunta.Nuncdefertatquondam adeo claraiut Timofthenesin eam»ccc.nationes:qua; difiimi

libus linguis uterentur:defcendere prodiderit*Et poftea a noftris.cxxxdterpretibus negocia ibi gefta» fuc
qui conditam eam ab Amphito 5t Telchio Caftoris ac Pollucis aurigis putantia quibus ortam heniocho
rum gentem feram conflat* A diofcoriade oppidum heradeum diftat a febaftopoli.lxxx.m.p.acha;i:mar
diicercetae.Poft eos feritcaephalotomi.In intimo eo tradu pityus oppidum opulentiffimum ab Henio.v
chis direptu eft* A tergo eius epagerrits farmatayc populus in caucafi iugis.Poft qua; fauromatae.Ad hos
confugerat.My tridates Claudio prindpemarrauitqi thalos iis effe confines: qui ab oriete cafpii maris fau
cesattingerentificcari eas aeftu recedente.Jn ora autem iuxta cercetas flumen icarufa cum oppido hiero:&
flumine ab heradeo.cxxxvi*m .Inde promontorium croneaiquo fupercilium arduum tenet torets* Ciui
tas findica ab hiero.Ixvii.mil.d «paf.flumen fceaceriges*

Bofporuscimericusimaeotis. CA. VI.

Ndead bofpori cimmerii introitum.lxxxviii*M*d.paf*Sedipfiuspemfuls inter pontu 6C mxo
tin lacum excurrentis non amplior.lxxxvii.m.d.paf.longitudo eft.Latitudo nufq intra duo iu/
geraieonem uocant*Ora ipfa bofpori utrin^ ex afia atcj europa curuatur in maeotin. Oppida in
additu bofphori primo hermonafla.Dein coepe milefio^.Moxftratodia:& phanagoria:& pe/
ne defertum apaturostultimoq? in hoftio cimmeriurmquod antea Cimbricum uocabatur.

Gentes circa maeotin. CA. VJI.

Nde maeotis lacus in europa didus. A dmerio accolunt maeotici;ualIi:ferui:arrechiizingi!pfefii.
Dein tanain amnem gemino ore influentem incolunt iaxamate medorum (ut ferunt) foboles.
Etipfi in multa genera diuifi.Primofauromats;gynaei:icratumens;undeamazonu conubia.
Deineuazs:cotts:cizimei:mefleniai:coftobocci:choatrs:cyzs:dadari:thufrageths;turcs:uf'
queadfo itudines faxofisconuallibusafperas:ultraquasarrhiphaeos,quiad arriphaeos ptinent montes
Tanain ipfum fcyths filin uocant.Maectin temerindajqd fignificant matrem maris. Oppidum intanais.
quoq? oftio fuit.Tenuere finitima primi cares.Deinde dazomenii & maeoncs.Poftea paticapenfestSunt q
circa maeotin ad ceraunicos motes altiores has tradunt gentes:a littore napoasjfupracy efledonas: colchis
iundos:ac montiu cacuminibus»Dein carmacas: oranos:antacas:mazacas :afcantios:acapeatas; agagama/
tas:phycaros;rhimofolos;afcommarchos.Etadiuga caucafi:icatalas:imaducphs?ranos:anclacas:tydiost
caraftacos:afutiandas.Lagoum amne ex motibus catheisunquem defluit opharusiubi gentes caucadas;
opharitas. Amnem menotharum imituenis ex motibus fnflum.Inter agdeos:carnapas:gardeos ;accifos»
gabrosigrcgaros.Circaqt fontem imitiiriiimicuos;6( aparthcnos. Alii influxiife eo fuitas ; auchetasifatar/

SEXTVS

XXIX

neosrafanpatas. Ab his ranartas:& nepheonitas uiritim deletos* Aliqui flamen ocharium labi' percatecos:

&C fapcos tradunr*Tanain uero tranfiflefatareos:herticeosifpondolycos:fynhietas: amaflos : iflosicatace/
tos;ragoros:catonos:neripos:agandeos;mandareos:faturcheos:fpaleos*

Armeniae dux. CA. VIII*

Era&aeft: interior orajomnefgp accofae.Nunc reddanf gentes in mediterraneo finu:in quo mul
roalirer ac ueteres proditurum me non eo inficias anxia perquifita cura rebus nuperineo finu
geftis a Domitio Corbulone:regibufq> inde miflis fupplicibus:aut regum liberis obfidibus. Or
diemur autem a cappadocum gente* Longiifi me haec ponricarum omniumiintrorfus recedens
minorem armeniam maioremq$:&: comagenem leuo fuo latere tranfit.Dextra uero omnes in afia dictas
genres plurimis fuperfufapopulis:magnocp impetu fcandens adortum fo(is:& tauri iuga tranfit lycao/
niarpyfidiatcilicia: Vadit fuper antiochise tradtum ufqiad cyrefticam eius regionemtparte fua quae uocaf
cataoma*Contendit itaq? ibi longitudo afiae.xii*l*M.p*efficit:latitudo*d*c*M*xl*M*

Armenia maior» CA* IX,

Rmenia autem maior incipita pariedris motibusreuphrate amnejut dictum efbauferturcap--
padoda?:& qua difcediteuphratesmefoporamiae haud minus clara amnetigri* Vtruncp fun/
ditipla.& initium mefopotamiae facit inter duos amnes itura^Quodintereft ibi tenent arabes Mefo/

_ oreuSic finem ufq? in adiabene perfert» Ab ea tranfuerfis iugis indufa.Latitudinem in leua pan pota/

dit ad cyrum amnem tranfuerfa in araxem «Longitudinem uero ad minorem ufcp armeniam abfaro am / mia
ne in pontum defluente:& pariedris montibus qui fundunt abfarumjdifcreta ab illacoris*Oritur in enio
chiis montibusjquos alii coraxicostuocauere* Araxes eodem monte quo euphrates*vi,Mil*pal*interuallo
audtuftj amne mufi 8C ipfe(ut plures exi{timauere)a cyro defertur in cafpium mare* Oppida celebrantur
in minore cafara azanicopolis.ln armenia maiore arfamote euphrati proximurmT lgri carcathiocerta* In
excelfis autem tigranocerta*Et in campis iuxtaaraxcm artaxata»Vniuerfe magnitudinem Aufidus quin Artaxa
quagies cenrena millia prodidit*Claudius Csefar longitudinem ad facufa ad confinium cafpii maris* xiii. ta
Mil.p.Latitudinem dimidium eius* A tigranocerta adhiberiam diuiditur(quod certum elt)in praefedtu
rasjquasii flrategias uocant*Quafdam ex iis uel fingula regna quondam barbaris nominibus.cxx, Clau
dunteam ab oriente montestfed non ftatim cerauniunec adiabene regio*Quod interelbfpatii fopheni te
nent* Ab iis iuga ceraunia*Vltra adiabeni tenent*Per conualles autem proximi armeniae funt menobardi:

6C mofcheni*Adiabenem tigris 8t montes tres;xii*mil.p*cingunt: Ab leua eius regio medorum e(t:& pro Vel p/
fedtus cafpii maris* Ex oceano hoc ut fuo loco dicemus fundituntotumcp caucafiis montibus cingit«Ho/ fpe&us
rum incolae per confinium armeniae nunc dicentur*

Albania hyberia* CA» X.

Lanitiem omnem a cyro ufq? albanorum gens tenet.Mox hiberum difcreta ab iis amne aragone Vel oca
in cyro:e caucafiis montibus defluente.Praeualent oppida albania; cabalacha Hiberiae harmaftis 2ane
_ mxta flume neoris.Regio thafiae:& triare ufgi ad partedoros montes*Vltra funt colchicae lolitu
jj dines:quarum a latere ad ceraunios uerfos armenochalybes habitant. Et mofcorum tradus ad
hibeijd amne in ciril defluentem:& infra eos facafam:& deinde macrones ad flumen abfarum.Sic plana ac Vel far/
deuexa optinctur.Rurfus ab albaniae confinio tota montium fronte gentes fiiuorum fere;& infra lubie/ mafus
norum;moxdiduti:& fodii*

Portrecaucafix. CA* XI*

B his funt portae caucafia: magno errrore multis cafpiae didtaen'ng£s naturae opus & motibus in
terrupris repete ubi fores obditse ferratis trabibus fubtermedias amne dyrioaori fluete.Citracp
in rupe caftelloiqd uocaf cumania:c5munito ad arcendas tranfitu getes innumeras;ubi loci ter/
ra y. orbe portis difclufoiexaduerfo maxime armafhs oppidi hiberum a portis caucafis per mon
tesgordygeosualIi*SuaniindomicaegentesauritatumetaIlafodiut.Abiisad potum ufcp heniochorum
plurima generaimox achaeo^i.Ita fe het terrapi finus e clariflimis* Aliq iter pontu 8C cafpiu mare.ccdxxv*

M*p*no amplius iter ee tradiderut Cornelius Nepos*d«m*tatis interi anguftiis ifeftaf afia*Claudtus Cae/
far a cfmerio bofporo ad cafpiu mare.cl*m*,pdidit:eag3 pfodere excogitafie Nicanorem Seleucutquo tpe
abPtole maeo Ceraunio fit interfe&us, A portis caucafiis ad pontum*cc*m»p*efle conflat fere*

Infulae in ponto* CA* XII*

Nfulae in poto planetae fiue cyaneaetfiue fymplegadestdeide appolloia thynnias dicta: ut diflin Apollo
guerefabeaqe in eiiropa«Di{htaconnetepaf*mil.cingif.iii*mil*& contra pharnacea calcitin; nia
iqua graeci ana dixerunt facra<j Marti;& in ea uolucres cu aduenis pugnafle pennarum ictu*

Gentes in fcytico oceano. CA*XIII*

Vnc oibus:q funt interiora afiae:diftis:rhipheos montes trafcedat animustdextra^ littora ocea
ni incedanTribus hic e partibus coeli alluens alia fcythicus a feptetrioeiab oriente eous:a meri/
dieindicus uocaf*Varieg?p finus 8C incolas in coplura noia diuiditur* Veruafiae haecquoq* rna
gna portio appofita feptentrioni iuria lyderis rigetis uaftas folitudines habet: Ab extremo aqui'

Ione ad initium oriends aeftiui extra eos fcythae funt» Vitra aquilonis initia hyperboreos; aliqui pofuere:
pluribus in europadictos»Primu inde nofcitur promontoriu celtice lytarmis*Fluuius caram bucis ubi laf
fata cu fyderu ui rhipheorum montium deficiunt iuga.Ibiqj arimpheos quofdam accepimus haud dilli/ Arim/
milem hyperboreis gentem*Sedes illi nemora* Alimenta baccae*Capillus iuxta focminis uirifq? in probo phaet
«xiftimatur*Rituscl2ementis*Itaq? facros haberi narrantanuiolatofq? efle etiam feris accolarum populis*

LIBER.

Cafpiu

mare

Albani

Henus

Velote

ne

Vel hie
raxam

Nec ipfos modojfed illos etiam qui ad eos perfugerinr.VItra eos plane iam fcythae eimmerii:dfianthi:ge
orgi:& amazonum gens»Ha;c ulque ad cafpium 8i hircanium mare»Nanque id erumpit fcy thico oceano
in aduerfa afiae pluribus nominibus accolarum appellatum celeberrimis duobus cafpio & hyrcano.Non
minus hoc effe quam pontum euxinumClytarchusputat.Eratofthenes ponit &menfuram ab exortu:
ad meridiem per cadufice 8i albaniae oram quinquies quadringentia ffadia:inde per aratiaticosiamarbos:
hyrcanosadoftiumzonifluminisquaterodingenta fhdia. Ab eo 8C oflium laxatifum mille quadra/
ginta» Qua; fumma efficit quindecies»lxxv»rnillia paffu» Artemidorus hinc detrahit* xxu» Millia paffu.
Agrippa cafpium mare gentefque:quae circa funt:& cum iis armeniam difterminans ab oriente oceano
ferico;& ab occidente caucafi :iugis:a meridie tauri a feptentrioe oceano fcy thico patere qua cognitum eft
ccccxc*Mil»paf*in longitudinem*ccxc*mi!»in latitudinem prodidit.Non defunt uero qui eius maris uni/
uerfum circuitum a freto.xxvMiiil.paf.tradunt.Irrumpit autem archs faucibus in longitudinem fpatio/
fis.At ubi coepit in latitudinem pandulunatis obliquatur cornibus uelutad maeotium lacu ab ore difee'
dens fcithiciarcusiut auctor eft»M.Varrofimilirudine»Primus finus appellatur fcy thicustutrunq? enim
accolunt fcythae;& per anguffias inter fecomeant»Hincnomades;&fauromatae multis nominibusnllinc
abzoaenon paucioribus.Ab introitu dextra mucronem ipfum facium tenent udiniifcytharum populus*
Deinde per oram albani(ut ferut)ab Jafone orti» Ante quos mare quod e:albanum nominatur • Haec g es
fuperfufa montibus caucafis ad cyrum amnem armenia confimurmatque hiberia; defeendit: ut didum
eft» Super maritima eius udinorumquegentefarmat2e:utidorfi:aroreresprattenduntur»Quoruma ter
go indicate iam amazonestfauromatides.Flurnina per albaniam decun ut in marecaffios 8i albanos» De/
inde cambyfestin caucafiis ortus montibusmaoxcyrus in coraxicis ut diximus.Oram omnem a caucafo
praealtis rupibus in acceffo patere »ccccxxv»paffuum auctor eft Agrippa. A cy rocafpium mare uocari in
cipit:accolluntcafpii:Corrigendus efl: error in hoc loco multorurn:& eorum: etiam ; qui in armenia res
proxime cum Corbulone geffere.Naque ii cafpias appellauere porras hiberiaetquas caucafi as diximus uo
cari»Sirufque depidi&: inde miffnhoc nomen infcnptum habent.Etneronis principis cominatio adea/
fpiasporrastenderediceb3tur;cum peteret illas:quse per hiberiam in farmaras tendunt:uix ullo propter
appofitos montes aditu» Ad cafpium mare funt alia; cafpiis gentibus iundaerquod dignofei non potefl ni
fiin comitatu rerum Alexandri Magni.Nanqueperfarum regnaiqua; nunc parthorum intelligimus»in/
ter duo maria perficum 6i hircanum caucafiis lugiis attolluntur utrincj per deuexa laterum ♦ Armeniae
maiori a frontis partejquae uergit in commagenem fophenxtut diximus copulatur eiqi adiabeneaflyrio
rum inirium.Cuius pars eft arbditisiubi Darium Alexander debellauirjproxima fyriae.Totam eam ma
cedones mygdoniam cognominauerunta fimilitudine.Oppida Alexandriantem antiochia ; quam nyli/
bin uocant*Abeft abartaxatis»dccl»mil»Paffu.Fuit di ninus impofita tign ad folis occafum afpedas quon
dam dariffima.Reliqua uero fronte qua tendit ad cafpium mareatrapatenaeiabarmeniaeopene regione
difcretaaraxe.Oppidum eius gazae ab artaxatis quadringeta*l*mil»paf*totidem abecbathanis medorum;
quorum pars funtatrapatenw

MediaicafpiaeportcXjcaucafiae» CA» XJIIJ.

Cbatana caput mediae eft.Seleucus rex condidit» A Seleuna magna*dccl*mi!»paf»a portis uero
cafpiis.xx»mil.Keliqua medorum oppida phaufya:& aganzua:apamea:rhaphane cognomina/
ta» Caufa portarum nominis eadem quaefuprannterruptisangufto rranfitu iugisnta ut uix

_ _ fingula meent plauftra:longitudine»viinm.p»toto opere manu fado.Dextra leuaqa ambuftis

mnles impendent fcopuhfitientetradu per»xxxi/ni»m*p»Angurtiasimpeditcorriuatusfalis e cautibus
liquonatqi eadem miffus.Praeterea ferpentium multitudo nifi hyeme tranfitum non finit.

Gentes circa hyrcanum mare* CA» XV.

Diabenis conneduntur carduci quondam didirnunc gordiami pree fluente tigriihyfpratira: : pa/
redoni appellatiiqui tenent cafpias portas»lis a latere oicurunt altero defertaiparthia; : 6i cythe i
nis iuga»Mox eiufdem parthiseamceniflimus litus qui uocaturchoara.Duae urbes ibi parthoi*:

_ appofirae quondam medis calliope:& alia in rupe lffatis quondam.Jpfius uero parthia; caput he

catompylos adeft a portis»cxxxui»m»paf»lta parthorum quoqi regna foribus difduduntur»Egreffos por
tis excipit protinus gens cafpica ad littora ufq? qua; nomen portis di mari dedit.Leua montofa. Ab ea gen
te retrorfus ad cyrum amnem produntur.ccxx.mifpaf» Ab eodem amne fi fubeatur ad portas, dcc.mil.
paf»Hunc enim deinde cardinem Alexandri Magni itinera fecere.Ab iis portis ad india; principium fta'
dia.xv.dc.lxxx.mil.procedendo ad badra oppidumiquod appellant zanafpa ; milies tria»m* dcc. p. Inde
ad iaxartem amnem» v*mil.

Item aliae gentes. CA* XVI»

Cafpiis ad orientem uerfus regio eft zapauortene dida 8i in ea fertilitatis inclytae locus dareiuin
r a \0 mons gentes tapyn:anariaci;ftauri;hyrcania:aquorum littoribus idem mare hyrcanium uoca/
r ri incipit aflumme fiden.Citra id amnes mazins;ftrator:omnia ex caucafo.Sequitur regio mar/

^tjJgianeapricitisinciytae;folaineotraduuitifera»Vndigi indufa montibus amoenis :ambitu fla'

5eleu/

cia

diorum mille quingentorumidifficilis aditu propter harenofas folitudines per.cxx»mil»paf» di ipfa cotra
parthiumtradumfitadn qua Alexander alexandriamcondideratiquadirura a barbaris«Antiochus Se/
letici filius eodem loco reftituit feleuciam»Nam interfluente margo quicorriuaturin zorale.Is maluerat
illam antiochiain appellare: Vr bis amplitudo circuitu»lxx*ftadiis»ln hancOrodes Romanos craffana cla/
de cap tos deduxit*Ab huius excelfis p iuga caucafi ,ptedif ad badros uf<£ gens mardorum fera fui luris*

SEXTVS XXX

Abeo traSu geres ochantehomari:berdigei:pharmacotrophi:bomarei:comani:manica?i:mardrieni: ia/
rii:Fluminamandrum:cridinum*VltraqKhorafniii:gandarf:atafini:paricani:faranga^parrhafini:martia
ni:nafotiani:aorfi:geIce:quos grceci cadufios appellauere:marianuOppidum heradea ab Alexandro com
ditum:quod deinde fubuerfum ac reftitutum Antiochus achaidaappelIauit:Derbites:quorummediosfi
nes fecac oxus amnis ortus in lacu oaxo.Syrmata^:oxii:heuiochif:tagse:batei:faraparae bactri:quorum op
pidum zariapesrquod poitea baclrum a flumine appellatum efUGens haec obtinet aduerfa montis paro
pamyfii: BC aduerfus fontes indi.Includirur flumine ocho. Vitra fogdiani:oppidum panda : & in ultimis
eorum finibus Alexandria ab Alexandro magno conditum oppidum* Arae ibi funtao Hercule 5C Ubero
patre conftituaedrem Cyro & Semiramide atg; Alexandro.Finis omnium eorum dudtus ab illa parte ter
rarumrindudente flumine iaxartae:quodfcythaefilyn uocant. Alexander militefq? eius tanain putauere
elTe*Tranfcenditeumamnem Daemodamas Seleuci di Antiochi regum duxjquem maxime fequimur in
iisrarafqs Apollini dydimaeo (latuit*

Scytharum gentes* CA* XVII*

,Ltra funt fcy tarum populi*Perfae illos fac as uniuerfos appellauere a proxima gente* Antiqui ara
'aieos*Scythae ipfi pfaschorfarostdi caucafum montem graucafurmhoceft niuecandidu* Mul
ritudo populorum inumerajdi quae cum parthis ex aequo degat*Celeberrimi eorum facae: maf
faget2:dahje:efledones:ariacse:rhymnici:per(lithomotr.hi(li*edoes;camx;camacae:euchat£e:
cotien;antariani:piaIae:arimafpi:anteacacidiri:a(raei:oetei«lbi napei interifTe dicuntu r & appellari.Nobilia
apud eos flumina mandragreu:di cafpafum*Necin alia parte maiorem audtorum incoftantia credo pp in
numeras uagafq? gentes.Hauftum ipfius maris dulcem efle:& Alexander magnus ,pdidit*d£*M* Var.ta/

i e piatu Popeio mxta res gerenti mithridatico bellotmagmtudine haud dubie influetiu amniu uido fale*
Adiicir idem popei duflu exploratu in ba£tros«vii*diebus ex india perueniri ad icarum flumen:qd in oxii
influanEx eo per cafpiu in cyrum fubuedlos.Et qnq» nonamplius diebus terreno itinere ad phafin in pon
tu indicas pofle deuehi merces*Infulae toto eo mari muItae»Vusgata una maxime tazata» A cafpio mari fcy
thicoqj oceano*In ea curfus inflechf ad oriente conuerfa litto^ fronte.Inhabitabilis eius prima pars a fcy
thico promontorio obniues.Proxima inculta fseuitia gentium antropophagi fcythae infident humanis
corporibus uefcentes.Ideocy iuxta uaflae folitudines:feraruq? multitudo haud diflimile hoium fmanita
te obfidens:Ite&: deinde fcy thaeiireruq? defertacu belluis ufcp ad iugu incubens maritquod uocant tabin.
Necante dimidia ferme longitudine eius oractqua: fpe&at ^eftiuu oriete inhabitatur illa regio*Primi funt
hoium qui nofcanf: feres lanitio filuar^ nobilesipfulam aqua depetentes frondiu canitie* Vnde geminus
foeminis noflris labor redordiendi fila*rurfumgi texendi ta multiplici opere.ram longinquo orbe petitur
utin publico matrona traniluceat*Seres mites quidemjfed 8C ipfis feris perllmiles.Cceru reliquo^ morta
liu fugiunticucomertia expetant.Primu eo^c nofcif flumen pfitaras:pximucarabi:tertiu lanos;a quo ,p/
montorium:chryfefinus:cyrnabaflumenattanos finus.Etgenshoium attacoru apricis ab oinoxio affla
tu feclufa collibus:eadem qua hyperborei degunt temperie. De iis priuatim condidit uolumen Amome/
tus ficut Ecateus de hyperboreis* Ab attacoris gentes humani & thocari;6C iam indoli cafyri introrfus ad
fcythas uerfi humanis corporibus uefcuntur.Nomades quoque indice uagantur*Sunt qui ab aquilone c5
cingiabipfis&cyconasdixerei& bryfanos*Sedinde;(utplaneconlentiuntomnes)emodi montes aflur/
gunt.Indorumquegens incipit non eo tantum mariadiarensjueru 6C a meridianoiquod indicum appella
uimusiquaeque pars orienti aduerfa reto praetenditur fpatio ad flexu 8C initium indici maris*xviii*lxxv*
mil.paf*colligit*Deinde qua fletitur in meridiem *xxiiii*ixxv*mil*paf*ut Eraflhoftenes tradit ufque ad
indum qui eftab occidente finis indiae.CopIures autem totam ipfius longitudinem*xl.dierum,notiu^
uelifico nauium curfu determinauere*Et a feptentrionead meridiem. xxviii.l.millia pa(Tu*Agrippa lon/
gitudinis*xxxiii*millia.'latitudinis.xxiii*millia prodidif.Poflidonius ab aefliuo folis ortu ad hybernum
exortd metatus efl*Eam aduerfam galliae (latuenstq ab occidente aefliuo ad occidente hybernum metaba
tur rotam a fauoniodtatp obuerfam eius uenti afflatu iuuari india;falubrem<^ fieri haud dubia ratione
docuit* Alia illius coeli facies. Alii fyderum ortus.Binae mefles in anno>Binae aeflates media inter illas hye
meetefiarum flatuiNoftra uero brumali*Lenes ibiaurce.Mare nauigabile*Gentes 3C urbes lnnuerabilcs;
fiquis oes perfequi uelit.Etenim patefata eftnon modo Alexandri magni armisireguq? qui ei fuccefiere:
orcunuetis etia in hyrcanu mare dC cafpiu Seleuco dC antiochoipraefetoque claffis eoru patrocle*Verum
BC aliis autoribus grcecisiqui cu regibus indicis morati funtificut Megaflhenes & Dionyfius a Philadel/
pho miflus eflea caufa uires quoque gentium prodidere.Non tamen deeft diligentiae locus : adeo diuer/
fadt incredibilia traduntur. Alexandri Magni comites ineo traftu indice quem fubegerant : fcripfetunt
quinque millia oppidoru fuiffemullu cominus gentiu*ix*Indiaque tertia parte efle teiraru omniurmul/
titudine gentiu innumera probabili fane ratione.Indi eni prope gentiu foli nunquam emigrauere finibus
fuis colliguntur a Ubero patre ad Alexandrum Magnu reges eorum:cliii*annis*vi.Mil*cccciu adiiciunt di
menfes tres:Amniu mira ua(litas*Proditur Alexandru Magnu nullo die minus (ladia fexcenta nauigafle
in indo.-nec potuifle ante menfes qnqj enauigare adiedtis paucis diebus:& tame minore gage ee coi tat: Se/
neca et apud nos*Mega(lhenes tentata indice comentatione.lx.amnes eius prodidit.Gentes duodeuigin/

ii centum^.Par labor fit montes enuerare. Iungunf inter fe imaus:hemodus:paropamyfus : caucafus »p%
a.R*a quibus tota decurrit in planitie imefam di aegyptofimile.Ve^ ut terrena demoflratio intelligaf’:
Alexadri Magni ueftigiis lfillamus.Diognetus 8i Beton itinei^ eius mefores fcripferea portis cafpiis he/
catophiloptho^ quot diximus milia ee*Inde Alexadria:qua urbem is rex condidi c,d*lxxvr*Mil ♦ Inde ad

ueloxia
Vel ox/

Vel pe/

ficitdi

amordi

Vel eu/

zaga

Antro/

popha/

gi

Seres

India

Vel ere-

natiam:

rhanu:

bonam

confua/

gumifo

nu uel

thanu:

bouam

fUbnui

Pygnaei

v LIBER. *'

Prophthafiam dragarum.cxcix*M«ad arachofiorum oppidum»d*xv.miI.Inde orthofpanum.ccl. milia»
Jnde Alexandri oppidum.l.milia in quibufaam exemplaribus diuerfi numeri reperiutur. Hanc urbem
fub ipfo caucafo effepofitam. Ab ea ad flumen chepta:& oppidum indorum peucolaitin,ccxxvii*mil» In/
de ad flumen indum &C oppidum taxilla.lx.mil.ad hydafpe fluuium darum.cxx»mi*ad hyfpafin no igno
biharermlxix.cccxc.MiUqui fuit Alexandri itinerum terminusiexuperato tamen amnearifquein aduer
fa ripa dicatis*Epiftols quoque regis ipfius confentiunt his.Reliqua inde Seleuco Nicaori peragrata funt
ad hefidrum.dxviii.M.iomanem amnem tantundem»Exem plana aliqua adiiciunt«v*m*paf»inde ad ga/
gem»cxii.mil.ad rhodapham.clxix.Mil. AIii*ccc.m.xxv.mil»in hoc fpatio produnt ad calinipaxaroppidu
*dxvii»d»aliuccIxv.Mi»inde ad confluentem iomanis amnis & gagis»dc.xxv.mil»Pleriqjadiiciurit.xiii.m*
adoppiduq? balybotra.ccccxxy*Ad hoflium gangis.dcxxxvm.m»d»gentes quas memorare non pigeatja
montibus hemodistquoi^jamontoriuirnausuocatur.incolai^ lingua niuofum fignificate ; ifariicofyrij
izgi;&piugachifotofagi:multarumg?genriumcognomenbracrna2e:quorum macco calingae flumina
pumas dt cainasiquodin gagem influit ambo nauigabilia.Getes caKngae proximae mari:& fupra madsii
malli:quorum mons malius tractufij eius finis ganges,

Fiuuius ganges. CA. XVIII,

Vnc alii incertis fontibus ut nilumirigantemque uicina eodem modojalii in fcythicis montibus
nafei dixerunt.influere in eum.xix.am nes.Ex iis nauigabiles praeter iam dieflos Canucham ua//
matmerranoboan cofoagum foaruAbi cum magno fragore ipfius flarim fontis erumpere: deie/

_ j&umqueperfcopulofa&abruptambi primum molles planities contingat in quodam lacu ho/

! puari : mde lenem fluerembi minimum>viii»mil.pafru.latitudine:ubi modicum ftadiorum.c, Altitudi
ne nufquam minore pa.xx.

Gentes indis. CA. XIX,

Ouiflims genres gadandum:ealingarum.Regioptalis uocatur»Regi»lxx*mil»peditum:equites
mille:elephati»dcc*in prociniflu bellorum excubac.Nacp uira mitioribus populis indorum mut
! tiparrita degitur» Alii tellurem exercent.Miliriam alii capefluntjmerces alii fuas euehunttres ex/

_ _ | ternas inuehunnres publicas optimi ditiflimique temperat* Iudicia redunt ♦ Regibus allident,

Quintum genus celebratae iliic& prope in religionem uerfs fapientiae deditum:uoIuntariafemper mor
te uita accenfo prius rogo finit, Vnum fuper hoc efl femiferum:ac plenum laboris immenfi:a quo fupra/
dicla continentur uenaai elephatesdomadiqj.Iis arat» lis inuehunt.Hsc maxime nouere pecuaria. His di
micatjmilitatcp pro finibus*DeIe£him in bellua uires &C srastatq? magnitudo faciunt.lnfula in gage e ma/
gns amplitudinis gentem continens unam modogalicam nomine. Vitra fiti funt modubae : molinds,
Vbere cum oppido eiufdem nominis magnifico modroeri:prsti:califTs:fafuri:phairuls:colubs: orzu /
ls:abali:talu&s.Rex horum peditum»I.mil.equitum.iiii.mil.elephatorum.cccc»in armis habet • Vali/
dior deinde gens andars plurimis uicis.xxx*oppidis:qus muris turribufq? muniuntur.Rcgi probet pe
ditum.c.mil.equirum duomil.elephatos mille.Fertihflimifunt aurijdards; fets ueroargenn.Sed om/
muminindia propemon modo in hoc tratflu potentiam dariraremqi antecedunt prafi ampliflima urbe
ditiflimaqi palybotra.Vnde quida ipfam gentem palybotros uocattimmo uero traflum uniuerfum a ga
ge.Regi eorum peditum fexcenta mil»equiturn.xxx*mil»eIephantorurn.ix.rnil»per omnes dies ftipen//
diantur.Vndeconieiftatioingens opum efl. Ab iis in interiore fitu monedes & fuaruquorum mons ma/
leus:in quo umbrat ad feprentrionem cadunt hyeme:sflate in auflrum:per fenos menfes. Septentriones
eointra&ufemelinannoapparerernecnifi.xv^dicbus.Betonau&orefl.Hoc idem pluribus locis indis
fieri Megaflhenes; Auflrinum polum indi dramafa uocat; Amnis iomanes per gangem 8C palyborhros de
currit* Inter oppida methora & cyrifbborca.A gage uerfa ad meridiem plaga tinguntur foli populi iam q
deminfechtnondum tamen sthiopum modoexuflijquantum ad indum accedunmantum colore prs/
ferunt iydus indus ftatim aprafiorum gentejquorum in montanis pygmsci traduntur. Artemidorus in/
ter duos amnes.xxi*M*paf»interefle tradit*

Indus fluuius. CA. XX,

Ndus fandus ab incolis appellatus in iugo caucafi morisrquod uocaf popayfus aduerfus folis or
dStu effufus;& ipfe undeuiginti recipit anes.Sed clariflimos hydafpe qttuor alios affexete:cantabra
fe,tres»Per fe uero nauigabiles acefinu & hypafin qda rameaqua^t modeflia nufq latior quinqua/

_ Iginra fladiisjaut altior.xv.palflamplifrima infula efflcies:q prafiane noia£:& alia minore q para^

le»lpfe p.xii»xl.paf.paucifiimis auctoribus nauigatus;& quoda folis comitatu i occafum uerfus oceano in
fundif.Mefura in ora ad eu pona:ut iuenio generathqq iter fe nulla! cogruat.Ab oflio gagis ad ,pmdto/
riu calingo 8C oppidu dadagula*dccxxv.m.p» Ad tropma*xii.m.xxi/.ad perimuls ,pmotonu:ubi e celeber
rimu idiae emporiu.dccUad oppidu i ifula q fupradiximus patala»dcxx.m*p»Getes motas iter eu 8C ioma
ne;cefi:cetriboni filueftres.Deinde megallatjquoiji regi qngenti elcphatitpeditu SC equitu numerus incer
rus.Chryfei:parafang^:afangi tigri fera fcatentes. Armar peditu»xxx.M*elephantos.ccc*eqtcs»dccc « Hos
includit indus montium corona circundatos:& foIitudinibus»dcxxv*m.Inlra folitudmes dari: furx. Ite/
rumgi folitudines;per»dxxvii»mil.paf.pleruqt harenis ambientibus haud alio mo q infulas mari infra de
ferta haec maltecoraetfingse:maroha!:rarungae:n?omntes:&: mafusetpagungaetialiuHi montiu qui perpe
tuo tradlu oceani ora tenenttincolae liberi & regum expertes multis urbibus montanos obtinent colles.
Nares deinde quos claudit mos altiflimus idico^t capitalia.Huius icols alio latere late auri 3C argeti me
talla fodiut*Ab iis oratu rs.Quo^: regi elephati qdem*x*m.Sed ample uires peditum* Varetats qui fub

SEXTVS

XXXI

rege elephantoss non alunt fiducia equitum peditumque.Odomboemfalabaftrajhoratse urbe pulchra
foflis p duftribus munitatper quas crocodili humani corporis auidilTimi aditum nifi ponte non dant* Et
aliud apud illos laudatur oppidum automela impofitum littori quinqueamnium in unum confluete co/
curfu:emporio nobili*Regi eorum elephantos miIle*dc*peditum*cl«Mil*equitum quinque*M* Paupe//
riorcharmarum rex elephantos.lx.paruafque reliquas uires habet. Ab iis gens pande folaindorum re//
gnata fceminis*Vnam Herculi fexus eius genitam ferunt:obidque gratioremrregno donatam praecipuo*

Ab ea deducentes originem irnperitant*ccc*oppidis:peditum*d.millia:elephantis quingentis ♦ poft hanc
trecentarum urbium fyrieni:deragae:pofing;e:buzae:gogiarei;umbra£:nerea;:brancofi;nobundae:cocon
dae:nefei:pedatritae:falobriafae:olofl:rae:pataIarn. infula attingentesra cuius extremo Iittore ad cafpias por
tas»xviii*xxv*mil*produntur*Hinc deinde accolunt indum aduerfus eos euidenti demonftratione ama/
ts:bolingse:gallitalutse:djmuri:megari:ordabje*mefa::ab hifuri:fyleni*mox deferta in,ccl«mil*paf* Qui
bus exuperatis organagae;abaortae:fibarae:fuertae;& ab iis folitudines prioribus pares * Dein forophages:
fargae:baragomatae:umbritaeque:quoram*xii*nationes:fingulifque binae*urbes*Afeni trium urbium in
coteiCaput eorum bucephala Alexandri regis equoicui fuerat hoc nomemibi fepulto conditum Mutai
fuper hos caucafo fubiedi.Soleadx:fondrae:tranigreflifque indum:& cum eo decurrentibus famarabiae; Buce/
fambraceni;brilabritae:orfiandi:xeni:raxilae cum urbe celebri.Iam i plana demiflo tra&u cui uniuerfb no phala
men amadrae.Populi quatmor peucolaitaejarfagalitae:geretse;afoi*Etenim plericj ab occidente non indo
amne determinannfed adiiciunt quattuor fatrapias gedrofos:arachotas:arios: paropamifladas.

Arii &iun£fcae gentes. CA* XXI*

Ltimo fine cophete fluuio:quae omnia ariorum efle aliis placet*Necnon 8C nyfam urbem pleri/ Nyfa
queindise afcnbunt: montemque merum Ubero patri facrum*Vnde origo fabulae Iouis foe//
minae edftum.Jtem afpagonas gentem uitis:&: laurui buxiVpomorumque omnium i graecia
nafcentium fertilem.Quae memoranda 6t prope fabulola de fertilitate terrae; ac genere frugu
arborumqueiaut feraruraiac uolucrum;& aliorum animalium traduntur duis quaeque locis in reliqua
parte operis comemorabuntur.Quattuor uero fatrap ix mox paulo ad taprobanam infula feftinate ani/
mo.Sed ante funt alise patalae q fignificauimus in ipfis faucibus, ldi triquetra figura*ccxx«mil.paf* latitudi
ne*Extra oftium indi chryfae & argirae fertiles metallistut credo.Na quod aliqui tradidere aureum argen
teumq? iis folum efle haud facile crediderim*Ab iis*xx«mil.paf.crocale» Ab ea,xii,m* p* bibaga oftreis 6C
conchyliis referta*Deinde torallibau'x*m*p*a fupradictaimultaeqa ignobiles*

Taprobane infula* CA. XXlf*

Aprobanen alterum orbem terrarum efle diu exifiimatum eft antichthonum appellatione* Vt
[ liqueret infulam efle Alexandri magni aetas refque praeflitere.Oneficritus claflis eius praefectus
elephantos ibi maiores bellicoflorefque q in india gignis fcripfit*Megaflhenes flumie diuidinri
t olafque palaeogones appellariiauri margaritarumque grandium fertiliores q indos* Eratofthe
nes & menfuram prodidit longitudinis*vii,M*ftad*latitudinis*y.M*necurbes efle:fed uicosfeptingetos*

Incipit ab eoo mari inter ortum occafumque folis indiae praetentati quondam credita.xx.dierum naui /
gationea prafiana gente diltaretmox quia papyraceis nauibus armametifque nili peteretur ad noflrarum
nauium curfus.viudierum interuallo raxato.Mare intereft uadofumifenis non amplius altitudinis pafli
busifed cerris canalibus adeo profundum*ut nullae anchorae fidattobid nauibus utrinque prorae: ne pet
anguftias aluei circumagi flt necefle*Syderum in nauigando nulla obferuatio • Septentrio non cernitur*

Sed uolucres fecum uehunt:emitrentesfaepius;meatumque earum terras petentium comitantur* Nec
plufquam ternis menfi bus in anno nauigannCauent a follhtiomaxime.c*dies tunc illo mari hyberno*
Hactenus a prifeis memorata.Nobis diligentior notitia, Claudii principatu connngit*Legatis etiam ex in
fula adue<5hs*ld accidit hoc modo* Annici Plocami qui maris rubri ue&igal a fifco redemerat libertus cir/
caarabiam nauigans aquilonibus raptus praeter Carmaniam qumtodecimo die hippuros portum eius in/
uectus hofpitali regisclaementiafexmenfium tempore imbutus alloquio percontanti poitea enarrauit
romanos:& Caefarem mirum in modum in audiris iufticiarille fufpexit:quod pares pondere denarii eent
in captiua pecunia, cum diuerfae imagines indicarent a pluribus fadtos : Et hoc maxime follicitatus ad
amicitiam : legatos quattuor mifit principe eorum RhachuuEx iis cognitum.d.efle oppida* portum co
tra meridiem appofi tum oppido palefimundo omnium ibi dariflimo : ac regia.ee* paflu. Lebis ftagnu
intus megifba.ccc.lxxv.mil.paf.ambitu infulas pabuli tantum fertiles complexum.Et exeo duo amnes
erumpere palefimundumiuxta oppidum eiufdem nominis influentem in portum tribus alueis* v* fla/
dioBd ar(fliflimo*xv*apliflimo. Alte^e ad feptetrione indiarnqi uerfus cydara nomine ; Proximum efle in
diae promontorium : quod uocatur coiaicum quatridui nauigatione* medio in curfu folis infula iw/
currente. Mare id colore peruiridi: praeterea fruticofum arboribus iubasearum gubernaculis jdetere
rentibus» Septentriones uergiliafqueapud nos uelutiinnouo coelo mirabantur* Lunam quideapud
ipfos non nili ab odtaua ad decimoquinto fupra terram afpici fatentes:Canopum lucere nodibus fy//
dus ingens & clarum* Sed maxime mirum iis erat umbras luas in noflru coelum cadere non in fuum:
folemque a leua oriri 8C in dextra occidere potiufquam e diuerfo « Iidem narrauere latus infulae quod
praetenderet indiae.x.miiia.ftadiorum efle ab oriente hyberno ultra montes emodos. Seras quoque
ab ipfis afpicitnotos etiam commertio patrem mabaciae commeafle eo aduenis ibi feras occurfare* Ipfos
uero excedere homintim magnitudinem rutulis comistcaeruleis oculis:oris fono truci nulli comerrio liti
guae*Caetera eadeg? nfi negociatores*Flumis ulteriore ripa merces politas iuxta uealia tolliab iis fl placeat

LIBER.

Vrbs

permutatiomon aliter odio trifliore luxuriae cj fi perdura mens illuc ufcp cogitet quid & quod petatur
& quare«Sed ne taprobanae quidem quamuis extra orbem a natura relegata noftris uitiis carettaurum ar
gentumque di ibi in pnecio.Marmor tefludinis fimilerGemmae margaritaeque in honore multo prae//
ftantiores*Et totus luxuriae noflrae cumulus ipforum opes maiores eifc dicebatifed apud nos opulentiae
maiorem ufum*Serum nemini*Ne in diem aut interdiu fomnum» Aedificia modice ab humo extantia
Annonam nunquam augeri*Non fora lites ueefle.Coli Herculem.Eligi regem a populo feneifh claeme
tiaque liberos non habentem»Et fi poflea gignat abdicari:ne fiat hsereditarium regnum »Re£ores ei a po
pulo*xxx*dari:necnifi plurium fenrentia quenquam capite damnari: fic quoque appellationem elTe ad
populurrulxxuudices dariifi liberentii reum:amplius*xxx»iis nullam eiTedignationermgrauifluno pro/
bro.Regi cultum*Liberi patris:caeteris arabumuRegem fiquid delinquat:morre muldlari nullo interi//1
mete:fedaduerfantibuscun(5hs:& commercia etiam fermonis negantibus*Feffauenationeabfumi.Gra
tilTimam eam tribus elephatifep conflare agros diligenter coli.Pomis abundareiEfle di i pifcaru uolupta
termteftudinum maximetquarum fuperficie familias habitantium contegi tata reperit i magnitudine* Vi
ta hominum centum annis modicam.Haec comperta de taprobane«Quattuor fatrapiae:quas in hunc 1 o/
cum diftulimus ita fe habent*

CapilTense:dariti:carmania* CA* XXlIf*

Proximis indogentibus montana capiflens habent capiflam.urbem:qua diruit Cyrus*Ara/
chofia cum oppido di flumine eiufdem nominisjquod quida Cophen dixere a Semiramide co
ditum* Amnis hermadus praefluens per abefte arachofiorurmProximos iis a meridie ad ptem
arachatarum faciunt gedrofos;& a feptentrione popamiflidasjCartana oppidum fub caucafo;
quod poflea cecrogonisdidtuimHaec regio eft ex aduerfobatffrianorurmDeinde eius oppidum Alexan/
dria a conditore di(ffum:Syndraci;daugalae:parapianae;cataces:mag!. Ad caucafum cadrufi oppidum ab
Alexadro coditum» Infra haec oia ora arabindo* Ariana regio ambufla feruonbus : deferufqi circundata.
Multa tamen interfufa opacitate cultores congregat circa duos maxime fluuios toderon di arofape* Oppi
dum artacna:arius amms.quipraefluit Alexadriaab Alexadro condita*Patet oppidum ftadia*xxx*multo
que pulchrius(ficut Atracinus tradit) artacabane:Irem ab Antiocho munitum ftadia*I*Deidedorifci g es*
Amnes pharnacotis:oppradus:prophtafia*Oppidum zarafparum dragae: argetae:zaragae:gedrufi* OppP
da peucolias:lymphorta»methoricum:deferta*Amnis manain: Auguttiri gens*Flumen boru* Gen* urbi
flumen nauigabile ponamus padorum finibus Jtem caberon forarum oftio portuofus«Oppiducn codri
grama*FIumen cophesrinfluunt in eum nauigabilia faddarus:pofpus;fodinus*Ariaeptem ee dararin ali
qui uoluntunenfuracp produnt utriufcpIongirudine»xix*Umiliuni pafluum*latitudine dimidio minore
q indiae: Alfi gedrufos di iyros pofuerep*cIxxxiiii«mil»paf*rnox ichthyophagos*Oritas propria non ldo#:
lingua loqueres per.cc*mil*paf»inde pofuere arbio^ getep.cc*m«paf*lchthyophagos o es Alexader uetuit
Ichyth/ pifeibus uiuere* Vitra deferta*Deinde carmania:ac per fis atqi arabia*Sed priufqua haec generatim pfequa/
ophagi , mur indicare conuenit quae prodit Oneficritusclafle Alexadri circuueotus in mediterraneapcrfidis:&: in
diae narrata proxime a iuba*Deindc ea nauigationemrquae iis annis comperta feruatur hodie « Oneficnti
6i Nearchi nauigatio:nec noia het mafionum nec fpatia*Primum<£ xylenopolis ab Alexadro condita: un
de coeperunt exordiumwuxta quod flumen aut ubi fueritjnon fatis explanatu r*Hsec tamen digna memo
ratu produnf* Ab iis oppidum a Nearcho coditu in nauigatione ea*Flumen nabru nauiu capax cotra infu
Ia diflas.lxx*fladfis*Alexadria coditaa Leonato iuflu Alexadri in finibus getis.Argenuus portu falubris*
Flume tubera nauigabile:circa qd parire*Deinde idhyophagi ta logo tradu;ut*xx*dierum fpatio praena
uigauerint infula quae folis appellaf:& eadecubyle nympha^, rubens:in qua nullu no aial abfumif ir.cer/
tis caufis*Origens*Flume Carmaniae hytais portuofum di auro fertile. Ab eo primu feptetriones apparuif
fe adnotauere* Arclurum nec oibus cerni notffibus nec totis unq* Achemenide ufq? illo tenuifle* Aeris &
ferri metalla di Arfenici ac minii exerceridnde promontorium carmarie eftiEx quo in aduerlo ora ad gen
tem arabiae rnacas traieclus diflat*l»mil»paf»infulac tres:quarum organa tatum habitatur a cofa a contine
ti.xxv*mil*pafiinfulae quattuor intimo in finuanteperfida*Circa has hidri marini uicenum cubitorum
adnatates terruere daiTemjinfulaacrotadusmem gaurataerin quibus chiana gtns*Fiume hyperis in me/
dio finu perfico onerariarum nauium capax*Flumen fitiogagusrquo pafargadas feprimo die nauigatur*
Flumen nauigabile phirftimusJnfula fine nomine*Flumen grauius modicarum nauium capax per fufia
nem fluit.Dextera eius accolunt deximontaiiqui bitumen perficiunt:Flumen Oroatis oflio difficili nifi
peritisrlnfulae duae puae inde uadofa nauigatio paluftri fimilis»Per euripos tamen quofda peragif * Ofliu
euphratis.Lacus quem faciunt euleus di tigris mxta caracemrinde tigris fufa*Feftos dies ibi agentem Aie
xandrum inueneruntfeptimomenfepoflquam digreflus ab iis fuerat patalis tertio nauigationis . Sic
Alexadri daflis nauigauiuPoftea a fyagro arab ix ^motorio parale fauonio que hypalu ibi uocactpeti cer
riffimuuidebaf*xiii.m«xxxii*pafiaefliati5e;Secura uero aeras ,ppiorecurfum tutiorecp ldieauitifi ab eode
^pmotorio zvzzy. amne portu ldiae peteret*Diu^p ita nauigatu e;doec copedia iuenit mercar orducroq? in
dia admota eft»Quippe oibus annis nauigaf fagittario^ chortibus ipofitis*Eteni pyrarx maxime infefla
bat.Nec pigebit totum curfum absegypto exponere nunc primum certa notitia patefcente*Digna res nui
loanno minus fextertiis quingentis milibus imperii noffri exhauriente india:&: merces remictente:qinx
apud nos centuplicato ueniat*Mille millibus paifu.ab Alexandria abefl oppidum Heliopolis» inde na'
uigantnilo coptum»ccciii*miKpaffu.quicurfusetefiisflantibus peragitur»xv* diebus* A copto camelis
itur aquationum ratione mafionibus difpofitis#Primaappellatur hydreum«xxxii*Secuda in monte diei

SEXTVS

xxxn

ftfhere»Tertfe in altero hydremateacopto.xcv.Deinde in monte*Mox ad hydreum Apollinis a copto
idxxxiiiumupaf.Rurfus in monte Mox ad nouum hydreum a copto.ccxxiinpaflus.Eft 8t aliud hydreu
uetus»T rolodyticum nominatur:ubi prsefidium excubat diuerticulo duum miliu>Diftata nouo hydre/
mate quattuor mihpaf.Inde berenice oppidurmubi portus rubri maris a copto.cclyiiupaiTus.Sed qa ma¬
ior pars itineris conficitur nodibus propter aEftus;& ftatim dieabfumuntur torum a copto berenic£ iter
duodecimo coficif die»Nauigare incipiunt seftate media ante canis orturmaut ab exortu <ptinus»Veniut/
g? circiter*xxx»die ocelin arabmaut canan thuriferae regionis»Eft & tertius portus qui uocaf muza que
indica nauigatio non petitinec nifi thuris odorumq? arabico^t mercatores:Intus oppida regia eius unum
appellatur faphanaliudq? fabadndos autem petentibus utiliflimum eft ab oceli egredi.Inde uento hipalo
nauigantdiebus.xUad primum emporiu indiae.Muzirum non expetendum pp uicinos pyratasjqui opti
nent locum noie hydrasmeq? eft abundas mercibus«Praeterea longe a terra abeft nauiu ftatio;lintribuf<j
efferuntur onera qu^ geruntur.Regnabat ibi cum proderem haec Celebothras» Alius utilior portus gen
tis necanidomqui uocatur becareJbi regnat paridion longe ab emporio mediterraneo diftate oppido :qd
uocatur modufa.Regio aut ex qua piper monoxylis lintribus baraton couehitunuocatur cottonaraiquae
omnia gentiu portuumue aut oppido^* nota apud nemine prioiji inueniuntur.Quo apparet mutari loco
tum ftatus.Ex india renauigant menfesegyptio tybi incipiente noftrodecebri;aut uticp mechiris aegypti
intra diem fextumtqd fit intra idus ian*noftras» Ita euenit ut eode anno remeent.Nauigat at ex india ue to
uulturno»& cum mtrauare rubru mare africo uel auftro.Nuc reuertemur ad propofi tu.Carmanise oram
patere duodeciesd»mil.paf»Nearchus fcripfit.Ab initio eius ad flume fabin*c»mil. paf. Inde uineas coli oi
arua.FIume andanin.xxvMnil*fpatio*Regio uocatur armuzia.Oppida carmania:;zetis alexandria. Irrum
pitdeide&i hac parte geminum mare iterrastqd rubru dixere noRrigrsciaerythreum a rege erythra:
aut ut alii folis repercunu tale reddi colore exiftimates.Ahi ab harena ter raqi* Alii taliaqute ipfius natura*

Sinus perficus St arabicus* CA» XXlIil»

Ed in duos diuiditur finus.Is qui aboriete eft pficus appellatur.xxv»m»paf»circuitu;ut Erato
fthenestradit.Exaduerfoeftarabiaicuius»xii.m»p»e logitudo.Rurfus altero ambitur finu ara
bico nolatotoceanu qui influitazanium appellat.Perficum introitum»v»mil.p»latitudinis:alii
quattuor fecerunt.Abeo ad intimu finum redo curfiuxi.m.xxy. prope modum coftat efte:&:

BereniV

ce

Regio

peperis

i

Vel be/
care*

Mare

rubru

fi tum eius humani capitis effigie»Oneficritus St Nearchus ab indo amne in finum perficumiatcp illinc ba
bylonem ab euphratis paludibus fcripferunt*xxv*mil.pafiefle.in carmaniar angulo funt chelonophagi te
ftudinum fuperficie.cafas tegentesicarne uefcetes. A flumine arbi promontorium ipfum inhabitat; prae/
ter capita toto corpore hirtncoriifq? pifcium ueftiti.

Calcandrus infulaiparthorum regna» CA» XXV»

B horum tradu indiam uerfus cafcandrus deferta infula in oceano mil.paf.traditur» iuxta eam
freto influente ftoidis quseftuofa margaritis a promontorio»Carmanis iungutur armozeiVQui/
dam interponuntarbios*ccccxii»paf»torolittore»Ibiportus macedonunn&arx Alexandri»ln rp

_ montorium amnes faganosrdein daras dC falfus.Abeo promontorium themifteasiinfula aphro

diiias habitatur.Inde perfidis initium ad flumen oroatim;quo diuiditur ab elimaide»Contra pfidem in/
fu\x philos:cafandra:aracia cum monte praealto Neptuno facra:ipfa perfis aduerfus occafum fita obtinet
littora.d.l.mil.pafietiam in luxum diues in parthoru iampridem tranflata nomen» Horum de imperio
nunc paucis.Regna parthorum duodeuiginti funt omnia:ita enim diuidunt proumcias circa duo( ut di/
ximus)maria rubrum a meridie:hyrcanum a feptentrioneiEx iis. xi .quae fuperiora dicuntur; incipiunt a
confinio armenise cafpiifij Iittoribus pertinent ad fcy thasjcum quibus ex aequo degunt.Reliqua. vii» re/
gna inferiora appellantur.Quod ad parthos attinetifemper fuit parthia in radicibus montium facpius di
(ftorumrqui omnes eas gentes practexunt.Habent ab ortu ariosta meridie carmaniam St arrianos ab occa
fu hyrpratitas:medos;a feptentrione hy rcanos.undicj defertis cinda »Vlteriores parthi nomades appel/
lantur.Citra deferta» Ab occafu urbes eorum quas diximus; ifiatis& calIiope:ab oriente aeftiuo Euro//
pum ; ab hyberno mania ; in medio hecatompylos Arfacia regio nefiea parthyenae nobiles;ubi alexandro
polis a conditore»

Media;mefopotamia;babylon:feIeucia. CA* XXVI*

I Eceflarium eft in hocloco fingnare St medorum fitunuterrarumg faciem circumagere ad per
I ficum mare;quo facilius deinde reliqua nofcantur ♦ Nan<j media ab occafu tranfuerfa oblique
parthia occurrensmtraq? regna includit* Habet ipfa ab ortu cafpios St partos:a meridie fitace//
1 nen St fufitanen St perfida;ab occafu adiabenema fepfentrionearmeniam. Perfse rubrum mare
emper accoluere;propter quod is finus pficus uocaf»Regio ibi maritima cy ropolis»Qua uero ipfa fubit
ad medos elymais megala appellaf locus arduo montis afcenfup gradus introitu angufto ad pfopolin
caput regni dirutam ab Alexandro.Prseterea habet in extremis finibus laodicea ab Antiocho codita.Inde
ad oriete magi optinet paftargada caftelluff quo Cyri fepulchru e.Et ho^t agbatana oppidu ;traflatum ab
Dario rege ad montesdnterpthos&arrianos excurrat psetacene.Hisgetibus&euphrateiferiora regna
incIudunf.Reliq dicemus a mefopotamia excepto mucroe eius arabd^p populis i priof didis uolumme»
Mefopotamia tota affyno^ fuit uicati difpfa;pter babyloa 8C ninu.Macedoes ea i urbes congregauere pp
ubertate foli»Oppidapter ia dicla het feleucia;laodicea;artemita*ite in arabum gente qui arroei uocantur
& mardani:antiochia;quas a perfedo mefopotamise Nicanore conditamicatoria uelarbelis uocatimlun/
gan£ iis arabestintrorfus eldamarii* Super quos ad pellaconta flume bura oppiduifalamii St mafei arabes

Chelo/

nopha»'

S'

Partho
rum xo'
gna

Velpfi/

cum

Vel cly
max

Mefo/ ,

pota/

mia

LIBER.

Gordyatisiuero iundi alonfcper quos 2erbis fluuiusin tigrin cadit:a2ones:filices;motani:&orotes. Quo
Lycus rum ad occidente oppidu gaue:camela*Ite fuae in rupibus*Supra ficida(Ti*iii*mil*paf.Per quos lycus ex ar
tnenia fertu r* Ab fi tris ad hybernu exortu* AzochisoppidujMox i capeflribus oppida diofpageipolytelia»
ftratoniceaianthemus.Inuiciniaeuphratisnicephorioniquod ut diximus; Alexander iuflit codi .ppterlo
ci oportunitate.Dida eft 8C in zeumate apamiajex qua oriete petetes excipit oppidu apprime munitu quo
da fiadioru *lxv*amplitudine:& fatraparum regia appellatu jquo tributa coferebatur.Nucin arce redadu
Ro* fpe Durannut fuerant: hebata:& ductu Popei magni terminus romani imperii oruros ♦ A zeumate* ccl* mil*
rii finis paf.Sunt q tradunt euphrate Cobaris pfech opere dedudu: ubi eu diximus findi: ne pcipici curfu babylo/
euphra nia infeftaret* Ab aflyriis uero uniuerfis appellatu armalchar:qd fignificat regiu flume.Qua deriuaf opf
tes pidu fuit agranie maximis:qd diruere perfe«Baby lon chaldiacaru gentiu caput diu fumma claritate op/
Babylo tinuit in toto orbe:pp qua reliqua pars mefopotamiae:aflyrisecp Baby Ionia appellata e«lx*mil*paf,ampla/
xa muris.ducenos pedes altisjquinquagenos latis*in fingulos pedes ternis digitis mefura ampliorecj no
ftra interfluo euphrate mirabili opere utrogj*Durat adhuc ibi Iouis beli templuJnucror hic fuit fydera/
lis lcienti^Qetero circuitu in folitudine rediit exhaufta uicinitate feleucia: ob id coditar a Nicanore ftra

Belus

Seleu'

da

Aerum

Parapo

tamia

Sufa

nonagefimu lapidem in cofluente euphratis fofla perducti atey tigrisjq tn babylonia cognominatur: libe
ra hodieiac fui iuris macedonuq* moris* Feruntur ei plebes urbanae; fexcenta ee« Situ uero moeniu aquilae
padentis alas. Agru totius orientis fertiliffimuJnuice ad hac exhaurieda 8C ctefiphonte iuxtatertiuab ea
lapide in chalonitide codidere parthiiqd e nuc caput regni.Et poflcj nihil ,pficiebaf nuper Vologefus rex
aliud oppidu uologefocerta in uicino condidit*Suntet m mefopotamia oppida hippaneu chaldaeojsa do-'
drina claip^Et hoc ficut Babylon iuxta flumen narraga;q dedit ciuitati nome : Muros hippaneo^e perfae
diruere Orcheni quoq? tertia chaldaeo^: dodtrina in eode fi tu locant :ad meridie uerfi*Ab iis notitae 8C or
thophanitae:& graeciocanthac.Euphrate nauigari Babylone e pfico mari* ccccxxii. mil.paf.tradut Near/
chus 8C Oneficntus*Qui uero poflea (cripfer a feleucia*ccccxc*mi!*Iuba a babylone charace*clxxv»mil*d*
Fluere aliq ultra Babylone cotinuo alueo priufqdiftrahif in irrigua*lxxxvii*mil*Vniuerfo aute curfu.xi*
mihpaf.Jnconftantia menfura: diuerfitas audoni facittcu perfe quoq; fchoenos:& parafangas alia mefu/
ra determinet* Vbi definit alueo munire ad cofiniu caracis accedere tractu ftatim lfeflatattali Iatrones:ara
bu ges*Vltra quos fcenitae* Ambitu uero euphratis nomades arabiae ufq? ad deferta fyria::unde in meri/
diem fledi eu diximus folitudines palmirenas relinquente*Seleuaa abeft a capite mefopotamiae euphra
ten nauigatibus undecies*xxv*m*p* A mari rubro fi tigri nauigef*cccxx.m*A zeumate*d*mi!*xxvii*Zeu
tna a feleucia fyriae ad noftru littus*cxxxii*m*paf*Ha:c c ibi latitudo terraiji iter duo maria*Parthici uero
regni*d*cccc*mi*xliiii*paf*Efl etianu oppidu mefopotamiae \ ripa tigris circa cofluetesjqd uocat digbani*
Flumen tigris* CA* XXVlI*

Ed & de tigri ipfo dixifle coueniat*Oritur in regione armenia maiorisjfontecofpicuo in plani
tie*Loco nome elongofine eflripfius qua tarditor fiuit.digliro*Vnde cocirat a celeritate tigris
incipit uocaridta appellant medii fagittadnfiuirnn lacu arerufiam oia illata pondera fuffrnente

_ 6C nitrum nebulis exhalante; Vnu genus ei pifeium eft: & hic aquae tranfeurretis no mifccf al/

ueo:ficuc nece tigri pifces in lacu trafnatant.Fcrt aut dc curiu SC colore diflimilis * Tranfuebtufcp occurete
tauro monte in fpe^u mergifVSubterqp lapfus a latere altero eius erumpit.Locus uocaf zoroanda.Eunde
efie manifeflu eft qd demerfa pfert* Alce^e deinde tranfit lacuiqui tefbidis appellafirurfufqi in cuniculos
mergitur i&C poft*xxv*mil*paf*circa nympheum reddit ta uicinu arfaniar. Fluere eu in regionem arhenit
Claudius Carfar audor eft;ut &cu intumuere confluanunec tame mifceanf*Leuiorqi arfanias marar*iiii»
m*ferme fpario.Mox diuifus in euphrate mergif .Tigris at ex armenia acceptis fluminibus claris ptheni:
agnice phanone:arabas oreosjadiabenofy dirterminas:& q diximus mefopotamia facies luflratis monti
bus gordyseo^i circa apamea mefenes oppidu:citra feleucia babylonia«cxxv«mil*paf* diuifus in alueos du
os^Alteromeridieacfeleuciapetitmefene^fundens.Alteroad feptentrione flexus eiufde gentis tergo
capos cauchas fecat*Vbi remeauere aqua: pafttigris appellaf*Pofl.ea reripit ex media choafpen:at<j ut dixi
mus inter feleucia &defifphontcuedusnn lacus chaldaicos (efundit eof^*lxx*MiKpaf, amplitudineim
plet*Mox uaflo alueo profufus dextra characis oppidi infertur mari perfico*x.ore*Inter duorum amniu
hoflia*xxv«mil*paf.fucre*Aut ut alii tradunt* vii*mil«utroqj nauigabili*Sed logo tpe euphratem pcluferc
orcheni;& accola: agros rigantesmec nifi pofl tigrin deferf in mare.Proxima tigri regio paropotamia ap
pellatur.ln ea didu efl de mefene.Oppidu eius dibitach.Iungif chalonitis cu defiphotemo palmeris mo
uerum 8C olea pomifcjualiifq* arbuflis nobibs.Ad eapuenit zagrus mons ex armenia inter medos adiabe
nofq? ueniens lupra parretacene &: pfide*Chalonitis abefl apfide*cccdxxx*m.paf.Tantu a cafpio mari 6i
afiyria abelTe copedio innexi aliq tradunt«Inter has gentes atq? mefenen fitacene efl: : eade arbeiitis:& pa'’
lefiinedida.Oppidueius fittace gra:co^: ab ortu eft & fabata* Ab occafu aute antiochia iter duo flumina
tigrin 8C tornadotu*ltem apamea: cui nome Antiochus matris fuce impofuit:tigris circufundif.Harc di/
uidif archoo*Infra efl fufianeun qua uetus regia pfarum.Sufa a Dario Hiftapis filio codita* Abefl: a feleu/
cia babylonia.ccccI.mil*paf*tantunde ab egbatanis medo^ip montem charbantum in feptentrionali* Ti/
gris alueo oppidu efl baby taceiabefl a fufis,cxxxi/*mil.paf*Ibi mortaliu foli aurum in odio contrahunrdd
defodiunt nequocuifitin ufu*Sufianisadorieteuerfus iunguturcoflcei latrones & mizeoiv»xl*populi
libera: feritatis» Supra eos paret partufi mardi 8C fa ita: hyi qui praetendunf fupra helimaidarquam perfi/
di in ora iunximus*Sufa a perfi co mariabfunt«ccl.mil*paf*qua fubiitad eam dalTis Alexadri pafi tigri in/
tus ad lacum chaldaicuuocaturaphletundefula nauigatione*lxv*mil>d*p*abfunt*Sufanisaborientefunt

SEXTVS XXXIII

chofiei. Supra chofios ad reptentricnem mofobatene fub monte cambalido:qui efl caucafi ramus ♦ Inde
molliflimo rranfi tu in badros.Sufianen ab elemaide difterminat amnis euleus ortus in medis : mediocp
fpacio cuniculo conditus:ac rurfus exortus per mefobatenen Iapfus Circuit arcem fufarum ac Diana* tem
pium augufliflimuiTUCum illis gentibus;# ipfe in magna cerimonia fitifiquidem reges non ex alio bibut
#ob id in longinqua portant. Recipit am nes edippum praeterafylumamontibus perfarum uenientem
ad unum ex fuafianis oppidum.Iuxra eum magoga a carace.xv.p.Quidam hoc in extrema fufiane ponut
folitudinibus proximum.Infra euleum elymas efl. In ora eunda perfidna flumine oroati ad carace* ccxl.
m.p.Oppida eius fe!eucia#fofirateappofita monti cafyro.Oram qua* praiiacet minorem fyrtium uice
diximus inaccefTam coeno plurimum limi deferentibus brixa # onacea amnibus madente;# ipfa elymai
de in tantum ut nullus fitnifi circuitueius a perfideaditusdnfeflaf a ferpentibus quos flumina deportat
pars eius maxime inuia characeneuocatur ab oppido arabia? claudente regna de quodicemus expoflta
prius.M*Agrippae fententia.Nancp is mediam # parthiam # perfidem ab driente indotab occidete tigri:
a feptenrrione tauro caucafo;a meridie rubro mari terminatas patere in longitudinem terdecies.xx* m.p*
in latitudinc.d.cccxl.prodidit.Prseterea per femefopotamiam ab oriente tigriiab occafu euphrate; a fepte
trione tauroja meridie mari perfico indufam longitudine odingetorum mil.p,latitudine,ccdx* Charax Charax
oppidupficifinusintimutaquoarabiaeudemon cognominata excurriohabitafincolle manufado inter
confluentes dextra tigrimleua euleum.iii.m.p.laxitare conditu m efl.Primum ab Alexandro Magno co/

Ionis ex urbe regia duriree;quac tum interiit dedudis militumqi inutilibus ibi relidis alexandriam appel
lari iuflerat;pagumcp pelleneum a patria fua quem proprie macedonum fecerat. Flumina id oppidum ex
pugnauere.Poflea Antiochus reftituitquintus regum;# fuo nomine appellauit.lrerum<jinfeflatu Paf/
fiones Sogdonaci filius rex finitimo^ arabum;quem iuba fatrapem Antiochi fuiffe falfo traditroppofi tis i

molibus reflituittnomen fuum dedit emunito fitu luxta in longirudinem.vi, m* p.Latitudine paulomi/
nus»Primofuita lirtorefladiis*x*maritimumetin pfanda porticus habetjJubaueroprodented.m.p.nuc
abefle a littore.c*xx*Mil. Legati arabum noflricy negociatorestqui inde uenereraffirmant.Nec in ulla par/
te plus aut celerius profecere terrae fluminibus inuedse.Magis id mirum efl eflu longe ultra id accedente
non repercuffa.Hoc in loco genitum efle Dionyfium terrarum orbis fitus recentiflimum audorem con Diony/
ftat:quem ad commentanda omnia in oriente praemifitDiuus Auguftus ituro in armenia:ad parthicas* fius 1
arabicafq? res maiore filio.Non me praeterit;nec fum oblitus fui quemcp fitus diligentiffimum audore
uifum nobis in introituhuiusoperiS4ln hac tamen parte arma romana fequi Placet nobist lubamcp regg
ad eundem Claudium Csefarem fcriptis uoluminibus de eadem arabica expeditione*

Arabia:nomades;nabatei:omani:ti!os:#ogyrisinfulae* CA* XXVIII*

jnyarjiRabia gentium nuHipoftferendaamplitudinelongiflimaamonte amanoa regione cilicia* co/
ma§en1^ defcendit(ut diximus) multis gentibus eo£> dedudis illo a Tigrane magnotfponre ue
S^j»^roadmarenoflrumlittufq?segyptiacumutdocuimus4Necnon#in media fyriae ad libanum
montem penetratibus nubeis;quibus iunguntur ramifi*Deinde teraneijdeinde patami 4 Jpfa ue
ro peninfula arabia intra duo maria rubrum perficumq? percurrens quodam natura? artificio ad fimilitu
dinem atcp magnitudinem itali maris et circumfufa*ln eandem et coeli parte nulla differetia fpedat*Ha?c
quoqs ! illo fitu.Foelix eius populus* A noftro mari ufq? ad palmirenas folitudines diximus* Reliqua nue
indeperagemus.Nomades infeflatorefqi chaldaeo^ fcenitatiur diximus claudunt:# ipfi uagiifed a taber Sceni^
naculis cognominatitq ciliciis metanf ubi libuit*Deinde nabathei oppidum incolunt petram nomine in tae
conuallepaulominus.ii.m.p.amplitudiniscircundatummontibusinacceflisamneinterfluenre.Abefla Nabav
gaza oppido littoris hoflri.cLc.M.a finu perfico4Cxxii*M4Huc conuenit utrunq? biuiu eorumtqui lyrise thaei
palmiram petiere:# eorum qui ab gaza uenerunt*A petra incoluerunt omani ad characen oppidis quon
dam claris a Semiramide conditis abefamide # foroadia.Nunc funt folitudines.Deinde efl oppidum qd
characenorum regi paret in pafitigris ripa forath nomine in quo a petra conueniunt characeni * Jnde.xif*
miLpdecundo seflu nauiganr*E particho enim regno nauigantibus uicus;teredon«Infra confluetem eu/
phratis # tigris leua fluminis chaldsei obtinent:dextra nomades fcenitae.Quidam # alia duo oppida lon
gis interuallis tigris pernauigari tradunt barbathiamtmox thumatham: qd abefl a petra decem dierum
nauigationetNoflri negociatores dicunt characeno^ regi parere:& apameam fita ubi reflagnatio euphra
tis cum tigri confluat, Itam molientes incurfionem parthos:operibus abiedis inundatione arceri * Nunc
a charace dicemus oram.Epiphanio primum exquifitadocus ubi euphratisoflium fuit flumen falfum.
Promontorium chaldonetuoragini fimiliustq mari:per.l,p.ore:flume achanam:deferta*c.mil.p.ufq5 ad uej c^a
infulam icariam.Sinus capeius quem accolunt gaulopes # chateni» Sinus gerraicus, Oppidum gerra.v* tef
mil»p4araplitudineturres habet ex falisrquadrans molibus. A Iittore.Lmillia.paflmregioattene.Exaduer
fo tyros infula totidem milibus a littore*Plurima margaritis # celeberrima cum oppido eiufdem nomi/
nis.Juxtaq? altera in ora promontoria eius.xxu.d.p.Vlcra magnas afpici infulas tradunttad quas non fit p
uentu.Huius ambitu«cxii*m.d,p«a perfide longius abefleiadiri uno alueo anguflo . Infula afgilia : gente s
nocheti;zurachi:borgodi:catarrei:nomades,Flume cynos* Vitra nauigationem in coperta ab eo latere pp
fcopulos tradit Iuba*Prretermifla mentione oppidi omanorum batrafa aues # tomamem:qd priores ce/
lebrem portu m carm ania? fecere. I rem omen # athanetq nunc oppida maxime celebrari a plico mari no/
ftri negociatores dicunt a flum ine canis.Vt Iuba tradit mons aduftofimilis * Gentes epimaranitae • Mox
khthiophagulnfula deferta.Gentes bathymi.Eblithei montes*Infula omoemus»Porrus machorbe* in/
fula etaxalos*Onchobricegens cadei*Jnfulae fine nominibus raultx.Celebres uero ifura;rhinnea # pro/

LIBER.

Xima in qua fcriptar funt fielae lapideae Iris incognifis»Goboea portus:bragae Tfulae deferte. Gens caludei;
dabanegoris regio:Mosorfacuportu*Sinusduatus*Inful.£rnuIrae.Mons trico riphos* Regio cardalena*
Jnfula: folanidce:capina:ite ichthiophagoijc.Deideglari Littus hamaeuiubi auri metalla* Regio canauna
Getes apitami:garani:ffula deuuade.Fons goralus garpheti.Infulce alaea &amnamethus*Ges clare.Infu/
Ice cheloitis:ichthiophagon:multhe*Hodanda deferta bafag.MuIrse fabaeoijc.Flumina tharnar.amnu.Jn
fulte dolicae.Fontes daulotes.dora.Infula epreros:Iabanis:coboris:fambrachate:& oppidu eode nole icon
tineti. A meridie lfulae mulrajimaxia camari:flumen myfecros;portus leupas.Scenitae fabcei*Jnfulse mul
tae.Emporiu eopc acilajexquo i idia nauigaf. Regio amithofcuta:dinia*Mi2i maiores 8C minoresjdrima/
ti;maca?«Ho£d pmontoriu cotra carmania efl*Diflat.l.m*p*Mira res ibi tradit . Numeniu ab Antiocho
rege mifenae ppofiru ibi uicifle.Eode die clafle teftu q* reuerfonte^ eqtaru contra perfas dimicate di gemi
na trophaea eode I loco Ioui ac Neptuno Aatuifle.Jnfula i alto obiacet ogy ris:c!ara:Ery thra rege ibi fepul'
to*Diftatacotinete*cxxv*M>p*Circuitu*cxium.d.Necminusalteraclaiaia2aniomaridiofcuriada didas
Vel ac/ a fiagroextimo prnontorio.cclxxx.rrup.Reliqicontinerea noto etianuauraridel motes odto die trali/
cheni tus.Geteslarendani;catabani;gebanitcepluribusopidis?fednmimis:nagia:&rhonnatemploj5c*!xv\HceC
eft amplitudinis fignificatio hoc promontoriuta quo ad cotincte troglodyraiji «l.m.p* thoanijachichita::
Sabaei chatras motitae.tcnabei:antidalei:lexianae;agrei;cerbanijfab^i:arabu pp thura dariflimi ad utraq* maria
porredis getibus*Oppida eo^t i rubro littore maranejmarmajcoroliajlubatra.lntus oppida nafcus: carda
ua;carnus*&! quo merces odotjc deferut toma!a*Pars eo atram ite quorum caput foboraledx.m ♦ templa
muris includes regia tamen 01'um mariaba*Sinum optinet*xciiii*m*p.refertum ifulis odoriferis* Atrami
Elami/ tis i mediterraneo iungunf*Minei mareaccolunt:& elamitte.Gppidu eiufde nois* Jis iungunf cagulatae*
tx Oppidu fi bi:qd grreci appoten uocat arficodani, Vadei oppido magno barafei lechienijfy garos lfula ; qua

canes non intrantiexpofiticp circa littoraerrado moriuntvSinus intimus i quo leanitae qui nome ei dede/
uel agra re»Regia eo^t Leana:&: in finu Eeanartuel ut abii elana.Na 8i ipfum finum noftri elaniticu fcripfere alii ala
niticum* Artemidorus alaniticu.Iuba laniticu*Circuitusarabiae a charace laeana colligere, pdif quadragies
ochesdxv.pfluba paulominus*xl.m*putat*Latiffima e a feptetrione iter oppida heroum 8C characc.nuc 6C
Sarrace reliq mediterraeaeius dicaf*Nabatheis thimaeos tuxerut ueteres.nucfunt tauei;fuelleni:farraceni:arreni:
ni , Oppidu 1 quooisnegociatio coueitjhemuatafjanalitae.Oppidadomadategrata mudei.oppidu badanatha
tylinei charrei* Oppidu chariati:achoaIi:Oppiduphoda;ac minei a rege cretae Minoe(utexiflimat) originetrahe
tes qoo^charmeioppidu.xmi.m.p.marnba baramalacut&ipm no fpernedu* Ite carnon rhamei:&: ho^e
origo Rhadamarhus putat frater Minois*Hocrice maflala*Oppida:hamirei;fannei;chatace:badias : har/
ma.Oppidugedramte;apre:iIifin;ite:bachihte;fammei:arnathei:Cuoppidisneira&: cenefleri « Zamaren i
cu oppidis faiaceifcatateibacafcauR hiphea.ma oppidu quo uocabulo appellat ordeu* A urei:& i hauitgyrei
&i mathatei:Helmodenes:cu oppido ebode* Agaduri i montibus oppido*xxv/*m4p*i quo fons emifchaba
lestqd fignificatcamelopioppidmAmydomeicoloniamiiefio^Aclridaoppidu calingii; quosje mariba
oppidu fignificar dominos oiutruOppida pallon maranimahiuxta flumen p qdeuphraren emergere puy
tat.Gefesagreihamonii*Oppiduarhene:caurarai:qd fignificatditifrimosarmeto*Coranitae.cefani;choa
ni.Fuerut di graeca oppida;arethufalarifia:chalcis deleta uariis bellis*Romanaarma folus i ea terra adhuc
Aelius intulit Aelius Gallus exequeflri ordme.Na Caius Caefar Augufli filius profpexit tatu arabia t Gallus op/
Gallus pida diruit no noiara ab audtoribus q ante fcripferunegra anneflu:efcanrim3gufum;tamacu:labecia:8<: fu/
pradicla manba:circuitu.vi*m*p.Ite cariperarquo longiflime pceflit* Caetera explorata retculic* Noma/
des ladte di ferina carne uefci*Reliquos uinu ur idos palmis exprimemOleu fefamae Numerofiflimas ee
> . homeritas mino^sifertiles agros palmeris arbuftis.ln pecore diuires cebanos 8C areosrarmis pflare maxi

me chatramotitas*Carreis latiflimos di fertiliflimos agros»Sabaeos diciflimos filua^d fertilitate odorifera
auri metallis agroijc riguis mellisicaera^q? ^uentu^Deidedeodoribusfuodicemus uolumie*Arabes mi<
trari deguntiaut intofo crineibarba abradifipterq i fuperiore labro* Aliis di hsec itonfaimiruqi didlu ex in
numeris populis ps quo cequa 1 comertiisiaut latroaniis degit i uniuerfum geres diriiTimaeiutapud quas
maxime opes romanorum parthorumgi fubfiflantiuendentibusjquae e mari aut filuis capiant:nihilcp in
uicem redimentibus*Nunc reliquam oram arabiae contrariam perfequemur.Timoflhenes totum finum
quatridui nauigatione i longitudinem taxauitibidui latitudinem* Angu(lias*iiinm*d.pf Eratofthenesab
oflio*xiii,m*i quamq? partem ArtemidorusrarabicE latere*xiui*l*M*

Sinus maris rubri troglody tici 8i cethiopici* CA* XXJX*

Roglodytico uero undecies*lxxxiii*m*d4p.ptolemaida ufq? Agrippa*xiiii4p4xxxii*fine difFeretia
laterum. Pieruj latitudinem*cccdxii.prodiderunt faucis qus hyberno orienti obuerfa*Alii*iiii*
m*aln.vii*aImxii.m>p4patere*Situs at ita fe habet: A finu leanitico alter finustque arabes eant uo
cant:i quo heroum oppidum eft*Fuit di cambyfo iter nelos di marchadasidedudtis eocegris ex/
ercitus Gens ryra*Daneo portus*Ex quo nauigabilem alueu perducere i nilum qua parte ad delta di&ura
decurrit.lxii*d*p*iterual!o;qd iter flumen 8c rubrum mare iter efl: primus oium Sefoflris aegypti rex co/
girauitimox Darius perlarum.Deinde Ptolemieus fequens:q eduxit foliam latitudine pedum*c»altitudi
ne.xxx*i longitudie*xxxvii*m*d*p*uf^ ad fontes amaros.Vitra deterruit inundationis metus exceifiore
tribus cubitis rubro mari comperto q terram iegypti* Aliqui eam nonafferunt caufam:fedne immifla
mari corumperetur aqua nili:qu^ fola potus prcebet*Nihilominus iter totum feredo frequentatur a ma
ri argyptioiquod efl triplex. Vnum a pelufio per harenasii quo nifi calami defixi regant uia non repetitu?
fubideaura uefligia operiente* Alterum ueroduobus*m*p«ukracafium motem:quoda*lx*m*p, redit in

SEXTVS XXXIIII

pelufiacam uiam. Accolunt arabes auteuTertf um a gerro quod ad ipfum uocant.Per ecfdem a rabes, lx*
paf.propius afperum montibus 8i inops aquarum.Eae uis omnes arfinoen ducunt conditam fororis no/ arfinoe
mine in finu charandra a Ptolemaeo Philadelphotqui primus troglodyticeexcuflitamnermq arfinoen p/
fluit.ptolemseum appellauit.Mox oppidum paruum efl: aenurmpro quo alii philoterias fcnbunt.Dem/
de funt azareijex troglody tarum connubiis arabes feri.Infulae fapirenetfciralajmox deferta adimyos heri Bereni
nos ubi fons tadnos.mons eostinfula lambe.Portus multi.Berenice oppidurmmatris Philadelphi nomi/ ce
netad quod iter a copto diximus* Arabes autei di gnebadei troglody ticetqua prifei michoen: alii midoen
dixere.mons pentedadtylos.Infulae ftenaedyrae aliquot halonnefes no pauciorestcardamin Topazos quae Topa^
gemmae nomen dedit.Sinus infulis refertus ex iis;quae marem uocatunaquofa quae eratanos: finentes. zos
Regum ii praefecti fueredntrorfus candenquos ophiophagos uocant:ferpentibus uefei aflueti. Neq? alia
regio fertilior earuiruluba qui uidetur diligentiflime profecutus haec omifit in hoc tra&u(nifi fi exempla
riumuitium eft )berenicen alteramtquae panchryfos cognominata eft.Tertiam quae epidires infignelo/
co»Eft enim fita in ceruice longe procurrentetubi fauces rubri maris.iiii.rmd.p.ab arabia diftant . Infulae
ibi cytis topazium ferens:& ipfa ultra filuas ubi pcolemais a Philadelpho condita ad uenatus elephanto^:
ob id epitherias cognominata iuxta lacum monoleum.Haec efl regio fecondo uolumine a nobis fignifica/
taJn qua. xlv.diebus antefolftitium totidemquepoftea hora.vi.confumuntur umbrae : di in meridiem
reliquis horis cadunr.Caeteris diebus in feptentrionemjcum in berenice quam prima pofuimustipfo die.
folflitii.vi.hora umbra: in totum abfumanturmihilqjadnotatur aliud noui.D.cii.m.p.interuallo apto/
lemaide res ingen tis exemplitlocufq* fubtilitatis immenfae mundo ibi deprehenfo cum indubitata ratioe
umbrarum.Eratoflhenes menfuram terrae prodere inde coeperit: Hinc azanium mare : promontorium
quod aliqui hifpalum fcripfere.Lacus manda!um.Infulacafitis:& inaltomultacnn quibus teftudo pluri
ma.OppidumfuchaeJnfuladaphnidis.Oppidumadulicon.Aegyptiorumhoc feruia dominis profugi
condidere.maximum hic emporium troglodytarum etiam sthiopum* Abeft a ptolemaide.v»dierum na
uigatione.Deferut plurimum ebur.Rhinocerotum cornua.Hippopotamorum coriaiceltiumtteftudinu
fphingiatmancipia.Supraaethiopesarroreras infula quaealcean uocantur.Item bacchias:& antibacchias;

6i ftratioten.Hmc in oraaethiopiae finus mcognitustquod admiremurcum ulteriora mercatores feruten
tur.Promontorium in quo efl: fons cutius expetitus nauigantibus.VItra Ifidis portus.x.dierum remigio
ab oppido adulitarumdiflans.Ineum troglodytis myrrhaconfertur.Infuiaeanteportum duae pfeudopy
Ise uocanturtinteriores totidem pylse.In altera flela: lapideae litteris incognitis.ultra finus abalites.Infula
diodori:& aliae defertaetOppidum gaza.Promontorum di portus moililicusrquo cynnamomum deue/
hitur.Hucufcp Sefoflris exercitum duxit. Aliqui unum aethiopiae oppidum ultra ponunt in littore bara
gaza. A mofelite promontorio atlanticum mare incipere uult.Iubaipraeter mauritanias fuasjgadis ufque
nauigandum coro.Cuius tota fententia hoc in loco fubtrahenda non efl. A promontorio indorum quod
uocatur iepteachra abaiiis drepanum;proponit redo curfu praeter exufla di malacho infulam.xv.m.p.ee.

Inde ad locum que uocant fceneos>ccxxv/.iu.Indead infula fadanu.cKm»p»Sic fieri ad apertum mare.xviii.
lxxxv*m.p»Keliqui omnes pp folis ardorem nauigare pofle non putauerunt.Quin.& commerciaipfa in
fellant ex infulis arabes afcitae appellati.quoniam bubulos utres binos dementes ponte pyratica exercent
fagittis uenenaris.Gentes troglodytarum Iuba tradit therothoasa uenaru dictos mirae uelocitatis ficut
ichthiophagos natantes ceu maris animalia.Bargenos;zageras;chalybas:faxinas:fyrecas:daremas: doma
zenes.quin di accolas nili a fyene non aethiopum populosded arabum e fle dicit ufq? meroen.Solis quoqj
oppidum quod non procul memphi in aegypri fitu diximus arabas conditores habere: Sunt di qui uite/
riorem ripam aethiopiae auferant adnedantep africae.Ripas autem in colere propter aquam . Nos relicto
cui^p arbitrio inrelligendi oppida quo traduntur ordine utring? ponemus. A fyene di prius arabise latere
genscataduppi.Deindefcenitae.Oppidatacompfomquam quidam appellauerunt: thathicen : arhamnu
fefamon:fandura;nafaudum:anaundoma:cumara;beta;&bochiana:Ieuphitorga:tantarene:meechindita:
noa:gophoa:gyftate;megeda:lea:rhennia:nup(ia:direa:pataga;bagada:dumana:rhadara:in quo feles au/
reaprodeocolebatur.Boronm mediterraneo malloiproximum meroe.Sic prodidit Bion. Iuba aliter.
Oppidulimu in mote megaticos inter aegyptu di sethiopiarqd arabes myrfon uocauere.Deinde tacofpo
arhatum:fefafinium:pidne;mamuda:corambin.Iuxta eam bituminis fontem:hamodata:profda: pareta
mama: teirata:gaiIas:zoton:gaucomene;meumpidi:botas;endonda:cameras : Nomadas in tabernaculis
uiuetes cyftae;pemani:gadagaleni:paloi:primnnuprii;defeIeni:patini;grabreues:rnagafne;fegafrnala;cra<
da:dena;cadeumna:thena:batha:alana:macua:fcamos;gora.in infula ab iis ab Alexandro callim:fer5:mal
los;agoce.Ex africae latere tradita funt eodem noie taeopfos alrera:fiue pars prioris magora:fea:edofa: pe
lenaria:epyndis:magufa:bauma:lanitima:fpyntuma:fydopta:gefoa:pidicitora:cugoa:orfima.fuafa;mau
ma:rhuma:urbuma:mulona:qdoppidugrsecihypatiton:uocarunt.Pagoargas:zamnes:unde elephanti
incipiant.mablia:berrefa cetuma;Fuit quondam Qi epis oppidum contra meroen anteq Bion feriberet de
letutHsec funt prodita ufq? meroemex qbus hoc tempore nullu ,ppe utrocp latere extat.Caeterae folitudi/
nes.Nuper renunciauere principi Neroni mifli ab eo milites ptoriani cu tribuno ad exploradumuter reli
quabellaaethiopicucogitati.lnrrauereaute& eo arma romana Diui Augufli temporibus duce.P.Petro
nio 8i ipfo equefl ns ordinis pfecto Aegyptiis oppida eoijc expugnauit:q fola meneratjquo dicemus ordi
ne:pfelchm:primin:bocan:furumin*cabufin:attenan:ftadiiin:ubi nilus praecipitans fe fragore auditum
accolis aufert.Diripuit&nepatajLongiflTimi autem a fyene progreflus.d.ccdxx.m.paf.Nec tamen arma
romana folitudimm ibi fecerunt. Aegyptiorum bellis attrita eu acthiopia uioflim iperitado feruiendo^

LIBER.

Menon clara 8C potens et ufcp ad troiana bella Mennone regnante. Et fyriae imperitafle eam noftro^ Iittore arta/
te regis Cephei patet Andromadae fabulis.Simili modo Qi de menfura eius uarxa prodidere.Primus Da/
lion ultra meroen longe fubuectus»Mox Ariftocreon:& Bion:&Bafilis:Simonides minor ctqumquen/
nio in meroe moratus cum de aethiopia fcriberet.Na 8i Thimofthenes clafiium Philadelphi praefe&us fi
ne menfura diey^lx.a fyene meroen iter prodidit»Erarofthenes»d*c.M»xxv. Artemidorus»dc»MiI. Sebo/
Uls ab ae-gj/pti extremis fexdecies.Ixxv.rrup.proxime didh.lxv. Verum omnis haec finita nuper difpu tatio
efhquonia a fyene.d.cccdxii.m.Neronis exploratores renunciauere his modis» A fyene hieramfycamino
Iiiii»p»lnde tania»lxxv\m.p»regioneenominiton»Aethiopum primi.cxx.m.Acinam.Ixiiii.m.pitara* xxv*
T ergedum«cvi*m.infulam gaugaden efle in medio eo tra&u.Inde primum uifas aues pfitacos:& alteram
quae uocaf artigula:animal:phingion:a tergedo cynocephalos.Inde nabatha»lxxx»m.Oppidum id paruu
Meroe» in praedicta lolum*Ab eo ad infulam meroen.ccdx»m»Herbas circa meroen demum uiridiores filuaruqi
aliquid apparuifletrhynocerotum elephantorumcp uefhgia.Ipfum oppidum meroen ab introitu infulae
abefledxx. m »p» luxtacy aliam infulam tradu dextro fubeutibus alueorqus portum faceret» Aedificia op/
Cadace pidi pauca«Regnare foemina Candacermquod multis iam annis nomen ad reginas tranfit.Delubrum Ha
moms eft ibi religiofum:& toto tradu facella.Cae rerum cumpotiretur reru aethiopes.infula ea magnae
claritatis fuit»Tradunt armatorum»ccI»mil»dare foUtam:aruncum»iiii.mil«alere»Reges aethiopum» xlv»
6i hodie traduntur»

Multiformes 8i mirae hominum effigies» C A» XXX*

Niuerfa uero gens etheria appellata efttdeinde atlantiatmox a Vulcani filio Aethiope aethiopia*
Animalium hominumcp effigies monff riferas circa extremitates eius gigni minime mirum: ar/
tifici ad formanda corpora effigiefqi edendas mobilitate ignea«Ferunt certe ab orientis patre in/

_ rima gentes efle fine naribus aequali totius corporis planitie» Alias fuperiore labro orbasralias fi/

ne linguis*Pars etiam ore concreto:& naribus carens:uno tantum foramine fpiratjpotumgj calamis aue/
nae trahit 8i grana eiufdemauen^fponteprouementis ad uefcendum»Quibufdam pro fermone nutus
P YZ motufgj membro^/ efle.Quibufdam ante Ptolemaeulatinum regem aegypti ignotus fuit ufus ignium*

mari Quidam 8i pygmaeo^t gentem ediderunt ante paludesiex quibus nilus oriretur»In ora enim ubi defii>

mus ccnrinui montes ardentibus fimiles rubent»Troglodytis 5i rubro mari a meroe tradus omnis qui
fupponit anapata tridui itinere ad rubrum littus aqua pluuia ad ufum compluribus locis feruatunferti/
liflima regione quae intereft auri.Vlteriora atabuli aethiopum gens tenet»Deinde contra meroen mega/
barri:quos aliqui adiabaras nominauere;oppidum habent Apollinis.Pars eoije nomades quae elephantis
MacrO/ uefcitur.Et ex aduerfo in africae parte macrobii»Rurfus a megabariis mennones:& danelli.dierumqs.xx*
fcij interuallo critenfi»Vltra eos dochi»Deinde gymnites femper nudi.mox anderae: mathithoe : melagebes:
hiporeae atri coloris tota corpora rubrica illinunt. At exafricae parte medimni»Deinde nomades cynoce/
phalotje lade uiuetes: olabitforbotaerqui odonum cubito^ efle dicunf» Ariff ocreon libyae latere a meroe
oppidum tolen dieiji quincp itinere tradit»Inde die^e.xii.efar segyptioi^ oppfdumtquo pfammeticum fu
gerent in eo produnt annis.ccc.habitafle.Contrain arabico latere daron oppidum efleeo^» Bion aurem
fape uocat quod ille efar:&ipfo nomine aduenas ait fignificari.Caput eopi in infula lembobitin: 8i tertiu
inarabiafaulnter montes autem 8i nilum fymbarrifuntphaliges.Inipfis uero montibus afehae multis
nationibus» Abeflfe a mari dicunf die^ quinqt itinere.Viuunt elephanto^ uenatu»Jnfula in illo febritaru
regioni paret» Ab ea nubei aethiopes dieije odo itinere»Oppidum eo^ nilo impofitu tenupfi fambi i;apud
quos quadrupedes omnes fiue auribus et elephanti; At ex africae parte ptoembari toemphanse:qui canem
pro rege habent motu eius imperia augurantes. Arufbi oppido longe a nilo fito.Poffea achifarinl phali//
oel daro ges marigerri cafamarri.Bion 8i alia oppida in infulis tradit* A fembobiti meroen uerfus dieiji toto itine/
en re*xx.proximse infulse oppidum febarritat^ fub regta.Et aliud afar» Alterius oppidu dadem» Tertiam me

doen uocannin qua oppidum afel.Quarram eodem quo oppidum noie garodeminde paropas oppidum
nauos:modudse:maudatini:fecandini:colligari:fecandse:nauectabae;cumi:agrofpi:aegyptani;candrogari
arabumfummopi»Regiofuprafirbitum:ubidefinuntmontes:tradit a quibufdam habere maritimos
aethiopas nificaftes:nifitas:quod fignificat ternum 6i quaternum oculoi^ uiros;tion quia fic finrifed quia
fagittis peipua contemplatione utunf.Ab ea uero pte nili quse fupra fyrtes maiores oceanugj meridianu
^ptendit.dalion uocatos efle dicit pluuia tantu aqua utentes:ciforos»longoporos : Ab eo calicibus diege.v*
uel ni itinere ufibalcos:ifuelos»pherufios;ualios:cifpios.Reliqua deferta»Deinde fabulofa ad occidete uerfus ni

grim grose:quo^ rex unum oculum habeat in fronte: Agriophagi:pan thera^ &: leonum carnibus maxime ui
uentestpamphagi omnia mandentes: Antropophagi humana carne uefcentes»Cynamolgi caninis capiti/
bus: Arthabathitse quadrupedum feraije modo uagi.Deinde hefperiae fperori:quos in mauritanise confi
nio diximus.ps qusedam aethiopum Iocuflis tantum uiuitfumo 8i fale duratis in annua alimenta.ii. qua
dragefimum uitae annum non excedunt. Aethiopum terram uniuerfam cum mari rubro patere in longi
tudinem femel 8i uities*lxx»m»p»In latitudinem cum fuperiore aegypto duodecies.xcvii»m»Agrippa exi/
ftimauit.Quidam in longitudinem ita diuiferunt» A meroe fi rbitu.xv.dierum nauigatioe» Ab ea.-xii» ad
dabellos:Ab iis ad oceanu aethiopicu.vi.diei^ iter.In totum enim ab oceano ad meroen.d»cc»m» xxv» m »
paf.efle inter audores fere conuenit.Inde fyene quantum diximus.Sita eft aethiopiaab oriente hyberno
ad occidentem hybernum.Meridiano cardine fi luse hebeno maxime uiret:meridiana eius pte immines
mari mons excelfus aeternis ardet ignibus aeonocauma didusta quo nauigatio quatridui ad ,pmontoriu
quod hefperionceras uocaf confine africaebuxta aethiopas di hefperios » Quidam di in eo tradu modico»

Aethio

pia

XXXV

SEXTVS

colles amoena opacitate ueftitos aegypanumflatyrorumg! produnt*

Infula aerhiopici maris* CA* XXXJ*

iNfulas totoeo mari & Euphorus coplures effetradit:& Eudoxus:& Timofthenes » Clitarchus
juero Alexandro regi renunciatam adeo diuitemmt equos incolse talentis auri permutarent* AI
teram ubi facer mons opacus filua repertus eetdiftillantibusarboribus odore mirae fuauitatis*

^Contra finum perficum cerne nominatur infulaaduerfa aethiopiae*cuius neq? magnitudo neqj
interuallum a incotinenteconftauAethiopas tantum populos habere traditur.Euphorus audior eftiaru
bro mari nauigantes in eam non poffe pp ardores ultra quafdam colunas (ita appellatur) paruae infulae pro
uehuPolybius in extrema mauritania contra montem atlantemja terra ltadia.nii*abeffe prodidit cerne
Nepos Cor*ex aduerfo maxime Carthaginis a continente pafim.non ampliorem circuitumrii.m* T radif
& alia infula contra montem atlantenu&ipfa atlantis appellata* Ab ea quin<j dierum nauigatione folitu/
dines ad aethiopas hefperios:& promontorium qd uocamus hefperioncerasJnde primum circuagete fe
rerra^d fronte in occafum ac mare atlanticum*contra hoc quoq? promontoriu gorgones infulae narratur*
Gorgonum quondam domus bidui nauigatione diftantes a continente ut tradit Xenophon Lapfacenus*
Penetrauit in eas Hano poenorum imperator.prodiditq} hirta feminarum corpora uiros pernicitate eua
fiffe*Duarumq? gorgonum cutes argumentife miraculi gratia in lunonis templo pofuitjfpedatas ufque Gorgo
ad Carthaginem capram .Vitra has etianum duse hefperides infulae narranfVAdeo^ omnia circa haec incer nes
tafunttut Statius Sebofus a gorgonum infulis praenauigationeatlantis dierum.xUad hefperidum Ifulas
curfum prodiderinab iis ad hefperionceras unius*Nec mauritaniae infula^ certior fama eft ♦ Paucas mo Vel au/
conflat efle ex aduerfo autologum a Juba repertasun qbus gsetulicam purpuram tinguere inflitueran toliam1

De fortunatis infulis* CA* XXXII*

Vnt qui ultra eas fortunatas putant efle quafdam cp aliastqua^e numero idem Sebofus etia fpa/
tia complexus Iunoniamabefle a gadibus*d«ccl*m»p«tradit*Ab ea tantundem ad occafum uer/ Iunoia
fus pluuialiam caprariamcpdn pluuialia non ce aqua mfi ex imbribus* Ab iis*ccl*m*p ♦ Fortuna

_ tas contra leuam mauritaniae*viii*m*p»Oram folis uocariin conualle a conuexitate di planaria

a fpecie conuallis.circuitu*ccc*m*p* Arbore ibi proceritatem ad centu quadragintaquatuor pedes adolefce
reJuba de fortunatis ita inquifiuihutfub meridiem pofiras efle prope occafum a purpurariis*d*ccxxv*m.
paf.fic ut*ccl*fupra occafum nauigetur*Deinde per*ccclxxvkm.p*ortus petatur*primam uocari ombrion
nullis aedificiorum uefligiisthabere in motibus flagnumiarbores fimiles ferulae :ex qbus aq exprimatur
ex nigris amaraiex candidioribus potui iucunda* Alteram infula iunonia appellari. In ea aediculam efle ra/
tu lapide extrudam* Ab ea in uicino eodem nomine minorem*Deindecaprariam;lacerns gradibus refer Capra/
tam Jn confpedu earu ee ningariam quae hoc nomen accepit a perpetua mue nebulofa*Proximam ei cana r ja
riam uocari a m ultitudine canum ingentis magnitudinis*Ex quibus perdudi fun t a 1 uba duoiquin appa canaria
rent ibi uefligia aedificiorum*cum autem copia omnes pomorum di auium ofs generis abundentrhanc di
palmetis canotas ferentibustacnuce pinea abundare. Efle copiam quoq? mellis*Papyru quocp & filuros in
amnibus gigni.infeflarieas.beluis:quae expellantur aflidue putrefcenubus»At abunde orbe terrarum ex/
tra intra indicaro collecta in ardum menfura aequior uidetur*

Terrae per menfuras computatae digeflio* CA* XXXIII*

Olybius a gaditano freto longitudine diredo curfu ad hosmaeotis.xxxiiii*xxxvii*m*d*paf*pro/
didit* Ab eodem initio ad orientem red:o curfu ficiIiam:duodecies*Ix*m*di.paf«cretarn* ccclxxy*
paflu»Rhodum*dxxxvi*d*paf*Chcledonias rantundem.Cyprurruccxxv*paffJnde fyriae feleu i/
ciam pieriam.cxv»pafl*Qu^ computatio efficit uicies ter*xl.millia paflus* Agrippa hoc idem in/
terualium a freto gaditano ad finum perficum per longitudinem diredam*xxxiiiHxl.mil*pafitaxata quo
haud fcio an fit error numeriiquoniam idem a ficulo freto alexandriam curfus* xii*L millia pafl* tradidit*
Vniuerfus autem circuitus per finusdidosabeodem exordio collegitintra maeonn lacuiruclyi. Millia*
pafllu Artemidorus adiicit*d*ccyj«millia*ldem cum maeotide*ckxiii.xc.paf*effe tradit.Haecefl menfura
inermium di pacata audacia fortunam prouocantium hominum*Nuc ipfarum partium magnitudo com
parabitunutcunq? difficultatem afferet audorum diuerfitas*Aptiflimetamenfpedabiturad longitudi//
nem latitudine addira.Eff ergo ad hocpraefcriptum europae magnirudo*lxxxi«xlvin'*m*p* Africaeut me
dia ex oi uarietatepdetiu fumaf coputatio.Efficit log!Cudo*xxxvii»xIvdii*m*Latitudo qna coi Ii t nufq*ccl*

Millia paf*excedit»Sed quoniam a cyrenaica eius parre*d*ccccx>millia*paf*eam fecit Agrippa*Deferra eius
ad garamantas ufq? qua nofcebantuncompledens uniuerfam menfuramjquae uenit in computationem
xlvi*viii«m*p,efficinAfise logitudo in confeffo eff*Ixiii*dcccl*Mnpdatitudo fane coputet ab aethiopico ma
ri alexadria iuxta nilu fitatut p meroen 8C fyene mefura currat*xviiHlxxv*m*p*Apparer ergo europa paulo
minus dimidia afiazpte maiore ee cj afia*Eade altero taro&fexta pte africx ampliore q africa*Quod fi mi/
fceanf oes fumaediqdo patebit europa totius terrae tertia ee pre di odaua paulo amplius*afia uero qrta di
xiiii* Africa at qnta&infupfexagefimlHisaddemusetianuuna graecaemdaoisfmamuelexqfitiffimae
fubtilitatisjut nihil defit i fpedado rerra^ fitutidicatifq? regioibus nofcatfe q cingi ea^ focietas fir t fiue
cognitio dieru:ac nodiujqbufe iter fe pares umbrae di aequa mudi couexitasiErgo redde f hoc et: terraqi Segme
uniuerfa i mebra caeli digerefJPlura fut at haec fegmeta mudi:q nr i circulos appellauereigrseci paralellos* ta
Digeffio terrarum in paralelios;& umbras pares. CA* XXXlJIJ*

p Rincipid het indiae pars uerfa ad auflru.Pater ufq; arabia di rubri maris accolas ♦continent' ge/

diofi pfae carmamieliiriaei;parthKnae;aria;fufiane:mefopotamia feleucia cognominata*Baby/

e m

LIBER.

Ionia arabia ad petras ufquSyria cadeipelufiuargyptiJnferiorq? ora q uocaf alexadriasafricae maritima.
Cyrenaica oppida ola tapfus:hadrumetu«clupea:carthago* Vtica utraquhippo.Nuidia mauritania utragj:
Vmbili atlatiai maretcolunre Herc.in hoc caeli circoplexu aeqnodtii die media ubilicustque gnomone uocat.yii.
cus pedes logus:ubra no aplius q ttuor pedes I5ga rcddiuNodis uero dieicp logiffima fpatia horas.xiiii» aeq/

nodhales hntjbreuiffima e cotrario«x*Seques circulas fcipit ab fdia uergete ad occafutuadir p medos par/
thos:pfepolin:citimapfidis:arabiaciteriore:iudaea:libai:m6risaccoIas.Aniple&if’ babyloneuduaea: fama
riaihierofolymarafcaloneiioppatcaefareajphcrnicejptolemaidejlydoneityrurberirujborrhtripolnbyblu:
antiochia;laodicea:felenucia:cilicisemarinma:cypruauftrina:crera:lilybeuinficilia:fepcetrionaliaafriC£e
8C numidiae» Vm bilici» aeqnodho»xxxy.pedu:umbra*xxiiii»pedes loga facir.Dies at noxcp maxia>xiiinho/'
rarii aeqnodhaliu eraccedeteriis qnta pre unius horae.Tertius circulusab indis imao ,pximis orif.Tenditp
cafpias portasrmediae pxiasicataoniajcappadociaitaurujamanutiflumjcilicias portas:foIos: tharfum : cy/
pruipifidiamipaphyliae nden:lycaonia;lycia:pataria;xanthu:caunu:rhodu:cou: halycarnafumtgnidutdo
uel ^ riadu:delu:cycl3das medias:gythiu:maleamargos;laconia:eIin:olympia:mefTeniapeIop6nefu fyracufasr
ochiu catinarficilia media:lardiniae auftrina«carteia:gades:Gnomonis cetu unciae umbriulxxviriunciaru faciutt
dorida Logiffimus dies eft acqnochaliu horaru.xiiii.at<y dimidiae cu.xxx.pte unius horsiQuarro fubiacet circu
lo:q funt ab altero ]atereimai.OppadociaeauftrinagaIatia;myfia:fardis;fmyrnaifipylus: tmolus mosly/
dis:caria:Ionia:tralis:coIophon:ephefus:miletosifamos:chios:icariu mare:cycIadesfeptetrioaIes;athenac
megara: corinthus: ficyon:achaia:prae ifthmus:epirus:fepretri6alia flciliaemarboneUsgalliae exortiua;hi
fpaniae maritima a carthaginae noua 8C inde ad occafu.Gnomoi.xxi.peduirefpodet umbrae.xvii.pedum»
Logiffimus dies het aeqnodhaies horas qttuordecim & duas tertias unius horae.Quito cotinenf Tegmen
to ab introitu cafpii maris ba<£tria:Iberia:armenia;myfia:phrygia:hellefpontus:troas;tenedus:abydos:fce
pfisdliumtida mons ci2ycum:lampfacum:finope:amifum:heradea i ponto:paphlagonia:lemnus:ibrust
thafrus;cafandria:thefralia:macedonia:lanfra:amphipolis:thefralonice:pella:edefus:beroea:pharfalia:ca/
riflum:euboea:boeorum:chalcis:delphi:acarnama:setolia:apollonia:brudufium:tarentum;thurii;locn':
regiu:lucai;neapolis:puteoli:thufcu:mare:corfica:baleaies:hifpaiamedia.Gnomoni.vii.pedes:ubrisfex.
Magnitudo diei fuma horaee aeqnodhalia.xv.Sexta cSphefio q cotief urbs roaapledhfcafpias getes:cauca
fu.feprctrioaliaarmeiaerapolloiafuprarhyndacu nicoediamicea.chalcedone:bizatiu:lyfimachia:cher6nc/
fu:melane finu:abdera:famothracia: maroneaioenu: befiica-.thiracia: medica:paeonia;illyrics:dyrrachiu:
caufuhapulia: exna:capaia:&ethruria.Piras:Luna:Luca;geua:liguria:atipoHmiaflilia:narbone:tarracone:
hilpaiaitarraconefe media 8C idep Iufitania.Gnomoi pedes noue;ubre odo. Logiffima diei fpatia horaru
aeqnodialiu.xv.addita nona pte unius horaeiau t(ut Nigidio placuit)qnta . Sepria diuifio ab altera cafpii
maris hora fcipit.Caditgi fupra caIfatrn:bofpo^:boryfthene;tomos:thradaeauerfa:tnbaliostiI!ynci r di/
qiadriaticu mare:aq!eia:aItinu:Venetia:uicetia:patauiu:Verona:Cremona:rauena;acona:picenu:marfos:
pelignos:fabios:ubria:ariminu:bononia:placetia MediolanuioLq; abappenino.Trafqi alpes galliataqta/
nia.uiena:pfreneu:celtiberia.Vmbilico.xxxv.pcdu ubrae.xxxvi.V t tn i pte ueneti^ exeqt ubra gnomoni#
Ampliffima dies horaee seqno£h'aliu.xy.& qntarupnu horaru triu.Hadeusariquoi^ exacta celebrauius.
Seqntiu diligetiffimi qd fupeft terraru tribus affignauere fegmetis.A tanai p maeotin lacu oC farmatas uf
que boryfthenejatqi ita p dacos pteqi germaiae gallias oceai littora amplexiiqd eenhoraru.xvi . Altem p
hypboreos & britania horariLxyiuPoftreo fcythicu a riphaeis iugis i tylea quo dies cotiuaref (ut dixlus)
noctefcp p uices.Iide &L ate pricipia;q feciusipofuere circulos duos.Primu p ffula meroen 8C ptolemaidem
i rubro mari ad elephatorum ucnatus conditaiubi longifllmus dies.xii.horarum efietidimidia hora ara
plior.Secundum perfyenentegypti euntemtquiefTethorarum.xiii.idem^ fmgulis dimidia horarum
fpatia ufque ad ultimum adiecere circulis.Et hadenus de terris.

CAll PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER.VII.PROOEMlVM*

Home

rus mu
nera

De animalibus*
VNDVS ET IN EO
terrae gen res maria in
fulse ♦ Infignes urbes
ad huc modum fe hhc
Arantium in eode na/
tura nullius ,ppe ptis
con replatione minor
efhSiqdecumoia exe
qui hu maus neqat ani
mus principium iure
tribuetur houcuius ca
uf cuncta alia geuiRe
naturaimagna 6C faeua mercede cotra tata fua mune
ra:ut no fit faris aeftimareiparens melior hohan tri/
ftiornouercafuerir,Anteoia unum animantiucu»
Sorum alienis uelat opibus.csteris uarie tegumen
ta tribuit.tefias.cortices, coria» fpinas, uillos» fetas#
pilos»pluma»p^nas»fquamas»udlcra : Truncos et ar

SEPTIMVS

XXXVI

borcfcp cortice lterdu gemio a frigoribus 8C calore tutata e. Homine tatu nudu & i nuda humo natali die
abiicitad uagitus (lati &t ploratutnulluq! totaialiu aliud ad lachrymas:& hasptinus uitae pricipio»At her
cule rifus pcox illi & celerrius anteqdragefimu die nulli daf.Ab hoc lucis rudimeto qd' ne feras qde iter
nos geitas uicula excipiut:& omniu mebro^ nexustatgi lfoeliciter natu iacet manibus pedibufq? deuidis
flesaial caerens ipaturu:& a fuppliciis uira aufpicafjuna tatu ob culpatqa natu e.Heu demetia ab iis initiis
exiffimatiu ad fupbia fe genitos.Pria roboris fpes:primug? tpis munusjqdrupedi fimile facit.Quado hoi
iceflus;qdo uox^qdo firmu cibis osfqdiu palpitas uertex fumas iter cuda aialia ibecillitatis idiciu. Ia mor
bi tot atep medicinae tot cotra mala excogitatae:& hse quocp fubide nouitatibus uicftae caetera fentire natu
ra fua» Alia pnicitate ufurpaf .alia ppetes uoIatus.alia uires.alia nare.Hoiem feire nihil fine do6tria.no fari*
no igredi. no uefci.breuiterq* no aliud naturae fpote q flere. Itacy multi extiteretq no nafei optimu ceferet:
aut q ocifiime aboleri»Vni aiantiu ludius e datus. V ni luxuria:& qde inuerabilibus modistac p fingula me
bra»Vni abiiio»Vniauaritia,Vni imefa uiuedi cupido.Vni fupffio.Vni fepulturas cura:at<j et pofi fede fu
turo.Nulli uitafragilior.Nulli rejji oium libido maior.Nulli pauor cofufior.Nulli rabies acrior . Deniqj
caetera aiantia i fuo gne pbedegut.Cogregari uidemus:& ftare cotra didi milia. Leonu feritas iter fenon
dimicat.Serpetu morfus no petit ferperes.Ne maris qde beluae ac pifces nifi i diuerfa genera faeuiunt • At
hercule hoi plurima ex hoiefunt mala» Getiu mirabiles figurae. Ca» I*

i|T de uniuerfitate qde generis huani magna ex pte i relatioe getiu dixms.Nec£«n*ritus morefgt
I nuc tradamus.Innumeri funr totide pene quot fut hoium coetus • Qusda tn no omitteda du
I co: maxieq? logius a mari degetiu. In qb<? pdigiofa aliq & icredibilia multis uifii iri haud dubi
I to.Quis.n.aethiopas ate q cerneret crediditf aut cui no miraculo e cu primum i noticia uenitf
' ^ua multa fieri no poflepriufqfintfada iudicanfdNaturaeuerorei^uisatcpmaieftas ioibus mometis
fide carettfi qs mo ptes eius:ac no tota copledaf aio.Ne pauoes aut tigriu patheraruq? maculas;& tot aiali
um piduras comemoretpuu didutfed imefu aefhmatioe.tot getiu fermoes.tot liguae.tata Ioqndi uarie/
tasjut externus alieno pene no fit hoisuice.Ia in facie uultuq?nrocufint.x.aut paulo plura mebra nullas
duas in tot milibus hoium idiferetas effigies exiftere*Quodars nulla in paucis numero pftet affectando.

Nec tamen ego in plerifcpeoru obftriga fide meatpotiufij! adaudlores relegabo:qui de dubiis rogenf oi'
bus»Mo ne fit faffidio grascos feq tato m aiore eoru diligetia uel cura uetuftiore.

De fcy this;& aliaru diuerfitate gentium» Cap. II*

Sfe fcytharu genera & qde plura:q corpibus humais uefcerenf : idicauimus»Id ipum icredibi/

Ie fortaffe:ni cogitemus i medio orbe terraru ac Sicilia dC Italia fuifle getes huius raoft ri cyclo Cyclo/
pas &Lseftrygonas:& nuprime trafalpes hoiem imolari getiu earu more folitu:qd paulo a ma pes Lae/
dedo abeft.Sed & iuxta eos q fut ad feptetrione uerfnhaud ,pcul ab ipfo aqldis exortu fpecu<j ftrygoe
«ius dido:que loeu gefglithron appellat: pdunf arimafpitquos dixiustuno oculo in frote media infignes; Arima/
qbusaffiduebelluee circa metalla cu gryphis feraru uolucri genere qleuulgo tradifteruete ex cuniculis fpi
auru mira cupiditate 8C feris cuftodientibus 8C arimafpis rapietibus:multi fed maxie llluftres Herodotus
8C arifteas Proconefius fcribut.Sup alios at antropophagos fcy thas i qda coualle magna imai motis regio Anthro
cfttq uocaf abarimobn q filueftres uiuut hoies auerfis pofi; crura piatis eximise uelocitatis:paffim cu feris popha^
uagates.Hos in alio no fpirare coelo: ideoqi ad finitimos reges no ptrahi.Necp ad alexandru mag.ptrailos g i
Beton itineru eius mefor jpdidit.Priores anthropophagos:quos ad feptetrione ee dixfus.x. die^i itinere uel deti
fupraboryftheneamne:offibushumao^capitubibere.Cutibufq? cu capillo ^balthelibus ante pedora bufqjcu
uti Ifigonus Niceenfis.Ide in albania gigni quofda glauca oculoru acie;a pueritia ffati canosiq nodu pluf capillo
q lterdiu cernat.Ide itinere die^.xffupra boryfthene fauromatas tertio die cibu cape fp»Crates Pergame/ p mati/
nus in hellefpotu circa pariu genus hoium fuifle tradit:quos ophiogenes uocat:ferpetu idlus cotaclu leua hbus
re folitos:8C mau lpofita uenena extrahere corpori. Varro et nuc ee paucos ibijquo^ faliuae cotra idus fer Ophio/
petu medeanf.Similis in africa gens pfylloru fuit ut Agatharchides fcnbitia Pfyllo rege dida:cuius fe genes

pulchru in parthe IV rtiu maiori efi.Horu corpori fgeitu fuit uirtus exitiale ferpetibus:ex cuius odore fopi Phylli*
ret eas.Mos uero liberos genitos p tinus obiiciedi faeuiffimis ea^.Eo^ genere pudicitiacoiugu experien
di:no pfugietibus adulterino fanguine natos ferpetibus.Haec gens ipa qde ppe iternetione fublata e a na
famonibusiq nuc tenet has fedes.Genus tame hoium ex iis qpfugeratraut cu pugnatu e abfueranhodieq?
remanet in paucis»Simile 8C i italia marforu gete durat:quos a Cyrces filio ortos ferut:& ideo meffe iis ui Marfi
naturale ea.Et tame oibus hoibus cotra ferpetes ineft uenenu.Ferut^ idas faliuamt feruetis aqtcontadu
fugere»Qd fi in fauces penetrauerit et mori.Idq? maxie huani ieiuni oris. Supra nafamonas cofinefq? illis
madyas adrogjnas ee utriufq? naturse iter fe uicibus coeutes Calliphates tradit. Arifloteles adiicit dextra
mama iis uirile.leua muliebreee.In eade africa familias qfda effafeinatiu ifigous 5C mephodorus tradut:
quaru laudatioe itereatpbata arefeant arbores:emorian£ ifantes.Efle eiufde generis in triballis 8t illyriis
adiicitifigonustquifuquo^effafcinenf.iterimat^ quos diutiusintueanf iratis peipue oculisiqd' eorum
malu facilius fentire puberes.Notabilius efletq» pupillas binas in oculis lingulis habeat.Huius generis fae
minas in fcythia quse uocanf uithyae:,pdit Apollonides Philarchus dC in ponto thibio^ genusjmultofqi
ahos eiufde naturae:quorum notas tradit in oculo altero gemina pupillajin altero equi effigiem. Eofdem
pterea no pofle mergi ne uefte qdem degrauatos.Haud diffimile iis genus pharmacu in aethiopia prodi/
dit Damo;quoru fudor tabe cotadis corporibus afferat.Foeminas quidem oes ubiqs uifu nocere:quae du
plices pupillas habeant:Cicero quo<j apud nos audor eft» Adeo naturseteum ferarum more uefcendi hu/
manis corporibus in homine rabiem genuiflet:gignere in toto corporet quorundam oculis quocy ue/

Andro/

gynes

e tui

LIBER. :

rena placuitme quid ufq mali effer: quod in homine non efle t. Haud procul urbe roma in falifcoru agro
familia: funtpauca::qua:uocanturhirpia:iqu^facrificio annuo quod fitad montem foratftem Apollini:
fuperambufta ligni ftruem ambulantes non aduruntur*Et ob id perpetuo fenatufcofulto militis omni/
umq? aiioru muneru uacationem habent.Quorudam corpori partes nafcunf ad aliqua mirabiles * Sicut
Pyrrhi Pyrrho regi pollex in dextro pedeicuius tactu lyonefis medebaCHuc cremari cu reliquo corpore non po
pollex tuifie tradut*Condituq} loculo in rep!o»PrsCipue india sthiopu^ tradtus miraculis fcarent*Maxima in v
dia gignunt animaliarindicio funt canes grandiores caeteris* Arbores qdem tantas proceritatis tradunt::
ut fagittis fuperari nequeant.Hsc facit ubertas folhtemperies cslitaquaru abudantia(fi libeat credere)ur
fiub una ficu turmscondanf eqtu*Arudines uero tanrsproceriratis:ut fingula iternodia alueo nauigabi
li ternos iriterdu homines ferat*Multos ibi quina cubita coftat 16gitudineexcedere*No expuere: no capi/
tis:no denriu aut oculoru ullo dolore affici.Raro aliaru corporis ptiujtam moderato folis uapore durari*
Gym/ Philofophoseoijc:quosgymnofophiftasuocar:abexortuadoccafumpftarecontuetes fole immobilibus
nofophi oculis.Feruetibus arenis toto die alternis pedibus infiftereJn monteicui nomen eft milo; hoies ee auer/
ita: fis plaris:octonos digitos in fingulis pedibus habentes audior eft Mcgafihenesdn multis aute montibus

genus hominu capitibus caninis rferaru pellibus uelari:prouoce latratu ederetunguibus armatu uenatu:
& aucupio uefci>Horu fupra*cxx*mil*fuifle ,pdtin£*Crefias fcribir in quada gente india: fceminas femel i
Mono/ uira parere:gemtofe cofeftim canefceredte hoium genus*g monofceli uocarenfifingulis cruribus mirae
fceli pnicitatis ad faltu*Eofdemg3 fciopodas uocaruq in maiore aeftu humi iacetes refupini umbra fe pedu ,pte

gannNon loge eos a troglodytis abcfle*Rurfufgubiis occidentem uerfus quofdam fine ceruicetoculos i
humeris habentes»Sunt 8C fatyri fubfolanis indorum montibus.cartaduloru dicif regio: perniciffimum
animal tanqua quadrupedes ra recte curren£tes:humana effigie:ut propter uelocitatenifi fenes aut aegri
uel cho non capiatitur.Choromandaru gentem uocar Tauro fiiueftrem fineuoce:ftridoris horrendi: hirtis cor/
raneoru poribus oculis glaucis:dentibus caninis*Eudoxus in meridianis indiae uiris plantas efle cubitales*Fcemri
nas adeopuasjutftruthopodesappellenCMcgaftbenes gente inter nomadas indos narium loco foramia
Aftomi tantu habentem:anguium modo loripedeiuocan fyrictas. Ad extremos fines india: ab oriente circa fonte
gangis aftomoru gente fine ore corpore toto hirta ueftiri frondiu lanugine : halitu tantu uiuete QC odore:
quem naribus trahanr*Nullum illis cibum, nullucp potum » Tantu radicu florumq? uarios odores filue/
flriurn malorumtqucT fecu portant longiore itinereme defit olfisctus.Grauiore paulo odor haud difficui
Pyg' ter exanimarriSuper hos extrema in parte montiu fpithamseijpygmaei narranturjternas fpithamas longi
m xi tudine:hoc eft ternos dodrantes non excedentes. Salubri cselojfem pergi uernantetmontibus ab aquilone

oppofi tis:quos a gruibus lnfeftari.Homerus quoque prodidit.Fama eft infideres arietu caprarucp dorfis
> ' armatos fagittis ueris tepore uniuerfo agmine ad mare defenderet oua pullofg; earu aiitum confume/
rejternis eam expeditionem menfibus confici:aliter futuris gregibus non refifti.Cafas eorum luto penif/
que:& ouorum putaminibus conftrui. Ariftoteles in cauernis uiuere pygmaeos tradit ♦ Caetera de his ut
reliqui ♦ Cyrnios indorum genus Ifignus tradit annis centenis quadrageis uiuere.Item cethiopas Macro/
bios & feras exiftimantt qui athon montem incolant.Hos quidem quia uiperinis carnibus alatur: itag?
neccapiriinec ueftibus eorum noxia corpori inefife animalia.Oneficritus quibus in locis idia: umbrae no
finneorpora hominum cubito^ qnu 8C binoru palmorum exifteret uiuere annos.cxxx. nec fenefeere:
fed utmedioa:uomori,CratesPergamenus indos qui centenos annos excedant gymneftasappellannon
uelpan/ pauci Macrobios.Ctefiasgentemexiisquseappellaturpandorsemconualibus fitam:annos ducenos uri
dea uere:in luuenra candido capillosjqui in feneclutenigrefcat * Contra alios quadragenos non excedere an/
nos iunftos Macrobiis;quorum feminae femel pariantddq? & Agatharchides tradit* Pra:terea locuftis
eos alit efle pei nicies*Mandorum nomen iis dedit Clytarchus &C Megafthenes:tricentofque eorum u i/
cos annumeranuFoeminas feptimo aetatis anno patere:fene<ftam quadrageflmo anno accidere ♦ Artemri
dorus in cabrobanam infulam longiffimam uitam fine ullo corporis langoretraduci«Viros indoli quof/
dam cum feris coire:mixtofque 8C femiferos eiTe partus* Jn calingis eiufdem ind ia: gente quinquennes co
cipere feminasro&auum uita: annum non excedere* Er alibi cauda uillofa homines nafei pernicitatis exi/
Oritae miae* Alios auribus totos contegi*Oritas ab indis arbisfluuius difterminat*Ii nullum alium cibum noue
re qua pifcium:quos unguibus difTedtos fole torreant: atgi ita panem ex iis faciunt : ut refert Clitarchus*
Troglodytas fuper sethiopiam uelociores efle equis pergamenus Crates*Jtem a:thiopas ocftona cubita 15
gitudine excedere:fyrbotas uocari gentem eam nomadum arihipum fecundum flumen aftapum ad fep/
tentrionem uergentem *Gens medimnorum appellata abeft ab oceano dierum itinere uigefimo* Anima
lium qua: cynocephalos uocamus lacte uiuunttquorum armenta pafeit maribus interemptis pra:terqua
foboliscaufa*inafrica:folitudinibushominum fpecies obuia: fubinde fiunt: momentoque euanefeunt*
Hxc atque talia ex hominum genere ludibria fibitnobis miracula ingeniofa fecit natura * £c fingula qui/
dem qua: facit indies:aut prope horas quis enumerare ualeatf Ad detegendam eius potentiam fatis fit in<
ter prodigia pofuiflegentes*Hinc ad confefla in homine pauca*

Deprodigiofispartubus* CA* III*

Ergeminosnafi certum eft Orariorum Curatiorumg? exemplo*Supra iter oftenta adducitur:
prxterqua i argypto.ubi fetifer pocu nilus >Proxime fupremis Diui Augufti annis«Faufta qda
e plebe oftia: duos mares*totide feminas enixa famem:qus fecuta eft: portendit haud dubie:
Reperitur QC i peloponefo binos quater enixa; maiore qi parte ex oi eius uixifleptufe icegypto

SEPTIMVS

XXXVII

feptehos utero fimul gigni:au<ffor efl T rogus.Gignuntur & utriufcp fexustquos hermaphroditos uoca/
mustolim androgynos uocatos;& in ^pdigiis habitostnucuero in delitiis.Pompeius magnus in orname
tis theatri mirabiles fama pofuit effigies :cb id diligentius magnoru artificu ingeniis elaboratasffter quas
legitur Eutychea»xx*liberis rogo illata trallis enixa triginta par rus* Alcippeelephantu gqid inter offne/
ta eff.Nancp dC ferpente peperit inter initia marfici belli Ancilla.MuItiformes pluribus modis inter mo/
lira partus eduntur.Claudius Caffar fcribit hippocentauru in theflalia natum eodem die iteriifie.Et nos
principatu eius allatum illi ex aegypto in meile uidimus.Eff inter exempla in uterum protinus teuerfus i/
fans faguntitquo anno ab Hannibale deleta eff*

De mutatione fexus & geminis partubus* CA* 1111«

Xfocminis murarim mares no eff fabulofum.lnuenimus in annalibus LicinioCraflb.GCaf/

ii' *'W|M|»ia j /v IVJL i 11 1 Ilio UlUlullJiJ (Udi ta UU IU idUUlviUlii«illULlJlllI Uj III dlJllctllL/Lio LyitllllU

\ | fio Longino conf.Cafini pueru fa£tu ex uirgine fub parentibus:iuffug} arufpicu deportatu in i

j |fulamdefertam«LiciniusMutianusprodidituifumafeargis Ariftontemcui nomen Areffu/
jlk fuiffet*Nupfifleetfam»Mox barbam & uirilitatem prouenifleiuxoremm duxiffe. Eiufdem

ortis &C fmyrnae pueru a fe uifumffpfe in africa uidi mutatu in mare nuptiaru die»L*Cofificiuciue tifdri/
tanum*Editis geminis raru efle aut puerperaeiaut puerperio praeter^ alteri uitam.Si uero utriufq3 fexus
editi fint gemini rariorem utriqj falutermfoeminas gigni celerius cj mares:ficuti celerius fenefi:ere.Saepie
us uero moueri mares in utero:& in dextra fere parte.in leua foeminas conffat*

De hoie generado:& pariedi tpe p illuftria exepla a mefibus.viuad.xi. C A* V*

Aeteris animantibus ftatutum:& pariendi:& partus egerendi tempus eff.Homo toto anno 8C i
certo gignitur fpatio* Alius feptimo menfejalius o£tauo:& ufcp ad initia decimi undecimiqj. An
te leptimummenfem haud unqua uitalis eff»Septimo non nifi pridie poffero ue plenilunii die
aut interlunio concepti nafcuntur.Tranflatitium in ^gypto eff & oclauo gigni* lam quidem 3C
in italia tales partus efle uitales*Contraprifcorum opiniones uariat haec pluribus modis. Veftilia>C*Her/
diciiacpoffeaPomponiiatqjOrfitidariffimorumciuiumconiunxexiis quattuor partus enixa femper
feptimo menfeigenuit Suillum Ruffum undecimo*Corbulonem feptimo utrunqi confulem ♦ Etpoffea
CefoniamCaiiprincipisconiugemodlauo*lnquomenfiumnumero genitis intra quadragefimum die
maximus labor grauidis.Quai to autem 8t o&auo menfe ietales in iis abortus.Mafurius auclor eff>L.Pa/
pyrium praetorem fecundo herede lege agente bonorum pofleffionem cotra eum dedifletcum mater par
tu*xiiii*menfibus diceret tulifle.quoniam nullu certu tempus pariendi ftatutu uideretur*

De conceptibus & figna fexus in grauidis pertinentia ante partu* C A* VJ«

II Conceptu decimo die dolores capitisioculorum uirtigines tenebrat q^ifaff idium in cibisiredun/
datio ffomachi indices funt hominis lnchoati.Melior color marem fereti & facilior partus* Mo
tusin utero quadragefimodie.Contrariaomniainalrerofexudngeftabile onus.Crurum &in/

_ Ijguinum leuis tumor*Piimus autem nonagefimo die motus*Sed plui imum langoris in utroqj

fexu capillum germinante partu & in plenilunio.-Quod tempus editos quoq? ifantes praecipue infeftat*
Adecqrinceflusatqj omne quicquid dici poteft::ngrauidarefert:ut falfioribus cibis ufae carentem un/
guicuhs partum edant*Etfirefpirauere:difficiliusenitantur«Ofcitatio quidem in nixu ioetalis eff : ficut
lternuiffe a coitu abortiuum*

De conceptu hominum 8C generatione* CA* Vll«

|lferetatiq t etiam pudet aeffimatemcj fi tfriuola animalium fuperbiffimi origo* Cupleruq? abor
i1 tus caufa fiat odor a lucernaru extinchuHiis principiis nafcuntur tyranni.Carnifex his animus«
ITu qui corporis uinbus fidis.Tu qui fortunae munera amplexaris:& te ne alumnum qdem eius
lexiflimasjfed partum.T u cuius femper in uidloria mens*Tu qui te deum credis aliquo fuccefiii
tumenstranti tamen perire potuifti*At qui etiam hodie minorispotes : quantulo ferpentis idtus dente*
Aut etianuut anacreon poetaiacino uuae paflae.Vt Fabius fenator praetor in la&is hauff u uno pilo tranf/
gulatus*Js demu profedto uita aequa lance penfitabit qui femper fragilitatis humanae memor fuerit,

Deagrippis* CA. Vlll*

N pedes procedere nafcentem contra naturam eff*Ex quo argumento eos appellauereagrippas
ut aegre partus.Qualiter.M* Agrippam ferunt genitum unico prope foelicitatis exemplo in om
nibus ad hunc modum genitis.Quaqua is quoq3 aduerla pedum ualitudine*Mifera iuueta ex/
ercito aeuo inter arma hoff efcp & ad mortem obnoxio acceflininfoelici terris ftirpe omni: fed p
utrafcp Agrippmas maxime:quae Caium 8t Domitium Neronem principes genuere:totidem faces gene/
ris humani.Praeterea breuitate aeui quinquagefimo uno raptus anno in tormentis adulteriorum coniu/
^isffoceriqt praegraui feruitio luifle praepofteri ortus augurium exiftimatur.Neronem quog? pauloante
arincipem & roto principatu fuo hoffem generis humani pedibus genitum parens eius fcribit Agrippi/
]na*Ritu naturae capite hominem gigni mos eff:pedibus efferri*

Monffruofi partus excili utero* CA* IX*

j Vfpicatiuseneffa parente gignuntur*Sicut Scipio Africanus prior natus.primufque Caefarcx/

1 fo matris ucero diiff us*Qua de caufa & Csefones appellati*Sim ili mo naius Manlius qui car/
ithaginem cum exercitulntrauit*

i Qui fint uopifci* ^CA* X*

j Opifcum appellant unum e geminisjqui recenti utero nafcerctur altero interempto abortu* Na
i que maxima;^ fi rara circa hoc miracula exiff unt*

Herma

phro/

diae

Anacre/

on

Fabius ,

*M«A/

grippa

Nerone

Scipio

prior*

Caefar*

C^foes

Hercu/

les

uel ali/
quoru

Niceus

Bizan/

tius

uel ia/
bius

uel eu
uel ter/
tianus

Caflius

cuerus

Auga/

ftus

Metel/

lus

Mace/

donic9

Crifpe/

nus Hy

larius

uel me/

chym/

num

Cato ce

forius

Molae

uel fir/

ron

LIBER

Exemplanumerofae fobolis. CA, XI*

Rster muliere pauca animalia coitu nouere grauida.Vnu qde oino aur alteri fupfoetat.Extat in
monumetis etia medicoi^:& qbus talia cofe&ari curae fuit:uno abortu duo puerpia egefta • Sed
ubi,paululu tpis inter duos coceptus iterceffit:uter<j efl pfedtus: ut in Herculei Iphiclo fratre

_ eius apparuit*Er in ea q gemino partu alteru marito fimilc alreru adulterogenuitJte Proconefia

ancilla:quae eiufdediei coitu alteru domino fimile.alteru .pcuratorieius.Etialiaqunuiuftopartujqn^i
mcfiu alreru edidit Rurfus in alia quae fepte menfiu edito puerperiotinfecutis mefibus geminos enixa e*
]a illa uulgataefl uarie.Ex itegris truncos gigniex truncis integrosreadeq? parte truncos» Signa qdamrne
uofij & cicatrices etiam regenerari*Quario partu dacorum originis nota in brachio redditur*

Exempla fi militudinum. CA* Xfl«

N Lepidorum gente tres intermiflo ordine obdudto membrana oculo genitos accepimus • Si/
miles quidem aliosauo.Et ex geminis quoque alterum patriralterum matri.Annocp pofl geni
tum maiori fimilem fuifle utgeminum.Quafdam fibi fimiles femper parere; quafdam uiro;
quafdam nullnquafdam foeminam patrumarem fi bulndubitatum exemplum eltnicei nobilis
poets byzantii genirijqui adulterio aethiopis nata matre nil a cac teris colore differenteripfe in auum dege
nerauit aethiopem.Similitudinum quidem in mente reputatio eft:& in qua credanf multa fortuita pol/
lere:uifus;auditus:inemoriaque:hauflse imagines fubipfo conceptu.Cogitatioetiam utriuflibet animo
fubito tranfuolans elfingere fimilitudinem aut mifcere exiftimatur»Ideoque plures in homine quam in
eae teris omnibusanimalibus differentiae;quoniam uelociras cogitationum animi^ celeritas 8C igenii ua/
rietas multiformes notas imprimitjcum caeteris animantibus immobiles fint animi:& fimiles omnibus
finguhfqueinfuo cuique genere.Antiocho regi fyria: e plebe nomine Arteon in tantum fimilis fuittut
Laodice coniunx regia necato iam Antiocho munus per eum commendationis regnique fucceflionis pe/
regerir.Magno Pompeio Vibius quidam e plebe:& Publitius etiam feruiture liberatus indifereta prope
fpeciefuere fimilesiillud os probum reddentes:ipfumquehonorem eximiae frontis • Qualis caufa patri
quoque eius Menogenis coci fui cognomen impofuit Strabonis a fpecie oculorum nomen habentis ui /
tium imitata»Et Scipioni in feruo Serapione uictimarii negociatoris uili mancipio.Eiufdem familiae fci
pioni pofl Gneum cognomen falutio minus dedit»Sicut Spinter fecundanus.Retiariufcp Pamphylius
collegio Lentuli di Metelli confulum.In quo per quam infortune fortuitum hoc quocp fuit «Duorum
fimul confulum in fcena imagines cerni.E diuerfo«L»Plancus orator hiftrioni Rubrio cognomen impo/
fuit. Rurfus Curioni patri Burbuleius»ltem<j MefTabe cenforio Menogenes perinde hitlriones «Suras
quidem proconfulis etiam rictum in loquendo contradlionem linguae & fer monis tumultum non ima/
ginem modo pifcator quidam in Sicilia reddidit.Caflio Seuero celebri oratori armentarii Mirmillonis
obiedta fimilitudoefl.Toranius Mar*Antonio iam triumuiroeximios forma pueros alterum in afia ge--
nitumialterum tranfalpes ut geminos uendidiritanta unitas erat*Poftquam deinde fermone puerum de/
tedlafraudea furente increpitus Antonio efl inter alia magnitudinem precii requirente( nam ducentis
erat mercatus feflertiis) refpondit uerfurus igenii mango ob idipfum fe tanti uendidifle»quoniam no ef/
fet mira fimilitudo in ullis eodem utero cditis»Diuerfarum quidem gentium natales tam concordi figu/
ra reperirufuper omnem efiTe taxationem :adeoq? tempefhuam admirationem intulit : ut ille proferiptor
animus mero 3C contumelia furens non aliud in cenfumagts 6C in fortuna fua duceret*

Quae fit generandi ratio. CA* XIII»

St quaedam priuatim diffociatio corporu:& inter fe fterilis.At ubi cu aliis iuxere gignunnSi/
cut Auguflus & Liuia.Item aliialiaecj foeminas tantu generatjaut mares.Pleruij alternant; Si
cut Graeco^; mater duodeciesiS: Agrippina germamci nouies.Aliifterilis efl iuuenta* Alii fe
1 mei in uita dat gignere*Quaedam non perferunt partus «Quales fiquando medicina &C cura
uicere foeminam fere gignunr.Diuus Auguflus in reliqua exemplorum raritate neptis fuse nepotem ui/
ditgenitum:quoexceffitanno»M*Syllanus:quicum afiam obtineret pofl confulatum Neronis princi/
pis fucceffione ueneno eius iteremprus efl*Quin»MetelIus Macedonicus cum fex liberos relinqueret un/
decim nepotes reliquit.Nurus uero genorofij:& omnes qui fe patris apellatione falutarent»xxvii* In adtis
Diui Auguflitempoijrinuenit*xii»confulatueiusque»L*Syllacollega ad.iii.idus aprilis geffit Crifpinu
Hylanu ex ingenua plebe fefulana cu liberis nouem:in quo numero filiae duae fuerunt : nepotibus*xxvii*
pronepotibus*xxix»neptibus»ix»praealta pompa cu omnibus his in capitolio immolaffe*

Item de eodem multiplicius* CA* XIIII*

Vlier pofl quinqgefimu annu non gignitimaior^ pars quadragefimo profluuium genitale fi/
flit.Nam in uiris Mafimflam regem pofl odlogintafex annos generafle filiuiquem Methyma
thnum appellauerit daije efhCatonem cenforium odlogefimo exacto e filia Salonii clientis fui*
Qua de caufa alioru eius liberoru propago Liciniani funt cognominatithi Saloniani:ex quibus
V ticenfis fuir*Nuper et»L* Volufio faturnino in urbis praefectura extintflo notu efl Cornelia e fcipionu ge
te Volufiu faturniu:q fuit conful pofUxii.annu genuifle*Et u(<$ ad»lxxv.apud ignobiles uulgaris reperi/
tur generatio* De menflruis mulierum* CA. XV*

Olum aut afal menflruale mulier eft.In unius utero quas apellarunt molas ♦ Ea efl caro infor/
mis inanima ferri idtum;& aciem refpuens:mouetur;fiflitg? menfes : 8C ut partus ; alias laeta'
listalias una fenefeenstaliquando aluo citatior excidens.Simile qdam 6d uiris in uentre gignif
qd* uocat fcyron*Sicut Oppio Capitoni ptorio uiro* Sed nihil facile reperif muliegt jpnuuio»

SEPTIMVS

XXXVIII

magis niottrificu* Acefcut fuperuecu mutta*Sterilefcut tadae frugestMoriunf infita • Exurunf hortoru
germina:& frudus arborihqbus lfidere decidur*Speculo^' fulgor afpedu ipfo hebetaf* Acies ferri pttrfgi
tuneborifcp nitor, Aluei apu emoriunf* Aes et ac ferru rubigo $ tinus corripiriodorcp dirus aera. Er in ra
bie agunf guttato eo canes:atg? Ifanabili ueneno morfus ifigi£*Quin di bituminu feqx alioqn 8i lenta na
tura in lacu iudaeae:q uocat afphaltitesjcerto tpe anni fupnatas neqt fibi auellitad omne cotadu adhaeres:
pterqfilojqd' tale uirus infecerir»Etia formicis aiali minimo i ee fenfum eius fueruttobiiCKp guttatas fru/
ges;necpottea repeti*Et hoc tale tantugi oibus tricenis diebus malu in muliere exiftit;& trimeftri fpatio
largius.Quibufda uero fepius mefeificut aliqbus nunq*Sed tales no gignut.Quado haec e generado hoi
materiajfemine maribus coaguli mo hoc 1 fefeglomerate*Qcf deide rpe ipfo alatur « corporaturq; ♦ Ergo
cumgrauidisfluxit.inualidi autnon uitales partus eduntunaut faniofi ut audoreft Nigidius.

Jtem de ratione partuum* Ca* XVI*

Dem Iacfceminteno corrupi aletipartujfi ex eode uiro rurfus cocepit arbirraf Jncipiete at hoc
ttatu:aut definete coceptus faci lime tradunf«Foecuditatis in foemims progatiua accepimus inun
dis medicamine oculis faliua iricn Caetern editis primores feptimo mefe gigrii detesipriufq i' fu
pera fere parte haud dubiu e*Septimo eofde decidere anno aliofq? fuffici*Quofdi di cu dentibus
nafi;ficut*M*Curriu:qob id dentatus cognominatus ett*Et*C*Papyriu Carbone pdaros uiros*In foemi'
nis ea res \ aufpicari fuit exepli regu tjaibusicu ita nata eet Valeria exirio ciuitati in qua delata eenfuturum
refpofo arufpicu uaricina te*Seflapia et illa tepeftate floretiffimam deportata ett ueridico exitio cofecuto*
Quafda cocreto genitali gigni in fautto omine Cornelia G racchoru mr idicio ett* Aliq uice dentiu conti/
nuo ofle gignunuSicuti Prufiae regis bithynio^ filius fupna parte oris*Denres at’ tatu iuicli funt ignibus
nec erem an £ cu reliquo corprc.Ide flanjiis in domiti tabe catianf pituita ue*Cadore trahut quoda medica
mfne.Vfu atterunfjmultoq? primu i aliqbus deficiat. Nec cibo tantu di alimetis neceflarii* Quippe uocis
fermoifij regime prio res tenet cocetu quoda excipietes ictu lingutederiecp ftrudurae; at<£ magnitudine
mutilares molientefue aut hebetates uerba,Er cu defluere explanatione oem adimetes*Quin di auguriu
in hac ee credif parte*Triceni bini uiris attribuunfrexcepra turdulo^ gete*Quibus plures fuere longiora
^pmitti uitse putat fpatia*Foeminis minor numerus*Quibus in dexrra parte gemini fuperne a canibus co
gnominatitfortus bladimera poIlicenf.Sicut in Agrippina Domitii Neronis matreMotra in leua*Homi
ne priufq genito dente cremari mos getiu no e*Sed mox plura de hoc:cu mebratim hittoria decurret* Ri
fi fle eod e die quo genitus eet unu accepimus hoiem Zoroaftren.Eide cerebr u ita palpitafle ut lpofira re/
pelleret manutfuturse pfagiozfcietiae.In trimatu fuo cuiqi dimidia ee rnefura ita tura' certu e.ln pienu aut
cuttto mortaliu generi minore idies fierfppemodu obferua£,Rarofqi pribus pceriores columete uberta
te feminu exuflione:in cuius uices nuc uergat auurln creta terra motu rupto mote inuetu ett corpus ttas
xlKi.cubitoruiqd alii Orionis:alii Etionis fuifle traduuHorettis corpus oraculi iuttu refoflum fepte cubi
toru fuitte monumentis tradifda uero ante annos ppe mille uates ille Homerus no cettauit minora cor/1
pdra mortaliu q prifea conqriiNeuii Pollionis amplitudine annales no tradut:Sed qa populi cocurfu pene
itereptusettet:^)digiiuice habitu*ProceriHimuhoiemaras nradiuo Claudio principe Gabbara noieex
arabiaaduedu noue pedu 5C totide unciale uidit*Fuere fub Diuo Augufto femipede additoiquogi corpo
ra eius miraculi gratia in coditorio Saluttiano£:'afleruabanf: horto^:*Pulioni di becundilla erat noia,Eo
de pfide minimus homo duos pedes &i palmu Conops nomine in deliriis iuliae neptis eius fuit* Et muli/
er Andromeda liberta Iulise Auguftae*Maniu maximu &!*M*Tullium equires romanos binum cubito^
fuifle audor ett Varro*Et ipfi uiaimus in loculis afleruatos.Sexquipedales gigni quofda longiores in tri/
matu implentes uitaecurfum haud ignotum etttinuenimus in monumentis lalarmam Eutimenis filium
in tria cubita triennioadoleuifleiinceflu tardum;fenfu hebetem;&: iam puberem fadum uoce robuftajab
fumptum contradione membrorum fubita trienio circuadodpfi nos pridem uidimus eadem fermeom
nia praeter pubertatem in filio Cornelii Taciti equiris Roma*belgiC£e galiiac rationes procurantis. Edra/
pelos graeci uocanteos.ln latino non habent nomen*

Jnfignia corporum* Ca* XViI,

Vod fit hominum fpariua uettigioaduerticeiideirefparfis manibus inter Iongiflimos digitos
obferuatum ettificuti uires quibulda dextra parte maioresiquibufdam aequas utraqj:aliquibus
leua.manu precipuas*Nec id unqm foeminis*Mares praettareponderet*Et defunda uiuentibus
corpora omnium animaliu*Et dormientia uigilantibus.Virorum cadauera fupina fluitare* Fce/
mnarum pronaiuelut pudori defundarum parcente natura*

Exempla uariarum figurarum* Ca* XV1JI*

Oneretis quofda dl ibus ac fine medullis uiuere accepimus.-Signu eo^t ee nec fitim fentiremec
fudore emitteretqq&uolutate lciamus fitim uida*Eqtegj Ro*luliu Piatore e uocontioru ge
te foederata in pupillaribus annis aq fubter cute fufa: morbo (phibmi humore a medicis natu
ra fecifle cofuetudinerat^ feneda caruifle pocu*Necnon 3i alu multa fibi imperauere*

Diuerforummorumexempla* Ca, XIX*

Erunt crafliim auum Craffi in parthis lterepti nunq rififletOb id Agelattum uocatu*Sicuti nec
flefle multosiSocratecIa^e fapientia eode fp uifum uultu:nec aut hylari magisiaut turbato*Exit
hic animi tenor aliquanaoin rigorem quendam toruitatem^ naturtei durarn di inflexibilem?

_ ^afledufg? humanos adimiriquales apathes graeci uocant.Multos eius genens experti; quodque

mirum fitaudores maxime fapientiae* Diogenem cynicum*Pyrrhonem*Heiaditum*TimonemiHunc

Curius

Denta/.

tus

Zoroa/

ftres

lulius

Viator*

Craf/j

fus

Socra¬

tes

LIBER. ' ~

quidem etiam in totius odium generis humani eueftum «Sed haec parua naturae infigriia in multis uaria
cognofcutur.Vtin Antonia Druli nunquam cxpurfTe.In Poponio confulari poeta nuquam ru&afle.Qui
bus natura concreta funtoffinqui funt rari admodumjcornei uocantur*

Pe fortitudine &uelocirate. CA* XX*

Orpore uefco efleffed eximus uinbus T ritanu in gladiatorio ludo fannitium armatura celebre
filium<£ eius militem magni Pompeii:&: rectos & trafuerfos cancellatim toto corpore habuif
feneruosin brachiis etiam manibufijaucloreft Varro prodigiofauirium elatione* At<j etiam
hortem ab eo ex prouocatione dimicantem inermi dextra uno digito fuperatu:& port remo cor/
reptu in cartra tranrtaru*A*Iunius Valens meruit in ptorio Diui Aug*centurio uehicula cum culeis onu/
fta donec exinanirentur furtinere folitus* Carpenta comprehenfaunamanu retinere obnoxius contra
nitentibus iumenris.Et alia mirifica facereiquaeinfculpta monumento eius fpe<rtantur*Ideo*Mar*Varro
RurtP Rurticellus inquit Hercules appellarus;mulum fuum tollebat.Fufius Saluius duo centenaria pondera pe
di us dibusitotidem manibus:& ducenaria duobus humeris contra fcalas ferebat*Nos quoq? uidimus Athana
Hercu' tum nomine prodigiofae ortentationis quinquagenario thorace plumbeo indutum»Cothurnifq3 quinge/
les torum pondo caldarum per fcenam ingredi.C.Milonem atletham cu cortitiHer nemo uertigio educebat
uel cto/ malum tenenti nemo digiru corrigebauCucurrifle mille ducentu.xhrta.ab athenis lacedaemonem biduo
toniara Philippidem magnu eraudonec Caniftius curfor lacedaemomus 8C Philonides Alexandri magni a fitione
helin uno die:mil*cc*rtadia cucurrerunuNunc qdem in circo quofdam.dx.pafitolerare non ignoramus*
QeUxlp* Nuperq? Fonreio& Vipfano confT.annosdx.genitum puerum a meridie ad uefperu*lxx*M*p»cucurrifle*
Cuius rei admiratio ita demum folida peruemetifi quis cogitet notrte ac die logirtimum iter uehiculis tri
bus Tiberium Neronem emenfum fertinantem ad drulum fratrem aegrotantem in germania: in ea fue /
runt ducenta MiUpafliu

Deuifu* CA* XXI*

Culorum acies uel maxime fidem excedentia inuenitexemplaiin nuceinclufam iliadaHomeri

M»Var*

Leaenae

Vel pro
fam

charmi
das ,

M.Mar

cellus

Pompc

ius

Icarmen in membrana feriptum tradidit Cicero*Idem fuiffe qui peruideret*c«xxxv*mil.p*Huic
|0<r nomen*M»Varro reddidit Strabonem uocatutrwSolitum autem punico bello a lilybaeo fici/

_ _ Jliac promontorio exeunte dafle Carthaginis portu etiam numerum nauium dicere* Callicrates

ex ebore formicas 8C alia ta parua fecit animaliatut partes earum a eae teris cerni non pollent* Myrmecides
quidam in eodem genere indaruicta quo^quadrigam ex eadem materiarquam mulca integeret alis fabri/
catam:& nauem quam apicula pennis abfeonderet*

I De auditu* CA. XXII*

| Vditus unum exemplum habet mirabile*ProeIium quo fybaris defetaert:eo die quo gefiu erat
i auditum olympiae*Nam cymbncae uictoria: Cartorefqs romanii qui perficam uictonam ipfo
'die quo contigit nunciauere uifus & auditus 8C numinum fuere praefagia*

Exempla patientiae* CA* XXUI*

Atientia corporis ut ert crebra fors calamitatum innumera documenta peperit.Clariflimum in
foeminis leaenas meretricis exemplutmquae torta non indicauit Harmodium Arirtogitonem
tyrannicidas*In uiris Anaxarchias fimih decaufacum torquereturrprascifam e dentibus lingua:
unamg3 fpem indicii in tyrannos expuit*

Memoriae exempla» CA. XXlIII.

Emoria necertarium maxime uirae bonum cui praecipua fuerit haud facile durtuertjtam multis
gloriam eius adeptis*Cyrus rex oibus in exercitu fuo militibus nomina reddidit.L.Scipio popu
lo ro.Cyneas Pyrrhi regis legatus fenatui & equertri ordini romae portero die q aduenerat. Mi/
thridates duarum &.xx*genuum rex totidem linguis iura dixit.pro contione fi ngulas fine inter
preteaffatusCharmidas:quidamingrascia:qaasquisexegerituolumina in bibliothecis legentis modo
reprefcntauit*Ars portremo eius rei fadfa &: inuenta ert a Simonide melico confumataa Metrodoto Sce/
ptiotut nihil non iifdem uerbis redderetur auditum*Nec aliud ert seque fragile in homine morbose & ca/
fus iniuriastatq? et metus fentiensialias particulatim:alias uniuerfanctus lapide oblitus ert litteras tantum
Ex praealto te&o lapfus matris 6i affinium ^ppinquo^ coepit obliuionem* Alius aegrotus feruaru et « Sui
liero nominis oblitus MefTala Coruinus oraronitaqj faepe deficere terat 8>C meditaf uel quieto corpore &
ualido.Somno quo® ferpente computatiut inanis mens querat ubi fit loci*

Laus.CdulinCaffaris* CA* XXV*

Nimi uigore preflantiffimum arbitror»C*Casfarem didlatorem ♦ Nec uirtutem conrtantiamcp
nunc comemoromec fublimitate ofum capacerquae ccelo cotincnf ;fed .ppriu uigore celeritate^
quoda igne uoIucre.Scribere 8C legere fimul diertare & audire folitum accepimus*Epiftolas uero
ranta^ re^ quaternas pariter librariis duffareiaut fi nihil aliud ageret.feptenisilde fignis colla tis
quinquagies bis dimicauit.Solus*M.Marcellu trafgreflus qui undequadragies dimicauerat.Na pter ciui
les uift orias undecies cetu dC nonagintaduo.m.hoium occifa proeliis ab eo.no qde in gloria pofuerim.Ta
ta et coadtam humani generis iniuriamiqd ita elfe confertus ert ipfejbello^ ciuilium rtragem no,pdendo*
VtiuftiusPompeio magno tribuatunochngentas quadraginta fex naues piratis adaemirte.Caefari pro/
prium & peculiare fuit praeter iam fupradidtaclcementiae infignaetqua ufm ad poenitetiam oes fuperauit*
Idem magnanimitatis perhibuitexeplutcuicoparari no poffitaliud.Spe&acula enim edita effufaftp opes
aut operu magnificentiam in hac parte enumerare luxuriat fauentis ertdlla fuit uera dc incomparabilis in/

SEPTIMVS

XXXIX

ui&i anim i fublimitas*Captis apud pharfal iam Popei magni fcriniis epiftolaru m iterumgp apud tapfum
Scipionis ea optima cOncremaile fidetatq? non legilfe*

Laus Pompei magni* CA* XXVf*

Erum ad decus imperii rornon folum ad uiri unius pertinet ui£toriam Pompei magni titulos
oes triuphofcp hoc in loco nucupareiaequartono mo Alexadri magni reifc fulgorejfed et Hercu
Iis ,ppe ac Liberi patris^lgif* fi cilia recuperata undeprimu Syllanus in reipu«ca exoriens aufpica
tus eft* Africa uero tota iubacla & i ditione redadta Magnicp noie fpolio inde capto eques roma
tius id qd antea nemo curru triuphali reue&us eftjfii ftatim ad folis occafum tranfgreffus excitatis i py re/
nteo tropheis oppida odhngentadxxvuab alpibus ad fines hifpaniae ulterioris in ditionem reda&a: uifto/
riae fax afcripfit:& maiore animo Sertoriu domuitibel locp ciuili:qd ola cocutiebat externa extindlo:ite^e
triumphales currus eques ro*induxit*Totiens imperator anteq miles*Pofteaad tota maria:& deinde fo//
lis ortus miiTus hos retullit patria: titulos more facris certaminibus uincentiiuNeq?«n.ipfi coronanf : fed
patrias fuas coronanuHos ergo honores urbi tribuit in delubro Mineruae qd ex maubiis dicabat*Cn*po*
magnus imperator bello*xxx*annoij£ cofedlo fufis;fugatis:occifis;in deditionem acceptis hominum cen/
lies uiries femel o&uagica tribus millibus* DepreiTis autcaptis nauibns*d»cccxIvi*Oppidis cafiellismnqn
sentis.xxxviii.in fidem receptis*Terris a marotis lacu ad rubrum mare fubadlis uotum merito Minerua:
Hoceft breuiarium eius ab oriente.T riumphi uero que duxit aduii.KaIen,octob*M*MelTala«M* Pifone
confT*pfatio hxc fuit«Cum oram maritimam a praedonibus liberaflet:& imperiu maris populo ro* refliV
tuiiret:exafia:ponto:armenia:paphlagonia:cappadocia;cilicia:fyria:fcythisnudaeis:albams:hiberia:infuIa
creta:bafternis:& fuper haec de regibus Mithridate atcp Tigrane triuphauit»Suma fumma$e in illo gloria
fuittut ipfe incontione dixitjcu de rebus fuis diflereret: Afia ultima prouinciaiji accepifieteadeq? media pa/
tria: reddidifie* Si quis e contrario fimili modo uelit percenfere Catfaris res q maior illo apparuimotum
profecto terrarum orbem enumerettquod infinitum efle conueniet*

Laus Catonis primi* CA* XXVII*

Aeteris uirtutu generibus uarie 8C multi fuere pftantes.Cato primus portise gentis tres fummas
in hofe res pftitifle exiflimatus coptimus orator toptimus iperatortoptimus fenator*Qu£ mihi
oia etiam fi non prius attamen clarius fuifle in Scipione Aemiliano uidentur*Dempto praeterea

_ plurimo^ odiorquo Cato laborauitJta^ fit proprium Catonis quater & quadragies caufam di

xifTe:nec quemq faepius poftulatumi& femper ablolutum*

Item de fortitudine* __ _ CA* XXVIII*

i Ortitudo in quo maxime extiterit imefx qfhonis eft.Vtiqi fi recipiaf poetica fabulofitas* Quin*
Ennius*T «CeciliumTeucru fratremcp eius pcipue miratus pp eos fextu anale adiecit«L* Sicinius
Detatusiq tribunus plebis fuit Sp*Tarpeio»A.Thermo conffihaud multo poft exa&os reges fnu
ImerofifTima fuffragia habet centies uicies pliarusjocies ex ,puocatione ui&onxlv « circatricibus
aduerlo corpore ifignis nulla i tergo*! te fpolia cepiuxxxiiii.Donatus haflis puris duodeuiginti* Phaleris
Sxv*Torquibus tribus &«lxxx* ArmiUis»c*Ix*Coronis*xxxvi»Ciuicis*xiiii* Aureis o£to*Muralibus tribus*
Obfidionali una*Fifco aeris*x*Captiuis*xx.millibus iperarores noue ipfius maxie opera triumphates fecu
tus*Praetereaqdoptimuioperibuseiusreorunoexducibus.T.Romuloex confulatu ad populum con/
juidto male a£ti fperii rei militaris*Haud miora forent Malii Capitolini decorainipdidifict illa exitu uitse
ante*xxii.anos bina ceperat fpoIia*prius ofum eqs corona murale accepat*vi*ciuicas*xxxvii*doa*xxxiii*cica
trices aduerfo corpe exceperar*P*Seruiliu magiftru eqtu feruaueratripfe uulneratus humere ac femunSup
ofa capitoliu fumacp rem in eo folus a gallis feruaueranfi no regno fuo ferualfet*Ve^ funt in his quidem
uirtutisoperamagnafedmaiorafortunae*M.Sergioutqdemarbitriornemoquencj hoium iure ptule/
sit: licet £ nepos Catilina gfam noi derogaritrSecudo ftipedio dextera manu pdidit: Stipediis duobus ter
81 uicies uulneratus eft ob id neutra manu neutro pede (atis utilis.Vno tatu feruo plurimis poftea ftipen/
diis debilis miles*Bis ab Hannibale captus*Negi enim cu quolibet hofie res fuitiBis uinculo^ eius profu
gus*xx*menfibus nullo non die in cathenis aut copedibus cuftoditus*Siniftra manu fola quater puguauit
duobus eqs infidenteeofuffoflis*Dextra fibi fecit ferreamtea^ religata praeIiatus*CremonaobfidiSeexe
mit Placentia tutatus efi* Duodena caftra hofiium in gallia cepir*Qux oia ex oratione eius apparent habi
ia cum in praetorio facris arceref a collegiisrut debilis*Quos hic coronarum aceruos conft rudurus hofte
mutato ^Etenim plurimum refert in qua: cuiufiy uirtus tempora fciderit:Quas trebia ticinufij aut thra/
limenus ciuicas coronas dedere^Quse canis coroa merita;'' unde fugifie uirtutis fummum opus fuit*Cac
teri profe&o uictores hominum fuere Sergius uicit etiam fortunam*

Diuerfe laudes plurimorum* , CA» XXIX.

Ngenioru gloria quis poffit agere deledum p tot difciplina^ genera 8t tantam rei^operug:
uarietatemrmfi forte Homero uate graeco nullu foeliciorem extitifle couenittfiue operis fortu
na fiue materia seftimeturJtaqi Alexander magnus(etennfignibus iudiciis optiecitra^piuidia
ta fuperba ccfura peragef)inter fpolia Darii perfa^ regis unguento^: fcrinio capto:qd erat au/

Scipio
A emi/
lianus

L*Sicini

us

Detatuc

Manlii
Capito/
lini uir/
tus*

rogemilqiac margaritis pciofurmuarios eius ufus amicis demoftratibusjquado tedebat ungueti bellato
re 8C militia fordiduumo Hercule fqt libro^: Homeri cuftodiae detunut pratciofiffimum humam animi
opus quam maxime diuiti opere feruaretur.Idem Pyndari uatis familiae penatibufq? iulfit parci cum the
bas raperet*Ariftotelis:philofophi patria c6didit:tat«£^ re^e claritati ta beignu reltimoiu mifcuit Archilo
chi poetae iterfectores Apollo arguit delphis, Sophocle tragici coturni pricipe defudu fepelir Liber pater

Panda>’

rus

Archi

lochus*

Sopho/

cies

uel fua

credidit

Jfocra

tes

Aefchi/

nes

Thuci/

dides

Menan

der

Pofido

nius

Carnea

des

LIBER.

iufit obfidentibus moenia lacedaemoniis.Lyfandro eorum rege inquiete faepius admonito : ut pateretur
humari delicias fuas.Requifiuft rex qui fupremum diem athenis obiifiettnec difficulter ex iis quae deus fi
gnificaffet intellexittpacemqp funeri dedit*

De platone.Ennio:Virgih'o»M»Varrone&:.M* Cicerone* CA. XXX*

Llatoni fapientiae antiftiti Dionyfius tyrannus alias fieuitia; fuperbiaecp natus uittatam nauem
mifltobuiami' ipfe quadrigis albis egredientem in littore excepir»Viginti talentis unam oratio/
nem Ifocrates uendidit*Aefchines:athenienfis fummus orator cum accufationetqua fuerat ufus
1 rhodi legiffettlegit& defenfionem Demofthenisiob quam in illud depulfus fuerat exilium»Mi>
rantibulgj tum magis fuiffe miraturos dixittfi ipfam orante audiuiffentun calamitate teffis ingens fadus
inimici*Thucydidem imperatore atheniefes in exiliu egere.rerje geftarum conditore reuocauereteloquen
tiam mirati cuius uirtutem danauerant.Magnu & Menandro in comico focco teffimoniu regu segypti &C
macedoniae contingit daffe &C p legatos petito*Maius ex ipfo regiae fortunae praelatae litterarum confcien
tia.Perhibuere & romani proceres etiam exteris teftimonia*Cn*Pom peius cofedo mithridatico bello in
traturus Poiidoii fapietisepfefiioe clari domu fores pcuti de more alidore uetuit 8C fafces lictorios ianuae
fubmifi t is:cui fe oriens occidenfq? fubmiferat»Cato cenforius in illa nobili triu fapietiae procede ab athe/
nis Iegatioe audito Carneaderq primu legatos eos cefuit dimittedosrquonia illo uiro argumetate.qd uerl
effet haud facile difcerni pofiet*Quanta moru comutatioHlle femp alioquin exitiali appellans nole uni/
uerfos ex italia pellendos cenfuit graecos* At pronepos eius uticenfis Cato unu ex tribunatu militu philo/
fophuralteru ex cypria legatione deportauit*Eandemq? lingua ex duobus Catonibus in illo abieciffe: in
hoc importaffe memorabile eft*Sed 8C noftroi^ gloria percenfeamus.prior Africanus, Q* Enni ffatuam
fepulchro fuo iponi iuffittdaruq? illud nomen imo uero fpoliu ex tertia orbis parte raptu in cinere fupre/
mo cu poetas titulo legi.Diuus Auguff us carmina Virgilii cremari contra teftamenti eius uerecundia ue/
tuit.Maiufcp ita uati teffimoniu contiginq fi ipfe fua carmina probauiffe*Mar* Varronis in bibliotheca q
prima in urbeab Afinio Pollione de manubiis publicata Roras & unius uiuetispofita imago eft haud
minore ut equidem reor gloria principe oratore 3C ciue ex illa ingenio^uq tunc fuit multitudine uni hac
corona dantejq cu eide magnus Popeius piratico ex bello nauale deditdnnumerabilia deide funt exempla
romana.fi perfequi libeaticu plures una gens in quocucp genere eximios tulerit:qcaeterae terras»Sed quo
& te*M*Tulli piaculo taceaf' quo ue maxime excellente in figniprasdicec' quo potius quniuerfi populi &il
liusgenris ampliflimo teftimcnio;& tota uita tua ad confulatum tatu operibus eledissTedicente legem
agrariamthoceft alimenta fua abdicauerunt tribus»Te fuadente Rofcio theatralis feditionis audori leges
ignoueruntmotatafqi fedes ignominiae diferimine aequo aio tulerunt.Te orante pfcriptoru liberos ho/
nores petere puduit* T uu Catilina fuit ingeniu.Tu.M» Antonium ,pfcripfifti»Salue primus omniu parens
patria appellate.Primus in toga triumphum linguae^ lauream merite:& facudiae litterarum latinaram
parens aeque utdidator Casfarhoftis quondam tuusdetefcripfitjomnium triumphorum laurea adepte
maiorem*Quanto plus eff ingenii romani terminos in tantum promouiffe:q imperii*

Demorum honeffate. " CA* XXXI*

Eliquis animi boni prsftiterc oC apud caeteros mortales fapientia:ob id Cati Corculi apud roma
nos cognominati» Apud graecos Socrates oraculo Apollinis Phy tii praelatus eundis*

Deaudoritate* CA» XXXII*

Vrfus mortales oraculorum focietate dedere Chiloni Iacedaemoniojtria praecepta eius delphis
confecrando aureis litteris quae funt haec.Noffefe quem^:&: nihil nimium cupere.Comiteqj
asris alieni atqj litis effe miferiam»Quin & funus eiusicu uidore filio olympiae expiraffet gau/
dio: tota graecia profecuta eft.

Dediuinitate. CA. x^XIII*

j Juinitas & quaedam caelitum focietas nobiliffima ex foeminis in fybilla fuit.Ex uirii in Mellpo/
i de apud graecos.apud romanos in Martio*

DeNafica. CA* XXXIIII*

Ir optimus femel a condito aeuo iudfcatus eff Scipio Nafica a iurato fenatu.Idem in toga candi
da bis repulfa notatus a populo Jn fumma ei in patria mori non iicuit*Non hercule magis q ex/
tra uincula illi fapientilTimo ab Apolline iudicato Socrati*

De pudicitia» CA. XXXV*

Vdiciffima foemina femel matronarum fma iudicata eff Sulpitia Paterculi filiaiuxor Fuluii Flac/
ci eledaex centum praecipuistquae fimulacrum Veneris ex fybillinis libris dedicaret* Iterum reli
gionis experimento daudia induda romam deorum matre*

'De pietate* CA» XXXVI *

letatis exempla infinita quidem toto orbeextirere:fed Romae unum: cui comparari eunda
non poffint.Humilis in plebe & ideo ignobilis puerpera fupplicii caufa carcere inclufam ma
trem cum impetraffet aditum a ianicore femper excuffajne quid inferret cibi: deprehenfa e ube
_____ nbus fuis alens eam.Quo miraculo matri falus donata filiae pietate eft* Ambaeque perpetuis
alimentis.Et locus ille eidem confecratus eft deae*C.Quintio.M»Attilio conffu » templo pietatis extru//
do in illius carceris fedeiubi nunc Marcelli theatrum eff.Gracchorum pater a nguibus apprenhenfisin
domo cu refponderef ipfum uidu^e alterius fexus interempto imo uero inqt meu necate*Cornelia»n»iu
ueniseft;&: parere adhuc poteft: hoc erat uxori parcere:^ reipublicae confulereridqi mox confecutum

SEPTIMVS

XL

eft.M*Lepidus Apuleiae uxoris caritate poft repudium obiit.P.Rutilus morbo leui impeditus nuntiata
fatris repulfain confutatus petitione ilico expirauit.Pubhus Catienus Philotimus patronum adeo dilexit
ut haeres omnibus bonis inftirutus in rogum eius fe iaceret.

Deartiu plurima^ excellentia:aftrologia:gramatica:geometria* CA. XXXVH.
i Aria^artium fcientia innumerabiles enituere: quos tamen attingi par fit flore hominum liban
|'tibus*Aftrologia Berofus:cuiobdiuinaspraedicl:iones athenienfes publico in gymnafio ftatua
J in aurata lingua ftatuere.Grammatica Apollodoros:cuiamphy6hones gratiae honore habue

_ re. Hippocrates medicina pollens:qui uenientem:ab illyriis peftilentia praedixit: & difcipulos

ad auxiiiandu circa urbes dimifit.Cui ob meritum honores lllosrquos Herculi decreuit:grsecia. Eandem
fcientiam in Teombroto Ptolemaeus rex megalenfibus facris donauir centum talentis feruato Antiocho
rege.Magna 8C Critobolo fama eft extradta Philippi regis oculo fagitta:& citra deformitatem oris curata
orbitate luminis.Suma aut Afdepiades prufienfis condita noua leda fpretis legatis SC pollicitationibus
Mithridatis registreperta ratione qua uinum aegris medetunrelato e funere homine 8C coferuatotfed ma
xime fpofioe fa6ta cu fortuna ne medicus crederetunfi unq inualidus ullo modo fuifier ipfe: 6C uidlor fu/
prema in fenecta lapfu fcala^» examinatus eft.Grande & Archimedi geometricae ac machinalis factis: te/
ftimoniu.M.Marceili contingit interdico cu fyracufae caperent :ne uiolaret murustnifi fefell iflet fperiu
militaris iprudetia.Laudatus Ctefiphon Gnofius aede ephefiae Dianae admirabiliter fabricata:PhiIo athe
nis armametario mille nauiu.Ctefibus pneumatica rone 8C hydraulicis organis repertis.Dinocrates me/
tatus Alexandro codete i aegypto Alexadria.Ide hic imperatore dixit ne quis ipfum alius q Appelles pin/
geret:q Pyrgoteles fculperet:q Lifippus ex aere duceret.Quae artes pluribus inclaruere exemplis*

Item mira opera artificis. CA. XXXVIII.

Riftidis thebani pidtoris unam rabulam centu talentis rex attalus licitatus eft. Odhngeta emit
Ijduas Caefar didtator»Medea & Aiace Timomachi in templo Veneris genitricisdicaturus.Can/

‘ daules rex Bularchi piclura magnetu exitii haud mediocris pari rependit auro.Rhodu non in
cedit rexdemetrius expugnator cognominatus ne tabula Protogenis cremaret apte ea muri lo
cata Praxitelis marmore nobilitatus eftjgnidiaq? Venere pracipue:uefano amore cuiufdam iuuenis infi/
gni:& Nicomedis sftimatioe regis gradi gnidio^rareaheo pmutare ea coati.Phidiae Iuppiter olympius
quotidie teftimoniuphiber*Metoricapitolius dC Diana ephefiajqbus fuere confecreta artis eiusuafa.

Deferuitiis. CA. XXXI X.

Raetiu hois in feruitio geniri maximum ad hac die qd equide coperierim fuit grammaticae artis
Daphnidis Gn.Pifaurenfe uendente:&.M.Scauro principe ciuitatis.iii.m.d.cc.feftertiis licente*
Excellere hoc in noftro suo nec modice hiftriones:fed libertate fua mercati ♦ Quippe cu ia apud
maiores Rofciushi(lrio.iii*mil>d.Anniammercafleprodatunnifi fi quis in hoc loco defiderat
armeniaci belli pauloantepp Tyridate gefti difpefatore que Nero.iii.cxxx*manumifit* Sed hocpcid belli
no hois fuit ta hercule q libidinis no formae Paroetemi fpadois Seiano.iii.m.d.Mercate aJSutono prifeo.
Quam quidem iniuriam lucrifecit ille mercatus in ludluciuitatis quoniam arguere nulli uocabat»

De praeftantia gentium. CA. XL.

Entium in toto orbe praftantilfima una omni uirtute haud dubie romana extititrForiicitas cui
praecipua fuerit hoi no eft humani iudiciitcum profperitate ipfam alius alio mo & fuopte inge
nioquifcy terminet.Si ueru facere iudiciu uolumusiac repudiata oi fortuno ambitione decerne
U) reimortaliu nemo eft foelix. Abunde igit atep indulgenter fortuna decidif :cu eo qui iure dici no
infoelix po r.quippe ut alia nofit certe ne lacefcat fortuna: metus e.Quo femel recepto folida foelicitas no
.cft.Quidqd nemo mortaliuolbus horis fapir.utinaqi falfum hoc & noauatedi&u q plurimi iudicet.Va
na mortalitas: 8i ad circufcribeda feipfam ingeniofateoputat more tratio:geris:q calculos colore diftidtos
pro expimeto cuiufc^ diei i urna codiriae fupremo die feparatos dinumeranatg? ira de unoquoqtpnuciar.
Quid qd ifte calculi candore illo laudatus dies originemali habuitf Quamultos accepta afflixere impia.

? Quamultos bona perdidere:& ultimis merfere fuppliciisflfta nimipe bonarfi cui inter illa hora i gaudio
fuir.Ira e profedlo alius de alio iudicat dies:& tamen fupremus de oibus.Ideoq? nullis credendu eft.Q uid
quod bona malis paria non funt etiam pari numero^Nec laetitia ullo minimo moerore penfanda. Heu ua
na & imprudens diligentia.Numerus dierum computatur ubi quaeritur pondus.

De faelicitatefoeminae* CA. XLI*

Na foemina^i in omni suo Lampido lacedaemonia refertunq regis filiarregis uxonregis mater
fuit.VnaBerenicar:q fi li3:foror:mater01ympionica^*Vna familia Cunonum:in qua trescon
tinua ferie oratores extiterunt.Vna Fabiorum:in qua tres cotinui principes fenatus.M. Fabius
Ambuftus.Fabius Rutilanus filius.Qu. Fabius Gurges nepos*

Varia exempla fortunae. CA. XLII.

Aetera exempla fortunae uariantis Inumera funt.Etenim quae facit magnagaudia nifi ex malis»
aut quae mala immenfa nifi ex ingentibus gaudiis.

De bisprofcriptis*L.Sylla*Qu.Metello CA. XLIU*

Eruauit proferiptum a Sylla*M»Fiduftium fenatoremamnis.xxxvi.Sediterum pferiptus fu/
perfles Syllae uixit ufq? ad Antoniu.Conftat nulla alia de caufa ab eo ,pfcr iptum q quia profari
ptus fuine.Trmmphare.P.Ventidiu de parthis uoiuinquidem folurmfed eude i triupho afeu/
lano»Cn.popei Strabonis duxit pue^*Quamcj Mafturius au<ftor eft bis*in triumpho duclum ,

Vel iti'
dicium
cofiliu

Vel fan
flucoP
legium

dei fu

LIBER.

Cicero mulionem caftrenfem fuffaraneum fuifte.Plurimos iuuenta inopem in caliga militari tolerafle*
Fuit & Balbus Cornelius maior confuhfed accufatus atqp de iure uirga^ in eu iudicem f exilium miflus*
Primus externorum atcp etiam in oceano genitorum ufus illo honore:quem maiores latio quocp negauc
runt»Eft <SC.L.Fuluius inter infignia exempla tufculano^: rebellantium confubeodem quoq3 honore cu
. tran fi flet exornatus corifeftim a populo ro.qui iolus eodem anno quo fuerat hoftis romae triuphauir ex
iis:quo^ conful fuerat, Vnus holum ad hocaeui foelicis fibi cognomen afleruat.L*Sylla ciuili nempe fam
guineiac patriae oppugnatione adoptatus;^ quibus na foelicitatis inductus argumentisiqdpfcribere tot
Millia ciuiuiac trucidare potufflet*0 parua interpretatio 8i futuro tpe infoelix»Non melioris fortis runc
fuere pereuntes quoijc miferemur hodietcum Sylla nemo non oderit^Age non exitus uitae eius oium p
fcnptorum ab illa ca'amicate crudelior fuit erodente feipfo corpore:& fupplicia fibi gigneteiquod ut dii/
limulauerit Si fupremo fomno eius cui immortalis quodamodo efhcredimus ab uno illo inuidiam glo
ria uictam*Hoc tamen nepe foelicitati fuae defuifle confeflus eft qd capitoliu non dedicauiflet*Qu.MeteI/
lus in ea orationemtqua habuit in fupremis lauditus parris fui«L*Metelh pot*bis confulisidictatoris ma/
giftri equitu,Quindecim uiri agris dandisiqui primus elephatos primo punico bello duxit in triumpho
fcriptu reliquit.Dece maximas res optimafq? in quibufqj querendis fapientes e ratem exigerent: confu/
mafleeum.VoIuifie enim primariu bellatore ee*Optimu orarorejFornflimu imperatore * Aufpicio fuo
maximas res geri*Maximo honore uriifamma fapientia efleifummu fenarore haberi pecunia magna bo
no modo inuenire*Multos liberos relinqueretiSC dariflimu in ciuitate ee»Haec cotigiffe ei:nec ulli aliipoft
roma condira*Longumelt refellere Si fuper uacuujiabunde uno cafu refutante* Siquide is Metellus orba
luminibus exegit fenectam am iflis incendio cum Pal ladiu raperet ex cede uefle memorabili caufatfed eue
tu mifero*Quo fitjut infoelix quidedici non debeatifoclix tamen eflenon poflit* T ribuit ei po.ro* quod
nuncj ulli alii ab condito aeuo;ut quotiens in fenatu iret;curru ueheretur ad curiam*magnum dC fublime:
fed pro oculis ctatum*

De altero Metello* CA* XLII1I*

|L ^fJrMj]Vius quoqi.Qu*Metelli qui illa de patre dixerat filius inter rara foelicitatis humanae exepla nu/
J {«3 9 tneratur.Na praeter honores ampliflim os cognomengi macedonise a quattuor filiis illatus eflro
I KH I gounopraetore:tnbusconfularibus:duobustriuphahbusunocenforio:quae fingulaquoijpau
[LagLal cis contingere*In ipfo tamen flore dignitatis fuse ab Catinio Labeone cui cognomen fuit Mace/
rionutribuno plebisjquem e fenatu cenfor eieceranuertens e campo meridiano temporemacuo foro ; SC
capitoliojadtarpeium raptus:ut praecipitaretur conuolante quidem tam numerofa illa cohorte: quae paj
trem eum appellabat. Sea ut necefle erat in fubito tarde Si tanqua in exequias:cum refiftedi facrocp factu
repellendi ius non efletiuir turis fuae opera Si cenfura periturustaegre rribuno qui intercederet reperto a
limine ipfo mortis reuocatus alieno beneficio poftea uixit.Bonis inde etiam confecratis a damnatu fuo ta
quam pajji efTet faucium certe intorta^:exprefflqj per auresfanguinis poena exacfca e fle, E quidem Si Afri
, cani Aemiliani inimicum fuifle inter calamitates duxerim ipfo refle Macedonico* Siquide liberis dixit*
Ire filii celebrate cxequias: nunq ciuis maioris funus uidebitis.Et hoc dicebat ia ballearicis di creticis: dia/
dematisnaMacedonicusipfe.Ve^utillafolainiuriaaeftimetf:quishunciurefaeiicem dixerit periclitatu
ad libidine inimicifnec Africano falte perire^quos hofles uicifle tanti fuit^aut quos no honores currufcp
illa fua uiolentia fortuna retroegit p media urbe cefore tracto* Erem' fola haec moriendi ro fuerat tracto i
capitoliu illo in qd criuphans iple deope exuuiis ne captiuos quidc fic traxerat.Maius hoc fcelus foelicitate
confecuta factu elt periclitato macedonico uel funus tatu ac tale perderetin quo a triuphahbus liberis por
taref in rogum uelutexequiis quocp triuphas»N ulla eft profecto folida foelicitasjqua cotumelia: ulla ai/
tae rumpit nedu tanta.Quod fupereft nefcio maior gloriae an indignationi dolor accedatanter tot Metel/
los ta m fcelerata Carinii audaciam femper fuifle inultam*

De Diuo Augufto* CA* XLV*

M Diuo quo<j Augufto quem uniuerfa mortalitas in hac cenfura nuncupanfi diligenter aeftime
tur cundta magna fortis humanae reperientur uolumina.Repulfa in magiflerio equitum apud
auuculu:&: contra uoluntatem eius praelatus Lepidus.Profcriptionis inuidia in collegam* Colle
gium in triuuiratupeflimorumciuiuminec aequa faltem portioneifed praegraui Antonio» Phi/
Iippen fi praelio morbo:fuga;& triduo in palude latebra acgroti:Et ut farentur Agrippa 8i Moecenas aqua
fubter curem fufa.Turgida latera»Naufragia ficula.Et alia ibi quoq; in fpelunca occultatio* Iam in nauali
fuga urgente hoftium manu praeces Proculeio mortis admotae*Cura pcrufinae contentionis*SolIicitudo
marris a<fh’aci:pannonicicp belli*Ru:nae ponus.Tot feditioes militum:Tot ancipites morbi corporis.Su/
fpe6ta Marcelli nota*Pudenda Agnppa^ablegatio.Totiens perita infidiis uita: Jncufatae liberorum mor/
. cesdudhifgj non tantum orbitate triftes adulterium filiae.Et confilia patricida palam fadteiContumelio/
fus priuigni Neronis feceflus* Aliud neptis adulterium* lundta deinde tot mala*Inopia flipendii «Rebel
lio illyrici.Seruitio^ dele&usjluuentutis penuria*Peflilentia urbis* Fames fitiflj italiae*Deflinatio expira
di*Et quatridui inedia maior pars mortis i corpus recepta:iuxta haec uariana clades:&: maieflatis eius foe
da fugiilatio; Abdicatio poflumi Agrippae poft adoptionem.Defiderium poft relegationem.Inde fufpi/
tio in Fabium;ardianorucp proditionem.Hinc uxoris 3C Tyberii cogitationes fuprema eius cura;In Ium
ma deus lfleCcelumqi hefcio adeptus magis an meritus haerede hoftis fui filio exceflit*

Quos beatifFiflios dii iudicauerunt, CA, XLVI*

SEPTIMVS

XLJ

Vbeuntin hac reputatione delphica oracula uelutadcaftigandam hominum oanitatem a deo

emifla.Duofunt haec Phedium faeliciffimu qui pro patria proximo occubuiflcr.Irerum a Gi/
ge rege tunc ampliflimo terrarum confultum Aglauum Prophodium clTe faehdorem. Senior

_ hic in anguftiflimo archadiar paruum fed annuis uidibus large fufficiens praedium colebat nu/

q ex eo egreflus. At<j ut e uitae genere manifeftum efttminima cupidine minim um in uita mali expertus#
Quem uiuentem ut deum coli iuflerunr. CA* XLVII*

Onfecratus eft uiuus fentienf<j oraculi eiufdem iufli Si iouis deorum fummiaflipulatu Euthy/
mus pida femper olympiae uidor Si femel uidus.Patria ei locri in Italiajibi imaginem eius efle
& olympiae alteram eadem die tadtam fulmine, Callimachum ut nihil aliud miratum uideoj
ad eumque iuflifle facrificariiquod Si uiuo faditatum Si mortuotmhilqueadeo mirum aliud
quam hoc placuiiTe diis.

De [patiis uitae longiflimis* C A. XLVill.

E fpatio atq? loginquitate uitae hoium no loco^modo ii tusjuei^ excpla ac fua cuiqi fors nafcc
di incertu fecere.Hefiodus qui primus de hoc aliquajjdidit fabuIofe(ut reor)multa de hoium
acuo referens cornici noue nras attribuit attates.Quadruplu eius ceruisrid triplicatu coruis. Et
reliqua fabulofius in phoenice ac nymphis: Anacreon poeta Arpatonio tartefioR: regi.cl.tribuit
annos.Cynirae cyprio^#x*anos amplius, Aeginf io ducetos.Theopopus Epimenidi Gnoficcliii, Hellant
cus quofda in aetholia epiop: gentis ducetos explere.Cui aftipulat Damiates memorans Pidoreum ex iis
peipuu corpc uiribufiy et trecetis uixiflc*Ephodorus arcadu reges trecetis anni?. Alex.& Cor.dadone qda
in illyrico qngentis uixifle.Xenophon.lmpetrim pulutinio^ infulae rege odingetisiatqi ut parce meritus
filiu eius fexcetis*Quae oia infeitia tempori acciderut. Annu.n.alii aeftate unu determinabant alte^ hye/
me. Alii qdripartitis teporibus ficut arcadesiquoru ani trimeftres fuere.Quida lunae fenio ut aegyptii Jta
que apud eos aliq t fingula mil.annoru uixiite^dunf.Sed ut ad cofefla trafeamus. Argaroniu gaditanu
odogita annis regnafteppe certu e.Putatlqdragefimo ccEpiiTe.Mafliniflam.Ix.annis regnafle indubitatu
eft.Gorgia ficulu cetu odo uixifle Qu.Fab.Maximus fexagitatribus anis augur fuit.M.Perpena t nuper
L»Voluhus Saturninus oium quos in cofulatu fniam rogauerat fupftites fuerejPerpena fepte reliqt ex iis
quos cefor legerat. Vixit anos n6agitaodo.Qua i re t illud ad notare fuccurrit.unu omo qnqueniu fuip
fe quo fenator nullus moreref.Cu Flaccus & Albinus cefores luftru codidere uf<j ad,pximos cenfores ab
annourbisqngetefimofeptuagefimonono.M.VaIerius Coruinus cetu annos ipleuit.Cuius lterprimum
Si fextu cofulatu.xlvi.ani fuere. Ide fella curuli femel ac uicies fedinquoties nemo alius, Aequauit eius ui>
tae fpatiu Metellus Potifex»Et ex foeminis Liuia Rutili nonaginta fepte anos exceflir*SrariIia Claudio pri
cipe ex nobili domo nonagitanoue.Teretia Ciceronis.cviuClodia Ofelbucxv.Haec qde et enixa qndecies.
Luceia mima cetu annis in fcaena .pnuciauit.Valeria Copiola Emboliaria reduda eft in fcaena Gn.Popeio
Qu.Sulpitio coff.Ludis pro falute Diui augufti uotiuis annu cetefimu quartu ages.Quae pduda fuerat
tyrocinioa.M.P6peioacd/Iiplebis,GMario.-Cn,Carbonec6fl".anteannosnonagintaunu,£tamagnoPo
peio magni theatri dedicatione anus p miraculo reduda Samula quoqj.c.dcce annis uixifle audor e Alco
nius Pediaus.Minus miror Stephaione.q prius togatus faltare lftitit utriufqi faccularibus ludis faltaflht
Diui Augufti & quos Clau.Caefar cofulatu fuo qrto feciriqndo fexagitatres no amplius ani fterfuerc:qqj
6C poftea diu uixerit.In tmoli motis cacumine q<3 uocit tempfin.cl.anis uiucrc Mutianus audof e totide
annos item cenfum Claudii Caefaris cenfura.T.Fulloniu bononienfemrid^ collatis cenfibus quos ante
detulerattuitsecp argumentis(etenim id curse principierat)ueruapparuit.

De uarietate nafcendi. CA. XLIX*

Ofcere uideref locus ipfe fyderalis feieriae fniam.Epigenes.cxxinannos impleri negauitpofle.

^ Berofus excedi cetu feptemdecim.Durat Si ea ratio quam Petolyris ac Necepfos tradiderunt
trimorion appellat a triu fignoru portioneiqua pofle in italiae tradu.cxxvi.annos uitae cotinge

i t •« f • *• _ f. _ - «■ . - « . _i_ _ rC

re at

exem pla^Cen tu uiginti natosannos pmae tres edidere.
cxxxi.Fauentise una muIierem.cxxxii,Bononiac.L.Tarentiu Marci filiu, Arimini uero.M, Apomu» Gt
L.Tertula.cxxxyii.CitraplaceriamincoUibusoppiddeft uelleiaciu:inquo.cx.natos annos lex derulere*
Quatuorcentenos uicenos.Vnu.cl,MiMutius»M.filius Galerius fodix acne pluribus moremur in re co^
fefla i regioe italise oftaua cetenu ano^> cefi funt hoies.liiii.Centenu denti hoies.lvu, Cenf^nuliicenu qnd
hoies duo.Gntenu tricenu hoies qttuor.centenu tricenu qnu aut feptenu totide cetenp qdragenu hoies
tres» Alia mortalitatis coftantia»Homerus eade node natos Hedore Si Polydariiata tradit ta diuerfae for/
ris uiros,C.Mario.GCarboe,m.cof.ad.v.calen.iunias.M.CeIius Ruffus Si Cornelius Lacinius Caluus
eadem die geniti fut oratores qd ambojfed tame difparieuentu.Ho£et:iifdc»n horis nafcentibus in toto
mudo quotidie euenit;pariter<£ dominiaeferui gignuntunreges: SC inopes.

i , * f *

LIBER.

In morbis oaria exempla* CA* L*

Vblius Cornelius Ruffusjqui coful eu Manio Curio fuitdormfens oculorsuiifumamifit eu id
fibiaccidere foniaret.E diuerfo Phalereus ia tu deploratus a meditis uomicaj morbo cu morte

in acie quaereret uulneratope&ore medicina inuenit ex hofte.Qu.Fabi.Maximus cof.apud flu
, men ifaram plio comiflo aduerfusallobrogu rege aruernoru^ getes ad.vi.idus auguftas.cxxx*
perduci liu caelis febri quartana liberatus ei acie. In certu ac fragile nimi^ eft hoc munus naturae qcqd da'
tur nobis.Malignum uero & breue in iis et qbus largiflime c6ringit:uniuerfum utiqj aeui tempus intuen
tibus.Quid qd aeftimatioeno&urna: qetis dimidio quifq? fpatio uitae fuae uiuitcParsaequa morti fim ilis
cxigifiaut poenae nifi contingit quies.Nec reputant infantiae anni qui fenfu caretmec fenecbe in poena ui/
uacis.Tor periculo^ genera:totmorbi:totmetus:tot curaettotiens inuocata mortejut nullu Jrequetius fic
uotu.Natura uero nihil hoibus breuitateuita: pftitit melius*Hebefcut fenfus mebra torquetur. Pramo/
ric uifus: audimsjincelTustdentes et ac cibopt iftrumeta:&: tame uitae hoc tps annumera^Ergo p miracu
lo & id folitariu reperit exeplu.Xenophilu muficu cetu & qng? annis uixifle line ullo corporis incomodo.
At hercule reliqs oibus p fingulas mebro^ partes qualiter nullis aliis aialibustcertis peftifer calor remeat
horisiaut rigonneg» horis mo fed & diebus notftibuf^ trinis q drinis ue et toto anno. Atc? et morbus eft
aliqs p fpiam mori.Morbis*n.quogt qfda leges namra fpofuit. Quadrini circuitus febre nuq brua nuq hy/
bernis meli bus incipere*Quofda poft fexageli mu uitae ipaciu no accedere. Alios pubertate depoi; a foemi/
nis praecipue.Senes minime fentire peftilentia.Nacp uniuerfis getibus ingruur morbi*& generati mo fer/
uitusimb pceru ordinialiofcp p gradus.Qua in re obferuatu in meridianis ptibus ad occafumfolis pelli
Jentiamfempire*Necunqferealiter fierinifi hyemeinec ut ternos excedat menfes*

De fignis mortis* . _ CA« Ll*

ii Am ligna letalia in furoris morbo rifum.Sapietiaj uero aegritudine fimbriaru cura & ftragulae
Ijueftis plicaturas* A fomno mouetiu negledlu pfundi humoris e corpe effluuiutin oculoiji qde
j & nariu afpeclu indubitata maximeiet fupinoafliduocubitu.Venaruinaequalhaut formicante
it percuflu.Et alia quocp Hippocrati pricipi medicinae obferuata funt* Et cu innumerabilia fine
mortis fignatfalutis fecurifatifcp nulla funt.Quippe cu ceforius Cato ad filiu de ualirudinis quocp obfer '
uatioe.-utex oraculo aliquopdiaerit:fenile iuueta pmaturae mortis eiTe lignu.Morboiv uero ta ifinita eft
multitudorut Pherecides Syrus copia ferpentiu ex corpore eius erupente expirauerit*Quibufda ppetua fe
bris e ut.C.Maecenati.Eide triennio fupremo nullo horae mometo contigit fomnus. Antipater fvdom/
us poeta oibus annis uno die natali:. tatum corripiebatur febre: & eoconfumptus efl fatis longa feneffa.

Dehisquielarireuixerunt» CA. LII.

Viola cofularis in rogo reuixit»Et quonia fubueniri no potuerat pualente flamatuiuus crematus
elt fimilis ca in.L.Lamia ptorio uiro tradif.Na Celiu Tuberone praetura funclua rogo relatum
MeIFala RufFus 8C pleriep tradut.Haec eft coditio mortaliu. Ad has & hmoi occafiones fortunae
gignimunuride hoie ne morti qde debeat credi.Reperimus inter exepla Hermorini Glazome/
ni aiam relido corpe errare folitatuagag? e longinquo multa anuciaretq nifi a pfenri nofei no poflentreer
pore interim femianimrtdonec cremaro eo inimici q Cataride uocabatur remeari aiae uelut uagina ademe
rint. Ariftei et uifam euolate ex ore inpconnefo corui effigietmagna q feqf fabulofitarerqua equidem & i
gnofio Empimenide fimili mo accipio.Pueru aeftu & itinere felium in fpecu fepte SC qnqginta dormifie
annisireji facie mutatione^ mirante uelut poftero experredu die.Hic pari numero diei^ fenio ingruere
ut tame in feptimu & quinquagefimu atqt cerefimu uitx duraret anu.Faeminaru fexus huic malo ur ma/
xime oportunus couerfioe uulua: q fi corrigafrfpiritus reftituif.Huc prinet nobile illud apud graneos uo/
iume.Heraclidis fepte diebus fceminae exanimis ad uitam reuocat^. Varro quow audor eft uiginti uiris
agros diuidetibus capuae queda q efferef feretro domu remeaffe pedibus. Hoc ide aquini accidifle* Ro^
mae quo^ Corfidiu matertere fuae maritu funere locato reuixifte;& loearore funeris ab eoelatu. Adiecir*
miracula q tota ldicafle coueniat.E duobus fratribus equeftris ordinis Corfidio maiori accidifie: ut uide
retur expirafle^pertoq? teftameto recitatu haerede minore funeri mftituifteJnterim eu quidebaf extin/
dusplaudendo cocinuifle myfteria:8i narrafTe a fratre fe uenifte.Comendata fibi filiaab eo. Demoflratu
praetereaiquoin loco defodifret.au^ nullo confcio & rogaflerut iis funeribus q c5parafletiefferef*Hoceo
narrante fratris domeftici ppeannu ciauere exanimatu illu:& auty ubi dixerat: repertu eft.Plena pterea ui
ta e his uaticiniisjfed n6 c ofereda:cu faepius falfa fi nt.Sicut ingenti exeplo docebim us.Cello ficulo Gabie/
nus Caefaris daftiu fortifTimus captus a Sex.Popeio iuflu eius incifa ceruice:&T uix coha:rete:iacuit in litto
re tota die*Deinde cu aduefperauifletjcu gemitu pcibufqi congregatam ultitudie petiitruti Popeius ad fe
ueniretiaut aliqu? ex caris mitterer.Se at ab iferis remmurmhabereg; qd nuciaret * Mifit phires popeius
ex amicisjqbus Gabienus dixittJnferis diis placere Popeii caufas pres pias.proinde euentu furti rum que
optaretihoc fe nutiare iulTu.Argumetu fore ueritatis qd peracftis madatis prinus expiraturus eet.Idq; ita
euenit*Poft feputtura quoq? uifo^ exempla funtmifi q» naturae opa non prodigiofa confedtamur.

De mortibus repentinis. CA. LITI*

N primis aut uifa miraculo funt atep frequetia mortis repentin^.H.TC eft fumma uit^ foelrcitas
qua efte naturale docebim us*Plurimaspdidit Verrius.Nos cu deletftu modu feruabimus.Gau/
dio obiere pter Chilonetde quo diximus:Sophocles 8C Dionyfius ficili^ ryranus uterq? accepto

_ _ jtragicse uiftoriae nuncio*Mater pugna illa canefi filio incolumi uiforcotra falfum nuntiu. Pudo

re Diodorus fapienticT dialeticae pfeftor luforia qftione no ,ptinus ad interrogattoes Stilbonis diftbluta*

SEPTIMVS

XLII

Nullis emetentibus caufis oberedu calcianf matutino duo caefares pton& ptura po.ro. fundus didato/
r is pr Caefaris.Hic pifis exaiatustille romce.Qu.Fabi.maximisicofuIatu fuo pridie.cale.ian ua Jn cuius lo
cu.M.Orellius pauciiTima^ horajje cofulatu petiitJte.C. Vulcatius Gurges fenator.Oes adeo fani atq* te/
peftiuiiut de y>grediedocogitaret.Qu. Aemilius Lepidus ia egredies icuflo pollice limini cubiculLC. Au
fidius cu egreflus i fenatu i ret offenfo pede in comitio.Legatus quoqi q rhodioije cam in fenatu magna cu
admirarioe orauerat in lim ine curia! ,p tinus expirauit egredi uoles.Cn.Bebius Paphylus pfedura 8C ipfe
fundus cu a puero q fi flet horas. A.Popeius i capitolio cu deos falutaftet.M .Iuuentius Thalna cof.cu facnfi
caret.OSeruilius Pafircu flaret in foro ad taberna hora diei fecuda:in.P.Pafam (rem innixus » Bebius iu/
dex:du uadimeniu diftern iubet.M.Teren.Corax:du tabellas feribit in foro.Necno & ,pximoanno:dum
cofulari uiro in aure dicit eqs romanus ante Apolline eboreutqeft in foro Augufti.Sup oes.C.Iulius medi
cusidu inugit fpecillum p oculu trahes. A.Manlius Torquatus cofularis:cu I caena placeta appeteret.L»Du
tius medicus Valla:du mulfi potione haurit.Ap.Saupheiusicu a balneo reuerfusmulfum bibiftetiouu^
forberet.P.Quinti.Scapuiajcu apud Aquiliu Gallu coenaret.Decimus Saufeius.Scribatcu domi fuce pra/
deret.Gor.Gallus ptorius;&:»Qu*Heterius eques ro.in Venere obiere. Et quos nraadnotauit cetas : duo
aequeftris ordis in eode Patomimo Mythico tu forma pcellete.Operofiflima tame fecuritas mortis f.M.
Ofilio Hylaro ab antias tradif.comoedia^ hiftrione:cu populo admodu placuifletinatali die fuo couiuiu/
Gg> haberet edita coena calida potione in pultario popofcitjfi mulq?pfona eius diei accepta intuensicoronae
capitefuoin ea traftulintali habitu rigens nullo fentiente:donecaccubatiu pximus tepefeere potione am/
moneret.Haec foelicia exepla. At cotra nuferia^innumera.L.Domitius clariftimae gentis apudmaftiliam
uictusrcorfini captus ab eode Caefareueneno poto pp tediu uitce:poftq biberat.omni opereiu t uiuerettan/
nixus eft»Inueni£ in adis Foelicis Ruflei auriga ia igne illato in rogu eius unu e fauentibus iecifle fele. Fri/
uolu didu ne hoc glorice artificis daredaduerfis (ludiis copia odo^i corruptu criminatibus » Cu ante non
multo. M.Lepidus nobililTimne ftirpisrque euenti anxietate diximus mortuu:fiamce ui e rogo eiedus re/
condi propter ardorem non potuifletiiuxta farmentis aliis nudus crematus eft.

De Sepultura» CA. L1III*

j Pfum cremare apud romanos non fuit ueteris inftituti.Terra codebanf.At poftq longinqs bel/

( Iis obrutos erui cognouere: tuc inftitutu.Et tame multifarie prifeos feruauere ritus.Sicut i cor/
nelia domo nemo ante Sylla didatore tradif ea crematus: Jdq? uoluifle ueritu talione eruto. C%
Marii cadauere.Sepultus incelfigif quoquo mo coditus:humatus uero humocontedus»

De aiatuel de mambusjuel de refurredione uerba geriu inania. CA. LV.

0(1 fepultura ai ix atq* al ice maniu ambages.Oibus a fuprema die eade:q ante primu.Nec magis
a morte fenfus uilusiaut corpori:aut aice:qanre natale.Eade.n.uanitas i futui* et fe ,ppagatt& in
mortis quoq? tpa ipfa fi bi uita mentit. Alias (mortalitate aice:alias traffiguratione: alias fenfum
inferis dario:&: manes toledo deuq? faciedo:q ia et homo efle defierinCeu uero ullo modo fpira/
di ro hoi a ccereris aialibus diftet»Aut no diuturniora i uira multa reperiandqbus nemo fimile diuinat im
mortalirate.Qd at corpus aicepfeqf materia:Vbi cogitatio illi quomo Aiifus^auditufq^aut q tangit^qui
ufuseius^aut qd fine his bonufQuce deinde fedes^qtaue multitudo tot faeculis aiai* uelut umbrai*fPue
riliu ifta deliramento^. Auidceo; nunq definere mortalitatis comenta funt.Similis & de afleruandis cor<
poribus hoium:ac reuiuifcedis^pmifTaa Democrito uanitasiqno reuixit ipfe.Qua! malu ifta dementia eflr
iterari uita morte<^. Quae genitis qes unq fi i fublimi fenfus aice manetfinter inferos umbrce^Perdit jp fc
do ifta dulcedojcredulitalq peipuu natura bonu morte:ac duplicat obitusifi dolere et poft futuri ceftia/
none euenit. Etenim fi dulce uiuere:cui poteft efle:uixiflef At quato facilius certiufq? fibi quenq credere:
ac fpecimen fecuritatis ante gemtali fumere experimento.

Quce quis inuenerit in uita» CA. LVI#

Onfentaneu urpriufq digrediamur a natura hoium indicare:q cuiuf^ fcientiainuentafut. Eme
reae uedereinftituit Liber pr.Ide diadema regu infigne:& triuphu inuenit.Ceres frumenta cum
anreaglade uefcerenf:Eade molere:& coficerenn atncaitalia:& ficiliatob id dea iudicata.Eadem

_ prima leges dedir.Vt alii putauere:Rhadamathus.Litteras femp arbitror aftyrias fuifte.Sed alii

apud xgyptos a Mer*ut Gellius.Alii apud fcyros reptas uolut.Vtiqs i graecia attulifle e phoenice Cadmu
fexdecim numero» A.B.C.D.E.G.I.L*M.N.O.P.R.S.T.V»Quibus troiao bello Palamede adiecifte qt/
tuor hac figura.e.^cp.x* tonde poft eu Simonide melicuvj.H.^Qua^ oium uis f nris recognofcif. Arifto
teles decem &C odo prifeas fuifie.oc.fb. y.2uE*l.K.A.ju.rt.o.Tr*p.cr.7.x- Et duas ab Epicharo additas.e.x»q
a Palaede mauult.Anticlides \ agypto inuenifteqnda note Menona tradidit qndeci anis ante Phoroneum
antiqfTimu gr xcix rege»Jd monumetis approbare conaf.E diuerfo Epigenesapudbabylonios fepringe/
to^.xx.annoi^ obferuationes fyderu codilibus laterculis inferiptas docengrauis audor fprimis»Qui mi/1
nimu Berofus & Critodemus quadringentoru odoginta annoru.Ex quo apparet ceternus lraru ufus. Jn
latiueas attuIerutpelafguLaterariasrdomos coftituerut primi Euryalos 6C Hyperbios fratres athenis:an/
tea fpecus erat $ domibus.Gelio Doxius Celii filius lutei cedificiiinuentor.Placet exeplo fumptoabhini
dinu nidis.Oppidu Cecrops a fe appellauit cecropia:q nuc eft arx athenis. Aliqargos a phoroneo rege ante
cSditu uolut.Quida&: ficyone. Aegyptii multoante apud ipfosdiofpolin»Tegulas inuenitCinyra Agrio
pce filius;6i metalla aeris utrucp i infula cypro.Ide forcipe:maculu:uede:icude. Puteos Danaus ex aegyp
to aduedus in grceciamtquauocabaf argos.Lapidicinas Cadmus thebis:at ut theophraftus in phoenice»
Trafon muros.T urresjut Arifto.CycIopes.Phoenices ut Theophraftus. Aegyptii textilia . Inficere lanas

f ii

LIBER.

fardibus Lydi.Fufos in lanificio Clofter filius Arachnat.Linu & retia Araehnae.FuMonilarte. N/tias me/
garenfis.Sutrina.Boetius.Medicina aegyptii apud ipros uoltit reperta. Alii p araburmbabylonis di Apolli
nis fi hu. Herbaria & medicametaria a Chirone Saturni & Phyl liras filio. Aes coflare di teperare Arifto.Ly
du fcyten rooftrafie.Theophraftus Dela Phryge putat. Aeraria fabrica alii.Chalybas: Alii Cydopas. Ferru
Hefiodo.in creta eos q uocati fut Dactyli Idari.Argetu inuenit Eridlhonius atheniefistut alii ceacus. Auri
metalla &co flatura Cadmus phoenix adpageu motemtalii Thoas di Eaclis in panchaia:aut Sol Oceani fi
lius cui Gellius medicinze quocy iuetione ex meile aflignat.Plubu ex caiTiteride infula primus aportauit
Midacritus.Fabrica ferrea iuenere cyclopes.Figulinas Chorebus atheniefis.In iis orbe Anacharfis fcythes
ut alii Hyperbeos corinthius:Fabrica materia^ Dedalus:& in ea ferra:afcia:ppendiculutterebra ; glutinu:
jchthyocolIa:Norma;fornic6 aute di lfbellatfiC tornu:& claue Theodorus famius.Menfuras di podera Phi
do argiuustaut Palemedes ut maluit.Gellius.Igne e filice Pyrodesrcilicis filius* At eude aiTeruare i ferula
Prometheus. Vehiculu ai quattuor rotis phrygesjMercaturas poenirailturas uiriu &arboi^ Eumolphus
atheniefis.Vinuaqua mifceri Staphilus Sitheni filius.Oleu di trapetas Arifteus athenienfis.Ide mella.Bo
ue di aratru.B riges athenienfisjix alii Triptolemus. Regia ciuirate asgyptii.populare atricirpoft Thefeu ty
ranus primus fuk phalaris agrigen ti. Serui tiu inuenere lacedasmoniiiludiciu capitis in ariopago primum
adu eft:pliu afri cotra asgyptios primi fecere fuftibus.quos uocar phalagas.CIipeos inuenerut Proetus di
Acritus inter fe bellantesifiue Chalchus Athamatis filius.Lorica Mydias meflenius:Galea:gIadiu:haftam
lacedaemonii.Ocreas di criftas Cares* Arcu di fagitra Scy the Iouis filiu.Alii fagittas Perfen Perfei filiu in/
uenifle.Lanceas setolas.laculu cu amento ferut inuenifle Aeroliu Martis filiu.Haftas uehtares Tyrrhenu
pilug*.PenthefiIeaamazonefecuri.Pifeu uenabuIa.Etin tormentis fcorpione Cretas. Catapultam fyros»
Phoenicas balifta di funda. Aenea tuba pifeu Tyrrhenu.Tefiudines Artemone clazomeniu.Equu : q nunc
aries appellad in muralibus machinis Epeu ad troia.Equo uehi Bellorofonte.Frenos 8i ftrata equo^ Pe/
letroniu.Pugnareex quo theflalostq centauri appellati funnhabitanres fecudu peliu mote.Bigas primum
iunxit phrygu natio.Quadrigas Ericthonius.Ordine exercirusjfigni dationem:thefieras:uigilias inuenit
Palamedes troiano bello.Speculare fignificatione eode bello Sino.Inducias Lycaon.Foedera Thefeus Au/
guria ex aUibus Cara;a quo caria appellata; Adiecit ex cacteris aialibus Orpheus. Arufpiciu Delphus. Igni
ifpicia Amphiaraus. Aufpiciaauiu Tyrefias thebaus.Interpretarione oflento^ di fomnio^ Amphydyo
Aftrologia Athlas Libyas filiusiut aluas gyptiijut alii afiyrii.Sphera i ea millefius Anaximader.Vetoijc ro
ne Aelous Hellenisfilius.Mufica Amphion.FiftuIa.Pan.Monaulu Mercurfus.Obliqua tibiam Mydas in
phrygia.Geminas tybias.Marfias.In eade gente lydios modulos AmphidtDorios Thamyras thrax.Phry
gios Marfyas phryx.Cithara Amphyotut alii Orpheusrutalii Linus.Septe cordis addiris.Terpader.Odta
ua Simonides adaidit.Nona Timotheus.Cithara.fine uoce cecinit Thamyras prius.Cu cantu Amphion
ut alii Linus Cithara edita carmina copofuit T erpander.Cu tibiis canere uoce T roezenius Dardanus infti
ruit*Saltatione armata Curetes docuere. Pjrrhycen Pyrrhusjutracp f creta.Verfum heroicu pythio oracu
lo debemus.De poematu origine magna qftio eft. Ante troianu bellu ^band fuifie pfaica oratione codere
pherecides Syrius iftituit rpe Cyri regis.Hyftoria Cadmus milefius.Ludos gymnicos i arcadia Lycao.Fu
nebres Acaftus in iolcho poft eu Thefeus in lRhmo.Hercu.olympia; athletica.Py thus pilam luforia.Gy/
ges lydius pidluia in aegypto.In graecia uero pyrrhus Dedali cognatus ut Arirtoteli placet ut Tbeophra/
ito Polygnotusatheniefis.Naueprimus in greeeia ex regypto Danaus aduexit. Ante ratibus nauigabat in/
uentis in mari rubro inter infutas a rege Erythra.Reperiunf q myfos &C troianos priores excogitafle i hei
Jefpoto putetteu trafiret aduerfus thracas et nuc in britanico oceano uitiles corio circufutae fiunt» Jn nilo
ex papyro 8i fcirpo di arudine.longa naue Iafone primu nauigafie philoftephanus audior e Egelias prha/
lu Ctefias.Samyra.Saphanus Semyramin.Archimachus Aegoeone Bireme Damalthenes erythreos fecif
fe.Trirerne Thucydides Amoden corithiu.Quadrireme Arillo.carthaginefes . Quinquereme inftituit*
Nefichtho falaminius.Sexordinu zeazor as fyracufius. Ab ea ad decireme Nefigito. Alexandru magnu fe/
rut ifliruifle ad duodeci ordines Philoflephanus Ptolemseu Sotere ad quided.Demetriu» Antigoi ad.xxx*
Ptolemarij philadelphu ad.xl.Ptolemasu philopatoreiq Trypho cognominatus e;ad.l. Oneraria Hippus
tyrius meittlebucyrenefes.Cymba phoenices.Celoce rhodi.Cercuira cyprii.Syderu obferuatione in naui
gado phoenices.Remu cops.latitudine eius plateac.Vela Icarus.Malu di antena Dedalus.Hypagu falam i/
niitaut pides atheniefis.T edlas logas.rafiirantea expra tatu di puppi pugnabaf.Roflra addidit Pifeus Tyr/
rheni ancora.Eupalamius eade bjdere;Anacharfis harpago as.Et manus Pericles athenienfis: amminicu
|la gubernandi TyphisiClaiTepriceps depugnauic Minos;animalocciditprimus Hiperbius Mar
tisfiliusprometheus bouem.

In quo primus gentium confenfust C A* LVII*

LJj Entium confenfus tacitus primus oium confpirauit ut ionum litteris uterentur*

I De litteris antiquis. CA. LVIIK

Eteres greeeas fuifie eafde penetq nuc latinat inditio erit delphica tabula antiqui atris : quse eft
hodie in palatio dono principum Mineruse dicata in bibliotheca cum in feriptione tali, paveri/
/paTHs.TicrccjuEpo v. aeiiuaics . aueeHKtp.

Quando primum tonforesromje. CA. LIX»

Eques getiu cofenfus i toforibus fed romais tradior.i italia ex ficilia uener pofl roma codita an
no qdrigetefimo qnqgefimoqrto:adducete.P*Ticinio Mena ut audior e Var.ante intonfi fuere
primuspium radi quotidie iftituit Africanus» Sequens Diuus Auguftus cultris fernp ufus eft

OCTAVVS

xLm

Quando primum horologia, CA. LX*

Ertius confenlus fuit in hora^ obferuatione iam hac rone accedens.Quado & a quo in graecia re
perta diximus in fecundo uolumine.Serius et hoc romse cotigit.Duodeci tabulis ortus tantu 6C
occafus nofaturipoft aliquot annos adiedhis eft & meridies accenfo cofulu idjanunciante cu Cu/
, rio inter roftra:& grarcoftafi n ,pfpexiiret tale fol e, A coluna aenea ad carcere inclinato fydere fupre
ma pronuntiauit.Sed hoc ferenis tantu diebus ufqt adprimu punicu bellujprinceps romanis folariu horo
logiu ftatuifTe ante,xii*annos q cd pyrrho bellatu eftiad aedem*QuirinuL.Papyrius Curfor cd eande dedi
caret a patre fuo uotam a Fabio Veftalipditur.Sed nem fadti horologii roneiuel artificis fignificatlnec un/
de tranf latu eft:aut apud quem feriptu id inuenerit.M.Varroprimu ftatutu in publico fecudu roftra ico/
luna tradit bello punico primo a.M.Valerio Meflala cofule catina capta in ficilia.Deportatu ide poft.xxx.

cenlor diligentius ordinatu iuxta pofuit.Idqj munus inter ciforia opa gratiflime eft acceptu«Etianii tame
nubilo incertae fuere horae ufgj ad ,pximu luftrum»Tunc Scipio Nauca collega Lanati primus aqua diuific
hora aeque no&id ac dierum. Id^ horologium fub teifto dicauit;anno urbis»d,lxxxxy*Tandiu Po*Ro*in/
difereta lux fuit*Nuncrcuertamur ad reliqua animalia:primum<p terreftria.

Vel un
de cetu

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER OCTAVVS*
De animalibus ter reftribus*Elephantorum c6mendatio:& de fenfu zoy.%

CA* I,

D RELIQVA Tran
feamus aialia 6C pri/
mu terreftria « Maxi/
mu e elephasjpximu/
m humanis fenfibus*
Quippe itelleftus illis
fermonis patri ♦ Et in
primis obedietiaioffi
cioruq? q didicere me
moria. Amoris & glo
riae uoluptasnmo ue/
ro q et in hoie rara p/

_ bitas: prudentiaracqut

tas.ReIigio quog? fydep. foliftp ac lunae ueneratio*
Auiftores funt in mauritaniae ialtibusad queda am
ne cui nome e anulo itefcetetluna n ouaigreges coy.
defcedereubig* fe purificares foleniter aqua circufp'

letftu credunf maria tranfituri no ante naues cofcedere:q inuitati rectoris iureiurado de reaitu*Vifig»
fefli aegritudine quado & illas moles infeftant morbi:per herbas fupini in coelum iacentes : ueluti tellure
precibus aIIigata«Nam quod ad docilitatem attinet.Regem adorant.Genua fubmittunt*Coronas porri/
guntjndicis arabia minorestquos appellant nothos*

Quando primum iundti. _ CA* II*

Oma: iuntfti primu fubiere curru Popeii magni africo triupho.Qd prius india ui&a triuphate
Libero patre memoraCProcilius negat potuifle Popeii triupho iudlos ingredi porta* Germani
ci Caefaris munere gladiatorio quofda incoditos motus edidere faltantiu mo« V ulgare erat per
auras arma facere no arufe retibus uentisjatcp fnter fe gladiatorios cogreflus edereiaut lafciuiente
pernicitate eolludere.Poftea 8C p funes incelTereXedticas et ferentes quaterni nngulasipuerperas imitares:
plenifq» holum tricliniis accubitu:ierep lecftos ita libratis ueftigiisjne quis potantium attingeretur*

De Docilitate eorum, , CA* J II*

\ Ertu eft unum tardioris ingenii in accipiendisjq tradeban&faepius caftigatu uerberibus eade illa
| meditantem nocftu repertum»Mirum maxime 8C aduerfis quidem funibus fubire ♦ Sed regredi
| magis utricp pronis»Mutianus ter conful audtor eft aliquem ex iis & litteraBi dudlus granearum

_ _ 1 didicifle:folitumg} pferibere eius linguae uerbis* Jpfe Ego haec fcripfi:& fpolia celtica dicauiateqj

fe uidente puteolis cu adue£li de naue egredi cogcrenf jterritos fpatio procul pontis a continente porrecti
ut fefe longinquitatis aeftimatione fallerentiauerfos retrorfus ifTe.Pracdam ipfiin fe expe<ftandam fciunt
folam efle in armis fuisiquae Iuba cornua appellar.Herodotus tanto antiquior 8t confuetudo melius den
tes.Qua ob re deciduos cafu aliquo uel fene&a defodiut.Hoc folu ebur eft. Caeteiy. & in iis quo® qd cor/
pus intexit uilitas oflea,Quaqnup ofla et in laminas fecari coepere penuria«Eteni rara amplitudo ia detiu
pterq ex idia reperif.Csete^ in noftro orbe cefTere luxuriae,Dentiu candore intelligitiuuenta* Circa hos
belli cura fuma. Alterius mucroni parcunnne fit pliis hebesialterius operario ufu fodiut radices, Impellat

f iit

/

i j^-v. ‘

A&if

UBER.

mefcs*OreiSuentfq? a uenantibus primos conftituuntrquibus funt mfnfmrine tanti proelium putemnpo
flea fefTi impa&os.-arbori fragunt;praeda<j fe redimunt.

De cfementia eorum:# q<3 pericula fua inrelligant:# de tigridis truculentia __ CA* IIII*

m|l Ini in plerifcp aialiu fcire quare petanf:Sed & p cu&a qd caueat.Elephas hoie obuio forte in fo/
H litudine # fimpliciter oberrate cfemens placidufij et demoftrare uia tradif.Jde uefhgio hois
sVtl || aiaduerfo priulcj hofe intermifcere infidiarum meru.Subfiftere ab olfatu » Circunfpedtare: Iras
i{ pflare.Nec calcareifed eruttypximo tradere.Illu fequeri nutio fimili ufq? ad extremu:tuc agme
i muagu# reuertitacieq? dirigi. Adeo oium odori durare uirusrillud maiore ex ptene nudo^: qde pedu*
5ic # trigris et feris ceteris truculenta:atqj ipfa elephanti quocp fpernes ueftigia*Hofe uifo trafferre dr p
tinus catulos.Quo na mo agnitoriibi ante cofpedo illo que timetfEtem tales filuas minie frequentari cer
tu eft»Sane mirant" ipfam uefhgii raritare.Sed unde fciut rimtidos ee rimo uero cur uel fepius cofpedu pa
ueatnato uinbus;magnitudie:uelocitate pflatiores^Nimi^ harc e natura re^uhaec potetia eius Eeuiflimas
fera^: rnaximafqi;q nunq uidiiTent.qd debeant timere:# ftatim intelligere;cur fit timendum*

De intellectu# memoria eorum; CA* V*

Lephanri gregarim femp ingrediunf «Durit agmen maximus naru.Cogit ariate ,pximus amne
'trafiruri minimospmittunnne maioi^ ingreiTu attcrentealueucrefcat gurgitis altitudo» Anti/
pater audior eft duos Antiocho regi in bellicis ufibus celebres et cognominibus fuifle ♦ Etenim
nouere ea.Certe Cato cu imperato^ noia analibus deferibereneu q for tifTime pliatus eetrin pu/

nfta acie Sutru tradidit uocatu altero dtee mutilaro. Antiocho uadu fluminis experienti renuit Aiax: alio/
quin dux agminis femp.Tu pnunciatu eius fore principatu q tranfifletjaufumq* Patroclu.Ob id phaleris
argereis quo maxime gaudet;# reliquo oi primaru donauit.llle q notabat" inedia morte ignominiae pru/
lit.Mirus nam pudor eft.Victufgi uoce fugit uidloris.Terra ac uerbenas porrigir.Pudore nunq nifi in ab/
dito coeut.Mas quinqueniisifoeminadecennis Inituraut bienioiqnis ut ferut cuiufq? anni diebus: necam
plius.Sextopfundunt amne noante reduces ad agme.Nec adulteria nouere.NuIIa uepp foeminas inter
fe plia:cxtens aialibus pernicialia.Nec quia defit illis amoris uis.Naq? tradit unus amaile quada in aegyp
to corollas uendete.Ac neqs uulgariter electa purettmircf grata Ariftophani celeberrimo in artegramma
tica:alius Menandrum fyracufanum incipientis iuuentae in exercitu Ptolemaei defiderium eius quotiens
n5 uideret inedia teflatus.Et unguetaria quada diledtaiuba tradir.Oium amoris fuere argumera gaudii»
a cofpedu:blanditiaeq? inconditae:flipes quas populus dediflbt:feruatae:# in finu effufe.Nec mirum efle
amorem quibus fit memoria.Idem naq? tradit agnitum in feneda multos poft annos qui re&or in iuuen
ta fuiffet.Idem diuinationem quandam iufticfe.Cum Bocchus rex.xxx.elephantis rotidermin quos fe/
uire inflituerat flipitibus alligatos obiecifleuprocurfanribus inter eos qui lacefierent; non potuifle effici:
ut crudelitatis alienae minifterio fungeretur*

Quando primum in italia* CA. VI*

Lephantesitaiia primum uidit pyrrhi regis bello:# boues Iueas appellauit in lucanis uifos anno
urbis quadrigentefimo feptuagefimo fecudo.Roma at in triupho fepte annis ad fuperiore nue
ruadditis.Eaae plurimos anno qngetefimo fecudo uictoria.L.Metelli potificis in ficiliadepoe
_J(nis captos.cxln.fuere traue&i ratibus quas dolio^e cofertis ordinibus ipofuerant.Verius eos pu
gnafle in cyrcorinterfectofq* iaculis tradit penuria c5fi Iri. Quonia neq? ali p!acuiffet;ne<j doari regibus.L*
Pifo indudtos dutaxat i cyrcu:at^ ut coteptus eop i nerefeeret ab operariis haftas ppilatas habetibusjp cyr
eum totum attos*Nec quid dein de ris fadum fit auctores explicant:qui non putant interfedos*

Pugnae eorum* CA. VII*

Lara e(t unius e romanis dimicatio aduerfus elephantu.Cum Annibal captiuos nofltos dimica/
re inter {ecoegiffet.Namqj unum qui fuperanobiecit elephanto:# illu dimitti padtusfi intere/
miflet.Solus ergo in harena cogreffus magno poeno^t dolore cofecir.Annibal cu fama eius dimi
cationis cotepru allaturam beluis inrelligeret:eqtes mifit qui abeunte interficeret.Promufcidem
coijd facillime amputari Pyrrhi pliogd experimetis patuit.Romae pugnafle Feneflella tradit primu oium
in cvrco Claudii, Pulchri aedilitate curuli.M.Anronio.A.PofthumocofT.anno urbis fexcentefimoqn qua/
gefimo quinto.Ite pofl: annos.xx.Lucullo^: aedilitate curuli aduerfus tauros.Popeii quo«j altero cofularn
dedicatioe repli Veneris uidtricis pugnauere in cyrco.xx.aut ut qda tradut.xvii.Getulis ex aduerfo iacula/
tibus mirabili unius dimicarioe:qui pedibus confolTis repfit genibus in cateruas: arrepta fcuta iaciens in
(ublime:q decidentia uolubilitate fpedtatibus uoluptati erat in orbe circua<5ta;uelut arteno furore beluae
iacerenf.Magnu # in altero miraculu fuit uno ictu occifo.Pilum fub oculo adadtu in uitalia capitis uene
rar.Vniuerfi eruptione tentauere no fine uexatione populi circudantis clauftris ferreis. Qua de ca Caefar
dictator poftea fimile fpectaculum editurus euripis harena circudedit:quos Nero princeps fuftulit equiti
loca addes. Sed Popeiani amiiTa fuge fpe mifencordia uulgi inenarabili habitu qretes fupplicauere quada
y .. fefe lamentatione complorantesrtanto populi dolore:ut oblitus imperatoris: ac munificentiae honorifue

V - o/ exquifits flens uniuerfus confurgeretjdirafqj Pompeio:quas ille mox luit pcenasrimprecaretur.Pugnaue
^ori re # Caefari dicftarori tertio confulatueius.xx.contra pedites quingentos.lterum totidem turriti cum fe/
xagenispropugnatoribus:eodem quo priores numero peditum:# pari equitum e diuerfo dimicante.Pa
^ e ^ ta ^ea finSul»s principibus Claudio # Neroni in confumatione gladiatorum.Ipfius aialis ranra narraf cfe/
%ljaSir mentia contra minus ualidatut in grege pecudum concurrentia manu dimoueatme quid obterat imprq/
dens» Nec nifi lacefliunoceat.ideocp gregarim femperambulent»Minime ex oilxisfoliuagi, Equita tu cjr/

OCTAVV

XLIIII

cumuedi infirmos aat feflbs uulneratofue in mediu agmen recipiuttac uelut imperio:aur ratione per ui/
ces fubeunt*Capti celerrime mitificantur hordei fucco*

Quomodo capiantur* CA. VIII*

Apiutur aut in india unu ex domitis agente redoretq deprehenfum folirariurabaduue a grege
uerberat fe^Quo fatigato tranfcendit in eu:nec fecus ac priore regit. Africa foueis capitii quas
deerrare aliquo £tinus carteri congerunt ramosjmoles deuoluuttaggeres conftruutjommcg ui
conanf extrahere. Antea domitandi gratia gregis eqtatu cogebat in conuallem manufadam : &
longo tradu fallacem.Cuius inclufos ripis foflifq? fame domabant. Argumetu erat ramus hoie porrigete
claementeracceptus.Nucdetiu ca.Pedes eo$£ iaculanf alioqn mollifiimos.Troglodyrae cotermini ae thio/
pix q hoc folo uenatu aIunf:arbores,ppinquas itineri eo^t cofendut.Jnde totius agminis nouiffimu fpecu
lariextremas inclunes defiliut.Leuaaprehedif' cauda.Pedes ftipanf i fi niltfo foeminae.Ira pedestalte^ po>
piite dextra caedinac pacuta bipeni hoc crure tardaro pfugiens:alterius poplitis neruos ferincuda pceleri
pernicitate peragens. Alii tutiore generetfed magis fallaci interos ingentes arcus defiu t humi Iongius.Hos
praecipui uiribus iuuenes continent. Alii conixi pari conatu tendutjac ptereutibus fagitta^ uenabulainfii
gunmox fanguinis ueftigiis fequuf. Elephanto^ generis foeminae multo pauidiores.

Quomodo domantur* CA* IX*

Omanf aut rabidi fame 8C uerbcribustelephatis aliis admotis q tumultuante cathenis coerceant*
Alias circa coitus maxie efferanf:& ftabula i&o$L dentibus fiernut.Qua pp arcent eos coitu: foe/
minarucj pecuaria feparatiq haud alio modo q armento^ habent.Domiti militant:& turres ar/
mato^; in hoftes ferut:magnaq» ex parte orientis bella conficiut.Proflemut aries : jaterut arma/
tosride minimo fuis ftridore terrenf :uulneratiep:& territi retro fempcedut:haud minore partium fuaru
pernicie.Jndicu afri pauentmec contueri audent.Nam &C maior indicis magnitudo eft*

De partu eorum & reliqua natura. CA* X*

Ecem annis geftare in utero uulgus exiftimat. Arifto.bienniotnecampliusq fingulos femel g i/

1 gnere:plurefi£ uiuere ducentis annis:& quofdam trecentis.Iuueta eo^ fexagefimo incipit Gau/'
dent amnibus maxime»Et circa fluuios uaganf cu alioqn narepp magnitudine corporis nopof
fint.Iidem frigoris impatientes.Maximu hoc malminflationeg? 8C ,pfluuiu aluimec alia morbo
ru genera fentiunt.OIei potu tela q corpori eoi^ inhseferat:decidere iuenio. A fudore at facilius adhaerefce
re. Et terra ediiTe iis rabificuefbnifi faepius madant.Deuorant aur QC Iapides.Trucos qde gratiflimo in c i/
batu habent.Palmas excelfiores fronte pfternut.Ac ita lacetiu aiTumut frudu.Mandut ore.Spirant 6C bi/
but; odora turcp haud improprie appellata manu*Aialiu maxime odore murem:& fi pabulu in pfepio po/
fi tu attingi abeo uidere:faftidiut*Cruciatu in potu maximu fentiut haufta hyrudine:q fanguifugam uul/
go coepifie appellari aduerto»Haec ubi in ipfo a ix canali fe fixinintolerando afficit dolore.Duriffimu dor/
fo tergus. Ventres molles.Setai^ nullu tegumetu.Ne in cauda qde pfidiu abigendo tedio mufca^* Nancp
id & tanta uaftiras fentit.Sed cancellata cutis & inuitans id genus animaliu odore.Ergo cu extenti recepef
examina : ardatis in rugas repente cancellis coprehenfas enecat.Hoc iis p caudatproiubarpro uillo e.Deti
bus ingens pciu:& deorum fimulacris IaudatiiTima ex iis materia.Inuenit luxuria comendationem:& aha
expetit in callo manus uim faporis:haud alia de ca credo q quia ipfum ebur fibi mandere ur • Magnitudo
dentiu ur quidem in templis praeripua.Sed tamen in extremis afririnqua confinis aethiopiae eft. podium
uicem in domiciliis praebere.Sepefqj in iis 6C pecorum ftabulis palos elephantoru dentibus fieri Polybius
tradit audore Gaulufa Regulo»

Vbi nafcantur:& de difcordia eorum & draconum» CA* XI»

Lephantes fert africa ultra fyrticas folitudines:& in mauritania.Ferunt acthiopes & troglody tx
ut dictum efhSed maximos india bellantef^ cum iis perpetua difcordia dracones tantae magni
tudinismt 5C ipfos circumflexu facili ambianr.nexuq* nodi pr^ftringat.Comoritura dimicatio
[uidtuf^ corruens complexum eliditpondere.

De folertia animalium* CA* XlJ*

Ira aialiu ,p fe cuiq? pcipua folertia efbut iis una fcandendi in tanta altitudine difficultas * Draco
ita^ iter ad pabula fpeculaf. Ab excelfa fe arbore iniicit»Scit ille imparem fibi lu&atum contra
nexus.Itag* arbo^ aut rupium attritum quaerit.Cauent hocdracones:ob id<^ greflus primum

_ alligant cauda.Refoluunt illi nodos manu. At hi in ipfa nare caput condunt.pariterg? fpiritum

praedudunt:8i moliffimas lancinant partes»Iidem obuii deprehenfi in aduerfos erigunt feioculofq? maxi
me petut.Ita fit ut plerum^ cxci ac fame:& moeroris tabe confecti reperianf .Qua quis alia tantae difcor
diae cam attuleritmifi naturae fpeftaculu fibi ac paria componentis.Eft & aliadimicatiois huius fama. Ele
phantis f rigidiflimum ee fanguine ob id aeltu torrete pcipue a draconibus expeti.Quaobre in amnes mer
fos infidiari bibentibus:ar£tatifq^ alligata manu in aure morfum defigere.Quoniam is tatum locus defen
di non poffit manu.Dracon es efie tantostut totum fanguinem capiant.Jtaq? elephantos ab iis ebibijficca/
tofcp concidere; & dracones inebriatos opprimi commoricR#

De Draconibus» CA* XIII*

i> Enerat dracones sethiopia indicis pares uicenum cubitorum*Id modo mirum unde criftatos;
luba crediderit. Afachsi uocanf aethiopestapud quos maxime nafcanf.Narraf i maritimis eo
rum quaternosjquinof^ inter fecratium modo implexos eredis capitibus uelificates ad melio
ra pabubarabise uehi fludibus,

• - . • f iiii

LIBER

De Terpentibus maximis & bois CA. XllJl*

Egafthenes fcribit in india ferpentes in tanta magnitudinem adolefceremt folidos hauriant cer
uos:taurofg?*Metrodorus circa rhindacu amne in ponto ut fupuolates quis alte : pniciterq? ali/
tes hauflu raptas abforbeat.Nota efl in punicis bellis ad flumc bagrada a Regulo lperatore bali/
fhsitormenufq! ut oppidu aliquot expugnata ferpens*cxx*pedu Iongitudinis«Pellis eius maxil/
aem ufq? ad bellu numatinu durauere romae in teplo*Faciut his fide in italia appellatas boae i tanta magni/
tucfine exeures;ut Diuo Claudio pricipe occifae i uaticao folidus i aluo fpedat us fiufans*Alun£ primo bu
buli Iadhs fuccotunde nomen traxereXaeterorum animalium:quae modo conuedtaundi^ Italiae contige
re faepius:formas nihil attinet fcrupulofe referre*

Defcythicisanimalibust&feptcntrionalibus* CA* XV*

Auciflima fcythia dignit iopia fruduu.Pauca cotermia illi germania Jnfignia tame bouu ferant
generanubatos bifontesiexcelleticj? 8C ui:& uelocitate uirosiqbus lpitu uulgus bubalo^ nome i
|i poitrcu id gignat africa uituli potius ceruiue qda fimilitudie.Septetrio fert & equo^ greges fe/

_ i' ropuficut afino^t afia:&africa.Praeterea alce nipceritas auriu:& ceruicis diftinguattiumeto fimi

le.Ite nata in fcandinau ia infulajnec unq uiTam in hoc orbe:multis tame narrata alcen haud diflimile illis
Ve I ma & nullo fuffraginu flexu:ideo<j no cubate:& acdiue arbori I fonoieacp icifa ad lfidias capi» Alias uelocitatis
ch lin memoratae.Labru ei fupius pgraderob id retrogradif in pafcedojne i priora tedes iuoIua£*Tradut i pseoia

fera q bonafus uocef :eqna iuba:caetera tauro fi miIe»cornibus ita i fe inflexistut no fint utilia pugtiae*Qua
pp.fuga fibi auxiliariireddete ea fimu iterdu:& triu iugege longitudinecuius cotaclus fequetes:ut ignis ali
quis com burat.Mirum pardos:pantheras;leones:& fimilia condito in corporis uaginas unguium mucro
ne:ne refringantunhebetenturcB ingredi;auerfifm falculis curreretnecnifi appetendo praetendere*

De Leonibus» CA* XVI*

Eoni pcipua generofitasitunc cum colla armofcp ueftiut iubae*Id*n,aetate cotigit e Ieoecoceptis.
Quos uero pardi generaueredp lnfigni hoc carent*SimiIi mo faeminae*Magna iis libido coitus
& ob hoc maribus ira*Africa haec maxime fpe&at iopia aqua^tad paucos amnes cogregatibus fe

_ _ feris.Jdeo multiformes ibi aialiu ptus:uariae foeminis cuiufcy generis mares aut uitaut uoluptate

mifcete.Vnde et uulgare graeciae didu fp aliqd noui africa afferre»Odore pardi coitu fentit i adultera leo:
totaq? ui cofurgit in poena: Iccirco aut culpa flumineabluidaut logius comitafiSemel aute edi partu lace/
rato unguiu acio utero in enixu uulgu credidifTe uideo.Arifto.diuerfa traditruir que in iis magna fecutu'
rus in ptepfandu reor* Alexadro magno rege inhamato cupidine aialiu naturas nofcedi:delegatacp come
tatioe Anftoteli fummo in oi fcia uiro:aliquot millia hoium in totius afiae:gr xcixcg tradu parere iufla;
oium quos uenatus:aucupia:pifcatufqj alebat*Quibufgj uiuaria: armeta:aluearia: pifcinaeiauiaria in cura
eratme qd ufq genitu ignoraref ab eo*Quospcotado»L*ferme uolumina illa pdara de aialibus condidit*
Quae a me collecta in ardu:cu iis q ignoraueratjqfo ut legentes boni confulant : in uniuerfis re^ naturae
operibusimedioqj darilTimi regu omniu defiderio cura noftra breuiter peregrinates.Is ergo tradit leaena
prio foetu parere qnq? catulos:acp annos fingulos uno minustab uno fterilefcere.Informesiminimafg? car
nes magnitudine muftella^ee initio*Semeftres uix igredi pofle:nec nifi bimeftres moueri*In europaaut
inter achelou tantu:& neftu amnes leones eflerfed longe uiribus praeftantiores iis.quos africataut fyria gs
gnant»Leonu duo genera compadile:& breue crifpioribus iubis*Hos pauidores efle:q logo fimpliciqi uil
lo:eos cotem ptores uuIne^Vrina mares crure fublato redderetut canes*Graue odorem:nec minus hali/
tu*Raros in potu* Vefci alternis diebus*Afaturitateinterim triduo cibis carere*Qu^ poiTint in madendo
folida deuorare:nec capiente aluo coiedtis infauces unguibus extrahere:ut fi fugiedu fit: non in fatietarem
abeant* Vita iis longam docenargumeto;qd plericp dentibus defedi reperiaf»Polybius Aemiliani comes;
in fenecta hoiem appeti ab iis refert*Quonia ad pfequedas feras uires no fuppetat*Tuc obfidere africae ur/
bes:eacp de ca crucifixos uidifle fe cu Scipionetqa ceteri metu poena fimilis abfterrerenf eadem noxa*Leo
ni tantum ex feris clamentia in fupplices proftratis parcit:8^ ubi faeuitiin uiros priufq in foeminas fremit:
infantes non nifi in magna fame*Credit libya intelledtu ^uenire ad ecs precu*Captiuacerte getulia redu
te audiui multo^i in filuis lpetu a fe mitigatu alloquio aufae fe dicere foemina pfuga:infirma:fupplice aia/
lis omniu generofiifimi:caeterif^ iperatisiidigna eius gloria pda* Varia circa haec opinio ex igenio cuiufqi
uel cafu:m ulceri alloqis feras. Quippe iam fcrpentes extrahi cantutcogicp in poena* Ve^falfumue fitjuita
decreuerit: Leonu animi index cauda: ficut&:equo^aures*Na^p&: has notas generofiiTimo cuiqi natura
tribuit*Immota ergo placido claemensibladietiq? fimilisiqd ra^c eft*Crebrior*n*iracundia eius»in princi/
pio terra ucrberaturvincremento terga ceu quodam indtamento flagellant. Vis fumma in pedore ♦ Exor
uulnere fiue ungue impreflo:fiuedente:ater pfluitfanguis.Iide fatiati moxi funt.Generofitas maxime in
periculis deprehenditurinon in illo tantummodo:qd ipernes tela diu fe terrore folo tuet :ac uelut cogi te
flaf.Cogiturqj non ranq periculo coadusifed tanq amentia iratus.llla nobilior animi fingmficatio quali/
bet magna canum:& uenantium urgente uitcontemptim refliranfqicedit in campis:& ubi uideri potefl»
Idem ubi uirgulta:filuafcp penetrauerit;acerrimocurfufertur;ueIut deputans abfconfione turpitudine»
Dum fequitur»infilit:faltu:quo in fuga non utitur*Vulneratus obferuatione mira percufTorem nouit:5:
in quantalibet multitudine appetir.Eum uero qui tela quidemiferir:fed tame non uulneraueriricorrep/
tu raptatu^ fternitinec uulnerat.Cu p catulis foeta dimicat:oculoru aciem traditur defigere in terram ne
uenabula expauefcat.Csetej^ dolis carent & fufpitioe.Nec limis intuef oculis:afpiciq? fimili modo nolut*
Creditu eft a monente humumorderiilachrymamq? laeto dari. Ar^ hoc tale tam qsfeuu animal rotaai

OCTAVVS XLV

orbes cfreufta&i:eurruf<£ inanest& gallinaceorum crifbetcautufcy etiam magis terret.Sed maxime ignes»
Aegritudine faftidii tantum fentit.in qua medetur ei contumeliaiin rabiem agente annexarum lafciuia fi
mia^.Guflatus deinde fanguis in remedio eft.Leonum fimul pugnam pluriu romse princeps dedit.Qu.
Scaeuola.P.filius in curruli sediIitate»Centu autem iubatoty primus omniu.L.Syllaiq poflea dicator fuit
in praetura*Poft eu Pompeius magnus in cyrco.dc«ac in iis iubato^.cccxv^Caefar didiaror quadringentos.
Opere eos ardui erat quoda operisifoueifqj maxime.Principatu Claudii cafus rationem docuitjpudenda
pene talis fere nomine pafloris getulifago contra ingruentis impetu obiecto.Qd fpedtaculum in harena
protinus tranfiatu efhuix credibili modo torpefeente tanta illa feritatetquis leui iniedu operto capite : ita
ut deuinciaf non repugnans. Videlicet omnis uis conflat in oculis.Quo minus miru fita Lvfimacho Ale
xandri iuflu fimul indufo flrangulatu leonem.lugo fubdidit eos.Primufij Romae ad curru iuxit.M. An
tonius:& quidem ciuili bellotcu dimicatu eflet in pharfalicis campis non fine oflento quodam tepore illo
generofos fpiritus iugu fubire prodigio fignificante.Nam qd ita uecflus efltcu Mima cytheride fupra mo'
ft ra et illa^ calamitatu fuit.Primus aut hominu leone manu tra&are aufus:& oflendere manfuefadiu Ha
no e clariflimis poeno^ tradif.Damnatufq? illo argumentojquoniam nihil non pfuafurus uir tam artifi/
cis ingenii uidebaf:& male credi libertas ei:cui in tantum celfiflet et feritas.Sunt uero & fortuita eo^e quo
q? daementiat exepla.Mentor Syracufanusi fyria leone obuio fuppliciter uolutante attonitus pauore;cum
refugieri undicp fera opponeretfefe:& uefligia Iaberet:adulati fimilisranimaduertit in pede eius tumori
uulnuf<j;& extratflo: fu rculo liberauit cruciatu.Pidura cafum huc teftaf fyracufis.Simili modo Helpis fa
mius natione in africam delatus naueiiuxta littus confpedo leone hiatu minaei arborem fuga petit. Libe/
ropatre inuocatorquoniam tu pdpuus uoto^ locusieft cu fpei nullus efl.Sed neq» ,pfugienti:cu potuiflet:
fera inflfterat:& peubens ad arborem hiatmquo terrueratimiferationem qusrebar.Os morfu ualidiore
adhseferatdentibustcruciabatqrinedia.Tuc peneinipfis eius telis fufpedantemrac uelut mutis precibus
orantemjdu fortuitu fidens non efl: contra feram.MuItotp diutius miraculo cj metu ceflatum efl.Digref/
fus tandem euellit pr*ebenti:& q maxime opus efl accomodanti.Tradut<j quamdiu nauis ea in litto re fle
tit rettulifle gratia uenatusaggerendo»Qua decaufa Liberopatri templum i farno. Helpis facrauit : quod
ab eo facium graeci CTcyrHpo pe cs>cr tou 2.ioH0cri0U.Miremur poflea uefligia hominum intelligia feris.oi
etiam auxilia ab uno animalium fperent.Cur enim non ad alia irefaut unde medicas manus hominis fei/
untfnili forte uis malorum etiam feras omnia experiri cogit;'

De Pantheris. ^ CA. XVII.

Eque memoradu & de panthera tradit Demetrius phyficus.Iacete in media uia hois defiderio
repente apparuifle patri cuiufdam Philinis afledatons fapientisrnllum pauore coepifie regredi.
Fera uero circuuolutari non dubie blandiente fefe conflictante moerore:q et in panthera intelli
g i poflettFoeta erat:catulis,pail in foueadelapfis.Primu ergo mirationi fuif.no expauefcere.Pro
ximum ei cura intenderetfecutufq? qua trahebat uefle unguiu leni iniecturut cam doloris itellexiTtfimuIq*
faluris fux mercedeiexemit catulosteaq? cu iis,pfequente ufgj extra folitudines dedudtus laeta atgi gefliete
ut facile appareret gratia referre:& nihil inuice iputareiqdet i hoie raijc efl. Haec fidem et.Democnto affe
rut q Thoante in achaia feruatu a drac6c narrat. Eu nutrierat puer dileCtu admoduipauenfij ferpetis natu
ra:& magnitudine metues tulerat i folirudies.In qbus circuuetolatronu ifidiisjagnitogi uocefubueit.Na
quae de infantibus ferace la£te nutricis cum eflentexpofiturpdunf:ficut de coditoribus noflris a lupatma/
gnitudini fatoi^ accepta referri £equius:q feraiji naturae arbitror.Panthera & tigris macula^ aarietate pro
pe folx beftia^e fpedanf.Caeteris unusiac fuus cuiufq? generis color eft.Leonu tantum in fyria niger.Pan/
theris in cadiao breues maculant oculi ferut colore ea£i mire follicitari quadrupedes eueflasifed capitis tor/
uitate terreri.Quaobre occultato eo reliqua dulcedine inuiratas corripiunt.Sunt q tradat in armo iis fimi
lem lunae efle macula crefcente in orbes:& cauante pari mo cornua»Nuc uarias 8C pardos q mares funtjap
pellat in eo 01 genere creberrimo in africa fy riaqj.Quidam ab iis patheras folo cadore difcernutmec adhuc
aliam differetia inueni.Senatufconfultu fuit uetusme liceret africanas in italia aduehere.Contra ha;c tulit

ad populu.Cn. Aufidius tribunus plebis.-pmifitq? circefiu gratia importare.Primus autem Scaurus aedi/
litate fua.d.uniuerfas mifit.DeindePompeius magnus quadringentas decem.Diuus Auguflusquadrin'
gentas uiginti.Idem »Q u.Tuberone Fabio Maximo confT.iiii.nonas maii theatri Marcelli dedicatione ti>
grin primus omniu romae oflendit in cauea manfuefada.Diuus uero Claudius fimul quattuor.

De tigridis natura:&camelis:&camelopardah':&quadoprimu uifaRo. CA» XVIII.
"grin hyrcani 6C indi ferunt animal uelocitatis tremendae : 8C maxime cognitae dum capitur. T o
tus eius faetus:q femper numerofus efl :ab infidiante rapitur equo quam maxime pernicitatque
in recentem fubindetranffertur. At ubi uacuum cubile repperit foera(maribus enim cura non

_ Jeflfobolisjfertur prxcepsodoreuefligans.Raptorappropinquantefremituabiicitunum eftea

tuIis.Tollitilla morfu:&: pondere etiam ocior actaremeat:iterumqueconfequitun8£ fubinrde: donec
in nauem regrefio irrita feritas faeuitin littore:Camellos inter armenta pafeit oriensiquorum duo gene
ra bactriae 8i arabiae:diflerunt:quod illi bina habent tubera in dorfo<: hi fingulatSi in pectore alterumtcui
incumbant .Dentium fuperiore ordine ut boues carent in utroque genere. Omnes aurem iumentorum
in iis terris dorfo fungunturtatep etiam equitatu in proeliis.Velocitas inter equos.Sed fua cuiqi menfura
ficuti uires.Nec ultra afluetu procedit fpaciut nec plus inftituto onere recipir.Odiu aduerfus equos gerut
naturale.Sitim &£ qtriduo tolerat.Implentur cu bibeudi occafio eft:& I praeteritu:^ infuturujobturbata
eonculcatioe prius aquataliter potu non gaudent. Viuunt quinquagenis annisjqda 3C centenis.V tcuq? ra/

Vel ni/
ger

LIBER.

bie 6C ipfi fentiunt*Caftrandigenus etiam foeminas:quae belfo praeparentur ♦ inuentum eft. Fortiores ita
fiunt coitu negato»Ho^ aliqua fimilitudo in duo tranfferf afalia.Nabim arthiopes uocantjcollo fimilem
equopcdibus:& cruribus bouijcamelo capi te:a Ibis maculis rutilum colorem diftinguetibus.Vnde appel
lira camelo pardalis*Di(5tatoris Cae faris circenfibus ludis primum uif3 rom ac«Ex eo fubinde cernitur afpe
ctu magis q feritate confpicua.Quare e tiam ouifferae nomen inuenit*

f=^a] Dechao&cepho* ^ ^ CA* XiX,

Ompeii magni primu ludi oftenderuntchaumrque galli Rhaphiu uocabantjeffigie lupiipardo/
rum maculis.Iidem ex aethiopia quas uocant cephosiqua^ pedes pofteriores pedibus humanis
3C crunbusipriores manibus fuere fimilesihoc animal poftea Roma non uidir*

De Rhinocerote* CA, XX,

Ifdem ludis & rhinoceros unius in nare cornu qualis faepe uifus. AIrer hic genitus hofhs elepha
to cornu ad faxa limato praeparat fe pHgnaedndimicatione aluum maxime petens quam Icit ee
molliore*Longitudo ei par*Crura multo breuiora*Color buxeus.

De lyncibus: & fphingibust& crocutis:cercopithecis:indicis bubus: leucrocutisjeale : tauris aethiopia?»
manticora:monocerote;catoblepa:bafilifco* CA, XXI,

Yncas uulgo fr equetes & fphingas:fufco pilormamis in peftore geminis aethiopia generat.mul/
taqs alia moftro fimilia*Pennatos equos & cornibus armatos quos pegafos uocant*Crocutas ue/
lut ex cane lupogi coceptosjoia detibus fragetes:,ptinufcp deuorata cofirietes uetre, Cercopithe/

_ cos nigris capiribusrpilo afinino:& diflimiles caeteris uoce.Indicos boues unicornes tricornefcp*

^eucrocuta pniciofiflima ferarafini fere magnirudinetcruribus ceruinis collocauda pe&ore leonis : capite
me!iu:bifulcaunguIa:oreadaures uf<j refcifTo:dentiu locis ofleppetuo< Hac fera humanas uoces tradunt
im itari* Apud eos:& q uocaf eale magnitudine eq fluuiatilis:cauda elephathcolore nigra uel fulua.Maxilr
las apri: maiora cubitalibus cornua habes mobiliatq alterna i pugna fiftit:uariat<£ifefta:autobliq:utcucp
ro moftrauit* Sed atrociflim os h£t tauros filueftres maiores agrefhbus:uelocitareanteoes:colore:fuluos:
oculis creruleis:piIo in cotrariu uerfo:ridtu ad aures e dehifcente Juxta cornua mobi!ia*Tergoris duricia fi
licis:oe refpues uulnus*Feras oes uenanf.Ipfi no aliter q foueis capti feritate fp ftereunt*Apud eofde nafci
Ctefiasfcnbir q maticora appellat triplici deriu ordine pedtinaticoeuntffacie & auriculis hoistoculis glau
cisicolore fanguineoicorpore leonisicauda fcorpiois mo fpicula infigente* Vocis ut fi mifceaf fiftulae & tu
b ae cocerus* Velocitatis magnae:humani corporis uel pcipue appeteteJn idia & boues folidis ungulisjuni/
cornes:& fera nofe axinjhinnuli pelletpluribus cadidioribufcp maculis facriuLiberipatris.Orfei idi fimias
caderes toto corpore uenat.Afperrima aut fera monoceroteireliquo corpore equo fimilc:capiteceruo: pe
dibus elephatojcauda apro:mugitu grauhuno cornu nigro media frote cubito^ duu eminete.Hac feram
uiua negant capi*Apud hefperios aethiopas fons eft nigrisrut plericp exiftimauere nili caput: ut argumer»
quas diAimus:perfuadent*Iuxta huc fera appellaf atoblepas modica alioqmcaeterifgj mebris iners : caput
taru pgraue aegre feresnddeiedtu fp in terra* Alias internecio humani generis oibus:q oculos eius uidere:
cofefti expiratibus*Eade & bafilifci ferpetis eft uis*Cyrenaica huc generat,puincia*xii*n6 amplius digito^j
magnitudine.Cadida in capite maculamt quoda diademate infigni.Sibilo oes fugat ferpentes • Nec flexu
multiplicitnec ut reliquae corpus ipellit:fed celfus:& erectus in medio incedes*Necat frutices no contadtas
momeije, 8C afflatasiexurit herbas rupit faxa*Talis uis malo etCreditu quoda ex equo occifo hafia : & p ea
fubeute u/:no eqte mo;fed equu quocp abfuptu * Huic tali m6ftro(fepe»n*ene6tu cocupiuere reges uider )
muftellaru uirus exitio eft:adeo naturae nihil placuit ee fine pari.Interficiuteos cauernis facile cognitis;fo
la tabe.Necant illi fimul odore;moriuntur<j;& natura pugnam conficiunt.

De Lupis* CA* XXII»

Ed in italia quoqi credif lupo^> uifus eft noxius*Voceg? hoi que priores cotemplerunadimere
ad pfens» Inertes hos puofqpafrica 8C aegyptus gignut:afpos trucefi^ frigidior plaga* Hoies in lu
pos uertitrurfumq? reftitui fibi falfum eecofidenterexiftimaredebemus:aut credere oiaqfabu
lj lofa tot feculis coperimus*Vnde tame ifta uulgo lfixa fit fama i tatu:ut f maledidis uerfipelles

ieant:idicabit*Euates iter auctores graecfe no fpretus tradit arcadas fcribereexgete Antaei cuiufda forte
familia electu ad ftagnu quodda regiois eius duci:ueftitug? I qrcu fufpefo tranareiata abire i deferta traffi
gurari^ i Iupu:8i cu exteris eiufde generis cogregarip anos noue*Quo f tpe fi hoiele abftinuerinreuerti
ad ide ftagnu:& cu tranauerit efT igie recipe ad priftinu habitutaddito noue ano^c fenio. Addidit quoqj Fa/
bius eade recipe uefte*Mi^c e qpcedatgraecacredu!itas*NulIuta lprudesmedaciueftmtteftecareatJtaqi
Copas q olympioica feripht : narrat Demarchu Parrhafiu i facrificio qd arcades Joui Lyceo huana et cum
hoftia faciebatn'moIati pueri exta deguftafle:& i lupu fe couertifie*Eude*x*anno reftitutu athleticae refti/
tifie i pugilatu:ui<ftore<j uidoria olympia reuerfu*Qui 8C caudae huius aialis credif uulgo iefle amatoriu
uirosrexiguo i uil!o:eum q capiaf:abiicere*Nec ide polleremifi uiueti direptu*Dies qbus coeat : toto anno
noapIius»xii*Eude i fame uefei terraJnter auguria ad dextera comeatiu peifoitiner fi pleno id ore fecerit
nullu oiumpftarius.Sun eo genere qceruariiuocafiqleegallia lPopei magni harena fpedtaru diximus.
Huic quis i fame madenti fi refpexit:obhuione cibi furrepere aiuntidigrefium^ quaerere almd*

DeSerpentibus, CA* XXIIL

Vod ad ferpentes attinettuulgatum eft colores earum plerafqi terras habere in quas occultenAIn

numera efie generat*Ceraftis corpore eminere:cornicuta fepe quadrigemina:quorum motu re/
Iiquocorporeoccultatofollicitetadfeaues*Geminucaputamphefbenx hoc eft QC ad caudam;

OCTAVVS

XLVI

tanq pafU eet uno orc fundi uenenu* Aliis fquama efle aliis piduras*Oibus exitiale ufrustlaailu ex arbori»
ramis uibraruNec pedibus pauedas rantu ferpenres:fed # miiTiIi uolare tormento.Colla afpidu ltumefce
re nullu idus remedio prerq fi cofeflim partescontadae amputenf.Vnus huic tapefhferoaialifenfus uef
potius affedus eff.Coniuga ferme uagan£:necnifi cum copare uita efl*I racp alterutra interempta incredi/
bilis alteri ultionis cura.Perfequitur interfedoreiunuq? eum in quatobbet populi agmine notitia quada
infeftat.Perrupit oes diffiailtates.Permeat fpatia nec mfi amnibus arcefjautpccleri fugatnon efl fateri re^j
natura largius mala an remedia genuerit.Ia primu hebetes oculos huic malo dedit:eofq? non in frote;aut
exaduerfo cernere:fed in temporibus.Ita exciraturifed fepius auditu quam uifu.

Delcneumone. CA. XXIIII.

Abetdeinde interneciuu bellu cu ichneumoe.Notu efl aial hac gloria maxime \ eade natu aegyp/
to.Mergit fe limo facpiustficcatqj fole.Mox ubi pluribus eode mo fe coriis loricauic:in dimicatio
ne pergirJn ea cauda attollensndus irritos auerfus excipit:donec obliquo capite fpeculatus inua
dat in fauces.Nec hoc contentustaliud haud mitius debellat animal.

De crocodilo & hippopotamo* CA* XXV.

Rocodilum het nilus quadrupes malu:# terra pariter ac flumine infeflum.Vnu hocaial terre/
ftre Iiguae ufu caret* Vnu fugiore mobili maxilla lprimitmorfum: alias terribile pedinati flipa
te fe detiu ferie*Magnitudie excedit plerucp duodeuiginti cubita*Parit oua quanta anferesjeaqj
extra eu loeu trafferens femp incubanpdiuinatione quada ad que fummo audueo anno egref/

i

furus eft nilus.Nec aliud animal ex minori origine in maiore crefcit magnitudine.Et unguibus hic arma
tus efl: cotra oes idus cute inuida.Dies i terra aginnodes aquaitcporis utruqj rone.Huc laturi cibo pifciu
# femp efculeto ore in littore fomno datutparua auisiq trochilos ibi uocaf trex auiu i italia:inuitat ad hia
du pabuli fui grariajos prima eius adfultim repurganstmox dentes:# itus fauces quocp ad hanc fcabendi
dulcedine q maxie hiates*In qua uoluptate fono pflum cofpicatus ichneumop eafde fauces : ut telu ahqd
imiiTumteroditaluu.Similis crocodilotfed minorerichneumoeeftin nilo natus fincosrcottauenena p ci/
puu antidoturitem ad inflamada uirogd uenere.Ve^ in crocodilo maior erat peftistq ut uno eiTet eius ho/
fle natura cotenta*Ita<£ & delphini imeantes nilotquo^ dorfo tancj ad hucufum cultellata in efl pena abi/
gentes eos pdatac uelut in fuo tatu amne regnates alioqn impares uiribus ipfi aftu interimunt. Callent.n.
in hoc cuda aialia*friutqp no m5 fua comoda ueru # hofliu aduerfa.Norut fua tela:norunt occafioes: par
tefcp diflidetium in bellis.Jn uetre mollis eflttenuifqj cutis crocodilotio fe ut territi imergut delphinidub
eunrefq? aluu illa fecat fpina.Quin # gens hoium e huic beluae aduerfa i ipfo nilo # \ lteriore habitas*Te
tyritae ab infula in qua habirattappellata.Menfura eo^puajfei pfentia ai hoc tantum uifu mira* Teribilis
haec contra fugaces belua eflifugax contra in fequentes:Sed aduerfum ire foli audet* Quinetiam flumini
innatant • Dorfoque equitantium modo impoliti hiantibus refupino capite ad morfum addita in os da/
ua dextra ac lena tenentes extrema eius utringnut frenis in terram agunt captiuosrac uoceetiam fola terri/
tos cogunt euomere recentia corpora ad fepulturam.Itaqi ei uni infulae crocodili non adnatant.Olfaduq?
eius generis hominumjut pfyllorum ferpentes:fugantur*Hebetes oculos hocanimal dicitur habere in aq
excra acerrimi uifus*Quattuorcp menfes hyemis inedia femper tranfmittere in fpecu.Quidam hoc unum
qdiu uiuat crefcere arbitranf * Viuit aut longo tempore»Maior altirudinein eodem nilo belua hippopota/
musedfrur Vngulis binis quales bubusrdorfo equi;# iuba:# hinnitu:roftro refimotcauda tortat dew/
tibus aprorum aduncistfed minus noxiis.Tergoris ad fcutagaleafcy impenetrabilis : praeterq fi humore
medear.Depafcitur fegetesjdeflinanone ante ut feruntideterminatas in diem # ex agro ferentibus uefti/
giis.-ne quae reuertentiinfidiaecomparentur*

Qui primus romae hippopotamii 8i crocodilos oflendir* ^ CA* XXVI.

Rimus eum:& quintp crocodilos romx aedilitatis fuse ludis«M*Scaurus teporarioeuripo often
dit.Hippopotamusin quadam medendi parte etiam magifler exiftiriaflidua nant^ fatietate obe
fus exit in littustrecentes arundinum esefuras perfpeculatusiatq? ubi acutiflimurn uidet flipitem
imprimens corpus uenam quandam in crure uulneratt atg* ita prefluuio fanguinis morbidum Vel in
alias corpus exonerat:# plagam limo rurfus obducit* cutc

Qux aialia quas herbas oflederut cerui:Iacerti:hirudines:tefludines:muflelIa:ciconia:ap:anguis:dra
co;patheratelephas:urfi:ceruitpalubes:colub^:grues:coruus* CA* XXVII*

qu^am & uolucris in eadem zegy pto monflrauitrqus uocatur ibisjroflri aduncitate per
eam partem feperluensjqua reddi ciboru onera maxime faIubreefl*Nec haec fola multis aiali/
bus reperta funt ufui futura &C houDidamu herbam extrahendis fagittis cerui monftrauere jv
k ^ cuITi eo telorpafluq* eius herbse eieflojidem percufli a phalangio quod efl aranei genus:aut ali/

quo fimilitcancros edendo fibi medentur.Eft # ad ferpentium i&us prsecipuatqua fe lacerti : quotiens cu
his conferuere pugnam :uulnerati refouent.Chelidoniam uifui faluberrimam hirundines monfttauere
uexatis pullorum oculis illa medentes*Teftudocunil£e:quam bubulam uocantipaflu uires contra ferpen/
tes refouet.Muflella ruta in muriu uenatu cu iis dimicationeconferta.Ciconia origano;Hedera apri i mor
bis fibi medentur:# cancros uefcendo maxime mari eietflos* Anguis hyberno fitu membrana corporis
obduefla faeniculi fucco lpedimetu illud exuittnitidufqs uernat.Exuit at a capite primumec celerius q uno
die ac node repiicans:ut extra fiat membranae quod fuerat intus. Idem hyberna latebra uifu oblatrato:
marathro herbae fefe affricans oculos inungiuacrefouet.Si uero fquamae obtorpuere; fpinis tuniv
peri fe fcabit* Draco uernam naufeam filueflris laducae fucco reftringit* Pantheras per arnes fricatas

LIBER.

aconito uenanf barbari.Occupat illico fauces eaj* angor»Quare pardalianches id uenena appellaucre qda.
At fera cotra hajc excrementis hofs fibimedef':& alias tam auida eo^rnt a paftoribus e iduftria in aliquo
uafe fufpefa altius cj:ut queat faltu cotingerejiaculado ea petfdotp defarigata:portreo expirarejdicaf alioqn
uiuacitatis adeo leratut eiedis ireraneis diu pugnet*Elephas cameleote cocolorijfrodedeuorato : occurrit
oleartrohuic ueneno fuo.Vrfkcu madrogorae mala degurtauereiformicas labur.Ceruus herba cynara ue
nenatis pabulis refi rtir.Palubes:graccula::mcrute:pdices:Iauri folio annu fartidiu purgat.Colubamurtu/
res:& gallinacei herbatq uocaf helxine» Anates:anferes:cajteraq? aquaticae herba fiaerite.Grutes 8C fimiles
iunco palurtri.Coruus occifo cameleonte:q et uidori nocet lauro infertu uirus exringuit.

Pronortica animalium* CA. XXVIII*

a urpo te cu plurimis aialibus eade natura re^tcoeli quotg obferuatioe:& uentoRi:& i/
pertatu pfagia:aliis alia dederitjqd pfequi Imefum eraque.fiq reliq cu fingulis holum
Siqde picula pmonetmo fibris mo extifqijcirca qd magna mortaliu portio haeret ; fed
alia quada fignificatioe « Ruinis implentibus mufculi pmigrat. Aranei cu telis primi caduf. Au

guna qdem arte piculis fecere. Apud romanos facerdotu collegiumel maxime folene eft.ln thracia loris ri
gentibus; & uulpes aial alioqn follerti auditutamnes gelatos: lacufij no nifi ad partus itura;rediturag? tra
feunt obferuatum eam aure ad glaciem appofita coniedare craiTitudinem gelu»

Ciuirates& gentes a minutis aialibus deletae. C A. XXIX.

Ec minus clara exitii documenta fut et ex cStenedis afalibus.M.Varro audior ert a cuiculis fuffof
fum in hifpania ojppidu: talpis in theflaliatab ranis ciuitate in gallia pulfarmab Iocuftis fafrica.Ex
gyaro cycladuinlulaicolasamuribusfugatosJnitaliaamyclasa ferpetibus deletas.Cytra cyna/

_ mulgos aethiopas late deferta regio ert. A fcorpionibus 6C folpugis gente fublata:& a fcolopedris

abadros otrerietes audor ert Theophrartus.Sed ad reliqua ferarum genera tranfcamus.

De hyena:&T crocuta:& manticora:& fibrist& lutris. CA. XXX.

;|Yenis utraqt efle naturam:# alternis annis efle marejalternis foemina fieri.Parere fine mare uub
gus credit. Arift.negat.Collu # iuba cotfuitate fpinac porrigif flecliq? nifi rircuadu totius corpis
neqt multa ptcrea mira tradimf.Sed maxiefermone humanu iter partojc ftabulaaflimularemo/

_ mecp alicuius adifcere:que euocatu foras lacerer.Ite uomitione hois imitari ad folliritados canes

quos inuadat* Ab uno aiali fepulchra erui:inquifitione corpo^.Foemina raro capi.Oculis mille efle uarie
tatestcoloruqi mutationes.Praterea umbra eius cotadu canes obmutefcere» Et qbufda magicis artibus
oe aiakqd ter luftrauerinin ueftigio lraref*Huius generis coitu leaena aethiopica parit crocutamjfimiliter
uoces imitate holum pecoru^p. Acies ei ppetua in utracy pte orisjnullis gingiuis dente cotinuotq ne cotra
vio occurfu hebetericapfa^ mo indudiuHoium fermoes imitari:# manticora in aethiopia audor e. Juba
hyenx plurimae gignutur in africatq # afinojsd fi lueftriu multitudine fundit.Mares in eo genere fingulis
fceminaiji gregibus lperitant.Timent libidinis aemulos:# iograuidas curtodiunt* Morfucp natos mares
caftrant.Corra grauidae latebras petut:# parere furto cupiut:gaudentqt copia Jibidinis.Eafdeptcs fibiipfi
potici am putant fibri piculo urgererob hoc fe peti gnari.Cartoreu id uocat medici: Alias aial horredi mor
fus. Arbores iuxta flumina ut ferro caedit.Hois pte coprehefatnS ante q frada cocrepuerit ofla:morfu re/
foluir.Cauda pifciu iis;caetera fpes lutrae. Vtru<j aquaticu.Vrriqi mollior plumatpilus.

De ranis # uitulis marinis # rtelliombus. CA. XXXJ*

Anae quogt ruberae:qua^»:&: in terra:& in humore ert uita:plurimis re ferra medicaminibus: de
i PJj ponere ea quotidie:ac refumere partu dicunf:uenena tantu fibi referuates.Similis 8C uirulo mari
| pi 1 Ca no uidus in mari ac terra.Simile fibro 5C ingeniu»Euomit fel fuu:ad multa medicamenta utile.

Ite coagulum ad comitiales morbos:Ob ea fe peti prudens. Theophrartus audor ert: angues eo
modo:&: rtelliones fenedutem exuere:eamg? protinus deuorare:praeripientes comitiali morbo remedia.
Eofdem pertiferos ferunt in gracia:innocuos efle in flcilia»

De Ce ruis* „ _ _ CA. XXXlJ.

Eruis quo<^ ert fua malignitasrqq plaridiflimo aialiuturgete ui canu ultro cfifugiut ad hofem.
Et in pariendo femitas minus cauenhumanis uertigiis tritasrq q fec retae ac feris oporrunar.Co/
mm | ceptus eaiji poft arduri fydus.Odonis mcnfibus ferut ptus:& interdu geminos.a coceptu fepa
rant fe. At mares relidi:rabie libidinis feuiunt.Fodiut Icrobes.Tuc rortraeo^nigrefcut: donec
aliqui abluant imbres.Foeminae aut ante partu purgant herba quadatq fefelis drifariliore ira utentes u te/
ro* A partu duas habent herbas:qaros 8C fefelis appellaf.Paftae redeut ad foerum. Illos imbui ladis primo
nolunt fucco quacu<y de ca.Editos partus exercent curfuz& fuga meditari docent. Ad prarupta ducunt:
falrum^ dcmonrtrant.Iam mares foluti defiderio libidinis auide petunt pabula.Vbi fe prapingues fen/
fere.latebras quaeruntrfatentes incommodum pondus:&: alias femper in fuga acquiefcunt: rtantefj refpi
ciunt.Cum prope uenrum ertzrurfus fugae prafidia repetentes.Hoc fit inteftini dolore tam lfirmimt idu
leui rupatur intus.Fugiunt aut latratu canu audito:aura femper fecundatur ueftigia cum ipfis abeant.mul
centur fiftula paftorali 8C cantu.cum erexere auresiacerrimi auditusjcum remifere: furduCaeterum ani'/
mal fimplex:^ oium re^t miraculo rtupensrin tatu:ut equo:aut bucula accedente ^ppiuszhoiem iuxta ue
nante nocernat:aut fi cernutzarcu ipm fagittaf® miref. Maria rranat gregatim nantes porredo ordine: 6C
capita imponentes pcedentiu dunibustuicibulq! ad terga redeuntes.Hoc maxime notarur a rilitia cyprd
traiicientibus.Nec uident rerrastfed in odore ea^ narant.Cornua mares habent : folicp aialium omnibus
annis ftatuto ueris tpe amittut.Ideo fub ipfa die q maxime inuia petut.Latentamiflis uelut inermes. Sed

OCTAVVS

XLVII

& ipfi bono luo inuidetes. Dextra cornu negant inueniri:ceu medicam£to aliquo £dftu.Idcp mirabilius
fatedu efljcum & in uiuariis mutent 01 bus annis.Defodi ab iis putat* Accenfi s at utriflibet odore ferpentes
fuganf :8i comitiales morbi deprehendunf*Indicia quog? artatis in illis gerat fingulis annis adiicienribus
ramos ufg? ad fexenes* Ab eo tpc fimilia reuiuifcut.Nec pot actas difcernuSed dentibus fene&a declaratur.
Aut.n.paucos aut nullos habetmecin cornibus imis ramosjalioqn ante frote ^minere folitos iunioribus*
No decidut cafiratis comuarnec nafcutur.Eruputaut renafeetibus tuberibus prio aridae cutis fimilia.Ea/
de tenens increfcut ferulis aradineas in paniculas molli plumata lanugine* Quadiu caret iis nodhbus ,pce/
dut ad pabula.Increfcentia folis uaporedurantjad arbore fubinde experietes: Vbi placuerit roburt in apra
,pdeut« Capti ia funt hedera in cornibus uiridarc ex attritu arbogtiut in aliquo ligno teneris du experiunf
innata fiunt aliquando ex cadido calore quale fuifle tradif *Qu*Sertorii ceruaiqua ee fatidica hifpaniac ge
tibus pfuaferat.Et iis eft cu ferpente pugna.Inueftigat cauernas:nariug? fpiritu extrahut renitentes * Ideo
lingulare abigendis ferpetibus odor adufio cornu ceruino.Cotra morfus uero peipuu remediu ex coagu/
Io hinnuli in utero occifi.Vita ceruis in cofeffo loga:poft cetu anos aliqbus captis cu torqbus aureis: quos
Alexader magnus addiderat:adopertis ia cute in magna obefitate.Febriu morbos no fentit hoc afal.Quu
& medef huic timornQuafda nos pricipes foeminas fcimus oibus diebus matutinis carne ea deguftarcfo
litasti longo acuo camille febribus.Quod ita demum exiftimant ratumtfi uulnere uno interierit

De tragelapho: & came!eonte:& reliquis colore mutantibus* CA« XXXJIU

St eade fpe barba tantu:& armo^c uillo difians:quem tragelaphon uocat no alibi q iuxra phafin
amne nafcens*Ceruos africa ,ppemodu fola no gignit.Atchameleonte Si ipfa: cjq frequentiore
india.Figura di magnitudo eratlacertimifi crura eflent reda 8i excelfiora.Latera uentri iungun
tur;ut pifeibus 8i fpina fimili modo.Eminet rofirutut i paruojfit haud abfimile fuillo.Caudap
longa in tenuitatem defines;& implicas fe uiperinis orbibus.Vngues aduncuMotus tardior ut tefiudini*
Corpus afpe^i ut crocodilo.Oculi in receflu cauo:tenui diferimine pgrandes:8d corpori cocolores • Nunq
eos operitmec pupillae motu:fed totius oculi uerfatione circuafpicit.lpfe celfus hianti femp ore. Solus ani
maliu:nec cibo:nec potu femp alitunnec alio q aeris alimento*Circa caprificos ferus:innoxius alioquin.Et
coloris natura mirabilior.Mutatnangj eum lubinde:&: oculis:&cauda:& toto corpore. Reddit^ femp
quemcunq? proxime attingittpraeter rubrum candidum qj.Defundo pallor efi.Caro in capite Si maxillist
& ad commiffuram caudae admodum exigua.Nec alicubi toto corpore»Sanguis in corde &i circa oculos
tanrum*Vifcera fine fplene.Hybernis menfibus latet ut lacerta*

De tarando & lycaone Si thoe. _ CA. XXXIIIJ.

Vtat colores fchytaru tarandusmec aliud ex iis q pilo uefiiunfinifi in indis lycaomcui iubata tra
ditur ceruix.Nam thoes lupoiji id genus eft pcerius Iongitudinetbreuitate cru^ diffimile:ue//
lox faltu.Venatu uiuens*Innocuu hoi.Habirum no colore murat.Per hyemes hirti? aeftate nu/
I, di.Tarado magnitudo q boui eft.Caput maius ceruinomec abfimile:Cornua ramofa ; ungula

bifidamillus magnitudine urfo^.Sed cu libuit Iui coloris ec:afino fimilis eft.Tergori tanta duririajur rho
races ex eo fariat.Colore omniu arbo^:fruticu:florum:locorumg? redit metuens in quibus latet • Jdeoqj
raro capitur.Mirum eflet habitum corpore tam multiplicem dari;mirabilius Si uillo.

Dehyfirice. CA* XXXV.

Yftrices generat india:& africa fpina contedasiac erinaceorum generejfed hyftrici longiores acu
Iei:& cum intenditeutem mifliles.Ora urgentium figit canu:& paulo longius iaculatur*Hyber
nis autefe menfibus condit.Quae natura multis;6C ante omnia*

De urfis Si foetibus eorum* CA* XXXVI*

Ora coitus hyemis initiomecuulgari quadrupedia morejfed ambobus cubatibus coplcxifqj.De
inde feceflus in fpecus fepatim :in quibus pariur tricefimo dieiacplurimu qnos:Hi funt cadida in
form ifcp carotpaulo muribus maionfineoculistfine pilo.Vngues tatu^minet.Haclabedo pau

_ lati figurat.Nec qcq rarius hoies q pariere uider urfam*Ideo mares quadragenis diebus latet. Foe

mmx qternis mefibus.Specus fi no habuere ramoi^ fruticu^ cogerie aedificat ipenetralibus ibribus:moI
li<^ frode cofiratos.Primis diebus feptenis tagraui fomno pmunfjutneuulneribus qde excitari queant*
Tunc mira imodu ueterno piguefcur.llli fu t adipes medicaminibus apti:cotra^ defluuiu capilli tenaces*
Ab iis diebus refiduuac priora pedu fudtu uiuut.Foctus rigetes apprimedo pedlori fouent:no alio fcubitu
q oua uolucres.Miru di61u credit Theophraftus p id tps codlas quo$ urforu carnes fi afleruenf increfcef*
Obi tuc nulla argumenta:nec fibihumoris minimu in aluo inueniri.Saguinis exiguas circa corda tarum
guttas:reliquo corpi nihil ineffe.Procedut uere fed mares ppingues.Cuius rei ca no prompta eft.Quippe
nec fomno qde faginatis pter qrmordeci dies:ut diximus.Exeures herba quada aro noie laxandis iteftinis
alioqn cocretis deuoraticircaq? furculos dentiu pridomat ora.Oculi eoru hebetanf crebro. Qua maxime
cafauosexpetut:ut couulneratu ab apibus os leaerfanguinegrauedinemillam*InualidilTimum urfo ca/
put qd leoni fortiflimu»Ideo urgente ui peipitaturi fe ex aliqua rupe:manibus eo operto iaciunf» ac faepe
in harena colaphis infligis exanimatur.Cerebro ueneficium efie nifpanise credut occiforuqn in fpedacu/
Iis capita cremant:teftato quoniam potu in urfinam rabiem agar.Ingrediunf Bi bipedes* Arbore auerfi di
ripiunt*Tauros ex ore cormbufcy eora pedibus omnibus fufpenfi pondere fatigant.Nec alteri alalium in
malefiaa ftultitia folerrior. Annalibus notatu efi.M.Pifone*M«Meflala conlT.ad.xiui*calen.o&oUDomi
tium Aenobarbum aedilem currulem urfos numidicos*c.K totidem uenatores xthiopas in cyrco dedif/
i e*Miror adiedtum numidicos fuifife cum in africa urfos non gigni confiet*

LIBER.

De muribus ponticis:& alpinis:& herinaceis* CA* XXXVII*

Onduntur hyeme & potici mures dumtaxat albi. Quorum palatum in guftu fagaciffimum au
dorestquonam mo intellexerinumiror.Condunf & alpinhquibus magnitudo media eft • Sed
hi pabulo ante in fpecus coiedo;cu qda narret alternosunare ac foemina fupra fe coplexo fafce

_ herbae fupinos cauda mordicus apprehefa inuice detrahere ad Ipecuddeo^ illo tpe detrito effe

dorfokSunt his pares 8t in a?gypto*Similiter refident in dunes:& in binis pedibus gradiunt : prioribuf^
ut manibus utunt*Prseparat hyemi dt herinacei cibosiac uolutati fupra iacentia poma affixa fpinis unu no
amplius tenetes ore portat in cauas arboresJide mutatione aqlonis in auftru coaentes fe in cubile pfegiut*
Vbi uero fenfere uenate cotrado ore pedibufquac pte oi inferiore qua rara & innocua habet lanuginetcon
uolunf in forma pilae:ne quid coprehedi polfit pter aculeosjn defperatioe uero urina ex fe redjdut tabifica
tergori fuoifpinifq? noxia:pp hoc fe capi gnaruQuaobre exinanita prius urina uenari ars eft.Et tu peipua
dos tergoris* Alias corrupta:fragiIis putribus fpinis atq? deciduis et fi uiuat fu bt radius fugafOb id no nili
in nouiflima fpe maleficio iIlopfundif*Quippe & ipfi odere infiru ueneficiuiitapcentes fibhterminum fu
premu operientes:ut ferme ante captiuitas occupet*CaIidse poftea aquae afperfu refoluif pilaiapprehelufgj
pede altero e pofterionbus fufpediojac fame necauAlirer no eft occidere dC tergori parcere*Ipfum alal no
uerenf pleri® dicere uita: hoium fuperuacuu ee;fi no fintilli aculeitfruftra uelle^» mollicies i pecude mor
talibus data.Hac cute expoliunt' ueftes*Magnti fraus & ibi lucru monopolio inuenit*De nulla re crebriori
bus fenatufcofulrismullog? non principe adito querimoniis prouincialibus*

Deleontophone:lynCe;melibus;&fciuris* CA* XXXVIII»

1, Rina 6C e duobus aliis animalibus rone mira efhLeontophonon accepimus uocari paruummec
’ aliubi nafces q ubi leo gignitur.Quo guftato tata illa uis efttut ceteris quadrupedu imperitans
J illico expiret*Ergo corpus eius aduftu afpergut aliis carnibus polente modo infidiantes ferae: ne

_ _ _ _ caot<j et cinenta contraria eft peftis*Haud immerito igif odit leoiuifumq* frangit:& citra mor

fum exanimat.IIIe cotra urina fpergit pr udes; hanc quoqi leoni exitiale.Lyncum humor ita redditus ubi
gignunto r:glaciatur:arefa tue in gemas carbunculis fimilest& igneo colore fulgentes; lyncurium uoca/
tas;atq? ob id fuccino a plerifcp ita generari prodito.Nouer hoc fciutq3 Iynces;& inuidetesturina terra ope
riunueocp celerius {olidae .Illa alia folertia: in metu melibus fufflata cutediftenta: idus hoium;& mor/
fus canum arcent*Prseuident rempeftatem & fcyuritobturatif^ qua fpiraturus eft uentus cauernis:ex alia
parte aperiunt fores decretos ipfis;uillofior cauda pro tegumento eft* Ergo in hyemes aliis prouifum pa/
bulura;aliisprocibo fomnus»

De uipera cocleis;& lacertis* C A* XXXlX*

r Erpentiu uipera fola terra dr codi.Ca^terae arbo^: aut faxo^t cauis*Et alias uel anua fame durae
11 algore modempto.OIafeceftustpeuerno orba dormiut.Similimo&cocIese.lllae qde ite$i 8C
teftatibusadheretes maxie faxis:ut etiniuria refupinata:auulfa:<£ no tame exeat* In balearibus
j uero infulis cauaticae appellata: non ,preputecauis terra:;neq herba uiuutifed uuse m6 inter fe
Coherent.Eft 8C aliud genus minus uulgare* Adhaeret operculo eiufde teftae fe operietestobrutae terra fem
per.Hae & circa maritimas tatu alpes quoda effofe coepere ia erui & i ueliterno.Ofum tame laudatiflimae
in aftypalea infula*Lacerta: inimiciflimum genus cochleis.Neganf femeftrem uita excedere. Lacerti ara/
biae cuDirales.In india uero in nifa monte»xxiiii*i logitudine pedu colore fului;aut punicenaut caerulei*
De Canibus* CA. XL*

Xiis quoqi aialibus:quse nobifcu degutfmulta funt cognitu digna.Fideliflimi ante oiahoi ca/
nes atq? equi* Et pugnafleaduerfus latrones canem p> domino accepimus:cofeducp plagis a cor
pore no recefliffetuolucres & feras abigente* Ab alio in epiro agnitu in couentu pcuflbre domi
8}ni laniatu & latratu adadujut cogeref fateri fcelus*Garamantu rege canes ducenti ab exilio re/
duxere phantes contra refi ftentes.Propter bella colophoninitemcy caftabalenfes cohortes canu habuere*
Eae primae dimicabant in acie nunq detrectantes* Hxc erant fidiffima auxiliainec ftipendioru indiga.Ca/
nes defendere cimbros caefis dominis eorum plauflris impofitis*Canis Iafone Lycio lterfedocibu capere
noluitdnediaq? confumptus cft*Is uero cui nomen hyrcani reddidit* Durides accenfo regis;Lyfimachi ro
go iniecit fe flamm^.Sim llitercp Hieronis regis* Memorat dC Pyrrhum Gelonis tyranni canem Philiftus
Memoratur & Nicomedis bithyniae regis uxore eius Confynge lacerata propter lafciuiorem cum marito
iocum.Apud nos Volcatium nobilem qui Cefelium ius ciuile docuitafturcone e fuburbano redeuntem
cum aduerperauifTet;canis a crafiatore defendit*Item Celium fenatorem aegrum placentiae ab armatis op
prefium.Nec prius ille uulneratus eft:q cane interempto*Sed fuper omnia in noftro suo adis populi ro/
mani teftatum Appio Junio &*P»Silio conif*cum animaduerteret excaufa Neronis Germanici filii*i*T*
Sabinum 6C feruitia eius unius ex iis canemmec a carcere abigi potuiffemec a corpore receffifle:abiedo in
Vel gei gradibusgemoniismoeftosedentem ululatus magna populi romanicorona;circunftante:ex qua cum q/
toriis dam ei cibum obiecilfetiad os defundi tulifletdnnatauit idem in tyberim cadauereabiedo fuftentare co
natusteffufa multitudinead fpedandam animalis fidem*Soli dominum nouere*Et ignotum quoq? fi re/
pete ueniat;itelligut*Soli noia fua foli uocem domeftica agnofeut* Itinera quis longa meminere ♦ Nec ulli
pterhoiem memoria maiorJmpetuseo^;&! faeuitiamitigaf abhoiecofidentehumnPlurima aliain his
quotidie uita iuenir.Sed i uenatu folertia;<3<: fagacitas peipua eft*Scrutaf ueftigia atqi pfequidComitante
ad feram inquifitorem loro retrahens;|uis aquam tranfiliens fe occultafietiquam fignificans demonftra/
tio eft cauda pnmu;deinde roftro*Ergo et feneda feflos Ccecofq ac debiles finuferuntjuentos dc odorem

OCTAVVS

XLVIII

eaptantes;prodentef<j roftro cubilia.E tigribus eos indi uoIutconcipi.Et ob idjn flluis coitus rpe alligant
foeminas.Primo & fecundo faetu nimis feroces putat gignntertio demu educat. Hoc ide e lupis gallijquo
rum greges fuum qfq? dudore e canibus 8C duce habet.illuin uenatu comitanfalli parent, Naq? inter fe ex
ercenc et magifteria.Cerrn eft iuxtanilu amne currente Iamberemecrocodiloi^auiditati occafionemp
beant.India petenti Alexandro magno rex albaniac dono dederat inufi tatae magnitudinis unurcuius fpe
delectatus iuflit urfos:mox apros:& deinde damas emitti conteptu imobili iacete.Eagi fegnicie tanti tor/
poris offenfus imperator generofi fpiritus eu interimi iuflir.Nuciauit hoc fama regi* ita qv alte^ mittens
addidit mandarame in paruis experiri uellenfed in leone elephantoue.Duos fibi fuiffe.Hoc interempto p
terea nullu fore* Nec diftulit Alexadenleonecj frachlp tinus uidit.Poftea elephantu iuffit iduci haud alio
magis fpectaculo lcetatusjhorrentibus quippe p totum corpus uillis ingenti primu latratu itonuir* Mox i
cetuicem alTultas:cotracp belua exurgens hinc 8C illinc artifici dimicationerqua maxime opus effet: infe/
ftansratcj euitans:donecafiadua rotatu uertigineafflfxit ad cafum eius tellure cocuffa*Canu generibus an
nui ptus Juxta ad pariendu anntfa ^tas*Gerut in utero fexagenis diebus Gignut ca?cos:& quo largiore alu
tur lacteieo tardiore uifum accipiut.Non tame unq ultra uicefimuprimu diemec ante feptimu * Quidam
tradunt fi unus gignaf nono die cernerejfi gemini decimoJdetj in fingulos adiici: totidem q? efTe tardita
tis ad luce dies*Et ab ea quaefoemina fit ex primipara genita citiuscerni*Oprimus i fcetu qui nouiffimus
cernere incipitjaur que primu fert in cubile foeta*Rabies canum fyrio ardete hpmini peftiferamt diximus
ita morfis la: talis aquae metus*Qua propter obuiam imr per»xxx,eos dies gallihaceo maxime fimo mixto
canum cibisiaut fi praeuenerit morbus ueratro*

Ad canis rabidi morfum* CA. XLI*

D morfum uero unicu remedium oraculo quodam nuper repertiuRadix filueftris rofa: : quae
cynorhodaappellatur.Columella audior eft: fi quadragefimo die cj fit natus:caftref morfu cau/
da:fumuf<p eius articulus auferafjfequenti neruo exemptomec caudam crefceremec canes rabi
L dos fieri.Canem locutum in prodigiis quod equidem annotauerim* accepimus : & ferpentem
iatrairejcumpulfus eft regno Tarquinus*

De natura equorum* / CA* XLII*

Idem AIexandro:& eq magna raritas cotigir.Bucephafan eu uocarut.fiue ab afpedlu toruorfiue
ibinfigni taurini capitisarmo impreffi.Sexdect taletis ferutex Philoico pharfaligregeemptu*

't tu puero capto eius decore.Nemine hicaliu q Alexadm regio lftratus ornatu recipit in fedem
alios paffim reiicies* Ide i pliis memorare cuiufda phibef operse.Theba^e oppugnatioe uulne/
rarus;inaiium tranfire AlexadrunopafTus.MuItaptereaeiufdem modi.Propterq rex defundto ei duxit
exequias.Vrbe tumulo circudedit noie eius*Nec Ccefaris Dictatoris quecj ahu recepiffe dorfo equus tra/
difudecp hois fimilcs pedes priores habuiffe.Hac effigie locatus ante Veneris geitricis acde.Fecit &i Diuus
Auguff9 equo tumulu.De quo Germaici Csefaris carme e* Agrigeticopluriu equo^ tumuli pyraides ha
bet.Equu adamatu a Semiramide ufqj ad coitu lubaaudtor eft. Scythae quidem eqtatus dC equo^ gloria
ftreput.Occifo denicp ipfoiji regulo expuocatione dimicate hofte cu uidtor ad fpoliadu ueniffet : ab equo
cius idtibus morfirq? cofedhi» Aliu detracto oculo^ opimeto:& cognito cu matre coitutpetiffe pruptatatcp
exanimatu.Equa eade ex ca in reatinoagro laceratu^ pariter auriga inuenimus.Naq? dC cognitionu intel
ledtus in iis eft.Itaq? in grege prioris anni forore liberius et q matre equa comitat. Docilitas tara efttut uni
uerfus fybaritai exercitus eqtatus ad fymphoiaccatu faltarione qda moueri folitus lueniaf.Jid? pfagiut pu
gnat&amiffos luget dominosdachrymafq? iterdura dcfiderio fundut.Interfedto Nicomede regeiequus
eius in edia uita finiuit*Philarchus refert Centaretrium e galatis i praelio occifo Antiocho potitum equo
eius confcendifreouate. At illum indignationeaccenfumrdomitisfrenisneregi poflet pcipite in abrupta
iffeiexanimatucp una.Philiftus a Dionyfio relidtu i' caeno haeretemtut fefe euelliffetifecutu ueftigia domi
ni:examineapuiubaeinhaerete*Eoqjoftentotyrannidea Dionyfio occupata. Ingenia eoru inenarrabilia
iaculates obfequio experiunf:diffici1es conatus corpore ipfomixuo? inuitantium* Ia tela humi colledta eqti
porrigut.Na in cyrco ad currus iundti n5 dubie intelledtu abhortionis dC gloriae fatenf * Claudii^ Caefaris
feculariu ludo^ cyrcenfibus excuffo in carceribus auriga albati eq palmam occupauereiprimatu optinue
retoppifi ta effuactes oia q cotra imulos debuifientiperitiffimo auriga lfiftcte facictes.Cu puderer hoium
artes ab equis uiciipadto legitimo curfu ad meta ftetere.Maius auguriu circa prifcos plebeiis cyrcenfibus
excuffo aurigantautfi fta re t: i' capi toliu cucu r riffe equos : fed eq? ter luftraffe.Maximu ueroeode pueniffe uejxcj^
a ueiis cu palma dC corona effufo Ratumenajqui ibi uicerat.Vnde poftea nome portae c Sarmatae longinq
itinera ardturi:inedia pridie pparat eostexiguu tatu potu impartieres:atcp ita p cetena mil*5£ quinquagim
ta continuo curfu euntibus infidenuViuunt annis quidem quinquagenis*Foeminae minore ipatio.Eajde
quinquennio finem crefcendi capiunt:mares anno addito.Formaequorum quales maxime legi oporteat
pulcherrime quide Virgiliouate abfolura eft. Sed 8C nos diximus in libro de laculatione equeftri condi//
to.QC fere inter omnes ccnftare uideo.Diuerfa autem cyrco ratio quaeriturdtaq? cum bimi in alio fubiga
tur imperiomon ante quinquennes ibi certamen accipiunt.Partum in eo genere undenis mer.fibus ferut
duodecimo gignunr.Coitus uerno equinodio bimo utrinqi uu!garis*Sed a trimatu firmior partusj Ge
nerat mas ad annos triginta tres. Vtpote cum a cyrco poft uicefimum annum mittantur ad lobolem repa
randam.Er ad quadraginta duraffe tradut:adiutu mo lattoleda priore ptecorpor is. Sed ad generandum
paucis aialiu minor fertilitas.Qua de caufa per inrerualla admiffurae dantur nec tamen quindecim initus
eiufdem anni ualet tolLerare» Equarum libido extinguif iuba tonfa* Gignut annis omnibus ad qdnage *

LIBER :>

fimum.Vixifleequum feptuagintaquin$ annis proditur Jn hoc genere grauida fhns parit : pratercp ex
teras fartu diligit.Et fane eqs amoris innafciueneficiu:hippomonesappdIatum in fronte: caricar magni/
tudinejcolore nigro.Quodftatim edito partu deuoratfcetajaut partum ad ubera non admittit: fi quisp/
reptu habeat.Olfactu in rabiem id genus agitur.AmifTa parente in grege armenti: reliquae fartae educant
orbinTerram attingereore triduo proximoq fitgenitus negant poiIe.Quoqsacrior:in bibendo profun
dius nares mergir.Scy thae per bella fceminis uti malunquoniam urinam curm no impedito reddant.Co/
flat in lufi tania circa ulyxippone oppidu & tagu amnem equas fauonio flante obuerfas animalem concipe
re fpirituridq? partu fieri:6£ gigni perniciflimum ita:fed trienium uitse no excedere.In eadem hifpania gal
lecia gens 8C afturia eqni generis.Hi funt quos tiheldones uocamus.Minori Forma appellatos afturcones
gignut»Quibusnon uulgaris in curfa gradusrfed mollis alterno crurum explicatu glomcratio.Vnde eqs
tollu tim carpere in curfus traditur arte:Equo fere qui homini morbirpraeterquam uefcicae couerfio ficut
omnibus in genere ueterino.

De Afinis. CA. XLIII*

j Sinum quadringentis nummis emptu*Q* Afio fenatoriau&or eft.Mar.Varrorhaud fcio an om
nium precio animaliu uifto: opera fine dubio geruli mirifica arando quoq?*Sed multa^r maxi/
me pro generatione patria etiam fpectaf in his arcadibus in achaia.In italia reatinis • Ipfum ani/
mal frigoris maxime impatiensuaeo non generaf in ponto nec in aequinodlio uerno : ut caetera
pecucaadmittif :fed folftitio.Mares in remiffione operis deteriores*Partus*xxx*menfe ocifiimusjfcd a tri
mata legittimus.Totidem quotequae:&eifdem menfibus:& fimili modo*Sed incontinens uterus urina
genitalem reddinni cogatur in curfum uerberibus a coitu.Raro geminosparit:Parituralucem fugit : &
tenebras:quaerit:ne cofpidatur ab homine.Cignit tota uitajq efl ei ad.xxx.anntuPartus charitas fumma:
fed aquaru tediu maius.Per ignes ad foetus tendut.Eae item fi riuus minimus iterfit:horrent ita:ut pedes
omnino caueant tingere*Nec nifi afluetos potant fontesrq funt in pecuariis* At^ ita ut ficco tramite ad po
v . tum eant.Nec pontes tranfeant per raritatem plantarum tranflucentibus fluuiis.Mirumq? di<ftu fitiut : QC
vel p j fi immutentur aquae ut bibant:cogendaeexonerandceuefunt«Nec nifi fpaciofe incubant alias atteruntur*
fcincaru yaria nan<^ fomnio uifa concipiut icftu pedum crebro:qui nifi per inane emicuerit repulfu durioris mate
V ei eo ' ri2E ciaudKatem ilico affert.Quseftus ex iis opima praedia exuperat.Notum eft in Celtiberia fingulas qua
dragenis milibus numorum emi* At mularum maxime partus aurium referre in his & palpebrat^ pilos
aiur.Quamuis enim unicolor toto reliquo corporejtotidem tamen colores quot ibi fuere: reddit* Pullos
earu epulari Moecenas inftituinmultu eo tempore praelatos onagris « Poft eu interiit auctoritas faporis*
Sed afino moriente uifo celerrime id genus deficit*

De Mulis* CA. XLIIJI*

Xafino & equa mulus gignitur menfe.xii* Animal uiribus in labore eximium. Ad tales partus
equas neq3 quadrimis minoresme^ decennibus maiores legutarceriqi utrucp genus ab altero
narranttnifi in infantia eius generis quod ineant ladte haufto*Quapropter fubreptis ftatim pul
lis in tenebris equa jj* uberi afinaruue equuleos admouent.Gignif aut mula ex equo & alina

rum

fed effrenis:& tardatis indomitse.Lenta omnia efle uetulis. Conceptu ex equo fecutus afini coitus abortu
perimit*non item ex afino eq.Foeminas a partu optime*vii.die impleri obferuatu eft mares fatigatos me/
lius implere*Quse non priufq dentes: quos pullinos appellant iaciat:conceperit fterilis intelligit* Et qua:
non prio initu generare coeperit.Equo & afina genitos mares hinulos antiq uocabancotracp mulos quos
afini & equae generarent.Obferuatu e duobus diuerfis generibus nata tertii generis fieri:& neutri parentu
die fimilia.Eaq? ipfa q ita nata fut non gignere m omni animaliu genereticcirco mulas non parere* Eft in
annalibus noftris peperifle faepetue^: prodigii loco habitu.Theophraftus uulgo parere in Cappadocia tra/
dir.Sed eflfe idanimal ibi fui generis.Mulae calcitratus inhibet uini crebriore potu.In plurium grsecopd e
monumentis cu equa muli coitu natu:quem uocauerut hinu ideft paruu mulu.Generanf ex equa & ona
gris manfuefa&is mulse ueloces in curfu:duricia eximia pedu:ue^d rugofo corporeun domito animo: fed
generofo*Onagro& afina genitus omnes antecellit*Onagri in phrygia & lycaonia prsecipui.PuIlis eoru
ceu praeftantibus faporeafricagloriatunquoslalifiones appellant* Mulum.lxxx* annis uixifle arhenien-'
fium monumentis apparet.Eo gauifi cum templum in arce faceret:quod derelictis fene&a cadentia iume
ta comitatu nifuque exhortarendeeretum fecere: quo caueretunne frumentarii negociatores ab incerni/
culis eum arcerent.

De Bubus* CA* XLV*

Vbus indicis camelorum altitudo traditu rtcornua in latitudinem quaternorum pedum.In no^
ftroorbe cpiroticis laus magna a Pyrrhifut ferunt) iam inde regis cura.Idconfecutus eft non an/
te quadrimatum ad partus uocandos.Prargrandes itaq* fuerc:hodicqi reliquise ftirpium durant*
_ At nunc anicula ad foecunditatem pofcuntur.tolerantius tamen bimse.Tauri generarioem qua
Tplent:&: fingulis dense eodem anno traduntur.Si autem poft coitum in dexteram partem habeat
taurirgeneratos mares eile:fi in leuam foeminas*conceptio:unoinitu peragitur: quod fi forte pererrauir*
xx.poft diem marem foemina repetit.Pariunt menfe.x.quicquidante genitum inutileeft ♦ Sunt aucftores
ipfa complente*x«menfeduQs parerernunc raro geminos*Coitus a deiphiniexortu ad pridie nonas ianua
rii diebus*xxx*aliquibus 8C autumno:gentibus quidem qua: lacte uiuunt:ita foetus difpenfantibus:ut om
ni tempore anni fuperfit id alimentum .Tauri non fsepius quam bis dieineuntiBoues animalium folii dC
retro ambqlantes pafcuntur*Apud garamantas quidem haud ahrer* Vira focminis*xv« annis longiffima-J

OCTAVVS

XLIX

Maribus«xx.Roburinquimatu*LauationecaIida:aqu0etradunturpinguefcere:& fi quis incila cure fpiri
tum in uifcera harundineadigat.No degeneres exiftimari et minus laudato afpedhuplurimu ladlis a! pinis
quibus minimum corporisiplurimu laboris capite non ceruice iunctis*Syriacisnon funt palearia; fed gib
ber in dorfo.Carici quo<y in parte Afiae foedi uifu tubere fuper armos a ceruicibus eminentedaxatis corni
bus excellentes in opere narrantur.Caeter i nigricoloris candidiuead laborem damnanf. Tauris minora q
bubus cornua tenuioracp.Domituta bou in trimatu:poflea fera:anrepmatura*Optime cu domito iuuen
cus imbuif.Sociu.n.laboris agriqp culturae habemus, Hoc aial tanta: apud priores cura: ut fit inter exepla
danarus a populo romano die dictarqui concubino procaci rure omafum ediiTefe neganti occiderit boue
adufcp in exiliu ranq colono fuo interempto»Taurisin afpedu generofitas torua frote.auribus fetofisrcor/
nibus in procindu dimicationem pofcenribus.Scd tota comminatio prioribus in pedibus flatura glifcen/
re alternos replicansrfpargenfqi in altum harena:& folus aialium eo flimulo ardefcens.Vidimus de fperio
dimicantes:^ ideo fe demonftratos rotari cornibus cadentes excipi:ireru<p refurgeretmodo iaceres ex hu
mo toUiibigarugi et curru citaro uelutaurigas infiflere.ThefTaloj*' gentis inuetum efl equoiuxta quadru
pedante cornu in torta ceruice tauros necare.Primus id fpeclaculu dedit rorna: Caefar dicfatowHinc utcli/
mx optimae & lautifliroa deo^t placatio.Huic tanra aiali om niu qbus procerior cauda non flatim naro co
fumatstut caeteris menfuraejcrefcit uni donec ad uefbgia ima perueniauQua ob te uidlima^pbatio in ui
tulo:ut articulu fuffraginis cotingattbreuiore non litanr.Hoc quoq? notaij: uitulos ad aras humeris hefs
allatos no fere Iitare:ficut nec daudicante:nec aliena hoflia deos placarimec trahente fe ab aris,Eft freques
in prodigiis prifco^j bouem locutu m«Quo nunciato fenatum fub diuo haberi folitum*

De Api boue* CA* XLVJ*

jlOs in segypto et numinis uicecolitur. Apim uocant Jnfigne ei in dextro latere ea dicans macula
j; cornibus luna: crefcereincipientis*bJodus fub linguatquem canraruappellant.Non eflfas eum
j certos uitar excedere:annos:merfumg< in facerdotum fonteenecannqua: lituri lucflu aliu:quem

_ ljfubfiituant:donecinueniant:moer.ent*Derafiset capitibustnec tamen ufcjdiu qua:rirur.inueii

tus deducirur a facerdoribus memphim.Sunt delubra ei geminatq uocat thalamos auguria populop/.Al/
terum inrrafle laetum efi;in altero dir3 portendit*Refponfa priuatis dat e manu confulentium cibu capie/
do»Germanici CaTaris manu auerfatus efhhaud multo pofl extindluCsetero fecretus cum fe prorupit in
coetus inceditifummoto firepitu Iidoi^grexcp puero^ comitaf carme honori eius canetiurintelligere ui/
detur & adorari uel!e»Hi greges repente lymphati futura pcinur>Foemina bos femel ei annoofiendit Cuis
& ipfa inngnibus:qqaIiis:lemperqieodem die & inueniri eam :extinguiqnradunr*Memphieft locus in ni
lo:que a figura uocant phialam.Omnibus annis ibi auream pateram argcnteamcp mergeresrdiebus quos
habent natales apis.Septem hi funt*Mirum<j neminem per eos a crocodilis attingi* Odauo poli horam
diei* vi* redire belua: feritarem»

De natura pecudum & pecorum. CA. XLVir*

Agna SC pecori grariaruel in placamentis deoijzjuel in ufujuefierum.Vtboues fumptum holum
excolunr.-ita corporum tutela pecori debetur.Generatio bimis utriq? ad nouenos annos : qbuf/
dam &ad*x*primipara:rnincresfoetus»Coitusomnibusadar(flurioccafijm idefla tertio idus

_ _ maiasadaqui!a:occafum idefh xiii»calen*augufli*Gerunt partum diebus»d.poftea concepti in/

uaiidi:Cordos uocabanr antiqui pofl id rps natos»Multi hy bernos agnos pferfit uernisrquonfa magis in/
terfi tante folftitium:q ante brumam firmos eiTejfolumq? hoc animal utiliter bruma nafciVArieti natura/
le agnas faflidireifenedlam ouium confe£tari:& ipfe fene&a mehorrillis quo<j utilior.Ferocea eius cohibe
tur cornu iuxta au rem terebrato.Dextro tefle praeligato foeminas generat:leuomares*Tonitrus folitariis
ouibus abortus inferut.Remediu efl congregare eas:ut coetu iuuenf.Aquilonis flatu mares concipi dicut
auftri foeminas.Atqi in eo genere arietu maxime fpedanf ora:quia cuius coloris fub lingua habuere uenas
eius:& lanitiu efl in foetu:uariuq< fi plures fueret& mutatio aqua^t potufq? uariat.Ouiu fuma genera duo
tedu:& colonicu*llludmoIlius:hocinpafcuoelegantius*Quippecu teclu rubis uefcaf* Operimenta eis
ex arabacis praecipua.Lana autem laudatiflima apula:& qua: in italia graeci pecoris appellaturjalibi italica*
Tertium locum milefia: oues obtinent» Apulae breues uillomec nifi penulis celebres.Circa tarentu canu/
fiumq? fumam nobilitate habet.In afia uero eodem genere laodicea:* Alba circupadanis nulla pfer£:nec Ii
bra cerenos numos ad hoc seui exceffir ulla*Oues no ubicjp todenCDurat qbufdam in locis mos uellendi*
Colo^t plura genere.Quippe cum defint etiam noiaeis:quas natiuasappellantaliquotmodis*

De generibus lanarum &' ueflium* CA» XLVIJI*

Ifpania nigri uelleris pcipuas het:pollentia iuxta alpcs:canufia rutulitquas erythras uocant: Item
betica ut canufium.Fuluas tarentumtac pulliginis fua::&: fuccidis omnibus ufus medicatus.Hy
flriae liburni^cj! pilo proprior q lanx pexis aliena ueflibus;&: quam fola ars fcutulato texru cora
mendat*In lufitania fimilis circa pifcinas ^uinciae narbonenfis:Similis & insegypto: ex aqua ue
flis detrita ufu tingifjrurfufqi aeuo durar.Eft 8C hirtae filo craflo in tapetis antiquifFma gratia* Jam certe
prifcos iis ufos Homerus audorefUAlirer haec galli tingunnaliter parthorum gentes«Lanae:&perfecoa
clae ueflem faciunt: & fi addatur acetum etiam ferro refiflunrjimmo uero etiam ignibus « Nouiflimo
fui purgamento: quippeathenis coquentium extracla: indumentis ufu ueniunt: galliarum (utarbitror)
inuetu.Certe gallicis hodie nominibus difcernuntur: nec facile dixerim:qua id aetate coeperint • Antiquis
enim torus e ftramento erat qualiter nunc et in caflris gaufape. Patris mei memoria coepere amphimala
nrajficut uilofa 6i et uentralia,Naktunica lati daui i modu gaufape texi nuc primu Icepk>Lana^ rngra: nui

g

LIBER.

Ia colore bibut.De reliquaw infedlu fuis locis dicemus. In cochiliis marinis:aut herba^ natura: lana colo
di. fufo Tanaquilisrqua? eade Caia Cecilia uocata ed:in templo.M. Anci durafle prodente fe : audior ed.M*
Varro:fadlamcp abea toga regia ungulata i a?de fortuna?:qua Seruius Tullius fuerat ufus.Jnde fadlu: ut nu
bentes uirgines comiteref colus compta 61 fufus cu flamine ♦ Ea prima texuit redta tunicaiqua fimulcum
toga pura tyrone induunf noua?<£ nuptat.VnguIata ueflis primo lautifTimis fuit: indefurriculata deflu/
xit.T ogas rafas:phrygianaf<j Diui Augufli nouiffimis rpibus coepiffe fcribit Fenedella.Crebra? papauera
ta? antiquiore habent originem .Iam fub Lucilio poeta in Torquato notara?»Pra?texta? apud hetrufcos ori
gine inuenere.T rabeis ufos accipio reges.Pidlas uedes iam apud Homery fuifle:unde triuphales nata?» Acu
facere ida? i phryges inuenerutudeoq! phrygiones appellati funt. Auiy intexere in eade afia inuenir Attalus
rex: unde nome attalicis.Coldres diuerfos pidlura? intexere Babylon maxime celebrauit: 8i nome lpofuir.
Plurimis uero liciis texere:q polymitaappellattalexadria indituit»Scutulis diuidere gallia.Merellus Scipio
ni triclinariababylonica feflertiuodlingetis millibus ueniflejia ruepofuitin capitalibus crimimbusrq Ne/
roni principi qdringentis millibus federtiu nuper detere. Seruii Tullii praetextserqbus fignu fortua? abeo
dicata coopertu erat:durauere ad Seiani exitu.Mirucp fuit nec defluxiffe easmec teredonu iniurias fenfifle
annis.d.lx. Vidimus ia& bidentiu uellera purpura:cocco:cochylio fexqpedalibus libris ifedla: uelut illa fic
nafei cogere Iuxuria*In ipfa oue fatis generofiratis odenditur breuitate crurumjuentris uediturquibus nu/
dus eflet:apieas uocabantjdamnabantcp : Scyriae cubitales ouium cauda? : plurimum in ea parte lanicii.
Cadrari agnos nili quinque medres prsematurum exidimant.

Demufimonio. _ CA. XLlX.

St 6i in hiTpania:& maxime cor fica no maxie abfimile pecori genus mufimonu:caprino uillord
pecoris uelleri ,ppius;Quorum e genere:& ouibus natos prifei umbros uocauerunt Jnfirmifn
mum pecori caput: Quaobrem auerfum a fole pafei cogedum.Quam dultiflima animalium la
_ — ^ata.Qua timuere ingredi unu cornu rapto fequunf.Vita longifTimaannis.x.in aethiopia.xiii.
Capris eodem loco.xi.In reliquo orbe plurimum odio. Vtrunque genus intra quartum coitum impletur*
De capris 6i generatione earum. CA. L.

Apra? pariut 6i qternostfed raro admodu.Ferut qn<^ mefibusiut oues.Capra? pinguedine de/

I rilefcut.Trima? minus utiliter generande in fenedra: nec ultra qdrieniu»Incipiut.vii.mefe:&ad/
huc ladtafes.Mutilu in utrocp fexu utiljus»Primus in die coitu no iplenfeques efficariorracdefde
cocipiut noucbri mefeiut martio pariat rurgefeetibus uirgultis. Aliqn anicula : femp bimaftin
1 trimatu inutiles pariunt odlonis annis. Abortus frigori obnoxius.Oculos capra fuffufos iunci pundlo fam
guine exonerat:Cap rubi.Solertia eius aialis Mutianus uifa fibi pdidit in pote prenui duabus obuiis e di//
uerfo cu circuadlu angudia? no caperdt:nec reciprocatione logitudo in exilitate:ca?ca torrete rapido minaci
ter fubter fluete:alrera decubuifTe:atq? ita altera ,pculcara? fupgrefTam.Mares cj maxie fimos longis auricu
lis infradlifg? armis q uilidimos .pbant.Foemina^ generofiratis infigne lacinia? corpibus 8i ceruice bina?
dependeres : No cibus cornua:fed qbus funnin his 8C indicia annoR? p incremeta nodoiy.Mutilis ladlis ma
ior ubertas. Auribus eas fpirara?:no naribus:nec unq febri carere Archelaus audior e .Ideocy fortafTis:q> aia
his q ouibus ardentioncalidiorefqt cocubitus.Tradut 8i nodtu no minus cernere q interdiu.Etio caprinii
iecunfi uefcaf:redituit uefpertina acie his:quos nydlalopas uocat.In cilicia circaqt fyrias uillo ronfili ueftiu
Vel fur/ tur*Capras in occafum decJiui fole in pafcuis negat corueri iter fefeifed auerfas iacere. Reliqs at horis inter
^ fe aduerfas & cognitiores.Dependet oium mento uillus:quem aruncum uocat. Hoc fi qs apprehenfam ex

grege unam trahatteaetera? dupentes fpedlant. Id etiam euenire cum qdam herbam aliqua ex eis m ornor//
derit.Morfus eai^arbori exitialis.Oliua labendo quoq? derilem faciunt» Eaq; excaMineruac immolatur.

De fuibus:& natura earum. CA. Ll.

Villi pecoris admiduraafauonioada?qnodliu uernu astatis, viii.menfe. Quibufda in locis et a»
iihufqjad.vii.annu.Partus bis in ano.Tepus utero.iii.mefiu.Nuerus foecuditatis ad uiceos:Sed
educare tam multos nequeut.Diebus,x»circa bruma dati detes nafei Nigidius tradit . Jmplenf

_ uno coitu:q& geminatus pp facilitate abortiedi remediu ne priafubatioemecp ante fllacidas au/

res coitus fiat. Mares no ultra trimatu generat.Foemina? fenedlute fede cubates coeunt.Comefle foetus his
no e ,pdigiu.Suis foetus facrificio die.v.purus e.Pecoris die.vii.Bubus.xxx» Corucanius ruminalis hodias
donec bideres fieretipuras negauiuSue oculo amiflo putat cito extiguiialioqn uita ad»xv.annos:qbufda ui
ceo s: Vej5? efferaf:& alias obnoxiu genus morbis angina? maxie:8t drumse.lndex fuis iualida? eruor i radi
dice feta? dorfo euulfetcaputobliquu i icefTu»Penuria ladlis ppigues fentiut: 6i prio foetu minus fut nuero
fe»In luto uolutatio gni grata.In torta cauda.Id et notatu facilius iacer i dexteij? q leuu detorta. Piguefcut.
lx»diebus:fed magis tridui iedia ante faginationeorfa. Aialiu hoc maxie brutu: aiamq? ei,p fale data no ille/
pide exidimabaf .Coptu agnita uoce fuarii furto abaclos:merfo nauigio iclinatioe lateris unius remeafle.
Qui duces i urbe fotji nudiariu domofq? petere difcur:& feri fapiut uedigia palude cofudere:urina fuga
Ieuare»Cadran£ focmiae fic quocp uti cameli pod bidui iedia:fufpefe pn is prionbusmulua recifa celerius.
Ira pinguefcur.Et adhibef ars iecori foemina^rficut anfep?»Inuetu.M. Apicii fico:carica faginatista facie ta/
te necatis repere mulfi potu datotNecp alioexaiali nuerofior materia ganea?:qnquagira ppe faporesrcu cae
teris finguli.Hicceforiaij? legu pagina?:irerdi(5lag?cocnisabdomina:gladia: rediculi:uu!u^:fincipitauerri
na:ur tn Publii mimo^: poeta? coenatpodq feruirute exueratmulla memoref fine abdomine : et uocabulo
fuminis ab eo ipofito»Placuereat 8i feri ueficae.Caronis ceforis orones aprinu exprobrat callu.In tres tam
ptes diuifo apro media ponebat lubos aprunos appellata.Solidu apru romanop^ prius i epulis appofuit.P*

tes

OCTAVVS L

Seruilius Rullus pater eius Rullirqui Ciceronis in confulatu legem agrariam promuIgauit.Tam propin
qua origo nunc quotidianae rei eft*Et hocahnales notarunt horum.fiad emendationem morum : quibus
no tata q uidera efTet coena fed in principio bini ternicy pariter mandebantur apri*

De uiuariis beftiarum. CA. LIJ

Iuaria eorum caeterorum^ fi lueftrium primus togati generis inuenit Fuluius Hirpinus : qui
tarquinenfi feras pafcere inftituit.Nec diu imitatores defuere«L>LuculIus : & Qu. Hortenfius.
Sues fera femel anno gignunt.Maribus in coitu plurima afperitas.Tunc inter fe dimicant indu
rantes attritu arborum coftasduto^ fe tergorantes.Focminse in parm afperiores;& fere fimili/

rer in omni genere beftiarum* Apris maribus non nifi anniculis generatio Jn india cubitales.dentium fle/
xus gemini ex roftro.T otidem a frotc ceu uituli cornua exeut.Pilus aereo fimilis agreftibus: caeteris niger»
At in arabia fuillum genus non uiuit in ullo genere*

De femiferis animalibus* CA* LJJI*

51 Eque facilis mixtura cum feroiqualiter natos antiqui hibridas fues uocabant femiferos. ad ho/
n mines quoqi ut in Caium Antonium Ciceronis in confulatu collegam appellatione tranflata no

9 in fuibus tantu:fed in oibus quocj animalium cuiulcuqj generis ullum eft placidu.Eiufdem in/

_ uenif 8C feruiutpote cu hominu et fi lueftrium tot genera pdifla fint.Caprae tame in plurimas fi

militudines traffiguratur.Sut capraeifunt rupicapraerfut ibices pnicitatis miradseiqq oneraro capite uaftis
cornibus gladiorum^ uaginis in hxc fe liberannut tormento aliquo rotati in petris potiifimumie mon
re aliquo in aliu tranfire cupientesiat® recurfu pernici quo libuerit:exuItant*Sut &C origes: foli a quibufda
diefti contrario pilo ueftitii& ad capua uerfo.Sunt& damae:& pigargiiS: ftrepficcrotes:multaqj alia haud
diffimilia.Sed illa alpes: hxc tranfmarini fitus mittunt*

De Simiis» CA* LIIII*

Imiarum quoqp genera hominis figurae proxima caudis inter fe diftinguuntur.Mira folertias
uifco inuugunt laqueostcalcearicp imitatione uenantium traduntur* Mutianus 8C latrunculis
Iufiflefictis:ca:ra:nucesuifudiftinguere»CorneIiuslunacaua trifles efie : quibus in eo genere
cauda fit*Moua exultationem adoriri.Nan® defectum fyderum 8C exterse pauent quadrupe//
des.Semiarum generi praecipua erga foetum affecho.Geftantcatulosiquos manfuefactae intra domos pe/
perereiomnibus demon ftrantitraiftarig? gaudcntitractatu gratulationem intelligentes.Itatp magna ex par
te complectendo necat. Efferatior cynocephalis naturaificut mitiffima fatyris.Callitriches toto peneafpe
ctu differunt»Barba eft in faaetcauaa late diffufa priori parte.Hoc animal negaf uiuere i alio nifi in aethio
piaetquo gignitunccelo.

De Leporibus* CA* LV*

gjEporum plura funtgenera:in alpibus candidi:quibus hybernis menfibus pro cibatu niuem cre/
jldunt elTe.Cerre liquifeente ea rurilefeunt annis oibus.Et eff aliquod aial intolerandi rigoris alun
num leporum generis.Sunt 8C quos hifpania cuniculos appellat foecunditatis innumera: : fame<j

_ balearibus infulis populatis membusafferens»Foetus uentreexedtosiuel uberibus ablatos non re

purgatis interraneis gratiffimo in cibatu habet: laurices uocant.Certum eft balearicos aduerfus prouentii
eotjd auxiliu militare a Diuo Augufto petifle.Magna pp uenatu eoijd uiueris gratia eft Jniiciunt eas in fpe/
cus:qui funt multifores in terris:unde &C nomen aiali at<p ita eiedlos fuperne capiut. Archelaus auctor eft
quot fint corporis cauernse ad excrementailepori totidem annos efie se tatis. Varius certe numerus reperi/
tur.Idem utracp uim fingulis inefietac fine mare seque gignere.Benigna circa hoc natura in nocua: efcu/
lenta aialia foecundagenerauit» Lepus omniu pdse nafcens folusrpter dafipode fupfoetat: aliud educas:aliud
in utero pilis ueftitumialiud i plumei aliud inchoato gerens ptu.Necno 6C ueftes leporino pilo facere tenta
tu eft tractu no perinde molliiut in cute propter breuitatem pili dilabi*

De Damis. CA* Ia VI*

Amsemanfuefcuntiraro: cum ferseiute dici non poflint. Complura nanque funt: nec placi/
da nec fera i fed medise inter utrumque naturseiut in uolucribus hirundines t apes in campo in
mari delphini*

De muribus & gliribus* CA. LVJI*

Vo in genere multi:& hos incolas domus impofuere mures haud fpernendum in oftentis etiam
publicis animal» Arrofis Iauiniclypeis argenteis marficum portendere bellumiCarboni impera/
tori apud clufium fafeiis qbus in calciatu utebaf exitium.Plura eorum genera in cyrenaica regio/
ne : alii lata fronte:alii acutaialii herinaceorum genere pungentibus pilis*Theophraftus audior eft
in gyaro infula:cum incolas fugafTentiferru quoq? rofifle*Coftat id qd iactura qda & ad chalybas fecere in
ferrariis officinis* Aurariis qde in metallis ab hoc aluos eo^d excidi:fempq? id furtu deprehedntata ee dul/
eedine furadi.Veniffe mure.cc.nummis cafilinu obfidete Hanibaleieucn q uediderat fame interiffeiempto

Qu.Scaurus &*M.in cofulatu no alio mo coenis ademereiq cochyliataut ex alio orbe coue&as aues»Semf/‘
feru & ipfum animalrcui uiuaria in doliis idemiqui apris inftituit. Quain re notatu non congregari nifi
populares eiufdem fi luse :& fi mifceantur alienigenaeinifi amne uel monte difereti interire dimicando.Ge
nitores fuos feflos fenecta alunt infigni pietate : fenium finitur hy berna quiete.Conditi enim $£ hi cubant
urfus seftateiuuenefajtjfimiliS: muftellis quieteu.

g «

* «m

LIBER.

Quae animalia quibus in locis non fint. CA* LVIII*

Ic mirum rerum naturam non folum alia aliis dedifle terris animaliarfed in eodem quogj fitu
quaedam aliquibus locis negafle.In mefia filua italiae non nifi in parte reperiuntur hi glires* In
licia do rcades non tranfeunt montes lyris uicinos.Onagri more;q Cappadociam a lycia diuidit*
In hellefponto in alienos fines non commeant cerui:# circa argninufiam elatum montem non
excedunt auribus etiam in monte fiflis. Jn pordolefene infula uicinia mufleilae non tranfeunt.In boetia le
badia illatae folum ipfum fugiunt: quae iuxta in orchomeno tota fubruuntarua talpae:quarum e pellibus
cubicularia uidimus ftragula.Adeo ne religio quidem a portentis fummouet delinas. In ithaca lepores ii/
lati moriunturjextrem is quidem in littoribusJn ebufo cuniculi non funt:fcatet in hifpania balearibufg»
Cyrenis mutae fuere ranae:illatis e continente uocalibus durat genus earurmMutae funt etiam nuncin feri
pho infula;Eaedem alio tranflatae canunt.Quod accidere # in lacu theifaliae ficendo traduntjin italia mu
ribus araneis uenenatus eft morfus.Eofdem ulterior apennina regio non habet. 1 idem ubicucp fint orbi/
tam fi tranfiere:moriuntur Jn olympo macedoniae monte non funt lupi.Nec in creta infula:ibiiquide n5
uulpes urfiueiaut omninoullum maleficum animahpraeter phalangiu.Araneiid genus de quo’ dicemus
fuo loco:Mirabilius in eadem infula ceruos ptercj in cidoneatarum regionem non eflefitem apros # atta
genas:herinaceos.In africa autemmec apros nec ceruosjnec capreasmec urfos.

Quae aduenis noceant. CA* LIX*

Am quaedam animalia innoxia indigenis aduenas interim unt ficut ferpentes.Parcut in myrin
thejquos terra nafci proditurJrem in fyria angues circa euphratis maxime ripas dormientes fy
ros non attingunt. Aut etiam fi calcati momorderemon fentiunt maleficiaialios cuiufgj gentis
infefhauide # cum cruciatu exanimantes.Quamobrem # fyri non necant eos*Contra in alete
nio cariae monte Ariftoteles tradit a fcorpionibus hofpites non laedijindigenas interimi* Sed reliquorum
quo$ animalium:# praeterea terreftrium dicemus genera*

CAII PLINII SECVNDI NATVRAUS HISTORIAE LIBER NONVS»

Vel co
plura

De Aquatilium Natura* , CA* I*

NIMALIVM:QVAE
terreftria appellauim?
hominum quadam co
for tione degentia indi
cata natura e.Ex reiiqs
minimas efie uoluaes
coueit • Quamobrem
prius :eqo oru :am mu:
llagnorumq? dicetur*

Quare in mari maxi'
maaialia* CA. II*

Vntatcopiuuain his maiora etiam terre/
(Iribus.Caufa euidens humoris luxuria:
alia fors alitum:Quibus uita pedentibus
in mari autem tam lare fupino: molliat
ac fertili accremeto accipiente caufas genitales fubli
mi fem pergj parientenatura: pleracy etiam moftri/
h^.a repeiiuntimperplexis # in lemer.aliter atq; auter nunc flatutnuncfludhi conuolutis feminibusjatque
principiis.V t uera fiat uulgi opiniorquicquid nafcatur in parte naturae ulla:# in mari efie : praetertp mul/
ta:quae nufquam alibi rerum quidem non folum animalium fimulacra inefledicet intelligere intuetibus
uuam:gladium:ferras.Cucumim uerot# in colore:# in odore fimilem*Quo minus miremur equorum
capita in tam paruis eminere cocleis.

De indici maris beluis. CA. III*

| Lurima autem:# maxima in indico mari animalia:e quibus balenae quaternum iugerum pri/
1 fies ducenum cubitorum.Quippe ubi locuftje quaterna cubita impleant » Anguilae quoque in
gange amne tricenos pedes.Sed in mari beluse circa folftina maxime uifuntur. T unc illic ruunt
turbines.runc im bresjtunc deie&ae montium iugis procellae ab imo uertunt mana : pulfatafcp
ex profundo beluas cum flu£hbus uoluunt:# alias tanta tynnorum multitudineiut magni Alexadn claf/
fis h2ud alio modorquam hollium acie obuia contrarium agmen aduerfa fronte dirrexerit* Aliter fparfis
non erat euadereiqui non uocemon fonitumon i&u:fed fragore terrentunnec nifi ruina turbaniur.Cada'
ra appellatur rubri maris peninfula.Huius obiedlu uafius efficitur finus.xii.dierum # nodlium remigio
enauigatus Ptolemaeo regi:quando nullius aurae recipitafflatum.Huius loci quiete precipua ad immobi
lem magnitudinem beluae adoIefcunt.Gedrofi:quiarbin amnem accolunt: Alexandri magni dafiiu prae/

NONVS

LI

fe£to prodidere in domibus fores m axillis beluarum facere ofTibus teAa eSrignare.Ex quibus mulra qua
dragenum cubitorum longitudinis reperta» Exeunt & pecori fimiles belaseibiin terratmpafiaeqj radices
fruticum remeat:& quaedam equojjijafinorumjtaurorum capitibusjquae de pafcutur fata maximu aial in
indico mari piftris:& balena eft.

Quae in quotp oceano maxima. CA. III r,

N gallico oceano phy feter ingentis columnae modo feattollenstaltiorqi nauium uelis diluuiem
quandam erudlans.In gaditano oceano arbor in tantum uafiis difpanfa ramis:ut ex ea caufa fre/
tum nung intrafle credatur. Apparent & rotae appellatae a fimilitudine quaternis difii&ae radiis
modiolos earum oculis duobus utringj claudentibus.

De tritonum:& nereidum:& elephanto^ marino^ figuris. CA. V.

Iberio principi nunciauit olyfiponefium legario ob id mifla uifum auditum^ in quodam fpecu
concha canentem.Tritonemtqua nofeitur forma.Et Nereidum falfa opinio non efi fquam is mo
do hifpido corpore etiamjin quo humanam effigiem habent.Namcy haec in eodem fpeftara litto
re eft.Cuius morientis etiam gannitum trifiem accolae audiuere longe. Et Diuo Auguflo lega//
tus galliae complures in littore apparere exanimes Nereidas fcripfir.Audtores habeo lequeftri ordine fple
denres uifum ab his in gaditano oceano marinum hominem toto corpore abfoluta fimilitudine afeende/
re nauigfa notfiurnis femporibusiftatimcy degrauari quas infederit partes:& fi diutius permaneat et meo*
gi. Tiberio prinripe contra Iugdunenfis prouinciae littus infularum trecentas amplius beluas reciprocans
defliruit oceanus mirae uarieraris:& magnitudinis»Nec pauciores in fantonum littore.Interq? reliquas ele
phantos:& arietes candore tantum cornibus affimilatisjNereidas uero multas.T uranius uero prodidit ex
pulfam beluam in gaditana littorarcuius inter pinnas quas ultimaejcaud^ cubita.xvi.fuifl*ent;dentes eiuf/
dem «cxx. Maximi dodrantium menfuratminimi femipeduttnBeluaeicui dicebatur expofita fuifle Andro
meda:ofia romae apportata ex oppido iudaeae ioppe offendit inter reliqua miracula i aedilitate fua.M.Scau
rus longitudine pedu»xl*altitudine cofla£d mdicos elephatos excedete;Sptae craffitudine fexquipedali.

De balenis oC orcis» CA. VI*

] Alenae autem nofira maria penetrant.In gaditano oceano no ante brumam confpici eas tradut*

1 Condi in se fiatis temporibus in quodam finu placido:& capaci mire gaudentes ibi parere * Hoc
(cire orcas infefiam his beluam .Et cuius imago nulla repraefentatione exprimi poffit alia:quam
_____ carnis immenfae dentibus truculentaerirrumpunt ergo in fecretarac uitulosearum & fcetas uel
etiamnum grauidas lacerant morfutincurfug? ceu liburnicarum rofiris fodiunt.Illae ad flexum immobi/
lestad repugnandum inertes:& pondere fuo oneratae.T unc quidem & utero grauesjpariendiue poenis in/
ualidae folum auxilium nouererin altum profugere:& fe toto defendere oceano.Contra orcae occurrere la
borannfefecy opponere;& cautium anguftiis trucidarerinuada urgereifaxis illidere * Spectantur ea proelia
ceu mari ipfo fibi irato nullis in finu uentis.Flu&ibus uero ad anhelitus idhifqj.cjtos nulli turbines uoluar.
Orca 8C in portu hoftienfi uifa eft oppugnata a Claudio principe.Venerat tunc exaedificate eo portum in/
uitata naufragiis tergo^ euedo^ e gallia»fatianfg? fe per coplures dies alueu in uado fulcaueratiaccumula/
tafludhbus in tantumtut circuagi nullo modo poflet*Et dum fagina pfequif in littus fludhbus propulfa
eminente dorfo multum fuper aquas carina uiceinuerfaetprotendiiuffit Caefar plagas multiplices inter
ora portusiprofedtufqj ipfe cum praetorianis cohortibus po.ro.fpe&aculum praebuit : lanceas congerente
milite e nauigiis aflultantibusjquo^ unum mergi uidimus reflatu belus oppletum unda.Ora balena ha
bent in frontibus.Ideoqs fumma aqua annatantes in fublime nimbos eflant.

An fpirent pifces an dormiant. CA. VII.

Pirantautem confeffione omnium pauciffima animalia in maritquae internorum uifcerutri
pulmonem habenuQuoniam fine eo nullum animal putatur fpiraretnec pifeium branchias ha
benres anhelitum redderetaC per uices recipere exiftimantjquorum haec opinio efi* Nec multa
alia genera etiam branchiis carenriadn qua fententia fuifle Arifiotelem uideo:& multis perfua
fifle docfirinae indaginibus.Nec me protinus huic opinioni eorum accedere haud diflimulot quoniam 6C
pulmonum uice aliis poflunt alia fpirabilia inefle uifcera ita uolente naturatficut 8i pro fanguine multus
alius humor.In aquas quidem penetrare hunc uitalem halitum quis miretur:' qui etiam readi ab his eum
cernat:& in terras tanto quoq? fpiffiorem naturae partem penetrare argumento animalium r quae femper
defoffa uiuunt ceu talpae» Acceditapud me certae efficaciar.ut credam omnia in aquis fpirare naturae fuas
forterprimum faepe annotata piicium aefiiuo calore quaedam anhelatio:& alia tranquillo uelut ofeitario.
Ipforum quocp qui funt in aduerfa opinione de fomno pifeium confeflio.Quis enim fine refpiratioe fom
no locus {'Praeterea bullantium aquale fufflatiorlunae^ effedtujconcharum quoqj corpora augefeentia fu/
per omniaiefle auditum & odoratum pifcibusjnoneritdubium ex aeris utrungj materia.Odorem quide
non aliud cj infectum aera intelligi poffe.Quamobrem de his opinentur: ut cuique libitum erit . Bran//
chiae non funt balenis:nec delphinis.Haec duo genera fiftulis fpirantjquse ad pulmonem pertinent. Bale/
nis a fronteidelphinis a dorfo.Et uituli mariniiquos uocant phocastfpirant & dormiunt in terraJtem te/
fi udinestde quibus mox plura*

_ De Delphinis. CA. VIII*

SIociflimum omnium animalium non folum marinorum delphinustred ocior uolucretacrior
'elo:ac nifi mul tum in fra roftrum os illi foret medio pene in uetre: nullus pifeium celeritatem
eius euadereriSsd affert morem prouidenria naturae: quia nifi refupmitatqj conuerfi non corri '

a

m

Vellaci

nant

uel icas
tas

Vel iun cuti pifcem diutius rpiritu continuere:ut arcu emiffi ad refpirandu emicant.Tatacj ui exiliunt:ut pleruq?
uela nauiu tranruoIentuento:Agutuerec6mugia:pariutcatulos*x*menfe:acftiuorempore*Inrerdu &bi'
nos nutriut uberibus ficut balena* A tcp et geftat foetus in infantia infirmos*Quinetia adultos diu comiti/
tur magna erga partu charitate«Adolefcut*ceIeriter.X»annisputanfadfumam magnitudinem peruenire»
Viuut et tricenis*Quod cognitum praefciiTa cauda in experimentu* Abdunf tricenis diebus circa canis or/
turmoccultanturg? incognito modo*Quodeo magis mipi eff:fi fpirare in aqua nequeut.Solent in terram
erupere incerta decaufa*Et ftatim tellure tafta m oriunfjmultoq? ocius fiftula obturata*Lingua eft his co
tra naturam aqtiliu mobilisibreuistatq? latathaud differens fuillaekPro uoce gemitus humano fimilijdori
fum repandutroftru:fimu:Qua de ca nome Simonis oes miro mo agnofcut:malutq? ita appeIlari*DeIphi
nus non tantu hois amicuaiahue^:& mufica arte mulcef fymphoniac catu:& praecipue hydrauli fono*ho
minem non expauefcit ut alienu*Obuia nauigiis uenit» Alludit exultansicertat ets&T quis plena prerit uela.
Diuo aut Augurto principe lucrinu lacu inuedtus pauperis cuiufdam pue^t ex baiano puteolos in ludu lit/
teragi ftantermctf meridiano immorans appellatu eu Simonis noiefepius fragmentis panis : quem obid
ferebat:allexiffet:miro amore dilexit*Pigeret referremi res Moecenatis:& Flauiairfr Flauii alfii mulrorug?
eet litteris madata*Quocugi diei tpe inclamatus a puero quis occultusjatq; abditusrex imo aduolabat: pa
ftufg? e manu pbebatafcenfuro dorfum penne aculeos uelut uagina condens:receptuq$:puteolos p magnu
sequor in ludu ferebat,Simili modo reuehens pluribus annisrdonec morbo extinfto puero fubinde ad co
fuetu locuuentitans triftis:& merenti fimilis ipfe quoq?(qd nemo dubitaret)defiderio expirauit* Alius in
ter hos annos in africo littore hipponis diarrhyti fimili modo ex hominu manibus uefcensjferenfq; fe tra
flandu:& alludens natantibusrimpofitofq? portans:unguento perundfus a Flauiano proconfuleafricae:&
fopitus(ut apparuit) odoris nouitate flu&uatufqi fimilis exanimhcaruit hominu couerfatione : ut iniuria
fugatus per aliquot menfes:mox reuerfus in eode miraculo fuitdniuriae poteftatu inhofpitales ad uifcedu
uenientiu hypponefes in nece eius compuleruf. Antehac fimilia de puero in iaflo urbe memoranftCuius
amore fpecfatus longo tpe du abeute in littus auide fequitunin harenam inue&us expirauit*Pue^ Alexa
der magnus babylone Neptuni facerdotio praefecitramorera illu numinis propitii fuille interpretatusdn
eadem urbe iaffo*Egefidemus fcribit:& aliu pueije Hermiam nomine fimiliter maria perequitantem j cu
repentinae procellae flu&ibus exanimatus effet:relatu:delphinuq? caufam lacti farentem non reuerfumin
maria atcp in ficco expirafle*Hoc idem 8C naupacti accidifle Theophraff us tradit*Nec modus exemploru.
Eadem amphilochii:& tarentini de pueris delphinifcg narrant* Quae faciunut credat; Arionem quocp ci/
tharedicae artis interficere nautis in mari parantibus ad intercipiendos eius quaertus eblanditulut prius ca
neret citharatcongregatis cantu delphinis cum fe ieciffet in mare;exccptu ab uno tenarum in littus perue/
<ffu*Ert prouintiac narbonenfis 8C in nemaufienfi agro rtagnu laterna appellatmubi cum homines delphi/
ni focietate pifcanfrinnumera uis mugilu rtatuto tempore angurt is faucibus rtagni in mare erupit obfer/
uata aertus reciprocatione«Qua de caufa praetendi non queut retiajq molem ponderis nullo modo toleret
etiam fi non folertia infidietur tempori.Simili ratione in altum protinus tenduriquod uicino gurgite effi
ceredocumqj folum pandendis retibus habilem effugere fertinannQuod ubianimaduertere pifcantestco
currit autem multitudo temporis gnara:& magis etiam uoluptatis huius auidat totufq? populus e littore
quanto poteff clamore conciet Simonem ad fpeclaculi euentu»Celeriter delphini exaudiut defideria aqui
lonu flatu uocem profequentetaurtro uero tardius ex aduerfo referente*Sed tuc quocp improuifo in auxi
liu aduoIant*Propere apparet acies:quae protinus difponif in locoiubi coniedlaert pugna. Opponunt fele
ab alrojtrepidofcp in uada urgent.Tucpifcatores circudant retia:furcifcp fubleuannAt mugili! nihilomi/
nus uelocitas tranfilit.At illos excipiut delphinitSC occidiffe ad prasfens contenti cibos in uicfforiam diffe/
rut*Operae praelium feruet:includig? retibus fefortiffime urgentes gaudent* Acne idipfum fugam ho//
ftium ftimulet: inter nauigia:& retia natantefue homines ita fenfim elabuf:ut exitus non appareat* Saltu
qdert alias blandiffimu his;nuIIusconaf euadere:ni fumitanf fibi retia*Egrefli protinus ante uallu proe^
liant»! ta peracla capturatquos interemere:diripiunt*Sed enixioris operae q in unius diei praemiu:ut cofcii
flbi operiunf in pofferumec pifcibus tantu:fed interiecffu panis ac uino fatian£*Quae de eode genere pifca
di in laffio finu conful Mutianus tradit : hoc differunt quod ultro necp inclamanti pracfto fint : part efg? e
manibus accipianti& fuum quem<j cubantes cum delphinis fociu habeat quis no&u 8t ad facesdpfis quo
inter feeft publica focietas.Capto a rege cariae alligato^ in portu delphino ingens reliquo^ conuenit
multitudo moeff itia quadarmquae poffet intelligt miferationem petens donec dimitti rex eu iuffiuQuin
Bt paruos femper alias grandior comitatur ut cuffos.Confpeiffiqi funtiam defun&um portantes ne lace
retura beluis.

fflEffudines tant^ magnitudinis indicu mareemittitmr fingularu fupcrfiae habitabiles cafas inte
gant*Atq? inter infulas rubri praecipue maris his nauigenrcymbisi,Capiuf multis qdem modist
fed maxime eue&ac in fumma pelagitaut meridiano tempore blandito eminente toro dorfo per
tranquilla fluitantes:Quac uoluptas libere fpirandi in tantum fallit obliras fui ut folis uapprejfie
cato corticemon queant mergninuitacg? fluitent opportuna uenantiu pracdx.Ferffr & partu egreffis rig/

NONVS

LII

iflutau idecy faturatas laxari. At$ ut remearint matutino fumma in aqua obdormifcererid prodi fterten/
tium fonitu.T ung? leuiter capti. Annatare enim fingulis ternosta duobus in dorfum uertija tertio laqueu
iniici fupinceratcj ita ad terram a pluribus trahi. In phoenicio mari haud ulla difficultate capiutur: ultro^
ueniunt tempore datuto anni in amnem eleutherum effula multitudine.Dentes non funt teftudini : feci
roftri margines acuti fuperna parte inferiorem claudente pyxidum modo.In mari uiuut conchyliis tanta
oris duritiaiut lapides comminuant.In terram egreffae in herbis pariunt ouaauium ouis fimilia ad cente
na numero. Eagp defofla extra aquas:& cooperta terra:ac pauita pedore:# coplanata incubant no&ibus?
educant jfoetus annuo fpatio.Quidam oculis fpedando quotp oua foueri ab iis putant.Foemina coitum fu
gererdonec mas feducam aliquam imponat aduerfe.Troglodytse cornigeras habent: ut in lyra annexisi
cornibuslatis:fedmobilibus:quoruminnatandoremigiofeadiuuant. Celotium genus id uocatur exi//
mix teftudinisjfed rara:*Nam<j quafi fcopuli pacuti chelonophagos terrent»T roglody tac autem tad quos
annatant:ut facras adorant.Sunt &C terreftresjquae ob id in operibus cherfinae uocantur in africat defertisi
qua parte maxime fitientibus harenis fqualent rofido(ut creditur)humore uiuentes.Neque ibi aliud an i/
mal prouenit.

Quis primus tedudines fccarc indituir. CA. Xr»

Edudinum putamina fecare in laminastledofgi:# repofitoria his ueffire Carbilius Pollio indi/
tuinprodigi 8C faga ds ad luxuria: indrumenta ingenii.

Tegmenta aquatilium. CA. XII*

l| Quatilium tegmenta plura funt. Alia corio dc pilis teguntunut uitulnhippopotamuAIia corio
j tantu ut delphini.Cortice ut teftudies.SiIicum duricia ut oftreac:# conchse.Crudis ut Iocudae.
Crudis & fpinis ut echini.Squamis ut pifcis. Afpera cute ut fquarinajqua lignum # ebora po/
Iiuntur.Molli ut murenae. Alia nulla ut polypus»

De uitulo marino. CA. XIII»

Vx pilo uediunf aial pariunt ut pidris>baIena:uituIus.Hic parit in terra pecudum more.Secun
do partus reddit initu.Canum modo cohaerent parit nunq geminis plures.Educat mamis foe/
tum»Non ante.xii.diem deducitrin mare exeo fubinde afluefaciens. interficiuntur difficultenni
fi capite elifo. Ipfis in fom no mugitusjVnde nomen uituli accipiunt.Tetent difciplinam; uoceqj
pariter 8i uifu populu falutant»Condito:fremitu nomine uocati refpondet.Nullum animal grauiore fom
no premitur.Pennistquibus in mari utuntunhumi quoqi uice pedum ferpunPelles eo$i etdetradas cor/
pori fenfum aequo^ retinere traduntjfempercy aeffu maris recedente inhorrefcere.Praeterea dextrae pen/
nx uim foporiferam ineffe;fomnof<£ allicere rubditam capiti.

De pifeibus pilo carentibus:# quo pariant:# quot eo£: genera» CA. XJIJJ.

Ilo carentiu duo omo aial pariuridel phinus ac uipera.Pifciu fpes funt.lxxiiii.praeter crudis ime/
da q funt.xxx.De fingulis alias dicemus.Nunc.n*naturae tradantur infignium

De nominibus# naruris multorum pifeium. CA. XV*

Recipua magnitudine thynni.Inuenimus talenta.xv.pependiffe.Eiufde caudz latitudine duo
cubita # palmum.Sunt # in quibufdam amnibus haud minorestfylurus in nilojefos in rheno
i . -si attl*us in P^do inertia pinguefees ad mille aliquado libras cathenato captus hamo: nec nifi bou
iugis extradus» Atqui huc minimus appellatus clupea uenam quandam eius in faucibus mira
cupidine appetens morfu exanimat»SyIurus grafTatur ubicunqp ed omne aial appetens: equos innatantes
faepe demergens:praecipue in rheno germanis amne pp lif boum:Et in danubio mari extrahitur porculo
marino fimillimus.Et in boridhene memoraf pcipua magnitudo nullis offibus fpinifue inter litis : car/
ne pdulci.ln gange indise platanidas uocant rodro delphini # cauda: magnitudine at.xv.cubito^uln eode
efle Statius Sebofus haud modico miraculo affert uermes branchiis binis.lx.cubito^ caeruleosiq nomen
a facie traxerut.His tatas ee uires:ut elephantos ad potum uenientes mordicus comprehefa manu eoy. ab
drahant.Thynni mares fub uentre non habent pinnam.Intrant magno mari pontu uerno rpe gregarim
nec alibi foetificat.Cordilla appellaf partusjq foetas redeutes i mare autuno comiraf.Limofa: uero : a luto
pelamides incipiunt uocari:# cu annuu exceffere tps thynni.Hi membratim caefi ceruice # abdomine c5
medaftatq* edulio receti dutaxat:# tu quocp graui rudlujcaetera parte plenis pulpametis fale afleruaf.Me
landrya uocaf esefis quernis affulis fimillima.Viliffima ex his:quse caudac,pxima:qa pingui carer,pbatifli
ma ea q faucibus .At in alio pifce circa caudam exercitariflma.Pelamides in apoledos pticulatim^ cofedas
in genera.Cybio^d Difpartiuntur.Pifcium genus omneprarcoua celeritate adolefcitjmaxie in poto.Ou/
fa multitudo amnium dulces inferentiu aquas:amia uocat:cuius incrementu fingulis diebus intelligitur.
Cu thynnis hxc # pilamides i potu ad dulciora pabula ltrat gregati cufuis q^ ducibus:8i primioium fco
bri.Quibus 6C in aqs fulphureus color:extra q caeteris.Hifpai^ caetarias hi replent thynnis non comeant i
bus.Sed in pontu nulla intrat bedia pifeibus maleficia:praeter uitulos & paruos delphinos»Thynni dexte
ra ripa intrant: exeunt leua Jd accider exidimaf:quia dextro oculo plus cernunt utroq? hebete natura»E(l
ineuripotraciibofphorriquopropontiseuxinoiungiturinipfis europam aliaq? fepantis freti angudiis
faxum miri candoris a uado ad fuma pluces:iuxra calchedone i latere afise.Huius afpedlu repete territi fp
aduerfum bizantii pmontorium ex ea caufa appellatum auricornu praecipiti petutagmine. Itaq? omnis
captura bizantii ed magna Calchedonis penuria»D»C.P»medii interfluentis eu ripi.Opperiuf autem aqui/
Ionis flatujut fecudo fluedu exeant ex pontomec nifi intrantes pontum bizantii capiunt r B ruma non uaga/
tur.Vbicunij deprehefi uf<j adsequinoedium ibi hybernat.Iidem far pe nauigiajuelis eutia comitantes ml

S ilii

LIBER. :

ra quada dulcedine p aliquot hora^ fpatia!# pa*m,a gubernaculis no fepara&ne trfdere qde i eos faepeius
ia&o territi.Quida eos:q hoc e thinis faciat popilos uocat*Multi yppotide seftuatrpotu no itratJte foleae:
cu robi ItreuNec faepiae cu loligo repiaf.Saxatiliu turd9 8C merula defut: ficut cochyliatcu oftres abudet*
Ofa at hybcrnat i aegaeodntratiu potu foli no remeat trichiae*Graecis*ri*i plerifcp noibus uti par eritjquan
do aliis atq? aliis eolae diuerfi appellauere tra£lus*Sed hi foli hiftru amne fubeuttex eo fubtei raneis eius ue
nis i adriaticu mare defluut.Itag? 8t illic defcedetestnec uncj fubeuntes e mare uifufVfhynno^ captura eft
a uergiliajy exortu dC ar&uri occafu*ReIiquo rpe hyberno latet i gurgidb? imismifi tpe aliquo euocadiauc
pIeiluiis*Piguefcut di i tatiuut dehifcat.Vita logiffimahis bienio* Aial epuuffcorpiois effigieiaraei magni
tudine.Hoc fe & thynno 8C ei q gladius uocaricrebro Delphini magnitudine excedeti fub pina affigit acu
leottantoqt infeftat aoloreiut in naues fepenumero exiliat.Quod & alias faciut alio^i uim timentes*Mugi
les maxime tam pcipuae uelociratisjut trafuerfa nauigia interim fuperia&ent*

Deauguriis&: diuerfi tatepifciu* _ CA* XVI*

Vnt & pifcibus pfcita in hac pte auguria*SicuIo bello ambulate i littor Auguffo pileis e mari ad
pedes eius exilimquo argumento uates refpodere Neptunu patre adoptate eu fibi Sexto Popeio
repudia to*Tata erat naualis reigloriaffub pedibus Csefaris futuros;q maria tpe illo renerer* P v
fciu fceminae maiores cj mares*In quoda genere omo no fut maresificut i ery thinis:&: chromi/
)us,Oes*n»ouis grauidae capiuf* Vagant: gregati fere cuiufcp generis fquamofi.Capiuf ante folis ortu*Tu
maxie pifciu fallif uifias*Nc^ibus qde illuftribus aeque q die cernur*Aiut# fi iteref gurges lterefie raptu
rredtacp plures fecudo tra£hi trahi qprimorguftu olei maxime«Dein modicis imbribus gaudet: aluturqt*
Quippe 8C harudinesrquis in palude ,pgnatae:nd tame fine ibre adolefcut*Etalias ubicug? pifces i eade aq
affidui:fi noaffluat:exanimaf praegelida hyeme oes fentiutifed maxie:q lapide habere in capite exiftimaf
ut lupi:coraciniifciena:pagri*Cu afperae hyemes fuere:multi caeci capiuc *Itaq? his mefibus iacet m fpelun
cis condititficut i terreff nu genere rettulimus*Maxime hippurus:# coracinus hyeme no capi:prerq sefta
tis diebus pauris:# iifdem femper*Item murena # orphus:conger:percae:& faxatiles oes* Terra quidem:
hoc eftuado maris excauato condi per hyemes torpedinem pfittarmfoleamcp tradunt «Quidam rurfus
eeffus impatientia mediis feruoribus fexagenis diebus latent:ut glaucusjafeilnauratae.Fluuianlium fyiiu/
jus caniculae exortu fyderatur:# alias fulgurefopitur*Hoc # in mari accidere cyprino putant:# alioquin
totum mare fentit exortum eius fyderis»Quod maxime in bofphoro apparet* Algae enim # pifces fuper/
ferunturjab imo uerfa omnia*

De mugili # aliis pifcibus:# q> non iidem libicy placeant* CA* XVIJ*

Vgilu natura ridefhn metu abfeondito capite toto fe occultari credetiu.Iifdem tame tanta facili
tas:ut in phoenice # narbonenfi ,puicia coitus tpe e uiuariis mare linea longinqua per os ad bra
chias religata emiffum in marereadeq? linea retradtu foeminae fequanf ad litrusjrurfufij foem i/
nam mares partus tpe*Apud antiquos pifciu nobiliffimus habitus accipenfermnus oium fqua /
mis ad os uerfis cotra aqua nando meatmullo nucin honoreeff*Qd qde mironcu fitrarus inuentu* Qui
da eu elope uocat.Poftea peipua audtorirate fuiffe lupo # afellis Come*Nepos SC Laberius poeta mimoru
cradidere*Luporu Iaudatiffimi:q appellanf lanati a candore molhtiaq? carnis*Afello^ duo genera collaria
minores 8i bachi:q no nifi in alto capiunfddeoq? piati prioribus* At in lupis in amne capti praeferuf *Nuc
fcaro daf principatus*quifolus pifciu dr ruminare:herbif^ uefci:non ali pifeibustmari capathio maxime
frequens«Promontoriu troadis le&u fpote nuqtranfit«Indeadue6tos Tiberio Gaudio principe Optatus
Elipertius pfedus daffis inter hoftienfem:& capaniae horajfparfos difieminauir* Quiquenio fere cura eft
adhibitamt capti redderenf mari*Pofiea frequentes inueniunrf italiae: littorte no ante ibi capti* Admouitcp
fibi gula fapores pifcibus faristdC nouu incola mari dedinneqs peregrinasaues roma: parere miref.Proxi
maeft his menfa generis duntaxat muffela^tquas mirum di&u inter alpes:lacuf^ retiae bigratinusxmu
las marinis generauEx reliqua nobilitare & gratia maxima e 8C copia mullis:ficut magnitudo modicatbi
nafcp libras ponderis raro admodum exuperantmec in uiuariisrpifcinifq? crefcunt*Septentrionalis tatum
hoc & proxima occidentis parte gignit oceanus*Caetera eorum genera plura* Nam &alga uefcuntur : 8C
oftreis;& limo:6C aliorum pifeium carne:barba gemina infigniuntur inferiori labro* Lutarium ex his ui
liffimi generis appellant«Hunc femper comitatur largus nominealius pifcis:SC coenum foediente eo exci/
tatum deuoratpabulummec littoralibus gratia*Laudatiffimi conchylium fapiunt*Nome his Feneftellaa
colore mulleorum calciamentorum datum putat.Pariunt ter anno*His certe toties foetura apparettMul/
lumexpirantemuerficoloriquadam:8Cnumerofauarietatefpe(ffari proceres gulse narrant: rubentium
fquamarum multiplici mutatione pallefcentem:utigp fi uitro fpectecur inclufus.M • Apitius ad omnem
luxum ingenio mirus in fotiorum garo (nam ea quoq? res cognomen inuenit)necari eos praecellens pu'
tauit:atgp e iecore eorum alecem excogitare prouocauit*Jd*n,eff facilius dixiffe:q quis uiceriuAfinius Ce
ler econfularibus hoc pifce prodigus Claudio principe unum mercatus odio millibus nummum*Mullus
aeque reputatione aufert tranfuerfum aium ad conteplationem eo^;qin conquaelhone luxus cocos emi
fingulos pluris q equos querebantur* Adhuc coci triupho^ preciis parentur:# equo^pifcestNullufj $
pc lam mortalis arihmatur pluris.-qua qui peritiffime cenfum dominimergit*

” De mulIo:falpa:& falmone* CA* XVIII,

Vllum«lxxx»librarum in mari rubro captum Licinius Mutianus prodidit « Quanti mercatura
eum luxuria fuburbais litroribus iuetum ^Et haec naturajut alii alibi pifces principatum opti/
neauCoracius i aegypto ,Zeus ide faber appdlaf gadibus*Grca ebulo falpa*Obfenus alibi # q

NONVS Lra

v , t ♦Pifciualubra

chias multiplices habet;alii fimplicestalii duplices.His aqua accepta ore remittur»Sene<fluris indiciu fqua
ma^i duririajq no funt omnibus fi miles*Duo lacus italiac in radicibus alpium larius 5C uerbanus appella /
tunin qbus pilees oibus annis uergilia^ortu exiftunt fquamis confpicui crebris:atq? prxacutis clauorum
caligarium effigie necampliusqcircaeum menfem uifuntur*

DeExocoeto. CA. XIX*

Iratarcadia fuu exocoetu appellatu ab eo:qd i ficcu fomni ca exeat«Circa clitoriu uocalis hic tra/
dif:& fine branchiis*Idem aliqbus adonis di<flus*Exeunt in terra:& q marini mures uoran£:&
polypi:& murenx*Quin & in indiae fluminibus certu genus pifeiutaedeinde refilir.Ma flagna
6C amnes tranfeunplerifq? &C euides ro efl :ut tuto foetus edanttquia no fint ibitq deuorent foetus

fludtufqs minus faeuiauHas intelligi ab his caufasiferuaricp tempo^ uices magis rmret:fi os reputet quo/
co cuicp hominum nofei uberrimam efle capturam fole tranfeunte pifeium lignum»

Digeflio pifeium in figuras corporum» CA» XX*

Annosi alii funt plani: ut rubijfoteac pafceres:q a rubis fi tu tatu corpo^j differut* Dexter refu
pinatus efl illis: pafceri leuus. Alii logi ut murena:coger* Ideo penap quog? fiut difcrimfarq pe/
du uice datae fut pifcibus*Nullis fupra qnas:qbufda biae:qbufda trinx:aliqbusnullx*ln fucino
tatu lacu pifeis eqodtois penis natat»biae olno logistut 16bricis:& anguillis:# cogris . Nulla: ut
murenis qbus necbrachix*Haec 01'a flexuofo corpo^ fpulfu ita mari utuf: ut ferpetes terne i ficco quoq?
reput.Ideo et uiuaciora talia*Et e planis aliqua n5 habet penas: ut pafl inacx*Ipfa»n*latitudine natant*Etq
mollia appellantur: ut polypuquoniam pedes uicem pennarum illispracftant*

De Anguillis* CA* XXI*

lNguillae o&onis uiuut annis.Durat # fineaqua fenis diebus aqlone fpiranre:auflro paucioribus;
At hyeme eaede in exigua aqua no tolerattnec i turbidaJdeoqi circa uergilias maxime capiufcflu
minibus tu peipue turbidis*Pafcuf no£hbus:exanimes pifeium folae non fluitant*

De lacu benaco* CA* XXII*

Acus efl italiac benacus in ueronenfi agro minciu amne trafmittes:ad cuius emerfus annuo tpe
octobri fere menfe aummnali fydere:ut palam efl hyemato lacu fluftibus glomeratae uoluunrar
in tantum mirabili multitudine: ut in excipulis eius fluminis ob hoc ipfum fabricatis : fingulo/
rum millium globi reperiantur.

De Murena* CA» XXlIi;

V rena quocuqj tpe pariqcucxteri pifces flato pariat*Oua eius citiffime crefcunt in ficcotlitrore
elapfas uulgus coitu ferpetiu lpleri putat* Arifto.myrinu uocat mare:q generat.Difcrime ee: q.
murena uaria # infirma fit:myrinus unicolor # robuftus:detef<£ extra os habeat in gallia fepte
trionali*Murenis oibus dextra i maxilla feptertx maculae ad forma feptetrionis aureo colore fu!
gerddtaxatuiuetibus:parirerqj cum alaextingunf.lnuenitin hocaialidocuniera fxuitiae Vedius Pollio
eques ro*ex amicis*Diui Augufti uiuariis eo^ imerges danata macipiamo raq ad hoc feris terra^ no fuffi
cietibus:fed qa 1 alio genere tum pariter holem diftrahi fpedhre no poterat*Ferut aceti guflu praecipue eas
in rabiem agi.TenuiiTimu his tergus*C6tra anguillis crafliusteo^ uerberari folitos tradit Verius praetex/
tatos*Et obid muliflam his dicit non inftifutam*

De planis pifeibus* CA* XXilll*

Lano^: pifciu alteru e geus:qd,p fpina caithilagine het:ut raiae:paflinacae:Iquatinae:torpedo : #
| quos bouis:lamiae:aq!ae:ranx noibus graecia appellat*Quo i nuero fut fquali quis no plai.Haec
I' grsece \ uniuerfum felacheappellauit Ariflo*pruis*Hoc noieeis fpofitomosdifliguereno poflii
v musmicarthilaginataappeilare IibeanOia at carnofi ra fut talia:# fupia uefcufrut i delphinis di
ximus.Et cu exteri pifces oua pariat:hoc genus folu ut ea:q cete appellattafal parit excepta : q rana uocant»
De Echeneide* CA» XXV*

St paruus admodu pifeis afluetus petris echeneis appeIIatus*Hoc carinis adhaerete naues tardi
us ire creduftlndenoie impofito.Qua ob cam amatoriis quocy ueneficiis infamis efl:&: iudicio
rutae litiu mora:Qux crimina una laude penfat*Fluxus grauidat^ utero’fiftens:ptufqi cotinens
ad puerperium:in cibos tame no admittif.Pedes eum habere arbitraf* Ariflo*ita pofita pena^:
flmiiitudine.Mutianus murice ee latiore purpurarne^ afperomecp rotudo ore: ne^ in angulos paeunte
roflroifed fimplice cocha utrog? latere fefe colIigete*Quibus lhxretibus plena uetis ftetifle naue portate
nuncios a Periadro:ut caflrarent nobiles puerfccochafcy q id pfliterunt:apud gnidio^ Venerem coli*T re/
bius niger fexquipedale ec:&: craffltudine qn<j digito^: naues morarnPrxterea hanc efle uim eius aflerua
ti in fale:ut aurum quod deciderit in altiffimos puteos:admotus extrahat*

De uarietate naturx pifeium» CA* XXVI*

■ Vtant pifces colore*Candidx hyeme menx:&T fiunt xflate nigriores*Mutat 8C phycis reliquo
tpe candida:uere uaria*Eadem pifeium fola nidificat ex alga : atqi in nido parit* Volat hirundo
faneperqfimilisuolucri hirundini*

De mfluo pifce:<3<: dracone marino* CA* XXVII*

Te miluus fubit I fuma maria pifeis ex argumeto appellatus lucernadlguaep ignea p qs exerta tra
quillis noflibus relucet» Attolit cornuta e mari fexqpedalia fere cornuatq ab his nome traxit* rur
fus draco marinus captus atg? imiflus in harena cauerna fibi roflro mira celeritate excauat.

LIBER.

De pifcibusfanguine carentibus* ^ _ CA. XX VII f*

Ifdum quidam fanguine carettde qbus dicemus.Sut at tria genera:In primisjq mollia appellan
tur.Deinde conteda crudis tenuibus.podremo tedis conclufa duris.Mollia fut loligotfaepiatpo
lypus # caerera eius generis.His caput inter pedes # in uentre:PedicuIi odoni oibus t Saepiae #
loligini pedes duo.Ex his logiffimi # afperuquibus ad ora admouet cibos: & i fludibus fe uelut
anchoras dabiliunceteri crtrijcu qbus uenaf. De loligie:& faepiis:# polypis:# nautilis* CA* XX JX.
Oligo et uolitat extra aquam fe efferensjquod # peduculi fadunt fagittae modo* Saepiarum ge/
neris mares uarii 8i nigrioresjconftantiacgp maioris.PercuiTae tridente foeminae auxilianf > At foe/
tnina ido mare fugit. Ambo aut ubi fenfere fe apprenhendiieffufo attramento:quod pro fangu y

_ ne his ed:infufcata aqua abfcodunf.Polyporum multa genera.Terreni maiores q pelagici:# oes

?rachiis utpedibus:ac manibus utunf. Cauda uero q ed bifulca:# acuta in coitu.Ed polypis fiftula in dor
fojqua trafmittut mareream^ modo in dexteram partem mo in finidram tranlFerut.Natant obliqui i ca/
Vel fuf/ put:qd pdurum ed fuffocatione uiuetibus.Caete^ per brachia uelut accetabulis difparfis eo haufto quoda
fllatioe modo cui adhaerefcut:tenet fpinitut auelli non queant.Vada no apprehedut:# gradibus minor tenacitas
Soli molliu in ficcum cxeut dutaxat afpe$e.Laeuitate odere.V efcut' cochyliop: carne:quo^ cochas comple
xu criniu fragut.Itaqj placentibus tedis cubile eo#: deprehedi£»Etcu alioqn brutum habeat aiahut quod
ad manu hois annatat: in re quodamo familiari callet.Ofa in domucomportat:deinputaminarofa came
egerit:annatatefq? pificulos ad ea uenaf.CoIorem mutat ad fimilitudinem lori;# maxime i metu. Ipfum
brachia fua rodere falfa opinio ed.Id.n.a congris eueit ei.Sed rcnafci:ficut colchotis:# lacertis cauda haud
falfum inter pdpua autem miracula ed qui uocaf nautilos:ab aliis popillos.Supinus in fumma equorum
peruen inita fe paularim fubrigensjut emida omni per fidulam aqua uelut exoneratus fentina facile naui/
get podeaduo prima brachia retorquens membranam inter illa mirat tenuitatis extendit.Qua uelifican/
te in auras caeteris fubremigans brachiis media cauda;ut gubernaculo fe reginlta uadit alto liburnicarum
gaudes imagine.Siquid pauoris interueniat hauda fe mergens aqua.

De onizenatnauplio;# locudis. CA* XXX.

Olypoiy. generis onizena diclagraui capitis odore.Ob hoc maxime murenis eam confedatibus
Polypi binis menlibus condunf. Vitra bimatum non uiuunt.Pereunt autem tabe femper foemi
nae celerius;# fere a partu»Non funt praetereunda #.L .Lucullo pro confbeticx comperta de po/
Iypis:q T rebius Niger e comitibuseius prodidit. Auidiflimos eiTe concha^.lllas ad tadum coni
primi praecidentes brachia eorumtultroqj efcam ex praedante capere. Carent conchae uifu ; omnicp fenfu
alio:q cibi # periculi.Infidianf ;ergo polybi apertis.lmpofitoqj lapillo extra corpus ne palpitatu eiiciaf :ita
fecuri grafTanfjextrahuntqj carnes.iilae fe contrahunt;fed fruftra difcuneate.Tanta folertia animalium he
betiffimis quo(£ ed.Praeterea negat ullum efle attrocius animal ad conficiendum hominem in aqua.Lu^
dat" enim complexu:# forbet accetabulis:ac numerofo fudu detrahit eum Jn naufragos urinantifue im/
petum capit:Sed fi inuertaf :elanguefcit uis.Exporrigunt enim fe refupinati.Mire omnibus marinis expe
tentibus odorem quoqp eorumtQua de caula # naflis lllinunfCaetera quae idem retulit:monftro ,ppio/
ra poflunt uideri.Carteiae in cetariis afluetus quidam polypus exire e mari in lacus eorum apertosjatqi ibi
falfamenta populari.Conuertit in fe cudodum indignationem afluiditate furti immodici.Saepes erat his
obledae;Sed has trafcendebat per arboremmec deprehendi potuitjnifi canum fagacitare » Hi redeuntem
circumuafere nodu:conciticp cuftodes expauere nouitate.Primum omnium magnitudo inaudita erat.
Deinde color muria obIitus:odore dirus:Quis ibi polypum exfpedaflet;aut ita cognofceret* Cum mon'
dro dimicare fibi uidebanf.Naqs # afflatu terribili canes agebat:nunc extremis crinibus flagellatosmunc
robudioribus brachiis clauai^ mo incuflosjaegrecp multis tridetibuscofici potuit.Odendere Lucullo ca
puteius dolii magnitudine amphora^.xv.capax:at^(ut ipfius Trebii uerbis utar)barbas:quas nix utroqj
Vel calli brachio copledieettclaua^ mo rorolastlongas pedu.xxx.accetabuhs fiuecalliculisurnalibus peluiu mo.
cibus Dentes magnitudini refpondentes.Reliquiae afleruatae miraculo perpendere pondo feptingetorum. Sx

pias quoq; # loligines eiufdem magnitudinis expulfas in littus illud idem audior ed.In nodro mari lol i/
gines quinum cubito^ capiudfaepiae binum.Negi his bimatu longior uita • Nauigeram fimiiitudine #
alia in,ppontide uifam fibi^didit Mutianus cocha ee acatii mocarinata Iflexa pupe prora rodrata. Jn hac
condi nauplium animal fepiae fimile ludendi focietate fola»Duobus hoc fieri generibus.tranquillo.n.ue/
dorem demiffis palmulis ferre ut remis.Si uero flatus Iuitent:eafde in ufu gubernaculi porrigi padicp co
cha^d finus aura.Huius uoluptate ee ut ferattillius ut regat:Simul^ eande defcendere indufo finu : fludii
haudoiterrita uifu forte triftnldm.condat rumore nauigatiu:humana calamitas i ca ed ♦ Locudae cruda
fragili muniunt' i eo genere:qd caret fanguine. Latet menfibus qnis.Similiter cancri:qeode tge occulraf;
# ambo ueris principio fenedute anguiu more excut reuocatioe tergo^d.Caete^d in aquis natat. Locuftae
reptantium mofluitant.Si nullus ingruat metus:redo meatu cornibusiquae funt rotunditate praepilata?
ad latera po r redis* Iifdem eredis in pauore obliquae in latere procedut.Cornibus inter fe dimicant. VniS
hoc afalium nifi uiuu ferueti aqua incoquat" :fluida carne non habet callum.

__ De Cancris. CA» XXXI.

luut petrofis locisjcacri mollib^Hyeme aprica loca fedaf.Aedate i opaca gurgitu recedut.oia
ei'9 gnis hyeme la:dut:autuno # uere piguefcut:# pleiluio magis qa node fydus tepido fulgore
IJmitificat.Cacroy gna carabi:adaci:maeae:paguri heradeoticiileoes:# alia ignobiliora* Carabi a
teris cacris cauda didat»! pheice hippoe uodf;tatae uelodtatis ut cofeq n fit.Cacris uita loga pedes odo

NONVS

LIIII

tii oibus iri oblrquu flexi.Foemiriae primus pes dupleximari fimplex.Praeterea bina brachia deticulatis For
cipibus.Superior pars in primoribus his mouef inferiore immobiIi:Dextrum brachiu oibus maius.Vni
uer fi :ubi aliquando cogreganfjos ponti euincere no ualet.Quaobre egreffi circueimapparetcp tritu iter.pi
noteras uocaf minimus ex oi gene re* io opportunus iniuriae.Huic folertia e inaniu oftreai^ tertis fe coder ;
& cu accreuerit migrare i cappaciores.Cacri in pauore et retrorfum pari uelocitare redeut.Dimicat iter fe
ut arietes aduerfis cornibus incurfantes.Cotra ferpentiu idus medenf Sole cacri fignu tranfeute:&: ipforu
cu exaiati fint:corpus tranffigurari in fcorpiones narranf in ficco*Ex eode genere funt echinirqbus fpine,p
pedibus.lngredi eft his in ornem uolui.lta® de tritis faepe aculeis inueniunf.Ex his echinometra appella
tunquoijifpinae 16giffimx:calicesminimuNecoibuside uitreuscoIor*Circatorone cadidi nafcuf fpina
parua*Oua omniu amarajqna numero*Ora in medio corpore in terra uerfa*Tradunt faeuitia maris praefa
gire eos:correptif<£ operiri lapillisjraobilitatecp pondere rtabilientes nolut uolutatione fpinas attere* Qd
ubi uidere nautici ftatim pluribusanchoris nauigia infrenant.

De Cocleis. CA. XXXII.

Ij N eode genere funt coclea: aquatiles terrertrefq* exerentes fe domiciIio:bina<j ceu cornua pren
I dentes contrahentefq<:oculis carentjideoq? corniculis praetentant iter.

IJ DePedimbus. ^ CA. XXXIII.

Edines in mari ex eode genere habef.Recoditi 8L ipfi in magnis frigoribus:ac magnis aeftibus.
Vnguefcp uelut igne Iacetes i tenebris et in ore madetiu.Firmioris ia tertae murices* Et cochai^
generajin qbus magna ludetis naturae uarietasttot colo^ differetiaeriot figurae planis;& concha
uis:logis:Iunatis:in orbe circuadis:dimidio orbe caefistin dorlum elatistlaeuibusrrugatis: denti
culatis:ftriatis:uerticemuricati itortoimargine in mucrone emirtorforis effufo intus replicatoJam diftin
dioneuirgulata:crinita:crifpa:cuniculatim:pedinatmmbricatiramndata:cacelIati:retitulata:in obliquua
redu expanfa:predenfataiporreda:finuata:breui nodo ligatis:toto latere:conexis:ad plaufum aptis:ad buc
cinatn recuruis.Nauigant ex his neritae:pbenrefcp concaua fibi parte:& altera aurae opponetes per fumma
aequor uellificant* Saliunt pedines:& extra uolitaufeq? 5C ipfi carinant*

De diuitiis marinis. CA. XXXlIII.

Ed qd haec ta pua comemororcu populatio mo^rat^ luxuria no aliude maionq e cochaijd gene
re pueniariia qde ex tota rege natura danofiflimu uetri mare ertitor modis;tot melis: tot pifciu
faporibusjquibus precia capientium periculo fiunt.

Quo nafca£:& ubi:& qu5 inueniunf margaritae. CA. XXXV.

Ed quota haec portio e reputantibus purpuras:cochylia:margaritas^Pa^*f*fuerat in gulas con
di mariatnifi manibus:auribus:capite:toto corpe a foeminis:iuxta uirifq? gertarenf.Quid mari
cu ueftibuscQuid undis fludibufm cu uellerecNon rede recipit hic nos re^e natura nifi nudos*
Eftorfi tanta uentri cu eo locietas*Quid tergori^Pa^ fi t nifi q uefcimunpericulis et uertiamur.
Adeo p totu corpus alae hoispiculo qfita maxle placet.Principiu ergo cutmeq? omniu r epipcii margaritae
tener.Indicus maxime has mittit oceanusJnter illas beluas tales tantafcpjquas diximustptot maria uenie-'
tes ta logo terra^ tradu:e tantis folis ardoribusratq? indicis quo^ lfulis petunf:8i admodu paucis.Ferti/
liffima e taprobae 8C ftoidis ut diximus i circuitu mundi.ltc perimulapmotoriu ldiae.Praecipue at laudaf
circa arabia \ pfico finu maris rubri.Origo at atqi geitura cochae e haud multa ortrea^ cochis differes.has
ubi genitalis anni ftimulauerit hora:padetes fefe quada obfcitatione impleri rofcido coceptu tradutrgraui
das poftea enitijpartuq? cochasi efle margaritas pro qualitate roris accepti.Si purus lfluxeritjcadore cofpi
ci.Si uero turbidus:foedu fordefcere.Eunde pallere coelo minante coceptu.Ex eo qppe conftaretcoeliq? eis
maiore focietare ee q marisunde nubilum trahit colorem :aut pro claritate matutina ferenu.Si tem pertine
fatientur:grandefcere 8C partus.Si fulgureticomprimi conchas:ac pro ieiunii modo minui.Si uero & toue
ritipauidas ac repente compreflasiquae uocant phyfematajefficere fpeciem merum inani inflatam fine cor
pore.Hos efle conchale abortus;Sani quidem partus multiplici conflant cuterno lproprie calluut exirtri
mari corporis poflit.Itag? 6C purgantur a peritis.Miror ipfo tantum eas coelo gaudere:fole rubefceretcan/
doremcp perdere ut corpus humanum.Quare praecipuum cuftodiut pelago altius merfaeiq ut penetrent
radii.Flauefcut tame & illae fenedairugifqj torpefcuttnec nifi in iuuenta coftat ille:q qrif uigor.Craflefcut
etia in fenedaicochif^ adhaerefcutinec iis auelli queut:nifi Iima*Quibus una tantu ert facies;& ab ea rotu
ditas:auerfis planicies:ob id tympana nominaf*Cohseretes uidemus in cochis hac dote ungueta circufere
tibus.Caetero in aqua mollis unio exeptusp tinus durefcit*Concha ipfa cum manum uidet:coprimit:fefe
operit<j opes fuas genera pp illas fe peti:manu<j fi pr^ueniat acie fua abfcinditmulla iuftiore poena:&: aliis
munita fuppliciisrquippe inter fcopulos pars maior inuenitunfed in alto quo<^ comitantur marinis cani
bus.Nec tamen aures foemina^ arcentur.Quidam tradunt ficut apibus:ita cocha^ examinibus fingulas
magnitudine & ueturtate praecipuas efle ueluti ducestmirae ad cauedu folertiae.Has urinantium cura peti*
llliscaptisfacilecaeteraspalantesretibusincluduMultodeindeobrutasfalein uafis fidilibus erofa carne
omni nucleos quofdam corpo^rhoc eft uniones decidere in ima.Vfu atteri non dubium eft.colorecp im
diligentia mutari*Dos omnis in cadore;magnitudie:orbe: I^euore:podere haudpmptis rebus in tantum
ut nulli duo repianf idifcreti.Vnde nome unionu romanae.f.ipofuere dehcise.Na apud grsecos non e:nec
apud barbaros inuetores eius aliudtq marganta:*Et in cadore ipfo magna differentia.Clarior i rubro ma/
ri reperrustlndicusfpeculariumlapidumfquamasaffimilattaliasmagnitudine praecellens. Summa laus
Coloris eft exalpminatos uocari;6i procerioribus fua gratia eft.EIenchos appellantjfaftigiata longitudine*

LIBER.

Alabaftroru figura fn pleniore orbe definentes*Hos digitis fufpendere:& binosrac ternos auribus*Foemi
nape gloria eft.Subeut luxurias eius noia:& tedia exqfita pditione portatus.Siqde cu id fecere crotalia ap/
Vel lici pellannceu feno quocp gaudeat:& collifu ipfo margarita^. Affedat$ ia 6C pauperes lidore foeminae in pu
ratore blico unione eedidates*Quin & pedibusrnec crepida^ tantu obftragulis:fed totis focculisaddur*Nequn.
geflareia margaritasrnifi calcet: acp unioes etambulentifatis eft:In noflro mari reperiri foIebatjCrebrius
circa bofphoru thraciutrufFi ac parui in cocbisrquas myas appellat* At i carnaniatq uocaf pina gignit* Quo
apparet non uno cochae genere nafci«Na 8C Juba tradit arabicis cocha ee fimilem pectini infecto ; hirfu tam
echino^ modoJpfum unionem in carne ipfa effie grandini fimilem*Cochae no tales ad nos afferunf* Nec
j acarnania ante laudati reperiuntur:enormes & feri:colorif« marmorei.Meliores circa adiu:fed &C ii par
u/*Etin mauritaniae maritimis* Alexader Polyhiflor:& Sudines fenefeere eos putat:coloremcp expirare*
Eopi corpus folidu ec manifeflum efl:qd nullo Iapfu franguntur.Non aut femper in media carne reperiu/
turifed aliisxatqp aliis locis.Vidimufcp ia extremis et marginibus uelut e concha exeutes*Etin qbufda qua/
ternos:quinofqt»Podus ad hoc aeui femucix pauci fi naulis fcrupulis exceflerejn britannia puos atq? deco
lores nafei certu efl*Quonia Diuus Iulius thorace que Veneri genetrici in teplo eius dicauit:ex britannicis
margaritis fadu uolueritintelligi*Lollia Paulinajq fuit Caii principis matronamec ferio qderaut foleni ce
rimoniarjc aliquo apparatutfed mediocriu et f pofaliu coena uidi fmaragdis margaririfq? opertaralterno tex
Vel ma tu fulgentibus toto capite crinibus fpiris:auribus:collo monilibus:digitif<jiQuae fumma quadringenties
nibus feflerriu colligebat.Ipfam cofeftf parata nucupatione tabulis pbare*Nec donapdigi pricipis fuerattfed aui
rae opes,puinciaije*f«fpoIiis partae*Hic eft rapinarum exitus*Hoc fuit quare*M*Lollius infamatus regu mu
neribus in toto oriente interdida amicitia a Caio Cxfare augufh' filio uenenu biberet:ut neptis eius quadri
geties feflertium operta fpedarerur ad lucernas*Computet nuc aliquisexalia parte:quantum Curiusjaut
Fabntius in triumphis tulerint; 8C imaginetur eo^ fercula:&: ex altera parte Lolliam unam imperii mulier
culam accubantermnon illos currui detrados:q in hoc uicifle maIit*Nec haec fumma luxuriae exepla funt*
Duo fuere maximi uniones per omne aeuum.Vtruncp pofTedit Cleopatra aegypti regina^t nouiffima per
manus orientis regum fibi traditos«Haec;cum exquifitis quottidie Antonius faginaremt epulis : fuper/
bo fi mul ac ,pcaa:faflu:ut regina meretrix lautitiam eius omnem apparatumqi detredasiquaeren te eo qd
adrui magnificentiae pof!it:refpondir*Vna fe coena centies feflertium abfumpturam*Cupiebat difeere An
tonius fea fieri poflie non arbitrabatur*Ergo fponfionibus fadis:poftero die quo iudicium agebaf : magni
ficam alias coenam ne dies perirenfed quottidiana Antonio appofuitirridenti:computationemg? expoftu
lanti* At illa corollarium id effeconfumpturam^ fe ea in coena taxationem confirmans:folamq? fe centies
feflertium coenaturarmlnferri menfam fecundam iufiit*Ex precepto miniflri unum tantum uas ante eam
pofuere aceti:cuius aiperitas uifcp in tabem margaritas refoluit*Gerebatcy auribus tum maxime fingula/
re illud 8C uere unicum naturae opusdtacp fpedante Antonio quidnam enetadura detradum alteru mer
fit:ac iiquefadum abforbuit*Iniecit alteri manum*L.Plancusiudex fponfionis eiusteum quoq? paranti fi
mili modo abfumere*Vidumq} Antonium pronunciauit homine irato.Comitetur fama unionis eius pa
rem fada illa tantae quaeflionis uidrice regina difTedummt eflet in utrifqj Veneris auribus romae in pan/
theo dimidia eoijd coena*Non ferent tamen hancpalmam:fpoliabunturq? etiam luxuriae gloria*Prior idfe
cerat romse in unionibus magnae taxationis Clodius tragoedi Aefopi filius relidus ab eo in amplis opibus
haerestne triumphatu fuo nimis fuperbiat Antonius penehiffrioni comparatus*Et quidem nulla fponfio
ne ad hoc ,pdudusiquo id magis regium erattfed ut experiretur in gloria palati quid faperent margaritae
atq? ut mire placuereme folus hoc fciretjfingulos uniones conuiuis ad forbenduidedit«Romae in jpmifcuu
ac frequentem ufum uenifTe: Alexandria in ditione redada*Primum autem coepifle circa fyllana tempora
minutas dC uiles Feneflella tradit manifefloerrore:cum Elius Stilo iugurthino bello unionum nomen im
pofitum maxime grandibus margaritis prodat.Et hoc tamen aeternae prope pofleflionis efl: fequitur hae
redemJn mancipatum uenitiut praedium aliquod*Conchylia dC purpuras omnis ora atteritjquibus eade
mater luxuria paria pene etiam margaritis praecia fecit*

Donatura purpurae Semurias* CA* XXXVI*

vj] Vrpurae uiuunt annis plurimum feptems.Latent ficut murices circa canis ortum tricenis die//
^jibus*Congreganturuernotemporemiutuoq* attritu lentorem cuiufdam caerae faliuanr* Simili
— ' mo & murices.Sed purpurae flore illum tingendis expetitum ueftibus in mediis habent fa uci'

_ bus*Liquoris hic e minimi in cadida uena*Vnde peiofus ille bibif nigrantis rofae colore fublu/

ces.Reliquu corpus flerile*Viuas capere coteduttqa cu uita fua fuccu illu euomur*Et maioribus qde pur^/
puris detrada cocha auferuttmiores cu trapetis fragut*Ita demu rore eu excipictes tyriirpeipuus hic aliae»
In menfge africseiS: getulo littore oceanitin laconica europae*Hinc fafces fecurefq? romaae uia faaut.Ide4p
maieflatei pueritia e*Difhnguit ab eqte curia^Diisaduocafplacadisioemqpuefleilluminat . In triuphali
Vel fuc niifceturauro*Quapp excufata S: purpurae fit infania*Sed unde conchyliis preciafQuis uirus graue i fu/
coicoloraufterus in glauco: Seirafcenti fimilismaruLinguapurpuraelongitudine digitalijquapafcimrp/
forando reliqua conchyliaitanta duricia aculeo eft* Aqua dulci enecanda ficubi flumini fmerguf? alioqn
captx diebus quinquagenis uiuutfaliua fua*Conchae oes celerrime crefcut peipue purpurae* Anno magni
tudinem implet*Quod fi hactenus trafcurratexpofirioifraudatam ferp tinus luxuria credat*NosindiligS
t iae damnet«Quamobrem profequemur et officinas:ut tanq inuidu frugum nofcif ro.Sic oes q iflis gau/
dent p mio uitae fuae calleat*Cocha^ ad purpuras 8t cdchylia eade qde efl mareriarfed diftat temperamen/

Vel ca
pta

co

NONVS

LV

fa nomini rotuditate oris m margine incifa. Altejjd purpura uocaf calliculati' .peurrete roftro:& caliiculi la/ Vel cani
rere introrfus tabulato quajaferaf Iingua.Pneterea clauatu e ad turbine ufqiaculeis in orbem feptenis fe/ culatum
re;q no fut buccio:fed utriftp orbes toride quot habet anos«Buccinu no nifi petris adhserer.circaq? fcopu/ Vel cuni
los legif* Quot funt genera* CA* XXXVII* culi

V rpura: noie alio pelagiae uocan£*Eaijd genera plura:pabuIo 8C folo difcreta* Lutenfe putrilino
&algenfe enutritu alga uiliiTimu.Vtnfcp melius taeniefe i teneia maris ora collediuHoc quo<j;

M b — . jzj rame etianu leuius atep diIutius*CaIculofse appellanf a calculo maris mire apto cochyliis:& 16/
optimo purpuris.Dialufitefe.i.uario Coli genere paftmCapiuf at purpura: puulis rarifq? con
chis textu ueluti naiTis in alto iadis.Ineft iis efca clufiles mordacefgj cochaetquales uidemus:has femineces
fed redditas mari auido hiatu reuiuifcetes*appetut eas purpur aejporredifcy linguis ifeftauAt illa: aculeio
extimulatae claudut fefe.coprimutg? morde tiatita pederes auiditate fua purpurae tolluntur*

Quo capiuntur tempore* CA» XXXVJIJ*

Api eas poft canis ortum aut ante uernum tempus utiliifimurmquoniam cu foetificauere fluxos
habent fuccos«Sed id tingentum officinae ignorantteum fumma uertatur in eo* Eximitur po/

^ ^ flea uenaiquam diximus»Cui addi falem neceflarium jfextarios ferme in libras centenas*Mace/
rari triduo iuftum»Quippe maior uis tanto quato recentior*Feruere in plubojfingulifiy aquae
amphoris centenas atep quinquagenas medicaminis libras 5equan:ac modico uapore torreri:& io longin/
quae fornacis cuniculoJta defpumatis fubinde carnibusrquas ha:fifteuenis neceiie efttdecimo ferme dieli
quatis cortina uellus elutriatum rnergif in experimetu*Et donec fpei fatiffiat urit liquor.Rubes color ni Vel Iiq/
grate deterior*Quinis lana potat horis.Rurfufij mergitur carminatatdonec oem ebibat fanie*Buccinum ta
p ie danaf jquonia fucum remittit. Pelagio admodu alligafinimiaecp eius nigritia: dat au Acritatem illam
nitore<j:qui queritur cocci Ita permixtis uiribustalterum altero excitatur:autaflringitur*Summa medi
caminum in libras.Vellerum buccino ducenta:*Pelagio»cxi*Ira fit amethyfti color eximius ille « At ty rius
pelagio primd fatiaf in matura uiridicp cortia:moxpermutaf in buccino.Laus ei fumma in colorem fan
guinis concreti nigricans afpeclu idemq? fufpedu refulgens*Vnde & Homero purpureus ducif fanguis»

Romae quando ufus purpurae* CA* XXXlX*

Vrpuraeufum Romae fpfuiifeuideo.Sed Romulo in trabea*Nam toga prsetexta 3C latiore cla/
uo Tullum Hoftillium e regibus primum ufumjhetrufcis deuidis fatis conftat.Nepos Corneli/
usiqui Diui Aug.principatu obiit*Me inquit iuuene uiolacea purpura uigebancuius libra dena/
riis centum uenibatmec multo poft rubra tarentina.Huicfucceflitdibapha tyria { qua: in libras
denariis mille non poterat em i. Hac Lentulus Spinter aedilis curulis primus in praetexta ufus improbaba/
tur*Qua purpura quis non iam inquit tridinaria facite’ Spinter aedilis fuit urbis conditae anno*dcc* Cice/
roneconf*Dibapha tunc dicebaturiqua: bis tinda efletiueluti magnifico impendio*Qualiter nucomnes
pene com modiores purpurae tinguntur.In conchyliata uefte caetera eadem fine buccinojprer^ ius tpatu/
rae* Aq pro indiuifo humani potus ex cremento:dimidia 8C medicamina adduntur«Sic gignitur laudatus
ille pallor faturitate fraudata:tantocy dilucidior quanto magis uellera efuriunt*

De precio earum* CA. XL«

Recia medicameto funt qde jp fertilitate littoge uiliora.Non tame ufq pelagias libras qnqgenas
numos excedere:& bucdni ceteos fciat:q ifta mercanf imefo.Sed alia funttnec habent fine uitia.

^ luuatq? ludere ipedio:& lufus geminare mifcedo iteji:8d ipfa adulterare adulteria naturae: ficut
teftudines tingeretargentum auro cofundereiut elearajfiantladdere iis reratut Corinthia*

De tingendo amethyftino& cocco bylfino* CA* XLI*

On eft fatis abftuliftegemma: nomen*amethyftum rurfum abfolutum inebriatur tyriojut fit ex
utro® nomen improbum:ryriamethyftus;fimul<j luxuria duplex.Et cum confecere conchylia
tranhre melius in tyrium putant*Poenitentiahocprimumdebet inuenifle artifice murante qd

_ _ danabatJnde ro eft nata.Votum quoqj fadum e uitio portentofis ingeniis;& gemina demoftra

ta uia luxurixtut color alius operiretur alio.Suauior ita fieri leuiorq didus.Quin QC terrena mifcerejcoo
coq? tindum tyrio tingeremt fieret his byiTinum.Coccugalatiaerubes gramesut dicemus in terreftribus: Velgra
aut circa emeritam lufiranise in maxima laude eft.Ve^eut fimul pagant nobilia pigmenta anniculo grami num
languidus fuccus.Idem a quadrimo euanidus Jta nec recenti uiresineqi fenefcenri* Abunde tradara eft rd:
qua fe uirorum iuxta foeminarumq? formam credit ampliflimam fieri*

De pinna &pinnotere:& aquatilium fenfu. CA* XLI1*

Oncha^d generis &C pinna eft.Nafcitur in limofis fubrepta fpinec unq fine comiteique pinotere
uocat.alii pinophylace id eft fqllapua* Aliubi cancerjdapis alfedator*Padit fe pinna luminibus
orbu corpus intus minutis pifcibus pbens.Aflultat aliiptinusiS: ubi licentia audacia creuitiim/
plent ea.Hoc tps fpeculatus index morfu leui fignificaullla ore coprelTo qcqd iclufitjexaiatipar
te^ focio tribuir.Quo magis miror quofda exiftimafte aquatilibus nulluinefte fenfum « Nouit torpedo
uim fua ipfa no torpes: merfa^ in limo fe ocultat:pifces:q fecuri natantes ob torpuere corripiens*Huius ie
cori teneritas nulla pferf.Nec minor folef tia ranse:q i mari pifcatrix uocafieminentia fub occulis cornicu
Ia turbato limo exeriuaiTultantes pificulos pertrahenstdonec tam ppe accedanutafliliauSimili rao fquati
na:<&: rhobus abditi pinnas exertas mouet fpecie uermiculo^d:Item(^:qua: uocatur raia.Nam paftinaca Ia
trocinatur ex occulto tranfeuntes radiojquod telum eft ei fingens: Argumeta folertiac huiusjquod tardif/
fimi pifcium hi mugilem uelociflimum omnium habentes in uentre reperiuntur*

LIBER.

Dc fcolopendris:uulpibus:& glanis» CA. XLIII*

Colopendrae terreflribus finules:quas centipedes uocifahamo deuorato omnia interranea euo
mut:donec harau egerant:deinde reforbent.Ar uulpes marinae fimili in periculo glutiut ampli
us ufq? ad infirma lineaetquat facile praerodant*Glauius:Et qui glanis uocatur auerfus mordet
hamosmec deuoratjfed efca fpoliata graffatur*

De Ariete pifee* ^ CA* XLIIII»

Ries ut latrotEt nunc grandiorum nauiu in falo flatiu occultatus umbra: fi que nandi uolupras
inuitetiexpe&at « Nunc elato extra aquam capite:pifcantium cymbas fpeculaturroccultufcj adna
tans mergit»

De his q tertia natura habet no afaliu:ne<p fruticu:& de urticis:& fpogiis* C A* XLV*

Quide & iis fenfum fefle arbitronq nec aialiuine^ fruticu:fed tertia ex utroqi natura habenur/
ticis dico 5C fpogiis.Vrticac no<3u uaganfmodlugj mutanftearnofe frondis • Iis natura ut carne
uefcaf.Vix pruritu mordax:cade<j q terreflris urtice.Cotrahit ergofeq maxfe riges:ac pnatate

_ pifciculo frode fua fpargit;copledlefcy deuorat* Alias mercenti fimilis:& ia&ari fe pafia fludtu ai/

ga* uiceicotaclos pifces:attritu<y petrae fcalpetes pruritu inuadit.Eade no&u pe&ines:& echinos perquirit»
Di3 admouerifibi manufentiticolore mutat:& c6trahi£*Tadla]uredinemittit:paulu<^ fi fuerit interualli:
abfconditur»Ora ei in radices ee tradun&Excrementa p fuma teui fiftula reddi*Spongiaye tria genera acci
pimus:fpifl*um:ac pduj*:& afpe^»Tragos id uocaf.Minus fpiiTum & mollius manae.Tenuedefumfj: ex
quo penicilli:achilleu*Nafcun£ oes in petris*AIunf conchis:pifce:limo Jnrelledlu inefie iis apparet : qa ubi
auulfore fenferetcotradlae multo difficilius abflrahunf.Hoc ide fludtu pulfante faciur.Viuere efca manife/
flo cocha; minutae i iis reptae ofledut*Circa torone uefei illis auulfas et aiut:& ex relidis radicibus recrefce
re*In petris cruoris quoq* ihaeret colonafricis pcipuse:q generanf i fyrtibustmaxle fiut maae.Sed molliffi/
mae arca lyciadnpfudo at necuetofo;molliores*In hellefpoto afpae*Et defae circa malea»Putrefcut i apricis
locisrio optiae i gurgitibus:uiuetibus:iteqj madetibus nigricas color* Adhserennecpte nec totae*Interfunt
*n*fiftulae qda ianesjq ternae feraeiaut gnae:p qs pafei exiftimanf *Sut 8C aliaerfed fupnae cocretae* Et fubefle
mebrana qda radicibus eaije intelligif.Viuere conflat longo tpe.Peffimu oium genus earueiq aplyfise uo
candiquia elui non pofluntun quibus maxime funt fiflulae;& reliqua den fi tas fpifia»

De caniculis marinis* CA* XLVl»

Anicula^ maxima multitudo circa eas urinantes graui piculo infeflat*Ipfi ferut 8C nubem quan
dam crafTefcere fup capita aialiu planoye pifciu fimilem pmente eostarcereq? a reaprocado : SC ob
id flilos pacutos lineis annexos habere fefe.-quia nifi perfofTae.ita no recedant: caliginis & pauoris

_ (ut arbitror)ope*Nube*n.& nebula cuius nofe id malum appellattiter aialia illa haud ultra cope/

rit quifq* At cu caniculis atrox dimicatio:Inguina 8C calces:omne<y candor? corpoij* appetut.Salus una in
uel fros aduerfas eudimlcroqj terredi*Pauet*n.hofem aeque ac terret.Et fors aequa \ gurgite* Vc ad fumma aquae
uentu efltibi piculu aceps* Adepta rone cotra euditdu conef emergere.Et falus ofs i fotiis.Fune illi religa^
Vel tuc tu ab hueris eius trahut.Huc dimicas ut fitpiculi fignudeua quatit*Dexteraapprehenfo flilo in pugna efl*
Modicus alias tradus.Vtfppe carinam uentu efltnifi pceleri ui repete rapiant:abfami fpedlat* Ac fi? pe iam
fubducti e manibus aufer unfi: fi no trahetiu ope conglobato corpe i pilae modum ipfi fie adiuuere*Proren/
dunt quidem tridentes llli.Sed moflri folertia efl nauigium fiubeudirarqi ita e tuto praeliadi.Omnis ergo
cura ad (peculandum hoc malu infuminmCertiflima efl fecuritas uidiffe planos pifcesjqa nunq fiunt ubi
maleficae befliae*Qua de caufia urinantes fiacros appellant eos*

De afantibus q filicea teflatS: q fine uillo fcludut':&: reliqs fordidis afalibus* CA. XLVrl.

^ Ilicea tefla indufis fatedu efl nullu ee fenfummt oflreis.Multis eade naturatquae fruticirut olo/
thuris pulmonibus: {lellis* Adeoqs nihil non gignifi in mari:ut caupo.Nam etiam aefliua anima
lia pernici molefla faltu:autq capillus maxime celat:exiflant;6i circuglobataefc^fkpe extrahu

_ tur.Quae caufia fomnu pifciu in mari noctibus infieflareexiflimatur*Quibufdam ueroipfis in/

nafcunturtquo in numero chalcis accipitur»

De uenenaris marinis. CA» XLVIJJ»

Ec uenena cefiantdirajut in leporetq in indico mari et tacfilu peflilesiuomitum difTblutionemtp
i flomachi protinus creat.In noflro offa in formis:colore tatu lepori fi milis»in indis 8L magnitu/
dine 81 pilo duriore.Tantum uiuus ibi capifi*Ae<j pefiifepe afal araneus fipinae indorfio aculeo
noxius»Sednullu ufiqexecrabiliusq radius fiup cauda emines trigonis;qnri paflina ca appellat»
Quin cochiliimagnitudiearbores (fixus radici necat* Arma ut telupforat 8C ferri dC ueneni malo.

De morbis pifeium* CA* XLIX.

Orbos uniuerfia genera pifciu 8C extera afalia et fera non accipimus fentire.Verum ^grotare fin
gulos manifeflu facit aliquorum maciesrcum in eodem genere ppingues alii capiantur*

De generatione eorum mira* CA L*

Vo na mo generet:defiderium 8C admiratio hominum differri non patif.pifces atrritu uentriu
coeunt: tanta celeritate ut uifum fallant.Delphini 8t reliqua cete fimili mo;& paulo diutius.Foe
niina pifeis coitus tpe marem fequif:uentrem eius roflro pu)fans*Sub partu mares foeminam:
fi militer oua uefcentes earum»Nec fatis efl generationi per fe coitus:nifi editis ouis inter fe uer/
fando mares:& foeminse uitale afperferint uirus*Non omnibus id contingit ouis in tata multitudine: ali»
quin replerentur maria &C ftagnajcum finguli uteri innumerbilia concipiant .

NONVS

LVI

Irem degeneratione:& qui pifces oua pariant* CA* Lf.

Ifcium oua I mari crefcunnqusedam fumma celeritate ut murena^sQuseda paulo tardius: Pia
ni pifcium:qbus cauda non obeft aculei^ ut teftudines:&: raiaeiin coitu fuperueniur.Polypi cri
ne uno faeminse naribus adnexo.Saepiae 6i loligineslinguiscomponctes inter fe brachia:&in

_ cotrariu nantes:& pariut ore.Sed polypi in terra uerfo capite coeut*Re!iqua molliu rergisjur ca

nesjrem Iocuftse 8i fqllac*Cacri ore.Ranse fupueniut:prioribus pedibus alas foeminae mare apprehenden
te:pofterioribus dunes.Pariut minimas carnes nigras;quasgyrinos uocanttoculis tantu & cauda infignes*
mox pedes figurant :cauda findente fe in pofteriores*Miru<^ femeftri uita refoluuf in Iimu nullo cernere
&C rurfus uernis aqs renalcuf :q fuere natacjperinde occulta rone cu oibus annis id eueniat.Et mytuli & pe
6hnes fponte naturae i harenofis,pueniut*Quse durioris teftae funtjut murices purpuraeifalitiario Iero re*
Sicut arefcente huore culices:ar<£ fpuma maris incalefcetc cu admiiTus eft imber*Quae uero filiceo tegmi
ne operiunfjut oftrea putrefcente hmoiaut fpuma circa nauigia diutius flanteidefixof^ palos :&C lignum
maxie*Nupcoptu i oftreariis:huore iisfoetificu laciis mo effluere* Anguillae atterutfe fcopulisiea ftngme
ta uiuefcut.Nec alia e eajjd,pcreatio.Pifciu diuerfa genera no coeutipter fquatina;& raia ex qbus nafcif prio
ri pte raiae fimilis:& nome ex utrocp copofitu apud graecos trahit.Quaeda tpe anni gignuf:& i huore ut i
terra«Vere pedhnes:limaces:hirudines eode tpe euanefcut*Piftiu aut lupus & trichias bis ano parit: & faxa
tiles oes.Mulli ter: ut chalcis:cyprnus:fexties*Scorpiones bis:ac fargi uere & autuno*Ex plais fquatina fola
autuno 81 occalii uergilia^.PIurimi pifciu tribus mefibus:apri!i:maio:iunio:Salpae autuno:fpari:torpedo:
fqualicircaaeqnotftiiuMolIes uere.Saepiaoibus menfibus*OuaeiusgIutinoattramctiadfpem uuaecohae
retiatmafculusjpfequif afflatu:alias fteriIefcut*Polypi hyeme coeut.Pariut uere oua tortili uibrata*Papino
tara foecuditateuit multitudine ouoijd occifi no recipiat cauo capitistq pgnates tu!ere*Ea excludat qnqua/
gefimo die:e qbus multa pp numet^ irercidut.Locuftae 8C reliq teuioris cruftae ponut oua fupra oua:atq?
ita fcubat.Polypus faemina mo in ouis fedenmo cauerna cacellato brachio^ Iplexu daudit.Ssepia i terre/
noparirriter haiudiesraut ficubi enata alga»ExcIudif*xt\die.LoIigies i alto coferta oua edut ut (aepise*Pur
purae:murices:eius denfcp generis uere pariut*Echini oua pleiluniis habet hyeme.Et cocleae hyberno tpe
nafcuf.Torpedo odogenos foetus habes inueni£:eacp q ltra fe parit oua pmollia i aliu locu uteri trafferens
at^ iba excludes*Simili moofaq carthilaginea appellauimus:ita fit ut fola pifciu 8C afal pariati oua conci
piat.Sylurus mas folus omm edita cuftodit oua:faepe 8C qnquagenis diebus ne abfumanf ab atiis*Caeterar
foeminae in triduo excluduttfi mas attigit*Acus fiue belone unus pifciu dehifcete pp multitudine utero pa
rir*A partu callefcit uulnus:q«j SC l caecis ferpetibus tradut.Mus mannus in terras icrobeeffoila parit oua:
8C rurfus obruit ferra*T ricefimo die refofla aperitjfoetumqi in aquam ducit*

SfTsSsil Deuulufspifcium* CA* L1J*

Rrythini & chanae uuluas habere tradutur.Qui trochos appellatur a graecis ipfe fe inire* Aqua
tilium omnium foetus inter initia uifu caret*

Delongifllmauitapifcium* CA* LIIJ*

Eui pifeiummemoradu nuper exepIuaccepimus*Paufylipu uilla e capanise haud pcul neapoli*
In ea i Caefaris pifeinis a Pollione Vedio conie&u pifcemifexagefimu poft annum expirafle feribit
Ajineus Seneca.Duobus aliis aequalibus eius ex eode genere et tuc uiuetibus*quae metio pilcina
ru admonet:u t paulo plura dicamus hac de re:priufq digrediamur ab aquatilibus.

De uiuariis oftrea^:&: quis ea primus inuenerir* CA* LIIIT*

|5trea^ uiuaria primus oium Sergius Orata inuenit in baiao:aetate.L*CralTi oratoris ante mar
-Icu bellurnec gul^ ca:fed auaritiseimagna uedhgalia tali ex lgenio fuo pcipies*Vt q primus pen
i, files inuenitbalineas:ita magonizatas uillasfubide uededo*ls primus optimufapore oflrcis lu

_ [j crinis adiudicauit:quadoeade aquatilia genera aliubi atep aliubi meIiora*Sicut lupi pifces in ty/

beri amne inter duos pontesirhobus rauenaetmurena in ficiliaielops rhodi:&: alia genera fi militert ne culi
nape cenfura pagaf.Nodu britanica feruiebat:littora:cu Orata lucrina nobilitabaupoftea uifum tanti in ex
trema italia petere brudufiu oftreas:ac uelitis.Sed iter duos fapores nup excogitatu fame logae aduediois
a brundufio copafcere in lucrino*Eade serate prior Licinius M urea reliquo^: pifciu uiuaria inuenit*Cuius
deinde exeplu nobiIirasfecutae*Philippus:Horrenfius Lucullus excifo et monte iuxta neapoli maiore im
pendio q uilla sediftcauerat:euripu:&: maria admifit*Qua de ca magnus Po*Xerfem togatu eu:appellabat
Quadragintamillibus ipfius pifeinse a defundlo illo ueniere pifces*

Quis primus murena^ uiuaria fecerit* CA. LV*

Vrena^c uiuariu priuatim excogitauir.C\Hirrus antealios:q coenis triuphalibus Csefaris dida/
torisfexmi!lianumeromurenarumutuoappendit*Nampermutare quidem prsecio noluit:
aliauemerce.Huius uillam inter q modicu.xUmilibus pifein^ uendideruf*Inuafit deinde fingu
' lorum pifeium amor. Apud baulos i parte baiana pifeinam habuit Horrenfius orator «Murena

adeo dilexit:ut exanimatam flefle credatur* In eadem uilla Antonia Drufi murenae: quam diligebat inau
res addidinCuius propter famam nonnulli baulos uidere concupiuerunt*

De codearu uiuariis:&: quis primus inftituit. ^ ^ CA* LVI*

Odeatjt uiuaria inftituit Fuluius Hirpinus in tarqnefi pauloante ciuile belltuqd cu Pompeio ma
gno adhi efl:diftindis qdem generibus earurmfeparatim ut cfl*ent:albae quae in reatino agro na/
fcunrur*Separatim illyricaejquibus magnitudo praecipua* Africanse: quibus foecunditas*SoVtv
tanse quibus nobilitas ♦ Quin 8C (aginam earu commentatus eft:fapa 8C ferre : aliifq; generibus»

uelfcor

prense

uelcur/

tius

UBER.

Vt cocleae quoep altiles ganea impleret.Cuius arris gloria in eam magnitudinem perdudla fitiut odlogin/
ta quadrantes caperent lingularum calices audior eff. M.Varro.

De pifeibus terenis. CA. LVJI,

Ifcium genera etiamnum a Theoph rallo mira produntur circa babylonies rigua decedtibus flu/
uiis in cauernas aquas hebetes remanemQuofdam inde exire ad pabula pennulis gradientes cre/
|bro caudae motu:contra<j uenantis refugere in luas cauernast& in iis obuerfos ffare.Capira eo£!
i ejfTe rana: marina: fimilia:reliquas partes gobiorumrBrachias ut ciereris pifnbus, Circa heradea
&C toronem & lycum amnem effe multifariadn ponto unum genus eflejquod extremas fluminum aquas
fedleruncauernafgi Ii bi faciat in rerraratey in iis uiuat etiam reciprocis am nibus Occato litrore.Effodi ergo
motu demum corporum uiuere eos approbant.Circa heradea eande eodecp lyco amne decedente ouis re
hdlis in limo generari pifcesiqui ad pabula petenda palpitent exiuis branchiis* Quod fieri non indigo hu/
moris:propter quod & anguillas diutius uiuere exemptas aquis.Oua autem in Occo marurari: ut teffudi/1
num.Eademin ponti regione apprehendi in gladepifcium quofdam maxime gobiones nonnifi patina^:
calorem uitalem motum fatentes. In iis quidem tametfi mirabilisreftaliqua ratio.Idem tradit impaphla/
gonia effodi pifces gratilTimos dbis terrenos altis fcrobibus.In iis locis ubi nullae reflagnent aqua: ♦ Mira/'
turqj 8C ipfe gigni finecoitu.Humoris quidem uim aliquam inefle quam puteis arbitraruncum nonnul/
li reperiantur pifces.Quicquid eff hoc certe minus admirabile talparum fadt uita fubterranei animalistni
fi forte uermium terrenorurm& his pifeibus natura eft*

De muribus nili» CA. LVIH»

|,Erum omnibus iis fidem niliinundatio affert omnia excedentem miracula»Quippe detur gen/
te eo mufculi reperiuntur incohato opere genitalis aqua terra: qmam parte corporis uiuentesj
nouilTima effigie etiamnum terrena.

De anthia pifce:& quomodo capiatur. CA. LlX*

I Ec de anthia pifce fi leri conuenit.l tacp plerofij aduerto credidifle apud chelidonias infulas: quas
Jdiximusafiae fcopulos ante tauri promontorium fi tas. Ibi frequens hic pifu‘s:& celeriter capitur
Juno generetparuo nauigio& concolori ueftejeademq? ora per aliquot dies cotinuos pifcator ena/
ESfiKauigat certo fpario:efcam^proiicit»Quicquid exeo mutet uni ufpecla fraus praeda: eff . Cauenfqp
quod timuiticum id lape fadlum eftmnus aliquando confuetudine inuitatus anthias efcam appetit.Nota
tur hic intentione diligenti:ut audior fpenconciliatorc^capturac.Neg? enim eff difficile cum per aliquot
dies folus accedere audeantandem & aliquos inuenit:paulatim comitatior.Poffremo greges, adducit in/
numeros:iam uetuffiflimisjquibufg? aflueris pifcatorem agnofcere:& cibum e manu capere.Tum ille pau
lum ultra digitos in efca iaculatus hamum fingulos inuolat uerius quam capitrab umbra nauis breui co//
natuabfedens.Ita ne caeterifentiant alio intus excipiente centonibus raptumine palpitatio ulla aut fonus
caeteros abigat.Conciliatorem nofle ad hoc prodeffjne capiatur.Parcit pifcator fugituro iri reliquum gre
gem.Ferunt difeordem fotium duci fotii infldiatum pulchre noto cocpifie malefica uoluntate • Agnitum
in macello a fotio cuius iniuria erat:& dati dani formula ex ediclo codenaru. Addit Mntianus a:ff imara li
te decem libris. Idem anthia: cum unu hamo teneri uiderintjfpinis quas in dorfo ferratas habent lineam
fecare traduntuneo qui tenetur extendente ;ut praecidi pofTit. At inter fargos;ipfc qui tenetunad fcopulos
lineam terit.

De ftellis marinis. CAs LX*

Raeter haec claros fapientia audio res uideo mirari ftellam in mari.Ea figura e parua admodum
caro intustextra duriore callo.Huic tam igneum feruorem effe traduttut omnia in mari conta/
dia adurar.Omnem cibum ffatim peragat.Quibus fit hoc cognitum experimentis: haud facile
dixerim.Multo mirabilius dixerim id cuius experiendi quottidieoccafioeff*

Dedadlyliseorumcprmraculis. CA. LXI.

Oncharum e genere funtdadlyli ab humanorum unguium fimilirudineappellari» Iis natura in
tenebris remoto iumine:alio fulgore clarere:& quanto magis humorem habeant. Lucere in ore
mandentium.Lucere in manibustarqi et in folo:ac uefte decidentibus guttistut procul dubio pa
teat:fucci illam naturam eflejquam miremur etiam in corpore.

De inimicitiis:&: amicitiis inter fe aquatilium. CA. LXII.

Vnt & inimicitiarum atg? concordia: miracula.Mulgi 8C lupus mutuoodio flagrant Coger 8C
murena caudasinter fe praerodentes. Polypum in tantum locufta pauetmt fi iuxta uiderit: om/
nino moriatur.Locuffam conger.Rurfus polypum congri Iacerant.Nigidius audior eff praero/
________ dere caudam mugili lupum:eofdeg$ ffatis menfibus concordes efle.Omnes autem uiuere: qui/

bus caudae ficamputentur:At e contrario amicitia: exempla funtiprseter illos de quorum diximus foc itu
tate*Balenaemufculus quandoque pregraui fuperciliorum pondere obrutis cius oculis infeftantia ma^
gnitudinem uada praenatans demonftrat:oculorumque uice fungitur.Hinc uolucrum nature dicentur*

DECIMVS LVII

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE UBER DECIMVS*

De Natura Auium* CA* I*

EQVITVR NA/
tura Auium :quaru
grandiffimi:& pene
beftiaru generis ftru
tio cameli* Africi uel
aethiopici altitudine
egtis infideris equo
excedunt : celeritate
uincunr* Ad hoc de/
mum datis penistut
currentem adiuuet*

_ Caeterononfuntuo

lucresrnec a terra tollutur.VnguIae iis ceruinis fimi
les quibus dimicant:bifulcae comprehendendis Ia/
pidibus urilesjquos in fuga contra fequenres fgerut
pedibus.Concoquendi fine deledtu deuorata mira
narura*Sed non minus ftoliditasjin tanta reliq cor/
poris altitudine cum colla frutice occultauerint: Ia/

_ tere fefe exiftimantiurmPremia ex iisoua pp ampli/

tudinem pro quibufdam habita uafistconofqj beIlicos;& galleas adornantes pennae*

De Phoenice. CA* II*

Ethiopes atq? indi difcolores maxime:& inenarrabiles ferunt aues.Et ante omnes nobilem ara'
bise phoenicem*Haud fcio an fabulofe unum in toto orbemec uifum magnopere. Aquilae narraf
magnitudine:auri:fuIgorecircacolla:caeterapurpureus:caeruleamrofeiscaudam penis diftingue

_ tibus.Criftis faciemtcapurq* plumeo apice honeftare.Primus atq* dilige tiflimus togatorum de

eo prodidit Manilius fenator ille maximis nobilis dodtrinis:dodtore nullo. Audior eft neminem extitifTe
qui uiderit uefcentem.Sacrum in arabiae folo efie.Viuere annis fexcentis fexaginta*Senefcentem cafiajthu
rifg? furculis conftruere mdum:replere odoribus:& fuper emori.Ex oflibus deinde ac medullis nafci pri/
mo ceu uermiculum:inde fieri pullum.Principiog; iufta funeri priori reddere;& totum deferre nidum p
pe pancaiam in folis urbem:& in ara ibi deponere.Cum huius alitis uita magni conuerfionem anni fieri ,p
dit idem Maniliusdterumcp fignificatioes tempeftatum:& fyderum eodem reuerti»Hoc autem circa me'
ridiem incipere.Quo die fignum arietis fol intrauerit.Et fuiiTeeius conuerfionis annu prodente fe* P.Li/
cinio.M.Conelio conf.ducentefimum quintumdecimuiruCorne. Valerianus phoenicem deuolauifie in
sgyptum tradit. Qu.PIautio.SexiPapinioconfnAlIatumqpefle in urbem Claudii principis cenfuraranno
urbis, dccc.SC in comitio(ppofitum:Quod adtis teftatum eft:fed quae falfa efle nemo dubitarit.

De Aquilis. CA. III.

. X iis quas nouimusiaquilae maximus honos maxima 81 uis.Sex earu genera.Melenaetos a grae/
cis di<fta:eademq?ualeria minima magnitudine;uiribuspraecipua:colorenigricans.Sola aquila/

[rum foetus fuos alit.Caeterae (ut dicem us)fugant,Sola fine dangore:fine murmuratione. Con/

_ _ 'uerfatur autem in montibus.Secundi generis pygargus in oppidis manfitatoi in campis albi/

cante cauda.Tertii morphnos:quam Homerus 6C parcnon uocatialiqui 8C plancum 8C anatariamifecunda Vel clan
magnitudine 8C uiihuicqj uita circa lacus.Phoemonoe Apollinis dicta filia dentes ei ee prodidinmut^ alias gum
carenti lingua.Eandemg? aquilarum nigerrimamjprominetiore cauda.Confenfit 8i Boethus. Ingenium
eft ei teftudines raptas frangere e fublimi iaciendo.Quae fors interemit poetam Aefchylum : praedidlam
fatis(ut ferunt)eius diei ruinam fecura coeli fide cauentermltem quarti generis eft percopterusieadem mo Vel fecu
ratur per lacus:uulturina fpecie:alis minimis reliquas magnitudine antecellens:fed imbellis : & degener: turam
utpote quam uerberet coruus. Eadem ieiunaefemper auiditatis:& quaerulae murmurationis. Sola aqui/
larum exanima ferit corpora*Caeterae:cum occidere:conlidunt.Haec facit ut quintum genus gnefion uo
ceturjuelutuerum folumqs incorruptae originis:mediamagnitudine:colorefubrutilo;rarumconfpedtu.

Supereft halietustclariffima oculorum aciedibrans ex alto fefetuifoq* in mari pifceipreceps in eum ruens:

& difcuflis pedtore aquisjrapiens.llla quam tertiam diximusicirca ftagna aquaticas aues appetinmergen /
tes fe fubindeidonec fopitas Iaftatafq? rapiat:Spedlanda dimicatiotaue ad perfugia littorum tendente:ma'
xime fi condenfa harundo fit. Aquila in deiedlu abigente ala:& cum appetit in lacus cadente : umbramgj
fuam nanti fubaqua a littore oftendente»Rurfus aue in diuerfa:& ubi minime fe credat fpedlari;e mergen
te.Haec caufa eft gregatim auibus natandi:quia plures fimul non infeftantur:refperfu pennarum hoftem
occecantes.Saepe 8C aquilae ipfae non tolerantes pondus appraehenfum una merguntur. Halietus tantum
implumes etiamnum pullos fuos percutiens fubinde cogit aduerfos intueri folis radios :& fi coniuentem
flentemgj animaduertit.praecipitat e nido uelut adulterinum 8C degenerem.Illum cuius acies firma con/
tra fteteritieducat.Halieti fuum genus non habentded ex diuerfoaquilagc coitu nafcuntur.Id quidem qd

h

LIBER.

ex iis natu eftrin offifragis genus habetje quibus uultures progeneranf minores.Et ex iis magni qui ofno
non generant.Quida adiiciunt genus aquilae:q barbatam uocanthufci uero offifragattribus primis:& qn
roaquilarum generi inaedifica&Nido Iapis actites: que aliq dixere gagiten: ad multa remedia utilis:nihil
igne deperdens.Eft aut Iapis ifle pgnansrintus cu quatias alio uelut in utero fonate*Scd uis illa medicajno
nifi in nido direptis.Nidifieant in petris &C arboribus.Pariunt oua terna.ExcIudunt pullos binosmifi fut
& tres aliquado« Alte^ expclluntedio nutriedi.Quippe eo tpe ipfis cibu negauit natura^fpicitstne oium
ferai^ foetus raperenf.Vngues quoqi ea^c iuertunf diebus iis« Albefcut inedia penzetut merito ptus fuos
oderint • Sed eiedos ab iis cognatu genus offifragi excipiut:& educant cu fuis* vej^ adultos quoqi perfeqf
pares:& longe fugat:aemulos«f.rapina:»Et alioqn unu par aqlaji magno ad populadu traclu ut fatiefnndi
get.Determinant ergo fpatiatnec in proximo pdan£*Rapta non prinus feruttfed prio deponuttexpertae^
pondus tunc demu abeut*Oppetut no fenio nec scgritudinetfed famerin tantu fuperiore accrefcete roftro:
ut aduncitasaperiri no queat* A meridiano at tpe operanf :8t uolat» Prioribus horis diei donec impleanf
hoium couentu fora ignauac fedet» Aqla^t pense mixtas reliqua^ alitu penas deuorat»Negat unq fola hanc
alitem fulmine exammatamJdeo armigeram Ioui confuetudo iudicauit»

Quando legionum ligna effe coeperint* CA»_ HE*

Omanis ea legioibus*C*Marius in fecudo cofulatu fuopprie dicauit.Erat & area pria cu qttuor
aliis lupistminotauris:eqs:apris;q fingulos ordfes anteibat*Paucis ante annis fola in acie portari
coeperat: reliqua in caftris relinquebanf*Marius in totu ea abdicaumEx eo notatu no fere apud
Iegioes unq hybernatu ee i caft ristubi aquilaiji no fit iugu»Primo & fecudo generi no minore ta

Vel aegi
cum

V el ciiv
no

tu quadrupedu rapiaaed et cu ceruis plia.Multu puluere uolutatu collechl ifides cornibus excutit i oculos
penis ora uerberastdonec pcipitet in rupes*Nec unus oftis illi fatis eft* Acrior eft cu dracoe pugna multoq?
magis anceps et fi in aere*Oua hic cofedatur aquilas auiditate malefica* At illa ob hoc rapit ubicucp uifum*
Ille multiplici nexu alas ligatura fe iplicansjut fimul decidat*

Mirum de aquila* CA* V*

jSt percelebris apud fefton urbem aquilas gloria educatam a uirgine retulifie gratiam :aues prio
mox deinde uenatus aggerente.Defuncta poftremo in rogum accenfum eius iniecifle fefes& fi *
mul conflagrafle»Quam ob caufam incolsetqd uocant herotu in eo loco fecere appellatu louis
!,& uirginis:quoniam illi deo ales afcribitur*

De Vulturibus* CA. VI»

Vltu^s pualet nigri;Nidos nemo attingif*Ideo et fuere q putarent illos ex aduerfo orbe aduolar
falfo.Nidificat*n*in excelfiffimis rupibus*Foetus qde faepe cernuf ferebini.Vmbricius aurufpi
cum in noftro asuo peritiflimus parere tradit oua.xiii* Duo ex iis reliqua oua nidumqp Iuftraret
: mox abiicere.T riduo at ante ut biduo uolare eos ubi cadauera futura funt*

De Sanquale. CA* VII*

.] Anqualeauearcp imufuluaugures romani m agnae qftioni habe tJmmufulualiq uulturis pul/
Sajjl! ^ arb,tr3f ee:& fanqualeoflifraga.Maflurius fanquale offifraga dicit effe • Immufuluatpullu
aquilaeipriufqalbicetcauda.QuidampoftMutiuaugure uifosnon efleromae confirmauere*
j Ego(qd uerifimilius eft)in defidia rerum omnium non arbitror agnitos*

De accipitribus. CA* VIII*

Ccipitru genera»xvi*inuenimus«Ex iis circo daudu altero pede pfperrimi augurii nuptialibus
negociis ;jk pecuarias reuTriorche a nuero teftiurcui pricipatd in auguriis Phcefcione dedit.Bu/
teone huc appellant romani.Familia et ex eo cognominata cum,pfpero aufpicio in ducis naui fe

_ _ _ diflet* Aefalo grasci uocanqfolusoi tpeapparet*Caeterihyemeabeut.Diftincho genens ex au i/

dirare* Alii no nifi ex terra rapiut aue* Alii no nifi circaarbores uolitate* Alii fedetc in fublimi. Aliqui uo?/
late in aperto* Itagt 6C coiubas nouere ex iis periculaiuifoep cofidut:ueIfubuolat:cotranaturaeius auxilia/
tes fibijin infula africa: cerne i oceano. Accipitres totius maffilias humi foctificatmec alibi nafcut :illis affue
ti getibusdn thracia? parte fup amphipolim holes atq^ accipitres focietate quada aucupantur*Hi ex fi luis
& harudinetis excitat aues.llli fuperuolates deprimut.Rurfus capras aucupes diuidut cum iis* T raditu eP
miflas in fublime ibi excipere eos: & cu tps fit captu rasidangore ac uolatus genere inuitaread occafionem*
Simile qda lupiapud masotin palude faciur.Na nifi pte a pifcantibus fuam accepere:expanfa retia Iace

rar* Accipitres auiu no edut corda.Nodurnus accipiter cybindus uocaf :rarus et in filuis: interdiu minus
cernes*BeIIum internecium gerit cum aquila;coherentefq$ faepe prehenduntur»

De cocyce quae a fuo genere interimitur» CA* IX»

Ocyx ex accipitre uiderur fieri tpe anni figuram mutanstquonia mnc non apparet reliqui: nifi
I F^rq paucis diebus.ipfeq? modico tpe aePatis uifus:no cernif poPea»EP aute ne<j aducis ungui
j bus i olus accipicrumec capite fimilis illis:neq? alio q coIore:ac ridu columbi potius* Quin abfu/
~ miturabaccipitre:fi quando unaapparuere*Solaoiumauisafuogenereinterempta*Murat au
tem di uoce*Procedituere*Occultaf caniculeortu:fempa? pariti alienis nidis:maxime palubium maiors
expre fingulaoua qd nulla alia auis:raro bma*Caufa fubiiciendi pullos putaf:qd fciat fe inuifam eundis
auibus*Nam minuta quo^ infePat.Itano fore tutam generi fuo Pirpemopinatur:nifefdlerir*Quare nui
lu facit nidu:aIioquin trepidum animal.Educatergo fubditum adulterato foeta nixu.IIIeauidus ex natu
ra proripit cibos reliquis pullisdtaq? pinguefeit:^ nitidus in fe nutricem couertiullla gaudet eius fpecie
miraturque fde ipfam qd talem pepereric*Suos comparatione eius dananut alienosjabfumicy et fe infpe/

DECIMVS

LVJJI

dante patiddonec corripit ipram quogs ia uoladi potes.NuIla tu auiu fuaaitatc carnis comparatur illi*
Demiluis» CA. X*

Ilui ex eodem accipitrum genere magnitudine differunr.Notatum in iis rapaciffimam 8i fame
licam femperalitemjnihil efculenri rapere unq ex funerum ferculistnec olym pias ex hara* Ac ne
ferentium quidem manibustnifi lugubri municipio^: immolantium oflento. lidem uidentur
artem gubernandi docuifle cauda nexibus in coelo monflrante naturatqd opus efTet in ,p fundo*
Milui di ipfi hybernis meli bus latetino rame ate hirudies abeutes*Traduf aute di folflitiis afficipodagra*
Digeflioauiumpergenera* CA. Xi.

Olucrum prima diflindlio pedibus maxime coflar. Aut*n*aduncos ungues habenttaut digitos;
aut palmipedum in genere funt uti anferes:& aquaticae fereaues* Aducos ungues habentia car/
ne tantum uefcuntur exparte magna*

Deinaufpicatisauibus:cornice:coruis:bubone* CA. XII.

Ornices Bi alio pabulo* Vt^ duritiam nucis roftro repugnantem uolates in altu i faxa tegulafue
iaciut iter*,' ac faepiusrdonec quaflata perfringere queant. Jpfa alesefi inaufpicatas garrulitatisia
quibufda tame laudata* Ab ardluri fyderead hirundinu aduentu notafrea in Mineruse lucis te/
plifqp raro:alicubi oino no afpicuficutathenis.Prseterea fola haec et uolantes pullos aliquamdiu
pafcitjnaulpicatifil ma foetus tpe:hoc efl pofl foIflitiu.Casterae oes ex eodc genere pellunt nidis pullostac
uolare coguuficut 6i corui:q di ipfi no carne tanru aluntunfed robuflos quocp foetus fuos fugant longius*
Ita 9) paruisin uicis no plus bina coiugia funt.Circa cranonem quidem theiTalise fingula perpetuo* Geni/
tores foboli loco cedut*Diuerfa in hac 6i fupradidla alite quaedamtcorui ante folllitium generant.Ite aegre
fcut fexagenis diebusjfiti maxime:anteq fici coquantur autuno.Cornix abeo tpe corripif morbo * Corui
pariunt cum plurimum qnos*Ore eos parere aut coire uulgus arbitraf .Ideoq? grauidas fi ederint coruinu
ouutp os ptu redderetatgj in totu difficulter parere:fi teclo inferanf* Ariflo.negat.No hercule magisjcj in
acgypto ibim*Sed illa ex ofcuIatione:q faepe cerniCquale in colubis ee« Corui in aufpiciis foli uidenf intel/
Iedlu habere fignificationu fua^&Na cu media; hofpites occifi futtoes e peloponefo 8i attica regione uola/
uerut.Peffima eo^ fignificatio cu glutiut uocc uelut flrangulati. Vncos ungues di nodlurnae aues habent:
ut nodturnaribubojuluIae.Ouim hoijs hebetes interdiu ocuIi«Bubo funebris di maxime abominatus pu/
blicis pcipue aufpiciis*Deferta incolitmec tantu defolata:fed dira er:& inaccefia.Nodlis moftrurmnec ca tu
aliquo uocalijfed genitu.Iraq? in urbibus:aut oino in luce uifus:diru oflentu eft*Priuato^ domibus infi/
dente plurimu fcio non fuifie feraIe»Volat nunq quolibenfed trafuerfus auferf*Capitolii cellam ipfam in
trauit;Sex*Papellio Iflro«L»Pediano confT.pp quod nonis marriis urbs Juflrata efl eo anno*

De incendiaria aue* CA* XIII*

Naufpicata efl 6i incendiaria auis:propter quam faspenumero luffratam urbem in annalibus in
!j uenimus:fiait.L*CrafTo.C.Mario confHQuo anno 3i bubone uifo luflrata efl.Quae fit auis ea
j nec reperiturmec traditur. Quidam ita interpretantur incendiaria efiequsecu^ apparuerit car/
WOrff bonem ferens ex aris uel altaribus* Alii fpinturnicem eam uocant*Sed hasc ipfa qux eflet inter
auesiqui fe fcire diceretmon inueni.

DeCliuina. CA* XlIIJ,

I ^ uinam quoque auem ab antiquis nominatam animaduerto ignorari.Quidam clamato//

i riam dicunt * Labeo prohibitoriam • Et apud Nigidium fubis appellatur auisjquas aquilarum

oua frangat*

De auibus incognitis. CA XV*

Vnr praeterea complura genera depidla in hetrufca difciplina faeculis non uifa:quae nuncdefecif/
fe mirum efbcum abundent etiam quae gula humana populatur*

De auibus nodlurnis* CA* XVI.

rzzm Xtemorum de auguriis peritiffimefcripfifie illapfas noieputatur.Is tradit:noduam :bubonem
gKjg picumrarbores cauante:trigonem:cornicem a cauea de ouo exire:quoniam pondere capitu per
uerlaoua pofleriorem partem corporum fouendam matri applicent*

Denodtuis. CA. XVII*

Odua^t cotra aues folers dimicatio.Maiore circwdarae multitudine refupinae pedibus repugnet;
coIIectae<j in adtu roftro di unguibus totae tegunf* Auxiliaf accipiter collegio quodam naturas;
belluq* partif;Noduas fexagenis diebus hyemis cubare;^ nouem uoces habere tradit Nigidius.
Depicomartio. CA* XVIII*

Vnt&paruae aues unco^unguiurut picus martiustcognomine infignes 8i in aufpiciis magnx.
Quo in genere arbotjs cauatores fcadentes in fubredlum flellionum mo*Illi uero Qi fupinipcuf/
fi corticis fono pabulu fubefle inteIIigunt*Pullos in cauis educat auiu foli.Adaclus cauernis eo/
w j rum a pallore cuneus:admota quadam herba ab iis elabi credif uulgo.T rebius audior efhdauu
uel cuneum adadtu quata ui libeat in arbores:in qbus nidum habeatjflatim exilire cu crepitu arborisjcu i/
federit clauo aut cuneo.Ipfi principales latio fut in auguriis:a rege qui nome huicaui dedit* Vnu co^l pfci/
tu trafire non queo* In capite ptoriis urbani* L* Tuberonis in foro iura pro tribunali reddentis fedit ita pia/
cidetut manu apprehcdereGRefpodere uates:exitiu imperio portendi:fi dimitreref* At fi exanimaretur
praetori. Et illa aue,p tinus cocerpfic* Nec multo poli ipleuit ^pdigiu* Vefcund 8i glande in hoc generetpo//
tnifcp mult^eifed quas carne tantum no uiuut»Excepto miluojquod ipfutn in auguriis dirum efl.

h v»

Velcon

cata

LIBER.

De ancos ungues habentibus & digitos» _ CA» XlX»

|,Ncos ungues habentes orno no congregantur:# fibi quoq? pratdanf.Suntauteoes ferealtiuo
Ise praeter nocturnas:# magis maiores.Oibus quibus alae grandestcorpus exiguum» Ambulat
difficulterjn petris raro cohfiftunncurnatura unguium prohibente» Nunc de fecundo ordine
dicamusjquod in duas diuiditur fpecies;ofcines:# alites.lllarum generi cantus oris: his magni
tuda differentiam dedit.Itaq» praecedent ordine omnes reliquas»

De pauonibus:# quis eos primus comederit. CA» XX»

N hispauonum genus cu formajtum intellectu eius # gloria gemmates laudatus expaditcolo
;res:aduerfo maxime foletqa fic fulgetius radiat.SimuI umbra: quoda repercuiTus esceris t q in
j opaco clarius micant;C6cauoqritcauda.Oefcpinaceruu corrahir pena^ quos fpectari gaudet
I oculos, ide cauda anuisuidbus amiftacu foliis arbo^ donec rena icatur iter^tcu flore pudibun/
dus:ac moerens quaerit latebram*Viuit annis.xxv.Colores incipit fundere in trimatutab auctoribus non
gloriofum tantum animal tradifjfed # maliuolurficutanferum uerecundum.Quoniam has quocp qda
addiderunt notas in hisrhaud probatas mihi.Pauonem cibi gratia romae primus occidit orator Horten/
fius a Dialiciali coena facerdotii.Saginare primus inftituit.circa nouiflimum pyraticum bellum.M» Aufi¬
dius Lurcojexq? eo quaertu redditus is feftertium fexagena millia habuit»

De gallis:& quo caftrentur:# de gallinaceo locuto» CA» XXl»

5] Roxfe gloria fentiunt:# hi noftri uigiles noctu rnitquos excitadis in opa mortalibus rupedoq?
5 fomno natura genuit*Norut fydera:# ternas diffingunt horas interdiu cantu.Cu fole eunt cu/
5] bitum.Quartaq? caftrenfi uigilia ad curas Iaboreg* reuocauNec folis ortum incautis patiuntur
1 obrepere.Diecp ueniente nunciat cantu Jpfum uero cantu plaufu latci^.Imperitant fuo generi;
# regnum in quacunq? funt domo exercent.Dimicatione pariter hoc quocp iter ipfos uelut io tela agnata
cruribus fuis itelligeteSiNec finis faepecomoriennbus.Qd fi palma cotinginftatim l uictoriacanunttfe^
ipfi principes tertanf. Victus occultaf filensiscgre^feruitium patif.Et plebs tamereq fuperba gradit :ar/
dua ceruiceicrirtis celfajCoelugi fola uolucru afpicit crebro.In fublime quocy cauda falcata erigens . Jtaq*
terrori funt et leonibus generofiffimis feraijMam ex his qdaad bella tantum:# plia aflidua nafcunf qbus
et patrias nobilitarunt rhodurac tanagram.Secundus eft honos habitus melicis:# chalcidicis:ur plane dv
gne aliti ratum honoris pbeat romana purpura.Ho^ fut tripudia folirtima.Hi magirtratus noflros quot/
tidie regut:domofcp ipfi fuas claudut aut referat. Hi fafces romanos ;pellunt:aut retiner.Iubet adesiaut p
hibe t. Victoriata oium toto orbe pta^aufpices.Himaxieterra^iperioimpitar.Exiis fibrae funtq haud
aliter cj opimceuictimae diis gratae» Habet orteta ex fe:# pporteri eo^ uefpertinicy cantus.Nagj totis nocti
bus canedo boetiis nobili illaaduerfus Iacedaemonios pfagiuere uiiloria.Ita coiecta irerpretatioc:quonia
uicta ales illa no canerer. Definut canere caftrari.Qd duobus fit modis: lumbis adurtis candenre ferro : aut
imiscruribus.Mox ulcere oblito figulina creta.Facilius ita pinguefcut.Pergami oibus annis fpectaculum
gallorum publice editur ceu gladiato^.Inuenitur in annalibus in ariminefi agro. M.Lepido. Qu.Catulo
confT.in uilla Galerii locutum gallinaceum femel quod equidem fciam»

De anferibus#qs prius iecuraferinucoederit;# de adipe anferinocomageno. CA» XXlI»

St & anferi uigil cura Capitolio tertata defenfo:p id tps canu filentiopditis rebus.Quaobre ciba
ria anfeg/ cefores imprimis locat. Quin & fama amoris: Argis dilecta forma pueri noieoleni:#
Glauces Ptolemaeo regis cithara canentisjqua eode tpe # aries amafle proditur.Poteft # fapien
tiae uideri intellectus iis effe:ita coes perpetuo adhaefirte Lacydi philofopho dr.nufq ab eo : non

Vel co/

ferum

in publico:non in balneismo nocturno interdiu digreflum«Noftri fapienriores:q eos iecoris bonitate no/
uere.Fartilibus in magnam amplitudinem crefcinexeptu quo<^ lacte mulfo augef.Nec fine ca in qrtione
eft.Quis prius tatum bonu iuenerit.ScipioanMetellusuircofularis: an.M.Sertiuseade aetate eques ro.
Sed(qd conftat)Mertalinus Cotta Meflalae oratoris filius palmas pedu ex iis torrereratqi patinis cu gallina
ceo^ crirtis condire repperit.T ribuef*n»a me culin is cuiufq? palma cu fide.Miru i hac alireta morinis ufgj
roma pedibus uenere.Fefli .pferuf ad prios.lta caeteri ftipatioe naturalippellut eos.Cadido^. alte^e uccti
gal i plua.Velluf qbufda locis bis anno.Rurfus plumigeri uertiunfrmollior^ q corpori q pxima. Et e ger
mania laudatiifima>Candidi ibi ueru minores;gan2® uocanf.Preciu plum^ eo^e in libras denarii qnuEt
inde crimina pleruq? auxiliarium pfectis a uigili rtationead haec aucupia:dimiflis cohortibus totis . Eoq?
delitiae,pceilere:ut fine hoc inftrumento durare ia ne uiroi^ qdeceruices poflint. Aliud repperit fyriae ps
quae coagene uocaf. Adipem eoru in uafe aereo cu cinnamo niue multa obrutu:ac rigore gelido maceratu
ad ufum pdari medicaminis:qdabgentedr comagenu.Anferu generis funtpelonopes:&: quibus lautio/
res epulas non noui t britannia chenalopeces fere anfere minores.Decet & ery throtaonas fuus nirtortabfo
luraq? nigritiajin fupeiliis cocci rubor» Altepe eoru genus uulturu magnitudine excedirjquoru & colorem
reddit.Nec ulla auis excepto rtrutio camelo maius corpe iples podus: in tatu auda:ut i terra quoqi imobi
lisprehendaf»Gignuteosalpes:&feptentrionalis regio: Inauiariis faporemperdut»Moriunt cotumacia
fpiriru reuocato*ProximcE eis funt quas hifpania aues tardas appellat.Graeci otidastdanatas in cibis.Emif-
fa enim ortibus medullatodoris tedium extemplo fequitur»

Degruibus:ciconiis:olonbus:&pegrimsauibus:&coturnicibusideglotte<, CA» XXIII»
(Nducias habet gens pygmeorum abfceflugruum(utdiximus)cu iis dimicantium » Immenfus
eft tractus quo ueniuntifi quis reputet a mari eo.Quando proficifcuntut confentiunt » Volant
ad prbfpiciendum alta%Ducem que fequantur;eligunt.In exttemo agmine per uices:qui accla/

DECIMVS

L]X

ment difpofTros habent:& qui gregem uocecontineant. Excubias habent nocfturnis temporibus : Iapillu
pede fuftinentesxqui lafiatis fomno decidens indiligentiam fono coarguat.Casterae dormiunt capite fub/
ter alam condito alternis pedibus infiftentes.Dux eredto prouidet collotac praedicit.Eae eaedem manfue/
faclae lafciuiunttgyrofg? quofda indecoro curfu uel lingula! peragunt. Certum eft pontum tranfuolatu//
ras primum omnium anguftias petere inter duo promontoria criumetopum & caraben.Mox faburra fla
biliri.Cum medium tranfierinnabiici lapillos e pedibus.Cum attingerintcontinentemi&e gutture ha/
renam.CorneliusiNepos qui Diui Augufti principatu obiitteum feriberet turdos pauloante coeptos fagi/
nariiaddidit ciconias magis placere q grues : cum haec nucales inter primas expetatunillam nemo uellit
tetigilTe.Ciconiae quona e loco uen:at:aut quo fe referatticopertu adhuc eft.E loginquo uenire no dubius
eodem quo grues modo.lllas hyemisthas aeftatis aduenas. Abitura cogregatur in loco certojcomitataeqj
fictut nulla fui generis relinquaftnifi captiua &C feruatceu lege pracdidla die recedunt.Nemo uidit agmen
difcedentiumtcum difccffurum appareat nec uenireifed uenifle cernimnsi Vtrung» nodi urnis fit tempori/
bus;& quis ultra citraue peruolentinunq tamen aduenifle ufcpnifi nodtu exiftimanf.Pythonis comen uo/
eant in afia patentibus campismbicongregatse inter fe commurmurant.Eam denig?:quae nouiflimo ad/'
uenit lacerannarq? ita abeunt.Notatum poft idus auguftas non temere uifas ibi.Sunt qui ciconiis non in/
efie linguas confirment.Honos iis ferpentium exitio tantustut in thelfalia capitale fuerit occidifleieadem
legibus poenatqu^ in homicidia.Simili anferes quo<j dC olores rone commeant.Sed horum uolatus cer/
nitunliburnica^ more roflrato impetu ferunftfacilius ita findentes aera:q fi redla fronte impellerent a ter
go fenfim dilatante fe cuneo porrigif agmen jlargeqi impellenti praebef aurae.ColIa imponunt praeceden/
tibus*Feflos duces ad terga recipiunt.Ciconiae nidos eofdem repetut.Genitricum fenedlam inuicem edu
canr*OIorum morte narratur flebilis cantus:falfis(utarbitror)aliquot experimentis.Jdem mutua came
uefcuntur inter fe; Verum haec commeatium per maria rerrafgp peregrinatio non patitur deferri minores
quoqs quibus clinatura fimilis.Vtruqwi.fupraduftas magnitudo SC uires corpoa» inuitareuideri poliunt.
Coturnices et femper anteueniunt q grues • Parua auis:& cu ad nos uenit terreftris potiufq fublimis. Ad/
uolant & eae fimili modo no fine periculo nauigantiuicum appropinquauere terris.Qufppe uellis faepein
cidut:& hoc femp noclurmergutg? nauigiadter ell iis per holpitia certa. Aullro non uolant humido.f* 8C
grauiore uento. Aura tamen uehi uoluntjpp pondus corpoij! uirefq' paruas.Hinc uolantiu illa coqueftio
labore expreto» Aquilone ergo maxime uolant ortygometra duce.Primam ea^j terra! appropinquatem
accipiter rapit.Et femper hinc remeantes comitatum foll/citant.Abeut^ una per fua figna glottis 6C otus
&cenchramus.Glottis perlongam exerithnguamiundeeinomen.Hancininitioblandita peregrinatio/
ne auidepuedtam.Pcenitentia m uolatu cum labore.f.fubit.Reuerti incomitatam piget:& fequi;nec unq
plus uno die peragir.In pximo hofpitio deferit.Ve^ inuenitur alia antecedente anno relidla.Simili mo in
lingulos dies.Cenchramus perfeuerantior fellinatetiam perucnire ad expetitas libi terras.Itagi nodlibus
is eas excitat:admonetq? itineris.Otus bubone minor ellmodluis maionauribus plumeis eminetibusjun/
de 8i nome illi. Quidam latineafionem uocar. Imitatrix alias auis ac parafita:& quodam genere faltatrix*

Capitur haud difficulter ut nodluaejintenta in aliquo circueunte alio>Quod fi uentus agmeaduerfo flatu
coeperit inhiberetpondufculis Iapidum apprehenlistaut gutture harena repleto ftabilitae uolat.Coturnfci
bus ueneni femen gratiffimus cibus.Qua ob cam eas danauere menfis:fimulq$ comitialem pp morbum Vel uc/
ddpuifuetumjquem folae animalium lentiuntipraeter hominem* ratri

Dehirudinibusimerulis:turdis:& fturnis:turturibus;&palumbis* CA* XXlIIJ*

| Beunt & hirundines hybernis menfi bus fola carne uefcens auisjex iis quae aduncos ungues non
habentjfed in uicinaabeuntafricos fecutae montium recefliisilnuent^qi iam funt ibi nudae at/
que deplumes»Thebarum tecla fubire negantunquoniam urbs illa faepius capta fit. Nec bizfae

_ in thracia propter fcelera Terei* Cecina uolaterranus equeftris ordinis quadrigarum dominus

comprehenfasinurbemfecum afferens uiiftoriae nunrias amicis mittebatjin eundem nidum remeantes
illitouiftoriaecolore.Tradit&Fabiuspidlorinannalibus fuisicumobfidereturpraefidium romanum a
liguftinis hirundinem a pullis ad fe cum epiffola allatam :ut lino ad pedem eius alligato nodis fignificaret
quoto die adueniente auxilio eruptio fieri deberet* Abeunt & merulae turdiq? & ffurni fimili modo in ui
cina» Sed ii plumam non amimmtjnec occultantur ; nifi fpe cibijquo hybernum pabulum petant .Ita//
que in germania hyeme maxime furdi cernuntur. Vere turtur occultatur ; pennafque amittit • Abeunt 8C
palumbes:quonam& in iis incertum.Sturnorum generi proprium cateruatim uolare:& quodam pilae
orbe circumagi omnibus in medium agmen tendentibus.Volucrum foli hirundini flexuofi uolatus;ue//
lox celeritasrquibus ex caufis neg? rapina! caeterarum alitum obnoxia eft .Eadem demum fola auium non
ni fi in uolatu pafei tur*

Quae auium perennestquae femeftresrquae trimeftres. CA* XXV*

Emporum magna differentia auibus. Perennes ut colum bae.Semeftres ut hirundines * Trime
ftres ut turdh& turtures: & quae cum foetum eduxerexabeut ut galguli: upupae.1

Deauibusmira* CA. XXVI*

Vdlores funt oibus annis aduolare iliu ex aethiopia aues:& cofligeread Menonis fepulchrutquas
ob id memnonidas uocant.Hoc idem quinto quoq? anno facere eas in aethiopia circa regia Men
nonis exploratum libi Cremutius tradit.Simili mo pugnat meleagrides in boetiatafricce hoc eft

_ gallina^ genus gibbe^:uariis fperfum plumistquae nouiflimae funt peregrinarum auium i me/

fas receptae propter ingratum uirus*Verum meleagri tumulus nobiles eas fecit,

h iri

UBER.

De auibus feleucidibus. _ CA. XXVlf*

( Eleucides aues uocantunqua^ aduentu ab Iotre pcibus impetrant cafii montis incolae fruges eo
rum Iocuftis uaftantibus.Nec unde ueniantrquoue abeant compertumjnuq confpectis mfi cum
' praefidio earum indigetur*

De Ibi. CA. XXVilb

| Nuocant & aegyprii ibes fuas contra ferpentium aduentum.Et cyrenaici Achorem deu mufcaix
|j multitudine peftilentia afferenterquae protinus intereunt cj litatu eft illi deo.
ff Quae auesinqbus locis no fut;&q mutat coIore:& uoce:<3£ lufiniis. CA. XXlX.

Ed 10 feceiTu auium & nodluse paucis diebus latere tradunf.Quarum genus in creta infula non
eft,‘& etiam fi qua inue&a fittemorif.Nam haecquoqj mira naturae differetia.Alia aliis locis ne/
gat tanq genera frugu fruticumue;fic & animalium non nafci:tranflatitiorumg? inuedfa mori.

_ Migi qdem eft illud unius generis aliti aduerfum.Quae nam eft iis naturae inuiaia^aut q terra^d

dicatiauibusterminffRhodusaqlam nShet.Tranfpadanaitaliaiuxta alpeslariulacu appellat amoenum
arbufto agrutad quem ciconiae non tranfmeant.Sicuti nec osftauum circa lapidem ab eo.immenfa alioqn
finitimo infubru tradhi examina gracculoijd monedula^tcui foli aui furacitas auri argenti^ praecipue mi
ra eft.Picus martius in tarentino agro negaf effe.Nup dC adhuc tamen rara ab apoenino ad urbem uerfus
cernicoeperepicarugeneratquaelongainfignescaudauarfeappellanf.Propriuiiscaluefcereomnibus an/
nis coferif rapa.Perdices non trafuolat boeriae fines in attica.Nec ulla auis in ponto infula in qua fepultus e
Achillesiinfeftat facratam ei aedem .In fidenate agro iuxta urbem ciconiae nec pullostnec nidum faciunt.
At in agru uolaterranu palubium uis e mari quot annis aduolat. Romae in aedem Herculis in foro boario,
nec mufcaemec canes urat.MuIta pterea fimiliaiq prudes fubinde omitto i fingulis gnibus fafhdio parces.
Quippe cu Theophratus tradat in uedhtias efie in afia etiam coIubas;& pauones:& ceruos:& in cyrenaica
uocales ranas. Alia admiratio circa ofcinestfere mutant colorem uoceq? tpeani ac repente fiut aliae. Qd in
grandiore alitu genere graues tantiuEae.n.fenedute nigrefcut.MeruIa ex nigra ruffefrit.Canit aeftate:hye/
me balbutiticirca folftitiu muta»Rofi^: quocp anniculis in ebur tranffiguraturtdutaxat maribus ♦ T urdis
collor reflate circa collu uarius.hyeme cocolor.Lufiniis diebus ac nodhbus cotinuis qndeci garrulus fine I
termiflu catustdefante fe frodiu germine non in nouiflimu digna miratu aue.Primu tantauox ta puoin
corpufcuIo:tamptinaxfpiritus.Deindeinunaperfe<ftamuficae fcientiamodulatuseditur fonus:&: nunc
continuo fpiritu trahitur in longumuc uariatur inflexotnuc diflinguitur concifotcopulaf in torco:,pmitti
tunreuocatur.infufcaf exinopinato.Interdu & fecu ipfa murmurat:plenus:grauis:acutus:creber : extetus
ubi uifum efl uibransjfummustmediustimus.Breuiter^ oia tam paruulis i faucibustq tot exquifitis tibia
ru tormentis ars hoium excogitauit.Vt no fit dubiu hac fuauitate pmoflrata efficaci aufpicio:cu i ore Ster
ficori cecinit infantis» At ne qs dubitet artes effe plurestfingulis fut cantus:& non ide olbustfed fuus cuiq*.
Certant inter fe palacp aiofa contentio efl. Vitfla morte finit faepe uita fpiritu prius deficiente q cantuiMedi
tantur aliae iunioresiuerfufq? quosimitenfiaccipiunt. Audit difcipulainteti6emagna:& reddit uicibufq?
recitent.Intelligitur emendatae corredho:& in docente qdam reprehefio.Ergo feruoije illis precia funt : 8C
qdem ampliora q qbus olim armigeri parabanf .Cadida fcio in codita:alioqn qd eft prope inuifitatu uenif
(eiquae Agrippinae Claudii principis coiugi dono daref * V ifum ia fe pe iuffas canere ccepiffei& cu fympho
. nia alternafle.Sicut hoies reptostq fonu eaije adita in tranfuerfas aquas frodearudinea quali foramine Ifpf
ratis linguaetut parua aliqua oppofita mora indifcreta redderet fimilitudine.Sed eae tantae : tanq^ artifices
argutiae a.xv.diebus paulatim definuntinec ut fatigatas poflis dicereiaut fatiatas.Mox aeftu aucto in totti
alia uox fit nec modulata aut uaria.Mutatur & color.Poflremo hyeme ipfa non cernif.Linguis eaije tenui
tas illa primanoeft:qcaeterisauibus»Pariuntuereprirnojcu plurimum fena oua.Aliaroficedulis.Na for
ma fimul coloreqi mutant.Hoc nomen no nifi autuno habennpoftea melacoryphi uocanf» Sic &C eryrha
cus hyeme ide phenicurus ceftate.Mutat & upupaiut tradit Aefchylus poeta.Obfcena alias paflu auis.Cri
fla uifenda plicarili:cotrahens ea fubrigenfg? per longitudinem capitis^Oenathe quidem et flatos latebra
dies habetiexoriente fy rio occultatarab occafu eiufde prodit:Quod miremur ipfis diebus utru^.Chlono
quo® qui totus efl luteusihyeme non uifus circa folftitia procedit.

- 1 De Merulis. C As XXX.

Erulae circa cyllenem arcadfe nec ufq aliubi candidae nafcutur.lbis circa pelufiu tatu nigra efl:
cceteris omnibus locis candida.

Tempus auium geniturae. CA. XXXf.

I Scines praeter exceptas non temere foetus faciunt ante aequino&ium uernu : aut poft autunale.
I Ante folflitium autem dubios:poft folflitium uitales.

De halcyombus:6i de diebus earum nauigabilibus:& gauia : dC reliquo aquaticarum
genere. CA. XXXlL

iO<£ maxime funt infignes halcyones.Dies ea^e partus qui maria quocp nauigant nouere ♦ Ipfa
luis paulo amplior paiTerelcolore cyaneo expte maiore cantu purpureis 5i candidis admixtis pe
nis collogracili ac piocero.Alretje genus ea^ magnirudinedininguiturtdicantu.Minoresi aru
ineris canut.Halcyone uider ranffimu cinecnifi uergiliai^ occafu;& circa folftitia brumamue
naueahquando circumuolataiflatim in latebras abeuntem.Foetifican t bruma:qui dies halcyonides uoca
tunplacido mari per eos & nauigabili ficulo maxime.In reliquis partibus efl quidem mitius pelagus.Si/
culum traiflabile.Faciant aurem feptem ante brumam diebus nidos:& totidem fequentibus pariut.

DECIMVS

LX

Nidi ea^ admiratione habet pila: figura paulu eminenti:ore perq angurtojgradiu fpogia^ fimilitudfe.Fer
ro icercidi no qunt, Fragunturqj i&u ualidomt fpuma arida maris:Nec unde cofinganf inuenif.Purar ex
fpinis aculearis»Pifcibus.n»uiuut«Subeut & in amnes.Pariunr oua quina.Gaui^ in petris nidificant*Mer'
gi in arboribus.Pariunt plurimum terna.Sed gauisc aeftare:mergi:incipiente uere*

De diuerfitatenidificatiu auiu argathylisicfnamulgis; &pdicibus* CA. XXXIII.

| Alcyonu nidi figurajeliquaij: quogi folertiae nos admoet»Ne^ alia pte igeia auiu magis adm ira
jda.Hirundies luto coftruunflrameto roborat.Si quado i opia e Iuti:madefaclum multa aq penis
ipuluere fpargunt.Ipm uero nidu mollibus plumis floccifcy cofternut tepefaciedis ouis fimul: ne
Ijdurus fit infantibus pullisJn foetu fuma aeqtate alternat cibu.Notabili munditia egerunt excre/

anguflu utero capaci.Mi^ q peritia occultadis habiles pullis:& fubfternedis molles »In aegypti heracleoti/
co oftio mole corinuatioe nidoi}/ euagati nilo 1'expugnabile opponut fladii fere unius fpatio qdhuano ope
pficino pofietdn eade segypto iuxta oppidu copto ifula e facra Ifidi q ne laceret amnis ide muniunt ope in
cipietibus uernis diebus palea & ftrameto roftro firmares corfuatis p rriduu noctibus tato Iaborejut mul/
tas i ope emori coftet.Eacp militia illis cu anno redit fp,T ertiu eft ea?y geusiq ripas excauat:atcp ita i terra
foetificanHa^pulliad cinere abufti mortifero faucium malo multifcy aliis morbis humaicorpis medef*

No faciunt hac nidos»Migrat<^ multis diebus ate fi furu^ e:ut au6tus am nis attfgatJn genere riparra^ e:
cui nidus ex mufco arido ita abfoluta pficif pilatut fueiri no poflit aditus» Argathylis appellaf :eade figura
ex lino inrexens.Picof^aliqs fufpedif in furculo primis i ramisrcyathi motut nulla quadrupes poffitacce/
dere»Gal|ulos qde ipfos depedetes pedibus fonum cape cofirmatiqa tutiores ita fe fperat*Ia publicum q/
deoium ettabulata ramose fuftinedo nido puide eligerercamerare ab fbri aut frode ,ptegere denfa»Jn ara
bia cinamulgus auis appellaGCinnam i furculis nidificauPlumbatis igifeos fagittis decutiunt indigenae
mercis gratia. In fcyrhis auis magnitudie otidis bios parit i leporia pelle fp i cacuminibus ramoij/ fufpefa*

Picae cu diligentius uifum ab hofe nidum fenfere:oua trafgerunt alio, Hoc i his auibusrqua^e digiti no fint
accomodati coplecftedi trafferedifcy ouis miro tradif mo»Naq? furculo fup bina oua fpofito ac ferrumina/
to alui glutio fubdifa ceruice medio aeq utrincp libra deportant alio,Nec uero iis minor folertiatquse.cuna
bula in terra faciunt corporis grauitate prohibita fublime petere,Merops uocaf genitores fuos recoditos
pafces pallido itus colore pena^tfupne cyaneoipriori fubrutilo.Nidificat i fpecu fex pedum defofTa altitu
dine. Perdices fpina & frutice fic muniunt receptaculum:ut contra feras abunde uallenCOuis ftragulum
molle puluer cotumulatmec i quo loco peperere icubant,Neue cui frequetior couerfatio fit fufpectaitraffe
runtalio.Illa: qde 8t maritos fuos fallunnquonia iteperatia libidinis fraguntea^ouatnecubado detineaf: Vel aut
Tuc iter fe dimicat mares defiderio foemina^t ♦ Vidtum aiunt uenere pati»Jd qde & coturnices.Trogus iqt:

6C gallinaceos aliquado.Perdices uero a domitis feros & nouos haud uidos inhiri pmifcue.Opiunt quo
qp pugnacitate eiufde libidinis cotra aucupis idice exeunte in plium duce totius gregis.Capro eo pcedit al
ter ac fubide finguli.Rurfus circa coceptum foem \x capiuf cotra aucupe foemia exeuntemt rixado abigat
eu» Nec \ aiali alio par opus libidisrSicotra mares flerent foemia:: aura ab iis flante pgnates fiunt,Hiates at
exerta lingua p id tps aeftuattcocipiuntq? fujpuolarium afflatu:fepe uoce tatum audita mafculi* Adeom ui
cit libido er foetus charitateiut illa furti 8C locculto icubansrcum lenfit ut foemina aucupe accedetetad ma
re recanatrreuocetq?: & ultro pbeat fe libidini,Rabie qde tata ferunfjut in capite aucupantium faepe caecae
metu fedeat, Siad nidum is coeperit accederpcurrit ad pedes eius foeta pgrauem:aut delubefefe fimulas:
fubitocp inpcurfu aut breui aliquo uolatu cadit fra&aiaut ala aut pedibus. Aut peurrir ite^ ia ia phenfu^
eflfugies fpefruflras:donec in diuerfum abducat a nidis,Eade ia pauore libera ac materna uocanre cura iful
co refupina gleba fe terra pedibus apprehefa operit, Perdicum uita ad*xyi,annos durare exiflimatur.

De Columbis, CA» XXXIIII*

B iis columba^ gefla fpedlaf maxie fimili rone»Mores i idejfed pudicitia illis pria:& neutri nota
aduIteria,Coiugii fide no uiolatjcoem^ feruat domum.Nifi celebs:aut uidua domum no relin/
qt,Et fperiofos mares fubinde et iniquos ferunr.Quippe fufpitio eadulterii:quis natura non fir.

Tunc plenum qrela gurfifaeuiqj roflro idtusunox { fariffatioeexofculatio;&: circa ueneris pces cre
bris pedum orbibus adulatio» Amor utriqi fobolis aeqIis,Ssepe 8C ex hac ca caftigatio pigrius ltrare foem ia
ad pulIos»Parturieti folacia;&: minifteria ex mare,Puliis prio falfiore terra colleda gutrure i ora lfpuuntjp
parantes tepefliuitate cibo,Proprium generis eius 8i turru^ cum bibat colla no refupinaredarge biber iu/
mero^mo* De palumbibust& dria columbar^. CA* XXXV*

[g-vfTa luere palumbes ad tricefimum annum:aliquos ad*xl* Ariflo,au£lor efl*Vno tame incomodo un
giumieodem &Z argumeto fene£te:qui citra perniciem reriduntur*Catus olbus fimilis at<j ide
rerno conficitur uerfutpracrerquam in claufulx gemitu.Hyeme mutis:uere uocalibus*Nigidus
putat cum oua incubant fub te6lo nominaratpalumbem relinquere nidos * Panunt autem poft
foIfliria*Columbae 8C turtures odonis annis uiuunr*

DepaiTeribus* CA» XXXVI.

Ontra pafleri minimum uirsejcui falaritas par»Mares negantur anno diutius durare* Arguroe
to quia nulla ueris initio appareat nigritudo in roftrojqua: ab aeftate incipit»Foeminis logiufcu
j lum fpacium»Verum columbis ineft quidam gloriae intdIe61us*NoflTe credas fuos colores ; ua/

> rietatem<j difpofitamtquae etiam ex uolatu creduntur plaudere in coelo uarie<j fulcare.Qua in

h iiii

A

Veluin

diae

uelfolu

to

LIBER

oflcntafionc utuidlae praebentur accipitri implicatis ftrepitu pennisjg non nifi ipfis alarum humeriselidi
tur. AJioqn folito uolatu muitu uelociore fpeculat occultus frode Iatro:& gaudete i ipfa gloria rapit»

_ _ _ De Tinnungulo* _ CA» XXXVII»

| 3 id cum iis habedaeftauistq tinnungulusuoeamr»Defendirin*iIIas terretqi accipitres naturali

I potentia in tantum ut uifum uocemcp eius fugiant»Hac de caufa praecipuus colubis amor eoy?»

I Ferutq? fi in quattuor angulis defodianf in ollis nouis oblitis non mutare fedem co!ubas»Qc! au

ro infectis alaru articulis qfiere aliqui non aliter innoxiis uulneribus:mulriuaga alioqn aue» Eft
*n.ars illis inter fe blandiri:& corrupere alias:furtocy comitiores reuerri»Quin SC inter nutiae in rebus ma
gnis fuere:& epiftolas adnexas ea^ pedibus obfidionemutinefi i caftra confulu ptulere.D.B ruro mittere»
Quiduallu& uigilu obfidio:at<^ et retia amne prenta fpfuere»Antonio;per coelum eute nuntiof Etharu
amore infaniunt tnultiiac fup teda exedificant turres lismobiliratecy fingularu SC origines narrant uerere
ia exepIo>L. Aflius eques romanus ante bellum ciuile popeianu denanisjquadringetis fingula paria uendi
cauinut.M» Varro tradit.Quin SC patria nobilitauere»In campania grandiflimae ^puenire exirtimatae» Ha

rum

uolatus in reputationem caeteraij? quo<j uolucrum nos impellit»
StJOT] De uolatu 3C incefiu auiu»

ll

CA» XXXVJII,

Mnibus aialibus reliqs certus:& umufmodi;& in fuo cui^ genere fnceflus eft» Aues folae uario
meatu feruf 8i i terra SC i aere» Ambulat aliq ut cornices.Saliut aliq ut pafleres:meru!a?» Currut

_ _ _ ut pdices rufticulae. Ante fe pedes iaciunut cicoiae SC grues»Expadutalas; padetefq? raro iterual/

o quut» Aliae crebri9:fed SC prias dutaxar penas. Aliae 8C tota latera padut.Quaeda uero maiore expre copf
fis uoIafcPercuflogi femel aliquae SC gemino idtu aere ferutunuelut inclufum eu pmentes»Iaculatur fefe in
fublime:in redluun pronunpingi putes aliquas» Aut rurfus ab alto cader hasnllas falire* Anares folae quae/
op funt eiufde generis in fublime protinus fefe tolIut:acg? eueftigio coelu petut:& hoc et ex aq» Ita^ in fo/
ueas qbus feras uenamur delapfae folae euadunt»VuItur SC ferae grauiores nifi ex pcurfiuaut altiore tumu
lo imiflae no euolant.Cauda tegunf aliae.Circufpedlat aliaeifleclutq} colla.Nonullae uefcutur ea:q rapuere
pedibus.Sine uoce no uolat multae. Aut e cotrario fp in uolatu filent»Subre(ft^;pna::obliqua::i latera ; in
ora.Ouaeda SC refupins ferunfjutfi pariter cernanfiplura genera non in eade natura meare uideantur»
De Apodibus» CCA. XXXlX»

Lurimu uolanqapodes uocanfrqa careat ufu pedu.Ab aliiscypfelli appellanf hirudini3 fpe» Ni>
dificat f fcopulis»Hae funt q toto mari cernut\Nec unq ta logo naues taqt cotinuo curfu receduc
] a terramt circuuoliret eas apodes»Caetera genera refidunt 8C fiftunt»F}is quies nifi i nido nulla»
I! Aut ipedet:autiacet:& ingenia aeque uariarad paftum maxime» 3

De caprimulgis dc plateis» CA. XL»

| Aprimulgiappellanf gradiores merulae afpedtujfures nodhirni.Interdiu.n. uifu carent: Intrant
paftofje ftabula:capraru<j uberibus aduolant futftu pp ladhs.Qua iniuria uber emoritjcaprifij cae
citas qs ita mulfere oborif»Platea nominatur aduolans ad easfq fe in mari mergunt:& capita illa
rum morfu cornpiens:donec captura extorqueat» Eade cu deuoratis fe impleuit conchis ; calore
uentris coctas euomitiat^ ita ex iis efculenta.legit teftas exeereans.

De ingeniis auium» CA» XLI»

illaribus gallinis 8C religio ineft»Inhorrefcut edito ouoiexcutiutq? fefe:Si circumadtae purificant
aut feftuca aliqua fefe:8C oua luftrant»

DeCardule;&pfytaco:&auibus:quaeloquutur» CA. XLII»

: Inima: auiu cardueles imperata faciutmec uoce tatutfed pedibus:& orep maibus.Eft q bou mu
gitus imitef in arelatenfi agro taurus appellatatalioqn parua.Eft q equo^ quoq? hinnitus athus
noie herba? pabulo aduetu eo^ pulfa lmitaf adhucmodu fe ulcifces» Sup oia huanas uoces red/
dut pfy tacii&: ode fermocinates.lndia aue hac mittit.Stitace uocat uiride toto corpor tor ai ratu
miniato m ceruice diftin<fta»Jmperatores falutat:6C q accipit uerbajpnuciat.ln uino peipue Iafciua » Capiti
eius duricia eaderq roftro»Haec cu log difcitjferreo uerberaf radio.No fentit aliter idtus»Cu deuolat roltro
fe excipit»Illi innitif:leuioreqj fe ita pedu infirmitati facit.Minor nobilitasjqa no ex longinquo uenit ; fed
expreffior loquacitas certo generi picant eft. Adamat uerbarq loquuf»Nec difeut tatudea diligut; meditan
tefcy inrra femet curaarqi cogitatione intentionem non occultat.Coftat emori uictas difficultate uerbi; ac
nifi fubinde eadem audiantrmemoria falhrquaeren tefq? mi^ fmodu hylarari: fi iterim audierit id uerbu»
Nec uulgaris iis forma:quis non fpe<ftada»Satis illis decoris in fpe fermonis humai eft.Ve^ addifcere alias
negat poft*e:q q ex genere earum funt q glande uefcuf.Et inter easfaciliustqbus qni fut digiti i pedibus* Ac
ne eas qdem ipfasprimis duobus uits annis.Latior iis eft lingua oibus in luo cuicp generatione:q fermo^
nem imitanf huanu;qq id pene in oibuscotingit* Agrippina coiuox.Claudii Cacfans turdum habuir(qd
nunqante)imitantem fermones hominumtcum hsecproderem»Habebant:& caefares iuuenes item ftur^
nu:Iufciniasgraecoatqilatinofermonesdoriles»Praetereameditantesin£iiem:&C aflidue noua loquentes
longiore et contextu.Docentur fecreto:6C ubi nulla alia uox mifceaf laflidente qui crebro dicat eatquse co
dita uelic addifcijaliquo blandiente*

Decoruoruintelligentia» CA. XLIII»

Eddaf SC coruis fua gratia indignatione quo^ populi ro»atteftata:non folu confcia.Tiberio pri/
cipe ex foetu fupra cafto^ sede genitus pullus in oppofi tam futrinam deuolaumetiam religione
comendatus officina? domino»!s mature fermone afTuefaft:us omnibus matutinis euolans in 10

DECIMVS

LXI

ftraffn fo^> uerfus Tiberium rdefnde Germanicu:& drufum Gefares nofatirmmox tranfennte po.ro. falu
tabat.Poffea ad taberna remeans pluriu annoiji affiduo officio meritus Huc fiue atm ulatioe incitatus ma/
ceps proxime furrinsejfiuefracudia fubita:utuoluit:uideri:excremefis eius poiita calceis macula exanima
uit;tanra plebeis coffernarionerut primo pulfus ex ea regione.'mox & inrereptus fit;funuf<y innumc ris ali
ti celebratu exeqis.Coflratu ledlu fuper aethiopu duoiji hueros pcedere tibicene;& corois oium geneij^ ad
rogui ufq?:q coff rutffus dextra uia? appia? ad fecudu Iapide in capo ridiculi appellaro fuit. Adeo fatis iuffa ca
po.ro.uifa eff exeqai^ ingeniu auistaut fupplici de ciue romano in ea urbeiqua multoijd principiu nemo de
duxerat funus.Scipidis uero Aemiliam poff carchaginemumatiag? deletasab eo nemo uindicaueratmcr
re.Hocgefiu.M.Seruilio.C.Ceftioc6ffr.ad.v.ca?en.april.Nuncquoq*eratinuiberomaharc(pditnre me
equitis ro.cornix e betica primu colore mira admodu nigro.deinde plura cotexta uerba exprimens: & alia
arq? alia crebro addifces.Necno 8C recens fama Crateri monocerotis cognomine in troezena regioe afix cor
uoi^ opera uenantisjeo qd deuehebat in filuis eos cofidentes humeris. Atq corniculos illi ueff igabant age/
bantq?;eo perdu&a confuetudineiutexeunte ficcomitarenf&feri.Tradedum putauere memoriae qdam
uifum per fitim Iapides congerente in fitulam monumentum qua pluuia aqua durabatifed quaattingi no
poffet.lta defcendere pauemem expreffiffe tali congenejqua? poturo fufficeret*

De diomedeis auibus» CA* XLIIII*

Ec.diomedeas pratenboaues .Iubacataracffas uocat.Et eis ee detestoculofqi igneo coloretcrete
ro candidas rradens*Duos fp iis duces. AI teiji ducere agme:al xept cc gereifcrobes excauare roflro
in^e crate coflernere:& operire terra q ante fuerit egeffa. In iis foetifkare.Fores binas oium fero
bibus.Or ente fodare qbus exeant in palcua:oocafum qbus redeant. Aluum exoneraturas fub
uolare femper:& contrario fl itu. Hae in folo loco totius orbis uifunrur.ln infria quam diximus nobilem
Diomedistumuloatqidelubroconfraapuliaeoram fulicarum fimiles.Aduenas barbaros clangore infe/
flant.Gratcis tantum adulantu mirodifcrimineiuelut generi Diomedis hoc tribuentes. Aedeq eius quo
tidie pleno gutture madentibus pennis per|uunt:atcj? purificant* Vnde origo fabula* Diomedis lotios in
carum effugies mutatos*

Quaeanimalianihildifcanr. CA* XLV*

giOn omirtedueff cu de ingemis diflerimusteuolucribus hirudfes ee idociles 6: terreff ribus mu/
g res lu elephanti iuffa faciat.Leones lugu fubeat.in mari uituliitotq? pifciu genera mitefcanr*

Depotuauium* CA. XLVf*

J Ibunt a'iesfudu caefera»Sed exiis quibus longa funt colla intermittentes capite refupinato ue/
luti infundentes fibi.Porphyrio folus morlu bibit.Idcm ex proprio genere omnem cibum aq
fubinde ringens.Deinde pede ad roflr um ueluti manu afferens.Laudatiflimi in comagene, Ro
[jff ra iis 8C pra:Ionga:crura rubent*

De hacmatopodi 8C onocrotali:& de peregrinis auibus* CA. XLVIT*

Aec quidem & haematopodi multo minori;qq eade cruru altitudine.Nafcif’ in apgypto • Infiflit
ernis digitis.Praecipueei pabulu mufese. Vira in italia paucis diebus. Grauiores oes fruge uf fcu£
ilriuolar carne tatu.lnter aquaticas mergi feliri funt deuorareiq ceterae reddut.Olorum fimilitu
]L3ifcfiJldineonocrotaIihabet:necdiftareexifhmare£’ oinojnin faucibus ipfisinefiet alterius uteri genus*
hucoia inexplebile afal cogeritimira ut fitcapaciras.Mox perfecffa rapina fenfim inde in os reddita infera
in aluu ruminantis mo defert.Gallia hos feptentrionalis proxima oceano m ittirdn hercinio germanise fal uerara
tu inufitata genera alitum accepimustquarum plumae ignium modo colluceant nocffibus.In ceteris nihil
praeter nobilitatemdonginquitarefacffam memorandum occurrit*

De multarum auium nominibus &natura. CA* XLVJII*

Halerides in feleucia parthoi^ & i afa aquaricaije laudatiffimae.Rurfus pbaffanae in coIchis gemi
inasex pluma aures fubmittutifubrigutcy.Numidicae in parte africae numidiaroefa? iam in italia*

^ Jphoenicoperri lingua popui faponsee A picus docuit nepotu oium alriflimus gurges • Aragnem
H3t maxime Ionius celebrat juocalis alias captus ueroobmutefiens:quondam exiffimatus inter raras
aues.Iam & in gal!ia:hifpania<j» capit :&:aJpeset:ubi& phalacrocoraces aues balearium lfulaije peculiares*
Sicutalpium phyrrochoras luteo roff ro:niger:& praecipuo fapore.Lagopusrpedes leporino uilloteinome
hoc dedere. Caerero candidae colubaru magnitudine.Noextra terra in qua nafcifteam uefei faciletquando
necuiuam manfuefcit;&: corpus octifae flarim marcefcit.Etalia nomine eodem a coturnicibus magniru"
dine rantum differens croceo nnd u cibis gratifiima.Vifam i alpibus ab fe peculiare egypti ibim.M. Egna
tius.Caluinuspraefedusearum prodidir*

De nouis auibus 8c fabulofls* CA* XL1X. fime

,Enere in iraliam hebriacef bus bellis ciuilibus tranfpadu externae:& nouae aues:ita.n.adhuc uo
| eant turdoru fpe:paulu infra colubas magnitudinetfaporegrarae.Baleares infulae nobiliorem et
j fupradicto porphy rionc mittunt; i bi 8C buteo accipitru generis i honore mefaru efl.Item uipio

_ _ _ nestfic.n.uocanr minore grue.Pegafoseqno capite uolucres:& gryphas auritos aducitate roflri

ifabulofos reor.lllos in fcythia:hosin aethiopia. E quidem 6C rragophanade qua plures affirmat maiore aq
latcornuain teporibus curuatahabente:ferrugineicoIoris:tantu capite phoeniceo.Mec fi renes fpetrauerit
fidedicer affirmer Dino Clitarchi celebrari audoris pr in india eetmulcerfcp earu catu:quos granatos fom/
no lacerat. Qui credit ifta& Melapodi pfedloaures labedodediffeinrellechim auium fermonis dracones
non abnuet*VeI Qu£e Democritus tradit nominando aues;quarucofufo fanguine ferpens gignaflquem

Vel iri

Velocif

LIBER

quifqufs ederit intellecturus fit alitu colloquia.Quaeg? de una aue galerita priuatfm commemoratietiam
fine is immenfa uitae ambage circa auguria.Nominantur ab homero fcopes auium genus»Ne<^ ha^e fa ty/
ricos motus cum infidentplerifijrnemorarosfacileconceperim mente«Ne<j ipfae iam aues nafcut. Qua/
obrem deconfefTisdifTeruifle praeftiterit.

Quis gallinas farcire inftituerittde auiariis:& qs ea primus inftiruerit* CA. L.

Allinas faginare deliaci coepere. Vnde petis exorta opimas aues & fuopte corpore unctas deuora/
di.Hoc prim u antiqs coena^ interdictis exceptu inuenio ia lege.C.Fani cofulis.xuannis ante ter/
tiu puicu bellurneqduolucru ,pponeref:prer una gallina q no eetaltilis.Qddeide caput traflatu
S^Jjpoes leges abulauirJnuctugi diuerticnlu e i fraude ea^t gallinaceos quoq? pafcedi lacte addito cr
♦Multo ita gratiores approbaf*Foeminae qde no oes ad fagina eliguftnec nifi in ceruice pingui cute: Po/
ftea culina^ arres:ut clues fpectefjutdiuidaf i tergoratuta pede uno dilatatae repofitoria occupet. Dedere
& par hi cocis fuos mores.Nec tame I hoc magoio qcq totu placet :hic cluetalibi pectore ratu laudatis. Auia
ria primus in tiruitinclufisomniugene^auibus.M.Laelius Strabo bradufii eqftris ordinis. Exeo coepi/
tn us carcere aialia cohercereiqbus natura coelu aflignauerat.

De Aefopi patina. CA» LJ»

Axime tame infignis et in hacmemoria Clodii Aefopi tragici hitriois patina fexcetis feterriis
taxata:i q pofuitaues catu aliquoiaut huano fermoe uocales numis fex fingulas coemptasmulla
alia fductus fuauitatetnifi ut I iis imitatione hois maderettne qftus qde fuos reuerit9 illos opios
& uoce meritosidignus ,prfus filio:a quo dixius deuoratas margaritas.No fit tamen (ut uejji fa/
tear)facile iter duos iudiciu turpitudismifi qd minus eifumas re^ naturae opesjq hominu liguas coenaiTe.

De generatioe auiu:& pter aues:q qdrupedes oua pariant. CA» ^ LJ J«

^Eneratio auiu fimplex ur ee:cu & ipfa fua heat miraculaiquoniam 8C qdrupedes oua gignuttcha
|mceleores:lacertre 8C q dixius iter ferperes.Penato^ at ifoecuda fut:q aducos habet ungues.Cen/
ichris fola ex iis fupra qrerna edit oua.Turbuit hoc auiu generi naturatut foecundiores eent fuga
Jces ea^ q fortes.Pluria pariut ftrutiocadi:galImae:pdices:fali«Coitus auibus duobus modis.Foe
mia hui cofidete ut i gallinis:aut ftate ut in gruibus.Ouo^alia fut cadidatut colubistpdicibus.Alia pallida
ut aqticistAlia puelis di t icta ut meleagtidu.Alia rubri coloris ur phafiaistcechridis. Intus at oeouu uolu
cru bicolor. Aqticis lutei plus q albi.Idcy ipm magis liuidu:q caeteris.Pifciu unus colonin quo nil candidi.
Auiu oua ex calore fragilia.Serpenriu ex frigore lenta.Pifciu ex liquore mollia. Aqtiliu rotuda . Reliq fere
faftigiocacuminata.Exeuta rorudiffima fui pte:du pariuf molli putamie:fed prinus durefeete : qbufcuqi
emergur portioibus»Quae obloga fint oua gratioris faporis purat Ora»Flac.Foemina edut q rotudiora gi/
gnuftreliq marem. Vmbilicus ouis a cacumine inet ceu gutta emines in putamine»

De tpe&: generatioe incubatus auiu 8C coitu. CA. LIJI»

Vsedajoi tpe coeuttut gallinaet&T pariunpterq duobus melibus hyemis brualibus.Ex iis iuuencae
I plura q uererestfed miora.Et i eode foetu pria & nouillima.Efl at tata foecudirastut aliquae & fe/

I xagena parianaliquae quotridiejaliquae bis dietaliquae i taru:ur effoetae moriaf.Hadnanis laus ma
Jxima»CoIubse decies anno pariuttqda 8C undecies. Jn aegypto er brumali menfe.Hirudines:& me
rul«£:& palubi;& turtures bis anno pariut.Oeterae aues fere femel.Turdi in cacuminibus arbori luto nidi
ficantes pene contextim i fecefTu generat» A coitu.x.diebus oua maturefeut i utero.Vexatx at galh'ae:& co/
lubae pena euulfataliaue fimili iniuria diutius.Oibus ouis medio uitelli parua inefl uelut fanguinea gutta:
qd ee cor auiu exiftimauPrimu 1 oi corpe id gigni opinantes.In ouo certa efl gutta ea falirjpalpitatg;. Ipm
aial ex albo liquore oui corporaf .Cibus eius in luteo e.Oibus itus caput maius toto corpe. Oculi coprefli
capite maiores.Increfcete pullo cador I mediu uerrif.Luteucircufundif.xx.diejfi moueaf ouu. Ia uiuetis
intra putame uox audif . Ab eode tpe plumefcit ita pofitusrut caput fupra dextru pede heat : dextera uero
alam fupra caput.Vitellus paulati deficit» Aues oes ipedes nafcuf cotra q reliq aialia.Quaeda gallis oia ge/
mina oua panut:&: geminos lterdu exc!udut:ut.Cor»Celfus auiflcr e:alte^ maiore:alioqn negat orno ge/
minos exdudi.Plus uicenaqna fcubeda fubiici uetat.Parere a brua icipiut.Optia foetura ante uernu aeqno/
dlium. Poft folfiitiu nara no fplet magnitudine iuflattato^ minusiqroferius peruenere.

_ De^itijs:& remediis incubantiu. CA» LIIU»

^a incubari infra.x.dies edita utiliflimu.Vetera aut recentiora infcccuda. Subiici impari nuero
I debent.Quarto die poflq coepere incubari fi cotra lume cacumine ouogi apprehenfo una manu
purus &:uniufniodipluceatcolor:fterilia exifhmanfeeipro^i eis alia fubflituenda.Et in aq efl

Sal experimetuunanefluitat.Jraqi fidetia hoc e plena fubiici uolut.Cocuri uero experimento uetat
quonia gignat cofufis uitalibus uenis*Incubationidaf initiu poft nouam lunamtquia prius inchoata non
proueniant.Celeriusexcluduf’calidisdiebus»Ideoaeftateundeuicefimoeducutfoetu:hyeme uicefimoqn
to.Si in cubatu tonuerit:ona pereut:& accipitrisaudita uoceuitiaf.Remediu cotra tonitru:dauus ferreus
fub ftramine ouo^ pofitus:aut rerra ex aratro.Quaedam at 8C citra incubitu fponte natura gigninur \ aeg y
pti figmentis eft (criptu.De quodam uinipotore reperif fyracufis tadiu potare folitu:donec ab eo cooper/
ra in terra foetum ederet oua.Quin 8C ab homine perficiuntur»

De auguriis ouorum. CA» LV»

1 Juia Augufla prima fua iuuenta Tiberio Caefare ex Nerone grauida cum parere uirilem fexum
admodum cuperenhocufa eft puellari augurio.Ouum infinufouendum atepeu deponendum
,, haberet nutrici per finum tradendo ne interimeretur repor.Nec falfo Augufta augurata prodit

DECIMVS

LXII

imperatoris inde foeta*Sedinuentum:ut oua in calido loco impofita paleis igne modico fouerentur: hoie
uerfante pariter nodteaedie:# flatuto die illinc erumpere foetus.Traditur quadam ars gallinarii cuiufda
dicentis quid ex quo<j effet* Narrantur # mortua gallina mariti eaijd uili fuccedentes inuicem : & reliqua Vel q3
foets more facientes:abftinetefcp fe a cantu.Super omnia eft anatum ouis fubditis atq? exclufis admiratio
prima non plane agnofeetis foetu.Mox incerti incubitus follicitae conuocationis* Poftremo lamenta circa
pifcinse ftagna mergentibus fepullis natura duce*

Quae gallinae optimae* CA. LVI*

[i Allina^e generofitas fpe&at crifta ere&arinterdu # geminaipennis nigrisrore rubicudo: digitis
:mparibus;aliquando:#fuperqtuor digitos tranfuerfo uno* Ad rem diuinam luteo roftrope/
dibufcp purae no uiden£*Ad opertanea facra nigrae.Eft # pumilionu genus non fterile:in iis:q<3
non in alio genere alitdjfed qbus corra foecuditas rara # incubatio ouis noxia*

De morbis earu# remediis* CA. LVJI*

Nimiciflima autem omnium generi pituitarmaximeqi inter mellis:# uindemiae tempus. Me/
dicina in fame:# cubatus in fumo:fi uticp ex laurotaut herba fauina fiatrpenna per tranfuerfas i
ferta nares:# per omnes dies mota*Gbus allium cu ferre:autaqua pfufus in qua lauerit noctua
auis cu femine uiris albas coftus # quaedam alia*

De conceptu & numero foetus auium* CA* LV1II*

| Olumbae proprio ritu ofculantur ante coitum.Pariunt fere bina ouajita natura moderante : ut
I aliis crebrior fit foetus aliis numerofior*Palumbes # turtures plurimum terna: nec plufquam
JSJ bis fere pariunttatqj ita fi prior foetus corruptus eft*Et'quamuis tria pepererint : nunqum plus
duobus educant»Tertium quod irritum elhurinum uocant . Palumbes incubat foemina pofi:
meridiana in matutinurmeaetero mas.Columbae marem femper # foeminam pariunt: priorem marem:
poftridie foeminam.Incubant in eo genere amborinterdiu mas;no&u foemina*Exdudut*xx*die . Pariut a
coitu.v* Aeftate quidem interdum binis menfibus terna edut paria*Nam<£ oftauo decimo die excludunt:
ftatimg? concipiunt.Quare inter pullos fsepe oua inueniut":# alii ,puolat:alii eruput.Ipfi deinde pulli quin
que mefires:foetificant*Et ipfse aut inter fe(fi mas non fit)fcemin^ reque faliunt:pariuntq? ouairrita:exqui
bus nihil gignitunqusehypenemia grreci uocant*

Depauone#anferibus» CA* LIX*

Auo a trimatu parit.Primo anno unum aut alterum ouujfequeti quaterna:qnaue:caeteris duo /
dena non amplius;intermittensbinos dies ternofue parit:# ter anno fi gallinis fubiiciantur in/
cubanda*Mares ea frangunt defiderio incubantium. Quapropter nodtu:#in latebris pariut:aut
in excelfo cubantes:# nifi molli flrato excepta franguntur mares finguli quinis fufficiunt con/
iugibus*Cum fingulas:aut binae fuere:corrumpiturla!acitatefoecunditas*Paitusexcluditurdiebus terno
uenistauttardiustricefimo* Anferesinaquacoeunt:pariunt uere:aut fi bruma coiuere poft folftitium;
quadraginta prope.Bis anno fi priorem foetum gallinae excludantialias plurima oua.xvupauciflima fep /
tetruSiquis furripiat pariunt donec rumpantur.Aliena non excludunt. Incumbanda fubiici utilifiimum
nouem aut undecim.incubant foeminae rantu tricenis diebus.Si uero tepidiores fint:uicefimoquinto.Pul
Iis eope urtica conta&u mortifera.Nec minus auiditasrnuc facietate nimiamunc fuamet ui: quando appre/
benfa radice morfu.faepa: conantes auellere ante colla fua abrumputiContra urticam remediu flramento
ab incubatu fubdita radix earum*

De ardeolis;# quo feruenf optime oua. CA* LX*

Rdeolape tria genera:Ieucon:afterias:pellos*Hi in coitu anguf.Mares qdem cum uociferatu fan
guinem etiam ex oculis perfundut.Nec minus aegre pariut grauidae. Aqla tricenis diebus jncu/
bat:# fere maiores alites»Minores uicenis:ut miluus:# accipiter.Singulos uere parit : nucj plus
ElM terno s:iis q aegolios uocafiquaternos.Coruus aliquando # quinos:incubant totidem diebus*
Cornicem incubantem mas palcit.Pica nouenos.Melancoriphus fupra uigintiparittfemper nuero im pa/
ri insequalia.Necalias in pluribus tanta foecuditas:maior tamen paruis, Hirudini caeci primo pulli:# fere

Qua de ca et zephyria appellanf. Haec aut uere tatu*Vrina fiut incubatione derelidia q alii cynofura
re.Oua aceto macerata in tantuemolliunf:ut per annulos tranfeant.Seruariea in lomento: aut hyeme in
paleisjsefiate in furfuribus utiliflimu.Sale exinaniri creduntur*

Quae uolucrum fola animal pariat:# lade nutriat* CA* LX1*

Olucru animal parit uefpertilio tantuicui membrana ceu pennae.Eadem fola uolucru lafle nu/
trit ubera admouens:geminosuolitat amplexa infantes:fecucp deportat* Eidem coxendix una
traditur:# in cibatu culices gratiHimi. __

De coceptuuiperae#partu;#qterreftriu oua pariant* _ CA* LXir*

Vrfus in terreftribus oua pariut ferpentes:de quibus nondum di&um fit* Coeut complexu adeo
eircuuolutae fibiiut una exifiimari biceps poffir.Vipere mas caput inferit in os;qd illa abrodit uo
luptatis dulcedine.Terrefiriueadem fola intra fe parit oua unius coloris:# molliamt pifces* Ter/
. tia die intra uterum catulos exdudit:deinde fingulos diebus fingulis parit uiginti fere numero*

Itaqj cceteci tarditaiis impatientes pracrupunt latera occifa parente*Cseterae ferpentes contedta oua \ terra

LIBER.

incubant:# foetum fequente excludunt anno»Crocodili uicibus incubant mas Si fermina. Sed reliquom
quoqp terreftrium reddetur generatio*

Degeneratione terreftrium. CA. LXIIU

Tpedu folus ho afal gignit.Hof ratu primi coitus poenitetiaauguriu.f. uitae a poeniteda origine
Ceteris aialibus ftati p tpa anni cocubitus«Hoi(ut didu eft)oibus horis dieiji nodiugt*Caeteris
facietas in coitu.Hoi.ppe nuHa.MeiTalina Claudii Caefaris coiux hac regale exiftimas palmaiele

s _ _ git in id certame nobiliflima epfhturis ancilla mercenariae ftipisteaqi die ac node fuperauit qn

to ac.xx.concubitu.In hominu genere maribus diuerticula Veneris excogitata oia fcelere naturae foeminis
uero aborrus.Quatu in hac pte multo nocetiores q ferae fumus.Viros audiores ueneris hyeroe: foeminas
ae flate Hefiodus pdidit.Coitus auerfus elephatis;tigribus:lyncibus:rhinoceroti:leoni:dafipodi:cuniculis
quibus auerfa genitalia.Cameh et folitudines aut fecreta certa petat necp interuenire daf fine pnicie<Coi/
tus tota die e tantu iis ex ofbusiqbus folida ungula Jn qdrupcdu genere mares olfadus antecedit. Auertu
tur 8i canes : phocae:lupi:i medioqp coitu:inuiticp et cohserct.Supradido^ plerifcp foeminac priores fup/
ueniutireliqs mares. Vrfi at(ut didu e)huanitus fi rati. Herinacei fiates abo iter fe coplexi.Feles mare ftate
foernia fubiacereiVulpes i latere^iedaetmare^ foemia aplexa Tauro^ ceruoruqp fcemtnat ui no toleratiea
de ca fgrediuf \ coceptu.Cerui uiciflim ad alias trafeut:# ad priores redeunt.Lacertariur ea q fine pedibus
funt;circuplexu uenere nouere»Oia aialia quo maiore corpore:eo minus foecuda fuuSingulos gignunt de
phati:cameli;eq. Acanthis duodenos auis minima.OcifTime pariutiq plurimos gignut.Q uo maius e afal
tato diutius formaf i utero.Diutius gefianf qbus logioraiut uitae fpatia.Neq? crefcetiu repeftiua ad gene
radu aejtas.Quse folidas habet ungulas fingulos:q bifulcas:# geminos pariut.Quo^ i digitos pedu finura
diuifa e:eo nuerofiora i foeru.Sed fupiora oia pfedos edutptus:hafc ichoatos.In quo fut genere leaenserur
(x:8i uulpes.lnformia et magis q fupradida urfe pariutirarug? e uidere parieres.Pofiea labedo calefaciut
foetus oia ea:& figuratipariut plurimu qternos.Csecos at gignut canes:lupi:patherae:thoes»Canum plura
funtgenera.Lacon icx odauo mefe utrigt generat.Fen3t*lxx.diebus:& plurimu tribus mefibus. Caeterae
canes 8i femefires coitu patiunf:Implenf oes uno coitu.Quae ante iuftu tps cocepererdiutius caecos habet
catulosrnec oes cotide diebus.Exiftimanf in uria attollere crus fere femeftresnd eft fignu cofumati uiriu
roborisifoeminae hoc ide fidetes.Parrus duodeni qbus nuerofiflimi;caetero qni;feni:aliquado finguli qd
;pdigiofum putat.Sicut oes maresraut oes foeminas gigni.Primos quo® mares pariut in caeteris alternant
fi ineant opportuno:& redo mefe.Ineunf a partu fexto mefe.Odonos laconicae pariut.Propria in eo gene
re maribus laboris alacritas.Viuut laconici annis denis; foeminae duodenisiCaetera qnderi anosjaliquado
uigiti.Nec tota fua aetate genenma duodecimo feredefinetes.Filiu& ichneumonu reliqua utcanu.Viuut
annis fenis.Dafipodes 01 mefe pariut:# fupfoerarrficut lepores. A ptu ftati lplenf.Cocipiut quis ubera fic/
canre foetu pariut no caecos» Elephanti ut diuimustpariut fingulos magnitudineuituli trimeftris.Camelf
duodecim mefibus ferut a trimatuipariut ueretiteruqp poft annu implenf a partu.Equas aut poft tertium
die aut poft unu ab enixu utiliter admirri puranttcogutg? inuitas.Mulier feptima die cocipere facillime cre
dif.Equa^ iubas tonderi pcipi,unt:ut afino^in coitu patiant humilitatercomantes.n.gloria fuperbire. A
coitu folaeafaliu curru tiex aduerfoaquilonurauftroruuej^utmareiautfoeminaconcepere.Colore ilico
mutat rubriore pilotuel acu 9 fitipleniore.Hoc argumento definuntadmittere et uolenres. Nec impedit
partus quafda ab opere.Fallurq? grauidx.Vicifle olympia pgnarem equam Hecratidis thefiali fuenimus.
Equos &canes:& fuesiinitum matutinum appetere: foeminas autem poft meridiem blandiri diligetiores
tradunt.Equas domitas.lx.diebus equire:anteq gregales. Sues ratu coitu fpuma ore fundere. Verrem fu/
bantis audita uocenifi admittadeibu no capere ufiy m maciem.Foeminas tantu efferarimt hoiem laceret:
candida maxime uefie indutum. Rabies ea aceto mitigaf naturae afperfo. Auiditas coitus putatur ex cibis
fieri.Sicut uiro eruca:pecori cepa.Quae ex feris mitigenfino concipere:utanferes:apros uero tarde:& cer/
uosrnec nifi ab infantia educatos.Mirum eft, quadrupedum praegnantes uenerem arcetipraeter equam di
fuem.Sed fuperfoetant;& dafipus:&: lepus tantum.

De uaria generatione animalium» CA. LXlIII*

Vaecuq? animal pariunnin capite gignunt circuma<fto foetu fub enixum:alias in utero porredto.
Quadrupedes gefiantur extends ad longitudinem cruribus:& ad aluum fuam applicatis . Ho/
mo in femet conglobatus inter duo genua naribus fitis.Molas de quibus ante diximus:gigni pu
tanttubi mulier non ex maresuerum ex femetipfatantumconceperit.Ideonecanimarnquiano
Iit ex duobus. Altricem q; habere per fe uitam illamiqua: fatis:arbonbufquecontingat:ex omnibus quae
perfedlos fcEtus tantum & numerofosedunt.Itemplures contra naturam folidipedum aut bifulcorum.

De murium foetu. CA. LXV.

Vpracuntfta eft murium foetus haud fine contatione dicendus ; quoquam au&ore Arifiotele:
6i Alexandri Magni militibus generatio eorum lambendo conftare:non coitu dicatur. Ex
una genitos.cxx.tradiderut. Apud parias uero pgnates & i utero parentis repertas » Et falis gu/

_ i 1 ftatu fieri pgnates opinanf.lta definit mi^ ee:unde uis tata mefles populef muriu agrefiiu ♦ In

quibus illud quog? adhuc latertquo na mo illa multitudo repente occidat»Na nec exanimes reperiufineqj
extatqmurehyemefagroefFoderit.Plurimiita^ad troadepueniuti&iafdefugauerutaccolas.Prouetus
eo^; ficciratibus tradur» Et ia obituris uermiculu 1 capite gigni. Aegyptiis muribus durus pilusrficut heri
naceis.Ide bipedes ambulanticeu alpini.Cu diuerfi quoq? generis coiereaialiatita demum generannfi te/
pus nafiidi par habet.Quadrupedu oua giguetiu lacertam ore parere (ut credif uulgo) Ariftoteks negat*

DECIMVS

LXI1I

Neg? incubant eaede oblitae quo fint in loco enixae:quonia huicafali nulla mforiaritag! catulipfe eruput.
' De fpina hominis anguem nafei. CA. LXVJ.

Nguem ex medulla hois fpinae gigni accepimus a multis*Plera$«mocculta:& caeca origine pro/
ueniunt:eriam in quadrupedum genere*

De Salamandra* CA. LXVII*

IcutfalamandraaiaI lacerti figura ftellatum nuquam nifi magnis imbribus proueniens:& fere/
nirate deficiens.Huic tantus rigor: ut ignem taiftu extinguat non alio mo q glacies.Eiufde fanie
quae lacftea ore uomiftquacugi parte corporis humani conta&a toti defluunt pili.Jdcp qd conta
&um efhcolorem in uitilfginem mutat»

De iis qnafcunfexnogenitisj&q nata nihil gignunt* CA. LXVIJI.

Vaeda uero gignuf ex no geitis:& fine ulla fimili origine ut fupradidta:& qcu<£ jeftas aut uenfla/
tuq? tps anni generat.Exiis qda nihil gignut:ut falamadrae.Neq* e i iis genus mafculinu foemineu
uejficut neg* i anguilIis:oibufq? q necaial necouu ex fefe generat.Neutrue 8C oftreis genus:& cx
i^B^iteris adhaeretibus uado uel faxo.Quae arp fe generaf ficuti infra mares ac fceminas deferipta fut:
ita generat qde ea aliqd coiturfed imperfedtu & dimmile:& ex quo nihil amplius:gignatur:ut uermiculos
mufcar.Id magis declarant naturae eo^:q infedta dicuntur. Arduae explanationis omnia: 8C priuati m dica
to opere narranda.Quapp ut ingenium praedido^:ita 8C reliqua fubtexetdifertatio.

Delentibus animalium. CA. LXlX»

^-flXienfibus ante caetera hoi tadlustdeide guftus.Reliqs fupaf a multis. Aqlae clarius cernut. Vul/
tures fagacius odoraf.Liqdius audiut talpae obrutae terra:ta d£fo atqr furdo naturae elemento.
Praeterea uoce oium i fublime tedete fermone exaudiunt fi de iis qre itel ligere et dicuf :& ,pf u

gere. Auditus cui hoium prio negatus e huic:& fermois ufus ablatus.Nec fut naturaliter furdi:
ut no ide fint & muti.In marinis oftreis auditu ee no e uerifimile:fed ad fonu mergere fe folet.Ideo & fi le/
tiuinmaripifcatibus. Auditu & olphatu ee piTcibus» CA. LXX.

^ces ^ auditustnec mebra habet nec foramia:audire tame eos pala etut patet cu plaufu cogre/
§ gjYtf gari feros ad cibu cofuetudine i gbufda urnariis fpeclef.Et i pifeinis Qefaris genere pifciu ad no
ffl psrfl] meuenire:quofda fingulos.Itacp pdunf et darifllme audire mugiI:Iupus;fal[>a:chromis:& lot
uado uiuere.Olfadtu iis ee maifeftu patet.Quippe no oes eadeefca capiu£:& priulqappetattodo
raf.Quofda & fpelucis latetes falfameto illitis faucibus fcopuli pifcator expellinuelut fui cadaueris agnitio
ne fugientes.Coueniutq? ex alto et ad quofda odores:ut fepia ufta:& polyputq ob id cogunf i naflas» Seri
ne qde nauiu odore fugiut,pcul:maxie tame pifciu fanguine.No pot petris auelli poly pusdde cunila admo
ta ab odoreptinus refilif.Purpurse quoqj foetidis capiunf.Na de reliquo aialiu genere qs dubitet:7 Cornus
nusceruini odore ferpentes fuganf:fed maxime ftyracis;origani:aut chalcis:autfulphuris formica; necant
tur.Culices acida petunt:ad dulcia non aduolant.

Tadhim communem efle omnibus. CA. LXXI*

Acftus fenfusoibus e:et qbus nullus alius.Na 8C oftreis:& terreftribus uermibus.Quo exiftima
| ueri oibus fenfum guftus ee.Cur.n.alios alia fapores appetunt f In quo uel praecipua naturae ar/
l f— - *-■ - -l - j' ■ - Jr- ruut»

EJEJ Alia acumine excauant.Alia fugut. Alia Iambut:forbet:madut:uorar«Nec minoi uanetas in pe/
dum minifteriomt rapiat:diftrahat:teneat:pramat:pendeant:tellurem fcabere non ceffent.

Quae uenenis uiuant:& quse terra. CA» LXXII.

Enenis caprea: & coturnices(ut dixius)piguefcut placidiflima afaliarat ferperes ouis. Speftada q
dt draconu arte: Aut.n.folida hariut:fi ia Fauces capiutrq deinde in femet couoluti fragut intus:
atq? ita putam ia excutiuriaut fi tenerior e 8C catuli adhuc aetas orbeapphefafpirantafenfim u e/
hemererq? pftrfguttut aputata pte ceu ferro:reliq:q amplexu tenef forbear»Simili mo auibus de
uoratis folidis cotetioe plurima:^ cetera ofla reuomut:Scorpioes terra uiuut.Serpetes cu occafio e: uinu Vel con
praecipue appetut:cu alioqn exiguo ldigear potu.Eaede minimo & pene nullo cibo cu ad feruanf iclufae:fi tritione
cuti aranei quoqp alioqn fudlu uiuetes.Ideo nullu iterit famae:aut fiti uenenatu.Na ne<j» caloris uim habet pluma
neqi fangumistneqj fudoris:q auiditate naturali fale augenr.In quo genere oia magis exiti alia:fi fuu genus
edere anteq noceat.Codit in thefauros maxilla^ cibum fphingionu 5C fatyro^genus.Mox ide fenfim ad
mandendum manibus exprinut»Et quod formicis in annum folemneelt his in dies uel horas»

De cibo & potu quo rundam. CA* LXXIH*

Nu alal digitos habetiu herba alif lepustfed & fruge*SoIidipedes & bifulcifues oi cibaru_& radi
cibus»Solidipedu uolutario ppria.Serraro^e denriu carniuora funt oia.V rfi 6C fruge: frode*um
demiatpomis uiuut 8C apibus:cacris et 6C formicis.Lupi(ut diximus)& terra in fame.Pecus po/

_ _ tu pinguefcitudeo fal illis aptiiTimustirem ueterina:qq&: fruge SC herba:fed ut bibere: fecedut.

Ruminant praeter ia di<fta:fylueftriu cerui cu a nobis alunf.Oiaar iacetia potius q ftaria:& hyeme magis q
aeftarefeptenis fere menfibus.Pontici quocp mures:fimili mo remandunt.in potuiquibus ferrati dentes:
lambunt*Et mures hi uulgaresiquisexalio genere finr.Quibus continui dentes forbenttut equi: boues.

Neutru ur fi:fed aqua quog* morfu uorat.in africa maior ps fera^r aeftate no bibunt inopia ibriu.Qua ob
caufam capti mures libyci fi biberint moriutur.Orygem ppetuo fi tiente africa generattex natura loci po/
tucaretem cum mirabili modo ad remedia fitientium.Naqp getuli latrones eo durant auxilio repertis in
corpore eorum faluberrimi liquoris hauftu ueficis.infidunt in eadem africa pardi condenfa arbore occul/

LIBER

taticp eius ramis in praetereuntia defiliunnatgi e uolucrum ca*de craflantur.Feles qujdem quo filenrio q
lenibus uefligiis obrepunt auibus fcj occulto (peculatu in mufculos exiliutfEx cremera fua effoffa obruu c
terra; inrelligentes odorem illum indicem fui efle*

Quae inter Pe diffidiant:& quae inter Pe conuenianr* _ ^ CA. LXXJIII.

Rgo & alios fenfus quofda ee q fupradidlos haud difficulter apparet*Sut«n*qda his bella: amici/
tiatjp. Vnde di affedhis pter illa q de qbufcp eo^ fuis dixlus locis.Diffidet olores di aqlae.Coruus
& dorius noctu inuice oua exqretes.Sim ili mo coruus di miluus illo pripiente huic cibos* Cor/
nices di no£tua«Aqla: di trochilus(fi credimus) quonia rexappellaf auiu.Nodtuae di caeterae mi/
nores aues*Rurfus cum terreflribus muflella di cornix.T urtur & pyralis.Ichneumones uefpae* Phalages
araeuAqticae anates di gauiae* Harpae di triorches accipiter*Sorices &t ardeolae iuice foetibus ifidiates Aegi
th us auis minima cu afino.Spinetism.fe fcabedi ca atteretesrnidos eius diffipatjqd illa adeo pauet; ut uoce
oino rudetis audita oua eiiciatjpulli ipfi metu cadat: Igit aduolas ulcera eius roftro excauat* Vulpes di mil
ui* Angues di muftellae:& fues.Efalo uocafpua auis oua corui fragestcuius pulli lfeffaf a uulpibusjnui/
ce haec catulos eius ipfamcj uellinQd ubi uiderit:corui:cotra auxiliafjuelut aduerfus coem hofle*Et acan
this i fpinis uiuit;Iccirco afinos 8C ipfa odit flores fpinae deuorates. Aegithu uero anthus i tatutut fanguine
eo$i no credat coire:muItifg$ obid ueneficiis ffamet.Diffidet thoes di leoes :di mima aeq ac maxfa*Formi<
cofam arbore forices cauet.Librat araneus fe filio i caput Perpetis porredlae fub umbra arboris fuae:tantag»
ui morfucerebru apprehendinut ft ridens fubindeiac uertigine rotatatne filiu qde defup pedetis ruper ab
eo n5 fugere queattnec finis ante morte efl»Rurfus amici pauones di coIubae*Turtures di pfitaci; Merulae
6i turdi*Cornix di ardeolae*Cotra uulpiu genus coibus inimicitiis«Harpae di miluus cotra triorchuQuin
di affectus ldicia fut et i Perpetibus muriffimo afaliu genere*Didta funt q arcadia narrat de domino a draco
ne feruato:& agnito uoce hois.De afpide miraculu a Philarcho tradi£*Is.n*audtor.Cu ad mefam cuiufda
ueniens in aegypto aleref affidue enixa catulostquoa: ab uno filiu hoPpitis intereptuJllam reuerfam ad co
fuetudine cibi;intellexifle culpam:& necem intuliife catulomec poflea intedtum id reuerfam*

De fomno animalium* CA. LXXV*

Omni qflio no obfcura coniedtatione het Jn terreflribus ofa qcor habendormire maifeflu efl.
Aquatiliu quog» exiguu qda:et g de carteris dubitattdormir tame exiftimat:no oculope argume
to qa no habet genasjueije ipfa qete cernunf placida ceu foporatameq? alia g caudis mouentia;&:
ad tumultu alique expauetia*De thynnis cofidetius affirmaf.Iuxta ripas*n«autpetras dormiut*
Plani at pifciu in uado:ut manu faepe tollanf.Na 8i delphini balenaeq? ffertentes et audiuf. Infedta quocp
dormire filetio appetiqa nec luminibus qde admotis excitef.Ho geiruspmif Pono p aliquot mefes* Dein
de logior idies uigilia*Soniat flati ifans.Na 8i pauoreexpargifcit:&fuc5tu imitaCQuida uero nuncjiqbus
morrife^t PuifTe fignu cotra cofuetudine fomnioi^ menimus exepla*Magnus hic inuitat locus di diuerfis
refertus documetis:utru ne fint aliq pfcita ai qefcetis.Qua fiat roneran fortuita res finutplera^J Et fi exe
piis agafrpfedto paria fiat* A uino di a cibispxfa at<j i redormitioe uana ee uifa^ppe coueit* Efl at fomnus
nihil aliud q ai I mediu Pefe receffus.Prseter hoiem Pomniare equos:canes;boues:pecoratcapras:palam efl*
Ob hoc credif & in omnibus quae animal pariut.De iis quae oua gignuf incertum efUSed dormire ea cer
tum* Verum di ad infe&a tranfeamus*Haec naqj reflant immenfae fubtilitatis animalia.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER*Xl*PROOEMIVM»

De infedtis animalibusjut funt apestformicae:^ huiufmodi*

Velim/

plicatis

FUB

nere*

ESTANT IMMEN/
fse fubtilitatis anima/
liajquado aliq ea necp
fpirar:& fine fanguine
efTe et prodiderunt*
Deinfedlorum ge
CA. I*
'Vita haec#
multigena:
terreflrium
_ uolucrum qj

_ _ uita * Alia pennata ut

apes* Alia utrocpmodo ut formicat. Aliqua 8i pen^
nis& pedibus carentia* Et iure omnia infedla ap//
pellata abincifuris: quae nunc ceruicum Iocomunc
peplorum; atque alui praecinta Peparant membra
tenui modo fiflula cohserentia.Aliquibus uero no
tota incifura eas ambiente rugasifed in aluoraut fu/
perne tantum imbricatis flexilium uertebris ; nufq
alibiifpedlatiorenaturae rerum artificio*

VNDECIMVS

LXIIII

De fubtilitate naturae in his* CA* II.

N magnis fiqdem corporibus;aut certe maioribus facilis officina fequaci materia fu it Jn his ue
ro tam paruis:atq? tam nullis quse ratiofqrauis tam inextricabilis perfedio.Vbi totfenfus collo/
I* cauit in culice f Et fut alia dictu minora.Sed ubi uifum in ea pretedit» Vbi guftatu applicauitfubi

_ gfjodoratu inferuitfubi uero truculenta illa & portione maxima uoceingenerauitf Qua fubrilirate

pennas adnexuiriPraelongauit pedu crura^Difpofuitieiunacaueam uti aluu^Auida fanguinis & potifTi/
mu huani fitim accenditfTelum uero pfodiedo tergori quo fpiculauit ingeniofAtq? ut in campaci cu cer
ni non poflit exilitasrita reciproca generauit artejut fodfendo:acuminatu pariter forbedoqi fiftulofu effer*
Quos teredini ad perforanda robora cu fonotefte dentes affixitfpotiffimugj e ligno cibatu fecitc' Sed tur/
rigeros elephantorum miramur humeros:taurorum<j colla 8C truces in fublime iadus: tigrium rapias:
leonum iubastcum rerum natura nufq magis q in minimis tota fit, Quapropter qusefo ne noftra legentes
(quoniam ex iis fpernuntur multa) etiapi relata faftidio damnentjcu incontem piatione naturae nihil pof/
fit uideri fuperuacuum*

Vtru fpirenttan habeant fanguinem. CA* IIJ*

Nfeda multi negarut fpirare id roe pfuadetestquonia uifceri itcriori nexus fpirabilis no ineffet*
Itaq? uiuere ut fruges:arboref®*Sedplurimu Iterefie fpiretaliqdan uiuat, Eadem de ca nec fan/
guinem iis ee:q fit nullis caretibus corde aut iecore.Sic nec fpirare ea qbus pulmo defit unde nu
^Sj^fllmerofa qftionuferies exorit\lde.n,& uocem ee iis negat in taro murmure aputcicadaije fono;&

aliis q fuis sefhmabuf locis.Na mihi cotueti fp fuafit repe natura nihil Icredibile exiftlare de ea* Nec uideo
cur magis no poffint trahere aiam talia & uiueretq fpirare fine uifceribus.Qdet i marinis docuimus;quis
arcente fpiritu denfitate;& altitudine huoris* Volare qde aliqua & alatu carere in ipfo fpiritu uiuentia* Ha
bere fenfum uidus generationis atqs operis & de futuro et curam.Et quis no fint membra:q uelut carinas T .

fenfus inuehanttefle tame iis auditum;oIfadu:guftatu:eximia praeterea natura dona:foIertia;aium: arte; uel Uice
quis facile credideritf Sanguine non ee iis fateor;ficut ne terreftribus qde cudis ue^e fimile qdda: ut fepiae
in mari fanguinis uires atrametu optineatrpurpura^ generi infedor ille fuccus.fic infectis qfqs eft uitalis
humor:hic erit fanguinis loco*Sedexiftimatiofuacui<5 fit*Nobis propofitum e naturas reru mansfeftas
indicaremon caufas iudicare dubias*

De corpore eorum* CA* 1IJI,

; Nfeda ut ftelligi poffitmo uidenf neruos haberejnec oflamec fpinasmec chartilaginem: nec pin
! guia;neccarnes;nec crufta qde fragilemt qda marinamec iure dicef cutisjfed mediae cuiufda in/

1 ter ola haec natura: corpus areti fimile neruo molliusjin reliqs ptibus ficcius uerius q durius«Et
hoc folu iis eftinec pterea aliud»Nihil intus nifi admodu paucis inteftinu Iplicatu.Itaq? diuuifis
praecipua uiuacitas:& ptiu fingula^ palpitatio*Quia qcum e ro uitalisulla non certis ineft mebrisjied to/
to in corpore:minime tame capfte*Solugj non mouef nifi cu pedore auulfum.In nullo genere plures fut
pedes*Etqbus ex iis plurimi : diutius uiuut diuulfa:ut in fcolopendris uidemus.habent at oculos : pterq?
fenfus tadu & guftatu:aliqua & odoraturpauca 2>C auditum*

DeApibus* CA* V*

Ed inter ofa prictpatus apibus 8t iure peipua admiratio.SoIis ex eo genere hofum ca geiris* Mei
la cotrahuttfuccu^ dulciffimuiatq? fubtiliffimutac faluberrimu.Fauos confingut 6C caerasdlla;
ad ufus uitae labore to!erar»Opa coficiut»Rep,habet:cofilia priuatuac duces gregati: &C qd maxi
me mipt fit mores habet*Piaeterea cu fint nem mafueri generismeqi fer i: tame tata e natura repe
ut,ppe ex umbra minimi alalis incoparabile effecerit qdda. Quos efficaciae Iduftriae^ tatae cdparemus ner
uosfquasuires^quosronemediuffidiusuirosfHoccertepftatioribustquo nihil nouere nifi coe.No fit de
aia qftio.Coftet & de fanguine:qtulu tamen effe in tantulis pot. Aeflimemus poftea ingenium.

Qui ordo naturae in eis. CA, VJ*-

liYemecodu^Vnde.n.ad pruinas niuefqi&aqlonu flatus perferendos uirrsfSane& infedaola:

1 fed minus diu q parietibus noftris occultata:maturae tepefiut.Circaapes:auttempoi*e locoruue
ro mutata eft:aut errauerut priores.Codut a uergiliape occafuffed latent ultra exortu* Adeo non

_ _ ad ueris initiu utdixeretnec ut qfq in italia de alueis exiftimat* Ante fabas florentes exeut ad opa

& IaJjores:nullufiji(cu p coelu licuit)ocio perit dies.Primu ita^ fauos coflruut:caera fingut:hoc efl domos
cellafqi faciunt*Deinde fobole:poffea mellalcsera ex floribus.Melligine a lachrymis arbe^ : quae glutinu
pariut falicis:ulmi:arudmis:fucco:gumi:refina.Iis primu alueu ipfum Itus totu ut quoda tedorio lllinut*

6C aliis amarioribus fuccis contra aliaru beftiola^: auiditatesdd fe faduras confciae qd concupifci poffit.iis
deinde fores quoqp Iatiorescircuflruunt*

De uocabulis operis» CA* VII.

Rimafundameta opis comofin uocat periti:fecuda piffocaero:tertiappolin.Inter coria caerafg?
jj magniad medicamia ufus.Comofis crufta e prla faporis amari.Piffocaeros fup ea ueit picantiu
mo ceu dilutior.Cserae initiu populortfcp eminore^umyppolis craffioris iam materiae additis Vel ni/
floribusmudu tame caerajfed fauo^e ftabilimerurq oes frigoristaut iniuriae aditus obftruut:odo gra
re et nuegrauitut q pleri<j p galbano utaf»Praeter haec couehef rhithace:q alii fandaraca:alii Cerinthum
uocanr.Hic erit apu dum operanf cibusrqui faepe inuenitur in fauo^e inanitatibus fepoli tus;& ipfe amari
faporis:fed plenus humoriscibus»Gignitur autem rore uerno:& arborum fucco gummimodo:africi mi
no r;auftri nacunigrionaqloibus melior &Z rube s*Plurimu I graecis nucibus Menecrates flore ait ee futurae

l

LIBER.

meffis indiciurmfed nemo praeteream*

Ex qmbus floribus opera fiant. CA* Vili*

«yjjj Aeras ex omnium arborum fatorumgj floribus cofingunriexcepta rumice &chenopode« Her
I barum haec genera.Falfo excipitur fpartum*Quippe cum hifpaia multa in fpartariis mella her/
kvVV j bam eam fapiunt.Falfo dC oleas excipi arbitror.Quippe oliuae prouetu plurima examina gigni

_ _ I certum eft.Frudhbus nullis nocetur*Mortuis ne floribus quidem non modo corporibus inii/

dunr « Operantur intra*lx.paf*Et /iibinde cofumptis in proximo floribus:fpeculatores ad pabula ulterio/
ra mittunt • Noctu deprehenfae in expeditione excubant fupinaejut alas a rore protegant*

De amatoribus earum. CA» IX*

E quis miretur amore earum captos Ariftomachum folenfem duo defexagita annis nihilaliud
>egifle.Philiftum uero thallum in defertis apes colentem Agrium cognominatum qui ambo
fcripfere de iis*

Ratio Operis* CA* X*

Atio operisjinterdiu ftatio ad portas more caftro^.Nodfu quies in matutinum donec una exci/
tet omnes gemino aut triplici bombo:ur buccino aliquo*T unc uniuerfae prouolantjfi dies mitis
futurus eft.Praediuinant enim uentos imbref<j:& tunc fe continent tedhs.Itaqneperie coeli(hac
enim inter praefcita habent)cum agmen ad opera proceffitialiae flores aggerunt pedibus : alis ag
ore:guttafg? lanugine totius corporis:quibus efl.Quarum adolefcentiores ad opera exeunt;& fupradida
Vel foe/ conuehunt.Seniores intus operantur.Quae flores comportantiprioribus pedibus femora onerant: pp id
mina natura fcabraipedes priore roftro totae® onuftae remeant farcina pandatae*Excipiunt eas ternae:q terna eq*

exonerant . Sunt enim intus quocp officia diuifa» Aliae ftruunt. Aliae poliunt* Alite fuggerunt*Aliae cibu
comparant exeo quod alatum eft.Nec^ enim fepatatim uefcuntur:ne inaequalitas operistaut cibi fiat 6C tc
poris.Struunt rurfus ea orfa concameratione aluentextumq? uel ufcp ad fumma tedla deducut: limitibus
binis circa Ungulos arcusmt aliis intrent:aliis exeant.Faui fuperiore parte affixi:& paululum etiam lateri/
bus fimul haerent:& pendent una* Alneum non contingunt:nunc obliqui:nunc rotundi qualiter pofcit ai
ueusjaliquando & duorum generurrucum duo examina concordibus populis diffimiles habuere ritus*
Ruentes caeras fulciunt pilarum inftar interius a folo fornicatisjut fit aditus adfarciedum. Primi fere tres
uerfus inanes ftruuntunne proptum fit quod iniiitet furante.Nouiffimi maxime impletur meile: ideoqj
auerfo alueo faui eximuntur.Gerulae fecundos flatus captant* Si cooriatur procellatapprehenfis pondufcu
lo lapillis fe librant. Quidam in humeros eum imponi traduntjuxta uero terram uolant in aducrfo flatu
uepribus hebetato.Mira obferuatio operis.CefTantium inertiam notanucaftigantimox & puniunt mor/
te*Mira monditia* Amoliuntur omnia e medio:nullaeqi inter opera fpurcitiae iacet» Quin 8C excrementa
operantiu intus ne longius recedant:unum congefta in locum turbidis diebus 6C operis ocio egerunt. Cu
aduefperafcitnn alueo llreput minus ac minus:donec una circumuolet:eodem quo excitauit bombo ceu:
quiete capere imperans* Et hoc caftrorum more*T unc repente omnes conticefcunt*Domos primum ple
beiis exaedificant;deinde regibus*

De Fucis. CA* XI*

I fperatur largior prouentusradiiciuntur contubernia & fucis.Hae cellaru minimae:fed ipfi ma
iores apibus.Sunt autem fuci fineaculeoueIutimperfe&aeapes:nouiffimaeq?afeffis& iameme
ritis inchoatae:ferotinus foetus &i quafi feruitia uerarum apum*Quamobrem imperant iis:pri/
mofqiin opera expellunt:tardantes fine dtementiapumunulMeqj in opere tantum:fed in foetu

adiuuant easmiultum ad calorem conferente turba*Certe quo maior eorum fuerit multitudo: eo maior
fiet examinum prouentus.Cum mella coeperint maturefcereiabigunt eos*Multae fingulos aggrefie truci
dant.Nec id genus nifi uere confpicitur. Fucus adeptis alis in alueum reieclus ipfae exteris adimit » Re//
gias imperatoribus futuris in una parte aluei extruuntamplas:magnificas:feparatas:tuberculo eminen//
res* Quod fi exprimatur :non gignuntur foboles * Sexangulae omnes cellae:a Ungulorum ex pedum ope
re.Nihilhorum ftatutotemporeifed rapiunt diebus ferenismunia.Etmelleuno altero ue ad fummum
die cellas replent.

Quae natura mellis* CA. Xll.

Enit hoc ex aere:&: maxime fident exortu:praecipueq? in ipfo fyrio explendente fit: nec omnino
prius uergiliarumexortu fub lucanis teporibus.Itacp cu prima aurora foliaarborum meile ro/
fcidaiuueniunf.Acfi qui matutino fub diuo fuere:undtas liquore ueftestcapillumq* concretu

_ fentiunt.SiueilIeeftcoelifudor:fiuequaedamfyderumfaliua:fiuepurgantisfeacrisfuccus:fiue

aquae e & purus ac liqdus & fuae naturae:qlis defluit prio.Nuc uero e tanta cadens altitudine : multugi du
uenit fordefcens:& obuio terrae halitu infedlus.Praererea a fronde:ac pabulis potus:& in utriculos conge/
flus apu.Ore.n.eu uomut» Ad haec lucco floije corruptus:& alueis Maceratus totienfgj mutatus.Magnam
tamen coeleffis naturae uoluptatem affert.

Quae optima mella* CA* XIH*

B i optimus femper:ubi optimorum doliolis florum conditur* Atticae regionis hic 8C ficulae
hymeto& hybla ab locis: mox callimne infula. Ert autem initio mei ut aqua dilutum:&pri
mis diebus feruet : ut multa:faeque purgat* Vicefimo die crafi"efcit*Mox obducitur tenui mem
branarquaferuorisipfius fpuma concrefcit. Sorbetur optimum 8C miniraefrondeinfedtume
quercusitiliaearundinum foliis*

VNDECIMVS

LXV

Quae genera mellis in fingulis. C A* XIJI I,

1 Vmma quidem bonitatis natione confiat (ut fupra dixfmus)pluribus modis aliubi.mfaui caera
| ^Pe^at>iles gignunfmt in pel ignis: ficil ia^ A liubi mellis copiatut in creta:cypro;africa. Aliubi ma
m gnitudineiut in feprentrionabbustuifo iam in germania odo pedu longitudinis fauo:in caua p/
te nigro.In quocuq? tame tradu terna funt mellis genera.Vernu ex floribus conflrudo fauo qd
ideo uocaC” anrhiniuHoc quidam attingi uetannut largo alimento ualida exeat foboles. Alii ex nullo mi v
nus apibus relinquutiquonia magna fequaf ubertas magno^ fyde^ exortu.Praeterea folflitio cu thymu
& una florere incipiuntrpcipua cella^ mareria.Eflautem in eximendis fauis necelTaria difpenfatiorquonia
inopia cibi defperant:moriunturg?:auteffugiunt.Cotracopia ignauia affert. Macie meile non rhithacepa
fcunr.Qui aut funt diligentioresrex hac uindemia duodecimam ptem apibus relinquut.Dies flatu tus in/
choandiut quadam lege naturae: fi fcireautobferuarehoies uelintttricefimus ab edudo examine fereque
maio menfeincludif haec uindemia.Altey/ genus efl mellis sefliuiiqd ideo uocaf horeum a tempefliuitae
te pcipua ipfo lyrio explendefcete poft folflitiu diebus.xxx.fere.Immenfa circa hoc fubtilitas naturae mor
talibus patefada efljnifi fraus hoium'cuda pernicie corruperet.Naqj abexortu fyderis cuiufcunqu fed no/
bilium maxime aut codeff is arcus fi non fequant imbres:fed ros tepefcat folis radiis.Medicameta no mei/
la gignundoculis ulcenbustinternifg? uifceribus:dona cceleflia.Q&fi feruef hoc fyrioexoriente:cafuq? co
gruat in eundem diermut faepe Veneris:aut louis Mcrcuriiue exortustnon alia fuauitas ufuf^ mortalium
malis a morteuocandis q diuini nechris fiat.

Quomodo probenf mella* CA* XV*

EI plenilunio uberius capit jferena die pinguius «In 01 meile qdp fe fluxittut muflu oleuquappel
lafacoetommaxime laudabile efl.Aefliuu oe rutiluiut diebus cofedu ficcioribus. Aptiffimu in
aefiimatioee thymo coloris aureijfaporis gratiffimitcu fit pala doliolis pinguetmario e rore fpif

_ f; fum.QcI cocrefcic atthoc minime laudaf.Thimofum non coit:& tadu ptenuia fila mittit: qd

primu grauitatis argumetu efl: Abrumbi flati & refilire guttasiuilitatis indiciu habet «Sequens ,pbatio ut
fit odoratutd^ ex dulce reglutinofum perlucidum* Aefliua mellatione decimam partem thafio Dionyfio
apibus relinqui placet: fi pleni fuerintaIuei«Si minus pro rata portione:aut fi inanestomnino non attingi*

Huic uindemiae attici fignum dedere initium caprificialem diem uulcano facrum*

De tertio genere mellis:& quo apes probenf* CA. XVI*

Ertiu genus mellis minimepbatum filueftre:quodericeum uocant:Conuehiturpofl primos au
tumni imbres cum erice fola floret in filuis.Ob id arenofo fimile.Gignitur id maxime arduri ex
ortu a pridie idus feptembris.Quidam aefliuam mellationem ad arduri exortum pferunnquo/

_ jjniam ad aequinodium autuni ab eofuperfunt dies>xiiin& abaeqnodio ad uergilia^occafum die

bus.xlviii.Plurima fiterice;athenienles tetradicem appellant efl in euboea fifarumtquam putat apibus ee
gratiffimam fortaffis qa tunc nulla ex alia fit copia.Haecergo mellatio fine uindemiae:& uergiliay/ occafu
idibus nouebris fere includif • Relinqui ex ea duas parres apibus ro perfuadet:& femper eas ptes fauo^iq
habeat rhitace: A bruma ad arduri exortum diebus.lx.fomno alunf fine ullo cibo • Adarduri exortu ab
acquinodio uerno tepidiore tradu iam uigilant.Sed et tunc alueo fe continent: feruatofqt in id tps cibos
repetut.In iralia uero hoc ide a uergilia^ exortu faciut:& in eu dormiunt* Alueos qdam in eximendo mei
le expendutrita dirimentes cjtum relinquant» Aquitas et in eis obflringif feruntq? focierate frauda alueos
mori.In primis praecipif ut lauti puri^ eximant mella.Furem & muliei^ menfes odere.Cum eximuntur
mellatapes abigi fumo uriliffimu:ne irafcanf:aut ipfae auidae uorent.Fumo crebrioreet ignauia earum ex
citatur ad opera»Nam ubi incubauere fauos liuidos faciunt.Rurfus nimio fumoinficiunturtquai^ iniuria
celerrime fentiuntmella:uel minimo contadu roris acefcetia*Etob id inter genera feruaf quod acapnon ..
uocant. Album mei non fit qd bithymu efltfed oculis 8C ulceribus aptiffimum*Foetus quo nam mo pge/ * e* aP .
nerarenttmagna inter eruditos & fubtilis qflio fuit.Apum.n.coitus uifus efl nunqua.Plures exiflimauere Portarl
oportere confici floribus compofitis;apteat<ji utiliter. Aliqui coitu uniusrqui rex in quoq? appellef exami
ne. Hunc eiTe folum marermpraeripua magnitudineme fatifcat.Ideo foetum fi ne eo non edi : apefq? reliqs
tanq marem foeminascomitarunontanqducem.Quamprobabilemalias fenrentiam fucorum euentus
coarguit.Quse.n«ratio ut idem coitus alios perfedosnmperfedos generet aliosfProprior uero prior exi/
flimatio fieretmi rurfusalia difficultas occurreret.Quippenafcuntur aliquado in extremis fauis apes gra/
diores:quae caeteras fugant.Oeflrus uocatur hoc malumtquo nam modo nafcensifi ipfse fe fingut( Quod
certum efhgallinarum modo incubant.Id quodexdulum efl primum uermiculus uidetur candidus: ia/
cens tranfuerfus:adba:renf<j itatut pafcere uideatur»Rex flatim mellei coloris ut eledo flore ex omni co/
pia fadusmeqi uermiculusffed flatim penniger.Csetera turba cum formam capere coepit nymphae uocan
turtut fucit fi renes :atqi cephenes.Si quis alterutris capita demat:priulq pennas habeant:pro gratiffimo fut
pabulo matribus.Tenopore procedente inflilantcibosratq^ incubant tum maxime murmurantes caloris
ut putant faciendi gratia necefiarii excludendis pulhstdonec ruptis membranis:quae fingulos cingut:ouo
rum modo uniuerfum emergat Spedatum hoc romae confularis cuiufdam fuburbano alueis cornu later
naeitranflucido fadis.Fbetus intra»xlv*diem paragitur.Fit in fauis quibufdam qui uocaf clerus amarae du
ricia cae rae:cum foetu inde non eduxere morbo aut ignauia:aut infoecunditate naturali.Hic e abortus apu.
Protinus autedudi operanf quadam difciplina cum matribus. Regemcy luueuem aqualis turba comita
tur.Reges plures inchoanf ne defint»Poflea ex iis foboles cu adulta efle coepit concordi fuffragio tererri/
mos necant;nediflrahantagmina*Duo autem genera eorum;melior ruffus q nigenuariuf^ » Omnibus

i

Vel fila

LIBER.

forma femper egregia:& duplo § caeteris maior*Pennae breuioresrerura redarfngreffus celfior* In fronte
macula quoda diadematae candicans.Multum etiam nitore auulgo differunt*

Quae regiminis ratio; CA* XVJi.

Vaeratnunc aliquis:unusneHercuIesfueritf & quot Liberipatresf& reliqua uetufla fint obru
taf Ecce in re parua:uil!ifcp noltris annexarcuius aifidua copia efbnon coltat inter audores > Rex
! nullu ne folus heat aculeu maieflate tatu armatus:an dederit eu qde naturaifed ufum ee tatu nega
jueritrillud coltat: Ipatorem aculeo no utuMira plebeii circa eu obedientiajcu pcedit una elt*T o -
tum examen circa eu conglobaftcingittprotegiticerni no pati£*Reliquo tpe cu populus in labore elt : ipfe
opera intus Circuit fimilis exortanti folus immunis*Circa eum fatellitestqdamdidorefqi aifidua cultodic
res audoritate*Proceditforasnon nifi migrato examinedd multo intelligifante aliquot diebus murmm
re intus ftrepente apparatus indicio diem tempeltiuu eligetiu»Si qs ala ei detruncetino fugiet exame.Cu p
cefferafe qu aecp ,pxima illi cupit eife:& in officio confpici gaudet*feifum humeris fubleuanr.Validius fati
gatu ex toto portant.Si qua laifatus deficitiaut forte aberrauitrodore ,pfequi£*Vbicu<£ ille cofedit t ibi cu /
da^ caltra funt*T uc o fleta faciut priuata ac publica uua dependente in domibus replis ue fas pe expiata ma
gnis euentibus*Sedere in ore infantis platonisitunc et fuauitatem illa pdulcis eloq portendentes*Sedere in
caltris ducis Drufi imperatoris;cu,pfperrime pugnatu apud arbalonem eltjhaud quaq perpetua arufpicu
coiedura q diijd id oltetu exiltimant.Semp duce phenfo totu tenetur agmen* Amiifo dilabif: migrat^ ad
alios*Eife uticp fine rege no poffuntjnuiteaut Iterimunteos cupluresfuerejpotiufg? nafcentiu domos di
riuutiSipuentus defperafituc & fucos abigut«Quaq de iis uideo dubitaruppriucp iis genus ee aliquos exi
flimare.Sicut furibus gradiffimisinter illasifed nigrisdata^ aIuo*lta appellatistqa furtim deuoret mella*
Certu eft ab apibus fucos interficiWticp regem non habent*fed quo fine aculeo nafcanfjin qltionee*Hu/
mido uere melior foetus ficcomelcopfofius*Quod fi defeceritalicuiusalueicibusnpetuinpximas faciut
rapinse ppofito. At illa: cotra dirigut aciem:& fi cultos adfit alterutra pars que fuis fauere fentitmon appe
tit eu*Et Aliis quocp fepe dimicant caufis:eafcp acies contrarias duo iperatores inltruut*Maxima rixa & i
couehendis floribus exorta:& fuos quibufq? euocantibus*Quat dimicatio iniedu pulueristaut fumo tota
difcutitur, Reconciliantur uero lade:uel aqua mulfa*

Degenereapu:& quae inimica apibus. CA* XVJJI*

Pes funt & rulticae filueltrefcpjhorridae afpedujmulto iracudioresifed opere ac labore pflantes
Vrbana^i duo genera*Optimae breues:uariaeq?:& in rotunditate compadiles* Deteriores lon
gte;& qbus fimilitudo uefpa^jetianu deterrimae ex iis pilofe. In ponto funt qdam albseiq bis i
menfe mella faciut.Circathermodoontem at fluuium duo genera*Alia£i quae i arboribus mei
Iificant* Aliaije q fub terraitriplici caeraije ordine uberrimi prouentus* Aculeum apibus natura dedit uentri
confertumjadunum idum hocinfixo*Quidam eas ftatim emori putant» Aliqui non nifi in tatum adacto
ut in tefhnum faepe aflequa£*Sed fucos poltea elfetnec mella facereiuelut caltratis uiribus.Pariterg? 8C no/
cere& prodeffetdein definere*Efl in exemplis equos ab iis occifos*Odere foedos odores:,pcul fugiuntifed
& infedos*Ita<£ unguenta redoletes infeltant*Ipfae plurimorum animalium iniuriis obnoxtse.Impugnat
eas naturae eiufdem degeneres uefpae atq? crabrones:& culicum genere qui uocantur muliones.Populant
hirudines:& qda aliae auesJnfidianf aquatibus ranaejq maxima ea^ elt operatiottu cu fobole faciunt : nec
ese tatu q ftagna riuofq? obfidentiue^: 8C rubetae ueniut ultroiarrepentefq? foribus opertas fufflant:ab hoc
fpatio prouolanncofeftimq? abripiunf.Nec fentire idus apum ranae tradunf.Inimicae & ouesjdifficile fe a
lanis ea^ expIicatibus*Cancro^ et odore fi qs iuxta coquat examinaf^Quin 8C morbos fuapte natura fen •
tiuntilndex eo^. trilticia torpens*Et cum ante fores in tepore folis promotis aliae cibos miniftrant ♦ Cum
defunctas progerut*Funerantiumcp more comitantur exequias»Rege hac pelte confumpto: moeret plebs
ignauo dolore. Non cibos conuehur*No ,pcedunt*T rilti tantum murmure glomeratur circa corpus eius*
Subtrahitur itaqp deduda multitudinetalias fpedantes exanime ludum no minuunt* Tunc quoq* ni fub
ueniarui :fame moiiuntur*Hy laritate igitur;&: nitore fanitas aefhmatur.

De morbis apum* . CA* XIX*

Vnt & operis morbi:cu fauos non explennderon uocant.lide blapfigoniamtfi foetum non pera
gant.fnimica 8t echo elt refultanti fonorq pauidas alterno pulfet iduJnimica 8t nebula* Aranei
quoij uel maxima holtiles cum Praeualueremt intexatienecant Alueos. Papilio etiam ignauus

_ _ &C inhonoratusduminibusaccenfis aduolans peltiferinec uno modo*Nam 81 ipfe casras depafci

tur:8<r relinquit excrementaiqbus teredines gignunf^Filis et araneus quacucp incelferit ala^d maxime lanu
sines obrexit*Nafcunf 8C in ipfo ligno teredines:q cseras pcipuaappetur*Infeltat 8C auiditas paltus nimia
florum fatietate uerno maxime tpe aluo cita*01eo qdem non apes tantutfed oia infeda exanimaf : pcipue
fi capite undo in fole ponanf» Aliquando & ipfe contrahut mortis fibi caufas: cofenfere eximi mella aui/
de uorantes*Caetero pr^parc^i& quae alioquin prodigas:atqp edacesmo fecus ac pigras 8C ignauas pertur
benuNocet 8C fua mella ipfis:illitaecpabaduerfa parte moriuruntot hoflibusitot cafibus; BC quota portio
ne eo^ comemoratatta muificu aial expolitu e*Remedia dicemus fuislocis*Nuc*n.fermo denatura elt*
De cotinedis apibus:&: quo reparentur* CA* XX.

Audent plaufuatqp tinnitu xris:eo^ conuocanf*Qao manifeltu eft auditus quoqi inelfe fen/
YvEJXH fum.Effedo opere edudo foeturfundae munere onexercitationem tame folenem habet» Spa/
tiatae® in aperto;& in altum datse gyris uolatu editis tum demum ad cibum redeunt* Vita eis
longimmatut profpere inimica ac fortuita cedant : feptenis annis uniuerfa Alueos nunq ultra*

VNDECIMVS

LXVI

x,annos durafle proditur*Sunt qui mortuas fi intra te&um hyeme feruentundeinde fole uerno torrean/
turtac ficulneo cinere toro diefoueantur:putent:reuiuifcere»ln totum ueroamifTas reparari uentribus bu
bulis recentibus cum fimo obrutis*Virgiliusiuuencorum:corporeexanimato:ficutequo^ uefpasat® car
bones: ficut afinorji fcarabeos mutante natura ex aliisqdatn in alia.Sed ho^ omnium coitus cernu£*Et ta
men in foetu eadem prope natura quse apibus*

De uefpis 8C crabronibus* C A* XXI*

|,Efpae in fublimi e luto nidos fjciunt:& in iis csras«Crabrones cauernis ac fub terra* Et horum
| omnium fexanguiae cetls:cstera autem cortice & arena:foetus & ipfae inaequalis: ut barbarus;
J alius euolan& alius in nimpha efbalius in uermiculo*Et autumno non uerno oiaea*Pleni!unio
SL/ maxime crefcut:Vefpae;qichneumoesuocan£(funt aut minores qaliae)unum genus ex araneis
perimutphalangiu appellatu:&! in nidos fuos ferut:deindeilIinut*Et ex iis incubando fuu genus pereant»
Praeterea oes carne uefcuf cotra q apes:q nullu coi pus attingut:Sed uefps mufeas gradiores uenat:& am/
putaro iis capitejreliquu corpus auferut*Crabronu filueflres in arboijd cauernis degut. Hyeme ut caetera in
fecla codunf.Vita bimatu no tranfirJctus eoijd haud temere fine febri no efl» Audtores fuc ternouenis pun
dis interfici hominem* Alio^d q mitiores uidenf duo genera*Opifices minores corpore:q moriuf hyeme
Matresiq bienio durat:ii&demetes*Nidos uere faciut fere qdrifores:in qbus opifices generenf* Jis educa
tisialios deinde nidos maiores finguntrin quibus matres futuras producant* Jam tunc opifices funguf mu
nere;& pafcut eas*Latior matru fpeciestdubiucp an habeant aculeosjqa non egrediunt.Et his funt fui fau/
cnQuida opinantoibus his ad hyeme decidereacu!eos*Neccrabronum aut nec uefpa^d generi reges aut
examina:fed fubinde renouatur multitudo fobole*

De bobicibus:& bobyli:& necydalo:& qs prius bobicina uefle iuenerif* C A* XX JI*

Vartum inter hsc genus efl bobicu in aflyria pueniens:maiusqfupradicta*Nidosluto fingunt
falis fpecie applicitos Iapidittanta duritiatut fpiculis perforari uix poflintjn iis 8t caras largius q
[apes faciundeinde maiore uermicu!u*Et alia hojjd origo*E gradiore uermiculo gemina protedes
Jfui generis cornua*Hi eruca funt*Fit deinderqd uocaf bombylisiex ea necydalus* Ex hocvin fex
menfibusbombices*TeIasaraneoijd mo texunt ad ueflem luxucp foemina^lq bombicinaappellatur » Pria
eas retorqueri: rurfufqi texere inuenit in Ceo mulier Paflaphile Latoi filia non fraudeda gloria excogitata
rationis:utdenudet foeminam ueftis bombicina*

Debombicecoa. CA. XXIII*

T in co infula nafei tradunt* cupreflI:terebinthi:fraxini*Quercus flore imbribus decuflum ter/
ra halitu aiante.Fieri aut primo papiliones paruos nudofq?*Mox frigore fpatientia uiilis lhor/
refcere:& aduerfus hyeme tunicas fi bi inflaurare denfas pedu afperitate radente folio^d lanugi/
ne in ueflera*Hanc ab his quocj cogi fubigic^ unguiu carminatioe.Mox trahi iter ramos tenua/
ri ceu pectine* Poflea apprehenfam corpori inuolui nido uolubiluTucab hoie tolli : fidilibufg? uafis tepo
re 8t futuis efca nutriri* Atqj ita fubnafei fui generis plumasiqbus ueflitos ad alia penfa dimitti» Qua uero
capta fint lanificia humore more cara lentefcere:mox in fila tenuari iunceo fufo*Nec puduit has uefles et
uiros leuitate ufurpare pp onera aefliuajn tatua lorica geredadifcefler moresjut oneri fint et uefles* Afly
ria tamen bombice adhuc foeminis cedimus*

De araneis:& generatione eorum. CA* XXIII*

Raneoijd his no abfurde iungaf naturatdigna uel peipue admiratione* Plura aute ho^d funt ge/
|nera:nec dicflu neceflaria in tanta noritia.Phalangia ex iis appellanf tquo^d noxii morfus: corpus
exiguu:uariu:acuminatu:ad faltu ingredientiu: Altera eo^d fpes nigri prioribus cruribus logiffi
! mis.Oibusinternodia terna intcruribus lupo^d mo.Minimi n5 texi3t*Maiores in rerra cauerna
ru exigua ueftibula ppandut*Tertiu eorude genus erudita operatione cofpicuu.Ordif telas:tantiq? operis
materiae uterus, eius fufficit:fiue ita corrupta alui natura flatuto'tpe(ut Democrito placet) fiue eft intus q/
da lanigera ferrilitas:ta moderato unguetta tereti filot& ta aeqli deducit flamina ipfo le podere ufus* Texe
re a medio fcipit circinato orbe fubtemina adnedtes:maculafq3 paribus fp interuallis:fed fubinde crefcenti
bus ex aguflo dilatas idiflblubili nodo iplicat.Quata arte celat pedicas Icutulato rete ad capiendas mufeas
circa graflantesfq non ad hoc ufptinere cribrata pexitas telaet&quada politura artis: ipfapfe tenax ratio
textrmaefg laxus afflatus ad non refpuenda q ueniantf finus dereluflo laxo ptenti fuma parte:ut arbitrari li
ceat illa:q difFicile cernunt :at^ ut in plagis lines offenfe peipitant infimu Specus ipfae qua concameratae
archite6lura/& contra frigora quanto uillofiorfq remotus a medio aliudq? agenti fimilis inclufus uero
fic ut fit nec ne intus aliqs cerni no poflit* Age firmitas quata irrupetibus uentis^qua pulue^d mole degra/
uatef Latitudo tels fspe inter duas arbores cu exercet arte & difcit rexere* Logitudo hli a culmine; ac rur^
fus a terra p illud ipm uelut reciprocanoifubitq! pariter ac fila deducit.Cu uero captura incidit:q uigilas:&
paratus ad curfum.Licet extrema hsrear plaga fp I mediu currit:ex quo fic maxime totu cocutiedo fplicer»
Scifla pitinus reficit ad pofitura farties.Naqs 6C lacerta^ catulos uenanf.Hos primu tela iuoluentes:& tuc
demu labra utraqt morfu apprehendentes amphitheatrali fpectaculo cum contingit,Sut 6C ex eo auguria*
Quippi incremento amnium futuro:telas fuas altius tollunt.lidem fereno non texuntmubilo texut* Ideo
que multae araneae imbrium figna funt.Fceminam putant efle q texat;matrem qui uenatur.Ita paria fie//
ri merita.Coniugio aranei conueniunt crunibus*Pariunt uermiculos ouis fimiles* Nam nec diferri horu
genitura poteft:quoniam infectorum uix ulla alia narratio eft*Pariunt autem oua in telas expanfa:quia fa/
hunaatq^ ita emittut.Phalangius tantum in ipfo fpecu incubat magno numero.Qui utemerferit:matre

i ii

Vel pia/
tis

Vel in
terram
Vel fur/
furum

uel aflui
tim

uel nole

Vel pia/
xitas
Vel oia

Vel pe/
reunc

. 1 LIBER.

Vel tre/ confumitifaepe & patrem* Adiuuarin*ineubare*Pariuntautem tricenos:Caeterae paudores.Et incubat ttl
centos duo*Confumantur aranei quater feptenis diebus*

De Scorpionibus* CA. XXV*

Jmiliter his & fcorpiones terreftres uermiculos ouorum fpecie pariunt:fimiliterq? perimur*Pe
ftis importua ueneni ferpentiuinifi qd grauiorefupplicio lenta per triduu morte conficiuriVir/
ginius laetalifemper i<ftu:&: faeminis fere in totu. Viris aut in matutino: exeutes cauernis priufq

_ aliquo fortuito ifluieiunu egerat uenenu.Semp cauda in iflu efttnulloq? momento meditari

celfanne quado defit occafionuFerit obliquo iflu & inflexu*Venenu ab iis cadidu fundi* Apollodorus au/
flor eft in noue genera defcriptis per colores maxime fuperuacuos: quonia non eft fcire quos minime exi/
tiales praedixerit*Geminos quibufdam aculeos efl~e:rnaref<yfaeuiflirnos*Nam coitum iis tribuitJntelligt
autem gracilitate^ Iongitudine*Venenum omnibus medio die cum incanduere folis ardoribus*Itemcp
cum fitiunt:inexplebiles potu*Conftat & feptena caudae internodia faeuiora efle*Pluribus enim fena funt*
Hoc malum africae uolucre etiam auftri faciunt:pandentibus brachia ut remigia fubleuantes* Apollodo/
rus idem plane quibufdam inefle pennas tradit*Saepepfylli:qui reliquarum uenena terrarum inuehentes
quaertus fui caufa:peregrinis malis impleuereitaliam.Hos quocp importare conati funt. Sed uiuere intra
ficuli caeli regionem non potuere.Vifuntur tamen aliquando in italia:fed innocui: multiTq? aliis in locis:
ut circa fa£» in aegyptoAn fcythia interimunt et fues:alioquin uiuaciores contra uenena talia*Nigras quide
celerius fi in aquam fe immerferint*Homini iflo putatur efle remedio ipforum cinis potus in uino : aut
oleo merfus.Magnam aduerfitatem cum ftellionibus putant efle innocuos dumtaxat iis:qui 8C ipfi carent
fanguine lacerta^ figura*At<j fcorpiones in totum nulli nocere:quibus non fit fanguis.Quidam 6C ab ip/
fis foetum deuorari arbitrantur*Vnum modo relinqui foIertiflimum:& qui fe ipfius matris clunibus im
ponendo tutus 8C a cauda & a morfu loco fiat.Hunc efle reliquorum ultorenuqui portremo genitores co
fidat fuperne*Pariuntur autem undeni.

De fiellionibus:& de cicadis. CA» XXVi*

i! Hamaeleonum rtelliones quodamodo natura habcntlro re tantum uiuentes praeterqaraneis.Si
J i milis cicadis uita:qua^»duo genera*Minores quae primae proueniuttquaeue nouifltme pereut.
i Sunt autem mutae*Sequenseft uolatura»Item maiores:q canut uocaf acherae* Etqminoresrex
iis funt tettigometrae.Sed ille magis canorae.Mares cantant in utroty gener* Foeminae filet.Ge

Vel te t/
tigoiae

tes uefcufriis ad oriete:et parti opibus abudatibus.Ante coitu mares pferut:a coitu foeminastouis eaije cor
reptis:q funt cadida.Coitus fupinis* Afperitas pacuta in dorfo qua excauat faeturae locu i terra* Fit primo
uermiculus.Dein ex eo quae uocaf tettigometra:cuius cortice rupto circa folrtiria euolattnoflu fp.Primu
nigrae atc^ durae.Vnu hoc ex iis q uiuut:& fine oreert.Proeo qdaacculeatu linguis fimile:Et hoc in peflo
re:quo rore lamburiPeflus ipfum firtulofum.Hoc canut achetaetut diximus.De caetero in uen tre nihil eft.
Excitatae cum fubuolat:huore reddunqd folu argumetu eft:rore eafde ali.lifdem folis nullu ad excreme/
ta corporis foramen.Oculis tam hebetesmt fi quis digitum contrahensiac remittens iis appropinqueritra
feant.Quidam duo alia genera faciunt earum.Surculariam quae fit grandior:frumentanam:qua aliiaue/
nariam uocant.Apparet.n.fimulcum frumentisarefcentibvis.Cicadaenon nafcutur in raritate arborum.
Iccirco funt cyrenis circa oppidummec i capismec in frigidisjaut umbrofis neoribus.Eft qda 8L iis Iocoru
differentia.In milefia regione paucis funtlocis.Sedin cephalenia amnis quidam penuriam earum:& co//
piam dirimit. At in rhegino agro filent omnes* Vitra flumen in Iociis canunt.Pennarum illis natura quae
apibus:fed pro corpore amplior.

De penis infefloi$i:& fcarabeis:& reliqs fcarabeo^e generibus* C A» XX VII.

jNfeflot^qdam binasgeruntpennas:utmufcae:quaedamquaternas utapes.Membranis utcica/

■ d ae uolant.Quaternas habent quae aculeis in aluo armantur.Nullum cui telu:in ore:pluribus q
i binis aduolat pennis.Illis enim ultionis caufa datum:& his auiditatis»Nullis eoije pennae reuiui/
' fcuntauulfae.NulIu cui aculeus in aluo bipennae eft*Quibufdam pennate tutelae crufta fuperue
nit:ut fcarabeis.Quo^/ tenuior fragiliortp pennajiis negatus aculeus. Sed in quodam genere eoije grandi
cornua praelonga bifulcis dentata forcipibus in cacumine(cu libuit)ad morfum coeutibus.Infantu rem e/
diis er ex ceruice fufpenduf. Lucanos uocat hos Nigidius. Aliud rurfus eopi genusiq e fimo ingentis pilas
auerfi pedibus uolutat:paruofq3 in iis cotra rigore hyemis uermiculos foetus fui nidulanf ♦ Volitant alii
magno ai murmure aut mugitu* Alii focos & prata crebris foraminibus excauant noflurno ftridore uo/
caIes*Lucentigniu modo noflu lateru & cluniu colore lampyridesmuc pennaru hiatu refulgentesmuc ue/
ro compreflu obumbrata non ante matura pabulataut port defefla confpicuae* E contrario tenebrarum
alumnae blattae uitam lucemc^ fugiunt in balneis maxime humido uapore prognatae ♦ Fodiut ex eodem
genere rutili:atcp praegrandes fcarabei tellurem aridarmfauofcp paruae & firtulofae modo fpongiae medi/
cato meile fingut*In thraciae partibus iuxtaolinthum locusert:paruus:in quo unum hoc animal exanima
tur : ob hoc cantharolethrus appellatus*Pennae infeflis omnibus fine fciflura; nulli cauda nifi fcorpioni*
Hic eo^i folus & brachia habet:& in cauda fpiculu.Reliquo^e qbufdam aculeus in ore ut afilo: fiue taba/
nu dici placetritem culicibus 8C qbufdam mufcis.Omnibus autem his ore & pio lingua funt hi culei qui/
bufdam hebetesmeq* ad puflu:fed ad fuflu:ut mufcaru generi:in quo lingua euidens firtula eft* Nec funt
talibus dentes* Aliis cornicula ante oculos praetenduntur ignauia:utpapiiionibus*Quaedarn infe&a caret
pennistut fcolopendraerinfeflorum pedes quibus funt in obliquum moue»tur*Quorudam extremi lon
giores foris curuanturiut locuftis.

VNDECIMVS

LXVI1

DeLocuftis. ^ CA. XXVIII.

Ae pariut in terra demitto fpinae caule oua codenfa autuni tpe.Ea durant hyeme fub terra.Subfe
queri anno exitu ueris emittut paruas nigrates:& fine cruribusrpenifcp reptates.Itaq? uernis aqs
intereut oua ficco uere maior ,puentus»Alii duplice eape foeturgeminucp exitu traduc Vergiliaru
f exortu pareretdeinde ad canis ortu obire:& alias renafcuQuida arduri occafu renafci. Mori ma-'
tres cu pepererinc certu eft uermiculo ftatim circa fauces innafcenterq eas ftragulat»Eode tpe mares obeut.

Ta friuola rone morientesferpcte(cu libuit)necat fingulaeifaucibus eiusapprehenfis mordicus»No nafcuf
nifi in planis Si rimofis Ioeis»]n india ternu pedu logitudis ee traduf:cruribus Si femoribus ferrape ufum Vel foe/
pbentes cu inaruerint.Eft Si alius eaije obitus*Gregarim fublatae uento in maria aut ftagna decidut» Forte tnibus
hoc cafucp euenirtnon ut prifci exittimauerermadefadtis nofturno huore alis,Iidem qppe noctibus no uo
lare eas pp frigora tradiderurjgnari et logiqua maria ab iis trafiri:cotinuata pluriu die^pfedtioe.Qd ma
xime miremunfame quo<p:quapp externa pabula petere : fciumminere» Ac mire peftis ea intelligiGNancp
Si grandiores cernuntur:& tanto uolant pennai^ ftridoretut aliae alites credanftfolecp obumbrent: Pollici
te fufpedtantibus populisme fuas operiant terras*Sufficiut qppe uires:& tanq paiy, fit maria tranfire: imen
fos permeat tradtus diraq? meflibus cotegut nube multa coradtu adurentes»Oia uero morfu erodentes: Si
fores quocp tedo^. Italia ex africa magna cohorte infeftanttfaepe populo ad fybillina coacfto remedia cofu/
gere:inopiae metu Jn Cyrenaica regione lex eft ter anno debellandi eas*Primo oua obteredo: deinde foetu:
poftremo aduItas»Defertoris:poena in eu qui ceflauerir»Et in lemno infula certa menfura praefinita e: qua
finguli enecata^ ad magiftratus referanuGracchulos quo<p ob id colut aduerfo uolatu occurrentes eam
exitio»Necari 8i in lyria militari imperio coguntur»Tot orbis partibus uagatur id malu.Parthis Si hae in
cibo gratae» Vox earyphcifci ab occipitio uidef.Eo loco in comiflura fcapulaije habere quafi dentes exifti/
manfjeofq? inter fe teredo ft ridore edere circa duo aequinoctia maximerfi cut cicadae circa folftitiu.Coitus
locutta^:q Si infedtoi^ omnium quae coeunnmarem portante foemina:in eum fceminaiy ultimo caudae
reflexo tardoq? digreflu.Minoresautinomnihocgenere foeminis mares.

De formicis noftratibus» CA» XXIX.

Lurima infe&orum uermiculum gignunt«Nam Si formicae fimilem ouis uere:& hae ut apes co/
municantes laborem.Sed apes utiles faciunt cibos»Hae condunt» At fi quis comparet onera cor/
poribus earum:fateatur nullis portione uiresefle maiores»Gerunt ea morfluMaiora auerfae po/
ftremispedibus molliuntur:humerisobnixae»Etiisreip.ratio:memoria:cura»Seminaarrofaco/
duntine rurfus in fruges exeant e terra»Maiora ad introitum diuidunt.Madefa&a imbre proferunttatque
ficcant* Operantur 6C noftu plena Iuna»Eaedem interlunio ceflant.Iam in opere qui labori quae feduliV
tas^Et quoniam ex diuerfo conuehunt altera alterius ignara:ut figna inuicem recognofcant: certi dies ad
recognitionem mutuam nundinis danrurtQuae tunc earum concurfatiojquam diligens^Cum obuiis q/
dam collocutio at q? percuntatto.Silices itinere earum attritos uidemus:& in opere femitam fadtarmne qs
dubi tet qualibet in re quid poflit qtulacuncp fedulitas»Sepeliuntur inter fe uiuetium folae:praeter hoiem.

Non funt in ficilia pennatae»

De Indicis» CA* XXX.

Ndicar formicae cornua erythris in aede Herculis fixa miraculo fuere» Au tp ex cauernis egerut ter
rae in regione feptentrionalium indorum:qui dards uocantur»Ipfis color feliu.Magnitudo aegy/
pti Iuporu»Erutum hocab iis tempore hyberno indi furanf:aeftiuo fcruore conditis: pp uapore
Jin cuniculis formicis;quae tamen odore follicitatae prouolantrcrebrocp laceratjquamuis prae ue/
locibus camelis fugientes»tanta pernicitas feritafq? eft: cum amore auri.

Dediuerfitateinfeftorum» CA» XXXI.

Vita autem lfe&a 8i aliter nafcunf»Atq^ afilus in primistlnfidet ex rore hic rhaphani filio primo
uere:& fpittatus folerin magnitudine milii cogitur»Inde oritur uermiculus paruus : Si triduo;
mox erucajquae adiedtis diebus crefcit immobilis duro corticetad tadtu mouetur araneae» Haec
1; eruca quam chryfalidem appellannrupto deinde cortice uolat papilio.

De animalibus in ligno:& ex ligno nafcentibus» CA» XXXII.

Ic quaedam ex imbrej^enerantur in terra:qusedam di in ligno.Necenim Si cofli tantu in eotfed
etia tabani ex eo nafcutur:& alia ubicugt humor eft nimius.Sic intra hoiem tineae tricenu pedu
aliquando Si pluriu longitudinejiam in carne exanimiruiuentium quoqp hoium capillo» Qua
r.sSd i foeditate Si fylla didlator Si Alcman ex dariffi mis graeci^e poetis obiere.Hoc quidem Si aues in/

‘eftat»Phafianas uerointerimit:nifi pulueranres fefe*Pilos habentium afintt tatuimm unem hoc malocre
dunti& oues»Gignuf aut ex ueftis generetprsecipue lanicio interemptam a lupis ouiu» Aquas quocp quaf/
dam quibus lauamurifertiliores eius generis inucnio apud auftores»Quippe cu Si caerae hoc gignant, qd
animalium minimum exiftimatur»Alia rurfus generantur fordibus aridi folupofteriorum crurum lafci/
uia petauritarum.Alia puluere humido in cauernis uolucria.

De animali cui cibi exitus non eft» CA. XXXII [.

St alal eiufdem turpitudinis infixo femper fanguini capite uiuensratcy ita intumefcensjunu aia/
liu cui cibi non fitexitustcu nimia dehifcit facietate alimento ipfo moriens»Nuq in iumentis gi
gnifjinbubusifrequensjincanibusaliquadotinqbusoiarinouibus&incapris hoc folu» Aeq»

_ eft mira fanguinis Si hirudinu generi in paluftri aqua fitis»Naq! Si hae toto capite condunf « Eft

Si uolucrc canibus peculiare fuu malumtaures maxime lancinanstquge defendi morfu non queunt*

i iii

LIBER.

Dc tineis & culicibus:& diuerfitate earum i C A. XXX I III,

[!Dem puluisin lanis 6C uefte tineas creanprscipue fi araneas unaincIudaf,Sitit«n,& omne hu
|morem abforbens ariditate ampliat,Hoc & in chartis nafcitur,£ft earu genus tunicas fuas tra/
i hentiu quo codex mo.Ted horu pedes cernuntur,SpoIiars expirant,Si accreuere faciut chryfa

_ _ dide.Ficarios culices caprificus generat»Catharides uermiculi fic o$t:di py rit&T peuces: & cynaca

ths;& rofs«Venenu hoc remedia fecum habet. AIsmedentunquibus demptis lstale eftirurfus alia gene
ra culicum acefcens natura gignit*Quippecu 8C in niue candidi reperiantur:& uetuftiores uermiculi i nae
dia quidem altitudine rutilnNam 8C ipfa nix uetuftate rubefcit,Hirti pilistgrandiores; torpentefg?»

Depyralifiuepyraufta, CA» XXXV,

lgnitaliqua & cotrariu natura elementurruSiquide in cypri orariis fornacibus ex medio igni
maioris mufes magnitudinis uolat penatu quadrupes:appellaf py ralis a quibufdam pyraufta,
Quadiu eft in igne uiuit,Cu euafit longiore paulo uolatu tunc m oritur, Hypanis fluuius i pon
to circa folftitiu defert acinoru effigie tenues mebranastqbus erupit uolucris quadrupes fupra/
did ae modo:nec ultra diem uiuitmnde hemerobion uocatur.Reliquis talium ab initio ad fine feptenarii
funt numeruCulici & uermiculo terfeptenuCorpus parientibus quater fepteni.Mutationes & in alias fi/
guras tranfi tus trinis aut quadrinis diebus,Cstera ex iis penata:autumno fere moriuntur. Tabani quide
etiam castitate. Mufcis humore exanimatis: fi cinere condantunredituita,

Hiftorianatursanimaliumperfingulamembra, CA XXXVI,

Ta^ nunc per lingulas partes corporis praster iam didas mebratim tradetur hifioria,Caput ha
bent eunda quas fanguinem , In capite paucis animalium nili uolucribus apices:diuerfi quide ge
neris,Phoenici pulmarum ferie medio eo exeunte alio*Pauonibuscrinitisarbufculis.Stympha
lids drro » Phafians corniculis* Praeterea paretatq? ab illo galerita appellata quonda»Poftea gal/

Velcon

fertum

lfigne gallinaceis corpore coferratu:ncc carne id effemec chartilaginetnec callu iure dixenmusjue^s pecu/
liare.Draconu em criftas qui uideritmon reperif, Cornua multis quide 8C aquatilium QC marinoru &fer/
pentium uanis data funt modis,Sed qus iure cornua intelliganfcquadrupedi tantu generi, Adeone,n, 3C
Cippu et i latina hyfforia fabulofos reor,Nec alibi maior lafciuia naturas lufitaialiu armis.Sparfit hasc in
ramistut ceruoi^, Aliis fimplicia tribuit ut in eode gtie fubulonibus ex argumeto didis, Alioijs finxit i pal
mastdigicofqi emifitex iistunde platycerotas uocat,Dedit ramofa capreis:fedparua:nec fecit decidua,Co
uoluta I anfradu arietu generijceu ceffus daretfffefta tauris,In hoc qde gue Si foeminis tribuit. In multis
tatu maribus,Rupicapris I dorfum adunca»Damis i aduerfutruEreda aut rugaruq? ambitu contorta: Si f
leue faftigiu exacuta ut lyras diceres Strepficeroti:que addace africa appeIlat,Mobilia eade:ut aures phry/

migratia»In quoda genere pro manibus ad fcabedu corpus,
ptentadu iterJn corpore cornua hasc ficut ceraffisraliquado Si fingula,Cochleis femp binarSi ut ptedanf:
ac refiliant, Vro^s cornibus barbari feptentrionales porantmrnafq? binas capitis unius cornua implet, Alii*
uel aliis prasfixa his pila cufpidanr,Apud nos in lamina feda tranflucent:arq; et lumen ldufum latius fundut.-mul
adunca tafcp alias ad delicias conferufmunc tindamunc fublitamuc q ceroftrota pidurs genere dicuCOmnibus
aliis re/ aut caua:Si in mucrone demu concreta funt ceruis tantu fo!ida:8i oibus annis decidua»Boum attritis un/
dunca gulis cornua unguendo aruina medenf agricols» Adeo fequax natura efttut in ipfis uiuentiu corporibus
aliis ad feruenti casra fledantunatg? incifa nafcentium in diuerfaspartes torqueanfrut lingulis capitibus quater/
iadum na fiant,Tenuiora foeminis pleru^ funt ut in pecore>MuItis ouiu nullamec cerua ijcmec quibus multifidi
pedes:nec folidipedum ulli:excepto afino indico:qui uno armatus eft cornu,BifuIcis bina tribuit,Nulli q
fuperne primores habent dentes,Qui putant eos in cornua abfumi facile coarguuf cerua^ natura : qus
neq? dentes habent:ut neg; marestnec tamen cornua,Casteroru offibus adhaerent, Ceruo^: tantu cutibus
enafcuf,Capita pifeibus portione corpore maxima:fortaflis ut merganf,Oftrea^ generi nullamec fpogiis
nec aliis fere:qbusfolus ex fenfibus taduseft.Quibufdammdifcretu caput eftrut cancris. In capite cudoy^
animaliu homini plurimus pilusdam qde ^pmifcue maribus ac foeminis» Apud intonfas uti gentesjat^ et
nofa exeo capillatis alpiu incolis gallis comats:ut tamen fit aliqua in hoc terraj^ diffeyentia.Quippe mi
conii carentes eo gignuftficut in cauno lienofi,Et qdam afaliu naturaliter caluent;ficut ftrutiocameli: 8C
cornui aqticiiqbus apud grscos nome eft inde»Denuuiu eoijdin muliere ra§«:,In fpadon ibus nonuifum.
Nec in ullo ante ueneris ufum*Nec infra cerebrutaut infra uerticem:aut circa temporaratqi aures , Calui/
tiu uni tantu animaliu hominiipraeterq innatu.Canicies homini tantu & eqsffed homini femper a priori

fiarte capitis:tu deinde ab auerfa, Vertices bini homini tatu»Aliqbus capitis offa plana; tenuiatli ne medul/
is:ferratis:pedinatim ftruda compagibus»Perfrada non qunt folidari»Sed exempta modice no funt Ista
lia inuicem eorufuccedente corporea cicatrice Jnfirmiflimaeeurfisjduriffima pfiracis fuo dicimus loco.
Cerebrum omnia habent animalia:qus fanguinem. Aeque 8t in mari qus mollia appellauimus: quam/
uis careantfanguinetut polypi,Sedhomo portione maximum 8C humidiffimum: omnium^ uifcerum
fngidilfimum:duabus fupraifubter^ membranis uelatuiquarum alterutram rumpi mortiferum eft.Cs
tero uiri quam foemins maius,Hominibus hoc fine fangninetfine uenis:& reliq fine pingui. Aliud efle q
medullam eruditi docet; quoniam coquedo durefcat,Omniu cerebro medio ifut officulaparua» Vm ho/

VNDECIMVS LXVIH

minu infantia palpitatjnec roboraf tante primu fermonis exordium.Hoc £ uiTcer^ excelfiffimu:,pximu«
cado capitis fine carne:finecruore:finefordibus»Hic habet fenfuu arce*Huc uenaije ois acordeuis tendit*

Hic definit»Hic culmen altiffimumuHic mentis eft regimen.Omniu aut afalium in priora pronuba & fen
fus ante nos tendunt. Ab eo,pficifcitur fomnus»Hiccapitis nutatio»Quae cerebru no habettno dormiunt.

Ceruis in capite inefle uermiculi fub linguae inanitate:& circa articulumtqua caput iungitur humero nu/
mero»xx»,pdunf» Aures homini tantu lmobiles. Ab iis Flaccot^ cognomina.Nec inalia parte foeminis ma
ius impendiu margaritis dependentibus.In oriente qde & uiris auije geftare eo loci decus exirtimaf» Ani/
maliu aliis maiores : aliis minores Ceruis tatu fciflaetac uelut diuifae» Soricibus pilofae.Sed aliq oibus aial
duntaxat generantibustexcepto uitulo marmo:atq} deIphino:& q chartilaginea appellauimus : & uiperis*

Hxc cauernas tantu habet auriu locotpter chartilaginea & delphinumrquem tamen audire manifeftu ert*

Nam 8C cantu mulcenf:&: capiunf attoniti fono*Quo nam mo audianttmiije» Iidehec olfadus uertigia ha
benttcu olfaciat fagaciffime.Pennatoi^ aialiu buboni tatu & oto plumae uelut aures.Caeteris cauernae ad
auditu.Simili mo^fquamigensat® lerpentibusJn eqs 8C oium lumento^ genere indicia ai pfcrut» Feflis
marcidas.Nurates pauidis»Subrecbe fureribus.Refo lutae segris.Facies hoi tatuicaeteris os aut rortra.fros
aliis.Sed hoi tantum trirtitiaethilaritatisiclaementisetfeueritatis index in aflenfu eius«Supcilia hoi & pa/
riter & alterne mobilia:& in iis parsai.Negamus animus : hxc maxime indicant» Fartus fuperbia aliubi
coceptaculuifed hic fede hetdn corde nafcif: hic fubit ; hic pendet.Nihil altius fimul abruptiufij iueit in
cqrpetubi folitaria effer.Subiacet oculi pars corpis pciofiflima:& q lucis ufu uita dirtinguat a morte. Non
oibus aialiurn hi.Ortreis nuIli»Quibufdam concha^ dubii»Pe<rtines»n«fi quis digitos aduerfum hiantes
eos moueaticotrahunf ut uiden tes*Et olentes fugiut admota ferramenta.Quadrupedu talpis uifus no ert
oculoijd effigies inert: fi qs ptenta detrahat mebrana.Et iter aues ardeola^ genera:quos leucos uocantralte/
ro oculo carere tradur»Optimi auguri cu ad aurt^i uolat:feptetrionemue.Solui.n»picula & metus narrat
Nigidius nec locurtis nec cicadis eife dicit, Cochleis oculoium uicem cornicula binaptentatu adimplent*

Nec lumbricis ulli funt:uermiumue generi.Ocali homini tatu diuerfo colore: caeteris in fuo cuiq? generi
fimiles.Etequo^qbufdam glauci.Sedinhoienumerofifdmx diuerfitatis atqi differentiae grandiores:
modici;parui:,pminentes:quos hebetiores putant.Conditi quos clariflime cernere: ficut in colore capri/
nos.Praeterea alii contuenf longinqua» Alii nili ,ppe admota no cernut.Multoije uifus fulgore folis cortat
nubilo die no cernetiumec port occafum. Alii interdiu hebetiores nodu pter caeteros cernut ♦ De geminis
pupillis:aut qbus noxii uifus eenafatis diximus.Tyberio Caefari in tenebris clariores ferunt ipfi alia q cx>
teroi^rnortaliufuiffenaturatut expergefactus notrtupaulifper haud alio modo q luce clara c5tueref:ofa
paulati tenebris fefe obducetibus.Diuo Augurto equoije modo glauci fuere:fupra<y hoiem albicantis ma
gnirudinis»Quam ob cam diligetius fpedtari eos iracude ferebar.Claudio Caefariiab angulis candore car/
nofojfanguineifqr uenis fubindefuffifuCaio principi rigentes»Neroni nili cu coniueret ad,p pe admota he
betes» V iginti gladiaroij/ paria in Caii principis ludo fuererin iis duo oinoq contra cominationem aliqua
no coniuerent;&: ob id inui&uTantae hoc difficultatis ert houPlerifgruero naturaletut nicrtare no certent:
quos pauidiores accepirn us.Oculos unicolores nulli cu candor omnibus mediufculo differetes.Neqs ulla
ex parte maiora indicia ai cucrtis aialibustfed maxime hoi fdeft moderatiois:daemetiae:mifericordiae:odii:
amoris:trirtiaae:Iaeticiae»Contuituquoq3muItiformes:truces:rorui:flagrates:graues:trafuerfi:limi:fum/
miffitbladnProfecrto in oculis alus inhabitar.ArdentjintendunfthumeSantjcohibent.Hincillae miferw
cordiae lachrymae»Hos cu ofculamunaium ipfum uidemur attinger.Hinc fletus & rigates ora riui.Quis
ille huor e i dolore ta foecudus 8C paratusf Aut ubi reliquo tpei' Aio at uidemus» Aio cernimus.Oculi ceu vel me
uafa qda uifibile eius ptem accipiuttatq? trafmittut.Sic magna cogitatio obcajcat abdutrto intus uiftuSic i °s uifu
morbo comitiali aperti nihil cernut aio caligante.Quin & patentibus dormiut lepores: mulri^ hoium:
quos corybatia grceci dicut.Tenuibus multilq? mebranis eos natura copofuit:callofis cotra frigora:calo//
refq? in extremo tuicistquas fubinde purificantlachrymationu faliuisdubricos pp incurfantia & mobiles*

Media eo$i cornea feneftrauitpupilla:cuius angurtise no finut uagari i certa aciem:& uelut canali dirigut
obitercy icidetia facile declinat* Aliis nigra:aliis atra:aliis ruffa:aliis glauci coloris orbibus circudatis: ut ha
bili mixtura accipiaf circuiecto candore Iux:& temperato repercuim n5 obftrepatjadeoqi iis abfoluta uis
fpeculhut ta pua illa pupilla totam imagine reddat hois.Ea ca ert ut pleraecp alitu e manibus oium oculos
porifilmu appetant : qd effigiem fua in iis cernentesiuelut ad cognata defideria fua tedut» Veterina tarum
quadam ad incremcta hmx morbos fentiuntrSed ho folus emiflo huore csecitate liberaf . Port uicefimu
annu multis rertitutus ert uifus.Quibufdam rtati nafcetibus negatus nullo oculo^t uitio. Multis repente
ablatus fimili mo nulla pcedenteiniuria.Vena ab iisptingereaacerebrupitiffimiaucrtores tradur»Ego&
ad rtomachu crediderim»Certi nulli fine redudatioeeius eruif ocuIus:morientibusillos operire:rurfufqp
in rogo patefacere qritiu magno ritu facru ert.Ita more condito:ut necp ab hoie fupremu eos fpedari fas e
& cxlo no ofledi nefas* Vniaialiu hof deprauanf.Vnde cognomina Strabonu 5C Petopi. Ab iifdS : q altero
lumine orbi nafcerenftcoclites uocanf.Quis pui utrinq) ocelli lucini iniuria: cognome habuere.Noctur/
no^ aialiu ueluti felium i tenebris fulgentiradiat^ oculi: ut cotueri non fit» Et caprae Iupo<^ fplendent:
luceq? iaculaf.VituIo marino 8C hycnx i millc.colores tranfeunt fubide»Qui 8C i tenebris multocp pifciu
refulgettficutaridi roburtiq? caudices ueturtate putref^ no coniuere diximus q no obliquis oculisifed cir
cuacrto capite cernerenr.Chamxleonis oculos circuagi totos tradunt.Cacri i obliquu afpiciut. Crurta fra/
gili indufis rigentes»Locuftis>fquillifqj magna ex parte fub eodem munimento pduri eminent • Quoru
duri funt, minus cernutjq quo^ humidi*Serpentium catulis dC hirundinu pullis fi quis eruanrenafci tra'

i iiii

LIBER.

dut.lnfedo^j omm:& qbas teflacea operimenta oculi mouenf:ficut quadrupedi! aures» Quibus fragilia
operimetariis oculi duri.Oia talia 6C pifces 8C infecta non habent genas:nec integut ocuIos«Om mbus me
brana uitri modo tranflurida optedif.Palpebrae in genis hoi utrincp»MuIieribus et infedae quotridiano:
tanta elt decoris affedatiome tinganf oculi quocp. Alia de ca hoc natura dederat ceu uallu quoddam uifus
8i prominens munimentu circa occurfantia aialiataut alia fortuitu incidentia» Defluere eas haud imerito
uenerejabudantibus tradut.Ex carteris nulli fut:nifi qbus & i reliquo corpore pili.Sed quadrupedi i fupio
ribus tantu genae. Volucribus i lferiore.Et gbus molle tergus ut ferpentibus.Et quadrupedibustq oua pa/
riurtut lacerrse.Strutio camelus alitu fola ut homo utrinq? palpebras hSt.Nec genae qdem oibustideo necp
nidationesjiis q aial generant»Grauiores alitu inferioregenaconniuenr«Eaedem nictantur ab angulis me/
brana obeute»Columbae & fi milia utrag? conniuent» At quadrupedes quae oua pariunt ut tefludmestcro '
codili lferfore tantum fine ulla nidatione:propter praeduros oculos» Extremum ambitum genae fuperio
nVantiqui cilium uocauererunde 6C fupercilia»Hoc uulnere aliquo diductu non coalefcitnn paucis humas
corporis membris » Infra oculos malae homini tantum :quas prifei genas uocabant.Xii»tabularum inter/
dido radi a foeminis eas uetantes.Pudoris haec fedes.lbi maxie oflcdif rubor.Infra eas hylaritates:rifum '
que indicates buccae»Et altior hoi tatumtquem noui mores fubdola irrifione dicaueremafus.Non alii aia
lium nares eminent: Auibus ferpentibustpifeibus foramina tantum ad olfadusrfine naribus»Et hinc co//
gnomina fimorumtfilonum. Septimo menfe genitis faepenumero foramina aurium:& narium defuere.
Labra a qbus bronchi labeones didi.Et os probu duriufue animal generantibus»Pro iis cornea & acuta uo
lucribus roftra.Eadem rapto uiuentibus aduca.Colledo reda:herbas ruentibus limum 9? reduca:ut fuu
generi»Lata in ufum ium entis uice manus ad colligenda pabuIa»Ora apertiora laniatu uiuentibus» Menv
tu nulli pterhominemtnecmalx.Maxillas crocodilus tantum fuperiores mouet»Terreltres quadrupedes
eodem quo caeterae more:praeterq in obliquu.Denriu tria genera»Serrati:aut continui aut exerti. Serrati
pedina tim coeunresme contrario occurfu atteranfmt ferpentibus:pifcibus:canibus»Continui ut homini
equo. Exerti apro:hippopotarao:elephanto»Continuorum qui digerat cibum lati & acuti.Qui conficiut:
duplices»Qui difcriminantieos canini appelIanf»Hi fut ferratis longiffimi: Continui autem utraq? parte
oris fut ut equo» Aut fuperiore primores non funtjut bubus:ouibus:omnibufq$ quae ruminant»Caprae fu
periores non funriprer primores geminos»Nuili exerti qbus ferrati.Rarofaeminar Stamen fineufudtaqj
cu apri pcutiantjfoeminae fues mordentfNulli cui cornua exer ti:fed omnes fui concauuCaeteris dentes fo
lidi.Pifcium omnibus ferrati:pter fca^»Huicuniaquatilium:plani«Caetcro multis eope in lingua: & toto
ore ut turba uulne^ molliantrquae attritu fubigere non queunt*Multis:&: in palatotatq? etiam in cauda.
Praeterea in os uergentesine excidant cibi nullum habentibus retinendiamminiculum» Similes afpidi : &
ferpentibusjfed duo in fuperna parte dextera leuaq? longififimijtenui fiflula pforati:ut fcorpionum aculei
uenenum infundentesjnon aliud hoc eiTe q fel ferpentiu.Et inde uenis fub fpina ad hos’puenire:& has per
uentrem defcendere:diligentiffimi auctores fcribut.Quidam unu efi*e eum:& quia fit aduncusirefupinari
cum momorderit.AIiqui tunc decidere eum rurfufq? recrefcere facilem decuffii:& fine eo eflequos trada
ri cernamus»Scorpionis caudae inefle eum:& plerifq? ternos.Viperae dentes gingiuis conduntur» Ha:c ea
dem pregnans ueneno imp refTo dentium repulfutuirus fundit in morfus»Volucrum nulli dentes praeter
uefpertilionem.Cameli foliex iis:quae non funt cornigera in fuperiori maxilla primores non habent.Cor
nua habentium nulli ferrati» Et cochleae dentes habentflndicioefla minimis earum derofas uites» At i ma
rinis cruflata 8t chartilagmea priores habere«Item echinis qnos efferande intelligi potuerit miror»Denriu
uice aculei infectis» Simiae dentes ut homini«Elephanto intus ad mandendum quattuor praetercp eos q ,p
minenr»Mafculis reflexitfoeminis redi:atcp proni.Mufculus marinus q balena antecedit.nullos haber.Sed
£ iis fetis intustos hirtum:& lingua et appdIata»Terreflriu minutis quadrupedibus primores bini utricp
lon^iffimi»Caeteris cum ipfis nafcuntur*Homini poflq natus efl feptimo mefe.Reliqs ppetui manet. Mu
tant homini:leoni:iumento:cani:& ruminantibus»Sed leoni & cani non nifi canini appellati.Lupi dexter
caninus in magnis habef operibus» Maxillares q funt a caninis nullu animal mutat. Homini nouiffimi q
genuini uocanttcirciter uicefimu annu gignuf:multis & odogefimo.Foeminis quogufed qbus in iuuenta
non fuere natijdecidere i feneda:& mox renafei certum e»Zande famothracenu ciuem cui renati eent polt
centum & quattuor annos Mucianus uifum a fe ,pdidit»Caetero maribus plures q foeminis in homine: pe
cude caprifue.Timarchus Nicochs filius Pappii duos ordines habuit maxillarium:Frater eius non muta//
uitprimores:ideo^ptriuit» Efl: exeplu dentis homini&in palato geniti. At canini amiffi cafu aliquo nuq
renafcuntur»Caeteris feneda rubefcunt.Equo tantum candidiores:fiut» Aetas ueterinorum dentibus idi/
caf.Equo funt numero.xI.Amittit tricefimo menfe primores utrinq* binos.Sequenti anno totidem pro/
ximos cum fubeut didi columellares.Quinto anno incipiente binos amirtirjq fexto anno renafcunf » Vii
omnis habet & renatos & Imutabiles.Equo caflrato prius non decidut detes» Afinorum genus tricefimo
menfe fimiliteramittindeinde fenis menfibus.Quod fi non prius pepererint: quam decidant poflremi:
flerilitascerta.Bobusbismutantur»Suibus decidunt nunquam» Afumpta hac obferuatione fenedusin
equis &catterisueterinisintelligiturdentiumbronchitate:fuperciliorum canicie:6d circa ea lacunis cum
tere.xvi.annorum exiflimantur.Hominum dentibus quoddam ineft uirus»Nam<ji & fpeculi nitorem ex
aduerfo nudati hebetanr:& columbarum foetus implumes necant» Reliqua de iis in generatione horni//
nu didafunr.Erumpentibustnorbi corpora infantia acdpiunt.Rdiqua animalia qux ferratos habent:
feuiffima dentibus .Linguse non omnibus eodem modo .Tenuiflima ferpenribus &:rrifulca: uibrans:
atri coloris:^ fi extrahas prarionga*Lacertis bifida pilofa»Vitulifque mannis duplex*Sed fupradidisa/

VNDECIMVS LXIX

pillameti teuitare Cxferis ad circumlambenda ora* PiTcibus paulominus quam tota adherens . Crocor
dilis tota,Sed in guflatu linguae uice carnofum aquatilibus palatum «Leonibus ac pardis: omnibufg? ge//
neris eius etiam felibus imbricatae afperitatis:& limae fi milisrattenuanfq? lambedo cute hois.Quae ca etia
manfuefadlaubi ad uicinu fanguine puenit faliuaanuitatad rabiem «De purpura^ linguis diximus.Ranis
pria cohaeret«Intima abfoluta a gutture qua uoce mittut«Mares tu uocanf ololygones flato id tpe eucnit.*
cietibus ad coitu foeminas.Tu fi qdem inferiore labro demiffo ad librametu modica aquae recepte in fau
ces palpitante ibi lingua ulalatus elicif,Tucextenti buccale finus perlucent«Oculi flagrat labore perpulfi*
Quibus in pofleriore pte aculeiuis Si dentes Si lingua« Apibus et plongatemines Si cicadis*Quibus aculee
u sin orefiftulofus:iis nec lingua nec detes»Quibufda infedlis itus linguamt formicis.Carteije lata eJephan
to pcipue.Reliqs in fuo genere fpabfoluta.Hoi tantu ita faepe coflridta uenismt irerdici eas neceffe fit» Me
tellu potificeadeo inexplanatae fuiffeaccepimusjut multis mefibus tortus credaf:cu meditaf in dedicanda
sede opifere dicere«Caeteris feptfofere anno Termone exprimit«Multis uero talis eius ars cotigitmt auiu:&
animaliu uocis indifcrete edat imitatioJntelledlus Tapo^e efl caeteris in pria Iingua:hoi Si in paIato»TonfiI
Ix in hofe.In fue gladulaerqd inter eas uuae nole ultimo dependet palato:hoi tantum efl.Sub ea m inor lin
gua:quae nulli oua generantiu:opera:eius geminaiduabus interpofirae fiflulisrinterioreape appellaf arrev
ria ad pulmonem atq? cor pertinens. Hanc operit in epulando epfgloffis Tpirituac uoce illae meante fne fi
potus cibufue in alienum deerrauerit tramitem:torqueat«Altera exterior efbappellaf fanegula:qua cibus
atqs potus deuoraf«Tendithaecadflomachum:indeaduentrem«Hanc per uices operit;cum fpirirus tan/
tum aut uox comeatme reflagnatio intempefliua alui obflrepat.Ex chartilagine & carne arteriatgula ner/
uo 8i carne conflat«Ceruix nullimifi qbus utraq? haec*Caeteris collumiqbus tantu gula. Sed qbus ceruix e
multis uertebratifqj orbiculatim offibus flexilis ad circufpedha articulope nodis iungif»Leoni tantu : & lu/
po:& hyene:& fingulis redhfgs offibus rigens,Caetero fpinac adnedtif «Spina lubis offeatfed tereti flrudlu/
ra p media foramina a cerebro medulla defcendente,Eandem effe ei naturam:quam cerebro colligut:quo
niam ptenuieius mebrana modo incifa flatim expiref«Quibus loga crurariis loga Si collaJtem aquaticis
quamuis breuia crura habetibusflimili modo uncos ungues,Gutf hoi tantu & fuibus intumefcit:aquaru
quae potanf pleruq? uitio.Summum gulae fauces uocanf ipoflremu flomachus.Hoc noieefl fub arteria ia
carnofa inanitas adnexa fpinae ad Iatitudineac longitudine lagena modofufa.Quibus fauces non funtine
flomachus quidem efl:neccolIa:necgutf:utpifcibus:& ora uentribus iungunf, Tefludini marinae ligua
nullarnec dentes fed roftri acie comminuit omnia,Poflea arteria 8C flomachus denticulatus callo in modu
rubi ad conficiendos cibos:decrefcentibus crenis quicquid appropinquat uetri.Nouiffima afperitas ut fco
bina fabri«Cor animalibus caeteris in medio peflore eft«Hof tantum infra leuam papillamiturbinato m u
erone in priora eminens.Pifcibus Tolis ad hos fpeclauHoc primum nafcetibus formari f utero tradut. De
indecerebru:ficut’tardilfimeoculos,Sed hos primu morijeor nouiffime,Huic pcipuus calor«Palpitat cer/
te:& quafi altet*: mouef intra aial praemolli firmof oprn mebranae iuolucrotmuitum coflape Si pedoris
muro ut pareat praecipuam uitaecam Si originem.Prima domicilia intra Te animo Si fanguinipbenfinuo
fo fpecu:& in magnis animalibus triplicirin nullo non gemino,Ibi mens habitat,Ex hoc fonte duae gran/
des uenae f priora Si terga diTcurrutifparfaec^ ramose feriep alias minores oibus mebrisuitalem fanguine
rigat: Solum hoc uifcege uitiis non macerafmec fuppliciamite trahitdxfumq; morte ilico affert# Caeteris
corruptisjuitalitas i corde durat»Bruta exiflimant aialiu qbus dupe riget:audacia qbus parufi efl rpauida cj
buspgrade«Maximuate p portione muribus;Iepori:afino:ceruo:pantherae:muftellis:hyenis:& oibus ti/
midisjautpp metum malencisJn paphlagonia bina perdicibus corda «In equoge corde Si Boumoffa repe
riunf;interdu auguriid p fingulos annos in homine ad binas drachmas poderis ad gnquagefimu annu ac/
cedere. Ab eo detrahi tatude:& io no uiuerc hoiem ultra centefimu anu defedtu cordis aegyptii exiflimar.
Quibus mos Si cadauera afferuare medicata,Hirto corde gigni quoTda hoiespdutmec alios fortiores ee i
duflriatficut Ariflomene meffeniu:q,ccc«occidit lacedaemonios*Ipfe couulneratus & captus femehp cauer
na latoia^e euafi t agufliasmulpiil aditus fecut9»Ite^ capt9:fopftis cuflodibg Tono ad igne aduolat^ lora cu
corpore exuffit,Tertio capto lacedaemonii pedtus diffecuere ca uidendi:hirfutuq» cor repertu efl«In corde
fummo piguimdo efl qda laetus extis,No Tp hocaut in parte exto^ihabitu efl,L«Poflumio Albino rege fa
crorumtpofl cetefima uicefimamtertiam olympiadercum rex Py rrus ex italia difceffiffet cor i extis arufpi
ces afpicerecoeperunt,Caefari didlarori quo die primum uefle purpurea proceffiit:atqi in Telia aurea infedic
facrificanti bis in extis defuit.Vnde queltio magna de diuinatione argumentantibus: potuerit ne fine illo
uifcere hoflia uiueref An ad tempus amifeririNegatur cremari pofle in iistqui cardaico morbo obierint:
Negatur Si ueneno interemptis,Certe extat oro*P»ViteIlitqua reum Pifonem eius fceler/s coarguit : hoc
ufus argumento:palam® teflatusmon potuiffe ob uenenu cor germanici Caefaris cremari«Contra genere
morbi defenfus ell Pifo.oub eo pulmo e(t:fpirandf<j officina attrahensjac reddens afam iccirco Tpongio/
fus:ac fiflulis inanibus cauus.Pauca eu (ut didlu efl)habentaquatilia:ac extera oua parientia exiguum : fpu
mofumlnecfanguineu : ideo non fitiunt,Eadem efl caufa quare fub aqua diu ranae Si phocae urinenf.Te
fludo quo^quamuis pgrandem Si fub toto tegumento habeat: fi ne fanguine tame habet*Quanto mtor
hic corporibusrtanto uelocitas maior,Chamxleoni portione maximus Si nihil aliud intusdecur SC dexte
ra in parte efl»Jn eo quodaput exto^e uocanrjmagnae uarietatis,M*Marcello circa mortem cum periit. Ab
Annibale defuit in extis.Sequeti deinde dietgeminu repertu efl.DefuitdiCaio Mario cu immolaret uri/
caerite Caio principi calendanuariis cum iniret cofulatumiquo anno interfedlus e.Claudio fucceffori eius
quo menfc interemptus efl uencno»Diuo AugufloTpoletiTacrificanti primo poteftatis Tuae diet Texuicli»

LIBER

marum iocinera replicata intrinfecus ab una fibra reperta funt.Refponfumgp duplicatu^ intra annu itn/
perium .Caput exto^d triftis oftentiuifum tu quocy eftrpterg in follidtudineac metu*Tuc.n. peremit cu/
ras.At bina iocinera leporibus circa briletu 8C tharne;& in cheronefo ad^pontide.Miruq? tranfiatis alio i
terit alte^j «In eode eft et fd no oibus datum aialibus.In euboeae chalcidae nullu pecori « In n3xo pgrande
geminucp:ut,pdigii loco utrunq* aduena;.Eq:mulli:afini:cerui:caprae:apri:cameliideIphini no haber.mu
rium aliq habent. Hoium paucis non efl quo^ ualitudo firmior & uita longior.Sunt q equo non qdem i
iecore ee:fed in aluo putent:& ceruo in cauda aut inteftinis.Ideo tantam habet amarituainemjut a canibus
non atringanf*Eft autem nihil aliud q purgamen tu peffimi fanguinis:& ideo in materia eius eft.Certe ie/
cur nulli eft:nifi fanguinem habentibus. Accipit hoc a corde cui iungifrfunditcp i uenas.Sed in felle nigro
infaniaecahonmorfi^totoreddito.Hic&imorescrimembilisnoie.Adeomagnum efti hacpte uirus:
cum fe fundit in animum.Qui & toto corpore uagum colorem quog? oculis aufert Jllud qdem redditu
etiam ahenis.Nigrefcuntq? contadla eo;ne qs miret id uenenu efle ferpentiu.Caret eo q abfinthio uefcuf
in ponto.Sed renibus ex parte tan tu altera inteftino iungi£:ut coruis coturnicibusjphahams.Quibufdam
inteftino tantum utcolumbis:accipitri:murenis.Paucisauium in pedtore.Serpentibus portioe maxime
Vel 01/ copiofum 8C pifcibus.Eft autem plerif® toto inteftino ficut accipitrirmiluo.Praeterea in pedtore eft:& ese
bus teris auibus.Vitulis quidem marinis acT multa quoqj nobile.Tauroijd felle aureus ducitur color. Arufpices

Vel iu/ id Neptuno 8C humoris potentia dicauef.Geminumq? fuit Diuo Augufto:qud die apud acliu uicit.Mu
nonis rium iecufculis fibrae ad numeri lunae dierum in menfe congruere dicunturttotidemq? 8C inueniri quoije
lumen eius fit.Praeterea bruma increfcere.Cuniculorum exta in betica gemina faepe reperiun&Ranaije ru
betarum altera fibra a formicis non attingif pp uenenumjutarbitrantur.Iecur maxime uetuftatis paties:
centenis durare annis obfidionum exempla pdidere.Exta ferpentibus & lacertis longa. Cecinse uolatep
rano dracones emicuifTedeextis feto pdigio tradif.Et ,pfe<£i:o nihil incredibile fit exiftimaribus Pyrrho
regi quo die perit pcila hoftiai^ capita repfifie fanguinem fuu lambentia>Exta homini ab inferiore uifcei^
parte feparanf membrantsrquae pcordia appellantjqa cordi ptendunCquod graeci appellauerunt phrenas»
Omnia qdem principalia uifcera membranis propriis ac uelut uaginis idufit,puidens natura. In hac fuit;
& peculiaris ca uicinitas alui:ne cibis fupprimeref aius.Hfc certe referf accepta fubtilitas mentis ideo nui/
la efl ei carotfed neruofa exilitas.In eadem peipua hylaritatis fedesrqd titillatu maxime intelligif alarii: qs
fubit no alibi tenuiore cure huanario fcabcdi dulcedine ibi,pxia.Ob hoc in pliis gladiatorum tp fpedtaculis
morte cu rifu traiedta pcordia attulerut.Subefl ueter ftomachu habetibus:caeteris fimplex: ruminantibus
geminus fanguine carentibus nullus.lnteftinus.n.qbufda ab ore incipies qda uia eode refledh'f:ut fsepise
& polypo.In hoie adnexus infimo flomacho fimilis camno.His folisafaliu inferiore parte anguflior.Itacp
6i fola uomutiqa repleto pp anguflias fupprimif cibus. Qd accidere no pot iis:quoi$d fpatiofa laxitas eum
ad lferiora trafmittit. Ab hoc uetriculo ladtes i hoie & oue per quas labif cibus.In eseteris ex ilia a qbus ca'
paciora iteftina ad aluu>Hoicp flexuofiffimis orbibusdccirco magis auidi ciborutqbus ab aluo logius fpa/
tiu.Iide minus folertes:qbus obefiffimus uenten Aues quoqs geminos finus habet.Quaeda unu quo mer
guf recetiamrgutt.Altej^ i que ex eo dimirtut cocodlioe maturata:utgalliae:palubae:colubae:pdices. Cse
tera fere caret eo:fed gula patetior utuf:ut gracchuIi:corui:cornices.Quaeda neutro mo>Sed uetrepximu
habet qbus ploga colla & aguftatut porphyrioi.Veter folidipedu afper dC durus. Terreftriu aliis deticula'
tae afperiratisraliis cacellati mordacitatis.Quibus detes utriq?:nec ruminatio*Hic coficiuf cibi.Hic i aluu
delabuf.Medio hsc umbilico adnexa oibus.In hoie ile ifima pte fi mile fuillota gr^cis appellaf colo t ubi
doloru magna caefikAnguftiffimacanibus. Qua de ca uehemeti nifu nec fine cruciatu leuant ea.Infatiabi
lia aialiu qbus a uetre p tinus redlo inteftino trafeunt cibi: ut lupis ceruariis:8C iter aues mergis. Vetres 8C
elephanto qttuor.Csetera fuibus fimilia^Pulmo qdruplo maior q bubulo*Auibus uenter carnofus collo/
fufep* In uentre hirudinu pullis lapilli candidoiaut rubenti coloretq chelidonii uocanfimagicis narrati ar/
tibus reperiuf.Et i iuuencaru fecudo uetre pilae rotuditate nigricas tophusmullo podere: fingulare(ut pu
tant)remediu agre parietibus:fi tellure no attigerit. Verriculi atep inteftina pingui ac tenui omero iteguf
pterq oua gignetibus.Huic adneclif lie i finiftra pte aduerfus iecurtcu quo loeu aliquado pmutat:fed pdi
giofe.Quida eu putat inefie oua parietibusrite ferpetibus admodu exiguu:ita certe appet i teftudine:& cro
codilo:& lacertis:8C ranis*Aegocephalo aui noee coftattneq? iis qcareat fanguie.Peculiarecurfus ipedime
tu aliquado in eo.Quaobre inurif curforum laboratibus.Et p uulnus et exeplo uiuere aialia tradut.Sunt
qui putet adimi rifum fimul honiteperantia^ loci cSftare lienis magnitudie.Afise regio fepfis appellaf
i qua minimos ee pecori tradunt idead liene iuenta remedia. At i brileto 8t tharnerquaterni renes eeruis
contra pennatis fquamofifg? nulli.Csetero fumis adhxrent lumbis.Dexter omnibus eft Iarior : 8C minus
pi'guis:ficcior^.Vtrigj autempfguitudoemedioexit:pterqiuitulo mario. Aialia i renibus piguiffima.
Oues qdam laetaliter circum eos concreto pigui. Aliquando i eis iueniuntur lapilIi*Renes habent omnia
quadrupedumtquse animal generant.Oua parientium teftudo fo!a:qus 6C alia omnia uifcera.Sed homo
bubulis fimiles uelut e multis renibus copofitos.Peflus hoceftofiaprajcordiis:S: uitalibus natura circd/
dedit. At uetri:que necefie erat icrefcere:ademiuNulli aialium circa u^tre offa.Peftus hoi tantum latum:
reliqs carinatumruolucribus magistSC iter eas aquaticis maxie.Coftae hoi tatum ocftons fuibus dense;cor
nigeris tredecim:ferpentibus triginta.Infra aluum eft a priore parte uefica: quae nulli oua gignentium p/
ter teftudinem.NulIinififanguineumpuImonem habenti.Nullipedibuscarentium.Inteream&aluum
arrerixad pubem tendetes:qilia appellantur.In uefica lupi lapillusrqui fyrites appellatur* Sed hominum
qbufdam diro cruciatu fubinde nafcentes calculi:&: fetarucapillameca. Vefica membrana coftatjqua: uub

VNDECIMVS

LXX

«erata dcatrice non folidefcir:ncg3 qua cerebru:aut cor inuoluif.PIura.n.mebranai*' genera*Foeminis ea/
de omnia pterq ueficae iucflus utriculusjunde didus uterusjqd a!io noie locos appellant.Hoc in reliqs a ia/
libus uuIua.Haecuiperae 8C inrrafe parientibus duptex*Oua generantiu adnexa pcordiis* Etin muliere ge
minos Onus ab utrao^ pre latete het.Funebris quotiens uerfa fpiriru indufit*Boues grauidas negant prer
q dextcro uuluse finu ferre £t cu geminos ferat»Vulna eiedloptu melior q edito. Eiedhtia uocaf illa» Haec
porcaria,Primipse fuis optiaXotra effoetis a ptutpterq eode die fuis occife liuida ac macra «Nec nouellaRe
fuu pterq primipaij/pbafjpotiufq uete^mecdu effoera^j&biduoateptuiaut poflptuiaut quo eiecerft die
proxima eie&itiae efl occifae uno die poflptu. Huius & fume optimmfi mo foetus non hauferit« Eiecflitiae
teterrimu* Antiqui abdome uocabant:priufq calleret id fcientestoccidere no aflueti* Cornigera una pte de Vel id fi
rata:& q in pedibus talos habent feuo pinguefcut.B ifulca fcifiifue in digitos pedibus 8C non cornigeraradi nentes
pe.Concretus hic 8t cu refrixit fragilisjfpcp in fine carnisXontra pingue inter carnem cutemqjtfucco liqui
du.Quardam no piguefcutmt lepus:pdix.Steriliora cufla pinguia & in maribus &C in foeminis.Senefcunt
celerius praepinguia»Omnibus animalibus efl quoddam in oculis pingue«Adeps cunctis fine fenfutq nec
arterias habetinec uenas.PIerifcp animalium eft pinguedo fine fenfuiquam ob caufam fues fpirantes a mu
ribus tradut rofas.Quin &.L*Aproniiconfularis uiri filio detra&os adipesileuatuq? corpus immobili one
re«Et medulla ex eodem uidetur eflea iuuenta rubens:& fenedta albefcens«Non nifi cauis haec ofiibusmec
cruribus iumento^e aut canu.Quare frada non feruminanfjqd defluente euenit medulla; Efl aute pfguis
iisjquibus adeps«Seuofacornigeris*Neruofa 8C in fpina tatu dorfi offa non habetibus:utpifciu generi«Vr
fis nulla«Leoni in foeminu 8i brachioifc offibus paucis exigua admoduXseteris.n.efl tanta duritiatut ignis
elidaftuelut e filice Jis dura quae non pinguefcut. Afinorum ad tubas canora.Delphinis offa no fpina; aial
•n«pariunt*Serpentibus fpinae.Aquatiliu mollibus nulla.Sed corpus circulis carnis uindtu : utfepiae atqj
lolligini.Et infedis negatur aeque effe ullaXharti!aginea:animalium aquatilium habent medullam f fp v
na*Vituiimarinichartilaginem:nonoffa*ItemornniuauricuIaeacnares quremodicu eminet flexili moli
ciatnaturas prouidentiame frangerenfXhartilago rupta no folidefcit«Nec praecifa ofla recrefcut: praeterq
ueterinis ab ungula ad fuffragina»Homo crefcit in longitudinem ad annos ufq? ter feptenos* T um deinde
ad plenitudinem«Maximeaurem pubefcens noduir quendamfoluere:& praecipue ^gritudine fentitur*

Nerui orfi a corderbubulotj etiam circuuoluti fimilem naturam dC caufam habe t in omnibus lubricis ap/
plicati offibus nodifcp corporumiq uocantur articuli* Aliubi interuentu:aliubiambitu:aliubi tranfituliga
tes*Hic teretes:illiclati:ut in unoquo^ pofcit figuratio»Necp ii folidanf incifi ; miruq? uulneratis fumus
dolonpraefedis nul!us«Sine neruis funt qusedam animalfarut pifces;arteriis*n*conflant»Sed neg? eae mol-'
li pifciu generi«Vbi fut nerui:interiores conducunt membrajfuperiores reuocat inter hos latent arteriae:
ideft fpiritus femitre:iis innatant uenaeddefl fanguinis riui. Arteriaru pulfus in cacumine maxime mem/
broru euidens index fere morborum in modulos certos legefqt metricas per aetates flabilisjaut citatusjaut
tardus:defcriptas abEriphilo medicina uateimirandaarte nimiapp fubtilitatem defertus«Obferuatio ta
men crebritaut languidi idustgubernacula u itx temperat. Arteria carent fenfujna & fanguine«Nec oes ui
tale continet fpirituipcififg? torpefcit tatu pars ea corporis* Aues nec uenas: nec arterias habet:ite ferpentes:
teftudines : lacerta: minimuqi fanguinis* Vena in pratenues poflremo fibras fubter tora cutem difperfa;
adeo in anguftam fubtilitatem renuandut penetrare fanguis non poffitialiudue q exilis humor ab illo qui
cacuminibus innumerisfudor appellatunin umbilico uenarum nodofo coitu*

De fanguine:& quorum celerrime ficcetunquorum non coeat:quorum grauiffimus : uel
tenuiffimusrquorum nullus* CA» XXXVII»

Anguisiquibus multus & pinguis iracudia.Maribus qfoeminis nigrior*Etin iuuenta magis q
femo.Et inferiore parte pinguior.Magna & in eo uitalitatis portio* Emiffus fpiritum trahit fe
cum 8C tarne tactu nofentit.Aialiu fortiora qbus fanguis craffior.Sapietiorarqbus tenuior. Ti/

_ midiora:qbus minimus. At qbus nullus hebetia.Tauro^j celerrime coit atq? durefcitudeo pefli

fer potu maxime» Apro^ 8C ceruo^ capraruq3?& bubalo^ oium no fpiflaf*Pinguifiimus afinus. Homini
tcnuiffimus.Iis qbus plus qterni pedes nullusXbefisminus copiofus:quoniaabfumif pingui.Profluuiu
cius uni fit in naribus hominitaliis nare alrera:aliis utraq?«Quibufdam per inferna»Multis per ora fla turo
tpe ut nup Macrino uiro prastorio;&: oibus anis»Volufio Saturnino urbis pfedfojq nonagefimu et excef"
fitanu*Solum hoc in corpore temporariu fentitincrementu.Siquidehofliae abudatiore fundunttfi prius
bibere*Quae afaliu latere certis temporibus diximusmo habet tucfanguinepterexiguas admodum circa
corda guttas:miro ope natura;«Sicur &£ I holejuim eius ad minima momera murari: no modo tatu l ore
fuffufa materia:ue^i ad fingulos af habitus:pudor:ira:metu palloris pluribus modis ite roboris* Alius.n*
iraz:6C alius uerecuaise.Na & I metu refuger:& nuf^p ee ccrtue.Mukifqi no traffluere traffoffis: qd hoi ta/
tu euenit*Na qux mutari diximus:colorem alienu accipiut quodam repercufiu*Homo folus in le mutat*

Morbi omnes morf® fanguinem abfumunr.

An i languie prfcipatus:&: tergore:& pilist^ mamis:&: ueflitu* C A, XXXVII I*

Vnt qfubtilirate ai coflare no teuitate fanguis purer:fed cute opi metifq? corpo^/.Et tuc magis Vel ipe/
S&Ps aut minus bruta ee;utoftreasj&: tefludines.Bou tergora:fetas fuu obflar tenuitati innati fpiri// netrabi/

tus:necpu^i Iiqdu^ trafmitti«Sic&: i hoie cum craflior calofiorue excludat cutis.QucE uero ro lia

rrr>rr»/4ilic*fi nr! rrnnritfaA iHfnriW-5» r^r£rr»rfc rriKi-iaf PS Cnlprtiz /hinhntti rorii rrnmrnrlr» r.iliCMir tnrnpf' VpI

crocodilis:fi no cruori;fed duricix tergoris tribuaf 8C folertiaibippotai corii crafiitudo talis:ut ide tornef Vel pro
aftce.Et tn e qda igeio medica diligeria.Elephato^ quocp tergora [penetrabiles fetas hut:cu tu oium qdru fcutis ha
pedu fubtilitas a i pcipuaphibeaf ilIis*Ergo cutis ipa fefu caretunaxie i capite.Vbicug* p fe hac fine carne e bent

LIBER.

uulnerata non coitrut in bucca cilioguQuac animal pariunttpilos habent*Quaeoua:pennas:autfquamast
aut corricermaut teflarmaut teff udinesiaut cutem puram ut ferpentes.Pennarum caules oium auiu pcifce
non crefcunt:uu!fse autem renafcunCMembranis uolant fragilibus infeda.Humentibus hirudines 1 ma
ri.Siccis inter teda uefpertilio.Horum quoq? alar articulos habent.Pili a cute exeunt crafTa hirti*Fceminis
tenuiores.Eqs in iuba largi .In armis leoni.Dafipodi & in buccis & intus in pedibus.Quar utragt T rogus
& in lepore tradit.Hoc exemplo Iibidinofiores hominum quoqp hirtos colligens. Villofiffimus animaliu
lepus.Pubefcithomo folusjqdnifi contingat:fterilis in gignedoeft feu mafculustfeu foemina.Pili in hoie
partim fi mus:partimpoffeagignun£.Congeniti autem nondefinunt:ficutnec fceminis magnopere. In/
uentar tamen quadam defluuio capitis inualidarmelut languidiores cum menff ruicurfus ffetef.QuibuP'
dam poflgenitiiViris fponte non gignunf.Quadrupedibus pilum cadere atqt fubnarci annuum efl. Viris
crefcut maxime in capite: mox in barba.Recifi non ut herba ab cetera incifuraaugenfrfed ab radice exeur.
Crefcut & in qbufda morbis:maximeptyfis:& in feneda.Defundoijr quom corporibus.Libidinofis com
geniti maturius defluunt. At natfcelerius recrefcunt.Quadrupedibus feneaute craflefcutilanarq? rarefcut
quadrupedum dorfa pilofatuetres glabri.Boum coriis glutinum excoquitur:rauroru<j : 81 id praecipuu*
Mammas homo folus e maribus haber.Cartera animalia mammarum notas tantum.Sed ne fceminae q/
dem in pedorernifi quae poflunt partus fuos attollere.Oua gignentium nulli.Nec lac nifi animal parienti.
Vofucrumuefpertiliotantum.Fabulofum.n.arbitrordeffrigibusubera eas infantiu labris immulgere*
Efle in maledidis iam antiquis ff rigem conueninfed quae fit auium conflare non arbitror.

Notabilia animalia quae mammis. CA. XXXlX.

gi~» Sini a foetu dolentndeo fexto menfe arcent partus cum equae anno prope toto praebeant. Qui/
" l^bus folida ungulamec fupra geminos partus.Haec omnia binas habent mammas:nec aliubi q in
f " femoribus.Eodem loco bifulca 5i cornigera.Boues quaternas.Oues caprar binas.Quar nurae
rofo foecunda parturi quibus:digiti in pedibus:haec plures habent toto uentre duplici ordine
ut fues.Generofae duodenas. V ulgares binis minus.Similiter canes. Alia uentre medio quaternas ut pan /
therae.Alia binas ut leaena. Elephas tantum fubarmis duasjnec in pedorerfed citra in alis occultas. Nulla
in femoribus digitos habentium.Primi geniti in quanq? parte fuestprimas premunt.Et fi efcae funr fauci
bus proximaet tamen fuam nouit quifij in foeturquo genitus efl ordine:eaq? alitunnec alia * Detrado illa
alumno fuo fterilefcit ilico:ac refilir.Vno uero ex omni turba relidoifola munifex: quae genito fuerat at/
tributa:defcendit.Vrfae mammas quaternas gerunt. Delphini binas in ima aluo papillas tantummeceui/
dentes:& paulo in obliquu porredas.Necp aliud animal in curfu lambitur»Et balenae uitulique mammis
nutriunt foetus.

De Iade:& unde cafeus non fiat. CA, XL.

Vlieri ante feptim I menfem pfufum lac iutile. Ab eo mefe qd uitalis e ptusrfalubre. Plerifqt at
totis mamis;atcp et i ala^e fi nus fluit.Camelis lac mulgefjne ite^e grauefcatjSuauifllmu hoc exi
flimafad una menfura tribus aquae additis. 6 os ante ptu no het.Exprimo fpa partu coloflra
f fiutmi admifceaf aqua:in pumicis modu coeut duritia» Afinae praegnates cdtinuo ladefcut. Pul
Io eaiji ubi pingue pabuluibiduo a partu maternu lac guftafle laetale efl. Genus mali uocatur coloflrario»
Cafeus non fi t ex utrinquce dentatis:quonia eo^e lac non coit.Tenuifiimu camelis;mox equabus.CrafTifli
mu afin ar ut coaguli uice utantur.Coferre aliquid QC candori in muliere cute exiflimaf.Popeia certe Domi
tii Neronis coniunx quingentas per omnia fecum foetas trahes balneare et foliottotu corpus illo lade ma
cerabanextendi quoq? cute credens. Omne aut lac igne fpiflaf:humore ferefcit. Bubulu cafeo fertiliuscj
caprinuiex eade mefura pene altero tato.Quarplures quaternis mamas habent cafeo inutilia:& meliora q
binas.CoaguIu inuli IeporistHardiilaudatu pcipuu tarne dafipodistqd 8C pfluuio alui medef.Vnius utriqj
detato^.Mi^i barbaras gentesrquae lade uiuanuignorare aut fpernerecafei tot faeculis dotem : denfantes
idalioquin in acorem iucudu»Et pingue butygi fpumaudeft Iadis cocretiufcp gquod fetje uocatur .Non
omittendu in eo olei uim efie:& barbaros omnes infantefg} noftros ita ungi.

De diuerfitatecafeorum» CA. XLr.

Aus cafeo Romarjubicuum getiu bonaiudicanfrcominus e,puintiisnemaufenfi pcipuadefurae
gabalici<j pagis.Sed breuis ac mufleo tatum comedatio.Duobus alpes generibus pabula fua ap
probantiDalmaciaedocleatemmittut.Centrionicaenatuficu.Numerofior apennino cebanus.
Vel cen Hunc & liguria mittit ouiu maxie ladis. Auximate ex umbria.Mixtogi etruriae at cp liguriar co

tronu 6™° lunenfem magnitudine cofpicuu. Quippe &ad fingula milia podo premif.Proximuat dC urbi uefti/
terrse nu:crufl uminuqs & e cedito capo Iaudatiffimu.Et capitiron gregibus fua laus eflagrigenti maxiarea auge

Vel sfi/ te gran^ fumo:q lis f ipfa urbe coficif icudis pferendustNa gallia^ fapor medicamen uim optinet»Trafma
natem na uero bithynius fere in gloria e.Inefle pabulis faleet ubi non def.Ita maxime intelligifjomni in fale ca
feofenefcente.Quales redire in mufleu fapore aceto e thymo maceratos certum eft.Tradut Zoroaftrem/
in defertis cafeo uixifl*eannis.xx«itatemperato:utuetuflatem nonfentiret.

Differentia membro^ hois a cceterisaialibus. CA. XLII.

Erreftrium folus homo bipes.Vni iugulnhumeri.Carteris armi.Vni ulnae.Quibus aialium ma
nusfuntintustantumcarnofae:extraneruis;&cuteconftant.Digiti quibufdam in manibus fe/
ni.Caii Oratiiex patritiagentefiliasduasobid fedigitas appellatas accepi. Vulcatium fedigi/

_ tum illuftrem in poetica. Hominis digitiarticuloshabentternos»Pollex binos:&: digitis ad

uerfus uniuerfis.flediturjperfeueroin obliquum porrigituncraffior catteristHuic minimus menfura

VNDECIMVS

LXXI

pared* Duo reliqui fibi.Interquos medius Iongiffimeproteditur.Quibus ex rapina uidus quadrupedu
quinrdigiti in prioribus pedibus:reliquis quaterni.Leones:lupi:canes:&: paucam poderioribus quoo? qui
nos ungues habenr:uno iuxta cruris articuludependente.Reliqua quae funt minora digitos quinos* B ra/
chia non omnibusparia efle.Thraci enim dudiofo in»C.Csefaris ludo notum ed dextram fuifle procerio
rena» Animalium quaedam ut manibus utuntur priorum miniderio pedumjfedentgj ad os illis admouen
cia ctbosjutfciuri*

Defimiarumfimilitudine* , CA* XLIII*

Am fimiarUm genera perfectam hominis fimulationem continent:facie:naribus;auribus:pah
perisiQuae folae quadrupedum & inferiorem habent genamnam mammas in pedtore:& bra/
chia:& crura in contrarium flexa.Similiter in manibus ungues:digitos:Iongiorem<^ medium:

_ _ Pedibus paulum difFerunnSunt enim ut manus praelongijfed ueftigium palmse fimile faciunt*

Iis quoqj pollex Si articuli ut hominnEr prserer genitale tantum.Et hoc in maribus « Vifcera ct interiora
omnia ad exemplar*

DeVnguibus* CA* XUIJI*

Nguestqui daufulae neruorum fummae exidimantunomnibus iis quibus & digiti* Sed fimiae
imbricati:hominibus lati:& defundo crefcunr*Rapacibus unci*Caereris redijut canibus: prae/
ter cum qui a crure plerifque dependet omnia digitos habent quae pedes ; excepto elephanto*

Huic enim informes numero quidem quinqufed indiuiluacleuiter difcreti:ungulifqp non un/
guibus fi miles:& pedes maiores priores.In poderioribus articuli breuesJdem poplites intus nedit ho/
minis modo.Caetera animalia in diuerfum*Poderioribus articulos pedibus q prioribus, Nam quae ani/
mal generantjgenua anrefe fledut:& fuffraginum artus in aduerfum.Homini genua & cubiti contraria*

Item urfis & fimiarum generijob id minime pernicibus.Oua parientibus quadrupedum crocodilo. La/
certis priora genua pod curuanturipoderiora in priorem partem, Sunt autem crura his obliqua humani
pollicis modo:Sic & multi pedibusipraeterq nouiffima falientibus.Aues ut quadrupedes alas I priora cur
uanttfuffragines in poderiora* Hominis genibus quaedam & religio.ined obferuatioe gentium*Haec fup/
plices attingunt* Ad haec manus tendunt*Haec ut aras adorantjfortafiis quia ineft iis uitalitas.Nancp in ip/
ia genu utriuftp commiflura dextra leua<j a priore parte gemina quaedam buccarum inanitas ed:qua per/
fofla ceu uinculis fpiritus fugit*Ined 8C in aliis partibus quaedam religiojficut dextra ofculis auerfa appeti
tur*In fide porrigiC Antiquis grxax in fupplicando mentum attingere mos erat.Ed in aure ima memo/
rise locus quem tangentes attedamur*Ed pod at aeque dextra nemefiostq dea latinu nome : ne i Capitolio
qde luenit quo referimus tado ore pximu a minimo digiru;uenia fermonis a diis expofcentes* Varices in
cruribus uiro tatuimulieri raro*C*Mariu;qfepties coful fuit flate fi bi extrahi paflum unu hoiem Oppius
auctor e*Oia alalia a dextris gtibus incedutjfinidris incubat*Reliqua ut libitu e:gradiuf*Leo tatu 8i came
Ius pedaruhoced ut finider pes no tranfeat dextru:fedfubfequat. Pedes homini maximi:foeminis tenuio
resnn oi genere fu rx hoi tantu:& crura carnofa.Reperif’ apudaudores in segypto quenda no habuifle fu
ras*Vola hoi tatu exceptis qbufda»Naqp &C hic cognomia inucta*Placi:Plauti:Scauri:Panfae; ficuti a cruri//
bus Vari:Variae:uatinii:q uitia:& in qarupedibus folidas habet ungulasiq no funt cornigera.Igif’ £> eis te/
lu ungulae illis*Nec talos habet eade. At q bifulca fut:habet*Iidedigitos habetibus no funt*Ne<^ priori
b9pedibus oino ulli* Camelo tali fimiles bubulistfed minores pauIo«Ed*n*bifulcu difcrimine exiguo pes
amus taedigio carnofo ut urfi*Qua de caufa in longiore itinere fine calciatu fatifcunt*

DeVnguIis* CA* XLV*

Ngulae ueterino tantum generi renafcunf.Sues in illyrico qbufdam locis folidas habent ungu
las*Cornigera fere bifulca.Solida ungula 8i bicorneinullum* Vnicorne afinus tantum indicus*
Vnioome bifulcu:orix.Talos afinus indicus unus folidipedu habet*Na fues ex utrogj genere exi

_ J dimanturndeo foetus eape hoiem qui exiflimarunt habere facile conuidi.Lynx tantum digitos Vel fe'

habentium fi mile quiddam talo habet.Leo etiamnum tortuofos*Talus autem redus edin articulo pedis di eam
uentreeminensjconcauoinuertebraligatus. Vel ^ 0/

De pedibus auium& unguibus* CA* XLVJ* riiseope

Vru aliae digitataejaliae palmipedesjaliae inter utruqt digitis diuifis adieda Iatitudine*Sed oibus q Vel ue
terni digitirtres in fuperiore pterunus in caIce*Hic deell quibufda loga crura habetibus* Inx fola nere _
urrinq? binos habet*Eade lingua ferpetiu fimile in magna longitudine porrigit,Circuagit collu Vel cu
inaduerfu ie»Vngueseigradesceugracchulis«.Auiuqbufdagrauioribus i cruribus additi radii* cane*
Nulli uncos habetiu ungues longi pedes*Porredis ad cauda eae cruribus uolat*Quibus breues contradis
ad mediu*Qui negant uolucre ulla fine pedibus ee;cofirmant &C apodas habere;& nyderin:& drepanin in
eis: quae rarmime apparent* Vifae iam etiam ferpentes anierinis pedibus*

De pedibus infedopc a duobus ad centum» CA. XLVH»

Nfedapcanimalium pedes primi longiores duros habentibus oculos ut fubide pedibus eos ter
ijgant:ceu notamus in rriUfcis.Quae ex iis nouiffimos habent longos:faliunt ut locufiae ♦ Oibus
3 autem iis feni pedes* Araneis qbufdam plongi accedunt bini*Internodia fingulisterna.Odonos

_ -Si marinis effe diximus poIypis:faepiis;lolliginibus:cancres:qui brachia in contrarium mouet;

pedes in orbermaut in obliquum.Iidem foli animalium rotundi.Oetera binos pedes duces habent: can/
cri taru quaternos.Quae hucnumeRe pedu excellere terreftria ut pleriqp uermesrno infra duodenos habet
aliqua uero oi centenos»Nucrus pedu impar nulli efUSolidipedu crura dati iuda nafcu nt mefura* Podea

Vel par
uae uiio
faeut ur
fis plon
gae &fe
tofae ut
equis

LIBER.

exporrigentia Te uerius q crefcentiajtaqi in infantia fcabut aures pofterioribus:q daddita artate noqueut:
Quia longitudo fuperficiem corporum folam ampliar.Hacde ca inter initia pafcnnifi fubmiiTis genibus
non pofTunnnecufq? dum ceruixad iufta incrementa perueniat.

De pomilionibus di genitalibus. CA, XLVIIf»

Omilionum genus in omnibus animalibus efltat^ etiam inter uolucres* Genitalia maribus qui
bus eilent retro fatis diximus*Oflea funt Iupisjuulpibus:muftellis:uiuerrae*5unt iis etiam calcu
lo humano remedia praecipua, Vrfoquo<^ fimul utexpiraueritcornefcereaiut* Camelino arcus
intendere orientis populis fidiffimum.Necnon in aliqua gentium quocp in iis difcriniina* Et fa/
erorum etiam citra perniciem amputatis matris deum gaIlis*Contra mulierum paucis prodigiofa aflimi
latio ficut hermaphroditis utriufq? fexus»Quod etiam quadrupedum generi accidifle.Neronis principa/
tu primum arbitror.Oftentabat certe hermaphroditas fubiuges carpento fuo equas in treberico gallis
agro repertasiceu plane uifenda res efiettprincipem terrarum infidere portentis.Teftes pecori armentoqj
ad crura deciduiifuibus adnexitdelphino praelongirultima conduntur aluo:& elephanto occuItuQui oua
parientium lumbis intusadha;rent:quaIiaoc]frimainuenere*Pifcibusferpentibufqa nullijfedeorum ui'
ce binae ad genitalia a renibus uenae.Buteonibus ternnHomini tantum iniuria aut fponre naturae frangu
tur* Idq? tertium ab hermaphroditis di fpadonibus femiuiri genus habent.Mares in omni genere forno/
restpr^terquam in pantheris 8i urfis*

De Caudis* CA* XLIX*

Audae praeter hominem ac fimias omnibus fere animaIibus:&oua gignentibuspro defiderio
corporutruNudje hirtis di aprisdetofe ut equis*Amputatae lacertis di ferpentibus renafeuntur
Pifcium meatus gubernaculi modo regunt» Atqs etiam in dextram ac leuam motaeiut remigio
quodam impellunr*Lacertisinueniuntur di geminae*Boum caudis longiffimus caulis t atqt in
ima parte hirtus* Idem afinis logior qequisjfed fetofus ueterinis*Leoni infima parte ut bubus di forici:&
pantheris non item*Vulpibus di lupis uillofus ut ouibusiquippe procerior* Sues intorquenr. Canum de
generes fub aluum refledhmt*

Deuocibus* CA* L*

Ocem non habere nifi quae pulmonem di arterias habentihoceft nifi quae fpirant: Ariftoteles pu
tat»Iccirco di infedhs fonum eiTe non uocemiintus meante fpiritu:6d inclufo fonante* Alia mur/
mur ederejut apes* Alia cum tradtu ftridorem:ut cicadas.Recepto enim ut duobus fub pecato/
re cauis fpiritu mobili occurfante membrana intus attritu eius fonare uifcera fat notum eft*Cae
tera fimulcum uolatu incipereaudiri;& definereiut mufcasiapes* Sonum enim attritu di interiore aura
non anima reddi*Locuftas pennarum di femorum attritu fonare creditur fane*Itera aquatilium pectines
ftridere cum uolant.MolIia&cruftisintedta nec uocemmec fonum ullum habere.Sed di caeteri pifcesq/
uis pulmone di arteria careantmon in totum fine ullo fono funt*Stridorem eum dentibus fieri cauillan/
rur.Et iis qui aper uocatur in acheloo amne:grunitum habet:& alii de quibus diximus oua parientibus.
Sibilus ferpentibus longus/feftudini abruptus»Ranis fonus fui generisjut didtum eftjnifi fi di in his fere/
da dubitatio efttqui mox in ore concipitur non in pedtore«Multum tamen in his refert di locorum natu>
ra.Multae in macedonia traduntur»Muti di apri* Auium loquaciores quae minores:& circa coitus maxf /
me* Aliis in pugna uox ut coturnicibus. Aliis ante pugnam ut perdicibus* Aliis cum uicere ut gallinaceis*
Iifdem fua maribus* Aliis eadem ut foeminis:ut lufciniarum generi»Quaedam totoanno canunt : quaeda
certis temporibusjut in fingulis didhim eft.EIephas circa nares ore ipfo fternutamento fimilem elidit fo/
num:per nares autem tubarum raucitati*B ubus tatura foeminis uox grauioriin alio omni genere exilior
quam maribus.In homine etiam caftratis.Infantis nafcentis nulla auditur antequam totus emergat ure/
ro*Primus fermo anniculo eft*Semefl:ris locutus eft Croefi filius in crepudiisjQuo prodigio totum id co
cidit regnu.Qui celerius fari coepereitardius ingredi incipiunt* Vox roboratur a rredecim annis* Eadem
in feneaa exilior*Neq? in alio aialiurn faepius muta£»Mira pterea funt de uoce digna didlu in theatro^: or/
cheftris fcoberaut harena fuperiedta deuoraf:& in rudi parietum circuiedtu.Etiam doliis inanibus currit
cade concauo uel redlo parietum fpatioiquis leui fono dicta uerba ad alterum caput perferens fi nulla in/
aequalitas ipediat*Vox in hoie magna uultusptehet.Agnofcimus ea priufqcernamus:no aliter q oculis»
Totideqj funt eae;quot i reiji natura mortales:& fua cuiqj ficut facies,Hinc illa gentiu:tot<£ linguace toto
orbe diuerfitas*Hinc tot cantibus di modulis flexiones*Sed ante omnia explanatio animiiquae nos diftin
xita feris*Inter ipfos quoq? homines diferimen alterum aeque grandem q a beluis fecit.

Deagnafcentibusmembrisr&didta Ariftotelis de uita hois* CA* LI*

Embra animalibus agnatarinutilia funt:ficutfextus homini femper digitus ♦ Placuit in xgy/t
pto nutrire portentumjbinis di in aduerfa capitis parte ,oculis hominem : fed iis non cernen v
tem.Miror quidem Ariftotelem non modo credidifle prefeita uitae effe aliqua in corporibus
ipfisruerumetiam prodidifle*Quae quamquam uana exiftimoinec fine contatione proferenda:
ne in fequifq?& auguria anxie quaerar. Attingam tamen quae tantus uir in dodtrina nonfpreuit* igitur
uitae breuis figna poit raros detesrplogos digitosrplubeu coloreiplurefcj i mau icifurasmec ppetuas*Con/
tra logae ec uitae icuruos hueris;& i mau una duas icifuras logas habetes:&: plurefq,xxxii; deres habentes:
aarib9aplis*NecuniuerfaJa^c(utarbitror)fedfingulaobferuat*Friuola(utreor)&uulgo tn narrata. Addi
dit mo^ afpedl9 fimili mo apd nos trog9:&: ipe audior feueriffim^quos uerbis ei9 fubiicia*Fros ubi e raa
gnaifegne aium fubefle fignificat qb9pua mobile;qb9 rotuda iracudumelut hoc uefiigio tuoris apparete*

VNDECIMVS

LXXII

Supercilia quibus porrigantur in re£him;moIIes fignificat.Quibus iuxta uafum flexa funt aufleros.Qui
bus iuxra tempora iflexa derifores.Quibus in totum demifla:maliuolos & inuidos.OcuIi qbufcun^ fut
longi:maleficos efle indicant.Qui carnofos a naribus angulos habennmalitise nota praeuenti. Candidi gs
extera nota ipudentiae het.Qui identidem autem operire folent inconflantice. Auricularum magnitudo
loquacitatis & flultitia; nota efl.Hacffenus T rogus.

De anima;& de habitu aialium:& quae guftata interimant:^ de uisftu hominis : 8C quibus de caufi s
non coquatur. CA, LII.

Nimae leonis uirus grauetVrfi peflilens.Contacffa halitu eius attigit nulla fera:citiufq? putrefcut
afflatas reliquis.Hominis tantum natura infici uoluit pluribus modis & ciboijd ac dentium uitiis
fed maxime fenio.Dolorem entire non poterat:ta6lu fenfuq? omni carebat: fine qua nihil fentif.
__ Eade comeabat ab eo reces afiiidue exitura fupremo & fola ex oibus fuperfutura.Deniqj haec tra/

hebatur e coelo. Huius quoq? tamen reperta poena efliut necg idipfum quouiuit in uita iuuaret.Parthoru
populis hoc praecipue & a iuuenta pp indifcretos cibosmagg & uino foetent ora nimio • Sed fibi proceres
medenf grano aflyrii malircuius eft fuauiras praecipua in efculenta addito. Elephanto^ aia ferpetes extra/
hit.Ceruo^ ite urif.Diximus hominum genera quenenaferpentium fudu e corporibus exigeret.Quin
& fuibus ferpentes in pabulo funt:& aliis uenenum efl .Quas infecffa appellauimus oia olei afperfu necanf .
Vultures unguento qde fuganf.Alia alios appetunt odores.Scarabei rofa.Quofdam ferpentes fcorpio oc
cidit.Scythaefagitta^unguntaciemuiperinafanie&humanofanguine.Irrernediabile idfcelus.Mortem
ilico affert leui ta&u.Quae animalium ueneno pafcerenturdiximus.Quaedam innocua alioquin uenena
tis pafla noxia fiunt & lpfa.Apros in pamphilia 8i Cilicias montofis falamadra ab iis deuorata qui edere mo
riuntur.Neon.efl intelle&us ullus in fapore uel odore.Et aqua uinuq! interimit.Salamandra ibi immor
tuatuel fi oino biberir:unde potef .Item rana quam uocant ruberamttantum in fidiaije efl uitae. Vefpae fer/
penteauidae uefcunf.Quo alimento mortiferos idus faciunt.ldeoq? magna differentia efl uicffusuit in tra
Ctu pifce uiuentium Theophraflus prodidit.Boues quog? pifce uefcitfed non nifi uiuente ♦ Homini cibus
utiliflimus fimplex.Aceruatiofapo&pefliferar&condirnentaperniciofiora.Difficulterautem perficiunf
omnia in cibis acria:nimia:& auide haufla: & ^flate qua hyeme difficilius: & in fenetfla q in iuuenta ♦ Vo/
mitiones homini ad haec in remedium excogitatae:frigidiora corpora faciunt.Inimicae oculis:maxime au
tem dentibus.Somno concoquere corpulentiae q firmitati utilius.Ideo athletas malunt cibos ambulatio
neperficere.Peruigilio quidem praecipue uincuntur cibi* ^

Decorpuletiaaugedauelminuedat&qguflufameac fitimfedent. CA. LIIL

si Vgefcunt corpora dulcibus atcp pinguibus &potu,Minuunturficcis 8t aridis frigidifqitacfiti.
j Quaedam animalia & pecudes quocj in africa quarto die bibunt.Homini non ante diem fepti/
mum laetalis in edia*Durafle & ultra undecimum plerofqj.Certum efl mori efuriendi femper
inexplebiliauiditateariimalium uni homini*Quaedam rurfus exiguo guftu famem ac fitim fe'
int:conferuantcp uiresmtbutprumtut titipace:glycyrri2on*Perniciofiffimum autem & in omni uita q/
!m quod nimium.Praecipue tamen corpori;minuiq^ quod grauat quolibet modo utilius.Verum ad re/
]ua naturae tranfeamus.

CA1I PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER.XII.PROOEM1VM*

NIMALIVM OM'
niuquae nofci potue
re naturae generarim
membratimq} ita fe
habet.Reflant neque
ipfa anima carennaiq
dcquidemmihil fine
ea uiuitjterra editatut
inde eruta dicamur:
ac nullum fileatur re/
ru naturae opus. Diu
fuere occulta eius hu

_ ficia.Summuqi mu/

nushominidatumrarbores filueque intelligeban
tur.Hinc primum alimentum. Harum fronde mol
lior fpecusthbro ueflis.Eriamnum gentes ficdegut.
Quo magis ac magis admireris ab his principiis eae-
di montes in marmora.Vefles aferibus peti . Vnio
nem in rubri maris profundo* Smaragdum in ima
tellure quaeri. Ad hoc excogitata funt aurium rutine^
a. Nimirum quoniam parum efl collo crinibufq?geflan:nifi infoderentur etiam corpori.Quamcbrem
equi par efl ordinem uitae:&: arbores ante alia dicere:ac morbis primordiaingerere*

Dearborum honore:& quando platanus primum mitalia;& de natura earum. CA. I.

Veis:

his

Vel hip
pace

Vel ad'
miraris
fubit

LIBER.

Vel ut
alias

Ae fuere numinum templaiprifcogi ritu ut fimplicia rura et nunc deo praecellentem arborem di
eant* Nec magis auto fulgentia arcp ebore fimulacra q lucos*Et in iis filentia ipfa adoramus. Arbo
ru genera numinibus fuis dicata ppetuo feruan^Vt loui efculus* Apollini laurus.Mineruae olea.

_ Veneri myrtus*HercuIipopuIus*Qm&fiIuanos.Faunofg? 8C deo^ genera filuisraefua numina

tanq e coelo attributa credimus* Arbores poftea blandioribus fruge ficcis hominem mitigauere* Ex iis re/
creans membra olei liquormitefep potus uini:tot denig? f3pores annui fponte uenientes:& menfce: depu/
gnef licet ea^ ca cu feris:& paffi naufrago^ corporibus pifces expetant ;etiamnu tamen fecudae* Mille pte
rea funt ufus ea^iline quis uita degi non poflit* Arbore fulcamus maria terrafq? admouemus* Arbore ex/
aedificamus teaa.Ex arbore 8C fimulacra numinu fuerejnondu precio excogitatobeluaije cadaueriiatcp ut
a diis nato iure luxuriae eodem ebore numinu ora fpedaren(f:& menfaru pedes* Prodiit alpibus coercitas
& tam inexuperabili munimento gallias hanc primum habuifTe caufam fuperfundendi fefe italiae: qd Eli
co ex heluetiis ciuis eorufabr ile ob artem roms commoratus ficum fitcam:& uuamioleig? ac uinr prae/
miffa remeans fecum tuliflenQuapropter haec uel bello quaefifle uenia fit*Sed quis non iure miretur ar/
borem um braegratia tantum ex alieno petitam orbe^PIatanus ea eft.Haec per mare ionium in Diomedis
infulam eiufdem tumuli gratia primum inueda* Inde in ficiliam tranfgrefla:atg? inter primas donata ita/
liseietad morinos ufij peruedaiad tributarium et pertinens folumiut gentes ucdigal 8C pro umbra pen/
dant*Dionyfius prior ficiliae tyrannus regium urbem tranftulit eas domus fuce miraculutubi poftea factu
gymnafiummec potuifle in amplitudinem adolefcere;& alias fuifle in italiaiac noiatim hifpania apud au/
ctores inuenitunHoc adum circa captae urbis <£tatem:tantumcy poltea honoris increuit: ut mero infufo
enutriantur.Compertum id maxime prodeiTe radicibus.Docuimufij et arbores uina potare* Celebratae
funt primum in ambulatione achademiae athenis cubitorum*xxx»fex unius radice ramos antecedete*Nuc
eft clara in lycia focia gelidi fontis amoenitate itineri appofita domicilii modo caua odoginta atqi unius pe
dum fpecumumerofo uertice;& fe uaftis protegens ramis arborum inftar agros longis obtinens umbris:
ac ne quid defit fpeluncs imagini faxea intus crepidinis corona mufeofos complexa pumices extatjtam di
gna miraculotut Licinius Mutianus ter confuh&: nuper ,puinciae eius legatus prodendum et pofteris pu/
taritiepulatum intra eam fe cu duo deuicefimo comite.Large ipfa toros p rabente frondeiab omni afflatu
fecurum optantem imbriu p folia crepitus, Laetiorem q marinorum nitore pidurae uarietate laquearium
auro cubuifte in eadem*Aliud exempiu Caii principis in ueliterno rure mirati unius tabulatatlaxifqs ramo
rum trabibus fcamna patula & in ea epulanti cum ipfe pars eflet umbrae qndecim conuiuaru ac minifterii'
capace tricliniotq coenara appellauinille nidum.Et gortynae in infula creta iuxta fontem platanus una ifi/
gnis utnulcp linguae monumentismunq folia dimittens.Statimq? ei graeciae fabulofiras fuperfluittlouem
fub ea cu Europa concubuifle.Ceu uero non alia eius generis eflet in cyproifed ex ea primu in ipfa creta ut
eft natura holum nouitatis auida»Platani fatae regenerauere uitiumtquadoqde comedatio arboris eius no
alia maioreftrqfoIeaeftatearcereihyemeadmittere.Jndeinitaliam quocpacfuburbanafua Claudio prin
cipe Marcelli efernini libertus:fed q fe potentiae ca Caefaris libertis adoptaflet fpado theflalicus praediues
ut merito dici pofletjs quoq? Dionyfius tranftulit id genus»Durant<^ etiam in italiaportenta terrarum:
praeter illa*f*quae ipfa excogitauit italia*

De camaeplatano:S£ qs totoderit uiridaria* CA* II,

j| Anq? & camaeplatani uocantur coadae breeuitatis; quoniam arborum etiam abortus inueni/.

, mus*Hoc quocp ergo in genere pumilionum infoelicitas dicta erit*Fit autem & ferendi generi
|& recidendi.Primus Cn.Martius ex equeftri ordine Diui Augufti amicus inuenit nemora ton
I filiaintra hos* Ixxx*annos*

De peregrinis arboribus:# malo aflyria» _ CA* III

Eregrins cera fi perii eat 9: 8C oes quaru greeea noiaautaliena.SedqexiisincoIarumnumeroo
ccepere : dicenf inter frutiferasjn praefentia externa ,pfequemur:a falutari maxime orfi * Malu,
aflyria : quam alii uocant medicaiuenenis medefiFoliueius e unedonis intercurrentibus fpinis
, Pomu ipfum alias nomadi&odorepcellitfolio^quoqjjqtranfitmueftesuna conditusjarcetc
aialium noxia* Arbor ipfa oibus horis pomifera efttaliis cadentibusraliis maturefeentibustaliis uero fub
nafcetibus.Tentauere gentes trafferre ad fepp remedii praeftantia fidilibus in uafis dato per cauernas ra
dicibus fpiramento.Qualiter oiatranfitura longius feriartiffime tranfferriq* quae merainifle conueniet
ut femel quae<£ dicantur*Sed nili apud medos # in perfide nafei noluit*Haec eft cuius grana parthorum \
ceres incoquere diximus efcuIentis:commendandihalitus gratia*Nec alia arbor laudatur in medis* Lani
geras ferum in mentione gentis eius narrauimus.

De indice arboribusjuel quado primu romae hebenus* C A* Illi

Tem indice arborii magnitudine unaiqua peculiarius Virgi.celebrauit hebenti nufq alibi nafc
|pfeflus*Herodotus eam aethiopice intelligere maluit:tributi uice regibus pfidis e materie eiu.
centenas phalangas tertioquot^ anno penfitafle xthiopias cum auro 8C ebore prodendo* Not

_ tomirtedu id quoqi uicenos dentes elephantoru gradesrquonia ita fignificauit; aethiopas eaden

caufa pendere folitos;tanta ebori audoritas erarjurbis noftrstrecentefimodecimoanno*Tuncenim au
dor ille hiftoriam ea codidit Thuriis in italia.Quo magis miru eftiqd eide credimustq padu amne no ui
diflennemini ad id tps afix grsciae^raut fibi cognitu. Aethiopiae forma ut diximus * Mercen ufqi nupei
allatam Neroni principi raram arborem hebenum* A meroe ufcpad fyenem finem imperii per nongenta
nonagita fex,mil,paf*nullamcp aliam nifi palmarum generis efle docui t*Ideo fortaflis i tributorii auctori

DVODECIMVS

LXXIII

tate tertia res fuerit hebenus»Romae ea magnus Popeius in triupho mithridatico offendit* Accedi ea Fabia
nus negat. Vrif tame odore iucudo.Duo genera eius.Ra^ id qd melius.Arboreu truco enoditmateriae ni
gri fpIedoris:ac uel fine arteptinus iucundi» Alte^: fruticofum cy tifi modo:& tota india difperfum eff*

De fpina# ficu indicis* CA. V*

' Bi # fpina fimi!is:fed deprsehenfa uel lucernis igniptinus trafiliente*Nunceas exponam: quas
(! mirata e fi: A lex» magni uicloriaiorbe eo patefacffo.Ficus ibi exilia pomahabet.Ipfa fe femper fe'

1 rens:uafiis diffundit ramis*Quorum pondera adeo in terra curuanfcut annuo fpatio infiganf:

'nouacp fibippagine faciant circa parentem in orbestquoda ope topiario«Intra fepte eam aeffiuat
pafioresiopaca pariter # munita uallo arboris:decora fpecie fubter intuenti peulue fornicato ambitu.Su
periores eiufdem rami incelfum emicant:filuofa multitudinemafto matris corporemt.lx.paf* pleraeq? or
bem coIligant»Vmbrae uero bina fiadia operiant.Folioije latitudo peltae effigiem amazonicae habet, Ea ca
frutfiu integ£s:crefcere phibet.Rarufgi e nec fabx magnitudinem excedens.Sed per folia folibus coitus p
dulci fapore digno miraculo arboris gigniturcirca acefinem maxime amnem*

De arbore pala:# arboribus indicis fine nominibus:# Ianiferis* CA» VJ*

Aior alia pomo & fuauitate pcellentiortquo fapienriores indorum uiuut.Folium alas auiu imi
tatur longitudine trium cubito^: latitudine duu»Fruitu e cortice mittit admirabilefuccidulce
dinemr uno quaternos latiet* Arbori nomen palae pomo:arienae plurima efi in fidrads expedi/ Vel fic*'
_rionum Alex.termino»Efi # aha fimilis huic:dulcior pomorfed interaneo^ ualitudini infefia* nae
Edixerat AIex«ne quis agminisfui id pomum attingeret*Genera arborum macedones narrauere:ex maio
re parte fi ne nolbus* Efi# terebintho fimiliscaerera:pomoamygdalis:uel minorerantum magnitudine: Velpoi
praecipuse fuauiratis in badris.Vticp hanc aliqui terebinthum elfe proprii generis potiufq fimilem ei puta
uerunt»Sed unde ueffes lineas faciuntifoliis moro fimilisxalice bobicino cynorhodojferut ea in capisinec
efi gratior ullarum profpecfius.Oliua indiae fferilistpraeterquam oleafiri frudtu*

De piperis arboribus:# gariophylo:# aliis pluribus. CA* VII*

Aflim uero q piper gignuniuniperis nofiris fimiles:qq in fronte caucafi folibusoppofita gigni ta
tum eas aliq tradidere. Semina a iunipero difiant pauulis filiquisjquales in phafiolis uidemus*

Hae priufqdehifcar.decerptae toftaecp fole faciut qd uocat piper logum*PauIatim uero dehifcen/

_ tes per maturitate:off endut candidu piper qd deinde tofiu folibus:colore rugifqi mutaf.Verum

# iis fua iniuriaefhatqi caeli inteperie carbuculanfifiutcy femina cafla # inaniatqd uocat brechmafinado/
rum lingua fic fignificante abortum.Hoc ex omni genere afperrimum:leuiffimuq?:# pallidum* Gratius
nigrumdenifey utroc^ cadidu.Noefi huius arboris radix:ut aliqui exifiimauereiqua uocantfingiuerim:
alii uero gingiberinuqq fapore fimili ,Id*n*in aiabia atq? troglody tica in uillis nafcit*Paruse herbae:radice
candida* Celeriter ea caria fentitiquis in tanta amaritudine.Prrecium eius in libras fex.Piper longum facil/
lime adulteratur alexandrinofinapi*Emitur in Iibras*xxv\Albu>xvi*Nigru*xiiii*Vfum eius adeo placuifi
fe mipz eft.In aliis quippe fuauitas caepit:in aliis fpes inuitauit* Huic nec pomirnec baccae comedatio e ali/
qua lola placere amaritudine:# hanc in indos peti.Quis ille q primus cibis experiri uoluitfautcui in appe
tendaauiditateefurirenofuirfatiustVtrug? filuefire gentibus fuis efi:# tamen pondereemif utauiji uel
argentu.Piperisarborciaeth^titalia maiorem myrto:necabfimile.Amaritudogranoeadeq piperi mu/
fleo creditur ee.Deeft toftailla maturitas: ideoq? # ruga^jcolorifop fimilitudo» Adulteraf iuniperi bac'
cis mire uim trahentibus*In pondere qde multis modis*Eft etianu in india piperis grani fimile: qd uoca'
tur gariophylon grandius fragiliuf^.T radut in indico luco id gigni. Aduehifrodoris gra.Fert # in fpinis
piperis fimilitudine:praecipua amaritudine foliis paruisidenfifq! cyperi moiramis trium cubito^:cortice: Vel iuni
pallido:radice Iata:lignofaq?:buxei coloris.Hac in aqua cum femine excepta in aereo uafe medicamentum peri mo
fitjquod uocatur lycion.Ea fpina# in pelio mote nafcifradulteratqt medicametu.lteafphodeli radix:aut
felbubulumrautabfinthium uel thus uel amurca.Lytium aptifiimum medicinaequodeft fpumofunu
Indi in utribus camelorum:aut rhinocerotum admittunt.Spinam ipfam in graecia quidam pixanthum
chironium uocant*

De machir:# arboribus amanae gentis* CA* VIII*

T machir ex india aduehif cortex rubens:radicis magnae:noi'e arboris fuae;Qualis fi t eajincom
pertu habeo.Corticis meile decoch ufus in medicina ad dyfentericos peipuus habef « Saccharo
# arabia fernfed laudatius india»Eff autmel in arudinibuscolletfimgumiu mo cadidu: detibus
fragile. Ampliflimum nucis auellanae magnituaine:ad medicinae tatu ufum* Cotermina indis

ges ariana appella£:cuius fpina lachryma^ peiofatmyrrhae fimilisjacceffu pp aculeos anxio * Ibi # frutex
peffiles rhaphani:folio laurirodore equos inuitante:q penecqratu orbauit Alex.primo introitu*Qd # in
gedrofiis accidit.Item laurino folio.Et ibi fpina tradita efticuius liquor afperfus oculis caecitatem infert
animalibus oibus.Necno # herba proripui odoris referta minutis ferpentibusjqua^» i&u p tinus moriS
dum eet*Onoficntus traditin hyrcaniae couallibus ficis fimiles efiearboresiquae nocentur occhi:# qbus
defluat mei horis matutinis duobus* blo

De bdellio# arboribus perfici maris* CA* IX* chon

Icina efi Badrianatin qua bdelliu noiatiffimu* Arbor nigra efi magnitudine oleae folio roboris Vel ma
frudhi caprificijnaturaqj gumi*Alii brocho appellanalii malachra:alii maldaco.Nigru uero # i chin
offas couolutuhadrobolu.Efle at debet traflucidu:fimilecaerae:odoratu:#cu fricat pigueigu Vel

ma/

sjfiuama^: citra acoredn facris uino perfufum odoratius.Nafcif # in arabia indiacy # media ac dalcon

k

LIBER.

babylone. Aliqui parthicu uocant ex media adue&u.Facilius hoc & cruftofiusiamariurque 8Z gumofum*
Adulteratur amygdala nuce.Caetera eius genera'cortice:& fcordafti.Ira uocatur arbor aemula gumi. Sed
deprehendunffquod femel dixiffe St in ceteros odores fatis fit)odore:colore:podereguftu:igne:Ba&ria
no nitor ficcusmiultique candidi ungues.Pratterea fuu pondus:qd grauius ee aut leuius no debeat.Preciu
fincaero i libras dece tatu.Gentes fupradidtas perfis attinginrubro marijqd ibi perficu uocauimus longe i
terra aeftus agente.Mira arbopi natura.Nag? erofae fale iuedtis derelidtifque fimiles ficco littore radicibus
nudis polypo^ mo amplexae fteriles harenas fpe&anf.Eatde mari adueniente fluctibus pulfatar refi flunt
imobiles.Quin 8Z pleno atftu operiunf totae* Apparetque repi argumetis afperitatae aqua^ illas ali» Ma/
gnitudo miranda efhSpecies fimilis unedonis*Pomu amygdalis extrajintus contortis nucleis*

De arboribus perficae infulae & lanigeris arboribus* CA* X*

IYIos infula in eode finu eft: repleta filuis qua fpedlat oriente:quaque & ipfa aeflu maris perfundit
Magnitudo fingulis arboribus fici*Flos fuauitate inenarrabili.Pomu lupino fimile: propter afpe
ritatem intaftum oibus aialibus*Eiufdem infulaeexcelfiore fuggeftu lanigerae arbores alio mo q
ferum « Iis folia infoecundarquae ni minora eflentjuitiu poterant uideri*Ferunt cotoni mali am /
plitudine cucurbitas:quce maturitate ruptae oft£dut lanuginis pilasiex quibus ueftes peiofo linteo faciur*
De goffipio:& arboribus ex qbus ueftes fiut:&qbus modis coftetarbo^frudhis. CA. XI*

Rbores uocant goflipios fertiliores et tylo in minoreiq diftat.x*M.paf*Iuba circa frutice lanugi
nes efle tradit.linteaque fieri indicis pflantiora. Arabiae aut arbores ex quibus ueftes faciantrcy/
nas uocari:foIiopaImsefimili*Sicindos fuce arbores ueftiunt.Intylis aute& alia arbor floret aP
1 bx uiolae fpeciejfed magnitudine quadruplici fineodore quod miremur* In eo tradtu eft & alia
fimilisjfoliofior tamen:rofeique floris: quem nocftu coprimens aperire incipit folis exortu:meridie expa/
dit.lncole dormire eu dicunt.Fert eadem infula & palmas:oleafque:ac uites:& cum reliquo pomorum ge
nere ficos.Nulli arborum folia ibi decidunt*Rigaturque gelidis fonribus:& imbres accipit* Vicina iis ara
bia flagitat quandam generum diftin&ionenriquoniam fructus iis conftat:radice:frutice;cortice;fucco;la
chryma:Iigno;furculo:flore:folio:pomo*

De cofto 8C nardo 8C differentiis nardi* CA* Xil.

Adix & foliu indis eft maximo precio.Radix cofti guftu feruensjodore eximiotfrutice alias inu
tilijprimo ftatim introituamnis indi in pataleinfula*Duo funt eius genera;nigru:S£ qd melius
candicas*Preciu in libras*xyi*De folio nardi plura dicere par efttut principali in unguentis.Fru/
tex eft graui & craffa radice:fed breui ac nigra:fragilicp:quis pingui.Situm redolente ut cuprefli
afpero faporejfolio paruo defo<j*Cacumina in ariftas fe fpargutndeo gemina dote nardi fpicas ac folia cele
brant.AIteru eius genus apud gange nafces danatur in totu ozenitidis noieuirus redolens • Adulteratur
& fpeudonardo herbatquae ubiq? nafciftcraffioreatq? latiore folio:& colore laguido in cadidu uergete«Ite
fua radice permixta poderis ca:& gumi:fpumaqi argentiiaut ftibiotcyperiue cortice *Since^ qde leuitate
Vel cy/ deprehendi£:& colore ruffojodorifq! fuauitate & guftujmaxime ficcate osifapore lucundo* Prcecium fpi/
peri cx in libras. xI.Folia diuifere anonam ab amplitudierqd hadrofphae^ uocaf maioribus:ficlis*xxx. Quod

minore folioeft imefofph^appellafiemitur.X.lxiLaudatiffimum microfphae^ eminimis foIiumiPrc
ciuq? eius*X*lxxv.odoris gratia omnibusimaior recentibus*Nardo color q inueterauerit nigriori melior*
In noftro orbe pxime laudatur fyriacutmox gallicum .Tertio loco creticum:qd alii qde agriu uocant: alii
phu:folio olufatri:caule cubitali geniculatoiin purpura albicante:radice obliqua uillolaq? dc imitante auiu
pedes.Baccaris uocaf nardu rufticu:de quo dicemus inter flores*Sunt autem ea oia herba::prceter indicu*
Ex iis gallicu & cum radice uellifiabluitunf uino.Siccaf in umbra:aliga£ fafciculis in charta no multu ab
indico differensdyriaco tamen leuius.Precium fidis.xiii.In iis,pbatio unatne fint fragilia &L arida potiufq
ficca folia.Cugallico nardo fp nafcif herba q hirculus uocaf agrauitate odoris & fimilitudinetqua maxie
adulteraf.Diftat qd fine cauliculo eft;& qd minoribus foliis:qdqp radicis neqp amara: neqi odorata:.

Deaflaro:amomo:& amormder&decardamomo* CA. XIII*

Ardi uim het 8t afta^:& qd ipfum aliqui filueftre nardum appel!ant*Eft aut edene foliistrotU'
dioribus tantu mollioribufijtflorepurpureoirapice gallici nardi femen acinofum faporis calidi
ac uinofnMontibus in umbrofis bis anno floret.Optimu in poto:,pximu in phrygia : tertiu in

_ illyricoiFodif cum folia mittere incipit.Et in fole ficcafrceleriter fi tu trahensiac fenefcens.Inue

ta nuper & i thracia herba efticuius folia nihil ab idico nardo diftat* Amomi uua in ufu eft indica uite [a/>
uel rmr bmfca ut alii exiftimauere:frutice uenofo:palmi altitudineicarpiturcp cu radice:manipulatim leniter copo
ruofo nif:,ptinus fragile.Laudaf q maxie punici mali foliis fimi!e:nec rugofis;colore ruffo»Secuda bonitas palli
Vel fy' dotherbaceu peius»PefTimum<^ cadidu:qd &C uetuftate euenit.Precium uuae \ libras ficlulxx* Friato uero
riaco amomo*Ixxxii*Nafcif & in armeniae pte:q uocat otene:& in media 8C in poto.Adulteraf foliis punicis: 8C
gumi liquidotut cohxreatjcouoluat^ fe in uuce modu.Eft & q uocaf amomis minus uenofa.-atq? durior
ac minus odorata:a quo apparet aut aliud ee:aut colligi fmaruru*Simile iis 8C nole & frutice cardamomu
femineoblongo.Metitur eode mo 8>t in arabia.Quattuor eius genera»Viridiffimu ac pingue acutis angu
lis cotumaxfricari:qd maxime Iaudatur*Proximu eius ruffo candicans*Tertium breuius:at^ nigrius.Pe
ius tamen uarium:&: facile tritu:odorifq! parui.Qd uerius cofto uicinius efle debet* Hoc & apud medos
nafcitur.Precium optimi in libras.xii.Cfnamomo gentilitas proxima erat nilusmi prius arabix diuitias
indicari conuenireticaufafq? quee cognome illi foelicisjac beatie dedere*Principalia ergo in illa thus &myr
rha*Hxc 8C cum troglodyus communis*

DVODECIMVS

LXXH1I

De thure & arboribus thuris* CA* XIIII*

Hura praeter arabiam nullis ac ne arabiaetquidem uniuerfejn medio eius funt fere attramifce
pago fabatorum capite regni* Sabora in monte excelfaia quo odio manfionibus diftat regio eot^
thurifera:SabaappelIatur:qd fignificaregraed mifterium dicuntifpedfons ortu-: folis seftiuiundi

_ _ dky rupibus inuia:& a dextra maris fcopulis inaccefla.Id folum e rubro lafteum traditur.Silua^

longitudo eft fchoenorum«xx*Latitudo dimidium eius*Schoenus patet Eratofthenis ratioe ftadia*xl*hoc
eft paf.quinq? mil. Aliqui*xxii*ftadia lingulis fchoenis dederetattolluntur colles alriidecurruntcp & in pia
na arbores fponte natae.Terramargillofam efleconueninraris fontibus ac nitrofis.Attingut & minseipa/
gus alius:per quos euehif uno tramite angufto.Hi primi commertium thuris fecere maximeq* exercent:

A quibus & mineum didtum eft.Nec praeterea arabumtalii thuris arborem uidennac ne hoije quidem o es
Ferunt<j*ccc*no amplius eefamilia^jquseius per fuccefliones id fibiuendicent.Sacros uocari ob id: nec
ullo congreflu foemina^ufunerumqjcum incidanteasarboresjaut metant pollui* Atq? ita religione mer/
ces augeri*Quidam promifcuum ius iis populis efte tradunt in filuis.AIii per uices annorum diuidi* Nec
arboris ipfius quae fit facies:conftat.Res in arabia geflimus:& romana arma in magnam partem eius pene
rrauere*C*et Caefar Auguftu filius inde gloria petiitinec tamen ab ulIo(qd equidemTciam ) latino arboru
ea^e tradita eft facies.Graeco^e exempla uariant* Alii folio pyri minore dumtaxat & herbidi coloris,pdide
re* Alii Ientifco fimilem fubritilo folio*Quidam terebinthum effeti hoc uifum Antigono regi allato fru
rice»Iuba rexiisuoluminibus:qfcripfitad*C*Caefarem Augufti filium ardentem fama arabiae tradit con/
torri efte caudicistramis aceris maxime pontici.Succu amygdalae mo emittere*Talef<y in carmania appare
re:& in aegypto fatas ftudio Ptolemaeo^ regnantiu*Cortice lauri efte conftat*Quida 3C foliu fimile dixer*

Talis certe fuit arbor fardibus.Nam & afiae reges ferendi curam habuerut.Qui mea aetate legati ex arabia
ueneruttoia incertiora fecerut.QcT iure miremunuirgis et thuris ad nos commeantibus quibus credi pot
matre quoqj terete & enodi frudtificare trunco*Meti femel anno folebat minore occafione uendendi.Iam
quaeftus aliam uindemiam afferttprior atcp naturalis circa canis ortum flagrantiffimo aeftu incidentibus:
qua maxime uideat efte praegnansrtenuiflimufcp tedi cortex«Laxafhicplaga:non adimifjnde pfilit fpu
ma pinguis.Hae cocreta denfaf:ubi loci natura pofcat tegete palmea excipiente* Aliubi area circu pauira*Pu
rius illo modorfed hoc ponderofius.Qd in arbore haefmferro depecftiftideo cor ticofum «Silua diuifa cera¬
tis portionibus mutua innocctia tuta eft.Neq? ullus (aucias arbores cuftodit.Nemo furaf alteri* At hercu/
lealexandriae ubi thura interpollanfjnulla fatis cuftodit diligentia officinas.Subligaria fignantur opifici*

Perfona adiicitur capiti:demptifue reticulis»Nudi emittunt itato minus fidei apud nos poena: q apud illos
filuaehabet*Autunolegi£exaeftiuopartu*Hocpuriffimum:candidu*Secundauindemiaeftuere:ad eam
hyeme corticibus icifis.RufFum hoc exitrnec comparandum priori .Illud carfiatuihoc dathiathu uocar.

Credit & nouellae arboris candidius eftejfed ueteris odoratius*Quidam & in infulis melius putat gigni*

Iuba in infulis negat nafcuQdexeo rotuditate gutta: pependitmiafculum uocamusjcu alias non fere mas
uocet :ubi non fit faemina*Religioni tributum ne fexus alter ufurparetur» Mafculum aliqui putat a fpe te
ftiu duftu.Prarcipua autem gratia eft mammofo cum haerente lacryma priore confecuta alia mifcuit fe*Sin
gula haec manu implere folita inuenio«Cum minori diripiendi auiditate lentius nafci liceret.Grseci ftago
nia & atomum tali mo appellanttminorem aut arabia* Micas cocufiu elifas mana uocamus*Etiamnum ra Vel oro
men inueniunturguttaeqtertiam parte minae;hoceft.xxxix*denarioije pondus aequet. Alexandro magno biansab
in pueritia fi ne*Per fi monia thura ingeren tiaris pedagogus Leonides dixerat utillomocu deuiciflet thuri orobo
feras gentes:fupplicaret« At ille arabia potitus thure onufta nauim mifit eiiLarge exhortatus ut deos ado/
raret*Thus colleiftu fabotam camelis conuehifiporta ad id una patete*Digredi uia capitale leges fecere. Ibi
decimas deo:que uocant Sabin:Menfura non pondere facerdotes accipiur*Necanre mercari licet.Inde im/
penfae publica toIerantur.Nam & benigne certo itinei^ numero deus hofpites pafcit.Euehi no potinifi p
gebbanitas.ltaq? & ho^: regi pendif ueSigal.Caput eo^e tomna abeft a gaza noftri Iittoris iudeae oppido.
lxxx*xxxvii*mil.paf.Qd diuidif in manfioes cameloijd.lxii.Sunt 8C q facerdoribus danf portioes fcribifq»
regum certe.Sed pter hos & cuftodes fatell iteftj dC hoftiarii & miniftripopulaClam quacu® iter £ aliubi
;p aq:aliubijp pabuloaut,p mafioibusmariifq? portoriis pedutrutfuptus i fingulos camelos aenarioi^vdc.
lxxxviii*ad noflgi littus colligat.Iteruqi iperii noftri publicanis pendifdtagp optimi thuris libra ficlo^.Vi*
precium habet,lecunda.xii*tertia«xiiii* Apud nos adulteraf refine candidx gemma p q fimili:fed depre/
hendif quibus dictum eft:modis*Probatur cadore:amplitudine:fragilitate:carbone*Vc ftatim ardeat*lt£
ne dentem recipiat potiufq in micas frangatur*

De myrrha 8C arboribus myrrhae* CA. XV*

Yrrham in iifdem filuis permixtam arborem nafci tradidere aliqui:jplurcs feparatim « Quippe
multis in locis arabiae gignit :ut apparebit in generibus.Couehitur 8i ex filuis laudata: petut^p
eametatroglodytisfabbaeitranfitumaris.Satiua quo^prouenitmultufilueftripraelata.Gau/
det raftrist& ablaqueationibus. Melior radice refrigerata» Arbori altitudo ad quincp cubitatnec
fine fpinaicaudice duro 8C intorto:crafliore q thuris:& ab radice etiam q reliqua fui parte.Corticem laeue
fimilemgp unedoni*Scabrum alii fpinofumq» dixere*Folium oliuae:uerum crifpius : dC aculeatum. Iuba
olufatritaliqui fimilem iunipero:fcabriorem:tantum:fpinifq? horridamifolio rorundioretfed fapore iuni
peri . Necnon fuere qui ethuris arbore utruncp nafci mentirentur.Inciduntur bis 8C ipfe:iifdem tempori
bus:fed a radice ufcp ad ramos q ualet.Siidant at fponte priufq incidanf :ftacften didtam:cui nulla praefer//
tur* Ab hac fatiua 8C in fiiueftri quo® melior *eftiua»No dant ex myrrha portiones deojquoniam Qt apud

k ii

LIBER.

alios nardtur.Regi tamcgebbanita^quartaseiiis pedunt.Caetero paflim'aeuuIgo coemptam in folles co
fartiunttipficp unguentarii digeruntjhaud difficulter odoris atq: pinguedinis argumentis.

De generibus myrrhae:& natura & precio eius. CA. XVI.

|>Enera complura.Troglodytita filueftrium prima.Erythraea fequens Aminaea in qua ftactea
u 8C attranirica e gebbanitica 8C auferitis gebbanitaije regno.Tertia diaitis ♦ Quarta coIIaticia.Qui
ra fembracena a ciuitare regni fabaso^ mari,pxia.Sexta qua durifitin uocannEft & candida uno

_ rantu Iocorq in meflalu oppidu coferf.Probaf troglodyrica pinguedinej&: q> afpedtu aridior eft

‘ordidag? ac barbara:fed acrior caeteris.Sembracena praedictis caret uitiistante alias hy laris:fed uiribus te/
nuisdn plenu aut ,pbatio eft minutis glebisinec rotundis.In concretu albicantis fucci & tabefcetismtqi co
fracta candidos ungues habeatjguflu leniter amara.Secunda bonitasjitus uaria.Peflimaiquae intus nigra.
Peior fi fit etiam foris.Precia ex occa fi oe ementium uaria.Stadtae a.vi.ad.I«Satiuuefummum ad.xxii.Er/
uelfccy thraeaead.xvi.hancuoluntarabicamintelligi.TrogloditycaenucIeoad.xiii.Seaequam odorariam uocant:
ad.xiiii. Adulteratur lentifci glebis & gummi .Item cucumeris fucco amaritudinis caufarficut poderis fpu
ma argenti.Reliqua uitia deprehenduntur faporetgummi dente Ientifcentis.Facillimeautem adulteratur
indica myrrhaiquae ibidem quadam e fpina colligitur.Hoc folum peius india affert facili diftinctionettan
to deterior eft.

De maftice:Jadano:& bruta:enhemo:& ftrobo:& de ftyrace. C A. XVII»

Rgo tranfit in mafticem quae ex alia fpina fit in india.Itemq* in arabia lamam uocant>Sed ma/
ftix quocp gemina eftrquoniam 8C in afia graeciaej herba reperitur e radice folia emittes:& car/
duum fimile malo feminis plenum dachrymaqi erumpitincifapte fumma uixut dignofei pof
fitamaftice uera.Necnon&T tertia in ponto eft bituminis fimilior.Laudatiflima autem chia

candidaicuius precium in Iibras.xx.nigrse uero«xii*Chia e Ientifco traditur gigni gummi modo. Adulte/
ratur thure &refina»Arabiaetiamnum 8i ladano gloriatunfortecafucj hoc &:iniuria fieri odores plures
cradidere*Capras maleficum alias frondibus animahodoratorum uero fruticum expetentius tanquam in
telligant precia carpere germinum caules praedulci liquore turgentes:diftillantemcpabns cafus mixtura
fuccum improbo barbarum uilloabftergere.Hunc glomerari in puluerem:8d incoqui fole.Etideo in la/
dano caprarum pilos efle»Sed hoc non alibi fieri cj in nabathaeis:qui funt ex arabia contermini fyriae.Rece
tiores exaudtoribus ftrobon hoc uocanr.Traduntg? filuas arabum paftu caprarum infringi;atq? ira fuccu
uillis inhaerefcere.Verum autem ladanum cypri in infula efle.Vr obiter quaeq; genera odorum dicantur:
quamuis non terrarum ordine.Similiter & hoc ibi fieri tradunt:& eiTe cefyphum:hyrcorum barbis geni
bufq? uillofis inhaerens.Sed ederae:flore derofo paftibus matutinis cum eft rorulenta cypros.Deinde ne/
bula foledifcuffa in puluerem madentibus uillis adhaerefcere:atqi ita ladanum depecti.Sunt qui herbam
in cypro ex qua id fiat Iadam appellent:etenim illi ladanum uocant:huius pingui infidere. Itaq? attractis
funiculis herbam eam conuolunatq? ita offas fieri.Ergo in utracp gente bina genera rerrenum : & factitiix
id quod terrenum eft friabileffadtitium lentum. Necnon & fruticem efle dicunt in carm3nia &fupaegy/'
ptum per Ptolemaeos tranflatis plantis. Aut ut alii generari 8C id in iisrut thuris arbore colligi^ ur gum/v
mi incifo cortice: & caprinis pellibus excipi.Precia funt laudatiflimo in libras afles.xl. Adulteratur myrti
baccist& aliis animalium fordibus.Sinceri odor debet efle ferus:& quodammodo folitudinem redolens.
Jpfum uifu aridum:ftatim tadtu mollefcere. Accenfum fulgererodore iucundo gratuitum.Mircata depre
henduncurjcrepitantcp in igne. Praeterea fincero calculi potius e rupibus inhaerenrjq puluis * I n arabia 8C
olea dotat lachryma qua medicamentum conficitur a graecis enhemon didtumffingulari effectu contra /
hendis uulnerum cicatridbus.In maritimis ex fludtibus aeftugj operiuntur.Nec baccae nocet: cu conftet
& in foliis falem relinqui.Haecfunt peculiariaarabiae.Et pauca pterea alibi communi dicenda: quoniam
in iis uincitjperegrinofcp ipfa myrrhae odores 6C ab exteris petit.Tanta mortalibus fuat^ re^ fatictas eft:
alienarumq? auiditas.Petunt igitur i helimaeos arborem brutam cupraeflbfufefimilemjexalbidis ramis:
iucundi odoris accenfam:& cum miraculo hiftoriis Claudii Caefaris praedicatam.folia eius infpergere po/
tionibus parthos tradir.Odorem proximum efle cedrojfumumqi eius cotra ligna alia remedio.Nafcitur
Vel pafi ultraphafin tigrimq^ in finibusoppidi fcytiae in monte fcatho.Petunt& in carmanos arbore hiftrobum
dgrin ad fuffitus perfufam uino palmeo accedentes.Huius odor redit a cameris ad folum iucudusffed aggrauas

Vel fi V capitajcitra dolorem tamen.Hoc fomnum aegris quaeruntvHis commertiis carracem oppidum aperuere
tacae qdeft illis nundinariudndegabba omnes petere folebantdierum.xx.itinerei&palaeftmaro fyriarmPoftea
carrace peti caeptumtac regna partho^ ex ea ca luba audior eft.Minari & ad pfas et prius ifta portafle: q in
fyriaautsegyptu uidentur. Herodoto tefte qui tradit fingula milia ralentu thuris annua penfitafle arabas
regibus perfa^.Ex fyriajeuehut ftyrace:acri odore eius in focis abigentes fuoije faftidium .Caetero n5 alia
ligni genera funt in ufu q odorata.Cibofqj faba:i coquunt thurisrligno: alii myrrh^. Oppido^: uicorugt
non alio qex aris fumo arg? nidore: Ad hunc ergo fanandum urunt ftyracem in pellibus hyrcinis : fuffiut
tedta.Adeo nulla eft uoluptasiquse no affiduitatefui faftidiurn pariat* Eundem dC ad ferpenres fugandos
urunt in odiferis filuis frequentiffimas.

De foelicitate arabis. CA» XVIII.

: On funt eorum cinnamomum aut cafia.Et tame foelix appellatur arabia falfo 8C ingrati cogno
minis: quae hoc acceptum fuperis fueratjcum plus ex eo inferis debeat. Beatam illa fecit horni/ a
jj num etiam in morte Iuxuria:quae diis intellexerat genita adhibens urendis defundtis.Periri re/
i runa adftruxerunt non ferre tantum annuo foetutquantum Nero princeps nouiffi mo pompae

DVODECIMVS

LXXV

fax dic concremauit* Aeftimentur poftea toto orbe fingahs annis tot funerataceroatimq? congefta hono/
ri cadauerum:quas diis per fingulas micas dantur*Nec minus propitiierant molafalfa fupplicanribus.Im
mo uero(ut palam eft) placatiores* Verum arabiae et nunc faclicius mare eft.Ex illo nana? margaritas mit

a® computatione milies centena milia feftertium annis omnibus india 8C feres peninfulacp
>ftroadimunt*Tanto nobis delicias & foeminaz conftat.Quota enim portio ex illis ad deos que

illa

i

tit*Minima
imperio no

fo iam uti ad inferos pertinet*

De cinnamomo &jriIodnnamomo&cafia. C A* XiX*

rFzzzvf Innamomum & cafias fabulofa narrauit antiquitas princepfue Herodotus auium nidis:& pri/
uatim phocnicis:in quo fitu Liber pater educatus elfet ex inuiis rupibus arboribufq? decuti ca/
riustq uam ipfas inferrent pondereiaut plumbatis fagittis item cafiam circa paludes propugnan
te unguibus diro uefpertilionum genere:aligerif<j ferpentibus:his com mentis augentes rerum
precia*Commutata uero fabula eft ad meridiani folis repercuflustinenarrabilem quendam uniuerfitatis
halitum e tota peninfulaexiftere tet generum auris fpirante concentu.Magniqj Alexadri cladibus arabia
odore primu nunciatam in altum. Omnia falfatfiquidem cinnamomum idemque cinnamum nafeitur in
aethiopia troglodyris connubio permixta Ji mercantes a conterminis uehut per maria uafta ratibus: quas
necp gubernacula regantmeqp remi trahant uel impellantmon uelarnon ratio ulla adiuuencu oium inftat
ibi fint homo tantu 6C audacia.Prceterea hybemum mare exigant circa brumam euris tum maxime flanti
bus.Ii redto curfu per finus impellunt : atqp a promontorii am bitu argefte deferunt in portum gebbanni/
rarumtqui uocafocila.Quamobrem illi maxime id petunt.Produtcy uix quinq? anno reuerti negociato/
res:& multos interire»Conrra reuehunt uitrea:& asnea:ueftes:fabulas:cum armillistac moilibus*Ergo ne/
godatio illa foeminaije maxime fide conftatiipfe frutex duoiji cubito^: altitudineampliffimus ; palmique
minimus*iiii*digitorum craffitudinis:ftatim a terra fex digitis furculofustarido fimilis.Cu uitet no odo/
ratusrfolio origanirficcitate gaudens:fteritior imbracjceu dirae naturse.G ignitu r qdem in planistfeddefif •
fimis in uepribusjrubifq?:difficilf coIIedhuMeritur non nifi permiferit deusriouem huncintelligunr ali/
qui* Afiabinu illi uocant.xliiii*boum caprarumcp 8C arietum extis impetratur uenia metendi*Non ramen
aut ante ortum folistaut poft occafum licet*Sarmenta hafta diuidit facerdos:deo<y partem ponit.Reliquu
mercator in naflas condit.Eft & alia famateum fole diuiduternafq? partes fieri* Deinde forte germina di/
fcerni.Quodq? foli cefTerit rdinquirac (ponte conflagrare.Prascipua bonitas uirgultorum tenuifiimis par
tibus ad longitudinem palmnSecunda proximis breuiore menfura atq? ordine.Viliffimum quod radici/
bus proximumjquoniam ibi minimum corticistin quo fumma gratiae*Qua de caufa praeferuntur cacu//
minambi plurimus cortex.Ipfum uero lignum in faftidio eft pp origani acrimoniam: xilocinnamum uo
catur.Precium efl in libras.xx.Quidam cinnami duo genera tradidereteandidius nigricanfq? : & quonda
preferebatur candidum. Nunc contra nigru Iaudaf.Atq? et uarium pferunt candido certiffi ma tamen aedi
matione fi fit fcabrumrat^ ut inter fefe tritum tarde frietur.Damnatur in primis molle aut cui albet cor/
tex ius eius a gebbannitarum rege folo proficifcimr:is adiedto mercatu uendit.Precia quondam fuere in li
foras denarioig mille» Autftu id pte dimidia eft incefis(utferunt)filuis ira barbaro^nd accident neobiniq/
ratem ppotetiumran forte no fatis coftat* Auftros ibi ta ardenter flare:utaeftatibus fi luas accendant: iueni
mus apud audlores.Coronas ex cinnamomo iterrafiliauro indufas prius oium in teplis capitolii atqj pa/
cis dicauit imperator Vefpafianus Auguftus* Radicem eius magni poderis uidimus in palatii templo: qcf
fecerat Diuo Augufto coniunx Augurta aureas patera impofitam:ex qua guttae editae annis oibus i gra/
na durabanf:donec id delub^ incendio cofumptu eft*Frutex S^cafiaeft iuxta^ cfnami capos nafcif :fed in
montibus craffiore farmento:tenui cutetuerius q corticerque coteri:at££ in cinamomo leuari:& exinaniri
prascium eft* Amplitudo fruticis triu cubitoji*Colos triplex.Cu primu emicat cadidus pedali menfura*

Deinde rubefat aadito femipede. Vitra nigricans.Haec pars maxime laudaf:acdeinde proxima.Danatur
uero candida*T um fecant furculos longitudine binu cubitoijd»Mox pfuunt recetibus coriis quadrupedu
ob id inter empro^:ut iis putrefeetibus uermiculi lignu erodat:K excauet cortice tutu amaritudine pba£
reces maxie:& q fit odoris molliflimuguftuue q maxime feruens:potiufq lento tepore leuiter mordes:co
lore purpureo:quae<j plurima minimum ponderis faciat breui tunica^ nftula & no fragiluLadam uocat
tale barbaro nofe*Aliaeft balfamoides ab odore fimili appellata:fedamara:ideoq? utilior medicisificutni
gra unguentis preria nulli druerfiora*Optimi in Iibras»xl»c2teris*xy«

Deifocinnamo:&cancamo:actaro. ^ CA« XX.

Is addidere magoes qua daphnoides uocatimefocinamo cognominata:pciuq? eius faciunt.ccc*
Adulteratur ftyrace:3^ pp fimilitudinem cortice lauri tenuiffimis furculis.Qui 8C in noftro or
be ferifiextremoq? in margine impiirqua rhenus alluit.Viuiti alueanis apu Iata*Color abeft ille
torridus fole:& ob id fimul ide o<k)r*Ex cofinio cafias cinnarniqj 6C cancamu ac tarum inuehif :
fed per nabathaeos rroglodytafq? confines:qui confedere ex nabathaeis* ueI co“

Defenchato&Tgabalio&de myrobalano. CA* XXI* nes na/

~jg|i O coportaf &:ferichatum &gabalium:q intra fecofumuntarabestnoftro orbi tantum nofbus oatnx/
Cognira:fed ru cinamomo cafiaq? nafcenria peruenic rame aliquado fericharu: & in unguenra: 1S
additur ab aliqbus.Permutaf i libras.xv.Myrrobalanu troglod^tis 8C thebaidi 8C arabix:quae
__ 3j iudaeam ab aegypto difterminatreoe efbnafcens unguento ut ipfo nofe apparet. Quo item indi
caf & glade ee:arboris:heliotropio:quam dicemus inter herbas:fimili foIio*Fru(ftus magnitudine auella/
nucis.Ex iis in arabia nafcens fyriaca appellat; Si eft candida: Contra in thebaide nigra. Praefertur illa

Vellipa

ron

uelodo

recafise

LIBER.

bonitate olei quod exprirtti£*Sed copia thebaica Jnter haec troglodytica uiliiTima eft«Sunt qui a?thiopica
iis pferant glandem nigrajnec pingueznucleoqi glacili:fed liquore q exprimifjodoratiori nafcente in cape/
ftnbus* Aegyptiam pinguiorem eiTe di crafliori cortice rubete:& quis in paluftribus naicaf:breuiorem fic
ciorecy.E diucrfo arabica uiridem actenuiorem:& quoniam fit montofa fpifliorem.Loge autem optima
petream:ex quo diximus oppidotnigro corticernudeo candido.Vnguentarii autem tatum cortices pmut*
Medici nucleos tondunttaffufa eis paulatim calida aqua»

De phoem'cobalano:&: calamo odorato* CA» XXI f.

Y rrhobalano i unguetis fimiiejpximu^ ufum het palma i aegyptotq uocaf adfpfos:uiridis odo
re mali cotoneijnullo intus ligno*Colligif aut pauloante q incipiat maturefcere* Qd relinqtur
phoenicobalanus uoca£;& nigrefcit:uefcentef<j Iebriat»Myrrhobalano pciu i libras binasdnftf
tores di fece ungueti hoc noie appellat*CaIamus quo<j odoratus i arabia nafces cois indis atcp.ly
riae eftdn aqua uincit omnis a noftro mari centum.l.ftadiis.Inter libanu mote aliumcp ignobiIem:no(ut
quida exiftimauere)antilibanum in conualle modica:iuxta lacu cuius paluftria aeftate ficcant : tricenis ab
co fladiis calamus di iuncus odorati gignunf«Sane*nidicamus di de iunco quauis alio herbis dicato uolu/
minetquoniam tame hic unguento^ materia tra<fta£»Nihil ergo a caeteris fui generis diffemt afpe<ftu:fed
calamus pftantior odore ftatim e longinquo inuitar*molfor tacftu:melior<j qui minus fragilis: & qui aflii
lofe potiufq qui rhaphani mo frangif Jneft fiftulse araneum qd uocat florem.Praeftantior eft cui numero
fius.Reliqua probatio utnigerfit.DamnafalibuMelior quo Dreuior&craflior:lentufqrinfrangedo*Ca/
lamo precium in Iibras*i»iunco.v*Tradunt<£ iuncum odoratum di in capania inueniru DifceiTimus a ter/
ris oceanum fpedtantibus ad conuexas in noftra maria*

De hammoniaco &fplachno» CA* XXIII»

Rgoat thiopiae fubiefta africa hammoniaci Iachrymam ftillat I harenis fuisjndeet noie Hamo
nis oraculo iuxta qdgignif arbonqua metopion uocant reline moaut gumi*Genera eius duo
thraufto mafculi thuris fimilitudinerquod maxime,pbaf»Alte££ pingue & refinofurmqd pyra/

_ ma appellat* Adulteraf harenis uelut nafcedo apprehefisjgif q minimis glebis ,pbaf di q purif/

imis*Preciu optimi in libras aiIes*xl.Splagnos:inter eos fitusin Cyrenaica puincia maxie,pbaf*Aliiybra
uocant*Secudu locuoptinetcyprius»Tertiu phoenicius*Ferf in aegypto nafci*Quin & in gailamec dubita/
uerim»Sut*n*hoc noie cani arbejid uillitquales in quercu maxime uidemusjfed odore praeftantes*Laus pri
ma candidiflimis atq* altiflimis.Secunda rutilis*NulIa nigris,Et in infulispetrifgj nati improbatur; oefqp
quibus palmarum atm non fuus odor eft.

Decypro:&afpalatho;&maro* CA. XXIIII*

Yprus in aegypto eft arbor ziziphi foliis:femine coriandri flore candido odorato*Coquif hoc i
oleo:premiturq? poftea qd cyprus uocaf*Preciu ei in libras quin<j*Optimu habet e canopica iri
ripis nili nata:fecudu afcalonae iudaeaettertium cypro infula odoris fuauitate*Quida hanc ee di>
cur arboretq in italia ligufti^ uocef*ln eode traau afpalathos nafcif fpina candida:magnitudine
arboris modicae flore rofae.Radix unguetis expettf*Tradut in quocu<£ frutice curuet arquus caeleflistean
de quaecuq? fit a fpalatho fuauitatem odoris exifteretfed in afpalatho ienarrabile quada.Quida eu Erififce
ptrum uocant:alii fceptrumelifei«Cuius probatio eft in colore ruffo uel igneortacftuq? fpii!o:& odore cav
ftoreo*Permutatur in libras.xv*In aegypto nafcitur di maron peius q Iydiu;maioribus foliis ac uariis « Illa
breuia ac minuta di odorata*

De balfamo:&opobalfamo:&xylobalfamo:&ftyracae:& galbana* CA» XXV*

Edoibus odoribus pferf balfamu uni terrai^ iudaz^concefiiirrwQuoda in duobus tantu hor/
tis utrocj regiotaltero iuge^*xx*no am pliustaltero paucio^*Oftendere arbufcula hanc urbi ini
peratores* Vefpafiani*Claruq3 di&u a Popeio Magno in tnupho arbores quocp duximus»Seruic
nuc haec:8<: tributa pendit cu fua gente*In totu alia eft natura:q noftri externiq? ^)diderat*Quip
peuitifimilior eft qmyrto*Malleolis feri dicitur nuper iunftautuitis&impietcolles uineai}* mo q fine
amminiculis fe ipfse fuftinet*Tondef fimiliter frudticanstac raftris nitefcit*Properat nafci*Intrarertiu an/
nu frutifera*Fohd,pximu rutae:ppetua coma*Seuiere in eande iud^i ficut in uita quoqt fuam*Cotra defen
dere'Romani:& dimicatum frutice eft*Seritcp nuc ea fifcus*Nec unqua fuit nuerofior aut^>cerior*Pro/
ceritas intra bina cubita fubfiftit* Arbori tria genera*Tenui di capillacea comajqd uocat eutherifto* Alte^:
fcabroafpe(ftu;incuruu:fruticofum:odoranus:hoctrachyappellanr»Tertiueumeces:qa eft caeteris^pcerius
leui cortice.Huic fecuda bonitas:nouiffimaentherifto*Seme eius eft uino ,pximu gufturcoloreruffu: nec
fine pingui peius in grano qd leuius atg? uiridius*Ramus craffior myrto.Incidif uitro;lapjde:ofleiTue cui
tellis.Ferrolaedi uitaliaodir.Emorif ^rinus.Eadeamputari fuperuacuapatiens*lncidetis manus libratur
artifici temperamentotne qd ultra cortice uiolet»Succus e plaga manat : que opobalfamu uocant: eximiae
fuauiratis:fed renui gutta:ploratu lanis parua colligif in cornua»Ex iis nouo fiftili condiftcraffiori fimilis
oleot& inmufto cadida*Rubefcirdeinde;fimulcp durefcit;&! traflucida* Alexandro Magno res ibi gerente
toto die aeftiuo una cdcha impleri iuftu erat.Omniuero foccunditate e maiore horto:congios fenos* Mi/
norefingulos:6Ccumduplo rependebatur argento*Nuncetfingula^arborum largior uena ter oibusp/
cutit aeftatibus » Poftea deputatur*Etfarmenta quoq? in merce funtidcccc*amputatio ipfa furculufq; ue/
nit fnrra qntu demu annu*Xylobalfamum uocatur:&: coquimr in unguen tis*Pro fucco ipfum fubmtue'
re ofFicin^*Corticis etiam ad medicamenta precium eft*Praecipua autem gratia lachrymaeifecunda femi/
ni:tertia cortici:minima Iigno*Ex hoc buxeum eft optimum :quod eftodoratiffimum;ex femine autem

DVODECIMVS

LXXVI

maximum 81 ponderatiiTimutmmordens guftu feruenfgp in ore* Adulteratur petreo hypcrico quod coar
guiturmagnitudine:inanitate:Iatitudine:feu longftudinerodoris ignauia: fapore piperis.Lachrymse,pba
tio ut fit pinguis:tenuis:ac modice ruffat& in fricando odorata.Secundus cadido coIos.Peior uiridisjcraf/
fufqj.Pefiimus niger.Quippe ut oleum fenefciuExomni incifura maxime probatur:quod ante femel flu
xit.Etalias adulteratur femine fucco:uixq? maleficum deprehenditur guftu amariore.Efle enim debet le
nistnon fubacidus;odore tantum aufterus.Viciatur&oleo rofae:cyprnlentifci:balani:terebinthi:myrthi:
refinajgalbanoicaera cypriajprout quaecp res fuit.Nequiffime autem gummi:quoniam ipfum quocp inare
fcit in manu fnuerfa:& in aquarfidetcp.Probatio eius gemina eft.Debet finese^ 8C inarefcere:fed hoc&gu
mi addita fragili crufta eueninS: guftu deprehendif.Carbone uerojquod caera refinacp adulterarum e: ni
griori fiamma.Nam meile mutatum ftatim contrahit mufcas.Praeterea fincaera denfatur in tepida aqua
gutta fidens ad ima uafis. Adulterata olei mo innatat.Et fi metopio uiciamm eft: circulo cadido cingitur*

Summa probatio eftjut lac coagulet:^ in uefte maculas no faciat.Nec manifeftior alibi fraus.Quippe mi/
libus denariorum fextarii empti uendete fifco.ccc.denariis ueneunt.In tantum expedir augere liquorem.
Xylobalfamo precium in libras fcx.proxima fyria iudaeae fupra phoenicem ftyracem gignit circa gabala 8C
marathuta & callium feleuciae montem* Arbor eft eodem nominercotoneo malo fimilis lachrymae ex au
flero iucundiorisnntus fimilitudo harundinis;fucco<£ praegnans Jn hanc circa canis ortum aduolant pen
nati uermiculi erodentes: ob id in ferobe fordefcit.Styrax laudatur poft fupradicfta ex pifidia:fidoe:cypro:
ciliciarcreta minime.Examanofyriae medicis:fed unguentariis magis.Colos in quacunqj natioe pfertur
ruffus 8C pinguiter Ientus;deterior fur furofus:& cano fitu obdudhis. Adulteratur cedri refinamel gura i:
alias melle:aut amygdalis amaris.Omnia^ ea deprehendutur guftu precium optimo.xix.Exit &C in pam
phyliaffed acrior :minufqj fuccofus.Dat 8C galbanum fyria in eodem amano monte:e ferula qeiufdem no
minis refinae modo ftagonitim appeflant.Quod maxime laudannchartilaginofum purum:ad fimilitudi
nem hamoniacnminimeqj lignofum.Sic quocp adulteratur faba aut facopenio.Sincerum.fi uratur fugat:
nidore ferpentes.Permutatur in Iibras.v*medicinae hoc tantum*

De panace:& fpondylio:& malobathro* CA* XXVI*

Anace 5C unguentis eadem gignit nafcentem & in ipfo phineo arcadisetcircaq; erymanthi fon/
tes:& in africa 8i in macedonia ferula fui generis quincy cubito^:foliis primo quaternis : mox
• ^enis !n rerram iacentibusrampla magnitudine rotondis:in cacumen uero oleagineistfemine in
mufeariis dependente ut feruls.Excipitur fuccus incifo caule meflibus: radice in autuno*Lau/
datur candor eius coadtnSequens pallido ftatera*Niger color improbatur»Precium optimo in libras bini
afies. Ab hac ferula differt quae uocatur fpondylionifoliis tatum quia funt minora 8C piatam' diuifura.No
nifi in opacis gignitur.Semen eodem nofe filis fpem hettmedicinae tantum utile.Datdt malobathron 1 y/
riaearborem folio conuoluto arido colore ex quo exprimif oleu ad unguenta*FertiIiorem eiufdem aegy/ ^e* *c*c
ptodaudatius ex india uenir.In paludibu? ibi gigni tradutdentis modo:odoratius crocomigricas fcabru<£
quoda falis guftu«Minus,pba£ cadidu.Celerrime fitum in uetuftate fentit.Sapor eius nardo fimilis ee de/
bet fub Iingua.Odor uero in uino fufferuefadli antecedit alios Jn precio quidem prodigio fimile eft a fin/
gulis ad*ccc.peruenire Iibras»Folium autem ipfum in libras*lx* ue* °«0

Deoleoomphacfo* CA. XXVII*

Leum & omphacium eft.Fit duobus generibus & totidem modis ex olea & uite.OIea adhuc ai
baexpreftaideterius ex druppadta. n.uocatur prius q cibo matura fit ia tum colore mutas.Dif/
ferentia q> hoc uiride eftullud candidum.E uite fit pfy tia aut aminea:cum fint acini ciceris ma/
gnitudineante canis ortum Jn prima lanugine demetitur una eiufcp melligo.Reliquum cor//
pus fole coquitunNodhirni rores cauetinirdn fidhli codita melligo colligiturjfubinde cyprio aere feruaf*

Optima quae ruffa:acrior<j:& aridior.Precium omphacio in libras fex.Fit 8C alio modo cum in mortariis
uua matura teritur*Siccata<^ in fole poftea digeritur in paftillos.

De bryo:& oenanthe:& de elatearborej&cinnamomo caryopo* C A* XXVJII*

Odem & bryon pertinet uua populi albae»Optima circa gnidum aut cariam i ficientibus aut fic
cis afperilgp.Secunda in lyciacedroEodem 8C oenathe pertinet. Eft autem uitis labrufeae uua*
Colligitur cum florercum optime olet.Siccatur in umbra fubftrato Iinteoratcp in cados condi V el Ii/
tur.Praecipua ex parapotamiajfecunda ab anriochia:atqj laodicea fyriae:tertia ex montibus me cy^ .
dicis»Haec utilior mcdicinx.Quidam omnibus his praeferunt eamjquae in cypro ffula nafciturNam quae
in africa fit:ad medicos tantum pertinetmocaturcp mafaris.Omnis autem ex alba labrufea praeftantior a e
nigra.Eft praeterea arbor ad eadem unguenta per tinensrquam alii elatenuocantjquod nos albietem : alii
palmarmalii fparhen.Laudatur hammoniaca maxime: mox aegyptia.Dein fyriaca duntaxat in locis ficien
tibus odorata:pingui Iachryma.quae in unguenta additunad domandum oleum in fyria gignitur 8C cma
mumtquod caryopum appellant.Hic eft fuccus nuci exprefliisjmultura a furculo ueri cinnami differens:
uicina tamen gratia*Precium in libras afies quadraginta*

k iiii

LIBER.

CAII PL1NIJSECVNDI NATVRAys HISTORIAE LIBER.XIII.PROOEMIVM,

De Peregrinis Arboribus*

Vel kd
& illi
Vel j?ti

ACTEN VS IN ODORI
bus habetpcia filuar.Erat
gipfemira fingulajiuuic
que luxuria ea omnia mi
fcere:& e cundbs unu odo
rem face re. Ita reperta fuc
unguenta.

De unguentis & quado
pmu fut cognita nobisj&T
de copofirioe. CA. I*
Vis primus inue
nerir: no trahif.
Iliacis tpibus no

_ ierat nec thuf fup

plicabatur.Caedri tantu & citri iuoge fruticu in facris fu/
mo couolutum nidore uerius q odore nouerant:iam ro
fe fucco reperto.Nominatur enim id quoq? in olei lau/
de. Perfarum efle debet gentis ungue tum. Sed 8C bathyl
li mandent eo: & accerfita commendatione ingluuiena.
tum uirus extinguunt.Primum qd equidem inueniam.
Caftris Darii regis expugnatis in reliquo eius apparatu
Alexander coepit fcrinium unguentorum.Poftea uoluptas eius a noftris quoq? inter laudatiflima at<j etia
honeftiflima uitae bona admiiTa eft.Honofq; iis & ad defunilos pertinere coepir.Quapp pluradeeodice
mus q q et iinouerunt.Fruticuad pfens nofbus tatu fdicabunf.Natura uero eo£e fuis reddef locis. Vngue
tis cognorma dedere aliis pr iae:aliis fuccitaliis arboresraliis caufe.Primuq? id fcire couenit:mutata aucto '
rirate ad peius tratifi fle gforiam.LaudatilTimu fuit antiqtus \ delo infulatpoftea mendefiu.Nec mixtura ta
tu & copofirioe hoc acciditded iide fucci uarie alibi ad qlibet pualuereiaut degenerauere.Inu connthi diu
maxfe placuit poftea cyzici: fi mili mo rhouinu phafeli.Qua gloria abftuler NeapoIisrCapuatpnefte.Crod
nu i folis Ciliciae diu maxie Iaudatu:mox rhodi.Oenathinu in cy pro:deide i aegypto ppofi tu: poftea adrai/
teo: Amaracina ico. Poftea eode loco piatu e melinu.Cyprinu i cy pro, Deide isegypto ubi medejiu 8C me/
topiu gracius faclu e.Mox hoc abftulit phoenice.Et cyprini laude ^gypto reliquit.Panatheniacu fuu athe

do&.Haec fty mmata uocartilla hedy fmata

ca addunf cfnabari & anchufa.Sal afpfus olei natura coercet.Quibus anchufa adiecta eft;fal n5 addit.Refi
na aut gumi adiiciunf ad cotin£du odore in corpore.Celerrime iis euanefcit atcp defluinfi no fit haec addi t
ra.Vnguentoijd expeditiflimu fuittprimuij ut uerifimile eft ebryo 8C balanino oleo de qbus fupradixius.
Increuit deinde mendeficuBalanino refina mixtarmagifq» etianu meropio.Oleu hoc eft amygdalis amaris
expreflum in aegypto, Cui addidere omphaciu;cardamomu:iuncu:calamu:mcI:uinu:myrrha;fernen bal/
fami:galbanum:refinam therebinthinam.Et e uiliflimis quidem hodie eftrob id creditu & id in uetuftif/
fimis efleiquodconftat oleo myrteo:calamo;cupreflb:cypro:lentifco:malogranati cortice ;fed diuulgata
maxime unguenta credfderi rofa:quae plurima ubiq? gignitur. Itaq; fimpliciffima rhodini mixtura diu fu
ittadditis omphacio:flore rofae crocino:cjnnabarncalamo:melle:iunico falis florenut anchufatuino. Simi
lis ratio & in crocino additis cinnabari:anchufa:uino*Similis & in f3nfucino admixtis omphaciot calamo.
Optimum hoc in cypro 8C mytilenismbi plurima fanfucus.Mifcentur &uiliora genera olei myrto lauro
quibusadditurfanfucinum:lilium:foenograecum:myrrha:cafia:nardumu'uncus:cinnamomum.Emalis
quoq; cotoneis:&: ftruteis fit oleum (ut diximus) melinum : quod in unguenta tran fi «admixtis ompha//
cio:cyprino:fefamino:balfamo:iunco:cafia:ambrotano»Sufinnu tenuiffimum omnium eft.Conftat ex li/
liis:balano:calamo:cInamomo:croco:myrrha:afpaIatho.Et idem cyprinum excypro:&omphacio:&: car
damomoicalamo;afpalatho:ambrorano« Aliqui & in cyprinu addyt myrrha:& panacem. Hoc optimum
fidone:moxsegypro:fi non addatur fefaminum oleurmDurat&quadriennio.Excitaturcinnamomo.Te
linum fitexoleorecentucypro ca!amo:melIiloto:foenograeco:melle:melino:oraro:amaraco.Hoccrarce/
leberrimum Menandri poetae comici aetate.Poftea multo fucceflit propter gloriam appellatum megaliu
ex oleo balanino:balfamo:calamo:iunco:xylobalfamo:cafiairefina,Huius proprietas ut uentiletur in co/
. quendo donec definat olere.Rurfus refrigeratum odorem fuum capit.Singuli quoq; fucci nobilia ungue
uelagni ta faciljr jn primis malobathrum;poftea iris illyricat& cyzicena amaracus.Herbarii I utraq? paucajfedalia
folia alii mifcent.Qui plurima alterutri mehfalis floremjomphacium angnifoliamtpanacem.Externa omnia,

uel agri gr prodigiofa cinnamomo precia.Adiicitur cinnamomo balaninum oleum:xyIobalfamum:calamus:iu/
foliam vcus;balfamifemina:myrrha;uelodoratum.Vnguentorum hoc crafTiflimurm Praecia ei a denariis»xxxy«

Vel ma
ro

TERTIVSDECIMVS

LXXVII

ad.cccx.NTardinu fitiefoliatu conflat omphacio:baIanino:iunco:coflotnardo:amomo:myrrha; balfamo..

In hoc genere conuemet mem mifTe hcrba^ q nardum indicu imitenf fpes nobeanobisee dicas:tata ma'
teria adulrcradi e.Ofa at acutiora fiut coflotam omo:q maxime nares feriur.Crafliora myrrha fuauioraq?.
Medicinae at ulteriora croco.Acerrima p feamomo.Hoc di capitis dolore facit.Quida fatis habetafperge
re q funrpciofi fTimajcaeteris decoftisapedio parcetestfed no eade e uis nifi una decoctis. Myrrha di p fe un
guetu facit fineoIeo:fla£ledutaxat;alioqn nimiaamaritudineaffernCyprino uiride finfufino ungufofum
medefio nigru: rhodino cadidu:myrrha pallidu.Haec funt antiqux inuetionis generat poflea officinam
furra.Nunc dicetur cumulus iftedelitiarurnj&furnnia auctoritas rei.

Quod unguctu regale uocet":&:qdiapafmat3:&: qualiter feruenf* CA» II.

Rgo regale unguentu appellatu qd parthoiji regibus ita remperaf.Conflat myrobalanotcofk»:
imomo;cinnamomo:comaco:cardamomo:nardi fpicaimaro:myrrha:cafia:uyrace:Iadao:opo Vel ca--
balfamo:calamo:iuncoq»:fyrio:oenanthetmalobathro:fericato:cypro:afpalathojpanace:croco» ryopo

_ _ cyperoramaracotcollato melle:uino.Nihil<j! eius rei ca in italia uiclrice oium.In europa uero to

ta praeter irin illyrica di nardu gallicu gignif»Nam uinum di rofa 8i myrti folia oleuq? coia fere oium ter/
raiji intelligunf.Siccis odoribus conflat q diapafmata uocantur.Nam feces unguenti magmata appellant.

Inter oes potentifTnnus odor qfqs nouilTime additur.Vngueta optime feruant i alabaflris.Odores i oleo.

Quod diuturnitati eorum tanto utiliusefltquanto pinguiustut ex amygdalis.Et ipfa unguenta ueruflate
meliora. Sol inimicus iis.Quamobrem in umbra coquuntur plumbeis uafis.Experimentum eoi* inuer/
fa manu capiturrne carnofar partis calore ustietur.

Quata i unguetis luxuria;& quando primuromanis in ufu. CA. III.

Aec efl materia luxus ecunclis maxime fuperuacui.Margaritae.n.gemaeq? ad haerede tame tra
s feunt. Vefles prolongant tps. Vngueta illico expiratiac fuis moriunf horis.Suma comedatio eo
rujutrranfeuntefccminaodoriuiteteraliud igete. Excedurcy quadragenos denarioslibrae.Ta
tiemifuoluptasaliena.Etenfodoreqgeritipfeno fentir.Sed tame&haecaliq dria fignadafut»
In.M.Ciceronis monumetis inuenitur unguenta gratiora effe quae terram:q q crocum fapiantjquandoet
corruptiffimo in genere.Magis tamen iuuat quadam ipfius uitii feueriras.Sed quofdam crafTitudo maxi
me deleffatadipfum approbantes.Liniq} iam non folurmfed & perfundi unguenris gaudent. Vidimus et
uefligia pedum tingnQu°d«M.Othonem monllrafle Neroni principi ferebant.Quxfo ut qualiter fenti
retur iuuari ab ea parte corporis cWecno aliquem ex priuatis audiuimus iufTifTe fpargi parietes balneaije un
guento. Arcp Caium principe folitum huari. Ac ne principale uideatur hoc bonum di poflea quendam ex
feruis Neronis.Maxime tamen miruin efl hac gratiam penerraffe di in caflra. Aquilae certe ac figna pulue
rulenta illa 8i cuflodiis horrida inunguntur fertis diebus.Vtinamq* dicere pollemus quis primus iflituif/
fec lfla.Nimirum ac mercede orbem rerrarum corruptae deuicereaquilx.lfla patrocinia quaerimus uitiis:
ut per hoc ius fummanrur fub caffide unguenra.Quando ad primum ad romanos penetrauerirmon fac i/
le dixerim.Certum efl. Antiocho regeafiacp deuirtis urbis anno qngetefimo fexagefimoquinro»P.Liciniu
Craffuimlulium Cefarem cenfores edixifTe;nequis uenderet unguenta exotica: fac enim appellauere. At
hercule iam quidam etiam in potu addunntantacp amaritudo efl; ut odore prodigo fruantur ex utraque
parte corporis.L»Piotium.L.Plotii bisconfulis cenfonfuefrarem profcriptum a triumuirisin falernitana
latebra unguenri odore proditu conflat.Quo dedecore tota abfoluta profcriptio efl.Quis enim non meri
to iu dicet periifTe tales ^Caeterum terrarum omnium aegyptus accommodatiffimaunguenris.Abeacatn
pania ert proxima copia rofse.

De palmis:& natura ea^:8; generibus. CA. IM.

ft»,, Vdaea incly ta eflruel magis palmis;quarum natura nunc dicetur.Sunt quide in europa uulgocp
« Iq jmJ; iraliatfcd (lenles.Ferunt in maritimis hifpaniae fruftutueru imitetdulce in africa:fed flarim eua
| Nfj frjj nefcente.Contra iorienteexiis uina.Gentiumq^ aliquibus panis.Plurimis uero et quadrupedu
j ! cibus.Quaobre iure dicent externae.Nuila e in italia fporegenitamecin alia parte terrai^nifi in

calida.Frugifera uero nufq nifi in feruida.Gignit leui fabulofaq? terratmaiorein parte di nitrofa .Gaudet
8i riguisttotocp ano bibere cu ametranno finetit A fimo qda et laedi purar.Et afiyrio^ pars aliqua fi non ri
uis mifceaf.Generaeat&plurima.Et prima frutice no excedentia.Stenlem hac»AIiubi&ipfamfertile;bre/
ueq3 ramistobiri umbra folioije.Teffoni uice haec parietibus plerifq* in locis pflat corra afpgtnes.Sunt e p
cerioribus fi lux arbore ex ipfa folio tje aculeo fruticante circa totas pectinarirquas filueflres mtelligineceffe
efl «Inferta tame libidine etiam mitioribus fe mifcenr.Reliqux reretes atqi procerae denfis gradatifi^ cor/
cicum pollicibusiut orbibus faciles fe ad fcandedum orientis populis pbentjVtilem fibi arborif<j induuiis
circulum mira pemicirare tum homine fubeunte.Coma omnis in cacumine:&: pomum efl:no inter folia
Ut in caeteris: fed fuos iter ramos palmitibus racemofum.Vtracy natura uuae arqi pomi.Folia cultrato mu
erone lateribus in fefe bifidatis bellas primum demonflraueregemmas.Nuncad funes uitilium<y nexus
3i capitum leuia umbracula funduntur. Arboribus immo potius omnibus quae terra gtgnirtherbifque

erhm utrumquefexumefrediligentiffiminaturxtradunnQuodinplenumfatisfitdixiflehoc in loco.

Nullis tamen arboribus manifetlius.Masinpalmiteflorer.Foeminacicraflorem germinat tantum fpinae
modo • Vrnfque autem prima nafcitur pomi caro; poflea lignum in tusthoc efl femen eius. Argumen
tum quod paruae fine hoc reperiuntur in eodem palmite.Efl autem oblongum non ut oliuis orbicifia /
tum.Prxterea caefum a dorfopuluinato:& in aluo media fifrura:plerifqueumbilicatum;undeprimu fpar
gicur radix»3entur autem pronum;& bina iuxtacompofita feminajfuperque totidem:quoniam infirma

LIBER.

fingul/s pTanta eft*Quatemae coafefcunt*MuItis candidifqi lignu hoc a carnibus difcindif tunicis aliis cor
poriadhaerenribus:Iaxacc»difians tantu a cacuminis filo adhae ren s*Caro maturefcitano.Quibufdam ra>
me in locis ut cyprojqcj ad maturitate non pueniat grato fapore dulcis eft& foliuribi latius jfructufij reliqs
rotudior«Nec ut deuoref corpusjue^ ut ex putatur fucco mo expreflo*Et in arabia languidas dulces fra/
dunf eflepalmas«Quaq Juba apud fcenitas arabas praefert oibus faporibus q uocacdabulamCsetero no fi
ne maribus gignere foeminas fpote edito nemore cofirmat.Circacy fingulos plures nutare in eu pnas bla/
dioribus comis.lllu erectis hifpidu afflatu uifucp ipfo 8C puluere et reliquas maritare* Huius arbore excifa
uiduas pofl Aerilefcere foeminas* Adeo eft Veneris intellectus uti coitus et excogitatus fit ab hofe:ex ma/
ribus flore ac lanuginerinterim uero tatu puluere infparfo faeminis.Serunf ac palmae 6C trunco duo^ cu/
bito^d longitudine a cerebro ipfo arboris uiridi fifluris diuifo atq? defoflo*Et ab radice auulfse uitalis e fa/
tus:& ramoiji tenerrimisdn aflyria ipfa quoq? arbor Arata in folo humido tota radicaftfed in frutices non
in arborem«Ergo plantaria infiituemannicuiafg* tranfFerur:& iteijd binas*Gaudent*n*mutatioe fedistuer
na alibiiin aflVria aut circa canis ortu * Nec ferro attingut ibi nouellas:fed religant comasmt in altitudine
exeat*R obultas deputanttcraflitudinis gratia femipedales ramo^ relinquentes trucos*Qui decifi alibine
cat matre.Diximus falfum ab iis folum diligi*Ergo ubi no efl taletfalS afpergunno radicibus:fed longius
pauIo*Quaeda in fyria QC segypto in binos diuidut fe truncos: in creta 8C ternos:qda 8C in qnos*Ferut flari i
trimatu* In cypro uero fyria aegy pto qdrimse aliaetaliaeq? qnquenestaliae altitudine hoismullo intus pomi
Jignoqdiu funt nouellaetob id fpadonu accepto nofe*Genera ea^ multa*Srerilibus ad m aterias operaque
lautiora utif aflyria:& tota perfis.Sut caeduae palma^: quoqi filuaetgerminates rurfus ab radice fuccifae*
Dulcis medulla ea^e in cacumine qcf cereb^ appellanttexepram uiuuttqd no aliae*Vocat ac chamaeriphes:
folio latiore ac molli:ad uitilia utiliffi mo«Copiofae f creta:Sed magis I fciIia*E palmis pruae uiuaces ignifq*
lentus.Fruriferapj aliis breuius lignu in pomo:aliis logius»His molliusrillis durius*Quibufda offeudima
uelluna tuq? dete contra fafcinantes religione politu*Aliud pluribus ueftitu paucioribufue tuicfs* Aliud crafTiori/
tum hus tenuioribufue*Ita fiut unde quiquaginta generarfi qs oium pfeq uelit nofa etbarbaratuinoruq? ex his
difTererias.CIarifTimaeofurntquas regias appellauere ab honoribus quonia regibus tatu pfidis fcruarenC
babylone natae uno in horto bagoi*Ira*n.uocat lpadonestq apud eos et regnauere*Hortus ille nuqnifi do
minantis in aula fuit. At in meridiano orbe pcipuam obtinent nobilitatem fyagri*Proximamc£ margari/
des.Eae breues cadidaetrotudaetacinis g balanis fimiliores.Quare 8t nomen a margaritis accepere*Vna ea/
rum arbor in chora efie traditununa 8C fyagrorum*Mirumque de ea accepimus cum phoenice aue ; quae
uel quo putatur ex huius palmae argumento nomen accepifletiterum mori ac renafci ex feipfarquod erat prius po
mis referram*Ipfum pomum grande:durum:horridum:& a caetens generibus diflas:fapore ferino : que
ferme fiagris nouimusjeuidentiflime^ caufa efl nominis*Quarra auctoritas fandaliduia fimilitudine ap
pellatamdam in ^thiopiae fine quinqs earum nec plures arbores tradunt:no raritate magis q fuauitate mi
rabiles* Ab iis caryota maxime celebrat 3C cibo qdemtfed 8C fucco uberrimae»Ex quibus pcipua urna orie
ti iniqua capiti:unde pomo nomen*Sed ut copia ibi atq? fertilitasrita nobilitas in iudaeamec in rotatfed hie
recunte maxime*Quamquam laudata & rhachelaidae:& phafelida?:atcy Jibyadae gentis eiufdem conuaE
libus.Dos his praecipua.Succo pingui laclentibus:quodamcp uini fapore in meile pdulci*Sicciores in hoc
genere NicoIai:fedamplitudinis praecipue.-quaterni cubitorum longitudinem efficiunt.Minus fpeciofaex
fed fapore caryotarum forores:& ob hocadelphides di6tae:proximam fuauiratem habentjnon tamen ean
dem*Tertium exiisgenus:patet:& nimio liquore abundat.Rumpitq? fe pomi ipfius etiam in fuam mav
Vel pa/ trem ebrietas calcatis fimile»Suum genus fed eficciore turba iacensdadlylis praelonga gracilitate curuatis
tcton in terram. Nam quosexiisdeoi^ honori dicamustidaeos appellauitiudaea gens contumelia numium in

fignis.ln totum arentes thebaides atcp arabicaeimacro corpore exiles:& afliduo uapore torrentes ♦ Crufta
uerius g cutem obducunt*ln ipfa quidem tethiopia friatur h^ecitanta efi ficciras:& farinae mo fpiflTaf in pa
nem.Gignitur autem in frutice ramis cubitalibus:folio latiore:pomo rotundotfed maiore qua mali am/
plicudine*Cycasuocant.Trienio maturefcut.Semperq? frutici pomumed fubnafcentealio*Thebaidis frii
dus extemplo in cados condituncu fui ardoi is aiam (ni ita fiat) celeriter expirettmarcefcitqi non retoflus
furnis*Ex reliquo genere plebeae uidentur*Syri hoc 8C Iuba fragmenta uocant.Nam in alia parte phoenicis
Ciliciae^ populari et noie a nobis appellantur*Eorum quoqj plura genera*Differunt figura rotunditatis:
aut ,pceritatis*DiAerunt 8C coloremigriores ac rubentes*Nec pauciores fico traduf colores.Maxime tame
placent candidi»DiAant &: magnitudine prout multi cubitum effecere»Quidam:funt no ampliores faba*
Seruantur ii demurmqui nafcunturin falfisat^fabulofis:utin iuda;a;& cyren3icaafrica*Noniteinaegy/
pto:cypro:fyriadeleucia:a Ayria«Quamobrem fues dC reliqua aialia ex iis faginanf»Vitiati aut uetuAi eius
pomi fignum etbdecidifle candidam uerrucamjquae racemo adhaeferit* Alexandri milites palmis uiridi>
bus Arangulati funtdn gedrofis id fatAum e pomi genere* Alibi copia euenic«EA enim tanta mufieis fua^
uitastut finis mandendi non nifi periculo fiat*

De fyri,£ arboribus* CA* V*

^ Yria pter hac peculiares hct arbores«In nucu genere piAacia nota.Prode Ae aduerfus ferpetiu tra
duf morfus:& potu 3C cibo«In fico^ at caricas 6C m fores eius generis:q cortana uocat«lte pruna
in damafco monte nata 8C myxamtrangi ia familiarem itahto*Ex myxis in atgypto 8C uina fiut*

_ U Iuni£ifimilitudinehabentphoenices6(:caed^minore:Duoeiusgeneralycia&:phoenicia*Dif/

ferunt folio.Na q du^:acutu:fpinofum het oxycaedros uocaftramofa 8C nodis infefia* Altera odore pAat*
FrucAum ferut myrti magnitudine;dulce fapor*Et maioris caedri duo genera* Quae floret: frudlu no fert*

TERTIVSDECIMVS

LXXVII1

Frutifera non floret.Et in ea antecedentem frudu occupat nouus.Seme eius euprefTo fimile. Quidj ese/
dralate uocant.Ex hac refina laudati ffi ma*Materiae uero ipfi seternitas.Itag» & fi mulacra deo^ ex ea fadi/
tauerunt.Caedrinus efl Romae in delubro Apollo Sofianus e feleucia aduedus.Caedro fimilis in arcadia e
arbor:quse in phrygia frutex uocatur.

De Terebintho* CA* VI»

Yria& terebithu het* Ex iis mafcula e fine frudu.Fceminaije duo genera* Alteri frudus rubet
lentis magnitudfetalteri pallidus.Cu uitae maturefcitjno gradior fabatodore iucudior:tadu re
finofus circa ida troadis.Sed i macedonia breuisarbor hasc atep fruticofaJn damafeo Cyrix ma
gna.Materies ei admodu letatae fidelis ad uetuftate:eximii'ac,nigri fpledorisjflos racemofus oli

use motfed rubesrfolia defa.Fert 8C folliculos emittentes qda aialia ceu culices; letoreq? refinofumtq &i ex
cortice erumpit.Etfam rhus fy riae mafcula fertjflerili foeminatfolio ulmi paulo Iongioret& pilofo:folioK
inter fe femper contrariis pedtcuiis:gracili:breuiq? ramotpelles candidae conficiunturJisTemen Ientifci Cu
mile cum uua rubefeittquod uocatur rhus;medicamentis neceiTarium*

Defi eu aegyptia & cypria* * CA. VII*

T in segypto m ulta arbo^ generatq no alibi* An te oia ficus ob id aegyptia cognominata. Arbor
moro fi milis:foIio;magm tud ie:afpedu.Pomu fert no ramistfed caudice ipfo.Idq? ipfum ficus
efl pdulcis;fine granis nerioribusjperq foecudo ,puentu:G:aIp£do tatu ferreis unguibus : aliter
non maturefcit.Sed cu fadu etquarto die demetit :alio fubnafcere:fepteno ita numerofapm : p

fingulas aeflates multo ladc abundate.Subnafcif' et fi non fcalpaf foetus;quater aeflatetprioremg? expellit
fmatu^.Materiespprii generis inter utiliffimas.Csela flati ftagn is mergif.Hoc efl eius ficcari.Et prio fi/
dettpoflea fluitare incipit:certoqp ea fuggit alienus humonqui aluu oem rigat.Cu innatare coeperit : t5pej
fliue het fignu*Huic fimilis quadentenus q uocaf cypria ficus increta.Na 6C illa in caudice ipfo fert pomu
Si ramis:& cu i craifitudine adoleuere.Sed haec germina emittit fine ullis foliis radici fimilia.Caudex ar/
boris populo fi milisifolium ulmo.Frudus quaternos fundintotiens & germinat*Sed groflus eius no ma
turefeinnifi incifuraemilTo ladc.Suauitas 6C inreriorfici* Magnitudo forbi»

De ceraunia filiqua. CA VIII*

Imilis filiqua qua iones ceraunia uocat;truneo & ipfa fertilis:fed pomo filiquse.Ob id qda aegy
ptia ficu dixere errore manifefto*No*n.in segypto nafcifcfed in fyna:ionia^:&: circa gniduiarcp
in rhodojfp comatibus fo!iis:florecadido:cu uehemetia odoris*Plantigera imis ptibus:& ideo
fuperficie flauefcens fuccu auferente fobole*Pomo antecedentis anni circa canis ortus detrado;

ftatim alterum parit.Poflea florem per ardurum hyeme foetus enutriente*

De per fico aegypti&fpinaaegyptia. CA* IX*

jEgyptus 8i pfica arbore fui generis het fi mile pyro folia retinetkFertilitas afTidua eius fubnafce
te craflinofrudu*Maturiraserefia£:afflatu*Pomu longius pyro;inc!ufum amygdalae puta ine
&corio:co!ore herbido.Sed ubi nux iliuhuic pomuidifferens breuitateacmollicie.Etquis bla/
jdiaf pdulci fuauiras:inocuu*Materies bonitate:firmitudine:nigricia quocy nihil differes a loto.
Simulacra ex ea faditauere no eade gra q fideli materie:ut ex arbore q balanu appellauimus;magna ex pte
cotorta. Naualisita^ tatuefl.Atediuerfocutiiin magno honore palmae fimilisjquado & eius foliis utuf
ad textilia.Differt a> in brachia ramose fpargiCPomo magnitudoiquae manu impleancolor fuluus come
dabilis fucco 8C auflero & duci.Lignu intus grandis firmaeq? duritiaetex quo uelares detornant anulos» In
eo nucleus dulcis du reccs efl.Siccatus durefeitadinfinitutut madi no poffit nifi pluribus^diebus^macera/
tus*Materies crifpioris elegatiae:&: ob id pfis gratiffima.Nec minus fpina celebraf in eade gete dutaxar ni/
gratquonia incorrupta et in aquis durat;ob id utiliflima nauiu cofl:is*Candida facile putrefeit* Aculeus fpf
na^i dC in foliis.Seme in filiqsiquo coria pficiut gallae uice.Flos SJcoronis iucudus;^ medicameris utilis*
Manat 8C gummi ex ea.Sed praecipua utilitas q> caefa anno tertio refurgit* Circa thebas haec ; ubi 8i qrcus
6C perfica dC oliua.ccc.a nilo ftadirstfilueftri tradu 8C fuis fontibus riguo»

De pruno & arboribus circa memphin» CIA» X.

ijBi prunus aegyptia non diffimilis fpinse pximedidae.Pomo mefpilnmaturefcens bruma ; nec
I folia dimittens*Lignu in potho gradeifed corpus ipfum natura copiaq? meffium indar incolis.

! Purgatum enim tunduntiferuant^ eius offas»Silueftris fuit 8d circa memphin regio tam ualtis

_ arboribus;ut terni nequirent uel circumpledijunius peculiari miraculomec pomum propter

ufumue aliquemtfed euenmm»Facies»n*fpinae;foIia habet ceu pennasiquae tadis ab homine ramis cadunt
protinusiacpoftearenafcuntur*

De gummi generibus 8C papyro. t ^

Vm mi optimueife ex aegyptia lpinaconuenit:uermiculatum:colore glaucojpu^eifine cortice;
dentibus adhaerens*Preciu‘eius in libras.xiii.Deterius ex amygdalis amaris:& exrafo. Peilimu
exprunis*Fluit &exuitibus;infanfium ulceribus aptiffimu. Et aliquando in oleatdentium do/
lori»Vlmo etiam in corico monte ciliciae» Ac iunipero ad nihil utile. Ex ulmi uero gummi 8C cu
lices ibi nafcun£'*Fit& exfarcocollarita uocatur arbongummiutiliflimum pidoribus ac medicis ; fimile
pollini thuris:&ideocandidumqruffummelius»Preriumeiusquodfupra*Nodum pal^uflri attigimus;
nec frutices animum.Prius tamen q digrediamur ab aegypto QC papyri natura dicetur»Cu charteum ma/
xime humanitas uitae conflet & memoria.Et hanc Alexandri magni uidoria repertam audor efl*M» Var
rotcondita in aegypto alexandria* Antea n5 fuifle chartarum ufuii)*Palmarum foliis primo feriptitatum*

LIBER.

Deinde quarundam arborum IibristPoftea publica monumenta plumbeis uoIuminibus*Mox 8C priuata
Vel fce/ linteis confici coeptajaut caeris*PugiIlarium.n.ufum fuifleante troiana tempora inuenimus apud Home/
dis rum.lllo uero prodente ne terra quidem ipfa tota fuifletquae nunc aegyptus intelligituncum in febenniti/

cofaltem eius nofs charta nafcatur*Poftea adaggerata nilo.Siquidem a pharo infulatquae nunc alexadriae
ponte iungiturtnotftis dieiqj uelifico nauigif curfu terram fuine(pdidit*Mox aemulatione circa bibliothe'
cas regum Ptolemaei 8C Eumenis fupprimente chartas Ptolemaeo idem Varro membranas pergami tradi
dic repertas*Poftea promifcue patuit ufus rei:qua confiat imortalitas hofum*Papyije ergo nafcit in palu//
ftribus aegyptitaur quiefcentibus nili aquisrubi euagatac fiagnant duo cubita non excedere altitudine gur
gitu*Brachia!i radicis obliquae crafiitudinejtriangulis lateribus decem non amplius cubitorum longiru/
dine:in gracilitatem fafiigiatum thyrfi mo cacumen indudens»Semine nullo aut ufu eius alio q floris ad
deos coronandos* Radicibus incolae ,p ligno utunturtnec ignistantum gratiatfed ad alia quoq» utenfibi/
lia uago^uEx fpfo quidem papyro nauigia texunt.Et e libro uela: tegetefqi : n ecno dC ueftemratq* ftragula:
ac funes.Mandut quo<j crudum decodtuqitfuccum tantum deuorantes*Nafci£ 8£ in fyria circa quem odo
ratos ille calamus Iacum*Ne<£ ad alios ufus illistq funibus.Rex Antigonus in naualibus ufus eft rebustno
dum fparto comunicato*Nmp 5C in euphrare nafcens circa babylonem papyrum intelledtum eft eundem
ufum habere quem chartae.Et tamen adhuc malunt parthi ueftibus litteras intexere * Praeparantur ex eo
charta diuifae acu in praetenues fed q latiflimas philuras*

De generibus chartarum ;& quomodo chartae fiant;& de chartarum probatione;& uitiis & glu
tino earum* CA* Xif*

Rincipatus medio atq? inde fciffurae ordine.Hieratica appellabaf antiquitustreligiofis tatu uolu
minibus dicata q ab adulatione Augufii nomen accepit*Sicut fecunda Liuiae a coiuge eius*I ta de
(cendit hieratica in tertiu nome*Proximu amphiteatricae datu fueratja confecturae loco. Excepit
hac Romae Fannii fagax officina. tenuaragp curiofa interpollationetprincipale fecit e plebearoC no
men ei dedit* Quae non eiTet ita recuratatin fuo manfit amphiteatrica.Poft hac faitica ab oppido; ubi maj
xia fertilitas ex uilioribus ramentis.Propiorcp etianu cortici*T aeniotica a uicino locotpondere iam haec no
bonitate uenalis*Na emporetica inutilis fcribendo:in uolucris chartai^ fegeftriumqi in mercibus ufum ]?
b et;& ideo a mercatoribus cognominata*Poft hac papyri eft extremucy eius fcirpo fimile:ac ne ad funes q
dem nili in huore utile.Texunturq? oes tabula madere nili aqua*T urbidus liquor uim glutini pbet : cum
prio fupina tabula; Sceda adlinif longitudine papyri:q potuit efie fegminibus utrincy amputatis.Trafuer
Vel pia/ fa pofiea crates peragif.Premuf deinde proe!iis*& ficcanf fole:atcy inter fe pagellae lungunt ♦ Apxima^ fp
gellae bonitatis diminutionead deterrimas* Nunq plures fcapoq uicenae.Magna in latitudfe eayd diffcreria.xin*
digitorsc optimis*Duo detrahunf hierarice.Faniana denos haber*Et uno minus amphiatheatrica.Paucio
res faiticamec malleo fufficit.Na emporeticae breuiras fex digitos no excedir.Prseterea fpedtanf in chartis
tenuitas:denfitastcandor:leuor.Primatu mutauit Clau.Caefar.Nimia quippe Auguftae tenuitas toleradis
non fuffidebat calamis. Ad hoc tranfmitrens litteras lirturae metum afferebat aduer fis : & alias indecoro
Vel fta/ u,^u Per tranfiucida.Igif & fecundo corio ftamina fa<fta funt e primo fub tegmine. Auxit & latitudine*Pe
tuina ^a^,s cratmenfura:&: cubitalis macrocolis.Sed ro deprehendit uitiu unius fcedae reuulfione plures infefia

te pagina£*Ob hoc piata oibus Claudia; Auguftae in epifiolis auifforitas reli&a.Liuiana fuam renuincui ni
hil eprima eranfed ola efecunda*Scabricia leuigaf dente conchaue:fed caducae litterae fiunt.Minus for /
ber.PoIitur & charta magis ut fplendeat*Rebellat fepe humor incuriofe darustprimocp malleo deprehe
ditunaut etiam odore cum fuerit indiligenrior.Deprehendif 8C lentigo oculisifed mediis inferta glutina
mentis ceu taenia iunco papyri bibulo ibiuix littera fundenre fe: tantum inefi fraudis Alius igit iteije texen
dis Iabor*Glutinum uulgaree pollinis flore temperaf feruente aqua minimoaceti afperfu*Na fabrili a gu
mi commiffurae fragiles:funt*Diligentior cura molli panis frumentarii colata aqua feruente minimum
hunc modum intergerit.Atqiet lini leuitas fuperarur*Omneautglurinum nec uetuftius effe uno die de
bet:nec recetius.Pofiea malleo tenuatur;& iterum glutino percurrituniterum^ conftrida erugaf : atcp
extenditur malleodta funt longinqua monumenta Tiberii Caiig? Graccho^: manus; quae apud Poiiipo/
nium Secundum uatem ciuemcy clarifTiniurnuidiannosferepofhccJam uero Ciceronis ac DiuiAugu/
fti Virgiliiq? faepenumero uidemus»

De libris Numae* CA* XIII*

Mgentia quide exepla cotra Varrois fniam de chartis reperiuf.Naq? Caffius Hemina uetuftifli
mus aucfiorannaliu quarto collibro rpdidit.Cn*T erentiu Scribam agrum fuum in ianiculo re
paftinente offendiffe arcatin qua Numa q Romae regnauit litus fuiffetdn eade libros eius reper

_ l‘os*P*Cornelio>L*filio Cethego*M*Bebio*Qu»fiIioplphilo cof* Ad quos a regno Numse colli

guntur anni.d.xxxv*& hos fuiffe e charta.Maiore etianu miff3©ilo;qd tot infofTi durauerut annis*Qua/ (
pp in re tanta ipfius Heminae uerba ponam.Mirabantur ali; qtsomodo illi libri durare potuiffent* Ille ita
rone reddebar.Lapide fuiffe quadratu circiter i media arca uit^u candelis quaqua uerfum Jn eo lapide lfu
per libros ipofitos fuiffe; ^ptereaarbitrarier eos non coputruiffe*Et libros caedratos .ppterea arbitrar/er
eos tleas no tetigiffe*Nulla i iis libris fcripta eratmifi phise py thagoricae.Eofq? cobufios a*Qu*Poetilio p/
toretqaphiae fcripta eenr*Hoc ide tradit.C.Pyfo ceforius pilo cometarioge libro.Sed libros fepte iuris po
rificirtoridepythagoricos fuiffe.Tuditanus uero tertiodecimo N uniae decretojje lib*xii*fuiffe*Ipfae Varro
humanarum antiquitatum.vi. Antias duos libros fuifle»Exiis duodecim potificales latinosttotide gra/
cos:prxcepta philofophiae continentes» lidem tres poniuquo comburi eos placuen tfinter oes uero conue/

Vel bu/
bulo
Vel fer/
metati

XERTIVSDECIMVS

LXXIX

te:

m't fybillam ad Tarquinium Superbum tris libros attuliIfe»Ex quibus igni duo cremati ab ipfa.Tertius
cum capitolio fyllanis temporibus:Prarierea Mutianus rer conful prodidfitnuper fe legiife cum prsefide/
ret lyciae:Sarpedonis a troia fcripram in quodam templo epidolse chartam.Quo eo magis mironfi etia/
num Homero pdentesegyptus non erat»Atcurfiiamhiceratufus:in plumbeis Iinteifcp uoluminibus
fcriptitatu condet f Cur 6C Homerus in ipfa illa Iyda Bellorophonti codicillos datos non epidolas prodi/
dit ^Sterilitatem fentit hoc quoq?»Facdumqj iam Tiberio principe inopia chanxe; ut e fenatu darentur ar/
bitri difpenfandac:alias in tumultu uita erat*

De arboribus arihiopise. CA* XJIIf»

| Ethiopia argypto contermina infignes arbores non fere habet pter liniferas quaiy natura in de/

I fcriptione indo^ atq? arabile difta efhPropior tamen huic natura Ianse:maior<£ foliculus gra/
nati modo mali.Similes &inter fe arbores ipfae:prei;hac palma; quales rettulimus» Infularum
Jarbores am bitu rethiopire 8C nemora odorata in mentione ea^ didla funt»

De atlantis arboribus & caedrinis menfis;& qua; in his Iaudentur:& qua; uituperentur:& arbore
trogete* CA» XV •

TIas mons peculiari proditur fi Iuaide qua dmmus»Confines ei maurit quibus plurima arbor
caedri & menfaiy infania: quas faeminae uiris contra margaritas regerunr»Extant hodie«M»Ci
ceronis in illa paupertate:&: quod magis miru edulio aeuo emptae libris.xi.Cum his memoran
tur 6C Galli Afinii quae libris.xnuenundarse funt»Et duae a Iuba rege uendente*Qua^ alteri p/
dum fuit Iibris.xv^altcri pauIominus*Interiitnuper incendio:quam Cethegus decedes libris»xiiii» pmu/
tauerat latifundii taxatione fi qs pdia tari mercari malit.Magnitudo ampliffi rna adhuc fuit unius comiffae
ex orbibus dimidiatis duobus a rege mauritanise.Ptolemaeo quattuor pedum & femipedis per medium
ambiturcral firudine quadrantali Maiufcp miraculu i ea ed artis latente mcluratq potuifler ee natura Soli/
da; a Nomio Tiberii Qefaris liberto cognomen trahente tribus fi cilicis infra quatruor pedes totidem^ i
fra femipedem craffitudinis* Qua in re noomittedu uf»Tiberioprincipimenfam quattuor pedes fextare
& fi licio excedente.Tora ucro craffitudine fefcuciali operimento conchylii oi la minee p medium uetuda
fuifle cu ta optima Nomio liberto eius effet»Cuius materia erat tubenhoc ed radicis uitiiuMaximeqt i eo
Iaudatu:qdfub terra totu fuerit &:rarius:qqfuperne:queeq?gignufet in ramis ,pprieq? qd tanti emitur
arbori uitium ed:qua^ amplitudojac radices aedimari poffunt ex orbibus» Sut ar cuprdlo foeminee etia/
nam filaedri fimiles folio odore:caudice*Anchorarius mos uocaf citerioris mauriranieerqlaudatifllma/
dedit caed^ iam exhaudus»Menfis peipua dos in uena crifpis:uel \ uerricepuis»Illud oblogo euenit difcur
futideoq? tigrinae appellanf»Hoc intorto:SC io tales pantherinae uocan£»Sunt 8i nudati crifpae maior gra
tia fi pauonu caudee oculos imittenf.Magna uero pod has gratia extra pdi&as crifpi defa ueluti grani coge
riejquas ob id a fimilitudine apiatas uocant.Suma uero oium i coIore»Hic maxime mulfi placet fuis reful
gens uenis»Pod hzc amplitudo:et totius caudicis»Iuuant plura quocp in una menfa ui tia. Lignum ita uo/
cafMVIateria furda & indigeda fimplicitasjaut platani foliose modo digeda«Illigneaeuenee et fimilitudo:
uelcoloris:5£qbusmaximeobnoxiasfecerea;dusuenti(^rima;aut capillamenta rimas imitata ♦ Podea
murena nigro trafeurrens limitejuariifqj corticu puntdis apprehendis papaueij; mo:& in totu atro ,ppior
color: maculeeue difcolores.Virides terra codu t barbari;& exra illinilr. Artifices uero frumenti aceruis im
podunt feptenis diebusttotidem intermiffis*Miruq! poderi quatu ita detrahauNaufragia docuef ♦ Nuper
quocp hanc materiam ficcatam mari duricie 3C maturitate incorrupta : fpiffari no ullo mo uehementius
nutriunf optimaejfplendefcutqitmanuop ficca fricant: ab alienis maxime:neab accolis leedanf :uc m iis ge
nitee.lnter pauca nitidioris uitee indrumeta ha;c»Quapp refidedu eo quoq? paulu uidef.Nora etiam Ho
mero fuit;T rogete uocatur : ab aliis thya ♦ Hanc igitur inter odores uri tradit in deliciis Circestquam dea uel thy
uolebat inteIligi:magnoerroreeorumjquiodoramentaineauocabuIoaccipiunt»Cum proferam eo// am
dem uerfu cacd^j Iariceqp una tradar.In quo manifedum ed de arboribus ratum locutum • Theophadus
q primus a magni Alexandri aetate fcribit:q circa urbis romae quadringetefimu quadragefimu geda fune
annutmagnu ia huic arbori honore rribuitmemoratas ex ea referens teplo^e uete^ contignationes quan/
dam<$ immortalitatem materiae in tecdis contra uitia ofa incorruptae.Radice nihil crifpius»Necaliudep/
ciofiora opa peipuam autem effe eam arborem circa Hamonis delub^.Nafci & in inferiore Cyrenaicae p/
te.De menfis ramen tacuit:Et alias nullius ante Ciceronianam uetudior memoria ed:Ex quo nouitiae ap/
parenr» Alia ed arbor eodem nomine malum ferens exeeratum aliquibus odore 8C amaritudineialiis expe
titumjdomos etiam decorans;nec dicenda uerbofius»

Dearboreloto» CA* XVI»

Lj Adem africa:qua uergit ad nos:infignem arbore loton gignit quam uocat celtin» Et ipfam ita/
liae familiarem:fed terra mutatam»Praecipua ed circa fyrtes atg^ nafamonas»IVIagnitudo q pyro
quenq Nepos Cornelius breuemtradat.Incifurae in folio crebriores ralioquin ilicis uiderenf»
Diderentise pluresjearq; maxie frudtibus fiunuMagmtudo huic fabaeicolor croci:fcd ante ma/
rutiratem alius at^ alius:ficutuuis»Nafci£ denfus in ramis myrti modo no ut in italia cerafi: Tam dulcis
ibi cibusjut nomen etiam genti terrae q? dederit nimis hofpitali aduenarum cbliuione patriae. Ferunt uen
eris no fentire morbu q eu madant*Melior fine interior nucleo q i altero genere offeus uidet.V inum quo
que exprimitur huic fi m ile mulfo:quod ultra denos dies negat durare idem Nepos: baccafque contu/
fas cum fi liqua ad cibos doliis condi.Quin dC exercitus pados eo accepimus : ultro citroque commean// Velaq
tts per africam«Ligna colos niger» ad tibiarum cantus experitur» Et radice cultellis capulos breuefque

LIBER

Vel eu
phrate

uel glau
cocois
Vel ba/
laufliu

Vel fo'
r is

uel acha
ia

Vel race
mis
Vel fu/
beunti
bus

Velcog

grygia

alios ufus excogitauit.Warc ibf natura arboris* Efi autem eodem nofe & herba & in aegypto caulis in plau
ftrium genere*Recedentibus*n« aqs nili riguisjprouenit fimilis fabae caule foliifq? denfa congerie fbpatis
breuioribus tantum gracilioribufqncui frucflus in capite papauerifimilisjincifunstoicp alio mo.Intus gra
na ceu miliu. Incolae capita in aceruis putrefaciuttmox feparant lauado:& ficcata tundutieoq? pane utunf.
Mir^ efl qd prer hxc tradif.SoIe occidete papauera ea coprimi 8i integi foIiis*Adortu autem aperiri : doec
maturefcatiflofg; qui eft candidus decidat.Hoc amplius in ea pte tradut:& fcapum ipfum 8i florem uefpe
ra mergi ufqj in medias no<fles»Totuqp abire in lacum:ut ne dimiiTa qde manu poflit inuenirnVerti dein/
de paulatimcp fubrigiiSi ad exortu folis emergere extra aquatae florem patefaceretatg? etiamnum exurge
reiut plane ab aqua aofit alte.Radicem lotos h^c habet mali cotonei magnitudine operta nigro corticetq
lis 8i caflaneas tegitdnterius cadidu corpus gratum cibisifed crudo gratius decodu fiue aquajfiue pruna*
Nec aliunde magis q purgamentis eius fues craffefcunt.

De paliuro:& punico maIo:S<: deflore punici mali. CA* XVII*

Yrenaica regio loto fuce pofipoit paliuro.Fruticofior haecifrucflucp magis rubesicuius nucleus
no fimul manditurducundus per fe:atg* fuauior efl uino.Q uin & uina fucco fuo commedans»
Interior africa ad garamantas ufep ad deferta palma^ magnitudine 8i fuauitate coflat « Nobilis
maxime circadelubru*Hammonis.Sed circa chartaginem punicu malucognome fibi uedicat»
Aliqui granatum appellant. Diuifit 8i in generatapyrinon uocando cui lignofus nucleus abefl»Sed candi/
dior ei natura:8C blandiores funt acinitminufq? amari rdiflinefli membranis*Alia ftrutflura eotji quaedam
ut in fauis*Coes nucleos habentium quing? fpecies:duIcia:acria;mixta:acida:uinofa*Samia 8i aegyptiadi
flinguntur*Erythrocomis:& leucocomis*Corticis maior ufus ex acerbis adpficienda coria*FIos baluftiu
uocatur;& medicinis idoneus:& tingendis ueflibus:quat$c color inde nomen accepit»

Deafiae&graeciaefrudlicibus* CA. XVIII*

N alia 8i grsecia nafcuntur frutices. Epipa£h's:quem alii heleborinen uocantt paruis foliis: qux
pota contra uenena pro funttficut erices contra ferpentes*

De timelea fiue camelea;& tragacathe;& de trago:fi ue fcorpione 5C myrice 8i brya: 8i
galla. CA. XIX*

T in quo nafeiturgranu gnidiutqdaliq linu uocat:Frutice uero timelea: alii camselajalii pyrofa
chne:alii icneftrotalii cnero* Et fimilis oleaftro;foliisanguftioribus:gumofis:fi mordeaf:myr/
ti magnitudine:femine:colore:& fpecie farristad medicinae tantum ufum.T ragion fruticem fo
‘zj Ia creta infula gignit terebintho fimilem 8i femine.Quod contra fagitta^e ictus efficaciffimum
tradut*Eade& tragacanthe fpinae albae radicermultum praelatam apud medosraut in caucafo nafcenti.
Preciueius in libras.xiii.Trago 8i afiafertjfiue fcorpione uepre finefoliis ramis rubentibusiad medicinae
ufurmMyricen 8i italiarquam aliiamaricen uocanr* Achaia aut bryan fi!ueftrem:infignem in eaiqdfatiua
tantu ferat gallae fimilem fructum. Injyria 8i in aegypto copiofahaec efttcuius infaeliaa ligna appellamus;
quae tamen infoeliciora funt graeciae«Gignit.n.arborem oftrymqua 81 oftriam uocat folitariam circa faxa
aquofaifimileni fraxino cortice 8i ramis di folio piri paulo tamen longioribus craffioribufq? ac rugofis in
cifurisiquae p totam difcurrunt»Semine ordeo fimilH& colore 8i materia dura atg? firmajqua in domui ii/
Iatatdifficiles partus fieri produnt: mortefcB miferas*

Deanonymo;&adrachna:congrygia&thapfia» CA. XX.

Ec aufpicatior in Iefbo infula arbor q uocatur anonymostno abfimilis punicae arbori intercp ea
f 8i Iautjd folii magnitudine figura uero 8i mollicia punicaetflore candidior efltflatim peflem de/
i nuntians fert filiquas fefami fimilesiintus granu quadrangula figura fpifTumtlaetale animalibus
necnon 8i in folio eade uis.Succurrit aliquando pcepsalui exinanitio.AIexander Cornelius ar/
bore eone appellauittexqua fa<fla eetargo fi mile robori uifcu ferentitq nec aqua nec igni poflet corrupi:fi
cuti nec uifcurnulli alii coganra qd eqde fcia. Adrachne oes fere graeci portulacae noie interpretanf : cu illa
fit herba 8i andrachne uocef unius littera diuerfitate.Caeteije adrachne efl filueftris arbor : neqj in planis
nafcensdimilis unedoni folio tatu minore:& nuq decidente* Cortice nec fcabro qde:fed q circiagelatus ui/
deri poflintam triflis afpedu efl.Similis 8i congrygia efl folio;magnitudine minor. Proprietatem habet
fructu amittendi lanugine pappu uocat:quod nullialii arbori eueniuSimilis 8i apharce bifera arque q adra
chne.Priore frueflu incipiete pubefeere uua peragittalte^c in initio hyemis*Quales eosmo tradif.Et ferula
inter externas dixifle coueniet:arboru^ generi adfcripfiife:quonia quaruda naturae ficut diflinguemustli
gnum omne corticis loco habent : hoc efl forinfecus:ligni autem loco fungofam intus medullam ut fam
bud.Quaedam uero inanitatem ut arundines.FeruIa calidis nafeitur locisjat^ tranfmaria geniculatis no/
data fcapis.Duo eius genera.Nartheca graed uocantaflurgentem in altitudine.Nartheciam uero femper
humilem a genibus exeuntia folia maximaut quxcp terrae proxima.Caetero natura eadem qux anetho:
8C fructui fimilis.Nulli fruticum leuiras maionob id geftata facilius baculorum ufum fenedtui praebet»Se
men feruls thapfiam quidam uocauere decepti eoiquonia ferula fine dubio efl thapfiajfed fui generis fo/
liis foeniculitinani cauleinec excedente baculi longitudinem. Semen quale ferulaejradix candida* Incifa la/
dte emanat;& contufa fucco nec corticem abdicant omnia uenenata.Qutppe etiam fodientibus nocet : fi
minimaafpiratauraintumefcuntcorpora.flaciemqueinuadunt ignes facrijobid carroto prius illinunt.
Quibufdam tamen morbis auxiliari dicunt medicipermixtam aliis.Item inalopetiis fugillatlfqueac Ii /
uentibus : Ceu uera remedia defint : ut fcelera contradtent • Sed lfla prsetexuerunt noxio inftrumento: ta
tum que impudentia efl; ut uenenum artis elTe perfuadeant, Tapfiain africa uehemetuiffima*Quidani

TERTI VSDECIMVS

LXXX

caulem incidunt per meffes:& in ipfa excauanr radfce:quo fuccus confluat:arefa<ftumqi tollunt: alii foliu.
Radicem tonduntinpilar&fuccum in fole coacftum diuidunt in paftillos.Nero Caefar claritatem d de/
dic initio imperii:no£turnis craffationibus conuerberaram faciem illinens fibicum thure ca?raquet & fe/
quenti die contra famam cutem finceram circumferens.Ignem ferulis optime leruari certum eft: eafque
in;egypto praecellere.

De cappari fiue cinofbato aut ophioftaphyle:& de faripha. CA« XX r.

rMP=nj| Bi & capparis firmioris ligni frutex:femimfqt & cibi uulgati.CauIe quo$ una plerunqj decer./

J pto.Caueda eius genera peregrina.Siquidem arabicum peftilens. Africum gingiuis inimicum,
j Marmaricum uuluis:& omnium inflationibus»Apulum uomitus facit.Stomachu &aluu mo/
'I uet.Quida eu cynofbaton uocant:alii ophioftaphylemffruticofi eft generis,Et faripha circa ni/
lum nafcens duo^ cubito^ altitudinetpollicari craffitudine.Coma papyrijfimilicp manditur modo,Ra/
diceferrariis officinis praecipua carbonis ufu propter duriciam.

De fpina babylonis regia:& de cy tifo, C A, XXI/,

On omittendum eft 8C quod babylone feritur in fpinisjquoniam non aliubi uiuit.Eftqi ficut ui/
fcum in arboribus,Sed illud in fpina taturmquse regia uocatur,Mirum qd eadem die germinat:
quo iniedtum eft,Iniicitur autem ipfo canis ortu:& celerrime arborem occupat,Condiunt eo ui
_^na:& ideo ferirur,Spina illa nafcitur&athenis in longis muris, Frutex eft & cytifus ab Arifto//
"macho Athenienfi miris laudibusprcedicaruspabuloouium. Aridus uero etiam fuum»Spon//
detqjiugero eius annuos perpluris uel mediocri folo redditus, VtiIitasherbofa:ergo& eo latior fatieras
qd perq modico pinguefcut 8i quadrupediaiita ut iumenta hordeu fpernant.No ex alio pabulo lacftis ma/
ior copia aut melior.Super omnia peco^ medicia a morbis omni ufu praeftante,Quin 8C nutricibus in de
fedhi laftis aridu atq? in aqua decodtum potui cum uino dari iubettfirmiores cel fiores infantes fore, Viri//
dem etiam gallinisraut fi aruerit madefa&um» Apes quo<^ nunqde flore cy rifi pabulum contingentes ,p/
mittunt Democritus 8C Ariftomachus.Nec aliud minoris impediieft.Seritur cum hordeotaut uereiemi
ne ut porrum uel caule autumno ante brumam»Si femine:madidum,Et fi definr imbres: fatum fpargif.
Piatae cubitalespferunf ferobe pedali,Seritur poft equinodtia tenero frutice,Perficitur trienmo.Demetif:
uerno equinodho cum florere definit uel pueri uel anus uiliffimaopera»Canus afpesftu breuiterq* fi quis
exprimere uelit fimilitudinemtanguftioris trifolii frutex»Datur animalibus poft biduum femper,Hyeme
uero quod inaruit:madidum,Satiant equos denae librae & portioe minora animaIia,obiter<j inter ordies
allium capefcere fertile eft.Inuentus hic frutex in cvtroqnfula inde tranflatus eft in om nes cycladas mox i
urbes graecas magno cafei prouentu.Propter quod maxime miror rarum ee in italia . Non aeftuum : non
frigorummon grandinum ; aut niuis iniuriam expauefeit» Adiicit Higinus ne hoftium quidem : propter
nullam gratiam ligni,

Defruticibus&arboribu$noftrimaristatq?rubri:& indici. CA, XXIII,

Afcuntur&in mari frutices arborefqitminores in noftro»Rubrum enim & totus orientis ocea
nus refertus eft filuis.Non habet lingua alia nomen quod graeci uocant phycos : quoniam alga
herbarum magis uocabuluminvelligitur.Hicautem eft frutex, Folia lata colore uiridi gignit:
qd quidam praffon uocant:a!ii zoftera. Alterum genus eiufdem capillaceo folio:fimile foenicu/
lotin faxis nafcitur.Superius iuadis haud procul littore,Verno utruncp:8<: interit aurumno,Circa cretam
infulam nato in petris purpuras quoqi inficiunt.Laudatiffimo a parte aquilonis:aut cum fpongiis*T ertiu
eft gramini fimile:radice geniculata dC caule qualiter calami. Aliud genus fruticum bryon uocaf folio h/
tftucaetrugofiore tantum. lam hoc in terra nafcensjn alto uero abies 8C quercus cubitalialtitudie. Ramis
eaijc adhaerent conchae.Quercu et tingi lanas tradunt.GIandem etiam quafdam ferre in alto«Na fragiis
haec deprehenfa urinanribufqj.Et aliae tradunf praegrandes circa fycionerruVitis enim paffim nafcif.Sed
phycos finefoIiis:rubro cortice»Fit 6C palma fruticu generis extra Herculis colunas porri frode nafcif fru
tex:& alius lauro:& thymo fimilistqui ambo eiefti in pumicem tranffigurantur.At in orientem mirum e
ftatim acoproperfolitudines nihil gigni praeter fpinam:quae fitiens uocatur : & hanc raram admodum.
In mari uero rubro filuas uiuere.-maxirae laurum 8C oliuam ferentem baccas:& cum pluat:fungos:qui fo
le tadti murantur in pumicem.Fruticum ipforu magnitudo ternorum eft cubitorum caniculis referta:uix
ut refpiceree naui tutum finremos plerunqj ipfos inuadentibus.Qui nauigauere in indos, Alexandri mi
lites frondem marinarum arborum tradidere in aqua uiridem fuifle: exemptam fole protinus in falem
arefcentem.Iuncos quo<j lapideos percj fimiles ueris per Iittora:& in alto quafdam arbufculas:colore bu/
buli cornus ramofas;& in cacuminibus rubentestcum tradtarentunuitri modofragiles.In igne aurem ut
ferrum exardefcentestreftindfs colore fuo redeuntc.Eodem in tractu infularum filuas operit aeftustqq al
tiores fint platais populifq? altiffimisffolia laureatflos uiolce;& odore & colore*Baccae ut oleis:& ipfa; odo
ris iucundi autumno nafcentes:foliis nunquam deciduis, Hai^ minores totas inregit mare ♦ Maximarum
cacumina extant:ad quae naues religaturi cum decefferit aeftus ad radices, Alias quoq? arbores in alto ab
eiifdem accepimus eodem in mari uifas femper folia retinentes,Frudtum earum lupino fimilem.Iuba tra
dit circa troglodytapi infulas fruticem in alto uocari ifidosplocamon corallio fi milem fin foliis praecifum
mutato colore in nigrum durefcere,Cum cadat:frangi,Jtem alium quiuocet charitoblepharon efficace
in amatoriis.Spathalia eo facere 8C moilia foeminas. Sentire eum fe capi durari<j:cornus moi hebetare
aciem ferri*Quod fi fefellerint infidiacan lapidem tranffigurari.

Vel fati

Vel alu/
reorum

Vel inte
rius

LIBER.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LlBER.XIIII,PROOEMJVM.

In quo Frugiferae Arbores Traduntur*

XTERNAEARBO
res indociles q nafei
alibi q ubi ceper : & q i
alienas no comeat ter
rasjhadlenus fere funr.
Licetguiam de coibus
Ioq:quai*d omnium pe
culiaris parens uideri
pt italia.Nofcetes tatu
meinerit naturas_eajjc
a nobis lteri dici:n cui

_ * turas.Quaq&coledi

maxima i natura portioe.lllud facis mirari n queo
lteriffe qruda meoriaiatcpet noium q auctores.pdi
dere notitiiuQuauis.n.no coicato orbe terrap* maie
liate roani ipetii pfecifle uita putet comertio repi *

| Ac focietate lfeftx pacis^omniacp etiam qux occul
ta ante fuerantiin promifcuo ufu faftai' At hercule

_ non reperiunf :q norint multa ab antiquis prodita:

cantum prifcoijc cura fertilionaut iduftria foelicior fuit ante miUanno^:inter principia Iittera^Hefio
do praecepta agricolis pandere orfoifiibfecutifqi no paucis hac curam eiusjunde nobis creuit labor* Quip
pe cu requirenda fint non folum poftea iuuentarue^e etiam ea quae inuenerant prifei dendia re^ interni/
tione memoriae indu&a.Cuius uitii caufas quis alias q publicas mudi inueneritfNimi&alii fubiere ritus*
Circa quae alia mentes hominum detinentur:&! auaritiae tantu artes colunfiantea inclufis gentium impe
riis intra iplas.Ideo^ & ingeniis quadam fterilirate fortunx necefTe erat animi bona exercere.Reges inu/
meri honore artium coleban£:& in oftentatione has pferebantropem SC immortalitate fi bi per illas proro
gari arbitrantes.Quare abundabant & praemia opera uitx.Pofteris laxitas mundi & amplitudo da
no fuittpoftq fenator cenfu legi coeptuSiiudex fieri cenfu:magiftratum ducemqp nil magis exornare q cen
fusjpoftcj coepere orbitas in audtoritate fumma & potentia efl*e:captatio in quellu fertiliflimo: ac fola gau
dia in poffidendorpeflum iere uitx preciajomnefqi a maximo bono liberales didlae artes in contrariu ce/
cideretac feruitute fola profici coeptum.Alius hanc alio modo:& in aliis adorare:eodem tame tabedi quae
flu ad fpes hominum tendente uoto.Paffim uero etiam egregii aliena uitia q bona fua colere malle* Ergo
hercule uoluptas uiuere coepit: uita ipfa defiir*Sed nos oblitterata quoq? fcrutabimur.Nec deterrebit qua
rundam rerum humilitas : ficut nec in animalibus fecinQuamquidemus Virgiliu prxcellentiffimum
uatem eadem ca horto^ dotes fugiffe: tam if<j q rettulit flores modo re^i decerpfifle*Beatum faelicemgj
gratix quindecim omnino generibus uua^ nominatis:tribus olexttotidem pyrro^r.malo uero tantum
afiyrio:cxteris omnibus negle£lis«Vnde autem potius incipiemusqauitibus^Quarum principatus in ra
tum peculiaris italix eft:ut uel hoc uno omnia gentiu uicifleiqq odorifera poflit uideri bona: qq ubicuqj
pubefeentium odori nulla fuauitas prxfertur*

De uitiuranatura:&: quibus modisTerant. CA. I*

Ites iumapud prifeos magnitudine quocp interarbores numcrabantur*rouis fimulac^ in urbe
populonia ex una confpicimus uite tot xuis in corruptuJrem mafiilix pateram:Metaponti te/
pium iunonis uitigineis calumnis ftetft.Etiamnum fcalis tedlum Ephefix Dianx fcanditur ut
te una cypria(ut ferunt)quoniam ibi ad prxeipuam altitudinem exeunt.Nec eft ligno ulli xter
nior natura*Verum ifta ex filuefiribus fada crediderimtquando hx uires tonfura annua coercetur: & uis
earum omnis euocatur in palmites aut deprimitur in propagines:fucciq? ratum gratia ex iis pluribus mo
dis ad cxli mores folicp lgeia.Ia in capano agro populis nubunttmaritatafcp coplexxiatcp per ramos eai^,p
cacibus brachiis geniculato curfu fcandentes cacumina xquat:in tatum fublimes ut ujndemiaror autora
tus rogum:ac tumulum excipiat.Nullo fine crefcunndiuidiqi aut potius auelli nequeut. V illas dC domos
ambiri fingularum palmitibus ac fequacibus loris memoria quocp dignumJnter prima Valerianus quo
que Cornelius exiftimauit.Vna uitis romx in liuix porticibus fubdiuales deambulationes umbrofis op/
culis opacat.Eademq? duodenis m ufli amphoris foecunda.Vlmos quidem ubiqi exuperant.Miratukp ab
titudine eaijd aricix ferat legatu regis Pyrrhi:Cyneam facete lufilTe in aufferiore guflu uini:merito matre
eius pendere in tam alta cruce«Rumbotinus uocatur 8i alia nomine populus arbor italix padum trafgref/
fis:cuius tabulata in orbem patula replent:purocp produfto dracone in palmem eius inde fubredtos ramo
rum digitos flagella difpergunt.Exde modici hominis altitudine 3dminiculatx fudibus horreruiineaqj
faciunt:& alix improbo reptatu pampinorum^ fuperfluitate peritia domini amplo difcurfu atria media
complenres.Totdiffereniras uel fola rantum iralxa recipit.Statprouintiai^ aliquai^ per fe uitis fine ullo
pedamento:artusfuos in fe colligens:^ breuitatecraffitudinem pafcens, Vetant hoc aliubi uenti:ut i afri'

Q_VARTVSDECIMVS LXXXI

ca St in narbonenfis proufntiae partibus.Excrefcere<j ultra fuos pollices prohibitattfempcrq? pallinatis fi
milesherbai^ rao uaganf p arua:ac fuccu terrar pafiim uuis bibunt:q ob id magnitudine infantium puero
rumin iteriore africae pte exuperat uites. Vua no aliubi gratior callomt inde pofiit inuenifie nomen dura
cini durus acinus.Namc^ genera magnitudine:colore:faporibus acini:innumera etianu multiplicaf uino*

Hic purpureo lucent coIore:iliic fulgent rofeo:nitentq? uiridi.Cadidse.n.nigraeq? uulgare* T ument uero
mamaijd mo bumalli.Prariongis dadtyli porrigut acinis*Ell 8t illa naturae lafciuiatut pgradibus adhaereat
Per§u^s Parui;mir^s:^Juauitare certantesdeptorogas has uocat.Durat aliae p hyeme penfili cocamerarae
nodo* Aliae in fua tatu cotinenf aia ollis fictilibus;&: infup doliis inclufaeftiparae uinaceis circufudaribus.

Aliis gratia q &_uinis fumus affernFabrilisiifqr gloria pcipua i fornacibus africae T iberii Caelaris a udiori/
tas fecit* Ante eu reticis prior menfa erat:& uuis Veronenfium agro*Quin St a patietia nome acinis datur
paiTis*G5duc & multo uuae;ipfeqj uino fuo inebrianf* Aliae decodlae in mullo dulccfcut.alia: uero fobole
noua in matre ipfa expediant traflucidae uitro:afferrgj acinis tanderqua in doliis amphorifue duratrice illa
firmitate aulleritas picis infufa pediculo Jam inuenta uitis p fe in uino picd refipies uienefem ag^» nobili/
tans* Aruerno fecanoqsr&C heluico generibus no pride illullrata.Atq* haec Virgilii uatis aetate fcognita;a cu
ius obitu nonaginta agunf anni*Quid q; in fertae callris fumma xeuz imperium cotinentd Ceturionum
in manu uitis:<Sd opimo pmio tardos ordines ad lentas pducit aqlastatg? et i delidlis poena ipfam honorar*

Nec non uineae oppugnationum dedere rationem.Nam in medicaminibus adeo magnum optinent locut
ut per fefe uino ipfo remedia fint*

Degeneribus uitium* CA* II*

Enera uitium coprehedi numero unus exiflimauit Democritus:cundla fibi gracciae cognita,pfef/
fus.Caeteri innumera atcp infinitaefie pdideruuQd ueriusapparebitex uims.Necob dicedt fed
maxime infignfarqppe q totide funt pene quot agri.Quaobre celeberrimas uitiu aut qbus c aliq Vel fine
,pprietate miraculu ofledifle laris erit.Principatus daf amineis pp firmitate fenio quo<£ pficifce qua
tem uti^uiniqj uniufcuiufcp uita*Quinq? eius genera*Exiis germana minor acino melius deflorefcitjim Vel ui/,
bres tempellatefqi tolerat.No item maior fed in arbore q in iugo minus obnoxia*Gemellaije qbus hoc no ni eius
me uuse fp gemina dederetafperrimus faportfed uires pcipue.Ex iis minor aullro laedif resereris uetris ali ubiq; ui
turtur in uefuuio monte furrentinifq? collibusjn reliquis italiseptibus nonifi arbori accomodara.Quin tam
tu genus lanatae ne feres miremur aut indosradeo lanugo eam uefiit*Prfa ex amineis maturefeit orifiime Vel no/
atcp putrefcir.Proxb dignitas ueietanis rubete materia.Quapp qda rubellas appellauere uineas*Ese mius metanis
fertiles uinaceis St faece nimiae*Cotra pruinas fortilTimaerliccitare magis q i'bre:aellu q-algore uexand.Qua Vel nu/
obre f frigidishumidifq? pricipatu optinet.Fertilior q minor acino:& folio fcifla minus.Apianis apes de^ marinis
dere cognome.-pcipue eapd auidae.Ex iis duo generarlanugine St ipfe pubefcut.Dillat q> altera celerius ma
mrefcinqq 8t altera rpperate*Situs frigidosnon refpuunt:& tame nulla: celerius lbre pucrefcuuVina prio
dulciaaufleritateannis recipiunt:& rubra fiut.Nulla magis uite gaudet.Et hadlenus potiffima nobilitas
datur peculiaribus at<j uernaculis italiae*Caeterae aduenerechio thafoue*Grecub non inferior amineis bo Vel coa
nitare pterea acino:& uua tam paruatut nifi pinguifiimo folo colere no profir.Eugenia raurominitani coi lefcere
les cu generofitatis cognomine mifere albano tantu agrotquonia traflata llatim mutad.Na® ellaliqbus ta pofiit
tu locopc amorrut oem in iis gloria fua relinquanttnec ufq tranfeat tots*Q<3 St in rhetica allobrogicaiqua
fupra picatam appelbuimusteueniudoroi nobilibus nec agnofeendis alibi*Foecudae tame bonitatis uice co
pia pllant.Eugenia feruetibus loris: rhetica teperatisrallobrogica frigidis:gelu maturefces:& colore nigra*

Adhuc ex iis quas diximus: fed et e nigris uina uetullate in albu colore trafeut*Reliquse ignobiles. Aliqua
do rame caeli aut foli opera no fallunt uetullate: ficuti fefeenia St cu ea florens biturica* Acino rarior nunq
floris obnoxii:quonia antecedunnuentifqt St imbribus refillunr*MeIiores tame algentibusflocis q calidis
humidis q fi tiennbus*Vix ulla magis ta derrfo uuaijc partu ipaties uariantis ca:li:feacotra tenore unu algo
ris ^llufue conllans.Qua: minor ell ex eo genere mollior.In negledlo folo morofa*Pingui putrefeit. Gra '
cili olno no,puenit.Media temperie delicate quarrinob hoc fabims collibus familiaris* Vua eius indecora
uifu:faporeiucuda:nifi matura prinus rapiaf et no putrefees cadit*Cotra gradines eam tuetur folioi^ am
plitudoiatqp duricia*Infignes iamcolore inter purpureas nigrafip medio heluote fepius uarianti:^ ob id
uarianae a qbufdam appeTlatae*Prsefertur in iis nigriormtracp alternis annis fertilis. Sed melior uino cum
parrior.Et praecipue duo genera magnitudine acini difcernunf .Quibus materies plurima:uua$ ollis uti
Iiffima:folio apio fimilis.Bafilica dirrhachini ceIebrat*Hifpaniae cocolubin uocant*Rarror uua:acllus au/
llrofcj tolerat. Capiti inimica.Copia larga.Hifpani duo genera eius faciut.Vnu oblogo acino:altero rotu/
domouilTimas uindemiant.Quo dulcior cocolubisrhoc melior.Sed St aullera trafit in dulce uerullate:&
qure dulcis fuit in auflerirate.Tucq? albanu uinu smulanf.T radut ueficae uitiis utiliflimu ex eis potu* AI/
buelis fumis arboribus ell fertilionuifula imis.Quaobre circa eafde fatae diuerfirate naturae locupletatu*
Inerticulam e nigris appellauere iullius fobriam di(3uri:inueterato peipueeomendabile uino:feduiribus
innoxiarmSiquidem temulentiam fola no facit.Fertilitas comedat caeterastpricipecp heluenaca.Duo eius
genera.Maior qua quidalongamjminor qua arca appellat:no tam foecundam fed gratiore haullu.Difcer/ Vel arce
nitur folio circinato.Verum utraq? gracilis.Furcas fubdere iis necefiariu:alioquin ubertatem fuam non laca
tolerant.Maritimo afflatu gaudet: rofeido odore.Nulb uitium minus italiam amat rara:paruat putrefees uel mat
in ea.Vinum quoqirquod genuinaeflate no exuperans.Nec alia macro folo familiarior.Grcecinus q alioqn cam
Corneliu Celfum tranfcripfitarbitraf no naturam eius repugnare italiae:fed cultura:auide palmites euo/
cantium*Ob id fertilitatem fuam abfumi:fi non praepinguis foli ubertas bfiefcentem fullineat.Carbucu/

. ' LIBER.

lari negafimagna dotae:fi ueiy efltaliqua in uite e cxlo no ee uis» Aeflu fert fpionfatqua qda fp/nea uocanf*
Autunifq? & imbribus piguefcit.Quinimo nebulis una alif.Ob fd rauenati agro peculiaris* Aueniculain
inter optime deflorefcentes:& ollis aptiffima capani malut fcirtula uocareralii flacula* Tarracini numifia/
nam nullas uires ,pprias habeteifed tota pinde acfolu ualeat.Surrentinis tameefficaciTfima teftis uefuuio
tenus.Ibi.n.murgerina e ficilia potiffimatquam pompeiana alig uocat.Latio demu ferace:ficut horconia i
capania tanru uilitatis cibariae:fed ubertate pcipua*Tolerat 8C annos moerica contra omnes idus firmifiii
matniftro acino uinis uetuttate rubefcentibus.

Item de uitium generibus* CA* III*

iT hadenus publica futgencra:cactera regionu locoru^taut ex iis iter fe ifito mixta.Siqdem thu
fcis peculiarisett tudernis sequac et eius nois florentia* Efl optima aretio talpana & etefiaca 8C co
ifeminia.Talpana nigra cadidu facit muflu.Etefiaca fallaxrqua: quo plus tulineo laudabilius fu/

_ Jdit*Mirug? foecunditate ceflat.Confeminia nigra uino minime durante*Vua maxime pott*xv*

dies q ulla alia*Minus fertilistfed cibaria*Huius folia ficuti labrufcse priufq decidat:fanguineo colore mu/
tanf.Euenit hoc et qbufda aliis peffimi generis argumentorirtiola umbrise meuanatiq? & piceno agro pe
culiaris efl* Amiternino pumula.Iifdem bananica fallax efftamat tame ea municipii uua Popeii noie appel
lanrrquis dufinis copiofiore.Muicipii & tyburtes appellauer :quis oleagina nup iuenerit a folitudie oliuae
nouiffi ma hxc uuage ad hoc tps repta e* Vinaciola foli qde noiauerut fabiniac laureti.Na gauranas fcio a fa
Ierno agro traflatas uocari falernas celerrie ubicp degenerates»Necno taretinu geus alig fecere: pdulci uua*
Capnias & bucuniates & tarrupia i thuris collibus no ante demetuf g gelIauerir*Pharia gaudet pifa:* Mu
ria perulinia nigro acio itra qdri£niu albefcete uino.Mir^ ubig* cu fole circuagijuuatq ob id ftrepita uocaf.
Et i italia gallica placereitras alpes uero picena.Dixit Virg.tapfias & mareotidas & lageas coplurefcp exter/
nas:q no repiunf i italiajfed fut et nuc lfignes uua no uinoambrofiaea duracia fine ullis uafis i uite ferua/
biIis;tataeflc6trafrigoraaeftus tepeflatefq* fi rmitas.Necorthapelosidiget arbor aut palisipfafe fuflines*
Nonjte dadylides digitali gracilitate.CoIubfae acfofiffimce*Et magis purpureae cognomie bimamisetqua
Vel cre/ do n° racemosifed uuas alias gerutilte tripedanea:cui(nome a mefura e.Ite fcripula pafTo acfo*Et rhetica I
pedanea niaritimis alpibus appellata diffimilis laudata illi*Na<j haec breuis cofertaacio:degener uinojfed cute om
niu tenuififima.Nudeo que chiu uocattuno ac minimo* Acind pgrade unu alteruue habens *Eft &C nigra
amineateui fyriace nomen iponuntdte hifpana ignobilium pbatifli ma*In pgulis uero feruf efcariae appel
latae e duracinis:albae:nigraeg?*Et bumafli totide coloribus* Ac nondu dida: aegia & rhodia & uncialisiue
luti a pondere acinijte pucla oium nigerrima*Et coronario naturae lufu flephaitis acios foliis itercurfan
tibus*Et q forefes uocanf celeres:puentu:uendibiIesafpedu:portatu faciIes*Cotra danant* et uifu cinerea
& rhabufcula:&afinifca*Muis tame cauda uulpiu imitata alopecis. Alexadria appellat uitis circa phalachra
breuis:ramis cubitalibustacio nigro:fabs magnitudiemucleo molli:& minimo:obliqs racemis pdulcibus
folio puo;& rotundo fine diuifuris*Septio ab hinc anno in narbonenfis ,puinda: aruo inueta efl uitis uno
die deflorefcenstob id tutiflima carbonicam uocannquam nunc tota prouincia conferit*

Infigniaculturaeuinearum. CA* IIII*

Atonum ille primus triumpho & cenfura fup caetera in (ignis magis tameetianu claritate Iraru
pceptis oium re^ expetenda^: datis generi romanoJnter pria uero agru coledi* Illius uero aeui
cofeflione optimus ac fine aemulo agricola pauca attigit uitiu generatquaruda ex iis et ia noibus
abolitis toto feparatim tradatu teftatusfniam*Cuius excelletia indicanda efl; ut in omni genere
nofcamus q fuerint celeberrima* Anno*dc*urbis circa captas Carthagine ac corithu cu fupremu is die obiit:
& quatu poflea*ccxxx*annis uita ^fecerit* Ergo de uitibus uuifij ita pdidit. Qui locus uino optimus dr
eetdC oftentus folibus* Amineu minufculu 8C geminu:eugenium:heluinum:minufculum conferito* Qui
locqs crafTior autnebulofioramineum|maius:aut murgentinumtapiciumrlucanum lerito*Caeterx uites
mifellae maxime in quem uis agrum conueniunt.In lora reda: codunf«Quas fufpedas duracinas amineas
maiorestuel adfabruferrariu ^ppafTisha: redeferuanfiNecfutuetufliora de illa re latina linguae pcepta
tam prope ab origine re^e fumus* Aminearpxime didai Varro fcantiana uocat.In noflra srate pauca exem
pia cofumata: huius artis fuere. Verum eo minus omittendatut nofcantur etiam praemiatquse in omni re
maxime fpedantur*Summam ergo adeptus efl gloriam Acilius Steneleus eplebelibertina.lx.iuge^e non
amplius uineisexcultitin mometanoagroratq^ aeque.cccc.nummis uenundatis*Magnafama 6t Vetula/
no Egilao pinde libertino fuit i capaia: rure linternino:maiorgi etiam fauore hominum quoniam ipfum
Africani colebat exiliu* Sed maxfa eiufde Steneleiopera Rhemmium Palaemonem alias grammatica arte
celebrem in hifce*xx«annis mercatum.dc.nummum in eode momentano decimi lapidis ab urbe diuerti'
culo*Efl autem ufq? quaq? nobilitas mercis per omnia fuburbanaribi tamen maximatquoniam 8C negle'
uel uine da per indiligentiam praedia parauerat* Ac ne in pefTimis quidem elegantioris foli haecaggrelTus excole/
ris re:non uirtute animided uanitate.Qua: primo notata mira i illo fuit*Paflinatas.n*deintegro uineas cura

Steneleum agricolam imitatusad uix credibile miraculum perduxit* Intra odauum annum «cccc.numiS
emptori ad dida pendente uindemia*Cucurritgi non nemo ad fpedandas uua^e in iis uineis;flrues litteris
uel altio eius altioribustcontra id pigra ciuirare fibi patrocinante.NouiiTime Anneo Seneca principatu traditionis
res acpotentia:quaepoflremonimiafuitfuperipfum*Minimeutiq?miraturi Anneumtato prodii eius amo
Vel uici re captum:ut non puderet fnuifo alias &ofteto futuro traderepalmam eam emptis quadruplicato uineis
nitate illisintradecimumferecurseannumtdignaoperaqu^eincsecubisretinifj proficeret t quando dC poflea
faepenumerofeptenos culeos fingula iugerajhoceft amphoras centenas quadragenas mutti dedere* Ac ne

Q_VARTVSDECIMVS LXXXII

quis ufdhm in hoc antiquitatem arbitraretur «Idem Cato denoseuleos redire ex iageribus fcripfit«Effica/
cibusexemphs non maria plus temerata conferre mercatorimon in rubrum littus indicumue merces pe/
ntasjqfedulum ruris larem* Vino antiquiffima claritas maroneoin thracise maritima parte genitotut au/
ttor eft Homerus.Ne^mfabulofa aut de origine uarie prodita confe&amur.Praeterg Arideum primum
oium in eaae gente mei mifcuifle uino fuauitate pcipua:utriuf<q naturae fpote^uenientis^Maroneu uicies
tantu addito aqua; mifcendu Homerus jpdidinDurat et uis i eade terra generi uigorgj indomitus.Quip
pecu mutianus ter conful exiisrg nuperrimepdidere:fextarios fingulos octonis aquse mifceri coperit prx
lensin eo tradlu*Efle at colore nigrumiodoratujuetuftate pinguefcere» Et pramnio qd Homerus celebra
uit;et nuc honos durat.Nafcitur fmyrnae regioe iuxta delubru matris deumdn reliquis generi claritas no
fuitalicui* Anno fuit omnid generum bonitas.UOpimio confule:cum«C*Gracchus Tri.ple*feditionibu$
agitatis interemptusrea caeli temperies fulfi ttqua coctura uocant folis operejnatali urbis,dcxxxiiii* Durat/
que adhuc uina ducentis fere annis iaro in fpeciem reda&a mellis afperi. Etenim hxc natura uinis in uetu/
ftate eftrne portari per fe queant finejDuinciae aqua:ufcp in amaritudinem carie indomita*Sed carteris ui v Vel fi
nis commendandis minima aqus mixtura medicamenta funtjquo fit uteius temporis aeftimatione i fin Uopui/
gulasamphoras centeni nummi datuantur*Ex his tame ufura multiplicata femiffibusjquae ciuilis ac mo cantur
dica ed*In»C*Ca;faris Germanici filii prindpatu annis centumfexaginta fingulis uncias uini codituifle no
bili exemplo docuimus referetes uita Poponii Secudi uarisrcoenag? q principi illi dedihTatu pecunia#: de/
tinent uini apothecae*Nec alia res maius incrementu fentit* Ad uicefimu annu maiufue ab eo difpendiumt
non pficiente pdo»Rara qppeadhuc fueretnec nifi in portatis: fingulis te Itis milia numum*Viennenfes fo
li picata fuaiquo#: genera plura diximus;pluris permutaflejfed inter fefe amore patrio creduntur* Idqj ui/
num frigidius reliquis exidimatur in frigido potu*

De natura uini* CA. V*

Ino natura ed exhaufto accidendi calore uifcera intus:Foris infufo refrigerandi*Nec alienu fue/
rit comemorare hoc in Ioco:qd Androcides fapientia clarus ad alexadru magnu fcripfitjintem/
perantia eius cohibens* Vinum potaturus rex:memento te bibere fanguinem terra;:Sicuti uene
numed hoicicuta:fic& uinum*Quibus praeceptis fi ille obtemperauiiTettprofedlo amicos in te Vel ita 1
mulentia non interemiflet* Prorfus ut iure dici poflittnegj uiribus corporis utilius aliudmeqj aliud uolu/ di cicu/
ptatibus perniciofiusjfi modus abfit* tx uinu

VinaGenerofa* CA* Vi*

Enera autem uinialia aliis gratiora efle quis dubitet ^aut non ex eodem lacu aliud praeftantius po
tu eflealtero^aliud alterum germanitate procedere fiueteda fiue fortuito euentu:Quamobrem
de principatu fe quifqp iudicem datuat*Liuia Augufta.lxxxii. annos uitse pucino uino rettulit ac/
ceptos nonaquofo*Gignitur in finuadriatici maris:non procul a timauo fonteifaxeo colle:mari/
timo afflatu paucas coquente amphoras»Nec aliud aptius medicamentis iudicatur*Hoc efle crediderim cj
graeci celebrantes miris laudibus pictanum appellaueruntex adriatico finu Diuus Augudus fetinum prx
tulit cun<ffis;& fere fecuri principes propter confefla experimenta non temere cruditatibus noxiis . Ab eo
faliua nafcitur fupra forum Apii» Antea cecubo erat generofitas celeberrima in paludribus populetistfinu Vel fi/
amiclano quod iam intercidit:& incuria coloni locicy angudia»Magis tamen fofla Neronis:quam a baiano
lacu odiam ufqj nauigabilem inchoauerat*Secunda nobilitas falerno agro erat*Et ex eo maxime faudiano
cura culturaq? id collegerat*Exoleuit hoc quoq? nimietate copiae potius q bonitati dudentium * Falernus
agera ponte campano leua petentibus urbanam coloniam fyllanam nuper capuae contributam incipit*Fau
fiianusautem circiter quattuor milliaria a uico ppe cediasjqui uicus a finueffa fex milibus abed*Nec ulli
in uino maior au<doritas*Solo uinorum flamma accenditur.Tria eius genera*Auderu duIce:tenue*Qui/
dam ira didingunt.Summis collibus gauranum gignirmediis fauflianum:imis falernum.Non omitten/
dum autem nulli eorum quae celebrentuniucundum faporem uuae efle* Ad tertiam palmam uariae uene
re*Albanae urbi uicina; praedulces:ac rarae in auftero*Item furrentina in uineis tantum nafceritia conuale/
fcentibus maxime probata:propter tenuitatem falubritatemqj.Tiberius Oefar dicebat confenfifle medi/
cos:ut nobilitatem furrentino darentralioquin efle generofum acetum»C*Csefar:qui fuccefliit illi nobilem
uappam«Certant maflica aeque ex monte gaurano puteolos baiafq? profpedtantia* Nam falerno contermi
na ftatana ad principatus uenere non dubieipalamq? fecere*Sua quibufcj terris tempora efle fecundum q»
rerum prouentus occa fu fq? iu<di*Jis praeponi foIebantcalena:& quae in uineis arbudifg? nafcutur funda//
na*Ex alia uicina urbis ueliternina priuernatiacy*Mani qd figniae nafcitur auderitate nimia continendae Veluici
utile aluoiinter medicamenta numeratur*Quartum curriculum publicis epulis optinuere a Diuo Julio nia
(is enim primus audloritatem iis tribuit:ut epiftolis eius apparet) mamertina circa meflanam in ficilia ge/
nita*Ex iis potulana ab auctore didtarin loco proxima italiae laudantur praecipue*Ed di in eadem ficilia di
taurominitatis honos lagenis pro mamertino plerumq? fubditis*Ex reliquis autem a fupero mari praetu/
tiaiatcp anconae nafcentia:& quae a palma una forte enata palmefiaappellanturJn mediterraneo uerocefe
natia mecenatiana.In ueronenfi item rhetica falernis tantum pofthabitaa Virgilio*Mox optima ab inti//
mo finu maris hadriana.Ab infero autem latinenfia:grauicana:ftonienfia.Etruriae palmam luna habet:Li
guriae genua.Inter pyreneum alpef^ maflilia:gemino fapore:quando di condiendis aliis pinguius gignit
quod uocant fuccofum*Ceretano inter galhas confidit audtoritas*De reliquis in narbonenfi genitis afleue
rare non edrquoniam officinam eius rei infecere tingentes fumptutinamcp non di herbis ac medicamen/
tis noxiis,Quippe etiam aloen mercantunquo faporem colorem^ adultetant*Verum di loginquiora ita/

* LIBER.

lix ab aafonio Miri n8 circt gIoria:taretina;S' feruitiana:& corefltiaf geftalK tepferac babfe lucana^ arece
®sl agri detibus thurinis.Omm uero eo^ maxie illuftrata meflalle potut& falute lagarina nopcul grumeto nafce
gento tia.Capania nup excitauitnouis noibusau(ftoritate:fiuecura:fiuecafu:ad qrtum neapoli lapide trcbellicis
Vel tre' mxta capua caulinis:8i in fuo agro trebulanisralioqn fp iter plebefa & rrifollinis gloriata, Na popeianis fm
bellanis mu.x«anno^ icremetu efl: nihil fene&a coferente,Dolore et capitu in fexrahora diei fequeris, infefla depre
hedut, Quibus exeplis(nifi fallor) manifeflu eft patria terra g? referremo uua»Et fupuacuu genejjd cofedta'
tione in nue^ cu eaae uitis aliud aliis locis pullulet, Hifpaniai$£ Ialerana copia nobilitanf.Elegatia uero tar
Vel lufi raconefiaiatq? Iauronefia!& balearica ex infulis coferunf italise primis,Nec ignoro multa praetermiffa ple
rana rofcp exiftimaturostquado fuu cuicp placet:& quocugi eaturtfabula eade reperiatur,Diui Augufti iudicio

ru ac palati perftiflimu e libertis cenfura uini in epulas eius faciente dixifle hofpiti,de indigena uina : nouu
quidem fibiguftuefle euat$noexnobilibussfedCa:farem nonaliudpotaturum,Necnegauerim&alia
digna efle fama.Sed de quibus confenfus xui iudicauerunt haec funt*

Vina Tranfmarina, CA. VII*

Vnc fimili mo trafmarina dicemusJn fum ma gloria poft Homerica illajde qbus fupradixius
fuere thafiuichiuquEx chio qdarfiu uocanlis addidit Iefbiu Era fi ft rati maximi medici audfori
tas circiter,ccccl»anno urbis romse,Nuc gratia ante oia efl clazomenioipofiq parcius mari con/
diut.Lefbiu fpote naturae fuae mare fapit.Nec tmolio p fe gratia ut uino fed cuius dulci admix/
to reliquo^ duricia fuauitate accipiat fimul & aetate quonia uetuftiora ptinus uidetur,Ab iis dignatio eft
fycionio:cyprio:telmefico:tripolitico:berritio:tyrio:febennitico»ln segypto hoc nafcitur tribus generibus
Vrf^to uua^tibi nobilius thafio & alopece,Poft haec au&oritas hippodomantio:myftico:catharitae:ptropo:cni/’
po * dio;catace:caumnitae:petritae:myconio,Na mefogite capitis dolores facere copertue:Necephefiu falubre
ee:quonia mari & defruto codiaf»Apamenu mulfopcipue couenire drificutptutiuin italia,Eft,n, 8C haec
pprietas genebat dulcia utiq? iter fe no cogruat»Exoleuit &ptagio:qd italictspximu fecerat*AfcIepiadis
fcholae, Apollodorus medicus in uolumine quo fuafit Ptolemaeo regi q uina biberet:italicis et tu ignotis;
laudauit i poto nafpercenitetmox oroericu:eneathen:leucadiu:ambracioten;8C qd cundtis praetulit praepa
rentium,Sed minoris famae efle dixitjquoniam fex annos non placeret*

De uino quod uocaturbiaeon:genera,vii* CA* VIII*

A&enus bonitas uini nationibus debetur. Apud graecos iure clariflimu nome acccpittqd appel
lauerut Biaeon ad plurimos ualitudinu ufus excogitatu;ut docebimus i pte medicinse,Fit autc
hoc mo,Vuae paulu ante maturitate decerptae ficcat acri fole ter die uerfata; p triduumtqrto ex
primuftdein cadis fole inueteranf»Cui marina aqua largiore mifcennaferui furro origineorta
Vel Ieu fic menfura explentis,Id^ traflatu in albu muftu leucochin appellaf.In aliis aut gentibus fimili mo facftu
coeniu tethalaflomenon uocant»Thalafliten aute uafis mufli deie&is in mare,Quo genere pcoxfit dt uetuftius*
Vel leu Necnon apud nos quocp eoum uinum ex italico faciendi rationem Cato demonftrauit»Super castera in fo
cochru le quadriennio maturandum praecipiens.Rhodium coo fimileeft,Phorineum falfiuscoo*Omniatrafma
Vel bie/ ria feptem in fex annis ad uetuftatem mediam peruenire exiftimantur*

mo , De dulcium generibus,xiiw* CA« IX*

(Inu oe dulce minus odoratutquo tenuius eo odoratius.Colores uinis qttuor, Albusjfuluusifa/
guineus:niger,Pfythiu 8C melapfythiu pafli genera fut fuufaporem no uini referetia,Ci(ibilites
uero mulfi i galatia nafces 8C balinciu i ficiIia,Na firaeu qd alii hepCema:nfi fapa appellaningemi
non naturae opus eimufto uf^ ad tertia pte mefurae decodo,Qd ubi fadu ad dimidia e defru/
du uocamus,Ofa i adulteriu mellis excogitata,Sed priora uua terra^ coflant,Paflu a cretico ciliciu ,pbaf
& africu:& i italiapurciifgj finitimis,Fieri certu efl ex uua quagraeci ftica uocannos apiana» Ite lcirpula diu
tius i uite fole uuis aduftis aut feruete oleo,Quida e qcu^ dulci du pcocla alba faciut ficcates fole:doec pau
lo amplius dimidiu podus fupfit.Tufaf^ leniter uuas exprimut,Deide qtu expreflere adiiciut uinaceis aq
putean^;ut 8C fecudariu paflu faciat,Diligentiores eode mo ficcatis acinos eximutlac fine farmentis made
fados uino excellenti donec Itumefcat;exprimut,Et hoc genus ante caetera laudat. Ac fimili mo aqua addi
ta fecudariu faciut,Mediu inter dulcia uinu efl qd graeci aigleuces uocatihoc e lp muflu,Id euenit cura qm
feruerephibeuSic^mappellantmufli in uina traiitu.Ergo mergute lacuptinus in aq cadosrdonec bruma
tra_nfear:&: cofuetudo fiat algendi,Eftetianu aliud genus eiusp fe:qd uocat dulce narbonenfis prouintia:
&: i ea maxie uoc6tia,Afleruaf eius gra uua diutius luiteipediculo in torto. Ab aliis ipfe palmes incidif in
medulla. Ab aliis uua torret in teguhsjoia ex heluenaca u ite, lis adiiciut aliq qd uocat drachy t5;uuis i fole
ficcitatis loco dufo p dies fepte i cratibus totide pedibus a terra alte:no<flibus a rore defenfisioctauo die cal
catis.Ita fieri optimi odoris faporifquDulciegne eft 6C melitites,Diftat a mulfo qdfite muftoicu qn^ c5
giis aufteri mufli cogio mellis 8C falis cyatho fufferuefa&is aufle^.Sed iter heee genera potuu poef debeo
6i ptropuiita appellaf a qbufdam muftu fponte deflues anteq calcenf uuae,Hocptinus diffufum lagenis
fuis deferuere paITi,Poftea in fole,xl,diebus torrent aeflatis fecutce ipfo canis ortu*

. De deuteriis & fecundariis uini genera tria* CA» Xm

fi^W||On poflunt iure dici uina: quae gratd deuterias appellant:Cato & nos loramimaceratis aqua ui
Ibodl naceis^e^ tamen inter uina operaria numerantur.Tria eorum genenuDecima parte aquse addi
■ Kg^i ta qua mufli exprefla fit:S: ita nocle 81 die madefacis uinaceisirurfufq? prteliofubiedis » Alreru
quod hoc modogratei fadlitauerejtertia parte eius quod expreflum fit addita aqua: : exprefloq?
decorio ad tertias ptes.Tertiu e faecibus uini expfluiqdfaecatu Cato appella ttNulk ex iis plus q anno ufus.

Q_VAR.TVSDECIMVS LXXXII1

Quae nuper in xralia generofa uina efl*e coeperunt» CA. Xf.

Erum inter haec fubit mentem cum fint genera nobilia quae proprieuini intelligi poftinr.Ixxx*
fere in toto orbe duas partes ex hoc numero italia: e fle. Longe pterea ante cundfas terras:& hinc
deinde altius cura ferpit non a primordio hanc gratiam fuifle»

De uihiobferuatione Romulo rege pofira* CA» XII»

V<ftoritatem poft fexcentefimum forte urbis annum coepifle*RomuIum Iacfte non uino IibaiTe
indicio funt facraab eo inftitutatqua: hodie cuftodiut morem « Numae regis pofthumia lex eft»

Vino rogum ne refpergito»Quodfanxiflfe illum propter inopiam rei nemo dubitet» Eadem le/
ge ex imputata uite libari uina diis nefas ftatuinratione excogitata ut putare cogeretur alias ara
tores dc pigricirca arbufti pericuIa*M. Varro audior eft Mezentium etruriae regem auxilium rutulis con/
tra larinos tulifle uini mercedejquod tum in latino agro fuifler»

Qui uini ufus antiquis:& de uinis antiquorum» C A» XI II»

■On licebat id faeminis romae bibere»Inuenimus inter exempla Egnatii Meteurini uxorem q> ui Vel Me
numbibifletedoliojinterfe&am fufte a maritoreum^ caedis a Romulo abfolutum*Fabiuspi cenii
dtorin annalibus fuis fcripfit»Matronam:quod loculos in quibus erant daues uinariac cella: re
y fignauifletn fuis inedia mori coadlarmCato ideo propinquos faeminis ofculum daretut fcirent
an temetum olerent»Hoc tum nomen uino erat:unde& temulentia appellata, QuDomiMus iudex pronu
ciauit mulierem uideri plus uini bibifl*e:q ualitudinis caufa uiro infeienterae dote mul<ftauit»Diuc£ eius rei
magna parflmonia fu it, L»papyrius imperator aduerfus fannires dimicaturus uotum fecit : fi uicifletrioui
pocillum uini,Denig? inter dona fextarios ladtis datos inuemmus nufquam uinuldem Cato cum in hifpa
niam nauigaretmnde cum triumpho rediit»Non aliud inquit uinum bibi quam remigesjin tantum diltiv
milis iflis qui etiam conuiuiis alia quam fibfmetipfis miniftrant aut procedente menfa fubiiciunt»Lauda
tiflTma apud prilcos uina erant miro odore c5dita:ut apparet in Plauti fabula ; qua: perfa infcribiturrqq in uel m ys
ea & calamum addi iubet»Ideo quidam aromaticis delectatos maxime credunt»Sed Fabius» rhac

Dofemnus his uerfibusdecreuit»

Mittebant uinum pulchrum murrinam» E in achariftione»

Panem 8C polentam uinum murrinam»

Scajuolam quo® & Laelium 8C Atteum Capitonem in eade fententia fuifle uideo: quonia in pfeudulo fit»

Quod fi opus eu ut dulce promant idem & quid habeant roga»

Mu rrinamtpafliim tdefru tumrmella*

Quibus apparet non inter uina modo murrinarmfed inter dulcia quo$ nominatum»

De apothecis & de uino opimiano» CA» XlIII»

Po theca? fuifle:6£ diffundi fblita uina:anno,dcxxxiii, urbis apparet indubitato Opimiani uini ar
gumento:iam intelligentefuum bonum italia,Nondum tamen ifta genera in claritate erat» Ita/
q? omnia tunc genita unu habent confulis nome,Sic quoq? diu trafmarina fueruntin audtorira/

_ te ad attauos ufq? noftros et falerno ia repto: ficut appet ex illo comico uerfu Anaxipolis thafii*

Quincp thafii uini inde depromam falerni bina*

P, Licinius crafliis 8d,L*Ca:far cenforesranno urbis conditat,dc*lxv,edixerunt ne quis uinum grateum ami
neumq? octonis ceris fingula quadrantalia uenderet,Ha:cenim edidti uerba funt» Tanta uero uino grateo
gratia eratrut fingula: potiones in uno conui&u darenrur,Quibus uinis audloritas fuerit fua in menfa*M»

Varro his uerbis tradit»L,Lucullus puer apud patrem nunq lautum conuiuium uidit :in quo plus femel
graecum uinum daretur»Ipfe cum rediitexafia miliacadorumjdiuifitamplius centum»C«Cenfius:quem
praetorem uidimus:chiumuinum in domum fuam illatum dicebat tum primumteum fibi cardiaco me
dicus dediflet.Hortcnfius fuper.x*cados haeredi reliquiuHadfenus Varro»

De liberalitate Cacfaris in uino* CA. XV*

Vid ni & caefar didfaror triumphi fui coena uini falerni amphoras centum:chii cados centum iu
conuiuia diftribuit.Idem hifpanienfi triumpho chium & falernum dedit» Epulo uero in tertio
Iconfulatu fuofalernu:chium*.lefbium:mamertinum :quo primum tempore quattuor genera
q uini appofi ta coftat,Poftea ergo alia ofa i nobilitate uenerut circiter feptingetefimu urbis annu.

De uinisfaditiis. CA. XVI»

|!Taq? non miror innumerabilia pene genera fadhtii reperta multis ante faeculistqua: nuncdice/

(| mus om nia ad medicina: ufum pertinentia,Omphacium quomodo fieret propter unguenta
j diximus priore libro.Fit e labrufca:hoc eft uite filueftritquod uocaf oenanthinu,Flores eius li Vel ma/

_ fcbrisduabusin mufli cado macerati poft*xxx,dies mutantur.Pra:ter hoc radix labrufcae& aci/ ceratis

no coria perficiunt»Ii paulo poftquam defloruereifingulare remedium habent ad refrigerandum in mor
bis corporum ardores gellidiffima(ut ferut)natura»Pars eorum aeftu moritunpriufquam reliqui qui fol
fticiales dicuntur»Vniuerfi nunquam maturefcunt,Et fi prius quam tota uua maturefcanincodla detur ci
bo gallinaceo generi:fafiidium gignit uuas appetendi.Fadhtiorum primum fit ex ipfo uino:quod uocant
adynamon hoc modo* Albi mulli fextarii,xx,aquae dimidium.-feruetdonecexquoquatur aqua; menfu-
ra. Alii marina: fexrarios»x*tantundem pluuise in fole*xl,diebustorrent»Danta:gris:quibus uini noxam
timent,Proximum fit e milii femine maturo cum ipfaftipula libram 6C quadrantem in congios duos mu
fti macerant,Et poft feptimum menfem tranffufo.Ex loto arboretfrurice; herba didhim eft:uti quat<j fie
rcnt.Fit & e pomis qua: dicemustinterpretationibus non nifi necefTariis additis.Proximumtp ei e palmis

. ‘ 1 iii

LIBER*

quo parthi # indi utuntur;# orfcns totus.Matura^e quas uocint # ch ydxa modio in aquae congiis tri/
Vd ca/ bus macerato exprefloquSic fit # fycites e fico:quem alii palmiprunumjalii trocin uocant aut fi dulce efie
forate non Iibeatiproaqua tantude uinaceo^ adiiciut.Ex cypria fico & acetu fit pcelles:at<j alexadrino quoq» me
lius, Vinu nt & ex filiqua fyriaca:# e pyris;maIoru$ oFbus gener ibus. Sed e panicis qd rhoiton uocat.Et e
cornis: mefpilis:forbis:raoris ficcis:nucleis pineis.Hi multo madidi exprimunf.Superiora p fe mitia.Myr
citen Cato queadmodu fecerit hoc paulo poft indicabimus,Gra;ci uero & alio modo: Ramis teneris cum
fuis foliis in albo multo decodis tufis libra in tribus murti congiis deferuere fadunttdonec duo fuperfint.
eftris myrti baccis fa&u ef
inu e radice afparagoicunil

Manipulos binos tundut in cadum multii& fapae fextariu:# aquae i
pis fit.xi.denarioi^ pondere in fextarios binos murti addito. Item e fcylla radice.Ihter flores # rofae foliis
tufisiin linteolocp in murtu colatis cu podufculo ut fidat.xl.pondere denario^:in lextarios uicenos murti
necante tres menfes uafe aperto*Item enardo gallico:# aliud e filuertri.Aromatiten quoqi inuenio fadlira
tum non tantum unguentoru compofitione.Primo ex myrrha(ut diximus)mox e nardo celrico:calamo;
afpalathotoffis in muftu:aut dulce uinum defedis. Alii de calamo:iunco:corto:nardoifyriaco:amomo; ca /
fia:cinnamomo;croco:palma:aflaro:fimiIiter # offa, Apudalios nardi:# malobathri felibris in murti con
gios duos addiris,QuaIia nunc quocp fiunr pipere di meile additojquae alii conditatahi piperata appellant,
lnuenitur di nedarites ex herbajq alii Helenion:alii medicamtalii fymphyton: alii idem di horeftion : alii
nectaream uocantiradice ponderis.xl.denariorum in fextarios fex murti addita.Similiter in Iinreo. Ex cae
teris herbis collatis fitabfinthites in.xl.fextariis mulli abfinthii pontici libra decoda ad tertias partes; uel
fcopis abfinthii in uinum additis.Similiter hyfopites e cilicio hyfopo unciis tribus in duos congios murti
coniedis.*aut tufis in uinum.Fiunt utra^ 8i alio modo circa radices uitium fato.Sic di helleborire fieri ex
ueratro nigro.Cato docet.Sic fit# fcamonites.Mira uitium natura faporem alienum in fe trahendi; qua /
lem di falicum redolent patauinoijc in palurtribus uindemiae.Sic di hellebope lerif in thafotaut cucumis fil
uertenaut fcamoeatqd uinu edromatiu uocat quonia abortus facit.Fit di ex herbistquapc natura fuo loco
dicetur.E rtaechade # radice getianae;# tragorigano:# didamo:afl*aro:dauco;eleIiiphaco:panace ; acoro:
Conizasthymo;mandragora:iunco.Vocarut di lycinu:& ithacomelint# ledifphagitemquoijda oblittera
ta ro eft.Ex frutieu ucro generi caedri uti iufq? cuprefli:laurus;iuniperi:pini;pyri;terebinthi:calami;letifcu
Baccas aut lignu reces ! murto decoquunt.Item chamaeleae di chamaepithios di chamsedryos lignum»Eo/
dem modo di ex flore in congium murti decem denariorum pondere addito*

Dehydromelle&oxymelle. CA, XVlIr

|It uinum ex aqua ac meile tantum.Quinquennio ad hoc feruari caelertem iubent aliqui pruden/
Iriores.AIiiftatim ad tertias partes decoquunt:# tertiam mellis ueteris adiiciunt* Deinde.xl* die/
Ibus canis ortu in fole habent* Alii diffufa ita decimo die obturant.Hoc uocatur hydromel:# ue/
jturtate faporem uiui aflequitunnufquam laudatius q in phrygia.Quin & acetum meile tempe'
rabatunadeo nihil intem ptatum in uita fuit.Oxymel hoc uocarunt:mellis decem librisiaceti ueteris hem i
nis quinqulalis marini Iibra:aquae pluuiae fextariis quinqj fufferuefadis decies:mox elutriatisiatcp ita inue
teratis,Omnia ab Themifone fummo audore damnata.Et hercule coadus eorum ufus uiden poteft:nifi
fiquis naturae opus credit aromatiten:# ex unguentis uina copofi ta:aut ur biberenf genuifle eam frutices
ifta funt cognitu iucunda folertia humani animi omnia exquirente.Nihil quidem ex iis anno durare;prae
terqquae uetuftatcipfa fieri diximus*Et plura ne tricenis quidem diebus non erit dubium,

Prodigiofa genera uini. CA. XVJIf.

Vnt 6i in uino prodigia.Dicitur in archadia fieri qd fecunditatem fceminis importettuiris ra//
biem. At in achaia maxime circa caryniam abigi partum uinojatqj etiam fi uuam edant graui//
daetcum differentia in gurtatu non fi «Troezenium uinum qui bibunt negatur generare. Th3

_ fios duo genera uini diuerfa facere proditur. Vnum quo fomnus concilieturralrerum uero quo

fugetur» Apud cofdem uitis theriaccuocatuncuius# uinum di uua contra ferpentium ictus medetur, Li
baneos thuris odoreiex qua diis prolibant. E diuerfoafpendios damnata a feris»Ferunt eam nec ab alite ul/
Ia atringuThafiam uuam aegyptus uocat apud fe praedulcem:q foluit aluum.Elt contra in lycia quae folu
tam firmat Aegyptus di ecbolinam habet abortiuosfacientem.Vina in apothecis canis ortu mutantur q-
dam:porteaqp rertituunrur fibi.Sic di maris nauigio:cuius iadatus iis quae durauerint ; tantum uetuftatis
adiicerefentiturquantumhabuerint*

Quibus uinisadfacrautifas:non fit:# quibus generibus murta condianf» CA» XIX.
T quoniam religione uita conrtatj^hbarediisnefaSlum hetur uino pter imputatae uitis: fulmi
ne tada?:qq iuxta hominis mors laqueo pependent:aut uulneratis pedibus calcata:# qd circu'
cifis uinaceis profluxerit:aut fuperne daciduo immundiore lapfu aliquo polluta.Ite grsca:quo
niam aquam habeat. Vitis ipfa quoq? manditur decodis caulibus fumnus q # codiunf i aceto
ac muria. Ve^e # deapparatu uini dixifie conueniat:cu graeci priuatim ea pcepta tradidermartemqj fecerit
ficut Euphron # Ariftomacus # Coniades # hicefius. Africa gypfo mitigat afpentatemmecnon aliqbus
fui partibus calce. Graecia argilla aut marmore:aut faleiaut mari lenitatem excitat. Italiae in parte aliqua ra
Vd ra/ bulana pice ac refina condire murta uulgareefteijprouintiifq? finitimis.Anni:prioris uina nonnufq faece
cjulana acetouecondiunr.Necnon # ex ipfb murto fiunt medicamina.Decoquitur ut dulcefcat portione uirium.
Nec durare ultra annuum (patium tale proditur. Aliquibus in locis decoquunt adfapas murta: wfufifqj

<3_VARTVSDECIMVS LXXXIIH

ift ferociam frangant.Et in hoc tamen genere # in omni alio fubminirtrant uafa ipfa condimentis picis*
Cuius faciendae ratio proximo dicetur uolumine.

De picis generibus:# refinis:# murtis codi^dis:# de aceto & faece* C A* ' XX*

Rborum fucco mannantiu pice refinacj alia orta: in orietetalia: in europa ferunt.Quae inter ert

_ _ _ i odore difficilis coqueti* I

fior:# terebinthi quo<£ odorarior*Syriaca artici mellis fimilitudine hec.Cypria anteceditoes*Eft at mei/
leo colore carnofa«Golophonia pter caeteras fulua:(i teraf alba fitjgrauior odore.Et ob id no utunf ea un/
guentarii* In afia q fit e picea admoducadidatfpargas uocatur.Refina omnis diffoluirur oleo* Quidam #
creta figulinajse hoc fieri arbitranf, Pudetq? cofiternmaximd ia honore eius ee i euelledis a uiroiji corpori/
bus pilis, Ratio aut codiedi murta i pr io feruore q noue diebus cu plurimu pagif :afperfu picis: ut odor uf
no cotingat;# faporis ^da acumina»V ehemetius id fieri arbitra f crudo flore refinje:excitariq? leitate.E di
uerfo crapula copefci:# feritate nimia:fragiq» uirus* Aut ubi pigra knitas torpeat:uirus adduLiguria: ma
xime circupadanifcp murtis utilitas difcernif hoc mo pugnacibus murtis crapulae plus indif :lenibus parci
us.Sut q # ex utroq* codiri uelint.Necno alia q multiplici natura*Vitiu<j murto qbufda i locis ireiji fpote
feruerejqua calamitate cu deferbuit depit fapormappaeqi accipit nome.Probrofum et hofum cu degenera
uit alus* Aceti,n.nequiciae inert uirtus magnos ad ufust# fine qs uita mitior degi nopoflit.Caetero uinoig
medicaminis tata cura ert:ut cinere apud quofda ceu gypfo alibi qbus diximus modis inrtaurenf*Scd cine
rc e uitis fermentis aut quercu pfcrut.Quin # marina aqua eiufde rei gra ex alto peti iubent: feruari<5 ab
equinodlio uerno:aut certe no£te folftirio # aqlone flante hauririiuel circa uindemia fi hariaf decoqui*Pix
in icalia ad uafa uino codedo maxime ,pbaf bruria«Fit e picea refina*fn hifpaia aut e piceartris minime lau
data*Eft,n*refina ha^ amara # arida #graui odore.Differentia ronemq? faciendiproximo uolumine de
monftrabimus inter arbores feras*Vitia pter fupradi&a acor:aut fumidu uirusiaut picis aduftio * Experi/
mentum uero fi fragmenta fubluceanttac fub dente lentefcat acore iucundo* Afia picem idicam maxime#
battgracia piericam* Virgi,naritiam*Diligentiores admifeet nigra mafticermquae in ponto bituminis fi //
milis gignitur:# iris radicem oleumqj.Nam eseram accipientibus uafis compertum ert uina acefcere*Sed
tranfferre in ea uafa in qbus acetu fiierit:utilius q in ea in quibus dulce:aut mulfum.Cato iubet uina con/
cinnari:hoc.n*utiturtuerbo:cinaris lexiui cum defrudto coch parte quadragefima pulegii uel falis fefquili/
braJnterim # rufo marmore,Facit # fulphuris mentionem.Refinae uero in nouiflimis*Superomnia ad''
di maturefeente iam uino iubet murtumiqd ille tortinu appellat.Nos intelligimus nouiffime expreffum.
Et adiici murtis tingendi gratia coloris:ut pigmentum aliqd uinuAtq? ita pinguius fieri*Tot ueneficiis pia
cere cogitur*Et miramur noxia effe:in uitium inclinantis experimentum ert lamina plumbea: mutatus i
eo colos*Proprium aut inter reliquos liquores uino mucefcere:aut in acetum uerri*Extantcp medicinae uo
lumina, Et faex uini ficcata recipit ignesuc fine alimento per fe flagrat*Cinis eius nitri natura habetteafdegj
habet uires,Hoc amplius quo pinguius fenritur*

De cellis uinariis* CA» XXI*

‘Agna # colledto ia uino differetia i cella*Circa alpes ligneis uafis codut:circu!ifgi cigunt: atep et
byeme gelida ignibus rigorearcct,Miy didhnSed aliquado uifum:ruptis uafis ftetere glatiatae
moles pdigii morquonia uini natura no gelafcit:alias ad frigus rtupes tatu «Mitiores plagae do
liis codunifodiutg? terrae tota:aut ad portione fitusjtecselupbet. Alii uero lpofitistetffis arcet*
Traducui q? ad haec pcepta, Latus cellae uinariae aut certe fenertras obuerti i aqlone oportere:uel ufqj i exor

^ rt 1 * C' .11’ Oj* ^ t 1 * _ _ 1 . L . A - . _ f J _ _ i». - J . Jf I • 1« a* M I. *,«

referre* Vetrofa ac patula minus utilia,Picari oportereptinus a cais ortu:portea pfudi maria aq aut falfatac
leui cinere farmeti ea afpgiiuel argilla afpera myrrha fuffiri:ipfafq$ faepius cellas* Imbecilla uina demiffis i
terra doliis feruada*Validaexpofitis:Nuq ipleda:Et quo fupfi t:paffb autdefrutopungedu:adniixto cro
cot pice ueteri:cu fapa;Sic coopcula dolioiji medicada addita mafticeac pice,B ruma aperiri uetant:nifi fe/
reno die.Vetat auftro flate:lunauepIena*FIos uinicadidus ,pbaf:rubes trifte fignu e:fi no iis uini colos fit.
Ite uafis in calefcetibusropculifuefudatibus.Qd celeriter florere coeperinodoreqi trahere:no forediutinu
ipfa quocp defruta ac fapa cu fit caelu fine luna:hoc ert in hederis eius coitu neqp alio die coq iubent. Praete '
reaplubeis uafis: non acreis:nucibus iugladibus additis*Eas*n*fumuexcipere*Capaniae nobiliffima expo
fita fub diuo in cadiis uerberari fole luna imbre ac uentis aprirtimum uidetur*

De uiranda ebrietate* ^ CA*^ XXII*

C fi qs diligentius reputet:in nulla pte operofior oitaert^eu no faluberrimum ad potu aqu^ li
quore natura dederittquocaetera oia animantiautunf*Adnos uinu bibere # iumeta cogimus:
^ tantoq? opere:tanto labore:# impendiocoftat:qdhois mete muteriac furorem gignanmihbus
. fceleru huic deditis tanta dulcedinetut magna ps no aliud uit^pmiu itelligat*Qui imo ut plus

eapiamus:focco fragunf uires.Et alia irritameta excogitanf . Ac bibedi ca et uenena coficiunf ♦ Aliis cicuta
praefumentibusiut bibere mors cogat. Aliis pumicis farina:# q referendo putet docere.Cautiffimos ex iis
balineis quoqj coqui uidemusjexanimertp efferri.Iam uero alios leffum expedbre non poffe: imrno uero
nec tunicam .Nudofq? ibi protinus # anhelos ingentia uafa corripere:uelut ad oftentarionem uirium : ac
plene infundere ut rtariraeuomanttrurfufqjhauriaiiMd^ iceram tettioq? : tanquam ad perdenda uina

UBER

genitfi&fan^ effundi illa non poffinrinifip humanum corpus» Ad haec pertinent peregrinae exercitatio *
Vel r«' nes:& uolurario in coenojac peclorofa ceruicis repadae oftetatio*Per oia haec pdicaf fi tis qri* Jam uero q ua'
parada fa adulteriis celata^tanq per fe pa^i doceat libidines temulentiaJta uina ex libidine hariunf atgi et pmio fui
taf ebrietas.Er fi diis placettemif alius ut uel qtu biberit tatu edat:& pciu uioletia? lege accipit* Alius qtum
aleaqfieritttaru bibit.Tuc auidi matrona oculi Iicenf*Tucgraui ,pdun£ marito.TiIcai fecreta^feruf* Alii
teftamenra fua nuncupant* Alii mortifera loquuftrediturafip per iuguhim uoces non continentiq multis
ita inreremptis.Vulgoqi ueritas iam attributa uinoeft* Interea ut optime cadatifolem orientem non uidec
ac minus diu uiuut*Hinc pallor: & genae pendulaetoculorum ulcera tremulae manus effundentes plena
uafa:8<: quae fit poena praefens furiales fomni:& inquies nodhirna.Premiumcp fummum ebrietaris libido
portentofaiac iucundum nefas*poftera die ex ore halitus fctidhac fere rerum omnium obliuioimorfq; me
moriae*Raperefeita uitam praedicant;cum priorem diem quotidie perdantrilli uero & uenientetruTibe/
rio Claudio principe ante hos»xl*annos inftitutum ut leiuni biberennporufip uini antecederer cibosiexter
nis 8c hoc ardbustac medicorum placitis nouitate aliqua fefe commcndantium*GIoriam hac uirtute par/
thi;quaerunt*Famam apud graecos Alcibiades meruit* Apud nos cognomen et nouellius T ricongius Me/
diolanenfistad proconfulatum ufq? e praetura honoribus geftisitribus congiis (u nde & cognomc illi fuit)
epotis uno impetuifpedante miraculi gratia Tiberio principe infene&a iam feuero:atqj etiam alias faeuo.
Sed ipfa iuuenta ad merum pronior fuerat.Eadem® commendatione credidere.L.Pifonem urbis Romae
curatorem ab eo deleilumia biduo duabufq? noctibus per potationem continuaflet apud ipfum iam prin
cipem*NecaIio magis Drufus Caefar regeneraife patrem Tiberium ferebatur*T ricongii rara gloria quan¬
do & haec ars fuislegtbus conftatmon labafle fermonernec Ieuatum uomitioneinon altera corporis parte*
Dum biberet matutinas obifie uigiliasrplurimu haufifle unopotu • Plurimum praeterea aliis minoribus
addidifieioptimafidetnon refpiralTein hauriendo:neq;expuifle:nihil<padelidendum in pauimentis fum/
inum ex uino reliquifietdiligenri fcito legum contra bibendi fallacias*Tergilla Gceronem*M.F*binos con
giosfimulhaurirefolitum ipfi obiicit*M.<T*Agrippae a marcido ac temulento fyphum impaclu*Etenim
nate funr ebrieratis opera.Sed nimirum hanc gloriam auferre Cicero uoluit interfectori patris fui* M« An
toniojs enim ante eum auidiJTime apprehenderat hanc palmamiedito etiam uolumine de fua ebrietate:
quo patrocinari fi biaufusapprobauitplane(ut equidem arbitror)quantapertumulentiam mala terram
orbi intulifletiexiguotem pote ante praelium adhacum llluduolumeneuomuir* Quo facile intelligatur
ebrius iam fanguineeiuium:&: tanto magis eum fitiens*Nanq? 6>C haec neceffiras uitium comitatur; ut bi/
bendi confuetudo augeat auidiratem.Scitum<£ eft Icyrharum legatitquanto plus bibei intttanto magis fi/
tireparthos*Eft&occidentispopulisfuaebrieras:frugeniadida*Plunbufq?rnodispergallias hifpaniafi^
nofbus aliis;fed ratione eadermHifpanii iam dC uetuftarcm ferre ea genera domerunt* Aegyptus quoque e
fruge fibi potus fimilescxcogitauit.Nullag* in parte mundiceffat ebrietas. Meros quippe hauriunt tales:
fuccostnec diluendo ut uina mitigant* At hercule illic tellus fruges parere uidebatur* Heu mira uniorum
folertia inuentum eft quemadmodum aqua quoq? mebriaret*Duo funt liquores corporibus huanis gra/
tiifimiiftus uinixforis olemrboije e genere ambo pcipui*Sed olei neceflarius.Nec fi gniter una in eo elabo/
rauit.Quatotn lpotu igenio fi or apparebat ad bibedu generibus cetu nonagitaqn<j. Si Ipes uero aeftimef:
pene duplici numero excogitatis: cantoq? paucioribus oleuDe quo in fequenti uolumine dicemus,

CAII PLINiI SECVNDJ NATVRALIS HISTORIAE UBER»XV«

Naturas Frugiferarum Arborum,

CA, U

LEAM THEOPhra
ftus : celeberrimus e
graecorum au&or i/
bus urbis Romae an/
no circiter quadringe
tefi m oquadragefi mo
negauit : nifi intra*xl,
mil.paf.a mari nafei*
Feneftella uero oino
no fuifle i italia hifpa/
nia atep africa*Tarqui/
nio Prifco regnate; ab
annis populi Ro*clxxxiii*Quae nuneperuenit tras
alpes quoqt 8i in gallias hifpaniafcp medias*Vrbis
quidem ano qnge tefi moqnto: Appio Claudio Cac
cinepote.L.Juniocoffioleilibrae duodenis affibus
ueniere.Et mox anno.dc.o<3:o2efimo .M. Seruius,
T*F»ardilis currulis olei dea« libras fingulis affibus

_ ... _ _ _ praeftitit populo Ro«per torum annum « Minus ea

miref qui fciat poli annos*xxii*Cn*Popei,iui*cofulatu oleu^puintiis italia mififTe*Hdiodus quo$ \ primis

Q_VINTVSDECIMVS

LXXXV

cultu agropc docenda arbitratus uitarnegauft olea; fatore frucrtu ex ea pcepifle queq.Ta tarda tunc res erat*
Arnucenpiarariisferutttraflatarumalteroanodecerpufbaccae.Fabianusnegar^udreifrigidiflimis olea
necj i calidirtimis.Genera ea^t tria aixit Virg.orchires:# radios:# paufias.Nec defiderare rartrostaur fal'
lace ulla:aut cura.Sins dubio & in iis folu rnaxiecaelu^ referre. Vcrutameattudenf ficut # uites atq? et in
terradi gaudet* Cofeques eai*: uidemia e:arfqs uel maior oleo q murta teperadi. Ex eadem qppe oliua diffe
rut fucci primu oium cruda 3tcp nodu ichoarae maruritatis:haecfapore prtatiflimo.Quin # ex ea pria un
da pii laudatiflimarac deidep diminutioes:{iue(ut nuper luentia ert)exilibus regulis pede indufo * Quato
maturior baccaitato pinguior fuccus:minufq? gratus«Optima at aetas ad decerpedu:inter copia boitareqp
incipiete bacca nigrefeere.Nortri uocant drupas:gra;ci uero dryperas.Ca;tero dirtar an maturitas illa i tor
cularibus fianan ramis*Irriguafuerit arborian fuo tantu bacca fucco«Nihilm aliud q rores caeli biberit*

De Oleo. ^ _ CA* JI.

Eturtas oleo tediu afferttno ite ut uinojplurimufp aetatis anuo epuida fi libeat irelligef natura*

Quippe temulentiae nafceribus uims uti necertenooQuimmo iuitatad feruadublada merera'
ti caries.Oleo uoluir parchfecin-p ueteratu ea necertirare,pmifi:uu»Etuulgo pricipatu i hoc quo
que bono obtinuititaliatotoorbejmaxieagrouenafranoieiufcpparreqlicinianufundiroleum
unde # licinia; gloria pripua oliuae.Vnguera hac palma dedere aceomodato ipfis odore*Dedir # palatum
delicatiore fnia«Caetero baccas liciniae nulla auis appetir.Reliquum certamen inter iftriae terram # beticae
par ert* Vicina bonitas puintiisrexcepto africa; frugifero folo.Cereris totum id natura conceflit.Oleum ac
irinum inuidit tantum:fatifgi gloriae m mertibus fecit*Reliqua erroris plenatquem m nulla parte uitae mi'
merofiorem eife docebimus*

De natura oliua;:# olere incipientis* CA* III*

|Liuaec6rtatnucIeo:oleocarne:amurca*Saniese haeceiusamara.Firexaqs.Ideo ficdtatibusmi'
Inimatnguis copiofa*Suus qdc oliux fuccus e oleundq3 pcipueex Imaruns intelligimusjficutde Vel fuCr
lOmphacio docuimus. Augef oleu abanrturi exortu ad.xvi.caien.cxrtob.portea nuclei Icrefcut:# ci
:aro cu fitienri Ibres copsofi acceflereiuitiaf oleu in amurca.Huius color oliua cogit nigrefcer*

Xdeocp incipiente nigriciarninimumamurcae:anteeanihil*Ererror holum falfusexirtimanrium maturi
ratis initiu:qdertuitio,pximum»Deinde qjoleu crefcere oliua; carne arbirranf:cum fuccus 01'sin corpus
abeanlignumcp intus granfdefcar*Ergo tu maxime riganf.Quod ubi cura multa fine imbribus accidit:
oleu abhimifcnifi fecuta ferenitate:q corpus extenuet.Oino.n.ut Theophrarto placene olei ca color.Qua/
re # i' torcularibus er i cellis multo igni quamt.Tertia ert culpa in parfi monia:qm pp fpediu decerpedr ex
pectafmt decidat oliua.Qui mediu temperamentum in hocferuanr:perricisdecutiunt:cum iniuriaarbo/
rum fequentis anni dano*QuippeoIiuantibus lexantiquiflima fuir.Oleam ne rtringito: neue uerberato*

Qui cauriffime agunnharundine leui ichrinec aduerfos percutiunt ramos.Sic quogi alternare frudlus co/
gitur decurtas germinibus«Nec minus fi expectef utcadat.Heredo.n.ultrafuum tps:abfumunt uenienti
bus alimenram:# detinent locum* Argumentum ert:c£ nifi ante fauonium coledtemouas uires refumurs
6C difficilius cadunt.Primu ergo ab autuni colligitur initio opere non natura paufiatcui plurimum carnis
mox orchitesrquibus oleijport radios.Has.mociflirne occupat aertasjquiafunt tenerrima; : & amurca co/
git decidere.Differuntueroetin martium menfem callofie contra humorem pugnaccsjob idqp minime:
licinia:cominia*Contra fergiaiquam fabini regiam uocannnon ante fauonii flatum nigrefcentes:hoce ad
.vi.idus febr.Tunc arbitrantur eas marurefeere:# quoniam probatiflimum fiat ex iis oleum. Accederect
ratio prauitati uidetur.Ferunt<y frigore rterilitatem fieriificut copiam maturitateicum fit illa bonitas non
rpis fed generis tardeputrefeentisin amurcam.Similiserrorcolle&am feruandi in tabularisinecpriufq fu
der premendiicum omni hora oleum decrefcat:amurca augeatur.ltaq? uulgo non amplius fenas libras fin
gulis modis exprimi dicunt. Amurca; menfuram nemo agit quanto eo copiofior reperiatur in eodem ge/
nere diebus adiecrtis*Oino in uita error*pubIicus*Tumore oliuae crefcere oleum exirtimafium: prarfernm
cum magnitudine copia olei non conrtarenndicio fint qu^ regiae uocanrur:abaliis m3iorinae : 8C ab aliis
phaulia; grandiffimxtalioquin minimo fucco. Et in segypto carnofilTimis olei exiguum. Decapoli ucrq
fyri^ perq paruxinec cappari maioresjcarne tamen comedanf. Qua obeam iralicis tranfmarina; praeferu
rur in cibis cum oleo uincantur.Et in ipfa italia ca;teris picense:& fidicinx.Sale ille priuatim condiunf:ut
SC reliquse amurcafapaue.Necno aliquae oleo fuo fineaccerfita comendatione purae Inatant*Co!ymbades
frangunt eaedemqi herbarum uiridiumfaporecondiuntur.FiuntA: praecoces feruenti aqua perfufac:qul
libet imaturae.Miru^ dulce fuccu oliuas bibere:&: alieno fapore infici.Purpureae funt & in iis 6C i uuis i ni
grum colorem tranfeuntibus paufiae.Sunr&fuperbepr^reriamdidla genera. Sunt 8C praedulces per fe
tantum ficcataemuifcp partis dulciores. Admodu rarae in affrica:# circa emeriram lufitaiar.Oleum lpfum
fale uindicatur a pinguitudinis uitio.Cortice oleseconcifoodorero accipic medicati:alias ut uino palati gra
lia nulla ert.Nee ta numerofa differenria.Tribus ut plurimum bonitatibus diflat.Odor intenui argutior:

& i s tamen etiam in optima breuis.

De natura olei* ^ CA* Illi*

Leo natura tepefacere corpus:# cotra algores munire.Eide feruores capitis refrigerare . Vfum
eius ad luxuria uertere graeci uitioiji oiu m genitores in gy m nafiis publicado.Nocu e magirtra/
tus honoris eius octogenis feflertiis rtrigmenta olei uendidirte.Oleae honorem romana maie/
rtas magnum prcebuir.Turmas equirum idibus iuliis ex ea coronando*Item minoribus trium

i

phis ouatues* Athene quoq* uictores olea coronantsgraeci uero oleartro olympiae*

LIBER.

Vel in
fingulis

ces

Velfra/

De cultura oliuaram* CA. V*

Vnc dicemus Catonis placita de ofiuis.In calido Si pingui folo radiu maioremjfalentinam: or
chitcm:paufiamdergianam:cominianam:albiferarn feri iubet. Adiiritcp Cingulari prudentia «j
earum in iis locis optimam efle dicant.In frigido autem Si macro liciniam.Pingui.n.aut ferue
ti uiciari eius oleuiarboremgi ipfam fertilitate confumi.Mufco praeterea dTrubro infeftari.Spe
clare oliueta in fauonium loco expolita folibus cenfet.

De feruandis oliuis:&: quo fariendu oleum* CA. VI*

Ec alio ullo mo laudat condi oliuas optime orchites Si paufitas q uel uirides i muriaiuel fradlas
in lentifco.Oleu q acerbifllma diu optimu fieri.Caetero q primu e terra colligeda.Si fqnara fit:
lauada.Siccari triduo fatis ee.Si gelet frigora: quarto die pmeda.Hac &faleeipgi.01eu i tabula

_ to minui:deteriufqj fieri. Ite in amurca:& fracibus. Eae funt carnes:& inde feces. Quare faspius

die decapulandu.Prarrereacochas Si plubeas cortinas ere uiciari.Feruentibus oh ea fieri daufifcp torculari
bus:& q minimefuetilatis.Ideo nec ligna ibi caedi oportere.Qua de caufa e nucleis ipfape ignis aptiffimus
6i ejeortinis in labra fundeduiut fraces Si amurca Iiquenf.Ob id crebrius uafa muntada • Fifcinas fpongia
tegedasiut q maxime pura finceriras coftet*Poftea inuentu ut lauarenfiutiq? feruenti aqua.Protinus praelo
fubiicerenf’ fo!idae.lta.n.amurca exprimif.Mox trapetis fradtae pmerenf. Jre^: premi plufq centenos mo
dios non,pbant«Fadhis uocaf >Qd uero pofl molam primum excuffum eft flos fa&us.Tres geminiforos a
quaternis hominibus nodle ac oie premi iuflum eft*

De oleo fadhtio. CA* VI J*

On erat tu facfhtiu oleu.Idecq* arbitror nihil a catone dictu.Nuc eius genera pIura*Primu pfequt
mur ea:q ex arboribus fiutjfi: fter illas ante oes ex oleaftro*Tenue id;multoq$ amarius q oIeae:ta
tu ad medicametu utile.Simillimu huic ineft ex chamaelea frutice faxofo no altiore palmo:foliis
^^^Joleaflri:baccifa.Proximu fit & e tyci arbore in aegypto copiofe. Alii crotonemtalii rhibintalii fi/
iamu filueflre appellat.ibKp no pride.Et in hifpania repete J»uenit:altitudine oleaetcauleferulaceoifolio ui

dalinu qdaliq netopu uocatiex amaris nucibus arefadtis:6c i offa cotufis afperfum aq:& ite^i tufis exprimi
tur.Fit Si lauro admixto drupa^ oleo.Quidagp e baccis exprimat tatu.AIii foliis mo. Alii folio Si cortice
baccaij^Necnon ftyrace addunalicfcp odores»Optima laurus ad id latifolia:filueftris: nigra bacris. Simile
eft e myrto nigra:# haec latifolia melior.Tundunf baccae alperfae calida aqua:moxdecoquuf. Alii foliose
molliffima decoquut in oleo:# exprimut» Alii deiedta ea in oleu prius fole matat»Eade ro Si in fatiuo myr
totfed pferf filueft ris:minore feminejqua qda oxymyrfinen uocant:alti chamaemyrfinemalii acoron a fi/
mi!idine.Haeceft.n.breuis:fruticofa:Fit#ex citrojcupreflbmucibufcpiugladibustqdcaryino uocat.Ma/
lis caedri qd caedreleon»Ex grano quoc£ gnidio purgato femine 6i tufo.Ite lentifco»Na Si cyprinu er:e gla/
de cegypria:ut fieret odo^t ca didlum eft.Indi etiam ex caftaneis Si fifamo atqj oriza facere dicunf.Icthyo/
phagi e pifcibus. I nopia cogit aliquado luminu ca 8i e platani baccis fieri aqua Si fale maceratis * Et oenan/
thinu fit de ipfa oenathemt didfu e in unguentis.Gleucino muftu incoquit uapore lento. Ab aliis fine igne
circundatis uinaceis diebus»xxii.bis fingulis pmixtum.Confumiturqt muftuq? oleo* Alii non fanfucu tan
tum admifcenttfed etiam praeciofiora odoramenta.Et in gymnadis quoqp conditur odoribustfed uilifli/
mis.Fit&deafpaIatho:calamo:balfamo:yri:cardamomo:meliloto:nardo:gallico:panace:fanfuco:heleio:
cinami:radice;omnium fueris in oleo maceraris expreffifcp.Sic Si rhodinu e rofisjiuncinum e iuncotquod
eurofaceofimillimum.ltem hyofcyamodupinis:# narcifTo»Plurimumautem i aegypto e rhapham femi
ne aut gramine herba qdagroftinon uocant.Item fifamoi# urticatqd cnicinon appellannE lilio# alibi fit
fub diuo foleiluna pruina maceratum.Suis herbis componunt inter Cappadociam Si feleuciam:qd feleuri
cum appellantmeruis admodum utile.Sicut in italia e gummi.E pice fit qd picinum appellant: cum com
•coquitur ueleribus fupra halitum eiusexpafisiatcj expreflis.Probatu maxime e brutia. Efl enim pinguif/
fima 8i refinofifTima.Color oleo fuluus. Spote nafritur in fyri^ palmyris:qd eleomeli uocat. Manat ex ar
boribus pinguetcraflius melleirefina tenuius:faporedulci:6i hoc medicis.Veteri quoqp oleo ufus efl ad qj
dam genera morborum.Exiftimatur Si ebori uindicado a carie utile efle.Certe fimulacrum Saturni Ro
mae intus oleo repletum efl*

De Amurca* CA. VIII.

VperomniaatcelebrauitamurcalaudibusCato.DoIiaoleariacadofcp illa lbuimebibat oleu*
Amurca fubigi areas terendis meffibus ut formicae rimaeqj abfi nt.Quin Si lutun parietu Si tc'
dloria Si pauimenta horreorum frumenti. Vefiiarium etiam contra teredinesrac noxia anima/

_ _ ifJ lia amurca afpergi.Semina frugu perfudi.Morbis qdrupedu arbope quo<j mederi illa;efficaci

ad ulceraateriora huanitquo^ oris.Lora et ac coria oia Si calceaminajaxeftp aeccxSfa ungiat^ aeramenta
cotra erugme.CoIorifcp gratia elegatioris Si tota fuppellc£hle ligneatac uafa fictilia in quis ficum aridam
libeat afieruare. Aut fi folia baccafque Si uirgas myrti aliudue id genus fimile • Pofi rem o ligna macera/
ta amurca nullius fumi tedioardere.Olea fi labenao capra lingua cotigerindepauerit^: primo germina/
tu flerilefeereauttor efl.M.Varro.Et hadfenus de olea at^ oleo*

Pomose oium genera Si naturae* CA. IX.

Eliqui arborum frudus uix fperie figuraue non ra6 faporibus fucaf^ totiens permixtis atep
infitis enumerari queunt»

Q^VINTVSDECIMVS

LXXXVI

Nucum pinearum genera quattuor. CA. X*

Randfffimis pineis nucibus altiflimeqp a terra fufpcnfistintus exiles nucleos lacunatis includitho Vel Iad
ris ueftitos alia ferruginis tuica*Mira natur* cura molliter femina coIlocadi.Ha^ genus alre^ ta niatis
rentinu digitis fragili putamine auiugj expofi tu furto in arbore.Et tertiu fapineu e picea fatiuatnu Vel e pi
cleorum cute uerius quam putamine adeo mollirut fimul mandantur*Quartu pityda uocat e pi/ nea
naftristfingularis remediiaduerfum tuffira.In meile deco&os nucleos tauriniaquicelos uocant*Pinea co/
rona oidlores apud iilhmum coronantur*

Demalocotoneo. CA* XI*

Is proxima amplitudine malajq uocamus cotonea:# gr*ci cydonea ex creta Ifula adue&a.In cur/

SSL

fj|] _

i 8 uaros trahut ramosrjphibetqt crefcere parete.PIura eo$c. genera. Chryfomella incifuris diftin&a
j I colore ad au^icHato.Quzddidioranoftratiacognomiataodorispftatiffimi*Eft# neapolitais

_ fuus honor.Minora exeode genere ftrutea odoratius uibranlerotino ,pueni.Przcotia uero mu/

lea» irrutas at cotonea infita fuu genus fecere muluianujq fola ex iis uel cruda manduf.Omnia iam # uV
rojse falutatoriis cubilibus inclufa fimulacris no&iu confciis impofita.Sunt praeterea filueftria parua e ftru
teis odora tilTima in fepibus nafcetia.Mala appellamus qqdiuerfim perfica # granatarqu* in punicis arbo
ribus nouem generum dida fut. His acinus fub cortice intus.Lignu illis in corpore. Necnon # qdara e py
ris libralia appellata amplitudinem fibi ponderis nomine allerunt.

Deperficogeneraquattuor* CA* XII*

Edperficorum palma duracinis.Nationum habent cognomen gallica:# afiatica* Poft autunu
maturefcutraeftate pcocia:intra*xxx.annos reperta:# primo denariis fingula uenundata.Super
natia e fabinis ueniun «popularia undi^.Pomu innocuu expetif aegris* Praeciuqj fingulis iam

_ _ triceni numi fueremullius maiore.Quod miremur quia non aliud fugacius.Longiffima naqj

decerpto bidui mora elhcogitqj fe uenundari.

De pruno genera*xi* ^ CA* XlII*

Mges poftea turba pruno^e uerficoIor:nigfa:ddicas*Hordearia appellata a comitatu frugis eius*

Alia eode colore feriora maiora^:afinina cognominata a uillitate*Sut # nigr3 ac laudatiora caeri
na atep purpurea*Necn5 ab externa gete armeiaca:q fola # odore comedanf «Peculiaris lpudetia
nudbus eft in litorum q Faciem parentisrfuccum^ adoptionis exhibent appellata ab utroqt nuci/
pruna.Et haec autem # perfica # czrina:ac filueftria ut uuae autumno cadis condita ufqj ad alia nafcentia
ztate fi bi,p roga n «Reliquorum uelocitascito mitcfcentiu tranfuolat.Nuper in betica malina appellari coe Vel nu/
perut malis infita:# alia amygdalina amygdalis*His intus in ligno nucleus amygdal* e.Nec aliud pomu cefcetiu
ingenioli us geminatum eft. In peregrinis arboribus di&a funt damafeena a fy ri* damafeo cognominata:
iampridem in italia nafcentia grandiore quamquam ligno:# exiliore carnemec unqua in ruga ficcata qua
do fores fui defunt.Simul dici poliunt populares eojje myxae:qu* # ipfae nuc caepere.Romae nafd iniit*
forbis.In totd qdc plica peregrina etiam afi* grzcizqi eifeex nomine ipfo apparettatq? ex perfide aduedla*

Sed pruna filueftria ubiqinalci certum eft.Quo magismirorhuiuspomimentionemaCatone non ha'
biram:pr*fertim cum condenda demonftraret quaedam etiam filueftria.Nam perficae arbores fero # cu
difficultate tranfiere:ut quae in rhodo nihil ferant :'quod primum ab aegypto earum fuerat hofpitium»

Falfum eft uenenata cum cruciatu in perficis gigni:# poenarum caufa a regibus tranflata:# in zgyptum
terra mirigata.Id enim de perfea diligentiores tradunt : quae in totum alia eft: myxis rubefeentibus fi//
milis * necextra orientem nafciuoluit.Eam quoque eruditiores negaueruntex perfide propter fuppli/
ria tranflatamtfed a Perfeo memphifatamtEt ob id alexandrum illa coronari ui&ores ibi inftituiflfe in ho/
norem artaui fui.Semper autem folia habet # poma fubnafcentibus a!iis:Sed pruna quoq* omnia poft Ca
tonem ccepiile manifeftum eft.

De diuerfis generibus m3lorum:genera*xxix* CA. XJIU.

Aloru plura fut genera.De citreis cu fua arbore dixius.Medica at gt*ci uocat patri* noie.Ae^
peregrina fut zizipha # tubcres:q # ipfa no pride uenere i italia.Haec ex africa:illa ex fy ria»Sex»

Papinius que cofule uidimus:primus utraqi attulit Diui Augufti nouilfimis teporibus icaftro
ru aggeribus fata baccis fi milioraqmalis.Sed aggeribus pcipuedecoraiquonia# i te<fta ia filuz
fcadut.Tube^j duo genera.Candidut# a colore fericu diiftu pene peregrina.Sut # in uno itali* agro uero
ne fi nafcentiarqu* lanata appellanf.Lanugo ea obducit.Stru teis qdem per ficisrquz plurima tantum pe*
culiare nomen dedit nulla alia comendatione infignibus.Reliqua cur pigeat noiatim indicaref cum con/
diroribus fuis aeternam propagauerint memoriamttanq obegregiu aliqd inuita fadtu^Ni fallor apparebit
ex eo ingenium inferendimihilcp tam paruum efle quod non gloriam parere polTit.Ergo habent origine
a Matio Gaegioop # maIio:item Claudio a quibus cotoneo infi to Ab Appio e claudia gente appiana lunt
cognominata*Odor eft his cotoneorum:magnitudoq*«Sed Claudianis color rubens. Ac ne quis id ambitu Vel Sca
ualuifte claritatis # familiae putet : funt # feptiana ab inuentore libertino infignia rotunditate* Cato adii/ tio
ritquiriana: # quae tradit in doliis condi Icantiana. Omnium autem nuperrime adoptata funt parua
gratifiimi faporis quae petifia notninatur.Patrias nobilitauere camerina # Graecula* Caetera e caufis tra
xere nomen • Germanitatis cohaerentia & gemellam nunquam fingula in foetu • A colore ferica:cognatio
ne melappiatmuftea a celeritate mitefcedi.Quae nunc melimela dicuntur a fapore melleo .Orbiculata ex
figura orbis in rotuditatem circuafti. Haec in epyro primu^puenifle argumeto funr graeci:q epy rotica uo
fiuMamagd effigie orromaftica*A codirione caftrati feminis:qfpadonaappdlant*Bdgemella:a foliis»Fo

uelpecu

lianus

Vel fic
cu pal/
mite

Vel fa/
fcis

LIBER.

Ifum.n.unu aliquando Si geminu erupit e latere medio.Celerrimein rugas marcefcut panucea>Sto!ide tu
mentpulmonea.Sunt quibus fanguineusertcolor:origineex mori infitu tradta.Cunctis uero quse fuerat
a fole parresrrubent.Sunt Si parua grati faporisratq? etiam acutiora odore: liluertria.Id peculiare improbi
tatis;& acerbitatis conuitmm:& uis tanta ut aciem gladii per rtringat. Dacis ferme uiliflimis nome;cjq pn>
mis aduentu decerpiqt properantibus*

De pyris &i infi torum uarietate* C A* XV,

Adem ca i pyris taxaf ;fupba cognomfe, Parua hxiCed ocifTima*Cu<rtis aut cru flumina gratifli
ma*Proxfa iis falerna a potutqm tata uis fuccf abudar.La&ea haec uocanf in his:q alii colore ni
gro dooant Cyrix. Reliquo^ noia aliter i aliis atq» aliis locis appellanf.Sed cofeflis urbis uoca/
bulis audtores fuos nobilitauere.Decumiana:& ex eo rradtmqd pfeudo deamianu uocant*Do
lobelliana logiffimi pediculnPopoiana cognom ie mamofa:liceriana.Teueriana:& q ex iis nata fut tyrania/
na logitudie pediculi diftatia.Fauoniana rubra. Paulo fupbis maiora Lareriana:anitiana«poflautunaliaaci
dulo faporeiucuda.Tiberiana appefland*:q maxie Tiberio pricfpi placuer.Coloraf magis foletgradefcutq*
alioqn eade eentiq liccriana.Priae noia habet feriffi ma oium amerina:picerina:numatina:alexandrina:nui/
diana grseca;8i i iis taretina:fignia:q alii a colore tertacea appellar jficur onychina purpurea* Ab odore myr
rappiatlaureamardina* A tpe hordearia* A collo apulacea Si coriolana*B rutae gerilitatis cucurbitana . Aci/
dula fucci.In certa noium ca e barbaricis ueneriifqiiq colorata dicut*Regiifcy:q minio pediculo>SeffiIia pa
triciis uoconiis uiridibus oblogif<y.Prarierea dixit uolema Virg.a Catoe fupra:q Si femerina Si murtea no
minat*Prashaecuitaeiapridepuenitadcolumeiexpertiscurt:ahoibus.Quippecu Virg.ilitl nucibus arbu
turmalis platanurcerafis ulmu dicat.Nec qccj amplius excogitari pottnullu certe pomu nouu diu ia iuenif*
Neq? oia infi ra mifceri fas etficut nec fpinas inlerijquado fulgura expiari no queut facile quotq? genera infi
ta fuerutrtot fulgura uno idhi pnurianf.Turbinatior py ris figuraJn iis ferorina ad hyeme ufcp ad matre
pendent gelu marurefcetia.Gneca:ampulacea:laurea:ficunn malis amerinajfcanriana* Conduntur uero
pyra ut uuaetac totide modisjno aliter q in cadis.Prsetera quaj pomis proprietas pyris quoq? uini.Simili/
ter iis aegris medentia calentia in efcam dantjac uino 8C aqua coquuncurjatq? pulmentarii uicem implent:
quod non alia praeter cotonea 8i rtrutea*

De pomis feruandis&uuis* CA. XVI.

N uniuerfum uero de pom is feruandis praecipitur.Pomaria in loco frigido ac ficco cotabulari*
VI SeptStrionalibus feneftris fereno die patere*Aurtros fpecularibus arcere. Aquilonis quoqj affla

tu poma deturpate rugis*Colligi mala poft aequinocrtium autunalemeqj ante.xvi.lunam : neq»
ii ante primam horam.Cadiua feparari ftrametis:ftorris:paleifue furterni.Rara componitut Ii//
mites parui fpiritum aequalem accipiant. Amerina maxime durare:melimela minime*

De cotoneis pyris 8i forbis* CA* XVJJ*

Otoneis interdufis fpirametu oe adimeduiaut incoqui meile eaumergiue oportere.Punica aq
marina feruente indu raritmox triduo fole ficcataiita ne nodturno rore cotinganfifufpedi* Cu
libeat utiiaqua dulci plui*M.Varro Si in doliis harenae feruari iubet:& imatura obrui terra in
ollis fundo effradtoried fpiritu exclufo:ac furculo pice illito*Sic er crefcere amplitudine maiore
q pofiint in arbore.Caetera mala foliis ficulneis pterqcadiuis lingula couolui: cirtifqj uirilibus condi : uel
creta figulina^ illini.Pyra in uafis firtilibus picaris inuerfis obrui inter fcrobes. Tarentina feriffi me legi*
Aniriana feruari Si in paflb.Sorba uero Si in fcrobibus gypfato operculo duu pedu terra fiiperindu<5ta i lo
co aprico inuerfis ualis:& in doliis ut uuas cu ramis fufpendi.E ,pximis aucrtoribus qda altius cura perut:
puraricy rtarim poma ac uites ad huc ufum pcipiut decrefcete luna poft hora diei tertia cado fereno aut fic
cis a uentis.Similiter delegi & ex locis ficcis;& antepfecca maturicatejaddito ut luna infra terra finuuas cu
malleolo farmeri duro dem ptis forcipe curruptionbus acinis in dolio picato recenti fufpcdiiexclufa oi au
ra operculo Si gypfo.Sic 8i forba Si pyra illitis oium furculis pice.Dolia procul ab aqua efle. Quida fic cu
palmite i gypfo conduttcapiribus eius fcyllae infixis utrincp. Alii et uina habetibus doliis:du ne cotinganr
ea uuse. Aliqui mala in patinis fitrtilibus fluitantiarquo genere 8i uino odorem acquiri putar.Aliq oia ha?c
in milio feruare malunt.Pleriq* uero in fcrobe duu pedu altitudinis harena fubrtrara : 8i fidili operculo:
dein terra operto.Crera quida et figulina uuas illinunt: ficcatafq? folefufpendunriin ufu diluetes creram.
Eandem pomis in uinofubigunr.Mala uero generofifiima eadem ratione crurtant gypfo uel c^ra . Qutc
nifi maturauerintrincremento calicem rumpunr.Sem per autem in pediculos collocant ea. Alii decerpunt
cum furculisieofq? in medullam fambuciabditosobruunnut fuprafcriptum ert. Aliis fingulis malis py/
rifqa fingula uafa nrtilia afllgnant:&: cpercula eorum picara dolio irerum indudunt.NecnS aliq in floccis
capfifq? quas luto paleatoillinunt. Alii hocide in patinis fictilibus. Aliqui Si \ fcrobe fubiecta harena.ita fic
ca operiunt mox terra»Sunr qui cotonea c^ra pontica illita meile demergant»Columella auftor in puteos
cirternafuein fictilibus uafis pice diligenticuraillitis mergi . Liguria maritima alpibus proxima uuas
fole ficcatas iunci fafciis inuoluir:cadif^ conditas gypfo includit • Hoc idem graeci platani foliistaut uitis
ipfiusraut fici uno die in umbra ficcaristatque in cado uinaceis interpoli tis*Quo genere coa uua Si berritia
feruantur nullius fuauitati portferendar.Quidam ut has faciant in cinerelefiuiotinguntprotinusquam
detraxere uitibus * Mox in fole liceant « Tum foliis utfupradi&um ert inuolutas uinaceis rtipanr. Sut qui
malunt uuas in fcrobe ramentifueabietis:populi:fraxini feruare.Sunt qui fufpendit'procul malis:proti//
nufq? in granariis iubeannquoniam optime fitoperimentopuluispenfilibus*Contrauefpas remedio ert
oleo afpergi ex ore:de palmis diximus*

Q_ V1NT VSDECIM VS LXXXVJI

De ficis genera*xxix» CA* XVIIJ*

Relfqao genere pomo^ ficus ampliffima eft.Quaed% 81 pyris magnitudine aemukuDe aegy
ptiae cypriaeg? miraculis rettulimus inter exrernasjdaea rubet oliuse magnitudine rotudior ta
tu fapore mei pili» Alexandriani hac ibi uocat craflitudine cubitali ramofamtmateria ualida:!en
ra:fine lade:cortice uiridi:foIio tilisejfed molli.Oneficritus tradit in hyrcania multum noftris
ce dulcioresifertilioref^mt^ modios:cdxx»fingulae ferat. Ad nos exaltis trafieregetibus chalcidicaelqua/
ru plura genera*Siquide & lydiae:quae funt purpureae:& mamillana fimilitudinem mama^ habent ♦ Et
caliiftrutia; pat^ fapore pflatiorestficoijd oium frigidilTimae.Nam de africanis quas multi praeferunt cun/
diis magna quaeftio eftjcu id genus in africa nuperrime trafieritrpatriae nomen optinent.Na alexadriae eni
xiores»Candicas terina cognomine*Delicata nigra 8C rhodia eft:8£ tyburtina de praecocibus «Sunt & audio Vel eni/
rum nomina iis.Liuiae Pompeiaejficcatae hae folo in annuos ufus aptiffi me cum marifcis & quas harundi xx gli/
nei folii macula uariat*Eft 8C herculaneaiS: albicerata:& aratia albaipediculoiminimo latifiima*Primo au icedi ca
tem prouenit porphyritis longiffimo pedicuIo*Comitat ea eminimis & uiliifimis popularis didte.Cocra cateri*
nouiflima fub hyeme maturatur chelidonia*Sunt praeterea eaedem ferotinae 8C prxcoces biferae alba ac ni
gra cu mefle uindemiacp maturefcctes*Serotinae:& a corio appellatae dura.Ex chalcidicis quarunda trife/
ro prouentu«Tarenti tantum praedulces nafcunturrquas uocat onias»Cato de ficis ferendis ita memorat*

Ficus marifcas in loco cretofo aut aperto ferito «In loco autem crafliore aut ftercoraro africanasjfed & her/
culaneas:fagontinas:hybernas:telianas atras pediculo longo*Poftea tot fubiere nomina at<j genera: ut uel
hoc folilmaeftimantibus appareat mutatam eiTeuitam«Sunt&: hybernae quibufdam prouintiistficutime
fiat:fed arte non natura«Paruajd genus arbo^t poft autumnum fimo contegunt.-deprehenfafcp in his hye/
nae grofosrquae mitiorecaelo refoflae cum arboreratq? in lucem :remifiae nouos foiestaliof^jq quibus u V Vel re/
xereiauidse tanquam iterum naturae accipiuntx& cum uenientium flore maturefcunttalieno praecoces an nuiiTe
no:in tradu uel gelidiflimo*Sed a Catone appellata iam tum africana:ammonet;& africae ad ingens docu Vel na/
metum ufo eo pomo*Na<j perniciali odio chartaginis flagranstnepotumq? fecuritatis anxius:cum clan#a tx»
ret in omni fenatu chartaginem delendamtattulit quodam die in curia praecoce ex ea prouincia ficu*Ofte/ Vel ad/
denfcp patribusJnterrogouosinquitquandohoc pomum demptum putatis ex arbore iCum inter om< moue/
nes recens eiTe conflaret* Atqui tertium inquit ante diem fcitote decerptum chartaginertam prope a m ur is mur
habemus hoftem*Statim<j fumptum eft punicum tertium bellum : quo chartago deleta efl.Quanq Ca/
tone anno fequente rapto*Quid primum in eo miramur eduram ingenitian occafionem fortuitam Sceleri
tatemq) curfusran uehementia uirtf Super oia equidem eft quo nihil equidem duco mirabilius: tantam il
Iam urbem 8C de terrarum orbeper«cxx*annos urbis aemulam unius pomi argumeto euerfam . Quod no
trebiajaut trafimenustno cannae bufto infignes romani nominis perficere potuere* Non caftra punica ad
tertiu lapidem uallata. Portae^ colinae adequitans ipfe HanmbaKTanto propius Carthaginem pomo Cato
adiri monuit» Colitur ficus arbor in foro ipfo ac comitio roma: natafacra fulguribus ibi conditisoMagifqi
ob memoriam eius quae nutrix fuit Romuliae Remi conditoris appellatatquonia fubea inuentaeft lupa i
fantibus praebens rumen: Ita*n*uocabat mama»MiracuIo ex aere iuxra dicato tanq in comitium fponte tra
fiflet. Adado nauigio ilico arefcit.Rurfufg? cura facerdotu feritur»Fuit& ante Saturni aedem urbis anno
ducente fi inofexagefimofublatafacro a ueftalibus facto cum Siluani&lfidis fimuiacrum fubuerteretur*

Eadem autem fortuito fatu adiuuit in medio foroiqua fidentia imperii fundamenta ofleto fatali Curtius Vel ad/
maximis bonis hoceft uirtuteac pietate ac morte praeclara expleuerat* Aeque fortuita eodem loco eft uitis uiuic
atqr olea umbrae gratia;fedulirate plebeia fatae. Arainde fublata gladiatorio munere Diui lulinquod no/
utiTime pugnauit in foro* Admirabilis eft pomi huiufce feflinatio unius in eundis ad maturitatem prope
rantisartenaturae*

Decaprifico&caprificatione* CA* XlX.

Aprificus e fi lueftri genere ficus nunquam maturefcenslfed quodipfa non habet aliis tribuens
quoniam eft naturalis caufarum tranfitus:atg? e putrefeentibus identidem generatur aliquid»

Ergo culices parti fraudati alimento in matre:hoc eft putri eius tabe ex qua nati ad cognata uo
lannmorfucp ficorum crebro hoc eft auidiore paftu aperientes ora earum:ato? ita penetrantes
intus folem primo fecum inducunt:cerealefq? auras immittuntforibus apertis*Mox ladeum humorem:
hoc eft infantiam pomi abfumunnquod fit 8C fponteJdeoq? ficetis caprificus permittitur ad rationem ue
ti:ut flatus euolantes in ficosferat»Inde repertum ut illata quo<j aliunde 8C inter fe colligataeiinticerentur
fico»Quod in macrofo 8C aquilonio fitu non defideratunquoniam fporearefcunt loci fitu:rimifcp eadem
quae culicum opera caufa perficit*Nec non ubi multus puluis:quod euenit maxime frequenti uia appofi //
ta«Nanq$ &pulueri uis ficcandtifuccumq? ladis abforbendiiqux ratio puluere & caprificatione hoc quoqr Vel i gu
praeftatjnedecidantabflimpto humore tenero:& cum quadam fragilitate ponderofo»Ficis mollisomni mi la/
bus tadus*Maturis frumenta intus, Succus maturefeentibus Iadis:percodis mellis*Senefcunt in arbore* chryma
Anufque diftillat • Gummi lachrymam ficcat»Honos laudatas feruat in capfis*Sebufo infula praeftantifli/ ficcatur
mas amplifTimafque : & mox in marrucinis « At ubi copia abundat implentur arcae : in afia cadi : aut in Vel cu
rufpina africae urbe:panilquefimul&obfonii uicem ficcatae implent :utpote cum Cato cibaria ruris nimiu
operanisiufta ceu lege lantiens minuriubet perfici maturitatem: cum &obfonii uicem habeant recen/ ficcatla
res ficus* Sale ficcatis&cafei loeouefei nuper excogitatum eft* Ex hoc genere funt ut diximus coda-' chryma
na 8C caricae quaeque confcendentinauimaduerfus parthos omen fecere Marco Craflo uenales praedica Velca/
tis uoce caunaeafdOmnia hsec in albenfe rus e fyria intuIit*UVitellius q poftea cenfor fuit cu ligatus in ea uaeae

Velmo
litura p
ftari

LIBER.

prouintia eflet nouiffimis Tiberii Caefaris temporibus#

De mefpilis & eorum generibus tribus* ^ CA* XX*

Alojji pyroruq? generi adnumeretur iure mefpila at<y forba.Mefpilis tria genera:anthedo:feta
nia.Tertiu degenerat# Anthedone tametfi fimilius eft:qd gallicum uocattfetaniae tamen maius
, pomum.Candidi ufiy acini molliore ligno caeteris minus pomu;fed odore pftantius: 8C quod
diutius feruetur. Arbor ipfa de ampli£fimis»FoIia antecj decidat rubefcunt«Radices multae atqi

altae;& ideo inextirpabiles*Non fuit haec arbor in italia Catonis aeuo.
De forbis genera quattuor,

Orbis

CA* XXI*

ceu

bis quadruplex differetia. Aliis.n.eo^: rotuditas mali* Aliis turbinatio pyri.AIiisouatafpes
malo^ aliquibus.Haec obnoxia acri odoret fuauitate iucuda.Cseteris uini fapor*Geneto
fiffima quibus circa pediculos tenera folia.Quartum genus torminale appellantjremedio tatii

_ probabilejaffiduum ,puetu:minimumqj pomojarborejdiffimiliifoliis pene platani*No ferat

ante trimatum ex ullo genere.Cato & forba fapacondi iubet*

De nuce iuglande* ^ ^ CA* XXII*

1 B iis loeu amplitudine uindicaueruntrq ceffere aucftoritati:nuces iuglades: qq & ipfae nuptialia
fefeenino^: comitesrmultu pineis minores uniuerfitate.Eaedecy portioe ampliores nudeo»Nec
1 no & honor his naturae peculiaris:gcino,ptechs operimeto:puluinati primu calicistmox lignei

_ Jputaminis.Quae ca eas nuptiis fecit religiofas tot modis fcetu munito qd e uerifimiliusrq qa ca

dedo tnpudiu fonuue faciat» Et has e pfide a regibus traflatas idicio funt graeca noia»Optimu qppe eaijd ge
nus pficu atep bafilico uocat.Et haec fuere pria noia»Caryon a capitis grauedine pp odoris grauitate conue
nit dicftu»T inguf cortice eapi lanae:& ruffaf capillus primu pdeutibus nudeis»Id copertu inferis tradatu
manibus*Pinguefcutuetuftate.Sola dfiagene^; I putam ie duro fragilifue & tenui ac crafTo loculofo 8C fim
plicuSolu hoc pomu natura copadili operimeto daufit.Nay fut bifidae putaminu carinae^Nudeomq? illis

Vel rui/
nofae

Velcha

maeme

cyion

uocatur»Has quocp mollis rp regit barba»Sed putamini nucleifq? folida rotuditas ieft.Eae & torrenf» Vm/
bilicus illis intus inuetre medio*Tercia ab iis natura amygdalisrtenuiore fed fimili iuglandiu fummo ope
rimeto.lte fecundo putaminis»NucIeus diffimilis latitudine:& acriore calknHaec arbor an fuerit in italia
Catonis serate dubitaf:quonia graecas noiat:quas qda 6C in iuglandium genere feruant» Adiicir pterea auel
lanas.& galbas*.pneftinas:quas maxime laudati coditas ollis in terra feruari uirides tradit. Nuc thafise 6C
albenfes celebran£:& tarentina^ duo genera fragili putamine:ac duro.Quae funt ampliflimae:& minime
rotundae»Praeterea mollufcae putame rupentes.Suntqui honori nomen interpretentur:& Iouis glandem
effe dicunt.Nuper confularem uirum audiui biferas 5C iuglandes nuces fe habere profitentem • De pifta/
c iis & ipfi rettulimus»Et haec aut idem Vitellius in italiam primus intuliteodem tepore.Simulcy in hifpa
niam Flaccus Pompeius eques romanusjqui cum eo militabat*

De caftaneis genera o£to* CA. XXIII*

Vces uocamus & caftaneasjqq accomodatiores gladiu generi» Armatu iis echinato calice uallu:qd
inchoatu glandibus»Miruq! uiliiTima eetq tata occultauerit cura naturae.T rini qbufda partus ex
unocalicercortexcp !entus»ProxIa uero corpori mebrana:& in iis & in nucibus fapore ni detrahat*
infeftat.Torrere has in cibis gratius modulantutlaturas proflanti ieiunio foemina^ quada imagi
ne panis.Sardibus eae yuenere primu»Ideo apud graecos fardianos balanos aDpellant.Na Diuus Tiberius
poftea balanu nomen ipofuitexcelletioribus fatu fadhs*Nuc plura ea^, genera*Taretinae facilesrnec opofo
funt cibojplanae figura»Rotundior quae balanitis uocaturrpurgabilis maxime:& fponte profiliens ♦ Pura
& plana eft ex eis & falariana«Tarentina minus tractabilis»Laudatior corelliana 8C ex ea fada: qd dicemus
in infitis meteranatquam rubens cortex prsefert triangulis 3t popularibus nigristquae codius uocantur*
Patria laudatiffimis tarentum:^ in campania neapolis»Caeterae fuum pabulo gignunturjfcrupulofae cor/
ticisiintra nucleos quo<j ruminatione.

De filiquis 8C carnofis pomist&: morisj&deacinis &baccis* CA* XXIIH*

Aud procul abeffe uidenf 8L pr^dulces filiquaemifi q> in his cortex ipfe manditur. Digitorum
hominis longitudo illis:& interim falcara pollicari latitudine.Glandes inter poma numerari no
poffunt.Quamobrem in fua natura dicentur*ReIiquacarnofi funtgeneris:ea^ baccis atqj carni

_ busdiftant. Alia acinis caro:aliamoris:aliaunedonibus:& alia acinis inter cutem fuccumqualia

mixis: alia baccis:ut oliuis.Moris fuccus in carne uinofus : trini colores : candidus primo ; mox rubens:
maturis niger* In nouifTimis florent. Inter prima maturefeunt. Tingunt manus fucco matura luunt
acerbae.Minimum in hac arbore ingenia profeceruntmec nominibusinec infitis; nec alio modoquamCpo
mi magnitudine* Differunt mora ofhenfia:& tufculana.Romae nafcuntur 8C in rubistmultum aifferen/
te callo» Aliud corpus eft e terreftribus fragis. Aliud congeneri eorum unedoni: quod folum pomum fi//
mile frutui terrae gignitur» Arbor ipfa fruticofa « Fru&us anno maturefeiripariterty floret fubnafcens : 8C
prior coquif.Mas fit an foemina fterilis inter auctores no conftat»Pomum inhonorummt cui nomen ex
argumento fit unum tantum edendi.Duobus tamen hocnominibus appellant graeci comaron & meme
cylontEx quo apparet totide effe genera & apud nos» Alio noiearbutus uocaf Iubaaudor eft: quinquage
num cubitorum altitudine in arabia eeeas. Acino^quocp magna eft differentia . Primum inter uuas ip//
fas callo ; teneotatejcraflitudine ; interiore ligno aliis paruo : & aliis etiam gemino : qui minime feraces

Q_ VINT VSD ECIMVS

LXXXV1I1

mufti.PIurimum uero differunt hedera fambuciq: acini.In figura et punici angulofi quippe folimec cutis
ulla fingulis:pter communem quaeeftcandida:torifg}fuccus#caroeiispcipaeqbusparuuIu ineft ligni.

Magna # baccis differentia.Aliae nanq; funt oliuis lauris:# alio moloro:cornis:alia myrtis:Ientifco:Aqui
folio enim ac fpinac fine fucco.Mediocp etiamnum genere inter baccas accinoftp cerafis.Pomum iis primo
candidum:# fere omnibus baccis:mox aliis uirefcitmt oliuisllauris.Rubet uero moris:cerafis:corms.De
inde nigrefcit moris:cerafis:oIiuis*

De cerafis genera odo. CA. XXV.

Erafi ante uidoriatn mithridaticam.L.Luculli non fuere in italiarAt urbis anno fexcentefimo
odogefimois primum uexitepontorannif^.cxx.trans oceanum in britania ufcp puenere.Ea/
dem(ut diximus)in aegypto nulla cura potuere gigni.Cerafo^ aproniana maxime rubent. Ni
gerrima funt ut adia.Caeciliana uero # rotuda.lulianis gratus faporrfed pene tantum fub arbo
re fua adeo teneris: ut geftatum no tolerent.Principatus duracinisiquae campania pliniana appellar .In bel
gica uero lufitanisdn ripis etiam rheni>Tertius is colos e nigro ac rubenti uiridig? fimilis maturefceribus
fp.Minus quinquennio eft:g> prodiere quae uocant laureamon ingrata: amaritudinis infita: in lauro.Sunt
# macedonica paruje arboris:raroa* tria cubita excedentis;# minore etiam nunc frutice chamaecerafi.In
ter prima hoc e pomis colono gratiam annuam refert.Septentrione frigidifcpgaudet.Siccatur etiam folet
conditurq? ut oliua cadis*

De corno #lentifco* CA* XXVI.

Vae cura # cornis atc$ lentifco adhibef ;ne qd non hois uentri natu ce uideatur.Mifcenf fapores;

# alio alius placere cogif.Mifcenf uero # terra: caeligj tradus*Inqj alio cibi genere india aduo'
catunin aIioaegyptus:cretae:cyrenae:fingulae$ terrae.Necceffat in ueneficiis uitasdummodo ofa
|deuoret*PIanius hoc fiet in herbarum natura*

De generibus fuccorum# de odore* CA* XXVII.

• Nteri q funt coia # pomisjolbufqj fuccis faporu genera trefdecim reperiunf;dulcis;fuauis;pin
||guis:amarus;auflerus;acer;acutus:acerbus:acidus:falfus.Praeter haec tria genera fut mirabili ma
i xle natura.Vnu i quo;plures pariter fentiunf fapores!ut uinis.Naqp in iis # aufterus # acutus #

_ Jidulcis # fuauis;oes alieni. Alcqje eff genus in quo fit & alienus qde:fed & fuus qda # peculiaris

Ut in Iade.Siquidc ineft ei qd tamen iure dici no pot dulce # pingue # fuauetobtinente lenitateiq ipfa fuc/
cedit in faporis uic#NuIlus hic aqstne fuccus qdemt tame eo ipfo fiat aliqsiac fuum genus faciat*Sentiri q/
dem aqua: faporem ullum;fuccumue uitium eft.Magnu his olbus in odore momentum # magna cogna
tiorqui # ipfe nullus eft aquis;aut fi fentitur omnino uitium eft.Mirum tria naturae praecipua elementa fi
nefapore:fine odore:fine fucco:aqua;aer:ignis*

Defuccis fruduum # arborum!# coloribus!# odoribus;# natura pomorum;# de commendatio/
nefruduum* ^ CA*. XXVIII*

fucc?£f uinofus pyro:moro;myrto:minime qd miremur uuis*At pinguis oliuae : lauro:

1 nuci:iugladi:amygdaIis*DuIcis uuisificistpalmis. Aquofus prunis.Magna eft # in colore fucci

3 dria*Sanguineus moris;cerafis:cornis;uuis nigrisdde albis cadidus.Ladeus \ capite ficisii cor/

poreno ite fpumeusmalis.NuIluspficisjcupfemduradaabudecfucco.Sedqs eius ulludixe'
rit color ffua # in odore miracula.Malis acutus;Perficis dilutus.Dulcibus nullus.Na # uinu tale fine odo
re*Tenueodoratius*Multocp celerius italia ad ufu ueniut q pfguia.Quae odorata;n5 eode i guftu tenera: jjui

qa no fut pariter odor # fapor.Q uaobre citreis odor acerrimustSapor afperimus:quadatenus # cotoeis* e“ teuu
Nullufqj odor ficis.Et hadenus fint fpes ac genera pomo^.Naturas ardius colligi par eft.Alia filiquis gi
gnunfupfis dulcibus! femeq? coplexis amaijd.Cu in pluribus femina placeaf.in filiquadanenf. Alia baccis:
quaiji intus lignu:# extra carorut oliuistcerafis.AIiquai*: ftus baccae;foris lignum tm his qua: in aegypto
diximus gignuQ uae baccis natura eade # pomis.Alio^ intus corpus # foris lignumt nucu.AIiis foris cor
pus intus lignumt perficis # prunismitiuq? cinctu frudu!ca frudus alibi muniaf uitio.Putamine claudu
tur nucesrCorio caftaneae.Detrahif hoc iis. At in mefpilis mandif.Crufta tegunf glandes;Cute uu^. Co
rio # mebrana punica.Carne# fucco mora coftanCute # fucco ceraluQuaeda ftaria ligno recedut ut nu
ces # palmse.Quaeda adhaecet:ut oliuae lauroqj.Quoruda generi utracp eft natura:ut pficis*Eteni duracp
nis adhaeret:corpus;e Iignoqjauelli nequit:cu in caeteris facile feparef.Quibufda nec intus nec extra lignu
ut in palmare genere. Aliquo^; lignu ipfum in ufum # pomi uicem ut genera myxisiquas in aegypto gi'
gni diximus»Quorudam extra gemina geminant* uitia:ut in caftaneis:amygdalis:nucibuf^iuglandibus.
Quoruda narura trigemina eft:corpus:deinde Iignuirurfufqi femen in ligno ur perficis * Quaeda inter fe
denfamt uuae:forba;q ramos circudaraex oi parce uua^e modegrauant. Alia rara ut in perficis. Quaedam
aluo cotinenf:ut granata.Dependetalia pediculis ut pyra; Alia racemis ut uuaetpalmae. Alia# pediculis#
racemismt hederae fambuci.Alia ramoadhaerennutin lauro.Quaedautroq? mo:utoliu^. Na # breues
pediculi # longi.Quaeda uafculis conftanuut punica:# mefpilailotofij in aegypto:# euphrate,Ia uerodi
uerfa gratia # comendatio.Carne palmae placet.Crufta thebaicae.Succo uux # caricae*Callo pyra ac ma/
la.Corpore melimela.Mora chartilagine.Nudei grano.Quaeda in aegypto cute caricae.Detrahitur haec fi
cis uirentibus:ut putamen.Eadem in ficcis maxime placet.In papyris # ferulis fpinaq? alba.caulis ipfe po
mueft.Sunt#ficulneicaulesinfruticofogenerecucaulecapparis«Infiliqs uero qd manditur: qd nifilf/ Vel ca/
gnum eft^Non omittenda feminisearum proprietas*Nam neque corpus : neque lignutmnec chartilago riorae
dici poteftmeque aliud nomen inuenit*

Vel in Ii
ba

Vel illa

Vel cite
riore
Velcel/
tei

Vel cir/
ceis

Vel fla/

uefcete

Vel ui/

gens

Veleui/

ruit

Vel fla/

uefcete

uel ema

cuit

LIBER

De myrto genera eius»xxix, __ _ CA, XXiX,

Vccorum natura pcipua admiratione in myrto het,Quado ex una omniu olei uinigj bina ge/
nera fiutJte myrtidanum ut dixi mus. Et alius ufus baccae fuit apud antiquostantecj piper repe
riref: libae optines uicc.Quoda et generofi obfonii noie inde tra<fto:qd et nuc myrtatu uocaf,
Eadeq? origine aproije fapor comendafiplerum ad intintftus additis myrtis.Arbor ipfa i euro/

pa tetriore caelojqd e ceraunis montibus incipit primum celcei in Elpenoris tumulo uifa tradif: graecum

Vel da/
naen
Vel da/
phnoi/
des

Vel litte
ris

ei nomen remanettquo peregrina ce apparet, Fuit ubi nuc roma effria tu cu cunderetur,Quippe ira tradif
myrtea uerbena romanos fabinofq^ cu pp raptas uirgines dimicare uoluiflentrdepofitis armis pacificaros
in eo loco:q nuc figna Veneris Cluacinae h<?t.Cluere«n»antiqui pugnare dicebat.Et in ea quoq? arbore fuf/
fimenti genus habefjdeo tu eledtatquonia coiun(ftioni[& huic arbori peft Venus.Haud fcio an primaeua
etia 01'um in locis publicis romae fata fit:fatidico;qde di memorabili auguriodnter antiquiflima na<j de/
lubra habef, Quirini hoc eff lpfius Romulijneo facrae myrti fuere duas ante aedem ipfam plongu tps.
Altera patricia appellatajaltera p!ebeia,Patricia multis annis pualuit,Flaccefcente plebeiarexuberas ac laeta
qdiu fenatus quocp floruit illa ingens»Plebeia torrida ac fqualida,Quae poftq eualuit flacefcente patricia
mar fico bellotlanguida auftoriras patru facta eftrac paulatim in fterilitatf emarcuit maieftas,Quin di ara
uetus fuit Veneri myrteae:q murtiam uocanr,Cato tria genera myrti^pdidit.Candidajnigram: coniugale
fortaffis a coniugiis:ex illo duacinae genere,Nunc&alia diftin&io fatiuaetaut filueftris;&: in urracp Iatifo/
liaerin filueftri propria oxymyrfine»Sariuam genera torpiarii faciut«Taretina folio muitomoftratem patu
lotexoticam denfiflimorienis folio^ uerfibus»Haec non eft in ufmRamofa utrag? alia»Coniugalem exifli/
mo nunc noflratem diauMyrtus odoratiffima eft in aegypto,Cato docuit uinu fieri e nigratficcata ufqi in
ariditatem in umbratatq? ita mulfo indita*Si non ficcentur baccae oleum gigm\Poftea compertu & ex alba
uinu fieri albumiDuobus fextariis my rti tufae in uini tribus heminis maceratae expreflaeq?JFoIia & per fe
ficcantur in farina ad ulcere remediajin corpore humano leniter mordaci pulueretac refrigerandis fudori
bus,Quinimo oleo quoq? mi$i didtu ineft quida uini faponfimulm pinguis liquor pcipua ui ad corrigen
da uinarfaccis ante perfu(is,Retinet quippe faecemjnec pter pupe liquorem traniit patiridatq? fe comitem
praecipua comendatione liquato»Virgae quocp eius geftatae mo uiarori ,pfunt in longo itinere pedituQui
dC uirgae annuli expertes ferri inguinu tumori medenf*BeIlicis quocp fe rebus inferuiritriumphanfq? de fa
binis Poftumius libertus in confulatujqui primus oium ouans ingreflus urbem efttquoniam re leuitcr fi
necruoregeflerat,Myrto Veneris uidtricis coronatus Iceflinoptabilemq? arborem et hoftibus fecit, Haec
poftea ouatiu fuit corona:excepto»M.Crafib q de fugitiuis dC Spartaco laurea coronatus icefiit^Maflurius
ackftor efttcurru quocp triuphates myrtea coroaufos,L,Pifo tradit Papyriu Mafonejq prius 1 motealbao
triumphauit de corfis myrto coronatu ludos circenfes fpedare folitu, Auus maternus Africani fequentis
hic fuir,M» Valerius duabus coronis utebatur laurea di myrteatqui di hoc uouerat.

De lauro genera.xiii, CA, XXX»

Aurus triumphis proprie dicafruel gratiffimadomibusjlanitrix Caefape potificuquq fola di do
mos exornat; di ante limina excubat«Duo eius genera tradit Cato:delpnicam di cypria.Popeius
Leneus adierit q muftace appellauitrquonia murtaceis fubiicere£»Hac ee folio maxio ; flaccrdocp
&albicate»DeIphica aequali colore uiridiorermaximis bacariatq? e uiridi rubetibus»Hac uitfto/
res delphis coronaru& triuphantes romae.Cypriam ee folio breuimigrop margines imbricatocnfpa. Et
poftea acceflere genera Cinus hanc filueftrem lau^e aliq intelliguntmonnulli fui generis arbore.Diflfert co
lor»Eft,n,caerulea bacca, Acceftit &C regiaiq coepit Augufta appellari ampliftima 8C arbore & folio ; baccis
guftatu quoq? no afpero. Aliq negant eande ec:& fuu genus regiae faciunt longioribus foliis latioribuftj.
iidc in alio genere baccalia appellat hac q uulgatifilma erbaccaruqi fertilifiima»Sterile uero eaj^(q<3 maxie
miror) triuphaleteaq? dicunt triumphantes utinifi idaDiuo Auguftocoeperit:utdocebimus:exealauro
quae ei miifa e coelo minima eft altitudine:folio crifpoiac breuijq iuenitur rara» Accedit in topiario opere
taxa excrelcente i medio folio:paruulo ueluti lacinia folii: Et fine ea fpadonia mira opacitatis patietiadtacg
quatalibeat fub umbra folu implet.Eft 8i camedaphne filueftris frutex:eft 8C alexadrinarq aliqui idseataiit
hippoglorthionjalii daphnen jalii carpophylon;alii hypelaten uocat,Ramos fpargita radice dodratales to
piarii:ac coronarii operisifolio acutiore q myrti.-molliore 8C candidiore,Maiore femine inter folia rubro.
Plurima in inda:8£ circa heracleam ponthnec nifi in montofisrid quo^ qd danaides uocaf genus in no//
minu ambitu eft, Alii.n»pelafgum:alii eupetalonjalii ftephanon Alexandri uocat,Et hic frutex eft ramo/
fus:crafiiore ac molliore q laurus folio,Ex cuius guftatu accendatur os baccis e nigro ruffls,Notatuantiqs
nullum genus lauri in coi fica fuifieiqd nuc fatu 8i lbi^uenit.Ipfa paciferatut q ptendi et inter armatos ho
ftesrquietis fit indicium,Romanis pcipue laetitiae ui&oriarucy nuntia addiflituisi&militu lanceisrpilifcp
fafces imperatorum decorat,Ex iis in gremio louis optimi maximi deponitunquotiens laeticiam uido/
ria nouam attulit,Id(j non quia perpecuo uiretmec quia pacifera eft:prae ferenda uti^ myrto & oleae eft:
fed qa fpetftatifiima in motepnafo,Ideo<£ et grata Apollini;afluetis eo dona mittere ia 8C regibus romais:
tefte*L»Bruto>Fortafris et in argumentu:quonia ibi libertate publica is meruifletjlaurifera tellurem illam
obfculatus ex refponfo,Et quia manu fata^ receptarum in domos fulmine fola non icitur.Ob has cas eq/
dem crediderim honorem eis habitu in triumphis potiustq qa fuffimentum fit caedis hoftiu 8C purgatio:
ut tradit Mafliirius.Adeom in pfanis ufibus pollui lau^e 8C olea fas no eftrut ne propiciandis quide nutni/
tubus accendi ex iis altaria araeue debeant,Laurus quidem manifefto abdicat ignes crepim:& quada dete/
ftatione*lnteraneorum eriam uitia di neruorum ligno torquente»Tiberium prticipera tonate caelo coro/

SEXTVSDECIMVS LXXXIX

nari ea folirum ferant contra fulminum metus.Sed 8C circa Diuum Auguftum euenta eius digna memo/
raru.Na^ Liuis Drufills quas poftea Augufta matrimonii nomen accepitrcum padta efler illa Csfarirgal
linam confpicui candoris fedenti aquila ex alto abiecit in gremium lllsfairulntrepideq? mirari accefTit mi
raculumiquoniam teneret roftro laureum ramum omuftutn fuis baccis.Conferuarialitem & fobole iuf/
ferearufpicesiramumcp eum feriiac rite cuftodiruQdcp facftum eft in uilla.Cacfarum fluuio tiberini impo
firatiuxta nonum Iapidem flaminiauia:quaeobid uocaturad gallinas.Mireqi filuaprouenit* Ex ea trium
phans poftea Caefar lau^t m manu tenuincoronaq? in capite gciTit. Ac deinde iperatores Csfares cudti.Tra
dirufq? mos eft ramos quos tenuerunt ferendi.Et durat filus noibus fuis difcrets.Forraffis ideo muraris
triuphalibus. Vnius arbopd latina lingua nome iponif uiris*Vnius folia diftingunf appellatione; Lauream
enim uocamus*Durat& in urbe impolitum locotquando lauretum in auentino uocatur: ubi filua lauri
fuit.Eadem purificationibus adhibetunteftatumgi fit obiter 6C ramo eam feriiquoniamdubitauetc.De/
mocritus 5C Theophraftus.Nunc dicemus filueftrium naturas*

CAIf PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER*XVJ,PROOEMIVM*

Silueftrium Arborum Naturae* CA* I*

OMIFERAE AR//
boresjqusq? mitiori
bus fuccis uoluptate
primae cibis attulerut
6i neceftario alimeto
delicias imifcer docue
rur*Siue ille ultro fiue
ab hoie didicer blados
fapores adoptioe & co
nubio. Idgt munus et
feris uolucribuftj de/
U dimus intra pdicftas co
ftant*Primu eratnar/
rare glandiferas quoquetqus primo uiftum mor/
talium aluerunt nutrices fopisac ferar fortisjni prae
uerti cogeret admiratio ufu copertarquena qualifqj
eflet uita fi ne arbore ulla fi ne frutice uiuentium*
Gentes finearbore:& miracula in feptentrionalis
regionis arboribus* CA* If*

Iximus & i onere qdem iuxta oceanum coplures ea neceftitategentes*Sunt uero & in feptetrione
aifs nobis caucoj^rqui maiores minorefcp appellanf*Vafto ibi meatu ppetuis bis dierum noctiu
que fingula^t interuallis effufus in immenfum agif oceanus aeternam operiens retg natura cotro

_ uerfiamtdubiumq* terrae fitran pars maris*Illic mifera gens tumulos optiner aIros:aut tribunalia

ftructa manibus ad experimenta altiffimi sftustcafis ita impofi tisjnauigantibus fimilestcu integat aq cir/
cudatae naufragiis>Cu uero receflerintjfugientes cu mari pifces circa tuguria uenantur»No pecudes hos he
re:no Iatfte alirut finitimos*Ne cu feris qde dimicare cotingit oi pcul abacto frutice. Vlua 5C paluftri iunco
funes nedtur ad prexeda pifcibus retia»Captuqj manibus lutu uetis magis qfole ficcates.Terra cibos ri/
getia feptetrioe uifcera fua urut.Potus non mfi ex imbre feruato fcrobfbus in ueflibulo domus.Et eae ge n
res certe fi uincanf hodieipo.ro.feruire fe dicunt.Ita e ,pfe(5to:multfs fortua pcit I pcena* Aliud e filuis mi/
raculu tota reliqua germama repletraddutqi frigori umbrasjaltiflims tamen.Haudpcul fupradidtis carn¬
eis circa duos pcipue lacus.Littora ipfa optment qrcus maxima auiditate nafcediifufFoflaeq? fludibus autp
pulfs flatibus uaftas coplexu radicu infulas fecu auferut. At<j ita libratae ftates nauigant ingentium ramo'
rum armamentis*Sspe rerriti claftibus noftrisicu uelutde induftria fluctibus agerentunutin ,pfpc£tu fta
tes noftu:inopefq? remedii illae praelium nauale aduerfus arbores inirent*

De hyrciniae filuae magnitudine* CA* . ]lU

N eade feprctrionali plaga hyrcinis filus roboije uaftitas intadta 8t cogenita mudoiprope imor
tali forteimiracula excedit. Vt alia omittafjfide caritura.Coftatattoli colles occurfantiu iter fe ra
dicum repercuflu.Aut ubi fecuta tellus non fmarcus ad ramos ufq$:& ipfos inter fe rixantes cur/
uari portarum parentium modorutturmas equitum tranfmittant*

De glandiferisiciuica corona:& q frodea corona donari» CA* IUI*

Landiferi maxime generis oestqbus honos apud romanos ppetuus.Hinc ciuicae corons militu
uirtutis infigne clariflimu.lafmpride uero & clsmetis ipato^rpoftq ciuiliu Jbello^ pfanatione
meriru coepit uiderijciue no occidere.Cedut iis murales;uallarefcp:&aureae:qq peio antecederes*
-5tla5Cedut&roftrats5quis i duobus maxie ad hoc sui celebres*M. Varrone e piraticis bellis dante
magno PopeioJtecp.M* Agrippa tribuere Csfare e ficulisiq & ipfa piratica fuere* Antea roftra nauru tribu
nali pfixa foro decus eratmeluti Po.Ro.ipfa corona impofita.Poftq uero.tribunitiis feditionibus calcari ac

m

LIBER.

pollui cocpereipodg uires expublico in priuatu magis fingulifqr ciuiu qri:& facrofandh ofapfana fece
rerru a pedibus eo^i fubiere icapitaciuiu rodra.Dedit hanc Augudus corona Agrippae.Sed ciuica a ge
nere huano aceepir fpfe* Antiqtus qde nulla nifi deo dabaf.Ob iaHoerus caelo taru eas SC plio uniuerlb
tribuit.Viritf uero ne in certamine qde ulli.F crutg? primu oium.Libei},' patre lpofuide capiti fuo ex be
dera.Podea deovz honori facrificates fupfer uidimis fimul cor5atis*Nouiffime& i facris certam ib.yu fur
patar i qb$ hodiecp no uudori datjfed patria ab eo coroari pnuciaf.Inde naturnt ct rriuphaturis conferen
tur in templis dicandae.Mox ut 8C ludis darenf.LSgu cd necexinftitutione operis dmerere qfq romano
rum prius acceperit.Neg?.n*alias nouerant q bellicas.Qd certu ed:uni geriu huic plura funt genera q cu
(ffis.Romulus frodea coronauit Hodu Hodiliu:q>fidena primus irrupider.Auus hic Tulli Holii regis fu
it.PiDeriu patre tribunu militu frodea donauit exercitus ab eo feruatusuperatore Cor.CofTo cofule fam
nitiu bello.Ciuica iligna prio fuinpoflea magis placuit ex aefculo loui facrtuVariatacB in hoc cu quercu ci
ac data ubicp q fueraticudodito tame honore gladis* Additae leges andae:&: ideo fupbae:quafqi coferre.li
beat cu illa graeco^ fuma q fub ipfo ioue datur.Quicp patriae muros primus fcandens audente irrupere
occidit.Quicp nue maluit feruareqhode occidere. Vtq* eu locu i quo fit adlu obtineret hoftis eo die.Vtcp
feruatus fateafxalias tedes nil ,pfunt*Vtciuisfuerit.AuxiIiis quis rege feruato decus id no dat.Neccrefcir
honos ide fperatore coferuatcjquonia coditores i quocug? ciue fumu ee uoluerunr. Accepta licet uti: ppe
tuo ludos ineu ti fp aflurgi et ab fenatu in more eft; Sedendi ius in pximo fenatui*Vacatio mune^ omm
ipfi:patri® SC auo paterno*xiiii*eas accepit Sicinius Dentatus ut rettulimus fuo Ioco*Sex* Capitolinus*Is
quidc SC de duce Seruilio* Africanus de patre accipere noluit apud trebia.O mores sternostqui tan ra opa
honore folo donauerunt.Et cum reliquas coronas auro comedaretdalute ciuis iis in precio ede noluerut
clara profeflione:feruari quidem hominem nefas efTe lucri caufa*

De flande genera tredecim. CA* V*

Landes opes ee nuc quo<£ multa^ getiu ct pace gaudetid codat.Necnon SC inopia frugu arefa /
fl is molif farinaifpiflaturgp in panis ufum.Quin SC hodieqj p hifpanias fecudis menfis glans f
ferif, Dulcior eade in cinere toda.Cauru ed pterea lege.xii. tabula^iut glade i alienu fundu p>
cidete liceret colligere«Genera ea^ multa.Didant fru<du: fi tu:fexu:fapore.Naq' alia fagea: glan
di figuratalia querna::& alia iligna:* Atg? inter fe quocp genej^ fingulop: differentiae.Prajterea funt alis fil
ueffresialise placidiorestq culta obtinet.la et i monrofis planifg? di Hat* Sicut SC fexu mares ac foeminae.Ite
fapore.Dulciflima oium fagiiut qua obfeffos et hofes duraffe m oppido chio tradit Cor* A lexader. Gene/
ra didinguere non datur noibustq fut alia alibi.Quippe cu robur qrcu<£ uulgo nafci uideam us:fed aefculu
n5 ubiguQuarta uero generis eiufde q cerrus uocaf :ne icaliae qde maiori ex pte nota ee»Didinguens ergo
,pprietatenaturag?: SC ubi res cogettetiam gr^cis nominibus utendum.

De fagina glade:& reliqs gladibus:& carboet& padu porco^* CA» VI*

, Agiglans nucleis fimilisirriagula cute includif*Foliu tenue:ac leuiffimuipopulo fimile; celerri/
fme flauefces;&: media parte pleruq?*Gignes fupne paruula bacca uirideicacumine aculeata* Fagi

Vel late
bris
Vel fi/
milaces

Vel tha
leis

Vel hi/
fceribus

atlculus: cerrus:ilex:fuber* Continenf hifpido calicep genera plus minus*ltc coplecdete.Folia pter ilicem
grauia:carnofa:,pcera:finuofa lareribus.Nec cu cadut flauefcetiamt fagi.Pro dideretia gene^j breuiora uel
longiora.Iliris duo genera.Ex iis in italia folio no multu ab oleis didar.Milaces a gbufda grcqds dicdserirp
uinciis aqfolis.llicis glans utriufq? breuior &. gracilioriqua Hoerus aculo appellatteoq? noie a glade didi
guit.MafcuIas ilicesnegatferre.Glas optia in qrcuratqp grandidima*Moxaefculo*Na roboris parua.Cer
ro tridis:horrida:echinato calice ceu cadaneaj.Sedin quernaaliadulcionmolliorqifoemi^jmarisfpiiTior
maxime atpbanf latifoliae ex argumento diclae.Didantaut inter fe magnitudine^ cutis tenuitate.Item
q? aliis fubed tunica rubigine fcabraialtisptinus cadiducorpus.Probaf 8C eaicuius in balano urrinqi ex 15
gitudine extrema lapidefcit in duricia.Melior cui in cortice:q cui in corpore. Vtru^ no nifi mari. Pra:te/
rea aliis ouaraialiis rotudataliis acutior figura.Sicut & colos nigrior: candidiorue q pferf. Amaritudo iex
tremitatibusjmedia: dulces.Quin 6C pediculi breuitaspceritafcp dfiam her.In ipns uero arboribus q ma
xima fernhemeris uoca6breuior:&: in orbe comofa:alafcp ramosi crebro cauata.Fortius lignu qrcus hec
6C incorruptiustramofi 8C ipfa. Procerior tame & craffior caudice. Excelli dima autatgylops incultis ami
ca* Ab ac pxime latifolise^ceritastfed minus utilis aedificiis. At qua: carbone dotata uitiis obnoxia e.Qua
obre folido utunf carboneicerario^ taru officinis copedio.Quonia definente flatu rp tinus emories fsepius
recoquif Ca:tero plurimis fintillis.Ide e nouellis melior. Acerui cSfertis paleis recenbus luto caminaf:ac
cenfa^ drue contis pungitur durefcens calixtargi ita fudorem emittit.Peffima 8C carboni SC materie hali ■
phleos diclarcui crafliffim us cortex atcp caudex:»: pleruqi cauus fugofufqp.Necalia putrefcit ex hoc gue:
etiam cum uiuit.Quin SC fulmine fa:piffimeicitur:quis altitudinem non excellat.Ideo ligno eius nec ad
facrificiauti fas habetur. Eidem raro glans:&: cum tulerit amaraiquam prceta fues nuilum attingit ani//
mal.Acneexqde fi aliud pabulu habeant* Hoc quocp inter reliqua neglectse re!igionised:q)emortuocar
bone facnficatur.Glans fagea fuem hylarem facitrcarnem cocibilem :ac leuem : 8C utilem domacho • Ili/
gna fuem angudam:nitidam:drigofam:ponderofam.Querna diffufam SC grauiffimamjS: ipfa glandium
aeque dulcimma.Proximam huic ceream tradit Nigidiusmec ex alia folidiorem carnem; fed dura* Iligna
tenrari fues nifi paulatim dctur.Hanc nouiffimam cadere.Fungofam carnem fieri a:fculo:robore:fubere*
Qua: glandem feruntomnes&gallam.AIternifque annis glandem*Sed gallam hemeris optirnam:S: co/

SEXTVSDECIMVS

XC

tm

SUsB

rifs perficiendis aptiiTfmam.Similem huic fatifoliarmfed Ieuiorem:ttiuItoq? minus probatam.Fert & ni/
gram.Duo enim genera funt.Haec tingendis urilior*

De galla:&q multa praeter glande eaede ferat arbores. CA. VII*

Afcif autem galla fole de geminis exeunteerupens noctu femper unfuerfa.Crercit uno die can
didior» Et fi excepta eft aeftu arefeit ,ptinusmecjs ad iuftu incremetu perueninhoc eft:ut nucleu
fabae magnitudine habeat.Nigra diutius;uiret:crefcitq} ut interdu mali copleat magnitudine*

_ _ Optima comagena.Deterrima ex robore.Signum eius q> cauernae tranflucenr. Robur praeter

fructu plu rima alia gfgnit.Nag? fert & gallae utruncy genus:&: quaedam ueluti morami diftarent arida du
ricia plera p tauri caput imitantia:qbus frudtus ineft nucleis oliuae fimilis.Nafcuntunn eo & pilulaeinuci
bus noabHmilesjitus habetes flocculos mollesducernaije Iuminibusapros.Nam 8C fine oleo flagrauficuti
galla nigra.Fcrr 8C alia inutile pilula cu capillo uerno tpe rame melligem fucci.Gignut 8C alae ramose eius
pilulas corpori no pediculo adhseretesjcandicates umbilicis.Caetera nigra uarietate difpfa.Media cocci ca
lore habent* Apertis amara inanitaseft. Aliquando 6C pumices gignit.Necno 8i e foliis conuolutas pilulas
6i in folio rubentes. Aquofos nucleos candicantes 8>C tranflucidosjquandiu molles fint in quibus 8C culices
nafcuntunmaturefcuntm modum gallae*

• De cachrye;& cocco granoj&agaricot&fubere. CA. VIIJ. Velidu

Erunt robora 8C cachryntita uocatur pilula in medicina urendi uim habens.Gignitur & in abie/ refeunc
re:larice:picea:tilia:nuce:platano:poftq folia cecidere hyeme duras»Cotfnet nucleum pineis fimi
lem.fscrefcithyemeaperituruerepilulatota.CaditcumfoIiacoeperintcrefcere.Tam multifera
funt:& tot res praeter glandem pariuntrobora.Sed & boletosifuillofcp gulae nouiflima irrita//
menta; quae circa radices gignuntur.Quercusprobatiffimos.Robur autem &cypreflus &'pinus noxios»

Robora ferunt 3C uifcum:& mellatut auctor eCt Hefiodus.Conftatqj rores melleos e caeIo(ut diximus)ca
dentes non aliis magis infidere frodibus>Cremati quoq? roboris cinerem nitrorfum efle manifeftum elt*

Omnes tamen has eius dotes ilex foloprouocatcocco.G ranam hoc.Primocp ceu fpedtes frutices paruos
aquifoliae ilicisjquifquiliu uocantrpenfionem alteram tributi pauperibus hifpani^: donati. Vfum eius gra
tiorem in conchylii mentioe tradidimus.Gignif & in galatia africa:pifidia:cilicia.PefTimum in fardinia.

Galliaije glandiferae maxime arbores agaricu ferut.Eft aut fungus candidus odoratus:antidotis efficax:in
fummis arboribus nafcens:nocterelucens.Signuhoceius;q>in tenebrisdecerpitur.Egladiferisfolaq uo/ Vel non
caf aegylops;fert pannos arenrestmufcofb ui!lo;canos:non in cortice mo:ue^ '& e ramis dependentes cubi odora/
tali magnitudine:odoratos ut diximus inter ungueta.Suber minima arborjglans pefiima:rara:cortex tan tus
tum in fructu:praecrafTus ac renafccsratq? etiam in denos pedes undicp explanatus Vfus eius anchoralibus
maxime:nauium:pifcantiumq? tragulis:& cadoije obruramentis*Praeterea in hyberno foeminaije calceatu.
Quaobre non infacete graeci cortices arborum appellant.Sut qui fcemina ilicem uocenttatq? ubi non na/
fcitur ilex:pro ea fubere utuntur. In carpentariis praecipue fabricis ut circa elin & lacaedemonem:nec in ita
lia tota nafeitunaut in gallia omnino.

Quarum fint in ufu cortices. CA. IX»

Ortex e fago:rilia:abiete.‘picea:in magno ufu agreftium ♦ Vafa corbefip : ac paterniora quadam
melTibus conuehendis uindemifij faciuntjatq? praetexta tuguriorum.Scribit in recenti ad duces
i explorator incidens litteras a fucco.Necnon in quodam ufu facrorum religiofus eft fagi cortex.

Sed non durat arbor ipfa.

Defcandulis&pinurpinaflrorabiete:picea<j!:larice;taeda!taxo* w CA. X.

Candulae e robore aptiflimaeimox e glandiferis aliistfagoqitfacillime exoibus qu^ refinam fe
runt:fed minimedurannpraererqe pino.Scandulacontedtafuifleromam ufqs ad bellum Pyr/
rhi annis quadringentis.lxXkCornelfus Nepos audior eft.Siluarum certe diftinguebaf ffigni/

_ bus.Fagutaliloui et nunc eft ubi lucus fageus fuit:porta<^querculana: colle in quem uimina

petebantur;totcp fucis quibufdam & geminis.Qu.Horrenfius dicator cum plebs fecefliflet in ianiculum
lege in aefculeto tulit.ut ea qd iufl*ifl*et:oes quirites teneret.Peregrinae tuc uideband:qm no erant fuburba
nx-pinus a tep abies.Oefq? q pice gignu t:de quibus nucdicemus.Simul ut tota codiendi uina origo cogno
fcat.Quaeferut in afiaaut in orieteepdidhs pice.In europa fex genera cognataijd arborum refinam ferut.

Ex iis pinusjatq; pinafter foliu habet capillamenti modo praetenue;Iongum<p:8t mucrone aculeatum.Pi'
nus fertminimurefinaetinrerdu ex nucibus ipfis de quibus didtu eft uifqjutafcribaturgeneri.Pinafter ni
hil aliud efl: ^ pinus filueft ristmira altitudineiSC a medio ramofa ficut pinus in uertice ♦ Copiofiorem dat
h xc re fi na quo dicemus mo.Gignid 8C i planis.Eafde arbores alio noie ee p ora italiae quas flibulas uocatt
ut pierig? arbitrantjfed graciles;fuccin6liorefque:& enodes Iiburnicaije ad ufus:pene fine refina.Picea mo
tes am at atq$ frigoratferalis arbor;& funebri indicio ad fores pofita:ac rogis uirensdam tame & in domo
receptattofih facilitate. Haec plurima refina fundit:interuenientecandida gema ta fimili thuri:ut mixta ui
fu difeerni non queat:& inde fraus feplafisealise.Oibus iis generibus folia breui feta:& crafTiore:duraque
ceu cupreffis. Piceae rami pene flatim ab radice modici uelut brachia lateribus inhserent.Similirer abie&i
expetita nauigiis.Situs in excelfo montiu ceu maria fugerit:nec forma alia. Materies uero praecipua trabi
bus:& plurimis uirse operibus.Refina ei uitiu.Vnde frudlus unus piceaerex/guumque fudanaliquando co
tadu folis.E diuerfo materies quae abieti pulcherrima;piceae ad fifliles fcandulas:cupafque: 5C pauca alia
fecamenra.Quinto generi fituside: eade facies:larixuocatur:materiapflantior 16ge;incorruptauis:6<i hu Vel feg
mori contumax:rubens praetereaiK odoxe acrior.Plufculum huic erumpit liquorismielleo coloretatque meta

m ii

Velfta

dem

Vel ter/

ra

LIBER.

Jentioretnanqdurarcent/s.Sextum gertus efl taeda proprie didarabundantior fucco q reliqua: partior Ii
quidiorq?cjpicea:flamis ac lumini lacro^ et grata*Hanc mares dutaxat ferunt :& eam quam graeci fycc
uocant odorisgrauiflimi*Laricis morbus eft ut taeda fiat.Oiaat haec genera accenfa fuligine imodica car
bonem repente expuuticu eruptionis crepitu:eiaculanturgi longe:excepta larice q nec ardet:nec carbone
facitjnec alio modo ignis ui confumiturrq lapides.Oia uero ea perpetuo uirentjnec facile difcernunf i fro
de etiam a peritis: tanta natalium mixtura eft»Sed picea minus alta q larixdlla craflior Ieuiorqj cortice:fi>
lio uiilofior:pinguior:& defionmolliorgj flexu* At piceae rariora ficcioraqp folia 8C tenuiora ac magis alge
Vel tor tia*Totaqj horridior e oi pfufa re(ina*Ugnu uero abieti fimiiius*Larix uftis radicibus no repullulat picea
ta repullulatiutin lefbo accidit icenfo nemore pyrrheo* Alia etianu generibus ipfis i fexu difleretia»Mas bre

uel rota uior &C duriorjfoemina ^cerior.Pinguioribus foliis:& fimplicibusiatqj no rigentibus.Lignum maribus
duru; & in fabrili opere contortumjfoeminae molliustpublico difcrimine in fecunbus:Ere in quocunque
genere deprehendunt marcm;quipperefpuun£;&fragofius fidunttregrius reuellunf*Ipfa^ materies re/
rornda:&: nigrior maribus radix*Circa idam in troade&alia differentia eft montanae maritimaecp* Naqj
in Macedonia 8t arcadia circa elin pmutant noia.Nec conflat audoribus qd cui® generi attribuannos ifta
romao difcernimus iudicio* Abies e cudis ampliffima e:& foemina et,plixior.Mareria mollior : utiliorcp;
arbore rotudiorifolio pinatojdenfa ut imbres no trafmittatjat hylarior intuiru*E ramis geneijehof^ pani
culari mo nucamenta fquamatim copada dependent pcerq larici.Hae quocp abietes mafculae prima in p '
te nucleos habentjnonite faeminae.Piceae uero cotis paniculis minoribus gracilioribuf® minimosiac ni//
gros.Propter quodgraeci phthirophoro ea appellat.in eade nucameta coprefliora maribus funtiac minus
refina rofcida.Similis his et nuc afpeduejne qd ptereaf taxusimius uiresigracilifj & triftis: ac diratnullo
fucco:ex oibus fola baccifera,Mas noxio fruau.Laetale qppe baccis in hifpania pcipue uenenum ineft«Va/
fa er uiatoria ex ea uinis in gallia fada mortifera fuiffe copertu eft.Hanc Seftius fmilace a grarcis uocari di
xit.Et ee in arcadia ta plentis uenenijut fi q dormiant fub earcibuue capiant morianf ♦ Sunt qui 6C taxica
hinc appellata dicant uenena:quae nunc toxica dicimusiquibus fagittar tinganf*Repertum innoxiam fieri
fi in iplam arborem dauus aereus addicatur.

Quibus modis fiant genera picis;& quomodo fiat caedriu;& de fpifla pice quomodo fiat : & quibus
modis refina coquatur* CA* XI.

Jx liquida in europa e taeda coquitur naualibus m uniendisjmultofcp ad alios ufus.Lignum eius
cocifum furnis undiqj igni extra circudato ferro ut primus fudor aquae mo fluat in canali* Hoc
ex caedro in fy ria caedriii uocaftcui tanta uis eftrnt in aegypto corpora holum defundo^ eo pfu/

_ ‘fa feruent.Sequens liquor craflior iamjpicem fundit* Hae c rurfus in cortinas aereas coniedaiace

to jpiilatur:6i coagulata brutiae cognomen accipindoliis dutaxat uafifjcaeteris utilis:lentoreabalia pice
differens*! tem colore rutilante:& q> pinguior eft.E taeda oia illa fiut*E picea refina feruentibus coda lapi
dibus in alueis ualidi roborisjaut li aluei non fint flruis congerie uelut in carbonis ufu*Haec i uinuaddif;
farinae mo tufalnigrior colore.Eade refina fi cu aqua leuius decoquafjcoleturqmufFo colore Ientefcit : ac
fliliatitia uocaf.Seponuf aut id fere uitia refina: corticifq?* Alia temperies ad crapulam.Nanq? flos crudus
refine cu multa haftula tenui breuiq? auulfus concidif aderibru minutaideinde feruenti aqua?donec co//
quatur perfunditur*Huius expreflum pingue praecipua refina fit.-atqj rara: nec nifi paucis in locis fubalpi'
nae italiae;conueniens medicis.Refinae albae congium in duobus aquae pluuiae coquunt* Alii utilius putat
fine aqua coquere lento igne tota dieiutriqi uafe aeris albi*itcin terebinthinam infartagine referueti t hac
caeteris praeferentes.Proxima ex lentifco.

De zopifla & lapino;& qua^ arbore materia in peio. C A* XII*

On omittedu apud eofde zopifTam uocari derafam nauibus maritimis pice cu caera nihil non
experiente uita:multo<j efficatiorem ad oia quibus picesirefinaeq* profunt uidelicet adiedo fa
! Iis callo* Aperif picea e pte lolari non plagajfed uulnere ablati corticisicum plurimum bipeda/

_ _ lihiatu:ut a terra cubito cum minimum abfit.Nec corpori ipfi parcifrutin caeteris : quoniam

haftula in frudu eft.Ve^ haec terraejpxima laudaf* Altior amaritudinem affert.Poflea humor ois e tota
confluit in ulcus,] tem in taeda.Cum id manare defiitifimili modo ex aliapteaperifiac deinde alia* Poftea
tota arbor fuccidit:&: meduliaeius urit*Sic 8>C in fyria terebintho detrahunt cortices*lbiqdem & e ramis
ac radicibus cum refina danef ex iisptibus*In macedonia laricem mafculam uruntjfoeminae radices ratu*
Teopompus fcripfit in apollinirap/ agro pice foflilem non deteriorem macedonica iueniri.Pixoptia ubiq?
uel utrif apricis aquilonis fi tu*Ex opacis horridionuirufj pferens.Frigida hyeme deterionac minusicopiofa U

que decolor.Quidam arbitranf in montofis copiapflantiorem fieri ac coloratiorem : & dulciorem quoq? 8C
Vel k$z gratiorem dum refina fir»Decoctam aut minus picis reddere:quoniam in infe^ abeatitenuiorefq? ee lpfas
arbores q in planis.Sed has 8C illas fereitate ftenliores.Fruitum qdampximo anno ab incifu largiuf t Ali^e
fecundoiQuaedam terrio*Explef autem plaga refina:non corticemec cicatricetquae in hac arbore nocoir*
Jnter hate genera ^)pnum quidam fecere fapiurmquonia ex cogitatioe ea^i ferif :Qualis:di£Ia efl nucleis.
Eiufj ar boris imas ptes taedas uocanticu fit illa arbor nil aliud q picea feritatis paulum mitigatae fatu.Sa
pii autem materies caefarum e genere fimicuti docebimus *

De fraxino genera eius quattuor* CA* XIII.

Ateriae.n*ca reliquas arbores narura genuit.CopiofifTimamqi fraxinum.Procera haec ac teres:
pennata & i£fa folio»Multum$ Homeri pconio & Achillis hafla nobilirara.Materiesefl ad plu
S rima ucilis*ba quidem quae fit in ida croadis in tantum caedro fimilisjut ementes fallat cortice

SEXTVSDECIMVS

XCV1

ablatOkGrafd duo gna cifls’fccerc*Loga enode; Altera breue duriore:furciore#:Iaureis foliis.Bumelia uo
cat f macedonia ampliflima letiffima®* Alii fitu diuifere*Capeftre*n.ee crifpafmotana fpiffam. Folia eaijc
fumetis morrifera»Catteris ruminatiu fnocua gratei pdidere.In italia nec iu metis nocet* Cotra ferpentes
uero fucco expreffo ad potu:& ipofita ulceribus opiferarac nihil aeque reperif.Tata® e uis;ut ne matutinas
gde occidentefue umbras quis fint Iogifiimat:ferpes arboris eius attingatjadeo ipfam ,pcul fugat.Experta
pdiraus.Si frode ea gyro daudaf ignis QC ferpes:in ignes potius q in fraxinu fugere ferpetem* Mira natu/
r;e benignitas;priufq hae prodeant flore fraxinummec ante conditas folia dimittere.

De tilia genera duo,^ _ CA, XIIII.

N tilia mas & foeraina differat 01 mo.Na® & materies maris dura ruffior® ac nodofa 8C odora/
tior* Cortex quo<^ crafliorrac detradlus inflexibilis.Necfemefertaut flore ut faemina:q craffior
arborermateria cadida:pcellenf® e.Mif^ f hac arbore frudlu a nullo aialiu attigijfolioje corticifqi
Ijfuccu dulce ee.Inter cortice & ligna tenues tuicas multiplici mebrana:e qbus uicula tiliae uocam
tur. Tenuiflimu eo^e phillyrae coronaru lcnnifcis celebres antiquorum® honore.Materies teredinem no
fentit;proceritate perq moaicamerum utilis.

De aceris generibus.x* CA, XV,

HCer ciufdem fere amplitudinisjopejje elegantia ac fubtilitate caedro fecudu»PIura eius genera* AI
|bu qd peipui cadoris uocaf gallicenin tranfpadana italia traf® alpes nafcens. Altept genus crifpo
imaculafji difcurfuiq cu excellentior,fuit:a fimilitudinecaudaepauonunome accepit. In lftria rhe

_ tiaqj pcipuum.E uiliori genere craiTiueniam uocaf.Gratci fitu difcernut.Capeftre.n. candida

efiejnec crilpumtqd glinon uocant.Montanu uero crifpius duriufq»:et nunc e mafcula crifpius ad lautiora Vel ali/
opera,T ertium genus zygiam rubentem fiifili Iignotcortice liuido;& fcabro*Hoc alii proprii generis efTe non _
malunttEt latinc carpinum appellant.

De brufco:molIufco:& ftaphiIodedro;& buxo genera tria* CA. XVf,

Vlcherrimuueroe brufcujmulto® excellet^ etianu mollufcu, Tuber utra® arboris ei^Sed bru
fcu itortius crilpu*Mollufcu fimplicius fpfum,Et fi magnitudine menfaije caperetrhaud dubie p
ferreref csedro.Nuc ftra pugillares Iedloru® filiciosjaut laminasrraro ufu fpe&af.E brufeo fiunt
ES 8t mefae nigrefee tes* Reperi C SC in alno tubentanto deterius qto ab acere alnus ipfa diftat. Aceris
mares prius florent.Etianu i ficcis natae pferuf aqticis:ficut & fraxini.Eft &t tras alpes arbor fimillima ace
ri alba i materiarq uocaf ftaphylodedro.Fert filiqs;&: i iis nucleos fapore nucis auellaae.In primis uero ma
teries honorata buxo e raro crifpatimec nifi radice:cattero Ietifci ex materia fileti:& qda duricia ac pallore Vel file/
cornedabifis.In ipfa uero arbore topiario opere. Tria eius generargallicu qd i metas emfttitur:amplitudi/ rio quo
ne® pcerior efLOleaflra i 01 ufu danatu fert graue odore*Tertiu genus noflrate uocar*Silue{lre(ut credo) cUm
mitigatu fam:diffufius;& defitateparietu uires fpac tonfile.Buxus pyreneis ac cytoro motibus plurima:
ac berecinthio tradlu.Craffiflima i corfica flore no feredo*Quat ca amaritudinis mellis» Seme illius cuctis
animantibus inuifam.Haccin olympo macedoniatgraciliordedbreuis,Amatfrigida:aprica;ligni quo®
duricia quae ferrotnec flammatnec carbone utilis»

De ulmo genera quattuor. CA. XVII»

fNter has at® fmgiferas materiat uitiu® amicitia accipif ulmus.Gratci duo eius genera nouer.

|t Motofamtq fit ampIfor:CapeHre:q fruticofa.Italia attinias uocat excelfiflimas:&: ex iis ficanas
j illis pfertiq no funt riguat. Altent genus gallicas:Tertiu noftratesrdefiore folioli ab eodem pe/
diculo nuerofiore. At quartum filueftre.Inter qsattinia: no ferut*Samara ita uero uocaf ulmi
femen.Omnefq? e radicum plantis ^ueniunn Reliquae femine.

De arbore namra per fitus* CA. XVIII,

Vnc celeberrimisarbo^: difhsrqda i uniuerfum de cundlis indicanda funt.Motes amat c^drui
lar ix;taeda:& emetere e qbus refina gignitur,Ite aqfolia;buxus;iIex:iuniperus:terebinthus:popu
lus:ornus:cornus;carpinus«Efi: &C i apenino frutex q uocaf cotinus:ad liniameta mo conchylii
colore lfignis.Motes 5t ualles diligit abies;robuncaflaneae:tiIia:iIex:cornus* Aquofis motibus
gaudet acer:fraxinus:forbus:tilia:cerafus.No temere in montibus uifae fut prUnusjpuicaKoleaftri: iuglas;
morusifambuci.Defcedut et in plana cornus:coryIus:quercus:omus:acer:fraxinus;fagusKarpinus. Sube
unt 8i in montofaulmus:malus;pyrus:Iaurus:myrtus.Sanguinci frutices ilexningedif® ueflibus nafcen
tes gemlhe.Gaudet frigidis forbus:&: magis etbetulla.Gallica hxc arbor mirabili candore^t® tenuitate
terribilis magiftratuu uirgis.Eade circulis flexibilis:itecorbiu fportis.Bitume ex ea galliac excoquunt.In
eofdc fitus comitatur GC Ipina nuptia^ facibus aufpicatiflimatquonia ide fecerint pallores q rapuerat Ia/
binasrat audior e Mafurius.Nuc facibus carpinus dC corilus familiarilfimae^Aquas odere cuprefliiiuglan/
des;caflaneae:laburnu» Alpina & hacc arbonnec uulgo nota*Dura ac cadida materie:cuius flore cubitalem
logitudineapes no attigut*Odit&: q appellatur Iouis barba I ope topiario tonfiIis:5C in rotunditate fpifTa»
argeteo folio.NS nifi i aquofis pueniut falices:aIni:populi;filer»Ligu(lra tefleris utiliflima.Itd uacinia ita/
liat I aucupiis fata, Gallia uero et purpura tingedi ca ad feruo^i uelles.Quaccu® coia funt motibus plaifq?
maiora fiuttafpedlu® pulchriora.Quse i capeflribus:meliora:raaterie*Crifpiora q i motib9 exceptis ma/
lispyrif®. DiuifioGenerum. CA, XIX,

Ratterea arbo^t aliis decidunt foliataliac fempitetna coma uirent.Quam differentiam neceffe

efl antecedat priot»Sunt enim arborum quatdam omnino filueflrestquacdam urbaniores: as
his placet nominibus diftinguere,Ergo mitcsjquac frudlu aut aliqua dote ombraramue ofti/

m tii

CIBER

do humanius iimanhtion improbe dicantur urbanae*

Quibus folia non decidant:# de rhododendro* CA* XX*

Arum generi no decidat oleae:iauro:palmae:myrto:cupreflb!pinis:hederat:rhododendro*Et q
©ss | uis herba dicaf fabina rhododendromr noie apparetra graecis uenit. Alii nerio uocaruntjalii rho
i dodaphnejfempiternum fronde rofaefimilitudine caulibus frutieofum.Iumetis caprifgp # oui
tgJSlLI bus uenenum eft*Idem homini contra ferpentium uenena remedio*

I tem qbus folia no decidut:# qbus no ofa folia cadat:# qbus locis nullae arboijd* C A* XXI*

Ilueflrium generis folia no decidut abieti:larici:pinaflro:iunipero:csedro terebintho:buxo:ili/
ci:aquifoIio:fuberi:taxo:tamarici.Inter utraq? genera funt adrachne in grsecia:# ubicy unedo*
Reliqua enim folia decidunt hisipterq in cacuminibus.Nodecidutaut # in fruticu genere qui

_ bufdam rubo # calamoJn thurinoagro ubi urbsfybarisfuittexipfa urbeprofpiciebatur quer

cus una nunq folia dimittensmec ante mediam aeftatem germinasJdqj mirum efl graecis au&oribus pro
ditum* Apud nos poftea fileri.Na Ioco^ tanta uis efl:ut circa memphim aegypti # in elephantine thebai/
dis nulli arbori decidantme uitibus quidem*

De natura folioi&cadentiu:# qbus folioi&uarii colores* _ CA* XXII,

Aeterae oes extra pdi&as (etenim numerare logu efl)folia deperdut.Obferuatuqi no arefcere;ni
fi tenuia & lata # mollia*Quae uero non decidat callo crafla # angufla ee.Falfa definitio eft n5
decidere iis quaij* fuccus pinguior fit*Qjuis>n.pot in ilice intelligere^Decidere Timaeus mathae
Lunaticus fole fcorpione trafeute fyderis ui:ut quodam ueneno aeris putat*Cu r ego no eade ca ad
uerfumoespoIleat:iuremiremur*Cadunt plurimis autuno.Quaeda tardius amittunt:atqrin hyemes,p
rogat moras.Nec intereft maturius germinafletutpote cu qda primae germinet;# inter nouiflimas nude
tur*Vt amygdala:fraxini:fambuci«Morus aut nouiffime germinat;# cu primis folia dimittit* Magna #
in hoc uis foli*Prius decidut in ficcis macrifqj:# uetuflate prius arbori* Multifg? etiam anteq maturefeat
frutflus.In ferotina ficu:# hyberna pyro # malo granatotefl pomum tantum alpici i matre*Necy iis quae
femper retinent comasteadem folia durantifed fubnafcenribus aliis tunc arefeunt uetera.Quod euenit cir
Velrhi ca foIftitium*Maxime foliorum unitas in luo cuiq? genere permanet Ipraererq populo;hederse;crotcni:
cinum quam Si cinnum diximus uocari*

Vel cici De populo tria genera:# quo^ folio^; figura mutetur* CA* XXlII*

Opuli tria genera, -albato: nigra:# q lybica appellat minima folio ac nigerrimatfungifij enafee
tibus laudatifiima, Alba folio bicolor:fupernecandicans:inferiore parte uiridi • Huic nigraeqt
Si crotonifolia in iuuenta circinnate rotunditatis funt.Vetuftiora in angulos exeunt. Hcontra
_____ rio hederae angulofa rotundanf*Populo^ foliis grandiflima lanugo.EuoIat candidae* T radita
folio numerofiore candidati ut uilli.Folia granatis Si amygdalis rubentia.Mirum in primis id quod ul/
mo:tiIiae<£:oIeae:popuIo albae:# falicieuenit.Circumaguntur enim folia earum pofl folflitium* Nec alio
argumento certius intelligiturfydus confedtum*

Quae folia uerfenf oibus anis:q foliose ex eius palmis cura Si ulus:# foliose mirabilia. CA* XXlIII*
“ St 8i publica oium foliose dria.In ipfis nang; ps inferior a terra herbido uiret colore « Ab eade

leuiora.Neruos calluqi Si articulos in fupior habet pte*Incifuras uero fubtermt manus huana*
Oleae fupnae cadidiora:# minus leuiaJtehederse.Sedoium folia quottidie ad fole ofeitat :inte
— rinrps ptes tepefieri uoIenria.Superior pars oium lanugine qtulacuq? het: q in aliis gentiu lana
m*Inorientefunesualidosepalmaefoliisnerididtumeft:eofqrinhuoreutilioresefle «Et apud nosuere
palmae a matre integrae decerpunt ♦Meliores.n.funt q non diuifae fuerint*Siccanf fub redto quaternis die
bus^Mox in fole expanduntur*Er no&ibus relidhe donec candore inarefeant poflea in opera diuidunf.La
riffima folia funt ficotuitiiplatano* Angufla myrtotpunicaeroleae.Capillata pinoicaedro* Aculeata aquifo/
lio & ilicu generuNa iunipero fpina pro folio efl.Carnofa cupreflb:tamarici*Craffiflima a!no*Longa ha-'
rundini coici*Palmse et duplicia*Circinata pyro*Mucro nata malo. Angulofa hederae»Diuifa platano.Infe
cfa pedhnu mo piceaerabieti.Sinuofa roto ambitu robori.Spinofa cote rubo*Mordacia funt qbufdatut ur/
ticis.Pungenta pino.piceae:abietitlarici:caedro aqfoliis.Pediculo breui oleae:# ilici.Longo uitibus»Tenu/
Io populis* Ethifde foliisinterfe crepiratia.la Si i pomoipfo maliquodain genere pua mediis emicat fo
liaJnteri 8i gemia.Pr^terea aliis circa ramosjahis i cacume ramose. Robori Si in ipfo caudicetia defa ac ra'
raifemperq? lara rariora.Difpofita myrto*Concauabuxo.Inordinara pomis.Plura eodem pediculo exeun
tia malis pyrif<p*Ramulofa ulmo:& cytifo*Quibus adiicir Cato decidua a populo quernag^ animalibus iu
bens dari non perarida*Bubus quidem Si ficulneaulignag* Si hederacia.Danrur Si ex harundine ac lauro*
Decidunt forbo uniuerfa.Caeteris paulatim.Et de foliis hadtenus*

De ordine naturae in fatis;&: de flore arborum;& conceptuj&: germinatione:# partu: 8i quo ’ordine
floreant* _ CA, XX\^.

Rdo aut naturs annuus ita fe haber.Primus efl: conceptus flare incipiente uento fauonio* Exin
defere*vi*idus febru*Hoc*n*mariranf uiuefcetiae terra.Cum et equse in hifpanla ut diximus.
Hic efl genitalis fpiritus mundi a fouedo didlus:ut qda exiftimauere.Flat ab occafu ^eqnoctiali
Velcatu 1^^^^'uerinchoansjcatlitionem rufliciuocantgeflientenaturafeminaaccipereieocpaiaminfereteo^
litione t>us fatis.Cocipiut uariis diebus:#^ fua qusq? natu ra.Alia^» tinus ut aialia.Tardius aliqua Si diutius gra
uida partus gerut.Qd germinatio io uocaf.Pariut uero cu florenflofcp ille ruptis coflat utriculis*Sed edu
catio in pomo efl*Hoc Si germinatio arbo$c»Flos efl;pleni ueris idiciu:# anni renafcetis.Flos gaudiu arbo

SEXTVSDECIMVS

XCII

rum*T uc fit nouas afiafij q funnoftedu t.T unc uariis colo^ ptduris in certame ufgi luxuriant.Sed hoc ne/
gard plerifcy.Na nec ocs florent:fed funt tnftes:qda:qcp no fentiant gaudia annoi^.Nam ne® ilexipicea! la
rixipinusiullo flore exhylaranfrnatalefue pomo^: recurfas annuos uerficolori nucio,pmittut*Nec fici at<£
caprifici.Protinus*n.frudu flores gignut.ln ficis mirabiles fut di abortus:q nug marurefcut.Nec iuniperi
floret.Quida eapt duo genera tradat* Altera flo re re: nec ferre.Qus uero no floreatjferreptinus baccis fub
nafcetibusq bienio hsreant*Sed id falfumtoibufq? iis dura facies fp*Sic & holum multis fortua fine flore
eft.Oes at germinat et q non florent*Magna di locoijd differentia. Quippe cu ex eode genere q funt in palu
ftribus priora germinetjmox capeftriamouiffima in filuis«Per fe at tardius pyri filueftres q csetera. Primo
fauonio germinat cornus*Proxi me laurus.Pauloqj antesquinodium ti!ia:acer.Inrer primas uero popu/
lus:ulmus:faIixtaInus:nuces.Feftinat di platanus.Csters uere cocepto aquifolium terebinthus:paliurus:
caftaneatglades.Serotino aurem germine malus:tardiffi mo fuber»Quibufda geminaf germinatiotnimia
fo!i ubertate:aut inuitantis caeli uoluptate:qd magis in herbis fegetu euenit.In arboribus tame nimia ger
minatio elafefcit.Sut aliae naturales qdem qbufdam germinationesipariterq? uerns:q fuis conflant fyde/
ribustqua^e ro aptius reddef ob hoc tertio uolumine.Hyberna aglae exortu. Aefliua canis ortu.Tertia ar/
duri:Has duas gdeofbus arboribus edes putat.Sentiri aut maxime in fico:uitc:punicis:cam afferetes: qm
in theflalia macedoniagp plurima tunc ficus exeat.Maxime tame in ^gypto apparet hsc ro.Et reliquae g/
dem arbores ut primum coepere cotinuant germinacionem.Robur & abies di larix intermittut triparti/
to:ac terna germ ina edunt.Ideo di inter fquamas cortice fpargunt*Qd oibus arboribus in germinatione
euenitjquoniapgnatium rumpif cortex.Eft autem prima ea^ incipienteuerecirciter.xv.diebus* Iterum
germinant tranfeunte geminos fole.Sic fit ut dum prima cacumina impelluntunfe cutis aperiat genicula/
toincremento*Tertiaeftearudemadfolflitiubreuiffima:necdiutiusfeptenis diebus.Clareqt di tunc cer/
nifexcrefcetiu cacuminum articulatio* Vitis fola bis parturincu primu emittit uuanr.itep' cu digerit.Eo
ru q non florentjpartus tatu eft di maturitas*Qusdam ftatim in germinatioe florent:,pperatq? in eo : fed
maturefcuttarde:ut uites*Serotinoqdagerminatu florennmaturat^ celeriter:utmorusiq nouiffima ur/
bana^ germinatmec nifi exado frigo re job id dida fapientiffi ma arbo^.Sed cum coeperit in tantu uniuer/
fa germinatio erupinut una node peragat et cu flrepitu*Ex iis q hyemeiaquilia exoriente(ut diximus)co
cipiut:floretprimaoiumamygdala:menfe Ianuario*Martiouero poma matura. Ab ea .pxime florent ar/
meniacardein tuberes:&prscoces.Illsperegrins:hscoads.Ordineat naturae filueflriu primsefambu/
custcui medulla plurima:& cui nulla cornus mafcula.Vrbana^d malustparuocj pofl ut fimul poffit uideri:
pyrus di cerafus di prunus.Seqf laurusnllacp cupreffus.Deinde punicarfici. At uites di oleae floretibus ia
iis germinant.Cocipiut uergiliaa: exorru.Hoc fydus illate eft.Floret at folflitio uitis:& q paulo ferius ici
pit olea deflorefeut oia feptenis aiebus:no celerius.Qusda tardius*Sed nulla pluribus bis feptenis.Oia di
intra*viii.iulii idusetefiarum prscurfu.Nec flatim fructus fequif in aliquibus»

Decorno;&: quo tpe quscy feranr:S«: q frudu no ferant q ifoelices exiftiman£:& q facillime frudu per
dunt:& quibus frudus anteqfoliunafcatur* CA. XXVI*

Ornus enim circa folftitia redditprimo candidurpoflea fanguineum*Exeo genere fcemina pofl
lutumnu fert baccas acerbas di mguftabiles eundis animantibus.Ligno quog? fungofa di inuti
is*Cum mas e fortiffimis:q fi t tanta differentia ab eodem genere»Et terebinthus meflibus red/

_ dit feme:&! acer:& fraxinus:nuces:& mala:o«: ppratprerqhybernajautprscocia.Autuno gladife

rs.Seriusetianuuergiliaijdoccafu.Aefculus tatu autuno*Incipiete aut hyemeqda genera malipyriqj & fu
ber* Abies flores croci colore circa folftitiu.Seme uero reddit pofl uirgiliarum occafurmpinus at & picea p
ueniunt germinatione.xv*fere diebus*Semen uero pofl uergilias 8C ipfae redddt*Caedri di iuniperus&: ilex
annus fere habenturtnouufiy frudus in iis cu autuno pender» In maxima tame admiratione pinus eft»Ha
bet frudu maturefcentern»Habet proximo anno ad maturitatem uenturum:ac deinde tertio.Nec ulla ar
bor auidius fejamittiuQuo menfeexea nuxdecerpi6eode maturefeit alia:Et fic difpenfad uc nulla non
menfe maturefcat.Qus fe in arbore ipfa diuifere uocanf zamisrlsdut^ csteras: nifi detrahanf* Frudu
arborum fols nullu ferunnhoc efl ne femen gdem tamarix.Scopis tantum nafces populus:alnus:ulmus:
attinia alaternusrcui folia iter ilicem 8C ohuam.Infoelices autem exiflimanturidamnats^ religione: qus
negp ferunf ungtneg» frudum ferunt*Cremutius audor efl:nunquam uirere arbor efl : ex qua Phyllis fe
fufpenderit*Quae gummi gignunt:poft germinationem aperiuntur. Gummi uero non nifi frudu detra
do fpiffatur.Nouellae arbores carent frudu quamdiu crelcunt*Perdunt autem facillime ante maturitate
palma:ficus:amygdala;malus pyrus.Item punica;quae etiam roribus nimis di pruinis flore amittit* Qua
de caufa infledunt ramos eiusrne fubredi humorem lfeftum exapiat:atq? contineat* Pyrus di amygdala
etiam fi non pluatffed fiat auftrinum caelum atq? nubilum amittutflorem;&: primos frudus cum fide/
floruere tales dies fuerint»Ocif(ime autem falix amittit femen anteg omnino maturitatem fentiat: Obid
dida ab Homero frugiperda.Secutag? stas fcelere fuo interpretata eft hanc fententiam: Quando femen
falicis mulieri fterilitatis medicametum efle conflat*Sed hoc quo^ prouidens natura facile nafcenti di de
pado furculo incuriofius femen dedit. Vna tantum proditur ad maturitatem proferre folita in creta infu
la ipfo defcenfu Iouis fpeluncs toruum ligneumque magnitudine ciceris.Fiunt uero qusdam di loci ui/
tio infruduofamt in paro fylua csdua:qus nil fert.Perfics arboresin rhodo florent rantum.Fit hsc dif/
ferentia di ex fexu.ln iis effe mares qus non ferunt. Aliqui hoc permutantes mares eflerqus ferant : tra/
dunt»Facit&:denfitasflerilitatem.Gignentiumautemqasdamexlateribus ramorum di cacuminibus
farunt;ut py rus:punicus:ficusjmyrtus.Cstero eadem natura qus frugibus*Namque di in eis fpica in ca/

m iiii

Vcf fpa
tus

Vel fpa.
this

Veltaca

penfi

Vel de
quis
Vel de
quibus

LIBER.

' cumen nafcif*Legumina in lateribus.Palma fola ut dichim efl:in fpatulis habet frutffumracemis ,ppend "
tem*Reliquis fub folio pomummc protegatunexcepta ficotcui folium maximu umbrofifTimuqs.Et ideo
fupra id pomutei demum ferius foliu nafcitur q pomu.Infigne ,pdi£ in quodam genere Ciliciae cypriae hei
ladisjficos fub folio:grofl*os uero fupra folium nafci.Ficus tk pcoces habetjquas athen is q? dromos uocar.
In laconico genere maximae funt.

De biferis & triferis:& quae celerrime fenefcaimK de statibus earum* C A. XX Vi I.

Vnt & biferae in eifde.ln cea infula caprifici trifere.funt.Primo foetu fequens euocaf:fequeti ter
tius.Hoc fici caprificanf*Et caprifici aut ab aduerfis foliis nafcuf. Biferae & in malis ac pyris cp
da ficut 8C pcoccs*Malus lilueftris bifera*Scqns eius fru&us poft arctuijijin apricis maxime. Vi/
tes qdem & triferae funtiquas ob id infanas uocannquonia I iis alia maturefcutjalia turgefcuntt

alia florenr«M»Varroauftoreft:uitem fu iflefmyrnae apud matream trifera:& malu in agro confentino
Hoc autem euenit perpetuo in frauennefi africae agrotae quo plura alias:ea eft foli fertilitas . T rifera eft 6C
cuprefius.Na<j baccae cius colligunt* menfeIanuario:& Maiot& Septebriiternafg»ea^ gerutmagnitudi/
nes. Eft uero & in ipfis arboribus:et houftis peculians dr ia.Suma fui pte fertilior e arbuftus. Quercus in
feriore:iuglandes:fici:marifcae.Oes quo magis fenefcunt:eo maturius ferut:& i apricis locis nec pingui ter
ra;Silueftrioraoia tardiora.Quaedaexiis oino non maturefcut.Item q fubarantunaut qablaqueant:cele
riora neglectis:haec 8C fertiliora.Eft etianu aetatis dria» Amygdala.n.& pyrus in fenedta fertiliflimaeiut gla
diferaet& quodda genus ficoije.Caeteraeeius in iuuentatardiufgi maturatesjqd notat* in uitibus maxie.Ve
tuftioribus.n.uinu meliustnouelis copiofius.Celerrime uero {enefcitt& i fenecfta deteriorefrudu gignit;
malus.Nacp & minora poma,pueniut:& uermiculis obnoxia»Qui 8C in ipfa arbore nafcunf. Ficus (ola ex
oium arbo^t foetu maturitatis ca medicaf Jam qde ex portentisiquonia maiora funtpcocia ppofteris.OIa
aut celerius fenefeut pfoecunda.Quin QC protinus moriunf* aliquacaelo foecunditatem omnem eblandito:
quod maxime uitibus euenit*

- — De Moro. CA* XXVIII.

Ontra morus tardiflime fenefcit:frudJibus minime laboras*Tarde & ea[quoye crifpa* materies:
ut acertpalpaipopuIus.Et fubarata ocius fenefeunt*

Defilueftribus. CA. XXIX.

Uueftria autem tardiffime.Atqi in totu omnis cura fertilitate adiicie: ferrilitas fenedlam .ideo/
que & praeflorent talia & pgerminatiatcp in totum praeconia fiut.Quoniam omnis infirmitas
caelu magis accidit.MultaeueropIuragignuntmt diximus in glandiferisuter quae laurus uuas

_ fuas:maxime<jt fterilis:quae non gignit aliudtobq? id a qbufdam mas exiftimat»Ferunt & auel/

anae iulos compatftili callo ad nihil utiles*

De buxo:& faba graeca fi ue loto» CA. XXX*

Lurima uerobuxus.Nam & femen fuu:& granu qdeartegon uocant:& a feptentrione uifcum:
a meridiehvphear:e quisplura mox paulo .Interdu pariter res quaternas habet» Arbore qdarn
fimplices:qnus a radice caudex unus & rami frequetes:ut oliuae:fico:uiti»Quaeda frutico fi gene
ris:utpaliurustmyrtus.Ite nuxauellana.Quimmo melioreft & copiofior fructu in plures difg
fa ramos»In quibufdam oinonullusjutin fuo genere buxudoto tranfmarmae • Quseda bifurcaeiatq? er in
quinas ptes diffufae.Q uaeda indiuiduaetnec ramofaetut fam buci»Quaedam indiuiduae ramofae:ut piceae.
Quibufda ramose ordo ficut piceaetabieti»AIiis inconditustut robori:maIotpyro.Etabieri qdem fubreila
diuifura:ramio? in caelu tendetes;non in latera proni.Miije cacuminibus eoije decifis morifjtotis uero de /
trucaris durat.Et fi infra q rami fuere peidat :qd fupereft uiuit.Si uero cacumen tanrn auferafjtora morit.
Alia ab radice brachiaratut ulmus. Alia in cacumine ramofatut pinus:lotos:fiue faba graecatquam romae a
fuauitatefruchis filueftris quidem:fed cerafoije pene natura loton appellat.Praecipueqi domibus expetif:
ramor« petulantiatbreui caudicetlanlTima expatientiu ambra:&: in uicinas domos faepe trafilietium»NuIli
opacitas breuior:nec aufert folem hyeme decidentibus foliis.Nullis cortex iucudionaut oculos excipiens
bladius.MulIi rami logiores ualidiorefq! aut pluresjut dixiiTe totidem arbores liceat.Cordce pelles tfgu t:
radice lanas.Malisppriu genus.Fera^t.n»roflra redduttadhaerentibus uni maximo minoribus. Ramoru
ali q caeci:q no germinanQd natura fit fi non eualuereraut poena cu amputatos cicatrix hebetauit.Quae di
uiduis in ramo natura etharc uiti in oculorharudini i geniculo.Oium terrae .pxima cralFiora.In longitudi
ne excrefcut abies:Iarix:palma:cuprefius:ulmus:8ifi qua unifiirpia.Ramofar^ cerafus et in.xl.cubitoiji tra
bes aequali per totum duum cubitore crafiitudine reperitur*

De ramist&: cortice:&: radicibus arbore* , CA, XXXI.

Vaedaflatfi ramos fparguftut mali, Cortex alii tenuismt lauro: tiliae, Aliis craffus ut robor', Aliis
Iaenismt malo:fico»Ide fcaber robori:palms»Oibus in feneda rugofior.Quibufda rupif fp5te:uc
uiti.Q uibufda et caditlut malo:unedoni,Carnofus fuberitpopulo.Mcmbranaccus ut uiei:harm
dini.Libris fimilis cerafo.Multiplex tunicis:utuitibus:riliae abieti.Quibufdam fimplextut fico:
iamndini.Magna& radicum dilferentia.Copiofae ftco:robori:platano.Breues & angulis malo, Singula
res abjeti:Iarici»Singulis.n,initun£*:qq minimis in latera difperfis.Crafiiores lauro:^ mxquales.Ite ole^:
cui & ramofae. At robori carnofae.Robora fuas in,pfunduagut> Si Virgilio qdem credimus :cefculus qtu
corpore eminetrtantum radice defcendit.Oleaeimalif^t&cupreflus per fummam cefpitum. Aliis rafto
meatu:utIauro:oleae*Aliisfiexuofo:utfico.Minutis hxccapillametishirfuta.*utabies:multaeqifilueflriu.
E quibus montani praetenuia fila decerpentes fpe&abiles lagenas:^: alia uafa nedlut ♦ Quidam non altius.

SEXTVSDECIMVS

XCIII

defcendere rad/ces:q folis calor tepeficiat.Idcp natura loci tenuiores fiue crafliflimas dixere:q<3 falfum ar/
h: rror. Apud auctores certe inuenif abieris planta cu traferret :o«ffo cubito^: in altitudfejnec t :otam refof/
fam.Ted abruptam*Maxima fpario arg? plenitudine & catdri elt. Ab ea platanijroboris: Qt glandiferarum»
Quarudam radix uiuacior fupficiejut lauri. Ita» cu truco inaruit recifajetra laetius fruticar. Quidam bre/
uirate radicu celerius fenefeere arbores putant.Quod coarguut ficirqua^ radices longiffi ma : Qt feneeffus
ooffima. Falfum arbitror 8t qdalig pdidererradices arbore uetuftate minui. Vifa etenim eftannofa queq
cus euerfa ui tem peffarisffugerum foli ampIexa*Proftratas reffitui pleruq?:8£ quadam terra cicatrice re- '*
uiuifcerejuuIgareeff.Et familiariflimura hoc platanisxq plurimum uen torum concipiunt propter den fi/
ratem ramo^.Quibus amputatis Ieuata onere in fua ferobe reponuntur.Fadhim» iam eft hoc Qt in iugla
dibus:oleif<y:ac multis aliis*

De rpdigiofis arboribus:& qbus modis fponte nafcuntur:& quod non omnia ubi® nafcantur:& q non
alibi nafcantur arbores. CA. XXXli.

jSt in exeplis Qt fine tepeflate ullaue ca alia q pdigii cecidifle multastac fua fpote refurrexifle.Fa
:dlu hoc Po.R o.qntibus oftetu Cimbricis bellis nuce rise iluco mnois ulmo poffqetcacmneam
putatu erarjqm in ara ipfam ,pcubebat:reftituta fponretira uterinus floreret. A quo deinde rpe
'maieftas Po.Ro.refurrexit:q ante uaftata cladibus fuerat memoraf hoc ide fadfu 6t i philippis
falicepcidua atep detrucata.Et ftagiris in raufeo populo alba.Ofa faufti ois.Sed maxie mi^ antadri piata
nus et circudolatis lateribus reffibilis fpote faftamitseq? reddita,Longitudine.xv.cubito^:craffitudine qt
tuor ulna^. Arbores quas naturae debeamus tribus modis nafcun£,Sponte;aut feminetaur ab radice.Cw
ranuerofiorexiffittde quafuo dicemus uolumine.Nuc.n»totus fermo de natura eimultis modis mirifqi
memorabili.Naqi no oia in oibus locis nafei docuimusmec tranflata uiuere*Hocqp alias faffidio:alias cotu
maciajfxpip imbecillitate eotje q traflferufjeueit. Alias caelo iuidetejalias folo repugnate.Faffidio balfamu
alibi nafei natura q i fyria noluit ferr.Necno 8t palma nafei ubiepraut nata pareremel cu,pmifit et.offendit
que ea educarerq tanq? inuita peperit.No het uires frutex Cinnam i in fyrise uicina puemedi*No ferut amo Vel
rni nardiqj deliciae ne in arabia qdem ex india naue perejjrinari.Tentauiwi.Seleucus rex.lllud maxie mi/, nia
ru ipfas arbores pleruq! exorari ut uiuattat» tranfmigrer. Aliquando Qt a folo impetrari ut alienas alat:ad
tienafq? nutriatjcxlu nullo mo quit fle£h'.viuit in italia piperis arbor.Cafise uero et in feptftrionali plaga*
Vixit Qt in lydia thuris.Sed unde forbentes fuccum omnem ex iis foles coquentefj lachrymam i Illud jp/
xime mi^e mutari natura in fffde locisjarqi improuifo ualere.Caedru seftuofis partibus dederant in lyciis
frigidifep motibus nafrif.Frigus inimicum lauro feceraufed in olympo copiofior nulla e.Circa bofphogc
cimeriu m in panticapeo urbe oi modo laborauit Mithridates rex Qt eseteri incolae:Sacro^ certe caufa laufc
rum myrtuqi habere:& non contigincu habuder arbores ibi punicae ficiq?*Iam mali&pyri laudanffima;.
Frigidas natura eodem tradlu non genuit arbores:pinum:abietemrpiceam*Et quid attinet ad ponmm abi
red Juxta romatn ipfam caffaneat:cxraficp aegre proueniunuPerfica in tufcuIano*Non nuces graecae cum
eedioinferunrur.Teracina filuisfcatet earum*

De cupreflo:& q»ex terra noua aliq fsepe nafcafjq { ea ante no fuerut* CA* XXXIII*

Vpreffus aduea Qt difficillime nafcenotiu fuitiut in deq uerbofius faepiufq? q de oib9aliis pdide
rit Caro.Natu morofaifrudlu fupuacua:bacis toruaifolio amaratodor uioletaiacne umbiaade

to filis tacta i defi rare parietuicoercitaqt gracilitate ppetuo tenera*T rabitur^ er i piiffuras ope hifloriali ue
nacus:claffefue8c imagfesreiji tenui folio breuicp&uirete fupueff ies* Duo pencra ea^.Meta i faffigiu con
uolara:q & foemia appellaf.Mas fpergitextra fe raos;depurac:&: accipif uite.Vtraq; ar imittitur» i pticas
afferefueaputarioe ramoBciq.xiiuano deariis fingulis ueneut.Quseftuofifnma lfatus rone ff Iua* V ulgoqi
dote filiaje antiq plantaria appellabat*Huic patria infula cretaiqq Cato tarctina ea appellar.Credo primu
eo uenterir.Et i enaria fuccifa regerminat*Sed i creta quocuqi loco terra mouerit qfpia nifi ferafaliaih^cgi
gnifjptinufqi emigrat.Illa uero et no appellato folo^c fpote maximefj i idaris motjbusrK quos albos uo
catifumifcp iugistubi niues nuq abfuntiplurima.Qd miremur:alibi no nili i tepore^>uemcs:6C nutrice ma
gnoperefaffidies.Mec terrae tatu natura circa has refert:aut ppetua caeliruej^ 6c qda teporaria uis fbriu* Ali
qu.e pleru cp femina afferunSC certo fluut genere: Aliquae et icognito.Qd accidit Cyrenaicae regionijeu priV
mu ibi laflerpitiu natu eff:ut i herbare natura dicemus. Nata e 6L fi lua urbi ei^xima imbre piceojcraflb^
circiter urbis romae anno quadringentefimo tricefimo*

DeHedera* CA* XXXI1IU

Edera iam dicitur in alia nafci*Negauerat Theophraff:us:nec in india nifi in mote mero*Quin Qt
Harpalum omni modo laborafle:ut fereret eam in medis fruftra* Alex.uero ob raritate fta coro/
nato exercitu uicfforeex id ia reddidifleexeplo liberi pfisiCuius dei Qt nuc adornat thyrfosjgaleaf
queetacfcuta:inthraciaepopulisinfolennibusfacris*Infmicaarbor faris omnibus fepulchragi:
ac muros tumpens.Serpentiu frigori gratiffima:ut mirum fitillam in honore ullo habitam* Duo genera
eius. Prima ut reliquarum mas Qt foemina.Maior traditur mas corpore:& folio duriore ac pinguiore : Qt
flore ad purpuram accedenfe.Vrriuf® aut flos fimiliseff rofae filueffrisnifi $ caret odore.Spccies ho^ge/
neru tres. Eff enim candida:& nigra nederartertiagi q uocaf helix, Etianum hx fp^s diuidunrur in alias:
quoniam eff aliafru&u tantum candida:alia Qt folio.Frudl umqt candidu ferentium:aliis denfus acinus Qt
grandior racemis in orbem circuadtis:qui uocantur carymbi • Ite filenitium cuius eff minor acinus fper>

Vel fub
tilicate

Velor/

thocif/

fos

Vel bi¬
nos &
ternos

Velaaei

ticum

Velpen

na

LIBER

fior racemus.Simili modo in nigra» Alicui & femen nfgrumjaliis crocatdtCuius coronis poetae utunfjFo
liis minus nigristqua qda nyfiamraliibacchica uocartmaximis iter nigras corymbis.Quidaapucf grsecos
etianu duo genera huius faciut» A colore acino^ ery thranu:& chryfocarpum»PIurimas at het drias helix
qm folio maxime diflat*Parua funt 8i agulofa cocinioracprcu reliquo^: genera fimplicia fint.Diflat & Ion
gitudle lrernodio^ipcipue tn flerilitaretquonia frueflu no gignit.Quida hoc aetatis effe non generis exifti
manprioq? ee helice putat fieri hedera uetuflate.Ho^t error maifeflus ltelligif jquonia helicis plura gene/
ra reperiunf:fed tria maxime flignia.Herbacea ac uirestq plurima e. Altera cadido folio*Tertia uerficolori
qfthracia uocaf.Etianu herbaceae tenuiora foliau ordine digefla:defiora<j*In alio genere diuerfa oia»Et in
uerficolori alia tenuioribus foliis ac fi militer ordinatis deGoribufqufn altera negle&a oia haec maiora quo
9 ac minora funt foliatmacula^ habitu di fla r. Et in cadidis alia funt cadidiora»Adolefcit i logitudin? ma
xime herbacea» Arbores aut necat candida:oem<^ fuccum auferendo tata craflitudine augef:ut ipfa arbor
fiat.Signa eius folia maximaiattj latiffima mamas erigetisjq funt caeterisrinflexae.Racemi flantes ac fub/
refli»Et ejq oium generi radicofa brachiaihuic tamen maxie ramofa ac robufta. Ab ea nigrae.Sed ,pprium
albje q> inter media folia emittit brachia:utru<£ fp aplecfles.Haec efl 6d i muris quis ambire no poiTit.Itacp
et pluribus locis intercifa uiuit tame;dutatg}:& toride mitia radicu hetiquot brachia»Quibus incolumes
& folidas arbores fugiriac flranguIat.Efl dC in frutflu differentiae albae nigrae® hederae:quoniam aliis tata
amaritudo acini ut aues non attingant*Efl 8C rigens hedera q fine amminiculo flanfola oium genere ob
iduocata ciflos*E diuerfo nunq mfi humi repens chamaeciflbs»

De hedera quaeuocaturfmilax. CA* XXXV.

Imiliseflhederaeeciliciaqdeprimurn pfe<fla:fed in grarcia frequentioriquam uocant fmilace
defis geniculata caulibusnpinofaifru&icofa ramisifolio hederaceo:paruo;no angulofo: a pedi/
culo emirtente papinostflore candidoiolente liliu.Fert racemos labrufeae md no hederae:colo

_ re rubrotcoplexa arinis maioribus nucleos undenostminoribus uero fingulosmigros durof<$

in faufta oibus ficris & coronisjquonia fit Iugubrismirgine eius nofspp amorem iuuenis, Croci mutata
in hunc frutice»Id uulgus ignoras:pleruq? fcfta fua polluit hedera exiftimado»Sicut i poetis aut Libero pa
tre aut Silenotq oino nefeit qbus coronetur.E fm ilace fiut codicillf.Propriug? materiae efl ut adm ota auri
bus leuem fonum reddat» Hedera: mira proditur natura ad experienda uina»Si uas fiar ex ligno eiusmina
tranffiueretac remanere aquam fi qua mixta fuerit.

De aquaticis calamis & fruticibus» CA> XXXVI»

Mterea ^ frigidis gaudentaquaticos frutices dicere conuenit» Principatu in iis tenebut harundi
nes belli pacifcp experimeris neceiTarixiarq? et in deliciis gratae»Tegulo»n»ea^ domus fuas fepte
trionales populi operiutjduratq? eius alta tadta.In reliquo uero orbe &C cameras leuiflime fufpe
dut.Chartifgj feruiut calami aegyptii maxime cognarione quadapapvri* Probatiores tame gni
dii:& qui in afia circa anaeticum lacum nafcuntur.Noflraribus fungofior fubeftnatura:chartilagine bibu
la:quaecauo corpore intusifuperne tenui inarefeit ligno.Fiflilis pacuta femp acie:geniculata»Caetero graci
litas nodis diflinifla leui fafligio tenua f in cacumina.Crafliore peniculo comatnegp hac fupuacua. Aur.n.
pro pluma ftratacauponaijd replet:aut ubi limofiore callo iduruinficutin belgis contufa & interieefla na/
uiurn commifiiiris ferruminat textusrglutino renaciorrrimifep explendis fidelior pice» Calamis orientis
populi bella coficiut.Calam is fpicula addunt irreuocabili hamo noxia.Morte accelerant pinna addita cala/
mis»Fittp 8i ex ipfo tela aliud fracto in uulneribus»His armis fole ipm obdbrat.Propter hoc maxie fereos
dies optarvOdere uetos 8C lbresjq iter illos pace ee cogut. Ac fi qs aetiopas:aegyptu:arabas:indos:fcytas:ba/
(flrasjfarmatage totgetes:& orientis:oiag? parthoru regna :diligentius coputetiequa firma pars holum in
toto mudo calamis fuperata degit.Prxcipuus hic ufus 1 creta bellatores fuos pcipitauir.Sed in hoc quogj
ut i caeteris rebils uicit italia*Quonia nullus fagittis aprior calamus q 1 rheno bononiefi amne cui plurima
inefl medullaspodufcjj uolucre»C6tra flatus quocp puicax libra.Quippe non eade gratia bellicisihoce cre
ticis comendationibusrqLi pferentur inditquorum alia quibufdam uidetur natura : quando 8C haflarum
uicem prebent additis cufpidibus»Harudini quidem indicae arborea amplitudo: qualem uulgo inteplis
didemus»Differre mares aefeeminas in his quo^ indi tradunt* Spifiius mari corpus: foeminae capacius.
Nauigioijc etiam uicem pr®flant(fitcredimus)fingulainternodia»Circaacefineamne maxime nafcutur»
Harundo ols ex una ftirpe numerofa»Atq? etiam recifa foecundius refurgiriRadicis natura uiuaxjgenicu/
lata 5C ipfa< Folia indicis tantum breuia»Oi'bus uero a nodo oria coplexu tenues per ambitum inducunt tu
nicas:atq? a medio internodio cum plurimum delinunt ueftire:procumbunt^.Latera harundini calamo
que in rotunditatem bina fuper nodos alterno fernper inguine:ut alterum ad dextra fiatialterum fuperio
re geniculo ab leua per uices»Inde exeunt aliquando rami qui funt calami tenues.Plura autem genera» Alia
fpiffiordenfior<jgeniculis:breuibusinternodiis»Aliaratiormaioribus:tenuior&ipfa.Calamusuero ali
us totus concauustquem lyringiam uocant :utiliffimusfiflulis:quoniam nihil efl ei chartilaginis atque
carnis.Orchomenius efl continuo foramine peruius:que auleticon uocant* Hic tibiis utilionfiflulis ille*
Efl alius cralfiore ligno 8t tenui foramine.Hunc rotu fungofa replet medulla» Alius breuionalius proce/
riorrexilioncralTior^.Fruticofiffimis qui uocatur donaxtnon mfi i aquaticis natusjquoniam 8C hacc dif<
ferentia efl: multum praelata harundineiquae in ficcis,pueniat*Suum genus fagirario calamo:utdiximus*
Sed cretico longiffimis internodiis obfequiuq? quo libeat fle(fli calefafto.Dr las faciunt 8i folia no multi/
rudineruerum robore 6C colore»Validalaconicis:&: ab ima pte denfiorajqles in totu circa ftagna gigni pu/
tat»Diffimiles amnicisilogif^ ucftiri foliisjfpatiofius a noao fcadcte coplexu»Eft 8C obliqua harudo no in

SEXTVSDECIMVS

XCIIII

excelfi tate nafcenstfed iuxta terra fru ticis mo fe fparges:fu3uiflima in teneritate aialibus uocaf a qbufdam
elegia»Efi &in italia nafces adarcha noie palufiris ex cortice tantu.Sub ipfa coma utilifiima dentibus;qm
uis eade eft q finapuDe orchomenii lacus harudinetis accuratius dici cogit admiratio antiqua* Characian
uocabat cralTiore firmiore<£.PIocia uero fubtiliore*Hac in infulis duitatibus natarenlla in ripis expatiatis
lacus*Tertia harudo efi tibialis calami:que auletico uocatiNono hicano nafcebaf.Nam 8C lacus icremeta
hoc tpis fpatio feruabanProdigiofus (i quado amplitudine bienioextedifler:qd notatu apud cheronia in
faufto arheniefiu plio*Et apud lebaida faepe notat influere cephifo.Cu igif anopmaferit inudatiopficiut: Vel te/
in aucupatoria quoq? amplitudine*Vocatur zeugitaeicotra bobyciae maturius reciproco graci!es*Foemina baida
ru lariore folio atqj cadidioreimodica lanugineiaut omo nullatfpadonu noie ffigmbus*Hic erat armame Vel ix /
ta ad inclufos ca'tus n5 filedo 8C reliquo curse miraculo:ut uenia fi t argeto ia potius cannCsedi folebat tem cufi te
pefiiueufqj ad Antigene tibicine cu adhuc fimpIicimuficauterenf.Subanfiurofic pparatae aliquot pofi
annos utiles ee incipiebat+Tunc quoqj multa domadae exercitatione;& canere tibiae ipfae ducedae:coprime
tibus fe lingulistqd erat illis rheatro^d moribus utilius*Poftcj uarietas acceffit & catus quoq? luxuriantes*

Caedi ante folttitia coeptae:& fieri utiles in trimatuapertioribusea^lingulis ad flectendos fonos*Quae in
de funt & hodie* Sed tuc ex fua quaqi tatu arudine cogruerepfualam erat;& ea q radice antecefierat; leuse Vel q<j
tibia: couenireiq cacumen dexterae* Jmmeftim qtu iis piatis qs ipfe cephifus ab!uiffet*Nuc facrificae tufco
ru e buxo*Ludicrse uero loto oflibufq? afininis 6C argeto fiut* Aucupatoria harudo a panhormo laudatifli
ma*Pifcatoria abaritana exafrica»Harudinis italise ufus ad uineas maxime*Cato feri ea iubet in humidis
agris bipalio fubacfio prius foloioculis difpofitis interuallo ternoijd pedui.Simul & corrudam unde afpara
gi fianticoncordare amicitia*Salicis uero q nulla aquatica^ utilionLicet populi uitibus placeat : QC cecnbtf
ducant*Licer alni faepes muniantjcontrag? erumpentium amnium impetus : riparum muro in tutelis ru/
risexcubennin aqua faece tcaefaeqt denfius innumero haerede profint*

De falice genera eius odtoja q pter falicefint utilia ligaturis:& de rabis. CA. XXXVII*

Alicis flatim plura genera*Na qda 8C in,pcerirate magna emittunt iugis uineaiy pticas*Pariutq?
balteo cortice uincula*Et aliae uirgas feqcis ad iucturas letitiae* Aliae ptenues uiminibus texen /
dis fpedlabiIifubtilitate*Kurfus aliae firmiores corbibusjac plurimae agricola^ fupeliedili can

_ didiores ablato cortice : leuiq? tradtatu mollioribus uafistq ut e corio nanrtatqa et fupinaijd i de

licias cathedra^ aptiflima* Decidua facili fertilitas:defiorq\ tofura ex breui pugno uerius q ramo:no ut re
mur in nouifiimis curanda arbore. Nullus qppe tutior e reditus minorifue lpendiuaut tepefiatis fecurior*

Tertiu locuei in aeftimatione ruris Catoattribuit:prioreq$ q oliuetisjqcp frumetonut pratisinecqa defint
alia uincula*Siqde 8C genifis:ithaceae:8C populi;&: ulmii& fanguinei frutices:# betullaet# harudo fiiTa:<5<:
harudinu foliaiut in liguriat uitis ipla:recififq? aculeis rubi alligat:# intorta coryIus*Mirum^ cotufo li
gno alicuijmaiores ad uincula ee uires*Saliciatpcipua dos findif*n*graeca rubes;candidiorcy amerina:fed
paulo fragiliorddeoq? folido ligat nexu Jn afia tria genera obferuat*Nigra utiliore uiminibus*Candidam
agricola^ ufibus»Terria q breuiflima efiihelice uocant* Apud nos quotp multi totide nola imponut*Vimi
nea uocat eande purpurea» Altera uitelina a colorejq fit tenuior*Tertia gallicaiq tenuiffima*Nec infruticut
nec in ueprium cauliuuemeq? in herbaru:au talio ulluq fuo genere nuerenfiure fcirpi fragiles palufirefi^
ad tegulu regetef<j*E qbus detradto cortice cadelae luminibus 8C funeribus feruii3t*Firmior qbufda \ locis
earu rigor*Naq? iis uelificat non in pado tantum nauticijuerum 8C in mari pifcaror africus praepofiero mo
re uela intra malos fufpenderis«Et mapalia fua mauri regunt*Proximeq» aeftimanti hoc uidea t cfle qd in
interioremundi parte pari funt papyri ufunfed fruticofi generis funr*Inter aquaticas arbores funt 6C rubi
atq? {ambucifugofi generisialiter tame q feruIa;*Quippeplus ligni ac fucci utiq? fambuco.Ex qua magis
canoram buccinamitubamq^ credit pafior ibi c^fami ibi galloi^ cantu frutex ille no exaudiat»Rubi mora Vel nili
ferunt 8C alio genere fimilitudine rofe:qui uocatur cynofbaros*Tertium genus idaeum uocant graeci a lo
co tenuiorefijq c^reraiminonbuf^ fpinis:& minis aducis.Flos eius contra lippitudine illinif ex melle:& Vel te/
igne facriwContra fiomachi quoqi uiria bibif ex aqua*Sanabuci acinos habent nigros atq3 paruos; humo/ nerior
ris lenti inficiendo maxime capillo:qui 8i ipfi aqua decoefii mandunrur.

De fuccis arbo^:&: natura materians; decardedis arboribus* C A. XXXVIII*

^Vmor & cortici arboru efiiqui fanguis ea^d inrelligi debettno ide oibus*Ficis latfieus*Huicad ca
| feos figurados coaguli uis^Csrafis gumofus*Vlmis faIiuofus*Lctus ac pinguis malis: uitibus ac
j1 pyris aquofus*Viuatiora qbus lentior*Atqs in totu corpore arbori ut reliquor^ aialiu:cutis;fan/

8 guis:caro:nerui:uena:;ofla:medullse*Procute cortex mi^d in moro medicis fuccu qrenribus fere
hora diei fecuda Iapide icifus manattaltius frailus ficcus uf*Proximi plerifqp adipes* Ii uocaf a colore albur
nu. Mollis ac pefTima pars ligni etiam in robore facile putrefces:teredini obnoxia*Quare fp amputabitur»

Subefi huic caro:cui oflajfdeft materiae optimum » Alternant fruifius quibus ficcius lignum :ut oleai ma
gifqua quibus carnofum:ut cerafus*Nec omnibus adipes carnefue largeetficuti nec animalium acerrimis*
Neutrum habent buxus:cornus:olea:Nec medullamiminimum^etiamfanguinis.Sicutioflanon ha//
bentforba carnem fambuci:& plurimam amb^medulIam»Necharundinesmaioreexparte*In quarun/
da arbo^d carnibus pulpse uenae^ funt»Difcrimen earu facile*Venx latiores candidiorefcj? * Pulpae fiffili/
bus infunt*Ideo fir:ut aure ad caput trabis qualibet praelongae admota i&us ab altero capite uel grauis fen
tiafjpenetrate rectis meatibus fono*Vndedeprehendif an torta fitmateriestnodifqi cocifa»Quibufda fut
tuberajficut funt i carne gladia*In iisrnec uenamec pulpa:quoda callo carnis in fe conuoIuto»Hocpciofi fii
mumin caedro & acere*Qeteramenfarum genera fifiis arboribus circinnantur in pulpam» Alioquin fra/

LIBER.

gtfis efler nem /n orbem arbor/s c;efa,Fagis pectines tranfuerfi in pulpa apud antiquos * Inde & uafis ho/
nos.M.Curius iurauitfeex^da nihil artigifferpterguttu fuginurquo faerificaret.Lignum in longitudini
ita fluduatmt q pars fuitab radice ualidius fidauQuibufda pulpa fine uenisjmero flamine Si tenui coflat*
H^cq? maxime fiflilia* Alia frangi celeriora q findijquibus pulpa non efl:ut olesetuites. At e contrario totu
a carne corpus fico.Tota oflea eft:ilex:cornus:robur;cytirus:morus:hebenus: lotos : 8C quae fine medulla
efle diximus.Ceteris nigricans colortfulua cornus in uenabulis nitet incifuris nodata propter decorem*
Gedrus di larix Si iuniperus rubent*

De teredinibus 8C larice* CA* XXX lX*

Arix foemina het:qua graeci uocat aegida mellei colorisjiuetu e piitojr tabellis imortalemulhfcp
fiflile rim is.Hoc lignupximu medullae etln abiete leucogrseci uocauere*Ca?drus quoq* durilfi
i§Jma:q medullae pxia ut in corpe offa derafo mo limo*Et labu

_ ^ _ (abuci!terioramirefirmatraduf*Na^

q uenabula ex ea faciutrpferut oibus*Coflat«n*ex cute Si oflibus,Caedi tipefliuu q decorticetWt teretes ad
tcpla caeterofq? ufus rotudi cu germinattalias cortice inextricabili Si carie fubnafcete ei:materieq) nfgrefce
re.Tigna 8i qbus aufert fecuris cortice a bruaad fauoniu:aut fi puenire cogamur arduri occafu:6t ante eu
fidiculae»Nouiflima rone foIflitio*Dies fyderje ho^e reddenf fuo loco*Vulgo faris putat obferuare:ne q de
dolanda arbores flernaf ante aeditos fuos frudus.Robur uere caffum teredine fentit.Brua aut necp uitia
turjneqj findidalias obnoxiu et ut torqueat fefe:findat$ qd in fubere tepefliue quoq? caefo euenit.Infinitu
refert lunaris ro:nec nifi a uicefima in tricefima caedi uolutdnteroes couenit utiliflime in coitu eius fterni
que die alii interlu niumtalii filentis luna: appellat.Sic certe Tiburius Caefar concremato ponte naumachia
rio larices ad reftituendum caedi ex rhetia pfiniuiuQuida dicut ut i coitu Si fub terra fit Iuna*Qd fieri no
pot nifi nodu*At fi coputant coitus in nouiflimum diem brumacrilla aeterna fit materiesjproxime cu fu/
pradidis fyderibus.Quida Si canis ortu addutt& fic caffas materies in foije auguflu.Nec nouella: at ad ma
teriem nec uereres utililTimae.Circucifas quoq? ad medulla alii no inutiliter relinquunt:utois huor flanti
bus 'defluat.Mi^ apud antiquos primo puntco bello claflem Diui Iulii imperatoris ab arbore excifa fexa/
gefimo die nauigaffe.Contra uero Hieronem regem ducentas*xx*naues effedas diebus*xIv*tradit*L«Pifo*
Secundo quoqp punico bello Scipionis claffis*xl*die a fecuri nauigauit.Tantu tempefliuitas etiam in rapi/
da celeritate poller.Cato holum fummus in 01 ufu:de materiis haec adiicit«Pra:lu e fapino atra potiflimu
facito:ulmea:pinea:nuceam:hac argi alia materie oem cu effodiestluna decrefcente eximito pofl meridiem
fineuento auflro.Tunc erit tepefliua;cum feme fuum matuij* erit*Caueto ne per rorem trahasjaut doles*
Idemq* mox* Nifi in trimeflri Iunaq? dimidiatanetagas mareriem*Tunc ne effodias aut praecidas abs ter/
ra*Diebus quattuor pximis gbus luna plena fueritioptime eximif*OIno caueto nigra materiam ne doles
necaedas:ne ue tangas nifi ficriune ue gelidaine ue rorulenta*Tiberius ide’& in capillo tondendo feruauic
interlunia.M.Varronduerfus defluuia praecepit obferuaduidea pleniluniis*Larici Si magis abieti fuccifis
humor diu defluuit*Hae hominum arborum altiffimseac rediffimae«Nauium malis antenifq? pp leuira
rem praefertur abiesXomuni ab iis pinoiquce aut quadripartitos uenaiji curfus bifidofi^ habeatmel oino
fimpIices*Fabrofjc inteflina opa medulla fedilis optima quadripartitis materiis Si mollior q caeterae*lnrel
ledlus in cortice protinus peritis* Abietis quae pars a terra fuit enodis efl*Hac<p quam diximus rarioneifiu
uiata decorticatu r:atq? itafappinus uocatunfuperior pars nodofa durior^ fuflerna* Et in ipfis autem arbo
ribus robuflioresaquiloise partes»Etin totum deteriores ex humidisopacifqj*Spifliores ex apricis^ diu
turnae*Ideo Romse infernas abies fupernari pferfkEfl per gentium quo^ regiones in iis differentia* Alpf/
bus apenino^ Iaudatifliimredn gallia iuribus ac monte uefeuoiin corfica:bithynia:ponto:macedonia.De
Vel sea/ tenores eneatica 8i arcadica*Peffimae parnafia:&: euboeatquonia romofae ibi Si contortae putrefcetefq^ faci
nica le* At csedrus in creta:africa:fyria:laudarifrima*Caedri oleo peruruffa materiesmec tinca nec carie fentirdu

nipero eade uirtus q credro*Vafla haec in hifpaniarmaximecp baccae eis.Medulia eius ubicucp folidior etia
qCcedrus.Publicum omnium uitium uocantfpirasubifefeconuoluere uenaeatq? nodi.Inueniunturin q
bufdam ficu t in marmore centra:ideflduriciaclauofimilis:inimicaferris*Etqusdam forte accidunn Ia/
pide comprehenfo:aut recepto in corpus:aut alterius arboris ramo.Megaris diu fletit oleafler in foro: cui
uiri fortes affixerant arma:q cortice ambiete setas longa occultauerat*Fuitg? arbor illa fatalis excidio urbis
praemonitae oraculo cum arbor arma peperifiet:qd fuccifae accidit ocreis galeifq; intus repertis* Ferunt la
pides ita inuentos ad continendos partus efle remedio*

De materiis«De magnitudine arborum;& quae cariem 8i ru inam non fentiutt& de perpetuitate ma
teriarum* CA. XL*

Mpliffima arbore ad hoc aeuiexiflimaf roaeuifatqppmiraculuiTiberiusGefar ieodepotenau
machiario expofuerat adueda cu reliq materie.Durauiq; ad Nerois pricipis aphitheatru • Fuit
aut trabs e larice Ioga pedes*cxx*bipeaali craffitudine aeqlisiquo itdligebaf uix credibilis reliq
altitudo fafligiu ad cacume xflimatibus*Fuit Si meoria noftra i porticibus fepto^ a*M* Agrip
pa relicfla tcque miraculi carquae diribitorio fupfuerat*xx*pedibus breuior:fexquipedali craffitudie*Abies
admirationis peipue uifa efl m nauitq ex .Tgypto Caii prinripis iuflu obelifeu i uaticano circo ftatutuiquat
tuorejp truncos lapidis efufde ad fuftinendum eu adduxiriQua nauenil admirabilius uifum in mari certu
efl*cxx*modii tunc lentis profaburra ei fuere»Longitudo fpatium optinuit magna ex parte oflienfispor
tus latere leuoribi nangp demerfa efl a Claudio principe cum tribus mollibus turrium altitudine in ea ex/
^dificatis obiter puteolano puluere aduedhs*Quae arboris craflirudo quattuor hominum ulnas comple
dentium im plebar* Vulgoqi auditur«lxxx*numoj^ Si pluris malos ad eos ucnundari ufus.Rates uexo ca/

SEXTVSDECIMVS XCV

ue&i»x!»feftertiis plerafq?» At in aegypro ac fyria reges inopia abietis caedro ad da fles feruf ufi» Maxima ea
in cypro tradif ad undecireme Demetrii fuccifa»cxxx.pedu logitudinistcraflitudinis ueroad triu hoium
copIexu.Germania»pdones fingulisarbonbus cauatis nauigat:quaij£ qda&»xxx»hoies ferunr»Spiffiffima
ex oi materien'5 8C grauiffima iudicaf hebenus QC buxus;graciles:natura:neutra’in aquis fluitat: nec fuber
fi demaf correx;nec Iarix*Ex reliqs ficciffima lotos q Rose ita appellaf.Deide robur exalburnata : &C huic
nigricans colonmagifc» et cy tifotq ,pxie accedere hebenum ur»Quacj non defintq fyriacas terebinthos ni
griores affirmenuCeleoraf 6i Tericles noie calices ex terebintho folitus facere rorno.Per que jabaf mate/ Vel Te/
ries: oium haec fola ungi uult:meliorqj oleo fir.Colos mire adulteraf iuglade ac pyro filueftr i tinchs atqj rides
in medicamine decodtis.Oibus q diximus fpifla firmitas* Ab hispxima eft cornus: quaq n5 pt uideri ma
teries pp exiIitatem»Sed ligml non alio pene q ad radios rotali utile:aut fi qd cuneandum fit in ligno cla/
uifue figendum ceu ferreis» Ilex item:& oleafter 8£ olea ac® caftanea:carpinus:populus. Haecoia & crifpa
aceris mo:Si ulla materies idonea eet»Ramis faepe depuratis caftratio illis efriadimit® uires«De caeteris ple
rif® eo^uSed uri® robori tanta duricia eft ut terebrari nifi madefadu no queat:& ne fic qde adactus auel
li dauus*E diuerfo dauu no tenet caedrus*Molliflima tilia:eadem ur 8i calidiflima:argumentu afferut : q»
citiffime afcias retundet*Calide morus;laurus:hedera:&: oes qbus igniaria fiut» Explorato^: hoc ufus in
caftris:paftoru® repperit:quoniam adexcutiendu ignem nofp lapidisoccafioe*Terit igif lignum ligno:
ignem® concipit attritujexcipienre materia aridi fomitis fungi uel folio^ facillime conceptu.Sed nihil he
dera pftantiustq teraf lauroflaurum® terat*Probaf & uitis filueftris alia q labrufca: dC ipfa hederae mo ar/
borem fcandens»Frigidiftima qcu® aquatica»Lentiffima at:& ideo fcutis faciendis aptiffima quo® plaga
contrahit fe,prinus:cl3udit® fuum uulnus»Et ob id contumacius tranfmittit ferrumtln quo funt genere
ficufalixttiliatbetullatfambucusjpopulus utra®.Leuiffimse ex his ficut & falixtideo® utiliflimae» Oes aut
etadciftas quaecun® flexibili crate conftant» Habet 8L candorem rigorem q? & in fculpturis facilitate. Eft
letitia platanotfed madida ficut alno.Siccior eadem ulmo:fraxino:moro:cerafo:fed poderofior*Rigorem
fomfiimeferuatulmus;obidcard<nibus aflamentif® portaru utiliffima:quoniam minime torquetur:
permutanda tantum fictut cacumen ab inferiore fit cardineiradix fuperior. Palma e molhs.Et fuberis ma
teries fpifla. Er malus :pyruf®:necnon acenfed fragiles:& qcu® crifpa in»In oibus filueftris dC mafcula dif/
feretia cuiuf® generis augent. Et infoecunda firmiora fertilibusjnifi quo in genere mares ferunt ficut cu/
prefllis:8£ cornus.Carie uetuftate® no fentiut cupreflus:csedrus:hebenus:lotos:buxus:taxus : iuniperus:
oleafter:&olea»Etexreliqstardiftimelarix:robunfuber:caftanea:iuglans»Rimam fifluram® non capit
fponte caedrus:cupreflus:olea»Buxum maxime aeterna putant:hebenur& cupreflurmcsedrum®. Claro de
oibus materiis indicio in templo ephefiac Dianae utpote tota afia extruenteteu quadringentis anis pera&u
fir.Conuenit teiftum eius efle e ejedrinis trabibus.De ipfo fimulacro deae abigitur.Caereri ex hiberno efl*e
rradunt.Mutianus ter conful ex iistqui proxime uifo eo fcripferetuitigineu:& nuq mutatu fepties reftitu/
to templo» Hanc materiam elegifle eandem Canetiam nomen artificis nuncupans* Quod eqdem miror:
cum antiquiore Minerua non quo® modo Libero patri uetuftatem attribuat* Adiicit multis foramini//
bus nardo rigamur medicatus humor alattteneat® iun&urastquas & ipfas efle modicas admodu miror»

Valuas efle e cupreflo:& iam quadringentis prope annis durare materiam omnem nouae fimilem»ld quo
que notandu ualuas in glutinis compage quadrienio fuifle.Cupreflfus in eas ele<fta:quonia pter caetera uno
in genere materiae nitor maxime uaieataeternus.Nonnefirnulacrd Iouis inarceecupreflodurata codita
urbefexcentefimo fexagefimo primo atinodicatuntkMemorabile&utica: templu Apollinismbi idica®'
caedro^» trabes durant itarut politae fuere prla urbis eius origie annis«m»ccclxxxviii»Et i hifpanis fagunri
aiut teplu Dianae a Zacyntho adueebe cu coditoribusano ducetefimo ante excidiu troiaetut ajjctor e do c/
chusrifra oppidu ipm id haberi*Cui pepeit religioe lducftus Hannibal iuniperi trabib? et nuc duratibus»

Sup oia memoraf aedes i aulid ciulde deae faeculis ante troianu bel lu exacdincata»Cuius quonia generis ma
teriae fcietia oblitterata i ptend dici no pot:uti<j q odore pcellauea aeternitate pftare. A pdi&is moruspxie
laudaf:q uetuftateet nigrefcit.Etqda rame i aliis diuturniora futufibus q alia»Vlmus i pflatu firma» Ro/
bur defoflum»Et i aqs qrcus obruta*Eade fup terra rimofa facit opa torquedo fefe.Larix I huore peipua:
dC. alnus nigra*Robur marina aqua corrupif.No improbaf in aqua & fagus 8C iuglas*Hae qde in iis q defo
diunnuel pricipales.Ite iunipetus:eadem 8C fubdialibus aptiflima»Fagus 8C cerrus celeriter marcefcunt»
Aefculus quo® humoris impatiens;cotra adadia in terrari paluftribus alnus ^terna:onerifque qtilibet pa
tiens«Cerafus hrma.Vlmus 8C fraxinus lentaetfed facile pandanftflexibiles tamen ftatefque a circucifura;
ficcataefideliores»Lariceinmaritimisnauibusobnoxiamteredinitradut»Et omnia pter q oleaftrum 8C
oleam»Qucedam*n»in mari:quaedam in terra uitiis opportuniora»

De Teredinibus» ^ __ CA» XLI*

■N feftantiu quattuor genera»Teredines capite ad portione grauiflimoirodut dentibus.Hx tan
| tum in mari fentiun£:nec alia putat teredine ,pprie dici»Terreftres tineas uocat»Culicibus uero
fi miles tripas»Quartu eft 5C e uerraiculo^: generejquo^: qde alii putrefecte fucco: ipfa materie

_ lalli pariunf:ficut in arboribus*Ex eis qceraftesuocat:cutantu eroferitut circuagat le : generat

aliuTHaec nafci^hibent in aliis amaritudojut cupreflo:in aliis duricia:ut buxo»T radut 8C abiete circa ger/
minationes dccorricata qua diximus lunajaqs nocorrupuAlexadrimagnkomirespdideruntin tylo ru/
bri maris infula arbores efle:ex quibus naues fierenuquas.cc.annisdurantes inuentas idt fi mergerent in
corrupras.ln eadem eflfe fruticem baculis tantum idoneae crafficudinisruarium rigrium maculistpondero
fum:3icum in fpiftiora dccidinuitri modo fragilem»

Veli an
tadro
Vel tii/
bos

Vel cir/
culis
Vel qua
Vel glu
tini re
Vel far/
tileam
Vella/
chry/
mofe
V el tene
ra Eade
Vel fe/
cWibus
uel Imo
c i

Vel bra
dese

Velli/
terno
Vel lia/
ternio

uel mu

nicipu

Vel Ty/

burtio

Velfa-'

gus

Vel io/

nem

Velflra

tii

LIBER»

De materiis architedi:& q materies ad qd utilis:& q fi rmior materfa in tedu* C A* XLII*

Pud nos materiae finduf aliq fpore ob id architedi eas fimo illitas ficcarf iubettut afflatus non
nocear*Podus fuflinere ualideabies larix- et f trafuerfu pofitse.Robur olea icuruafjcedurq? pon
deriJllaerenitunf:nectemererupuf:priufcpcarieq uiribus deficiut,EtpaImaarbo£' ualidarin
dmerfum*n»curuat* At populus cotra oia iferiora padaf,Palma e cotrario fornicaAPinus 8i cu
preflus aduerfus carie tineafi^ firmifTirnse»FaciIepadif iugIas,Fiut,n«& ex ea trabes:fragiqffe pnuciat fire
pttmQd i andro accidit cu e balneis territi fono,pfugerut,Pinus:piceae:alni ad qru dudus i ftobos cauaf.
Obrutae terra plurimis durat anis,Eaede fi no itegaf:cito fenefcut;miro mo fortiores fi huor extra quoqj
fupHt»Firmiffima i teduabies.Eadeualuaiji repagulis &adqq? libeat Iteflia opa aptiffi ma fiue graeco: fi ue
capao: fi ue ficulo fabrica arris genere fpedabilis:rametof^ crinibus papinato fp orbe fe uolues ad icitatos
rucina^ raptus eade 6i curribus maxie fociabilis glutino in tantuiut findat ante cum folida efl.

De glutinanda materia;& lignis fedilibus, CA» XL1II*

Agna at & glutinatio: pptereac^ fedilibus laminisjac i alio genere operiuf»Staminea hoc ufu p
bat uena:& uocat fertilea argumeto fimilitudinisjqm IacunofecrifpaJn oi genere 8i glutinum
abdicat qda:& iter fe 8i cu aliis lfociabili glutio ficut robur*Sed nec fere cohaerettnifi fimilia na

_ tura; ut fi qs lapide lignucy coiugat*Cornu maxie audit forbus:carpinus:buxus:poftea tiIia,Cui

cugi operi facilia flexilia oia:q leta diximusipterq morus 8i caprificus,Durabilia ac fediliatquse modice hu
mida,Arida,n,Iatius quiridia ferris:cedut:pter robur;& buxutq pertinacius refiflut:ferraruqi detes replet
aequalitate inerti»Qua de ca alterna idinatione egerut fcobe,Obedientiflirna'quocu<gp in opere fraxinus:
eadcq* corylo haflis melioncornu leuior:forbo lentior»Gallica uero et ad currus flexibilis»Vite semularef
ulmusrni podus eet in cuIpa,Facilis 8C fagusjqq fragilis & tenore eode fictilibus laminis i tenui flexilistca/
pfifq? acfcriniis fala utilis,Secaf in Iaminasptenues Si ilex:colore quo<j non ingrata;fed maxime fida iis q
rerunturtut rotale axibus. Ad quos lentore fraxinus utilistficutduricia ilex:& utroqi legit ulmus» Sut ue
ro 8i parui ufus fabrilium mintflerioije infignes»Ideoqi ,pditum terebris uaginas ex oleaflro;buxo:iIice;uI
morfraxino utiliflimas fieri,Ex iifdem maleos:maiores quoq? e pinu 8i i!ice,Et iis aut maior ad firmitate
caufa tempefliuae caefiirae q immaturse«Quippe cum ex olea duriffimo ligno cardines i foribus diutius i/
maturi plantae m6germinauerint,Cato uedes aquifolios:laureos:ulmeos fieri iubet.Higinus manubria
ru Dicis carpinea;iligna;cerrea,Quae i lamis lecantf;quoruc£ operimeto uefliaf alia materiesrpcipua fut cae
drus rerebinthustaceris genera;buxum:paIma;aquifoliu:iIex:fambuci radixipopulus.Dat &i a!nus(utdi/
du efl) tuber fedhleificut caedrus acerq^.Necaliaye tubera in precio,Mediaqi pars arbojjd crifpior!& quo,p
prior radici minoribus mag ifq* flexibilibus maculis.Haec prima origo luxuriae arborem alia integi:& ui
liores ligno praeciofiores cortice fieri;ut una arbor faepius ueniret,Excogiratae funt 8i ligni bratte^. Nec
fatis,Coepere tingi animalium cornua:dentes fecaridignu^ ebore diflingui:mox operiri ♦ Placuit deinde
materiem Si in mari qusenVTefludo in hoc feda, Nuper 93 portentofis ingeniis principatu Neronisin/
uentum:ut pigmentis perderet fe plurifque ueniret imitata Iignum,SicIedis precia quaeruntur. Sic tere/
binthum uinci iubent.Sic caedrum preciofius fieri, Sic acer decipi,Modo luxuria non fuerat coteta ligno*
Iam lignum emi tefludinem facit*

De arbo^: setatet&cj genera arboije minime durat* . CA, XLIIlf*

,lta arbore quaruda imenfa credi pot:fi qs p funda mudi;&: faltus inacceflos cogitat* Ve^d ex iis
quas memoria hoium cuflodindurant i ueliterno Afriani prioris manu fatae oliuae»Item myr
tus eode loco cofpicux magnitudinis.Subefl fpecusrin quo manes eius cuflodire draco tradif*
Romae uero lotos in Lucinae area anno q fuit fine magiflratibus,ccdxix,urbis sede codita,Incer
tuqtu ipfa ueruflionEfle qde uetuftiore noe dubiurcu abeo luco Lucina nominef,H^c nuc circiter anu
♦ccccLhet antiqor*n,illa e:fed fcerta eius setasrq capillata driqm ueflaliu uirginu capillus ad ea deferf, Ve^d
altera lotos 1 uulcanali:qd Romulus coftituit ex uiftoria dedecumistxquxua urbi itelligif : ut autflor efl
Maflurius,Radices eius in foijd ufque C^faris p flationes muicipioyd pene erat. Fuit cu ea cupreiTus aequa»"
lis circa fuprema»Nerois pricipisplapfatat^ negIeda,Vetuflior at urbe i uaticao ilexrin qua titulus areis
litteris hetrufeis religioe arbore ia tuc digna fuiffe fignat*Tyburtes quo^ origine multo ante urbe roma
habet. Apud eos extat ilices tres et,Tyburno coditoreeo^d uetuflioresiapudqs {auguratus tradif, Fuifle
aut eu tradunt filium Amphiaraiqui apud thebas obierit una setate ante iliacu bellu»Sut aueflores di dei/
phicam platanu Agamenonis manu fatam,Et alteram in caphiearcadise Iuco;Sunt hodie ex aduerfo ilien
fium urbis iuxta hellefpontu in Protefilaifepulchro arbores;q oibus ephebiiseius cui tantu accreueretut
ilium afpiciatrinarefcut:rurfufcpado!efcut,Iuxtaurbeautquercus i Ili tumulo tuc fate dicuntuncum eoe/
pit ilium uocari, Argis olea nunc etiam durare driad qua Io in uaccam mutata Argus alligaueritJn ponto
circa heraclea ars fut Iouis Statiui cognomineribiq? quercus dusc ab Hercule fatae, In eode tradlu portus
Amyci efl Bebrycu rege iterfecflo clarus,Eius tumulus a fupremo die lauro tegifiqua infana uocatrquo/
nia fi qd ex ea decerptu lferaf nauibusriurgia fiant:donecabiiciaf»Regioneaulocrenediximus:pqabapa/
nea i phrygia iturdbi platanus ofledifiex q pependit Marfya uidus ab Apollinerq ia tu rnagnitudie elecla
efl,Necnon palma deli ab eiufde dei setate confpicitur.Olympise oleaflenex quo primus Hercules coro/
natus efl;& tunc cufloditur religiofe* Athenis quoque olea durare tradif in certamine edito a Minerua,E
diuerfo breuiffima uita efl puicisjfico malis,Ex iis pcocibus breuior q ferotinis dulcibus q acutis! ut diu/
tior in punicis,Item in uitibus.-praecipueqi fertilionbus,Grsecinus audor efl fexagenis anis duraffe uites*
Videntur 8i aquaticae celerius in terire»Senefcunt quidem uelociterjfed e radicibus repullulant laurus ; Si

SEPTIMVSDECIMVS XCVI

mali:& punicae.FfrmifTim^ ergo ad uiuendu oteuc quas durare annis.ec.intcr audtores conueniar.Eft i
fuburbano rufculani agri coIIe:qui corne appellaf.Lucus antiqua religione Diana; Tacratus a Lario : uelut
arte ronfili coma faginei moris, fn hoc arbore mori eximia astate noftraadamauit Paflienus Crifpus bis Vel fa/
confuljorator: Agrippina matrimonio:& Nerone priuigno clarior pofteatofculari comple&iq? eam foh* gei mo
tusrnon modo cubare fub ea:uinu<£ illi affudere» Vicina loco eft ilex:8C ipfa nobilis.xxxy.pedu ambitu cau re
dicis.x.arbores meriens Hngulas magnitudinis uifendaetfiluamcp fola facir.Hedera necari arbores certum V ei me
eft.Simile quidam 8C in uifco:tametfi tardiorem earum iniuriam arbitrantur.Naqt & hoc praeter fructus tiens
agnofcitur non in nouiflimis mirabile.Qusedam enim in terra gigni non poflunt:& in arboribus nafcun uel ami
tur.Nanqs cum fuam fedem non habeanuin aliena uiuunnficut uifcum. Eft &C in fyria herba quae uocarur tiens
cafletiasinon tanrum arboribustfed ipfis etiam fpmis circumuoluens fefe.Item circa tempe theflalica quae Vel caf
polypodion uocarur:& quae dolichosjac ferpyllum.Oleaff ro quo<j deputaro quod gignif uocat phaunos. fycas
Quod uero in hifpiria fullonia hipophaeffon calliculis inanibusjfoliis paruis radice alba: cuius fuccus ad de Vel hi/
tractiones in comitiali morbo'uriIiflimus habetur.Vifci tria genera.Natj eft i abiete 8C larice caflyrias* Ste fperia
lin diciteuboea: Hypheararcadia»Vifcumautem in quercujroboret ilice : pruno filneftri: terebinthornec Vel cau
aliis arboribus adnafci.PIerique copiofiffimum in quercu: quod dryos hypnear uocantJn omni arbore; Iiculis
excepta ilicei quercu differentiam facit odor uirufg? & folium non iucundi odoris.In utrocp uifcum ama
rum 3C lentum.Hyphear ad faginanda pecora utilius. Vitia modo purgat primo:dein ea pingue facittquae
fuffecere purgationuQuibus fit aliqua tabes intus negant durare ea.Edendi ratio aetatis quadragenis die/
bus.Adiiciuntdifcrimenin iis:quae folia emtttant:& ipfi decidere.Contra inhererenatoin aeterna fronde. Vel mu
Omnino aut fatum nullo mo nafciturrnec nifi per aluum auium reditumjmaxie palumbis 8C turdis.Haec tant
eft naturarut nifi maturatum in uentre auium no pueniat. Altitudo eius non excedit cubitale femp fruti *
cofi ac uiridis»Mas fertilisjFaemina fterilis. Aliquando non fert Vifcu fit ex acinis :q coligunf meffium tpe
immaturiiNa fi acceflere imbres;amplitudine qdem augenturjuifco uero marcefcunt.Siccanf deinde t dC
aridi tunduntur:ac condiri in aqua putrelcut duodenis fere diebus.Vnumcp hoc rerum purrefcendo gra/

Ciam inuenit.Inde in p fluente rurfus malleo tufis amifli» cortiribus interiore carne lf tefcut.Hoc e uifcum
penis auiu tadu ligadisjlugladis oleo fubaClu cu libeat infidias moliri;N5 e omitteda in ea re & gallia^t ad
niiratio.Nihil habec druides(ita fuos appellat magos) uifco 8C arbore \ qua gignatur(fi mo fit robur)facra
cius» Jam p fe robo^ eligunt lucosmec ulla facra fine ea frode coficiutrut indetappellari quoq? interpretatio
ne graeca poflint druides uideri.Enimuero quicquid adnafcatur illiste cado minum putanttfignumq} efle
eledte ab ipfo deo arboris.Eft aut id rarum admodum inuentut&repertum magna religione peritur* Et
ante omnia fexta lunarquae principia menfium annorumg? iis facit & facculi poft tricefimum annum:quia
iam uirium abunde habeat nec fit fui dimidia. Omnia fanate appellantes fuo uocabulo.Sacrificio epulifgt
rite fubarbore prseparatistduos admouent candidi coloris taurostquorum cornua tunc primum uincian
tu r* Sacerdos candida uefte cultus arborem fcandit.Falceaurea demerit.Candido id excipiturfago*Tum
demum uidrimas immolanrtprecantes ut fuum donum deus profperum faciat iisjquibus dederir.Foecun
ditatem eo poto dari cuicucp animalium fteriliarbitrantur.Contrag» uenena omnia efle remedio «Tanta
gentium in rebus friuolis plerumq? religio eft*

CAJI PLINII SECVNDJ NATVRALIS HISTORIAE L1BER*XVII.PROOEMIVM*

Arborum Precia Mirabilia*

CA. I*

ATVRA ARBOR VM TER
ra marifg? fponte fua puenien
tiu difta e.Reftar ea q arte:&
huanis lgeniis fiunuerius q na
fcunf. Sed prius mirari fuccut
ritqabftulimuspenuria pro v
diuifo poflefla a ferris : depu//
gnate cu iis hofe circa caducos
fru&us.Circa pedetes uero 8C
cu alitibusrin tanta deliciarum
precia uenifle clariflimo(ut eq
dem arbitror) exempla. Luc*
Crafiii atqi Cn.Domitii Aeno
barbi* Craflus orator fuit in
primis nominis romani* Domus ei magnifica: fedali'
quando praeftantior in eodem palatio * Qu.Catuli:qui
cimbros cum. C.Martio fudir.Multum uero pulcher*
rima confenfu omnium xtate ea in colle uimimli.C*
Aquilii equitis: romani clarioris eriam tum quam:
iuris ciuilis fcientia : cum tamen obiecfta CrafTo fua
eft « Nobiliflimarum gentium arabo Craflus atque

LIBER.

Domitius cen furam pofl: confutatum fimul gefiere anno conditae urbis fexcentefimo fexagefimofecundo
frequentem iurgiis propter diffimilitudinem mo^Tunc Cn«Domitius ut eratuehemens natura: praete
reaaccenfus odioiquod ex aemulatione auidiffimum efl:grauiter increpuit tanti cenforem habitare: p do
moeius millia numo^ identidem pmittens.Et Craflus ut praefens ingenio femper & faceto lepore folers
concedere fe refpondittexceptis fex arboribus» Ac ne uno quidem denario fi adimerenturiemptam uolete
Domitio.CrafTus urrum ne igitur ego fum inquit quaefo Domitii exemplo graui &C ab ipfa mea cefura no.
tandusjqui in domo quae mihi haereditate obuenit comiter habitem ('an tu qui fex arbores aeftimesi' Eae
fuere loti patula ramose opacitate lafduee.Cecina largo e,pceribus crebro in iuuera noflra eas in domo fua
oflentante»Durauerutcp(quoniam & de longiffimo aeuo arbo^d diximus)ad Neronis principis incendia:
quibus cremauit urbem;annis»cIxxx«Poflea cultu uirides iuuenefjmi princeps ille accelerafiet etiam arbo
rum mortem*Ac ne quis uilem de caetero Crafli domumtnihilq? in ea iurgante Domitio fuifle dicedum
praeter arbores iudicet. Jam colunas quattuor hymetii marmorisaedilitatis gratia ad fcaenam ornandam
adueflas in atrio eius domus flatuerancu in publico nondum eflent ullae marmores.Tam recens efl opu
lentia tantoq? tunc plus honoris arbores domibus afferebant:ut fine illis ne inimicitia^ quidem pcium fer
uauerit Domitius*Fuereab iis &C cognomina antiquis:Frunditio militi illi qui pdara facinora uulturnum
tranfnatans fronde capiti impofira aduerfus Annibalem edidit»Stolonum Liciniae genti(ita*n»appellatur
in ipfis arboribus fruticatio inuti!is:unde & papinatio inuento)primo Stoloni dedit nomentFuit BC arbo
rum cura legibus prifcisrcautuq? efl»xii»tabulis:utq iniurias cecidifleralienasdueret in fingulas ficlos aeris
•xx^Quidexifiimamus^futuras neeascredidifieadfupradiclaaeflimationeillosjqfrugiferas tatitaxaue
Vel a di rat^Nec minus miraculu in pomo efl multata circa fuburbana fruflu anuo addito binis milibus numutn
flo maiore lingularum reditutqeratapud ariquos praedioije»Ob hoc infita SC arborum quoqi adulteria exeo/

gitatafunnut nec poma pauperibus nafcerent»Nunc ergo dicemus quo maxime modo tantum ex iis ue'
fligal contingatjueram colendi rationem abfolurarng?,pdituri»Er ideo non uulgata trachbimus:nec quae
conflare animaduertimustfed in certa atq? dubiarin quibus maxime fallitur uita.Nam diligentiam in fu/
peruacuis affeflare non noflrum efl» Ante omnia autem in uniuerfum & quae ad cunfla arborum genera
pertinent;in commune de cado terraq? dicemus»

De natura caeli ad arbores:& qua ptecslifpe&are debeat* CA* II*

f^Y^jQuilone maxime gaudetrdenfiores ab afflatu eius Iaetiorefij &C materiae firmioris* Qua in re ple
Nm, Vf rI<j falluntur cum in uineis pedamenta non fint a uento eo opponenda:# id tantum a feptentrio
Kr^a^neferuandum^Quinimmo tempefliua frigora plurimum arborum firmitaticonferut:# ficop/
germinant» Alioquin fi btandianturaufteride£mfcentes:acrnagisetiam in florem »Nam fi
cum deflorueretprotinus fequantur imbresiin totum poma depereur.Adeo ut amygdala 8C pyrietiam fi
01'no nubilum fiatauflrinufue flatustamittant fcetus»Circa uirgilias quidem pluerehnimiciflimum uiti #
oleaeiquoniam tunc coitus efl eat$e»Hoc efl illud quatriduu oleis decrerorium«Hic articulus auflrinus nu
bilifpurci quod diximus.Fruges quoqi peius maturefcuntauflrinis diebustfed celerius.Illa file noxia fri/

fora:q feptenrrionibus autppofleris hunt horis»Hyeme quidem aqloniam efle:oibus fatis utiliflimu»Im
res uero tunc expetendi euidens ca eftrquoniam arbores foetu exinanitas:# foliose quoq? amiflione lan/
guidas naturale efl auideefurire»Cibus autem ea^ imberjQuare tepidam efTehyeme;utabfumpto partu
arbope fequaf ,ptinus coceptus»i*germinatio:ac deinde alia florefcedi exinanitiotimitilifiimu experimen >
tis credit>Quinimo fi plures iracotinuenf anni:et ipfae moriunt arbores:Quonia nemini dubia poena efl
i n fame IaborantituErgo qui dixit hyemes ferenas optandastno £ arboribus uora fecit.Nec p folflitia im/
bres uitibus coducur.Hyberno qfle puluere fieri mefles laetiores luxuriaris fgeii fertilitate diflu e* Alio^n
uota arbo^ coia funt fruguq?:niues diutinas federe*Ca non folu quia atam terrae euanefeete exhalatione i
eludunt:# comprimutiretrocp agunt in uires frugum atcp radices:ueije q> # liquorem fenfim praebet:pu/
rum pterealeuifllmurjp:quandonixaqua^cadefliumfpumaefl»Ergohumorexiis non uniuerfusingur
gitas diluenfijrfed quomodo fititur diflillans uetut exuberetalit oia quae no inudar»TelIus quoq? illo mo
fermentefeit:# fucci plenarac laflefcentibus fatis non effoeta cum tps aperit:tepidis aridet horis» Ita maxie
f rumenta pinguefcuttpterq ubi calidus fp aer efliut in aegypto.Continuatio«n»# ipfa cofuetudo idem qd
modus aliubi cfficit»PIurimuq? ,pdefl:ubicuq? non efleqd noceat»In maiore pte orbis cu pcoces excurrere
germinationeseuocatq? idulgetia carli fecutis frigoribus exurunf»Qua decaferotinae hyemes noxiae filue
flribus quoq?:q magiset dolent urgente umbra fua:nec adiuuante medicina:Quonia ueflire teneras itor/
toflrametoinfilueflribus n3e»Ergotepefliueaqshybernisprimuimbribus:aeinde germinatione ante/
cedetibus»Tertium tps efl cum educant pomatnecptinusifed iam ualido foetu.Quae fruflus fuos diutius
continentdongiorefcpdefiderant dbosnis 8L ferotinaeaquae utiles*utuiri:ole^:puicis»Hseiam pluuiae ge
neriscuiufi^arbonbusdiuerfomo defideranftaliisaliotpematurantibus.Quappiifdem imbribus qda
laedi uidcastalia iuuari ♦ Et in eode genere ficut in pyris: Alio die hybema qrunt p!uuias:alio uero £cocia.
Vt pariter qde oia defiderent.Hybernu tps efl ante germinationem q aqlonem auflro utiliorem facir»Ra/
tio cade mediterranea maritimis pfert(funt*n«plcrum9 frigidiora)5C montofa planis:& noflurnos ibres
diurnis*Magis fruunf aquis fata:no flatim aufereteeas fole.Conexa 8i fi tus uinea^: arbufloru^ ro efl:qs i
oras debeant fpeflare.Virg.ad occafus feri damnauit» Alig fic maluereiq in exortu» A pluribus meridiem ,p
bari aduerto.Nec arbitror ppetuu qcq i hoc peipi pofle*Ad foli naturajad loci igeniutad caeli cuiufgi mores
dirigeda folertiaeftilnafrica meridieuineas fpeflare& fi uiti inutile:coIonofalubreefl:quoniaipfamerfi
dianac fubiacet plagae»Quapp ibi q in occafum aut feptentriones conferet:optime mifcebit folum caelo cu

SEPTIMVSDECIMVS

XCVII

Virgilnis oeeafus fprobet.Nec de feptentrione reliqui dubitatio ufdefur. Atqui f cifalpina italia magna ex
parte uineis ira politis copertu e nullas ee fertiliores.MuItu ronis obtinent uenti.in narbonefi ^puincia ar®
iiguria:& pte eth runae cotra circiu (erere imperitia exiflimaf.Eunde® obliquum accipere prouidentia. Is
enim ibi acftatem temperatifed tanta pleru® uiolenria ut auferat tedta*

De fodetate csli 5C terra: ad arbores* C A. III*

Vidam caelum terrae parere coguntrut quae in ficcis feruantur orierem : ac Teptent riones fpedlent*

Quae in humidis meridiem.Necnon ex ipfis uitibus cas mutuantur.In frigidis praecoces feredo:
ur maturitas antecedat aIgorem*Quae poma uitef® rores oderint contra ortustut flatim auferat

_ Jjfol.Quae ament ad occafustuel etiam ad feptentrionesrut diutius eo fruantur.Caeteri uero fere ra

tionem naturae fecuti in aquilonem obferuare uites:& arbores poni fuafere*Odoratiorem etiam fieri tale Vel 'ob/
frudum Democritus putat*

De qualitate regionum* CA. II II.

Quilonis (itum uentorum® reliquorum diximus fecudo uolumine dicem uf® ,pxirno plura
caeleflia.Interim manifeftum uidef falubiitatis argumentumtquoniam in meridiem et fpecta
tium Temp ante decidunt folia.*Similis & in maritimis ca . Quibufdam locis afflatus maris no/
xiiiin plurimis idem utiles.Quibufdam fatis e longinquo afpicere maria iucundum • Propius
admouerefalis halitum inutileiSirnilis&fluminum flagnorum® ro. Nebulis adurunt: aut aeftuantia re/
frigerant opacnatetat® et rigore gaudenq dixim us.Quare experimentis optime credif. A caelo .pximutn
cft terrse dixifle ronem haud faciliore tracfetu.Quippe non eadem arboribus couenit 8t frugibus:pleru«
nec pullaquale het campaniaiubi^ optima uitibus. Aut q tenues exalat nebuIas.Nec rubrica multis lauda

uerfare

: pingui terrae pmixtu infoecudu efl. Argumenta quo® iudicanriu faepe fallur.Non uti® folu 1
quo procera: arbores nitent:prseterq illis arbonbus.Quid.n.abiere /pceriusl' Aur quae uixifle poiTit alia in
loco eodem ('Nec luxuriofa pabula pinguis foli fp indicia habent*Nam qd laudatiustgermaniae pabulis
tamen flarim fubefl harenajtenuifil mo cefpitum corio.Nec fp aquofa efl terrarcui jaceritas herbajK. Non
hercule magis q pinguis adhaerens digiris:Qd in argillis arguif.Scrobes quidem regefta in eos nulla com
plenut denfa at® rara adhunc modu deprehendi pofimferro® ois rubiginem obducit.Nec grauis aut le/
uior iufto deprehendif pondere.Quoa«n*rerra: pondus iuflum intelligi pot^Nec fluminibus aggcfla In
laudabilisrquando fenefcat fata quaedam aqua*Sed ne® illa quae laudatur:diu prae te rq falici utilis fentic*

Inter argumenta ftipulae craflitudo efl tanta alioquin in laborino Campaniae nobili caporut ligni uiceuta/
tur. Sed idem folu ubicu® arduum operejdiffiale cultuibonis fuis acrius pene q uitiis pafcit* Affligit agri/
colam 8C carbunculus : q terra ita uocatur.Ecncndari uitem ac terra putatur.Nam torus fcaber natura fria
bilis expetif quo® ab audtoribus. Vergilius 8C qua: filicem ferat:non improbat uitibus.Salfaeqi terr* mul
ta melius credunturttutiora uitiis innafcentiumanimahum.Neccolles opere nudanturtfi quis perirefo/
diar.Nec campi oes minus foles at® perflatus q opus fi naccipiur* Et quafdam pruinis ac nebulis pafci dixi
mus uires.Omnium rerum funt quaedam in alto fecreta:& fuo cui® corde praeuidenda* Quid q> mutaf
fa;pe iudicara quo® ac diu comprehenfa^In theflalia circa larifTam emifio lacu frigidior facta ea regio efl/

Oleae defierut quae prius fuerant.Item uites aduri: quod no antea thracia fenfit amoto hebro.Et circa phi
lippos culturata ficata regio mutauit cadi habitum* At in fyracufano agro aduea cultonelapidato loro fo
le prodidit frugestdonec regeffit lapides» In fyria leuem tenui fulco imprimunt uomerem : quia fubefl (a/
xum exurens reflate femina.Iam in quibufdam locis fimiles aeftusiimodici & frigorum effechis.Eft ferti
lis thraciafrugum rigore:&T aeftibus afria:& sgyptus.In alchia rodiore infula locus quidaeft in tantum
foecundustut fuo tempore fatum demetant hordeum :fublatum® protinus ferant : &i cum aliis frugibus
mecant.Glareofum oleis folum aptiffimum in uenafranoipinguifiimum in bcrica* Punia uina in faxo co
quun tur.Cecuba: uites in potinis paludibus madet* Tanta efl argumentora 6C foli uarietas:ac differentia: Vel pii/
Ca:far Vopifcus cum caufam apud cefores ageret campos rofiae dixit Italiae fumem efletin quibus partias cina
pridie relidtas gramen operiret.Sed non nifi ad pabulum probantur.Non tamen indociles natura nos ef/ Vel ro
fc uoluit:& uita cofefia fecit etiam ubi bona cetta non fecerat*Quamobrem prius dicamus crimina* feae

Genera tertarum. f CA. V.

Erram amaram fiueamacram fi quisprobareuelir.Demonflranteam atrae degeneref® herbae*
[Frigidam autem retorride nata*Itemuliginofam triflia*Rubricam oculi. Argillofam quae operi
1 difficillima:quae® raflros ac uomeres ingentibus glebis onereucjq aliquando non qd operi : hoc
oC frudtui fit aduerfum.item e contrario cineraceam;&: fabulum albu*Na flerilis denfa callo faci/

!e deprehendif:uel uno ictu cufpfdis*Cato breuiter: at® ex fuo moreuitia dererminat.Terram cariofam
caueme ue plauflto ne ue pecore impellas.Quid putamus hac appellatione ab eo tantopere refor midarimt
pene uefligiis quo® interdiatfRedeamusadlignicariemj&inueniemusillarquaeintantumabhominan
tur uitia:aridae:fiflulofae:fcabrae anefcentis:exelse pumicofae.Plus dixituna fignificatione:quam poffit ul
Ia copia fermonis enarrari.Eft enim interpretatione uitiorum quadam non artate:quae nulla in ea intelli/
gipotefl.-fed natura fua anus terra.Etideo infcecunda oia;at® et lbecilla.Ideag^e oprimu iudiat ad radi/
cem montium '.planicie in meridiem excurrente:qux efl totius itahse fitus*Tcrra uero teneram qua: uoce
tur pulla. Erit igitur haec optima $C operi fatiua.Intelligere modo libeat dieflam mira fignificatione tenera uel fatia
U quicquid optari debeam eo uocabulo inuenietur*llia temperat* ubcrtatis*illa raollisjfaalif® cultura::

Veie

graeco
Vel ha/

rena

LIBER.

nec madi&nnec fitfettsJIfa poff uomerem nitefcensjqaalena fons ingenio#. Homerus in armis abeo caela
tam dixitxaddiditqi miracula nigrefcentisjcjuis fieret in auro.llla q recente exquirut lprobae alites uomere
comitantes:corui<J aratoris uefligia ipfa roderes.Reddaf hoc in loco luxuriae quo<j fnia & aliqua i ,ppor
fitum.Certe Cicero lux doflrina^ altera Meliora inquit unguenta funt quae terramzd q crocum fapiunt.
Hoc.n.maluitdixiflexcj redolent.Ita efl,pfe£lo.IlIa.n.erit optimatq unguenta fapieuQd fi admonendi fu
musxqualis fi t terrae oaor ille:q qrituncontingit faepe et quiefcente ea fub occafu folis:i quo loco arcus cae
leftisdeiecerircapitafua.Etcua ficcitate continua immaduerit imbrextuc emittit illum fuum halitu diui
nu ex fole conceptuxcui comparari fuauitas nulla poffitJsefleodorin comota debebit: repertufcy nemine
fallettac de terra odore optime iudicabit.Talis fere efl in noualibus caefa uetere filuax q cofenfu laudaf * Et
in frugibus quidem fetendis cade terra utilior intelligit .-quotiens intermifla cultura quieuitrqd in uineis
non fit.Eocp diligenriuseligedaefbne uera exiflat opinio eo^tqia italiae terra exiflimauef laflam.Operis
quidd facultas in aliis generibus coftat e ccelotnec pot arari poft Ibres aliqua ubertatis uitio lentefces.Con'
tra in bizatio a fricas illu centena & qnquagena fruge fertilem capuxnullis cu ficcus e arabile raurisxpofl im'
bres uili afeIlo:&: a parte altera iugi anu uomere rrahcte uidimus fcindi.Terra.n.rerra emendari(ut aliqui
pracipiut)fuper tenuem pingui inie&t aut graciliibibulaqj fuper huidam ac praepinguem: demetis ope/
rarii efl.Quid enim potefl fperarexqui talem colit.

De terraxquam britania Si gallia amat. C A* VI*

m Lia efl ratioxquam britania Si gallia inuenere alendi eamripfa quod genus uocat margam. SpiL
fior ubertas in ea intelligitur.Eft autem quidam terrae adepsxac uelut glandia in corporibus ibi
denfante fe pinguitudinis nucleo.

De graecorum doctrina. CA. VII*-

w On omifere Si hoc gracijquid.n.intentatum illis ^Leucargylhon uocant candidam argyllam:
1| qua in megarico agro utunf .Sed tantu in humida frigida^ terra.Ulas gallias briranniafcp locu
1] pleclantis cu cura dici conuenit.Duo genera fuerant.Plura nuper exerceri coepta pficienribus i
ygemis»Efl.n«alba;ruffatcolubina:argyIlacea:rofacea hareacea; Natura duplexxafpera aut pfguis.
Experimenta urriufcp in manustufufcp geminustaut ut fruges tatu alatxaut eaede 8i pabulu.Fruges alit to/
faceaalbaiq fi fif frer fontes repertaiefl ad infinitu fertilismegc afpera tractaturi fi nimia inieflaexexurit fo
luvProxima efl ruffaxq uocif capnumargos intermixto lapide terrae minutae harenofie. Lapis contuditur
ipfo capojprimifcp annis ftipula difficulter caedif pplapides.Impendio tamen minimo leuirate dimidio
minoris q caererae inuehif.Jnfpergirur raraifale eam mifceri putat.Vtru<j hoc genus femel. iniedtum in.I.
annos ualetri frugumti pabuli ubertate.

De terrarum generibus» CA. VIII#

Vae pingues ee fentiunrurrex iis praecipue alba.PIura eius genera.Mordaciflimum qdfupra di
ximus. Alte^r genus albae cretae argentaria eft.Perif' ex alto in centenos pedes achspleruq» pute
. ,s oreanguftatis intus ut in metallis fpacianre uena.Hac maxime britania utitur»Durant annis*
Ixxx.Neo* eflexeplu uiliusrqbis i uita hac eidem iniecerit.Tertiu genus cadidae glifchromargo
uocan t.Efl at creta fu llonia mixta pingui terrarpabuli q frugu ferriliorxita ut mefie fublata ante femenrem
altera Iaetiffimu fecef*Du in fruge eft;nullu aliud grame emirtit.Durat.xxx.annis denfior iufto . Cymini
modo ftragulat folu»Co!ubinam gallia fuo noie glaucoxpelam appellanglebis exciraf lapidu mo.SoIa gela
tioneitafploiftuttenuiffimas bratteasfaciar.Haecexaequofertilis.Harenaceautunffialianon fitinuligi
nofis uerticibus:& fi alia fit:ubihosgeriufo!osnouimus:quifernlifilmuag^colentes:quacuq? terra ifra
tres pedes effofla Si pedali craflitudine iniedla laeti ficenr. Sed ea no diutius annis.x.prodefl.Hedui Si piclo
nes calce uberrimos fecere agros qfaneSC oleis &: uitibusuriliffima reperif* Omnis aurem marga aratro
inficienda efijut medicamentum rapiatur: & fimi defiderat aliquaruIum.Quae primo plus afpera:8£ qua*
in herbas non effundirunalioquin nouitate quaecucg fuerit:folu laeder.Ne fic quidem primo anno fertilis.
Jntereft & qaali folo quaeratur.Sicca enim numido melionarido pinguis*Temperato alterutra creta uel
columbina conuenit*

De cineris ufu:6i de fimo:& q fata uberiore terra faciat:8C q urat. CA. IX,

Ranfpadanis cinerisufus adeo placerjut anteponant fimo iumeto^:qd qa leuiffimu efljobidexu
runr.Vrrocy ramen pariter non utuntur in eodem aruoinec \ arbuflis cineretnec quafdam ad fru
ges ut diximus.Sunt qui puluere quoqi uuasaliiudicenr;pubefcentef9puluerenrx8<: uitiu arbor

_ _ rumcp radicibus afperg^nr.Quod certum efl narbonenfi prouinciae&uindemris certius fic eo

coquirquia plus puluis ibi q fpl conferr.Fimi plures differentise.lpfa res antiqua.Iam apud Homerum re
gius fenex agrum ita fuis manibus laetificans reperitur. Augeas rex ingraecia excogirafie traditur* Diuul /
gafie uero Hercules in italiajqu^ regi fuo Stercuto Fauni filio ob hoc muenrum immortalitatem tribuit
Mar.Varro principatum dat turdorum fimo ex auiariis.Quod etiam pabulo boum fuumcy magnificat.
Netp alio cibo celerius pinguefcereaiTeuerat.Denoflris moribus benefperareefhfi tara apua maiores fue
re auiariaxutex iis agri flercorarentur.Proximum Columella calumbariisxmox gallinariis facit : natantiu
alitum damnato.Caeteriaucftoresconfenfu humanas dapes ad hoc in primisaduocanr. Aliiex iis prsefe'
runt hominum potus in coriorum officinispilomadefadlo.Aliiperfefeaquaiterum largiufq» etiam q cu
bibituradmixta.Quippeplus iam ibi male domandum efttcum ad uirus illud uinihomoaccefTerit.Hsec
funt certamina quibus inuicem ad tellurem quocp alendam utunrur homines. Proxime fpurcitias fuum
lauda t.Columella folus danat» Abi cuiufcuqj quadrupedis exitiofum.Aliqui coluba^pferut, Proximum

SEPTIMVSDECIMVS XCVIII

deinde capraru eft.Abhocouiu.Deinde bou.Nouiffimus iumetoiy.Haj facre apudprifcos drix.SimuIqi
praecepta ut inuenio re tali utendijquando & hicuetuftas utilior:uifum<yiam eftapud quofdam pro u in/
cialiu in tantu abudate geniali copia pecudum farinae uice cribris fupiniici foetore afpedtuq? rpis uiribus in
quada et gratia mutato.Ntm repertu oleas gaudere maxime cinere e calcariis fornacibus.Var.pceptis adii
c it equino:qd fit leuiflimu fegetes alendas.Prata uero grauiore:& qd ex hordeo fiatrmultaCcp gignit her/
bas.Quida er bubulo iumenro^: praeferunouillu^ caprino.Oibus uero afininutquoniam lennffime ma
dant. E contrario ufus aduerfus utru<£ ,pnuciat.[nter oes aut coftatrnihil efle utilius lupini fegere: priufg»
fiIiqueturaratro:ueI bidentibus uerfa;manipulifuecirca radices arbo^ uel uitiu obrutis.Eria ubi no fit pe
cus culmo ipfo uel et filice flercorare arbitran£,Cato:ftercus unde fiatjftramenta: lupinu:paleas;fabaliarac
frondes iligneasrquernafij) e fegete euellito.EbuIutcicuta:& circu fali&a herba au&a: uluaqj ea fufternito
ouibustfrondemcp putridam. vinea fi macrueritjfarmenta fua coburito:& itide inarato.Itemcp ubi fam '
rus eris frumentuioues ibi dele&ato.Necno SC fatis qbufda ipfis pafei terra dicit.Segete ftercorant: fruges:
lupinmfabamitia.Sicutccotrario cicerjquia uellitur:& qa falfum eft:hordeu:foenugratcu: eruu. Hxc oia
fegetem exuriat:# omnia quae uelluntur.Nudeos in fegetem ne indideris.Virgilius 6C lino fegete exuri:&
auena 8£ papauerearbitraf* Fimeta fubdiuocencauoloco 8C qui humorem colliganftramenro inte&a ne i
fole arefant.Palo e robore depadto fieri iuber .Ita fore ne innafean tur iis ferpentes. Fimum mifcere terrae:
plurimum refert fauonio flante ac luna fitiente.Idpleriqjpraue intelligunta fauonii ortu faciendum :ac
februario menfe tanrumtcum id pleraqi fata aliis poftulent menfibus.Quocuq? tempore fiancurandulut
ab occafu ^quinocSiali flante uento fiatjluna decrefcente:ac fica.Mi^ in modii augetur ubertas affe&ufq?
eius obferuatione tali.

De fationearbo^:S:^auulfionenafcuntur arbores. CA. X.

jF^F5F|| Bunde praedida ratione caeli ac terrae.Nunc de his arboribus dicemusrq cura hominu atej arte ,p
W^Vflueniut.Nec pauciora prope funtgenerartam benigne naturae gratiam rettulimus* Aur.n.femine
(W^^yjproueniutjaut plantis radicis:aut propagineraut auulfioneiaut furculotaut infito 8t confero ar/
l&JiJLjboris trunco.Na folia palmari apud babylonios feri:at<j ira arborem prouenire.T rogu credidif/
fe demiror.Qusedam pluribus generibus ferut jqdam oibus. At pleraq? ex iis natura ipfa docuit:# in prf/
mis femen ferere cu decides exceptuq? terra uiuifceret.Sed qda non aliter pueniunnutcaftaneae: iuglades:
caeduis dutaxat exCeptis.Ex femine aut qq diffi mili ea quoq? q 8C aliis modis ferunf : ut uites 8C mala at<£
pyra.Nanq? iis pro femine nudeustno ut fupraduflis fructus ipfe.Et mefpila femine nafei poliunt. Omnia
haec tarda prouentu ac degenerantia &: infito reftituenda.Interdu 2t caflaneae.Quibufdam natura contra
oino non degenerandi quoquo modo ferantur:ut cupreflis:palmis:lauris.Naq? 8C laurus pluribus modis
feritur.Genera eius diximus.Ex iis augufta 3C bacalis 8C pinus fimili modo feruntur.Baccae menfe ianua
rioaquilonis afflatu ficcante Iegunf:expandunturq? raraetne calefiant aceruo.Poftea quidam fimoadfere
dum paratas urina madefaciut. Alii in qualo pedibus in,pfluente deculcatrdonec auferat cutis. Alioqn uli/
go infeftatinec patitu r nafei. Infulco repaflinato palmi altitudine uicenae fereaceruatim menfe marno.Ese
dem &C propagine feruntur.Triumphalifcp talea tantum.Myrti genera omnia in campania baccis ferunf.
Romae rppagine tarentina.Democrims # alio modo feri docetrgrandififimis baccaj^ tufis leuiter ne gra/
na frangantur:ea® intrita refte circuligari:atqj ita ferijparietem fore defitatisjex quo uirgute differaf.S ic
& fpims fiepis ca ferut tomice moris fpinajjc circumlita.Pilas aurem laurus SC myrti inopia a trimatu rem
peftiuu eft tran(Terre.Inter ea:q femine ferunf.Mago in nucibus operofus eft» Amygdalae in argilla molli
meridiem fpedtanti feri iubentur.Gaudere eas in dura calidaqi terra.in pingui 8C hurnida mori ac fterile/
fcere. Serendas q maxime falcatas # e nouella:fimoq? diluto maceratas per triduuiaut pridie q ferantur aq
mulfa.lVIucrone defigi aciem Iateris.In aquilonem (ped:are:ternas fimul ferendas: trianguli ratione : pal /
mo inter fe diflantestdenis diebus adaquari donec grandefcant.Iuglandes nuces porredae feruntur com'
mifluris iacennbus.Pineae nucleis feptenis fere in ollas perforatas additisraut ut laurus quae baccis feritur:
Citrea grano o C propagine.Sorba femine 8t a radice planta 8C auulfione proueniunt.Sed illa in calidis.Sor
b3 dC in frigidis QC humidis.Natura 6C plantaria demonflrauitimultarum radicibus pululante fobole den
fa 8C pariente matre quas enecer.Eius quippe umbra turba indigefla premitunut.in lauris:punicis:plara/
msicerafisrprunis. Paucorum in hoc genere rami parcunt foboli ; ut ulmorum palmarumqj ♦ Nullis ue/
ro tales pulluli proaeniunt: nifi quarum radices amore folis atque imbris in fua tellure fpacianrur. Om/
niaea non ftatim moris efl: in fuaIocari:fed prius nutrici dari:arq? in feminariis adolelcere: iterum^ mi/
grare.Quitranfitus mirum immodum mitigatetiam fiiueflres:fiue arborum quo<j ut hominum natu
ra nouitatis:ac peregrinationis auide efhfiue difcedentes ufrus relinquntrmanfuefcunt^ traflatu ceu fere
dum radiciauellitur planta.Et aliud genus fimile natura prsemonftrauit.Auulfi^ arboribus ftollones ui
xere.Quo in genere & cum parui funnauelluntunpartemqj aliquam e matris quoq? corpore auferunt fe
cum fimbriatocorpore.Hoc modo plantantur punica::coryli:maii;forbi:mefpili:fraxini;fici.In primifep
□ites. Cotoneu ita fatum degenerat.Ex eodem inuentueftjfurculos abfcifos ferere hoc primo faepiscau/
fa fafha fambucis:cotoneo:& rubis de pa&is.Mox culturatmt populis:aInis:falici:qux uel innet fo fur/
culo ferif.Iam ex ibi difponunfmbi libeat efle eas.Quaobrem feminarii cura ante conuenit djci:q rranfea
tur \ alia genera.Naqj8i huic principio eligi folii refertiquonia nutrice idulgetiore ee:q ma tre faepe coue/
n't.Sicergo ficcu fuccofumqj bipalio fubaclu:adueis hofpitaIe:& q fimillimu terrx i q trafferedu fit. Ante
oia elapidatu munituq? ad incurfum et gallinecei generis.Quamnainime rimofumme penetrans fol exu/
tat fibras.lntcruallo fexquipedum feri ne fe inter fc contingantJ& noceant.Prarter alia uitia etia uermiofa

LIBER.

fiunt:ideo farriri eonuenit faepiustherbafqi auelli.Praeterca femina ipfa fruticantia fupputaretac falcem pa'
ti cofuefcere.Cato Si farcis crates imponi iubet altitudine hominis ad folem recipiendu argj integi culmo
ad frigora arcenda.Sic pyrorum malorumqt femina nutriri.Sic pineas nuces.Sic cupreiTos femine fatas 6C
ipfas.Minirais id granis conftatrut uix perfpici quaedam poffint.Non omittendu naturae miraculu»Ex ta
paruo gigniarbores:tanto maiore tritici Si hordei granojnequis fabam reputer.Quid fi mile originis fuae
habent maiori pyrorumg; femina ^His principiis refpuentem fecures materiem nafci indomitam ponde/
ribus immenfis praelararbores uelis turribustmurifcy impellendisarietes.Haeceft natura eius.Haecpoten
tia.Super omnia erite Iachryma nafci aliquid:ut fuo loco dicemus*Ergo e cuprefTo foemina(mas enim ut
diximus non gignit)pilulae colle<ftae:quibus docui menfibus ficcanf foletruptaeg? emittut femen formicis
mire expetitum jampliato etiam miraculo tantuli animalis cibo abfumi natalem tantarum arborurruSeri
tur menfe aprili area aequata cylindrisjaut uolgiolis denfurmterraq? cribris fupercernif pollicis crafiitudi
ne»Contra immane pondus attollere fe non ualet:retorquetur<j fub terra.Ob hoc parcitur uefligiis* Leni
ter rigatur a folis occafu in trinis diebustutaequaliter bibandonec erumpant • Differunt poft annum do/
drantali fiIo;cuftodita temperiemt uiridi caelo ferantur ac fine aura.Mirumque dictu periculum tantum
eo die eft:firorauerirquamtuIumcunqueimbrem:autfiafflauerit*DereIiquo tutae funt perpetua fecu'
ritate « Aquafque poffea odere* Et zizipha grano feruntur menfe aprili*T uberes melius inferutur in pru/
no filueftri Si malo cotoneo * Et incalabriaea eft fpina filueftristquascunque optime Si myxas recipittuti
liter &forbos* N-

De tranfferendis feminariis:& ulmis feredis Si fcrobibus* CA* XI»

Lantas ex feminario tranfferre in aliud prius q fuo loco ponantunoperofe praecipi arbitror; Ii'
cet tranflatione folia latiora fieri fpondeant*Vlmorum prius q folio uefhantur*Samara collige
da eft circa martias calen.cu flauefcere incipit*Deinde biduo in umbra ficcata ferenda denfa in
refracto terra fuper minutati cribrata craffitudine quae in cupreffis*PIuuiae fi non adiuuennri
gandam «Deferendae ex areate uenis poft annu in ulmaria interuallo pedali in unamquamqs partem»Mari
tas ulmos autumno ferereutiliustquia carent femine.Nam eae e piantis ferunf* Jn arbuftu quinquennes
fub urbe tranfFerunf:aut(utquibufdamplacet)quaeuicenu pedum efie coeperunt* Sulco qui nouenarius
dici6altitudine pedu triurpari latitudine:& eo amplius circa politas pedes terni undiq? e folido adaggera/
tur. Arulas id uocant in campania.Interualla ex loci natura fummunf* Aridiores ferendas in capeftribus
conuenit populos Si fraxinos qa feffinantius germinanttdifponi quoqj maturius conuenit.Hoc eft ab idi'
bus feb.plantis Si ipfas nafcentes*In difponendis arboribus arbuftiftp ac uineis quincunciaiis ordinum ra
tiouulgata &neceflaria: non perflatu modo utilistue^&afpedlu grata quocuqj modo intueare in ordi'
nem fe porrigente uerfu.Populis eadem ratio femine qua ulmos ferendi:trafferendi quoqj e feminariis ea
dem & filuis* Ante omnia igif in fimilem tranfferri terram aut meliorem oportet.Nec e tepidistaut prae/
cocibus in frigidosjaut ferotinos fitus:ut neqt ex iis in iIlos*Praefodere fcrobes ante(fi fieri pofi*et)ranto:do
nec pingui cefpite obducantur.Mago ante annum fieri iubettut folem pluuiafq? combibant : aut fi condi/
rio largita non fit:ignes in medio fieri ante menfes duos:nec nifi poft imbres in his feri* Altitudinem eam
in argfilofotautdurofolo trium cubitoj^eflein quara^ partem Jn prunis palmo amplius:& ubicp cami/
nara foffura ore comprefliore fint.Nigra uero terra duo cubita Si p3lmu quadratis angulis* Eadem men /
fura graeci a udiores confentiunnon altiores qno femipede efie deberemec latiores duobus pedibus » Nufq
uero fefquipede minus altosjquoniam in humido folo ad uicina aquae perueniat « Cato fi locus aquofus
fitinqttlaras pedes ternos.ln faucibus imifgi palmum & pedcmtalritudineni quattuor pedum :eas lapide
confterni;aut fi non fit perticis falignis uindibus.Si necp eae fint;farmentis:ita ut i altitudinem femipede
trahan&Nobis adiiciendu uidef ex praedidta arbo^ naturajut altius dimittanf eae:q fumma tellure gau/
detttaqfraxinustolea.Haec&fimiliaqrernos pedes oportet demitti*Caeterisfate:fialticudfs pedes rernos
effecerir.Excide inqt radice ifta Papyrius curfor ipator ad terrore pneftino^ ptoris» Deftrfgi fecurius fejre
fle:i'noxiuabradipres:q fenudauerint terra. Aliq lapides rotudos lubiici malut:q 8i cotineat huore:& rraf
inirrauNo ite planos facer:& a terreno arcere radice exiftimates*Glarea fubftrara Irer utraqi fmam fuerit*
Arbore nec minore bima rrafferri qda pcipiur.Alii cu annu ipleat.Carocraffioreqnq? digitis non omifit*
Ide air attinere:merediana caeli pte fignare in cortice:ut traflata iifde 5L aiTuetis ftarueref oris : ne aqlonix
meridianis oppofitse fohbus finderef:8d algeret meridians aqlonibus.Qd e diuerfo affedlat et qda in uite
ficoqi permutantes incotrariu»Denfiora*n.folia ita fieriimagifqi ptegere frudlu Si minus amittere: ficu^
ficct fcafile fieri.Plericg id demucauet:ut plaga depurati cacuminis meridiem fpedletjignari fiffuris nimii
uaporis opponi Jd qdc i hora diei qnta uel oftaua fpectaremaluerim* Ae^ laret no negligendume radices
m ora i harefcanne ue a feprentrionibus;aut ab ea pte csli ufq? ad exortu brumale uenro flate ofTodianf ar/
borestaur certe no aduerfs iis uenris radices pbeant.Propter qd emoriuntur ignaris caufae agricolis.Caro
oes uetos Si ibre quo<p in rora trallatione danat.Et hoc ,pderit q plurimu terrs in qua uixerint radicibus
cohsrereractora cefpi te circu ! iga r i.Cu ob id Cato in corbibus tralftrri iubeat.ProcuIdubiourilifTfime q/
dem fuma terra cotentus eft fubdi.Quida puicis malis fubftrato lapide no rupi pomu i arboribus tradu t«
Radices inflexas poni mejius ♦ Arborem ita locari:ut media fit totius fcrobis neceflariu* Ficus fi in fcylla:
bu!bo^ hoc genus ejferit : ociffime ferre tradif pomutne^ uermiculationi obnoxiu.Quo uitio no caret
reliqua poma fimiliterfata.Radicu eius magnaadhibeda cura ut exeptasappareatmoauuifasrqsdubitetf
Qua rone 8i reliqua confelTa omimmus.Sicuti rerra circa radices feftucato fpifT.nda*Quod cato primu
in ea re effe cenfet.PIagam quo^ a trunco oblimi fimo;6^ foliis prsligari prscipiens.

SEPTIMVSDECIMVS

XCIX

De mterua!lisphntanda^arbo^:&umbris:&flillicidiis:&ubi plantari debeant» CA. XII*

V ius loci pars eft ad infernalia pertinens*Quidam puicas:& myrtos:& lauros denfiores (er i iuf-
“ferunt.In pedibus ramen nouenis*MaIos amplius paulo:uel magis etiam pyrosjmagifqj amyg/
dalas:&: ficus.Qaoptimediiudicabitramoi^amplitudinis ratio.-locoriicjijcx: umbrse cuiufqjar/
boristquoniam has quotj obferuari oportet* B reues funt quauis magnaj^arbo^rqrin orbem
ramos circinenttut in malis pyrifi^.Eaedeenormes cerafistlauris.Iam quaedam umbrari jpprieras.luglan
diu grauis & noxia:etcapiti humanotommbufcp iuxta faris.Necat germina & pfnusifed uentis utrag; refi/
ftinquoniam & protecta uineaijd rone egent.Stillicidia pinusrquercusnlicis ponderofiffima.Nuru cuprcf/
Inumbra minima:& in fe circumuoluta.Ficoi* Ieuisiquauis fparfaudeocp inter uineas feri non uetanf. VI'
moy leuisiet nutriens qusecuncp opacat*Sed Attico haec quocp uidef e grauifllmistnec dubito fi emittan
tur in ramos.Conftridie quidem ulmi noxiam efle non arbitror«Iucunda & platani quamquam cralTa.Lt
cet gramini credere non folirhaud alia laetius operiete toros«Populo nulla ludentibus foliis.Pinguis alno:
fed pafcens fata.Vitis fibi fufficimnobili foliojiadtatucR crebro folem umbra remperans*Eodem graui ,p/
tegens in imbre*Omnium fere leuis umbrajquo^c pediculi longi.Non faftidienda haec quoqt fcientiaratqt
non in ulrimisponendajquandoquibufq? fatis umbrataut nutrix autnouerca eft.Iuglandium qdem pi/
norum 8t picea^ abietis quaecuqj atrigeremon dubie uenenum efhStillicidii breuis diffinitio e.Om^
niumtquae profedtu frondis ita diffundunftut per ipfas non defluant imbrestftilla faeua e* Ergo plurimu
intererit hac in quaeftione terra in qua feremtjs:in quantum arbores quafcp alat*lam per fe colles minora
quaerunt interualla.Ventofis locis crebriores feri conducit, Olea tamen maximo interuallotde qua Caro/
nis in italia fnfa eft.In.xxy.pedibus minimum:plurimum,xxx.feri.Sed hoc uariatur loco^t natura ♦ Non
alia maior in betica arbor. In africa uero fides penes auSores erit.Miliarias uocari multas narrat a pondere
olei qd ferant annuo pr ouentu.Ideo.Ixxv.pedes Mago interuallo dedit undiqnetiam in macro folo: ac du
roratcy uencofo.Cu minimu.xtv.Berica quidem uberrimas mefles inter oleas metit.lllaminfcitiam pude
dam efle conueniet:& adultas inter fefe lu&ari mflo plus:& in fenedam praecipirare:aut plerucp ipfis : qui
pofuere coarguentibus imperitiam fuam totas excidere.Nihil eft foedius agricolisjquam geftce reipoenite
tia:multo iam ut preftet laxitate delinquere.

Quae arbores tarde crefcat:& quae celeriter;& de fabina* CA. XIII*

[iVaedam aur natura tarde crefcunt:& in primis femine tantum nafcentj'a;&: longo aeuo durantia.

I At qcitooccidutiuelocia lunt;utficus:punica:prunus:malus:pyrusrmyrtus:falix:& tn antecedat
Jdiuitiis.fn trimatu.n.fere incipiar oftendetes & ante»Ex iis Ientiffima.Ociffima oiura cypirus 8C Vel dia
j fpeudocypirus frutex«Protinus«n.floret;femen<ji,pfert»Oia uero celerius adolefcunt flolonibus tinis
ablansiunamcp in ftirpe redactis alimentis.Eadem natura &£pagines docuir.Rubi naqi curuati gracilita/
re oC fimul,pcerirate nimia defigut rurfus in terram capita. Iterumcp nafcuturtex fefe repleturi oia:ni refi/ Vel ho/
flat cultura prorfus ur poffint uideri hoies terrae ca genitijita peflima arqi execranda res^ppaginem tamen mini
docuinatgt radicem acquiri uiridem.Eadem aurem natura eft hederis.Cato ppagari pter uite tradit ficu:
o!ea:punica:malopc genera oia.Lau^tprunos:myrtus:nuces auelIanas:&:pnefl:inas:plaranum.Propagatio
nu duo generatramo ab arbore depreflo in fcrobe quattor pedu quoquo:& poft bienniu amputato flexu:
pl intaqj tranflata poft trimatutquas fi longius ferre libeatjin qualis ftatim:aut uafis fidilibus defodere p/
pagines apriflimumtin iis trafferanf. AI tergenus luxuriofiustradices in ipfa arbore follicitando traiedis
per uafa fidiliatuel qualos ramis terra^ circupacftis:arcp hoc blandimero [petraris radicibustiter poma ip/
fa & cacumma(in fumma.n.cacumina hoc mo petunt audaci ingenio)arbore alia longe a tellure faciendi.

Eode quo fnpra biennii fpacio abfcifla,ppagine;& cu qualis illis fata.Sabina herbappagine ferif 6C auulfio
ne.Tradut fece uini aut e parietibus latere tufo mireali.Ifdem modis rofmarinum ferunt ramo: quonia
neucri iemen.Rhododendron propagine 8C femine.

De fatioe arbo^ 8C infitioetfl: quo meta fit tenera inferedi iplaflratio. CA. XlIII*

Emine quoq? inferere natura docuit raptim auiu fame deuoratojlolidoc^ alui tepore madi/
do cu foecundofimi medicamine abiedo in mollibus arborum ledicis:& uentis farpe tranflato
in aliquas corticu rimas. Vnde uidimus cerafum in falice:platanum in laurorlauru in cerafo : &
i baccas fimul difcolores.Tradut 8C monedullam condentem femina in thefauros cauernarum

einfdem rei pbere caufas.Hinc nata inoculatio futoria: fimili fiflula aperiendi in arbore oculum cortice ex
cifotfemenq* includendi eadem fiflula fublatum ex alia.In ficis autem & malis haec fuit inoculatio antiq.
Virgiliana qrit finu in nodo germine expulfi corticis;gema^ ex alia arbore mcIudit.Et hadenus natura ip
fa docuit.Infitionem aut cafus magifler alius:& pene numerofior ad hunc modum. Agricola fedulus ca/
fam fepis munimento cingesjquo minus putrefeerent fudesjlime fubdidit ex hedera. At illae uiuaci mor/
fu appraehenfae fuam ex alieno fecere uitam:apparuitcp truncum efle pro terra. Aufertur ergo ferra aequa/
lirer fuperficiesilaeuigaf falce truncus.Ratio poflea duplex.Et prima inter corticem lignumque inferendi.
Timebant prifei truncu findere. Mox inforareaufi medfo.Ipfique medullae calamum imprimebant unu
inferentes.Neque.n.plures cupiebat medulla fu btilior.Poflea ratio uelfenos adiecit mortalitati eo^ ex
numero fuccurrere perfuafa per media trunco leniter fiflbtcuneoque tenui fifluracuflodiJreidoneccufpf
datim decifus defeendat in rimam calamus.Multa in hoc feruanda.Primum omnium quae patiatur coitu
tale arbor:& cuius arboris calamus*Variequoque& no iifdeptibus.Subefl oibus fuccus. Vitibus ficifcp
media ficciora:& e fumma parte conceptus: Ideo illinc furculi petuntur.OIeis circa medias fuccusrinde &
furculi.Cacumina fitiunt.Faciliime coalefcunnQuibus eadem corticis natura;quae^ pariter floretia eiuf/

n iii

LIBER. .

dem hora gignationem fuccoru^ Tocietatem habent.Lenta.n.res quotiens humidis repugnat ficc4:mof'
Iibus corricum duri.Reliqua obferuatio ne fiflura in nodo fiat.Repudiar quippe aduenam inhofpitalis du
riciaiut in parte nitidiflima & longior multo tribus digitisjne obliquaine tranflucens. Virg.ex cacumine
inferi uetat.Certuqt efl ab humeris arboijd oriente sefliuu fpe&aribus furculos petedos:& e feracibus : 8i c
germine nouello:ni(i uetufta* arbori inferanf, Ji enim robuftiores e fle debenr.Pra^tereaut pgnantes ; hoc
efl germinatione turgentes:& q parere illo fperauerint anno.Bim i uticp nec tenuiores digito minimo.In/'
ferunf aut & inuerfijcum id agif tut minor altitudo in latirudinem fe fundat. Ante oia gemates nitere con
ueniet:nihil ufq ulcerofum elte aut retorridum.Spei fauet medulla calami commiflura^fi in matre ligni
corticifcp iungaf.Id.n.fatius q foriscortici sequaruCalami exacutio medulla ne nudet: Tenui tame fiflula
detegat: ut fafligatioleui defeendat cuneo tribus non amplior’digitis.Qd facillime cotingit timflum aqua
radentibustne excutiaf inuentome cortex a ligno decidat alterutri»CaIamus ad corticem ufq? fuu deprima
tur.Ne laxef du deprimifjne ue cortex replicef in rugas.Ideo lachrymantes calamos inferi non oportet.
No hercule magis qaridostqa illo modo labat humore nimio cortex* Hoc uitali defeflu no humefeit negi
cScorporat.Id et religionis feruantjut lunacrefcente calamus utra® deprimaf manu.Et alioquin in hoc
opere dux fimul manus minus nitunf neceffario temperamento.validius.n.demifli tardius ferut: forti'
us durant.Contrariu ex diuerforne hifcat nimiu rimadaxeep capianaur ne p3^ exprimatjaut compreflum
necet.Hoc maxime pcauendu:utpualide accipientis trunco in media fiflura relinquatur* Quida uefligio
fiifurse falce in truncis fatflo falice praeligant marginem ipfum.Poflea cuneos figunt continente uinculo li
bertatem dehifcendi»Quacdam in plantario infita eodem die tranfferuntur*Si craiTior trneus inferaf: iter
cortice & lignuinferi melius cuneo optime ofleome cortice rumpatur laxato.Cerafi libro dempto findun
tur.Hsefolae & pofl bruma inferunf:dempto libro habent uelutilanuginermq li comprehendit infitum:
putrefacit. Incolumi cuneo adadtum utiliiTime aflringitur.Inferereapriffimu q proximu terrae patiaf no/
dog^truncicp ratio.Eminere calami fex digitorum longitudine non amplius aebent.Cato argillae uel cre'
tae harenra fimu$ bubuluadmifceri:at<j? ita ufq? ad lentorem fubigi iubetridqs interponi 5C circulini.Ex iis
qu^ comentatus efhfacile apparet illa aetate inter tignum & corticemec alio modo inferere folitos : aut ul/
tra latitudinem duu digitoRd calamos demittere.Inferi autem peipit pyra ac mala per uer: & pofl folflitiu
diebus.l.pofl uindemia.Oleas aut & ficos per uer tantu luna fitiente:hoc efl ficca.Praeterea pofl meridiem
ac fine ueto auftro.Miru $ no cotentus infitu munifletut ditflu e:8C cefpite ab fbre:frigoribufgp ptexifle:
ac mollibus bifidogi uiminum fafcibus:linguabubula(herba:id genus efl)infuper obtegi iubet:eamq? illi
gari operta ftrametis.Nuc at abunde arbitref paleato luto libro farcire duos digitos infito extante. Verno
inferentes tps urget:incitantibus fe gemisiprer q in oleatcuius diutiffi me oculi parturiutmainimumg? fuc
ci habent fub cortice:q nimius infitis nocet.Punica uero 6C ficu qq alias ficca fint recraflinare minime utile.
Pyrum uel florentem inferere licet:& in maium quo<j menfem protendereinfitionem.Qd fi longius af/
feranf pomo^ calami rapo infixos optime cuflodire fuccum arbitrantunSeruarig? iter duos imbrices iux
ta riuos uel pifeinas utrinq? terra obflrucflos.

De uire inferenda. CA. XV*

I Itium uero in ferobibus ficcis flrameto opertostac deinde terra obrutos:ut cacumine exiflant.

( Cato uitem tribus modis inferit.Pratfe&am findi iubet per medullamrin eam furculos exacu/
i tos ut didtu efl addi:medullas iungi. Altero fi fefe uites continganriutriufcj in obliquu latere co

_ _ _ trario adrafo iunftis medullis colligari.Tertiu genus efltterebrare uite in obliquu ad medulla:

calamofg? addere longos pedes binostanj ira ligatum infitu intritaq? illitu operire terra calamis fubredhs.
Noflra setas correxit ut gallica uteref terebratq excauat:nec uritiquonia aduftio omnis hebetanatqs ut ge/
mafeere incipies ligemr calamus. Nec plus q binis ab infito emineat oculis ulmeo uimine alligatus: binacp
circundaretur acie a duabus partibusmt inde potius diflillet humonqui maxime uites infeflar.Deinde cu
eualuiflent flagella pedes binosjuinculum infiti incideref ubertati craflitudine permifla.Vitibus inferen /
dis tps dedere abatquinodlioautuno ab germinationis initia.Sariux plantae filueftriu radicibus inferun£
natura ficcioribus*Si enim fatiuse filueflribus inferantundegenerantinferitatem.Reliquacadoconflanr.
Aptiflima infitis ficritas*Huius enim remedium appofitis fi^ilibus uafis modicus humor per cinerem di
ftillat.Inoculatio rores amat leues.

DeEmplaflrarione. CA. XVI*

Mplaflri ratio & ipfa ex inoculatione nata uideri potefl.Craflo autem maxime cortici conuenit
ficut efl ficis.Ergo amputatis omnibus ramis ne fuccu auocent»Nitidiffima in parte quaq? prae
■ cipua cernaf hylaritastexempta fcutula ita ne defeendat ultra ferru cortici imprimifjex alia cor/
_ jfivex par cu fui germinis mama:ficcopage denfata ut cicatrici locus no fir:&: flarim unitas fiatlno

humore: n5 afflatu recipiens: nihilominus tamen 8C luto muire& uinculo melius.Hoc genus no pride
repertu uolut:q nouis moribus fauen t.Sed id et apud uereres gnecos inuenif :8C apud Catonem: q oleam
ficuq? fic inferi iufiit menfura et pfinita fecudu reliquam diligentia fua Cortices fcalpro excidi qttuor digi
to^» longitudine:^ triu latitudine: At^ ita coagmentari & illa fua intrita oblini. Eadem rone 3C in malo.
Quidam huic generi mifcuere fifluram in uitibus exempta cortice theflella furculo a latere plano adigen/
do.Tot modis infitam arborem. Vidimus iuxta tyburres tyliam omni genere pomo^ honuflam alio ra-*
monucibusialio baccistaliude u i te: ficis :py r is : pu icis ;m alo ru m ^ genenbus.Sed huic fuit breuis uita.Nec
tame omnem experimentis aflequi naturam poflumus.Qu^dam enim nafei nifi fpote nullo modo que
unt.Eagi immitibus & defertis tantum locis proueniunt.Capaciflimainfitorum omnium dicitur piata/

SEPTIMVSDEOMVS C

itustpoftearobur.Vem utragj faporescorruput.Qusdaof genere inferiinfjut ficus &puies* Vitis no re
cipir emplaftrainec qbus teuis ac caducus rimofufqj cortex* Neq? ioculatione ficcs aut huoris exigui ferti
liffi ma oium ioculatiojpoftea em plaft ratio. Sed utracp ifirmiffima 6C q cortice nitunf ratumaiel leui aura
ociffime depiatanfaferere firmifiimu 6C foecudius qferere.

Exemplu huius rei. CA* XVJJ*

On eft omitteda raritas unius exempli.Corelius eques Ro. Attefte geitus iferuit caftaea fuomet/
ipfam furculo in neapolitao agro.Sic fadta eft caftanea q ab ipfo nome accepit iter laudatas. poftea
haeres eiufde libertus corelliana lte^i iferuit.Hsceft iter eas differetiaulla copiofior.Hsec Corel/
liana melior.Rdiquageneracafus igenio fuo excogitauinac defradlos ferere ramos docuit: cu pa
Ii deflixi radices coepiflent.Multa fic Perunf.In primifqj ficustoibus qde aliis modis nafces:pterq talea.Op'
time qde fi uaftiore ramo pali mo exacuto adigaf alte exiguo fup terra relido capi te:eocp ipfo harena coop
ro. Ramo ferunf SC punica palis laxato prius meatu:itc myrtus.Oium hoiji Iogitudine triu pedur craffi/
tudine minus brachiali.Cortice diligerer feruatoitruco exacuto.Myrtus SC taleis ferif.Morus talea tantu:'
quonia in ulmo ea inferi religio fulgu^ phibet.Quapropter de talearum fatu nunc dicendu efl* Seruadu uel ra/
in eoanreomnia:ut taleae ex feracibus fiant arboribus*, ne curusmefcabrstaur bifures : ne tenuiores qua mo
ut manu impleannne minores pedalibus:ut illibato corticetatq* ut fedura inferior ponaf femper:& quod
erit ab radice:accurmileturq? germinatio terratdonec robur planta capiat.

De cultura talearumt&: quibus temporibus infitio fiat, CA* XVIIIv

Vae cuflodieda in talea^ cultura Cato iudicauerit:ipfius uerbis optie pcipiemus.Taleas oleagiast
quas in ferobe faturus erisrtrepidaneas facito.Diligerertp tradatoine liber laboret: cum dolabis*
aut fecabis*Quas in femiario faturus eris:pedales facito» Eas fic ilerirojlocus bipalio fubadus fit
Sjbenecp gluttus.Cu talea demittis pede talea opprimito.Si pape defcedatrmaleo aut mateola adigi
totcauetoqi ne libru fcindas.Cu adigis:palo prius loeu feceris quo talea demittas.lta melius uiuet talea. Et
ubi trimae funntu denicp curae finnubi liber fe uerter.Si in ferobibus autin fulcis feras:rernas taleas poni'
to.Eas diuaricato fup terrame plus qrtuor digitos trafuerfos emineattuel oculos ferito.Diligeter eximere
oleaoportett& radices q plurimas cu terra feri e.Vbi radices bene opuerfsjcalcare bn:ne qd noceat. Si qs q/
ra t qd cps oleae ferfdae fmagro ficco p femete:agro laeto p uer.OIiuetu d1eb9.xv.ate arqnodiu uernu icipi
toputare.Ex eo die dies.xl.redeputabis.Id hoc mo putato.Qua locus rede ferax erinq arida erut:& fi qd uel ide
uetus iterfregeritea oia eximito.Qua locus ferax no eritrid plus cociditojararoqi bene:enodato<y> Stirpes ofa ea
laeues facito:circu oleas autuno ablaqato:& ftercus adiicito»Qui oliuetu faepiffi me & altiffime mifcebit: is uel adiV
teuiffimas radices exarabit. Radices fi furfu abibutreraffiores fier:& eo in radices uires oles abibut « Quae gito
genera oleate uel i quo genere terrs uiuere 8C feri debeaafpedariq! oliuetajdixlus in roe olei. Mago 1 colle
SC ficcis:& argilla:& iter autunu:& bruma feri iuffit.In crafioaut nuidoaut fubriguo a raefle ad brumam»

Qd pcepifle eu afries itelligif. Italia qde nuc uere maxie ferir.Sed 8C autuno fi libeat.Poft sqnodiu.xLdie
bus ad uergilia^t occafu.xiiii.foli dies funttqbus feri noceat» Africae peculiare qde in oleaftro e lferere.Qua
da sternitate cofenefcut ,pxime adoptioe uirga emiffiuatcy ita alia arbore exeade iuuenefcete. Iterumqp 8C uel ^pxi
quoties opus fit:uteiuseadeoliuetac6ftet.Inferi£atoleaftercalamo& locultatioe.Olea ubi qrcus effofla ma
fit male pomf:quonia uermestq raucs uocanfri radice qrcus nafcunf 8C trafeut.No ihumare taleas aut fic adoptio
caretprius qferanf:utilius copertu»Vetus oliuetu absqnodio uerno ltra uergilia^ exortu iter radi alter/ ni
nis annis melius iuentu.Jte mufeu circudare radici.Circufodi at oibus annis a fol ditio duu cubito^ fero/
be pedali altitudfe.Stercorari tertio anno.Mago ide amygdalas ab occafu aretur i ad bruma feri iubet. P y/
ra no eode tpeiquonia no sq oia florear.Eade obloga aut rotuda ab occafu uergilia^ ad bruma.Reliq ge/
nera media hyeme aboccafu fagitts fubfolanu aut feptetrione fpedtatia.Lauyi ab occafu aqls ad occafum
fagitts.Cofefla.n.de tpe feredi sq ro eft uere &: au tu no. Id ex magna parte fieri decreuere.Ed 8C alia hora
circa canis ortus paucioribus nota^quonia n5 oibus loas utilis piter itelligif.Sed haud omittenda nobis*
no tragus alicuius ratione:uerum naturs potius indagatibus.In cyrenaica regione fub etefiaru flatu co fe/
runr.Necnon 6C in grscia oleam :maxime in laconia.Co infula 8C uites tuncferit:Csteri apud grscos in/
oculare 6C inferere no dubitanr.Sed arbore non ferut.Plurimu^ in eo locoru natura pollet.Nan® in sgy/
pto omnis erunt menfe:& ubicuqt imbres sftiui no funtrut in india 5C sthiopia.Neceffario pofl hsc au/
tumnoferuf arbores. Ergo tria tepora eadem germinatiois uer& canis ardturicp ortus.Ne<j enim anima/
lium tantum efl: ad coitum auiditas:fed multo maior eft terrs ac fatorum omnium Iibido.Qua tempefti
ue uti plurimum interefl coceptus.Peculiare uticp in infitisicum fit mutua cupiditas utrincy coeudi. Qui
uer probantiab squinocflio flatim admittuntrprsdicates germina parturireudeo faciles corticu efl*e am/
plexus.Qui prsferunt autumnurab ardhiri exortu:quonia flatim radicem quanda capiant: 6C ad uer para^
ca uenianuatqp non protinus germinatio auferatuires.Qusda tamen ftatutum tempus anni habet ubi^t
ur cerafi 8C amygdals circa brumam ferendi uel inferendi • De pluribus locorum fitus optime iudicabir*

Frigida 8C aquofa uerno conferi oportet.Sicca 8C calida autumno.Comunis quidem italis ratio tempora
ad hunc modum diftribuit.Mora ab idibus februariis in squinodhurmpyra in autumnum:ita ut bruma
xv.ne minus diebus antecedant.Malis sfliuis Sfcotoneis.Itemforbistprunis pofl mediam hyeme in idus
februarias.Siliqus grses 8C perfici ante brumam per autumnum.Nucibus iuglandi& pines 8C auellans
grses atg? caftanes a Calen.Martiis ad idus eafdem*Salici:genifls circa martias Calend.Hanc in ficcis fe/
tninejillaminhumidisuirgaferidiximus» __

Qus arbores fociecate gaudeat:&: de difciplinaablaqueadi:«S<:accumuladi. - CA» XIX*

n iiii

- LIBER

St etia nui nona fferendi fatfotne qd fdens gde prereajqd ufqua uienerim a Columella excogita'
ramt affirmat ipfe.Qua ucl diuerfae ifociabilefqi natura: arboru copulent :ur ficiratcp olea:. Juxta
hac feri ficu iubetjnd ampliore iteruallo g ut cotingi large polii trramo olea: q maxie fequacu arcp
^ obediruro.Encp om ni interim tjae edomari meditatioe curuadi.Poftea fico adepta uirestqd eue/

nire rtimseiatcp utitp quinqueni folettdetrucata fuperficie ipfagi deputata:ut didtu eft adrafo cacumine de
fig i in cruce fici cuftoditu uinculisme curuatura fugiat.Ita quoda propaginu infitorumqt teperameto tri/
ennio cdtnuni inter duas matres coalefcere. Quarto anno abfaflum toru adoptatis efieinondu uulgata ra
tione haud mihi certe fatis coperta.Caeterum eadem illa de calidis frigidif® 6C humidis 8C ficcis fupradi/
fla ratio & fcrobes fodere monftrauirjn aquofis enim neq? altos necp amplos facere couenir.AIros aefliuo
fo folo &C ficco:ut q maxime accipiant aquatcontineat^.Hatc & apua ueteres arbores colendi ratio eft*Fer/
nentibus enim locis accumulant atftare radiccs:operiuntq?:ne folis ardor adurat. Aliubiablaqueantjperfla
tufcp admittunt. Jidem hyeme cumulis a gelu uindicant.Qantra illi hyeme aperiunrshumoremqi fitienti
bus quaerunt. Vbicun^ circunfodiendiarbores ratio in circuitu pedes in orbem ternosineque id in pratis
quando amore folis humorifq? in fumma tellure oberrant.Et de arboribus haec quidem fr udus gratia fe
tendis inferendifa? in uniuerfum fintdida.

De falicto & harundineto:& caeteris caeduis ad perticasrpalos. CA. XX,

Inc reftat ratum ratioiquae propter alias ferunftuineas maximercaeduo ligno.Principatu in iis op
tincnt falicesjquaru fatio fit loco madido tamen refoflo duos pedes & femipedctalea fefquipeda/
limei perticatquae utilior quo plenior.Interuallo efie pedes fenos trimae pedibus binis a terra;pu

_ Ratione coercentunutficfein latitudinem fundattac finefcalistondeatur.Salix enim foecundior

cft quo terrae propior.Has quog? omnibus annis cofodi iubent menfe Aprili* Hatc eft uiminaliu cultura.
Perticalis &C uirga:& talea feritur foflura eade.Perricas ex ea iuftu eft caedi quarto fere anno . Et ese aute fe/
nefcentiu propagine farciunt locu.Pertica fmerfa ac poft annum recifa.Salids uiminalis iugera fingula fuf/
ficiunt<xxv.uineae iugeribus.Eiufde rei caufa populus albaferitur bipedaneo paftfnatu : talea fefquipedali
biduo ficcatapalraipede ueruallotterra fuperiniedaduorucubitorucraffitudine.Harundoetiamnu diiu
tiore qua hae folo gaudet.Seritur bulbo radicistquealiioculum appellat dodrentali fcrobe:interuaIIo duu
pedum 8C femipeaisjreficiturg* ex fefe uetere harudincto exftirpatotquod utilius repertum quam caftrare
ficutantea.Nacp inter fe radices ferpuntjmutuocp difcurfu necantur.Tempus inferendi prius q oculi harii
dinumintumefcantanteCalen.martias.Crefcitad brumam ufgndefinitgj cum durefcere incipit* Hoc fi/
gnum quod tempefiiuam habet caefuram.Et hanc autem quotiens 8C uineam fodiendum putat « Seritur
& tranfuerfa non altera condita.Erumpuntq? fingulis oculis totidem plantat.Seritur 8C deplantata pedali
fulco binis obrutis gemmistut tertius nodus terra attingat prono cacumineine rores cocipiat. CaediturdC
decrefcente Iuna»Vineisanno fi ccata utilior quiridis.Cafianea pedamentis omnibus praferf facilitate tra/
ftatustperduradi peruicaciatregerminatione csedua uel falice laetior.Quaerit folum facilemecnon ha reno '
fumtmaximecg fabulum humidum aut carbunculutuel tofi etia farinam qualibet opaco feptentnonaliqt
& praefrigido fitutuel etia dediui.Recufat eadem gallice rubncam:cretam:omnem<j terrae fatcunditater
feri nuce aiximusifed nifi ex maximis non prouenitinec nifi quinis aceruatim fatis*Perfringi folum debet
fupraex nouembri menfe in februarium:quo folutxfponte caduntexarboreratij fubnafcunrur.lnrerual
la fint pedalia undiqi fulco dodracali.Ex hocfeminario tranfferuntur in aliud bipedali frerualloplus bien
ueluiui nio.Sunt& propagines nulli quidem faciliores.Nudacaenim radiceitota in fulco proftemirar.T unc exca
radice curn,ne faper terram relidto renafcitur di alia ab radice.Sed tranflara nefcit hofpitari : pauerqi nouitatem.
Biennio fere poftea profilit.Ideo nucibus potiufqua radice plantaria caedua implentur.Cultura non alia q
fupradidfis fodiendis fupputandifg? per biennium fequens.De caetero ipfafe colit umbra flolones fu per'
uacuos enecanre.Ceditur intra feptimum annum.Sufficiunt pedameta iugeri unius uiccnis uinearum iu
geribustquando etiam ea bifida ftirpe fiuntidurant^ ultra alteram filuae fuae cacfuram. Aefculus fimiliter
prouenitcaefuraitriennio fenionminus morofanafci.In quacungp terra feritunnafaturebalanofedno ni
fi acfculi:fcrobedodranraIi:interuallis duorum pedum feritur leuiter quater anno.Hoc pedamentum mi
nime putrefcit:Ia:fum® maxime fruticat.Prarter ha:c funt caedua qua: diximusifraxinus : laurus : perfica
corylusjmalusjfedtarmus nafcuntur.Terram defixa'uix tolerantmon modo humorem.Sambucus con/
tra firmiffima ad palunutaleis feritur ut populus.Nam decupreffo fatis diximus.

De culturis & difciplina excolendarum uinearum. CA. XXI.

gpljilg T praedicis uelut armamentis uinearurmreftat ipfarum natura praecipua tradenda cura.Viti/

' um furculi & quarundam arborumiquibus fungofior intus natura efbgeniculatis ramorum
nodis inrerfepiunt medullam . Ferulae ipfa: breucs:& ad fummabreuiores articulis uticp duo^

( bus internodia includunt.MeduIlafiue illa uiralis anima eft antefe tendit longitudinem im>
pellens quadiu nodi peruia paret fi ftula.Cum uero concreti ademere trafitum:repercufa erumpit; ab ima
fui parteiiuxta priorem nodum alternis laterum femperinguinibusmtdidhimeft in harundine:ac ferula:
quorum dextrum ab imo intelligitur amculotleuum in proximo:atgp itaperuices • Haecuocatur in uire
gemmarcum ibi cefpitem facit. Ante uero quam faciat in concauo oculos:3^ in cacumine ipfo germen. Sic
palmites:nepores:uu2e:folia:pampinijgignuntur.Mirumque firmiora efie in dextra parte genita* Hos eu
go : in furculis nodos cum feruntur ; medios fecare oportet ; ita ne profluat medulla : & in fico quide do "
arantales paxilli folo parefa&o feruntur: fic ut jiefcendant: qua: proxima arbori fuerint .Duo oculi ex
tra terram emineant. Oculi autem in arborum furculis propriae uocantar tunde germinant» Hac de

uel

amyg

dalus

SEPTIMVSDEC1MVS

C1

Caufa # irt plantariis aliquando eodem anno ferunt quos fuere laturi fru&us in arboreteum ifcpeftrue fati
pgnaces inchoatos coceptus aliubi pariur»lta fatas ficos tertio anno rrafferre facile. Hoc pro fenefeendi ce-
feritate attributu huicarborirut ciriffime rpueniar.Vitiu nuerofior farus.Primu oium nihil ferit ex iis nili
inutile & depuratu ! farmeto.Opputaf at qcqd,pximo tulit frufhj.SoIebat capitulatus utrinq? eft duro fur
culus feri:eo<j argumento malleolus etia uocatur nuc.Poffea auelli cu fua caice coeptus eflrur in fico: neqt
aliud eft uiuacius.Terriu genus adieeffum etianum expeditius finecalcerquod fagittaeuocantur: cu intorti
pangunt .Id.n.cu decifi nec intorti trigemes*Plures auc ex eode furculo hoc mo fiut.Serere e papinariis fa/
girtas fterileefbno nili foccudas oporteuQua: raros habent nodosnnfaecunda: iudicanf. Ar denfiras gem
mat^ fertilitatis idiciu e.Quida feri uetat nili eos:q floruerint furculos.Sagittas ferere minus ut»Ie:quonia
ih craflferedo facile rupif q<3 intortu fuir.Serunf pedali no breuiores logitudine quin<j fex ue nodoije.Pau
ciores tribus gemis in hac menfura efTe no poterut Jnferi eode die quo putanfmtiliffimu.Si multo poflea
necefle flt ferere cuftodiros uri peipimus oportet caueri utig? ne extra terra pofiti fole farefcartuetouc aut
frigore hebetenf :qui diutius I ficco fuerint priufq feranf in aqua pluribus diebus reuiuifcar.Solum apricu
# q ampliffimum in feminario fiue in uinea bidere paflinari debet ternos pedes bipaleo alte in area reiid
quaterno^ pedu fermentoiita ut in pedes binos folia ,pcedat*Foflatu purgari # extedi ne crudu reliquat*
Ve$i # exigi mefura. Male paftinatu deprehedut fcana ina:qualia.Metieda eff # ea pars q inrenacet pu 1/
uinis.Surculi ferunf # in ferobe:# in fulco Iongioreifuper quos tenerrima ingerirur terra* Sed in gracili
folo fruflramifi fubflrato pinguiore.Nec minus q duos ! tegi oportet:# ,pxima attigi terra:# eode paxilo
deprimi # fpiiTari.Interene \ platario fefquipedes inter bina femina in Iatitudine:in longitudini femiffes*
Jta fatos rnalleolos.xxiiii»mefe recidere ad imu articulujnifi ipfi parcaf.Oculo^ inde materia emicat cu aq
«xxxvi«mcfeuiuiradixtranferf*Eft#luxuriofarouitesferedi*ut quattuor malleoli uehemenri uinculo
colligenf in parte luxuriofajatcp ita uel p offa bubuli cruris uel p colla fifttlia traiefti obruanf: binis emi/
nentibus gemis.Humefcut hoc mo:recifi<j palmite emittuc.Poftea fiftula fraefla radix libere capit uirest
uuacp fert:# oium corpore fuoiji acinos* In alio genere inuentu nouitio findif malleoIus:medulla<p erafa
in fe colligantur ipfi caules : ita ut gemmis parcatur omnimodo* Tum malleolo in terram fixo mix/
ta feritur: # cum fpargere coeperit caules:decidi£: foditurqj fepius*Talis uuae acinos mhtl intus ligni ha
bituros.Columella ,pmitrit:cum uiuere femina ipfa per quam miijd fit:# medulla adempta nafci.SircuIis
etia quibufda fit articulatio arboris no omittedu ur.Naqj buxi tenuiflimis qnis fenifue colligatis depadi
proueniut.Quonda in obferuarione erat:ut defringerenf ex imputata buxo:aliter uiuere non credm.De
tradere haec experimenta feminarii curaqj.Sequif uinea^d ro.Quimpgene^ hae. Sparfisp terra palmiti/
bur.aur per feuitefubredaiuelcuamminiculo fiue iugo: Aut pedatae fimpliciiugo>Autcopluuiataeqdru
plicuQuae pedata: roerit:eade intelligif eius quo<p:in qua fine amminiculo uitis per fe flabit* Id.n.nd fit
ni fi pedamen inopia.Siraplici iugo coflat porredo ordine:que canterium appellat«Meliorq? ea uino: qua
do fi bi ipfa no obumbrat:afliduo<p fole coquif:# afflatu magis fentit:& celerius rore dimittit* Papinarioi
quoqi # occationi ofep operi faciIior*Supcaeteradeflorcfcitutilius.iugum fit pertica aut harundineiauc
crine funiculoue:ut in hifpania:brundufioqi*Compluuiata copiofior uino e:dida a cauis aediu copluuns»
Diuiditur in quaternas partes totide iugis*Huius feredi ro diceturjeadem ualitura in omni genere:in hoc
uero numerofior tatum.His uero tribus feritur modis*Optime in paffinato:proximein fulcornouiffime
mfcrobe*Depaflinatione dudumefl* De fulco # umeaijd putatione* CA. XXII*

frysjnl Vico latitudo pala: fatis efl.Scrobibus terno^i pedu in quacugi ptem* Altitudo in quocucp ge/
nere tripedalisrideo nec uitis minor trafferri debet. Extatura etianu duabus gf mis*Emoliri ter
ram minutis in ferobe ima fulcis fimoq? mifceri necelTariu.Cliuofa altiores pofcut fcrobes.Prae
terea puluinatis a deuexitate labris.Quse ex iis logiores fienriut uites binas accipiat . E diuerfo

alia: focabunf.Efle uitis radice! media ferobe oportet.Sedipfam innixafolido in oriete xquinodialem
fpeda re. Adminicula prima ecalamoaccipere. Vineas limitari decumano*xviiupedum latitudinis ad con/
trarios uehiculo^ trafitus:aliif$ conuerfis limitibus:Denu pedu diflingui p media iugera. Aut fi maior
modus fitrtotide pedum cardine quot decumano limirari.Semper ueroqntanis femitari: hoceft in qnro
quo^ palo fingula: iugo paginae indudanf.Solo fpiflo no mfi repaftinatomec nifi uiui radice feri*Tenero

# foluto uel malleolu fulco uel fcrobe*ln colles fulcos agere trafuerfosimelius q paflinare ut defluuia pa
lis eopicotineaf* Aquofo caelo uel ficco folo malleolos ferere autunoinifi fi tractus r5 mutauerir:Siccus.n*

# callidus autunopofcitferi:humidus frigidufcp er uerisexitu.Inarido folo uiuiradix quotj fruflra ferit*
Male # in ficris malleolitsmifi pofl imbrem* Aut in riguis:uel frondens uitis:# ufque ad folftitium redte:
ufque ad uer ut in Hifpania.Quiefcere uento fationis die utiliffimum. Plerique auftros optant.Caro ab
dicar.Interefle medio temperamento inter binas uites oportet pedes quinos.Minimum aute laeto folo pe
des quaternos tenui plurimum otflonos*Vmbri # marfi ad uicenos intermittunt arationis grana in us:q
uocat porculeta*Pluuio # caliginofo tradlu rariores poniificco defiores cogruir* Subtilitas pfimonia; co/
pedia !uenit*Cu uinea in paflmato feratiobiter fem inatiu faciedi ut uiuiradix loco fuo:# malleolus q traf
ferarur inter uites ordine feraf*Quaero in iugerocirciter.xvi.Milliauiuiradices donat *!tra biennium au
tem frudtus quo tardius in fato puenit q in tranflato*Viuiradix pofita in uinea pofl annum refecatur ufq»
ad terram:ut unus tantum emineat oculus aminiculo iuxta affixo # fimo addito. Simili modo # lecudo
anno recidituriuirefep concipit:# intrafe pafeit fuffecffuras oneriialias feflinarione paricdi gracilefcat : ac
emucidani(cohibeatur)cafligatioe rali in foetum exeat tota.Nihil auidius nafcifjac nifi’ad panedum uires
feruentuntota fitfcecus.Pedameta optima qua: diximus:aut radice:robur:oleaqi:aut fi no fint:pali iuni/

LIBER.

perojcuprefrotalburnoiTambueo.Reliquoiy genere Tudes ofbus annis reciduntur* Saluberrima in iugo
harudo conexa fafciculis durat quinis annis.Cu breuiores palmites farmero iuguf iter fe funiu modojex
hoc arcus funeta dicuf.T ertius uineae annus palmitem ueloce robuflug* emittit in que faciat setas uitem.
Hic in iugu fnfilit.Quidam tuc excaecat eu fupina falce auferendo oculostut noxia iniuiia longius euocer.
Vtilior.n.confuetudo pariendnfatiufcp pampinos adiudicatae detergeretufgp quo placeat roborari ea.Sut
qui uetant tagi ,pximo anno:quo traflata fit:ne^ ante»lx.menfem falce curari.Tuc aut ad tres gemas red
di* Alii proximo quidem anno recidutvSed ut ternos quaternofue lingulis annisadiiciantarticulosiquar/
to demupducat ad iugu:Ideo utriufq* frudlu tardu.Prxterea retorridu 5C nodofum puluinofumq? red/
dit incremeto*Optimu at matrem ee firmarpoflea faetu audace.Nec tutu efl:q<3 cicatricofumtmagno ipe
ritia; errore.Quicqd efl taletplagis nafcifjno e matre.Totas.n.hct illa uires du roboraf: 8C annos accipit
tota foetusicu pmiffu fuerit nafci.Nil natura portionibus parmQua: cu excreuerit: fatis firma protinus i
iugo collocari debebit* Sin etianu infirmior erinfub ipfo iugo hofpitari recifatuiribus no aetare decernif.
Temerarium efl ante craffitudinem pollicare uiti imperare.Sequenti anno palmites Talutentur pro uiri'
bus matris:finguli aut gemini.Iide 8C fecudo fi cogit infirmitasmutriaf.Tertioq? demu ano duo adiiciaf*
Nec funt plures quaternis unq permittendi*Breuiterqi no indulgedu efl:& fp inhibenda foecunditas. Jn
ea e.n.natura:ut parere malit q uiuere.Quicqd materiae adimiCfrudlui acceait.llla femina mauult qfru
du gigni:quonia frudlus caduca res efl.Sic perniciofe luxuriatinec ampliat fe fed egerit. Dabit confilium
& foli natura.In macro et fi uires habebit: recifa intra iugum moretur:ne omnis foetura fub eo exeat.Mi/
nimum id effe debebit interuallujut attingat iugu fuperetcp no teneattadeo no recubat in eo:nec delicate
fe fpargat.Ita temperef hic modustut crefcere et malit q pareretPalmes duas tres ue gemas fub iugo habe
re debet ex materiis quibus materia nafcaf.Tunc per iugum mergi alligarigj ut fuflineat iugo no pedeat*
Vinculo moxaflridlus a tertia gema alligarirquoniam &C fic coercef impetus materiar* Denfiorefcp citra
pampini exultattcacume religari uetat.Natura hxc efl deiedta pars aut prariigata frudum dat:,plurimuqj
ipfa curuatura.Quod citra elt materiem mittiuoffenfante credo fpiritudC illa quam diximus medulla*
Quae ita emicuerit materia fructu dabit anno fecjuete.Sic duo genera palmitum.Quod e duro exit mate
riamqi in,pximu anu ,pmittit:pam pinariu uocat .Aut ubi fupra cicatricem efltfruduarium. Alterum ex
amminiculo palmite fempqi fruduariu reliquit fub iugo.Et qui uocaturcuftos.Hic e nouellus palmes
no longior tribus gemis:proximo anno materiam datur us;fi uitis luxuria fe confumpferit.Et alius iux/
taeu uerucae magnitudine:qui furuculus appellat.Si forte cuflos fallat. Vitis anteqfeptimuanum copleat
a furculo euocata ad fructu ei iuuenefeit ac morif.Nec uetere placet palmitem i longu & ad quartu ufqtpe
damentu emittijqdalii dracones:alii iuniculosjut faciat q mafculeta appellat.Cu inauruit uitismeffimu m
uinea traducere.Quitoano dt ipfi palmites intorquenftfingulajtp e lingulis materiae emittunnac deinde
e proximis priorefq? amputanf.Semp cuftodS relinqui melius*Sed is proximus uiti efle debetmec Iogior
q dictu efl: Et fi Iuxuriauerinripalmites intorqriut quattuor materias uel duas fi uniiuga erit uinea: emit
tat.Si per fe uitis ordinabitur fine pedametorqualecuq* tamen initio amminiculu defiderabitidu flare co
difcat:& reda furgere.Caeteraprimordea eade.Diuidi aut putatione pollicis inaequali examine undiepne
praegrauet frudus parte aliquatobiter idem deprimens prohibebit inexcelfum emicare. Huic uineae triu
pedum altitudo excelfi or nutatjcaeteris a quinto:dum excedat hominis longitudinem iuftam Jis quoqj q
fpargunf in terra breuis ad innitendum caueas circundantifcrobibus per am bitum adtistne uagi palmites,
inter fe pugnent occuifantes.Maiorcp pars terrarum ita fupinam in tellure uindemiam metit. Siquidem
& in africa & in aegypto fyria<j:ac tota afia 8C multis locis europae hic mos pualet. Ibi ergo iuxta terra co/
primi debet uitis.Eodem modo & tempore nutrita radice:quo iniugata uinea;ut femper tatum pollices
relinquatur fertili folo cum tribus gemmisigraciliore quinis.Praeflatcp multos effe quam longos* Quae
de natura foli diximus:tato potentiora fentientunquato proprior fuerit uua terrse.Genera feparari ac fin .
gulis conferi tradibusjutiliffimumuMixtura enim generum etiam in uino non modo in mufto difeors*
Aut fi mifceatur no alia q pariter maturefeetia iungi neceflarium.Iuga altioraquo laetior ager & quo pia
nior.Ite rofcido:nebulofo:minufcj uentofo conueniut.Cotra humiliora gracili:&: aridoj^fluofometif^
expofito. Juga ad pedametu qua ardiffimo nodo uinciri oportetruite leui cotineri.Quae genera uitium 8C
in quali folo caeloq? efTent coferedarcu enumeraremus naturas ea^: QC uino^motauimus.De reliquo cub
tu uehemeter ambigi t*Pleruj a: flate tota pofl fingulos rores confodi iubent uineam. Alii uetat gemate:
decuti enim oculos taduqi intratium deteri.Et ob id arcendum procul omne quidem pecusifed maxime
lanatu:quonia facillime auferat gemmas.Inimicos 81 pubefeente uua raflros.Satifqj effe uinea ter ano con
fodi:ab sequinodio uerno ad uergiliarum exortum:6C canis exortum:& nigrefeente acino . Quidam ita
determinant: Veterem femel a uindemia ante bruma:cum alii ablaqueare 8>C flercorare faris putent * Iteru
ab idibus aprilis:anteq concipiat:hoc efl in.viiicius maihDeinde prius q florere incipiat:& cum deflorue/
rit:&: uariante fe uua.Peritiores affirmant fi iuflo fepius fodiaturjin tantum tenerefeere acinosjut rumpa
tur.Quse fodiuntunante feruentes horas diei fodiedas couenir.Sicuti lutu ne<j arar neqp fodere. Foffione
puluerem excitatun: contra foles nebulafqueprodefre.PampinatiouernainconfefToefl ab idibus ma^
iis intra dies»x.utique antequam florere incipiat:&: eam infra iugum debere fieri. De fequente uariat fen
tentiac .Cum defloruerinaliqui pampinandum putant. Alii fub ipfa maturitate.Sed de his Catonis prae^
cepta decernent» Namque ^putationum tradenda ratio efl. Protinus hanc a uindemia ubi caeli tepor
indulgetadoriuntur.Sedhocfierinunquam debet ratione naturse ante aquilx exortum : ut in fyde//
rum caufis docebimus proximo uolumine. Jmmo uero fauonio : quoniam anceps culpa fit prsepro ;

SEPTIMVSDECJMVS

CII

pera feftfnationis.Si fautfas recenti medicina mordear quadam hyemis ruminatio:eertum e gemmas ea
rum frigore hebetari:plaj;afi£ findi.Et caeli uitio exurioculos Iachryma diftillante.Nam gelu fragiles fie'
ri quis nefciatfOpera^ i ita compurario eft.In latifundis non legitima natura; feftinatio quo maturius pu
tanrur aptis diebus:eo plus materia; fundunriquo feriusteo frudtu uberiorem*Quare macras prius conue
nit putare:ualidas nouiffime.PIaga omnem obliquam fierimt facile decidant imbres:& ad terram uertiq
leuiflima cicatriceacie falce exaftarplagaq? couelata.Recidiaute femp inter duas gemasrne fit uulnus ocu
lis in recifa parte.Nigram efle eam exiftimant:& donec ad finceram ueniatur recidendam jquoniam e ui/
tiofa materie utilis non exeat.Si macra uiris idoneos palmites non habeatjad terram recidi eam : nouofq?
elici utilifllmumrin pampinarione non hos detrahere pampinos qui cum uua fint*Id»n.uuasfupplanrat:p
rerg in nouella uinea. Inutiles iudicantur in latere nati non ab ocukuQuippect uua q nafcafeduro rigefcc
re:ut ni fi ferro detrahi non poffir.Pcdamentum qdam inter duas uites utiliusputant ftatui:& faciliusabla
queantur ita:meliuf^ elt uniiugx oineaetfi tamen 8C ipfi iugo fint uiresmec flatui infefta regio. In quadri
pertita q proximum oneri amroiniculum efle debetrne tamen impedimentum fentiat ablaqueatio cubito
abefTe non amplius. Ablaqueari autem priulq putari iubent.Catode omni cultura uitiu ita prxcipit.Qua

- e~- — ”■ - A- J " - ■ - 'l-' - 1 - J - - ^ — uitij

; qpnmum propaga/

qminimucaitrato Potius fi opusTueritdeiicito:biennio<^ poftpcidito.Vitem nouellam refe/
cari tum erit tempus: ubi ualebit.Si uinea ab uite caluata eritjfulcos interponito:ibiqj uiuiradicem ferito*
Vmbram a fulcis remouetojcrebrog? fodito.In uinea ueteri ferito ocynum.Si macra eritjquod granum ca
pit ne feritaEt circa capita addito ftercusrpateas uinaceasjaliquid horuce.Vbi uinea frondere coeperit: pa /
pmato»Vineas nouellas alligato crebrome caulis pfringaf.Et q ia in partica-ibitjeius papinos teneros alliga
ro leuitenporrigitoque.Quae ubi redte ftererinrjubi uu3 uaria fieri ccrperitjuites fubligato. Vitis in fitio
una eftper uenalteracu uua florettea optima eft. Vineam ueterem fi in aliulocu tranfferreuoles duntaxat
brachium crafium primudeputato.Binas gemas necamplius relinqto.Ex radicibus bene effodito. Et ca/
ue radices ne faucies.Ita uti fueriuponito in fcrobe:aut in fulco;opentog?:& bene occultatotEodemgj mo
uinea flamminaro:alligaro:laxatog» uti fueraticrebrogi fodito.Ocynum qd in uinea feri iubettantiqui ap/
pellabat pabulum umbrae patiens quod celerrime proueniat*

Ratio Arbuftorum* CA* XXIII*

fraST rfl Equit arbufti ratio mirum in modum damnata a Sarfenna patre filioqjtcelebrata Scrofe:uetu
ftiflimis poft Catonem peritiflimifijjac ne a Scrofa quidem nifi uni Italiae concelfa: cum tam
longo iudicetur zuo nobilia uina non nifi in ar budis gigni:& in iis quoq? laudatiorafummis:

_ ficut uberiora imisradeo excelfitate proficitur.Hac ratione & arbores eliguntur.Prima omniu

ulmus:excepra propter nimiam frondem atinia*Deinde populus nigra eadem decaufa minus denfa folio:

Non fpernunt pleriqi 8C fraxinum ficum® &: etiam olea;fi no fit umbrofa ramis»Ha^ fatus cultufg abuti
de tradtatuseft.Ante tricefimufextu menlem attingifalceueranf*AIternaferuanf' brachia* Alternis putan
turannis.Sexroanno maritaf.T rafpadana italia pter fupradidta;cornu!popuIo:tilia;acere;corno:carpino:
quercu arbuflat agros. Venetia falicepp uliginem foli.Et ulmusdetrucata a media inter ramo^ fcana di/
geritur:nulla fere.xx.pedum altiorearbore.Tabulata eapz ab odtauo pede altitudinis dilatanf \ collibus fic
cifcp agris»A duodecimo i capeflxibus SC humidis.Meridianu fole fpedtare palmites debet.Rami a piedtu
digitoF* mo fubrigi tonfili in iis tenuium quoqj uirgulto^d barba ne obumbrent.Interuallu iuftta arboa:
fi aref folu quadrageni pedes in terga frontequin latera uiceni.Si no ararihoc \ oes ptes.Singulis denas fae
pe adnu triut uitestdanato agricola minus ternis.Maritaf nifi ualidas inimicutenecate ueloci uitiu icreme
to.Serere tripedanea ferobe necriTariutdidares iter fefejarborecp fingulis pedibus.Nihil ibi malleolis atq?
paftinationuNulia fodiedi lpendiaturpote cu arbufti ro hac peculari dote pftet:q> f eode folo feri fruges &C
uiribuspdeft.Superque uindicas fe altitudorno ut 1 uinea ad arcedas aialiu iniurias pariete uel fae pe:uel
foflaiji utiij impendio muniri fe:cogatin arbufto.Etprsedi&a efl fola uiui radicis ratio.Item ^paginum:

haec gemina ut diximus.Qualorum in ipfo tabulato maximepbarajqtn a pecore tutiffima c. Altera dc/
flexa uite uel palmite iuxta fua arbore aut circapxima caelibe*Q<3 fupra terra eft e matre radi iubetjne fru uel citra
ticetdn terra non pauciores gemm^ quattuor obruuntur ad radicem capiendam.Extra in capite bina: re
linquuntur. Vitis in arbufto quattuor pedes in longo conflat:omni fulco tres latozalto duos cum femipe
de.Poflannum propago inciditurad medullam:utpaulatim radicibus afluefeat fuis ♦ Caulis a capite ad
duas gemmas recidimr.Teftio totus mergus abfcid itur:reponiturque altius in terram:ne ex recifo fron/
deat. Tolli uiuiradix a usndemia protinus debet.Nuper repertum draconem ferere iuxta arboremrita pa!
mitemappdlamusemerirumpIuribufqueinduratumannis.Huncpraccifum quam maxima amplirudi
ne tribus partibus longitudimsderafocorticequatenus obruatur:unde& rafilem uocant:deprimereful/
co: reliqua parte ad arborem ere;ch;ociflimum \ uite.Si gracilis fit uitis aut terram litatum eft quam pro/
xime foium decidi : donec firmetur radixjficut neque rofeidam ferirneque feptentrigms flatu. V ites aqui¬
lonem fpeclare debent ipfacjpalmites autem earundem ad meridiem . Non eft fefliilandum ad putatio/
nem nouellsetfed primo in circulos materies colligenda: nec nifi ualidae putatio admouenda. Serio /
ra fere anno ad fructum arbu(ta:quam uitisiugata*Sunt quiomnino putari uetannpriufquam arborum
longitudinem aequauerit • Prima faltiefex peaesa terra recidatur : flagello infra relicto nafei coacto
incuruationemateriae.Tres ei gemmafrion amplius deputato fuperfint* Exque iis emifu palmites pro/

ximo anno imis inferantur fcannis:ac pe^r fin^ulos annos ad fupetiora fcandant: relicto femper du//

LIBER.

ramento m fingutis tabulatis:# emiflario uno:qui fubeat ufiM quo plactierit*De caetero putatione omni?
flagella quae proxime tulerfnnretidanf.Noua circuncifis undiq? capreolis afperganrur in tabularis* Verna
cula putatio deiecftis p ramos uitiu crinibus circuaeftitarborem:crinefcB ipfos uuis*Gallica intraduces por
rigi£*AemyIieuisein ridicastatinia^» ambitu frondem ea^t fugiens « Eft quorundam imperitia fub ramo
uirem uinculo fufpenden di fuffocantiu iniuriarquando contineri debet uimine non artftari.Quinimo etia
quibus falices fuperfunrimolliore hoc uinculo facere maluntjherbaq? quam ficuli uocant ampelodefmo;
Gr^cia uero uniuerfa iunco:cypero;ulua«Liberam quoop uinculo per aliquot dies uagari:# incudita fpgi:
atcp in terra qua p totu anu fpe<ftauerit:recubere.Nac£ ut ueterina a iugo:# canes a curfu uolutatio iuuart
ltatu 3C uitiu porrigi lubos* Arbor quoqt ipfa gaudet aiTiduo leuata onere fimilis refpiranti.Nihil c in ope
naturse:qd non ex?plo die^ nodhdgj aliqs uices feriape uelitjob id prinus a uindemia putari:# lafTas etia /
num fru&u edito improbaf :ut putatae rurfus alligentur alio Ioco«Na^ orbiita uinculi fentif uexatione no
dubia*Traduces gallica cultura binis utrig? lareribustfi ps quadrageno diftet fpatio:quaternis*Viceno in/
ter fe obuii mifcenfralligaturq? uno cociliati uirgultojje comitatu obiter ligati qua deficiant: Aut fi breuf/
tas non patiaf ipfo^uadalligato ptendunfin uiduam arbore iuco*Traducembimu pciderefolebant.One
ratis*n*ueruftate melius donare tps ut tranfile faciant:fi largiaf craflitudo. Alias utile toros futuri draco/
nis pafci* Vnu etianu genus eft mediu inter haec #,ppagine*Totas fupplantadi in terra uitesrcuneif^ finde
dii& in fulcos plures fimul ex unappagadi gracilitate fingulaije firmata circuligatis haftilibusmec recifis q
a lateribus excurruttpampinis*Nouariefis3grico Ia traducu turba no cotentustnec copia ramopeum politis
etianu patibulis palmites circuuofuitjtag? pter foli uitia cultura quotj torua fiut uina* Alia culpa iuxta ur
be uaracinistq alternis putanf annismo qa id uiti coducatifed qa uilitate redituu ipedia exuperet*Mediu te
peramentum in carfulano fequuntuncariofafq? tantum uitis partes incipientes marcefcere deputando:cae
teris ad uuam relitftis detradlo onere fuperuacuop nutrimento 01 eft raritas uuIneris.Sed nifi pigni folo ta
Iis cultura degenerat in labrufcam*Arbufta arari q altiflime defiderant:# fi tantum frumenti r5 non exi/
git*Papinari ea no eft moris:# hoc copendiu operae.Deputanf cu uite pariter interlucatadenfitare ramo/
rurmq fint fuperuacui:# abfumatalimenta»Plagasad feptentrionem aut admeridiem fpedlare uetuimus*
Mei ius fi neg? in occafus folis:Diu*n*dolen t talia quoqj ulcera # difficile fanefcunt algendo nimis aeftuan/
doue.Non eadem in uite quae in arbuftis libertasrquoniam certa latera # facilius abfcondererq derorque/
re quo uelis*Plagas in arbore tonfura fupinare uelut calices faciedime confiftat humor*Viti adminicula ad
denda quae fcandat apprehenfa fi maiores fint*

De feruandisuuis# morbis arborum « CA. XXIIII*.

ttium generofarum pergulas quinquatribus putendas :# quarum feruare uuas libeat decre/
fcente luna:tradut*Quae uero interlunio fint putatae:nullis animalium obnoxias efle* Alia ro/
ne plena luna nocftu tondendas;cu fit ea in Ieone:fcorpione:fagittano: tauro;atq5 in totum fere
das pIena:autcrefcenteuti^cenfent*Sufficiut in italia cultores deniin centena iugera uinearu.
At abude de fatu cultuqj arbore tradatoiquonia de palmis ac cytifo peregrinis arboribus affatim dixim usi
ne quid definin dicanda reliqua natura fi trmagnopere pertinens ad omnia ea ♦ Infeftanf nanq* # arbores
morbis»Quid*n*genmm caret iis malis^Et filueffrium quidem pernitiofos negant effe:uexaricp tantum
grandine in germinatione aut flore. Aduri quog feruore aut flatu frigidiore prcepoftero die q fuo*Frigo/
ra etiam profuntrut diximus*Quid ergo^none # uites algore intereuntcHoc qde eft quo deprehendatur
foli uitiumjquoniam non euenit nifi infrigidoJtaqjper hyemes caeli rigorem ,pbamus*Non enim folum
infirmiilimae arbores gelu periclitanfifed maximae:uexatifcp ita prima cacumina inarefcunquoniam prae
ftricfus gelu non potuit eo peruenire humor* Arborum quidam communes morbiiqdam priuatigeneBe.
Communis uermiculatio eft:Sideratio:# dolor membroijetunde partiu adhibita focietate nominu quoqj
cuhominumiferiistrucadicimuscertecorporaj&oculosgerminu exuftosjac multa fimiliforte. ita^ Ia/
borat 8£ fame & cruditate:q fiut huoris quantitate* Aliquae uero & obefitate!ut oia q ferunt refinam : ni/
mia pinguedinefn taedam mutanf:5i cu radices quoq3 pinguefcerecoepere:intereunt*Vtanimalia nimio
adipe:quando 8t peftilentia per generajficut inter hominesinuc feruitiamuc plebs urbana uel ruftica* Ver/
tniculantur magis minufue quxdanuomnes tamen fere* idq? aues caui corticis fono experiuntur* lam q/
dem & in hoc luxuria eflecoepir:prargrandef<j robore delicatiores uti in cibo.ColTos uocant* At*y etiam
in farina faginati* Ii quoq? altiles fiut«Maxime autem arboi^haecfentiutpyri: mali: fici ♦ Minufg* q amare
funt & odoratae*Eoije qui in ficis exiftut:alii nafcunf exillisralios parit qui uocaturceraftes>Omnes tamen
in ceraftemfigurantur:fonum^ edunt paruuli ftridoris»Etforbus arbor infeftaturuermiculis rufis pilo/
fis:at<^ ira emoritur, Mefpila quo<£ in fenccta obnoxia ei morbo eft*Sideratio tota e caelo conftat.Quapro
pter cC grado in iis caufis intelligi debet:& carbuculatio:qd pruinage iniuria euenit*Htec enim uerno te>'
pore inuitatis 8C erumpere audentibus fatis mollibus infidens adurit ladfefcentes germinum oculos : qd
in flore carbunculum uocant.Pruinae pcrniciofior namrajquoniam lapfa perfiderrgelatcytac ne aura qui/
dem ulla depellitunquia non fit nifi immoto aere 8C fereno*Proprium tamen fiderationis eft fub ortu ca/
nis ficcitatum uaporjcum infitte ac nouellae arbores moriuntur:praecipue ficus 61 uites*01ea praeter uer *
miculationem: quam aeque ac ficus fentit: Clauum etiam patitur:fiue fungum placet dici uel patellam*
Haec eft folis exuftio* Nocere tradit Cato 8t rubrum mufeum* Nocet plerumque uitibus atque oleis &
nimia fertilitas* Scabies communis omnium eft, Impetigo ^quseadnafei folent cochleae peculiaria fi/
eorum uitia*Nec ubique « Sut enim quaedam aegritudines & locorum* Verum ut homini neruorum cru
ciatus;fic& arbori: ac duobus aeque modis* Aut enim in pedes hoc eft radices erumpit uis morbi t aut

SEPTIMVSDECIMVS

CIII

in articulosrhoe efi cacummujdigftosrqui Iogiffime a toto corpore exeutJnarefcut ergo'& funt apud grse
cosfija nominautriqi uitio.Vndig? pruno dolonmox & macies earum partium fragilis poftremo rabes
morbuhj} non intrante fuccoraut non peruenientermaximecp id fid fentiunt.Caprificus omnibus immu
niselhqua: adhuc dixfmus.Scabies gignit roribus lentis poft uirgilias.Nam fi rariores fuere perfundunt
arboremrno fcalput fcabie.Caetei^ fi cadutjfiue imbres nimii fuere* Alio modo ficus laborat radicibus ma
didis* V itibus prer uermiculartonem & fiderationem morbus peculiaris articulatio tribus de caufis • Vna
uirempeftammgerminibusabIatis.AlterautnotauirTheophraftusinfupinuexcifis*Tertiaculturae im/
peritia lefis, Omnes enim earum iniuriarin articulis fentiunf.Siderationis genus efi in his deflorefcetibus
roratio* Aut cu acini priufg crefcantidecoquunf in callu* Aegrotant 8C cum alfered^fis uredine attonfaru
ocuhs*Ex calore hoc euenit intempeftiuorquoniam omnia modo conftanticertocp temperamento fiunt*

Et culpa uinito^ colentiumtcu praeft ringunf ut didtu efi. Aut circufoflor iniuriofo’i<ftu uerberauit.Vel et Vel lu/
lubarator imprudens laxauit radicestcorpufue defquammauit*Eft & quaedam contufio falds hebetioris* xauit
yijteoinnibiis caufis difficilius tolerant frigora aut a:ff usjquoniam in'ulcus penetrat omnis a foris in
luria.Infirmiffima uero malus maximeqp quae dulcis efi.Quibufdam debilitas fierilitatem no necem af/
lerttut fi quis pino cacumen auferar uel palmae.Sterilefcutenim nec moriuntur* Aegrotant aliquando 6C
poma ipla per fe fine arboretfi Receflariis temporibus imbres aut tepores uel afflatus defuere: aut contra-'
rio abundauere. Decidunt enim aut deteriora fiunuPeffimum efi inter omnia cum deflorefcentem uitem
<x oleampercutit imberrquoniam fimul defluit fru£his»Sunt eadem caufa nafcentes & erucas dirum ani'
malrerodunt® frondem:aliaeflorem*01iuarum quocputinmiletotacdepaftam arborem turpi facie re'
Imquunt.Nafcitur hoc malum tempore humido & lento*Fit aliud ex eodem fi fol acrior infecurus inufTe
ritiplumuitiumndeo^ mutauerit.Eft etiamnum peculiare oliuis&uitibustquod araneum uocanncu
ueluti telce inuoluut frutftum & abfumunr. Adurut & flatus quidam eas maxime:fed & alios fructus* Na
uermiculationem 8C poma ipfa per fe quibufdam annis fentiunnmala:pira:mefpila:punica*ln oliua antici
piti euentu quando fubeut nati frucfium adfmunt» Augent fi in ipfo nucleo fuere erodentes eum .Gigni il/
los prohibent pluuia: qua» fiut poft arturum.Eaedem fi auftrince fuere:generant*ln drupis quom qua: ma
turefcentes tunc funt praecipue caducajtld riguis magis eueninetiam fi non ceciderinttfafiidiendis* Sut SC
culicum genera aliquibus molefiatut glandibus fico qui uidenf ex humore nafci tunc dulci fubdito corti
cibus*Et ^grotatio quidem fere in his eft.Qua:dam tempo^ caufae aut locorum non proprie dicuntur
morbiiquoniam protinus necanttficut tabes cum inuaferitarboretmaut uredo* Vel flatus alicuius regiois
;pprius:ut efi in apulia atabulusnn euboea olympias.Hic enim fi flauerit circa brumam:exurit frigore are
racienstut nullis folibus pofiea recreari pofilnt.Hoc genere conualles & appofita fluminibus laborant : p/
cipue^ ujtisiolea ncus.Qd cum eueneritidetegit ftatim in germinatione.In oliuis tardius.Sed in omni/
bus fi gnu efi reuiuifcendufi folia amifereralioquin quas putes prseualuifTetmoriunf.Nonnuquam inare/
fcutfoliareadem* reuiuifcut. Alias in Peptentrionalibusiut in ponto phrygia frigore aut gelu laborant: fi
polt brumam continuauere*xl*diebus*Ibiautem 8t in reliquis partibus: fi protinus editis fru&ibus gela
rio magna confecuta efiteriam paucis diebus necanQuae iniuria hominu confiant:fecudas habent caufas*
Pixroleuradeps inimica pcipue nouellis*Cortice in orbe detratfio necanfiexcepto fubererqd fic etiam iuua/ '
tuncraffefcens enim prarftringit 8C ftrangulat. Nec adrachne offendi€*;fi non fimul incidat & corpus* Alio
qn Si cerafus & tilia & uitis corticem mictunfed non uitalemtnec proximu corpori:uerum eu q fubnafcen
te alio expellif.Quarudam natura cimofus cortex:utp!atanis*Tiliae renafcif paulominus q totus.Ergo iis
quai^ cicatricem trahit:meden£ luto fimocy:& aliquando ,pfunt:fi non uehemetior frigo^ uel calorum
uis fecutae(r*Quaedam tardius ita moriunfcut robora 8i quercus. Refert Si tempus anni* Abieti enim Si
pino fiqs detraxerit fole taurum uel geminos tranfeute cu germinant ftatim moriun£*Eandem iniuriam
hyeme pauae diutius toleranr.Similiter ilex 6£ robur Si quercus»Qd fi angufia decorticatio fuerit:nil no/
cet fupradidtis «Infirmiores qde:& in folo gracili uel ab una tantu pte detractus inrerimit«Similem Si deca
cuminatiorationem hetcupreffirpiceeetcjedri.Ese.n.detracfiocacumineaut ignibusaduftoatereuuSimi
Ie Si depafiio aialiu.Olea gde et fi labar capra fierilefcere au&or e Var.ut diximus*Quacda hac iniuria mo
riunt . Aliq deteriora fiutiut amygdals:ex dulcibus.n.traffiguranf in amaras» Aliqua uero utiliora : ut
apud chios pyrus^q phocida appellar*Na derrucatio diximus qbus^defletjntereutpleraq^ excifa fiirpejex
ceptis uite:malo:fico:puica»Qusdam uel ab ulcere. Ficus hac iniuria fpernit:& oia q refina gignut.Radici
bus amputatis mori minime mmteft.Pleraeg! tame no oibus: fed maximisrautqfutinter illas uitales: ab/

moQuJdeo^ cu iuxta fitnuerti dC recedereifaporemcy inimicu fugere*Hinc fumpfit.Androcides medici
na conrra ebrietates rhaphanu mandi pcipiens.Odit 8i caulem 6C omneoIus.Odit 8C coryIu:mfi pcul ab/
line triftis at^ a:gra*Nitrum quidem 8i alumen marina aqua calida 8i faba: putamina uel erui ultima ue/
nena funt inter uitia arborum*

De prodigiis ex mutatione» __ CA» XXV.

\ 8C pdigiis iocus.Inuenimus.ndme foliis natas uirem:ficu:& malu puicu ftirpe frudtu tulff
jiejnon palmite aut ramis:uitem uuas fine foliistoleas quocp amififle folia baccis harretibus.Sut
Jj8C miracula fortuira.Nam 8C oliua in totu ambufia reuixit.Et in boetia derofat a locuftis ficus
Jliterum germinauere*Mutanf arbores 8C color. Fiut>j cx nigris candidccmo fefnp^>digiofac;&:

LIBER.

■4

maxime quae ex femine nafeunturtut populas alba in nigram tranfit.Quida # forbum fi in calidiora loca
uener it: flerilefcere putat.Prodigio autem fiunt ex dulcibus acerba pomaiaut dulcia ex acerbis.E caprifico
fici # contra.Graui oflento cu in deteriora mutanfiex olea in oleaftrurmEx candida uua # fico in nigras:
ut laodicese Xerfis aduentu platano in oleam mutata.Qualibus oftentis ariflandri apud grsecos uolumen
fca retine in infinitum habeamus. Apud nos uero.C.Epidii comentariiiin qbus arbores locutae reperianf,
Subfedit in cumano arbor graui oftentotpauloante Pompeii magni bella ciuilia:paucis ramis eminetibus*
Inuentu fybillinis libris intemitionem hoium forettatocp ea maiore quato,ppius ab urbe poftea faefla eflet#
Sut,pdigia # cu alienis locis nafcunfiut f capitibus ftatua^iuel aris:# cu f arboribus ipfis alienae. Ficus in
lauro nata efl cyzici ante obfidione.Simili modo trallibus palma in bafi Caefaris dilatoris circa bella ciui
lia eius.NecnS # Romae i capitolio f capite bis bellopfei enata palma ui&oria triuphofcp portedit: ac tepe
flatibus ,pflrata:eodc loco ficus enata e.M.MefiaIae.C.CalTii cefoijd luflro. A quo tpe pudicitia fubuerfam
Pifo grauis au<flor,pdiditjSup ofa q unq audita funt:et,pdigiu in noftro aeuo Nerois principis ruina fadhS
in agro marrucino Vedii Marcelli e primis equeflris ordinis oliueto uniuerfo uiam publicam trafgreiTo;
aruifcp inde econtrario in locum oliuetiprofedis.

De remediis morborum arborum. ^ CA. XXVI.

Vnc expofi tis arbori morbisrcofentaneu efl dicere # rem edia»Ex iis qda funt coia oiumiqda pro
1 &W1 V Pna 2uaiuda.C6ia:abIaqueatio:accumulatio;afflari radicestaut coopeririiriguis date potu uel ab
1 ^aro Pucco refedis. Putatione leuatis onere. Item fucco emitto qbufda ueliiri detn lio fangu»

nis circurafi corticismitiu extenuatio:# domirura palmitd.Gema^(fi frigus retorricus hirtafcp
fecerit) repumicatio # qdam poli tura. Arbori iisaliae magisialiae minus gaudentiueluti cupreflusi&aqua
afperna£&fimu:#rircufofrura:amputationem9:#ofaremedia odit.Quinetiam necaf . Riguis # u ites
& punicae peipue alunf.Ficus ipfaarbor riguis alif.Pomum uero eius inarefeit; Amygdalae fi colaf: foflfio
ne florem amittut.Necinfitas circufodereoportetipriufg ualidae ferre coeperint poma.PIurimae auteam
putari fibi uolunt oneroforac fuperuacuai ficut nos ungue # capillu.Reciduntur ueteres totae : ac rurfus a
flolonealiquo relurgutifed non oesjnec nifi quaij* naturam pati diximus.Rigua aeftiuis uaporibus utilia:
hyeme inimicaiautumno uaria.Et hoc efl ex natura foli quippe cum uindemiator hifpania^ ftagnante fo
lo uuas demetat.Oeterum maiore in parte orbis etiam pluuiaiaut omni aqua feri:# arari non conuenir,
Circa canis ortum rigua maxime profunnac ne tunc quidem nimia:quoniam inebriatis radicibus nocet.
Et aetas modum temperat. Nouellae enim minus fitiunt.Defiderant autem maxime rigarirquae affueue/
re.Contra ficris locis genita non expetunt humoreminifi neceflarium. Afperiora uina rigari uti<£ cupiut.
In fulmonefi i talis agro pago fabianojubi # arua riganturimirum 3» herbae aqua illa necanf ifruges alun
tur:# riguus pro farculo eft.In eodem agro brumaitanto magis fi niues fcateant gelent ue: ne frigus uites
aduraticir cunfundunt riguisiquod ibi tepidare uocanritnemorabili natura in amne folo>Sed eaede in aefta
te uix tolerandi rigoris.

De caprificatione # flercoratione. CA. XXV IU

Arbunculiacrubiginum remedia demonflrabimusuolumineproximo.Interim efl&caprifi
cario quaedam in remediis.Cum macie corticis ex sgricudineaftringentefeiiuflo plus uitalia
arborum comprimente exadam falcis aciem utra<^ manu imprimentes perpetuis incifuris de'
ducunriac ueluti cutem laxanr.Salutare id fuifle argumento funt dilatatae cicatrices:# interna
to corpore expletae.Magnaqj exparte fi milis hominum medicina # arborum efl: quando earum quocp
terebrantur otta» Amygdala: ex amaris dulces fiunt fi ctrcufofib flipire;# ab ima parte circuforato deflues
pituita aftergatur.Et ulmis detrahitur fuccus futilis fupra terram foratis uf cp ad medullam in fenedaiaut
cum alimento nimio abundare fentiuntur.Idem # ficorum turgido cortice fcifuris in obliquum leuibus
emirtrur.Jta fitnedecidant frudus.Pomiferisiqus germinantrnec ferunt frudumjfifla radice inditur la/
pistfertilefep fiunt. Hoc idem # amygdalis e robore cuneo adado.In pyrisiforbifep e taedaiac cinere:# ter/
ra cooperto etiam radices circuncidiue prodefl. Vitium luxuriantiumificorumejt # circucifis cinere addi/
diffe.Fici ferotinse fiunt: fi primae grofli cum fabae magnitudinem exceflereidetrahantur. Subnalcuntur
enim qus ferius marurefeunt. Eaedem cum frondere incipiuntifi cacumina rami cuiuf^ detrahanturjfir
miores fertiliorefij? fiunr.Nam caprificatione maturata in ea culices nafei e grofiis manifeflu efltquoniam
Ve1 W' curti euolauere non inueniuntur intus granaiqus in eos uerfaapparet.Exeundi tantaeflauiditasiut pleri
parent que aut pede relido aur penna pariter erumpant.Eft # aliud genus culicum: quos uocant centrinas fucis
apum fimiles ignauiatmalicia^ cum pernicie uerorum # utilium.Inrerimuntenim illosat^ipfi moriu-'
tur.Vexant # tinea: femina ficorum .Contra quas remedium in eadem ferobe defodere italicam lentifcu
inuerfa parteiquse fuerit a cacumine. Vberrimas autem ficus rubrica amurca diluta:# cum fimo infufa ra
dicibus frondere incipientium facit.Oprificorum laudantur maxime nigrse:# in petrofisiquoniam fru/
menta plurima habeat caprificatio ipfa pofl imbrem.In primis autem cauedummeex remediis uitia fiar.
Quod euenit nimia aut intempefliua medicina.Interlucatio arboribus pdeflifed omnium annorum tra
cidatio inutiIiffima.Vitis tanrum tonfuram annuam quarritialternam myrtus:punicac;oleae:quia celeri/
ter fru ticefcut.Caeterae rarius tondentur.Nullaautumno. Ac ne raduntur quidem nifi uereputatioe.Pla/
gara d uitalia funtofa qcug? no fuperuacua.Similis ftercorario.Gaudentea:Sedcaucnduefl:nein feruore
^lis admoueaf:ne fmaturiusmeualidius qopus fit.Vrituineas fuillu:nifi qnquenniointerpofitotprater/
o fi riguis diluaf.Et e coriario^ fordibusmifi admixta aqua. Item largius.Iuflum exiflimant in denos pc
des quadratos tres modios.Id quidem folinarura decernit.Columbino ac fuillo plagis quoque arhotuai

DECIMVSOCTAVVS

CHII

medentur.Si mala punfcs acida nafcantumblaquearts radicibus fimu fuillum adhibentteo anno uinofen/
taiproximo dulcia futura. Abi urina hominis aqua mixta riganda cenfent quater anno fingulis amphoris:
aut cacumina fpargi uino iafere di!uro»Si findantur in arborerpediculum intorqueri.Ficis utiqi amurcam
adfundi.Cacteris arboribus aegris fecem uinnaut lupinu circa radices ea^ feri. Aqua quoqi lupini decocti
circufufa pomis prodefl.Fici cum uulcanalibus tonuerir:cadent,Remedium e fluit ante flipula hordeacea
areae flringanrur.Caerafos praecoces facit:cogir<j marurefeere calx admota radicibus* Et haec ante oia po
ma interueili melius e(T:ur quae relufla funt grandefeant.

Dediuerfis medicamen tis arborum contra uenenata animalia:# contra formicas: # contra
noxia animalia. C A. XXVJII.

Vaeda poena emendanturraur morfu exciranfmt palmae # lentifci*SaIis.n.aqs aliunf . Salis uim
# cinis fed leniorem habet.Ideo ficis afpergunf:rura<j:ne fiat uermiofaerneue radi es putrefeat*

Qui # uinu radicibus aq falfam iubet afFudufi fint lachrymofse.Si uero fru&us ea^t decidant: ci
]nere aceto afpguipfafcp iflinitaut fandaraca fi putrefeat uua*Si uero fertiles no funtsacero acri fub
adlo cinere rigari atq? obiini.Qd fi fruclum no maturecpnus inarefcenteipcifa^ ad radices plaga fibrafep
acetoacri # urina uetufta madefacere:atcp eo luto obruere: fsepe fodere. Oleare fi pa$e pmifcerefru&us:
nudatas radices hyberno frigon opponuuea^ ca (ligatione fpficiunr.Oia haec annua caeli rone coflant. Et
aliquado ferius pofcutunaliquandocelerius.Necnd ignis ahqd pdefhut arudini; Ambuflq naq» deflor mi
tiorqi furgtt.Cato# medicameta qdacdponinmefuraj quo® diftindhone: Ad maiore arboijd radices am/
phora:ad mino^d urna amurcae # aquae portione xquarmablaquearis prius radicibus paulatf affudi iubes.

Inolea hoc amplius:ftrametis antea circupofitis.Jte fico.Huius peipue uetere terra adaggerari radicibus :
sta furuije ut no decidat groffi ; maiorqi foecudirastnec fcabra,pueiat.$imili mo ne cSuoluolus fiat i uioea:
amurese cogios duos decoclos icraffitudinern mellisirurfufq? cu bituminis tertia parte # fulphuris quar Vel de/
ta fub diuo coquitomeexcadefcat fub teclo.Hoc uites circa capica fub brachiis unguira non fore conuoluo coqui
lu.Quida contenti funt fumo huius mixtura fuffire umeas iecudo flatu cotinuo triduo.Pleriq* no minus Vei un/
auxilii # alimentiarbitranrur in urinatcj Cato in amurca addita mo aquae pari portioe:quonia per fe no/ gui
ceat. Alii uolucre appellat aia! prodes pubeftcces uuas.Qd nc accidanfalces cu fint exacutae fibrina pelle de
tergut:at<y ita putat. Aut f inguine urfino liniri uolut pofl putatione eafde.Sunt arborum pelles & formi
ce, Has abigut rubricate pice liquida perundlis caudicibus*Necnon # pifce fufpenfo iuxra in unu lccum
congreganr. Aut lupino trito cuoleo radices linut.Multi # talpas amurca necat.Cotraqi erucas:# ne ma
la putrefcannlacertac uiridis pelle tangi cacumina iubent. Priuarim autem contra erucas ambiri arbores
lingulas a muliere incitari mefis nudis pedibus recin&adtem ne quod animal paflu malefico decerpat fro
dem:fimoboum diluto afpergifolia:quotiensimberinterueniar:quoniamitaabluaturuirus medicami/
nisjmira quaedam excogitate folertia huraana.Quippe cum auerti carmine gradines credit plericpjcuius
uerba inferere non equidem ferio aufimsquamquam a Catone prodita.Contra luxata membra inungem Vel n«/
da harudinura fi (TuraeJde arbores religiofas lucofqi fuccidi permifit facnficio prius fadto: cuius rei ratio/ guenda
nem notionemque eodem uolumine tradit*

CAii PLINil SECVNDI NATVRAUS HISTORIAE LlBER*XVlII.PROO£MIVM.

Quod Antiqs Maximu Studiu Agriculturae fuit:# de horto^c fi ngulari diligentia. CA. I.

EQVITVR NATV
ra fmgu: hortoruq?:
ac florum .Quaeque
alia: praeter aiborest
aut frutices benigna
tellure proueniut:uel
per fe tantum herba/
rum maenfacontem/
piatione: fi quis sedi/
met uarietatefmime/
rum.floiesiodortfq;:

_ _ _ _ _ \ colorefq # fuccos*. ac

uires earum: quas falutis:aut uoluptatis hominum
gratia gignit .Qua in parte primum omnium pa/
trocinari terrae:# adeflecomunftoru parenti iuuat*
Quamquam inter iniriaoperis defenfae » Quoniam
tamen ipfa materia intus aicendinad reputationem
eiufdem parientis # noxia.Noflrfs eam criminibus
| urgemustculpamquenoflram illi imputamus. Ge/

nuit uenenatled quis inuenit illa praeter hoiem f Cauereac refugere alitibus : ferique fatis eu. Atque cum
in arbores exacuanlimentque cornua elephanti:# duro faxo rhinocerotes:# utroqi apii detiu ficcas:fciat/
que ad noecdum fe pparare animalia.Quod tamen cotum taelafua;exccpto hominetueoenis dngit. Nos

Vel ut
Vd ae/
(luarioi

Velletu

Iorum

LIBER.

& fagittis nngufmas:& ferro fpfi nocentiusaliquid damus.Nos & flumina inficimus : & rerum naturse
elementa* Jpfum quocp quo uiuifjaerem in perniciem aerrimus.Neq? eft ut putemus ignorari ea ab ani/
malibus:quae quidem quae praepararent contra ferpentium dimicationermquae poftplium ad medendu
excogitarent indicauimus* Nec ab ullo praeter hoiermueneno pugnatur a!ieno»Fateamur ergo culpamine
iis quidemrquac nafcuntuncontentuEtenim quando plura eo ^ genera humana manu fiunt.Quidfno &
hoies qdam ad uenena nafcunffAtra hominum ceu ferpentium lingua uibrantabefque animi : cotredata
adurit culpantium ofa»Ac dira^aliru modo:tenebris quo<p:& ipfa^: n odium quiti inuidentiu gemitujq
Tola uox eo$c efttut inaufpicatarum aianrium uicejobuii quoq? uetent agerejaut prodefle uitae.Nec ullum
aliud abhominati fpiritus praemium nouere:g odifle omnia.Ve^' & in hoc eadem naturae maieftas:tanto
plures bonos genuit ac frugi:quando fertilior in iisjquae iuuat:aIutq?«Quo^ a: (limatione & gaudio : nos
quocp rei idisjexu (Itoni fuae iftis holum turbistpergamus excolere uitamjeog? conftantiusjquo opere no
bis maiortq famae gratia expetirur*Quippe fermo circa rura efhagreftefg? ufus*Sed quibus uita : honofcp
apud prifcos maximus fuerit*

Quae corona primo romae. CA* IJ,

jRuopt facerdotes Roulus in primis inftftuittfeqp duodecimi! fratre appellauitjnter illos ab Ac/
ca Lauretia nutrice fuaifpicea corona‘.q uitta alba colligarefnn facerdotio ei pro religiofifTimo in
figni data.Quae prima apud romaos fuit coroa:honof<j is no nili uita finif:& exules et:captofqj
comitaf.Binatuciugerapo*ro«fariseratmulli^maioremoduattribuinquos feruos pauloante
prlcipis Nerois coteptoihuius fpatii uiridariis pifcinas iuuat hre maioresigratuq? fi no alique 8C culias*Nu
ma iftituit deos fruge colerei8£ mola falfa fupplicar«Atcy(ut audor e Hemi'a)far torrereiqm toftu cibo fa/
Iubri9 eet.ld uno mo cSfecutuiflatuedo no ee pu^t ad re diuinainifi toftu.Is & fornacalia iftituit farris tor
redi ferias:& aeque religiofas termis agro^«Hos.n*deos tuc maxie nouerat»Seiagj a feredoifegefta a fegeti
bus appellabatiqua^/ fimulacra in cy reo uidemus*Tertia ex his noiare fub redo e religio • Ac ne degufta/
bar qdem nouas frugestaut uinaranceq facerdotes primitias libailent*

De iugere:& adu:& legibus circa pecora:& quotiens:# qbus teporibus fuit fuma utilitas annonae;# q
agri cui tura illuftres* CA* Jll*

Vge^t uocabaf tqd uno iugo bou in die exarari potuiflet* Adus in quo boues agerenf ; cu araf
uno ipetu iufto*Hicerat*cxx.pedu;duplicatufgj in logitudineiiugeijcfaciebaf.Donaapiiffima £
perato^ ac fortium ciuiu qtu quis uno die plurimu circuarauifletdtem quartarii farris aut he
minae conferente populo*Cognomina et prima inde;Piluni;qpiIum piftrinis inuenerunt.Pifo
nesapifendo*Iam Fabioi^iLentincj&iCiceronutut qfqs aliqd optime genus fererer • Junior^ familiae bu/
bulcu notarunt q bubus optime utebaf *Quin # in facris nihil religiolius confarrationis uinculo erar.No
uxj nuptae farreu pferebant* Agrum male colerercenforium ,pbruni iudicabaf* Atq?(ut refert Cato) que
ui^t bonum colonum dixiflentiarnpliflime IaudalTe exiftimabant*Hinc # locupletes dicebanuloci hoc 5
agri plenos.Pecuia ipfa a pecore appellabatur*Etiam nuc in tabulis cenforiis pafcua dicunf ofajex qbus po/
pulus redditus habettqa diu hoc folum uedigal fuerat. Muldatio quocp no nifi ouiutbougi impendio di/
cebaf.No omittenda prifea^t Iegu beneuolentia*Cautu quippe eft;ne bouem priufcj ouem noiarettq indi/

Vel pa/
uifle

Vel am
gendo

Vel ea
aetate

Cereri necari iubebat grauiusrq homicidio couidu. Impube proris arbitratu uerberarirnoxaue: duplione
ue decerni.Ia diftindio honofg? duitatis ipfius no aliude erauRufticae tribus laudatiflimce eo^jq rura ha
berenr.Vrbanae ueroin quasJtranlFerri ignominiae eet defidi^ ^bro»lta^ quattuor (olae erannaptibus ur
bisu qs hitabat:fuburrana:pa!atina:colliatexqlina*Nudinis urbe reuifitabat;& io comitia nudinis haberi
non licebattne plebs ruftica auocaref .Quies fomnufq! in ftrameris erat*Gloria deni$ lpfama farris hono
retadorea appellabat.Equide h uerba prifeae fignificatiois admiror Jta.n.eft in cometariis pStificu» Augu
rio canario agedo dies coftituaf :priufq frumeta uaginis exeat:& ante q in uaginas puenia t« E rgo iis mori
bus no mo fufficiebat fruges nullaputcia^e pafcete icaliatueruetiam annonae uilitas incredibilis erat.Mani
us Martius sedilis plebis primu frumetu populo in modios aflibus donauiuMinutius A ugurinus : q Sp*
Heliu coarguerat: farris peiu in trinis nudinis ad aflem rcdegitjundecimus plebei tribunus: q de ca ftarua
ei extra porta trigemina a populo ftipe collata ftatuta eft.T rebius i aedilitate afTibus populo frumentupfti
tit.Qua ob cam & ei ftatuae in capitolio & palatio dicatae fut jpfe fupremo die populi humeris poicatus
in rogu e*V eiji quo ano marer deu adueda roma eft:maiore ea aeftate fada ee:q antecedentibus a nnis dece
tradut.M*Var«audore:cu*L«MetdIus i triupho plurimos duxirelephatos:a(libus fingulis ferris modios
fui fle* Item uinicongiostficiqi ficcse pondo.xxx*oIei pondo.x.carnispondo>xiuNecelanfundiis Singulos
cotingebatarcetiu uicinos.Quippeet lege Stolonis Licini indufo moqngetoru iugeru:& ipfo fua lege da
nato:cu fubftiruta fili perfona amplius poflideret.luxuriatis iam reipa.fuit ifta menfura»Manii qdem Cu
rii poft triuphosjimenfumgp terraru adiedu Iperio:nota concio efhpniciofum intelligi ciuemicui ffcptem
iugera no eent fatis. H^c aftt mefura plebi poft exados reges affignataeft.Qux na ergo tatae ubertatis ca
eratfipforu tuc manibus fpatoru colebant agri(ut fas efteredere)gaudente terra uomere laureato:^ criu
phalr aratore.Siue illi eade cura femia tradabat; qua bellajeade^ diligetia arua difpoebat:q caftra:fme ho/
neftis manibus ofa laetius pueniutjquonia 8C curiofius fiutiSercte inuenerut dati honores.Serranujunde
cognome Arati qttuor fua iugera in uaticanoiq prata quintia appellandCincinato uiator attulit didatu/
r5:a<: qd£(ut tradit Norbanus)nudo pleno^ puiuerisetiamnu ore*Cui u«tor:uela corpus inqt:ut^)ferara

DECIMVSOCTAVVS CV

fcnaruspopuIi<p Ro.madata.Tales tum et uiaroreserartqbus idipfum nomr/nditu edjfubinde ex agris (e
natu ducelj? accefentibus.At nuceade illa uin&i pedesjdanarae mausnfcripti uuItusexerc£r*No rame fur/

*elJ ^rc:9PaJes appellafjcoliqj dicif Si ipfathonore hincadumptoiut nuc imutata ear& ldigne fercte ere uel ut
dat ldneri.Sed nos miramur ergaduloi^nScadeernolumetaefliejqfuerunperato^.Igif de cultura agri no Iui)»
pcipere principale fuir Si apud exteros.Siqde Si reges fecere Hiero:Philometer: Attalus: Archelaus:# du/ ta ea SC
ces Aenophon:^ penus et Mago.Cui qde tantu honore fenarus noder attribuit Carthagine captamt cu re ' idigna/
gulis arric^ bibliothecas donaretiunius eius duodetriginta uolumina ceferet in latina lingua trafferenda: ta
eu.MtGatopceptacodcdifleKpitif^ linguae puicae daau negociuun quo pceffitofs uirtum clariffimae fa/ uel ut
miliae»U*Syllanus lapientis compofitiffimaetquos fequeremur praetexuimus in hocuolumine non ingra no fui-'
te nominando.M.varronemtqui o&ogefimumprimu uitae annum agens de ea re prodendum putauit* te ea Si
D jD Ratio de agricultura* CA. IJIJ* fdigne

Hud Komanos multo ferior uitium cultura efle caepit.Primo^iut necefle erattarua tantu colue credaf
re* Vuor“ n°bis ratio nunc tra&abif no uulgari modome^t ut adhuc fecimus i8i uetuflist Si po/

Itea tuentis omni curapquifitisicaufacR rea? Si ratioe fimul erura.Dicemus & fvderar fyderumgi

itea tuentis omni curapquifitisicaufa<£ re^ Si ratioe fimul eruta.Dicemus Si fydera: I
ipforu terredria figna dabimus idubitata.Quadoquidem q adhuc ea diligentius tradlauerejqui/

uel pro
V* uecda

bufuis oratoribus potiustcj agricolis fcripfifle pofliint uideruAc primu omnium oraculis maiore ex parte
agemus quae non in alio uitar genere plurarcertioraue funt.Cur enim non uideantur oracula a cerriffimo
diejmaximeg* ueridico ufu profedtafPrincipium autem a catone fumemus*

_ Laus agricola^r&qusobferuanda in agro parando* CA* V*

Ortififimi uiri Si milites drenuiflimi ex agricolis gignunfjminimecj male cogita tes « Praediu ne
. upide emas*In re rufticatopi ne parcas» In agro emedotminime.Quod male emptu ed femp poe
nitet.Agru paturos anteoia intueri oportet aquaijd uim:& uicinu.Singula magnas iterpretarioes uel acj
|habet:nec dubias*Cato incoterminis hoc amplius aedtmari iubettquo padlo uiuacJn bona ed in/ uiam
quit regtoe bene nitere* Attilius regulus ille punico bello bis coful aiebattnecp foecudiflimis loris in falubre
agru paradu:ne<j effectis faluberrimu*SaIubritas loci no femp incolat^ colore detegifrquonia aflueti in pe
diIetibusdurat*Prstereafuntqda partibus anni falubria.Nihil aut falutareedmifi qd toro anno falubre*

Malus edagertcu quodominus Iudtaf.Cato iter prima fpe&ari iubetino folu fua uirtute ualeattqua didu
ed pofitioe* Vt operarioru copia prope fit.Oppidumqt ualidu*Vt nauigiopd euedtus uel irinerum.Vt bene
edificatus:& cultus.In quo falli plerofq? uideo.Segnitieenim prioris dommi:proemprore eflearbitranf*

Nihil ed danofius deferto agro.Itaq* CatoiDe bono domino meliusemitnec temere coteneda aliena difci
plinajagrocp ut houquauis qduofus fitifi rame Si fumptuofusmo multu fupefle.Ille in agro qduofifiiml
iudicat uitemo frudraiquonia ante ota de fpenfs ratioe cauit» Proxime hortos irriguos:nec id falfo : fi fub
oppido finr.Et pratarquae antiqui parata dixere*Ide<£ Cato fterrogatustquis eiTet cer fidimus quaedusire/
fpondinSi bene pafcat.Qui proximus fi arat bene;fumma minimo i hoc fpedlado fuit:ut frudlus is maxi/
meprobaretunqui q minimo impendio codaturus effer.Hocex locoru occafionetalitcralibi decernitur.
Eodem q? pertinet:q> agricolam uendaceni oportere efle dixit»Fundurn in adolefcentia conferendum fine
conrationeraedificandum non nifi confito agro.Tunc quoq? contanter ; optimumqj ed(ut uulgo dixere)
aliena infania frui:fed itatur uillarum tuteia non fitoneri»bum tamentqui bene habitet fiepius uentitare
in agrum. Fronte^ domini plus prc dede q occipitium :non mentiuntur*

De uillarupofitioe:8^ praecepta antiquoru de agro colendo* CA* VI.

Odus hic probaf ut negp fundus uilla quaerattneqs ui!Iafundu»No ut fecerinttiuxta diuerfum:
cade attate exepIis.L*LuculIus.Q«Sc5euola:cu uilla fc^uolse fundus carerettuilla Luculli agro*

J Quo in genere ceforia cadigatio erartminus araretq uerrere.Nec hoc fine arte quada ed«Nouif
» fintus uilla in mifinefi pofuit*C.Marius*vii»c6ful:fed peritia cadramentadi : ficut coparatus ei
•* — - r.-n- j. <*■- •. *» ■ — t..j - j-.rr. - aduer/

, Spe/ ud 01 e

; loris fepten trione dcbettmeridie in frigidis*In temperatis exortu aequinotdiale. Agri ip/
fius bonitastqbus argumetis idicanda firiquaq de terrse optimo genere differentes abunde dixide podii/
mus uideritetianu tame traditas notas fubfignabimus Catonis maxime uerbis*EbulumtueI prunus filue
dristuel rubusfbulbus minutusitrifoliu herba pratcfisfquercus filuedris pyrustmaluf^ frumentarii foli uel p i/
notae.Item nigra terra & cinerei coIoris.Omnis creta coquittnifi pmacra.Sabulu etia:nifi id pertenue ed: nus
&C multo capedribus magistq diuofis refpodent eade*Modum agri in primis feruandu antiqui pucauere»

Quippe ita cenfebant: Satius elTe minus ierere:&! melius arare*Qua in fententia Si Virgiliu fuide uideo*

Verua confitentibustlatifundia prodidere Italiam. Ia m uero & proufcias fex 8i femidem domini afric*
poffidebanttcu lterfecit eos Nero priceps*Non fraudabo magnitudfe hac quo^ fua.Cn.pompeiutq nun/

_ - ^ ^ - _ * A . V 4 f _ ... ». «*#>»* /i «> * . 1 « j

proximu domino corde ede deberet tame fibimeripfi non uideri*Coli rura ergadulisipeffimum ed: ut
quicqd ag-tur a defperatibus*Tcmerariu uideaf una uoce anriquo^ pofuidet&forcaffis icredibile peitus
acdiment*Nihil minus expedirejqag^: optime colere.L*Tarius Ruffus ifima nataliu humilitate: confula
tum militari idudria merims annquac alias parfimonise circiter mille fextertiu liberalitate Diui Augudi ^el d'
congedu ufj ad detradionc haeredis exhaufit agros in picerw coemendo colendoqi:In gloria iternitione clum

LIBER.

ergo fame® cenfemusdfmmb Hercule iudico modi5 re^ omm utiliffimu.Bene cofere neceflariueft* Op
time danonmi.Praeter q (obole fuatcolono aur pafcendis.Alioqn domfo aliquas mefles colligere non ex-
peditifi coputec fpendiu opera?*Nec remere ohuatnec quafda terra: diligenter coleretficuc i licilia tradut
ita<jt decipi aduenas.Quo na igitur modo utilifTi me coluntur agrtfex oraculoXmalistbonis.Sed defendi
aequu eft abauos:q praeceptis fuis .pfpexere uitae.Nam cu dicerent malistitelligere uoluere uilififimos.Su/
mum puidentiae illo^ fuittut cj minima eflet ipendi.Prsecipiebant eni ifta:q triumphali denas argenti 1 i/
bras i fuppellecfrle crimini dabattq mortuo uillico relinquere uidtorias:8c reuerti in fua rura pollulabant:
quo^e praedia colenda fufcipiebat rcfpubli.exercitufq? ducebant:fenatu illis uillicate.Inde illa reliqua ora'
cula.Nequa agricola eflerquitqs emerenquod proflare ei fundus poffet«MaIu patrefamiliastqfquis inter/
diu faceretrquod nodhi pofletfnifi tepe fla te cseluPeiore q pro fefhs diebus ageret t quod feriatis deberet*
Peffimurmqui fereno die fub te&o potius opera re tu riq in agro.Nequeo mihi teperarerquo minus unum
exemplu antiqtatis afferam. Ex quo itelligi poffj trapua popula et de culturis agendi more fuifle: qualiter
defendi foliti fint illi uiri.C, Furius Crefinus e feruitute Iiberatus:cum in paruoadmodu agello largiores
multo fructus peiperenq ex ampliffimis uicinitas Jn luidia magna erattceu fruges alienas pellicerer uenefi
ciis.Quaobre a Sp. Albino curruli die didta metues danatione:cu in fuffragiu tribus oporteret ire:iftrume
cum rufticu omne in foru attulit;& adduxit filiam ualida:at(£(ut ait Pifo)benecurata:ac ueflitaiferramen
ta egregie fadla:graues lfgonestuomeres ponderofos:boues faruros.Poftea dixit: Veneficia mea qrites haec
funt:nec poflum uobis oftederenur I foru adducere Iucubratioes:uigiliafgp:& fudores.Oiurn fentetiis ab/
folurus iraqi eft.Profedlo operalno fpenfa culrura coftat.Et ideo maiores fertiliffimu in agro oculu domi
ni efle dixeru t. Reliqua ficepra reddetur fuis Iocis:quae jppria finguloiji genere erunr.Interim coia quae fuc
currut no omittemus.Et in primis Catois humaniffimu:& utiliffimu.ld agenduiut diligant uicini* Cau/
ucl ma/ fas reddit illerquas exiftimamus nulli efle dubias.Inter prima ide cauetrne familiae malae fint.Nihil fero fi»
le fit ciendu i agricultura oes cefent.Iteruq? fuo quseq? tpe facieda.Et tertiopeepto ptermiiTafruftra reuocari*

De terra cariofa exeeratio Catois abuae idicata eft«Quaq pdicere n6 ceflat is*Quicqdp afellu fieri pot utihf
fime coftat.Filix bienio morif:fi fronde agere no patiaris.Id efficaciffimecotingit germinatis ramis bacu/
lo decuffis.Succus.n.ex ipfa deflues necat radices. Aiunt &C circa folftitiu auulfas no renafeimee harudine fe
dlas:aut exaratas uomeri harudie lpofita.Similiter 8C harundine exarari:filice'uomeri ipofita pcipiut.Iutv
cofus ager uertipala debet* At in faxofo bidetibus.Fruteta igni optie tollun f .Humidiore agru foffioecon
uej j re/ cidi:at<£ ficcari utilifllmu eft.Foflas aut retufis locis apertas relinq.In folutiore terra fepibus firmari « Im/
procib^ bricibus:ac fupinis lateribus ,pcumbere:quafda occaecar i:& in alias dirigi maiores potentiorefqnfi fit occa
fio:filice:ueI glarea flernuOra utrincp lapidibus flatuminari:&: alio fuperintegi * Siluae extirpandae ratio/
nem Democritus prodfdirdupini flore in fucco cicutae uno die macerato;fparfifq? radicibus*

De frugum generibus Sanatura. CA* VII*

quonia pparatus eft ager:natura nunc idicabif frugu.Sut aut duo pria eaijd genera. Frumeta:
B jfijg|»jut triticu ordeu.Et leguminatut faba & cicer.Differetia uero notior:q ut Idicari deceat.Fr ume
g ipfius tonde' genera* tpa fatu diuifa.Hy/berna:q circa ueegilia* occafum terraphyeme nu/

triun£:ut triticu:far:ordeu. Aeftiua:qux aellate ante uergilia^ exortu ferunf:ut miliu : panicu:
fifamarhorminutirio Italiae duntaxat ritu* Alioqn in graecia 8C afia oia uergilia^occafu ferunf • Quaeda at-
utroy tpe in Italia.Ex his quaeda & tertio:uerjs fcilicet*Aliquerna:miliu:panicu:lente:cicer:a!ica:appellar«
Semetica aut triticu:hordeu:faba:napum:rapa.Er in tritici genere pars aliqua pabuli efl; quadrupedu Cau/
fa fati:ut farrago* Et in legumimbusmt uiria. At comunis quadrupeduihofamqi ufui lupinus • Legumina
ofa:fingulas habet radices praeter fabareafcp furculofas:qa no in multa diuidunf.Altiffimas autcicer.Fru/
menta multis radicanf fibris fine ramis.Erumpit a prio fatu hordeu die* vii* Legumina quarto: uel cu tar/
diffime.yiuFabaa.xv.ad.xx.Legumina in aegypto tertio die.Ex hordeo alteri caput grani in radice exit:al
te^i in herbatquae dC prior floret.Radicc crafnor pars grani fundintenuior flore « Caeteris feminibus eade
i> . • pars:&: radice 8C flore.Frameta hyeme in herba funnuerno tpe faftiganf in ftipula:quar funt hyberni gene

fis* At miliu 8i panicu ih culme geniculatu 8C cocauu*Sifamauero in ferulaceu*Oium fato^e frudtus aut fpi
cis cotinetunut tritici ordeirmuniturg? ualloarifia^. quadruplici:aut icludif filiquis:ut leguminutaut ua/
fculisjut fifamse:ac papaueris. Miliu ac panicu tantu pro idiuifo 6C paruis auibus expofita funt:idefenfa qp/
pe mebranis cotinenf «panicu a paniculis di£tu:caoumine laguido nutate:paulatim extenuato culmo: pene
in furculu:pdenfis aceruato granis:cu logiffime pedali obfimili comae granu coplexae:quae fimbriato capi!
Io curuaf.Sunt &C panico genera.Mamofo:epannotparuis racemato paiculis:6i cacumine gemino • Quin
6C cojore diflinguif:cadick):nigro:ruffo:etia purpureo.Panis multifarie dC e milio fit:e panico rarius ♦ Sed
nullu frumeto poderofius:aut qd coquedo magis crefcat.Lx.enf podo panis e modio reducut:modiumq?
pultis ex tribus fextariis madidis*Miliu itra hos*x.annos ex idia in Italia inuedlum efbnigru colore:amp!u
grano.-harundineu culmo. Adolefcit ad pedes altitudiefeptapgradibus cuImis»Lobas uocat t oium frugu
ferulifTimu.Ex uno grano terni fextarii gignunf.Seri debet in huidis.Frumeta quaedarin genu tertio fpi/
ca icipiut cScipefetQuseda in qrtotfed etianu occulta*Genicula aut funt tritico qterna* Farrifena» Hordeo
oftona.Sed no ante fupradidlu geiculo^ nume^ coceprus efl fpicae.Qui ut fpe fui fecerit:qttuor:aut qn<j
tardiffime diebus florere fcipiut.Toridec^ aut paulo pluribus deflorefcut.Hordea uero cu tardiffime* viu
Varro quater nouenis diebus fruges abfolui tradit:&: mefe nono meti.Fabae in folia exeunnac deide caule
cmirtut:nullis diflindtu i'ternodiis*Reliqua legumia furculofa funt.Ex iis ramofa cicer:eruum:Iens«Qud
runda caules fpargunf in terra: fi no habeant adminiculum; ut pifo^Quod fi n5 habuere deteriora fiunt.

DEC1MVSOCTAVVS CVI

Leguminu unicaulis faba foIa.Vnus &Iupinis*Caereris ramofus praetenui furculo» Omnibus uero fifiu/
lofus. Foliu quaeda a radice mirtuntiquaeda a cacumine.Frumentu uero:& hordeu uiriaqn & quicqd i di/
pulajefirin cacumfe unu foliu habet.Sed hordeo fcabra funncaeteris Iaruia.Multiplicia cotra fabaerciceri.pf
fo»Frumctis foliu harundinaceu.Fabse rotundujSC magnae legum inii parti» Logio ra eruiliae:& pifo.Fafio/
lis uenofiuSifamae & irioni fanguinea.Cadut folia lupino ranru:& papaueruLegumia diutius florent:& ex
iis eruu ac cicertSed diutiffime faba»xl,diebus.No aut fi ngulis fcapi tadiuiquonia alio definete:alius icipir»
Nec tota feges ficut frumen pariter.Siliquanf uero oia diuerfis diebusi& ab ima primu parte paulatim fio
refubeure*Frumeta:cudeflorueretcraflefcut:maturaturqp:cuplurimudiebus.xI.pficiunf»Irefaba:paucif/
fimis cicerjd enim a femete diebus»xI*perficif»Miliut& panicu:& fifamaiSC oia aeftiua.xl.diebus maturan
tur a flore«Maj,na terrancaelicpdifTeretia.In a?gypto.n*hordeii fextoa fatu mefe:Frumera«vii»merunf» In
heilade hordetuln pel!oponefo»viii»&: frumeraetianu tardius.Grana in dipula crinito textu fpicanf» Jn fa/
ba legurninifcufq? alternis lateribus fi liquanf» Fortiora hyem e frumetailegum ia in cibo»Tunice frumeto
plures.Hordeu maxime nudu:& arincajfed praecipue auena.Calaus altior frumeto q hordeo: Arida mor
dacior hordeo»in areaexterunf triticu:& fi ligo; & hordeu» Sic & ferunf purarqualirer moliuntur: qa toda
no funt«E diuerfo farmuliuipanicu purgarijnifi toda no pofliint» Jraqi haec cu fuis folliculis ferunf cruda»
Et far in uaginulis fuis feruarad fatustat^ no torrenr.Leuiffimu ex iis hordeu: raro excedir;xv.!ibras:& fa
ba*xxii.Poderofius fanmagifij? etianum triticu.Far in aegypro olyra coficirur . Terriu genus fpicae hoc ibi
efi»Ga!Iiae quoq? fuum genus farris dederejqd illic brace uocanapud nos fandala niridiffimfgrani» Et alia
differeria efi:q> fere quarernis libris plus reddit panisicj far aliud.PopuIu Ro.farre tanru e frumero.ccc.an/
nis ufum Verrius rradidir.Triticigenera plura quae fecere gctes.it jlico nullu equide coparauerim cadore:
ac podere:quo maxime decernif.Moranis modo coparetu r italiae agris externu.in quo pricipatum tenuit
booeciajdeide ficiliaimox africa.Tertiu podus erat thracio fyrioq?:deideaegyptio:athIeta^ cu decretorquo
ru capacitas iumetis fimilistque dixius ordine fecerat»Graecia & poticu Iaudauictqd in Italia no puenit. Ex
omni eode genere grani ptulitoreutiu:& tragu dignes:& felinuntiu argumetocraffiffimi calami.itaq? pin
guifolo haec genera affignabat.Leuiffimu dC maxiemane:feu renuidimi calami in huidis feri iubebat:quo
nia m ulto egeret alimeto.Hae fuere fniae Alex.magno regnate:cu dariffima fuit graecia atgt in toto terrape
orbe pote tiln marita tame:ut ante morte eius annis fere centu quadragintaquin^ Sophocles poeta in fabu
la T riptolemo frumentum italicum ante cun&a Iaudauerit:ad uerbum trandata fententia»

Et fortunatam Italiam frumento canefcere candido»

Quae laus peculiaris hodie italico ed»Quo magis admiror poderos graecor nulla mentione huius fecifle
irumenti.Nucexiis generibusrqua: Romaiuehunf ieuifilmuefigalIicu:atgiecheronefoadue<fiu:quippe
no excedut in modiu uicenas librasifiquis granu ipfurn poderer» Adiicit fardiu fex librastalexadrinu & tri'
entes.Hoc efi 8C ficuli podus.Boeticu totam libraadditrafricu 8C dodrates.In trafpadana Italia fcio uicenas
quinas libras farris modios pedere.Circa dufium 8C fenas»Lex natu ree certa efi in quocung? genere : pane
militariirertia portio ad grani podus accedar.Sicut optimu effe frumentu:qd lpadtu congiu aq capiar*Qui
bafda generibus p fe podustficut balearicoimodio tritidipanis pondo»xxx»reddit»Quibufda in pmixtis:
ut cyprio;& Alexadrino»xx.prope libras no excedetibus.Cypriu fufeum efitpane nigru facit • iracp mifcef
alexandrinu candidu redduntqt.xxv»podo.Thebaicu libras adiicir»Marina aqua fubigirqd pleriij mariti/
mis in loe s faciuntoccafioe lucradi falisjuilifilmu.No alia de caufa oportuniora morbis corpora exifiunt*
Galliae 8C hifpamae frumeto in potu refoluto:abus diximus gcneribustfpuma ita cocreta pro fermeto utu/
tur:Qua de caufa leuior illisiq caeteris panis efi.Differetia efi & caIami»Craffior qppe melioris efi generis*
Plurimis runicis thrariu triticu ueftitur ob nimiafrigora illi plaga: exquifitu*Eade caufa & trimeftria tue/
nirdetinecibus tetras niuibusiqd tertio fere fatum mefe:ut in reliquo orbe metif .Toris hoc alpibus notu:
& hyemalibus ,puinriis.NuIlu hoc frumeto laetius»Vmcalamu ptereamecuf^ capax:feriturqp nonifi tdui
terra^Efi dC bimefire circa rhracium finum:qd»xl.die quo latu efi maturefcit:rniru<j nulli frumento plus
efie ponderis;& furfuribus carere» Vtitur eo & ficiha:&achaia:motofis utraqj partibus.Euboea quoq^ cir
ca canftum.ln tatum fallitur Columellatq ne trimefiris qdem propriu genus exifiimauerit cfle:cu fit anti
quiffimu.Graeci trimeno uocant.Tradunnn badtris grana tantae magnitudinis fieriiut fingula fpicas no/
firas aequenr.Primu ex omnibus frumeris feritur hordeu.Dabimus & dies ferendi cui® generi natura fin
gulo^ expofira.Hordeum indis fanuum 8C fi lueftre:ex quo panis apud eos praecipuus.ltaliciquide maxi
me onza gaudentiex qua ptifana conficiunnqua relinqui morrales ex hordeo.Orizae qdem folia carnofa:
porro fimiliaifed latiora: Altitudo cubitalistflos purpureus:radixgemeae rotundiraris. Anriquiffimuin ci
bis hordeuificut athenienfiu riturMenandro auefiore apparet:6C gladiaro^ cognomine:qui hordearii uo/
cabantur.PoIentam quo<j graeci no aliundepraeferunt.Pluribus ht haec modis.Graeci perfufum aqua hor
deum ficcant nocte una:ac pofiero die frigunt:deinde mollis frangunr.Sunt qui uehemerius tofium rur/
fus exigua aqua alperganficcentcp priufqua molant» Alii uero uiretibus fpicis;decufium hordeum recens
purgatimadidumq! in pilatundunttatqrin corbibus eluuntrac liccarum fole: rurfus tundunt: dC purgatu
molunnQuocunqs au te genere praeparatoiuicenis hordei hbrisjternas feminis lini:&: coriadritfelibrasjfa
lifiji acetabulo:torrentes ante ora mifcent in mola»Qui diutius uolunt feruareteu pollinetac furfuribus fu
is codunt nouis fitfiilibus.Italia fine perfufione tofium in fubtile forma molittiifdem additistatqi eria mi/
lio.Pane ex hordeo antiquis ufitarum uita danauittquadrupeduq? tradidit refecfiibus.Pafanac Ide ufus ua
lidiffunustfaluberrimufcn tantopere probaf.Vnum laudibus eius uolumen dicauit Hippocrates clarifii/
mus medicinae fcientiae.Ptifanae bonitas praecipua uticefijn aegypto uero ca efi: quae fit ex hordeo cui funt

o ii

uel tra/
concio
^fragu
& felior
minum

uclgra/

numhe

minae

LIBER.

biniangulijn booetia 8C africa genusrexquofiat hordeijglabrum appellat Turranius* Idem olyram & ory
jzam eandem effe exifiimat.Ptilanae coficiends uulgata ratio eft.Simili modo ex tritici femine tragu fit in
capania tatu & sgypto* Amylu uero ex omni tritico ac filigine.Sed optimu ex trim eftrr* Inuetio eius chio
lfuls debef:8£ hodie laudatiffimu inde efbappellatu ab eo 3» fine mola fiar.Pioximu trimeftrijqd eft mini
me poderofo tritico»Madefcit dulci aqua in ligneis uafistita ut inregaftqnquies in die mutata . Melius fi 8C
in nodenta ut tnifceaf paritenemolitu priufij qacefcat.Linteoq-t aut fportis ficcatuiregulse [funditur illi/
ts fermetotatep ita in fole denfaf.Poft chium maxime laudaf creticu:mox sgyptiu.Probaf aut Ieuitatei&
Isuoreiatqi ut recens fit*Iam dc Catois didu. Apud nos hordei farina ad mededu utunf* Mirumqt in ufu
fumetoijmgnibus duratorac poftea emollitojoffifg? humana manu dimiffis in aluu maiores uires torcfqj
corporis fieri.Spics quae da binos ordines habetiqda plures ufqi ad fenos.Grano ipfi aliquot differetisilo/
gius;Ieuiufij:aut breuiusraut rotundius:cadidius:nigrius:uel cui purpura eft.Vltimoad poleta cotra tem
peftares cadido maxia ifirmiras»Hordeum frugu 01'um molliffimum efhferi no ualetmifi in ficca 8i foiuta
terratac nifi lseta palea:ex optimis*Stramento uero eius nullu coparatur.Hordeu ex omni frumento mini
me calamirofumrqa tollitur antequa triticum occupet rubigo»Ita<p fapientes agricolae triricu cibariis tan/
tum ferunt.Hordeum farculo feri dicunt:,pprerea celerrime reddittfertiliflimumcp.Quod in hifpania: &
Carthagine Aprili menfe eolledu efhhoc feritur eode menfe in celtiberiateodemcp anno bis nafeitur. Ra/
pitur omnea prima ftatim maturitatejfefiinatius qcstera*Fragili,n«ftipula:& tenuiffima palea granu con
tinerur«MeIiorem etiam polentam fieri tradunttfi non exada maturitate tollatur*

Non oia frumeti genera ubicp nafci:& de reliquisin oriente generibus. CA. VIII,
Rumen ri genera no cade ubi^meqi ubi eadem funt iifdem noibus.Vulgatiffima:far:qd adoreu
ueteres appellauere:filigo:triticum*Haec plurimis terris comunia* Arinca galliaiji propriaxopio-
fa & italis eft.in atgypto autemtac fyria:ci!icia(j:&: afiatacgrsc is parterpeculiares zea : olyraity/
phe* Aegyptus fimilagine coficir e tritico fuo nequag italicae parem*Qui zea utunrurmon habet
uel het far*Eft & hscitalistin campania maxime:femeg? appellatur. Hoc debet nome res praeclara ut mox doce'
bimus* Propter qua Homerus pi2uspocf crpobpa dixit*Non ut arbitranf aliqtquonia uita doaret* Amy/
Ium quoq? ex ea firipriorecraffius.Hsecfoladifferetia efhExomni genere duriffimu far:& cotra hyemes
firmifiimu.Patit frigrdiffimos locos:& minus fubadostuel sftuofostfirientefcjrpnmus antiqs latio cibus
magno argumeto in adoreas donistficuti diximus*Pulte aut no pane logo tpe uixifie Romaos manifeftu*
Quonia ide 8C pulmetaria hodieqj dicuf.Et Ennius antiqffimus uates obfidiois fame deferibes offam eri
puifle ploratibus liberis patres comemorar*Et hodie facra prifcaratgj nataliu pulte fritilla coficiunf % uide/
turcy tam puls ignota grascias fuiflejqitalis polenta.Tritici femine auidius nullu efttnec quo plus alimeti
trahat«Siligine dixerim ,pprie tritici deliciasrcador eft;& fineuirtutc;&: fine poderejcouenies humidis tra
dibustquales i talis funtt& gallis comats*Sed& tranfalpes in allobrogu tantu aruenoru^ agro pertinax*
In csteris ibi ptibus bieniotin triricd tranlmRemediujut grauiffima qusq3 grana eius ferantur*

De piftoriis:&: molitu ra:& farina* CA* IX*

Siligine Iautiffimus panis»piftrinarumqp opera laudariffima.Prscellit in rtaliarfi campana pifis
nats mifceatur»RunoriIla:ar pifana candidiortponderofior uero cretacea ♦ Iufium eflegrano
i campanstqua uocanr caftratate modio redire fextarios quarruor fihginis.Vel e gregali fine ca?

_ firaturaifextarios quinqi.Prsterea floris femodiu.Et cibanijquod fecundariu uocanfextarios

quattuor.Furfuris fextarios totid^.E pifana aut filiginis fextarios qurnquCstera paria funt.Clufina aren
tinaqi etianum fextarios filiginis afTumutun reliquis pares*Si uero polline facere libeat.xvi . pondo panis
redeunt*Et cibarii tria.Furfuru femodiu.Mols diferimine hoc coftat.Nam qus ficca molunftplus farf^
reddut.Qus falfa aqua fparfateadidiore medullatue^ plus retinet in furfure. Farina a farre dufla noie ipo
apparet Siligines farins modius gallics*xxii*libras panis reddir.lralics duabus:tribus ue amplius:in ar/
toptitio pane*Nam furnaceis binas adiiciunt librastin quocun^ genere*

De fimilagine 8C filigine:&: de aliis generibus:& de piftura* CA» X.

Milago ex tritico fit laudatiffima.Ex africo iuflum e e modiis redire femodiost& pollinis fex/
tarios quinq?*Ita enim appellant in rritico:quod flore in filigine ♦ Hoc sraris officinae charta/
riscp umntur.Prsterea fecundarii fextarios quattuor*.Furfuru<j tantundem.Panes uero emo

_ _ dio fimilaginis.cxxii* E floris modio*cxvii*Preciu huic anona media in modio farins*xl.afles*

uel polii Similagini caftrats odonis affibus amplius.Siligini caftrats duplum.Eft 8C alia diltidio»SimiIago*I* pol
nem lin aute.xvii*pondo panis reddere uifa tritici. xxx.cum triente:&: fecundarii panis quinas felibrasttotidem

cibarii:& furfurum fextarios fex.Siligo nunq maturefeit pariter : nec ulla Tegetum minus dilatione panf
propter teneritate.Iifij qus maturuere protinus granum dimittenribustfed minus q csrera frumenta in
flipula periditaturiquonia femper redam habet fpicamtnec rorem cotinettqui rubigine faciat.Ex arinca
dulciffimus panisjipfa fpiflionq fart& maiorjfpica eadem ponderofior»Raro modius grani non» xW»If/
bras impIet.Exterirur in grscia difficulter.ob id iumentis dari ab Homero dida.Hsc enim efbquam uo
cato!yram»Eadem in xgypto facilis:fertilifqi*far fine anfla efl.Item filigo excepta eatqus laconica appella
tur.Adiiciuntur iis gcneratbromostfiligo exceptitia:&: tragoslexterna omniatab oriente inuedatorizs fi /
miba.Tiphe 8C lpfa eiufdem generistex qua fit in noftro orbe oriza. Apud grscos eft & fijHa T radunt^ ea
ac tnphenjcum fint degenerestredire ad frumentutfi pifls ferantunnec protinustfed tertio anno* Tritico
nihil efl ferti!ius*Hoc enim natura ei tribuittquoniam eo maxime alat hominem.Vtpotecum e modio fi
fit aptum folumtquale m bizantioafries campoicenteni quinquageni modii reddantur ♦ Mifit ex eo loco

uel ad
fciunt

DECIMVSOCTAVVS CVII

D/uo augufto procurator cius ex uno grano uix credibile diiftu quadringenta paucis minus germtna.Ex/
tantcp de ea re epiftolae.Mific St Neroni fimihter.cccxl.ftipulas ex uno grano.Cum cenrefimo quidem St
leontini ficilire campi fundunt»Aliicy:& toto beticat& in primis aegyptus*Fertiliffima tritici genera:ramo
furmaut quod centigranum tiocant»Inuentus eft iam St fcapus unus centum fabis onuftus:Aeftma frume
ta diximus fifamamtm ilium :panicum»Sifama ab indis uenittexea 8t oleum conficiunnColor eius cand i/
dus:Huic fimile eft in afia graeciac^ erifimumhdemcp eratmifi pinguius eflettquod apud nos uocant irio /
nemrmedicaminibus annumeradum potiufqua frugibus.Eiufdem naturae 8t horminum a graecis didtur
fil.cymino fimileiferiturgi cum fifama hoc 8t irione.Nullum animal uefeitur uirentibus*Piftura non om
nium faci lis» Quippe & hetruria fpfcam farris toftipifente pilo praeferratorfiftula ferrata:& ftella inms den
ricularatut nifi intenti pifanttconcidanturgranatferroq} frangatur.Maiorpars Italiae ruido utiturpilolro/
cis eciamtquas aqua uerfet obiter!& raolat.De ipfa ratione pifendi Magonis proponetur fententia»T riticu
ante perfundi aqua multa iubetrpoflea euelli.deinde fole ficcarumrpila repeti.Simili modo hordeum.Hu
ius fextarios.xx.fpargi duobus fexrariis aquae. Lentem torrere priusjdeinde cu furfuribus leuiter pifi. Aut
addito in fextarios»xx*lateris crudi frufto:& harenae femodio.Eruiliam iifdem modis quibus lenrem* Si>
famam in calida maceratam exporrfgi.Deinde confricarijfrigidae immergijut paleae fluctuer: iterumq? ex
porrigi in fole fuper lintea*Quodnifi feflinato peragatur: lurido colore mucefcere* Et ipfaautequae eua'
iu3mur:uariam pifturaram rationem habent. Acus uocaturrcumper fe pifitur.Spica tatum aurificum ad
ufus.Si uero in area tenruncum ftipu!a:palea;ut maiore in terrarum parterad pabula iumenrorum. Milii
6t panici:& fifamaerappludam uocant purgamen taralibi aliis nomimbus.Milio campafa gaudet praecipue:
pulrem<y candidam ex eo facit»Fit 8t panis praedulcis.Sarmatarum quoqi gentes hac maxime pulte alun/
tundi cruda etiam farina equino lacte:uel fanguine e cruris uenis admixto» Aethiopes non aliam frugem
quam milit hordeiry nouere»Panico St galliae quadam praecipue aquitania utitur « Sed circumpadana ira/
!ia addita faba:fine qua nihil conficiunt»Ponticae gentes nullum panico praeferunt cibum » Caetero aeftiua
frumenta riguis magis etiam qua imbribus gaudent.Milium 6C panicum aquis minimejeum infoliaexe/
unr» Verant ea inter uiresjarborefqi frugiferas ferurerram emacrari hoc fatu exiftimantes*

De fermentis:Si panis faciendi ratione: & genera: di quando primum piftores Romae:6i de cribris:6i a!i
ca» CA» XI#

1 hi praecipuus ad fermenta ufus e multo fubadti in annuum tempus • Simile fit ex tritici ipfius
furfuribus minutis di optimisre multo albo triduo maturato fu baetis :ac fole ficcatis « Jnde pa/
flillos in pane faciendo ailutosicum fimilagine feminis ferue fariunuarq» ita farinae mifcenr: fic

optimu pane fieri arbitranres»Graeci in binos femodios farinae fatis elTebeiles fermenti confli/-

tuere* Et haec quide genera uindemirs tantum fiunt.Quo libeat uero tepore ex aqua hordeo^ bilibres of/
feferuentifoco:uel ndtili patina torrentur cinereioi carbone:ufq?dum rubeant*Poflea operiutur inuafis
donec acefannhinc fermenta diluirur.Cum fieret aurem panis hordeaceus eruiliae:autcicerulae farinae ip uel erui
fae admixtione fermentabanturduftumqs erat duae librae in quincp femodios.Nunc fermentum fit ex ipfa uel acer
farina:quae fubigitunprius q addatur fabad pultis modu deco6ta:5i relidta donec acefcat» Vulgo uero nec culae
fufFeruere faciunt:fed tantu pridie afleruara materia utunf.Palaq? natura efl acore fermentanmcut di uali
diora effecorporatquae fermetato pane alunrur. Quippe cu apud ueteres poderofiffimo cuicppraecipua tri
rico falubritas perhibita fit»Panis ipfius uaria genera profequi fuperuacuu uidef» Alias ab obfoniis appella
ri:ut oftrearii* Alias a deliriis ut artolagani: Alias a feltinatione ur fpeufici.Necnon a coquedi ratione ut fur uel arto
naceiiuel artoptefiitaut in clibanis codtunon pridem etiam e parthis aduedtorquem alii aquaticum uotant: pticii
quoniam aqua trahitur a tenui:8i fpongicfa inanitate:alii parthicum.Summa laus filiginis boirate ; di cri
bri tenuitate conftat.Quidam ex ouistaut ladte fubigut.Buryro uero gentes etiam pacatae ad operis piflo/
rii genera tranfeunte cura.Durat fua piceno in panis inuentionegratiaiexalica: materia: cum noud diebus
m acera ta:decimo ad fpeciem tradta:3i fubadta uuae pallae fucco eft.Ibi poftea in furnis ollis idita: quae rum
panturibitorrent«Necp efl ex eo cibus nifi madefadtozquod fit ladte maxime mulfo.Piftores romaenofue
runt ad perficum ufq* bellurmannis ab urbe condita fuper quingetos odtogintadpfi panes faciebant quiri
tesimulierumq? id opus eratificut etiam nuncin plurimis gentium. Artoptefiam plautus appellatin fabu - uel arto
larquam aululariam fcripfit.Magna ob id concertatione eruditorum:an is uerfus poetae fit illius:certumq? ptam
fi t Atrei Capitonis fenrentia»Toflum panem lautioribus coquere folitos.-piftorefcp tantum eos:qui far pi/
febant:nominatos.Nec cocos uero habebant in feruitiis:eof<j ex macello conducebant Cribrorum gene/
ra gallLe fetis equorum inuenere:hifpaniae lino excuffiora St pollinariairegyptus e papyro at<j iunco ♦ Sed
inter haec dicatur prima & alicae rariotpraeftantifliraae faluberrimaeq^qua: palma frugum indubitater ita
liam contingit»Fit fine dubio St in aegyptoifed admodu fpernenda.ln Italia uero pluribus locisificut uero
nenfi pifano^agro.Jn campania tamen laudatiffimus campus eft: montibus fubiacet nimbofis totis qui'
dem*xl»millia pafl.planicie.Gratia terra: eius(ut protinus foli natura dicatur)puIuereafumma:inferiorbi
bula:&: pumicis fiftulans usce.Montium quoqj culpa in bonu cedit.Crebros»n*imbres percolat : arqj tran/
fmittit:necdilui:aut madereuoluit propter facilitatem culturae.Eadem acceptum humorem nullis fonti
bus redditjfed temperandi concoquens intra fe uicefufi continet*Seritur toto annoipamco femel; bis far/
re.Et tamen ueretfegeres quae interquieuererfundunt rofam:odoratiorem fatiua:adeo terranon ceflat pa
rere.Vnde uulgo dufturmplus apud campanos unguentitq apud eseteros olei fieri.Quamum autem uni/
uerfas terras campus circucampanus antecedit: tanium ipfum pars eius:quse laboriaeuocatunquem phle/
gracum graeci appellant»Finiuntur laboriae uiaab utrog? latere confulari :Jqua: aputeolis : dt quae a cumis

o iii

LIBER ' ;

capuam ducit* Alica fit e seatquam femen a^dlauiftius^Tandffurgranumc/usfn^ piTa I/gnea*Nam fap£/
dis duricia conrerirur.Nobiliusjut notd efljpilo uindorti penali opera.Primori inefl pyxis ferrea : excufis
inde tunicisJteij/ iifdem armametfs nudata concidit mcdulla.Ita fiunt alicae tria generamiinimutac fecun
darium:gradiffimu uero apherema appellantiNondu habent candote fuumtquo praecellunt • lam tamen
alexandrinae praferunf^Poflea. mi#/ aitAmadmifccf cretatquae tranfit in corpus t color ecp & teneritate af/
ferr«Inueni£’ hazc inter puteolos & neapoluin colle Ieucogeoappellato.Exratq Diui Augufli decretu:quo
anno ad uicena milia neapolitais pro eo nuc rari iuffit e meo fuotcolonia deduces capua» Adiecirqj caufam
afferedi: quonia negaflent capani alica cofici fine eo metallo pofle. In eode reperit & fulphur.Emicatqj fon
uel dete tes oraxi oculo^ claritatij&: uulnejj/ medicintnderrtiuq firmitati*Alica adulterina fit maxfe e zea:q in afri
runt ca degenerat:Lariores eius fpicae:nigrioref<j!j0<: breui flipula*pifunt cu harena;8( fic quoq difficulter cote»'

runt utriculos:fitqs dimidia modii mefura.Pofleaq gypfi pars qrta infpergifratq utcohaeferit : farinario
cribro fubcernut.Quae in eo remafittexceptitia appellande gradiffimacfl«Rurfus q trafinaraiorecernif:
6t fecudaria uoca£«]tem cribrariam fimili modo in tertio remafit cribro anguftiflimo : & tatu harcas traf/
mitrete « Alia ratio ubigs aduIteraai*Ex tritico cadidiffima atq? gradifii ma eligut grana:& femicodta in ol
lisipoftea arefaciunt folead iniriumtrurfufqt leuiterafperfa molis frangunt*Exzea pulchrius qua ex triti/
co fit granum;quauis id alicae uitium firiCandorem autem ei pro cretatladlis incodti mixtura confert*

De leguminibus* CA* XII*

Equitur natura leguminunter quximaximus honos fabae* Quippeex qua tentatus fit et pais*
Lometuappellaf farina ea:aggrauatur £p podusilla ddomni legumie* Jam uero & papulo uena
IisfFabae multiplex ufusroium quadrupedu generi peipue hof.Frumetoet mifcef apud pleral>
qt getes:& maxfe panico:folida:ac delicatius fra&aiQuin 8t prifeo ritu fabacia fu ac religiois diis
in facro efbpuales pulmctarii cibo;& hebetare fenfus cxifbmatanfomnia quoq facere.Ob hoc py thagori
ca fnfa danata.Vel (ut alii tradidere)quonia mortuo^ afae funt i ea. Qua decaufa paretado uticp affumit*
Varro & ob haec flamine ea nouefci traditiquonia & in flore eius litterae lugubres repianfdn eade peculia
ris religio.Nagp faba utiqt e frugibus referre mos efbaufpicii ca:q ideo referina appellaf.Er auctionibus ea
tiel re/ adhiberi lucrofum putar.Sola certa frugu er exefa replet" crefcere luna* Aqua marina alia ue falfa no pereo/
frina quif.Senf ante uergiliatj/ occafum leguminu priajut antecedat hyeme* Virgilius p uer ea feri iubet arcu/»

padanae italiae ritu.Sed maior pars malutfabalia maturae fatioisiq trimeflrefrudtu eius» Nagp filiquan cau
leftp gratiffi mi funt pabulo pecori* Aquas in flore maxime cocupifcittcu uero defloruit:exiguas defiderat*
Solu in quo fata efl laetificat flercoris uice*Ideo circa macedoniaitheiTaliag? cu florere fccpit;uertunt arua*
Nafcif & fua fpote plerifg? in locis:ficut fepretrionalis oceani Ifulisiquas ob id noltri fabarias appellantdte
#1 mauritania filueflris paffirmfed pdura:& quae percoq no poffit.Nafcif & in aegypro fpinofo caule.Qua
decaufa crocodilfi oculis timetesrefugiut*L6gitudofcapo quattuor cubitoij/ efl* Ampliffimacraffitudo
digiriiodtona genicula habetimoli calamo.Simile caput papaueriicolore rofeodneo faba? no fupra triceas*
Folia amp!a*Fru(51us ipfe amarus dC odore: fed radixp qua Iauta;incoIaij/cibis:cruda.,& oinodeco/

Oeldb^ (Ra«Harudinu radicibus fimilis.Nafcif & in fyriaciliciaq & in thorone chalcidis lacu.Et leguminibus aut
nouebri ferunf lens;&: in graecia pifum.Lens amat folu teue magis g pinguae:caelu utiq ficcu.Duo genera
eius in ^gyptotalre^ rotudius:nigriufq:alre^ fua figura.Vnde uario ufu traflaru efl: in lericulas nome.In
uenio apud audlores aequanimitate fieri uefcetibus ea.Pifum in apricis feri debetjfngoye fpatientiffimumj
Ideo in italia &Z in aufteriore caclotno nifi uerno tpe:terra faciktac folura.Ciceris narura efl gigni cu falfila/
ginetideo folii urit*Nec nifi madefaeflu pridieferi debet*Differetiae plures:magnitudine:figura:coIore:fa/
pore.Eflm.arierino capiti fimile:unde ita appellaf»Albu:nigruq eft:8^ colubinu:qd alii uenerid uocar:can
didutrorundulleue* Arietino minustqd religio peruigiliis adhibet.Eft 8C dcercula minuti ciceris: inaequa
Iis angulos habens ueluti pifum.Dulciffimu aut idtqd eruo fimilimutfirmiufq:qdnig^:& ruffum: q q3
albu.Siliquae rotudae ciceritcaeterifq leguminu logae:&: ad figura feminis latae.Pifo cilindraciae* Fafiolo^e
cu ipfis mandunf granis.Serere eos qua uelis terra licet;ab idibus Octobris in Cale*Nouebris • Legumina
cu marurefeere coeperint rapieda funtrquonia cito exiliunlatetq cu decidere ficut &C lupinum*

De rapis:& napis amiterninis* CA, XIII*

Vag prius dixifle coueniatde rapis:in tranfcurfu eas attigere noflri:paulo diligentius grarcii&ip
fi tamen iter hortenfia.Si iuflus ordo fiatta frumeto protinustaut certe faba dicedis : Q uado alii
Prar^tior ufus ab iis n5 efl* Anteofa naq eundis animalibus nafcunftnec in nouiffimis.Sariant
iwfcs®Mrurisalituquoqgenera:magirq; fi decoquanfaqua.Quadrupedes&frodeea^ gaudet* Et ho/
uel rapi minino minore rapacio^ fuis horis gratiatg cimage.Flaccidogi quoq:6( in horreis enecatoijci uel maiore
Ciorum q uirentia.Ipfa uero durat & in fua terra feruata.Etpofl a pafTo pene adalium prouetuifamcq fentiri pro/
hibentta uinoratq meile tertius hic tranfpadanis frudus*Terra no morofe eligit : pene ubi nihil aliud feri
poffit*NebuIis:& pruinisrac frigore ultro aluntunamplitudine mirabilhVidi.xLlibras excedetia* In cibis
quidem noflris pluribus modis commendanturjduranrq ad alia finapis acrimonia domitatetiam colori/
bus picta:pra?ter fuutfex aliistpurpureo quoqtneq? aliud in cibis tingui decet.Genera eoijc gra:ci duo prfa
fccere:mafculinu fccminumqu&ca feredi modo:exeode femine.Denfiore*n.fatujmafcuIekere:item i ter
radifficiiuSemc prseflatius quo rubtilius*Spesueroofum tres*Aut.n*in latitudine fundi:autin rotundi/
tatem globari.Tertia fpede filueftre appellaueretin longitudine radice procurretetrhaphani fimilitudine;
dc folio angulofo fcabrogttfucco acri*Qui circa mefle exceptustoculos purganmedeturq caligini: admix»
to lade mulie^.Frigore dulciora fieri exiflimarur & grandiora*Tepore in folia exeunt « Palma in nurfinf

DEC1MVS0CTAWS CVIII

agro nafcentibils.Taxatfo in Iibras:fertertii finguli:& in penuria binf*Proxfa i algido tiatis.Napi uero ami
ternini;quo|u eadem fere natura:gaudent aeque frigidis*Serunf: Bi ante Calend*martias:in iugero fextarii
quattuor.Diligetiores qnto fulto napu feri iubentrrapa quarto:utrocp ftercorato*Rapa Ietiora fieri: fi pa/
lea feminentur.Serere nudum uoluntipraecante libi Bi uicinis ferere fe*Sarus utricp generi iufrus irer duo
rum numinum dies fertos Neptunni atque uulcanuFeruntq; fubrili obfcruatione:quota Iunarproceden/
re hyemeJnix prima ceciderittfi totidem numinum die intra praedidtum temporis fpatium feranmrtmire
prouenire.Seruntur Bi uere in calidis at« humidis»

De lupino* CA; XIIIT*

Vpino eft ufus proximustcu fit Bi hoit&T quadrupedu generi ungulas habeti comunis.Remedfu
eius ne metentes fugiat exiliendojutab imbre tollaf.Nec ulliusjquae ferunfjnatura afienfu ter/
rae mirabilior ex.Primuqmmrcu fole quotidie ci'rcuagif:horaf<y agricolis et nubilo demortrar.

Ter praeterea floret:Terra amat:terraq? opiri no uuIt.Et unu hoc ferif non aratro: ubi fuerit ma
xime fabulofa:& ficcajatq? et harenofa«Coli utiqj no uulr.Tellure adeo amattut quauis fruteto folo conie
dium iter folia ueprcfqjrad terra tame radice pueniat*Pinguefcere hoc fatu aruamineafcp dixius.Itaq? adeo
no eget fimo;ut optimi uice reprcfentet.Nihil aliud nullo fpendio coftattut quod ne ferendi qdem gratia
opus fitiafferre.protinus ferif ex a ruo. Ac ne fpargi qdem poftulatidecidens lpote»Primucj! ofum ferif: no
uiflimu tolIif*V trunm feptebri fere menfetquia fi no anteceflerit hyeme frigoribus obnoxium eft.impu/
ne praeterea iacettuel aereli&u enfi no protinus fecuti obruat imbresiab oibus animalibus am ari tud ie fua
turum.PIeruq? tamen Ieui fulco itegunr»Ex defiore terra:rubricam maxime amat* Ad hac alenda poft ter/
t ium flore uerti debettin fabulo poft fecuduimCretofa tantum limofaqj odit;8C in iis no ,puenit*Macera>'
tum calida aqua;homini in cibo ert.Nam boue unu modii finguli fatiatrualiducp pftant.Quado et ipofitu
pueroj^ uentribus pro remedio ert.Condi in fumo maxime couenittquonia in hutnido uermiculi umbili
cum eius in fterilitate cart rat*Si departu fi t in frondetinarari £ tinus folum opus ert*

De uitia Bi eruo* CA* XV*

■T uitia pinguefeut aruamec ipfa agricolis operofatuno fulco fatatno farrifmon rtercoratur: nee
aliud q deoccaf«Satiois eius tria rpa.Circa occafum ar&urimt decembri menfe pafcat.Tuncop
time feritur in femen* Ae<p namgj fert departa*Secunda fatio mefe Januarii ertmouiflima mar
tio: ac tum ad frondem utiliflima*Siccitatem ex omnibusjquae ferunturimaxime amattno afp
natur etiam umbrofa*Ex femie eius fi le<fta matura ert palearcaeteris praefertur*Vitibus prampit fuccumt
languefcuntqj fi in arburtiis feratur* Nec erui operofacura ert*Hoc ampliustquam uitia rucatur : 6i ipfum
medicaminis uim obtinens*Quippe per eruum Diuum Auguftum curaturmepirtolis ipfius memoria ex
tat*Sufficiunt lingulis boum iugis modii quini fati*Martio menfe fatum:noxium efle bubus aiunt • Item
autumno grauedinofum«lnnoxium autem fieri primo uere fatum*

De faenogracco:# farragine:& de ocinotSC medica:^ cytifo* CA. XVI»

T ficilia hoc eft foenograecum fcarificatioe feriturmo altiore quattuor digito^ fulco: quantogp
peius tradtotuntanto ,pucnit mehus.Ratum didtutdTe aliquidrcui profit negligetia.Id autem»
quod fecale atq? farrago appellaturtoccari tantum defiderat«Secale taurini fub alpibus afia uo/
eant teterrimum: di tantum ad arcendam famem utile*foecunda fed gracili ftipula:nigritia tri/
rtetfed pondere praecipuum* Admifcetur huic fartut mitiget amaritudinem eius:& tamen fic quoqj ingra
trifinium uentri eft.Nafcitur qualicung? folotcum centefimo granojpfumcy pro letamine eft*Farrago ex
recrementis farris praedenfa feritur: admixta aliquando 8i uitia*Eadem aliquando in africa fit ex hordeo*

Omnia hsec pabularia.Degencrant® ex leguminibusjquae uocaturcraccajin tantum columbis grata : ut
paftas ea negent illius loci fugmuas fieri. Apud antiquos erat pabuli genus:quod Cato ocinum uocat: quo
fiftebant aluum bubus.Id erat c pabulis fegete uiridi defe<fta:anrequam gelaret.Sura Manulius id aliter in
terpretatur:& tradit fabae modios*x.uitiae duos:tatundem Keruilae in iugero:autumno mifceri Bi feri fo/
litos.Melius Bi auena graeca:cui non cadit femen;admixta*Hoc uoritatum ocinum:boum<£ caufa feri foli
tum.Varro appellatum a celeritate proueniendi.Medica externa etiam graeciae ut a medis aduedla per bel
ia perfarum:quae Darius intulit.Sed uel in primis dicenda ranta dos eiustut cum uno fatu: amplius quam
tricenis annis duret.Similis eft trifolio cauletfoliifcy rgeniculatatquicquid in caule aflurgit in folia contra/
hitur* Vnum de ea Bi cy tifo uolumen Amphilochus fecit confufum.SoIum in quo feraturtelapidatu pur/
gatum^.Subigitur autumnojmox aratum Bi occatum integitur crate iterum Bi tertio: quinis diebus in/
cerpofitis & fimo addito.Pofcit autem ficcum,Tuccofum:uel riguumjita praeparatum feritur menfe Ma/
iojalias pruinis obnoxia.Opus eft denfitate feminis omnia occupari:internafcentefque herbas excludi * Id
praeftant in iugera modia uiccna:immouendum neadurat:terraqi protinus integi debet* Si fit humidum
foIum:herbofum ue uincitun&l defeifat in pratumjdeo protinus altitudineunciali herbis omnibus libe Uel i ar/
randa eftjmanu potius quam farcuIo*Secatur incipiens florere:& quotiens refloruit • Id fexies euenit per uis
annos:cum minimum quater Jn femen maturefeere prohibendum eftrquia pabulum utilius eft ufep ad ucHn
trimatum «Verno feri debetftiberari^ caeteris herbisjad trimatum marris a folo radi.Ita® reliquse herbae aris
Intereut fine ipfius damno:propter alritudinem radicurruSi euicerint herbae: remedium unicum eft : ara/ uel t adi
tiotfaepius uertendotdonec omnes al iae radices intereant*Dari no ad fatietatem debettne repellere fangui- ris
nem necefle fi tt& uiridis utilior eft* Arefcit furculoferac poftremo in pulucrem inutilem extenuatur * De uel re/
cy tifojcui Bi ipfi principatus datur in pabulis:alfatim diximus inter fruticestEt nunc frugum omnium na plere
ru ra peragenda eft jcuius in parte de uitiis quo$ dicatur» fanguie

o tila

LIBER. .

De uitiis frugui& remediis:# qd in quo® rerra genere debeat feri* CA. XVKf.

Rima oium fr amiti uitiuauena eft:& hordeu in ea degenerat:ficut ipfa frumeti fitiftar* Quip
pecuj^ermaiae populi edat carne® alia pulte uiuat.Soli maxie caeli® humore hoc eueit uitiu.Se/
quete cam habet ibecillitas femimsjcu diutius rete tu eft terratprius q erupat^Eadc eft: rario fi ca/
riof am fuit:cu fereref.Prima aut flatim eruptioe agnofeif tex quo apparet in radice efle clm.Eft
di aliud ex uidno auenae uitiu:cu araplitudie ichoata granuiled nodu matura:priufq roboret corpus aifla
tu noxio caflum:& inane a (pica euanefeit quoda abortiuo.Venti aut tribus tpibus nocet frumeto: 8i hor
deo* In flore:aut^)tinus cudefloruereiuel maturefcereicipietibus»Tuc,n«exinaniutgrana ♦Prioribus cau/
fis nafei .phibenNocet 8i fol creber e nube.Nafcunf oi uermiculi in radicejcu femete ibribus fecutis inclu
ferit reperinus calor humore.Gignunf di in granorcumfpicae in pluuiis calor lferuefcit. Eft di catharis dP
dus fcarabeus puus frumeta eroaes.Oia ea aialia cu cibo deficiut.OIeurpixtadeps cotraria feminibus* Ca/
uendu® ne cotaita eis tuc feranf.Imber in herba uitilis tantu.Fior<?ribus aut frumeto 8i hordeo nocet.Le
guminibus inocuusipterqciceruMaturefcetiafrumetaibre Iaedunt:& hordeu magis. Nafcif 6i herba ah
uel alia batpanico fimilistoccupas aruatpecori quo® mortifera.Na Ioliu:& tribulu Si carduu : lappa® no minus q
rubutirer frugu morbos potius q iter ipfi us terrae peftes numeraueri.Caclefte fraguminearu® mald nullo

1 X uinnr Mrtvin *»fr ruk<an.Pr<>nriJnT(ii»i* Ji»/> i"r> rnfciVln rin k*k?fiknc. P Ainer

tielfecu

ricula

l fato^i uitiu uricajetia cicerisjcu falfilagine eius abluedo imber dulcius id facit. Eft herba q <
catt&eruu circuligando fe:uocarur otobachCtTriticum fimili modoherba*Hordeum feftuca qua: uoca/
tur aegilops. Lentem herba fecuridacajquam grati a fimilitudinepelecinon uocant*Et hx quide comple
xu necant.Circa Philippos aute ateramnum nominant in pingui (oloherbamtqua faba necat: ea non nur

qua in macroicum udam quidam uentus a£Hauerit«Erae granum minimum eft in cortice aculeato* Cum
eft in panejcelerrime uertigines facit» Aiunt® in afia di gratia balneatoresrcu uelint turbam pellere: carbo
nibus id femen iniicere*Nafcitur di phalangeus in eruo beftiola aranei generisjfi hyems aquofa fit*Limaces
nafcuntur in uitia:aliquando e terra cochleae minutae mirum immodum erodentes eam«Et morbi quide
hi funt.Remedia eorum:quaecu® pertinent.ad herbasrin farculo:& cufeme iatlatur cinere* Quae uero i fe
mine di circa radice confiftunpracedente cura cauenf.Vino aut femina perfufa minus aegrotare exiftimat»
Virgilius nitro di amurca perfundi iubet fabaific etia^randefeere pmittit.Quidam uero fi triduo ante fa/
tum urina di aqua macereftpraccipue adolefcere putat.Ter qdem farta modiu fradae e modio foiidae red/
dere.Reliqua femina cupreffi foliistufis fi mifceanftnon efle uermiculisobnoxiamec fi lterlunio ferant»
Multi ad milii remediarrubeta noftu aruo circunferri iubent:priufqua farriafrdefodi® in medio iclufam
uafe ficlili.Ita nec paflerem nec uermem nocere:fed eruenda priulq metatralioquin amarum fieri ♦ Quin
di armo talpa: cotadla femina uberiora efle.Democritusfucco herbae qua: appellatur aizoo in tegulis na/
fcens tabulifeflum latine fedutaut digitellu medicata feri iubetoia femina* Vulgo uero fi dul/

cedo noceant uermes radicibus firareatuemediu eft amurca pura:ac finefale fpargere:deinde farrire • Si
in articulum feges ire cceperit:runcare:ne herba: uincat.Peftem a miliorat® panicojfturno^d paferu ue ag/
mina fcio abigi herbaremus nome eft ignoturmin quattuor angulis fegetisdefoflatmiru didhnutoino nui
la auis intrer*Mures abigunt cinere muftelhetuel fellis diluro:& femine fparfo;uel decodaru aqua. Sed re
dolet uirus afaliumeoru etiam in pane.Ob id felle bubulo femina attingi utilius putant» Rubigo quidem
maxima fegeru peftisrlauri ramis in aruo defixisttranfitin ea^: folia ex aruis»Luxuria fegetu caftigat dente
pecoris in herba duntaxat:&: depaftae quide uel faepius nulla in fpica iniuria fentiunt ♦ Retonfa^ uero etia
femel omnino:certu eft granum longius fieri:fed inane caffum^ ac fatum non nafei « Babylone tamen bis
fecanntcrtio depafcunt: Alioquin folia tantum fierettSicquoqj cum quintodecimo foenore mefles reddit
exilitas foli Verum diligentioribus ctl centefimo quinquagefimo*Ncqi eft cura difficilis * Qua diutiffime
aquari gauderiut prtepinguis di denfa ubertas diluatur.Limum autem non inuehut euphrates:rigrifq?jfi/
cuc in sgypto nilus.Nec terra ipfa herbas gignit.Vbertatis tamen tants funt:ut fequente annojfpote refti
bilis fiat fegestim preffis ucftigio feminibus.Qua: tanta foli differentia am moet tervx genera in fruges d&'
fcriberetftgitur Catonis hsc fentetia eft.ln agro craflo di laeto frumen tu feri«Si uero nebulofus fit : idem t
rhaphanutmiliurpanicu in frigido di aquofo prius feredurpoftea in calido*In folo at rubricofo : uel pullo:
uel hareofo:fi no fitaquofura:lupinu*in cretofo di rubicofo di aquofiore agro:adoreu*In ficco di no her/
bofo:nec umbrofo triticu»ln folo ualido faba* Vitia uero:q minie aquofo hecbidoq?*Siligine di triticu i ap
to loco editotqfole q diutiffime torreaf «Lente in fruteto:& rubicofo:q no fit herbidus.Hordeu in nouali:
di in agro qd reftibile pofiit fieri:trimefte:ubi femere matura facere no pofiit:& cuius craflitudo fit reftibi
lis.Subtilis di illa fnta*Sereda efle ea in tenuiore terrajq no multo idigent fuccorut cytifus di cicer: exceptis
leguminibus q uelunf e terratno fubfecanf . Vnde di legumina appella tatqa ita legunf»In pingui aut q cibi
funt maioris:ut olus;triticu:filigo;linum*Sic ergo tenue folu hordeo dabifjMinus enim alimeti radix po/
fcit.Leuior terra:denfiorqp tritico. In loco humili fanadoreu poriusjq triticu feref .Temperato di triticu di
hordeu.CoIIes robuftiusifed minus reddut triticu*Far:5i filigo:d^ cretofum:5C utiginofum folu fortiunf*
De prodigiis frugu:&: arandi difciplina:8(! uomeru generibus. C A. X VII I.

. . St&infrugtbusoftetu.SemelCqdeqde Iuenerim)accedir.P.EIio.Gn*Corneliocofl'.quo anno

fuperatus eft Hambal.In arboribusm.tuc nata produnf frumenta. Et quonia defrugu terra®
generibus abunde diximusmuc de arandi ratioe dicemustanteoia atgypti foelicitate comemo'
rata,Ni!us ibi coloni uicefunges euagari iapit(utcUximus)a folChtiotaut noua luna; ac primo

DECIMVSOCTAVVS

€IX

ex/

Iente:deinde uehemerius;qdiu i leone fol e(l.Mox pigrefcittin uirgine trafgreflbiatq? f libra refidet, Si»xii,
cubitos no excefTeririfames certa c:Nec rnms lnxvi»exupauerir, Tato»n. tardius decedinquatoabudatius
creuit:& feraete areer. Vulgo credebaT ab eius deceflu Terere folitostmox Tues fpeller uefhgiis fem ia depri
metes;&: in madido Tolo credo antiquis faditarum.Nuc quo® no multo grauioreoperatfed tamen inara
ri certu e:abiecla prius femia i limo digrefii am nisthoc e nouebri mefe icipiete, poftea pauci rucatrqd bo/<
tanifmo uocar,Reliqua ps:no nili cu falce arua uifitpauloanre Cale»aprilis, Peragi Tat meffis mefe maio:
flipula nucj cubirali,Quippe fabulu fu beft. ‘grande limo tatu cotinef»Excelletius i thebaidis regionibus Vel
frumecutq paluftribus aegpptiis,Similis ro:fed fcelicitas maioribabyloniaeifelcuciae euphrate:arqa tigri re cutit
llagnatibusiquonia ibi modus mau teperaf. Syria quoq? tenui fulco arattcu multifaria i italia o&5i tx>ues
ad ungulos uomercs anhelenuln oi quidem parte culrurac:fed in hac quidem maxime ualet oraculum il/
lud«Quid quaccy regio patia£,Vomerum plura genera.Culrer uocatur pratdenfam priusjquam prsfcin'
daturtterram fecanstfuturifqj fulcis uefhgia pratfcribens incifuristquas refupinus in arando mordeat uo/
mer* Alteram genus eft uulgare roftratu uti uedhs.Tcrriurn folo facili: nec toto porreTfum dentali:fed ex/
gua cufpidcun roftro latior. Haec quarto generitfcd exacutior in mucronem faftigata;eode$ gladio fcin/ & IH

dens folum:& acie late^j radices herbare fecastnon pridem inuentum in rhetia«Gallix uero duas addide- giara
runt rotulasiquod genus uocant plamora tuCufp is effigiem palae habeuSerunt ita non nili culta terra : & uel plau
ferenoua,Laticudo uomeris cefpites ucrfat.Semen prinus iniiciuuCratefcp dentatas fuptrahut. Nec far/ morati
rienda funt hoc modo fatatfed porcellis binis tcrnifj ficarant.Vno iugo bou ceferi anno:facili foli quadra Vel pro
gen3 iugerajdifficilis tricenariuftum eft, tellis

De temporibus arandi:# iunftione boum. CA, XlX. Vel pro

1 NI arando magnopere feruandu eft Catonis oracuIurmQuid e primuT Ag^e bene colere. Quid fellis
| lecundum^Bene arare.Quid rertiu^ftercorare, Sulco nc a rcs.Tcpeft tue a res»T epidioribus lo/

[ cis a bruma profeindi arua oportetrat frigidioribus ab aequino&io uerno.Et maturius ficca re/

_ jiq humidatMaturius denfa terra q folutatpingui q macra, Vbi ficcae & graues aeftates:terra crero

fatauc gracilistV filius inter folftitiu Sl autumni aeqnochum ara£»Vbi lcues aeftus frequeres imbres pingue
herbofumq? folutibi melius caloribus. Altum # graue folu et hyeme moueri placet,Tcnue ualdc 8C aridu
pauloantefarionis tps.Sut# hiefuae Icges.Lutofam terram ne tangito. Vi omni araro.Priusq ares: pfein
dito*Hoc utilitatem het:q> in uerfo cefpite herbare raccs necanf.Quida utiqrab acquinocho uerno peindi
uolunrjquodq? uere femel aratu eftja tpis argumetojue^ aftum uocaf ,Hoc i nouali arq? requieto necefla
rifi eft.Nouale eftjqd alternis annis feritur. Araturos boues cj ardhffi me iungi oporrertur capitibus fubla/
tis arent,Sic minime colla contuduuSi inter arbores uitef<£3retur:fifcelliscapiftrari:negerminum tenera
praecerpant. Securiculam infitiuam pcndcrejqua intercidantur radices» Hoc meliusjq conuel li arat ro:bo / Vel fac/
uefqj luctari. In arando uerfum peragimec rigare in asftu fpiritus,Iuftum eft profcidi fulco dodrataliiuge pius
rum unodie:iterari fefquiiuge^:fi fit facilitas foli.Si minus profeindi femifTemnterari aflem.Quando 8C
animalium labori natura leges (latuit. Omne aruum redlis fulcis : mox di. obliquis fubigi debet.In colli/
bus:tranfuerfo tantum monte aratunfed mo in fuperiorajmodo in inferiora roltranteuomere,Tantu<5 e
laboris hommitur etiam boum uicefungatur.Certe fine hoc animali montanae gentes farculis arant, Ara/
tor nifi incuruustprseuaricamr. Inde tranllatum hoc crimen in forum,Ibi ita<^ caueaTiubi inuenrum efl.

Purger uomerem fubinde flimulus cufpidatus rulla. Scamna inter duos fulcos cruda ne relinquantur: gle
bae ne exultent*Male aratur aruumrquod fatis frugibus occandum ell.Id demum recte fubaTtum eririubi VcIraV
non intelligetur utro uomer ierit Jn ufu eflt& collicias interponcretfi ita locus pofcat:amplio Io

ie fulcotquae in foffas aquam deducant,^ uel eru/

De occado:6Cquoda arationis generetSf iteratione^ refeclide, GA, XX, da

[Ratione per tranfuerfum iterata;occatiofcquitur:ubi res pofcit:crateuel raflro:8f lato femie: ite uel fru/
| ratio» Hoc quo^t ubi confuetudo patitur crate dentataruel tabula aratro adnexatqd uodt lerare: galius
operientes femina.Vnde primu appellata deliratio e*Quarto feri fulco Virgilius exiflimamr uo Vel uo

_ jluifTe;cu dixit optima efle fegete:q bis fole bis frigora fenfiiTet,Spiffius folum ficut plerum^ in meri

italia quinto fulco feri melius efhin tnufis uero nono» Ac fabam:& uiciam non profcifTo fercre fine dano: erit
compendiu operae eft,Non omittemus unam etiamnum arandi rationemrin tranfpadana italia bellorum Vel coi
iniuria excogitatam,Salafii cum fubiectos alpibus depopufarenT agros:pannicu miliuqi ia excrefces tenta/ liquias
uere*Poflq refpuebat natura inararunt» At illae mefles duplicatae docueretqd nunc uocant artraretideftara
trare(ut credo)tunc didu.Hoc fit uel incipiente culmotuel rum fi ia aut bina ternaue emiferit folia»Nec re
cesfubtrahemusexeplum»Intreuerioagrorerticoantehucannumcompertum»Nam cum hyeme pr^/;
gellida captae Tegetes eflenttrefeueqxnrefarrietescapos menfe mamomberrimaf^ mefles habuerunt»Nuc
reliqua cultura tradetur per genera frugum .

De cultura terrae, _ CA, XXr*

Iligine:fantriticu:feme:hordeu occato:farrito:runcato:quibus di6lu erit diebus*Singulae ope^
rae cuiufq; generi in iugero fufflcier.Sarculatio induratam hyberno rigore foli triflitia laxat te
poribus ue» nis:nouof« foles admitrit»Qui farrietteaueat ne frumeti radices fuffodiat.Triricu
hordeu:feme:faba bis Drriretmelius.Rucatio cu feges i articulo c:euulfus iutilibus herbis fru<
gu radice uidicatifegetecp difeernit a cefpite.Leguinu cicer eadetq far dcfiderat.Faba rucari no geflittquo/
nia euincit herbas. Lupinu rucaT tatu.Miliu paicu occaf *.8t iarriTtno ircramnno runcaT:ficiliat&! fafioli oc/
eantur tantuouSunt genera terraeiqua^: ubertas pechruri fegete in herba cogat,Cratts Qi hoc genus dtn/

LIBER

Mtis ftilis rerreis.Eademqi nihilominus # depafcuntur.Qas depafta funtjfarailo fterii excitari neceftk/
rium. At in ba&ristafrica cyrenetomnia haec fuperfluarQua; fecit indulgentia cacli:# a femcntc non nifi
nonis menfibus in area redeut:quia ficcicas coercet herbas fruges nocturno ta&as rore nutriens* Virgilius
alternis ceflarearuafuadet:# hoc(fi patiantur ruris fpatia)utiufiimum .pculdubio eftQuod fi neget con
ditiorfar ferendumiunde Iupin&aut uitiaiaut faba fublata fintt# quas terram faciat lartiore. In primifg? #
hoc notandutquacdi pp alia feri obitertfed pa^c jauenire priori diximus uoluminetneeadem fiepius dica
tur»Plurimum enim refert f oli cuiufcp ratio*

Exepladfuerrayr.#defumma fertilitate:# bifera uitet# aquali dr ia. CA* XXII.

Initas africae in mediis fita harenisrfyrtis petentibus Ieptintquae magna uocatu r.T acape fodiet fu
per oe miraculo riguo folo: ternis fere milibus paf.in oem pre.Fons abundat largas quidam;fed
certis hora^ fpatiis difpenfatus inter incolas.Palmas ibi pgradi fubdif olearhuic ficusjfico puni/

_ _ catilliuirisifuD uite ferif frumentum:mox legumetdemum olustoia eode anno:oiaq? aliena um/

bra aluf.Quaterna cubita eius foli in qdratu:nec ut a porredtis metiant digitisjfed i pugnu cotradtis; qter
Ve! pe/ nis denariis uenudanf«Sup oia eftjbifera uitem bis anno uindemiare«Et nifi multiplici partu exinaniatur
rcant obertastpareant luxuria finguhfrudhis.Nuc uero totoanno metif alicjd:c6flatq? fertilitati non occurrere

hoies. Aequa$c quoqi dria magna riguis efl.In narbonefi Quintia nobilis fons orge nofe e.In eo herba: na
fcuf i tatu expetitae bubus:ut menfis capitibus totis eas qrat uiribus.Sed illas in aqua nafcetes:certu efl no
nifi imbribus ali«Ergo quifa? fuam terram aquam^ nouerit.

De quanta te terra:;# flercoratione» CA* XXIIf*

I fuerit illa terra qua appellauimus teneratpoterit fublato hordeo! miliu ferneo codito rhapha/
nusjiis fublatis hordeumel triticurficut in capanin.Satifq? talis terra araficu ferif. Alius ordojut
ubi adoreu fueritjcdTet quattuor mefibus hybern is:# uema faba redpianaut ante hyemalem
ne ccfletkNecnS minus pinguis alternari potefl itatfi frumento fublato legume tertio feratur*
Gracilior # I annui tertiu cdTet.Frumetu qda feri uetanttnifi in ealquae proximo anpo qeuerit * Maxima

feranf *No flercorato frumSturpotius q i

ubicuqp q recetiffime flercorato folo! Autuno aliqd faturus feptebri menfe fimu inaret pofl fbre. Vti^
fi uerno erit fatarustp hyeme fimu dilponattluflu efl uehes.xviiuiugero tribui « Difpergere aute prius q
arefcatlaut iadlato femine*Si haec omifla fit flercoratiotfequcs efl prius q feratrante puluere.Quod ut hac
quocp cura determinemus:iuflum e fingulas uehes fimi deario ire:in fingulas pecudes minores:i maiores
deas t nifi hic male fubflrauifle pecori colonu appareat.Sut q optime flercorari putent fub diuo retibus in
dufa pecojc mafioe* Ager fi no ftercorafralget.Si nimium flercoratus ejaduri&Satiufg? efl id faepe;q fupra
modu facere*Quo calidius folum eflteo minus addi flercoristratio efl*

De bonitate feminum;# difciplina feminandi:# quantum ex quoq? genere frumenti in iugero feredu:
# temporibus ferendi* CA* XXlIIJ*

Emen optimu anniculu;bimu deteriusttrimu peffimumltra flerile.Et f imo oium definita ge
nere ro efljQuod in ima area: fubfedirtad feme referuadu efl«Id*n«optimu quonia grauiffimu*
Neqt alio mo urilius difpergif*Qua! fpica p fterualla femia habebitiabiicfef» Optimu e granut
quod rubet:# deribus fraou eunde het colore»Deterius:cui plus intus albi e* Certo terras alias
plus feminis recipereralias minus, Religiofum^ fde primu colonis aKgunuicu auidius accipiat efurire cre/
ditur:# comefle feme. Satone locis numidis celerius fieri ro efl:ne femS imbre putrefcat«Siccis ferius : ut
pluuiae feqaantur;ne diu iaces atqj no concipiens euanefcat.Ite® feflinata fatione denfum fpargi feme:qa
carde concipiatjferotina raru;quia denfitate nimia necef* Artis quoq? cuiufda efl aequaliter fpargere • Ma/
nus utig? cogruere debet cu gradu:fempcj cu dextro pede*Fit quo^ quorada occulta roe: q> fors genialis
atey foecunda efl.No tranfferendum efl ex frigidis locis feme in calidatnecp ex praecocibus in ferotina : ni/
hilg? in cotrariu pripere quada falfa diligetia.Serere in iugero teperati foli:iuflu efl tritici;aut filiginis mo
dios*v,farris:aut feminis:quod frumenti genus ita appellamus,x«hordei*vi.faba: quintam partem ampli
us;q triticuViciae,xii*Ciceris # cicercula:# pifi,iir»Lupini»x«Lentis«iii,Sed hac cum fimo arido feri uolur,
Erui,vi*Sicilia:,vi*fafiolo^.iiinbabuluxx»milii panici fextarios quattuor*Pingui folo plusjgracih minus*
Efl # alia diflindtiojn denfo aut cretofo;aut uliginofo folo triticijaut filiginis modios*vi» In foluta terra:
& nuda;# ficca:# laeta quattuor«Macies enim foli maiortnifi raa: culmu habeat;ipicam minutam facit:#
inanem . Pinguia arua ex una feminis radice : fruticem numeromm fundunt:denfamque fegetem e raro
femine emittunt . Ergo inter quattuor # fex modios:pro natura folitalii quinque non minus feri ; plu/
refue praecipiunt* Item in cofito:autcliuofo:aut macro. Huc pertinet oraculu illud magnopere cupiendu
fegete ne defruges. Adiecit his Accius in praxidicotut ferereturteum luna efTet in ariete;geminis;leone:li^
brataquar io* Zoroaflres fole.xii,partes fcorpionis tranfgrefTo:cum luna eflet in tauro . Sequitur huc dila
ta : # maxima indigens cura : de tempore fruges ferendi quaeftio : magnaque ex parte ratione fyderum
connexa « Quamobrem fententias omnium in primis ad id pertinentes exponemus*Hefiodus: qui prin^
ceps omnium de agricultua praecepit:unu tempus ferendi tradidittad uergiliarum occafum*ScriDebat»n*
in booetia helladistubi ita feri diximus*Inter diligentiffimos conuenitmt in alitum quadrup»edumqi ge/
nituratelle quofdam ad coceptu ipetus terra:* Hos gra:ci ita definiut:cum fit calida & humida . Virgilius
triticum #faraduergilia$* occafum feri iubetthordeum inter seqnodliumautura # brumam. Vittam *

DEC1MVSOCTAWS CX

ueroffafiolos:# lentem booteoecidente.Quo fit;ut horum fyderum: aliorumgi exortus:# occafus di/
rigendi Hnt in faos dfes.Sunt qui # ante uergiliage occafum feri iubeatjdutaxat i arida terra:# calich'fg?,p
uintiis»Cuftodiri,n,feme:corrupente humore;# a,pximo ibreuno die erupere. Alii ftatim ab occafu uer
gilia^ fcq imbres a feptimo fere die, Aliq in frigidis ab equinofho autuni:in calidis ferius ne ante hyeme
luxu rien t.Inter oes aur couenitcirca bruma ferendu noee magno argumerotquonia hyberna femina cum
ante bruma fata finnfeptimo die erupatifi pofl bruma:uix*xl.bunt g ,pperent:at<j ita pnucient : feftinata
femete faepe deriperejferotina fp*E cotrario alii uel uere potius ferfdu g male in autuno.Atq* ubi fuerit ne
ceffe inter fauonium # uernu asquinodtiu.Qjgida omiffa caelefli curamt inurili tpibus definiur.Vere Iinu
# auena:# papauerrat^ uti nuc et trafpadani feruattufg* i qnquatribus faba.Siligine nouebri mefeffar fep
tebri exrremotuf® in idus osflobris. Alii poli huc die in cale.nouebris.ita his nulla narurar cura efbillis ni
mia.Et io caeca fubtilitasica res iter ruflicos geraf litteraruq? expertes no mo fyde^.Et cofitendu efl caelo
maxie collare ea.Quippe* Virgi.iub£re pdifci uetos ante ofa:ac fyde^e mores:neq? aliter q nauigatibus fer/
uari.Spes ardua # im£fatmifceri poffe caelefle diuinitate iperitiae.Sed coteplada tame gradi uitae emolu//
mero»Prius tame fyderalis difficultastqua fenfere et peritiffubicieda conteplationi efUQuo deinde latior
mes difcedat a calo;# fa&a fentiatjq futura pnofci non pofiunt.

Digeftio fydepi i nocles # dies. CA. XXV*

Rimu oium diege iplo^ anniifolifqi motustppe inexplicabilis ro e. Ad.ccclxvi.adiiciut etianu i
rercalarios diei nodrifq* quadrantes. Ita fit ut tradi no poffint certa fydeije tpa. Accedit cofeffa reije
obfcuritas:nuc pcurr5te;nec paucis diebuitepeftatu fignificatioeiqd pchemafin graeci uocat nuc
poil ueniente:qdepichemafin.EtpIerucpaIiascitius:alias tardius caeli effeffuad terra deciduo*
V nde uulgotferenitate redditatcofeffu fydus audimus.Praeterea cu oia hsc liatis fyderibustcaelocp affixis
coftetrinterueniut motus flellage grandinestfmbres:# ipfi non leui effedlu ut docuimus turhdtcp coceptae
fpei ordine«Idq3 ne nobis tatu putemus accidere:# reliquafallitaialiaffagaciora circa hocmt uita eoi^ con/
ftetj^ffiuafj alirespH&flere; aut ppropere rigoretnecanre hybernos aeflusddeo Virgilius errantiu quocp
fydeije ronem edifceda pcepitam mones obferuadu frigidae Saturni flellae trafitu. Suntg certiffimu ueris
indiciu arbitretur ob infirmitate afalisrpapilionis puctu.Ideo ipfo anno cu cometaremur haec notatu ap
ueru eo^ ter repetito frigore extindlujaduenafq? uolucres ad.vncalen .februarii fpe ueris attuliilc:moxfae
uiffima hyeme cofliclatas.Res ancepsiprimum omnium a caelo peti Iegem.Deindeeaargumetis eequae
renda.Superoia efl mudi couexitas:terrarucp globi differentiaieode iyderealio tpe aliis aperiete fe genti/
bus.Quo fittutcaeius non iifde diebus ubicB ualeat. Addidere difficultati #audlores;dfuerfis in locis ob'
feruandoimox et in iifde diuerfa ,pdendo>Tres aute fuere feclsejchaldaeataegyptiajgrsca. His addit apud
nos quarta Caelar df&atorjannos ad folis curfum rediges fingulostSofigene periro fcientiae eius adhibito*
Et ea ipfa ro pollea coperto erroreicorreda ell.Ita ur,xii,amnis cotinuis no inrercalaref ;quia coeperat fyde
ra annus moraritqui prius antecedebar.Et Sofigenes ipfe tribus c5metationibus(quag diligetior eet caete
ris)non ceffauit rami addubitare ipfe femet corrigedo. Auctores pdidere ea:q ptexuimus uolumini huic
raro illius fniacuafio congruete.Minus hoc in reliqs mirutquos diuerfi excufauere trailus.Eoi^q in cade
regioc diffidere una difcordia ponemustexempli gratia.Occafum uergiliaRi matutinu Hefiodus(na huius
quo<^ noie extat aflroIogia)tradidir fierircu equinocliu autuni conficeref.Thales.xxv.dieab aequinoffioj
Anaximander.xxix.Eudemo.xlviii.Nos fequemur obferuationem C^faristmaxiraegi haere erit iraliac ro*
Dicemus tame & aliotje placita .Jdquonia non unius terrae:fed totius naturae interpretes fumustnoauclo
ribus pontis:id.n*uerbofum eflrfed regionibus.ut legetes tantu meminerinnbreuitatis gratia. Cum atti/
ca noiata fuerit fimul ftelligere cydadas infulas:Cu macedoia magnefia:thrada.Cu aegyptus phaemcetcj/
pru: cilicia. Cu booetia Iocridetphocide:&: finitimos fp tractus. Cuhelfefpontus:cherfonnefum:& cotine
tia ufq? athomote.Cu ioia:afiat& lfulas afis.Cu peloponefusiachaiat^ ad hefpe^ iacetes terras.Chaldaei:
aflyria 5i babylonia demoftrabut. Africa hifpaniaigalias fileri noerit mi^»Nemo enim obferuauit in iist
q fyde£e,pderet exortus non td difficili rone dinofcenf in illis quocp terris digeflioe circulo^tg in *vi«uolu
mine fecimustqua cognitio caeli non gentium modomerum uerbium quoque fingularum intelligitur:
nota ex iis terris quas nominauimus:fumptaconuexirate circuli pertinentis ad quas quifque quaeret
terras ad earum fyderum exortusrper omnium circulorum pares umbras.Indicandum & illud tempefla
tes ipfas ardores fuos habere quaedrinis annis.Et eafdem non magna differentia reuerti ratione folisiodo/
nis uero augeri eafdemtcentefima reuoluente fe Iuna«Omnis autem ratio obferuata efl tribus modisiexor
tu fyderum:occafugj &C ipforum temporum cardinibus.Exortus occafufg? binis modis intelligutur» Aut
enim aduentu folis occultantur ftellaei& confpici definut:aut eiufdem abfceffu proferunt fe in emerfum*
Hoc meliustq exortum confuetudo dixiffet:& illud occultationem potius g occafum. Alio mo quo die in
cipiunt appareretuel definunt oriente folejuel occidenteimatutmi uefpertiniue cognominatitproutalte/
rutris eorum mane uel crepufculo contingir,Dodrantes horarumicum minimumaterualla ea defiderat
ante folis ortumtuel pofl occafum:ut afpici poffint.Praeterea bis quaedam exoriuntur;# occidunt . Onv
nif^ fermo de his eft flellistquas adhxrere caelo diximus,Cardo temporurmquadripartita anni diflfdio
ne conflat.Per incremeta lucis augetur hoc a bruma;# aequatur noctibustuerno a:quino<ffio in diebus,
xc.tribus horis . Deinde fuperat nodtes ad folflitium diebus.xciiii. horis.xiijuf^ ad aequincxflium autum
ni • Et cum aequata die procedit ex eo ad brumam diebus.lxxxix» horis tribus . Horae nunc in omni ac//
ceflione aequino&ialesmoncuiufcunque diei fignificanturtomnefque eae differentiae finiunt in odlau is
partibus finguloruirnBruma Capricorni adoffauo Cakndoanuarii fere* Aequinoffium uernum : arietis:

LIBER.

Solftitimcanerf; Alterum^ aequfno&iu librse.Qui & ipfi dies raro no aliquos tepeftatu fignificatus habet^
Rurfus hi cardines fi ngulis etiamnutn articulis tepoijd diuidunfrp media oes die^ fpada « Quoniam iter
folftitiu 8C aequinoftiu autum niifidiculx occafus qui autumnu tchoat dies*xlyi * /\r ab aequino&io eo ad
bruma uergiliaijd matutinus occafus hyemejdies*xliii*iter bruma 6i acqno&iu dics*xIv*FJarus fauonii uer
nu tps. Ab seqnoiho uernoinitiu aeftatis dies.xlviiuuergiliapd exortus matutinus*Nos incipiemusa fem£
tibus frumentithoc eft uergilia^d occafu matutino*Nec deinde paruo^d fydei& menrionetconcidenda ro er
di difficultas re$e angendarcu fydus uehemens orionis iifdem diebus longo decedat fpacio.Semetibus tpa
pleriqi pracfumunt:& ab.xndieautunalis aequinodtii fruges fetunnadueniete coronae exortu cotinuis die
bus certo ppe imbrium promiffiuXonophon non 3nre q deus fignu dederit*Hoc Cicero nouembris im/
bre fieri interpretatus eft:cu fituera ro no prius ferendnq folia coeperint decidere.Hoc ipfo uergilia^occa
Vel Ser fu fieri putanuAliqui addiwdus nouebristut diximus feruadquonia id fydus et ueftis iftitoris eft:&: eft in
uatm id cado notatu facillimu.Ergo ex occafu eius de hyeme auguranf tquibus eft cura negociatoris infidiadi aua/
fydus et ritise*NubiIo occafu pfuuiofam hyeme denuncfat:ftatimcg augent lacerna^ precia*Sereno afperam:& re
ueftis V liqua^d ueftium accendunt.Sed ille indocilis cadi agricola hoc fignum habeat inter fuos uepres : humuqi
ftitores Ibam afpiciestcum folia uiderit decidua.Sic indicaf annitemperiesialibi tardiusralibi maturius*Ita»n*fen
uel* qm tfturmt caeli Io ci<j efficit nacura.idqt in hac ratione prxcellinquod eadem & i mudo publica eft:& unicui
id fydp que loco peculiaris.Miretur hoc qui non meminerit ipfo brumali die pulegium in carnariis florere: adeo
et ueftis nihil efle occultum natura uoIuiriEt ferendi igitur hoc fignum dedmHaec eft uera interpretatio argume
inftitu/ tum naturae fecum afferens.Quippe feK terra peti fuadettpromitrirquequandam ftercoris uicem:& con'
torreft tra rigores terrarmfatufque operiri a fe nunciat:& monet feftinarwVarro in fabae utique fatu : hanc ofcy
Vel co/ feruationem cuftodiri praecipit*Aliiplena luna ferendam»Lentem ueroa.xxv’*ad*xxx*Vitiam quoq? eii£/
ronariis dem lunae diebus* Ita demum fine limacibus fore*Quidam pabuli caufa fieferi iubent: feminis autem
uere. Eft 6i alia manifeftior ratio; m irabiliore naturae prouidentia»In qua Ciceronis fentetiam ipfi us uer
bis fubfignabimus •

Iam uero femper uiridisrfemper^ grauata.

Lentifcus triplici folita eft grandefeere foetu»

Ter fruges fondensitrsa tempora monftrararandi*

Ex his unu hoc erit ide di lino:& papaueri feredo, Caro de papauere ita tradit.Virgas Si farmetatq tibi 1 fa/
tione fuperariin fegete coburito«Vbi eas cobufferistibi papauer feriro filueftre:quod in miro ufueft meile
deco&u ad faucium remedia*Vifqi fomnifera et fatiuo*Et hactenus de hyberna femente*

Replicatio totius culturae:& qd quoqj mefe i agro fieri oporteat. CA* XXVI.

«jjinErum ut pariter ois culturaetquodda breuiariu peragafieode tpe couenit 8i arbores ftercorar:
wV accumulare ite uineas.Sufficit i iuge^e opa:& ubi patietur loci rotarbufta ac uineas putare:femi
nariis folu bipalio pparareffoueas apireraqua de agro pellere: torcular lauare:& recodere* A Ca
!en*nouebris gallinis oua fupponere nolito:donec bruma cdfiriaf*In eu die terna dena fubiici/
ro aeftare rorathyeme paucioratno tame infra nouena*Democntos talem furura hyemem arbitraf : qualis
fuerit brumae dies:<5<: circa eu ternijitem folftirio ajftatem*Circa bruma plericp biffeptem halcyonum fce
tura uentoijd qetem mollius caelumffed Si in his 8i in aliis omnibus ex euentu fignificarionum intelligi fy
dera debeburino ad dies utiq? pfinitos fpechri tepeftatum uadimonia.Per brumam uitem ne colito*Vina
tum defaeca ritetiam diffundnHiginus fuadet a confecta ea feptimo die:utigp fi feptima luna competat* Ce
rafa circa brumam feri*Bubus glandem tuncafpergi conuenit in iuga fingula modios.Largiorualitudine
infeftat:&: quocuqs tpe detur fi minus*xxx«diebus cotinuis data fi tjnarrat uernafcabie poenitere» Mareriei
caedendae r^s hocaedimus.Reliqua opera nocturna maxime uirgiliaconftanncum fintnodtes tanto aplio
res«Qualos:crates fifeinas texerejFaces incidere*Ridicas praeparare interdiu*xxx*pa!osdx.In lucubratione
uefpertina ridicas*v*palos*x.Totidem antelucano» A bruma in fauooium Caefari nobiliarfydera fignificar*
iii.calcdanuani matutio:canis occides.Quo die attice finitimis regioibusaqla uefperi occidere tradif.Pri
die nonasjanuarii Caefari delphinus matutIoexorif:5C poftero die fidicula* Quoaegypto fagitta uefperi
occidit.ite ad.yiudus iauarii eiufde delphini uefpertlo occafu:cotiui dies hyemat italiaetSi cu fol \ aquariui
fetiaf trafirerqd fere.xyi*Cale*feb*euenir. viii*cale.ftella regia appellata Tuberoiu pedtore leois occidit ma
tutio«Et pridie nonasfebruariitfidicula uefperi.Huius tpis nouiffimis diebus: ubicuq? patief caeli ro terra
ad rofa£::& uineae fatu uertere bipalio oporter*Iugero opae.lx*fufficiut.Foflas purgare: auc nouas facere*
Anrelucais ferrameta acueretmaubria aptare*Dolia qffafarcire:iproru<p lanas fcabcdo purgare:aut nouas
facere* Antelucais a fauoio i aeqnodtiu uernu Caefari fignificat.xviucale.Martii triduu uarie.Et*yiii*cale*hi
rudinis uifu:& poftero die ardturi exortu uefptio*Ite*iii»nonas Martii Caefar cacri exortu id fieri obferua/
uit«Maior ps auctore uindemitoris emerfu»viiuidus aqloii pifeis exortui poftero die orioisjn attica miJ
liu apper obferuaf«Caefar 6i idus m artias ferales fibi anotauit fcorpiois occafu*xv*uero calc«apri*italiaemi
luu oftedit*xii»Calen«equu occidere matutfo. Hoc inreruallu tpis uegetiffimu agricoIis:maximeq? opero/
fum e. In quo peipue fa!iunf:Neqi*n*illo die uocanf ad munia:quo fauonius flare debeat: fed quo coepit.
Hoc acri itetione feruadu eft»Hoc illo mefe fignu deus heriobferuatione minier e fallacijaut dubia. Si quis
attendanunde fpiretis uentusiquaqj parte ueniat:diximus fecudo uolumie:& dicemus mox paulooperio
fius*Interim eo die(quifquis ille fuerit)quo flare coeperittnon uri^»vi*idus februarii: fed fiue ante q uer p
uenerit:fiuepoftqhyemarit:pdftea diem inquam innumera rufticos cura diftrigar:8^ prima quseq? pera
ganturquse differri nequeunt*Trimeftria ferantur* Vites putentur qua diximus ratione «Oleae curen/

Vel iu'
gero

DECJMVSOCTAVVS

CXI

tur.Pomaferantuninferantur#*Vinea?paftinentur*SeminadigeranturJnflaurenturalia*Hirundincsria
lices geniftae ferantur cxdantur^Serantur uero ulmi:popuIi:platanimti didlum eft*Tum 8C fegetes con /
uenit purgare«Sarire hy bernas fruges:maximecp far.Lex certa in eo cum quattuor fibrarum eftecaepenr*

Faba uero non anteq trium foliorum tunc quoq? Ieui farculo purgar uerius q fodere*Florentem utiquxv*
primis diebus non attingere*Hordeum nifi fit ficcumrneferito.Putationem a?quinodho peradtam habe/
to» Vineae iugerum quaternae operae putantralligantqi. In arbufto fingulae opera?*xv*arbores« Eodem hoc
tempore hortorum rofariorumq? cura:eft qua? feparatim proximis uoluminibus dicentuneodem 5t to/
piariorum.T unc optime fcrobes fiunt*Terra in futurum profcinditur*VirgiIio maxime audio re : ut glec
bas fol coquat.Vtilior fententiarqua? non nifi temperatam folum in medio uere arari iubet: quoniam in
pingui ftatim fulcos occupant herbseJn gracili infecuti aeftus exficcanncertumqi fuccum futuris femini^
bus auferunt»Talia autumno melius arari certum eft»Cato uerna opera fic diffimtifcrobes fieri: feminaria
propagari i loris crafiisiS' humidis:ulmos:ficos:poma:oleasrprata ftercorariluna fitiente.Qua? rigua no
erut ab afflatu fauoii defendit:purgari:herbas:malas radicitus eruitficus mterpurgaririeminaria fieri & ue
tera farciruHaec anteq uinea florere incipiatJtemqi pyro florenterarare incipiat macra:harenofaqi* Poftea
utiq? grauiffi ma & aquofiffima. Ita poflremo arato»Ergo haec aratio has habebit notas lentiTci primu fru
dum oftendentis:ac pyri florentis*Erit& tertio in'buIborum fatu fcyllae.Item in coronamentorum nar/
cifluNancp 8C haec ter florentjPrimoq? flore primam arationem oftenduntjmedio fecudam:tertio nouif/
fimamiquando inter fefealia:alias notas prebent* Ac non in nouiflimis caueturmefabis florentibus attin/
gaturhedera*Id*n*noxiu&exitialeefteitps.Qua?damuero&:fuashabent notas ficuti ficus* Cum folia
pauca in cacumine acetabuli modo germinent:tunc maxime ferendas ficus * Aequinodlium uernum ad,
viii*Calen*aprilis peragi uidetur* Ab eo ad uirgiliarum exortum matutinum:Ca?fari fignificat Cale«apri/
lis.iii.nonas aprilis.In attica uergiliae uefperi occultantur*Eaedem poflridie in booetia* Caefari autem 8>C
Chaldaeis nonistaegypto orion 8C gladius eius incipiunt abfconduCaefarnvi*idus fignificaf imber librae oc
cafu.xiiii*Ca!en*maii.Aegypto fuculae: occidunt uefperitiydus uehemes:& terra mariq? turbidum*xvi*at
tica?.xv*Cariari continuoqs triduo fignificant. AHyriae aut*xii*CaIemhoc eft uulgo appellatum fydus pali '
lirium:quoniam.xi*Calen.maii urbis romae natalistquo fere ferenitas redditu r*Claritatem obleruationi
dedit.nimborum argumento:hvadas appellatibus graecis has ftellastQuodnoftriafimilitudinecogno/
ministgraeci ppfues impofitu arbitrantes: imperitia appellauerefuculas*Caefariad«viii«Calen»notaf dies*
vu.CsIen. Aegypto haedi exoriuntur*vi* Calen.Booetia? 8C attice canis uefperi occultaf.Fidicula mae ori
rur.y*Calen.aflyria? orio totus abfcodif.Tertio at canis*vi.nonas maii Caefari fuculae matutino exoriunt*

Et* viiuidus capella pluuialis. Aegypto at eode die canis uefperi occuIratur.Sic fere in«y i*idus maii: q e uer
giliagd exortus decurrunt fyderarin hoc tpi«interuallo*xy*d!ebusprimis agricolae rapienda funtea: qbus
peragendis ante eqnodlium no fuffecerit*Du fciat inde natam exprobratione fceda putantiu uites p im ita yej te>
tione catus alitis teporariitquc cuculfl uocatJDedecus.n.habeftobprobriugt meriturialce ab illa uolucre i porarij
uire deprehenditur ob id petulantia: fales et cum primo uere ludanf . Aufpicio tame deteftabiles uidenf* ye\ tg/
Adeo minima quot£ in agro naturalibus trahuf argumentis*Extremo at panici miliiap fatio eft* Jufium perarfi
eft hoc feri maturato hordeotatcp ct in eodem aruo*Eftcp fignum illius maturitatis:& horum fatiois coet v
Lucentes uefpere per arua cicidefejta appellant ruftici ftellantes uolatus*Graeci utro lampyridast incredi
bili benignitate natura?*

De agricola? afpiciant ftellastfed magis tpa ferenda? frugis:& ortus occafufqj lyderis in qbufdam her
bis:& de ftel larum ortu;& occafu* CA* XXVII*

Am uergilias in caelo notabiles natnra fecerattnon tamen iis contenratterreftres fecit alias uelu
ti uociferans:Cur ca?lum intueris agricola tCu r fydera quaeris rufticeriam te breuiora fomno
fefTurn premunt nodles.Ecce tibi inter herbas'tuas fpargo peculiares ftellastcalg? uefpere:& ab

_ _ 1’opere difurgenri oftendo* Ac ne poflis preteriretmiraculo follicito* Vides ne ut fulgor igni fimi

listalaj^comprefTutegafriecurn luce habeat &no(fl:e^Dediecce tibi herbas horaj^ id ices :& urrie fic qde
oculos tuos a terra reuoces. Heliotropiutac lupinu circuagurur cum fole*Cur et nuc altius fpedtas ripfum/

<£ cael um fcrutaris^Habes ante pedes tuos ecce uergilias* 1 n certis ea? diebus proueniunr.durantq? foedere
lyderis huiufce.Partuq? eas illius efle certu efl'«Proinde quifquis aefliuos frudhis ante illas feuerit: ipfe fru
nrabif fefe*Hoc interuallo 8C apicula procedens fabam florere indicat:fabaqt florefces ea euocat* Dabitur
& aliud finiti frigoris indiciu*Cu germinare uideris mo^:iniuria poftea frigoris timere nolito ergo ope/
rator.Taleas uliuaije ponere. Ipfaf^ oleas interradere* Rigare prara aeqnocfhi diebus primis.Cu herba cre/
uerit in feftucatarcere aquas*Vineas pampinare*Et huic lex fua cum papini quattuor digitos longitudine
exp!euerit*Papinat una opa iuge^. Segetes iterare*Serif uero diebus. xx*Ab aequinodho fartura nocere:^
uineaet^ fegeti exiftimauEt oues lauadi hoc ide rps e. A uergilia^? exortu fignificant Caria r i poflridie;ar/

61 uri occafus matutini*iii.idus mait*Fidicute exortus. xiiiCa!en*iunii capella uefpere occides*Et i attica ca -
n;s*xi*Ca!en*Ca:fari orionis gladius occidereindpit.ii.nonas iunii*Caefari 8t aflyriac aquila uefpiorif*yiiu
idus* Arilurus matutino occidit italia?.viii»6d.iiiiudus«Delphinus uefperi cxoriCxyit.Calen* iuliugladius
orionis exorif .Quod in a?gypto poft quatriduu*xi»Calen*eiufdem orionis gladius Caefari occidere inci"
pinyiiuCalendas iulii*uerolongiffimadies totius anni 8C nox breuiffima folflitium conficiunt* In hoc
temporis interuallo uinea? pampinantur tcuraturque ut uinea uetusfemel folia fi t:bis nouella*Oues
tondentur:Lu pinum ftercorandi caufa uertitur*Terra profcinditur«Vitia in pabulum fecatur*Faba meti/
mrtdcinde concutku r.

Vdnu'
muli
Vel fere
dis

ueltene

Vel idi
cans

Ve! §/

ilifa
Vel uili
tatc

LIBER

De pr<!tis:&! reparatfSe prati:& eoribus:& falcibus:& defcriptfo frugu:& fyde^* _ ^ CA« XXVJII*
Raca circa caleruiunii cxduntanquo^ facillimaagricolis curajac minimi lpedinh^ecde fe poftu
lacdici.RelinquidebencinlaetofoIouelhumidoiuel riguoteaqgaquapluuia rigari uia publica*
Vtiliflimu fi mu 1 & herba? arare;deinde crarire:ferere flore ex faenilibus:at<j ex prsefepibus foe/

_ nodilapfumfpargererpriufqcratiantur.Necprioanno rigarijnecpafciantefecudafoenifeciatnec

herba; udant :obtrituqs heberenf.Senefcuc prata: refhtui^ debctjfaba in iis fata;uel ripisjuel milio* Mox
in fequenreanno frumentoirurfufcp in prata tertio relinq.Praeterea quoties feifta fint ficilirejhoc eq foeni'
feces ptereur fecari*Eft.n.in primis futile enafei herbas femen taturas*Herba optia i prato trifolii; ,pxima
graminisrpeflima mimmuli.Siliqua et dira feredisrinuifa 8C equi felis efhafimilirudine equinae fetae* Se/
cadi tps cu m fpica deflorefeere coeperit:atqj roborariifecadu^ anteq inarefcat.Cato fcenum inquit non fe
cestpriufq femen matu^ fit.Quidam pridie rigant ubi funt rigua.No5ibus rofeidis fecari melius*Qua;/
di partes italiae poli mefTem fecat.Fuit hoc quoqj maioris lpedii apud priorestcreticis tanturtrafmarinifqj
cotibus notistne nili oleo falcis acie excirantibus Jgitur cornupp oleu ad crus ligatotfoenifex incedebat*Ita
lia aqrias cotes dedittlimae uice lperates ferro.Sea aquaria ,p tinus uiret*Falciu duo generadtaficu breuius
ac uel inter uepres quocp tra>flabile»Gallia^ latifundia maioris compendiiiquippe medias esedut herbas
breuiorefq? pcereut Jrah foenu ex dextera una manu fecantduftum eft una opa iugepe in die defecari:alliga
riq? maipulos tria miI*cc*quaternoije pondo.Sedu uerti ad fol^nec nili ficcu coli rui oportet«Ni fuerit hoc
obferuaru di!igenrer:exha!are matutino nebula quadajmetafj mox fole accendi;& coflagrari certu e»Rur
fus rigari defeci a oportetjut fecef autunalefoenulqd uocat cordu • Interannae in umbria quater annorfeca
tur et no rigua.Ter uero plerifqs in Iocis:&: poflea m ipfo pabulo no minus emolumenti efbq a foeno* Ar/
meto£» id curajiumetoruqt pgeneratio fuu cuiqj cofiliu dabiuOptimu maxime quadrigale quaeflus.Sol
11 tiu peragi in.viiuparre cancri &«viii*calen«iulii diximus.Magnus hic anni cardo:magna res mundi. Ex
hoc uf«j ad brumam decrefcut dies:q creuerunt fex mefibus* At fol ipfe ad aqlone fcades afper ardua emen
fustab ea meta incipit flecht& digredi ad auftrumtaudlurus noctes aliis fex menfibus:ablaturuf<j diei me/
furam. Ex hoc deinde conuehendi:rapiendi<^fru(3:usalio;atgjaIios:tem pus, &C praeparandi Ce contra faeua
ferao? hyemcrdecebat^ hoc difcrime indubitatis notis fignafle naturam*Quamobrem eas manibus ipfis
agricola^ lngeflmuemq? mflir ipfa die fol:a:& efle confecti fyderis figniuNec filueftriu tantu arbo^t re/
motaruqitneinfaltus deuiosjmonrefqieundeefretqrentibus figna*Non rurfus fpximaij4:urbanarucp: 8C,
quae topiario tantu ufu colunftqq & in iis illa uifant* Vertit oleae ate pedes fatae*Vertit tilice:ad mille ufus
peredat* Vertit populi albseiet uitibus nuptat* Adhuc paiji eft inquittulmu uitat dotata habes.Et huius ue
terinoR/ pabulo uerfa folia ftringis.Stringes at depuras*Afpice & tenebris fydus* Aliapte cxlu. refpiciutjq
qua fpec1auerepridie*SaIiceoiaalligas»Humillimaarbo^:ipfe toto capite altior:& huius folia circuagun/
rurjquid re ru (licu quereris ^Non liat per me:quo minus caelum intelligas:& cadellia fcias . Dabo & auri/
bus fignu.Palumbiu utiqt exaudi gemitus*T rafifle folltitiu cantu ne putesinifi cu incubarem uiderifqi pa
lumbe* A folftitio ufq? aa fidicula; occafum*vi.Caled*iulii Catfari orion oxorif*zona aute eius* iiii.nonas
aflyriae*Agypto uero ^>cyon matutino ^fluofustquod fydus apud romanos non habet nomen: mfi cani/
culam hanc uelimus inrellignhoc ell minor? cane. Sane ut in aCFris pingitur*E(1 aut magnopere ptinens fi
cut paulo mox doccbimus.iii.nonas chaldaeis corona occidit matutino* Atticae orion totus eo die exorif.
Pridie idus iulii;8C segyptiis orion definit exorirhxyi.CaIen*Augufti aflynat procyon exoritur*Deinde po
flridic fere ubi<^ confefTum inter oes fydus indicabis:qd canis ortum uocamusjfole prima partem leonis
ingrelTohoc fit poli foll1itium*xxiii*dies.Sentiunt id maria &C terrat;multae uero & feraerut fuis locis dixi/
mus.Neq? efl ei minor uenerariolq deferiptis in deos ftellis, Accendit^ folem:& magna aeftus optinet cau
fam.xvuii.calen* Augufii aeg/pro aquila occidit matutinoierefiarumqipdromi flatus Icipiutlqd Caefar.x*
calendennre italia exillimauit. Aqla atticae matutino occidit.iii.calen*regia in pectore leonis flella maturi
no Caefari Imergit «viiuidus augu Ili* Arcturus medius occidit.iii.idus fidicula occafu fuo autumnum in--
cohatjuti isadnotat.Sed & uera ratio id fieri inuenit*vi«idus eiufdem.In hoctpis heruallo res fuma uitiu
agit decretorio uuis fydere llloiqd canicula appellauimus;Vndecarbucularedicuf:utquoda uredinis car
boe exuft«:n5 coparat huic malo grf dinis pcellsetnec q«^ unq anonx itulere charitate* Agro^ qppe ma-
!a fur illa.Carbuculus at regionu latepatetiu:no difficili remediornifi caluntari magis natura re^t hofestq fi
bi ^idefie mallet*Ferat Democritutq prius itellexit;oftedit<j cu terris cadi focietate: fperneribus hac cura
ei>opuletiffimis ciuibuspuifa olei charitate ex futuro uergiliaiji ortu:q dixlus ronetoftedemuf^ ia pleni
us:magna utilitate tuc pp fpe oliuae:coemifle i toto tradtu omne oleu*. mirantibus q paupertate & qete do
6trina^d ei fciebstti primis cordi ee« At<j ut apparuit ca:&: ingens diuitia^: curfustreflituiffe mercedeaxix
Qi auidar domino^ poenitetiaelcotetus irapbalTe opes fibi(cu ualler)i facili fore*Hos Seftius poltea e roma
nis fapicti^ fedtaroribus atheis fecit ead? tone* Tata lra^ occafio e. Quas eqde mifcebo agreftibus nego^
ciistq potero dilucidefarq^ pfpicue.Pleri^ dixeretrore luftu fole acri frugibus rubiginis cam ee:& carbuca
li uitibus. Qd expre falfum eearbitrortomneq; uredine frigore tatu Inoxio collare fole. Jd manifeflu fiet
attedenbus.Naprimuoium hocnoeuenirenifi nodibus:& ante folis ardorem t depreheditur^:totu^
lunari rone coftatlqm talis iniuria no fit mfi iterluniojplena ue Iunathoc e pualerelutro^.n.hitu plea etuc
Eepius diximus*Sed Iterluio oc lume qd a fole accipit caelo regerit*Differetia utriuf^ habitus magna: fed
majfella.Na^ interlunio aellate calidilTima efhhyetne gelida»Ecorrario in plenilunio allate gelidas facit
no&estHyeme tepidas*Ca euides.Sed alia reddit a Fabiano graecifij audloribus; Aeflate enim interlunio
necefleelliut cum fole nobis proximo circulo currat: igne eius cominus recepto candens : eadem inter/

DECIMVSOCTAVVS

CXII

lunfo abfit fiycmcrquando abfccdit & fol .Irem plenilunio a^ftiuo procul abeat auerfa foli* Hyeme aurem
ad nos per aefliuum circulum accedar.Ergo per fe rofcidarquonens algeninfinitum quantum illo tpe ca/
detes pruinas cogelat» Ante ofa at duo generacsleflisiniuriaemcminifle debemus. Vnumtquod tcmpefla
resuocamus : iqbus gradmestprocellxcaeteraq? fimilia ftelliguntur.Qua: cu acciderint : uis maior appel
larur.Haecab horridis fyderibusexunttucfaepius diximus.uelutianfturo : orionethidis.Alia funt illajq
fiknrecarloifereniTq? noctibus fiunnullo fentientemifi cu facta funt. Publica haec SC magnae differentis a
prioribustaliis rubiginemjalris uredincialiis carbunculu appel lantibus.Oibus uero fterilitarem . De ;his
nuncdicemusianulloante nos prodira:& priufqi caufas reddemus*

De tepeftatibus utriufcp rpis:& remediis fterihrarerm CA* XXIX*

Vae funt pter Iunarcipaucifqi caeli locis efleconftar.Namq? uergilis priuS tim attinent ad fructi/
ctusiut qua^r exortu aeftas fcipianoccafu hyemsifemeftri fpacioiintra fe mefTes : uindemiafq? : QC
ofum maturitatem complexae.Eft praeterea in cselo qui uocatur ladtcus circulustetiam uifu faci
§ lis*Huius defluuioiuelutex ubere aliquo fata cunfta lactefcuntiduorum fyderum obferuatione:
aquilae in feprentrionali parte:& in auftrina caniculae:Cuius mentione fuo loco fecimus*Ipfe circulus fer/
tur per fagittanum & geminos;folis centrum infra aequinoctialem circulum fecansicommifluras eorum
obtinente hincaquilanllinccanicula. Ideo effectus utriuf® ad omnes frugiferas pertinent terras* Quonia
in iis tantum locis folis terraeg* Centra congruunt.Igitur horum fyderum diebus: fi purus atq» mitis aer
genitalem illumdaCteumq fuccum tranfmiferit in terras:Istaadolefcuntfata*Si lunajqua didtum eft ro/
ne rofeidum frigus afperferittadmixta amarirudotut in ladterpuerperium necar.Modus in terris huius in
iuris quam fecit in quacuncp conuexirate comitatus utriufq? caufae.Et ideo non pariter in toto orbe fen/
tirunut nec dies* Aquilam diximus ! italia exoriri ad*xiii*caIen*ianuarii.Nec patitur ro natura: quicquam
in fatis ante eum diem fpei eflecertse*Si uero interlunium fcidatjomnes hybernos frui£tus;& pcoces Is/
di necefTeeft, Rudis fuit prifcorum uitararcp fine lirteris.Non minus tamen ingeniofam fuifle in illis ob/
feruationem apparebinq nunceffe rarionem*T ria nanque tempora fructibus metuebant : propter quod
fnflituerunt feriasrdiefq* feftos:rubigaIia:floralia:uinalia.Rubigalia Numa conftituit anno regni fui.xi.q
nunc aguntur ad. vii.calen.maiitQuoniam tunc fere fegeres rubigo occupar. Hoc tempus Varro determi
nat folerauri partem decimam obtinente:ficuttunc ferebat ro.Sed ueracaeft:q>poft dies undeuigmti ab
aequinoCtio uernotper id quatriduumiuaria gentium obferuatione.in.iiii.calen. maii:canisocridit: fydus
& per fe uehemens:& cui poccidere caniculam necefle fir.Idem irag? floralia.iiii.calen* eafdem inftituerut
urbisannoquingentefirnofextodectrno:exoracuIisfybilIae:utommabenedeflorefcerent*Huncdie Var#
determinatjfolerauripartem quartamdecimamobtincnre.Ergofiinhoc quacriduum inciderit plenilu
niumifruges & omniaiquae florebuntjlsde neceffe erit. Vinalia priora.-qusante hos dies funt.ix.Calen*

Martii deguftandis uinis inflituta nihil ad fruCtus atrinenr.Nec qus adhuc diximus ad uites:oleafqi.quo
niam earum conceptus exortu uergiliarum inapit ad*vi*idus maiitut docuimus. Aliud hoc quatriduum
eft quod neq? rorefordere uelinr, Exhorrent enim frigidum fydusarfturi poftridie occidens:& mulro mi
nus plenilunium incidere.iiii.nonas iunii iterum acquila exorirftr uefperndecretoriodieflorentibus oleis
uitibufqufi plenilunium in eum incidat.Equide 8C folftirium*viii.Calen*iunii:f fimili cafu dixerim:& ca/
nis ortum :poft dies a folflitio.xxiii»Sed fterlunio accideteiquonia uapore conflat culpaiacinicy praecoquu
tur in callum. Rurfus plenilunium noretad.iiii.nonas iulii cum sgypto canicula exoritur*Vel certe, xvu
Calen.augufti cum italis.Item,iiii.calen»augufti cum aqlaocciditqnufcy ux.calen.eiufdem.Extra has cau
fas funt uinalia alreratqus aguntur ad.xiii.calen.feptebris.Et Varro a fidicula fcipienreoccidere mane de
rerminat:g> uulr initium autuni efle.Et hunc diem feftum tempeftaribus leniendis efie inftitutu. Nuc fi/
dicula occidere ad.vi.idus Auguftiferuaf.lntrahscconftatcsleftis fterilirasjNegi negauerira pofleeap/
mutari arbitrio legennudocotjeaeflimantium naturas.Sed a nabis ronem demonftrataefle fatis eft*ReIi
qua obferuatione cuiufcp conltabunt. Alterutrum quidem fore in cajhoceft pleniumtaut fterluniu : non
erit dubiu.Et f hoc mirabile admirari benignitatem narursfuccurrir.Iara primum hac iniuriaoibus an/
nis accidere non poflejpp flatos fyderum curfus.Nec nifi paucis nodtibus annuftfcp quando futuis fitifaci
le nofei» Ac ne per oes mefes timeref ea^ quog? lege diuifumt Aeflate interlunia praeterabiduo fecura ee*

Hyeme plemlunia.Nec nifi sftiuisibreuiffimrfq^ nodtibus metui.No diebus ite ualere.Prsterea ta facile i
telligitut formica m inimum aial fterlunio qefcat.Plenilun/o at nrxftibus operef* Auem param oriente Sy U^1 pua
rio ipfo dic non apparereidonec 3C occidar*E diuerfo uirionem prodire ipfo folftitii die. Neutrum uero lu
ns flatum noxiu efie nec noftibus quidemifi ferenistSC of aura quiefcente,*qm ne<^ f nubetne^ f flatu ca
duntrores.Sicquog*nonfinererneaio*Sarmenta:autpaleai^accruos:& euulfas herbas fruticef^ peruf
neastcapofq? cu timebis: incendiro.Fumus medebif.Hic e paleistSC contra nebulas auxiliaturtubi nebuls
nocent.Quidam tres cancros uiuos cremari iubentin arbuftistut carbunculi non noceant. Alii fifuri car/
nem leuiter uria uento:& per totam uineam fumus difpergatur.Varroau6tor eft:q» fi fidiculre occafutqd
eft initium autuniruua picta confecretur inter uites minus nocere rempeftares. Archibius ad Antiochum
fyrix regem fcnpfirtSi fictili nouo obferaratobruarur rubeta rana in media fegetetnon effe noxias rem pe/-
flates .Opera rufbca huius inrerualli.Terram iterare. Arbores circufodere.Vbi affliuofa regio pofcattaccu
mulare.Germinantiatmfi in folo luxurioforfodienda non funt.Seminaria purgari farculo. Meflem hor/
deaceam facere. Aream ad meflem creta praeparare Catonis fen tentiatam urca temperata: Virgilii ope//
rofius.Maiore ex parte aequant tantum : QC fimo bubulo dilutioreillinunt*Id fatis ad pulueris reme /
diumuidetur* - • - v--.

LIBER.

Demeffe:&tririco:&palea:&frumetttofertianc!o* CA. XXX*

Effis fpfius ratio uariatGalliarum latifundiis ualli pregrandes : dentibus in margine infefhst
duabus roris per fegetem impellunrurtiumentoincontrarium iun&o.Ita direptae in uallum
cadunt fpicae.Sripulae alibi media falce praeciduntunatqj inter duas mergites fpica defingitur*

_ Alibi ab radice euellur.Quod qui faciunt:,pfcindi ab fe obiter agrum interpretantur: cu extra,

lant fuccum.Differenria haec.Vbi ftipula domos conteguttq longiffimam feruant.Vbi fceni inopia e:ftra
mento paleam quaerunt.Panici culmo non teguriMilii cuImumfereinurut.Hordei (lipulam bubus gra '
tiflimam feruant.Panicum & milium pectine manuali figillatim legunt gaUiae.Meflis lpfa alibi tribulis i
area:alibi equorum grefTibus exteriturtalibi perticis flagellaf.Triticu quo ferius metitur: copiofius inue/
nitur.Quocelerius ueroeo peciofius:& robuftius.LexaptifTimaantecjgranumindurefcar:& cum iam tra
Xerit coIorem.Oraculum uero biduo celerius meffem facere:potius q triduo ferius.Siliginis 3C tritici etia
ratio in area horreo*.Far(quia difficulter excutitur Xonuenit cum palea fua condi & rtipula tantum : 8C
ariftis liberatur «Palea plures genritl profaenoutunrur*Mehoreaquaetenuior:minutiorcp:&pulueri,p
pior. Ideo optima:e milio.Proxima hordeo.Peffima ex triticoipraeterq iumentis opere laborantibus.Cul
mu faxofis locis cum inaruerit:baculo fragunfubffratu aialiu»Si palea deficit:& culmus terif.Ro haec: m*
turius defe£tus:muria diu afpergit.Dehinc in manipulos ficcatus couoluif :at^ ita p foeno bubus datur*
Sunt qui accedut in aruo 8C ftipulasrmagno Virgilii preconicnSumma aut ratio:ut herbarum femen exu/
rant. Ritus diuerfitate:magmtudo facit meffium:& raritas operario^.Conexa eft ratio frumenti feruadi*
Horrea operofa.tripedali craifitudinetparietelateritiotexaedificari iubent aliqui.Praererea fuperne imple
ri:nec afflatus admittere:aut feneftras habere ullas. Alii ab exortu tantum ae&iuo:aut feptentrione: ea 9» fi
ne calce conftrui:quoniam IItfrumentoinimiciffima»Nam quae de amurca pceperinrrindicauimus. Alibi*
contra: fufpendungranaria lignea columnis:^ perflari undique malunt: atque etiam a fundo • Alii onv
nino pendunt &ab afflatu extenuari granum arbitrantur:# fi tegulis fubiaceat:conferuefcere.Multiue'
tilare quoo? uetant.Gurgulionem enim non defcendere ifra quattuor digiros:necamplius periclitari.Co
lumella&Fauoniu uentum conferre frumento praedicit:quod mirorquiaem ficciffimum alioquin»Sun0
qui rubetam ranam in limine horrei pede e longioribus fufpenfam inuehere iubeant. Nobis referrepluri-
mum tempeftiuitas condendi uidebitur»Nam fi parum toflum:arcp robuftu colledha finaut calidu condi
tumrinimica innafci neceffe efUDiuturnitatis caufae plures: Aut in ipfius grani corio;cum e numerofius*
ut milio:aut fuccipinguedme:qui pro humore fufficittanmtut fifamae:autamaritudie: ut lupino:& cicer,
rulae.ln tritico maxime crefcunt aialia:quoniam rpiffitare fua cocalefcit:& furfure craffo ueflitur. Teuior
ordeopalea:exilis& legumini.ideonongenerat.Fabacraffioribus tunicis operitur :Ob hoc efferuefcit.
Quidam lpfum triticum diuturnitatis gratia afperguntamurca:mille modios quadrantali» Alii chalcidi'
ca:aut cariea creta:autet abfinrhio»Efl & olinthi:ac cerinthiieuboeae terratquae corrumpi non finar ♦ Nec
fere condita in fpica laedunt .Vtiliffi me tame feruantur in fcrobibustquos fyros uocantrut in Cappadocia:
& rhracia & hifpania. Africa ante omnia ut ficco folo fiantcurant:mox ut palea fubfternatunpraetereacu ,
fpica fuacondurtf.Ita frumenta fi nullus fpiritus penetretrcertum efl nihil maleficum nafci. Varro auftor
efl ficconditum triticum durare annis quinquagintatmillium uero centum. FabamtdC legumina in olea^
riis cadis oblita cineretlongo tempore feruari.Idem fabam a pyrrhi regis aetate in quoda fpecu ambraciae
ufq? ad pyraticum pompei magni bellum durafietannis circiter.cxx.Ciceri tantum nullae bcfliolae in hor
reis innafcut.Sunt qui urceis cinere fubftratis & illitistacetu habetibustleguminum aceruos fuperingerat
ita non nafci maleficia credentes. Alii qui in falfamentariis cadis gypfo illinant* Alii qui lentem aceto lafer
pttiato refperganttficcatamque oleo inungant. Sed breuiffima obferuatiotquod uitiis carere uelist inter/
luino legere. Quare plurimu refertteondere qs malittan uendere.Crefcente*n*luna frumenta gradefeut.

De uindemia:& autumni temporibus. CA. XXXU

Equitur ex diuifionetempo^. Autumnus a fidiculae occafu a4 aequino;ftium:ac deinde uergi/
lia^occafumtinitium<j hyemis iis inreruallis fignificaturiPridie idus augufh atticae equus ori
ens.Vefpera aegypto & caelari delphinus occidens.xi.Calen.feptembris Caefari SC aflyriae flellai
quae uindemiator appellaturtexoriri mane incipittuindemiae maturitatem promittens.Eius ar
gumentum eruntacini colore mutatuAfiyriae. v.ca!en*& fagitta occidirietefiae definiit. Vindemiator aegy
pto non exoritur. Atticae arcturus matutio:&: fagitta occidit mane.v.idus feptembris Grfari capella ori i'
uefperi. Ardurus uero medis pridie idustuehementiffimo figmficatu terra:mari<^ per die» quinqi. ratio;
eius haec traditur.Si delphino occidente Ibres fuerit:non futuros per ardtupe. Signum orieris eius fyderis
feruerur hirundinum abitu s.nanq* deprehenfe itereur.xW.Calend* Oelobns aegypto fpica t quam tenet
uirgo:exorirur matutino ctefiaeqi definunt.Hoc idem Caefari.xiiii. Calend*xiii.affy riae figmficantt&.xi*
calen.Caefari commiffura pifeium occidens.ipfumq? aeqnochi fydus. viii»Ca!en.o$ob.Deide confentiunt
(quodeflratum)Philippus:Calippus:Dofitheus:Parmeniflus:Cono:Criton:DemocritustExodus;Ion*
iiii.CalemOctobris capellam maturio exoriri.Et.iii.Calen.haedos.vhnnnas offobris atticae corona exori
tur.Maneafiae 8i caefaruv.Calen.heniochus occidit matutio.iii.Calen.Caefan.corona exoriri icipit.Et po
flridie occidunttabditi uelperi.viii.idus oflobris Caefari fulgens i corona ftella oritur. Ecuii.idus uergilix
uefp^ri. Idibus corona tota.vi.calen.Nouembris fuculx uelperi exoriuntur.Pridie caiend» Caefari arflu/
rus occidit:& fuculac exoriunturcum fole.iiii.nonasardlurusoccrdit uefperi*v. idus noucmbris gladais
orionis occidere icipit.Deide tertio idus uergiliae occidut.In his tempo^: intcruallis opera ruflicatnapos*
rhaphanos ferere:quibus diebus diximus.VuIgus agrefle Si rapam poft cicoise difcefium male feri putat*

DECIMVSOCTAVVS

CXII1

Nos omnino poft uulcanaliai& praecocia cum panico. A fidiculae aurem oecafii uieiamtfafiolos.pabulum;'

Et hoc fi lente luna feri iubenr. Et frondis praeparandae tempus hoceft»Vnus frondator quattuor fronda/
rias fifciuas complere in die mftum habet.Si decrefcente luna praeparetur hoputrefeit. Aridam colligi no
oportet» Vindemiam antiqui nuquam exiftimauere maturam» Ante xquinoaium iam palfim rapi cerno*
Quamobrem & huius tempora noris:argumentifcpfignentur*Leges ita fehabenr.Vuam calidam ne legi
tothoc eft in eius ficcitate.Ac nifi imber interuenerit. Hanc ne legito rorulentamrhoceft fi ros nodurnus
fueririNecpriufquam foledifcutiatur : Vindemiareincipitoicum ad palmitem pampinus procubere eoe/
perinautcum exempto acinoex denfitate interuallum non compleri apparuerit acinum non augeri • Aci/
no plurimum referrifi contingat crefcen te luna uindemiare.PrefTura una culeos. xx.im plere debet.Hic eft
pes iuftus. Ad totidem culeos:& lacus.xx.iugeribus unum fufficit torcukim • Premunttp aliqui fingulis*

Vtilius binis:licetmagn3 fituaftitas fingulis.Longitudo in iis referttnon craffitudo.Spatiofa melius prae/
munt. Antiqui funibus uittifqi loreis ea detrahebat:# uedibus.Inrra.c.annos:t'nueta graecanica : mali ru/
gis per cochleas bullantibus palisiaffixa arbori flellata palis arcas lapidum attollente fecum arbore : quod
maxime probatur. Intra.xxii.hos annos inuenrum paruis praeliis:5^ minori torculari : aedificio breuiore.

& malo in medio decretojrympana impofita uinaceis:fuperne toto podere urgere:# fuper prela coftrue/
re congeriem»Hoc # poma colligendi tempus:# obferuatiotcum aliquod maturitate non tempeftarede
ciderit.Hoc & faeces exprimendi.Hoc # defrutum coquenditfilente luna nodu:aut fi interdiu plena. Cae/
teris diebusiaut ante exortum Iuna:*aut poft occafurmNec de nouella uite:aut paluftri , Nec mfi ematur»
uua.Nec nifi e foliis defpumandum.Quia fi ligno'contingatur uas:aduftum ac fumofum fieri putant* Iu/
ftum uindemia: tempus ab aequinodio ad uergiliarum occafum dies.xliiii.Abeodieoraculum occurrits
frigidum picari pro nihilo ducentium.Sed iam & Calendas Ianuarii defedu uaforum:uindemiantes uidi
pifciniftp mufta condiiautuina effundi prioraiur dubia reciperentur.Hoc non tam faepe prouentu nimio
euenitlquara fegnitia infidiantium charitati ciuili.Sed squi patriffamilias modus eft annonaeicuiufiy an/
ni utilitate.Id per seque Iucrofiffimum. Reliqua de uinis affatim dida funt.Itera uindemia fada ohua effe
rapiendam :# quae aa oleum perrinent:quseq? a uergiliarum occafu agi debent*

De lunari ratione* CA* XXXII*

Is quae funt neceflaria:adiicientur de luna uentifque:# prsefagiismt fit tota fyderalis ratio perfe/
da.Nam<^ Virgilius etiam in numeros lunce qusda digerenda putauit: Democriti fecutus oft5/
tationem.Nos legum utilitas quae in toto operetin hac quocp mouet parte. Omnia quae caedun/

_ [ruricarpuntuntonduntunlnnocentius decrefcente lunaiquam crefcentefiunt»Stercus nifi decre/

fcente luna:ne tangito.Maximeautem inter menftrua:dimidiag» ftercorato.Verrestiuuencos:arietes«hae/
dosidecrefcente luna caftrato.Oua luna noua fu pponito, Scrobes luna plena nodu facito. Arborum ra di/
ces luna plena operito.Humidis locis interlunio ferito:# circa interlunium quatriduo. Ventilari quoque
frumentaiac legumina:# condi circa extremam lunam iubent.Seminaria cum luna fupra terram fit:fieri*

Calcari multa cum luna fub terra.Item materies caedijquseqi alia locis fuis diximusmecp facilior eft obfer
uatioiaciam didaa nobis fecundo uolumineffed quod intelligere uel rufticipoffint.Quotiensab occiden
te fole cernitunprioribufqi nodis horis Iucebittcrefces erit.Et oculis dimidiata iudicabitur. Cum uero oc
cidente fole orietur ex aduerfotira ut pariter afpicianturjtunc erit plenilunium.Quotiens ab ortu folis ori
tunprioribufq? ncxftis horis detrahet lumen:# in diurnas exrendendecrefcenserit.Iterum® dimidia • In
coitu uerotquod interlunium uocanticum apparere defierir.Supra terras autem ermquandiu# fol.Inter
lumo:# prima tota dietfecunda hora nodis unius dextante ficilicojac deinde terria i ufey ad quintamdeci/ uel fectj
mam multiplicaris horarum iifdem portionibus:quintadecima tota fupra terras nodu erit : eademcp fub dae
terris tota die,xvi*ad primae hora: nodurne dextantem ficilicum fub terra agetreafdemqi portiones hora/
rum per fingulos dies adiiciftufcpad interlunium.Et quantum primis partibus nodis detraxerit : qd fub
terris agatirantundem nouiffim is ex die adiiciet fuper terram* Alternis autem menfibus.xxx.implebit na
meros. Alterius uero detrahet finguIos.Haec erit ratio lunaris*

De uen torum ratione* CA* XXXIII*

Entorum Paulo fcrupulofior obferuatio.SoIis ortu:quocunqt libeat dieiflantibus hora diei fex
ra:fic ut ortum eum a fimftro humero habeanriContra media fariem meridiesta uertice fepte/
trio eritjqui ita limes per agrum curritrcardo appellatur.Circumagi deinde melius eft : ut um/
bram fuam quifqj cernat:alioquin poft hominem erit.Ergo permutatis lateribus: utortusfili/
us diei a dextro humerb fianoccafus a finiftrojtuncerit hora fexta:cum minima umbra contra mediu fiat
hominem.Per huius mediam longitudinem duci farculo fucumiuel anere lineam:uerbi gratia pedu . xx*
conueniettmediamg* menfuramjhoc eft in.x.pede arcufcribi circulo paruojqui uocetur umbilicus.Quac
pars fuerit a uertice umbrce:ha:c erit uentus feptentrionalis.Illo tibi putator arborum plaga: ne fpedants
ne uearbuftaminea: ue nifi in africatcyrenistargypto.Illinc flante ne arato ; quatq? alia praecepimus • Qua:
pars linea: fuerit a pedibus umbra: meridiem fpedansthate uetum auftrum dabit: quem a grateis notum
diximus uocari.lllinc flatu ueniente materiam tuineamq; agricola ne trades • Humidus aut atftuofus ira/
lice eft. Africa: quidem incendia cum ferenitate affert.In hunc iralice palmites fpedennfed non plaga: arbo
rum uitiumue.Huncoliueti mctatortuergiliarum quatriduo.Hunc caueat infitor calamis: gemmifep inj
ocuIator.De ipfa regionis eius ora pratmonuifle conueniet. Frondem medio die arborator ne caedito » Cu
meridiem adefiefenties paftonatftate contrahente fe umbrajpecudem a fole in opaca cogito. Cum a:ftate
pafces:in occidentem fpedaante meridiemrpoft meridiem in orientem. Aliter noxiumtficut hyeme;# ue

P

1: , LIBER. ' V . n

rcfn foruTentu <Jitttr«kNef c5fra feptentrione paueris fupra didu.Cloduf itadippiut ae ab afflato!# afuo
cita pereimQui faeminas cocipi uolcsim huc uenrum fpedantes iniri cogito#

i;-. De limitatione agrorum* \ CA* XXXIJIU

I ximusmt in media linea defignarerur umbilicus*Per hunc medium tranfuerfa currat alia* Haec
*”*v \erit ab exortu aequinodialia:ad occafum aequinodialem.Et limes qui ita fecabitagrurmdecuma
mus uocahirur.Ducantur deinde aliae duae lineae in decuffisobliquae:itautafeprenrrionis dextra

_ jleuacp ad audn dextrarmleuamg? defcendat.Omnes per eundem currant umbilicum.Ornnes in

ter lepades fint:Gmniuminteruallaparia*Qu£ ratio femel in quoq» agro ineunda erirjuel firpius: fi libe/
artita uueshgnofaciendaircgulisparibusin tympanu exiguurmfedcircinnatuadachs* Ratione qua doceo
occurrendi! igeniis quoq? i operiro^ed.Meridiero excurip1a;et:quoniafempered idem*Solautem quo
rtd e ex alio caeli mometocj pridie orirur*Ne quis forte ad exortu capiendam putet lineam * Jra caeli exada
parreiquqd fuerit lineae caput ieptentnoi proximu-a parte exortiua iblflitialem habebit exortti:hoced lon
giffi mi dieijucrumq? aquilonem rborea a graecis didil: In huc ponito arbores uitefq?*Sed hoc flante ne ara/
rei per ro.Frugem neferito.Semenneiacitc*Pra?dringiten*m atq? procellit hic radices arbo^iquaspofiturusaf/
cellir feres.Praemonituseflo.Aliaiobuflisprofunt:a!iainfantibus«NecfumobIitusinhacparteuentumagrae/
rei per cis ponuqucm caeciam uocanr. Sed idem Ariftoteles uir imenfaefubtilitatis quiidipfum fecinrationecon/
pellar uexitatis mundi reddirjquiacorrarius aliquo africo flat.Nec tamen eu totoannom praedicis timet agrico
uci mol ln.Mollit fydera sedate medialmutatq? nomen:& ecefias uocaumErgo cu frigidi! fentiestcaueto • Ac qua/
Iitur fy cunq? aquilo dicmir:rantopernitiofiorfeptenrrione*In huc afiae:graeciae:hifpaniae:manrimaeitaliae:cam/
dae panisenpulia? arbudatuineaecp fpcdent.Qui mares concipi uolesnn huc pafcitotut ficin eundem inear.Ex
aduerfo aquilonis ab occafu brumali afncusjquem graeci lyba uocatdn huc a coituicum fe pecus circuege/
rir.faeminjs coceptas efle fcito*Tertiaafeptetrioe Imearquam per latitudine umbrae duximus:# decuma/
nam uocam s;exortum habebit sequinodiaIem:uentumq?fubfolanum a graecis apeliotem didu» InhuC
falubnbus locis uillaetoineaeq? fpedenr.Ipfe lenirer pluuiustramen ed ficcior fauonio ♦ Exaduerfo eius ab
aeqnochali occafu:zephyrus a graecis noi if.In huc fpedare oliuera Caro iuflit.Hic uer ichoanapirq? terras:
tenui fi gorefaluber*Hic uires putandufrugedp curadilarbores feredilpoma infercditoleas rradaai tus da
rei nu' bittafdatuq? nutncu exercebit.Quarta a fepterrioe lineateadem audro ab exor tiua parte proximatbruma /
tricium iem habeoit exortum uenrumg? uoltuinu:eurum:grarcisdidum:ficciorem&iplum:tcpidiorcq?. InhuC
apiana:# uineceiralixrgilliarumijfpedared 'bent.Exaduerfouultumi flabit chorus: ab occafu fol ditia/
h:# orcidenrali latere leprentrioisja graecis didus argedestex frigidsffimis # ipfe:ficut omnesjqui a fepte*
trionis pai tefp ranr.Hit&gradines inferncauedus dC ipfe:nofecus ac feprenmo* Vulturnus fi a fe: ena eae/
li parte coeperit flare non durabit in nodem. At ubi fubfolanus in maiore partem nodis extcditur : quifqs
erit uentusdi feruidus fentietur ; p ut ibus diebus permanebit* Aquilonem praenuntiat terra liccefces, fed
rortfiens repenteiaudrum immifeet humefeens in rore occulto*

• Prognodicatempedatum* CA. XXXV*

gss^Tenim pratdtda rone uentoy^ne faepiuseadedicanfctranfi re c5uenif;H reliqua repedaru prx
fagia.quoma # hoc placuifle Virgilio magnopere uideo.Siquide in ipfam meflem fiepecocur/
rereplia urnrcpe danofaiperitis refert.Traduntenim eunde Democritu:metete frater eius Da
—-^maloaidentifl mo a flusorafie unreliqu^ fegeti pceretjrapererm deleda fub tcdutpaucis mox

lea _ .

horis feuo imbre uaricinatioeapprobata.Quinimmo dt harundine no nili ipendetepluuiafen iubent:#
•fruges in fecuturo imbre.Quaobre# haecbreuiter cotingemustfcrutati maxime pertinetia.Primucp a fo
le capiem us praePgia.Purus oriens:at<j no feruenstferenu diem nunciat.At hyberna pallidus gradine • Si
6i o cidir pridie ferenus:# or;rur:tato certior fides fereniratis.Cocauus oriens pluuias pdicir.ltem uentos
cu ante exorientem eu nubes rubef ut.Quod fi 8t nig ce rubetibus iteruenerinu&: pluuias.Cu orietis at<p
accidentis ladn rubenticoire pluuias.Si circa occidentem rubefiunt nubes:ferenitate futurae diei fpodent*
5i in exortu fp irgenturiparnm adaudruiparrim ad aquilonemtpura circaeum fereniras fit licet: pluuiam
tamen uentofq? iigmfi.abunt.Si in ortu;aut in occafu contradi cernentur radii imbrc*Si in occafu eius plu
er;aur radii in ie nubem trahentiafperam in proximum diem fignificabunrtempedatem.Cum oriente ra
cui non llludre^ eminebilt:quau:s circundati nube nofintrpluuia porrender*Si ante exortum nubes globa
bunt thyeme afperam denunciabut.Si ab exortu repellenf:6d ad occafum abibunttferenitare^Si nubes fole
cirokludenttquaro minus luminis relinquet:tanro turbidior repedas erir.Siueroena duplex orbis fuerit
eo atro lor.Quod fi in exortu fiet ita ut rubefeat nubes:maxima odendet repedas* Si no abibunttfed incul
bent:a quocunq? uentofuerinneum porrendet.Sia mendie:& imbrem»Si oriens cingef orbe: ex qua par/
te is feaperitjexpedetur uentus.Si torus dtfluxerirrsequaliter ferenirate dabit ♦ Si in exortu loge radios per
nubes pot riget:&: medius erit inams:pluuiam figmficabit.Sianteortum radii feodendentiaquam & uen
tum» >i circa occidentem candidus circulus eritinodis leuem tempedatem.Sinebulatuehementioiem* Si
candente fole: enrum.oi ater circulus fuerit:ex qua regioe is eruperittuentu magnu.Proxima funt lure iu
nxpr tfagii.Quartam eam maxime obferuata?gyptus*Sifplenaes exorta puro nitore fulferitiferenitare*
Si rubi undatuentos.Simgria pluuias poitcdere creditur* In quinta cornua eius obtufaipluuiam e Ereda
& nfi fla:uenrosfemperfignificar.Quartaramen maxime*Ccrnueiusfeptentn5ale acuminatu: at^ rigi
dumnllum praefagit uentum.Inferius audrum.Vtraqi redamodem uerofam.Si quarta orbis rutilus cin>-
getruenros & imbres pra^moebit* Apud Var.ita ed*Si quarto die luna erit direda: magnam tempedatem
in man pr^fagieimifi fi coroium cuca fe habebit:^ eam finceramtquoniam illo modo non ante plenam

DECIMVSOGTAVVS CXIII1

lanam h^em4fi plcnilaniopetdii^idiuth pura eHt:dfesljrrtfrtdsGgnificabDP»Si rutilatucn

tos.Nigrefcens:imbres.Sicaligoorbisnubeminduferit:uentosquaferuperint»Sigeminiorbescinxerint
maiorem tempeftatem.Et magis fi treseruntiaut nigriauttnterruptiwtgitliflradbi • Nafces luna fi cornu
fu peno res obatro furgenpluuias decrefcens dabit.Si inferiore:ante plenilunium » Si in media nigricia illa
fuerinimbi em in plenilunio.Si plena circa fe habebit orbemtexqua parte is maxime fplendebit:ex ea uen
tum oftendet.Si in ortum cornua crafliorafuerinnhorridam tempeftarem.Siantequartam nonapparue
rit uento fauonio fiantethyemalis toto menfeerit*Suxvi,uehementius flammea apparuerit: aberas rem/
peflates pr^fagier%Sunt^ ipfius lunae odo articuluquotiens in angulos folis incipittplenfi^ ih cereos tam
tum obferuan cibus pcadagia eiusthoc eftuiiivii.xi,xv.xix.xxiii,xxvrii*&: interlunium • Tertio loco ftellani
obferuationem efle oporret.Difcurrereeae uidentur interdumiuentiqi protinus fequunturrln quaru para¬
te ita pnefagauere.Caelurn cum aequaliter totum erit fplertdidum articulus temporu quos propofuimus:

, autumnum ferenum pra:fagabunt:& frigidum.Si uer & se flas non fine riguo aliquo trafierintl autumnu
ferenutn 6C denfumrminufcp uentofum facient. Autumni fereniras uentofam hyemem facihCum repem
te ftellarum fulgor obumbratunuti neqi nubilotneqi caligine fluiransJgraues denuntiantur tempeftates*
,Si uolitare plures ftellae uidebunturjquo feruntur albefcentesiuentos ex iis partibus nuntiat.At fi circa pu
tx flabunt:certos«Si id in partibus pluribus fiettinconftantes uentoseffundent«Si ftellarum errantium ali
quam orbes induferintrimbres.Sunt in figno cancri duse ftellae paruse afelli appellati t exiguum inter illa
fpacium obtinente nubecularqua praefepia appellant.Haec cum caelo fereno apparere defiermarrox hyems
fequitur.Sialteramearum aquiloniam caligo abftulcrittaufterfaeuit.Siauftrinam: aquilo • Arquus cum
funt duplicesrpluuias nunciant.A pluuiis ferenitatem no perinde certam.GircuIi noui circa fyderaaliqua?
pluuiam.Cum aeftate uehemenrius ronuermquam fulferit:uentos ea parte denunciar.Contra fi minus to
n uc r it: irn brcm.Cum fereno caelo fulgettpluuiae erunt«& toniturat& hyemabit. Atrociflime autem cum
ox omnibus quartuorpartibuscaelifuIgurabit.Cum ab aquilone tanturmin pofterum diem aquam por'
tendit.Cum a feptentrione:uentum<Cum ab auftromel chororaut fauoniotnode ferena fulguraueritruen
tum QC imbrem ex iifdem regionibus demonftrabi&Tonitrua matutina uen tum fignificant.Imbrem me
Tidiana*Nubes cum ferenocaelo feruntuna quacunq? parte id fietieXpedentur uenti.Si eodem loco globa/
buntunappropinquantefole difcutientur.Ethoc fi ab aquilone fiarmenrosifi ab auftrotimbres porteder*
Sole occidenteifi ex utracp parte eius caelum patemempeuatem fignificabundVehementius atrae ab orien
te in nodem aquam minantur» Ab occidente fn pofterum diem. Si nubes ut uellera lanae:fpargentur mul/
tae ab orien te:aquam in triduum prsefagient.Cum in cacuminibus montium nubes confident hyemabit.
Si cacumina purafienttdeflerenabit.Nube grauida candicanretquoduocant tempeftarem albam : grando
imminebit.Caelo quamuis fereno nubeculajquamuis parua uen tum procellofum dabit.Nebula: e mon/
tibusdefcendentes:aut caelocadentes:uel in uallibus fedentestferenitate promittunt. Ab his terreni ignes
proxime fignificanr.Pallidi nanqp murmurantefcmtempeftatum nuntii fentiuntur.Pluuiae etiam; fi in lu/
cernis fungi.Si flexuofe uolitet flammamentum.Et lumina cum prae fe flammas elidunnaut uix accedun/
tur.Item cum in eo pendentes coaceruantur fintillaetuel curti tollentibus ollas carbo adhaerefeit : aut cum
contentus ignis e fe fauillam difeutit: fintillam ue emittitiuel cum cinis in foco concrefcit:& cum carbo ue
hementer perlucet*Eft 6C aquarum fignificatio.Mare fi in tranquillo portu a curfu ftabit:& murmuraue'
rit intra fetuentum pracdicit.Si identidem:& hyemem 8C imbrem.Littoris ripaeq? fi refonabunt tranquil
latafperam tempeftatem.Item maris ipfi us tranquillus fonitusifpumse ue difperLeraut aquae bullates.PuI
mones marini in pelagojphirium dierum hyemem portendunt. Saepe &C filentio intumefcit:flatu^ altius
folito iam intra fe efle uentos faretur. Equidem 8C monrium fonitustnemorum^ mugitus praedicunr.Ei
fine aura quae fentiatunfolia luden tia. Lanugo populiiaur fpmae uolitanS» Aquifg» pluma innatans » Atque
etiam in campis tempeftarem uenturam praecedens fuus fragori caeli quidem murmurmon dubiam ha
bet fignificationem.Prxfagiunt & animalia.Delphini tranquillo mari lafduientes: flatum ex quaueniunc
parte» Item fpergentes aquam.ftem cubantes tranquillitate.Loligo uolitans.Conchae adhaerefcentes.Echi
ni affigentes fefe:aut harena faburrantes:tempeftatis figna funt.Ranae quoq? ultra folitum uocales»Et fuli
cx matutino dangore*Irem mergiranarefqi pennas roftro purgantestuentum.Caeteraem aquaticae aues co
curfantes.Grues in mediterranea feftinantes.Mergi maria:aut ftagna fugieres.Grues filentio per fublimc
uolantes;ferenitatem:fic nodua in imbre garrulatat fereno tempeftaterruCorui^ fingultu quodam latra
tesjfecp concutientesjfi continuabunt:uenros:fi aero carptim uocem reforbebuntruentofum imbre.Gra/
culifero a pabulis recedentesihyemem.Eralbae aues cum congregabuntur.Et cum terreftres uolucresco
tra aquam clangores dabun tjperfunden tes fefetfed maxime cornis.Hirundo tam iuxta aquam uoliras : ut
penna faepepercutiat.Quaecp in arboribus habitanttfugitantes in nidis fuis.Etanferes continuo clangore
intempeftiui*Ardeainmediisharenistriftis.Necmirumaquaricas:aucintotum uolucres praefagia aeris
fenrire.Pecora exultantiat^ indecora lafciuia ludentiareandem fignificationem habent.Et boues cadu ob
fa&antesjfeg} lambentes contra pluaiam.Turpefqi porci alienos libi manipulos foem lacerantes.Segniter/
que 6C contra induftriam fuam formicae abfconditaeconcurfanresraut progerentes oua.Irem uermes ter/
reni erumpentes.T rifolium quo<y inhorrefeere:# folia contra rempeftatem fu b rige re cerrum eft» NecnS
&C in conuiuiis: menfifgi noftris uafa; quibus efculentura additur ; fu do rem repofitoriis linquentia diras
tcmpeftaces praenunciant*

ad «ut

LIBER.

CAIl PUNII SECVNDI NATVRAUS HISTORIAE LIBER. XIX.

Cln Quo Lini natura continetur Si Mirabilia.

PROOEM1VM.

t 1

YDERVM Quoque
tempeftatumqt ratio:
uel lperitis facili : atep
indubitato monflrara
efl*Veru quia ltellige/
tibus no minus confe
runt rura depraehede/
docaelotcjfyderalis fd
entia* Agro coledo ,p/
ximam multi horroije
cura fecere ♦ Nobis no
protinus trafire ad ifta
tempeftiuu uidetur.Miramunj quofda fcientiae 'gra
tia eruditiois fu;e gloria ex his petetes tam multa prae
terifle;nulla mencioe habita tot reru fponte cura ue,p
uenientiuipraefertim ctl plerifq? earu precidiufuq? un
tae maior et q frugibus perhiebaf audioritas . At® ut
a cofeflls ordiamur urilitatibusjquaecp no folu terras
omnesjuem etia maria repleuere:feritur : ac dici neqi
inter frugesmeg* inter hortefia pot linu.fed in qua no occurrere uira: partae :Quod ue m iraculum maius {
Herba eue q admoueat aegyptu italiaetin tantu ut Galerius a freto ficiliae Alexandri! feptim a die pueneric»
Babillus fextatambo pfedh* Aeftate uero ^xima Valerius Mariaus ex praetoriis fenatoribus a pureolis no/
no die lenilfimo flatu. Herba effe quaegadis Herculis colunas feptimo die hofti! afferat:& citeriore hifpa/
niam quarto prouinciam narbonenfem tertiojafricam altero»Quod etiam moliffimo flatu contingit • C*
Flacco legato Vibii Crifpi proconfulis. Audax uitajfcelerum plenataliquid feritut uentos procellafcp reci/
pianEt parum efle fluclibus folis uehi.Iam uero nec uela fatis efle maiora nauigiss*Sed quam u is amplitu
dini antennarum fingulac arbores fufficianufuper eas tamen addi uelorum aliauela.Praetergi alia in proris
&C alia in pupibus panditac tot modis prouocari mortem»Deni<y tam paruo femine nafcitquod orbem ter
raru ultro citro<j portentam graciliauena: tam non alte a terra tolli:ne<j id uiribus fuis ncdli:fed paflum:
«ufumgi:& in mollidem lanae coadlum iniuria naturacracfumma audacia:^ quo peruenirenulla exeeratio
fufficit contra inuentorem dieflum fuo loco a nobistcui fatis non fuit hominem in terra mori ; nifi periret
& infepultus. At nos priore libro imbres: & flatus cauendos frugum caufatuidufg! praemonebamus.Ecce
feritur hominis manutmetitur eiufdem hominis igenioiquod uentos in mari optet » Praeterea ut fciamus
fauiflfe poenasmihil gignif facilius.Vt fentiamus nolete id fieri naturaturit agrujdererioreq? ipfum facit»
De lini farione;&: generibus eiust& quomodo perficiatur»# de mappis:# lino non ardente ; # quando
primum in theatris uela» CA« !•

Eritur fabulofis locis maximejunoq; fuIco:nec magis feflinat aliud» Vere fatum neflate udlitur
# hanc quocp terrae iniuriam facir» Jgnofcat tamen aliquis aegypto ferentitut arabiae indiarque
merces apporter.lta ne & galliae cenfentur hoc reditu cMontefqj marioppofitos efle non efl fa/

_ tis:#a latere oceani obflare ipfum quod uocatinane.Cadurcncaleri:ruteni;bituriges: ultimiq?

hominum exiflimati morinnimmo uero galliae uniuerfx uela texunt.Iam quidem # trafrhenani hofles»
Nec pulchriorem aliam ueftem eorum faeminaf:nouere.Quaammoniti6eiuccurrmquod»M.Varro tra/
dit in ferranorum familia gentilium efleifoeminas linea uefte non uri» In germania aut? defofii:# fub ter/
uel fub/ ra id opus agunt»Similiter in italia ratione alia.Nam inter padum ticinumq? 3nncstfubiacent abiterna ♦ Jn
iace curopa lino palma fecunda*!n uicino enim haiionis capeffunt retouina.Et in xmilia uia fauentina cando/

re.Halionis femper crudis fauentina praeferuntur.Retouinis tenuitas fummadenfitafqi ♦ Cador aeque ut
uel ara/ fauentinis:fedlanugonulla*Quod apud alios gratiamjapud alios offenfione habet»Neruofitas filo aequa/
neis lior pene quam coroneis:tinnituf<£ cum dente libeat experiri. Ideo duplex quam canteris precium :# hifpa

uel q co nia citerior habet fplendorem lini praecipuum rorrenns:in quo pollitur natura:qui alluit terraconem. Et
rdsthis tenuitas mira ibi primum carbafis reperris.Nam dudum ex eadem hifpania zoelicum uenit in italiam pia
gis utiliffimuttnCiuitas ea gallaciae # oceano propinqua.Eft fua gloria # cumano in cam pania ad pifciu:
# alitum capturam.Eadem # plagis materia.Neqi enim minores cun&is animalibus ifidias:quam nobif/
metipfls lino tendimusded cqmanae plagae conciduntapros;# hse cafles ue afperi ferri aciem conuincunt*
Vidimufgriam tantae tenuitatis:utannulum hominis cum epidromibustranflrent:uno portante multi/
tudmem qua faltuscingerentur.Nec id maxime mirumtfed fingula earum flamina centeno quinquage/
no filoconftaretficut pauloante lulio Luppotqui in praefe&urasrgypti obiit. Mirentur hoc ignorantes in
segyptii quondam regis quem Amafyn uocannthorace.In rhodiorum infula ofledi in templo Mincrua:

DECIMVSNONVS CXV

♦ccclxv.fifis fingala fila eonftare.Quod exemplum per fe expertum nuper Romae prodidit Mutianus ter
conful:paruafg? iam reliquias eius fuperefiejhac experientium iniuriajtalia ex pelignis etiamnum linis ho
norem habetzfed fullonum tantum in ufu.Nullum eft candidius lanae ue fimilius:ficutin culcitris prasci/
puam gloriam cadurci optinet.Galliarum hoc ad tometa pariter inuentum. Italiae quid? mos etiam nuc
durat in appellatioe ft ramenti. Aegyptio lino minimu firmitatisjplurimd lucri.QuattuOr ibi genera* Ta/ Vel tani
nicumiac pelufiacu:buticum:tentiriticum:cum regionu nolbusjin quibus nafcuntur»Siiperidr pars aegy^ cium
ti in arabia uergens gignit fruticemzque aliqui goffipion uocant.PIures xylon’: & ideo lina inde facta xyli/
na.Paruulus eftjfimilemq? barbatae nucis defert frudu.Cuius inexteriore bombice lanugo netur* Nec ul/

Ia funt eis in candore molliciaue praeferenda. Vertes indefacerdoti&us aegyptigratiflimae* Quartu genus Vel ue/
orthominu appellant.Fit e paluftri uelut harudine dumtaxat panicula eius* Alia egenifta fadt lina aa retia luti
praecipuarin pifcando durantia frutice madefado.x.diebus* Aethiopes indig? e malis. Arabes cucurbitis in bobids
arboribus(ut dixim.us)de genirt/s. Apud nos maturitas eius duobus argumentis intelligitunintumefcen Vel or/
te feminetaut colore flauefcente.Tunc euulfum:& in fafciculos manuales colligatu ficcatur in fole pendens tholino
couerfis fuperne radicibus uno diermox quinqi aliis in cotrarium inter fe uerfis fafciu cacuminibus: ut fe/ Vel ge/
men in mediu cadat*Inter medicamina huicuist&: in quoda ruftieo:ac praedulci italiae tranfpadanae cibo: nitis
fed iam pridem facroru tarum gratia.Deinde port mefTem triticeatmuirgaz ipfsc merguntur in aquam fo
libus tepefadamlpSderealiquodepreflae.Nulli.n.Ieuitas maior. Maceraras indicioert mebrana laxatior*

Iteruq? uniuerfae:ut prius fole ficcantur.Mox arefadae in faxo tundunf rtippario malleo • Quod proximu
cortici fuit:ftuppa appellatundeterioris linulucernarumfereluminibusaptior.Etipfatame peditur fer/ Vel ha/
reis ahenistdonecomnis membrana decortice&Medullae numerofiordirtindioicadoreimollicia • Linucp mis
nere 8C uiris decoru e : Cortices quotp decuffi d iban is :& furnis pbet ufu. Ars depededi dfgerediquiuftu e
e quinquagenis fafeium libris quinas denas carminari.lterum deinde in filo ponitur illifum crebro in fili'
ce ex aqua.Teducj rurfus tunditur dauisifemper iniuriamelius.Inuenm iam ert etiaquod ignibus no ab
fumeref. Viuum id uocatlardentefq? in focis couiuioru ex eo uidimus mappas fordibus exurtis fpledefce/
tes igni magisiqua po fient aquis.Regu inde funebres tunicaecorporis fauillam ab reliquo feparat cinere*

Nafcitur in deferristaduftifij fole indiaembi no cadunt imbresjinter diras ferpctesrafluefcitqi uiuere arde
do. Rarum inuentu:difficile texrutproprer breuitate.Ruffus decas tero colos fplendefcit igni. Cum inuen
tum ert*.aequat preda excellentium margaritarum»Vocatur autem a grascis afuertinum ex argumeto natu
rae. Anaxilaus audor ertrtintheo eo circundatam arborem furdis idibus:8C qui no exaudiantuncasdi • Er/
go huic lino principatus in totoorbe:Proximus byffinozmulieru maxime deliciis circa elim in achaia ge/
nitotquaternis denariis rtipula eius permutata quondam ut auri. Repertaque lintheorurh lanugo cuillis
nauium maritimarum maxime in magno ufu medicinaeeft: & cinis fpodiiuim habet ♦ Ert & inter papa/
uera genus quoddam: quo candorem linthea praecipuum trahunt.Tentatum eft tingi linum quo<j: & ue
ftium infaniam accipere in Alexandri magni primum daffibus indo amne nauigantisicum duces eius: ac
praefedi in certamine quoda uariaflent infignia nauiu.Stupueruntcp littora flatu uerficolaria implete* Ve
lo purpureo ad acciu cum Marco Antonio Cleopatra uenineodemgr effugit*Hoc fuitfperatoriae nauis in/
iigne»Poftea in theatris tantum umbra fecere.Quod primus omniu inuenit. Qu. Catulus cum capitoliu
dedicaret.Carbafinadeindeuelaprimus in theatro duxifle traditur Letulus Spinter apollinaribus ludis*

Mox cadar didator totum forum Romanu intexit: Viamq? facram ab domo lua ac cliuum uf<£ capitoli/
nurmquod munereipfo gladiatorio mirabilius uifum tradunt.Deinde 8i fine ludis MarcellusiOdauia fo
rore Augufti genitus in aedilitate fua auunculo*xi.ConfuIe Calen. Augufli uelis forum inumbrauitmt fa/
lubrius litigantes cofifterenr.Quantu mutatis moribus Catonis Cenforiijqui fternedu quo<£ forum mu/
ricibus cenfuerat» Vela nuper colore cxli ftellata per rudentes terrae etiam in amphiteatris principis Nero/ uel ferri
nis rubent in cauis aedium 6C mufeum ac folem defendunt*Caetero manfit candori pertinax gratia.Honor
etiam 8C T roiano bello.Cur enim non proeliis interfiriut naufragiis.Thoracibus lineis:paucos tame pu
gnafle tertis eft Homerus*Hinc fuifle 6C nauium armamenta apud eundem interpretati funt eruditiores:
quoniam cum fparta dixinfignificauerit fata.

De fparti natura;& quando primum ufus eius:& quomodo perficiatur:6C quae fine radice nafcantur:&
uiuant* CA. II*

Parti quidem ufus multa poft faecula coeptus eft.Nec ante poenorum arma: quae primu hifpa/
niae intuierunt.Herba & haec fponte nafcens:& quae non queat feri : iuncufij proprie aridi foli
uni terrae dato uitio.Naqt id malu telluris ertjnec aliud ibi feritaut nafei potert*In africa exiguu; Vel ubi
8t inutile gignituncarthaginenfis hifpaniae citerioris portio.Nec haec tota : fed quatenus parit nec feri

montes quo® fparto operit.Hinc rtrata rurticis eorumthinc ignes fafcefij.Hinc calceamma:& partorum alid nec

. . * f i » i . : ^ _ A J f • f - f . r_ • . - r. «

ueftisjanimahbus noxiunUprxterqua cacuminum teneritate. Ad reliquos ufus laboriofe euellirur. Ocrea nafei pt
tiscruribus:manibufqi tedis manicis couolutumofleis ligneis ueconametis.Nuncxam in hyemem uix:
Facillime tamen ab idibus maiis in iuniaszhoc maturitatis rempus.VuIfum fafcibus in aceruo adunatum
biduo tertio refolutum.Spargitur in fole ficcaturqf:& rurfus in fafcibus redit fub teda. Portea maceratur
aqua marina optimelfed dC dulci fi marina defit.Siccatumcj fole iterum rigarurifi repente urgear.defide'
rium:perfufum calida in folio:ac ficcatum ftans compendium operas fatetur. Hoc autem ronditur : ut fiat Vel fo/
utile prsecipuein aquiszmari^ inuidum.In ficco praeferunt e canabi funes.Et fpartum alitur etia demef .lio
fumtueluri natalium fit impenfa*Eft quidem eius natura interpolis . Rurfufq? qua libeat uetuftum nouo
mifcetur*Verutamen compledetur animo:qui uolet miracula asfhmare:quamo fit in ufu omnibus terris

P iis

LIBER

fiaufum armammtittmachinisaedificatfonmaliifij defideriis uit*. Ad hos omnes ufus quae fuffidanfjmf
nus.xxx.M.pafluum in latitudincm.A litrorc Carthaginis nouae minufqi in longitudine efle reperientur.
Longius enim uehi impendia prohibent.Iuco graecos ad funes ufus nomini credamus oyoivocx quo her'
bam eam appellant.Poflea Palmaram foliis Phyllyragj manifeflum efl.Et inde tranflatum a pcenis fparr
Velthc ti ufum per quam fimilc efl ueri.Theophraflus audior ertteffebulbi genus circa ripas amnium nafcenstcu
lictori/ ius inter fummu corticemteamgi parte qua uefcuntur efle laneam naturamtex qua mapaliatueflefip quo
bus dam conficiebantur.Sed neq* regionem in qua id fiattneq? quicqua diligentius: praeterqua eriopboion id
Vel ue' appellari in exemplaribus rquae equidem inuenerimrtradit eunda cura magna perfecurus.ccccxc.annis an
fleftp q/ te nosiutalio iam loco diximus.Quo apparet pofl id temporis fpacium in ufum uemfle fpartum.Er quo/
daconfi niam a miraculis rerum caepimustfequemur eoru ordinemtin quibus uel maximum efl aliquid nafciraur
ciantur uiuere fine ulla radice.Tubera uocantur haec undicp terra circundaramullifij fibris nixa aut falrem capilla
mentisrnec uticp extuberante loco in quo gignunturraut rimam agente.Neqi ipfa terne cohaerenr.Coi ti>
ce etiam includutur:ut plane nec terram eue poffimus dicere:ne<j aliud qua terrae caliim • Siccis h^ec fere:
&fabulofis locisifrutetofif^nafcuntur.Exceduntfaepemagnitudine malicoronei:eriam librali podere#
Duo eorum gcnera:harenofa dentibus inimica:# altera fincaera.Diflinguntur & colore rufo nigrocp : #
intus candido.Laudatiflima quae africae crefcunt. Anne uirium id rerraefNec^ enim aliud intelligi potefb
raalu ne id ea ptinus globef magnitudine qua futuru efl.Et uiuat ne:an no:haud facile arbitror intelligi
pofle.Putrefcedi.n.ratio comunis efl iis cu ligno.Lartio licinio ptorio uiro iura reddere in hifpania cartha
gine paucis his annis fcimus accidifle:mordeti tuber:ut deprehefus inde denarius primos detes ifledleret.
Quo manifeflum erit terrae naturam in fe globa ri:Quod certu efl ex iis quae nafcuntur # feri no poliunt»
De m ify:# tuberibus:de fungis pezirisdaferpitio:# magyderi:# rubia:& radicula* C A* 11 J.

J mile efl quod in Cyrenaica prouincia uocant mify praecipuu fuauitate:odore:ac fapore: fed car
nofius«Et quod in thracia cerauniu.De tuberibus haec tradutur peculiariter.- Cum fuerint iitv
bres autunalestac tonitrua crebra:tunc nafeit# maxime e toirribustnec ulrra annu durare: tener
rima autem uernoefle.Quibufdam locis acceptantur riguis #ferunturficutmynlenis. Negat
nafei nifi exundatioe fluminu inuedo femine ab Tiaris.Efl autem his locus in quo plurima nafcunf. Aliae
nobiliffima arca lampfacu:# alopeconefumjgraeciae uero circa elin:Sunt # in fungoru genere a graecis di
di pezicaetqui fine iadice aut pediculo nafcuntur. Ab his proximu dicetur audoriratedanffimu laferpitiu
quod graeci filphion uocanmn cyrenaica prouincia repertu:cuius fuccu uocant lafenmagnificu in ufu: me
dicamentifiy :# ad pondus argenti denarii penfum.Multis iam annis in ea terra non inuenitur: quonia pu
blicani qui pafcua conducut:maius ita lucrum fentientes depopulantur pecoru pabulo*Vnus autem caulis
noflra repertus memoria Neroni principi milTus efl.Si quando incidit pecus in fpem nafcenris:hoc depre
henditur fignojouecu comederit dormiente protinus:capra flernutante.Diugp iam non aliud ad nos inue
hiturrqua quod in perfide:aut media & armenia nafeitur lafenmulto infra cyrenaicum.Id quocp adultera
rurgummi:aut facopenio:aut faba fradta.Quo minus omittenduuidetur.C. Valerio. M. Herennio coss.
cyrenis adueda Romam publice laferpitii pondo.xxx.Cadfarem uero didatorem initio belli ciuilis inter
aurum argentumcp protulifle ex serario lafcrpicu pondo.cxi.Id apud audores gr xcix euidennffimos iue
nimus.Natum imbre piceo repente madefada tellure circa hefperidu hortos fyrtinq? maiorem.vii ♦ annis
ante oppidum cyrenaru:quod conditum efl urbis noflrae anno.cxliii. Vim autem illam per quattuor fla'
diorum fparium inafrica ualuifle.In ea Iaferpitium gigni folitum rem feram tac contumacem : # fi colere .
tunin deferta fugientem.Radice multa crafTa^:caule,ferulaceo:haud fimili craffitudme.Huius folia ma/
fpetum uocabant:apio maxime fimilia.Semen erat foliaceum»Folium ipfum uero deciduum»Vefci peco/
ra folitatprimog? purgari:mox pinguefcere:carne mirabilem in modu lucunda.Pofl folia amifla caule ipo
# homines uefcebantur decodotaffo-.elixoq^.Eorum quo<j corpora.xl.primis diebus purgatea uitiis.Ex
iisomnibus fuccus duobus modis capiebatune radice:at<jcauIe.Et haecduo erant nomina rhiziasiatque
caulias. Vilior ille:ac putrefeens radice:cortex niger:# ad meras adulteria.Succum ipfum in uafa coniedu
Vel fari admixto furfure fubinde concutiendo ad maturitatem perducebannni ita feriflenr putrefcenre* Argumen
m tum erat maturitatis colortficritafqsrfudore fi niro.Alii tradunt laferpitii radicem fuifle maiorem cubitali:

tuberq* in ea fuper terram. Hoc in cifo profluere folitum fuccum ceu ladis fupernato cauletquem magyda
rin uocarunt.Folia aurei coloris pro femine f 'u i fTe:cadenna a canis ortu:au(lro flante.Exiis Iaferpitium na
fci folicum annuo fpatio:& radice & caule confutuentibus fefe.Hoc & circunfodi folitum prodidere. Nec
purgari pecora:fed tegra fanarijaut protfus morilquod in paucis accidere.Perfico Silphio prior opinio co
gruit. Alrerum genus efl quod magydaris uocatur tenerius & minus uehemens;fine fucco. Quod circa fy
riam nafciturlnon proueniens in cyrenaica regione.Gignitur 8C in pernafo monte copiofius : quibufda Ia'
ferpitiu uocantibusjperqi omnia adulteratur rei laluberrimaeuriliffimaecp audoritas.Probario finceri pri
ma in colore modice ruK>:& cum frangiturteandido intus.Mox tranfiucete:gutra aquae faliuaq? Iiquefcit.
Vfus in multis medicamimbus.Sunt etiamnu duo genera non nifi fordido notauulgo:cum quaeflu nullo
polleam Jn primis rubia tinguendis lanis cC coriis necefiaria.Laudatiffi ma italtcat& maxime fuburbanat&T
omnes pene prouincis fcatent ea.Sponte proueninferitur® fimilitudine eruiliae.Verum fpinofus ei carn
lis Si geniculatus hic efl quinis circa articulos in orbe foliis.Semen eius rubru efl • Quot in medicina ufus
habeat fuo dicemus loco.Atquse uocatur radicula lauadisdemu lanis fuccu habettmiru quantu coferens
candorejmollicia^. Aeque nafcif fatiua ubicp fed fporepripua in afiatfyriaq? faxofis Qi afperislocis • Trant
euphratem tamen Iaudatiffima caule ferulaceo;tenui:& ipfis cibis indigenarum expetito;# tingenti quio

DECIMVSNONVS

CXVI

Vel in

horto

uero

haeredu

Velfary

rica

Vel ple/
bi

quid fltrcu quo decoqaatuRroIioolear.Srrurhjon gratci uocatjfloret se (Tatejgrataafpedaruerum fineodo
re;Ipinofa:& caule lanuginofo.Semen ei nulld:radi> magnatqu* cdciditur ad quem dictum eft ufum.

De hortoru cura:& digeftio terra? nafcenriu:praeterfruges:& frutices. CA> IUI.

iiB hisfupereft reuertfad hortoru curam:& fuapte natura memoranda»Etquonia antiquitas ni,
3'hilprius mirata eft:q &: hefperidu horrostac regum Adonis:& Alcinoi.Jtemqapenfiles: fiueil/
losSemiramisjfiueaffyria: rex Cyrus feceriddequoru opere afouolumine dicemus « Romani

_ quide reges ipfi coluei e.Quippe era Superbus Tarquinius nunciu illum faeuu atqr fanguinariu

filio remifitex horto.In.xii.tabulis legum noftrarumufqua nominaf uilla:femperin fignificatione ea or/
tus.In horti uero haerediu.Qua rem comitata eft 8C religio quaeda:hortof<p & fores tanrum cotra inuide
tium fafcinationes dicari uidemus.In remedio fatumica figna quaquam hortos tutelae Veneris affignare
Plauto.Iam quide hortoru nomine in ipfa urbe ddicias:agros:uilIafqj poflldent.Primus hoc iftituitarhe/
nis Epicurus horto^e magifter.Vfq? ad eu moris non fuerat in oppidis haberi rura.Romae quidem per fe
hortustager pauperis erat. Ex horto plebei macellutquato innocenriore ui&u, Mergi enim credo in nfun/
da fatius eft;& oftrearu genera naufragio exquiri. Aues ultra phafidem amne peti:& fabulofo quide terro
re tutas:immo fic preciofiores.Alsas in numidia atcp aethyopia in fepulchris aucupari;aut pugnari cu feris
mandi ab eo cupienretquod mandat alius. At herculem qua uilia haecq parata uoluptati fariecaricp t nifi
eadem quae ubiqj indignatio occurreretfFerendu fane fuerit exquifitanafci pomaialia faporetalia magni/
tudinetaha moft rotpauperibus interdiifta.Inueterari uinajfaccifcp caftrari.Nec cuiqua adeo longa e fle uira
ut no ante fegenita potet*E frugibus quocg quoddam alimentu excogirafle Iuxuriamiac medullam tantu
earum:fuper^ piftrinaru operibus & caelaturis uiuere alios pane procerutalios uulgitrot generibus ufque
ad infimam plebem defcendere anima. Et lam ne in herbis difcrimen inuentu eftfOlufy differentia facere
fn cibojetiam uno efle uenahTEt in his aliqua quocp (Ibi nafci tribus negant.Caule in tantu fignatotut pau
peris menfa no capiat.Silueftres fecerat natura horridostut quifqj demeteret paffim.Ecce altiles fpedlatur
afparagi.Et rauena ternis libris rependit.Heu prodigia uentrisjmiru effet non licere carduis pecori uefci:
no licet plebei . Aquae quocp feparantur.Et ipfa naturae elemera ui pecuniae difcreta funt.Hi niues: illi gla
ciem potantrpoenafcp montiuin uoluptatem gulae uertur.Seruatur algor aeftibusrexcogitatur^ ut alienis
menfibus nix algear.Decoquut alias quas mox 8C illas hyemant.Nihil itacp homini fic quomodo reru na
turae placetjEtiam ne herba aliqua diuitiis tantum pafcitur^Nemo facros auentinofcB montes:& iratae ple
bis feceffus circufpexerit^Mors enim certe aequabmquos pecunia feperauerit i Itacpnercule nullu macelli u? mox
ue&igal maius fuit tomae clamore plebis incufantis apud omnes principes : donec remiflum eft portoriu
mercis huiustcompertumq; non aliter quxftuofius cenfum haberitaur tutiusiac minore fortunae iure:cu
credatur penfio ea pauperu.Is in folo fponfor eft:& fub die redditus: fuperficiefcp caelo quocu^ gaudens»
Hortoru Cato praedicat caules.Hinc primu agricolae exiftimabantur prifci:5i fic flarim faciebant iudiciu:
nunquae effet in domo materfam llias. Etenim haec cura foeminae dicebatur : ubi intelligens effet hortus*

Quippe e carnariotaur macello uiuendu eft.Nec caules ut nunc maxime probabat: damnantes pulmenta'
riajquae egerent alio pulmentario.Id erat oleo parceretNam carnis defideria etiam erant in exprobratione*

Horti maxime placebattquia no egerent lgnipcerenj ligno expedita res &C parata femper:unde & acetaria
appellabantur.Facilia concoqui:neconeratura fenfum cibo:& quae minimeaccendcret addefideriu panis*

Pars eoruadcodimenta pertinenstfarerur domi uerfura fieri folitam.Arqp no indicu piper quefitu: quarqi
tranfmaria perimus.Iam quo$ in feneftris fui plebs urbana in imagine hortorum quotidiana oculis rura
praebebanttantequa praefigi profpedtus omnis coegit multitudinis innumerae faeua latrocinatio • Q uam/
obre fit aliquis 6C his honosjne ue audloritate rebus uilitas adimat*Cum praefertim etia cognomina proce
rum inde nata uideamus.Ladluanofq? in ualeria familia non puduifle appellari:# contingat aliqua gratia
operi:curae<y noftraetVirgilio quocy cofeflo q fit difficile uerboru honorem tam paruis penbere* Hortos
uillse iungendos noeftdubiutriguofigp maxime habedos t fi cotingatiprofluo amnetSi minus:e puteo per
tica organis ue pneumaticis tollendotno hauftu rigando.Solu profcindendu afauonioiinautumnu prae/
parandu eft poft.xiiiudies: iteriducy ante brumaX)<3o iugeru operis palari iuftu eft • Fimu tres pedes alte
cu terra mifceri. Areis diftinguiteafcp refupinis puluinoru toris ambiri fingulis tramitu fulcis : qua def ac/
ceflus hominiifcatebrifq? decurfus.ln hortis nafcenuu alia bulbo comendanf talia capitetalia cauleralia fo/
lio:aliautroq3:alia feminetalia corticetalia cutetaut chartilaginetalia carnetalia punicis carnofis. Alioru fru
dus in terra efttalio^ 8C extratalio^ no nifi exrra*Quaeda iacet:crefcuc<j:ut curcurbitae:& cucumis. Eade
& pendettqq grauiora multo em listquac in arboribus gignuntur.Sed cucumis chartilagine.Cortex huic
uni maturitate tranfit in lignu.TerracodunC rhaphanunapi^tSi rapa:atq?alio modo inulaetcicer: paftina
cae.Quardam uocauitnus ferulacea utanetu:maluas:Na^ tradunt audores in arabia maluas.vii. menfe ar
borefceretbaculoru ufum praebere ext?p!o.Sed 3C arbor eft malua in mauritania lixi oppidi aeftuario : ubi
hefperidu horti fuiffe ^duntur.cc.pafli bus ab oceano iuxta delubru Herculis antiquius gaditaout ferut.

Ipfa altitudinis pedes.xx.craflitudinis qua circupletfti nemo poflit.Infimili genere habebitur & canabis*

Necnon &C carnofa aliqua appellabimusjut fpongias in humore pratorum enafcentes*

Natura & genera:& hiftorianafcenrium in hortis rerum* _ CA. V.

Vngorum enim callum in ligni aboru^ natura diximus:^ alio genere tuberu panloanre : Char
tilaginei generis extraqs terra eft cucumis:mira uoluptate Tiberio principi expetitus • Nullo qp/
pe no die cotigiteitpefiles eoru hortos jjmouetibus in foles rotis olitoribus.Kurfufa hybernis
diebus intra fpeculariu munimeta reuocatibus«Quin dC t *3e mulfc femine eo^c biduo macera

P

Vel nec|
efle ma
trem

LIBER

totapud antiquos gr accise auflores fcriptu eft Teri oporteretut dulciores fianNCrePcunt qua cogunf forma*
Jn itaha uirides 8t q mmimi.In prouinciis q maximi & dtrini aut nigri.PIaccr copiofilfimi africs: gradiffi
mi Moefiae.Aft cu magnirudineexcefIere:pepones uocanf.Viuunt haufti in ftomachoin pofle^die : nec
Vel de/ perfici queut.In c bis no i falubres:tameplurimu nataor.OIeu odere mire.Nec minus aquas diligut.Defe
fe$i dh quoq? ad eas modice diftanres adreput»Cotraoleu refugiut. Aut fi quid obefttuel fi pcndeancuruantur»

Idgp ucl una notfle deprehedif.Si uas cu aqua fub iciaf a quattuor digito^ ireruallo defcedetibus ante po
Peru die. At fi oleu eodc modo fit in hamos curuatis.Iide in fiftula flore aimiiTo mira logitudine crefiut.
Hcce cu maxime noua forma eo in capania puenit mali cotonei effigie.Forte primo nati! ita audio unii
mox femine ex illo genus fadtutmelopeponas uocat.No pendet hi:fedhumi rotudanf. Mif^in his praeter
figuri:colore<y:& odoretq> maturitate adepti cjq no pendetestftatim a pediculo recedut.Columella tradit
fuum comentutut toto annocotingant.Frutice rubi quaftiffimu inapricu locu tranffei re:6C recidere duiJ
digito^ relicta ftirpe circa squinodbu uernum.Irain medulla rubijfemine cucumeris infito terra minuta
fimocp circuiggeratas refiftere frigori radices.cucumeRt graeci tria genera fecere.Laconicu;fcitalicu;booeri
cum.Exis tarum laconiruaquagaudere.Sunrquiherbaqua» uocaf culix noie trita femen eoiji maceratu
feri lubeanrtut fine femine nafcanf*Similis 8t cucurbitis natura duntaxat in nafcendo. Aeqj hyeme odore»
Amant riguanc fimu.Seninf ambo femine in terra fefquipedalufoflura inter aequiriodhu uernu 8t folfti/
tium.Pariiibus rame aptifii me: Aliqui malunt exjCalend*mam't cucurbitas:& nonis cucumeres:& p quin
quatros ferere fimiii modo reptatibus flagellis fcaderes parieru afpera in tedhj ufij natura fubmiliratis aui
da. Vires fine adminiculo flandi no funt:uelocitas pnixtleui umbra camerasjac pgulas operieces. Inde haec
duo priagenera.Camerariu & plebeiutqd humi credif*In priore mire tenui pediculo libraf podus imobi
ie aurse.Cucurbifa quom oimo fafligaf:uaginis maxieutilibusjcoiedta ineas poflq defloruit : crefcit qua
cogif forma.PIerij<y& draconis irorti figura.Libertate ueropefilicoceflatiam uifa efl nouepedu logitudr
nis.Particularim cucumis fbretxfibi ipfefupflorefces:& ficciores locos paciftcadida lanugfe obductus: ma
gifij cu crefcit.Cu cu rbiraiji numerofior ufus.Er prius caulis in cibo. Atcy exeo in rotu natura diuerfa.Nu
per in balnea^» ufum uenere urceole uice.iam pride uero et cado^t ad uina codeda.Correx uiridi tener. De
radif nihilominus cibis.Cibos falubres ac leues pluribus modis exiftimatxq pfici humao uerre no queant;
fed no irumefcat.Semina quae pxima collo fuerinn^peeras pariut.Iteab imis:fed nocoparadas fupradidiis
q in medio rotudas:q lateribus craflastbreuiorefqi.Siccanf in umbra:& cu libeat feret e:i aq maceranf.Ci/
bis quologiores tenuiorefqveo gratiores.Etotna falubnorestq pendedocreueretminimucp feminis tales
habcttduricia eius in cibis gratia terminate.Eas q femini feruant :ante hyeme pdici no e mos.Poflea fumo
ficcanf codedis hortefio^ feminibus ruflicae fuppellebhliJnuera eft ratio:q cibs quoq; feruarenf.Eodeq?
modo cucumis ufqt ad alios pene puentus:& id qde Muria fit.Sed 6t ferobe opaco in loco harena fubftra/
ro foenoqt ficco opros:ac deinde terraruirides feruari tradut.funt 6t filueflres in utroqt genere & 01'bus fe/
re hortelibus.Sed 8t his medica tantil natura eft*Quaobredifferenf in fua uolum ia. Reliqua charrilaginu
naturae terra occulranf oia»In qbus de rapis abunde dixifle poteramus uideri ; nifi medici mafculmi fexus
Vel con facerent in his rotunda, Latiora uero (St cocaua foeminitpflantiora fuauitate:& ad codiendu faciliora : q fe/
dedum pius fata trafeunt in mare.Ide napoR: quinqt genera feceretCormtheu deonaeujliothaffiu booeticu : &t qdr
Vel lio/ per fe uiride dixerunt.Ex iis in amplitudine adolt fcit connthiu nuda fere radice.Solum.n.hoc genus fup
thalaffi ne tenditmon ur caetera in terra.Liothaffium qda thraciuappellat:frigo^: patienriffimum.Abeo booeticif
um dulce efl:rot unditate etia breui notabile.Neqr ut cleonaeum piongum in totum qdc.Quo^ tenuiora folia

ipfi quocp dulciores.Quorum fcabra 5i angulofa 6t horrida amariores*Efl praeterea genus filueftreicuius
folia funt erues fi milia, Palma Romsamiterninis datur. ide nuYfiis:tertia noflratibus.Caetera defatu eo*
rum in rapis dicta funr, Cortice 6t chartilagme conflant rhaphani.MuIrifcp eorum cortex craffior etia qua
quibufdam arborum. Amaritudo plurima illi efl:& pro craffirudinecorticis.Cstera quotj aliquando li'
gnofa.Et uix mira colligend' fpiritum laxandiqt rudtum.Ob id cibus illiberalis uticp fi proxime olus ma
datur.Si uero cum oliuis drupis rarior rutflus fiuminufgi foettbus. Aegypto mire celebratur propter olei
fertiliratemtquod de femine eius faciunr.Hoc maxime cupiunt ferere:fi lfceattquomam 8t qusftus plus q
e frumento 8t minus tributi efl nullumqt copiofius oleum.Genera rhaphani grsci fecere tria folioru dif/
ferentia:crifpi:arqp Tenis:8i tertium filueflret Arqt huic feuia qde folia:fed breuiorajac rotunda: copiofa^:
atqt fruricofa.Sapor aurem afpertd^ medicamenti inflar ad eliciendas aluos.Et in prioribus tamen differe/
tia feminis efl:quoniam aliqua admodum exiguum ferunr.Hacc uitia non cadunt nifi in crifpa folia »No/
flri alia fecere genera: Algide fe a loco longum atq? tranflucidum.Alterum rapi figura:quod uocant fyria
curmfuauiffimu fere ac tenerrimu:hyemifq patiens.Prscipuu tame eft' quod e fyria no pride adueiflu ap •
paret:quoniaapud auftores no reper.f.Id at tota hyeme durat.Etianu unu filueflre gratei cheria uocat po
rici armon:alii [euce:noftriarmoratia frodecopiofis qcorpo e.In oibus aut .pbandis maxle fpedtanf cau/
Ies:in initio.n.rotundibres cralfiorefcptac logis canalibus.Folia ipfa trifliora:& angulis horrida • feri uulc
rhaphanus terra foluta:humida.Fimuodir:paleacotentus.Fngore adeo gaudetmt in germama lfantium
puero^ magnitudine squer.Seritur poft idus febru.utuernus fit.iteruq circa uulcanalia : qus fatio m er
lior.Multi8^ marriot&apnlifcTunt&feptebri.Incipienreincremento confert alterna folia circumobrue*
re:ipfos uero accumularc.Na qui extra terra emerferit durus fit at^ fugofus, Ariftomachus detrahi folia
per hyemem iubet:& ne lacunae ftagnent accumulare.Ita in s flate grandefcere.Quidam prodidere:fi pa/
lo adaflo cauerna palea fflernaf in fexdigitoo: alfitudine:deinde femen fimuqu& terra congeratur ad ma
gnitudine ferobis crefcere»Prscipue tamen Filfis alunturdraq? etiam talibus aquis irrigantuv.Et in sgyp

DECIMVSNONVS

CXVII

fo nitro fpirguntun ubi funt fuauitate prxcipui.fn roru quocp falfugine amaritudo eorum eximif fi ar<£
itochs fimiles.Nanqi 6i coeli dulcefcut:& in napo^» uicem rrafeunr.Crudos medicifuadent: ad colligenda
acria uffcej^jdandos cum fale ieiunis effetatqt ita uomitionibus praeparant meatum*Tradunt& pcordiis
neceffarium hunc fuccumtquadophthifm cordi incus inhaerente n5 alio potu'iTe depelli copertumfinin
xgypto regibus corpora mortuo^ ad Tenuandos morbos infecantibus.Atcp uteft grxea uanirasjferf \ te
pio Apollinis delphis adeo exteris cibis praelatus rhaphanusjur ex auro dicaretur rhaphanus: beta ex ar /
gento rapum e plumbo. Scires non ibi genitum Manniu Curium imperatoremjqueminhofpirioliga /
t is aurum repudiaturoafferentibusrapumtorrenteminfocoinuentuannales noftrf ^pdidere.Scnpfit &
MorChion grxeusde rhaphano unum uolume.Vrififfimi in cibis hyberno tpe exiftimanf.Iideqj detibus
femp inimicuquonia atterant.Ebora cerre poliut.Odiu iis cum uire maximutrefugitcp iuxta fatos. Ligno
fiora funt reliqua in chartilaginum genere a nobis pofita.Miru<£ oibus uehemetiam laporis ineffe. Ex iis
paftinacx unu genus egrefle fpote puenittdaphylinos grxee dicitur. Altege ferif radice uel femine primo
uere uel autumno.Vc Hygino p’acer:februario:augufto:feprebri:o£l:obri:folo qaltiflime refoffo. Annicu
la utilis effe mcipittbima utiliongcacior autumnotpatinif^ maxime. Et ficquorp uirusilli itradtabileeft#
Hibifcum a paffinaca gracilitate diftatjDinatum cibistfed medicinae utile.Efl Sfqrtum genus in eadem fi
itiilirudine paftinacxtqua noftri gallica uocanngrxci uero daucon.Cuius genera etia quattuor fecere inrer
medica dicendum.Sifer 3i ipfum Tyberius princeps nobilitauitiflagitans oibus annis a germania.Geldu
ba appellatur cafteilu rheno impofi rutubi generofitas pcipua.Ex quo apparet frigidis locis couenire.lnefl
longitudine neruusiqui in decodhs exrrahitunamaritudinistamen magna parte relhffaiqux mulfo in ci/
bis temperata et in gratiam uertitur.Neruus idem:& paftinacx maiori dutaxat annicule. Sifer his feritur
menfi bus februariotmai tio:aprili:augufto:feptebri:o,ftobri. B reuior his eft:fed torofioriamiriorcp Inu/

Ia per fe flomacho inimicifiima.Eade dulcibus mixtis faluberrima.Plurimis modis aufterirate uicra gra^
tiam inuenir* Naq? di in pollinem tundrf aridadiqdoqp dulci teperatur:& decola pofieaautafleruatajue!
macerata pluribus modistdC tunc mixta defruro.‘aut fubacfta meile uuifque paffistaut pinguibus cariotis»

Alio rurfus modo cotoneistmalistuel forbisiaut prunis. Aliquando pipere aut thymo uanata defe&us pei
pue ftomachi excitat, llluftrata maxime Iu lix Auguftx quotidiano tibo.Supuacuueius femejquoniaocu
lis ex radice excifi stutharudo ferif.Et hxcautfenf:&fifer:& paftiacatutroqi tpeuer &autumno magnis
feminum interuallis.Nulla ue minus quaterno^ pedumtquonia fpanofefruticat.Siferat trafierre meli/
us.Proxima his bulbos natura:quos Cato in primis ferendos prxcipittcclebrans megaricos* Verum nobi
liffinia eft fcyllatqq medicamini nata aceroai exacuendo.Nec ulli amplitudo maiorjficut nec uis afperior*

Duo genera rnedicx:Mafculus albis folns.foemina nigris.Et tertia genus eft cibis gratum.Epimenidium
uocaf : anguftius toliotac minus afpero. Seminis plurimum oibus.Celerius tamen pueniuntfatx bulbis
circa latera nans.Et ur crefcantsfolia q funt in his ampla: deflexa circa obruuntur.Ita fuccu omnem inle tra
hunt capita.Spontc nafcunf copiofiflime in baleanbus ebufoq» infulisiacper hifpanias.Vnum de iis uolu/
men condit Py thagoras philofophustcollfgens medicas uireszquas ,pximo redaemus bbrq.Reliqua bub
borum genera differunt colo- ejmignitudmeftiiauitate.Quippe cum quidam crudi mandaturiut in cher
ronefo taurica ♦ Poft hos in africa nati maxime laudantur. Mox apuliiGenera grxei hxc fecere Bulbinen:
fitanio:pirhyontacroconon:xgylops:iforynchion.Inhocmi^timaseius radices crefcere hyeme. Verno
autem cu apparuerit uiolatminuitac contrahittum deide bulbu pinguefcere.Eft inter genera quod in xg y
ptoaron uocant:fcyllx proximum amplitudinejfoliis laparitcaule rectoidum cubitorum baculi craffitudi
netradice mollioris naturx:qux edatur di cruda:Effbdiuntur bulbi ante uer. At deteriores ilico fiuntifi fin
duntur.Signum maturitatistfolia inarefcenriaabimo. Vetufliores improbant. Item paruos & Iongos.Co
tra rubicundis rotundioribufq? laus Si grandiffim is. Amaritudo plenf^ in uerrice etf.Media eorum dul/
cia.Bulbos non nafei nifi ex femine priores tradiderunt.Scd 8i in preneftinis campis fponte nafcunrunac
finemodo:enam in remorumaruis.

De hortefiu herba^ radicibus foliistfloribus:coIoribus. ^ CA. VI»

i Ortefibus oibus fere flngulx radicesrut rhaphano;betx:apio:malux. Ampliflima at Iaparo:ut q
defcedat ad tria cubita.Silueftrf minoresitutdx.Effoffa quoqi diu uiuir.Quibufda tame capilla
tx:utapio:maIux*QuibufdafiircuIofx:utocimo.Aliiscarnofx:ut betxtaut magis etianu croco
S Aliqbus ex cortice:& came coflatiur rhapbao Qi rapis.Qporudam geniculatx funt:ur graminis.
Quxredla no habent radicemiftatf plurimis nitunfcapillamensrutatripIcx&blitu.Scylla aut:&: bulbiiS:
cepe:& alliu u nifi i retflu radicaf.Spore nafcetiu qda nuerofiora fut radice q folioiut Afpalax:pdiciu:crocu. Vel ci/
Floret uero cu fraxio ferpil!u:abrotonu;napi:rhaphai:meta:ruta:& extera qde deflorefeut cu coepef. Oci/ lax
mu at pticularf:5<: ab imo icipir.Qua de ca diutiffime floret.Hoc di i heliotropio herba eueit.FIos aliis ca Vel pet
did9:ahisIute9:aIiispurpurec).Foliac3dutacacumib?origao:iulx:&aIiqnrutxnurialxfx«Maxrecocaua diociu
fut cepeigetio. Alliuicepaf^ iter deos iureiuradohetxgyptus.Cepeguaapd grxeos farda:faorhracia:hal/
fidea:fetaia:Ite fchifta:AfcaIoia ab oppido iudxx noiara.Oib^ ftodorlachrymofus 6i peipue cypriis: mi/
niegnidiis.Oib^corpus tutapiguitudiseagdchartilagie.Ecucffis fetaia minimatexceprarufculana.fed dul
cislchiftaatr&afcaloiacoduf.Schiflahyemecucomafuareliquut.Verefoliadetrahutt&alia fubnafcunf v •
iifde diuifuris unde 8i nome. Hoc excplo reliqs quoqi generibus detrahi iubet: ur i capira crefcarrpotiufq i
femetipfa. AfcaloiaRi ^ppria natura.Eteni uelut fteriles fut ab radice:&: ob id femie feri illas no depoi iufler
^rxci.Prxrerea ferius circa uer cu germinat tranfferri .Ira craflere.Er tunc ,pperare:pteriti temporis pen/
lfatioe.Feffinadu at in his eft:quonia natura celeriter putrefeut fi deponant:^ caule amittunt: 8i femen:

f

LIBER.

Ipfaegi euanefcut.Eft & colo^ differentia.Samo enim 8C fardibus candidiffimae proueniut ♦ Sur m honore
Vel cali & cretica?:de quibus dubitat an esedem fint:q uae afcaloniarquonia faris capita craflefcu ttdepofi tis caules 3C
bus& femina.Diftantfapore tatu dulcuApud nos duo prirnagenera.Vnucodirnentariurmquod illi genontno/
femine ftri pallacanam uocanuferirur menfibus martio:aprili:maio.Alterum capitatu a?queab tequino&io autu/
ni uel fauonio»Genera eius aufleritat/s ordine:africana:galIica:tufculana:amirernina» Optima aute qua? ro
tundiffima.Item ruffa acrior q candida:ficca q uiridis:&! cruda g coctafficca g coditatferitur amitemina fri'
gidis & humidis Iocis:& fola allii modo capi te: reliquae femine*Proxima^ae{late nullum femen emittunt,
led caput tantu quod inarefci nSequenti aut ano permutata ratione femen gignitur.Capur ipfum corrum/
pitunErgo ofbus anis feparatim feme cepe caufa feritur.Separatim cepe feminis:feruatur aut optime in pa
ieis.Getiu pene fine capite efficeruicis tatu logse:& ideo totum in frondejfepiufop refecatunut porru. Ideo
&C illud ferunnno deponunt«Ca?rero cepas ter fofTo folo feri iubent:extirpatis radicibus herba^.ln iugera
denas libras.Intermifceri fatureiatquonia melius proueniat.Runcari praeterea: & farnritfi no faepius:qua/
ter. Afcalonia mefe februario ferunt noftri.Seme cepajK nigrefcere incipies anteq marcefcat metunt « Et de
porro in hac cognationem dici couenit:praefertim cum feftiuo nuper audtoritatem dederit princeps Nero
uocis gratia ex oleo aeftatis menfium 01'bus diebus*Nihilq?aliud acnepanequide uefcedo.Seritur femine
abaequinodfioautunofi fedhuum facere libuerit denfius.Jn eade area fecatur donec deficiat: fiercoraturgj
fem per: fi nutrif in capita anteq fece£:cu increuerittin alia area tranfiferaf: fummis foliis leniter recifis ante
medulla & capitibus retradhs tunicis ue extremis: Antiqui filice uel tegula fubie&a capita dilatabant* Hoc
ite de bulbis.Nuc farculo leuiter couellutur radicestut delumbatae alat:neg? diftrahant. Jnfigneig? cu fimo
ketocp folo gaudeattrigua odit:& tame pprictate quada foli coftat.Laudatifilmus in aegyptotmoxorchiae
arcji aritiae«Se£hui duo genera. Hoc herbaceu folio incifuris eius euidetibusrquoutunf medicametariu AI
tepz genus fuauidioris foli rotundiorifcprincifuris leuioribus.Fama cft Mela equeftris ordinis reu ex ,pcu*
ratioe a T iberio principe accerfitu in fumma defperatioe fucco porri ad trium denario^ argenteoru pon/
dus au(to:cofeftim expiraffe fine crucia tu* Ampliore modu negat noxiu efTe* Allium ad multa ruris praeci
pue medicameta ,pdefie credit. Tenuiffimis 8C q feparanf : in uniuerfum uelatur mcbranisrmox pluribus
coagmentaf nueleis:&: iis feparatim ueflitis. Afperi faporis:& quo plures nuclei fuere: hoceftafperius.Te/
dium huic quoqj haliturut cepistnullu tame codtis.Generum differeriain rempore.Prxcox maturefcit.lx»
Vel a/ diebusjrum in magnitudine» VIpicum quog? in hoc genere graeciappeliauere allium cypriurmaliiantifcor
phro' don:prsecipue africae celebratu inter pulmentaria ruris graaius allio rrito in oleo di aceto mirum quatum
icordo increfcat fpuma.Quida 8i allium ulpicum in plano feriuetanttcaftellatimque grumulis imponi diftanti'
bus inter fe pedes rernos»Inter grana quattuor digiti intereffe debent:fimul atep tria folia eruperint farriri*
Gradefcunt quo fsrpius farriuntur.Marurefcetium caules depreffi in terra obruutur ita cauetur ne in fron
dem luxurienr.In frigidis utilius uere ferigautumno.Cstc^ ut odore careantofa haeciubentur feriteum
luna fub rerra fitrcolligicum incoitu.Sine iis Menander e graecis auftoreffiallium edetibustfi radicem be
uelopa/ tae in pruna toftam fuperederint:odorem extingui.Sunt qui 6C allium:& ulpicon inter compitalia ac fatur
lia nalia feri aptiflime putet.AUiu & feminepuemt fed tarde.Primo eni ano porri crafiitudine capite effici CTe

queti diuidif: tertio cofumaf.Pulchriufcp exiflimaf tale» A qbufda in feme exire uetaf* Sed intorqri caulis
fatiois gra:ut caput ualidius fiat.Quod fi diucius alliu cepe^ fueterari libeattaq falfa tepida capita intinge/
da funt. Ita diuturniora fient:melioraq> ufui:fed in fatu fterilia. Alii coteti funt prio fup prunas fufpedifie;
abudecp itapfici arbitranfjne germinet.Qd facer aliu cepaq? extra terra quoq? certu c:8£ cauliculo a£lo eua
nefeere. Aliq & alliu palea oprie feruari putat.Alliu e 8t i aruis fpore nafces:a!u hoc uocat : qd aduerfus fpro
bitite alitu depafcetiu femfa:codfutne renafei poffit:abiici6ftatiq? q deuorauereaues fiupetes manu capiuf?
& fi paulu comorauere refopitse.Eft & filueftre qd urfinu uocat odore molIi:capiteptenui:foliis gradibus
Quoto die quaeq? herb?e nafcunrur fate;6<: quo modo quae^ forraanturtuel digerancun& quorum fin
gula generatA: quorum plura* CA. Vl/.

N horto:fato^: celerrime nafcunrur ocimujblituinapusjeruca.tertioenim die erumpunttanetu
|quarto:laclucagnto:rhaphanusfexto;cucumis6^cucurbitxfeptimo:priorcucumis:naflurtiu
j ac finapi gnto:beta ae flate fextoihyeme decimo: atriplex octauo: cepe»xix.aut»xx*getium*x*aut*-

_ xii.Cotumacius coriandrum.Cunila quid6 8C origanu poffixxx.diem Omniu difficillime apiu*

lx»enim die cu celerrime»l.maiore ex parte emergit. Aliquid & feminu aeras cofert:quonia recetiora matu
rius gignuntur*In porro:gerio:cucumere:cucurbita* Ex uetere aut celerius proueniuntapium:beta:carda
mu:cunila:origanum:coriadru.Mirum in beta? femine:n5enim tota eo anno gignitur: fedaliqd fequete:
aliquid tertio.ltag? ex copia fem inis modicenafcit.Qu^daanotatumfuopariunquaedafepiustficutapiu:
porru:getiu»Ha?c,n.femel fata pluribus anis reflibili fertilitate proueniut . Semina plurimis rotunda:aliq/
bus oblogatpaucis foliacea 8C latamc atriplici.Quibufda angufta:&: canaliculatarut cumino. Differut 8i co
loremigro candido^ ite duricie.Surculacea in balliculo funt rhaphano;finapi:rapo . Nudu feme apiiteoria
dri:aneti:focmculteumini . Cortice obducta bliti:betae:triplicis:ocimi. At lactucis in lanugine»N »hil ocit/
mo fbecundius*Cum maledictis ac probris ferendu praecipiut*Iaetius ,pueniet*Satu etia pafcitur terra ada^
Vel pa/ fta cuminu:& qui ferunt praccanftne exeat»Quae in cortice funt difficillime maturefeut: maximecp ocinu;
uitur & gyt.Siccanf ofaacfuntfoecuda*Vri<j meliora nafcunf aceruatim fatofeminelg fparfo. Ita certe porrum
Vel fare & allium ferunt in laciniis colligatum: Apiu etia paxillo cauerna fadta ac fimo ingeflo.Nafcutur autem ofa
fhant uf fem ine aut auulfioe*Qu5eda femine di furculo:ut ruta:origanu. Ocimupcidut.n.&i hoccupuenitad
palma: ait itudme»Quaeda di radice & feminaut cepatalliulbulbi : 8i fi quepe radiceannuiferop^ relinquat/

DECIMVSNONVS

r CXVIII

Eotu uerb quae a radice nafcunfjradix diururna:& fruticofa e.*ut bulbi * gethikfcylte.Frutfcat alia & no ca
pite:ut appiu:5C beta.Caule recifo fere quide ofa regerminatrexcepris qua: n5 fabrum caule habent.Eft in
ufu uero ocimu:rhaphanus:ladhica. Hanc etiam fuauioreputantaregerminatione.Rhaphanus uriq» iucu
dior detrahis foliis anteq decaulefcar.Hoc dC in rapis. Na dC eide direptis foliis coopra rerra crefcutrduratcp
an a:ftare.Singulagenerafuntocimo:Iapatojblito:nafturtio:erucac:atriplici:coriandro aneto, Ha:c.n.ubicp
eadem funrtneqi aliud alio melius ufquam.Rutam furtiuam tantum prouenirc fertilius putat ; fi cur apes
furtiuas peffime«Nafcunturetiamnumfata:mentaftrum:nepeta:intubum:pulegium*Contrapluragene
ra funt eorumiquae diximus:dicemufq$ in primis de apio.

Natura&genera&hiftoriceadcodirnerainortofataijdre^xxxyi. CA. VIIL

D enim quod fponte in humidis nafcifiheliofelinu uocaf uno folio: nechirfutu . Rurfus in fic/
cis hippofelinujpluribus foliisifimile heleofelino.Tertium eft oreofelinu cicutae foliis:radice te/
nui:femineaneti:m mutiore tamen.Eft aut fariuis dria in folio denfo cnTpoiaut rariore & leuio

_ 're.Ite caule tenuiore ac cra/Tiore.Et caulis alioiji candidus efltalio^ purpui eusialiop' uarius.La

dtucae gratci tria fecere genera. Vnu lati caulistadeo ut hoftiola olitoria ex iis fasftitari pdiderint . Foltu his \rrj Uf/
paulo maius herbaceo 6C anguftiflimu:ur alibi cofumpto incremento altei^ rotundi caulis. Tertiu felTile: ceoj^
quod laconion uocant. Alii coloris 8t tpis fatus genera difcreuere.Efle enim nigras! qua^ femen menfe ia
nuario feraftalbas quara martioirubentes qua^aprili. At oium ea^ piatas poft binos menfes differri. Di
ligentiores plura genera faciutjpurpureastcrifpasjcappadocastgraccas.Logiora his folia caulcfji lati. Prjete
rea longi SCangufti intubis fimiles.PelTimuautgenuscuexprobratioe amaritudinis appellauere picrida.

Eft eriamnu alia diffindito atrseiq meconis uocaf acopia latflis foporiferi: quaq oes fomnu parere credanf.

Apud antiquos italiar hoc folu genus ea^ fuit:& ideo lactucae nome adeptae.Purpurea maxime radicis ceci
liana uocant. Rotunda uero ac minimae radicistlatis foliis aftylida. Quidacy eunuchiontquomahaec maxi
me refragef ueneri.Eft qde natura olbus refrigeratrix: dC ideo aeftate grataea ftomacho faftidiu auferdr.ci
bi<p appetentia faciunt.Diuus cerre Auguftus lactuca coferuatus in aegritudine ferf prudentia Mufe me/ Cu prto
dicircu priores ea ob religione minime comaducarettin tantu recepta comedationeiut feruan et in alienos res ^arrI
menfes eas oxpmelite repertu fir.Sanguine quo<j augere creduntur.Eft etianum qua: uocaf caprina ladtu 0'u rejjv
ca:de qua d cemus inrer medicas.Et ecce cum maxime coepit irrepere fatiuis admodu p roba ratq use cilicia gf^nerre
uocatur:folio cappadoca: nifi crifpum latiufqt eflet.Nec ex eode genere poliunt dici neqj ex alio itubi hye- |c omg
mis impatientioresiuirufgp praeferentesrfed caule n5 minus grati . Serunf uerno plantat eo^iultimo uerc caueref*
tranfferunf.Eft di eraticu intubum:quod in xgy pto cichoriu uocant . De quo plura alias • Inuentum oes pr ,or

thy rfos uel folia ladtuca^ prorogare urceis conditostac recentes in patinis coquere. Seruntur lactucae anno' e£tF efo
toto laetis:& irriguis:ftercoratif<j binis menfibus inter feme plantacy dC maturitarem.Legittimum rame a e
bruma feme iarereiplanta in fauonio tranlFerre. Aut feme fauonioiplatam squinodio uerno. Albae maxi' /reliaio
me hyemf rolerant.Humore ola ortenfia gaudet dC Itercoretpraecipue laducae! &magis intubi.Serietiam rnmmie
xadices illitas finio inrerefb& repleri ablaqueatas humo.:Quida c£ aliter amplitudinem auge t:rea fis cum Qret y
ad femipedem excreuermtjfimo^ fuillo rec£ti illitis.Candorem uero putant cotingere iis dumtaxat: quae
funt feminis albitfi harenade littorea primo incremento cogerarur in medias: atqj in crefcentia folia cSrra
ipfas religentur.Beta horrenfiorum feuiflima eft • Eius quocp a colore duo genera graeci faciunt migra di
candidam:quam praeferunperciiTimi feminis:appellatcy hculum:candoris fane diferimine pisrferentes ut
ladtucam.Noftri betae genera faciut uernum & autumnale:a tern poribus fatiuis : quamq dC iunio feratur*
Tranfferutur autem in planta hae quog*:8i oblini fimo radices fuasilocucy fimiliter madidum amar.Vfus
iis dC cum lente ac faba.lde^ qui oleris dC praecipuustur lenitas:excitetur acrimonia finapis.Medici innocc
tiorem q olus efle iudicauere.Quamobrem appofi tas non nemini:degu(Iare etiam religio eft urqp ualidis
potius in cibo fint.Gemina ns natura dC oleris dC capite ipfo exilientis bulbi.Spes fumma in latitudine. Ea
cotingit ut in laducis:cu coeperint colore trahere impofiro leui pondere . Neque alii hortenfioa' latitudo
maior. Tn binos pedes aliquado fe pandunrimulrum dC foli narura conferente eis. Et in CTcelenu agro am*
plifT.me proueniunt.Suntqui betas punico malo florente optime feri exifliment:tranfferriaurcum quin/
que folioiji efle coeperint.Mira diflferentia:fi uera efl candidis folui aluos: modice nigris inhiberi . Et cum
braflka corrumpatur in dolio uini fapor:odore beta: foliis demerfis reflrtuuOlus caulefquetquibus nunc
principatus horto^apud^raecos in honorefuifle non reperio.Sed Cato braflica: miras canit laudes: quas
in mededi loco redemus.Genera eius facit tna.Vna extetis foliis:caufe magno. Altera crifpo folio qua apia
na uocat.Tertia minuris caulibus lene tenera minimeq? pbar. Braflica toro ano ferif:quonia dC toto fecaf.
Vriliflimetame abxqnodhoauruni.Trafferf cu quin<j folioli efl. Cimas a prima feflionepftat proximo
uere.Hic efl quida iplo^ cauliu delicatior tenerior^ cauliculus Apitii luxuria • Et per eu Drufo Csrfari fa
(liditus no fine cafligatioe Tiberii pfts.Poft cima ex eade braflica coringur arfliui autunalefqi cauliculnmox yej
hyberni:iteruq? cim^rnullo xqi gne m ultifero doec fua fertilitate cofuat» Tertia circa folfliauiex q fi huidi ^,tus
or locus e aeflate:ficciorautuno plataf.Huor fimufqj fi defuere:maior faporis gra c.Si abudaueril^rior fer
tilitas.Fimu afininu maxie coueir. Eft ha:cquocp res Irer opa ganea:.Quapp no pigebit uerbofigpfeq.Prae
cipuus fit caulis fapore ac magnitudie: Primu oium fi repaftfato feras dein fi terra fugietes cauliculos feces
a terraqi^cerirareluxunofaattolleresfeexaggeradoalia accumules itaineplusqcacumeeminear.Tritianu
hoc genus uocaCbis coputabili ipedio tedio^.Caetera gna coplura fut.Cumanu feflile:folio capite patulii
Aricinu altitudie ii excelfi^folio nuerofip q teui^.Hoc utiliflimu exiftiaftqa fub ofbqfer foliis fruticat cauli
culis peculiaribus.Pompeianum pcerius caule ab radice tenui intra folia craflefcit. Rariora hseaanguftio;

LIBER

raqnfed teneritas in dote fmFrigora non tollerat. Quibus et aluntur brutfannf gradcs foliisrcaufe tenues:
fapore acuti* Sabellico ufiy i admiratione crifpa funtfoliatquoise craiTitudo caule jpfum extenuat: fed dub
ciltimi peribenf ex oibus. Nuper fubiere lacu mrres exconualle aricinatubi quodam fuit lacus turrifqtiq
remanet capite praegrandes:folio inumeri. Alii in orbem porrecti. Alii in latitudinem rorofuNec plus ul'
Iis capitis poft tricianutcui pedale aliquado cofpicif.Er cima nullis ferior.Cuicugt at generi pruinae pluri/
mum fuauitatis conferuntiEt n'fi obliquo uulnere defendat medulla:plurimu noceoSemini deftinati no
feccanf.Eltet fua gratia nonunq plantae habitu excellentibus.Halmyridia uocattquoniam mfi in mariti/
mis no puentur.Nauigatione quoqj longinqua uirides afleruanfifi itatim difledtiata ne humu attingant;
in cados olei qpxime ficcatosobturatofq? condantur omni fpiritu excIufo.Suntq piata in trafieredo alga
fubdita pediculo nitro ue tritotqd tribus digitis capiaf:celeriores ad maturitate fieri putet* Sunt q femen
trifolii nirruq* fimul tritu afpergant foliis.Nitrum et in coquedo uiriditate cuftodit* Aut apiciana coctura
oleo ac fale priufq coquant maceratis. Eft inter herbas genus inferendi praecifis germinibus caulis!& i me
dulla femine ex aliis addito. Hoc 8C in cucumere filueftri.Necno olus quoqi filueftre eff triu folioije.Diui
Iulii carminibus peipue focis militaribus celebraru* Alternis qppe uerfibus exprobauere lapfana fe uixifle
apud dyrrachiu pmiopt parfi monia cauillantestEft autem id cima fiIueftris*Omniu horrenfio^ laudatif <
fima cura afparagis.De origine eoj^ in filueftribus curis habude didtu: & quoeos iuberet*Cato i harudine
tis feruEft 8t aliud genus incultiusrafparago mitius corruda paffim et in motibus nafcestrefertis fuperio/
ris germaniae campistno infeito Ty berii Oefaris didto:herba ibi quanda nafei fi millima afparago. Na qd
in nefide capaniae infula fponte nafcittlonge oprimu exiftimat.Horcefiu ferit fpongiis.Elt.n* plurimae ra
dicistalriffimegi germinat. Viret thyrfo primu emicante.Quicaule educens tepore ipfo quo faltigatus eftt
in toros Itringif.Poteft & femineferi.Nihil diligentius cSprehendit Cato.Nouilfimuc^ librieft.utappa/
reat repentina ac nouitiam uiro cura fuiiTe.Locu fubigi iubet humidu:aut cratium. Semipedali undiqr in
teruallo feritnecalcet.Praerereaad lineam grana binaaut terna paxillo dimitri.Videlicer femine tum ratu
ferebant.Id fieri fecundu aequinodtiu uemu. Stercoie fatiari.Crebro purga ri*Caueri ne cu herbis euellant
afparagi.Primo anno ftramentoab hyeme ptegi.Vereaperirf.farrirKruncarf Tertio incendi uerno.Quo
maturius incenfus elhhoc melius puenit.lraq? harudinetis maxime couenir q feftinant incedi.Sarriri ia/
bet ide no anreq afparagus narus fueririne in farnendo radices uexent.Ex eo uelli afparagum ab radice*Na
fi defringaf;(tirpcfcere:& intermori. Velli donec in femc eat.Id at maturefeere ad uertmcendiqqac rurfus
cu apparuerint afparagi farriri ac fierccrari. Ac poft annos nouem cum ia uetus fittdigeri fubafto folo Iter
coratoq?.Tum fpongus feri finguloije pedu ire!ualib.Quin& ouillo fimo notarim; uti quonia aliud her/
bafcerectnec quicq poftea tetaru utilius apparuirinifi q> circa idus februarii defoflo femine aceruatis puulis
ferobibus ferutJpiurimuqi maceratu fimo.Dein nexis inter fe radicibus fpogias factas poftaequinodliu au
tum difponur pedalibus interuallisjfertilitate in denos anos durante. Nuilu gratius iis folu q rauennatiu.
Hortor indicauimus corrudam.Huncintelligimus filueftrem afparagutqufgraeci orminuraut myacan
thon uocant aliis uenoibus.Inuenio nafei &T arietis cornibus tufis arqi defoflist Poterant uiden didta oia:
quae i precio funnifi reflaret res maximi quaeftus non fine pudore dieenda.Certu eft quippe carduos apud
chartaginem magnam cordubamq? peipue feftertia fena milia e paruis iis reddere: quoniam porteta quo/
que terrarum in ganea uerrimus: Etia ea qua? refugiut quadrupedes cofciae.Carduos ergo duobus modis
ferunt autumnotplanta&femineante nonas martias.Plantaecp quae ex eo difponentur ante idus nouem
Velet fi bristaut in locis frigidis circa fauonium.Srercoranfct fi diis placet:laetiufq?proueniutcondunturq? aceto
difplicet meile diluto lafieris addita radice 8t cuminune quis dies fine carduo fitreaetera in tranfcurfu dici poliunt*
Vel oc i' Ocim um parilibus optime feri ferunr.Quidam & autumno iubenrcp cum hyeme feracurjaceto feme per
mum fundi.Eruca quoq? & nafturtiumtuel aeftate uel hyeme facillime nafcuntur» Eruca praecipue frigorum co

teptrix diuerfx clt q ladtuca naturx.Concitatrix ueneris.Iccirco iungitur illi fere in cibisjut nimio fi igori
par feruor immixtus temperamentum aequet. Nafturriu nome accepit a narium tormeto.Et ide uigoris
figmficatio(puerbio id uocabulu ufurpauitiueluti torpore excitatis. fn arabia mirae amplitudimsdicitur gi
gni.Ruta quo<^ ferif fauonio & ab aeqnodtioaurunitodit hyeme & huore ac fimu. Apids & gaudet 8C fic/
ristterraq maxime lateritia.Cinereuult nutriri.Hic&femini mifcetunutcarear crucis» Audtoritasetpe
culiaris apud antiquos ei fuit.Jnuenio multum ruratum populo datum a Cornelio Cctego i cofularu coi
lega.Qu.Fla»comitisperactis.Amicitiaeltei &cum fico in tantum ut nufqlaetiorpueniatqfub hacarbo
re.Seritu r & furculo m elius i p forata fabaridi toqi fucco nutrit coprehededo furculu.Seri i 8C a feipfa.Naq?
incuruato cacumine alicuius rami cu attingent terratftati radicat.Eade &: i occino natura:nifi difFialius
crefcit.Sed durata rucafjn fine difficultate tmeietibus ulcerib^ni muiris maib<? id fianoleouedefefis.Coci
dunf at & eius foiiarferuaturgi fafciculis.Ab aeqnocftio uernoferif apiu;femiepaulu i pila pulfato» CnTpi'
us fic putat fieritaut fi fatu calcef cylidrojpedibufue.Propriu eitq>colore mutat.Honos ipfi i achaia coroar
uicftores facri certamis nemeae.Eode tpe ferif meta plataruel fi nodu germiar:fpogia:mius haec huido gau
det* Aeltare uiret.Hyeme flauefcit.Geus eius filueltre metaltru e.Et hoc ppagaf ut uiusiuel fi iuerfi rami
feraf. Merae nome fuauiras odoris apdgrsecos mutauincualioqn mintha uocaref.Vnde mereres nri nome
dediauerut ♦ Grato meta mefas odore peu rrir I rufticisdapibus.Semel fata diutiaxtatedurat»C6gruitpu
legio cuius natura i carnariis reflorefeens faepius dicta e. Haec quocp feruaf fimili generetmenra dico pule
giuot ^ nepira.C6dimeto^d tn oiumq^faftidiis cyminuatniciffimu.Nafcif ifuma tellure uix haeres; 8C in
fubfime tedes.In putribus 6c calidis maxle locistmedio feredu uehAltepc eius geus filueftretqd rulticu uo
caf.alii thebaicujfi tritum ex aquapoteturn dolore Itoachijpdeft.In carpetama noftri orbis. maxime lau/

DECIMVSNONVS

CXIX

data r. Af ioquin aethiopico africo® palma eft.Quidam huic aegyptium pntferunt.Secf praecipue olufatru
mirjc natura? eft. FTppofelinum gra?ci uocantralii fmyrnium * E lachryma caudicisfui nafcitur. Ser-rur
di radice.Succum eius qui colliguntmurra? faporem habere dicunt. Au&orcp eft Theophraftus murra ia
ta natum. Hippofelinum ueteres praeceperant /n Iods inculrisriapidofistiuxra maceriam feri.Nunc Bi repa
ftinato:feritur:& a fauonio poft aequmcxfhu autumnum.Quippecum capparis quogi feratur ficcis mati/
me:area in defoflu cauara:rlpif<j undiq? circuftru<ftis lapidetalias euagatur per agros:5C cogit folum fleri/

Jefcere. Floret aeftate. Viret uf<j* ad uergilia^ occafum.Sabulofis familia riflirnum.Viria eius quod tras ma
ria nafciturtdiximus inter peregrinos fru£hces.Peregrinum:&: careum gentis fuse nomine appella tum:cu
linis prineipale.In quacu<j terra feri uu!t ratione eadem qua olufatrum.Laudatifflmum tamen in caria:,p
ximum phrygia«Liguflicum filueftre efl:In iiguriac fuae montibus feritur. Vbi<j fuauius,fatiuum :fed fine
uiribus.Panacem aliqui uocant.Crateias apud gra?cos cunilam bubulam eo nomine appel lar. Ca? teri ft/
re cunizam idemjcunilaginem.Thymbram uero quae fit cunila. Haec apud nos habet uocabulum Bi aliud
fatureia difta in condimentario genere.Seriturmenfefebruariororigano aemula, Nulg utrunqi additur:
quippe fimiJis effectus, Sed cunile aegyptium origanum ritum praefertur. Peregrinum fuit di lepidium.Sc
Tirura fauonio.Dein cum fruticaucritriuxta terram pciditur»Tuncruncatur:flercoratur<y . Per biennium
haec,Poftea iifdem fruticibus utunrunfi non faeuitia hyemis ingrauattquando impatientiffimum efl fri/
gorum.Exir Bi in cubitalem altirudinemifoliis laurinisjfed molhbus.Vfufqt eius non fine la&e.Gyt piftri
nis:anifum:& anetum culinis &i medicis nafcuntur.Sagapenum Bi ipfum in hortis quidem: fed medicinae
tantum. Sunt quaedam comitantia aliorum fatusmt papauertnanque cum brailica feritur. Ac’portulaca 8C
eruca cum ladfuca, Papaueris fatiui tria genera, Candidurcuius femen toftu in fecunda menfa cu mella apud
'antiquos edebatur.Hoc& panis ruflicicruftaeinfpergituradfufoouoinhserens.Vbi inferiorem cruftam
apiotgy tqj cereali fapore condiunt. Alrerum genus papaueris nigrumjeuius fcapo incifo la&eus fuccus ex
primitur.Tertium genus rheeam uocat graecmd noftri erraricum.Sponte quide fed in aruisjeum hordeo
maximenafciff:erucaefimi!e:cubitalialtitudine:floreruffo:&,ptinusdeciduo:unde&nomcna graecis ac
cepit. De reliquis generibus papaueris fponre nafcentis docebimus in medicina? loco. Fuifle autem in ho/
nore apud romanos femper mdicioeft Tarquinius Superbustqui legatis a filomiflis decutiendo papaue'
ra in horto altiffima fanguinarium illud refponfum.hac fachambagc reddidit.Rurfus alio comitatu aeq/
'no<ftioautumniferunturcariandrum:anetum:atriplex:maluae:Iapati:cerepolon :quod paederota graeci .
uocant. Et acerrimum faporerignei effcdhis ac faluberrimum corporifinapi nulla cui turarmehus tamen ,,

planta relata. Quin e diuerfo uix eft fato femel eo liberare locurmquoniam femen cadens protinus uirer. PyUuftl
Vfus eius etiam pro pulmentario in patellis decocto citra intellectum acrimoniac.Coquutur 6i folia ficut
reliquorum oleorum.Sunt autem trium generum: Vnum graciletalterum rapi foliis fimile: ternum eru/
emen optimum aegyptium» Athenienfes napi appellauerunnalii tapfijalii faurion.Serpyllo Bi fifym/

car.

brio montes pleriqi fcatenuficut thracia:ut ea qua? deferunt ex iis:auulfos ramos ferunt.l rem fieyone ex
fufs montibus: &arhenis:& hymero, Simili inodo^ fif/mbrium ferunt.Lcnfllmum nafcitur in puteo/ ******
rum parjetibus:&: circa pifeinas 8i flagna»

De foemculo & canabe. CA. IX,

Eliqua funtfet ulacei generis ceu foentculum:anguibus (utdiximusygratiflimum: ad condien
da plurima cum inaruerit.Eiq? perq fimilis rhapfia:de qua diximus iter externos fmtices. Del
de utiliffima funibus canabisderitur a fouonio.Quo denfior efbeo tenerior. Semen eius cum

_ efl maturum ab aequinoctio autuni defringitur: & foleaur ueto aut fumo ficcarur.lpfa canabis

ueliif pofl uindemiatac lucubrationibus decorticarapurgaf.Optimaalabadica: plagaru praecipue ufibus.

Tria ibi eius genera, Improbaf cortici proximutaut medullae. Laudariflimu eftemediotquae mefa uocaf.
Secunda milafea.Quod adproceritate quide attinetlrofeaagri fabiniarbope altitudine aequat. Ferulae duo
genera in peregrinis fruticibus diximus.Semen eius in italia cibus eft.Condit quippe duratq? in urceis uel
anni fpatio.Duo ea genera.Caulcs Bi racemi.Corymbiam hanc uoant:corym Wque quos condiunt.

D e morbis hortoru:& remedia ci rea formicas:& rucas:& culices. C A. X*

] Orbos horrenfia quoqj fentiunrificut reliqua terree fata.Naq? Bi ocirau fenecat:degenerat<y r i/
re in ferpillumtfiC fifyrnbriu in calamintha.Et ex femine brailica? ueteris rapae fiunt:atqi inuice»
Enecaf tyminu ab imo dorfo nifi repurgef ♦ Eft aut unicaule: radice bulbo fi milirnon nifi in fo/
lo gracili nafces, Alias priuatim cymini morbus lcabies,Et ocimum fub canis ortu paJcfcit.Oia

uero acccifu mulieris menftrualis flauefcunr.Beftiola^e quoqi genera innafcunf.Napis culices:rhaphano

eruca?:6C uermiculi. Ite ladtucis 6C oleri* Vtnf^ hoc amplius limaces & cochleae. Porro uero priuatim ani/
mal ia: quee facillime ftercore imeftocapiunf condentia in id fe. Ferro quoq? non expedire tangi rutamicu
niIam:mentam:ocimum:au(5tor eft Sabinus Tyro in libro cepuricomquem Maecenati dicauir.item cotra
fbrmicas non minimu hortorum exitium:fi non fint rigui: remedium monftrauir»Limo marino:aut rine
re obturaris earum foram inibus.Sed efficacifllme heliotropio herba necantur. Quidam di aqua diluto la
tere crudo inimicam eis putant. Naporum mediana? funt:f liquas una feri: ficut olerum cicer. Arcet enim
erucas » Qua: fi om iflo iam nata: fint : remedium abfinthii fuccus deaxfti infpe fus Bi fcdi: quam aizoum
uocant Genus hoc herbae diximus Semen olerum fi fucco eius madefadhim feratur : olera nulli anima/
lium obnoxia fumra tradunt . In totum uero nec erucas fi palo imponantur in hortis ofla capitis ex equi /
‘ no genere foemmae duntaxat. Aduerfus erucasi&: cancrum fluuiatiiem in medio horto fufpenfum auxilia
ri narrant . Sunt qui fanguineis uirgis tangant eaiquae nolunt his obnoxia efle.lnfcftant Bi culices hortos

LIBER

UlS

Vel ta
mi

Mguos pracipueffififntarbilfcuIacaliquac.Hi galbano acccnfo fugantur* ' •••• —

v« ■ Quae magisfint fortia uelminus.&qbus falfe aqua? ^ ^ CA. Xh

jAm qd ad permutatione feminuattinetiqbufdam ex ris firmitas maior «utcoriadroberxtpoj/
ro:nafturtio:finapi:eruca::cunila::& fere acnbus.Infirmiora aure funr a triplici:ocimo : cucui bi'
ra!:cucumii& aeftiua oia hybernis magis durattminime aut getitLSed ex iisiquae funt fortiffima:
nullu ultra quadrimatu utile eft dutaxat feredo.Cunilis & ultra tempeftiua funr.Peculiaris me'
dicina rhaphano:betacirut^:cunilae:in falfis aquis qua: plurimu fuauirari 8C fertilitati conferunt* Caeteris
dulciu aquarum rigua profimt*Vtiliffimae ex iis qua: frigidiffimae:&: qua: potu fuauiflimae.Minus utiles
e ftagno & quas dices inducuntiquoniam herbarum femina inuehunt«Prsecipue tamen imbres alunt, Na
A beftiofa: innafeentes necantur. - ,

Ro rigadoju horto^jS: q trafiata meliora de fuccis horrenfio£<':& faporibus. CA. XII»

J - Is horae rigandi;matutina:at<j uefperame inferuefear aqua fole.Ocimo tantu 8C meridiana et.Sa

tum celerrime erumpere putant inter initia feruenri aqua aiperfum.Oiaat tranilata meliorargra
dioratp fiuntimaxime porrhnapiqUn tranilatione & mediana elbdefinuntgi fentire iniuriastqt
genau:porru:rhaphani:apiuilaaucac:rapatcucumis*Omnia aut filueftria fere funt:& foliis m irio
raj& caulibusifucco acrioraificut cunilaioriganujruta.Solumoex oibus lapatd filueftre melius.Hoc infati
uu rumex uocaf:naftimr<j fortiiTimum.T raditf femel fatu durarcinec unq uitiari terra maxime iuxta aq^
V fus eius cu ptifana tantum in cibis leuiorem gratiorem^ faporem prseftat»Silucftre ad multa medicame
Vel fa' 13 uhle eft. Adeo<$ nihil omifi t curatut carmine quogi comprehefum reppererim:in fabis caprini fimi fin
gulis cauarmfi pomjerucadla&ucadapiirintubitnafturtii femina indufa ferantur : mire prouenire • Qua:
fune filueftria eadem in fatiuis ficciora inrelliguntur?& acuriora.Namq? 8i. fuccorum faporumcp dicenda
differentia eft: uel maior in iisg pomis.Suc aurem acres cunila::origai:nafturtii:finapis. Amari abfinthiu
centaurea:» Aquatiles cucumeristcucurbiraedachicat: Acuti tantum cunilae. Acuti & odorati apiuaneti: fac
niculi.Salfus tantum e faporibus non nafciturtalioquin extra infidit pulueris modo : &C circulis tantum
aquaejut intelligatur uana ceu pleruqj uita? perfuafio.Panax piperis faporem reddit:magis etiam filiqua'
ftrumtob id piperitidis nomine accepto.Libanoris odorem thuris: murra myrrhae.De panace abunde di'
ritum eft.Libanotis locis putridis 8C macris ac rofeidis ferirur feminetradicem habet olufatrimihil a rhu/
re differentem.Vfus eius poft annum ftomacho faluberrimus. Quidam eam nomine alio rofmarinum
appellat.Etfmyrneum olus feritur iifdem locistMyrrhamgp radice refipmEadem 8C filiquaftro fatio . Re
liqua a cetcris:& odore & fapore differuntmt anetum.Tantacp eft diuerfitas at^ uisut non folum aliud
Vel ace/ ah° mutetunfed etiam in totum auferatur. Apio eximi in corihs obfoniis acetojin eodem cellario in faecis
odorem uino grauem.Et hadtenus hortenfia diftafint riborum gratia dutaxat.Maximum quidem opus
in eiifdem naturae reftatrquoniam prouentus tantum adhuc fummafep quafdam tra&auimus. Vera autri
cuiufq? natura non nifi medico effedlu pramofei poteftiopus ingens occultum^ diuinitatis: & quo nullu
reperiri poffit maius.Ne fingulis id rebus contexeremus, iufta fecit rariotcum ad alios mededi defideria p
tinerentilongius utriufcp dilationibus futuris fi mifcuiflemus.Nunc fuis quaeq? partibus conftabuntipQ/-
teruntq? a udentibus iungi.

CAI1 PLINII SECVNDI NATVRAL1S HISTORIAE LIBERiXX.

PROOEMIVM.

AXlMVM HlNCOpus
natura: ordiemur: & ci/
bosfuos homini narrabi
mus: faterique cogemus
ignota eife per quae uiuaf.
Nemo id paruum ac mo/
dicum exiftimauerit no/
minum uilitare deceptus.
Pax fecum in his aut bellu
natura: dicetur^ odia ami
citixqp rerum furdarum:
acfenfu caretiurmEtquo
magis miremur t omnia
ea hominum caufa:quod graeci fympathiam ap//
pellauere:quibus cunrita conftantiignes aquis reftin
guentibustaquam fole deuorantetluna patiente. AJ/
tero alterius iniuria deficiente fydere. Atque ut a fub
limioribus recedamus: ferrum ad fe trahente mav
gnete Iapidet& allio, rurfus abigente a fefe. Adaman
temopum gaudiumin fragilem omni caeterauiifl
mtturmfanguine hircino rumpente.Quseqi alia in fuis diqemus Iocisparialuel maiora mira, Tantum u«

tum

tr,

Vel fi
euhis

VIGESIMVS CXX

' De cucumere filueftrit& elaterio. 't:*-" CA. I4

Vcumim filueftreee diximus mtilromfra magnitudine fatiuuEx eo fit medicameril qiibd uo/
caf elateriu fucco expreflo e femine. Cuius ca nifi maturius incidaf;femen exilit oculos^ ct peri
culo. Seruaf at decerptus una nocterpoftero die incidif harudfe.Seme quo® cinere cofpgif ad
coerceda fucci habudaria.Qui cvprefTus fufcipif aqua caelefti;atq$ fubfidet.Deinde i fole cogif
in paftillos ad magnos raortaliu ufiis*E)bfcuritates:® urtia oculoi^ fanangenarucp ulcera.Traduc hoc fuc
jco taftis radicibus uitiu no attigi uuas ab auibus.Radix aut ex aceto coela podagris illinit.Succocp dentiii
idolon medef. Arida cu refina ipenginc & fcabiCiqua pfora:® lichenas uocac»Parotidas:® paos fanar.Et ci
catricibus colore reddit. Et foliotjd fuccus auribus furdis cu aceto inflilaf.Elateriu tepefhuu e auruno. Nec
ullu ex medicamecis logiore aeuo durat.Incipit a trimatu»Siqs recentiore uti uelit : paftillos in nouo fidtili
igne leto i aceto domet. Idcp melius quo uetuftius erit.Que ia ducetis annis feruatu eiTe auctor eft Theo/
phraftus.Et ufep ad qnquagefimu lucerna^ lumina exriguit.Hoc.n*ucri experimetu eft:fi admotu prtufij
extinguarifintillare furfum ac deorfum cogar.Pallidu acleue herbaceotac fcabro meliustac leniter amaru*
Putat coceptus ad alligato fem ie adiuuaritfiterra no attigerit*Partus uero fi i arietis lana alligatu in fcieris
lumbis fuerittira ut prinus abeaeximaft® rapiaf extradomuipfam.Cucumim qui magnificanttnafci p
tipuu in arabiatmox cyrenis* Alii in arcadia tradut fimile heliotropio.Cuius iter folia ® raos puenire ma/
gnitudie nucis iugladis fem&eeacad fpem fcorpiois cauda reflexaifed cadida* Aliqetab eo fcorpionu cucu
mini uocatiefficaciftimu cotra fcorpionu ifhis:® femiet&T elaterio:& ad purgadum uterum aluofqu Mo/
dus portioe uiriu ab dimidio obolo ad folidu.Copiofius necat:Sic® cotra phthiriafm bibitur ® hydropi
fesnllitum» Angiuas ® arterias cu meile ® oleo uerere fanar.

De anguino cacum ere: fiueerratico:& de fatiuo:® de pepone* CA. IT.

Viti huc efle apud nos q anguinus uocaftab aliis erraticusrarbitratur.Qijo decofto fparfa mu/
res de eius medicina non attingur .Ide podagris cu articulo^ morbis decofha i aceto illinut pfen/
ranco remedio. Lubope uero dolori femine fole ficcatotdein trito.xxx.denario^ podere 1 hernia
dato aquce.Sanat ® humores fubitos illitu cu lafte mulie^»* Purgat eas elaterium « Sed grauidis
abortu facit»Sufpiriofis,pdeft*Morbo uero regio in nares conie&u. Letigines & maculas e facie tollit in fo
Je illicu.Muki eade oialatiuis attribuunt.Magnu et in eis mometi.Nacp ® feme qtu tres digiti appre

hederint cu cumino tritu potucp in uino tuftientibus auxiliaf.Sed ® phreneticis in lacte mulieris. Et dy/
fentericis acetabuli mefura.Puruletaatexpuentibus cu cumino pari pondere.® iocineris uitiis in aq mul
f3. Vrma mouet ex uino dulci:® in rhenu dolore clyfteribus fimul cu cumino ifudif»Qui pepones uocan
tur:refrigerant:maxime in cibo:® emolliunt aluum.Caro epiphoris oculo^aut doloribus iponif.

Radix fanat ulcera cocreta 1 modu fauitquecerio uocat.Eade cotra uomitioesficcaf 1 faria tufa daf qrtuor
obolis inaqua mulfaftta utq bibeririqngctos poftea paflus abulet.Hrec farina ® i fmegmataadiicif. Cor/
texquo^ uomitionemouenfacie purgat.Hoc ® folia cuiufcu^ fatiui illita.Eade cu meile epinydtidas
nant.Cum uino canis morfus.Ite millepeda fepa graca uocantioblogarpilofis pedibusrpecori pcipue noci
uam.Morfum tumor infequif:® putrefeit locus ipfe.Cucumis odore defectum animi codos de rafocor
tice ex oleo aceto ® meile iuaindiores eJTe certum cih

De cucurbita filueitri:® rapo. CA. III*

Vcurbita filueltris quo<j iuenitur fomphos 3 graecis appellata manis unde ® nomftdigitali craf/
firudinetnd nifi in faxofis nafcens. Huius comaducata? fucus ftomacho admodu^deft» Colocin/
this uocaf alta ipfa plenatfed minor q fariua. Vttlior pallidaiquando eius funt medicinae» Herba/
ceaarefadta p fe lnanitaluudnfufaquocy clyfleribus iteltino^ oium uitiis medef:® rhenu;® \w
bo^t® paralyfi eiecto femine. Aqua mulfa i eadecoqf ad dimidiastfic tuflientiffundif obolis qttuor.Pro
deu ® fioacho farina aridae pilulis cu decodlo mellefumptis.ln morbo uero regio utiliter femina eius iu
fumunt:®, prinus aqua mulfa*Carneseius cum abfinthio ® fale detiu dolore toliut.Succus uero cu aceto
calefactustmobiles fifhr. Ite fpin^e ® lubo^tac coxale dolores cu oleoifi lfricef .Praeterea mi£c dictu. Semi
na eius fi fuerint pari nuero ad alligata febres fanare diainf :quas gr^ri phiodicas uocat.Sariure quo^ rafae
fuccus tepefactus auribus medef. Cato eius frerior fine femine clauis pedu:® fuppurarioibustq graeci uo/
cat apoftemata.Decoftaeat uniuerfae fuccus detium motus ftabilit.Dolores ihiber. Vinu cu ea feruefadtu
oculoRi et ipetus.Folia eius cu recentibus cupreiTi cotufa ® fpofita» fpfa quoqr tofla \ argilla ac trita cu adi
peanleris uulneribus medef.Necno rametis corticis recentis podagras refrigerat:® ardores capitis;® ma
xime infantiu.Et ignes facros de (trigmenris uelis lpofitis uel femimbus.Succus ex flrigmetis illitus cum
rofaceo:® aceto febrium ardores refrigerat* A ridre cinis impofi tus mire combufla fanat. Chryfippus me
dicus damnabat eas in cibis.Sed omnium confenfu ftomacho utiliiTimae iudicanf ® Ireraneorum uefica
rum^p exulcerationibus.Efi ® rapo uis medica.Perniones feruens impofi tum fanat . Item frigus pellit e
pedibus aquadecoftus.Etius feruens podagris etiam frigidis medetur.Et crudum tufum cum fale cu i>
cun^ uitio pedum. Semen illitum ® potum in uino contra ferpentes:® toxica fa Iu tareee prodi f. A mul
tis uero antidoti uim habere in uino ® oleo.Democritus in totum eum abdicauir in cibis propter infla>
tiones.Dioclesmagnis laudibus exculitretiam uenerem {timulariabeoprofefTus.Irem Dionyfius.Magif/
que fi eruca condirerur*tofta quoqi articulorum dolori cum adipe prodefhSilueftre rapum in aruis maxi
me nafcirur;fruticofum:femine candido:duplo maiore qpapauens.Hoc ad albicandam cutem in facie to
toque corpore utunrur mixta urina pari raenfura*Nam(ut fupra diximus)erui;hordei;triticu® lupini U
dix ad omnia inutilis*

Vel fati
ui uius
VelLa/
ganopo
non

Vel OC'
ftromie

Vel ilio

fis

Vel eoe/
liatis

LIBER.

Denapo^dfiist&rhaphaofilueftru&rhaphaofatmoi&paftiniiea* CA* IJIf*
Apojg duasdifferetias & in medicina graciferuat.AnguIofisfolioi*: caulibus floretis;& qd bu/
i Kvl 1 nion uocatrpurgationibus fer m in a 8C ueficae:& uria: utile decodra potu ex aqua mulfiuuel fuc
H lrfvlCI dragma.Semen dyfentericis toftu tritu in aqua calida e cyathis quattuor* Sed urina inhibet: fi
non |in, femen una bibatur* Alterum genus buniadaappellant:& rhaphano & rapo fimile*Semi
nis pnedari contra uenenarob id & antidotis urunf illo.Rhaphanu&filueftreee diximus. Laudatifiimu
in archadiarqq SC alibi nafcifjutilior urina: duntaxat eiiciedae«Ca:tero bile detrahit*Et ite cortices in uino*
Praeterea q circa cos dicta funt ftomachu purgat.pituita extenuantmrina c5citat*Efi: aritiuofus in italia 6C
armoracia uocant fatiua*Satiui uero decodti mane poti ad ternos cyathos cominuut:& eiiciutcalculos Jide
i n pofca decocti contra ferpetiu morfus illimatur* Ad tufiim et mane ieiunis rhaphanus prodeft cu meile*
Seme eo^ tofiu:ipfumq»comaducatu ad lagaropono.Jnaqua foliis eius decoftis bibere uel fuccu ipfius
cyathis binis.Corra phlegmoni ipfos illinire tufos utile* Inchoantibus uero recete cortice cu melle.Veter/
nofis aute q acerrimos madere. Seme^ toftu;dein cotritu cu meile fufpiriofis.Jide 8t cotra uenena pfunt
Caetciy cerafhstfcorpionibus aduerfatiuel ipfo femine infectis raaibus ipue tradtatibus.Impofito rhapha/
nofcorpioibustmoriunf.Salutares &cotra fungORiiaut hjofcyami uenena e^usetut Nicader tradit.Et co
tra uifcu quoq» dari Apollodori duo iubet fcyllaeus 8C taretinus.fcyllaeus feme ex aqua trituttaretinus fuc
cu.Lyene ite extenuat«Iocineri/pfunti& lubo^ doIoribus*Hydropicis quocp ex aceto aut finapi fumpti:&
lethargicis.Praxagoras & ileofis dados cefeuPliltonices 8C colicis Jnteftinojji ulcera fanat.Ac purulera pcor
dio^m cu meile edanf.Q uida ad hxc coquere eos i luto illitos malunt: fic & fceminas purgari . Ex aceto
6C meile fupti lteitino^ afalia det rahurJte ad tertiastdecodto eoa: poto cu uino enrherocoelis rpfunt : fagui
ne quoq? iurile fic extrahut.Medius ad haec & fanguine excreatib** codtos dari iubet* Et puerperis ad ladtis
copia augeda» Hippocrates capillos mulier defluos fricari rhaphais:& fup umbilicu iponi cotra tormeta
uuluae.Reducut & cicatrici ad coIore.Seme quocp ex aqua ipofitu fiftit ulcerarquae phagedenas uocar.De
mocrirus uenere hoc cibo ftimulariputat.Ob id fortaffis uoci nocere aliq tradiderut.Folia quae in oblon/
gis tatunafcuntunextirareoculoi^aciedicunf.Vbiueroacriorrhaphani medicina admota fi t:hyfopu da
riptinus fperat*Hacc antipathia e»Et aurium grauirati fuccu rhaphani inftillat.Na uoroituris fummo cu
bo ee eostutiliflimu eft.Pafhnaca: fimilehibifcuiqd molochen agria uocat:& aliq pliftolochiam. Vlceribus
chartilagim';ofiibus fractis tnedef .Folia eius ex aqua pota aluu foluut:ferpentesabigut: Apumtuefpa^rcra
bronum iftibus illita medentur*Radicera eius ante folis ortu eruta inuoiunt lana coloris:quem natiuum
uocar»praeterea ouis qua: foeminam pepen ttftrumifqi uel fuppuratis alligat.Quidam ad hunc ufum auro
effodiendam cefent\Cauendiimq3 ne terram attingat.Celfus podagris qua: fine rumore funt radicem eius
uino decoctam imponi iubet*

De ftaphylinotfi ucpaftinaca:& gigfdoi&i fiferet& fefili:& inulat&i de cepe fylucftri* C A* V*

jRpSjpijLrei?: genus eft ffaphylinosiqd paftinaca erratica uocat.Eius feme cotritu 3i \ uino potu tumete
WJU aluu : & fuffocationes mulie^idoloref^ Ienitiin tanru ut uuluas corrigat.illitum quoq? e pafio
uentri earu jadeft. Viris uero pdeft cu panis portioe atqua tritu.Ex uino potu cotra uetris dolo/1
res*Pellit&urina:&phagedenas ulce^ fidit reces cu meile ipofitu* Vel arida: farina: lfperfam ra
dic5 eius.Dieuces cotra iocineristac lienis:iliu;Iumbo^:6d renu uitia ex aqua mulfa dari iubet*Cleophatus
& dy letericis ueteribus»Philiftio i lacte coqt:&: ad ftraguria dat radicis uncias quattuor«Ex aqua hydropi
cis:nmiliter:& opiflhotonicis:& pleureticis:6c comitialibus.Habentes eaferiri a ferpentibus neganf. Aut
qui ante guftauerintmo la:di.Percufiis imponitur cu axungia.Folia cotra cruditates maduf*Orpheus ama
toriu ieife Itaphylino dixitrfortaffis quoniam uenere ftimulari hoc cibo certu eft.ldeo conceptus adiuuar
aliqui (pdiderunt»Ad reliqua 8C fanua pollet. Efficacior rame filueftris;magif^ipetrofisnata*Semen fatiV
ua: quo^ cotra fcorpionu itftus ex uino:aut pofca falutareeft*Radice eius circufcalpti dentes dolore libera
tur*Syria in hortis operofiffima*Inde quoqj eft ,puerbiu graecisiMulta fyro^i olera* Simillimam ftaphyli
no herba ferit: quam alii gigidion uocanntenuius rame 6>C amariusteiufdecp effedtus eft»Codtu cruduqp fto
machi maena utilitate.Siccat*n*ex alto oes huores eius*Sifer erraticu fatiuo fimile e : 8t effe£tu ftomachu
excitar*Faftidium abftergit*Ex aceto laferpitiatofun:jptum:aut ex pipere &mulfot uel ex garo urina ciet
(ut Opininion credit)& uenere*In eade fnia eft Diocles: Praeterea cordi coueire coualefceriu*Autpoft mul
tas uom itiones per q utile*Heradides cotraargetu uiuudedit:& ueneri fubinde offenfantemta:gn% fe re
colligentibus*Hunc Hefius ideo ftoacho utile uideri dixit quonia nemo tres fiferes ededo cotiuaret.ee ta/
men utile conualefcetibust&ad uiram tranfeuntibus»Satiui priuatim fuccuscum lacfte caprino potus fiftit
aluum.Et quoniam plerofq* fimilitudo noium graecorum confundinccntexemus & defefeli:fed hoc eft
uulgaris notitia:*Optimu mafiliefe:Lato*n*grano & fuluoeft.Secundum acthiopicum nigrius.Crcricum
odoratiffimum omnium.Radix iucundi odoris eft.Seme eius ce 8i uultures dicunf, Prodeft homini ad
tuflim uetere«Rupra:c6uulfa:& in uinoalbo potu.Jte opifthotoicis:& iocine^ uitiis:&: torminibus:& ftra
guria::dua^ aut triu lingua^ mefura.Sunr 8C folia utilia:ut qua: partus adiuuet:et qdrupedu*Hoc maxlc
pafei dicunf cerua: paritura iJlinif';&: igni facro.MuI tu in fomno cibo cococbonibus conferttuel folio, tuel
fcmine.Quadrupedu quo<y aluum fiftit:fiue tritu potui infufumrfiue mandedo:comanducatu e fale bou
morbis medefmel fi cotritu ifundif.Inula quoqi a ieiunis comaducata detes cofirmatifi ut eruta e terram
no attingat.Codira tuflim emedar*Radicis uero decocbe fuccus tineas pellit.Siccata aute i umbra farina tu
fa 8C conuulfis‘& iftarioibus:& arcleriis medef Venenato^: morfus abigir*Folia ex uino Iubo^ colori illi
nunf*Cepae filueftres nS funtifatiua: olfadtu ipfo;6( delachrymationi:&: caligini mededVMagis uero fucci

VIGESIMVS

CXX1

iun&ioe.SSnum Et facere tradutif.Et ulcera oris fanare comaducat* Cu patie* Efcan/smtufus uirides ex
aceto illitae:aut ficcae cu meile # uinoata ut poli die tertiu foluanf.Sic # tritae fana t.To fla i cinere epipho/
ris multi ipofuere cu farina hordeacea:# geitaliu ulceribus* Succo # cicatrices oculo^:& albugines: & ar/
gemas iunxere:# ferpstiu morfus:# oia ulcera cu melle.Ite auricula^ cu Ia&emuIie^Etin iifde fonitu: Vel uul
ac grauitate emedares cu adipe anferino:aur cu mellejflillauere.E ex aqua bibedum dederut rep£te ob mu nera
tefcetibusJn dolore quo^ ad detes colluedos lltillauere:# plagis beltiai^ oium:priuari fcorpionu* Alope
cias fricuere:# pforas tufis cepis*Co£tas dyfentericis uefcedas dedcre*Et cotra lubog* dolores*Purgameta
quoq? eaije cremata i cinere illineres ex aceto ferpetfu morfibus*In ipfas quoq? multipedas ex r ceto , Reliq
iter medicos mira diuerfitas.Proximi futilia ee pcordiis # cocoftioi.Inflitionecp # fitim facere dixerunt*
Afclepiadis fchola ad ualidu quoq: colore ,pfici in cibo.Et fi fuccu ieiuni quotidie edat firmitate ualitudi/
nis cultodiji.Stomacho utilia ec:ac fpiritus agitatioi.Vetre? mollire.Haemorrhoidas pellere fubditas ,p ba
lanis.Succu cu fucco foeniculi cotra icipietes hidropifes mire pficere.Ite cotra anginas ruta # melIe*Excita
ri eifde Iethargicos*Varro quas fale aut aceto pifa elharefatftacp uermiculis no infeltari auctor elt*

De porro fedliuo:# capitato:# de allio* CA* VI*

Orro fectiuo pfluuia fanguinis filti in naribus cotrito eo obturatis uel gallae mixto: aut mentae*

I te ex abortu jafluuia poto fucco cu lafte mulie^T uffi etia ueteritac pedto ris : & pulmonis uitiis
medef. Illitis foliis fanant* ambuftatepinydtidesjita uocaf ulcus acie hebetas:# in angulo oculi p
petim humor emanas*Quida eode noie appellat pullulas liuetes*ac noctibus inqetates*Et alia ul
cera cum meile tritotuel beftiape morfus ex acetojte ferpetium*Auriu uero uitia cu felle caprino uel pari
menfura mulfnStridores cu Iacfte mulieris.Capiris doIores:fi in nares fundaf.Dormiturifue in aure duo/
bus fucci coclearibusjuno me!lis*Succus # ad ferpetium fcorpionuq? idtus in potu bibif cu mero;# ad lu/
boiji dolores cum uini hemina potus.Saguine uero excrea tibus:# phthificis diftillatioibus longis ue! fuc
cus uel ex ipfo cibus ,pdelt*Ire morbo regiojuel hydropicis:Etad renu dolores cum ptifanae fucco acetabu
li mefura*Ide modus cum meile uuluas purgat*Toftus uero edit* # cotra fungo^t uenena Jmponif # uul
neribus.Venere ftimuIat.Sitim fedat. Ebrietates difcutit.Sed oculope acie hebetare tradif , Infla tices quo/
qt facereiquse tame flomacho no noceat: Ventre^ molIiat*Voci fplendore affert.Capitato maior eft ad ea/
de effedus * Sanguine reiiciSbus fuccus cum caule:aut thuris farina:uel acacia daf**Hippocrates # fine alia
mixtura dari iubet* V uluafq? cotradtas aperiri putat.Foecundirare etia foemina^ hoc cibo augcri.Contritu
ex meile ulcera purgare* Tuilfim # diliillatioes thoracisiPulmois # arteria fanat uitia datum in forbitioe
ptifanae*Vel crudu pter capita fine pane:ita ut alternis diebus fummaf.Vel fi puruleta excreent*. fic#uoci
uel ueneri fonoqp multu cofert.Capita bis aqua mutata codta aluu fillunt:# iflatioes ueteres* Cortex deco
dtus lllitufcp fficic canos* Allio magna uis:magnae etia utilitates cotra aquatu# quorulibet loco^i mutatio
nes.Serperes abigit:# fcorpioes odore* A ut aliqui tradidere # beltiai^ oium ictibus medef * Potu uel
cibo uel illitu priuarim cotra hemorrhoidas rpdelt*Cum uino reddit uomitu* Ac ne cotra araneoijt muru Vel red
uenenatu morfum ualere miremunaconitu qd alio noie pardalianches uocaf depellit.Ite hyofcyamu:con ditum
tra canum morfus.Incp uulnera cum meile iponitur* Ad ferpetium qde iftus potum cum reltibus fuis* Ef uomitu
ficaciffimeex oleo illinif.Atritifcp corpo^d partibus*Vel fi uefica ltumuerit.Quin # fuffitu eo fcdos ptus
cuocari exiltimauit Hippocrates cinere eo^: cu oleo capitis ulcera manatia fanitati reltirues*Sufpiriofis co
dtum.aliq crudu id dedere*Diocles hyd ropicis cum cet aurea:aut in fico duplici ad euacuada aluum.Qd ef
ficatius pilat uiride cu coriadro in mero potum.Sulpiriofis aliq # tritum in Iafte dederunt.Praxagoras #
cotra morbu regium uino mifcuit*Et cotra ileum in oleo # pulte fic ilIines»Strumis quo^* Antiqui # in
fanietibus dabat crudum.Diodes phreneticis elixum.Cotra anginas tritum iponi & gargarifiare prodelt*

Detium dolore tribus capitibus in aceto tritis miinuit.Vel fi decofta aqua colluanf:addaturq? ipfum i ca/
ua detium* Auribus et titillatus fuccus cum adipe anlerino.Phthriafes # prurigines potum* Tufum ite cd
aceto # nirro*Copefcit # diliillatioes cum ladte codtum.uel tritum pmixtumue cafeo molli • Quo genere

# raucitate extenuat*Vel phthifin in fabse forbitioe.Jn totum at coflu utilius e crudo:elixumqj tofio. Sic

# uoci plus cofert.Tineas # reliqalalia iteraneo^ pellit in aceto mulfo co&u.Tenafmo in pulte medetur*

Tepori doloribus il!itumclixu:#pullulis coctu cum melleideinde tritu^Tuffi cum adipe uetulto decodu
uel cum lafte* Aut fi fanguis etexcreeftuel puruleta fint.Et pituitae fub pruna coftu potum # cum mellis
pari modo fumptu.CouuIfis # ruptis cum fale # oleo.Na cum adipe tumores fufpeftos fanat.Extrahit fi
itulis uitia cu fulphure # refina etia harundines cum pice.-Lepras:Iichenas:letigines exulcerat:fanatg? cum
origano*Vel cinis eius ex oleo # garo illitus.Sic # facros ignes*Sugil!ata aut liuentia ad colore reducir.Co
buttum ex meile credunr # comitiale morbum fanare:fi quis eo in cibo utatur ac potioe*Quarranas quo/
cp excutere potum caput unum cum laferpitii obolo*In uino aultero tuffim:# alio modo acceptum.Sup/
puratioes quantaflibet fanaufradtae in coftum fabae atqi in cibo fumptum donec fanitatem reltituat* Facit

# fomnos:at^ in totum rubicundiora corpora*Venerem quoq? llimulat cum coriadro uiridi tritum po/
tumepe mero.Viriaeius funt:c£ oculos hebetar*Inflationes facit:ftomachum laedit copiofius fumptumifi
tim gignit.Cxterum contra pituitam # gallinae # gallinaceis prodeft*Mixtum farre in cibo iumentis uri
nam reddere.-atcp non torqueri tradunt:» eo trito natura rangatur.

De laftuca filuatica:fiue caprina:# efopo:# ifati:# laftucafilueftri. CA. VII*

Aftucae fpote nafcetis primum eft genus eius*.q caprina uocat*Qua pifces in mare deiedta prinus
necanf q funt in ,pximo. Huius lac expiflatum mox in aceto podere obolo^ duum adiedo aqua:
uno cyatho hydropicis datur.Caule # foliis cotulis afpfo fak nerui icifi fanaf* Eade trita ex ace/

Velfil'

ueftre

ifatin

Vel uti
ne eo
ufuablu
antur
Vel ad/
iuuant
ieo ufu
Vel oxy
poris

Veiam/
bula
Vel am
bubule/
iam

LIBER.

to coli ura matutinis bis e mcnre dentiurmdolorem prohibet. Alterum eft gentis : quod grsecf efopon uo'
cant.Huius folia trita & cum poleta illita ulceribus medenf.Haec in aruis nafcif.Tertium genus eft: in fib
uis nafcenstifatin uocat.Huius folia trita cum poleta uulneribus ^funt.Quarto infedores lana^d utuntur
qd glaftum uocat.fimile erat lapato filueftri foliis nifi q> plura haber:& nigriora.fanguine fiftit.Phagede.
nas 8C putrefcetia ulceraiquae ferpunnfanat.Ite tumores ante fuppuratione.Contra igne facrum radice ucl
foliis ,pdeft:uel ad lyenes pota.Haec ,ppria fingulis.Comunia aunfpore nafcetibustcandor caulis: i terdum
cubitalilogitudinetthyrfo&foliisfcabricia.Exhis rotunda foliati breuij habentelfuntqui hieracia uo/
centtquoma accipitres fcalpedo ea:fucco<^ oculos tingedo obfcuritate cum fenfere difcutiat. Succus oibus
candidustuinbus quoq? papaueri fimilis.Carpif p mefles incifo caule.Codit in fidili nouojad multa pria
rus.Sanat oia oculo^t uitia cum lacie mulie^.Arcet nubeculas:cicarrices:aduflionefo* oestpcipue caligfes»
Imponif etia oculis in lana cotra epiphoras.Ite fuccus aluum purgat in pofca potus ad duos obolos.Se > pe/
lium idibus medef in uino potus.Etfolia tofta thyrfufij triti ex aceto bibunf.VuIneri illinunt : maxime
cotra fcorpiond idus.Vei^ cotra phalangia comixto uino ex aceto. Aliis quoqi uenenis refiftunt:except s q
flragulado necat:autiis quae ueficae nocent: Ite pftmythio excepto. I m ponun t & uentriex meile atcp aceto
ad de traheda uitia alui.Vrinae difficultates fuccus emendat. Crateias eum & hydropicis obolis duobus m
aceto 8C cyatho uini dari iubet.Quida & e fatiuis colligunt fucco minus efficacuPeculiares ea vz uires pt im
iamdKftaefunt.Sonumfaciedituenere^inhibenditaeftumrefrigeraditftomachupurgaditfang uncaugen
di.Nunc no paucae reftannquonia & inflatioes difcutiunttrudufqp lenes faciunt.Cocodioes adiuuat* Cru
ditate ipfaemequaq faciuntmec ulla res maiore in cibis auiditate incitatftnhiberq?. Eade i caufa alterutrinqat
modus eft.SicSialuumcopiofioresfoluunt.Modicsefiftunt.Liritiapituiraedigerunt.Ar^ ut aliqui tradi
derunttfenfum purgat.Stomachos diftolutos utiliffimeadiuuat.Vrinaeeo ufuadiuuanf:& oxyporoboli
afperitare adito dulci acrementu aceti teperantes.Si craffior pituita fi ttfcyllite aut uino abfinriretii & ruffis
fentiafihyfopueadmixto.Danf coeliacis cu in tubo erratico:# ad duritia pcordioj^.Danf # melacholicis
cadidae copiofiores:#ad ueficae uitia.Praxagoras 8C dyfentericis dedit. Ambuftis quoq? ,pfunt recentibus
prius q puftulae fianncu fale illitae.Vicera etia;quae ferpunt:coercet initio cu aflb nitro. Mox in uino rrirte.
Igmfacro illinunf.Couulfa # luxata caulibus tritis cum poleta exaqua frigida leniunr.Erupnoes papula/
rum ex uino # polenta. In cholera quocj codas patellis dederur.Ad quod urihffimae q maxime caule : fed
amarae.Quida lade infundunt.Deferuefadi ii caules 8i ftomacho utiliffimi traduntu r;ficur fomno # fati
ua maxime laduca # amara ladenfqcquam meconideuocauimus.Hoc lac # oculorum clariraticum mu
liebri lacte utiliffimum efte praecipiturjdum tepeftiue capiti lunguntur.Oculorum qucq? uitns qux frigo
re in iis fada funt.Miras Salias inuenio laudes.Thoracis etiam uitiis prodefletnon fecus aambrotonum
cum meile attico.Purgari # foeminas hoccibo.Semen fatiuarum contra fcorpiones dari. Semine trito ex
uino poto 8C libidinum imaginationes in fomno compefcit.Tentantes aquas non nocere lactucam edenti
bus.Q,UKfani tamen frequentiores in cibo officere claritati oculorum tradiderunt.

Degeneribus betae!# intubis:# cichorio;# feri genera duo. CA. VIII.

Ec beta fine remedio eft utraqi.Siue cadidx fiue nigrae radix reccs # madefada fufpefa funiculo
cotra ferpentiu morfus efficax efte dicif» Cadida beta coda # cum allio crudo fumpta cotra tine/
is.Nigrae radices ita in aqua codae prurigine roIlunt.Atqs in totum efficacior ee traditur nigra.

_ Succus eius capitis dolores ueteres # uercigines.Ite fonicum aurium fedat lfufus iis.Cier urina*

IVledef dyfentericis imeda;# morbo regio.Dolores quog? dentia fedat illitus fuccus.Et cotra ferpentiu m
idus ualet:fed huic radici duntaxat exprcffus.lpfa uero decoda pnioibus occurrit. Albae fuccus epiphoras
fedat fronre illita a luminis paruo admixtongnem facrum:fine oleo trita licet aduftis medet.Et cocra cru
priones papularu coda.Eade cotra ulcera quce ferpunt.Illinif 6t alopecis cruda.Et ulceribus quae in capite
manant.Succus eius cum meile naribus inditus caput purgat.Coquif & cum lenticula addito aceto: ut ue
trem molliat. Validius coda fluduationes ftomachi fiftit 8C uentris.Eft 8C beta filueftnstqua limonio uo/
eant. Alii neuroide:muItum minoribustenuioribufijacdenfioribus foliis.Vndecim faepe caulium ♦ Hu
ius foliaambuftis utilia:guttantia aftrin^unt.Seme acetabuli mefura dyfentericis prodeft. Aquae e radice
codx maculas ueftium eluere dicunfiiteqi mebranarum.Intubi quocp no extra remediafunt.Succos eo-
ru cu rofaceo 8C aceto capitis dolores lenit.Jdc^ cu uino potus iocineribus: St ueficae:& epiphoris ipoitur.
Erraticuapudnosqdaambubeiaappellauere.Jnaegypto cichoriuuocannqdfilueftre fit.Sariuuaurefenn
qd eft minus 8C uenofius.Cichoriu refrigerat.Indecibufumptu 8£ illitu colledioes:fuccufq? decedi uctre
foluit.Iocineri 8C rembus:& ftomacho ,pdeft*Ite fi in aceto decoquatturinae tormina difcutit « ire moi bu
regiu e muIfo:fi fine febre fir.Vefica adiuuar.Mulieru purgatioibus qdem decodu in aqua adeo pdeft: ur
emortuos partus trahat. Adiiciunt magi fucco rorius cu oleo perundos fauorabibores fieri: &C qux uelmr
farilius fpetrare.Qd qdem pp lingulare falubrirate aliq chrefton appellanalii pacranon. Et filueftre genus
alii edypnoidauocatilatiorisfolii.Stomachu diftolutu aftringir coda.Crudaqi fiftit aluu . Et dyfentericis
prodeft magis cum Iente.Rupta&couulfautroq?genereiuuantur.Iteqbusgenituca ualitudmis morbo
effluat.Seris 8C ipfa laduc^ fimillima duum generti efttfilueftris melior. Nigra ifta & ^ftiua.Deterior hy
berna:<S<: candidior.Vtra^p tamen ftomacho utiliffima:pra:cipue que humor uexat.Cum aceto in cibo re/
frigerannuel illitae:difcutiuntcp 8C alios qua ftomachhCum polenta filueftriu radices ftomachi caufa for/
bentur.Et cardiacis illinutur fuper finiftram mamma ex aceto.Omnes hae & podagricis utiles : & fangui/
nem reiicientibus.Item quibus genitura fluitialterno dierum potu.Petronius Diodotus qui antilegome
na fcripfit;in totum damnauit ferin multis modis argucnt.Sed aliorum omnium opinio refiftit.

VIGESIMVS

CXX1I

DebrafTica:& lapfana:& de braffica marma:& fcylla:& de bulbisj&bulbinar* CA< IX»

•Rafilca: laudes longu ert exequitcu & Chrifyppus medicus priuatim uolumeei dicauerir p fin/
gula mebra hois digertu:& dieuches.Anteoesautpythagoras:& Cato no peius celebrarint.Cu
ius fniam uel eo diligetius pfequi par etut nofcaf qua mediana ufus fit annis fexceris.In tres fpe/

_ cies diuifere ea gratciantiquiffimi;Crifpa:qua felinada uocauerunt a fimilitudine apiifolio^:: fio
macho utile aluum modice moliente* Altera leam latis foliis e caule exeutibus.Vnde caulode qda uocaue/
remulliusin medicina mometuTertiaeft pprie appellata crambe:tenuioribus:fohis:& fimplicibus:defif'
fimifqiamariortfed efficacifiima.Catocrifpam maxime ,pbat;dein lxue gradibus foliis :caule magno*Rro
defle tradit capitis dolonbusioculo^ caligini*fcintillati6ibufij:uel ftomachi pcordiis.Crudam ex aceto dc
melle;coriadro;ruta;menta*Laferis radicula fumpta acetabulis duobus matutino.Tantamg? eeuimrut q
terant haec ualidiores fieri fe fentiat.Ergo uel cu uino trita forbedaruel ex olei Itindu fummeda • Podagra:
aut:morbifcp articulariis illini cfl rutae coriadri 6C falis mica ordei farina» Aqua quo<y eius decolla : neruos
articulofcj mireiuuari»Si foueanf uulnera 8C recetia 6C uetera.Etia carcinoata quae nullis aliis medicame/
tis fanari poflint.Foueri prius aqua calida iubet:& bis die trita lponi.Sicet firtulas:luxata:& tumores euo/
caruquaeq? difcuti opus fi t:in iomnia et uigiliafqp tollere decocta fi ieiuni edat q plurima ex oleo & fale*Tor
mina fi decoda ire^e decoquaf .‘addito o!eo:& faletmuminotpoleta.fi ita fumaf fine pane:magis pfutura*

Inter reliqua bilem detrahit puinu nigru pota.Quin 6C urina eius qui braffica efitaueritafleruari iubeuca
lefadacp neruis remedio ee* Verba ipfius fubiiciaadexprimeda fniam.Pueros pufillos fi laues illa urinamuf
qua debiles fieri.. Auribus quoqi ex uino fuccu braficae tepidu lrtillari fuadetddq? etia tarditati audientiu p
defle afleuerat. Et fpetigines eade fanare fine ulcere.Grsecoi^ quoq* opinioes iam 8i Capois caufa poni con
uenit in iis duntaxattquae ille ptermifit»Biles detrahere no pcoda putature aluu foIuere»Eandeq» bis coda
fifiere»Vino aduerfari:ut inimica uitibus* Antecedere in cibis caueri ebrietate*Poftea fumpta crapula difeu
ti*Hunc cibu 6C oculoijs claritati conferre multu*fucco uero crudae angulis uel tantfi tadis cu attico meile:
plurimu*Facillime cocoqui.Cibo^ eo fenfom purgari.Erafiftrati fchola clamatjmhil ee utilius ftomacho
neruifg?»Ideo paraly ticis:& tremulis dari iubet:& fanguine excreatibus*Hippocrates coeliaris dyfentericis
bis coda cum fale*ltead tenafmo 8C renum caufas.Ladis quoq3 ubertate puerperis hoc cibo fieri iudicasiS!
purgatione foeminis*Crudus qdem caulis fi edadpartus quog3 emortuos pelli. Apollodorus aduerfus fun
go^e uenena feme aut fuccil bibedu cenfet*Phi!ifiion opifihotonicis fuccu ex Iade caprino cu fale 6C meile#

Jnuenio 8C a podagra liberatos ededo ea:decodae<B ius bibedo.Hoc 8C cardiacis datu:& comitialibus mor/
bis addito fale.Ite fpleneticis in uino albo p dies.xuidericisinecno 8C phreneticis crudae fuccu gargariflan/ Velfple
dum bibedumq? demortrat.Cotra uero fingulms cu coriadro:& aneto:& melle:acpipere:& aceto.IIlitam nicis
quocy pdefle iflatioibus rtomachi.Ite ferpentiu idibus:& fordidis ulceribusrac uetufiis:uel,ipfa aqua cum _:,,r
hordeacea farina*Succu ex aceto uel cum fcenograsco.Sic aliqui &articuIis:podagris fponunt.Epinycfiidas
ac quicqd aliud ferpfit in corporeripofita Ieuat:ite repentinas caligines.Has & fi mandif exaceto»SugilIata
uero 8C alios liuores.puraillitajlepras 8C pforas cum alumine rotundo exaceto.Sic & fluentes capillos reti/
net.Epichatmus tertiu 3C genitaliu malis hac utiliffime iponi aflerit.Efficadus eande cu faba trita* ite con/
uulfis cu ruta.Cotra ardore febriu:& fiomachi uitia:&ad fecudas»Et muris aranei morfus filio^ aridoru
farina alterutra parte exinaniuit.Ex oibus braffica: generibus fuauiffima eft quima dc fi inutilis habefdif/
ficilis in coquedo;^ renibus cotraria.IIlud quog» no efl omittedumiaqua decodae ad tot ufus laudata fete
re horni effufam.Stirpiu braffica aridoru cinis inter cauflica freIligif»Adcoxcdicu dolores cu adipe uetu/
fto* At cum lafere 5C aceto in uice pfilothri euulfis illitus pilisinafci alios ^>hiber*Bibif 8C cu oleo fubferue
factustuel p fc elixus ad couulfa;& rupta intus lapfofg? ex alto.Nulla ergo funt crimina braflieje^immo ue
ro apud eofde a ix grauitate facere* Dentibus dc gingiuis nocere:6i in segypto japter amaritudine noeflur#
Silueflris fiue erratice imenfo plus effectus laudat Catofadeo ut aridae quoq; farina in olfadorio colleda:
uel odore rantu naribus rapto uitia ea^i:graueolentiaqt fanare affirmet»Hac alii petrea uocat: inimiciflfima
uinojqua peipue uitis fugiat* Aut fi no poffit fugeretmoriat. Folia habet parua;rotuda;laeuiaiplantis oleris
fimiliortcadidior fatiua & hirfurior*Haciflationibus mederi.Melacholicis quoqnacuulneribus recetibus
cu melletita ne foluanf ante die feptimu»Stmmis:fiftuIis in aqua cStrita Chryfippo audore.Et alii compe
fcere mala corporistqux ferputinomas uocar*Ite excrefcetia abfumere.Cicatrices ad planu reducere* Oris
ulcera:& tonfillas maducata:& codam fuccb gargariflato cum mellettoilere.Item pforas:6i lepras uereres
ipfius tribus partibus cum duabus aluminis in aceto acri illitis»Epicharmus fatis efle eam contra canis ra/
biofi morfum impoi.Melius fi cum lafere 8C aceto acri.Necari quoq? canes ea fi detur ex carne • Seme eius
tortum auxiliatur contra ferpentestfungorumqi uenena. In tauri fanguine folia codaifplenctirifcp in cibo
data 8C crudaillita cum fulphure 8C nitro profunt«Item mammarum duriciar*Radicum cinis uuae in fauci
bus tumenti tadu medetur.Et parotidas cum meile illitus reprimir*ferpetium morfus fanar*Viriu braf/
ficae unum SC magnum argumentum addemus dC mirabtle.Crurtae fi occupent intus uafa omnia in qui*’
busaquee feruent in tantum ut non fiteasauellererfi braffica in iis decoquaturiabfcedunt* Inter filuertres
brafficas & lapfana ertrpedalis altimdinisihirfutis foliisrnapi fimillimfs nifi cadidior eflet flore * Coquitur
in cibo.AIuum leniter emoUit*Manna braffica uehementiffime ex omnibus aluum ciet. Coquitur pro/
pter acrimoniam cum pingui carneirtomacho inimiciffima.Scyllarum in mediana alba ert: qua: malcula
fbemina nigra.Scylla qua: candidiffima fueritjutiliflima erit.Huic aridis tunicis direptis: quod reliquum
e uiuoert confutum fufpenditur lino modicis intcruallis.Portea arida frurta in cadum aceti quana afperri
mi

q «

LIBER.

deinde oblitus cadus ponitur fub tcgufis totius diei folemaccipietibus.Poft eum tiumdrum dierum tollt
tur uas*ScylIa eximitur. Acetu tranmmditur*Hoc clariore oculoiji aciem facit.Salurare ert rtomachi late/
rum 9? doloribus pani fumptii binis diebus.Sed tanta uis ertjut auidius haurtu extinrtae alae mometo ali
quo fpecie praebeat.Prodert & gingiuist& deribus uel p fe comanducata.Tineas & reliqua uetris afalta pel/
lit:ex aceto oC meile fumpra.Lmguae quocp reces fubierta pftatme hydropici fitim fentiant.Coquif pluri/
bus modistin olla qu^ coniiciaf in dibanu: aut furnumel adipe aut luto illitataut frurtatim in patinis « Et
cruda ficcarurtdeinde cociditur.Coquitur^ in aceto«Tum ferpetiu icflibus imponif.Torta quo<j purgafr
& mediii eius item in aqua coquif.Vfus fic cortae ad hydropicosjurina cienda tribus obolis cu meile & ace
to potae.Jte fpleneticos hi ftomachicos fi no fentiatulcusjqbus innatetcibus.Ad tormina:regios morbos;
tulTim uetere cum fufpirio.Difcurit & ex foliis rtrumas;quadrinis diebus foluta.Furfures capitis & ulcera
manatia illita ex oleo corta.Coquif & in meile cibi gratiarmaxime uti cocione facias.Sic & interiora pur/
gat.Rimas pedu fanat in oleo corta:&: mixta refinae.Semen eius lumbo^ dolori ex meile iponitur.Pytha/

foras fcpllam in limmequogrianuse fufpenfam maloa* medicamento^ introitum pellere tradit* Cseteru
ulbi ex aceto & fulphure uulneribus in facie medent.Per fe uero triti neruojje cotrartionc.Et ex uino por
rigfes* Succum cum meile canum morfibus.Erafiftrato placet cu pice*Sanguine idem eos fiftere tradit illi
ros cum meile* Alii fi e naribus fluaticoriandru & farina adiiciut.Theodorus & lichenas ex aceto bulbis cu
rat*Et erupentia in capite cum uino auftero autouo:^ bulbos epiphoris idem illinit:& fic lippitudini me
deturiaeque uitia qua? fun t in facie eorum rubentesrmaxime in fole illitis cum meile & nitro emendat*L£/
tiginem; cum uinoaut cu cumino cortis. Vulneribus quo<£ mire profunt per fe* Aut ut Damion ex mul/
fo;fi quinto die foluancurdifdem 8i auriculas frartas curatt& tertium pituitas • In articulorum doloribus
mifcent farinam*In uino corti uentri illiti duritiam praecordioru emolliunt.Dyfentericis in uino ex aqua
caelerti temperato dantur. Ad conuulfa intus cum filphio pilalis fabae magnitudine. Ad fudorem tufi illi-'
nuntur*Neruisutiles*Ideo & paralyticis dantur*In pedibus quifunt ruffiexhis citiffimefanantcum mei
le & iale*Venerem maxime megarici rtimulant*Hortenfii partum cum fapa aut paflo fumpri « Sil uertres
interaneorum plagas:& uitia cum filphio pilulis deuoratisfedant*Erfatiuorum femen contra phalangis
bibiturinuino*ipHexacetoillinunturcontraferpentium irtus.Semen antiqui bibendum infanientibus
dabant.Flos bulborum tritus crurum maculastuarietatefq? igne fartas emendat.Diodes oculos hebetari
ab iis putat*Elixos affis minus utiles adiiciunt efle;& difficile concoqui ex ui uniufcuiufg? narurae.BulbiV
Vel par nem graeciuocant herbam paracaefoliistrubicundobulbo.Haec traditur uulneribus mire utilis dumta/
uis xat recentibus.Bulbus:quem uomitorium uocant ab effertu:foIia habet nigraicarteris longiora*

Vel por Deafparagisj&corrudaj&libycot&horminio* _ CA* X;

taceis I ItXJLn lT iliffimus rtomacho cibus(ut traditur)afparagi:cumino qdem addito inflatioes rtomachi co
liqi difcutiunt.iide oculis claritate afTerut: Ventre leniter moliunt * Pertoris 8C fpinae doloribus
intertinorucy uiriis /pfunt*Vinocucoquunfaddito;adlumbo£!:&renudolores, Seme trium
obolo^ podere parte cumini bibitunVenere rtimuIat.Vrina cient utiliffime praetercj uefica

cxulcerat.Radix quoq* plurimo^ praedicatioe trita & in uino albo pota calculos quocy exturbat*Lumbo/
rum 8C renu dolores fedat.Quida ad uuluae dolore radice cu uino dulci ,ppinant*Eade in aceto decorta co
tra elephantia proficit* Afparago trito cu oleo punrtu pungi ab apibus negat Silueftr6 afperagum alig cor/
ruda:aliqui Iibycu uocanattici horminiu.Huius ad fupradirta oiaefficatior uis:&! cadidiori maior» Regiu
morbu extenuat. Veneris caufa aqua eopi decorta m bibi iubent ad heminafAd idem 8C feme ualetcuaneo
tritum.Ternis utruqa obolis datur.Et ad ferpentiu irtus fuccus decoctus* Radix quocp mifcetur radici ma
rathri inter efficaciffima auxilia.Si fanguis per urina reddaturtfemen afparagi & apii & cumini ternis obo
Iis in uino cyathis duobus quinis diebus Chryfippus dari iubet.Sic & hydropicis contrarium erte quauis
urinam moueaudocet.Item ueneri* Veficae quoqi nifi cortum aqua*Si canibus deturtoccidit eos • In uino
decortae radicis fuccus fi ore contineaturtdentibus mederi*

De apio & apiartrotSC heliofelino:& oreofelino. C A* XI*

Pio gratia uulgo eft.Nagi rami largis portioibus per rui ainnaratt&: incodimetis peculiare gra/
tiam habct.Pratterea oculis illitum cu melle;ita ur fubinde foueanf ferueti fucco decorti: aliif^
jrwl^n membro^.Epiphoris per fetritum aureum pane aut pofenra fpofitumireauxiliaf.Pifces quo^
qt fi ^grotet in pifcinisiapio uiridi recreatur.Veru apud eruditos no aliud erutu terra in maiore
fentenriajji aurtorirate ert.Dirtmguitur fexu.Chryfippus faemina ee dicit crifpioribus foliis &: duris : craf/
fo cauleifapore acrit& feruido.Dionyfius mare nigriore: breuioris radicisjuermiculos gignete*Neutruad
Cibos admitrenduamo omnino nefas*Na id defunrto^i epulis feralibus dicatum.Ipfius quoq? uifus dari'
rari inimicu.Caulx foeminae uermiculosgigm.ldeog* eos q ederint rterilefcere:mures foeminafue.In pu-
erperis uero ab eo cibo comitiales fieri qui ubera hauriurJnnocetiore tame efle mare.Eaq? caufa eft ut in/
ter nefartos frutices dancrur.Mama^ duricia fpofitis foliis emollit.Suamores aquas potui icortu prxrtat.
Succo maxime radicis cu uinofiumbo^ dolores mirigar.Eodem iure inrtillatojgrauirate auriu. Senae* uri
nam cietimenrtrua ac fecundos partus.Et fi foueantur femine decortofuggillara reddit colori:cu ouialbo
illitum* Aut ex aqua cortu potumqi renibus medetur.In frigida tritum oris ulceribus.Semen cu uino uel
radix cuueteri uino uefica calculos frangit.Semen datur ex tribus cyathis ex uino albo. Apiaftru Higinus
quide meliflophylon appellat.Sed in cofefla damnatioeeft uenenatu in fardinia.C6texeda«n . funt omnia
ex eodem noielapud grscos pendentia.Olufatru quod hippofelinu uocanttaducrfatur fcorpioibus « Poto
femine torminibus iteraneis medetur.Iremcp difficultatibus urinae femen eius decortum ex mulfo potu.

VIGESIMVS

CXXIII

Radix eius in aino deco&atealculos pellit & lumborum ac lateris doIores»Canis rabiofi morfibus potum
& illitum medetur.Succus eius algentes calefacit potus.Quarrum genus ex eodem faciunt aliqui oreofe/
linon palmum alto frutice ac redo feminecumino fimile.Vrinae 8C menftruis efficax.Heliofelino uis pri/
uata contra araneas*Sed de oreofelino f oeminse purgantur e uino.

JDe petrofelino:&: ocimo. CA, XIL

Lio gencre petrofelino qdam appellant in faxis namm.Praccipuum ad uomicas coclearibus binis
fucci addit i cyathu marrubii fuccitat<j ita aquae calida tribus cyathis. Addidere qda bufelino dif
ferens breuirate caulis a fatiuo & radicis colore ruffoeiufde effedus.Praeualere cotra ferpenres po
tum 3C litu.Ocimu quoq? Chryfippus grauiter icrepuit. Inutile efle dicens ftomacho:urinse:ocu

lorum quoq? claritati.Prretet ea infaniam faccre;<3£ lethargicos:# iocineris uitia.Ideoq? capras id afperna
ri.hominibus quorp fugiendum cenfet* Adiiciunt quidi tritum fi operiatur lapideifcorpione gignere.Co/
manducatu SC m fole politu uermes afferre: Alii uero fi eo die feriatur quiTpiam a fcorpioe q ederit ocimu:
fanari nopofle. Quinimo tradunt aliq manipulo ocimi cu cancris.x.marinis uel fluuiatilibus trito: conue
nire ad eu fcorpioes a proximo oes.Diodorus in emitericis etia pediculos facere ocimi cibum • Secuta retas
alacriter defendit*Nam id effecapras.Nec minus q menta 8C ruta fcorpionu terreftriu ictibus marinorum
uenenis mederi cu uinosaddito acero exiguo. Vfu quocy copertu deficieribus ex aceto adoratu falutarc ee.
Ire lethargicis 8C (flatnatis refrigeratiouillitu capitis doloribus cu rofaceotaut myrteo:aut aceto* Ite oculo/
ru epiphoris ipofitum exUino.Scomachoquo^efTeunletiflatioes 81 rucffu ex aceto difibluere fumptum,
AIuu fiffere (pofitutTuVrinaeiere.Sic# morbo regio:# hydropicis pdeffe.Diffillatioes eo coli# Roma/
chi ihiberf»Ergo eria coeliacis Phihftio dedit:# codtu dyfentericis;# cotra pliffoicum. Aliqui # i tenafmo
& (anguine excreatibus in uino*Dunciaqa praecordio^jillinif mamis.Extinguit quo<j laais prouentum*
Auribus utiliffimdfffantium praecipue cu adipe anferino.Semen tritu # hauffum naribus ffernutamenta
& diftillatioes capitis quoqj illitum . Vuluas purgat in cibo ex aceto* Verrucas mixto cerameto futorio tol/
lit* Venerem ftimulat.Ideoq* & equis afimfcy admiflurre tempore ingeritur.

De filueffri ocimo:# eruca:# naffurtio:# ruta* CA* XllJ*

Ilueffri ocimo uis efficacior ad eade oia.Peculiaris ad uitia quae uomitioibus crebri cotrahunf*
Voraicifg? uuluxtcotraq^ beffia^emorfus radix in uinoeff efficaciffima.Erucar femen fcorpio'
num uenenis:# muris aranei medef.Befholas oes inafceres corpori arret.Vitia curis in facie cu
meile iI!itu.Lentigines exaceto*Cicatrices nigras reducitad candore cu felle bubulo. Aiunt uer
bera fubituris potu ex uino duritia quanda cotra fenfum iduere.In codiendis obfoniisjrara efi fuauiras: ut
grsed euzomo appellauerint.Purat fubtritaeruca fi fouearur oculitclaritare reffitui.Tuffim lfantiu fpdari*
Radixeius in aqua decodta:fracffa offa extrahit.Nam de uenere ff imulada diximus tria folia fi lue (Iris eru/
ese finirtra manu decerpta:# trita in aqua mulfa fi bibanf.E cotrario naff urtiu uenere fhiber. Animu exa/
cui t. Vt diximus duo eius genera aluu purgat.De trahit bilem potu in aqua.x.denario^ podo. Cu lomen/
to ffrumis illitu opertu<j brafficaipraeclare medef. Alteru eff nigriustqd capitis uitia purgat.Vifum darifi
car.Comotas metes fedat ex aceto fumptu.Lyeneex uino potu uel cu fico.Tuffim ex melleifi quotidie ieiu
ni fumar.Semen ex uino oia iteftinot^ afalia expellit. Efficacius addito metaff ro* Prodeff # cotra fufpiria;
6C tuffim cu origano Si uino dulci* Peloris doloribus decocffu in lade caprino. Panos difcurit cu picetextra
hitcp corpori aculeos.Et maculas illiruex aceto.Cotra carcinomataxadiicitur ouo^ albu. Et lyenibus illi/
niturexaceto.Infannbus uero e meile utiliffime.Sefhus adiicit hocferpetes fugareifeorpionibus refiffere*
Capitis dolores cotritum: # alopecias emendare addi to Sinapi:grauitateaurium trito ipofito auribuscu
fico.Denrium dolores ffufo in auris fucco.Prurigine Si ulcera capitis cum adipe anferino.FuruncuIos con
coquit cum fermento.CarbuncuIos ad fuppuratione perducit:# rumpir.Phagedenas ulcerum expurgat
cum melle.Coxendicibus 8C lumbis cupoleta ex aceto lllinitur.Item lichei.Item unguibus fcabris.Quip/
pe natura eius caudica eff.Optimu aute babylonium.Silueffri uero ad oia ea effectus maior • In praecipuis
aure medicaminibus ruta eft.Latiora fatiuse folia. Rami fruticofiorestSilueftris horrida ad effe&um eff: 5^
ad omnia acrior* Succus exprimif tufa ea 6i afperfa modice aqua.Et in pyxide cypria afleruaf.Hic copiofi/
or datus ueneni noxia obtinet.Macedoia maxime:iuxta fiumen anarimu.Mirumqi cicutae fuccoextingui
tunadeo etiam uenenoru uenena funt.Quado cicutae fuccus prodeff manibus colligentiu rutam. ^ Cantem
inter prima immifeetur antidotis praecipueqi galaciae.Quaecunq? aute ruta aut per fe aut pro antidoto ua
let foliis tritis:^ ex uino fumptis.Cotraaconitu maxime:& uifcum.Item fungos fiue in potu detur.-fiue in
cibo.Simili modo cotra ferpentiu i(ffus:utpore cu muffellae dimicaturae cu iis rutam prius edendo fe mu/
niant.Sed ualent & cotra fcorpionu i(fhis:&: araneoruiapumtcrabronuiuefparu acuIeos*Etcantaridas:ac fa
lamandrastcanifue rabiofi morfusiacetabuli mefura fi fuccus e uino bibitur.Et folia trita uel comanduca
ta (ponuntur cu meile Qi fale:uel cu aceto Qi pice decocffa.Succo ueroperundos aut etia habentes negat fe/
riri ab iis maleficiis.Serperefcp fi uratur rutatnidore fugere* Efficaciffima tame eff filueftris radix cum ui/
no fumpta:eande adnciut efficaciore efle fub diuo pota*Pythagoras & in hac mare minoribus herbaceicp
coloris foliisa foemina difereuinetiam latioribus foliis 8C colore Jdeq? oculis noxia putauit falfo: quoniam
fculptores;& picloreshoccibo utuntur oculo^ caufa*Cu panequom uel naffurtio fanuae:afcy filueffris,p/
pter uifum.Vt aiunt multijfuccoeiuscu meile attico inuncti difcufferuntcaliginesmelcum lacffe mulieris
pueru enixacmel puro fucco angulis oculoru taeffis. Epiphoras cu poleta (pofita»Lenit aute capitis dolores
pota cu uinojaut cu aceto : 8C rofaceo illita.Si uero fit cephalea:cu farina hordeacea uel aceto.Eade crudita
tra difcutit:mox iffationcs:dolores ftoraachi ue ter es. Vuluas aperit.Corngitg? couerfas illita in meile toto

q iii

Ve! he/
mirrrrae
is alii
empicis

Vel con
tra phi/
ffoicus ,

Vel atra
mento

VLsM

Vel ha!*
aemum

LIBER '

uent re 8i pedore.Hycfropfds cum ficu:& decola ad dimidias partes potaepex uinotfic bibitur 6i ad pedo
ris dolores lateru^ dC lumbo^.TuiTes:fufpiria:pulmonu:iocineije:renu uiciathorrores frigidos.Ad crapu
lae grauedinesiDecoquunf’ folia poturis.Et in cibo uel cruda uel decoda conditaue proded.Item tormini
bus in hyfopo decoda. Et cu uino.Sic di fanguine fidit iteriore:«5i narium iditatfic & collutis detibus pro/
<Jed. Auribus quog? in dolore fuccus lfundirurtcuftodito ut diximus modo.E filuedri uero cotra tardita
rem di fonitu cu rofaceo uel cu laureo oleotaut cumino «Si melle.*fuccus di phreneticis ex aceto tritae iftilla/
tur in tepora di cerebru* Adiecerdt aliqui di ferpillu:di lauru illineres capita di colla.Dederu t «Si lethargicis
ex aceto olfaciendu*Dederunt di comitialibus bibedumidecodse fliccu in cyathis quattuor anteaceeffioes
quai^ frigus itolerabileeft.Alfiofifcj cruda dari in cibOkVrinaquoq? uel cruenta pellit*Foemina^t et purga
t loesjfecundafqjtet emortuos partusjut Hippocrati uidef:ex uino dulci nigro pota : iraqi illita di uuluaru
caufa et fuffire lubeuDiodes oi cardiacis impoit ex aceto «Si melleicu farina hordeacea»Et cotra ileum deco
da farina in oleo ac uelleribus coIIeda.Multi uero «3i cotra puruleras excreatioes ficcse drachmas duas; fui
phuris una di dimidia fumi cenfent.Et cotra cruentas ramos tres in uino decodos.Dat di dyfentericis cu
cafeo in uino cotrita»Dederut di cu bitumine ifrida potioni ppter anheliru.Exalro Iapfis feminis rres un
ciasiolei libraiuiniq? fextario lllinif.Cu oleo codis foliis partibus quas frigus aduflerit,Si urina mouet(ut
Hippocrati uidef)mirum efl quofda dareuelut ihibente potui cotra icotmentia urinse.Pforasdi lepras cu
meile «5ialumineillitaemedat«Iremuitiligines:uelrugas:flrumas:6ifimilia cum hircino ac taurio feuo di
adipe fuillorigne facrum ex aceto di oleotuel pfimythio*Carbunculu exaceto»Nonulli laferpitium una ii/
lini iubentifine quo epinydidas pullulas curatdmponunt di mamrs turgetibus decodatdi pituiraeeruprio
nibus cum caera.Teftium ueroepiphoris cum ramis laureae reneris:adeo peculiari in uifceribus his effedu
ut filuellri ruta cum auxungia ueteri illitos ramices fanari prodat.Frada quoq? mebra femine trito cu cae/
ra impofito.Radix ruraeifanguine oculis fuffufum:di in toro corpore cicatricesjaut maculas illita emedat*
Ex reliquis quo^tquae tradunrurtmn^ eftjcum feruente rutae natura elTe coueniat«Fafciculum eius in ro'
faceo decodum addit3 uncia aloes perundis fudore reprimere. Ite qi generatioes impedirihoc ciboddeo p
fluuio genitali datundi uenerem crebro per fomnia imaginannbus.Praecauendum ell grauidis abllineant
hoccibo*Neeari.n.partus inuenio.Eadem exoibus fatistquadrupedum quocj morbis in maximo ufue:
flue difficile fpirantibustfiue contra maleficorum animalium idus infufa per nares ex uinojaut fi fanguifu
gam exhauferitiexacetoidi quocuqjin fimili morborum genere*

De mentaftrojdi mentaidi pulegio;di neperatdi de cumino* CA* Xilll*

Entallrum fiiueflris menta e fl; differes fpecie foliose quafi figura ocimijpulegii colore.Propter
quodqda filuellre pulegium uocat«His comanducatis8iipofirisfanari elephantiaificutmagni
Popeii aetate fortuito cuiufda experimeto ppter pudore in facie illita copertum efhEadem ilii'
nunf bibunturqi aduerfus fcolopedrasrdi ferpentiu idus drachmis duabusin uini cyathis duo
bus. Aduerfus fcorpionum idus cum fale oleo di aceto.Irem aduerfus fcolopadras ius decodi* Aduerfufm
omnia uenena feruantur folia arida ad farinae modu.Subftratu uel accefum fugat fcorpioes. Potum faemi
nas purgat a partu:fed partus necar*Orthopnoicis:torminibus:co!ericis efficaciffimum.irem lumbis ♦ Po/
dagris impofitum.Succus auribus uermiofis in(lillaf*In regio morbo bibitur.Strumis illinitur* Somnia
ueneris inhiber.Tineas pellit ex aceto potum.Cotra prurigine ex acero infunditur capiti in fo!e*Mentae ip
fius odor animum excitandi lapor auiditate in cibis»Jdeo in marnaru mixtura familiares ipfie accefTereiut
coireidenfereq? lac no pntianf.Quare ladis potioibus addiftne huius coagulati potu flrangulenf* Data in
aqua «Si mulfo eade ui refiflere:«Si generatioi credideohibedo genitalia denfari» Aeg? maribus ac foeminis:
fiftit fanguine:di purgatioes foemina^inhibet*Cum amylo ex aqua pota coeliaco^ impetus»Syriation «S«i
Vel illa uomicas uuluae curauinille «Si iocine^t uina ternis obolis ex mulfo datis.ite fanguine excreatibus in forbi/
tionem«Vlcera in capite infantium mire fanat. Arterias humidas ficcat*Siccas aftringinPimiras corruptas
purgat in mulfo 5i aqua*Voci fuccus fub certamine utilis dutaxat:«Si q gargariflatur uua tumeteadieda ru
ta di coriandro ex Iade*Vtilis di cdtra tonfillas cu aluminedingu^ afperae cum meile.Et couulfa intus p fe
uitiifq? pulmoms.Singultus di uomitioes fiflit cum fucco granati:ut Democritus modrat * Recentis fuc'
cusmariu uitiatSpiritus fubdudos emendanlpfa trita choleras in aceto qde pota*Sanguinis fludioes itus*
Illed et fpofita cu poleta:«Si fi mamse tendanfrillinitur «Si tpibus in capitis dolore*Sumif di cotra fcolopan/
dras:«Si fcorpioes marinostdi ad ferpetes«Epiphoris illinitur di oibus in capite eruptioibusute fedis uiriis*
Impetigines quocpluel fi teneaf tantu:phibet» Auribus cu mulfo indillat.Aiuntdilyenimederi ea in hor
to gudatauta ne udladfi is q momorderitjdicatfe lyeni mederi p dies noue» Aridas quoqi farinae tribus di
gitis apphenfamtdi domachi dolore fedare in aquardi fimiliter afperfa in potioni uentris aialia*Expellerc*
Magna focietas cu hac ad recrcados defedos aio pulegio cu furculis fuis in ampullas uitreas aceti utrifque
deiedifc^*Qua de caufa dignior e pulegio corona uertigmi:qerofis cubiculis nodris ^nunciataed» Na di
capitis dolores Ipofi ta dicitur leuare.Quin di olfadu capita tueri cotra frigoru aeduf^ iniuriajdi ab fiti rra
ditur*Neq? aeduare eosjqui duos e pulegio furculos fpofitos auribus in fole habeanr* Jllinirur etia in dolo-’
ribus cum polera di aceto.Foemina efficacionEd aute haec flore purpureo : Mas cadidum haber* Naufeas
Cum fale di polenta in frigida aqua pota inhibenSic di pedoris ac uentris dolore.Stomachi aute ex aqua in
Vel ite tercifioes fidir.di uomitioes cum aceto aluum foluit faleadiedo in poleta.Inteftjnojji uitia meile decoda
rofioes 8i nitro fanar. Vrina pellit ex uino:di fi amineum fit:di calculos di fteriores oes dolores ♦ Ex meile di aceto
Vel ufo fedat mendrua;di fecundastVuluas couerfas corrigir.Defundos partus eiicit.Semen obmutefcenribus ol
nigro fadu admouef»Comitialibus in aceto cyathi menfuradatur.Si aquae infalubres bibendae fint : tritum in/

VIGES1MVS

CXXIIII

fpergatur.Salfitudines corporisjfi cum uino riadatunminumNeruorum caufa di in cStra&ionc cum fale
& aceto di meile cofncarur opifihotono*Imbitur ad ferpentiu itfius decodlum* Ad fcorpionu in utnp tritu
maxime qd in ficcis nafcirur. Ad oris exulceratioesrad tuffim efficax habetutvFIos recetis incenfus pulices
necat odore.Xenocrates pulegii ramu lana inuolutu in rerrianisante acceffione olfa&adum daritaur firagu
Iis fubiicitd: ira collocari aegrum irer remedia tradit.Silueftri 3d eade uis efficatior efbqd fi mile efi origao
minoribus foliis q fariuum:& a qbufda dicamus uocaf * Gufiatu a pecore capri fqi balatum coeitat.Vnde
qdam graeci litteras murares blechonuocauerut.Narura ram feruens efitut illitas partes exulcerer.Tuffi in .. , *
ter fruchoes fricari anre balnea couenit:& anre acceflionu horror? c5uulfis:& tormimbus.Podagris mire Y
^de fi* Epaticis cum meile di fale bibedum datur.Pulmonu uitia excreabilia facit* Ad lyene cum fale utile lri(“tloe
eft:& ueficae:& fufpiriis:& inflatioibus deco&u fucco aequaliter;& uuluas corrigit:6£ cotra fcolopendram
tcrreftre uel marinautem fcorpioes.Priuatimcp ualet c5rra omne morfurmRaaix cotra incrcfentia ulcera
recens poretifnma* Arida uero cicatricibus decore affert.Irem pulegio e nepetarq? focietas* Decodfoe enim,
in aqua ad tertiasdifcutiunt frigora.Mulieruq? menfiruis profunt.Et aefiate fedant calores* Nepeta quo®
uires cotra ferpetes habet. Fumu ex ea nidoreq? fugiut:qua di f abfiernere in metu obdormituris utile e fi*

T ufa aegilopys iponitund! capitis doloribus reces cum tertia parte panis teperata aceto illinif.Succus eius
infiillatus naribus fupinis ,pfluuiu fanguinis fiftirdte radix cu myrti femfe in paflb tepido gargariflataar»
ginis medetur.Cuminu filuefireeft praetenue quaternis aut qnis foliisueluti ferratis.Etin fatiuo magnus
ufus in fiomachi £cipue remediis*Difcutit pituitas 8i inflarioes.T ritum di cu pane fumptu uel potum ex
aqua uino<^ tormina quogi:& inteftmojjt dolores* Verutamen omne pallore bibetibus gignit*ita certe fe
runt*Portii Iatrois clari iter magifiros dicedi ad feclores fi milstudine coloris ftudiis cotra aemulos imitar . ~

tosidi pauloate Iuliu uindice affer tore illua Neroe libertatis captatioe reftametis ficIenocinatu.Nariu fan ueI aler
guin? paftillis indirumtuel ex aceto recens fiftit*Et oculoije epiphoris per fe ipofitum tumentibus cu mei/ tores
le prodefi.Infantibus imponi in ucntre fatis efi.-Morbo regio in uino albo a balneisrdatur*

De cumino aethiopico;& de cappari:& de ligufiicorfiue panace* C A* XV*

j Ethiopicu cuminu maxime in pofca illinitur cu melle.Africao priuatim urinae incorinentiaco
haberi putauSatiuu datur di ad iocineris uitia tofium tritu in aceto.Itead uernginem • Iis uero
r-kVj quos acriore ui urina mordeat in dulci tritum uino*Aduuluaijc uitia in uino»Praetergt fpofifiis
__ JjSjEJluenere foliis teflium tumoribus tofiu fritumtj cu meile aut rofaceo di caera*Siluefiread oia ea/
dem efficacius. Pneterea ad ferpetes cum oleo:ad fcorpioesrad fcolopendras • fiftit 6i uomitione naufeafqj
ex uinorquatum apprehederint tres digiti«Propter colum quoq? bibiturdlliniturq? uel penicillis feruens:
uel afiringif fafciis.Stragulatioes uuluae potum in uino aperit tribus drachmis in tribus cyathis uini* Au/
ribus inftillatur ad fonitusratg? tinnitus cu feuo uitulino uel melle*Suggillatis illini? cu melle:& uua pafla
di aceto.Lentigini nigrae ex aceto*Eft cumino fimillimu qdgraeci uocat ammi.Quida uero aethiopicum
cuminum id efie exifiimat.Hippocrates regiu appellanuidelicer qa efficatius in aegypto iudicauit « Pleriqp
alterius naturae in totu purattquonia fit exilius di cadidius.Similis aute di huic ufus»Na di panibus alexan/
drinis fub’gitur:& cu alimentis IterponiturJnflatioes di tormina difcutit»Vrina di menftrua ciet. Suggil/
lata di oculoiji epiphoras mitigat*Cum lini femine fcorpionu ictus in uino potu drachmis duabus. Priua/
rim<£ cerafia^ cum paripornoe my rrhae»Co!ore qUo<j bibcrium fimiliter murat in pa!Iore«Suffitum cu
uua pafia aut refina uuluas purgat.iTradut facilius cocipere eas:quae odorenf id per coitum* De cappari fa/
tis diximus iter peregrinos frutices*No utendu trafmarino*Innocetius iralicu efi • Ferunt eos g quottidie
id edunttparalyfi no piditari nec lyenis doloribus*Radixeius uiriligfes albas tollitjfi trite in fole fricetur.
Spleneticis pdefi in uino pota.Radicis corrcx duabus drachmis depto balnea^ ufu • Ferut®*xxxv.diebuS
p urina di aluu totu lyene emitti* Bibit in lunabo^: doloribus ac paralyfi*Dentiu dolores fedat tritu ex ace
to feme decocfiumel maducara radix.Infundif auriu dolori decotfiu oleo. Vlcera q phagedenas uocat folia
Si radix reces cum meile ianaufic di ftrumas difcutir radix.Parotidas uermiculofqt cotfia in aquariocineris
quoqi malis medef.Dant di ad tineas in aceto di melle.Oris exulceratioes i aceto decocta tollir* ftomacho
inutiles efie inter auctores couenit.Ligufiicum aliqui panace uocannfiomacho utile eft.Item conuulfioni
bus di inflariombus.Sunt di qdam q cunilam bubulam appellauerunt uti diximus falfo*

De cunilatoriganojculinagme cunila molli libanotide* CA. XVI*

Vnilse pter fatiua plura funt in medicina genera.Quac bubula appellaf :feme pulegii haben uti
le ad uulnera comaducatu ipofituqt:ut qnto poft die foluaf*Cotra ierperes quo^ in Uino bibif
ac tritu plagae iponif*Vulnera ab iis fatfla ^fncanf* Ite tefiudines cu ferpetibus pugnatura: hac

_ fe muniut*Quida'<j in huncufum panace uocat.Sedat di tumores di uirilid malatficcar uel fo/

liis tritis in omni ufu mire cogrues ex uino*Efl alia cunila gallinacea appellata a nofiris : a graecis origanu
heradeoricu.Prodeft oculis trita addito fale*Tuffim quo^ emedat:&: locine^e uitia.LatejK dolores cu fa/
rmaoleo&aceto:in forbitione teperata.Praecipue ueroferpetiu morfus.Tertiu genus efteius.-quaea grae/
cis mafcula a nofiris cunilago uocafjodoris foedi:radicis lignofae:folioafpero*Vires eius uehemeriffimas
in oibus iis generibus ea^: tradunt.Manipulo quoqs eius abiedotocs etia a tora domo blattas couenire ad
eam. priuatim aduerfus fcorpioes ex pofca polIere*Tribus foliis ex oleo perundto homine fugari ferpentes*
e contrario qua: mollis uocatur:pilofionbus foliis ac ramis di aculearis»T rita mellis odorem habet digitis
tatfcu eius cohaerentibus. Altera thunstquamlibanotidemappellamus.Medeturutraq? contra ferpentes
ex uino uel aceto*Pulices etiam contrite cum aqua fparfae necant.Satiua quocp fuos ufus habet. Succus
eius cum rofaceo auriculas muat.Ipfa ad idlus bibitur.Fit di ex ea montana ferpilio fimilis : efficax contra

LIBER. V

ffcrpemes.Vrftiam mouet.purgat&apaffamuIieres.Concodionmi mireadftiuat:&ad cibos aurdrtatl*
Vtraqj ucl in cruditare ieiunis in potione afpera.Luxatis quoqp utilis.Contra uefparum & fimiles idus ex
farina hordeacea:^ pofca utiliffima.Libanotidis alia genera fuis dicentur locis»

De piperiti 8C origano:& oniti:prafio:& tragorigano:& heradioj&T lcpidio;& de gitjfiue melanthio ? 8C
finito» CA. XVIL

Iperitistqua & filiquaftru appellauimustcotra morbos comitiales bibitur Caftore taliter demon
■ HtJiy urate.CauIe rubro & logotden fis geniculis:fohis lauri:femiealbo:tenui;guftu piperis. Vfilisgin
H giuis:detibus:oris fuauitati:& rudibus.Origanu qd in fapore cunila aemulaf (ut diximus) plura

fcjygjhtenera in medicina habett&T onitin uel prafion appellat no diffimile hyfopo • Priuatim eius ufuS
cotra torfides ftomachi in tepida aquat& cruditates.Cotraaraneosifcorpioefq? inuino albo.Luxata &C iiv
cufla in aceto & oleo & Iana.Tragorigano fimilis eft ferpillo filueftri.Vrina ciet Tumores difcutit cotra ui
fcu potu uiperattp idu efficaciffimujftomachoqi acida rudati & pcordiis.Tuffietibus quocp cu meile dad
SC pleureticis:& prpneumoicis.Heradiu quo<$ tria genera habet nigrius latioribus foliis glutinofum. Ab
te^d exilioribus mollibufq? fanfuco no diffimilerqd aliqui prafion uocaremalut.Terriu eft iter haec medi'
umrminus q caetera efficax.Optimu aute creticu:Na oC iucunde olet.Proximu fmyrneu.Delde heracleoti
cu ad potu utiliusjqd onitin uocat»Comunis aute ufus ferpetes fugare.Percuffis efui dare decodum.Potu
Velide/ urina ciere.Ruptis couulfis mederi cum panacis radice. Hydropicis cu fico aut cu hyfopo acetabuli menfu
fcenfioe ris decoduad fexta.Ite fcabie:prurigine pforas in deceffioe balneaije. Succus auribus lfundif cum Iade nau
lieris.Tofillis quoq? & uuis medef.Capitis ulceribus. Venena opii & gypfi extinguit decoduifi cum cinere
6C uino bibatur. Aluum molli acetabuli mefura.Suggillatis illinitur.ltem dentium dolorirquibus et 8C ea
dorem facitcum meile & nitro.Sanguine narium fiftir.Ad parotidas decoquitur cum hordacea farina.Ad
arterias afperas cum galla & meile teritur. Ad lyene folia cum meile & fale.Craffiores pituitas & nigras cxt
tenuat codum cum aceto 5t fale fumptum paulatim.Regio morbo tritum cum oleo in nares infundirur.
Laffi perunguntur ex eo:ita ut ne uenter attirigatur.Epinydidas cum pice fanat.Furunculos aperit cum fi
co trita.Srrumas cum oleo 51 aceto:& farina hordeacea. Lateris dolores cum fico illitu.Fludioes fanguinis
in genitalibus tufum ex aceto illitu.Reliquias purgarionu a partu.Lepidu iter urentia irelligic . Sic & in fa
ciecutim emedatcxulceradoruttamecaera & rofaceo facile fanef. Sic lepras 8i pforas tollit femp facile;& d
catricu ulcera»T radunt in dolore dentiu adalligatu brachio qua doleartcopefcere dolore.Gft ex grarcis alii
melathiomalii melafpermo uocat.Oprimu q excitatifiimi odoris:& g nigerrimu* Medetur ferpetium pia*'
gis 6C fcorpionum.IIlmi ex aceto 8C meile reperio»Incenfo<j ferpetes fugari.Bibif drachma cotra araneos*
Diftillatione narium difcutit tufum in lintheoloolfadum.Capitis dolores illitu exaceto;& infufum narf
bus.Cum irino oculo^j epiphoras & tumores.Dctium dolores codum cu aceto. Vlcera oris tritu aut co/
maducatu.Ite lepras & Ierigines ex aceto.Difficultates fpiradiiaddito uino potu.Duricias tumorefcp uero
res :&C fuppuratioes illitu.Lac muliepe augettcotinuis diebus fumptu.Colligrf fuccus eius uthyofcyami.Si
militer largius uenenu eft qd miremunCu feme gratiffime panes et codiat.Oculos quoqs purgat. Vrina 8C
meftrua der.Quimmo lintheolo illigatis tatu granis.xxx.fecudas trahi reperio. Aiut & dauis in pedibus
mederi tritum in urina.CuIices fuffiru necare.ite muftas.Et anifum aduerfus fcorpioes ex uino bibituna
Pythagora iter pauca laudatu fiue crudum fiue decodum.Item uiride aridumue olbustquae condiuntur;
quaecj intinguntur defideratum.Panis etia cruftis inferioribus fubditum.Saccis quog? additur.Cum ama
ris nucibus‘.uina comendat.Quin ipfum oris halitum iucundiore facit.Fetorem^ tollit maducatum ma/
rutinis cum fmyrneo&: meile exiguo.Moxuino collutum uultum iunioreprreftat*infomnia leuar fufpen
fum in puluino ut dormientes olfaciant. Appetenria ciborum prseftatjquandoid quoq? iter artificia deli/
c 12 feceretex quo labor defiit cibos pofcere.Ob has caufas quidam anicetum id uocauere.Laudatiffimum
eft creticumtProximum ^egyptium.Hoc liguftici uice prazftat in condimentistDolores capitis leuigat fuf/
fitum naribus.Epiphoris oculorum radicem eius tufam imponit Iollas>ipfum cum croco pari modo&ui
no:& per fe tritum cum polenta ad magnas fludionesiextrahenda^ fiqua in oculis inciderint.Nariu quo/
que cardines confumit illitum ex aqua. Sedat anginas cum meile 8C hyfopo ex aceto gargariflatum. Aurb
bus infunditur cum rofaceo.Thoracis pituitas purgat toftumlcum meile fumptum melius.Cum acetabu
Io amfi nuces amaras.l.purgatas tere in mellead tufhm.Facillime ueroanifi drachma tres:papaueris dua
mifcenf meile ad faba magnitudine:& ternis diebus fumunf.Pracipuu auteftad rudtusiideo iflatioibus
ftomachi dC iceftino^t torminibus;^ coeliacis medef, Singultus oC olfactu decocftu potu^ ihibec.Foliis de
codis digerit cruditates.Succus decodi cu apioolfadus fternutamera ihibet.Potu fonu cocitat ♦ Calculos
pellit.Vomitioes cohiber:&: pcordio^ tumores.Pedoge uitiis:neruis quo^ qbus fuccindu eft corpusluti/
liffimu.Prodeft eius & capitis doloribus lftillari fuccum cu oleo decodi»No aliud utilius uentri:& intefti>
nis putar.ideo dyfentericis:&: tenafmis datur toftu» Aliq addut & opiutpilulis in die ternis lupini magnitu
dine:& in uini cyatho dilutis.Dieuches 5t ad luboiji dolores fucco ufus eft.Seme hydropicis & coeliacis de
dit tritum cum menta»Ve^c& radice ad renes.Dalion herbarius pturienbus ex eo cataplafma ipofuitcum
opiodtem uuIua^dolori.Dedircpbibendumcuaneroparturiennbus.Phreneticisquoqi illinunt recens
cum poIenta.Sic 6C infantibus comitiale uitiumtaut contradiones fentientibus.Pythagoras quidem non
corripi uicio comitiali in manu habentes. Ideoq? quamplurimum domi feredum . Parere quoque facilius
olfadantes. Etftarim a partu dandum potui polenta afperfa • Sofimenes contra omnes duricias ex acero
ufus eft . Eo dC contra laflitudinesinoIeodecoquensjadditonitro.Semine eius poto : laffitudinis auxi/
lium uiatoribus fpopondif.Heraclides ad lflationes ftomachi femen tribus digitis cu caftorei obolis duo/

VJGESIMVS

cxxv

biisexmulfo dedit.Similiteraduentrisiautihreftinorum inflationes. Et orthopnoicis quod ternis digi<
t is prehenderit feminisitnntundem hyofcyami cum lafteafinino.MuIti uomituris acetabula eius St folia
lauri decem trita inaqua bibenda inter coenam fuadenr.StranguIationes uulue fi manducetur t Clinatur
calidumtuel fi bibatur cum caftoreo in aceto St meile fedat* Vertigines a partu cum femine cucumeris St li
ni pari menfura trinum digitorum uini albi tribus cyathis difcum.Qeopolemus ad quartanas trinis digi
tis feminis anifi St faeniculi ufus eft in aceto 3C mellis cyatho uno.Lenitarticulares morbos cum amaris nu
cibus illitam.Sunr St qui arpidum uenenis aduerfari naturam eius putent.Vrinam cier.Sitim cohibet.Ve
nerem ftimulat.Cum uino fudorem leniter pra:ftar*Veftes quoqj a tineis defendit* Efficacius femper re/
cens & quo nigrius.Stomacho tamen inutile eft praeterq inflato*

De aneto 8C fagapenio;& de papauere albo oC nigro;& quomodo fuccus herbarum colligendus eft:8£
de opio. CA» XVII U

Netu quoqi ru&us mouet:& tormina fedat* Aluu fiftit.Epiphoris radices illinuntur ex aqua uel
uino.Singultus cohibet feme feruens clfadlu.Sumptu ex aqua fedat cruditates.Cinis eius uuam
in faucibus leuat*Ocu!os St genitura hebetat.Sacopemu qdapud nos gignif:in totu tranfmanno
alienaf.lllud.mammoniaci lachrymse fimile fagapenion uocat*Prodeft lateri St pectoris dolori/
bustcouulfisjtuffibusueteribusiexcreatioibufq^tpcordio^ tumoribus«Sanat&uertigines:tremulosiopi<
fthotonicosrlyenes:lumbos:pfri6tioes.Daf 8C olfadtandu ex aceto in ftragularu uuluae.Cseteris St potu da
tur:& cu oleo lfricat.Prodeft &Z cotra mala medicameta.Papaucris fatiui dixius generati fpote nafcentis
aIiapmifimus.Sedfatiuialbicalixipfeteri£:3<:bibif fomnica.Sernenelephariisrnedef.Enigro papauere Velfuc/
fapor gignitur fcapo incifotut Diagoras fuadertcu turgefcinut iollas cu deflorefcit hora diei fereni : hoc eft cus
cu rosin eo exaruerit* Incidi iubec fub capite St calice.Nec in alio genere ipfum incidit caput*Succus St hic:

Si herbae cuiufcp lana excipif . Aut fi exiguus etungue pollicis aut lactucis:& poftero die magis qd inaurit*
Papaueris uero largus denfa£:&in paftillos tritas in umbra ficcaf no ui faporifera mo:ue^ fi copiofior au
riat :et mortifera p fomnutopion uocat. Sic fcimus fteremptu Licinii Ceannac ptorii uiri patre in hifpania
baiuli cu ualitudo {patibilis odiu uitae fecifTer*lte plerofq» aIios,Qua de ca magna cocertatioextitit.Diago
ras:& erafiftratus in totu danaueretut mortifer infundi uetates*Prxterea quomi uifui noceret * Addidit
andreasho nonptinus exrecari eojquonia adulteraf alexandrmSed poftea ufus eius no iprobatus eft me/
dicameto nobiliiqd diacodion uocat*Semine quo® eius trito i paftillos e lacte urunf ad fomnu.lre ad capi
tis dolores cu rofaceo.Cu his auriu dolori iftillatinPodagris illinif cu latfte mulie^*Sic St foliis ipfis utunf
ad facros ignes Jte uulnera cu aceto*Ego rame danauerim collyriis addi.Multocp magis qs uocat Jexipyre
tas:& qfg? pepticas coeliacas.Nigru came in coeliacis uino daf*Satiuum oe magis rotundat capita* At filuc
ftri longu ac pufillu:& ad oes effeftus ualentius.Decoquif St bibif contra uigiliasieadeq* aqua fouent ora.

Optimu in ficcis:& ubi raro pluit.Cu capita ipfa St folia decoquunfjfuccus meconiu uocarunmultu opio
ignauior*Experimentu opii eft primu in odore*Smcaerum*n*perperi non mos eft*Dein in lucernis: ut pu/ Vel m®
ra luceat flama:ut exrindtum demum oleat.Quae in fucato non eueniunt* Accenditur quo<j:difficilips:& dus eft
crebro extinguitur«Eft fincaeri experimentum St in aquajquia nebula inatar*Fidtum in pofca coit* Sed ma Vel pu»
xime mirum aeftiuo fole deprsehendufincxrum enim fudat:& fe diluitjdonecfucco receti fimile fiat*Mne ftulas
lides optime feruari putat hyofciami femine adiedto* Alii in faba»

De empradticc;6C C2eratico;& glaucio fiue paralio:#, heralio : fiue aphro : & de diacodio : St tichy/
malo* CA. XIX*

Nter fatiua eft St filueftria mediu genusiqd nifi in aruis efterifponte nafceref. Rhia uocauimus
|& erraticu.Quida id decerptu prinus cu toto calice mandut. Aluu exinaniunt capita ^nq? deco/
cfta.ln uini tribus heinis pota fomna faciur.filueftriu unu genus caeratitin uocarinigrutcubitali:
altirudineiradicecraflatSC corticofa caliculo iflexojnt cormcula.FoIia minora St tenuiora q Caere/
ris filueftribusifeme exile.Tepeftiuu e meffibus* Aluu purgat dimidio acetabulo in mulfo.Folia trita cum
oleo argemas iumeror^ fanat.Radix acetabuli mefura cocfta i duobus aqfextariis ad dimidias:dafad lubo
ru uiria St iocinens.Carbuculis medenf ex meile folia.Quida hoc genus glaucion uocanf alii paralion.Na
fcitur.n.iafflatu maristautnitrofo loco.Alterueft in filueftribus generibusheradio: uocaf ab aliis aphro.

Foliis fi pcul intuearis fpem p3fle^ pfentatibus: radice i fuma terrae cute:femine fpumeo* Ex hoc lina fple/
dore trahutaeftate.Tundif in pila comitialibus morbis acetabuli mefura feminis in uino albo: uomitioes
eni facit.Medicameto qd diacodion 6C arteriace uocaftutiliftimu.Fitar huius papauerisiaut cuiufcunqriil
ueftris capitibus*cxx*i aq caeleftis fextariis tribus biduo maceratis:! eadecp decocftis:deinde ficcatis: ireru^
cu meile decofhs ad dimidias ptes uapore renui. Addidere poftea drachmas fenas croci:hypocifthidis : tu/
ris:acaciae:& paffi cretici fextariu.Hac ofietatioe fimplex qd5 St antiq illa falubriras papauere St meile con/
ftat.Tertiu genus e tichymal6:meconauocat:aliiarchalion:folioleui:albo:capi>e magnitudinis fab^.CoI

ligitur uua florete.Siccaf in umbra.Semen potu purgat aluu dimidio acetabulo in mulfo>Caiufcunqj aut
papaueris caput uiride uel ficcu illitum epiphoras oculoije lenit.Opium ex uino meraculo fi protinus def:
fcorpionu icfibus refiftit* Aliqui hoc tantum nigro tribuunnfi capita eius uel folia terantur»

De portulaca fiuepeplio:& coriandro :St de attriplicf. CA. XX*

i St St portulaca:qua peplion uocatmo multu fatiua efficacior.Cuius memorabiles ufus tradun/

■ tur.Sagittarum uenenad^ ferpetiumhemorroidum^prsefigrum reftringi:pro cibo fumpta
|o<C plagis fpofitaextrahir.Ite hyofcyamopotoe pafiocp expfto fucco.Cuipfa non efttfemeeius
f fimili efFe<ftupdeft.Refiftit St aqua^ uitiistcapitis doloriiulceribufcp in uino tufa.&C impofita*

\

LIBER.

Reliqua ulcera comanducata cum meile fanat. Sic BC infantia cerebro fmponitunumbilico^prociduoJn
epiphoris uero oiam fronte tcporibufcp cum poIenta.Sed ipfis oculis e lade#: meIIe*Eade fi procident:,p
defi foliis tritis cum corticibus fabae. Pullulis cu polenta 8C fale& acetoiaccaera.Et ulcera oris tum orem
gingiuai^ comanducata cruda fedatJtem dentium dolores.T on fi lla^i ulcera fuccus decodae.Quidaadie/
cerepaulumurrhae.iMa#: mobiles dentes fiabilitcomanducata.Cruditatesfedat:uocem<j firmari&firim
arcet*Ceruicis dolores cum galla 8C lini femine BC meile pari mefura fedat Maniarum uitia cum meile aut
cimolia creta*falutaris:& fufpiriofis femine cum meile haufto.Stomachu in acetariis fumpta corroborat.
Ardentibus febribus imponitur cum polenta* Et alias manducata refrigerattetiam intefiina. Vomitiones
fi ftit.Dyfenteria: BC uomicis datur ex acetoruel bibitur cum cumino*Tenafmis autem coda : BC comitiali/
bus cibo uel potu prodefi.Purgationibus mulierum acetabuli menfura in fapa* Podagris calidis cum fale
illita 8C facro igni.Succus eius potus renes iuuat ac ueficas. Ventris animalia pellit » Aduulnerum dolores
ex oleo cum polenta imponitur.Neruorum duricias emollit.Metrodorus qui epitomen tcov pi joTOJUov
juevov fcripfitipurgationibus a partu dandam cen fuit* Venerem ihibetruenerifcp fomnia. Praetorii uiri pa
ter efi hifpaniae princepstquem fcio ,ppter impatibiles uuae morbos radicem eius filo fufpenfam e collo ge
reretpraetercf in balneis:& ira liberatum incomodo oi*Quinetiam inueni apud audoresjcaput inde litum
diftillatione toto anno non fentire.Oculos tamen hebetare putatur.Coriandruinter fylueftria non inue?
nitur.Praecipuu tamen elfe confiat fiatim aegyptium.Valet contra ferpentiu genus unutquod amphifbe/
nas uocant.potum impofitum<j*Sanat 8C alia uulnera.Epinydidas puftulas tritu.Sic & ocs tumorestcol/
Iedi6efq3 cu mellejaut uua pafia.Panos uero ex aceto tritiuSeminis grana tria in tertianis deuorari iubet
aliqui ante accefiione.Vel plura illini fronti, Sunt qui BC ante folis ortum ceruicalibus fubiici efficaciter pu
cent.Vis magna ad refrigerandos ardores uiridi* VIcera quogp qua! ferpunrifanatcum meile uel uua pafia*
Item teftes:ambufia:carbunculos:aures cum lade mulieristepiphoras oculorum uentris 8C inteftinorum
fludiones»Semen ex aqua potum bibitur in choleris cum ruta. Pellit aialia interraneop/cum mali punici
fucco & oleo femen potum ^Xenocrates tradit rem miramtfi uera efijmenfirua contineri uno die:fi unum
granu biberint foeminaetbiduo fi duo:#: totidem diebus quot grana fumpferint.M. Varro coriandro fub
trito cum acetotcarnem incorrupta aeftatae feruari putat. Atriplex BC fyluefire eft BC fatiuumraccufatum a
Pythagora tang faceret hydropicos morbofij regios 8C pallorem.Coquitur difficillimetac ne in hortis qui
dem iuxta id nafci quicq nifi languidu culpauit* Addidere Dionyfius BC Diocles plurimos gigniex eomor
bos.Nec nifi mutata faepius aq coquendu fiomacho contrariu e fle. Lentigines 8C papulas gignere * Miror
quare difficulter in italia id nafci tradiderit Soiu fmyrneus.Hippocrates uulua^uitiisidifundi cu beta.Ly
cus neapolitanus cotra catharidas bi bedu dedit*Panos‘.furuculos rcipietestduricias ocs uel cocio uel crudo
utiliter illini putant. Irem ignem facrum cum meile aceto nitroqu fimiliter podagris.Vngues fcabros de/
trahere dicitur fine ulcere>Sunt;qui in morbo regio dent feme eius cum meile* Arteriasi tonfillas nitro
addito perfricenr. Aluum moueant.Codo aut per fe aut cum malua:auc lenticula concitares uomitiones.
Sylueftri capillos tingunt:#: ad fupradida utuntur medicina.

De maluarmalope:#: althea:& lapatho:&: oxylapato:#: hyppolapato:#: bubalapato. CA. XXI.

Contrario in magnis laudibus malua e utracy BC fatiua BC fylueftris.Duo genera eaijd amphtudi
ne folii difcernunf.Maiorc graeci malopen uocat i fatiuis.AIteraabemoiliedo uentre dida pu
tat malache.E fylueftribustcui grade foliu BC radices albae althea uocaf ab excellentia effedusta

_ _ qbufda arifthaltea.Oe folu in quo ferunf pinguius faciut.Huic cotra oes aculeatos ictus effica/

cior uistpcipue fcorpion&uefpi^fimiliucp:#: muris aranei.Quin oC trita cu oleo qua libet eape pundi an/
te uclhabetes eastno feriunt. Foliu impofi tu fcorpiombusttorporeafFertkValent&cotra uenena. Aculeos
ois exrrahut illitae crudae aut cu aneto potae.Decodae uero cu radice fua leporis marini uenena refiringut.
Et ut quida dicut fi uomaf*De eiifde mira BC alia tradunf.Sed maxime fi quotidie qs fucci ex qualibet eai«
forbeat cyathu dimidiutoibus morbis caritutje* Vlcera manatia in capite fanant.in urina putrefadae liche/
nas*Et ulcera oris cu melle.Radix decoda:furfures capitis BC dentiu mobilirates.Eius q unu caule het:ra/
dicetirca dentetquidoleanperungetdonecdefinardolor.Eadeftrumas&parotidas panofg» addita hois
faliua purgat citra uulnus.Seme in uino nigro potu a pituita:#: naufeis liberat, Radix mama^ uitiis occur
rit ad alligata in lana mgra.Tuffim in lade coda BC forbitionis mo fumpta quinis diebusemedat. Stoma
cho inutiles fex.Niger dicit.OIympiades thebanus abortiuas efie cum adipe anferis* Aliqui purgari focmi
nas foliis earum manus plenae mefura in oleo BC uino fumptis.V tiqp confiat parturientes foliis fubfiratis
Vel cu/ celerius folui.Protinus a partu reuocandatne uulua lequatur.Danr BC fuccum bibendu parturientibus ie/
bili iuniis in uino decoda hiem lna.Quin BC femen tritum adalligant brachio genitale no cotinentiu. Adeocp
Vel ge/ eae uenerinafirunftut femen unicaulis afperfum cubitali foemina^iauiditates augere ad infinitu Xenocra-
nitali tes tradar.ftc tres radices iuxta ad alligatas.Tenafmo 8C dyfentencis utiliffime infundi, Ite foedis uitiistuel

fi foueanf.Melancholicis quoq» fuccus datur cyathis ternis tepidus.Et infanictibus qternis. Decodae co/
mitialibus heminae fucci. Hic BC caleulofis BC lflatioe BC torminibus aut opifthotonico laboratibus tepidus
jllinif.Et facris ignibus:#: ambufiis decoda i oleu folia lponunf.Et ad uulnei^ ipetus cruda cu pane.fuc/
cus decoda neruis^defi:#: uefi caet#: Irefiino^e rofioibus.uuluas 8C cibo BC Ifufioe mollit i oleo, fuccus de
codae pori meatus fuaues facit» Altheae i olbusfupradidis efficacior radixtpcipue couulfis ruptifcp* Coda
in aq aluu fiftit.Ex uino albo ftrumas:& parotidas:#: mama^ lflamatioes:#: panos:i uino folia decoda #:
illita tollut.Eade arida i lade decoda qlibet pniciofae tufii citiffime medef .Hippocrates uulneratis fitieti/
* bufqi defedu fangufs radicis decodae fuccu bibedu dedit.Etea uulneribus cu meile:#: refina.ite couulfis:

VIGESIMVS CXXVI

luxitfs:ramentibiis?& mUl&rtismeraisririiculis impofuir.Et afthtiiaffcif ac cfy fenterfcfsfn ufno bibendii
dedit.Miru aqua radice ea additataddefari lub diuontcj} ela&efrere.Efficacior at quo recerior*Nec Iapariii
difilmiles effeitus her*Efi at (yluefire:qd alii oxalide appella t:fariuo pximutfoliis aquofis:colore beta? ca/
didaetradicae minima.Nri uero rumice:alii lapatiu cantherinutad ftrumas cu axungia efficaciffimu. Efi &
altent genus fere oxylapaton uocat.Sariuo idc fimilius:& acutiora het foliatae rubrioratno nifi in palufirt
bus nafces.Sut q hydrolapaton tradur i aq naru.Efi 8C aliud hippolapaton maius fatiuorcadidufguac fpif/
fius.Sylueftria fcorpionu ilibus medenf:& ferire.phibent habentes. Radix acero decocta fi collef fuccus!
detibus auxiliaf.Si uero bibafimorbo regio.feme ftomachi inextricabilia uitia fanat» Hippolapati radices
priuati ungues fcabrofos detrahut*Dyfentericos fem' duabus drachmis in uino potu biberat.Oxylapatffe
men fotu in aq c^liftitfanguine ,pdefi reiicietibus. Adiedta acacia lentis m ugnirudine prodefi. Prarfiatiffi/
mos paftillos faciunt ex foliis & radiceraddiro nitro 8t iu re exiguo.In ufu aceto diluunt.Sed fatiuu in epi/
phoris oculoty illinunt frotibus.Radice melicerias 8C lepras curant.In uino uero decofia:firumas:& poti/
das:& calculos. Poto uino & lienes.Coeliacos a*que:& dyfentericos : 6C tenafmos • Exeadeqp oia efficacius. Vel c*/
uis lapati 8i rufius ficittdC urina ciet:& caligine oculopc difeutit» Item pruriru corporis in folia balnearum ria
additurmaut prius ipfum illirum fineoleo.Firmat&comanducata radix dentes. Eidem decola cu uino
fi fiitaluum.FoliaToIuuntadiefiofale.Adiecit Solon (ne<j ut omittamus bulapaton)radidstantumaltitu
dine differens efb& erga dyfentericos efficacis effectus potum ex uino.

De finapis tribus generibus!# marrubio;# ferpillo ; # fifymbriotfiue rhymbrara;# de lini feminet
«blito. - CA. XXlU u.,

fnapfstcuius in fatiuis tria genera dixfus.Py thagoras principatum heretex iis quo^fublime uis
feraf iudicauitrqm non aliud magis in narest&f cerebru penetret. Ad ferpentiu ifius!# fcorpio
nu tricu cu aceto illinif.Fungo^ uenena difeutit Cotra pituita renetur in oretdonec liqfcanaut
gargariflaf cu aq mulfa. Ad deriu dolore madif. Ad uua gargariilaf cu aceto # meile . Stoma/
cho utihffi mu cotra oia uitiatpulmonibufcp.Excreatioes faciles facir in cibo fumutu. Oaf 8C fufpiriofis.ire
comitialibus tep’du cu fuccocucume^.Senfus arq» (temutamefa capitis purgat. Aluu mollit.Menfirua #
urina ciet.Er hydropicis imponif.Cu fico # cumino tufum rernis ptibus comitiali morbo.Et uulua^ co
uerfionefuffitu excitat odore aceto mixtoure lethargicos. A iiiciC tordylion.Eft aut idfemeex fili.Et fi ue
hemetiorfomnus lethargicos pmat:cruribus aut et capiti illinif cu fico # aceto. Veteres doloresrrhoracis»
lumbo£»:coxendiai humero^» # in qcunm pte corpij exalto uitia extraheda futtillitu caufiica ui emedat
pullulas faciedo. At in magna duricia fine hco ipofitu;ue! (1 uehemetior urigo timeafp duplices pannos» ufuftio
Vrunt ad alopetias cu rabricatpforastleprastphthiriafesdithanicoslopifihoromcos. Iungut quoq? fcabras
genas aut caligantes oculos cu melle.Succufj tribus modis exprimif in fifiili:calefcit<j i eo i fole modice.

Exit # e cauliculo fuccus lafieustqitacu induruifdentiudolori medef.Seme ac radix cu fmaduere:mufio
coterunf.Manufq? plenae mefura forbenf ad firmadas faucesjftomachmocu^stcaputjfenfufp oes. Mulie
ru et laffitudines faluberrimo genere medicinx.Calculos quotp difcutir potu ex aceto. Mlinut 3C liuoribux
fuggillatifcp cu meile 3C adipe anferino aut ccera cypria.Fit & oleu ex femine madefacio in oleo expreffocr?:
quo utunf ad neruoije rigo res : I ubo rucp : & coxeaicu pfriilioes.Sinapis natura effeclufji eofde here rracfif
ad archaater fyluasapafla cortici calamo^e fub ipfa coma nafces.Marrubiu plericp iter primas herbas com
medauere:que gr^ci prafion uocattalii Iinodrophonmonulli philopedaraur philocaresmotiusq ut indica
du fit.Huius folia femefp cotricapfunr cdtra ferpetes:pe:lo^ 8C lateris doloresituffim uerer?.Er iis qs fan
ginne eiiciuntieximiemtiieffcopis eius cu panico aqdeco^isrut a' peritas fuccis miriset’. Imponif fi rumis uel itet
cu adipe.Sunt q uiridis femen qtu duobus digitis capiaucu farris pugillo decoclu addito exiguo olei & fa> plau/
lis forbere ieiunos ad tuffim iubeat. Alii nihil coparanr. In eade ca marrubii oC foeniculi fuccis ad fextarios fires
ternos expffis decoclifj ad fextarios duosttu addito mellis fextario rurfus decodo ad fextarios duostfi co
clearii mefura in die forbeaf in aquee cyatho.Et uiriliu uitiis tufum cu meile mirepdefi.Lichenas purgat
exaceto.Rupris c5uulfis:fpafmatu neruis falutare.Potu aluu foluiteu file 8C aceto* ltc mefirua: 8C fecuaas Vel fpa
mulie^:» Arida farina cu meile ad tuffim ficdrefTicaciffima e.Ite ad cacrenas 3t pterygia* Succus uero articu ticis >
lis:e naribus morbo regiolminuedajcy bili cu mel[e,pdeft.Ite cotra uenena iter pauca potes.Ipfa herba fio
machu 6C excreatioes pefioris purgat.Cu iride 8C meile urina cier.Caueda tn exulcerata? ueficae 8C renu ui/
tiis.Dr fuccus claritate oculore adiuuare.Cafior marrubii duo genera trad.r.Nigru Si qd magis pbattean
didu.In ouu inanelfuccu adiicit histipmq? ouu ifundit meile atquss portionibus tepefacfiuruomicas rupere
purgarerpfanafepmittes.IIlitisetuulneribusacanefailis tufa cu axungia ueteri.Serpillu aferpedo putat
diifiu.Qdin fyluefirieueniriin petris maxime.Satiuu noferpinfedad palmi altitudine increfcit. Pinguius
uoluntanut&Tcadidioribusfoliis 6C ramistaduerfus ferpetes elTicax maxime cechrinj&fcolopedras terre/
ftresracm irinas. Et fcorpiones decoctis in ufnoram s fbliifqi.Fugat&r odore cominus fi uraf • Er contra
marino^e uenenipcipueualet.Capifis doloribus decoclu in aceto illinif teponbus:ac fronti cu rofaceo*ite
phrenet.cisderhargicisjcotratormimtSCurinrdifFiculcatetanginastuomitionestdrachmis qttuor datur»

Ex aqua bibif 8C ad iocinerum dolores.Folia obolis quattuor dantur ad Iyenem ex aceto. Ad cruentas ex/
creationes teritur in cyathis duobus aceti & meIlis*Sifymbrium fyluefirea quibufdam thymbrarum ap/
pcl latum tpedali non am plms altitudinetquod in riguis nafcitur fi mile nafiurtio efi. Vtrunqi efficax aduee
fu»acuIerataaialiamtfuntcrabrones:& fimilia.Qdin ficco ortu adoratu efttinferif' coronis angufiiore foe
lio.Sedant utraq? capitis dolore.item epiphorastalii pane addunr.alii per fedecoquur in uino*Sanat & epi/
nyclidastcutify uitia in facie mulie^d intra quartu die noctiblis ipofitu diebufj detrasfiu.Vomitionestfin

net ane/
tho

uel fa/
cici

LIBER

guTrusttorminaiftomachi diflblutiones cohibe ttfiue in cibo fumptmfiue fucco potiINo edcndu grauidis
nili mortuo coceptu.Quippe et impofitu eiicit.Mouet urina cu uino potu.Silueftre 8i calculos.Quos u U
gilare opus fitrexcitat infufum capiti cu aceto.Lini femen cu aliis qutde in ufu eft.Etpfe mulieru cutis u i/
tia emeaat in facie.Oculo^ acie fucco adiuuat.Epiphoras cu thure di aq aut cu myrrha.Cu uino fedatpo/
tidas.Cu meile aut adipetaut cera ftomachi folutioes ifperfum polentae m 5» Anginas in aq di oleo deco/
cu anifo illitu.Torref utaluu fiftat.Coeliacis di dyfentericis iponirur ex aceto « Ad iocineris dolores
eftur cu uua pafla.Etad phthifin utili(Time»Semine fiunt di eligmata*MufcuIo^:neruo^ijarticulo^ : cer/
uicu duricias.Cerebri mebranas mitigat farina feministnitro aut faleraut cinere additis* Eade cu fico irem
concoquiriac maturat.Cu radice uero cucumeris filueftris extrahit qcuna corpori iheret. Sic di fracta ofla
ferpere ulcus in uino decocta phiber.Eruptioes pituitae cu meile emedat.V ngues fcabros cum pari mo na
fturcii.& teftfu uitiarSC ramices cu refina 8i murrha:5C cacrenas exaqua»Sromachi dolores cu foenogrseco
fextariis utrifij decodis in aq mulfa. Jnteftinopd di thoracis pniciofa uitia dyftere in oleo di melle.BIitum
iners uidettac fine faporetaut acrimonia ulla. Vndecouitiu foeminisapud Menadru faciur mariti.Sthoma
cho futile e.Vetre adeo turbariut cholera faciat aliqbus.Dr tame aduerfus fcorpiones potu e uino,pdeffe:
di dauis pedu illini. Ite Iyenibus!& tepore dolori ex oleo.Hippocrares menftrua fifti eo cibo putat.
DememSC foeniculo:& hipponarathro uel myrfeneo:& canabi:5C de ferulatdC carduis. CA.XXUJ*

Eu in itafia no nifi a medicis ferif :di iis admodu paucis.Duo genera eius. Nobilius athamanticu
uocat tanq ab arhamate fuentutuel qtn laudatiflimu in athamante reperiaf tfoliis anifo fi mile : di
caule aliqdobipedalitradicimus mulrisj&obnigristqbufdaaltifTirnis.Minus rufum qillud alte/
ru.Ciet urina in aq potu radice trita uel dfcoda.lnflarioes ftomachi mire difcutit. Ite tormina di
ueficse uinaiuuluaru^. Articulis cu melle.infantibus cu apio illitu imo uetn urinas mouet.Foeniculu no /
bilirauere ferpetes:guftatu(ut dixfus)feneda exuendotoculoruqj acie fucco eius reficiendo.Vnde ftelledu
eftthomm quoqi caligine pcipueeo releuari.CoIligif hoc caule rurgefcentedn fole ficcatur. inungitur^ ex
meile. Vbigp hoc eft.Laudatiffimu tame in hiberia e lachrymis fit:& ex femine receti.Fit et e radicibus pri
ma germinatioe incifis.Eft di in hoc genere fyluefiretqd alii hippomarathromalii myrfeneu uocantifoliis
maionbusiguftu acriore: ^cenustbrachiali craffi tudinetradice cadida.Nafcit f calidis:fed faxofis ♦ Diodes
& aliud hippomarathri genus tradit; logo &angufto foliot femine coriandri.Medidne in fatiuo ad fcorpio
nu ictus di ferpentimfemine in uinopoto.Succus 8i auribus inftillaftuermiculofqi in his necat.idipfum co
dimenrisppeofbus inferif .Oxyporisetaptiffime.Quin di cruftis fubdif panis.Semen ftomachu diifolu/
tu aftnngic uel in febribus fumptu.Naufeam ex aq tritu fedat . Pulmonibus di iocineribus laudatiffimu.
Verre fiftit:ca modice furmf.V rina excitat:^ tormina mitigat toftu. Ladifq* defectu potu mamas replet.
Radix cu ptifana fumpta renes purgat fiue decodo fucco: fi ue femine fupto.Prodelt di hydropicis radix ex
uino coda.ite couulfis.lllinunf folia tumoribus arderibus ex aceto.Calculos ueficaj pellunt.Geniturae ab
undantia quoquomohaufiufacit.Veredisamiciffimutfiue ad fouedu radice cu uino codatfiue contrita in
oleo lllicu.Multi tumoribus di fuggillatis cu caera illinut.& radice in fucco uel cu meile conrra canis mor/
fum utuf.5C cotra multipeda ex uino.Hippomarathro ad oia uehemetius.Calculos pcipuepellir. Prodeft
ueficae cu uino leui;8c fcemina^ meftruis.efficacius in eo feme q radix.Modus in utroqi.qdduobus digitis
trito addif in potione*Petridius:q ophiaca fcripfit:&: Mycon q rhi^oromumenataduerfus ferpentes nihil
hippomarathro efficacius putauere.Sane di Nicader no in nouiffimis pofuit.Canabis f fyiuis primu nata e
nigriore foliot afperiore.Seme eius extinguere genitura uiroiji dr. Succus ex eo uermiculos auriu di qd'
cug? ftrauerit eiiciafed cu dolore capitis.Tata^ uis ei eft;ut aquae ffufa coagulare ea dicaf.Et io iumento^:
aluo fuccurrit pota in aq.Radix cotraftos articulos emollit in aq coda Jte podagras 8i fimiles fpetus. Ani
buitis cruda illiniftfed fiepius mutaf :pnufq arefcat.Ferula feme fim ile anetho hettq ab imo caule diuidif.
A acumine faemina putat. Caules edunt decodi.Comedaturq? muriarac melle.Stomacho utiles.Sin plu
res fumptncapitis dolores faciut.Radix denarii podere f uini cyathis duobus bibitur aduerfus ferpetes. Et
jpfa radix fponit.Sic6i torminibus medef.Ex oleo at & aceto cotra fudores fmodicostuel in febribus ,pfi/
cit.Succus feruls aluu fi ftit fabae magnitudfe deuoratus.E uiridi ferula medulla utilis eff Si ad ofa eius ui
tia. Ad fanguine fiflendu dece grana feminis bibunt in uino trita uel medulla.Sut g comitialibus morbis
dadu putatjluna qrta;fextajfeprima:lingu^ mefura.Natura ferulape murenis ffeftiffima eff.Tacl^ fiquide
ea moriunf.Caftor radicis fuccu di oculoru claritatilcoferre multu putauit.8C de carduo^c fatu iter horten
lia dixfus.Quapp di medicina ex iis no differam us.Sy lueftriu genera fucduo.Vnu frudicofius a terra ffa'
tim.AlteruuniauIe:craflius.Vrriqjfoliapauca:fpinofa:muricariscacuminibus.Sedalrer flore purpureu
mittit fter medios aculeos celeriter canefcere:& abeunte cu aura.ScoIimon graeci uocat . Hic anreq floreat
cotufus atqiexpfrus:ilhto fucco alopecias replet.Radixcuiuf^ ex aq decoda potatoribus fiti faceretnarra i
ftomachu corroborat.&uuluis(ficredimus)ecc6ferrealiqdtradif’;ur mares gignaf.lta.n.cherias athenie
fisfcripfit:& Glaucias:qcirca carduos diligetiffimus uidef.Maducatus arduus odore comedat oris.

Confediotheraicajcompofitio medicaminis Antiochi. CA. XXlIII*

Edante difceffum ab hortenfibus una compofitione exiis dariflima fubtexemus aduerfus ue/
nenataafaha:incifamlapideuerfibusinliniineaedis AefcuIapii.SerpilliduudenarioRd pondus.
Oppopanacis di milii tantude fingulo^.Trifolii pondus dcnariuAnethi:& focniculi fennnis:&i
anifi;&: am mii:& apiitdenarioru fenu ex lingulis generibus erui farinae duodecim.Hajc tufa cr»
bratacp uino qtum poffu excellenti digerunf in paftillos uidoriati podere.Ex iis finguli danf ex uini mixti
cyathis teinis.Hac thcriaca magnus rex Anthiochus aduerfus omnia uenenaufus traditur.

YIGESIMVSPRIMVS

CXXV1J

CAII PLINII SECVNDf NATVRALIS HISTORIAE L1BER.XXI*
PROOEMlVM.

Dc natura florum &coronamentoru, De mira florum uarierate*

CA. I*

N HORTIS SERI
& coronamenta iuffit
Cato inenarrabili flo/
ru maxime fubtilita/
te quado nulli pot fa/
cilius effe loqui g reni
natura pingere; lafci/
uienti pfertim 8C i ma
gno gaudio fertilita/
cistam uarie 'ludenti*
Quippe reliq ufus ali

_ _ _ _ metiff gratia genuit.

Iocy faecula annoftj tribuit iis. Flores uero odorefep
de die in die gignit.Magnautpala eft admonitione
hoiumtq fpe&atiffime floreattcelerrime marcefcer.
Sed ne pidtura qde fufficiete im agini coloijc reddede
mixturarum uarietati : fi ue alterni atq? multiplices
iter fe ne<ftanf;fiue priuatis genent funiculis i orbea
obliquuu ambitu:qda coronae p coronas currunt.
De ftrophiolo ferto: dC qui primum flores mifcere coeperint: quando primum corolla inuenta :’uel
appellata Aquare. CA* II*

Enuioribus urebanf antiqjftrophia appellarestunde nata ftrophiola.Qui 8C uocabulu ipm tarde
| inde coicatu eft:inter facra tatu & bellicos honores coronis fuu nome uindicatibus.Cu uero a flo
ribus fieret fertaja feredo feruiae appelIabaf*Q<Japud graecos quocp no adeo antigtus placuit. Ar
bogi.n.ramis coronari i facris certaminibus mos erat primu.Poftea uariari coeptu mixtura uerfi
coIores.Flornm micebdores colorefcj accedere.Sycionii ex lgenio Paufiae pidtoris atq? glycerae coronariae
dile&ae admodu illi cu opa eiuspidtura imitarefr&illa puocas uariaretteetg? certame artis ac naturae*Qua
1 es et nuc extat artificis illius tabellaeiatq? i primis appellata flephanoplocos q pixit ipfam.Jdq! factu e poft
olympiade cetefima.Sic coronis e floribus receptis paulo mox fubiere q uocaf a^gyptiae.ac deide hybernae
td cu terra flores neganrameto e cornibus rufto.Paularicp & romse fubrepfit appellatio corollis iter initia
PP gracilitate noiatisjmox 8C corolIariis:poftq e lamina^rea tenui inauratataut inargetata dabantur.

Ouis primu corona foliis aureis & argenteis dedit:&: de honore coronarum apud antiquos:& de Sci
pionis honore:& de padtilibus coronis:&: Cleopatrae regina: facta. CA. JII.

Raffus diues primus argento aurocj folia imitatus ludis fuis coronas dedit. Accefferuntquo<£
&lemnifri:quos adjici lpfai^ coronarum honos erat propter hetrufeas quibus iungi nifi aurei
non debebant.Puri diu fuere li.Celare eos primus iftituir.P.CIaudius pulcher:brattheafq3 etia
phylirse dedit.Semper tamen auctoritas uel ludicro qusefitaru fuir.Namgp ad certamina in cir/

uel Iani
fciuelle
nifei .

cum per ludos & ipfi defcendebantt& feruos fuos quofg? mittebant.Inde illa.xii.tabularum lex. Qui co-
ronam parit.ipfe pecuniamue eius*Virtutis ergo arguituriquam ferui equiue meruiffent . Pecuniam par/
tam lege dici nemo dubitauit»Quis ergo honos fut ipfi mortuotparentibufg; eius dum intus pofitus effet
foris ue ferretunfine fraude effer impofita* Alias in ufu promifcuo ne ludicra: quidem erant : ingenfcy &C
iis feueritas.L.FuIuius argentarius bello punico fecundo cum corona rfffacea interdiu e pergula fua in fo/
rum prorexiffe diiftusiex audtoritate fenatus in carcerem addudtusmon ante finem belli emiffus eft.P*Mu
Cianus cum demptam Marfya: coronam e floribus capiti fuo impofuiffet: atg? ob id ducieum in uincula
triumuiri iulfiffentjappellauit T ribu*pleb.nec interceffere illi aliter q athenisiubi comeffabudi iuuenes an
te meridiem conuentus fapientium quoq? dodh inse frequentebant. Apud nos exemplu Ieticiarhuius non
eft aliud:cj filia Diui AuguftirCuius luxuria no&ibus coronatum Marfiam littera: illius defcribunt.Floru
quidem populus ro.honorem Scipioni tantum adhibuir.Suario cognominabatur: propter fimilitudinS
Suarii cuiufdam negociaroris.Ob id erat in tribunatu plebei admodum gratustdignufq? africanorum fa
milia.Neceifuit in bonis funeris impenfa.Affesergocontulirpopulus:acfunuselocauit:qua<^ parte fere
batunflores e profpectu omni fparfit.Etiam tunc coronte deorum honoserant. Et larium publicorum
priuatorumq>:& fepulch rorum & manium.Summamauctoritas patftili coronae* Sutiles faliorum facris
inuenimus & folemnes coenis.Tranfiere deinde ad roiaria.Eocy luxuria proceffit : ut non effer gratia ni¬
fi mero folio. Subtilibus mox petitis ab india:aut ultra indos.Laudatiffimum quidem habetur e nardi fo
lio eas dari aur uefte ferica uerhcolores unguentis madidas.Hunc habet nouiffime exitum luxuria foemi
narum • Et apud graecos quidem de coronis priuarim fcnpfere Mnefteus atq? Callimachus medici:g> no
cerent capitiiquonia 8C in hoc eft ahq ualitudmis portio • In potu atq? hylarirate praecipue odoij: ui furripi
ente fallaciter folertiam. Naq? fcelerata Cleopatra apparatu belli acciaci gratificatione ipfius reginae Anto/

uel deie
munt

uel faci/
liter

Velmo

fceton

Velmo

fcheua

Velhli,'

nam

- LIBER

nfo ttmenr«necniH pfegu flatos cibos fumcn rejfertur ab ore eius lufiffe extremis coronae floribus aene/
no illitis* Ipfa<j capiti impofita.Mox procedente hylaritate inuitauit Antoniu: ut coronas biberent. Quis
iftas timeret infidias^Ergo concerpta in fcyphum incipienti haurire:oppofita manu; en ego fum inquit ii
Ia care Antonijquam tu noua praeguftatium diligentia cauestadeo mihi fi poffirn fine re uiuere occafio &
ratio adeft* inde induffum e cuftoaia bibere iuffirallico expirantcm.De coronis extra fupradicffos fcripfit
Theophraftus apud graecos.Ex noftris autem infcriprere aliqui libros anthologicon. Fores uero perfecu/
tuseft nemotq>equideminueniam.Necnosnunc.f.coronasnec5emus.Jd.n*friuolume:Sed de floribus
qua: uidebuntur dignatmemorabimus.Pauciffima genera noftri coronamentorum inter hortenfia noue
re;ac pene uiolas rofafcp tantum.

De rofa in coronis:# de generibus eiust& ubi feratur. CA. Illi.

Ofa nafcituripina uerius q fruticeun rubo quoq? puenies.Illic et incudi odoris quis angufti.Ger
minat ois primo inclufa gcnerofo cortice.Quo mox intumefcente & i uirides alabaftros faftiga/
to:paulatim rubefces dehifcinac fefe padit in calicis medio fui flantis coplexa luteos apices . Vfus
eius in colronis,ppe nimias e.OIeo macera f.idij iam a troianis rpibus Homero tefle. Praeterea in
unguenta trafittutdiximus.Perfe medicas artes praebet. Emplaflris atgp colyriis imponif mordaci fubtilf
rare.Menfa^ et deliriis inungedistminimc noxia.Contra genera eius noftri fecere:celeberrima:pneftiriam
&capana. Addidere alii milefiatcuius fitardentiffimus colos non excedetis duodena folia*Proxima ei tra^
chinia:minus rubete. Mox alabadica uilioretalbicantibus foliis.Vtiliflima uero pluribus uel minunffima
fpinofam.Differut.n.multitudine folio^:afperirate:leuore:colore:odore*Pauciffima qna folia: ac deinde
numerofiora.Cti fit genus eius:qua centifolia uocartq efl in capaia Italiae graecfe uero circa philippos. Sed
ibi nofiuae terrae puentu.Pangeus naq? mos in uicinofereefttnumerofis foliis ac paruis.Vnde accolae traf/
ferentes coferut.Ipfa^ plantatione pnciut.No aut talis odoratiffima eft.Neccui latifiimu maximucy foli/
um.Breuitenj indicium eflodoris:fcabricia corticis.Cepio Tiberii Carfaris principatu negauit centifolia
in coronis additpterq extremos uelut ad cardinestnec odore nec fpeciepbabile.Eft 8C q graeca appellatur a
noflrista graecis lychnistnon nifi in humidis locispuenicnsmec unq excedens qnq? folia: uiolae magnitud»
nerodore nullo. Efl &: alia graeculaappellatarcouolutis folior^ paniculistnecdehifces nifi manu coadtaffpq*
nafceti fimilisdatiflim is foliis. Alia fudif e caule maluaceotfolia oleacea habes.Mufceto uocat. Atgpiter has
media magnitudine autunalisrq coroneola appellat oes fine odore:coroneo!ain rubo nara tot modis adul/
reraf. Et alias uera quocp plurimu folo pualet.Cyrenis odoratiffima efl.ldeo^ ibi unguentum pulcherri/
mu.Carthagine hifpamae hyeme quoq? tota praecox.Refert 8C caeli teperies*Quibufda.n.anis minus odo/
ratapuenit.Praeterea locis oibus ficcis qhuidis odorat ior.Seri nec pinguibus uulttnecargillofis locis : nec
riguis cotera ruribus.Propriecp ruderatu agru amat.Praecox capana. Sera milefia.Nouimme tame definit
preneflina.Fodiunf altius qfrugesileuiuscj uites.Tardiflimeproueniutfeminetqdinipfo cortice fube ip
fo flore opertu lanugine.Ob id potius caule concifo inferunf :& ocellis radicistut harudo.Vnu genus infe/
rirur pallidae fpinofetlongiffimis uirgis quinqi foliae:quaea graecula altera efl.Omni autem recifioe arqi
uflione ,pficit*Tran(latione quocp ut uitis optime ociffimeq? prouenit. Surculis quaternum digitorum
longirudineautampliorepoft uergiliarum occafum fata.Dein perfauonium tranflaraipedalibusinterual
lisjcrebroq? eircufoffa.Qui praecocem faciunt pedali circa radicem ferobe aqua calida infundunt: germ ina
re incipiente calice*

De lilio rria generat ratione inferendi. CA; V.

Ilium rofe nobilirarepximu e;& qda cognatioe unguenti oleiqnqcT lilion appellaf.Et lpofitum
et maxime rofas decet medio puentu eape incipies.Nec ullis flo^e excelfiras maior «Interdum cu
biroiji triu .Languido fp coIlo:& non fufficiente capitis oneri.Gindor eius eximius : Foliis foris
ftriatis:& abanguflis in latitudine paulati fefe laxantibus effigie calathi.Refupinisp ambitum la
bris.Tenuiq) filo & femine flatibus in medio crocis. Ira odor color® duplexmt alius calicis; alius flaminis
differentia angufla .In unguenti uero oleicp ufu folia non fpernunt .Efl flos no diffimilis illi in herbat qua
couoluolu uocattnafces p frutera:(juUo odoretnec croci intusicadore ratu referens;ac ueluti rudimenru na
turae lilia facere condifcentis. Alba lilia iifde oibus modis ferunf:qbus rofa*Et hoc amplius lachryma fua:
ur hippofelmu.Nibilcp efl foecundius.Vna rad<ce quinquagenos fepe emittente bulbos.Efl &! rubes liliu
qd gr xci crinon uocanr. Alii florem eius cynorhodo.Laudatifflmu in anthfochia 8t laodicea fyriaet mox i
phafelide.Quartum locum optinetin italia nafcens.Sunt&: purpurea lilia:aIiquandogemino caule carno
Uore tantum radice:maiorif^ bulbiffed unius.Narcifum uocat huius alte^e genus flore cadido:calicepur/
pureo.Differentiaaliliis efl&:haec:q>narcifis folia f radice fu nt pbatiffimisinlycixmbtibus.Terrio gene
ri esetera eadc»Calix herbaceustoes ferotini.Poft arffu^.n.florenrtac per xquinodlium autumnum. Inue/
ta efl in hiis ratio inferendi monftrificis hominum ingenis.Colligunf' naq? mefe iulio fcapi arefc^tesMi/
Iiaqj fufpenduf in fumo*Dein nudantibus fe nodulis in fece nigri uini:uel graeci menfe martio macerati//
turtur colore accipiattatep ira in fcrobiculis ferunt heminis fecis circufufis. Sic fiunt purpurea lilia;miruqj
ita tingi aliquidiut nafcarur infecflum.

Deuiolis:&:decalta:&:baccharet8<tcombureto. CA* Vf.

2 Iolishonos proximus.Earum pluragenera.Purpurece:luteattalbx:plcintis omnes ut olusfa <
tx* Ex iis uero quae fponte apricis dC acris locis proueniuntipurpureadariore folio ftatim ab
radsee carnofaexeunttfofeqaegraeco nomineacaeteris difcernunnjr;appellatx iauitab iist Ian
thin-a peftis.Sed fatiuis maxima auctoritas luteis.Genera tis rufculana:^ qu?e marina appellat.

VIGESIMVSPRIMVS

CXXVIII

a

Folio aliquanto !atiore:fed minus odorato Jn roram uero fine odore: minutoq? fof/o calathiana munus
autumnitcarterx ueris.Proxima ei calra eft concolori amplitudine.Vincit numero foho^ marinam qnga
folia non excedenre.eade odore fuperaf. Eft.n.grauis calta.No leufor ei quam fcopa regiam appellancjq fo
liaems oleartnon flores. Bacchar quoq? radicis ratu odoratx efl:a qbufda nardu rufticu appellam. Vngucta
ex ea radice fieri folira apud atiquos Ariftophaes prifce comoediae poeta reflis e.Vnde qda errore falfo bar
bancaeamappellabar.OdoreeicInamomopximus.GracilifoIonechuidopuenit. Similimueicobretu
appellat folioijd exilitate ufep f fila extcuarar&pcerius cj bacchar.Nec haec fut tatu:fed eotfc quoq? error cor
rigedus efl a bacchar rufticu nardum appellauere,Eft.n.alia herba ficcognominatatqua graeci afaro uocac
cuius fpem nguraq? diximus i nardi generibus.Quinlmo afaro luenio uocitarilqth i coronas no addatur*

Crocu filueftre optimu ferere in iralia minimeexpedittad fcrupula ufq? fingulaareis decoquentibus, Heri
tur radicis bulbo. Satiuu latius maiufq? 6C nitidiustfed multo leuius degenerans.Sed nec ubig? fcecundum
cr cyrenisiubi fp flores lauda t ifli m i. Prima nobilitas cilicio croco: & ibi corico mote.Dein lycio mote olb
po.Mox ceturiplo ficiliae. Aliqphlegraeo fecundum loeu dedere. Adulteraf nihil aeque*Probatio finceri I Vel ce/
pofiramanucrepatuelutifragile.Humidu.n.qdeuenitadulterationetfedet.Altera pbariofi manu piata dit
ad ora leniter faciem oculofq? mordeat.& p fe genus fatiui blandiflimu uulgojcu fit medio candidu: dia/
leucon uocant.Contra Cyrenaico uitiutqd oi croco nigrius eft:& celerrime marcefcit.Optimu ubicuq? qd
pinguiftimum &:breuibus capillis. Peflimum uero efttqdfitu rrdoIet.Mutianus audior eft in lycia anno
feprimo:aut octauo tranferri in loeu fubaft:u:atq? ita degenerans renouari.Vfus eius in coronis nufq.Her/
ba enim eft folio angufto pene in capillameti modu.Sed uino mirecogruit:pcipue dulci tritu ad theatra re
plenda. Floret uergilin* occafu paucisdiebus folioq? florem expellit. Viret bruma 8C colligitur • Siccatur
umbra melius:et hyberna.Carnofa 8c illi radix:uiuaciorqp q exteris, Gaudet calcati: atteri pede: pereun
doq? melius prouenit. Ideo iuxtafemitas ac fontes IxtiflTrnum.

De floribus antiqs:& de odoramento^ diuerfitare:faliuncat& polio* CA* Vll*

R Rcianis rpibus ei ia erat honos.Et hos certe flores Homerus tris laudat:loron:croco;hyacIthu.

* Oium autodoramete^: argsadcoherba^dfiae i colore:&odore:&fucco.Odoratofapor raro
ulli no amarus*ecotrario dulcia raro odorata, Itaq? dc uinaodoratiora muftis.Silueftna magis
olafariuis.Quoruda odorfuauiorelonginquoppius admotus heberafutuiolx.Rofa recens a
longinquo o!et:ficca,ppius*Ois aut uerno tpe acrior:& matutinis Qui :qd ad meridianas horas diei uer/
girihebetaf.Mouella quoq? uetuftis mias odorata. Acerrimus tamc odor oium xftate media. Rofa dc cro
cu odorariora cu ferenis diebus legun£:& ofa I calidis magis g in frigidis.Jn xgypto rame minime odora/
ti fl ores qa nebulofus dC rofeidus aer eft a nilo flumine»Quoruda fuauitati grauitas ineft.Quxda cu uiret:
no olent pp humore nimiuait buceros qd eft foenogrxeu. Acutus odor no oium fine fucco e:ut uiolx: ro
fxtcroco.Qu-e uero ex acutis fucco carenneo^! oium odor grauistut in lilio utriufg? generis* Ambrotonu
6C amaracus acres habet odores.Quoruda flos taru iucudustreliquaeptes ignaux:ut uiolx ac rofae. Horte
fiu qdoranffima q ficca:ur ruta:meta:apiu:&: q in ficcis nafcunf.Quxda uetuftate odoratiora: ut cotonea:
eade decerpta q in fuis radiabus.Quxda no nifi dcfra&aiaut ex attritu olet» Alia non nifi detra&o cortice»

Quaeda uero no nifi uftalficut thura myrrh^ q?.Fores triti oes amariores q Itacli.Aliq arida diutius odo/
re cotinenut mellilotos. Quxda lucu ipm odoratiore faciutmr iris.qn 6>C arbore tota cuiufcuq? radices attl
gunt.He fparis nodu magis oIer:indenoIeinuento.AIalium nullu odoratum: nifi de pantheris quicqua
diftu eft fi credimus. illa quoq? no omitteda driatodorametoye multa nihil ptinere ad coronametamt irin
at^ faliuca:qq nobiliffimi fit odoris utraq?»Sed iris radice fatu conaedaftunguenris aut medicina nafcens,
Laudatiffima in illyrico.Er ibi quoq? no maritimistfed in filueftribus drilonis 6C naroe.Proxima in mace/
donia logiflima haec 8C cadicas.Et ex illis tertiu loeu het africanaampliffima Iter oest guftugi amariftlma*

IUirica quoq? duo^ genere eft rhaphanitis a fimilitudinetq 5C melior.Rhizothomcs lub rufa. Optimagj
fternurameta taftu mouer.Caule habet cubirale:& reftu.FIoret:diuerfi coloris fpecietficutarquus caeleftis
unde 8C nome.Nd Iprobaf 8C pifidica.Et fofluri tribus ante m^fibus mulfa aqua circufufa hoc ueluti placa
naeto terrae blandiunf circufcripta mucrone gladioue triplici:& cu legerint:ea ptinus I cadu attollut» Na/
tura eft feruens.Tratftataq? puftulas ambufti mo facit.Praecipif anteolatutcafti legat.Terredines no ficca
mo.-uerum 8C in terra celerrime fenrit.Optimu antea irinu leucade dc elide ferebat *Iampride»n .&: feritur*

Nuc epaphilia.Sed cilicu maxime laudafratq? feptetrionale.Saliunca foliofa qdem eft:fed breuis:&: q netfti
non poffit. Radici numerofae coheret.Herba uerius:q flos:denfa ueluti manu prefta: breuiterq? cefpes fui
generis.Panonia hanc gignit dC norica:a!piuq? aprica urb'u eporredia:tatre fuauitatis:ut metallu ee coepe/
rit.Veftibus Iter poni eam gratiffimum.Sic&apudgrarcos polio herbam inclyra Mufei 8C Hefiodi laudi
bus:ad omnia utilem praedicantium.Superg? extera ad fama et dignitatis.Prorfufcp miram : fi modo(ut
tradunr)folia eius mane candida:meridie purpurea:fole occidente cxrulea afpiciuntur. Duo genera eius:
campeftremaius.Silueftrequodmmus eft.Quidam teuthrion uocant.Folia canis hominis fimilia:a radi/
ce protinustnunq palmo altiora.Et de odoratis floribus faris diftum : in quibus unguenta uicifle natu/
ram gaudent.

De ueftiuxmulatioecufloribus:&: ama ratoS: chryfocomefiuechryfiti. CA* VIU*

1 Vxuria ueftibus quo<^ puocauit eos florestq colore comedantur.Hos animaduerto tres efte pri
Icipales.Vnum in croco qui in rofis micat* Gratius nihil traditur afpeftu:©: I purpuras tyriasrdi/ Vel f3'
baphafque ac Iaconicas* Alium amethyftontquiuiola: Sc ipfc in purpureum queque lanthi// cynthi/
num appellauimus * Genera enim tratftamusin fpecies multas fefe fpergenria * Tertius eft qui num

LIBER.

proprie cochylii intelligif multis modis.Vnus in heIiotropio:& fn aliquo ex iis pleru® feturatior . Alius
* in malua:ad purpura inclinas. Alius in uiola ferotina cochylioifc uegetiffima*Paria nunccoponun£;& na <
tura at® luxuria depugnante.Lutei uideo honorera anriqffimu in nuptialibus flameis rotu foeminis con
ceflum.Et fortaflis ideo non numerari inter principales hoc eft co es maribus acfoeminis:quoniam fo cie/
tas principatum dedit, Amarantho non dubie uincimtmEft aute fpica purpurea uerius q flos aliqs: & ipfe
fine odore, Mira® in eo gaudere decerpi:& laetius renafci.Prouenitaugufto mefe.Durat i autunu* Alexa/
drino palmajq decerptus aflerua£*Miru® poftq defecere cudi floresjmadefadus aqua reuiuifcit;&: hyber
nas coronas facit«Summa eius natura in naieeft appellatorqm non mar refcit.In nole efl &£ cyani colos» Ite
holochryfi.Oesathifloresnonfuereinufu Alexandri magni aetate:quonia,pximi a morte eius audores
Aluere de illisjQuo mamfeftu efl: poflea placuiffe* A graecis tamen reperto quis dubitet i non aliter italia
ufurpante nomina illorum» At Hercules petilioipfa nome impofuitautunali circa® uepres nafcentuEtta
tum colore commendatur qui eft rofae fiIueftris*FoIia parua quina.Mirum® in eo flore infledi cacumen
Velbel/ & non nili retorto folia nafciiparuo calicejac uer Ii colori luteu femen includente» Alii 8C bellio paftillicanti
li bus quinquagenifquinis barbulis coronatur.Pratenfes hi flores ac fine ufu:8i ideo pleri® fine nominibus

Quin & his ipfis alia alii uocabula imponunt.Chryfo come flue chryfitisnonhabet Iatinam appellatio/
nem» Palmi altitudine eft : comantibus fugore auri corimbistradice nigra ex auftero dulciiln petrofis opa
cifque nafcens*

De honore corona^:8i cydamino:& meIiIoto!& trifolio tria genera eius* CA, IX*

:|T fere peradis colo^ celeberrimus tranfeat ro adeas coronasrquae uarietate fola placet*Duo ea/
i rum genera quando alis florae conftanttalis folio.FIore efle dixerim geniftas,Na® 8C iis decer
piturluteus.ItemrhododendronJteziziphatquae&cappadocia uocatur.If® odoratus fimi»
lif® olea^ floribus.In uepribus nafcif cyclaminumtde quo plura alias»Flos eius cololfinus i co
i onas admittitur.Folia fmilacis 8C hederae coronametis fe dedere*Corona® eaijd optinet principatum.De
quibus in fruticu loco abunde diximus*Sunt 8C alia genera noibus graecis mdicanda;quia noftris maiore
ex parte nomen dare iis defuit Cura»Et plera® eo$i in exteris terris nafcunftnobis tame cofedata qm de na
tura fermo no de italia e.Ergo in coronameta folia uenere melotronffpireomtriganomcneorotqcTcafiam,
Higinus uocat.Et qd cunilagine:coiza:melifophyllo:qd apiaftru.Melilothoiqd fertula capana uocat.Eft
.n*in capania italiae laudatiflimaja graecis in funiomaox calcidica:& cretica ubicu® uero afperis 8C filueftri
bus nata.Coronas ex hac antiquitus faditatas indicio eft nome fertulaetqd occupauit.Odor eius croco ui/
cinus eft:& flostipfa cana.Placet maxfe foliis breuiflimis at® pinguiftimis.Folio coronat|& tnfolium.T ria
eius genera.Minyantes uocantgrrecuAliiafphaltio maiore folio quo utunf coronarii.Alte^ acuto oxytri
phyllo.Terriu ex oibpmratiflimudnterhaecnemofi cauliculi qbufda:utmarathro:hippomarathro:myo
phono.Vtunf' eferulist& corymbis:& hedera flore purpureo.Eft 6C i alio genere ea^ filueftribus rolis fi
milis.Et i iis quo® colos tatu deledat*Odor at abeft.Et cneori duo genera nigri at® cadidi*Hoc &T odora
turtuRamofa ambo.Florent poft sequinodium autumni»

De origano:& thymo;& meile attico;& conyza:& Iouis flore;& helenot& abrotono: & leucan/

CA, X,

Otidem & origanoin coronametis fpes.AIterius*n»nulIumfeme*id at cui odor efticreticuuo/
caf.Totide 3C thymncandiduac nigricas.Floret at circa folftiriaicu & apes decerpunt.& auguriu
mellis eft*Prouecu.n,fpirat apiarii large florefceteeo.Laedicibribus amittit® florem. Semethy
mi no pot depreheditcd origani perq minutu no tame fallat.Sed quid intereft id occuItafTe natu
Ve! iter rai’Infloreipfointelligif:fato®eonafcif,»Quidnotetauerehores^Mellisatticiin toto orbe fumma laus
legitur exiftimaf»Ergo traflatu e ex attica thymu:& uix flore(uti docemus) fatu.Sed alia ro naturae obftitit:no du
rate attico thymotnifi in afflatu maris feraf*Erat qde ha^c opinio antiqua in 01 thymo.Ideo® non nafci i
arcadia.Tuc olea non putabat gignitnifi intra trecenta ftadia a mari.Thymis quidem nunc etiam lapideos
capos in prouincianarbonefi refertos fcimos.Hoc pene folo redditu e loginqs regioibus pecudu milibus
couenientibus utthymo uefcantur»Et coniz^ duo genera in coronamen tis:mas 8C foemina, Differentiata
folio.Tenuius foeminse & coftridius anguftiuf®*Imbricatu maris QC ra nofius»Flos quo® magis fpledec
eius»Serotinus utri® poft ardu^.Mas odore grauior*Foemina acrior.Et io cotra beftia^d morfus aptior»
Folia foemina; mellis odore habet»Mafculac radix a qbufda libanotis appella£:de qua diximus. Et tatu fo/
lio coronat Iouis flos:amaracus:hermerocalles abrotonuihelenutfifymbriu: ferpillu « Ofa furculofa rofae
mo.Colore tantumo placet Ionis flos.Odor abeftificut & illi q gracce phlox uoca£»& ramis at 8C folio odo
rata funttexcepta ferpillo.Helenue lachrymis Helenae dr natu»Etioin helena lfula laudatiffimu.Eft aute
frutex humi fefoergens dodrantalibus ramulis, folio fimiliferpillo» Abrontonum iucundi odoris eft 6C
grauis»Floret aeftate.Flos aurei coloris»Vacuum fponte^uenir.Cacumine fuo fe ^ppagat.Serif aut femine
melius g radice aut furculo*Semie quo® no fine negocio plataria traferuCSic 8C adonium.Vtmm® sefta
te* Alfiofa*n*admodu funt:&: fole nimio laedun£*Sed ubi coualuere:ritu uitis fruticant*; Abrotono fimile
odore leucantemum eftiflorealbo foliofum*

De amaracoiuel lanfuco:&: nydegreto:&: meliloto:& uiola albaj&codiaminotS: de filueftribus bulbis:

i &heliochryfo:&Iychne:& de herbis citra mare* CA* Xl»

j Maracu Diodes medicus:& ficula gens appellaueretquod acgyptus & fyria fanfucum * Seritur
'utro genere & femine:&: ramoruiuacius pditfis & odore melius*Copiofum amaraco aeque qua
abrotonofeme. Sed abrotono radix una;& alte defcendens:caeteris in fum mo terrse leuiter hae/

themo*

VIGESIMVSPRIMVS

CXXIX

rens.Reliquoram Tatio autumno fere incipientemecnon 6i uere quibufdam locis qua; umbra gaudent:&
aqua aut fimo.Ny&egreton inter pauca miratus efl Democritusjcolorfs igneiifolns fpinacmec a terra fe at
tollente pcipua<y in gedrofia narrat. Erui f poftseqnocfliil uernu radicitus*Siccatur<^ ad luna.xxx. diebus:
ita lucens nodhbus.Magos parthorucp reges uti hac herba ad uota fufcipieda.Eade uocari chenamvchon;
quonia anferes a primo cofpeclu eius expauefcauAb aliis nycflalopatquonia e loginquo nofhbus fulgear*
Melilotos ubiqi nafcif.Laudarifllma tame in attica. Vbicuqj uero reces:nec cadicans:& croco q fimillima*
Quaq in iralia odoratior & cadida.Flo^i prima uer nunciatiu uiola alba.Tepidioribus uero locis etia hye/
meemicat.Poftea q appellaf purpurea. Proxime flameajqure flox uocaf:Silueflris duntaxar.Codiaminon
bis annotuere Si autuno, Aeflates hyemefiy fugit*5eriores fupradicfhs aliquado narcifus:& liliu trans ma/
ria.Et in italia qde(ut diximus)pcr rofam.Na in grarcia tardius etianum anemoe.Eft aut ha;c filueftrium
bulboiy fiostaliaq* q quae dicet* in medicinis.Sequif* oenanthe:meIanion.Exfi!ueftribus heliochryfos. De
inde altejy genus anemoestquar limonia uocaf.Poft hac gladiolus comitatus hyacinthis. Nouiflima rofa*
Eade prima deficitiexcepra fatiua:Ca;te^: hyacinthus maxirnedurat:& uiola alba;& oenathe • Sed ha?c ita
ii deuulfa crebro prohibeat* in feminibus.Nafcitur locis repidis.Odor ide qui germinatibus uuis: Atq$ in»*
denome.Hyacinthum comitat* fabula duplexducflum pferens eiustque Apollo dilexeranautex Aiacis cru
ore editi; ita difcurrctibus uenis urgraccaiy littera^ figura ea legat* ifcripra*Helioch ryfos flore habet auro
fimilejfolium tenueicauliculum quoq? gracile;fed du^.Hoc coronare fe magi fi di unguSta fummatur ex
auro:qd apyron uocari' J - ' ' ' ^ “ "• ‘ " a ' -

dunt illis acftiui lychnis

jyc

nat:fed maxime fpedtabilis pothos.Duo genera huius.Vnum cui flos hyacinthi efl* Altea* cadidiuf qi
re nafciturin tumulistquonia in fortius durat*Et iris reflate florens. Abeunt & hi marcefcunt® • Alii
fus fubeunt auruno*T ertiu genus Iiliij& crocus:& orifin in utroq? genere:unu hebesjalte^; odoratum tpri
na is oia ibribus emicatia.Coronarii qdem di fpina; flore utunf.Quippe cum fpinae albae cauliculi ititer cb
leitamera gulae quog? codiantur* Hic efl tras maria ordo flo^.In iralia uiolis fuccedit rofa*Huic freruenic
lilium. Rofam cyanus excipit.Cyanum amarathus.Na uincaperuinca femper uiret in modum linea: foliis
genicuiatim circudata.Topiaria herba inopia tame floiy aliquado fupplet.Harccp a graccis chamardaphne
uocaf.Vita logiffima uiola; alba; trimatu» Abeo tpe degenerat.Rofa di qnqueniu pfert no recifa nec adu/
fta.lllo.n.modoiuuenefrir.Diximus 8i terra referre plurimu.Na in aegypto fine odore haec oia.Tarumcp
myrtis odor praecipuus. Alicubi et ia binis mefibus antecedit gemiatio ofum.Rcfaria a fauonio fofla opor
tet opponibterumcp folflitio.Et id agedum.ut intra id tempus purgata:& pura finr»

De cura apumtpabulo;& morbis earum:& remediis. CA. X II*

Erum hortis coronametifq? maxime aluearia:& apes coueniunttres praecipui quaeflusicopedii/
qp cum fauit.Ha^ ergo caufa oportet fererethymum:apiaftrum:rofamtuiolastliliu;cytifum:fa c*
bamteruilium:cunilam:pap3Uei:coni2am:cafia;me[iIotum:meIifrophyllum:cerinthen * Eftac

_ cerinthe folio candidorincuruo cubitalis:capitecocauo:melli fuccum habete.Hoye fior^ auidif/

fimae funnatq* etia finapisiqd miremur cum oliuae florem ab iis non attingi coflerildeoqi hanc arborem
^cul efle melius fmcum aliquas q proxime feri coueniaaquae di euolanrium examina inuitet nec longius
abire pariant»Cornu quo<£ arbore caueri oportet.Na flore eius deguftato aluo cocira morianf» Remediu
forba cotufam e meile pbere iis uel urina homm;uel boumtaut grana punici maliamieo uino cofperfa» Et
geniftas circunferi alueariis gratiflimum.Mirum efttdignumcp memoratu de alimentis quod coperi.Ho/
ftilia uicus alluitur pado.Huius inquilini pabulo circa deficiente imponunt nauibus aluearia : noctibufqj
ad quina millia paffaum contrario amne naues fubeunr.Egrefla; luce apcs:pa (Ise q; ad naues quottidiere/
meanttmutanres locum donec pondere ipfo preffis nauibus plena aluearia intelligantunreuedlif^ eximu
tur mel!a>Et in hifpania mulis prouehunr.

De uenenato melle:& de remediis mellis uenenati:& mellis ifani. CA* XlIT*

sssm Antumqi pabulum refertjut mella quo^ uenenata fiant.Heradia: in poto qbufda annis perni/

\ ciofiffi ma exiflunriab nfdc apibus fada.Nec dixere auctores e qbus floribus ea fieret. Nos tame

I Sr rra^cmus<3usec°Per,mus»Herbaeftalba:exitio qde lumeto^tfed praecipue capra^tt appellata
^ y£f aegolethron. Huius flore cocipiunt noxium uirus aquofo uere marcefcere. Ira fit ut no oibus an
nis fentiaf hoc malum.Venenati figna funt q> oino no denfatunq» color magis rutilus e: odor alienusrfler
nutamenta ptinus mouenstqd' poderofius innoxio»Qui ederejabiiriunt fe humi refrigeratione quseren
tes»Nam 8i fudore diffluunt.Remedia funt multatquse fuis locis dicemus.Sed quonia flarim reprsfenta^
ri aliqua in tantis infidiis oporterimulfum uetus e meile optimo 8i ruta;falfameta etia fi reiiciatur fumpta
crebro.Certuc^ eft id malum per excremeta ad canes et puenirerfimiliteny torqueri eos»Mu!fum tame ex
eo iueteraru innocuum ee coflat.Et foemina^ cute nullo melius emedari cum coflo: fuggillata cum aloe.

Aliud genus in eode ponti fitu qd gentes ex anno mellisiab lfaniaiqua gignitmiamomeno uocant.Id exifli
matur cotrahi flore rhododedri:quofcatet filuse»Genfq« ea cum esera in rributa romais prseflet; mei quo/
nia exitiale efl no uendit.Et in perfidet&C in mauritania caefarienfi getulia;cotermina mafyliistuenenati fa '
uigignuntur.Quidam^a parterquo nihil efle falaciuspoteflmifi g>liuoredeprehendutur*Quidfibiuo/
luifle naturam iis arbitremur infidiis ^ut ab iifdem apibustnec omnibus annis fierennaut non toris fauisf
Parum enim erat genuifle rem in qua uenenum facillime darerur.etiam ne hoc ipfa in meile tor animali/
bus dedit f Quid fibi uoluitTnifi ut cautiorem minufip auidum faceret hominem»Non enim ipfi melli fed
apibus iam cufpidt:; dederat:^ quidem uenenatas*Remedium aduerfus has utiqi non differendo • Ergo

:tad gratia quocy di uitre gloria ptmere arbitratur.&! uerni qde flores hi funt « Succe/
iis:& louis nos & alre^ genus lilii . Ite tiphyo 8i amaracusrque phrygium cognomi/
ibilis porhos.Duo eenera huius.Vnum cui flos hyacinthi effiAltee* cadidius qui fe/

rur/

LIBER

maTnse fiicco aut foliorum hederae perungi falutare eft. Vel percufTos eas bibere.Mirum tamen eft uenena
portantes ore fingenrefij ipfas non mori»Nifi q> illa domina rerum omnium hanc dedit repugnantia ap i/
bus.Sicut contra ferpenres pfyllisrmarfifqi inter homines»

De melle:quod mufcae non attingunt:# alueariis:# cura eorum fi fame fentiunt apes;# quomodo eae/
rafiar* CA* Xilll*

Liud in creta miraculum mellis.Mons eft carina noue millia pafTuu ambitu. Intra qd' fpatium
|mufcae no rcperiunf.Natumqp ibi mei nufqua attmgunHoc experimerofingulare medica mc/
itis eligif. Aluearia oriente aequinofliale fpecftare couenitiaquilone euitenr.Nec fauoniu minus*
Aluearia optia cortice.Secunda ferula.Tertia uimine.Multi ea # fpeculari Iapide fecererut ope/
rantes intus fpedtaret.CircuIini aluearia fimo bubulo utiliffimu Operculu:a tergo efle ambulatoriuiut ,p •
peratus intus fit pfper.Si magnus fit uterus alueariis ,puentus aut fterilis;ne operadi defperatioe cura abii
ciannid paulatim reduci portet fallente operis incremeto* Aluearia hyeme ftrameto operiri crebro fuffirit
maxime fimo bubulo.Cognatu hoc iisi# innafeeres beftiolas necat:araneos:papilioes:teredines:apefqi ip<
fas excitat. Et araneo^ qde exitium facilius eft.Papilionu maior peftis.Tollif uero cum maturefeit malua
noctu iterlunio cado fereno accefis lucernis ante alueost In ea flama fefe ingerut.Si cibus deeiTe fentiafiapi
bustuuas pafiasjficcas ue ficosstufafij ad fores pofuifie couenietdte lanas tradas madetes paflbtaut de

frutorautaqua mulfa.Gallina^ etia crudas carnes»Quibufdaetia certatibus iide cibi prtaducu ficcitas coti/
nua fio^t alimeta negat. Alueo^rcum mei eximiftillini oportet exitus melifophylloaut genifla tritis : aut
medios alba uite peingereine apes diffugiar.Vafa mellariaiaut fauos lauari aqua pcipiunt.Hac decoda fieri
faluberrimu acetum.Ccera fit ex expffis fauistfed ante purificatis aqua:ac triduo in tenebris ficcatisjquarto
die liquatisigniinnouofidiliaquafauostegentettuncfporta collans*Rurfusineade olla coquitur caera
cum eade aquatexcipiturgj alia frigidaiuafis meile circunlitis.Optima quae punica uocaf.Proxima q maxi
me fulua odorifep mellei puraiNatioe ante potica.Qua coftare eqde miror iter uenenara mella. Deinde cre
tica.Plurimu enim ex ppoli habet de qua diximus in natura apum.Poft has corficatquonia' ex buxo fit #
habere aliquara uim medicaminis putaf.Punica fit hoc modo. Vetilat fub diuo fepius caera fulua • De ide
feruet i aqua marina ex alto petita addito nitro. Inde ligulis eligut florenVcadidiflima quaege traffundunj
in uasiqd exiguu marinae habeat frigicke.Et rurfus marina decoquunt feparatimidehic uas ipfum refrige
xat*Et cu haec ter fecereiiuncea crate fub diuo ficcat foletlunacp Hoc.n.cadore facinfi fic ficcaf.Et ne liqfa/
ciant ptegut tenui Iintheo.Cadidiflima uero fit pofl infolatione etianum recoda.Pumca medicinis utiliffi
ma.Nigreffitcaeraadditocharta^cinere.Sicutanchufaadmixta rubet.Variofij m colores pigmecis trahi
tur ad reddendas fimilitudines:# in numeros mortaliu ufus;parietum<j etia # armoi^ tutela ♦ Ccetera de
meile apibufop in natura earum didta funr.Et ortorum quide omnis fere ratio peracta eft*

De herbis fponre nafcentibus & aculeatis. C A. XV*

Equunf herbae fpore nafcetesiqbus plersq? gentiu urunf in cibis.Maxieqi ^gyptus frugu ferti
Iilfima.Sed ut fola iis carere poffintata eft ciboi^ ex herbis abundatia.ln italia pauciffimas noui
mustfragaithamutrufcutbarin marinatbatin horrefiana:q aliqafparagu gallicum uocat.Pratter
haspaftinaca pratefem:Iupufali(ftariu:eacp ueriusobiedlameta qcibos.In aegypto nobiliffima e
colocafiaig cyamo uocat aliq;Hac a nilo metuncaule cu coftus eft harcofo in madedo.Thyrfo aut q iter fo
lia emicanfpedtabilis foliis latiffimis et fi arbores coparenfrad fimilitudineeo^jq gfonata in noftris amni
bus uocamus.Adeoq* nili fui dotibus gaudetiut iplexiscollocaffias foliis lnuariafpem uafo^: potare grai'
tiffimu habeat.Serif iam haec in italia # in aegypto^Proxima audtonras cicorio eft:qua dixius mtubu erra/
ticiJ.Nafcif port uergiIias:FloretpricuIati*Radix ei letaiqre ct ad uicula utunf illa* Anthaliu haud logius a
flumie nafcif mefpili magnitudie QC rotudiraretfine nucleo: fi ne cortice: folio cyperi • Madut ignipatu.Ma
dut 8C oetu cui pauca folia mimagt ue^ radix magna. Arachidna qde & aracos cu habeat radices ramofas ac
multiplices : nec foliu nec herba ulla:aut qcq alid fupra terra habet.Reliq uulgariu i cibo apud eos herba^:
nora:codriaIa:hypocheristS<: caucalisjathrifcujfcadixtcomeabaliis tragopogo foliis croco fimillimis; pthe
nimftrychnutcorcor^.Et seqnocftio nafceres aphace: aciostq epiperro uocat:q nuq floret.At ecotrario apha
ce fubindemarcefcere flore emittit aliu tora hyeme totoqi uere ufq? in a:ftate.Multas pterea ignobiles ha/
bet.Sed maxie celebrat enico itaiise ignotatipfis aut oleo no cibo grata.Hocfaciutex femfe eius » Differeria
prima filuertris di. fatius.Siluertriu duae fpes.Vna mitior e fimili caule tamS rigido • Itaqj 6i aeolii antiqui
utebaf.Exilisjqua qda atraertylida uocar»Seme eius cadidu:&: gradeiama^e. Altera irlutior torofiore caule
ene humi ferpattminuto femine. Aculeata^: haec eft generisiquonia diftingueda fut 8i genera » Ergo
qda herbare fpinofa funt;qda fine fpinis.Spinofaru multae fpes.In roru fpina e afparagus fcorpio : nullum
Vel po/ enim foliu haber.Quaeda fpinofa foliararur carduus:eryngio:glycyr rhizonjd: urtica»Iis.n.oibus foliis fert
fyrrhi' aculeata mordacitas. Aliqua 8i fecudu fpina habet foliu:ut tribulus:6<: ononis.Quaeda in folio habe t:8i in
2on caule ut phleosiqd' aliqui ftoefcen appellauere.Hippophyes fpinis geniculatu.Tributa ^»prietas qd' di fru
duiti fpinofum habet. Ex oibus iis generibus urtica maxie nofcif.-acerabulis in flore purpurea lanuginem
funderibus faepe altior binis cubitis.PIures eius differcriae.Silueftris qua foemina uocat; mirior. Er in filue
ftri q dicif cania acrior.Caule quoqi mordaci fim briaris foIiis.Quse uero etia odore funditjherculanea uo
caf.Seme oibus copiofum:nigru.Miru fine ullis fpina^ aculeis lanugine ipfam ee nox^it _6i tadu tatu leui
pruriru:puftulafgpc6feftim adufto fimiles exiftere.Notu eft 6i remediu olei.Sed mordacitas no protinus
cu lpfa herba gignifmec nifi folibus roborata.Incipies qde ipfa nafei uere no igrato:mulns etia religiofo in
cibo efttad pellendos totius anni morbostSilueftrium quo<j radix;oem carne teneriore facit fimul codta.

VIGESIMVSPRIMVS

Qu* innoxia eft morfu carensjaononium uocatur.De fcorpionedicemus inter medicas.
De carduo:& helxine:& tribulo:& anchufa*

cxxx

CA. XVI.

Vel Ia/
mium

Arduus 8i folio & caule fpinofas lanugines habet. Ite acorna leucacathostchalceostCnidost po-
lyacathos:onopygos:helxine:fcoIimos.ChamxIeon in foliis no het aculeos.Eft & illa differen
tia g> qda in iis mulricaulia ramofacp futmt carduus. Vno aut caule necramofum cnidos. Qua:
da cacumfe tatu fpinofa funtmt eringiu.Quaeda a:ftate florcttut tetralix & halxine • Scolimus
quocy floret fero &C diu. Acorna colore tatu rufo diftinguif:& pinguiorefucco.Ide eratatradtylis quoq«:ni
fi cadidior eer:&nifi fanguineu fuccu funderet.Q ua de caufa phonos uocaf a qbufdatodore et graufs: fero
maturefcere feminewec ante autunu:qcj id de oibus fpinofis dici pof fit* Vege oia hxc 6C femine & radice na
fci poflunt.Scolimos carduojjd generis ab iis diftat:q> radix eius uefceda eft decofla.Mii^ q> fine interuallo
tota sedare alid floret i eo genere: aliud cocipittaliua pturir» Aculei arefcetc folio definuc pugere Helxine ra
ra uifu etneq? in oibus terris eft:a radicefoliofatex fatiua ueluti malu extuberat.Coradla fuaue olet» Huius
uertex fumus lachrymacotinetiucudi faporisacathfcen maftice appellata.Et ca<ftos quo® in ficilia tantu
nafcif fuse .pprietatis & ipfa.Cuius in terra ferput caules e radice emiffi lato folio 6C fpinoloicaulefq? uocac
ca&os.Nec faftidiut in cibis iueteratos quoqp.Vnu caule redtu habet:que,uocat pternica:eiufde fuauirarisr
fed uetuftatis ipatiente.Seme ei lanuginistque pappo uocatjquo derracfto ex corticeiteneritas fimilis cere/
bro palmae efbuocat afcalia.T ribulus n5 nili in paluftribus nafcif.Dira res alibi .Iuxta nilu & ftrymonem
amnes excipif i cibis. Inclinatus i uadutfolio ad effigie ulmi pediculo logo. At i reliquo orbe gua duo uni
Cicerculae folia alteri aculeata.Hic 8C ferius floret.Magifq? fepta obfidet uilla^.Seme ei rotuaius nigifc in
filiq. Alteri harenaceu.Spinofo^ etianu aliqd genus onois.In ramis.n.fpinas hetappofito folio rutae fim v Vel he/
litroto caule foliata in modu coroar.feqf a frugibusjaratro inimicutuiuaxq? pcipuc. Aculeata^ caules aliqp rinaceu
ru p terra ferputjut eius q coronopo uocat.Et ex diuerfo flans anchufa ificiendo ligno cserifqt radice apta.

Eft aut mitior iis anthemis:8C phy!athes:anemoe;& aphacetcaule foliato eft:& crepis 6C Iotos.Differetia fo
Iiope 8C hicq 8C in arboribustbreuitate pediculitac I6gitudine:angufliis ipfis folio^:amplitudie:angulis:i/
cifuristodoretflore.Diuturnior hic qbufda p ptes floretibus ut in ocimorHoIiotropiotaphaceronochite.

Differentia herbarum per folia:& quae nerbae toto anno floreant:& haflula regia:6C piftana & de gla/
diolo» ^ CA. XVlI.

Vitis iter haec aeterna foliaificut qbufda arboiyJn primifep heIiotropio:adiato»Aliud rurfus fpi Vel co>
cataji geusjex quo eft Cy nops:alopecurostfteIephuros:q qda ortyga uocat. Alii platagine.de q I nopS
fra dicemus iter medicas.thryallis ex iis. Alopecuros fpica habet molle 8C lanugine defam': non ^

diflimile uulpiu caudisjundeei nomen.Proxima eft ei & felepyrosinifi q» illa pticulatim floret.
Cicorion dC fi milia circa terra folia habet germinates ab radice poft uergilias.Perdirotqua & aeolise gentes
& segyprii edut nome dedit auis id maxfe erues.Craflas plurimafcp habet radices .Ite ornithogale caule te
nero:cadido:femipedali radice bulbofajmolli tribusjaut quattuor agnatis.Coquif in pulte. Mipd loro her
ba:&: a^gylopa no nifi poft annu e femine fuo nafci.Mira dC anthemidis natura:^ a fumo florere indpmcd
csererse oes q parriculatim floret : ab ima fui parte fcipiat.Notabile SC in lappatquae adharrefcit: quonia i ip
fa flos nafcif :no euidenstfed itus occultus:&: itra fe germina ttuelut aial/a quae in fe pariut.Ite circa opunte
opuntia eft herba etia hoi dulcis.Miru^ e folio eius radice fieri ac fic ea nafci.Lafline unu foliu habet : fed ycj jar,
ita iplicatutut plura uideanf .Chondrylla amara eft:& acri in radice fucco. Amara 8C aphace:& q picris no/ ^one
minaf:& ipfa toto anno florensrnomeei amaritudo ipofuit.Notabilis 8t fcylte:croci<j! natura:quaecu oes
herbae foliu primu emittanmox^ in caule rotundenfrin iis caulis prior itelligif q foliu.Et in croco qdem tc p

flos ipellif caule .In fcylla uero caulis exittdeinde flos ex eo emergit. Eadem ter floretfut diximus)tria tem
pora fationu oftedcsiBulbo^t generi qda adnumerat:& cypiri hoc eft glaaioli radice.Dulcis ea efl; & quae
decoftarpaneetia gratiore faciartpoderofioregp fimul fubadla.Similis eft SC quaethefion uocaf:guftu afpe
ra.C^rerse eiufde generi folio differut. Afphodelusioblogu 8C anguftu habet.Scylla latu 8C tracftabile.GIa
diolus fi mile nou Afphodelus maditur 6C femine tofto:& bulbo.Sed hoc in cinere toftoidein falc & oleo
addito.Prsterea tufo cu ficis pcipua uoluptatetut uidef Hefiodo»T radif 8C ante portas uil!a$e fatfl reme^
dio efle cotra ueneficope noxa.Afphodeli metione 6C Homerus fecir. Radix eius napis modicis fimilis eft.

Neqs alia numerofiono&oginta fimul aceruatis faepe bulbis.Theophraftus&fere graeci : princepfcp Py-
thagoras caule eius cubitale.*& faepeduum cubiro^jfoliis porri filueftris:anthericon uocauere* Radiceue
ro id eft bulbos afphodelonjnoftri illud albucu uocac:& afphodelu haftula regia.Ea eft 6C caulis amiciofi.

Eius duo genera faciut. Albuco eft fcapus cubitalis:& ampliustpurustleuis.De quo mago pcipit exitu mf/
fis Marciit& initio aprihsicu floruerinnodu femine eius itumefcete demetedu:findedof<j fcapos:& quar/
to die in fole ,pferedos.Ita ficcatis maipulos faciedosJte piftana dicit a graecis uocarijqua iter uluas fagitta
appellamus.Hancab idibus maii ufcj ad finem oftobris melis decorticariiarm leui fole ficcari iubet.Iae 6C
gladiolum alterurmquem cypiron uocant:&: ipfum paluftrem iulio menfe kcari iubet ad radicemtrertio^
que die in fole ficcariidonec candidus fiat.Quotidie aute ante folem occidentem in te<ftum referruquonia
paluftribus defefhs nocfturni rores noceant.

De iunco gna fex:6«: de cyperoiS: de medicametis eafyt & de cypiro:& odorato iunco. CA._ XVUI.

Imilia praecipit de iunco que marifcon appellanad texendas tegetes:& ipfum iunio mefe eximi

Vel eu/
«picem

Vfutae

Vel ari/
das

Vel eri

V LIBER

u©eant«Craflior hic Bt fruticofior*Magif# etianum tertius quf aocaf holofchoenos.Hx iis melancranis {1/
ne aliis generibus nafcif.Oxys at & holofchoenos eode cefpite«Vtihrilmus ad uitilia hoIofchenos:qa mol/
lis Si carnofus efUFert fructu uua^ cohaeretiu modo.Nafcif at is que mare appellamus exfemeripfo:cacu
mine in terra defixo.Melacrams at fuo femine* Alioquin oium radices oibus annis intermoriunf* Vius ad
naflas marinasjuitiliu nexuslelegatium lucerna^ lumina pcipua medullat amplitudieJuxta maritimas al
pes tanta ut incifo uetre ipleant pene uncia^ latitudine* In aegypto uero cribro^ logitudine no alias utilio
re*Quida etianum unu genus faciunt iunci triagulitcypero uocat.Multi»n*no difcernunt a cypiro uicini/
tatenois*Mos diftingucmusutruncp.Cypiruseft gladioIus(ut diximus) radice bulbofaflaudatiffimus in i
fulis cretardein naxo:& poftea phcenice*Cretico cador odorg? uicius nardo;naxio:acrior:phoenicio exiguu
fpirasmullus aegyptio.Na 3i ibi nafcif*Difcutit duritias corpo$*«Iam*n*remedia dicemusjquoma &C floiu
odoruqa generi eft magnus ufus in medicina*Quod ad cypiron attinet: Apollodo^: qde fequimuriq nega/
bat bibebutqcj jafcflus efficaciffimum efleaduerfuscalculofos.Eo foetas foemmas qde abortus facerenoti
dubitar*Mirumq? tradit barbaros fuffitu huius herbae excipietes ore lyenes cofumere*Et no egredi domf
busnifi abhocfuffitu*Vegetiores*n«firmiorefq? ficetia fieri*Intertriginum Si alar*,» uitiis perfridioibuftp
cum oleo illitu no dubie mederi*Cyperos iuncus eft qualiter diximus angulofusiiuxra terra cadidustcacu
mine n]ger:pinguif<j*FoIia ima porraceis: exiliora in cacumine minuta : inter quae eft: feme • Radix oliuar
nigrae fimilisiqua cum obloga eihcyperida uocat magni in medicina ufus»Laus cypero prima ammoiacot
fecuda rhodio:tertia thraciomouifiima aegyptio:quae Si cofundit irellectutquonia Si cypiros ibi nafcitur*
Sed cyperos duriffima uix^ fpirans«Caeteris odor eft ipfam nardu imitas*Eft Si p fe indica herba: quae cy
peris uocaf:gingiberis effigietcomaducata croci uim reddiuCypero uis in medicina pfilothri*IIIini(f pte/
rygi:$:ulceribuf<$ genitaliu:& quae in humore funt oibusjficut oris ulceribus.Radix aduerfus ferpetium
iaus:& fcorpionu pfertim remedio eft*Vuluas aperit pota*Largiori tata uisiexpeliiteasturina ciet:& calcu
los:ob id utiliflima hydropicis*IUini£ 8i ulceribus quae ferpunufed iis praecipua quae in ftomacho funt ex
uino uel aceto lllitajunci radix in tribus heminis aquse decocta ad tei tiasjtufli medetur* Seme toftu&m
aqua potum fifht aluum:& foemina^ mefestcapitifq? dolores facit • At qui uocaf holofchoenos eius quae
;pxima funt radicis comanducanf aduerfus araneo^: morfus.Inuenio etianum unu iunci genusjqd tropi/
cen uocar*Huius femine fomnu allici*Sed modum feruadumme fopor fiar*Ob id Si odorati iunci medici
nae dicenfrquonia Si in fyria coele(ut fuo loco retulimus)nafcif.Laudatiffimus ex nabathea iuncus cogno
mine theucitis.Proximus babylonius.Peffimus ex africa ac fine odore*Eft au te rotundus uinofae morda/
citatis ad lingua*Sincerus in cofricado odore rofe emittit rubetibus fragmetis.Difcutit inflationes»Ob id
ftomacho unlisrbilemqi Si fanguine reiicietibus»Singultus fedauRuctus mouet*Vrina ciet» Veficae mede
tur* Ad muliebres ufus decoquitur*Opifthotonicis cum refina arida fpoirur • Excalfactoria Si rofa uteros
aftringir:rcfrigerat*Vfus eius diuidif in folia Si flores.Capira folio^ partefj candidae ungues uocanf « In
flore aute aliud eft feme*aliud capillus in capitetaliud cortexjaliud calix»Folium ficcaftaut tribus modis ex
primitur*Per fe;cum ungues no detrahunt :ibi*n*hurnorispIurimu* Aut cum detractis unguibus reliqua
pars aut oleotaut uino maceraf in fole uafis uitreis*Quida Si fale admifcet:& anchufam nonulli xautafpa/
lathurmautiuncu odoratumtquia talis maxime pdelt uuluaeac dyfenterias.Exprimunf eade folia det ra/
dis unguibus trita per lintheum fpiflum in aereum uasdeuicp igni fuccus coquitur ; donec fiat craffitudo
mellisrad hoc eligi oportet odoratiffima qusq? folia*

Ex rofa medicinaeta: de liIio:&: de narcifo:6C ex uiola:&de baccare:& cobreto:& afaro* CA* XIX,

linum quo fieret ex rofa diximus iter genera uinuVfus fucciadaures:oris ulcera:gingiuas:tonfil/
Ias:gargariflatus«Stomachu:uuIuas:fedis uitiatcapitis dolores*In febre per fe uei cu aceto fomno
naufeas*Foha uruntur in calliblepha^*E ficcis foemina afpergunf* Epiphoras quo<^ aridis leni/

_ [untoFIos fomnu facit*Inhibet fluctioes muliere maxie albas m pofca potus * Et fanguinis excrea/

tiones*Stomachi quo^ dolores quatum in uini cyathis tnbus*Seme iis optimu crocinutnec anniculo ue/
tuftius:8<: in umbra ficcatur*Nigru inutile*Detium dolori illinitur*Vrina ciet.Stomacho impoif . iteigni
facro no ueteri*Nanbus fubditu caput purgat»Capita pota uentre & fanguine fiftunt*Vngues rofe epipho
ris falabres funt* Vlcera enim oculo^ rofa Ibrdefcuripraterqin initiis epiphorstita ut arida cum paneim
ponaf*Foliaqdcm uitiis ftomachi;rofionibus:& uitiis uentns:&: inteftinoijL : & praecordiis utiliffima uel
illita.Cibo quoqp lapati modo codiuntur.Cauendus quoqi in iis fitus celeriter ifidens*Et aridis 8C expref/
fis aliquis ufus*Diapafmata inde fiunt ad fudores coercendosjita ut a balneis inarefcant corpora:dein frigi
da abluantur*Silueftris cum adipe urfiuo alopecias mirifice emendat.Lilii radices multis modis flore fuu
nobilirauere*Cocra ferpetium ictus ex uino potae;& cocra fungorum uenena*Propter clauos pedum in ui
no decoquunturttriduocp non foluunt.Cum adipe aut oleo decodse pilos quo^ aduflis reddunt* E mul
fo potae inutilem fanguinem cum aluo trahunt*Lyenicp 8C ruptis uulfis prolunt*Et menflrui ibemina^ in
uinodecodtre.Impofit^ij cum meile neruispraecifis medetur*Contra lychenas 8C !epras:& furfures in fa/
cie emendanr*Er(agant corpora,Folia in aceto coda uulneribus imponunf*Epiphoris teflium i meile : cu
hyofcyamo & farina triticnSeme lllinif igni facro*Flos 5C folia ulceru uetuftati*Succus qui flore expreiTus
eR;ab aliis mei uocatur:ab aliis fyrium ad emolliendas uuluas:fudoref^ faciendostd: fuppuratioes coquS
das.Narcifi duo genera in ufu medici recipiunt* Vnum purpureo flore:& alterum herbaceum* Hunc flo/
macho inutilem:^ ideo uomiroriumtaluos quoq^ foluentemeruis inimicumjcaput grauarem*Et a narce
narcifum didum:non a fabulofo puero*Vtriuf^ radix mulfeifaporis eft. Ambuftis prodeft cum exiguo
me!le*Sic Si uulneribus:<3<: luxaris* Panis uero cum meile di auenae farina , Sic & infixa corpori extrahit in

VIGESIMVSPRIMVS

CXXXI

polenta tritustofeocp eStufus.Medef 8C lapide percuffis. Purgat uulncra pmixtns farina; • Nigras u itiligf/
nes emaculat.Ex hoc flore fit narcifinu oleu ad emolliedas duricias.Calfacif da q allerint. Auribus e utiliffi
mus:fed capitis dolores facit» Viola; fi lueft res funr & fanuae.Purpurea; refrigerauCorra iflamarioes illmu
tur fiomacho ardeti. imponunt* & capiti in frote.Oculop: priuatim epiphoris:& fede ,pcidete : uulua ue#

Et cotra fuppuratices.Crapulaj& grauedines capitis fpofitis coronis:olfaduue difcuriur* Anginas ex aqua
pota;* Id q&purpureu efi ex iis comitialibus mede£:maxie pueris in aq potu.Seme uiolae fcorpionibus ad/
uerfaf.Cotra flos albae fuppurataaperitdpfa difcutir.Etalbaaur 8C lurea extenuat meftrua.Vrinam ciunr*
Minor uis eft recetibus.Ideo® aridis poft annu utedu. Lurea dimidio cyatho in aquae tribus meles trahit.
■Radices eius cu aceto illitae fedat lyene.Ite podagra.OcuIo^e iflatioes cu myrrha 8C croco » Folia cum meile
purgat capitis ulcera.Cu caera rimas fejis.Etqin huidis lunt.Exacero uero colledioes fanat.Bacear i me y
dicinae ufu eff. Aliquiex noftris ppenfam uocar.Auxiliaf cotra ferpetes.Capitis dolorestferuorefq? • Item e
epiphoras.Mamis tumoribus a partu & argylopiis, Incipietibufg ignibus facris*Odor fonwugignit • Ra/ ro
dice decoda biberefpafiicis!euerfis:couulfisifufpiriofis:faIurareeft»In tuffi uetere radices eius trestqttuor
ue decoquunt* ad tertias partes. Hxccp potio mulieres ex abortu purgat. Latere copudioes tollit: 5C ueficae
calculos.Tondif cu diapafmare.Veffibus odoris gratia inferitur.Cobretum qd fimile ei diximus tritu cu
axungiamulnera mire ianarkAfarum ioctne^e uinis falutare efle traditur:uncia fumptum in hemina mulli
mixti. Aluum purgat hei lebori modo.Hidropicis prodeft:& pra;cordiis:uuluifqi:ac morbo regio. In mu
ftum fi addatunfacituinum urinis ciendis.Effodit cu folia em ittir.Siccaf in umbra.Situ celerrime fentir.

De nardo galIico;& de croco medicinae:# croco magmate:# iride;# faliunca;# holochryfo:# chryfo

CA. XX*

Come:# meliloto,

1 "uomam qu^m ut aiximus nardum rutticum noiauere raaicc Daccaristcotexemus <x gamci
3 n-rc*1 remeclia in hunc Iocu dilatatcu difputaremus de peregrinis arboribus»Ergo aduerfus fec

i P^res duabus drachmis in uino fuccurrir.Inflarioibus coli:uel ex aqua uel ex uino.Item iocine/

BLfefgnj ris:# renum fuffufifqi felle.Et hydropicis per fe uel cum abfinthio.Siftit purgatioes mulieru.
Impetus uero eiustqua phun eode loco appellauius.Radix datur potui tritamel decoda ad ftrangulatioes
uel pedoris dolorestuel laterum.Menfes quo® cir.Bibif cum uino.Crocum cum meile no foluifjnuHo/
que dulci.Facillime aute uinorautaqua.Vtiliffimu in medicina.Adferuaf cornea pyxide.Difcutit infllma
tiones oes qdem.Sed oculoifc maxime ex ouo illitus.Vuluaru quog fi rangulatus.Stomachi exulceratioes
pedoris:# renum:iocine^: pulmonumrueficarumqi peculiariter.Inflamationi eape uehemeter urile.Irem
thuffi & pleureticis.Tollic # pruritus.Vnna cit.Qui crocum priusbiberinr crapulam nolentient.Ebrie/
tari eoreftitunt.Corona;quoqiexeomulcetebrierate.Sonum facit.Caput leniter mouer* Venere flimu/
lat.Flos eius igni facro illinitur cum creta cimoliadpfum plurimis medicaminibus mifcetur.Collyrio \mt
nome dedit.Exeo quo® expreflo unguero crocinotqd crocomagma appellat. Habetfuas utilitates cotra
fuffufiones oculorum, vrinas magis excalfacit q crocum ipfum.Optimu qd guftatu faliua dentefq? inficit.
Iris ruffa melior qcandidatinfantibus eam circuIigari.falutareeft.Dentietibus praecipua eft:# tu fi i entibus
tinearumue uitio laboratibus infiillari.Cactei i effedus eius no multum a meile differunt ♦ VKera purgat:
capitis praecipue.Suppuratioes uereres. Aluum foluic duabus drachmis cu melle»Thuffim:torminar’nflaj
ponesrpotatLienes ex aceto. Cotra ferpetium :# araneo^: morf us:ex pofca ualer.Contra fcorpiones duaru
drachmarum poderetm panetuel aqua fumitur, Cotra canum morfusexoleo iponitur.Et cotra perfrictio
nes.Sic 5C neruorum doloribus.Lumbis uero 6C coxendicibus cum refina illimf.Vis eiconcalfadoria.Na/
ribus fubdita fiernutamda mouencaputg? purgat.Dolori capitis cotoneis malisiaut ffruteis illinif • Cra '
pulas quoqi orthopnoeas difcutit.Vomitioes citrduobus obolis fumpta.Offa frada extrahit impofita cu
meile. Ad paronychias farina eius utuntur.Cum uino ad dauostuel ucrrucas.Triduo<j non foluitur.Halt
tus oris comanducara abolettalarumgi uitia.Succo duricias oes emollit.Sonum coneiliar.Sed genituram
confumit.Sedis rimas 5C codylomata.Omtiiacp in corpore excrefcentia fanar.Sunt qui filueftrem irin uo/
cent.Strumas hacc uel panos uel inguina difcutit.Prapcipitur ut fimftra manu leda ad hos ufus feruefrcolli
gentefqi dicant cuius hominis uticp caufa eximant.Scelus herbarioa: aperietur in hac metioei partem eius
feruantium:6C quarunda aliarum herbarum ficuti plantaginis fiibuituetium fi parum mercedis tuliffe fe/
fe arbitrantur.Rurfufqi ut plus operis acquirannpartem eam qui feruauere eodem loco infodiut. Credo
ut uitia qua; fanauerintifaciant rebella re. Saliuncse radix in uino decoda fiff it uomitioes • Corroborat fio
machum.Polio Mufeus:<Si Hefiodus perungi iubent dignationes gratia.Glorix^ auidos polium trada/
re;colere.Polium contra ferpentes fubfiernitur uel portatur.Medici in uino decoquunt recens uel aridum
illinunt® uel fpleneticis propinantexacero.Morbo regio in umo.Et hydropicis incipientibus in uino de/
codum.V ulnenbus quoqi fic illinunt.Secundas mulierum partuf^ emertuos repellit.Irem dolores cor/
poris.Veficas inanir.Et epiphoris illmitur.Necmagis alia herba conuenit medicamentojquod alexiphar/
macon uocant.Stomacho tamen inutile efle.Capur® eo impleru& abortum fieri poto. Aliqui negant. Ad
religionem addunriubi inuenrum fitjprorinus ad alligandum contra or ulorum fuffufiones. Cauedum^p
ne terram attingat.Hi & folia eius thymo fimilia tradunnnifi q> molliora funt*.& lanatiore canicie . Cum
rura filueff ri &X1 teratur exaquacaclefti afpidas mitigaredicitur. At non lecus argi Cianus afiringtt: coi/

bet uulnera prohibctq? ferpere.Holochryfos medetur ftranguria; in uino pora:&f oculorum epiphoris il'
lita.Cum faece uero uini cremata in polentadychenas emendat.Chryfocomes radix calfacit di ffringir.Da
tur potui ad iocinerum uitia.ltem pulmonum.Vuluar dolores in aqua rmfifa decoda. Ciet menftrua» Et
fi cruda detur : hydropicorum aquam fiftit.Melliflbphyllojfiue melitena fi perunganturaluearia nen fu/

Vel ene
mion

LIBER

gfcnt apes.NuIfo enim magis gaudent flore.Copia iftius examina facillime' continentur.Tfem praefentifli/
mum eft contra idtus earum:uefparum<5:& araneorum .Item fcorpionum.Item cotra uuluarum ftrangu
Iatioes:addito nitro.Cotra torm ia e uino.Folia eius fi rumis illinun£:& fedis uitiis cu fale decola . Succus
foeminas purgat:<3£ inflatioes difcutit:&r ulcera fanat. Articularios morbos fedar.Canifgj morfus ♦ Prodeft
dyfentericis ueteribus:& caeliacist& orthopnoicisrlyenibusjulceribus thoracis.Caligines oculoi^ fucco cu
meile inungi eximiu habef. Melilotos quoq? oculis medefcum la&e;autcum linifemine.Maxilla^ quo/
que dolores ienit.Ex capitis cu rofaceo.Item aurium e paflb»Quaeq? in maibus intumefcunt uel erumpur»
Stomachi dolores in uino deco&atuel cruda tritacp Jdem effedtus ett ad uuluas.Tefles uero:& fedem pro/
ciduamiquaecp ibi funt uiriatrecens ex aqua decodJajuel ex paflb. Adieefio rofaceo illinuntur ad carcinoma
la.Deferuefcit in uino duIci.Peculiariter 8C contra meliceridas efficax.

Detrifolio:& thymo:& hemorocalle.^ deheIenio;&: abrotono. CA. XXI*

IRifolium fcio credi praeualere cotra ferpentium i<fius:& fcorpioumiex uinotaut pofca feminis
granis uiginti potis. Vel foliis:& tota herba decofta. Serpenrefq; nunq in trifolio afpici . Praete/
rea celebratis auctoribus cotra oia uenena pro antidototfufficere.xxv.grana eiusrqd miniathes

_ _ i exeo appellauimus tradi.Multa alia praeterea in remediis eius afcnbi.Sed me cotra fnias eoru

grauiffi mi uiri audoritas mouet.Sophocles.mpoetauenenatuiddiat.Simus quocp medicus decoCliaut
corriti fuccum infufum corpori eafde uredines facere quafi percuffis a ferpente • Ergo no aliter urendu eo
q cotra uenena cenfuerunt.Foi taffis enini & iis uenenis inter lecotraria fit naturatficut multis aliis.Ite ani
maduerto femen eius cuius minima fint folia utile eflead cuftodienda mulierum cutis gratia in facie illi/
tum.Thymu colligi oportet in flore:& in umbra ficcari.Duo aut funt genera eius.Cadidum: radice ligno
fa!in collibus nafcens:quod & prseferf: Alteru nigrius flonfa? nigri.Vtraqi oculo^ claritati multu confer/
re exifi imanf.Et in cibo*.& medicamentis.Item diutinae tulh eligmate faciles excreatioesfacerecum aceto
$C fale.Sanguine cocrefcere no patitur e melle.Longas faucium diftillatioes extra illita cum finapi extenua/
rc.Item ftomachi & uentris uitia.Modice tamen utendum effjquonia excalfaciunttquauis fiffuntaluum:
quae fi exulcerata fit denarii podus in fexrariu aceri:& mellis addi oportet.Item fi lateralis dolor fi r:aut iter
fcapulastaut in thorace.Praecordiis medetur ex aceto cu melle.Quae potio datur & in alienarioe mentisrac
melancholicis.Datur&comitialibusiquos correptos olfaCtus excitat thymi. Aiunt 6C dormire eos oporte
re in molli thymo, Prode fi SC orthopnoicis:& anhelationi.MulierumcR menfibus retardatis. Vel fi emor
tui fint in utero partus decoctum in aqua ad tertias.Viris uero c5tra inflatioes cum meile &C aceto. Et fi ue
ter turgear.Teftefue aut ueficae dolor exigar.E uino tumores & impetus tollit impofi tum. Itecu aceto cal
lum & uerucas.Coxedicibus imponif cu uino articularibus morbis.Et luxatis tritumtac lanae infperfum
ex oleo:ambuff is cu adipe fuillo;dant& potione articularibus morbis trium obolo^jpodere in rribuscya
this aceti 8C mellis.Et in faftidio tritu cu fale.Hemorocalles pallidu euiridi 8t molle foliu hetr radice odo/
ratatatq? bulbofam.Quae cu meile ipofita uentri aqua pellir:&: fanguineetiainutile.Folia epiphoris oculo
ru:mamaru<j pofi partu doloribus iIIinunf.Heleniu ab Helenae lachrymis dixius nat&Fauere credif for
msetCure mulieru in facie reliquocjt corpe nutrire icorrupta.Praeterea putat ufueius qda data gratia iis:ue
nerem cociliari. Attribuut & hylaritatis effectu eide potae in uinoteum que habuerit.Nepethes illud pdica
tu abHomero!q> ea trifiitia ois aboIeaf.Ett aut fucci pdulcistProdeff orthopnoicis radix eius in aqua ieiu
nis pota.Eft aut cadidus itus 8C dulcis.B ibif & cotra ferpetiu idtus ex uino.Mures quoq? comta dicif neca
re.Abrotanuduo^tradif gene^:Capefireacmotanu.Hocfoemina:ilIud mare itelligi uolumus. Amari/
tudo abfinthii in utroq^.Siculu laudatiflimutdein gallattcu.Vfus elt 8C foliis.Sed maior femine ad calfacie
du.Ideo neruis utilettuffuorthopnoicisjcouulfisjruptisjlumbisturinae angufiiis * Daf bibedu maualibus
fafciculis decoctis ad tertias ptes.Ex iis qternis cyathis bibif.Daf &t feme rufum in aq drachmae pondere.
Prodeft dC uuluae.Cocoqt panos cu farina hordeaceai&oculoije inflamatioibus illihif cotoneo malo coco/
fto.Serpetes fugat.Corra i6tus eo^/ bibif cu uinoullinitur^.Efficacifiimu cotra ea quoiji ueneno tremo/
res:8i frigus accidutrut fcorpionu:&: phalagio^:8C cotra uenea alia pota.Prodefi & quoquomo algetibus:
6C ad exrraheda ea q ihaeret corporibus.Pellit & lteraneo^ mala.Ramo eius fi fubiiciaf puluio uenere fti/
mulariaiunt.Efficaciffimam^ieffeherbamcontraomnia ueneficia quibus coitus inhibeatur»

Ex leucanthemo:& fanfuco medicina. CA. XXII*

Eucanthemum fufpiriofis medeturtduabus partibus aceti permixtu.Sanfucum fiueamaracu in
cypro laudatiffimu:8i odoratiffimum.Scorpioibus aduerfatur ex aceto QC fale illitum. Mefiruis
quo^ multum confert impofitu.Minoreff eidem poto urs.CohibetfiC oculorum epiphoras cfi
polenra.Succus decodti tormina difeutit:^ urinis & hydropicis utile.Mouet & narium ffernuta
menta.Fit ex eo oleum quod fanfucinum uocarurtaut amaracinumtad excalfaciendos emolliendofgj ner/
uos:&: uuluas calfacit.Et folia fuggilatis cum mellei luxatis cum caera profunt.

De anemona medicinae» CA» XXIII*

iNemonas coronarias tantudiximus.Nunc reddemus & medicas.Sut qui pherinio uocet» Duo
eius genera.Siluefiris prima. Altera f cultis nafces.Vtraqp fabulofis.Huiufij plures fpecies. Auc
«i enim phoeniceu flore habettquse&copiofiffima efiiautpurpureutaut laneum. Harutriumfo
_ J|; lia apio fimilia.Nec temere femipedale altitudine excedut:cacumineafparagi. Flosnunquam fe

apennmfi uento fpiranreiunde 8C nomen accepit.SilueftriampIitudo maior latioribufq? foliis:flore phcc/
niceo.Hac errore duifii argemone putar multi. Alii rurfus papauenquod rhyan appellauimus.Sed diftm/
5io magnaiq» utra^ haec poftea floret.Nec aut fuccu illatu anemonae reddunttaut calices habent ; nec nifi

VIGES IMVSPRIMVS

cxxxn

ftfparagf cacume.Profunt anemonae capitis dolor ibus inflammatidibusjuuluis mulieru ladi quocy. Et
menflrua cient cu ptifana fumpraejaut uellere appofitae»Radix comaducata pituita trahir.Detes fanat.De/
coda oculo^» epiphoras*Magi multum gdem iis tribuere.Quaprimu afpiciaf eo anno tolli iuberestdicigj
colligi eas tertianis di quartanis remedio.Poflea alligari florem panno rofeo:& in umbra afleruari : ita cu
opus finalligan.Quae ex iis phoeniceum flor habetjradice cdtrita;cuicun$ animalium impolita ulcerum
facit Itypticam uinuEt ideo expurgandis ulceribus adhibetur*

Ex oenanthe medicina:* CA* XXlIJl*

De heliochtyfo medianae* CA* XXV»

Eliochryfum qd alii chryfanthemo uocat ramulos het cadidostfolia fubalbidatabrotono fimi/
liajad folis repcuflum aureae lucis in orbe ueluti corimbis depedetibusjq nunq marcefcut*Qua
|) de ca deos coronat illo. Qd djligetiffimeobferuauit Ptolemaeus rex aegypti* Nafcif in frutetis»
V Ciet urinas e uino pora:& mefes.Duricias di iflamatioes difeutit. Ambufhs cu meile fponif*Co
tra ferpetiu idus di Iumboji uitia bibif.Saguinc cocretu uentris ac ueficae abfumit cum mulfo* Folia eius
trium obolo$e pondere fiftunt profluuia mulierum in uino albo* Ve fles tuetur odore non ineleganti*

Ex hiacyntho medianae* CA* XXVI»

Iacynthus in gallia eximie puenit.Hoc ibi cocco hyfginu»tingit*Radixeft bulbacea magonicis
uenalitiis pulchre nota.Quae in uino dulci illita pubertate cohercet:& no patitur erupere* Tor
minibus & araneorum morfibus refiflit»Vrinam impellit.Cotraferpentes di fcorpiones; mor/

.Scorpionibus adeo

torpefcant*Radicem eius afiani boliten uocant*Qua alligata oculo:albugines tolli dicuntur*

Ex uincaperuinca medicinae* CA. XXVII»

T uincaperuinca:fiuecamaedaphnearida tufa hydropicis datur in aqua cocleari mefura. Celet
rimeg? reddutaquam.Eadem decoda 1 cinere lparfa uino tumores ficcar» Auribus fucco mede
tur.Aluinis impofita multum prodeffedicitur.Rufci radix decoda bibitur alternis diebus in
calculorum ualitudine:& toruofiore urinaruel cruenta.Radice pridie erui oportetrpoftero ma
ne decoqui*Ex eo fextario uini cyathis duobus mifceri.Sunt qui di crudam radice tritam ex aqua bibant*

& in totum ad uirilia cauliculis eius in uino di aceto tritis nihil utilius putat.Batis quotp aluum_molIit.II/
linitur podagricis tofta di cotufa. Acinu 5i corona caufa di cibo^t aegyprii ferunt. Eade<j erat q ocimum
Ti nifi hirfutior ramisjac foliis eflet:&: admodum odorata»Ciet menfes di urinas*
ji Ex colocafia medicinae* CA» XXVIII»

lucias acria corporis leniri purauit;& flomachum iuuari* '

Ex anthalio medicina* CA* XXlX*

Nthalii quod aegyprii edunt nullu alium repperi ufumteft di herba Anthillon q alii anricellu uo/
eant duorum generunufoliis di ramis lenticulae fimilis palmi altitudinejfabulofis apriris nafcens
fubfalfa guftati* Altera chamaepithyos fimilis breuior:&: hirfurionpurpurei floris: odore grauis:

_ in faxofis nafces*Prior uuluis aptifli ma efl ex rofaceo 8i lade impofita:etiam uulneribus * Bibitur

in flranguria renumq? doloribus tribus drachmis* Alrera bibitur in duriaa uuluarum:& in torminibus:
di in comitiali morbotcum meile di aceto quattuor drachmis*

De parthenio medicinae* CA* XXX»

Ontra parthenium alii leuchatentalii thannacum uocant.Celfus apud nos perditium di mura/
lium.Nafcitur in hortorum fepibustflore albotodore maliifapore amaro* Ad infedendum de/
codum in duriaa uuluarum:& inflaraationibus.Siccarum cum meHe di aceto impolitum b i/

_ lem trahit atram.Ob hoc contra uertigines utilis:& calculofisdllinitur Si facro igni* Item ftru/

mis cum axungia inueterata*Magi contra tertianas finiftra manu euelli eam iubet: dicicp cuius caufa uell J
tiirjnec refpicere*Dein eius folium aegri linguae fubiiceretut mox in cyatho aquae deuoretur*

De flrvchne medicina* CA* XXXI»

Trychne qua qdi ftrychnon fcripferelutina nec coronarii in aegypto uterenfiquos iuitat hedo’
rae foliose fimilitudo in duobus eius generibus;Quoru alterutcui acini coccinei jgranofi folli/
culi.Halicaccabu uocat:& alii callion*Noftri aute ueficariamtquonia ueficae di calculis prodeflt
Frutex efl furculofus uerius q herbatfolliculis magnisjlatifij di turbinatistgradi intusacino r_q
maturefeit nouebri mefe*Tertio folia funt ocimi minime diligeter demoftrada* Remedia enim no uenea
tradamus»Quippe infama faatparuo quo<j fucco;qq di graeci audores in iocu uerteje*Drachmae*n.pode
re luxu pudoris gigni dixerutifpecies uanas imaginefq? cofpicuas obuerfari demoftrates * Duplicatu hunc
modujlegitima infania facere*Quicquid uero aaiiciaf poderi rcpracfentari morte*Hoc efl uenenu qd ino
centiflimi audores fimpliciter aorycnion appellauere. Ab eo qd cufpidesin praeliis nngerenf illo paffim
nafcentetmaninon cognominaretqui nequiter occultabat erythron:aut neuritatut nonulli perifione caue»*
di quide caufa curiofius dicendu.Quin di alteru genus quod halicaccabon uocatifoporiferu eft^at^ etiam Vel fu/
opio uelodus ad mortoab aliis morioiab abis moly appellatu,Laudatu uero a locto ad fruendu di thyma red nn

r iiu

ccntia

Bk

%

i

LIBER.

Vel Idu rifto.Quida etiam carmine minore obliuione inducetes*Quippe praefentaneu remediu ad dent/u mobf'
ccntia 1 es firmados fi coIluerenf.Halicaccabo uni exceptione addidere ne diutius id fieret.Delirationem enim gi

Vel ino gni eo.Nec demonflrada remediatquoru medicina maioris mali periculu afTerat.Comedaf.n.cibis terriut
licet pferaf horrentis faporibus.Et nihil fit corporis maloru cui no falutare fit ftrychnos Xenocrates prae/
dicet.Non tame auxilia eoru tanti funttut uel ^futura no de iis comemorare nefas puremtpferrim tata co
pia innoxioru m edicam inu.Halicaccabi radice bibuntjqui funt uaticinadi callentes;^ furere ad cofirman /
das fuperftitioes afprci fe uolunt.Remedio efl(id enim libentius rettulerim) aqua copiofa mulfa calida po
tui dara.Nec aliud praeteribo afpidum naturae halicaccabum in tantum aduerfam ; ut radice eius propius
admota foporenturtiilas fopore enecans uis earum*Ergo trita ex oleoipercuffis auxiliatur*

Decorcoro. CA* XXXII*

Orcorum alexandrini cibi herba efi conuolutis foliis ad fimilitudinem mori*Praecordiis(ut fe
runt)utilis alopetiifq? & lentigini.Boum quoq» fcabiem celerrime fanari ea fuenio apud Nica/
drum quidem dC ferpentium morfus antequa floreat.Nec de cnico fiue attractyllide uerbofius
l difputetur Aegyptia herba eft:&: magnum cotra uenenata animalia praebet auxiliumjtem ad'

uerfus fungos.Conflata fcorpione percuffos quadiu teneant eam herbam no fentire cruciatum*

Deperfoluta* CA* XXXIII»

T perfolutam aegyprus in hortis ferit coronarum gratiaiDuo genera eiustfeemina ac mas.Vtra
quefubditauenerem inhiberiuirorum maxime tradunt*

De menfuris QC ponderibus* CA* XXXlIII*

T quoniam in mefuris quoq* ac ponderibus crebro graecis nominibus utendum efli irerpreta/
tione eorum femel inhoc locoponemus*Drachma atticaifereenim attica obferuatione medici
utuntundenarii argetei habet pondus*Eadem<j fex obolos podere efficit . Obolus decem cal/

_ _ _ chos.Cyathus pendet per Te drachmas decem.Cu acetabuli menfura dicitur fignificat heminae

quartam partehdeft drachmas.xv*Mna quam noftri minam uocant pendet drachmas atticas centum*

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER XXII*

PROOEMIVM*

OMPLESSE POTE
rant miraculu fui natu
ra;atg$ tellus reputam
tium uel prioris tantii
uoluminis dotesrtotcp
genera herbari utilitas
tibushominu autuo/
luptatibus genita* Sed
quato plura reflat; tan
to quog? mirabiliora i
uentu.llla«n»maiorep
te cibi:aut odoris deco
rifue comendatiSe ad numerofa experimenta duxit*
Reliquorum potentia approbat nihil a reru natura
I fine aliqua occultiore caufa gigni*

' - . De gentibus herbis formae gratia uten

'tibus. CA* J*

Quidem & formae gratia rirufqi perpe/

_ _ _ ' tui in corporibus fuis aliquas exterarum

genuum uri herbis quibufdam aduerto animo.Illinunt certe aliis aliae faciem in populis barbarorum foe/
minae.Marefq? etiam apud dacos 8C farmatas corpora fua infcribunt*Simile platagini glaflum in gallia uo
tatur * Quobritannorum coniuges nurufqj toto corpore oblitae quibufda in facris nudae incedunt aethio
puni colorem imitantes.

Quod herbis uefles inficiantur. CA* II*

'Am uero infici uefles fcimus admirabili fucco.Atcy ut filleamus gallatiaetafricaet lufi taniae gra '
l|nis coccum imperatoriis dicatum paludamentisjtranfalpina gallia herbis ryrium;at<£ conchyli
J um tingittomnifcp alios coIores*Nec quaerit in profundis murices:fefeg? obiiciendo dum praeri

_ lipitefcam beluis marinisrintada etiam anchoris ferutatur uadajut inueniat per quod facilius m a

trona adultero placeattcorruptor infidietur nuptae.Stans 8C in ficco carpit quo frugi mundos exculpat ufu
alioquin fulgentis*lnflrui poterat luxuria certe innocentius*Nuncpropofitum ifla confedarirnec omitte/
mus:utfjbiiciendourilioraluxuriamuilitatecircunfcribamusdiduri&alias herbis tingi lapides parie
tefque.Nec tingendi nec pingendi tamen rationem omififlemusifi unquam ea liberalium artium fuif
fet.Jnterim fortius auget audoritastq quata debeaf etia furdisthoc eft ignobilibus herbis pibebif • Si ode
sudores iperi romai coditorefqj imefum qda dC hinc fumpferejquonia no aliude fagmina in remediis piv

VIGESIMVSSECVNDVS

CX XXIII

blicis fuere:& in facris legationibustcj uerbenariCerta» utro® nomine idem fignificatur.Hoc eft grame ex
arce cum fua terra euulfumthac femper & legati cum ad holtesiclarigatum® mitterenf ufihdeft res raptas
dare repetitumiunus uti® Verbenarius uocabatur*

De corona graminea* CA* III.

Orona quidem nulla fuit graminea nobiliorin maieftate populi terrarum principis praemiif®
gloriae,Geraatae;& aureariuallaresrmuralestroftratariciuicarttriumphales poft hac fuere.Sut®
cundtae magno interaallo;magna® differentia.Geteras omnes finguli:& duces ipfi imperato/
ref® militibustaut aliquando collegiis dedere*

De raritate eius. CA» Illi*

Ecreuit in triumphis fenatus cura belli folutust& populus ociofus!graminea:nunq nifi in fup/
madefperatioe>Cotigit®nulli nifi ab uniuerfo exercitu feruato feruatori decreta*Caeteras ipe/
ratores dedere* Hanc folam miles imperatori» Eadem uocatur obfidionalistliberatis obfidionc
abhominado® exitio rotis caftris.Quod fi ciuicae honos uno aliquo ac uel humillimo ciue fer/

ff

uato praeclarus facer® habetur.Quid tande exiftimari debet unius uirtureferuatus uniuerfus exercitus*

Dabatur haec uiridi e gramine decerptoadetubi obfefTos feruaffer aliquis»Nam® fummu apud antiquos
fignum uiftorias erariherbam porrigere uiftosiboc eft terra dC altrice ipfa humo QC humatioe etiam cede/
re* Quem morem etiam nunc durare apud germanos fcio*

Qui foli corona ea donati. CA. V»

Onatuseff ea.L.Sicimus Dentatus femelfcu ciuicas qttuordecim meruiflet: depagnaflet®.cxx«
j pliis femp ui<ftor*Tato rarius eft feruatore unu a feruaris donari.Quida iperatores 8C ftepius do/

I nati futiueluti.P.Decius Mus uidelicet Tribunus militu ab exercitu* Altera ab iis q in pfidio ob/

_ lifeffi fueratiquataefleteius honoris aucftoritas cofeflus religionetfi quidedonatus bouealbu Mar

ti Imolauiri& centu fuluosiqei uirtutis ca dati fuerat fimul ab obfefus.Hic Decius poftea coful & imperio
& collegae fe pro ui&oria deuouit.Data eft QC a fenatu Populo® Ro.qua claritate nihil equide in rebus hu
manis fublimius duco.Fabio illi qui re oem romana reftituit no pugnado.Nec data cu magiftru equitum
& exercitu eius feruafler.Tunc fanus fuit nofe nouo coronari appellatu patrem ab iis quos fer uauerat. Sed
quo diftum eft confenfu honoratus eft»Hannibaleex italiapulfo.Quaecoronaadhucfola ipfius imperii
manibus impofita eft. Et quod peculiare ei eftifola a tota itaiia data»

Qui folus centurio coronatus. C A. VI.

]Raeter hos cotigit eius coronae honos.M.Calpurnio Flame T ribuno militu in (Icilia . Ceturioni
luero uni adhoctps Cn.Petreio Arinaticimbricobello.PrimupiluiscapefrensfubCatuloexchi
Jfam ab hoc legione fua hor ratus tribunu fuu dubitante p caftra hoftiu erupere iterfecit: legione®

_ JSg eduxit* Inuenio apud audtores eundetpter hunc honore aftantibus Mario & Catulo cofulibus p^

textatu imolafTe ad tibicine foculo pofito.Scripfit & Scylla dicftator ab exercitu fe quo® donatu apud nola
legatu bello marfico.Id® et in uilla fua tufculanaiquae fuit poftea Ciceronis pinxir.Qd fi ueru eftihoc exe/
crabiliore eu dixerimtqdoquide ea capiti fuo fpfcnptione detraxir ipfe tanto paucioribus ciuiu feruatis : q
poftea occifis. Addat etianum huic gloriae fuperbu cognome foelice.Ipfe tame obfeflus in toto orbepfcri/
ptus.Ha^c corona Sertorio et ceffit» Aemylianu quo® Scipione Varro au<ftor eft donatu obfidionali in afri
ca.Malio cofuletcohortibus feruatisttotide® ad feruadas eas edu<ftis»Qd 6C ftatuae eius in foro fuo Diuus
Auguftus Icripfit.Iprn Auguftu cu Mar*Cice. filio cofuleidibus feptebribus fenatus obfidionalidonauit*

Adeo ciuica no fatis uidebaf.Mec praeterea quenqhacinuenimus donaru.Nullae ergo herbae fuere certae
in hoc honoretfedquaecun® fuerant in periculi fedequauis ignobiles ignotae® honorem nobilem facie/
bant.Quod larere apud nos minus quidem mironcernens negligi ea quo® quae ad ualitudine conferuan
damtcruciaruf® corporis propulfandos:& mortem arcendam pertinent.Sed quis no mores iure caftigetf
Addidere uiuendi precia deliciae luxuf®.Nunq fuit cupido uitae maionnec. minor cura. Alioiy hanc ope/
ram effe credimus:ac ne mandaro quidem noftro alios id agereimedicif® prouifutn efle. Proh bonis ipfi
fruimur uoluptatis.Et quo nihil equidem probrofius duco. Viuimus aliena fiducia . Immo uero plerif®
ultro etiam in nfu fumus ifta comen tantes:at® friuoli operis arguimur»Magna quaq lmenfi laboris fola/ Vel irri
tia fperni cum rerum naturatqua certe non defuifTenobis docebimus:& inuifis quo® herbis inferuifle re fui
media»Quippe cum medicinas dedent etiam aculeatis.Haec enim proxime reftant ex iis quas priore libro
nominauimusnn quibusipfius prouidentiam naturae fatis admirariampledh® non eft » Dederat 8i quas
diximus mollesrcibif® gratas*Pinxerat& remedia floribustuifu® ipfo animos inuitaueratt etiam deliciis
auxilia permifeens. Inde excogitauit aliquas afpedtu hifpidasrtacftu trucesiut cantum non uocem ipfius fin
gentis illasirationeq? reddentis exaudire uideam urine fe depafcat auida quadrupesinec ,pcaces manus ra/
pianttnec negle&u ueftigia obteranttne infidens ales infringat.Has muniendo aculeis telil® armado reme
diis ut tuta ac falua finr.ita hoc quo® quod in iis odimus hominum caufa excogitatum eft»

Medicinaeexreliquisornamentis&erynge. CA* VII*

i T clara in primis aculeatarum erynge eft fiue eryngion contra ferpentes & uenenata ofa nafcens*

1 Aduerfus irftus morfuf® radixefus bibif drachma: pondere in uino.Autfi plerun® tales iniu/
rias romiraf 8C febrisiex aq*lllinif plagis peculiariter efficax cotra chryfodos ac ranas.Oibus ue

_ I ro cotra toxica & aconita efficaciore Heradydes medicus in iure anferis deccxfta arbitraf» Apol/

lodorus aduerfus toxica cu rana decoquitioeteriin aqua* Ipfa dura:fruticofa:fpinofis foliistcaide genicula/
t«;cubita!i 5C maiore aliquando* Alia albicansralianigra radiceiodorata.Er fatiua quidem efbfed Si fponte

LIBER.

nafcftar in afperis & faxofisi& in fittoribus marisrduriorjnigriorgifolio apii»

De herbatquam cantumcapita uocant. ^ CA. Vili*

X iis candida nri centucapita uoCat.Oes eiufdeeffedus caule 8i radice in cibos graco^ receptis
utroq? mo fiue coquere libeanfiue cruda uefci.Portetofum eftjqcl de ea tradif.Radice eius alte/
dBa* rutrius fexus fimihrudine referre rata iuenru.Et fi uiris corigerit masramabiles fieri»Ob hoc &
Phaone lef biu diledu a Sappho.Multseqi circa hac non magoijd folu uanitatesifed et pythagori
CO££*Sed in medio ufu pter fupradidaauxiliaf inflationibus:torminibus:cordis uitiis:flomacho:iocinen!
£cordiis in aq mulfa.Lieni in pofca.Ite ex mulfa renibus:ftraguri<e:opifthotonicis:fpafmi:>:iubis:hydropi
cistcomitialibusmiulieru mefi bus fiue fubfidannfiue abundentmulua^ oibus uitiis* Extrahit lfixa corpo
ri cu melletftrumas paroridastpanos. Recedetes ab offibus carnes fanat cu axungia falfa 8i cerato.Ite fractu
ras*Crapula pfumpta arcettaluu fiftit. Alig e nr is fub folftitio colligi ea iuflere.ex aq caelefti fponi oibus cer
«icis uitiis«Oculo£! quo<j albugines fanare adalligata tradiderunt*

De ad lano & glycyrrhiza ftomatice. ^ ^ CA. IX*

Vnt q 8c achanon eryngio afcribat fpinofam breueqj ac lata herba fpinifji latioribus.Hac lpofi
ta fanguine mire fi (tere. Alii eryngen falfo eande putauerut ee & glycyrrhizatqre fubiungi eam
ptfnus refert.Et lpfe fine dubio iter aculeatas eftjfoliis echmatisipmguibus : tadu<j gumofisr

_ ‘rudieofa:binoij£ cubito^: altitudine:flore hiacynthiifrudu pilula^ platani magnitudinis.Prac

ftantiflima in ciciliatponto fecudatradice dulci.Er haec tantu in ufu*Carpitur$ ea uergdia^ occafu : longa
ceu uitiu:coloris buxei. Melio rqi nigratqusecp lentatq q fragihs.Vfus in fubditis decocta ad tertiasicaetero
ad mellis crafiitudine:aliqdo & tufa.E quo genere & uulneribus imponif*,& farciu uitiis oibus.Ite uoci uri/
liffimo fucco fic ut fpiflatus eft.Minguae iubdito. Ite thoracmodneri.Hac diximus fitimjfameg? fedari • Ob
id quida ad ipfon appellauere ea:& hydropicis dederinne fitii ent.Io & comanducata (tomarice eftt&T ulce/
ribus oris infperfa fepe 81 pterygiis.Sanat 8C uefiae fcabie: renum dolorestcodilomarajulcera genitalium.
Dedere eam quidam potui in quartanistdrachmaru duarum pondere & piperejhemina aquae.Comandu
cata fanguinem fiftit ex uuInere.Sunt qui & calculos ea pelli tradiderunt.

De tribulo & generibus eius:& medicinis* CA» X*

Ribuli unii genus in hortis na(ci£:alrerri in fluminibus tantu.Succus ex iis colligitur ad oculoijc
medicinas.Eft em refrigeratis naturce*& 16 utilis cotra inflamationes:eolledionefgi.Vkera per
fe erumpentia:^ praecipue in ore cum meile fanatutem tonfillas*Potus calculos frangit.Thra/
fces qui ad (trymona habitant: folus tribuliequosfaginant.lpfinucleo uiuunt panem facientes
praedulcem:# qui contrahit uentrem.Radix cafte purecp colleda difcutic ftrumas* Semen adalligatu ua/
ricum dolores fedat. Tritum uero 8C in aquam fparfum pulices necat*

De (toebe 8C medicinis eius. ^ CA. XI*

Toebetquam aliqui phleon uocanttdecoda in uino praecipue auribus puruletis medetur. Item
oculis idu cruenratis.Hemorrhoiae quoq? #dyfenteriae infufa*

De hippophye# medicinis eius* CA. XII*

1 [ppophyes in fabulofis marinmiTqa nafciturifpinis albis.Hedene mo racemofa eftrcadidis 8>C ex
parte rubetibus acinis*Radix fucco madet:q aut pfe condit :aut paftillis farinae.Haec bile detra/
|hitoboloponderis:faluberrimecu muIfo.Eft altera hippopefinecauIe:fineflore:foliis tantum

minutis. Huius quoqs fuccus hydropicis mire jadeft.Debentaccomodataeefle equoR> naturae:
ne<j) ex aliis caufis nomen accepifle.Quippe quaedam aialium remediis nafcunturtlocupleti diuinitate ad
gerenda prsfidia:ut non fit mirari fatis ingenium eius difponentis auxilia in generaan caufas:in tempora:
ut aliis profi tatoi aliis ab horistdiefq! nullus prope fine praefidiis reperiatur*

De urtica &: medicinis eius. C A. Xlll.

Rtica quid efl inuifius potf Ad illa praeter oleumtqd in aegypto ex ea fieri diximus uel plurimis
fcatet remediis.Semen eius cicutae conrrariu efle»Nicader affirmatjtem fungis ^ argento uiuo.
Apollodorus & falamandris cu lurae decoctae teflitudinis.Item aduerfarii hyofcyamo:&: ferpen
J tibusiflC fcorpion ibus* Quin illa ipfa amaritudo mordax uuas in oterprocidentefq? uuluasj&: m
fantium fedes tachi refilire cogit.Lethargicos expergifeit tadbs crunbustmagifqa fronte.Eade canis morfi
bus addito fale medetur.Sangumem trita naribus indita fiflit:& magis radice.Carcinomata:& fordida ul
cera faleadmixto.ltem luxata,Sanar&panos:parotidas:camef<jab offibus recedentes. Seme potum cum
fapa uuluas flrangulantes aperit.Et profluuia narium fiflit impofitum • Vomitiones in aqua mulfa fum/
ptum a caena faciles praeftat duobus obolis* Vno autem in uino poto laffitudines recreat. Vuluae uitiis to/
(lum acetabuli menfura.Potum in fapa refiflit flomachi inflacionibus.Orthopnoicis prodefteum meile:
Vel elig & thoracem purgat eodem edemate.Et lateri medetur cum femine lini. Addunthyfopum:& piperis ali/
mate quiddllinitur lyem.Ditficilem uentre toftum cibo emollit.Hippocratesuuluam purgari poto eopronun
ufphleg ciat.DoIore leuarftoflo acetabuli mefura dulci potati impolito cum fucco maiuar. Jnteftinorum anima/
mate lia repelli cum hydromelite & fale.Defluuia capitis (emine illito cohoneftari, Articulanbps morbis 8C po/

dagr icis plurimi cum oleo ueteretaut folia cum urfino adipe trita imponunt.Ad eande radix tufa cu aceto
non minus utilis. Item lyeni.Et cotta in uino difcutitpanos cum axungia uetere falfa. Eadem pfilothrum
Veleft exiccat.Condidit laudes eius Phanias phyficusrutiliffimam cibis codam conditamue ,pfeflus:arteri^:tul>
fjcea fiiuentris difliIlationi:flomacho:panis parotidisjpermonibustcum oleo:fudorem:coda cu conculis ciere
iluumteu ptifana pedus purgarermulieruqp menfes cu fale. Vlcera qu^e ferpunt:prohibere*Succus*quocp

VIGESIMVSSECVNDVS

CXXXI1II

in ufu i eft.Expreflus illitufcp fronti fanguine narium fi ftit*Potus urinam eiet*Ca!cuIos fumpit»Vuam gar
garifiatus reprimit.Semen colligi mefnbus oporter» Alexandrinum maxime laudaf ad omnia hasc.Et mi
tiores quidem teneraecp efficaces.Sed praecipue filueftris illa 3C amplius lepras e facie tollit in uino pota * Si
quadrupedes foetum non admittantturtica naturam fricandam monftrat» ; /•

De lamio & medicinis eius. CA* XJIJI,

A nun quoq^jqua lamium inter genera earum appellauimustmitiffima & foliis non mordenti/
bustmedetur cum mica falis contufis:incuflfifqi:inu{tis;& ftrumisttutnoribustpodagrisruulne/
ribus» Album habet in medio foliorquod ignibus facris medetur. Quidam enoftris tepore di/
i^^S/fcreuere genera. Autumnalis urticae radicem alligatam in rert«anis:ita ut aegri nuncupenturicu
eruitur ea radix:& dicatur quae 8C cui 8C quorum folio eximatunliberari morbo tradiderunt.Hoc ide coti
tra quartanas pollere* Idem urticae radice addito fale infixa corpori extrahi . Foliiscum axungia Itrumas
difcuti* Vel fi fuppurauerint: erodi t compleriq?.

De fcorpionetgeneribufcptac medicinis eius* CA» XV*

X argumento nomen accepit fcorpius herba*Semen enim habet ad fimilitudinem cauda: fcor/
pionislfolia pauca*Valet 81 aduerfus animal nominis fui»Eft 8C alia eiufdem nominisieffeitufgj
fine foliis afparagi Cauletin cacumine aculeum habens 1 & inde nomen*

De leucacanthat& medicinis eius* CA* XVI*

Eucacanthatqua alii phinfon alii ifchiadaralii polygonaton appellant:radice cyperi t quae coman/
ducata dentium dolorem fedarJtem laterum 8C lumbo^tut Hicefius tradit femine poto drach/
misoctotautfucco.Eadem^ruptisjconuulfifq? medetur*

Dehelxine:perdicio:parthenio:fyderite:& medicinis eius. CA. XVII*

Elxinem aliq perdiciu uocanttqm perdices ea peipue uefcanf* Alii fyderitemonulli partheniu* Fo
lia het mixtae fimilitudinis platagini& tnarrubiotcauliculos denfosjleuiter rubetes*Semina i ca/
pitibus lappaceis adheretia ueftibusmnde helxine dicta uolunt.Sed nos qlis uera eet helxine dixi/
2 mus priore libro.Haec aut inficit lanasjfanat ignes facros:& tumoresrcolle&ioefq? oes: & adulta*
^anos fuccus eius cu pfimmithio.Ignes facrostturnorestcollectionefq? 8C guttura incipientia turgefcere.Ite
uetere tuffim cyatho haufto*Etoi'a inhumido.Sicut tonfdlas & uarices cum rofaceo.Imponif & podagris
cu caprino feuo caeraq? cypria. Perdiciu fiue partheniu (na fy deritis alia eft)a nris herba urceolaris uocaturt
ab aliis aftericu:folio fimilis ocimojnigrior rantumafeens in regulisjparietinifij . Medef cu mica falis trita
iifdem oibusrquibus lamium:& eode mo.lte uomicae calefadto fucco pota.Et contra ulcerairuptatlapfuftp
6 : praecipiriataut uehiculo^t euerfiones fingularis*Vernula carus pericli atheniefium principitcum is in ar/
ce templusedificarettrepfifletqi fuper altitudine faftigiit& inde cecidifletrhac herba dicitur fanatus moftra
ta Pericli fomno a Minerua. Quare parthemiumuocari coepta elhafiignaturq? ei deae.Hiceft uernulajcu/
ius effigies ex aere fufa eft;& nobilis ille Splachnopres.

De chama:lionegeneribuf(j:& medicinis eius. CA* XVIII<

Hamariione aliq ixion uocat«Duo gna eius. Candidior afperiora folia het:ferpir in terra : echini
motfpmas erigestradice dulcitodore grauiffimotqbufda in locis uifcu gignit albu fub alis folio/
ru: maxie circa canis ortu.Quo tura nafei dicunftunde & ixia appellaf * Hoc ut maffiche utunf
muliereSiQuare 8C chamaeleon uocef a uarietare folioli euenit.Mutat.n.cu ferra coloresthic ni
gernllic uiridistaliubi cyaneustaliubi croceusjatq? aliis coloribus*ex iis candidus hydropicos fanat fucco ra
dicis decoctae» Bibit drachma in pafTo.Pellit & interaneo^ atalia acetabuli menfurafucci eiufde in uino au
Itero cu origani fcopistfacit ad difficultate urinae*Hic fuccus occidit canes fuefq? in polenta* Addita aqua 8C
oleo cotrahit in fe rnuresrac necatmifi p tinus aqua forbeannRadice eius alig cocifam feruari iubent funicu
lis pendente:decoquuntg? in cibo cotra fluxionestqs graeci rheumatifmos uocat.Ex nigris aliq mare dixe/
reteui flos purpureus eet:& foeminateui uiolaceus.Vno nafcunf caule cubitaliicraffi tudine digitaluR adici/
bus eaijc lychenes curanf cu fulphure 81 bitumine una codtis*C6maducatis uero detes mobilesjaut in ace^
to decoctis.Succo fcabie et quadrupedu fanant.Et rhicinos cami necanr.Iuuencas quo^ angine mo«Qua/
iea qbufda ulophonon uocaf;5C cynozolon propter grauirate odor/s.Ferunt 8C hae uifcum ulceribus uti/
liffimu.Omiiium aute generum earum radices fcorpionibus aduerfantur*

De coronopo:&: medicinis eius* CA* XIX»

Oronopus oblonga herba eft cum fiffuris*Seritur interimtquoniam radix coeliacis praedare facit
in cinere toffa.

De anchufa & pfeudanchufa:& medicinis earum* CA. XX»

anchufae radix in ufu etdigitali crafli tudie*Findit papyri m5tmanufqi lficit (anguineo colore
^^fpparat lanas peiofis coloribus.Sanat ulcera i c^raroipcipue fenutite aduffa:Liqri no por in aqua
aboleo diffoluif . Idq? fincaerae experimetu efl:&! ad renum dolores drachma eius in uino* Aut fi fe
SKa/bris fit i decocto balai * Ire iocineiji mtiis:& lyeni:& bilefuffufis.Lepris & lerigini illinit exaceto.
Folia trira cu meile & farina luxatis Iponunf.Er pota drachmis duabus in mulfo aluu fiffut.Pulices necare
radix in aq decocta tradit.Eff &t alia fimilis pfeudanchufa ob id appellarata qbufda uero enchifajaut doris
8C multis aliis noibus;lanuginofior:& minus pinguiusztenuioribus foliis : 8C languidioribus • Radix oleu
non fundirjfed rubentem fuccum.Ethoc abanchufadifcernitur.Contraferpentesefficaciffimapotu fo/
liorum uel feminis.Folia ictibus imponutur.Virus ferpentium fugat»Bibirur 8C propter fpinam » Folium
' dusfiniftra decerpi iubent: magi: & cuius caufa fumatur dicctertiamfij febribus alligari» - ■

LIBER.

Deonochefo:anth«mf;fotoi&lotometra:heliotropio!tricocco:& callitrico. CA. XXf*

St alia herba proprio nomieonochelostqua aliqui anchufam uocanttalii archeIion:a!ii onoche
!im aliqui rhexiamrmultienchufamtparuo frutice:flore purpureoiafperis foliis & ramistradice
meffibus fanguineaicaetero nigra Jn fabulofis nafcenstefficax cotra ferpen res: maxime uiperasl
& radice & foTiis.*atque cibo ac poru.Vires habet mefllbus*Folia trita odore cucumeris reddut.
Datur in ct/atbis tribus uulua procidente.Pellit 8C tineas cum hyfopo : & in dolore renum aut iocineris ex
aqua mulla fi febris fi t.Sin alifer ex uino bibitur»Lenrigini ac lepris radix illinitur.Habentes eam a lerpen/
tibus feriri negantur.Efl & alia huic fimilis flore rubro:minor:& ipfa ad eofdem ufus.Traduntgi coman/
ducara ea fi infpuaftmori ferpenrem. Anrhemis magnis laudibus celebraturab Afdepiade. Aliqui leucam
themida uocant.Aliileucanthemutaliieranthemidajquonia uere floreat* Alii chamaemilon : quonia odo/i
rem mali habeat.Nonulli melanthe uocant, Genera eius tria flore tantu diftanttpalmu no excedentiatpar/
uifqp floribus:ut ruta: cadidistaut melinis aut purpureis* Jn macro folo aut iuxra femitas colligitur uere:&
incoronameta reponitur*Eodem tepore & medici folia tufa in paflillos digerunt.Ite florem &: radice.Dan
tur oia mixta drachrmt unius pondere cotra ferpentiu idhis.Pellit mortuos partus.Item meftrua in potu:
8t urinam:calculofcp:inflationes:iocinerum uiciajbilem fuffufamisegylopiatcomanducata ulceru eruptio/
nes manantes fanat.Exoibus iis'generibus ad calculos^eflficacilfima efltqme florem purpureum habet : cu/
ius 8C foliord:& fruticis amplitudo maiufcula efl. Hancproprie quida erathemon uocant«|Loron quiarbo
rem putant tantum ee: uel Homero audtore argui poflunMs enim inter herbas fubnafcentes deorum uo
luptati loton primam nominauir.Folia eius cum meile oculoru cicatrices argemaratnubeculas difcutiunt.
Eft & lotometrarquae fit ex loto faratex cuius femine fimili milio fiunt panes in aegypto a paftoribustmaxi
me aqua uel larfte mba&o.Negatur quicq illo pane falubrius eetaut leuius du caleat. Refrigeratus difficilius
concoquif:fitqj ponderofus.Coftat eos qui illo uiuantjncc dyfenteriatnec tenafmotneq? aliis morbis uem
tris infeflaridra<j inter remedia co$i habetur* Heliotropii miraculu faepius diximus cu fole, fe etreuagen/
tistet nubilo diettantu fyderis amor eft *Novftu uelut defiderio contrahit caeruleu florc.Gna eius duo* Tri/
coccutft helioflrophiu.Hocaltiusqq utruqi femipedale altitudine no excedar. Ab ima radice ramofum.Se
me in folliculo meffi bus colligif.Nafcif no nifi in pingui fololcultogi maxie.T ricoccu ubirp « Si decoquaf
inuenio cibis placere* Et i Iade iucudius aluu molliri.Et fi decocfti fuccus bibaftefficaciflimc exinaniri.Ma/
ioris fuccus e xoaif acftatejhora fextarnufcef cum uinoific firmior*Capitis dolores fedat rofaceo:admixto.
Verrucascu falc lollit fuccus e foIio*Vnde nr i uerrucaria herba appellaueretaliis cognominari effedhbus di
gniore.Nacp & ferpetibus & fcorpioibus refiftit ex uino & aq mulfa:utapo!Iophanest&: apollodorus rra/
dut*Folia ifanriu diflillatioibusjqd firiafin uocat illita medef.Ite cotradhonibusjetia fi id comitialiter acci ✓
dat.Decocfo quo<y fouerieos faluberrimu efi.Potu id pellit tineas:& renu harenas*Si cuminu adiiciaftcal
culos fragit.Decoq cu radice oportet.Quae cu foliis & hircinofeuo podagris illinit. Altent genus qd tricoc
cu appellauimus:& alio nofe fcorpiuron uocaftfoliis: no folu minoribusifedet in terra uergetibus*5eme-ei
eft effigie fcorpiois caudaerqre ei nome.Vis ad oia uenenata & phalangia:& cotra fcorpiones peipue illita*
No feriunfhabetes.Etfi terra furculohelioftrophiicircunfcribataliqsmegantfcorpioneegredi.Impofita
uero herbaaut mde oino refpfum,ptinus mori.Sic feminis grana qttuor pota qrramspdeffe dicunf. T ria
uero tertianis*Vel fi herba ter circulata fubiiciaf’ capiti.Semcn & uenere ftimulat.Cu meile panos difcutit*
Et uerrucas hoc uti<j helioftrophiu radicitus extrahit!# excrefcetia in fedibus.Spinae quoq^ ac lumboru
fanguine corruptu trahithllitu feme 8C potu in iure gallinacei deco<ftu:aut cd berataut lente.Cortex uero li
uctibus colore reddit.Magi helioftrophiu qrtanis qteriin tertianis ter alligari lubent ab ipfosegro : pcari<^
Vel non eu foluturu fe nodos:& liberatut& ita facereicu exem pta herba. Aliud adianto miraculutceftate uiret ; bru/
ma no marcefcit aqs refpuitJpfufum merfumcpificco fi mile eft: tata diffotiatio deprehedif:unde &: nome
a gra'ds*Alioqn frutici topiario.Quida callitrichon uocattalii polytrichon.Vtru<p eft ab effecfu.T lngit.n*
capillu:6t ad hoc decoquif in uinocu femineapii adiero oleo copiofejut crifpu defum^ faciat* Defluere at
^hibeuDuo genera eius:cadidius;&: nigru breuiufq’*Id qd maius eft polytrichomaliud trichomanes uo'
canr*Vtriq? ramulfnigro colore nirenr foliis filicisiex quibus iferiora afpera ac fufea funt.Oia aut corranis
pediculis denfa iter fe ex aduetfoiradix nullajumbrofas petrasiparietuq? afpginesjac fontiu maxie fpecus fe
quif:&faxamanatia:qdmiremur:cuaquasnofennar.Calcu!osecorporernirepfllit:fragitqi:uticp mgru*
Qua de ca potius q q> in faxis nafceref:& a nris faxifragu appellatu crediderim.Bibif e uino qru terni decer
pfetedtgiti.vrina cienr.Serpentiu & araneo^ uenenisrefiftunt.In uino decocti aluufiftunt.Capitis dolo
res corna ex iis fedat:Corra fcolopedrat morfus illinunt:crebro auferedifne perear*Hoc 6C i alopeciis. Stru •
mas difcutiuntjfurfiitefqi in facie:& capitis manancia ulcera*Decocfu ex lis^pdeft fufpiriofis.,&: loanerit&r
lieni:&: felle fuffufist&: hydropicis.Stragurie illinunt renibus cum abfinthio.Secudas cient & meft rua.

Sanguine fiftut exacetotaur rubi fuccopoti.Infantes quog; ulcerati punguf ex iis cu rofaceo&T uino prius.
Foliu in urina pueri ipubis tritu qde cu iphronirro:S: illitu uentri mulie&dne rugofus fiatjpftare dr* Perdi
ces 8C gallinaceos pugnatiores fieri putant in cibueoij£ addirisrpecori^ eiie utilifiimos*

Depicride:theno:6: afphodelo:halimo:d<: acantho:^ bupreftitelaphobofcho.ScandicelS: iafiona: & de
caucalide:Sio:fyl!ibo.Scolvmofiuelymonio:fonchorcodrilofiuec6dnli&: boletis. CA. XXII*

Icrisablnfigniamaritudinis cognominatur;utdiximus:rotundofolio,ToIIiteximie uerrucas*
Thefium quocy non diffimili amaritudineeftjfed purgataluurminquem ufum rerirur ex aqua
Afphodelum de clariffimisherbarumjquaheroion aliqui appellauerunt* Hefiodus & inlyluis
nafcidixit.Dionyfiusmarem aefoeminamefle. Defedfis corporibus :&pry licis conflat bulbos

VIGESIMVSSECVNDVS CXXXV

Cias cam ptifatia dCco^os aptiffi me mederilpanem^ ex iis cum farina fiba^utn faluberrimum efle . Ni/
cander 8C contra ferpentes;& fcorpionesruel caulem quem anthericon uocauimus : uel femen : uel bulbos
dedit in uino tribus drachmis.Subftrauitq fomno contra metus.Datur & contra uenenata marina:& co/
tra fcolopendras rerrertres.Cochleae mire in campanfa caulem eum perfequuntuncx: fuggendo arefaciunt#
Folia quom illinuntur uenenatorum uulneribus ex uino.Bulbi neruis articulifcp cum polenta tufi illinun
tur.Prodert & concifis ex aceto lichenas fricare Jtem ulceribus putrefcentibus exaqua imponere • Mama/
rum quoq? 8t tertium inflamationibus.Decocrti in faece uini oculorum epiphoris fuppoflto lintheolo me/
dentur. Foliis in quocunq? morbo decodis magis medici utuntur.Item ad tibiarum tetra ulcera : rimafqj
corporum quacung? in parte farina arefadlorum.Autuno autem colliguntuncum plurimu ualet* Succus
quocp ex tufis expreflus aut decocrtus utilis fit corporis dolori cum melle.Item odorem corporis iucundu
affecrtantibuscu iriarida:& faleexiguo*Foliaeriam fupradisrtis medentur.Er rtrumis:panis:ulceribusin fa
cie decocrta cum £iino»Cinis e radice alopecias emendat:3C rimas pedum.Decofte radicis in oleo fuccus per
niones:& ambufta.Et ad grauitatem aurium infunditur. A contraria aure in dolore dentium* Prodert 6C
urinae pota modice radix:& menrtruis:&: lateris doloribus.Item ruptistconuulfisttuiTibus drachmae pon/
dere in uino pota*Eadem 8C uomitiones adiuuar comanducata.Semine fumpto turbatur uenter.Chryfer
mus &C parotidas in uino decocrta radice curauir* Item ftrumas ammixta canchry ex uino.Quidam aiunt:
fi impofi ta radice pars eius in fumo fufpendarurt& quarta die foluafruna cu radice arefcere rtruma * Sodes
ad podagras utro$ mo co&a cruda q? ufus ert* Ad pernioes decoctam ex oleo dediti furtufis felle in uino:
& hydropicis. Venerem quoq? concitari cum uino 8C meile perun&is aut bibentibus tradiderut.Xenocra/
tes 8c Iichenas:& pforas radice in aceto decola tolli dicit . Ite fi codta fit cum hyofryamo 8C pice liquidaiafa
ru quoq* & fceminu uitia.Etcapillu crifpiore fieri rafo prius capiterfi radice ea fricetur:Simus lapides renu
in uino decodta at<j pota eximi.Hippocrates femen eius ad Ipetus lyenis dari cenfet* Jumento^: quoq? ulce
ra aefeabiem radix illita autdecodlae fuccus ad pilum reducit.Mures etiam eadem fugantur.Cauerna prae
clufa moriuntur. Afphodelon ab Hefiodo quida halimon appellari exirtimauere:qd falfum arbitror • Ert
enffuo nole halimon no parui 8C ipfum erroris inter audtores, Alii.n.fruticem erte dicunt denfum : candi/
dutfine fpinajfoliis oleaetfed moilioribus.Coquirur at hoc ciboije grana. Radix tormina difeu tit drachmae
pondere inaquamulfapota.Itcconuulfa rupta. Alii olus maricimuefledtxere faifumi&inde nomen fo/
liis in rotunditate longis laudatu in cibis.Duo^: praeterea generum filueftre;& mitius utruq? prodefTe dy
fentericis 8C exulceratis cum panerftomacho uero ex aceto* Vlceribus ueturtis illinitur crudum:8C uulneru
recentium impetus lenire perhibetur:& luxatorum pedum ac ueficae dolores.Siluertri tenuiora folia; fed
in iifdem remediis effe&us maiores:& in fananda hominuac pecorum fcabie* Praeterea nitorem corpori fie
ri:dentibufcp candorem:fi fricentur radice ea.Semine linguae fubdito fitim non fentiri.Hoc quoq? madi#
Et utraqi etiam condi n.Crateias etiam tertium genus tradidit longioribus foliis 8C hirfutioribus odore cu
prelTunafci fub hederatmaxime prodefle opirthoronicistcontra^ionibus neruorum tribus obolis in fexta
rium aquae. Acanthos ert topiaria & urbana herbatelato logoqs folio crepidines marginum adfurgentiucp
puluinoru roros ueftiens.Duo genera eius funt aculeatum 8C crifpumtquod breuius, Alteru lene i q<3 aliq
pederoton uocantralii melamphyllu. Huius radices urtis luxatifqj mireprofunt.Item rupris conuulfisjpty
fin metuentibus incoctae cibo:maxirnepnfana*Podagris quo^ illinunt tritae & calefaftae calidis. Bupleu/
ron in fponte nafcenriu herbare numero graeci habenacaule cubitaliifoliis multis, longifcp : capire anethi:
laudatu in cibis.Hippocrate in medicim,Glauconei& Nicandro.Semen contra ferpenres ualet.Folia ad fe
eundas faemina^: uel fuccu ex uino illinunt.Ec rtrumis folia cu fale& uino. Radix contra ferpentes datur
in uinoiSi urin^ ciendae»Buprertin magna in conrtantia graeci in laudibus ciboru etiam habuere.Iidemm
remedia tanq contra uenenum prodiderunr.Et ipfum nomen indicio ert boum efle uenenumjquos diflf/
lire degurtata farentur.Quaproprer nec de hac plura dicemus.Ert uero caufa quapropter uenena monrtre/
mus iter gramineas coronasinifi libidinis caufa expetenda alicui uidet.*qua non aliter magis accendi putat
qpotu.Eiaphobofchon ferulaceuert gemculatutdigiti craffitudinetfemine corimbis dependeribustfimilis
etfigrejfed no amaris:foIiis olufatri : 8C hoc laudatu in cibis.Quippe etia conditu prorogaf ad urinam cien
damrlateris dolores fedandostrupta conuulfa fanandarinflationes difcutiendastcoliq? tormenta.Cotra fer/
pentium omniumcp aculeatorum itfus.Quippefamaefthocpabuloceruos refirtereferpentibus.Fiftulas
quo<y radix nitro addito illita fanat.Siccanda autem in eos ufus prius ertme fucco eius madeat ! qui contra
ferpentium iertus non facit eam dereriorem.Scandix quocp in olere filuertri a graneis ponitur : ut Opion 3C
Erafiftratus tradunr.Item decodta aluum firtit*Semine fingulrus confertim ex aceto fedat. Illinitur ambu
ftisturinas cit.Decoirtar fuccus prodert ftomacho ioaneri:renibus:ueficar*Haec eft:q Arirtophanes Eu ripi/
di poetae obiicit ioculariter matrem eius ne olus quidem legitimum uenditafle olimjfed fcandicem» Eade
eratanthrifcusjfi tenuiora folia oC odoratoria haberenPecuharis laus eius q. fatigato uenere corpori fuccut
rittmarcefcentefc^ fenio iam coitus excitat.Siftit profluuia alba foeminarum . Et lafione olus filuertre ha/
betur in terra repens cum lacrte multo: florem fert candidum : concilium uocant* Et huius eadem com/
mendatio ad ftimulandos coitus. Cruda ex aceto in cibo fumpta mulieribus laiftis ubertatem praertat.
Salutaris ert pryfin fentientibus. Infamium capiti illita nutrit capillum jtenacioremque eius cutem ef¬
ficit .Ert 8C caucalis foemculo fimiiis : breui caule : flore candido : cordi utilis ♦ Succus eius bibitur floma
cho perquam commodatus : 8C urinse : calculifque 3t harenis pellendis : ueficae pruritibus • Extenuat
& lyenis iocineris renumque pituitas • Semen menfes foeminarum adiiuuat ; bilemque a partu ficcat. Da/
tur di contra profluuia geniturae uiris .Chryfippus QC conceptionibus eam putat conferre multum*

Vel tx/
tyrfis

uF cocci

Vel coti
citatio/’
nem

LIBER.

Bibitur fnutao/eiW$Jllinieuf#cotrauenenamarinoram:ficut Petricus in carmine fuofigmficat his acf
numerant fion latius apio in aqua nafccsipinguiusmigriustcopiofum feminedapore nafturtinProdefl uri/
ni$:renibu$tlyenibus:mulierum<y menfibus fiue ipfum in cibo fumptumtfiue ius decocti: fi ue femen e ui
no drachmis duabus.Calculos rumpit:aqui% q gignut cos refiftit.Dyfentericis prodefl infufum.Ite Jen/
tigini illitum:# mulierum uiciis in facie no£tu illirumtmomento cutem emendat:# ramices lenit:# fca/
biem equorum.Sillybum chamaeleonti albo fimilem aeque fpinofam ne incilicia quideiaut fyria:aut'phoe
nicembi nafcitur.Coquere tanti eftiita operofa eius culina traditur.In medicina nullum ufum habet.Sco/
ly mon quoa in dbos recipit oriens:# alio nofe limonion appellat*Frutex eft nunq cubitali altioncriflifiji
folioa: ac radice nigrajfed dulci.Eratoftheni quo<j laudata in pauperis coena.Vrinam ciere praecipue tradi
tu r. Sana re lychenas # lepras ex aceto. Venerem ftimulari in uino.Hefiodo # Alcaeo teftibus:qui florente
ea cicadas acerrimi tantus efle:# mulieres libidinis auidiffimasjuiroftp in coitum pigerrimos fcripfere:ue/
lut prouidentia naturae hoc adiumento tunc ualentiffimojltem graueolcntiam alagd emendat: radicis eme/
dullatae uncia in uini falerni heminis tribus decodta ad tertias:# a balneo ieiuno. Itemq? pofl cibu cyathis
fingulis pota.Mirum eft:quod Xenocrafes promittitexperimeto uitium id exalis per urina effluere* Eftur
& fonchos:ut que Thefeo apud Callimachu apponat Hecale uterqt albus:# niger : ladhicae fimiles ambo:
nifi fpinofi eflenricaule cubitali angulofoflntus cauoifed qui fradtus copiofo ladte manet* Albus qui e lafle
Vel ni// nitor utilis orthopnoicis la&uearumodo.Erafifirarus calculos per urina pelli eo monftrar:# oris graueo/
tro lentiam comanducato corrigi* Succus trium cyathoru menfura in uino albo # oleo calefa&us adiuuat par

tustita ut a potu ambulent grauidae.Datur # in Scorpione.Ipe caulis decotflus facit ladJis abundantiam nu
tricibusicoloremcj meliore infantiu. Vtiliffimus iis:quae lac fi bi coire fentiant.inflillaf auribus fuccustcali
dufa in ftranguria bibif cyathi mefurat# in ftomachi rofionibus cu femine cucumeristnucleifq? pineis*Il
linit # fedis colIe&ionibus.Bibitur cotra ferpentes fcorpionefgitradfx uero illinif.Eadeq! decoda in oleo
punici mali calice auriu morbis praefidiu efl.Haec oiaexalbo*Cleomporus nigrophibet uefcimt morbos
facientetde albo cofentiens. Agathocles etia cotra fanguine tauri demonflrat fucco eius uti. Refrigeratoria
fame uim efle conuenit nigro:# hac caufa imponendu cu poIenta.Zenon radice albi ftranguria docet fana
ruChondrilon fiue condrile tolia het intubi circurofis fimilia:caule minus pedali fucco madente amaroira
dice fabae fimilitaliqdo numerofa.Habet proxima terrae maftiche tuberculo fabaetquae appofita foemina/
ru menfes trahere dicif.Tufa cu radicibus tota diuidif in paftillos cotra ferpentesiargumeto^pbabili.Siqui
de mures agreftes laefi ab iis hanc efle dicunf. Succus ex uino codae aluu fiftit.Eade palpebra^ pilos inordi
natiffimos pro gumi efficaciflime regir.Dorotheus ftomacho # coco&ionibus utile fuis carminibus pro/
nunciauit. Aliq faeminis & oculis generatioig? uiroR* contraria:putauere*Inter ea q temere niandunttbole
tos merito pofuerim.Optimus qde eft is cibusrfed fmenfo exeplojin crime addudus ueneno Tiberio Clau
dio principi per hac occafione a coniuge dato Agrippinaiquo facfto illa terris uenenu alteru fibig? ante oes
Vel ue/ Nerone fuu dedit.Quorunda ex iis facile nofcunf uenena:diluto ruboretrancido afpedutliuido intus co^
rifimiV/ loretrimofaflria pallido p ambitu labro.No funt haec in qbufdatficcicp # nitri fimiles ueluti guttas in uer/
les tice albas ex tunica fua gerunt. Voluam.terraob hoc prius gignit:ipm poflea in uolua ceu in ouo luteum*

Vel uul Nec tunicae minor gra in cibo infantis boIeti.Rumpif haec primo nafcenteimox crefcente in pediculi cor/
uam pus abfumif:rarc<£ unq geminis ex uno pede*Origo prima caufa^ limo:# acefcente fucco madetis terre:

Vel uul aut radicis fermegladifererinitio^ fpuma lentior.Dein corpus mebranae fimile.mox partus : ut diximus
ua illa pernitialia prorfus fprobada*Si.n*caligaris ciauustfi ferri uel caly bis aliq rubigo:aut pani marcor aflue

rinoem ilico fuccum alienu faporeqi in uenenu decoquindeprehendifleqj nifi agrefles pofluntatcp q colli
gunt:ipfi alia uitia.Nunc quide fi ferpentis cauerna iuxta fuerittfi patefcentes primo adhalaueriricapaci ue/
nenopi cognatione ad uirus accipiendu Jraqj caueri conueniet prius q fe condant ferpentes.Signa erunt tot
herba; tot arbores fruticef® ab emerfu eaiji ad latebra ufcp uernares:# uel fraxini tantu foliamec poflea na
fccntiatnec ante decederia.Et boleris quidem ortus occafufgj ois intra dies feptem eft*

De fungis:# filphiot# de lafere medo* CA* XXlJJ*

j|Vngorum lentior natura:# numerofagenera:fed origo non nifi ex pituita arborum .Tutiffimi
| qui rubent callo minus diluto rubore q boleti. Mox candidituelut apice flaminis : infigmbus pe/
j dicuIis*Tertium genus fuillis ueneni accomodatiflimi.Familias nuper interemere:# tota conui/

_ |uia. Anneum Serenum prefedum Neronis uigilum & tribunos # centuriones quofij. Voluptas

tanta ancipitis cibi. Quida difcreuere arbo^j generibus fico ferula:# gumi feretibus.Nos ite fago aut robo
xo re aut cupreflo ut dixius.Sed ifla qs fpondet in uenalibus.Oium colos liuidus.His aberit ueneni argume/

Vel hic tum:quo fimilior fuerit arborum fici. Aduerfus haec diximus remedia:dicemuf^:interim funt aliq #in
hebit iis Claudius flomacho utiles putat boIetos.Siccanf pendentes fuilli iunco traffixi:qles a bithynia ueniunt*

Hi fluxionibus alui:quas rheumarifmos uocant:medentur:excrefcentibufcp in fede carnibus:minuunt*n,
eas:# tepore abfumunt.Ite lenrigines # mulieru uitiain facie leuant.Lauantur etiam ut plumba in oculo
rum medicamenta.Sordidis ulceribus:# capitis eruptionibusrcanum morfibus ex aqua illinuntur. Liber
#coquendi dare aliquas communes in omni eorum genere obferuationcsjquando ipfae fuis manibus de/
litiae praeparant hunc cibum folum:# cogitatione ante pafcunturifuccineis nouaculis aut argenteo appa'
ratu comitante* Noxiierunt fungi: qui in coquendo duriores fiunt « Jnnocentiores : qui nitro addito co/
quenturtfi utique percoquantur .Tutiores fient cum carne co<fli:autCum pediculo pyri*Profunt #
pyra confeflim fumpta «'Debellat eos # aceri natura contraria his . Imbribus proueniunt omnia haec.
Imbre#filphionucriitprimoecyrenis:utdi&umeft«Exfyrianunchoc maxime importatur deterius

Velta'

VIGESIMVSSECVNDVS CXXXVI

perthicoifed medico meTius.extinflo of cprenaico ut diximus.Vfus filphif in medicina.Nam folia ad cxs
purgandas uuluas:peIIendof<£ e mortuos parcus decoquuntur in uino ilboodorarorut bibatur menfura
acetabuli a balneis.Kadix prodefl arteriis exafperarist&: collectionibus (anguinis illinif.Sed SC in cibis con
coquitur aegre. Inflationes facit 6C ru fius» V rinae quoq? noxia.Su*gillatis cu uino & oleo atniciffima:& a!
cera ftrumis.Vernic^e fedis crebiorecius fufFitu cadunt.Lafer e filphio profluens quo diximus mot inter
eximia eft naturae dona numeraru.Pluribus copofi rionibus inferif.Per fe aut algores excalfacit • Potu ner/
uoru uitia extenuat*Foeminis daf in uino* Er lanis mollibus admouef uuluae ad mcfes ciehdos.pedum cla
uos drcufcarificatos ferro mixtu caerae extrahit.Vrina ciet ciceris magnitudine dilutu. Andrias fpondet co
piofius fu mptuinec inflationes face re: & cococlioni plurimu coferre lenibus &faeminis.Ite hyernecj sefla
te utilius.Verutamen aqua bibennbustcauenduq? ne qua intus fit exulcerario* Ab sgritudine recreationi
efficax in cibo.T empefhue em datu caureriu optinerjaffuetis etia utilius q expertibus.Extera corpoi^ idu/
bitatasconfeffiones het. Venena telone &ferpentiuexringuicpotu:ex aqua uulnenbus iis circulinitur.Scor
pionu tantu plagis exoleo.Vlceribus uero no maturefeetibuseu farina hordeacea uel fico ficca Carbuncu/
lis cum ruta uel cu melleiuel p fe uifco fuperlitu ut haereat.Sic 6C ad canis morfus» Excrefcctibus circa fede
Cu germine punici mali ex aceto deco&u.Clauis peduiqui uulgo morticini appellanftnitro mixto ante fab
aflas.Carnes replet cu uino 8C crocorau t piperetaut muriu fimo 8C aceto.Permones ex uino fouet:& ex oleo
coffu im poni f. Sic 8C callo*Clauis pedufuperrafis praecipua? utilitatis.Corra aquas malasipefhletes tradtus
uel dies. In tuffimuaffellis ueteris fuffufione:hydropicis raucitatibus.Cofeftim enim purgat fmcesiuoceq*
reddit.Podagras in fpongia dilurd poflea lenit.Pleureticis in forbitione uinu poturis daficonrracliombas
opifthotonicisiciceris magnitudinecrer^ circulitu.In angina gargariffat. Anhelatoribus & in tuffi uetufta
cu porro ex aceto daturtatep ex aceto iis qui coagilu laciis forbuerint.Prsecordtoije uitiis lyntecflicistcomi/
tialibus in ciboiin aqua mulfa lingue paralyfi.Coxendicibustlumbotji dqloribusjcu decoflo meile illinit*
Non cenfuerim:qdauflore fuadenttcauerms dentiu in dolore inditu caera induditmagno experimero ho/
ministq fe eadem ca prsecipitauit exalto.gppe tauros inflamat naribus illitis • Serperes auidiffimas uiniacf
mixtu rumpfttideo nec inungi fuaferim cum attico melleflicet praecipiant • Quas heat utilitates admixta
aliis fmenfum eff referre:& nos fimplicia traftamustqin in iis natura ee apparet in illis coieclura frpe falla
cemtnulli fatis cuffodita in mixturis cocordia naturae ac repugnatia.Qua de re mox plura dicemus*

De natura meilis;& aqua mulfa, Et quare genere ciborum mores imutentur:& de melitideiS:
caera* CA. XXllff*

pK2r|}0n efTet mellis auctoritas fn prsecio mfnong Iaferisiniubiqi nafceref. Illud ipfa fabricara firnatu
IkxI i ra*Sed & huiegignedo aial ut dixfus fnumeros ad ufus fi quoties mifceaf:jeflimemus*Prima Jpf
IrA^S colis alueoi^tde qua diximustaculeos &C oia ifixa corpori extrahicitubera difcutittdura cocoquft
dolores neruo^c mulrertulcerag* iadefperantia cicatrice lcludit.Mellis qde ipfius natura talis elfc
ut purreicere corpora no finat iucudo faporetatqi no afperotalia q falis natura.Faucibusiton filiis t angina:
oibufij oris defideriis utiliffimutarefcentiqi in febribus linguae.Ia uero peripneumonicistpleureticisde co
clum.Ite uulneribusta ferpente percudis* Et contra uenena fungo^:. Paralyticis m mulfoiqq fuse mulfo do
tes coftant.Mel auribus inflillatu cum rofaceo prodeft:Iendes;&: foeda cap tis alalia necat. Vfus defpumati
femp aptior: ftomachu t3men inflat:bileauget:faffidiu crear:& oculis per fe murile aliq arbitranf* Rurfus
quida angulos exulceratos meile tangi fuadent.Melbs caufas atqi differentias nationefq*: QC indicationem
in apumtac deinde floru natura diximustcu ratio operis diuidi cogeret mifcenda*Rurfus natura reru per/
nofcere uolentibusjn mellis openbus:& aqua mulfa traclari debet.Duo genera eius fubiraetac recentis. AI
leru inucteramRcpentina defpumato melJe prseclara utilitate habet in cibo aegrotantiu leuiihoc efl alicae
elutaetuiribus recreandisiore ftomacho® mulcendo;ardore refrigerando.Frigida enim utilius dari uenrri
moliendo. fnuenio etiam apud audlores hunc potum bibendum alfiofis.Item animi humilis:& prceparci
quos illi dixere micropfychos.Efl & ratio fubtilitatis imenfe a Platone defcendens.CorpufcuIis rerum le
uibus fcabris angulofis rotundis magisiaut minusjad aliorum naturam accedentibustideo non eadem oi
bus amarataut aulcia effe.Sic in lafiltudine proniores eeadiracundia:& in liti.Ergo6Cha?cai afperitas!
(eu potius a \x dulciore fucco mittgaf.Lenir tranfitu fpiricus:^ molliores facit meatustne fcindat eunrem
redeunte^Experimenta in fe cuiq^.NulIius non irailucluf^jtnftitiae.Omnis animi impetus cibo mollif*
Ioq? obferuanda funtiqu^e non folu corpore medicinalfed oC moru habet. Aqua mulfa QC tufiientibus uti/
lis tradif.Calefatfla incitat uomitiones.Contra uenenu pfimythii falutaris addito oleo. Ite contra hyofcya
mu cum lacfle maxime afinino:&conrra hallicaccabumutdiximus.Infunditur SCauribust 8C gcnitaliu fi/
(Iulis. Vuluis imponif cupane molli.Subitis tumoribustluxatisileniendifqi oibus. Inueterarae aute ufum
danauere pofteri.minus innocente aquatminuf^ uino firmu.Longa tame uetuflate rranfit in uinuiutcon
dat inter oes (lomacho inutiliflimu:neruif« contrariu.Semper mulfum ex uetei e uino utilifflmuifacilli/
meq? cum meile concorporatur:quod m dulci nunqua euenK.Exaufterofadlum non implet flomachuns
neqi exdecoiflo melle:minuf<^ inflatiquod fere euenir» Appetendi quoqi reuocar auiditatein cibi » Aluum
mollit frigido potupluribusicalido fiflit.Corpora auget. Multi fenedam longam mulfi tantum nutritu
toleraueretneqialioullocibo.Celebripollionis Romuli exeploiquecentiffimuannu excedente cu Diuus
Auguflus hofpes iterrogaretrqf na rone maxime uigore illu aficorporifqi cuflodifletrille rnditrintus mub
forforisoIeo.Varroregiumorbucognominatuarquatutraditrqmcuref mulfo.Melitites quo fieret mo
ex mufto 5C meile docuimus in r5ne uini.Sseculis ia fieri non arbitror.Hoc genus inflationibus obnoxiu*
Solebat tamen inueteratualui caufadan in febre.Itearticulario raorbo:&: neruo^ lfirmitate Iaboratibust

Vel in
trica

LIBER.

6£ mulieribus aitii abftemiis.Mellfs natura» adnexa caera efhde cuius origine St bonitate nationibuf^ fuis
diximus locis»Ois aut mollitjcalfaariexplet corporatrecens melior* Datur in forbitioedyfentericis. Fauigj
ipfi in pulte alica: prius tolbe.Aduerfaf* ladis naturaetac milii magnitudinedece grana caerae hauftamo pa
tiuntur coagulari lac in ftomacho»Si inguem tumeattalba caera in pube fixifTe remedio eft.Nec huius ufus
quos mixta aliis pftat enumerare medicina poffittficuti nec cactero^ quae cu aliis,pfunt>Ifi:atut dixirnusrin
geniis cqftat*No fecit caerata:malagmata:emplaftra:colIyria:antidota parens illa ac diuina artifex. Of/
ficina^j imo uerius auariciae comenta fuot.Naturae qde opa abfoluta:atgi pfeda gignunf rpaucis ex ca non
ex coiedura rebus afluptistut fucco aliquo ficca teperenf ad meatusiaut corpore alio humentia ad nexus*
Scrupulatim quide col!igere:ac mifcere uires;nocoiedurae humanae orbisjfed impudetiae eft.Nos nec in/
dicarum:arabicarumcpmerciumtautexterniorbisattingimusmedirinas*Nonplacentremedustam lon/
ge nafcentia»Non nobis gignunturJmmo ne illis quidem alioquin non uendcrent.Odorum caufa:ungue
torumq}: & delitiarum:fi placet etiam fuperftitionis gratia emanturiquoniam thure iupplicamus 3C co /
fkuSalutem quidem fine iis polle conftarcjuel ob id probabimusmt ranto magis fui delirias pudeat * Sed
medianas e floribusicoronamentif® ;& hortenfibustquaeqj maduntur herbis profecuti; quo nam modo
frugum omittemusfNimirum& has indicare conuenier*

Conrracompofitiones medicorum:medicinae ex frugibus* CA* XXV*

N primis fapienrifTima afalium elle conftatjquae frugae uefcanf.Siliginis grana cobufta;& trita
in uino amineo oculis illita epiphoras fedant*Tritici uero ferro cobufta iisjquae frigus ulTerit p/
fentanco fut remedio*Farina tritici ex aceto coda neruoije cotradiofbus: cu rofaceo uerot& fico

_ _ ficca mixift^decodis.Furfures tonfillis faucibufq? gargariffatioe,pfunt.Sex«Porn peius ptorii ui

ripater hifpaniae citerioris princeps cu horreis fuis uentilandis phderencorreptus dolore podagre merfit
in triticu fefe fup genuarleuatuHj ficcatis pedibus mirabili mo hoc poflea remedio ufus eft.Vis tanta ell:ut
cados plenos ficcet*Paleam quoqi tritichuel hordei calida imponi ramicu incomodis experti iubentrquacp
decoda: funt aqua foueri.Eft in farre uermiculus teredini fimilisiquo cauis dentiu caera indufo cadere ui/
tiati dicun fretia fi fricenf.OIyram arinca diximus uocari*Hac decoda fit medicamen ffbqd aegypti athara
uocanninfancibus utihffi muifed 8t adultos illinunt eo*Farinaex hordeo & cruda 8t decoda collediones: f/
petuftp difcurittlenit & cocoquit.Decoquif alias in mulfa aquataut fico ficca ad iocineris doloresjea in po/
fca pofita concoqui opus efttaut cum uino.Cu uero inter concoquendu difcutiendu^ cura eftrtunc in ace
to meliusrautin faece acetitaut cotoneispyrifue decodis.Ad multipedu morfuscu mellejad ferpetiu in ace
Vel gal/ cotra fuppurantiatad extrahedas fuppurariones ex pofcataddita refina 8C galla* Ad concodiones uero

f ' . r--r— A --- ^ " - 1 - AJ - inflamario/

caro rece

r _ 0 _ t __ pe:uel in

febribus cu meile uel adipe uetufto.Suppuratis triticea farina multo Ienior.Neruis cu hyofcyamj fucco iP
linitur*Exaceto & meile lcntigini.Zea ex qua aliq fieri diximus; efficacior et hordeacea uidet : trimeftris
mollior*Ex uino rubro ad fcorpionu idus tepida; ST fanguine excreantibus.Itearteris.Tuffi cu caprino fe
uo aut butyro.Exfoenograecomolliflimaomm.Vlcera manantia fanat;& furfures corpons:ftornachi do
lores:pedes:& mamas cum uino St nitro coda. Herina magis cte teris purgatulcera uerera ; St grangrenas*
Cu rhaphano St fale 8C aceto iichenas. Lepras cu fulphure uiuo*Et capitis dolores cu adipe anferino fpofi ta
fronri*Strumas dt panos cocoquit in fimo colubinot&C lini femine decoda in uino*De polentae generibus
in frugu loco fatis aiximusrlocotje rone;quse a farina hordei diftat eo torretur. Ad ftomachu utilislaluu
fifiitnperufij rubicundi tutnoris*Et ocalis illinif QC capitis dolori cu mentaraut alia refrigerate herba* ite
pniombus 8i ferpentiu plagis.Ire ambuftis ex uino:inhibet quoqi pullulas * Farina in polline fubada uim
extrahendi humoris habet* io & cruore fufFufis in fafcias ufqi fanguine perducinefFicacius in fapa.Impo/
nitur:& pedu callo dauifq?*Na cum oleo uetere ac pice decoda polline condylomata : & aha oia fedis uitia
q maxime calido mirabile in modu curanf .Pulte corpus augef*Farina qua chartae glutinanf :fanguine ex/
creantibus datur tepida forbendatefficacirer^pdeft.Halica res romana nopride excogitata; aiioqn no

ptifana; potius laudes fcripfiffenr graecf.Nondu arbitror Popeii magni aetate in ufu fuifte ; 6C io uix qcq de
ea fcriptuab Afclepiadis ichola.Efle quide eximie utile nemo dubitatjfiue eluta detur ex aqua mulfa: fiue
in forbitiones decoda: fiue in pulte. Eade in aluo fiflenda torretjdein fauo^ caera coquidut fupva dixius*
Peculians tame logojniorbo ad tabitudine redadis fubuenitirernis eius cyathis in fextarium aquae fenfim
decodistdonec ofs aqua confumaf.Poftea fextario ladis ouilluau t caprini addito p cotinuos dies mox ad/
iedo melle.Tali forbitiois genere emedant fyn texes* Milio fiflif aluus*Difcutiunf torminialin que ufum
torref ante*Neruojje doloribus St aliis feruens in facco ponif.Neqj aliud utiiiustquoma leuiffimihmolhf/
fimu^p efi:& caloris capaciffi mu.Itac^ talis ufus eius ell: ad oia:qbus calor profuturus eft.Farina eius cu pi/
ce liquida ferpentiu 8t multipedae plagis im ponit *Panicu Diocles medicus melfrugu appellauit * Effectus
habet quos mihujn uino potu prodeft dyfentericis«Similiter iis :qu^ uaporanda luntexcalfadu imponi/
tur.Sifiit aluu in lade caprino decodu:^ bis die hauftu*Sic,pdeft& ad torminia.Sefama trita in ouo fum
pta inhibet uomitiones* Auriu inflamatioi illinif;6d ambuff is.Eade efficit Si du in herba eff* Amplius haec
oculis imponif decoda in uino.Stomacho futilis cibust8i afae grauitatefaat « Stellionu morfibus refiffir*
Irem ulceribjjs quae cacoerhe uocant*Et auribus oleumrqdexea fitprodeflediximus.Sefamoidesa fimili
tudinenome accipittgranoamaroifolio minore.Nafcirur in glareolis*Dctrahit bilem in aqua potu.Semc
illinitur igni facro.Difcurit panos. Eft etianum aliud fefamoidcsanrycirae nafcestqd ideo aliq anricyncon

VIGESIMVSSECVNDVS CXXXVII

tiocantlcaetera fimile erigeronti herba? :de qua fuo dicemus loco « Granum fefama? datur in uino dulci ad
detradationes:quantu trinis digitis capirur*Mifcent ellebori albi unu # dimfdiu obolum » Purgatione ea
adhiberes maxime infana? melancholia?:comitialibus:podagris»Etperfe drachma? pondere exinaniunr»
Hordeum optimu quod candidiffimCuSuccus decocti in aqua caelefti digeritur in paftilIos:ut infundatur
exulceratis interaneis:# uuluis*Cinis eius ambuftis illinitur:# carnibus:qua? receduntab offibus :'# eru/
ptionibus pituita?:muris aranei morfibus.Idem afperfo faletac meile candore detibus:# fuauitate oris fa/
cit.Eos qui pane hordeaceo utuntur morbo pedu tentari negat.Noueq? granis fi furunculu quis circudu/
catt lingulis ter manu finiftra # omnia in igne abiiciatrcofeftim fanari aiunt*Eft & herba phoenicea appel/
lata a gra?cis:a noftris uero hordeu munnum.Ha?c trita ex uino pota praeclare ciet mefes • Ptifana? qua? ex
hordeo fitilaudes uno uoluminecodidir Hippocrates:qua? nuncoes in alicam tranfeunt • Contra quanto
innocentior eft alica: Hippocrates tantum forbitiois gratia laudauir.quoniam lubrica: ex fadli hauriretur:
quoniam fitim arceret.-quoniam in aluo no tumefceretjquoniam facile redderetur:# afluetis hic folus ci/
bus in febribus bis die po flet dariitantum remotus ab iftisjqui medicinam fame exercent • Sorbitione ra/
men dari totum uetuit. Aliudue q fuccum pnfan^.Item uetuit quamdiu pedes frigidieflent : tuc quidem
nec potioni? dandam»Fir ex tritico g!unnofionarteria?<p exulcerata? utilior» Amylon hebetat oculos: # gu
Ia? inutilecontraqcreditur.Item fi rtitaluurmepiphoras oculorum inhibet:# ulcera fanat* Item puftulai
# fluxiones fanguinis»Genas duras emolIit.Datur cum ouo iis:qui fanguinem reiecerint. In uefies uero
dolore femuciaamylucum ouo #paflls tribus fufferuefach a balneo»Quin # auena? farina decolla in ace
to tollit neuos.Panis ipfe quo uiuitur innumeras pene cotinet medicinas:ex aqua enim # oleo aut rojaceo
mollit collediones:ex aqua mulfa duricias ualde mitigat.Datur ex uino ad difeutienda ualens : autq prae
ftringi' opus fit:# fi magis etianum ex aceto» Aduerfus acutas pituita? fluxionesrquas graeci reumatifmos
uocant»Item ad percufla luxata» Ad omnia auteha?cfermetatus:qui uocaturautopyrosiutilior.Illinitur#
paronychiis:# callo pedum in aceto ueteri.Nauticus panis tufus atqi iterum coitus fiflit aluum* Vocis ftu
diofis:# contra diftillationes ficcu efle primo cibo utiliffimu efl.Sitanius hoc eft trimeftris incufla in facie
autdifquamata cd meile aptiffi me curat»Candidus a?gris aqua calida frigidaue madefactus leuiffimum ci/
bura prebet.OcuIoru tumori ex uino imponitunfic # puftulis capitis:autadiedaarida myrto • Tremulis
pane ex aqua efle ieiunis ftatim a balneo demonftrant.Quin # grauitate odorum in cubiculis uftus eme/
dat:# uiniin faecis additus. Auxiliatur # faba.Naq? folida fricta feruenfq» in acri aceto conieda : tormimV
bus mederurdn cibo frefla # cum allio coda contra deploratas tufles fuppurationefq1 pedorum quotidia
no cibo fumitur:# comanducata ieiuno ore etiaad furunculos maturandos:difcutiedofue imponitur : #
in uino decoda ad teftium tumores»Lomento quoq? ex aceto decodo tumores maturat atg? aperit • Item
liuoribusjcombuftis medetur. Voci eam prodefleaudoreft.Mar.Varro.Fabalium etiam filhquarum ci/
nis ad coxendices:# ad neruorum ueteres dolores cum adipis fuilli uetuftateprodeft:# per fe cortices de/
codi ad tertias fi ftunt aluurmLens optima qua? facillime coquitur:ea$ quae maxime aqua abforbet» Acie
quidem oculorum obtundit:# ftomachum inflanfed aluum fiftit in cibo : magifej} difeoda carlefti aquas
cade foluit minus percoda.Puftulas ulcerum rumpineaeptqua? itra os:funt purgat:# aftringit.ColIedio/
nes omnes impolita fedattmaximeq: exulceratas # rimofas.Oculorum autc epiphoras cum meliloto aur
cotoneo»Contra fuppurantia cum polenta imponitur.Decoda?fuccus ad oris exulcerationes # genitaliu
adhibetur.Adfedemcum rofaceo aut cotoneo*In iis quae acrius remedium exigunt:cum putamine puni
ci meile modico adiedo. Ad id demuni:ne celeriter inarefcat:adiiciunt # betae folia»Im ponitur # ftrumis
panifij uel maturis uel maturefeentibus ex aceto difeoda. Rimis exaqua mulfa : # gangrenis cum punici
germine:Item podagris cum polenta:# uuluis # renibus:# pernioibus» VIceribus difficile cicatricem tra
hentibus»Propter diflolutionem ftomachi.xxx.grana lentis deuorantur.Jn choleris quoqj : # dyfenteria
efficacior eft in tribus aquis coda.In quo ufu melius femper eam torrere:aut tundere:utquam tenuiffima
deturluel per femel cum cotoneo’malo:autpyris:aut myrto:aut intubo erraticoiaut beta nigra:aut planta/-
gine.Pulmoni eft inutilis:# capiris dolontneruofifqi omnibus:& fellimec fomno facilisjad pullulas utilis
ignicp facro:& mammis 1 aqua marina decoda.In aceto autem duricias # ftrumas difcutit.Stomachi qui/
dem caufa polenta? modo potioibus infpergitur.Qua? funt ambufta aqua femicoda curat.Poftea trita : #
per cribrum effufo furfure:mox procedente curatione addito meile» Ex pofca coquitur ad guttura • Eft #
paluftris lens # per fe nafcens in aqua non fluente refrigeratoria? naturar»Proprer quod colledionibus illi/
nitur:# maxime podagris:# per le# cum polenta:glutinat#interaneaprocidenria»Eft# filueftris elefi/
fphacos didaa gra?cis:ab aliis phacos.ea eft fatiua lente leuior:# folio minore:atcy ficciore: # odo ratio re»
eft # alterum geus eius filueftris:odoregraui:ha?c mitior.Folia habet cotonei mali effigie: fed minora: #
cardida:qua? cum ramis decoquuntur.Menfescir:# urinas:# paftinaca? marina? idus fanat» Torpore aut
inducitpercuflo loco»Bibiturcumabfinthioaddyfenteriam.Cumuinoeadem commorantes menles tra
hit. Abundantes fiftit decodo eius poto»Per fe impofita herba uulnerum fanguinem cohibet.Sanat & fer
pentium morfus.Etfi in uino decoquatur pruritus teftium fedat»Noftri qui nunc funt herbarii elelifpha/
con gra?ce:latina? faluiam uocat menta? fimilem canam:odoratam:partus emortuos ea appofita extrahut»

Item uermes aurium ulcerum<p»Cicer#filueftreeft:foliisfatiuofimiIe:odoregraui.Sedfi largius fuma/
tunaluus foluitur:& inflatiocontrahitur:# tormina.Toftum falubrius habetur.Cicercula etiam num ma
gis in aluo proficiuFarina utriufqi ulcera manantia capitis fanat:efficacius filueftris.Irem comitiales:# ioci
nerum tumores:# ferpentium idus.Cit menfes:# urinas:grano maxime*Emedat # lichenas : # teftium Vel ina
infla tiones:regium morbum;hidropicos.La?dunt orania ha?c genera exulceratam ueficara:# renes»Gan/ matioes

LIBER.

grenis utiliora cum'meTIe & iistqus cacoethe uocantur. Verrucarum in omni genere prima luna fingufis
granis fingulas tangunr.Eaqt grana in lintheolo deligata abiiciunr poft ferita fugari uirium arbitrares» No
ftri prxcipiut arietinum in aqua cum fale difeoquererex eo bibere cyathos binos in difficultatibus urinae»
Sic 8i calculos pellifmorbumcp regium eiufdem foliis farmentifqt decodbs aqua qua maxime calida mor/
bos pedum rolIi:& ipfum calidum tritumq* illitum.Columbim decocti aqua horrorem tertianae & quar
tanx minuere traditur. Nigrum autem cum gallae dimidio tritum oculoru ulceribus ex paiTo medetur*
De eruo quxdam in metione eius diximustnec potentiam ei minorem ueteres quam brafficx tribuere*
Contra ferpentium ictus ex aceto ad crocodillorumrhominumgp morfum « Siquis eruum quottidie ieiu/
nus edat lyenem eius abfumi certiffimi audtores affirmant.Fanna eius(ut ait Varro)macuIas ex toto cor/
poreemendat.Serpere ulcera non paritur.In mammis efficaciffimum, Carbunculos rumpit ex uino.Vri/
rx difficultatesrinflationemsuitia iocineris:tenafmc>n:& qux cibum non fentiantratropha appellataUoftu
&in nucis auellanxmagnitudinemtmelIecoHedtumdeuoratumg?corrjgif*Item impetiginesexacetoco/
itum SC quarto die folurum.Panos in meile fuppuraie prohibet impofitum* Aqua decoftum pernioesdi
pruritus fanat fouedo»Quin 8i uniuerfo corporijfiquis quottidse ieiunus biberitimeliorem fieri colorem
exiftimanr.Cibis idem hominis alienum. Vomitiones mouet»Aliuum turbat.Capiti &C ftomacho onero/
fum. Genua quoijdegrauat.Sedmadefadhim pluribus diebus mitefcit.Bubusiumentifij? utiliffimum*
Siliquxeius uiridesrpriufquam indurefeanneum fuo caule foliifgp contritx capillos nigro colore ificiunt*
Lupini quocj filueltres funtomnimodo minoresfatiuisiprxterquam amaritudine.Exoibus qux eduri/
tur:ficco nulli minus ponderis efttnec plus utilitatis*Mitefcunt cineretaut aqua calida » Difcolorem homi/
nem frequentiores in cibo exhilarant: Amari contra afpidas ualent*Vlcera atra aridi decorticati^ triti fup
pofiro lintheolo ad uiuum corpus redigunt*Strumas:parondas:in aceto codti difcutiunt.Succus decocto/
rum cum ruta & pipere:uel in febri datur ad uentris animalia pellenda minoribus triginta annorum.Pue/
ris uero etiam impofiti in uentrem ieiunis profunt.Etalio genere tofti:&: in defruto poti uel ex mellefum
pti.Iidem auiditarem cibi faciunttfaftidium detrahunt, Farina eorum aceto fubadta papulas pruritufque
in balneis illita cohiber:& per fe ficcat ulcera*Liuores emendat.Inflam mationes cum polenta fedat » Silue/
ftriumefficacioruiseftconrracoxendicurm&lurnborumdebilitatem.Ex iifdem decodta lentigines &fo
uenrium cutem corrigunt»Si uero ad mellis craffitudinem decoquantur fanuuuitiligines nigras 6t lepras
emendanr*Satiui quocp rumpunt carbunculos impofiti:panos & ftrumas minuunrjaut maturant « Codti
cx aceto cicati icibus candidum colorem reddunt.Si uero cxlefti aqua decoquaturtfuccus ille fmegma fitt
quo folent fouere gangrenasteruptiones pituitxrulcera manantia utiliflimum.Expeditad lyenem biberet
& cum meile menftruis hxrentibus*Lyem crudi cum fico ficca triti ex aceto imponuntur.Kadix quogj in
aqua decocta urinas pellmMedentur pecori cum camxleonte herba decodtuaqua in potum collata . Sana?
&fcabiem quadrupedum omnium in amurca decodtKutroqp liquore poftea mixto, Fumus crematorum
culices necatJrionem inter fruges fefamx fimilem efle diximus:& a grxeis eryfimon uocari* Galli uelartS
appellanr.Eft autem frudlicofum foliis erucx anguftioribus paulo:femme nafturrii»Vtiliffimum tuffien/
tibus cum mellei in thoracis purulentis excreatioibus.Datur SC regio morbo:&: lumborum uitiis pleu/
Teticis:toiminibus:coeliacis*Sllimturueroparotidum 8C carcincmatu malis »Teftium ardoribus ex aqua
afias cum melle*Infantibusquog*utiliffimum*Jtemfedis uitiis & articulariis morbis cum meile & fico.
Contra uenena etiam efficax potu. Medetur 8C fufpiriofis»ltem fiftulis cum axungia uereri ne intus adda/
tur»Orminum fiIueftri(utduimus)cymino fimileefttcxterum dodraralialtituaine.Duorum generumt
alteri femen nigrius &obiongum*Hocaduenerem ftimulandam:& ad oculorum argema di albugines*
Alreri candidius femen & rotundius* Vtroqt tufo extrahuntur aculei ex corpore per fe illitum ex aqua* Fo
lia ex aceto impolita panos per fe uel cum meile difcuriunt» Irem furunculos;prius quam capita faciat: om
nef<j acrim6ias*Quin& ipfx frugum peftes in aliquo funtufu.Infuelixdidhim efta Virgilio lolium. Hoc
tamen molitum ex aceto codtum impofitumqt fanat impetigmestcelerius quo fxpius mutatum eft • Me/
derur 6c podagristaliifqi doloribus cum oximelite.Curatio hxc a exteris differt* Aceti fextario uno dilui;
mellis uncias duas iuftum eft ;ita temperatis fextariis tribus decodta farina lolii fextariis duobus ufque ad
craffitudinemtcalidumq? ipfum imponi dolentibus membris.Eadem farina extrahit oflafracfta* Miliaria
appellatur herba qux necat milium.Hxc trita 8C cornu cum uino infufa podagras iumetorum dicitur fa/
nare.B romos femen eft fpicam ferentis herbxmafcitur inter uitia fegetis auenx grxcx genere : & folio 8C
Vel Io/ ftipula triticum imitatur. In cacuminibus dependentes paruulas uelut locuftas haber.Semen utile ad cata
bas plafmata ati^ hordeum 6C fimilia.Prodeft tuffientibus fuccus*Orobancheappellauimus necantem eruum

Vel Ia/ & legumina* Alii cynomorion eam appellant a fi militudine canini genitalis : cuius cauliculus eft fine foliis
certas ping.iis:rubens»Eftur dc per fe 8i in patinisjcutn tenera eft decodta.Et leguminibus innafeuntur beftiolx
uenenatxtqux manus punguntt& periculum uitx affemnt.Solifugarum generis* Aduerfus has omnia
eadem medentunqux contra araneos 8C phalangia demonftrantur.Et frugum quide hxc funtin ufu me
dico* Ex iifdem fiunt dC potusrzythum in xgypcofcxlia 8C exrea in hifpania:ceruifia QC plura genera in gal/
liataliifqj prouinoistquorum omnium fpuma cutem foeminarum in facie nutrit.Nam quod ad potum ip
, fum at tinet:p rxftat ad uim tranfire mentionem:a tqj a uite ordiri medicinas arborum»

i

VIGESIMVSTER.TIVS CXXXVIIl

CAII PLINII SECVNDI NATVRAUS HISTORIAE LIBER XX1U.

PROOEM1VM.

ERACTA CAERm
lium in mededo qu<v
que natura efh omni/
um<j quae ciboru aut
florum odorug? gra/
tria proucniunt fupi'
na tellure ? non ccffit
his pomona: partefq*
medicas pendentibus
I quog? dedirmon con/
tenta protegere:arbo/

_ _ _ _ rurmj alere umbra q

dixim us:immo uelut indignata plus auxilii lefle iis
quae logius a caelo abeftenttquseqi poftea coepilTent*
Primum enim homini cibum fuiJTe inde: # ficidu
<ttos cadum fpe<ttare:pafci<ji#nuncexfe pofle fine
frugibus, Ergo hercule artes i primis dedit uitibus
non contenta delitiasetiam # odores atq* ungueta
omphacio:# oenanthenc maflaritquae (uis locis di
ximusrnobiliter inftnixifle.PIurimu inquit homini uoluptatis ex me eft*Ego fuccu uini: liquori olei gi> .

gno*Ego palmas # poma totrj uarietates.Neq* uttellus omnia per laboresiaranda tauristterenda areistde Vel lea
inde faxistut quando quantoue opere abi fiant. At ex me parata ofarnec curuo adoradararatrotnec cura la/ um
boranda:fed fefe porrigentia ultro:# fi pigeat attingere etia cadentia.Certauit ipfa fecum : pluf$ utilitatis
eaufa genuit eriatqua uoluptatis.Folio uitiu # papino capitis dolores:inflamationef<^ corpora mitigatur
cu po!enta,Folia peide ardo res ftomachiexaqua frigida.Cum farina uero hordei articularios morbos. P 3
pini triti # fpofiti tumore omne ficcannSuccus eoru dyfentericis infufus medetur.Lachryma uitiu quae
ueluti gumi ettdepras # lichenas:# pforas nitro ante praeparatas fanat.Eade cu oleo faepius pilis illitis pfi/
lothri effedlu habet raaximeq? aqua q uirides accenfae uires exudanttqua # uerrucae tollunt? .Papini fangut
nem excreantibus:# muliera a conceptu defectioni diluti potu profunt.Cortex uitiu # folia arida uulne/
ru fanguine fittuntnpfumrp uulnus cdglutinant, Vitis albae uiridis tufae fucco:# thure ipetigines tollunf*

Cinis larmeto^d uitiug?:# uinaceoru codylomatis:# fedis uitiis medetur ex aceto.lre luxatis:# ambuttisr
&4yenis tumori cu rofaceo:# rutati aceto.Ite igni facro ex uino citra oleu afpergiturtdC itertrigines & pf
los abfumit.Dant # bibendu cinere farmento^: ad lyenis remedia aceto cofperfum ira uc uini cyathi in te/
pida aqua bibanturratq? qui biberit in lyene lacear.ClauicuIse ipfae quibus reput uites tritar:#exaqua po*
tae fiftunt uomitionu cofuetudinc.Cinis uitiu cu axungia uerere contra tumores proficit : fiftulas purgat?
mox & perfanatineruorui dolores frigore ortos : cotradhonefgncontufas uero partes cu oleotcarnes excre>
fcentes in ofiibuscu aceto # nitro:feorpionu # canu plagas cu oleo»Corticis per fe cinis cobuttus pilos red
dit.Omphaau qua fieret ratione incipietis uuae pubertate in unguento^ loco docuimus. Nunc ad medid
na de eo pertinentia idicabimus.Sanat eaiquse in humido funt ulcera oris:tonfi Jlarihgenicaliu.Oculorum
claritati plurimu conferr.Scabriciae genarujutceribufqjangulorutnubeculis ulceribus quacumj in parte
manati bus.Cicatriabus marcidis.Offibus purulete limofis.Frangitur uehemetiaeius meile ailspaflb.Pro
dett dyrenreriristfanguine excreanribus:anginis*Omphacio coheret oenanthe:qua uites filuettres ferunt:
didta a nobis in unguenti ratioe.Laudatiffima in fyria:maxime circa anthiochiae # laodiceae montes: # ex
albauite:refrigerat:attringit:uulneribus infpergirunttomacho illiniturtutilis urinadiocineri • Capitis do'
loribus:dyfcntericistcocliacis;cholericis:Cotra fattidia obolo ex aceto pota.Siccat manates capitis eruptio/
nes:efficaciffima aduitia quae funt in humidis,Ideoqj & oris ulceribus:# uerendisrac feduCu meile # cro
co aluum fiftit.Genarum fcabiem emendattoculortfcp lachrymationes.Exuino ttomachidiflTolutionetTu
Ex aqua frigida potatfanguinisexcreationes.Cinis eius ad collyria & ad ulcera purganda # paronychia:#
pterygia probatur* Vritur in furnotdonec panis percoquatur.Mafiaris odoribus tatum gignitur omnia^
queeaauiditas humani ingenii nobilitaumraperc feflinando.

Dc medicinis uuaru recetiu:# farmetis uuaru:# uiaceis;# de uua rheriace:# de uua pafla!# aflaphidel
&aftaphifagriajpituitaria:&: labrufcaj&Cdeuitealba:# nigra:# de muttis:# uini generibus. CA. ]«
Aturefentium autem uuae uehemenriores nigrsetideoqiuinum ex iis minus iucundum : fua/
uiores albae: quonia e tranflucido facilius accipitur aer. Recentes flomachu # fpiritum inflant:
aluum ^ turbant.Ita^ infebri damnanf uti$ largiores.Grauedineenim capiti:morbumqi le/

_ thargicu faciunt.lnnocentiores qure decerptae diu pependere:qua uentilatione etiam utiles fi/

ont ttomacho segrifqi.Nam # refrigerant leuiten# fattidiu auferut.Qux aut in uino dulci coditae fuere:
eaput rentant.Proxime funrpenfilibus in palea feruatae.Nam # uinaceis feruat^ # caput # uefica 81 tto/
m achuinfefbnt.Sittunt tam? aluu: fanguine excreantibus utiliffimae.Quae uero in muflofuere peiorem

s ii

LIBER

tifm eriamnShabcnttg quae in uinace/s>Sapa quo<£ ftomacho inutiles facit.Saluberrimas putat medici ia
caelefli aqua feruatasieria fi minime iuctidasjfed uoluptate earu in ftomachi ardore fentient:& in amaritu/
dine iecoris fellifij uomitioe.In choleris hydropicis cu ardore febriti aegrotantibus. At in ollis feruatae : di
o s:& flomachti:& auiditate excitant.Paulo tamen grauiores exiftimatur fieri uinaccoru halitu. Vuae flore
in cibis fi edere gallinacei uuas no attingutiSarmenta earu in quibus acini fuere aftringedi uim habet. Ef/
ficariora ex ollis.MucIei acinoru cande uim optinent.Hi funt qui in uino capitis dolore faciut.Tofti tritig*
ftomacho utiles funt.Infpergitur farina eorti polenta modo potionis dyfentericis:& codiacis:& diflolutis
ftomacho.Decofto etia eora fouerc pforas:& pruritu utile efl • Vinacei per fe minus capiti aut ueficae no/
cent q nudei.Mammaru inflatioi triti cum fale utiles.Decodura eoru ueteres dyfentericos di coeliacos iu /
uat& potioe& fotu.Vua theriace de quafuo loco diximustcotra ferpentiu icflus ualet.Papinos quog? eius
edendos cefentjiponendofguuinu^ di acetu ex iis fadu auxiliarem contra eande uim habent. Vua pafla]: q
aftaphida uocat: ftomachu uentre interanea tentaret:nifi pro remedio in ipfis acinis nuclei eflentdis exem
ptis ueficae uniis habetur:& tuffi alba utilior.Vtilis di arteriae 8C renibusificut ex iis paflum priuatim e fer
pentibus.Cotra hemorrhoia potens.Teftiu iflamatioi cu farina cumini aut coriandri iponurrf.Ite carbun
culisiarticularibus morbis fine uncleis trita; cu ruta fouere ante uino ulcera oportet.Sanat epinytihdas: di
dyfenreria cu fuis nucleis:& in oleo coctae gragrenis lllinunf cu cortice rhaphani Si melle.Podagris di un/
guiti mobilibus cu panacet& per fead purganati os capur<j cu pipere comaducanf. Aftaphis agria fiuefla/
phisjqua uua taminia aliqui uocat falfotfuti enim genus habct:caulicu!is nigris redis foliis labrufcae : fert
folliculos uerius c| acinos uirides fimiles ciceri.In.iis nucleu trianguIti.Maturefcit cu uindemia nigrefcit^
cu taminia rubentes norimus acinos;fciamuf<j illa in apricis nafcithac no nifi in opacis.His nucleis ad puf
gatione uti no cenfuerim pp ancipite flrangulationetnec ad pituita oris ficandaifauces.n.Iedur.Phthiriafi
caput & reliqui! corpus liberat triti.Facilius admixta fandaraca.Ite pruritu &pfons. Ad denriti dolores de
Vel gin coquunf in aceto. Ad auriti uitia rheumatifmti cicatrictirulceru manatia.Flos tritus in uino cotra ferpetes
giuaru bibitur.Seme.n»abdicauerim pprer nimia uim ardoris*Quida eam pituitaria uocat:& plagis ferpentium
uti® ilIinunt.Labrufca quoq» oenathe fert fatis di&a.Quae a graecis ampelos agria appellafjfpiffis 8i candi
catibus foliis geniculata rimofo corticeifert uuas rubentes cocci modo:q cute in facie mulieru purgat 1 8i
uariis coxedicu Si lumborti uitiis tufae cti foliis di fucco pfunt.Radix decocta in aqua di in uini coi cyathis
duobus humore alui rietrideo hydropicis datur. Hac potiuscrediderim effeiqua uulgus uul taminia uo/
cat. Vtuntur ea pro amuleto:# ad expiationem fanguinis quocp adhibet no ultra gargariflatioes :&ne qd
deuoretur addito fale thymo aceto mulfo.Ideo 8i purgatioibus ancipitem tentat.Eft huic fimilis:fed in fa
lidis nafcensndeo diftinguitur noietcu eofde ufus habeat:# falicaltru uocaf tScabiem # prurigine hofum
di quadrupedi! aceto mulfo trita haec efficatius tollit. Vitis alba qua grseci ampeloleucentaliiophioflaphy
lenjalii melothrontalii pfilothrtiialii archezoftimaliicedroftimahi madon appcllant.Huius farmeta logis;
di exilibus internodiis geniculata fcandunt.Folia paria pinofa ad magnitudine hederae diuiduntur ut uit iu.
Radix alba grandis :rhaphano fi rnilis inittojex ea caules afparagf fimilitudineexeunt. Hi decocti in cibo
aluti 8i urina rient.Folia # caules exulcerant corpustutig? ulceru phagedenis 8i gragreis: tibiarumqj tedio
cu fale illinuntur.Sem? in uua raris acinis dependet TuClO rubente poftea croci.Nouere id qui coria perfici
unriilloenim utuntur.Pforis 6i lepris illinitur.Laftis abundantia facit co6h! cum tritico potumqj • Radix
numerofis utilitatibus nobilis cotra ferpentiu idtus trita drachmis duabus bibitur • Vitia cutis in facie ua/
rofq? di lentigines di fuggillata emendat di cicatrices.Eademij praeftat decocta in oleo decodtoidatur di. in
comitialibus potus.Item mente comotis:# uertigine laboratibus drachmae pondere quottidieanno toto.
Et ipfaaute largior aliquanto purgat fenfus.lllauis praeclara c^ofla infradta extrahit inaqua impolita ut
bryeniatquare quidam hanc albam bryenia uocant. Alia uero nigra efficatior in eode ufu cum meile di thu
re.Suppuratioes incipientes difcutinueteres maturat & purgat.Cit menfes 6i urinam>Elegma ex ea fit fu/
fpiriofis:8Cconrra lateris dolores uulfis ruptis.Splene ternis obolis pota.xxx.diebus confuminlllinitur ea
dem cum fico di pterygiis digitorum»Ex uino fecundas foeminarum appofita trahit di pituitam drachma
pota ex aqua mulfa.Succus radicis colligi debet ante maturitate feniinis:Qui illitus per fe di cum eruo lae/
riore quodam colore di cutis teneritate mangonizat corpora.Serpentes fugat.T unditu r ipfa radix cu pin '
gui ficoierugat^ corpus:fi ftatim bina ftadia ambulentur; alias urit:nifi frigida ftatim abluatur. Iucundi/
us hoc idem praeflat nigra uitis quoniaalba pruritum affert. Efl ergo 8i nigrajquam proprie etiam bryeni
am uocantialii chironiam:aliigynaecanthen:autaproniam:fimilem priori prsterqua colore.Huius enim
colorem nigrum eflediximusicuius afparagos fimiles.Diodespraeculituerisafparagisin cibo urinae cien
dardyeniqt minuendo.In frutetis di harundinetis maxime nafcitur.Radixforis mgra:intus buxeo colore:
olfa infrada efficacius extrahit q fu pradicla.Cce terti eide peculiare eft qd7 iumento^ ceruicibus unice me/
detur. Aiunt fi quis in uillaeaextruxeritjfugere accipitresmitafcp fieri aues uillacicas. Aliter eade in iumen
to holei j flegma aut fanguine qui fcreaturttalo circunligata fanat.Er haffenus de uitium generibus. Mu/
fla differetias habet naturales has:q> funt cadida aut nigrataut iter utrtiq} alia ex aliistex qbus uinti fiat : alia
ex qbus paiTumicuraij differentias innumerabiles facir.In plenti ergo hoc dixilfe conueniet* Muflu omne
flomacho inutileiuenis iucundu. A balneis raptim 8i fine interfpiratioe porti necat.canrharidti naturae ad'
uerfatur.Item ferpentibus maxime emorrhoia; di falamandrae. Capitis doloribus facit : 8i gutturi inutile;
Prodert renibus:iocineri;6<: interaneis ueficaeicolleuatenim ea.Priuatim cotra bupreflin ualet. Cotra me/
conium jlachs coaguIatione;Cicutamitoxica:dorycnidmm ex oleo potum redditumgj uomitionibus. Ad
oia infirmius alburaiiucundius paffi mu fluitis ^ minore capitis dolorem afferat.Vini genera differetiafg?

VIGESIMVSTERJTVS CXXXIX

per qua multas exporuimus:& fere cuiuf® proprietates»Ne® efl ulla pars difficilior tradlatutaut numero/
fior.Quippe eu fit tardu dj&u pluribus profi r an noceat.Praererea q ancipiti euentu potu flatim auxiliu fit
aut uenenu.Etenim de eius nacura quae ad remedia tanru pertinent nunc loquimur.Vnum de dado eo uo
lumen Afclepiades codiditiab eo cognominaruiq uero poflea de uolumine illo differuere innumeri . Nos
ifta romana grauitate artium® Iiberaliu appetentia no ut medici:fed ut iudices falutis humanae diligenter
diflinguemus.De generibus lingulis diflerereimmefum 8C inexplicabile efl difcordibus medicorufenren
tiis.Surrentinu ueteres maxime probauere.Seques aeras albanutaut falernu.Deide alia alii iniquifiimo ge
nere decretnquod cui® gratifli muicseteris oibus pronuntiado.Quin ut co flarent fentennaeiquota portio
*ame mortaliu iis generibus poflet utiYIam uero nec proceres ufqua finceris.Eo uenere mores:ut nomina
cellaru modo ueneattflatim® in Iacubus uindemiae adulterenf.Ergo hercle miru didu Innocetius iam e:
quodeun® & ignobilius.Haec tame facere coftantiffi me uidetur fententia: uidoriajquoru mentione feci/
mustfiquis hoc quo® difcrimeexigar.Falemu nec i nouitare:nec in nimia uetuflate corpori falubree. Me/
dia eius aetas a quintodecimoanno icipit*Hoc no rigido potu flomacho utileino irem in calido.Et in diu/
tina tufii forbetur meru utiliter a ieiunisntepi in quartanis.Nullo aeque uenae excitanturialuum fiflmcor
pus alit.Creditu efl obreuritate uifus facereinec proded neruisiaut ueficae. Albana neruis utiliora. Stoma/
cho minus quae funt dulcia uel auflera:FaIerna utiliora.Cocodionem minus adiuuat.Stomachu modice
implent* At furretina nullo modotnec caput tenratiftomachi & iteflinoril rheumatifmos cohibenuCecu/
bum iam no gignitur* At quae fuperfunt fetina cibos cocoqui coguc.Virium plus furretinojaufleritatis ai/
banotuehemetiae minus falerno.Abiis fiatana no longo iteruallo abfuerut.Aluo citae figninu maximeco
ducere idubiratum efl; Reliqua in comune dicetur. Vino aluntur uiresrfanguistcolof® hofum*Hoc quo®
diflat orbis medius:& mirior plaga a ciraimedistquacuni illis feritas facit roboristtantu nobis hic fuccus.
Laciis potus ofla alit.Frugu neruosiaqus carnesddeo minus rubores efl in corporibus illis & minus robo
ristcoera® labores patieriae.Vino modico nerui iuuaturicopiofiore laeduntunfic 8C oculi » Stomachus re'
creatur» Appete tia ciborum inuitatur.Triflitiae cura hebetarur:Vrina 3C algor expellitur » Somnus cocilia/
tur«Praeterea uomitione fiflit.ColIediones extra lanis humidis ipofitis mitigat* Afclepiades utilitate uini
sequariuixdeorupotetia poflepronutiauit*Vetuscopiofioreaquamifcetur*Magisnouuurinamexpellitt
minus fiti refiflir» Duke minus febrianfed floacho inatat* Aufle^ facilius cocoqf.Leuiffimu e : qd celerrfe
iueteraf • Minus ifeflat neruos qd uetuflate dulcefcit*Stomacho minus utile efl pingue nigrum:fed corpo
ra magis alit t tenue & auge#» mius alittmagis ftomachu nutrit*Celerius p urina trafmtato® magis capita
tentat*Hoc 8C in omni alio fucco femel didum fit.Vinu fi fit fumo iuereratum infaluberrimu efl*Mango/
nes ifla in apothecisexcogitauere.Iam 6C patreffamilias serate ademere iisjquaeper fe cariem traxere. Quo
cerre uocabulo fatis cofilii dedere prifcitquonia & in materiis cariem fumuserodit.Atnosediuerfo fumi
amarirudineuetuflateindui perfuafum habemus.Quae funtadmodu exalbida haec uetuflate infalubria fi
unr.Quo generofius uinu efhhoc magis uetuflate craflefcit:& in amaritudine corpori minime utile coit*
Condire eo aliud minus annofum ifalubre efl.Sua cui® uino faliua inocentiffima.Sua cui® aetas gratiffi/
ma:hoc efl media*Corpus augere uolentibus:aut mollire aluumicoducit inter cibos bibere. Cotra minue
tibusialuum® cohibetibus fitire in edendo;poflea parum bibere. Vinu ieiunos bibere nouitio iuento futi
liffimuefl*Curas uigore® animi impedit ad procintu tendetibus. Somno uero accommodatu ac fecurita/
tibus.Iam® dudum hoc fuitiquod homerica illa Helena ante cibum miniflrauit.Sic quo® in prouerbiu
ceffit;fapienria uino obumbrarituitio damus homini quod folianimaliu no firientes bibimus. Aquae po/
tum iterponere utiliffimu.Irem® iugi fuperbibere ebrietatitqua quide frigidae potus extemplo difeutit*
Meracis potioibus per»xx*dies ante canis ortum tonde® poflea fuadet Heliodus uti. Merum quide rem e/
dio efl cotra cicutasjcoriadrum:aconita:uifcu:meconiu:argetum uinuiapesjuefpas: crabrones : phalangiar
ferperum fcorpionu® idusrcotra® omnia quae refrigerado nocenr.Priuatim cotra hemorrhoidasjprefle''
ras:fungos:item cotra inflatioes rofionef® prsecordio^jS: quo^e flomachus in uomitioes effunditur. Et
fi uenferaut iteranea rheumatifmufentiant.Dyfemericis:fudacoribus:in loga tuffnin epiphoris meracu*
At uero cardiacis in mama leua merum in fpogia imponi prodefl. Adofaaute maxime albu inueterafees*
Vtiliter etiafouetur uino calido umlitas iumetisiquo etiam infufo cornu laffitudine auferri aiunt. Simias
quadrupedef® quibus digiti funttnegat crefcere affueras meri potu.Nunc circa aegritudines fermo de u i/
rus erit.Salubernmu libecaliter genitis campaniae quodeun® tenuiffimu.Vulgo uero quod que® maxiV
me iuuerit ualidu.Vriliffimu oibus facco uiribus fradlis.Meminerimus fuccu eetqui feruedo uires e mu/
flo fibi fecerit.Mifceri plura genera oibus inurile*Saluberrimu cui nihil in muflo additum efl; meliuf® fi
rec uafis pix affuit.Marmore enim 8C gypfo:aut calce codita quis no etia ualidus expauerit^In primis lgif
uinum marina aqua fadtum iutiIeeflflomacho:neruis;ueficae.Refina codita frigidis flomachis utilia exit
Himantur.No expedire uomitionibusificut ne® muflumrne® fapatne® pafTum*Nouirium refinatu nuf
!i coducit.Capitis dolore & uertigines facitjab hoc dida crapula efl.T ufiientibus:& in rheumatifmo noia
ta profunr.Ittm codiacis:5C dyfentericistmulierum menfibus. In hoc genere rubrum nigruue magis con/
ftringitrmagif® calefacit.Innocentius pice fola coditum.Sed 6C picem meminifTedebemus no aliud effeq
combuflse refinse fluxum*Hoc genus uini excalfacit;cocoquit:purgat:pedlori:uentn urile • Item uuluaru
dolori fi fine febre finnueteri rhcumatifmo;exulcerari6i;ruptis:c6uulfis:uomicis:neruorum infirmitati:
inflationibusrruffijanhelatioibustluxatis in fuccidalanaimpofitum. Ad omnia haec utilius id quod fpon/
te naturae fuae pice refipit:picarum® appellatur * Heluenaco quo® tamen nimio caput tentari conuenfer*
Quod ad febrium uabtudines attinet:certum efl no dandum in febremifi uetenbu* aegris uinummec nifi

s iii

- : > C' LIBER ? - *! ^:T7

declinante morbojn aeiltisfbfc ro periculis nullis nifi qui manifefias remiffiones habeanti& has nodupo/

• tius*Dimidia enim pars periculi eft noduihoc efi fpe fomni bibetibusmec a partu aborruuemeca libidine

* ajgrotatibustnec in capitis doloribustnec quo^ acceffioes cu frigore extremitatu faciannec in febri ruffieti
busrnec in tremore neruoruqi doloribusjuel fauciuiaut fi uis morbi circa illa freliigafmec in duritia pcor/
dioruiuena^ uehemetiatneq? in cpifihotonojteranornec fingultirmibustnec fi cu febre difpnoea fit*MimV
me uero oculis rigetibus:& genis fiatibus;aut defedis:grauibufq3:nec quo^ coniuentium perlucebut ocu
limeu palpebris no coeuntibus*VeI fi dormicribus hoc idem eueniet»Aut fi cruore fuffunduntur oculuud
fi lachrymae in oculis erunt*Minimae lingua fungofamec :graui;& fubinde lperfeda loquetibusjnec fi uri'
na difficile reddetur.Ne<j expauefcetibus repete*Nec fpafticistaut rurfus torpetibustnec fi per fomnos ge/
nitura efTundef»Cardiaco^ morbo unica fpem hac in uino efle certu c*Sed id dadu qda n5 nifi in acceffioe
cenfennalii in remiffioeJUi ut fudore coerceat.Hi quia tutius putae minuere fe m o r bo: qua p 1 u riu m fente
tiam efle uideo*Dariuriq; no nifi in cibo debet:necafomno;necpraecedete alio potu:hoceftutiq? fitienti
nec nifi in defperatioe fumma:& uiro facilius q foemina;:feni q iuuenitiuueni q pueroihyeme q a;fiate: ak
fuetis potius q exptibus*Modus dandi pro uehemetia uimtirem mixtura* Atqp uulgo fatis putat unum ui
ni cyathu duobus aquae mifceri*Si diflolutio fit flomachi dadum:& fi cibus no defcedaMnrer uini genera
quae fingi docuimustnec fieri iam arbitror:Efl & fuperuacaneus eo£! ufus:cu ipfis rebus ex gbus fingif do
ceamus uti;&: alias modu exceflerat medicoru in his oftentatioiueluti e napis uinum utile efle ab armoru
equitatus uelaffitudine praecipienriutat^ ut reliqua omittamusieria iniunipero* Et fi quis fadus cenfeat
abfinthite uino utendu potius q abfinthio ipfodn reliquis omittaf.Et palmeu capiti noxiu uetriq? tarum
molltedo:& fanguine excreatibus no inutile.Fiditium no potefl uidernquod bison appellauimus: cu fit
in eo fola pro arte feftinatio*Prodeft flomacho diflblutoiaut cibos no perriciente:pra;gnatibus;defedis:pa
ralyticis:tremulis;uertigini:torminibus:ifchiadicis*In peflilerrtia quocp:acperegrinatioibus uim magna
auxiliandi habere dicitur*Vinieria uitium trafit in remedia* Aceto fummauis e fi in refngeradotno tamen
minor 'in difcutiedoJta fit ut infufum terra; fpumer.Didu efi fepius:dicerur<p quoties cu aliis profit*Per
fehaufium fafiidia difcutit*Singultus cohibet*Sternutameta olfadu*Vim in balneis sfius arcet:fi cotinea
•turore*Quin Si cuaqua bibitur«MaItoru fiomacho utiliter gargariflatur:Cum eadeconualefcentiu &a
folis ardoribus«OcuIis quogi illo modo faluberrimu.Plurimu fotu medetur pofi uredines. Ite lepris: fur
furibus:ulceribusjmanatibus:canis morfibusjfcorpionu idibusifcolopendrarum muris araneiep. Contra
omniu aculeato^» uenena;& pruritus*Irem cotra multipedd morfurmCalidu in fpongia appofiruiautadie
do fulphuris fextate fexrariis tribus acetnaut byfopi fafciculo medef fedis uitiis.ln fanguinis fluxioe pofi
excifos calculos 8C omnes alias rofiones foris in fpongias ipofitumtintus potu cyathis binis q acerrime*Co
globatum utiqp fanguine difcutir*Cotra lichenas:& bibitur 8i iponif*S'ftitaluos:& rheumatifmos iterra*
neoiy infufum. Irem procidetiafedismuluaeq^Tuffim uetere inhibec;& gutturis rheumatifmos.Orrhop/
noeamidetiu labefadione*Vefica; nocet:neruojj£ifirmitatibus*Ne(aere medici quarum cotra afpidas pol
leret*Nuper ab afpide calcata percuflus utrem aceti ferens:quotiesdepofuifletfenriebatidum ; alias illefo
fimilis.Intelledum ibi remediu efijpotucp fuccurfum*Neg? altero os colluut uenena exugeres«In totu uo
mitrix uis hsc no ciboru modo efiiuei^ 8i re^t plurimapi.Saxa rumpit ifufum:qus no ruperit ignis ante
eedesXibosqdem&faporesnoaliusmagisfuccuscomedatjautexcirat.Inquoufu mitigaf rofio paeaut
uino. Vel acceditur pipere ac lafere uti<p fale copefcirur.No efi prstereundu in eo exemplu ingens « Sigde
•M. Agrippa fupremis fuis annis coflicfiatus graui morbo pedu cu dolore eum perperi nequirer: unius me
dicop; portentofa fcientiarignorare Diuo Augufiottanti putauic ufu pedum fenfuqt omni careretdummo
do di dolore illo carerettdemerfis in acetum calidum cruribus in acerrimo impetu morbi euafir*

De aceto fcyllinot& oxyme!le:<3C fapa:8cfeceuini:aceti;&: fapae, CA* II.

imi] Cetum fcyllinu inueteraru magis probatur«Prodefiq^ fuper ea qua; diximus; acefcetibus cibis*
pl^iGufiatu enim difcutitpoenaeam:&: iis qui ieiuni uomunt.Callum enim fauciu facit.-ac fioma^
thitodoi e oris tollittgingiuas adfiringit:dentes firmattcolore meliore praeftat.Tarditare quo^

_ _ auriu gargarifiatioe purgat:& tranfitu auditus aperir.Oculo^ acie obiter exacuit:comitialibus;

meIancolicis:uertiginofis:uulua^ firagulati6ibus;percuffis:autpra;cipitatis*Erobidfanguine congloba
to.Neruis infirraistrenu uitiis perqua utile*Cauendu exukeratis.Oxymel antiqui(ut Dieuces tradit)hoc
modo temperabat*Mellis minas.x.aceti ueteris heminas quin^tfalis marini pondo;thymbrae quadrate;
aqua; marina; fextarios*v*p3riter coquebat decies deferuefcetecortinatatq? diffundebat«inueterabat^p.Su
fiulit totum id Afclepiades:coarguircp*Nam etiam in febribus dabat* Profuifle tame fatentur cotra ferpe.
tesjquos fepas uocat;& cotra meconiumiac uifcum:6d anginas calidu:gargariflaru:& auribusid^ oris; gut/
turifep defideriistquse nuc omnia oxyhalmae cotingunnid fale Si aceto recente efficacius efi* Vino cognata
res fapa efbmufio decocfio:doec tertia pars fuperfir.Exalbo hoc melius.Vfus cotra cathandas: bupreftin:
pino^erucasiquas pityocampas uocanfalamadras:6C cotra mordentia uenenata*5ecundas:partuf^ emor
tuos trahit cum bulbis potum.Fabianus auttor efituenenu efle fiquis leiunus a balneis id bibar*Cofeques
Vel i c □ horum efi fex uini;fui cuiufq? generis.Ergo uini feci tanta uis efi;ut defcedentes >n cupas enecet* ExperiV
bas mcntudemiflapra;betIucernaquadiuexnnguaturdefcenfiois periculudenuncias*lllotamifceturmedica
xnentis.Cum iridis uero pari podere eruptioibus pituitae illinif»Er ficca uel madida cotra phalangianSi te/
ilium mamarum^ inflimatioes:uel in quacunqi parte corporis*Item cu ordeacea farina Si thuris polline
r'n uino decoda cremarur:8i ficcatur*lndeq? experimetum efi legitimae codae: ut refrigerata lingua tadu
; uideatur urereXelerrimeexanimatur noindufa codita*Ciematioei multum uiripm adiicit* Vtiliffima

VIGESIMVSTERTIVS

cxxxx

eft ad copefcedas lichenastfurfurefq? cum fico decoda.Sic &C lepristS! ulceribus manatibus imponit. Fun'1
goru naturae cotrana eft pota:fed magis cruda. Qculof^ medicametis codta 8C lora mifcetur. Medetur illi/
ta 8C teftibus & genitalibus. In uino aute adujerfus ftrangurias bibirur.Cum expirauerit quoq? lauadis cor
poribus & ueftibus utilis:tunccp ufum acaciae habet.Faex aceti pro materia acrior fit neceffe eft:m ultoque
magis exulceret. Refi ftit fuppurationu incremetisiftomachutiteraneamentre illita adiuuat.Siftit ea^d par
tiu m rheumatifmos:& mulieijd mefesipanos difcutit nondu exulceratos:# anginas.Sacros ignes cu cnera*
Mamas lactis fui [patientes eade exnnguit. Vngues fcabros aufert. E ferpetibus cotra ceraftas ualidiffima
cum poleta.Cu melanthio aute cotra crocodili morfus:# canis.Ethaeccremataampliatuires.Tunc addi
ro lentifcino oleo illita una nocte ruffat capillum, Eadem ex aqua in linteolo appofiratuuluas purgat.Sapa?
fece ambufta lanantur.Melius addita lanugine arundinis. Eadem quoq? fece decocfta potaq? tunes uete/
res. Decoquitur in patinis cum fale # adipetad tumorem quoq? maxillarum #ceruicum*

. De oleiis & foliis oleae:# florae:& cinere:# de oliua alba;# nigra;# de amurca» C A, IN*

Learum proxima aucftoritas intelligitur.Folia earum uehementiffimeaftringutipurgat; fiftutt
igllltacp maducata impofita ulceribus medentur # capitis doloribus illita cum oleo.Decoitum eo
1 rum cum meile iis quae medici ulTerint.Gingiuarum inflamationibus : paronychiis fordidifq?
ulceribus excrefcentibus.Cu meile profluuiu fangufnis e neruofis partibus cohibet. Succus eo/

infiilinlMK^vrrorronriKli^rim r\rn I#-»c nlrpritvicA' nnftiilrVrtrAnVlpHrti nunillv

rum carbunculanbusjexcrefcenribus circa oculos ulceribus:# puftulistprocidetiq? pupillae efficax:quapro
prer in collyria additur.Nam # ueteres lachrymatioes fanat:# genarum erofioes. Exprimitur autem fuc'
cus tufisiafifufo uino ex aqua caeleftuSiccatufij in paftillos digeritur.Siftit menfes in lana admotus uuluse*
Vtil is # faniem emanatibus.Item condylomatisjignibus facnsiquaeq? ferpunt ulcerajepinytftidi. Eofdem
& flos earum habet effe£tus*Vruntur # cauliculi florefeentes ut fpodii uicem cinis praeftet.Vinoq? infufo
iterum uritur.Suppurationes # panos illinunt cinere eornel foliis tufis cum mel!e,Oculos uero cum po/
Ienta.Succus fruticis recentis accenfi diftillans fanat Iichenas;furfures:manatia ulcera.Nam lachrymam:q
ex arbore ipfa diftillataethiopicse maxime oleaemairari fatis no eft*Reperti funt qui dentiu dolores illinen
dos cenferenttuenenu efte praedicatesjatq? etiam in oleaftro querendam.E radice oleae q tenerrimae cortex
derafushn meile crebro guftaru m edetur fanguinem reficientibus:# fuppurata tuffientibus.Ipfius oleae ci
nis cu axungia tumores lanatlextrahitq? fiftulis uitia:# ipfas fanat.Oliuaealbae ftomacho utiliores: uentri
minus.Praedarum habent antequam condiantur ufumtrecentes per fe cibi modo deuoratae.Medetur. n.
harenofeurinae:itemdenribus:autattritis;autconuulfis.Nigraoliuaftomachoinutil)or:uentri facilior:,
capiti # oculis no conuenir. Vtraq? ambuftis prodeft trita # Ulita.Sed nigra comanducatur:# protinus ex
ore impofita puftulas gigni prohibet.Colymbades fordida ulcera purgat» Inutiles difficultatibus urinae.
Deamura poteramus uideri fatis dixifle Catonem fecutiifed reddenda quoqi medicinae ratio eft. Gingi/
uis # oris ulceribus dentium ftabilitati efficaciffim e fubuenit. Ite ignibus facris infufa:# iis qua: ferpunt*
pernionibusrnigrae oliuae amurca utilionitem ifantibus fouedis. Alba: uero mulierum uuluae in lana ad/
mouetur.Multo aute omnis amurca decocta efficatior.Coquitur in cupreo uafe ad craffitudinem mellis*
Vfus eius eum aceto:aut uino ueterejaut mulfojut quaeq? caufa exigat in curatioe oris dentiu:auriu:ulcei?dt
manatiumtgenitaliuirhagadum.Vulnenbus in linteolis imponiturtluxatis in lana»Ingens hicufus : uti<£
inueterato medicamento.Taleenim fiftulas fanat.Infunditur fedis:genitalium:uulua: exulcerationi.lllini
tur uero podagris incipientibusritem articularibus morbis»Siuerocum omphacio recoquatur ad mellis
craffirudinemtcafuros dentes extrahit. Item iumetorum fcabiem cum decodto lupino:# chamaeleoreher
ba mire fanat.Cruda amurca podagras foueri utiliffimum.

De foliis oleaftri:# oenanthino oleo;# cicino;# amygdalino;# laurino:# myrteo:chama:myrfino:#
cupreffino:# citreo:# caryno* CA. IIII*

Leaftri folioru eadem natura.Spodium<j e cauliculis uehemetius inhibet rheumatifmos» Sedat
inflammationes oculorum»Purgat ulcera;alienata explet; excrefcetia leiter erodit.Siccat: # ad ci

ricricom rw>ivliirir*r:>»r#»ra iif in r»lpic«ln Aiitp nprn]iirp‘n, fnlia rJpmrtiinfiir pv * narnnn

, catricem perducidcaetera ut in oleisrln hoc aute peculia re: q> folia decoquutur ex meile : datur<^
coclearibus contra fanguinis excreationes. Oleum tame acriusiatg? efficacius:# os quo$ collui
tur illo. Ad dentium infirmitate iponuntur folia;# paronychiis:# carbunculis;# cotra omnem collecftio/
nem cum uino.Iis uero qua: purgada fint;cum melle.Mifcentur oculo^medicametis;^ codtu foliorut St
fuccus oleaftri. Vtiliter etia auribus inftillaf cum melle:uel fi pus effluat.Flore oleaftri codylomata illinu/
rur dc epynidtides.ite cum farina ordeacea uenter.in rheumatifmo cu oleo;capitis doloribus»Cut£ in capi/
te ab offibus recedente cauliculi decodti:&: cu meile lpofiti comprimut.Ex oleaftro maturi in cibo fumpti
fiftunt aluu.Tofti &C cu meile triti nomas repurgat.Carbunculos rumpunt.Olei naturam caufaf® abunde
diximus. Ad medicina ex olei generibus hsc pertinent. Vtiliffi mu eft omphacinu:proxime:uiriae, Praete
rea q maxime recenstnifi cum uetuftiTfimum quarntumenuejodoraturquodq? non mordeat : e diuerfo q
in cibos eligitur»Omphaciu prodeft gingiuis.Sicotineatur in ore:colorem dentiu cuftodit magis cj aliud;
fudores cohibet.Oenanthino idem eft efferftusiqui rofaceo.Omni aut oleo mollitur corpussuigore 5: ro/
bur accipit.Stomacho cotrariu. Auget ulceri icremeta. Fauces exafperat.Et uenena oia cohibet: hebeta tq^,
PrxcipuepfimypthiitS: gypfi in aqua mulfa.Aut fico^d ficca^d potu cotra meconium.Ex aqua cotra catna
ridas.-bupreftin falamadrasjpityocampas.Per fe potuiredditucp uomitionibus.Contraoia fupradi(fta laa/
datiffimuiS: laffitudinujperfri&ionu^ refeftio eft.Tormina calidu pomm cyathis.vi.magifq? ruta fimul
decocfta pellit» Item uentris animalia.SoIuit aluu heminae menfura cum uino:&: calida aqua potu:aut ptifa
nx fucco. Vulnerariis cmplaftris utile.Facie purgat.Bubus'infufum per nares donec ruflent: inflationem

s (ii i

LIBER

fedat-.Vetus autem magis excalfacit corpora:magif<p difcutit fudores.Duritfas magis difTiinditXerhargi/
cis magis auxiliare Si inclinato morbo, Oculoru claritati confert aliquid cu pari portione mellis acapni.Ca
pitis doloribus remediu ed»Item ardoribus in febri cuaqua:& fi uetudi no fit occafiotdecoquif : ut uetu/
flatem reprefentet.Oleum cicinu bibitur ad purgatioes uentris cum pari caldae mefura* Priuatim diritur
purgare praecordia.Proded Si articuloru morbisrduritiis oibus uuluis aunbusrambufhs.Cum cinere ue
ro muricum fedis inflammatioibustitem pforae.Coloretn cutis cotnendattcapillumcj? fertili natura euo/
cat.Semen ex quo finnulla animans attingit.Ellychnia ex uua fiunt claritatis praecipue*Ex olleo Iume ob/
fcurum propter nimiam pinguirudine*Folia igni facro illinuntur ex aceto.Per fe aurem recentia mammis
Si epiphoris,Eade decoda in uino inflammatioibus cum poleta di croco.Per fe aut triduo lpofita facie pu r
ganr*01eum amygdalinu purgarimollitcorporaicuteerugatmitorem comendae : uaros cum meile tollic
in facie»Proded Si auribus cum rofaceo:& melle:& mali puici germine decodum.VermicuIofc^ in his ne/
cat:di grauitatem auditus difcutitjfonos incertos:& tinnirustobiter capitis dolorest&oculorum • Medef
furunculis:& a fole udis cum caera*Vlcera manantiat& furfures cum uino expurgatrcondylomata cu meli
lotOkPer fe uerocapiti illitum fomnuallicit*OIeu Iaurinu utilius quo recentiusiquo^ uiridius colore* Vis
<iusexcalfadoria;& ideo paralyticisifpafticisufchiadicisjfuggillatistcapitis doloribus fueteratis difiillatio
nibusiauribus in calice punici calfadum illin/tur.Similis 8i myrthei olei ratio:adringit:idurat: medetur
gingiuistdentium doloritdyfenteriaeruuluae exulceratae:ueficis:ulceribus uetudis uel manantibus cu fqua
ma aeris 8i caera.Irem eruptioibus:ambudionibus*Attritas fanat Si furfures rhadagas:condylomata:arri>
culos luxatosjodorem grauem corporis* Aduerfatur canthariditbupreflnaliifqt malis medicametis : quae
exulcerando nocent, Chamaemyrfinae fiue oxymy rfinse eadem natura»Cupreffinu oleu eofde effedus ha/
betquos myrteumiitem citreum*E nuce uero iuglandiumrquod earinum appellauimustalopeciis utile e?
Si tarditati aurium infufum.Ite capitis doloribus illitu.Caeterum iners Si graue fapore corpori* Enimue/
ro fi quid in nucleo putridi fueritttotus modus deperit*Ex cnidio grano fadu eandem uim habet quam ci
cinum*Ex lentifco fadum utiliffimu acopo eftJdemqi ,pficeret atque ur rcfaceum:ni durius paulo inrelli
geretur»Vtuntur eo Si cotra nimio fudoresipapulafqj fudoru. Scabiem iumentoru efficaciffime fanat. Ba«
laninuoleu repurgat uaros:furunculostlentigines:gingiu3S.Cypros qualis efien& quemadmodu exeafie
ret oleu:docuimus*Natura eius excalfacitiemollit neruostFolia domacho illinunt :& uuluae concitata fuc
cus quogj eorum apponitur*Folia recentia commanducata:ulceribus in capite manantibusJtem oris me/
dentur colIedioibus;condylomatfs*Decodum folioru ambudis:& luxatis prodeft.Ipfa ruffant capillu tu
fa:adie<do drutei mali fucco*FIos capitis dolores fedat cum aceto illitusddem combudus in cruda olla no
masfanat:& putrefeentia ulcera perfe uelcum mel!e,Odor floris oletjquifomnu facit* Aflringit gleucina
6 i refrigerat eadem rationetqua &oenamhinurn.Balfarninum longe preciofiffimu omniumjut in ungue
tis diximus : contra omnes ferpentes efficax*Oculorum claritati plurimu conferticaligine difcutit* Ite dy/-
fpnoeasrcollediones omnes duritiafq? Ienit*Sanguine denfari prohibet:Vlcera purgat:auribus:capitis:do
loribusit remulis:rpadicis:ruptis perqua utile. Aduerfatur aconito ex lacie potu m, Febres cum horrore ue
nientes perundis leuiores facit, Vtendum tamen modicetquoniam aduri riaugetcp uitia non feruato tem/
peramento*Malobathri quoq? naturam Si genera expofuimus.Vrinam cittOculorum epiphoris uino ex/
preflum utililfime imponitur* Item frontibus dormire uolentibus-.Efficacius fi Si nares illinatur: aut fi ex
aquabibatur.Oris halitus:& fuauitatem commendat linguae fubditum folium:ficut Si uedium odorem
interpofitum«Hyofcyaminum emolliendo utilius efljneruis inutile.Potum quidem cerebri motus facit.
Therminum e lupinis emollit proximum rofaceo effedum habens.Narciffinum didum ed cum fuo flo/
re.Rhaphaninurriphthiriafes longa ualitudine contradas tollit» Scabritiafque cutis in facie emendat*Se/
faminum aurium dolores fanar:& ulcera quae ferpunt: Si quae cacoethe uocant ulcera » Lilinum : quod Si
phyllinum Si fyrium uocauimusjrenibus utiliffimum ed : fudoribufqueeuocandis : uuluae molliendae:
concoquendifque intusiSelcucicum neruis utile eflediximus.Sicut herbaceum quoque; quod eugubini
circa flaminiam uiam uendunt*Eleomeli:quodinfyriaexipfisoIeis manare diximus : fapore melleo non
fine naufeaaluum emollit: bilem praecipue detrahit: duobus cyathis in hemina aquae datis : qui bibere
torpefcunt:exciranturque crebro* Pugnatores certaturi praefumunt ex eocyathum unum «Piffino oleo
ufused paffim ad quadrupedum fcabiem . Ed aurem uitibus oleifque proxima nobilitas palmis: iner
Vcladf briant recentes: capitis dolorem afferunt: minus ficcae* Nec quantum uideturutiles domacho:tuffim
f uffim exafperant : corpus augent * Succum decodarum antiqui pro hydromelite dabant aegris ad uires recrean
das : fi titn fedandam : in quem ufum praeferebant thebaicas , Sanguiner» quoque excreantibus utiles : in
cibo maxime* Illinuntur caryotae domacho: ueficaetuentrfcintedinis « Cum cotoneis Si caera Si croco fug
gillata emendant • Nuclei palmarum cremari in fidili nouo cinere loto fpodii uicem efficiuntimifcentur^
que collyriis:6C caliblephara faciunt addito nardo.

De myrobalanopaIma:&: de palma elate* CA* V*

Alma quae fert my robalanum probatiffima in aegypto ♦ Ofla non habet reliquarum modo in
ba!anis*AIuum Si menfes fidit in uino audero:& uulnera conglutinat«Pa!ma dare fiue fpathe
medicinae confert germina:fo!ia:corticem*Fo!ia imponuntur prxcordiis:domacho;iocineri:
ulceribuf<j:quae ferpunt cicatrici repugnantia.pforas cortex eius tener cum refina Si csz ra fanat
diebus*xx*Decoquitur&:ad tedium uitia*CapiIlum denigratfuffitu.Partusextrahit* Datur bibendus re
num uitiis:o£ uchcxiSi praecordioru.Capiti Si neruis inimfcus*Vuluae ac uentris fluxionem fidit decodu
eius.Item cinis ad tormina potus in uino aibo.In uuluarum uitiis efficaciffimus*

VIGESIMVSTER.TIVS

CXXXXI

Medicina: ex finguloiji gene^ flore:fo!iis:fru3u:ramis:cortice:I/gno!rucca:radice:cinere. CA. VT*
Roximae uarietares generum medicinarum^ : qua: mala habent* Ex iis uerna acerba ftomacho
inutiliafunr.Aluumueficam arcuagunt.NeruosIaedutcoftarnehora.Cotonea cocta fuauiora.
Cruda tamen dutaxat matura profunt fanguinem excreantibus:ac dyfenrcricistcholericisjcodia/

_ cis.Non ide poflunt decocftajquonia amitrunr conftringenre illam uim fucculmponunf & pe£to

ri in febris ardoribus:& tum decoquunf in aqua caelefti:ad eade quaefuprafcripta funr. Ad rtomachi aut£
dolores cruda decodtaue caerati modo imponuntur.Lanugo eoru carbunculos fanancodta in uino & illita
cum cacra, Alopeciis capillu reddunr.Qjuae ex his crudain mcllecondiunfjaluum mouent.Mellisaur fua/
uitati multu adiiciuntjftomachoq? id utilius firiur.Quae uero in meile condiunf codtarquidam ad ftoma
fhi uitia trita cutn rofaceo foliis decoftts dant pro cibo. Succus crudo^ I lenibusto rthopnoicis: hydropicis
prodeft.Item mamis condylomatrsjuaricibus.Flos 8C uiridis & ficcus inflamationibus oculor J: excreatio
nibus fanguinistmenfibus mulieru.Fit & fuccus ex iis mitis cum uino dulci tufistutilis 8C coeliacis dC ioci /
neri.Decocto quog? eoru fouentunfi procidant uulue & interanea. Fit 8C oleu ex iisrquod melinu uocaui
mus quotiens non fuerint in humidis nata.ideo utiliffima quae ex ficilia ueniunt. Minus utilia ftruthia q/
uis cognato.Radix eorum circufcripta terra manu finiftra capiturrita ut qui facit dicat qua: capiat:& cuius
caufa.Sic adalligata ftrumis medetur*Melimela & reliqua dulcia ftomachu & uent rem foluunt fiticulofa:
«eftuofatfed neruos non Isedunt.OrbicuIata fiftunraluuro:& uomitionest&T urinas ciunt* Silueftria mala
fi milia funt uernis acerbis:aluumcp fiftunr.Sane in hunc ufurrumatura opus funt.Gtrea cotra uenenum
in uino bibuntur:uel ipfauel femen.Faciuntoris fuauiratem decodto eoru colluro:aut fucco expreffo* Ho
rum femen edendum praecipiunt in malacia pregnantibus.Ipfa uero contra infirmitate ftomachi:& no ni
Ii ex aceto facillime manduntur.Punici mali nouem genera nuc iterare fuperuacuu.Ex iis dulciatquae ap y/
rinaalio nomine appellauimustftomacho inutilia habentur:inflationes pariunt:dentes?gingiuafqj Iacdut*
Quae uero fapore proxima uinofadiximusjparum nucleum habentiaturiliora paulo intelligunf.Aluu Cu
ftunt 8£ ftomacho dutaxat pauca cirraq? farietate.Sed haec minime danda q oino nulla in febri nec carne aci
rorum utili nec fucco.Cauentuc aeque uomitionibustac bilem reiicientibus.Vuam in iis ac ne murtu qui»
dem:fedptinus uinu aperuit natura*Vtracp uero afperiore cortice.Hic acerbus in magno ufu. Vulgus co/
ria maxiepficere illo nouitjob id maiicoriuappellac medici.Vrina cieri eodem monrtratrmixra^ galla in
aceto decodto mobiles detes rtabilire.Expetit in grauida^ malacia;8C qm gurtatu moueat infantc.Diuidif
maluicarieftiqj aq madefeit ternis fere diebus. Haec bibif frigida caeliacistSi fanguine excreatibus. Ex acer/
bo fit medica metutqd ftomatice uocafrarilifiimu oris uitiis:narii5:aunu:oculo^caligini:pterygiis : geni/
talibust& iis qs nomas uocant;& q in ulceribus excrefcunr.Contra lepore marinu.hoc mo acinis detradto
cortice tufis fucco<j decodto ad tertias drin cum croci:& aluminis fciffi my rrhae mellis attici felibris . Alii
hoc mofaciunt.Punicaacida multa tundunf. Succus in cacabo nouo coquif mellis crafutudine ad uirilita/
cisr&fedis uiria:&oia quae lycio curanturtaures purulentasjepiphoras incipientes rubras maculas. In ma/
nibus rami punicoj^ ferpentes fugant, Cortice puniri ex uino decodti 8C lpofiri perniones fanantur.Contu
fum malu ex tribus heminis uini decoftu ad hemina;rormina:& tineas pellit.Puntcu in olla noua opercu
io inditorin furno tortut& contritu porumcp in uino firtit aluutdifcutit tormina. Primus pomi huius par/
tus florere incipientis cytinus uocamr a gnecistmirce obferuarionis multo^e experimento. Si quis unuex
jis folutus uinculo oi cinctus & calciatusjatq? ena annuli decerpferit duobus digitis pollice:& quarto fini/
ftra: manustatq? ita luftraris leui tatftu oculistmox in os additu deuorauerit ne dente contingattaffirmatur
nulla oculoRi imbecillitati paflurueoanno.lidem ririni ficcati tritiqp carnes excrefcentes cohibet. Gingi/
uis 5C dentibus medenf.Vel fi mobiles finrtdecofto fucco .Ipacorpufcula trita ulceribustquae ferput putre
fcuntueiillinunf.lte oculojji inflamationi:inteft»noruq!:& fere ad ofa quae cortices maiora* Aduerfat' Icor
piombus.No eft faris mirari curadiligentiaqi prifeorutqui oia ferutati nihil intentatum reliquere • In hoc
jpfocy tino flofculi funtjanteq fcilicet malu iplum,pdeat:erumpenres:quos balauftiu uocari diximus.Hos
quo^ ergo experti inuenerur fcorpiombus aduerfari.Sirtut potu menfes foemina^:fanant oris u!cera:ton
lillasjuuatfanguinis excreationes:uentris:S: rtomachi folutionestgenitalia ulcerari qcun^ in parte mana
ria.Siccauereetia ut ficquoqicxpenrenf.Inueneruntqitufoi^ farina dyfenrericos a morte reuocari. Aluu

fifti.Quin nucleos ipfos acinorum experiri non ptguit.Torti tufiqp rtomachum iuuant.Cibo aut potio/
ne infperfi bibuturexaquacaeleftiad fiftendaaluum.Kadixdecoftafuccum emittitjqui tineas necat uiirto
riatipondere.Eadem difcocta in aquajquas lycium praeftat urilitates.Ert 8C filuertrepunicua fimilirudine
appellatum.Eius radices rubro cortice denarii pondere ex uino pota: fomnos faciunt* Seminepoto aqua;
qua: fubierit cutem ficcat.Mali punici corticis fumo culices fugantur.

Depyrist& eorum obferuationibus;& de ficorum obferuatione:6C caprificotSl erineot& aliorum gene
ribus medicinae* CA. ^ VII*

Yro$i oium cibus etiam ualentibus onerofustaegris quocp uini modo negaf < Decofta eade mire
falubria 8C gratajpcipue crurtumina.Quaecuq? uero cum meile decotrta ftomachu adiuuant. Fiut
cataplafmata e py ris ad difeutienda corpoty uitiaidC decotrto eope ad duritias utunf.lpfa aduerfan
tur boletis atq; rangisrpellunt .y pondere 8C pugnante fucco.Py^ filueftre rardiffime maturefeit*
Concidif:fufpenfumq? ficcat ad firtendaaluutqd & decoctu eius poru pftat.Decoquunf 5C folia cu pomo
ad eofdem ufus.Pyrorum ligni cinis contra fungos etianum efficacius proficit.Mala pyraqs portatu ium?>
tis mire grauia funr uel pauca.Remedio aiunt efle t fi prius edenda dentur aliqua : aut utiqj ortendantur.
Fici fuccus la&eusaceu natu rahabeultaqi coaguli modo lac concrahiuExcipitur ante maturitatem ponn

Vel ut
tufis

LIBER.

6i in umbra ficcatur ad aperienda ulcera:cienda menftrua appofitus eum luteo oukaut potus cum amylo*
Podagris illinitur.Cum farina foenogrceci & aceto, Pilos quo^ detrahit: palpebrarum fcabiem emendat»
item lichenas 8i pforastaluu foluit • Ladis ficulni natura aduerfaturcrabronuiuefparumq; & fimilium ue
nenistpriuatim fcorpionu.idem cu axungia uerrucas tollit. Folia Si quae no maturuere ficitftrumis illinun
tur.osbufgyquae emollienda funt difcuriendaue.Praeftant haec Si per fe foIia*Etalii ufus eoru tanqua infri
cando lichenae Si alopeciis:# quaecunqj exulcerari opus fit:# aduerfus canis morfus»Ramoru teneri cauli
culi cuti imponunf.Iidecum meile ulceribus:quae caeria uocanf:il!inuntur»Extrahunt infrada offa cu pa
paueris foliis filueftris.Canum rabioforu morfus folio trito ex aceto reftringunt*E nigra ficu candidi cau
liculi illinuntur furunculisunuris aranei morfibus cum csera*Cinis ear^ e foliis gangrenis: confumendifqj
qu^excrefcunr.Fici maturae urinam ciuntialuu foluunttfudorem mouent:papulafqj*Ob id autuno infa/
lubrestquonia fudantia huius cibi opera corpora refrigefcunt.Nec ftomacho inutiles.Sedad breue tepus.
Nec uoci contraria intelliguntur.Nouiffimat falubriores q primae«Medicatae uero nonunq iuuenu uires
augent.Senibus meliore ualitudine faciunt:minufq) rugarum.Sitim fedant»Calore refrigerant « Ob id n5
negandae in febribus conftridisrquas ftegnas uocant* Siccae fici ftomachu laedunt* Gutturi Si faucibus ma
gnifice utiles»Natura iis excalfaciendi.Sitim afferunt. Aluu molliunr*Rheumatifmis eius Si domacho co
trariae»Veficae femp utiles:# anhelatoribus:ac fufpiriofis.item iocineru:renu:Iyenu uitiis*Corpus Si- uires
adiuuant:ob id ante athlette hoc cibo pafcebanf* Pythagoras exercitator primus ad carnes eos trandulit*
Recolligentibus fe a longa ualitudineutiliffimae»itecomitialibus Si hydropicis.Olbufg? quse maturanda
aut difcutienda funt:imponun£*Efficacius calce aut nitro admixto. Ad codae cum hyfopo pedus purgant
pituiramtruffim ueterem.Cum uino aut ad fede:# tumorem maxillaru:# furunculos : panos : parotidas
decodae illinuntur.Vtile Si decodo earji fouere foeminas • Decocta quocp eaedem cum faenograeco utiles
fut pleureticis:# pcripneumonicis.Cum ruta cods torminibusjafunntibiarum ulceribus.Cum aeris flo
re:# fpadicis # pterygiis.Cum punico malo ambuftistpernionibus.Cu caera hydropicis coctae in uino Si
cum abfinthio Si farina hordeacea nitro addito*Aluum foluunt manducatae.Scorpionu ictibus cumfale
tritae illinuntur«Carbunculosextrahuntin uino codae Si impcfitae.Carcinomantn fine ulcere eft:qua pm
guiffima ficu i'poni:pene fingulare remediu eft.ite phagedene.Cinis no ex alia arbore aciem purgat acrior:
conglutinar:repIet:aflringit.Bibif Si ad difcutiendu (anguine concretu.item percuffisrpraecipiratis.Con/
uulfis ruptistcineris cyathis fingulis aqux Si olei datur tetanicis:# fpadicis*item potus uel infufus coelia/
cis dyfentericis.Et fi quis eo cum oleo perungaturtexcalfacit.ite cum caera : Si rofaceo fubadus ambudis .
cicatricem tenuifiima obducit.Lufciofos ex oleo illitus emendattdentiumq? uitia crebro fncaru.Produnc
etia fi quis inclinata arbore fupino ore alique nodu eius morfu abdulerit nullo uidentejatqi in aluta illiga/
tum lycio e collo fufpenderittdrumas Si parotidas difcutit.Cortex tritus cu oleo uentris ulcera fanat. Cru
dx groffi uerrucas:# thymos nitro farinam additis tollut.Spodiiq} uicem exhibet fruticu a radice exeun/
tium cinis.Bis todus adiedo pfimmy thio digeritur i padillos ad ulcera oculoj^:# fcabriciam* Caprificus
etianum multo efficacior fico.Ladis minus habet.Surculo quoq? eius lac coagulatur in. cafeum. Exceptu
id coadum in duritiatfuauitate carnibus affert.Fricatur diluto ex aceto.Mifce? exulceratoriis medicamen,
ns. Aluum foluittuuluacum amylo aperit.Pota menfes cit cum luteo oui.Podagris cum farina focnograv
ci ilIinitur.Lepras:pforas:lichcnas:lentigines expurgat.item uenenaroru idus:& canis morfus ♦ Dentium
quoqs dolori hic fuccus appofi tus in lana prodeffiaut in cauis eo^ addirus.Cauliculi Si folia admixto eruo
contra marinorum uenena profunt* Adiiciut Si uinurmBubulas carnes additi caules magno lignoiji com/
pendio percoquunt.Groffi illitae ftrumas:#oi'um colledionem emolliunt Si difcutiut:aliquarenus Si fo
iia.Qu3e molliffima funt ex iis cum aceto ulcera manatiat# epinydidas:# furfures fanant > Cum meile ite
Si foliis caeria fanant:# canis morfus.Recentes cum uino phageaenas.Cu papaueris foliis offa extrahunr.
Groffi caprifici inflamatfones difcutiunt fuffitu.Refiftut#fanguinitaurinopoto:# pfimmythio Si ladi
coagulato potae.iteaq decodae atm illitae parotidas fanant»CaulicuIi aut groffi eius q minutiffimae ad fcor
pionu idus e uino bibunf.Lacquoq? inftillaf plagae:# folia IponunCJ te aduerfus murernaraneiuCaulicu
Iobc cinis uua fauciu fedat» Arboris ipfius cinis ex melIe:rhagadia»Radix deferuefada in uino dentiu dolo^
res.Hyberna caprificus in aceto coda Si trita Ipetigines tollit.lllinunf rameta rami fine cortice q minutiffi
ma ad fcobis modu.Caprifico quocp medicina unius miraculu addif.Corticeeius lpubefcente puer impu
Vel rabi bis fi defrado ramo detrahat detibus medulla ipfam adalligata ante folis ortu prohibere ff rumas. Capnft
dam na cus rauros qlibet feroces collo eo^ circudara i tm mirabili natura copefcit:ut imobiles pffct.Herba quoq?
turam qua graeci ermeon uocaureddeda in hoc loco pp gentilitate.Palmo alta eft cauliculis qnis fere ocimi fimiii
tudine:flos candidus:feme nigru:paruu:tritu cu meile attico oculope epiphoris medeC Manat lade m ulto
Si dulci.Herba perq utilis aunu dolori nitri exiguo addito.Folia refiftut uenenis.Pruni folia tofillistgingi /
uistuuse profunt in uino decoda:&: fubinde ore colluto.ipfa pruna aluu molliunt:ftomacho uero utililli/
ma:fed breui raomento»V tiliora perfica : fuccuf^ eorum etiamnum in uino aut in aceto expraeflus * Nec
eff alius eis pomis innocentior cibus»Nufqua minus odoris.Succi plustqui tamen fitim ftimuIer.Foliaeius
trita illita hemorrhoiam fiff unt» Nuclei perficorum cum aceto Si oIeo:capitis doloribus illinuntur.Silue/
ftrium quidem prunorum baccaetueleradicecortexin uino auffero fi decoquantur ita: ut triens ex hemi¬
na fuperfimaluuin Si tormina fiffunt.Satis eft fingulis cyathos decodi fumi . Ecin iis Si fatiuis prunis eft
limus arborum: quem gracci lichen appellant: rhagadis Si condylomatis mire utilis*Mora in segypto
Si cypro fui genens(utdiximus)Iargo fucco abundat.SummocorticedefquamatoaltiorepIaga ficcami
rabili natora.Succus aduerfatur ueneni ferpentiu»Prodeft dyfentericis.Difcutit panos oefqj collediones*

VIGESIMVSTER.TIVS CXXXXII

Vulncfa conglutrnat;capitis (JoIdteVfedatiiicem aurium«Splenicis bibi'fur*IIIimYar& contra perfri^ione^
Celerrime teredinem fenrit.Nec apud nos fucco ufus minor* Aduerfaturaconito:& araneis in uino potu.

Aluum foluit.Pituitafcp ac tineas &C fimilia uentris animalia exrrahir.Hoc idem praeftat dc correx tritus'*

Folia tingunt capillum cum fici nigra; di uitis cortice fimul coftis in aqua caelefti.Pomi ipfius fuccus aluti
foluit protinus.IpfapomaadpraefensftomachoutiIia:refrigerant:fitimfaciunt*Si nofuperueniataliusa’/
bustintumefcunt.Ex immaturis fuccustfiftitaluumrueluri animalis alicuius in hac arbore obferuadfsmft
raculistquae in natura eius diximus»Fit ex pomo panchreftos ftomariceteadem arteriace appellata hoc mo
do.Sextariitresfucciepomoleui uaporeadcraffitudinem mellis rediguntur.Poftaddituromphaciiaridi Pondus
pondo duodecimtaut myrrhae undedm:croci.xi*Sed hxc fi mul mixta uel trita mittentur decocto ♦ Neq? Textario
-efi aliud oris:arteriaetuuae:ftomachf iucundius remedium. Fit di ex alio modo • Succi fextarii duo mellis na duq/
atticidecoquunturutfupradiximus.lVIirafuntpraetereatquseproduntur.Moragerminarioneprius q in ru aut
folia exeanttfiniftra decerpi iubentur futura pomatrhicinos graeci uocant*Hi terram fi noattigeretfangui/ myrrhe
nemfiftuntadalIigati:fiueexuulnerefluat:fiueore:fiuenaribus:fiuehemorrhoidis*Adhocferuantur re fextarii
pofituIdempraeftare&T ramus diciturrluna plena defraflustincipiens frudlum habere*Si terram non atti' unius
gerit priuatim mulieribus alligatus lacerto contra abundantiam menfium ♦ Hoc&quocunq? tempore ab crod
ipfis decerptum ita : ut terram non attingat : adalligatum^ exiftimant praeftare* Folia mori tritataut ari/ unius
da decodtalferpenrium i&us imponuntur* Ad idemq? potu proficit*$corpionibus 3duerfatur e radice cor/
ficis fuccus ex uino aut pofca potus.Reddenda eft antiquoru compofi tio.Succum expraeflum pomi matu
ri lmaruriq? mixtum coquebant in uafe aereo ad mellis craffitudine* Aliqui myrrha adiecta;& cupreflo p/
duratu uas fole torrebant:permifcentes fphata ter die.Haecerat ftomaticerquae di uulneraad cicatrice per
ducebat*alia ratiojfuccu ficcaro exprimebant pomo multu fapori obfonioru conferente*Iii mediana uero
contra nomas:& pecoris pituitas:^ ubicungs opus eftetaftringi uifcera.Dentes quoq? colluebant eo. Ter
tium genus fucci foliis di radice decofbs ad ambufb ex oleo illinenda.Imponunf & per fe folia.Radix per
mefTes incifa fuccu aptiffimu dentiu dolori colledionibufqi 8i fuppurationibus habet* Aluu purgat* Folii
mori ip urina madefaTa pild coriis detrahunt.Cerafia aluu molliunttftomacho inutilia. Eade ficcata aluu
jiftunt»Vrinam ciunr.Inuenib apud auctores fi qs matutino rofcida deuoret cfi fuis nudeisiin tantu Ieuari
aluumjut pedes morbo liberenf*Mefpila exceptis fetaniistquae malo proprioreuim habettreliqua aftrin/
gunt ftomachurmfiftuntqa alud.Item forba ficcavNam di recentia ftomacho 8i aluocitae profunt*

De pineis di amygdalis;& nuce auellanat& de nuce iuglande:& de piftaciist& caftaneis:& filiquis:& cor
nu!& unedone:8£ lauro» CA» VIII*

Vces pineaetquae refina habent contufae Ieuiteradditis in fingulis fextariis aquae addimidiu deco
dtae fauguinis excreationi medentunita ut cyathi bini bibantur ex eo.Cortex e pino in uino deco
Tus contra tormina datur.Nuclei nucis pine^ fitim fedant:& anchrimonia ftomachiirofionefig

_ di contrarios humores confiftentes ibi:& infirmitate uirilium roboranttrenibustSC ueficae utiles»

Fauces uidentur exafperare 8i tuffim*Bilem pellunt poti ex aquataut uinotaut pafibjaut balanorum deco/
dto.Mifcetur iis contra uehementiores ftomachi rofiones cucumeris femen & fuccus portulacae» Ite ad ue
iicae ulcera &renu:quonia furinam cient* Amygdalae amarae radicudecocTum cutem in facie corrigittco , f v
loremq? hylariorem facit.Nuces ipfae fomnu faciunt Si auidiratc.Vrina di mefes ciunt.Capitis dolori illi/
nuntunmaximeg} in febritfi ab ebrierate in aceto di rofaceo ex aquae fextario:&: fangufne fiflunt^Cu amy/

Io di menta lethargias comitialibufqr profunt. Capite peruncto epinydhdas fanant e uino uerere ulcera pu
trefcentia.Canum morfus cum meltaEt furfures ex facie ante potu praeparata ♦ Ite iocineris 8i renum ao/
res ex aqua potae.Et faepeexeligmatecum refina rerebinthina . Calculofis Si difficili urinae in pafio idiad
purgandam curem in aqua mulfa tritae funt efTicaces*Profunteligrnate:iocineri:tufti:<3<: colotcu elelifpha/
co modice additodn meile fumi£ nucisauellanae magnitudine ♦ Aiunt quo<j qnis fere pfumptis ebrietate
non fentirepotores»VuIpefcp fi ederint eas nec cotingat e uicino aqua laberetmori.Minusualent in reme/ Vfebrie
diis dulces:& eae tn purganti^ urina ciunt*Recentes ffomachu fplent.Nucibus grsecis cu abfinthii femine tatis no
ex aceto fumptis morbus regius fanari dr.lte illitis p fe uit/a fedis.Et priuatim codylomata.Ite tuffi 8i fan/ fentiri'
guinis reiedhoni,pdeft»Nuces iugiades gr xci a capitis grauedine appellauere.Etem' arbore ipfape folioruq? puto ref
uires in cerebru penetrauHocq? minore mometo:fed i cibis nuclei facidr*Sunr at recentes iucudiores.SiC/-
cae noxiores:&: ftomacho inutilesrdifficiles cocoTurdolore capitis iferentes»Tuffietibus inimicaet&l uomi/
turis ieiunis apt^ : tenafmo folojtrahut.n*pituita*E^de pfumprae uenena hebetant* Ite angina cum ruta
&oleo»lteaduerfanturcepistleniuntqi eapefaporem. Aurium inflamatioriiimponiintnrcumellisexiguo*

Ite ruta mamis&: luxaris ♦ Cu cepa aut &fale di meile canis hoffqi morfui.Putamine nucis fuglandis dens
cauus inuritur*Puramen combuftu trittug? in oleo aut uino infantiu capiti e perunefto nutrit capillu: & ad
alopecias eo fic utun£*Quo plures quis nuces ederitthoc facilius tineas pellit . Et quae per ueteres funt nu/
ces gangrenis di carbunculis medenCltem fuggillatis*Correx luglandium lichenum uicio;& dyfentericis
prodeft.Folia trita cum aceto au riudoloruln fanctuariis Mithridatis maximi regis deuiTuCn. Pompeius
inuenit in peculiari comentario ipfius manu compofitione antidoti eduabusnucibus ficcis.item ficis toti/

'dem:& rutae foliis uiginti fimul tritisladdito falis grano:5<: qui hoc ieiunus fumattnullum uenenum no/
citurum illo die»Contra rabiofi quocp canis morfus nuclei a ieiuno homine comanducati illitiga prcefenti
remedio efle dicuntur.Nuces auellanae capitis dolorem faciunt:& inflationem ftomachi 8i pinguedini cor
/poris conferunt plufquatn fituerifimile»Toftse&: diftillationi medentur* Tuffi quorn ueteri tritae in
aqua mulfa por^ * Quidam adiiauntgrana piperis* Alii e paftb bibunt « Piftaaa eofdem ufus di effedlus

LIBER

habent* quos pinei nucfef:prater<p ad ferpenrium i&us:fiue edanttirtfiue t>ifcanf»Caffaneac uehementer fi
fiunt fiomachi 8C uentris fluctiones. Aluum ciunt*Sanguine excreantibus profunt. Carnes alunt. Siliquae
recentes ftomacho inutiles. Aluum foluunt. Eaedem ficcatae fiftunttftomachocj utiliores fiunt. Vriam ci>
unt.Syriacas in dolore fiomachi ternas in aquae fextariis decoquunt.Quida ad dim:dium:eucp fuccum bi
bunt.Sudor uirgae corni arboris lamina ferrea candente exceptusmon contingente ligno illitacp inde ferru
go incipietes Iichenas fanat. Arbuftus fiue unedo fructu fert difficile concoctioni:& fiomacho inutile. Lau
rus excalfactoria natura habet:& foliis:& cortice:& baccis.Ita^ decoctu ex iis maxime e foliis prodeffe uu!
Uis & ueficisconuenit.Illita uero uefparu crabronum 8C apum.Ite ferpentiu uenenis refiftunttmaxime fa>
pis dypfadis 8C uiperae.Profunt & menfi bus foeminai^ cum oleo codta.Cum polenta aut:quae tenera fune
. trita inflationes oculoru cum rutajtefiium cum rofaceotcapitis dolorestaut cum irino ♦ Quin manducata
VI umo atCp deuorata per tnduu ternatliberant a tufli. Eade a fufpiriis trita cum melle.Cortex radicis cauedus gra
uidis.Jpfa radix calculos rumpitnocineri,pdert:tribus obolis in uino odorato pota.Folia pota uomitiones
mouent.Baccae mefes trahunt appofitx tritae uel potae.Tuflim uetere & ortopnoea fanant binae detracto
cortice in uino potae.Si & febris fit:exaqua:aut eligmate ex aqua mulfa : aut ex paffo decoitse . Profunt 8C
phthificis eodem mo:&oibus thoracisrheumatifrnis.Na&excoquuntpiruitarm&extrahunt.Aduerfus
fcorpiones quaternae ex uino bibunrur.Epinyctidas ex oleo illitae & lentigines.Et ulcera manantia:& uL
cera oris:& furfures.Cutis prurigine fuccus baccaru emendat 8C phthiriafin. Auriu dolorf;& grauitari lfiil
latur cum uino uetere 5C rofaceo. Perunctos eo fugiunt uenenara oia.Prodefi & contra uenenatorum ictus
potus.Maxime aut eius laurusiquae tenuiora habet fo!ia.Baccae cu uino ferperibus 8C fcorpionibus 6C ara/
neis refi ftunt.Ex oleo 8C aceto illinunf:& lyeni 8t iocineruGangrenis cum melle;& in farigatioe etiam aut
perfrictione fucco eo perungi nitro adiecto prodeft.Sunt q celeritati partus multum coferre putent radice
acetabuli mefura pota in aqua»Efficacius recente q arida.Quida aduerfus fcorpionu ictus dece baccas dari
iubent potui.Ite & in remedio uuae iacentis quadrante pondo baccharum folioruue decoqui in aquae fex/
tariis tribus ad tertiasjeamg? calidam gargariffare:&: in capitis dolore impari numero baccas cu oleo conte
rere!& calfacere.Laurus delphicae folia trita olfacta^ fubinde pefiilenriae contagia prohibentitanto magis
fi & uratur.OIeum ex delphica ad ese rata :acopumq?:ad perfrutiones:difcuticdos neruos : laxandos lateris
dolores;febref<j frigidas utile efi.Item ad aurium doloremjin mali punici cortice tepefaitu.Fol ia decocta
ad tertias partes aquse uuam cohibent gargariffatioerpota alui dolores.intefiinorucp.Tenerrima ex iis tri
ta in uino papulas pruritufij illita noctibus. Proxime ualent caerera lauri genera. Laurus alexandrina fiue
ida?a partus celeres facit radice pota trium denario^ pondere in uini dulcis cyathis rribus.Secundas et pel
litjmenfefiy eode modo pota.Daphnoides fiue iis noibusjquse diximus filuefiris laurus prodet :aluu fol/
uit: recenti folio uel arido drachmis tribus cu fale 8i hy dromelite manducata.Pituitas extrahit foliu 8C uo
mitusjfiomacho inutile.Sic & baccse quinae denseue purgationis caufa fummuntur*

De myrto fatiua!&myrtidano:&: de myrto filueftri. CA. IX.

'Yrtus fariua candida minus utilis efi medicinae qnigra . Semen eius medetur fanguinem excre/
antibus.item cotra fungos in uino potum.Odorem oris comendat uel pridie comanducatum*
item apud menandrum fynarifiufin hoc edunt. Datu r 8C dyfentericis denarii pondere in uino»

_ [, VIcera difficilia in extremitatibus corporis fanat cum uino fubferuefactum imponitur lippitu/

dini cum polenta.Et cardiacis in mama finiftra.Etcontra fcorpionis ictus in mero*& ad ueficae uitia capi/
ris dolores:& segylopasrante q fuppurent.irem tumoribus»Exemptifq3 nucleis in uino uetere tritum eru/
ptionibus pituitae.Succus foeminis aluum fifiit.Vrinas cit. Ad eruptiones pufiularum pituitrecp cum cae/
rato illinitur;& contra phalangia capillum denigrat.Lenius fucco oleum efi ex eadem myrto 8>C uinu : quo
nunqua lebriaturJnueteratumtp fifiitaluum:& fiomachum;torminafanat:fafiigiuabigit.Folioru arem
tium farina fudores cohibet infperfatuel in febri . Vtilis & coeliacis 1 6C procidentis uuluarum fedis uitiist
ulceribus manantibustigni facro fotu : capillis fluentibus : furfuribus • item aliis eruptionibus : ambufiis.
Additur quo^ in medicamentoiquod liparas uocantteadem de caufa:qua oleum ex iis efficaciffimum ad
eatqus in humore funritanq in ore 8t uulua.Folia ipfa fungis aduerfantur trita ex uinorcum cae ra uero ar/
ticulanbus morbis & colectionibus.Eadem in uino decocta dyfentericis & hydropicis potui dantur. Sic/
cantur in farina quae infpergitur ulceribus:aut hemorrhoiae.Purgant & letiginestpterygia oC paronychia:
& ep:nyctidas:condylomata:teffes{terra ulcera.item ambufta cum caerato. Ad aures puruletas & foliis cre
matis utuntur & fucco decoctcxComburuntur & in antidota»Item cauliculi flore decerpti in nouo fictili
operto cremati in furnotdein triti ex uino:& ambufiis foliorum cinis medetuninguen ge itumefeat ex ul/
cere:fatis efi furculum tantum myrti habere fecum :nec ferro nec terra cotractum. Myrtidanum diximus

guomodo fieret.Vuluse prodet appofitum fotut illitu % Multo efficacius & cortice i & folio i & (emine*
xpiimitur 8C foliis fuccus molilfimis in pila tufis adfufo paulatim uino aufiero . Alias aqua colefii :.at^
etiam expreifo utuntur ad oris f edifqp ulcera uuluae;6i uentris.CapilIorum nigritiam:malarum perfufio/
nestpurgationes Ientiginum:8C ubi conftringendum aliquid efi. Myrtus filuefiris : fiue oxymirfine * fiue
chamsemyrfine baccis rubentibus:^ breuitate a fatiua difiat.Radix eius in honore eft:decocta uino ad re/
nura dolores pota.Et difficili urinaripracipueg? craffe 8C grauiter olenti.Morbo regio:& uuluarum pur/
gariom trita cum uino.Cauliculi quoq3 incipientes afparagorum modo in cibo fumpti : 8i in cinere cocti*
Semen cum uino potum aut oleo aut aceto calculos frangit.item in aceto 8C rofaceo tritum capitis dolores
fedar:& potu morbu regium.Caffor oxymyrfine myrti foliis acutisiexqua fiunt ruri fcopaetrufcum uoc^
uiriad eofdem ufus.Et hactenus habent fe medicina urbanarum arborum<Tranfearaus ad filuefirps*

Ve! me/
nandri

Vel ale/
phas

VIGESIMVSQ^VARTVS

CXXXXIII

CAlI PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LlBER/XXlIIJ.

PROOHEMlVM.

Medianas ex arboribus filueftribus.

CA* U

E SYLVAE QVJDEM
horridiorga naturae faci/
es medicinis carennfacra
illa paren te rerum oium
nufq non remedia difpo/
nente homini: ut medici
na fieret etia folitudo ip/
fa fed ad fingula 'illius di/
fcordiae atqi concordiae
miraculis occurfantibus.

Quercus & olea tam per
tinaci odiodiffidetrutal/
tera in alterius fcrobe de/
paclae moriantur.Quercus uero & iuxra nucem iu
glandem. Pernicialia 8C braffica; cum uite odia. Ip/
fiimcp olus quo uitis fugaturaduerfum cyclamino
& origano arefcit.Quin 8C annofas iam & quae der
nantur arboresidifificilius caeduae caelerius inarefce VFmar/
re traduntifi prius manu qua ferro attingantur, po cefcere
morum onera a iumenris ftatim fenriritac nifi prius oftendantur iis:quis pauca portenttfudareillico.Feru
lae afinis grariffimae funt in pabulotcaereris uero iumentis praefentaneo ueneno*Qua de caufa id animal 1 i/
berto patri aflignaturtcuf&ferula.Surdis etiam rerum fui cuicy funnuenena acminimis quoq; . Phylira
coci:& poline nimium falem dbis eximunt.PraeduIcm faftidiu fal temperat. Nirrofae:aut amarae aqu^e po
lenta addita miriganturmt intra duas horas bibi poflint.Qua de caufa 8C in faccos uinariosadditur polen
ia. Similis uis rhodiae creta: 8C argillae noftratis cocordia ualentium.Pixoleo extrahinirtcjdo utrunqj pin/
guis naturae eft.Oleum folumcald mifcef qdo utrunqi aquas odir.Gumi aceto facilius eluitur. Atramen Vel 'cfi
tu aquaunumera pterea aliajq fuis locis dicenf aflidue.Hinc nata medicina.Harc fola naturae placuerat ee his ace/
remedia parata uulgotinuentu faciliaac fine fpendiojex gbus uiuimus.Poftea fraudes hoium & ingenio^ to facili
capturae officinas menereiftastin qbus fua cui<j hof uena!ispmittiruruita.Statimc6pofitiones:& mixm us eluif
rae inexplicabiles decantanf. Arabia arq? india in medio aeftimanf. Vlceri<j paruo medicina a rubro mari atrarac/
importafreu remedia uera quottidie pauperrimus qf<j coenet.Na fi ex horto aut petaf herbatuel frutex q^ tum ,
raturtnulla artium uilior fiar.ita eft profedlotmagnitudo populi romani perdidit ntusjuincedo^ ui&i fu
mus*Paremusexternfs:& una artium imperatoribus quo<j imperat. Verum de his alias plura»

Lotos. CA. II*

Oron herbam:itemq? segyptiam eodem nomine: alias & fyrticam arborem diximus fuis locis:
haec lotos quaejfaba graeca appellatur a noftris aluum baccis fiftit • Ramenta ligni decodta in uino
profunt djTentericisjmenftruisjuertiginijcomitialibus.Cohibet & capillum.Mirum his ramen
tis nihil efie amariusjfru&uqj duIcius.Fit QC e fcobeeius medicamentumiexaqua myrti decoda
fubacta <k diuifa in paftillosidyfentericis utiIiffimum'pondere ui&oriati cum aquae cyathis tribus.

Glans* CA. IIJ<

Lans intrita duritiastquas cacoethe uocant cum falfa axungia fananuehemenriorefqj licbenas.In Vel ilia/
omnibus cortex ipfetcorriCKj tunica fubieda.Haec decodta iuuat coeliacos.Dyfentericis etia illi/ cos
nirurtuel ipfa glans.Eadem<y refiftit ferpentium ichbustrheumatifmis: fuppurationibus • Folia
5C baccae uel cortex uel fuccus deco&i profunt contra toxica.Cortex illinitur deco&us ladte uacci
no ferpentis plagae.Daturexuino dyfentericis.

De cocco ilicis & gallatSi uifco:pilulis:gknde:& de cerri radice & fubere» CA. IIII.

Adem & ilici uisrcoccum uulneribus ex aceto recentibus imponitur.Epiphcris exaqua:&ocu/
culis fuffufis fanguine infi illatu r.Eft aurem genus ex eo in atrica fere & afia nafcens:celerrime in
uermiculum fe mutanstquod ideo fcolecion uocanttimprobanrcj.Principalia eius genera dixi/

_ mus.Nec pauciora genera gallae fecimus:folida:perforara«lte albatnigrajmaiorejminorem. Vis

oium fi m ilis. Optima comagena.Excrefceria in corpore tollit. Profutgingiuis:uuar;ons exuIceratioi.Cre/
matae & in uino exrin£he coeliacis.Dyfenrericis illinunt, Paronychiis ex melle:& unguibus fcabris ptervgi
isjulceribustmanatibusicodylomatistuulneribusjq phagedenica uocaf. In uino at decocta? auribus lftillaf
oculis illinunf. Adueifus eruptioes:& panos cu aceto.Nucleus comaducatus dentiu dolore fedar.Ite inter
trigines:& ambulta Jmmatura? ex iis ex aceto potae lyene cofumur.Eaede cremarae:&: aceto falfo extin&ae
meres fifiuntjuuluafq! procidentes fotu.Omnes capillos denigrant. Vifcum e robore praecipuum diximus
haberi:& quo conficeretur rnodo « Quidam in aqua contufum decoquunt: donec nihil innatet.Quidam
comroanducantes.acini expuunt cortices .Optimu m efttquod finecortice eftrquodque leuiffirmmv.extra

LIBER

fuluumffhfns porcum : (jU6nihiieftglutinofius;crHolIft:<fifcaric : humore f!cat.$trumas cu refina &?
cxnifpanos mingar omnis generis,Quidam dt galbanum adiicfunc pari podere fingulorum : eo# modo
Bt ad uutncra utuntuftVnguium fcabricias expolit: fi feprenis diebus foluanturrnitro# colluatur. Quida
ad religionem efficacius fieri putant prima luna collectum e robore fineferro.Si terra non atrigerit comi/
fialibus mederi.Conceptum f oCminaru adiuuaretfi omnino fecu habeant. Vlcera comanducatu lpofitu#
effidaCiffi me lanari « Roboris pilulae ex adipe urfino alopecias Capillo replet , Cerri folia dt cortex dt glans
ficcat colledtones:fuppuraMonef#:flaitiones:fiftit.Torpentes membrorum partes corroborat decodtum
eius focu.Cm 8t infidere expedit ficcandis aftringendifue partibus » Radix cerri aduerfatur fcorpionibus
Suberis cortextritusexaqua calida potus fanguinem fluentem ex utraliber parte fiftit.Eiufdemcinis ex
uino calido fanguinem excreantibus magnopere laudatur»

De£ago&capreflb:& cedro magna:&decedride:galbano. CA. Vi

«Agi folia manducanf in gingiua^ labioruq? uiriis. Calculis gladis fagineae cinis illinitur.Item o3
frnelleafopeciis.Cupreffi folia trita ferpentiu ichbusimponunf:& capitio! polera fi afole doleari
|lte ramici.Qua de caufa dt bibunf.Tefliu quo# tumori cu cerato illinunf.Capillum denigrant
SbtfexacetOiEade trita cum duabus partibus panis mollis:& e uino amineo fubacta:pedu ac neruog*
dolores fedant. Pilula aduerfus ferpentiu ictos bibunf. Aut fi eliciatur fanguistcolledhombus illinuntur»
Ramici quo# tenerae tufae cum axungia dt lomeco ,pfunc.Bibun£ ex eade caufa.Parotidi dt ftrumae cum
farina imponunf.Exprimif fuccus tufis cu feminelqui mixto oleo caligine oculoru aufert.Irem ui&oriatl
pondere in uino potus rllituf# cum fico fica pingui exemptis granis uitia teftiu fanat. Tumores difcutitt
dt cu fermento ftrumasiRadix cu foliis trita pota# ueficae dt ftrangurte mederur:& contra phalangia.Ra
menta pota menfes diunt.Scorpionu idtibus aduerfanf.Cedrus magna qua cedrelaten uocattdat picerquae
cedria uocaturfdentiu doloribus utiliflima.Frangit eni eos:& extrahittdolores fedat.Succus ex ea quo fie,-
ret diximus.Magni ad lamina ufusini apicis dolore infetret.Defun&a corpora incorrupta conferuat.Vi/
uentia corrum pit mira differentialcd uitam auferat fpirantibus:defundhf# pro utra fit. Veftes quo# cor/
rumpit:& aialia necat.Ob hoc non cenfeam in anginis hoc remedio utendu:ne# in cruditatibus: qcf fuafe
re aliqui.Guflu dentes quo# colluere ex aceto in dolore timuerimmel grauitari aut uermibus aurium in
ftillare.Portentu eft quod tradunttabortiud fieri inuenere antepfufa uirilitate » Phthiriafes perungere eo
tton dubitauerimffte# prurigines.Suadent dt contra uenenu leporis marini bibere in paiTo. Facilius in ele
phantiatfi llbnanf dt ulcera fordida St excrefcetia in iis. Auctores quida dt oculoi^ albuginesicaliginef# in
unxere eo, Et cotra pulmonis ulcera cyatu eius forbere iufierut.Ireaduerfus tineas* Fit dt ex ea deum : qd
pifieleon uocariuehementioris ad oia eade ufus»Cedri fcobe ferpentes fugari eertu eft.Ire baccis tritis cum
oleo fi qufpunganf.Cedrides hoc efl frudus cedri ruffim fananr:urinaciunt:aluff fiflunttuules ruptistco'
uulfisffpafncisrflranguria* uuluis admori.Contra lepores marinos eadejqu^ collectionibus fupra inflam
inarionibuf#,De galbano diximus ne# humidu ne# aridu probaf .fed quak docuimus.Per fe bibitur ad
tuffim uetere:fufpiria:rupra couulfa.Imponiturifchiadicistlateris doloribusipanisifurunculistcorporiab
offi btis recedenti.Strumis:articuIoi^ nodis:denriu quo# doIoribusJUinitur dt cu meile capitis ulceribus»
Purulentis infundif auribus cu rofaceo aut nardo.Odore comitialibus fu buemttd: uuluaein ftrangulatu;
& ftomaChi defedu. Abortus no exeuntes trahit appofiruuelfuffitu. Item ramis hellebori circulitum at#
fubiedum .Serpentes nidore urentium fugari diximus, Fugiunt dt perunctos galbano.Medetur:&: a fcor/
pione percufiis.Bibitur dt in difficili partu fabar magnitudine in umi cyatho:uu!uaf# conuerfas corrigit*
Jn myrrha autem dt in uino mortuos partus extrahit» Aduerfatur 6t uenenis maxime toxicis cum. myrrha
& uino»S<rpentes oleo 8t fpondylio mixto taeffu necat.nocere urina; exifhmatur»

Deammoniaco&ftyrace:& fpondyIio:& fphagnot& terebintho:^ cham^pite:& pityufa:& refinis:SC
picea: & ientifeo. CA. VI.

Imilis ammoniaci natura at# lachrymrepband^tot diximus mollittcalfacittdifcuriridiflbluit»
Clarirari uifus in collyriis c6uenit,Pruriru:cicatrices:albugines oculor tollit. Denriu dolores

fedatiefficacius accenfum.Prodeff difpnoicis:pIeureticis:pulmonibus:ueficis:urinar cruetarilye
. nifffchiadicis potu.Sic&l aluu foluir. Articulis &: podagrae cu pari pondere picis:aut c^rse 6t ro

(aceocoau.Maturat panos:extrahit dauos cu melle.Sic SC duritias empIlit»Lyeni cu aceto & caera cypria
uel rofaceoefTicaciffime imponitur.Laffitudines perungi cu aceto 8C oleo exiguoqs nitro utile. Et flyracis
naturam in peregrinis arboribus diximus.PIacetprseter illa quar diximus:maxime pmguisipurustalbica/
tibus fragmentis.Medetur ruffi:facrbus:pedoris uitiis:uuluae pr^clufac : duricieue laboranti . Qt menfes
poruiappofituqraluum mollir.Inuenio potu modico trifficiamanimi refoluidargiore contrahi .Sonitus
aurium emendat infufu:ff rumas illitu neruorug! nodos, Aduerfaf uenenis:qux frigore nocenriio <3C cicu
rie.Spondylion una demonftram.Infundif capitibus phrenetico^:5: lethargicorum. Irem capitis dolori
bus Jongis»Cum uetere oleo bibitur 8£ in iocinerum uitiis:morbo:regio:comitialibus:orthopnoicis:uuE
uarum ffrangulatione:quibus6<:fuffituprodeft.Aluunimollit»llliniturulceribus ferpenribus cum rura»
Flos auribus purulentis efficaciter infunditur.Sed fuccus cum exprimitur:integendus e ft: quoniam mire
appetitur a mufe/s St fimilibus.Radix de rafa &in fiffulas conieda callum earum derodit. Auribus quoq*
infiillatur cum fucco. Datur 8t ipfa contra morbum regium di in iocineris uitio : St uuluarum • Capillos
crifpos facit perundto capite.Sphagnos fiue fphacos fiue bryon:& in gallia ut indicauimus nafcirur uuluis
infident ium utilis * item genibus 6t feminum tumoribus mixtus nafturtio Bt aqua falfa tritus.Cum uino
«ut refina fuccus potus urinam pellit celerrime. Hydropicos inanit cum uino di iunipero triens 8C potus»

VIGESIMVSQ_VAR.TVS cxxxxiiii

Terebinthi folia & radix coledtfonibus imponunrur.Dearlnm eorum ftomachum firmat • Semen in tv
piris dolore bibitur in uino:& contra difficultatem urina?» Ventre leniter emollit.Venerem excitat . Picea:

SC laricisfolia trita 8i decocta in aceto dentiu dolori profunnCims corticu intertrigini^ ambuftis ♦ Porus
aluu fiftit.Vrina mouer. Suffitu uuluas corrigit.Picesrfolia priuatim Si iocineri utilia funtdrachmxpon/
derein aqua mulfa pota.Syluas eas dumtaxariqua: picis refina: qua: gratia radunf.-utiliffimas effe phthifi
cistaut qui longa aegr itudine non recolligunt uiresrfatfs coftat.Et illum cadi aera plus ita q nauigationem
segypria ,pficere:plus q lactis herbidos p montiu aelT iua potus»Chama:pitis larine a iuga appellafjdiciturgp
pp abortus ab aliis thus terrae. Cubitalibus ramistflore pinus Si odore. Altera leuior & icuruae (i milis.Ter Vel bre
tia eode odore:& ideo noie quoq?:paruu!a coliculo craffitudine digitali;folitstfcabris:exi!ibus;albist in pe/ uior
tris nafcens . Oes herbaetfed propter cognatione nois non differendae. Profuntaduerfus fcorpionu idtus*

Item iocineri illitx cu palmistaut cotoneis. Renibus 3i ueficae decoctum eaijccum firma hordeacea. Mori
bo quo regio:& ur ina? difficultatibus ex aqua decoftae bibunf.Nouiffima cotra ferpetes ualet cu mei le*

Sic & appofi ta uuluas purgat.Sanguine denfatu extrahit pota.Sudores facit perunctis ea. Peculiariter reni
bus utilis eft.Fiunt ex ea Si hydropicis pilulae cu fico aluu trahetes.Lumbope quo^ dolore uiitoriati pon/
dere in uino finit:& rufum recente. Mortuos partus ex aceto codta potacp eiiccre protinus dicif.Cu hono/
re & piryufa fi mili de caufa diceftqua qda in titymalli genere numerant.Fruiex eft fimilis piceaetflore par/
uo purpureo. Bilem Si pituita per aluu derrahittradix decocti hemina aut feminis ligula in balanis . Folia
in aceto decodtatfurfures cutis emendat.Mamas quocp mixto rutae deco£to:& tormina:& ferpentiu ictus:

8i in totu collectione incip:entes.Refinam efupradidtis arboribus gignidocuimus:&:generaeius:& natio
nes in rone uiniiac poftea in arboribus.Cuius fuma? fpes dua?:ficca Si liqda • Sicca quae in pinu Si picea fit.

Liquida e terebintho:Iarice:lentifco:cuprefTo.Na 6C eae ferunt in afia Si fyria.Fallunf qui eande putant effe
e picea atqi larice.Picea eni pinguem 6i turis mo fuccofam fundit.Larixgracileac mellei liquoris uirus re/ Vel co/
dolente. Medici liqda raro utunf 8i in ouo fere.Laricepp tuffim ulceracp uifceru.Nec pinea magnopere in loris
ufu.Caereris no nili coftis.Ercoquedi genera fatis demoftrauimus.In arbore differentia placet terebinthi/
na odoratifiimaiatcp Ieuiffima nationu cypria 8C fyriaca utracp mellis attici colore.Sed cypria carnofionfie Vel ctaf
ciorguin ficco genere quaerut ut fitcandidafpuraiperlucida.In oi aute ut montana potiufq capeftris • Item fior
aquilonia potius q ab alio uento.RefoIuit refina ad uulneru ufus:& malagmata oleo in potiones amygda
lis amaris.Natura in mededo cdtrahere uulneratpurgarejdifcuteretcollectionestice pectoris uitia.Tarebirt
thina illini£:& eade callida me?bro^ doloribus fpaflicif^ illinif in folettotifq? corporibus.Mangonu maxi
me cura ad gracilitate emendanda:fpatiis ita laxantiu cute per fingula mebra : capaciora^ cibos/ facienda
corpora.Proximu Iocu oprinet e lentifco. Ineft ei uis aftringendi.Mouet & ante ceteras urina. Reliquae ue
tre emolliunt.Cruda cocoquut.T ufiim uetere fedant. Vuluse onera extrahut et fuffi tae, Priuati aduerfan£
uifco.Panos 8C fimiliacum feuo taurino Si meile fanat. Palpebras letifeina comodarifiime replicat.Fradtis
quocp utilifii ma:& auribus puruletistite i pruritu geniraliu.Pinea capi tis uulneribus optime medetur.

DepicefpiITa^Iiqda:8<:palimpifra:&:pifrafphaltos:5C20piffa:&:taeda:&: lentifco* CA* Vlfc

Ix quoqi unde 8i qbus coficeref modis:ind<cauimus»Eteius duo genera.SpifTum liqduqt, Spif
fa^ utiliffima medicina: efl bruriatquonia pinguiffima & refinofiffima.-utrafqipber utilitates*

Ob id magis rutila q caetera.Id em qd in hoc adiiciunttex mafcula arbore meliore effeinon arbi
tror poffe intelhgi.Picis natura excalfacittexplet.Aduerfaf priuarim cerafta? morfibus cu polen
tadte angina: cum melle.Diftillationibus 8C fiernuramentis.Pituiris auribus infundtf cum rofaceo.illini£
cum caera. Sanat lichenas* Aluu foluir.Excreationes pedturis adiuuateligmateautillira.Tonfilliscu meile;

Sic 3i ulcera purgar.Explet cu uua pafla Si axungia.Carbunculos purgat:& putrelcetia ulcera. Qua: uero
ferpunt cu pineo corticetaut fulphure.Pthificis et cyathi mefuraqda dederunt:6d cotra uetere rufTTm.Rha
gadas fedis 8i pedu.panofqi:<3C ungues fcabros emedat.Vuluse duricias 8C couerfiones odore.ite lenthargi
cosiftrumas.ite cu farina hordeacea & pueri ipubis urina decocta ad fuppui atione pducir.Et ad alopecias
ficca piceutunf. Ad mulieru mamas bruriaex uino fubferuefaitacu poline farraceo qua calidiffimis ipofi
tis.Liqdapixoleuq? qdpiffeleon uocanttqucadmodu fieret diximus.Quida iteru decoquunt: 81 uocat pa
IimpiiTam.Liqda anginx perungunt inrus Si uua. Ad auriu doloresjdariratem ocuio^roris circulitiones:
fufpiriofosiuuluastruffim ueterc.Et crebras exeerationes pcdoris:fpafmos:rremores;opi(thotonostpara/
Iyfes:neruo^ dolores pra:ftantiffimu ad canu&iumento^fcabie.Eft&piflnfph iUos mixta bitumini pi/
cetnaruraliter ex apolloniata^c agro. Quida aut ipfi mifcennpraccipuu ad fcabie pecoru remediu» Aut fi fce
tus mamas leferittnaturale optimu exeotqdcu fei Uerifnnarar.ZopifTam eradi nauibus diximus catra ma/
rinofale macerata. Optima ha:ca tyrocinio nauiu*Addif aute in malagmata ad difeutiendas collectiones*

Txdx decoito in aceto dentiu dolores efficaciter colluut. Lentifci 8i arbores 8i femen Si cortex ci Iachry/
ma urina ciunttaluuntfiftunt.Decodtueoru ulceribus qus ferpunt fotu.llliniturm humidis&igni facro
gingiuascolluunt. Folia deribus in dolore arrerunf.Mobiles decocto colluuntur.Capillutingunt.Lachry
ma fedis uitiis prodeft:cum quid ficcari excalfieriueopus fit.Decodtum oi e lachryma ftomacho utile ru/

£tum&: urinam mouens:quod& capitis dolori cum polenta illinitur.Folia uero tenera oculis inflamatis
illinuntur. Irem maftiche lentifci repiicandis palpebris:&: ad exterenda cutem in facie&fmegmara * Adhi/
betur&fangume reiicientibusttuffi uerercdCad ofaammoniaci ui.MedefdC attritis partibus fiue oleo e
femine eius fadto cajrrecp mixtojfiuefolus ex oleo decoctisjfiue cum aquauirilia foueantur.ScioDemocri
tum medicum in ualitudine Confidi s.M.Seruilii confularis filiae omnem curationem aufieram recufan
tis diu efficaciter ufum la6te caprarum:quas lentifco pafcebat.

Velpci/

S>*

LIBER.

Dc p!atano:& fraxinoiS! aceret alba popuIot& ulmo:& tilia:& fambucotfi! iunipero, CA, VIII*

=7 Larani aduerfantur uefperrilionibus.PiluIx eaijc in uino pot;e*x,iin»pondere oibus ferpentiut
ii 8C fcorpionum uenenisritem ambuffis tufxiautcum acetoacri magifcp fcyllitefanguine omne
fiftunt:& lentigine 8C carcinomaratmelandrias quocp ueteres addito meile emendant, Folia 8C

_ cortex illinunccolledhonibus 8C fuppurationibust&deccxfhim eoru,Cortexaute in aceto den/

tiam remedia eft.Folia eopc tenerrima in uino albo decocta oculoi^ . Lanugo folioijc : 8C auribus 8C oculis
inutilis . Cinis pilulaijc fanat ambufta igni uel frigore,Cortex e uino fcorpionu i&us reftringuit , Fraxinus
qua uim aduerfus ferpentes heret indicauimus,Semen foliis eius ineftiquae medenf iocineris 8C lateris do
loribus in uino* Aquatqux fubit cutem extrahunt.Corpus obefum leuant onere fenfim ad maciem redu/
centes lifdem foliis cu u ino tritis ad uiriu portione,ita'ut puero qncj folia tribus cyathis dentur«Robufh'o
ribus feptem folia quin<j cyathis uini,Non omittendu ramenta eius SC fcobea quibufda caueda praedici»
Aceris radix contufa iocineris doloribus utiliffime im poniCPopuli albse uuaru in unguentis ufum expo/
fuimus*Cortex potus ifchiadicis 8C ftranguriae prodeft. Folioi^ fuccus calidus auriu dolori* Virgam popu
li in manu tenentibus itertrigo non metuat «Populus nigra efficaciffima habefiquae in creta nafci£,Comi/
tialibus femen ex aceto utile.Fundit illa 8C refina exigua:qua utuntur ad malagmata*Folia podagris in ace/
todecodta imponunf.Humor ecauis populi nigrae efflues uerrucas papulafq? 8C attrita corporis tollir.Po/
puli ferunt in foliis gutratex qua apes ppolin faciunt,Gutta quoqp aqux,ppolis ex qua remedium q efficax
eft.Vlmi 8C folia 81 cortex 8C rami uim habet fpiflandi:& uulnera cotrabendi»Corricis utiqt iterior tilia Ie/
pras fedat:& foliaex aceto illita.Corticis denarii pondus potu in hemina aquat frigidaetaluupurgat* PituiV
tafcp QC aqs priuatim trahit»Imponit dc collectionibus lachryma*Et uulneribus ambufhfqi decocto foue/
re,pdeft«Humor in folliculis arboris huius nafces cuti nitore induciufacicqj gratiore pftat,Cauliculi folio
ru primi uino decodti rumores fanantiextrahutqip fiftulas»Idepr^ftanr erilia cortices, Multi cortice com
manducatu uulneribus utiliflimu putanr*Folia trita aq afperfa pedu tumori.Humor quoq? e medulla uri
diximus caftratae arboris effluenstcapillu reddit capiti illitus:defluentefcpc6tinet. Arbor tilia lenirer rufa
ad eade fere utilis eftiatq* oleafler. Folia aut rantu in ufut& ad infantiu ulcera in ore:& comanducaca 8C de/
cocta urinam ciunnmenfes fiflunt lllita.fanguine pota detrahunt.Sambucus het alteru genus magis filu cf.
ftreiqd graci chameatemalii helion uocat m ulto breuius.Vtriufq? decotu in umo ueieri fo^ioi* uel femi
nis uel radicis ad cyathos binos potu ftomacho inutile elhaluo detrahens aqua. Refrigerateria lnflamano
neimaxime recentis ambufli.Et canis morfum cum polenta molhfiimis foliose il!itis*Succus cerebri colle
chones priuatim^ mebransiquat circa cerebiueftilenitinfufus. Acini eius inferiores q reliq tingunt capil
lum*Poti acetabuli mefura urina mouent«FoIioru moliflima ex oleo 8C fale edunt ad pituita bilecp detra/
henda.Adoia efficaciorquac minor.Radiciseiusin uini decocti duo cyathi poti hydropicos exinaniunt.
Vuluas emolliuntihoc elt folioijd decofto infidentituCaules teneri minoris fambuci in patinis codh aluum
foluunr»Refiftunt folia 8C ferpentiu ictibus in uino pota.Podagris cum feuo hircino ueherneterpfunt cau
liculi iliiti*lideq?in aqua maceranfiutea fparfa pulices necentur.Folioru decodto fi locus fpargaturimufese
necantur.Boaappellatur morbus papularum cum rubent corporaifambuci ramo uerberatur*Cortex inte
rior tritus ex uino albo potus aluu foluit Juniperus uel ante extera oia excalfacinextenuattcedro affimilis,
Eteius duo gna* Altera maiorialtera minor.Vtrag? accenfa ferpetes fuganSeme ftomachi:pectoris:Iateris5
doloribus utile,Inflationes langorefq? difcutir,T u fies cocoquit 8c duritiasdllitu tumores fiftit*ite aluum:
baccis ex uino nigro potis.ite uentris tumores illitis.Mifcef 8C antidotis oxyporis* Vrinas cit.illinif 8C ocii
Iis in epiphoris.Datur couulfistruptisttorminibusiuu luisrifchiadicis cu uino albo potu pilulis qternis:auc
decoiflisuigintimuino,Suntqui& perungant corpus e femine eius in ferpenrium metu»

De falice:&: amerina:^ uitilibus:& erice* CA* IX*

Alicis frudlus ante maturitate in aranea abit»Sed fi prius colligafifanguine reiicietibus prodefl,
Corriris e ramis primis cinis dauu:& callum aqua mixta fanar* Vitia cutis in facie emendat: ma
gis admixto fucco fuo.Eltaute hic trium generu*Vnu arbor ipa exudat gumi modo. Alterum

_ manat in plaga cum floret exciro cortice trium digitoru magnitudine«Hicad purgadaqux ob/

flent oculis. Item ad fpiuanda quxopus funticiendam^ urinam:& adoes collectiones intus extrahendas.
Tertius fuccus eft detruncatioe ramose a falce diftillans.Ex iis ergoaliquis cum rofaceo in calice punici cal
fadtus auribus ifundif,Vel folia cocta:& cum exra trita imponunf.item podagricis. Cortice & foliis in ui^
no decodtis foueri neruos utiliffimu.Flos tritus cum foliis furfures purgat in facie.Folia comta & pota in
temperanria libidinis coercenttacy in toru auferunt ufum fsepius fumpea» Amerinx nigrx femen cum fpu
ma argenti pari pondere a balneo illitum pfilothru eft. No multum a falice uitilium ufu diftac uitexifolio
rum quom afpedtuinifi odore gratior efiet*Sed grxei ligon uoca ttalii agnomquonia marronx in thefmo/
phoriisarnenienfium caflitate cuftodienres iis foliis cubitus fibi fternunt«Duo genera cius.Maior in arbo
rem falicis modo aflurgir.Minor ramofa foliis candidioribus lanuginofis,Prima arborum album florem
mittit cum purpureorqux 8C candida uocatur.Nigraiquac tantum purpurerum,Nafcutur in paluftribus
campis*Semen poru uini quendam faporem habet;&: dicitur febres foluere«Et cum ungant oleo admix/
tum fudorem facere:fic 8C laffitudines difioluere,V rinam ciunt 8C menfes*Caput tentant uini modoinam
6C odor fimilis efi* Inflationes pellunt in inferiora. Aluum fiftut. Hydropicis 8C lyenibus perqua utiles*La/
dtis ubertarem faciunt. Aduerfantur uenenis ferpentium:maximequx frigus inferut.Minor efFicaciorad
ferpentes. B ibitur feminis draghma in uino uel poi caiaut duabus foliorum tenerrimorum ♦ Illinuntur 8C
utrxq» aduerfus araneorum morfus uel pcrun&is tantum. Suffitu quo^ aut fubfiraru fugant uenenata.

VIGESIM VSQ_ VAR.T VS CLXXXV ..

At nenerese rei impetus inhibent.Eoqp maxime phalangiis aduerfantur quorum morfus genitale excitat*
Capitis dolorem ex ebrierate fedant cum rofaceo flos tenericp cauIiculi*Scminis decodtum uehementiore
capitis dolorem diffoluir fotut&T uuluam etia fuffitu uel appofitu*Purgat aluum cum pul legio Si meile po
tum. Vomicas panofqt difficile cocoquentes cum farina hordeacea moIIir.Lichenas Si lentigines cuaphro
nitro Si aceto feme fanari oris ulcera Si eruptioes cum melle»Tefhum cum butyro Si foliis uitium.Rba/
gadas fedis cum aqua illirum*Luxatis cum fale& nitro Si caera 8i femine 8i folio. Addif in malagmata ner
uorum Si podagras.Semen inflillatur in oleo decodtum capiti in lethargia Si phrenefi • Virgam qui in ma
nu habeantaut cinctumegantur intertrigine fentire.Ericen grata uocant frutice no multum a myrice dif¬
ferentem colore roris marini:& pene folio. Hoc aduerfari ferpentibus tradutiGenifta quo® uinculi ufum
praeftat.Flores apibus grariffimfiPubito an haec firiquam gratci au&ores fparton appellauerejcu ex ea lina
pifcacoria apud eos fadfirari docuerim*Et nunqufd hac defignauerit Homerus cum dixit nauiu fparta dif-
foIura^Nodum enim fuifTe africanum uelhifpanufpartum in ufucertuefl.Et cum futiles fierent naues:Ii
no tamen no fparto unqua futas*Semen eiusiquod gratci eode nomine appellanr:in foliculis paffiolorum
modo nafcensrpurgat hcllebori uice drachma Si dimidia pota in aquae mulfat cyathis quattuor ieiunis.Ra
mis fimiliter fronde in aceto maceraris pluribus diebus 6i tufis fuccum dant ifchiadicis utile cyathi unius
poru.Quidam marina aqua macerare malunt:& infundereclyftere.Perunguntureodem fucco ifchiadici
addiro oleo» Quidam ad ftranguriam utuntur femine.Genifta tufa cum axungia genua doleria fanat.My
rice q& tamarice uocat Leneus fimilem fcopis amerinis.Sanari dicitea cardnomata in uino decodla trita/
que meile illita» Arbitrantur qtiidam hanc efle tamaricem. Sed ad lyenem peipua eftifi fuccus eius expref/
fus in uino bibatur. Adeo® mirabilem eius antipathiam contra folum hoc uifcerum:faciunt:ut affirment
fi ex ea alueisfa&is bibant fues:fine lyene inuenir/.Et ideo homini fplenerico cibum potum® dant \ uafis
ex ea fadtis.Grauisautem audior in medicina uirgam ex eadem fraeflamtut ne® terram ne® ferrum atrin/
gerer.fedare uetris dolores affeuerauit impofitamiita ut tunica cincfcu® corpori apprimeretur.Vulgus in/
felicem eam arborem appellat. ut diximusiquoniam nihil feranneeferatur unquam • Corinthus Si qu*
circa efl regiotbrianeam uocat.Hiuf® duo genera facit.Silueflrem plane fierilemt alteram mitiore • Hxc
fert in cegypto fyria® etiam abundanter lignofum frudum i maiorem gallaiafperu gufturquo medici utu
tur uice gallae:& in compofitionibustquas antheras uocant.Lignum autem Si flos Si folia & cortex in eof/
dem ufus adhibentur quaquam remiffiora.Datur fanguinem reficientibus cortex tritus:# contra proflu/
uia foeminarumrcoeliacis quo®.Idem tufus impofituf® colledhones omnes ihibet.Foliis exprimitur fuc -
cus.Ad haec eadem Si in uinodecoquuotur.Ipfaueroadie&a meile gangrenis illinuntur.Deco&um eoru
in uino potum uel impofitum cum rofaceo Si caera fedat.Sic di epinydhdas fanant. Ad dentium dolor? au
rium® decodtum eorum falutare eftiradix ad eademtfimiliter folia. Habeam piius ad ea quae ferpuntum/
ponuntur cu polenta.Seme drachmae podere aduerfus phalangia:# araneos bibitur.Cum altiliu uero pin
gui furunculis iponitur.Efficax Si cotra ferpentiu ichistprxterq afpidu.Necno morbo regio:phthiriafi:!e
dibuf® decodlu infufum ,pdefl. Abundatia® muliera fi flit.Cinis arboris ad ofa eade prodefl : fi bouis ca/
flrari urinae imifceaturiuel in potu uel in cibo uenere finirfiCarbo® ex eo genere urina ea refhn&us in um
bra codirur.Ide cu libeat accedereirefoluitur.Magi Si id ex fpadonis fieri urina tradiderunt*

De uirga fanguinea:# filere;# liguftro:# alno;# hedera:# cyflho:# ciflo;# ery thrano: Si chamaecifi
fo:#fmilac«# de clematide. CA» X.

Ec uirga fanguinea foelicior habef «Cortex eius interior a'catrices:quae pfanauereiaperit.Sileris
folia illita fronti capitis dolores fedant.Eiufdem feme tritu in oleo phthiriafes coercet*Serpen/
tes Si hunc frutice refugiunrtbaculu® ruftici ob id ex eo gerut.Liguftru eade arbor eft : quae in

_ oriente cypros:fuos in europa ufus habet.Succus eius neruis amculisiargoribus: folia ubi® ue

teri ulceri cum falis mica:# oris exulcerationi profunr» Acini contra phithiriafintitem contra intertrigines
foliaue.Sanant# gallinaceoru pituitas acini.Folia alniexferuentiaqua cerriffimo remedio funt tumori.
Hederae genera.xx*demonflrauimus*Natura omniu in mediana nnceps.Mentem turbat:# caputpurgac
largius pora.Neruis intus nocet» lifdem neruis adhibita foris prodeft.Eade natura quae Si aceto ei efl.Om
nia genera eius refrigeranti Vr/narn ciunt potu.Capiris dolorem fedant:praecipuecerebro:conrinenci® ce
rebrum membranae utiliter mollibus impofitis foliis cum aceto 8i rofaceo tritis 6i decotflis addito poftea
rofaceo oleo.lllinuntur autem fronti Si deco&o eorum fouetur osicaput® perungitur* Lyeni Si pota 8i ii
lita pro funt.Decoquunrur Si contra horrores febriumjeruptionefq* pituitaeiaut in uino terurur* Corym
bi quoqi poti uel illiti lyenem fanant:iocinera autem illiti.Trahunt Si menfesappofiti * Succus hederae te/
dia narium graueoIentiam<j emendattpraecipue albae fatiuae. Idem ffufus naribus caput purgar.Eflficaaus
addito nitro infunditur etiam purulentis auribusiautdolentibus cum oleo.Cicarricibus quo<^ decore fa
crtrad lyenes efficacior albae efl ferro calfaclus»Satifq! e acinos fex in uini cyathis duobus fumi* Acini quo¬
que cx eadem alba terni in aceto mulfo poti tineas pellunt.ln quae curatione uentri quocp impofuifie eos
utile eft»Hederae*quam chrifocarpon appellauimustbaccis aurei coloris uiginti in uini fextario tritis ita ut
terni cyathi potenturtaquamiquae cutem fubieritiper urinam educit.Erahftratus eiufdem acinos»v.tritos
in rofaceo oleorcalfadlofq! in cortice punico inftillauit dentium dolori a contraria aure. Acini qui croci fuc
cum habentipraefiimpti potu a crapula tutos proflant Jtem fanguinem excreantes aut torminibus labo^
rantes. Hederae nigrae candidiores corymbi poti flenles etiam uiros faciunt.Illinitur decodta in uino om/
nium ulcerum generiietiam fi cacoetae fint. Lachryma hederae pfilothrum efl phthirafin® tollit. Flos cu/
iufcun<Ti generis trium digitorum carptu dyfentericos Si aluum ritam emedat in uino auftero bis die po/

f LIBER. '

tns.Et arnbuffis illtnftur ntiliter eu caera.Denigrant capillu eorymbi.Radicis fuccus in aceto potus contra
phalagia ,pdefl.Huius quog? ligni uafe fpleneticos bibentes fanari inuenio.Et acinos teruntrmox^ com-
burut:& ita illinuc ambufta prius perfufa aqua calida.Sunt qui & icidant fucci grariaieoqi u tanf ad dentes
erofos frangfji tradur proximis ca?ra munitisrne ledatur.Gummi etia in hedera quae runr:qd ex acerouti/
liffimu dentibus ,pmittunt*Grarci uicino uocabulo cifthoappellanr fruticem maiore thymo foliis ocimi*
Duo eius genera.FIos mafculo rofaceusjfoeminae albet* Ambo profunt dyfentericis:& folutionibus uetris
in uino auftero trinis digitis flore capto:& fimillrer bis die poto.Vlceribus ueteribus &ambuftis cum ca:
ra:& per fe oris ufceribus»Sub his maxime nafcif hypocifthosiqua iter hederas dixim us • Cifibs erythra/
nos ab iifdem appellatur fimilis hedera::coxedicibus utilis e uino porusutem lumbisrtantaq? uim accipiut
utfanguine urina detrahanltechamaeciiTonappellat hedera no attollente fe a terra.Et haec contufa in uino
acetabuli mefura lyeni medef.Foha ambuftis cu axungia*Smilax qaocj?:quae nicophoros cognominaftfi/
militudine hederae habet:renuioribus foliis.Coronaexeo facta impari foliose numero aiunt capitis dolo
fibus mederi*Q uida duo genera fmilacis dixere* AIreiy imortalitati proximu coualhbus opacis fcandenre
arbores comatibus acinose corymbis cotra uenenata oia efficaciffimisftn rantu ut acinose fucco infantibus
faepe inftillaro nulla poftea uenena nocitura fint* Altent genus culta a mare!& in iis gigni nullius effedtus.
Ia eiTe fmilace prioretcuius lignu ad aures fonare diximus.Simile huic aliqui dematida appe iauerunt re/
penre per arbores geniculatam 8i ipfarmFolia eius lepram purgant*Semcn aluii foluit acetabuli mefura in
aquae hemina ut aqua mulfa.Datur ex eadem caufa Si deco&um eius.

De harundine:SC papyro: & hcbenoiSC rhododedro;de rufe;& erythro.oC canchri;& fabina : oi felagine:
&famu!o:&gummi medicinis* CA* XI,

Arundinis genera*xxix.dem5ftrauimus!no aliter eufdentiore illa natura qua continuis iis uolu/
minibus traflamus.Si quide harudinis radix cotrita di fpofita filicis ftirpe corpore extrahit • Ite
harundine filicis radix.Exquo plura genera fecimus.Illacp in india fyriam nafcif odoiy unguen
rordqi caufa:ur:na mouet cu graminetautapii femine decocta.Cft Si merfrua admotu. Medetur
couulfis duobus obolis pota:iocinen!renibus;hydropi:runi etia fufftrutmagifqi cu refina.Furfuribus ulce
ribufm manatibus cu uino radix decofla.Excipif Si fuccuseius:fircpelaterio fimilis^Efficaciffimaaur i onx
ni harudine quae ,pxima radici.Efficacia Si genicula*Harundocypria:qu«donax uocaf corticis cinere alo
pecias emedar .Irem putrefcetia ulcera.Foliis eius ad extrahedos eius aculeos utuntur. Efficacius Si contra
ignes {acrostcolleffroefgyoes. Vulgaris harundo extractoria uim habet!& recens rufatno in radice tantum,
Multu enim Si ipfam harundine ualere tradunt. Medef Si luxaristSC fpinae doloribus radix i aceto illita.Ea
dem recens trita 8i in uino pota uenerccocitar.Harundinu lanugo illata auribus obtudit auditu * Cognata
res eftin aegypto harudtni Papyrus pcipue utilitatis cu inaruerinad laxadas ficcadafqi filtulasi&: I tumelce'
do ad introitu medicameroru aperiedas.Charra quae fit ex ea ctemaraunter cauftica eft . Cinis eius ex urno
potus fomnu facir.lpfa ex aqua fpofi ra callu fanat.Ne in aegypto quide nafcif hebenusrut docuimus . Nec
tradtamus in medicina alienos orbes. No omittef tamepp miracuIu.Scobem eius oculis unice mederi dri
cunt.Lignoqp ad cote trito cu paflo cal igine difcutit. Ex aqua uero Si radice albugines oculo^.Item tuffi m
pari modo d racuculi radicis cu adiero meile* Hebenu medici 8i inter erode tia afiiimut Rhododendros ne
nome qdeapud nos iuenit latinub hodo daphnen uocatrautneriu.Miru folia eius quadrupedu uenenu ee*
Homini uero cotra ferperes pfi diuiruta addita di e uino pora.Pccus etia di capra: fi aqua biberitrin qua fo
liaeamaduerirtmoridicunf.Necrhus latinunome habetreuinufum pluribus modis ueniat* Na 8i herba
cftfilueftrisifoliis myftircauliculifqibreuibusrquae uenena 6i tineas pellin& frutex excoriarius appellatur
fubrutilus:cubitalis:craffirudinedigitali!huiusaridisfolnsut malicorio coria pficiunt «Medici aut rhoicis
utunf ad cotufa*lrem coeliacos:&! feclis ulceraiaut q phagedenas uocatitrita cu meile Qi illita cu acero*Deco
<ffum eo^e inftillaf auribus puruIetis.Fit6^ ftomachicedecodlis ramisjad eadejqux ex morisjfed efficatior
admixto alumine. Illmirurg? eade hydropico^: tumoribus.Rhus quae erythros appellafifrutex eft : Si hu
ius fruticis feme uim haberaftringedi refrigeradiqi.Afpergif^faleobfonns.AIuosfoluitjoef^pcarnes cu
filphio fuauiores facit.VIcenbus medef manatibus cu meile. Afperitati liguaepcuffis; liuidisidefquamatis
eode modo.Capitis ulcera ad cicatricecelerrime pducit;&! faemina^i abunda*cia fiftif cibo • Erythrodanus
qua aliqui eruthodanu uocatmos rubiarqua tingunf* lanae pellefqi pfidunf:in medicina urina cier.Morbu
regiu fanar ex aqua mulfa.Et licheas ex aceto illita. Er ifchiadicos 6i paralyticosjita ut biberes lauent quot/ 4
ridie.Radix femeng? trahutmefes. AIuu fiftunr.dC coletftioes difcutiut*C6tra ferpetes rami cu foliis impo/
nunf.Folia 8i capillu tingunt.Inuenio apud quofda morbu regiu fanari hoc fruticejetia fi adalligatus fpe/
fletur tanru.Diftat ab eo qui alyffon uocaf foliis tantu ci ramis minonbus*Quippe notnen accepit a ca

ne emorfos rabie fentire no patituripotus ex aceto adalligatufqa*Miru^ eft qd additurtinfania cofpeao eo
oino frutice fanari.Tingctibus Si radicula ramos praeparat:qua ftruthion uocari diximus a graecis.medef
tnorbo regio ipfa decofla Si ius potuutem pecloris uiriis.Vrinacierjaluum foluit:& uuluas purgat ♦ Qua/
obrem aurcu poculu medici uocat.Ea di ex meile prodeft magnifice ad tuffi m.Orthopnoece coclearis me
fura.Cum polcta ueto Si aceto lepras tollit.Eade cu panace 8i capparis radice calculos frangir: pellirga . Pa
nos difcutit cu farina hordeacea Si uino decofla.Miftef 6i malagmatis 8i collyriis:daritatis caufa* Ad fter •
nutamenra urilis inter pauca. Liem quoqt acfocineri.Eade pota denarii unius podere ex mulfa aquarfufpi/
riofos fanat.Sic&pleurcticost&oes lateris dolores. Apocyni femen exaqua:frurexeft;folioheder£ : nipl-
liore tame Si minus logis uiticulisifemine acuto!diuifo:lamiginofo:graui odore • Canes &Tocs quadrupe¬
des necat in cibo datu.Eft<SCrofmarinu*Duo genera eius* Alteri! fteriletalteru cui Si caulis 8i femen refina

VIGESIMVSQ_VARTVS CLXXXV1

ceamtquod canchrys uocatur.Foliis odor rhuris.Radix uulnera fanat airidis impofita & fedis procideria;
codylomata & hiemor rhoidas. Succus 8C fruticis 8C radicis morbu regiu!& ea quae repurganda funt.Ocu/
loru acie exacuit.Seme ad uetera peftoris uitia datur potui. Er ad uuluas cu uino & pipere.Mcfes adiuuar.
Podagris ftlimfcuaerinea farina.Purgat & lentigines:# quae ex calfacieda funt.‘aur cu fudor quajredus illi Vel cruj
tum* ite couulfis. Auget & lac in uino potu.item radix.lpfa herba ftrumis cu aceto ill>nitur:ad tuffim cum nea
meile prodeft.Gachrys multa genera habet ut diximus,Sed haectqusex rorefupraduftonafcif:fi fricetur:
refinofa eft, Aduerfaf uenenis # uenenaris:praeter anguibustSudore mouetttormina difcurit, La&is uber
tarem facit.Herba fabina brathy appellata a graecisduoi^generu eft* Altera tamaricae fimilis folio eft: alte'
ra cupreflb.Qua ex re quida creticam cupreuum dixerunnutilis in fuffitus pro thure aflumitur, In medica Vela
meris uero duplicato podere eofdem effe&us habere quos cynnamu tradif.CoIlechoes minuit : 8C nomas multfc
copefcir» Illita ulcera purgat. Partus emortuos appofira extrahit &fuffitu*IIIinitur igni facro 8C carbuculis*

Cum meile 8C uino pota regio morbo medef.Gallinacei generis pituitas fumo eius herbae fanari tradunt*

Similis herbir huic fabinae eft felago appellata.Legitur fine ferro dextra manu per tunicatqua finiftra eruif
uelut furatetcadida uefteueftito pureg? lotis nudis pedibusrfacro fa&o prius q legaf : pane uinog? praeferf
in mappa noua.Hac cotra omne pernicie habenda prodidere druidae gallot^:# cotra oia oculoru uitia fu/
mura eius prodefte.Iidem famolum herba nominauere nafcente in humidis*Et hanc finiftra manu legi a
ieiunis contra morbos fuum boumgnnec refpicere Iegentcmec alibi q in canali deponere:ibi<j coterere po
turis,Gummi genera diximus»Ex iis maiores effedhis melioris cuiufj erunt.Dentibus inutiles funt.San/
guinem coagulant:# ideo reiicientibus fanguine profuntiitem ambuftisjarteriae uiriis.lnutile urina ciunc
amaritudines hebetant aftridhs caeterifquexamygdalaamarajeftfpiffandig? uinbus efficacior * Habet ex/
calfatftorias uires.Preponuntur autem prunoru # ceraforum ac uitium • Siccant illitae- # aftringur.Ex ace
to'uero infantium lichenas fanant*Profunt # tuffi ueteri:quattuorobolis in mixto potisiCreduntur # co
lorem gratiorem faceretciborum^ appetentiam:# calculofis prodeflecum paffo potae.Oculorum # uul/
nerum in utilitatibus maxime conueniunt ab fpina aegyptia*

De fpinaarabica#fpinaaIba:#acanrhot# acatia* CA* XIl*

Pina; arabicae laudes in odoru loco diximus:# ipfa fpiftanftringitq? diftillatioes ocs: # fanguf
nis excreatioesimefiumqi abundantiaietianum radice ualentior» Spmx alba- femen cotra fcor/
piones auxiliatur,Corona ex ea fpofita capitis dolores minuit* Huic fimilis eft fpina illatqgrae/
ci acanthion uocattminoribus multo foliis aculeatis per extremitates: # araneola lanudme ob^
du(5hs*Qua collega etia ueftes quseda bombicinis fimiles fiunt inoriete. Ipfa folia uel radices ad remedia
opiftbotoni bibunf. Eft & acaciae fpina,Fit in aegypro alba nigraq, arboretitem uiridiifed longe melior eft
prioribus.Fit#ingalIatiatenerrim3fpinofiorearborc»Semeomm lenticulae fimiletminore eft tatum #
grano # folicuIo.CoIIigif auruno ante collecftu nimio ualidus.Spiflaf fuccus exfoliculis aqua caelefti pfu/
fustmox in pila tufistexprimif orgaisttuc denfaf in fole mortariis in paftillos,Fit # ex foliis minus efficax*

Ad coria pficieda femine pro galla utunf.Folioi^ fuccus # gallatiacae acaciae nigerrimus iprobaf :ite q ual/
de ruffus, Purpurea aut leucophea:# quae facillime diluitur*Vis fummaad fpiftandum refrigerandumm
eft.OcuIorum medicamentis ante alias utiles*Lauanrur in eos ufus paftillitab aliis torrenturiab aliis capiP
li ringuntur»Sanant ignem facrum*VIcera quae ferpunt:# humida uitia corporistcollecftionestarticulos co
tufos:perniones:pterygia. Abundantiam menfium foemims fiftuntjuuluamque # fedem procidentes; ite
oculos :oris uitia # genitalium*

De uulgari fpina:# filueftri:# de fyrifceprro:& de apendice fpina;&: pyxachanthotSi paliurotaquifolia:
raxotST rubis medicinae* CA* XIII*

Vlgaris quoq? haec fpinsiex qua uenx fullonia implenfjradicis ufus habetur ♦ Per hifpanias qde
multi 8t inter odores:& ad ungueta utuntur illa afpalathu uocates,Eft fine dubio hoc noie fpina
filueftris in oriente(ut diximus)cadida magnicudinearboris iuftae,Sed & frutex humilior : atq?
fpinofus .In nifyro & rhodioru infulistqua aliierififceptrutaliiadipfatheu fiue dipfacon fiue dia/
xylon uocat .Optimus q minime feru!aceus:rubes:&: in purpura uerges detradfo corticeinafcif pluribus Io
cisifed no ubiqs odoratus,Qul uim haberer caelefti arquu in eu innixo:diximus»Sanat tetra oris ulcera : 8C
ozenasigeniralia exulcerataiaut carbunculatialitem rhagadiatinflationes potu*Difcutit 6C ftrangurias cor/
tex, Sanguine reddentibus medetur decocftu eius,Aluum fiftitcortex«Similia prsftare quo^ filueftre pu/
tanr,Spina eft appendix appellatatquonia baccce puniceo colore in ea appendices uocatur.Hae crudae per fe
dC arids in uino decoctae aluu citannac tormina copefcunt.Pyxacanthi baccse cotra ferpentiu iftus bibun/
tunprofunt purgatioi foemina^:coeliacis:dyfentencis:accholericis.In uino potae aluu fiftunt*Radix deco/

^fa S£ illita extrahit infixa corpori. Vtilifi ima eft 8C Iuxatis:mmoribuf<y*Paliurus quog? fpinse genus eft.Se
meneius afri zuram uocaticorra fcorpiones efficacifiimu.item calculofis QC tuffi, Folia aftridtona uim ha/ Vel fer/
hent,Radix difcutir panos:colle6fioes:uomicasmrinas trahit pota.Decodlum eius potum in uino aluum pentes
fiftit*Serpentibus aduerfaturtradix praecipue datur in uino*Alioquin folia cotufa addito fale articulorum
morbis imponunr» Aquifolia arbor in domoiaut uilla fata ueneficia arcet.Flore eius aqua glaciari py thago
ns tradir.Item^ baculu ex ea facftu in quoduis animal erniftum etia fi citra ceciderit defedu mittentis: ip/
fum per fefe recubitu propius adlabiitam pr^cipua natura inefle arbori.Taxi arboris fumus mures necat*

Nec rubos ad maleficia tantu genuit naturandeoga ex eis mora uel hominibus cibos dedit*Vim habet fic/
aandi:aftringendi*Gingiuis:tonfilIis genitalibus accomodatiffimnAduerfantur ferpentiu fceleratiffimis:
yemorrhoidi &C praefteri flos aut mora.Scorpionum uulnera fine coi lecftionu periculo inungunt. Vrinam

t ii

UBER

dant. Caules eorum tondunf tenerirexprimiturg? fuccustmoxfole cogitur fn craffitudine mellis fingula/
ri remedio corra mala oris oculorum g?:fanguine excreates:anginas:uuluas:fedes: coeliacos : potus aut illi/
tus.Oris quidem uitiis etia folia cSmanducara profunt:& ulceribus manatibustautquibufcuncp in capite
illinururjcardiacisjuel ficperfefponunf amama finiftraJtem ftomachi doloribus: oculifigp procideribus»
Inftillatur fuccus eoty di auribus.Sanat codylomara cu rofaceo caerato.Calculorumue ex umo decoCtu uel
praefentaneu remediu eft.Item per le in cibo fumpti cymae raodo:aut decoCti inuinoauftero labatesden-
tes firmat. AIuu fi fiunt di profluuiafanguinis: dyfentericis profunt*Siccarurin umbra ut cinis crena atoru
uuam repnmat.Folia quoq? arefa&a Si cotufa iumenroi^ ulceribus utilia tradutur.Mora qua! in iis nafcu
tur uel efficaciore ftomachice pbuere cj fatiua morus«Eadegj copofitioe uel cu hypocifthide ranru di meile
bibunf in choIeratSi a cardiacis:# cotra araneos.Inter medicametatquae fiyprica uocatmihil efficacius ru¬
bi mora ferentis radice decoCta in uino ad tertias partesmt colluanf eo oris ulcera di fedis foueant»Tantaqj
uis efhutfpogiae ipfae Iapidefcat. Alteru genus rubi eft in quo rofa nafcitur.GignitpiluIam caftaneae fimi/
lermpraedpuo remedio calculofis* Alia efi cynorhoda:qua proximo dicemus uolumine*

De cynofbato:# ideo rubo:# rhamnoi# lycio:# farcocolla:# oporice medicinae* CA* XIIII,

~l Ynofbatomquaalli cynofpafionjalii neurofpafion uocatifoliu habet ueftfgio hois fimile « Fert dC
| uuam nigrajin cuius acimo neruu habenunde neruufpaflus dicitur.Alia e cappari fimilisjqua me
I dici cynofbaton appellauerut. Huius thyrfus ad remedia fplenis# inflationesconditus ex aceto

_ jmaditur.Neruuseiuscu mafiicechiacomanducatus ospurgat*Ruboru rofaalopecias cum axun

giaemedat.Mora capillum tingunt cu omphacino oleo.Flos mori per mefles col!igif*Cadidus pleureticis
praecipuus ex uino potus:irem coeliacis.Radix ad tertias decodtataluum fifiit di fanguineiitem dentes coi/
lutos decodto.Eode fucco fouentur fedis atej* genitaliu ulcera.Cinis e radice deprimir uuamddarus rubus
appellatus efitquonia in ida no alias nafcitur.Efi autem tenerior ac minor rarioribus calamis innocentio/
ribufgufub arborum umbra nafcens.Huius flos cu meile epiphoris illinif di ignibus facris»Stomachicifq?
ex aqua bibendus datur.Caeteraeade praefiatq; fupradidta.lnter genera ruborum rhanos appellatur agr x
cis candidior di fruricofior.Is floret ramos fparges rectis aculeis n5 ur exteri aduncistfoliis maioribus. Ah
terurn genus eius filueftre nigrius di quadantenus rubens. Fert ueluti folliculos « Huius radice decocfta in
aquatfit medicametum:quod uocatur lyciu.Seme fecundas trahit.AIterq? ille candidior aftringit magis:
refrigerancolledtioibus di uulneribus accomadatior» Folia uero utriufij di cruda di decodta lllmutur cum
oleo.Lycium praeftatius e fpina fieri traduntrq di pyxacantho chironia uocattquales in idicis arboribus di/
ximus:quonia longe praeftatiffimu exiftimatur idicu* Coquunf in aqua rufi rami: radicefq? fummx ama '
rirudims cereo uafe fere p triduu.Iteruq? exempto ligno donec mellis craffitudo fiar. Adulterat: amaris fuc
cistetia amurca ac felle bubuIo*Spuma eius ac flos quide oculoru medicam£tis additur * Reliquo fucco fa-
ciem purgat:# pforas fananerofos angulos oculoruruererefg) fludtioes:aures purulentas: ronfillas :gingi/
Vel uul uas:tuffim:fangiiinis excreatioesjfabae magnitudine deuoratum. Aut fi ex ulceribus fluat : illitum rhaga-
neribus das:eemtaiium ulcerat Artritusiulcera recentia:# ferpentiatac purrefcentiaJn naribus clauos: fuppurano/
nes.&ibitur Si a mulieribus in ladte contra profluuia*indici differentia glebis extrinfecus nigris intus rufifis
cum fregeristato nigrefeentibus. Aftringit uehementer cum amaritudine* Ad eadem omnia utilis efi: fed
praecipue ad genitalia*Sunt qui di farcocollam di fpinae lachrymam putent pollini taris fimilem cum qua/
dam acrimonia dulcem.Cum uino tufa fifiit fludhones. Illinitur infantibus»Maxima uetuftate di haec ma
xime nigrefcir.Melior quo candidior. Vnum etiamnum arborum medicinis debetur nobile medicamen/
runnquod oporicem uocant.Fit ad dyfentericos ftomachig} uitia in congio mufti albi lento uapore deco/
6hs malis cotoneis quincp cum fuisfeminibustpunicistotidern : forborum fextano di pari menfura eius:
quod rhos fyriaco uocaticroci femuncia*Coquitur ufq? ad craffitudinem mellis.His fubnedtemus ea quae
graeci cornu mcarione nominum in ambiguo fecere an ne arborum efient*

De camcedrye:# camaedaphne:# chamceleat# chamaefyce:# chamaeciiTo:# chamaeleucet& chamaecy
periflb:# anpeloprafo:# ftachye:# dinopodio:# cetunculo:# clematide aegyptia medicinae* CA* XV.

Mamaedris herba efbquae latine rrifago dicitur: Aliqui eam chamaedrope:alii theucria appella/
uere.Folia habet magnitudine metx:colore di diuifura quercus* Alii ferrara:&: ab ea fevram in
uenta efie dixere:flore pene purpureo*Carpitur prxgnas fucco in petrofis» aduerfus ferpetium
uenena potu illituqi efficaciffima. Item ftomachotruffi uetufisipituira! in gula cohaerefcetitru/
ptis:couulfis:!ateris doloribus.Lyene cofum it. Vrina di meles cit.Ob id icipietibus hydropicis efficax: ma
nualibus fcopis eius in rnbus heminisaquaj decoctis ufey ad tenias.Faciilt di ex ea paftillos terenres eam ex
aquaadfupradifta»Sanat&upmicas di ueteraulcera:uel fordida cu melle.Fit&uinu ex ea pefloris uitiis
folioru fuccus cu oleo caligine oculoru difeutit* Ad fplenem ex aceto fumitur.Excalfacit perunctione* Cha
maedaphne unico ramulo efi cubitali feretfolio tenui lauri fimilitudine.Semen rubes admixtu foliis illini
tur capitis doloribus recens. Ardores refrigerat. Ad tormina cu uino bibirur.Mcfes fuccus eius di urinam
cit potu:partufj difficiles in lanaappofitus.Chamaeleafimilitudinefoho^oleaehabet.Suntaurei amara
odorataun petrofis nafcens palmi altitudine no excedes. AIuu purgar.Detrahit pituita bi!eq?:foliis in dua ¬
bus partibus abfinthii decocftis: fuccogi eo cum meile poro.Fohis ipofiris di ulcera purgatun.Aiunt fi quis
ante folis ortum eam capiartdicatq? ad albugines oculoru fe capereiadalligata difeuti ia uirium : Quoquo
modo colIeCtam iumerorum pecorum^ oculis falutarem efie.Chamxfyce lentis folia habet nihil fe attol
Ientra:in aridis petrofifij nafcens.Claritati ocuIorum:& contra fuffufiones utiliffima : di cicatrices :caligi/
ncsmubeculas in uino coCta:inunCta*Vu!ux dolores fedar appofita in linteolo* Tollit di uerrucas omnium

VIGESIMVSQJVARTVS CLXXXVII

generum illita.Prodeff # orthopnoicis.Chamaeciflos fpicata eft tritici modo ramulis quinis fere foliofaj
cum floret exiftimari poteft alba uiola radice tenunCuius bibunt ifchiarici folia tribus obolis: in uini cya/

Xhis duobus feptem diebus admodu amara potione.Cham^Ieucen apud nos farranum;fiue farfugiu uo/
cant.Nafcitur fecus fluuiosjfolio populi;fed ampIiore*Radix eius imponitur carboibus cupreffnatq? is ni/
dor per infundibulum imbibitur in uetere tuffi*Chama;peuce laricis foliis fimilisdumboru;# fpinae do,-
loribus propitia eft.Chamaecypariflbs herba ex uino pota cotra uenena ferpentium omnium fcorpionucp
pollet* Ampeloprafon in uinetis nafcitunfoliis porritruflu grauis.Cotra ferpentium iftus efficax* Vrinam
& menfes cit:eruptiones fanguinis per genitale inhibet potu impofitug?*Datur# a partu mulieribus;#
cotra canis morfum.Ea quo«j quae ftachys uocaturjporri fimilitudine habet odoris iucundi : colonfq? in uel mar
Iqteum inclinati» Pellit meftrua«Clinopodion;quod alii deonicon:alii zopyromalii ocimoides appellant: rubii
ferpillo fimilemifurculofam palmi altitudine.Nafcitur in petrofis:orbiculato foliorum ambitu : fpeciem Vel flo»'
ledhpedum praebes.Bibitur ad couulfa rupta ftranguriastferpentiu i<ftus:Item deco&se fuccus. Nuc fubte/ lum
xemus herbas mirabiles quidemtfed minusdarastnobilibus infequetia uoluminadilatis.ltalicentunculu
uocant roftratis foliis ad fimilitudine capitis penularum iacente in aruis;gra;ci autem clematide » Eft eius
egregius effe&us ad fiftenda aluum in uino auftero.Idem fanguine fiftit tritus cum oxymellite : aut aquae
calidi cyathis quinqp denarii unius podcre.Sic & ad fecundas mulierum efficax « Sed grseci clematidas #
alias habennunam quam aliqui echiten uocattalii laginem nonulli tenuem fcamonea : # pedales foliofost
no diffimiles fcamoneae ramos habettnifi q» nigriora minoraq? funt folia.Inueitur in uineis aruifqj. Eftur
ut olus cum oleo # fale. Aluu cit.Eade a dyfentericis cu lini femine in uino auftero forbef. Folia epiphoris
iponunf cd po!eta:fuppofito udo IinteoIo.Struraas ipofita ad fuppuration£ pducut:deinde axugia adiefta
percuratme hemorrnoidas cu oleo uiridi.Pthificos iuuar cu melle.Ladtis quoq? ubertate faciut ! cibis fum
pta»Et infantibus illita capillu alunt*Ex aceto detiu dolores fedat:uener£ ftimulat.Eft # alia clematis aeg y
ptia cognomineiquse ab aliis daphnoidestab aliis polygonoides uocaf folio lauri longa tenuifqj : aduerlus
ferpentes ac priuatim afpides ex aceto pota efficax. Aegyptus hanc maxime gignit*

De aro:# dracunculo;# dracontio;# eri;# millefolio;# herba eiufde nominis;# pfeudounio: # myr/
rhi:# onobryce medicinae* CA. XVI*

St # aron;de qua inter bulbos diximus magna; cu dracuntio litis. Quidam enim efi*e dixerunt
eande.GIaucias fatu difcreuindracutiu filueftrem arum pronunciado» Aliqui radicem aron ap/
pellauerunncaulem uero dracunriumfin totum alium.Si modo hiceft : qui uocatur apud nos
» dracunculus.Nanq; aros radicem nigram in latitudine rotundam habetrmulto quocy maiore:

# qua manus impleatur.DracuncuIus fubrutilam # draconis conuoluti modo;unde ei # nomen . Quin

# ipfi graeci immenfam pofuere differentia.Semen dracunculi feruens mordaxq? tradendortantuq; inefle
ei uirus ut olfactum grauidisabortum inferat. Aron miris laudibus extulere:primum in cibis foeminaru
pra:ferentes;quoniam mas dulcior elfet;# in coquedo Ientionpedlorifgj uitia purgaret. Aridu impofitio/
neinfperfumauteligmate;urinam#menfescieret.Sic#inoxymelitepotum ftomacho iterraneis exui/
ceratis ex lacfte ouillo bibendum» Ad tuffim in cinere coctum ex oleo dedere» Alii coxere in laftetut decoftu
biberetur.Epiphoris elixum impofuere:item fuggillatis : tonfillis.Ex oleo hemorrhoidum uitio infude/
redentigines ex meile illinentes.Laudauit Cleophantus # pro antidoto contra uenea:pleureticis:peripneti
monicis quog; # tuffientibus.Semen intritum cum oleo aut rofaceo infundens aurium dolori Dieucles*
Cleophantus tuffientibus aut fufpiriofis # orthopnoicis # purulenta excreantibus farina permixtum in
pane co&o dedit.Diodotus phthificis e meile eligmata# pulmonis uitiis;offibus etiam fradtis impofuit*

Partus omnium animalium extrahit naturae circumlitum.Succus radicis cum meile atticoroculorum ca/
liginestac ftomachi uitia difcutitrtuffim decofti ius cum meile* Vlcera omnium generum fiue phagedenae
finnfiue carcinomataifiue ferpatifiue polypi in naribusjfuccus mire fanat»Folia ambuftis profunt ex uino

# oleo coda* Aluum inaniunt ex fale # aceto fumpta.Eciam luxatis cocta cum meile profunt.Item articu
lis podagricis cum fale recentia uel ficca. Hippocrates utrafLibet ad colledtiones cum meile impofuit.ad me
fes trahendos feminis uel radicis drachmae duae in uini cyathis duobus fufficiunt* Eadem potio fi a partu
non purgantur:& fecundas trahit. Hippocrates # radicem ipfam appofuir.Dicunt # in peftilentia faluta/
rem efie in cibis»Ebrietatem difcutit.Serpentes nidore cum cremaf priuatimcy afpides fugat:aut inebriat

ita ut torpentes inueniantur.Perunftos quog; aro laureo oleo fugiunt.Ideo # contra idtus dari potu in ui Vel ut
no nigro putant utile.In foliis ari cafeus optime feruari traditur.Dracunculus que dixi:hordeo maturefee laureo
te effodi £ luna crefcente.Omo habente ferpentes fugiunt.Ideo percuffis prodeffe in potu aiunt maioretut

# menfes;fi ferro non attingatunfiftat.Succus eius # aurium dolori prodeft.Id autem quod graeci draco/
tion uocant triplici effigie mihi demonftratum eftjfoliis beta;:non fine thyrforflore purpureo » Hoc eft fi/
mile aro* Alii radice longa ueluti lignata articulofacp monftrauere tribus omnino cauliculis » Folia eius ex
aceto decoqui contra ferpentium i<ftus iubentes»Tertia demonftratio fuit folio maiore g cornusxradice ha/
rundinea; totidem ut affirmabant geniculata nodisrquot haberet annos:totidem$ efle folia.Hi ea ex uino

uel aqua contra ferpentes dabannEft # aris quae in eadem aegypto nafeitur fimilis aro;minortantum;mi Vel grai
noribufgi foliis:# uti<j radice:quae tamen oliua; grandismagnitudinemimpIet.AIba geminum caulem:
altera unum tantum emittens*Medetur utragp ulceribus manantibusutem combuftis ac fiftulis. Collyrio
immixta:# nomas fiftunt;decodlarum in aqua # poftea tritarum rofaceo addito • Sed unum miraculum
ingensjcontajfto genitali cuiufg? foeminini fexustanimal in perniciem aguMyriophyllontquod noftri mil
ielolium uocant caulis eft tener»Similisfoeniculo plurimis foliistunde # nomen accepit«Nafcitur in palu/

i ii i

LIBER

ftribusrmagnifici uftos ad uulnera*Cum aceto bibitur ad difficultates urinae ueficae:& fufpiria i praecipi*'
tatifgp ex alto.Efficaciflima eadem ad dentium dolores.Hthruria hoc nomineappellat herbam in patris te
nuem :a lateribus capillamenti modo foliofamteximii ufus ad uulneratboum neruos abfciflos uomere fo
Iidari ea:rurfnf<jt iungi addita axungia affirmas,Pfeudobuni5 napi folia habetjfruticans palmi altitudine,
Laudariffima in creta.Cotra tormina atg? ftraguria:late^ pcordiorucp dolores bibunt” rami eius quinife/
niue.My rrhis q alii f myrrhiza alii myrrha uocat fimillima eft cicutae.Caule foliifq? & flore minor tatum
& ex ilioncibo no infuauis.Cit meftrua 3C partus cu uino. Aiunt quoq? eande potam in peftilentia falutare
efie,Subuenit & phthificis in forbirioe, Auiditate cibi facit*Phalangio^ morfus reftringit,Vlcera quoque
in facie aut capite fuccus eius in aqua triduo macerata fanat»Onobrychis folia habet lentis longiora paulo
florem rubentemtradice exigua &graciIem»Nafcitur circa fontes*Siccata in farinae modu& infparia uino
albo ftrangurias finit. Aluum fiftit,Succus eius perundis cum oleo fudores mouet.

De coriacefia:& callicia:& menaide:& aliis*xxiii,& medicinis eai&quas quida magicas eflfe dicunt! & de
confidia:& de aproxir& recidiuis morborum* CA, XVII#

N promiflo herbaru mirabilium occurrit aliqua dicere & de magicis«Quae«n, mirabiliores futf
Primi eas in noftro orbe celebrauere Pythagoras at<j Democritus cofedati magos» Coriacefiam
8C calliciam Pythagoras qua aquam glaciari tradit:& quaru mentione apud alios no reperio : nec

_ IJapudeum alia dehis#Idem menaide appellat & nomine alio corinthademtcuius decolo inaqua

fucco protinus fanari idus ferpentium fi foueantur:dicit,Eundemcj effufum in herba quieueftigio conti
gerinttaut forte refperfi fuerint infanabili laeto perireimonflrifica prorfus natura ueneni praeterqua cotra
uenena» Ab eodem Pythagora aproxis appellatur hcrbatcuius radix e longinquo concipiat ignes ut naphta
de qua in terrae miraculis diximusddem tradittSi qui morbi humano corpori acciderint florente aproxit
quamuis fanatos admonitionem eorum fentire quotiens florere eam contigerit & frumetum:& cicutam;
QC uiolam fimile conditione habere.Nec me fallit hoc uolume eius a quibufda Cleemporo medico afcribf#
Pythagora uero efle pertinax fama antiquitafiji uendicauEt idipfum audoritarem uoluminibus affert!;fi
quis alius curae fuae opus illo uiro dignum iudicaueriUQuod fecifle fcimus Cleemporunucum & alia fuo
nomine ederenquis credet^Democriti certe chirocineta efle conflat* At in iis ille pofl pythagoram mago/
rum fludiofiffimus quatoportentofiora tradit' Aglaophotin herbamtquae admiratioe hominu propter
eximium colorem acceperit nome in marmoribus a rabiat nafcente perfico latere:Qua de caufa & marina
ritiden uocari.Magos uticp ea utijeum uelint deos euocare. Achemenido colore eft electri fine folio nafces
in taradaflilis india?:cuius radix in paftillos digefla in dieq? pota in uino noxii per cruciatus node cofitean
tur omnia per uarias num inum imaginatioes.Eandem hippophoruadem appellattquoniam equae praed
pue caueanteam.Theombrotion*xxx.fcoems a Choafpe nafei pauonis piduris fimile odore eximio: Hanc
aurea regibus perfarum bibi cotra omnia corpora incomoda!inftabilitatem<j mentis. Eande demqj fem/
niona potentia maieftate appellari. Aliam deinde Adamatidem armeniae cappadociatq? alumna* Hac ad/
mota leones refupinari cum hiatu laxo,Nominis caufam efle q> conteri nequeat, Arianide in arianis gigni
igneam colore.Colligi cu fol in leone fit«Huius tadu perunda oleo ligna accendi;rherionarca in cappado/
eia &C myfia nafcereiomnes feras torpefeeremee nifi hyenx urinae afperfu recreariȣthiopida in meroe na*
fci«Ob id & meroidem appellaritfolio laducaeihydropicis uriliflimam e mulfo pota.Ophiufam in elepha
tine eiufdem aethiopiae Iiuidam: difficile^ afpeduiqua pota: terrorem minafqi ferpentium obferuari: ita
ut mortem fibi eo metu cofcifcanttobid cogi facrilegos illam bibere, Aduerfari autem ei palmeum uinu#
Thalaffeglen circa indum amnem inueniritquse obid nomine alio potamautis appellatur. Hac pota lym/
phari homines obuerfantibus miracuIis,Theangelida in libano fyriaejdidjeo crerac motibus 8C babylone
& fufis perfidis nafdtqua pota magi diuinent»Gelotophyllida in badris & circa boryftenem.Haec fi biba/
tur cum myrrha & uinoruarias obuerfari fpecies-.ridendig? finem non fieriini poris nucleis pines nuas cu
pipere & meile in uino palmeo,Syffitieterida a conuidu in perfide nominarijquonia hilaretur illa eadem
protomediajqua primatu apud reges optineat,Ca(ignetem:quoma fecum ipfa nafcaturjnec cum ullis aliis
herbis,Eande Dionyfionymphadeiquonia uino mirecoueniar*Heliathen uocantin themifcyra regioe &
Ciliciae motibus maritimisjfolio myrti*Hac cum adipe leonino decocta addito croco 8C palmeo uino per'
ungi magos:& perfarum reges:ut nat corpus afpecSu iucundu.Ideo eande heliocallide nominari, Herme/
fias ab eodem uocatur ad liberos generandos pulchros bonofqp»No herbajfed compofitio e nucleis pineae
nucis tritis cum meile myrrha croco uino palmeotpoflea admixto theombrotio 6C ladte bibere generatu/
ros iubet:& a conceptu puerperas partum nutrientes ita fieri excellentes animo & forma:ar<p bonos • Ha/
rumg? omniu magica quoqs uocabula ponit, Adiecit his Apollodorus afledtaror eius herbam efchynome
nem jquonia appropinquate manu folia cotraheret, Aliam crocidemtcuius tadtu phalangia morerenf,Cra
teias oenotheridemjeuius afperfu e uino feritas omnium animaliu mitigaretur.Anacampferotem celeber
arte grammatica paulo anteteuius omnino tadtu redirent amores uel cum odio depoliti, Et abunde fit ha*
denus artigifle infignia magorum in iis herbisjalio de his aptiore didurus loco.

De eripiria:6C lanaria:& uratiote medicinae, CA* XVIII#

prodidere,Scarabeum hsec in habena habet furfumdeorlum^ decurrente cu
t fono haedimnde 6C nomen accepit. Hac ad uocem nihil praeflantius efle tradunr»Herba lanaria

1 oul^us ieiun is datatladis abundantiam facit, Ae^ nota ladoris uulgo eft plena ladis:quod de/

guflatum uomitionesconcitat*Eandem hanc aliqui efle dicunt:8C alii fimilem illiiquam mih>
tarem uocannquoniam uulnus ferro fadum nullum no intra dies quin^ fanat ex oleo impofita*Celebr*/

VIGESIMVSQ_VARTVS

CLXXXVIII

tar autem 8i a gratcfs ftratiotes.Eft ea in aegypto tantum:&: inundatione nili nafcitur aizoofimilis:ni ma/
iora haberet folia. Refrigerat mire:&: uulnera fanat ex aceto illitatitem ignes facros ac fuppurationes . San/
guinem quoq? qui defluit a renibus pota cum thure mafculo mirifice fiftit*

De herba quat nafcirur in capite ftatuas:& de herba de fluminibus:& herba lingua: Si cribro : Si fimetis?

Si rhodora:& impia:& ueneris pecline:& nodia:& philanthropo^ canaria Iappa?& tordy!e?& de gramf/
ne:&:daiftylo;&fcEnogra?co medicinae* CA. XIX*

Erba in capite flatus nata colle&aqj alicuius in ueflis panno:& alligata in lino ruflfo capitis dolo
rem confeflim fedare traditur. Herba quaecungi e riuis aut fluminibus ante folis ortum colledla
ita ut nemo colligentem uideaticotra tertianas adalligata leuo brachiotita ut aeger quid fit illud
ignoret:tertianas arcere traditur*Lingua herba nafcitur circa fontes.Radix eius combufla Si tri
ta cum adipe fuistadiiciunt ut nigra fit Si fterilistalopecias emendat unguentium in fole . Cribro in limite
abieclotherbae intus extantes decerptasiadalligataecp grauidis partus accelerant*Herba quae gignitur fupra
fimeta rurisjeontra anginas efficactffi me pollet ex aqua pota. Herba iuxta quam canes urinam funduteuul
fa ne ferro attingatur?luxatis celerrime medetur*Rumbotinum arborem demoftrauimus inter arbufta*

Iuxta hanc uiduam uite nafcitur herba:quam galli rhodoram uocanucaulem habet uirgae ficulneae modo
geniculatam folia urtice in medio exalbidateadem procedente tempore tota rubentia:florem argenteum:
praecipua contra tumores feruoref® 8i coliectiones.Cum axungia uero ueteri tufanta ut ferro non attinga
tunqui perunflus eft?fi defpuat adfuam dexteram ter: efficacius remedium effe aiunt? fi tres quogi trium
nationum homines perungant dextrorfus* Herba impia uocatur incana:roris marini afpcdtu thyrfi modo
ueflita atqj capitata. Inde alii ramuli affingunt fua capitella gerentesjob id impiam appellauere ? quoniam
liberi fuper parentem excellat* Alii potius ita appellatam:q> nullum animal ea attingat?exiflimauere . Haec
inter duos Iapides trita feruet?praecipuo aduerfus anginas fucco ladle 8i uino admixto? mirum qj traditur:
nunquam ab eo morbo tentari qui guflauerint Jtag* 8i fuibus darirquaeg? medicamentu id noluerint hau
rire:eo morbo interire*Sunt qui Si in auium nidis inferi aliquid ex ea putentiatq? ita non flrangulari pul/
los auidius deuorantes*Veneris pedlinem appellant aTimilitudine pedlinum.Cuius radix cum malua tufa
omnia corpori infixa extrahit. Veternofa curat?quae exedum uocatur . Nodi a herba coriariorum officinis
notarea mularis dicitur aliifq? nominibus»Efficaciffimam aduerfus fcorpiones effe potam in uino aut po/
fca reperio«PhiIanthropon herbam graeci appellant hirfutam?quoniam ueflibus adhaerefcat.Ex hac coro/
na impofita capitis dolores fedantur*Nam quae canaria appellatur lappa cum plantagine Si millefolio trita
ex uino carcinomata fanat?ternis diebus foluta* Medetur & fuibus haec effoffia fine ferro:& addita in collu/
uiem poturis uel ex ladle Si uino.Qyidam adiiciunt Si fodientem dicere oporterethasc eft herba argemon
quam Minerua reppent fuibus iis remedium:qui de illa guftauerinnTordylen alii femeifilis effe dixerut* Vel fe/
Alii herbam per fejquam 8i fyreon uocaaerunt*Ne<^ aliud de ea proditum inuenio quam in montibus na mefitis
fci.Combuflam potu ciere menfes?& pedlo ris excreationes.Hfficatiore etiamnum radice:fucco eiustternis
obolis hauflo renes fanari* Addi radicem eius 8i in melagmata.Gramen ipfum eft inter herbas uulgatiffi'
mum:geniculatis ferpit internodiisjcrebroqi ab iis Si ex cacumine nouas radices fpargit . Folia eius in rei i'
quo orbe in exilitatem fafligantuMn parnafo tantum hederacea fpecie denfius quam ufquam fruticante:
flore odorato candidocp.Iumentis herba non alia gratior fi ueuiridis fiueinfoenoficcata*Tunditurafperfa
aqua*Succum quo<y eius in parnafo excipi tradunt propter ubertatem«DuIcis enim hic eft . In uicem eius
in reliqua parte terrarum fuccedit deco&um ad uulnera conglutinanda ? quod 8i ipfa herba tufa praeftat.
Tuetur^ 8i ab inflammationibus placat*Decodlo adiicitur uinum ac mel?ab aliquibus 8i thuris Si piperis
myrrhaeg? tertiae portiones. Rurfufq? coquitur in aereo uafead dentium dolores & epiphoras.Radix deco
dta in uino torminibus medetur Si urinae difficultatibus. Vlceribus ueficae.Calculos frangit.Semen uehe
mentius urinam impellit. Aluum uomitionefcp fiftit*Priuatim autem draconum morfibus auxitiaf*Sunt
qui genicula*ix*uel unius uel e duabus tribufue herbis ad huncarciculorum numerum inuolui lana fucer
da nigra iubeannad remedia ftrumae panorumue.Ieiunum debere effe qui colligat. Ita ire in domum ab/
fentis cui medeatunfuperuenientiq? ter dicere ieiuno ieiunum medicametum dare.Arg* ita adalligarejtri/
duoq? id facere»Quod e graminum genere feptem internodia habetrefficaciffimecapiti contra dolores ad/
alligatur*Quidampropterueficaecruciatusdeco<5lum ex uino gramen ad dimidias e balneis bibi iubent*

Sunt qui Si aculeatum gramen uocant trium generum?cum in cacumine aculei funt plurimum quinitda/
dlylon uocantihos conuolutos naribus inferunt?extrahutg fanguinis ciendi gratia* Altero quod eft aizoo
fimile ad paronychia 8i pterygia unguium?&cum caro unguibus excreuerit utuntur cum axugia. Ideo da
£ty!on appellantes quia digitis medeatunTertium genus dadyli fed tenuis nafcitur in parietinis aut tegu/
Iis*Huiccauftica uis eft. Siftit ulcera quas ferpunt.Gramen capiti circundatuin fanguinis e naribus Audio-
nes fiftit* Camelos autem necare traditur in babylonis regione id quod iuxta uias nafcitur.Nec foenograe/
co minor audloritasjquod telin uocannalii carpos: Aliqui bucerasjalii aegocerasjquoniam corniculis feme
eft ii miletnos filiciamiquod quomodo fereretunfuo loco diximus. Vis eius ficcarejmolIireidilToluere.Suc
cus decodi foeminarum pluribus malis fubuenitffiue duriciarfiue tumonfiue contraftio fit uuluaetfouen/
tur:infidunt?infufum quogj prodeft. Furfures in facie extenuat»Spleni addito nitro decodum 8i impofitu
medeturntem ex aceto. Sic iocineri decodutruDiodes difficile parientibus femen eius dedit acetabuli men
fura tritum in nouem cyathis faepe ad tertias partes bibereiut quibiberint in calida lauaretur.Et in balneo
(udantibus dimidium ex relido iterum deditjmoxa balneo reliquum pro fummo auxilio*Farinam foeno
graea cum hordeo aut lini femine decodam aqua mulfa contra uuluae cruciatus fubiecit.Itemgi im pofuit

t ini

LIBER.

Imo ucntrf.Lcpras Ientigines:fulphuris pari porrione mixta farina curauit nitro ante praeparata cute fap i/
us die illinensjperungiga pracipies.Theodorus foenograco mifcuit quarta par re purgati nafiurtji acerri'
mo aceto ad lepras. Damion foenogrseci femen acetabuli dimidia mefura cum farpe & aqua: noue cyathis
ad menfes ciendos dedit potu.Nec dubitatur quin decodtum eius utilififimu fit uuluisjinteraneifcp exulce/
rattstficuti femen articulis arq? praecordiis.Si uero cum maluadecoquaturtpoftea addito mullopotus an/
te cetera uuluis inreraneifaB laudaturjQuippecum uapor quoq?dccodi plurimum profit. Alarum^ etia
grauaeolentiam decodum locnogratci femen emendat.Farina prurigines capitis furfurefgt cum umo 6C ni
tro celeriter tollir.In hydromelite aurem deco&a addita axungia.-genitalibus medetur : item pano parori/
di:podagradchiragrae:articulis:carnibuf<j quae recedunt abolfibus. Aceto uero fubacta luxatis» illinitur
6C lyeni deco&a in aceto Si meile tancum.Carcinomata fu badia ex uino purgauMox addito meile perfanar*
Sumitur &C forbitio e farina ad pedtus exulceratum longaqj tuffun.Diu decoquiturtdonec amaritudo deft
«ut.Poftea mei additur.Nuncipfa claritas herbarum dicetur.

CAI1 PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LlBER.XXV*

PROOEMIVM.

Natura herbarum fponte nafcentium»

CA. I.

PSA QVAENVNC
dicaf herbarii claritas;
medicinse tantu gratia
gignente eas tellure; in
admiratione curae pri/
fconl diligentizeq? amV
mum agit * Nihil ergo
mrentaiu mexpertugi
illis fuit « Nihil deinde
occultatum quod non
,pdelTe pofteris ueller*

_ _ _ Arnoseleborataiisab

ftondere atq? fuppnmere cupimus ; & fraudare uita
etiam alienis bonis»Ita cerre recodunttqui pauca al i'
qua nouereiinuidetes aliis:& neminem docere in au
aoritate fcientiae eft.Tantu ab excogitandis nouis ac
adiuuanda uita mores abfunr»Summu<j opus ingee
niorum diu in hoc fuittut intra unumqueqp redte far
eia ueterum perirent. At hercule fingula quofda in/
uenta oeorum numero addiderejomniumq? uitam clariorem fecere cognominibus herbarum tam beni'
gne gratiam memoria referente.Non aeque ha*ccura eorum mira efiet in iisjqua; fatu blandiunturtautci/
boinuirant:fed culmina quo<$ montium inuia Si folitudines abditas omnifqt terra fibras ferutati inue/
nere :quid quaque radix pollerettad quos ufus herbarum folia pertinerent: etiam quadrupedum pabulo
inradla ad falutis ufus uertenres.

Qui lanne ufus herbarum fcripferint;& quando ad Romanos noticiaearu peruenerit!& qui primi grae
eorum de his compofuerint:& de herbarum inuentione:6d antiqua medicina;& quare minus exerceantur
ejrum remedia:& de cynorhodo:& de dracunculo medicinae. CA. II.

; Inus hoc q par erannoftri celebrauere omnium utilitatum 8i uirtutum rapaciffimi.Primufj Si
diufolusidem ille.M.Cato omnium bonarum artium magifter paucis dutaxat attigit. Boum
etiam medicamina non omiffa.Pofteum unusilluftrium tentauir.C. Valgius eruditione fpedta
tusjimperfedlo uolum ine ad Diuum AuguPumtinchoata etiam prafatione religiofa: ut omni'
bus malis humanis illius potifiimum principisfemper medicet maieftas*Anre condiderat folus apud nos
quod equidem inueniiPompeius Leneus Magni Pompeii libertus:quo primu tempore hanc fcientiam ad
noftros peruenifle animaduerro.Naq? Mithridates maximus fua atate regumtquem debellauit Popeiust
omnium ante fe genitorum diligentiffimus uita fuiffe argumentis prarerqfamaintelligitur. Vnieiexco
gitatum quotridie uenenu biberc;prafumptis remediistut confuetudine ipfa innoxium fieret • Primo in/
uenta genera antidotnex quibus unum etiam nomen eius retinet. Jlliusinuenrum autumant fanguinein
anatum ponticaa/mifceretantidotistquoniauenenouiuerent. Ad illum Afdepiadis medendi arte darimo
lumina compofita extantjcumfollicitatus ex urbe Roma pracepta profemirrerer.lllum folum mortaliu
Mithridatem.xxii.lingiis locutu cerrum eft.Nec de fubie<flis gentibus ullum hoiem per interprete appeb
larum ab eoannfs.lW.qbus regnauit.Is ergo in reliqua igenii magnitudine medicina peculiariter cunofus
ab hoibus fubie&isiqui fueie pars magna terra^ fingula exqresifcriniucomerationu haru di exeplaria effe
dtufcp in arcanis fuis reliquit.Popeius aut omni regia pda potitusttrafferre ea ferrnoe noftro libertu fuuni
Leneum gramaticac artis dodhflfmium mfiit.Vitaeq? ita profuit non minus quam reipublica uidoria illa.

VIGESIMVSQ.VINTVS

CLXXXIX

Praeter hos grseci au&ores medicinaepdidererquos fais locis diximus.Exiis Euax rexarabu quide fimpli/
ciu effeRibus ad Nerone cofcripfit.Crateias:Dionyfius:Merrodorus rone blandiffimatfed qua nihil paene
aliud q rei difficultas intelligaf.Pinxere nagp effigies herba^:arqi fubfcripfereeffedtus * Veru &picffura fal/
!ax eft ex coloribus ta numerofis:pfertim in aemulande naturaetmultuqi degenerat trafcriberiu fors uaria.
Praeterea paru eft fingulas eaiji aetates pmgucu quadripartitis uarietatibus anni facie mutent.Quare eae te/
ri fer mone eas tradidere* A 1 iq effigie quide indicata:& nudis qde plerunqj noibus defun£htquonia fatis ui
debaf poteftates mmqidemonftrareqrereuoletibus.Neceft difficile cognitu. Nobis cerretexcepns admo/
dum paucisicontigit reliquas conteplari fcietia Antonii Caftorisrcui fuma auctoritas erat in ea arte noftro
seuo.Vifendo hortulo eiusfinquoplurimasalebattcentefimu^tatisannu excedens nullu corporis malum
expertus:ac ne aetate quidem memori3autuigorecocuffis.Necaliudmiratamagisantiquitas reperietur*
Jnuenta iampridem ro eft pnuncians horas non mo dies ac noiftes. Solis Iuna:gjdefeiftuu.Durar rametra
dita perfuafio in magna parte uulgi ueneficiis & herbis id cogi.In eo namcp faeminaru fcientia praeualere»
Certe quid non repleuere fabulis coJchts Medeataliae^f Jn primifij iralica circe diis etiam ad feripta funde
arbitror natum ut Aefchylus e uetuftiffimis in poetica re refertam italiatn herbaru potetia proderet»Mul-
ti($ ci rceiosagros ubi habitauit illaun magno argumento etianum durante in mar fis a filio eius orta gen/
tetquoseffe domitores ferpentiumconftat*Homerus quidem primus doctrinam & antiquitatis parens;
multus alias in admiratione Circesrgloriam herbarum aegypto tribuititum eriam cu riga re f aegyptus illa
non aut effettpoftea fluminis limo inueffi. Herbas certe sgyptias a regis uxore traditas fuac Hdenae pluri
mas narrariac nobile illud Nepenthes obliuionem tr iftiriac ueniamcp afferens:&: ab Helena uticp omnibus
morralibus propinandu.Primus aut ofumrquos memoria nouit.Orpheus de iis herbis curiofius aliq pro
didit.Pofteu Mufeus 8C Hefiodus polion herba inquantu mirati funt:diximus*Orpheus 8C Hefiodus fuffi
tiones comendauere. Homerus 8£ alias noiatim herbas celebrartquas fuis locis dicemus . Ab eo Py thago/
ras clarus fipientia primus uolumen de earu effedlu copofuit:apolhni: Aefculapio<j;& in totu diis fmorca/
libus fuentioe:& origine affignata.Copofuit 8C Democricustanno peragratis pfidis arabia: aj thiopiae a egy/
ptitj magis.Adeoacf hate attonita antiqras fuictutaffirmaueriteciaincredibiliaduftu. Xanthus hiftoriaru
auctor in pmia ea^t tradidit occifum draconis catulu reuocatu ad uira a parente herbarqua balin nominat*
Eadegj tillone que draco occiderat:reftitutu faIuti*Et iuba in arabia herba reuocatu ad uira hofem tradit#
Dixit Deraocritusicredidittheophraflusee herba cuius cotadtu illata: ab alitac:qua rettulimus: exiliret cu
neus a palloribus arbori adadtus.Quae et fi fide carentiadmiratione tame lplenttcoguntq? confiteri multu
efletquod uero fuperfit.Inde 5C plerofq? uideo exiftimaretnihil non herbarum ui effici poffe.Sed plurimil
uires efle incognitas. Quorum numero fuit Herophilus clarus in medicina:a quoferut didtum quafdam
etiam fortaffis calcatas prodefTe.Obferuatum certe eft:inflamariuulnera:ac morbos fuperuentu eorum:
qui pedibus iter confecerint. Hsec erat antiqua medicinatquae tota migrabat ingraecia: linguas. Sed quare
nunc non plures nofcanrurcaufaefnifi q> eas agreltes litterarum^ ignari experiunruriutpoterquifolis iter
illas uiuant. Praeterea fecuritas quaerendi obuia medicorum turba.Mulcis etiam inuentis nola defunr : fi/
cut illi qua rettulimus in frugu curatfcimufqj defofTam in angulis fegetis pftare ne qua uis intret* Turpiffi
ma ca raritanstqderia qui fciuntidemonftrare nolurtranq ipfis pariruru fit qd tradiderint aliis. Accedit ro
inuentionis anceps.Quippeetiam in rcpercis:alias inuenitcjfus:ahas(ut uere dixerim)deus.Jnfanabilis ad
hofce annos fuit rabibi canis morfusrpauorem aquaerpotufq» ois afferens odiu. Nuper cuiufda militatis in
praetorio mater uidit in quietejut radicem filueftris rofetqua cynorhodon uocantfebladiram fibi afpedtu
pridie in fruteto mitteret folio bibedam in lacte* In lufirama res gerebatur hifpaniae proxima parre.Cafucp
acciditfut milite a morfu canis incipiente aquas expauefcere fuperueniret epiftola oratisfut pareret religio
ni.Seruatufg? eft ex infpirato*Er poftea quifqs auxiliu fimile tenrauir. Alias apud auctores cynorhodi una
medicinaerattfpongil^:quaein mediisfpinis eius nafciturcinerecummellealopeciascapitisexplerUnea/
dem prouincia cognoui in agro hofpicis nuper ibi repertum dracunculu appellatu caulem pollicali craffi/
tudineuerficoloribus uiperatum maculistquam ferebant contra omnium morfuseife remedium* Alius
eltquem nos in priori uolumine eiufdem nominis diximustfed huic alia figura* Aliudqi miraculum exe¬
untis e terra ad primas ferpentium uernationes bipedali fere altirudineirurfufqi cum nfdem in rerram fe
condentistnec om nino occultato eo apparet ferpesjuel hoc per fe fatis officiofo natura: munere: fi tantum
pra:moneret:tempufcp formidinis demonftraret.

De quoda peftifero fonte germania::& de britannicaiSf maximis morboi^ doloribus. CA» IU*

Ec beftiaru folum ad nocendu fcelera funttfed interim aqua^t quoi^tac loco^r. In germania trans
rhenucaftris a Germanico C^fare^motis maritimo traeffu fonserataquse dulcis folustquapora
intra bienniu dentes deciderent.Copagefcp in genibus foluerenf.Stomacacen medici uocabanSf
fceletirben.Ei malo reperta auxilio eft herbatqua: uocaf briranica non neruis mo 8t oris malis fa
lurarisiled cotra anginas quoqi oC ferpetes. Folia het obldga nigra:radice nigra. Succus eius exprimif & ex
radice.Flore uibones uocannq collecftus prius q tonitrua audianfj&f deuoratus fecuros in totu redditiFrifi
qua caftra erat nfis demonftrauere illa. Miror quide qua: nofs eer catnifi forre cofini oceano briranise uelu
tijppinqua: dicauere.Noneni indeappellara eam:quonia ibi plurima nafcerettcerru eft.Etia tum britaiv
nia libera fuit quidem : Sf hic quondam ambitus nominibus fuis eas adoptandi : ut docebimus fecifie re/
gcsjut res tanta debeatur : herbam inuenireruitam iuuare : non fortaffiscredetaliquisicum hsec noftra f ri
uola quoque exiftimenturtadeo deliciis fordenttetiam qux adfalurem pertinent. Audtores tamen quaru
fueniuntur in primis celebrare par eftteffe&u earum digefto in genera morborum . Qua quidem in repu/

LIBER

tatione mifereri fortis humana? fubit:& pter fortuita cafufg* & nola qua? ofs hora excogirattad millia mor
boiji fingulis mortalibus timeda.Qui grauiffimi ex iis finr:difcemere ftultiria,ppe uideri pottcufuus cuig*
ad pfens qf<j atrociffimus uidcaf, Et de hoc tn iudicauere aui experimeto afperrimos cruciatus effe calcu>
Vel ufi lofji di ftillicidiu uefica?.Proximu ftomachi.tertiu eoru qui in capite doleant.No ob aliud fere morte cofcf
ta gra?cis:&t noxias herbas dem oftratas. miror aequide.Nec uenenoru tanrutquonia ea coditio uitac eft;ut
mori plerug» et optimi portus fitjtradatq* Varro SeruiuClodiu sequite romanu magnitudine doloris in
podagra coaiftu ueneno crura perunxifle:& poftea caruiiTe fenfu 01 aeque q dolore in ea parte corporis»S‘ed
qua: fuituenia monftranditqua mentes folueretur^Partus eliderentur^multaq? fimilia^Egonecabortiua
dico. Ac ne amatoria quidem nemoro.LuculIum imperatorem clariflimu amatorio periiiTe.Necalia ma/
gica portentarmfiubicauendafuntaut coarguenda in primis fide eorum damnata.Satis opera: fuit abuti'
deqi praeftitum uitae fa luta res dixiffeiac poftea inuenta.

De moly:& dodecatheo:& pa?onia uel pentoroboiuel glycy fide:& panace uel afdepiot&.heradeo pana/
cetchironio;& panace centaureoiuel pharnaceot& heradeo fiderio:&: hyofcyamotuel apollinari fiue alter/
cangeno. CA. IIII*

Audatiffima herba^ e fi: Homero tefteiqua uocari ab diis putat moly. Afi mentione eius Mer*
afiignat.Cotracp fuma ueneficia demoftrat.Nafci ea hodie circa pheneu di i cy liene arcadia? tra/
dut.Speciae illa homerica radice rotuda nigra qnmagnirudie cepa? folio fcyllse:cffodi atdifficul,
rer.Gra?ci auctores flore eius luteu pinxere:cu Homerus cadidu fcripferit.Inueni e peritis herba
ru medicisjq di in italia nafci ea diceretiafferriq* capania mihi aliquot diebus cffoifam iter difficultates faxe
as radicis.xxx.pedes loga?» Ac ne fic qd£ folida?ifed abruptae» Ab ea maxia auctoritas herbae effjqua dodeca/
theon uocattoium deoiji maiefiatecomedantes.In aqua potaoibus morbis mederi tradut, Folia eius fepte
laffucis fimillima exeuntra lutea radice. Vetuftiffima iuentu pa?onia efi:Nomeqi auftoris reriner.Qua qui
da pentorobon appellattal ii g!ycyfide.Ha?c quoqi difficultas eft:q> eade aliter alibi nucupaf . .Nafcif opacis
moribus caule iter folia digitoi^ qttuor ferete in cacumine ueluti graecas nuces qrtuor aut qn<p. Jneft iis fe
men copiofum:rubru:nigrug?.Ha?c rnedef di fauno^: in qere Iudibriis.Praecipiunt eruere nocturqm fi pP
cus marrius uideantuedo in oculos ipetu faciat.Panaces ipfo noieoium morboi^ remedia ^mittit nume/
rofum di diis inuetoribus adfcriptu.Vnu gppeafclepion cognomina£:qm is filiam panacia appellauit. Suc
cus eius eft coadhistferula? quale diximus.Radix eft multi corticis di falfi. Haceuulfa fcrobe repleri uario
genere frugu religio e(t.*ac terra? piametu, Vbit& quona fieret mo:& qle maxisejpbareturtiterpegrina do<
cuimus.Id qdemacedonia afferfibucolicon uocatiarmerariis ipoteerupente fuccu excipiccibus: hoc celer/
nmeeuanefcit.Et in aliis aut generibus iprobaf ma xfa? nigru ac molle.Ideni argumentu efi csera adulte¬
rati. Altrix genus heradeon uocatt& ab Hercule inuentu tradut. Alii origanu heradeoticu filueftre:qni eft
origano hmileiradice iutili.Deorigano diximus.Terriu panaces chironeon cognominaf abinuentore.Fo
lium eius lappato fimiletmaius tame di hirfutius.Flos aureus:radix parua.Nalcif pinguibps locis • Huius
flos effcaciffimuseoqjamplius q fupradi(fta,pdeft.Quartu genus panaces ab eode Chirone repertu cetau/
rion cognominaf.Sea di pharnaceon in corrouerfia inuenriois a pharnace rege dedudu.Seritur hoc logio
nbus qcaerera foliis: 8i ferratis. Radix odorata in umbra ficcaftuinoq? gratia adiicit: Huius genera duofe-
cereralteru leuioris foli/ralteru tenuioris.Heracleon fiderion di ipfum ab Hercule inuentu efi : caule tenui
digitoru qttuor altitudine.Fiore puniceoifoliis coriandri.luxra lacus di amnes inuenit . Oiacy uulnera fer/
ro illata efficaciffimefanat.Efi Chironis inuentu ampelos q uocaf chironiajdeq diximus inter uites.Sicuti
de herba cuius mentio affignaf mineruar.Herculi quo^ ea adfcriburrqua? apollinarisiapud arabas altercu
Vel flori fiuealtercagenutapud graecosuerohyofcyamosappellaf.Plura eius gna.Vnu nigro femie foliis paene pur
bus pureis fpinofu.Talis nafcif in gallacia. Vulgare at cadidius edi fruticofiusraltius papauere.Terui feme irio -

Vi er /fi msferninifimilet&oia ifania gignentiatcapitifij uertigines.Quartu genus molledanudinofum pinguius
mi caneris.Candidi fcminishn maritimis nafcensthoc recepere medici.itc ruffi feminis nonunq ante cadidd
Vel Jini rufefcirjfi no e maturuituprobarurgi • Et alioqn nullutnifi cu inaruerit Iegiturmatura uini . Joqi mente ca
putqi infefias.Vfus feminis &p fe di fuccoexpuo.Expnmif feparatim:& caulibus foliifqi urunt & radicex
t meraria in roru(ut arbitror)medicina.Quippeet foliis coftat mente corrupiifi plura q quattuor bibanf»
Ena antiqui in uino febre depelli arbitrabanCEt oleum fit ex feminemt diximus :qd ipfum auribus infu
fum ren tat metem :mire^ contra uenenum remedia prodidere iisrqui id bibifient:& ipfum pro remediis
adeo nullo omnia experiendi fineiut cogerentur etiam uenena prodeffe»

De linozofie:pthenio:hermupoatfiue potius mercu rialit&T achilleatK panace:heraclea; fideriti : millefo
lio:& de fcopa regia:& hermieoiteucriotfpleiotde melapodiojfiue helleborojquotueeoB/ gna : di denigro
heileboro :di albo medicina?:8<:qndef':& quo fumedu:&qbusn5dadu:&q> mures necet. CA, \\

Inozoftis fiue parthenion a Mercurio iuentus eft;io apud grsecos hermupoa rnulti uocat . Eam
apud nos ocs me curiale. Duo eius generaimafculus di foemina qua? efficaciortcaule cubitali iter
dum ramofo in cacum ie:ocim o angufiionbus foliisigeniculis denfisialarum cauis multis: femi

_ _ _ ne in geniculis dependentetfoeminse copiofo:mari iuxta genicula fianti raricre ac breui: contor

toqi.Foeminae foluto di candido.Folia maribus nigriorajfoeminis candidiora:radix fuperuacua : prenuis.
Nal rcunrur in campeftnbus cultis. Mirum eft quod deutroque eorum genere proditur. Vt mares gignan
tur hunc Taceretur foemina: : illam * Hoc contingere fi aconceptu fuccus protinus bibatur in paffo t edan/
turue folia dccoilaexoleo&tfale: uel cruda ex acete. Quidam decoquunt eam innouo fidhlicum helio
tropio i di duabus aur tribus Epicis donec decoquatur rDeccxftum dari iubent: di herbam ipfam in cibo

TRIGESlMVSqVINTVS CXC

altero cfie purgationijmulieribus per triduumtquarto diea balneocoire eas.Hyppocrates miris laudibus
in mulieru ufu praedicauit illas.Eaf® ad hunc modi! adhuc medico^ nemo nouir.IHe eas uulua; cu mei'

!e uel rofaceo uel lilinoiuel irino admouit:item ad ciendos menfes fecundaf® . Hoc idem prseftare potu fo
ru® dixit.Inflillauir auribus furdis fuccu inunxit® cum uino uetere. Aluo folia impofuittepiphorisjflra/
gurist&ueficae.Decodh! eius dedit cum myrrha& thure.Aluoquidefduendaetuel in febri decoquatur
quantu manus capiat in duobus fextariis aqua: ad dimidias bibitur fale 3C melleadmixtotnecnon cu ungu
Ia fuis:aut gallinaceo decodlu falubrius.Purgationis cauia putauere aliqui utran® dandam : flue cu malua
deco&um.Thoracem purgat* Bilem detrahunt.Sed flomachu laedunt.Reliquos ufus dicemus fuis locis*
Inuemt&achilleon Achilles difcipulus Chfronistqua uulneribus mederefiquaj ob id achilleos uocatur*

Hac fanafle Thelephum dr* Alii primu eruginem inuenifle utiliffima emplaftristideo® depingitur ex cu/
fpide decutiens eam gladio in uulnus Thelephi* Alii utro® ufum medicamentouolunt. Aliq ST hanc pana
cem heracleontalii fiaerite.Hanc apud nos millefolia uocant cubitali fcapo ranolamt minutioribus q foeni
culi foliis uefhtam ab imo: Alii fatenf quide illa uulneribus uule:(ed uera achilleon ee fcapo caeruleo peda/
lisfine ramis ex 01 parte fingulis foliis rotundis elegaterueftita.AIii quadrato, cauletcapitibus marrubii fo/
lio quercus.Hancetiapratcifos neruos glutinare faciunt* Alii fideriteninmaceriisnafcente cum teritur fae
di odoris . Etianum aliam fi milem huictfed candidioribus foliis 8C pinguioribus tenuioribus cauliculis in
uineis nafcente. Aliam uero binum cubitoru ramulis exilibus triangulisjfolio filicistpediculo longo; beta: Vel qn5
femine;oes uulneribus praecipuas.Nfi eam qua: efl lanffimo foliorfcopam regiam uocanr.Medef anginis Vel her
fud.Inuenit & reucer eadem artare teucriomqua quida Hemionion uocantrfpargenre iuncos tenues : folia minet!
curua afperis locis nafcentejauflero faporernunq florentc.Ne® femeugignit.Medetur lyenibus.Coflat® Vel pu*
fic inuentam:cum exta fupereampie&a eflennfertur adhsefifie lyeniteum® exinanifle. Ob id a quibufda
fplenion uocatur.Narrant fues qui radiceeius eduntjfine fplene inueniri. Quida ramis hyfopi furculofam
folio fabae.Eodem noie appellant:# colligi florente adhuc iubent adeo florere nen dubitant : maximajqj
ex ciliciis dC pyfidiar motibus laudant.Mehmpodis fama diuinationis artibus nota efl. Ab hoc appellatur
unu hellebori genus melampodion. Aliqui paflore eodem noie inuenifle tradunt: capras purgari paflore
illo aiaduertetejdato® la£te ea^:fanafle proetidas furentes.Quaobrem deoibus eius generibus dici fimul
couenit.Prima duo funr candidu ac nigru.Hoc radicibus tantu intelligi tradunt pleri®. Alii folia nigri pia
tani fimilia:fed minora nigriora®:# pluribus diuifuris fcifla» Albi betae fcipientis.H^c quo® nigriora #
canaliu dorfo rubefcentia. V tra® caule palmi ferulaceo bulbos tunicis coniioluto radice fibrata ceparum
tno*N ig rotequi: bouest fues necantur Jtam cauent id cu candido uefcantur.Tempefliuu effe tradunt meiTi Vel cala
bus.Plurimu aut nafcitur in oeta monte. Et optimo uno eius loco circa pyram. Nigru ubi® prouenit:fed mi
melius in helicone:qui mons # aliis laudatur herbis.Candidu probatur oeteu.Secundu ponticu. Tertio lo
co helearicurquod in uitibus nafci ferunt.Quarto parnafiu qd adulteratur etolico ex uicino . Nigru ex iis
melampodion uocanttquo # domos fuffiunt purganto; afpergetes fe # pecora.Cu precatione foleni hoc
religiofius coIIigiftPrimu cni gladio circufcribmmDeinde qui fuccifurus efl ortum fpeftat. Et praecaf
ut id liceat fibi concedentibus diis facere.Obferuat® aquilae uolatusrfereemfecantibus interefl • Et fi ,ppe
aduolaueritimorituru illo anno qui fuccidittauguriu efl. Nec albu facile colligiturlcaput aggrauans maxi/
mannifi prefumaf aliu;# fubinae uinu forbeafjcelerirer® fodiaf.Nigru alii entomon uocant.alii polyr/
thyzontpurgat per iferna»Candidd aut uomitione.Caufaf® morbos: extrahit» Quonda terribile . Poflea
tam promifcuutut pleri® ftudiotj: gratia adguideda acrius que cometabanf:fepius fumptitauerint.Car/
neade refpofuru Zenonis libris.Drufum quo® apud nos tribuno^: populariu clanflimutcui ante omnes
plebs adflans plaufmoprimates uero bellu marficu fputauere:coftat hoc medicamento liberatu comitiali
morbo in antycira infula. Ibi ent tutiffime fummiftquoniaCut diximus)fefamoides admifcent.ltalia uera
erum uocat.Farina eo^ per fe 3C mixta radiculaiqua lanas dixim us lauariifternutamentum facit. Ambo®
fomnu.Legunf aut eenuiffime radices breuef® ac uelut decurtare et he. Na fuma que efl craffiffima ct>
pis fimilis canibus tantu datur purgatiois caufa*Antiq radice cortice® carnofiffimu eligebantrquo tenuior
eximeret* meduIIa.Hanchumidisfpongiis operta turgefcente® in longitudine findebant» Deinde fila in
umbra ficcabat iis utentes.Nunc ramulos ipfos ab radice fua grauiffimi corticistita dantes. Optimu quod
acre guflu.‘feruenf® in frangendo puluerem emittit.Durare uim eius»xxx.annis ferunt. Nigru medet pa /
raly ticisrinfanientiDUsthydropicis dummodo citra febrimtpodagris uereribus:arricularns morbis .T rahit
aluum 8C biIem:piruitaf®»Exaqua datur ad leniter moliendam aluutn plurimum drachmatmodice quae
tuor oboIis»Mifcaere aliqui 6C fcamoneam:fed tutius falem. In dulcibus datum copiofius periculu inferta
Oculorum caliginefotu difcutit.Obid quida & inunxere.Tritum flrumas;fappurata:duritias concoquit
&purgat.Item fiflulas tertio die exemptum. Verrucas tollitcumfquamis^erist&fandaraca. Hydropico/
rum uentri fponitur cum farina hordeacea QC uino»Pecorum 8C iumentoru pituitas fanat furculo per aure
traieiflotdc poflero die eadem hora exempto*Scabiem quadrupedu cum ture 6C carra ac pice uel cum pifle
leo» Albu optimumtquod celerrime mouet flernutametajfed multu terribilius nigro: prateipuefi quis ap
paratum poturorum apud antiquos Jegat;contrahorrores:ftrangulatus:intempeftiuas fomni u ires : fin /
gultus infinitos : aut flernutamenta t ftomachi diflolutiones : ta rdiores uomirus aut longinquiores : exi/
guos aut nimios » Quippe alia da re folitijquas concitarent uomitiones: ipfum® helleborum extraherent
medicamcntistau t cly fleribus:faepe etiam fanguine uenis em iffo . lam uero & cu m profpere cedat terribi
lius uifu in uariis coloribus uomitionum:& poft uomitiones obferuatione aluitbalnea^: diTpenfationeJto
tius corporis curaantecedemejofa haec magno terrore 6C fama.Na® tradunt abfumi carne fi coqua f una»

LIBER.

Vel ob
uius

5ecf antfqao^uitfum erat:q> propter hos moetus parciusdabanttcumjcelemis emmpattquotargius fumi
tur.Themifon binas no amplius drachmas donauittfequentes & quaternas dedere.Claro Herophili prae/
coniotqui hellebo^ fortiflimi ducis fimilitudini a;quabat*Concitatis.n.intus oibusripfum in primis exi/
re*Praeterea miru inuentu efltq» incifum forficulis ut diximus:cribrat:cortex remanenHoc inanito medu
Ia cadiuHaec in nimia purgatione dararuomitiones fiftit.Cauendu eft foelici quoap curalne nubilo det die:
quippe [patibiles cruciatus exiftunt*Na ae flate potius g hyeme dandu no eft in dubio.Corpus fepte diebus
praeparandu cibis acribustabftinentia uinitquarto 8C tertio die uomirionibusjpridie coenaeabftinentia*Al
bum e dulci datur aptiffimteuero in lacte aut pulte*Nup inuenere diUedis rhaphanis inferere helleboru:
rurfufqi coprimere rhaphanoslut tranfeat uistargi eo Ienimeto dare*Reddi poft qttuor fere horas incipit*
Tota opus feptenis peragit horis*Medef ita morbis comitialibustut diximus:uertigini;melancholicis:in
fanientibustlymphatiasrelephantite albaedeprisrtetanortremulistpodagricis : hydropicis : incipientibufqj
tympanicistnomachicistfpafiicisiclinicistifchiadicistquartanistquae aliter no deiinantmifii ueteri: inflama
tionibusttorminidus redeuntibus* Vetant dari fenibus & pueris.Ite mollibus ac fce minei corporis : aiaeue
exilibus:aut teneris:& foerainis minus g uirfsJte timidistaut fi exulcerata fint pcordia:uel tumeanttmini/
meue fanguine excreantibus;caufariis;uel Iateretuel faucibus* Medef extra corporis eruptionibus pituitse
cum axungia falfa illirumtitem fuppurationi ueteri.Mures polenra'admixtum necat.Galli fagittas in ue/
natu helleboro tingunttcircucifocp uulnere teneriore fentiri carnem affirmanttMufcae.quoq? necantur ai/
bo trito QC cum la&efparfo* Eodem & phthiriafis emendatur»

De mithridatia:& fcordoti fiuefcordio:& polemoniatuel philaeterfa:uel chiIiodynama;& eupatoria:^
cetaurea:fiue chironiat&: de lecto centaureo;iibadio:felle terrar:& triorche medicinae* CA. VI*

Pfi Merhridati Crateias adfcripfit unam mithridatia uocata.Huic folia duo a radicae achanto fi /
m i!ia*CauIis inter utrag? fuftinens rofeu florem. Altera len£ fcordotin fiue fcordiomipius manu
ad fcripta;magnitudinecubitali:qdrangulo caule ramofamqrnae fimilitudine foliis lanugino/

_ 'fis.Reperif in ponto capis pinguibus hum idifep guftus amari*Eft oC alterius generis:Iatioribus

foliismientaftro fimilisiplurimoiqj utrag? ad ufusjp fe & inter alia in antiidotis.PoIaemonia alii philsteria
a certamine regu iuentionis appellat*Capadoces aut chiliodynama radicae craflasexilibus ramis;gbus in fu
mis corymbi dependetmigro feminsercariero rutae fimilis»Nafcif in montofis*Eupatorio quoq? regia au
dtorirare heriCaulis Iignofi nigricatis hirfuti:cubitalis aliqdo:& ampliorisjfoliis p irerualla*v*ut canabis p
ambitu incilis qnque partitotnigris & ipfis plumofifcp radicae fupuacua*Semen dyfentericis in uino potu
auxiliaf unicae*Cetauria curatus dr Chiron cu Herculisexceptus hofpitio prradtantiarma; fagitta excidif/
fer in pede:quare aliq chironiu uocarit*Folia fut lata & oblongaiferrata ambitu denfa ab radice : caules ter/
num cubito^ geniculari.In iis capita ceu papaueru*Radix uafiatrubefcensitenera fragilifep ad bina cubita
madida.Succo amara cu qda dulcedine.Nafcit in collibus pinguifolo.Laudariffima m arcadiatelide: mef/
fenia:pholoe:& lycseotarq? ina!pibus:pluribufq? locis in Iycia.Quida &C exealyciu fariut. Vis i uulneribus
tatatat cohaerefcereet carnes tradatjfi coquant’ fimuljn ufu radix tantu duabus drachmis bibeda qbus di/
cedi febris fit:in aqua trirateseteris in uino. Medef & ofum morbis decoitae fuccus* Elt alteru centaurion
cognomine lectoniminuns foliis:qd aliq libadion uocandqm fecunda fontes nafciftorigani fimilet angu/
ftioribus & 15gioribus foliis angulofocauletpalmu alto fruticatnflore Iych nidis: radice tenuiiSi fupuacua
fucco efficax* Ipfa herba autuno legiCfuccus e fronde» Quida caules condfos madefaciut diebus*xviinatqj
ira exprimut*Hoc cetaurion nri fel terree uocanpp amaritudine fuma. Galli exacujqtn oia mala medicame
ta potu e corpore exigat p aluu.Tertia elt cetauris cognomine triorchis*Qui ea fecat raru elt ut no uulneret
fefe*Haec fuccu fanguineu mittit*Theophraltus defendi ea: impugnari^ colligetes tradit a triorche accipi/
trum genereta quo 8C nomen accepit*Imperiti cofundunt hsc omnia: 8C uni generi affignant*

De dy menold: gentiana;& Iyfimachia;Si parthenide:&l artemifia:& ambrofialS: nymphealheracIeoiSi
euphorbia medicinse» CA* VII*

Limenos a rege herba appellata elt hederae foliis ramofa caule inani articulis peindtarodore gra/
ui & femine hederce:filueftribus & motofis nafcens*Quibus morbis pota medeatur: dicemus*
Sed hic indicandu elt dum medeatunfterilitatem pota etia in uiris fieruGraeci plantagini fimi/
lem elfe dixerunt:caule quadrato:folliculis cu femine iter fe implexis:uelut in polyporu cirris*
Elt fuccus autem in ufu.V is eius fumma in refrigerando»Gent»anam inuenit Gentius rex illyrioru ubim
nafcente:in illyrico tamen praeltantiffima folio fraxini:fed magnitudine ladtucaejcaule tenero pollicis crar
fitudinejcauo & inani:ex interuallis foIiato*trium aliquando cubitorum : radice leta : fubnigra fine odore
aquofatmontibus fubalpinis plurima* Vfus in radice 8C fucco*Radicis natura eftexcalfa<ftoria:fed praegnati
tibus non bibenda. Inuenit & Lyfimachus herbam lyfimachiam:quaeabeonomen retinetrcelebrata Era/
Jfiltrato«FoIia habet falicis uiridia:florem purpureu:fruticoIa:ramulis eredis odore graui:gignif in aquo--
fis* Vis eius tanta eltlutiumentis difeordantibus iugo ipofita afperitatt’ cohibeat*Mulieres quoqi hacglo/
riam affedauere.In qbus artemifia uxor Maufoli adoptata herbalquae antea parthenis uocabaf • Sunt qui
abartemideartemifiacognominatamputenriquoniampriuatim medicatur foeminarum malis:abfinthii
autem modo fruticofa maioribus foliis pinguibufquedpfius duo genera* Altera latioribus foliis: altera re/
nera tenuioribus:&T non nili in maritimis nafcens*Sunt qui in mediterraneis eodem nomine appellat fini
plici caulerminimis foliis:flores copiofi erumpentesjcum una maturefeit odore non in iucundo : qua qui/ *
dam botrintalii ambrofiam uocant * Talis in cappadoria nafcitur.Nymphea nata traditur a nympha zelo/
typia erga Herculem mortuaiQuare heracleon uocat aliqui:alii rhopalon a radice dau«e fimili* Iogteos g

TRIGESIMVSQ.VINTVS

CXCI

bibant eam . xif.diebus coitu genfturaqtpriuari.Laudatiflirna in orchomeno & marathoncBoeori Madon
uocantiqui 8C femen edunr.Nafdf in aquofis:foliis magnis in fuma aqua & aliis ex radicepdeunnbus flo/
re ! ilio fi mili:& cum defloruerit capiti papaueris. In caule fecaf autuno.Radix nigra fn fole ficcaf. Aduerfa
turqj 5C aluinis.Efl 8C alia nymphea in theflalia amne peneo: radice albateapire Iureoirofa: magnitudine.In
uemt dC parru noflroije artate rex iubatqua appellauit euphorbia medici fui nomine & fratris mufe a quo
Diuu Auguflu Conferuatu indicauimus Iide fratres inftituerea balneis frigida multa corpora aftringi. An
tea no erat mos nifl calida tantu Iauarificutapud Homerueria inuenimus.Sed lubn: uolumen quo<j extat
de ea herba:& ch$t prateoniu* Inueuir eam in monre athlantetfpeftaf foliis acanthinis.Vis tanta efttut uel
e longinquo fuccus excipiaf' incilat conto.Sufapif excipulis utriculo hxdino.Humor lactis uidef effluere.
Siccatur conto»Sic thuris effigiem habet.Quf colligunt clarius uident.Corra ferpenres medef. Quacunqj
parte percufla uerriceindfo di medicamento addito.Ibi geruli qui Ieguntthaedino Ia&eadulteranttfed di-'
fcernitur igni. Id enim quod fincerum non eflfaflidienaum odorem habet.maltu infra hunc fuccumefl Vel te
qui in gallia fit ex herba chamaelea granum occiferere.Fratflus ammoniaco fimilis efljeriam leui guflu os pido
accenfum diu detinens:& magis ex intcruallo donec fauces quo<£ ficcet.

De plaragine 6i bugloflb:& cynogIofTo:& buphthaImo:& fchy thica:& de fpartania;& hippice!& ifchae
mone:& betonica:<5£ cantabricat&T cofiligine:& hyberida:& chelidonia:& canaria:& elaphobofcorS.' dicta/
no:& ariftoIochia;& qd eius delectatione moIuantpifces;& ftatim capiantur;^ medicina: corra ferpentiu
idtusex herbis quas fuperius nominauit: 8i de argemonia. CA. VIII*

' Elebrauit&themifonmedicus uulgarf herbam plantagine tanqinuentoruoluminede ea edi

to.Duo eius genera»Minor anguflioribus foliis dC nigrioribusdinguat pecoru fimillimis:caule
angulofo in terra inclinato in pratis nafcens. Altera maior foliis lateru mo indufa:quac qa fepte/
na futquida eam heptapleuron uoeauere.Huius 8i caulis cubitalis efi:& napi fimilis » Nafcitur
in humidis multo eflficacior.Vis mira in ficcando denfandoq? corpore cauterii uicem optinens • Nulla res
seque fiflit fluCtionestguas gra:ci rheumatifmos uocant. Iungirur huic Bogloflos boum lingua: fimilis:
cui prateipuu q> inuinu deieCta ai uoluptates auget:& uocaf euprafinudungif 8i cynogloflos caninas imi/
tans linguas topiariis operibus gratiffima* Aiunrq? qua: tres thyrfos feminis emirtatteius radice potam ex
aq ad tertianas prodelTetquae qrtuor ad quartanas.Efl alia fimilis ei:& q ferat lappas minutas • Eius radix
pota ex aq ranis 8C ferpentibus aduerfat.Efl & buphrhalmos fimilis boum ocuiisifolio foeniculircirca op/
pida nafcens fruticofa caulibustq 8i mandunf decoCti • Quida cochla uocant.Hcec cu ca: ra fciromata difcu Vel ca
tit.lnuenere herbas Qi uniuerfa? gentes • Scythia eam primu: qua: fcythice uocatuncirca booenam nafcens chiam
pra:dulcis*Aliam quocy utiliffi rna qua fpartania uocanr.Magna 8C ea comendatio:q> in ore eam habentes
famem fi timq? non fentiunt.ldem praeftat apud eos hyppice diffla: g> in equis quo<y eundem effeflum ha
bear.Traduntqi his duabus herbis fcythaseriaminduodenos dies durare in famefitiqfflfchemonethra/
cia inuenittqua ferunt fanguinem fi(ti.‘non aperta modo uena:fed etiam prscifa . Serpit e terra milio fi mi/
lisrfoliis afperis 8C lanuginofis farcit in nares.Qua: in italia nafciturt&l fanguinem eodem adalligata fiftir*
Verones in hifpania eam qua: betonica dicitur in gallia.In italia aute ferratula a grateis ceflron aut pfycho/
trophon ante cunflas Iaudatiffima.Exit angulofo caule cubitorum duum a radica fpergens folia fere lap
patht ferrara femine purpureo.Folia ficcanmr in farinam plurimos ad ufus»Fit uinum ex ea di acetum (lo/
macho& clariratioculorum.Tantumm gloria habettur domus in qua fata fit tutaexiftimetur a piaculis
ommbus.ln eadem hifpania inuenta elt catabrica per Diui Augufli tempora a cantabris reperta» Nafcitur
ubim caule iunceo pedali in quo funt flofculi oblongi uelut calathi.In iis femeperqua minumm»Nec alias
defuere hil paniae herbis exquirendis ; ut in quibus etiamnum hodiac in uirorum laetiore conuiCIu potio/
nem e centum herbis mulfo additis crediderefa!uberrimamfuauiffimarn<y.Nec quifqua genera earum
iam nouitaut multitudinem.Numerus tantum conflat in nomine*Noflrastas meminit herbam in mar
fis repertam.Nafcitur& aquiculis circumuicum neruefisetuocarur confiligo* Prodeflur demoftrabimus
fuo loco deploratis in phthifi.rnuenit nuper 8i Seruilius Democrares primus medentium qua appellauit
hiberidam quanq fidto nomine inuentioni eius affignato carmine • Nafcitur maxima: circa uerera monu/
naenra parietinafj inculra itinerum>FIoret femper folio nafturriitcaule cubitalitfeminac tam paruo : ut
uixafpici poffit.Radiciodor naflurtii.Vfusa:ftareefffcacior:& receti tanrum*Tundimrdifficulter. Coxen
dicibus 8C articulis oibus cum axungia modica utiliffi matufris plurimuqternishorisjfoeminis minus di/
midio adalligatatut dein in balneum defcedatur in calidam 8C poftea oleo 6C uino corpus perungatur : die/
bufep uicenis interpofitis idem fiat fi qua admonitio doloris fuperfmHoc modo rheumatifmos omnes fa
nat ocultos* Imponitur non in ipfa inflammatione fed iminuta» Animalia quoqt inuenere herbas : in pri/
mifcp chelidoniam. Hacenim hirundines oculis pullorum rn nido refliruunt uifum:ur quidam uolunt
etiam erutis oculis • Genera eius duo.Maior fruticofo caule : folio paflinaca: erratica: ampliore:ipfa altitu/
dine duum cubitorum.CoIos albicansiflos luteus.Minon folia hederae rotundiora minus candida. Suc¬
cus croci mordax.Semen papaueris.FIorent aduenru hirundinum • Difcefiu marcefcunt » Florentibus fuc
cusexprimitur:8^ in aereo uafecum meile arrico leniter cinere feruenti decoquit ur:fingu!ari rcmediocon
tra caligines oculorum.Vtuntur 6C per fefucco in coIIyriis:quai:chelidonia appellanrurabea.Inuenetut SC
canes canariamiqua faftidiu deducunrtearnq? in noflro cofpedlu mandunt:fed ira ut nunq itelligatur qua:
fi t etenim depafla cernitur.Notata eft autem animalis huius malignitas in alia herba maior. Percuflus eni
aferpenretmederiquadafibidicimrtfed illam homine infpeiflante non decerpit.Simplinuscerua:moflra
uere elaphobofcomde qua diximus » Item fefeli enixx a partu didfomum oftcdere(ut indicauimus)uulne

IS

LIBER :

ratae eo paftae ftatim decidentibus telis.Non eft alibi q in cretatramis prartenueipulegio fimile: feruens
acre guftutfoliis tantum utuntur.Flos nullus ei eftraut femen aut caulis.Radix tenuis 8C fuperuacua.Et in
creta 3utem no fpaciofe nafciturtmire® a capris expetitur.Pro eo eft 8C pfeudo diftamu multis in terris na
fcenstfolio fimili:ramulis minoribus a quibufdam condris uocatu.Minoris effe&us ftatim ftelligitur.Di/
dtamuenim minima portioneaccenditos.Qui legere eam:in ferula uel arundine condunnpradiganrquei
ne potentia euanefcat.Sunt qui dicant utra® nafci multifariarmfed deteriorem in agris pinguibus; ueram
quidam didam um non nifi in afperis,Eft<3<: tertium genus didtanum uocarumjfed ne® facie ne® effedtu
fimilefolio fi(ymbrii:ramis maioribus procedente perfuafione illa:quicqd increta nafcitunffinito praelia
re caeteris eiufdem generis alibi genitis.Proxime quod in parnafojalioquin herbiferum efte 8C peliu mom
teminthefTalia.Et telethrium in euboea. Et totam arcadiam ac laconicam.Traduntarcades quidem non
v . . medicaminibus uti:fed lafte circa uenquonia tunc maximae fuccis herbae turgeant ; medicentur® uberes
VC C pafcuae.Bibunt autem lac uaccinuiquoma boues ofno uociferae fut in herbis.Potentia earu per quadrupe/
ra paicu ^es etl|num £juobus claris exemplis manifefta fit.Circa abdera:& limitetqui Diomedis uocatur ^qui pa/
fti inflamanf rabieicirca pothnia uero 8C afinnlnter nobiliffimas ariftolochiae nome dedifie grauide uiden
turiquonia eflet arifle lechufes.Noftri malum terrae uocantt& qttuor genera eius feruint.Vnu tuberibus
radicu rotundis foliis inter maluam 6C hedera nigrioribus pinguioribuf® « Alteru mafculae radies longa
quattuor digitorum longitudinelbaculicraffitudine.Tertiu longiflimae tenuitatis uitis nouells cui fitp'
cipuauisrquae clematitis uocaturtab aliis cretica.Oes colore buxeoicaulibus paruistflorepurpureo.Ferunc
bacculas paruas uelut cappares. Valent ra dicae tatu.Eft dC quae piftolochia uocatur quarti generis: tenuior
cj proximae didta:denfis radicis capillamentis iunci plenioris craffitudine.Hanc quida poly rrhizon cogno
minant.Odor ofum medicatus.Sed oblonga radies tenuiori® gratior.Carnofi enfeftcorticistunguentis
quo® nardinis coueniens.Nafcunf pinguibus locis 8C campeftnbus. Effodere eas meffibus tempeftiuum
ita defquamato terreno feruaf.Maximae tame laudaf pontica. Et in quocu® genere p5derofiffima qux®
medicinis aptior. Rotuda cotra ferpen tes.Obloga m fuma tame gloria eft et mo. A conceptu admota uub
uis in carne bubula mares figuranut tradif.Pifcatores capaniae radice eam:quae rotunda efftuenenu terrae
uocanttcoram® nobis cotulam imixta calce in mari fparferetaduolant pifces cupiditate mira:ftatim® exa/
nimati fluitat.Quae polyrrhizos cognominafjcouulfis contufis exalto peipitatis radies pota ex aq utiliF
fi ma efle tradit «Semine pleureticis 8t neruis cofirmare excalfacere. Eade fatyrion eft. Veru & effectus earu
ufuf® dicendi funt.Ordiendu® a malojjc ofum peffimo.i.ferpentiu idtu.Medenf ergo britannica hsrba.
Panaces generu ofum radix e uino.Chironis 8C flos & feme potu illitu® ex uino & oleo . Priuatim® qus
cunila bubula appellaf» Polemoia uel phileteris radicis drachmis qttuor ex mero.Teucriajlideritis fcordo
tistex uino priuatim ad angues pots & illitaetfiuefucco fiue folio fiue decodto. Centauris maioris radies
drachma in uim albi cyathis tribus.Getiana peipue aduerfus angues duabus drachmis cu pipere 8C rura ui/
nicyathis.vi.fiueuiridis fiue fi cca. Et !y fi mach is odore fugiunt ferpetes.Daf exuinopeuffis chelidonia.
Morfibus fponif betonica pcipueicui uis tanta perhibefrut indufs circulo eius ferpetes ipfefefe interimat
flagellandoiDaf 8C ad idtus femen eius denarii podere cu tribus cyathis uini:uel farina drachmis tribus fex
tano aqus fponif.Cantabrics:didtami:ariftolochis radicis drachma in uini hemina fspius bibenda: pro
deft<SC illita ex aceto.Sirmliter piftolochis.Quin &C ofno fufpefa fupra focu fugat e domibus ferpentes. Ar
gemonia quo® radies eius denarii pbdere in uini cyathis tribus potatur.Plura de ea couenit dici csterif®
qus primu nominabunf.In eo aut genere medendi primu couenittqg nominarim quo maxime uakbir.
Folia habet anemonssqualia diuifa apii modotcaput in cauliculo papaueris fylueftnsjitem radicem. Sud
cum croci colore acrem 8C acutu m.Nafcitur 6C in aruis apud nos.Noflri tria genera eius faciut : 8i id demu
probant cuius radix thus redoleat.

De agarico:& echyo:& hyofcyamot^ hierabotane:& blattria:&: lemoniat& quin® foIio:& fparganio:
&dauco:S;perfolara;&ar(ftio:8<:cyclamino:&peucedano» CA. IX.

jnGaricon ut fungus nafcif in arboribus circa bofpo^icolore cadido . Daf obolis qttuor contritu
| cu binis cyathis aceti mulfi Id qd in gallia nafcif fnrmius hef. Prsterea mas fpiffior amarior®»
Hic & capitis dolores facit.Foemina folutior in initio guft us du!cis;mox in amaritudine tranfit.
Echyos utriuf® gnis pulegio fimilis.Foliis coronata:drachmis duabus ex uini cyathis quattuor
dat Jte altera q lanugine difbnguif fpinofaicui 8C capitula uipers fimilia fut hsc ex uino & aceto * Quida
echyon pfonata uocatrcuius folio nullueft latiustgrades lappas ferente.Huius radice decocta ex aceto dant
potui.Hyofcyamu cotufum cu foliis ex uino datur peculiariter cotra afpidas.Nulla tn romans nobilitatis
plus hetg hierabotane. Aiigperiftereon:nfi uerbenaca uocat.Hsceft qua legatos ferre ad hoftes indicauiV
mus.Hac Iouis mefa uertif.Domus purgat :luftrarur®.Gna eius duo fut.Foliofa qua foemina putat. Mas
rarioribus foliis.Ramuli utriuf® plures:tenuesicubitales:anguIofi.Folia minora q qrcus:anguftiora®:di
uifuris maioribustflos glaucus: radix logattenuis.Nafcif' ubi® in planis aquofis.Quida no diftinguut : fed
unu ofno genus faciutjqrn utra® eolde efTeftus heat. Vtra® fortiuf gallit&T peinut rnfa.Sed magi uti® cir^
ca hac ffaniuc.Hacpunftos fpetrareq uelinttfrebres abigerejamicitiascociliare nulli® no morbo mederi.
Colligi circa canis ortu deberetita ut ne luna autfolcofpiciafjfauis ante&: meile terrs ad piametum datis.
Vel adie Circufcripta ferro effodi finiftra manu:& f fublime tolli.Siccari f umbra feparatf:folia:caule:radicc. Aiut®
ita fue/ fi aq fpargaf tricliniu:q maduerittlsetiores couictus fieri»Aduerfus ferpetes coterif ex uino.Eft filis uerba/
rir fco haerbatq faepe fallit.p ea captatfohis minus candidistcauliculis pluribustflore luteo. Haec abieita blattas

in fe contrahitiideo® romse blattariam uocanr.Lemoniu fuccum ladteu mittittcocrefcentegummi modo

TRIGESIMVSQ_VINTVS

CXCII

humidis Iocis.Daf denarii podus in uiho.Quinq? foliu nulli ignotu efltcu etia fraga gignedo comedatur*
Gra;ci uocant penrapentes fiuechamezeleonfiuepentaphyHon.Cumeffoditur rubram habet radicem*
Htc inarefcens nigrefcit 8C angulofa.Fit nomen a numero foliorum habet.Et ipfa herba incipit St definit
cum uita;. Adhibetur 8t purgandis domibus*Aduerfus ferpetes bibitur St eius radix qua; fparganion uo
carar ex uino albo>Dauci genera quattuor fecit Petronius Diodorus quae perfequi nihil attinet : cum fint
differentiae duae.Probariffima; in creta mox in achaia 8t in ficcis ubicunq» natrifoeniculi fimilitudinercan/
didioribus foliis 8t minoribus hirfutifque.CauIe pedali retffo:radicae fuauiffimi guflus St odoris. Hoc ge/
nus in faxofis nafcirur meridianis.Reliqua genera ubiqi nafcurur terrenis collibus limitibufcp nec nifi pin
gui folorfoliis coriandriicaule cubitalitcapiribus rotundistfaepe pluribus qtermsjradica; lignofa ! fed cum
inaruerit fuperuacua.Semen eius Cymino fimiletprioris milioalbum acre odoratam oibus 8t feruensjfe/
eundum priore uehernecius eflrideogi parce fummi debet.Si iam maximae rertium genus facere libeat efl
fimile ftaphylinotquod paflinacam erraticam appellanttfemine oblongoriadicaedulci.Omnia haec 8t byc>-
me dc aeftatefunt inradta quadrupedi nifi pofl abortus. Ex aliis ufus foeminis.Excreraradicis dulcis!& ma
gis ad ferpentes efhBibir ur e uino drachma una. Datur 8t quadrupedibus percuffis.Theriotiarca alia q ma
gica dc in noflro orbe nafcitunfruticofa foliis fubuiridibus : flore rofeo « Serpentes necat cuicuncpadmota
fuerit. Et haec torporem affert.Perfolatam qua nemo ignorattgraeci ueroarftion uocantfolia habet maio
ra etiam cucurbitis St hirfutiora nigrioraqj St crafiloratradicem albam St grandem. Haec ex uino bibif de/
nariorum duura pondere.Item cyclamini radix contra ferpentes omnes.Folia habet minora q haedera ni/
griora QC tenuiora fineangulis in quibus albicant maculae.Caule exiguo!inani:floribus purpureis : radicae
latatut rapum uideri pofliticortice nigro.Nafcitur in umbrofis» A noffris tuber terrae uocaf • In omnibus
ferenda domibus.Si uerum efl ubi fara fit nihil nocere mala medicamenta Amuletum uocant : narrant^
ca ebrietatem repraefentari.Addita in uinum radicae!& ficcata fcyllae modoconcifla reponitur! decoqui/
tur<£ eadem ad craffitudinem mellis.Suum tamen uenenu ineftei!fradunt<j fi praegnans radice tranfgre/
diatur!abortum fieri.Eft 8C altera cyclaminos cognomine cyfianthemos geniculatis caulibus fuperuacuis
a priore diffans circa arbores fe uoluens acinis hederaeifed mollibus. Flore candido:fpeciofo : radice fuper/
uacua. Acini tantu in ufu;gufluacri!fed lenti.Siccantur in umbrariufiq? diuiduntur in paftillos.Mihi St ter
tia cyclaminos demoflrata eflicognomine chamaeciflos uno oino folio: radicae ramofatqua pifces necaban
cur.Sed iter primas celebratur peucedanumslaudatiffimu in arcadiatmox famothrace. Caulis efl ei renuis
longus! foeniculo fimilistiuxta rerram foliofus!radlicar nigra crafla graui odoreifuccofa.Gignitur in mon/
tibus opacis.Foditur exitu autuni.Placent tenerrimae St altiflimae radices.Hae conciduntur in quaternos
digitos ofleis cultellislfundurap fuccu in umbra capite prius 6C naribus rofaceopundtisjne uertigo fentiaf.
Et alius fuccus inuenif caulibus adhaerens incififq? manar.Probaf craffitudine meIlea:colore ruffo odore
fuauicer graui ferues guftu.Et hic in ufu St radtx:& decoctu eius pluribus medicametis.Succo tn efficacif/
fimo:q refoluif amaris amygdalis!aut ruta.Bibiturqicotra ferpentes dC ex oleo perunftos tuetur.

De ebuIo:& uerbafco:& thelegono:& de phrynio;& dealifma!& de periflereo;& de moly ! St de antir'
rhino;& contra mala medicamenta;& de pericarpo. CA. X,

Buli quoqi que nemo ignorattfumo fuganf ferpctes.Priuatim aduerfaf fcorpionibus polemo
niae radix uel alligata tantu.Ite phalangioac ceteris minoribus uenenaristScorpionibus ariflo/
lochia. Agaricu obolis qttuor in uini mixti cyathis fotide.Verbenaca St phalagio cum uino aut
pofca.Ite qnquefoliu daucu. Verbafcu graeci plomo uocar.Genera het prima duo * Albii in quo
mas intelligif. Alteru nigrurin quo foemina.Tertiu genus no nifi in fyluis inuenif.Sut folia braffica; latio
ra!pilofa:cauliserciflus:cubitaliamplior.Semennigruinutile.Radixuna,.craffirudinedigiti.Nafcunf A! in
capeflribus.Sylueflrifolia elelifphaci!alta:ratrris lignofis.Suc 8C plomides dua; hirfutae.-rotundis foliisihu
miles.Tertia lychnitis uocaf. Ab aliis at thryalis foliis ternis autcu plurimu q ternis craffis ptnguibufqriad
lucerna^ lumina aptis. Aiunt in foliis eius qua foeminadiximusifiius oino non putrefeere. Diflingui gna
ha;c poene fuperuacuu eft:ci! fint oia eiufde effectus.Cotra fcorpiones bibif radix cu ruta^ex aqua : magna
amantudinejfed effeftu pari.Thelegonon herbaab aliis fcorpion uocatur pp fimilitudine radicis! cuius ta
ftu moriunf fcorpiones.Ita^ c5tra eope ictus bibirur.Scorpione mortuu fi quis helleboro cando linanre
uiuifcere aiunt.Thelegonon oem quadrupedem necat impofita uerendis radicce.Folio quidem intra eun/
dem diem qd efl fimile cydamino.Ipfa geniculata nafcif in opacis.Scorpiombus aduerfaf 8C betonica fuc
cus acplaraginis.Sut St ranis uenena rubetis maximis.Vidimufqi pfyllos in certamine patinis candefactas
admitteres ociore et q afpidupnicise.Auxiliaf eis phrynion in uino pota. Aliq neurada appellarialii poteri/
on floribus paruisrradicibus multis neruofis bene olentibusJreahfma qua alii damafonionlalii lyron ap
pellat.Folia ei plantaginis nifi angufliora eent:&! magis laciniofarcouexagi in terram. Aiias et uenofa fimi/
liter.Caule fimpliciter tenui:cubirali:capite thyrfi:radicibus denfis:tenuibus:ut ueratri nigri:ambus:odo
ratis:pinguibus*Nafcitur in aquofis. Altera genus eiufdem in fyluis nigrius maioribus foliis.Vfus in radi/
ce urriufqi aduerfus ranas & lepores marinos drachma pondere in uino potu.Lepori marino aduerfafiiS!
cyclaminos.Veneni urm canis quo<^ rabidi morfus habetjcorra quos eritcynorhodumide quo diximus.
Plantagoadoes befliag/ morfus potaatqi illita pdefl.Betonica exmero ueteri.Periftereos uocaf caule alto
foliato cacuminem alios caules fe fpargesicolubis admodu famil/aris.Vnde 6t nome.Hanc haberes negat
latrari a canibus.Proxima ab his malis uenena funt!quse fibimetipfi homines excogitant. Contra h xc ofa
magicaf^ artes erit primum illud Homericum moly.Dein mithridatia dC fcordotis St centauriu.pota oia
mala medicamenta exigit per aluum* Betonica; femen in mulfoaurpaflb uel farina drachma in uini ue-

Vel pen
tapetalo

Vfartio

Vd the/

lypho/

non

Vel po/

lirrhi-

son

LIBER

teris eyathis.iiii.uomere cogendi atep iterum biberet /is qui quottidie guftent eam nulla nocitura mafa me
dicamenta tradunt.Poto ueneno ariftolochia fubuenit eadem menfura qua contra ferpentes. Qu/nquefo
Ili fuccus* Agaricum poftqua uomuerint denarii pondere ex aquae mulfae cyathis.tribus*Anthirrinon uo
catur fiue anarrhino:fiue lychnis agria:fiue fimilis linotradice nullatflore hyacinthitfemine uitulinarium.
Ex hoc perun&os uenufliores fiernnec ullo malo medicamento laedi pofle:aut uenenotfi quis in brachia/
lihabeattarbirranturmagi.Similiteream qua eupleam uocant:tradunt<£ ea perun&os comendatioris ee
famx»Artemifiam quoq? fecum habentibus negant nocere mala medicamenta beftiamueullamtnefolem
quidermBibitur di haec ex umoaduerfus opium* Alligata priuatim potes traditur poraueaduerfus ranas*
Pericarpum bulbi genus eft.Dux eius fpeciestcortice rubro alterum :alteru nigropapaueri fimile» Sed uis
maior q prioritutri^ autem excalfaciendo»Ideo contra cicutam danturteontra quam di thus di panaces di
chironium prxcipue*Hoc uero di contra fungos*

De remediisjqux generarim membratimg? fingulis corporum morbis eueniunt* CA* XI*

:Erum 8i generati mebratimqj lingulis corporu morbis remedia fubtexemus.Orfi a capire* Alo
fpecias emendat nymphex & cicutae radixtfi una tritae ilIinantur*Polytricha diftat a callitricha g»
I iuncos albos habet & folia plura maiora<j*Fruticx quocy maior efb& defluentem capillum con
firmat:& denfaMtem lingulaca arca fontes nafcenstcuius radixadmixta combufta teritur cum
adipe fuis nigrae:id quoqji excipitur ut eius fit fuisjqux nunqpepereritiSol'fubinde plurimum confert illi/
tae.Similis ufus e cyclamini radicis*Pruriginem ueratri radix tollit in oleo decoda uel in aqua*Capitis do/
lori medetur panacis oium generum radix in oleo cotrita* Arirtolochia di hiberis adalligata hora:uel diu
tius fi pati poflit comitante balnei ufu*Medetur&: daucum. Purgat autem cyclaminos cum meile in nares
addita:& ulcera capitis fanat illita.Medetur di periftereos*CacaIia fiue leontice uocamr femen margaritis
minutisfimile dependens inter folia grandia in montibus fere*Huiusgrana.xy/*in oleo macerantur tarcp
itaaduerfo capillo caput ungitur*Fit & excallitriche fternutamentum*FoIia funtlenticulx fimiIia*Caules
iuncis renuiffimistradicx minima.Nafcitur in opacis di humidisjguftatu feruens* Hyfopum in oleo con/
tritum phthiriafi refiftit di prurigini in capitc.Eft autem oprimu cilicium e tauro monte • Dein pamphy/
lium:& fmyrnxum.Stomachocontrarium.purgatcum fico fumptu per infernarcum meile uom itioni/
busipu tant & ferpentium idus aduerfari tritum cum meile Si fale & cumino*lonchitis non(ut pleriq? exi/
ftimauerunr)eadem eft quae xyphion:aut phafganion qq cufpidi fimilis femine*Habet enim folia porri ni
bentia ad radicem di plura qua in caule capitula perfonis comicis fimilia paruam exeretibus linguam radi/
cibus prxlongis.Nafcitur in fitientibus«E diuerfo xyphion:& phafganion in humidistcum primum exit
gladii prxbet fpem caulx duum cubitorum iradicx ad nucis auellanx figuram fimbriatarquam effodi ante
meffesoporretrficcariin umbra*Superiorparseiuscum thure trita xquo pondere admixto uinotofla fra
da e capite extrahittaut fi quid in corpore fuppuraruiel fi calcata funtofia*Serpentis eadem contra uenena
efficax*Caput in dolore ueratro in oleo uel rofaceo decodo tritog? ungi coueninpeucedano ex oleo uel ro
faceo di aceto»Tepidum hoc prodeft 8i doloribus qui plerunq? ex dimidia parte capitis fentiuntur:&: uerri
gini.perungunt & radice eius fudoris caufa eliciendirquoniam cauftica uis ei eft.pfyllicn alii cynoides:alii
Vel no/ cryftaliomalii ficeliomalii cynomiam appellat: radice tenui:fuperuacua;farmentofum:fabx granis in cacu
nbus minibusifoliis canino capiti non diffimilibusifeminxautem pullicitundeS: nomen hoc in baccis*Ipfa her
ba in uineis inuenitur*Vis ei ad refrigerandum di difeutiendum ingens.Semen in ufu « Fronti imponitur
in dolore & temporibustex aceto & rofaceotaur pofca* Ad extera illinitur acetabuli menfura fextario aqux
denfat ac contrahit.Tunc terere oportet: di craffitudinem illinere cuicuncj dolori di colledioni inflamma
tioniquEt uulneribus capitis medetur ariffolochiajfrada extrahens offa di in alia quidem parte corporis;
fed maxime e capite.Similiter plyffolochia.

Dethyffeliot& centaurea:^ chelidonia:& panace: di hyofcyamo:& euphorbio. CA* XII»

Hyflelium eft non diffimile apio*Huius radix comanducata purgat capitis pituitas * Oculorum
iciem cetaurio maiore putant adiuuarijfi addita aqua foueantur*oucco uero minoris cum meile
oculorum nubeculasjobfcuritatem difcutijcicatrices extenuari* Albugines quidem etiam iumen
orufideriteriam chelidonia fupradi&is omnibus mire medetur*panacis radix cum polenta epi
phons unponitur.Hyofcyami feme bibunt obolo tantudem meconiiadiicienres t uinum^ ad epiphoras
inhibendas* Adiungunt & gentianx fuccurmquem colyri/s acrioribus pro meconio mifcet* Facit claritate
6i euphorbiu inu&is. Inftillaf plantaginis fuccus lippitudini*Caligines ariffolochiadifcutit«Hiberis adallxV
gata capiti cu qnqi folio epiphoras:^ fi q in oculis uitia funt emedar.Verbafcu epiphoris imponit*perifte/
reos ex rofaceo uel aceto* Ad hypochy fis di caligine cyclaminon in paftillos diluut.peucedani fuccu ut dixi
mus ad darirar£ di caligines cu meconio di rofaceo*pfyllion illimm fronti epiphoras fufpendit*

Deanagal!idefiueacoro:&: mandragora: fiue circelo:& cicuta:& cremno agrio:& molibdenat& capno:
8i alia:& acorio:& iride:& cotiledo:& aizoo:& andrachne:& erigeno : di de ephemerotfii delabro Veneris:
di de ramuculo medicinxt di de oris uitiis* CA* XJIJ*

Magallida aliqui corchoron uocant*Duo genera eius»Mas flore phoeniceojfoemina cxruleoino
laltiores palmorfrutice tenero:foliis pufillis:rotundis:in terra iacentibus:nafcuntur in hortis 8i
iaquofis*prior flore cxrulea*Vtriuf^ fuccus oculorum caliginem difeutit cum meile : di ex idfu
cruore di argema rubensimagis cu attico meile inundtis.pupillas dilatat:& io hoc inungunf an
te qbus paracentefis fit.Iumentoru quocp oculis medenf.Succus caput purgatp nares infufustita ut deide
uino colluatur*Bibif di contra angues fucci drachma in uino*Miru q> foeraina pecora uitant* At fi decepta

uel acha
ron

VIGESIMVSQ_VINTVS CXCII

fimilitudinefflore enim tantum diftant)deguftauere:ftatim eam quaeafyla uocarur in remedio quaerunt.

Ea a noftrfs ferus oculus nucupaf»Pr3ecipiut aliqui effoffuris ante fole ortu priufq quiccj aliud loquanf ter
falutareeattunc fublata exprimere Jta pcipuas efle uircs.De euphorbio fatis didtu efbcuius fuccus lippitu/
dini fi tumor erit.Ite abfinthiu cu meile tritudteq? betonicae farina couenier.Et aegylopas fanat herba eo/
dem note:quae in hordeo nafcitur tritici folio femine cotrito cu farina permixta lpofiracj uel fucco. Expri/
mitur hic e caulibus foliifij praegnatibus dempta fpica:& in trimeflri farina digeritur i paftillos . Aliqui 8C
mandragorae utebatur, Poftea abdicatus in hac curatioeeft.Sed epiphoris quod certu eft:medef:& oculo/
rum dolori.Radix tufa cu rofaceo St uino.Na fuccus multis oculoru medicametis mifcetur. Mandragora
alii circeium uocat«Duoeius genera. Cadidus qui St mastniger quae foemina exifiimatur • Anguftioribus
foliis qua Iadhicae,Htrfutis 8t cauhbusjradicibus binis rernifue nigris foris «Intus albistcamofisirenerifque
pene cubitalibus.Ferut mala auellanaije nucu magnituc'ine»Etiis Terne ceupy ro^« A!bu hoc alii arfen .* alii
tnoriotalii hippoplomo uocat,Huius folia alba a alterius Iarioratutlappari fatiuae.Cauent effofiuri cotra/
rium uenru.Et tercirculis ante gladio circunfcribur.Poftea fodiuntad occafum fpedla te. Succus fit St e ma
lis St e caule decifo cacumine 8t radicejpumflis apertaiaut deco&a utilis haec uel furculo.Cocifa quoq* ini cr Vel apta
biculos feruaf in uino«Succus no ubiq? inuenif:fed ubi poteft:circa uindemias quserifn Odor grauis ei fed
radicis 8C mali grauior.Mala matura in umbra ficcatur. Succus ex iis fole denfaf. Item radicis tufetuel in ui
no nigro ad tertias decodberFolia feruarur in muriis efncatius» Albus rore tan tu t fuccus peftis eft,Sic quo<$
noxiae, uires«Grauedtne afferunt etiaoIfaftu:qq mala in aliis terris madantur.Nimio tamen odore obmu/
tefcunt ignari,Potu quide largiore etia moriuntur. Vis fomnifica pro uiribus bibentiu « Media potio cya/
thi unius,Bibitur 6t cotra ferpetes:& ante fedhoes punfhoefg; ne fentiatur,Ob haec fatis eft aliquibus fom
num odore quaefiffe.Bibitur 8t pro helleboro duobus obolis in mulfo,Efficacius helleboru ad uomitioes
St ad bilem nigram extrahenda.Cicutaquoij uenenueftjpublicaathenienfium poena imiifa. Ad multa ta/
men ufus no omirtendi,Semen habet noxiurruCaulis autem eius St uiridisrfed eftur pleruncp St in patinis*

Leuis hic&geniculatus:ut calami nigricans, Altior fsepe binis cubitistin cacuminibus ramofus<,FoIia coria
dri tenuioratgraui odoratu,Semen anifo craffiustradice cocaua nullius ufus. Semini St foliis refrigeratoria
uisiquae fi enecattincipiunt algereab extremitatibus corporis.Remedioefirpriufqperueniat ad uitaliatui/
ni natura excalfadtoria.Sed in uino pota irremediabilis exiftimatur,Succus exprimitur foliis floribufquet
tunc enim maxime tempeftiuus eft St melior.Semine trito expreffus ot fole denfatus in paftillos necat: fan
guinem expiffando. Haec altera uis,Et ideo fic neca toru maculae in corporibus apparent. Addiffolueda me
dicameta utuntur illo pro aqua.Fit ex eo ad refrigeradu ftomachu malagma.Praecipuus tame eft ad cohi/
bedas epiphoras aeftiuas oculoru qt dolores fedados circunlitus.Mifcetur collyriis,Et alios oes rheumatif/
mos cohibet, Folia quoq? tumore omnem doloremcp S>t epiphoras fedant» Anaxilaus auctor eft mammas
a uirginitateillitas femper effe ftaturas»Quod ccrtueftftac puerperarum mammis impofitaextinguit.Ve/
nerem qt teftibus circa pubertatem illira.Remedia liberarioi quibus bibenda cenfeturtno equidem praece/
pimus. Maxima uis terrae parthorumtmox foconicaeicreticaetafiaticae.ln graecia uero megaricae:deinde at/
ticae:Crethmos agrios gremias tollitoculoru impofitusttumore quogp poIetaaddita.Nafcitur uulgo mo/
libdenatidefl: plumbago etiam in aruo:folio lappatiicraffa radice hifpida.Haec comaducata;fi oculis^ fubin'
de religatunplumbu qcf eft genus uitiitex oculis tollir.Capnos prima q pedes gallinaceos uocat:nalcens in
parietinis;& fepibus ramis tenuiffimus fparfif$:flore purpureo uiridisjfucco caligine difcutit.Icaqi in me/
dicamenra oculoru addirur,SimiIis 8t nomine St effe&u alia eft capnos fruticofa:praetenera fohis coriadris
cineracei colorisjflore purpureo*Nafcitur in hortis 8t fegeribus hordeaceis,CIaritatem facit inun£bs ocu/
lis delachrymationemceu fumusrunde nomen accepit,Eade euulfas palpebras renafei prohibet , Acoro iri
dis folia habet anguftiora tantum St logiorepediculo:radices nigrasjminufij! uenofas, Csetero Qt has fimi
les iridisjguftu acrestodore no ingratasjrucftu faciIes*Optimae poticaerdein galaticaetmox creticae , Sed pri/
mae in colchide iuxra phafin amne:&: ubicun^ in aquofis.Recetibus uirus maius q uetuftis.Creticae candi
diores poticis.Siccatur utribus in umbra digitalibus fruftis,Necno inueniunf qui oxymyrfinse radiceaco
ron uocant.ideog? quidam hanc acron agrion uocare malunt,Vis ei ad calfaciendu extenuadum efficax c5
tra fuffufioes SC call/gines oculoru fucco eiufdem potorcotraqi ferpentes,Cotyledo paruula herba caulicu/
to tenerotpufillo pingui foliot& cocauo ut coxendices.Nafcitur in maritimis petrofifqj uiridis : radice oli/
uae modo rotunda.Ocuhs medetur fucco*Eft aliud genus eiufdem fordidis foliisdatioribustdenfioribufq^
circa radicem uelut oculu cingecibus:afperrimi guftus logiore caulejfed pergracili , Vfus eius ad eade quae
iridis.Aizoiduo generaimaiusinficftihbus uafculisferitunquodaliqui buphthalmSuocattaliizoophthal
niomalii ftergetotqd amatoriis coueniat,AIii hypogeffomquoniam infuggrundis fere nafcitur , Sunt qui
ambrofiam potius uocat:& qui amerimnodtali fedum magnum:aut oculum: aut digitellu. Alteru minu/
fculu: qd eritbeles uocant:aIii trithelesjquia ter floreattalii chryfothelesraliqui ifoeres : fed alii irali fedums
aliiaizoum.Vtrun<jquoniauireatfemper,Aliquifemperuiuu.Maius cubitialtitudinemexcedit craffitn
dine plufqua pollicari* Aliud in cacumine linguae fimilecarnofurmpinguetlargo fucco latitudine pollicari*

Aiia’in terram toaexa:a!ia ftantia:ira ut ambitu effigie imittetur ocu!i*Quod minus eft : in muris parieti/
nifqi nafcif:^ tegulis»Fruricofum a radicetSC furfum ufq? adcacume*FoIiis anguftis mucronatisjfuccofis:
palmo altocaulerradix inutilis,Huic fimilis eft:qua graeciandrachnen agriam uocat.Itali illecebra pu filiis
latioribus foliis 8t breuiori cacumine*Nafcitur in petris:& colligitur cibi caufatOmnium harum uis eade:
perfrigerare &:aftringere,Medentur epiphoris folia impofita:uel fuccus inun&us. Purgat enim ulcera ocu
Iorum explent<j:8i ad cicatrice perducutjpalpebras deglutinat. Eaedem apitis doloribus medentunfucco

LIBER.

Gei folio teporibus ilfitis.Aduerfanf pbalagio^ idibus* Aconito uero maius aizou pcipue. A fcorpionibus
quoq; feriri id habete negat. Medenf BC auriu dolori.Ite fuccus i nudis hyofcyami modice.Item achileae 8C
minoris cet aureae BC plataginis peucedai cu rofaceo BC meconio. Acori fuccus cu rofa.Ofs aurftrigili caiefa/
dus ifundif » Cotyledo et ffundif puruletis cu medulla ceruina calefada.Ebuli radices tritae 3 C fuccus liteo
colatustmox in foledefatus 8C cu opus e rofaceo dilutus BC calefadus potidas:Verbeaca quoqitite plantago
fanat; ite fideritis cu axungia ueteri. Nariu ozenas emedat ariff olochia cu cypero.Detibus remedio funt pa
nacis radix c5maducata:pcipue chiroicattite collutis fucco.Radix hyofcyami ex aceto maducata.Item pole
mo ix c5maducanf;& plataginis radicesjautcollunf i aceto decodae fucco.Et folia funt utilia. Vel fi fangui
ne gfgiua: putrefcatjuel feme eiufde apoffemata;& colledioes gingiua^ fanat.Et ariffolochia gingiuas de
tefue cofirmat. Verbenaca cu radice maducata 8C decodat ex uino aut aceto fuccus collutus. Ite qno» folii ra
dices decodae ad tertias uino aut aceto.Prius uero q decoquaf aq maria aut falfa lauanf .Decodu aiu tuen
du in ore.Quida cinere qnq? folii fricare malut.Et uerbafc/ radix decoqf i uino ad colluedos detes. Er hyfo
po colluunf:& peucedai fucco c<3 mecoio uel radicu anagallidis magis foemiae fuccojab altera nare q doleat
Ifufo.Erigero a grarcistq a nfis uocaf fenecio. Hac fi ferro circufcnpra effodiat aligsiragarq? ea dete 8C alter
nis ter defpuat ac repoat in eude locurita ut uiuat herbataiiit dete eu poffea no dolituru. Herba eft trixagini
fpecie BC molliaaicauliculis fubrubicudis.Nafcif 8C I tegulis BC i muris.Norae hoc grsci dederuntrqa uere
canefciriCapoteius nuerofa diuidif laugine:qlis e fpinae Iter diuifuras exeute.Quarecacallimachus achati
da appellatialii pappu.Nec deide greeeis de ea coffat. Alii erucae foliis ee dixeruttalii roborisrfed m inoribus
multo. Radice alii fupuacua:alii neruis utilitalii potu ff ragulati. Ediuerfo qda regio morbo cu uino dede/
rut.Et cotra ofaueficae uitia.Ite cordis Bc iocineris.Renibus extrahere harena dixere. Jfchiadici drachma
cu oxymelliteab ambulatioe ,ppinauere.Torminibus quoq? i paffo utiliffima:pcordiis et: cibo ex aceto ea
pdicates feretefqt i hortis. Nec defuere q BC alteiy geus facerer.Necqle eet demoff rarer : cotra ferpfres in aq
oibeda ededa^ comitialibus dates.Nos ea romais expimetis p ufus digeremus.Laugo eius cn croco & exi/
guo aq frigidae trita illinif epiphoris.Toffa o5 mica ialis flrumis.Ephcmero folia het liliiffed mlota; caule
par£;flore caeruleutfeme fu puacuu: radice una digitali craffirudietdcribus peipua cccifa in aceto; decoitaq»
ut tepido colluanf.Etipa et radix mobiles fiffmCauis &C exefis Iprimif.Chelidoiar radix exaceto trita coti
nef ore.Erofis ueratril nigru Iponif.Mobiles detes utralibet deco&a I aceto firmaf.Labru uenereu uocat i
flumle nafcete*Eff ei uermiculus q circa detes ligaf ;aut cauis de tiu carra IcIudif.Cauedu ne euulfa herba ter
ra ragat.Ranflciilu uocamus q graeci batrachio.Genera eius qttuor. Vnu pinguioribus q cotiadri foliis ; 8C
ad latitudine maluae accedetibus;colore Iiuidotcaule al bo:graciIi:& radice alba.Nafcif in limitibus huidis
BC opacis. Alteiji foliofius pluribus folio^ icifuristaltis caulib^.Tertiu minimu e.*graui odore:flore aureo.
Qijartu fimile huic flore luteo.Oibus uis cauflica fi cruda folia Iponanfipuftulafcp ut ignis faciut. Ideo ad
lepras 8C pforas utunf 8C ad tolleda ftigmata.Caufticif^ olbus mifcet. Alopecns lponuttceleriter remouer»
tes.Radix i dolor comaducata diutius rupit detes.Eade ficca cocifa ffernutametu facit.Noffri herbarii ff ru
mea uocattqm medef ff rumis &c panis pre I fumo fufpefa.Credutqi ea rurfus fata rebellare q curauerit ni/
ria.Quo fcelere BC platagine utunf.Oris ulcera intus fuccus plantaginis emedat 8C folia radicefqj comadu/
catatuel fi rheumatifmo laboret os. Vlcera fetorem^ quinquefoliu.Vlcerapfyllium.Copofita quoqt ad fe
rorem uel maxime pudendu uitiu traderaus*Ergo folia myrti BC lentifci pari podere galla: fy riace dimidiu
podus fimul terere in uino uetufto fparfa madere matutino optimu eff.Vel hederx baccas cu cafia BC myr/
rhapari podere ex uino*Naribus utiliffimueff dracontii femen corricu ex melletetiam fi carcinomata in iis
funt.Suggillata hyfopo eraendatur.Stigmata in facie mandragora illita delet.

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LiBER.XXVI. PROOEMIVM.

Reliqua per morborum genera medicinaetSi de nouis morbis:^ quid lichena fi t : BC quando primum
in Italia coeperint:& de carbunculo:& de elephantiafi:&: colo. CA. I.

- ENSIT ET FACI»*

es hominum nouos
oro nig? seuo priore i
cognitos non italise
modotuerum etiam
uniuerfe (ppe euro/
px morbos ♦ Tunc
quocp nec tota Italia
nec p illyricu galli/
afue;aut hifpaias ma
gn opere uagatos aut

_ alibi q roma::arcacp

fine dolore quidem ullo: aut fine pernicie uita: : fed
tanta foeditate:utqua:cuncp mors prsefer^da effer.
Grauiffimum ex iis lichenasappellaueregrcecono.'
minerlatinequoniamamentofere oriebatur iocu/
lari primum lafciuiatut eff procrax natura multoru
in alienis miferiis:Mox<5i ufurpato uocabulo men/
tagram joccupantem multis; totos utiqi uultus; ocu

VIGESIMVSSEXTVS

CXCIII

fis tantum immnnibusjcfefcendentem uero & in colla pedufij ac manus foedo cutis furfure « Non fuerat
haec lues apud maiores patrefq? noftros.Et primum T iberii Claudii Carfaris principatu medio irrepfit in
Italia quodam Perufino equite Romano quaeftorio fcriba cum in Alia apparuifletrinde contagionem eius
imporrante.Nec fenfere id malum faeminae:aut feruitia:plebef<^ humilis aut media fed jaceres ueloci rra'
fitu ofculnmaxime foediore multorumsqui perpeti medicinam tollerauerant cicatrice g morbo. Caufticis
naq? curabaturtnec nifi ufq? in ofla corpus exuftum efletnon rebellante tedio*Aduenerunrg?exa?gypro ge
nitrice talium uitioru medici hanc folam 'operam afferentes magna fuaprseda.Siquidem certum eft Mani
lium Cornutu m ex praetoriis legatum aquitanicae prouinciar feftertia*cc,elocafle in eo morbo ad curandi!
fele. Acciditcp faepius:ut noua contra genera morboru gregatim fentirentur * Quo mirabilius quid poreft
reperirtfaliqua gigni repente uitia terrarum in parte certatcertifgp membris hominum : uel aetatibus : auc
etiamfortunis tanqua maloeligetethaecin pueris gtaflarinlla in adultisihaec proceres fentire:illa pauperes
.UPauIo.Q. Martio cenforibus primum in italiacarbunculum uenifletanalibus confcriptum eft peculia/
re narbonenfis prouinciae malurmquo duo confulares obieretcondentibus haec nobis. Eodem anno Iulius
RufFus;#.Q.Lecanius Baflusjille medicorum infcitia fedusjhic uero pollice Ieuae manus euulfo acu ab fe
metipfotamparuouulnereutuixcernfpoflet.Nafciturin occultiflimiscorporum partibus:# plerunque
fub lingua duricia rubens uariis modis:fed nigricans capite alias liuida corpus incendens neg? intumefcens
fine doloretfine pruritmfine alio q fomni indicio:quo grauatos in triduo aufertjaliquando # horrore affie
renstcirca^ pullulas paruasjrarius feriens ftomachum.Faucefij cum inuaferitoaffirneexanimans , Dixi/
mus elephantiafin ante Pompeii magni aeratem non accidifie in italia!# ipfam a facie faepius incipiente • In
nare prima ueluti lenticula mox inualefcente per totum corpus maculofa uariis coloribus # inaequali cu/
tae alibi cra flata libi tenui dura ceu fcabieafperaad pofterum uero nigrefcente!# adorta carnes apprimente
intumefcentibus digirisin pedibus manibufj, Aegypti peculiare hoc malum!# cum in reges icidiflet: po
pulis funebre.Quippe in balneis folia temperabantur humano fanguine ad medicinam eam. Et hic quide
morbus in italia celeriter reftindus efhficur # ille quem gemurfam appellauere prifci inter digitos pedum
nafcentem etiam nomine oblirerato*Idipfum mirabileialios delinere in nobis morbostalios durare : fi cuti
coIum*Tiberii Caefaris principatu irrepfitrid maIum»Nec quifqaam prior imperatore ipfo fenfit : magna
ciuitaris ambage cum edidi o eius excuiantis ualitudinem legeret nomen incognitum.Quid hoc efle dice/
mustaut quas deorum irasJParum enim erant homini cretera morborum generatcum fupra.ccc.ert*ent!ni
fi etia noua timerentur.Necj ipfi homines pauciora (ibi opere fuo negocia iporrar.Haec apud prifcos erant
quae memoramus remediatmedicsna ipfa quoda modo rerum natura faciente:# diu fuere.

Laus Hippocratis. CA, II*

Tppocraris certe qui primus medendi praecepta dariflime condidit: referta herbarum metione
inuentmus uoluminarNec minus diodis Cariftii qui fecundus aetate famaqi extitit. Irem praxa
gorae & Cryfippiiac deinde Erafiftrati,Erophilo quidem qq fubtiliorisfedtae coditorianteotn
nes celebraram ratioem eam paulatimufuefficaciffimo rerum omnium magiftro peculiariter
utig? medicinae ad uerba garrulitatem^ delcendente.Sedere nantp in iis fcholis auditioni occupatum gra
tius eratjg ire per folitudines:# quaerere herbas alias aliis diebus anni*

De noua medicina:# Afdepiade medico:# qua rarioe uerere medicinam mutauerir» C A. III*

Vrabat tamen antiquitas firmatmagnafque cofeflae rei uindicabat reliquias:donec Afclepiades
jaetate magni Pompei rhetoricae magiftenncc fatis in ea arte quaeftuofus:ut ad alia fagacis inge-'

^ j ' nii huc fe repente couertit:at<j ut necefle erat homini qui nec id egifl*et!nec remedia nofletocu

lis ufuq? percipienda torrenti ac meditata quortidie oratioe blandiesiomnL abdicauir:roramqj vel cur
medicina ad cafumreuocadocoieduram fecir.Qmncp res maxime comunium auxiliorum profeflus.Ab. renti
ftinentia cibijalias uini:fricationem corporis!ambulatione:geftationef<j:cum unufquifq? femetipfum fibi
praeflare portet intcl!igere*Fauetibus eundis ni eflent uera:quae facillima erantruniuerfum prope humanu
genus rircuegit in fe!no alio modo q fi caelo emirtus aduenirter.T rahebat praeterea mentes artificio mira/
bilituinum promitiedo aegris idandoq? tempeftiue tum frigidam aquam. Er quonia caufas morboru prt/
or ferutari Herophilus inltitueratmini ratione illuflrauerat.CIeophatus apud prifcos : ipfe cognominaris
fe frigidam dando praeferes:# ut audor efl.M* Varro:alia quoqi bladimeta excogitabat iam fufpendendo
ledulostquoru iadatu aut morbos cxtenuaretrautfomnos alliceretriam balneas auidiffima hominu cupi
dine inftituendo!# alia multa didu grata atg; iucunda magna audoritaremec minore fama:cum occurriT/
fer ignoro funeritrelati homine ab rogo atq* feruatotnequis leuibus momentis rantam conuerfionc fada
exiftimet»Id folum poflumus indignari unum homin?e leuiffima gente fine opibus ullis orfum uediga/

Iis fui caufa repente leges falutis humao generi dedifletquas tamen poftea abrogauere multi. Afclepiade ue
ro adiuuere multnquoru cura nimis anxia # rudi:aut obruendi aegros uefte fudoref<j omni modo ciedi.

Nunc corpora ad ignes torrendo;folefueaffidue quae redo in urbe umbrofarimmo uero tota italia impera
trice tum primum penfili balnearu ufu ad infiniti! blandiete.Pratterea in quibufda morbis mededi crucia
tus derraxitiut in anginis quas curabar m fauces organo demifTo.Damnauit merito # uomitiones tunc fu
pra modum frequetes. Arguit # medicamentorum potus fiomacho inimicos : quod eft magna ex parte
uetitum.Itagj nos in primis quaefunt ftomacho utilia fignemus,

Irrifio magicae artis:# de lichene. CA* IUI*

Vper omnia adiuuere eum magicae uanitatestin tantum euedae ut abrogare herbis fidem cun/
dis po flent* Aethiopide herba amnes ac ftagna ficcaricoiedu.T adu claufa omniaaperiri. Ache/

is i i

LIBER

pnenfcfe conieda in aciem hoftium trepidare agminarac terga uertere.Latacen dari folitam a pedatum re/
gelegatisturquocan^uenifTenromnium rerum copia abundarenttac multa fimilia. Vbi nam ille fueie:
cum cimbri teutonicp terribiliMarreulularentfautcum Lucullus tot reges magorum paucis legionibus
fternererfCur ue Romani duces primam femperin bellis rationem commertiorum habuerefCur Caifa/
ris miles in pharfilia famem fenfittfi abundantia omnis contingere unius herba; foelicirate poreratfNofa/
tius fuit Aemilianum Scipione Carthaginis portas herba patefacerejq machinis dauftra per rot annos qua/
teref Siccentur a;fhiopidepontina;paludes:tantumq* agri fuburbani reddatur italia; ♦ Nacy apud eundem
Democritum inuenirur compofino medicamentirquo pulchri bonicji Si fortunati gignantur liberi « Cur
nunq perfarum regi talis eft dedita.Mirum efiet profedo hucufq? prouedam credulitatem antiquoru fa^
luberrimis ortam initnstfi in ulla re modum humana ingenianouiflent. Atqui nos hanc ipfam medicina
ab Afdepiade repertam fuo loco probaturi eflemusieuedam ultra magos etiam«Sed haec e omni in re ani
morum condirio:ut a neceflfariis orfa primum cuncta uenerinr ad nimium» igitur demonftrararum priO'
re libro herbarum reliquos effedus dicem usradiiciemufcp quas ratio didauer it «Sed in lichenis remediis
arqi tam foedo etiam ma!o:pIura undiq? aceruabimusrquamquam non paucis iam demonftraris.Medetur
ergo plantago trita.Quinquefolium.Radixalbuci ex aceto.Ficulni caules aceto decodi.Hibifci radix cum
glutino Si aceto acri decoda ad quartas»Defricantur etiam pumice. & rumicis radix trita ex aceto illinitur*
Et flos uifcicum calce fubadus.Laudarur & tithymallum cum refina decodu. Lichen uero heiba hisonv
Vel lon hibus prsfertinde nomine inuento.Nafcitur in faxofis lolio uno ad radicem latoicaule unot paruo : longis
20 puis dependenribusiHaec delet & fligmara.Teritur cum meile. Eft aliud genus lichenis petris rantum ad'

® * ha;rens:utmufcus:qui&ipfeillinitur.Hic&fanguinem fiftituulneribusinftillatusi&coliedides illitus*
Morbum quoq? regium cum meile fanar ore illiro Si Imgua.Qui ita curantur : aqua falfa lauari mbenrur:
ungi oleo amygdalinothortenfibus abftincre» Ad lichenas 8i tapfia; radice utunrur trita cum meile» Angi/
na; Si argemoma medetur fu mpra exuino.Et hyfopum cum umodecodum di gargari flatu m.Peucedanu
cum coagulo uituli marini sequis partibus. Proferpinaca cum muria 8i ex oleo trita uel fub lingua habita.
Item fuccus de quinquefolio potus cyathis tribus.Hic 6i omnibus faucium uitiis medetur gargarizatus*
Verbafcum priuatim tonfillisin aqua potum»

Ad ftrumas:& ad digitos:& ad peftus;& ad tuffim medicina?» CA» V*

Trumis plantago. Chelidonia cum meile &axungia.QuinquefoIium.Et radix perfolara;»Item
cum axungia operitur folio fuoimpofita.Irem artermfia. Radix mandragora; ex aqua.Sideritis
lata folia clauofiniftra manu circunfofla adalligantur cuftodiedafanatistnerurfus fata diro her

_ bariorum fcelere ut in quibufdam rebellet.Quod Si in iistquos artemifla fanauerit: prsedici re/

peno. Item in iis quos plantago Damafion qua; &:caucalis uocarurfubfolftitiocoHedanmponiturexaqua
cselefti folium tritum uel radixcum axungia tufa:ita ut impoflta folio fuo operiatur. Sic & ad omnes cerui
cis dolores rumorefq? quacunq? in parte. Bellis in pratis nafciturtflore albo aliquatenus rubente « Hanc cu
artemifiaillatamefftcaciorem produnt. Condurdon herba folftinalisflorerubrofufpenfain collo coni/
primere dicitur ftrumas.kem uerbenaca cum plantagine digitorum uinisomnibus;& priuatim prerygi/
is»Quinquefolium medetur pectoris uitns.Vel quod grauiflimum eft tuffis : huic medetur panacis radix
in uinodulci.Succus hyofcyamietiam fanguinem excreanribus»Nidorquoqueaccenfi tuffientibus . Item
fcordotis mixto nafturrio:& refina cum meile tufa arida*Facir & per fe faciles excreationes. Irem centauri/
um maiust& fanguinem reiicienribus.Cui uitio Si plantaginis fuccus medetur . Et betonica obolis tubus
in aqua contra puru!enras:contraque cruentas excreauones.Perfolara; radix drachm se ponderis cum pine
is nudeis.xi.Peucedani fuccus. pedoris doloribus & acorum fubuenir» Et ideo antidotis mifcetur . Tuffi
daucum.Iremfcytichaherba.Eademumomnibus pectoris uitiis tuffi & purulenta excreantibus obolis
tribus in paflo.

Deuerbafcot&chamseleucer&bechioi&faluia. CA» VI*

Otidem obolis bibitur uerbafcumtcuius flosaureus»Tanta huic uis eft : ut iumentis etiam non
tuffientibus modo:fed ilia quoq? trahentibus auxilietur potus»Quod Si de getiana reperio. Ra
dix chamseleuce quse tuffilago dicitur;commanducata:& in uino madefada non tuffi tantum:
fed Si faucibus prodeft.hyfopi quocy quinq? rami cum duobus rura; oi ficis tribus decodis tho
racem purgant. Tuffi m fedatbechiomquse Si ruffilagodicitur.Duoeiusgenera.Silueftns ubi nafcif :fub'
efle aquas credunt:# hoc habent fignum aquileges.Folia funt maiufcula qhaedere.v * nur.vii « fubalbida a
terra fupernepalida:finecauIe:fineflore:finefemineradicetenui»Quidameandem efle bechion:# alio no
mine chamaeleucenputanuHuius arida; cum radice fumus per arundinem hauftus aut deuoratusueterc
fanare dicitur ruffim.Sed in fingulos hauftus paflum guftadum eft» Alrera a quibufdam faluia appellatur
fimilis uerbafcoicon teritur ea Si colata calefit:at^ ira ad tuffim laterifcp dolores bibitur.Contra fcorpioes
eadem Si dracones marinos efficax.Cotra lerpentes quo<j ex oleo perungi ea prodeft;Hyfopi fafciculus cu
quadrante mellis decoquitur ad tuffim.

Ad lateris dolores Si pedoristad orthopnoeas ad iocinoris dolore;# cordispulmoni:urina;:tuffi:pedo.
riulceribus:renibus;epaticis:aduomiriones;adfingultusi#pleurencos. CA» VI f*

j|| Ateris Si pedoris dolores uerbafcum cu m ruta ex aqua. Betonicae farina bibitur ex aqua calida*
Stomachum corroborat fcordotis fuccusjcentaurium: gentiana ex aqua porce.Plantagoaurem
per fefumprarn cibo cum lente alica;ueforbitione»Betonica alias grauis ftomachouitia tamen
fanat pota uel foliis comaducata.Item ariftolochia pota. Agaricu maducatu ficcu ur ex ireruallo

Velalif

VIGESIMVSSEXTVS CXCV

merum forbeatur.Nymphea heraclea illita.Peucedani fuccus.Pfyllion ardoribus impoitur uel cotelydon
trira cum polentatuel ai2oum*Molo fcapo ed ftriato foliis mollibus paruis radice quattuor digitorumjin
qua excrema allii caput ed. Vocaf a quibufda fyromex uino domacho 8C difpnoeae medef.Centauriu ma/
ius e! igmate.PIantago fucco uel cibo.Betonicae rufe podo libra mellis attici femuncia ex aqua calida quot
tidie bibctibus. Ariltolochia uel agarico obolis ternis ex aqua calida aut la<de a fini pota • Ciflanrhemos ad
orthopnoeas bibitur.Ite hyfopu.Etadhmaticis.Peucedani fuccus m iocinoris doloribus 6C pecoris late/
rifcyifi febres nofunnSagume quoq? expuetibus fubuenit agaricu uidtoriati podere tritu & in mulfi qn^
cyathis datu «Ide & amomo facit* Iocineri priuatim teucria bibif reces drachmis quattuor in pofcae hemi/
na betonicae drachma una in aqua calida cyathis tribus ad cordis uitiat in frigida cyathis duobus* Quina
folii fuccus iocineris 6i pulmois uitiistfanguinecy reiicietibus:& cuicun® fanguinis uitio intus occurrit* Io
cineri anagallides mire profunt,Capni5 herba q edere: bile per urina tranut* Acoron iocineri medef rhora
ci quoq?:& praecordiis*Caucu:quae & ephaedraiab aliis anabafis uocatamafcif uentofo fere rra<du : fcandes
arbore:& ex ramis appendes folio nullotcirris numerofa qui funt iunci geniculatitradice palida • Datur ex
uino nigro aufero trita ad tuffimjfufpiria tormina & forbitioe fada in, qua uinu addi couenit*Ite gentiana
madefada pridie cotrita denarii pondere in uini cyathis tribus* Geum radiculas tenues habet nigras bene
olentes.Medef no modo pedoris doloribus aut lareris:fed 8C cruditates difcurit iucundo fapore. Verbena
ca uero oibus uifcenbus medef:lateribus:puIm6ibus:iocineribus:thoraci*PecuIiariter aute pulm6ibus:&
quos ab iis phthifis tentat*Radix uero herbee cofiliginisiqua nuper menta dixiusjfuu qde & pecoru ofum
remediu praefens ed.PuImonu uitio uel traieda tantu in auricula.Bibi debet ex aqua:haberiqi in oreaffi/
due fub lingua. Supficies huius herbae an fit in aliquo ufu adhuc icertu e» Renibus pdefl plataginis cibus*

Betoicae potus. Agaricu potu ut i tuffi.Tripoliu i maritimis nafcif faxisrubi allidit undatneqi i mari; necy i uel /olo
liceo folio Jiatis crafliorejpalmeo caule in mucrone diuifotradice alba odorata crafla calidi gudus • Datur
epaticis in farre coda*Haec herba eade uidef quibufda quae polimde qua fuo loco diximus • Syomphona
uel cromphena alternis uiridibus rofeifq? per caule foliis in pofca fanguine reiicietibus medef*locineri aut
herba melandryu nafces in fegere ac pratis flore albo odorata.Eius cauliculus coterirur ex uino uetere « IcS
herba chalcetu e uineis cotrita imponif.Faciles prodat uomitioes radix betonicae hellebori modo quatru
or drachmis in pallo aut mulfo.Hyfopu tritu cu meile utilius praefumpto nafturtio aut irione * Molemo/
nium denarii podere. Ed SC pfyllibus ladeus fuccus qui denfatus in gumi fumif cu meile fupradi&opode/
rejpraecipuecp bilem rrahit.Rurfus fidunt uomitione cyminu filuedreibetonicae farinatfumunf ex aqua
abdergutcp tadidiajcruditarefcp digerunt daucu betonicae farina ex aqua mulfatplantago decoda caulium
modo*Singultus hemioniufedar.Jtem aridoIochia.Sufpiriaclyrnenos*Pleureticis:&paripneumonicisce
tauriu maius.Item hyfopu bibirur.Pieureticis peucedani fuccus* Alus aurem:qua galli ficuocattuenerico/
toneamtmedetur lareri:irem renibus couulfifq? 3C ruptis.Similis ed cunilae bubulae cacuminibus thymo
dulcis:& firim fedatjrarae radicis alibi albaetalibi nigrae.Eofdemeffedus lateris doloribus habet chamae/ uelrafae
rops:my rteis circa caulem geminis foliis capitibus graeculae rofe ex uino pota; ifchiadicos dolores & fpi/
nae leuat agaricu potu ut in tuffidrem & dhoecadistaut betonicae farina ex aqua mulfa*

Deoibusuiriisudris&remediis:& eoi^qcircaueIitrafunt:&deaIuofidedaueIfolu£da. CA. Vili.
Lurimum tamen negocii humano generi aluus exhibetteuius caufa maior pars mortalium ui/
uit* Alias enim cibos non tranfmitattalias non continetjalias non capit;alias non conficit.Eo^
mores ueneremt homo maxime cibo pereat.Peffimum corporum uasdnftat ut creditor:& fe

_ _ pius die appe!Iat*Huius gratia praecipue auaritia expetitur;huic luxuria conditurihuic nauiga

tur ad phafimhuic profunda uada exquirunrur*Et nemo uilitarem eius aedimar confumarionis foeditate, uel huic
Ergonumerofiffimaed circa hanc medicinae opera*Sidiceam fcordotis recentis drachmacum uino trita
uel decoda potu*Polemonia quocytde dyfentericis ex uino datur Verbafci radix pota ex aqua duorum di-
gi torum magnitudine.Nympheaeheradiaefemen cumuinopoturmRadixfuperiorex Xiphio drachmae
pondere ex acero.Semen plantaginis in uino tritummel ipfa ex aceto codataut alica ex fucco eius fumpta*

Irem cum lenticula coda:ud an dae farina infperfa potioni cum papauere todo 6C trito.Vel fuccus infufus:
aut potus betonicae in uino ferro calefado. Eadem coeliacis in uinoaudero datur.Is & iberis imponitur ut
didum ed.Tenafmo radix nympheae heracliae e uino bibitur.Pfyllium in aqua cum radicibus decodum*

Aizoi fuccus aluum fidit:& ayfenterias 5C tineas rotundas pellit.Symphytis radix pora in uino aluum 6C
dyfenteriam fidit.Jtem dauci* Aizoum foliis contritis ex uino torminibus refidit* Alcmeae ficce farina tor/
minibus pota cum uino* Adragalus folia habet loga incifuris multistobliqua circa radicem ; caules.iii.aut Vel obii
♦iiii.foliori! plenosiflorem hiacynthijradices uiIofas;implicatas;rubras:praeduras*Nafcitur fpetrofis apri- qUjS
cis;&: iifdem niualibusificut pheneo archadiae.Vis ei ad fpiflanda corpora. Aluum fidit radix in uino pota*
quo fit ut mouear urinam repercuflo liquore:ficut plera^ quse aluum fidunt.Sanat & dyfentericos in ui/
no rubro rufa. Difficile autem tunditur»Eademgingiuarum fuppurationiutiliffima ed fotu . Colligitur
exitu aurumnicum foliaamiferit.Siccatur in umbra.Et ladano fiditur aluus utrbqt . Quod in fegetibus
nafeitur contufo 8C cribratorbibitur ex aqua mulfa.Item nobili e uino * Ledon appellatur herba ex qua la/
danum fit in cypro barbis caprarum adhaerefcens.Nobilius in arabia.Fit iam etiam in fyria ata africa; qcf
taxicon uocant.Neruos enim in arcu circundatos lanis trahunt adhaerefeente rofeida lanugine.Piura de eo
diximusincerunguenta*HocgrauifTimumodoreed:duriffimumtadu.Plurimum enim terrae colligit:
cum probetur maxime purum.odoratum:molle:uiride:refinofum.Naturac ei molliendijficcanditcoque/
diifomnum alliciendi.Capillum fluentem cohibet nigriciamgjcudodir. Auribus cum hydromellite aut

u iii

LIBER

rolaeeo infanditur.Furfures cutis Si manantia ulcera fale addiro fanat»Tufl!m uererem cum ftorace fum/
prum.Effiaaffimu ad rudus*Aluum fiftit 8C chondrisjfiue pfeudodidarnu:hypociflhis: orobathion uel
orobache a quibufda didum malogranato immaturo fimilis.Nafcitur ut diximus fub ciflhojunde nome
hoc» Arefada in umbra fiflit aluum ex uino auflero nigrori utraqi . Duo enim genera eius candida & ruf/
fa.Vfus in fucco fpiffat:ficcar*Et ruffa magis ftomachi rheumatifmos emendat.Pora tribus obolis fangui-
nis excreationes*Cum amylo dyfenterias pota & infufa.Item ucrbenaca ex aqua dataraut carentibus febre
ex uino amineo codearibus,v*additis in cyathis tribus uini»Lauer quocp nafces in riuis codita 8C coda tor.
minibus medetur*Poramogeton uero ex uino dyfentericis etia & coeliacisjfimilis beta! : foliis minoribus
tantum hirfutioribufq? paululu fuperemines extra aquatpeculiariter refrigera r:fpiiTant:ufus in foliistcruri
bus uitiofis utiliat& cotra ulceru nomas cu meile uel aceto*Caflor hac aliter nouerat renui folio uelutequi
nis ferisrthyrfo Iongo:& leui in aquofis nafcente.Radice fanabat fl rumas 81 duritias.Potamogeton aduer
A fatur 8i crocodilistitaqp fecum habent eam qui uenantur illos. Aluu fiftit & achillea.Eofdem elTedus pflat
8C ftarice*vii.caulibus ueluti rofae capita fuflines.Ceratia uno folio: radice nodofa & magna in cibo coeliacis
6C dyfentericis medetur»Lcontopodion alii Iiceoromalii doripctronralii toriuetoro uocat:cuius radix aluu
fiftir:purgat<5 bilem in aqua mulfa addiro pondere denariorum duum.Nafciturin campeftri 8i gracili fo
lo. Semen eius potum lymphatica fomnia facere dicirur.Lagopus fi flitaluum e uino pota aut in febri ex
aqua.Eadem inguini adalligatur in tumore.Nafcitur in fegeribus.Mulri fuper omnia laudant ad deplora/
tos dyfenrericos quinquefolium decodis in lade radicibus 8C potis:& ariflolochiam uidoriati pondere in
cyarhis uini tribus»Quac ex fupradidis calida fumentur:haec candente ferro remperari aprius erit.E diuer
fo purgat aluum fuccus centaurii minoris drachma in hemina aqua: cum exiguo falis & acetnbilemqt de/
trahit. Maiore tormina difcutiuntur.Betonica aluum foluit drachmis quattuorrin hydromelitis cyathis
nouem»Item euphorbium uel agaricum drachmis duabus cum fale modico potum exaqua:aut in mulfo
obolis tribus.Soluit 8i cyclaminos ex aqua poraiaut balanis fubdiris.Item chamxciffi balanus.Hyfopi ma
nipulus decodus ad tcrrias cum fale pituitas trahitjuel contritus cum oxymellice 8C fale • Pellitq? uentris
animalia.Pituitam 6C bilem detrahit peucedani radix»Aluum purgat anagallides ex aqua mulfa » Item ep i/
thymorqui eft filos e thymo fatureicefimilis»Differentiag» hic herbaceus efhalterius thymi albus. Quida
hypopheon uocanriac ftomacho minus utilis. Vomitiones mouer.Sedat tormina;& inflamationes difcu/
tit.Sumitur 8i ex ea eligmate ad pedoris uitalia cum meile 6i aliquado iride. Aluu foluit a quattuor drach
mis ad fex cum mellis exiguoifalifip di aceti.Quidamalirer epithymum trahut fine radice nafci tenuis fi/
militudine pallioli rubenstficcari in umbratBibi ex aqua acetabuli menfura:Dimidia detrahere pituitam
bilemq?* Aluum leniter foluit &nymphea in uino auflero.Soluft&pygmocomon erucae foliis crafliori/
Ve’ teui bus 8C acrioribus:radice rotundailutei coloris:terram olente caule quadragulo modico tenui flore ocimi.'
Inuenitur in faxofis Iocis»Radix eius in aqua mulfa.xii.pondere denarioru m 8i aluum 8C bilem di pituita
exinanir.Semen fomnia tumultuofa facit una drachma in uino potum.Ercapnos flrumam difcutit: detra
hir bilem polypodionjquam noflri filiculam uocannfimilis enim efl fiIici»Radix in ufu pilofa : coloris ini¬
tus herbacei:craffitudine diditi minimitacetabulis cauernofa ceu polyporu cirri fu bdulcisiin petris nafcens
aut fub arboribus uctuflis.Exprimitur fuccus aqua madcfada:& ipfa minutim cocifa infpergitur oleri 8C
betar uel malucetuel falfamentotuel cum pulticula coquitur ad aluum leuirer foluendamjuel in febri « De/
trahit bilem 8i pituitam. Stomachum offendit» Arida: farina indita naribus polypum confumit.Floret: 8C
femen non ferr.Scamonium quoq* ftomachi difTolutionefacitjbilem detrahit;aluum foluitrpraeterquam
fi adiiciantur aloes drachma: duar obolis cius duobus.Eft aute fuccus herba: ab radice ramofae pinguibus
foliis triangulis albis radice craffia madida naufeoIa.Nafcitur pingui 3C albo folo.Radix circa canis ortu ex/
cauarurtur in ipfa cofluar fuccustqui fole ficcatus digeritur in palhllos.Siccatur 8C ipfa uel correx.Laudarur
natioe cofophoniutmyfium priennefe.Specieaute nitidum:& q fimillimu raurino glutini : fungofum re/
nuifnmis fiftulistciro liquefcensjuirus redolens:fuminofum:Iinguce tadu ladefcensjq leuiffimuicu diluif
albefcens.Hoc euenit 8£ adulterino:quod fit erui farina:& tithymalli marini fucco in iuda:a fere:quod etia
ftragufatfurnpturn.Deprehediturguftu.Titbymallusenimlinguaexcalfacit bulbi more:necante:necpo
ftea urile.Dedere & per fe ex aqua uel mulfa 8C fale quaternis obolis* Sed utihffime cum aloe:ira ut incipie/
te purgatioe mulfum bibatur.Fit 81 decoflum radicis in aceto ad craffitudine mellislquo leprce illinutur*
Et caput unguiturin dolore cum oleo.Tithymallum noflri herbam latflaria uocant:alii laftucam caprina*
Marranr^ lade eius infcripto corpore cum inaruerit fi cinis infpergatur apparere litteras 8c ita quida adul
teras alloqui mallueretq codidlhs*Genera eius multa.Primus cognominat carachiasrqui oC mafculus exi/
Vel fuc- flimaturiramis digitali craffitudine rubris rugofisiquin<5 aut fex cubitali longitudinea radice foliis p en/
cofis deriin cacuminibuscoma iunci.Nafcirur in afpens maritimis.Legitur femen autumno cum comaificcatu
Vel pe fole tunditur:8^ reponitur*Succus uero incipiente pomoru lanugine defradis ramulis excipif farina erui:
ne olea: aurficistut cu iis arcfcat*Quinas autem guttas fingulis excipi fatis efl*Traduntqt etiam totiens purgari hy
dropicos fico fumpta:quot guttas ladis exceperit*Succus cum colligitur; ne attingat oculos cauendu tfl»
Fit 8c foliis tufis priore minus efficax.Fit & decodu e ramis* Eft& femen in ufu cum meile decodum ad
catapotia folueda: alui gratia.Semen & denriu cauis carra includitur • Colluuntur & radicis decoda: uino
aut oleo»II!inunt 8C Iichenas fucco.Bibuntq? eum ut purgent uomitiones t &aluo foluta : alias flomacho
inutilem « T rahit pituitam fale adiedo in potu:bilem aphronitro.Si per aluum purgari libeat in pofca* Si
uomitionerin pafloaut aqua mulfa»Media potio tribus obolis conflat * Ficos a cibo fumpfiffe melius efl*
Fauces urit leniter *Efl enim tam feruentis naturae: ut per fc extra corpori impofitum puflulas ignium

VIGESIMVSSEXTVS CXCV1

modo faciat:& pro caaftico in ufu fit* Alterum genus tirhymalli myrfiniten uocat:aIii caryten foliis myr/ * •
ii acutis BC pungetibusjfed mollionbus;&: ipfum etia in afperis nafcens.CoIIigunf comae eius hordeo tur/
gefcete:ficcataegi in umbra diebus.ix.in fole inarefcut.Fruiftus no pariter maturefcirjfed pars anno feque/

*e:& nux uocatur.Inde cognome graeci dedere.Demeiitur cu meffium maturitate.Lauatu deinde ficcatur
& datur cu papaueris nigri duabus partibustita ut fi t totu acetabuli modo minus hic uomirioibus q fupe/
rioncaereri iidem* Aliqui fic 8C foliu eius dcderetnuce uero ipfam in mulfo aut pafloruel cu fefama * T rabit
bilem 8c pituita per aluum.Oris ulcera fanat* Ad nomas oris folium cu meile eftur.Tertiia genus efttithy
mallifparalius uocatur fiue tithymallis folio rotundoicaulepalmu altotramis rubentibus feminealbo : qd
colligitur icipiente uua:& ficcatu teritunfumiturq? acetabuli menfura ad purgatidestQuartu genus helio
fcopion appellanfoliis portulacae:ramuIis flantibus a radice quattuor aut quinqt rubetibus femipedali ai/
titudine fucci plems.Hoc circa oppida nafcitunfemine a!bo:colurnbis gratiffimoiquod cofligif incipiente
uua*Nome accepittquonia capita cu fole circuagit.T rahit bilem per inferna in oxymellite dimidio acetabu
lotcceteri ufus qui characiac.Quinrum cypariflian uocar propter foliorum fimilitudinetcaule gemino aut 1
triplici nafcentem in campeftribusicui eade uis quae heliofcopio autcharaciae*Sextu platyphyllon uocantt
alii corymbitentalii amygdaliten a fimilitudine.Nec uflius latiora funt folia.Pifces necatialuum foluirr ra/
dicejuel foliis.-uel fuccoin mulfo aut aqua mulfa drachmis quattuor.Detrahit priuatimaquas*Septimum
dendroides cognominattalii cobiomalii leptophylion in petris nafcenstcomofiffi mu ex omnibus maxime
cauliculis rubennbust& femine copiofiffimu:eiufdem effeclustcuius characias.Apiofcylla fiue rhaphano/
fagria iuncos duos fiue tres fpargir in terra rubetesifoliis rutaetradice cepetfed amplionquare quidam rha/
phanum filueftre uocant. Intus habet mamam candidam extra cortices nigros.Nafcif in motuofis &af pe
ristaliquado & herbofis.Effodicur uereitufaq? in fi&ili mergitur.Deiedlocp quod fupernatat: reliquus fuc
CUs purgat utraq? parte fefquroboloin aqua mulfa.Sic & hydropicis datur acetabuli menfura. Infpergitur
6t arids radicis farina potionitaiuntg* fuperiore partem eius uomitioe biles extrahere : inferiore per aluu#
Tormina difcutit:quodcun<j betonica & panaces praeterqua a cruditate.Peucedani fuccus:inflatioes & ru
dius gignit* Acori radix daucumue fi ladtucae modo fumatur.Ladanu cyprium potum freraneorum uitiis
occurrit.Item getianae farina ex aqua tepida fabae magnitudine*Plantago mane fumpta duabus linguis 8C
tertia papaueris in uini no ueteris cyathis.iiii.datur in fomnu euntibus addito nitro feu polenta « Simul fi
pofl cibum detur.Coto infundi £ hemina fucciruel in febri. Agaricu potu obolis tribus in uini ueteris cya/
tho uno lyeni medeC» E panace oium generu radix in mulfojfed reucria pcipue pota arida oC decodla quan
tum manus capiat in aceti heminis tribus. Ad uulnus illinit eadc cum acerotaut fi tolerari no poffi t ex fico
uel aqua.Polemonia bibif ex uino Betonicae drachma in oxymelitis cyathis tribus. Ariflolochia cotra fer
pentes. Argemonia.vii.diebus in cibo fumpta lyene cofumere dicitur. Agaricu in aceto mulfo obolis duo/
b us.Nympheae heracliae radix in uino pota 8C ipfa cofumit.Ciflanthemus drachma bis die fumpta in uini
albi cyathis duobus per dies.xl.lyenem dicitur paulatim emittereper urina.Prodeft& hyfopum cum fico
decoclum.Lonchindis radix decodla prius q femen emittat.Peucedani quocp radix decodla & lyeni & reni
bus.Lyen acoro poto cofumitur.Praecor diis QC ilibus utiliffimae radices*Climeni femen poru diebus.xxx. Vel p i/
podere denarii in uino albo. Betonicae farina ex meile & aceto fcyllite pota»Padix lochitidis in aqua & teu cliraeni
crium illinitur.Item fcordiu cu caera!agaricu cu farina foenograeci ueficae malisicontracj calculos grauiffi/
mis cruciatibusiut diximustauxilio efl.PoIemonia ex uino pora.-item agaricu.Plantago radice uel foliis do
tis ex pafio.Et betonica ut in iocinere diximus.Item ramici pota arcp illita.Eadem ad ftragurias efficaciffi/
matad calculos quida betonicam dC uerbenaca & millefolium aequis portionibus ex aqua pro lingulari re/
medio bibere fuadent.Strangurias difcutere & didlamum cerrum eft • Jtem quinquefoliu decodla ad rer/
tias in uino idtericis dari atqi illini uciliffimu eft.Xiphii quoqi radix fuperior urina ciet infantibus. Entero Vel en/
coelicis datur exaquaiSd illinitur ueficae uiriis*Peucedani fuccus infantiu ramici: SC umbiliciseminentibus terocoe/
pfyllio illinitur.Vrina cient anagalides:achoriq? radicis decodlutuel ipfa trita potaq;:& omnia ueficae uitia licis
(anat;& calculos herba 5C radix cotiledonis.Itemg* genitaliu inflamarione pari podere:5<C caulis 6C feminis Vel fym
& myrrhae.Ebulu renerucum foliis tritum ex uino potu calculos pellir.Impofitum tefles fanat. Erigeron phyci
quoq? cum farina thuris 8C uino dulci:tefhum inflamarioes fanat.Symphy ti radix illita enterocoelas cohi/
bet:aufert 6C geniralium nomas hypocifihis alba. Artem ifia quo^ datur cotra calculos ex uino dulci.* & ad
ftranguria.Dolores ueficae fedarex uino nympheae heracliae radix.Eadem uis crerhmo ab Hippocraread/
modum laudata.Efl autem intereas quse eduntur fi lueflriu herbarum.Hancq? certe apud Callimachum
apponit ruftica illa hecaIe*Speciefqua etetx hortenfis:Caulis palmu uniim alrus.Semen ferues : odoratum Ve! fpe/
ceu libanotidis:rotundum*Siccatu rumpitur.Habet intus nucleum candidu:quem aliqui cachryn uocant ciecp b3
folio pingui:albicate:uelutioliuae:craffiore:&:falfoguflu:radices digiti craffitudinecres aut quattuor. Na us
fciturin maritimis petrofis.Eftur crudum coclumue al olere odorati faporis dC iucundi.Seruatur etia in
muriatpneripueq; eius ufus ad ftranguria folio uel caule aut radice ex uino.CoIore quoq? corporis gratio
rem facit* Veru largior quoq» inflationeSi,AIuu foluit deco6lo.Vrinamg?:& a renibus dolore trahit. Sic 8t
alcmeae ficcae farina in uino pota ftranguria tollitiefficaciusadditodauco.Lyeni quog; utilis. Aduerfus fer
pentes bibitur.Iumetis quoq? in pituita aut ftranguria hordeo infperfa fuccurrir.Anrhyllioeft lenti fimil
Iimaiquae in uino pota ueficas uitiis liberat.Sangume fiftit.AItera eft anthylis chamaepityos fimilis : flore
purpureotodoris grauistradice intubitue! magis cepeatfirailis portulacaetnigriore rad icetfed inutili: nafccs
in lirtoribas harenofisiguftu amara.In uino cu afparagi radice ueficae plurimu prodeft.Eadc preeftat hype
irytonfqua aliichamtepitymcalii corion appdlit:oIeraccofrutice:tenuicubita!irubente;folio rut^: odore

u mi

Vclfnli
liqua
Vd mi/
noxibus

Vel coy

23

Vel du¬
rior
Vel fun
gofo
Vel ra'
mofo
VI ladte
ouilo

uel.xviik

LIBER

acriifemine i!liquasmigro:mamrefcefe cu hordeo.Natura femini fpifTandi. Altiu fiftir.Vrina cit.Ad calcu/
los ueficre cu uino bibitur.Eft aliud hypericotqd alii corin appellarrfolio tamaricer& fubea nafcidtfed pim
gaioribus fo!iis:& minus rubetibusrodoratutpalmo altius:fuaue:Ieiter:aculeatu.Vis femini excalfadtoria:
& ideo inflatione facit enterocodicis:fed ftomacho no inutile:popuuad ftraguria fi exulcerata non fit uefi •
ca*Medetur & pleureticis ex uino potu.Vefica: aut callitrichon trita fimilis cumino meded:&: data ex uino
albo. Verbenaca quocy foliis decocta ad tertiastuel radix eius e mulfo calido calculos eiicit.Iremcp perprefi
fatquat arretii & in il lyrico nafcitur in aqua decodta e tribus heminis ad unu 8i pota.T rifoliu ex uino fum/
ptti 3C chryfanthemu primu. Anthemu quogi calculos eiicit:paruis e radice foliis qnisjcaulibus logis duo/
bus:flore rofeo:radices tritae per fe:ceu lauer crudu.Silaus nafcif glareofis 8C perenibus riuisrcubitalis; apii
fimilirudine.Coquif ut olus atrumtmagna utilitate ueficae . Quae fi fcabie fentiatjpanacis radice fanatur.
Aliter inutili ueficis.CalcuIos pellit malu erraticum radicis libra in uini congio decocta ad dimidias • Inde
heminae fumunf per triduum.Reliquu ex uino cum zio:& urtica marina:& daucu:& plantaginis feme ex
uino.Et herba fuluiana trita ex uinotquae 8C nome inuentoris habet nota traftatibus urinas cit.Scordion
teftium tumores fedat.Hyofcyamu genitalibus medef.Peucedani fuccus ex meile & feme ftraguriae. Aga
ricu obolis tribus in uini ueteris cyatho uno.Trifolii radix drachmis duabus in uino : d3uci una drachma
uel feminis.Ifchiadici & femine 8C foliis ery throdani tritis fanatur panace pota. Et ffricata polemoia arifto
lochiae decodtae foliis. Agarico qdem & neruus qui platys appellarurtat^ humerorum dolor fanatur ,obo
lis tribus in uini ueteris cyatho uno poto>Quinquefolium ifchiadicis:& bibitur 8C impoitur.item fcamo/
nia decodta cum hordei farina.Semen hyperici utriufque bibitur ex uino.Sedis uitia 8C attritus celerrime
fanat plantago.Condylomata uero quinquefolium.Sedem conuerfam cyclamini radix ex aceto » Anagall i
des tserulea procidentia fedis retro agit.E diuerfo rubens proritat.Cotelydon codylomata & hemorrhoi/
das mire curat, Teftium tumores acori radix decotfta in uino tritatj 8C illita.Intertrigines negat fieri Cato
abfinthium ponticum fecum habentibus.

De pulegio 8C argemone. CA. JX*

Lii adiiciunt:& pulegiuiqd ieiunus quis legerit:!! poft fe alliget.Inguinis dolores ,phibet : aut fe-
dat coeptos.Inguinariatqua quida argemone uocattpaffim i uepribus nafces. Vt profit iguinibus
in manu tantu habeda eft.Panos fanat panaces cu melle.Platago cufale.Quinquefoliu. Perfolatae

_ [| radix ut in ftrumis.Item damafoniu.Verbafcu cu fua radice tufum uino afperfumjfolioq? iuolu/

tum:& ita in cinere calfadturucimponad calidum.Expertiij affirmauere plurimu remedium efle : fiuirgo
imponat nadaieiunaiiiuno:& manufupina tangens dicat:Negat Apollo peftem pofle crefcere : qua nuda
uirgo reftinguatiatgi ita retrorfa manu ter dicantotienfop difpuat ambo.Medetur & radix madragorae ex
aquairadicis ficamoniae decodtum cumelle.Sideritis cum adipe uererucotufatmarubium cum axungia ue/
teretuel chryfippea cum ficis pinguibusjquae hoc ab inuentore habet nomen.

De nympheai&abftinetiajSC appetetia ueneris:& defatyrio:erythrococco;8£ crategi:& fideriti» C. X*
rwu"j Enere in totuadimit(utdiximus)nympheaheraclia:eadefemel pota in.xl, dies • ifomnia quocp
M ueneris a ieiuno pota 8C in cibo fumpta.lllita quocy radix genitalibus ihibet n5 folu uenere : fed
affluentia geniturariob id corpus alere uoceg? dicif. Appetetia ueneris facit radix e Xiphio fupe
rior data potu i uino* Ite qua crethmos agrios appellat. Et orm ios agrios cu poleta cStritus.ied
inter pauca mirabilis eft orchis herbatfiue farapiasjfoliis porriicaule pa!meo:flore purpureo.-gemina radi-’
cettefticulis fimilirita ut maior:fiue(utaliquidicut)tenuiortex aqua pota excitet libidineiminor fiue mol/
lior e ladte caprino lhibeat.Quida folio fcylhe efl*e dicut leuiori ac mmoriicaule fpinofo • Eiufcp radices fa/
nant oris ulceratthoracis pituitasraluu fiftunt e uino potae.Cocitatrice uim habet faty rion. Duo eius gene
ra:una logiorib* foliis q olesetcaule qttuor digitoru flore purpureo:radice gem ia ad forma hofs reftiu alter
nis annis intumefeete ac refidete. Altera faryrion orchis cognomina£;& foemina efle credid . Dift/nguitur
inrernodiis:6i ramofiorefruticerradicefafcinis utili.Nafcitur fereiuxta mare»Hacc tumores 8t uitia partiu
erumperia cu polita illita fedatmel per fc trifa.Superioris radix in ladle ouis coloicx datameruos intendit.
Eade ex aqua remittit.Gracci fatyrionrfoliis lilii rubri minoribus 8C tribus no amplius e terra exeuntibus
traduucaule leui cubitali nudotradicegeminarcuius iferiorpars & maior mares gigninfuperiorac minor
foem inas.Eft & aliud genus fatyrio erythrococcon appellattfemine uiticis:maiore:leui:durs radicisjcorti
ce rubroutus albu idudifjfapore fubdulci.Ferf in motofis iueniri.Venere et fi oino manu teneaf radix fti
mulat. Magis adeo fi bibaf in uino auftero* Arietibus quo® 8t hircis fegnioribus in poru dari. Et a farma/
ris eqs ob afliduu labore pigrioribusin coituiqd uitiu ^>fedamu uocat . Vim eius reftiguif aqua mulfa aut
lactuca fumpta.In totu qde grsci cu coci tatione hac uolut fignificareifatyrioappellar.Sic & crategin cogno
minates &C thelygonojqua^: femen teftiu fimileeft.Tithymalli quoq? ramo^: medulla habetes: ad uenere
^ruores fieri dur.Prodigiofa funt q circa hoc tradit theophraftus audior alioqn grauisjfeptuageo coitu du
rare libidine cotadlu herbae cuiufdatcuius nome fpecie^ no pofuit.Sideritis adalligata uarices minuit:&: fi
ne dolore pftat.Podagrae morbus rarior folebat ee no mo parru auorugi meoriatueai et noftra pegrinus 8C
ipfe.Na fi iraliat fuiflet antiqtusjlatinu nome iueniflet.Infanabilis no eft crededus.Quippe qm in multis 8C
fpote definir:& in pluribus curaf.Medentur panacis radices cum uua paflaifuccus hyofcyami cura farina:
uel femen fcordion ex aceto Iberts utididlum eft.Verbenaca cum axungia trita cyclamini radixteuis deco/
dium 6C pernionibus prodeft.Podagras refrigerat radix e Xiphio.Semen e pfyllio . Cicuta cum ly thargy ^
rio aut axungia k Aizoum in primo impetu Podagrse rubentis: hoc eft calide. Vtrilibet uero conuenit
erigeroncum axtngia. Plantaginis folia trita addito fale modico .Argemonia tufa ex meile .Medetur

VIGESIMVSSEXTVS

CXCVII

& uerbenaci illrtarautfi pedes macerentur in eius deco&o.Eft & lappago fi m ilis anagallidilnifi effer ramo
fior ac pluribus foliisrafperatrugofatafperioris fucci;grauis odorisiquae talis eftmollugo uocatur. Similis
& afperioribus foliis afparago.Superioris fuccus expre/Tus podere. xi.dena rioru m in uini cyathis duobus
quottidie funaitur.Praecipue uero liberat eo malo phycofthalaffion.i.fucus marinus labuere fi m ilis : qui
conchyliis fubfternirurtnon podagrae motfed oibus articulo^ morbis impofitus priufqexarefiat.Triaaut
genera eius.Latum*Et altent longiusiqdantenus rubens.Tertium crifpis foliistquo in crera ueftes tingun
tur:oia eiufdem ufus.Nicander eam & aduerfus ferpentes in uino dedit.Salutare eft & femen eius herb*;
qua pfyllion appellauimustmadefachim aqua admixtis in heminam feminis refinae Colophonii cocleari
bus duobus thuris uno « Laudantur 8t mandragorae folia cum polenta tufa*
Medicinaegeneralesdepedibus:talistarticulis:neruis.‘& remedia contra morbosrqui totum corpus oa
cupat:& de myrrido:& uigiliist& paralyfi:& de febribus frigidis: & febre iumentorum : & phreneticistK
chamaeadta;& aizoo:& igne facro* Q A. xr.

Alis uero tumentibus limus aquaticus cu oleo fubaftus mire pdefh Articulis fuccus ecentaurio
minore.Item neruis utiliffimus. Ite centaurium.Betonica neruis difeurrentibus per fcapulas hu
meristfpinaejlumbisrpota ut in iocinere.Articulis qnquefoliu impolitum» Mandragora- folia cu

_ polentafuel radix recens tufa cum cucumere filueftriiuel decodta in aqua.Cubirom ac pedu rimis

polypodii radix. Articulis fuccus hyofcyami cum axungia* Amomi fuccus cu decolo. Ite centuculus deco
datuel mufeus rec£s ex aqua obligatus donec farefcat.lte lappae boari* radix e uino pota*CycIaminos de/
cofta in aqua pniunculos curattoia^ alia frigoris uitia*PerniuncuIos curat &cotelydon cum axungia. Fo'
lia ex batrachio.Epidtymi fuccus.Clauos pedu extrahit ladanu cum cafioreo* Verbenaca ex uino.Nuc pera
tfis malis quae mebratira fentiunftdicemus de iis quae totis corporibus graflanf» Remedia autem haec co
munia inuenio. Ante oes pota dodecatheo de qua diximus*Deinde panacis oium generu radices peculiari
ter longinquis morbis»Et femen interaneo^ uitiis» Ad oes uero corporis dolores fuccu e fcordio.Ite beto*-
nicaerquae pota colore plumbeu corporis priuatfm emendatigratiorSqt reducit:* Geranion aliq myrrhin:
alii mirthiaa appellat. Simifis eftdcutae foliis minutioribus:& caule breuiorf rotundotfaporis 8C odoris iu
cundi.Noftri fic eam traduf.Graeci foliis candidioribus pauloq maluae caulibus renuioribus 8t pilofistra/
mofam ex iteruallis binu palmo^ & in iis foliistiter quae in cacuminibus capitula funt gruu. Alteru genus
foliis anemonestdiuifuris Iongioribusiradice mali mo rotunda:dulci:reficientibus feab ibecillitate utsliffi
ma:& fere talis uera eft*B ibi£ contra phthifin drachma in uini cyathis tribus bis die* Ite cotra inflationest
quse 8C cruda i de praeftat.Succus radicis auribus mede£*Opifthotoni'cis femen drachmis qttuor cu pipere
& myrrhapotu phrhifin fanan& plantaginis fuccus:fi bibaf.Et ipfa decocta in uino cu fale & oleo a fom/
no matutino refrigerat* Eade datur iistquos atrophos uocatnterpofitis diebus*Betonica phthificis eligma
te cu meile fabae magnitudine. Agaricu potu duobus obolis in paffo:ueI daucu cum cetaurio maiore in ui/
no.Phagedenistqd nomen fine mo efurientiu eft;& aliis ulceruttithymalli medenf cum fefamis fumpti*

onothera fiue onuris hylaritate afferunt in uino. Amygdalino eft foliotflore rofaceojfruticofatlonga
ce! 8i cu ficcara eft uinu olentc.H*c in potu data feras quoq? mitigat.Cruditatesrquae naufeam faciur dige/
rit betonica. Eadem pota a coena concoctione facit in oxymelitis cyathis tribus drachm* pondere : 8C cra/
pulam difcutit.Ice agaricum poft cibos in aqua calida potu* Paraly fin betonica fanare dr.Item iberis ut di
Ctum eft.Eade 8C torpentibus mebris p rode fl» Item argemonia oiaqj quae periclitenf fecari difcutiedo.Co
mitiales fanantur panacistqua heracleam diximus:radice pota cu coagulo uituli marini : ita ut fint panacis
tres partes.PIantago pota*Betonica in oxymelitis drachmatuel agarici obolis tribus • Folia quincy folii ex
aqua.Sanat 8C archezoftis:fed cuamineo pora.Sanat 81 baccharis radix arida in puluere contrita cyathis tri
bus cum coriadro in aqua calida.Et centuculus trita in aceto aut melletaut in aqua calida.Verbenaca ex ui'
no pota.Hyfopi baccae ternae contritae 8C in aqua potae diebus fexdecim.Peucedanum cum coagulo uituli
marini aequis porrionibus potum.Qum^ folii contrita folia ex uino fumpta diebus.xxx.in betonicae fari/
nae podo denario^.xiihcu aceti fcyllitici cyatho mellis atricf uncia*Scamoniu obolis duobus cum ca florei
drachmis quattuor.Febres frigidas leuiores facit agaricu potum in calida aqua.Terrianas fideritis cu oleo.
Item ladanumjqd in Tegetibus nafeitur contufum.plantago ex aqua mulfa duabus horis anre acceffionem
pora binis drachmis. Vel fuccus radicis madefactae uel tufae. Vel ipa radix trita in aq ferro calfaCta.Quidaq?
ternas radices in tribus cyathis aquae dedere.Iide in quartanis qrtanas fecerunt.B ugloffo .inarefeente fi qs
medulla e caule eximatraicatq? ad que liberandu febre id faciat:& alliget ei fepte folia ante acceffioneiaiunt
a'febre libera ri,Item<j betonicae drachma in aqu^ mulfae cyathis tribus uel agaricu:maximac in iis febri'
bus quae cum horrore ueniunr.Quinquefolii folia quidam terna rertianis dederetquaterna quartanis;plu
ra esereristaliis omnibus obolis tribus cum pipere ex aqua mulfa. Verbenaca quidem & iumetorum febri/
bus in uino medetur.Sed in rertianis a tertio geniculo incifatquartanis a quarro.Bibitur & femen hyperi'
ci utriufqp in qrtanis:&: horroribus betonicae farinatquae oes horrores coercet«Ire panaces adeo excalfaCto'
ria naturatut per niuem ituris biberetid ac perungi eo pcipiant.Et ariftolochia pfruCtionibus refifiir.phre
neticos fomnus fan at:q cotingit peucedano ex aceto capiti ffufo anagallidu fucco.E diuerfo lethargicos ex
citari labore.Hoc pilat euphorbiu(utpibet)ex aceto naribus raCtis peucedani fucco:cotra iTanias betonica
bibif.Carbuculos rupit panaces. Sanat betonicae farina ex aqua aut brafilca cu thure frequenti pofi tu cali/
dae uele carbane in confpe^u extindo fauiila digito fublara 8C illita:uel plantago tufa» Tithymallus chara/*

Vel an/
nuo

Vfuno

LIBER

cites hydropicosfanat.Panacestplantagoin ciboicum prius pane ficcum comederint fine potu . Betonica
drachmis duabus in duobus cyathis uini aut mulfnVel agaricumtuel femen lonchitidis duabus linguis ex
aqua potum. Pfylliu ex uino.Anagallidu fuccus*Cotelydonis radix ex mulfo* Ebuli recentis radix excufia
tantu nec colluta quantu duo digiti copraehendant: ex uini ueteris calidi hemina* Trifolii radix drachmis
duabus in uino.Tithymallutplatyphyllon cognomine.Semen hyperiarqdcorisappellaf.Adtaequaquida
efleebulu putant radice contrita in uini cyathis tribus fi febris abfittuel femine ex uino nigroJte uerbena'
ca fafciculo manus plenae decocfia in aqua ad dimidias.Praecipue tam? chama?acta? fuccus aptiffimus credi
tur.Eruptiones pituitafj emendat plantago.Cyclamini radix cu melle.Ebuli folia contrita P e uetere ui>
no f polita etiam boam fanat*i»rubentes papulas.Pruriginefuccus firychni illitus.Igni facro medefaizou*
Folia trita cicutae.Mandragorac radix.Siccaf in afles ut cucumistprimocp fuper muftu fufpendif ; mox in
fumo:dein tunditur in uinoiaut aceto.Prodefi P uino myrteo foueretmenta? fextanstuiui fulphuris uncia
ex aceto fi mul tritajfuligo ex acetodgnis facri plura funt genera* Inter quae mediu hoiem ambiensjqui 20
fter appellatunP enecattfi cinxerit.Medetur plantago cum creta cymolia:P perirtereos per fe* Radix per'
folatae. Aliis quae ferpunt corelydonis radix cum mulfo* Aizoum.Succus linozofiis ex aceto*

. Ad eluxata membrati contra morbum regiutmP contra furunculos:^ fiftulas:P iflariones:P ambu
ftionem:PcontraaIiosmorbos:adneruos:P fanguinem* CA* XII*

Adixpolypodii illita luxatis medef.Dolorermy P tumores tollunt femen pfyllii.Folia plantagi
nis tufa:fale modico addito* Ver bafci femen ex uino decofha P contritu*Cicuta cu axungia* Fo/
lia ephemeris tuberibus atqp tumoribus.lllinuntur<jetiadumdifcuti po fiunt. Morbu regium
in oculis praecipue mirari efi tenuitate illa denfitatemcp tunicula^ felle fubeunte.Hippocrates 3

feptimodie in febre mortiferufignum efiedocuit*Nosfcimus uixifie aliquos etia ab hac defperatione*Fit
uero Si citra febresupugnaturcp cetaurio maiore(ut diximus)poto*Betonica agarici obolis tribus ex uini
ueteris cyatho.Item uerbenacae folio obolis tribus ex uinicalidi hemina quatriduo.Sed celerrime quinqp
folii fuccus medef tribus cyathis potus cu fale 8i melle»Cyclamini radix drachmis tribus bibif in loco cali
do :P perfrictionibus tutoifudores eni felleos mouet.Folia tuffilaginis ex aqua.Semen linozofiis utriufi^
infperfum potioniiuel cu abfynthio aut cicere deco&u.Hyfopi bacca? cu aqua pora?*Lichen herba fi cu fu/
mitur:caeterooIereabfiineatur.Polytrix in uino data. Struthion in mulfo.Palfim Si in quacung? parteac
maximo incomodo nafcunfcqui furunculi uocanftmorriferualiqdo malum confedhs corporibus.Reme
dio fun t pignocomi folia trita cu polenta: fi nondu caput fecerint.Difcutiunt Si folia ephedri illira?.Fifiulae
quoq? in 01 parte ferpunt: medico^: uitio malefedhs corporibus*Auxilioeficentauriuminus:collyriis cum
meile decocto additis» Plantaginis fuccus ifufus*Quin<j folium cu faleP melle.Ladanucum cafioreo.Co
tyledon cu medulla ceruina calefa&a fpofita.Verbafci radicis medulla collyrii tenuitate in fifiula additur*
Vel arifiolochia? radix. Vel fuccus tithymalli.Collecfiiones infiamationefgi fanant argemoniae folia illita*
Duritias Si collectiones oes uerbenaca uel quinqi foliutdecodluqi in aceto uerbafci folia uel radix ♦ Hyfopu
e uino impofitu* Acori radix decodto eius herba? fouentibus.A120um.Ite quae contufa fintjduririafcp Si fi/
nus corporis Si tela oia infixa corpori extrahunt:folia tuflilaginis»Daucii.Semen leontopodi tritu in aqua
cum polenta.Suppurationibus iponunf pignocomi folia trita cu polentaiuel femenjte orchis • Vitia quae
fur in offibus fatyrii radice ipofita efficaciffime fanari dicunf*Nomae Si colledtiones oes fuco maris priufcj
inarefcat.Et alchmeae radix collectioes difeutit* Ambufia fananf plantagine ardtiotita ut cicatrix fallat.Fo-
lia eius in aqua decodta P contrita illinunf.Radices cyclamini cu ai'200. Herba ipfa hypericnqcT corion ap
pellauimus.Neruis Particulis couenit plantago trita cu fale. Argemonia tufaex melle.Peucedani fuccop/
unguntu r fpafticKtetanici.Neruo^' duricia? argylopis fucco.Doloribus erigeron ex aceto illinitur. Epithy
mo fpafiicis P opifihoronicis pungitfcmine hypencitqd coris uocaturJdemg? bibere prodefi « Phrynion
dicitur etiam abfcifios fanare neruos fi confeftim imponatur trita uel manfa*5pafiicis:tremulis : opiftho'
tonicis alchmeae radix bibitur ex aqua mulfa* Sic P rigores excalfacit . Sanguinis profluuium fifiit herbis
peonia? feme rubrum.Eadem P in radice uis*Cyclaminos uero fi ore fanguis reiiciaf:fiuee naribus feme.
fiue aluo fluat:fiue faeminarum urero.Item lyfimachia pota uel illitamel naribus indita» Item plantaginis
Quincp folium potum Pillitum.Cicuta? femen in nares fi inde fluat tritum ex aqua P inditu* Aizoum*
Afiragal i radix fifiit.Et ifchemon* Et achillea.

De herba equifeto:P fiephanomeIi:PerifitaIe:Pcontrauermes* CA* Xllf.

Quifetu hippuris a grsecis dicta P in pratis nafcensmituperataa nobis.Efi aut pilus terrs equf
naefetaefimilistlienecurforum extinguitdecoclaficfiilinouoadtertias quatum uascapiattP p
^ triduum heminis potaiundis efculentis ante diem unum interdicitur*Gra?coru uaria circa hac
Vel ie/ opinio.AIii pini foliis fimilem nigricante eode nomineappellantruim eius ammirabile traden

iunis tes:q> etiam fanguinis profluuia uel tadto eo ratum homine’ fi fiat:alii hippurimalii ephedrontalii anabafin

Vel fex uocant.Traduntcp iuxt3 arbores nafei P fcandenteeas dependere comis iunce:s:multis nigrismtexequo/
tante ru cauda geniculatis ramisifolia here pauca:tenuia:exigua:femenrotundu fimilecoriandrotradicelignofa

nafei in ambufiis maximae. Vis eius fpiflare corpo ra. Succus fanguine e naribus fluente indufus fi fiit* item
aluum.Medef dyfentericis in uino dulci potus cyathis tribus.V rina cir.Tuffitn orropnoeam fanat* Ire ru
pta P qua? ferpunt. Intefiinis P uefica? folia bibunf.Enteroccrlen cohibet.Faciunt P alia hippurin breuio
ribus P mollioribuscomis candidionbufqi pq utilem ifchiadicis:P uulneribusexaceto impofitatpp fan
guinem fifiendu.Et nymphea trita plagis imponif.Peucedanu cum femine cupreffi bibirunfi fanguis per
os redditus efi:fluit^ ab mfernis*Sidentis tantam uim habenut quauis recenti gladiatoris uulneri illigata:

VIGESIMVSSEXTVS CXCVIII

fanguine claudit.Qd facit & ferulae cinis uel carbo.Fungus ucro ?r efficaciustq fecundu radice eius nafcif*

Per nares at flueti SC cicutae feme tritu ex aq inditu q? efficax hcf» Ite ftephanomelis ex aqpBetonicae farina e
lafte caprino pota fi ftrr ex ubere fluentel.Plaragoqi cotufa.Eiufde fiiccus uometibus fanguine daf ♦ Ad erra
ticu at radixpfolatae cu axungia uerereillita.Poraf a ruptis couulfif<p:&: exalto deieebs cetauriu maius.Ge
tianae radix trita uel decoila uel fuccus betonicae.Et hocamplius addo iocineris aut lateris cotortiombus!
panaces fcordion ariffolochia pota cu agarico.Ire cotufis 8i euerfis potu duobus obolis f mulfi cyathis tri/
bus. Aut fi febris fimnaq mulfa uerbefcu;cuius flos fimilis auro e»Acori radix» Aizou oe Sed e maiori fuc
cus efficaciffi me» I te fymphyri radicesruel decoiha. Daucu crudu.Eryfithale e flore luteo foliis achan ti. B i/
b ii e uino. Ite chamaeropsi& in forbitioes irio uel plantago oibus modis.Ite phthirnfijquo Sylla didaror
cofumptus eft.Nafcanf quoqj in fanguine ipfo hofs aialia exefuracorpus.Refiftif uut tammiae fucco aut
ueratricu oleo perunctis corporibus.Taminia quide in aceto decofta etiam ueftes eo tedio Iiberar*

Deulceribust&adplagasi&depolycnemo. CA. XlW*

gm^Leen multo^ far gene^rac multis moais curanf.Panacis ofum geneijs radix ex uinocajido illi/
nif manatibus.Siccat priuart q chironia dixius.Cu meile trita tubera apitjulceribufq? q ferput*
Deploratis auxilio e cu seris flore uino teperara oibus modis uel flore uel femine uel radice» Ea'
cu poleta uetufhs uuIneribuspdeft.Heradeo quoqi fidereo. Apollinaris.Pfylliu.Tragacarha
fcordotis cu meile purgar.Farinaeius carnes excrefcetes p fe ifparfa cofumit.Polemonia ulceratq cacoethe
uocatffanar. Cetauriu maius ifparfum uel illitu.lte mioris coma decoffa uel tritaruerera quocp ulcera pur
gat oi pfanat.Fol iculi dimeni receribus plagis fponuf.IIlinif aure getiana ulceribus q ferput radice tufa uel
decocta i aqad mellis craffitudine:uel fucco uulneribus.Exea faffu !ichiu»Lyfirnachia recetibus plagis me Vel lici/
def.PIarago oium genen* ulceribustpeculiarirer faernim^ fentl 8C ifantiutigne mollita meliori cu caero/ nium
to craffi ulceru labra purgat.Nomas fiftit.Et trita fuis foliis f tegere opter.SuppuratioestcoIleiffioes: finus
ulcei^.Chelidonii quocp ficcanf ulcera adeotur etp fpodiourant eade ia defpatis cu axungia iponif.Dicta
mu pora fagittas pd!it:& alia taela extrahit illita.Bibif exaq cyatho folio^ obolo. Proxie pfeudodictamu.

Vtraq? etia fuppu rationes difeutit» Ariitolochia quoqi putrida ulcera exefUSordida expurgateu melle«uer
mefcgextrahit.Itecp clauos i ulceribus natos.Et ffixa corpori ofatpcipue fagittas &ofla fraffa cu refina.Ca
ua uero ulcera explet p le. Et cu iride recctia uulnera ex aceto. Vetera ulcera uerbenacarqnquefoliu cu fale 8C
melle.Radices pfolatae uulneribus ferro illatis receribus fponunftfolia ueteribus.Cu axugia utraqt: & fuo
folio operif.Damafoniuar & \ flruma.FoIia uerbafd ex aceto aut uino.Penftereos ad oia gna uel calloforu
putrefcenuq} ulceru facit. Manatia nymphese heraclise radix fanar. Ite cyclamini radix uel p feruel ex aceto!

6i cu me!le:eade 8i cotrafleatomata efficaxrficutad ulcera manatia hifopu.lte peucedanutcui ad recetia uul
nera rata uis ctut fanie offibus extrahar»Pf.aeftat hoc 8C anagalidesrcohibetqi qs uocat nomas;8<: rheumatifi
mos. Vtiles 8C recetibus plagistfed peipue fenff corpori.Cu caeroto apoflemata:& ulcera terra folia madra
gorse recetia*Radix uulnera cu meile aut oleo.GfCuta cofiligini mixta mero» Aizou herpetas quoqs & no'
mas ac putrefccuaificut erigero uermiofa»Recetia at uulnera aftragali radix:& uetera quoq? ulcera purgat
hypociffis utraq^.Leoropodii feme tritu i aq & cu poleta illitu fpicula fagittariojii extrahit. Ire pycnccomi
feme;tirhymallus»Characites fucco gag renas phagedenis putna:uel decodlo ramo^t cu poleta 8C oleo.Or/
chis radices. Hoc am pl ius & cacoethe ex aceto cu meile ficcsefii recetes. Per fe uulnera onotheraefferetiafe'
fe ulcera fanat.Scythae uulnera fcythice curat. Ad careinomataargemoniaex meile efficaciffima e* Vulneri/
bus pfanatis afphodeli radix decocta ut dixius:trita cu poleta 6C illita.Qiiibufcuq? uero apoHinaris . Aflra/
gali radix f puluere trita humidis ulceribus,pdeft.Ife callitrix decoita i aq.priuati uerp iis q calciameto fa'
d:a fintruerbenaca.Necno Si lyfinaachia corritatac nymphea arida ifricara.polyrrix fuere ratis iifde utilior*
polienemon c nailse bubulsenmilisefeminepulegiifurculofas multisgeniculis corymbo odorata acri &
dulci odore:q ferro fa£tis uulneribus comaducata fponiftqnto die foluif.Symphyton ad cicatrice celerri/
me pducit.lte fyderiris.Haec fponif ex melle.Verbafci femineae foliis ex uino deco&is ac tritis ofa corpori
ifixa extrahuf. fte tnadragorse foliiscu poleta.CycIamini radicibuscu melle»TrixaginisfoIia in oleocotri/
ta iis maxfat adhibenf ulceribustq ferput.Etalga in meile trita.Betonica ad carcinomata. Er melandria:ac
ueteres addito fale. Verrucas tollit argemonia ex aceto uel barrachii radix; quae 6i ungues fcabros aufert*
Linozoftidis utriufqi folia uel fuccus lllitus.Tithy malli oes genera uerrucarum ofura *'ltem omnia ptery
giatuarofcy tollunt.Cicatrices cum elegantia ad colorem reducit ladanum*

De pluribus experimetis ad tficedos apillost&T ptus eiiciedos*.8£ cotinedostSf aliape remedia. C A. X V*
jp^FajRremifia 8i elelifphacu alligatas qui het uiator ! negator Iaflltudine fentire*Mu Iiebribus morbis
medet maximae in uniuerfum peonise herbae femen nigrum exaqua mulfa.Eade Si in radice uis:
mefes cit.panacis femecu abfinthio mefes 8C fudores.Scordotis potu 8i illitu. Betonica drachma
{K-i; g”in uini cyathis tribus bibitur contra omnia uuluaru uitia.Aut quae a partu fiunt.Menfes nimios
fiftitachilleaimpofita:& decodum eius infidentibus.Mamis fponiturhyofcyami femen ex uino. Loti ra/
dix ex catapIafmate»Et mamis etia chelidonia»Secundas morantes uel partus emortuos radices panacis ap >
pofirseextrahut.Jpfum panacis femen euinopotuuuluaspurgar:appofiru<jcu melle.polemoniapota ex
Gino fecudas pellit.Nidorepurgat uuluascentaurii minoris fuccus potusrforum menfes cit. Ite maioris ra
dixin uuluae doloribus iifdem modis prodefl.Derafa uero &appofita extrahit partus emortuos» Planta/
go imponif m lana in dolore uuluae.In flrangularu bibif.Sed praecipua di<ffano uis eft. Menfes cit. Parjus
«mortuos uel tranfuerfos eiicit.Bibif ex aqua folio^ obolotadeo ad haec efficax : ut ne in cubiculu qdc p/
gnantiu infcraf.Ncc potu tantuifed Si illitu &"fuffitu ualet.Proximse pfeudoduffamu.Sed mefes cit cu me/

LIBER

ro decocta podere denirri. Pluribus tn molochis 8C aridolochri^pdedtna & menfes & fecudas cit. Er emor
mos parrus exrrahiumyrrha 8C pipereadditis pota uel fubdita.Vuluas quo<£,pcidetes lhibet potu uel fuf
fitu uel fubiedtu maxiae tenuis.Strangulatu ab iis me(iu$ difficultate agaricu tribus obolis tritu in uini ue
teris eparho potu emcdar.perifteros appofica in adipe fuillo receti. Anry rrhinon cu rofacco & meile. Iteap
pofita nympeae thelfalae radix pota dolori medef.In uino pota nigro,pfluuia inhibet. E diuerfo ciet cyclas
mini radix pota & appofita.Er ueficae infidentiu decodto medef. Secundas pota ciflanthemos pellit.Vulua
fanat. Et xiphii radix fuperior mefes cit drachma ex aceto pota.peucedanu ftragulatus uuluae nidore ufttf
recreat.Menfes aluofq? peipue plylliu drachma in cyathis tribus aquae mulfae.Seme quoqt madragorae po
tu uulua purgat.Menfes cit fuccusappofitus:& emortuos partus.Nimia rurfus .pfluuia ftftir femecu uino
& fulpbure.Aluppfluuia fidit 5C cotrahit batrachion potutuelcibo ardestalias ut diximus cruda.Sed codfa
comendaf fale oC oleo & cymino.Daucu & mefes 8C fecundas potu facillime; pellit. Ladanu fuffitu corrigit
uuluasidoloriea^ exulceratifqi lponif. Emortua fcamoniu pellit potu uel appofitu.Menfes ciet hypericu:
urrunq? appofitu» Ante alia uero ut Hippocrati uidef eryfimon e uino femine uel radice.Cortice trahit QC
fecudis fuccurrir & ftragulationibus ex aq pota .Ite radix e geranio peculiariter fecundis lnflamarionibufij
u ulua^c coueniens.purgat hippuris pota & appofita uuluas.polygonus pota mefes cir..Et alchmeae radix*
Folia plataginis pellurdce agaricu ex aq mulfa. Arremifia uuluae medef* trita ex oleo irinoaut ficojaut cum
nryrrhaappofira.Eiufde radix pota in tantu purgattut partus enedlos extrahar*Mefes & fecudas cit ramo/
ru decotdu ifideribus: ite folia pota drachma. Ad eade oiapfunt uel lpofita uetri imo cu farina hordeacea*
Achoron quoqi utile ed lterioribus foemina^t morbis.Etconisa utra^.Et crethmos. Er anthyllides duae
uuluis utiliffimae.Torminibus & fecuda^ morae in uino potae.Callirrixforu locis rredef. Albugines l ca
pite rollit.Capillos lficir oleo trira.Geranion in uino albo potu;& hypocidhis in rubrojpfluuiu fiitiit.Hy/
fopu fuffocatioes laxat, Radix ue benacae pota exaq ad oia in parmtaut ex partu mala pdantifiima ed.peu
cedano qda mifcent in uino nigro feme cupreffi cotritu.Na femen pfyllii deferuefadtu in aq cu intepuerit:
epiphoras oes uteri lenit.Sy mphyton tritum in uino nigro euocat menles.partus accelerat fcordoris pora
drachma fucci in aq mulfa cyathis qttuor.Dictami folia pdare danf ex aq.Codar unius oboli podere * uel
fi mortui fint in utero Ifantes:,ptinus reddi fine uexatioe puerperae. Similiter proded pfeudodicbmutfed
tardius Cyclarninosadalligata.Ciflanthemos pota.Ite betonicae farina exaq mulfa. Arfenogonon 8C rhe/
lygonon herbae fuc habetes uuas floribus oleae fimi!es:palIidiores th.Semen albutpapaueris mo.Theligo/
ni potu foemina cocipi narrar. Arfenogonon ab ea femine oleaejnec alio diftat.Huius potu mares generari
phibenf:fi credimusialii urraqj ocimo fimile tradut. Arfenogoni aut femegeminu ee tedibus fimile.Ma/
ma^ uitiis aizoumtqd digirellu appellauimus unice mede£»Erigeron ex paflb rnamas uberiores facir.Son
chu in farrecodtu.Quae uero mados uocaf indita pilos mama^e parru nafcentiu:& tineas aufert in facie:
aliaq? cutis uiria emedar.Getiana nymphea heraclia illita cyclamini radix maculas oes.Cacaiiae grana mix/
ta caerce liqdaeexrendutcucein £icie;erugat<j?.Vitiaoiaacori radix emedat.Capiliu hfimachia flauu facit.
Denigrat hypericoiqd 8t corion uocad.lte ophrys herba denticulato oleri fimilis: foliis duobus « Nigritia
dat oC poJemonia in oleo decodta.pfilothrum nos quidem in mulieribus medicamentis tradlamusruerum
etiam uins in ufu ed.Efficaciffimum autem habetur archezodis.Item tithymalli fucco uel in folecu oleo
illito crebrojuel euulfis pilis^Quadrupedum fcabiem fanat hyfopum ex oleo fotum. Anginas peculiariter
fideritis.Verum & reliqua genera herbarum reddamus.

CAII PLINJJ SECVNDI NATVRALlS HISTORIAE LIBER. XXVII*

PROOEMIVM*

Reliqua herbarum genera.

CA. I.
RESCIT Apud me
cerre tradlatu ipfoad
miratio antiquitatis.
Quanto^ maior co^
pia herbarum dicen/
daredatttato magis
adorare prifcopd in v
ueniendo curatin tra
dendo benignitatem
fubir • Nec dubie fu/
perata hocmo pof /
fetuiderietiam reru
naturae lpfius munificentiatfi humani operis eetim
uentio»Nunc uero deorum fuifle ea apparet: aut cer
tediuinamietiamcum homo inuenerit.Eandemg?
01'um parentem genuide haec:& odendifiemullo ui
tae miraculo maiore:fi uerum fateri uolumus ♦ Scy,-
thicam herba a maeotidis paludibus 8C euphorbia e
moteathlantetultrag? Herculis colunas: &: ipfo re^’

VIGESIMVSSEPTIMVS

CXIC

natura? defectu.Partealia britantiicam ex occani infulis extra rerras pofitisjitemq? aethiopidem ab exufto
fyderibus axe» Alias pra?tereaaliunde:ulrro citroq? humanae falutt in toto orbe terrarum portare imrr em
fa romanae pacis maieftatemon homines modo diuerfis inter fe terris gentibuf j? : uerum etiam montes:
dC ex edentia in nubibus iugatpaftuf® pecorum:& herbas quoq$ inuicem oftentanr. Aeternu quarfo deo/
rum fit monusiftud. Adeo romanos uelut alteram lucem dediffe rebus humanis uidentur.

De aconito:& panrhera:& quae extinguitur aconito. CA. II,

Ed antiquo^ curam diligennaq? quis poffit fatis uenerariYcum conflet omnium uenenorum
ociflimum efleaconitum:<3<: racftis quoq? genitalibus fccmini fexus animalium eodem die infer
re mortem. Hoc fuit uenenum quo interemptas dormientes a Caifurnio Befha uxores.M.Ce

_ cilius accufator obiecit.Hinc illa atrox peroratio eius in digito eas mortuas.Fabula? narraueree Vel indi

fpirituis Cerberi canis extrahente ab fferis Hercula?. Ideo® apud eracleam ponricam ubi monftratur eius guum
ad inferos aditus gigni. Hoc quoq? tame in ufus humanae {alutis uerrere.Scorpionu idhbusaduerfariexpe
riendoiaconita datum in uino calido. Ea eft natura ut hoiem occidat:mfi luenerit quod in hole perimat.

Cum eo folo coi lucta tunueluc pari intus inuento.Sola ha?c pugna efticum uenenu in uiTceribus repererit. Vel re
Mirumq?exitialiaper feambocu fuerintduoucnenain hoiccomoriunturiuthofuperfit. Inorno uero et pfent
ferant remedia antiqui prodiderunt:demonfttando quo uenenata quoq? ipfo fananf.Torpefcunr fcorpio- Vel fana
nes aconiti tadtutflupentcp pallentes:^ uinci fe confitentur. Auxiliatur eis hellebos um album tactu re ioV rentur
uente.Cedirqi aconitum duobus malis fuo&mum.Quod fi quis illa forte ab homine excogitari potuiffe
credittingrate deorum intelligit munerai.Tangunt carnes aconirotnecantqi guftatu earum pantheras : nifi
hoc fieret repleturas illos fi tus.Ob id quidam pardaliaches appellauere. At illas ftatim liberari morte ex'
crementorum hominis guftu demonftrarum.Quod cerre cafu repertum qs dubitetf& quotiens fiat etia '
nummtnouum nafdsquoniam feris ratio&ufus inter fe tradi non poffit.

Quod ofum creaturarum conditor fit deus, CA. III,

fc ergo cafus hicefT illetqui plurima iuenit in uira deus. Hic het nomemper que intelligif eade 5C
parens reru oium & magiftra naturatutragi coniectura pari:fiue lfta quottidieferas inuenireifiue
femp fcire iudicemus. Pudenduqi rurfus ofa aialia quse fint falutaria ipfistnofTe ipfa: pter hoiem.

?' Sed & maiores oculo^ quo® medicamentis aconitu nnfceri faluberrime ,pmulgauere:aperra ps
feffione:malu quide nullu fine aliquobono dicere.Fas ergo nobis erittqui nulla diximus uenenatamuc de/
monftrareqle fit aconitu uel dephendendi gratia.Folia habet cyclamini:autcucumeris no plura quattuor
ab radice lenirer hirfuta.Radice modicam camaro fimilc marino . Quare qda camaron appellauere . Alii Vel the
lycocthonon ex qua diximus caufa. Arida radix incuruatur paulum fcorpionum modotquare & fcorpion lypho
aliqui appellauere.Nec defuere qui myoctonon appellare mallenttquoma procul 8C e loginquo odore mu non
res necar.Nafciturin nudis cautibustquas aconas uocat.Et ideoaconitum aliqui dixere nullo iuxta nepul-
uerem quidem nutriente»Hanc aliqui rationem nominis attulere. Alii quoniam uis eadem in morte eet:
quae cotibus ad ferri aciem deterendam (tatimij admota uelodtas fentiretur.

Dea?rhiopide:& amaranto:& aloe:& alcea;& aliphoi& alfina:& andrcface;5C androfemo;& ambrofiar
&anconit&anagvro:&anonymo,x . CA. illi,

1 Erhiopis folia habet phlomq fimiliatmagna & multaio' hirfuta ab radice. Caule quadrangulum
fcabru:firniIernar£tio:rnulrisrconcauu.lnalisfemeneruofirniIecandidu gemin&radices nume/ Vel iun
Jrofas Iongis.PIenas:molles:glurinofas:gu{tu ficcae nigrefcutduraturcp ut cornua poiTintuideri» dis
(Praeterea in aethiopia nafcuntur:& in ida monte rroaaist&inmefTenia.Colligunt autuno: ficcan Velgu ^
tur in fole aliquot diebustne fitumfentiant.Medent uuluis potae in uino alboufcbiadicisipleureticisifauci ftu ficca
bus fcabrisrdecocta potu dantur.Sed q ex aethiopia uenitteximia eft:at® lllicopdeft Aieraton ferulacea eft ti
duoru palmoru altitudine:origano fimilisrflore bullis aureis.Huius unae nidor urina cit.uulua^ purgat: u iliaco
taro magis ffidentibus.Caufa nois non haectfed quonia diutiffime non marcefcit. Aloe Icylle fimilitudine
het maior dC pinguioribus foliis ex obliquo ftriata.Cau Iis eius tener eft rubes mediustno diffimilis anterf
co. Radice una ceu palo in terra dimifTatgraui odore:guftuamara.Laudatiffima ex idia affert :fed nafeit 8C
in afiatno cn ea utunftnifi ad uulnera recetibus foIiis:mirifice eni coglutinatjuel fuccotob id lturbimbus ca
doru emi ferunt ut aizou maius.Quida &C caule ante maturitate feminis incidunt fucci gratia:aliq& folia.

Inuenif & perfelachrymaadhaerens.Ergopauitnentanduubi farafitcenfent*.ut lachryma no abforbeaf.

Fuere qui traderent in iudaea fup hierofolyma metallica eius naturanufed nulla magis lproba eft.megp alia
nigriore(l:authumidior.En'tergooprimapinguis:acnit?da:rufficolonstfriabiIis:ac iocinerismo coada:
facile liquefcens.lmprobinda nigra 8C duratharenofa quoque:quae 8C guftu inrelligitur. Gumini adulre/
ratur 8^ acacia. Natura eius fpifTare:denfare:&: leuirer calfacere • Vfus in multis 6i principalis aluum folue^
reteum paene fit fola medicamentorum : qu^e per feid preftant. Confirmat enam flomachum:adeout
noninfefiet ulla uis contraria: bibitur drachma. Ad ftomachi uero difTolutionem in duobus cyathis
aqus repidae uel frigidar.coclearis menfura bis terue in die ex interuallis ut res exigit * Purgationis etiam
caufa plurimum tribus drachmis • Efficacior fi pota ea fumatur cibus . Capillum fluentem continet cum
uino auftero capite in fole contra capillum peruntflo ♦ Dolorem capitis fedat temporibus & frcnri impo
fita ex aceto &rofaceo.Diludorqueinfufa;oculorurn uitiaomnia fanari ea conuenir.Priuatim pruri/
gines 6C fcabiem genarum • Item infignata acliuida illita cum mellejmaxime pontico*Tonfillas:gingiuas
& oia oris ulcera.Sanguims excreationes fi modiese fint:drachmae pondere ex aquatfi minus ex aceto pota.
Vulnerum quoij fanguincmfiiundecunqifluetemfiftitperfeuclexaceto.Aliasetiam efluulneribus uti/

LIBER.

liffima ad cicatricem perducens. Eadem fnfpergicur exulceratis genitalibus uirorujcondylomatis : rimifij
fedisralias ex uinotalias ex paffojalias ficca per fetut exigit mitiganda curatio : aut coercenda. Hemorrhoi/
dum quoque abundantiam leniter fi ftinDyfenterise infunditur.Et fi difficilius concoquantur cibi : bibi/
tur a coena modico inreruallo.Et in regio morbo tribus obolis exaqua.Deuorantur pilulae cum mellis de
coctoiaur refina terebinthina ad purganda interiora.Digitorum pterygia tollit ♦ Oculorum medicamen/
t is Iauaturtutquod fit arenofiffimumfubfidat* Aut torretur in tefta : pennaqp fubinde uerfarur : ut poffic
aequaliter torreri • Alcea folia habet fimilia uerbenacaetquae di periftcreon cognominatur. Caules tres aut
quattuor foliorum plenostflorem rofaetradices albas cum plurimum fex cubitalesrobliquas. Nafcitur in
Vel al y> pingui folotnec ficco. Vfus radicis ex uino uel ex aqua dyfentericis: aluo citae t 6C ruptis conuulfis . Alypon
phon cauliculus eft molli capite non diffim ilis betaeiact e guftatuiac lentumtmordenfcj uehemeter & accendes*

Vel fere Aluum foluit in aqua mulfa addito falemodico.Minima potio duarum drachmarum : media quattuor;
Vel of/ maxima fextea purgatione quibus datur e gallinaceo iure.AIfinetquam quidam myofoton appellant j na/
ferre fcitur in lucisiunde & alfine disfta eft.Incipit a media hyeme. Arefcit seftate media cum prorepitimufculo/

Vel alfi/ rum aures imitatur foliis. Sed aliam docebimus efle quae iuftius myofotis uocetur.Hxc eadem erat quae*
ne Helfinetnifi minor minufcj hirfuta eflet.Nafcitur in hortis & maximae in parietibus* Cum teritur : odo/
rem cucumis reddit. Vfus eius ad colle&iones inflarionefque.Qum emendat omnia quae Helxine fedin/
Vel nari firmius. Epiphoris peculiariter imponitur. Item uerendisiulceribufq? cum farina hordeacea . Succus eius
bus auribus infunditur. Androfaces herba eft alba amara fine foliisifolliculos in cirris habens: & in iis femen.

Nafcitur in maritimis.Hiftriae maximae.Datur hydropicis drachmis duabus tufa autdeco&a in aqua uel
aceto uel irino. Vehementer enim urinas cit*Datur & podagristilliniturqUdem effe&us eft & femini. Aw
drofemonrfiue(ut alii appellauere)afcyron:noabfimile eft hyperico t de qua diximus cauliculis maioribus
denfioribufij 8C magis rubentibus.Folia alba rutae figura.Semen papaueris nigri.Comae tritae fanguineo
fuccomanant.Odor ei refinofus.G ignitur in uineis.Fere medio autumno effoditurifufpenditurque.Vfus
ad purgandam aluum tufae cum femine potseqi maturinojuel a coena duabus drachmis in aqua mulfatuel
uino uel aquapurattotius potionis fextario.Trahit bilem prodeft ifchiadicis maxime.Sed poftera die capi*
parisradicem refinae permixtam deuorare oportet drachmae pondere. Iterum^ quatridui in teruallo ea/
dem facere. A purgatione autem ipfa robuftiores uinum biberetinfirmiores aquam • Imponitur dC poda/
gris oC ambuftis 8c uulneribus cohibens fanguinem. Ambrofia uagi nominis eft : 8C circa alias herbas flu/
<ftuans:fruticem unum habens denfum ramofumjtenuemttrium ferepalmorum.Tertia parte radice bre/
uioreffoliis rutae:circa imum caulem in ramulis femen eft uuis dependentibusrodore uinoforqua de caufa
botrys a quibufdam uocaf i ab aliis artemifia.Coronanf illa cappadoces. Vfus eius ad ea qua: difcuti opus
fit. Anonin quidam ononida ttialuntuocare ramofamtfimilem foenognecotnifi fruticofior hirfutiorque
eflet.-odore iucundo.Poft uer fpinofa*Eftur etiam muria condira.Recens uero margines ulcerum erodit*
Radix decoquitur in pofca dolori dentium.Eadem cum meile pota calculos pellit.Comitialibus datur in
oxymelire decotfta ad dimidias» Anagyrosrqua aliqui acopon uocanttfruticofa eft: grauis odore t flore ole/
risifemen in corniculis non breuibus gignittfimile renibustquod durefcit per melfes.Folia colledhonibus
imponuntur difficulter^ parientibus adalliganturtita ut a portu ftatim auferatur. Quod fi emortuus hae
Dio. rear:& fecundae menfefq* morenturtdrachmae pondere bibuntur in pafio folia.Sic & fufpiriofis dantur:8C

brafilcar inufnouetereadphalangiorum morfus.Radixdifcutiendisconcoquendifij adhibetur.Semen comman
ducatum uomitiones facit. Anonymos a non inueniendo nomine nomen inuenit.Afferrur e fcythia cele/
brata ab Hicefio non parua: auftoritatis medico.Ite ariftogeton in uulneribus praeclara ex aqua tufa & im
pofira.Potaueromamisprscordiifijpcuffis«Itefanguinemexcreantibus.Putauerunt8<: bibenda uulne/
raris.Fabulofaarbirror:quaeadiiduntur:recenteea fi uraturiferrumaut aes ferruminari.

Deaparine:& ar<ftio:8d afplenotdC afdepiade;&: aftereruel bubonio:&! afcyrotuel afcyroide:8C aphacetST
de alcibiot&: alecftorolopho. CA» V.

Parinem aliq omphacocarponjalii philatropon uocat:ramofam:hirfuta:qnis fenifue in orbe cir/
ca ramos foliis p interuallajfemen rotundu:duru:concauu:fubduIce»Nafci£ in frumetario agroj
aut hortis:pranfue:afpenrate et ueftiu tenaci. Efficax cotra ferpenres femine poto ex uino drach/

_ _ _ ma:6C cotra phalangia»Sanguinis abundantia ex uulneribus reprimunt folia lpofira.fuccusauri

bus infundif. Anftion aliq potius ardturu uocattfimilis eft uerbafco foliismifi q> hirfutiora fut:caule longo
mollitfeminecymini.Natcit inpetrofis:radicetenera:alba:dulcicp.Decoquif: inuinoaddentiudolorerita
ur cotineanf ore decodu.Bibifpp ifchiada:& ftranguriae uinoiambuftis iponif 6C pnionibus»Fouenf ea/
de cu radice fem ine trito in uino. Afplenu fut q hemionion uocatjfoliis trieralibus multis radice [limofaica
uernofatficur filicis cadida:hirfuta:nec caule nec flore nec feme het.Nafcif in petris: parietibufqj opacisjhu
midistlaudatiffima in crera.Huius foliorum iure in aceto deaxfto per dies»xl.poto lyenem abfumi aiunt*
Et illinurftur. Eadem aute fedant fingultusmon danda foeminis: quonia fterilitatem facit . Afdepias folia
hedere habet ramos longostradices numerofasttenuestodoratastfloris uirus graue:femen fecuridace.Na/
fcitur in montibus.Radices torminibus medentur:6£ contra ferpentiu irftus non folum potu fed et illini*
After ab aliquibus bubonio appellatunquoniam inguinum praefentaneum remedium eft.Cauliculus fo/
liisoblongisduobusaut tribus in cacumine capitula ftefr mo radiata. Bibif aduerfus ferpentes.SedSC
ad inguinum medicinamtfiniftra manu decerpi iubenr:& mxta cintftus alligari.Prodeft & coxendicis dolo
ri adalligata. Afcyron 8t afcyroides fi milia funt inter fe &C Hypericoifed afcyron maiores habet ramos.qui
afcy roides uocantur ferulaceos omnino rubentes : capitulis paruis luteis « Semen in caliculis pufillutmni/

VIGESIMVSSEPTIMVS

CXIC

grumJrcfitiofam.Com* tritae uefut cruentatae*Qua de caufa quidam hancandrofemon uocauere • Vfus
feminis ad ifchiadicos potus duabus drachmis in hydromelitis fextario. Aluum foIuit*Bilem detrahit. 11/
linitur 81 ambuftis* Aphace tenuia admodum folia nabettpufillo altior lenticula eft. Siliquas maiores fert;
in quibus terna aut quaterna femina funt nigriora 8C madidiora 8i minora lenricu!a*Mafcitur in aruis.Na
tura ei ad fpifTandura efficacior q lenti.Reliquo ufu eofdem efFe&us haber.Stomachi alu i<y fluchoes fiftic
femen decorum* Alcibion qualis eflet herba apud audtores non repperuSed radicem eius 8C folia trita ad
ferpentis morfus imponi 8C bibi iubent.Folia quantum manus capiat trita cum uini meri cyathis tribuss
aut radicem drachmarum trium pondere cum uini eadem menfura » Ale&orolophos qua: apud nos cri/
fta dicitunfolia habet fimiliagallinaceae crifta: pluratcaulem tenuetm& femen nigrum infiliquis* Vnbs
tuffi entibus cofta cu faba Fcefla meile addito:& caligini oculo^SoIidu femen coniicitur in oculu : nec tur/
battfed in fe caliginem contrahit«Mutat colorcfjfed ex nigra albicare incipitjfii ltumefcitrac per fe exit*

De Alo. CA. VI.

|Lum nos uocamustgraeci fymphyron pctreumtfimilecunilae bubulaetfoliis paruis : ramis tribus
jaut quattuora radiceicacuminibus thymitfurculofum odora tumtguftu dulcetfaliuam ciensdora
|ga radicarutila.Nafcitur in petris rideoqs petreum cognominatum* Vtiliffimum lateribustlyeni/
Jbus:renibus:torminibus.*pedoribus:pulmonibus:fanguinem reiirientibustfaucibus afperis. Bi/
bitur radix trita & in uino deco&a;& aliquando fuperlinitur.Quin 8C commanducata fitim fedan praeri/
pueqj pulmonem refrigerat.Luxatis quo<£ imponitur 8C conuulfisjlycnitinteraneis . Aluum fiflit coa&a
in cineres.Detradhs quoqj folliculis trita cum piperis nou? granis & ex aq pota. Vulneribus fanandis tata
praeftantia efhut carnes quoque cum coquuntur conglutinet addita* Vnde 8i graec i nome impofuere.Of/
fibus quoque fragis medetur*

Dealga&a3ea:&deampelofagria:& abfinthio* CA. VII*

Lga ruffa fcorpionem ictibus* ACtea graui foliorum odorejeaulibus anili geniculatistfemine ni
|gro ut hedera>:baccis moliibus.Nafcitur in opacis & afperis & aquofis . Datur acetabulo pleno
liinterioribusfoeminarum morbis. Ampelos agria uocatur herba foliis duris cineracei coloris!
! qualem fupra fatis diximusjuiticulis longis callofisrubentibustqualiter flos quemlouis flam/
mam appellauimus in uiolisjfert femen punici mali fimile in acinis.Radixeius decodta in aqua: cyathis ter
nis additis uini coi cyathis duobus albuum foluit leniter.Ideo hydropicis datur. Vuluae uitia &: curis in fa
de mulierum emendat.lfchiadicos quo^ uti hac herba prodeft tufa cum foliis 8C illita cum fucco fuo. Ab
finthii genera funt plura.Santonicum appellatur a galliae duitate . Ponticum a ponto t ubi pecora pingue/
fcunt illo:& ob id fine felle reperiuntur.Ne^ aliquod pracftantius • Multoq? italico amarius': fed medulla
pontid dulcis « De ufu dus conuenit dicere herba facillima atg* interpaucas uriliffima • Praterea facris
populi Romani celebrata pecuIiariter.Siquidem latinarum feriis quadriga certant in capirolio * ui&onj
abfinthium bibit.Credo lanitatem pramio dari honorifice arbitratis maioribus . Stomachum corrobo/
rati& ob hoc fapor eius in uina tranffertur ut diximus.Bibitur 8C decoCtum aqua ac poftea noCte 8C die re
frigeratum fub diuo decoris fex drachmis folioru cum ramis fuis in caleRis aqua fexrariis tribus.Opor
tet 8C filem addi.Vetuftifiime in ufu eft. Bibi tur 8C madefa&i dilurum. Ita enim appellatur hoc genus, Di
luti ratio ut quifquis fuerit modus aquattegatur per triduum.Tritu raro in ufu efhficut&faccus expref
fi . Exprimitur autem cum primum femen turgefeit madefactum aqua triduo recens aur ficcum feprem
diebus.Deide coftum in aneo uafead tertias.x.heminis in aqua rexrariis.xlv.Jterum<j percolamm. Her
ba eieCta Ienra coquitur ad craffi tudinem mellis qualiter ex minore centaureo quaritur fuccus.Sed hic ab
finthii inutilis (tomacho capitiq? efbcum fit ille decodtus faluberrimus * Namg? aftringit ftomachum bi/
lemcB detrahit; Vrinam cit* Aluum emollit:& in dolore fanat. Ventris animalia pellir.Malaciam ftomachi
8C inflammationes difcutit cum file 8C nardo gallicotaceto exiguo addito.Faftidia abftergit.ConcoCtiones
adiuuat . Cruditates detrahit cum ruta 8C pipere 8C fale ♦ Antiqui purgationis caufa dabant; cum marina
aqua ueteris fextario feminis fex drachmisjcum tribusfalis & mellis cyatho. Efficacius purgat duplicato
fale.Diligenrer autem teri debet propter difficulratem.Quidam & in polenta dedere fupradi&um podus
addito pulegiojalii contra paraly fim:alii pueris folia in fico:fic ut amaritudinem fallerent.Facile thoracem
purgaricum iride fumptum.In regio morbo crudum bibiturcum appioautadianto* Aduerfus inflatio/
nes calidum paulatim forbetur ex aquaJocineris caufa cum gallico nardo.Lyenis cum aceto aut pulte aut
fico fumitur.Aduerfatur fungis ex aceto. Item uifco.Cicutse ex uino;& muris aranei morfibus. Draconi
marino.Scorpionibus.OcuIorum claricari multum confert. Epiphoris cum paiTo imponitur. Suggillatis
cum meile. Aures cius deco&um uaporis fuffitu fanat. Aut fi manat fanies cum melfe tritum . Vrinam ac
menfes ciunt tres quattuorue ramuli cum gallici nardi radice una cyathis aquaj.vi.menfes priuatim cum
meile fjmptumtdC in uellereappofitumanginis fubuenit cum meile 8C nitro.Epiny&idas ex aqua fanar*
Vulnera recenria prius q aqua tangunf ipontu*Prsetereacy capitis ulcera. Peculiariter ilibus imponif cu cy
pria cxra:aut cu fico.Sanat& pruritus, No efl: dandu in feDri;Naufeas maris arcer in nauigatioibus potu*
Inguina tumore i uctrali habitu*Sonos allicit olfadtuUut lfcio fub capite pofitu. Veflibus infertu tineas ar/
cet.Cuhces ex o!eopundhsabigit:& fumo fi uraf. Atramentu Iibrariu ex diluto eius teperatu Iras a mufeis
tue^Capilla denigrat abfinthii cinis unguento rofaceoq* pmiyrus.Eft&abfinthiu marinutqd quidaferi
phiu uocant;,pbatiflimu in tapofiri aegypti*Huius ramu ifiaci pferre folene habent.Anguflius prioretmi'
nuf^amarutflomachoinimicu. Aluu mollir.Pellitcpaialia interaneo^». Bibitur cum oleo&: fale:aut in fa
rinactrimefhis forbitione dilutum«Coquitur quatum manus capianin aqua fextario ad dimidias*

Velafpe

ris

Vdlale

uf aceto

Vel mi/
fiaci

LIBER.

De balfote!& bof rye fruticofa:& brauyllat& brio:& bupleurf:& catatiancet& calla:& circa?a:& circefio:
6C crategono:& theligo:& crocodilo:^ cynoforchi:& chryfolIachano:& cuculo:& coferua* CA. VI Ih
Nufpra Alloten alio norme melamprafion graeci uocanrtherbam fruticofam angulofis caulibusmigris;

fion birfutistfoliisruefiientibustmaioribus q marrubii;& nigrioribuslgraue olentibus.Vis eius cffi/

Dio* H cax aduerfus canis raorfus : ex fale foliis tritis impolita > Item ad condylomata coelis cinere in

_ .folio oleris.Purgat& fordfda ulcera cum melle.Botrys fruticofaherba elt luteis ramulis* Seme

circa totam nafciturifolia cicorio limilia*Inuenitur in torrentium ripis.Medetur orthopnoicis.Hoc cappa
doces ambrofiamuocantjaliiartemifiam.BrabyllafpilTandiuimhabetcotonei mali modo; nec amplius
de ea tradunt audtores*Brion marina herba fine dubitatione ladtucae(foliis fi milistrugofa ueluticontra&a;
fine caule ab ima radice exeuntibus foliis.Nafcitur in fcopulis maxima:;tefiifqj terra comprehenfis* Pratci
pua ficcandi ei fpifTanditp uis 8t colleiliones omnes inflamma tioefq? cohibenai;t
quid refrigerare opus flt.
adfecfiis foliis mori aut origani*
cum fit ufus eius ad amatoria tantum.IIlud non ab re eft dixifle ad detegendas magicas uanitates eleifiam
ad hunc ufum conie£tura;quoniam arelcens contraheret fe adjfpeciem unguium milui examinati.Eadem
ex caufa 6C cemos filebitur a nobis.Calla duorum generum eft. Vna fimilis aro.Nafcif in arationibus.CoI
ligitur antequa inarefcatkVfufq? eofdem habet quos aruiruBibitur quocp radix huius ad exinaniendas al/
uos:mefefq? mulierum.Item caules cum foliis injeguminibus decofli fanant tenafmum . Alterum genus
eius quidam anchufam uocanr«alii rinodifiam.Folia laducae longiora:plumofa:radice rubrajqux ignes fa
Vf cirica eros cum folio poletae fanat impofi ta.Iocineris autem uitia in uino albo pota.Circsea ftrychno fatiuo fimi
lis elbflore nigro pufillo.Paruo feminetut milii nafcente in quibufdam corniculis;radice fem >pedali:tripli
cifermeautquadruplici:aIba:odoratarguftuscalidi.Nafcirur i apricis faxis. Diluitur in uino. Bibirui q? ad
dolorem uuluae 8C uitiawMacerarioportet in fextariis tribus quadrarem radicis tufae per noclern & diem.
VF arce Trahit eadem potio fecundas femine.Lac minuit in uino aut mulfa aqua pota.Cirfion cauliculus e fi: tener
fion duum cubitorumitriangulo fimilis;foIiis fpinofis circundatus.Spinae molles funt.Folia bouis linguae fi/

u arceo milia:minora:fubcandida:& in cacumine capitularpurpureas quajfoluuntur in lanugines . Hanc herbam
radicemue eius adalligatam dolores uaricum fanare tradunt.Craregonon fpice tritici fimile efijmulris ca>
lamis ex una radice emicantibus multorumq? geniculorum.Nafcitur in opacis:femine:milii:uehementer
afpero guftu.Qyod fi bibant ex uino ante coenam tribus obolis in cyathis aquae totidem mulier ac uir an/
te conceptum diebusal.uirilis fexus partum futurum aiunt.Eft&alia crategonos^quse theligonos uoca/
tu r. Differentia intelligitur lenitate gullus.Sunt quiflorem crategoni bibentes mulieres intrakxl.diem co
cipere tradant.Eadem fanant ulcera uetera nigra cum melletexplent finus ulcerum.Et atropha carnofiora
faciunt.purulentaexpurgant.panosdifcutiuntpodagras:colledlionef<jomnesleniunt;peailiaritermama
rum.Theophraftus arboris genus intelligi uoluit crategonon fiue crategonatquam italia aquifolium uo/
cat.Crocodilon chamaeleontis herbae nigrae figuram habettradice logaraequaliter craflajodoris afperi.Na
fcitur in fabuletis>pota fanguinem per naris pellit copiofum craftumep. Atej) ita lyenem confumere dicitur
Cynoforchin aliqui orchin uocantjfoliis oleaetmolIibus:ternis:femipedis longitudinis in terra Uratis ; ra/
dice bulbofa:ob!onga:duplici ordinetfuperiore quae durior eft;& inferiore quae mollior* Eduntur ut bul
bi cofh in urneis fere inuenti.Ex iis radicibus fi maiorem edant uiri mares generari dicuntur. Si minorem
foeminae alterum fexum.In theflalia molliorem in ladte caprino uiri bibunt ad flimulandos coitus; durio
rem uero ad lhibendos. Aduerfaf alter alteri.Chryfolacanu in pineto lactucae fimile nafcif • Sanat neruos
fcifostfi cofeftim fponaf.Et alibi genus chryfolacanitradif;floreaureo:foliisoleris*Coclum efturjut olus
molle.Herba haec alligata morbu regiu habetibustita ut fpedtari ab iis poffittfanare id malu tradif.De cry
folachano nec fatis dici fciotnec plura reperio.Naq? & hoc uitio laborauerepximiuticp herbarii nfitqd ip/
fis notas ueluti uulgares ftriftim & noibus tantu indicauere . Tanq coagulo terrae aluu fiftijftranguria dif/
VelciV foluufi bibaf ex uino aut aq.Cacubali folia trita cu aceto ferpentiu idlibust&T fcorpionu mederi* Quidam
cuii alio hancnoie ftrumu appellanrialii gneca: ftrichnontacinos het nigros.Exiis cyathus fucci cu mulfi duo/

bus medef lumbis.Itc capitis doloribus cu rofaceo infufus.Ipfa firumis illita lanadis peculiaris eftt alpinis
maxie fluminibus.Coferua appellata a coferruminandojfpongia aquale dulcid uerius q mufeus aut herba
uillofie denfitatis:at<5 fiftulofae.Curatu ea fcio oibus fere offibus cofradlis plapfum ex arbore alta putato/
remjcirojdata uniuerfo corporiraqua fua infpergentibus quotiens inarefceret:raroq?:nec nili deficientem
herbam mutationis caufa refoluentibus conualuilfe uix credibili celeritate.

De cocco gnidio:& dryopteri;5£ dryphonot& elatinet& empetro fiue calcifragat&T epicadtiluel hellebo-
rine:&epimedio;5^enneaphyllo:&filice;&defemore bubulo* CA* IX*

' Occo gnidio color coccirmagnitudo grano piperis maionuis ardes. Itaq? in pane deuoraturtne
adurat cum gulam tranfit.Huic uis praefentanea contra cicutam»Siftit aluum.Dipfacos folia ha
bet la6tucae:bullaf<j fpinofas in dorfi medio;caulem duorum cubitorum ; iifdem fpinis horri/
dumigeniculaeius binisfoliisampletfientibustconcauoalarum finutinquofubfillitros falfus*
In cacumine capitula futechinata fpinis.blafcif in aquofis.Sanat rimas fedis.Ite fillulas decodla in uino ra
diceufq?dumfitcraffitudocaerae:utpoffitinfifi:ulam collynum mitti. Item uermeas omniu generum*
Quidam alarum quas fupr3 diximus fuccum illinunt iis.Dryopteris filici fimilis in arboribus nafeitur*
tenui foliorum fubdulcium fcifuratradice hirfuta. Vis ei cauftica efi. 16 8t pfylothru efl radix tufa* Illinitur
enim ufg? dum fudores euoceulterumque di tertiojitanefudor abluatur • Dryphonon fimilis herba efi:

VIGESIM VSSEPTIM VS

CLXI

cauliculis tenuibustcubitalibuslcircundatis utrincp foliisipollicari amplitudinejqualibus &oxymyrfine.

Sed candidioribus mollioribufcp:flore candido fambuci.Edunt cauliculos decodlos*Semie uero cius pro
pipere utunrur*EIatine folia habet helxinaejpufillatpilofairotundatfemipedalibus ramulis quinis femiue:
a-radiee ftatim foliofis.Nafcitur in fegetibus* Acerba guftu:& ideo oculor fludioibus efficaxifcliis cu po/
lenta tritis 8C ipofitis:fubdito lintheoIo.Eade cu lini femine codla forbitionis ufu a dyfenteria liberat.Em
petron qua noftri calrifraga uocanttnafcitur in motibus maritimis fere in faxoiquo .ppius mari fuerit mi/
nus falfa efttpotaq? bilem trahit ac pituitasrquo longius magifg? terrena:amarior fentitur.T rahit aquam*

Sumitur aute in iure aliquo aut in hydromelite.Vetuftare uires perdit.Recenr urinas cit decorum i aqua
uel tritum calculos frangit*Qui fidem pmiiTo huic quaerunrtaffirmant lapillos:qui fufferuefiat una rum
pi*Epipa<flis ab aliis helleborine uocatur:parua herbarexiguis foliis iocineris uitiis utiliffima:& contra ue/
nena pota*Epimedion caulis no efl magnus hederae foliis denistatg? duodenisjnuncj florestradice tenui ni
gra graui odore*Nafcitur in humidis:& huic fpifiandi refrigeradiqj natura«Fceminis cauenda.Folia in u i/
no trita uirginum mamas cohibent.Enneaphyllon longa folia nona habettcaufticae naturaedmponif lana
circundatatne urat latusicontinuo enim pullulas excirarilumboru doloribus 8C coxendici! utiliffimu»Fili
cis duo genera nec flore habenunec feme.Pterin grsci uocantialii blachnoicuius ex una radice q plures ex/
euntfilicestbina etiam cubita excedetes logitudinelno graues odore*Hanc mare exiftimant.Alteru genus
thelipterin grsci uocantialii nympheopterin.Eft aut fingularis at® no fruticofa breuior molliorg? 6C den
lior foliis ad radicem canaliculata. Vtriu% radice fues pinguefcut.Folia utriufq? lateribus pinatatunde no
men graeci impofuere* Radices utricj longae in obliquurnfgrstpraecipue cu inaruere * Siccari aute eas fole
oportet*Nafcunf ubicp:fed maxime frigido folo.Effodi debent uergiliis occidetibus*Vfus radicis in trima
tu tantutnecH ante necp pollea*PeIlunt interaneo^ afalia.Ex iis tineas cum melle.Caetera exuino dulci tri/
duo potae* Vtraqj llomacho mtiliffima. Aluu foluit primo bilem trahes moxaqua*Melius tineas cum fca
monii pari podere»Radix eius duum obolotje podere ex aqua poli unius diei abftinentia bibitur : meile p/
guflato cotra rheumatifmos.Neutra danda foeminisjquonia grauidis abortujcsteris fterilitate facit*Fari/
na earu ulceribus tetris infpergitur.Iumentoi*' quo$ ceruicibus*Folia cimice necant.Serpente non recipi/
unt.Ideo fubllerni utile efl in locis fufpeclis. Vflae etia fugant nidore.Fecere medici huius quo<y herbee di
fcrimen*Optima macedonica efhSecuda cafliopica.Femur bubulu appellatur herba neruis & ipf3 utilistre
cens in aceto ac fale trita*GaIeopfis:aut ut alii Galeobdolo uel galion.Caulem & folia habet urticae : leuio/
ra:& quae graue odore trita reddat.Flore purpureo*Nafcitur circa fepes ac femitas ubiquFolia caulefq; du
ritias:& carcinomata fanant:ex aceto trita& ipofitadtem llrumas*Panos 8C parotidas difcutiunt* Ex ufu
efl dC decofto fuccofouere.Putrefcetia quoqi 6C grangrenas fanat cum fale.Glaux antiquitus eugalado uo
cabatur cythifo & lenticulae foliis fimilis auerla candidiora.Rami in terram ferpunt quini feniue admodu
renues ab radice* Flofculi purpurei exuunt* Jnuenitur iuxta mare*Coquitur in forbitione fimilaginis ad ex
citandam ubertatem ladhs:eam<^ qui hauferint balneis uri conuenit*

De g!aucio:& glycyfide:& glaphalio:fiue chamszeIo;& gaIedraco;<5£ dolco:& hyofiri:& holofleo:& hy
popello. > CA* X*

■-Laucion in lyria parthia nafcitur humilis herba denfis foliis fere papauerisrminoribus tame:foc
didioribuf^:odoris tetrhguflus amari cu aflridlione.Granu habet crocei coloris*Hoc in olla fi/
clili luto circulitum in clibanis calefaciurideinde exepto fuccu exprimut eiufde nominis » Vfus e
8C fucci 8C foliose fi terantur aduerfus epiphoras:quae uniuerfae uno impetu cadunt.Hinc tempe
rarur coIlyrium:quod medici diaglaucion uocannLaftis quoq? ubertas intermifla reflituitur.Sumit eius
rei caufa ex aqua.Glycyfidelqua aliqui peoniarmaut pentorobon uocanticaulem habet duum palmorum
comitantibus duobus aut tribus fubruulum cute lauri foliatqualia ifatis pinguiora rotundioraq? 8C mino
ra.Semen in filiquis aliud grano rubenteialiud nigro.Duo autem genera funt.Foemfa exillimacur: cuius Velnn>
radicibus ceu balani longiores circiter ocio aut fex inhaerent*Mas plures habetrquonia non una radice ni/ cis
xus elbpalmi aititudine;cadidaq?«Ea gufluaftringit.Fceminse folia myrrha redolet:& denficra funt* Na/
fcuntur in filuis.Tradut noclu effodiendasiquoma pico martio impetu in oculos faciente interdiu pericu/
lofum fit*Radixuero cu effodiafrpericulu efie ne fedes procidat.Magna id uanitate ad oflentatione rei fi/
dum arbitror. Vfus in iis diuerfus*Rubra*n>grana ruberis menfes fiflunt*xv*fere pota in uino nigro • Ni/
gra grana uuluis medentur ex paflbtaut uino totide pota.Radix o es uentris dolores fedat in uino: aluuq?
purgat.Sanat opiflhotonulmorbu regiumjrenes ueficam*Matrice aute 6C flomachum decodla in uino* AI
uumqj fiflit.Eflur etia cotra malu metislfed in mededoriiii.drachmae faris funt*Grana nigra auxiliatur 8C
(iippreflioibus nodlurnis in uino pota quo didueft numero*Stomachouero8^ rolioibus & efieea 8i illi/
nire prodeft.Suppuratioes quoqi difcutiunf.Recentes nigro feminejueteres rubro* Vtrungp auxiliaf a fer
pente percuffis*Et pueris cotra calculos incipiente ftranguria.Gnaphalion alii chamaezelon uocant: cuius
foliis albis mollibuf<£ pro Tomento utuntur*Sane 8C fimilia funt.Datur in uino auftero ad dyfenteriame/
tris foluriones*menfefq$ mulieru fiflit.infunditur autem tenafmo.lllinitur 6C putrefeentibus ulcerum.Ga
ledrago uocat Xenocrates leucacantho fimilem plaullrem 5t fpinofamlcaule ferulaceo alto:cui fummo in
capite inhaereat fimile ouo.In hoc excrefcente state uermiculos nafei tradunt : pyxide conditos adalligari uel aefla
cum pane brachio ad eam parte qua dens dolearimiregrillico dolore tolli.Valere no diutius anno& ita fi te
rerram noactigerit.HoIcus in faxis nafcitur ficcis*Ariftas habet in cacumine tenues culmorquale ordeum
reftibile.Hsc circa caput adalligata: uel circa Iacertu educit e corpore ariftas*Hanc quidam ob id riflidam
uocanuHyofiris in tu mo fimilis jfed minonSC tadu afperior* Vulneribus contura praeclare medetur.Ho/

X

Vel ue/

nx

Vel rha
podion

■ LIBER

Vel mei lofteon fine cfuricia herba ex aduerfo appellata a graecisjficut fel duleettenufs ufqt in capilamenti fpeeiems
longirudine quattuor digitorum ceu gramen foliis anguftis aftringes guftu.Nafcitur in collibus terrenis»
Vfus eius ad conuulfa rupta in uino pota* Vulnera quoqj conglutinat.Nam dC carnes concoquuntur addij
ta.Hypophaefton nafciturinfpinis:exquibusfiuntaeneaefullonix:finecaulicuIo:fineflore:capituIistantu
inanibus:»: foliis paruisrmultistherbacei colorisuadiculas habes albas:molles,Succusearum exprimitur
aeftare ad foluendam aluum tribus obolistmaxime in comitialibus morbis:& tremuIis:hydropicis*C6tra
uertigines:orthopnoeas:paralyfes incipientes.

De hypoglofIa;& hypecoo:idxa:ifopyro:Iatyri:IeontopetaIo:litapfo:Iitofpermo: Iapide uulgari : de Ii/
meo leuco» CA» XI*

YpoglofTa folia habet figura filueftris myrti cocaua fpinofa:& in iis ceu linguas folio paruo exeun
jrede foliis.Capitis dolore corona ex iis impofita minuit.Hypecoonin fegetibus nafcif: foliis ru/
tx.Natura eius ead£ quae papaueris fucco.Idaeae herbae folia funt qua; oxymyrfinae adhaeret his
uelur papini in quibus flos* Aluum mefefcp 8C omneabundantia fanguinis fiftit.Spiffandi coibe/
dicp natura habet* Ifopyron uocat aliqui phafiolionrquonia foliu quod eft amfo fimile in papinos torque'
tur.Capitula funt in fummo caule tenuiatplena feminis melanthii*Contra tufiim & extera pe&oris uitia
ex meile 8C aqua mulfa.item iocineri utihffima.Lathyris folia habet multa lacftucae fimilia ternuiora : ger/
mina multarin quibus feme tuniculis cotinetur utcapparis:qux cu inaruereteximuntur granatpiperis ma
gnitudine;candidatdulcia:faalia purgatu.Hxc uicena in aqua pura aut mulfa pota hydropicos fanat.Tra/
hunt & bile.Qui uehemetius purgari uoluntrcu folliculis ipfis fumunt eam:ftomachu lsedunultaq? inue/
tum eft ut cu pifce aut iure gallinacei fumeretur.Leontopetalon alii rhapeion uocatjfolio brafficae: caule fe
mipedalitalae multx:feme in cacumine in filiquis ciceris modo.Radix rapae fimilistgrandisinigra* Nafcif
in aruis.Radixaduerfatar oium ferpenrium generibus ex uino porarnecalia res celerius proficit*Datur 6C
ifchiadicis«Lycopfis longioribus q laftuca eft foliis craffionbufap*CauleIongo hirfutis:adnatis multistcu/
biralibusiflore paruorpurpureo*Nafciturin campeftribus.IUinitur cum farina hordeacea igni facro*Sudo
f em in febribus mouet fucco aquae calidae admixto. Inrer oes herbas lithofpermo nihil eft mirabilius. Ali/
qui haegonycon uocant:a!ii diofpyrojalii heracIion.Herba quincunciaiis fere foliis duplo maioribus q ru
tae:ramulis furculofis craffitudine iunci.Gerit iuxta folia fingulas ueluti barbulas:& in earu cacuminibus
lapillos candore:& rotuditare margarita^ magnitudine ciceris.Duritia uero Iapidea.Ipfi qua pediculis ad/
hereant cauernulas habent & intus femen.Nafcitur 8t in italiaifed laudatiffima in craeta » Nec quicqua iter
herbas maiore quide miraculo afpexi*Tantus eft decor uelut aurificum arte alternis inter folia cadicatibus
margaritis tam exquifita difficultas Iapidis ex herba nafcentis.Iacere anjhumiferpere autftores tradunt*
Ego uulfam non haerentem uidi*Iis lapillis drachma: podere potis uino albo calculos frangi: pelliq? con/
flat:6i ftranguriam difcuri.Neq? in alia herbaru fides eft* Vifus ftarim ad quacung? medicina nara fitjeftau
tem eius fpecies ut etiam fine auctore ufus ftatim nofei poffit.Lapis uulgaris iuxta flumina fert mufeu fic/
cum canu.Hic fricatur altero lapide addita hominis faliuaullo lapide tangitur impetigo* Qui tangit dicit.
Pheugere cantharides lychos agrios hymas dioci*Limeu herba appellaf agallistquafagittasin uenatu tine
gunt medicamcntojquod uenenum ceruarium uocanr*Ex hac in tres rnodios faliuati additur quatum in
una fagitta addi foletnea offa dimittitur in boum faucibus in morbis* Alligari poftea ad prxfepia oportet
donec purgent*lnfanire.n*foIer*Si fudor Ifequif aqua frigida pfundi. Leuce mercuriali fimiiis nomen ex
caufa accepit per mediu foliu candida linea trafcurr£te,Quaie mefoleuco quida uocat.Succus eius fiftulas
fanat.lpfa cotrira carcinomata*Fortaffis eadem fit quae leucas appeIIatur*Corra oia marina uenena efficax.
Speciem eius auftores n5 tradunnnec aliud q filueftrem latioribus foliis effeiefficaciore hanc femineacrio
re.Leucographis qualis eifer feriptu non repperi*Quod 8C magis mirortquoniam utilis proditur fangui'
nem excreantibus tribus obolis cum croco, Jtem coeliacis trita exaqua & appofita*Profluuiofaeminarum*
Oculorum quo<^ medicamentis. Et explendis ulceribustquae fiunt in teneris partibus corporis.

De medio:& myofotas& myagro:& natrice:& oth5e:& onofma:& onopordo:& oxyrit& oxye:8£ batra
chiot& polygono:^ leucanthemo:& plythema:& phyIlo:3C pheIIandrio:& phuleri:& polyrrhizo:& pro '
ferpinaca:&derhecoma:derefeda&ftoechade* CA. XU.

Edion folia habet iridis fatiuae:caulem tripedalemt&T in eo florem grandem purpureum rotun
dum femine minutotradicem femipedalemJn faxis opacis nafcirur.Radix drachmis.iu cu mei
le menfes foeminarum fiftiteligmate per aliquot dies fumpto.Semen quoqt in uino tritum co
tra abundantia foeminarudatur.Myofotafiue myofotislxuisherba:caulibuspIuribus ab una
radice aliquatenus rubentibus cocauisab imojfoliis anguftis oblongistdorfo acuto nigris per Ireruallaaffi
due geminatis & tenuibus cauliculis ex aliis prodeuntibus:florecxru!eo.Radix digitali craffitudine mul/
tis capillamentis fibrata* Vis ei feptica 8C exulceratrixndeoc^ se gy lopas fanat*Tradunt xgyptii menfis que
thiatin uocat:die.xxvii*fere in augufto menfe incurrete:fiquis huius herbx fucco inungaf mane priufqua
loquaf no lippituru eo anno.Myagros herba ferulacea eft foliis fimiiis rubiae tripedanea* Semen oleofum
quod o£ fit ex eo.Medetur oris ulceribus perundhs hoc fucco.Herba quae uocatur nigina tribus foliis lon/
gis intubaceis illita:cicatricesad colorem reducit.Natrix uocatur herba aiius radix euulfa uirtus hirci re/
dolet»Hac in piceno a fceminis abiguntjquos mira perfuafione fatuos uocant.Ergo fpecies lymphantium
hoc modo animoru effe credimusiqui tali mcdicameto iuuenrur*Odontites inter foenigenera eftrcaulicu
lis denfis ab eade radice geniculatis triagulis nigris geniculisifolia parua habet longiora tamen q polygo/
non.Seme in alis hordeo fimile.florem purpureujpufillu.Nafcitur in pratis . Decoctum cauliculoru eius

Vel feri
dis

VIGESIMVSSEPTIMVS CLXII

mi uino amflero quantum manus capiat.dentium dolori medetun ita ut Contineatur ore : Othone in fym
nafcitur;fimilis erucae perforatis crebra foliis flore croci:quarc quida anemoes uocauerut.Succus eius ocu
Iorum medicametis couenit*Mordetenim Ieuiter & excalfacit aftringitcp ficcado.Purgat cicatrices 8C nu/
beculas:& quicquid obftar»Quida rradut Iauari:arcp ita ficcata digeri in paftillos.Onofma I5ga folia habet
fere ad rres digitos in terra iacentia tria ad fimilitudine anchufe incifa fine caulejfine florejfine femie . Prae
gnas fi edat eam aut fupergradiaftabortu facere dicif.Onopordon fi comederint afini:crepitus reddere di/
cuntur.T rahit urinas 8C menfes* Aluum fiftit fupurarioes 81 coi ie&ionesdifcutiriOfiris ramulos fert ni/

§ros tenues Ientos:& in iis folia nigra ceu linuSemeq? i ramulis nigru initiotdein colore mutato rubefees*
megmata mulieribus faciut ex iisjradicu decoftu potu fanat arquaros*Easde:priufqua maturefeat femet
conafe 8t fole ficcatae aluum fiftunt.Poft maturitate uero collegae 8C inforbitioe decodte rheumatifmis
uentris medenturtS: per fe tritae ex aqua caelefti bibuntur.Oxis folia terna haber*Datur ad ftomachu dif
folutum.Edunt 5C qui enterocoelon habct*Polyanthemum:quam quida batrachion appellant; caufhca ni
exulcerat cicatrices;^ ad colore reducit. Eadeqi uitiligines cocorporat.Polygonon graeci uocat quam nos Vel fe/
fanguinariaino a t tollitur a terra fol iis rutae fimilisgramini.Succuseiusinfufusnaribusfupprimit fangui/ tninale
ne; 8C potus cu uino cuiuflibetpartis profluuiu excreationeOj cruentas inhibet.Qui plura genera polygO'
ni faciuntthac mare intelligi uolunrtappellari^ a multitudine feministaut denfitate fruticis calligono. Alii
polygonaton a frequetia geniculoru.alii athafidaralii carcinothrontalii dematmulti myrtopetalo* Nec no
inueniunf’ qui hanc focmina efie dicar.Mareaute maiore minufcp nigram & geniculis denfiorem : femine
fub oibus foliis turgefcente*Quocug» haec modo fe habeannuis earum eft fpifiare ac refrigerare • Semine
aluum foluunt largius fumpto.Vrina aent.RheumatiTmos cohibenr.Qui fi no fueremo profunt» Stoma
chi femori folia imponunf.Veficae dolori illinunf & ignibus facris.Succus 8C auribus puruletis inftillaf:
dC oculo^ dolori per fe.Dabatur dC in febribus ante acceffioes duobus cyathis in tertianis quaternifue prae
cipue.Item cholericis dyfentericis:& in folutione ftomachi.Tertium genus oreon uocatur in motibus na/
fcens;arundini tenera fimilemno cauletdenfis geniculis;& in fe fradhs.Foliis at picestradicis fuperuacuae: Vel tar>
inefficacius q fuperiora:peculiare ifchiadicis*Quartu genus fi lueftre appellaf pene arboris frurice radice Ii dis
gnofa ftirpe cedri rubicundo*Ramfs Iparti binu palmo^ nigris geniculorum ternis quaternifq? articulis*

Huic quoq? fpiflandi natura.Sapor mali cotonei.Decequitur in aqua ad tertiasiaut aridi farina infpergitur
6C oris ulceribus;& attritis partibus.Propter gingiuaru uero uitia ipfa comanducaf. Nomas fiftit: omnia/
que quae ferpunt aut difficilem cicatrice habent.Priuatim uero fanat;a niue fadta ulcera.Herbarii dt ad an/
ginas utuntur illa.Et in capitis dolore corona ex ea imponut»Et cotra epiphoras collo circundar.In tertia/
nis quide finiftra manu euulfam 3daIligat:adeo cotra profluuia fanguinis.Nec ullam magis aridam g poly
gonum feraant.Pancration aliqui fcyllam pafillam appellare malunttfoliis albi lilii longioribus erafliori/
bufip. Radice bulbi magni colore rufifo. Aluum foluit fucco cd farina erui fumpto.Vlcera purgat* Hydro/
picis fplenicifq? cum meile datur*Aliidecoquunteam donec agua dulcis fiat.Eagi effufa radicem terentes
digerunt in paftillos fole ficcatos:& poftea utuntur ad capitis ulcera:& caetera quae repurganda funtjtem
ad ruffim quantum tribus digitis apprehenderinriin uino dantes*Et ad lateris dolores aut peripneumonl
cis eligma dhntes.Propter ifchiada in uino bibendutEc ,ppter tormina mefefej ciendos.Peplos : qua aliqui
fychem:alii meconio aphrodes uocat ex una radice tenui fruticatjfoliis rutae paulo latioribus fem ine fub fo
liis rotundo:minore candido q papauerisJntcr uires fere colligif meffibus*Siccaturq? cu frudtu fuo fubie/

£tis aquisrin quas excidant*Hoc poto aluus foIuitur»BiIis ac pituita detrahitur.Media potio eft acetabulit
mefura in aquae mulfae heminis tribus & cibis infpergitur obfoniifq? ad moliendam aluum. Peridymeos
fruticat & ipfa ex interaallo duo folia habens fubcandida mollia. In cacumine aute femen inter folia duru:
di quod difficile euellatur.Nafcitur in amis ac fepibus conuoluens fe adminiculis quibufcunry.Seme eius
iti umbra ficcatu tunditur:& in pafiillos digeritur*Ii refoluti dantur in uini albi cyathis tribus tricenis die/
bus ad lyenemteum^ urina cruenta aut per aluum abfumit;quodintelligituradecimo ftatim die» Vrina
cient 8C folia decoctorquae 8C orthopnoicis profunt.Partum quo^ adiuuanttfecundafi^ pellunt pota fimi/

Ii modo.Pelecinum in (egetibus diximus nafcifruticofam:caulicu!is:foIiis ciceris.Seme in filiquis fert cor
niculorum modo aduncis ternis quaternifuetqualegit nouimus amarumtftomacho utilem • Additur in
antidotis.Polygala palmi altitudinem petitjin caule fummo foliis lenticulae;guftu afiridto;quae pota laflis
abundantiam facit*Poterion aut ut alii uocant phrynion uel neruas large fruticatjfpinis retorrida : lanugi/
ne fpifTajfolns pamis:rotundis:ramulis Iongis;mollibus;lentis;tenuibus;flore longotherbacei coloris t fe/
minis nulli ufusifed guflu acuto 8C odorato.inuenitur in aquofis collibus.Radices habet duas aut tres bi'
num cubitorum in altitudine neruofascandidas:firmas*Circunfodituraummno & praecifo frutice; Dat
fuccum gummi fimile.Radix mira uulneribus fanandis traditur:pratapue^ neruis uel precifis illita.De/
coctum quo^ eius cum meile potum difTolutiones neruorum 3i firmitates & inrifuras iuuat* Phalagites
a quibufdam phalangion uocaturtab aliis leucanthemomuel ut in quibufdam exemplaribus inuenio leu/
cacantha.Ramuli funt ei nunquam pauciores duobus in diuerfa tendentes.FIos candidus liho rubro fimi/
listfemine nigro:lato:ad lenticula: dimidiae figuram multo tenuiore;radice herbacei coloris* Huius folio
uel flore uel femine auxiliantur contra fcorpionu phalangioruq? 6t ferpetiu idus*Item cotra tormfa.Phy
teuma qualis fit deferibere fuperuacuu habeorcum fit ufus eius tantu ad amatoria.Phyllon a graccis uocaf Vel qae
herba in faxofis montibus foemina magis herbacei colorisjcaule tenui;radice paruatfemine rotondo:pap3 fimile v
ueri fimiluH^c fui fexus facit partus*Mares aut fem ine tantu differuncjqd eft incipiente oliua.Vtruncp bi cipienti
bitur m uirio«Phellandrion nafcif in paluftribustfolio apii«Bibitur femc cius ^ppter calculos 6t ueficae in/ oliuae

x ii

LIBER.

commoda»PhaIariythyrfum habet longum tenuem ceucalamum fn fummo flore inclinatum , Semen (I/
mile iefamae,Et hoc calculos frangit potum ex uinouel aceto uel cum meile 6C lade,lteetia uiriauefica; fa'
nat.Polyrrhizon folia habet myrti: radices multas, Hae tufae danf i uino cotra ferpetes,Profunt 8C quadra
pedibus,Proferpinaca herba uulgaris eft eximi aduerfus fcorpioes remedii.Eadem cotrita addita muria QC
oleo angina eximie curari tradut,Praeterea in quatalibet laffitudine recreari defeffosxtia cu obmutuerint?
fi fubiicieaf Iinguae»Si deuoref: uomitione fequi falutare,Rhecoma afferf ex iis q fupra potu funt regioni
bus,Radix cofto nigro fimilis minor & ruffior paulo:fineodore:calfacies guftu dC aftringes.Eade trita ni/
ni colore redditad crocu tdmantedllitacolledioes inflamatioefgj fedat* Vulnera fanat,Epiphoras oculo^:
fedat ex paffo illita, Ihfignita cu mel!e,Et alia liuentia ex aceto.Farina eius infpergif cotra cacoethe &t fan/
guine rejicientes drachmae podere in aqua»Dyfenterids etia & coeliacis fi febri careant in uino,Sin aliter ex
aqua,FaciIius teritur node antecedente madefada,Datur 8C decodu eius bibedu duplici mefura ad rupta
conuulfa cotulis ex fublimi deuoluris,Si pedoris fint dolores addif piperis aliqd & myrrha^Si diflolutio
ftomachi ex frigida aq fumiflfiue itustfiue extra puruletis excreatioibus.Ite epaticistfpleneticis: ifchiadicis
ad renu uitia : fufpiria orthopneas , Arteriae ftabricias fanat ex paffo tribus obolis potius tritataut decodu
dus,Lichenas quocp ex aceto impofita purgar,Bibitur contra inflationes:& perfricationesjfebres frigidas?
fingultus torminatafperitates:capitisgrauitates:melancholicasuertigines:laflitudinem:dolores:8Cc6uul/
fiones, Circa ariminu nota eft herbaiquam refeda uocat»Difcutitcollediones:inflamationefq? oes«Qui cu
rant ea:addut haec uerba , Refeda morbos refedajfcifne fcifne quis hic pullos egerit Eradices nec caput nec
pedes habeat,Haec ter dicutttotienf®,defpuunt*Stoecas in infulis tantueiufdem nominis gigniturrodora
ca herbaxoma hyfopijamara guftu,Mefes cit potutpedoris dolores leuat. Antidotis quog? mifcetur®

De foIanot& lmyrniO:& thelephio:& trichomaae;& thalietro:& thlafpe:& tragoia;& tragoni:& tragot
tragopogo:6C fpodile»Et <£ qda morbi in qbufda n5 funt gentibus, CA, XlII,

Olanum graeci ftrychnon uocantmt tradit Cornelius Celfus»Huic uis reprimedi refrigeradigj.
Smyrnion caulem habet apinfolia Iatiora:& maxfe circa ftolones multosrquoru a finu exiliunt
pinguia ad terra infrada:odore mediato cu quada acrimoia iucunda colorer.n luteu languefce

_ te:a capitibus auliu orbiculatis tut apii femine rotundo nigroiqui arefcit incipiente aeftate,Ra/

dix quocp odoratarguftuacri mordet;fuccola:tnollis,Cortexeius foris nigerdtus pallidus»Odor myrrhae
habet qualitateJunae 8C nome,Nafritur & in faxofis collibus 6C terrenis, Vfus eius excalfacere : extenuare*
Vrina & menfes ciunt folia 8C radix* Alaum feme fi ftit*Radix colledioes & fuppurationes non ueteresJte
duricias difcurit illita,Prodeft &C cotra phalagiarac ferpetes admixto chachryjaut pollieiaat mellyffophyl/
Io in uino potaifed particulatimrquonia uniuerfa uomitione mouet.Qua de aula aliquado cum rura aa/
tur*Medetur tuffi 6C orthopnoeae femen uel radixJtem thoracistaut lyenistSC renu:& ueficae uitiis»Radix
aure ruptis couuIfis.Partus quoq? adiuuat:6C fecudas pellit,Datur ifchiadicis cu crethmo in uino. Sudores
ciet & rudus, Ideo inflationem ftomachi difcutit.Vulnera ad cicatrice pducit,Exprimif fuccus radicis uti'
lis & foeministSt thoracisrpraecordioruq» de(ideriis*Calfacit enim &C cocoquit;& purgar,Semen peculiari
ter hydropicis datur potuiqbus 6C fuccus illinitur malagmate cortice anda,Et ad obfonia utuntur cum
malfo& oleo:& garo maxime in elixis carnibus fimuKConcodiones facit,Sapore fimillima piperi ♦ Eade
sn dolore ftomacho efficax,TeIephion portulacae fimilis 6C caule & foliis,Rami a radice feptem odonique
fruticanrjfoliis craftis carnofis, Nafcitur in cultis 8C maxime inter uites,lllinitur lentigini;& cu inaruit: re/
liturftllinirur 8C uitiliginitternis fere menfibus fenis horis nodis aut dieitpoftea farina hordeacea lllinif*
Medetur 8t uulneribus:6C fiftulis,Thricomanes adiantho fimilis eftrexilius modoinigriufqcfoliis lenticu
Ise cienfistamaris : aduerfis inter fe,Decodum eius flragurias fanat in uino albo potutaddito cymino rufti
co.Succus cohibet capillos defluentestaut fi effluxerint reparat» Alopeciafqt denfat tritu 6C in oleo illitum*
Sternutameta quoq? guftatu mouet»Thalietru folia coriandri habetrpinguiora pauloxaule papaueris. Na
fcitur ubicp:prsecipue in capeftribus*Medetur ulceribus folia cu melle,Th!afpe duu generu eft anguftis fo
liis digitali logi tudine& latitudine in terra uerfisrin cacumine diuifisxauliculo femipedali : n5 fine ramis
_ peltaru fpecie;femine inclufo lenticulae effigiernifi q> infringif:unde nome»Flos albiat,Nafcitur in femin s
nelutra &fepibus,Semenafperiguftus,Bilem6Cpituitautri^extrahit.Modusfumediacetabulimefura.Prodeft
que &C ifchiadicis infufurmdonec fanguine extrahat,Mefes quoqi cittfed partus necat, Alteru thlafpen aliqui p/

ficonaps uocat latis foliistradicibus magnis,Et ipfum utile ifchiadicoru lfufiouProdeft 6C igumibus utru/
que,Precipitur ut qui colligit:dicat fumere fe cotra inguina;& cStra oes coIledioes:& cotra uulnera:una^
manu tol(at»T ragonia herba qualis fitmon traditur,Credo 8C falfum efle promiftum Demccnti*Porten/
tofum enim eft:adalligatam triduo abfumere Iyenes„T ragonisjfiue tragion nafcitur in creta tatum infula
in maritimisriunipero fimilis:^ femine & folio 8C ramis,Succus eius ladeus in gummi fpifTaiussuel feme
impofirione fpicula e corpore eiicit,Tunditur recens:& cu uino illinitunaut ficcse farina cum meile, Eadc
ladis abundantiam facit;mammifgs unice medetur,Efl 6C alia herba tragosrqua aliqui fcorpion uocat: fe/
mipedealra fruticofa;fine foliistpufilis racemis rubentibus grano tritici acuto cacumine:& lpfa in mariti/
misnafcens.Huius ramoru»x,aut.xii,cacumina trita ex uino pota coeliacis dyfentericisifangumem excrea
tibustmenfium^ abundatixauxiliantur,Eft&: tragopogomque alii comen uoanf.Caulem habet paruu
foliis croci radice Ionga:dulci:fuper caulem calice lato:nigro,Nafcitur in afperfis fine ufu*Et de herbis qui
dem memoria digna hadenus aut accepsmustaut comperimus,In fine earum admonere non ab re iudica
mustaliis alias uirium aetates efTe.Logiffimo tempore durat elaterium:utdiximus,Chamaeleon niger,xl,
annis»Centaurium no ultra duodecim. Peucedanum o<: ariftolochuquincy aut fex»uitis filueftris anno,Il»

VIGESIMVSOCTAVVS CLXIII

umbra fernantur*Et animalium quidem caererorum nullum aliud radices a nobis di&asatt/ngitt excepta
fpondilerqux omnes perfequitur*Genus id ferpetis eft«Ne illud qde dubitafroium radicu uim effc&ufcp
minuijfi fru&us prius matu refcatJte fero inu ante radice ,ppter fuccu incifa*Refoluif aut ofum uis confue
tudine.Et definut .pdeffecu opus efhqua: quottidie in ufu fuere : a:que q nocere. Oes uero herbee uehe/
mariores eflfe&u uinbufcp funt in frigidis locistSC in aquilonisjte ficcis.Sut 6i gentiu differetise no medio/
cres.Sicut accepimus de tineisjlumbricifcp in ee xgypti: Arabiee:fyriae;Ciliciee populis* E diuerfo greeeiae
phrygiae oino no nafcuMinus rd miru q q> in cofinioatticse boeotiatp thebanis inafeunfreu abfint athenie
fibus.Quse coteplatio aufert nos ad ipforu aialiu naturastigenitafj iis uel certiores morbo£> omniu medi
cinas*Rurfus enimuero resji oium parens nullu animal ad hoc tatum ut pafceretur;aut alia fatiarer : nafei
uoIuit#Quin artes falutares iTeruit di uifceribus.Quippe cu furdis etia rebus inferuerit*Tum uero illa ani/
tuae auxilia praeftan tiffima ex animatalia e fle uoluit cotemplatioe ante cundta mirabili.

CAII PUNII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER XXVIII,

PROOEMlVM*

De Medicinis ex animalibus, CA. I,

ICTAE Erant omni
um reru natura inter
carium ac terra nafcen
tium: reftabatq? quas
ex ipfa tellure fodiun/
turifi non herbaru: ac
fruticu traiflata rem e/
dia auferret tranfuerj
fosrexipfis aialibusiq
fanatur reperta maio/
re medicia* Qui ergo
diximus herbas di flo
rum imagines: ac ple/

ra<j inuentu rara:acdifficiiia:iidem tacebimustquid
ipo hole profit homimYcseteraip genera remedio
rum inter nos uiuentia^cu prsefertim nili careti do/
loribus morbifgjtuita ipfa poena fiar»M inime uero*

Quin omne ifumemus operadicet faflidii periculu
urgeanquado ita decretu efl minore gratiae q utilita
tum uitae refpeftu habere.Quinimo externa quogi 8i barbaros etia ritus fdagabimus* Fides tatuaudlores
appellet.Quaqua 8i ipfi cofenfu proprii iudicii ita eligere laborauimustpotiuf^ curae rerum :quam copia:
iftitimus.Illud admonuifle perqua neceflarium eft:di<flas iam a nobis naturas animaliumidC qus cuiufcp
eflent inuenta.Neq? enim minus profuere medicinas reperiendotquam profunt praebendo* Nunc quae in
ipfis auxilientur indicarirneq* illic in totum omiflaJtagi haec efle quaedam aliatillis tamen conexa* Incipie
mus autem ab homine: ipfum fibi exquirentes:immenfa ftatim difficultate obuia*Sanguinem nan<^ gla/
diatorum bibunt:ut bibentibus populis procul fint comitiales morbuQuod fpedtare facientes eadem ha/
rena feras quoqt horror efl. At hercule illi ex homine ipfo forberi efficaciflimum putant caliduifpirantegj:

& una ipfam animam exofculo uulnerum.Cum e plagis huc ne ferarum quidem admoueri ori fas fit hu Vd Cu d
mano* Alii medullas crurum quaerunt:6C cerebrum infantiu*Nec pauci apud graecos finguloru uifcerum dem aci
membrorucp etiam fapores dixere.Omnia perfecuti uf<j ad refegmina unguium.Quafi uero fanitas uide m°ueri
ri poffit fera ex hoie fieri*Quin morbo dignu non ipfa medicinae graria*Egregia hercule fruflratioe fi non ora mof
profit* Afpici humana exta nefas habetunquatomagis mandiYQuis lftainuenitoftenrafTecum enim res fit hua/
erit euerfor iuris humanumonftrorucy artifextqui primus ea codidifti.Fccifti credo ne uira tui obliuifcere nus
tur*Quis inuenit fingula membra humana madererQua coiedtura indutus i Quam poteft medicina ifta Vel hoc
originem habuiflefQuis ueneficia innocentioraeffecitq rem edia^Efto barbari externigj ritus fuenerintf morefe
Etiam ne graeci fuas fecere has artes .''Democriti extant cometatioes ad alia noxii hominis 8i ex capite ofla r3^
plus prodeflerad alia amici di hofpitis* Jam uero ui interempti dente gingiuas in dolore fcarificari Apollo/ dem ad
nius efficaciffimum fcripfit.Miletus oculorn fuffiifiones felle hois fanari* Artemon caluaria lterfediiigne/ moueri
que cremati propinauit aquam e fonte nodlu comitialibus morbis*Ex eadem fulpendio interempti cata/ ori fas^
potia fecit cotra canis rabidi morfus Antheus, Atq? etia quadrupedes hoies fanauere:cotra iflatioes boum fit* Hua
perforatis cornibus inferentes ofla humana* Vbi homo occifus eflet aut crematus filigine:quac pnodtaflet nas alii
fuu morbis dando*Procul a nobis noftrifij litteris abfint ifta*Nos auxilia dicemus no piacula*Sicubi lacffis medul/
puerperam ufus mederi poterittficubi faliua tadtufue corporis caeteraq* fimilia*V ita qdem n5 adeo extede las
dam cenfemusmt quoquomodo ptraheda fit*Quifquis es talis seque moriere et cu obfccnus uixeris : auc
nefandus«Quapropter hocprimu qfcp in remediis animi fui habeat:ex olbus bonis q homini tribuit natu

x iii

LIBER.

ra:nullum melius efle tepeflma morte.In eacp id oprimutquoc! illam flbi quiff^pra: flare poterff*

An fitin medendo aliqua uis uerborum:& fanari & depelli* CA* II*

X homine remedio^ primu maxrme quefliois 6C femper incertae eftjualeant ne aliquid uerba
&: incatameta car m>nu*Quodfi ueru eu homini acceptu fieri oportere coueniet*Sed uiritim fa/
pietiffimi cuiufg? refpuit fidesdn umuerfum uero oibus oris hois credit uitamec fentit.Quip/
pe uidlimas c^di fine pcacioe no uidetur referre nec deos rite cofuli.Praterea alia fut uerba im/
petrantistalia depulforis : alia comentari6is*Vidimufg* cerris prscatioibus obfecrafle fummos magiflra/
tus. Et ne qd uerboru prxtereaf aut praepofle^ dicaf jde feripto praeire ahque.Rurfuf^ aliu cuftode dari
qui attendatrabu uero praeponitq faueri linguis iubeat.Tibicine caaere:ne quid aliud exaudiaf.Vtra^me/
moria infignijquotiens ipfe dirae obftrepentes nocuerinttquotienfue praecatio errauerit. Sic repente extis
adimi capita uel cordajaut^eminari ui&ima flante acciderit.Duratg? imenfo exeplo Decioru patris filiiqj
quo fe deuouere carmen.Extat Turiae ueflalis inceflae precatio:qua ufa aqua tulit in cribrotanno urbis ro
mae.dc.nono. 8 oario uero in foro grrecu graecam# defoflosjaut aliarum gentium; cum quibus tum res
efletteriam noflra aetas uidit.Cuius facri precationem qua folet praeire quindeccuirum collegii magiften
fiquis legat profeiflo uim carminum fateatur.Eaoia approbantibus oclingetoi^.xxx.annorum euetibus,
Vefteles noflras hodie credimus nondum egreffa urbe macipiafugitiua retinerein loco precatiois.Quod
fi femel recipiamr ea ratio: & deos preces aliquas exaudiretaut ullis moueri uerbislconfitendum fit de tota
eoniedanoe.Prifci quidem nollri perpetuo talia prodidere.Difficillimumq? ex iis etia fulmina elicijut fuo
loco e docuimus.LPifo primo annaliu audior efl Tullum Hoflilium regem ex Numae libris eode quo il*
lum facrificio Iouem caelo deuocare conatum:quonia parum ritae quaeda feciflet fulmine idlum.MuIti ue
ro magnaru rerum fata & oflenta uerbis permuta ri.Cum enim in tarpeio fodientes delubro fundamenta
caput humanu inueniflentjmiffis ob ida fenatu legatis ethruriae celeberrimus uates Olenus Calenus prae'
clarum id fortunatum cernesrinterrogatioe in fuam gente tranfferre tentauirtScipione prius determina
ta templi imagine in folo ante fe.Hoc ergo dicitis Romani hictemplu Jouis optimi maximi futurum eflf
Hic caput inuenimus.Coflantiffima annalium affirmatioe tranfituru fuifie fatum in ethruriajni prremo/
niti a filio uatis legati Romani refpondiflentmo plane hic fed Romae inuentd caput dicimus.Iteru id acci/
difle tradunt cu in fafligium eiufde delubri praeparatae quadrigae ficliles in fornace creuiflent ♦ Et iterum
fi m ili modo retentu auguriu.H^c fatis fint exemplismt appareat oflentorum uires 8C in noflra pcteflate
effetae prout quseqj accepta funttita ualereJn auguru certe difciplina conflattnegi diras aues ? neq? ulla au-
fpicia pertinere ad eostqui qua® rem ingreefrientes obferuare fe ea n3uigauerint*Quo munere diuinae in/
dulgenria: maius nullum eft.Quinetiam 6£ legum ipfaru in. xii. tabulis uerba funt:qui fruges excanta flet*
Et alibi.Qui malu carmen incantalTet.Verrius Flaccus auflores ponitrquibus credattin oppugnationibus
ante omnia fohtum a Romanis facerdotibus euocari deumteuius in tutela id oppidum eflet: promittique
illi eundem autampliorem locum apud Romanos cultumue.Durat in pontificu difciplina id facrum. Co
ftat® ideo occultattfrin cuius dei tutela Roma effettne qui hoflium fi mili modo agerent .Defici quidem
diris deprecationibus nemo no me.ruit.Huc pertinet ut ouoru exorbuerit quifqi calicesjcochlearu^ prori
nus f rangiraut eofdem cochlearibus perforari.Hinc Theocriti apud grxcos;Catulli apud nos : proxime^
Virgilii incantamentoru amatoria imitatio.Figlinarum opera multi rumpi credunt tali modo. Non pau /
ci etiam ferpetes ipfos recantari.Et hunc unum efle ipfis mtelle&utcontrahuj marforu canm etiam in no/
Vel ab/ diurna quiete.Etiam parietes incendiord deprecatioibus confcribuntur.Neqt efl facile didlu: externa uer/
rogent ba a wp ineffabilia deroget fidem.Validius an latina inopinata;# qua: ridicula uideri cogit animus femper
aliquid immefum cxpecffansjac dignum deo mouedo:immo uero qd numini fperet, Dixit Homerus pro
fluuiu fanguin/s uulnerato foemine Vlyxe inhibuiffe carmine.Theophraflus lfchiadicos fanari. Caro pro/
didit luxaris mebris carme auxiliari.M. Varro podagris.Cacfare dictatore pofl unum ancipite uehiculi ca/
fum ferunt femper ut primu confediflet(id quod plerofq? nunc facere fcimus)carmine ter repetito fecuri/
tatem itineru aucupari folitu.Licet hanc in parte fingulo^ quoq? cSfcientra coargueroCur enim primum
anni incipietis diem lxtis precationibus inuice fauilu ominamur tCur publicis luffrisetiam nofa uidimas
Vel pro ducentiu profpere legimus. xCur 8C fafcinatioibus adoratioe peculiari occurrimus^AIii graccam Nemefim
fperaeli inuorantes:cuius ob id Romx fimulacruin capitolio efhquauis latinum nomen no fitf’ Cur ad mentione
gimus defunCtoiy teflamur memoria eorum a nobis no fol lici tari ^Cur impares numeros ad ofa uehementiores
credimusjdc-pfin febribus dierum obferuatioe intelligitur^Cur ad primitias pomoru hacc uetera efiedici
Vel fler musialianoua optamus ^Curffernutametisfalutamur^QuoderiaTybenuCaefard triffiffimu(utcoflat)
nurates hominu in uehiculo exegifie tradunt.Et aliqui nofe quoqi cofalutare religiofius putant.Quin &Tabfentes
falutaus tinnitu aurium prxfenrire fermoes de fe receptu efl. Attalus affirmat fcorpioeuifo fi quis dicat:duo:cohP
Vd ince beri nec uibrare icffus.de quonia fcorpio admonuinin africa nemo deflinat aliquidmifi praefatus africa » in
dia iter cartens uero gentibus deos anteobteflaturiut uelint.Na fi mens affittnullu ponere traflariciu uidebimur:
epulas quonia multas etia pollere religiones manifeflu efl. Alius faliua pofl aure digito relarajfollicitudine animi
nofata propiciat.Polliccs cu faueamusipremere etia prouerbio iubemurdn adorado dexteram ad ofculum referi
aqs fub mus:roruqt corpus circuagimus.Quod in leuum fecifie galliae religiofius credunt. Fulgetras poppyfimis
mefam adorare confenfus gentiu efl.Incendio inter epulas nominato aqua fub menfa profundi abominamur. re
,pfufis cedente aliquo ab epulisifimul uerri folum.Aut bibente conuiua mefam uel repofitorium tolli inaufpica
abomi / tifiimu iudicatur.Seruii Sulpitii principis comentatio efl:quaobrem menfa linqueda no fit* Nondu enim
namur pluresqua quingi conuiua: numerabatur*Nam flernutameto reuocari ferculu mefamuc;po(le.i fi nogti

VIGESIMVSOCTAVVS

CLXI1II

ftetur aliquidtinterdira habetur* Aut oino inane efle haec inftituerc illiiqui ofbus negociis honfcp ire re fle
credebant deos* Et ideo placatos etia uitiis noftris reliquerut.Quin 8C repente coricefcere couiuium adno
latu eft:no nili in pari prasfentiu numerojqua in re fame labor efl:ad quecuq? eoi^ pertines.Cibus ere ma/
nu prolapfus reddebatur» At<j per mefas uetabant mundicia^ caufa deflare.Et funt condita auguria quid
loquenti cogitantiue id acciderininter execratiflima.Si pdtinci accidat ditis caufa epulanti : in menfa utiq?
id reponi adoleriij ad larem piatio eft.Medicameta prius q adhibeantur in menfa forte depolita negantur
prodefle. Vngues refecari nundinis romais tacenti atq; a digito lndicejmultoru pecuniae religiofum eft»Ca
pillum uero cotradtari cotra defluuia ac dolores capitis.xvii.luna atg?*xxix.Pazana lege in plerifcp iralias p-
diis caueturtne mulieres p itinera ambulares torqueat fufosjaut oio detectos feranttquonia aduerfetur id
omnium fpei:praecipue frugum»M«SeruiIius Nouianus princeps duitatis non pride in metu lippitudinis
prius q eam ipfam nominareCaliufue ei praedicerenduabus litteris graecis p&ac charta infcriptam circuli
garam linofubnedlabatcolIo.Mutianus ter conful eadem obferuatione uiuentem mufcam in linteolo ab
boihis remediis carere ipfos lippitudine praedicates.Carmina quaeda extant cotra gradi nesXotragj mor
borum genera»Contra ambufla.Quarda etiam in partus.Sed in prodendo obdat ingens uerecundia in ta
ta animorum uarietate.Qua propter de his ut libitum cuiqj fuerittopinetur»

Remedia ex homine contra magos. CA. III.

Ominum monftrificas naturas 8C ueneficos afpedlus plenius diximus in portentis gentiu &C mub
tas animalium proprietates:quae repeti fuperuacuum eft.Quorundam hominum tota corpora
profunt:ut ex iis familiistquat funt terrori ferpentibus; tactu ipfo Ieuant percuflos:fu6tuue modi

_ _ _ <co*Quorum egenere funt pfyllii marfiqi ; 6C qui oblongenes uocantur in infula cypro.Ex qua fa

milia legatas Hexagon nomine a confulibus romae in dolium ferpentium coniedtus experimenti caufa cir
cumulcentibus linguis miraculum pracbuit.Signum eius familiae eft fl modo adhuc durat uernis tempo/
ribus odoris uirus. Atg? eorum fudor quocp medebarurtnon modo faliua.Nam in infula nth tetyri nafce/
tes ranto funt crocodilis terroritut uocem quoq? eorum fugiant.Horum omnium generum in fua repu/
gnantia interuentum quoqi mederi conftar.Sicuti aggrauari uulnera itroitueorum:qui unquam fuerint
ferpentium canifue dent l^fi.Iidem gallinarum lncubitusipecorum foetus abortii uitiant.Tantutn rem a/
net uirus excepto femel malomt uenefici fiant uenena paffl: remedio eft ablui prius manus eorum: aquaq?
illa eos quibus medearis infpergi.Rurfus a fcorpione aliquando percuffi nunqua poltea a crabronibus: ue
fpis:apibufue:feriuntur.Minus miretur hociqui fciat:ueltem a tineis nonattingitqua: fuerit in funere.Ser
pentes aegre praterqua leua manu extrahi.

De quibufdam fortilegiis & faliua hominis. CA. IIII.

=jj Ythagorae inuentis non temere fallererimpofitiuorum nominum imparem uocalium nume/
^ rumclaudirates:oculorumueorbitatem:acfimiIescafus:dextrisaflignarepartibustpareleuis.

Ferunt difficiles partus datim foluiicum quis tedlum in quo fit grauidaitrafmiferir lapide : uel
_ miffili.‘ex iis quae triaaialia lingulis idtibus interfecerintthoiemtaprum: urfam . Probabilius id
facit hafta uelitaris euulfa a corpore hominis:fi terra no attigerit.Eofde enim illata effedtus habet* Sic 5C fa

fictas corpore edudastfT terra no attigermfubiedlas cubantibus amatoriu efle Orpheus 8C Archelaus feri/
unt.Quin& comitiale morbu fanari cibo e came fers occifseodem ferro quo homo irerfedtus fit.Quo
rundam partes medies funt ficuti diximus de Pyrrhi regis police.Et elide folebat oftendi Pelopis haftarq
eburneam affirmabant.Neuos in facie tondete religiofum habenr etiam nunc multi • Omniu uero in prf
mis ieiunam faliuam contra ferpentes pfidio efle docuimus.Sed 8C alios efficaces eius ufus rccognofcat ui'
ta.lta defpuimus comitiales morbosthoc eft contagia regerimus.Simili modo 6C fafeinationes repercuti
mus finiftrs dextrae q? clauditatis occurfu.Vemam quogia deis fpei alicuius audacioris petimus in finum
fpuendo.Etia ea de ratione terna defpuere deprecatione in omni medicina mos eftt atgi effedhis adiuuare.
Incipientes furunculos ter prsfignare ieiuna faliua*Nunc mirum dicemus:fed experimeto facile. Si quem
poeniteatidhis eminus cominufue illati:& ftatim expuat mediam in manumtqua percuffitdeuatur illicop
cuflus a poena.Hoc fspe delumbata quadrupede approbatur: ftatim a tali remedio corredto animalis in/
greflu.Quidam ueroaggrauar ictus ante conatum fimili modo faliua in manu ingefta.Credamus ergo dc
lichenas leprafij ieiuno illitu afTiduo arceri.Item lippitudines matutina quottidie uclut inundtione. Carci
nomata malo terrs fubadto.Ceruicis dolorem faliua leiuni dextra manu ad dextrum poplitem relatatleua
ad (iniftrum.Si quod animal aurem intrauerit:& in fpuatu rexi re. Inter amuleta eft edirs queqi urins ex/
puere.Similitcr in caleiamenrum dextri pedis antequam induatur. Item cum quis tranfeac locum in quo
aliquod periculum adierit.Martion Smyrneus qui de fimplicibus effedibus fcripfit rumpi fcolopendras
marinas fputo tradit.ltem rubetas aliafq* ranas.Ophilius ferpentes fiquis in hiatum earum expuat. Salpa
torporem fedari quoCu<j membro inrtupente fiquis in finum expuat. Aut fi fuperior palpebra faliua taga
tur.Nos fi, haec & illa credamus rite fieri.Extranei mteruentuiaut fi dormiens expedietur infans a nutrice
terna expui quaqua religionemuratur&fafcinusdmperatorum quoqinon folum infantium cuftos : qui
deus inter facra romanaa ueftalibus coIlitur:& currus triumphanrium.Sub his pendes defendit medicus
anuidiarnuberq? eofdem recipere.Similis medicina linguas ut fit exorata a tergo fortuna glortae carnifex»
Morfus hominis inter afperrimos quoqi numeratur.Medentur fordes ex auribus. Ac nequis miretur ena
fcorpionum ictibus ferpentiilq* ftatim impofitae.Melius e percuffi auribus profunt.Ita 2>C rediujua fanari
ferpentium uero ictum contuli dentis humai farina. Capillus puero qui primumdecifus eft podagra: ini'

* '* ^ - Sium impolitus. Virorum quo<^ capillus canis mor

x Uti

iv» . w — - - - r i

petus dicitur leuaredrculigatus.Et in totum impubiuraimpofitus.

Velqft

me

Vel fa/
me is la
bor eft

VFophi

ogenes

Velaca

pto

Vel ner

uos 2 fa/

ciem te/

dere

Vel iter

ram

Vel in q

cuflo

poena

Vel pet

culfa

culpa

Vel mu
tat&:fa/
fcias

Vel redi
uias

LIBER

ftbus medetur ex aceto ♦ Et editum ualner ibus ex oleo aut uino ♦ Si credimus a reuulfo cruci quartanis*
Combuftus seque capillus carcinomati.Pueri qui primus ceciderit dens:ut terram no attingat inclufus in
armillam #affidue in brachio habitus muliebrium locorum dolores prohibet» Pollex i pede praeligatus
proximo digito tumores unguinu fedat»In manu dextra duo medii lino leuiter colligati difiillatioes atgj
Jipirudines arcent*Quin & eiedtus capillus calculofo alligatus fupra pubem leuare casreros diciturtacioci/
neris etiam dolores» Ac celeritatem partus facere» Addidit Granius efficatiorem ad hoc ee ferro exemptil,
Partus accelerat uicinos ex quo qujeqp conceperit: fi cinftu fuo foluto foemina cinxerittdein foluerit : adie'
da precatione fe uinxiffe eandem # iolutumrmargjabiermSanguineipfius hominis ex quacunque parte
cmiflbefficaciffime anginam illinitradunt.Orpheus# Archelaus . Item ora comitiali morbo lapforum*
exurgere enim protinus* Quidam fi pollices pedum pungantur»Ex<j iis guttae referantur in faciem. Aut
fi uirgo dextro pollice attingar* Hac coniedura cenfentes uirgines carnes edendas.Efchinesathenienfisex
crementorum cinere anginis medebatur #ronfillis:uuif<y:&carcinomatis»Hoc medicamentum uocabat
botryon»Multa genera morborum primo coitu foluuntunprimoq; foeminarum rnenfe.Aut fi non ideo
tingattlongmqua fiunt:maximeq* comitiaIes»Q uin 8C a ferpente ac fcorpione percuflbs coitu leuari pro/
dunt.Verum foeminas uenere ea IsedhOcuIorum unia fieri neganttnec lippire eos qui cum pedes lauanc
aqua inde ter oculos rangant*lmmatura morte raptorum manu flrumas parotidas guttura tadu fanari af
firmanuQuidam uero cuiufcp defuncti dumtaxatfui fexusleua manu auerfa»Ereltgno fulgure i&oreie'
dis poft terga manibus demorderi aliquid ad dentemtqui doleat admouerittemedio efle produnt * Sunt
qui praecipiant dentem fuffiri dente hominis fui fexus.Et eum qui caninus uocetur in fepulto exemptum
adalligari.Terramexcaluariapfilothrumeirepalpebrarum tradunt»Hetbauetofiqua ibi genita fiteom»
manducata dentes cadere»Vlcera non ferpereexofle hominis circunfcripra* Alii e tribus puteis parimen/
fura aquas mifcent:# prolibant nouo fidi!i»Reliquum dant in tertianisacceiTu febrium bibendum* Item
in quartanis fragmentum claui a cruce inuolutum lana collo fubnedunt. Aut fpartum ecrucediberatoqj
condunt cauerna quam fol non attingat»Magorum haec commenta funt » Vt cotem qua feriamenta fepe
exacuta fintrfubieda ignari ceruicalibus de ueneficio deficietes euocare.Jndfciu ut mfe dicat;quid fibi datu
fit:# ubi;# quo temporetaudorem ramen non nominare*Fulmine utique pcrcuflocircumadum in uul/
nus hominem loqui protinus conflat» Inguinibus medentur aliqui licium telae detradum alligantes no'
uerns feptemfue nodis ad fingulos nominantes uiduam aliquam :atq3 ita inguina adalligantes licio.EtcIa/
uurmaliudue quod quis calcauerittaliigatum ipfos mbent gerereme fit dolon uulnus. Verrucas auellunt a
uicefima lunam limitibus fupini ipfam intuenres ultra caput manibiis porredhs:# quicquidcomprehen/
dere eo fricanres.CIauum corporis cum cadat fiella fi quis diflringatrud cito fanari aiun^Cardimbus ho/
ftiorum acetoaffufis lutum fronti illitum capitis dolorem fedare.ltem laqueum fufpendiofi circundatum
temporibus*Si quid ep.fce h.eferu faucibus: i aquam dem illis frigidam pedibus cadere*Si uero exaliisof'
fibusrimpofitis capiti ex eodem uafeofficulis.Si panis ha-rcattex eodem mutranque autem addito pane*
Quin # fordes hominis in magnisfecere remediis qujcfiuoforum gyrnnafiigraecorumtquippeea fttig-'
menta molliunt:calfaciunt:difi.utiunttcomplent fudore # oleo medicinam facientibus. Vuluis inflamma
tis contra&ifqp admouentur»Sic # menfes cient.Sedis inflam manones # condylomata leniunt.Item ner
uorum dolores:luxata:articulorum nodos» Efficaciora ad eadem ftrigmenta a balneis : & ideo milcentur
fuppuratoriis medicamen tis.Nam illa quse funt e caeromatx permixto coenotarticulos tantum molliunt
caiefaciunttdifcutiunt efficaciustfed ad caetcra minus ualent.Excedit fidem impudens curatqua fordes ui<
rilitatis contra ftorpionum iifhis fingulanbus remediis celeberrimi audores damant.Rurfus in foemims
quas infantium aluo editas in utero lpfo contra fierilitatc fubdi cenfenttmeconiuuocant.Immo etia ipfos
gymnafioru rafere parietes. Et ilie quoq? fordes exca 1 fati oria uim habere dicuntur.Panos difcutiunr.Vlce
nbus fenum puerorumq'-#df fquamatisambufhfue iilinunrur»Eo minus omitti conuenitab animo ho
minispendctesmedicinas»Abfhnereaabonimio;autpotu:alias uinotantumjautcarnetalias balneis tcu
quideoru poftulet ualitudoiin pfentiffimis remediis habenGHis remediis adnumerafexercitatioritentio
uocistungue fricari cu ratioe:uehem£s»n»fricatio fpitfattlems molit.Multa adimit corpus*Auget modica*
Jn primis uero prodeft ambulatiorgeftatio;# ea pluribus modis»Equi ratio ftomacho # coxis utiliffima*
Phthifi nauigano.Longismorbislocorummutatio»Itemfomnomederifibi:aur leduloaut rara uomi/
tioe.Supini cubitus oculis coducunttat proi tuffi bus*In latera aduerfum diftillatioes.Ariftoteles # Fabia/
nusplurimu fomniari circa uernu # autiinu tradurimagifep fupino cubitutat pno nihil.Theophraftus ce
lerius cocoqui dextri lateris i cubitu difficilius in fupinis.Solu quocy remedioru maximu ab ipfo fibi prae/
dari potefljficuti linteoru ftrigiliuqi uehemetia. Perfundere caput aqua calida ante balnearu uaporatione;
# poflrea frigida:faluberrimu intelfigitur»Item pr^fumere cibos;# iterponere frigida eiufdeq? potu fom/
nos antecedere;# fi libeat interrumpere»Noradum nullum aliud animal praeter hominem calidos potus
fequiudeoq? non efle naturales.Mero ante fomnos colluere oratpropter alitus»Frigidaaqua matutinis im
pari numero ad cauendum dentium dolores»Irem pofca oculos contra lippitudines»

De obferuatione in uidtu» CA» V*

Erta fur experimeta totius corporis ualitudinis uarietate uidus iobferu3ta»Hippocrates tradit
no pradetiu exta celerig fenefcere,Vep^ id remediis cecinitino epulis»Quippe multo utiliflima
efl teperatia in cibis*L*Lucullus hac de fe pfetflura feruo dederat«Vltimo<y probro maius in ci'
bis triuphalibus fedeti dicebaf :uel in capitolio epulati pudeda relSeruo fuo facilius pere q fibi*
De llernutaraento:# uenere;# cactens remediis» CA» VJ*

VIGESIMVSQCTAVVS CLXV

Terrtutamenta pinna grauedmem emendant.Et fi quis muris nares (ut tradunr)ofculo attin/
gir«Srernutarrien,ra3C fingiilturn.Ob hoc Varro fuader palmam alrera manu fcalpere.pleri y Vel&fi
annulum e finiftrainlong filmumdextrxdigitumrranlTerre* Aut in aqua feruentem manus qs mu/
imergere.Theophraftusfenes laboriofius fternueTe dicir. Venerem damnauit Democritus:ut co nares
in qua horno alius exilirer ex homine.Efthercjle raritas eius utilior. Athletae tamen torpentes reftiruun ut tra/
tur.Venereuoxreuocaruncumeacandidadedin3tinfafc3m.Nedetur& lumborum dolori» Oculorum dut aut
hebetationi.Mentecaptisac melancolicis.Adfideregrauidis uel cum remedium alicui adhibeatur digitis oculos
peutinatma inter fefeamptexisueneficium eft.Idgj compertum tradunt Alcmena Herculem panete.Peius attigat#
ii circa unum amboue genua. Item poplres alrern is genibus imponi.ldeohaec in confiliis ducum poteda
tuue fieri uetueremarcwesue^t omnem aftum impedientia. Vetuere uero&facrisuotifue fimili mo in/
terefle.apita autem aperiri afpe3u magi d rutuum non uenerationis caufa iuflferetfed ut Varro au flor eft
ualitud nistquo firmiora confuetudine ea fierenr,Cum quid oculo incideririalterum comprimi prodeft.
Cumaqua dextrae auriculae fi uiftro pede exaltare capite m dextrum humerum deuexotinuicem ediuerfa
aure.Si tuffis cooGtenfiluani n fronre abalio afdari.Si iaceat uuata uerticemorfu alterius fufpedi In cer
uias dolore poplites fi icare. Aut ceruicem in popli tu. Pedes in humodeponi fi nerui m his cruribufue ren Vel iho
danrur m tectulo. At fi tn leuu parreii accidarjfiniftrat piantae pollicem dextra manu apprehendi.I rem edi mido
iierfo. Extremitates corporistuel aurium uelicatibustperftringi contra horro es corporis fanguineuenu
rium imodicu.Uno uel pipyro principia gemtaliumtfemu r mediumiadcohibeda urinat profluuia.In (lo
macri; folutione pedes preflaretavit manus in feruente aqua dimittere. lam Si fermon* paret multis de cau
fis falurare eft. T riennto M x;ena,fe<n Meiiffiu accepimus filennum (ibi imparauifTea conuulfione reddi'
to (anguine. Naediut rfo \ anden efrpac sacenrestfi quid ingruat conrraq? lutus fpiritum cohibere fingu Vel iac?
laris praefidiieft.Quodmuet imeflean malis docuimus.Clauum ferreum defigere in quo loco primum tes
caput defixerit corruens m orbo cmm;tn!i ab!olutonum eius mali didcur.Contra renum aclumboru uefi
caeqj cruciatus in b alne irum foliis pronos urinam reddere mi igatorium habetur. Ac uulnera nodo Her¬
culis praeligare: nai uni quarum orior medicin a eft* A rqa enim quottidimi cinctus tali modo u m quada
habere utilem dicirur.Quippecum Hercueseum prodiderit.Numerum quoq? quatermriu Demetrius
condire uolumine 5i quare quaterni cyathi fextaruue non effient porandivContra lippitudines retro aures
fricareprodeft:& lachrymofis oculis frontem. Augurium ex homineipfo non efi timendi mo re in aegri
tudinetquadiu oculoru pupillae imagine reddanr.Magna Si urime non rario foIum*fed etiam religioapud
«uitoresinueniturdigeftamgnera.Spadonum quogp ad fjecund tatis beneficia. Vei^exiisquae referre
fas firiitnpubiu pueroru coirafaliuas afpidum:quas ptyadas uocantrqrn uenena in oculos hoium expuanr.

Cotra oculoi^ alb 5gines*.obfcuritares:cicatrice:argern3;palpebras:& cu erui farina cotra aduftiones.Cotra
auriupituirastuermiculorq? fi decoquat ad dimidias ptescu porro capitato nouo fictili. Vaporario quoqj
ca mefes fxmina^ cit.Salpa fouet illa cu oculos (firmitatis ca illm t fole ufta cu oui albugine efficacius ftru
fhiocaTnelibinfs hows.Hac Si atramet) liturae abluunf. Vi: ilis podagris medef argumento fullonu:quos
ioterarieo morbo negat. Veteri mifcef cinis oftreoRdjaduerfuseropriones in corpore ifantiu &o(a ukera
manaria.Eaexefisambuftisfedis uitiis:rhagadiisj& fcorpionu ictibus illinif.Obfietricu nobilitas no alio
luceo efficacius curaripnunnauit corpojjd pruritus nitro addito ulcera capiturprurigines : nomas : pcipue:
gemraliu.Suacutcpaut(qdfas firdixifle)m ixiepdeft.Cafeftim pfufo canis morfu echino rucy fpinis inhae
rentibus 8i in fpogia lanifue ipofitataut aduerfus canis rabidi morfus emere ex ea fubacto. Corraq* ferpen/
tiu i&us.Na cotra fcolopedras mirum prodit uerrice tacto urince fu e gutta liberarijprinus laefos Auguria
ualitudims ex ea tradunf.Si manecadidu dein ruffa fic.lllo mo coquerere:hoc cocoxifle fignificaf.Mala fi/
gna rubrx.Peffima nigrae.Mala bullanns Si craffce.In qua qd fubfidit fi albu eft : figmficatcirca articulos:
aut uifcera dolorem (minere . Eadc uir dis morbu uifcerumjpallida bilis : rubens fanguinis • Mala Si m <q
ueluti furfures atqa nubeculae apparer.Diluta quocp alba uitiofa efhMortifera uerocrafla g. aui odore. Ec
in pueris tenuis ac dilura.Magi ueranreius cauia contra fole lunamq? nudariiaut umbra cuiufiy ab ipfa re/
fpe gi.Hefiodus iuxta oblfanria reddi fuadetme deum alique nudatio offendat.Oftanes contra mala medi
camencaommajamifit auxiliari matutinis horis fuam cuiq? inftiJlatam in pedem#

De remedns muliebribus. CA VII»

Vae ex mul e^i corporibus rradunfjad porteco^ miracula acceduuut fileamus diuifa mebrati in
celera.Abortus:mefiupiacula:q^alianoob(terrices motue^ctipfaemeretrices^pdidere.Capillj
ItHJ mulier.s fi crementtodore ferperes fugari.Eodc odore uuluae morbo ftragulatus refpirare*Cine/
re eo qdem fi ftelta fur cremati:uel cu Ipuma argeti fcabricias oculo^: ac prurigines emedari.ltem
uerrucas 8i ifanciu ulcera eu melle.Opitis quoqa uulnera «SC ofum ulcere fi nus fimul addito mellei thu/
re.Panos podagras cum adipe fuillO.Sacrum ignem fanguinem fifii illicojS: informicatior es c0rp09d.De
ladtis ufu conneniteffe dulciffimu moliffimuc^.Quare& in longa febre coeliacis utiliffimuj maximeeius
quseiam infantem remouer.t. Et in malacia ftomachiun febribus irofionibus efficaciffimu experiuntur:

Item mamaru collectionibuscum thure oculo ab iutucruorefufFufo Si in dolore aut epiphoris fi in mul/
geamnplurimum prodeft.Magifcp cum meile 8i narcifii fuccoiaut thuris polline . Semperqi in omni ufu
efficacius efieeius quae marem enixa fittmulroq* efficaciffimueius quae geminos peperit mares.Et fi uina
ipfa cib’fcp acrioribus abfiineat.Mixro pterea ouorum candido liquorefmadidacp lana frontibus impofi/
tum fi actiones oculorum fufpenditJSIam fi rana faliua fua oculum afperferir praecipuuefi remediu.Etco
tra morfuuieiufdem bibitur itillatur^.Qui fimul matris filix^ la&e inundtus fit 1 liberari oculoru mc/

LIBER.

tu in totam uitam affirmant» Aurium quo<£ uitiis medetur modice admfxto oleo* Aut fi ab idu dolet. An
ferino adipe repefadlum.Si odor grauior fit(ut plerunij fit)longis uitiis diluto meile lana includitur ♦ Et
contra morbu regium in oculis relidum in{lillaturcumeIaterio*Peculiariterualet potum contra uenena
qua? data funt cum marino lepore buprefticj ut Arifloteles tradit dorycnidion* Et contra infania quse fa/
«a fi t hyofeiami potu «Podagris quo<j iubet illini cum cicuta* Alii cum hpfopo SC adipe anferino : qualiter
etiam uuluarum doloribus imponitur* Aluum etiam fiflit potum ut Rabirius feribit. Et mefes ciet* Eius
uero qua? faem ina enixa fit ad uitia tantum in facie fananda praeualet * Pulmonum quog? incomoda la£fc
mulieris fanantuncuiadmifceatur impubis pueri urina & mei atticu.Omnia fingulorum cocleariu men/
fura.Marmora quo<j aurium eiici inuenio*Eius quae mare peperit lade gu flato canes rabiofos fieri negat.
Mulieris quoq? faliuam ieiuna: unam potentem diiudicant oculis cruenta ris*Et fi contra epiphoras feruen
tes anguli oculo^ fubinde madeficentur. Efficacius fi cibo uinocp fe pridie ea abfhnuerit» Inuenio 8i fafria
mulieris alligato capite dolores rainui*Pofl haec nullus efl modus.lam primu abigi grandines turbinefep
contra fulgura ipa in menfe conudataffic auerti uiolentiam caelikln nauigando quide tepe flates etiam fine
menftruis*Exipfis ueromenfibus monflrificis alia(utiYuolocoindicauimus)dira]& infanda uaticinatur,
E quibus dixifle non pudeattfi in defedu lunae folifue congruat uis illa:irremediabilefieri. No fegnius SC
in fi lente luna coitus fuos maribus exitiales efle at$ pefliferos*Purpuram quo<j ab iis eo tempore pollui*
Tanto uim efie maiorem. Quocucj aut alio menflruotfi nudatae fegete ambiantterucas ac uermiculos fca/
rabeofep ac noxia alia decidere. Metrodorus Scepfius in cappadocia inuentum prodit ob multitudine can/
tharidum illas ire per media arua retedis fuper clunes ueflibus. Alibi feruatur ut nudis pedibus eant capil
Io cindu<j difloluto*Cauendu uero ne id oriente fole faciannfemente enim arefcere.Nouella uitis eius ta,
du in purpureu laeditur.Vt ad noxiam res medicatiffima trafferatur ruta 8C hederas illico mori.Multa dtV
ximus de hac uioIentia*Sed praeter haec certu efl tadis alueariis apes fugere.Lina^ cum coquantur nigre/
fcere. Aciem in cultris tonforum hebetari. Aes cotadum graueuirus odoris accipere SC eruginem « Magis
fi decrefcente luna idacddat.Equas fi fintgrauidae tadas abortum pati.Quin SC afpedu oino quauis pro/
cui uifasrfi purgatio illa pofl uirginitarem prima fittaut in uirginea aetate fpontanea • Nam bitumen in iu/
dan nafcens fola hac ui fponte fuperari*Et fila ueflis cotadae ut docuimustne igne quidem uincuntur quo
cunda.Cinifcji etiam ille fi quis afpergat eum lauadis ueflibus purpuras mutat.FIoribus colorem adimit*
Ne ipfi s quide fbeminis malo fuo Imunibus. Abortu facit illitustaut fi oino praegnans fupergrediaf *Quae
Lais SC Cleophantus inter fe contraria prodidere de abortiuis carbone e radice brafiica: uel myricae uel ta/
maricis in eo fanguine extindo.Ite afinas non concipe totannistquot grana hordei cotada ederint*Quaeq?
alia nuncupauere monflrifica aut inter fe pugnantiaicum hic faecunditate fieri iifde modis quibus illa fleri
litate pronunciaretimelius efl non credere.By thus dy rrhachinus hebetari afpedu fpeculare nitorem tra/
dit.Jifdem aduerfa rurfus cotuenribus oemq? talem uim refoluiffi mulu pifcem habeant fecum.MuIti ue
ro meffe etia remedia tanto malo aiunt.Podagras illini:flrumas:& parotidastpanos facros ignestfuruncu/
lostepiphoras tradatu earu mulieru liniri « Lais SC Salpa canum rabiofoije raorfus-& tertianas quarranafg*
febres menflruo in lana arietis nigri argento brachiali inclufo.Diothymus rhebanus ueflis oino ita ifedlat
portiuncula acutuel pellicio brachiali iferta.Sotiraobftet rix tertianis qrtanifcp efficaciifimu dixir.Plantas
aegri fubter!ini»Multo^ efficacius ab ipfa muliere et ignoranti*Sic 8C comitiales excitari morbofij fanari,
Icethidas medicus qrtanas coitu finiriincipietibusdutaxatrnenflruis fpoponditdnteroes uero conueniR
fi aqua poruf -v, formidet" a morfu canis fuppofita tantu calici lacinia menflruo tinda talitflatim metum eu
difcuti uiddicet praeualentefympathia illa graecoru : cum rabiem canum eius fanguinis guflatu incipere
dixenmus»Cinere eo iumenroj*: omnium ulcera fanari certu efl. Addita camino^ farina SC caera* Maculas
autem e uefteeas non nifi eiufdem farina ablui*Cinerem per fe rofaceo mixtum foeminaru prarcipue capi/
tis fedare dolores illitu fronti. Afperrimaqjuinipfluuii eius ee primis annis uirginitate refoluta»Id quo<^
conuenirtquo nihil equidem libentiuscrediderirnttadisomnino menflruo poflibus:irritas fieri magoru
artesrgeneris uaniffimi ut aeflimare licet.Ponam enim uel modefliffimu ex promiffis eorum* Ex homine
fiquidem refegmina unguium e pedibus manibufi^ caera permixtajita ut dicatur tertianae uel quottidia/
nae uel quartanae febri remedium quaeritante folis ortum aliena: ianuae affigi iubet ad remedia in iis mor
bisfquanta uanitate fi falfum efhquantaue noxa fi tranfierunt morbos ad mocentiores.Ex iis omnium di/
gitor um refegmina ungium ad cauernas formicarum abiici iubentteamcy quae prima coeperit trahere cor
reptam fubnedi colIo:& ita difcuti morbum.

Medicinae exanimalibus peregrinistde elephanto SC leone:& cameIo;& hyena:& crocodillot SC chama:
leonret& fbnco:& hippopotamo;& lyncibus. CA* VIII.

Aecfuntquae rettuli fle fas fi ttac pleracp ex iis non fine honore dido* Reliqua inteflabilia 8C ffan
dafut feflinet oratio ab homine fugere.In ceteris claritates animaliurmaut operum fequemur*
Elephanti fanguis praecipue maris fludliones omnesfquas rheumatifmos uocanttfiflit.Ramen
xiseboris cum meile attico(utaiunt)nubecul2infacie*Scobe paronychia tolluntur efficacius fi
exrenuara.Probofcidis tadu capiris dolor IeuaturtefFicacius fi 8C flernuter.Dexrra pars probofeidis cu lem
nia rubrica adalligata impetus libidinum .flimulat* Sanguis SC ifchiadicis prodefl : iecurq? comitialibus
morbis.Leonis adeps cum rofaceo curem in facie cuflodit a uitiistcandorcq? feruat:& fanat adufla niuibus
articulorumque tumores, Magorum uamratds perunctis eo adipe faciliorem gratiam apud reges populof
ue promirrunuPraecipue tamen eo pingui qd fitinter fuperciliarubi elfenullu potefl.Similiter detis maxf
mead dextera partetuillicj: e roflro inferiori promifla funr.Fel aqua addita claritatem oculis mundis fiicit*

VIGESIMVSOCTAVVS CLXVI

Et cum adipe eiulcfem comitiales morbos difeutit leui guftu:&: ut protinus qui fiimpfere curfu id digerat*

Cor in cibo fumptu quartanis medetur* Adeft cum rofaceo quottidianis febribus. Perun&os eo beftiae fu/
giunt*Refiftere etiam infidiis uidetur*Cameli cerebru arefactum potumqi ex aceto comitialibus morbis
aiunt mederi Jtem fe! cum meile potum:hoc & angina* Cauda arefacta foluialuum .Fimi cinere crifpari
capillum cum oleo.Et dyfenrcricis prodeft illitus cinis porufqt quatum trinis digitis capitur: etiam comi'
lialibus mobis.Vrinam fullonibus utiliffimam efTe tradunt* Item<j ulceribus manatibus » Barbaros eam
feruare quinquenio:& heminis pota ciere aluum.Setas e cauda contortas:# finiftro brachio illigatas quar
canis mederi. Hyena magi ex olbus animalibus in maxima admiratione pofuerunnutpote cui 8C ipfi magi
cas artes dedcrunttuimcp qua alliciat ad fe homines mente alienatos.Permurationes fexus ex iis annua ui/
ce diximus:cstera<5monftriftca natura: eius.NuncperfequamurqusecunoB medianis produntur.Praeci/
pue pantheris efle in metu hyena: dicuntur:ut ne conentur quide refiftere>Et aliquid decorio earum habe
cem non apperuMirumq? didlu fi pelles utriufcp contraria: fufpendatur decidere pilos pantherae.Cum fu/
giunt uenantem declinant ad dextramtut praegreiTi hols ueftigia occupent.Qd fi fucceflerirjalienari men
te uel exequo hoiem decidere* At fi in leuam detorferirideficientistargumentu e fiet celerem m capturam*

Facilius autem capi fi cinftus fuos uenaror flagellumq? 8t ipfos aequos feprenis alligauerit nodis. Mox aut
ut eft follers ambagibus uanita$ magoru capi iubet geminoru fignum tranfeunte luna fingulofcp prope pi
los feruari.Capitis dolori alligatam cutem prodefte qua: fuerit in capite eiusXippitudini tel illitum fronti
bus. Aut ne oino lippiatundecoflum cum mellis attici cyathis tribus 5C croci unda illitum.Sic 8C caligines
difeuti:# fufifufiones.Claritatem exatari:melius inueterato medicamento* Afleruari autem in cypria py/
xide. Eodem fanari argemajfcabriciastexcrefcentia in oculis:item cicatrices.Glaucomata uero iocineris re
cenfis inaflati fanie cum defpumato meile inumfhs.Dentes eius dentium doloribus tadlu prodefTe uel alii
gatos ordine.Humeros humerorum # lacertorum doloribus .Eiufdem dentes fi de finiftra parte roftri
eruti fine illigatos pecoris aut capri pellejflomachicruciatibus.Pulmones in cibo fumptos iliacis uentricu
lis cinerem cum oleo illitum.Neruis medullas e dorfo cum oleo uerere ac felle.Febribus quartanis iecur
deguftatum anteacceffiones.Podagris fpinae cinerem cum lingua # dextro pede uituli marini addito felle
taurino omnia pariter coda atep illita hyena: pelle. In eode morbo prodeffet# fel cum lapide afio.Tremu/'
listifchiadias exiliennbus:# quibus cor parpitet aliquid ex corde mandendu : itaut reliqua: partis cinis cu
cerebro hyena: il!inatur*Pilos etiam auferri hac compofitione illita:aut per fe felle euulfis:prius quos rena
fci non libeat . Sic # palpebris mutiles tolli.Lumbora doloribus carnes e lumbis edendas : illinendafque
cum oleo.Sterilitatem mulieru emcndarioculocum glycyrrhiza 8C aneto fumptoin cibotpromifTo in tri
duum conceptu*contra nodurnos pauores umbraruq? terrorem unus e magnis dentibus lino-aUigatus p
deft.Suffiri furentes eodem 6C tirculigari ante pedus fuurn cum adipe renum aut iocinere aut pelle praeci/
piunt.Mulier/ praegnanti a pedore hyena: carot& pili feptem 6c genitale a ceruice fi alligetur dorcadis pel/

|e collo fufpenfatcontineri partus promittutur. Venerem ftimulari genitali ad fexus fuos vn meile fumpto*
etia fi uiri mulieru coitus oderint.Quinimo totius domus concordiam eode genitali & articulo fpinae cu
adherente corio coferuatis conftaretqud fpinae articulu fiue nodu athlantion uocant.Eft aut primus.In co
mitialiu quoq? remediis habent eu. Adipe accenfo ferpentes fugari dicunt.MaxiUae parte cominuta in ani/
fo # in cibo fumpta horrores fedari.Eodefuffiru mulieribus meftrua euocari.Tantum^ eft uanitatis1: ut
fi ad brachium aligef fuperioris roftri dextrae parris denstiaculantiu idus deerraturos negenr.Palato eiuf/
dem arefa&o:# cu alumine segypdo calefado ac ter in ore pmuratotfetores 6C ulcera oris emendari * Eos
uero qui lingua in calciametofubpedehabeatrno latrari a canibus.Siniftra parte cerebri naribus illiratmor
bos pnitiofos mitigariifiue hoiumjfiue quadrupedu.Frontis coriu fafeinatiombus rcfiftere. Ceruicis ear/
nes fiue mandant fiuebibanf arefadae:lumboi£ rr.edenf doloribus.Neruis a dorfo armifep fufifiedos ner
uoru dolores.Pilos roftri admotos mulieru labrisiamatoriu ee.Iecur potum terminibus & calculis mede^
rulam cor in cibo poruue fumptumtom rubus doloribus corporu auxiliari.Lyenem Iyenibus. Omentum
ulcerum inflamationibus cum oleo.MedulIas doloribus fpinae 8C neruorutlaffitudini renum*Neruos po/
cos in uino cu thure foecunditate reftituere adempta ueneficio* Vulua cu mali punici dulcis corricein petu
data prodefte mulieru uuluae. Adipe e lumbis fuffiri difficulter pa rientes:# ftatim parere.E dorfo medul
!am adalligata cotra uanas fpes opitulari.Spafticis genitalee maribus fufFitu.Ire lippicntibusrruptis:# con
tra iflationes feruatos pedes tadu leuos dexrrisptibus:dexteros leuis.Siniftru pede fuperlatu parturicti lac
tale efle. Dextro il lato facile eniti.Membrana quae fel continuerat a cardiacis pota in uino uel in cibos fum
ptam (uccurrere. Veficam in uino potam contra urinae incontinentia.Quae aute in uefica inuenra fit urina
additis oleo ex fefamo # meile afiano haufta .pdefte agrimoniae ueteri. Coftaru prima # odauafuffitu ru Velat/ ^
ptis falurare cife.Ex fpina uero parturientibus ofla.Sanguinc cu polenta fumptu torminibus * Eode radiis gemoni
poftibus ubicun^mago^infeftariartes.N6elicideos:neccolIo<£fiueIucernis:fiueuiTu:fiue pluuiisjfiue
aq:fiue pila:fiue quo alio genere tentenf.Carnes 15 edant:contra canis rabidi morfus efficaces efle * Etianu
jec jr efficacius * Carnes uel ofla hois fi quae in uentriculo occifa: inueniantur fuffitu podagricis auxiliari*

Si ungues inueniantur in usimortem alicuius capientium fignificari*Excrementa fiue offa reddita cum
interimitur : contra magicas infidias pollere . Fimum q in inteftinis inuenrus fit : arefadhim ad dyfente
ricosualere potum, illitumque cum adipe anferino opitulari toro corpore laefis malo medicamento. A
cane uero morfis adipem illitum . Et corium fi fit fubftradhim.Rurfus tali finifti cinere decodfo cum fan

furne muftellae perunflis omnibus odio euenire» Idem fieri oculo decodlo. Super omnia eft:q» extremam
iftulam inteftini contra ducum ac poteftatum iniquitates cominiftrat:^ ad fucceflus peririonu : iudicio/

LIBER

rumq? ac litium euentustfi omnino aliquantulum quis fecum habeat* Ateiufdem cauerna fi niftro lacerto
religata fi quis mulierem refpidat:amatorium efieitam praefens ut ilico fequatur«eiufdem loci pilose cine/
re ex oleo illitu uiris qui fint pbrofae moliciei non modo pudicostfed 8C feueros mores induere* Proximas
fabulofus eft crocodilus ingenio quocp illo:cui uita in aqua terraqi comunis*Duo enim genera eorum ii/
lius e dextra maxilla dentes adalligatidextro lacerto coitus(fi credimus) ftimulant « Camnieius dentes fe/
bres fiatas arcent repIeti.Sunt enim caui:ira ne diebus quing* ab aegro cernantur qui adalligauere*lde pol/
Iere 8C uentre exemptos lapillosraduerfus febriu horrores uenientes tradunt* Hac et de ca sgyptii perun/
gunt adipe aegros fuos* Alter illis fimilis multu infra magnitudine in terra tantutodoratiffi mifqj floribus
uiuit.Ob id inteftina eius diligenter exqrun t iucundo nidore refarda crocodilea uocant oculoifc uitiis uri/
liffima cum porri fucco inunda 3C contra fuffufioes uel caligines.lllita quoqp ex oleo cyprino moleftias in
facie enafeentes tollit*Ex aqua uero morbos oestquoae natura ferpit in facie;nitore<j reddit* Letigines tol
Iit ac uarostoefq? maculas*Ec contra comitiales morbos bibif exaceto mulfo binis obolis* Appofita men/
.. f , fes ciet.Optimaq? efi quae candidiflima & friabilis:minimecp ponderofateum teratur inter digitos fer me'

tefcens*Lauatur ut caerufa* Adulterant amylo aut cymoliaifed maxime fui captos oryza tantu pafcunt*Fe!
Captos je ,nun(ftis oculis ex meile contra fufFufiones nihil utilius praedicant.Intefhnis 8C reliquo corpore eius fuf/
firi uulua laborantess falutare rradunr.Ite uelleribus circundari uapore eius infedis*Corii utriufcp cinis ex
aceto illitus iis partibus qs fecari opus fit:aut nidor cremati fenfum oem fcalpelli aufert • Sanguis utriufqp
claritate uifus inundis donati cicatrices oculo^e emedat*Corpus ipfum excepto capite pedibufij elixum
manditur ifchiadicis.T uffim ueterem emendat: praecipue in puerisJte lumbo^i dolores*Et adipe habent
quo tadus pilus defluit*Hic perundos a crocodilis tuetur:inftillatur<j morfibus.Cor annexu in lana ouis
nigraeteui nullus alius color incurfauerit;&: primo partu genita fic quartanas abigere dicif * Iungemus il/
Iis fimillima & peregrina aeque aiaIia*Priufq? chamaeleonte peculiari uolumine aignu exiftimatu Demo
crito*Et per lingula mebra defecratu non fine magna uoluptate nofira cognitis proditifq? mendaciis grae/
cae uanitatis.Similis efi magnitudine fupradido crocodilotfpinae tantum acutiore curuatura:& caude am
plitudine difians*Nullum animal pauidius eile exiftimatur ; 8i io uerficoloris eiTe demutationis • Vis eius
maxima contra accipitrum genus.Detrahere enim fupra uolantem ad fe traditur & uoluntariu prsbere la
cerandu caeteris aiaIibus,Caput eius & guttur fi roboreis lignis accendanf imbriu & tonitruu concurfus fa
cere Democritus narrat. Item iecur in tegulis ufiu. Reliqua ad ueneficia gtmentia quae dicitjqqfalfa exifti/
mantes omittemustpraererqin rifucoarguentiu*Dextrooculo:fi uiuenti eruatur: albugines oculoij' cum
!ade caprino tolIi«Ungua adalligatatpericula puerperii*Eunde falutarem effe parturientibus circa domu*
Sin uero domibus inferatur:perniciofiffimu*Lmguam fi uiuenti exempta fittad iud>cio^ euetus pollere.'
Cor aduerfus qrranas illigatu nigra lana primae t5furae«Pede e prioribus dextru hyenae pelle illigatum fini
ftro brachiotcontra latrocia rerrorefap nodurnos polleredte dextra mamilla contra formidines pauorefi^*
Sinifirum uero pede torreri in furno cu herba quae etia chamseleon uocatur* Additoij unguento in paltil
los digeri, Eos in ligno uafecoditos:pftare(fi credimus)necernaf ab aliis qui habeat* Armu dextru ad uin/
cendos aduerfarios uel hoftes ualere utiqt fi abiedoseiufdem neruos calcauerinuSinifiru miru qbus mo/
ftris cofecret qualiter fomnia quaeuelistSC qbus uelis mittantur:putet referre,Oia ea dextro pede refolui;fi
cut finiftro lathere lethargosrquos fecerit dextru*Capitis dolores infperfo uino in quo latus alterutru ma
ceratu fi t:fanari foeminis*Si fini firi pedis cineri mifceat lac fuillu podagricos fieri illitis pedibus * Felle glau
comata & fufFufiones corrigi prope credif tridui inundione*Serpetes fugari lyene lfiillato* Mufiellas con
trahi in aqconiedo.Corpore uero illito detrahi pilos. Ide pfiare narrant iecur cu ranae rupetae pulmone illi
tum.Praeterea iocinere amatoria diflblui.Melancholicos aut fanari fi excorio chamaeleontis herbae fuccus
habete bibaf*Intefiina & fimu eoije cum id aial nullo cibo uiuat cu fimiarum urina illita inimico^e imane
odiu & oium hoium iis cociliare*Cauda flumia 8d aqije ipetus fifiuSerpetes foporari,Eade medicata cedro
di myrrha illigatacp gemino ramo palmae pcuflam aqua difeutitut quae intus fint:oia appareant. Atcp uti/
nam eo ramo contadus efiet Democritusiqm ita loqcitates imodicas pmifit inhiberi*Pala^ efi:uiru alias
fagace 8C uitae utihffimu nimio iuuandi mortales ftudio,plapfum*Ex eade fimilitudineeft Icincus: que q/
dam terrcftre crocodilu eiTe dixerut.Cadidiore aut 8i tenuiore cure*Praecipua tn dria dinofeitur a crocod*
!o aqticofquama^e feta a cauda ad caput uerfa*Maximus indicus«Deidearabicus,Afferunf falfiuRofirum
eius 6C pedes in uino albo poti cupiditates ueneris accedut.Vti^ cu fatyrio SC erucae femine fingulis drach/
mis oium ac piperis duabus admixtistita ut paftilli lingula^ drachmaje bibanf.Per felateru carnes obolis
binis cu myrrha 8C pipere pari mo potae efFicaciores ad ide credunf * Prodeft contra fagittas uenenatas: ut
Apelles tradit poftea fumpus. Jn antidota quoqi nobilia addit, Seftius plufq drachma pondere in uini he
mina potu perniciem afFerre tradit»Prseterea eiufde decodu cum meile fumptu uenerem lhibere* Eft cro
codilo cognatio qdaafFimtafq? amnis eiufde gemini^ uiduscu hippopotamo repertore trahendi fangui
nis ut diximus.plurimi aut Ui per faitica inter aegypti pfaduras*Huius corii cinis cum aqua illitus panos fa
nat* Adeps frigidas febresdte fimus fufFitu. Dentes e parte leua dolores denrium fcarificatis gingiuis.pellis
eius e finifira parte frontis in inguina adalligataiuenerem inhiber,Eiufdem rinisalopecias explet. Tefticuli
drachma ex aquacotra ferpetes bibif.Sanguine pidores utunf. peregrinae fut 8C Iynces:q danflime oium
VeL P° quadrupedu cemunt»Vngues earu omnes cu corio exuri efFicaciflime in carpato infula tradunr»Hoc cinere
ni ppu poto propudia uirot^teiufde afperfu foemina^ libidines inhiberi,Item pruritus corporum * Vrina fiillid
na uiro ueficaedraq^ ea protinus terra pedibus aggefia obruere traditur*Eadem aute 6C ungula^: dolori nj0IV
tum ftratur in remedio hadenus de externis*Nunc reuertemur ad noftrum orbem*

VIGESIMVSOCTAVVS CLXVII

Medicinae comunes ex ferisanimalibustaut ciafdem generibus placidis. Ladtis ufus & obferuarionest
& cafeis butyro:& adipe* ^ CA IX.

Rimuq* comunia animaliu remedia atep eximia dieemus.Sicuri e lacflfs ufututilifTimu cuiq? ma/
« |jj5l rernutnurricis exitiofum efl.Hi funr enim infantes qutcoloflrariaDpellanrurtdenraro lacte inca

y IP^J *ci(peciena»Eftautemcoloftraprimaapartu(pongiofadenfitasIa(3:is.Maximeai5t alit qdcunqs
gJsa&gj humanutmoxcaprinum.Vndefortaflisfabulae [ouem ita nutritu dixere. Dulciffi mu ab hoisra
melinu.Efffcacifiimuexafinis. Magno^ aialiu&corporumfacilius redditur. Stomacho accomodatifli/
mu caprinujquonia fronde magis q herba uefcucur.Bubulumedicacius.OuilIudulciust&r magis alit. Sro
macho minus utile:quonia efl pinguius.Oe aut uernu aquatius arfliuo.Et de nouellis.Probatinfi mu uero
qd in ungue haeret.mec defluit. Innocentius decodturpraecipue cu calculis mannis. Aluus maxime foluitur
bubulo.Minus inflat qdcunqjdecodtu.Sanatuuas lichenas.Adoiaurilecotufitautluxata.Maximerenes:
ueficam:interanea:faucesjpulmones,Foris pruritu cutis eruptiones pituitaeicibi aut potus abflinencia » Na
utinachaia bubuld biberent phthifici fyntedhcig* & cachcdtae diximus in rone herbant. Sunt inter exem/
pia qui afininu bibendo liberati funt podagra chiragraue.Medici fpeciem unam addidere laflis generibus
qd fchiflon appellaueredd fit hoc mo.Fichlf nouo feruet maxime caprinutramifq? ficulneis recennbus mi
fcerunadditisrotidecyathismulfiquotfintheminaeladhs.Cuferuetnecircufundafrpflatcyathus argen/
leus cu frigida aqua demiflus itaneqd ifundatur.Deindeigni demptu refrigeratione diuiditur & difcedit
ferum a lacte.Quida 8C ipfum ferum ia multo potentiffimu decoquunt ad tertias partes ;& fub diuo refr i/
gerant. Bibitur aut efficaciffime heminis per interualla diebus.v.a potu illius folitis geflari.Datur comitia
libus:melancolicistparahtids:in leprisiclephantiistatticularibus morbis. Infundit quoqr lac contra rofio/
nes a medicamentis fadtas.Et fi urat dyfenteria decodtu cum marinis lapillis : aut cum prifana hordeacea.
Item contra rofionesinteftinorabubulumautouillum utilius.Recens quoqadyfentencis lfunditur ♦ Ad
colum autem crudu.item uuluaei& contra ferpenriu idtus phthificistcanthandiliautfalamandraetautbu/
prseftistaut pityocampes uenenis.Priuatim bubulum iis qui colchicon biberintaut cicuta aut dorychniut
aut leporem marinumcut afinum contra gypfum &L caerufamt& fulphur:& argentu uiuum»Irem durae al
uo in febri.GargariiTamr quocp faucibus exulceratis utiliffime.Et bibitur ab imbecillitate uires recolliges
nbustquos atrophos uocant.In febri etiam quae careat dolore capitis.Pueris ante cibum lacftis afinini he/
ttiina dariconuemt.Autfi in exitu cibi rofionesfentiant.Antiq m arcanis habuerunt.Sed hoc fi non eflets
habuerunt e caprino.Bubuli ferum ortopnoicis prodeft ante caetera addito naflurtio. Inungunt* etia ocu/
li in laciis heminis fefami additis drachmis qttuor tritis in lippitudine.Caprino lyenes fanatur poft bidui
inediam tertia die hedera paflis capris per triduum poto fine alio cibo.Ladtis ufus alias contrarius capitis
doloribus.Eparicisrfplenicismeruojy: uitiotfebres habenribus:uertigini:praeterq purgationis gratiatgraue
«linittuffientibus IippisiSuillum utiliflimu tenafmotdyfenteriaeinecnon phrhihcis.Hoc ena mulieribus q
dicerent faluberrimutfuerunt.De generibus cafeoru diximustcum de uberibus fingulifqa animaliu mem'
bris doceremus.Sextius eofde effectus equino quos bubulo tradit. Hoc uocac hippacem.Stomacho utiles
qui non funt faifhidefl recentes. Veteres aluum fiflunttcorpufcp minuuttflomacho utiliores. In rorum fal/
fa minuunt corpustalunt mollfa.Cafeus recens cum meile fuggillata emendar.Mollis aluu fiflir.Sedat ror
mina paltillis in uinoauftero decoitistrurfufcB in patina toflis cum melle.Sapru uocanttcum fale&forbis
fictis e uino tritus potufej medetur coeliacis.Genitalium carbunculus caprinus trirus 8C lmpofitus.ite ac/
eidus cum oxymelle.Maculis in balneo illitus oleo interlinitur.E laCte fit «3 i butyrum barbararum gentul
Saudatiflimus cibus:& qui diuites a plebe difcernar.Plurimu e bubulo:&r inde nomen.Pinguiffitnu ex oui
bus*Fit & ex caprinotfea hyeme calefaCto la de artate expreflo tantutcrebro iactaru in longis uafis anguflo
foraminetfpiritum accipientibus fub ipfo ore alias prarligato. Additur paulum aquae utacefcat. Quod efl:
maxime coactu in fumo fluit:at id exemptu addito fale oxygala appellant. Reliq decoquut in ollis, ibi qd
fupematat:buryf^efloleofum natura.Qd magis uirus refpuitthocpflantius iudicaf .Pluribus copofirio/
nibus mifcetur inueteratcuNatura eius aflringeretmollirejreplere : purgare . Oxygala fit&alio mo accido
ladte addito in recenstqd dum aceftit utiliflimu efl flomacho. EffeCtus dicemus fuis Iocis.Proxima in com
munibas laus efladj>i:fed maxime fuillo* Apud antiquos etia religiofus erat.Certe nouae nuptae intrantes
etianum folene habet pofles eo attingere.Inuereratur duobus modisjautcu falejaut fincaerusjtatoutilion
quato fit uetuflior. Axungiam etiagrsrciappellauere in uolummibus fuis.Neq? efl occulta uirium carqm
id animal herba^ radicibus uefcitur.Itacp eria fimo innumeri ufus»Quaobrem non de alia Ioquemur fue
inulto efficaciore foemina:5C quae no peperit.MuIto uero prxflantior in apris efl» Vfus igitur axungiae efl
ad molliendatexcalfaciendaidircutiendaipurganda^. Medicor^ aliqui admixto anferis adipe tauroruq? fe/
uo & hyfopo ad podagras uti iuber.Si uero pmanet dolor cu c^ratmy rtojrefinatpice.Sincaera axungja me
detur ambuflis uel nme.Pernionibus aut cu hordei cinere & galla pari mo. Prodefl 8C confricatis mebris*
Itineru® laffitudines & fatigationes leuat. Ad tuflim uetere recens decoquif quadrantis pondere in uini
tyathis tribus addito melle.vetus etiam phthifin in pilulis fumpta fanattquae fine fale inueterata efl.Oino
enim no nifi ad ea q purganda finttaut qux no fint exulcerata^ calida recipitur. Quida quadrantes axum
giae 8C mulfi in uini cyathis tribus decoquunt contra tufiimrquinroq? die pice liquida in ouo fumi iubent
circuligatis lateribus & pedtoribus:& fcapulis eorum qui phthifin fenriunuTantacpefl uis ut genibus etia
adalligata redeat in os faporteamqueexpuere uideantur . E fue quae non peperit aptiffime utuntur ad
cutem mulieres ♦ Contra fcabiem uero quouis admixto iumentorum feuo pro parte tertia 6C pice pari/
eerq? fubferuc&tflis « Sincaera partus in abortum uergentes nutrit collyrii modo fubdita « Cicatrices con

urphthi

fin

Vel uix
Vel ute/
rum coi
iyrii

LIBER.

Vel hi
nuli

.i.ferpe/
t es

colores facit cxrufa admixta uel argenti fpuma. At cum fulphure unguium fcabritias emendat • Medetur
& capillo fluenti. Et ulceribus in capitemulierumcum gallae parte quarta ♦ Et infumata pilis oculorum*
Datur 8C phthificis unciatim cum uini ueteris hemina decodatdonec tres unciae e toto refi dat* Alii & mei
lis exiguum adiiciunt»Panos fanat illita cum calce.Item furunculosiduritiemq? mamarum.Rupta & con t
uulfa 81 fpafmata 8C luxata fanat.CIauos 8C rimas colligi uitia cum helleboro albo.Parotidas ammixta fari
naefalfamentaria teff a . Quo genere proficit ad ftrumas: pruritus & papulas in balneo perundis tollit*
Aliocp etianum modo.Podagricis prodefl mixto oleo ueterejcontrito una farcophago lapide 8C quincp fo
lio tufa in uino:uel calcerue! cum cinere.Facit 8C peculiare emplaftum .lxxxy.pondere.c.fpumae argenteae
mixtis:utilifl?mu contra inflamariones ulcerum adipe uerrino confici.Et inungi putat utile. Iifcp quae fer
pant illinire cum refina* Antiqui maxime axibus uehiculo^ perungendis ad faciliorem circuadum rotale
utebanturtunde nome.Sicquoq? utili medicina cum illa ferrugine rotarumiad fedis uitia?uirilitatifq3» Et
per fe axungiam medici antiqui maxime probabant renibus detractam:& exemptis uenis aqua carieffi fri'
cabant crebrotdecoq ueban t® fidili nouo faepius:tum demum afferuantes.Conuenitgi falfam magis mol
lirejexcalfaceretdifcuteretunTiorcmq? ee uino lotam.Mafurius palmam lupino adipi dedifle antiquos tra/
dir.Ideo nouas nuptas illo perungere pofl es fo!itas:ne quid mali medicamenti inferretur . Quae ratio a di/
pis eadem in iis quae ruminanttfeuiefbaliis modis non minorispotentiae.Perficitur omne exemptis uenis
aqua marina uel falfa Iotutmox in pila tufumtafperfum marina.Crebro poftea coquitundonec omnis abo
leatur odor.Mox affiduo fole ad candorem reducitur. A renibus aut omne laudatiffimu eff.Si uero uetus
reuocerurad curamtliquefieri prius iubent.Mox frigida aqualauari faepiustdein liquefacere affufo uino q
odorariffimo.Eodemq? modo ite^ ac fepius cogunrtdonec uirus euanefcat.Multi priuatim fic taurorus
leonumjpatherarumjac camelorum pinguia curari iubent.Vfusdiceffuis locis.Comunis & ratio medul
larum efr.Oes molliunttexpIenttficcantjexcaifaciuntXaudatiffima ceruinatmox uitulina : dein hircina 8C
caprinakCurantur ante autunum recenres Iotaeificcataeqp in umbra per cribum. Dein liquate per Iinthea
exprimunturjac reponunmr in fidili locis frigidis.lnter oia aute coia aialium fel praeftantius in effedu.Eft
enim uis eius excaIfacere:mordere:fcindere:extrahere:difcutere.Mino^ aialium fubtilius inrelligirur • Et
ideo ad oculorum medicamenta utilius exiftimatur.Tauri non praecipua potentia etia in aere pellibufcj co
lore aureo ducendis.Omne aut curatur recens praeligato ore lino craflo demiffum in feruente aqua femi/
horatmox ficcatu finefoletat® in meile conditd.Danatur eqnu tantu inter uenena.ideo flamini facro equu
tangere non licet cu romae publicis facris equus et imolef.Quin 8C fanguis eopi fepticam uim habet.Item
equa^e praeterq uirginu erodittemarginatrulcerat.T aurinus quide reces inter uenena eft excepta egy ra»Ibi
enim facerdos terrae uaticinatuta tauri fanguine bibictpriufg defcendat in fpecus.Tantu pot fympathia il/
la de qua Ioquuntunut aliquando religione uel loco fiat.Drufus tribunus plebis traditur caprinum bibiP'
fe cu pallore 3C inuidia ueneni (ibi dati infimularuQ.Cepione inimicu uellenHirco^t fanguini tanta uis et
ut ferramento^ fubtilitas non aliter acuaf :aut indurefjaut fcabricia poliatunuehementiufqi q lirna.Non
igitur 8C fanguis aialiu inter coia dici poreff:& ideo fuis quae^ dicentur effedibus.Digerem us enim in aia
lia fingula ufusiplurimuqi cotra ferpentes.Exitio iis effe ceruos nemo ignoratmt fi quae funt extradas ca/
uernis madant.Nec uero ipfsfpiratestatuaduerfanftfedmebratimquo^ fugari eos nidore cornus eoru
fi uraf didu efl:. At e fumo gutture uftis oflibus cogregar i dicunf. Pelles eiufde aialis fubftradae fecuros p/
flant ab eo metufomnos.Coagulu quoqs ex aceto potu ab idu;& fi oino tradatu fit;eo die no ferit ferpes.
Tefles quocy eius iueteratituel genitale maristfalutariter danf in uino.Ite uentres qcetipeliones uocanf fu
giuntvEt oino aliqd cerui habetestaut medulla pundos feuoue cerui aut uiruluSumis aute remediis pfer£
hinuli coagulu in matris utero exedi utindicauimus . Sanguine quoq; ceruino fi una uranf dracontion &
cunilago &C anchufa letifci ligno cotrahi ferpetes dicut.Diffipari deide fi fanguiedetrado adiiciaf pyretru*
Inuemo apudaudores graecos aialceruo minus;& pilo demu ac dente fimih quod ophion uocatur. Sardi'
niam eum tantu ferre foIita.Hocinterefiearbitror.Et ideo medicinas ex ea omitto.

Medianae de apro:& capris;& equis feris ;<3C remedia de befliis cotra o es morbos. CA* X*

ijPti quo^ cerebrum contra eos laudatur cum fanguine.Iecur etiam inueteratum potum cum r«
wMn ra&uino.Item adeps cum meile refinaq?.Simili modo uerrinum iecur exemptis dutaxat fibris
quattuor obolorum pondereruel cerebrum in uino potum.Caprarum cornu uel pilis accenfis fu
K^gjlgari ferpentes dicunt.Cineremq? eorum potum uel illitum contra idus ualere » Item ladis hau--
flus cum uua aminea. Vel urinae cum aceto fcyllitico . Cafeum caprinum cu origano impofitum uelfeuu
cum caera.Milia praeterea remediorum ex eo animali demonftranturificut apparebit.Quod equidem ml
roricum febri negetur carere. Amplior potentia feris eiufdem generistquod numerofiflirau ee diximus.
Alia uero ex hircis.Democritus etianum effedusauget eius qui lingularis natus fit. Fimus quo® capraru
in aceto decodus 8C illitus in idus ferpentium placet:<SC recentis cinis in uino» At^ in toto difficilius fe re/
Coligentes a ferpentium idurin caprilibus optime conualefcunt.Qui medicari efficacius uolunttoccife ca/
prse aluum diffedam cum fimo intus reperto ftatim illigant.Alii carnem recentem haedorum pilo fuffi/
untteodemqj nidorefugant ferpentes. Vtuntur 6t pelle eorum recetead plagas:carne 8C fimo equi in agro
pafti.Coagulo leporis ex aceto contra fcorpionemiSC murem araneum. Aiunt autem noferiri leporis coa
]o perundos.Percuffis a fcorpione fimu caprae efficacius cu aceto decodu auxiliatur.Lardum iufgj decodl
potum iisquibupreftimjiauferint.Quineriam fi quis afino in aurem dixerit pcuffumfe a fcorpione trafi
re malum protinus tradut.Venenatacp oia acccfo eius pulmone fugere.Et fimo uituli fuffiri peuffis a fcor
pione jadeft.Canis rabidi morfu fada uulnera circucidut ad uiuas ufeg carnesjquida carnegj uituli admo/

VIGESIMVSOCTAVVS CLXVIII

tienti& fus ex eodem camis deco&s dant potuitaut axungia cura calce tufam.Laudant hirci iecunquo im/
pofi to ne tenrari quidem aquae metu affirmant.Laudat & caprae fimu ex uino illitura aut meile • Mellis Si
cuculi Si hirundinis decoftu 3C potura. Ad reliquos beftiarum morfus caprinum cafeum ficcum cum ori
gano imponunt:^ bibi iubent* Ad hominis morfus carnem bubulam decoffatruEfficacius uituli fi no an
te quintu diem foluant. Veneficiis roftrum lupi refifiere inueteratuaiunt.Ob idcp uilaru portis praefigat.
Hoc idem praeftare & pellis e ceruice folida manica exiftimaturtcjppe tatas uis efl animalis. Praeter ea quae
rettulimus Si uefhgia eius calcata equis afferunt torpore.Iis qua argentu uiuum biberint lardu remedio c.
Afinino Iaftepototuenenareftringunmr.PecuIiariter fi hyofciamu potum fit:auruifcum : aut cicuta t aut
lepus marinusautopocarpathulauf pharfcomaut dorycnidium.Et fi coagulu alicui nocueritma id quog?
uenenum eft in prima laciis coagulatione.Multos eius 8t alios ufus dicemus.Sed meminifle oportebit re/
centi urendurautnon multo pofteatepefafto.Nullum enim celerius euanefcir. Offa quoq? afini confraga
8i deccxfta contra leporis marini uenenu dantur.Oia eadem onagris efficaciora.Deequiferis non fcripferut
grceriiquoniam terrae illae non gignebant. Veruramen fortiora cade q in equis intelligi debent. Lafte equi
no uenena leporis marini Si toxica expugnanf .Nec uros aut bifontes graeci in experimentis habent quaq
boue fero refertis indiae filuis portione tamen eade efficaciora omnia ex iis credi par eft. Sic quo® Ia&e bu/
bulo cunfta uenena expugnari tradunttmaxime fupradi(fl:at<3<: fi ephemerum impacftum fmaut fi canthari
des data: uomitione oia egeri.Sic 6C caprino iure cantharides.Contra ea uero quae exulceratione enecant?
feuum uitulinu feu bubulum auxiliatur.Nam contra fanguifugas potas butyrum remedio eftcum aceto
ferro calefadt o.Quod & per feprodeft contra uenena.Nam fioleumnon fittuicem eius reprefentar.MuI/
tipedu morfus cum meile fanat.Omnia fefami quoq! iure poro uenena fupradufta expugnari putant. Pri>
uatim uero aconita 8i cicutas Jremcp uitulino feuo.Caprinus cafeus recens iis qui uifcum biberfnr.Lac ue/
to contra catharidas remedio eft:& conrra ephemeru potum cum taminia uua.Sanguis caprinus decodtus
cum medullatcontra toxica uenena fumitur.Haedinus cotra reliq.Coagulu haedi cotra uifcutn:& chamae
leonte albumjfangumeqj taurinum:contra que 8C leporis coagulu eff ex aceto.Contra paffinacamuero 6C
oium marinorum i&us uel morfus coagulum leporistuel ha:di:uel agni drachmae pondere ex uinoXepo
ris coagulu & cotra uenena addif antidotis.Papilio quo<j lucerna^ luminibus aduolans inter mala medi'
cameta numeraf.Huic contrarium eff iecur caprinurmficut fel ueneficiis ex muffella ruftica fatftis.

De remediis ad morbose mulra genera ex animalibus. CA, XL

*nc ^ein<^e teuertemur ad genera morbopd. Capilli defluuia urfinus adeps mixto ladano 8i ad/
'1 EM3 r ianthocotiner.Alopeciafgi emendati raritate fuperciliojK cum fungis lucernajc ac fuligine q
j§ Pm «eff in roff ris ea^.Porrigini cu uino prodeff . Ad hac & cornus ceruini cinis e uinotutq? non tedia
\LsdaJj aialium capillis increfcat.Ite fef caprinu cum creta cy molia di acetotfic ur paululum capilli inare
fcant.Item fel hircinum cum urina tauri.Si uero uetus firretiam furfures adieclo fulphare eroendat.Cine
re genitalis afini fpiffari capillum putant & e canitie uindicari fi rafis illinatur. Plumboq* tritis cum oleo
defari:8CafininipulIicuurina:admifcetqinardumtfaftidiigratia.Alopeaasfelletaurinocum segyptioalu
mine tepefatffas illinunt.Capitis ulcera manantia urina tauri efficaciter fanar.Item hofs uetusifi cyclamina
adiiciatur 8i fulphur. Efficacius tamen uitulinu fel*Quo cum aceto calefaifto tollunf di lendes.Seuum ui/
tulinu cum fale tritum capitis ulceribus utiliffimu.Laudatur 8i uulpium adepsffed praecipue fel Si fimum
cum finapipari modo illitu.Caprini cornus farina uel cinis magifij hircinraddito nirro Si tamarici femi/
ne:& butyrotoleoq? prius capite rafo mire cotinent ita fluente capillum . Sicut 6i canis cinere ex oleo illito
fupercilia nigrefcunt.Lacle caprino ledes tolli tradut.Fimo cum meile alopecias expleri.Item ungulate ci>
nere cum pice fluente capillu corineri.Leporinus cinis cu oleo myrtheo capitis dolores fedat.Iteaq pofaq
de bouis autafini potu relEta e.Et fi credimus uulpis mafculse genitali circuligaro.Cornus ceruini cinis il/
litus ex aceto aut rofaceoraut ex irinoroculo^c epiphoras. Ea fq? bubulo feuo cu oleo cocio illinunt.Ceruini
cornus cinis fcabricias eode unguine fanat.Mucrones at ipfos efftcaaores putat. Lupi excrementis circulini
fuffufioes ,pdeft.Cinere eojj: cu attico meile inungi obfcuritates. Ite felle urfino* Epinytftidas adipe aprino
cu rofaceo. Vngulx afininse cinis iunffus e fuo Iaffe cicatrices oculo^c fanat 8i albugines tollit.MedulIa bu
bula ex dextro crure priore trita cu fuligine pilis 3C palpebrale uiriis anguloruqi occurrit « Calliblephari^
mo fuligo in hoc ufu teperaf.Optie elychnio papyraceo.Oleoq^ fefamino.Fuligine jn nouo uafe penis de/
terfa.Efficaciffime tneuulfos ibi pilos coercet.Felle tauri cuoui albumine collyria fiuttaquacp diffoluta in/
ungunf pqtriduu.Seuu uituli cu anferis adipe 8i ocimi fucco genaijeuitiisaptiffimu eft ♦ Eiufdc medulla
cu pari podere caerseSi olei uel rofacei addito ouo duritiae genaije illinunf . Cafeo molli caprino fpofito ex
aqua calida epiphorae fedanf.Si tumor fit ex melle.Vtru^ uero fero calido fouendu.Sicca lippitudo lubu/
Iis fuu toff is atq? cotritis 8i lpofitis rollif.Capras negat lippirerqin eae qfda herbas edanr.Ite dorchades.Et
ob id fi mu ea^e exra circudatu noua luna deuorari iubentiquoniam noffu equae quoq? cernant.Sanguine
hircino fanari Iufciofos purant nyffalopas appellant graeci ♦ Caprae uero iocinere in uino auftero d^coffo»
Quidam inaflati iocineris fanie inungunt. Aut felle caprae:carnefj eas uefci:& dum coquantur; oculos ua
porari peipiunt . Id quoq? referre arbitrantur t fi rutili coloris fuerint. Volunt & oculos fuffiri iocinere in
olli» deco£to»Quidam inaffato. Fel quidem caprinum pluribus modis aflumun t cum meile contra caligi/
nes.Cum uerarri candidi tertia parte contra glaucomata*Cum uino conrra cicatrices:& albugines:& caligi
nes:& pterygia:6i argemata » Ad palpebras uero euulfo prius pilo cum fucco olens: ita ut unfto inarefear.
Contra ruptas T uniculas cum Iade mulieris « Ad omnia autem inueterata fel efficacius putant*Nrc abdi/
eant fimum ex meile illitum epiphoris.Corra^ dolores mcduUam.Ite pulmone Ieporis*Se4at caligine fel

Alibi
manica
no legit

Vel cari
cu ahbi
finela/
(ffis legi
tur

LIBER.

cum pafTo aut meile. Lupino quotp adipe uel medulla fuum fricari oculos contra lippitudines praecipiunt*
Nam uulpina lingua habetes in armilla lippituros negant» Auriu dolori & uitiis medef urina apri in uitro
feruata.Fel apri uel fuistuel bubulu cum oleo citreo & rofaceo aequis potioibus.Praecipue uero taurinum
cum porri fucco tepiduiuel cu meile fi fuppurent.Contraqj odorem graue per fe tepefactu in malicorio.ln
ca parte rupta cum lacte mulieru efficaciter fanat.quidam etia in grauitate aures fic perluendas putat. Alii
cum fenedta ferpentium 8C aceto includut lanas ante aqua calida collutas.Et li maior fi grauitas aurium fel
cum myrrha & ruta in malicorio excalfactu infundunt.Lardu quocp pingue. Ite fimu afini recenstcui rofa
ceum inftillatur.Oiaqi ea tepefacta»VtiIior equi fpumajuel equini fimi recentis cinis cum rofaceo. Seuum
bubulu cum adipe anferino. Butpru recens.Vrina caprituel taurnaut fullonia uetus calfadta uapore per Ia/
genae collum fubeunte. Admifcet 3t aceti tertia partem»Et aliquid urinae uituli qui nondu herbam gufta/
uerit.Fimum etiam mixto felle eiufdem.Et cutem qua relinquunt anguestexcalfaclis prius auribus.Lana
aut medicamina ea induduntur.Prodeft 8C feuu uituli cu anferis adipe:& ocimi fuccofcu eiufdem medul/
la admixto cumino trito ifufa.Virus uerrinum e fcropha ex coitu exceptu priufcj terra attingat contra do
lores. Auribus fradhs glutinu e naturis uitulojji facftu & in aqua liquatu. Aliis uitiis adeps uulpiu . Item fel
caprinu cu rofaceo repido aut porri fuccoraut fi fint rupta ibi aliqua e lacte mulieris.Si grauitas fit audien/
diifel bubulu cum urina capraetuel hirci uel fi pus fit.In quocun^ aut ufu putant haec efficaciora in cornu
caprino per.xx.dips lfumata.Laudat & coagulu leporis terria denarii parte dimidia quoq? fagapeni in ami>
neo uino.Parotidas urfinus adeps coprimit pari pondere cerae & taurini feui» Addunt quidahippocyfthi/
demt& p fe butyru illitutfi prius foueanf foenograeci decodti fucco.Efficacius cu ftryehno.Profunt & uul/
pium tertest& taurinus fanguis aridus tritus. Vrina caprae calefacta inftillara auribus . Fimuqs eiufde cum
axungia iliitu.Dentes mobiles confirmat ceruini cornus cinis:dolorefq? eo^ mitigattfiue infricentunfiue
colluanf.Quida efficaciore ad oes eofdem ufus crudi cornus farina arbitrantur. Dentifricia utroq? modo
fiunt.Magnu remedid eft & in lupo^ capitis cinere. Certuq? eft in excrementis eoije plerunqj inueniri ofTa*
H^ec adalligata eunde effeftu habent. Ite leporina coagula peraure infufatcontra dolores.Et capitis eo^c ci
nis dentifricii! eft. Adie<ftoq? nardo mulcet grauiolentia oris. Aliq murinoi^ capitu cinerem mifcuifle ma/
lunt.Reperif in latere leporis acui os fimi!e:hoc fcarificari dentes in dolore fuadent.Talus bubulus accen
fus eos qui labat cu dolore admotus cofirmat.Eiufde cinis cum rnyrtha detifriciu eft.Ofia quocp ex ungu
Iis fuu combufta eunde ufum pbent.Item offa ex acetabulis pernaijd circa quae coxendices uertunf.lifdem
fanari dimiffis in fauces iumentoi^ uerminatioes notu eft.Sed 8C corruptos detes cofirmari. Afinae quoq?
la&epercuffu uexatostaut dentiu eiufde cinere.Lychenae ite equi cuoleo infufo per aure. Eftaute hoc non
hippomanesrqd alioquin noxiu omitto, Sed in equo^t genibus ac fup ungulastpterea in corde equoiji uie '
nitur os detibus caninis maxfe fimile.Hoc fcarificari dolore. Aut exempto dete e mortui equi maxillis ad
numeru eius q doleat demoftrant.Equaije uirus a coitu in lychnis accefum» Anaxilaus pdidit eqnorj? capi/
tu uifus repfenrare moftrifice.Similiter ex afinis » Na hippomanes tantas in ueneficio uires heriutaffufum
a?ris mixtura? in effigie eq olympiaeadmotos mares equos ad rabie coitus agat.Medef dentibus & fabrile
glutinu in aqua decoftu illituq? 8C mox paulo detra&uffta ut cofeftim colluanf uinojin quo decocti fut cor
tices mali punici duIcis.Efficax habef & caprino ladtecollui dentes uel felle taurino.Taloge capra? recentiu
cinis dentifricio placet.Et oium fere uillatico^i quadrupedum:ne fa?pius eadem dicantur.

Ad faciei uitiafceruicis & pedtoris morbos. CA. Xlf*

Vtem in facie erugari SC tenerefceref& candore cuffodiri Iadte afinino putant « Notuq? eft: qfda
quottidie,d»cuftoditonumerofouere.Poppeacp hoc uxor Neronis principis inffituit. Balneae
ru quoq? fic folio teperato:afino£' gregibus ob hoc eam comitantibus .Impetus pituita in facie
butyro illito tollunf. Efficacius cu cerufa.Sincero uero ea uitiaiqua ferpuntjinfup impofita fa
rina hordeacea. Vlcera in facie mebrana e partu bouis madida.Friuolu licet uideaf no tamen omittendum
pp defideria mulieru.Talu candidi iuuenci.xl.diebus nodtibuf^ donec refoluaf in liquore decodtu 8C illi/
tum linteolo cador c cutifop erugatione prceftare*Fimo taurino malas rubefcereaiunt.no ut crocodilea illi/
ni melius.-fed foueri frigida 8C ante 8C poftea iubent. Aeftates & q difcolorem faciut cutem fimu uituli cum
oleo 5C gumi manu fubactu emendat.Vlcera oris 8t rimas feuu uituli uel bouis cum adipe anferis & ocimi
fucco, Eft &alia mixtura feuo uitulicu medulla cerui:& albx fpinae foliis una tritis.ldepracftat 6C medub
Ia cum refinatuel fi uaccina fitiiufcp e carne uaccina.Lichenas oris pftantiffime uincit glutinu fadu e genita
libus uitulo^ liquatu aceto cii fulphure uiuo ramo ficulneo pmixtuuta ut bis die recens illinaf » Ite lepras
ex meile & aceto decotftutquas 8i iecur hirci calidu illitu tollit;ficut elephantiafin fel caprinu.Etianu lepras
ac furfures tauri fel addito nitro.Vrina afini circa canis ortu maculas in facie, Fel utriufq? per fefeaqua lfra
iftumteuitatifqsfolibusacuetispoftdetracftacutem.Similiseffe&us&intaurinofeuo uitulinoue felle cu
femine culinae ac cinere e cornu ceruinojfi canicula exoriente cmoburaf. Afinino feuo cicatricibus ac lyche
nis leprifq? maxime color reddit.Hirci fel lentigines tollittadmixto cafeo 8C. uiuo fulphure fpongiae^ cine
retut mellis fit craffitudo.Aliq inueterato felle uti malueretmixtis calidis furfuribus pondere oboli unius
qttuorqt mellis prius defricatis macuIis.Efficaxeiufde & feuu cum melanthio 8C fulphure 81 iride.Labro/
runa fciffuris cu adipe anferino ac medulla ceruina refinaqi 8C calce. Inuenio apudaudtores iis qui lenrigine
habeant negari magica facrificio^ ufunuLacftebubuloaut caprino tonfillce 6C alteris exulcerate leuatua
Garganflatur tepidum ut eft exprefium aut calefadhj»Caprinu utilius cum malua decoctu 8i fale exiguo.
Lingua? exulcerationi & arteria^ pdeftnus omafi fi gargariflauTonfillis aut priuatim renes uulpiu aridi
cum meile triti illitigu Angina: fel taurinu uel caprinum cum melle.Iecur mellis ex aqua oris grauitatera*

VIGESIMVSOCTAVVS

CLXIX

Vlcerag* butyru citiffime fanar.Spinaaliudueqd faucibus adhaeres fel lis fextnfeeus fimopfricatis aut red»<
di aut delabi tradut. Strumas difcutit fel aprinu uel bubulu tepidu illitu.Na coagulu leporis e uino i linteo
lo exulceratis du taxat lponif.Difcutir di ungulae afini uel equi cinis ex oleo aq illitus di urina calefada* Et
bouis ungulae cinis ex aqua.Fimu quocy feruens ex aceto decodu teftefa uuIpini.Prodeft di fapo: galloru
hoc luentutrutiladis capillis ex feuo di cinere*Optfus fagino di carpino duobus modis fpiflus ac liquidus.

Vtercy apud germaos maiore lufuuirisqfceminis.Ceruicu dolores butyro aut adipe urfinopfricanf.Ri/
gores bubulo leuojqd 8i ftrumis ,pdeft;cuoleo.Dolore lflexibile opifthotono uocatdeuat urina capra: au
nbus ifufa:aut fimu cu bulbis illitu* Vnguescontufos fel uniufcuiufqjaialis circuligatu.Prerygia digitoru
fel taurinu aridu aqua calida diflolutu»Quida adiiciutfulphur di alume;pari podere oium • Tuffim iccur
lupi ex uino tepido fanar.Vrfinu<y fel admixto meile. Aut ex cornu bubuli fumisptibus cinis. Vel faliua eq
triduo potu ea mori tradut.Pulmo ceruinus cu gula fua arefactus io fumotdein tufusrex meile quottidiao
eligmate.Efficacior eft ad id fubulo ceruoy: generis*Saguine expuetes ceruini cornus cinis.Coagulu lepo/
ris tertia pte denarii cu terra famia 8i uino myrteo potu fanat.Eiufde fimi cinis in uino uefperi potus : no/
dturnas tuflls.Pili quoqt leporis fuffiti extrahut pulmoibus difficiles excreatioes.Puruleras aut exulceratio
nes pedoris pulmo:fy.6?apulmoegraueotetia halitus butyyiefficacifiimeiuuatcu pari mo mellis artici
decodu doecruffefcat:& matutinis fumptuad mefura linguae.Quida p meile laricis refina addere malue
rur.Si fanguis reiiciaf : efficace rradunt bubulu fanguine modice di cu aceto fumptu » Na de taurino crede/
re temerariu c.Sed glutinu taurinu tribus obolis cu calida aqua bibif in uetere fanguinis excreatione.

Ad ftomachimala:lumborudolores:& renum uitia* CA. XIII.

Tomachu exulceratu iadlis afinmi potus reficit.Ite bubuli. Rofiones eius caro bubula admixto
aceto &C uino coda.Rheumatifmos cornus cerumi cinis.Saguinis excreatioes h sedimus faguis
reces ad cyathos rernostcu aceto acri pari modo ferues potus.CoaguIu tertia parte ex aceto po/

_ tu.Iocineris dolores lupi iecur aridu ex uulfo. Afininu iecur aridu cu petrofilini ptibus duabus

ac nucibus tribus ac melie tritu di in cibofumpru.Saguis hircinus cibo aptatus. Sufpiriofis anteoia efficax
eft potus eqferoru fanguis.Proxime ladis afini tepidi cu bulbis decoditira ut feyt ex eo bibafjaddito i tres
heminas cyatho naflurtii albi pfufi aquatdeide meile diluti.Iecur quoqa uulpinu aut pulmo in uino nigro
aut fel urfinu in aqua laxat meatus fpiradiiLuboru dolores di quaecu<y alia mollire opus fit urfino adipep
fricari couenit. Cinere apriniaut fuillifimiiueteratiafpergipotioeuini.Afferur di magi fua comenta. Pri/
muoium rabie hircoyi:fi mulceaf barba mitigari»eadc praecifa no abire eos ialienu grege. Huic admifi.ee
fimu caprinum fubito linteolo undo caua manu quatu pati poffit feruesjfuftineri iubet : ita ut fi leua pars
doleatthsec medicina in dextra manu fiariaut ecorrario.Fimu quo<y ad eu ufum acus aereae pundis tolli iu
bent»Modus curationis efhdonec uapor ad lubos fentiarurpuenire.Pofiea uero manu porro tufo illinut.

Item lumbos ipfo fimo cu meile* Suadeuy ineode dolore di teftes leporis deuorare»lfchiadicis fimu bubu
lum fponunt calfadu in foliis cinere feruenti.In renu dolore leporis renes crudos deuorariiubent: aut cer/
te coelos ita ne dente cotmgantur* Ventris quide dolore tentari negant talu leporis haberes.Lyenem fedat Velcalil
fel apri uel fuis potutuel ceruini cornus cinis in aceto.efficaciffime tame inueteratus lyen afinijita ut in tri/
duofentiaf utilitas.Afinini pulli fimu quodprimu edidittpoleam uocattfyrii dant in aceto mulfo . Datur
di equi lingua inuererata ex uino pfentaneo medicameto:ut didicifle fe ex barbaris Cecilius di Bion tradi/
dit di lyen bubulus fimili modo.Recens aurem aiTus uel elixus in cibo, in uefica quogs bouis allii capita
«xx.tufa cum aceti fextario imponuntur ad lyenis dolore.eadem ex caufa emi lyenem uituli quati idicatus
fiaiubent magi nulla precii contationejquonia hoc quo<y religiofe pertineat*Diuifum<y per longitudine
annedi tunice utrincy &induentepatidecideread pedes»Dein collectu in umbra arefacere.Cum hoc fiat fi
mul refidere lyenem aegri uitia tum tliberaricy eum morbo dicitur.Prodeft di pulmo uulpium cinere ficca
tus atqj in aqua potus.Item haedorum lyen impofitus.

Adaluum fiftendam foluenda colicos dyfentericostrenas nuncj Si tineas. CA. XlIII.

jLuumfifiit ceruinus fanguis.Item cornus cinis.Jecur aprinu ex uino potu citra falem ; recenfiy.

I Item afilimtuel fuillu uel hircinum decodum in uini hemina.Coagulum leporis in uino ciceris
magnitudine.Aut fi febris fit ex aqua* Aliqui di gallam adiiciut* Alii per fe leporis fanguine con

tenti funt lade codo. equini fimi cinis in aqua potus Taurini cornus ueteris ex parte ima cinis i/
fperfus potioni aquae.Sanguis hircinus in carboe decocftus.Corium caprinu cu fuo pilo decoctu fucco epo
to.Coagulu equi di fanguis caprinus uel medulla uel iecur aluum foIuiuFel lupi cum elaterio umbilico il
ligatu mt uel lactis equini potus.Item caprini cu fale di melle.Caprac felcu cyclamini fucco di aluminis mo
dico. Aliqui di nitru di aqua adiecifle malunt*Fel tauri cu abfinthio tritum ac fubditum paftillo . Butyru
largius fumptuicoeliacis Qi dyfentericis medeturticcur uaccinu.Cornus ceruini cinis tribus digitis captus
in potione aqus. Coagulum leporis fubadtum in pane.Sf uero fanguine detrahunt in polenta » Aprini uel
fuilli uel leporini fimi cinis infperfus potioni tepidi uini.VituIi quoqj ius uulgariter datum iter auxilia coe
Jiacorum di dyfentericoru tradunt. Ladtis afini potus utilior addito melle.Nec minus efficax fimi cinis ex
uinoutricy uitio*Item polea fupradidta.EquicoaguIumtquod aliqui hippacen uocat: etiam fi fanguinem
detrahatjuel fimi cinistdentiucy eiufdem tuforu farina falutaris dicitur;& bubuli ladtis decodti potus*Dy/
fentericis addi mellis exiguum pratcipiunt:& fi tormina finneornus ceruini cinerem :aut fel taurinum cyv
mino mixtum;6£ cucurbitae carnes umbilico imponere.Cafeus recens uaccinus immittitur ad utrunque
uirium.Item butyrum heminis quattuor cum refinx therebinthina: fexrante:autcum malua decodataut
rofaceo.Datur 5i feuum uitulinum aut bubulum* Item medullae excoquuntur cu farina Qi caera exiguogf

y

Velcu

chartas

cinere

LIBER.

oleoiut forberi poffint*MedaIIa Si in pane fubigitur.Lac caprinu ad dimidias partes deeotftu.Si fint & tor/
minaradditur ptropu.Torminibus fatis efle remedii in leporis coagulo poto e uino tepido uelfemel arbt
trantur aliqui»Cautiores e fanguine caprino cu farina hordeacea & refina uentre illinut* Ad oes epiphoras
uenrris illini cafeum molle fuadet.Vetere aute in farina tritum coeliacis & dyfenrericis dari cyatho cafei in
uini cyathis tribus.Sanguis caprinus decoctus cu medulla dyfenrericis.Iecur aflum caprae coeliacis fubue '
nitjmagifcp etia hirci cu uino hauftero decoduspotumq^uel ex oleo myrteo umbilico fpofitu.Quida ue/
ro decoquunt a tribus fexrariis aqua: ad hemina addita ruta.Vtunf Si Iyene aflo caprae hirciue Si feuo hir/
ci in pane q cinere co&us fittcaprae a reibus maxie ut per fe hauriat ;protinuf<j modice frigidam forberi iu
bent* Aliqui Si in aqua decoctu feuu admixta poleta Si cymino 8i aneto acetoqj*Illinunt Si uentre coeliacis
fimo cu meile deco6to*Vtunf ad utrunqt uitium Si coagulo haedi in uino myrteo magnirudie fabae poto:
8i fanguine eiufde in cibum formatotque fanguiculu uocat.lnfundur dyfentericis Si glurinu taurinu aqua
calida refolutu.Inflatioes aut difcurit uitulinu fimu I uino deco&u.itefhnoijd uitiis magnopere .pdeft coa r
gulu ceruo^e decoclu cu lente betacp:ar<$ ita in cibo fumptmLeporis piloye cinis cu meile decoftus • Lactis
caprini potus decodtus cu malua exiguo faleaddito*Et fi coaguluaddaf maiorib? emojumetis fiet» Ea de/
q? uis efi Si in feuo caprino Si in forbitioe aliqua uti ptinushauriaf frigidaaquadtem foeminum haedi ci/
nis rupta inteftina farcire mire traditur»Fimum leporis cum meile decoctum Si quottidie fabae magnitu/
dine fumptum sta ut deploratos fanauerint*Laudant Si caprini capitis cum fuis pilis decocti fuccum»Teaf/
mos ideft crebra Si inanis uoluntas egerendi tollitur poto ladteafinino.ltem bubulo Tenearu genera pel/
lit ceruini cornus cinis potus»Quae in excrementis lupi diximus inueniri ofia fi terram non attingerintico
Io medentur adalligata brachio.Poka quoq? fupradidta magnopere prodeft in fapa decodta « Item fuilli fi/
mi farina addito cymino in aqua rutae aecodLe.Comus ceruini teneri cinis cochleis africanis cum teflis fu
is tufis mixtus in uinipotione*

Ad ueficae cruciatus Si calculoside genitaliu Si fedis uitiist& inguinu remediis. CA. XV»

Eficae calculorum cruciatibus auxiliatur urina apri:& ipfa uefica pro cibo fupra»Efficacius fi pri
us fumo maceraf utrunqi.Vexica elixam madi oportet Si a muliere fceminae fuis.Inueniuntur
Si in iocineribus eo ye lapilli aut duricie lapillis fimiles cadidi ficuti in uulgari fuerqbus contriris
__ arq? potis in uinojpelli calculos aiunt.Ipfi apro tagrauisfua urina efitut nifi egefla fugae no fuf'

iciariacuelut deuindtus opprimat.Exuri illa tradunt eos.Lepons renes iueteratiin uino poti calculos pd
Iunr*In perna fuu articulos efTe dixfmusjquoij,' decodtum ius facit urinae utilius. Afinini renes iueterati tri
tiop 8i in uino merodati ueficce medetur.Calculos expellut lienes equini ex uino aut mulfo poti diebus.xl*
Prodeft Si uulgulae equte cinis in uino aut aqua.Ite fimu capraye in mulfoiefftcacius filueftriu ♦ Pili quoqj
caprini cinis» Verendo^ carbunculis cerebru apri uel fuis fanguifqu Vitia uerojquaein eade parte ferputtie-'
cureoye cobuftu maximeiuniperi lignocu charta armeniaca fanat.Fimi cinis uel bubulu cu alumine aegy/
ptio ac muria ad crafiitudinemellis flibactihinfup bera ex uino cocta fpofitatcaro quoq?.Manatia uero ul/
cera feuu cu medulla uituli in uino decodusuel caprinu cu meile rubiga fucco.Vel fi ferpattfimu etiapdeffe
cd meile dicunnaut cu acetote per fe butyije.Teftiu tumor cu feuo uituli addito nitro cohibef . Vel fimo
eiufde ex aceto decocfo.Vrinae incotinetia cohibet uefica aprina fi affa mandaf.VnguIape apri uel fuis cinis
potioni infperfus. Vefica foeminae fuis cobufta ac pota .Item haedi. Vel pulmo.Cerebrum leporis in uino*
Eiufdem tefticuli tolli uel coagulum cum anferino adipe in polera»R enes afinini in mero triti potiq?. Ma/’
gi uerrini genitalis cinere poro exuino dulci demoftrat urina facere in canis cubiculoiac uerba adiicere: ne
ipfe urina fariatrutcanis in fuo cubicuIo.Rurfus ciet urinam uefica fuis:fi terram non attigerit: lpofica pu/
bi.Sedes uitiis praeclare prodeft fel urfinum cum adipe»Quidam adiiciunt fpumam argenri ac thus. Pro/
deft Si butyrum cum adipe anferino ac rofaceo»Modum ipfae res ftatuutjut fint illitu faciles, Praedare me'
detur Si taurinum fel in linteolis concerptis.Rimafq? perducit ad cicatricem»inflationibus in ea parre feuui
uituli maxime ab inguinibus cum ruta.Cxteris uitiis medetur fanguis caprinus cum polenta.itcm fel ca'
prinum codylomatis per fe.Item fel lupinum ex uino.Panos Si apoftemata in quacunq? parte fanguis urll
nus difcutitdtem taurinus aridus tritus.Praecipuum tamen remedium traditur in calculo onagruque di/
eunt cum interficiatur reddere urinam liquidiorem in initiotfed in terra fpiffantem fc.Hic adalligatus foe
mini omnes impetus difcutitiomniq! fuppuratioeliberanEftaute rarus inuentutneeexomni onagroifed
celebri remedio. Prodeft & urina afini cu melanthio.Et ungulae equina cinis cu oleo Si aquae illitus » San/
guis equi praecipueadmifTarii.Et fanguis bubulus.Ite fel » Caro quoq? eofdeeffedus habet calida lpofita*-
Et ungulae cinisexaquaautmelle. Vrinacapraru.Hircoruq?carnes m aqua deco&ae. Aut fimu ex iis cu
meile decodtu.Fel urfinu fiueuerrinu.Vrina fuu in lana impofita.Ftemina atreri aduricp equitatu notu c.
Vtiliffimu eft ad oes inde caufas fpuma equi ex ore fguinibufqg illinire.Inguina ex ulce^t caufa ltumefcut.
Remedio funt equi fetae tres rotide nodis Si ceftros herba adalligatae intra ulcus.

De podagristad morbu comitialetad fideratos:morbuq? regiu:ofTaqi fradta remedia. C A. XVI.

Fjj Odagris medet urfinus adeps: taurinu^ feuum pari podere 8i caerae. Addunt quida hippocy /
.^ifthida& galla. Alii hircinum pferunt feuum cu fimo caprae Si croco Si finapi cd caulibusede
rae tritis ac perdicio:uel flore cucumeris filueftris Jtem bouis fimum cu aceti faece • Magnificat
uituli qui nodum herbam guftauerit fimum. Aut per fe fanguinem rauri. Vulpem dccodta
uiuarn donec offa tantum reflent.Lupumue uiuu oleo 'caerati modo inco&um » Seuum hiremu cu helxi/
nes parte aequa finapis tertia ♦ Fimi caprini cinerem cum axungia . Quin Si ifchiadicos uri fub pollicibus
pedum eo fimoferuente utiliffime tradunt» Articulorum uicii^felurfinum utiliffimu ec Si leporis pedes

VIGESIMVSOCTAVVS CLXX

t,

adalligatos.Podagras quidam mitigari pede leporis uiuentis abfcifo fi quis fecum affidue habeat * Pernio/
nes urfinus adepszrimafcp pedam omnes farcit.Efficadus alumine addito.Seuum caprinu» Ditium equi
farina. Aprinum uel fuillum fel.Cum adipe pulmo impofirus»Et fi fubtriti fintcontufiue : offenfione . Si
uero adufti frigorerleporini pili cinistEiufdem pulmo contufis diftedus;aut pulmonis cinis ♦ Sole adufta
feuoafinino apriflf mecurantur.Item bubulo cum rofaceo.CIauos Si rimas callicp uiria fimum apri uel fu
is recens illitu ac tertio die folutum fanat.T alorum cinis pulmo aprfnustaut fuillus taut ceruinus, A ttritus
Calciamentorum urina afini cum luto fuo illfcuCIauos feuum bubulum cum thuris polline»Perniones ue
ro corium cobuftum,Melius fi ex uetere calciamento.iniurias a calceam ex oleo corii caprini cinis * Varicu
dolores fedat fimi uiculini cinis cum lilii bulbisdecodis addito meile modico.item^ oh inflamatatac fup
purationes minatia.Eadem res 8i podagricis ,pdeft 6i articulariis morbis e maribus praecipue uitulis. Ar/
ticulorum attritis fel aprorum uel fuum linteo calefado impolitum • Vitulicp qui nodum herbam gutta/
uerit fimurrwftem caprinum cum meile di aceto decodum.Vngues fcabros feuum uituli emedat.item ca/
prinum admixta fandaraca.Verrucas uero aufert uitulini fimi cinis ex aceto» Afini urinae lutum, Comitia/

Ii morbo tettes urfinos edifle prodeftjuel aprinos bibifie ex lade equino aut ex aqua « Item aprinam urina
ex aceto muIfo.Efficacius quae inaruerit m uefica fua,Dantur 8i fuum tefticuli inueterati tritig? in fuis la/
de praecedente uini abttinentia 8i fequente continuis diebus,Dantur 8i leporis fale cuttoditi pulmones cu
thuris tertia parte in uino albo per dies.xxx.Item coagula.Eiufdem afini cerebrum ex aqua mulfa infuma
tum prius in foliis fem uncia per dies* Vel ungularum eius cinis cochlearibus binis toto menfe potus. Item Vel in/
tettes fale attentari &afperfi potioni in afinarum maxime lade uel exaqua*Membrana partus earum prae fulli
cipue fi marem pepererintjolfada accedente morbo comitialium refiftit.Sunt qui e mare nfgroq* cor ede
dum cum pane fiibdiuo prima aut fecunda luna praecipiant, Alii carnemraliqui fanguinem aceto dilutum
per dies,xl,bibendum»Quidam urinam equi aquae ferrariae ex officinis mifcent,Eadem potione & lym/
phatiris medentur,Comitialibus datur Si Iadis equini potus lichenqj in aceto mulfo bibendum «Dantur
Si carnes caprinae in rogo hominis toftae ut uolunt maguSeuum earum cum felle taurino pari podere de/
codum:& in folliculo rellis reconditum:ita ne terram attingat»Potum uero fublime ex aqua. Morbum ip
fum deprehendit caprini cornus uel ceruini utti nidor,Sideratis urina pulli afinini nardo admixto perun>'
itione prodefie drritur.Regio morbo cornus ceruini cinis.Sanguis afinini pulli ex uino, Item fimum afini
ni pullirquod primum edidit a partujdatum fabae magnitudine e uino medetur intra diem tertium , Ea/
dem Si ex equino pullo fi militerque uis eft, F radis offibus praefenraneus maxillarum apri cinis uel fuis»

Item lardum elixum atq? circumligatum mira celeritate folidat.Coftis quidem fraftis laudatur unice ca/
prinum fimum ex uino uetere:aperit:extrahit:perfanar«

Ad febres:ad mdancholicos;Iethargicos;idropicos;ad ignem facrum;& ad dolores neruorum rem e/
dia, CA. XVII.

Ebres arcet ceruoruro caro:utdiximus,Eas quide quae certo dierum numero redeuntroculus !u
pi dexter falfusadalhgatufgptfi credimus magts.Eft genus febriumjqdamphimerinum uocant:

Hoc liberari tradunt:!! quis e uena auris afini tres guttas fanguinis in duabus heminis aquae hau
ferit.Quartanis magi excremeta.fellis cum digito bubonis adalligari iubenrrSC ne recidant : non
remoueri fepteno circuitu.Quis hoc quaefo inuenire potuit.Quae eft ifta mixtura' Cur digitus bubonis
potiffimu eledus ei Modeftiores iecur feilis decrefcete luna occife iueteratu fale ex uino bibedu ante accef/
fioes quartanae dixere.Idem magi fimi bubuli cinere cofperfo puero^ urina illinunt digitos pedum mani
bufcp leporis coradalligat.CoaguIum anteacceffione propinat.Datur Si cafeus caprinus recens cum mei¬
le diligenter fero expreflb.Melacholicis fimum uituli in uino decodu remedio eft.Lethargicos excitata!!
ni lichen naribus illitus ex aceto,Caprini cornus nidonaut pilo^Uecur aprinum,Ira<j 8i ueternofis datur. Vel Iye
Pthificis medef iecur lupi ex uino.Macrae fuis foeminae herbis paftae lardum.Carnes afinini ex iure fum/
ptae* Hoc genere maxime in achaia curat id malu.Fimi quoqj aridiifed pabulo uiridi pafto boue fumu ha/
rundinehauftum pdette tradunt» Bubuli quoqa cornus mucroncexuftum duo^cochleariu mefura ad/
dito meile pillulis deuoraris.Caprae feuo in pulte alicacia Si phthifin:^ tuffim fanari.Vel recenti cu mul/ Vel exa/
fo liquefadoara ut unda in cyathum addaf :rur aeg? ramo permifceafino paud tradunt.Lupi Si caprae feui lica
cyatho uel ladis pari mefura deploratu phthificu coualuifidcertus audor affirmat,Sunt 8i qui fuum fimi
cinere profuifie fcripferint in pafTo.Et cerui pulmone maxime fubulois ficcatu in fumo : tritumcp i uino*
Hydropicis auxiliaf urina ueficae apri paulatim data in potus.Efficacius quae inaruerit cu uefica fua. Fimi
taurini maxime fubulonisifed Si bubuiiide armetinis loquor.Quida bolbiton uocant.Cinis cochleario^: Vel Ii/
trium in mulfi hemina bouis foeminae in mulieribus:& ex altero fexu in uirisrqd' ueluti myfteriu : occul- quot
tarunt magi»Fimu uituli mafculi ilIitu,Fimi aituli cinis cum femine ftaphylini aequa portide ex uino.San
guis caprinus cum medulla. Efficaciore putat hircos uticp fi lentifco palcant .Igni facro urfinus adeps illi/
nitunmaxfe q eft ad renes, Vitulinu firmi recens uel bubulu, Cafeus caprinus ficcus cu porro.Rameta pel/
lis ceruinae defeda punice ex aceto trita.Ruborecd prurigine equi fpuma aut ungulae dnis. Eruptionibus
pituitaeafininifimicfnis cum butyro»Papulis nigris cafeus caprinus ficcus ex meile & aceto i balneis oleo
remoto.PaftuIis fuiUi fimi cinis aqua illitus.uel cornus ceruini cinis.Luxatis recens fimum aprinu uel fuil
lumJrem uitulinu» Verris fpuma recens cum acetotfimum caprinu cum meIle.Bubula caro impofita tu/
inore fanat fimum fuillum in tefta calefadum tritu m® cu oleojduricias corpori oes tollit optime , adeps
c lupis illitus in iis quae rumpere opus elbplurimu /phcit.Fimum bubulu in cinere calefadu : aut caprinu
in uino uel aceto decodum. in furunculis feuum bubulum cum fale* Aut fi dolor eft fandum oleo lique/

y ii

LIBER

fh$am fine fale.Similiq? modo caprinum inambuflis.Prodeft urfinus adeps cum lilii radicibus » Apriuu
aut fuillu fimu fuereratu»Sera^: ex iis e penicillis redi oriis cinis cu adipe trirus»Tali bubuli cinis cu csra QC
medulla ceraina.Fel tauri, Fimu leporis.Sedcapra^ fimum fine cicatrice fanare dicitur.GIurinu p fla nffi/
mum fit cx auribus tauro^c & genfraIibus*Nec quicquam efficacius prodefl ambuftis.Sed adulteratur ni.-
hil seque quibufuis pellibus inuereratis calciamentifgj etiam decoflis. Rhodiacam uero fideliffimu.Eogi
pidlores & medici utuntur.Id quoq? quocandidiusreo probatius«Nigrum & lignofum damnatur.Neruo
rum doloribus fimum caprinum decodlum in aceto cum meile utiliffimum putantjuel putrefeete neruo*
Spafmata 8t percuffu uiciata fimo aprino curant uere coi ledo & arefe£lo.Sic dC quadrigis agendis tradlosi
rotaue uulneratos.Et quoquo modo fanguine contufomel fi recens illinatur.Sunt qui id coxifie aceto uti
lius putent. Quin 8C in potu farinam eam ruptis couulneratifip 8C euerfis ex aceto falurareni promittunt»
Reuerenriores cinerem eius ex aqua bibunt.Ferunt^ & Nerone principe hac potione recreari foiitum: cu
ficquocp fe trigario approbare ueIIef»Proximam fuillo fimo uim putant*

Ad fenguinem fiflendumjcontra ulcera de carcinomata ad fcabiem remedia;& quae ifixa corpori extra, -
hunrtSC qua: cicatricibus profunt» CA. XVIII.

Anguine fiftit coagulum ceruinum ex aceto. Item leporis.Huius quide& pilorum cinis : item
ex fimoafinino cinis. Et pillorum quide cinis illitus.efficacior uis emaribus aceto admixto. Et
in lana ad omne profluuium impofito.Similiterexequino capirejdd foeminae»Aut fimi uitulo/

_ rum cinis illitus ex aceto.item caprini cornus uel fimi ex aceto. Hircini uero iocineris difiedi fa

nies efficatior.Et cinis utriufiy ex uino potustucl naribus ex aceto ilIitus»Hircini quoq? utris uinarii dum/
caxat cinis cu pari podere refina:. Quo genere fiflitur fanguistdd uulnus glurinatur.Ha:dinum quoqi coa'
gulu exaceto:& faeminu eius cobuftorum cinis fi militer pollere rradunf.Vlcera fanatin tibiis crunbufej
adeps urfinusadmixta rubrica: Quae ueroferpunt fel aprinum cum refina & caerufa.Maxillaru apri uel Iu
um cnfs.Fimum fuum illitum ficcum.item caprinum ex aceto fubferuefadtum.Ccerera purgantur &C ex/
plentur butyro.Cornus ceruini cinere. Vel medulla cerui.Fclle raurino cum cyprino oleo. Aut fimo apri'
no. Aut hircinoiFimum recens fuum.Vel inueterari ferina illinitur uulneribus ferro fedlis. Phagedenis 3C
fi flu i is immittitur fel tauri cum fucco porri aur lacie mulierum » Vel fenguis aridus cum cory ledoe herba»
Carcinomata curat coagulum leporis cum pari podere capparis afpcrfum uino.Gangrenas urfinum fel pc
na ilirrum.Afini ungularum cinis ea quae ferpunt ulcera lnfperfusjSanguis equiadrodit carnes leptica ui*
Item fimi equini inuererati feuilla.Ea uero quae phagedenas uocant in ulcerum genere corii bubuli cinis
cum mdle.Caro uituli recentia uulnera non patitur intumefcere.Fimum bubulum cum meile. Fceminu
uituli cinis fordida ulcera:# qua: cacoethe uocant e lacte mulieris fanar.Recentes uero plagas ferro illatas
glutinum taurinum liquefactum tertio die folutum.Cafeus caprinus ficcus ex aceto ac meile purgat ulce-
ra»Qure uero ferpunt cohibet feuum cum caera.Item addita pice ac fuIphurepercur3t.Similirt rproficit ad
cacoethe ha:di foeminum cinis e ladle mulieris. Et aduerfus carbunculos fuis far minar cerebrum roflum il
litumgi.Scabiem hominis afinina: medullae maxime abolent. Vrin^ eiufdem cum fuo luto illita: . Bury,
rum eriam quod in iumentis proficit cum refina calida*GIutinum taurinum in aceto liquefactum addita
calce.Fel caprinum cum aluminis cinere. Boas fimum bubu!um:unde& nomen traxe: e.Canum fcabies fa
nantur bubulo fanguine recenti: Iterumq? cum inarefeat illito:# poftero die abluto cinere lixiuio . Spinae
ac fimilia corpori extrahuntur fellisexcremcntis.Item caprae ex uino. Coagulo quocunqsi fed maxime le/
poris cum thuris polline # oleotautcum mufei pari ponderetaut cum propoli. Cicatrices nigras feuum afi
ninum reducir ad colorem.Fel uituli extenuat calefactum. Medici adnciunt myrrha oCnaelSc crocutaerea.*
que pyxide condunt» Aliqui # florem aeris mifcenr.

Ad muliebria mala medicina Si ad infantium morbos!# ueneris remedia CA. XlX»

Vlierumpurgatioes adiuuat fel taurinum lana fuccida appofitu.Olympfas thebana addidit h yv
fopuna # nitrum. Cornus ceruini cinis potus» Item uulua: laboranri.IUituquoqj # fel taurinu
cum opio appofi tu obolis binis.Vuluas # piioceruinofuffiri ,pdefl.Trad unt ceruastcum fenfe

_ rintfegrauidastlapillum deuoraretquem in excremetis repertum aut in uuluafnam # ibi inue

nitur)cuflodire partus adalligatum.Inueniunf 6i officula in corde # uulua per qua utilia grauidis partui
rientibufquNa de pumice qui in uaccaru utero fimili modo reperirur ut dixius in natura bou»Lupi adeps
illitus uuluas molht*Oolores earum lecur.Carnefqi lupi edifle parituris prodefl» Aut fi incipientibus par/
turi re fit iufta qui ederit. Adeo ut etia corra illitas noxias ualear.Eunde uero fuperuenire pernitiofum ed«,
Magnus # leporis ufus mulieribus.Vuluas adiuuat pulmo aridus potus.Profluuia iecur cu famia terra ex
aqua potum. Secudas coagulum .cauenf pridiana ba!nea»lllitti quocp cu croco # porri fuccotuellere appofi
tum abortus mortuos expellit.Si uulua: leporu in cibis fumanftmares cocipi putant.Hoc # refhculis eo'
rum & coagulo profici.Conceptu leporis utero exeptum iis qua: parere defierintireflibilc foecunditate af/
ferre»Sed # pro coreptu leporis faniem ex uiro magi ,ppinant.Item uirgini nome grana fimi ut flent peri4
petuo mam^.Coagulo quo<p.Ob id cu meile linunt fanguine ubi euulfos pilos renafei nolunt . Inflationi
uulua: fimu aprinu fuillumue cu oleo illini prcdefUEificatius fiflit ferina aridi ut afpergatur ponon.Iucl fi
grauida: aut puerpere torqueantur.Lafle fuis poto cu mulfo adiuuant partus muiieru.Fer fe uero potum
deficietia ubera puerperam replet. Eadem circunlira fanguine focmina: fuis minus crefcut.Si dolent ladtis
afinini potu mulcentur.Quod addito meile fumptu & purgationes earii adiuuat.Sanat dC uulua^ exulce
rationes eiufdem animalis feuu inueteratuiSC in uellere appofitu duritiam uulua^ emollit. Per fe uero re/
cens uel inueteratd ex aqua illitu pfilothri uim optinet . Eiufdem animalis lien inueterarus ex aqua illitus

VIGESIMVSOCTAVVS CLXXI

mammis abundantia facit* Vuluas fuffitu corrigit* Vngufce afininae fuffita* partuJmaturannut uel abortus
euocetunnec aliter adhibenf jquonia uiuente partu necanr*Eiufdem animalis fimum fi recens imponatur
profluuia fanguinis mire fedare dicitur • Nec n5 di cinis eiufdem fimitqui di uulaae prodefl ipofitus.Equi
fpuma ijllita per dies*x!*prius q nafcamtur primu pili reftringunf.Item cornus ceruini decocto.Melius fi re
fentia fintcornua«La&e equino iuumturuuIuaecoIlutat*Quod fi mortuus partus fentiatur lien ex aqua
dulci potus eiicir*Item unguis fuffitu aut fimu aridu. Vuluas procidetes butyru ifufum fiflit* induratam
pulua aperit fel bubulum rofaceo admixtoiforis uellere cu refina terebinthinaiimpofito « Aiunt di fuffitu
hmi e mare boue procidentes uuluas reprimhpartus adiuuari*C6ceptus uero uaccini lactis potu*Sterilita/
tem ob partus uexationem fieri certum eft.Hanc emedari Olympias thebana affirmat felle taurino di adi/
pe ferpennu 3i erugine addito meile medicatis locis ante coitus* Vitulinum quo^ fel fi in purgationibus
fuerit fub coitu afperfum uulux etiam duritia uentris emolIit:& profluuium minuit umbilico perundta
adqt in totum uuluae prodeft.Modu ftatuuntfellis pondere denari ad apii tertiam ammixto amygdalino
oleotquantu efle fatis appareat hoc in uelere imponunt*Mafculi fel uituli cum mellis dimidio tritum fer/
uatur ad uuluas*Carnem uituli fi cu ariftolochia inaflatam edant circa conceptumtmares parituras pmit/
tuntuMedulIa uituliin uino 3C ex aqua decodta feuo exulcerationibus uuluaru ipofita prodefljtem adeps
uulpiumiexcremetuq? felium cum refina St rofaceo impofi tum. Caprino cornu fuffiri uuluam utiliffimu
putant.Silueflrium aprarum fanguis cum palma marina pilos detrahmCaeterarum uero fel callum uul/
uarum emollit infperfum di a purgatione conceptus faciuSic quo^ pfilothri uis efficitur euulfis pilis tri/
duo feruatur illitum.Profluuium quauis immenfum urina caprae pota fifti obftetrices promittut: &fifi/
raum illinatur«Membrana caprarum in aqua partu edito inueterata potuqj fumptaln uino: fecundas pel/

Iit* Haedorum pilis fuffiri uuluas utile putanuEt in profiuuio fanguinis coagulum bibi aut hyofcyami fe/
mine imponi « E boue filueftri nigro fi fanguine rhicini lumbi perungantur mulieri tedium ueneris fieri
dicit Efchines.ldem amoris pota hirci urina ammixto propter faftigium nardo * Infantibus nihil butyro
utilius per fe 8i cum melletpriuatim &C in dentionet& ad gingiuas:6C ad oris ulcera* Dens lupi adalligatus:
infantium pauores prohibettdentientiqj morbos*Quod di pellis lupina prae fiat* Dentes quidem eoru ma
ximi equis quoqj adalligati infatigabilem curfum praeftare dfcuntur*Leporum coagulo illito ubere fiflif
infantium aiuus*Iecur afini ammixta modice panace infiilbtum in os a comitialibus morbis di aliis infan/
tes tuetur*Hoc*xl*diebus fieri praecipiunt.Et pellis afinina iniedta ipauidos infantes facit * Detes qui equis
primum caduntifacilem dentirioem praeflantinfantibus adalligati«Effiadus fi terram non artigere. Lye/
nem bubulus in meile editur*Et illinitur ad lyenis dolores*Ad ulcera manantia cum meile* Lyen uituli in
uino decoflus tritufq? di illitus ulcufcula oris.Cerebrum caprae magi per annulum aureum traie&um pri
us quam Iac;detur intantibus;inflillamr contra comitialesicaeterofcB infantium morbos*Caprinum fimil
inquietos infantes adalligatum panno cohibetimaxime puellas» Lade caprino uel cerebro leporum perun
diae gingiuae faciles dentitioes faciunt*Somnos fieri lepore fumpto in cibis Cato arbitratur* Vulgus & gra
tiam corpori in nouem dies friuolo quidem iocoicui tamen aliqua debeat fub efle aufa in tanta perfuafio Vf loco
ne.Magi felle caprae facrificate dumtaxat illito oculis uel fub puluino pofito fomnum allici dicunt , Sudo
res inhibet cornus aprinicinis e myrteo oleo perundlis*Coitus autem flimulat fel aprinum illitum. Item
medullae fuum hauftae*Seuum afininum anferis mafculi adipe permixto illitumdtem a coitu equi Virgi/
lio quocp defcriptum uirus di tefliculi equini aridi ut potioni interferi poffint:dexterue afini teflis in uino
potus pro portionetuel adalligatus brachiali.Eiufdem a coitu fpuma colledla rofeo panno di inclufa argen
to ut Efchines tradi.Salpa genitale in oleum feruens mergi iubet feptiesreogt perungi pertinentes partes*

Bialcon cinerem ex eodem bibi uel tauri a coitu urinarmlutoquc ipfo illini pubem* At e diuerfo muris fi/
mo illito cohibetur uirorum uenus.Ebriecatem arcet pulmo apri aut fuis alius a ieiuno cibo praefumptus
eo diedtem haedinus*

Mira de animalibus. CA* XX*

Jra praeterea traduntur in eifdem animalibus*Vefligiu equi exculfiim ungula (ut folet pleruqp)
fiquis colledlum reponat fingultus remedium efle recordatibus quonam loco id repofuerint.

Jecur luporum equinae ungulae fimile efle.Et rumpi equos qui uefligia luporum fub equite fe

_ _ quantur*Talliftp luum difcordiae uim quandam inefle.In incediis fi fimi aliquid egeratur e fla

bulis facilius extrahirnec recurrere oues bouefij.Hircorum carnes uirus no recipere: fi panem hordeaceu
eo die quo interficiantur ederintjlaferue dilutum biberinr.Nullas uero teredinem fentireluna decrefcen
te induratas fale* Adeoq? nihil omiflurriefijut leporem furdum celerius pinguefcere reperiamus* Anima/
lium uero medicina*Si fanguis profluat iumentis:fuillum fimum ex uino infundendu.Boum aute mor/
bis feuumfulphuruiuum allium fi lueftreouumcoiflum. Omnia haec trita in uino danda:aut uulpis adi/
pem, Carnem caballinam difcodtam potu fuum morbis mederi • Omnium uero quadrupedum morbis
capram folidam cum corio di ranam rubetam difcodtas*GaIlinaceos non attingi a uulpibus qui iecur an /
malis eius aridum ederint.Vel fi pellicula ex eo collo induta galli intererint*SimiIia in felle muflelte * Bo/
ues in cypro contra tormina hominum excrementis fibi mederi.Infuper pedes boum fi prius cornua pice
liquida perungantur.Lupos in agrum non accederejfi capti unius pedibus infradtis cultroq? ada&o paula
tim fanguis circa fines agri fpargatunattp ipfe defodiatur in eo loco ex quo coeperit trahi* Aut fi uomerem
quo primus fulcus eoanno in agro du&us fi excuflum aratro focus larium quo familia couenitjabfumar.

Ac lupum nulli animalium nociturum in eo agro quadiu id fiat.Hinc deinde reuertemur ad animalia fui
generistquae aut placita non funtiaut fera*

LIBER

CAII PLINII 5ECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER XXIX.

PROOEMIVM»

i

De medicina # inuentoribus eiustde origine medicinae:# quando primum clinice:# quando primum
iatraleptice:# de Chryfippo:# Erafirtrato:# Empirice:# Erophilo:# reliqs illuftribus medicis:# quo/
tiens ratio medicina! mutata fit:# qui primus roma: medicus;# quandoi# quid de medicis antiqui Ro/
mani iudicauerint:# uitia medicinae. C A* 1«

Vel exo

leuerint

Vel qua

Ve! do'
mibus

ATVRA REmedio/
rum ;at<j! multitudo
inftantiurac praeterito
rumrplurade ipfame
dedi arte cogunt dice/
re . qq no ignarus fi in
nullis ante haec latino
fermoe codiratacepfq?
ac lubricu e? rept om/
niu nouape principius
nec aliud uriqi gratiae
qrterrt is difficultatis i
promedo.Sed quonia
occurrere uerifimile ert omnju' qui haec nc.fcat cogi
tationirquo na medo exoluerintin medionaeufut
quae tara parata atep pertinetiaeranr.Miruqi # Idv
gnum .prinus fubirrnulla artium icortantiorefuif/
fe.Er erianum faepius imnfari congerit cum fit fru
_ _ fluofior nulla»0iis primu iue rores fuos affignauit:

# caelo dicauir.Necnon # hodie multifariam ab oraculis medicina petitur. Auxit deinde famam ena eri/
tn menfhim fulmine Aefculapium fabulatatquoniam Tyndandam reuocauiflet ad uiram.Nec tame certa
uir narrare alios rcuixirte operafuadara troianis temporibusa quibus fama certior uulnerum dumtaxat
remediis*Sequenti3 eius mirum didtu in nofle denfin'ma l3tuere:ufqi ad peloponnefiacum belluiEt tunc
eam rcuocauit in luce Hippocrates genitus in ffula cotin primis clara & ualida ac Aefculapio dicata.Is:cum
fuifiet mos liberatos morbis feribere in templo eius deitqui auxiliatus eflee : ut poftea fimilitudo profice/
renexfcripfifie ea tradit «At^ ut Varro apua nos credit iam teplo cremato is inftituifle medicinam hanc:
qua? clinice uocaf.Nec fuit portea quaertus modustquoma prodicus Selymbriae natus difapulus eius inrti
tuiflenq uocat iatralepticen. Reun&oribus quoqt medico^’ ac medicis in eis uidhgal iuenit . Horu placita
Chryfippus mgeri garrulitate mutauir.Plurimug? etia exChryfippodifripuluseius Erafirtratus Arirtote
lis filia genirus.Hic Antiocho regefanato centu caletis donatus e a rege Ptolemaeo filio eius : ut icipiamus

# £mia artis ortedere» Alia factio ab experimeris fe cognominans Empiricen cccpit in ficilia a Creotc agri
genno Empedoclis phyfici aucrtorifatecomedato.Diffiderutgieaefcholae:# ofseas danauit. Herophilus
in muficos pedes uenarj,: pulfu difereto p aetatu gradus.Deferta deinde # haec fecla ert: quonia necefle erat
in ea litteras fcire.Mutata#qportea Afclepiades(ut rettulimus)menerat. Auditor eius Themifonfuit:q
inter initia fcripfit.Hk> mox recedete a uita ad fua placita murauit.Sed # illa Antoius mufa eiufde audtorr
tare diui Augurti:que cotraria medicina graui piculo exemerar.Mukos pterco medicos celeberrimcfgj ex
iis cartios:carpitanos:arucios:a!bucios:rubrsos.ccd.fertertia annua mercede iis fuere apud pricipes.Qu.ue
ro Srertinius lputauit pricipibusrg> fertertiis qngenis annuis cotentus eer.Sexcena.n.fibi qrtu urbis fuirte
numeratis dominus ortedebat.Par # fratri eius merces a Claudio Caefare ifufi ertrccfus cjq exhaurtis opi''
bus neapoli exornata ut haeredi. HS,ccc.relinqueret:quatu quadragea ide Arucius folus.Exortus deinde
ert Vecrtius uales adulterio Meflalinae Claudii Caefaris nobiliratustpariterqs eloquetiae arteflaror.Is ea po/'
tenria natrtus noua irtituit fecla.Eade aetas Nerois pricipatu ad Thertalu trafiliuic delente cudla maieiji pia
cita # rabie quada in oes aeui medicos perorate. Quali prudetia :genioq? aertrmari uel uno argumeto abu
de pot cu monumeto fuotqd' ert appia uiariarronicen fe lfcripferit.Nullius hiftrionu part ex quo trigario
comitatu reg teflus rn publico erar.Tu Crinas martilicfis arte geminaratut cautior religiofiorq* ad fy derui
motus ex ephemeride mathematica cibos dandotorafqi obferuadoaucrtoritateeu pceffit.Nuperq!. HS.c*
reliquit muris patriae moenibus quocp aliis peneno minori fi3ma extru&is.Hi regebat fata:cu repete ciui/
tate Carmis ex eade maffilia fuafindanatis no fo)u prionbusmedicisraeru # balneis.Frigidagi etia hyber
nis algoribus lauari perfuafit. Merfitargros i lacus. Videbamus fenes cofulares uf^ in ortetatione rigetes*
Qua de re extat etia Annei Senecae artipulario.Nec dubiu ert:oes irtos fama nouitate aliqua aucupates aias
ft itim nortras negociarkHinc illae circa aegros miferae fniaru cocertarioesmullo ide cefente ne uideaf afler
tario alterius.Hsnc illa ifoelicis monumen ifcriptio:turba fe medico^: perifle.Mutaf ars quottidie totiens
inte-pollis^Et lgenioru graeciae flatu ipellimur.Palaqi ert: ut qfquis iter irtos loquedo polleat: lperaroreib
lico uirae nortia: necif^ fieri.ceu uero no millia gentiu fine medicis degantmec tamen fine mcdicina.Sicut

VIGESIMVSNONVS CLXXII

popuTas Romanas ultra fexeentefimu annutneq? ipfe in accipiedis artibus lentus: medicinae uero etia aui/
dus donec experta danauit.Etenf pcenfere ifignia prifco^j in his moribus couenit»Caflius Hemina ex an/ Vel ige/
tiquis auctor eft primu e medicis uenifle roma peloponefera Archagathu Lyfaniae filiu.L.Aemylo,M.Li nia
uio coff.anno urbis.dxxxv.Eicp ius qririu datu Si taberna in copitoacilio empta.Ob id publice uulnerariu
fui^fle eu traduc uocaru.Mirecpgratu adultu eius imtio.Moxa faeuitiafecadi uredig* trafifte nome in carni
fice Si in tediu ams.Omnefcp medicosjqd clariffime itelligi pot ex.M.Catoetcuius auctoritas ; rriuphusj
at^ cefura:& qto in unii coferutjtato plus in ipfo eft.Quaobre uerba ipfa poemus.Dica de iftfs graecis fuo
loco Marce fili qd athenis exqfitu habea:6C qd bonu fitcorn litteras lfpicere no pdifcere» Vinea neqffimu
BC idocile genus ilIoru.‘& hoc puta uate dixilTe^Quadocu® ita gens fuas litteras dabitioia corrupet. Tunc
etia magis: fi medicos fuos huc mittet. lurarut inter fe barbaros necare oes medicina,Sed hocipm merce/
de faciuttut fides iis fit:& facile difperdat.Nos quoqj diflitat barbaros:& fpurcius nofqj magis q alios opi
cos appellatioe foedant. Interdicit ibi de medicis. At^ hic Cato.dc.v^nno urbis noftra obiit.lxxxv.fuo ne
quis illi defui fle publice teporataut priuatim uita: fpatia ad expediendu arbitref • Quid ergo' damnata ab
eo rem utiliffima credimus 'Minime hercuIe.Subiidtenim qua medicina ufus 8i fe&coiuge ufoj ad Ion
gam feneita perduxeritjiis ipfis fcilicet quae nuc nos trademus.Profiteturqiefleetia comentariu libi quo
medeatur filio;feruis:famiIiaribus:qua: nos per genera ufus fui diflerimus.Non rem antiqui danabatifed
arte.Maxime uero quseftii efTe imani precio uita: recufabat.Ideo tepld Aefculapii etia cu recipe ref is deus:
extra urbem fetifleiiterum® in infula tradutur.Et cu graecos italia pelleret:diu etia poft Catone excepifle
meiicos.Augebo prouidenria illortuSolam hacarrid graecaru nondu exercuerat romanagrauitas.In tato
fructu paucilfimi quiritiu attigere:& ipfi ftatim ad graecos traffugae.Immo uero auctoritas aliter q graece
ea tranantibus et apud imperitos expertefqi linguae no et. Ac minus creduttquae ad falute fua pertinet: II
intelligur.ltatj hercule in hac artiu fola euenitiut cuicucp medicu fe profiteri ftatim credaf: cu fit pericula
in nullo medacio maius.Non tame illud intuemunadeo blanda et fpiradi p fe cuicp dulcedo.Nulla prae/
terea lex quae puniat infeitia capitale.Nullu exeplu uindictae.Difcut periculis noftris.Etp experimeta mor
tes agunr.Medicoq? tantu homine occidite fuma impunitas eft.Quinimo tranfit inconuitiu. Et inteperi»
tia cuIpatur.Vltrocy qui perfere arguutur.Sed Si decuriae pro more cenfuris principu examinatur.Inquifi
cio p parietes agitur.Et qui de numo iudicet a gadibus colunifq? Herculis accerfirur.De exilio uero no nili
dte.xiy.Quincp electis uiris datur tabella. At de iudice ipfo quales in confilfo euri ftatim occafuri' Merito
dum memini noftru libet fciretquodfalutifuae opus fir. Alienis pedibus ambulamus» Alienis oculis agno
fornus. Aliena memoria falutamus. Aliena uiuimus opa.Perierunrqi reru naturae precia:& uitae argume-
ta.Nihil aliud pro noftro habemus qua delicias.Non defera Catone ta ambitiofae artis inuidia a me ob io
<tum:& a fenatu illu qui ita cenfebat. 1 tag? no criminibus arris arreptis ut aliquis expe<ftauerittQuid.n.ue
nenoru fertilius:aut unde teftamentoru plures inlldiae. Iara uero o i adulteria et in principu domibus:ut
Eudemi in Liuia Drufi Caefaris.Ite Valentis in qua dictu eft regina.Non funt artis ifta: fed hominu. Non Vel eui/'
magis haec urbi timuit Cato ut equide credo qua reginas.Ne auaritia qde argua rapacefcp nudinas pende- «ens
cibus fatis Si. doloru indicatura:ac mortis arram autarcana prxcepra.Squama in oculis emouenda potius
qua extrahenda. Per qua: effetftu eft ut nihil magis prodeffe uideref qua multitudo graftantiu. Ne^.n.pu
doris aemuli precia fumittut.Notueft ab eode charmide unu aegru exprouincialibus.HS.ducetis condu/

€tum Archontio uulnert! medico. HS.C.codenatoademifle Claudiu pricipe • Eide$ in gallia exulanti 8i
deinde reftituto acquifitu non minus intra paucos annos.Et hxcpfonis imputetur. Ne faecem quide auc
infitiam eius turbae arguamus:ipforuq? inteperantia in morbis aquaru calidam diuerticulist imperiofam
inediam. Et ab iifde deficientibus cibo faepius die ingefto.MilIe praeterea penitetiae modistculinaru etiam
praeceptis:& unguenroru mixturisjquado nullas omifere uitseillecebras»Inuehi peregrinas mercesjconci-’
liariqi externa precia difplicuiile maioribusjcrediderim quidetno tame hoc Catone prouidifie: cu damna
retarte.Theriace uocatur excogitata copofitio luxuriae.Fitex rebus exrernisjcu tot remedia dederit natu/
ratquae fingula fufficeret:Mithridaticu antidotuex rebus»liiii.coponitur.Interim nullo podere aequali: 6C
quaruda rem fexagefima denarii unius imperara.Quo deoru perfidia ifta monftrate^Hominu enim fub/
cilitas tanta elle non potuit.Oftentatio artis di portentofa fcientix uenditatio manifefta eft. Ac ne ipfi qd£ Vf Uedi
illam nouere.Coperi^ uulgo procinabari indica in medicameta miniu addi infeitia noisjquod efie uene/ catio
num docebimus inter pigmeta.Veru Si haec ad finguloru falutem pertinent.llla autem quje timuit Cato;
atq? prouidit:innocetiora multo Si parua opina tutquae proceres artis eiufdem in femetipfis fatetur.llla ^>/
didere fperii moresjilla qus fani patimur ludlatus caeromata ceu ualitudinis caufa inftituta.Balneae arden
tes quibus perfuafere in corporibus cibos coquirutnemo no minus ualidus exiret.Obedictiffimi uero ef/
fer rentur.Potus deinde ieiunoru ac uomitionestfi: rurfus perpotatioestac piloru euitatio inftituta refinis
eoru.lrem^ pectines in fceminis quide publicati.Ita eo profedodues morummec aliunde maior qua eme
dicina. Vatem prorfus quottidie facit Catone eius oraculu.Satis efte igenia graecoru infpicereno perdifee/
re.Hrc fuerint dicenda pro (enatu illo fexcentifij populi romani annis aduerfus artemun quacoditioe in/
fidiofiffima audtoritate peffimis boni faciunt, Simul cotra attonitas quorunda perfuafioes qui prode (Te:
nifi preciofi non putant.Neqi enim dubitauerim aliquibus faftidio futuraiquae dicenmr animalia • At no
Virgiho nefas fuit nominare formicas nulla neceflitare:& gurguliones ac lucifugis congefta cubilia blattis*

Non Homero interpraelia deorum improbitatem mufcaedefcribere»No naturae gignere ifta:cum gignat
hominem.Proindecaufas quifgp& effedtus non res aeftimet.Ordiemurautem acofelfisthoc eft lanis oui/
bufquVc obiter rebus praecipuis honos in primis perhibeatur, Quaedam etiam fi alienis locis:tamen obi/

y uii

LIBER.

rer dici necefle erit.Ncc dfeeftef materiae pom pa: fi c quicquam aliud intueri liberettqua fide operis* Qufp'
pe inter prima proditis etiam ex cinere phoenicis nidoq* medicinis*Ceu uero id certum cflet;at<j non fabu
JofumJ rridere eft uitae remedia poft milefimum annum reditura monftrare*

De medicina lanarum* CA. II*

Anis audoriratem ueteris romani etia religiofam habuere poftes a nubentibus attingi iubentes*
Praeter^ cultum # tutelam cotra frigo ra*Succide plurima pneftant remedia ex oleo uinognaut
acerotprout quseap mulceri mordericp opus fit:# aftringi texariueiluxaris mebris dolentibufqj
neruis impoh tae:&T crebro fuffufse.Quida etia falem admifeent luxatis* Alii cu lana ruta trita adi
peqj imponnnt*Item cotufis tumetibufqj.Halitus quoqj oris gratiores faceretraditur cofricaris dentibus
at<£ gingiuis admixto melle.Prodeft # phreniticis fuffitu*Sanguin€ in naribus fiftit cum oleo rofaceo : #
allio indita modicoauribus obturatis fpiffius.Quin # ulceribus uetuftis imponitur cum meile . Vulnera
ex uino uel aceto uel aqua frigida # oleo afperfa fanat. Arietis uellera lota frigida^ ex oleo madefada i mii
liebribus malis lfiamariones uulua: fedant.Et fi procidantjfuffitu reprimunt.Succida lana impolita fubdi
ta<j mortuos partus euocat*Sifh't etiam pfluuia earu* At canis rabiofi morfibus inculcata poft diem fepti/
mum foluitur.Reduuias fanat ex aqua frigida.Eadem nitro fulphure oleo acetojpice liquida feruentibus-
tinda q calidiffima impolita bis die lumborum dolores fed3t*Sanguine<p fiftit ex ariete fucrida t articulos
extremitatu prseligans.Laudatiffima omnisecolIo*NationeuerogalIatica:tarentina:atricajmilIefia* Succi
da Iponut & defquamaris:pcuffis:liuidis:cotufis:collifis:cotriris;deiedis»Capitis & aliis doloribus floma/
chi inflamationi ex aceto & rofaceo* Cinis eius illinif attriris:uuIneraris:ambuftis*Et in oculorum medi/
camenta addirur*ltem in fiftulas:aurefcp fuppuratas* Ad haec detonfam eam alii uero euulfam decifis fum
mis partibus ficcant»Carpunt<j:# in fidili crudo coponuntiac meile perfundunt utrung?*AIii haftulis te/
dae fubiedist# fubinde iterftratis:oIeo afperlam accendut.Cinereq! in labellisaquaadditacofricant maui
# cofidere patiunftidqj fiepius mutanres aqua donec lingua aftringat lenitennec mordeat*Tunc cinere re
ponunt«Vis eius ftyptica eft:efficaeif%ne<j genas purgar.Quin ipfae fordes pecudu fudorqp foeminu # ala >
rum adhaerentes lanis:oejypum uocantjnnumeros ppe ufus habet. In atriris ouibus genito palma fitplu'
ribus modis*Sed probatiliimum lana ab iis partibus recenti concerptajaut quibufcunq? fordibus fuccidiS;
primum colledis:ac lento igni in seneo uafe fufferuefadis # refrigeratistpinguiq? quod fupernatat: colle*
do in fidili uafetiterumqi decoda priore materiatquae pinguitudo utragj frigida aqua lauatur & in linteo
ficcatunac fole torreturidonec candida fiat ac tranflucida*T um in ftagnia pyxide coaitur* Probatio aurem
ut fordium uirus oleat; # manu fricante ex aqua non liquetunfed albefeat ut eserufa* Oculis uriliffimum
contra inflammationes genarum 9 callum*Quidam in refta torrentxdonec pinguedinem amittat; utilem
salem exiftimantes erolis # duris genis;angulis fcabiofis & lachrymantibus*Vlcera non oculorum modo
fana^fed oris etiam # genitalium cum anferino adipe.Medetur # uulus inflammationibus:# fedis rha/
gadis:# condylomatis cum meliloto ac butyro*Reliquos ufus eius fuo loco digeremus*Sordes quo<y cau
darum concreta in pilulas ac ficcate per fe tu faeq? in farinam # illitae dentibus mireprofunt etiam fabenti
Vel fe/ busigingiuifq? fi carcinoma ferpat»Iam uero pura uellera aut per fc impolita caecis doloribus : aut accepto
djS fulphure # cinis eorum genitalium uitiis.Tantumqj pollentwt medicamentis quoq? fuperponantur«Me
dentur ante omnia # pecori ipfufi faftidio non pafcatur.Cauda.mq ardiffime praeligata euulfa inde lana
ftatim uefcuntur*Traduntcp quod extra nodum fit ecauda primori.

De ouorum natura. CA* IU*

Anaehabet&cuouisfocieratefimul fronti ipofitac cotra epiphoras.No opus efteasin hocufu
radicula ce curata. Ne<j alidqcadidu exouo ifundiacpolline thuris.Ouapfe ifufo cadidoocu
lis epiphoras cohibetturetefep refrigerat.Quida cu croco pferut:# pro aqua mifcent collyriis.

„ _ _ _ I Infantibus uero cotra lippitudines uix aliud remediu eftjbutyro ammixto receti.Eade cdoleo

trita ignes facros leniunribetae foliis fuper illigatis.Cadido ouo^ in oculis & pili redinanf ammoniaco tri
to:ammixtoq?»Et Vari in facie cu pineis nucleis ac meile m odico. Ipfa facies illita fole no adurif* Ambufta
aquis fi ftatim ouo occupendpuftulas n5 fentiut.Quida ammifeet farina hordeacea:# falis paru » Vlceri/
bus.ueroexambufto cu cadido ouoru toftu hordeu:# fuillo adipe mire ,pdeft*Eade curatioead fedis ui>
tia utunf «Infantibus quide etiam fi quid ibi procidat* Ad pedum rimas ouoru candido decodo cu eserufae
denarioru duoru pondere pari fpumse argenti myrrhac exiguo deinde umo. Ad ignem facru candido ouo/
rum trito cu amylo* Aiunt # uulnera candido glutinari.Calculof^ pelli.Lutea ouoru coda ut indurefeat:
admixto croco modice:item meile # lade mulieris illita dolores oculorum mitigant * Vel cum rofaceo #
mulfo lana oculis impofitamel cu trito apii femine ac polera in mulfo illita « Prodeft & tuffientibus per fe
luteu deuoratu liquidu:ita ut dentibus no attingatur.Thoracis diftilati5ibus«Fauciu fcabricia? • Priuatim
cotra hemorrhoiefu morfum itlinif:forbeturq? crudu«Prodeft # renibus:ueficae:rofionibus:exulceratio/
nibufji# cruenta excreatibus.Quinqi ouoru lutea in uini hemina cruda forbentur dyfentericis: cum ia/
re putaminis fui # papaueris fuccotaut uino. Datur coeliacis cum uuae paflae pinguis pari pondere;# mali
corio per triduum equis portionibus.Et alio modo lutea ouorum trium lardi uereris # mellis quadran/
tibus.Vini ueteris cyathis tribus trita ad craffitudinem mellis:& cum opus ficauellanre nucis roagnitudi/
neexaquapota.Item ex oleo frida terna totis ouis pridie maceraris in aceto» Sic# illita lyenicis « Sangui/
hem autem rejicientibus cum tribus cyathis mufti. Vtuntur iifdem ad Iiuenria fi uetuftiora fint:cum buK'
bis ac meile. Siftunt # menfes mulierum coda # ex uino pota «Inflationes quoque uulua? cruda cum
oleo ac uino illita.Vriliora funt # ceruicis doloribus cum anferino adipe # rofaceo . Sedis etiam uitin du

VIGESliM VSNON VS

CLXXIII

rata igni : ut calore quoque proflnt ♦ Et condilomatis cum rofaceo*Item ambuftis durata in aqua mox in
pruna putaminibus exuftis tum lutea ex rofaceo illinuntur.Fiunt 8C tota Iutearqua* uocant Sitiflatcum tri
duo incubata tolluntur.Stomachum diflblurum confirmant pulli ouorum cum gallae dimidio : ita ut ne
ante duas horas alius cibus fumatur.Dant & dyfentericis pullos in ipfo ouo decodtos ammixta uini aufte/
ri hemina:&pari modo olei polentaecp.Membrana putaminis detracta fiue crudo fi uedecodto: labiorum
fifluris medetur.Putaminis cinis in uino potus fanguinis eruptioibus.Comburi fine membrana oportet*

Sic fit 8C denrifririum.Idemcinis 5C mulierum menfescum myrrha illitus fifl/t.Firmitas putaminum tan
ta efltut redtanec ui nec pondere ullo frangantunnec nifi paululum in flexa romnditate.Tota oua adiuuat
partum cum ruta 8£ anetho & cymino pota ex uino.Scabiem corporum ac pruritum oleo 5C cedria mixtis -
tollunt»Vlcera quoqi humida in capite cyclamino ammixta* Ad puris & fanguinis excreationes ouum cru •
dura cum porri fedtiui fuccorpariqt menfura mellis graeci calefadtum hauritur* Dantur 5C tuffienribus co
&a 8C trita cum melIe:6C cruda cum paflo oleicp pari rnodo «Infunduntur & uirilitatis uitiis fingula cu ter/
nis paffi amylicp femunda a balneis, A duerfus idtus ferpentium codta tritacp adiecto nafturrio illinuntur#

Cibos quot modis iuuentmotum eft:cum tranfmittat faucium tumorem calfjdtuq? obiter foueant. Nui/
lus eft alius cibus qui in atgritudinealadnem oneret*Simulcy uini ufum &cibi habeat. Maceratoru in ace/
to molliridiximus putamen «Talibus cum farina in pane fubadhsrcoeliaci recreantur.Quidam ita refoluta
in patinis torreri putant.Quo genere non aluos tantum fed dC mefes foeminarum fiftunr : aut fi maior fit
impetus cruda cum farina ex aqua hauriuntur.Et per fe lutea ex iis decodta rurfum in aceto donec indure
fcant.Iterum^ cum trito pipere torrentur ad coibedas aluos«Fit 8C dyfenrericis remedium fingulare ouo
effufo in fidtili nouo eiufdemcp oui menfura ut paria fint omnia meile mixto moxacero«Item oleo confu
fis crebro^ permixtis.Quofuerinteaexcellentiorathocpraefentaneum remedium erit. Alii eadem men/
fura pro oleo & aceto refinamadiiciunt rubentem uiuum^:8C alio modo temperant olei tantum menfu/'
ra par/ pineiqi corticis duabus fexagefimis denariorum«Vua eius quod rhus diximus mellis obolisquinqr
fimul decodtis ita ut cibus alius pofl quattuor horas fumatur*T orminibus quoq? multi medentur oua bi
na cum alis pifcis quattuor una atterendo uimqi hemina calfaciendo atq* ita potui dando«Et ne quid defit
ouorum grariaetcandidum ex iis admixtum calci uiuas glutinat uitri fragmenta* Vis uero tanta eft utlignu
perfufum ouo non ardeat. Acne ueftis quidem contacta aduratur. De gallinarum aurem ouis tantum lo/
cuti fumusjcum 8C reliquarum alitum reflant magnae utilitates ficut fuis dicemus locis.Praetereaeft ouo
rum genus in magna gallinarum fama omiflum a grsecis* Angues ea(numerus efl ouorum)conuo!uti fa/
iiuis faucium corporumq? fpumistartifici conplexu glomerantunanguinum appeIlatur*Druidx fibilis id
dicunt in fublime iactarijfagoqj oportere intercipitne tellurem atringat.Profugere raptore sequo. Serpen/
tes enim infequitdonecarceaniur amnis alicuius interuentu«Experimentum eius efle fi contra aquas flui/

Settuel auro cindtum«At<j(ur efl magorum folertia occultandis fraudibus fagax)certa luna capiendu cen/
fenttanquaconftruere operationem eam ferpentium humani fit arbitriuVidisequidem id ouum malior Vel con
biculatim modici magnitudine«Crufla carthilaginis uelut acetabulis brachiorum polypi crebris : infigne gruere
draidis* At uidtorias litiumtac regum aditus maxime laudatur «Tantae uanitatis ut habentem id in lite in ouatio >
finu aequitem rom inum euocatum a Diuo Claudio principe interemptum non ob aliud fciam.Hic tame nem e£
coplexus anguium 8C efferatorum concordiae! uidetur efletquare exterse gentes caduceum in pacisargU'
metis circudara effigia anguiu fecerinr.Neqi enim criftatos efle in caduceo mos efl*de anferu ouis magnae
utilitatis.Ipiq? anferi didluri hoc uolumine debemus honoremt& comagenoru clariffimae rei, Fit ex adipe
anferum, Alioquin celeberrimi ufus efl* Ad hoc in comagene fyriae cum cynnamo cafiatpipere albotherba
quae comagene uocatunobrutis niue uafis:odoreiucundo;utiliffinauadperfridfrones: couulfioncstcxcos
ac fubdiros doioresiomniaque quae acopis curanmr . Vnguentumque pariter 8C medicamentum eft.Fit 8C
in fyna alio modo. Adipe auium curato(ut diximus)additis eryfifceptro xylobalfamo phoenice elatae : ite
calamo Angulorum pondere qui fit adipis cum uino bis aut ter fubferuef3<Ais*Fit aurem hyemetquoniam
aeftate non glaciat nifi accepta caera. Multa praeterea remedia funt ex anfereiquod miror aeque q in coruis*
Namqjanfercoruufqjab aeftatein atunum morbo conflidtari dicuntur «Deanferum honore quem mo
ruere gallorum in Capitolium afcenfu deprehenfo: diximus.

Remedia de cane;& ex animalibus quae placita non fun t:fed fera: dC ex uolucribus : & contra morfus
phalangiorum* ^ CA. IIIJ*

Adem de caufa fupplicia annua canes pedunt inter aede iuuentutis & fumanii uiui in furcas fana
[bucea arbore fixi,Sed plura de hocafali dici cogunt prifeojje mores « Catulos ladtenres adeo pu/

| ros exiftimabant ad ciburat etiam placadis numinibus hoftiarum uice uterentur iis.Genito ma

_ _ l ne catulo res diuina fittfid in coenisdeoruetianumponitur.Catulinaadiicialibus quidem epu/

fis celebrem fuifle»Plauti fabulae funt indicio.Sanguine canino contra toxica nihil praeflatius putatur.Vo/
miriones quoqi hoc animal monftrafle uidef.Et alios ufus ex eo mire laudatos referemus fuis locis*Nunc
ad flatutum ordinem pergemus.aduerfus ferpentium ictus efficacia habentur fimum pecudis recesinui
no decoctum illiruqiwMures difecti 8C impofiti quorum naturano efl fpernenda prscipue in afcenfu fyde
rum ut diximus :cum lumine lun^ fibraru numero crefcente atqi decrefcete* T radut magi iocinere muris
dato porcis in fico fequi dantem id animaUln hoie quoqi fimiliter ualere:fed refolui cyatho olei poto.Mu
ftella^duo genera. Alterum filueftre»Diflant magnitudine.Grceci uocant idtides.Haru fel contra afpides
dicitur efficaxrcastero uenenu.Hxc aut quae in domibus nris oberrat:^ catulos fuos(ut audtor efl Cicero)
quottidie tranfferrnnutatqj fedem:ferpentes profequif*Exea inueteraca fale denarii pondus in cyathis tri

LIBER.

bus datur percuffis aut uentrfoilus coriandro farnus inueterarufij & in uino potus* Er catulus muftelte
etiam efticacius.Quaedam pudenda dictu tanra auctorum afleuerationecomendantur ut praeterite fas no
fit.Siquidem illa concordia rerumtaut repugnantia medicinae gignuntur*Ve!uti cimicum animalis foeti/
diffimi: 8i didu quocp faftidiendi natura contra ferpentium morfus & praecipue afpidum ualere dicitur.
Item contra uenena omnia. Argumentoq>dicuntgallinas quo die id ederint non interfici abafpide. Car/
nes quo® earum percuffis plurimu prodeife.Ex iis quae tradunt humaniffi mu illinire morfibus cum fan
guine teftudinis»Item fuffitu eorum abigere fanguifugas adhaerentesthauftafcj ab animalibus reftingue/
re in potu datos.Qriand di oculos quidam iis inungunt tritis cumfale di lade mulierum. Aurefq? cu mei/
!e& rofaceoammixtis.Eosquiagreftes fint:&in malua nafcantur crematos cinere permixto rofaceo ifun
dunt auribus.Getera quae de iis traduntmomicae 8i quartanam remedia : aliorum^ morborum qcj ouo
aut caera aut faba indufos cenfeant deuorandos falfa nec referenda arbitror.Lethargi tame medicinae cum
argumento adhibennquoniam uincatur afpidum fomnifica uis feptenos in cyatho aquae dantes : puerili/
bus annis quaternos.Et ftranguriae fiftulaeq* impofuereiadeo nihil illa rerum omnium parens fine ingen/
tibus caufis genuit.Quin di adalligatos leuo brachio binos lana fubrepta palloribus refi flere nodurms fe
bribus prodideruntidiurnis in rofaceo panno» Rurfus iis aduerfaturfcolopendra fuffituqj necat » Afpides
perculfos torpere di fomno necanuomnium ferpentiu minime fanabiles.Sed 8i uenenu earu fi fanguis at/
tingmaut recens uulnus (latim interimir.Jnueteraru ulcus tardius.De caetero potu qtalibet copia t non no
cet.Non enim eft tabifica uisjitaqi occifa morfu ea^ aialia cibis innoxia funt.Cotarer fnjaferendo ex iis re/
mediatnifuM.Varrone fcirem.lxxxiii.ute anno prodidifle afpidu idus efficadllime curari haufla a peuf/
fis ipfo^ urina. Bafilifdrque etia ferpentes ipfi fugiunt alios olfadu necante: q holern uel fi afpiciat tantu;
dr inrerimere:fanguine magi miris laudibus celebrant coeunte picis mo di colore dilutu cinnabari dario'
re fieri.T ribuunr ei di fuccemispetitionu a pranbus:& a diis et praecurmorbo^ remedia beneficio^ mune
re.Quidam id faturni fanguineappellant.Draco non habet uenena.Caputeius limini ianuaru fubditum
japitiatis oratione diis fortunata domu facere .pmittunt » Oculis eius inueteratis di cu meile tritis fundos
no pauefceread nodurnas imagines etia pauidos cordis.Pingue in meile dorcadu neruis ceruinis adalliga»
tu in lacerto conferre iudicio^* uidoria.Primu fpondilu aditus poteftatu mulcere.Dentes eius illigatos pe|
libus caprea^: ceruinis neruisimites prae fla re dominostptarefq? exorabiles.Sed fuper oia efl compofitio:q
inuidos faciunt magoijc mendacia.Cauda draconis 8i capite uillis leonis e fronte di medulla eiufde equi ui
doris fpuma canis unguibus adalligatis ceruino coriotneruifj cerui alternatis 8i dorcadis • Quae arguite
non minus refert:q contra ferpentes remedia dem onftrafferquoma haec morbosi beneficia funt. Draconu
adipem uenenata fugiunt.Irem uirus ichneumonu.Ec cutis cinere in aceto perundos. Viperae caput fpofi/
tum uel alterius a quae percuterittfine fine prodeft. 1 rem fi quis ea ipfam in uapore baculo fubftineat aiunc
eu futura praecinere. Item fi quis exute eius anerem lllinat.Reuerti aut ad percoflum ferpente neceffi tate
naturae N igidius audor eft.Caput quidem diflecan t fcy thaetinter qi aures exim unt lapillu que aiunt ab ea
deuorari territa. Alii ipfo toto capite utuntur.Fiunt 8i ex uipera paftilli qui theriaci uocantur a graecisjter/
nis digitis utrinqiamputatis:exemptifcp interaneis 8i liuorefpinaeadhaeretejreliquocorpore in patina ex
aqua di anetho difcodojfpinifq? exemptis 8i addita fimilagietatc^ ita in umbra ficatis paftillisi quibus ad
multas medicamenta utuntur.Significadu uidetur e uipera tantu hoc fieri» Quida purgatae ut fupradidu.
eft adipem cum olei fextario decoquunt ad dimidias.Exeo cum opus fit ternis ftillis additis in oleum per
unguntunut omnes beftiae fugiant eos.Praeterea confiat contra omnium ferpentiu idus quauis infanabi/
les lpfarum ferpcnrium exta impofita auxiliari. Eof® qui aliquando uiperae iecur codum auferint: nunq
poftea feriri a ferpente.Neqi anguis uenenatus eft nifi permenfem luna infiigatus.Sed prodeft uiuus com
praehenfus:&: in aqua contufisrfi foueatur ita morfus.Quin 8i mete ei remedia multa creduntur : ut dice/
mus.Et ideo Aefculapio dicatur.Democritus quidem monfirat quaedam ex iis confici : ut poffint auium
fermones ltelligi. Atqui anguis azfculapius epidauro romam aduedus efituulgoqi pafcitur:& in domibus
Ac nifi incendiis femina exurerentur non effet foecuditati eorum refifiere.In orbe terrarum pulcherrimu
anguium genus efitquod in aqua uiuit:hydri uoantunnullis ferpentium Iferiores ueneno.Horum iecur
feruaru aduerfus percullos ab iis auxilium efi. Et fcorpio tritus fiellionum ueneno aduerfatur.Fit enim Si
e ftellionibus malum m edica m e n tu. Na m cum imorruus eft in uino faciem eorum qui biberint lentigine
obducit.Ob hoc in unguento necant eum lfidiantes pellicum formae.Remediumqi efi oui luteum Qi mej
ac nitrum.Fel fiellionum tritu in aqua:muftellas congregare dicitur.Inter omnia uenenata falamadree fce
lus maximum eft.Otera enim fingulos feriunttnec plures pariter interimunttut omittam: q> perire con/
fcientia dicuntur homine peraiffome® amplius admittiad terras.Salmandra populos pariter necare im/
prouidos poteft . Nam fi arbori irrepferitjomnia poma infidt ueneno:& eos qui ederint : neat frigida ui
nihil aconito diftans.Quinimo fi contado ab ea ligno uel pedetquo crufta panis incoquatur *. idem uenefi
ciu efttuel fi in puteu cadat.Quippe cu faliua eius quacunqt parte corporisjuel in pede Imo refperfa ofs in
toto corpore defluar pilus.Tamen talis 8i tanta uis ueneni a quibufda aialium ut luibus mandiftdomina/
te eade illa re^: difii dentia. Venenu eius exringui primu olum ab iis quae uefanf illatuerifimile eft. His ue
ro fimilia funt:quae^)dunf catharidu potuiaut lacerta in cibo fupta.Cxtera aduerfantia dixius : dicemufy
fuis Iocis.Exipfis q magi tradutcotra icendiaiqm ignes fola aialiu extinguattfi foret uera ia effet experta ro
ma*Seftius uenere accedi cibo earum fi detradis interaneis 8i pedibus di apite in meile feruenf rraditine/
gat^ reftingui igne ab iis» Ex uolucribus in auxilio cotra ferpentes primu uultur efi. Annotandu quogp mi
nus uiriu effe nigris pennai^.Ex iis*n.fi urantunnidore fugari eas dicunt. Jtem cor ciuf, alius habentes tu/

VIGESIMVSNONVS CLXXII1I

tos efTe ab impetu non folum ferpentiurmfed etiam ferarum:& latronum ac regum ira,Carnfbus gallina/
ceorum ita ut tepebunt auulfeappofitistuenena ferpentiu domanfJtem cerebro in uinoporo, Parthi gal
linse malunt cerebru plagis imponere. Ius quoq? ex iis potum praeclare mede£:& in multis aliis ufibus mi/
rabilc, Pantherae leonefq? non attingut perunctos eoipraecipue fi 8C allium fuerit incoctu* Aluu foluir,Va/
lidius 8t uerere gaIIinaceo«Prodeft 8C contra longinquas febres;& torpentibus membris tremulifq?: 8C ar/
ticulariis morbis:& capitis dolonbus»Epiphorisnnflatiombusifafiidiis incipienti tenafmohocineri:reni/
bus:ueficas*Contra cruditatestfufpiria.lraq? etiam faciendi eius exta t praecepta. Efficacius enim cocfti cum
olere marinoiaut cibioraut capparimut apiotaut herba mercurialiiaut polypodiotaut anetho*Vtiliffima au
tem in congiis tribus aquae ad tres heminas cu fupradisftis herbis: & refrigeratu fub diuo dari tempeftiuis
antecedente uomitione.Nonpraetenbo miraculu quaqad medicinam non pertinens.Si auro liquefcenti
gallinarii mebra mifceantuncofumunr illud in fe.Ita hoc uenenu auri eft. At gallinaceis ipfis circulo e far/
mentis addito collo non canunt* Auxiliaf contra ferpentes & columbade caro recens confcerpta 8C hirundi
num.Bubonis pedes ufti cum plumbagine herba*Necomirtam in hacalite quocy exemplu magicae uani/
taris.Quippe praeter reliqua portentofa mendacia.Cor bubonis impofitu mamae mulieris dormientis fi/
niftrae:tradunt cfficerejut ofa fecreta pronunciet. Praeterea in pugna ferentes idem fortiores fieri,Eiufdem
ouo ad capillos remedia demonftrant»Quis aurem quaefo ouum bubonis uidere potuit: cum tam ipfam
autem uidine prodigia fitjquis utiq? experiri &C praecipue in capillo ^Sanguine quide pulli bubonis etia crl
fpari promittunt capilliLHuius generis prope uideri poflunt quae tradut& e uefpertilionetq fi fi t circula/
tus domui uiuus &C per fe feneftram inuerfo capite infigaf amuletu efle»Priuatimq ouilibus circulatu to/
tiens & pedibus fufpenfum furfum in fuperlirainare»Sanguine quoq eius cu carduo cotra ferpentiu ictus
inter praecipua laudant.Phalangiu eft italiae ignotum 6C pluriugeneru.Vnum fimile formicae : fed multo
maius;ru?Fo capite:reliqua parte corporis nigraialbis itercurfintibus refperfus guttis» Acerbior huius qua
uefpae iftus,V t u it maxime circa furnos &C molas.In remedio eft fi quis eiufde generis alteru percuflo ofte/
dat.Eradhocferuanfcum mortui inueniunf. Et cortices eope contriti & poti medenf,EtmuftelIae catu/
li ut diximus fupra. Aeque phalangion graeci uocant inter genera araneoijetfed diftingut lupi noie» Tertiu
genus efteode phalangii noie araneustlanuginofusjgrandiffimo capire • Quo difledto inueniridicunf in/
tus uermiculiduotadalligatiq? mulieribusceruina pelleanre folis ortu prae fiant ne concipiantrut Cecilius
in comentariis reliquit»Vis ea annua e (Equa fola ex oi atocio dixifle fas fit:quonia aliqua^» foecunditas ple/
na liberis tali uenia indiget. Vocatur 8C rhagio acino nigro fimilis ore minimo fub aluo pedibus breuiffi/
mis tanq iperfectis,Dolor a morfu eius qualis a fcorpione.Vrina fimilis araneis textis. Idem erat afiortion Vf afier
nifi diftingueref uirgulis albis*Huius morfu genua labefacftanf. Peior utrocy eft caeruleus:Ianugine nigra tion
caligine concitans : 8C uomitus araneofosterianu deterior a crabrone penna tantu differes.Hic & ad macie
perducir»Myrmecion formicae fimilis capitesaluo mgrargutris albis diftinguentibus,Vefparu dolore tor
quet,Terragnathii duo genera habentjpeior mediu caput diftinguete linea alba& tranfuerfum altera.Hic
oris tumore facir» At cinereus pofteriori parte candicas lentior.Minime aut noxius eodc colore q telas mu/
fcis in parietibus Iatifiime pandit.Contra oium morfus remediu eft galinaceu cerebru cum piperis exiguo
potu in pofca.Itc formicae quinq potae.Pecudu fimi cinis illitus ex aceto* Et ipfi aranei quicu^ in oleo pu/
trefadti.Murilaranei morfus fanat coagulo agnino in uino poto.VnguIae arietinae cinerecu meile, Muflel
fe catulo ut in ferpentibus dictu efi,Si iumenta momorderirimus recens cu fale imponittaut fel uefperti/

Iionis ex aceto.Et ipfe mufaraneus cotra fe remedio eft diuulfus 8C impofitus.Na fi praegnans momorde/
rit:prorinusdiffi!it»Optimu:fi is imponatur qmomorderit,Sed& altos ad huc ufumferuant in oleo aut
luto circuIitos,Eft 8i cotra morfum eius remedio terra ex orbita.Ferunt.n.no trafiri ab eo orbita torpore
quoda narure.Scorpioibus cotrarius maxieinuiceftellto traditurjutuifuquoq pauorem iis afferat:& tor
porem frigidi fudoris:Itaq in oleo putrefaciunteut&ita eo uulneraperungunr,Quida oleo illo fpumaar
genrea decoquunt ad emplafiri genus atqi ira ilIinunr,Hunc gr xci colori uocant 8C afcalabote & galeotem
sn italia non nafcif.Efi enim hic plenus lenngine:ftridoris acerbi. Et uefcif quae oia a nofiris ftellionibus
aliena funr.Prodeft 6c gallina^» fimi cinis illitus.Draconis iecur,Lacerta diuulfa.Mus diuulfus» Scorpio &
ipfe fuae plagar impofitustaut aflus in cibo fumprus aut potus in meri cyatis duobus.Propriu eft fcorpio/
nu q. manus palma no feriunttnec nifi pilos atrigere,LapiIlus qlifcun^ ab ea parte q in terra eratappofitus
plagae lenit doloreJte tefta ficurerat terra operta exq parte ficuterat fpofita liberare dr « No debet refpice
re q i fponut,Et cauere ne folafpiciat.Vermes terreni triti fpofiti,pfunt,MuIta 8C alia ex his remedia fut pp
q in meile feruant»Nocftua apibus cotraria & uefpis crabrombufq 8C fanguifugis»pici quo® martii roftru
fecu hntesmo feriunf ab iis, Aduerfanf & locufta^ minime fine penistqs atelabos uocant,Eft 8C formica^:
genus uenenatu»No eas nouere in italia»Solifugas Cice,appellat,Salfugas betica»Iis cor uefptilionis contra
rium oibufq formicis 3C falamadris refiftir.Catharidas dixius,Sed & in fis magna qftiotquonia ipse uene
na fut potae ueficae cu cruciatu pcipuo»Cofiinu equite romanu amiciria Neronis principis norufcu is liche
ne correptus eetmocatus ex aegypto medicus ad hac ualitudine eius a Caefare:cu catharidu potu praeparare
uoIuifietateremit,Verumillitas pdefle non dubium eft cum fucco taminiaeuuae : SC feuoouisuel capr^,
Jpfarum cantharidum uenenum in qua parte fit:no coftat iter auctores , Alii in pedibus & capite exiftimat
efte, Alii negant.Conuenit tantum pennas earum auxiliari in quacunq? parte fit uenenum, Ipae nafcuntur
ex uermiculo in fpongia maxime cynhorodi : quse fit in caule» Sed foecundiffime in fraxino • Caeteratque
in alba rofa minus efficaces ♦ Potentiffimse inter omnes uarfe luteis lineis: quas in pennis tranfuerfas ha/
bent» Multum pingues interiores minutae latae pilofe , Inutiliflimae uero unius coloris machraeque*

LIBER

Conciant in calice fidili non picato & Ifntheo colligato congefla» rofa matara : 8C fufpendunf fuper acetu
cum fale feruenstdonec per linteolam uaporentur:poftea reponuntur* Vis earum adurere corpus:chruflas
obducere. Eadem pityocampis in picea nafcentibus»Eadem buprefli : fimiliterqj praeparantur • Efficacifli
me omnes ad lepras lichenaique dicuntur . Menfes ciere : & urinam . Ideo 8C Hippocrates hydropicis da
bat. Cantharides obieclae fune Catoni uticenfitceuuenenumuendidifTet in audione regia ; quoniam eas
feflertiis.lx.addixerat*

De feuo camelino;& cane rabido:& lacerta:& anferibus:& coIubis;& muflelis remedia. C A. V*

T feuum aut ftruthio camelina tunc uenifTe fcflertiis.Ixxx,obiter didu fitiefficacioris ad omnia
ufus q e adeps anferinus.Diximus & mellis uenenati genera.Contra quod ututur melletin quo
apes fintmorru^Jdem potum in uino remediu eft uitioruiquaecibo pifeium gignuntur.in ca
8§/ nis rabidi morfu tuetur a pauoreaquaj capitis canini cinis illitus uulnerf. Oportet igne combu/
rf omnia eodem modo:u t femel dixim us:i uafe fidili nouo argilla:circuliro:atq* ita in furnu indito • idem
in potione proficit.Quidam ob id edendum dederut. Aliqui 8C uermem e cadauere canino adalligauere*
Menftruaue canis in panno fubdidere calici aut fntus.ipfius cauda: pilos combuftos infuere uulnen ♦ Cor
caninum habentem fugiunt canes*Non latrant uero lingua canina in caldamento fubdita pollici. Aut cau
dam muftelke qua: ablcifa dimiffa fit habentes.Eft limus faliuaefub lingua rabiofi canis qui datus in potu
fieri hydropfionos non patitur. Multo tamen utiliflime iecur eius qui in rabie momorderit ckiur.Si pof/
fi t fieri crudum mandendu.Si minus quoquomodo coctus aut ius incodis carnibus, Eft uermiculus in lin
gua canum qui uocatur agraecis lytrajquo exempto infantibus catulis nec rabidi fiunt t necfaftidium fem
riunt.idem ter igni drculatus datur morfis a rabiofoine rabidi fiant.Et cerebello gallinaceo Joccurrif . Sed
id deuoratu anno tantu eo prodeft. Aiunt & criftam galli contritam efficaciter imponi • Er anferis adipem
cum melle.Saliunf & carnes eoru;cui rabidi fuerunt ad eadem remedia in cibo dandae * Quin 8C necantur
catuli ftarirn i aqua ad fexum eius qui momorderirtut iecur crudu deuoretur exiis.Prodeft & fimu galli/
naceum dutaxat,ruffum:ex aceto impofi tu.Et murifaranei cauda: cinis ita ut ipfe cui abfeifla fi 1 1 uiuus di/
mitratur.GIebula ex hirundinu nido illita ex aceto:uel pulli hirudinis combufti.Membrana fiue fenedtus
anguiu’uernatioe exuta cu cancro mafculo rrita.Nam etiam per fe repofita in arcis armariifo? rineas necat.
Tanta uis mali eft urina quogj calcata rabiofi canis noceat maxime ulcus habentibus.Remediu eft fimum
caballinu afperfum aceto & calfadu in fico impofitu*Minus hoc miretur qui cogitet lapidem a cane mor/
fumtufiy in prouerbiu difeordia: uenifle.Qui in urinam canis fuam egeflerifltorporem lumboiji dicitur
fenrire. Lacerta qua h pfcpa alii chalcidem uocan t in uino potaimorfus fuos fanat.Veneficiis ex muftella fi 1
ueftri factis contrariu eft ius gallinacei uereris large hauftu:peculiariter contra aconitu addi paru falis opor
tet.Galhnaru fimu dumtaxat candidum inhyfopo decodtuaut mulfoiuenena fungoru buletoruqi aftnn/
giMteminflamationesacftranguIationestqcjmiremuncum fi aliud animal guftauerit id fimum termini
bus & inflationes afficiaf.Sanguis anferinus contra leporis marinos ualettcu olei aequa portione.Item con
tra medicamenta mala omniaiafferuatur cu lemnia rubrica & fpincealba:fucco paftilloru drachmis qncp
qui in cyathis rernis aquae bibantur.Item muftelar catulus ut fupra diximus praeparatus * Coagulu auoqi
agninu adueifus omnia mala medicamenta pollet.Item fanguis anaru ponricaruJtaq? 8C fpiflarus feruat:
ninoij diluif.Quidam foeminae anatis efficatiorem putant.Simili modo contra uenena oia ciconiaiy uen
triculus uaIet»Coagulu pecoris.Caulis ius ex carne arietu ptiuatim aduerfus cantharidas’. Item lac ouiutn
calidutpr^rer qua iis qui bupreftin aut aconitu biberint.Columbat^ filueftrium fimupriuatim contra ar
genti uiui potum.Contra toxica muftela uulgaris inueterata bmis drachmis pota.

Ad alopecias tollendas:&: ad pilos reddendos: & ad lendc^Wjlendas : & ad palpebras : & ad glaucomata
& ad oculos:& ad parotidas remedia. CA. Vi.

rgLopetias replet fimi pecudum cinis cum oleo cyprino & meile. Item ungularum muli uel mulae
Oex oleo myrtheo.Praeterea(ut Varro nofler tradit) murinum fimu quod item mufeerdas appel/
Wat.Et mufearum capira recentia prius folio ficulneo afperatas. Aliifanguine mufearum utuntur»
s=Sl Alii decem diebus cinerem earum illinut cum cinere chartae uel nucurmita ut fit tertia pars e mu
fcis . Alii lade mulierum cum brafica cinerem mufearum fubiiciuflquidam mei tantum.Nullum animal
minus docile exiftimarur minorifue intelledus .Quo mirabilius efl olynapise facro certamine nubes ea'
rum fmolato tauro deo quem Myoden uocant extra territorium id abire. Alopecias cinis emurium capi/
tibus caudifi^S: totius muris emendatipraecipue fi ueneficio acciderit haec iniuria.ftem herinacei cinis cu
melletaut corium combuflum cum pice liquida»Capur quidem eius uflum per fe etiam cicatricibus pilos
reddit. Alopecias autem in ea curatione praeparari oportet nouacuIa&finapi.Quidam ex aceto uti malue
runt.Quae de herinaceis dicunf ofa tanto magis ualebur in hyftrice • Lacertae quoqj ut diximus cobuflae
cu radice recentis harudinisiqua: ut una cremari poffit minutatim findeda e.Itcqi my rteo oleo pmixto ci/
neres capillo^ defluuia cotinent.Efficacius uirides lacertae oia eadem pflant.Etianum utilius admixto fa/
Ie 8C adipe urfino 8C cepa rufa.Quida denas uirides in.x.fextariis olei uereris difcoquut cotenti femel in me
fe ungere.Pellju uiperina^t cinis alopecias celerrime explet.lte gallina^: fimu reces illitu.Corui ouu i aeieo
uafe permixtu iIlitumq?derafo capite nigricia capillis afferr.Sed donec inarefeanoleu inore habendu efl:
ne & dentes fimul nigrefcant.Id^ inumbra faciendum efljneqi ante triduum abluendum» Alii fanguine
& cerebro eius utuntur cum uino nigro» Alii excoquunt ipfum:&: node concubia in plumbeum uas con/
dunt. Aliqui alopecias cantharide trita illinunt cum pice liquida: nitro prse parata cute.Cauflicauisea/

rum:cauendumgp ne exulcerent alte.Poflea ad ulcera ita fada capita muriu & fel muriu & fimu cu hellt U)

VIGESIM VSNON VS CLXXV

yo # pipere fllfnf iubcnt.Lendes tollunturadipcanmo : uel anguibus in cibo fumptis anguillarum mo/
dotaur uernatioe earum qua exuunt poca«Porrigines felle ouillo cum creta cimolia illita capiti donec ina/
refcar* Capitis doloribus remedio fu nt cochleaeteac qua: nuda: inueniuntur nondum per ade ablato ‘capi/
ce:# iis lapidea duritia exempta.Eft autem ea calculi latirudinerquse alligatur: # minutae fronti illinurv
cur tritatJtemoefypam offa ecapiceuulturisadalligatataut cerebrum cum oleo cedrino peruncto capite
6C intus naribus illitis.Cornicis cerebrum codum in cibo fumptum uel nocuae idem pratftat . Gallinace/
ufq* fi inclufus abftfneatur die ac node pari inedia eius qui doleateuulfis collo plumis circumligatifp uel
criftis«MufteIac cinis illitus Surculus ex nido milui puluino fubiedus.Murina pellis cremata ex aceto illi*
to cinere.Limacis inter duas orbitas inuentte ofilculum per aurem cum ebore traiedumruel in pellicula ca
nina adalligatum quod remedium pluribus fempercp prodeft*Frado capitiaranei tela ex oleo # aceto ini/
pofita non nifi uulnere fanato abfcedit,Ha:c # uulneribus tonftrinarum fanguinem fiftit» A cerebro uerq
profluentem anferis fanguistaut anatis infufus adeps fiftit» Adepfcpearundem alitum cum rofaceo coctus*
Matutino pafcenris hirundine caput praecifum maxime luna plena lineo panno adalligant capitis dolori/
bus licio» Aut caera alba fronti illinunt:# pilos caminos panno adalliganuCercbrum comicis in cibo fum/
ptum palpebras gignere dicitur,Oefppum cum myrrha calidum penicillo illitum.Idem pra: flare mufea/
cumtfimiquog* murini anerem ae quis porrionibustut efficiatur dimidium pondus denarii promittitur
additis duabus fexris denarii fextiui ut orania oefypo lllinantur.Item murini catuli triti in uino uetere ad
Craffitudinemacopi»Pilos in iis incomodos euulfos renafei non patitur fel herinacei»Ouorum flellioms li/
quor*Salamandra: cinis, Cinis lacerta: uiridistuel in uino albo fole coadus ad craffuudmem mellis in a:reo
uafe»Hirundinis pullorum cinis cum Iade tirymalli fpumaq? cochlearum» Glaucomata dicunt magi ccre/
bro catuli feptem dierum emudari fpecillo dimifTo in dextram partem fi dexter oculus curetur : infiniftra
li finifter . Aut felle recenti afionis*Noduarum eft id genus maximumtquibus pluma aurium modo emi/
nef.Suffufionem oculorum canino felle malebat q hyence curari Apollonius pitaneus cum mdle.Item al/
bugines ocuIorum.Murium capitum caudarumq? cinere ex meile mundis claritatem uifus reftitui dicur*
Multoqj magis gliris aut muris filueftris cineretaut aquilae cerebro uel felle. Cu attico meile dnis # adeps
foriciscombufti tritus*Lachrymofis oculis plurimum confert flibi • Quod quid fit dicemus in metallis,
Muftelle cinis fuffufionibus»ltem lacertae hirundinifue cerebrum.Qua: etiam trirse codseue fronti illitae
epiphoras fedanufiue per fe fiue cum polline fiue cum thure,Sic # folatis profunt * Viuas quo® cremare;

# cinerem earum cum meile cretico iungi caligines utiliffinium eftjumentorum oculis memorana afpi/ .
dis quam exuerit cum adipe eiufdem claritatem inundis facit» Viperam uiuam in fidili nouo comburere
adito fceniculi fucco ad cyathum Uhum # thuris mannatatqp ita fuffufiones oculorum # caligines inun/
gere utiliflimum eft.Medicamcntum id echion uocatur.Fit # collyrium e uipera in olla putrefada uermi
culifq? enaris cum crocotritis.Exuritur in olla cum fale quem lingendo claritatem oculorum confequuiv
tur:# ftomachi rotiufij corporis tempeftiuitates,Hinc etiam fal pecori datur falubriratis caufa:# in anri/
dotis contra ferpentes additur.Et attoIlitur»Quidam # uiperis utuntur # cibis . Primum omnium cccV
fse ftatim falem in os addi iubenttdonec liquefeat humor quattuor digitorum menfura utrinqi prsecifasex
emptifep interaneis difeoquunt in aqua aut oleo fale anetho:# omnibus aut ftatim uefcuntur:autapane
colligunt ut<fscpius utantur. Ius pra:rcr fupradida pediculos e toto corpore cxpellit:prurirufqi etiam fum
tnae cutis. Effedum oftendit#per fe capitis uiperini cints»Vtiliffimeoculosinungunt,ltem^ adeps uiperi
nus;De felle non audader fuaferimtqua: pra:cipiunt:quoniani ut fuo loco docuimustnon aliud efl ferpen
tium uenenum. Anguium adeps erugini mixtus ruptas oculorum partes fanar:# membrana fiue earum
fenedus uernatioe exuta fi adfricetur claritatem oculorum facit.Vlula: quoq? fel prodicatur ad albugines:
fuffufiones:caIigines,Adeps fimiliter ad claritatem, Aquilsetquam diximus pullos ad contuendum folem
experiritmixto felle cum meile atrico inunguntur nubecula:;# aligationestfuffufionef® oculorum . Ea/
dem uis # in uulturino felle efttcum porri fucco # meile exiguo.Item i gallinacei fellealligato ad argema:

# ad albugines ex aqua diluto • Item ad fuffufiones oculorum maxime candidi gallinacei » Fimum quoq?
gallinaceorum dum taxat rubrum lufciofis illinendum monftrant ; Laudant # gallinae fel ; fed praecipue
adipem contra puftulas in pupillis* Hoc fcilicet eius rei gratia faginant. Adiuuat mirifice eruptas oculo-1
rum tuniculas ammixtis fchifto # hematite Iapidibus « Fimum quoque carum dumtaxat candidum oleo
in uetere corneifep pyxidibus adferuant ad pupillarum albugines* Qua in mentione fignificandum eff pa
uones fimum fuum reforbere tradi inuidentes hominum utilitatibus«Accipiter decodus in rofaceo effica
cifiimus ad inundiones olum uitio^: putatur»Item fimi eius cinis cu attico melIe»Laudatur # milui iecur.
Fimum columba^: ex aceto a&ogylopas«Similiter # ad albugines # cicatrices»Fel anferinum fanguis ana
cum contufis oculis ita ut poftea hyfopo # meile inunganrur»Fel perdicum cum mellis aequo podere! per
fe uero ad claritatem Dorcadis Hippocratis ut putant audorirate adiicituriquod in argentea pyxide ad fer
uari iubenr.Oua perdicum in uafe se reo decoda cum melle:ulceribus oculotji # glaucomatis medent co/
Ium baru turtururpahimbiutperdicu fanguis oculis cruorefuffufis eximie prodeft» In columbis mafeulse
efficaciorem punnnVena autem fub ala ad hunc ufum incidifiquonia fuo calore utilior eft.Super imponi
oportet fplenium e meile decodurmlanamq? fucridam ex oleo # uino*Earundem auium fanguis nydalo
pas fanat* Et iecur ouium • Atej ut in capris diximus efficacius fuluae * Decodo quoqj eius oculos abluere
fuadent ;# medulla dolores humorefque illinunt* Bubonis oculorum cinis collyrio mixtus claritatem
©culis facere promittitur «Turturis fimum albugines extenuat* Item cochlearum cinis, Fimum cenchri
dis accipitrum generis hanc grsecifacuint. Argema ex meile omnibufqj quar fupra feripta funt fanantur*

LIBER.

Me! utiliffimum oculis in quo funt apes lmortua?.Ciconia? pullum qui ederirmegatur annis continuis iip
piturus.Irem qui draconis caput habeat.Huiufq? adipe & meile cum oleo uetere incipietes caligines diTcu
ti tradunt. Hirundinum pullos plena luna excaecanttreftitutaq? earum acie capita comburuntur.Hoc cine
re cum meile utuntur ad claritatem dC dolores ac lippitudines & ictus.Lacertas quoc^ pluribus modis ad
oculorum remedia aflumunt* Alii enim uiridem includuntnouo fidhli ac lapillos quiuocanf cenidiatquae
& inguinum tumoribus adalligari folentinouem fingulos fignis fignantes:8i fingulos detrahunt per diei
Nono emittunt lacertam. Lapillos feruant ad oculorum dolores, Alii terram fubfternunt lacerta? uiridi ex
cecara:8i una in uitreo uafe annulos incliidunt e ferro folido uel auroicum recepifTe uifum lacertam appa'
ruerit per uitrum em i fla ea annulis contra lippitudine utunt.Alii capitis cinere^ ftibio ad fcabricias.Qui/
dam uiridem longo collo in fabulofis nafcentem coburunttfii incipientem epiphoram inungunt. Etitem
glaucomata.Muftela? etiam oculis pudlu erutis aiunt uifum reuertireademm qua? in lacertis 8C annulis (v
ciunt.Serpentis oculum dextrum adalligatum cotra epiphoras prodefle fi lerpes uiua dimirtatur.Lachr/
manribus fine fine oculis cinis ftellionis capitis cum ftibio eximie medetur. Aranei mufcarii tela : 6i praei'
pue fpelunca ipfa impofita fronti ad duo tempora:ifa ut a puero impube & capiatur 8i imponatur . Nec is
triduo fe oftendat ei cui medeatur neue alteruter nudis pedibus terram attingar his diebusrmirabiliter epi
phoras mederi dicuntur. Albugines quoq» dicif tollereinundtione araneus candidus longiffimis ac tenuif
fi mis pedibus contrims in oleo uetere.Sed is etiam cuius craffiflimum textum eft in con tignationibus fe/
re adalligatus panno epiphoras fanare traditur.Scarabei uiridis natura contuentium uifum exacuit . Itaqj
gemarum fculptores contuitu eorum acquiefcunt. Aures purgat fel pecudis cum melle.Caniniq? latftis in/
ftillatio fedat dolorem.G rauitatem adeps cum abfinthio 6i oleo uetere.Irem adeps anferinus.Quida adii
ciunt fuccum cepae 8i alii pari modo.V runtur 3C per fe ouis formicarum .Naq? & huic animali eft medici/
natcoftatcp urfos aegros hoc cibo fanari. Anferum quogt 8C oium auium adeps praparaturiexemptifq? ue/
nis olbus patina noua ficbli operta in foletfubdita aqua ferueti liquatur. Siccatur^ lineis faecis in fictili no/
uo repofitus loco frigido minus putrefeittaddito melle.Murium cinis cum meile inftillatusiaut cum rofa
ceo decocftus aurium dolores fedat^i aliquod animal in aurem intrauerinpracipuum remedium eft mu
rium fel aceto dilutum.Si aqua intrauerit:adeps anferinus cum cepa? fucco.Gliris detracta pelle iteftinifqi
exemptis decoquitur meile in uafe nouo.Sed medici malunt nardo decoqui ufq* ad tertiastatqt ita aflerua
ritdeinde cum opus fit ftrigili tepefadta infundere.Conftat deplorata aurium uiria eo remedio fanari. Aut
fi terreni uermes adipe anferis decocti infundatur.Item ex arboribus rubri cum oleo triti exulceratis & ru
ptis auribus praclare medentur.Lacerri inueterati in os pendenris addito fale cotu fi & ab idtu lsefas aures
fanant.Efficaciffime autem ferrugineas maculas habentes.Lineis etiam per caudam diftindte. Millepeda:
ab aliis cetipeda aut multipeda di<fta:animal eft e uermibus terra pilofum multis pedibus arcuatim repes
tactuq? contrahens fetonifeon graciuocarialii tilon.EfFicaciter fanat aurium dolores in cortice punici ma/
li decoftuna cum porri fucco. Addunt & rofaceum & in altera aurem infundunt illam autem qua? non ar/
cuatur fepa graci uocanttaiii fcolopendram minorem pernitiofam<j.CochIea? qute funt in ufu cibi cum
myrrha aut thuris polline appofite.Item minuta? Si lata? fradturis aurium illinuntur cum meile. Sene&us
ferpentium feruente tefta ufta inftillatur rofaceo ammixto contra omnia quidem uitia efficax ; fed contra
grauiolentiampracipue»Aut fi purulenta? funtexaceto.Melius cum fellecaprino uel bubuloraut teftudi/
nis marina?. Vetuftior anno eadem mebrana non prodeftinec imbre perfufajut aliqui putant . Item aranei
lanies cum rofaceotautper fein lana uel cu croco. Auribus prodeft grillus cum fua terra effoflus 8i illitus.
Magnam aucftoritatem huic animali perhibet.Nigidiusjmaiorem magiiquonia retro ambulet : terramqj
tcrebrettftridat noftibus. Venantur eum formica? circuligatae capillo in cauerna eius conie&a? efflato prius
puluere ne fefe condat:8i ita formica? complexu extrahitur.Ventris gallinaceorum membrana qua? abiici
folet inueterataSiin uino trita auribus purulentis calida infunditur.Gallinarum quoqi adeps.Eft Si quae/
dam pinguitudo blattae fi caput auellatur.Hanc tritam una cum rofaceo auribus mire prodefle dicut.Sed
lanam qua incluferint poft paulum extrahendam.Celerrimeenim id pingue trafire in animahfieriue uer/
miculum* Alii binas ternafue in oleo decodtas efficaciffime auribus mederi fcribut:8i tritas in linteolo im/
poni contufis.Hoc quo<y animal inter pudenda eft.Sed propter admirationem natura? prifeorumq? cura
totum in hoc loco explicandum.Plura earum genera fecerunt.Molles quas in oleo decocflas uerrucis effica
citer illini experti funt. Alterum genus Myloecon appellauere circa molas fere nafcens.Has capire detradto
attritas lepras fanafle Mufa Si pidton in exemplis reliquerut.Tertiu genus Si odoris tedio inuifum exacu/
ra clune cum pifleleo fanare ulcera tradunt alias infanabilia.Strumas panos diebus.xxiumpofitas t percuf/
fatcontufa:cacoethe:fcabiem:furunculof$ detracftis pedibus Si pennis»Nos haec etiam auditu faftidimus.
At hercule Diodorus Si morbo regio Si orthopnoicis reftitifle tradit cum refina Si meile .Tantum pote/
ftatis habet ars ea pro medicamento dandi quicquid uelit.HumaniTfimieorum cinerem crematorum re/
feruandu ad hos ufus in cornea pyridecenfuere. Aut tritas clyfteribus infundendas orthopnoicistaut rheu
maticis.Infixa utiq? corpori illitas extrahere coftat.Mel utilifiimu auribus quocp eft in quo apes emortuse
fut.Parotidas coprimi columbinu ftercus uel p fe:uel cu farina hordeacea aut auenacea. Naftua?q? cerebru
uel iecur cu oleo ifufurn auricula? aut parotida?. Multipeda cu refina? tertia illita.Grilli fiue illiti nue adalli
gati. At reliq morboij? genera medicinafg? ex iifdeaialibus aut etufde generis fequeti dicemus uolumie*

TRIGESIMVS

CLXXVI

CAII PLINII* SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER» XXX»

PRAEFATIO*

De origine magicxartisjquando di a quibus coeperit:& a quibus celebrata fueritt&T reliquae exanimali
bus medicine* CA* I;

p Agicas uanitatesfxpiusg
dem antecedetis opis par/
te ubicun® caufe locuf®
pofcebat:coarguimus»De
tegemus etia nuncinpau
cis * Tame digna res efl: de
qua plura dicanturtuel eo
ipfoquo frauduletiffima
artiu plurimu in toto ter/
rapz orbe plurimif® fxcu
lis ualuir* AuCtoritatem ei
maxima fuifle nemo mi/
returtquandoqde fola ar/
tium tres alias imperiofiffimas humans mentis co
plexa in unam fe redegit* Natam primu eft medici/
na nemo dubitat: ac lpefalutari irrepfifle uelutab
tiore fanchore® q medicina ita blandifiimis defide
ratifTiraif®,prniffis addidifle uires religionistad qs

_ _ _ maximeetianumcaligathumanumgenus.At® ut

hoc quo® fuggefTerit mifcuifle artes mathematicas nullo non auido futura de fefe fciedi:at® ea e caelo ue
riffime peri credente*Ita pofleffis hoium fenfibus triplici uinculo in tantu fadigii adoleuittut hodie® etia
an magna parte gentiu pualeat:& in oriete regu legibus IpereuSine dubio illic orta in pfide a Zoroaftre ut
iter auctores couenit*Sed utru unus hic tantu fueritran poftea di alius no fatis coftar. Eudoxus q Iter fapie
t is feCtas clariffima utiliffima® ea intelligi uolufoZoroaftre huc fex millibus anno^ ante Platonis morte
fuifie,pdidit*Sic di ariftoteIes*Herm ippus qde tota ea arte diligetiffime fcribiti& uicies cetu millia uerfuu
a zoroaftre codita Idicibus quo® uoluminu eius pofi cis explanauit*Etia pceptorc a quo iftitutu diceret tra
didit Agonace*Ipfum uero qn® millibus anno^ ante troianu bellu fuifle*Miru hoc in primistdurafTe me
moria arte® ta longo xuocomentariis no intercidetibus.prsterea nec claris nec continuis fucceffiombus
cuftodita*Iftos*n*qf® coi auditu falte cognitos habettqui foli cognominant Apufoijd di zaratu medos;ba/
byloniu® Marmaridiu:& arabem Hippocu:affirium uero zarmocenidatquo^ nulla extantmonumenta»
Maxime tn mi^eft in bello troiano tantu de ea arte filentiu fuifTe Homeroitantu® operis exeade in Vly/
xis erroribustadeo ut totu opus non aliunde cofteuSiqde prothea di fi renu cantus apud eu no aliter intelli¬
gi uolut«Circe uti® di infero^i euocatione folu hac agi«Nec poftea quifq dixittquona mo uenifiet telmef/
fum religio fi ffi rrt a urbetqdo tranfiflet ad theflalas urbestqua^d cognome diu optinuit in nro orbe aliens
gentis. Troianis ita® temporibus quom Chironis medicinis contenta efletrfolo Marte fulminante*Miror
equidem illis populis famam eius in tantum adhxfifle ur Menander quo® litteratu fubtilitatibus peritus
in eadem telmeflo genitus rhefTalam cognominant fabulam complexam ambages foeminarum detrahen
ciucn lunairwOrphea putarem e propinquo primu intulifle ad uicinas uf® fuperftitionestac medicins pro
£e6tum:fi non ex perfis eiTet uis tota:in thraciam® magice delata fuifTet*Primus q> extettut equidem inue
nio comentatus de ea erat Hofthanes.Xerfem regem perfarum bello: quod is gratis intulit comitatus : ac
uelut femina artis portentofs afperfiflx obiter interfecto quacun® comeauerat mudo.Diligentiores pau
loanre hunc ponunt zoroaftrem alium proconnefium • Quod certum eft t hic maxime Hofthanes ad ra/
biem non auiditatem modo fcientis eius grxcoru populos egit*Quanqua animaduerta fumma littera^;
claritatem gloriam® exeafcientia antiqtus &C penefemppetitarmCertepythagorasJEmpedodes.Demo/
critus Plato ad hanc difcendanauigauere:exiliis uerius cj peregrinationibus fufceptis» Hanc reuerfi prsdi/
cauerethac in archanis habuere*Democritus Apollonicem Captidenem di Dardanu e phoenice illuftrauit
uoluminibus Dardani di fepulchro eius petitistfuis uero ex difciplina eorum editis . Qus recepta ab aliis
hominu at® tranfifle per memoria squeac nihil in uita miradum eft. fn tantu fides iftis faf® omne deeft
adeo ut ii qui cstera de uiro ilio probant hsc eius opera effe inficientur«Sed fruftra * Hunc enim maxime
affixifle animis eam dulcedinem conftar*Plenum® miraculi di hoc pariter utraf® artes effloruifie. medici
nam dico;magicen®:eadem state illam Hippocratejhanc Democrito illuftrantibus circa peloponnefiacu
grscis bellumtquodgeftumefta trecetefimo urbisnoftrxanno*Eft&aliamagicesfa(ftio a Mofe etiam/
num:& Lotopeaiudxispendens:fedmultismilibusannorupoftzoroaftrem«Tanto recentioreft cypria*
Non leuem di Alexandri magni temporibus auctoritatem addidit profeffione fecundus Hofthanes comi
tatu eius exornatus « Plane® quod nemo dubitet orbem terrarum peragrauit* Extant ita® di apud italas
gentes ueftigia eius imxiutabulis noftris aliif® argumentistqus priori uolumine expofufidcdyindemum
anno urbis GmCornelio Lentulo*?* Licinio CrafTo confLfenatufcofultum fadum eft;ne homo imolare

Vel diui
nu

LIBER.

tunpalam^ in tempus filuit (acripdigiofi celebratio.Gallias uti<£ pofledit & quidem adhoftram memo
riam.Namqj Tyberii Catfaris principatus fuftulit druidas eo$t:8t hoc genus uatu medicoruq?»Quid ipfse
ego hanc memore artem oceanum quoq? tranfgrefTam:& ad naturae inane peruedtain britannia: qua: ho/
die eam attonite celebrat tantis cerimoniis:ut dediffe perfis uideri poffir.Adeo i (Ia toto mundo cofenfere
qq difcordi St fibi ignoto.No fatis extimari potjquantu romanis debeaf:qui fuflulere monftra ; in quibus;
holem occidere religiofiffimu eratimandi uero etiam faluberrimum.Vr narrauit Hofthanes.

De fpeciebus magicae arrist& Neronis:& magorum deteflario. CA. II#

Peties eius plures funttnaq? 8t ex aqua:& a fphaeris:& ex aeret& (tellis:& lucernis ac pefuibusife
curibufqy.& multis aliis modis diuina promittmpraeterea umbra^uferoruq? colloquia * Qua:
1 oia aerate noflra princeps Nero uana falfaq? comperir.Quippe non cithara: tragicicp cantus libi

_ do illi maior furt.Fortuna reiji humana^: fumagedientein profundis animi uinisjprimuqi im

pera re diis cbncupiuitjnec quicq generofius uoIuir.Nemo uncj ulli artiu ualidius fauit.Ad haec no opes il/
li defueretnon uires: non difcendi ingemu aliacj non patientemudo.Imrnefuni&indubitatu exemplum
e(l falfa: artistqua dereliquit Nero.VtinacR inferos potius 8t quofcu<j de fufpitionibus fuis deos cofuluif/
fet q lupanaribus atq? proflitutis mandanet inquifitiones eas.Nulla profedlo facra barbari licet feri<^ ritus
non mitiora q cogitationes eius fuiflent.Samius fic nos repleuit umbris.Sunt quaeda magis pfugia ueluti
lentigine habentibus no obfequi numina ut cerni no pofTint«Forte hoc in illo^Nihil mebris defuit* Nam
dies eligere certos liberu erat.Pecudes uero qbus non nifi ater colos eflet:faciIe*Nahoiem imolareetia gra
tifilmu.Magus ad eum Tiridates uenerattarmeniacu de fe triumphu afTerest& io prouinciis grauis.Naui/
garenoluerat.‘quoniaexpuereinmaria;aliifq? mortaliuneceffitatibusuiolarenaturam eam fas non putat.
Magos fecum adduxerat.Magicis etia caenis eum initiauerat.Non tamen cum regnum ei daret hanc ab eo
accipere artem ualuir*Proinde autem ita perfuafum fi t inteflabilemJirritamjinanem efle habentem tame
quafdam ueritatis umbrastfed in iis ueneficas artes polleremon magicas.Qu^rat aliquis qua: fint menti/
ti ueteres magi cum adolefccntibus nobis uifus Appion gramancae artis prodiderit cy nocephalia herbam
Iofeph9 qua: in a:gypto uocaretur ofirites diuina 8t contra oia ueneficia.Sed fi ea erueretur: ftatim eum qui eruif/
Vel iiu fet:mori.Seq?euocafle umbras ad percontandum Homeruiquain patria qbufq? parentibus genitus eflet#
dxa Non tamen aufus profiteri quid fibi refpondifie diceret.

De ralpis:& reliquae medicina: p morbos digedaeinaialibustquo^gna placida fut aut fera. CA. III#

extis.NuIlu religionis capacius iudicat aial. V t fi qs cor eius reces palpitanto? deuorarit: diuiatiois
'St re$i efficienda^: euetus qamittant.Dete talpa: uiure exepto fanari dentiu dolores adalligato affir
mant.Csetera exeo aiali placita eo fuis reddemus locis.Nec qcqpbabilius inueniref q muris aranei mor
fibus aduerfari eastqro St rerra(ut dixius)orbitis depflam auerfanf.Gete^: dentiu doloribus (ut iidem nar
rant)medef canu qui rabiepfcruntrcapitu cremato^ cinis fine carnibus lfhllatusex oleo cyprio p auiecu
ius e parte doIeat.Caninus dens finifter maximus circiifcarificato eo q doleatraut draconis os e fpina. Jtem
enydridis.Eft aut ferpes mafculus 8t albus.Huius maximo dentecircufcarificar.Atin fuperiore dolore du
os fuperiores adalligatte diuerfo lferiores.Huius adipepungunftq crocodillu captant.Dctes fcarificant SC
oflibus lacertae e fronte luna plena exemptisjita ne terra atttngant.Colluur caninis dentibus decoctis in ui/
no ad dimidias partes.Cinis eop: pueros tarde dentietes adiuuat cu melle.Fit eode mo St dentifriciu e cani
nis deribus.Cinis e murino fimo inditustuei iecur lacerta^: aridu* Anguinu cor fi mordeaf aut alliget* effi¬
cax habef.Suntg* inter eos qui mure bis in mefe iubeant manditdolorefj ira caueri. Vermes terreni deco
in oleo infufiqi auriculae:cuius e parte doleanr pflant leuamentu.Eorunde cinis exefis detibus coieetus
ex facili cadere eos cogit.Integros dolentes illitus luuat.Comburi aute oportet in tefta.Profunt St cu mori
radice in aceto fcylfite decoftnira ut colluanf dentes.Is quoqj uermiculus qui in herba qua: Veneris labru
appellaftinuenit canis dentiu indutus mire prodeft. Na eruca: brafficaeeiusconradlucadunt.Etemaluad
mices infundunt auribus cu rofaceo. Arenulce qure inueniunf in cornibus cochlea^ cauis dentiu indita:
ftatim liberant dolore.Cochlearj: inanium cinis cu myrrha a gingiuis prodeft.Serpentis cu fale in olla exu/
ftae cinis cu tofaceo in contraria aure infufus.Anguina: neruationis mebrana cu oleo ta:da:<p refina calefa/
dta& auri alrerurri infufa, Adiiciunt aliq thus St rofaceu.Eademqi cauis indita:ut fine molefiia cadatjpra:/'
Itat.Vanu ee arbitror canis ortu angues cauda mebrana exuererquonia neutru in italia uifumed . Multo^
minus credibile in repidis regionibus tam fero exui.Hanc aut uel inueteratam cum ca:ra celerrime dentes
euellere tradunt.Et dens anguium alligatus dolores minuic.Sunt qui St araneu animal ipfum finiftra ma
nu captum tritum® in roEceo:& in aurem infufumjeuius a parte doleat prodeflearbitretur.Officulis gal
Iinarum in pariete (eruatis fiftula falua adacto dente uel gingiua fcarificatarproiedtoq? officulo (tatim dolo
re abire tradunt .Ite fimo corut lana adalligatotuel pafie^d cu oleo calfado St pxima: auricula ffufo pruritu
qde intolerabile facit.Et io utilius e(t palfens pulloP: farmentis cremato^ cinere ex aceto infricare.

_ Quo comendeturostcontra maculas faciei St ad faucium uiria# CA. IUI#

p^olRis fapoiem mandari affirmant murino cinere cum melletfi fricentur dentes. Admifcet qdam
bilici narathri radices.Penna uulturis.fi fcalpantur dentesacidu halitu faciunt. Hoc idem iftricis pin
na feciflerad firmitate pertiner.Linguse ulcera St labrorum hirundines in mulfo decodta: fanar#
i Adeps anfens aut gallina: rimas. Oefypu cum galla araneo^ telse candida: : St qua: intra bulbos
>ai ux texuntur.Si feruentia os intus.exufiermt:ladte canino ftatim fanabuntur.Maculas in facie oefypura

TRJGESIMVS

CLXXVI1

cura meile eo rficotquod arperrimum habeturextenuat.Item fcobem cutis m facie cura rofaceo impofitu
ueileretQuidam 8£ butyrum addunt«Si uero uitiligines finr:fel caninum prius acu compunftas, Liuentia
& fugillata pulmones arietum;pecudum<£ in tenues confedli membranas calidi impo fi ti : uel columbina
fimum.Cutem in facie adeps anferis ue! gallina cuftodit.Lichenas SC murino fimo ex aceto illinunt : &t ci>
nere herinacei ex oleo Jn hac curatione prius nitro ex aceto faciem foueripraecipiunt.Tolhtex facie uitiaSC
cochlea rumjquae latae & minutae paffim inueniuntur cum meile cinis»Omnium quidem cochlearum ci/
nis fpifiat:calfacit:fmec5ica ui«Et ideo caudicis commifcetur pforif^;&: lepris:& lentigini illinitur, lnueio
QC formicas herculaneas appellatas quibus tritis adiecdofale exiguo talia uitia fanentur • Bupreftis animal
eft rarurrian italiajfimilimum fcarabeo longipedi.Fallit inter herbas bouem maximetunde & nomen iue^
nit deuoratum^ tadlo'felle:ita inflammat:ut rumpat.Haec cu hircino feuo lichenas illita ex facie tollit fme
<dica uitut fupra disftum ed. Vulturinus fanguis cum chamsleonis albaeiquam herbam ede diximusiradi
ce 5C cedria tritus contentufcy braffica lepras fanat. Item pedes Iocudaru cu feuo hircino triti. Varos adeps
gallinaceus cum cepa tritus 8C fubactus utiliffimum 6C in facie fiepe mei in quo apes fint emortuae . Praeci/
pue tamen faciem purgat:atcp erugat cygni adeps.Stigmata delentur columbino fimo ex aceto. GrauediV
nem iuenio finiriifi quis nares murinas ofcuIetur.Vua& faucium dolor mitigatur fimo agnorum priufcj
herbam gudauerint in umbra arefacto.Vua fucco cochleae acu tranffodae illita:ut cochlea ipfa in fumo fu/
fpendatur.Hirundinum cinere cum melle.Sic 8t tonfillis fuccurritur.Tonfillas & fauces ladbs ouilli garga
riflatio adiuuat.Multipeda trita, Fimum columbinum cum paflo gargariffatum etiam cum fico arida; ac
nitro impolitum :extra afperitatem fauciumt&T didillationes leniunr.Cochleae coqui debent in laede, dem
ptoqj tantu terreno conteri 8C in paflo dari potui»Sunt quiadypaleicascfficaciffimas putenti in fis fmeg/
ma earum.Lenit QC gryllus infricatus. Aut fi quis manibus quibus eum contriueritjtonfillas attingat. An/
ginis felleanferino cum elaterio 8C meile ciriOimefuccurritur’. Cerebro noeduae cinere hirundinis ex aqua
calida poto.Huius medicinaeaucdorc Ouidiuspoeta.Sedefficaciores ad omnia quae ex hirundinibus roo
ftrantu r;pulli filueflrium* Figura nidorum eos deprehendit.Multo tamen efficaciffime ripariarum pulli*
Ita uocant in riparum cauis nidificantes.Sunt m ulti qui cuiufcuncp hirundinis pullum edendum cenfent i
ne toto anno metuatur idmalum.Strangulatos cum fanguine comburunt in uafe:& cinere cum paneauc
potudant.Quidim & muflellae cineres pari modo ammifcent.Sic 8C ad flrumae remedia . Dant 8t comi/
tialibus quottidie poru.In fale quog» feruatae hirundines ad anginam una drachma bibutur . Cui malo 8C
nidus earum mederi dicitur porus.Millepedam iilinianginis etncaciflimum putanr. Alii.xxi.tritas i aquae
mulfae hemina dari per harundinemiquoniam dentibus taedis nihil profunt.Tradunt 8C murem cum uer
benaca excoftumtfi bibatur is loquor: remedio efle.Et corrigiam caninam ter collo circundatam.Fimum
colum binum uino & oleo permixtum.Ceruicis neruis 6C opyflhotono ex milui nido furculus uitis adalli
gatus auxiliari dicitur*

Ad flrumas exulceratasiad humerorum & praecordioru dolores. CA, V*

T rumis exulceratis muflelae fanguis .Ipfa decocda in uinotnon tamen fedlis admouetur » Aiunt
8t in cibo fumptam idem efficere. Vel cineri eius farmentis com bullae mifcetur axungia.Lacec
rus uiridis adaIIigarur.Poftdies,xxx.oporreta!ium adalligari.Quidam cor eius in argento ua'

_ fculo feruant. Adfoeminarum flrumas ueteres cochleae cum teftafua rufae illinuntur; maxime

quae frutetis adhaerent.Item cinis afpidum cum feuo taurino imponitur « Anguinus adeps mixtus oleo*
Item anguium cinis ex oleo illitusruel cum caera.Edifle quoque eos medios abfeifis utrinque extremis ac
tubus aduerfus flrumas prodefl.Vel cinerem bibifle in nouo fictiliira crematorum * Efficacius multo iter
duas orbitas occiforum.Et gryllum iliinire cum fua terra defoflum fuadent . Item fimum columbarum
per fefe cum farina hordeaceatuel auenacea exaceto.Talpae cinere ex meile iliinire * Alii iecur eiufdem con/
tritum inter manus illinunt:^ triduo non abluunt.Dexterum quoque pedum eius remedioefle ftrumis
affirmant. Alii praecidunt caput:& cum terraa talpis excitata tufum digerunt in paftillos pyxide ftagnea:
di utuntur ad omnia quae intumefcunt:& cuse apoflemata uocanttquaeque in ceruicefunt* Vefcique fuil/
la tuncuetant.Tauri uocantur fcarabei terreftres Rhicino fimilesmomen cornicula dedere . Alii pedica/
los terrae uocant. Ab iis quoque terram egeflam illinunt ftrumis & fimilibus uitiis : & podagris * Triduo
non abluuntiprodeflque haec medicina in annum.Omniaque his aferibunquae nos in gryllis rettulimus*
Quidam 8i a formicis terra egefta fic utuntur. Alii uermes terrenos totidemiquot funt ftrumae:adaliigat:
pariterque cum iis arefeunt. Alii uiperam circa canis ortum circuncidunnut diximus, Dein mediam cont
buruntiDein cinerem eum dant bibendum ter feptenis diebus quantum praehenditur ternis digitis « Sic
ftrumis medentur. Aliqui uero circunligant eastlinotquo praeligata infra caput uipera pependerat t donec
exanimaretur»Et millepedis utunturaddita refinse terebinthinxparte quarta.Quo medicamento oro nia
apoflemata curari iubenr.Humeri doloribus muftelae cinis cum caera medetur.Ne fint malae hirfutae for
micarum oua pueris infriata praeftanriltem mangombus:ut lanugo tardior fit pubefeentium fanguine c
tefticulis agnorum quicaflrantur.QuieuuIfis pilis illitus dC cotra uirusproficir.Praecordia uocamus uno
nomine exta in homine: quoru 8C dolore cuiufcunque partis fi catulus ladtens admoueaturtapprimaturcp
iis partibus:tranfireineum m orbus diciturridq: exenterato perfufocy uino deprehendi uitiato uifcere ip
Io quod doluerit hominis & obmi aliis religio efl.Ii quog? quos meliteos uocamus:ftomachi dolorem (e/
dant applicati facpius.Tranfirecp morbos aegritudine eorum intelligitunplerunq? & morte*

« . . De pulmonum uitiis iecoris 6C fanguinis reiedhonibus* CA* VIi

s

LIBER.

VImonu uitifs 'meden£& muresrmaxime africani detrada cute in oleo & falc deco&ifat# /n ct
bofumpti.Eade res 8C puruletis uel eruetis excreationibus medef.Praecipue uero cochlea^: ci
bus ftomacho.In aqua eas fubferuefieri itado corpore ea jx oportetjmox in pruna torreri nihil

_ additotatqi ita e uino garo® fumijpcipue africanas.Nup hoc copertu plurimis ,pdeffe.Idquo/

que obferuatmt numero ipari fumat.virus tame eapt grauitate halitus facit»Profunt & fanguine excreari/
bus depta terta trita: in aqua: potu.Laudatiflimac aut funtafricaa: ex iis folitanae.Ex iis olitaaetaftypaieicar*
Sicula: modicaetquonia magnitudo duras facit:& fine fucco.Balearica: quas cauaticas uocatjquoma in fpe
lucis nafcunf.Laudatae & ex ifulis caprea^t.Nullae ea^ aut cibis gratae: necp ueteresjneg? recetes « Fluuiales
dt albae uirus habetjnec no filueftresiftomacho iutilestaluu foluut.Ire oes minutae.Cotra marina: doma/
cho utiliores*Efficaciffimte tame in dolore rtomachuLaudatiores tradunftquaecuqi uiua: cu aceto deuora
tae.Praeterea funt q aceratae uocan? late multifariagp nafcetesuie qua^» ufu fuis dicemus locis.Gallinaceoi^
uetris mebrana iueterata & infpfa potioi diftillati5es pedoris:& humida tuffirmuel recens torta lenit.Co*
chleae cruda: trita: cu aqua: tepidae cyathis tribustfi forbeanfttuffim/edat.Diftillatioes fedat 8C canina cul¬
eis cuilibet digito cfrcudata.Iure pecudu ftomachus recreaf.Iocineru doloribus mede? murtela filueftris i
cibo fumptamel iocinera eius* Ite uipa porcelli mo inaflata.Sufpiriofis multipedae ita ut ter feptenae in atti
co meile di!uan?:& p harudine biban? .Oe.n.uas ea^ nigrefeit cotadu.Quida torret ex iis fextariu in pati
na doec cadidae fiat.Tuc mei imifcet.Alii cetipeda necat:&! ex aq calida dari iubet.Cochlea: i cibosjiis quos
linqt afustaut quo^ aliena? mes;aut qbus uertigies fiut ex paffi cyathis tribus fingulae cotritae cu fua terta
&C calefadae in potu datae diebus plurimu noue. Aliq fingulas prio die dedere:fequenti binas: tertio ternas:
quarto duaslqnto una*Sic & fufpiria emendat:& uomicas.Effe alal locufta fimile fine pennis: qd1 tryxalfs
graece uoca?:iatinu nome no habet. Aliqui a rbitran? audores nec pauciores hoc efle qd* gryllus uoce?*Ex
iis uiginti torreri iubettac bibi emulfa cotra orthopnoeneasffanguineqt expuentibus. Eft q cochleis illotis
qbufda ptropu lfundanuel marina aqua:ita decoquat:& in cibo fumat:aut fi trita: cu tertis fuis fumantur
cu p tropo. Sic & tuffi meden?:ac uomicas priuatim fanat meile in quo apes fint emortuae.Saguine reiicie/
cibus pulmo uulturinus uitigineis lignis cobuftusndiedo flore mali punici ex parte dimidia.Ite cotoneo/
ru lilioru<j iifde portroibus potus maneatgi uefperi in uino fi febris abfit.Si minus exaqua in qua cotoea
decoda funt.Pecudis lyen recens magicis pceptis fuper dolet? lyeneexrendi?:dicete eo qui medeaf Iyeni fc
remediu facere.Poft haeciubereu in pariete dormitorii eius tedoue icludit&I obfignariannulo tertnouief/
que carme diri.Caninus fi uiuenti exima? :& in cibo fumaftliberat eo uitio, Quida recete fuperilligac. Abi
duoru dieru catuli ex aceto fcyllitico dant ignoranti feltuel herinacei lyene : Ite cochlearii cinere cu femine
lini 6C urtica: addito mellejdonec perfinetiEliberat & lacerta uiridis eo dolore uiua in olla anre cubiculum
dormitorii eius:cui mede? fufpenfa:ut egrediens reuertenfcj attingat manu.Cinis e capite bubonis cu un/
guento.Mel in quo apes funt emortua:. Araneus 8C maxime qui lycos uocatur.Vpupa: cor.in lateris dolo
ribus laudatur:& cochlearii cinis i ptifana decodaru:qua: & per fe illinunf.Canis rabiofi caluaria: cinis po
tioni infpergi&Lumboru dolori ftellio tranfmarinus capite ablato 8C intertinus decodtus in uino cu papa/
ueris nigri denarii podere dimidio eo fucco bibitur.Lacerrx uirides decifis pedibus 8C capite in cibo fumu
tur.Cochleae tres cotrita: cu tertis fuis at^ in uino decocta cu piperis granis.xv. Aquita pedes euellunt in
aduerfum a fuffragieiita ut dexter dexterae partis doloribus adaliigetunfinirter leuse.Multipeda quoq? et
qua onifeo appellauimus medetur denarii pondere ex uino cyathis duobus pota. Vermen terrenum catil/
Vel fer/ lo ligneo ante fiflo & ferro uimrto fpofitu aqua excepta perfundere dC defoderejunde effoderis magi iubets
mox aquam bibere catillo:mire id prodeffe ifchiadicis:affirmantes, ,

Ad dyfentericos dC uentris mala remedia. CA. VlI.

Yfentericos recreant foemina pecudu decorta cu lini femine aqua pota.Cafeus ouillus uetus ♦ Se/
uum ouiu decoirtu in uino auftero.Hoc ileo medef.Et turti ueteri.Dyfentericis ftellio trafma/
rinus ablatis inteftinis 6C capite pedibuf^ ac cute decoirtufgj SC in cibo fumptus Cochlea: dua: cu

_ ouo utra<j cum putamine cotritaetat^ in uafe nouo addito fale & paffi cyathis duobus : aut pal/

maru fucco 8C aqua: cyathis tribus fubferuefartis & in potu datis.Profunt 8t coburta: ut cinis earu bibarur
in uino addito refina: mometo.Cochlea: nuda: de qbus diximus in africa maxime iueniunflutiliffimse dy
fentericis.Quinae coburta: cum denarii pondere dimidii acacta.Excp eo cinere datur coch learia bina in u i/
no my rtitejaut quolibet auftero cu pari modo calidte.Quida oibus africanis ita utunf»Alii totidem africa/
nas:uel latas infundunt potius.Et fi maior fludlio fi t:addunt acacia faba: magnitudine.Senechis anguium
dyfenrericis:^ tanafmis in ftagneo uafe dequoquif cu rofaceo: Vel fi in alio cu ftagno illini? • Ius e gallina '
ceo iifdem medeftfed ueteris gallinacei uehementius.Salfum ius aluum cit « Membrana gallinaru torta 8£
dara in oleo ac fale cariiacoru dolores m ulcet. Abftinere aute frugibus ante &C gallina & homine oporter. Fi
mum columbinu tortu potumty.Caro palumbi in aceto decoda dyfenrericis 3C caeliacis medetur.Turdus
inaffatus cu myrthi baccis dyfentericis.Ite merule.Ite mede? mei in quo fint fmorrua: apes decodu. Gra/
uiffimu uitium Apuleios appeIla?.Huic refifti aiunt difcerpti uefpernliois fanguine . Etia illito uetre fub/r
uenire.Sirtitaluu dC cochlea ficut diximus in fufpiriofis teperata.Ice cinis ea^ quae uiuae cremata: fint po/
tus ex uino auftero.Gallinaceoru iecur affurn cfi uentriculimebranarquae abiici foletinueteratatam mixto
papaueris fucco. Alii redfte torret ex uino bibenda.lus perdicu &C per feuetriculus cotritus ex uino nigro.
Item palubus ferus & e pofea decodus.Lyen pecudis tortus 8i in uino tritus.Fimit columbinu cu meile illi
tum.Gffifragi uenter atefadus 6C potus iis qui cibos nqcofiauntaitiliffimusjuelfi manu tantu teneat ca/

reo

iunco

VF ileos

TRIGESIMVS

CLXXV1II

pfcntes etbum»Quidaqi adalligant ex hac caufa:fed cotinuare no debent.Macfem enirti facit ♦ Sitiit SC ana>
tum mafculaj^ fanguis. Inflatione difcutit cochleare cibus.T ormina fanat lyen ouiu toftustatq? e uino po/
tus«Palubus ferus ex pofca decoctus» Apodes ex uino»Cinis ibidis fine penis cremata potus , Quod pterea
traditur in rorminibus«Miru efl anate appofita uentritrafiremorbulanatcg? emoruTormina&mellecu/
sanrur in quo funr apes imortux decodo.CoIi uitium efficaciffime fanatur ab aue galerita a fla in cibo fum
pta.Q uidam in uafe nouo cu plumis exuri iubenttcoteriqj in cineremtbibig? ex aqua coitum cochlearibus
ternis per quatriduum»Quidam cor eius adalligari foemini» Alii recens repenfcp adhuc deuorari. Confula
ris afpernatum domus e(t:in qua alter e fratribus colo liberatus efl aue hac in cibo fumpta:& corde eius in
ermilla aurea inclufojal ter facrificio quoda facto crudis laterculis ad forma caminiiatq? ut factum peractu
erat obflruito faceIIo»Vnum efl oflifrago intefhnu mirabili natura oia deuorata coficienti. Huius partent
extrema adalligata prodefle cotra colu coftat.Sunt occulti interaneoru morbirde quibus miije proditur*Si
catuli priufq uideant applicent* triduo ftomacho maxime ac peitori:8£ ex ore aegri fuccu laitis accipiat tra/
fireuim morbi:poltremo exanimarirdifleitif^ pala fieri aegri caufas»Mori 8C humari debere eos obrutos
terra»Mjgi quidem uefpertilionis fanguine contacto uentre in toni annum caueri dolorem tradunt» Aut
Sn dolore fiquis aquam perpedes fluentem haurire fuftineat.

Ad calculos:& ueficae dolores teftiumq3:& unguinum tumores:& ad panos» CA» VIII»

V rino fimo contra calculos illinire uentrem prodeft» Herinacei carnem iucunda efle aiunrifi ca/
pire percuflo uno idtu interficiaf priufq in fe urina reddat, Eos qui carne ederint ftraguriae mor
bu cotrahere minime pofle»Haec caro ad hunc modu occifa ftfllicidia ueficae emendar.lte fuffi/
tus ex eode«Quod fi urina in fe reddiderint:eos qui carne ederint: flraguriae raorbu cotrahere
tradirur, Jubent & uermes terrenos bibi ex uinoaut paflbad cominuendos calculosjuel cochleas decodtas
uti fufpiriofis»Eafde exemptis teftis tritifj tres in uini cyathis bibnfequeti die duasttertia die unatur flilli <
cidia urinae emender.Teftaru uero inaniu cinere ad calculos pelledos» Ite hydri iecur bibi. Vel cinerem fcor
pionu in pane fumi» Vel fiquis cu locufta edit. Lapillos qui in gallinaceoru uefica:autin palumbiu uentricu
|o inueniantur c5teri:& potioni infpergi*Item membrana e uentriculo gallinacei arida :uel fi recens fit to/
ltam»Fimu quog$ palumbid in faba fumi cotra calculos dC alias difficultates ueficae*Similiter plumaijt cine
rem palumbinu feroru ex aceto mulfo»Et inreftinoru ex iis cinerem cochlearibus tribus e nido hirudinu*
Gryllum dilutu aquacaIida,Offifragi uentre arefa<3:um»Turturis fimum in mulfo decoilu : uel ipfius de>
cocLe ius»Turdos quoqj edifle cum baccis myrti prodefl urinae»Cicadas toftas in patellis»MilIepedam oni
fcon bibifle«Er in ueficae doloribus decoclum agninoru pedum. Aluum cit & gallinaceoru decoftum ius;
8C acria mollit» Cit & hiriindinu fimu adiedto meile fubdirum. Sedis uitiis efficaciflima funt oefypu.Qui/
dam adiiciunt pompholigenjSt rofaceum. Canini capitis cinis fenecta ferpentjs ex aceto fi rhagades fint»Ci
nis fimi canini candidi cum rofaceo, Aiuntqp inuetum Aefculapii efle*Ec eodem uerrucas efficaciffime tol/
li*Murini fimi cinis.Adeps cygni* Adeps bouis,Procidenria alui fuccus cochlearum punctis euocatus irri/
ta depellit. Attritis medeturcinis muris filuatici cum meile uel herinacei:uel uefpertilionis » Et anferinus
cum cerebro 8t alumine & oelypo.Fimum columbinu cum melle«Condylomatis priuatim araneus dem/
pto capite pedibufip infricatus,Me acria peruranttadeps anferinus cu caera punica carrufa rofaceo»Adeps cy
gni,Haec 8t hemorrhoidas fanare dicutur Ifchiadicis cochleas crudas tritas cum uinoamineo 8C pipere po
tu prodefle dicunt, Lacertamuiridem in cibo ablatis pedibus interaneis capite.Sic 8C ftellione adiedas huic
papaueris nigri obolis tribus*Ruptis conuulfis fel ornum cum lacfte mulierurmVerendoru formicationi/
bus uerrucifq? medetur arietini pulmonis inaflatifanies,Cseteris uitiis uellerueius uel fordidoru cinisex
aqua.Seuu ex omento pecudis 8C praecipue a renibus ammixto cinere pumicis ex fale«Lana fuccida ex aqua
frigida,Carnes pecudis cobuftae exaqua. Mulae ungula rfl cinis»Dentis caballini contufi farina infperfa* Te
Itibus uero farina ex offi bus Canini capitis fine carne tufis,Si decidat teftium:alter;fpumam cochleam illita
remedio efle traduntiTetris ibi ulceribus 8C manantibus auxilianf canini capias recentis cineres»Cochleae
latae paruae cotritae ex aceto uel cinis eius,Mel in quo apes funt emortuae cum,refina»Cochleae nudae quas
in africa gigni diximus tritae cum thuris polline 8C ouorum albo»xxxcp.die refoluut. Aliqui pro thure bul
bum ammifcent.Hydrocodicis ftellioes mire prodefle traduntur capite pedibus interaneifg? demptis:re/
quum corpus inafTatum»in cibo id faepius datur»Sicut ad urinae inc5tinentia»Caninu adipem cum alumi/
ne fciflo fabae magnitudine»Cochleas africanas cum fua carne & tefla crematas poto cinere » Anferu trium
linguas iaflatas in cibo huius rei auftor efl Anaxilaus»Panos aperit feuum pecudu cum fale tofto • Murinij
fimum ammixto thuris polline:& fandaraca impofira difcutit*Lacertae cinis:&! ipfa diuifa impofita • Item
multipeda contrita:ammixta refina terebinthina ex parte tertia,Quidam 8C finopide ammifcentjcochleae
contufae 8C per fe cinis inanium cochlearum caerae mixtus difcufloriam uim habet«Fimum columbarum
per fefe;uel cum farina hordeaceaiaut auenacea illitum • Cantharides mixta calce panos fcalpelli uice aufe/
runt»Inguinum tumorem cochleae minutae cum meile illitae leniunt»Varices ne nafcanturilacert^ fangui
ne pueris crura ieiunis a ieiuno illinuntur»

Ad podagras:<3£ articulorum dolores. _ CA» IX»

Odagras lenit oefypum cum ladle mulieris 8C cserufla,Frmu pecudu quod liquidu reddut«Pul/
mones pecudu*Fel arietis cum feuo muris mifle<fh impofiri*Sanguis muflelae cum plantagine
illitus 8t uiuae cobuflre cinis ex aceto 8C rofaceo fi penna illinaC, Vel fi caera 6C rofaceu ammifcea
tur fel caninum ita ne manu atingaf:fedpena illinaf,Fimu gallina^: uermiu terreno^ cinis cu
meilejita ut tertio die foluant * Alii ex aqua illinire malunt» Alii ipfo aceto mefura cu mellis cyathis tribus;

2 ii

LIBER

pedibus ante rofaceo pungis. Cochleae latspotx tollere dicunf pedu & articulo^» dolores. Bibunf aut W
nx in uino tritae. Eede illmunf cu helxines herbae fucco.Quida ex aceto irriuifle cotenti funt fa!e • Quida
fale cu uipera crematis in olIa’noua 8i faepius fumptis aiunt podagra liberari. Vtile efle & adipe uiperino pe
des perungi.Et de miluo affirmatifi fueterato rrito^ quantu tres digiti capiat bibaf ex aqua » Aut fi pedes
fanguine cu urtica ue! penis eoru cu primu nafcenfttriris cu urtica.Quin &C fimus eo^ articularibus dolo/
ribus illinif.Ite cinis muftelae aut cochlea^: & cu amylo uel tragacatho.Jncuflos articulos aranei telae com
modifhmecurat.Sunr q cinere ea^ uti malint ficut fimi columbini cineretcu polenta 6C uino albo. Arricu
lis luxaris praefen taneu eft 6c feuupecudis cu cinere 6i capillo mulie^.Pernioibus quot£ lponitur feuu pe/
cudu cu alumine. Canini capitis cinis aut fimu muriu.Quod fi putrida fint ulcera cx raad cicatrice perduz
cunr:uel gryllo^ cremato^ fauilla exoleo.Item muris fi luatici ci! melle.Vermiu quocp terreno^ cu oleo
uetere.Et cochlea; quae nudae iueniunf.VIcera omnia pedum fanat cinis ea^ qua; uiuae combufta; finr.Fi
micp gallinacei cinis exulccratioes columbini fimi cinis ex oleo. Attritus etia calciametorum ueteris foleae
crematae cinis. Agninus pulmo & arietis fanant.Dentis caballini cotufi farina priuatim fubleuat . Lacertae
uiridis fanguis fubtritus 8i hominu 8i iumeto^c pedes fublitus fanar.Clauos pedum urina muli mulaewe
cum luto fuo illira.Fimum ouium.Iecur lacertae uiridis uel fanguisjflocco impofitus. Vermes terreni ex
oleo.Srellionis caput cum uiticis pari modo tritum ex oleo.Fimum columbinum decorum exaceto.Ver
rucas uero ornm geneifc urina canis recens cum fuo lutoillita.Fimi canini cinis cum caera.Ftmu ouiu.S^P'
guis recens murinus illitusruel ipfe mus diuulfus.Herinacei fel.Caput lacertae uel fanguis uel cinis totius*
Mebrana fenedtutis anguium. Fimu gallinaceu cum oleo Si nitro.Cantharides uua taminia ferita exedut*
Sed ita erofas aliis quae ad perlimanda ulcera monflrauimus curari oportet*

Remedia aduerfus morbos toti corpori. CA. X*

BCrps^gjVnc aute reuertemur ad ea quae totis corporibus mededa funt.fel canis nigri mafculi amulerum
I bosl le^c baagi dicunt domus totius. Suffita; eo purificataeue corra ofa mala medicamera.Ire fanguine
1 i canis refperfis parietibus:genitaligi eius fub limine ianua; defoflo.Minus mirenf hsec qui fciunc

gJEsfel! foediffimu aialium quarum magnificet rhicinutquonia uni nullus fit exitus fagina? nec finis alia
qua morteidiuitus in fame uiuentuSeptenis ira diebus durafle tradunt* At in facierate paucioribus dehifce
re.Sunt qui hunc ex aure finiftra canis oes dolores fedare adalligatu.Fundirii in augurio uirahum habent*
Na fi aeger ei refpodeat qui intulerit a pedibus fiantitinterrogaciq? de morbo fpem uitae certa efie.Moritu
Vel ex rum nihil refpodere. Adiiciunt ut euellatur ex aure leua canistcui no fit alius qua niger color. Nigidus fu/
aure da/ gere tora die canes cofpedhim eius qui e fue id animal eucllerit feriptu reliquir.Rurfus magi tradunt lym >
mulae phatos fanguinis talpa; afperfu refipifcere.Eos uero qui a nodlurnis diis faunifq? agitent :dracois lingua 3C

oculis & fellerinteftinifq? in uino 8i oleo deco<ftis:ac fub diuo nodtu refrigeratis perundtos matutinis uefp/
tinifey liberari perfrichoibus.Rcrnedio efle tradit Nicander am phy (bena mortua adalligata uel pellem ra'
tum eius.Quinimo arbori qua; esedarur adalligata no algere caedentes:faciliufcp fucadere.Iraqi fola ferpe
tiu m frigori fe comittit prima ornm procedes di ante cuculi cantum. Aiiud eft cuculo miraculu : quo quis
loco primu audiat alitem illam :fi dexter pes circufcribarurtac uefligium id defodiafrno gigni pulices ubi/
cun<j fpargatur.Paralyfis cauentibus pinguia gliriu decoftoj*? 8i foricum unliflima tradunt eile* Millepe/
das aut in anginis diximus potas.phthifin fentientibus lacerta uiride decodla in uini fextariis tribus ad cya
thum unum fingulis cochlearibus fumptis per diestdonec coualefcar.Cochlearum cinere potum in uino*
Comitialibus morbis oefypum cum myrrha; momero di uini cyathis duobus dilutum magnitudine nu/
cis auellanae a balneo potum.Tefliculos arietinos inueteratos rnrofij dimidio denarii podere in aqua uel
ladtis afini hemina*lnrerdicitur uini potus quinis diebus ante di poflea.Magnifice laudatur di fanguis pe '
cudum potus.Jtem fel cum meile praecipue agninum.Catulus laciens fumptus abfeifo capite pedibufque
exuino&: myrrha.Lyen mulae potusin oxymelite cyathis tribus.Stelliois trafmarimcims potus in aceto;
Tunicula ftellionis qua eode modo ut anguis exuit pota.Quidam 8Cipfum harundineexente ratum inue
reratum<j bibedum dedere. Alii in cibo in ligneis uerubus iaflatum.Operaeprecium quomodo peipiatur
fcire cum exuitur membrana hyberna alias deuorati eatquonia nullu animal fraudulentius inuidere homi
ni tradunt.Inde ftellionu nome aiunt in malediiflu traflatum.Obferuat cubile eius aeflatibus « Efl aute in
locis hofhoru feneftraruqstaut cameris fepulchrifue.lbi uere incipietefiffis harundinibus texras opponut
cafas quaru anguftis etiam gaudetteo facilius exuens orcundatu torpore* Sed eo derelitflo no poteft remea
re.Nihil ei remedio in comitialibus morbis prsferf.Prodefl 8C cerebru muftelae iueteratu porumcpldc ie/
cur eius.Tefticuliiuuluaeqt aut uentriculus inueteratus cum coriadro:utdiximus:item cinis.Silueftris ue/
ro tota in cibo fumpra.Eade om nia praedicantur ex uipera. Lacerra uiridis cum condimentis qua; faftidiu
abftergat:ablatis pedibus 8i capitetCochlearu cinis addito femine lini 8i urricae cum meile inundtos fanat.
Magis placer draconis cauda in pelle dorcadis alligata ceruinis neruis.Vel lapilli e uentre pnlloije hirundi
nu finiftro lacerto annexi.Dicunf enim exdufo pullo lapillu dare.Quod fi pullus is detur incipienti in ci
boiquem primu peperitjcum quis primu tentatus fitfliberatur eo malo.Poftea medef hirundinu fanguis
cum thureiuel cor recens deuoratum.Quin 8i e nido earum lapillus i pontus recreare dicitur cofeftim : &i
adalligatus perpetuo tueri.Praedicatur 6C iecur milui deuoratum:&T fenecftus ferpetium.Iecur uulturis trp
tum cu fuo fanguine ter feptenis diebus potu. Cor pulli uulruriniadalligaru*Sed 8i ipfum uulture in cibo
dari iubent:& quidefatiatum humano cadauere.Quida pedtus ei bibendum cenfent: 6i in cerrino calice*
Aut teftes gallinacei ex aqua 8i Iafte antecedete quin^ dieru abftineriauini ob id inueterarot. Fuere & qui
^x.unam mufeas ruftas;& quidem emortuas in potu darenriinfirmioribus pauciore^

TRJGESIMVS

CLXXIX

Contra morbum re giumi& freneticos:^ contra febres:& hydropicos* CA. Xr.

" “1 Orbo refiftunt regio fordes auriutaut mama^ pecudis denarii podere cum myrrhac momcro
3L umi cyathis duobus.Canini capitis cinis in muIfo.Mulripeda in uini hemina. Vermes terreni
in aceto mulfo cu myrrhaiGallina fi fit luteis pedibus prius aqua purificatistdein collutis u:no

_ ! quod bibatur.Cerebja perdicisiaut aquila in uini cyathis tnbus.Cinis plumai^ aut interaneo'

rum palum bitted in mulfo ad cochlearia rria.Paflerum cinis firmetis cremato^: cochlearibus duobus in
aqua mulfa» Auis iiterus uocat a coloretquse fi fpe£tetur:fanari id malum tradunt:& auem mori. Hac pu/
to latine uocari galgulu. Phreneticis ,p defle uidef pulmo pecudu calidus circa caput alligatus ► Na no mo/
do muris cerebrudnri potui ex aquaraut cinere muflelae.ueru etiainueteratas herinacei carnes quis poflit
furenti etia fi certa fit medicina i Bubonis quide oculoru cinere inter ea quibus prodigiofeuita ludificanf:
acceperim.Praecipueqi febtiu medicina placitis eorum renunciat.Nacp 8C in.xif.figna digeflereea fo’e rraf/
meante ; ireruqt lunatquod totuabdicadum paucis exemplaribus docebo.Siquidccrematis trittfqxcu oleo
perungi iubent argrosjcu geminos tranfit fol: criflis:& auribus:& unguibus gallinaceoru.Si luna rafis bar
bis eorum. Si uirginc alteruter hordei granis.Si fagirtariu uefpertiliois alis.Si leone luna tamaricis frondet
& adifciut fatiuce.Si aquariu e buxi car boibus tritis.Ex iftis c5fefl*a aut certe uerifimilia p5emus:ficut & le
thargu olfactoriis excitari.Interea fortaffis muftelae tefliculis inueteratisjautiocinereuflo. Jis quoqi pul/
mone pecudis calidu circa caput adalligari putant utile. Jn quartanis medicina clinice ppemodu nihil pol
ler.Quaobrem plura eo^: remedia ponemus.Primuq? eu que adalligari iubet puluere : in quo fe accipiter
uolutauerit lino rutilo in linteolo.Cams nigri dentelogiffimu.Pfeudofphece uocat uefpa.q fingularis uo/
litar.Hac finiflra manu apphenfam fubnedtur. Alii uero q quis eo anno uideritprima. Viperae caput abfci/
fum in lintheolotuelcor uiuenris exeptu. Muris roftrellu auriculafqi fummas rofeopanojipfumq? dimit/
tunt.Lacert^ uiridis uiuae dextra oculu effoflum mox cu capite fuo decifo i pellicula caprina • Scarabcus q
pilulas uoIuit.Propter hucaegypri magna pars fcarabeos inter numina colit curiofa. Appionis lterpretatio/
ne qua colligit folis operum fimihrudme huic hanimali eflead excufandos getis fuae ritus.Sed & aliu adal
ligant magi cuifunt cornicula reflexa finiflra manu colledtu.Tertiu qui uocaf fui Io albis guttis difledtum
utri<j lacerto adalligant.Cstera fimflrojcor anguinu finiflra manu exemptu uiuentibus.Scorpiois caudx
quattuor articulos cu aculeo pano nigrotira ut nec fcorpione dimifluminec eu qui alligauerittuideat aeger
triduotPofl tertiu circuitum id rodat.Eruca in linteolo ter lino circundat totide modis ad fingulos dicen/
tes:quarefaciant!quimedebunf.Limacenin pellicula uel quattuor limacu capita praecifa harudine. Multi
pedam lana inuoluta.Vermiculos ex qbus tabani fiuntlanteq penas germinet. Alios e fpinofis frutetis lanu
ginofos.Quida exiliis quaternos indufos iuglandis nucis putamine adalligat.Cochleafq? quae nudae inue
niunf.Stellione inclufum capfuhs fubiiciunt capiti;& fub deceflu febris emittut . Deuorari aute iubet cor
mergi marini fine ferro exepturmiuetcratuq? conrerit& in calida aqua bibi.Corda hirundinu cum meile*
Alii nmu drachma una in ladhs capritmuel ouilli:uel paflo cyathis tribus ante acceffioes.Sut q totas cefeat
deuoradas.Afpidis cute podere fexta parte denarii cu piperis pari modo parthoi^ getes in remediu qrtanae
bibut.Chry lippus philofophus tradiditphrygamo adalligatu remedio ee quartais.Qd ecr aialtnec ille de/
fcriplit:nec nos iuenimus q nouiflet.DcmSflradu tame fuit a tam graui audtore didtujfi cuiufcj cura effica
tior eet ad inqredu.Cornicis carnes ee:& nidu illinire I Iogiflimis morbis utilifli mu putar. Et i rertiais fiat
poteftas expenedirquonia miferia copia fpei decectotan ne aranei que Iycu uocat telajcu ipfofpecu toto refi
nacaera^ipofitautriftjirpibus&froti ,pfit.Aut ipfecalamo adalligatus:qliter&aliis febribus pdefle tra
ditur.lte lacerta uiridis adalligata uiua in eo uafetquo cibu capiat.Quo genere 8C recidiuas frequeter abigi
affirmat.Hydropicis oelypu ex uino addita myrrha modice potui daf nucis auellan^ magnitudix. Aliqui
addut 6>C anferinu adipe 8i olefl myrteu.Sordes ab ulceribus ouiu eunde effedtu habent.Ite carnes inueterai’
fcc herinacei fumptae. Vomitus quo^ canum illitus uentri:aquam trahere promittitur.

Ad ignefacruiad carbuculos furuculos ambufla neruoruqi contractiones. CA. XIT.

^Gni facro medef oefypum cum popholyge 8C rofaceo.Rhicini fanguis.Vermes terreni ex aceto
i|illiti.Gryllus cotritus in manibus.Quo genere prxftatiut qui id fecerit anteq incipiat uitiu:toto
3 eo anno careat.Oportet aute eu ferro cum terra cauernae fuae tolli, Adeps anteris. Vipera caput
^T‘ i1:aridum afleruatu 6C cobuflumidein ex aceto impofitum.Seneftusferpentiu ex aqua illita a bal/
neo cum bitumine & feuo agnino*Carbunculus fimo columbino delef per fe illitotuel cum lini femine ex
aceto mulfo.Ite apibus quae in meile funt (mortuae fpofiris.Polentag? impofitarinfperfa fi in uerendis fi ts

Furunculis mederi dicifaraneus fi priufq noietur fit impofitust& tertia die folutus.Mufaraneus pendei
enccatusrfic ut terra nec pofiea artingartrer circundatus furunculo toties expuetibus medere dc cui medebl
tur.Ex gallinaceo fimo qdeft ruffum maxime recens illitu ex aceto. Ventriculus aconi^e in aqua decoctus.

Mufcae impari numero infricatae digito medico.Sordes ex pecudum auriculis.Seuumouium uetus cum
cinere e capillis mulieru.Seuum anetis cu emere punici dc falis pari podere. Ambuflis capitu canis cinis me Vrel pii/
detur.Item glirium cura oleo.Fimum ouium cucaeracomixtum.Muriumcinis & cochlearu.Eoq? ficut micis
ne cicatrix quide apparear. Irem adeps uiperinus.Fimi columbini cinis ex oleo illitus cyprino . Nemorum
nodis medetur capiris uiperini cinis ex oleo cyprino illitus.Terreni uermis cinis cum meile ilfirustetia do/
loresrolKtJtemamphifbenamortuaadalligara.Adeps uulturinuscumuentrearefa<Aus;conrritufcpcuni
adipe fuilloinueterato.Qnis e capite bubonis in mulfo potus cuna lilii radicejfi magis credimus . In con*

2 m

LIBER

tra&ione nemorum caro palumbina in cibis prodeft & lueterata, Herinacei fpafticis.Item muftelae cinis*
Serpentium fenectusin pelle taurina adalligata fpafmos fieri prohibet.Opiflhotonicis milui lecur aridum
Vel redi tribus obolis in aquae mulfae cvatis tribus potu.Rcduuias & quae in digitis nafcunf pterygia tollunt cani/
uiua ni capitis cinis aut uuluadecodta in oleo fuper illito butyro ouillocumelle.lte folliculus cuiuflibet afalis

fellis.Vnguium fcabricia catharides cu pice tertio die foluraetaut locuftae friftee cum feuo hircino . Pecudu
feuum. Aliqui mifcenr uifcum & pormlacatuel seris florem.ita ut rertio die foluant.

Ad fanguinc fifledu:& tumores uulne^:ulceratuuinera:& alia mala ex aialibus remedia. C At XHI*
Anguine fi fiit e naribus feuu ex omento pecudu illitu. Ite coagulu ex aqua maxime agninu fub
, ditu uel lfufum etia fi alia no profint. Adeps anferinus cum butyro pari podere paflillis fgeflus*
! Cinis cochleare terrena^. Sed 8i ipfae extradtae reflis.H naribus fluente fanguine fiflur cochleae

_ comtae fronti illitse.Aranei reis fuppofitse.Gallinacei cerebelluiuel fanguinis profluuia acere/

bro.I rem colubinus fanguis ob id feruatus cocretufqu Si uero ex uulnere iraodice fluat fimi caballini cum
putaminibus ouoijecremari cinis impolitus mire fifut.Etuulneribus medef oefypumcum hordei cinere
& aerugine sequis partibus. Ad carcinomara ac ferpetia quoqi ualet.Erodit & ulce£» margines» Carnefque
quae excrefcunnad aequalitate redigit»Exp!et quoq?:& ad cicatrice perducit.Magna uis & in cinere pecudu
fim i ad carcinomata addi to nftrojaut cinere ex offibus foem intl agnino^imaxime in iis ulceribus quas cica
trice no trahunr»Magna &pu!moibus praecipue afierum.Excrefcentes carnes in ulceribus ad squalitate
efficaciffimc reducunt. Fimo quoq» ipfo ouium fub refla calefadto & fubado tumor uulneru fedatur.Fiflu
Jae purgantur fanarurqi.Ijem epmyfhdes.Summa uero uis in canini capitis cinere.Excrefcentiaoia fpodii
uice eroditac perfanat»!te murino fimo eroduntur. Iremq? muflelae fimi cinere.Duricias etia in alto ulce/
rum & carcinomata perfequitur multipeda tritaradmixta refinarterebinthina 8i finopide.Eadetruj utilif/
fima funt in iis ulceribus quae uermibus periclitatur.Quin & uermiu ipfojji genera mirados ufus hab£t«
Cofles qui in ligno nafcunf fanant ulcera oia.Nomas uero cSbufli cum pari pondere anifi & ex oleo illiti*
Vulnera recetia coglutinat terreniiadeo ut neruos quoqa abfciflos illitis folidari infra feptimum diem De/
mocrituspeifuaferit.Ita^in melleferuados cenfet.Cinis eorum margines ulcere duriores abfumit cum
Vel fim pice liquida uel fimblio melle.Quida arefactis in fole ad uulnera ex aceto utuntur : nec foluunt nifi biduo
bolo 8i intermilTb.Eadem ratio & terrena^ cochleare efltquae exemptae tufaetp & im politae: recentia uulnera ccn
meile glutinant:&: nomas fiflunttquae no adhaerer.Herpes quoqi animal a graecis uocaftquo praecipue fanarur
quaecunq^ferput.Cochleaequogsprofunt cum teflisfuis tufae cum myrrhaquide &thurae etia prscifos
neruos fanare dicunf.Draconum quocp adeps ficcarus in fole magnopere prodefl.Irem gallinacei cereb^:
recentibus plagis fale uiperino in cibo fumpto.T radunt 8>C ulcera rracflabiliora fieri:& fanari celerius» Anto
nius mufa medicus cu m incidiflet infanabilia ulcera ; uiperas edendas dabanmiraqi celeritate perfanabat*
T ryxallidum cinis margines ulceru duros aufert cum melle.Item fimus columbinus cu arfenico 6C meile
Vel ulce ea quae erodenda funt.Bubonis cerebro cum adipe anferino mire uulnera dicuntur glutinaritqus uocan/
ra tur cacoethe.Cinis etiam fbeminum arietis cum lafte muliebri diligenter prius elutus linteolis fanat. VJu/

la quocj auis cocflain oleo cui liquato mifcetur butyrum ouillum & mehad ulcera fananda ualet. Vlcerum
labra duriora apes in meile emortus emo!iunr»Etelephantiofin fanguis & anis muflelae.Verberu uulne/
ra atq? uibices pellibus ouium recentibus impolitis obliterantur. Articulose fradluris cinis foem inu pecu/
dis peculiariter medef.Effieaciuscum caera.lde medicametum fit ex maxillis fimul uftistcornuqi ceruino
6C caera mollita rofaceo*Offibus fractis canirtu cerebru Hteolo illito fuperpofitis lanisjquae fubinSe fubfun
dantur fere quattuordecim diebus folidat.Nec rardius cinis filueflris muris cum meile : aut cum uermiij
terreno^ cinere.Qui etia ofla extrahit.Cicatrices ad colorem reducit pecudum pulmo praecipue exariete
feuum ex nitro.Lacertae uiridis cinis.Vernatioanguium ex uino deco&a.Fimum columbinu ex melle.Ite
uitiligmes albas exuino.Et cantharides ad uitiligine cum rutae folioru duabus partibus in fole:donec for/
micer ainsrroIerandaefunr.Pofleafoueretoleoq? perungere neceflarium:iteru^illiniretid^ diebus pluri/'
bus facere cauenres exulceratione altam. Ad eafaem uiuligines:& mufcas illini iubent cum radice lapatho
rum.Gallinarum fimum candidum feruatum in oleo uetere cornea pyxide.Vefperrilionum fanguinem*
Fel herinaceiexaqua. Ad fcabiem uero bubonis cerebru cuaphronirro.Sed ante omnia fanguis caninus*
Sedant pruritum cochleae minutae latae contritae illitae.Harundines & tela quaeqi alia extrahcda funt cor/
pori.euocat mus difleflus impofitus.Praecipue uero lacerta diffecflaiuel caput eius tantum cotufum cum
fale impofitum.Cochleae ex iis quae gregarim folia fefhntur contuQe impofitaeq? reftis:&: eae quae madan
tur exemptae teflis.Sed cum leporis coagulo efficaciffimae.OJTa anguium eundem cum coaguio cufufcucg
guadrupedis intra tertium diem approbant effedura.

Ad muliebria mala medenda:&: conceptus maturandos* C A. Xlill*

Audantur& cantharides tritae cum farina hordeacea«MuIiebribus malis mebranarapartuoui
um proficiunrificutin capris rettuIimus.Fimumquocp pecudum eofdem ufus habet»Locufta
rum fuffitu flranguriae maxime mulieru iuuanf.Gallinaceoru tefles fubinde fi a coceptu edat
muliertmares in utero fieri dicunrur.Partus coceptos biftri cum cinis potus continer.Maturat
caninum lac epotum »Euocat membrana e canum fecundisjfi terram noattigent.Lumbos parturientium
potus lacbs.Fimum munnu aqua pluuia dilutum mamas mulseruapartu tumefceresrefici.Cinis herina/
ceoru cu oleo perun&aijc cuftodit partus contra abortus.Facilius enituntur quae fimu anferinu cum aquae
cyathis duobus for buere. Aut ex utriculo muftelino per genitale effluentes aquas « Vermes terreni illiti in
ceruices & fcapulas;ne nerui doIeannpraeflant.Grauidis fecudas pelluntin pafTo poti . Idem per fe impofi/

TRIGESIMVS

CLXXX

tumamma^ fuppurationes coCoqaunt & aperiunr:extrahunt<j:& ad cicaf r ice perducut.Lac deuocar potiv
cum mulfoJnueniurur 3i in gramine uermiculi quiadalligari colfo corinenr partum.Detrahuntur autem
fub parru:alias eniti no patiuntur. Cauedum etiam ne in terra ponarur.Coceptus quoq? caufa datur in po/
tu quini aut feprem.Cochleae in cibo fumptse accelerat parru.Ire coceptum impofitae cu rroco.Esedem ex
amylo 81 tragacarho illita profiuuia fiftunt.Profunt 8C purgatioibus fu m prae in cibo:<S£ uuluam auerfam
corrigunt cum medulla ceruinadta ut uini cochleae denarii podus addatur & cyperi.Inflatioes quo® uul-
uarum difoitiunrexeprae teflis:trirsecji cum rofaceo. Ad hoc adypaleicae maxime eligunf. Aliomodoafri
canae binae cu faenograeco quod tribus digitis capiatur additis mellis cochlearibus quattuor.il linunf aluo
prius irino fucco perunftae.Sunt & minutae logaetj candidae cochleae paffim oberrantes. Eae arefaifhe fole
in tegulisltufae^ in farina mifcetur lometo aequis portioibus.Candoremq* & leuore corporiafferunr.Sca
bendi defideria tollunt minutae & latae cum poleta. Viperam mulier praegnas fi trafcenderit: abortum fa/
ciet.rrem amphifbena mortua dum taxa t*Nam uiua haberes in pyxide impune rrafeuntietia fi mortua fit*
Atgjadferuara partus faciles praedat uel mortua.Mirum fi no ad feruara trafcenderit grauida: innoxia fi c Vel Ino
rim protinus tranfcedatadferuata.Angusinueterati fuffims medrua adiuuant. Anguiu fenecUis adalliga
ta lumbis faciliores p3rtus facit protinus a puerperio remoueda.Dant & in uino bibenda cum thure • Ali/
cer fumpta abortu facit.Baculus quo angui rana excufla firiparturientes adiuuat.Tryxalidumcinis illitus
cum meile purgatioes.Ite araneus qui filum deducit ex altotcapi debet manu caua tritufm admoueri . Qd
fi redeunte praehedent.inibebit ide purgatioes» Lapis actites in aquilae repertus nido cudodit partus c5rra
oes abortuu infidias.Pena uulturina fubiecta pedibus adiuuat parrurietes»Ouu coruigrauidis cauedu coti
dariquonia trafgreffus abortus afperos facir.Fimu accipitris in mulfo potum uidef foecundas facere. Vul'
uarum duricias&colledhones adeps anferinusiautcygniemollit.Mammasaparm cudodit adeps anfens
cu rofaceo 8C araneo.Phryges & lycaones mamis puerperio uexatis inuenere otidum adipem utilem ee; 8C
iis quae uulua drangu!en£:& blattas illinunr.Ouoru perdicis putaminu cinis cadmiae mixtus 8C caerae dati
tes mamasferuat.Putant& tercircundatas ouo perdicis no inclinari.Et fi forbeatur eadem i foecuditarem
facere: Iaflis quo® copia.Cum anferinoadipe peruncdis mamisjdolores minuere • Molas uteri rumpere*

Scabie uuluaijd fedare fi cum cimice trito illmanf.Vefpertilionu fanguis pfilothri uim habet:fed malis pue
rorum illitus;no fatis proficit nifi erucae uel cicutae femen podea inducatimSic enim aut in totum tollutur
piliraut no excedunt lanugine.Idem & cerebro eorum profici putant.Ed auteduplex:rubens uticp & cadi
dum. Aliqui fanguine & iecur eius ammifcer.Qufda in tribus heminis olei difcoquunt uipera exeptis ofli
bus 8C pfilothri uice utunturieuulfis prius pilistquos renafci nolut.Fe! herinacei pfilothrum ed utiqi miX'
to cerebro uefpertiliois & lafle caprino.Item per fe cinis cum la&e canis primi partus euulfis pilis quos re/
nafci noluntiuel nondum natis perundis partibus:alii non furgunt.idem euenire traditur fanguine rhici/
ni euulfi cani.Item hirundinino fanguine uel felle*

Promifcuae medicinae* CA.^ XV*

Vis formica^» fupercilia denigrari cum mufcis tritis tradunt.Si uero oculi nigri nafcentiu place
innforice praegnati ededum.Capilli ne canefcant:uermium terreno^ cinere praedari admixto
oleo. Infantibus qui lacfte cocreto uexanrur:praefidiuedanguinu coagulu ex aqua potum. Aut d

_ uitium coagulato ladeacciderirrdifcuritur coagulo ex aceto dato. Ad dentitione cerebru pecoris

utilifhmu ed.Ofilbus in canino firqo inuenris adudio infantiutquae uocaf firiafis adalligatis emendaf.Ra
mices infantium lacertae uiridesadmotae dormietibus morfuemendatur.Podeaharundini adalligatae fu/
fpendunt in fumo» Tradurcp parirercu ea expirate fanari infante.Cochleay faliua illita infantiu oculisjpal
pebras corrigingignirimRaicofis cochlcaj^ cinis cu thure ex oui albi fucco illitus p dies.xxx.medef • Inue/
niunf in corniculis cochlea^ harenaceae duritiae.Eae dentitione facile praedat adalligatae.Cochlea^d iamii
cinis admixtus caerae prociderium fteraneoru partes extremas prohibet.Oportet aure cineri mifccri fanie
punfbs emidam e cerebro uiperae.Cerebru uiperae illigatu pelliculae detitioes adiuuat» Ad ide ualet &_gra^
didimi dentes ferpettum.Fimu corui lana adalligatu infantiu ruffi medef .Vixed ferio cople^i queeda no
omitreda tameiquia funt prodita*Ramici infantiu lacerta mederi iubet.Mare hac praehenduld intelligi 8C
qd* fub cauda una cauerna habear.Id agedum ut perauru aut argetum autodrum mordeat uitium. Tum
in calice nouo illigaturi in fimo pomtur.Vrina infantiu cohibef muribus elixis in cibo datis»Scarabeogi
cornua gradia dent iculata adalligata in iis amuleti natura obtiner.Bouis capiti lapillum tradut inefle : que
ab eo expui fi nece timeaninopinatis praecifo capite exemptu adalligatu^ mire prodefle dentitioi.Item ce/
rebru eiufdem ad eunde ufum adalligari iubent.Et limacis lapillu fiue officulu qd iuenif in dorfo.Magni
fice iuuat 8C ouis cerebru gingiuis illitum.Sicut aures adeps anferinuscum ocimi fucco impofitus.Sut uer
miculi in fpinofis herbis afperi:Ianuginofi.Hos adalligatos protinus mederi tradut infantibus t li quid ex
cibo haereat.Sonos allicit oefypum cum myrrh^ mometo in uini cyathis duobus dilutu:uel cu adipe an/
ferino 8C uino myrtite.Auis cuculus leporina pelle adalligatus. Ardeolae rodrum in pelle afinina froti adal
Iigatum.Putat 8C per fe rodru eiufde efferus effe uino collutu»E diuerfo fomnu arcet uefpertilionis caput
aridum adalligatu.In urina uirili lacerta necata uenere cius qui fecerit cohibet.Nam iter amatoria efle ma
gi dicunt, lnhiber & fimu cochleae dc columbinu cum oleo & uino potum.Pulmois uulturini dextrae par
tes:y enerem concitant uiris adalligatae gruis pelle.Item fi lutea ex ouis quing* columbarum admixta adi/
pisfuilli denarii pondere ex meile forbeantur.Pafleres in cibo uel oua eorum .Gallinacei dexter tedisarie/ _

tina pelle adalligatus.Jbicum cineres cum adipe anferis &C irino pei undlis fi conceptus fitlpartus cotinere* Vel ibsu

LIBER.

Cotra inhibere uenerem pugnatoris galli tediculis anfer ino adipe illitis adalfigatifqi pelle arietina traduc.
Item cuiufcunq* galli gallinacei fi cum fanguine gallinacei ledo fubiiciantur.Cogunt concipere inuitas fe
tx:ex cauda mulae fi inundis inter fe colligentur in coitu.Qui in urinam canis fuam ingeflerir : diciturad
uenerem pigrior fieri, Mirum &L de dellionis cinere(fi uerum ed)in linamento inuolutum infinidra ma/
nu uenerem ftimuIare.Si tranfferatur in dextram inhibere.Irem uefpertilionis fanguinem colledum floc
co fu ppo fi tum qa capiti mulieru libidine mouereraut anferis lingua in cibo uel potione fumpta « Phthiria/
fin a roro corpore pota mebrana fenedtutis anguiu triduo necat % Ac ferum exepto cafeo potu cum exiguo
fale*Cafeos fi cerebrum mudelse coagulo addaffnegat corrupi uetudate:aut a muribus attingi.Eiufdeqf
mudelae cinis fi detur in offa gallinaceis pullis 6i columbinis tutos effea muftelis.Iumetoru urinae tormi/
na uefpertilioeaddalligato finiunfWerrmcatio ter circulato ueredis palubo miru|didu palumbis emiflus:
morirurtiumetumcy liberaf cofeftino.Ebriofis oua noduae per triduu data in uinortedium eius adducuf»
Ebrietate arcet pecudum alius pulmo praefumptus.Hirundinis roflri cinis cum myrrha tritus & in uino
quod bibatur infperfusifecuros pdabita temuletia.Inueit hoc. Horus afiyrioru Rex.Praererhaec funtno
tabilia aialium ad hoc uolumen pertinerium.Gromphena auem in fardinia narrant grui fimilem ignota
iam etiam fardistur exiftimo.In eadem prouincia ed ophion ceruis tantum pilo fi milis : nec alibi naicens.
lidem audores nominauere firulugum.Quod nec qualeelfet animaltnec ubi nafceretur tradiderunt . Fu >
ille quidem non dubitotcum & medicinae exeo fint demondratae«M*Cicero tradit animalia byturos uo/
carijqui uites in campania rodant*

De miraculis quarudam bediarum* CA. XVI*

Eliqua mirabilia ex iis quocp dicem us»Non latrari a cane membranam ex fecundis canis habe t
remtaut leporis fimum uel pilos tenentem.In culicum genere muliones non amplius qua uno
die uiuere.Eofque qui arborarii pici rodrum habeant:& mella eximant : ab apibus non attin/
gi.Porcos fequi eos a quibus cerebrum comi acceperint in offa.Puluerero in quo fe mula uolu/

tauerit corpori infperlum mitigare ardores amoris : Sorices fugari : fi unus ca (Ira tus emittatur ♦ Anguina
pelle & fale 6i farre cum ferpillo contritis uno dietdeiedifque cum uino in fauces boum uua maturefeen/
tettoto anno eos ualere*Vel fi hirundinum pulli tres tribus offis dentur.Pulueree ueltigio anguium colle
dojfparfas apes in aluearia reuerti.Arietis dextro telte praeligato oues tantum gignf>Non lalfefcere in ullo
labore qui neruos ex alis & cruribus gruis habeant.Multas non calcitrare cum uinum biberint • Vngulas
tantum mularum repertasmeque aliam ullam materiam quae non perroderetur a ueneno (lygis aquaeteu
id dandum Alexandro magno Antipater mitteret memoria dignum efitmagna Ari (Io telis infamia exeo/
gitatum.Nuncadaquatiliareuerremur*

CAII PLINII SECVNDI NATVRALlS HISTORIAE

PROOEMIVM.

Medicinae ex aquatilibus. Aquarum mirabilia.

LIBER XXXI*

CA* I.

QVATILIVM SE/
quunf in mediana be
neficia : opificenatura
ne in illis quide ceflan
tet&p undas flutduf/
03 ac reciprocos aedus
a mnfucp rapidos cur-
fus iprobas exercte ui
res.Nufq potetia ma/
iore:fi uet^fateriuolu
mus.Quippe hoc ele/
metu caereris oibus v
perat, Terras deuorat
aquae.FIammas necanr. Scandunt in fublime; di oe
Ium quoq? fibi uendicant* Ac nubium obtentu uit3
lem fpiritum drangulant ♦ Quae caufa fulmina di'
ditiipfofecum difcordante mundo* Quid ede mira
bilius poted aquis in cado dantibus? At illae ceu pa¬
rum fit in tantam peruenire altitudinem rapiunt eo
fecum pifeium examina.Saepe etiam lapides fubeunt portantes aliena pondera, Eaedem cadentes omnium
terra nafcentium caufa fiunttprorfus mirabili natura«Si quis uelit reputare ut fruges gignatur arbores fru
ticefep uiuant in caelum migrare aquas animamij etiam herbis uiralem inde deferre uidla cofefficne* Om/
nis quogp terrae uires aquarum dfe beneficii.Quapropter ante omnia ipfarum potentia exepla ponemus,
Cundfas enim quis mortalium enumerare queat?

De differentia aquarum medicinis;&obferuatiombus,cc,lxvi*

CA. II.

I

TEUGESIMVSPRIMVS

CLXXXI

Micat benigne paffimqi i pturimis terris alibi frigidaetalibi calidaeralibi inuntftaetficur i tarbellis
aqranica gere,Exin i pyreneis motibus renui fteruallo difeemente» Alibi tepidae gelidae auxilia
morbos coferctes.Ete cuftis aialiu hoium tatu ca erupetes, Aug?t numetje deoiy noibus uariis

_ rurbefq? codanttficut puteolos in capania,Statielas in liguria,Seftias in narbonefi ,puincia.Nufq

fame largius q in baiano finutnec pluribus auxiliadi generibusialiae fulphurisialiae alummisialiae falisralise
nitritaliae bitummisrnonuHa etia acida falfaue mixtura, Vapore quoq» ipoaliquae ,pfunc.Tantaqi eft uis ut
balneas calefaciattac frigida et in folis feruere cogarrquae in baiano poffideanae uocanf noie acceptoa Clau/
dii Csefar/s liberto.Obfonia quocy pcoquunt, vaporant 8i in mari ipfo q Licinii Crafll fuere. Mediofq? in
fer flueftus exiftit aliqdualirudini falutareda generatim neruisjpfunt pedibufue: autcoxedicibus;aliae luxa
tis frachfue.Inaniunt aluos» Sanat ulcera,Capiti auribufq? priuatim medentur . Oculis uero Ciceronianae*
Digna memoratu uilla eft abauerno lacu puteolos tendentibus fpofica littorijcelebrata porticu ac nemo/
re.Qua QC uocabat,M,Cice«academia ab exeplo athena^t t ibi copofitis uof uminibus eifde noibus , In q 5C
monumenti! fibi inftaurauerat*Ceu uero non 8C in toto terra^i orbe feci flet, Huius in parte prima exiguo
poft obitu ipfias. Antiftio uetere poHidente eruperut fontes calidip qua falubres oculis celebrati carmine»
Laureae T ulli qui fuit e liberis eius, Vt prorinus nofcaf etiam minifterium eius hauftus ex illa maieftate*
Ponam enim ipfum carmen dignum ubicp & non ibi tantum legi*

Quod tua romanae uindex danffime linguae
Sylua loco melius furgere iufla uiret»

Atqiacadem iae celebratam nomine uillam
Nunc reparat cultu fub potiore uetus.

Hic etiam apparent lymphae non ante repertae*

Languida quae infufo lumina rore leuant»

Nimirum locus ipfe fui Ciceronis honori
Hocdedit:hac fontes cum patefecit ope»

Vt quoniam totum legitur fine fine per orbemt
Sint plures oculis qua: medeantur aquae.

In eade capanise regione finuelTanae aquae fterilirate foemfna^ & uiro^ infaniJ abolere produnfdn aenaria
infula calculofis mederuEc quae uocat acidula ab teano fidicinoqrtuor milibus partuum frigida» Ite in fta
biano q use dimidia uocat:5£ in uenafrano ex fonteaciduIo«Ide cotingit in uelino lacu potantibus. It? in fy
rise fonreiuxta tauru monte. Auctor eft»M. Varro. Etin phrygiae gallo flumine Callimachus.Sed ibi f po
randonecertariusmodus:nelymphatosagat,Qdinaethiopiaaccidereiisqefonterubro biberint Ctefias
fcribiniuxn roma albulae aquae uulneribus medenf*Praegelidae eae* Sed fubcutilae in fabinis gelidiffimae
fuftu quoda corpora muadut:ut,ppe morfus uideri pofilt. Apriftimae ftomachot neruisruniuerfo corpori*
Thefpieoijefons coceprus mulieribus repfentardtein arcadia flumen clatu»Cuftodit aute partu linus fons
in eade arcadia abortus fieri non patitur» E diuerfo in pyrrha flumen qd aphrodifiu uocatur : fteriles facit.
Lacus Amphion uitiligines tollit, Varro au&or eft Titidquenda praetura fundtum marmorei figni facie
habuifle propter id uitium,Cidnus ciliciaeamnis podagricis medeftficut apparet in epiftola Caffii Parme
fis ad,M, Anroniu.Contra aquarum culpa in troezene:omm pedes uitia fentiut.Tungri ciuitas gallis fon
tcm habet infignem plurimis bullis ftillanteiferruginei faporis quod ipfum non nifi in fine potus inrelligi
tur.Purgat hiccorpora»Tertianas febres difcutit:calculoru«5 uitia«Eade aqua igne admoto turbida fit. Ad
pofteru rubefcitXeucogei fontes inter puteolos & neapolim oculis 8C uulneribus medenf*Cice.in admira
dis pofuit reatinis tantu paludibus ungulas iumetoge indurari,Eudicus in heftiaea euthice fontes duos rra
di t eetceroneiex quo biberes oues nigras fieritmelle ex quo albastex utroqi aut uarias.Theophraftus in thu
riis erat h in candore facereifybari nigritia bobus ac pecoribus»Quin 8C hoies fentire dfiam ea*Na qui laby
rim bibant:nigriores eejduriorefqj 6C crifpo capillo*Qui ex cratidecadidostmolliorefij ac porrecta coma.
Ite in macedonia q uelintjfibi cadtda nafei ad Haliacmon ducere»Quae nigra aut fufea ad axid.Jde 01'a fufea
qbufda in!Iocis tradit nafci:& fruges quocytficutin meflapiis. At in lufis archadiae quoda fonte mures ter/
reftres bibere &'couerfari, Erythris aleos amnis pilos gignir 1 corporibus . In boeotia ad trophoniu deum
iuxra flume orchomeno duo funt fontesiquoi^ alcer memoriltalrerobliuioncaffertiinde numinibus in/
uentis. In cilicia apud oppidu iufgu riuus fluit unusjex quo bibentiu fubtiliores fenfus fieri Varro tradit»
In cea ffula fonte efte qui hebetes facit,Zame in africa ex quo canoras uoces*j Vinu redio uenire iis q ex clito
rio lacu biberint. At Eudoxus & Theopopus inebriari fontibus iis quos dixius artferunt,Mutianus andrie
fonte liberi patris flatis diebus feprenis eiufde diei uinu fluere, Siauferaf e confpeflu templi fapore in aqua
tranfeunte.Polydytus explere olei uicem iuxta folos Ciliciae fonrem.Theophraftus hoc idem fieri in aethio
pia eiufdem uirtutis fonte Iycos in indiae terris fonrem efle cuius aqua lucernae ardeant * Idem ecbathanis
tradif,Theopoinpus in fcotuffis lacum eiledicittqui uulneribus medef.Iuba in troglodytis lacu infanum
malefica uiappellatu:ter die fieri amarufalfumcptac deinde dulceitotienfg? etia nodu fcarente albis ferpen
tibus uicenu cubirope,ide in arabia quoqi fonre exiliere tanta ui ut nullu n5 podus ltnpaclu refpuat, Theo
phraftus marfyae fonte in phrygia ad celenarum oppidum faxa egerere.Non procul ab eo duo funt fontes
elaeon & gelomab eftbftu graecorum nominum diiftuCyzice fons cupidinis uocatunex quo potates amo/
rem deponere Murianus credit* Crannone eft fons calidus citra fummum feruorem qui in uinum addi/
tus triduo calorem potioniscuftodit in uafis» Sunt &T mattiaci ingermania fontes calidi trans rhenum:
quorum hauftus triduo feruet* Circa margines uero pumicem faciunt aquae, Quod fi quis fide carere

Veltfie/

fpiarii

Vel ma/
guciaci

LIBER.

Vel p/
cuflii

ex iis aliqua arbitratur: difcat in nulla partae naturae maiora efle m iracula : quanqinter iniria operis ab/
unde multa rettulimus.Ctefias tradit fyderim uocari ftagnum in indis in quo nihil inatet:fed omnia mer
ganrur«Celius apud nosin auernoait etiam folia fubfidere*Varro aues que euolauerint emori.Contra in
africe lacu apufeidamo omnia fluitantmihil imergiturJtem in ficiliae fonte pintia:ut Appion tradir.Et in
medoru m lacu puteocp Saturni.Neptuni fons limire tranfire folet in loca uicina portendens aliquid*Miij*
quoq? eft q>cum pifeibus tranfit.Refponfa ab iis petunt incolae cibotque rapiunt annuentes.Si uero euen/
tum negent:caudis abigunt « Amnis olachas in bithinia Brietum alluit:hoc eft & templo deo nomen;
cuius gurgite periuri notantur pari uelutflamam urentem Jn cantabria fontes tamarici in augurio haben
tur.Tres funt oftonis pedibus diftantes.In unum alueum coeunt uafto amne* Singulis ficcatur duodecies
diebusraliquando uicies citra fufpitionem ullam aqueteum fit illis uicinus fons fine intermiffione largus*
Dirumcpefi non profluere eos afpicere uolentibustficut proxime Lartio Licinio legato poft praetura : poft
feptem dies accidit.rn iudaea riuus fabbatis omnibus ficcatur*E diuerfo miracula alia dira Ctefias in arme
nia feribit efle fontem:ex quo nigros pifces illico mortem afferre in cibis*Quod ex citra danubii exortum
audiundonec ueniatur ad fontem alueo appofiturmubi finitur id genus pifciumjdeoq? ibi caput eius am/
nis inrelligitur fama.Hoc idem & in Iydia in ftagno nympharum tradunt*In arcadia ad pheneum aqua,p/
fluit e faxis ftyx appellatatque illico necat: ut diximus.Sed efle pifces paruos in ea tradit Theophaftus leta
les & ipfos:quod non in alto genere mortiferorum fontiu . Necare aquas Theopompus 8C in trechea apud
cychros dicie.Lycus in leontinis tertio die fi quifej biberit.Varro ad fo radie fcripfit efle fontemreuius fit lati
tudo quattuor pedumtfole oriente eum exundare feruenti fimilemtauefq? quae guftauerinttiuxta mortu/
as iacere.Namg? & hecinfidiola conditio quod quaedam etiam blandiuntur afpedhi:ut ad nonacrin arca/
die.Omninoenim nulla deterrent qualitate: fed hanc putant nimiofrigore efle noxiam: utpote cum pro/
fluens ipfa lapidefcat*Aliter circa theflalica tempe quoniam uifus omnibus terrori eft* Tradutq? etiam aes
ac ferrum erodi illa aqua.Profluit ut indicauimus breui fpatio*Mirumc£ filiqua filueftris ampledli radici/
bus fontem eum diciturtfemper flores purpura*Et quaedam fuigeneris herba in labris fontis uiret. In ma
cedonia non procul ab Euripidis poetae fepulchro duo riui confluunttalter faluberrimi potusialter morti
feri*In perperenis fons efttqui quacuq? rigat lapideam facit rerramjtem calidae aquae in euboea ♦ Lebedon
namq? alluit riuus:in quo faxa in altitudinem crefcunttin eurymenis deied lae coronae in fontem lapides fi/
untjncollofis flumen eft:in quo lateres coniedti lapides extrahuntur* In fcyretico metallo arbores que/
cunqi flumine alluuntur faxa fiunt cum ramis*Diftillantes quocp guttae in lapides durefcuntJn antris cor
rvciisinam mieze in macedonia etiam pendentes in ipfis cameris* At in corintho cum decidere in quibuf/
dam fpeluncis utroqp modo columnas faciuntrut in phaufia cherfonnefi rhodo in antro magno etiam di/
fcolori afpedlu.Et hadlenus contenti fimus exemplis.

De qualitate aquarumrinfalubritateuelcomoditate earum* CA* III#

Veritur inter medicos cuius generis aquae fint utiliffime.Stagnantesrpigrafq? merito damnant:
utiliores que profluunt exiftimantes*Curfu enim percurfuqj ipfo extenuari atg? proficere.Eocp
miror cifternarum ab aliquibus m axime probari.Sed ii rationem afferunt:quoniam leuiffima fic
imbrium aquajut quse fubire potuerit ac pendere in aere*ideo® 8C niues prseferuntur imbribus:
niuibuftp etia glacies uelutad infinitum coafta fubtilitate»Leuiora enim haec efle & glaciem multo leuiore
aqua.Horum fententiam refellere intereft uitse*In primis enim Ieuitas illa deprehedi aliter qua fenfu uix
poteftmullo paene momento ponderis aquis inter fe diftantibus*Nec leuiratisinpluuia aqua argumentu
eft fubifle eam in cselumtcum etiam lapides fubire appareattcadenfq? lficiatur halitu terre.Quo fit ut plu
uiae aquae fordium inefleplurimu fentiaturtcitiffimecp ideo calefiat aqua pluuia.Niuem quidem glacieqj
fubtiliffimu elementi eius uideri mironappofito grandinum argumentoe quibus peftilentiffimu potum
efle conuenit.Nec uero pauci inter ipfos e contrariotex gelu ac niuibus infaluDerrimos potus pdicantiquo
niamexacftum fit inde:quodtenuiflimufuerit*Minui certe liquorem oem congelatione deprehenditur:
& rore nimio fcabiem fieri.Pruina uredinem cognatis 8C nitris caufis*PIuuias quidem aquas celerrime pu/
trefeere conuenit:minime<j durare in nauigatione* Epigenes autem aqua que fepties putrefadla purgata
fittperhibet amplius non putrefcere*Nam cifternas et medici confitenf inutiles aluo duritias facientes fau
cibufq» et limi non aliis inefle plustaut alaliurque faciut tediu confitendu habent.Nec ftatim amniu utilif/
fi mas ee:ficutinec torrenriu ulliustlacufcp plurimos falubres maxie*Queda igitur 8C huius gnis aptiffime
alie alibi.Partho^ reges ex coafpe & euleo tantu bibunt.Ee quis in loginq comitanf illos.Et ho^ place/
re potfi non qa fi nt amnes apparettquonia nec e tygri nec euphratejnec e multis aliis bibunt*Limus aquale
uitiu eft: fi tameideamnisanguillis fcarear:falubritatisindiciuhabef»Sicutifrigoristineas in fonte gigni#
Ante oia dananf amare:& q fcobe ftatim iplenttqcl euenit troezene.Na nitrofas atgj falmacidas & fecule/
tas in defertis rub^ mare peteres addita polera utiles itra duas horas faciutnpfa® uefcunf poleta « Dananf
in primis fontes qcaenu faciut:q<£ malu colore bibetibus referut:& fi uafa ere inciunnaut fi legumina tar/
de pcoquunt*Si liqte leniter terra relinquuntjdecodteqj craffis obducut uafa cruftis* Eft etianu uitiu non
foetide mo uerum oino quicq recipientis iucundu fit illud licet gratuq?:6: ut fepe ad uicina ladtis accedes*
Aqua falubrem aeri qua fimillima efle oportet ♦ Vnus in toto orbe traditur fons aque iucunde olentis in
mefaporamia cabure.Fabule rationem afferuntiquoniam eo iuno perfufa fit » De cetero aquam folubriiS
fapor odorue nullus efle debet.Quidam ftatera iudicantdefalubritatetfruftrate diligentiatquando per ra
rum eft ut leuior fit aliqua • Certior fubtilitas inter pares meliorem efle que calefiat : refrigeretur^ cele/
rius*Quin exhauftam uafis ne manus pendeant depofitif^ in humum tepefcereaffirmat.Ex quonam et/

XRIGESIMVSPRIMVS

CLXXXII

gogenere maxime probabilis contingit ^Puteis nimirum ut in oppidis conftareuideo» Sed iis quibus ex/
crcirationis ratio crebro hauftu contingit: di illa tenuitas colate rerra.Salubrirati h^ecfatis funuFrigori di
opacitas necefTaria.Vt qua; caelum uideant fuper omnia obferuatio una.Eadem 8i ad perennitatem perti
nenut illa uado exiliat uena non e lateribus.Nam ut taftu gelida fi ttetia m arte cotingit • Si etiam expraefia
in altum:auc e fublimi deiefta uerberatu corripiataera.In natando quidem fpiritum continentibus frigi/
dior fentitur eadem. Neronis principis inuenrueft decoquereaquatuirroq? demidam in niues refrigerare*

Ira uoluptas frigoriscontingicfineuiriis niuis.Omnemutiqr decoflam urilioremefTeconuenit.Item cale/
faffam magis refrigerari fubnliffimo iuento.Vitiofae aqua; remedium eft fi decoquatur ad dimidias par/1
tes. Aqua frigida iniefta fiftitur fanguis» Aeftus in balneis arcetur fi quisore teneat.Qux funt hauftu frigi
diffimaemon perinde 5i tadlu efie alternante hoc bono multi familiari exemplo colligut* Clarifiima aqua
rum omnium in toto orbe frigoris falubritatifq? palma praeconio urbis martia eft: iter reliqua deum mu
nera urbi tributa.Vocabatur haec quondam aufeia.Fons aurem ipfe piconia • Oritur in ultimis montibus
pelignorum.Tranfit marfosfic fucinum lacum romam non dubie petens.Mox fpecu merfa in rpburrina
fe aperit nouem milibus pafiuum fornicibus ftruiftfs perdu&a.Primus eam in uroem ducere aufpicatus e
Ancus Martrus unus e regibus.Poftea.Q.Martius rex in praetura»Rurfuf<j reftituit.M. Agrippa.idem dC
Uirginem adduxit ab Ocfouflapidis diuerticulotduo millia pafiuum praeneliina uia Juxta eft herculaneus
riuusrquem refugiens uirginis nomen obtinuit.Horum amniu comparatione differentia fupradicta de/
pnehenditur cum quantu uirgo tacftu tantum praeftet martia hauftu.Quanqutriuf® iampridem urbi pe
riit uolupras ambitione auaritiaen in uillas ac fuburbana detorquentibus publicam falutem • Non abre fit
querendi aquas iunxifie ratione. Reperiuntur in couallibus maxime:& quodam conuexitatis cardine aut
montium radicibus.Multi feptentrionales ubi® partes aquofas exiftimauere » Qua in re uarietarem natu
rae aperuifle conueniet.fn hyrcanis montibus a meridiano latere non peduit.Io filuigeri ab aquilonis tan
tum pa-te funt. At olympustoflatparnafustappenninusralpestundfqi ueftnintunamnibuf® perfundutur*

Aliqui ab auftro ficut in creta albi montes. Nihil ergo in iis perpetuse obferuariois indicabitur » Aquarum
funt notae iuncus aut harundoiaut herba de qua ditflum eft.Multum® alicui loco pedore incubans rana*

Salix enim erratica 8i alnus aut uirex aut hedera fponte proueniut& corriuatfoneaqux pluuia; in locum
humiliorem e fuperionbus deflueris augurio fallaci.Certior mulro nebulofa exhalatio eft ante ortum fo/
lis longius intuenribus.Quod ex edito quidam fpeculantur proni terram mento attingete . Eft di peculia »*

ris aeftimatio peritis tantum notarqua feruentiffimo acftu fequuntur dieiqp horis ardentiffimistqualis ex
quo® loco repercuffus fplendeat*Nam fi terra fitiente humidior eft il!e:indubitata fpes promittitur • Sed
tanta intentione oculorum opus eft ut indolefcar • Quod fugientes ad alia experimenta decurrunt loco in
altitudinem pedum quin® defoflb.Ollif® e figulino opere crudis:aut perunda pelui aerea cooperto lucer
m® ardenre concamerata frondibustdein terra.Si figulinum humidu ruptuuelaur in aere fudor uel lucer Vel ex/
na fine defedu olei reftindataut etiam uellus lanae madidu reperiatlnon dubie promittunt aquas. Quida coquat
6i igne prius excolunt locumjtanto efficaciore uaforu argumento.Terra uero ipfa promittit candicatibus
maculisjaut tota glauci coloris.In nigra eni fcaturigines no fere funt perennes.Figulari creta femp adimif;
fpes.Nec amplius pureu fodiunt coria terrae obferuates:ut a nigra defcendat ordo fupradidus. Aqua femp
dulcis in argilofa terra frigidior in tofo.Na® di hic probaf. Dulces. n.leuef® facit:&: colando continet for
des, Sabulu exiles limofaf jpmittit.Glarea icerras uenasjfed boni faporis.Sabulu mafculu di arena carbu
culofa certas ftabilefq^ di falubres.Rubra faxa optimas fpei® cerriffimae.Radices montiu faxofae t &C filex:
hoc amplius rigctes»Oportet atfodicnbus humidiores affidue rfidereglebasffaciliuf® ferrameta defcede
re.Depffis puteis fulphurata uel alumiofa occurretri putearios necat. Experimetu huius piculi eft demif/
faardes lucerna fi exringuaf.Tuncfecundu puteu dextra acfiniftrafodiunfaeftuariatquae grauioreilluha/
litum recipianr.Fit 8i fine his uitiis altitudine ipfagrauior aertqua emendat affiduo linteos ladatu euenti
ladocu adaqua euentu eft finearena opus furgit ne uenaeobftruanf.Quaeda aquae uereffatim incipiente Velto/
frigidiores funnquat*: non in altu origo efhhybernis eni coftant ibribus.Quaeaam canis ortu ficut in ma fus
cedonia apparet. V trun® 3nte oppidu pellamdncfpiente eni sftate frigida eft paluftris:dein maximo arftu
in excelfioribus oppidi riget » Hoc di in chio euemt . Simili ratione portus di oppidi Athenis enneacrunos
nymbofa aeftate frigidior eftrqua puteus in Jouis horto. At ille ficdtatibus riget*

Aquarum fubitonafcentiumrautdefinentium. CA. IIII*

Axime at putei circa ardu^.Na ipa aeftate deficiuttoef® qtriduo eo fubfidut.Ia uero multi hye
me tota ut circa olympu uere primu ags redeutibusJn ficilia qdc circa mefianadi mylas hyeme
in totu iarefcut fontes. Aeftate exundatramnem faciut. Apolloniae in poto fons iuxta mareaefta
te tatu fupfluit:5«r maxie canis ortu:parcius fi frigidior fit aeftas*Quseda terrae ibribus ficciores
fiutiuelurin narnieii agrorqd admirandis fuis iferuit.M.Cice.ficcitatelutu fieri^pdensftmbreautpuluere*

Ois aqua hyeme dulcior eft. Aeftate aut minus.Autuno minime.Minufqi p ficcirates » Nem aeqlis amniu
pleruqi guftus eft.Magnaaluei differetia.Quippe tales funtaquaeqlis terra per qua fluat. Qualefij herba
rum qujs lauant fucci.Ergo iidem amnes parte aliqua reperiunf mfalubres. Mutant faporem di influetes
riui ut boryfthenemiuidtiq* diluuntur» Aliqui uero di imbre mutatur.Ter accidit in bofphorotut falfi de^
ciderenrinecarentqt frumenta.Totiens di nili rigua pluuire amara fecereimagna peftiletia aegypti.Nafcunt
fontes decifis plerunm fi!uis:quos arboru alimenta confumebant.Sicut in hemo obfidente gallos Calfan/
dro:cum ualli gratia fi luas cediffent.Plerunqj uerodamnofi torrentes corriuanf detracfta collibus filuaco
tinere nymbos:ac digerere cofueta.Et coli mouerig? terra callum® fummae cutis folui aquarum intereft*

Velaq
Vel nec
fine

Vel ab

his

Velcre

bro

LIBER.

Proditor certe in creta expugnato oppidorqd uocabatur arcadia:eefl*afle font&:amner$ qui in eo fitu mui
t i erant.Rurfus condito pofl fex annos emerfi fleturi quaeqj coepiflent partes coli*

Obferuatio hyftorica* CA. V*

Errae quoqr motus profundunt forbenttp aquas : ficut circa phoencum arcadie quinquies acci/
difle conflat* Sicut 8C in corico more amnis erupittpofle3 qua coeptus efl colullla muratio mira
rabilistnulla euidenre caufa apparerjficut in magnefia calidas fadtas frigidas alias non mutaro fa
I pore»Et in caria ubi Neptuni rem pium efl amnis qui fuerat ante dulcis mutatus in falem* Efl 6C
illa miracula plenaarethufam fyracufis fimum redolere per olympia:ueri(£ fimileiquoniam alpheusin ea
infula fub ima maria permeet»Rhodiorum fons in cherronnefo nono anno purgimera egerit « Mutantur
£C colores aquarum:ficut babylonia; lacus aeflare rubras habet diebus undecim * Et boryfthenes ^flatis te
poribus caeruleus fertur: quaqua omnium aquarum tenuiflimus * Ideoq? innatans hypani.In quo & illud
mirabile» Auflris flantibus fuperiorem hypanim fieri»Sed tenuitatis argumentum ; dC aliud eft:quod nui/
!um halitum non modo nebulam emittit • Qui uolunt diligentes circa hoc uideri : dicunt aquas grauio/
fes pofl brumam fieri*

Ratio aquae ducendae : & quomodo medicatis utendum t St quid profit nauigatio : & medianae
aquae marinae* CA* VI*

Aeterum a fonte duci fictilibus tubisruriliffimum efltcraffitudine binum digitorum comiflliris
pyxidatis ita ut fuperior intret calce uiua ex oleo leuigatis.Libramentum aquae in cenrenos pedes
iurfum eliajminimum erit fi uno cuniculo uenier in binos aCtus : lamine efle debebunt per quas
furgere in fublime opus fuerine plumbotfubit altitudinem exortus fui : ut fi longiore traCtu ue/
niar:fubeatcrebratdefcendar<jjlibramenta ne pereant«Fiftulas denum pedem longitudinis efl*e: legitimu
efl.Et fi quinaria erunt: fexagena pondo pendere»Si oCtonariae cenrena.Sidenariae centena uicena* Ac dein
de ad has portiones*Denariaappellaruncuius laminae latitudo an requa curuetur digitorum decem efl di/
midio<j eius quinaria.In omni anfradu enim collis quinariam fieri:ubi dometur impetusmeceflariu efl*
Jtem caflella prout res exiger*Homerum calidiorumfontium mentionem nonfecifledemironcum alio
quin lauari calida frequenter indicerettuidelicet quia medicina tunc non erat haecjquae nunc aquarum per
fugio utitur»Eft autem utilis fulphuratatoeruis* Aluminata paralyticistaut fimili morbo folatis* Bitumi/
nata aut nitrofa qualis cunlia utilis efl bibendotat^ purgationibus. Plericp in gloria ducunttplurimis ho/
ris perpeti calorem earum: quod efl inimiciffimum.Nam^ paulo diutius q balneis uti oportet. Ac poflea
frigida dulci fine oleo difcedenribiis:quod uulgus alienum arbitra tur*Idcirco non alibi corporibus magis
obnoxiis . Quippe 8C uaflirare odoris capita replentur: & frigore infeftanturfudantia:reliqua corporum
parte merfa«Similis error quo quidam plurimo potu gloriantur.Vidiq? iam turgidos bibendotin tantum
ut annuli integerentur cutetcum reddi non poflethaufla multitudo aqua;*Nec hoc ergo fieri conuenit fi/
ne crebro falis guflu.Vtuntur&coeno fontium ipforum utilitenfed ita fi illitum fole inarefcat. Necuero
omnes qua; fint calida;:medfcatas effe credendurmficur in egefla ficiliacrlarifla troadce magnefiarmelo: Ii**
para.Nec decolor fpecies acris arget:ue(ur multi exiflimauere)medicaminu argumentu efl. Qn nihil eo§t,
in patauinis fontibus ne odoris quidem differentia aliqua deprehenditur»Medendi modus idem 8C in ma
linis eritfquae calefiunt ad neruorum dolorestferruminar & fracturas oflacp conrufaJtem ad corpora fic/
canda.Qua de caufa 8C frigido mari utuntur»Pra;terea efl alius ufus multiplex.Principalis uero nauigandi
phthifi affeCtis ut diximustaut fanguinem egerentibusrficuti proxime Anneum Gallionem fecifie potf co
fulatum meminimus*Ne<j enim aegyptus propter fe petitunfed propter longinquitate nauigandi.Quin
uomitlones ipfae inflabili uolutatione comorae pluribus morbis capitis oculorum: pectoris medentur*
Omnibufj propter quae helleborum bibitur*Aqua uero maris perfefeefficaciorem difcutiendis tumori
bus putant medici : fi illa decoquarur hordeacea farina ad parotidas»Emplaftriseriam maxime albis & ma
lagmatis mifcent*Prodeft 6t infufa cerebro idtu. Bibitur quoq? quauis no fine iniuria flomachi ad purgan
da corpora bilemqp atramtaut fanguinem concretum reddedum alterutra parre. Quidam & in quartanis
dedere eam bibenda«Et in renafmis:arricularibufcp morbis;3fleruatam:& in hoc uetuflate uirus deponen
tem. Aliqui decoCtamtom nes ex alto hauflamrnullaqi dulcium mixtura corruptam*In quo ufu pracedere
uomitum uolunt*Tunc quoq? acetum aut uinum aqua mifcent*Qui puram dedere rhaphanos fup man/
di ex mulfo aceto iubenr:ut ad uomitiones reuocet*Clyfleribus quoq? marina infundunt tepefadta.Teftiu
quide tumori fouendotnon aliud pracferut. Ite pernionu uitio ante ulcera. Simili mo pruritibustpforis;
8C lichenum curationi.Lendes quocy & tetra capitis afalia hac curantur.Et liuentia reducit eade ad colore*
In quibus curationibus pofl marinam aceto calido foueretplurimu prodefl«Quin 6C ad ictus uenenatos fa
lutaris intelligitunut phalangioru & fcorpionut& ptyadae afpide refperfis*Calida autem in iis aflumitur*
Suffitur eadem cum aceto capitis doloribus«Tormmaquogi & choleram calida infufa clyfleribus fedant.
Difficilius perfrigefcunt marina calefaCta.Mammas rigenres:praecordia:maciemque corporis pifcina; ma
ris corrigunt • Aurium dolores : capitis grauirates:cum aceto feruentium uapor* Rubiginem ferro mari/'
nascelerrime exterunt» Pecorum quoque fcabiemfanant:lanafqueemolliunt»Necignoro ha;cmediter
raneis fu peruacanea uideri pofle. Verum 8C hxc cura praeuidit inuenta ratione qua libi quifque aquam
maris faceret* Illud in ea ratione mirum fi plus quam fextarius falis cum quattuor aqua; fextariis mer/
gatur : uinciaquam : falemque non liquari , Caetero fexrarius falis cum quattuor aqua; fextariis falfiffimi
maris ufm 8t naturam implet»Moderatilfimum aurem putant fupradiCtam aqua; menfuram oCtonis cya
this falis temperari ; quoniam ita dt neruos calefaciat lOC corpus non exafperet « Jnueceratur quod uoca/

TR.IGESIMVSPRIMVS CLXXXIII

tur thalafTbmeli sequis portionibus mansrmelhsimbnscxaltor&r ad hunc ufiim aduehunt: fi£bliq? uafe
& picato condunt.Prodeft ad purgationes maxime fine ftomachi uexatione & fapore grato & odore ♦ Hy/
dromeli quoq* ex imbre puro cum meile temperabatur quondam quod daretur appetentibus uinu argris
ueluti innocentiore pouuDamnatum iam multis annis iifdem uitiis quibus uinum : nec iifdem utilitati/
bus.Quia faepe nauigantes defectu aquae dulcis laborant. Haec quo<j fubfidia demon It rabimus. Expanfa
ctrca nauim uellera madefcunt accepto halitu maris quibus humor dulcis exprimitur.Irem demiflae reti'
culis in mari concauae e caera pilaeiuel uafa inaniaobturatadulcemintrafe colligunt humorem ♦ Nam in
terra marina aqua argilla percolata dulcefcit.Luxata hominum corpora & quadrupedum natado in cuiufi
libet generis aqua facillime in artus redeunr.Eft dC in metu peregrinantiu:ut tentent ualitudine aquae igno
tae.Hoc cauent a balneis egrefli (fatim frigidam fufpe&am hauriendo.Mufcus qui in aqua fuerit podagris
illitus prodeft.Item oleo admixto talorum doIori:tumori<j.Spumagjaquae affritftu uerrucas tollit. Nec
non arena littorum marisipraecipue tenuis & folibus candens in mediana eft ficcandis corporibus cooper
tis hydropicorumtaut rheumatifmos fentientium.Et hacftenus de aquis,. Nunc oC de aquatilibus » Ordie/
mur autem ut in reliquis a principalibus eorumtquac funt fal & fpongia.*

De generibus falis:& eonfe&uris:8£ media'nis:& obferuarionibus* CA. VIJ.

AI omnis aut fittaut gignitur.Vtrugj pluribus modisffed caufa geminajcoacto humore uel fi cr
cato.Siccatur in lacu tarentino aeftiuis folibusjtotumgj ltagnum in falem abiit modicum alio/
quin altitudine genua non excedens.Item in fidlia in lacu qui canonicus uocamr;&: alio iuxta
gelam. Horum extremitates tantum inarefcunttficut in phrygia Cappadocia . Afpendi ubi lar/
gius coquitur 8C ufcp ad medium lacum. Aliud etiam in eo mirabiletquod tantudem nocftu fubueniaqua
tum die auferas. Omnis eft alius fal minurustat^ non gleba eft» Aliud genus ex aquis maris fponte gigni/
tur fpuma in extremis littoribus ac fcopulis relicta*H£ec enim omnis rore defatur.Et eft acrior quae in fco
pulis inuenitur.Suntetianum naturales differentiae tres.Namqj in battris duo lacus uafti t alter ad fcythas
uerfusnlter ad arios fale acftuant.Sicut ad cittium intypro & circa memphin extrahuntlacu: dein fole fic/
cant.Sed dC fumina fluminum denfantur in faleramne reliquo ueluri fub gelu fluenretut apud cafpias por/
tas:quae falis flumina appeHantur.ltemdrcamardos&armenios.Praeterea apud ba&ros amnis ochus 6C
oxus ex appofitis montibus deferunt falis ramenta.Sunt & in africa lacus & quidem turbidi falem fereres»
Ferunt quidem & calidi fontes ficut pegafei.Et hadlenus habent fe genera ex aquis fponte ,puenientia.SiIc
fi C montes natiui falistutin indis oromenus:in quo lapidianarum modo caeditur renafcensjmaiufcy regu
uedtigal ex eo eftrqex auro atcj margaritis.Effoditur dC e terraiut palam eft humore defato in cappadooa.
Ibi quidem caeditur fpecularium lapidum modo . Pondus magnum glebis : quas micas uulgus appellat.
Carrhis arabiae oppido muros domofqj mafiis falis faciunnaquaferruminanresJnuenir & iuxta pelufium
Ptolemaeus rex cum caftra faceret. Quo exemplo poftea inter aegyptura & arabiam etiam fqualentibus lo
ds coeptus eft inueniri detra&is arenis « Qualirer & per africae fitientia uf® ad Hammonis oraculum « Is
quidem crefcens cum luna nodhbus.Nam cyrenaid tracftus nobilitantur hamoniaco 8C ipfo quia fub are/
nis his inueniatunappellato. Similis eft colore aluminirquod fchifton uocanttlongis glebis : neqs perluci/
distingratus faporeifed medicina: utilis.Probatur qua maxime perfpieuus recftis fciffuris inii gne * De quo
proditurtquod leuiflimus intra fpecus fuos in lucem uniuerfam prolatus: uix credibili pondere ingrauo*'
icat.Sed caufa euidens cuniculorum fpiritu madido ficadiuuanre molientes uradiuuantaquse. Adultera/
tur ficulotquem cocanicum appellauimustnecnon 8C cyprio mire (i mili • In hifpania quog? citeriore egela/
fle caeditur glebis pene tranflucentibus.Cui lampridem palmaaplerif® medicis inter omnia falis genera
perhibetur.Omnis locus in quo reperirur fahfterilis eftmihil® gignitia in roru fponte nafcens.Inter haec
funt facti ni uaria genera. Vulgaris plurimifqi in falinis mari adfufotnon fine aquae dulcis riguistfed imbre
maxime iu uanteiac fuper omnia fole mulro:non aliter inarefcens. Africa circa uticam conftrait aceruos fa/
lis ad collium fpedem.Qui uero fole lunaqp induruere.nullo humore liquefcutluixcp etiam ferro caedun
tur.Fir tamen 5C in creta fine riguis in falinas mare infundentibus.Et circa aegyptum ipfo mari (fluente in
folum ut aedo nilo fuccofum»Fit & e puteis in falinas ingeftis.Prima denfatio babyloniae in bitume liqui
dum cogifunoleo fimile:quo 6C in lucernis utuntur.hocdetrado fubeft fal.& in cappadodse puteis acfon
te quem in falinas ingerut.Jn chaonia excoquunt aqua ex fonteirefrigerandogi falem faciunt inertem nec
candidum»GalIiae germanis® ardentibus lignis aqua falfam infundunt.Hifpanis quadam fui partee pu
teis hauriunt muriam appellantes. Et illi quidem etiam lignum referre arbitrantur .Quercus optima
ut quae per fe cinere fincero uira falis reddat • Alibi corylus laudatur» Ira infufo liquore falfo.Carbo etiam
in falem uertitur. Quicunque ligno conficitur fal niger eft. Apud Theophraftum inuenio imbrios ha/
rundinis&iunci cinerem decoquere aqua folitos : donec exiguum fupereflet humoris . Quin 6C e muria
falfamentorum recoquitur : iterumque confumpto liquore ad naturam fuam reddit uufgo e menis iu/
cundiftimus » Marinorum maxime laudatur cyprius a falamine • At e ftagnis taren tinus » Ac eriguis phry
giusqui tattaeus uocatur» Hi duo oculis utiles , A Cappadocia uero qui in laterculis affertur: cutis nito
rem dicitur facere ♦ Magis tamen extendit is quem citticum appellauimus » Itaque a partu uentre eo cum
melanthio illinunt . Salfiffimus fal qui fciffirausfuauiffimus omnium tarentinus atque candidiffimus.
Et de cactero fragilis qui maxime candidus « Pluuia dulccfcit omnis.Suauiorem tamen rores faciunt. Sed
copiofum aquilonis natus . Auftro non nafeitur • Flos uero falis non firinifi aquilonibus • In igni nec erepi
tatmecexilit tragafeus : neque acanthius ab oppido appellatus • Nec ullius fpuma*.aut ramentum aut tenu
fe. Agrigentinus ignium pattenstex aqua exilit.Sunt dC colorum differcriae*Rubet memphi» Ruffus eft cir

Vel &
«axartes

Vel ba
minis

LIBER

ta oxum.Centuripis purpureus.Circa gelam in eadem ficifia tanti fpledorismti imaginem recipiat. In cap
padocia croceus enoditur tranflucidus&odoratiffimus. Ad medicinae ufus antiqui tarentinam maxime
laudabant* Ab hoc uero quaecuncp e marinis ex genere eojprecipue fpumeum.Iumentorum uero 8C bou
oculis tragefeum 8C beticutn* Ad obfonium 8C cibum utilior quifquis facile liquefcit.Item humidiorimi/
norem enim amaritudinem habenttut atticus & euboicus.Seruandis carnibus aptior acer Qt ficcus: ut me
garicus.Conditur etiam odoribus additis:# pulmentarii uicem implet excitans auiditatena: inuitanfgj in
Omnibus cibisiita ut fit peculiaris exeo intelledus inter innumera condimenta.Ita efl in mandendo quaefi
tus garo.Quin # pecudes armenta^ 8>C iumenta fale maxime folicitatur ad paflum;muIto largiores ladtes
multocp gratiore etiam in cafeo dote. Ergo hercule uita humanior fine fale nequit degeretadeoqj necefla
rium elementum efliut rr3nfierit intellectus ad uoluptates animi quo®»Na ita fales appellantur : omnif<£
uire lepos 8t fumma hplaritas Iaborumc^ requies non alio magis uocabulo conflat. Honoribus etiam mi
litiaeq? interponitur falariis inde diclistmagnaapud antiquos audoritateificut apparet ex nomine falaria:
uiaetquoniam illa fal infabinos portari confuerat * Ancus Martius rex falis modica fex millia incongia/
rio dedit populis:# falinas primus inftituir.Varroet pulmentarii uice ufos ueteres audior efl • Efitaffe en i
falem cum pane# cafeorut prouerbioapparet.Maxime tamen in facris inrelligitur audoritas quando nui
laconfidunrur’fine mola falfa.Salinarum fynceritas fummam fecit fuam difTerenriam.Quaedam enim fa
uilla falis:quae leuiffima ex eo efl & candidiffima flos falis appellatur.Et flos quidem falis in totum diuer
fa res humidiorifcp naturae # crocei coloris aut ruffi ueluti rubigo falis.Odore quoq? ingrato ceu g3ri dif/
fentiens a fole non modo a fpumaJn aegypto inuenitur uideturq? nilo deferri.Et fontibus tamen quibuf
dam innarat.Optimum exeo quod olei quadam pinguitudine reddit. Efl enim in fale pinguitudo : quod
miremur. Adulteratur autem tingitunp rubricataur plerunq? tefla trita.Qui fucus aqua deprehenditur
diluente faditium coloremscum uerus ille non nifi oleo refoluarart# unguetarii propter colorem eo ma
ximeutantur.Canicia in uafis fumma efl.Mediauero pars humidior ut diximus . Floris natura afpera ex/
calfadoria flomacho inutilis. Sudorem dt.AIuum foluit in uino # aqua acopis # fmegmatis utilis.Detra
hit # ex palpebris pilos efficaciffime.Faeces imae concutiuntur ut color croci redeat* Praeter haec etianum
appellatur in falinis falfugotab aliis falfilago tota liquida marina aqua falfior ui diflans. Aliud etianum li/
quorisexquifiti genus quod garon uocauere inteftinis pifcium caererifep quseabiicienda eflentifale mace
ratisiut fit illa putrefcentium fanies.Hoc olim conficiebatur ex pifcetquem greci garon uocabant. Capite
eius uflo fuffitu extrahi fecundas morantes.

De fcombropifce# muria!# alece. CA. VIII»

Vncefcombropifcelaudatiffimum in finibus Carthaginis fpartarie#cetariis:fociorum appeb
Iaturfingulis milibus nummu permutatibus congios pene binos. Nec liquor ullus pene prae/
ter unguenta maiore in preeeio effe coepitmobilitatis etiam geribus.Scombros quide # maUri
tania beticag? & carteiaex oceano intrantes capiunttad nihil aliud utiles . Laudatur # clazome/
ne garo*Pompeiqi # lepris.Sicut muria antipolis ac thuria.Iam uero # dalmacia* Vitium huius efl alex i/
perfeda nec colata faex.Cocpit tamen & priuatim exinutili pifciculo minimo^ cofici*Apuam noflri aphy
en greci uocanttquoniam is pifciculus e pluuia nafcitur*Foroiulienfes pifcem exquo faciunt lupum appel
lant.Tranfit deinde in luxariam creueruntq? genera adinfinitumjficuti garum ad colorem mulfi ueteris:
Vel non adeoqi diluta fuauitatem ut bibi poffit. Aliud ueto ad caflimoniarum fuperfhrionemtetiam facris iudaeis
caretiba dicatumtquodfite pifcibusfquamacarentibus*Sicalexperuenitadoftreas:echinosturticas;camarostmul
' lorum iocinera.Innumerifp generibus ad faporem gulae coepit fal tabefeere. Haec obiter indicata fint defi
deriis uitae:# ipfa tamen nonulli ufus in medendo.Nam® # alece fcabies pectoris fanatur infufa per cute
incifam*Et contra canis morfus draconifq? marini prodefl.fn linteolis autem concerptis imponitur.Etga
ro ambufta recentia fanantunfi quis infundat ac:non nominet garum.Contra canum quog? morfus pro/
defttmaximecp crocodili : # ulceribus quae ferpunnaut fordidis.Oris quoqj # aurium ulceribus aut do/
loribus mirifice prodeft.Muria quo<^ fiueillafalfugoifpiffatrmordettextenuat: ficcat. Dyfentericis utilis
efl etiam fi nomeinteflinacorripit.lfchiadicis coeliacis ueteribus infunditurifotu quo^; apud mediterra
neos aquae marinae uicem penfat.

De natura falis # eius medicinis. CA. IX»

Alis natura efl per fe ignea # inimica ignibus fugiens eosiofa erodens*Corpora uero aflringesi
ficcans:alligans.Defuncta autem ac putrefeentia ita uendicans ut durent ea per faeculajn mede-
doueromordens!adurens:repugnans:extenuans:difToluens.Stomachotantu inutilis preterq
ad excitandam auiditatem* Aduerfus ferpentium morfus cum origanotmellejhyfopo . Contra
ceraflem cum origanoiaut cacdriataut picetaut meile. Auxiliatur contra fcolopendras ex aceto potus • Ad/
uerfus fcorpionum idus cum quarta parte lini feminis;exoleo uelaceco illitus. Aduerfus crabrones uero
uel uefpas fimiliaq? ex aceto. Ad betherocraneas capitifq* ulcera : & puflulas i papulafue ! # incipientes uer
rucas i cum feuo uitulino . Item oculorum remediis!# ad excrefcentes ibi carnes totiufq* corporis ptery>
Vel tat/ gia ♦ Sed in oculis peculiariter.ObidcoIlyrns empiaftrifque additur. Ad hoc maxime probatur traga/
reus feus aut caunites * Ex idu uero fuffufis cruore oculis fuggillatifque cum myrrhae pari pondere ac mellei

aut cum hyfopo ex aqua calida i utque foueantur falfugine* Ad haec hifpanienfis eligitur ; contraque fuf/
fufiones oculorum cum Iade in coticulis teritur. Priuatim fuggillationibus in linteolo inuolutus cre/
broque ex aqua feruentiimpofitus. Vlceribus oris manantibus in linteolo concerpto. Gingiuarum tu/
mori infricatus.Et contra fcabritiem linguae fridus comminutufqj.Aiunt demes non erodineque putre/

TR.IGESIMVSPRIMVS

CLXXXIIII

fcere (t quis quotidie maue leiunus filem Contineat lub lingua:donec Iiquefcat.Lepras idem:# Funiculos;

# lichenas: # pforas emendat cum pafla uua exempto eius ligno:# feuo bubulo atq» origanotac Fermento
uel panetmaxime thebaicus.Hfc#ad pruritus eligitur.Tonfillis # uuis cum meile prodeft.Quicungp ad
angmas.Hic amplius cum oleo # aceto.Eodem temporeextra fauces illitus cum pice liquida. Emollit #
aluum in uino mixtus Idem noxia:# tinearum genera pellitinuino potus* Aeftus balnearum coualefcen
tes:ut tolerari poftlnt: linguae fubditus prceftat.Neruorum dolorem maxime ufurpanda obferuarione cir
ca humeros # renes in faecis aqua feruenti crebro madefactus leuat • Colum torminaq? # coxarum dolo
res potus # in iifdem faecis impofitus candes.Podagras cum Farina ex meile & oleo tritas. Ibi maxime ob
feruanda ufurpatione qua quidem totis corporibus nihil efle utilius fale # fole dicunt » Jta<y cornea uide
inus corpora pifcatorum.Sed hoc praecipuum dicatur i podagris.TolIit 8C dauos pedumdtem perniones.
Ambuftts ex oleo imponitunaut comanducatusipuftulafqi reprimirdgnibus uero facris ulceribuf<j:quae
ferpuntiex aceto aut hyfopo.Carcinomatis cum uua taminia.Phagedenis ulcerum tritus cum Farina nor
dei Fuper impolito linteolo madente uino.Morbo regio laborantes donec fudent ad ignem cotra pruritus
quos fenriunnex oleo # aceto infricatus iuuat:# fatigatos ex oleo * Multi # hydropicos fale curaueretfer
uorefcp febrium cum oleo perunxere;# tufllm ueterem linitu eius difcuflere.CIyfteribus infudere ifchia/
dicis.Vlceribus excrefcentibus uel putrefeentibus impofuere.Crocodilorum morfibus ex aceto in linteo/
listita ut batruerenturantei&umulcera.Bibitur # contra opium ex aceto mulfo. Luxatis imponiturcum
farina # meile. I tem extuberationibus, Dentiu m dolori cum aceto fotus & illitus cum refina prodeft • Ad
omnia autem fpuma falis iucundior utiliorqi, Sed quicuncp fal acopis additur ad excalfadtiones . Ite fmeg/
tnaticis ad extendendam cutem leuandatn^.Pecorum quorpfcabiem&bouna illitus toIIit.Datufij linge
dus:# oculis jumentorum infpu>tur*H;*c# de fale didta fint.

■ De nitri generibus:# confedturis;# medicinis:# obferuationibus. CA* X.

jOn eft differenda # nitri natura non multum a fale diftans:# eo diligentius dicendarquia palam
eft # medicos qui de eo fcripferetignoraffe naruram.Nec qoeqTheophrafto diligentius tradiffe*
Exiguum fit apud medos canefcentibusficcitareconuallibustquoduocanr halmiraga . Minuset
in thracia iuxta philippos fordidum terraiquod appellant agrium.Nam quercu cremata nunqua Vel for/
tnultum faeffitatum eft:# iampridem in torum omiffum . Aqux uero nit rofte pluribus locis reperiunturt dium
fed fine uinbus denfandi.Optimum copiofumq? in clitis macedoniartquod uocat calaftricumtcandidumt
purumqitproximum fali.Lacus eff nitrofus exiliente e medio dulci fonticulo*lbi ut nitrum circa canis or/
sum nouenis diebusttotidemq ceffatiac rurfus innatat:# deinde ceffat.Quo apparet foli naturam tl quae
gignatjquoniam compertum eft nec foles proficere quicqrcum ceflermec imbres.Mirum eft # illud fcate
bra fonticuli femper emicanteflacura nec augeri nec effluere, iis autem diebus quibus gignitur fi fuere itn
bresifalfius nitrum faciunttaquilones deteriustquia ualidius comouent limum.Et hic quidem nafcif.In
jegypto autem conficitur multo abundantiusrfed deterius.Nam fufeum Iapidofumcp eft.Fit pene eodem
modo quo faUnifi q> falinis mare infundunt * Nilum autem nitrariis • Excedente nilo ficcanturidecedente
madent fucco nitri.xl.diebus conrinuisrnon ut in macedonia flatis. Si autem imbres affuerint : minus de
flumine addunt:ftatimcp ut denfari eft coeptumtrapitar ne refoluatur in nitrariis.Sic quocp olei natura in/
teruenit. Ad fcabiem animalium utilis.Ipfum autem conditum in acetuisdurat.Mirum in lacuafcanio#
quibufdam circa chalcida fontibus fummas aquas dulces efle:potariqmnferiores nitrofas.In nitro optimu
quod tenuiffimu:# ideo fpuma melior. Ad aliqua tantum fordidum tanq ad inficiendas purpuras: tinfhi
rafq? omnes.Magnus di nitro ufus qui dicetur fuo loco.Nitrarice aegregiae cegyptiis . Nam circa naucratin
BC memphin tanrum folebantefle.Circa memphin deteriores.Nam # lapidefcit ibi in aceruistmultiqi fut
tumuli ca de caufa faxei.Faciunt ex iis uafa.Nec non frequenter liquatum cum fulphure coquentes in car/
bonibus.Ad ea quoqa quae inueterari uolunt illo nitro utuntunSunt ibi nitrariaejin quibus # ruffum exit
a colore terrae.Spumam nitri quae maxime laudaturiantiqui negabant fieriinifi cum rosceddillettpgnan
sibus mtrarifsffed nondum parientibus.Itaqi non fieri incitatis etiam fi caderet. Alii operimentorum fer >
meto gigni exiflimauere.Proxima aetas medicorum aphronitrum tradidit in afia colligi in fpeluncis moV
fibus diflilfans.Specus eos colligas uocat.Dein ficcant fole.Optimum putatur lydium.Probatio ut fit mi/
nime poderofum:# maxime friabile.CoIore pene purpureo. Hoc in paftillis affertur* Aegyptium in uafis
picatis: ne liquefcat.Vafa quogi ea fole inarefcentiapficiunf.Nirri,pbario:ut fit tenuiffimu # qua maxime
fpongiofum fiftulofumquadulreraf in regyptocalce.Depraeheditur guftu.Sincei^ enim facile refoluicur*
Adulteratu pungi t.Cake afperfum reddit odorem uehementer*V ritur in tefta opertu ne exiliat : alias igni
non exilit nitrumtmhilqi gignit aut alir.Cum in falinis herbae gignantur:# in mari tot animaliaitantum
algae.Sed maiorem efle acrimoniam nitro apparet:non hoc tantum argumentojfed di illo q> nitraria* cal/
ciamenta protinus confumunt. Alias falubresroculorumq? claritati utiles.In nitrariis non lippiunt.Vlcera
allata eo celerrime fanantur. Ibi fafta tarde.Cit# fudorem cum oleo perundhs: corpufq emollit* In pane
falis uice utuntur calaflrico. Ad raphanos argyptiotteneriores eos facit.Sed obfonia alba 8i deteriora.-olera
uiridiora.In mediciaat C3lfacit:extenuet:mordet:fpifl*at:ficcat:exulcerat.VtiIe iis qeuocada fintautdifcuti
enda*# lenius mordeda atqs extenuadajficut in papulis puftuhfiq.Quida in hoc ufu accefum uino auftero
reftriguthtaq ita trito \ balneis utuf fine oleo.Sudores nimios ihibetcu arida iride adicflooleo uiridi.Ex
tenuat 8i cicatrices oculo^i 8i fcabritiasgena^ cu fico illitu aut decoctu i paflo ad dimidias pres.lte cotra ar
gemas oculo^. Vngues decodu cu paflo i mali punici calice adiuuat nit^rdaritateqi uifus cu meile iun<5&

Prodeft dentiu dolori ex uino fi cum pipere colluanf.Jte cum porro decodum .N igrelcetes dentes crema/

LIBER.

tam den tifririo ad colo rem reducir.Capitis anfmalfat&T lendes necat cum famia terra ilKmm exoleo» Ala¬
ribus purulentis uino liquatum infunditur.Sordes eiufde partis erodit ex aceco.Sonitus 34 tinnitus difcu/,
tit ficcum additum. Vitiligines albas cum cymolia creta sequo pondere ex aceto in fole illitum emendat»
Furunculos admixtum refina extrahit aut cu uua alba paifa nucleis eius fimul tritis « Tefhu mflamationi
occurrit.Item eruptionibus pituita! in toto corpore cum axungia.Concraq? canis morfus addita refina ini
tiis cum aceto illinitur.Sic 84 ferpenriu morfibus:phagedenis;84 ulceribus qua ferpunr aut putrefeut cuna
calce ex aceto. Hydropicis cum neo tufum datur:illinitur®.Difcutit64 tormina fi decodum bibatur pon/
dere drachma cum ruta uel aneto uel cymino.Reficit Iafhtudines cum oleo ex aceto perunctorum: 64 con
tra algores horrorefqj prodedtmambus pedibufcp confricatis cum oleo.Comprimit 64 pruritus fuffuforu
Vel fub fellc*niaxime cum aceto datum.Succurrit&uenenis fungorum ex pofca potum. Aut fi bupreftispaita fic
j ,rumD ex aquatuomitionefcB euocat.iis qui fanguinem tauri biberint cum lafere datur.In facie quoq? exulceratio
m nes fanat cum meile o4 Iade bubulo. Ambuftis toftum donec nigrefeat tritumq? illinif ♦ I nfundi tur urceis
64 renum dolonbusjaut rigori corporum:neruorum® doloribus • Paralyfi lingua com pane imponitur*
Sufpiriofis in prifana fumitunTufllm ueterem fanat «ore mixto galbanitrefina terebinthina pari ponde
re omnium:ita ut faba magnitudo deuoretur.Coquitur dilutum^pofteacumpiceliquida forbendu in
angina datur.Flos eius cum oleo cypriotarticulorum doloribus in fole iucundus eft.Regium quoq? mor/
bum in uino exterminat potum.Et inflationes difcutit.Sanguinis profluuium fiftit e naribus ex feruenti
aqua uapore naribus rapto.Pruriginemalumine permixto tollir.Alarum uirus exaqua quotidiano fotu#
Vel un/ Vkera ex pituita nata cara permixtum.Quo genere nerp> t quocp proded.Coeliacis infundif.Perungi an/

• r . te acceffiones frigidas nitro 84 oleo muItipracepere.Sic 84 aduerlus leprasilerigmes.podagricis in balneis
G 0 uti folia nitri£delbatrophis:opifthotonis;tetanis%Sal 84 nitra fulphuri cococluin lapidem uertitur*

De fpongiarum natura. CA. Xf»

Pongiarum genera diximus in namrisaquatilium marino^.Quidam eas diftinguut. Alias ex
I lls mares exiflimauere tenui fiflula fpiffiorefg? perforbentes:84 quae tingutur in deliciis aliqui/

1 i&\/8 d°34purpura. Alias foeminas maioribus fifhilis ac perpetuis.E maribus duriores aliastquasap
pellant tragos tenuilfimisfiduIisaquedenfiffirnis.Candida curafiunnemolliffimis recentes

per aitatem tinda falis fpumaiad lunam 84 pruinas fternuntu r inuerfeihoc efl qua parte adhafere:ut cari
dorem bibant. Animal efle docuimus etiam cruore inharente.Aliq narrantioC auditu regi eas:contrahiqj
ad fonumiexprimetes abundantia humoristnec auelli petris polTewdeo abfeindi 64 faniem emictere.Qum
84 eas qua ab aquilone fint genita praeferunt caeteris.Nec ufcj diutius durare fpiritum medici affirmant#.
Sic 84 prodefle corporibusiquia noftro fuum mifceant;84 ideo magis recentes: magifgs humidas • Sed mi/
nus i calida aqua minufqj undas: aut undis corporibus impofitas.Et fpiflas minus adhaerefcere.Molhffi/
mu genus earum penicelli oculo^t tumores leuant ex mulfo impoliti. Item abflergeda lippitudini utilifV
fimi.EamquatenuiflimaedmolliffirnaquoqiefleoporretJmponunffpongiaipfa epiphoris ex pofca:
64 exaceto calido ad capitis dolores.De caetero recentes difratiurimolIiuUmitigar. Veteres coglutmat uul
nera.Vfus earum ad abdergendaffouendatoperiendaa fotu dum aliud imponatur . Vlcera quo® humida
64 fenilia impofira ficcant.Fradura 64 uulnera fpongiis utiliflime fouentur. Sanguis rapitur infccando ut
curatio perfpici poflit.Et ipfae uuln^ru inflamationibus lponundnunc ficcatnuncex aceto infpcrfa: nunc;
e uinornuncex aqua frigida.Ex aqua uero caele di impolitae feda recentia non patiuntur intumefeere. im>;
ponuntur 54 integris partibus 84 fludione occulta laborantibus quae difeutienda funt:54 iis quae apodema
ta uocant meile decodo perundis .Irem articulariis alias aceto falfo madidae:alias e pofca ♦ Si ferueat impe/
tus ex aqua eadem 54 callo falfa madida. At contra fcorpionum idus ex aceto. In uulne^ curatione 64 fuc
eida lana uicem implent.Nunc ex uino 84 oleomunc exeadem.Differentia hac q» lana emolliunt : fpon/
gia coercent rapiuntqi uitia ulcerum.Circuligantur 84 hydropicis ficca:uelexaqu3 tepida pofcaueutcucp
blandioribus opus eftopeririue:autficcare cute.Imponunf 84 iis morbisjquos uaporari oporteat:feruenti
ex aqua perfufa exprafTecp inter duas tabulas»Sic 84 impofira domachc profunt:84 in febri contra nimios
ardores.Sed fplenericis e pofca.ignibus facris ex acero.Efficaciores quando aliud imponi oportetflic ur fa/
nas quocy partes fpatiofe operiant.Sanguinis profluuiu fidunt ex acetoraut frigida.Liuorem ab idu receti
rem ex aqua falfa calida fapius mutata.TolIuntop tedium tumorem dolorem® ex pofca. Ad canum mor/j
fus utiliter concifa imponunturiex acetoiaut frigidataut meile abunde fubindehumedanda. Africana ci
nis cum porri fediui fucco fanguinem reiicietibus haudu falis ex frigida proded.Idem cinis cum oleo uel
aceto fronti illitus tertianas tollit.Priuatim africana ex pofca tumorem difeutiunt. Oium aurem cinis cu
pice crematarum fanguinem fidit uulnerum k Aliqui raras tantum ad hoc cum pice urunt . Et oculorum
caufa comburuntur in cruda olla figulini operistplurimu proficiente eo anere contra fcabricias genarum;
excrefcctefg? carnes:84 quicquid opus fi t ibi dednngerejfpifiaretexplere. Vtilius ffi co ufu lauare cinerem*
Pradant 84 drigilum uicem lintheoruq? affedis corporibus.Et contra folem apte protegunt capita. Medi
ci infcitiaadduonoia eas redegere. Africanasrquarum firmius fit robur.Rhodiacafq? ad fouedum mollia
res.Nuncautem molliffima circa muros antiphelli urbis reperiuntur.Trogus audor edtcirca lyciam pe/
nicillos molliffimos nafd in alto unda ablata fint fpongia.Polybius fuper agrum fufpenfos ; quietiores:
facere nodes.Nunc prauerteraur ad marina animalia;# aquatilia#

TRJGESIMVSSECVNDVS CLXXXV

CAI I PUNJI SECVNDI NATVRAL1S HISTORIAE UBER XXXII,

POOEMIVM,

Medianae ex aquatilibus,

ENTVM EST AD

fumma natura exem
ploru^per rerum or
dine:& ipfum fua fpo
te occurrit imenfum
potentiae occultae do
cumetumlut prorfus
nec aliud ultra quaeri
debeauneepar aut fi/
mile poffit iueniririp/
fafeuincente natura:

_ _ _ &qdenumerofismo

dis decIarate.Quid»n*uioletius mari uetifue:,& tur
binibus acpcellistquo maiore fgeio i nulla fui parte
adiuta etquelis remifq? f Addaf his 8C reciprod aeft*
inenarrabilis uisjuerfumcp totum mare in flumen#

De echeneide pifce:& mirabili eius proprietate:^
torpedine:& marino lepore: dC mirabilia rubri ma/

CA* I#

y -jj' iVTll ^me 013 pariterqj eode impelletiatunus ac paruus admodu pifciculus echeneis appellatus

in fe tenet*Ruant uenti licet:8C feuiant procellaeiimperat furorituirefgi tantas com pefcit:&T co/

^ ■£) git flare nauigiatquod non uincula ullarnon anchorae pondere irreuocabili fadtae * Infrenatjm /
u iKJFji-i petus:& domat mundi rabiemtnullo fuo Iaborerno retinedo:aut alio modo quam adhaeredo* Vf iadle

ns.

Haec tantilla efl fatis cotra tot impetustut uetet ire nauigiavScd armatae clafies imponunt fibi turrium pro
pugnacula:utin mariquoqppugnetur:uelutemuris*Heuuaniras humana cum roflrailla sre ferroqi ad
idlus armata femipedalis inhibere pofli t:ac tenere deuindta pifcicuIus#Fertur acdaco marte tenuiile praeto
nam nauim Antonii properantis circuire 8C exhortari fuosrdonec tranfiret in aliamJdeoqp caefariana claf/
lis impetu maiore protinus uenit»Tenuir &C noflra memoria*Caii principis ab aflura antium remigatis ut
res efljetiam aufpicalis pifcicuIus*Siquidem nouiffime tum in urbem reuerfus ille imperatonfuis telis co/
fofliis eft.Nec longa fuit illius mora: admiratio ftatfm caufa intelledlajcum e tora clafle quinqueremis fo/
Ia non proficeret:& exilientibus protinus qui id quaererent circa nauim inuenere adhaerentem gubernacu
loroftenderuntq? Caio indignanti hoc fuifle quod fe reuocaretjquadringentorumq; remigum obfequio
contra fc intercederet*Conftabat peculiariter miratum quomodo adhaeres tenuiflet: nec idem pollerer in
nauigium receptus*Qui tunc poflea quam uiderejeum limaci magnae fimilem efle dicunt.Nos plurimo/
rum opiniones pofuimus in natura aquatiliumtcum de eo diceremus*Nec dubitamus idem ualere ad om
nia genera cum celebri &confecrato etiam exemplo apud gnidiam Venerem conchas quoqj eiufdem po'
tentiae credi necefle fit*E noftris quidam latinis remoram appellauere eum.Mirumq? egraecis : alii lubri/
cos partus atq? procidentes contineri ad maturitatem alligato eo(ur diximus)prodiderunt#Alii fale adfer/
uatum adalligatumqp grauidis partus foluere: ob id alio nomine odinolyontem appellauere*Quocunque
modo ifta fe habeanttquis ab hoc tenendi nauigiaexemplo de ulla potetia naturae atq? effedu in remediis
fpontenafcentium rerum dubitare debeant^Quin&: fine hoc exemplo perfe faris eflet* Ex eodem mari
torpedo etiam procul 8C e longinquoruel fi hafta uirga ue attingatur quauis praeualidos lacertos torpefee/
rerqualibetq? ad curfum ueloces alligari pedes proditur«Quod fi necefle habemus fateri hoc exemplo efle
uim aliquam quae odore tantum & quadam aura fui corporis afficiat membrarquid non de remediorum
omnium momentis fperandum eft^Non funt minus mira quae e lepore marino traduntur* Venenum efl
aliis in potutaut in cibo datus:aliis etiam uifus«Siquidem grauidae fi omnino afpexerint foemina ex eo ge¬
nere dumtaxat ftatim naufea& redundatione flomachiuitium fatenturtac deinde abortum faciunt* Re/
medio efl mas ob id induratusTale ut in brachialibus habeant*Eadem res in mari 6C ta&u quidem nocet#
Vefcitur eo unum tantum animaliumtut non intereat Mullus pifcis:& tenerefeit tantum:& ingratior ui/
liorq? fit.Homines quibusin paftu efl;pifcemolent:hoc primo argumento ueneficium id depreheditur#
Caetero moriuntur totidem diebus quot uixerit Iepus.Incertiq? temporis ueneficium id efle audior efl Li
cinius macerjn india affirmant non capi uiuentemjnuicemq; ibi hominem illi pro ueneno eflejac uel di/
gito omnino in mari tadlum morr*Efle autem ampliorem multo ficut reliqua animalia* Iuba in iis uolu/
minibusquaefcripfit ad Caium Caefarem Augufli filium dearabia: tradit uitulos marinos ternas hemi/
nas capere* Cetos fexcentorum pedum longitudinis:^ trecentorum lexaginta latitudinis in flume arabia:
intrafleipinguique eius negociatores:& omnium pifeium adipe camelos perungi in eo fitu; ut afilos ab iis
fugent odorti

&

v LIBER.

Dc ingeniis:# manfuettidine quorundam pifcium:# ubi ex manu edant t # ubi refponfc dantur ex
pifeibus. CA. II.

Ihi uidenf mira # qua» Ouidius pdidit pifciu ingenia in eo uolumine qcf halieuticoinfcribif*
; Scaru iclufum naffis no fronte erumperemec lfeftis uiminibus caput infereretfed auerfum cau
da: ldhbus crebris laxare foresjat^ rerrorfum ira erupere.Que luctatu eius fi fortealius fcarus
extrinfecus uideatiapprehcfa mordicus cauda adiuuare nixus erumperis.Lupu pifce rete circu/
datu arenas arare caudaratqi ira coditu trafire rete.Murena maculas appetere ipfas cofciam teretis ac lubrf/
ci rergiitum multiplici flexu laxarerdoneceuadat.Polypu hamos appetere brachiifcp copledtimon morfu s
nec prius dimittere q efca circu roferit:aut harudine leuatu extra aqua.Scit # mugil efle in efca hamu inii»
diafqt no rgooratiauiditas tame tata efltut cauda uerberado excuriat cibos. Minus in puidedo fupus foller
tix habetfed magnu robur in pcenitedo.Na ut haeferit f hamo:tumulruofo difcurfu laxat uulnera: donec
excidat ifidia^.Murenae amplius deuorat hamu:admouet<j detibus lineasjatq? ita erodunt.Pytheas id tra/
diri fde infixa hamo fuertere feiquonia fi t dorfo cultellatotfpinacp linea prsfecare. Licinius Macer mure/
nas rantu fcemininifexus efle tradit;# cocipereeferpetibustut diximusjob id fibilo a pifcatonbus tanqua
ferp?tibus euocari # capi.-pinguefcere laetatu. Fufle no iterimi.Eafdc ferula protinus. Anima in cauda ha/
bere cerru efl.eac^ idta celerrime exanimaritat capitis ictu difficulter.Nouacula 8i ferru qua: pifcc racta fut:
olent. Duriffimu efle pifciu coflat qui orchis uocefrrotudus efl;# fine fquamisjtotufgi capite coflar.Mil/
Vel mu uago quoties cernaf extra aqua uolitasitepeflates minitariTrebrius Niger auctor e.Xiphia roftro mucro/
tari nato eflerab hoc naues perfoflas mergi in oceano ad Iocu mauritaniaejqui corta uocefjno procul a lyxo flu
mine. Ide loligines euolare exaquatraditrtanta multitudineutnauigia dernergat.Htmanuuexunfpifces
In pluribus quide Caefaris uillis.Sed quae ueteres pdidere in ftagnis nos in pifiinis ammirari in eloro fici/
lia: caftello no procul fyracufis.Ite in labra Cnidii louis fonte Anguillas.Et eae inaures additas gerut.Simi
liter in chio iuxta fenu delubru.In mefopotamia: quoq? fonte cabura de quo diximus . Na in lyciae Jymira
fonte Apollinistque dinu appellat ter fiflula euocati ueniut ad auguriu.Diripere eos carnes abiedtas laetum
eft cofultatibusicaudis abigere dirum hierapoli fyriae in lacu Veneris aedituos: uocibus pater uocatucxor
nati auro ueniut adulates.Scalputunorahiatia maibus inferedispraebent.In flabiano capaniaead Herculis
petratmelanuri in mari pane abiectu rapiunt. Iide<j ad nullu cibii in quo hamus fitjaccedut.Nec illa in no/
uiffimis miratamararifhmos eflepifces ad pele inlala:#adclazomenas*Cotra ad fcopulu ficiliae : aclepcin
africaet# euboea:# dyrrhachiu.Rurfue ita falfostut poffmtfalfameta exiftimari»Circa cephalenia # ampe
lonparon:# deli petras in portu eiufde infulse duIces.Qua differentia pabulo coftaremo efl dubiu « Appio
maximu pifciu efle tradit porcujque lacedaemonii orthagorifeu uocar.Grunire eu cum capiaf . Efle uero
illa natura: accidentia quod magis miremur etiain locis quibufdarappofito occurrit exeplo.Siquide falfa »
menta oiurn gene^ in italia beneuen recetia effici conflat.Pifces marinos in ufu fuifle protinus a codira ro
mataufror efl Caffius HeminaiCuius uerba de ea rehicfubiiciam.Numa coftituiuutpifces qui fquamofi
no eflent ni pollinceretpatrimoia comen tus ur c6uiuia publica:# priuata;caena:<j ad pulularia facilius co/
pararenturini qui ad pollindu emeret:precio:minus parceretieagi prcmercaretur.Quatum apud nos in/
dicis margaritis preciu eft:de qbus fuo loco fatis diximus:tatum apud indos in chorallio. Nacp ifla perfua
fione getium coftant.Gignitur quide 8i in rubro m ari ;fed nigrius.ltem in perfico uocatur iace*Laudariffi
mura in gallico finujcirca orchadas ifulas.Et in ficulo circa helia 6i drepanu • Nafcif 3i apud grauifcas: 8C
ante neapolin capaniaetmaximeq? rubenslfed molle:& ideo uiliffimu erythris.Forma efl ei fruticis : color
uiridis.Bacc^ eius cadidae fub aqua ac molles.Exeptse cofeflim duratur 8i rubefeunt : quali cornua fatiua
Vel tra/ fpecieatq! magnirudine.Aiunt tadlu protinus lapidefcere:fi uiuat . Itaq? occupari euelliq* retibus: aut acri
ftu ferramero pcidi.Hacde caufa ceraliu uocitaru Iterpretanf.Probatiffimu quamaxie rubet:6i qua ramofif/
fimum:nec fcabrofurmaut lapideuiuel rurfus inane:aut edeauum. Aucfloritas baccarum eius no minus in/
dorum uiris quog? preciofa efl:q foeminis noflris uniones indici» Ar urpices eoru uatefg? in primis religio/
fum id geflame amoliendis periculis arbitratur.Ita^ 8i decore 6i religione gauder.Priufqua ha:c notefee/
renttgalii gladiosffcutatgaleas adornabar eo. Nuc tata penuria efl uedibili merce : ut p qua raro cernatur in
fuo orbe.Surculi ffantise adalligatittutela habere credunf.Cotracp tormina ac uefic^id^ calculo^: malajin
puluere igne redadhipotigt cu aqua auxiliatur.Simili modo ex uino potiraut fi febris lit:exaqua fomnu afi'
ferunt.Igmbus diu repugnat* Sed eode medicamine fa:pius poto tradut lyene quo^ abfumi.Saguine reii/
detibus excreatibufue medetur.Cinis eo^ mifcef oculo^ medicametis.Spiflat.n.ac refrigerat. VI ce^ ca/
ua explet.Cicatrices extenuat.Quod ad repugnatia re$t attiner:qua gra:ci antipathia uocatrnihil efl uenea/
tius ufquatq in mari paflinacatutpote cu radio eius arbores necari dixerimus.Hac tame perfequit galeos*
Idem di alios quide pifces:fed paflinacas pra:cipue»Sicut in terra ferpentes muflelaxTata efl auidita» ipfius
ueneni*Percuffis uero ab ea medetur 6i hic quidem:fed di mullus ac lafer.

De his qbus in terris 8i in aquis u ictus efl:& de cafloreis medicina::# obferuatioes. CA. III.

Peiffabilis natura: potetia in iis quo$ quibus 8i in terris:# in aqua uieflus c : ficut # fibris quos
caflores uocat:# caflorea refles eorum.amputari hos abipfis cum capiutur negat Seflius dilige
tiffimus medicinat.Quinfmo paruos efle fubflricflof^ & adh^retes fpina::nec adimi fine uita

_ _ animalis pofle. Adulterari aut renibus eiufde qui fint grades:cum uen tefles parui admodu re

periantur.Pra:terea ne ueficas quide die cu fint gcminae:quot nulli animalium.In iis folicuiis inueniri 1 i/
quorem:# afleruari fale.Itaqi inter probatioes falfi efle foliculos geminos ex uno nexu dependetes : quodl
ipfum corrumpi fraude comicietibus gummi cum fanguine:aut ammoniaco i quonia ammomaci coloris

TRIGESIMVSSECVNDVS

CLXXXVI

«fle debeant tunicis circudatiliquore uelati mellis caerofitodoris grauis:guftu amaro:&acri:friabiJes • Ef'
ficaciflimi e ponto galaciaeimox africae.Sternutamera olfadu mouet.Somnum cociliant cu rofaceot&: peu
cedano perundo capire.Et per fe poti in aqua*Ob id phreniticis utiles.Irem lethargicos odoris fuffitu exci
tant*VuIuariIqKxammatioesuelfubditi:&mefesacfecundasciuntduabusdrachmis ex aqua cum puleio
potuMeddur&uertigini:opifthoton!s:tremulis‘fpafticistneruoruuitiis:ifchiadicis:ftornachicis:paraIyri
cisiperundis omnibus; Vel triti ad craffi tudine mellis cum femine uiticis ex acetojaut rofaceo • Sic 8C cotra
comitiales fumpti.poti uero contra inflationes:tormina:uenena*Differentia tantum cotra genera eft miX'
turae*Quippe aduerfus fcorpiones ex uino bibuntur. Aduerfus phalangia & araneos ex mulfo;ita ut uomt
tione reddantur* Aut ut retineantuncum ruta»Aduerfus chalcidas cum myrtite* Aduerfus cerafte & prae/
fteras cum panacejaut rura ex uino* Aduerfus cacteros ferpentes cum uino • Dari binas drachmas fatis eft;
eorum quae adiiciantur fiogulas* Auxiliantur priuatim cotra uifcura ex aceto* Aduerfus aconitum ex lacie
aut aqua* Aduerfus hclleborum album ex aqua mulfanitroq^Medentur & dentibus infufi cum oleo triti
in aurem a cuius parte doleant* Aurium doloribus melius fi cum meconio • Claritatem uifus faciunt cum
meile attico inundi cohibent fingultus ex aceto* Vrina quoqj fibri refiftie uenenis;& ob id in antidota addi
tur.Adferuaturautemoptimein fua ueficajut aliquitexiftimanr*

De teftudine:& multorum pifcium medicinae:# obferuationes* CA. 1III*

i Eminus fimiliter uidus in aquis terraq? # teftudinu.-effedUs quo® pari honore habedi;uel £>'
pter excellens in ufupreriu naturae ueraeproprictate*Sunt ergo teftudinum generat terreftres
rnarinae:Iurariae:quae in dulci aqua uiuunr«Has quidae grsecis emydas appellant • Terreftrium

_ J.carnes fuffitionibus proprie:magicif® artibus refutadis:# cotra uenena falutares produnf.Plu/

rimae in africa*Hae ibi amputato capite pedibufcp pro antidoto dari dicunf :& ex iure i cibo fumptae. Stru
mas difcutereac.Iyencs tollerejtem comitiales morbos*Sanguis earfl claritate uifus facitjfuffufionefqi ocu
lorum tollit*Et cotra ferpentiil omniu # araneoru 8C fimilium:# ranaru uenena auxiliaf* Sanguine ferua
to in farina pilulis fadis.*# cum opus fit in uino datis.Felle teftudinu cum attico meile glaucomata inungi
prodeft«Et fcorpionu plaeae inftiIlari*Tegumeti cinis uino 8t oleo fubadusipedum rimas ulceraqs fanat*
Squama e fumma parte derafae:# in potu data uenere cohibet.Eo magis hoc miru;quonia totius tegu
menti farina accedere tradif libidine* V rina earu aliter q in uefica dffledaru:inueniri poife non arbitror: 8C
intra eam efle*Hac quo<j portentofa magis demonftraf aduerfus afpidutn idus fingulare remediu* Effi
cacior eft tame ut aiunt cimicibus ammixtis,Oua durata illinutur ftrumis 5C ulceribus frigore:aut aduftio
nefadis*Sorbetur in ftomachidoioribus.Marinaru carnes ammixta ranaru carnibus cotra falamandras
praclareauxiliaf.Ne^eftteftudiealiudfalamadraaduerfius.Saguinealopeciaruinanitas&porrigoom/
riiaq? capitis ulcera curaturdnarefcere aute eu oportet:lente<£ ablui*lnftillatur 8C dolori auriu cu lacte mu/
lie^d. Aduerfus comitiales morbos madif cu polline frumeti.Mifcef aut fanguis heminis tribus aceti he.
mina uiniaddira iis:# cu hordeacea farinataceto quocj admixtotut fit qd deuoref fabae magnitudie. Haec
fingula # matutina # uefptina danftdein poft aliquot dies uefpera*Comitialibus lftillaf ore dedudis la/
bns iisrq modice corripianf.Spafmo cu caftoreo dyftere ifundif*Quod fi detes p annu colluanf teftudinu
fanguine imunes a dolore fiur.Et anhelitus difcutiaquafj orthopnoeas uocattad has in polera daf«Fel te
ftudinu claritate oculo^i facit*Cicatrices extenuat.Tofillas fedat:# anginas # oia oris uitia ♦ Priuatim no/
mas ibulte ardetiu teftiu.Naribus illitu comitiales erigiriattollitqUdf cu uernatioeanguiuaceto ammix'
tojumce puruletis auribus pdeft«Quida bubulu fel amraifcet:decodaru<j carniu teftudinis fuccu addita
aeque uernatioeanguiu.Sed diu in uino teftudineexcoquuriOculo^quoqj uitia oia fel inundu cu meile
em£dat*Suffufioes ena marinae felletuel cu fluuiatilis fanguine # laCle muliepe capillus lficif* Fel # contra
falamadras : uel fuccu decodu bibiffedatis eft*Teftudinu eft rernu genus in coeno # paludibus uiuetiu«La
titudo iis in dorfo pedori fimilis:nec couexo in curuacalice:igrata uifu«Ex hac quocp tame aliqua contin
gunt auxilia.Tres na<j in fuccefa farmeta coiedae # diuidetibus fe tegumetis rapiunf* Tum euulfae carnes
ea coquunf in aqua; cogio fale modice addito.Ita decodaijd ad tertias partes fuccus paralyfin*.& articula
rios morbos fenrietibus bibif»Detrahit ite fel pituitasjfanguineq? uitiatu.Siftitur ab eo remedio aluus aq
frigidae potu*Ex quarto genere teftudinu q funtin amnibus diuulfa^ pinguia cu aizoo herbatufa ammix
to ungueto 8t femine lilii ante acceffioes perugunf aegritpracrer caput mox couolutucalida aqua bibutlqr/
ranis liberari dicunc.Hac teftudine quitadecima luna capi oporteremt plus pinguiu repiaf.Ve^ seg^ fex/
taderia luna pungi tradut*Ex eode genere teftudinu fanguis Iftillatus crebro capitis dolores fedar. Jre ftru'
mas.Sut q teftudinu fanguine cultro se reo fupinaijd capitibus peifis excipi nouo fictili lubeatJgnc facru cu/
iufcu<r generis fanguine illini»Ite capitis ulcera manatia:^ uerrucas*Ide pmittut teftudinu oium fimo pa '
nos difcuti*Et licet icredibile didu fit(aliq tradut) tardius ire nauigia:teftudinis pede dextru uehetia*Hinc
deinde in morbos digeremus aquatiliarno qa ignoremus gratiore ee uniuerfitate aialium:maiorif^ mira
culi:Sed hoc utilius eft uitac cotributa habere remedia;cum aliudalii profit*Aliud alibi facilius (uematur*
De aquatilibus quorum remedia in morbos digefta funt:& primum contra uenenat & uenenara ani
malia* CA* V.

Enenatum mei diximus ubi nafceref» Auxilio eft pifeis aurata in cibo.Vel fi ex meile fincero fa/
ftidium cruditafue quae fit grauifiima icidat*Teftudine circucifis pedibus:capitet cauda decoda
antidotu efte audor eft Pelops Sinco^ Appelles. Qui eflet Sincus*diximus.Saepius uero quatu

_ ueneficiu preftaret menftruis mulieru*Cotra omnia ea auxiliatunutdiximus:mullus» Item con

t-ra paftinaca 8C fcorpiones terreftres marinof<j:& dracones & phalagia illitus fumptufue incibo.Eiufdem

& 11

Velfigu

rse

Ve! he/
lape

ael adul
terioru

, : : r. LIBER ;

recentis e capite cinis cotra oninia uenena:priuarim cotra fungos.Mala medicameta inferri negant po/Ta
aut certe noceretftella marina uulpino fanguine illitarSC affixa limini fuperioriJaut clauo aereo ianua^.Dra/
conis marini fcorpionucj idus carnibus earu impofitistitem araneoru morfus fanatur . In fumma contra
omniauenena:uel potujuel i&utucl morfu noxia»Succus earu ex iure decodaijijefficacilTimus habef.Sunt
& feruatis pifcibus medicinae.Salfametorumcp cibus prodeft a ferpete percuffis:& cotra befliaru idus me
ro fubinde hauftoutautad uefperam cibus uomitioe reddatur*Peculiaritera chalcide:cerafte:autquasfe/
pas uocant:autelope:dipfade ue percuffis.Cotra fcorpioes largius fumi«Sed no euomi falfamenta prodeft
ita ut firis tolereturtoC iponere ea plagis couemuCotra crocodiloru quidem morfus non aliud prafentius
habetur.Priuatim cStra pnefteris morfum farda prodeftjmponuntur falfameta & contra morfum canis
rabiofituel fi non fint ferro uftae plagae corporaqj clyfteribus exinanira.Hoc per fe fufficit.Et contra draco
nem marinu ex aceto imponitur.Iidem 8C ex cybio profedus.Draco enim marinus ad fpinae fu^e qua ferit
uenenum fpfe impofitusiuel cerebro toto prodeft.Ranarurn marinarum ex uino & aceto decodarumifuc
cus cotra uenena bibitur:& contra ranas rubetae uenenu;& cotra falamandras«FIuuiatiles fi carnes edatur
iufue decodaru forbeatur„profunt:6C cotra leporem marinu:& cotra ferpentes fupradidas.Cotra fcorpio
nes ex uino:Democritus quidem tradittfi quis extrahat ranae uiuentilingua nulla alia corporis parte adhae
rentefipfag? dimifla in aqua imponat fupra cordis palpitatione mulieri dormientitquarcuq? interrogaue/
rittuera relponfura. Addunt etianij alia magitqu^ fi uera funnmulto utiliores uitae exiftimanf ranae qua
leges.Naq? harnndine tranffixa natura per os:fi furculus in meftruis defigat a maritotadulteroru tediutn
fieri.Carnibus earumel hamo additis:praecipue purpuras certu eft allici.kcur ranae geminu efle dicut obii
cicp formicis oportere eam parte qua appetatrcotra omnia uenena elfe pro antidoto*Sunt quae in uepribus
tantum uiuunrjob id rubet3ru nomine ut diximusiquas graeci pbrynos uocanngrandiffimae eundarum?
geminis ueluti cornibus plenae ueneficioru»Mirade his certarim tradunt audoresjlllaris in populum file/
tiurti fieri:Ofilculo quod fit in dextro latere in aquam feruente deiedo refrigerari uas i nec poftea feruere
nifi exemptorex templo id iueniruNam obieda rana formicisjcarnibufgj erofis fingula in oleum addi* Ec
aliud efle in finiftro latere:quo deiedo feruere uideaturtapocyno uocari.Canu impetus eo cohiberi» Amo/
rem concitari:& iurgiajaddito in potione* Venerem adalligatum ftimularc.Rurfus a dextro latere refrige
rari feruentia.Hoc 8C quartanas fanari alligato in pellicula agnina recenti:aliafcp febres. Amorem inhiberi
eo Jtem ex iis ranis lyen contra uenenatquac fiant ex ipfisjauxiliatur.Cor uero etiam efficacius eft.Coluber
eft in aqua uiuensihuius adipem & fel habentes qui crocodilos uenentunmire adiuuari produntur : nihil
contra badua audente»Efficacius etiamnum fi herba potamogeto mifceatur»Cancri fluuitiales triti potiq*
ex aqua recentes feu cinere adferuatotcontra uenena omnia profunt:priuatim contra fcorpionum idus cu
ladeafininomel fi non affit:caprinoueI quocunq?»Addi& uinum oportet.Necat eos triti eum ocimo ad/
moti.Eadem uis contra uenenatorum omnium motfustpriuarim fcytalen & angues:& contra lepore ma
rinumrac ranam rubetam«Cinis eoru feruatus prodeft pauori.Prodeft periclitantibus ex canis rabiofi mor
fibus.Quidam adiiciut gentianamtdi dant in uino.Nam fi iam pauor occupaueriupaftillos uino fubados
deuorandos ita praecipiunt.Decem uero cancris cum ocimi manipulo adalligatis:omnes qui ibi iunr fcor/
pionesadeumlocumcoiturosmagidicunt.Etcum ocimo ipfos cineremue eorum percufiis imponunt*
Minus in omnibus iis marini profunt:ut T raxillus audor efl.Nihil autem aeque aduerfari ferpentibus q
cancros.Suefq! percuffas hoc pabulo fibi mederi.Cu m fol fit in cancro: torqueri ferpentes Jdibus fcorpio
tium carnes fluuitialium cochlearum refiftunt crudae uel codas.Quidam obidfalfas quotp adferuat.Jm/
ponunt & ipfis plagis.Coracini pifces nilo quidem peculiares funr*Sed nos haec omnibus terris derooftra
mus.Carnes eorum aduerfus fcorpioes ualentimpofitae.lnter uenena funtpifcium porci marini fpinse in
dorfo cruciatu magno laeforum:remedium eft limus ex reliquo pifcium eoru corpore.Canis rabidi mor-
fus potum expauefcentibus faciem perungunt adipe uituli marini.Efficacius fi medulla hyene 6C oleum e
lenuTco & csera mifceatur.Mu renas morfus ipfarum capitis cinere fanantur.Et paflinaca contra fuu idum
remedio efl cinere fuo ex aceto illitojuel alterius.Cibi caufa extrahi debet edorlo eius quicquid fimile eft
crocoicaputcp totum»Et hanc autem 8C omnia teftacea modice collui in cibis;quia faporis gratia perit . Le^
poris marini ueneficiu refiringut poti hippocampiiContra dorycniu echini maxfeprofunt.Ex^is q fuccu
Carpathi biberintipcipue eius iure fumpto.Et eacri marinidecodi ius cotra dorycniu efficax habetur*

De oftreisd^purpuristalgajS: eorum remedia* CA* VJ»

Eculiarirer uero contra leporis marini uenena & oftrea aduerfantur* Idem uidetur : nec potefit
uideri fatis didum efie»de iistcum palma menfaru diu iam tribuaf illis.Gaudet dulcibus aquis
8C ubi plurimi influunt amnes*ideo pelagia parua 6C rara funt.Gignuntur tamen in petrofisica

_ rentibuf^ aquarum dulcium aduentutficut circa grynum 8C myrinam.Grandefcut fyderis q.

dem ratione maximeiut in natura aquatilium diximus.Sed priuatim circa initia aeftatis multo lade pr^/
gnantiatatq? ubi fol penetret in uada.Hacc uidetur caufa quare minora in aliis locis reperiuntur » Opacitas
enim prohibet incremenrumrdi triftitfa minus appetunt cibos* Variat coJoribus.Ruffainhifpania.Fufca
in illyrico.Nigra&:carne & tefla circeis.Prsecipua uero habentur in quacunq* gente fpiflamecfaliua fua lu
brica.Craffitudine potius fpedanda q Iaritudine»Ne(y m luto captarneqi in arenofis*Sed folido uado fpon
dylo breui atg^ non carnofomec fibris laciniofojac tota in aluo. Addunt peritiores notamiambientepurpu
reo crine fibras;eo<y argumento generofa interpretantur caliblepharara appellanres.Gaudent & peregrina
tione tranfferriqi in ignoras aquas»Sic brundufinain auerno. Compafla &C fuum retinere fuccum; 6^a Lu
crino adoptarecredunt;ur*Hiecfinr didadecorpore.Dicemus & de nationibus: ne fraudentur gloria fua

TRIGESIMVSSECVNDVS

CLXXXVII

littora.Sed dicemus aliena Iingua:quae<p peritiflimahuius cenfura in noftro aeuo fuir.Sunt ergo Mutiani
uerba q fubiicia.Cyzicena maiora lucrinis:dulciora britanicis:fuauiora edulistacriora lepticisjpleniora luv
C?fibus:ficciora coryphatenis:teneriora iftricisjcadidiora circeiefibus.Sed iis ne<y dulciora : n eg? teneriora
eiTe ulla cope r tu eft.ln indico mari Alexadri re$i auctores pedalia iueniri ,pdidere.Necno iter nos nepotis
cuiufda nomcculator tridacna appellauiritatae amplitudinis ftelligi cupies ut ter mordeda eent • Eoiji dos
in medicina hoc in loco tota dicet.Stomachu unice reficiut.Faftidiis medef. Addidit^ luxuria frigus ob;
rutis niuerfuma rnotiu dC maris ima mifces.MolImtaluulemter*Eadecodtacu mulio tenafmotq fine ex/
ulceratioe fit:Iiberat»Vefica^ ulcera quoq? repurga tdn cochis fuis co&a fiue uti claufa uenerinrimire diftil
latioibus ,pfiinr»Teftae oflreo^c cinis uua fedan& tofi lias ammixto melle.Eode mopotidasjpanos mama
ru^ duriciasicapitu ulcera ex aqua:cutc<y mulieijd cxredit.Infpergif & ambuftis. Et detifricio placet.Pruri
tibus quogp &eruptioibus pituita ex aceto medef^Crudae fi todanf ftrumas fanat:& pniones pedu. Pur/
purae quoqp cotra uenena profunt.Et algam maris theriacen efie Nicader tradit*Plura eius genera uti dixi
mus.Logo folio 8t Iatiore:rubete:aliaue crifpo.Laudatiffima quae in creta infula iuxta terra in petris nafei
tur;e uino iubet eam dari.Tingedis etia lanis ita colore alligansjut elui poftea non poffit*

Ad alopecias:& capillos oculorum uitia» C A* VII*

iLopecias replet hippocapinus cinis nitro & adipe fuillo mixtustaut fincaerus ex aceto. Praeparant
Icute fepia^cruftae farina medicametis.Cute repleti muris marini cinis cu oleo.Ite echini cu car
Inibus fuis cremati cin is, Fel fcorpiois marinuRana^: quoqa triu fi uiuae in olla cremenf cinis cum
i melle.Melius cu pice Iiquida.Capillu denigrat fanguifugae: quae f uino nigro diebus»xI,coputrue
re. Alii in aceti fextariis duobus fanguifuga^j fextariu in uafe plubeo iubent putrefeere totidediebusjmox
illini in fole.Sornatius tanta uim habere tradidit:ut nifi oleu ore cotineant qui tingunttdentes quoty eoru
denigrari dicat.Capitis ulceribus muricutuel purpura^ teftae cinis cum meile utiliter illinitur cochylioru
uel fi no uranf farina ex aqua doloribus.Caftoreu cu peucedano & rofaceo.Omniu pifciu fluuitialiu mari
noruq? adeps liquefaftus oleo amm ixto meile oculojje claritati plurimu coferrdte caftoreu cu meile » Cal/
lionymi fel cicatrices fanat:& carnes oculo^ fuperuacuas cofumit.Nulli hoc pifciu copiofiusiut exiftima •*
uit Menader quoq in comoediis.lde pifds 8C uranofeopos uocatur ab oculo que in capite haber.Et coraci
ni fel excitat uifum.Et marini fcorpiois ruffi cu oleo uetereraut meile attico incipietes fuffufiones difcUtit*
iungi ter oportet intermifiis diebus.Eade ratio albugines oculo^ tollit.Mulo^ cibo acie oculoi^ hebeta/
ri tradunt*Lepus marinus ipfe quide uenenatus efhfed cinis eius in palpebris pilos futiles euulfos cohibet*

Et ad huc ufum utiliffimi minimi.Itcm peduculi falfi triti cu c^dria.Ranae quas dryphytas & calamitas Vfdryo
uocatjfanguis eaijecu lachryma uitis fi euulfo pilo palpebris illinaf.Oculo^» tumore ruboreq; fepiae cortex phytas
cu lade mulieris illitus fedar:& per fe fcabritias emedat*Jnuertunt ita® genas id agentes: 5i medicamentu Vel pty
auferut poft pauluirofaceoq? inungut:& pane fpofito mitigat node. Ea de cortice & nydalopes curatur in phycas
farina trita :& ex aceto illita. Extrahit 8C fquamas eius cinis.Gcatrices oculoije cu meile fanat ptery gia cum
fale:& cadmia fingulis drachmis.Emedat 8C albugines oculoru iumento^. Adiiciunt & officulis eius geas
fi teranf fanari.Echini ex aceto epinydidas fanant eunde coburi cu uiperinis pellibus:ranifiy:& cinere afp/
gi potioni iubent magirclaritate uilus promitretes.lchthyocolla appellaf pifcistcui glutinofum efi coriu*
ldemqp nome glutino eius.Hic epinydidas tollit.Quida ex uentre no ex corio fieri dicunt.Ichthyocolla ut
glutinu taurinu laudarur.Pontica candicas:&: carens uenis fquamif^:&: quae celerrime liquefcit.Madefce/
re aute debet concifa in aquataut aceto node acdie.Mox tundi mannis lapidibustut facilius liquefcar.Vrfi
lem ea in capitis doloribus affirmat:&: tetanothris.Rana: dexter oculus dextrotfinifiroleuusfufpefi e coi/
lo natiui coloris pano lipitudines fanat.Quod fi p coitum ranareruanrurialbugine quoqj. Alligati fimili/
ter in putamine oui,Reliqua: carnes impofi tx fuggillatione rapiut.Cacri etia oculos adalligatos collo me
deri lippitudini dicunt.Eft parua rana in arudinetis;& herbis maxie uiuens muta:ac fine uoce uiridis fi for
te hauriatur:uetres bou diftendes huius corporis humore penicillis derafum claritate oculis fundis narrat
afferreJpfafip carnes doloribus oculor fuperponut.Ranas etia qufdeam coiedas in fidili nouo iuncis co/
figunt quidaifuccum ea^ qui ita effluxerir admifeet lachrymariquae ex alba uire emanati atq? ita palpebras
emendant inutilibus pilis exemptis acuinftillates huncfuccum in uefligia euulforu.Meges pfilothru pal/
pebraru faciebat in aceto enecans putrefcentes;& hoc utebatur m multis uarnfq per aquariones autumni
nafcen tibus. Idem proflare fanguifuga^ cinis ex aceto illitus puratur.Combun eas aportet nouo uafe.Ide
ternae iecur ficcatum podere.xiimcum oleo caedrino perundis pilis nouem menfibus*

De aurium:&: dentium remediis:& ad cutis uitia* CA. VIII*

Vribus utiliffimu bati pifiis fel recenstfed inuereratu uino.Item bachi queqdam myxonauo/
Jjcant.Item callionymi cum roiaceo infufummel caftoreu cum papaueris fucco • Vocant 6C in ma
jiri pediculos eof$ tritos inftilari ex aceto auribus iubent.Et per fe cochy lio infeda lana magno/

_ I pere prodeft.Quidam aceto 8C nitro madefaciunt. Sunr^ qui praecipue cotra omnia aurium ui

tia laudent gari excellentis fuccicyathum:mellis dimidio ampliu^aceti cyathum in calice nouo lenta pru^
na decoquere.Deinde fpuma pennis deterfa: 8C poftqua defierit fpumare tepidum infundere • Si tumeant
aures coriandri fucco prius mitigandas iidem prarcipiunt»Ranarum adepes infhllatus ftatim dolores tol/
lit.Cancrorum fiuuitalium fuccus cum farina hordeacea aurium uulneribus efficaciffime prodeft>Parori
des muricum teftae cinere cum mellejuel conchylioru ex mulfo curatur ♦ Dentium dolores fedantur offi/
bias draconis marini fcarificatis gingiuis.Cerebro caniculae in oleo decocto adieruatoqtut ex eo dentes fe'
mei anno colIuantur*Paftinacac quo^ radio fcarificaregingiuas;& in dolore utiliffimum*C6teriturqi iis:

& iii

LIBER.

#cum helleboro albo illitus dentes fine uexationeextrahit.Salfamentorum etiam liiflili uare coni bu flor
ru cinistaddira farina marmons inter remedia eft.Et cybia uetera eluta in nouo uafe:deinde trita profunt
doloribus, Aeq? jadefledicunf oium falfametope fpinae cobuflae tritaeq? # illitae.Decoquunf Si ranae fin/

fulae in aceti heministut deres ita colluanficotineaturqj in ore fuccus.Si faflidiu obflarer:fufpedebat pedi/
us poflerioribus eas Saluflius Dioyfius: ut ex ore uirus deflueret i acetu ferues;id<j e pluribus ranis. For
tioribus flomachis ex iureededas dabar.Maxillarefgi ita fanari detes pcipueputat.Mobiles uero fupradf'
fto aceto ftabiliri. Ad haec qda ranape corpora bina^: peifis pedibus in uini hemina macerat:# ita collui de
tes laberes iubet. Alig rotas adalligat maxillis. Alii denas in aceti fextariis tribus decoxere ad tertias partes:
ut mobiles detid flabiIiret«Necn6*xxxvi,rana^ corda in olei ueteris fextario fub aereo tefto difcoxere:ut i /
funderet p aure doletis maxillae. Alii iecur ranae decoftu # tritu cu meile lpofuere detibus . Omnia fupra/
feripta ex marina rana efficaciora.Si cariofi # fetidi funt cetu in furno arefieri p node pcipiut.Poflea tantu*
de falis addi atqt fricaruEnvdris uocaf a graecis coluber in aqs uiues»Huius quattuor dentiu fupioribus in
dolore fuperioifc jjingiuas lcarificatuferio^ fferioribus. Aliqui canino tantu earu cotenti funt.Vtunf Si d>
erorum cinereina muricu cinis dentifriciu efl.Lichenas Si lepras tollit adeps uituli marinuMurenaru cinis
cum mellis obolis ternis,iecur paflinacae in oleo decodum, Hippocampi 6i delphinicinis ex aqua illitus.
Exulceratione fequi debet curatiorquae perducit ad cicatrice.Quidam delphini iecur in fidili torrent i do¬
nec pinguitudo fimilitudine olei fluattac perungunt .Muricum uelcochylioru tefte cinis maculas in facie
mulieru purgat cu meile illirusicutecp erugat;extendirgj feptenis diebus illitusjita ut odauo candido ouo
rum foueantur.Muricu generis funt quae uocant graeci colyciajalii cory thiatturbinata aeque. Sed minora
multo efficaciora etiam Si horis halitu cuftodientia Jchthyocolla erugat cute:extenditq?:i aqua decoda ho
ris quattuorjdein con tufa: colluta:# fubada ad liquorem ufep mellis.lta praeparata in uafe nouo conditur
6i ufu,iiii>drachmiseius binae fulphuris;#anchufaetotidem;octofpumae argenteae addunturtafperfaque
aqua teruntur una.Sic illitafacies pofl quattuor horas abluitur.Medetur # lentigini caeterifip uitiis ex oU
fibus fepiarum cinis. Idem Si carnes excrefcentes tollit;# humida ulcera,

Promifcue medicinae. CA. IX,

=7; Soras tollit rana decoda in heminis quinq? aquae marinae.Exeoqui debetidonec fit craffitudo
3 \ mellis.Fit & in mari halcyoneu appellatu ex nidis(ut aliqui exiflimar)haIcyonu Si caeicum: alii
_ i'e fordibus fpumaijdcraflefcentibus, Alii e limo;uei quada maris lanugine.Quattuor eius gene/
ra.Cinereu fpiflum odoris afperi. Alteru molle lenius odore fere algae.Tertiu cadidtoris uermi
cuIi.Quartu pumicofiustfpogiaegi putri fimilepene purpureum.Quod optimumtid # milefium uocafs
quo candidius autem hoc minus probabile efl.Vis eorummt exulcerenttpurgent . Vfus toflis Si fine oleo
miredeprastlichenasllentigines tollunt cum lupino:# fulphuris duobus obolis.Halcyoneo utuntur # ad
oculorum cicatrices. Andrias ad lepras cancri cinere cum oleo ufus efl. Attalus thynni recentioris adipe ul
cera.Menatum muria # capitum cinis cum meile fanat flrumas.Pungi pifeis eius qui rana in mari appella
tunofficulo de caudarita ut non uulnerectporeft.Jd faciedum quottidietdonecpercurrentunEadem uis Si
paflinacae radio # lepori marino impofitotita ut celeriter remouearur.Echini teflis contufis # ex aceto i I/
litis.ltem fcolopendrae marinae e melle.Cancri fluuitiales conrriri:uel combufli ex melle.Minfice profunt
# fepiae offa cum axungia uetere contufa # illita.Sic # ad parotidas utuntur;# fcauri pifeis marini iocine/
ribus,Quin # teflis cadi falfametarii tufis cum axugia ueterermuricumcp cinere ex oleo ad parotidas ftru
mafqi.Rigor ceruicis mollitur cum marinistqui pediculi uocantur drachma pota, Cafloreo poto cum pi'
pere ex mulfo mixto ranis decoctis ex oleo # falemt forbeaturfuccus.Sic # opifthotono medetur:tetanor
fpafticis uero pipere adiedlo. Anginas menaru falfarum ex capitibus cinis ex meile illitus abolet: Ranaruq?
deco&arum exaceto.Succus hic # contra tonfillas prodefl.Cancri fluuitiales triti finguli in hemina aquae
anginis medentur gargariflatiraut e uino;aut calida aqua poti . Vuae medef garum cochlearibus fubditu*
Vocem filuri recentes falfiue in cibo fumpti adiuuar.Vomitioes mulli inuererati triricp in potioecocitant.
fufpiriofis cafloreo cu ammoiaci exigua portioeex aceto mulfo leiunis utiliffimepora.Eadem potio fpaf/
tnos flomachi fedat ex aceto mulfo calido.T uflim fanare dicunf pifciu modo e iure decoda; in patinis ra/
nae.Sufpefac aut pedibus:cu diflillauerit in patina faliua ea^ exenterari iubent:abiedifq? iteraneis condiri,
Efl rana parua arbore fcandest# ex ea uociferas.In huius os fiquis expuat ipfamgi dimittat : tuffi liberare
dicunf.Praecipiut & cochleae cruds carne tritam bibere ex aqua calida in tufii cruenta.

Ad iocineris uitia laterumqsiad flomachi alui;# aliae promifcue medicinae, CA» X»

Ocineris doloribus fcorpio marinus in uino necatu r:ut deinde bibatur.Cochae logx carnes ex
mulfo potae cum aqua pari modotaut fi febres finttexaqua mulfa.Lateris dolores leniunt hip
pocampi tofli fumpti.Tethyaqi fimihter oflrese in cibo fumptae.lfchiadicoru muria filuri cly/

_ 'flere infufa»Dantur aurem cochae ternis obolis dilutae in uini fextariis duobus per dies quinae/

cim. Aluum emollit fi Iurus e iure # torpedo in cibo.Et olus marinu fimile fatiuo ftomacho iniraicu aluu
facillime purgat.Sed propter acrimoni3i||pingui carne coquitur.Er oium pifciu ius . Idem # urinas cir e
uino maxime.Optimu e fcorpioibus #iuTide:# faxatilibus;nec uirus recipientibus.Coqui debent cuane/
tho;3pio;coriadro:porro:additis oleo # fale.Purgat# cybia uetera tpriuatim^ cruditates pituitas bileq*
trahunt.Purgant # myacestquoru natura tota in hoc loco dicetur. Aceruantur muricu modotuiuuntque
in algofistgratiffimi autuno:# ubi mulia dulcis aqua mifcef mariiob id in aegyptolaudatiffirnuProceden
tehyeme:amaritudine trahunttcoloreq? rubrum.Horu ius tradirur aluu # ueficas exinanire.Interanea di
ftrigere.Omnia adaperiie.Renes purgare.Saguine adipeqi minuere,ita<j utiliflimi funt hydropicis mu/

TRJGESIMVSSECVNDVS

CLXXXVUI

lieram pargationibus:morbo regto:articulari:inflatiora'busdrern proietTe felli piruitarqi pulmonistiociV
neris fplenrs uitiis:rheumatifmis.Fauces tantum uexant:uocefqi obtundunt.Vlcerag? quae ferpat:aur fint
purgandajfanant.item carcinomata Cremati autem ut murices 8C morfus canum hominuqi cum meile:
lepras:lentigines»Cinis eorum potus emendat caligines.Gingiuaru & dentiu uitiateruptioes pituitae:& co
tra doiycniujaut opocarpathon antidoti uicem obtinet.Degenerat in duas fpecies in mytulos: qui fale ui
rufq3 recipidt:myifcaf(j*Quae rotunditate differunminores aiiquaroatqi hvrtae tenuioribus tertis : carne Vel
duriores.Mytuli quogi ut murices cinere cauftica uim habent:& ad Iepras:lentigine$: maculas • Lauantur fa*
quocp plumbi modo ad genarum crafl!tudines:& oculord albuginestcaligincfi^. Atqj in aliis partibus for
oida ulcera:capitif<y puftulas.Carnes uero eoru ad canis morfus imponunf.Et pelorides emolliunt aluu*
Item cartorea ex aqua mulfajdrachmis binis.Qui uehemetius uolunt uti:addunt cucumeris fatiui radicis
ficcar drachma:& aphronitri duas.Tethya torminibus 3C inflationibus fuccurrunt Jnueniunf ha? in foliis
marinis fuggetistfungoru uerius generis q pifciu.Eaede & tenafmu diflbluunt:renu<p uitia<Nafcitur & in
mari abfinthium:quodaliqui feriphu uocaucirca taphofyrin maxime aegyptitexilius terreftruAluum fol
uit:& noxiis animalibus intertina Iiberat<Soluunt 8C fepte.In cibo danf cu oleo & fale : & farina decodae*
Menae falfae cu felle taurino illitae umbilico*aluum foluuntjus pifeium in patina codorum cum Iaducis
tenafmum difcutit.Cancri fluuitiales triti ex aqua potualuum fiftunt*

Ad urina 8C calculos ueredo^ uitia:& ad podagras medicinae & comitiale morbu* C A. XI*

;Rinam ciunt*in uino aluum* Ademptis brachiis calculos pellunt tribus obolis cum mirrhae tri
ftae Angularibus eorum drachmis*Ileos& inflationes caftoreu cum dauci femine 8£ petrofelini
! quatu ternis digitis fumaf ex mulfi calidi cyathis quatruor»Tormina uero cu aceto uino mixto*
iflEJT Erv rhini in cibo fumpti:fiftunt aluum.Dyfentericis medentur ranae cum fcylla decodae : ita ut

fiaftilli fiant. Fel fiue cor earum cum meile rritumiut tradit Niceratus.Morbo regio falfamentum cum p»
pere ita ut reliqua carne abftineatur.Lyeni medetur folea pifcis impofitus.item torpedo • Item rhombus
uiuus:dein remitritur in mare.Scorpius marinus necatus in uino;uefica? uitia & calculos fanat • Lapis qui
inuenitur in fcorpionis marini cauda pSdere oboli potus* Enhydridis iecur*Blennioru cinis cum ruta.In'
ueniunf & in banchiis pifcis uel capite ceu lapillhHi poti ex aqua calculofis praeclare medetur* Aiunt^ 6C
urticam marinam in uino potam prodefle.item pulmonem marinum decodum in aqua « Oua fepiae uri/
nam mouennrenum^ pimitas extrahunt*Rupta conuulfa cancri fluuitiales triti in afinino Iade maxime
fanant.Echini uero cum fpinis fuis contufi:& uino poti calculos.Modus lingulis hemina bibituridoec p/
fi t:& alias in cibis ad hoc proficiunt.Purgatur uefica 6C pedinum cibo.Ex iis mares alii donacastalii aulos
uocant foeminas onychas* Vrinam mares mouent.Dulciores faeminae funt & unicolores • Septe quoque
oua urinam mouentjrenes purgant.Enterocoete lepus illinitur tritus cum melledecur quoqj aquatici co/
lubri.item hydri tritu potumq? calculofis prodertufchiadicos autem liberant falfameta ex filuro infufa cly
rtereteuacuara prius aluo*Sed is attritus cinis ecapite mugillum mulIorumgi.Comburunturautem in fi/
dih uafe.lllini cum meile debentdtem capitis menarum cinis ad rhagadas:& ad condylomata utilis : ficut
pelamidum falfarum capitum rinis:uel cybiorum cum melle.Torpedo appofita procidetis interanei mor
bum ibi cohercet.Cancrorum fluuitialium cinis ex oleo 8Z caeratrimas in eadem parte emedat*Itcm & ma
rini cancri polIine.Panos falfamenta coracini difcutiunt.Sctena? interanea 8C fquamma? combuftae.Scor /
pio in uino decodus:ita ut foueantur ex illo* Atechinorum tertae contufar&ex aqua illitae in cipientibus
panis refiftunt.Muricum uel purpurarum cinis utrogi modo: fi uedifcutere opus fit incipientes t fiue con/
codos emirtrre.Quidam ita componunt medicamentumtcacrae 8C thuris drachmas* xx • Spumae argenti
quadraginta Cineris muricum*x.01eiueterisheminam.Profunt per fe falfamenta coda Cancri fluuiati/
les triti uerendorum purtulas difcutiut.Cinis ex capite menarum*item carnes dccodae 8C impofitae.Simi/
liter percae falfae e capite cinis meile adito»Pellamidu capitis cinis autfquatinae pifcis cutis combufta. Haec
ell qua diximus lignum poliri:quia & e mari fabriles ufus exeunt.Profunt & fmaridesillitae.Item muricu
uel purpurarum tertae cinis cum melle.Efficacius crematarum cum carnibus fuis*CarbuncuIos uerendo/
rum priuatimfalfamentacodacummellereftringuunr*Attertemfi defeenderit : coclearum fpuma illi/
ni uolunt *Vrinae in continentiam hippocampi torti *3C in cibo faepiusfumptiemendant.item opidion
pifciculus gongro fimilis cum lilii radice.PifcicuJi minuti ex uentre eius qui deuorauerit : exempti & ere/
mari; ita ut cinis eorum bibatur ex aqua«iubent & cochleas africanas cum fua carne comburi:cinerem <$ ex
uino fignino dari.Podagris articularibufqs morbis utile eft oleurmin quo decoda eft rana:& ipfarum inte
ftina:& rubetae cinis cum adipe uetere. Quidam 6C hordei anerem aaiiciunntrium rerum aequo ponde <
re.iubent & lepqre marino recenti podagram fricari.Fibrinis quoqi pellibus calciari maxime pontici fibri*
Item uituli marini*Cuius cinis & adeps prodert.item 8C bryon de quo diximus Iaducae fimile : rugofiori/
bus foliis:fine caule.Natura eft ei rtyptica*impofitu lenit ipetus podagrae.item alga:de qua fupra didu eft*
Obferuaturq} in ea;nearida imponaf*Pemiones emedat pulmo marinus»Cancri^ marini cinis ex oleo.ite
fluuiatiles triti fic^ cinere & oleo fubadi:& filuri adeps*Et in ^f tulis morbose ipetus fedam rans fubin
de recentes ipofitaetquas quida difledas iubent iponi.Morbos abigit ius Mytuloru:^ cbcharu comitiales
dC utdiximustcoagulum uituli marini bibutculade equino afininoue:aut cum punici fucco • Quidam ex
aceto m ulfo*Necnon aliqui per fe pilulas deuorant*Caftoreu in aceti mulfi cyathis tribus ieiunis da tur: iis
uero qui tepius corripiunturtcly rtere infufum mirifice prodert.Cartorei drachmat duae efle debebut:mel
lis & olei fextarius:8£ aquae tantundem: Ad praefens uero correptis olfadu fubuenit cum aceto • Datur &C
muftete marinae iecur*itcm muris uel tertudinum fanguis*

w M* « * • *

8C uti

‘ LIBER

Ad febres omnfurw generum :#contra diucrfas infirmitates. ^ ' CA* Xl!;;

~~ Ebrium circuitus tollit iecur delphini guftatu anteacceffioes.Hippoeampfnecanf in rofaceo: ut

perunganf aegri in frigidis febribus.Et ipfi adalliganf’ argris : item exalello pifce lapilli qui plena
lunainueniunfrin capite alligantunn linteolo.Pagri fluuitialis Iongiffimus dens capillo adalliga-'
mstira ut quinos diebus eum qui alligaueriunon i ernat aeger*Ranae uero in rriuio deco&ae oleo
abieShs carnibus perumftos liberat quarranis*Suntqui ftragulatas in oleo ipfas clam adalligent : oleo® ea
perungant.Cor earu adalligatum frigora febrium minuit.Et oleum in quo inteftma decodta fint . Maxi/
meaurem quartanis liberanttablatisunguibus ranae #aligacae#rubetae*Iecureius:uel cor adalligatur iit
panno leucophaeo.Cancri fluuitiales triti in oleo # aqua perundhs anreacceffiones in febribus ,pfunt* Ali
qui Si piper addunt. Alii decoctos ad quartas in uino e balneo egreffis bibere fuaden t in quartanis» Aliqui
uero finiftrum oculum deuorari iubent.Magi quo® oculis earum anre folis ortum adalligatis aegro : ita
ut caecas dimittant in aquamjterrianas abigt promitrunr.Eofdem® oculos cum carnibus lufdniae in pel '
fe ceruinaadall/garosjpraeftareuigihamtfomnofugatotradunt.In lethargum® uergennbus coagulo ba/
Vel pec lenaetauruifulimariniadolfactum utuntur. Aliqui fanguinem teftudinumilerhargicisillinunr.Tertianis
mederi dicitUK# fpondylus per feadalligarus.Quartams cochleae fluuitiales in cibo recentes»Quidam ob
id afleruant faletut dent tritas in potu.Scrombi in aceto putrefadi lethargicos excitant odore » Profunt 8C
in ca rdiacis. Cachecticis quorum corpus macie conficitur*Tethya utilia funt cum rura ac meile. Hydropi/
cis medetur adeps delphini liquatus:# cum uinopotus.Grauitaci fapons occurritur tactis naribus ungue
ento:aut odoribustuel quoquo modo 6bturatis*Sfrombi quo® carnes tritae : 8i in multi tribus heminis
pari modoaquaejaut fl febres fint:exaqua mulfa datae proficiunr.Item Succus cancrorum fluuirialium cu
meile. Ranae quo® aquaticae in uino uetere Si farre decodaetac pro cibo fumptaetita ut bibatur ex eodem
uafe*Vel reftudo dfecifis pedibus capice cauda 3i inteftinis exemptistreliqua carne ita condiratur citra fafti/
dium fumi poffit.Canen fluuitiales ex iurefumpti;#phthificisprodefie traduntur» Adulta fananturcan
eri marini uel fluuiaulis cinere. Er ea quae feruenci aqua combufla fi nt ♦ Haec curatio etiam pilos reftiruirs
cum cancrorum fluuiatilium cinere.Putant® utendum cum caera:# adipe urfino.Prodeft Si febri ranaru
follis dnis.lgoes facros reftinguur ranarum uiuetium uentres ipofiti: pedibuf® pofterionbus pronas ad/
alligari iubentmt crebriore anhelitu profint.Vruntur 5i filurorum capitum cinere falfamentorum ex ace/
to.Pruritum fcabiem® non hominum modo:fed Si quadrupedum etncacifhme fedat iecur paftinacae de
Vf callu coctum in oleo.Neruos praecifos purpurarum cauum quo feoperiur tufum glutinat.Letnargicos coagu/
Ium uituliadiuuatin uino potum oboli pSdere.Jtem ichthyocollae.Tremulosiuuat caltoreum fi ex oleo
perungannir.Mullos m cibo inutiles neruis mueniofieri.Sanguinem pifcium putant cibo fi fti polypo tu/
fo i!liro®.De quo Si haec traduntur muriam ipfum ex fefe emittere;# ideo non debere addi in coquedo*
Vel ifigi Secari harundinetferro emm atringi in uirium trahere natura deferente. Ad fanguinem fiftendum # rana
rum illinuntcinerem ue! fanguinem arefaitum.Quidam ex ea rana quam graeacalamiren uocant; quo/
niam interharundines fruticef® uiuanminima omnium # uiridiffimaiCinerem fieri iubenr»Aliqui # na
fcentium ranarum in aqua quibus adhuc cauda elttin calice nouo combuftarum anerem fi per nares fluat
inficiendum.Diuerfus hirundinum quas fanguifugas uocanrad extrahendum fanguinem ufus eft. Quip
pe eadem ratio earum quae cucurbitarum medicinaliumadcorporaleuanda fanguinefpirameta laxanda
judicantur.Seduitium quod admiflat femel defidenu faciunt circa eadem temporaanni femper eiufdem
jnedicmae.MuIti podagris quo® admittenda cenfuere. Decidunt facietate # podere ipfo fanguinis detra<
dtaetautfaIearperfae»Aliquado tamen adfixa relinquunt capitatquaecauiauulnerainfanabilia facit:# mul/
tos interimitjficut MefTalinum ecofulanbus patricus cu ad genua admififler.lnueunt uirus remedio uer
fojmaximecB ruffaeitaformidantur:Ergofuggenrtaorafornabuspraecidunt;acueluti fiphoibus defluit
fanguisrpaulatim® monentium capita feconirahunnnecrelmquuntur.Natura earum aduerfarur cimici
bus:# fuffitu necateos.Fibrinarum pellium cum pice liquida combuftarum cinis;narium profluuia fiflit
fucco porri mollitus.Extrahit taela corpori inhaerentia*Sepiarum teftae ex aquafaifamenroru carnes Can/
cn fiuuiariles criri«Siluri’fluuianlis:qui # alibi q in nilo nafcifrcarnesTpofitae recenresdiuefalfe* Eiufdeci
nis extrahit # adeps:# cinis fpinae eius uice fpoaii praebet.Vlcera quas ferpunt:& quae ex iis excrefcutex ca
pite menaru cinis; uel filuri coercer.Carcinomata per earu capita falfarutefficarius h cineri earu mifceaf fal
# cunilaioleo® fubigantur.Cancri marini cinis ufti cum plumbo carcinomata compefcit» Ad hoc# flu/
uiatilis fufficir cum melledinea® lanugine.Sed aliqui malunt alumen mei® mifcere cmeri.Phagedenae fi/
luro inueterato:# cum fardaraca trito. Cacoethae # nomae putrelcentia cybio uetere fanantur. Vermes uc
ro innati ranarum felle tolluntui .Fiftulaeapperiuntunficcantur® falfamentis cum linteolo immififis * In/
traque alteram diem callum omnem auferunt:# putrefeentia ulceru quae® ferpunt emplaftri modo fub/
adb:# illita.Et falpe expurgat ulcera in linteolis concerptis.Item echmoru teftae cinis.Carbunculos coraci
norum falfamentaillta aifcutiunt.Irem mullorum falfamenticinis.Quidam capite tantum utuntur cu
mellejuelcorav inorum carne.Muricum cinis cum oleo rumores tolli t.Cicatrices fel fcorpiois marini* Ver
Vel illi' rucas tollit glani iecur tritum*Capitis menaru cinis cum allio trirusad thymia crudis utuntur.Fel fcorpio
tum nis marini ruflfi.Smarides tritae lllitae.Hallexdeferuefacta unguium fcabriciamlcmif® e capite menarum
rxren uat.Mulieribus ladhs copiam facit glauruseiure fumptus;# fmarides cumptifana fumptae:uel cum
foeniculo decodbe.Mammas ipfas muricuiuel purpurae teftaru cinis cu meile efficaciter fanat.Cacri fluuia
tiles i!liri;uel marini pilos in mama:uel muricu carnes appofitte tollut.Squatinae illitae crefcere mamas no
patiunf, Delphini adipe linamSta accefa excitat uuluae ftragulatu oppreiTas»Item fcombri in aceto putrefa

TRIGESIMVSSECVNDVS

CXIC

itiiPctcspi uet mfcnaije Capitis cinis am mixto fafe:& cunila oleocp uuluoe medef.SuffirfJe quoqi fecudas rx^
trahit» Ite attuli marini ad?ps infhllaf' igni naribus ltermorrui^: nuluce uitio:& cu coagulo eiufde m uelie
re ipofirus.Pulmonis manni cinis adalligatus aegregiaerpfluuia purgat. Echini uiuetes rufn&T in uino dul/
ci poti*Siftunt & cancri fluuiriales triti in uino poticp.Ite filuri fufftu pcipueafrici faciliores partus fieri di
cunf.Cancriexaqpotfpfluuia fifterc.Exhyfopopurgare.Etfi partus flranguletrfimiliter potiauxilianf.

Eofde recccestuel aridos bibuntad partus caiinendos.Hippocratesrad purgationes mortuofq? parcus utit
illis cu qnis lappathi radicibus cu ruta & fubginetritis:& in muifo datis potui»Ite in iurecocti cu lappatho
& appio meftruas purgatioes expediut.Lachfcp ubertate faciuMte in febri q fit cu capitis do!oribus:& ocu/
lopt palpitatioe.Mulieribus in uinoauftero potJ,pdeffe d icunt >Cailoreu ex muifo potu purgatioibus pro
deft.Cdtracp uulua olfa&u cu aceto & picetaut fubditu paftillis • Ad fecudas et urneode ,pdeft cum panace Vel e*
in qttuor cyathis uini.Et a frigore laboratibus ternis obofis.Sed fi caftoreu fibruue fupegrediaf grauidat illas
abortu facere dri& periclitari partus fi fuperferaf.Miru & qd de torpedine inuenio.Sicapiaf cum luna m li
bra fuerintnduoq? afTeruef fub diuojfaa^es partus facere!pofiea quoties inferat adiuuare.Et piflinacce ra'

-j.m. — . - - - ’ - -•-* * Jnuenio

J-C&r-

fioreiimeliufqi cu eo uftum ,pficere. Vetera quoqi ulcera & cacoethae eiufde cinere fanari ♦ Na carbunculos;
& carcinomata in mulie^ parte pfentiffimo remedio fanari tradut dero foemina cu falis flore cotufo poifc
plena Iuna:& exaq ilhta.Pfilothrueft thynni fanguisjfeltiecurtfiue recentiatfiueferuatadecuret tritu; mix
laq? caedria plumbea pyxide afferuatu.lra pueros pubefeere negauit Mango falpeobftetrix*Eade uis c pul/
monis marini.Leporis marini fanguine & fellejue! fi in oleo lepus hic necef»Cancri fcolopendrae marini ci
nis cu oleo.Vrtica marina trita ex aceto fcyllire.Torpedinis cerebru cu allumine illitu»xvi.luna. Ranae par/
uae qua in oculoj^ curatione defcripfi musifanies efficaciffimae pfilothru erfi reces illanaf :& ipfa arefacta ac
tufa:moxdcco&a tribus heminis ad tertiasmel in oleo decocta aereis uafis.Eade mefura alii ex qndecim ra
nis coficiut pfilothru:ficurin oculis diximus,Saguifugaequoqj toftae in uafe fi6ti!i;oC ex aceto iliitae eunde
cocra pilos habet efTeftmEr fuffitus urentia cas necat cimices iueifhs*Caftoreo quogi cu meile $ pfilothro
tifi plurbus diebus reperiunrur.In oi aut pfilothro utlledi prius fut pili Jnfantiu gmgiuis dentirion.buf j»
mulru cofert delphini cu meile dentiu cinis:& fi ipfo dente gingiuae tanganf.Adalligatufcpide pauores re
pentinos ro!Iit«ki£efFechis & caniculae denris»Vlcera uero q in auribustaut ulla corporis parte fiant cancro
ru fluuitialiu fuccus cu farina hordeacea finat»Et ad reliquos morbos triri in oleo pun ctisp fu n t. S iria fi fq?
infanriu fpongia frigida cerebro humefaito rana inuerfa adalligata efficaciffimse fanattqua arida lueniri at/
firmant.Mullus in uino necatustuel pifeis rubellioruel anguillae duae. Jte una marina in uino putrefacta iis
qui inde biberint tediu uini affert.Venere inhibet Echeneis 8C hippopotami frontis e finiltra parte pellis m
linteolo adalligara.Fel ue torpedinis uiuae genitalibus ilIitu*Concitant cochlea^: fluuiatihu carnes fale ad/
feruatae:6C in potu ex uino datar»Eryrhinijn cibo fumpti«Iecur ranae dryophytes& calamitarmpellicula
gruis alligarumtuel dens crocodili maxillaris annexus brachio ! uel hyppocapus : uel nerui rubeta dextro
kcerto adalligati* Amorem finirin pecoris recenti corio riiberaalhgata.Equorumfcabiem ranae decodtas
in aqua extenuanridonec illini poffit. Aiuntqj ita curatos no repeti poftea*Er Salpe negat canes latrare: qui
bus m offa rana uiuadara fit.Inrer aquatilia dici debet:& calamochnus latina adarcha appellata . Nafcirur
circa harundmes renues e fpuma aquar dulcis ac marinaenibi fe mifcent.Vim habet caufticam.ideo acopis
addif contra perfriftionu uitia. Tollit 8t mulieru lenrigines in ficie. Et calami fimul diri debent.Phragmi/
tis radix recens tufa luxatis medetur;& fpinar doloribus ex aceto lllita.Cyprii uero qui St donax uocat cor
texjalopecus medef uflus:& ulceribus ueteratis.Folia extrahunt quat infixa funt corpori:& igni facro» Pa/
niculse flos fi aures /ntrauent;exfurdat*Sepiar atramento tanta uis eflrnr in lucerna addito arthiopas uiderj
ablato priore lumine Anaxilaus tradar*Rubera decola & in aqua potu data fuum morbis medetunuel cu
sufcuncp ranar cinis*Pulmone manno fi confricetur lignu:ardere uidetur:adeo ut facula ira pratluceat*

Animalium ofum in mari uiuentiu.clxxvii*generaefic» CA. XlIL

Erada aquatiliu dote non alienu uidetur indicare per tot maria ra uafta & tot milibus pafluu ter
xx mfufatextracy rircudata merrfura paene ipfius mundi quae inrelligantur aialia cenru feptuagin
| tafeprc ofum generum efTereaqi nofatim:coinplefli»Qd in terreflnbus uolucribus ifieri no quit,
“Neq? enim omnis indice aethiopiaeqiraurfcythiaedefertorurnuenouimus feras aut uolucres curu

hofum ipforu multo plunmaefintdifferenti^tquasinuenire potuimus. Accedat his taprobanae infulx^
alicC oceam fabulofe narratae*Profedto conueniermon pofTe oia genera in contemplationem uniuerfam uo
cari* At hercule in tanto mari oceano quae<j nafcunftcerta funttnotiora^ quod miremunquae profundo
oatura merfir.Vt a beluis ordiamunarbores phyfeteres:balen$:pnfles:tritones:ncreidestelephann:hofes:
qui manni uocantur:rot5e:orcae:arietes:mufculi:6dalup)fcium forma arietes delphinircelebrefq? Home/
ro uituli.Luxuriae uero refludines;& medicis fibrifquo^: e genere lutras nufq mari accepimus mergittatd
marina dicentes. ia caniculaetdromonestcornursetgbdinferraercomunefq? mari terrae amnihyppopotamu
crocodili»Et amni tatum ac marirthynnitthynnidesifilurUcoracinifperc^* Peculiaris autem maris accipe/
fer:aurara;afellus:acarne:aphiatAlopeciastanguiIla:araneus:box:bans:banchus:batrachus:belonae:quGS
aculeatos uocamus:balanus:coruus:citharus.Chromborum genera:peffimus chalcis cobio. Collarias afel uel acus
lorum generis ni minor efTet. Colias fiue parianus fiuefaxiranus a patria bsetica: lacertorum minimatab
iis mceotici.cybium.Ita uocatur concifa pelamistquae poft.xl.dies a ponto in rnsotin reuerritur»CordylIa
& haec pelamis pufilla:cu in pontu e mceotide exit hoc nome hct.catharus;cal!yoninaus:fiue uranofeopus:

LIBER

einacdi:phifcinulae:Cnide qua nos urtica aocamus. Cancro^ genera chamarciftidaf!cham«laeos:chamaepe>
Iorides:generis uarietate diftates:& rotuditaretchamaeglyciaimenidesrqfut maiores q pelorides.Glycia fi
ue corophia • Cochaijd genera irer q dC margaritiferae cochleae:qua£» generis petadaftylestmelicebalesjechi
nophorae dicunt:qbus cantat. Extra has fut rotudae in oleario ufu cochleae:cucumis:cynopus:camarust cy
nofdexiatdraco.Quida aliud uolunt ee dracucuIu.Eft at graculo fi milis. Aculeos in brachiis hetad cauda
fpe&atis.Sic 8C fcorpio laedit du manu tollifjerythinus echeneisiechinus.EIephati locufta^: generis nigri;
pedibus qternistbifulcis.Pratterea brachia duotbinis articulisjfingulifcj forhculisdenticulatis. Fabri fiue
2eusGIaacircitglanius:g5ger:gerres:galeos:garus:hippus:hippuros:hirudo:halipleumo:hippocapos.He
parcorinostSut lacerto^: gnatlolligo uolitas.Locuftejlucernactliparisdamyrustlepusrleonesiquorum bra
* chia cancris fimiliafut.Reliqpars Iocufte:mullus:merula iter faxariles Iaudatarmugibmdanurustmena:
metisimurena.Mys myllustmyftus murex:oculata:ophidion:oftria:eria:ortynon.Hic eft pelamidu gnis.
maximus.Netp redit in maeotinifimilis tritoni.‘uetuflatemeIior.Orphus:orthragorifcus:phagerjphycus
faxatiliurpeJamis ea^» generis maxia apoledus uocaf.Durius tritonjphorcustphitharustpafler : pafltinaca#
Polypo^rgeneraipedines maximi & nigerrimi arftatetlaudatiffimi mirylenisrtpndaride falonis:altini:an/
tiijin ifula alexadriae in a;gypto:peduculin)urpurse:percides:pinna:pinnotherce:rhin3 que fquatina uoca/
mus.Rhombustfcarus principalis hodie*SoIea:fargus:fcyllaifarda./ta uocaf pelamis loga ex oceano ueni/
ens*Sc5ber:falpa;horus:fcorpena:fcorpios:faadeus faama:fcolopedra:fmyrus:fcepini:Itr6bus : Colen: fiue
aulos:fiue donax:fiue onix:fiue dadtylustfpodylustmariftellatfpogia.Turdus iter faxatiles nobilis.Tomus
Vel tri/ taurianustque alii xiphiam uocat.Thefia:torpedo:tethea,T riton.Pelamidu gnis magni:ex eo ferena cybia
phonon fiut. V renatiuua xiphiae»His adiiciemus apud Ouidiu pofi ta noia:q apud nemine aliu reperiuf, Sed fortaO
fis in poto nafain&ubi id uolume fupremis fuis rpibus ichoauit.Bopgy ru in fcopulis uiuente.Orphu ru/
benteirharinu<5 pullujpidas mormyrastaureig? coloris chiyfon.Practerea paruu teragu: 8C placenti cauda
labri! Epodas lati gnis.Praeter haec lfignia pifciu tradirichanne ex feipa cocipere.GIaucu aeftate nunq appa
rere Pophiluq fp comitef nauigioiji curfus.Chromin g nidificer in aqs.Helopen quo^ dicit efle nris ineo
gnitu undis*Ex quo apparet falli eostq eunde accipenfere exiftimauerunt.Helopi palma faporis iter pifces
m ulti dedere.Sut pterea a nullo a ultore noiati fudis Iatine appellata» graecis phyraena rofiro fimilis noie:
magnitudie iter ampliflimos rarastfed tn n5 degeneri pnae cochap' generis circa potias ifulas frequetifli
mae.Stat uelut fuilloerure logo i arena defixarjhiatefg? q lipitudo etpedali no minus fpatio» Cibu uenanf.
Detes i circuitu marginu hnt pe&inari fpiflatosjntus jafpodylo gradis caroe.Et hyrenajpifce uidi i oenaria

ifula captu caput exerete>Praeter hxc purgameta aliq relatu idigna:& algis potius annumerada q aialibus*

%

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE UBER. XXXlII.

PROOEMIVM.

Metallorum naturae.

, ETALLA NVNC IPSA
quae opes:& rejji peia dice
cenmntellurem intus exq
rente cura multiplici. Mo
do quippe alibi diuitiisfo
ditunquaerente uita au^:
argentum : xs : electrum.
Alibi deliciis gemas : 3C pa
rietum digitorum^ pig/
meta. Alibi temeritati fer
rum auro etia gratius iter
bella caede fq* « Perfeqm ur
oes eiusfibr3s uidemufqi
fuperexcauatos montes mirantes dehifcerealiquan
dotautintremifcereillam • Ceuueronon hoc etiam
exemplum indignationis facrae paretis exprimi pof/
fit.Imus in uifcera eius:& in fede maniu opes quaeri
musttanqua parum benigna fertiligi qua fecetur. In

_ ter haec minimum remediorum grariaferutamur»

Cui enim fodiendi caufa mediana eftfQuancj & haec fumma fui parte tribuit ut minime parcaifacilifq? in
omnibus quae profunt.Illa nos praemuntiilla nos ad inferos agunttquaeoccultauit at^ demerfit» Illa quae
non nafcunturiut repente mens ad inane euolans reputet quis deinde futurus finis efbfarculis omnibus ex
hauriendi eam quoufque penetret auaritiaf Quam innocens q beararim mo uero & delicata efiet uiraifi ni'
hil aliud de ea nifi quod fupra terras concupifceret : haberetg^ non nifi quod fecum eft^Eruitur quidem
aurum & chryfocolla iuxtatutpraeciofioruideaturnomenexauro aifiodiens.Parum enim erat naturae
una menifleuitaepefiemifi in peioeteet faniesauri.Quaerebatargentuauaritia.Bonicofuluitinterim in/
uenifle miniuirubentiTqi terrae excogitauit ufum.Heu^>digiofa fgenia quot modis auximus praecia reruf
Acceffitars piduraeid^ aurum argetum^ caelando arius fecimus.Didicit homo naturam prouocare. AiiV

TRIGESIMVSTERTIVS

CXC

aere &'arrem uitforum irritamenta Jn poculis libidines caelare iuuitrac per obfenirates bibere, Abiecla fut
deinde harc:& fordere caepere:& auri argentig? nimium fuiriMurrhina 8C chryftallina ex eadem terra ef>
fodimusiquibus praedum faceret ipfa fragilitas^hoc argumentum opumthaec uera luxuriae aeflimata efl
gloriathabere quod poiTet flatfm totum perire. Nec hoc fuit faristturba gemmarum potamus:& fmarag/
dis teximus calices;ac temulentiae caufa renere indiam iuuat:& aurum iam accefiio eff.

Quae prima comendatio metallorum aur(:& de origine annulorum aureorum;& modo auri apud an/
tiquos:& aequeflrf ordine:& de iure annulorum aureorum. C A» 1«

Tinamcp poffiete uita in totum abdicari aurum facra famestut celeberrimi audio res dixere: pro/
fciffium conuitiis ab optimis quibufq*t& ad perniciem uitae repertum. Quatum foeliciore aeuo
cum res ipfae permutabantur mrer ferficut & troianis temporibus fadlitatu Homero credi con/

_ _ ucnitdtaenim(utopinor)comerciauidhis gratia iuentaialios coriis boumialios ferro captiuifq?

rebus cmptitafle tradittquanq 6C ipfe miratus aurum aeftimationes rerum ita fecitiut centum boum arma
aurea permutafle Glaucum diceret cum Diomedis armis nouem bojm»Ex qua confuetudine muldla le/-
gum antiquarum pecore conflat etiam romae*Peffimu uitse fcelus fecinquiannulum primus induit digi/
tis.Nechoc quis fecerit traditur. Nam de prometheo omnia fabulofaarbitronquanqilli quoepfecred an/
nulum dederit antiquitastuinculum^ id non geftamen intelligi uoluerit.Mida: quidam annulu quo cir/
cua&o habentem nemo cerneretiquis non etiam fabulofiorem fatearur^Manus 6C prorfus finiflrae maxi¬
ma au&oritatem conciliauere auromon quidem romani quorum more ferendum erat bellicae uirtutis in
lignae.De regibus romanis non facile dixerim.Nullum habet romuli in Capitolio flatuarnee praeter Nutn
mae Seruiuj Tullii alia.Nec.Uquidem bruti.Hocin Tarquiniis maximae mironquoru aegregia fuit ori'
gotunde hic annulorum ufus uenittquanq etiam nunc lacedaemone ferreo utatur.Sed a Prifco Tarquinio
omnium primo filium cum in praetexta annis ocridiflet hoflem bulla aurea donatum conflat: unde mox
bullae durauit:ut eorum qui aequo meruifTent filii id infigne haberenttcaeterilorum.Etideo miror Tarq/
nii eius flatua fine annulo efl.Quaq 6i de nomine ifo ambigitur.Id graeci a digitis appellauere* Apud nos
prifei ungulum uocabant.Poflea 6C graeci & noflri fymboIum.Longocerto tempore ne fenatum quidem . .
romanum habuiffe aureostmanifeflum efl.Siquidem iis tantum qui legati ad exteras gentes ituri effient:
annuli publicae dabantur credotquoniam ita exterorum honoratiffimi mtelligebantur.Neqi aliis uti mos
fuitjq qui ex ea caufa publicae accepifientiuulgocp fic triumphabanr.Et cum corona ex auro etrufea fufline
retur a tergoiannulus tamen in digito ferreus erattaequa fortuna triumphantis 8i ferui coronam fuflinen
tis.Sictriumphauitde iugurta.GMarius*Aureum non ante tertium confulatufumpfiffie tradif* Ii quocp
qui ob legationem acceperant aureosiin publico tantum utebanturtintra domos uero ferreis « Quo argu¬
mento etiam nunc fponfae annulus ferreus mittitur . Ifqj fine gemma « Nec iliacis temporibus ullos fuifle
annulos uideoinufqua certe Homerus dicitjcum 8C codicillos miffitatos epiflolarum gratia indicet:& con
ditas arte uefles:ac uafa aurea argentea^:# ea colligata nodi non annuli nota, Sortiri quo<j contra prouo/
cationem duces non annulis tradiriFabricse etiam deum fibulast& aliam mulieribuscultus: ficut inaures
in primordio fa&itaffie fine mentione annulorum«Et qui primus inflituittcontanter id fecitdeuif^ mani-
bus ac latentibus induitlcum fi honos fecurus fuiffietrdextra fuerit oflentandus.Quod fi impedimentum
potuit in ea aliquod intelligiietiam cpnfertoris ufu argumentum efl maius in Ieua fuifle qua fcutum rapi/
tur.Efl quidem apud eundem Homerum uirorum crinibus aurum implexumjdeo nefeio an prior ufus
a foeminis caeperit.Romae quidem non fuit aurumtnifi admodum exiguum longo tempore • Certe cum
a gallis capta urbe pax emereturtnon plus qua mille podo effici pot uere.Nec ignoro*M.CraJfTum duo mil
lia pondo auri rapuiffie fuot& Pompeii tertio confulatu e capitolini louis folio a Camillo ibi codita:& ideo
a plaerifcp exiflimari duo millia podocollara.Sed quod acceflitre gallorum praeda fuit:detra<5lumg? ab his
in parte captae urbis delubris,Gallos autem cum auro pugnare folitos Torquatus ldicio efl • Apparet ergo
gallorum templorum® tantudem nec amplius fuiffie.Quod quidem in augurio intelleiflum efucum capi
tolinus duplum reddidiffet. Illud quo<j obiter indicari coueninquoniam de annulis fermone repetimus:
aditum cuflodiae eius depraehefum fracta in ore annuli gemma ftatim expiraffie: 6L inditium ita extmdlu»

Ergo ut maxime duo tanmm milia pondo cum capta eff .Roma anno trecenrefimo.Ixiiii.fuere: cum iam
capitum liberorum cenfaeffient»cIiumiIIiaquingeti*lxxxiii*Eadem poflannos*cccvii»quod ex Capitolinae
aedis incendio caeterifj omnibus delubris.C.Marius filius praenefle detulerat tredecim millia podo : fub
eo titulo in triumpho tranflulit Sylla»Et argenti, viumillia. Idem ex reliqua omni ui&oria pridie tranflule
rat auri pondo,xv«millia:argenti pondo, cxv,milIia.Frequentior autem ufus annulorum no ante.CmFla-
uium, Annii filium deprachenditur»Hic namgi publicatis diebus fartis : quos populus a paucis principum
quottidie petebat:tatam gratiam plebis adeptus efltalioquin libertino patre genitus:& ipfe Apii Geci feri
barcuius hortatu exceperat eos diestcofultando affiduefagaci ingenio promulgaueratcp : ut aedilis curulis
crearetur cii.Q. Anirio praeneflinotqui paucis ante annis hoflis fueratiprerius,C.Perilio & Domicioiquo
rum patres confules fuerant* Additum Flauio ut fimul Tribunus plebis effiet«Quo fadlo tanta fenatus [di¬
gnatione exarfittut annulos abeo abiectos fuifle inantiquiflimis reperiatur annalibus « Fallit plerofq; qui
tum 8C aequeflre ordine id feciffie arbitrantur«Etenim adieiflu hoc quo^ Sed dc falera pofitaipp ea nomen Vel abfe
cquitu adiecffu efl» Annulos quo^tdepofitos a nobilitare in annales relatu e:no a fenatu uniuerio.Hoc adlu £lum
P.Sempronio Longo»L.Sulpitio coofTFlauius uouitred^ cocordiaeifi populo reconciliafiet ordines.Et cu
ad id pecunia publica non decerneretunex muldaritiafoeneratoribus condemnatis aediculam acreamfe'
a; in graecoflafiiquae nunc fupra comitium erattlnciditqj in tabula aerea eam aedem ,ccc, quattuor annis

LIBER»

poft Capitolinam dedicatam Jtaquadringentis.xlviiua condita urbe gcftumeft:& primum annulorum
uefligium extat«Promifcuiautem ufus alterum fecundo punico bello.Necp enim aliter potuiflent trimo
dia illa annulorum Carthaginem ab Hannibale mitti.Inter cepione quo<j 6C Drufum ex annulo in audio
nenauali inimicitiae coepere* Vnde origo focialis bellit 8C exitia rerum • Ne tum quidem omnes fenarores
habuerunt tutpote cum memoria auorum multi praetura fundi in ferreo confenuer/nt: ficut Calphurniu
& Maniliumjqui legatus«GMarii fuerat iugurtino bello Feneflella tradit • Et multi.UFufidium illu que
Scaurus in uita fua fcribit.In Quintiorum uero familia aurum ne foeminas quide habere mos fuerat*Nul
Iofip omnino annulos maior pars gentium hominumgp etiam qui fub imperio noflro degunt hodie ha^
bear*Non fignet oriens aut segyptus etiam nunc litteris contenta folis*Multis hoc modis ut caetera omnia
luxuria uariauit:gemmas addendo exquifiti fulgoris : cenfuqj opimo digitos onerando i ficut dicemus in
gemmarum uolumine.Mox & effigies uarias caelandotut alibi ars:alibi materia eflet in praecio. Alias dein
de gemmas uiolari nefas putauinac ncqs fignandi caufam in annuiis efle intelligererjfolidas iduit. Quaf/
dam uero ne<p ab ea partejquae dfgito occuiraturiauro dufi t aurumcp millibus lapillorum uilius fecit*Co
tra multi nullas admittunt gemmasiaurog? ipfo fignanttut Claudii Csefaris principatu repcrtum*Necno
& feruitia iam ferrum auro cingunttalia per fefe mero auro decorantrcuius licentis origo nomine ipfo in
famothracia id inflitutum dedarat.Singulis primo digitis gerere mos fueratiqui funt minimis proximi*
Sicin Numms 6C feruii Tulli ftatuis uidemus.Poftea pollici proximo induere etiam deorum fimulacris*
Deiniuuit minimo dare» Gallis britannisque in medio dicuntur ufs«Hic nunc folus excipituricsteri
om nes oneranrunatcp etiam priuatim articuli minoribus a!iis*Sunt qui tres uni minimo congerant ♦ Alii
uero 8C huic unum tanturmquo fignanda fignent.Conditurg? ille ut res rara:& ad iniuris ufus idigna:ue
lut e facrario promitur.Et unum in minimo digito habuifle pciofioris eft in re condito fuppelledilis ofle
tatio.Iam alii pondera eorum oflentant* Aliis plures q unum geflare labor eft* Alii bratteas inferunt leuio/
re materia:& propter cafum gemmarum totam follidtudinem amputant» Alii fub gemis uenena cludunc
Vel & ficut Demofthenes fummus oratorum gratiaejannulofq? mortis gratia habenr.Demumqj ut plurimum
pluria opum ira fcelera annuiis fiunt«Qus fuit illa prifcorum uira:qualis innocentia in qua nihil fignabarur i At
nunc cibi quoqp ac potus uindicantur annulo a rapina* Hoc profecere mancipiorum legiones : 6C in domo
turba externa ada*Seruoije quoq? caufa nomenculator adhibendus*Sed aliter apud anti quos»Singu!i mar
cipores luciporefuedominorum gentilesjomnem uidum in promifcuo habebantjneculla domicuftodia
a aomefticis opus erat*Nunc rapiends comparantur epulstpariterm qui rapiant eas » Sed 8C daues quoq*
ipfas fignare non efl fatis : grauatis fomnotaut morienribus annuli detrahuntur : lnaiorq? uits ratio circa
hoc inftrumentum efle caepi trincertum a quo tempore. Videmur tamen pclTe in externis audoritare eius
rei in telligere circa Polycratem fami tyrannum:cui dilcdus ille annulus in mare abiedus capto relatus efl:
pifce ipfo circiter ducentefimum.xxx*annum urbis noflraeinterfedo»Celebratiorem quidem ufum cum
faenore coepiiTe argumento eflconfuetudouulgi adfponfionesetianum annulo exilienre:abeorempore
quo nondum eratarrauelociori ut plane affirmare poffimusmummos ante apud noscoepiifejmoxannu'
los*Oe nummis paulopoft dicetur*Annuli deflinxere alterum ordinem a pleberut femel coeperant efle ce'
lebresificut tunica ab annuiis fenatum tantumiquanq & hoc feroiuulgoq? purpura latiore tunica ulos i'ue/
nimus etiam prsconesjficut patrem.L*Hslii*Stilonis Prscomni ob id cognominathSed annuli plane me
dium ordinem tertiumcp plebi dC patribus inferuere. Ac quod antea militares aequi nomen dederant: hoc
nunc pecunis iudices tribuunt*Nec pridem id fadum. Duo enim Auguflo decurias ordinate : maior pars
iudicum in ferreo annulo fuit*Ii^B nonsquitestfed iudices uocabantur*Equitum nome fubfi flebat in tur
missquorumpublicorumiJudicum quoq?nonnifi quattuor decuriae fuere primo* Vixq* millia fingu/
la in decuriis inuenra funtinondum prouinciis ad hoc munus admiffis * Seruatum^ in hodiernum diem
cfl:ne quis e noufs ciuibus in iis iudicaret*

De decuriis iudicum:& quotiens nomina aequeftris ordinis immutata:# donis militaribus: & quando
arimum corona aurea* CA* II*

Ecurise quoqt ipfe pluribus difcrete nominibus fuere Tribunorum aer is:# Seledorum:# iudi/
cum*propter hoc etiamnurmNongenti uocabantur ex nominibus Seledi ad cuflodienda fuffra/
gio^fcita in comitiis, Et diuifus hic quoqi ordo erat fupba ufurpatioenominurcu alius fe N6ge'
— . tuialius feledum:alius T ribunu appellaret, Tyberii demu principams nono anno in unitate uenit

aequefler ordo annulorum cpaudoritati forma conflitutaeft.C*AfinioPoIlione.C*Anriftio Verere confl*.
anno urbis conditse.dcc.feptuageflmoquinto.Quod miremur futili poene decaufa:cum«C.SuIpitius Gal
ba iuuenalem famam apud principem popinarum poenis aucuparetur:occupatuf<p in his eflet quseflus in
fenatu uulgo inflitores eius culpe defendi annulis»Hac decaufa conflitutumine cui ius eius eflet:nifi cui in
genuo ipfl patri auocji paterno feflertia«cccc.cenfus fuiflet:& lege iulia theatrali in*xiiii*ordinibus fedendi*
Poflea gregarim infigne id appeti coeptum,Propterq3 haec difcrimina Caius Princeps decuriam quintam
adiecirjtantumcy natum efl faflisiut quae fub Diuo Auguflo impleri non potuerant decuria: non capiant
eum ordinem:pafnm<jadornamenta ea etiam feruitute liberati tranfiliannquod antea nunqerar fadum
quoniam in ferreo annulo aequites iudicefj intelligebantunadeoq! promifcuu id efle ccepiuur apud Clau
dium Caefarc in ccfura eius unus ex aequitibus Flauius ProcIus«cccc,ex ea caufa reos poflularetdta dum fe/
paratur ordo ab ingenuisicoicatus efl cum feruiriis*iudicum aute appellatione feparari eum ordine primi
olum inftituereGracchidifcordipopularitateincontumeliam fenatus. mox ea debellata : audoritas no/
minis uario (editionum euetu circa publicanos fubflitit:# aliquadiu tertiae uires publicani fuerc*M»Cice/,

Vel ex .

oibus

VelaV

ftic

TR.IGESIMVSTERXIVS

CXCI

ro demum fiabiliuit xquefire nomen in confulatu fuo ei fenatum conciliansjex eo fe ordine proueduefle
cdebrans:& eius uires peculiari popularitate quxrens. Ab illo tempore plane hoc tertium corpus in repu.
fadumeft.CcEpit<jadiicifenatui Populoq? Roma.aequefferordo»Quadecaufa&nuncpoftpopulu fcnV
bituriquia nouiffimae coeptus eftadiici.Qjainetia ipfum equitu nome faepe uariatff efi:in iis quogi qui ad
equitatu trahebant. Celeres fub Romulo regibufcp appellati funt.Defde flexunines.Poffea troffuli ; cum
oppidum in thufcis citra uolfinios hoc nofe paiTuu»ix*miIIia fine ullo adiumento peditum coepilTent. Eius
aocabuliuisdurauituItra»C.Gracchum:iunius certe qui ab amicitia eius Gracchanus appellatus efi feri'
prum reliquit iis uerbis.Quod ad aequefi re ordine pertinet antea trofTulos uocabant:nuc equires uocant.

Jdeoqi qa non intelligunt troflulos nome quid ualeat multoftp pudet eo noieappelIari:& cam quae fupra
dicta eftrexponit.Inuitofcp erianum tame trofTulos uocari. Sunt adhuc aliquae non omittendae in auro dif/
ferentiae. Auxiliares quippe 8i externos torquibus aureis donaueretat ciues non nifi argenteis. Prseterq? ar
millas ciuibus dede re: quas non habent externi.Iidem quod magis miremur coronas ex aureo dedere ciui
bus.Quis primus donatus fi t ea no iuenitfed qs primu donauerit a.L.Pifone tradif . Apofi umius dicator
apud lacu regillu caffris latino^e expugnatis ei cuius maxime opa capta eflentjhac corona ex praeda dedit.
Jte.LXentulus conful Seruilio Cornelio merendae famnitu oppido capto.Sed qnq? librarum corona Pif®
frugi filium ex priuata pecunia donauitteamop coronam tefbamenro reipublicae legauir.

De reliquo ufu auri in uiris:& mulieribus:# de mimo aureo:# quado primum fignatum efi aes argen/
tum # aurum:# an teq fignaretur qui mos in ^re:# quae maxima pecunia primo cenfu:# quotiens:# q/
bus temporibus aurioritas auri. CA JII*

Eorum uero honori in facris nihil aliud excogitatu eff:q ut auratis cornibus hottiae maiores ddf
taxat imoIareritur.Sed in militia quoq? in tantu adoleuit haec luxuria: ut.M. Bruti in philipptV
cis campis epifi olae reperianf fremeres fibulas tribunicias ex auro geri. At Hercules ide ut Bru/
te mulieru pedibusaurum geftari tacuifb. Cuius fceleris nos coarguimus illum primu quiau-
ro dignitatem per annulos feciriut habeat in lacertis iampride # uiri qd e dardanis uenitiitacp & dardaniu
«locabatur. Viriae celticae dicunf. Viriles celtibericae.Habeant foeminae in armillis digirifq? totis collo auri/ Vfuirio
bus.Per has difeurrant catenae circa latera:# inferta margarita^ pondera e collo domina^ auro pendeant Ice
ut in fomno quoqi unionu cofcientia affit.EtianuLi pedibus induiftatg? inter ftola plebemqi hunc mediu Vel utri
foeminarum aequeftrf ordine facit.Honettius uiri pedagogis id damustbalneafcp diues puero^: forma co olae
uerrit.iam uero etia Harpocratem ftatuafcp xgyptioijc numinu in digitis uiri quog» portare incipiuf. Fuit Vel pis
# alia Claudii principatu differentia infoles iis quibus admilfione liberti eius dedment: imagine principis Vel py/
in annulo ex auro gerenditmagna criminu occafione:quae ofa falutaris exortus Vefpafiani principis abole- ris
uit:aequaliterpubhcando principe.DeannuIisaureis eorucpufu harienus dicffu fit.pximu fcelus fecittqui Vel infe
primus ex auro denaria fignauit:qd # ipfum latet auctore icerto. Populus ro.ne quide argento fignato an creto
te Py rrhu regem deuidtu ufus eft»Libralis unde er nunc libella dri# dipondius appendebatur affis.Quare Vel eo|/
acris grauis poena didta.Et adhuc expenfa in ronibus dicunf. Ire lpendia # pondsra.Quin # milituftipen/ lo
dioiji:hoc efi ftipis ponderanda pefatores libripedes dicunf.Qua cofuetudine in iis emptionibus q macu
pifunttet nunc libra interponif.Seruius rex primus fignauitaes.Anrea rudiufos romae.Timeus tradir.Si
gnatu efi: nota pecudutunde # pecunia appellata » Maximus cenfus.cx.millia affium fuit illo rege. Et ideo
naec prima claffis. Argentu fignatu efi: anno urbis qngentefimo octogefimoquinto.Q.Fabio confuleqngp
annis ante primu bellu punicti.Et placuit denarius pro dece libris acristqnarius pro qnq? fefiertiu pro dipo
dio acfemifie.Libraaut pondus acris rminutu bello punico primo cuimpenfis refpublica non fufficeret.
Confiirutum<p utaffes fextantario pondere ferirentur.tta quinqi partes facfice lucri diffolutumcpacs alie/ VeT
Bum»Nota acris fuit ex altera parte ianusgeminustex altera rofirum nauis.Interiente uero&f quadrate ra ra parce
testquadrans antea triuncis uocarus a tribus unciis.Pofiea Hannibale urgente. Q. Fabio Maximo dictato frafta
reafies unciales fa6ti.Placuit<^ dena riu.xvi.affi bus pmutari.quinariu otfionisifeftertiu qrernis.Ita refpub.
dimidiu lucrata c» In militari tn fiipendio fp denarius pro dece affibus datus.Hota argenti fuere bigactar gj
qdrigcT:&: ide bigati qdrigati^ dicfiuMoxlege papyrianafemuciales affes facfii.Liuius Drufus in tnbuna-' Vel lici/
tu plebisjoftaua parte aeris argento mifcuit.Qui nuc uiftoriatus appellafjlege dodia geufius e ♦ Antea en i nius
hic numus ex illyrico aduedtus mercis loco hebatur.Eft ac fignatus uidtori3:& inde nome. Aureus numus
pofi annu.lxii peuffus e qua argeteus:ita ut fcrupulu ualeret fefiertiis uicenisrqd efficit in libras ronefefier
tiijq tuc erat fefiertios nogentos.Poft hacc placuit.xl.millia.Sed fignari ex auri libris: paulatiq? principes u
minuere podus:minutifiimus uero ad.xlv.millia.Sed a numo prima e origo auaritiae excogitata foenore q Vel qli'
ltuofa fegnitia.Hcec paulatim exar fit rabie qda no iam auaritiajfedfames auri : utpote cu SeptimuIeius.C* ta
Gracchi familiaris auro repenfum caputeius excifum ad Opimiu tuleririplumboq? in os addito paricidio
fuo republicaetra circufcripferit.Nec iam quiritiu aliquorfed uniuerfo nofe Romano infami. Rex Mithri
dates Aquilio duci capto auru in os infudit.Haec parit habendi cupido . Pudet intuente tantu oia ifiaquac
fubinde noua gracco fermone excogitanf expffo argenteis uafis auro aut inclufo : qbus deliriis ueneunr ta
aurea q inaurara:cu friamus interdixifie cafiris fuis fparra cum ne qs auru habereuaut argentu .Tanto fuit
plus ai fugitiuis nofi ris. Meflala orator prodidit Antonium triumuiru aureis ufum uafis in omnibus ob/

Icenis delideriisjpudendo etia crimine Cleopatrae. Sumae apud exteros licentiae fuerat poculo aureo pului
no fubito Philippum regem dormire folitum. Agonenreium Alexandri Magni prsferiu aureis clauis fuf/
figere crepidas» Antonius in cotumelia naturae uiutate auro fecit opus proferipriene dignum ♦ Sed fpartaci Vel pter
«quidem miror Populum Roma.uidtis gentibus in tributo femper argentu irnperitafTejnoaup: ficutcar^ alia

LIBER

thagini dito H mnibale ut ftt argertt i pSdo annua in quinquaginta annos nfhil aurf.Necpotefl: uideH pe/
nuna mundi id euenifle.Nam Midalfed & Craefus:innnitum poflederant.Iam Cyrus deui&aafia pondo*
afxxiiiumillia inuenerartprster uafa aurea aurum cp fa£tum:& in eo folia ac platanum uiremcp.Qua ui&o
ria a rgenri quingenta millia talentorum reportauit:& Craterem Semiramidis:cuiuspondus*xv*talentoru
Colligebit.Talentum autem sgyptium pondodxxx.patere Varro tradit* Jam regnauerat in colchis Salau/
ces 8C Efubopes:qui terram uirgmem na&us plurimum argenti auriq? eruiflediciturinfuandrum gentet
& alioquin uelleribus aureis inclyto regno» Sed &C illius aurea: camera: & argentea: trabes narranruf;& co/
lumnae atq^ paraftatsmitffo.Sefoftri sgypri rege tam fuperbotut prodatur annis quibufgp forte reges fim
gulos efubie&is iungeread currum folitustficg? triumpnare.Et nos fecimus qus pofterifabulofa arbitre
tur«Csfarqui poffea ditffator fuit primus in atdiliratemunerepatris funebri omni apparatu arens argen
Ve! icef to ufus efhferafij argenteis uafis incefTere tum primum uifurrwMox quod etiam in municipiis smulanf*
fiuere G Antonius ludos fcsna argetea fecit.Irem»L*Murenat&: Caiusprinceps in circo pecma duxitrin quo fue/
re argenti pondo.cxxiiii.Claudius fucceflor eiusrcum de britannia rriumphareninter coronas aureas una
vii*pondo habutt:qua contulifier hifpania.citerior:alteram*ix*qua gallia comata Jicut titulus ldicauit, Hu
ius deinde fucccflor Nero Pompeii theatrum operuit auro in unu diemtquo Tyridati regi armenis ofteri
derar.Et quota pars ea apparatus fuitaures domus ambientis urbemf Auri in srarioPopuli Roma.fue*
re Sex.Iulio*L»AureIioconfr.feptem annis anrebellu punicu tertiu pondo.dccxxvi*argentinonagintaduo
millia & extra numeru.ccc.&.lxxy*millia*Irem Sex.lulio»L.Martio confT.hoc eft belli focialis initiojodhtt
genta*xlvi.auri pondo«C*Caefar primo introitu urbis in ciuili bello fuo 8C srario.protulit lateru aureoru*
xxv.m»llia;& numero pondo»ccc*Nec fuit alius temporibus refpu.locupletiorJntulit & Aemilius Paulus
perfeo rege macedonico deui&otprsdam pondo trium milliumja quo tempore Populus Roma«tribum
pendere defiir.Laquearia qus nunc & in priuatis domibus auro renguntunpoft Carthaginem euerfam
primo inaurata funt in capitolio cenfura*L*Mummi.Inde tranfiere in cameras*In parietes quo^jqui iam
&L ipfi ranqua uafa inauranturrcum fua stas uaria de Catulo exiftimauerirtc^ tsgulas sreas capitolii inau/
rafTetprimus.Imieroresaurificut metallorum fere oium:feptimouolumine diximus .Prscipua gratiam
huic materis fuifle arbitronnon colore qui in argento clarior eftimagifij diei fimilist & ideo militaribus
fignis familiarior: quoniam is longius fulget : manifefto errore eorum qui colorem fyderum placuifle in
auro arbitrantuncum in gemmis aliifq? rebus non fit prscipuus*Nec pondereaut facilitate materis prs-'
latum efl csteris metallisicum cedat per utrun^ plumbo*Sed quia rerum uni nihil igne deperitttuto etia
in incendiis rogifqj durante materia*Quimmo quo fspius arfinproficit ad bonitate» Auricp experimento
ignis efhut fimili colore rubeat ignis» Ar^ ipfum obryzum uocant*Primu aurem bonitatis argumentum
eft q difficillimeaccendi.Prsterea mirum pruns uiolentiffims ligni indomirumipalea citiffime ardefa7
reratqp ut purgetur cum plumbo coqui* Altera caufa prscii maiortq» minimu ufus dererittcu argento sre
plumbo lines prsducanturrmanufgt fordefcant decidua materia.Nec aliud laxius dilatatunaut numero/
fius diuiditurtutpote cuius uncis in feptuagenas & quinquagenas plurefg? bratteas quaternum utroq? di
gitorum fparg3ntur*Craffinimsexiisprsne(hnsuocanf;et!anum retinentes nomen fortuns inaurato
ibi fideliffime fimulachro»Proxima brattea quslioriaappellat*Hifpania ftrigiles uocat auri paruulas maf
fasjquodfuperoiafolum in mafIaauramentocapitur*Cumcsterainmetallisrepertaigni perficianf : hoc
ftarim auru eftrconfumatacy materiam protinus habet cum ita inuenitur.Hscenim inuentio eius natura^
lis efl. Alia qua dicemus coa&a*Super cstera non rubigo ullatnon erugo:non aliud ex ipfo quod cofumat
boniratemtminuarue pondus*Iam contra falis 6C aceti fuccos domitores rerum conflantia fuperqj omnia
netunac texitur lans modo:& fine Jana.Tunica aurea triumphafle Tarquinum prifcum Verrius tradit*
Nos uidimus Agrippinam Claudii principis edente eo naualis prslii fpectaculu affidente eitindutam palu
damentojauro textili linealia materis. Attalicis uero iampridem intexitur inuento regum afis»Marmo/
ri SC iis qus candefieri non pofiunt oui candido llliniturtlignoglutini rationecompofitatleucoporon uo'
cant*Quid fit hoctaut quemadmodu fiat:fuo loco docebimus.Aes inaurari argeto uiuotautcerte hydrar/
gyro legitimu eratide quibus ut dicemus illo^d natura reddentestexcogitata fraus eft.Naqt ss cruciatur in
primis accenfumq} reflmguitur fale aceto alumine.Poflea exarenatur:an fatis recodlum fit; fplendore dep
hendenretiterumcp exhalatur ignitur poftit edomirum mixtis pumice alumine argento uiuo indu&as at/
cipere bratteas*Alumen in purgando uim habet talemtqualem efie diximus plumbo*

Ratio naturalis inueniendi auriti qdo primu aurea ftatua:& medicins ex auro* C A* Illi*

Vru inuenif i nro orbe:ut omittamus indicu:atqi a formicistaut gryphibus apud fchytas erutu*
^«'apudnos tribus modis fluminurametistutin tagohifpanis:padoitaIis:hebrothracis*Pa<5oIo
afis.Gangs indis.Nec ullu ablolutius auru cfiiut curfu ipfo tritug? perpolitu* Alio mo puteo^
Tcrobibus effodifiaut in ruina moniuQuare utra^ rodicef*Aura qui qrunrtante oia fegullum
Tollunttita uocaf indiciutalueus ubi.i,arens<^ lauanf :at^ ex eo qd refedit:coiedura capiftut inueniaf ali
qdo in fuma tellure prinus rara foclicirate:ut nuper in dalmacia principatu Neronis fingulis diebus etiam
qnqgenas libras fundesicu ia iuentuinfumo cefpice.Alutatione uocartfi auro ea tellus fubeft.Csterum
inores hyfpanis aridi fierilefqi:&: in qbus nihil aliud gignatunhuic bono coguntur fertiles efie.Quod pu
reis foditurtcanalitium uocanttalii canalienfe marmoris gloris inhsrensjnon illo modo quo in oriente fa
phyroat^thebaicoahifqi in gemis fcintiIIar*Sed micasamplexu marmorisihiuenafs: canales p marmor
uagatur & latera puteoij: & huc illuc inde noie inuento: relluf^ ligneis colunis fufpendif*Qd effofTum eft
tunditurtlauaturturiturjmoliturinfarinam *Nam quod cudunt ap.lafcudcm uccant* Argentum quod

TRJGESIM VSTERTI VS CXCII

exit a fornacis fudore quae e camino facftarur.Spurcitia in omni' merallo uocatur fcorfa*Ha?c in auro coqui Vel a <3
tur iceram di tunditunCatini fiunt ex tafconio*Ha?c eft terra alba fimilis argiIfa?*Ne<jt enim alia afflaram extra
ignemcy S! a r dente maceriam colIerar.Tercia raciooperauiceritgigancu.Cuniculis per magna fpacia adis fornacis
cauancur montes ad lucerna^ lumina^Eade menfura uigiliarum efbmultifc^ menfibusnon cernitur dies* fudare e
Arrugias id genus uocanrtfiduntq? rima? fubito:& opprimunt operariosjut ia minus temerariu uideatur camino
cpfundo maris petere margaritasttaro nocentiores fecimus terras.Relinquunf itagp fornices crebri rnon ladatur
tibus fuftinendis*Occurfantin utroqi genere filices*Hos igni di aceto rumpunt.Sarpius uerotquonta in cu Vel cati
niculis uapor & fumus ftrangulat:ca?dunt fra£turis«cMibras ferri terra agentibus»Egerunt<ji humeris no no
dibus ac diebus per tenebras proximis tradentestlucem nouifllmi cernunt*Si longior uidef filex : latus fe Vel in/
quitur.FoiTam ambit quiete.Tarnen in filice facilior exiftimaf opera.Ell: naqi terra ex quoda argilla? gene gentes
re galera? mixta:candida uocanttppe inexpugnabilis.Cuneis ea ferreis aggrediunf:& iifde malleis : mhilcp
durius putantmifi q> infer oia auri fames duriffima eft. Peracto ope ceruices fornicu ab ultimo cedtludatqi
fignum.Ruinaq? folus intelligit in cacumine motis eius peruigiUHic uoce iduue repente reuocari opera/
rios iubenpariterm ipfe deuolat*Mons fradus cadit a fefe logo fragoretqui cocipi humana mere non pof/
fit:& flatu incredibili*Spedatuidores ruina naturat.Mectame adhuc auru eft* Nec fciere efle cum fodere.

Tanta 91 3d pericula eu inccda fuit fatis caufae fperare qd cuperenr* Alius par eft labor uel hoc maioris impe Vel fup
dii flumina ad lauanda hanc ruina iugis montiu duxere obiter a centefimo pleruqi lapide*Corrugos uocat eft
3 corriuarioe credornimiru o i hic labor eft. PraecepifTe libramento oportetjut fruaris qdo lfluanitaq? altif Vel flua
fimis partibus ducif.Couallis di itcrualla fubftrudis canalibus iungunf* Alibi rupes inuia? cedunftfedeq? ris
trabibus cauaris praebere cogunf.Is qui ceditrfunibus pendetiutpcul intuentibus fpecies nefaria quidemt
fed alitu fiar.Pendentes maiore ex parte Iibrant:& lineas itineri pra?figut*Ita<j infiftentis ueftigiis hois lo
cus no eft*Manes trahunf ad hoies ut uitiu iport?t»Id genus terra? urion uocant * Ergo p filices calculofue
ducun£:& urium euitanr* Ad capita deiedus in fupeiliis montiu pifetna? cauanf : ducenos pedes in quafqj
partes:& in altitudine denos*Emifiaria in iis quina pedu quadrato^ ternum fere Iinquunf tdi repleto fla/
gnoexcuffis obturametis erumpit torrens tanta ui ut faxapuoluat* Alius etianum in plano IabonFoffaein
quas profluat cauanf agogas uocant;ea? fternunf gradatim. Latera eludunt tabulistac per prupta fufpendu
turrcanali i tap fluente de terra in mare.His de caulis iampmouit hifpania in priore genere» qua? exhauri/
untur imenfo labore ne occupent puteos in hoc riganf* Aurum arrugia qua?firu non coquitunfed flatim
fuu eflJnueniunf ita mafTa?«Necno in puteis etiam denas excedetes libras.Palacas hifpaniaialii palacranast Velagj/
idem qd minutu efljbalucem uocant* Vlex ficcatus uritur»& cinis eius lauaf fuftratocefpite herbofo ut fi/ ianas
dat auru*Vicena millia pondo ad hunc modu amnis lingulis afturiaat<£galletiarn di lufitania proflare q/ Frutex
dam tradideruttita ut plurimu aflruria gignat*Neqi in alia parte terrai^ tor fa?culis haec fertilitasjcalia? par efl ulex
citu eft uetere iterdufto patrumtut diximus alioqn nulla fcecundior metallo^? quoq? erat teIlus*Extat lex roris
cenforia uicti miliaru aurifodina?: qua in uercellenfi agro cauaba£:ne plus quincp hofum in opere publica/ marini
ni haberent* Auru faciendi eft etia una ro ex auri pigmentorqd in fyria foditur pidtoribus in fuma tellure filis afp
auri colore:fed fragili lapidum fpeculariu modo.Inuitaueratqi fpes Caium principe auidiffimu auri: qua^ auru<p
obrem iuffit excoqui magnum pondus:& plane fecitauru excellens:fed ita paruiponderis ut detrimenti! retinens
fentirettillud propter auaritia expertusrcjg auripigmenti libr^.xiiii.permutarenfrnec poftea tentatu ab ui ulcus
Io eft.Oi auro ineft argento uario ponderetalibi denatalibi nonatalibi odtaua parte*ln uno tantu gallia? me
tellaelocorquod uocant albicrarenfe*xxxvi.portioinuenitunidco caeterisprseefl.Vbicunqiquintaargenri
portio eflteledlrum uocatur*Scrobes ea? reperiunrur in canalienfi.Fit di cura eleilrum argento addito.Qd
fi quintam portionem exceflitrincudibus non refifliuEfl eledtro aucftoritas Homero tefle qui Menelai re
giam auroteledlrorargetotebore fulgere tradit*Minerua? templu habet lindos infula? rhodio^jin quo He
lena facrauit calicem ex eleftro* Adurit hyftoria mamaefua? menfura.EleCtri natura eft ad lucernam lumi
na clarius argento fplendere*Quod eft nariuum 5^ uenena dephendir«Nacp difcurrunt in calicibus arquus
ca?leftibus fimiles cum igneo ftndore:& gemina ratione pra?cidunt*Aurea ftatua prima ofum nulla inani
tate:& antequa ex xtc aliqua illo modo fierettqua uocant holofphyraton in templo Ana?itidis polita dici/
lur*Qd in fi tu terra^ nomine hoc figmficauimus:numinegentibus illis facratiffimo* Direpta eft antonii
parthicis rebus^Scitumq» narratur diclum unius uereranorum bononia? hofpitalidiui Augufticoena cum
interrogareturteflet ne uerum eum qui primus uiolafiet hocnumetoculismembrifij captum expiraiTef
refpondit enim tum maxime Auguftum de cruore eiuscoenareifecp illum eflettotum^ fibi cenfum ex ea Velcru>
rapina ee*Hominum primus 8i auream ftatuam 8i folidam Gorgias Leontinus delphis in templo fibi po re
fuit*lxx*rircirer olympiade ♦ Tantus erat docendae oratoria? artis qua?ftus . Auru pluribus modis pollet in
remedifs»Vulneratjf<j? 6i infantibus applicaruriut minus noceanttqua? inferantur ueneficia • Eft 6i ipfi fu/
perlato uis malefica gallinarum quoq3 8i pecorum foeturis. Remedium eft abluere illatum di fpargerr eos
quibus mederi uellis*Torrerur di cum falis grummo pondere triplici miflb:<5£ rurfum cu duabus falis por
tiombus di una lapidis quem fchifton uocanuita uirus tradit rebus una crematis in fi&ili uafeipfum puru
Bi incorruptumtReliquiscinisferuatusin ficfili&exaquaillitustlichenas in facie fanauLomento id coue/
nit ablui Fiftulas etiam fanat:& qua? uocanturhemorrhoides.Quod fi trito fpumaadiiciatur putria ulce
ra di terri odoris emendat*Ex meile uero decoctum cum melathio di illitum umbilico leuiter foluit aluu»
Verrucas curari eo.M*Varro eftauitor*

De fchryfocolla di medicinae ex chryfocoIIa»yi»& mirabilia naturae de glutinandis inter fe perficiendif^
.metallis* CA* V*

LIBER

HryfocoIIa humor eft in puteis quos diximustper aenam auri defluens craflefcente limo rigori
bus hybernis ufcp in duriciam pumicis.Laudatiorem eadem in aerariis metallis: # proxima in ac
getariis fieri compertum eft «Inuenitur # in plumbariis uilior etiam auraria» In omnibus autem
iis metallis fit # cura multum ifra naturalem illaamiffis in uenam aquis leuiter hyeme tota:ufqj.
in Iunium menfem.Dein ficcatis in iunio # iulio ut plane intelligaf nihil aliud chryfocolla quena putris*
Natiua duritia maxime diftatjuuam uocat»Et tamen illa quoq? herbaiqua lutea appellanntinguit.Natura
eft quae lino lanaeue ad fuccu bibendum»Tundif in pillatdeinde tenui cribro fecernif:poftea molit’ : ac de/
ide tenuius ficcribaf.Quicqd non tranfmeatjrepetif in pillajdein mollif.Puluis fempin catinos digerif:

# ex aceto maceraftut ofs duricia foluaf«Ac rurfus tundiftdein Iauatur in conchis:ficcatur<j .Tunc tingui
tur aluminefchifto:# herba fupradidta pingtturqp anteq pingat»Refert q bibula docilifqj fit.Na nifi rapuit

. coloretadduntur # fchythanu atqj turbyftum:ita uocant medicamenta forbere cogentia.Cum tinxere pi

e u/ ctores orobitin uocant.Eiufcp duo genera fadunttlutea qu^e feruaf in lomenta»Et liquida globulis fudore
refolutis*Haec utraq? genera in cypro fiunt.Laudatiffima in armenia» Secuda in macedonia. Largiffima in
hifpania.Suma comendationis eft;ut colore herbae fegetis Ixtx uirentis qua fimiliime reddat» V lfumcp e
iam Neronis principis fpedtaculis arena cyrci chryfocolla ftemircu ipfe concolori panno aurigaturus enet:
introdudta opificu turba.Tribus ea generibus diftinguut» Afpera qua: taxatur in libras.yii.Media quae de/
nariis qnis* Attritam qua # herbacea uocannquae.xiii.Sublinunt autarenofam priufq inducant atramen/
to:& paretonio.Haec funt tenacia eius in colore blanda»Paretoniutquonia eft natura pinguiffimut#fppter
leuore tenaciffimu atramento afpergiturtne paretoni candor pallore chryfocolla: afferat.Luteam putant a
Jutea herba diftatqua ipfam caeruleo fubtrita fed pro chryfocolla iducut uiliffimo genere atep falaciffimo.
Vfus chryfocollae # in medicina eft ad purganda uulnera cu caera 8i oleo.Eade per Te arida ficcat:# contra/
hit.Daf # in angina orthopneaue mifcenda cu melle.Concitat uomitioes : mifcef di colliriis ad cicatrices
oculo^uac uiridibus emplaftris. Ad dolores mitigandos:# cicatrices trahendas» Hanc chryfocolla medici
acefin appellanttquae no eft orobitis.Chryfocolla # aurifices fibi uendicatagglutinado aurot& ideoes ap/
pellata fi militer utentes dicunt.Temperaf aut ea cypria aeruginet# pueri ipubis urina:addito nitro. Terif
cyprio se re in cypriis mortariis:fanterna uocat nri. Ita ferruminaf aurumtqc! argentofum uocat « Signucp
eft fi addita fanterna nitefcit»E diuerfo erofum cotrahit fethebetaturq}:# difficulter ferruminaf auru» Ad
id glutinu fit auro 8i feptima parte argeti ad fupradicfta additistuna<£ contritis»Contexi(par eft)reliq drea
hoctut uniuerfa naturae corigatammiratio. Auri glutinu e taIe*Argilla ferro.Cadmia aeris mallis « Alume
laminis. Refina plubo 8i marmori» Sed plumbu nigru albo iungifjpfum^ albu fibi oleo.Ite ftagnu aera/
mentis ftagno argentu.Pineis optime lignis ces ferrumcp fundif.Sed 8i aegypria papyrotpaleis auru • Calx
aqua accendii*:# thracius lapis.Idemq? oleo reftinguitur»fgnis 3utem aceto maxime di uifco di ouo»Terra
minime flagrat»Carboni maior uis exufto. Iterumq? flagranti»
Deargeto:#argetouiuot#ftibiafiuealabaftro:#fcoriaargeti:# defpuma argenti» CA. VJ*
B his argenti metalla dicanftquse fequens lfania eft.No nifi in puteis reperif i nullaq? fui fpe na/
jfcitunnullis ut in auro lucentibus fcfntillis» Terra eft alia rulfa:alia cineracea « Excoqui non pot
inifi cu plumbo nigro:autcum uenapIumbi.Galenam uocanrtquae iuxta argenti uenas plerugj
reperitur.Et eode opere igniu defeendit pars in plumbu:argentum autfuperne innatat t ut oleu
aquis. Repentur in oibus pene prouinciistfed in hifpania pulcherrimu . Id quoq? in fterili folo atq? etia in
montibus.Et ubicunqp una inuenta uena eft:no procul inuenitur alia.Hoc quide # in ol fere materiat mv
de metalla graeci uidenf dixifle. Mirum adhuc per Hifpanias ab Hannibale olim inchoatos puteos durare
fuaabinuentoribus noia habentes» Ex quis bebelo appellafjhodieq? qui.ccc.pondo Hannibali fuminiftra
uit in dies. Ad mille qngentos iam palliis cauato monte per qd fpaciu aquitani ftantes diebus t noftibufqj
egerunt aquas lucerna^: menfura:amneq; faciunt» Argenti uena in fumo reperta : crudaria appellaf. Finis
antiquis fodiendi folebat effe alumen inuentu ultra nihil quserebaf»Nuper inuenta aeris uena ifra alumen
alba fine fpei facit»Odor ex argenti fodinis inimicus oibus aialibustfed maxime canibus» Auru argetumq*
quo mollius eo pulchriustlineas ex argento nigras fieri^pduciq? miramur»Eft # lapis in iis uenis: cuius uo
mica liquoris aeterni argentu uiuum appellaf» Venenum re^oium eft*Exceditac perrumpit uafa perma/
nans tabe dira»Oia eiinnatant pter aurum»Id unum ad fe trahit.Ideo # optime purgat caeteras eiusfordes
expues crebro lactatu fictilibus in uafis ita uitiis abiectis:ut # ipm ab auro difcedat. In pelles fu baetas effun
diturtperep eas fudoris uice defluens puru reliquit auru.Ergo # cum aera inauranf:fublitu bradeis perti/
naciffime retiner.Veru pallore detegit fimplices:aut praetenues bradteas.Quapp id furtu quaerentes ouili
quore candido ufum eum aduIrerauere»Mox # hydrargyro:dequo fuo dicemus loco»Et alias argentum
uiuii non largum inuentu eft»In iifddargenti metallis inuenifturpprie dicamusTpumae lapis candidae ni/
tentifqcnon tame tranflucentis:ftimmi appellantialii ftibiam:alii alabaftru:aliq larbafon.Duo eius genera
mas # foemina» Magis probant foemina*Horridior eft mas:fcabriorqi # minus ponderofusiminufq» radi
ans # arehofior»Foemina cotra njtet friabilis fifTurifcp no globis dehifcens. Vis eius aftringere ac refrigera/
re.Principalis aut circa ocu!os»Naq? ideo et platyophthalmon id appellauere:quonia in collyriis mulieruqj
epiphoris dilatet oculos oi fluxiones inhibeat oculoj^:exulcerati6efq?.Farina eius # thuris gumi ammix'
to fiftit di fanguine e cerebro profluente.Efficacior # contra recetia uulnera»Et cotra ueteres canum mor
fus infperfa farina»Et cotra ambufta igni cu adipe ac fpuma argenti ceruftacy # ca?ra»Vritur aut offis bubu

* fu^^IiT ir} clibanis.Dein reftinguif mulieruIafte.Teriturcg in mortariis ammixta aqua pluuia.
Ac fubinde turbidu tranffundit in ^reu uas»Et mundatur nitroiFex eius intelligif plumbofiffimaquse^

TRIGESIMVSTERT1VS

cxcm

fubfidif in mortariojabigfturcy.Dein uas in quo turbida trafFufa funttopertu linteo pucxfte relinquif ;
poftero die quicqd inatar effundif;fpogia<j rollif.Qd ibi fubfidiriflos ftelligifcac linteolo fterpoH ro in fo/

Ie ficcaF.no ut perarefcat. Ireruqj in mortario terif:& in paftillos diuidif. Anre oia adt urendi modus netef
fartas efttne plubum fiat.Quida no fimo utunf coquetestfed adipe. Alii tritu in aqua triplici linreo ficcant
fajcegpabiiciut.Idqp qd defluxerit traffudut* Ac qcquidfubfider id colligeres: emplaftris collyrnfqi mifcer*
Scoria in argeto graeci uocat helcyfma. Vis eius aftringere & refrigerare corpora. Addif emplaftrssmt mo/
libdenarde qua dicemus in plubo.Cicatricibus maxieglutinadis;& corra renafmos:dyfentenafcy ifufa cly/
fteribus cu myrteo oleo.AdddtdC in medicamStaqua: uocat liparas ad excrefceria ulcerutautex attritu fa/
&a;aut in capite manatia.Fit 8C in iifde me tali is: 6C quae uocaf fpuma argeti.Genera eius tria • Optima qua
chryfitin uocat.Secuda cj argy ritin.Tertiarq molibditin.Er plerunm oes hi colores in eifde tubulis fueniu/
tur*Probatiffima e attica.Secuda hifpaniefis.Chry fitis ex ipfa uena Fit. Argyritis exargero.Molibditis plu/
bi ipfius fufuraiqua? fit puteoIis:& inde habet nome.Ois 3ut fit excoFta fua materia ex fuperiori catino de/
fluens in iferiore.Ex eo fublata ueruculis ferreis:atgi i ipfa fiama couoluiF ueruculotut fit modici teporis,

Eft aut ut ex noie ipfo ftelligi pot feruefceris & futurae materiae fpuma.Diftat a fcoria quo p5t fpuma a fae
ce diftare. Alteijd purgatis fe mareriacalteru purgata: uitiu eft.Quida duo genera faciunt fpuma:: qua: uo/
eant fterefytida& peumenen.Terriu molibdenain plubodicenda.Spuma ut fitutilis:iterucoquif:confra
flis tubulis ad magnitudine annulo^: ita accefa follibusjad feparados carboes cinereqi abluit aceto aut ui/
no.SimuIqj reftinguif»Quod fi fit argy ritisrut candor ei detur magnitudine faba: cofrafta in fiftili coq iu>
t_ , . f.Poftea fex diebus rerut in mor/

. libra fpuma: obolo.Nouiffimo
i faba cadida & ptifana coquur:& in fole ficcat. Alii in lana candida cum
faba donec lana no denigret.Tunc fale foflilem adiicmntrfubinde aqua mutata:ficcat<y diebus.xl. calidiffi/
mis aefiatis.Necno in uentre fuil Io in aqua coquut exempta^ nitro fricanti ut fupra terunt in mortariis
cu fale.Sunt qui no coquanfed cu fale terant:& adietfta aqua abluant.Vfus eius ad collyriatdi litu ad mulier
brinm cicatricu foeditates tollendas maculafip:& abluendum capillum.Vis autjficcaretmollire : refrigera/
re:teperare:purgare:explere%Vlceru tumores Iemre.Talibufqj emplaftris fuprad;chs ignes etiam facros tol
lit cum ruta;myrtoqp 6L aceto.Iremg? pernioes cum myrto dc esera 8C abdomine.

De minio quatac aucftoritaris fuerit apud Romaos:& origineiac inuentioe eius:& cinnabaris rone in pf/
dturis:& medicinae de generibus m inii:& ratione eius in pufturis. C A. V 1 1.

INuenif in argetariis metallis miniu qiioq?:& nunc inter pigmeta magna: au<ftoriratis;& quoda
apud romaos no folum maximaetfed ena lacra: religioisiut aucftor eft Verrius:& cuius fit necef;
r fe credere autftorirati.Iouis ipfius fimulachri faciem diebus feftis minio illini folitattriupharuq?

_ 'corpora.Sic Camillum triuphafle.Hac religioe etia nunc addi in ungueta coen^e triumphalis:S'

accenforibus in primis Ioue miniandu Iocari.Cuiusreiequidecaufam miroriqq Rhodie id expeti confiat
sethiopum populisjtotofqp eo tingi proceresihucqj ibi deoru fimulacris colorem efle.Quapropter dilige/
tius profequemur ofa deeo.Theophraflus.xc.annos ante Praxibulu atheniefiu magifiruiquod tepus exit
in urbis noftra: ducenrefimu quadragefimu»ix.annu:tradidit inuetum miniu a Calli atheniefe initio fpe/
rante aurupofle excoqui arena rubete in metallis argeti.Hac fuifle originem eius.Reperiri aut iam tum in
hifpaniistfed durum & arenofum.Item apud colchos in rupe quada inacefla ex qua laculates decurerettid
efle aduIteru.Oprimu uero fupra ephefum.Cilbianis agris. Arena cocci colore habere.Hac ren. Dein laua
rifarinam.Et quod fubfidat iterum lauari.Differctiam artis efle?g> alii minium faciut prima lotura. Apud
alios id efledilutius.Sequetis aut lotura: optimu.Audoritatem colori fuifle no miror.Iam.n. troianis te/
poribus rubrica in honore erat Homero tefletqui naucs ea commedat. Alias circa picluras pigmentaq) ra.'
rus.MiIton uocat gra:ci miniutquidacinnabarf.Vndc natus error indico cinnabaris nofe. Sic enim appel¬
lat illi fame draconis elifi elephatoru morietium podere permixto utriuf^ afalis fanguinerutdiximus.Ne/
que alius eft color qui in pidluris proprie fanguinem reddat.Illa cinnabaris antidotis raedicamerifij utilif
fima eft. At hercule medici quia cinnabari uocat pro ea utuntur hoc minio : quod uenenu efle paulo mox
docebimus.Cinnabari ueteres qua: etia nunc uocat monocromata:pingebat*Pinxerunt 8C ephefio mmiot
quod derelidlum efttquia curatio magni operis erat:prserereaqj utruqi nimis acre exiftimaturddeoq^ trafi
re ad rubricam;& finopiderde quibus fuis locis dicam.Cinnabaris adulterat fanguine caprino t aut forbis
tritis.Precium fincera: nummi quinquagintaJuba minium nafei & in carmania tradit.Hermogenes &: in
sethiopia.Sed neutro ex loco iuehitur ad nosrnec fere aliunde:q ex hifpania.Celeberrimu ex fifaponefi re/
gioe in betica miniario metallo uecftigalibus Populi Romai nullius rei diligctiorecuftodia. Nolicet id ibi
perficere excoquiep.Romapfercur uena fignata ad dena millia fere podo annua.Roma: aut lauatur. In ue Vel ex
dedo precio ftatuta lege ne modu excederet.lxx.in Iibras.Sed adulteraf multis modisiunde prseda focieta fard0
ti.Na^ eft alte^: genus in ofbus fere argetariisuteqi pium bariis metallisjqucd fit exufto Iapide uems per/
mixtoinoex illo cuius uomicaargetumuiuum appellauimus (is enim 8C ipfein argetum excoqmtur)fcd
ex alus iimul repertis.SteriIes etia plumbi deprehedunf folo coloremec mfi in fornacibus rubefeetes : exu*’
ftiqt tundutur m farina.Et hoc eft fecudariu miniu per qua paucis notu:multu infra naturales illas arenas*

Hoc ergo adulteraf in officinis fociorudtem fcyricojquonamodo fcyricu fiat fuo loco dicemus.Sublmi at
fcyrico miniu copcndii ratio demoftrat.Etalio modopingetiu furto opportunueft plenos fubinde ablue
rium penicillos.Sidit aute in aquatconftatcy furantibus » Sinceri cocci nitor efle debet * Secundarii autem
frendor in parkubus fentit imaginem.Quaqua hoc rubigo quaedam metalli eft.Sifaponenfibus autem

Vel pni
ciofuin

Velpafi

teles

Vel is

Vel me/
moria

Vel.c.x*

Vel po/

toriis

parens

VelpP

thio

LIBER

miniariis fuae uena arena fine argeto excoquif* Auri modo .pbatur.Auro candente fucatu nigrefcit • Sin/
caerd retinet coIoreJnuenio & calce adulterari* Ac fimili ratioe ferri cadencisjaminaifi no fit aurusdephen
di ilico.Solis atqi lunae cotaclus inimicus remediu ut parieri ficcato cara punica cu oleo Iiquefa&a candes
fetis iducaCIterug? admotis gallae carboibus aduraf ad fudori? ufq**Poftea cadelis fubigaftac deide linteis
puris ficut & marmora nitefcut.Qui miniu in officinis poliunnfacie laxis ueficis illiganne in refpirado p/
nicialcpuluere trahattdi tame ut per illas fpedtet.Minium in uoluminu quo^fcriptura ufurpatur*Clario
refty litteras uel in auro uel in marmore etiam in fepulchris facit.

De hydrargyro:de argeto inauradojde coticulis in argeti generibus &experimetis< CA. VJ1I*

)ffecudario iuenit uita & hydrargyj^in uicem argeri uiui pauloate dilatu.Fit aure duobis mo/
jdisjaereis mortariis piflillifqj rrito minio ex acetotaut patinis fictilibus ipofitu ferrea cocha cali
ce coopertu argilla fuperillita.Dein fub patinis accefum follibus corinuo ignitarq? ira calicis fu/

_ dore deterfotqui fit argeteo colorei aquae liquore. Idem guttis diuidi facilis &lubrico humo

re cofluere.Quod cu uenenu e fle coueniattomnia qux de minio in medicinae ufu traduturttcmeraria arbi
rrorjprxter q fortafle q» illitu capiti uentriue fangu nem fiftiridum ne quid praetereat in uifceratac uulnus
attingattalirer utendii no equidecefeam.Hydrargyroargetum inauratur folunucpropetcum Si in sera fi>
mili modo duci debear.Sed eadem fraus quae in omni uitae parte Igeniofiffima efftuiliore excogitauit ma/
teriamtutdocuimus* Auriargeticp metionem comitaturlapis quem coticulam appellattquodam no foli/
tum inueniri nifi in flumine Troolotut aueftor eft Theophraftus.Nunc uero pafiim quem aliiheraclium:
alii lydium uocat.Sunt autem modicitquaternas undas logitudinistbinafj latitudinis no excedetes % Qd
a fo!e fuit in iis meliustqua $ a tetradis coriculis periti cum e uena lima rapuerintexperimentumtprotinus
dicunt quantum auri fit in earquatum argenti uel seris fcrupulari differentia mirabili ratioe no fallente* Ar
genticj! dux differenrix*B3tillis ferreis candetibus ramento impolitoiquod candidum permaoeanproba
tur.Proxima bonitas ruffotnulla nigro.Sed experiento quocp fraus mteruenittferuatis enim in uiroru uri
na batillis inficitur ita rametum obiter dum urituncadoremqi metitur*Eft aliquod experimentum politi
Si in, halitu hominis:!! fudet protinusmubemq? difcutiat*

De fpeculisi&aegyprio argento* _______ CA* IX*

Amfas duci;& fpecula fieri no nifi ex optimo pofle creditu fuerat*Id quo<j ia fraude corrupif*
Sed natura mira eft imagines reddeditqd repercuflo aeretatqp in oculos regefto fieri conuenir*
Eadeuiin-fpeculis ufu polita craffitudinerpauluqs propulfa dilatatur in immefum magnitudo
V imagfnu*Tatum intereftrrepcrcuflum illu refpuanan accipiat.Quinetia pocula ita figurantur:
exculptis intus crebris ceu fpeculis:ut uel uno intuetr populus totide imaginu fiat.Excogitatur Si moflrifi
camt in teplo fmyrnae dicata.Id euenft figura materix.Plurimucp refertjcocaua fint Si poculi modo an me
dia deprefla:an elatatan auerfatan obliqua fupinatan recta qualitate excipietis figurae torquete uenietes um
bras*Neg* enim eft aliud illa imagotq digefta claritate materiae excipietis umbram. At^ ut ola de fpeculis
peragatur hoc loco optima apud maiores fiebat brudufinajftagno Si aere mixtis.Prxlatafuntargetea.Prif
mus fecit praxireles magni Popeiiaetate.Nupercp credi cceptuicerriore imagine reddi auro appofito auer/
fis.Tingit Si xgyptus argetumtut in uafis Anube fuu fpe&etipingitq? no caelat argerum.Trafit inde mate/
ria Si ad triuphales ftatuastmiruga crefcit peiu fulgoris excxcatuld aure fit hoc modo.Mifcef argeto tertia
pars aeris cyprii tenuiffimitquod coronariu uocat:& fulphuris uiui quarum argeti.Coflarur i fiftili circuli
to argillarModus coquedi donec fdpfa opercula aperiat.Increfcit oui indurati luteotut tame aceto Si cretis
detereatur*Mifcuir denario triumuir Antonius ferrum*Mifcuit aeri falfae monetae* Alii e pondere fubtra /
huntteum fir iuftum*lxxxiiii*e libris fignari*Igitur ars fa<5ta denarios probare tam iucunda e lege plebeturi
Mario gratidiano uicatim totas ftatuas dicauerir.Miruq? in hac artium fola uitia difeuntur : Si faifum dc
nariifpedhmrexemplartpluribufqj ueris denari/sadulterinus emitur*

De immodica pecunia:^ quorum maxima: opes fuerint*.& quando primum Populus Romaus ftipem
fparferit. CA. X.

On erat apud antiquos numerus ultra centum millia.Itaqt hic Si hodie multiplicafmt decies cen
tenamilliaiautfaepius dicatur.Foenus hoc fecit nummuf^percuffus:& ficquo^xs alienu etia/
num appellaf,Pofte3 diuices cognominati t dumodo notd fi t: eu qui primus acceperit hoc nome
decoxiffe creditoribus fuis .Ex eade geme,M*Craffus negabat diuite clTemifi qui redditu annuo
egione rueri poffct.Jn agris fuis feftertiu.xx.millia pofiedinQuiritiu poft Sylla diciffimus ♦ Nec fuit fatis
nifi totum partho^e efuriffetauna*Atq? ut nome quide optimi occupauerit.Iuuat.n • infectari inexplebile
iftam habendi cupiditatc.Multos poffea cognouimus feruirute liberatos opuleriores parite rq, tres*CIau
dii principatu Pallarem Calliftu Si Narciffum. Atq? ut ii omittatuntanqadhucrerum potiatur.C. Afinio
Gai lo.C.Martio Cyrino coff»ad*vi.Cale.Februa.C*CeciIius Claudius Ifidorus teftamero fuo edixit : quis
muira ciuili bello perdidiffentame relinquere feruoru quattuor milliarcetum.xvi.luga boum tria millia
fexccnta.Reliquf pecoris.cc.lvihmillia.In numerato podo fexcenta millia « Qui funerari feiuflit fefterrits
•xi.niilibus.Cogregatx Si excedetes numeru opes.Quora tame portioerunt Ptolemxi: que Varro tradit
Pompeio res gerere circa iudaea oftona millia equitu fua pecunia tolerauiffe.Millecouiuas totidem aureis
potoriis mutante uafa cu ferculis faginafle. Quota uero illae ipfx(ne<j enim de regibus loquor)portio fue
rit Pithii bythinni qui platanu aureamjuiteq? nobile illa Dario regi donauitjXerxis copias : hoc eft fepties
*lxxxviii*millia hominu excepit epulo.Sripcciium quing? melium frumetuq? pollicitusjur e quimy libens
feneclutifux in ddeftu unus falte cocederef.Hunc quoqj ipfum aliquis coparet Croefo regi * Quae nialu

TR.IGESIMVSTER.T1VS

CXCIIII

amerftia efljidin uifa cuperetquod aat etia feruis cot/geritraat ne in regibus quide inaenerit fine ^Populus
R©.flipem fpargere caepit.Sp.Poflhumio»Q,Martio cofT.Tara pecunia erattut eam c6ferret.L*Scipi6i:ex
qua is ludos fecic,Mara Agrippae Menenio fextates aeris in funus cotulitfhonoris id necefiitatifq? ,ppter
paupertatem Agrippae;non largitionis e fle dixerim*

De luxuria di frugalitare in uafis:& lectis argetcis:& quado lances imodicae factae. CA, Xf*

Afa ex argento mira incoftantia humani ingenii uariatjnullu genus officinae diu probado t nuc
furnfanajnucclodianatnuc gratiana*Htenim tabernas mefisaaoprauimus: nunc anaglypha : in
afperitate^ excifa circa Iinearu pifturas qurerimus.Iam uero 6C mefas repofitoriis impoimus:
U & ad fuftineda obfonia lterradimus alterat intereft cjplurimu lima perdiderit. Vafa coquina*
ria ex argeto Caluus orator fieri querif. At nos carrucas ex argeto caelare inaenimus.Noflraq? aetate Pop/
peia coiunx Neronis pricipis delicatioribus iumetis fuis foleas ex auro quoqj iduere folebat.Libras • xxxii*
a rgeti. Africanus feques haeredi reliquit,lde<j cum de poenis triurapharet:quattuor millia.cccc*lxx. podo
cranftulit.Hocargetum tota Carthago habuit illa terrar^ aemularquod nuc in mefaru eft apparatu, Poftea
uidta numatia di deleraridem Africanus in triumpho militibus,xvii,millia podo dedit.O uiros illo impet¬
rato re dignosjqbus hoc fatis fuit,Frater eius allobrogicus primus oium mille podo habuit. At Liuius dru
fus in tribunatu pkbis.xi,mil{ia*Nam propter quinqj pondo notatu a cenforibus triumphale fenemt iam
fabulofum uidetur.Item Catu Elium cu legati aetoloru in cofulatu prandltem in fidtilibus adiflent mifla
ab iis uafa argerea no accepiflernecH aliud habuifle argenti ad fupremu uitae diem qua duo pocula: quae«L*
Paulus focer ei ob uirtutem deuido Perfeo rege donafTet.Inuentmus legatos Carthaginenfiu dixifletnul.
los hominu benignius inter fefe uiuerc cj Romanos.Eodem*n,arg2to apud oes coenitauifTe feipfos* At her
cules Popeium Paulini equitis arelateniis filium:paterna quo<j gente puIfum:g>»xii.podo argenti habuif <
fet apud exercitu ferociflimis getibus oppofitu fcimus.Lectos uero mulieru iampride totos operiri argen
co di triclinia quaeda qbus argentu addidiffe primus tradif:Caruillius pollio eques Romaus: no ut operi,
renaut deliaca fpecie facerettfed puica ide Si aureos feciriNec multo pofl argetei deliacos imitati fut.Quae

iputauere.Noltra aetas fortior fuit Claudii prfeipatu*
tundus:difp€fator hifpaiae citerioris qnquagearia lance habuitreui fabricadae officina prius exaedificata fue
rat.Etcomite/frius ocfhngetas quinquaginraofto libraije,Quare quaeforiiifi utgmuiti eascoferui lferret:
aut qbus coenatibus^Cornelius Nepos tradit ante Syllae uidoria duo tatum triclinia Romae fuifle argen/
tea*Repofitoriis argentu addi fua memoria coeptu Feneflella dicitjq obiit nouiffi mo Tyberii Caefaris prin
cipatu*Sed di teftudinea tum in ufum uenifle. Ante fe aute paulo lignea rotunda folida nec multo maiora
q menfas fuifle, Se quide puerotquadrata di copadta aut acere opertarcaedro coepifTe. Mox additu argentu
in angulos lineafgp per comifTuras*Tympana uero fe iuuene appellata ftateras 8i laces quas antiqui magy/
das appellauerat.Nec copia tatuargeti fuerat uitaeifed ualidius poenae metu preciu.Idcy iampride ut igno/
farnus nobis.Delphinos quinis milibus fefterciis in libras emptos.Ca*Gracchushabuit,L. uero CrafTus
orator duos fcyphos Mentoris artificis manu caelatos fefterriis centu.Cofeflus eft tame nuq fe iis uti ptp/
pter uerecundia aufum.Sicut eunde.vi.millia fefterriis in fingulas libras uafa empta habuifle • Afia primu
deuufta luxuria mifit in iralia.Siquide»L.Scipio tranftulit in triumpho argenti caelari podo millia quadrin
genta,I*Ht uaforu aureoru pondo,cc,milIia,anno coditae urbis quingetefimo fexagefimoquinto * Eadem
afia dornitaimulto etia grauius afflixit moresiinutiliorq? uidtoria illa haereditas Attalo rege mortuo fuit.
Tum enim hrec emendi Romae in au&ionibus regiis uerecundia exempta efhurbis anno.dc,xxvi, mediis
*lvi«annis erudita ciuitate amare etia di non folu amirari opulentia externamJmmefo di achaic^ uidtori^
momento ad impeliedos moresrquae 8i ipfa hoc iterualloanno urbis*dc,viii*parthica fi gna;6C tabulas pi/
ftas iuexitme quid deefler.Pariterffl luxuria nata cft:& arthago fublatarita cogruetibus fatistut di liberet
ample&i uitiatdC liceret peccare ex aignatioe.Hinc aliqui uete^t:ut*C*Marius poft uidtoria Cimbrica catha
ris portafle.Liberipatris exeplo tradi t:ilk arator arpinas 8i manipularisimperator.

De ftatuis argen teistS: caelatura argenti:&: ceteris quibufdam CA. XH*

nRgenti ufum in ftatuas primu ad honore Diui Augufti in adulatione temporii trafiflefalfo exi/
Jlftimaf.Iam enim triupho ma^ni Popei reperimus traflata Pharnacisjquiprimus regnauit i po

i tojargentea flatua.Ite Mithridatis Eupatoris di currus aureos argeteof^* Argeto fuccedit ex ea
Ijrealiquado Si auro luxu foem ina^i plebistcopedes fibi ex eo facientia t quas induere aureas mos
triftior uetat. Vidimus di ipfi Aureliu Fufcu motu equeftri ordmeob infigne calunia cu celebritate expe/
£farenf adolefcentiu fcholse exargeto annulos habente, Et quid hoc attinet colligere cu capuli militu ebo/
re etia faftidito caelarenf argentoiuaginse catillis:baltei laminis crepitent.Iam uero a pedagogis ad tranfi tu
uirilitatis cuflodianf. Argeto foeminat lauenf 8i nifi argetea folia faftidiatteadeg? materia di cibis Si pbris
feruiat.Videret haec Fabritius di flraras argento mulieru balineasjita ut ueftigio locus no fit cu uiris Iauan
tium»Fabritius inqua quibellicofos fperatores plufq pateram Si falinu exargeto habere uetabat. Videret
hinc donafortiu fieriiaut in haec frangi.Heu mores Fabritii nos pudet.Miru in auro caelando iclaruifle ne/
mineiargento multos«Maxime tame laudatus efl Mentoride quo lupra diximus. Quattuor paria denim
•b eo oino fada funttac iam nullil extare dicitunEphefia: Dianae templu iacet.Capitoliu incediis.yarro Si
xreu fignu eius habuifle fcripfit.Proximi ab eo ammiratioe Acragas di Boetus Si Mys fuerc.Extat hodie
omniu opera in infula Rhodioru boeti apud lyndiam Mineruain teplo. Acragantis in teplo liberipatris in

p W

Velanti

quitas

Vel qcl
dant tri
tum

Vel fa'
broru

LIBER

Ipfa Rhodo bacchae centauriqp e^Tati in fcyphis.Myos in eadt aede & Silenus & Cupido facra gentis: & ue
neratio in fcyphis.Magna fama poft hos celebratus eft Antipatertquiq? fatyru in phyala grauaru fono coi/
locauifle uerius q caelaffie dictus eft Stratofcus.Mox Cyzicenus Tauricus.Ite Arifton & Onychus Mirhy
lene laudaf.Et Hecateusr&f circa magna Popei aetate Praxiteles Pofidonius Ephefius:Laedus Stratitestqui
proelia armatofep caelauit.Zopyrus quiareopagitas & iudiciu Oreftis in duobus fcyphis podo.xii.ceflima
tis.Fuit dei n pytheastcuius duae unciae uiginti uenierut.Vlyxes & Diomedes erat i phyala emblemate pal
ladium furripietes.Fecit idem & cocos Magirefia appellatos paruulis potoriis.Sed e qbus ne excplar/a ede
liceret exprimere.Tam opportua iniuriae fubtilitas erat.Habuit 8C Teucer Cruftarius fama, Subttoq? haec
ars ira exoleuittut fola iam ueruftare cenfeaf ufq? adeo attritis caelaturistne figura difcerni poffi «auctori tas
c5ftet, Argentu medicatis aquis inficiftatcp etia afflatu falfotficut in mediterraneis hifpaiae»In argeri & auri
metallis nafcunf etia mine pigmeta.Sil.n.caeruIeihquod proprie Iimus eft , Optimu ex eo quod atricu uo/
carur,Preciu in»p,libras»xxxii.Proximu marmorofum fub dimidio attici precio,Temu genus eft pr effiam
quod afii fcyricum uocat ex infula fcyrodam quide & ex achaia quo utuntur ad pi&urae umbras.Preaum
in libras huius,HS,ii»Dipondiis uero detradtis quod lucidum uocat e gallia ueniens ♦ Hoc aut & articoad
lumina ututur. Ad abacos nonifi marmorofotquonia marmor in eo refiftir amaritudini calcis » Effoditur
6C ad,xx,ab urbe lapide in monribus,Poftea uritur prefTum appellantibus qui adulterant • Sed effie falfum
aduftumq* amaritudine apparetiquoniam refolutum in puluerem eft.

De file:& ceruleo:& chryfocolla:& neftoriano;& cilono:& q> non omni anno aequaliter Cpecies uendan
tor. ^ CA, XUI,

Ile primi inftituerepingerefPolygnotus & Mycon attico dutaxat»Hoc fecuta retas ad lumina
ufa eft. Ad umbras aut fcyrico & lydio.Lydiu fardibus emebattquod nuc obmutuit , Carrufeu
arena eft.Huius genera tria. Antiquius aegyptiujquod maxime pbatur fcyricu hoc diluif faci/

_ le.Cung? terift/n quattuor colotes mutafjcadidiore nigrioreueicraffiore: tenuioreue , Preferf

huic etianum cypriu. Acceftit his puteolami & hifpanicfetarena ibi cofici cccpta.Tinguifi aur omne: BC i fua
coquitur herba:bibitc£ fuccu.Rel/qua cofe&ura eade quae chryfocoIlae.Exceruleo fitrquod uocaf lomen/
tum. perficitur id lauado terendoue:& hoc eft caeruleo candidius,precia eius.xxiiuin libra » Caerulei.xvii/,
Vfus in creta calds impatiens.Nuperacceffit& neftorianu abaucftore appellatum. Fit exaegyptii leuiffima
parte.precium eius.xUin libras.ldcm & puteolani ufustpraeter q ad feneftras» Vocant coclomNon pride ap
portari 8i indicum eft coeptum,Cuius preciu.xvii.in libras.Ratio in pictura ad iafuras hoc eft umbras di
uidendasab lumine»Eft 8C fubtiliflimu genus lomentitquida tritum uocat quinis affibus aeftimatu.Geru
I ei finceri experimerum in carbone at flagrer,Fraus uiola arida decotfta in aquaTuccoq? per Imreu exprefTo
ineretam erethriam,Viseius in medicina ut purget ulcera. Ita^&lemplaftnsadiiciunr.trem caufticis. Te/
ritur difficillime file.ln medendo leuiter mordetiaftringitqi & explet ulcera.Vritur in fictilibus ut profir,
Precis rerum quae ufquadifpofuimustnon ignoramus aliain aliis locis effie:& omnibus pene annis mutari
prout nauigationes conftiterinriaut ut quifep mercatus fit:aut aliquis praeualens manceps annonam flaeel
let:non obliti Demetrium tota hellade Neronis principatu accufatum apud confulem.pom tame neceffia/
rium fuitrquae plerung? erant romae;ut exprimeretur auctoritas rerum,

CAII PliNII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE UBER, XXXIIJI,

PROOEMIVM.

Aeris metalla.

CA. I.

ROXTMA DICAN/
tur aeris metalla: cui
&inufu proximum e
precium . immouero
anre argentum; ac pe/
ne etiam ante aurum
corinthio.Stipis quo/
que au&orirasjut dixi
mus» Hinc aera tnilitu
I tribuni aerarii : SC sera'
, riu : &C obaerati ab aere

_ LEJlll difti.Docuimus qdiu

Populus Ro.aere fignato tatu ufus effiet : 51 alia quae
uetuftastradiditicumaequalc urbi auSoritate eius
declararet a rege Numa collegio tertio fabrum aera/
rioru inftituto. Vena quo duftd eft mo effodif igni^
perfiafi.Fit&elapideeroforqueuocat Cadmia.Cele
britas i afiaf& quoda i capaiajnuc i pgoariu agro: ex/
trea pte italiae,ferutq! nup \ germaia et(pufda reptu»

TRIGESIMVSQ^VARTVS

CXCV

Genus amstquse corinthia;quae deliacarqua; aegynetica» CA* If*

“ Jr& ex alio Iapiderque calcite uocat iri cyprosubi prima fuit aeris inuetio.Mox uilitas pcipua reper

ro in aliis terris pftantiore:maxime aurichalco:qcT ob pcipua bonitate ammiranoe diu obtinuit*

Nec repehf logo ia rpeeffoeta tellure. Proximu boirate fuit Saluftianu in ceutronu alpino tractu Vel eba
Jno logi & ipfum aeuwSucceffit & liuiahu in gallia.Vtruq* a metallo^ dominis appellatu: illud ab xonutn
amico diui Augufti:hoc a coiugetuelocis defedlus*Liuianu quo<j cerre admodu exiguu inuenif*Suma glo
ria nucin marianucouerfatquod&cordubefedicif.Hoca huianocadmia maxie forbett& aurichalci boni
tateimitaf infeftertiis dupodiariifqKypriofuoaffibuscorentis.Ethadtenus nobilitasin aere naturalis fe
habet.Reliqua genera artificio coftannq fuis locis reddenfifumma claritate ante oia ldicata* Quoda aes coi
fufaeauroargetoq? mifcebaf:& tame ars praecifior erar.Nunc icertum eft peior haec fit an materia*Mirucp
cu ad infiniru operti precia haec creuerinnauftoritas artis extindte eft.Quaeftus*n.caufa:ut oia: exerceri coe/
pta efbquae gloria fo I eba n Ideo etia deoijd adfcripra operi cu ,pceres gentiu claritate & hac uia quaererent:
adeo<y cxoleuit fundedi ceris preciofi ratiotut ladiu ne fortua qde i aere ius artis habeat*Ex illa aut antiqua
gloria corinthiu maxie laudafthoccafus mifcuir.Corinthocu caperef icenfatmireqi circa id multor affe/
dtario fuir»Quippe cu tradaf no aliena de caufa Verre que Cicero danauerat ,pfcriptu efleab Antoniotqua
g> Corinthiis fe ei ceffiitu negauiflet* At mihi maior pars eo^e f mulare ea fcientia uidefiad fegregandos fea
caeterislmagis q itelligerealiquid fubtilius:&: hoc paucis docebo.Corinthus capra e olympiadis cerefimae
qnquagefimefexra: anno»iii.noftrae urbis fexcetefimoodlauoicu ante in faeculo fidiores nobiles ee defiflent
quopi lfti oia figna hodie Corinthia appellat.Quapropter ad coarguedos eos ponemus artificu aetates : na
urbis noitrae annos ex fupradifhi copararioe oly mpiadu colligere facile erir.Sunt ergo uafa tatu Corinthia
quae ifti elegatiores ntic aes fculpedo rraffertit modo in lucernasjmodo i trullastnullo muditiai*' refpedtu*

Eius tria genera.Cadidu argcto nitore q proxime accedes:in quo illa mixtura prxualuit* Alteru in quo au
rifulua naruraiTerriu in quo aequalis oium reperies fuit.Praererhaeceft:cuius ratio no pot reddi; gcjhois
manufadta dederit fortuna teperametum fimulacro fignifq?,illud fuo colore preciofum ad iocineris ima/
gine uergestquod ideo epatizon appella tjprocul a Corinthio, Loge tame ante aegyneticu atqi deliacu tquae
diu obtinuere prinopatti.Antiquiffima arris gloria deliaca fuir mercatus in delo cocelebrate toto orbet 6i
ideo cura officinis triclinio^ pedibus fulcrifcp.lbi prima nobilitas aeris.Peruenit deinde ad deu fimulacra:
effigiemgjhoiumj&alioseaialium.proxima laus gyneticofuit.lnfulaipfaeft nec gignes :fed officinarum
temperatura nobilitata*Sos aereus indecaptus in foro boario efl: Romx.Hic eft exemplarargynetici aeris*

Deliaci autem iupirerincapitolioin louis tonantisxde.Illogiarie Myron ufus eft* Hoc polycletus xqua<'
lis atq? condifcipulus. Aem ulatio aurem dC in materia fuit*

De candeiabrisi&: templorum ornamentis* CA* III*

Riuatimq? segynacadelabroRi fuperficie dutaxatelaborauinficutrarentu fcapos:
(Sacomeaatio officina*: eft. Nec pudet tribuno*: milirariu falariis eroereteu ipfu

in iis ergo mn

officina^: eft. Nec pudet tribuno^ milirariu falariis eroereteu ipfum nomea ca/

^ jp^ljfdelarum lumine ipofitu apparear. Acccnfio candelabri talis fuittut audior eft Dion iuflu £>conis uelnofc
Clefippus fullo gibbere & praeterea alio foedus afpedlu febricatus eftiemente id Gegania fefter/
tiis.l.eodeqi o (lentate in cSuiuio emprumtludibrii caufa nudatus;at«j impudetia libidinis receptus in to uel toni
rurmmox in teftamctti prediues numinu uice illud cadelabru coIuit:6: hac Corinthiis fabula adiecitt uindi
catis tame moribus nobili fepulch rotper qd aeterna fupra terras Gegaiae dedecoris memoria duraret. Sed
cueffe nulla Corinthia cadelabra coflettnome id praecipue in iis cdebrafjquonia Numii uidoria corinthu
quide diruit:fed copluribus achaiac oppidis fimul aera difpernt.Prifci liminaetia ac ualuas in replis ex aere
fatftirauere.Inuenio & a Cn*0&auio qui de pe rfeo rege nauale t riuphu egitfada por ticu duplice ad cyrcu
flaminimquae corinthia fi't appellata a capitulis aereis colunaru.Vellae quo^ aedem ipfam fy racufanafupfi
cie regi placuifle.Syracufana funt in Pantheo capita colunaru a.M*Agrippa ponta.Quinetiapriuata opule
tia eo modo ufurpata eft.Camillo enim crimini obiecir Sp,CaruilIius quaeftor : ^aerata hoftia haberet in
domo. Na triclinia aerataabacofg? 6C monopodia.Cn* Maniliu afia deuiiffa primu fueifle rriupho fuo; que
duxit urbis anno quingetefimofcxagefimofeptimo*L»Pifo*auftorelf.Antiasqdc*L*Crafrum hxrede* L*

CrafH oratorismultaetiatricliniaaeratauendidifle.ExaeretfaditauereiSdcortinas tripodu nofe delphicas:
quonia donis maxime ApollinisdeIphicidicabanf.Placuere«5<: lychnipefiles in delubrisiarbo^modo ma
Ia ferentiu luceres.Qualis eft in teplo Apollinis palatinitque Alexader Thebane expugnatioe captulucinte
dicauerateidem deo.Trafir deinde ars ubi® uulgo ad effigiem deorum*

Quando primum fimulacrum Romae tadhim:& de origine ffatuarum & honore ftatuarum:& generi
bus;&: figuris* CA* JUIi

Omae fi mulacru ex aere fa&um Cereri primu reperio ex pecuIio.Sp*Caffii;que regnu affedfcatc
parer ipfius iteremcrar.T rafiit 6C ab diis ad holum flatuas;at<j imagines multis modis; Antiq
pingebat eas bicumine:quo magis mirueft:pIacuiireauroiregere*Hociiefcio anromanu fue/
rit iuentu.Ccrte etia Romae no habet uetufta te. Effigies hoium n5 folebit exprimi nifi aliqua
illuftri caufa ppetuitare meretiu;&: primo facro^ cerraminu uidtoriatmaxime^ olympiae ubi oium q ui/
cifTenr:flatuas dicari mos erar*Eoru uero qui ter ibifuperauifTent:ex mebris ipfo^: limilitudine expreila:

Suas iconas uocat. Atheniefes nefeio an primi ofum Harmodio 3C Ariflogitoi ryramcidis publice pofuerfc
aruas.Hoc adfu eft edde annotquo 8C reges Romae pulfi.Excepta deinde res eft a toto orbe terra^: huma
niffima am bitioe.Et iam oium municipio^ 5C. fori ftatuae ornametu efle coepere;,p rogari® memoria ho
minum &C honores legi aeuo 8C bafibus inlcribi:ne in fepulchris tantum legerentur * Mox Forum de in dor

o i ii

Vd gra
cis mos
eft

Vd utv
ciali

Vel fu/
bitio

LIBER

mibus priuatisfa&um atq* in atriis.Honos dientum inftituit fic colere patronos.

De ftaruis 8t quibufdam aliis:& quibus primum in coIuna:& quando roftra:& quado primum publl
c e:& qua primum ftatua Roma:. CA. V*

ssi*i Ogata effigie antiquitus ftatua dicabaf.Placuere & nuda: tenetes hafta ab ephebo^ gymnicis
excp!aribus:quas achilleas uocat,Graca res eft nihil uelare. At cotra romana ac militaris thora
cas addere«Cafar quide didator loricata fibi dicari in foro fuo palliis eft » Na Iupercojji habitu
H4: fa<fta tam nouitia funriq qua: nuper .pdiere penulis idutae.Macinus eode habitu fibi inftituir
quo deditus eft.Noratu ab auctoribus &*L,achu poeta in camoena^ aede maxima forma ftatua fibi pofuif
fetcubrcuis adrnodu fuiflet.Eque-ftres uero ftatua modo Romana celebratione habentiorto fine dubio a
grseds exepIo.Sed illi celatas tatum dicabat in facris uidtores,Poflea uero & qui bigis uel quadrigis uicif/
fent.Vnde 8C noftri currus nati in iis qui triumphauifienuSeru hoc& in iis no nifi a Diui Augufto feiuges
ficut & elephatuNo uetus 6C bigaru celebratio in iis qui praetura fundi curru uedi eflent p cfrcu. Antiqor
colunarutficut*C. Menio qui deuicerat prifcos latinostqbusex foedere ternas preda Popu.Ro « praftabat*
Eodeq? in cofulatuinfuggeftu roftra deuidis antiatibus fixerat anno urbis*ccccxvi.Ite*C, Duilio quipri/
mus nauale triuphum egit de pcenisiquae eft etiam nuc in foro.lte.P.Minutio prafetfto annoa:extra por/
tam trigemina unciaria ftipe collata*Nefcio an primo honor talis a populo, Anrea enim a fenatu erat:pcla/
ra restnifi friuoliscoepifTetinitiis.Naqi & atri Nauii ftatua fuit ante curiamjcuius bafis conflagrauit curia
incenfa.P.Clodii funere.Fuit dC Hermodori ephefii in comitio kgunr.quas dcceuiri fcribebat: interpretis
publice dicata» Alia caufa & alia au&oritas maior in Oratii Coclitis|(latua;quae durat nodiegncum hoftes a
ponte fublicio folus arcuiflet,Equide oC Sy bilix tres iuxta roftra luntrminores fint licet» Vna quam pacu/
uius Taurus sedilis plebis inftituit,Duaequas,M,Mefta!la»Prinias putare has [6: Atti Nauii pofitas aetate
Tarquinii prifci:nifi regum antecedentium eflent in Capitolio,

De ftatuis fine tunicis 6C qbufda aliis:& q prfa Roma ftatua equeftris:& quado oes ftatua priuatim &
publice fublata:& qbus Romae mulieribusiS: qua: priaabexteris publicepofitae, CA. VI*

X iis Romuli eft fine tunica:ficun& Camilli in roftris;& anteadem Caftorum fuit,M,TremeI
Ii equeftris togata:qui famnites bis deuicerat.Capta® anagnia populum ftipendio lifcerauerat*
* Inter antiquiflimas funt & Tullii Celii»L,Rofcii,Et Sp,Matici Fulcini in roftris a fidennatibus
in legatione inrerfeiftorum.Hoc a Romao Populo tribui folebatiniuria cafis:ficut,P,Iunio;&

Vel Cn»
popiliu

Velqfq?

♦T.Corucaniorqui ab Teuca illiricorum regina interfedti erant»Non omittendumrquod annotauere anna
lesitripedaneas iis ftatuas in foro flatu tas»Hac uidelicet menfura honorata tunc erat* Non praeteribo. C*
Oftauium ob unum uerbum quo regem Antiochum dilaturum ferefponfum dicetem uirga quam tene/'
bat forte circunfcripfit.&: priufquam egrederetur circulo illojrefponfum dare coegit.In qua legatione in/
rerfefto fenatus ftatuam poni iuffit quam oculariffimo loco in roftris.Inuenitur de ftatua decreta Taracia
Ca ia fiue Suffecia: uirgini ueftalitut poneretur ubi uellet.quod adietftum non minus honoris habet: qua
<£fcemina eft decreta,Meritum eius ipfis ponam annalium uetbis*Quod campum tyberinum grarifica/
ta ea eflet populodnueio & Pythagora & Alcibiadi in cornibus comitii pofitas cum bello fannitico A pol/
Io pythius fortiffimo gracorum gentis iuffiflet 8C alteri fapientiffimo fimulacra celebri loco dicari: donec
Sylla dictator ibi curiam facerct.Mirum^ eft illos patres Socrati cunilis ab eodem deo fapientia pralato
Py thagoram pratulifietaut tot aliis uirtute Alcibiademtaut quemquam urroqt Themiflodi , Columna/
rum ratio erarjattolli fupra cateros mortales:q>& arcus fignificant nouitio inuenro * Primus tami honos
coepit a graecis»Nullique arbitror plures ftatuas dicatas quam phalerio Demetrio athenis. Siquidem » ccc*
Ix,ftatuere:quas mox lacerauerunrinondum anno hunc numerum dierum excedente,Statuerant Roma
etiam in omnibus uicis*C.Mario Gratidiano tribus ut diximusjeafdemquefubuentere Sylla introitu*Pe
deftres fine dubio Roma fuere in auiloritate longo tempore,Equeftriurn tamen origo per quam uetus
Vel Coe eft cum fceminis etiam honore coicato.Cloelia enim ftatua eft equeftrislceu parum effet toga eam cingi:
lix cum nec Lucretixmec Bruto qui expulerant regesrpropter quos Cloelia iter obfides fuerandecerneretur*
Hanc primam & Oratii Coclitis publice dicatam crediderim. Ante enim fibi ac Sybilla: Tarquinium & rc
ges ipfos pofuifle uerifimileeftmifii Cloelia pofitam efle quoque Pifo traderet ab iis qui una obfides fue/
rant redditis a Porfena inhonorem eius:habuitediuerfo Anniusfacialisequeftrem ftatuam contra Iouis
Statoris adenxin ueftibulo fuperiore domus ualeria fuifle Publicola cofulis filia:eamque folam fugiflb*
Tyberimque tranfnatauifte: careris obfidibus qui porfena mittebanturiinteremptis Tarquinii infidiis
•L,Pifo prodidit.ldem audor eft Marco Aemylio &,C,Popilio fecundo conff.a cenforibus Publio Corne
lio Scipione:& Marco Popilio ftatuas circa forum eorum qui magiftratus gefterant fublaras omnes: pra/
ter eas qua populi aut fenatus fentenria ftatuta effent,Eam uero quam apud adem Telluris ftatuiflet fi/
bi Spu.Caffius:qui regnum afFeclauerat:etiam conflatam a cenforibus.Nimirum in ea quo^ re ambitio*
nem prouidebant illi uiri,Extant Catonis in cenfura uociferationesjmulieribus Romais in prouinciis fta/
tuas poni,Nec tamen potuit inhibere:quo minus Roma quoque ponerentur: ficuti Cornelia Graccho/
rum matrirqua fuit Africani prioris filfa,Sedens enim huic pofita;foleifque fine amento infignis in Me¬
telli publica porticu ♦ Qua ftatua nunceft in Odlauia operibus * Publica autem ab exteris pofita eft Ro/
ma,C» Aelio tribuno plebis lege perlatam Septimium Statilium Lucanum ; qui thurinos bis infeftaue/
rat , Et obid,C* Aelium thunni ftatua & corona aurea donarunt *lidem poftea Fabritium donauere
Vel gen ftatua liberati obfidione,Paffimque ftatua in clientela funt recepta* Et adeo difcrimen omne fubla
tes tu: ut Hannibalis etia ftatua tribus locis uifant in ea urbejincra cuius muros folus hofliu emifitbaftam*

TRJGESIMVSQ.VARTVS

CXCVI

Deantiqnfs ftataariis & preciis fignoru unodicis:8C coloffls in urbe celeberrimis» CA. VII»

V ifFe aut ftaruaria arte familiare italix quoq? & uetufta indicat Hercules ab Euandro facrat ustu t
pdunt:in foro boarioiqui triuphalis uocafjatqr per triuphos ueftirur habitu tiiuphaluPraererea
Ianus geminus a Numa regedicarus:qui pacis belliqargumeto colitur * Digitis ira figuraris ; uc
trecentos quinqnagintaquinq diejjd nota p fignificatione anni tpis 8C xui fe deu idicarer* Signa

«moqthufanicaperterrasdifperfatquxinethruriafjditaranoeftdubiu.Ddoj*' tantu putare eeini Metro
dorusSceptiuscuicognomeromainoisOdioinditueft.Vulfiniospulfatos ,pprercetu&dece (fatuam fi/
gna obiecerit.Miruq mihi uidetur cu (latua^t in italia tam uetus origo finporius lignea aut fidilia deoru
fimulacra in delubris dicata ufq? ad deuicla afiamjunde irrepfit 8C luxuria » Similitudines exprimedi qux
prima fuerit origoitn £»qua plafticen grxci uocant dici couenientius erit* Etenim prior qua (la tuar ia fuit.

Sed hatcad infinitu effloruitmultoru uoluminu opere fi quis plures perfequi uelit.Oiaenim quis poffit^

Jn.M « Scauri aedilitate tria millia fignoru in fcarna tantu fuere teporario theatro, Mumius deuida achaia
repleuit urbem* Jpfeexceffit no rdidurus filiae dotem»Cur enim no cum excufatione ponatur' Mulra QC
Luculli in uexere* Rhodi etianum.iii«millia fignoru efie Mutianus ter conful prodidit t nec pauciora athe/
nis & olympix.Delphis fupereffe creduntur.Quis ifta mortabu perfequi poffit^aut quis ufus nofcedi in/
telligafYlnfignia rame& maxime aliqua decaufa noratatuoluptuanu fitattigifTetartificefq? celebratos no
minauiffe finguloru quoq* inexplicabilem multitudinejcum Lyfippus ad fexcenta*x.opera fcciflfe rradaf* Vel fi/
Ante omnia ut arti claritate poflent dare uel fingula.Numeru apparuiflc.defundo eo cum thefaupe effre^ gnoril
giflet hxresjfolitum »n* ex immani precio cuiufqi figni denarios fe ponere aureos fingulos* Euecla fupra
humana fidem ars eft fuccefTutmoxetiam audacia.in argumetum fuccefliistunum exeplum afferam i nec
deorum nec hofum fimilitudinis expreffx* Aeras noftra uidit in capito!io:priufq id nouiffime coflagraret
a Vitellianis incenfum in cella Iunonis cane ex aere uulnus fuum lambente.Cuius eximiu miraculu 6C fdi>
fcreta uerifimilitudo no ex eo folti itelligitimq ibi dicatus fuerattueru 6C noua farifdarioe:na fumma nui/
la par uidebafjcapite tutelarios cauere pro eo mflitui publici fuit*lnnumera funt exepla.MoIes quippe ex/ Vel ifitV
cogitatas uidemus ftatuai« quas coloffos uocac turribus pares.Talis eft in capitolio Apollo traflatus a*M* tuti
Lucullo ex apollonia ponti urbe.xxx.cubitogi.c.I.talens fadus.Talis in capo martio lupiter a Claudio Cx
faredicatusiqui ideo uocaf Popeianus a uicinitate theatri*Ta!is & tareti fadlus a Lyfippo*xI.cubiro^*Mi^
in eo q manu(ut ferunt) mobilis ea ratio liberametieftiut nullis couellaf pcellis.Jd quide jauidifie & arti Vel ra/
fex dicifjmodicoiteruallo.Vnde maxime opus erat flatu fi angi oppofitacoluna.Itaq pp magnitudinem tione
difficul tateqt moliedijno attigiteu Fabius uerrucofustcd Hercule qui eft in capitoliotmde trafferret.Ante
oes auc in ammirande fuit Solis coloffus rhodi que fecerat Chares Lyndius Lyfippi fupradicli difcipulus*
Septuaginta cubito#: altitudinis fuir.Hoc fimulacru poft quinquagefimu fextu annu terremotu pflratu*

Sed iacens qaoq miraculo eft.Pauci pollice eius ampiechmf.Maiores funt digiti cj plerxq ft atux « Vafti
fpecus hiant de fradis mebris.Spedanf intus magnx molis faxatquo#: podere illud ftabiliuerat conftitu/
ens.Duodecimannis rradut effedu.ccc.ralentisiquxcotuleratex apparatu regis Demetrii religa morx te Vel reli
d;o»Sunt alii minores hoc in eade urbe coloffi centu numero*Sed ubfcilq finguli fuiffent nobilitaturi lo/ dio
cum.Prxterq hos deo#: quinq quos fecit Bryaxis*Fadlirauit colo (Tos &!itaha«Videmufq certe Apolline
in bibliotheca templi Augufli thufcaniu.l.pedu a pollicetdubiu xre mirabiliore an puIchrieudine*Fecit5i
Sp*Caruilius loue qui eft in capitolio uidhs famnitibus facrata lege pugnatibus e pectoralibus eo^ ocreif/
que 6C galeis*Amplitudo tataefbut cofpiciaf a Lariario loue*Reliquiifqi limx fua ftatuaea fecinqux e an/
te pedes fimulacri eiustHabetin eode capitolio amrmrarionc:& capita duotqux*P*Lctulus coful dicauit.

Alteru a Charete fupradidlo fadhl. Alteru fecit Decius coparatioe in tantu uidtusiur artificiu minime pro/
babilis artificis uideat.Veruomneamplitudineeius generis ftatuaru uicitxtate noftra Zenodorus Mer/
curio fadto in ciuitate gallixaruernis per annos*x*pedu*cccc. immani precio* Is poftq fatis ibi artem appro
b3uerat:Roma accitus eft a Neronetubi deftinatu illius principis colofium fecit centu*x»peduiti longitudi
ne:qui dicatus Solis uenerationi eft damnatis fceleribus illius principis.Mirabantur in officina non modo
ex argilla fimilitudinem infignemjuerum 8i dc paruis admodum furculis quod primum operis inftar fir Vel qui
it»Ea ftatua indicauit interifie fundendi xris feientiamteum &C Nero largiri aurum argentuq paratus cflet Vel in/
cC Zenodorus fcientia fingendi cxladiq nulli ueteru poftponeretur.Statua aruernoru cu faceret: ^uincix ftaura/
Vibio Auito prxfidente duo pocula Calamidis manu cxiataiqux Caffio Syllano auunculo eius praecepto tioi fiut
ri fuo Germanicus Caefar adamata donaueratxmulatus eft:ut uixulla differentia elfet artis.Q uatoq ma/ Vf artis
ior in Zenodoro prxftantia fuitjtanto magis deprehendi xris oblitteratio poteft* dephen

Nobilitateexxreoperum &arrificum*ccclxvi* CA* VIII. dendx

Ignis qux uocant Corinthia pleriq in tantu capiunturmt fecu circuferanttficut Hortenfius ora
tor fphinge Verri reo ablatam.Propter q Cicero illo iudicicr in altercatioe negati ei fe enigmata
intelligeretrefpodirdebfrejquoniafphingemdomihabereuCircutuIit&Neroprinceps ama'

m _ _ 2one;de qua dicem us.Et pauloate.GCcftius cofularis fignu quod fecu etia in plio habuit. Ale

xandri quoq magni tabernaculu fuftmere rradunf folirx ftatux:ex quibus dux ante Martis ultoris xde
dicatx funtirotidem anteregia.Minoribus fimulacris fignifq inumera prope artificumultitudonobilita
ta eft. Ante oes tame Phidias arhen*efis loue olympix fado ex ebore quide*Sed ex xre figna fecir • Floruit
aut olympiade odogefi matertia circirer*ccc.noftrx urbis anno*Quo eode tefpore xmuli eius fuere Alea/

menes:Cririas:NeftocIes:HegIeas*Etdeindeolympiadeo<ftogefimafeptimaAgelades;C3llon:PolycIetu«
Phragmo:Gorgias;Laco;MycoruPyth3gorastScopas:Perelius,Ex iis Polycletus difcipulos habuit Argius

• LIBER

Afopodoram: AIexfm:Ariftfd^miPhrynonem:Dmonem: AthenodofumtDameam: Clftorfum : K^ro/
nemiLycium.Noriagefimaquinta olympiade floruere Naucydes:Dinomedes:Canachus:Patrodes. Cen/
tefimafecunda PolyclesiCephifiodotustLeocharestEpatodorus.Centefimaquarta PraxitelestEuphranor:
Centefimafeprima EchionrTheromachustCentefima quartadecima Lyfippus fuit : 8C cum eo Alexander
f magnus.Item Lyfiflratus di frater eius SthennisjEuphronides.Softratus lontSyllanio.In hoc mirabile:^

nullo do&ore nobilis fuit ipfe.Difcipulofqi habuit Zeufin di Iadem.Cenrefima.xx.Eutychides: Eutycra/
tes:LahippustCephifiodotus:Timarcus:Pyromachus*Cefrauft deindears:ac rurfus olympiade centefima
quinquagefimaquinta reuixincum fuere longe quidem infra pradictosprobati tamen Antbeus:CalIiftra
Velty/ tus;Polydes:Atheneus;CaIIixenus;Pytocles:Pythias;TomyIos* Ita diftindis celeberrimorum aetatibus*
moles infignes raptim tranfcurram reliquam multitudinem:^ paffim difperfam.Venert autem di in certamen
laudatiffimitquamquam diuerfis aetatibus genititquoniam fecerant amazonasiqua cum in templo Ephe
fia Dianae dicarenruriplacuit eligi probarif lmamtipforum artificum qui praefentes erant iudiciojcum ap
paruit eam eflejquam omnes fecundam a fua quifqi iudicafter.Hac eft polycletit jaxima ab ea phidia.Ter
tia dareffilla.Quartacyclonis.Quinta phragmonis:phidias praeter Iouem olympium quem nemo amu
latur.fecit& ex ebore aeque Mineruam athenisrquaefl in parthenone aftans.Exare uero praeter amazo/
nem fupradi&am Mineruam tam eximia’ pulchritudinisjut a forma cognomen acceperit. Fecit di Clidi/
chum di aliam Mineruamtquam Romae ad adem.Fortuna aemilius paulus dedicauitiiteduo fignaiqua
catulus in eadem aede pofuitjpalliata.Etalterum collofficon nudum.primufq? artem toreuticem aperu iC
fe atq$ demonflrafle merito iudicaturtpolyderus ficyonius ageladis difcipulus . Diadumenum fecit molli
ter muene centum talentis nobilitatumtitem & Doryphorum uiriliter puerum»Fecit&quem canona ar»
tifices uocandiniamenta artis ex eo petentes uelut a lege quadam «folufq? hominum artem ipfe feciftear/
tis opere iudicatur.Fecit&diflringetern fe*Et nudum talo inceflentem • Duofq? pueros.ltem talis nudos
ludentesrqui uocantur aftragalizontes:& funt in Titi imperatoris atriojquo opere nullum abfolurius ple
ri<y ludicant.item Mercurium qui fuit liIymachia>Herculem qui Roma: antheum a terra fuftinentem:
artemona qui periphoretos appellatus eft.Hic confumafle hanc fcientiam iudicatur;& toreuticen fic eru-
difletut phy dias aperuiflejproprium eiufdem:ut uno crure in fi flerent figna excogitaftdutait Varro; 8i pe
ne ad unum exemplum Myronem eleuteris natum;&: ipfum Ageladis difcipulum bucula maxime nobili
tauit celebratis uerfibus Iaudatatquando alieno pleriq? ingenio magis quam fuo commendantur. Fecit di
canem :di Dyfcobolonjft: Perfea:& Priflas:& fatyrum adm itantem tibias:& Minerua:de!phicos petathlos
pancratiaftas. Herculem eria qui eft apud circum maximu in aede pompei magni.Fecit di cicada: monume
tum di Iocufta;ficut carminibus fuis Erina fignificat.Fecit di Apollinem quem a triuurro Antonio fubla/
tum reftituitephefiis diuus Auguftusammonitusin quiete.Primus hic multiplicafleuarietatem uidetur
numerofior in arte q polydetus:& in fimetria diligentior.Et ipfe tamen corporum tenus curiofus t animi
fenfus nonexprefnfte.Capillum quoq? di pubem no emendatius fecifieg rudis antiquitas inftiruiflet ♦ Vu
cit eum Pythagoras ex italia Rheginus pancratiafle delphis pofito. Eundem uicit di Leontius qui fecit fla/
diodromoaflylon:quioIympiaeoftenditur»Et lybin puerum tenentem tabellas eodem Ioco:& mala fere/
tem nudum.Syracufis autem claudicantemtcuius ulceris dolorem fentire etiam fpedantes uidetur . Item
apollinem citharedumtferpentemcy eius confici fagittistqui Dicaus appellatus eft : quoniam cum thebae
ab Alexandro caperentunaurum a fugiente conditum finu eius caelatum efler « Hic primus neruos di ue'
nas expreffit capillumq* diligentius.Fuit di alius pythagoras famius initio picftortcuius figna ad aedem for
tunac huiufce dea funt feminudajunde di laudata funt.Hic fupradi&o facie quo$ indifereta fimilis fuifte
traditur.Rhegini autem difcipulus & filius fororis fuifTe traditur.Softratii ly fippus Sicyonius • Duris ne/
gat.T ullius fuifte difcipulum affirmat.Sed primo aerarium fabrum. Audendi ratione coepifiepidtoris Eu
pompi refponfo.Eum enim interrogatu que fequeretur antecedentiuldixiftedemoftrata hominu multi»
tudinetnatura ipfam imitanda efleinon artificem.plurima ex omnibus figna feciti& ut diximus foecudiffi
ma artisrinter qua: diftringente fetque.M. Agrippa ante thermas fuas dicauit:mire gratu Tyber/o princi/
pitqui no quiuit teperare fi di in eo:qq lperiofus fui inter initia principatus traflulitq? in cubiculumralio ibi
figno fubltituto:cuquidetanrapopuli RornakCotumaciafuitmtmagnistheatridamoribus reponi Apo/
xyomenon coflagitauermprincepfq? qq adamatu repofuerit.Nobilitaf lyfippus di temuleta tibicina di ca/
nibus ac uenatioe. In primis uero quadnga cu fole Rhodioij:, Fecit 8i Alcxandru magnu multis operibus?
a pueritia eius orfus.Qua ftatua inaurari mffit Nero priceps delecftatus admodu illa. Dem cu precio perii/
fer gratia artisidetracftu eft auru pciofior^, talis exiftimaf etia cicatricibus operis atq? cofciflurisjin qbus au
rurerhaferatremanetibus.ide fecit Epheftione Alexadri magni amicutque quida polydetoafcribunt j cu
is cetu prope annis ante fuerit • ide Alexadri uenatione quae delphis facrara eft. Athenis faty rorum turma.
Alexandrum amicorumcy eius imagines fumma omniu fimilitudineexpreffit»Has metellus macedonia
fubatftatranftulitRomam.Fecit&quadrigas mulro^egenerukStatuariae arti plurimu traditur contulifte
capillum exprimendo.Capita minora faciedo q antiqui.Corpora graciliora ficciora^tper qua proceritas
fignorum maior uideretur.Non habet latinum nomen lymmetriarquam diligentiflime cuftodiuit noua
intacftaque ratione quadratas ueterum flaturas permutadoruulgocpdicebanab illis fadlos quales eftentho
mines a fe quales inderentur eflc.Huius proprie uidenrur efte argutia operu cuftodira in minimis quocp
rebus. Filios di difcipulos reliquit laudatos artifices lahippu di Bedamded ante oes Eutychratem; qq is co/
flantia m patris potius amulatus q elegantiam auftero maluit genere quam iucundo placere.Iraqi oprime
expraffit Herculem delphis di Alexandrum Thefpin uenarorem di tfiefpiadum pralium aqueltre»Sim«

TRIGESIMVSQ_VARTVS CXCVII

lachrum trophonn ad oraculum' «Quadrigas medcx compIures.Equu cum fifc/nis.Canes uenantiu. Hir/1
ius porro difcipulus fuit Thy fi crates 8C ipfe Sicyoniusrfed Ly fippi fedtse propior ut uix difcernantur com'
plura fignaiccu fenex Thebanus Demetrius rex:Peuceffesalexandri magni feruator.Digni tanta gloriaar
tifices.Qui compofitisuoluminibuscondidereha?c:mirislaudibuscelebrar:&:thel3phanern phoeceum
ignotum aliasjquoniam in theflalia ubi habitaueritjiaruerint opera eius alioquin fuffragiis iporum arqua
tur polycleto:myronimythagorae«Laudanr eius Iarifl*am:& fpirarchum.Pentathlom&apollinem t alii no
hanc ignobilitatis fuiiTe caufamifed quonia fe regum Xerxis dC Darii officinis dediderit:exiffimanr,Praxi/
teles quoq$ marmore foeliciorrideo clarior fuir« Fecit tamen ex aere pulcherrima opera* Proferpinae raptu* Velca/
Item caragufam:& ebrieratern:& liberumpatremtnobilemq? una fatyrum:quem grseci periboeto cogno thadi/
minant.Signa etiam quae antefoelicitatis ardem fuere, Venerem cp qua: cum ipfa arde incendio cremata eft fin
Claudii principatuimarmorea: illi fuae per terras iclytar parem. Item ftephufam.Spelumenem: Oenopho
rumiHarmodiumj&ariffogyronem tyranicidasjquos a Xerfe perfarum regeeaptos uidlaperfide arhenf/
enfibus re mi fit. Magnus alexander.Fecit 6C puberem apolline fubrepenti lacerta: comunis fagitta infidian
temtquem Sauroctonon uocant.Spedlantur & duo figna eius diuerfos effectus exprimentia flentis marro
nae & meretricis gaudentis. Hanc putant phrynem fuiflerdeprehenduntep in ea amorem artificistSC mer/
cedem in uultu meretricis.Habet fimulachrum & benignitas eius.Calamidis enim quadrigs auriga fuu
impofuit.ne melioqin equorum effigiae in homine defecifle credereturtipfe calamis & alias quadrigas bf
gafcp fecinaequis femper fine aemulo expraeffis.Sed ne uidearur in hominu effigie inferior: alchmena nui/
lius eft nobiliorialcamenes phidiae difcipulus & marmorea fecit:& aereum pentathlonjqui uocatur encriV
nomenosiat polycIeti difcipulus ariftides quadrigas dC bigas.Et iphicratis Iesena laudatur.Scorrum haje ly
rae cantu familiaris.Harmodio&ariftogytoniconfiliaeorumdetyrannicidio ufcpad morte excruciataa
ty rannis no.pdidit.Quaobre athenienfes eam honore habere uolentestne tamen fcortum celebrafle uide/
rentunanimal nominis eius feceretatcp ut frelligeretur caufa honoris in opere linguam addiabartificae ue
ruerunt. Bryaxis aefculapium & feleucum feciuBedas odorantem Batton apollinem & iunonemt qui fut
Roma: in templo concordiae.Crefilas uulneratum deficientain quo porfitintelligitquantu reftatanima:*

Et olympium pericle dignum cognorme.Mirumq? in hac arte eft:q> nobiles uiros nobiliores fecit.Cephi/
iidorus mineruam mirabilem in portu athenienfium.Et aram ad templum iouis feruatoris in eode por*
eu:cui pauca comparantur.Canachus apollinem nudum qui philefius cognominatur in didymeoaegyne/
cici seris temperatum.Ceruumg? una ita ueftigiis fufpenditmt linum fubter pedes trahatur alterno morfu
calceqj digitis retinentibus folumtita uertebrato dente utriufq? in partibus : ut a repulfu per uices refiliar*

Item celetizontas pueros fecit.Chereas Alexandrum magnum. Et philippum patrem eius feci t.cthefi laus
doryphoron:&amazonemuulneratam«Demetriuslyfimachen:quse facerdos mineruae fuit annis.lxiiir* t .
Idem & mineruam qua? mufica appellatur:quoniam dracones in gorgone eius ad idtus citharae tinnitu re
fonanr.Idem aequitem farmenemiqui primus de aequitatu fcripfit.Dedalus & ipfe inter fidiores laudatus
pueros duos diffringentes fe fecit . Dynomcnes prorefilaum: &C pyrhodemum ludtatorem . Euphranoris
Alexander paris eff:in quolaudarur:q> omnia fimul mtelliganturiiudex dearumtamator Helense:& tarae
achillis in terfeclor. Huius eff minerua Romseiquce dicitur catuleana infra capirolium a.Q. Ludiario catu/

Io dicata.Er fi mulachrum boni euentus dextra pateramrfi niff ra fpicam ac papauer tenens.Irem latona pu
erpera apollinem & Dianam infantes fuftinens in sede concordiae. Fecit quadrigas bigafty.Et clyricon exi/
mia forma.Et uirtute segregi&utrafqj colloff reas.Muliere miniff rate &C adorante: ite Alexandru 8C pbilip
pd in qdrigis.Eutychydes eu rota fecit:! quo arte ipam liqdiore plurimi dixere.Hegiae minerua pyrrh ufqj
rex laudat. Et celetizontes pueri:& caftor ac pollux ante sede Iouis tonantis agefiae:in pario colonia Hercu
les ifidori.Butthyreus Iycius myronis difcipulus fuitrq fecit dignu pceptore pue^e fufflante Iaguidos ignes
GC argonautasileocrastaquilam fentientem quid rapiat in Ganymedei quid feratjparcentc unguibus ctia
per ueflem.Puerum autolycon pancratio uidloremtpropter quem Xenopho fympofium fcripfit • fouem
illum Tonantem in capitolio ante cundla laudabilemiitem apollinem diadematum : lucificus lagonem
puerum fubdofeacfucarae uerniIiratis.Lycius & ipfe puerum fuffitorem. Menechmiuitulus genu praemi
cur replicata ceruice. Ipfe<j menechmus fcripfit de fua arte.Naucides mercurio & difcobolo fmolante arie
tem cenfetur.Naucerus luctatorem anhelantem fecit. Niceratus Aefculapium & hygiam qui funt in con/
cordiae templo romse . Phynomachi quadriga regitur ab alcibiade : polydes hermaphroditum nobilem
fecit. Pyrrhus hygiam & mineruam. Phoenix: lyfippi difcipulus epitherfen . Stvpax cyprius uno celebraf
ligno fplachnopte. Periclis olympii uernula.Hic fuit exta torrens:ignem oris pleni fpiritu accendes. Sylla/
nion apollodorum fecit fidiorem 6C ipfumffed inter cundtos diligentiffimum artis:&: inimicum fui ludicc
crebro pfedta figna frangenre:du fatiare cupiditate neqr artis:&: 10 infanu cognominatu.Hoc in eo expffit!
nechoiem ex x re fecit:fed iracundia, Et achille nobile.irc epiffa te exercete athletas.Strongilion amazonet
qua ab excellentia cruru Eucnemoappellar.Obid in comiratu Neronis principis circulata * Ite fecit puerut
que amado Brutus philippefiscognomiefuoilluffrauit.Theodorusqlabyrinthu fecit fami:ipfe feex sere
fudit pter fimilirudine nobile:fama magnae fubtilitatis celebrarus.Dextra lima renet:leua tribus digitis q/
drigula renuit tranflata preneftejtantx paruitatisjuttotam eam currum q^s & aurigam integeret alis fimul
fadla mufca.Xenocrates Tificratis difcipulustaut ut alii Eutycratisiuicit urrof^ copia fignoij<::&: de fua arte
compofuit uolumina.plures artifices fecere Attali 8C eumenis aduerfus gallos prcelia.Ifigonus: phyroma -
chus:Stratonicus:Antigonus:quicondidituoluminadefuaarte.Boetiqqargeto melior lfans eximie anfe
remffrangulat. Atq?ex oibusq rettuli clariffima quaeqiinurbeiam funt dicata a Vefpafiano principe in

LIBER.

templo padsjaliifg? eitis operibus uiolent/a Neronis in urbem conue&a!& in fellariis domils aureae diTpo
fita.Prxterea funt xqualirare celebrati artificestfed nullius opeiji fuo^ praecipui. Arifton qui Si argentum
caelare fol itus eft*Callares:Defias:Cantharus;Sicyonius:Dionyiiodorus:CritixdifcipuIqs:Deliades;Eu/
phorion:Eunicus:&: Hecatxus» Argenti cxlatores;Lefbodes:,pdorus:pythodicus:poIygnotus,Idepi(fto/
res nobililfimi* Ite ex cx!atoribus:Stratonicus:Scymnus qui fuit Critiae difcipulus.Nunc percenfebo eosj
Vel an/ qui eiufdem generis opera feceruntrut apollodorus:androbolus:afclepiodorustaleuas philofophus: appel
helas las:& adorates foeminas antigonus.Et lu&atores peryxyornenon.Tyranicidafg? fupradi&ostantimachus:
athenodorus:Foeminas nobiles ariftodemus:& luctatores bigaf<j cum auriga.Philofophos anus SeleuciS
regem«Habet quogp huius gratia Doryphorus.Ccphifidori duo fuere* E priore eft Mercurius liberupa/
trem in lfantia nutriens*Fecit 6i condonante manu elata» Perforia in incerto eft*Seques philofophus fecit
celetasrquicuphidia loue olympiu fecerat ♦ Philofophus ite Cleoni Cenchramis:&callicles:& Cephist
8i CaIcofthenes:& com<xdos:&athletas:Dahippus:pelIa:iomcno:Daiphron:& Democritus:& Dsmont
hilofophus Epigenon oia fere prxdidta imitatus pceffitin tubicine & mri iterfeclx infante miferabiliter
landiente.Eubolides digitis coputans.Mycon athletis fpecTatus . Menogenes qdr igis.Nec minus Nicera
tus 013 qux exteri aggreilus:repfentauit Alcibiadetlampadecp accenfa matre eius Demareten facrificante*
pthificrates bigxrpitho mulieri ipofuit.Ideg? fecit Marte dC Mercuriaqui funt in Cocordix teplo Romae
perillu nemo laudat fxuiore phalaride tyrannotcui tauru fecit mugitus hois pollicitus igne fubditot& pri/
mus eu expertus eft cruciatu iuftiore fxuiriarin hoca fimulachris deu hoiumqi deuocauerat humaniffima
artem:i5 ne tot conditores eius elaboraueranrtut ex ea tormeta fierentritac^ una de ca feruanf opera eius;
ut qfquis illa uidearioderit manus.Sthenis Cerere: Iouem: Minerua fecit : qui funt Romx in Concordia:
temploddem flentes matronas:& adorantesiiacrificantefgj*Simon cane& fagittarfu fecit.Stratonicus cx/
lator ille philofophus»Scopas utrofg?. Athletas aut & armatos Si uenaroresjlacrificantefcp Batton»Euchir
Glaucides:Heliodorus:Hycanus:Lophon:Lyfon:Leon:Menodorus:Myagrus;polycratcs:polydus:&py/
thocritus^togenes.Iideq? pictura dari(Timi:ut dicemus«PatrocIes polis poffidonius:qui & argentucxla/
tiit nobiliter natioe ephefius*Perichlymenus : phyIon:Simenus:Thimotheus:Theomneftus : Thimarchi
des:Thimon:Thyfias:Trafon*Exoibusautrnaximxcognoniineifignis eft Callimachus fempcalunfator
Vel ca/ fuitnec fine habens diligentix ob id texitechnos appellatus*Memorabilis exemplo adhibedx curx modu*
cote xi/ Huius funt faltantes Iacxnx emendatu opus.Sed in quo gratia oem diligentia abftuIerit.Que quide Si p|i
technos cftorem fuifie traddt.No xre captus:necarte unam folumodo Zenonis cypria ftatua in expeditioe no uen/
dit’Cato*Sed ga philofophi erat* Vt obiter hoc quoq? nofcaf tam inane exemplu in mentione ftatuaru ,eftr
& una non ptereunda: licet au&oris incerti iuxta roftra Herculis tunicati*EIeo habitu Romx : torua facie
Vel fu/ fentietxcp fupma in tunicari hac tres frit tituIi.Vnus.L*LuculIi iperatoris de manubiis. Alter pupillu lucui
leo li filia eft«S»C.dedicaffe.Terrius.T*Septirniu Sabinu xdilem curulem ex priuato in publicu reftituifle*Tot

certaminu tantx$ dignationis fimulachru id fuitmuc reuertemurad differentias xris 8i mixturas.In cy/
prio coronaria 8C regulare eft urrucp du£tile*Coronariu tenuaf in laminasttauroruq? felle tfn&ufpem auri
in coronis hiftrionu prxbet. Ideq» in uncias additis auri fcrupulis fenis ptenui pyropi braftea ignefeit. Re/
gulare Si in aliis fit metallis. Idecp chaldarior^ differetiatq* chaldariu fundif rantu: malleis fragile : qbus re/
gulare obfequif :ab aliis dudtile appellatu:quale oe cypriu eft.Sed Si in exteris metallis cura diftat a chalda
rio oe*n*purgatis diligentius igni uitiis cxcodbfqs regulare eft.in religs generibus palma capano»Simile in
multis partibus italix proutnciifi^.Sed odtonas plumbi libras addunt:SC bene recoquut propter inopiam
Iigni»Quantum ea res differentix afferariin gallia maximx fentitur:ubi iter lapides candefactos funditur*
Exurente enim codturatnigrum atq? fragile confici tur.Prxterea femel recoquuntiquod fxpius fecifle bo
mtatiplunmum confert* Ia quod notaflejnon ab re eft*

DifFerentixxris&:mixturx:<S(: de feruando xre. CA* IX»

Es oe frigore magno melius fundi*Sequenfqi teperatura ftatuaria eft • Eadeq* tabularis hoc mo*
Maffa proflaf in prim is:mox i proflatu addi£ tertia portio xris colle&aneithoc c ex ufu coempti»
Peculiareqi in eo codimetu attritu domiti &Z cofuetudie nicoristueluti mafuefadh'«Mifcen£ 8C plu
bi argetarii podo duodenatac felibra centenis pfliti.Appellaf et nunc dt formalis teperatura xris
tenernmi:qtn nigri plubi decima portio addff:& argetarii uigefima:maximxqi ita colore bibittque grx/
canicu uocat«NouilTima eft qux uocaf oIIaria:uafe nome hoc dante.Ternis autqternis libris plubi argen
tarii in centenas xris additis.Cyprio fi adda t plubutcolos purpurx fit in ftatua^: prextis*Aera exterfa rubi
girri celerius trahutjqua negledlatnifi oleopunganf.Seruari ea optimx in ligda pice tradunr.Vfus xris ad
ppetuitate monumento^: iampride tranilatus eft.Tabulis xreis in gbus publicx coftitutiones incidanf*
Decadmiamedicinx* CA* X;

Etalla xris multis modis inftruunt medicinam:utpote cum ulcera omnia ibi ociffime fanentur*
Maxime tam en prodeft cadmia. Fit fine dubio hxc 6C in argenti fornacibus : candidior ac minus
ponderofatfed nequaqua comparanda xrarix»PJura autem genera funt » Namq) ipfe Iapis ex quo
fit xs cadmia uocatur furfuris neceffarius medicinx inutilis.Sic rurfus in fornacibus exiftit: alia/
que nominis fui originem recipit. Fir autem egefta flammis.arque flatu tenuiffiraa parte materix : 8C
cameris lateribufue fornacium pro quantitate leuitatis applicata .Tenuiffima eft inipfo fornacium ore:
qua flammx eludanturiappellata capnitis:exufta:& nimia leuitare fimilis fauillx*Jnterior optimateame/
ris dependens : di ab eo argumento borry tis cognominata ponderofior hxc priore ; Leuior porro fecutu/*
riSkDuoeiuscolores.Detenorcinereus.Puniceusmelionfriabilisjoculorum^ medicamentis utililffma*

TRIGESIMVSQ.VARTVS

CXCVIII

Tertia eft iti lateribus forriacfumfquae proprer grauitarem ad cameras peruenire ndn potuit. Haec dicitur
placitis:& ipfa ab argumento criifta uerius q pumex intus uariaiad pforas utilior:6i adcicarrices trahedas*

Fluunt ex ea duo alia genera * Onychiris extra paene carrulajintus onych ps maculis fim ilis * Offractis tota
nigra 6L c^etera^ fbrtilfimatuulneribus maxima utilis.Ois aut cadmiaincyprifornacibusoptima.Iteruq? Vel for
a medicis coquif carbone puro atep ubi in cinere rediinextinguit uino am ineotquaead emplaftra praepara didifli/
tunquae uero ad pforasaceto.Quidam in ollis fictilibus rufam urunttac lauannin mortariistpoftea ficcat* ma
Nymphodorus lapidem ipm qua grauiffimu fpjffijm^ urit pruna:& exuftu chio uino reftinguintuditcp:
naox linteo cribrattatqj in mortario terit: mox aqua pluuia maceraniteruqs terit quodfubfedirttioneccae/
ruflle fimilis fiat:nulla dentium offenfa.Eadem jollae actiotfed qua puriffirnu Iapidem eligir.Cadniiae ef/
fei5tus:ficcare:fanare:fidcre fluchonestpterygiatfordes oculoge purgare:fcabriciem extenuaret quicquid
in plumbi eftedtu dicemus. Et aes ipfum ad oia eadem uritunpraeterq albugines oculo cicatrices.Vlce

raquocp oculorum cum ladlcfanat.Idq^aegyptii collyrii mo terunt lncoticuIis.Facir&uomitionese mei
le fumptu.Vritur autem cyprium in fictilibus crudis cum fulphuris pariponderetuafe circulito fpiramen
toincaministdonecuafaipfa percoquantur.Quidam &fa!em addunt. Alii alumen pro fulphurae. Alii ni
hil fed aceto tantum afpergunt * Vftum teritur mortario thebaico : aqua pluuia lauatunminor effe£tu:ite'
rumgp adiefta largiore teritur : & dum confidat relinquitur ; hcc faepius : donec ad fpeciem minii redeat*

Tunc ficcatum in foleim aerea pyxide feruatur*

De fcoria‘.& flore:& fquama aeris :6C ftomace:& aerugine.* & hyeratio. CA. XT.

&T fcoria aeris fi mili mo lauatiminor tffedu qua a s ipfum . Sed di aeris flos medicina utilis eft.

|i Fit aere fufot& in alias fornaces tranflatonbi natu crebriore excutiunfuclut milii fquamaetquas
juocanr floreicaduntaut cum panes seris aqua refrigerant rubenrqj fimilirer ex eis fit : quauocat

_ f Iepida:& fic adulreraf flosturfquama uenearp eo.Eft at fquama haecdecufla ui clauistl quos pa/

nes a rei feruminanf . Jn cypriis maxima officinis ori.Differentia hac eft:q> fquama excutit idfbus iifdem
panibus.FIoscaditfponre.SquamaeeftaUeru genus fubtilius ex fuma.f.Ianuginedecuflumjqduocant flo
moma» Atgi hac ola medicifqcl pace to$i dixiffe liceat) ignorant.Pars maior & nofa : in tantu a conficiedis
iis medicaminibus abfunrtqdeife propriu medicina folebar.Nuc quotiens kiderein libellos: cdponere ex
iis uoletes aliqthoc eft ipendio miferoR: experiri comentariajcredut feplafia ea oibus quidc fraudibus cor
rumpentufadagt lampride emplaftra di collyria mercantUabefcy merciuxfraus feplafia fic exterit.Et fqua
naa aut 8i flos uruntur in patinis fidhhbus aut areis deide lauant ut fupraadeofde ufus . Et amplius nariu
carnofa uitia Jtc<£ fedisicx: grauitates auriumer fiftulas in eas flatu lpulfa.Et ulcera oris farina admota.ToI
lit di tonfillas cu meile. Fit di ex cadido are fquama cypria loge lefTicacior.Necno urina pueri prius macerat
dauos panefqj* Quidam uero excuffani fquama terunt: di aqua pluuia lauant.Dant di hydropicis duabus
drachmis in mulfi hemina:& illinunt cu polline. Aruginis quog? magnus ufus.Sed pluribus fit ea modis*

Naq? di e lapide excoquit as deradifiSd are candido pforatotatg* in cadis fug acetu fufpenfo areotobtura
tuq? operculo;multo,pbatiore q fi hoc ide fquamis fiar.Quida uafa ipfa cadidi aeris fidblibus condur in ace
to radutqj.x.die.Alu uinaceis coreguntrronde poft dies radunt. Alii delimata aris fcobe aceto fpargutmer
fantqj fpans fapius die donec abfumaf.Eandeqt fcobe alii terere in mortariis areis ex aceto malut.Ociflv
me uero cotrahit coronariu arugine recifamentis in acetu additis. Adulterant marmore trito maxia rho
diam arugine. Alii pumice aut gumi.Pracipue aut fallit atrametofutorio adulterata. Catera.n.dentede/
prahenduntunlf ridentja in frendendo.Experimenru in batillo ferreo. Na qua fincara eft fuu colorem re
tinet:qua mixta atramento rubefcit.Deprahendif 8C papyro galla prius macerato.Nigrefcit.n.ftatim cru
gine lllita.Deprahenditur 5C uifu maligne uirens.Sed fi ue fincaram fiue adulteram aptiffimu eft eius fie/
catam in patinanoua uri& uerfarijdonecutfauilla fiat.Poftea ieritur:& reconditur. Aliqui in crudis fi dii/
libus uruntidonec figlinum percoquatur • Nonnulli 8C tus mafculum ammifeent . Lauatur autem arugo
ficut cadmia. Vis eius collyriis oculorum aptiffimaio: delachrymationibus mordedo proficiens.Sed ablui
neceflanum penicillis calidistdonec rodere definat.Hierarium uocatur collyrium : quod ita maxima cor»
ftat.Temperatur autem idem ammoniaci unciis quattuonarugmis cypriaduabusiatramenti futoriirqd
chalcantum uocant totidem.Myfi uero unaicroci.vi.Hacomnia trita aceto thafio colliguntur in pillulas;
excellentis remediicontraglaucomatum initia fuffufionum.Cotra calligines 8t fcabricias:5d albugines*
ac genarum uitia.Cruda aurem erugo:uulneranis emplaftris mifcetur .Oris etiam 8i gingiuarum^ exui
ceracionem mirifice emendat:^ labiorum ulcera cum oIeo.Quod 8C fi ccera addatunpurgar 5C ad ricatricc
perducit. Aerugo 8C callum fiftularum erodiriuitiorumqi quae circa fedem:fiue per fetfiue cum ammonia
co iiiica:uel collyrii mo in fiftulas adadla.Ea de^ cu re fi nae terebinthinae tertia pte fubadla lepras tollit*

De fcolecia:& chalciri:&: fori:& chalcanrho* CA. XIJ, Velpfo

- Sc& alterum genus aeruginisiqua uocant fcoleciam in cyprio aere.Hoc trito alumine 8i fale aut rico

nitro pari pondere cum aceto albo q acerrimo.Non fit hoc nifi aeftuofiffimis diebus circa canis
ortum . Teritur autem:donec uiride fiakcontrah jtq* fe in uermiculorum fpeciem : unde & no
men.Quod uitium ut emendetur:duae partes q fuere aceti mifcemur urina pueri impubis » Ide
autem in medicamctis & fanterna efficit:qua diximus aurum ferruminari • Vfufij utriufq^ quiaeruginis*
Scolccia fit di q>er fe rafa ab aerario lapide:de quo nuc dicem us.Chalcitim uocat lapide : ex quo & ipfum aes
coquitur. Diftat a cadmia:q> illa fuper terram ex fubdialibus petris cxdit:haec ex obrutis • Item chalcitis
friat feftatimjmollisnaturaiutuideatur lanugo concreta. Eft &!ali3diftin(ftio : q chalcitis tria genera con
* tinet aecis my fios Si forios : de quibus fingulis dicemus fuis locis » Habet autem aeris uenas oblongas*

LIBER»

Probatur mellei' coloris graeilfuenaruni difcurfu friabilisrnec Iapidofa»Putant 81 recentem ntilioremefle;
.7 T quoma inuererata fori' fiat»V is eius ad excrefcetia in ulceribus fanguinem fiflereigingiuastuuam : tonfillas
. C ’/P^/ farina co m pefcem V/l1 Ius? quoqt uitiis in uellere imponitur»Cum fucco uero porri uerendoiji additur em
lor 3 pIaflris»Mnceraf aut in fiitili ex aceto circulito fimo diebus,xl»Etcolorem croci trahit.Tuc ammixto cad'
mia: pari pondere medicamenru efficit pforicon dictum,Quod IT duae partes chaldtidis tertia: cadmia: te
perentunacrius hoc idem fiet. Acrius etianum 8C uehementius fadtum fi aceto q uino temperenf»Tofla ue
ro efficacior fit ad eadem oia.Soriaegyptiu maxima: laudaturjmultu f upera to cyp rio h lfpan len fi &C africo
cjq oculotj: quoq? curationi quida utilius cypriu putant. Sed in quacucp natione optimutcui maximu uirus
Vrel con olfa&uitrituqi pinguiter ntgrefcens:&: fpongiofum.Stomaco res cotraria in tantuiut qbufda olfadtu mo'
tritum do uomitiones moueat. Et aegyptium quide tale» Alterius nationis contrariu fpledefeit» Et myfi efl lapido
fius.Prodefl aut& denriu dolornfi contincaturtarcp colluatur»Etoris ulceribus grauibustquaeg? ferpunt*
Vritur carbonibus ut chalcitis.Myfi aliqui tradiderut fieri ex uflo lapide in ferobibus flore eius luteo mi/
fcente fe ligni pinea fauilla,Re uera au t e fupradffto fit lapide concretu natura difcretum^p 6C optimu in cy
priorum officinistcuius nota: funt friati aurea: fantilla::& cum teratur arenofa natura fiue terra chalcitidi
fimilis,Hocautemifcent:quiaurupurgant.VtiUtas aut eius infufi cu rofaceo auribus purulentis :QC lana
impofi tt capiris ulceribus, Extenuat eria fcabricias oculo^ inueteratas,Praecipue utile tonfillistcontraq? an
ginas & fuppurata»Ratio ut,xvi»drachma: in hemina aceti coquantur addito melleidonec Ientefcar»Sic ad
fupradidta utileefLQuotiens opus fit molliri uim eiusrmel afpergitur.Erodit dC callum fiflularum ex ace
to fouentiu:& collyriis additur*Siflit 8i fanguinem:ulcera<y qua: ferpanttquaeue putrefear» Abfumit 6C ex
crefcentes carnes, Peculiariter uirilitatis uiciis urila?:& foemina^e pronuuiu fi flit.Graeci cognatione aeris fe
cerunt noie & atramento futorio. AppeIlant»n«cha!chantu,Nec ullius aeque mira natura eft.Fit 8C in hifpa
nia e puteis flagnifue habentibus id genus aquae,Decoqui£ ea amrnixta dulci pari menfura:& m pofeinas
ligneas funditur.!mmobi!ibus fuper has rranflris dependent refles Iapillisextenraejquibus adhaerefeens li
musruitreis acinis imagine quandi uute reddit,Exemptu ita ficcatur diebus,xxx. Color efl cseruleus t per
quafpeffabilinitoretuitrum effe creditur»Diluendo fit atramenti! tinguedis coriis. Fit&: pluribus modis
genere eo in ferobe cauato^Qua^ e lateribus diflillates hyberno gelu flyrias flalagmia uocantmeq? efl pu/
rius aliud,Sed exeo candidu colore fentiente mola leucoion appeIIant,Fit & in faxop: catinis pluuia aq cor
riuato limo gelate. Fit 3i falis moflagratiffimo fole admiffas dulces aqs cogete.Io duplici quida differentia
foffileaut fadhciu appellat. Hoc pallidius:&: qrum coloreitantu bonitate deterius * Probat maxima cypriu
in medicina: ufu.Sumif ad depelleda uetris aialia drachma: pondere cu meIle,Purgat &L caput dilutdtacna
ribus inflillatu. Ite flomachu cu melleiaur aq mulfa fumptu,Mede£ 3i oculor fcabriciei dolor iq; : necnor»
6C caligini di oris ulceribus, Siflir di fanguine nariu.Ite hemorrhoidu.Extrahit offa fradh cu femine hyo/
fcyami.Sufpcdic epiphoras penicillo fronti impofi tu. Efficax Si in emplaffris ad purgadi uulnera:& excie/
fcentiaulceru.TolIlt& uuas uel fi decocto tanganrur.Cum lini quoqs feminefuperponitur emplaflrisad
dolores toilendos»Quod<ji ex eo candicanin eo ufu praefertur uiolacers ♦ Et grauitati aura! per fiflulas in -
fpiratur.Vulnera etiam perfe illitum fanatffed t/nguitcicatrices.hJuperqpinuentutn urforumin arena 8i
leonum ora afpergere illott antaq* efl uis in aftringendotut non queant mordere*
Depompholyge:&fpodTo;&antif{rodio:&diphryge:8t triente fernilio* CA. XIII*

T iam nuc in aerariis reperiunf qua: uocat pophelyge 5 C fpodion,Differentia:q> popholyxdotu
ra paraf.Spodios illota efl.Aliqid qd fit candidu leuiffimuqt popholygem dixere;8<: effe aeris &
cadmia: fauilla'*Spodion nigrioretponderofiore^ effe derafam parietibus fomaciu mixtis fcin/
tiliis aliqdo 6i carbonibus*Haec aceto acepto odore seris praeftat :& fi tangaf lingua fapore hoiv
ridum.Conuenitcg oculo^t medicametis qbufcucp uitiis occurrens:& ad oia qure fpodion. Hoc foiu aiflat
huius elutior uis efhAddif&I in emplanratqbus lenis quaerif refrigeratio^: liccario.Vrilicradoia qui>
no lota efl.Spodios cypria optima, Fit aut liquefeetibus cadmia 6C aerario lapide,Leuiffima: h.ec efflatur 8i
ociusteuolatq? e fornacibusiS: rectis adhserefcit, A fuligine diflans candore, Qd minus candidu exeaffma
turse fornacis argumentu efl,Hoc quida pompholyge uocant.Qd uero rubicudius ex iis muemtui lacrio/
rem uim habenexulcerarq? adeoiutcu lauatur fi oculos attingat excaecet, Efl di melli coloris fpodios : in q
plurimu aeris tntelligif.Sed qdcumj genus lauando fit utilius.Purgatur ante pinnatdem ci affiore lotura.
Digitis fcabricie exterunr,Media uis eius efl qua: uino lauauEft 6C aliq m genere uim differentia. Leni em
lota collyriis oculo^ nimium uigiliis fatigato^ apta putaf.Eadegp efficacior ulceribus q manant; uei orist
qu se madctj&ofbus medicamentisqua: parantur contra gangrenas» Fit & in argenti fornacibus fpodios:
qua uocant lauriorin, VtiliflTma'autem oculis eofirmaturtqua: fit in aurariis.Nec in alia parte magis efl ui/
tae ingenia mir3ri,Quippe neinquirenda effent metalla uiliffimis rebusmtilitates eadem excogitauit,An/
tifpodion uocant cinere fici arboris uel caprificiiuel myrti folioru cu tenerrimis ramosi parnbusjuel olea-
ftri uel cy tomi malitueHen tifcultc ex moris imaru ris,i. cadidis i fole arefactis : uel e buxicoma: ue! pfeudo/
cyperiiaut rubitaut terebinthirud oenathis,Taurmi quo<y glunnisiaut linteoi^ cinerem fimiliter pollere
inuentu efl.Vrunrur oia ea crudo fidtili in fornacibus :donec figlina percoqua£,ln xrarus officinis 3i fmeg/
ma fittiam liquato a:re atq* pcoctoiaddi tis etianum carbonibusipaulatimq? accenfistac repente uchemen/
Vel pa/* noti flatu expuirur teris pala qusedana , Solum quo excipiatur t Aratum efie debet : facile ab ea dsfcernitur
lea aquainiifdem officims.Diphryga uocantgraeciabeoquod bis torreatur.Cuius origo triplex,Fieri enim
Vel rna. traditur ex lapide piryte cremato in caminis :donec excoquatur in rubricam ♦ Fit 3i in cypro ex luto cu/
ximae iufdarn fpecus arefafto priustmoxpaulatim circundatis farmenris « Tertio fit modo in forma cibus aeris

XRIGESIMVSQ VARTVS CIXC

_ ■«( j ... . . |

fxcefubfidente.DifFerentia eft quidemtg» es ipfum in catino defluittfcoriaextra fornaces:fios fupermtat*
Diphryges remanet.Quidam tradunt in fornacibus globos lapidis qui coquantunferrum inari: circa huc
aes feruere.Ipfum uero non percoqui:nifi tranflatum in alias fornaces;& eflenadtim quendam materia:*

Id quod excoCto fuperfindiphryga uocant*Ratioeius in medicinafimflis f upracLdhs, Sicca fa&C excrefcem
cia confumere:& perpurgare*Probatur linguamt eam ficcet tactu ftatim:faporem<^ acris reddat.Vnil etia/
num acris miraculum non omittemus*SeruiIiafamiIia illuftris infaftts trientem xreum palcit auro 5C ar/
gentotconfumente utru^.Origo at<y natura eius incoperta eft mihi* Verba ipfa de ea re Meflallx fenis po
nam.Seruilio^ familia hec triente iacru*Cui fuma cum cura magnificentia^ facra quot annis faciunttque
ferunt alias creuiiTealias decreuifie uiderit&f ex eo aut diminutionetaut honore familiae fignificari*

De ferro:& ferreis metallis:&differentix ferri. CA. XlIlT*

Roxime indicari debent metalla ferrf:optimo uitae peflimoqj inftrumeto.Siquide hoc tellurem
fcindimustferimus arbufta:ponimus pomeriatuitcs fqualore decifo annis otbus cogimus iuuene
IJfcere.Hoc exrruimus tedtatcaedimus faxatoefq? ad alios ufus ferro utimur«Sed eode ad bella: esc/
i' des: latrocinia non cominus fo!u:fedet miffili uolucrirp:nunc tormetisexcuflo:nunc lacertismuc
uero pennato qua fceleratiffima humani ingenii fraude arbitror.Siqdetut ocius mors pueniretad hoiem:
alite illafecimus:pennafqj ferro dedimus.Quainobre culpa eius no natura fiat accepta* Aliquot experime
tis probatu eft pofTe innocens efteferrCuIn foedere qdcxpul fis regibus Po.ro.dedit Porfenatnoianm corn-
prehenfum iuenimustne ferro nifi in agricultura uterenf.Et cum ftilo feribere inrutu: ut uetuftifhmi au/
dores pdiderunr.Magni Popeiiin tertio cSfulatu extat cdiftutin tumultu neris clodianx ,phiberis ullum
telu efle in urbe* Et tamen uita ipfa no defuit honore initio habere ferro quogj. Ariftonidasartifex cum ex
primere uellet Athamatis furore Chlearcum filiu prxeipitare uolentis:& praecipitato illo relidentis pocni
tentia:ferrum 8C aes mifcuinut rubigine eius per nitore aeris relucete.‘exprim eref uerecundix rubor • Hoc Vel ,m i/
lignum extat hodierno die* Eft in cade urbe 8i ferreus Hercules:que fecit Alcon labo^ dei patientia indu/ tiorem
dus. Videmus 6C Romae fcyphos e ferro dicatos in templo Martis ulroris.Obftitir eade naturae benigni/ Vel the/
gnitas exigentis a ferro ipfo poenas rubigine:ead£g» prouidentia nihil in rebus mortalibus facienre:g qd in bis ho/
feftiffimu mortalirati.Ferri metalla ubiqi,ppemodu reperiunf.Quippe infula h italiae ilua gignente ; mi/ dic
nimacp difficultate cognofcunf ipfo colore terrae manifefto»Sed ro eade excoquendis uenis» !n cappadocia
tantuquceftio^ aquae an terrae fiat acceptutquoniaperfufa certo fiuuio terra neq» aliter ferriie fornacibus
leddit.Differentia ferri numerofa*Prima in genere terrae caeliue» Aliasenim molle tantum plumbo^ uici/
nius fubminiftrant* Alias fragile & erofum rotarumqi ufibus:& clauis maximx fugiendum t cui prior ra/ Vel fige
Cio conuenit* Aliud breuirate fola placenclauifq? caligariis* Aliud rubiginem celerius fentit ♦ Stridhirxque dum
uocantur ex omnesjquod non in aliis metallis aftringeda acie uocabuIoimpofito.Et fornacium maxima Vel ex
difFerentiaeftJn iis quidem nucleus ferri excoquitur ad induradam aciem* Aliquae modo funtad denfan/
das incudes malleoruue roftra.Suma aut differentia in aqua eftjcui fubinde candens imergirur.Hxcaqua
alibi ac cp alibi utilior nobilitauit loca gloria ferri: ficu t i bilbilin in hifpania 5C turriafTonem*Comum in ira
lia cum Ferraria metalla in iis locis no fint.Ex omnibus autem generibus palma ferico ferro eft • Seres hoc
cum ueftibus fuis pellibufqi mittunr.Secunda parricotneq? alia genera ferri ex mera acie temperantur: ese/
ceris enim admifcentur.Mollior complexus in noftro orbe. Aliubi uena bonitatem hanc prxftariut in no
ricis* Aliubi fa&uratut fulmone aqua uti diximus.Quippe cu in exacuendo oleares cotes aquariae aeque
differannoleo delicatior fiat acies. Mirumq? cum excoquatur uena : aquae m odo liquari ferrum : pofte i in
fpongias frangi.Tenuiora ferramenta oleo reftingui mos eftjneaqua in fragilitatem durentur* A ferro fan
guis humanus fe ulciftt tu r. Contactum namm eo celerius fubinde rubiginem trahit • De magnete lapide
fuo loco drcemus:concordiacp qua cu ferro habet.SoIa hsec materia uires ab eo lapide accipit:retinetqj lon
go tempore* Aliud apprxhendens ferrumUitannulorum carhenafpedeturinterdum.Quodimpentum VFbulIa
uulgus appellat ferrum uiuutmuulneraq? ex raliafperiora fiant . Lapis hic & in Cantabria nafeitur : non ille rione
magnes uerus caute continuatfed fparfa oubbatione ita appdianttnefcio an uitro fundendo perinde utilist Vel rhi/
nondum enim expertus eft quifcpferri utigj ificitaciemiut magnes*De magnete lapide Chirocrates archi moera/
tedtus Alexandrix Arfinoestemplucocamerarefchoaueranutineofimulachrumeiuse ferro pendere in tes
aere uideretur.Intercefiit mors:& ipfius:8C Ptolemxi:qui id forori fuae iuflerat fieri « Metallorum oium Vfdino
uena ferri largiffima eft.Cantabriae maritimx parte:qua oceanus alluirimons praerupte altus : incredibile crates
difturtotus ex ea materix eft:ut in ambitu oceani diximus»

De temperatura ferriiSC medicinx ex ferro: & eruginej& rubigine:&: fquamma ferri:&: hygrem/
plaftro* CfA. XV.

Errum accenfum ignilnifi duref i6Hbus:corrumpitur.Rubens no eft habile tundendoineqi an
teq albefcere incipiat * Aceto 8t alumine illitum fit aer i frniile • A rubigine uindicatur cxrufTa QC
gypfo & liquida pice.Hxceft temperatura a graecis antipathia di(fta«Ferunt quidam & religio/
ne quadam id fieri*Et extare ferream catbena apud euphrate amne in urbae:qux zeugma appeh
laturrqua Alexander magnus ibi uinxeritponteicuius annulos qui refeifti funt rubigine infeftaritcaretibus
ca prioribus.Medicina e ferroeft:& alia q fecandi.Nagp circufcribi circulo terue circulato mucrone:&: adul Vel iun
tis 6C infantibus,pdeft contra noxia medicamenta: 8C pfixos in limine e fepulchro euulfos dauos : aduerfus xerit
no£himas lymphationes • Pungi^p leuiter mucrone quo percuflus homo fir : contra dolores laterum pe/
ftoruqj fubitos g pundlione affcrant.Quxdam uftione fananf.Priuatim uero canis rabidi morfus.Quip/
pe edam prxuaienre morbo expauentefq» potummfta plaga ilico liberantur * Calefit etiam ferro candente

LIBER. .

aqua in multis uitiistpriuatimtp dyfentericis.Efl: di rubigo ipfa in remediis!& fic Thelephu prodif /anafle
Achilles fiue id aerea fiue ferrea cufpide fecit«Ita certe depingit ex ea decutiens gladio* Sed rubigo ferri de/
radit humido ferro clauis ueteribus.Vis eiustligaretficcaretreftringere.Emendat alopecias illita.Vtunf di
ad fcabricias gena^tpuftulafq} totius corporis cii caera di oleo myrteo» Ad ignes uero ladtos ex aceto* Item
ad fcabic.Paronychia digitOR*:& pterygia in linteolis.Siftit di foemina^» .pnuuia ipofita uelleribus* Plagis
quo® rececibus uino diluta & cu myrrha fubafta.Et codylomatis ex aceto rpdeft«Podagras quo® illita le'
rnt.Squama quo® ferri in ufu eftex acie aut mucronibus maxie fimiliifed acriore ui q rubigo* Quaobrc
di cotra Epiphoras oculo^ afTumif .Sanguine® fiftittcu uulnera maxie ferro fiant. Siftit di foeminai^ pro
fluuia.Imponif di cotra lyenu uitia.Hemorrhoidas copefcit ulceru® ferpentia.Et genis,pdeft farinae mo
afperfa paulifper.Praecipua tamecomedatio eius in Hygremplaftro ad purgada uulnera.-fiftulaf® : 8i ocm
callu erodendu:& rafis offibus carnes recreadas.Componitur hoc modo.Obolis ex cimolia creta duobusi
drachmis fex ex a:re:totidem ex fquaina ferriUotidem caeraetex oleo fextarius.His adiicitur cum fut repur
ganda uulneraiaut replenda carratum*

Deplumbi metalhs;& albo plumbo:& nigro* _ CAt XVI*

Equif natura plumbi.Cuius duognamigrum at® candidulpreciofiffimu candidu a graecis ap
pellatu caffireriu:fabulofe® narratu in ifulas athlantici maris petituitilibuf® nauigii circufutis
corio aduei.Nunc certu eft in Iufi tania gigni 5i in gallecia fuma tellure arenofa 8i coloris nigri*
Podere tantu ea deprehendif.Interueniunt di minuricalculirmaxie torrentibus ficcatis • Lauat

eas arenas metallici:& qd fubfidit coquunt in fornacibus*Inuenif di in aurariis metallisrquae alutia uocar*
Aqua imifla eluente calculos nigros paulu candore uariatosrqbus eade grauitas q auro. Et io in calathis in
qbus auru colligit remanet cu eojpoltea caminis feparat.Coflari® in albu plumbu refoluunf.No fitingal
lecia nigruicum uicina canrabria nigro tantu abundet.Nec ex alboargentutcu fiat ex nigro • Iungi inter fe
plumbu nigru fine albo non pot*Nechoceifineoleo.Acnealbu quidefecu fine nigro» Albu habuit audo
ri ta te di iliacis teporibus refte Homero cafiiriton ab eo drdu.PIubi nigri origoduplex eft.Auteni fua,pue
nit uenamee qcq aliud ex fe parinaut cu argeto nafciftmixtif® uenis confla t.Eius q primus fluit in fornaci
bus liqportftagnu appellaf.Qui fecudus argenta» Qui remanfitin fornacibusjgalena qua: portio eft tertia
addira uenae.Hsec rurfus conflata dat nigrum plumbum dedudis partibus duabus.

De ftagno& plumbo argentariot& quibufdam aliis* CA» XVII*

Tagnum illitu cereis uafis farore gratiore facit:& copefcit eruginis uirusrmiru® pondus n5au
get.SpecuIa quo® ex eo laudatiffi ma(ut diximus) brundufi i teperabanftdonec argeteis uti coe>'
pere di ancillae.Nunc adulterat ftagnu addira xr is tertia portioe candidi in plumbu albu • Fit 8C

. . alio motmixtis albi plubi nigri® libris*HocnuncaliqargcntariuappelIat.]de& tertiariu uocat

in quo dua: nigri portiones funt:& tertia albi. Praeciu cius in libras»xxx*Et hoc fiftuls folidant* ImprObio
res ad rertiariu additis aeqs partibus albitargentariu uocant;& eo qua: uoliSt fcoquunt.Praecia huius faciuc
jn pondo.cxxx.In libras albo p fe fincaero peia fut.xxx.nigro.xvii* Albi natura plus aridi her.Cotra® nigri
tota humida eft.Io albu nulli rei fine mixtura utile eft.Ne® argentu ex eo plumbafrquonia prius Ijquelcit
argentu.Cofirmant^ fi minus albo nigriq fatis fit mifceat:erodi ab eo argentu. Albu incoquif’ aereis ope/
ribus galliarji inuento:ira ut uix difeerni queat ab argentotea^ incoi3:ilia uocar»Deinde di argentu incoque
re fimili mocaeperejaequoij: maxime ornameris iumentorucp iugis.Inalexia oppido reliq gloria biturigu
fuit. Coepere deinde di efleda uehicula di petorita exornare.Similiqj mo ad aurea quoq? di argentea ftaticu
Ia inanis luxuria puenitrquseq) in fcyphis cernipdigum erat:harc in uehiculis atteri cultus uocaf. Plubi ab
bi experimentu in charta efltut liquefadha pondere uideaf no calore rupifie* India ne^ xs necp plumbum
hetigemifij fuis ac margaritis haec pmutat*Nigro plumbo ad fiftulas laminaf^ utunt laboriofius in hifpa
nia eruto: totafq^ p gallias.Sed in britania fumo terra: corio adeo largetut lex ultro dicafjne plus certo mo
fiat.tSligri gnibus hacc funt noia.Iouetanutcaprarienfejoleaflrenfe* Nec dfia ulla fcoria: mo fit excoda dili
genter.Mirucy in iis folis metallis q> derelicta fertilius reuiuifcut.Hoc uidef facere relaxatis fpiramentis ad
facietate lfufus aenaeq? ur foeminas qfda foecudiores abortus facere*Nup id copertu in betica fantarefi me/
rallo qd locarifolitu.x.librisp.cc*anteannos:poflqoblitteratuerat.lv*locaruefl*Similimo antonianu. In
eadem prouincia pari locatione peruenitad pondo.cac*uedigalis»Et mirum aqua addita no Iiquefcere ua
fa e plumbo conftanEadem in aqua calculus aereufue quadrans fi addatur : uas peruri*

Medicinae de plubo:&: fcoria p!ubi:de molibdena fiue galenarde pfymythioj&fandaraca. CA* XVIJI*
^ N medicina p fe plubi ufus eft cicatrices reprimereiadalligatifq? lumbo^e di renum parti laminis
; frigidiore narura ihiberi ipetus ueneris • Vifaq? in qete ueneria fponta: naturae erupentia uf<^ in
j morbi genusthis laminis Caluus orator cohibuifle traditur uirefcp corporis ftudiorum labore

_ ' cutfodi fle. Nero (quoniam ita diis placuit)princeps lamina pedori impofita fub ea cantica excla

mansalendis uocibus demonfirauit rationem . Coquitur ad medianae ufus patinis fidilibus fubftraro
fulphurae minuto laminis impofitis tenuibus opertifij fuIphuraeSf ferro mixtis*Cum coquiturimunien
da in eo opere foramina fpirirus conuenitjalioquin plumbi e fornacibus halitus noxius fentitur di pefiilcst
di canibus ociffims.Omnium uero metallorum mufcis& culicibus. Quamobrem nonfuntea taedia in
metallis.Quide in coquedo fcobe plubi lima quaefita fulphuri mifcet* Alii caeruffam potius qua fulphur*
Fit 8i lotura plurimi ufus in medicinaicum feipfo terifin mortariis plumbeis: addita a qua colefii: donec
crafTefcar. Poflea fupnatans aqua tollif fpongusrqd craffiffimu fuit ficcatu diuidif in paflillos.Quida lima
tu plumbu fic terunuQuida et plumbagine ammjfcet* Alii uero acetuialii uinibalii adipe:aUi rofam.Qui/

TRIGESIMVSQ_VINTVS C

da in mortario lapideo 8£maxie thebaico plumbeo padillo terere malunr.Cadidiufg fit ita raedicamctu*
Id aut qd udum ed pkimbu lauaf ut (libi 8C cadmia:p5t adringere:fidere:cotrahere cicarrices.Vfus eni ex
eode & in oculoi^ rnedicarndist& maximae cotra ,pcidentia eor^:&: inanitate:^ ulccrd excrefceria: rimafg
fedis aut hemorrhoidast&cddylomata. Ad haec maximae lotura plumbi facit.Cinisaut uffiad ulcera fer/
pentia aut fordita.Eadeg quae chartis ratio,pfedus.Vrmiraute in patinis p laminas minutas cu fulphure
uerfatu rudibus Ferreis aut ferulaceis donec liquor mutef in cinere.Dein refrigeratu teritur in farina. Alii
elimata fcobein fidili crudo coquut in caminisrdonec percoquaf figlinu. Ahqcaeruflam mifcet pari mcm
furataut hordeu:teruntg ut in crudo didu ed;& pferunt lic tritu plumbu fpodio cyprio.Scoria quog plu
bi in ufu ed.Optimag quae ad luteu maximae colore accedit fine plumbi reliqsraut fulphuris fpecfe 3t ter
ra carens. Lauaf haec in mortariis minutu fradajdonec aqua luteu colore trahat:& tranffundif in uas puae
idg fepius:ufg du fubfidatjqd utiliffi mu e.Eofdeg effedus het quos plumbutfed acriores.Mfrari fuccur
rit experientia uitaeme fece quide reru excrementorug foeditate intetara tot modis.Fit 8C fpodiu ex pium
bo eode quo excyprio aere diximus.Lauaf in linteis raris in aqua caeleftijfeparaturg terreni! tranffufionet
cribratug terif.Quidapuluerem cum penis detergere malunttac terere fuino odorato. Eft& molibdena
qua alibi galena uoauimusjplubi & argenti aena cois.Melior haectquato magis aurei colorisrquatog mi
nus plubofa friabilis 8C modicae grauis.Coda cu oleo iocineris colore trahit. Adhaerefcit & auri 8C argenti
fornacibus.Ethac metallica uocant.Laudatiffima q in zephyrio fiat.Probanf minime terrenae minimaeg
lapidofe.Coquunflauanturg fcoriae mo.Vfus in lipara ad lenieda rcfrigeradag ulcera * Emphdrifg no
aliganfrfedilhta ad cicatrice pducut in teneris corporibus moliiffimifg partibus * Copofitio eius ril libris
tribus:& caera: libra un»:olei tribus heminis . Qd in fenili corpore cu fracibus addit ♦ Teperaf & cu fpuma
argeti 8C fcoria plubi:ad dyfenteria & tenafmu fouedo calida.Pfymmythiu quoqi hoceft caeruffam pluba/
riae dant officinae.Laudarififimu in rhodo*Fitatramenrispldbitenuiflimisfupuas aceti afperrimi fpofiris
atg ita didillatibus.Qdexeo ceciditin ipm acetuarefadu molif & cribraf.Iterug aceto mixto l pafhllos
diuidi£:& in fole ficcaf se flare» Fit &C alio rao addito in urceos aceti plubo obturatos p dies.x.derafog ceu fi
tu ac rurfus deiedotdonec deficiat mareria.Qd derafum e terit &C cribra£:<SC coquit in patinis : mifceturq?
Tudiculisidonec ruffefcar:& fimilefcandaracse fiat.Dein Iauaf dulci aq:donec nubeculae oes eluanf* Siccaf
Ii militer poftea:& in paflillos diuidif.Vis eius ead£ q fupradidis.Leuifilma taru ex oibus pterg ad cadore
foemina^t adhibef.Efl at fetalis potustficut fpuma argeti.Poflea caeruffa ipfa fi coquaf ruffefcit. Sandara/
cae quogppemodu dida natura e. Inuenif at 8C inaurariis 8C in argftariis metaliis:melior quo magis ruffa
quog magis uirus redolesrac pura fnabiliTg.Valet purgaretfi (leretexcalfacere.*prodere.Sum a eius dos fe/
ptica. Explet alopecias ex aceto illita. Addif oculoi* medicameris.Fauces purgat cu meile fupta.Voce iyrrv
pidaac canoni facit.Sufpfriofis tuffietibufg iucunde medef cum refina terebinthina in cibo fupra.Suffita
quoqj cu caedrotipfo nidore eis medef.Et arfenicu ex eade efl materia.Qd optimutcolons in auro excel
letius ♦ Qd uero pallidius autfandaracae fimiiius eflrdeteriusexiflimaf. EU & terriu genus quo mifcef au
reus color fandaracae*Vtra<£ haecfquamofa.UIud uero fico! puru® gracili uena^ difcurfu filfile « Vis eade
q fupradedacrior.Itaq? dC caudicis addif:Si pfilothris.Tollit 8C pterygia digito^ carnedp nariumt & cotv
dylomatai& quicgd excrefcit.Torreturjut ualidius profitin noua teda: donec mutet colorem*

CAII PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER. XXXV*

PROOEM1VM.

Honos piclurae & imaginum.

ETALLORVM QVT
bus opes condant : adna/
fcentium quogi eis natu»'
ra ldicata propemodum
ed : ita connexis rebus ut
immenfa medicinas fyl/
ua:8i officina rii renebrse:
& morofa calandi pinge
| dig ac tingedi fubnliras:
i fimu! dicerentur i Reflat
terrae ipfius genera lapi^
dumgjuel numerofio-
res ararfe: plurimis fitv
gula a grsecis praecipue uolumimbus tradata. Nos
in iis breuitatem fequemur utilem indituri modo:
nihil neceffarium aut naturafe omittentes.

Honos piclurae. CA. I.

j; Rimug dicemus quae redant depidU'
v ili ra arte quondam nobili : tunc cum expe
teretur a regibus populifg alios nobi

LIBER.

Sitante:qaos eflet digrtata pofleris tradere.Nunc uero in tofum marmoribus pulfarum quide & auro: ncc
tantum ur parietes totioperianturtuerum&intcrrafomarrnorejuermiculatifq? ad effigies rerum & ani/
malium cruftis.Non placent iam abactfnec fpatia montis in cubiculo delatantia.Cccpimus 8C lapidem pin
gere. Hoc Claudii principatu inuenrum.Neronis uero maculas aua» non eflent in cruftfs inferedo unirate
uariarejut ouatus eet Numidicusjut purpura diftingueref Sinaaicus inuenittqliter illos nafei optarent de
litixrmonriu haec fubfi dia defkientiu.Necceflat luxuria id agere ut qplurimu incendiis perdat.

Honos imaginum* CA. Jl,

f r, ■ jgTlM3gini’ quidem pieff uratq maxime fi miles in acuum propagabantur figurae:quod in toni exole
f|S| Q mt.Aerei ponuntur clypeitargetese fac:es:furdo figuratu difcriminc fiarua^ capita permutanf*
f Kg Vulgatis iampridem falibus etiam carminutadeo materia malunt confpici oes cj fe nofei. Et itef

jKgJ^d|haec pinacothecas uet eribus rabulis confuunt:alienaf<j effigies columtipfi honore non nifi in p/
cio ducentesmr frangat haerestfuris detrahat laqueus. Itagj nullius effigie uiuenteff magines pecunia: no fu
as relmquut.tde palacftras athleta^: imaginibus:#: ceromata fua exornant:# uultus Epicurip cubicula ge
ftanttac circuferunt fecu. Natali eius uicefima luna facrificattferiafq! 01' menfecuftodiunttqs ichadas uocat
ii maxime q fe ne uiuentes quide nofei uolut*Ita eff,pfeffo:artes defidia perdidit:# quonia animose imagi
neshofunffnegligunf ft corpore» Aliter apud maiores in atriis ha: eranttquae fpeclarenftno figna externo
rumaruficutnec atra aut marmora.Exprafffi carra uultus fingulisdifponebanf armariistut eent imagines
quae comitarentur gentilicia funera.Sempq? defuni£loaliquo:totus aderat familiae eius qui uncj fuerat po/

tariofiima # ingens exprobrantibus teais quottidie imbelle dominu itrarein alienu triuphu.Extat Mef/
falle oratoris indignatio: quae,phibuit iferi genti fuae bleuino^ aliena imagine.Stmilis ca Meffallx feni ex
praefii r uolumina illatqua: de familiis codidittcu Scipionis Popeiani tranfinet arriutuidiffetqt adoptioe te
{lamentaria Saluitonis:hocenim ei fuerat cognomen. Africanotje dedecore nota irrepente Scipionum no i*
Sed pace Meffallaru dixiffe liceat er metiriclaro^ imaginesierataliquis uirtutuamortmultoqi honeffius
q mereritneqs fuas expetcrer.No eff ptereundu # nouitiu inuencu.Siquide non folii ex auro argetoue aut
certe ex aere in bibliothecis dicant illitquoiji fmortales anima: in iifdem locis ibi loquunttquinimo etiam
quae no funr fingunfjpariunrq» defideria no traditi uultus:ficut in Homero euenit : quo maius(ut equide
arbiti or)nullu ell foelicitaris fpecimetqua fp oes fcire cupere qualis fuerit aliqs. Afinn Pollionis hoc romae
inuenruiqui primus bibliotheca dicandonngenia hoium rempublica fecit. An priores cceperint alexadria:
# pergami regestq bibliothecas magno certamine inffitueremon facile dixerim.lmagmu amore fiagraffe
quonda refles funt:# Arr/cus illeCiceronisiedito de iis uolumine:#.M. Varro benigmifimo inuento m/
fertis uoluminum fuorum fcecundirati non nominibus tantum feptingentorum illultriumifed # aliquo
Velinte modo imagmibus:non paffus intercidere figurastautuetuffatem acui contra homines ualereinuenuone
munerisretiam diis inuidiofustquando lmortaiitatem non folum deditiuerum etiam in omnes terras mi

nre

VFfacro fii:ucpraefenteseffeubiq?# claudi pollent.

Quando primum clypei imaginum publicae:qu3ndoindomibuspofm;#depictura:initiis:# mono

ni mue/

tores:
qnetia
diis fui/
diffet
quonia ,
Vel ere/
di

chromaton!# primis pitffonbus:# antiquitate pifturarum in italia» CA. Jll.

T hoc quide alienis ille pffitit.Suo^ uero dypeos in facro uel publico priuatim dicare primus in
ffituit(ut reperio) Ap.Claudiusjqui conful cu feruiho fuitanno urbis.cdix.Pofuitem in Bello/
na: cede maiores fuosiplacuirqi in excelfo fpectari # titulos honoijc legi»Decora res utiq? fi libero
ru tu rbse paruulis imaginibus ceu nidu alique fobolis pariter offendat. Quales dypeos nemo no
gaudens fauenfiy alpicit.Poff eu«M» Aemilius collega in cofulatu.Q.Ludatii no in bafilica mo armilia ue^
rum # domi fua: pefuicffd quocp martioexeplo.Scutis eni qualinus apud Troia pugnatu eff t cotinebanf
imagines.Vnde # : nomen habuere dypeoijdnon ut puerfa gramatico^ fubtilitas uoluit a duendo*Origo
plena uirrutis facie reddi in fcurccuiufqiqui fuerit ufus illo.Pocniexauro fatfhtauere # dypeos # imagi/
nes.Tccucp in cailris tuIere.Cerre captis eis tale. Afdrubalis inuenit*Q*Martius Sciptonu in hifpania ultor.
Ifqt dypeus fupra fores capitolin^ .-rdis ufq? ad incendiu primu fuit. Maioi^ quide noffroi^ tanta fecuritas
in ea re annorafiut.L.Manlio.Q.Fuluio conff anno urbis qngentefimo.lxxv%M*Aufidius tutelrc capitelli
redeptor docuerit patres argenteos effe clv^peosiquiprosreisperaliquotiamluffraaffignabanf.Depicffu
rae initiis incerta nec inffuuti opei is quceffio eff. Aegypti fex milibus annoru apud ipfos inuenta prius q in
graecia rranfirerraffirmanr.Vanapdicationeutpalacfl.Gracciautaliiapud ficyonctaliiapud Corinthios re
perramtoes ab umbra hofs lineis circuducb.Iraqt talem prima fuiffe.Secunda fingulis coloribus di mono
chiomatondiclaipoflqoperofior inuenta erattdurar^ talis erianum.lnuentam lineare dicunt aPhylode
stgyptio uel Clcante connthio . Primiexercuere. Ardices corinthius : dC Thelephanes ficyonius fine uiio
euanum colore.la rame fpargetes lineas intus * Ideo & quos pingerent aferibere inffirutu*Primus inuenit
eos coloresffeffe ur ferunt AratotCleophantus corinthius*Hunc autem eode noie alium fuifie: que tradit
Cornelius Nepos fecutum in ira! ia Demararu Tarquinii prifei romam regis patre fugiente a conntho \w
oel nois iurias Cypfcli ry ranni:ut mox doccbimus.lam enim abfoluraerar pidura etiam in italia* Exrant certe ho/
quide ta dieg? antiquiores urbaepiclurar ardeae in a’dibus facris.quibus equide nullas seque miror tam longo scuo
ori durantes in oibirate tedi ueiuti recenres.Similiter lanuuii ubi atalanta 8i Heiena cominus pidtae funt nu
uel ic&i drejab.eodera artificsuirraqi excellentiffima formatfed altera ut uirgotne ruinis quidem templi cocuffse.

TRIGESIMVSQ_VINTVS cci

Pontius legatus Caii principis eas tollere conatus eft libidine accenfusrfitedorii natura permififiet.Dura/
uere 8i exterae antiquiores 6i lpfe.Fatebiturcp quifquis eas diligerer eximauerirtnullam artium celerius
confumatamtcum iliacis temporibus non fuifleeam appareat*

De pidoribuf Romanis:& quado primu dignitas pidurx:& qui uidorias fuas pidura propofuerunt:

6C quando externis piduris dignitas Romae. CA, Illi*

Pud romanos quo<^ honos mature huic arti contigir.Siquidem cognomina ex ea pidorii tra/

Ixerunt Fabii claffime gentis:princepf<y eius cognominisjipfe aedem falutis pinxit anno urbis co
idirae.ccccl.qux pictura durauit ad noftram memoriataede Claudii principatu exufta . Proxime
celebrata eft in foro boario aede Herculis pacuuii poetae pidura » Ennii forore genitus hic Fuit:
clarioreg» eam arte tomae fecit gloria fcxuae.poftea no eft fpedata honeftis manibusmifi Forte quis Turpi
lium equire romanu e Veneria noftrae aetatis belle referatjhodiecp pulchris eius operibus Veronae extanti
bus.Leua is manu pinxit qd de nullo ante memoraf*Paruis gloriabatur tabellis:extinctus nuper in longa
feneda, Aterius Labeo praetorius etjjprocofulatu ,puincise Narbonefis fundus, Sed ea res in rifu: 8i iam co
tumelia erat»Fuit 6i principu uiroru no omittendu de pidura celebre c6fiIium,Qu»Pedius nepos.Qu» pe/
dii cofularis rriumphalifqj a Cazfare didatore cohaeredis Augufto dati cu natura mutus efleneum MefTal
la orator:ex cuius familia pueri auia erat pictura docendu cenfuit.ldcp etia diuus Auguftus coprobauit.pu
er magni profedus in ea arte obiit.Dignatio aut praecipua romae increuit(ut exiftimo)a»M»Valerio maxi/
mocofule:cu MefTalla princeps tabula pidurae proeliifquo carthaginefes & Hierone in ficilia deuiccrat:,p/
pofuit in latere curiae hoftilaetanno ab urbe codita quadringetefi mononagefi mo.Fecit hoc quide 6£,L*Sd
pio. Tabulaq? uidoriae fuae afiaticae in capitolio pofuit.Idqi aegre tulifle fratre Africanu tradunt iratu haud
imeritoiquonia filius eius illo proelio captus fuerar.No diffimile ofFenfione Si Aemiliam' fubiit.L . Hofti/
lius macinusjqui primus Carthagine irruperattfitum eius expugnatione^ depidas proponedo in foro : 6i
ipfeafllftens populo fpedanti fitigulaenarrado»Qua comitare proximis comitiis cofulatu adeptus eft, Ha/
buit Si fcaena ludis Claudii pulchri magna ammiratione piduraeteum ad regulare firailitudme corui dece
pti imagine aduolarent.Tabulis aure externis audoritate romae fecir primus ofum,L«Mummius: cui co/
gnome Achaici uidoria dedit.Natn cu in praeda uendeda res diftraxiflet:& rex Attalus fex millibus fefter
tium emifiet Ariftidis tabula Liberupatre continenterpreciu miratus fufpicatufq? aliquid in ea uirtutis qd
ipfe nefciretjreuocauit tabula Attalo multu quereret& in cereris delubro pofuit.Quam primu arbitror pi
duram externa romae publicarsuDeinde uideo Si in foro pofitas uulgo,Hinc»M', Craffi oratoris ille lepos
agentis fubueteribus cum teftis copellatus infiaret:dic ergo CrafTe quale mererisf Talem inquit: offendes
in tabula pidum ificietiffime gallu exerente lingua, In foro fuit Si illa paftoris fenis cu baculotde qua teuto
noru legatus interrogatus quati eum aeftimarettrefpodit fibi donari nolle talem uiuum ueru^.Sed praeci
puam audoritate fecitpublice tabulis Cxfar didator Aiace Si Medea ante Veneris genitricis aedem dica/
tis.Poft eu m,M< Agrippa uir rufticitati qua delitiis propior, Extat certe eius oratio magnifica Si maximo
ciuium digna de tabulis oibus fignifq? publicadis.Quod fieri fatius fuifletrqua in uillaru exilia pelli, Veru
eade illa toruitas tabulas duas Aiacis Si Veneris mercata eft a cizicenis.xiii.millia podo.In therma^e quoq?
calidiffima parte marmoribus icluferat paruas tabeIIas:pauIoate at reftringerenfifublatas, Supoes diuus Vd re/
Auguftus in foro fuo in celeberrima parte pofuit duas tabulasiquae belli pida facie habet Si triuphu.ldem frigeret
Caftores ac uidoria pofuit;8£ quas dicemus fub artificu metione in teplo Cxfaris patris.Ide in curia quogj
qua in comitio cofecrabar duas tabulas impreffit parieti,Nemea fedete fupra leone.Palmigera ipfam aftan
te cum baculo fene.Cuius fupra caput tabula bigx dependetjqua Nicias fcripfi r fe inuflifie : tali enim ufus
eft uerbo. Alterius tabulae admiratio eft pubere filium feni patri fimilem effefalua aetatis difTeretiaifuper/
uolante aquila draconem coplexa.Philochares hoc fuum opus efTetreftarus eft,Immenfa uel una fi quis ta/
tum hanc tabula xftimet:potentiaarris:cum propter Philocharem ignobiliffimos alioquin Glauconem
filium eius Ariftippu fenatus populuf^ Roma.tot feculis fpedet»Pofuit & Tyberius Caefar minime co
mis imperator in templo ipfius Auguftitquas mox indicabimus*

Ratio pingendi de pigmentis* CA, V*

■ggsys -a Adenus didu fit de dignitate artis morientis.Quibus coloribus fingulis priraf pinxifienr t dixi/

I I mus cu de pigmetis traderemus in metallis,Qui monochromarea genera pidurae uocauerint : q
i pra I deinde Si quae 8i qbus teporibus inuencrinndicemus in mentioe arrificujquoniam indicare natu
yftyl ras coloru caufainftituti operis prior eft*Tande fe ars ipfa diftinxit:&T inuenit lumen at^ umbras
differecn coloru alterna uice fefe excitante»Deinde adiedus eft fplendortalius hic quam lumetque quia iter
hoc di umbra efiettappellauerunttonon,Comifluras uero coloru Si tranfitus:armogen*

De coloribus natiuis Si faditiis, CA* VI*

Vnt autem colores aufteri aut floridi.Vtrung? natura aut mixtura euenit,Floridi funtrquos do
minus fingenti prxftat;minium:armeniu:cynabaris:chryfocolla:indicum:purpurifrum ,Cae/
teri aufteri. Ex omnibus alii nafcuntur, Alii fiunt»Nafcunturfinopis:rubrica:parethoniu:meli

t _ ( num:eretria:auripigmentum*Caeteri finguntur,Primu^ quos in metallis diximus. Praeterea

euilioribus ochra:cxrufla ufta:fandaraca:fandix:fyncuna:atramentum,Sinopis inuenta eft primu in pon
to inde nomen a finope urbe.Nafcitur Si in xgypto:balearibus:africa:fed optima in Iemno Si in cappado/
cia.Effofla Si in fpelucis.Qux faxis adhxfmexcellitj. Glebis fuus colos:extra maculofus.Hac^ ufi funt ue
teres ad fplendore»Spes finopidis trcs:rubra:& minus rubens:&C inter has media, Preciu optimx in libras
.xiii,denariis,Vfus ad penicilluiaut li lignu colorare libeat.Eius quae ex africa uenit:odoni afles : cicercula

LIBER

appellant.Qua; ftiagis cxttris rubehutilior abacis Jdem precium riusjquae praeflior uocatur & eft maxf/
me fufca.Vfuseius ad bafes abacorum, In mediana uero blandus:emplaftrif$ & malagmatis flue ficca co
pofirione eius fiue Iiquida»FaciIis cotra ulcera in humore firajuelut oris:redis, AIuu fiftit infufa.Foeminaj*
profluuia pota denarii podere,Eadem aduftafficcatfcabricias oculoruruino maxime. Rubricae genus in ea
uoluere intelligi quida fecudae aud!oritatis*Palma,n.lemn>ae dabant:minio proxima»Haec e antiquis mul
tum celebrata cu infula in qua nafcitur,Nec nifi fignata uenundabatur:unde SC fphragideappeIIauere.Hac
miniu fublinunt:adulterantgt.In medicina praela ra res habetur, Epiphoras»n,oculo:u mitigat SC dolores
circulita. Aegylopias manare prohibet.Sanguine reiicientibus ex aceto datur bibenda,Bibitur 3C cotra lie
num rhenumcp uitia SC purgationes fceminaru.Item SC contra uenena SC Terpentium i&us terrcftriu mari
norumqj.Omnibus ideoanridotis familiaris.Ex reliquis rubrica generibus:fabris utilififima segyptia : 8C
africanasquonia maxime forbentur.Pidhiris aute apta nafcif 8C in ferrariis metallis,Exea fit cchra : exufta
rubrica in ollis nouis luto circulitis.Quo magis arfit in caminis hoc melior,Omnis autem rubrica ficcar.
Ideo^ & emplaftris couenit:igni etia facro.Sinopidis poticae felibra filis lucidi hbris,x,& melini graciefis
duabus mixtisitritifgj una per dies.xii.leucophoru fitthoceftglutinu auri cu inducif Iigno*Parethonio no
men loci habet ex aegypto:fpuma maris efle dicut folidata cu limo:& ideo cochae minutae inueniunf' in eo*
Fit SC in creta ffuta at<j cyrenis . Adulteraf Romae creta Cimolia decola cofpiflatatp.Preciil optimo in po/
do fex libraru e candidis coloribus pinguiffimu;& te&oriis tenaciffimu:propter leuore . Melinum cadidu
&ipfum eft.Optimu in melo infula.In farno quo^nafcitur.Sed eo no utuntur pi&ores propter nimiam
pinguitudine. Accubantes effodiut ibi inter faxa uenas fcrutates.In medicina eunde ufum habet quem ere
triacrera,Praeterea lingua tadlu ficcat.Pilos detrahit SC mitigat.Preciu in libra feftertiis fingulis , Eft SC co/
los tertius e candidis caerufl*:cuius ratione in plumbi metallis diximus.Fuit SC terra per fe i theodoti fun
do inuentafmyrnaeiquaueteres ad nauium piduras utebatur»Nunc omnis ex plumbo SC aceto fittut dixi/
mus.Vfta cafu reperta incendio pyraeteerufla in orcis cremata.Hac primus ufus eft Nicias fupradidtus»Op
tima nunc afiatica habeturrquac 8C purpurea appellatur,Precium eius in libras atris, v.Fit SC Romae crema/
to file marmorofo 8C reftindloaceto»Sine ufta non fiunt umbrae.Eretria terrae fuae habet nome,Hac Nico
machus SC parrhafius ufi refrigerat cmollita.ExpIet uulnera fi coquaturiad ficcanda pracipue utilis:& ca
pitis dolonbus:& ad depraehendenda pura. ^ubefle enim ea intelligitunfi exaqua illita non arefeat* Sanda
racham 8C ochram Iuba tradit in infula rubri maris topazio nafci.Sed inde non peruehunturadnos , Sam
daraca quo modo fieretidiximus.Fit adulterina 8C ex caerufla in fornace codta Colos efledebet flammeus*
Precium in libras afles quini.Hatc fi torreaturraequa parte rubrica ammixra fandycem facit,Quanqua ani
maduerto Virgilium exiftimafte herbam ldefieallo uerfu»

Sponte fua fandyx pafcentes ueftiet agnos,

P recium in libras dim idiu eius quod fandaracae«Nec funt alii colores maioris poderis, Interfa&icios eft SC
fyricumtquo minium fublini diximus»Fit aut finopide SC fandyce mixtis, Atrametu quocp inter faifhcios
crirtqq eft SC terra geminae originis, Aut.n.falfugims modo emanat:aut terra ipfa fulphutei coloris ad hoc
proba tur,Inueti funt pictores qui e fepulchris carbones infedtos effoderer.Sed importuna haecoia ac noui
tia.Fn.n,8£ fuligine pluribus modistrefina uel pice exuftis.Propter qd officinas etia aedificauere : fumu eu
no emirrctes.Laudatifiimu eode modo fit e taedis, Adulteraf fornaciu balnearu^ fuliginetquoad uolumi
na feribeda utuntur.Sunt 8C qui uini faecem ficata excoquariaffirmatgj fi ex bono uino faex fuerit : indici
fpecie id atramentu pbere Polygnotus SC Mycon celeberrimi pictura athenis e uinaceis fecere: tryginon ap
pellant» Appelles comentus eft ex ebore cobufto facererquod elephantiu uocar. Apportatur 8C indicu ex in •
diaanexploratse adhuc inuentiois mihi,Fir etia apud infedtores ex flore nigrorqui adhaerefeit «reis corti'
nis.Fit 8C e taedis ligno cobufto tritifa? in mortario carboibus.Mira in hocfepiaru natura : fed ex iis no fi t.
Omne aut atramentu fole perficif,LiDrariu:& tedoriu glutino ammixto , Quod aut aceto liquefadtu eft:
aegre eluitur,E reliquis coloribus quos a dominis dari diximus ppter magnitudine precii ante oes eft pur
puriftlim e creta argetaria cu purpuris pariter tinguiturjbibitcp eu colore celerius lanis,Prsecipuum eft pri
mumtferuenti aheno rudibus medicametis inebriatu,Proximu egefto eo addita creta in ius idem. Et quo
tiens id factu eftdeuatur bonitas pro numero dilutiore fanie.Quare puteolanu potius laudatur q tyriu aut
gaetulicu uel laconicuiunde preciofiffimae purpurae.Caufa eft q? hyfgino maxime inficitur : rubia$ cogit
forbere • Viliffimu a canufio.Preciu huic a fingulis denariis in libras ad,xxx,Pingetes fandyce fublica mox
ouo inducentes purpuriflum fulgore minii faciut.Si purpuram facere malunncaerulcu fublmut:mox pur
puriflum ex ouo inducunt. Ab hocmaximaauitoritas idico.Ex india uenitarundinu fpumx adhaerefeen
te limo cu teritur nigru. At indiluendo mixtura purpurae caerulei^ mirabil? reddit, Alreru genus eius eft
in purpurariis officinis innatans cortinis SC eft purpura fpuma,Qui adulterat uero indicum cingut fterco/
Ve! alu^ ra columbina aut cretam felinufia uel anulariam uirro ifiriunt,probaf arbone,Redditcnim quod fince
minana rum eft flamam excelletis purpurae:& dum fumat odore maris olet.Ob id quidam e fcopulis id colligi pu
tant.Preciu indico denarii,xx,in libras.In medicina indicu rigores SC impetus fedat.Siccat oris ulcera, A r/
menia mittit quod eius nomine appellatur.Lapis eft hic quog? chryfocollae modo infectus. Oprimu^ eft
quod maxime uirideefttcomunicato colore cucaeruleo.Solebant libra eius tricenis nummis taxan.lnue/
ta per hifpanias arena eft fimilem curam recipiens*Itam ad denarios fenos uilitas rediit,Diftat a caeruleo ca
dore modicorqui teneriorem hunc efficit colorem, Vium in medicina ad pilos tantum alendos habet: ma
ximeqj in palpebris.Sut etiamnum nouitii duo colores e uiliffimis uiridequod appianu uocatur: SC quod
cryfocollam luteam mentitur«Ceu parum multa fint mendacia eius. Fit excreta uiridi aeftimatum fefter-

TRTGESIM VSQ_ VI NT VS

CCII

tiis in libras» Anulare quod uocant candidum eflrquo muliebres pictura illuminantar.Fit # ipfum ex cre
ta ammixtis uitreis gemmis ex uulgi anulisrunde # anulare didtum*

Qui colores udo non inducantur:# quibus coloribus antiqui pinxerunt:# quando primum gladiaro/
rum pugnae propbfitae funt. CA. VJL

X oibus coloribus cretula amarcludo^ illini recurant purpurifTum:indicu:raruleu:meIinum :
auripigmenturappianu.Caeruffa rara tinguntur iifde coloribus ad eas pi&uras qua? inurutur
alieno parietibus generejfed daflibus familiari.Iam uero # onerariis nauibus:quonia # pericu
la expingimusjne quis miretur # rogos pingi* Iuuatcy pugnaturos ad morre aut cerre radem

fpeciofe uehi.Qua cotem platioe tot coloni tanta uarietate fubitanriquitatc mirari .Quattuor coloribus
Tolis imortalia opera illa fecere:ex albis melinotex filaceis attico:ex rubris finopi de poticarex nigris arramS
to. Apelles Echion Mela thius Nicomachusclariffimipiftores:cu tabulae eo tjd lingulae oppido^ uenirent
opibus.NuC # purpuris in parietes migraribus # india coferente flumind fuojj<: limu # draconti # elepha
topi fanie nulla nobilis pidhira eft.Oia ergo meliora tuc fuereteu minor copiadta elt quoniafut fupra dixi >
mus) rerum no animi preciis excubatur.Et noflra aetatis infama ex pidtura no omitta.Nero princeps iuflc
rat colofleu fe pingi.cxx.pedu in linteo incognira ad hoc tepus.Ea piftura cu peradta eet in marianis hortis
accenfa fulmine cu optima hortoru parte coflagrauit.Libertus eius cu daturus effet Antii munus gladiro/
rium publicas porticus inuefliuit pictura ut coflat:gladiaroru miniftrorucj omnia ueris imaginibus red/
ditis.Hic multis iam faeculis fummus animus in piaura.Pingi autem gladiatoria munera:at^ in publico
exponi coeptaa*C*Terentio Lucano. Ifj auo fuo a quo adoptatus fuerat«xxx»paria in foro per triduum de/
dir.Tabulam<y pfdtam in nemore Dianae pofuit*

De xtate pidtura operum # artificum indicatura nobilitates. cccv. C A* VIII,

jVrnc celebres in ea arte q maxima breuiratepercurraineqt enim inflituti operis efl talis exeeutio*

I Itaty # quofda uelut in tranfcurfu # in alio^ merione obiter nominafle fatis eritjexcepris operu
jdaritatibus:quae # ipfa couenietattingufiueextatifiue intercidere»Nocoflat fibi in hac parte gra
| coru dilig^tia q mulras poft olympiadas celebrado pidtores q flatuarios audtores.Primuqs olym/
pude nonagefimaicum # phidia ipfum initio psdtore fuiffe tradaturtclipeumcp athenis ab eo pi&u.prate/ y .
rea in cofeffo fit o&ogefi mater ria fuiffe Panaeum fratre eiustqui clipeu intus pinxit Elide Mineruae:quam j
fecerat Colotes Phidiae difcipulus:# in faciendo Ioueolympio adiuror.Quid^qj in cofeifo perinde efl Bu a
larchi pidtoris tabulajin qua erat magnetu proeliata Caduale rege lydiae heracliaaijc nouiffimotq # My rfi/

Ius uocitatus efttrepenfam aurofTanra iam dignatio pidtura erar.Id circa aerare Romuli acciderit necefie
efttduoenim de uicefima olympiade iteriit Cadaulestaur ut quida tradunt eodeannoiquo Romulus: nili
fallortmajfefta ia tum claritateartis adeo abfolutiore.Quod fi percipif;necefTee fimul apparear mulro ue
tuftiora principia efTeieofqi qui monochromata pinxerut:quoijratasn5tradif*Aliquato ergo ante fuiffe
Hygiemone Monochromadatqui primas in pidtura mard foeminaq? difcreuit.Euma^ athenic' fem figu/
ras oes imitari aufitm.Quicp inuenta eius excoluerit Cimone Cleoneu.Hic Catagrapha iuenitjhocefl: ob/
liquas imagines # uarie formare uultus refpicietes fufpicientefue:# defpicientes. Arriculis etiam membra
diltinxir* Venas protufnpratergi in uefle rugas # fmus inuenit.Panaeus quidem frater phidiaeetiam proe
lium athenienfium aduerfus perfas apud marathonem factum pinxit. Adeo iam colorum ufus merebrue
rauadeoars perfe&aeratmt in eo praelio iconicos duces pinxiife tradatunathenienfium Milciadem: Calli
machum:Cynegyrum Barbarorum Darium.Thyffaphemem.

Primum pidluracertamen!# qui primi penicillo pinxerunt* CA* IX*

Vinirno certame pidtura etia florente eo lfhtutu efl corinthi ac delphis.Primufqt omm cerrauit
cu Timagora chalcidefejfuperatufq? efl ab eo py thisiquod # lpfius Timagora carmine uetuflo
apparetichromco^ errore no dubio. Alii quocp pofl hos dari fuere nonagefima olym piaderficut
Polignotus Thafiustqui primus mulieres lucida uefle pinxiricapitaearum mitris uerficoloribus
cperuittplurimu® pidturse primus cotulit*Siquid£ iflituicos adaperire.dentes oftederetuultu ab antiquo
rigore uariare.Huius eft rabula in porricu Popeinquse ance curiam eius fuerat.In qua dubitaf afeendetem
cu clipeo pinxerittan defcendete.Hic delphis aedem pinxit.Hic # arhenis porticu ejux poeciIe uocatur gra
tuitoicu parte eius Mycon merccde pingeret. Vride maior huic audtoritas»Siquide amphidioesjqd' efl pu
blicu graciae cociliu:hofpicia ei gratuita decreuere.Fuit alius Myconrqui minoris cognomine diflinguif:
cuius fiha Timarete # ipfa pinxir.Nonagefima ar olympiade fuere Aglaopho Cephifodorus Phrylus Eue
nor pater parrhafii # pceptor maximi pidtorisjde quo fuis annis dicsmus.Oes hi iam illuflrestno tame in
qbus haerere expofitio;dcat:feflinasadluminaartis:inqbus primus refulfit* Apollodorus atheniefis nona
gefimatertiao!ympiade.Hicprimusfpecies exprimere ifliruit:prmmfg?gloriapenicilloiurecotuIit. Eius
efl facerdos adorans:# Aiax fulmine icenfustqui pergami fpedatur hodie.Neg* ante eu rabula ullius ofle^
dituriqua: tenear oculos» Ab hoc areis fores apertas Zeufis heradeotes icrauitolympiadis nonagefimaeqn
tac anno quarto:audente® iam aliqd penicilld(de hoc.n.adhuc loquimur)ad magna gloriam perduxit.A
quibufda falfo in odtogenma nona olympiade pofitus:cu fuiife nece ffe efl Demophilum hymereu: & Ne/
leam thafium.Quoniautrius eorum difcipulusfuerit;ambigitur.lneum Apollodorus fupradidtus uer/

Tus fecit:Arrem ipfisabbta.Zeufinferrefecum.Opesquo^tantasacquifiuit:ut in oflentaboeearu olym/
piae aureis litteris in pallioru tefleris intextum nome fuum ofleraret.Poftea donare opera fua lftiruif : qi ea
nullo fatis digno precio permutari poffe diceret:ficuti Alcmena agrigentsnis:pana Archelao.Fecit # peno
Topemtin qua amores pinriffe uidetur:# Athletam* Adcogp fibi in illo placuinut uerfum fubfcriberet ce/

££ ii

Vel pati
denus
Vel nu/
conicos

Veliger

siua

Velanti

graphi/

ce

Vel in
ludo

LIBER

lebrem exeo inuifurum aliquem facilius q imitaturum.Magnificus ert Juppiter eius in throno artantibus
diis. Et Hercules infans dracones ftrangulans Alcmena matre coram pauentei&amphytrioe.Deprehendi
tur tamen rea fis grandior in capitibus articulifqitalioquin tantus diligentiarut agrigentinis fatrturus tabu
larmquam in templo Iunonis laciniae publice dicarentiinfpexerit uirgines eorum nudas;’& quin<j elegerit
ut quod m quaq; Saudatiffimu effet:pKrtura redderenpinxit di monacromata ex albo:a:quales eius di semu
h fuere rmianthes:androcydes:Eupornpus.parrhafius*

De auibus per pierturam deceptis:& quid difficillimum in pictura* CA» X*

Efcendrfle hic cum zeufide in certamen traditur.Et cum illederulifletuuas pidtas tanto-fuccef
fu:ut in (cena aues aduolarenipfe detulifle linreu pidu traditurlita ueritate reprefentatatut zeu
fis alitu iudicio tumens flagitaret tande remoto linteo oftendipi<rtura:atc£inrelle<rto errore co/
cederet palma ingenuo pudore:quonia ipfe aues fefellifTet:parrhafius aute fe artifice . Fertur 6C
portea zeu fis pinxifle pueru uuas ferente:ad quas cu aduolarent auesteade igenuitare proceffi Liratus operi;
di dixitruuas melius pinxi q pue^.Nam di fi hoc c6fumaffem:aues timere debuerat.Fecit di figlina operat
quae fola in ambracia reli-rta funtjcu inde mutes Fuluius nobilior Roma rraiTerret.zeufis manu Romz he
lena ert in Philippi porticibus. Et i cocordiae delubro Marfyas religacus.Parrafius ephefi natus:& ipfe mul
ta cortituit.Prirmis fymtnetria pierturae dedit.Primus argutias uultusjelegariam capilli:uenuftate oris cS/
fefiione arrificu in lineis extremis palma adeptus.Haec ert in pi&ura fumma fobtilitas.Corpora enim pin/
gere & media rerum :eft quide magni operisrfed in quo multi glorid tulerint.Extrema corporu facere : di
definetis pierturae modu lduderetrarum in fucceflu arris menitur»Ambire’enimdeber feextremitas ipfajST
fic defineretur promittat alia pofleiortendatq* etiam quae occuItar.Hac ei gloria coceflere Antigonus di xe
nocratesiqui de piertur is fcripfereipraedicates quog? no folum cofitentes»Alia multa graphidis uertigia ex/
eant in tabulis ac membramstex quibus proficere dicutur artifices*Minor tame uidetur fibi comparatus in
mediis corporibus exprimedis.Pinxit di daemonem arheniefium argumeto quotp igeniofo. Volebat nacp
uarrumtiracudumriniuftutincoftantem.Eundem uero exorabile:clxmetem:mifericordem excelfumtglo
riofum:humilem:ferocetmfugacem£?:& omnia pariter ortedereddem pinxit di Thefea qui romae in capi/
roho fuit.Et Nauarchum thoracatu.ee in una tabula quae ert RhoduMeleagrut Hercule: Perfea • Hsec ibi
terfulmineamburtame oblitterata hoc ipfo miraculu auget.Pinxit di Archigallujqui pitrtura amauicTi/
beritfsprincepstatq? ut audior ert: Decius eculeo.lx.fertertiis teftimata cubiculo fuo inclufit.pinxit 3i Cref/
fam nutricerrijfnfanteqj in manibus eius.Et philifcu di liberu patre artante uirtute:& pueros duostin qui/
bus fpeertatur fecuriras di fimplicitas aetatis.Item faccrdote artante puero cu acerra di corona . Sunt di duas
pierturae eius nobiliffimae hopliridesiAlter in certamine ita decurrestut fudareuideatur. Alter armadepo/
nens ut anhelare fenriaf.Laudaf di Aeneas Cartorq? ac pollux in eade tabula.lte Thelephus Achilles: Aga/
menon: VJixes faecuncfas artifex.Sed quo nemo infolenrius di arrogarius fit ufus gloria artis.Na di cogno
mina ufurpauit abrodiaerri fe appellacfoialiifg? uerbis principe artis di eam abfe cofumara, Super oia Apol/
linis fe radice ortum:& HercriJe que lyndi fecerat tale a fe piertu:quale faepe in quiete uidifler.Ergo magnis
fuffragiis fuperatus a Timathe ert fami in Aiace:armoru quog? iudicio Herois neie id fe molerte ferre aice
barq?:qj fteru ab indigno uiertus effer.Pinxit di in minoribus tabellis libidines eo genere & petulantibus io
cis (e refides»Na T imanthi uel pltirirnu affuit ingeniuEius enim ert Iphigenia oratoru laudibus celebrata*
Qua rtante ad aras peritura cu moertos pinxiflet oestprarcipue patruu cum trirtirise oem imagine confum
pfiflettpatris ipfius uulrn uelauirique digne no poterat ortedere.Sunt & alia ingenii eius exemplaria ueluti
Cyclops dormies i paruula tabuIa.Cuius di fic magnitudine exprimere cupies pinxit iuxta fatyros thyrfo
pollice eius merietestat<5 in olbus eius operibus itelligirur plus femperq pingitur. Et cum ai s fumma fit:
ingenium rame ultra artem ert*Pinxit di heroa abfolutifium operis:arce ipfa coplexus uires pingendi: qd
opus nunc Romae tn templo Pacis eft.Euxinidashacxtate docuit Ariftidem preciarum artificem. Eupo/
pus pamphilum apellis praeceptorem. Ert eupompf uidtor certamine gymnico palmam renens. Ipfius au/
cloritas tanta fuerittut diuiferit piduram in genera tria:quae anteeum duo fuere helladicum & afiticu: afi
ticum appellabant propter hunc qui erat fycionius.DimifTo heiladieo tria furta funt Joniaimtfycioniu:at/
ttcum.Pamphili pidura ert cognatio 8i proelium ad phliuntcm & uiirtoria arheniefium.kem Vlixes in ra/
te.lpfe macedonationeifed primus in purtura omnibus litteris eruditustpraecipue arithmetice di geome/
tricetfine quibus negabat artem perfici pofTe.Docuit nemine minoris talento annis decem : qua mercedi
di Apelles di Melantius ei dedere. Et huiusaucrtoritate effe&um ert fycione primumtdeinde di in tota grse
ria:ut pueri ingenui ante omnia graphiceihoc ert pitrturam in buxo docerenmnrecipereturcp ars ea in pri/-
mum gradum liberalium.Semper quide honos ei fuit:ur ingenui eam exercerentimox ut honefli perpe/
tuo interdiertome feruitia docerentur.Ideo ne<^ in hac neg? in toreutice ullius qui feruierit opera celebrari
tur.Clari etia centefimafeptima olympiade extitere Echion di Therimacus.Ecnionis funt nobiles pido '
rse Liberpareriitem tragoedia di comoedia.Semiramis ex ancilla adipifeens regnum: anus lampadas prae/
feres:& noua nupta uerecudia notabilis» Veru di pes prius genitos futurofg? portea fupauit. Apelles eo uf<£
olympiade cenrefima.xii.in purtura prouecrtius:ut plura folus propeq eseteri om nes co tulerit : uolumini/
bus editis quxdocrtrina eam cotinent.Praecipua eius in arte uenurtasturt:cu eade ^tare maximi purtores
effent quoru opera cum ammiraretur:colIaudatis omnibus:deefie iis unam illa uenere dicebanqua graeri
charita uocant.Caerera omnia cotigifle.Sed haefoli fibi nemine pare.Et alia gloria ufurpauincu prothoge
nis opus immenfi laboris ac curae iupra modum anxie miraretur.Dixit enim omnia fibi cuillo paria dft:
aut illi melioraifed uno fe pracftare:g> manum ille de rabula nefeiree tollereimemorabili praecepto: nocere

TRIGESIMVSQ,VINTVS CC11I

fsepc nimiam dilfgentiarruFuitautem non minoris fimplicitatis q artis.Necccdebat amphioni de difpofi/
tionemec Afclepiodoro de menfuris:hoc efl quanro quid a quo diflare deberet.Scitum efl inrer Prothoge
ne & eum quod gccidit «Ille rhodi uiuebat.Quo cu apelles annauigafTettauidus cognofcendi opera eius fe'
ma tantum fi bicogniti:cotinuo officinam periit» Aberat ipfeded tabulam magnae amplitudinis in machi-’
na aptatam pidura: anus una cuflodiebat.Ha:cprothogenem foris eiTe refpodituterrogauitqp a quo quae/
fitum'diceret»Ab hoc iquit Apelles areptoq? peniculo lineam ex colore duxit fummae tenuitatis per tabu/
lam.Reuerfo prothogeni qua: gefta erant anus idicauit»Ferunt artifice protinus cStemplatu fubtilitatem
dixiffe: Apelle uenifte.No.n.caderein aliu tam abfolutu opus»Ipfum tunc alio colore tenuiore linea in ipfa
illa duxiiferprsecepiiTecp abeunte fi rediffet illetoflederettadiiceretqj huc efle que quaereretiatcj ita euenit*
Reuertitur*ni Apelles.Ted uinci erubefcesjtertio colore lineas fecuinnullu relinques amplius fubtilitati lo
cum:at Prothogenes uidu fe cofeffus in portu deuolauitjhofpitem qua:res>Placuitc^ fic eam tabula pofle/
ris tradi;ofum quidctfed artificu praecipue miraculo.Cofumpta ea coflat priore incendio domus Caefaris
an palatio» Auide ante a nobis fpedatam fpatiofiore amplitudinetnihil aliud cotfnentem q lineas uifum ef/
fugientes.Inter egregia multoi^opera inani fimile&eo ipfo alliciente omnicp opere nobiliore • Apelli fuit
alioquin perpetua cofuetudo nunq tam occupatam diem agedirut no linea ducedo exerceret arte; quod ab
eo in prouerbiu uenit»Idem perfeda opera fp ponebat in pergula trafeuntibus:atq? pofl ipfam tabula lates
uitia quse notarenf afcultabariuulgum diligetiorem iudice q fe prseferes» Feruntg? a futore reprehefum q»
in crepidis una intus pauciores feciflet anfas.Eode poliero die fuperbe emedatione prillinae ammonitiois
cauillante circa crus idignatu profpexifTettdenunciatem ne fupra crepida futor iudicaretfquod & ipfum in
prouerbiu uenit»Fuit*n.& comitas ilIi:propter qua 6C gratior Alexadro magno erattfrequenter in officina
uentitanti»Vnde ut iam diximusjab alio pingi fe uetuit iueterato edido.Sed & in officina imperite multa
difFereti filentiu comiter fuadebatrrideri eum dices a pueris qui colores tererer.Tantu audoritatis 5C iuris
erat & in rege alioquin iracundu.Quaq Alexander ei honore dariffimo prxbuit exemplo*Naqi cu dilecftac
fi bi ex pallacis fuis praecipue nomine Capafpen nuda pingi ob ammiratione formae ab Apelle iufifletteucp:
cum paretjcaptum amore fenfilTetidono dedit eam.Magnus animo maior imperio fuirnec minor hoc (a/
do q uidoria aliqua.Quippe fe uicitjnec rhoru rantu fuumtfed etia affedu donauit artificime dileda: qui/
dem refpedu morus ut qua: modo regis fuiflet modo pidoris effer. Sunt qui ueneref Anadyomenen illo
picla exeplari putat. Apelles & in aemulis Benignus Prothogeni dignation? primus rhodi coflituit. Sorde
bat ille fuisiut pleruq? domeflica.Percotanticp quanti licitaretur opera effedaiparuum nefeioquid dixerat*
at ille quinquagenis talentis popofcitffamaq? difperfit fe emereiut pro fuis uenderet.Ea res cocitauit Rho/
dios ad inrelligendum artificem:nec nifi augentibus preciu ceffir.Imaginu ille fimilitudines adeo indifere
re pinxit:ut incredibile didu appion gramaticus feriptu reliquerittquedam ex facie hominu ad diuinatem;
quos Metopofcopos uocant ex iis dixifTe aut futura: mortis annos aut praeteritae.No fuerat ei gratia in co.>
mitatu Alexadricu Ptoloma:o:quo regnate Alexadriamuitempeflatisexpulfusfubornato fraude aemu/
Iorum Plano regio inuitatusad regis caena uenit*Indignati® Ptolomaeo:& uocatores fuos oflendetiutdi
ceret a quo eorum inuitatus eflet;areptocarboneextindo e foculot imagine in pariete deliniauitt agnofeen
te uultum Plani rege ex inchoato protinus • pinxit 8C Antigoni regis imagine altero lumine orba primus
excogitata ratioe uitia codenditobliquam nanqj fecinut quod corpori deeratjpidura: potius deeffe uidere
tur.Laniumqs ea in partea facie ofiendit;qua totam poterat ofiendere.Sunt inter opera eius expirantium
imagines.Quae autem nobilifiima fint;no ell facile didu» Venere exeunte e mari diuus auguflus dicauit in
delubro patris Ca?faris:quae anadyomeneuocatunuerfi bus graecis tali opere dum laudatur uidojfed illu
flrato.Huius enim inferiorepartecorrupta qui reficeret:non poterat inueniri.Verum ipfainiuria ceffit in
gloriam artificis cofenuit haec tabula caris: Aliamqi pro ea Nero in priciparu fubflituitfuo Dorothei ma-
nu: Apelles inchoauerat aliam uenere coistfuperaturus etia fuam illa prioreJnuidit mors perada parte:nec
qui fuccederet operi ad praeferipta liniameta inuentus efl. Pinxit 8C Alexadrum magnu fulm£ tenerem in
templo ephefiae Dianae.xx.talentis auri.Digiti eminere uidentur;&: fulme extra tabula ee»Sed legetes me '
minerint;oia ea collare quattuor coloribus Jmmane tabula: precium accepit aureos menfura non nume/
ro.Pinxit 8C Megabyzi facerdotis Dianae ephefiae pompa:Clitum Equo ad bellum feflinante:& ei galeam
pofcentiarmigeruporrigetem*AIexandrum & Philippu quotienspinxerir:enumerare fuperuacuum efl»
Miratur eius abronl famii& Menadrum rege caris rhodii»Itemanceu»AlexadriaeGorgollhene Tragoe
dum.Romae Callo re 8C polluce cum uidoria&f Alexandro magno.Item belli imaginem rellridis a tergo
manibus Alexandro in curru triumphate.Quas utrafgp tabulas diuus Auguflus in fori fui partibus cele/
berrimis dicauerat fimplicitate moderata.Diuus Claudius pluris aeflimauir*In utriufcp excifa facie alexan/
dri diui augufli imagine fubdere*Eiufde arbitrantur manu efTe 6C in antonia: templo Herculem auerfum:
ut quodefl difficillimu facie eius oflendat ueriuspidura quam promittat»Pinxit 8C Heroa nudumteaqj pf
dura natura ipfam prouocauit»Efl & equus eius fine fine didus in certamine quod iudicid ad mutas qua/
drupedes prouocauit ab hofbus.Na^ ambitu a:mulos pualere fentiens finguloru piduras indudis equis
oflenditrapellis tantum equo adhinniueretidq! pollea femper illius experim^tu artis ofletaf»Fecit & Neop
tolemu ex equoaduerfus perfes: Archelau cu uxore & filia; Antigonu thoracatd cu equo incedente « Peri/
tiores artis prseferunt omnibus eius operibus eunde regem fedente in equo • Diana facrificatium uirginu
choro mixtatquibus uiciffe Homeri uerfus uidetur idipfum fcribetis.Pinxit 5C qua: pingi no poffunt toni
truatfulgetra:fulgura^:bronten:allrapen:ceraunobolon appellant.Inueta eius dC carteris eius profuere ’in
arte.Vnum imitari nemo potuinquod abfoluta opera atrameto illinebat ita tenui ; ut idipfum repercu ffu

pc iii

LIBER

clamares oculorum excitarettcuftodiret^ a puluere di fordibustad manum intuenti demu apparerer. Sed
di tum ratione magnajne coloru clariras oculoru aciem offenderer ueluri per lapide fpeculare intuenribus
e Ionginquo.Et eade res nimis floridis coloribus aufteritare occulre daret: Aequalis eius fuit anflides teba
nustls omniu primus animu pinxit & fenfus omnes expreflmquos uocatgraeci ethe.Item perturbationes
durior paulo in coIoribus.Huius pidura:oppido capto ad matris morientis ex uulnere mamam ad repens
infansrintelligiturcy fenrire mater:& timere ne emortuo lacte fanguine infans lambat.Qua tabula AlexcT
der magnus traftulerat pellam in patriam fuam.fdem pinxerat praelium cu perfis.c*hoies ea tabula cople/
xus pa&ufg* in (ingulos mnas denas a ryrano elarenfium Mnafone.Pinxit 8i currentes quadrigas • Et fup >
plicantem pene cu uoce.Et uenatores cum captura.Et Leontionem pi<ftore.Et Anapauomeno propter fra
tr is amore morietedtem Liberumpatre di ariadnen lpedtatos Romae in sede Caereris.Tragoedum di pue./
rum apollinis.Cuius rabulae gratia interiit pidtoris lfcitiajcui tergfdam eam madauerat.M Junius prsror
fub die ludoru apoIlinariu.Spedata eft di in aede dei in capitolio imago fenis cum lyra pueru docentis. Pia
xit di aegrum fine fine laudaru.Qua in arte tantum ualuittut Attalus rex una tabulam eius centum talentis
emiffe tradatur.Simul ut didtum eft:& Protogenes floruit patria ficaunus gentis Rhodiis fubie&s.Sum/
ma eius paupertas inirioiartifcp fumma intetio:& ideo minor fertilitas.Quis eum edocuerittno putant cd'
flare.Quida di naues pinxifle ufqj ad annu quinquagefimu, Argumetum effetej cum athenis celeberrimo
loco Mineruae delubro Propyleon pingeret ubi fecit nobile Paralum di Hem lonidatqua qufda nauficam
uocanadiecerir paruulas naues logas in iistquee pi&ores parerga appellanttur appareret a quibus initiis ad
arcem oftentatiois opera fua perueniflennPalma habent tabularu eius lalyfusjqui eft ufq? hodie Romae di
catus in templo Pacistque cum pingeretrtradirur madidis lupinis uixiiTejquoma fimul fame fuftineret di fi
timrne fenfus nimia dulcedine obftrueret.Huic pidurae quater colore induxit cotra fubfidia iniuriae di ue
tuftarisrut decedete fuperiore inferior fuccederet.Eft in ea canis mire fadtustur que pariter cafus 6C ars pim
xerinNo judicabat fe exprimere in eo fpuma anhelantis cum in reliqua omni parte quod difficillimi! erat:
libi ipfe fatiffeciffet.Difplicebataute ars ipfarnec minui poterat;& uidebatur nimia ac longius a ueritate di
fcederetfpum acp illa pingi no nafei ex ore anxio animi cruciatu cum pidtura uerum efle no ueriffimile uel/
lettabfterferar fepius:mutauerat<j penicilluminullo modo fibi approbans.Poftremo iratus arti quod in»
telhgeretunfpogiam impegit inuifo loco tabulae:ex lllaqi repofuic ablatos coloresrqualirer cura optauerat
fecitqi in ptffura fortuna naturam. Hoc exemplo fimilis di Nealtem fucceffus in fpuma equi fimiliter fp5-
gia impaJta fecutus dicitur cum pingeret popizonra retinetem equum.Cum ita prothogenes monftrauit
di fortuna.Propter hunc Ialyfum ne cremaret tabulas Demetrius Rextcum ab ea parte fola poflet Rhoda
caperesnon incedin&T parcetemq? pidurae fugit occafio ui&oriae.Erat nuc prothogenes in fuburbano hor¬
tulo fuothoceft Demetrii caftris.Neq? interpellatus proeliis inchoata opera intermifit omnino:fed accitus
a rege inrerrogatufqa qua fiducia extra muros agerer:refpondft;fcirefe illi cum rhodiisbellu effe no cum
arribus.Difpoluitergo rex in tutelam eius ftationesrgaudens g> poffet manus feruaretquibus iam peperce
rat:& ne faepius auocarertultro ad eum uenit hoftis.Relidif® motoriae fuse uotis inter arma di murorum
ictus fpc&auit arrificermSequiturq? tabula eius teporis haec fama:g> eam prothogenes fub gladio pinxerit*
Satyrus hicefhque Anapauomeno uocantme quid defit teporis eius fecurirati tibias tenes, Fecit di Cydip.
Vel thle pen TriptolemulCylifcu tragoediam feriptore meditante di Athleta:& Antigonu rege:& imagine matris
polemu Anftotelis philofophitqui eietia fuadebanut Alexadri magni opera pingerenpropter aeternitate reru.Im'
petus animi Si libido in haecquaeda artis eum potius tulere:Nouilfime pinxit Alexadrum acpana.Fecit&
figna ex aererut diximus.Eade aetate Afdepiodorus fuinque in fymmetria mirabatur apelles . Huic Mna/
fon tyrannus pro.xii.diis dedit in fingulos mnas tricenas Jdemq? Theomnefto in fingulos heroas mnas ce
tenas.His annumerari debet Nicomachus Anftodemi filiustac difcipulus.Pinxit hic raptum proferpinae*
Quae rabula fuit in capitolio in Mineruae delubro fupra aedicula iuuerutis.Et in eode capitolio alia q plan
cus im peraror pofuerartuidtoria quadriga in fublime rapiens.Hic primus Vlixi addidit pileum . Pinxit 8C
apollinem & Dianam:Deumqj matre in leoefed£te.Et item nobiles bacchas arreptanbus fatyris. Scyllaq?
quae nunc eft Romae in replo pacis.Nec fuit alius in ea arte uelocior.T radut nag* cddu&um eum ab ariftra
to ficyonioru tyrano ad pingedumtquod is faciebat Telefti poetae monumetumrpraefinito die intra quem
peragerefinec multo ante ueniffetaccefo in poena tyranojpaucifij diebus abfoluiffe celeritate 8i arte mira*
Difcipulos habuit ariftide fratre di ariftode filium di philoxenu eretrium. Cuius tabula nullis poftferenda
Caffandro regi pidateorinuit Alexadri proeliu cum Dario.lte pinxit di Iafciuiaiin qua tres Sileni comefam
tur.Hic celeritate praeceptoris fecutus:breuiores etianum quafda pidurae uias di copendiarias inuenit; an¬
numeratur his di Nicophanes elagas di cocinusjita ut uetufta opera pingeret japter cete rnitate repi impe/
tuofi animi:& cui pauci coparenf.Coturnus ei di grauitas artis*MuItu a zeufide di apelle abeft apellis difci
pulus perfeus ad que de hac arte fcripfmqui huius fuit statis* Ariftidis Thebani difcipuli fuerut:&: filii Ni
Vel ari»' ceros&:anftippustcuiuseftSatyruscuScyphocoronatus.Difdpulieiusfuerut antorides di Euphranor;
fton de quibus mox dicemus.Naqi fubtexi par efttminoris piefturs celebres in penicillo e quibus fuit py reicus

arte paucis poftferedus.Propofito nefcioandeftruxeritfeiquoniahumilia quide fecutus humilitatis tame
fumma adeptus eft gloria.Toftrinas fuftrinafij pinxit di afellos di obfonia ac fimiliatob hoc cognomiatus
Rhyparographos.ln iis cofummats uolupraris*Quippe eae pluris ueniereq maxime multoru. E diuerfo
meniana ut inquit uarro:oia opiebat.Serapiois tabula fubueteribus.Hic fcoenas maxime pinxitjfed horni
nem pingereno potumContra Diotiyfius nihil aliud q homines pinxittob hoc anthropographus cogno/
minatus.Parua di Calidesfecit.Item caleces comicis tabellis.Vtra^ antiphilus.Nam di JHefionam nobile

I

TRIGESIMVSQ_VINTVS CCIIII

pinxittJK Alexandrum ac Philippum cum Mineruarqui funr fn fcholain odtauiae porticibus Si Philippi«Li
berifmpatrem: Alexandrum puerumtHippoly tum tauro emilTo expauefcente • In pompeia uero Cadrnu
Si EuropeJdem® iocofo nomine Si gryllum ridiculi habitus pinxit*Vnde hoc genus pidturae gryllus uo/
catur Jpfe in Aegypto natus didicit a Ctefiderao. Decet non filer i Si ardeatis templi pidtorem praefertim ci \t
uirate donatumdbi Si carmine quod eft in ipfa pidtura his uerfibus*

Dignis digna loco picturis condecorauir*

Regmse Iunonis fupremae coniugis templum*

Marcus ludius elotas aetolia oriundus;

Quem nunc Si poft femper ob artem hanc ardea laudat*

Ea® funt feripta antiquis litteris Iatinis*No fraudado <3i Ludio 8i diui Augufti actatesqui primus inftituic
amaeniflima patietu pidtura uillasrSi porricusiac topiaria opera:lucos:nemora:colles:pifcinas:euripos:am
nesdittoratqualia quis optaretjuarias ibi obabulatiu fpesraut nauigatiutterra® uillas adeutiu afellis aut ue
hiculis.Iam pifcates:aucupatef®:aut uenatestaut et uindemiates.Sut i eius exeplaribus nobiles plauftri ac/ Vel pa/
ceflu uill«:fub colliu fpofione mulieres labetes trepiebe® ferunf*Plurimae pterea faciles angutiae:facetiffi/ ju^
mi fales*lde® fubdialibus maritimas urbes pigere ffhtuit bladiffimo afpedtu minimo® ipedio.Sed nulla vd coi»
gloria artificu efttnifi eo je q tabulas pinxere eo® uenerabilior appet antiqtas.No*n*pietes excolebat domi jatls
nis tatuinec domos uno in loco mafurasrqex fecdiis rapi no poflent*Cafula Prothogenes cotentus erat in Vel fub
hortulo fuo*Nulla in Apellis tectoriis pidtura erat.Nodu libeat parietes totos pigere»Ofs eoruars urbibus collatiu’
excubabattpidtor® res cois terrajji erar»Fuit Si Arellius Romae celebris pauloate diuu Auguftumifi flagi fncac
tio lfigni corrupiifet arte femp alicuius amore faeminae flagras:Si ob id deas pinges:fcd diledtape imagine: yd laul
ita® I pictura eius fcorta numeraband.Fuit Si nupgrauis ac feuerustide® floridusthumilis ei pidtor Amu tes
lius*Huius erat Minerua fpedtate afpedtasquacu® afpiceref.Paucis diei oris pingebattid quo® cii grauita.-
te:q> femp togatus qcj in machinis»Carcer eius artis domus aurea fuit:8i ideo no extant exepla alia magno
pere.Poft eu ruere in audtoritate Cornelius pinus Si Adtius prifcusrqui honoris 8i uirtutis «des imperato/
r i Vefpafiano Augufto reftituentipinxerunt.Sedprifcusantiquis fimilior*

De auium cantu compefcendo:3i qui encaufto Si penicilloprimus lacunaria : 8i cameras pinxerit : fpar '
fim® precia mirabilia pidturarum* CA* XI*

om,tt^a 10 P*5*»r* mentioe celebris circa Lepidii fabu!a*Siquide in triu uiratu quodam
^lloa, dedudtus a magiftratibus in nemorofum hofpitimminaciter cu iis poftero die expoftulauit;

I ¥^3 1 ^omnta adepta fibi uolucru cocentu* At illi dracone in logiffima mebra depidtu circudedere loco*
fio® terrore aues tunc filuifle narran£;8i poftea cognitii eft ita pofle copefcwCaeris pingere ac p i/
dtura inurere quis prim us excogitauerinno coftat*Quida Ariftidis inuentu putanpoftea cSfumata a praxi
tele*Sed aliquato uetuftiores encaufticae pidtur« extiterdur Polygnoti Si Nicanoris 8i Archefilai parioru»
Lyfippus quo® egynae pidtura fuac lfcripfit Eneterqd' profedto n5 fecifTetinifi encauftica inueta»Paphilus
quo® Apellis pceptor no pinxifle tantu encaufticatFed eria docuifTe tradid paufia ficyoniii primu in hoc ge
nere nobile*B rictis filius hic fuit:eiufde<y primo difcipuIus«Pinxit Si ipfe penicillo parietes thebis cu refi/
ccrenf quoda a polygnoto pidtnmultuqi coparatioe fupatus exiftimabaftquonia non fuo genere certafler*

Ide Si lacunaria primus pingere lftituiriNeccameras ante eu taliter adornari mos fuit.Paruas pingebat ta^
bellas maximeqi pueros. Hoc aemuli ed lterpretabanf facere:quonia tarda pidtura: ratio eet illa* Quaobre
daturus celeritatis famarabfoluit uno die tabellatquae uocata eft hemerefios puero pidto* Amauit 1 iuueta
Glycera municipe fua iuentrice coronageicerradoqp imiratioe eius ad numerofiflima floru uarietare perdu
xit arte illaipoftremo pinxit illa fedentecucorona*QuaenobiIiffimatabuIaappellata eft ftephanoplocos:
ab aliis ftephanopolis:quonia Glycera coronas uenditado fubftinuerat paupertate*Huius tabula: exeplart
quod apographon uocar*L*LuculIus duobus taletis emit athenis:pauxias aut fecit Si grades tabulas : ficut
fpectata in popei porticibus boum fmolatione*Ea,n*pidturaprimus iuenitjqua poftea imitati funt multi;
sequauitaut nemo* Ante ofa cu logitudine bouis oftedere uelletiaduerfum eu pinxitino tranfuerfum.Vn/
de Si abude lrelligif amplitudo*Dein cu oes qua: uolunt eminetia uideri:cadifaciat:coIoreqi codiat nigro*

Hic totu boue atri coloris fecitiumbracq? corpus ex ipfo dedit*Magna prorfus arte in equo extatia ofteaes:

Si in cofradto folida ofa.Sicyone 8i hic uita egitidiuqn fuit illa patria pidturac.TabuIas inde omnes ex publi
co propter aes alienu ciuitatis addi&as Scauri aedilitas Roma tranftulinpoft eu emicuit longe ante oes Eu/
phranor ifthmius olympiade.f.centefima.iiiuls eft qui inter fi&ores didtus efta nobis.Fecit Si coloflostSi
marmora acfcyphos fculpfit.Docilis ae laboriofus anteomnes:8i in quocuq? genere excellens ac fibi «qua
jis* Hic primus uidetur Si expreffifle dignitates infignia heroum:Si ufurpafTefymmetriam.Sed fuit in uni
uerfirate corporuexiliortcapitibus articulif^ gradior. Volumina quo® copofuit de fymmetria Si colori/
busvOpera eius funttequeftrc proeliu*xii*dii.Thefeus:in quo dixineunde apud parrhafiu rofa paltum efle
fuum uero carne«Nobilis eius eft tabula ephefiiVlixes fimulata uefania bouem cilequo iunges: Si palamc
des dux fafce gladium codens.Eode tepore fuit Si Cydias:cuius tabula Argonautas*HS«c»xlriii*Hortefius
orator mercatus cft:eicp «dem fecit in tufculano fuo.Euphranoris aute dtfcipulus fuit Antidotus » Huius
eft clipeo dimicans Si lu&atontibice® iter pauca laudatus*IpfediIigentiong numerofior ; Si in coloribus
feuerus.Maxime fclaruitdifcipulo.Nicia athenienfi qui diligentiffime mulieres pinxit.Lumcn Si umbras
cuftodiuit: at® ut eminerent e tabulis pidtur«:maximecurauit.Operaeius nemea aduedta ex afia Roma
a fyllano:qua in curia diximus pofita.Irem Liberpater in «de Concordi«*Hiacynthus : que C«far Augu
Rus deledtatus eo fecum deportauit alexandria captatEt ob id T iberius C«far in templo eius dicauit hanc

§1 iiii

LIBER

tabulam Dianx.Ephefi uero efl Megabyzi faccrdotis ephefix DianxfepnJchruni.Athfnis necromlfoia**
Homeri. Hac uendere noluit Attalo regi taleris»lx*potiufg patrix fuedoauirtabundas opibus.Ficit # gra
des picflu ras:in qbus funt Calypfo # Io:# Androeda. Alexader quogj in Popei porticibus praecelles:# Ca
lypfo fedes.Huic quide afcribunf quadrupedesiProfperrime canes expreflfir.Hicefl Niciastde quo dicebat,
Praxiteles iterrogatusjqux maxime opera fua probaret in marmoribustquibus Nicias manu admouifler*4
Tantucirculitioieius tribuebat.No faris difcemitur alius eodenofe.At huc eunde quida faciunt olympia •
de centefima.xiuNicue coparatur:# aliquato prxferf arhenion Maronites Glautiois Corinthii difcipulus

# auflerior coloret# in au fler ita te iucundionut in ipfa pi&ura eruditio eluceat.Pinxit i templo Eleufinx
Philarchurathenisfrequetiam qua uocauere polygynaeconJtem Achille uirginis habitu occultatum Vly/
xe deprehedente.Et in una rabula quaqi maxime inclaruitxagofonem cu eqiio.Quod nifi in iuuenta obiif/
fettnemo ei copararetur.Eft 8i nome Heraclidi macedoi» Initio naues pinxir.Captog rege perfeo athenas
comigrauit:ubi eode tempore erat Metrodorus piftor*ldem<j philofophus magnae in utrag fcienria au/
ftoritatis,ltag»cum.L.Paulusdeui^operreoperifletabathenienfibusutqprobarifnmumphiIofophum
mitterent fibi ad erudiendos liberosrfremq; pidlorem ad triumphu excolendu:athenienfes Metrodoru ele
gerunt: profelTi eundem in utrog defiderioprseflantifTimutmquodedi&oquogi Paulus fdicauit, Timo
machus bizantinus Cxfaris dictatoris aetate Aiacem ei pinxit 8C Medeam abeo in Veneris genetricis aede
pofitas:o<3oginta talentis uenundatas.Talentum autem atticum ut ait Varro.xiu.feftertiis taxatur. Timo/
machiaeque laudantur Oreftes. Iphigenia in tauris:# Lecythion agilitatis exercifator:cognatio nobilium
pa!liati:quos didturos pinxit:alterum fla ntem:a Iterum fedentem.Prxcipue tamen ars ei Tauifle in Gorgo
ne uifa eft.Paufix filius # difcipulus Ariflolaus e feueriflimis piatoribus fuirtcuius funt Epaminundas:pe
ricles:Medea: Virtus:Thefeus.Imago atticx plebistboum immolatio»Sunt quibus # Mechopanes eiufde
paufix difcipulus placeat diligentia:quam intelligant foli artifices, Alias durus in coloribus fed # multus*
Nam Socrates iure omnibus placet.Talefcp funt eius pidturae.Cum Aefculapio filix Hygia AeglerPanacea
Iafo:# piger qui appellatur Oenos fpartum torquens g> afellus arrodit.Ha&enus indicatis genere in utro/
queproceribusmon filebuntur# primis proximi. Ariftodides:qui pinxit aedem Apollinis Delphisi An/
thiphilus puero ignem conflante laudaturae pulchre alias domo fplendefcente:ipfiufque pueri ore. Item
lanificiotinquoproperantomnium mulierum penfa:PtoIemxo uenante*Sed#nobiliffimo fatyrocum
pelle pantherina:quem Apofcopenonta appellant, Ariftophon anchalo uulnerato ab apro cum focia dolo/
ris aflipale*Numerofa xquetabulari qua funt Priamus: Helena Credulitas: ViyxesjDeiphebusfDoIus, Ati
drobius pinxit Scyllinancoras perficx dafifis prateidentem» Artemon Danen miratibus eam prx «Jonibus*
Reginam Stratonicem: Herculem # Deianiram.Nobiliffimas aute qux funt in porticibus Ocbuiie ope/
ribus*HercuIem ab oeta monte Doridos exufta n^ortalitate conlenfu deorum in coelum euntem.Laume/
dontis circa Herculem # Neprunnum hiftoriam:Alcimachus Dioxippum:qui Pancratio olympix citra
pulueris iadum:^ uocantaconitimicit ConetfNemea.Grefilochusapellis difcipulus petulanti pidura in/
notuit Ioue librum parruriente depi&o mitrato # mpliebriter ingemifcente inter obftetrices # dearum
damorem*Ctefidemus oecaliae expugnatione # laodarqia.Clefides reginx Srratoices in/uria : nullo enim
honore exceptus ab eajpinxit uoluprarem cum pifcarorerquem reginam amare fermo erar.Eamque rabii -
Jam in portu ephefi propoluirjipfe uelis raptus efl: Regina tolli uetuit: utriufq? fimilitudine mire expref-
fa.Cratinus comoedus atheis in pompio pmxit.Eurychides bigam regis cum uidoria.Eudorus fexna fpe
darur.ldem # ex xre figna fecirjphis Neprunno # Vidoria.Habro amiciciam # concordiam pinxit

VelleS/ deorum fimulachra.Leontifcus aratum uidorem cum tropheo pfaltrfam.Leon Sapho.Nicxarchus Ve/
lippus nerem inter Gratias # cupidinem.Herculem trillem infanix poenitentia.Nealces Venerem folers in arte

# ingeniofus operi fuperpinxit. Siquidem cum proelium nauale xgyptibrum # perfarum pinxifTet;quocl
in nilo:cuius aqua efl mari fimilis:fadum uolebat intelligi:argumentoq? dedarauit : quodarte non pote/
rat:afel lum enim in Iittore bibentem pinxit:# crocodillum infidiantem ei,Oenias Syngenicon » Philifcus
officinam pictorisrignem conflante puero»Phalerion Scyllam.Simonides Agararchum # Mnemofinem*
Simus iuuenem requiefcentem:officinam fullonis: quinquatrus celebratem.Idemg Nemefin egregiam*
Theodorus uero emungentem. idem ab Oreffe matrem # Aegyfthum inferfici,Bellumq? iliacum pluri/
bus tabulis:quod efl Romx in philippi porticibus:# Caflandram in concordix delubro» fheonnus Ep i/
eurum cogitantem Demetriu regem.Theon Oreflis infaniam: rhamy rf cy tha roedu.T au rifcu s diofeobo
lum:Clyteneflra:Panifcum:polynice regnum repetente:& Capanea.Non omittetur inter hos infigneexe

filum.Nang erigonus tritor colorum Nealcae pidoris in tantum ipfe profecit : ut celebrem etiam difeipu
um ipfe reliquerit Pafiam fratrem Egenitx ficloris.Illud uero per quam rarum ac memoria dignum eti'
am fuprema opera artificum imperfe&afg» tabulas:ficut Irin Ariftidis:Tindaridas Nicomachi : Medeam:
Thimomachi:# quam diximus Venerem apellis:in maiori ammiratione efle:q perfeda • Quippe in iis li
niamenta rel/qua:ipfx<j cogitationes artificum fpedantur:atcp in lenocinio commendationis dolor efl*
Manus cum id ageret extindx defiderantur.Sunt etiamnum non ignobiles quidem in tranfcurfu tamen
dicendi:Ariflonides:Anaxander:Ari{lobo!usfyrus:ArehefiIas:Tificrarisfilius:Coribas:Nicomachi difei
pulus:Carmanides EuphranorisiDionyfiodorus Colophonius : Diogenes qui cum Demetrio rege uixit*
Eutymedes:Heradidesmacedo:MydofoIus philomachiftatuariidifcipulus:MnafitheusSicyoius: Mna
fidemus Ariflonidis filius # difcipulus:Neflus Habronis filius:Po!emon alexadrinus.Theodorus famius
# Tadius Nicofthenis difcipuli.Xenon Neoclis difcipulus Sicyonius.Pinxere # mulieres , Timarete My/
conis filia Dianam in tabulaiqux ephefi efl i antiquiffimis pidurx,Irene Cratini pidoris filia # difcipula

VIGESIMVSQ_VINTVS CCV

puellam quae eft eleufinae.Calypfo fenem 8C prxftigiatorem Theodorum. Alcifthene faltatorem» Ariftarc
te Nearchi filia di difcipula Aefculapium.Lala cyzena perpetua uirgo«Martia.M. Varronis iuuenta romae
& penicillo pinx*r:& ceftro in ebore imagines mulierum maxime:& Neapolitanu in grandi tabula » Suam
quogi imaginem ad fpeculu.Nec ullius in pictura uelocior manus fuit. Artis uero tantum ut multu imma
nitate precii antecederet celeberrimos eadem aetate imaginu pictores.Sopylon di Dionyfiumiquo^ tabu
lae pinacothecas implenr»PinxirdC quaedam Olympiasjde qua hoc folum memorarundifcipulum eius fu/
ifle Antobolum.in encaullice pingendi duo fui ile antiquitus genera a>nftat:cxra di ebore certro ideft ui'
riculoidonec dafies pingi coepere i Hoc tertium acceflinrefoluris igni caeris penicillo utenditqus pidhira
in nauibus nec fole nec faleuentifqi corrumpirur*Pingunt di ueftes in sgypto inter pauca mirabili genere.
Candida uela poftquam attriuere illinentes non coloribusifed colorem forbentibus medicamentis • Hoc
cum fecere non apparet in uelis:fed in cortina pingi. In feruentes aquas merfa poft momentum extrahun/
tur pidta.Mirumqj cum fit unus in cortina colosiexillo alius ar<j alius fit in uefte accipientis medicaminis
qualitate rautatus.Nec poftea ablui porefirita cortina non dubiae confufura colores fi piCtos acciperet • Di/
gerit eos ex unojpingitgj dum coquit.Et adufts ueftes firmiores fiunnq fi non urerentur*

Plaftices primi fuentorestde fimulacris di uafis fictilibus di precio eorum. CA< Xll*

E pidtura fatis fuperquContexuifle his di plaftice couenianeiufde operae terrae fingere ex argil/
la fimilimdines.Dibutades ficyonius figulus primus inuenit corinthi filiae operatq capta amo/
re iuuenisullo abeunte peregretumbram ex facie eius ad lucerna in pariete lineis circufcripfit*

_ Quibus pater eius iprefia argilla typu fedt:8£ cu caeteris fiCtihbus induratu igni propofuitteu®

feruatu in nymphcojdonec corinrhu Mummius euerteretirradunt.Sunt quiin farno primos oium plani
cen inuemfie Rhoecum di Theodoru tradant multo ante Battiadas Corintho pulfos • Demarathum uero Vfrhe/
ex eadem urbe profugu qui in ethruria Tarquiniu pnfcum rege populi Ro.genuit:comitatos fictores Eu cum.
chirapum di Eugramm&ab iis italiae traditam plafticeruDibutadis inuentum eft rubrica adderetaut ex ru
brica cretam fingere.Primufcpperfonas tegularum extremis imbricibus impofuit:qus inter initia proty/
pa uocauit.Poftea idem eCtypa fecit. Hic di faftigia temploru orrarproprer hunc plaftx appellati. Hominis
autem imagine gypfo e facie ipfa primus oium expreflincsraq? in eam formam gypfi infufa emendare in/
ftituit Lyfiftratus fi cyonius frater Lyfippirde quo diximus.Hic& fimilitudinem reddere lftituir. Ante eu
quam pulcherrimas facere (ludebatur. Idem di de (ignis effigiem exprimere iuenit.Creuirgj res in ratum»
ut nulla, fignaftatux ue fine argilla fierent.Quoapparetantiquiore hanc fuilTefcientiam.q fundendi sris.

Plaftx laudatiffimi fuere Dimophilus Si Gorgafus.Idemcy piCtores qui cereris sedem Romat adcircu ma
xirnumutrocp genere artis fusexcolueruntiuerfibus infcnptisgrsceiquibusfigmficaruntadextra opera
Dimophili e(Te;a parte Leua Gorgafi. Ante hanesdem tufcanica omnia in sedibus fuifte auCtor eft*M.Var
ro- Ex hac cum reficerenturtcruftas parietum cxcifas rabulis mareinatisinclufasee.Icem fignaex faftigiis
difperfa.Fecit 8i Calcofthenes cruda opera athenis;qui locus ab officina eius ceramicos appellatur*M.Var/
ro tradit fibi cognitum roms.Pofliinium nomineia quo faCtas roms tubas.Item pifcesjquos afpeCtu di'
fcernerea uens uix pofles.Idem magnificat archefilaum.ULuculli familiarermcuius proplafticem pluris
uenire folira abartificibus ipfis quam alioru opera* Ab hoc faciam Venerem genetricem i foro CsfarisiSC
priufqua abfoluereftfeftinatione dedicandi pofita.Deinde ei a Lucullo feftertiis.lx. fignu foelicitatis loca/
cumtcui mors utriufqs inuiderit.OCtauio equiti romano cratera facere uolenti exemplar e gypto fadtil ra*
lento. Laudat di pafitelem qui plafticen matre ftaruaris fculptursqt 8i cselaturat eedixit:& cum eet in 01/
bus his fummus nihil unq lecitianteq finxit»Prsterea elaborata hac italiae arte di maxime ethruriat. T uria
nuq? a fi egellis accitumtcui locaret Tarquinius Prifcus louis effigiem in capitolio dicanda*Fidtilem ea fuiC-
fe:& ideo mirari folerc*Fi6hles in faftigio templi eius quadrigxjde quibus fatpe diximus. Abhoceodefa/

£tum Herculermqui hodie^ materis nome in urbe rennet.Hs enim tum effigies deum erant laudatiffi/
ms.Nec paenirer nos illoru qui tales coluere. Auru enim di argentu ne diis quidem conficiebant • Durant
etianum plerifcy in locis talia fi mulacra. Faftigia quide temploru eriam in urbe crebra di municipiis mira
cselatura di arte firmitateqi sui fanftiorcauro certe inocetiore.In facris qdeet iter has opes no murrhinis
cryftallifueifed fictilibus prolibatur fympulis fnocenrius.Inenarrabili rerrs beignitatetfi quis fingula sfii
mettetia utomittanf in frugu uini:pomoru:herbaru:fruticu:medicametoru metalloru generibus benefi/
cia eiusjquscp adhuc diximusmel qus afliduitate faciant.Figlinaru opera:imbricibus:tubulis tegulifqi ad
balneas mamatisjuel adiectacodilibus laterculis fundametif^iaut qus rota fiut etiam fictilibus doliis ad Ve! ha/
uina excogicatis:&: ad aquas.Propter qus Numa rex feptimu collegm figulord lfiituit.Quin di defundtos matis
fefe multi fictilibus doliis condi maluererficut.M.Varro pythagorico modo in myrti di oles atep nigrs
populi foliis.Maior quo^ pars hominu terrenis utitur uans.Samia etianum in efculetis laudanf • Retinet
hanc nobilitate 8i Arretiu in italia di calicu tantu furrentuialta pollentiann hifpania &: faguntuiin afia per/
gamu.Habent di trallis opera fua:SC utina in italiatquonia di fic gentes nobilitanf • Et hsc quo^ p maria
terrafqj ultro cttro<j portant.Jnfignibus rots officinis erythris.Hodieqi in templo moftrantur dus am
phors ppter tenuitate confecrats difcipuli magiftri^ certamine uter tenuiore humu circuduceret * Cois
laus maximarhadrianis firmitas.Nonullis circa hoc feueritatis quo^ cxepIis.Qu.Coponiu iuenimus am
bitus danatuiquia uiniamphoram dediflet dono eitcuius fufFragii latio erat, At^ ut luxu aliqua quoq? au
Ctoritas cotingat figlinis tripatinu inquit Feneftella appellabat fumma ccenapt lauticia.V na erat murena^t
altera lupogrttertia myxonis pifcis.Jndinatis iam.f.moribus ut tame eos prxferre grscis etia philofophis Vel mix
poffimus»Siquidein Arifiotelis hsrcdu auctione. Ix.pa tinas uenifie tradif , Na nos cu una Acfopi tragoe ti pifeis

Velly'

dium

LIBER "

diarum hiftrionis in naturaauium diceremus feftertiis*dc*ftetilTe:no dubito fdignaturos legetes. At Her
cules Vitellius in principatu fuo.cc.feftertiis condidit patinam:Cui faciendae fornax in campis ex edificata
eratrquonia eo peruenit luxuriatut etia fictilia pluris conftenr;q murrhina. Propter hancMutianus altero
cofulatu fuo in coqu^ftione exprobrauit patinaru paludes VitclIio.Memoria no ulla foedioreteuius uene-
no Afprenati reo CaHius Seuerus accufator obiiciebat lteriiTe.cxxx.couiuas.Nobiliranf iis oppida quog?!
ut regium:<3i cumae.Samia terta matris deu facerdotestqui galli uocanfcuirilitate amputant « Nec aliter cf
tra pemiciem:fi. M.Ceho credamustqui lingua fic amputanda obiecit graui probrottanquam di ipfe iam
tunc eidera Vitellio malediceret»Quid non excogitauit ars^fradtis etiam tertis utendo ficut firmius duret
tufis calce addiratqus uocat fignina.Quo genere etiam pauimenta excogitauit*

Terra uarietaresidi de puluere puteqfao;8i aliis terrae: generibustq in lapide uertunjf, CA. XIII*.

“ Eru di ipfius terra funt alia fegmeta.Quis.n.fiiris miref peffima eius parte mediocp puluerem
appellatu in puteolais collibus opponi maris fludtibustmerfumg* ,p tinus fieri Iapide unu iexpu
gnabile unaistdi fortiore quotidieratiqj fi cumano mifceaf cemeto.Eade eft terrae natura in c y
zicen a regiSeifed ibi no puluisiue^ ipfa terra qualibet magnitudie excifa di demerfa in mare la -
pidea extrahif.Hoc ide circa cafiandrea produnt fieruEt in fonte gnidio dulci intra o&o menfes terra la/
pidefcere. Ab oropo quideaulide ufqi quicquid terrae arringifmaritmutatur in faxamon multu a puluere
puteolano drrtate nilo arena tenuiffima fui parternS ad fuftineda maria fludtufcp frangedosjfed ad debella
da corpora palaertrae rtudiis.Inde certe patrobio Neronis principis liberto aduehebatur.Quin di Leonato
6i Cratero ac Meleagro Alexadri magni ducibus fabulu hoc portari cu reliquis militaribus eommertiis re
perio, Plura de hac parte no fum didturusmo hercules magis q de terrae ufu in caeromatistquibus exercen -
do iuuentus nortra corpora uites animorum perdidit*

De parietibus fornaceis:diIateritiis:di eorum ratione. CA* XHII*

Vidfno di in africa hifpaia^ ex terra parietesrquos appellat fornaceos(quonia fornacu modo cir
cundati utrin<j duabus tabulis lfarciunf uerius q lftruunf )seuis duratffcorrupti ibribus: uentiss
ignibustofa cemcto firmrores.Spedtat et nuc (peculas Hanibalis hifpaniarerrenafq? turres iugis
motiu fpontas.Hic di cefpitu natura caftrot^uallis accomodata cotra fluminu lperus aggeribus*
Illini quide crates parieta lutotdi lateribus crudis extrui quis ignoratf Lateres no funt e fabulofotneqi are/
noftnmultoq* minus calculofoducedi folojfed e crerofo 8C albicateraut ex rubrica* Vel fi ia ex fabulo e ma
fculo cerre.Fingunf optime uere.Nd folrticio rimofi fiunttquos aedificiis n5 idoneos pbat.Quin di itriru
ipfum eoiji prius q finganftraacerari oportet.Genera eo$c tria.Lidoron quo utimunlogu fefqpederlatum
pede. Alte^ tetradoro.Tertiu p£tadoro:Graci.n»antiq doron palmu uocabattdi i5 dora muera : qa manu
darenf.Ergo a qttuor di.v.palmis ,put funt:noian£*Eade eft latitudo«Minore i priuatis operibus; maiore
in publicis utunf in graeciatpithane in afia di ulterioris hifpaise ciuitatibus maflilia di caleto fiunt lateres : q
ficcati no mergunf in aq.Sut.n.e terra pumicofajcu fubigi pot utiliffima«Graci:prerq ubi e filice fieri po
terat ftru&urajparietes latericios ptulere.Sut.n.arterni;fi ad ppendiculu fiant*Ideo di ad publica opa di re¬
gias domos addunf.Sic extraxere mura athenisiq id mote hvmetu fpedtat.Sic patris sedes Iouis di Hercu
lis quis lapideas colunas 8i epirtylia circudaret.Domu regia Attali tallibus.lte fardibus Croefi: qua gerufia
fecere* Halicarnafi maufoleatq etia nuc durat*Lacedsemonc qde excifum lateritiis parietibus opus tectoriu
jppter excelletiapidhira ligneis formis iclufum roma deportauerein aedilitate ad comitiu exornandu Mu
rena di uarro.Quod opus cu per fe miri5efler:traflatu tame magis mirabanf.Jn'italia quoqj latericius mu/
rus aretii di meuaniae eft.Romae no fiunt talia $dificia:quia fefquipedalis paries:no plufqua unam conti¬
gnationem tolerat*Cautu<p ertmecois crafiior fiattnec intergennord rario patitur*

De fufphureralumineidi generibus eorutdi medicinae* CA. XV*

Aec fint didta de lateribus.In terrae aut reliquis generibusruel maxime natura mira eft fulphuris
quo plurima domanf.Nafaf in lfulis aeolis inter ficilia di italia:quas ardere diximus. Sed nobilif
i fimu in melo infula*ln iraiia quo^ inuenif in neapolitano capanocp agro’collibus:qui uocanf Ieu

_ !|cogaei:qd c cuniculis effoflum pficif igni.Genera quattuor* Viuu:quod graeci apyron uocat : na

fcitur folidumihoc glebofum.Eofolo ex oibus generibus medici ututur.Csetera enim liquprecdftant ; di
coficiuntur oleo incocfta.Vinu aut effodifitratartucet^idi uirer* Alteru genus appellant glebam: fullonum
tantum officinis famiiiare.Tertio quo<j generi unus tanrn eft ufus ad fufficiendaslanastquonia candorem
canrd mollicid^ conferr.Egula uocaf hoc genus. Quarto aut ad ellychnia maxime coficienda. Csetero tan
ta uis eftrut morbos comitiales deprehedat nidoreupofitu igni.Luiit di Anaxiakis eo cadens in calice nouo
prunaq? fubdita circuferenstexardefcetis repercuflu pallore dirum uelut defundloru effundente couiuiis.
Natura eius excalfaciricocoquit.Sed 8i difeutit collectiones corporumtob hoc talibus emplaftris malagma
tibuf® mifcetur. Renibus quoqi di lumbis in dolore cum adipe mire prodeft impofi tum. Aufert di liche
nas a facie cum terebinthi refina:di IeprastHarpaxiton uocatur a celeritate auellendijauelli. n , fubinde de
bet.Prodeft di fufpiriofis lindlum.Purulenta quoq? extuffientibusjdi contra (corpionu ictus . Vitiligines
uiuum nitro mixtutatg* ex aceto tritum di illitumttollir.Ite lendes in palpebris:aceto fandaracato ammix
to.Haber di in religionibus locum ad expiandas fuffltu domos.Sentif uis eius di in aquis feruentibus*Ne
quealia res facilius accenditunquoapparettignium uim magna eriam ei inelTe.Fulmina di fulgura quoqs
fulphuris odore habentiae lux ipfa eoru fulphurea eft.Et bituminis uicina eft narurajalibi limustalibi ter -
ra.Limus a iudeae lacu ut diximus emergens.Terra in fyria rirca lydone oppidum maritimum.SpiiTantur
harc utra$:6i indefitate coeunt.Eft uero liquidu bitumc (icut racynthium di quod a babylone inueitur.

TRIGESlMVSqVINTVS CC

Jbf quidem St candidam gignitur.Liquidum efl 8t apolloniaricumtquae eia graeri pifTarphalton appellat;
ex argumento picis St bituminis» Gignitur St pingue Iiquorif$ oleaci in ficiliaiagragantino fonte lficiens
riuu. Incolae id amndinu panniculis colligunt citimme fic adhaerefcens.Vtuntur^ eo ad lucernaRd lumina
olei uice.Ire ad fcabiem iumento^*Sunt qui 8t napbthen de qua in fecudo diximus uolumine : bituminis
generi aferibunr, Ve& ardens eius uis igniu naturae cognata procul abefl ab oi ufu, Bituminis probatio ut
qua maximae fpfenaeat:fit<£ poderofun* acgraue»Leueaute modicctquonia adulteraf pice* Vis bituminis
quae fulphuris:fiftit difcutinattrahittglutinat . Serpentes nidore fugat accenfum . Ad fuffufiones oculoge:
6t albugines babyloniu efficax tradif.icem ad lepras lichenastprurituf^p corpoRt»ilb'nitur St podagris.Oia
autem eius genera incomodosoculoge pilos replicant *Dentiu doloribus medenf fimulcum nitroillira*
Tuffim ueterem St anhelitus cu uino potum emendat. Dyfentericis etia datur eodem modo.Siflitcyaluu»
Cum aceto uero potum difeutit concretu fanguinet& detrahit.Mitigat lumbojt doloresjitem articulo^*
Cum farina hordeacea impofitu : emplaftrum peculiare facit fui nois. Sanguinem fiflit. Vulnera colligat.
Glutinat neruos.Vrunrur etia ad quartanas bituminis drachma 8C hedyolmi pari 'pondere cum myrrhae
obolo fubaftuComitiales morbos udum depraehendit»VuIuai}e ftrangulationes olfadhim difeutit cum ui
»o& ca flo reo. procident ia fedis fuffitu reprimit.purgatioes foeminaje in uino potum elicit.In reliquo ufu
aeramenris illiniftfirmatm ea contra ignes, Dixius 8t tingi folitas exeo flatuas St illini»CaIcis quoqi ufum
praebuioftaferruminarfs babylonis muris.placetin ferraris fabro^ officinis tingendo ferro:clauoru<j ca
pitibus:& multis aliis ufibus.Nec minor aut ab eo diffimilis efl aluminis operatqd intelligitur falfugo ter
rac.plura St eius genera*In cypro candidu St nigratexigua coloris differentiaicu fit ufus magnirquonia infi/
ciendis claro colore lanis canaidu Iiquiducp uriliffimu eft.Contraq? fufeis aut obfcuris nigru.Et aurum ni
gro purgaf. Fit aurem oe ex aq limoquhoc eff terrae exudantis natura* Corriuatum hyeme aeftiuis folibus
tnarurat.Qd fuerit ex eo praecoxi candidu fit. Gignitur aut in hifpania:argypto:armema:rnacedonia;poiv
tojafrica.Infulis fardinia melotliparatftrongyleiGudatifiimd in segypto ; proximu in melo*Huius quoq?
duae fpcciesiIiquiddtfpifTum^.Liqtiidi^batiorut fit lympidu ladleuqt fine offen fis fricanditeum quodam
igniculo caloris. Hoc phoriraon uoca t* An fit adulteratir.depraehendif fucco punici mali* Sincerum enim
mixtura ea nigrefeir. Altepe genus efl pallidae St fcabrae naturae St qd inficitur galla «Ideo^ hoc uocant pa/
raphoron.Vis liqdi aluminis aflringereiindurareirodere.Melleammixto fanat oris ulceraipapulastpruri/
eufcy.Hacc curatio fit in balneis duabus mellis partibus;tertiaaIuminis*Virusalaai fudorefqs fedat.Sumi
cur pilulis contra lyenis uitia.Pellenduty pruritumtaeper urina fanguine»Emendat St Cobie nitro ac mela
Chio admixris.Concreti aluminis unum genus fchillon appellant graeci in capillamenta quaeda canafcetia
dehifcens, Vnde quida trichitin potius appei lauere.Hocquoq? fit ex lapideiex quo St id chaldtin uocartut
fit fudor quida eius lapidis in fpuma coagulati. Hoc genus aluminis ficcattminuf^ fiflit humore inutilem
corporibus*Sed auribus magnopere^pdcfl ffufumiuel illituiuel oris ulcetibustdetibufm fi falrua cu eo cori
peaf.Et oculopt medicamentis inferif apte:ueredif<gutriufc£ fexus.Coquif i patinis : donec liqri definat.
Interioris efl St alte^ genus qd flrongylen uocant.Duac eius fpest fungofum atqfoium ore dilui faciletqd
in totu danaf. Melius pumicofumtdC foraminu fiflulis fpongiae fimileirotunddq? 'natura:]candido japius:
cdqda pinguedine fine arenis friabilernec lficiens nigritia* Hoc coquif per fe carbonibus puristdoneccinis
fiat.Optimd ex ofbus qd melinu uocat ab lfula meloiut diximus.Nalli uis maior necp aflringedjineqj de/
nigraai:ne$ rduradi.NuIlu fpiffius.Oculoijd fcabridasextenuat.Cobuflu utilius epiphoris mibedis.Mc St
ad pruritus corporis. Sanguine quogp fiflit in totu foris illitu.VuIfis pilis ex aceto illitu; renafcenrf mollit
lanugine fuma.Ofum geneije uis in affringendo* Vnde nome a graeds*Ob id oculo^r uitiis aptiffima funt.
Sanguinis fludtiones ihibent cu adipe*Sic St infantili ulcera putrefeentia ulcea» copefcit cu adipe*Et hydro
pico^eruptiocs ficcac.Etauriu uitia cum fucco pumci maluEt unguium fcabriciasrcicatricu^ duritiasuSC
pterygia ac perniones*Phagedenas ulcerum exaceto:aut cum galla pari pondere cremara*Lepras cum fuc/
co olerum.Cum falis uero duabus partibus uitia quae ferpunt . Lendes St alia capillorum afalia permixtil
aquae. Sic St ambuflis prodefl:5C furfuribus corporum cu fero pice. Infunditur 8t difentericis . Vua quo®
in ore comprimitiac tonfillas* Ad oia quae in caeteris generibus diximus efficacius intelligitur ex melo ad/
ue£tum*Nam ad reliquos ufus uitae in coriis lanifgi perficiendisiquau' fit momen titfigmfica tu efl ♦ Ab his
per fe omnia ad medianas pertinentia terrae genera tranabimus*

De terra famfa:& eretria:3i chiat& felinufiatdc phnirit& ampeliti medicinae* C A. X VI.

- Amiae duae funtiquae fyropicon:&: q afler appellant :prioris lausiut recens fitt&T leuis : linguaecp

glutinofa* Altera g!ebofior:candida»Vtracp urifiac lauaf.Sunt qui praeferant priorf.^funt fan
guine expuentibus,Emplaflrifqi quae ficcandi ca componunftOculope quo^ medicametis mi
icentur. Eretria totide differentias het.Namq» 8t alba eflr&T dnereaiquae pferf in medidna.Pro
batur mollicieifiC qd fi sere praeducaf luiolaceu reddit colore* Vis St ratio eius in mededo difta efl iter pig,
menta.Lauatur ois tcrra*In hoc enim loco dicemusiperfufa aqua ficcata^ folibustitepe ex aqua tritaiac re/
pofitaidonec confidat: &: digeri poffir in paflillos.Coquitur in calicibus crebro cocultutefl in medicam imV
bus St chia terra candicas, Effedhis eius qui famiae.Vfus ad muliere maximae curem. Idem^& felinufiar. La
£ei coloris efl haec:8<: aqua dilui celerrima. Eadeqj ladle diIura.*reaorio^ albaria interpolatunpnigitis ere/
trise fimillimaefl grandioribus tantum glebis St glutinofa:cui effe<3us idem quidmoliae:infirmior tame*
Bitumini fimillima efl ampelitis*Expenmenrum eiustfi caerae modo accepto oleo liquefcat*Et fi nigricas
colos maneat raftae.Vfus ad molliendum difeutiendumqj. Ad haec medicamentis additurtpraecipuc lncal
bblepharis St inficiendis capillis*

Vel fri
cantiu

Vel fero
piris
uel p ice

Vel aere

V phni
tis

VTtym/

phetico

Vel me/
nodoru

Ve! tan
tucp lau
reatis

LIBER

Cretae genera ad ueftiam ufus cimoIia:fardarumbrica:faxumsarg«itarfam. CA. XVII.

Retae plura genera. Ex iis Cimoliae duo ad medicos prinentia.Candidu & ad purpurifTura incli
nans.Vis utricp ad difcutiendos tumorest&T fidendas fludliones aceto aflumpto • Panos quoqp
3i parotidas cohibet* Et lichenas illita:puftulafij»Si uero aphronitru 3i aes cypriu admifceaf &C
acetu:pedu tumores fanariita ut in fole curatio haec fiatt& poft fex horas aqua falfa abluaftmTe
dium uero tumoribus cvpria caera addita,pdeft:& refrigeradi quoq? natura cretae eft:fudorefg* fmodicos
fidit illira.Atij ita papulas cohibetex uino fumpta in balneisdaudaf maximae theflalica.Nafcif Qi in lycia
circa bubone:eft 6i alius Cimoliae ufus in ueftibus.Nam farda quae affertur de fardaniarcandidis tantu aflu
mif.Inutilfs uerficoloribus:eft Si utiliflima oium Cimoliae generutpciofior umbrica:& qua uocat faxum*
Proprietafqj faxirq» crefcit in macerandoiatqi pondere emiftilla mcfura.Vmbrica no nifi poliedis ueftibus
affumif.Negp eni pigebit hanc quoq? parte atringeretcum lex metella extet fullonibus dieh:qua»C.Flam<
nius:&.L. Aemilius effores dedere ad populu ferenda. Adeo oia maioribus curae fuere. Ergo ordo hic eft*
Primu abluif ueftis farda : dein fulphure fufflfimox defquamaf Cimolia: quae eft coloris ueri.Fucatus eni
depraehendiftnigrefcitgj:& effundit fulphure.Veros aut Si praeciofos colores emollit cimoliat&: quoda ni
tore exhilarat contriftatos fuIphure.Candidis ueftibus faxum utilius a fulphure.lnimicu colon bus.Gras/
da pro Cimolia tymphaicoutiturgypfo.Aliacretaargentaria appellatunmtorem angenteu reddes. Eftfi£
uiliffimaqua circum praeducere ad uidtoriae notam tpedefq? uenaliu tranfmareaduedtoru denotare indi/
tuerunt maiores.Talemq? plodu m inimica: fcoenae conditorem Si aftrologiae confobrinu eius Manliu an
tiochum:itemgramaticaeTaberium Erotem eadem naue adue&os uldereproaui.

Qiji & quorum liberti praepofiri. ^ CA* XVIII*

Ed quid hos refero aliquo littera^ honore comendatosf Tale in catafta uidere Chryfogonuin
Syllae: Amphione. Q.Otuliinrerfedlore:Herone.L.Luculli:Demetriu:Pompeii:augeqi deme
triijqq Si ipfa pompei credita eft:& Hipparrhu.M»Antonii:Mena oi Menecrate Sex. Pompei»
aliofcp deincepsjquos enumerare ia ndeftte fanguine quiritiu Si proferiprionu licentia ditatos*
doceft infigne uenaliciis gregibus:opprobriuq? infoletis fortunaetqua Si nos adeo potiri re$t uidimustuc
ptoria quoij ornamenta decerni a fenatu rnbente Agrippina Claudii Caelaris uiderimus lifciertis . Tantuqi
non cum laureatis fafeibus remitti illotunde cretatis pedibus adueniflenr.

De terra ex galarat terra dupeaiter ra balearica: terra ebufitana. C A* XlX*

Raeterea funr genera terrae proprietatis fuae:de quibus iam diximus.Sed 8i hoc loco reddfda na/
tura»Exgalata infula di arca clupeam africae fcorpiones necaubalearis Si ebufitana ferpentes*

CAJI PLINII SECVNDJ NATVRALIS HISTORIAE LIBER, XXXVI*

PROOMEIVM.

Naturae lapidum ac marmorum luxuria* CA. I.

" " APIDVM NATV/

ia reflat: hoc eft praeci
pua moru infania: eti3
ut gemae cu fuccinis:
atep criflalli cum mur
rhinis fi leanf. Omnia
naq* quae ufm ad hoc
uolume tradtauimus
hoi aliqua ex ca genita
uideri poliunt. Motes
natura fibi fecerat ad
quafda copages tellu1’
ris uifceribus denfandis: fimul ad impetus flumintS
domandoslflufhifq? frangendostac minime quietas
partes coercendas duriffima fui materia * Caedimus
hos:trahimufq> nulla alia q deliciaBi rifcquos trafeen
diffequoq? miru fuit.Inportentoppe habuere ma/
iores alpes ab Hannibale exuperatas:& pofteaacim/

n . . - . - — - bris.Nunc ipfae caedunfin mille genera marmoru*

Promontoria aperiunt marnex rerum natura agirur in planum.Euehimus ea quaefeparandis gentibus t>
terminis conftituta erantmauefqj marmojji caufa fiunrtac per fludtus feuiffima reiji naturae partem:huc il
Iuc9 portatur iuga montium:maiore etianum uefaniatgcum ad frigidos potus uas petitur in nubfia.Gr
lo® proximae rupes cauanturiut bibatur glaciae.Secum quifij cogitet quae praecia hos* audiat : quas uehi
trahiq; moles uideat.Sed Si q fine his multo^ fuerit beatior uitajad qcy multoas neces fit neceffe ifta face-
reumquerius pati morralesrquos adufuslqfuead uoluptares alias nifi ut inter maculas lapidu iaceannceu
uero no tenebris nqdiu dim idiae parti uitae cuiufg; gaudia haecauferentibus.Ingens ifta reputantem fubit
Vel deli etia antiquitatis rubor.Extant cenforiae leges glandia in caenis glirefq* 8i alia diSu minora apponi utures.
catoria Marmora inuehi.*& maria huius rei caula tranfirijquae uetarer lex nulla lata eft*

TR IGESIM VSSEXT VS

CVII

Qui primiis fn publicis operibus oftenderitv CA. II*

Icat fortaflis aliquistnon enim inuehebantur.Id quidem falfo.cccIx.coIunas.M* Scauri sedilitare
ad fcaer» theatri tenrjporarii:& uix uno menfe futuri in ufu uiderunt portari filentio legu.Sed pu
blicis nimiril fdulgentes uolupratibus.ld ipfum cur;"' aut qua magis uia irrepunt uitia q publicae'
lEnimuero non aliomoin priuatos ufus illa uenere:eborajaurum:gemae:aut quid oino diis rei i/
quimus cVejj: edo indulferint publicis uoluptaribustetiane tacuerunt maximas eaije at® adeo duodequa
dragenum pedulucullei marmoris in atrio Scauri collocarunec clam illud occulte^ faou edtSatifdari fibi
dani ifetfti egit- redeptor doacaijc cum in palariu exrraherentur.Non ergo in tam malo exeplo moribus ca/
»eri utilius fuefanq tacere tantas moles in priuatamtdomum trahi praeter fidilia deoij: faftidia.

Quis primus peregrino marmore colunas habuerit romae. C A. III»

|Ec poted uideri Scaurus rudi & huius mali iprouidae ciuitati obrepfifle quodam uitae rudimetv
[rodam enim.L*Crafium oratorem illum : qui primus peregrini marmoris colunas habuit in eo
dem arriothymetias tamen nec plures fex aut longiores duodenum pedu:que*M»Bruttus in iur
Jgiis ob id Venerem palatini appellauerat.Nimiru i da omifere moribus ui£hs:frudracp icerdicla
quae ueruerantlcernenrestullas potius q irritas efle leges maluerunt.Qui nos fequentur meliores non efle
probabut.Quis eni tantarum hodiae collinarum atrium habet ^Sed prius q de marmoribus dicamus 1 ha
minum imis praeferenda iudicamus praecia* Ante igitur artifices cenfebimus*

Qui primu laudati in marmore fcalpendot&i quibus temporibus* CA* IHf»

Armore fcalpendo primi oium inclinauerunt Dipoenus di Scyllis geniti in creta infula etianum
medis imperantibusjpriufqjq Cyrus in perfis regnare inciperetthoceft olympiade circiter quin
quagefima*Ii ficyonem fe contulere!quae diu fuit officinarum omnium metalloru patria. Deoru
quorudam fimulachra publifca: fimul locauerant ficyoniitquae prius qua abfoluerentur : artifices
iniuriam quaefti abierunt in aetolos.protinus ficyonios fames inuafit ac derilitastmoerorg? dirus « Reme/
dium petentibus apollo pythius affuturum refpondit: fi dipoenus 8C Scy Ilis deorum fimulachra perfecif'
fenr.Quod magnis mercedibus obfequiifq? impetratum efhFuere autem fimulachra eaapollinis ; dianst
HerculistMineruaetquod e caelo podea tadfum ed.

Nobilitates operu 8i artificu in marmore»cxxvi»de marmore pario 8i maufoleo* C A* V*

Vm ii eflenniam fuerant inchio infula Malas fculptoridein filius eius Micciades : ac deinde ne/
pos anthermus chiusrcuius filii Bupalus 8i anthermus daridimi in ea fcietia fuere Hippona&is
poetae aetaterquem certum eft*lx. Olympiade fuifle . Quod fi quis horum familiam ad proauu
ufgi retro aganinueniet arris eius originemcum olypiadum origine coepifle.Hipponadh nora>
bilis foeditas uultus crattquaobrem imaginem eius lafciuia iocorum ii propofuere ridentium circulis* Qd
Hipponax indignatus : amaritudine carminum didrinxit eos in tantum : ut credatur aliquos ex iis ad Ia/
queum compuliiTelquod falfum ed*CompIura enim in finitimis infulis fimulachra podea fecere: ficut in
deloiquibus fubiecerunt carmentnon uitibus tantum cenferi chium : fed & operibus anthermi filiorum*
Oftendunt&lafii dianam manibus eorum fa&am.Etin ipfa chio narrata ed operis eorum dianae facies in
fublimi pofitarcuius uultum intrantes tridermabeuntes exhyJaratum putant Roms figna eorum funtin
palatina aedeapollinis f faftigio.Et omnibus fere quae diuus augudusfecit.patris quoq? eorum 6i deli fue/
reopera;& in lefbo infula. Dipoeni quidem ambratialargosideonetoperibus referta: fuere.Omnes aurem
tantum candido marmore ufi funt e paro infula quem lapidem coepere lychnitem appellare: quonia ad lu
cernas in cuniculis caederef:ut auctor ed Varro:multis podea candidioribus repertis*Nup etia in Iuncnfiu
Iapidicinis»Sed in parioru mirabile prodittgleba Iapidis unius cuneis diuidentiu foluta imagine fileni Itus
extitifife. Non omittendu hanc arte tanto uetuftiore fuifle q pictura aut datuariatqua^ utraq? cum phidia
coepit octogefimatertiaolympiade:pod annos cirater»cccxxxii*Et ipfum phidiam tradunt fculpfiflemar
mora.Venereq? eius efle Romae in O&auiae operibus eximia: pulchritudinis* Alcamenem arhenienfem
(quod certum ed)docuit in primis nobileteuius opera athenienfes coplura in aedibus facris pofuere * prae/
claramq? Veneris imagine extra murostquaeappellaturaphroditeexopolis.Huicfurnmamanu ipfaephf
dias impofuifle dicif.lpfius difcipulus fuit agoracritus parius ei retate gratus. Iracp e fuis operibus pleraq?
nomini eius donafle fertur k Certauere autem inter feambo difcipulfin Venere facienda • Vicitq? alchame
nes non opere : fedciuftatis fuffragiis contra peregrinum fuo fauentis • Quare agoracritus ea lege fignum
fuum uendidifle tradirurtoe athenis eflet:& appellafle nemefim.Id pofitum ed rhanunte pago atncae.-qd
*M. Varro omnibus fignis praetulit* Ed &i i matris magna: delubro in eadem ciuirate agoracriti opus.phi
diam clariffimu efle per oes gentes qua: Ionis olympii fama intelliguttnemo dubirat.Sed ut & merito lau
dari fciant etiam qui opera eius non uiderunt proferemus argumento paruo 8i ingenii rantu.Neqi ad hoc
Jouisolympiipulchritudineutemunnon minerua: athenis faftae amplitudinetcurn fit ea cubitoru.xxvi.
Ebore h^c 8i auro conftanfed in fcuto eius in quo amazonum proelium caelauit intumefeete ambitu pal
tnx eiufdem cocaua parte deorum 8C gigantu dimicatione:in foleis uero laphitaru oC centauro^: : adeo mo
menta omnia compa&a artis illi fuere.In bafe autem quod caelatum ed pandoras genefi n appellauit.Ibi dii
funt uiginti numero nafcentes.uidforia praecipue mirabili : periti mirantur 5t fepreni : 8C fub ipfacufpide
aeream fphingem . Ha:c licet fint obiter diefa de artifice nunqua fatis laudato fimul ut nofcatur illam ma/
gnificenriam a:qualem fuiffe 8t in paruis • Praxitelis aetatem inter datuarios diximus : qui marmoris glo/
riafuperauit etiam femet ♦ Opera cius funt athenis in ceramico: fed ante omnia Sinon folum praxitelis:
uerum & m toto orbe terrarum Venus:quam ut uiderent multi qauigauerunt gnidum.duas fecerat : \~v

Vel por
tatas

uel pali

Veliti

,pmpni

VFence/

pis

Velois \
Vel no/
fcentes
uidtoria
mirabi/
li:& pei/
puoprae
cio

VFfach

Vel pi/
ftrices

V? uene

r is

Velfe*

meles

LIBER

mutquc uendebat.alteram uelata fpecfse quam ob id quidem prartulerunt optionejquorum codirfo erat
coitcum alteram etiam eodem pracio detuliTTetjfeuerum id ac pudicum arbirrantes.Reiedta guidii eme
runnimmenfa differentia famae . Voluit eam poftea a gnidiis mercari rex Nicomedes : totum aes duitatis
alienumrquod erat ingenstdiffoluturum repromittens*Omnia perpeti maluere:nec immerito . illo eriim
figno Praxiteles nobilitauerat gnidum. Aedicula eius tota aperituriut confpici poffitundiq? effigies dea:
fauente ipfa(ut creditur)fa&o.Nec minor ex quacunque parte aramiratio eff. Ferunt amore captum quen
damrcum detuliffet no<ftu fimulachro coha*fifleteiufque cupiditatisefle indicem maculam • Sunt in gni/
do dialia figna marmorea illuftrium artificum .Liberpater Braxydis:# alter Scopa:# Minerua*Nec ma¬
ius aliud Veneris praxitelica fpecimen q quod inter haec fola memoratur • Eiufdem eft Cupido obiedhis
a Cicerone Verri ille propter quem thefpia uifcbantunNuncin Ocftauia fcholis politus. Eiufdem # alter
nudus in pario colonia propontidis par Veneri gnidia nobilitate # iniuria • Adamauit enim eum Alcbi/
das rhodiusiatq? in eo quoq? fimile amoris uefhgium reliquit.Roma Praxitelis opera funt : FlorarTripto
Iemus:Cares in hortis feruilianis.Boni euentus # Bona fortunae limulachra in Capitolio* Item menades
# quas Thiadas uocatt # Caryatidas # fileni in Alinii Pollionis monumentis:# apollo & neptunus • Pra¬
xitelis filius CephiiTodorus rei # artis haeres fuit « Cuius laudatum eft pergami fymplega fignum nobile:
digitis corpori uerius qui marmori impreffis . Romx eius opera funt Latona in palatii aelubro.Venus in
A finii Pollionis monumentis:# intra ofhuiae porticus in iunonis ade Aefculapius ac Diana «Scopae ue/
rolaus cum his certantis.Fecit Venerem # pothon: # phaethontem : qui famothracia fandhffimis cseri/
moniis coluntur. Item apollinem palatinum.Veffam fedentem laudatam in feruilianis hortis: duafqt cha
materas circa eamjquorum pares in Afinii monumentis funt « Vbi # canephorus eiufdem * Sed in m axi/
ma dignatione Cn.Domitii delubro in cyrco flamminio Neptunus ipfa # Thetis atq? achilles. Nereides
fupra delphinos:# cete # hippocampos fedentes.ltem tritonesichorufque phorci # priftes*. ac multa alia
marina.Eiufdem manus omnia magnum # praeclarum opus etiam fi totius uitae fuiflet*Nunc ueroprae
ter fupraditfta quaqi nefcimus.Mars eft etianum fedenstColoffus eiufdem in templo Bruti Callaici apud
circum eundem ad lauicanam portam eunti.Praeterea Venus in eodem loco nuda praxitelicem illam gni/
diam antecedens:# quacuncj alium locum nobilitant.Roma quidem magnitudo operum eft iam obiit
terata a magnis officiorum negociorumqueaceruistqUae omnes a contemplatione talium abducunt : quo
niam ociofoiji:# in magni loci filentio apta ammiratio talis eft.Qua de caufa ignoratur arrifex eius quoqi
Veneristquam Vefpafiaus imperator in operibus pacis fuae dicauit antiquorum dignam fama* Parhafira
tio eft in templo apollinis fofiani Nioben cum liberis morientem Scopas an praxiteles fecerit. Item lanus
pater in fuo templo dicatus ab augufto:exagypro aduedustutrius manu fit : iam quidem & auro occulta
rus.Similiter in curia o&auia queritur de cupidine fulmen tenente • Id demum affirmatur * Alcibiadem
elfe principem forma in ea atare>MuIta in eadem fchola fine auctoribus placent • Satyri quattuor : ex qui
bus unus liberumpatrem palla uelatum Veneri praferrialter liberam fimiliter*Tertius ploratum infan
tis cohibet*Ouartus cratere alterius fitim fedat:duaqj nymphae uelificantes fua uefte* Nec minor quaftio
eftjin feptis.Olympum 8C pana chironem que cum acnille qui fecerinriprafertim cum capitali fatifdatioe
fama iudicet dignos * Scopas habuit aemulos eadem aetate Bryaxin:# Thimotheum: # leocarem : de qui
bus fimul dicendumeft:quoniam pariter calauere maufoleum hoc eft fepulchrumab uxore artemifia fa
dtum Maufolo cariae regulorqui obiit olympiadis centefimae anno fecundo * Opus iduteffetinterfeptem
miraculatii maxima artifices fecere*patet abauftro # feptentrionefexagenos ternos pedes.Breuius a fron
tibus toto circuitu pedes quadringetos.xi*attollitur in altitudinem.xxv.cubitis.Cingitur columms.xxxW*
ab oriente calauit Scopasra feptentrione Bryax:a meridie Timotheus: aboccafu Ieocares* priufque quam
peragerent: regina artemifiaiqua mariti memoria id opus extrui iufferat;obiit • Non tamen recefferunt:
mfi abfoluto iam • Id gloria ipforum artifque monumentum iudicantes^hodiaque certant manus accef/
fit # quintus artifex .Namque fupra preron pyramis altitudine inferiorem aquauit.xxiiii.gradibus in
mera cacumen fecontrahensdnfummo eft quadriga marmoreatquam fecit pythis.Hacadiefta centum
quadraginta pedum altitudine : totum opus includit.Thimothei manu diana Roma eft in palatio apolli
nisdelubro:cuifignocaputrepofuitaulanius Euander.In magna ammiratione eft # Hercules Meneftra
ti. Et Hecatheephcfi in templo diana poftadem in cuius contemplationem am monent aditui parcere
ocu!is:ranta marmoris radiatio eft • Non poftferuntur # charites in propylaisathenienfium : quas Socra
tes fecit: alius ille qua pi&onidem ut aliqui putant. Nam myronis illius: qui are laudatur: anus ebria eft
fmvrna in primis inclyta . Pollio Afinius ut fuit acris uehementia:fic quoque fpedfori:monumenra fua
uoluit • In iis funt centauri nymphas gerentes Archefita : Thefpiades , Cleomenis : Oceanus # iuppiter
Enthochii . Hippiades Hermerotes Taurifci non calatoris illius : fed Tralliani • Iuppitet hofpitalis. Pap/
pipi praxitelis difcipuli Zetus# Amphion # Dirce # Taurus: uinculumque ex eodem Iapide. Arhodo
a due&a opera apollonii # Taurifci parentum . Ii certamen de fe fecere Menccraten uideri profeffiffed efle
naturalem arremidorura * Eodem loco liberpater Eutychidismanulaudatur. AdOdtauia uero porri/
cum Apollo Philifci Rhodiiin delubro fuo . Item Lathona # Diana : # mufa nouem :# alter apollo
nudus* Eum qui cytharam in eodem templo tenet . Timarchides fecit . Intra Ocftauia uero porticusin
arde iunonis : ipfam deam Dionyfius # Polycles . Aliam uenerem eodem loco Philifcus . Catera figna
praxiteles. Irem Polycles# Dionyfius Thimarchidis filii Iouem qui eft in proxima ade fecerunt, pa/
na #01ympum ludantes. Eodem loco Heliodorus:quod eft alterum in terris fymplega nobi!e*Venerc
lauantem fefe*da dalumaftanrem poIycharmus.Exquoapparetinmagnihonoris au&oritate habitum*

TRIGESIMVSSEXTVS CCVIII

t-yfiac opusrquocf in palatio Paper arcum Dfuus Auguftus honori Odfouii patris fui dirauitin aedicula co/
lumnis adornata. Ideft quadriga curruf^:&TapoIIo ac diana ex uno lapide. In hortis feruilianis reperio Iau
datos Calamidi.ypoIIinem illius cselatoris.Datftylidis Pythias. A mphiftrati Callifthenem hiftoria^: fer i/
ptorem.Dein de multoj^ obfcurior fama efhquorudam claritati in operibus eximiis obftantc numero arti
fieumiquonia nec unus occupat gloriamrnec plures pariter nuncupari pofTunttfTcuri in Laochoontejqui e
in T ici imperatoris domotopus omnibus 8C pidlurae 8t ftatuariae artis pneponendu, Ex uno lapide eum &
liberos tdraconum mirabiles nexus de co filii fententia fecere fumiartifices agefander & polydorus & athe>
nodprus rhodii.Similiter palatinas domos Caef3ru repleuere probatiffimis fignis Craterus cum pythodo
ro.Polyde&es cu Hermolao:pythodorus alius cil Arthemone»Et lingularis aphrodifius trallianis.Agrip/
pae pantheu decorauit Diogenes athenienfis!& Caryatides.In collinis templi eius probanf inter pauca ope
rum ficut in feftigiopofita fignajfed propter altitudine loci minus celebrata.In honore efl in templo illo
Hercules ad quem poeniotbus annis humana facrificauerut uidhma humi ftanstante aditu porticus agna
tionesfits*Fuere& Thcfpiades ad aede foelicftarisjquaije unam amauit eques romanus Iunius pifciculus;
ut tradit Varro ammiratur & paxitelestqui etiam quincp fcripfit uolumina nobiliu operum in toto orbe.
Natus hic in graecia.Iraliae ora & ciuitate romana donatus cum iis oppidis.Iouem fecit eburneu in Metelli
aederqua capus petitur. Accidit uero ei:ut cum in naualibus ubi ferae affricanae erant per cauea intuens leo/
nem caelarettut ex alia cauea panthera erumperet no leui periculo diiigentiffi mi artificis.Fecifle opera com
plura dicitunfed quae fecerit nominarim non refertur* Archefilaum quoq? magnificat Varrotcuius fe mar
morea habuiffe leaenam tradit aligerofp ludentes cu ea cupidines quoae alii religatam tenerent; alii e cor-'
nu cogerenttbibereialii calciarent foccostoes exuno lapide. Ide&a Coponio.xiii.nationes quae funtcirca

fompeium fa&as auctor eft;inuenio 8C canacum laudatum inter ftatuarios fecifle marmorea. Nec minus
auron atq» Bathracum oblitterari conuenit.*qui fecere templa Odtauise porticibus inclufa natione:& ipfi
lacones.Quidam & opibus praepotentes fuiile eos purantne fua impenfa conflruxifleiinfcriptionera fpera
tes.Qua ncgatajhoc tamen alio loco & modo ufurpafle.Sunt cerre enanum in colunarum epyfhliis infcul
pta noium eo£> argumenta rana atq; lacerratin iouis aede extitifie pictura cultufq? reliquos oes foemineos
argumenris coftat;& eni fadta iunonis aede cu ferrenf fignatpermutafle geruli tradun£:& id religioni culto
dicunruelut ipfis diis fede ita parritis.Ergo & in iunonis aede cultus efttq Iouis elfe debebat, Sunt 8C in par
u;s marmoreis fama confeeuti Myrmecidestcuius quadrigam cum agitatore cooperuit aliis mufea. Et cal
licrare^cuius formicarum pedes atep alia membra peruidere non eft.

Quando primu marmore in edinciis ufust& qs primus romae crultauerif par ietesiSC qbus aetatibus qq?
marmora in ufum uenerinr:& qs primus marmora fecuerir:& ratio fecandi de arena. C A. VJ.

|r|jpTjU Aec fint dicta de marmorum fculptoribustfummaq? claritate artificumtquo in tradlatu fubitme
jrgas Bfemnonfuin"eturriau(5toriratemmaculofomarmori;qua fecere rhifocycladum infularurnmna
I gpque & elefbio : liuidius hoc paulo uerficolores quidem maculas habens . Et in totum marino/

1 LJIlLa? rum apparatum Menander etiam diligentiffi mus luxuriae interpres primus 8C raro attigit . Co/
lumnis demum utebantur in templis! nec lauticiae caufa : nondum enim ifta intelligebantur : fed quia fir/
miores aliter flatui non porerant.Sic eft inchoatum athenis templum Iouis olympiitex quo Sylla capitoli
nis aedibus aduexerat columnas. Fuit tamen inter lapidem atq? marmor differentia iam apud Homerum
«dicit enim paridis os marmoreo faxo pcuflutruSed hadtenus • Regias quocp domos laudatiffimx tum p/
cer aes;aurum:eIe6trum!argentum!ebore tantum adornans « Pnmum(ut arbitror)uerficolores iftas ma/
culas chiorum Iapidicinae oltenderunticum extruerent muros : faceto in id. M.Ciceronis fale • Omnibus
enim oltentabant ut m3gnificum*Multo inquir magis mira res elTenfi nburthyno lapide fecifletis. Et her
cules non fuifletpidturae honos ullus non modo tantus fine aliqua marmorum au&orirate.Secandi mar/
mor in cruftastnefcioan carize fuerit inaentum. Antiquiffima quod equidem inuenia.Haliacarnafi Mau/
foli domus proconnefo marmore exculta eftrlateritiis parietibus. Is obiit olytnpiadis centefimariextae an'
no fecundo. Vrbis Romar anno.ccc*fecudo, Primum romar parietes crufta marmoris operuiffe totius do
mus fuse in caelio monte Cornelius nepos tradidit Mamurram formiis natum equitem romanum prsefe
dtum fabrorum.C.Caefaris in gallia . Necp indignatio fit tali audtore inuenta re.Hic n3mcy eft Mamurra
Catuli ueronenfis carminibus profciflus;quem ut res efhdomus ipfius clarius qua Catullus dixit habere:
quicquidhabuifTetcomatagallia.Nam® adierit idem Nepos eum primu totis asdibus nullam mfi emar
morecolumnam habuifleromnes fbliaasecaryftiotaut Iunenfi.Denicp.M. Lepidus Catuli in confulatu
collega primus omnium limina ex numidico marmore in domo pofuirimagna repraehenfione.Isfuitco
fui anno urbis*dcIxvi.Hoc primum inuefti numidici marmoris ueftigium inueniornon in columnis tan
tum cruftifue ut mamurra caryftium pofuit: fed in mafTa 8t uiliffimo liminum ufu . Poft hunc Lepidum
fermequadrienn!O.L.LucuIIusconfulfuit!quinomen(utapparetex re)Iuculleo marmori dedit; admo¬
dum delegatus illo, Primufq* romam inuexit atque alioquintcum caetera maculis aut coloribus commen
dentur. Nafcituraurem in nilo infu!a;foIumque poene horum marmorum abamatore nomen accoepir.
Inter hos primum (ut arbirror)marmoreo parietes habuit fcena.M.Scauritno facile dixerim fectos an foli
dis glebis politos ;ficuti eft hodie Iouis tonantis sedes in Capitolio, Nondum enimfetfti marmoris uefti
gia inuenerat italia. Sed quifquis primum inuenir fecare luxuriamque diuidere:imporruni ingeniifuir.
Arena hoc fir ! 8C ferro uiaetur fieri ferra in praetenui linea prsemenre arenas uerfando tracftuque ipfofe
cante. Aethiopica ad hoc maxima probatur .Nam id^uoqueacceffirtutad aethiopas ufque peteretur;
quod faceret marmorajmmo uero etia in indos unde margaritas quoqj peti feueris moribus idignil erat.

Vi' occb
pari-
Vel cofi
mili

Vel in
furaofa
ftigio ,

Velcba

reis

Vel me.'-
fa

Vel me/
fea

I.

fo

LIBER

Hoc proximae laudatur* Mollior tamen quae ex aethiopia.Wa enim nulla fcabricie fecat.Indica non seque
leuigatjfed ea combufta polientes marmora fricare iubetur.Simile 8C naxiae uirium eft 6C coptidilquae uo/
caturaegyptia»Haecfuereantiquagenera marmoribus fecandis*Poftea reperta efl: arstnon minus probada
ex quodam hadriatici maris uodo aeftu nudante obferuatione non facili Jam quidem quacunq? arena feca
ree fluuris omnibus fraus artificum aufaeftrquod difpendium admodum pauci fntelligur*Craffiorenim
y . arena laxioribus fegmen tis terit:3<: plus erodit marmoris:maiufq? opus fcabricia politura! relinquit.Ita fe/

vei ero» ^ attenuantur cruftae.Rurfufcp thebaica polituris accomodatur.Et quae fit eporo Iapide : aut e pumice*
Signis e marmore poliendistgemmifq? etiam fcalpendis atg? limandis.

De naxio&harmonio:6£ de generibus marmorum* CA> VII*

^XIum ^1U placuic ante aliatita uocant cotes in infula cypro genitae*Vicere poftea ex armenia ue/

I « £tse*Marmo££ genera 8C colores non attinet dicere in tata noticia*Nec facile eft enumerare ;in tata '

I i multitudine.Qjuoto.n»quo^ loco no fuu marmor Iuenitur£Et tamen celeberrimi generis dida

EilSjbli funt in ambitu terra^ cum gdibus fuis«Non oia tamen in lapidicinis gignunf* Sed multa & fub
terra fparfa*Praeciofiflimi quide generis lacedcemoniu uiridetcundifq? hilarius«Sic & augufteu: ac deinde
tyberiumtin aegypto Augufti ac Tyberii primu principatu reperta*Differet;'acp eopt efl: ab ophite : cum fi c
fllud ferpetiu maculis fimilemnde & nome accepit; q» hse maculas diuerfo m5 colliguf* Augufteu undarim
crifpu in uertices*Tyberiu fparfi m couoluta anicie*Ne<gp ex ophite colunxrnifi paruae admodu iuenmnf*
Duo eius genera:moIle candidummigricans duru.Dicuntur ambo capitis dolores fedare adalligati:& fer
penriu idus*Quidam phreneticisiac lethargicis adalligari iubent candicante*Contra ferpentes aute a qui/
bufdam laudatur praecipue ex his que tephriam appellant a colorecineris.Vocaf 6C mephites a loco gem/
mantis naturae;Cuius ufus conuenit iis quae urenda aut fecanda futiex aceto illitus»Obftupefcit eni ita cor»'
pus:ut non fentiat cruciatu*Rubet porphyrites in aegypto ex eo candidis iter ucnietibus pundistleucofty/
«flos uocatur,Quantiflibet molibus caedendis fufficiut lapidicinae.Statuas exeo Claudio Csefari procura/
tor eius in urbe ex aegypto aduexit tris. Afinius Pollio non admodu probata nouitate . Nemo poftea certe
imitatus eft.Inuenft eade aegyptus in aethiopia que uocant bafaltdferrei coloris atq? duritiae.Vnde QC ei no
men dedit«Nuncjisai5tmaiorrepertuseftqintemplopacisab fperatore Vefpafiano Augufto dicatus>Ar
gumento.xyi.liberis circa ludentibus:per quos totide cubiti fumi incrementi augentes annos eius intelii/
guntur*Non abfimilis illi narratur in thebis delubro Serapis(ut putant) Memnonis ftatua dicatus : quem
quottidiano folis ortu contadCi radiis crepare dicut.Onycen et tu in rrabiee motibus nec ufq aiibi nafei pu
tauere uri ueteres*Sed & in germania potoriis uafis Ide fadis primu dein pedibus Jedoij4 fellifqp Cornelius
nepos tradit magno fuiflemiracuIo:cu*P*Lentulus Spinter amphoras ex eo 8t urceos magnitudiecado^i
oftediflet*Poft qnqueniu deinde triginta duoR: pedu logitudine colunas uidifie.Variatu in hoc lapide po/
fteaeft.Narmj pro miraculo in (igni qttuor modicas in theatro fuo Cornelius Balbus pofuit*Nos amplio
res triginta uidimus in fcaeriatqua Califtus Caefaris Claudii iiberto^ potentiffimus exaedificauerat»

Dealabaftritaei&lygdinoalabandico* CA. VIII,

Vnc aliqui lapide alabaftriten uocatique cauantad uafaunguentarlatquonia optime ea incorru
pta leruare dicifddemgp et exuftusjemplaftris couenit.Nafcif circa thebas aegyptiast& damafeu
fy rix. Hic caetens cadidior.Probauffimus uero incarmamatmoxin indiaJam quide 8C infyria
afiaquViliffimus aute & fine ullo nitore in Cappadocia* Probanf qua maxima mellei coloris in

uertice maculofi atqp no tranflucidi. Vitia uero in iis corneus coloriaut cadidus:& quicqd fimile uitro efl:*
Paulu diflat ab eo ad unguento^ fidemti exiftimant* Lygdinus in tauro repertus amplitudine qua lances
crate rafq3 no excedat* Antea tantu ex arabia aduehi folitus candoris eximii, Magnus & cotrariae Iter fe natu
rae duobus honos, Coralitico in afia repertoimenfurse n5 ultra bina cubitaxanaore,pximo ebori 8C quada
fi militudine.E diuerfo niger efl alabandicus terrae fuae noie qq 8C mileti nafcensjad purpura tamen magis
afpedu dedinanteddecp hquaf ignitae fundif ad ufum uitri«Thebaicus Itercindus aureis guttis luenitur
Vel (ye/ in africae parte aegy pto aferiptae coticulis ad terenda collyriaqda utilitate naturae alia coueniens* Circa fye/
nites n£rn uero thebaidis fimitestque ante pyrrhopoelion uocabant,Trabes ex eo fecere reges quoda certamine
obefifeos uocantes folis numini facratos.Radioru eius argumentu in effigie eftt&t ita fignificatur noleaegy
prio*Primus omniu id inflituit Mitres;qui in folis urbe regnabat fomnio iufTust &C hoc ipum inferiptu eft
Vel um in eo, Etenim fculpturae illae effigiefiy quas uidemustxgyptix funt littera, Poftea 8t alii regu in fupradicfa
ce tenis urbe,Sochis quattuor numerotquadrageno^ 8C odonum cubitorum longitudine • Ramifes aute is quo
Vel ma/ regnante ilium aptum efhquadraginta cubitoruiruldemgi digreiTus indejubi fuit Mneuidis regia pofuit
turius alium longitudine.undecems pedibustper latera cubitis quattuor.

De obelifco:&: thebaico:&: aIexandro;&: de illo qui efl in circo magno. CA. IX*

qjsaj Pus id fecifle dicuntur uiginti millia hominum.Ipfe rex cum fubredurus efferiuererentur^ ne
m i machinae ponderi no fufficerettquo maius periculucurs artificii denunciaret; filiufuu adalliga
iuit cacuminiiut falus eius apud molietes ^deflet Iapidi.Hac ammiranoe operis effedu efl : ut cu
Joppidu id expugnaret Carri byfes rexiuentu^ eflet Icendio ad crepidines obelifei : extingui igne

VF trigf
ta

Vel que
thebis

eedixi _

uel focis iuberet molis reuerenna qui urbis nullam habuerat.Sunt 8C alii duo. Vnus a Smarre pofitusialrer ab Era'
V fefta phio fine notis quadraginta odo cubitoru, Alexandriae ftatuit unum odoginta cubito^* Ptolaemeus phi-'
lis ladelphus:quem exciderat Nedabis rex purum « Maiufqj opus fuit indeuehendoiflatuendoue q in excidi

Vel fex I do. A Satyroarchitedoaliquideuedum tradunt. Rate ut Caliixenus dixit a phoenice foffaperduda ufq?
monte adiacentem obelifeum e nilo , Nauefcp duas m latitudinem patulas : pedalibus fpatiis ex eodem lapide ad

)

TRJGESIMVSSEXTVS

CCIX

ratione geminati per duplicem menfuram ponderis oneratas ira ut fubirent obeliTcu pendentem extremi
tatibus Um in ripis utrinq?:poftea egeftis laterculis alleuata naue excepiiTe onus ftarutu.Excifos aut fex ta
lis in monte code di artifice donatu talentis quinquaginra»Hic aute obelifcus fuit in arfinoe pofitus a rege
fupradictormunifs amoris in coniugeteadeq* forore arfinoe. Inde eu naualibus incomodu. Maximus qui'
dam praefectus aegypri tranftulir in forti recifo cacumine du uult fifttgiu addere auraru: qd poftea amifir*

Et alii duo funt alexandriae ad portu in Cxfaris teplorquos excidir Mefphees rex quadragenu binum cubi
toru*Super oia acceflit difficultas mari roma deuehendijfpechtis admodu nauibus»Oiuus Auguftus prio
rem aduexerat miraculi gra^pureolifqi naualibus perpetuis dicauerat.Sed incedio confumptus eft * Diuus
Claudius aliquotp annos afleruata eam qua Caius Caefar fporrauerattoibus quae unq in mari uifa furtmi/
rabihore turribus puteolis ex puluere exaedificaris perdudta oftiam portus gratia merfit talia ex hoc cura
nauium quae tyberi fubuehebat» Quo experimeto pala fuic:no minus aqua^ huic amni ec qua nilo* Is aut
obelifcus que Diuus Auguftus in circo magno coftituirtexcifus a rege Semneferteo : quo regnante pytha'
goras in aegypto fuiticenrum uigintiquinq: pedum eft:& dodrantisjpraerer bafim eiufdem lapidis.is ue/
ro qui e fi in campo martio nouem pedum minoreft a Sefoftride:Infcriptam ambo rerum interpretatio
neraaegyptiorum opere 8C phylofophiae continent*

De illo qui eft in campo martio pro gnomone* CA. X*

1 1 qui efiin capo Diuus Auguftus addidit mirabile ufum ad depraehedas folis umbras ; dieru®

Jacnodtru magmtudines:ftrato lapide ad obelifei magnirudineteui par fieret umbra romae cote
t; ifio die fexra hora paulatimcj p regulas quae fut ex ere Idufae fingulis diebus decrefceret : ac rur
ii fus augefeerendigna cognitu res&lgenio foecudo.Manlius mathematicus apiciaurata pila ad/
didittcuius uerticc umbra colligeref in femetipfam alia atep alia incremata iaculante apice ratione ut fenitt
a capite hols inteiledfcuHaec diepj obferuario triginta ia fere annis no congruittfiue folis ipfius diflono cur
fu sk caeli aliqua ratione muratotfiue uniuerfa tellure aliqd a cctro fuo dimota:ut deprehendi 8i in aliis Io/
as accipiotfiue urbis tremoribus ibi tantu gnomone intorto:fiue inundationibus tyberis fedimento mo/ Vel mo
lis fadtotqq ad altitudinem impolite rei in terram quocp dicantur iadta fundamenta* Ii

De tertio obelifco rome in uaticano. CA* XI*

Ertius eft in uaticano Caii 3i Neronis principu circo; ex omnibus unus omnio fradtus in moli/ Vel imi
tudinc eius ♦ quem fecerat Sefoftridis filiusNuncoreus. Eiufdem remanet di alius centum cu tatione
bitorum quem pofi cecitatem uifu reddito ex oraculo foli facrauit*

De pyramidibus egyptiis:6i fphinge. CA* XII*

Icantur obiter di pyramides di in eade egypto regii pecunie ociofatac fiulta oftentatio.Quippe
• cu faciendi eas ca a plerifij tradafrne pecunia fuccefloribus aut emulis ifidiannbus pberenuaut
ne plebs edt ociofa*Multacirca hocuanitas illojje holum fuittuefiigiagi copluriu inchoata^ ex/
tanr*Vna eft in Arfinoire nomotduae in mephi non pcul a labyrintho: de quo <3i ipfo dicemus*

Totide ubi fuit mendis lacusthoc eftfolTa gradis.Sed aegyptus inter mira ac memorada narrat hora cacu
snina extrematquae eminere dican£*ReIiquae trestquae orbe terrae impleuere famatfane cSrpicux undiqi Vfurbe
annauigantibusrfitae funt in parte africae monte faxeo fierilig? Iter memphin oppidu : 8i qd appellari dixi/
mus delta a nilo minus qrruor millibus pafluumja memphi fepte*d.pall*a uico appofito que uocant bufi/
rin.Jn quo funt afluet! fcadere il!as»Ante has eft fphinxjuel magis mirandatqua fi lueftria funt accolentiu*

Amafin rege putant in ea condirut& uolunt inuedtauiderkEft aut faxo naturali elaborara.& lubnca.Capi
tis monftri ambitus per fronte centu duos pedes colligittlongitudo pedu centu qdragintatriu eft: altitudo
a uentre ad fumu apice in capite fexagintaduu.Sed piram is ampliffima ex arabicis lapidicinis confiat» Tre/
centa fexaginta holum millia annis*xx*eam conftruxifleprodunf .Tres uero fadtae annis feptuagintaocto
Si menfibus quartuor.Nempe qui de iis fcripferunttfunt HerodotusiEuhemerustDuris famiust Ariftago
ras:Dionyfius:Artemidorus:Alexander:PoIyhiftonButarides:Anrifihenes:Demetrius:DemoreIes: Ap/
pion* Inter omnes uero eos no confiat a quibus fadtae fint iufiiffimo cafu oblitteratis tantx uaniratjs audio
ribus, Aliqexiispdiderutin rhaphanos di alliurac cepas: mille odhngera talenta erogata» Ampliflima odio
iugera optinet foli qttuor angulose paribus ireruallis per odtingentos odtogintatres pedes finguloije late/
ru altitudo:a cacumine pedes*xxv.alrerius irerualla fingula per qttuor angulos pares. dcc.trigintafepte co/ Vel* Xf*
prsehendunt. Tertia minor pdidtistfed multo fpedtatior»aethiopicis Iapidibus c6furgit*ccc»fexagintatribus

Eedtbus inter angulos. Veftigia aedificationu nulla extant* Arena late pura circum lentis fimilitudinetqua/
s in maiori parte africae. Quaeftionumfumma eft quana ratione in tanta altitudine fubuedta fint cemen/
ta* Alii enim nitro ac fale adaggeratis concrefcente operetat peradto fluminis irrigationedilutis» Alii lateri/
bus e luto fadtis in priuatas domos diftributis.Nilium enim non putant rigare potuifle multo humiliore*

In py ramide maxima eft intus puteus octogmrafex cubirorurmflumcn illo admiflum arbitranf.Menfura
altitudinis ea^iolumqi fimiliii deprehendere luenit.Tales milefids umbra metiendojqua hora par ee cor
pori folet.Haec funtpyramidu miracula*Supremu^ illud;ne quis regum opes mireturrminimam extitif-' ^
fe laudanfiima a Rhodope meretricula fadfamssefopi fabularum phylofophi conferua quondam 6i contu Vel Ico
bernalis haec fuirtmaioremiraculotantas opes meretricioeflecoquifitas qu^eftu* Magnificatur 6i alia tur tinuatio
ris a rege fadta in infula pharo portum optinentealexandrisetqua confiitifle.dccc«talentis tradunt: magno ne
animo neqd omittamus Ptolemaei registq» in ea permiferit Sofirati caffidis architedh ftrudlurx ipfius no Vel ne
ttien IfcribuVfus eius nocturno nautale curfui ignes oftedere ad pnuncianda uada portufqi introitu*Sicut cotinus
fam tales compluribus locis flagrant: ut potneoficae ac rauennaead uitandu periculu etia in corriuatione* cione

LIBER

[

Flagrant1 cum eo ffta ea eraffienne»Periculum in corriuationeigniu fydus exiftimefjquonia e longinquo f!
milis afpe&us eft.Hic idem archiredtus primus oiurn penfile ambulatione gnidi fecifle traditur*

De labyrinthis ugyptio:Iemnio:italico* CA* Xill*

Icamus & labyrimhosmel porrentofiflimu humani ingenii opus.Sed non ut eiiftimari poffit fal
fum*Durat et nunc in aegypto in heracleopolite nomo:q primus fadtus eft ante annos(ut tradut)
tria millia fexcentos a petefuco rege: fi ue Tithoe.Quanq herodotus totu opus regu effe dicattno/
uiffimecp pfammerichi.Caufam faciendi uarie irerprutanf.Demoteles regiam Motherudis fuif'
fe. Lydas fepulchru Meridis.Plures foli facrum id extrudhmijquod maximae credirur.Htc uticp fumplif/
fe Daedalii exemplar eius labyrinthi que fecit in crecatnon eft dubiurfed centefima tantum portionem eius
imiratuiquae itinerum ambages occurfufqitac recurfus inexplicabiles cotiner . Non ut in pauimentis pue/
V ' uide ror^ne ludicris campeftribus uidemus breui lacinia millia pafiuu plura ambulationis continente : fed cre/
m ra bris foribus inditis ad fallendos occurfusjredeundtiq? in errores eofde.Secundus hiefuit ab aegyprio Iaby
liJDif 1 r,nthus.Tertius in lemno.Quartus in italia.Oes lapide polito fornicibus tecti. Aegyptius qd miror equi/
** * dem in introitu lapideis e paro coIunis.Reliquae erant fyenitaetmolibus copofitis quas difiblueretne faecu/
la quidem poffint adiuuantibus Heracleopolitistqui id opus inuifum mire infeftauere, Politionem operis
eius:fingulafq partes enarrare no efficti fit in regiones diuifum atqt in pfe<fturas:quas uocat nomos: fexde
cim nofbus eorum totidem uaftis domibus attributis. Praeterea repla ofum aegypti deo^corinet ; fupercp
Nemrfes quindecim aediculis incIufae.Sunt pyramides coplures quadragenas ulnarum fenos radice mu
ros oprinenres»Feffi iam eundo pueniunt ad uiaru iHum {explicabilem errore.Quin dt coenacula prius ex/
celfajporticufcp afcendunf nonagenisgradibusoes.lntuscolunaedeporphyrite lapide:deos fimulachrat
regum ftaruaermonftrificr efFigies.Quarudam autem do moRrtal is eft fitusiut adaperientibus fores toni/
truum intus terribile exifbr. Maiore aut in parte tranfitus eft per tenebras:aliaeqj rurfus extra murum la/
byrinthi aedificioru moles pteron appellat. Inde aliae profeffis cuniculis fubrerraneae domus. Refecit unus
omo pauca ibi ex monfephado Thebis rex ante alexandru magnu annis quingentisdd quocp tradlf fulfif/
fe trabibus fpinae oleo inco&ae dum fornices quadrati lapidis aflurgerent • De segyptio & cretico labyrin/
this faris didium eft* Lenius fimilis illis colunis tantu centu qnquaginta memorabilior fuittquaru in offici
na turbines ita librati pependeruntfut puero circuagente tornarent*. ArchitecHiilu fecere Zmilus & Rho
lus & Theodorus indigena.Extantqj adhuc reliquiae eius:cu cretici italiciqi nullaueftigia extent. Namqt
3C ltalioi dici conueninque fecit fibiporfenna rex ethruriaefepulchri ca:fimulut&externoru regum uani
tas quom abitalis fu pera re f. Sed cu excedat ola fabulofitasjutemuripfius.M. Varronis inexpofitioneeius
uerbis.Sepultus eft inqt fub urbe clufio:in quo loco monumentu reliquit lapide quadraro • Singula latera
pedu lata tricenum:alt3 gnquagenu. Inq» bafi quadrata intus labyrinthu inextricaoile* Ouo fi quis impro
peret fine glomere lini:exifu iuenirenequeat.Supra id quadratu pyramides ftantqnquQuattuor in angu
lisrod in medio una*In imo latae pedu feptuagenuquinu:altae cetum quinquagenufita faftigiatae : ut in fum
ibo orbis aeneus & pegafus unus orbus fit impofitus:ex quo pende mt excepta cathenis tintinnabula : quae
uento agitata longe fonirus referantmt dodonae olfm fadum.Supra que orbeqttuor pyramides infup fin
gulu exeant alte pedu centenu.Supra quas unofolo qngi pyramides:quas altitudine Varrone puduit adii
cere.Fabulaeethrufcae tradunt eande fuifldqua totius operisiadeo uefana demeritiaqiiaefifTe gloria impe
dio nulli pro futuro. Prae te rea fatigafie regni uiresiut tamen laus maior artificis elTer.

r De penfiii horto &oppido:& templo Dianae ephefiae* CA. XllII.

)ppidu iterfluenreiquae fi fuifienrino dubiueft didtus Homerii fuiflbeum cerini portas ibi pru

_ _jdicaiet.Graecsemagnificentiaeueraammiratioextat rempluephefiae Dianae ducentis uigintian

nis tactum a totaafia.In foloid paluftrifecerc:ne terraemotus fentiretfaut hiatus timeret ♦ Rurfus ne in Iu
brico anjnnftabili fundameta tantae molis locarentur : ante calcatis ea fubftrauere carbonibus dein uelleri
bus i anu Vmucrfo te pio longitudo eff quadringentos uigintiqn<j pedu: latitudo ducentos uiginti. Co
luou centu uigsntifepte a fingulis regibus fadlseifexaginta pedu altitudine.Ex iis trigmtafex caelatae* Vna a
Sccpa.Operi pcuitCtefiphon architeclus.Suma miraculaJepyfiilia tantae molis atolli potuiiTe* Jd confecu
tus eff ille peroibus arena plebis molli puluino fup capita colunaru exaggerato paulatim exinanies ab imo
Ve! cii/ ut fenfim totu in colle federer»Diffici!lime hoc cocmgit in limine ipfo:qd foribus lponebat * Etenim eama
uo xima moles fuit: nec fedit. In cubili aio anxio artifici mortis deftinatione fupma . Tradat^ in ea cogitatioe

feffum nocturno temporeinquieteuidiffepraefentem deam:cui templum fiebarihortantem utuiuererife
compofuilTe Iapidem:atq? ita poffero die apparuit:pondere^ lpfo correctus uidebatur.Caeteraeius operis
ornamenta plurium librorum inftar optinetinihil ad fpecimen naturae pertinentia*

De delubro Cyziai&C Iapide fugitiuo;<3«: de echo fepties refonate:& aedificio fine dauot&C mirabiba aedi
ficiorumromae. ^ CA* XV*

Vrat & Cyzici delubru:in quo filii aureu comiffuris oibus politi lapidis fubiecic artifex eburneu
i nue dicirarusitus coronante eu marmoreo apolline.Tralucet ergo pufturae tenuifiimiscapilla
mentisdeniq? afflatu fimulachra refoueteipter igeniu artificis ipfa materia quis occulta in praedo
operis lntdligif . Eode in oppido eft lapis fugitiuus appellatus • Argonautae eo p anchora ufi ibi
reliquerant.Huce pytaneo(itauocafIocus)faepepro?ugufixereplubo.Eadein urbe iuxta porta quae thra
cia uocaf turres.vii.acceptas uoces numerofiore repcuflu multiplicat » Nomengi huic miraculo echo eft a

TRIGESIMVSSEXTVS CCX

graeCfs datum .Er hoc quidem natura IocomeuemriEtpIerun^conualliuffbicafli accidit* Olympiae aut?
arce mirabili modo in porticu qua oppidani heptaphonon appellariquoniafepries cade uox reddirur.Cy/

2icf & buleuterion uocantaedificiu amplum fine ferreo clauo ira difpofiraconrignationetut eximantur rra
bes fine fulturis ac reponantur.Quod item romac in pontefubicio religiorum efftpoftea q Coclite Hora'
tio defendente a^gre reuulfus eft.Vefjd 8C ad urbis noff rae miracula tranfi re conueninnogentorug» annona
dociles fcrucari uirost&f fic quo® terrafy orbem uiflum offederetqd accidifle totiens poene:quot referren
tur miraculajapparebit.Vniuerfitate uero accruara & in quenda unum cumulu coniefla non alia magniru
do exurgettq fi mundus alius quida i uno foco narref.Nam ut cy reum maximu a Csfare diflarore extru/
tbm longitudine ftadiotyj triumdatitudine uniustfed cu aedificiis iugerum quaremu ad fedem.cclx.mil/
lium inter magna opera dtcamus.None inter magnifica bafilica Pauli colunis e phrygibus mirabilemtfo/
rumcp diui Augufti templu pacis diui Vefpafiani fperatoris Auguffi:pulchcrrima operui qua! unqua^Pan
theon loui ultori ab agrippa faflurcum theatru ante rexerit romae Valerius oftienfis architectus ludis Li/
bonis f Pyramidas regum miramur opera cu folii tantu foro extruendo feftertiis mille ducentis Cariar di/
flator emermEt fi quidem impenfar mouent captis auaritia ais.P.CIodius que Milo occidit:feftertiis>cxl'
vii.milhbus domo empta habitauerit. Quod equidenon fecus ac regii infaniam mirortica^ SC ipfum Mi/

Ionem feffertia feptingenta millia seris alieni debuiffe inteypd»gia ai humani duco* Sed tunc fenes aggeris
uaffum fpatium 3 C fubffrufliones infanas captiofi mirabant. Praeterea cloacas operu oium diflu maximu:
fuffoffis montibustatq? ut pauloante remilfmusturbe pcfili:fubter<j nauigata.Id.M. Agrippa fecit in sed»> Vel capi
litate poff cofulatii per meatus corriuacis feptem amnibus curfu praecipiti torrentiu modo raperetarqi au tolii
ferre oia coaflis.Infuper mole imbriu concitati uadaac littora quatiunt. Aliqdo tyberis retro infufi recipi- Vel api
unt fluftus*Pugnantcp diuerfi aquag» impetus intus:& tamen obnixa firmitas refiftir.Trahunf moles in- tofi
ternae tantae non fuccumbentibus caufis operis. Pulfant ruinae fponte praecipites : aut impaflae incendiis* Vel tn
Quatitur folu terraemotibus»Durant tamen a Tarquino prifeo annis oflingentisppe inexpugnabiles.No
omittendo memorabili exempio uel eo magistquonia celeberrimis reru coditoribus omiflum eft . Cu id
opus Tarqnius Prifcus plebis manibus faceretieffetcp labor incertu longior an piculofiort paffim confcita
nece quiritibus rediu fugientibus.Nouu SC incogitatum ante poftea^ remediuinuenit ille rex t ut omniu Vel fex
*ta defunfloru figeret crucibus corpora fpeflanda ciuibus:fimul 8C feris uolucribuf® laceranda* Quaobre hoium
pudor romani nois proprius qui faepe res perditas feruauit in praeliisjmncquoq? fubueniriSed illo tepore Vel qui
jpofuit iam erubefcensicu puderet uiuos tanqua pudituru eflet extinflos* Amplitudine auis eam fecifiep prius
dirur ut uehern faeni large onuffam tranfmirteret.Parua funt cunfla quae diximus:^ oia uni comparada Vf naue
miraculotanteq nouaattinga.M.Lepido*Q*CatuloconlT.utconflatinter diligeriffimos auflores domus
pulchrior non fuit romae:q Lepidi ipfius* At Hercule intra annos*xxxv.eadem centefimu locum non opti
nuit.Copuret in hac aeffimationequi nolet marmoru mole:opera piflo^timpendia regalfa.Et cu pulcher
rima iaudatiflimaqj certantes centu domos:poftea eas ab tnumerabilibus aliis in hunc die uiflas • Profeflo
incendia puniunt luxulnec tamen effici pot:ut mores aliquid ipfo hoie mortalius efie intelligauSed eas oes
duae domus uicerunt.Bis uidimus urbem tota cingi domibus principu.Caii Neronis. Et huius quid?
neqd deefletaurea.Nimiru fic habitarunt illi q hoc imperiu fecere:tantas ad uincendas geres triumphofcp
referendos ab aratro aut foco exeuntesiquoiy agri quoqi minore modum obtinuere qua cellaria iftorum*

Subit uero cogitatio quota portio haru fuerint areae illaetquas inuiflis lperatoribus decernebant publicae
ad exsdtficandas domos.Sumufq! illaru honos erarificut in.L*Valerio publicola t q primus conful fuit cu
L. Bruto poft tot merita:& fratre eius q bis in eode magiff raru fabinos deuiceratsadiici decretomt domus
eoru fores extra aperirenf;& ianua in publicu reiicereuHocerar clariffimu infigne inter triuphales quocp
domos.Non patiemur duos Caios uel duos Nerones ne hac quide gloria famae frui.Docebimufij etinfa/
niam eotje uiflam priuatis operibus.M.Scauritcuius nefeio an aedilitas maximaepftrauerit mores ciuilest
maiufcp fi t Syllae malu tanta priuigni porentiatq proferiptio tot milliu.Hic fecit in aedilitate fua opus ma/
ximii ofumtquae unq fuere humana manufaflatnon temporaria mora:ueruetiam aeternitatisdeffinatioe*

Theatru hoc iuit.Scaena ei triplex altitudine*ccclxiCo!unaru in ea ciuirate quae fex hymetias non tulerat fi/
ne probro ciuis ampliffimi.Ia pars fcaenac e marmore fuir*Media e uirro inaudito etia poffea genere luxu/
riae. Sumae tabulis inauratiscolumnae ut diximus.Imae duodequadragenum pedum.Signa aerea inter co
lumnis ut indiauimus : fuerunt tria millia numero » Cauea ipfa coepit hominum ofluaginta millia cum
Pompeiamphitheatri totiens multipliataurbe tantoque maiore populo fufficiat large quadraginta mil
lia fedente* Sed SC reliquus apparatus tantustartalica ueffe:tabulis piflisjesteraqueeurafuit : utin tufcula
nam uillam reportatis quae fuperfluebant quottidiani ufus deliciis incenfa uilla ab iratis feruis concrema
rentur ad feffertia.M* Aufert animu 6C a defftnato itinere digredi cogit contemplatio tam prodiga metis:
aliamq? connecti maiorem ifaniam«Et ligno. C*Curio qui bello ciuili in esefarianis partibus obiit : funebri
patris munere cu opibus apparatu® non poffet fuperare Scauru.Vndecnim illi uiflricus*Scylla^ Metel
ia mater proferiptionu feflrixi' Vnde.M*Scaurus parer totiens princeps ciuitatist&T marianis fodalitiis rapi
naru prouinciahu finus i cum iam ne ipfe quide comparari fibi pofler*Quando hoc certe icendii illius prs
miu habuit conuectis ex orbe terrarum rebus: ut nemo poffea par effer infamae illi. Ingenio ergo fuo uten
dum erat.Curionieicp aliud excogirandu fuit.Opereprarciueftfcirequid iuenerit:&: gaudere moribus no
ffris:ac noffro modo nos uocare maiores.Theatra duo iuxta fecit ampliffima e ligno cardinum finguloru Vel con
uerfatili fufpenfa libramentotin quibus utriTcp ante meridiano ludorum fpeflaculo edito inter fefe auer fis traffa'
ne aiuiccmobffreperent kxnxidi repente circunaflis ut conffiterant.Poffremo iam die difcedentibus ra rene

LIBER.

(

dit

bitlis ci cornibus inrcr fe coeuntibus faciebat amphiteatrum:& gladiatorum fpedlacula edebat ipm magis
auctoratum populu R.o,circuferes.Quid eni miretur quifc» in hoc primum finuentorem^an inuentum>
an artificenVan audtoremfaufum aliquem hoc excogitare ran fufeipere parere^an iubere^Sup omnia erit
populi furor federe aufi tara infida inftabilicp fede ♦ En hic eft ille terrarum uidtor:& tc/cius dominator or
y I o. - bis qui gentes & regna diriperet:iura exteris mirterer:& quofdam in numero deorum imortalium gene/
,-e ^ ris humani portio in machina pendens & ad periculum fuum plaudens* Quae uilitas animarum ilWauc

a mu. gUje qU;£reia decannis^aur quantu mali potuit accidere ^Hauriri urbes terrae hiatibus publicus mortaliu
dolor eft.Ecce po.Ro.uniuerfus uelut duobus nauigiis impolitus binis cardinibus fuftinetur; di feipfum
depugnantem fpedatrperiturus momento aliquo luxatis machinis;& per hoc quaeritur in tribunitiis con
dtionibus grariamt penfiles tribus faceret j* Qualia hic in roftrisi' Quid non aufurus apud eos quibus hoc
perfuaferit.Vera namq? conficentibuspopu.roma.funebri munere ad tumulu patris eius depugnauit uni
uerfus*Variauit hanc magnificentiam fuam feffis turbatifq? cardinibus : di amphitheatri forma cuftodita
y | . nouiffi mo die diuerfis duabus per medium fcaenis athlaetas ediditjraprifcp e contrario repente pulpitis eo
I e r * dem die uidlores e gladiatoribus fuis produxit.Nec fuit rex.Curio aut gentium imperator non opibus in/
x £/ fignisiuti qui nihil incenfu habuerinprteter difcordiam principu.Sed dicantur uera aellimatione inuidta
m iracula:quae*Q»Martius rex fecit* Is iuflus a fenatu aquaije appia: di anienis tegula dudtus reficere : noua
a nomine fuo appellaram cuniculis per motes a diis intra praturae fuae tepus adduxit* Agrippa uero in aedi
litate fuaiadieda uirginea aquatcaeterifgp corriuatis at<j emedatis lacus.dcc*fecit.Praterea fontes.cy.caftel
la*cxxx»compIura etiam cultu magnifica di operibus*Is figna.ccc.faereaaut marmorea impofuit:& colum
nas ex marmore quadringenrasteaqj omnia annuorpatiotadiecitqi ipfae in aedilitatis fuae comemoratione
& ludos unde lexaginta diebus fadlos:& gratuita praebuit balnea. dxx.quae nunc romae ad infinitum auxe
re numerum. Vicit antecedentes aquarum dudtusnouiffimu impendium operis inchoati aCaio Caefaret
di peradli a Claudio.Quippealapide.xLad eam excelfitatemtut in omnes urbis montes leuarenfiinfluxe/
re curtius atep caeruleus fontes. Erogata in id opus feflertia quingenta*lv*millia . Quod fi quis diligentius
aeftimauerir aquarum abundantiam in publico balneis pifeinis domibus euripis hortis fuburbanis uillis
fpatioq? aduenienris extrusos arcustmontes perfoflbs:conualles aequatasffatebitur nihil magis miranda
fuifle in toto orbe rerra^.Eiufdem Claudii inrer maxima equidem ac memoranda dixerim:quauis deflr/
tutum fuccefforis odio montem perfoflum ad lacum fucinum emittendumnnenarrabili profedlo impen
dioj8<: operarioru multitudine per tot annostcum aut corriuatio aquarumjqua terrenus mons erat egere/
tur in uertice inachinistaut filex caederetur.Omniag? intus in tenebris fierenriquae neq? concipianimo nili
ab iis qui uiderejneqj humano fermone enarrari poflut.Nam portus hofhenfis opus praetereo • Item uias
inrer montes excifas.Mare thyrrenum a Iucrino mollibus fedufum.Tot pontes tantis ipendiis fadtos « Et
inter plurima alia italiae miracula:ipfa marmora in lapidicinis crefcere audior eft Papyrius Fabianus natu/
rae rerum peritiffimus ; Exemptores quoq? affirmant compleri fponte illa montium ulcera,'* Quae fi uera
funcifpes efttnunqua defuturam luxuriam.

De magnetis generibus:& medicinis. CA* XVJ«

Marmoribus digredienti ad reliquo^ lapide infignes naturasi^s dubitet in primis magnete oo
currere^Quid.n.mirabilius^autquam parte natura maior improbitas Adederat uoce faxisjut di
ximustrefpondente hoiumo uero di obloquentedqd lapidis rigore pigriusdEcce fenfus manufq?
tributiilli*Quidferriduriciapugnatius^Sedcedit:&: patif mores: trahitur naepa magnete lapi/
de.Domitrixqj illa re^e oium materia ad inane nefeio quid currit : atep ut propius uenit : afliftimeneturqj
di coplexu haeret.Sideritin ob hoc alio noie appellanttquida heradeon*Magnes appellatus eft ab inuento/
retut audior eft Nicander in india repertus.Nacp 8i paffim inuenifjut in hifpania quoq? inuenifieautefer/
tur dauis crepidam di baculi cufpide haerentibustcum armeta pafcerer.Quincp genera magnetis Sotacus
demonffrat:aethiopicu:&: magnefiacu e macedonia ei contermina Boebeida lacum perentibusdextra.Ter
rium in echio booeti^.Quartum circa alexandria troadem.Quintum in magnefia afiae.Differentia prima
mas fit an foemina.Proxima in colore.Na qui in macedonia di magnefia reperiunfiruffi nigriq? fut.Booe/
tius uero ruffi coloris plus habet q nigri.Is qui in f roade inuenifmiger eft di foeminei fexusudeoq? fine ui/
ribus.Deterrimus aut in magnefia afise candidusme^ attrahens ferru fi milif^ pumici. Compertu tanto
meliores efle qto funt magis cseruleijaethiopicis laus fuma daturipondufq? argento rependif ♦ Inuenif hic
in atthiopia zimiritita uocatur regio arenofa.Ibi di haematites magnes fanguineicolorisjfanguinem^ red
dens fi teraturtSed 6i crocum.In attrahendo ferrum non eadem quae magneti haematite natura • Aethio/
pici argumentum eft:g> magnetem quogi alium ad fe trahit*Omnes autem ii oculorum medicamentis,p/
funt ad fuam quif^portionem.Maximae^ epiphoras fiftunt.Sanant&adufta cremati triti^» Alius rur/
fus in eadem aethiopia non procul mons gignit lapidem theameden : qui ferrum omne abigit : refpuit^*
De utra<^ natura eius faepius diximus.

De lapidibus qui cito abfumunt corpora in eis codita:& de his qui diu feruant:& de Affio lapidet^ me/
diciniseius* CA. XVIJ.

pidem e fcyro infula integrum fludhiare traduntteunde cominutu mergi.In aflo troadis farco/

• phagus lapis fiffili uenafcindif.Corpora defundloru condita in eo abfumi conftat intra.xl.diem
exceptis dentibus.Mutianus fpecula quo^ 8i ftrigiles 8i ueftes 6i calciamenta illita mortuis lapi/
dea fieri audior eft.Eius generis 8i in lycia faxa funt 8i ia orientejquae uiuentibus quogp adalliga/
taierodunt corpora.Mitior eft autem feruandis corporibus nec abfumendis chernites ebori fimillimusUn

Vel in
uia

]

TRIGESIMVSSEXTVS

CCXI

quo Darium conditu ferunt.Parioq? fimilis candore & duritiarminus tamepodefofus qui porus uocaf.
Theophraftus aucloreft & traflucidos lapides in regypto raenirnquos ophirae fimiles ait:qd forraffis runc
fueritlqin 8C ii definut & noui reperiunf* Affius guftu falfus podagras lenit pedibus in uafeex eo cauaro in
ditis.Praecerea oTa crura uitia in iis Iapidicinis fananfrcu in metallis oibus crura uitienf*Eiufde lapidis flos
appellaf farina ex eo mollis ad quaedam perinde efncax.Eft aut fimilis pumici rufFo. Ammixtus a*ri cyprio
mamaru uitiaemendat.Pici aute refinaeue flrumas 8C panos difcutit.Prodeft & phthificis lincftu. Cu mcE
Ie uerera ulcera ad cicatricem perducit, Excrefcentia erodit»Et ad beftiaru morfus utilis* Repugnantia cu/
rationi ac fuppurata ficcat,Fit cataplafma ex eo podagris mixto fabae lomento*

De ebore foffili:8£ Iapidibus ofleis:& palmatis;& alioru generibus* CA« XVII 1*

Dem Theophraftus Kmu tianus ee aliquos lapidesrqui parian ttcredunt * Theophraftus aucftor
eft &C ebur foffile candido & nigro colore inueniri:& oiTa e terra nafciUnueniri^ lapides oiTeos*

Palmati circa munda in hifpamatubi Ccefardidator Popeium uicit:reperiunf:idc£ quoties fre/

_ ’geris,Sunt6<: nigritquoraaufloritas uenit in marmora:ficut raenarius ♦ Varro nigros ex Africa

firmiores elTe tradittquam in italia,Ediuerfoalbos coranos duriorestqua parios . Idem lunenfem filicem
ferra fecari. At thufculanu diffilire igni.Sabinu fufcum addito oleo etiam lucere.Idem molas uerfatiles uol
fine inuentas. Aliquas & fpote moras inuenimus in prodigiis*Nufquam autem hic utilior q in italia gigni'
tunlapifqjnofaxumeft.In quibufdam uero prouinciis omnino no inuenitur.Sutquida in eo genere mol
Iioresiqui & cote leuiganfjut procul inruetibus ophitae uideri pofiint.Negi eft alius firmiortquado 3C lapi
dis natura ut lignum fi militer imbres folefq? aut hyemes no patirur.In aliis at a? aliis generibus • Sunt qui
6C lunam no tollcrent:& qui uetuftare rubiginem trahanr.coloreue candidum oleo mutent*

De corallio uel pyrite:& medicinis eius:&: oftraciterde amatho lapide:& medicinis eiusrde militino lapi
de & uiribus eiuside gagate lapide QC medicinis eiustde fpogiae:& phrygio lapide 8C natura eius* C* XiX*
Orallium lapide quida pyriten uocattquonia fit plurimus ignis illi • Sed eft alius etianu pyrites
fimilitudineaeris.In cyproeurepeririuolunt:&in metallisquaefuntcirca acamaniarunu argen
teocolore:altera aurco.Coquunf uariae* Ab aliis itera tertioq? in melleldonec coFumaf liquor*

Ab aliis pruna priusjdein melleiS: poftea Iauanf ur res.Vfufqj eoru in medicinaexcaifacere: fio
care difcutereshumore extenuaret duririas nimias mollire. Vtunf & crudis tufifqjjad ftrumas atqj furu/
culos.Pyritaru etianum aliqui genus unu faciunt plurimu habens ignistquos uiuos appellamust ponde
rofiffimi Funr.Hi exploratoribus caftroru maxime neceflarii:qui clauo uel altero lapide percufli: & fcintil
las edunriqua: exceptae fulphure aut fungis aridistuel foh'is:dnfto celerius ignem trahunt* Oftracitae fimi/
litudine reftaehabet.Vfus eora pro pumice ad leuigandacurem.Porifanguinefiftunrt&illiri cu meile ulce
radolorefq? mamaru fanant Amiarus alumini fimilis nihil ignideperdit*Hic ueneficiis refiftit oibus: pri/
uatitn magorum.Gxoden ex argumeto appellanttquonia amplexus eft terra:oculoru medicametis utilif-
fimus.Item mamaru dC teftium uitiis. Melitites Iapis fuctu remittit dulcermellituq? tufus . Etcserae mix'
tuseruptioibus pituitae maculiftp corporis medeft fauciu exulcera tioni.Epinyfbdas tollit t uuluarum
dolores fpofitus uelleri.Gagares lapis nome loci 8C amnis habet gagis Jyciae* Aiunt & in leucoia expelli ma
ri;at<j infra duodecim ftadia colligi, Niger eft;pIanus:pumicofus:no naulru a ligno dit¥erens;leuis;FragiIis:
odore fi teratur grauis.Fifhlia ex eo inferipta no delenrur.Cu uritur:odorem fulphureu reddit» Mirumq?
accenditur aquatoleo reftinguif.Fug3t ferpentes recreatq? uuluse ftrangulationes. Deprehendit fonticum
morbum & uirginicatemfuffitus.ltem ex uino decoctusjdentibus medetur.Strumifq? caerae permixtus*

Hoc dicuntur uti magi in ea quam uocant axinomantiam.Id peruri negant:fi euenturum fittquod aliquis
optet.Spongiae lapides inueniuntur in fpongiis:& funt natiui.Quidam eos cyfteolirhos uocant:quoniam
ueficae medentur.CalcuIos rumpuntin uino potuPhrygius Iapis gentis nomen habet*Eft aurem gleba pu
micofa. Vrirur ante uino perfufus:flaturqs follibusldonec ruffefcat:ac rurfus dulci uino reftinguif ; 3C hoc
trinis uicibusttingendis ueflibus tantum utilis.

De haematitediquinq? generibus eiusr&fchifto. CA. XX*

Chiftos 8C hajraatites cognatione habenr*Hsematites inuenitur in metallis. Vftus minii colore
imitaf. Vritur ut phrygiusjfed no reftinguif uino. Adulteraf ichifto.Hacmatiten difcernut ue Vel ' an/
nx rubentest&T friabilis eft natura. Oculis cruore fuffufis mire couenit.fiftit profluuiu muliera droda >
potus. Bibunt eum 8C qui fanguine reiecerut cu fucco punici mali.Et in uefiese uitiis efficax. Bi manta
bitur 8C in uinocorra ferpentid i(ftus. Infirmior ad oia hseceadeeftiquefchifton appellant . Sed in iis com/ Vel colo
modior croco fi milistpeculiarius fpIendet.Proficit oculoru lachiymis in lacfte muliebri.Procidetefqj ocu - rem
los praedare cohibet.Hatc eft fentetia eoru qui nuperrime fcripfere.Sed Sotacus e uetuftiffimis audoribus Vel eius
quincB genera haematiraru tradit praeter magnete principatu dat ex iis aethiopico: oculoru medicamentis in totu
utiliflimo.Ex iis quae panchrefta appellat.Irem ambuftis, Altera atrodamata dicit uocaritcolore nigro po uis oes
dere ac duritia infignem:& inde nome traxifi*e:pr^cipue^ in af rica repertum. T rahere autem in fe argen ft ruas f3
tum:aes:ferrum.Experimentu eius efTe in coteex lapide bifanite*Reddere enim fuccum fanguineu.d: efle nare tri/
ad iodneris uitia precipui remedti.Tertiu genus arabicifacittfimili duriciajuix reddctisfuccuad cote aqua t9 i oleo
riam aliquado croco fimilem. Quarti generis elatiten uocari quadiu crudus fitjcodu uero militem : utile 8t a ieiu
ambuftis* Ad omnia utiliorem rubrica*Quinti generis fchiftos hemorrhoidas reprimin fn totum autem nis bibi
haematitas omnes tritos in oleo trium drachmarum pondere a ieiunis fumendostad uitia fanguinis.Idem t9 fanat
ador fchifton alterius generis q hatmatiten traditiquem uocant AnthraciturNafci in africa nigrum attri/ uitia fan
tum reddere aquariis cotibus ab ea parte quae fuerit ab radicenigrum coloretab altera parte croci . Ipfum guims

A

LIBER

Vel exci
dunt

Ve! traf
laris

Vel fifTI
Ii

VF forte
fera*

Vel I of
fibus
VI’ appa
ret figu/
ratae

utilem efte oculorum medicamentis*

De quattuor generibus aetitist&calamo:&famio!&arabo!& pumicibus* CA« XXI*

Etites lapis etiam argumento nominis magnam famam haber.Reperitur in nidis aquilarumtfi
jcutiin decimo uolumine diximus* Aiunt binos inueniritmarem QC foeminam.^ec fine iis pare/
ire quas diximus aquilastdi ideo binos tantum.Genera eorum quattuor.In africa nafcentem pu
filium QC mollem intra fe ac uelut in aluo habentem argillam fuauemteandidam Jpfum friabile
quem foeminei fexusputant.Maremautem qui in arabia nafciturtdurum gallae fimilem^aut fubrutilum
in aluo habentem durum Iapidem*Tertius in cypro inuenituncolore illis in africa nafcentibus fimilisjam
plior tamen at<j dilatatus.Csteris enim globofa facies.Habet in aluo arenam iucundam QC lapillos • Jpfe
tam mollis ut etiam digitis firicerur»Quarti generis Thaphiufius appellaturinafcens iuxta leucademrin ta •
phiufarqui locus eft dextra nauigantibus ex hac ad leucadem*Inuenirur in fluminibus candidus 8C rotun *
dus.Huic eft in aluo Iapis quiuocatur callimusjnec quicq tenerius. Aetitae omnes grauidis adalligati mu-1
lieribus uel quadrupedibus in pelliculis facrificati uteri animalium continent partus: non nifi parturiant;
remouenditalioquin uuluat excidium.Sed nifi parturientibus auferanturiomnino non pariunt. Eft 8C Ia/
pis famius in eadem infula:ubi terram laudauimusrpoliendo auro utilis.Vtilis QC in medicina oculoru ulce
ribus cum lacte quo fupradidhim eft modo contra ueteres lachrymationes.Prodeft QC contra uitia ftoma/
chi potus. Vertigines fedat.Mentefqj comotas reflituit.Quidam 8C in orbis comitialibus utiliter dari pu/
tant.Ecad urins difficultatestacopis etiam mifcetur«Probaturgrauitare& candore. Vuluas QC partus con
tineri adalligato eo tradunt. Arabius lapis ebori fimilistdentifriciis accomodatur crematus • Priuatim he>
morrhoidas fanat cum lanugine linteorumdinteolis infuper impofitis.Non praetermittenda eft QC pumi/
cum naturatfiquidem ita appellantur quidam lapides erofi amnerin aedificiis mulea uocant depedenriaadi
imaginem fpecus arte reddendam.Sed QC ii pumices qui lunt in ufu corporum leuigandorum fbeminis ia
quidem QC uiris at<£ ut ait Catullus Iibrisdaudatiffimi funt in melo fcyro QC aeoliis infuIis.Probatio in can/
dore & in minimo podere;6£ ut cj maxima fpongiofi aridig* finttac teri facilesinec arenofi in fricando.Vis
eorum in medicinatextenuarejficcare.In uftrina ter ficcanturtira ut torreantur carbone purorac totiens ui/
no reftinguantur albo.Lauantur deinde ut cacfmia:& ficcati conduntur q minimum uliginofo loco* Vfus
farina: eius oculorum maxima: medicamentis» Vlcera purgat eorum Ieuitenexpletq? cicatrices:& emedau
Quidam tertia uflione refrigeratos potiufqua reflindtos terere malunt ex uino. Adduntur et ad malagma
ta capitum uerendorumcj ulceribus. Vtiliffima fiunt ex iis dentifricia.Theophraftus autem auctor eft po/
rores in certamine bibendi praefumere farinam eius:fed nifi imenfo potu impleanturiperiditari • Tantaqj
refrigerandi naturam effe:ut mu fla ferueredefinant pumice addito»

De lapidibus mortario^ medicinaliu:& mollibus lnpidibus:& fpeculari lapide;&: fiiicibus;& phengite;
&coribus:&reIiqsadftruturaIapid«busigni:& tempeflatibus refiflentibus, CA» XXII.

ilVftoriDus curae fuere Iapides mortariopc quogi nec medicinalium tantumrautad pigmenta per
itinentium.Ethefium^ lapidem in iis praetulere caeteris:mox& thebaicumtquem pyrrhopoeci
' Ion appellauimus. Aliqui pfaronium uocanr.Tertium ex calazio chryfiten.Medici autem QC ba/

_ jlfaniten* Hic enim Iapis nihil ex fefe remittit. Ji autem lapides qui fuccum reddunt oculorum me

dicamenris utiles exiflimantunldeoq» aethipici maximae ad ea probantur.Taenarium uei o lapidem 8C pae
nicum 8C haematiten iis medicamentis prodefle tradunnquae ex croco componantur.Exa’io taenario qui
niger eft:& ex pario lapide non aequemedicis utilem. Potiorem ex lapide alabaflnte aegyptiotuel ex ophi'
te albo.Efl enim hoc genus ophitisiex quo uafa & etiam cados faciunt .Jn fyphno lapis eft qui cauatunror
naturcp in uafa coquendis cibis uriliaiuel ad efculentorum ufus.Quod in comenfi italiae lapide accidere fc£
mus:fed in fphno lingulare q>excalfa<ftus oleo nigrefcittdurefcitqj.Natura molliffimus tanta qualitatum
differentia efl.Nam mollicie QC tranfalpis praecipua funt exempla. Jn belgica prouincia candidum lapidem
ferra qua Iignurmfaciliufqietiamfecantadregularum & imbricum uicern. Vel fi libeartadquae uocantpa
uonacea tegendi genera:& igne quidem durari iidem fedhles funt.Specularis nero quoniam QC hic Iapis no
men optinettfaciliore multo natura finditur in quaflibet tenues cruflas»Hi (pania hunc olim citerior tantu
dabat nec toraifed intra centum millia paffuum circa fegobricam urbem, iam QC cypros 8C Cappadocia 6C Ii
cilia:& nuper inuentum africa.Poflferendos omnes rame Hifpaniae:&: cappadocismolliffimis 8C amplif
finis magnitudinisrfed obfcuris.Sunt QC in bononienfi italiae parte breues maculofi complexu filicis alii/
gatijquo^e tamen appareat natura fimilis eis qui in hifpania puteis effodiuntur profunda altitudine . NCc/
non QC faxo inclufus fub terra inuenitunext rahirurqytaut exciditur.Sed maiori parte foffi li natu ra abfolu/
tus fegmenti modo nunqua adhuc quinq? pedum longitudine amplior» Humorem hunc terrae quidam
autumanpctyftalli modo glaciari.Et in lapidem cScrefcere manifelto apparettq? cum fers decidere in pu/
teos tales medullaeiex oflibus earum in eadem lapidis natura poft unam hyemem figuratur . Inuenitur 6C
niger aliquando. Sed cadido natura mira cum fit mollicia nora ppetiendi folis rigorifqjincc fenefcit fi mo /
do iniuria abfiricum hocetiam in cementis multorum generum accidat*Jnuenere QC alium ufum in rame
Cis quoq? circum maximum ludis cyrcenfibus fternendUut fit in comendationecandor ♦ Nerone principe
in Cappadocia repertus eft lapis duritia marmoris candidus at<p tranftucensjetiam qua partae fuluae incide
rant uenaetexargumentophengitesappellatus.Hocconftruxerataedem fortunae : qua feiani appellatione
dicebatia Seruio regefacratam aurea domo complexus . Quareetiam foribus apertis interdiu claritas ibi
diurna eratthaud alio qfpediiarium modottanquaindufalucemon rranfmiffa • In arabia quo^ effelapi/
dem uirri modo rranflucidumtquo utuntur pro fpecularibus: Juba auiftor eft « Nunc ad operarios lapides

TRIGESIMVSSEXTVS CCXXII

tranfifle conueniattprimffgj cotes ferro acuendo.Multa earu genera,Cr ctfcae diu maxima lauda habuere.

Secunda laconica: ex taygeto motemtrsq} oleo fdigetes, Inter aquarias naxis laus maxfa fuit : mos arme-
niacslde qbus <jiximus*Ex oleo # aqua Ciliciae polletrexaq arfinoetics*Reptefunt i italia aq trahetes acie
acerrimo effecfiu. Necno # trafalpesiquas pafcernices uocar*Quarra roeft faliuahofs ,pficientiu. Quae f to
ftrina^t officinis iurilis:£ fragili mollicia»FIaminitas ex hifpaia citeriore in eo genere peipus. Reliqua mul uel Iaini
titudo lapidu in totu aedificiis futilis efi morofitate«Qusda tame loca more iTlu habenr.ficut carthago in tanae
africa exercef halitu marisifricaf uento:# uerberaf fbruSed cura tuenf picado parietestquonia # teefioria uel mor
calx rodif .Sciteg? di&u efi:ad reda eos pice ad uinu calce utitqm fic mufta codiur, Alia molicia drea roma ralitate
fidenati # albao. In liguria quo® umbria # Venetia albus lapis detata ferra feccaf * Hi tractabiles in opere quada
kborequo<j tot era tfubte&oduraxat*Afpergine# gelu pruinifep rupunf i reflas. Nec cotra humores # uel non
aura maris robufti.Tyburtini ad reliqua fortestuapore difiiliut.Nigri filices optimi qbufda in locis # ru alium
beres*No nufcj uero # albitficutin tarquiniefi Anitiais lapidicinis circa lacu uolfinielem, Et in ftatonienfi uel friaf
funrtgbus ne ignis qde nocet .Iide & in monumeta fculpti cotra uetufiate quog? fcorrupti pmanet . Ex iis
forme fiunttin qbus aera fundunf.Efi # uiridis lapis uehemerer igni re fi fies fed nufj copiofus.Et ubi in/
uenif lapis no laxu efi.E reliquis pallidus fcemeto raro utilis.Globofus cotra iniurias fortistfed ad fiructu
ra ifidelisjnifi multa fuffrenarioedeuintfius.Neccerrior fluuiatilis femp uelutimadens*Remediueft in la^ uel fuf/
pide dubio sfta te eu eximeretnec ante bi<?nium eu inferere tecfiotdomitu tepefiatibus*Qus ex eo laefa fue fragatio
rintrin fubterranea ftru&ura aptanf utilius.Qus refiiterintetutum efi caelo comittere*Grsci e lapide du ne
ro ac filice aequo cofiruunt ueluti lateritios parietes.Cu ira fecerinrrifodomos uocantgenus ftructurae* At
cu in aequali craffitudine flructa funt pfeudifodomo. Tertiu efiemplecfion tatumodo frotibus politis* Re
liqua fortuito collocat* Alternas coagmctatioes fieriiur comifluras antecedentiu medii lapides optineatine
cellariu eft:in medio quoqj pariete fi res patiaf.Si minusmtig? a lateribus ♦ Medios parietes farcire fractis
cemenris*Dictyorheton uocant; reticulatam ftructurajqua frequeriffime Romae ftruunttrimis oportuna.
Strudhira ad norma # libellam fieri # ad perpendiculum refpondere oportet.

De Cifiernis # calce dC arens generibus:# mixtura calcis:# arens:# uitiis firucturs! # tectoris co/
lumnis, - CA, XXlII*

T Cifiernas arena pura # afpera qtigp ptibusicalcis q uehemetifiims duabus cofirui eonuemc:
fragmetis filicis no excederibus libras» Ira ferratis uectibus calcari folu parietefq; fimiliter* Vti/
lius geminos efle:ut in priore uifia cofidat aqus : at^ p collu in ,pximas tranfeat maxime pura
aqua.Calce e uario lapide Cato ceforius fprobat,Ex albo melior q ex duro # firucturs utilior»

uel pco

Qus ex fifiulofojtectoriis» Ad utrunqi damnaf ex filice. Vtilior eade ex effofio lapide qua ex ripis fluminu lunas
collecto. Vtilior e molarilquia efi qda pinguior natura eius.Miru aliquid poftq arferitiaccendi aquis» Aro
ns tria genera.Fofiicia cui quarta pars calcis addi debet.Fluuiatili aut rnarins tertia*Si # tefis tufs tertia
pars addaru r melior materia erit. Ab apenino ad padu no inuenif fofilciatnec marina.Ruinaru urbis ea ma
ximecaufa:q> furto calcis fine ferrumine fuocemetacoponuntur. Intrita quomquouetuftior eo melior,

Vnde # in antiquaru sdium legibus inuenimr ne recetiore trima uteretur receptor quifqua , Ideo nulla uel legi/
tectoria eoru rims fedauere.Tectoriumcp:quod nifi ter arenaro # bis marmorato inductum efirnon fatis bus and
fplendoris habet. Vliginofa # ubi falfugo uiciat tefiatio fublini utilius,In grscia tectoriis etiam arenatum quoru
quod inducturi funnprius in mortario ligneis uectibus fubigunt. Experimentu marmorari efi in fubigen
do:donec rutro no cohsreat* Cotra in albario opererut macerata calx ceu glutinu hsreat,Sed macerari no uf ultro
nifi a gleba oportet. In elide sdes efi Minerustin qua frater Phidis paneus tectoriu induxit lacte # croco uf ultra
fubactummt ferunt:ideo<j» fi teratur in ea hodiegi faliua pollicetodorem croci faporemgp reddere traditur* uF rudo
Columns in sde denfius pofitstcrafiiores uidentur.Quattuor earum generajqus fextana partem alritu
dinisincrafiitudineima habet:dorics uocanturiqus nonam ioniestqus feptima thufcanics.Corinthiis
eadem ratio qus ionicis*Et differeriaiquonia capitularis corinthiaru eadem efi altitudo qus colligif craf
fi tudine imaudeoc^ graciliores uidetur*Ionici enim capituli altitudo tertia pars efi crafiitudinis , Antiqua
ratio erat coluinarum altitudinis tertia pars latitudinu delubri:in ephefi Dians sde : de qua prius fuit fer/
mo.primu colunis fpirs fubdits:# capitella addita«PIacuit<j? altitudinis octaua pars in craffitudine: # ut
fpirs haberent crafiitudinis dimidium feptimaq? partis detrahentibus fummaru craffimdini, Prster has
funt qus uocantur atties coluns quarernis angulis pari laterum interuallo.

De medicinis calcis:# maltha #gypfo, CA* XXIIII,

Alcis # in medicina magnus ufus»Eligi£ enim recenstnec afperfa aquis:urit:difcutit : extrahit:
j lncipietefq* ferpere ulceru fpetus coercet. Aceto # rofaceo temperata perducit ad cicatrice. Luxa
tis quogpcum adipe fuillo aut liquida refina ex meile medef. Eadem compofitione#firumis.

_ Maltha e calce fit recenti:gleba uino reftinguitur.Mox tunditur cum adipe fuillo # fico duplici

linamero.Qus res omniu tenaciffima:# duritia lapidis antecedens*Quod malthaf:oIeoperficif ante.Co
gnata calci res gypfumefi.Pluraeiusgenera*Namelapidecoquif'utinfyriaacthuriis,Ete terra foditur uel mar
ut in cypro:ac perrhebie fumma rellure:# hymetiefi eft.Qui coquif lapis no diffimilis alabafirite efie de mori
betjautmatmorofo.InlyriaduriffimosadideligutXoqudt^fimobubuloutceleriusuranf.Omniuaut^ erofo
optimu fieri coperrum efi e lapide fpeculari fquamam uitalem habente*Gypfo madido ftatim urendu efi: uel fqua
quonia celerrime coit:acficcaf. Tame rurfus rundi#infarinarefoluipatitur,Vfusgypfi in albariis fi gillis mam^
sdificiorum # coronis gratiffimus,Exemplucp llluftre.C.Proculeu AugufiiCsfarisfamiliaremin maxi talem
mo fiomachi dolore gypfo poto confciuifie fibi mortem,

A ii

LIBER.

cel latia

tes

uelcau.

cia

uel ante

uel tra/

ctu repe

retfed

fallaci

ubicucp

(bres ge

lantuel

coaffa'

tiones

uelmul

ta

uel con/
cretae

uelam/

ni

uel p te/
rotos
autapy/
rotos

uel h'
mio

De pauimentis:& quando primum Romae: & fubdialibus pauimentis!# graecanids:^ quando primd
camerae* C A* XXV*

n- Auimenta originem apud graecos habent elaborata artepi&urae ratione!donec hthoftroraex/
^ pulere eam.Celeberrimus Fuit in hoc genere Sofusjqui pergami ftrauic que uccat Afaroto. Oc
con.quohia purgametacoenae inpauimeto quaecouern folennueluti relicta fecerat! paruis e te/

_ (Iulis tincftif^ in uarios colores.Mirabilis ibi coluoa bibens:& aquam umbra capitis infufcan*

abripientealia efcam»Ludetes uideres in canthari labro. Apricatur aliae Haberes fefe.Pauimenta credo priV
mum fa<fta:quae nunc Uocamus barbaricaratq? fubtegulanea*Jn iralia e feflucis canea : hoc aperte ex nofe ip
fo itelligi poteft.Romse fcalpturatu i Iouis capitolim aede primu fa&um eft poft tertio punicu bellu initu*
Frequetata uero pauimera ante cimbricu magna gratia animoru indicio eft lucillianus ille uerfus* Arte pa/
uimeraatcp emblemata uermiculata.Subdialia graeci inuenere talibus domos cotegentes facili tra&u & re
penre.Sed fallax ubicu® imbres gelant.Neceflariu binas per diuerfum taxationes fu bfterni. Capita earum
praefigi ne torqueatur.Et ruderi nouo tertiam parte teftae tufae addi.Deinde rudus in quo dua: quintae cal
cis mifceatur pedali craffitudinefeftucari.Tunc nucleo craflo fex digitos induci 8C e tefta gradi no minus al
ta duos digitos ftruuFaftigium uero feruari in pedes denos fefquucem. Ac diligenter cote defpumare quer
nif«j axibus cotribulare*Quae torquetur inutilia putanr*Immo & filice aut palea fubftemi melius ee quo
minor uis calcis perueniar.Neceflario & globofum lapidem fubiici.Similiter fiunt fpicata teflacea.Non ne

gligendumetiamnum unum genus graecanicum. Solo feftucato iniicitur rudus aut teftaceum pauimetu*
►ein fpifle calcatis carbonibus inducitur fabulo calce ac fauilla mixtisjmateria craffitudine femipedali ad
regulam & libellam exigitur!& eft forma terrena.Si uero cote depolitum eftjnigri pauimenri ufum optr
nerXithoftrota caeptauere iam fub Sylla paruulis certe crufbs.Extatq? hodiequod in forruae delubro pre
nefte fecit*Pulfa deinde ex humo pauimenta in cameras rranfieremt pronum uitium . Er hoc certe inueiv
tum ab Agrippa i thermis quas Roma: fecit.Figlinum opus encauftopinxit.in reliquis albaria adornauit.
Non dubia: uit reas fadurus camerasjfi prius id inuentum fuiflenauta parietibus fcaena: ut diximus* Scaii
r i peruenifletin cameras*Quamobrem originem uitri dicemus.

De ongie uitri 8C roe faciedi!& de obfidiao uitrojST generibus multiformibus uitri. C A. XXV U

Ars eft fyrmquae Phoenice uocatur finitima iudaea: intra montis carmeli radices paludem ha/
benstquae uocatur candebea*Ex ea creditur nafei helus amnis quinq? milium.p» fpacio in mare
profluens iuxra ptolemaidem coloniam.Lentus hiccurrininfalubris potu:fed cerimoniis facer
limofus uado profundus. Non nifi refufo mari arenas faretur.Fludibus.n* uolutatae nitefeunc
deeritis fordibus. Nunc & a marino creduntur aftringi morfuino prius utiles . Quingentoru eft pafiuu m
no amplius lictoris fpacium.ldq? tantu multa per faecula gignendo fuit uitro.Fama eft appulfa natie merca
toru nitri cu fparfi per littus epulas pararetinec eflet cortinis attolledis lapidum occafio:glebas nitri e naue
fubdidilTe.Quibus accefis permixta arena lictoris tranflucetes nobilis liquoris fluxi fle riuos!& hanc fui fle
originem uitri.Mox ut eft aftuta & ingeniofa folertia non fuit coteta nitrum mifcuiflejcoeptus addi QC ma
gnes lapisrquoniam in fe liquorem uitri quoq? ut ferrum trahere creditur.Simili modo 6t calculi fplende/
tes multifariam coepti urijdeinde conchiae 8i toffiles arense* Audores funt in india e cryftailo (Vada fieri:&
ob id nullum comparari indico.Leuibus aute aridiftj lignis coquitur addito cyprio ac nitro maxime ophi
rio.Continuisfornacibus ut aes liquatur! maflae® fiunt colore pingui nigricantes.Acies tanta eft ! quacuq?
ut citra ullum fenfum ad ofla cofecet quicquid afflauerit corporis. Ex maffis rurfus funditur i officinis tm
guiturc^.Et aliud flatu figuratur* Aliud torno teritur.Aliud argenti modo cadatur.Sidon quodam iis of/
ficinis nobilistfiquidem etiam fpecula excogirauerac.Haec fuit antiqua ratio uitri.Iam uero & in uulturno
mari italiae arena alba nafcens fex milium pafluum a litrore inter cumas atep lucrinurmqus molhffiroa eft
pila molaqp teritur.Dem mifcetur tribus partibus nitri pondere uel menfuralac liquata in alias fornaces
tranfFunditur.Ibifitmafla qua: uocatur ammonitrum. Atqt haec recoquitur!& fit uitrum purum ac mafi
fa uitri candidulam uero & per gallias hifpaniafq? fimili modo arenae temperantur.Ferant Tpberio princi
pe excogitatum uitri temperamentum ut flexibile eflet:&: totam officinam artificis eius abclitam!ne aeris*
argenti:auri!metallisprecia detraheretur.Eaque famadiu crebrior quam cernor fuit.Sed quid refert^Ne/
ronis principatu reperta uitri arte quae modicos calices duos!quos appellabant petrotos . HS • fex milibus
uenderet.In genere uitri 8C obfidiana numerancur:ad fimilitudinem lapidisiquem in sthiopia inuenit ob
fidius nigerrimi colorisialiquando 6t tranflucidi : craffiore uifu atque in fpeculis parietu pro imagme um/
bras reddentes «Gemmas multi exeofaciunr*Vidimufque&folidas imagines diui Augufti ; capti mate/
ria huius craffirudinis.Dicauitque ipfe pro miraculo in templo Concordiae obfidianos quattuor elephan/
tos*Remifit 8C Tyberius Caefar heliopolirarum cerimoniis repertam ibi in haereditate eius qui praefuerat
aegyptotobfidianammiaginemMenelai.Exquoapparetantiquiormattriae origo nunc uitri fimilitudi
ne interpollata. Xenocrates obfidianum lapidem in india 8t mfamnio italiae &ad oceanum in Hifpaniji
nafei tradit. Fit & in tindluras genere obfidianum adefearia uafa torum rubens uitrum atque nontranf-
lucensthaematinon appellatum . Fit & album QC murrhinum aut hyacinthos! faphirofque imitatum : dC
omnibus aliis coloribus. Nec eft aha nunemateria fequaciorlautetiam piifturse accommodatior* Maxi
mus tamen honos in candido tranflucente quam proxima cryftalli fimilitudine • Vfus uero ad potandum
argenti metalla 6C auri pepulit. Eft autem caloris impatiesrni pcedat frigidus Iiquoncu addita aqua uicreae
pil-TC foleaduerfo in tantu excandefcantrutueftes exurant fragmeta teporata agglutinatur tantu rurfus tO'
tafundi non queunt praeterquam abrupta fi bi nec tingui ueluti cum calculi fiunt ; quos quidam abaculo?

1

TRJGESIMVSSEPTIMVS

CCX1II

appdlanttatiquos eria pluribus modis uerficolores*Vitrum fulphuri concodhim ferruminaf in lapide. At '
pera&is omnibus quae conflant ingemo arcem natura facientejfuccurrit mirari nihil pene non igni perfici#
fgnium miracula 8C medicini prodigia. CA. XXVlf.

Gnisiccipirarenas: ex quibus alibi uitrum:alibiargenrum:alibi minium i alibi pium bigenera!

|alibi pigmentatalibi medicamenta fundir.lgne lapides in ^s foluunrur.lgne ferrum gignicurac
donatur.Igne cremaro lapidecementain teais alligantur* Alia faepius uri prodeft. Eadem raa

_ teria aliud gignitur primis ignibustaliud fecundis:aliud tertiis.Quando iple cai bo uir es habere

incipit reftin&ustat^ intcriflecredirusjmaiorisfituimitis.Immefa&irnprobarerurn naturar portio , Et
in qu3 dubium fit pTura abfumat:an pariat. E fl & ipfis ignibus medica uis. Peflilenrise quar folis obfcura'
tione contrahitur ignis fuffitu multiformiter auxiliari certum eft.Eropedodes& Hippocrates id demon'
ftrauerediuerfislocis.AdconuuIfauifcera:autconturaut.M.Varroau£l:oreft.Ipfis.n.uerbiseiusufar.Lix Vellixi/
cinis eft inquit foci* Inde enim cinis luxaris potus medetur. Vt licet uidere gladiarores cum deluferint hac uiu u'qc
iuuari potione.Quin 8C carbunculum genus morbijquo duos confutares nuper abfumpros indicauimus: e focus
querneus carbo tritus cum meile fanat. Adeo in rebus damnatis quoq? aciam nullis funr aliqua remedia: Vel con
ut in carbone ecce & rinere.Non praeteribo St unum foci exemplum romanis litteris daru.Tarqutnio pri uulfi fut
fco regnante tradunt repente in foco comparuifle genitale e cinere mafculini fexus.Eamcp : quae infederat Vel nui
ibit Tanaquilis reginae ancillam Ocrifiam captiuam confurrexifTegrauidam.lta Seruium Tullium natum lis ineo/
qui regno fucceffit.Inde St in regia cubanti puero capur arfifle uifum : creditumq? Laris familiaris filium, gniris
Ob id compitalia 8t ludos laribus primum inftituifle*

CA1I PLINII SECVNDI NATVRALIS HISTORIAE LIBER# XXXV1L ET VLTI.

PROOEMIVM.

Origo gemmarum.

IHlL VT INST1TV
to operi defi t:gem mae
fuperfunt: St i a ritum
coaita rerum naturae
maieflas a multis nub
la fui pte mirabilior!
Tantum tribuunt ua/
rietati coloribus mate
riar decon*Violarietia
fignis gemas nefas du
cctes. Aliquas ueroex
rra precia ulla raxatio/
nemque humanarum
opum arbitrantes ur plenfqi ad fumma abfoluratp
'erum naturae coremplationem faris firuna aliqua
gem ma.Quae fuerit origo gemmaru St quibus ini'
riis in tantu haec am miratio exarferit dixim us quo,-
^ dam tenus m mentioe auri annulorucp. Fabula pri/
* mordium a rupe caucafea rradur .Promethei uincu
Iorum interprerationefatali.Primumq? laxi fragmentum indufum ferro ac digito circundarum hoc fuit/
feannulum St hoc gemmam.

De gemma Polycratis tyranni:& Phyrri regis:&qui fculptoresoprimi:& nobilitates artificum : St qui
primus dadtylothecam Romae habuir. C A. I.

iis initiis coepit audtoritas in tantum amore elara ut Polycrari Scuero famio lfularum ac litto ru ty
'ranno felicitatis fuaeiqua nimiam fatebatur efle ipfetfaris piamenti in unius gemmae uolunrario
dano uidererurtfi cum fortunae uolubilitate paria facerer.PIaneg? ab inuidta eius abunde fe redi
' mi purarettfi hoc unum doluifler. Afllduo ergo gaudio laflus prouecflus nauigio in alrurmannu
Ium merfit. At illu pifeiseximiamagnitudineregi narus efcae uice raptutur faceret oflenru: in culina dorm
ri rurfus fortunae ffidiantis manu reddidit.Sardonice eam gemam fuilTecoflanoflendurm Romae(fi cre
dimus)in cocordiaedelubrocornuaureo Augufhe donoincIufam:& nouiffimum prope locum tot praela
tis optinentem.Poft huncannulum regia fama efl gemmae pyrrhi illius quiaduerfus Romanos bellu gef
fit.Naqj habuifTe traditur achatentin qua nouem mutae St Apollo citharam tenens fpedtareturtno arte fed
fponre naturae ita difcurrentibus maculisjutmufis quoqp fingulis fua redderenrur infignia.Nec deinde
alia quae tradatur magnopere gemmarum clariras extat apud audoresrpraererqua Ifmenia Choraule mul/
tis fulgentibufqr uti folitum comitante fabula uanitatem eius indicaro in rypro:fex aureis denariis fmarag
do in qua fuerat fculpta Amymone iuffi fle enumerari.Er cum duo relati eflentrimminuto peio : male me
Hercules curatum dixiffaMultum enim detfadtum erat gemmae dignitatuHic uidetur inftituifle ut orni

Vel mo
biliratc

Vocito/

tius re
gionis

Vel fui/
getibus
maculis

: • : liber. „ "i

nes muticae artis hic quotj ofhmtatione eenferenturmeluti Diony fiodoms aequalis eius 8t aemulus t ut fi/
bi quocy par uideretur.Tertius qui eodem tempore fuit inter muficos Nicomachus multas gemmas ha/
buiffe tradituriled nulla peritia eleftastfed forte quadam. His exemplis initio uoluminis oblatis aduerfus
iftos qui fibi hancoftentationem arroganttut palam fit eos tibicinum gloria tumere, Hoo;n Polycratis ge
ma quae demonftratur illibata inta£la<j ab Ifmeniaj aetate poft multos annos apparet fcalpi etiam fmarag/
dos folitos.Confirmat hanc eadem opinionem edi&ura Alexandri magnitquo uetuit in gemma fe ab alio
fcalpi q a pyrgotele non dubie clariffimo artis eius.Poft eum Apolloniaes & cronius in gloria fuere»Quiqi
diui Augufti imaginem fimilem expreffmqua poftea principes fignant.Sylla dictator traditione Iugurta:
Vel iter femper fignauit. Eft 8t apud ausiores 8t inter catienfem illum cuius patrem Scipio Aemylianus ex prouo
cacienfe catione interfeceratrpugnx eius effigie fignafTe uulgato Stillonis Praeconini fale.Quidnam fuiiTeaucluru
ei\m fi Scipio a patre eius interemptus efTet^Diuus Auguftus inter initia fphinge fignauit. Duas autem: in
matris annulis iam indiferete fimilitudinis inuenerat. Altera per bella ciuilia abiente eo amici fignauere epi
ftolas St edidta*Quae ratio temporum nomine eius reddi poftulabannon infaceto lepore accipientiu enig/
mata afferre eam fphingem.Quin etiam Moecenatis rana per collationem pecuniarum in magno terrore
erat, Auguftus poftea aa deuitanda conuitia fphingis Alexandri magni imagine fignauit, Gemmas plures;
quod peregrino appellant nomine daftylothecamtprimus omnium habuit Romx priuignus Syllse Scau
rus.Diucp nulla alia fuittdonec Pompeius magnus eam:quse My thridatis regis fuerathnter dona in capito
lio dicaretmt,M,Varro:aIiig? eiufdem aetatis audtores confirmantrmultum praelatam Scauri»Hoc exem/
pio Caefar ditftator fex dadtylo thecas in aede Veneris genitricis confecrauit,MarceIIus odtauia genitus in pa
latina Apollinis aede unam. Vidtoria tamen illa pompeii primum ad margaritas gemmaf^ mores inclina
uit»Sicur,L*Scipionis & Cn» Manlii ad caelatum argentum 8t ueftes attalicas dC triclinia aerata,Sicut,L»Mu
mii ad corinthia St tabulas pictas.

De gemmis tranflatis in triumpho Pompeii;# natura cryftalli # medicinis:# luxuria circa eam:# qua
do primum inuenta myrrhina:# luxuria circa ea # natura myrrhinorum : quae mentiti funt audtores de
fuccino, _ ^ _ CA. 11«

^ utI P^anius nofcaturtuerba ex ipfis pompeii triumphorum acftis fubiiciam.Ergo tertio trium
fO pho quem de pyratis;afia:ponto:gentibufcp # regibus in feptimooperis huius uolumine indi/
FHJ catis.M»Pifone.M,MeflaIa confT.pridie calendas Octobristdie natalis fui egititranftulit alueum
cum tefteris Iuforium e gemmis duabus latum pedes tresjlogum pede$ quattuor. Et ne quis de
ea re dubitet nulla gemmarum magnitudine hodie prope ad hanc amplitudinem accedentedn quo fuit lu
na aurea:pondo«xxx.Ledtos tricliniares tres.Vafa ex auro # gemmis abacorum nouem , Signa aurea tria.
Mineruae:Marris;& Apolliniscoronasexmargariris,xxx»tres.Montem aureum quadratum cum ceruis
Vel rir/ # leonibus # pomis omnis generis circundata uite aurea.Mufeum ex margaritistin cuius faftigio horolo
cudatis gfum erar.Imago Cn. Pompeii e margaritistilla regio honore gratanllius probi oris uenerandicp per cun'
6tas gentes-.illa inquam ex margaritisrfeueritate uidta # ueriore luxuria q triumpho.Quod profe&o inter
illos uiros duraflet cognomen Magnitfi prima uictoria fic triumpha fles de margaritis magnettam prodi/
ga re St foeminis repertatquam habere gerereqi fas non fit,Hinc fic fieri tuos uultus^fic te preciofum uide
nYNonne illa fimilior tui eft imagotquam pyrenei iugis impofuiftifGraue profero foedum® probrum
uTfceuu erattni uerius fit eum deorum oftentum credi oportere, Clarecy inrelligi pollet iam tum illud caput orien/
tis opibus fine reliquo corpore oftentatum,Caetera rriumphi eiufdem quam ueriffime fubiiciam Reipub,
datum mille talentum. Legatis St quaeftoribus;qui oras maris defendiflentfeftertia bina millia. Commili
tibus fingulis quinquaginta.ToIerabiliorem tame fecit caufam Caii principistqui fuper omnia muliebria
foculos induebat e margaritis.Et Nerois principis qui feprra perfonis hiftrionu 8t cubicula uiaroria unio/
nibus confternebat*Quinimmo etiam ius uidemur perdidifie corripiendi gemmata potoria 1 8t uarie fu/
Vel nu pelle&ilis genera annulos tranfeuntes.Qua?,n,no luxuria innocentior exiftimari poffit:' Eadem uidoria
luxuria primum in urbem murrhina inuexit.Primufcy pompeius fex pocula ex eo triumpho capitolino Ioui dica
uit.Quae protinus ad hominum ufum tranfiere.-abacis etiam efcariif® uafis inde expetitis . Excrefcit^ in
dies eius rei Iuxus,Murrhino,!xxx.feftertiis empto capaci plane ad fenarios tres, Calicetpotauit ex eo ante
hos annos confularis ob amorem abrafo eius margine ut tamen iniuria illa precium augeret, Necy eft ho/
die murrhini alterius pr^ftantior indicatura,ldem ut reliquis generis eius quantum uorauerir licersefti/
mareexmultitudinetquse tanta fuirtut auferente liberis eius Nerone Domitio theatrum peculiare tras t y/
Velor berim ore is expolita occuparent.Quod a populo impleri canente fe.Et dum poppeianis praeludit : etiam
cis Neroni fatis erattqui uidit tunc annumerari unius fcyphi fracta membratquae in dolorem credo faeculi in

Vel hoc uidiamquefortunae tanquam Alexandri magni corpus in condirorio feruaritut oftentaretunplacebat, T,
a popu Petronius confularis moriturus inuidia Neronis principisjut menfam eius exhaeredaret trullam murrhi'
leipleri nam.ccc.feftertiis emptam fregit»Sed nero ur par erat principem uicit omnes ♦ cccc , feftertiis capedinem
cauente unam parando. Memoranda res tanti imperatorem patremque patriae bibiffe.Oriens murrhina mittit.
Vel hy. Jnueniuntur enim ibi in pluribus locis nec infignibus:maxime parthici regni • Praecipue tamen in carma/
fpiaden nia,Humorem putant fub terra calore denfari.Amplitudine nufqua paruos excedut abacos. Craffitudine
rara quara ditflu eft uafi potorio.Splendor iis fine uiribustnirorcy uerius q fplendor . Sed in precio uarieras
colorujfubinde circuagentibus fe maculis in purpuram candorem®:# tertium ex utrogi ignefeente uelu-
ti per tranfitum coloris purpura rubefcente.-aut lacie candefcen te, Sunt qui maxime in iis laudent extremi
tates:# quofdam colorum repercuflustquales in caelefti arquu fpedlantur . His macula pingues placent.

TRJGESIMVSSSPTIMVS

CCXIIIl

Tranfluccrequicquam aut pallere uirium eft.Item fales uerrucaecp no emfnentes : fed ut in corpo ri etiam
plerugjfeffiles, Aliqua & inodore commendatio eft. Contraria huictaufacryftallumfacirigelu uehemen
tioreconcreto.Necaiiubicerre reperiturtquam ubi maxime hybern^niues rigenriglaciemqi efle cerrum
;eft:unde QC nom* n graeci dedere.Oriens & hanc mitrit.Sed indita; nullapra;fertur.Nafatur&: in afia ! ui/
liffima circa alabandam & hortofiam finitimifigp montibushrem in cy pro.Sed laudara in europse alpium
,iugis,Iubaaudoreft:&inquadaminfularubrimarisanfearabtam firanafciqua;neronuocetur.Erjnea
,qua;iuxfta gemmam topacionferat.Cubitalemc^efoflamaPythagora Ptolem ari regis pratfedo» Corne
Jius Bocchus 5C in Iufitania nafci per quam mirandi ponderis immenfis iugis deprsehenfis ad liberamem Vel ne
tum aquae puteis, M»rum & quod Xenocrates tradit ephefius aratro in afia 5C cypro excitari, Noenim Tue pos
niri in terreno : nec niti inter cautes : creditum fuerat.Similius ueri eft quod idem Xenocrates tradit tor/
tentibus fie pe deportaruSudines uero negat nifi ad meridiem fpedantibus locis nafci*Quod certum e:no
enim reperitur in aquofis!qqua in regione praegehda:uel fi ad uada ufip glacientur amnes. Cariefti humo -
reparua^niue id fieri necefle eft.ideo caloris impatiens nifi infrigido potu abdicarur. Quare fexangulis Vel ad
nafcatur lareribusmon facile ratio inueniri porefheo magis q ne g? mucronibus eadem fpecies eft,*8c ira ab dicatur
folutus eft laterum Ieuortut nulla id arte pofiita;quari,Magnitudo ampliffima adhuc uifa nobis erat: qua
sn capitolio Liuia augufta dicauerattlibrarum circiter.Kidem Xenocrates audior eft:uas amphorale uifum.

Et aliquiex india cryftallum fextariorum quattuor.Nos liquido affirmare poffumus in cautibus alpium
nafci adeo inuiistut plerusp fune pendentes eam extrahant.Peritis figna dC indicia nota funt, Infeftantur
plurimis mriis:fcabro:ferruginermaculcfanube:occulraaliquandouomica:pracduro fragilicp centro! 8C
tale appellato, Eft & ruffa aliquibus rub<go, Aliis capillamctum rima; fimile.Hocartifkes litura occultat* Velcce
Quae uero fine uitio funtipuras efle malunt. Acenteta appellantes:nec fpumei coloris lympidaeqi . Poftre/ latura
mo uero audoritas in pondere eft.Inuenio medicos quse funt urenda corporum non aliter utilius id fieri
purareqcryftallinapila aduerfis appofitafolis radiis, Alius hicfuror.HS.centum.l , millibus trullam una
no ante multos annos mercata matrefarmlias nec diuire.Item Neroamiflarum rerum nundoaccepro du'
os calices cryftallinos in fupremaira fregit illifos.Haecfuit ratio fseculum fuum punientisme quis alius ex
iis biberer. Fragmenta farciri nullo modo queunt.Mireqiad fimilitudinem acceflereuirrea : fed prodigii
modo utfuum precium auxerinricryftallinon diminuerinr.Proximum locum in deliciis foeminarum ta
men adhuc tantum fuccina optmentieademqi omnia haec quae gemma;. Audoritatem fane maiorem ali/
quibus de caufis cryftailina & murrhina habentrRigidi potus utraq.In fuccinis caufam ne deliciae quide
adhuc excogirauerunt.Occafioleft uanitas graecorum diligentise.Legenres modo aeque perpetiatur me de
ortu eorurmeum hoc quocp interfit tutae fcire pofteros quicquid illi prodidere mirandum.Phaetontis fui
mine idi foroies fletu muratas in arbores populos lachrymis eledrum omnibus annis fundere iuxta erida
num amnemiquem padum uocamus.Et eledrum appellatumjquonia fol uocitatus fit eledros t plurimi Velhe
poetae dixere!primicputarbitror!Efchylus:PhiIoxenus:Nicander:Euripides:Satyrus, Quod efle falfum lios
Italiae teftimon io paret. Diligentiores eorum eledridas infulas in rnari hadriatico efle dixeruntiad quas di
laberetur padus, Qua appellatione nullas unqua ibi fuifle certu eft.Nec uero ullas ibi appofitas efle in quas
quicqua curfu padi deuehi poffit.Nam q> Efchylus in hyberia hoc eft in hifpania eridanum efle dixit:eun/
dem^ appellari rhodanurmEuripides rurfus 8C Apollonius in hadriaticolirtore confluere rhodanu dC pa/
dumtfaciliorem ueniam facit ignorari fuccinilin tanta orbis ignorantia.Modeftiores:fed aeque falfum pro
didere in extremis hadriatici finus rupibus inuris arbores ftare:quae canis ortu hoc effunderet gumi.Theo
phraftus in liguria effodi dixit.Phactonrem in sthiopia ammonis obifle.Ob id delubrum ibi efle atq? ora
aUum*Eledrum<jgigni,PhiIemonfoffi!eefle:&infcythiaeruiduobuslocis,CandidumatqicaereicolO'
r is quod uocaretur eledrum. In aliolocofuluumquodappellareturfualtcrnicum.DemoftratusIyncurio
id uocat:& fieri exurinalyncum beftiarum. Emaribus fuluum &igneum:efaeminis languidius at^can
didum» Alii dixere langurium:^ efle in italia beftias Iangurias.Zenorhenis lagas uocat eafdem! 8C circa pa
dum iis uitam affirmar»Sudines arborem quae gignat in Irguria. In eadem fentetia & Metrodorus fuit. So
tacus credidit in brirannia arboribus effluererquas eledridas uocauir.Py iheas gutonibus germaniae genti
accolis aeftuarium mentonomon nomine ab oceano fpatio ftadiorum fexmilium . Ab hoc diei n3uigatioe
infulam abefle abalum.IIlo uere fludibus aduehi:&: efle cocreri maris purgamerum . Incolas pro lignoad
ignem uti eojproximifffl teutonis uendere,Huic 8C Timaeus crediditifed infulam bafiliam uocauit Phile/
mon negauit flamam abeledro reddi.Nicias folis radiorn fuccum intelligi uoluit.Hos circa occafum cre¬
dit uehemetiores in terram ados pinguem fudorem in ea parte oceani relinqueretdeinde acftaribus in ger/
manorum httoraeiici.Et in aegypto nafci fimili modo;&! uccari facaUItem in india: grariufcp thure efle in
dis*In fyria quogi foeminas uerticillos inde facere:& uocareharpagarquia folia 3C paleas : uefliug? fimbrias
rapiat.Theophraftus oceano id ex^efluate ad pyrrenei .pmotoriu eiici. Quod & Xenocrates credidit : q de
iis nuperrime fcripfit. Viuitadhuc Afa rubastqui tradiditiuxra atlanticu mare efle lacu carphifida : quem
mauri uocent eledrum . Hunc fole excalfadum e limo dare eledru fluitas.Mnefias africat loeu fycicne ap/
pellatu:& crathin amne in oceanueffluentee lacu:in quo aues quas meleagridas &C penelopas uocat uiuere*

Jbi nafci ratione eade qua fupradidum eft deeledride lacu.Theomenes diciniuxta fyrtin magna hortum
hefperidum efle:ex quo in ftagnum cadat.CoIligi uero a uirgimbus hefperidum . Cteflias indis flumc efle
hypobarum ; quo uocabulo fignrficetur omnia uafa ferre bona: fluere a feprentione in exortum oceatuim
iuxta montem filueftrem arboribus eledrum ferentibus. Arbores eas aphy tacoras uocari:qua appellatio^
ne figoificetur praedulcis fuauitas.Mithndates in germaniae littoribus efle infulam: uocariq? ea oferidam

A irii.

Velprin
cipali lo
co

Vel adie
dio

Vel ma
xime ,p
uincia

, LIBER.

caedri genere filuofam : inde defluere in petras » Xenocrates non fuccinum tantum in italia : uerum etiam
thieum uocari: a fcythis uero facriunuquonia 6C ibi nafcatur. Alios putare in numidia gigni,Super oes efl
Sophocles tragicus poetarquod equidem miror tanta grauitate cothurni:& praeterea uitx fama alias priti
cipe loco genitus athenis rebus geftis exercitu ducflo,Hic ultra idiam fieri dixit e lachrynais meleagridum
auium meleagrum deflentium. Quod &credidifleeum;uelfperafle aliis perfuaderi pofle quisnon mire/
tur Cquaue pueritiam tam imperitam pofle reperiri quae auium ploratus annuos credatilachrymas ue tam
grandefcpjauefip e grxeia ubi Meleager periit ploratu ifle in indosd Quid ergo^Non multa aeque fabuiofa
produnt poetae ^Sed hoc ea in re qua quottidie luehaturtatqj abundet:& hoc medaciu coarguat feno que/
quam dixifleifumma hoium cotemptio eflt& intoleranda mendacioru impunitas»

De ortu;Sd medicinis:& generibust& luxuria fuccinoi^:& lyncurio:& medicinx. C A. 111*

Ertum eflgigniininfulisfeptentrionalisoceani:&agermanisappelIarigleflum:itag»6<ra no¬
li flris unam infularum obidgleflariamappellatamjGermanico Csefare ibidaffibus rem gererx
- i| teauflrauiam a barbaris di<flam»Nafcitur autem defluente medulla pinei generis arboribus: ut
gummi in cerafistrefina pineis erumpit humoris abundatiaidenfatur rigore uel tepore aut ma
rircumintumefcensxftus rapuit ex infulistcerte in Iittoraexpelliturlitauolubileut pendere uideaturanj
confidere in uado.Quod arboris fuccum efle etiam prifei noftrijcredidere ob id fuccinum appellantes, Pi/
nex autem arboris efle indicio eft pineus inatritu odort& q> accenfum txdx modo ac nidore fagret* Affer
rura germanis in pannoniamtmox per prouinciam»Inde ueneti primum quos grxei enetos uocant: rei fa
mam fecere,Proximi pannonix id accipientes circa mare hadriaticum,Pado uero ad nexa fabulx uiderur
caufaihodie^ tranfpadanarum agreflibus foeministmoniliu uice fuccina geflantibus maxime decoris gra
tia.Sed 8t medicinxiquando tonfillis creditur refifleret& fautium uitiis uario genere aquarum iuxta illos
infeftante guttura ac uicinas carnes,Centum fere,M.pafluum abefl a carnuto littus pannonix:quo id ger
manix inuehitur percognitum nuper,Vidit enim eques romanus miflus ad id comparandum a Iuliano
curante gladiatorium munus Neronis principis,Qui hxc commertia & littora peragrauitttanta copia in/
uechiut retia coercedis feris podium protegentia fuccinis nudarentur. Arma uero 8C libitina totufqi unius
diei apparatus eflet a fuccino,Maximum pondus is glebx attuIit,xiii,Iibrarum,Nafci &C in india cerru efl*
Archelaus qui regnauit in cappadocia illinc cortice inhxrenre tradit aduehi rudejpoliriqj adipe fuis lamen¬
tis inde co<flum:& liquidum primo deflillare argumento funt quxda intus rranflucentiaiut formicx; aut
culicesjlacertxcp quas adhxfifle mufteomon efl dubium:& inclufas indurefcenti»Genera eius plura, Can
did3 odoris prxfiantiflimi«Sed nec his;nec exreis precium,Fuluis maior aucfloritas,Ex iis etiamnum ant
pliortranflucentibusjprxterqfi nimio ardore flagrentnmaginemcp igneam ineflernon ignem placer* Su/
ma laus falernis a uini colore didtis molli fulgore perfpicuis*Sunt & in quibus decocti mellis lenitas place-»
at. Verum hoc quocp notum fieri oportet quocunq? modo tingui libeat:hxdorum fxuo 8C anchufx radi :
ce,Quippe etiam conchylio inficiuntur.Cxterum attritu digitoru accepta ui caloris attrahunt in fe paleas
8i folia aridamtmagnes lapis ferrum. Ramenta quoqifuccini oleo addito flagrant dilucidius diutiufqt qua
lini medulla. Taxatio in delitiis tanta ut hominis quauis parua effigies uiuorum hominum uigentiumq?
precia fupcrettprorfus ut cafligatio una non fit fatisdn chorinthiis xs placet auro argentoq? mixtu m:in cx
latis ars &Z ingenia.Murrhinorum & cryflallinorum diximus gratiarmVniones capite circunferuntur;

gemmx digitis»In omnibus deniq3 aliis uitiis oflentatiotaut ufus placet.In fuccinis deliciarum tantum co/
fdentia,DomitiusNeroincxtensuixfuxprotentiscapillosquocyconiugisfux Poppex in hoc nomen
adoptauerat quodam etiam carmine fuccinosappellando.Et quoniam nullis uitiis defunt preciofa nomi/
na ex eo tertius hic quidem colos»ccepit expeti a matronis, Vfus tamen fuccinorum iuenitur aliquis in me
dicina:fed non ob hoc foeminis placet.Infantibus alligari amuleti ratione prodefl,Calliftratus 8C cuicunq?
xtati contra lymphationesprodefTetradit.EturinxdifficultatibuspotumtalligatumguHic&differentia
nouam attulit appellando chryfoledlrum quafi coloris aurei:& matutino grauiffimi afpeflus • Rapaciffi -
mum ignium!& fi iuxta fuerint celerrime ardefcens,Hoc collo alligatum mederi febribus 8C morbis. Tri
tum cum meile ac rofaceo aurium uitiis,Et fi cum meile attico conteratur ; oculorum quo<j obfcuritatir
bus, Stomachi etiam uitiis uel per fe farina eius fumptamel cum maflice ex aqua pota,Succina etiam gem
mis qux funt tranflucide:adulterandi magnum habent locum;maximeametyftis:cum omni ut dixirn us
colore tingantur.De lyncurio proxime dici cogit aueflorum pertinacia . Quippe etiam fi non elecflrum id
eflet lyncurium tamen gemmam efle contendunt. Fieri autem ex urina quidem lyncis • Sed egeflam terra
protinus beflia operiente eamtquoniam muideat hominum ufuuEfle autem qualem in igneis fuccinis co
loremtfcalpiqj.Nec folia tanturmaut flramenta ad fe rapererfed xris etiam ac ferri laminas t quod Diodes
quidem & Theophrafluscredidit.Egofalfumid totum arbitror»Necuifam in xuonoftro gemmam ul/
lam ea appellationeiEt quod de medicina fimul proditur calculos ueficx eo poto elidi:&: morbo regio oo
curriifi ex uino bibatunaut fi portetur.Et tamen nunc gemmarum confefia dicemus a laudatiffimis orfi.
Nec uero id folum agemusifedad maiore utilitatem uitx obiter coarguetur magoru infanda uanitas: qua
do illi uel plurima prodidere de gemmis medicinx ex iis fpecies blando prodigio tranfgreffi.
JDejidamantisgeneribusj&medicinist&margaritis, CA* IIIF*

Aximum ,n rebus humanis no folum inter gemmas preciu habet adamasjdiu no nifi regibus;
w ^ 7 A 1 ^ “s admodu paucis cognitusiunus modo in metallis repertustpqua raro comes auritnec nifi £
9 auro nafei uidebaf* Veteres eu in xthiopu tatu metallis fueniri exiflimauere iter delubru Mer/
curii atq? lfula meroen dixerutg* no ampliore cucumeris femine aut colore diffimile inueniri.

TRIGESIMVSSEPTJMVS

CCXV

Nunc genera eius fex nofcunttirjndici non in auro nafcentisjfed quadam cryftalli cognatione , Siquidem
6C colore rranflucido no differr.Er lateru fexangulo leuore turbinatus in mucronermaut duabus coriariis
partibustquo magis rniremunutfi duo turbines latiffimis fuis partibus rnnganf magnitudine ueroenam
aueilani nudei«5jimj|;sefthuicquidearabicus:minorrantu.SimiliterS<:nafccnscacteris pallor genus & in
auro no nifiexcellenrifiimonata!is.Incudibushideprehedunf:ifarefpuetes i&umtut ferru urrimy diftul
rerncudeflgpetmpfcEd!fial»ant*Quippeduritiamenarrabiliseft:fimulqrignii5ui£lrixnaturar& nuncjinca'
lefcens. Vnde 6C nome indomita uis grteca interpretationeaccepit. Vnu ex iis uocaccenchromquod efr mi
Ii magnitudine. Altem macedomcu in philippico auro repertum:& hic eft cucumi fem ine par. Poft hos cv
prius uocatur in cypro repertus uergens in aereum colore. Sed in mediana ut dicemus efficaciffimus.Poft
hunc eft fidentes ferrei fplendorisrpdderc antecaereros;fed natura diffimilis*Nam 8i idfrbus frangitur : &C
alio adamare perforari por.Quod & cyprio euenit*Breuitercp ut degeneres nois tantu audtoritare habenr*

Jd$ quod rotis uoluminibus his docere 8C madareconati fumus de difeordia rerum cocordiacp: quam an
ripathiaac fimparhiam appellaucre gra;ci no aliter clarius inrelligi poteft.Siquideilla inuicfta uis duarum
uiolennffimae narura; rerum ferri ignifgi cotemptrix hircino rumpitur fanguinetac ne aliter q recenti cali
doqt macerara:& nc quoq? multis itftibusttunc etia pratferq eximias incudes malleofq? ferreos fragens.Cu
ius hoc ingemo muen tu fQuouecafu repertum fAut quae fuit coiecftura experiendi rem immefi fecreti:&
infoediffimo afalium omni profecto numeris talis inuentio hois eft.Nec quacreda in ulla parte natura; ra
ciorfed uolunras.Et cu foeliciter rumpere cotingirtin tam paruas frangitur cruftastut cerni uix poflint.Ex
petuntur a fcalptoribusiferroqt indudurur:nulJa no duricia ex facili cauantes* Adamas diffidet cu magne/
te lapide in tantu:utiuxrapofitusferrunopatiaturabftrahi:autfi admotus m3gnes apprehederirtrapiar: t/elat/
atq? auferar. Adamas & uenena irrita faciCSi lymphatioes abigmmetufgi natos expellit a mente: ob id qda t'nhj
eunachite uocauere.Metrodorus Scepfiusrin eade germania in baltia ffula nafei in qua QC fuccinu qd* equi uei
dem legerinr.folus diciridi prsefert arabiris.Quod falfum efle quis dubitetfProximum apud nos indicis
arabicify margaritis preciu eftide quibus in nouo diximus uolumine inter res mannas*

De fmaragdi generibus:& gemmis uiridibus & tranflucidis* CA* V.

Ertiaau(ftoritasfmaragdisperhiberurpluribusdecaufis:nulIiuscolorisarpetftus iucudior eft*

Nam herbas quoai uirentes frondefq? defpeifamus.Smaragdos uerotato iibenrius : quoniam
nihil omo uiridius coparatum illis uirenPraeterea foli gemmaru coruitu oculos implennnec fa
ciannQuin 5£ ab intentione alia obfcurataafpetftu fmaragdi recrearur acies* Scalpetibufq? gem
mas no alia gratior oculorum refectio efttita uiridi lenitate laffitudine mulcent.Practerea loginquo ampli/
beantur uifuflnficientes circa fe repeicuflum aera no fole mutathno umbrat no lucernis : fempercy fenflm yej nos
radiantes;& uifum admirteres:ad craflitudinem fui facilitate tranflucida.Quod etia in aquis n5 fit. Iidem iuuar
pleruncp & cocaui ut uifum colligant. Quapropter decreto hoium iis parcitur fcalpiuetitis.Quanqfcythi
coram xgyptioruq: tanta durities eftrut nequeant uulneraruQuorum uero corpus extenfum eft : eadem
quafpecuia ratione fupini imagines reru reddunt. Nero princeps gladiatorii pugnas fpe&abat fmaragdo.

Genera eoru duodecim nobiliffimi fcythici ab ea genteinqua reperiunturtappellati*Nullis maior aufteri yej au/

dtoritas
Vel iter
fan irent
Vel ex/
cautib9
Vel pfpi
cia tu r
Velpi"
fces

\M

- / C7 1 t - L L

tas t nec minus uiriuEt quandum fmaragdi a gemmis diftanntantumtfcythicia cteteris fmaragdis.Proxi
mam laudem habent ficut Si fedem bactriani:quos in commifturis faxorum colligere dicuntur etefiis fla
tibus.Tuncenim tellure internitenttquia iis uentis maxime arena; mouentur*Sed hos minores multo f;y
thicis efle tradunr.Terrium locum segyptii habent qui eruuntur circa copton oppidum thebaidis in colli
bus Si cautibus. Reliqua genera in metallis aerariis inueniuntur * Quapropter principatum ex iis segyptii
opnnenttdofq? eoru Si ut in colore liquido nec dilutotueru ex humido pinguicp quaq* refpiciatur imitate
tranflucidum maretparitero? tranflucer Si nitenhoc eft coIorcexpellinSi aciem recipmFerunt Si in ea infu
Ia tumulo reguli Herm ix iuxta cerarias marmoreo leoni fuifle mdiros oculos ex fmaragdis ira radiattbus
criam in gurgiteiut territi inftrumeta refugerent rhinnitdiu miratibus nouitatem pifcatoribustdonec mu

tauere oculis gemmas^Sed Si uitiademonftrari oportet reperra.Sunt quidem omnium eadermQusedam
tamen nationum peculiaria:ficut in homine. Ergo cyprii uarie glaucnmagifcp ac minus in eodem fmarag
do aliis parnbus tenorem illum fcyrica; aufteriratis non femper cuftodiunt* Ad hoc quibufdam intercur/
rit umbra furduf^ fit colos qui improbatunetiam dilutior.Hinc^ genera diftinguunrur . Et funt aliqui
obfcuritquos uocant ca;cos* Alii denfi nec e liquido tranflucidi.Quidam uaria nubecula improbati. Aliud
tft hoc quam umbraide qua dixfmus.Nubecula enim albicantis eft uitium cum uiridisnonpertranfitaf/
pedunnfed aut intus occurritnut excipit in fine uilum candonHsec coloris uitiarifta corporis capillamen
tum fabplumbago.Ab iis a;thiopici laudantur a copro dierum trium itinererutaudloreftlubaracriterui yej aja/
ridestfed no facile pu ri aut concoIores.Democritus in hoc genere pofuit hermmeos 6C perficos. Illos extu criter
tnefcentespinguirer:perficosueronontranflucidos:fediucunditenoris.Vifum implere quem nonadmit ue| xr is
tant*Felium:pantherarumq^ oculis^fimilcs.Namque Si illos radiare nec perfpici.Eofdem m fole hebetari: Vel aut
umbris refulgere : 6C longius quam eseteros nitere «Omnium horum etiamnum uirium qjfellis colorem acris
aut aeris habent* In fole dilucidi quidem acliquiditfed non uirides*Hatcuitia S^articis maxime fenti 0jei
untur in argentariis metallis repertis : in loco quithoricos uocatur: femper minus pingues &elongin
quo fpeciofiores. Frequens S<:nsplumbago:hoc eft ut in fole plumbei uideantur.Jlludque peculiare:
q>quidam exiisfenefcunripaulatim uinditateeuanida:S(:foIe la:duntur*Poft hos medici plurimuuiri/
ditatis habent interdum 5t e faphyro*Iifunt fluftuofi:& reru imagines compIexi:ut uerbigratia papaueru Vel ca
aut auium pinnaru ucl catulorutaut fimiIiu»Qui no omnino uirides nafcunf:uino 6C oleo meliores fiunt* pilloru

A v

Vel cry
{lallum
tingedo

VFargu

mento

LIBER <

Neg? eft alionTmagnitudo ampIfor.Carchedonii nefeio 3n in totum exoleacrmtjpoftq metalla aeris ibi de
fecerunr:& femper rame uiliflimi fuere minimicp.Iidem fragiles fed colore incerti & uirentiu in caudis pa
uonu columba ruqp collo plumis fimilesiad iclrnarione magis aut minus luridi. Venofi quidejfquamofiqt»
Peculiare erat in his uitiu farcion appellatu* Hoc eft quaeda gemmae caro.Moxiuxta carfhedone in qua le^
gebarur.-fmaragdites uocatus eft.Iuba eft audior fmaragdu quecholan uocat:in arabia aedificioru orname
tis includi.Et lapidem que alabaftrite aegyptii uocant.Coplures uero e proximo Iaconicos in taygeto mon
te erui medicis fimilest&: alios in ficiliarinferitur fraaragdis & quae uocatur tanosje perfis ueniens gemma
ingrate uiridisiatgi intus fordida Jtem chalcofmaragdos e cypro turbida aereis uenis.Theophraftus tradit
jegyptioru comentariis reperiri:regi eorum a rege babylonio miflum fmaragdum munere • iiii» cubitoru
Iogitudine & trium latitudinetEt fuifTe apud eos in Jouis delubro obelifcum e quattuor fmaragdis.xl.cu/
bitorum logitudine.Larimdine uero in una parte quattuori& in altera parte duoru. Se aurem fcribeteefle
in tyro Herculis templo dante Pilam e fmaragdo:nifi potius pfeudo fmaragdus fit.Nam 8i hoc genus re/
periri:& in cypro inuentum ex dimidia parte fmaragdumtex dimidia iaipidetmnodum humore in totum
tranffigurato. Appion cognominatus Plifton icestpaulo ante feriptum reliquitiefTe etiamnu in labyrintho
cegypti colofTeum Serapin e fmaragdo nouem cubitoru.Eandem multis natura aut certe fimilem habere
berylli uidentunin india originem nabentestraro alibi reperti.Poliunturomnes fexangula figura artificii
ingeniisjquoniam hebefcuntmi color furdus repercuflu anguloru excitetur. Aliter enim politi no habent
fulgorem eundem. Probatifiimi funt exiis qui uiriditatem puri maris imitatur.Proximi qui uocanf chry
foberylli:& funt paulo pallidioresjfed in aureum colorem exeunte fulgore * Vicinum genus huic eft pali i/
dius:&a quibufdam proprii generisexiftimaturiuocatur^ chryfoprafus.Quarto loco numerantur hya/
rinrhmonres.Qijinro quos heroides uocat.Poft eos autem caermi. Ac deinde oleaginijhoc eft colore olei»
Poftremi chryftallis fere fimiles.Hi capillamenta habent:fordefigp:alioquin euaniditquae funt omnium ui
tia.Indi mire gaudent longitudine eorurmfolofcp gemmarum efle praedicariqui carere auro malintiSC ob
id perforatos elephantorum feris religant*Et alios conuenic non oportere perforari : quorum fit abfoluta
bonitas umbilicis ftatim ex auro capita comprehendentibus.Ideocp cylindros ex iis facere malunt q gemv
mastquoniam eft fum tna commendario in longitudine.Quidam & angulofos putant ftatim nafci:& per/
foratos gratiores fieri medulla candoris exemptataddiroq? auro repercufla aut omnino caftigata caufa per/
f picuitatis ad craffitudinem.Vitia praeter iam didla eadem fere qua: in fmaragdis & prerygia.In noftro ov
be aliquando circa pontum inueniri putantur.Indi 8C alias quidem gemmas cryftallo inuento adulterare
reppererunrifed praecipue beryllos minio.

De opali generibus;& uitiisi& experimenrisi&T uariis gemmis» C A. VI»

Lurimum ab iis differunt opalitfmaragdis tantum cedentes. India folum & horum eft mater.
Atcp ideo eis preciofiffimam gloriam compofitores gemmarum 5C maxime inenarrabile diffi/
cultarem dederunr.Eft enim in iis carbunculi tenuior ignis.Eft amethyfti fulges purpura » Eft
fmaragdi uirens mare:& cuncta pariter incredibili mixtura lucentia*Alii fummo fulgoris augu

Vel non
traluce/

ait

Vel un
guemi
nium

mento colores pigmentorum aequauere» Alii fulphuris ardentem flammamtaut etiam ignisoleo accenfi.
Magnitudo nucem auellanam squatiinfigniapud nos hiftoria.Si quidem extat hodieq? huius generis g£
matpropter quam ab Antonio proferiptus > onius fenator eft filius Struma: Nonii eiustque Catullus poe
ta in fella curuli uifum indigne tulit. Auufq? Seruilii Noniani quem confulem uidimus.iilefj proferiptus
fugiens huce fortunis fuis omnibus annulu abftulit fecum. Quem cercu eft feftertiis.xx.millibusaeftima/
rum.Sed mira Antonii feritas atg? luxuria propter gemma profcribetis.Necmmor Nonii cotu macia pro
feriprione fuam amanris cu etiam ferae abrofas partes corporis relinquant beflis propter quas fe peridita/
ri fciantiVitia opali:fi color in flore herbae quae uocatur heliotropium exeariaut cryftallurmaut grandine.
Si fal interueniat aut fcabriciataut cunila oculis occurfantiamullofcp magis india fimilitudine ldifcretaui/
tro adulterar.Experimetum in fole tantum Falfis enim contra radios libraris digito a policetunus at<£ id€
tranflucet colos in feconfumptus.Veri fulgor fubinde uariat;& plus hucillucgi fpargit: & fulgor luris in
digitos funditur.Hanc gemmam propter eximiam gratiam plericp appellauerepaederota*Sunt& quipri/-
unitum eius genus faciuntifangenoqp ab indis uocari dicunt»Traduntur nafei & in aegypto 3C farabia:& ui'
Iiffi mi in pontodtem in gallaria ac thafo 8C cypro quippe opali gratiam haber.Sed mollius nitet : raro non
fcaber.Summa coloris ex aere 8C purpura conftat.Viriditas fmaragdi deefl.Conftatcp mellior illecoloricu
ius fulgor uini colore fufcarurrquam qui diluitur aqua.Hadenus de principatu conuenic mulierum maxi
me fenatufcon.Minus certa funt de quibus & uiri mdicant.Singulorum enim libido fingulis precia facit:
8C praecipue regum.Claudius Cacfir fmaragdos induebatSi fardonycas.Primus autem romaorum fardo
nycae ufus eft prior. Africanus:ut tradit Demoftratus.Et inde romanis hanc gemmam fuifTe celeberrima»
Quamobrem proximum ei dabimus locum, Sardonyces olim ut ex nomine ipfo apparer intelligebantur
candore in fardathoc eft uelut carnibus ungue hominis impofito & urroq? trailucido. Taleiqj effe indicas
tradunt Ifmenias,Demoftratus:Zenothemis;Sotacus:Hi quidem duo reliquas omnes quae traluceant
caecas appellantestquae nunc nomen abftulere • Nullo fardarum ueftigio arabicae funt coeperutq? pluribus
hx gemmae coloribus intellligi : radice nigra t aut cxruleum imirante:8C unguemrereditum enim candi/
do pingi. Nec fine quadam fpe purpura candore in minium tranfeunte • Has indis non habitas in honore
Zenothemis feribit tantae alias magnitudinisrut inde capulos fadhtarent. Etenim conflat ibi torrentibus
detegi. Et placuifTe in noftro orbe initio quoniam foiae prope gemmarum fcalpta: caeram no auferrent.
Perfuafimus deinde 6C indis ut ipfi quog^ iis gauderent.Vtiturqj perforaris utiqi uulgus tantum in collo».

TRJGESIMVSSEPTIMVS

CCXVI

graciti:

niger

Ethocefl nunc indicaram argumentum, Arabicae excellunt candore circuli prxlucidoatq? non §
neqj in receffu gemmae aut in deieclu renidentelfed in ipfls umbonibus nitente. Praeterea fubftrato
rimi coloris, Et hoc in indicis caereum:aut corneum inucnitunetiam circuli albitquxdam in iis caele ffisar
cuus anhelatio ofl.Superficies uero locuflarum maris cruflis rubentior.Iam melleae aut fxcuIentx(hoc
enim nomen efl uitio) improbantu r :& fi zona alba fundat fetnon colligaT.Simili modo fi ex alio colore in
fe admittar aliquid enormiter.Nihil enim in fua fede alieno interpellari placet.Sunt 8t armeniacae ut ese re
rae improbandxtfed pallida zona.Exponenda efl 3t on yds ipfius natura propter nominis focietatem hoc
in gemmam tranfilitj&a lapide excarmania.Sudinesdicitin gemma efiecandorem unguis humani fimi
litudine.ltem chryfolithi colorem 3t farde 5t iafpidis Zenothemis indicam onycem plures habere uarieta
tesjigneamtnigram cornearmcingentibus candidis uenis oculi modo interuenientibus : quarundam ocu/
lis obliquis uenis.Sotacus St arabycam onycem tradit, Sed eam a caereris diflare q> indica igniculos habeat
albis cingentibus zonis fingulis pluribufuetaliter qua in fardonyce indica.Illic enim momentum effet hic
circulum. Arabicas onycasnigras inueniricandidis 2onis.Saryrus carnofas efie indicas : parte carbunculi:
parte chryfolithi 8i amethyfli.Totumqueidgenus abdicat.Veram autem onycem plurimas uariafqj cum
lafteis zonis habere uenas omnium in tranfitu colore inenarrabili:& in unum redeunte concentum fuaui
tategrata.Necfardx natura differenda efl diuidux ex eodem nomine.Quapropter omnium obiter gem/
marum ardentium natura indicanda.

Degeneribuscarbunculorumt&uitiis&experimentis:& gemmis ardentibus* CA. VII.

i Rincipatum habent carbunculi a fimilitudine ignium appellatitcum ipfi non fentiant ignes ob
id a quibufdam apyruflse uocati.Horum genera: indici 8t garamantici : quos St Carchedonios
uocauere:propter opulentiam carthaginismagnx.Adiiciuntxthiopicos& alabandicos inor/
tofia caute nafcentes.Sed qui perficiantur alabandes.Prxterea in omni genere mafculi appellan
turacriores:at foeminx languidius refulgentes.In mafculis quoq? obferuant liquidioris alios flammaetnf
griorisalios:& quofdam Iucidiustac magis exteris in fole flagrantes.Optimos uero amethifli zontasthoc
efl quorum extremus igniculus in amethifli uiolam exeat.Proximos illis quos uocantfyrtitaspinnatoful
gore radiantes, Inueniri autem ubicunque:maximx folis repercuflu.Satyrus indicos non efie claros dicit:
acplerunquefordidosracfemper fulgoris retorridi. Aethiopicos pinguesducemqp non emittentesjfed co/
uoluto igne flagrare.Calliflratus fulgorem carbunculi debere candidum efie pofuit extremo uifu nubila'
tem:& fi ira attollaturjexardefcentemtob id a plerifq? hunc carbunculum candidum uocari , Qui langup
dius St Iiuidius ex indicis lucent lithizontas appellari. Carchedonios multo minores eerindicos etiam mi'
nus fextari unius menfura cauari» Archelaus Carchedonios nigrioris afpevffus efleifed igneuel fole & indi/
natione acrius qua exteros excitari.Eofdem umbrante tedo purpureos uideri.Sub cxlo flammeos» Con/
tra radios folis 8t fcintillare • Cxras fignantibus iis liquefeere quauis in opaco. Multi indicos carchedonis
candidiores efie:& e diuerfo inclinationehebetari fcripfere.Etiamnum in Carchedoniis maribus flellas in/
tus ardere.Foeminas uniuerfum fulgorem fundere extra fe, Alabandicos exteris nigriores efie fcabrofij.
Nafcunrur St in thracia coloris eiufdem ignem minimefentietes.Theophraflus audor efl 8t in orchome
no archadix inueniri St in chio.lllos nigrioresrex quibus 8t fpecula fieri.Efie St troezenios uarios interue
nientibusmaculisalbis. Item corynthiosex pallidiore candidos Maffilia quoq? importari .Bocchus St
Vlyxipponefcripfitmagnolaboreobargillam foleaduflisfalribus.Neceflaliuddifficiliustqua difeemere
hxc generastanta efl in iis occafio artis:fubditis per qux tranflucere cogantur. Aiunt ab xthiopibus hebe'
tiores in aceto maceratos quattuordecim diebus nitefcereitotidem menfibus durante fulgore. Adulteran
turuitro fimillimx.Sed cotedeprxhendunturtficutalixgemmxfadlitix.MolIior enim materia SCfra.'
gilis St centrofa fcobe deprehenduntur St ponderetqd minus efl uitreistaliquando St puflulis argenti mo/
do relucetibus.Efl St anthracitis appellata:in thefprotia toffilistcarbonibus fimilis.Falfum arbitrortquod
8t in lyguria nafei tradideruntjnifi forte tunc nafcebantur.EfTe in iis St prxeindi candida uena traduntur:
harumo} igneus color ut fuperiorum efl, Peculiare quidem q> iaclatx in ignem uelut intermotu extingu/
untur.Contra aquis perfufx exardefcunt.Cognata efl huic fandaflrostqua aliqui garamantiten uocant na
fatur in india loco eiufdem nominis.Gignitur St in arabia ad meridiem uerfa , Commendatio fumma <j>
uelut in tranflueido flcllantes intus fulgent aurexguttx:femper in comporemunqua in curx. Accedit re/
Iigio narrata a fyderum cognatione ab ffpeftoribustquoniam fere flellarnm hyadum 8t numero 5t difpo
litione flellantur.Ob hoc a chaldxis in cerimoniis habftx 8t hic mares aufleritas diflinguit quodam uigo
reappofita tingens.Indicxquidem etiam hebetare uifus dicuntur»Blandior foeminis fiama: alliciens ma/
gis q accendens.Sunt qui prxferant arabicas indicis.Fumidoqi chryfolito illas fimiles dicant.Ifmenias ue
ro negat polliri fandaftros propter teneritatem:& ob id magno errore funnqui fandareron uocant . Inter
omnes conflattquantum numero flellamm accedat:tantum:& prxeio accedere • Affert errorem aliquan/
do fimilitudo nominis,Sandafer quod Nicanor fandaferion uocauittalii fandaferon • Quidam uero hanc
fandaflromillam fandarefomin india nafcentem illam quoqi 8t lori nomen cuflodientem Mali colore aut
olei uiridistomnibus improbatam.Ex eodem genere ardentium lichnites appellata a lucernarum accenfa
rum prxripua gratia.Nafcitur circa orthofiam totaq? caria ac uicinis locis.Sed probatiffima in indis. Qua
quidam remiffiorem carbunculum efie dixerut. Secunda bonitate fimilis efl Ionis appellata a prxlatis flo
ribus.Et alias inuenio differentias.Vnam qux purpura radiet, Alteram qux coccora foleexcalfa£hs:aut di
gitorum attrfturpaleas 6t chartarum fila ad fe rapere.Hoc idem St Carchedonius facere dicitur: quaq m ul/
fouiliorprxdiclis.Nafciturapud nafaraonas ia montibustut incolx putannimbre diuino « Inuenitur ad

Vel ni-
geri mo
colore

Vel quo
ruda ai
bis

Vfacru

fli

Vel apy
rotos:&
acauflof

Vel pliv
rimu

Velua/
fcula fie
r i

Velcori

thios

Vel in
epiri af/
fo uel i
epiro 6C
a flo in
sda

Vel ah'
baftru

VFories

iafpidu

fpecies,

xvi*tra

dif gt

flare

LrBER. “ c

repercuftlim Iuna:m<ixim« plena? . Carthaginem quondam deportabatur * Archelaus & in agypto circa
thebas nafci rradidir:fragiles:uenofas:morienti carboni fimiles*Potoria uafa 6C ex hodapide & ex lychni/
te factitata inucnio«Omnii aurem hac genera fcalpturacontumaciter refiftunt:parremqKara inflgno
tenent*E diuerfo ad ha?-: farda utilifli majqua nomen cum fardonyce cdmunicauit.Ipfa gtmma uulgaris:
& primum fardibus reperta.Sed hudatiffima circa b.abyloniam cum lapidicina quaedam aperirenturthac
rens in faxi corde.Hocq; modo metallum apud perfas aefecifle traditur.Sed inueniuntur coplunbus aliis
loasjficut in epipbyra 3C alio in india trium generum rubrum:& quod demium uocant a pinguedineiter
tium quod argenteis bracteis fubTiniturJndica praelucentes craffiores funtarabicae.Jnueniuntur & circa
leucada epfriiSC circa aegyptum quae bractea aurea fubIinuntur,Et in his autem mares excitatius fulgent.
Foemma? pinguiores funt:& craffius nitenr.NJec fuit alia gemma apud antiquos ufu frequentior.Haccer/
te apud menandrumSC philemonem fabulae fuperibunt.Nec ullae traflucenti tardius fuffufo humore he
becantunoleoqi magis q alio liquore.Damnanrur ex iis melleae & ualidius teftateae»

_ o» J _ • • _ ; -J.1 _ _ n _ -t _

De generibus topatii <K calhidet& de gemis uiridibus non tranflucentibus.

CA. VIII.

Gregiaetiamnum topano gloria eft: fuo uirenti genere: <K cum reperta efl praelatae omnibus.
Id accidit in arabia infulaiquae chytis uocaturjn qua troglody tae praedonesicum diutius fame
3C rempcftate praeffi herbas radicefq? effoderenrieruerunr topation.Haec Archelai fententia eft,

^ _ iluba topation infulam in rubro mari a continente ftadiis*cec*abefle tradit: nebulofam j 8C ideo

quae fi tam faepe a nauiganribusiex ea caufa nomen accepi fle.Topazin enim T roglodytarum lingua fignifi/
cationem habere auaerendi.Ex hac primum importatam Berenicae reginaetqua? fuit mater fequentis Pto
laemei a philemone praefedto regisiac mire placuifletdC fde fadam ftatuam Arfinoe ptolaemei philadelphi
uxori quattuor cubitorum facratam rn delubro quod aureum cognominabatur.Recetiffimi audotes 8C
circa thebaidis oppidum alabaftte nafci dicunt* Et duo eius genera faciunt prafoidem : atq? chryfopreron
fimilem chryfoprafio:c;us enim rota fimilitudoad fucum porri dirigitur,Eft aurem ampliffima gemma
rum«Eadem fola nobilium limam fcnrinCaeterae faxo 8C cotae poliuntur. Haec 3C ufu atteritur • Comita/
tuream fi m ili t udine propio r: qu a a u do ri ra te ca l Ia is uiride pallens*Nafcitur poft auerfa indiae apudfcolas
caucafi montis phicaros acafdathas amplitudineconfpicuaffedfiftulofaac fordium plena*Sincariormub
to praeflantiorq? in germama*Vtrobicp autem in rupibus inuiis Kgelidisjoculi figura extuberas: leuitergj
adhaerenssnec ut annata petrisifed ut appofita.Quapropterfcandere ad eam pigritia pedum aequeftres po

fulos taedettfimul SC periculum terret*Ergo euntes e longinquo inreflunt: 8C cum toto mufco excunur,
loc uedigal hocq* geftamen diutius in ceruice SC digitis gratiffimum norunt*is cenfus:haec gloria a pue
rfria deiedorum numerum praedi:antium*In quo uaria fortuna.Quidam idu primo coepere praeclaras»
fvlulti in fecundonullas*Et quidem callaides tali feduraformanfolias fragiles . Optimus color fmaragdi
ut tamen apparet ex alieno eft q? placeanuinciufa? decorantur auro , Aurumgi nulla? magis decent » Quae
funt earum pu!chriores:o!eo;unguento:& etiam merocolorem deperdunt ♦ Viliores conflantius reprae/
fentantmecy eft mutabilior alia aut mendacior uitri.Sunt qui in arabia inueniti eas dicunt in nidis auium
quas meianroryphos uocant» Viridantium «Kalia plura funt genera*Viliori«j eft tuba? prafius*Cuius alte-
rum genus (anguineis pundis abhorret*Terrium uirgulis tribus diftindum eft candidum. Praefertur his
Chryfoprafius porri fuccum <K ipfa referenteifed «K paulum declinans a topatio in aurum* Huic & ampli-
tudo ea eftiur cymbia eriam ex ea fiant.Cylindri quidem celerrime* India has generat & Nilion fulgoris fi
anre habeas breuis:«K cum intueare fallacis.Sudines uero dicit <K in fyuero attica? flumine nafci*Eft autem
color fumidae ropatiijaucaliquado meileae*luba in aethiopia gigni tradit:& in Iittoribus amnis quem Ni/
lium uocauimusjKmdenomen tradere*Non tranftucetmolochites fpiffius uirensia colore malua? nomi
ne accepto: reddendis laudata fignisiK infantium cuftodia quadam innato contra pericula ipforum medi/
camine*Viret:<K faepe tranilucet iafpistetiam fi uidus a multis antiquitatis tamen gloriam retinens* Pluri
ma? ferunt eam gentes fmaragdo fimilem indicae.Cypriidicuntglaucum pinguem<j«Perfaeaeri fimilem
ob id uocatur aerizufa talis • Er iafpis eft caerulea circa thermodoontem amnem , In phiygia purpurea«In
cappadocia ex purpurea cseruleafargp non refuIgens.Thracia indica fimilem mittit * Chalcidia turbidam.
Sed minus refert nationes q bonitates diftinguere.Optima ergo qua purpura quicq habet fecunda qua
rofatterria qua fmaragdi.SinguIis autem graci nomina ex argumento dedere*Quarra apud eos uocatur
boria calo autumnali matutino fimilis:& haec erit illatqua uocatur aerizufa.Similis eft «K farda: imitata
6C uio!as*Non minus multa fpecies reliqua:fed omnes in uitioicarulea aut cryftallo fimilesiaut myxis.
Item rerebynthizufa in proprio uti arbitror cognomfeiuelut e multis eiufdem generis compofita gemis.
Quaobrem praftantiores fundaclaudunturtideft patentes nec praetercj margines auroampiedente.Vitiu
eft SC breuis in iis nitor <K longe fplendens:«K fal:«K omnia qua in cateris«Et uitro adulteranturiquod ma
nifritum firicum extra fulgorem fparguntiarcp non in fe continentmec in diuerfa qua fphragidas uocant,
Pubiicogernarum dominio in iis tantum datojquoniam optima fignent»

De iafpidum generibus. CA, IX.

fjOtus uero oriens pro amuletis traditur geftare eam:qua ex iis fmaragdo fimilis eft : e petra per
"tranfuerfum linea alba pracingitur:«Kgramatias uocatur. Qua pluribus poiygrammos * Liber
obiter uaniratern magicam hicquoq?coarguere:quoniam hanc concionantibus utilem efle pro/

_ Jjdiderunt.Eft 6C onychipunda,qua iafponyx uocaturs&f nubem complexa; 8C niues imitata:qua

flellata rutilis pundis eft:<K falimegarico fimilisiK ueluti fumo infedatquacapnias uocatur,Magnitudi/
nem iafpidis,xi*unciarum uidimus:formatam^ inde effigiem Neronis thoracatam , Reddetur SC per fe

* TRIG ESJMVSSEPTIMVS CCXVII

cyaneo gratia accomodato pauloanre lafpidfs nomfneicolore cxruIeo.Optima fcythicatdein cypr/a:poflre
moxgyptia. Adulteratur maximae tmdurand^ ingloria regis xgyptii adfcribitur:qui primus ea tinxit*
Diuiditurautem hxc in mares faeminafqj.Inefl aliquando BC aureus puluis non qualis in fapphfrinis.Sap
phirus enim & suireis pundtis collucet. Cerulex 8C fapphiri raroq? cu purpura.Oprimx apud medos: nufcj
tamen perlucidx.«Prxrere3 inutiles fcalpturae intemenieribus cry ftallinis centris.Qux uero funtex iis cya
nei coloristmares exiflimantur. Alius ex hoc ordo purpureis dabitur:& ab his difcedetibus « Principatum
amethy (li indicx tenent.Sed in arabia ex ea quorp parte quae finitima fyriae petraea uocatur : & in armenia
minorer&f in xgypto:& in galatia reperiuntur.Sordidiffimx aurem atqR uiliffimx in tharfo & cypro.Cau
fam nominis afferunt q> ufqi ad uini colorem acceden$:prius qua eum deguffetrin uiola definit» Fulgorqj
quidem in illa purpurae non ex toto igneusffed in uini colorem deficiens . Perlucent autem omnes uiola'
ceo colorejfcalpturis faciles» Indicae abfolurum purpurae colorem habent. Ad hanccp tingentium officinae
dirigunt uota.Fundir aurem eum afpectu leniter blandumtnecp in oculos ut carbunculi uibrat « Alterum
earum genus defcendit ad hyacinthos»Huncco!orem indi facon uocant:taIem<y gemmam facodion . Di/
lutior uero ex eodem fapinos uocatur.Eadem 8C paranires in contermino gentis arabix. Quartum genus
colorem uini habet.Quintum ad uiciniam cry Halii defcendit albicante purpurae deiechi . Hoc ST minime
probaturtquando praecellens debet effe in fufpeclu uelut ex carbunculo refulgens quidam in purpura leui
ter rofeus niror.Tales aliqui malunt paederotas uocari. Alii anterotas. Multi Veneris gemmam: quod ma
ximx uidetur decerer&T fpedae 8C coloreextremo gemx.Magorum uanitas refifiere ebrietati eas promit'
tit:& inde appellatas. Et praeterea fi lunae nomen ac folis fcribatur in iis:atcp ita fufpendantur collo e capif
Iis cynocephali uel plumis hirundinis : refi flere ueneficiis • Iam uero quoquom odo adeffe reges adituris*
Grandinem auertere quoq? ac fi milia profpere BC locuflasrprxcationeadditatquam demonffrant* Nam e
fmaragdis quocp fitnilia promifereifi aquilae fcalperenturiaut fcarabei.Quae quidem fcripfifle eos non fi/
ne contemptu 8C irrifu generis humani arbicror.Multum abea diflat hyacinthos: tamen e uicitio defcen'
dens*Differentia hxc q^ ille emicans in amerhyflo fulgor uiolaceus dilutus efl in hyacintho»Ptimo quocp
afpesffu gratusjeuanefcit anrequa.faciettadeoq? non implet oculosrur poene non attingat : marcefcens cele¬
rius nominis fui flore.Hyacinrhos aethiopia mittit 8C ch ryfolitosraureo colore tranflucenres.Prxferuntur
iis indicae»Et fi uariae non finubadlrianae • Deterrimae autem arabicaet quoniam turbidae funt 8C uarixt&
fulgoris interpellati nubilo macularum retiam quae lympidis contigererueluti fcobe fua refertx. Optimae
uero funttquae in collatione aurum albicare quadam argenti facie cogunt.Funda includuntur perfpicuae»
CxterisfubiicituraurichaIcum*Tamerfi iam expertes gemmarum ufu appellantur aliqui BC chryfele&ri
in colorem eleflri dedinantesrmatutinus afpeclus iucundior.Ponticas deprxhendit leuitas • Quaedam in
iis durae fut ruffxququxdam molles BC fordidx.Boccus au&or efl 8C in hifpania repertastquo in loco cry/
flallum dicit ad libramentum aquae puteis defoffis inde eruta. Et chryfoliton.xii.pondo a fe uifam.Fiunt
BC leucochryfaetinteruenientecandida uena.Sunt in hoc genere capniae» Sunt BC uitreis fimiles i ueluticro/
co refuIgentes*Vitrex uero ut uifu difcetni non poffint.Tacffus autem depraehendit tepidior in uitreis» In
eodem genere funt melichryfitueluti per aurum fincxro meile tranffucente : quas india mittit : quanq ad
iniuriam fragiles»Eadem BC xyflion parit plebeiam ibigemmam.Candidarum duxeflpxderos.‘quanqua
potefl quxritan in colore numerariidebeat totiens iadlari per alienas pulchritudines noministadeo decoris
prxrogariua in uocabulofada efl. Efl &fuum genus expeclatione tanta dignum. Coeunt enim intranfiu
eidam cryfhllum uiridis fuo modo aer fimul^ purpura : &T quidam uini aureus nitor ; femper extremus
in uifu fed purpura coronatus madere fingulis uidetur his & pariter omnibus.Nec gemmarum ulla efl It
qdior capiti iucundarfuauis BC oculis.Laudatiffima efl in indisrapudquos argenon uocatur.Proxima apud
aegyptiosrubi fenites.Tertia in arabiatuerum fcabra.Mollius radiat pontica BC afiatica Ipfx uero molliores
funt:callafica:& tragica:^ cypria.Vitia earum Iangorraut alienis turbari coloribus!& quae caeterarum.Pro
xima candicantium efl afleria principatum habensproprieratenarurx; q>inclufam lucem pupillae modo
quandam continetnctranffunditcum inclinationeuelutintusambulantem ex alio at<j alio loco reddens
eadern*^ contraria foli regerens candicantis radiosrunde 8C nomen accepit difficilis ad caelandum • Indica:
praefertur in carmania nata. Similiter candida efl quae uocatur aflrios cryflallo propinquans in india na
fcensr BC in pallenes littoribus * intus a centro cui ftella lucet fulgore luna: plenae • Quidam caufa nominis
reddunt:q> aflris oppofita fulgorem rapiatrac regerat.Optimam in carmania gigni;nullamqi minus obno
xiam uitio.Cerauniam enim uocari quae fitdeterior.Pefhmam lucernarum lumini fimilem.Celebrantfif
aflroitenrmirafy laudes eius in magicis Zoroaflrem ceciniffe.Quidam diligentius de ea produnt. Aflro/
bo!on.Sudines3icitocuIispifciumfirnilernefre:&radiarecandidoutfoIem.Eflintercandid?s&: quae ce
raunia uocaturrfulgorem fyderum rapiens.Ipfa cryflallina fplendoris caerulei in carmania nafces , Albam
dTe zenothemis faterurtfed habere intus flellam cocurfantem. Fieri 8C hebetes ceraunias: quas nitro BC ace
to per aliquot dies maceratas concipere flellam eamrquae pofl totidem mefes relanguefcat . Sotacus 8C alia
duo genera fecit ceraunix : nigras : rubenrefque . Ac fimiles eas effe fecuribus . Per illas qua: nigrae funt
BC rotundae urbes expugnari 8C dafles ; eafque betulos uocari . Qux uero longae funt cerauneas. Faciunt
& aliam raram admodum *8t parthorum magis quxfitam : quoniam non aliubi inueniarurt qua in loco
fulmine idlo» Proximum ceraunix nomen apud eos habet :qux appellatur iris . Effoditur in quadam
infula rubri maris r qux diflat a beronice urbe.fexaginta millia paffuum t extera fui parte cryflallus . Ita/
que quidam radicem cry (lalli effe dixerunt . Vocatur ex argumento iris. Nam fub tedo percufla fole : fpe/
oes &C colores arquus cxlellis in proximos parietes eiacularurrfubinde muransrmagnacy uarierate ammi'

Vel pe-
tra

Vel defe
dtu

Vel ma/
tunno
tn aipe/
dluiucii
di

.. , —

1IBER

Vel ra/

diant£

cd luna

habitu

habete

eum

Vf ager

Ve! fui;
mina

Vel he/
beni

Vel ba
rippe

Vel cad
mites
Vel cala
mites
Vel plu
res calai
cas

raftonem fui aiigens»Sexaftgulatii e fle ut cry flallum collat.Sed elfe aliquas fcabrfs lateribus & angulis in/
equalibus dicuntJn fole aperto proiedastradios in fe recandentes difcutere. Aliquas uero ante fe proiedo
nitoretadiacentia il(uftrare*Colores uero non nifi ex opaco redduntmec ut ipfae habeantrfed ut repercuflii
parietem illidantjopt/maque quae maximos arquus facittfimillimofque caeleftibus ♦ Eft 8/. alia iris caetera
fimilisjSt praedura.Quam Horus crematam tufamqueadichneum -mum morfus remedio efle. Nafciau
teminperfidetradit.Similiseftafpedujfednoneiufdem efFedus quae uocaturzeros alba nigraque ma/
cula in tranfuerfum diflinguente cryflallum . Expolitis per genera colorum principalium gemmis i relf/
quas litterarum ordinem explicabimus*

De quibufdam gemmis per alphabeti ordinem. CA* X,

l Chates in magna fuit audoritatetnunc in nulIa.Reperta pri m um in Utilia iuxta flumen eiufdem
noministpoflea plurimis Iocisrexcedens amplitudine numerofatuarietatibus diuerfis mutatibus
cognomina eius*Vocatur enim phafpachatestcerachates: fardachates : haemachares : leucachates;
dendrachatestuelutarbufculainfignis.Anrachatescum uritur myrrhsm redolens « Coraloacha'
tes guttis aureis fapphin modo diftindatqualis copiofiflima in creta facra appellata.Putant eam contra ara
neoru m St fcorpionum idus prodefle.Quod in ficulis uticp crediderim t quoniam primum eius prouiti/
cia? afflatu fcorpionum pellis - tinguitur.Et in india inuentae contra eadem pollen t:St aliis magnis mira/
culis reddunt enim fpecies fluminum nemorum St iumentorumtetiam ederast& llaticula;& equorum or
namenta. Medici coticulas inde faciunr.Spedafle etiam prodell ocuIis*Sitim<p fedant in os additae • PhnV
giae uiridia non habent.Thebis aegpptiis repertae carent rubentibus uenis:St albis.Et hae quocp contra fer
pen tes ualidae Eadem^ audoritas St cypriis efl.Sunt etiam qui maximae probent uitream perfpicuiratem
in his.Reperiuntur 81 in thracia circa oethatmEt in parnafo:St in Iefbotac mefTena?:fi miles limitum flori/
bus 8C rhodo. Aliae apud magos differentiar.Leonina? pelli fimiles potentiam habere contra fcorpiones di/
cuntur*In perfis uerofuffitu earum tempellates auerti:& praeterea flumina filii. Argumentum efle fi ffer/
uentes cortinas additae refrigerenr«Sed ut profint leoninis iubis alligandas.Nam hyaenae pelli fimilem ab/
hominantur:difcordialem domibus*Eam uero quae unius coloris fitinuidam athlaetis efle*ArgumentiI
eius q> in olla plena olei coda cum pigmentis t St intra duas horas fubferuefada : unum colorem ex omni/
bus faciat minii. Acopis nitro fimilis elbpumicofataureis guttis flellata * Cum hac oleum ftibferuefadum
perunctis Iaflitudine(fi credimus)foluit Alaballrites nafcitur in alaballro a?gypti:St in fyriae damafco cati?
dore iterando uariis coIoribus.Quae cremata cum fofiili faletac trita grauitates oris St dentium extenua '
redicitur. Aledorias uocant in uentriculis gallinaceorum inuenrascryllallina fpem ; magnitudine fabae»
Ouibus Milonem crotonienfem ufum in certaminibus inuidufuifletuideri uolunt. Anarodamas argei»
ri nirorem habet ut adamas:quadrata:St femper teflellis fimilis magnistputantqi nome impolitum ab eo:
q> impetus hominum: St iracundiasdomet.Eadem fit an alia argyrodamas:autores no explicat. Antipha
tes nigra non tranflucet.Experimentum eius fi coquatur in ladejfacit enim hoc m vrrhae fimile immifla*
Eamq? contra effafcinationes auxiliari magi uolunt* Arabica ebori fimillima efl:St hoc uideretur : nifi ab/,
nueret duritia.Quamgj putant contra dolores neruorum prodefle habentibus. Aromatites "&t ipfa in ara/,
bia traditur gigni.Sed St in aegvpro circa pifas ubiqt Iapidofat& myrrhae coloris & odoris ob hoc reginis
frequentata. Af bellos in archadiae montibus nafcituricoloris ferrei:afpilatem:democritus in arabia gigni
tradit ignei coIoris.Eam oportere cameli/fimo fplenicis alliga ri.Jnueninq? in nido arabicarum alitum*Et
aliam eodem nomine ibi in leucopetra nafci argentei coloris contra lymphatum habendam • Atizoem ir»
india St perfidis acidia? monte nafci tradit argenteo nitore fulgentem : magnitudine trium digirorum ad
lenticula? figuram odoris iucundimeceflariam magis regem conftiruentibus.Augites multis non aliauide
turefleqquaecalais.Amphitanealionomine appellatur chryfocolla in india? parte tubi formica? eruunt
aururmin qua inueniturauro fimilistquadrata figurataffirmaturqp naruraeius quae magnetismifi auge
re quoq? aurum traditur.Aphrodifiaceexcandida rufFa efl.Apiftos feptenis diebus calorem renet excalH'
da igni:nigra ac ponderofa dillinguentibus eam uerus rubentibus ♦ Putant prodefle contra frigora*Agy/
prillam iacchus intelligit per albu fardajnigrag? uena tranfeunte. Vulgus aut in nigra radice oerulea facit*
De gemmis per.b.St.c.ordinem* CA* XJ.

Alanita? genera duo habent fub uiridesrSt corinthiia?ris fimilitudine.IIIa a copto • Ha?c ex tro'
gfodytica regione ueniunt medias fecante flammea uena.Batracchiras mittit St coptos « Vnam
rana? fimilem colore* Alteram ebori* Tertiam rubentis e nigro * Baptes mollis talioquin odore
^^^Ijexcellit.Beli oculus albicans pupillam pingit nigram e medio aureo fulgore lucentem.Haec pro
pter fuam fpeciem:facratiflimo aflyriorum deo dicatur* Aliam autem qua belum uocant in arbelis nafci.
Democritus tradit nucis iugladis magnitudine uitrea fpecia?.Baroprenus:fiue botrypes nigratfanguineis
8C albis nodis alligata dicifjueluti portentofa.Botrptes alia nigra efttalia papinea fcipienti uua? fimilis* Bo
llrychitem Zoroallres uocat crinibus mulierum fimiliorem. Bucardia bubulo cordi fimilis; babylone ta
tum nafcitur.Brontia capitibus tefludinum fimilis:^ cum tonitruis cadit(ut putant) St fulmine tada re/
flinguitrfi credimus Bolenia? inueniuntur glebae fimilitudine.Cheramydes eadem eflet: quam oflratite
uocannmfi q> hanc caerulea? interdum bullae cingunt*Calais faphirum imitatur:candidior St littcrofo ma
ri fimilss.Capnites quibufdam uidetur fuum genus habere plurimis fpiris fumida : ut fuo loco diximus*
Cappadocia St in phrygia nafcitur ebori fimilis . Calamites a calamo: feruntq? plures fimul ccmiundas in/
ueniri* Catochites corfica? Iapis ell caeceris maior mirabilis ; fi uera traduntur : impolitam manum ueluri
gtimmi retinens.Catopyrites e cappadocia prouenit.Cepitestfiuecepocapites candida ell uenarum riodfs

TRJGESIMVSSEPTIMVS

CCXVIII,

coeuntibuscandore imagirfem regerens. Ceramites teftx colarem habet* Cynsdiae inuemuntur in ce re/

, bro pifcis eiufdem nominis candida: & oblongaeieuentuq» mirandae:!! modo eft fides:praefagare eas habi
tum maris nubilo colore aut tranquillirate.Cserites Caere fimilis eft.Circos piris*Corfoidescaniciei homi Vf facca
nis.Coralloacha/es corallotaureis guttis diftindhe.Corallis minio gigniturgrin ldia 3i fyene.Craterites in piri
terchryfolituin 8C elecftrum colorem habet praedurae naturae.Crocallis cerafum repraefentat.Ciffites cr y/
ptopetra nafcitur candidati uidetur intus habere partum :qui fentiatur etiam ftrepitu, Chalcophonos ni
gra eftifed illtfa aeris tinnitum reddit tragoedis ut fuadentur geftanda.Chelidoniae duorum fut generum:
hirundinum colore:& alia parte purpureae nigris interpellantibus macuIis.Chelonia oculus eft indicae te/
ftudinis:uel portentofiflima magorum mendaciis:melleenim colluto ore impolitam linguae futurorum
diuinationem praeftare promittunt quintadecima luna 8C filente tota die:decrefcente uero ante folis orru.

Caeteris diebus a prima in fextam horam. Sunt 8C chelonitides teftudinum fimiles:ex quibus ad tempefta
tes fedandas multa uaticinantur.Ham uero quae fit aureis guttis cum fcarabeodeie&am in aqua feruente:
tempeftares tueri.Chlorites herbacei coloris efbqua dicunt magi eam inueniri in fcyllae auis uentre conge Vel irio
nitam eitferrocp includi iubentad quaedam prodigiofa moris fui»Choafpites a flumie dufta eft uiridistful ueri
goris aurei.Chryfolampis in arthyopia nafcitur pallidi eoioris die:& nocftu ignei.Chryfophis aurum uide Vel ad
turefle.Cepionidesaeolidenuncadarneu pagum quondaoppidunafcunf multis coloribus tranfluceres: darda'
alias uitreaejalias cryftaliinae:alias iafpides.Sed & fordidis tacus e nitonut imagines reddar ceu fpecula. nu nunc
De gemmis per.d.e.g, ordinem. CA* Xil* paguni

Aphniam Zoroaftres 8C orchaftres morbis comitialibus demonftrant*Diadochos beryllo fimi/

Iis eft.Diphris duplex candida ac nigratmas ac foemina:gentile utriufq? fexus diftinguenre linea.
Dionyfiusnigraacdura mixtis rubentibus maculis.Quae ex aqua tritatfapore uim fadt:& ebrie i

tati refiftereputatur.Draconites fiuedracontias e cerebro fitdraconumjfed nifi uiuetibus abfcif/
fo:nunquagemmafcit:inuidiamanimalismorifefentientis. Igitur moseftut dormientibus animalibus
caput ampurent.Sotacus qui uifam eam gemmam fibi apud regem fcripfinbigis uehi quaerentes tradit:&
uifo dracone fpargere fomnifica medica menta:atcp ita prarcidere.Efle autem candore tranftucidomec po/
ftea poliritaut artem admittere.Encardia cognominatur 5t Cardifce* Vna in qua nigra effigies cordis emi/
net. Altera eodem nomine uiridi colorelcordis fpeciem reprsfentat.Tertia nigrum cor oftedit reliqua fui
parce candida. Enorch is candida eftrdiuifaq? fragmetis teftium effigiem repraefentat»Exhebenum Zoroa/
ftres fpeciofam 8C candidam tradinqua aurifices aurum poliunt.Eriftalis cum fit candida: ad inclinationes
rubefcereuidetur.Erotyloseademquaemepicoros& hieronnemona Democrito laudatur in argumen/
tis diuinationum.Eumetis in ba&ris nafcitunfilici fimilis:& capiti fuppofita uifa nodurna oraculi modo
ireddir.Eumetren Beli gemmam fandiffimi deorum fibi a flyrii appellant porracei coloris fuperftinoni/
bus gratam. Eupetalos quattuor colores habet csruleum igneumtminifimali.Eureos nucleo oliuae fimi/
liseft.Eratus concharum modo non adeo candida. Eurotias fitu uidetur operire nigritiam.Eufebes exeo
lapide efttex quo traditur Tyri in Herculis remplo fada fedes:ex qua dii facile furgebat.Epimelas fit:cum
in cadida gemma fuperne nigricar colos.Galaxiam aliqui galadiren uocannfimilem proxime didssffed in
tercurrenribus fanguineis aut candidis uenis.Galadites ex uno colore ladis eft » Eandem dicunt leucoga/
geam 8C leucographiam appellant:^ fynephiten ladis fuccoac fapore notabilem. In educatione nutricibus
ladis foecundiratemtinfantium quoq? alligata collo faliuam facere dicitur. In ore autem Iiquefcere. Eande
memoriam adimere dicunt.Mirtit eam &acheIousamnis.Sut qui fmaragdum albis uenis circuligatum
galaditenuocent.Galaicosargyrodamanti fimiliseftjpaulofordidior.Inuenidturautem binseuel ternae»
Gafidanem medi mittunt coloris olorini ueluti floribus fparfam.Nafcitur 8C in arbellis. Haec quo<j gem
ma concipere dicitur:&: intra fe partum fateri concuffa.Conapere autem trimeftri fpatio.Gloffo petra lin
guae fi milis humanae in terra non nafcitunfed deficiente luna coelo decidere:& lenocinanti neceiTaria credi Vfmari
tur.Quod necredamus promiffi quoq? uanitas facit. Ventos enim ea comprimi narrant .Gorgonia nihil na haec
aliud eft q coralIium:nominis caufa;q> mduritiam Iapidis mutatunemollit marina fulminibus:^ typhoni & in
Tefiftere affirmant.Genianem eadem uanitate inimicorum poenas efficere promittunt. Vfemol

De gemmis per.H.I.I.m.n.ordinem. CA. XlII» litma/

‘ Eliotropium nafcitur in aethiopia:africa cypro porracei colorisffanguineis uenis diftinda.Cau/ riaiful/

«"ES

lial

fa nominis:quoniam deieda in uas aquae fulgorem folis accedentem percuflu fanguineo mutat minibf
maximae aethiopicateadem extra aqua fpeculi modo folem accipit:depraehenditq? defedus fub 8C tyfo/
euntem lunam oftendens.Magorum impudentis uel manifeftiffimutn hoc quoq? exemplum ni
■efbquoniam amraixta herba heliotropioiquibufdam quocp additis praecationibus gerentem confpici ne
gentiHepheftites quo<j fpeculi naturam habet in reddendis imaginibus;quanq runla.experimentum eft
fi feruetem aqua addita ftatim refrigerettaut fi in folem addita aridam materiam accendat.Nafcitur in co'
ryco.Horminodes ex argumento uiriditatis in candida gemma uel nigra : 3C aliquando palida : ambiente Vel her/
circulo aurei coloris appellatur.Hexeconthalithos in parua magnitudine multicolorjhoc fibi nomen ado miodes
ptauit.Reperitur in troglodyrica regione. Hieracites alternat tota miluinis nigricans ueluti plumis. Ham Vel hor
initis ouis pifcium fi milis eft:& alia uelut nitro compofita’praeduraalioquin. Hammonis cornu iter facra uodo/
tiffmias sthiopiae gemmas aureo colore arietini cornus effigiem reddens promittitur praediuina fomnia chos
Tepraefentare.Hormefion inter gratiffimas afpicitur ex igneo colore radians auro portante fecum in extre Vf hym
njitatibus candidam lucem.Hyeniae ex oculis hyens 8C ob id in uafe inueniri dicunrurt& fi credimusrhn nites

LIBER

ca fnuenitunfanguineo eoloretnon omittenda promiffis ad coarguendas barbarorum infidias.Zadhalias
babylonius inhis libris quos fcripfitad regem Mitridarem humana gemmis attribuit fataihas non coten
tus oculorum 8t iocinerum medicina decoraffe» A rege etiam aliquid petituris dedm& litibus iudiciifque
interpofuir.In praeliis etiam eas falutares pronunciauinER & alia eiufdem generis:quae$iocatur henui ab
indistxanthos appellata graecis e fuluo candicas. Idaei dacRyli in creta ferreo colore pollicem humanum ex /
primunt.I&erias mali cute lurido fimilisiideoexiflimatur falubris contra regios morbos. ER 8C aliaeode
nomine liquidior.Tertia folio uiridi fimilisjlarior prioribusjpoene fine ponderetuenis luridis. Quartum
genus in eodem colore nigris uenis defcendentibus.Iouis gemma candida efltnon ponderofairenera Indi
ca gentium fuarum habet nometfubruffocoloretin atritu fudorem purpureum emanat. Alia eodem no/
minecandidaipuluereo afpe&u.Ion apud indos uiolacea efbfed raro faturo colore lucet. Lepidotes fquam
mas pifcium uariis coloribus imitaf.Lef bias Ief bi patrise nomen habens inuenif & in india.Leucophthab
mos rutila alias oculi fpeciem candidam nigramq? continet.Leucoperalos candorem niuis ex auro diffini/
VFlineif guit.Libanochos thuris fimilitudinem oftenditifed ad fuccum mellis.Limoniates eadem uidef quae fma/
ragdus.De lipare hoc tatum traditurtfuffita ea omnes befliaseuocari.Lyfimachus rhodio marmori fimi/
lis efl aureis uenistpolitur ex marmoretamplitudine in anguftias coeunteiut inutilia exterant, Leucochry '
fos fit chryfolitointcralbicante.Memnonia qualis fit non traditur. Medea nigra eft a Medea illa fabulofa
inuentaihabet uenas aurei coloristfudorem reddi crocijfaporemaute uini.Meconites papauera exprimit*
Vel mi/ Mitraxa perfis accepta efl & rubri maris montibustmulticolortconrra folem uarie refu!ges»Meroaes por
tridax racea Ia<5tefudat*Morion indicarquae nigerrimo colore tranflucer uocatur pramniontin qua mifcef & car
Vel mo bunculicolos Alexandrinurmubifardaecyprium.Nafcitur&intyro&ingalaria.Xenocrates &fub alpi/
rochtos busnafci tradit. Hae funt gemmae quae ad ae&ypasfcalpturas aptamur «Myriresmyrrhae colorem habet:
faciemcp minimae gemmae : unguenti odorem attrita etiam nardi. Myrmetias nigra habet eminentias fi/
miles uerrucis.Myrfinites melleum colorem habetimyrrhaeodorem.Mefoleucos efl mediam gemmam
candida diftinguente linea.Mefomelas nigra uena quemlibet colorem fecante per medium. Nafomonites
e fanguineanigris uenis, Nebrides Liberopatri facra nome traxit a nebridu eius fimilitudme.Sut & alis ni
grae gnis eiufd&Nympharena urbis & gentis pficae nomen habenfimilis hippopotami dentibus*

De gemmis per,o.p«& reliquis litteris per ordinem. CA. XIIII*

Lea barbari nominis e nigro fuluocp ac uiridi 8C candido placer, Ombria qua aliqui notiam uocat
ficutcaeraunia &T Brontia cadere cum imbribus & fulminibus diciturjeundemq? cffe&um habe/
requem Brontia narratur.Prseterea inaras additaeatraditurlibamentanonamburi. Orites glo
bofafpeciae a quibufdam 5t fyderites uocaturtignem non fentiens.Oflracias fiue oflracites efl te/
ftacea durior altera achatae fimilismifi c\> achates politura pinguefcinduriorittanta inefl uis: ut aliae gemae
fcalpantur fragmentis eiuskORracidi oflrca nomen 8C fimilitudinem dedere.Ophicardelon barbari uocat
nigrum colorem binis lineis albis includentibus»De obfidiano lapide diximus fupetiore libro. Inueniun/
tur 8C gemmae eodem nomine ac colore non folum in aethiopia indiaqpifed etiam in farno ut aliqui putat:
& in littoribus hifpanienfis oceani.Panchros fere ex omnibus coloribus conflat.Pangonis non longior di
gitotnecryflallus uideaturtnumero plurium angulorum cauetur.Paneros qualis fira metrodoronon di/
citunfed carmen T imaridis regine in eadem dicatum Veneri non inelegans ponittex quo intelligit urtaddi
iffamei foecunditatem.Quidam hanc panfebaflon uocant.Ponricarum plura funt genera, Eft Rellata nunc
fanguineismunc atris guttisrquae inter facras habetur. Alia pro flellis eiufde coloris lineas habet. Alia mo/
VFoftra tiumconualliumcp effigies . Phyloginos quem & chryfiren uocant : oftreae atticae affimilatarinuenitur
ciac in aegypto.Phoenicites ex balani fimilitudineappellatur.Phycites algae.Perileucos filo ab ore gemmae ad
radicem ufep candido defcendente.Paeantides quas quidam gemonidas uocant prxgnantes fieri:& parere
dicunturtmedericy parturientibus.Nam tales in macedoniaiuxta monumentum Tirefiae lueniuntunfpe/
ciefij efl eis aqua; glaciatae.Solis gemma candida eft:& ad fpecie fy deris in orbem fulgentes fpargir radios*
Sagdam chaldaei adhaerefeentem nauibus habentuuenitur prafini colons.Samothracia infula eiufdem no
minis gemmam dat nigramtac fine pondere ligno fi milem.Sauriten in uentre uiridis lacerti harudine dc
fech tradunt inueniri.Sarcites bubulas carnes pfentat,Selenites ex candido tranflucet melleo fulgoreiima-
ginem lunae continens:redditq$ eam in dies fingulos crefcetisminuentifqi numeromafciqi putatur in ara/
bia.Syderites ferro fimilis 8C litigioillata difeordias facitiquaeq? nafeitur in aethiopia. Syderopcccilos ex ea
fit uariantibus guttis.Spongites fpongiae nomen repraefentar.Synodotites e cerebro pifcium eftrqui fyno
dontes uocantur.Syrtitae in littore fyrtium iamquidem lucania inueniuntur melleo colore croco refulge/
tes. Intus autem Rellas continent languidas.Syringitesftipulae internodio fimilis: perpetua fifiula cauaf*
Trichius ex africa niger eRifed tres fuccos redditu radice nigrum tmedio fanguineum : fummo cadidum,
Tdirrhisos cinerei coloris aut ruffi candidis radicibus fpedbarur.Telicardios colore cordis pfas apud quos
gignitur magnopere deledfat.MacuIamq? appellant.Thracia trium generum efbuiridis aur pallidior : ter/
tia fanguineis guttis.Tephrites nouae luna? fpeciem habet curuatae in cornua quauis cinerei coIoris.ThecQ
lithos oleae nucleo fimilis uidetunneqi eR gemmae honosffed lingentium calculos frangittpellitcp, Vene/
Vr theo ris crines nigerrimi nitoris continet in fe fpeciem ruffi crinis. Veientana italica gemma efl : ueiis reperta ni
lithos gram materiam diflinguente limite albo.Zathenen in media nafei Democritus tradinelectri colore : & fi
Vel utv quis ferat in uino palmeo Si croco eserae modo lentefcereiodore magnae fuauitatis.Zmilaces in euphrare
guentd nafciturjproconnefo marmori fimilisimedio colore glauco*Zoronyfios in indo flumine nafeitur : mage»
rum gemma effenarratunneg? aliud amplius de ea*

TRIGESIMVSSEPTIMVS

CCX1X i

De gemmis quae a membris hominum cognominantur t & quae ab animalibus de iis quaarare/
ris rebus, CA» XV,

St eciamnum aliadiftindtioiquam arquidem fecerim fubindeuariara expofirione . Si quidema
memb&s corporum habet nomina.Hepatires a locinere.Steanres fingulorum animalium ad»
pe numerofa, Adunephros.Theudadtylus hic S C afyris colitur :Triophthalmos ionice nafrirur
tres hominis fimul oculos exprimens: Abanimalibus cognominarur.Carcinias marini cancri/
colore.Echires uipera. Scorpites fcqrpionis aut colore aut effigie.Scarites fcari pifcis.T riglites m uli. Atgo
phthalmos caprino ocuIo,Item alia fuillo.Er a gruis collo geranites,Hieracites accipitris» Aentes a colore
aquilaetandicantecauda.Myrmecires innatam repentis formina effigiem habenScarabeorum catharias,
Lycophthalmos quattuor eft colorum ex rutilo & fanguineo in medio nigrum candido cingitunut lupo
rumoculi:ilIisperomniafimiIisThaospauonieftfimiIis!item alpidi t qua uocari Timoloniam inuenio.
Arenarum fimilitudo eft in hammocryfo uelutauro arenis mixro , Cenchrites milii granis uelut fparfis,

Dryites e truncis arborum:haec & ligni modo ardet.Ciffites in cadido collucet ederat foliis quae totam te/
nenuNartiffites uems etiam edere diftinguif , Cyaraea nigra efl: fed fraflaex fe fabae fimilirudinem parit.

Pyrenee ab oliuac nucleo dicfta eft:huic aliquando ineife pilcium fpinae uidentur . Chilazias grandinum 8C
colorem 8t figuram habet adamanrinadufitia.Narrant etiam in ignem addita manere fuum frigus.Py
rires nigra quidem:fedattrirudigitos adurit.Polyzonosnigra multis zonis candicat, Afhppia in cardido
aut cyaneo difcurrunr e medio fulhainis radiuln phlegontide intus ardere quadam uidetur flamatqua no
exear,In anthracitide fcintille difeurrere aliquando uidentur,Enhydros femper rotunditatis abfoluta in
candore eft leuis:fed ad motu fluctuat intus in ea ueluti in ouis liquor.polytrix in uiridi capiliatur.fed de/
fluuia comarum facere dicitur,Sunt & a leonis pelle 8C panthera nominata leontios: pardal ios.Colos ap/
pellauitchryfolituaureus,Chryfoprafum herbaceus.Melleus melichrota:quis plura eius genera fint.Me'
lychloron efl geminus parte flauusjparte melleus. Crocias a croco.polia canitiem quadam fparti inducit:
eandem duriorem.Nigra fparropolia.Rhoditesa rofa efl.Melites mali coloris*Chalcites ar ei, Sicites fici. Vel indi
Ratio nominum non eft in borfycire in nigrotramofa candidis aut fanguineis frondibus • Nec gem ire ue cat
lut in petra candidis manibus iter fe complexis, Ananchitide in necromantia dicunt euocari imagines deo'
rum,Synochitideumbrasinferorum euocatas teneri.DencJritide alba defofTafub arb ore qua cadatur:fc
curis aciem non hebetari. Et funt multo pfuresrniagifij monftrificatquibus barbari dedere nomina:con/
feffi lapides efle.Nobis fatis erit in his roarguifledira mendacia*

Degemis nafcentibus&faihtiis: & figuris gemmarum, CA. XVf.

i Emma nafcuntur repente nouatac fine nommibustut lampafci in metallis aurariis una inuen'
ta:qua propter pulchrytudinemalcxandro regi miffa fuittur au*ftor eft Theophraftus.Cochdes
quoqj nunc uulgatiffima fama fiunt uerius q nafcun£:in arabia repertis ingentibus glebis. Mei
I le excoqui tradunr.feptenis diebus nodlibufq? fine intermiffione.Ita omni terreno uitiofoqj pul
uere decuffo purgatam glebam artificum ingenio uarie diftribui in uenas:duflufqi macularum q maxime
uendibili ratione fe<ftantium,Quondam<j tanta magnitudinis fece re; ut aquis.regum in oriente fronra/
lia atq? pro phaleris penfilia facercnt.Et alias omnes gemma mellis deeochi nitefcunr:pracipue eorficiwln
omni alio ufu acrimonia abhorrentis.Qua uaria funt:& ad nouitatem accedere caliditare ingenio^: con/
ringirtut nomen ufitatum non habeant.phyfes appellannuelutipfius natura admirationem in iis nendi/
cantestcum finis nominum non fir:qua perfequi non aquidem cogiro;innumeraex graca uanirateconfi
dia. 1 ndicatis nobilibus gem mistimmo etiam plebeis rariorum generu dictu dignas diftrin xifle fatis erar.

Illud modo memtnifTe conuenit increfcentibus uarie maculis arqt uerrucis linearum t qua interueniunt
multiplici du£tu:& colore mutata fapius nomina in eadem plcrunq? materia , Nue comunirer ad orrtniu
gemmarum obferuationem pertinentiadicemus opiniones fecuti audlorum, Caua aut extuberares uilro/
res uiderur aqualibus.Figura oblonga maxima probaturideinde qua uocatur lenticula:poftea clipeidos
& rotundaiangulofis minima gratia. Veras a falfis difeernendi magna difficultas. Quippe cum inuentum
fit exuens gemmis in alterius generis falfasrraducere.Sardonyces e cerauniis glutinantur gemmis ita ut
deprahendi ars non poffinaliundenigrotaliunde candidotaliunde minio fumptistomnibus in fuo gene'
re probatiflimis.Quinimmo etiam extant commentarii auctorum rquos non aquidem demonftrarirm
quibus modis excryftallo tingantur fmaragdiralacj tranllucentes»Sardonyxe farda. Item catera ex aliis,

Ne<£ eft ulla fraus uita lucrofior.

De ratione probandarum gemmarum, CA, XVII.

Os contra rationem deprahendendi falfas demonftrabimus; quando etiam luxuriam aduerfus
fraudem muniri decet.prater illa qua in principalibus quibulg? generibus priuatim diximus,

_ T ranflucentes matutino probari cenfenttaur fi neceffe eft in quartam horam jpoftea uetant.Expe

KJSSdfl n menta pluribus modis conftanr.primum pondere fi grauiores fentiuntunpoft hac corpore. Fi
(ftitiis puftula in profundo apparent»Scabriria in cute, Jn capillamento fulgoris inconftantiatprius qua ad
oculos perueniat definens nitor.Decuffi fragmenti paulum :quod in lamina ferrea teratur efficacifiimum
experimento excufant mangones gemmarum.Recufant fimiliter & lima probationem. Obfidiana frag/
menta ueras gemmas non fcarificant.Fiftiria fcarificationis candicantiam fugiunt.Tanracp differentia eft:
ut alia ferro fcalpi non poffinnalia non nifi retufotuerum omnes adamanre*plurimum aurem in his tere
brarum proficit feruor.Gemmiferi amnes funt oaxis:mater:ganges.Terrarum aurem omnium maxima
india, Etiam peragis omnibus natura operibus diferimen quoddam rerum ipfarum facere conueniat»

• \ v' “V, •

• r '\u\

LIBER

utihffimamt& inter ortus occafufgi mediam jaquarum copia: nemorum falubritate montium articulis:
ferorum animalium innocentiarfolifertilitateJpabuliubertate.Quicquideftquocarereuita non debeat:
nufqua eft pratftantius:fruges:uinumtolea:uellera:lina:ueftes iuuenci , Ne equos quidem in trigariis prae
ferri ullis uernaculis animaduerto.Metallis auri;argenti:a:ris:ferri:quadiu libuit exerceremullis ceffit » Et
iis nunc in fe grauida pro omni dote uarios fuccos:&: frugum pomorum^ fapores fundit « Ab ea exceptis
indis fabulofis:proxim« quidem duxerim hifpaniam quarcuncy ambitur mari*

FINIS,

:o

• • • • 7 . • ; . : • , • . 1* • ‘ • J. < J>

Explicit*C*Plinius Secundus de naturali hyrioria nunc primum riiligcntilTimc ab Ale,
xandro benedicrio phifico recognitustcundhTq* erroribus expurgatus* Inv
prerius Veneriis fumma diligentia per Melchiorem Seriam
Anno reconciliate nariuitaris* M*D*XIII*

Die*XX* Augurii*

'fiii

/j 'c- 1

*

: i:

REGISTRVM HVIVS OPERIS*

*rr, ; vi “3 i

;■ rr ••:ffftrr:n Oi 'Hji

« ■ * |

> Jj 1 1

aabbabcdefghiklmnopqrstuxyz&j^A Omnes funt quaterni
praeter bb qui eft tcrnusjEt y A qui fu nt quin terni* q» xxiiiu

rJti

o

7

I»

( s

l

ff-

W Vi jr/. « ' Ali S** Xtl f»r <

i'f C. r- / ■

^Mct Ar. *«* "T, '>■ ' "-

1

■ ' r

,X^

.A

♦ »

i

i . .

•a, _

ianiy*j

''asasyPfryV-'.-'