2 — 2 qe B ted Md x — * —.— 5 * * 3 ns 8 Pake Ne BEMIND ARNE “ape 111 dees 1 8 * 4 in ei sb Mi 1 As * 1 on eK 3 Ed, a, MAN ded As, 24 3 er en 5 5 Es or Sd: N e eee ee ed ee WETENSCHAPPEN. * LAGEN EN MEDEDEELINGEN KONINKLIJKE AKADEMIE 15 . VAN * 2 * 1 WETENSCHAPPEN. — Afdeeling NATUURKUNDE. Vijfde Deel JAARGANG 1857. AMSTERDAM, C. G. VAN DER POST. 1857. „ 1 K3 En NANA OENE At iK ORE 1 dk . Ara GC.. q =- AANGEA TT PAM vlos SRE Ek We 34 610438 > + 2 D eee MZUunä tens test — OE eee e INHOUD JIJFDE DEEL. _PROCESSEN-VERBAAL 1 5 4 ed * RE 1 WONE VERGADERINGEN. N hant heen nj > KAPEL n 4 ab net | 1 Ne adering op den 26 — Apel 1856 bk. 48. err n in n 5 1 e 101. „ „ _Zijsten Juni wash rei 19 227. . * * om neige Ne A rn Ì 3 ad October „ 269. Ee t end ' 3 3 en . 321. on Boh rep — — — — ꝓſà— * 1 pe * Í bald J * A | B vi INHOUD, VERHANDELINGEN. W. VROLIK. Revue des Sociétés savantes de la Neêr- lg 3. W. GUNNING. Bijdrage tot de kennis van Brueine # 60. c. u. b. BUYS BALLOT,, Over de strekking van eenige algemeene beginselen in de Natuurkunde, voorname- lijk over dit: de atomen, zoowel de heterogene als de homogene, slingeren tegenover elkander om een evenwigtstoestand . . >... Uittreksel van eenen brief van den Heer J. k. HASSKARL. # 93, Briefwechsel zwischen Hernn Staatsrath orro ven * und r. Kaiser uber die Aenderungen in den Dimen- sionen des Saturnrin ges „1380. G. J. MULDER. Ontledingswijzen en zamenstelling der verbindingen van koper met andere metalen . . 173. Brief aan den Minister van oorlog, over de regels bij het stellen van bliksem-afleiders . . . . « … « . 214. 6. vROLIK. Over eenige physiologische eigenschappen van het Viscum album L. (Vogellijm). . …. …. 263. A. U. VAN DER BOON MESCH. Over de bepaling van het 1 e le an genaamde nabeelden …… assen. De stelling van sroomi ie Rome omtrent hid En Ket Obeervatorium te Leiden. . .. - verschillende Ebullioscopen dlz. 300. a „ 342, BOEKGESCHENKEN EN INHOUD vaks ie: ; ‚en — A* 7 eeN dan Sl Apel 166 qe 4yand 1 3 124. „ 28 Junij Nee e, HES . 1 Ld 3 Lsten Mei B Ar arc AN Nen September Es 905 le: oh met 5 * 25 ten October — — — . . . — * * * N * ZGsten November aap — * * N fe N 1 DEE d 5 — eb 7 Pi 2 SB 1 DRUKFOUT. * De noot *) van bladz. . 0 dine oo 2 hladz. 267 over te brengen naar bladz. 266. 1 En 2 A5 8 “CEN 8 3 + en REVUE DES SOcIfTÉS SAVANTES RRT ab Pr ATR — DE „or 14 II ANI R AND. * ran gab 13 wet erts M. VROLIEK. cecedaaire géntral de P Académie Royale des sciences 6 2 à Amsterdam. “cols 2 Fail i e i b l Ministre de EIntérieur a faite à TAcadémie de lui pré- senter un rapport sur nos sociétés savantes, afin de pou- voir le communiquer au Gouvernement Frangais, qui avait _manifesté le désir de le recevoir. tamp ade bibliographie en donné dans la des socittés savantes de la France et de l'étranger, qui se publie en Prance, sous les auspices du Ministre de II u publique et des Cultes. IL Académie en me de la rédaction du rap- . changer la forme de mon premier travail, afin de pouvoir remplir quelques lacunes, et perſectionner la ificati de nos sociétés savantes. Ces changements, qui étaient devenus indispensables, ne me permettaient pas de lui faire gender le caractère d'un rapport. Le chiffre considérable des sociétés savantes Néerlan- 1 duaises m' impose le devoir d'être-Kussi concis que possible Car, quoique je doive d'aprés le déeret de l'Académie me FERSL. EN MRORD. AFD, NATUURK. DKEL V. U (2) borner à celles, qui, ou par leurs publications, ou par leurs programmes, ou enfin par le genre de leurs travaux, font partie du domaine public, je ne pourrai cependant qu 'in diquer les détails les plus importants. Le seul — de ce compte rendu sera done l'exactitude et la précision. Mes iflicatiens ont été toutes revues par M.M. les seeré- taires des diff(rentes sociétés. Je diviserai les société savantes de la Néerlande en deux grandes catégories, tisfes de la nature même de leurs tra- vaux; premièrement D ts, dont l'esprit et les travaux sont encyclopédiques, embrassant à la foi toutes les sciences; secondement celles, qui ont un objet d'étude particulier et exclusif. Pour ces dernières je choisirai la pen gexige le genre de leur spécialité. 5 115 SOCIËTES SAVANTES ENCYCLOPÉDIQUES. 1°. ACADÉMIE ROYALE DES SCIENCES à AMSTERDAM. — 1 Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. l'Académie Royale des instituce par ordo- nance royale du 26 Octobre 1851, a succédé à I'Institut Royal des Pays-Bas, eréé en Mai 1808 par rours seren Roi de la Hollande et supprimé en 1851. L'Institut, divisé en quatre classes, a publié un vnd nombre d'ouvrages, dont je crois devoir ajouter ici “le ca- talogue complet, pour que les bibliothèques nationales et étrangères puissent être à même de completer leurs col- lections *). ˖ 1 ©) INSTITUT ROYAL DES PAYS-BAS. gre Classe. * 9. Verhandelingen enz Mémoires de la 1re Classe de PInstitut | | al des Pays-Bas des Sciences, Belles Lettres et a 55 dam. Amst. 1812— 1823. 7 Vol. 4“. 10. Nieuwe Verk. enz. Nouveaux Mémoires de la 1re Classe de PIn- stitut etc. Amst. 1827—1848. 13 Vol. 4“. 4 (8) 1855 PAeadémie actuelle vouée primiti- 3de reeks enz. Mémoîres de la 1% Classe de In- de Série. Amst 18491852, 5 Vol. 4”. x enz. Journal pour les Sciences Mathématiques et 7 Physiques, publié par la — —ę— Amst. 1848 — * 052. 5 Vol. 82. on FF de Flustitut ete. 180 —18 10, lus dans les Sanees générales de belnstitut. en 4“ n Ne se trouve pas dans la librairie.) 14. Verslagen enz. Comptes rendas des Séances publiques REN 5 — — 18171889. 44 ‚ (NB. Ne se trouve pas dans la lilrairie.) bp mee gend, fut par la tre Classe, Re 8 (u). Verhandeling enz. Mémoire sur une nouvelle ma- n mésurer des distances. Amst. 1812. 8°. er (c. x. K). Précis historique des operations géodé- 0 et astronomiques. faites en Hollande. re ' hie de cet état. Ia Haye 1818. 4°. (c. x. x. Précis etc, 2me édition. la Haye 1827. Se. 1 Verh. enz. Mémoire sur la sommation et l'inter- de séries arithmétiques. Amst. 1816. 1. j enz. Rapport concernant le ciment étranger et le ciment du Pays inventé depuis 1789. La Haye 1809, sur le ciment artificiel, octroyé d'Amsterdam, pré- en Juillet 1816. Amst. 1816, 4“. ee (0. .). Verb. enz. Mémoire sur les triangles sphéri- ps etc. Amst. 1817. 8°, 1 mor (c. u.. Verh. enz. Mémoire sur l'action du vinaigre dans „Amst. 1817. 8“. . (asz. 2. Beschouwing enz. Considérations sur heooule- went eaux du Haut-Rhin et de la Meuse, par les rivières __Neêrlandaises jusque dans Ia mer, par GOUDRIAAN, VAN UTENHOVE, 0 MOLL et DONKER CURTIUS. Amst, 1819, 4e, | 28. THOMASSEN A TURUSSINK . 2. Verslag enz. Rapport sur Ja contagieusité ou non contagieusité de la fêvrw jaune, surtout 1* (8) gation d'un décret, en vertu duquel ses travaux embras- sent aussi les sciences historiques, e aten littérai- 24. 25. 31. 35. 36. et * Elle se compose de deux sections: par rapport à l'ouvrage du médecin frangais EN 1822. 8°, nis ride THOMASSEN A TUBUSSINK (B.J. 5 Nader onderzoek eng Recherches sur la contagicusité ou non de la fièvre jaune, Amst, 1824, 8“. STIPRIAAN LUISCIUS (A. VAN). De Stelling enz. Le systeme du médecin francais. pEvize, que la fièvre jaune n'est pas con- tagieuse examiné au coin de la raison et de l'expérienee, Amst. 1825. 8˙. Haacht . DIJK (C. x. VAN) ct 4. VAN BEEK, Onderzoekingen enz, Recher- ches sur la matière noire des pains de sucre. Amst. 1829. 89. . MOLL (o.). Over het eng. Sur le chauffage des serres à l'eau chaude. Amst. 1829. 8“. * . BEEK (A. VAN). Beschrijving enz. Déscription A pour le chauffage d'un graad édifice. Amst. 1833. 4“. . SCHRÖDER (J. r. L). Over de enz. Sur les définitions géométri- ques. Amst. 1835. 85. u ee . o TI (c. 0). Verh. enz. Mémoire sur la différence existaart entre les forces * générales et la force vitale. Amst 1840. 8e. an reden Rapport sur les wiiee et désavantages résultant de l'intro- duction d'un systême uniforme de poids et mesures. Amsterd. 1814. 8°, BERRURIER (3. r.). Verh. enz. Mémoire sur Pagriculture. Amst. 1816. 8°, ‚Kors (2). Verh. enz. Mémoire contenant un apergu de da con- dition des principaux végétaux cultivés en Neêrlande. et de letat de l'atmosphère pendant les années 1806—181% avec in- dication des résultats, qui en pourraient être déduits. Amst. 1816. 88. . à ROT (c. B.) et J. c. B. BERNARD. Waarnemingen enz. Obser- vations, faites avec le sulphate de quinine. Amst. 1822. Mou (G.). Expériences électro-magnétiques. Amst. 1880. vrROLIK (o.). Waarnemingen enz. Observations et ex sur la maladie, qui a ravagé les pommes de terre. Amst. 1825. 85 ——- Nadere waarnemingen enz. Nouvelles observations et expériences etc. Amst. 1846. 8“. . r 655 en et physiques et des Sciences linguistiques-littéraires-historiques et philosophiques. _L'artlele 2 du samen n. lui confère le droit: — 288. Rapport sur les résultats qu'out cu les semailles de la graine . de terre envoyóe dans le commencement de l'année 1 . rs tre Classe, par le Département de l'Intérieur, par . VROLIK, 4. NUMAN, U. c. VAN HALL et 4. BRANTS. 8. rn út: e a tes présealó an MI- __mistre des Colonies le 16 Décembre 1847 et le 5 Mars 1851, par la 1 Classe de l'Institut etc, Amst. 1851. 8°. ned. a) Verslag enz. Rapport d'une inspection faite au mois de Janvier et Février 1851 de l'éta- blissement pour les lepreux à Suriname. Batavia 80. u. Verslagen en. Rapports de la 1re Classe de l'Institut et de ‘Royale des Sciences sur la patente accordée, au . pour un procédé in venté par lui pour la dépu- ration du sucre par moyen de l'acétate de plomb. 1 20 Classe. N sits enz. Mémoires de la 2% Classe de l'Institut etc. 1 et Amst. 1818—1848. 8 Vol. 4“. 43. Nieuwe Verk. enz. Nouvelle Série des Mémoires de la 2e Classe de I'Tustitut etc. Amst. 1850-1851. 2 Vol. 8e, 44. Verslagen enz. Comptes rendus des slancesg énérales (I—XIII) dde In 2° Classe de l'Institut cte. 1816—1840. 4. 45. Verslagen enz. Rapport à la 2° Classe de l'Institut sur un pont du chemin de bois, découvert sur les frontieres de Drenthe et 4. Westwoldingerland. Amst. 1819. 4“. — Ousrages here pullia par la seconde Classe de r hat 46, ‘Dictionnaire analytique des Oeuvres de r. c. noort. 4 Vol. Amst. 1616—1838. 4. 47. Le 3me et 4% Tome de MAERLANT Spiegel Historiael Amst. 1813 et 1849. 85 18. MALBERTSMA (Z. ul.). Notes sur le 4me Tome du Spiegel Histo- * rinol. Deventer 1851. 8°. 49. Suites du grand Ouvrage numismatique de d. VAN LOON. 5 par ties. Amst, 1817-1848 en folio. 50. purse (r. van), Sur la versification Neêrlandaise. la Haye 1854. (€) . d'être le conseil du Gouvernement en matière de scien- ee; 2°, de former un centre de coopération pour les hom- mes de science dans la Neêrlande et ses colonies; 3“, de constituer un point de réunion entre les Savants was ms. 54. a, 56. 57. 58. 60. \ vol, ale (2 Tomes en 8°.): orka ar erat ume de PIntérieur après la suppression de L Institut. Zi B 3me Classe, EE ‚ Verhandelingen enz. Mémoires de la 3° Classe de I Tustitut etc. Amst. 1817—1848. 6 Vol. en 4e. 1 5 Commentationes latinae 3iae Classe Institati etc. Amst. 1818 1855. 7 Vol. en 4°. 4 1 : zing 7 — publie par la 9e Claases + LENNEP (p. 5. vaN). Memoria Mk. DE boscu et u. 8 Carmen de inventae typographiae lande rr RO Harlemensi, potenter tandem asserta, Amst. 1817. 4. W KEMPER (z. M.). Memoria h. c. CRASSII. Amst. 1628. 4%. PRETS (r.) et A. c. HOLTIUS. Prijsverh. etc. Mémoire couronné par la 3° Classe de PInstitut, sur la question: Quels ont été les droits, la distinction et la diguits des Juges ‘dans VEmpire Romain. Amst. 1822. 49. en IL wat (6. pr). Prijsverh. enz. Mémoire ren at —.— la nature ete. du droit de nature. Amst. 1833. 4% * DOZY (R. r. 4. ). Dictionnaire détaillé des noms e chez les Arabes. Ouvrage couronné et publié par la $me Classe etc. Amst, 1845. 4°. pige HUGONIS GROTII ad J. OXENSTIERNAM et 3. 4. SALVÍUM et A. OXEN- STIERNAE ad CERISANTEM epistolae ineditae. n. bliothecae Hanoveranae Regiae nunc primum Instituti Regii Belgie? Cl. tertia. Harlemi 1829. 89. l 1 Ame Classe. 5 J tz je At „ KIESEWETTER (R. 6) et r. . Paris. Verh. eum. Mémoire cou- ronné sur la question: Quels sont les mérites des Neêrlandais dans la musique, surtout aux 14m®, 18e et ane etc. Amst. 1829. 4°. A (Er Verslagen enz. Comptes peren des Séances publiques a de la me Classe de Institut ete. 1817-1841. 43. (7) das et étrangers; 4“, de contribuer aut observations et dux entreprises scientifiques, qui pour réussir exigent le __eoncours de plusieurs savants et la protection materielle du Gouvernement. ______I'état alloue à l'Académie un subside annael de 14,000 Î florins. Les membres ne jouissent d'aucune rétribution. Les membres non résidants régoïvent des indemuités pour de voyage et de séjour. Les deux seerctaites ont un fite. Leur nomination ainsi que celle des pré- et des membres est soumise à l'approbation du Roi. chaque section le chiffre des membres régnicoles est A einquante; celui des membres étrangers à vingt, ui des membres correspondants dans les colonies à 4 tèglement lui permet d'ouvrir des concours, et blie des Mémoires in-4. et des Comptes rendus — * Elle est associée aux principales Sociétés savantes de r des Indes et de l'Amérique, dont voici le ca- * | NEÉRLANDE. Université u Leider. „ „Utrecht. 4 „ Groningue. el 10 61. Proces-Verbaur des Slances GEnérales (T—-XXXIX) de Insti- tat etc. 18081846, 82, Het Institut enz. LInstitut ou Comptes rendus, publiés par les 1 Classes de l'Institut Royal des Pays-Bas. Année 1841—1846. & Vol. 8°. 63. —— Annales de l'Institut eto. Année 1847—18681. Amst. 1147-1852. 5 Vol. 857. ®) Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. Amsterdam 1854—1855. Deel III. 4°. Verslagen en Mededeelingen der Koninklijke Akademie van Weten- srhappen. Natuurkundige Afdeeling Deel T—IV. — Letterkundige Afdeeling, Deel I. Amsterdam 18531855. 68) Athaneum illustre à Amsterdam. e 1 ” „ Deventer. . Société Hollandaise des sciences à Harlem. „ du Teyler à Harlem. I D 7 Ld rash . de littérature Neêrlandaise à Leiden. er des sciences de la Zeelande à en f Provinciale des arts et sciences à 5 * Historique à Utrecht. Batave de philosophie ex perimentale 3 Provinciale des arts et sciences du Braband à Bois le duc. et „ Mathématique sous la devise: een . arbeid komt alles te boven, à Amsterdam. „__ Zoölogique Natura Artis Magistra à „ Frisonne pour l'histoire, Parchéologie et Ie har du Pays à Leeuwarden. * er „ Royale des ingénieurs à Delft. 1 vld Institut Royal metéorologique à Utrecht. ais Société établie à Zwolle pour les progrès du bien être et de la civilisation dans la province d’ „de médecine et de chirurgie à Amsterdam, „ Neclandaise pour les progrès de Tindustris à Harlem. Institut Royal de linguistique et d'ethnographie po les Indes Neêrlandaises à Delft. Société Neêrlandaise de médicine à Arnhem. INDES ORIENTALES. Société des arts et des sciences à Batavia. Réunion des naturalistes aux Indes Orientales à Batavia. BELGIQUE. pen Académie royale des sciences, lettres et arts de Be Académie royale à Bruxelles, „ „ de médecine de Belgique à nale. a Hr - * e N Var iu 0 Ea (2) __ Société royale d'agriculture et de botanique à Gand. „ des sciences à Liège. | PRANCE Académie Impériale des sciences à Paris. Muséum d'histoire naturelle à Paris. Le Ministere de la guerre à Paris. Académie Imperiale de médecine à Paris. Société Imperiale des sciences, de l'agricultnre et des arts à Lille. „ Linncenne de Normandie à Caen. * des antiquaires de Normandie à Caen. Imperiale des sciences, belles lettres et arts * à Lyon. Societe Imperiale d'agriculture, d'histoire naturelle et arts Atiles à Lyon. „ Linucenne à Lyon. „ du Muséum d'histoire naturelle à Strasbourg. Académie Imperiale des sciences, belles lettres et arts à Bordeaux. Société des sciences naturelles à Cherbourg. Académie des sciences, arts et belles lettres à Dijon. Société de biologie à Paris. Bibliothéque Impériale à Paris. Société de l'histoire et des beaus-arts de la Flandre mari- time à Bergues (Nord). Académie des sciences, inscriptions et belles lettres à Toulouse. ä — * ITALIE, Imp. reg. Instituto de Scienze, Lettere ed Arti à Veuiso, Accademia Pontificia de Nuovi Lincei à Rome. „ daelle Scienze dell' Instituto de Bologna à Bologne. „ reale delle Scienze à Naples. 610) SARDAIGN K. Ame Académie royale de Savoie à Chambery. Academia reale delle scienze à Turin. ESPAGNE, Académia Espécial de Ingenieros à Madrid. La real Academia de Ciencias de Madrid. Ins BRITANNIQUES, l ies Royal society à Londres. . Cambridge philosophical society à Cambridge. Horticultural society à Londres. hie Zoological society à Londres. mabast Royal medico-chirurgical society à Londres. „Ib Guy's Hospital à Londres. 10 Linnean society à Londres. Electrical society à Londres. 1 Royal institution of Great Britain à Londres. Hydrographical office (Admiralty) à Londres. Royal society à Edinbourg. bat „ Observatory à Edinbourg. 50 „ Irish academy à Dublin. toes  Literary and philosophical society à Manchester; N AMERIQUE. Philosophical society à Philadelphie, | American academy of arts and sciences à Boston par Cambridge Massachusetts. - State Library of New-York à Albany. Nuo! Academy of natural scienees à Philadelphie. American association for the advancement of seience à _ _Philadelphie. arn qd Smithsonian institution à Washington. je ij National institution. for the promotion of science à * hington. Wisconsin state agricultural society à Madison. (1) | mgee 1 Akademie der Wissenschaften à Berlin. r der Königliche Sternwarte à Koningsbergen. f. Vaterländische Kultur à Breslau. oe X. Teopoldinisch Carolinische Akademie der Natur- à Breslau. Naturhistorisches Verein der 8 Rheinlande u. Mestphaleus à Bonn. en e Stiftung à Francfort a/M. AUTRICHE. Watstiehie Akademie der Wissenschaſten à Vienne Gesellschaſt der Freunde für Naturkundige Wissenschaften à Vienne. A isches Vene à Vienne. K. Königlichen Geologische Reichsanstalt à Vienne. n Gesellschaft der Wissenschaften à Prague. 8 BAVTERE. Königliche Akademie der Wissenschaften à Munich. Physikalische Medicinische Gesellschaft à Wurzbourg. Naturforschende Gesellschaft à Bamberg. Das Kreis-Comité des landwirthschaftlichen Verein für Unterfranken in Aschaffenburg. Das Kreis-Comité des landwirthschaftlichen Vereins für Unterfranken za Aschaffenburg. r NAN NOVA E. neee 601 ni.) 4 ä SAXE. Königlich Sachsische Gesellschaft der Mime, a Leipzick. Fäürstlich-Jablanowskische Gesellschaft à Leipzick. Naturforschende Gesellschaft à Halle. (12) Naturwissenschaftliches Verein für Sachsen und es à Halle. Die Oberlausitzische Gesellschaft der Wissenschaften. zu Görlitz. Königliche Akademie der Wissenschaften zu Exturt, 1 Universität zu Dorpat. WURTEMBERG. 0 Das Verein für Vaterländische Naturkunde à Stuttgart. HANAU. | Wetterauische Gesellschaft für die Gesammte eenden ten à Haan, 9 SUISSE. mé Sociéte de physique et d'histoire natnrelle à Genève. „ Vaudoise des sciênces naturelles à Lausanne 2 „ __ Helvétique des sciences naturelles à Bern. Naturforschende Gesellschaft à Basle. RUSSIE, Academie Impériale des sciences à St, ban. 1 1 à Cazan. 42 Société Impériale des naturalistes à Moscou, Observatoire du Pulkowa. Societas scientiarum Fennica à Helsingfors. DANEMAR C. Kongelige Danske Videnskabernes Selskab à rears Direktor der Sternwarte à Altona. Société Royale des Antiquaires du Nord à — SUEDE. NORWEGK, vert 1 16 A Kongelige Frederiks Universität à Christiania. Kongelige Vetenskaps-Akademie à Stockholm. f Societas Scientiarum à Upsal. | (18 ) 2. oc — DES SCIBXCES À HARLEM. “Hollandsche Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem. Cette Societe est une des institutions les plus anciennes et les plus considerées du pays. Fondée à Harlem par une réunion d'amateurs de physique, elle tint sa première assem- blée en 1752. Le Stadhouder aulttAux V et aprês lui ins de la Neêrlande portèrent le titre de pro- tecteurs de la Société, qui se compose de membres diree- teurs ui au nombre de 29, de membres ordinai- res regnicoles au nombre de 68 et de membres étran- gers, au nombre de 45. Les directeurs paient une prime d'entrée de 100, et une rétribution annuelle de 50 florins. Les membres ordinaires ne sont soumis à aucune charge pécuniaire. L'assemblée annuelle générale des directeurs et des membres les choisit parmi les savants les plus dis- tingués du pays et de l'étranger. Depuis sa fondation, la Société Hollandaise de Harlem a publie 71 volumes. La premiere série de ses mémoires in-8° (1754—1798) *) — 30 volumes. La seconde série de ses mémoires de physique formant 24 volumes in-S? a été publiée de 17991844 f); une troisième série de 10 volumes in-4° a eis pabliée de 1841—1854$). De plus, la Sociétè a fait J Verhandelingen uitgegeven door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Amsterdam 1754—1793. 30 Deelen in 87. 56 Natuurkundige Verhandelingen uitgegeven door de Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Amsterdam en Haar- lem 17991844. 24 Deelen in 93°. $) Natuurkundige Verhandelingen der Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Tweede Verzameling. Haarlem 1841 — 1854. 10 Deelen in 4“. r N * B B é * 1 1 d Fu 5 644) paraitre de 182 1—1822 deux volumes in- %) de mé- moires de philosophie; de 1815—1820 trois volumes in- 8° de littérature et d'archéologie ) et de 18511858 deux volumes in-4° d'histoire et de littérature $). Ces mémoires contiennent en grande partie le recueil des ouvrages couronnés dans les concours annuels. D'ail- leurs, dans son zéle éclairé pour la science, la Société a souvent encouragé des travaux utiles entrepris en dehors des concours, soit en accordant des secours péeuniaires, soit en se chargeant de la publication, soit en d N des récompenses honorifiques. C'est ainsi, qu'en 1847, elle publia le magnifique travail de Mr. uicugtorrt, Descrip- tion des fossiles des terrains miocines de Italie septentrio- nale, orné de 17 planches; qu'en 1846, aprês avoir ucheté. un superbe Hyporoodon, échoué sur les côtes de la Hol- lande, elle chargea Mr. w. vnorix de la dissection de ce Cetacé, et ne récula devant aucune dépense, pour en rendre la description et Piconographie aussi complètes que pos- sible. Elle publia ensuite le mémoire de Mr. vnolik orné de 15 planches, auquel elle décerna sa médaille d'or ordi- naire. La même recompense fut accordée, en 1847, à Mr. HERMAN VON MEER de Frankfort a/M. pour son grand ouvrage intitulé: die Saurier des Musschelkalkes, mit Rueksicht auf die Saurier aus bunten Sandstein und Keuper: ) Wijsgeerige Verhandelingen der Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. 1821—1822. Deel I. II. 1. in 8% +) Letter- en Oudheidkundige Verhandelingen der Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Haarlem A 3 Deelen in 8“. 1 ) Historische en Letterkundige Verhandelingen van de H. sche Maatschappij der Wetenschappen te Haarlem. Haarlem 1831 — — 1853. Deel J. II. in 4“. a benik (15 ) e publié aussi le grand ouvrage de Mr. wiauzL sur Suriname, Stirpes Surinamenses selectae avec o de 65 planches. Leiden 1850. 0 iété possède une collection histoire naturelle, dans un des plus beaux batiments de la ville, où ses séances, et où réside son secrétaire, Mr. 15 asv van — successeur en 1839 du célèbre van 5 soclerd ert PROVINCIALE DES ARTS ET DES SCIENCES D'UTRECHT. inciaal Utrechtsch Genootschap van kunsten en rrd nein _ Fondée en 1773 par quelques amateurs des sciences, Adui avaient pris pour devise: Besteedt den tijd met konst en vlijt (Employez vos loisirs avec art et industrie), cette Société prit un accroissement rapide. Le Stadhouder dun- ö auun V la prit sous sa protection, et lui octroya en 1778 | son titre actuel. En 1780 elle publia le premier volume | des mémoires couronnés par elle, et dont la 1% série, for- | mant dix volumes a été close en 1818 *). Une seconde série, commencée en 1822, forme jusqu'à ce "jour 16 vo- Jumes îin-8°. 1). La société a publié outre cela des Acta litteraria et des Nova Acta litteraria, formant ensemble une collection de 8 volumes in-S $), exclusivement consacrés à la philologie ancienne, Elle compte 476 membres, tenus à une retribu- ®) Verhandelingen van het Provinciaal Utrechtsch Genootschap van Kunsten en Wetenschappen. Utrecht 17811811, 10 Deelen in 8“. 1) Nieuwe Verhandelingen van het Provinciaal Utrechtsch Geuoot - schap. Utrecht 18221851. Deel 1—16, 8“. Acta litteraria Soeietatis Rheno-Trajectinae. Lugd. Bat, et Tra- ad Rhenum 17981803, 4 Vol. in 8°, Nova Acta ete. Traject. ad Rhen. 1891-1831, 4 Vol. in 8°. (16) tion annuelle de 3 florins, et choisis parmi les savants nationaux les plus renommés dans les sciences, les arts, la littérature et industrie. Les bulletins des réunions trimestrielles des membres, ainsi que les procès-verbaux de sa s(ance générale, sont imprimés aunuellement et distribués aux membres. i . SOCIÉTÉ DES SCIENCES DE LA ZEÉLANDE A MIDDELB one Zeeuwsch Genootschap der wetenschappen te Mid- delburg. 14 Bocidté des sciences de Ia Leclande fak fondée en 1765 à Flessingue par quelques amis des sciences, qui se r(unirent primitivement dans le seul but de lire en- semble des journaux et des ouvrages d'érudition en langue Frangaise. On songea plus tard à (largir ce cadre et ainsi fat formée la société actuelle sous le patronage des Etats provinciaux et du Prince Stadhouder cumm.aume V. Sa devise: non sordent in undis caract(rise avec une précision naïve la position d'une société scientifique, née au sein d'un Archipel, que la main de l'homme a presque — fait surgir du milieu des eaux. Depuis sa création jusqu'en 1792 elle publia 15 vds mes de Mémoires *). Stationnaire alors jusqu'en 1801, époque À la quelle elle transféra son siège à Middelbourg, elle fit paraitre plus tard une seconde série de Mémoires composée de 5 volumes in-8°. f). Une troisième série a été commencée en 1839 et se continue encore $). *) Verhandelingen uitgegeven door het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen te Vlissingen. Middelburg 1769 —1792, 15 Deelen 80. 1) Nieuwe Verhandelingen van het Zeeuwsch Genootschap der Wetenschappen. Middelburg 1807—1835. 5 Deelen, 8“. $) Nieuwe Werken van het Zeeuwsch Genootschap der Weten- schappen. Middelburg 1839—1845. Deel I. II. 1,2, Avec un Atlas de 19 planches en (17) nombre de ses membres s'{lève d peu près A 200, parmi els 2 portent le titre de directeurs, et se soumettent une contribution considérable, pour subvenir aux frais de En Provinciaal Genootschap van Kunsten en Weten- schappen in Noord-Braband. 1 Pd Cette Société est d'origine récente. En 1836 sept habi- tants de Bois-le-duc, chef lieu de la province, concurent le une réunion, ayant pour but de concourir aux pro- * des arts et des sciences, spécialement en vue de leur . province. — Les États Provinciaux accueillirent favorable- ment cette pense. Les magistrats de la province inscrivi- er A ent simultanément leur noms sur Ia liste des membres, qui bdientot compta un grand nombre de savants et de personnes dis L'organisation fut si rapide, que dès le mois de „1837 la société put se réunir solemnellement en as- générale. Un subside annuel de 1000 florins, plus tard réduit à 800, lui fat alloué sur les fonds de la province. — Aujourd'hui le chiffre de ses membres s'élève à 261 mem- bres ordinaires, soumis à une retribution annuelle de cinq florins, 21 honoraires et 24 correspondants. La société publie chaque année un bulletin de ses tra- vaux, dont il a paru 4 volumes. Elle fait paraître aussi des WEL mj * van het Provinciaal Genootschap van Kunsten en Wetenschappen in Noord Braband 18371852. „ Hertogenbosch 18371853, Deel I—IV in-8°. Deel III in-4°. €. Rm manns. Verzameling van Charters enz. betrekkelijk het laad van Ravestein. Deel I—II. 's Bosch 18501852, 6% : — Verzameling van zeldtame oorkonden betrekkelijk het beleg van „ Hertogenbosch in den jare 1629. „ Bosch 1850, 8“ VERS. EN MEDED. AFD, KATUURK. DEEL V. | (18) Déjà elle possède une très-belle bibliothègue, contenant environ 12,000 volumes, 1000 manuscrits, une de col- lection de cartes g(ographiques et de planches. Elle a con mencé à former un cabinet numismatique, qui compte 60 médailles ou monnaies en or, 1200 en argent et 2,350 en bronze, toutes d'origine Romaine ou du moyen âge, trou- vées pour la plupart avec des fragments d'antiquit(s Romai- nes ou Gauloises parmi des ossements fossiles, sous le sol du Braband-Septentrional. Depuis quelques mois un vaste local a été offert à la Société, aux frais des Etats Provin- ciaux, dans l'ediſice destiné au Gymunase. ot La société tient une fois pe an une sance rg générale, à laquelle tous les membres sont convoqués. J directeurs ont des réunions 4 La société est relation avec tous les corps savants du royaume, et de ques pays limitrophes, dans le but d'un échange mate, de publications, wike Weste 6°. socrúrí DES ARTS ET DES SCIENCES N sarin Bataviaasch Genootschap der Kunsten en malen schappen. veldweg inbn bn Cette Société fondée en 1778 a établi dès son origine des concours et a publié des travaux sur l'histoire naturelle, Tarchéologie, les moeurs et les coutumes des peuples des Indes Orientales, ori e Les événements de 1792 la foreèrent de endre se travaux, qui sarrêlèrent jusqu en 1811, (poque, où Tîle de Java fut soumise à la domination Anglaise; le Gouverneur Anglais, sir THOMAS STAMFORD RAPFLES, prit la e sous verzi NN c. . HERMANS. Verzameling van Kronijken betrekkelijk de ‘stad en Meijerij van 's Hertogenbosch. 's Bosch 1846 — 1848, 6% * J. D. W. rarz. De levensgeschiedenis van MAARTEN VAN ROSSEM enz. 's Bosch 1847. ì | ar Jas (19) p tecti geil e lui dann une knn aan d Ia restauration Hollandaise elle reprit ses travaux se un zèle et un suceùs plus grands encore. Jusqu'à ce — a publié 21 volumes de Mémoires in-8' dt in- 4. 9. rere Ane Ils portent un double titre, Anglais et Hollan- ais, el contiennent des memcire gerite pour la plupart en nglais. La société a commeneé récemment la publication journal spécialement consacró à Tétude de la langue, Thistoire des populations Indiennes. Deux volumes, lesquels on trouve aussi de précieuses études de geo- paru de 1853—1855 4). 4 — Taler eee peu PIERRE TEYLER VAN DER HULST (1778) habitant d Har- lem dein ee, dn d. re qui était con- „ scientifiques. Une bibliothèque, tès-riche, surtout en ouvrages d'histoire naturelle, une col- etion de géologie, formée par les soins d'un des directeurs du legs (Mr. vax Breva), un cabinet d'instruments de phy- sique, que Ton continue à enrichir des appareils les plus nouveaux, un musée de peinture et de dessin sont à Harlem les fruits de ce magnifique legs. „L'administration du legs est confiée à cinq directeurs, qui enercent ainsi les fonctions d'ex(cuteurs 1 ml. 1 b „) Verhandelingen van bet Bataviaansch Genootschap der Kunsten en Wetenschappen. Rotterdam. Amsterdam, Batavia 17811853, Deel T--XXI in 5%. Deel XXII-XXV in 4“ 1) Tijdschrift voor Indische Taal-, Land- en Volkenkunde. uit- gegeven door het Bataviaansch Genoolschap van Kunsten en Woten- schappen te Batavia, Batavia 4853 1855, Deel Jil 87. 2 * (20) Deux socictés existent sous le nom de cet homme bien- faisant; les membres en sont nommés d'après les stipulations du testament. Lune porte le titre de Societe ou Institution Théologique de Tevuen, Tautre celui de Seconde Socidtdde EVI n. La première ouvre des concours sur des sujets de théologie; la seconde sur des questions, concernant la phy- sique, la littérature, la pocsie, Thistoire et la science numis- matique. Chacune de ces Sociétés publie des enden 150 SOCIËTES, QUI ONT PRIS UN OBJET PARTICULIER D’ÊTUDE 9 a. SOCIËTÉS AYANT POUR BUT L'INSTRUCTION DU PEUPLE, LES PROGRÈS DE LA CIVILISATION, LA DÉPENSE DU TERRITOIRE ET L'INDUSTRIE. ö 8“. SOCIÉTÉ POUR LE BIEN PUBLIC. Maatschappij tot Nut van't Algemeen. Bien que cette réunion ne revendique aucune place parmi les socictés savantes proprement dites, l'influenee qu'elle Wa cessé q exercer depuis près d'une siècle sur l'enseignement primaire, sur la propagation des saines idées, sur la civili- sation en général, est trop bien établie, pour que je puisse la passer sous silence. Fondée vers la fin du dix-huitième si- cle dans la petite ville d'Edam (Nord-Hollande) par M.M. NIEUWENHUIZEN, père et fils, HOEKSTRA, ROOS et BAKKER, elle a transporté son administration centrale (Hoofdbe- stuur) à Amsterdam, et de In ses ramifications, nommées départements, s'étendent dans toutes les villes, et même dans les 2 de quelque importance. Son accroissement fût si * ve Ae rakende den natuurlijken en geopenbaarden Godsdienst, uitgegeven docr TEYLER’s Godgeleerd Genootschap. Haar- lem 1781—1851. Deel 1—XXXV. 4“. Verhandelingen. uitgegeven door Teven’s Tweede Genootschap. Haarlem 1781—1854, Stuk I—-XXVI. n 6210 wide, qu'en ! 1809, peer nes après une existence d'un —— elle possédait déjà 96 départements et 7384 membres, dissúminés sur toute la surface de la Neêrlande. * 8 du royaume des Pays-Bas lui fit perdre ze 1330 quelques départements, établis dans les provinces ______méridionales (la Belgique), mais cette diminution ne Tem- pPecba pas plus tard de tripler à peu près le nombre de ses départements, qui s’élève aujourd'hui à 304, réunissant 14,392 f membres. Récemment une succursale s'est formée aux Indes Orientales. La société ne regoit aucun subside du Gouver- nement, et puise ses ressources dans une contribution an- uuelle de ses membres, qui varie d'après les circonstances et les besoins de chaque département. La somme moyenne t / 5,20, dont une cotisation de deux florins est versée dans la caisse générale. En y ajoutant les dons de plusieurs de ses membres versés dans la caisse, en sus de leur coti- sation ordinaire, on peut évaluer le chiffre du revenu an- — Société a environ 100,000 florins. Un des plus grands services, qu'elle a rendus, est la ast qu'elle « prise à Ia discussion et plus tard. à Tappli- cation de la Loi de 1806 sur Pinstruction primaire, loi en- core en vigueur dans ce moment. Ce service éclatant a été apprécié par M.M. vicron cousin en 1837 *) et DE LA SAGRA en 1839 f). Ils ont rendu un hommage r pour sé- conder les progrès de instruction primaire en Hollande. Son but principal c'est Tinstruetion du peuple. Pour Tat- andre ello établi des écoles de tout genre, depuis les éco- les normales jusqu'aux salles d'asile (bewaarscholen); elle forme des bibliothèques populaires gratuites, dont le chiffre 2 #) vicrom covs!x Sur l'iustruction publique en Hollande. Paris 1837 J mamON DE La Sena. Voyage en Hollande et en Belgique sous le rapport de instruction primaire en Hollande. Paris 1859, (22) s'élève dijù à 264; elle fonde des caisses d'Cpargne; enfin par des concours, par des primes ou médailles en or ou en argent, accordées pour des actions généreuses, par des dis- cours publics, par des cours populaires, et surtout par la publication de différents traités populaires, elle exerce une influence des plus heureuses sur la moralité publique. II ſaudruit presque un volume pour signaler toutes les publi- cations, dues à la Société, armenie Qu'il suffise de renvoyer aux mémoires publics par elle en 1809 et en 1834 sous le titre de Gedenkschriften, ainsi qu'à ses rapports annuels. qui ont paru régulièrement depuis 1834. Il y a là pour toute administration, qui voudrait cal- quer ses institutions au un d deu modèle, une mind dbu dante de renseignements. n Le Secrétaire général, Monsieur v. u. G. VAN HEES, dont le zèle éclairé exerce une haute influence sur les travaux de la Société, se déclare en mesure d'aider de ses lumières toute autorité, qui souhaiterait des détails plus eîrconstan- eis, que ne comporte cette note. bl 95. socmTÉ ÉTABLIE à ZWOLLE POUR LES poonfs 1 U BIEN brut kr DE LA CIVILISATION DANS LA PROVINCE D'OVERIJSSEL. bk aap Overijsselsche Vereeniging lot ontwikkeling v. van ro- vinciale welvaart. Cette Société est d'origine récente. Institute dans un but d'interêt local, elle s'occupe surtout d'agriculture, de com- merce, et d'(conomie politique. Les travaux, qu'elle publie, sout jusqu'à ce jour, de simples brochures séparées. 5 105. ISSTEFUT ROYAL NERRLANDAIS DES INGENIEURS. Koninklijk Nederlandsch Instituut van Ingenieurs. En 1847 le Prince d'Orange, aujourd'hui ouHνl̃¹¹ III. a fondé à Delft cette institution nationale, qui a pour but de favoriser les progrês de tout ce qui se rapporte à la 26 a travauz des ingénieurs civils et militaires. _ Institut soccupe de travaux hydrauliques (Waterstaat), ____d'architeeture, de travaux du génie civil, militaire et maritime. Ie membres ordinaires fournissent une contribution an- ke _muelle de 20 florins, les membres extra- ordinaires de 10 florins. 1 Leur nombre total, en y joiguant celui des membres hono- mies est de 397, dont 70 résident aux Indes-Orientales, et . _ forment une sousdivision de Institut. Sans subvention d'une somme de f 7000 florins, qu'il emploie à récueillir ett à publier des documents précieux. Tels sont trois volu- [ mes in-S° et quatre in-4° qu'il a fait paraître 4 la Haye de 18481855 et qui contiennent des extraits de jour- _ mieux étrangers, pabliés à Tusage des membres, pour les met- tte au courant des progrês de la science en dehors de la Hlollande; des comptes rendus de ses séances, fixées à cinq par an, un répertoire ou catalogue raisonné de cartes to- pographiques, dont trois livraisons ont paru jusqu à ce jour, un annnaire à Tusage des ingenieurs etc. *) 25 SOCIÉTÉ NEÊRLANDAISE POUR LES PROGRÊS DE L/INDUSTRIE. _ Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Nij- verheid. pri Ww. Cette Société, placée sous le patronage du Roi, et lune des plus anciennes du pays, a été fondée en 1778. J Verhandelingen van het Koninklijk Nederlandsch Instituut van Ingenieurs, 1848-1850 in 89. 18511855 in 4°. 's Gravenhage 18481855, Uittreksels uit vreemde tijdschriften voor de leden van het Ko- ninklijk Instituut van Ingenieurs 1851 — 1855. 's Gravenhage 1852 — 1855, 4“. „Répertoire de Cartes, public par l'Institut Royal des Ingénieurs Netrlandais. La Haye 1854. Livr. 1—8 en 8“. Jaarboekje in 18°. pour les annees 18521856, (24) Administrée par neuf directeurs et par un secrítaire g- néral, elle se ramifie en 23 départements, et compte en to- talité 300 membres. Ses ressources provieunent d'un capital qu'elle a créé et de la cotisatian annuelle de ses membres. Son but est d'encourager les inventions nouvelles et de faciliter les entreprises industrielles nationales, soit en ac- eordant des médailles eu or ou en argent, soit en allouant des secours pécuniaires. Elle publie chaque année un pro- gramme, dans lequel diverses questions industrielles sont mises au concours. Les prix sont décernés dans une assem- blée générale des députís de tous les départements. La société public un journal, voué aux progrês de V'in- dustrie *), dont la Ire série est composée de 15 volumes in-8°® dont la 2de série compte déjà 3 volumes, et se con- tinue. Un fort volume in-Se formé de six livraisons parait chaque année. Ce journal contient les rapports individuels des membres, et les rapports collectifs des ng, mentales. Mee b. soctÊrÉs vouÉEs AUX 0 DE L'AGRICULTURE — ET DR L'HORTICULTURE. 12. socrÊTÁ HOLLANDAISE D’AGRICULTURE, Hollandsche Maatschappij van Landbouw. De 1778—1826 une Société d'agriculture à Amsterdam a publié 18 volumes de mémoires, parmi lesquels on doit citer le mémoire si hautement estimé de Mr. GEVERS vAN sur le d(frichement des dunes +). L'exemple donné dès le dernier siècle par cette société porta rapidement des fruits. Chaque province de la Neêrlande eut bientôt sa société d'agri - culture. Ces compagnies, qui se subdivisèrent en sections dant *) Tijdschrift van de Nederlandsche Maatschappij ter — van nijverheid. Haarlem in 8“. +) Verhandelingen uitgegeven door de Maatschappij ter . ring van den landbouw, te Amsterdam opgerigt. Amsterdam 1778 1826. 18 Deelen in 8. Avec un atlas en folio de 10 cartes. Pi 9 4 (25) gn Sn instruments aratoires, et ouvreut aussi des concours. Dans une assemblée générale chacune de ces sociétés débat ses 5 particuliers, qui ne sont autres que les interêts même LÀ se traitent souvent des questions d'une ainsi que Tattestent les comptes rendus, pu- différentes notices scientifiques et techniques dans de la société. Un bureau central manquait à ces Ne: sociétés; mais, grüce à l'intérêt que le Roi porte à ces compagnies, leurs forces primitivement isolées sont main- Jan péumies en un même faisceau, portant le nom de 1 ö generale royale pour lagriculture, à laquelle se ont alliées aussi les sociétés pour les progrès de l'indus- trie à Harlem, d'agriculture et d'horticulture à Utrecht, et alture à Leiden. Ces membres de ces sociétés provinciales, au nombre de 170000, dans les seules provinces de la Hollande septentrionale et se soumettent à une rétribution annuelle de / 2,50. de ces sociltés d'agriculture, un congrês gé- ie rurale pour toute la Neêrlande a été or- depuis une douzaine d'années. Le congrès se réunit chaque année en Juin, dans une ville centrale des différen- Les membres des sociétés provinciales ont droit de stance: on Taccorde également àd'autres personnes, s'in- tressant à l'agronomie et à I'économie rurale. Le Roi assiste souvent à ces réunions, dont le procès-verbal est publié sous le titre de: Verslag van het Landhuishoudkundig congres. 18°. oc D'AGRICULTURE ET D'HORTICULTURE A vrRECHT. _ Genootschap voor Landbouw en Kruidkundete Utrecht. Cette Société formée à Utrecht en 1841, compte déjà 540 membres, payant une cotisation annuelle de f 2,50. Elle Gablit des concours, tient des expositions, encourage les essais par des primes, et publie des mémoires. (26) 14°. cel ROYALE NEÊRLANDAISE D'HORTICULTURE, Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot aan- moediging van den Tuinbouw. W Li tt Dorigine récente la Société Neêrlandaise en placée sous le patronage du Roi et dirigée par MM. w. DE BRAUW, W. r. VAN LANSBERGR, ses Président et Se s'occupe de l'art du jardinier, et particulièrement de 1 ö duction en Europe de plantes, provenaut des régions tropi- cales, et spécialement des possessions Neêrlandaises en Asie et en Amérique et même du Japon. Pour concourir à ce but, elle a des expositions et elle ouvre des concours. Ensuite elle publie un annuaire, distribué gratuitement, à tous ses mem- bres, et un journal d'horticulture ), orné de belles plan- ches, dont deux volumes ont paru, et dont un troisième est sous presse. D'après un programme qui vient de ce journal à dater du Ire Janvier 1857 sera remplacé par un ouvrage écrit en Frangais, et paraissant par mensuelles sons le titre: d'Aunales d’horticulture et de bo- tanique ou flore des jardins du Royaume des Pays-Bas. Cet Gégant receuil mérite une place sur les rayons de la bi- bliothèque de tout ami de la science des fleurs. Le chiffre des membres de la Société est de 500, Leur cotisation annuelle est de cinq florins. ) SIKMMEIR at 4 15°. RÉUNION DE BOTANISTES POUR LA FLORE DE LA Nun. LANDE ET DES SES COLONIES À LEIDE. nx. Vereeniging voor de Flora van Nederland 14 04 overzeesche hegillingen te Leiden. 11 1 Cette Société, créée à Leyde en 1845 par quarante cinq Nn . une cotisation annuelle de cinq florins, ) Son titre est: Tuinbouw- Flora van Nederland en * Neder- landsche bezittingen, vanwege de Koninklijke Maatschappij tot aan- moediging van den tuinbouw, uitgegeven door w. u. pe vriese. Leiden. C27) EL, | bier très complet, comprenant les plantes in- diggenes, et une collection déjà fort riche de plantes exo- Ji en pa surtout des Indes-Orientales, de VAmerique et du cap de Bonne Espérance. rn publie des comptes rendus annuels de ses travaux, ne et de Fétat de ses collections. En outre elle a livré à im- GR: Prodromus Florae Batavae in usum sociorum Je eenn Florae Batavae studio, vol I. Plantae Ae et vol II, pars let 2, Plantae cellulares. Lugd. * 1850-1853. au „ED minnen . — vouies an UNE BRANCHE SPÍCIALE DE SCIENCE. ven ea DE LITTERATURE NEÊRLANDAISE À LEIDE. ____Maatschappij der Nederlandsche letterkunde te Leiden. 4 One socidté, place sous Ia protection du Roi, compte N hui 408 membres regnicoles, payant une retribution annuelle de six florins, 10 membres dans les colonies, 134 membres étrangers, et les Princes et HENRI comme membres honoraires. Mlle est établie depuis longtemps. Vers le milieu du siècle dernier (en 1766) une réunion d'étudiants de Yumiversité de Leide en forma le noyau: minima crescunt, telle était la devise die ees jeunes gens studieux. Le succès la justifia. Confirmée par octroi des états de la Hollande et de Westfrise du 20 Mai 1775, la société de littérature Neêrlandaise s'est maintenue jusqu'à ce jour au rang des plus utiles institutions scientifi- ques du pays. Il ne lui manque, pour jeter plus d'éclat autour delle, qu'un idiome plas répandu en Europe. Elle possède une riche bibliothèque, dont le catalogue en deux forts volumes in 8° avec deux suppléments, mérite une place dans chaque bibliothèque publique. La société compte parmi ses mem- bres les littérateurs les plus distingués du pays. (28 ) Elle établit des concours annuels, Les travaux, qu'elle a publiés, forment quatre séries de mémoires, qui ont paru con- súcutivement de 1772 à 1856; c'est une collection de 7 volumes in-4° et de 16 volumes in-8°, divisés en 23 par- ties ). En sus elle fait paraître des comptes rendus an- nuels, dans lesquels on remarque depuis 1848, la néerologie des membres. Ces notices biographiques werg collection importante pour Thistoire littéraire du pays. 17°. socufré HOLLANDAISE DES BEAUX ARTS ET ee Holandsche maatschappij van fraaie hu en wetenschappen. La Société Hollandaise des beaux arts et des sciences, s'honore de compter dans ses rangs les littérateurs et les podtes les plus distingués de la Neêrlande. Elle doit son origine à la fusion en 1800 de trois sociétés, qui existaient vers la fin du dixhuitième et een à Rotterdam. Les désastres de la révolution 4 accablèrent alors les Pays-Bas, avaient porté un profond dé- couragement parmi les amateurs de la littérature Hollandaise. Pour ranimer leur zèle, le célèbre van per pax eut la pensée de les réunir. De là naquit la Société Batave de littérature et de poésie (Bataafsche maatschappij van taal- en dichtkunde). Elle tint sa première séance le e *) Werken van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden. Leiden 17721788, 7 Deelen in 4“. Verhandelingen van de Maatschappij enz. Leiden 1806— 1824, 3 Deelen in 8“. Nieuwe werken van de Maatschappij enz. Leiden 152 184. 6 Deelen in 89. Nieuwe reeks van werken van de Maatschappij „ 1856. Deel 1—8. 8“. Handelingen der jaarlijksche Algemeene Vergaderingen van de Maatschappij enz. Leiden 1766—1855. 8“. n en (2) 1800. 5” gouvernement du Pensionnaire schiungt. la protegea. Le progrès fut rapide. La société adopta . Dunn e. qu'elle porte encore. Quelques années après 4 une litteraire de la Haye ayant pour devise: l'amour Pour les arts n C pargne aucune peine (Kunstliefde spaart _ geene vlijt), se reunit à elle; exemple que suivit lors de la ation du jubilé sémisécnlaire une société de Dordrecht, portant pour devise diversa sed una. Ainsi, la sociëté se 1 n de cinq sectiöns résidant à Amsterdam, A à Ia Haye, à Dordrecht et à Leide. Son but 8 au progrès des belles lettres, de 1'éloquenee, et de Fetude de la théorie des beaux arts. Elle ouvre à ene des concours annuels, et publie des m moires dont 5 ont para *). “Som influence sur Ia marche de Ja littérature Hollandaise est incontestable. Elle s'attache, avec un soin particulier à Fäetude des principes de la langue et elle a puissamment secondé les efforts du gouvernement de la république Batave, pour in- mwmaoduire une plus grande uniformité dans la syntaxe et dans Yorthographe du Hollandais. Pour apprécier dignement les E eminents services, que la société a rendus au pays, en don- nuant plus de fixité aux règles de la grammaire, il faut hure Vexeellent discours prononcé par Mr. J. DE BOSCH KEMPER, dans la sance tenue par la société le 21 Septembre 1850, pour son jubilé semi-séculaire f). Les travaux de la société . en N Idee van ‘de Wutafiche Mantschappij van bal en Dicht- kunde. Amsterdam 18041810, 5 Deelen. Werken van de Hollandsche Maatschappij van fraaije Kunsten en Wetenschappen. Amsterdam 18101887. 10 Deelen. e werken der Hollandsche Maatschappij euz. Amsterdam men — ies. 3 Deelen. „ Het vijftigjarig bestaan der Hollandsche maatschappij van fraaie kunsten en wetenschappen, 21 September 1850, Leiden 1851. (30 ) n'ont rien d'exclusif et demeurent toujours à la hauteur des circonstances. Ainsi, après avoir prêté en 1804 son appui et sou concours aux travaux de M.M, sieGennerkK et WEY- LAND, qui voulurent fixer les lois de la grammaire, elle m'a pas hésité cinquante ans plus tard à décerner sa medaille d'honneur a Mr. Dr JAGER, pour un mémoire, consacré a la eritique des principes poses par M.M. SIEGENBEEK ct WEYLAND, Pour subvenir aux frais de la société, les membres, dont le chiffre s'élève à peu-prês à 700, sont assujettis à une re- tribution annuelle qui varie de dix à cinq florins. Une assemblée générale des membres est tenue chaque année dans la ville de la section qui a la présidence annuelle. Pendant Thiver, chaque section tient tous les quinze jours une séance, pour entendre un discours suivi d'ordinaire de de lecture d'un poème. une site pl ee o Hie 18°. INSTITUT ROYAL DE LINGUISTIQUR ET ur ,,i¾ù“ POUR LES INDES NEÊRLANDAISES. ib, isole =_ Koninklijk Instituut van taal-, land- en volkenkunde in Nederland's Indië. erg Fondé à Delft, sous L'impulsion d'un n db zèle pour l'exploration des colonies, Institut de linguis- tique et d'ethnographie a tenu sa première séance le 4 Juin 1851. II est placé sous le patronage du Roi, et compte parmi ses membres donateurs, les Princes FRÉDERIG et uxxnt et la société de commerce d'Amsterdam. Cet Institut compte environ 300 membres ordinaires, sou- mis à une legère retribution annuelle. Ses travaux ont déjà donné lieu à de nombreuses publications, et l'on peut favora- blement angurer des recherches, auxquelles Institut se livre dans l'intérêt de la géographie des régions tropicales. Outre quatre forts volumes in 8° d'un journal, dont la publica tion se poursuit, l'Institut a livré à l'impression un certain (m3 NN rethno- Tea er sc soes voor stont, irste Kd EA LANGUE DU rars. ovinciaal Friesch Genootschap ter bevefening der 1 oudheid en taalkunde. — 5 Erinn, (onde en 3 j de son programme, de recueillir tous les locuments, éclairer Ihistoire de la Frise. Ses tra- aux marqu s du caractère local le plus original et le plus heu- _tompose gea publiés à Lee en de 1842—1853; 2°. d'un récueil de nf 5 „et historiques, publics en ain volumes in-8° à if van het Koninklijk Instituut voor de Taal-, Land- enkunde van Neêrlandsch Indië. 's Gravenhage 1853—1854, IV. 1. 2. AN p voorname rivieren van het Zuidoostelijk gedeelte 1 door c. 4. E. M. SCHWANER, op last van het Gou- BEEN van. ftelendenh Indië. arden in de jaren 18431847. he, 1854, 2 Deelen, 8%. | en Billiton. Verslagen van 2 1 CROoCKEWIT. 5 hage 1852. 58°. * ü ee 7 we wm Pe of 13 het eiland Celebes en naar cenige der Moluksche in den jare 1850, door Z. . schepen van oorlog onder W Van d. VAN DER UART. 'sGravenhage . ia Sumatra in de jaren 1855-1858, door 3 * 632) de Franc-Frison (Vrije Fries). On vient de commencer la publication d'une seconde série, sous le même titre; 3° de quelques volumes de Comptes rendus publiés de 1828 1855 in-8° et in-4,; 4°. de quelques publications sépa- rées, parmi lesquelles on remarque, Worperi Tyarda er Renismageest prioris in Thabor, chronicorum Frisiae libri tres. Leeuwarden 1847 et 1850 in-8°, Le nombre des mem- bres de la Société Frisonne s'élève maintenant à 285, dont dix honoraires, 50 membres extraordinaires, 25 membres actifs et 200 membres ordinaires. Les membres actifs et or- dinaires fournissent une cotisation annuelle de cinq florins. Lien 20°, socrÉTÁÉ DES PROFESSEURS DES GYMNASES NEÊRLANDAIS. Genootschap voor leeraren aan de wn, gymnasiën. En 1829 les professeurs des gymnases, établis ais les différentes villes de la Neêrlande, à la place des antiennes écoles latines, se réunirent au nombre de 52, pour consti- tuer une société, ayant pour but de concourir aux progrès de Teétude des langues anciennes et des sciences, qui s’y rapportent, surtout en ce qui concerne Penseignement des gymmases. La société compte des membres ordinaires, ou professeurs en exercice; ezfraordinaires ou anciens profes- seurs. Le titre de membre honoraire est conferé — * 4 fesseurs émézites et à des littérateurs distingués. Les membres ordinaires au nombre de 56, les 1 extraordinaires au nombre de 5, paient une cotisation au- nuelle de cinq florins. Chaque année, au mois de Juillet, les membres se réunissent à tour de rôle à Amsterdam, à Arnhem et à Utrecht, en une assemblée générale, consacrée n dre des discours soit en Latin, soit en Hollandais, st sujets d'érudition ou de littérature classique. La société “3 blie des Symbolae litterariae, dont le titre a été changé plus tard en celui de Miscellanea philologa et paedagogica gezelschap te bees * 3 d'origine récente. Fondée en 1845 à Utrecht par quelgoes a amis des études historiques, elle regut bientôt t considérable. Son but est l'histoire de _ > et de ses colonies. En Avril 1855 elle comptait membres ordinaires, soumis à une retribution annuelle de 1 florins, et 52 membres honoraires, la plupart étran- La société a deux réunions par mois dans une salle, es oédée, par. la rógenoe de la ville. ee jour elle a publié 9 volumes de Chroniques Comptes rendus de ses séances, 4 volumes de Mé- _moires 1), le journal de AN VAN RIEBEEK, premier Gou- verneur du Cap de Bonne Espérance, et 3 volumes d'un deus ou Collection de documents inédits sur de la Néerlande, dont un in-4° et deux in-S° $). t: Y Symbolae litterariae. Amsterdam et Utrecht 1687 —18 48. 9 li- a * philologa et pacdagogica. Utrecht et Amsterdam 1349 — nen philologa. Utrecht. mj 4 Manie en den bloei der Nederlandsche Gymna- ane Gesclochap to bent Used 16061884. Deel 1—LV, 9”. 6) Codex diplomaticus Neêrlandicus etc. Utrecht 1848 in-4°. en deux livraisons, formant un seul volume et in-s“ . Utrecht 1851 — 1853, Deel 1—II. VERSL. EX MEDED. AFD. KATUUEK. DEEL. V. | 3 „ N Ek 1 Ei (34) apsis 22%, socrérk v'uisrtome ET p'amcuforoöu à u warsrcur, Geschied- en Oudheidkundig Genootschap le Maas tricht, e Cette Société ne date que de 1852. Son but ged est la publication de mémoires, diplômes, chartes etc ré- latifs à Thistoire du Duché actuel du Limbourg et la des- cription des monuments archéologiques que renferme province. La société, vu sa position géographigue, u adopté Ia langue Frangaise en même temps que la langue Holla: Elle compte des membres honoraires, choisis parmi les savants étrangers et nationaux domiciliés hors de la pro- vince du Limbourg, des membres effectifs et des membres correspondants. Les membres effectifs sont seuls d'une retribution annuelle de cinq florins. La société a public trois fascicules d’annales 45 mas mumoires et notes. Maestricht 1853-1855, gero. aan if 2e 23°, SOCIÉTÉ DE JURISPRUDENCE à Wee: SOUS LA DEVISE: PRO EXCOLENDO JURB PATRIO, … … vo Genootschap te Groningen: Pro ercolendo jure pa- _ trio. Les legons publiques, données en 1761 à Groningue par le Professeur VAN DER MARCK sur le droit de la patrie (de Jure patrio) ont été la cause première de la fürn d'une société vouée à Fetude des lois du pays. La so- ciété de jurisprudence a poblié six volumes de Mémoires, parmi lesquels il en est de très intéressants %) et qui sont ſort recherchés, en Allemagne surtout. Le premier volume ®) Verhandelingen ter nasporinge van de wetten en “gesteldheid onzes Vaderlands, waarbij gevoegd zijn eenige analecta tot dezelve betrekkelijk door een genootschap te Groningen, Pro ezcolendo Jure Patrio. Groningen 17731846 6 Deelen. 4 W n 638) 1 Groningue en 1773, le dernier en 1846. Les Je amaleetes, qui les terminent, ont surtout un grand intérêt. E Á as 8. Sciences mathematiques et physiques. KE 224“ SOCIÉTÉ DE MATUÉMATIQUES À AMSTERDAM. _ Zen 1 * zinspreuk: Een onvermoeide pe komt alles * en 10 er 971 i ien „ , qui ont pris pour devise e „ qui répond à la phrase latine: labor improbus 1 1 Société n’était primitivement composée que N 22 e mrs ou des ae environnantes de lu atiques et se proposaient mutuellement des pro- 5 résoudre, qui ont été recueillis de 1799—1855 Tie on volumes in-8°, publiés en huit séries ). _eommencement de ce siècle la société a étendu sa action, et a publié de 1800—1854 quatre volu- en deux séries de Mémoires, qui se rapportent 55 * aux mathématiques qu'à la physique 4). ui la société compte 140 membres dissémins tes les provinces de la Neérlande et même dans ar Ils sont assajettis à une cotisation annuelle Jed florins, 1 «al Md . ling van wiskundige voorstelleu, door de leden van Genootschap, onder de zinspreuk: Een onvermoeide arbeid enz, elkander tot onderlinge oefening opgegeven. Amsterdam 1799 —1836, 6 Deelen, 5°. Verzameling van nieuwe wiskundige voorstellen. Amsterdam 1841 — 1855. Deel I—II. 8“. t) Wis- en natuurkundige verhandelingen van het Genootschap enz. Amsterdam 18CO—1854, 8°, * (36 ) Chaque hiver la société tient à Amsterdam six séances, exclusivement consacrées à des études mathématiques. 25°. SOCIÉTÉ BATAVE DE PHILOSOPHIE EXPÉRIMENTALE À ROTTERDAM. Bataafsch Genootschap der proefondervindelijke wijs- begeerte te Rotterdam. Cette Société a été eréée en 1769 à Rotterdam, par s. Hoo- GENDIJK, horloger de profession, homme de science par qui la dota par son testament, et lui légua un précieux de physique, dont plusieurs instruments ont été confection- nés par lui. La société contribue au progrès de la physique expérimentale, par des concours, par Ja publication de mé- moires, par des cours publics etc. Elle a publié une pre- mière série de Mémoires, qui forme 12 volumes in- 4%. La deuxième série, qui se continue en ce moment, compte u volumes toujours in-4°, ) * Quoique fondée par un artisan, cette société a regu une organisation tout aristocratique. Ses membres au nom- bre actuel de 103, sont divisés en six classes: honoraires, administrateurs, directeurs, consultants, dants, ordinaires. Le Roi est protecteur de la société, Un des citoyens les plus distingués de Rotterdam regoit le choix des administrateurs et des directeurs le titre Praeses magnificus. Tous les travaux de la compagnie ont pour but l'utile. La société possède une belle bibliothè- que, un cabinet de physique dans lequel on remarque de curieux modèles de machines à vapeur, dont le fondateur nit BlafL bape „) Verhandelingen van het Bataafsch Genootschap der proefonder- vindelijke wijsbegeerte te Rotterdam. Rotterdam 17741705. 12 Deelen, in-4“. Nieuwe verhandelingen van het Bataafsch Genootschap enz. Rot- terdam 1800—1851. Deel I—XI in- a dont un est purement élémentaire. 8 ee 7. Sciences naturellos. 9 Ii aer ROYALE DE ZOOLOGIE SOUS La DEVISE: NA- * 7 ate d. TURA ARTIS MAGISTRA A AMSTERDAM, En gn. _ Koninklijk en Genootschap Natura Artis 12 N agistra. TE _ En 1838 M.M. d. . WESTERMAN, J. w. M. WERLEMAN et 3. , WIJSMULLER, ont fondé à Amsterdam un jardin zoolo; n m ppicdles et si favorables, qu'il forme aujourdhui un Jan —— ornements de la capitale de la Hollande. — comprend un musée d'histoire naturelle déjà fort riche, et une ménagérie, qui contient des animaux rares et intéressants, estar Le nombre des membres ordinaires de la societé est de 2,776, soumis à une contribution annuelle de 25 florins ct au paiement d'une prime de réception de 15 florins, Les membres, qui habitent les provinces au nombre de 243, ne paient que la moitié de cette contribution. La societé compte en outre 61 dames donatrices, et 251 membres honoraires, libres de toute cotisation. Le chiffre total des associés est donc de 3,321. Le Roi est protecteur de la Société, Les Prinoes du sang sont au nombre de ses mem- bres honoraires, parmi lesquels on remarque encore quelques Souverains, et notamment \'Empereur d’Autriche. Les ressources de la Société consistent en un emprunt de f 250,00 à 41 % de rente, et dans le produit des co- tisations et des visites des étrangers, qui paient soixante cents pas personnes. En 1855 le nombre des visiteurs a été de 22,839. Chaque année, pendant le mois de Sep- tembre, le jardin est ouvert aux artisans, gargons d'ateliers (38) et domestiques, moyennant 25 cents de droit d'entrée par personne; 20,771 individus ont proſité de cet avantage en 1855. C'est d'ordinaire une faveur que les maîtres font à leurs ouvriers ou à leurs domeetiques. Quoique Pétablissement prenne rang au nombre des amusements publics, et qu'on puisse même regretter de ne pas lui voir suivre une direction plus scientifique, il mérite pourtant d'être regardé comme une des institutions les plus utiles à Favancement de la science, tant par les collections de son musée et par le choix heureux, qui a présidé à la réunion et à la classification des animaux vivants, que par les travaux d'un comité scientifique, formé dans les rangs de la société, et qui fait paraitre à ses frais un ouvrage important, mais encore peu connu, orné de belles planches et publié en petit in folio, sous le titre de: Bijdragen tot de dierkunde c. a. d. Mémoires pour servir à Phistoire des animaux. Ce receuil contient des observations très-remarquables de zoologie et de zootomie. La société a plusieurs fois généreusement cédé aux zootomistes des ani- maux rares, dont la dissection, décrite et publiée dans différentes monographies, fait honneur à la science. Outre une société d'histoire naturelle, fondée à Groningue dans un but tout à fait local, deux autres associations se sont vouées à une branche spéciale de zoologie, Tune à Tichthyologie, l'autre à Tentomologie. La societé entomo- logique est la plus importante. Elle compte 45 membres regnicoles, payant une retribution annuelle de 6 florins, et 4 membres étrangers. Originairement elle publiait les comptes rendus de ses séances dans les jonrnaux, mais elle les a réunis plus tard dans un seul volume, * *) Handelingen der Nderlaiddhe entomologische Vereeniging 1 D. 1ste St. Leiden, 1854. 4°. an : „ kn, 1 — I. lan ban Y 2 * 8 DE NATURALISTES AUX ks ORIENTALES. stan: 776 4 atuurkundi Vereeniging in Nederlandsch Indie, 5 — alas d'origine toute récente, promet beaucoup * Ses membres ordinaires démeurent dans L'ile „ ou dans quelque autre partie de T'archipel Indien. directeur subviennent aux frais de la so- a société compte plusieurs membres correspondants 5 Hollande. Elle publie un recueil fort intéres- t sept volumes ont paru depuis 1851 ), année n de la société. e | aan. 2 5 théologiques SOCIÉTÉ ÉTABIE À LA Marz POUR LA DÉFENSE DE LA — ELA CHRÉTIENNE. « Haagsch . . 19 Octobre 1785 une Société a été formée à lu Haye, pour défendre la religion chrétienne. Les membres du Synode réformé de Dordrecht, effrayés des progrès de Finerédulité dans les pays voisins, donnèrent le premier élan a cette société, qui a exercé une influence notable sur esprit da protestantisme, non seulement en Néer- ‚mais aussi en Allemagne et en Angleterre. Les fondateurs se sont distinguês par leur zèle à com- les doctrines, connues alors sous le nom générique de néologisme. Louvrage de ratrerter sur la dégónéra- n Natuarkundig mijdscheift ve voor Nederlandsch Indie, uitgegeven de Natuurkandige Vereeniging in Nederlandsch Indie. Batavia INST 1854. Dl. I- VII .. (40) tion du Christianisme, a été le principal but contre lequel ils ont dirigé leurs efforts. La société, avant d'ûtre defi- nitivement constituée, avait déjà couronné trois mémoires Cerits pour réfuter les doctrines des rnixsrtxr. Un pro- gramme, daté du 7 Juin 1786, fait un appel à tous les amis de la vérité et les engage à associer leurs [efforts u ceux des docteurs de la réligion réformée, en sant une contribution annuelle de deux ducats an moins, pour atteindre le but que la société se propose. Le, but était alors, et est encore aujourd'hui, l'a la réligion Chrétienne et du dogme réformé 17 7 attaques de Linerédulité, du rationalisme et du lisme. Les membres les plus influents du clergé. prot te s'associèrent à ses travaux. Les dons et les legs affluèrent de toute part, et c'est ainsi que la société, prenant un rapide essor, mérita l'estime publique, et sut continuer ses travaux, au milieu des troubles de la fin du dix-huit- ième siècle et des désastres, qui signalèrent pour la Néer- lande le commencement du siècle présent. Ses concours contribuèrent à de fractuenses recherches sur les dogmes fondamentaux du Christianisme. La société s'applique à conserver dans les erits, an'elle publie, un caractère Éminemment pratique, et ex ige un style clair, oonęis et à la porte de intelligence de tous. L’assemblée des directeurs se tient deux fois par an à la Haye. Un pro- gramme, publié en Septembre, fait connaitre les résultats du concours et la proposition de questions nonvelles. Le vénérable vétéran de la théologie protestante, Mr. W. 4. VAN HENGEL, est sécrétaire général de la société; M. M. KIST, WILDSCHUT, Tn HAAR, RUITENSCHILD et _ SCHOLTEN forment avec lui le bureau de direction. Pour connaitre en détail les services rendus par cette institution, qui revendique une place considérable dans Thistoire du protestantisme contemporain, nous renvoyons Ee he (a) 1 prononeé par Mr. 4. noraanbs, lors die la fête semi-stculaire de la société en 1836 ). 3 Les mémoires qu'elle a publiés forment trois series, . 5 de 050 15 ad de 29 et la troisième de 14 vo- | ere DE TUÉOLOGIENS à GRONINGUE sous LA * b visx: LA PAROLE DE DIEU EST LA vénrrk. Theologisch Gezelschap te Groningen, onder de hates zinspreult: God's woord is de waarheid. Cette association fondée en 1835, ne compte que 16 ordinaires et un chiffre illimité, quoique peu élevé, 8 “Correspondânts. Elle publie depuis 1837, 1 eous le titre de Verité dans la charité (Waarheid in 1 | liefde), un journal, dont deux séries ont paru. Les Su- Jets, qu'on y traite, sont du domaine de la science thé- ique, de la vie pratique chrétienne, et de la bibli- théologique, Juusquh ce jour le but principal de ces théologiens a été Pémission de la grande vérité, que dans le Christia- nisme la vie est l'objet principal et non le dogme, et que — vie a son point de départ dans la personne de züsus- non seulement dans sa doctrine, Mais association vient d'unnoncer, que dorcuavant elle fixera platôt son attention sur V'affinité, qu'à l'élé- ment évangélique de l'église protestante avec le catholi- cisme, et que, dans ce sens, la troisième série de son journal sera sur- tout vouée à des considérations sur l'avenir, qui sera róservé à l'église chrétienne, lorsqu'elle aura as- socié, à Félément catholique des églises Romaines et Greo- ques, L'elément évangdliqae du libre examen, du savoir et de @)'m. 2. motaanDs,” Het Genootschap tot verdediging van de Christelijke godsdienst geschiedkundig geschetst. 's Gravenhage 1886. (42) Vindividualisme des protestants, afin qu’alors il n'y aura plus d'église, ni protestante, ni romaine, mais une seule catholique, respirant esprit de lévangile, et supérieure aux deux autres. sh oma’ Cette association, quoique peu nombreuse, exerce une in- lluence importante sur la science théologique et sur le mou- vement du Christianisme en Néerlande. Son A est en cela son organe. 2. Sciences mudicales. ‚ SOCIËTÉ DE MÉDECINE ET DE om ö,ðD d AMSTERDAM. Genootschap ter bevordering van Genees- en Heel- kunde te Amsterdam. K 1 Le professeur BONN avait fondé en 1790, une société de chirurgie, dont la Société actuelle de médecine et de chirurgie a continué les travaux. Vouée dès * 2 Pétude de la chirurgie, Ia société a publié deux de Mémoires, et deux séries de Mémoires couronnés, qui for- ment 27 forts volumes in-8°, ). i 5 En 1840 elle a étendu ses travaux à toutes les bran- ches de la science médicale. Depuis lors diviste en cinq sections: anatomico-physiologique, pathologique, tiérapeuti- que et physico-erpérimentale, obstétrico-chirurgicale, Jústori- que et politico-mêdicale; elle compte 155 membres ordinai- res, 4 membres extraordinaires et 18 Kar been, 1 Pétranger. Les membres, résidant à Amsterdam, sont soumis à ne cotisation annuelle de cinq florins. edad „ ble ®) Verhandelingen. Amsterdam 17921805, 8 Deelen. Nieuwe verhandelingen. Amsterdam 1808—1836, 5 Deelen. Prijsverhandelingen. Amsterdam 1791-1807, 6 Deelen. — Nieuwe prijsverhandelingen. Amsterdam 1812-1838. 8 Deelen. (43 ) pt actuelle a in un volume in-4° de Mé- _moires, et est en voie d'en éditer un second, dont la pre- Sr ben 8 Cette Société ne s'occupe pas seulement * science, wais aussi de réforme médicale. Divisce en 31 sections entales, elle se réunit une fois par an en assem- le, dont le siège varie chaque année. Son uni- dos publication est un journal, dont six volumes ont paru *). Ses membres, au nombre de 872 membres ordinaires et die 9 membres extraordinaires, fournissent une cotisation annuelle de cinq florins. Le comité central réside à Amster- Re 25 société est en voie de se former une bibliothèque. n r e encore deux autres Sociétés médicales à nom- établie à Hoorn, sous la devise: vis unita fortior, 1 7 des Mémoires în-8°, la seconde, fondée en Rotterdam, sous la devise: disce docendus adhuc, ——— ni ouvert des concours, mais dont les membres s'occupent, dans leurs réunions, qui se tiennent deux fois par mois, de toutes les questions, | se rattachant à la thérapie, l'anatomie pathologique, la chirurgie ete. Elle compte plusieurs noms illustres parmi ses membres étrangers, et publie chaque année un compte rendu de ses travaux dans le journal médical hebdomadaire d'Amsterdam. J +) 4) Verhandelingen van het Genootschap ter „ 3 —— te Amsterdam. Deel I. II. 1. Amsterdam 1841— ©) Tijdschrift der Nedetlendsche' Maatschappij’ tel bevordertag der Geneeskunst. Arnhem 18501855. Jnargang 1 VII. 85. (44) 32°. SOCIËTÁ NÉERLANDAISB DE PHARMACIE. es Nederlandsche Maatschappij ter bevordering der Pharmacie. La Societe Néerlandaise de pharmacie, formée en 1842, compte 216 membres, soumis à une cotisation annuelle de f 2,50. Son siège est à Amsterdam, mais elle a des ramifications, désignées sous le nom de Departements, à Rotterdam, la Haye, Leide, Utrecht, Deventer et Franeker. Son but est de contribuer au développement scientifique de la pharmacie. Elle publie des Comptes rendus, dont 30 livraisons ont paru “). dg on Je crois devoir terminer ici laperga général de nos institutions scientifiques. Quant aux conclusions, que l'on voudrait en déduire, je crois devoir renvoyer aux deux articles de la Revue des Sociétés savantes, publiée sous les auspices du Ministre de Instruction publique et des Cul- tes en France (Tome I. 5 et 6 Livr. Mai et Juin 1856), Je n'jouterai rien aux paroles flatteuses, dont Yauteur de ces articles s'est servi pour nous exprimer sa vive sympa- thie. Je lui en témoigne ma profonde reconnaissance. Applau- dissant du fond du coeur à la tendance du voeu, mis par le Gouvernement Frangais, je suis heureux que mon essai ait pu contribuer à révéler, en France et probablement aussi dans d'autres pays, tout un monde d'études et de recherches, quijusqu’à ce jour étaient presque restées inconnues ad! des limites de notre frontière, 8 Amsterdam, ce 4 Juillet 1856. *) Berigten der Nederlandsche Maatschappij ter bevordering der pharmacie. Amsterdam 1842— 1856, 36 Afleveringen. —ů u—— r —.— K N WONE VERG 1 GE KGADERING derde DER AFDEELING zé EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, _ GEHOUDEN DEN 25 APRIL 1856. 565 ö 8 Dt Ì * 1 ig, de Heeren: 4. vAN GEUNS, L. 4. A. VAN DER 4 Ra „u. VANREES, d. J. MULDER, P. HARTING, r. A. W. MIQUEL, „. ERMERINS, P. z. ERMERINS, G. u. b. BUYS BALLOT, BER” 74 ee ven BREDA, Uu. J. HALBERTSMA, F. DOZY, n. LOBATTO, € cl. MULDER, W. VROLIK, J. L. C. SCHROEDER N ven KOLK, C. 3. MATTHES, . VAN DER HOEVEN, G. SIMONS, — vr VRIESE, A. A. SEBASTIAN, b. 3. STORM BUYSING, G. VROLIK , «B, voonneLw scureEvooGT en van de Letterkundige Afdeeling rc. or Gnzuve. . _ Het Proces-verbaal der gewone vergadering van den 29sten Maart j.l, wordt gelezen, goedgekeurd en vast- * 1 SGeleren Brieven van de H.H. 1. W. unns en J. v. DELPRAT, waarmede zij zich verontschuldigen over het niet vervallen hanner spreekbeurten in deze vergadering. De Heer brürnar, door ambtsbezigheid verhinderd ter verga- dering te komen, verzoekt uitstel der voordragt eener gereed zijnde verhandeling tot de volgende vergadering. Dit uitstel wordt gaarne verleend en beide brieven worden aangenomen voor et (46) De Secretaris geeft kennis dat hij van de H.H. van HALL, GLAVIMANS, BADON GHYBEN, SEELIG, VAN KERKWIJK, VAN DER BOON MESCH en STAMKART berigt heeft ontvangen, dat het hun onmogelijk is deze vergadering bij te wonen. Gelezen Brieven: van den Minister van Binn Laken (8 Gravenhage 7 April 1856, N°. 284); van den Heer CHARLES VAN WALKER, (Tonbridge Kent, Dec. 13 1855), ten geleide van boekgeschenken. — Wordt besloten tot plaatsing der boekwerken in de boekerij en tot sine ed telijke dankzegging. * 15714 Gelezen Brieven tot dankzegging voor oui keke geschenken van de H.H. u. n. suvrn, foreign” Secretary van de Royal Society te Londen (Londen 8 Maart 1856); VAN SYPENSTEIN, Secretaris van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (“s er 25 April 1856). — Aan- genomen voor berigt. tango MJ — and da Gelezen Brieven van de H.H. 3. vAN MAURIK (rid 18 April 1856) en c. v. b. sten (Helder 9 April 1856, ten geleide van tabellen. De Secretaris berigt deze in han- den gesteld te hebben van de commissie over Wann van den bodem. Rent Gelezen Brief van den Heer 3. A. c. oupemans (Leiden 24 April 1856) bevattende: 1“. verontschuldiging over het niet bijwonen dezer vergadering; 2°. berigt omtrent” de ontdekking eener nieuwe veranderlijke ster; 3° opgave van den wensch, dat in de ter perse zijnde verhandeling over veranderlijke sterren, voor iedere ster de waarnemingen mogen worden aangevuld tot den dag der correctie van de drukproeven, vermits de waarnemingen in de verzameling slechts tot medio Januarij loopen. Wordt besloten het eerste (47) nemen voor berigt; de mededeeling omtrent eener nieuwe veranderlijke ster in dank te 5 eee en te plaatsen in de Verslagen en Mededeelin- * genf en den Heer ouneuans gaarne de aanvulling toe te B 1 in brief heg maakt. An nn Rar! 14 de Heer v. noet dient in eigen naam en in dien van den Heer Mott verslag in omtrent de in hunne handen te gestelde Synopsis Hepaticarum Javanicarum etc. van Doctor VAN DER SANDE LACOSTE. — Het luidt als volgt: bd ondergeteekenden, benoemd tot het geven van be- 7 en raad omtrent eene aan de Akademie 5 — aangeboden verhandeling van Dr. van DER SANDE LAcoste onder den titel van Synopsis Hepati- , hebben de eer daarover het vol- 8 gend verslag uit te brengen. Zooals de titel dit aanwijst, bevat deze verhandeling ___eene synoptische beschrijving van alle door verschillende natuuronderzoekers op Java gevonden Hepaticae, waarbij de mikroskopische analyse en afbeelding van een groot getal dezer planten gevoegd is, die thans en in den loop van het vorig jaar door den schrijver voor het eerst in korte diagnosen zijn bekend gemaakt. Eenige nieuwe merkwaardige Hepaticae uit Suriname en Venezuela, op gelijke wijze bewerkt, maken een niet minder belangrijk deer verzameling uit. Het is slechts vijf-en-twintig jaren gelde dat men met de Javaansche Hepaticse is bekend geworden. Vóór dien tijd waren wel enkele, door rnuxneng in het laatst der vorige eeuw verzamelde soorten dezer plantenfamilie door swantz beschreven, doch oppervlakkig naar den toen- staat der wetenschap. De verzamelingen van Indische planten van nemwanpr en tun verschaften AAN NEES VON BSENBRCK de middelen om met de genoemde (48 ) kruidkundigen eene uitmuntende verhandeling over ditonder- werp op te stellen, waarin een aanzienlijk getal allermerk- waardigste vormen dezer plantenafdeeling werden beschre- ven. De kennis der Javaansche Hepaticae werd „daarna door hem en andere beroemde kruidkundigen, zooals moo- Kun, MONTAGNE, LEUMAN, GOTTSCHE en LINDENBERG in onder- scheidene geschriften met nieuwe bijdragen - vermeerderd, die door sUNGUUUN, HASSKARL en ZOLLINGER waren verzameld geworden. ne De stof scheen nu uitgeput te zijn, toen de Heer VAN DER SANDE LACOSTE, wiens kunde en ‘geschiktheid voor deze plantenstudie reeds door zijne bewerking der inland- sche Hepaticae in den Prodromus Florae Batavae gebleken waren, door den Hoogleeraar pe vmiese werd uitgenoodigd on de Junghuhniaansche Hepaticae in het Akademisch herbarium te Leiden te onderzoeken. Gelijktijdig boden ook de H.H. v. b. goscu, Buse en de beide ondergetee- kenden hem ook hunne bijzondere plantenverzamelingen tot dat einde aan. Het resultaat van dit onderzoek, het- geen in deze verhandeling wordt medegedeeld, - overtreft onze verwachting, alzoo hierdoor het getal der reeds be- kende Javaansche Hepaticae omtrent met een zesde gedeelte is vermeerderd, en wel voor ieder genus in de volgende ver- houding: Plagiochila met 4, Jungermannia u, Lepidozia Iv Lophocolea 3. Chiloscyphus omtrent gj. Mastigobryum 3, Radula 3 Thysananthus 3, Phragmicoma , Frullania J, Le- jeunin 4, terwijl aan het genus Blasia, hetwelk tot nog toe slechts in het noordelijk halfrond werd aangetroffen, thans eene zeer onderscheiden Javaansche soort is toegevoegd. De beschrijving der nieuwe soorten is beknopt en dui- delijk, geheel ingerigt naar het voortreffelijk voorbeeld van NEES VON ESENBECK, GOTTSCHE en LINDENBERG. Dezelfde sys- tematische orde en indeeling der Hepaticae is daarbij ge- heel behouden kunnen worden, hetgeen. het voordeel op- (49) leert van eene gelijkvormigheid in bewerking, die de __waarde dezer Synopsis onzes inziens verhoogt. Inn de verhandeling treft men overvloedige bewijzen aan, 5 dat de schrijver zijn onderwerp volkomen meester is en 22 geheele litteratuur van hetzelve vertrouwd is. Op . e uitzonderingen na heeft hij de beschrijvingen van N bekende Hepaticae met de planten zelve vergeleken 5 e door het bezit van betere en meer volledige planten-exemplaren, in de gelegenheid geweest, om de waar- nemingen van zijne voorgangers aan de natuur te toetsen, hier en daar aan te vallen en te verbeteren. — Doch het is niet alleen door eene goede synoptische beschrijving dat zieh onderscheidt, maar ook daarenboven daard getroowst mogelijke afbeelding der door den mi- vergroote plantendeelen, voor zooveel die door da enkele beschrijving niet voldoende konden worden op- ‚de auteur heeft ook in dit opzigt duidelijkheid id weten te paren. De bewerking dezer sig beantwoordt naar ons oordeel ten volle aan den staat der wetenschap, zooals men die uit- “vindt in het jongste werk over deze planten- familie, „Species Hepaticarum a NES AB BSENBECK, GOTTSCHE et uinpespene.” Die schrijvers stelden zich voor daarin deine monographie der Hepaticae te leveren, doch na de voortreffelijke behandeling van enkele genera schijnt de voortzetting. van dit werk, waarschijnlijk door het over- öden van den laatstgenoemde, gestaakt te zijn. Het werk van onzen landgenoot zal dus ongetwijfeld zeer welkom zijn aan alle kruidkundigen die deze staking betreuren, daar de Javaansche Hepaticae een aanzienlijk deel dezer mono- 0 Om de aangevoerde redenen hebben wij de eer te advi- deren tot opneming van de aangeboden verhandeling van velst. Ex wenno. AFD. KarvURK. DEEL V. 9 (50) Dr. van DER SANDE LACOSTE in de Werken dezer Afdeeling der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. … F. DOZY. made F. A. W. MIdUE R ien De Vergadering vereenigt zich met de conclusiën usiën van het Rapport, en besluit derhalve tot het opnemen. dezer Verhandeling in de Werken der Akademie, Wegens de afwezigheid van den Heer van aan obs mescH, door een treurig sterfgeval in zijne familie ver- hinderd ter vergadering te komen, verzoekt de Commissie, in wier handen werden gesteld de Bedenkingen van den Heer d. vnolik over het verwaarloozen der Houtkultuur in sommige streken van Nederland, uitstel tot de volgende ‚ vergadering. Dit uitstel wordt verleend. A lacan afs ien De Heer SEBASTIAN draagt, ter vervulling zij beurt, eene Verhandeling voor over het Gevoel van let Na- tuurschoon, vooral in de dieren en plantenwaereld bij de oude Grieken. De Spreker zegt daarvoor nog geene nadere bestemming te hebben, zoodat er geen besluit op ne De Heer MATTHES leest een Betoog voor, . —— BADON GRYBEN ter vervulling zijner spreekbeurt ingezonden en tot opschrift voerende de stand van drijvende Balken proefondervindelijk toegelicht. Als aangeboden voor de Ver- slagen en Mededeelingen wordt het in handen gesteld van de Commissie van redactie. Weis 0 % N De Heer J. VAN DER HOEVEN deelt eenige bijzonderheden mede omtrent eene groote menigte Cetaceën, in het-begin dezer maand (op den tweeden April j. l.) aan de kust van 651) et zuidelijkste godeelte der provincie Zuid-Holland ge- „ waarvan een getal van niet minder dan een-en-zestig op het eiland van Goedereede onder de gemeente Ouddorp p het strand zijn geraakt. Het is den Spreker gebleken, ab zij tot eene soort behooren, welke in 1812 door den emden cuvisn, onder den naam van Delphinus globiceps, de stelselmatige lijst des dierenrijks is opgenomen. Bij s en bij den zamensteller der dertiende uitgave van Naturae, GMELIN, komt deze Dolfijnensoort al je voor. Wanneer men echter de strenge regels der pri- orite op de namen der dieren zoude willen toepassen, | worde de soort Delphinus deductor te heeten, onder welken naam hij door raru in den jare 1809 werd be- schreven. Jenyns en peur noemen hem D. melas. Vit deze late bekendmaking der soort zou men echter ten onregte afleiden, dat zij onder de zeldzame Dolfijnen 5 or! Integendeel, zij is eene der meest talrijke van de pe en van de noordelijke deelen van den Atlanti- | en leeft in groote troepen van eenige hon- n, ja 0 van bijkans duizenden, bijeen. Reeds Jert eeuwen wordt zij vooral op de Faroër gevangen, ls 00 | op de kusten der Orkadische eilanden. Zuidelijker schijnt zij zeldzaam te wezen. Spreker zegt niet te weten of zij ooit meer zuidwaarts dan tot den 49° N. B. is waargenômen. In 1812 namelijk kwamen er 70 aan het strand van Paimpol, Côtes du Nord. Eenige visschers van Paimpol zagen op den %den Januarij van dat jaar talrijke placeën, en na er jagt op gemaakt en sommige gewond te „ dreven zij er een van op de kust. Door zijne kreten of 1 geloei lokte dit dier andere tot zich, die zich daarop met onstuimigheid naar hun makker wier- pen en ten getale van 69 of 70 op het strand raakten. Het schouwspel van deze dieren, leurs glmissements bruyants, negt cuvian, trokken eene groote menigte van menschen. 4. (52) Nagenoeg gelijkluidend is het verhaal van het stranden dezer Cataceön op onze kusten. Ook nent zegt, in zijne reize naar de Orkadische eilanden en Shetland, dat deze Getaceën de rigting volgen, welke de voorste van den troep kiezen, even als eene kudde schapen door de voorste wordt geleid. Deze neiging is aan de bewoners van Shet- land en van de Orkadische eilanden niet onbekend. Zij maken er tot hun voordeel gebruik van. Wanneer het hun gelukt, de aanvoerders van den troep in eene baai te drij- ven, vangen zij meest altijd ook eene groote menigte van de volgzame bende. Dergelijke zeden zijn voorts aan vele andere soorten van Dolfijnen eigen. — Spreker wijst ten slotte op den Noordschen naam van grinde-wal, aan deze soort gegeven. Misschien kan hij van grina (in het Zweedsch) en van grine (in het Deensch) worden afgeleid, hetgeen grijnzen, knorren beteekent. De Heer VAN DER HOEVEN zegt niet te willen beslissen, of deze naam in verband staat met het door sommigen opgegeven en ook door cuvrer vermeld gebrul dezer dieren; maar hij vestigt intusschen de aandacht der Vergadering op het zonderling verschijnsel, dat cuviem,‚, zonder verdere bijvoeging, als mugissements bruyants opgeeft, terwijl toch aan alle anatomisten bekend is, dat de stembanden in het strottehoofd der er al ontbreken. rep Onder dankzegging aan den Spreker wordt varini dat eene korte aanteekening van hetgeen de Heer van DER HOEVEN voordroeg, in het Proces-verbaal der zitting zal worden opgenomen. 950 Bij de laatste omvraag erlangt de Heer nanrwa het woord, ten einde eenige opmerkingen te maken omtrent het door den Heer vax BREDA in de vorige vergadering voorgelezen stuk, bestemd ter gedeeltelijke wederlegging van het Rapport der Commissie, waarvan de Heer HARTING ee mr æů. en 6353) was. Hij herinnert dat de Vergadering, toen gevolg aan cene motie van orde van den Heer d. J. MULDER, om dit stak van den Heer vAN BREDA voor berigt m te nemen zonder verdere discussie daarover, en dat die reden ook de Commissie zich onthouden had van p aanwijzing van hetgeen haar daarin minder juist rum. Spreker zal ook daarvan zich onthouden; maar € toch verpligt te zijn, ten aanzien van een punt EE daaromtrent eene uitzondering te maken. In genoemd stuk 5 toch wordt van den Heer pumoxt, Hoogleeraar te Luik, op eene wijze gewag gemaakt, die den Spreker voorkomt | oor eene tweeledige uitlegging vatbaar te zijn. Hij ver- rouwt dat zulks niet in de bedoeling van den Heer van nnn heeft gelegen; maar hij mag zijne vrees niet ont- veinzen, dat sommigen uit de gebezigde bewoording ligte- 5 besluit zouden opmaken, alsof, voor een gedeelte 1 der door den Heer bunoxtr vervaardigde Geologische kaart 2 re gebruik was gemaakt van de vroeger door de van den generaleu staf, onder medewerking van VAN BREDA, aangevangen en gedeeltelijk in kaart oe — opneming van België, en derhalve alsof zij als niet geheel oorspronkelijk en op eigene on- derzoekingen steunende zoude moeten worden beschouwd. Ten einde, voor zoo verre noodig, het bewijs te leveren van de ongegrondheid dezer opvatting, wijst de Heer B op de ter tafel gebragte en in de Mémoires de démie des Sciences de Bruelles van 1847 en 1848 evatte hoogst uitvoerige, niet minder dan 620 bladzijden in 4° beslaande, beschrijving van dat zelfde gedeelte van het Belgische terrein, zoodat hierdoor ook alle twijfel wordt weggenomen omtrent de oorspronkelijkheid van den geheelen arbeid van den Heer nuuoxt. Ten slotte leest de Heer nanrtwe een gedeelte van eenen brief voor, onlangs van den Heer pumorT ontvangen, waaruit blijkt, dat deze (54) alleen door eene langdurige ongesteldheid verhinderd is geworden in de voortzetting der geologische beschrijving van België. Thans echter hersteld zijnde, houdt hij zich daarmede bezig; zoodat derhalve de hoop bestaat, dit ge wigtig werk eerlang geheel voltooid te zien. | De Heer van preva dankt den Heer nanTING vinde laatste mededeeling, waardoor dus de kans geboren wordt, dat eindelijk na een tijdsverloop van twintig jaren dit werk voltooid zal worden. Hij verklaart echter geenszins te bevroeden, wat den Heer nanrine aanleiding kan gege- ven hebben om deze opmerkingen te maken, daar Spreker toch den Heer pumorrt alle regt liet wedervaren, en het geenszins zijne bedoeling geweest is, om de verdiensten van dien geleerde te verkleinen. Wat echter de ter tafel gebragte verhandelingen betreft, deze bewijzen niets; want hij, die de in der tijd door de officieren van den gene- ralen staf gemaakte kaart bezat, zoude daaruit alleen reeds eene beschrijving kunnen zamenstellen. | De Heer wanting antwoordt, dat hij voor het ee niets verder wenscht, dan te constateren, dat de Heer van BREDA zelf erkent dat hij volstrekt niets bedoeld heeft, wat strekken kon tot miskenning der groote verdiensten van den Heer pumoxt. Evenmin heeft de Heer HARTING de bedoeling, om de deugdelijkheid te ontkennen van een vroegeren arbeid, waaraan de Heer van preDa heeft deel- genomen. Maar, wat het ten slotte door den Heer van BREDA aangevoerde betreft, zoo moet hij het uitdrukkelijk voor eene onmogelijkheid verklaren, om eene dergelijke uitvoerige geologische en mineralogische beschrijving van het terrein alleen uit eene kaart op te maken. Hij houdt zich overtuigd, dat ieder, die de verhandelingen van den Heer pumont kent, in dit opzigt met hem zal in- stemmen. De Heer van prepa zegt, dat hij niet bedoeld heeft eene | worden o en neemt, indien dit uit tegen zijne meening, is af te leiden, het OVERZIGT DER IN DE MAAND PRIL 1856 poor DE KLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN ONTVA NGEN BOEKGESCHENKEN. . Ai 1 NEDERLAND. — van het Koninklijk Instituut van Ingeni- E a 2de Afl. 's Gravenhage 1856, 4”. B e ee in Nederland. led van den Minister van Binnenlandsche Zaken, betreffende den toestand van de haven van het Nieuwe Diep. pingen voor minvermogenden te Schiedam. uit de Rapporten van het voorgevallene op de rivieren in d, in het voorjaar van 1855. van de Brug over de rivier de Mark, in den spoorweg van paar Rotterdam. oes Bijdragen, uitgegeven door de Maatschappij bevordering der Bouwkunst. Deel IX. St. 4. 4e. _— Inhoud: 1. A. BAKKER. Opmerkingen over de behandeling van de Geschiedenis architektuur. der Bouwkunst, inzonderheid van die der Grieksche Met Koninklijk Postkantoor en de Rijks-telegraaf-bureaux te Amsterdam. (56) Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van Neôr- landsch Indië, Deel IV. N.. 3, 4. 8 — Inhoud: hk ahd J.B. J. VAN DOREN. prei itn renta Oostkust van het eiland Ceram. … o. vax Kessen. Herinneringen aan Sumatra. Korte aanteekeningen, gehouden gedurende eene reis ee van Borneo, verrigt op last van het Nederlandsch ment door den Resident der Zuid- en Oosterafdeeling a 1 in den jare 1850. * N J. norruaxx. De Chinesche feestdagen volgens den Javaanschen Al- manak voor het jaar dal 1783 (. C. 185455). A. Boacmi. Mededeelingen over de Chinezen op het eiland Java. v. A. LEUPE. R. van Goens Reysbeschrijving van den weg uit Sams- rangh nae de konincklijke hoofdplaets Mataram, mitsgaders de zee- den, gewoonten ende regeringe van den Sousouhounan, grootmach- tichste koningk van t eylant Java. K. van Goens Corte beschrijvinge van t eyland Java, der- selver provintiën, landdeelinge, rijckdom en inwoonders, „oodanieb ‘tselve nu bevonden ende geregeert wert. Verhandelingen en Berigten betrekkelijk het Zeewezen, de Zeevaartkunde enz. onder redactie van 3. swART. Jaar- gang 1856. N°. 1. 8“. In Inhoud : zn AA r. X. MULLER. De vrije doorvaart van den Sond. ib eu b. VAN DEN BoscH. Proefnemingen met gegalvaniseerd Waor, o. HELLINGMAN. De Noordelijke passage door de Torres-ttrak: 1 a. oak, 7. A. k. van masseLTt, Tets over het Pompgestel aan boord der koop- 239 L hi'ess „ sweys. Waargenomene miswijzingen van de Kompasnaald. Che vaar oergens —— ‘reads oud J. u. HEYBROCK. Iets over het bepalen en verbeteren van het bestek. Tractaten tusschen Japan met Nederland en nn k. SABINE's Declinatie-kaarten. t OEE J. A. MOLSTER. Regtzaken. rü J. AobERnA. Vergelijking van de Nederlandsche werken over de zee- taktiek ens. aar Kg Rapport over de Geneeskundige dienst bij 's Rijks Marine Korte Aanteekeningen van het bestuur der Marine in Oost- der den Admiraal k. d. vAN DER PLAAT in 1852-55. 4 Iets over de Marine in Nederl. Oost-Indië, Tijdschrift der Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst. Jaarg. 6. December. Arnhem 1855, 8“. n r Tijdschrift voor de Geneeskunde in al haren om- 1 N. Serie. April 1856. Gorinchem ax pommeren. Verslag der behandelde zieken in het Garnizoen en ret Hospitaal te Nijmegen. Nedeland Weekblad: voor —— — Maart 1856, Amsterdam 1880. 6 amen masseLt. Handleiding tot de leer van bet val Geneeskundig Onderzoek enz. Utrecht 1856. 8“. . Á te kind, Geodesisch nivellement van de Residentie er E B eh J. LE PRANCQ VAN BERKHEY's aste cdenis van Prins wðwͥ7-Kxu pe viaroe. 8. | 1 Catalogus der modellen voor Bouw- en Werktuigkunde, voorhanden in de Rijks-verzameling te 's Gravenhage. ___'s Gravenhage 1838. 8“. Catalogus der Bibliotheek van Mr. d. SANDENBERGH MAT- _TEUBSSEN. Amsterdam 1856. FRANKRIJK, _ ne tene ue 4 1 opera ex recensione n. B. uinscutoit (Graece et Latine). Vol. I. Parisiis 1856. 8“. 5 4 u. Lanny. De l'Oeclasion des paupières dans le traitement des Ophthalmies et des maladies des yeux. Paris 1856, S°. (58) DUITSCHLAND. Abhandlungen der Königlichen Akademie der WWisconithaften za Berliu 1854. Erster Supplement-band. Berlin 1888, B. Inhalt : u. w. pover. Darstellung der Würme-erscheinangen durch funtägige Mittel von 1782 bis 1855, mit besonderer Berücksichtigung strenger Winter. „st Monatsbericht der Königlichen Preussischen Akademie der Wissenschaften zu Berlin. Juli December 1855. Berlin. 8˙. Inhalt Juli: « f igt Hi 7 4 raxorxA. Apollon in Panda und seine Verwandten. BEKKER. Nachtrag von Varianten zum Thucydides. 9 cunrtus. Byzantinische Inschrift aus Venedig. onnnanb. Ueber Hermenbilder auf Griechischen Vasen. sh EuRENBERG. Nachricht über die gelungene Darstellung * von Nummuliten. rrrüonn. Ueber ein Hemmungsnervensystem für die un- Bewegungen der Gedürme. pimicuLeEr. Ueber eine Eigenschaft der Quadratischen Formen von po- sitive Determinante. u. nose. Ueber ein eigenthumliches Verhalten des geschmolzenen Wis- muths beim erstarren. Lersius. Ueber den Namen der Ionier auf den Aegyptischen Denkmälern. u. Ross. Ueber eine neue und vortheilhafte Darstellung des metalii- schen Aluminiums. * vox uumsoLpt. Ueber einige Erscheinungen in der Intensität des Thier - kreislichtes. | v. b. HAGEN. Ueber sein Heldenbuch. gi pemrz. Ueber die von Hern paurt eingesandten — von oib: kunden des Towers. noncku. Einleitungsrede zur Feier des Leibnizischen Jahrestages. August. u. Rose. Ueber das Quecksilber haltende Fablerz von Feeder Kotterbach in Ungarn. MAGNUS. Ueber die Meuge des Wassers im Vesuvium.“ EHRENBERG. Ueber die gelungene durchscheinende Fürbung faehleser organischer Kieseltheile für Mikroskopische Zwecke. SCHNEIDER. Ueber Wismuthchlorür, unzxnznd. Beiträge zur Kenntniss der Flusstrübungen und der vul- kanischen Auswurfsstoffe. u. Rose. Veber das Verhalten der Queksilber-chloridlösung gegen * Leber die Zusammensetzung der Beryllerde. Tr maden erm — und Diagnosen neuer Coleopteren und Lepidopte- neuer Coleopteren aus Mossambique. 0 Aufündung der Cometen von kurzer Umlaufszeit. PAS zel legung eines Vorwurfs des Hern 4u400. 8 8 LI — dio von ihm entdeckten Fragmente des Polyeystinen. v». scuouze. Ueber das vorkommen wohlerhaltener Cellulose in Braun- — — * 2 die Fortschritte der Industrie und die Vermehrung te der Nürnberger Burggrafen. Ueber die Messung der Wellenlägen des PPP Novem- ie im Canton Zürich. — Ueber das Fortrücken des Supplementes zur Mikrogeoligie Leben in den sudlichen Staaten Nordamerikas. wesen 1 ZWITSERLAND, e. micaTi. Notice sur le Desséchement du lac de 1 en Hollande, 8“. 1 41 N. 1 esra 1 e BIJ DRA GE e R DE KENNIS VAN BRUCINE DOOR | J. W. GUNNING. De merkwaardige ontdekkingen, in de laatste bp daan omtrent de wijzen, waarop organische stoffen van eene basische natuur kunstmatig kunnen verkregen wor- den, hebben aangaande de constitutie der in het organi- sche rijk voorkomende alcaloïden eene eigene beschouwing in het leven geroepen, die vooral daarom merkwaardig is, omdat zij, indien de zich uitbreidende wetenschap haar blijft bevestigen, belooft den weg aan te zullen wijzen, om tot de kunstmatige vervaardiging dier producten van het leven te geraken. De tegenwoordige mededeeling bevat eene nieuwe bijdrage daartoe, die, hoewel van geringe be- teekenis op zich zelve, welligt als uitbreiding en beves- tiging van hetgeen door anderen in dezen is gedaan, niet geheel van belang ontbloot is. Alvorens echter daartoe over te gaan, zij het mij ver- gund, in zoo weinig woorden mogelijk, de rigting aan te wijzen, welke de leer der alcaloïden tegenwoordig meer en meer neemt, en daarmede het standpunt aan te geven, waaruit dit onderzoek behoort beschouwd te worden. Het is wel bekend, dat bij het zamentreden van am- monia met de zoogenaamde zamengestelde aethers amiden ontstaan, zoowel wanneer men dit alcali in aanraking el Rr 681) 8 5 verbindingen van de oxyden der alcohol- __ radicalen met zuurstofzuren, als wanneer men de verbin- dingen der alcoholradicalen zelve met de halogenen aan zijnen invloed onderwerpt. In beide deze gevallen echter is zoowel de aard van het product der reactie, als de A wijze, waarop zij tot stand komt, geheel verschillend. In . wordt 1 aeq. hydrog. van de ammonia tot wa- 3 ter geox ydeerd door 1 aeq. zuurstof van het zuur, dat | met het aethyloxyde verbonden was, en treedt, met het uitge aethyloxyde tot alcohol vereenigd, buiten dde verbinding. Het overgebleven amide (NH?) blijft met gedesoxydeerde zuur verbonden en vormt daarmede f een indifferent ligchaam of een zuur. Zoo ontstaat b. v- oxalaetber C O;, C*HSO met NH? in aanraking % en het neutrale oxamide C202, NH?; uit the: ur 20205, C*HSO, HO en NH* het oxa- zuur C*0?%, HO + C*0*, NH* en eveneens alcohol. sel anders echter is de reactie tusschen ammonia en al indingen der alcoholradiealen. Zij komt ge- eee met de wisselwerking, die er tusschen ammonia en son chloormetalen, b. v. sublimaat, plaats grijpt, wanneer zij met elkander in aanraking worden gebragt. Gelijk toch in het laatstgenoemde voorbeeld het chloor van het sublimaat met 1 aeq. bydr. van de ammonia zout- zuur vormt, terwijl het overblijvende amide met het kwik in verbinding treedt, zoo doet ook de inwerking van ammoniak op de haloïdeverbindingen der aleoholradicalen verbindingen van deze laatste met de groep amide ontstaan, of liever: 1 geg. hydr. ruimt zijne plaats in voor 1 neg. van het aleoholradicaal; er heeft werkelijke substitutie E H | pnt, ij d- x i d 8 111 ia ' N en zoo voor elk ander alcoholradicaal. (62) Deze gesubstitucerde ammoniakverbindingen dragen een geheel ander scheikundig karakter dan de straks aange- duide producten der inwerking van ammonia op zamen- gestelde aethers, die zuurstofzuren bevatten. Het zijn ba- sische ligchamen, waarin echter het vermogen om zouten te vormen, even als bij de ammonia, zich slechts kan open- baren bij aanwezigheid van water. Hunne zaurstofzouten bevatten, even als de ammoniakzouten, steeds minstens één aeq. water, dat essentiëel tot hunne constitutie behoort, en terwijl zij zich met waterstofzuren onmiddellijk tot zouten kunnen vereenigen, wordt hier niet, zooals bij de overige bases plaats grijpt, 1 aeg. water gevormd en uit- gescheiden. let chemisch karakter der moederstoffe, waar- uit zij ontstaan zijn, is derhalve bij deze ligehamen on- veranderd bewaard en door de substitutie niet opgeheven. Zoo naauw is het verband, dat die stoffen ook in hare physische eigenschappen met de ammonia eene in het oog vallende overeenkomst aanbieden: allen zijn, zoo niet bij gewone temperatuur gasvormig, toch gemakkelijk vlug- tig, in water zeer ligt oplosbaar en daaraan eene sterk alcalische reactie mededeelend; haar reuk is prikkelend en herinnert aan dien van ammonia, ja, is bij sommigen zoo overeenkomstig met dezen, dat zij door het reukor- gaan niet van ammonia onderscheiden kunnen worden. Het is merkwaardig, dat deze bases door eene vernieuwde behandeling met de haloïde-verbinding van een alcoholra- dicaal een tweede, ja zelfs het derde aequiv. hydrogen. — tot de oorspronkelijke groep NH? behoorende — tegen een hydrog. carbonat. kunnen uitwisselen, en daarbij nieuwe stoffen opleveren, die, wat de hoofdzaak aangaat, het ka- rakter der ammonia blijven dragen. Van het groot aantal nieuwe stoffen, dat daardoor aan de scheikunde geschonken is, zal men zich eene voorstelling kunnen maken, indien men bedenkt, dat niet slechts alle alcoholradiealen de (63 ) à plaats ws l, 2 of 3 aeg hydrog. in de ammonia kunnen 2 maar dat in een zelfde ligchaam 2 of 3 ver- icalen kunnen worden opgenomen. ‚wij door X, V, , verschillende alecholradi- ane a de N 5 NIX N(H N 7 N X X 5 Y enz. ie tj et aant der kunstmatig gevormde bases klimt reeds, me zich slechts tot 3 alcoholradicalen bepaalt, tot: 20. Allen deelen zij het chemische en in het al- Neon. en he Physische karakter der ammonia, maar als regel en aannemen, dat naarmate het aantal koolstof- en 1 stijgt, ook hare vlagtigbaig ver- Wanneer ammonia of een harer substituten ter of met een zuur, om het even een zuur- „waterstofzuur, verbindt, gaat zij van den typus I' tot den typus NI“ over, en verbindt zich onder den vorm van oxyde met zuurstofzuren of als zoodanig met jalogenen tot gewone zouten. In elk gevol treedt dus | bestaande groep een nieuw aequivalent hydrogenium. 3 Aen vegt pier 00 A MALE OS! E — evenzoo bij de gesubstituëerde ammonia n ch — H / (64) indien wij wederom door X, X, Z, een alcoholradicaal, door Cl een willekeurig halogeen aanduiden. An Bij deze laatste verbindingen kan nu de vraag worden opgeworpen: neemt dit nieuw toegetreden hydrogenium eene dergelijke stelling in als de 3 hydr. aequivalenten der am- monia, die door X, I, L zijn vervangen? De proef leert, dat dit werkelijk het geval is, met andere roorden: dat de reeds gesubstituöerde ammonia, door verbinding m HO of met zuren tot den typus NH“ overgegaan, bij ver- nieuwde behandeling met chloor (brom. of jod.) verbindin- gen der aleoholradicalen, ook dit laatste hy een hydrog. carbonatum uitwisselt en men alzoo nieuwe zouten verkrijgt, die de volkomene — vs ammonium-oxydezouten en onder deze algeme formule kunnen worden gebragt. al ARE A 1 | ns 9 Cl. (W een alcoholradicaal — X, I, of 1, * J van verschillend, Cl een halogeen.) W Ei hed \ / eers PA AEON JIL Het is thans de vraag, of deze nieuwe, tot den typus NH“ behoorende stoffen zich chemisch gedragen als de verbindingen van het hypothetische metaal ammonium. De ervaring heeft hier een hoogst opmerkenswaardig verschil doen kennen. | Men weet, dat uit de ammoniumzouten bert N. O niet als zoodanig kan worden geïsoleerd, omdat het, zoo- dra het vrijgesteld is, onmiddellijk in NH“ en HO vervalt. Uit de zouten echter van den typus NH*, waarin al het hydrog. door hydrogenia carbonata ís vervangen, kan men de vrije basis afzonderen, zonder dat zij in water en eene tot den typus NH- behoorende stof vervalt. — merkwaardig is het nu, dat deze bases in vrijen toestand alle analogie met de ammonia hebben verloren, en daaren- (65) eene tot in de kleinste bijzonderheden (uitgenomen urlijk de zamenstelling) gaande overeenkomst met de h vertoonen. Het zijn niet-vlugtige ligchamen, vaste, kristallijne stoffen, die gretig water en koolzuur de lucht aantrekken, in water en alcohol gemakkelijk osbaar zijn en eene vloeistof vormen, die in gecon- weerden staat even bijtend werkt als potaschsolutie. bases worden door haar nedergeslagen, aluinaarde 835 — en dubbelzouten, die meestal goed kristalliseer- — — Ja zelfs vormen de sulfaten van sommigen met Î 4 deens hik „. groote ontwikkeling, die de scheikunde der kunst- — organische bases, van de ammonia afgeleid, in den _ laatsten tijd v verkregen heeft, en de algemeene wetten van E . | ie en substitutie, die men op dit gebied heeft a 1 zijn van zeer merkbaren invloed geweest op de _ studie der natuurlijk voorkomende alcaloïden. Immers de in het oog loopende analogie, die deze groote en belang- E. klasse van organische producten met de ammonia _ vertoont, heeft reeds den vader onzer nieuwere wetenschap, _ BERZBLIGS, deze ligchamen doen beschouwen als gepaarde . wier basisch vermogen alleen van de daarin als zoodanig bevatte ammonia afhankelijk was, en de latere theoriën over de constitutie der alcaloïden hebben allen ditzelfde uitgangspunt gemeen. Zoo beschouwde gamme het amide NH? als cen radicaal, dat met waterstof K een basisch ligchaam geeft, zooals de halogenen daarmede (met 1 de waterstof) zuren vormen en nam dit in de alcaloïden als 3 ernst, EN MEDED. AFD. KAPUURK. DEEL V. N * (66) praeëxisterend aan. Maar deze, zoowel als alle andere theoriën, missen elk daadzakelijk bewijs en zijn volstrekt niet op alle bekende alcaloïden en kunstmatige organische bases toepasselijk. Doch zonder ons in eene nadere kritiek daar- van te begeven, willen wij liever onderzoeken, in hoeverre het vraagstuk naar de constitutie dezer stoffen door de bovengenoemde substitutieverschijnselen een an à nader tot zijne oplossing kan worden gebragt. ak Wanneer wij hier het woord constitutie Wen dan wenschen wij dat niet in dien absoluten zin opgevat te zien, alsof wij bedoelden, de wijze toe te lichten, waarop de enkelvoudige ligehamen eene zamengestelde stof opbou- wen, of het verband tusschen compositie en eigenschappen aan te wijzen; noch ook — in den zin van our — de zamenstelling der ligchamen op zoodanig eene wijze voor te stellen, dat zij een aanschouwelijk beeld geeft van al de wijzen, waarop zij kunnen ontleed en getransformeerd worden. Het eerste mag wel voor altijd, het laatste voor eenige eeuwen onmogelijk heeten. Het woord eonstitutie duidt voor ons, even als het woord element, slechts een relatief be- grip aan. In het wezen der stof zullen wij nooît doordrin- gen, maar op elken trap onzer kennis van de wetten van transformatie en ontleding kunnen wij de zamenstelling der stoffen onder een rationelen vorm brengen, die zooveel mogelijk de uitdrukking is van hetgeen wij tot nog toe weten van de wijze, waarop de elementen daarin zijn ge- groepeerd, hoe zij bij ontleding zich in eenvoudiger groepen splitsen of zekere bestanddeelen tegen andere uitwisselen. Zoo doende is de constitutie tot een zuiver empirisch be- grip teruggebragt, dat van groote practische waarde is, omdat het niet alleen den tegenwoordigen staat onzer ken- nis zoo na mogelijk uitdrukt, maar ook den weg tot de kunstmatige vervaardiging der betreffende stoffen aangeeft. Doch keeren wij tot de alcaloïden terug. Met is zeker, {87 ) met ‘watersturen onmiddellijk en zonder en, Nn het kristalwater altijd 1 aeq. constitu- „In dit opzigt staan zij derhalve met de n gelijk. Allen bevatten daarenboven min- qe stikstof, en men zou derhalve allen kunnen voor- onia, waarvan 1 ol Sacq. hydrogenium door 100 ‚geene wijziging heeft Met andere woorden, ing van alle alcaloïden kan onder dezen alge- ev Mat eee wanneer zij in vrijen | | | x * den tant van zoen: x/ CL. ot x 0.8057 p —— 7 5 N H ee maar | een of twee hunner kan ook nog door het 3 der ammonia zijn vervuld. Van B: e natu * groepen X. I. Z. hangen de individuele B 2 der basis en de verschilpunten, die zij met de a aanbiedt, af. Hoe eenvoudiger die groepen zijn, en hoe geringer het aantal aequivalenten is, waaruit zij zijn _ zamengeste d d, des te geringer is dat verschil, zooals ons Al . ‘voorbeelden doen zien: 7 40 0 bin 11 wee g 8 P aje ede Cen: dat bij 8“ zieh tot eene vloeistof „ aad Ah de ae verdigt. n 1 | us 2 me ft ps 1 185 b 5 n f 1 se Ì 3 (68) u nn end fei. kookt bij 61. e On ober arriere 4 part e Butylamin * “fa, kookt bij 70 me 18 „ oosten Amylamin ik: sf kookt bij 98*. Ant Cron * Fenn ar enz. enz. lia u il, 0 ne Gee e n! Aniline of Phenylamin nf „ 17 kookt bh 10, a Cra e „ erte Uu Methyiphenylamin .. 5 l: kookt bij 192. CH: e et . H ; eue tete Aethylphenylamin ... NIC: HS kookt bij 204°. | Zed Pe 2. 11 ra ee „He 3 Diaethylphenylamin . NIC“ Hs kookt 2 K. 198 70 C12H5 * ste Crop: Diamylphenylamin. .. NICI oe HI kookt bij 27 30°. | C12HS 55 In ee E dieaal C1 Hs voorhanden, dat niet meer de alge . mule der alcoholradiealen CeII 1 bezit. Ook stoffen, wat hare eigenschappen aangaat, reeds op een aan- zienlijken afstand van de ammonia. Even zoo is het met de vlugtige zuurstofvrije bases Nicotine CHN en de Coniine Co HIS N (cermanpr). Van deze weet men, dat zij nitrilbases zijn, d. i. dat men zich haag; voorstellen als ammonia, waarin alle drie de aeg. 0 door hydrog. carbon. zijn gesubstitueerd. Hoe men tot deze 7 od ait P {69} 3 akt, zal straks nader blijken. Welke echter dit _ groepen ! y ie geheel onbekend en moet aan later onder- _ zoek wo gelaten. Alleen is het zeker, dat tj niet, Eren et allen, alcoholradicalen zijn. Gaat men nu van deze vlugtige zuurstofvrije Vats die in in menig d eee nog met de ammonia verwant zijn, over tot “de besc g der zuurstof houdende bases, vier phy- een val het aanstonds in het oog dt, wanner men meer dan één aeg. stikstof in wordt gevonden, ook deze, 1 de substituerende groepen. Dubbelaeq. am- , hier niet aangenomen worden, want de ver- . der alcaloïden hangt niet van het stik- — Alzoo zoude b. v. de brucine Cee HNO * analysen van LIEBIG, REGNAULT, en VARRENTRAP- en anderen) moeten worden 1 \ | Bad den vorm van N (Ce H2 NO?) 3 Ce N Os vervult de plaats van de drie k der ammonia, maar, even als bij de aniline ——— — deel van het oorspron- Kelt der ammonia aanwezig zijn, of met andere woorden, de men, kan eene amid-, imid- of nitrilbasis El vet * ra 1 or Nr. Bn r mot dt ander anode 1 Md El j Bava Op die wijze kan men zich eene rationele voorstelling Van alle alealoïden onder uitsondering maken, die wij zog ééns aldus formuleren: llen zijn ammonia, waarin de oorspronkelijke hydrog. B geheel of gedeeltelijk door andere groepen zijn ‚ Naarmate deze groepen gecompliceerder zijn (10) en de substitutie vollediger is (er minder oorspronkelijk hydrog. in het ligchaam is overgebleven), verwijderen zij zich meer en meer in physische en chemische hoedanigheden. van de ammonia en treedt hunne individualiteit duidelijker te voor- schijn. Maar altijd blijft zich het hoofdkarakter als schei- kundig ligchaam gelijk, en vertoont zich in de volkomen gelijkvormige wijze, waarop NH® en alle organische bases tegenover zuurstofzuren en waterstofzuren zich verhouden.” Deze hypothese is ook daarom van gewigt, omdat zij voor het vervolg aan het onderzoek van deze ligchamen eene bepaalde rigting geeft, namelijk het opsporen der gecom- pliceerde groepen, die in de verschillende alcaloïden de plaats der hydrog. ac. van de ammonia vervullen en tevens de beantwoording der vraag: „hoeveel der 3 hydrog. aeq. van de ammonia zijn er gesubstitueerd, en hoeveel blijven. er dus nog over, die gesubstitueerd kunnen worden? Deze laatste vraag kan thans reeds experimenteel worden opge- lost; de eerste is moeijelijker, schoon uit de ontledingspro- ducten van enkele der best bestudeerde dezer stoffen eenig licht ook voor haar schijnt op te gaan. Het is duidelijk, dat de beantwoording dezer vraag ons een aanzienlijken stap nader brengt tot de kunstmatige zamenstelling der alcaloiden. Gelijk wij thans reeds in staat zijn, alle alco- holradicalen en zelfs (naar een onlangs bekend. gemaakt - onderzoek van xarANsON te Warschau) 3 ammonia te substitueren, zoo zal het ons eenmaal gelukken, het hydrog. geheel of e er meer gecompliceerde groepen van bekende zamenstelling vervangen. Doch sander, ons. ie, verdiepen in, de belangrijke nr trekkingen, die hieruit kunnen worden gemaakt, willen wij ons thans wenden tot de meer practische gn op welke wijze te bepalen is, of een alcaloïd tot de nitril-, imid-, of amidbases behoort, of er géén, één, of twee der oor- 121 . | aequivalenten nog in aanwezig zijn. | 1 „zoolang zij nog oorspronkelijk, d. i. niet hydrogenium bevatten, bij behandeling met aethyl- methyl- enz. nieuwe gesubstitueerde aes ger wier physisch karakter weinig van dat van de __eorspron basis afwijkt. Is echter al het bydrog ge- — basis van den typus NH® in een van den bus NH* over, die in vrijen staat geheel van het oor- spronkelijke ligchaam verschilt en geheel de physische en chemische eigenschappen van potasch vertoont. met jodaethyl is dus het middel van — — Door wassching met aleohol zoowel van brucine als van jodaethyl bevrijd, kun- nen zij door herhaalde kristallisatie uit kokenden alcohol ge- _ makkelijk volkomen kleurloos en zuiver verkregen worden. Zij N zijn hoogst bitter van smaak, in water en acther bijna niet, 9 in alcohol, ook bij de kookhitte, weinig oplosbaar. Deze _ oplossing, met zilversolatie gemengd, geeft een geel neder- N slag van jodzilver, terwijl de drooge stof, in een glazen _ buisje verhit, onder verspreiding van jodiumdampen en 5 N (12) van empyreumatische producten ontleed wordt, eene kool achterlatende, die aan de lucht zonder overschot verbrandt. Deze kristallen zijn eene verbinding van acid, hydrojod. met eene nieuwe basis, die wij met den naam van aethyl- brucine willen aanduiden. Zij bevatten chemisch gebonden water; na op 100° gedroogd te zijn, verloren 1,126 gr. stof, in eenen droogen luchtstroom bij 140° 0,0186 water = 1.65 pCt. en werden daarbij een weinig geelachtig gekleurd. Ten einde haar gehalte aan jodium te bepalen, werd eene hoeveelheid stof afgewogen en met eene alcoholische solutie van chloorpalladium zoolang verwarmd totdat er eene volledige ontleding had plaats gehad, het gevormde jodpalladium nog warm door filtratie afgescheiden, gegloeid en afgewogen. Laat men de vloeistof bekoelen, dan zetten zich kristallen af, waarschijnlijk van een dubbelzout, die moeijelijk door wassching weder te verwijderen zijn. 0,1768 op 140° gedroogde stof gaven 0,0166 palladium == 23,6 pCt. jodium; 0,3319 gaven 0,0313 pallad. = 23,7 pCt. jodium. De elementairanalyse is met de op 100° gedroogde stof in het werk gesteld, daar het te vreezen was, dat de ligte verkleuring, die zij bij verdere drooging onderging, van eenigen invloed op hare resultaten mogt zijn. De bepaling van koolstof en waterstof geschiedde met koperoxyde en chloras potassae, terwijl echter de voorzorg werd gebruikt, om bij het overvoeren van zuurstof, het voorin de buis geplaatste koper zoo koud mogelijk te houden ten n dium daarop te condenseren. De bepaling van de stikstof Saeed dee van WILL en VARRENTRAP; de uitkomsten waren als volgt» 0,2904 stof gaven 0,5678 CO: en 0,1534 HO bonae 0,4750 stof gaven 0,9287 CO? en | 0,2552 HO 0,4095 stof gaven 0, 1350 platina. 1 73) 5 leiden tot de volgende ſormule: CH- NO. Id + HO. berekend. gevonden. 53,6 53,2 53,3 5,6 5,9 5,9 5,0 4,7 22,7 286 23,7 *) | 16 1,65 De aethylbrucine zelve is in water oplosbaar en daarom 2 rdt de oplossing harer jodverbinding niet door potasch ___medergeslagen. Maar voegt men bij deze, versch nederge- slag n zilveroxyde, dan wordt er onmiddellijk jodzilver ge- emd, terwijl de acthylbrucine in de vloeistof terugblijft. eb de basis zelve niet in vasten vorm kunnen verkrij- ar hare oplossing bij verdamping eene donkere kleur neem 55 moest derhalve de analyse dezer stof in vrijen vertoont al de karakters eener zeer sterke rood lakmoespapier sterk en blijvend blaauw, aluinaarde en zinkoxyde uit de oplossingen 0 Mea an neder, en lost de beide laatsten weder op. . Vit ammoniakzouten drijft zij reeds bij gewone tempera- 8 r NH® uit en slaat, wanneer zij eenigen tijd aan de | Nn Wi le valide imation het is mij tot nog toe niet mogen gelukken, eene genoeg- zame hoeveelheid van een der zouten in gekristalliseerden 9 Dit is het jodiumgehalte van de watervrije stof. Brengt men „ nn De jodiumbepaling is te hoog uitgevallen, omdat de 140° ge ___droogd was, bij welke temperatuur erp rate def _ zonder nog jodium te verliezen. (74) vorm te verkrijgen, zoodat er eene analyse mede in het werk kon worden gesteld. Het sulfaat, nitraat en de zout- zure verbinding kunnen echter in kristallen worden ver- kregen. De oplossingen dezer zouten worden bij verdam- ping aan de lucht spoedig gekleurd en zij deelen allen de eigenschap der brucine, van door salpeterzuur rood gekleurd te worden. De oplossing der zoutzure verbinding geeft met chloor- platina een nederslag van een dubbelzout, dat in warm water genoegzaam oplosbaar is om daaruit omgekristalliseerd te worden. Dit dubbelzout gaf mij van twee earn bereidingen op: 0,1720 stof 0,0262 platina — 16,23 plt. 0,1266 0,0192 == 15,17 de formule CI Pt, CIHCS9H*?N208,HO vordert 15,2 pCt. platina. De medegedeelde resultaten zijn volkomen om deze basis te karakteriseren en over de constitutie — brucine een zeker licht te doen opgaan. De aethylbrucine heeft tot zamenstelling Cs ops IN 20° en behoort blijkbaar tot den geheel gesubstitueerden ty pus NH*O. Wij moeten derhalve hare formule schrijven — N (CS9HS1NO?) O 1 9 1 15 9 zee! waarin de groep C5OH31NO® de rol der 4 aeq. hedonist vervult. Zij is ontstaan door behandeling van brucine met jodaethyl en deze behoort derhalve tot den typus NH?, waarin insgelijks al de hydrog. aeq. door groepen zijn gesubstitueerd. Brucine is derhalve: N (C48H2° N09) waarin C*4SH?SNO® de rol van 3 ae. hydrog. vervult. Schrijven wij haar zoodanig als zij in verbinding met zu- ren is zamengesteld, en daarnevens de ammonia, dan zal de betrekking tusschen brucine en acthylbrucine n worden. f sot „ nc nd nam # — sle zij zich met zuren wnd: rege rats inenen A e N(CteHzeN0?) 0 F C+HS | NHS CL. N(C** He NO?) CL. N(C4e He N09 |G É B H Ge Me le is alzoo hiermede bewezen, dat de groep C**H**NO?, —— voorkomt, drieledig is, en de opsporing Z dat men van de toekomst mag verwachten. Reeds zijn jor andere scheikundigen aangaande de brucine onder- N in het werk gesteld, die met het tegenwoor- var het onderzoek van srrecker (Ann. der Chem. XCI s. 76) aangaande de ontleding van brucine gedeeltelijk in koolzuur overgaat). De brucine wordt daarbij derhalve in drie groepen gesne- den, eene, behoorende tot de methylreeks, eene andere, dſie onder den invloed van het salpeterzuur kakothelin doet de remplaganten van mag als waarschijnlijk worden g zij of niet zij, moet de toekomst leeren. ‘al ae of à d ag * ci Ante eM vn ee rk 1 12 „ een pr ope 1 7 Ee 1 a 3 H IK 80 MMI en b hade eee „A1 N eee en we vilu/hotiſ „er Ho tale dirqualad Oven, Ale N bie Kl r ee eee abe eee e eee eee ! aac: dam Dre he 791 5 ine i, ane mog ideen baal vnn Mad . a An NN AAN med epa act zalk nl; 1 ORRRAG KUT. ad ad er wire vorsers ele, hbo us sad ade * e * Bl rn eee een ait; ab ed 1 1 8 99 le seul ee eee ee e d is id m tak besterrsd Ai. Name, ne Wel lte „e, At dee. dun yaioirrd, An ee | eee unsere glad bow op dinar Nij vangt po et ermanb, seh EDU IGE En fand nûladdodel nd onde slam, eee en romige vaa, re alie oon 8 aut wordend ong We a nog „te t arsB ni gel 5 e Mage mun ee enn lk ria) kai): HER UNS at ARS tail 1 Lada 3 di * — , 1 o 0 a ˖ * ite Bette 3 à En 1 . e “ts N * t el He rd gen, COVER DE STREKKING — zin a EEn riad en NE 1 W VAN LGEMEENE BEGINSELEN IN DE NATUURKUNDE, «ts fn ** * 1 n AE VOORNAMELIJK OVER DIT: TOMEN, ZOOWEL DE HETEROGENE ALS DE nono- INGEREN TEGENOVER ELKANDER OM EEN 2 7 Vv Ee ds RE 2 D. BUIS BALLOT. Zoo is het cen leerrijk beginsel, door de algemeene waar- ’ op alle wijzen bevestigd, dat de stof inert is, Het 678) zijn vele tientallen van jaren voorbijgegaan eer dit beginsel meer algemeen erkend werd, en gedurende welke het beter en beter verstaan is. Voor zoover de toepassing op de bewegingen der hemelligchamen aanging, kwam men nu al spoedig tot een tweede beginsel, dat op het eerste steunt: dat namelijk de som der levendige. krachten in het plane- tensysteem aanwezig, voor eene zelfde betrekkelijke plaat- sing dier hemelligchamen dezelfde is. Naarmate dit duidelijker en duidelijker werd, kwamen in andere vormen door de wiskundige analyse daaruit te voorschijn het onveranderlijke vlak, de betrekkingen tus- schen de hellingen van de loopbanen op dat vlak en tus- schen de excentriciteiten, en na AMPÈRE en POrssoN was er wel niemand meer, díe niet, op grond van dit beginsel der levendige krachten, met volle overtuiging de onmogelijk- heid leerde van een perpetuum mobile, dat is de lijkheid, om, door welke werktuigen ook, meer pz 1 te oefenen dan aangewend werd. Er behoorde nog duide- lijker inzigt in de moleculaire krachten toe, eer men ook het omgekeerde met meer zekerheid predikte: namelijk, dat het even onmogelijk is, om, door welke werktuigen ook, kracht te doen verloren gaan. Het was toch immers ook nog slechts voor astronomen alleen eene waarheid, dat geene stof verloren ging. Lvorsrer met zijne balans gaf aan die overtuiging eene algemeene uitbreiding en omtrent alle stof. En toch behoorde er meer toe, want het was geens- zins een ieder zoo duidelijk, dat stof en kracht onafschei- delijk te zamen moesten gedacht worden. Grove heeft in eene zijner jongste voordragten voor de Royal Institution &) ontwikkeld, hoeveel door naauwkeurige gevolgtrekking uit die waarheid, dat geene stof of kracht verloren is ene 7 Hit *) Philos. Mag. and Journ. of Science. IV Series, N°. 72. Lein 1856. (79) toestand weer teruggekeerd is, kan id. Maar het is nog geheel iets anders, dit erhand waarschijnlijk te maken, de mogelijkheid te out- yen iet anders, het te doen. Het beginsel kam or die feiten tot ontwikkeling, werd pas door de be- kende king van die feiten in het verstand van enkelen ——— negen jaren opge- __Klommen tot de erkentenis, „dat warmte en licht bewegings- sere hoevelen zijn er niet, die zulks nu nog 2 le. en magnetismus ontkennen, althans niet 1 verschoonlijk was, is nu ker beginsel van de — der kracht — Het zij eene aansporing voor het _ vervolg, om niet altijd slechts af te wachten tot dat ge- Á deeltelijk toevallige proeven het komen bevestigen; maar Ee 8 als leiddraad te volgen bij zijne onder- lingen, die, als het waarheid bevat, hoogst belang- rk zullen zijn, en, als het niet waar is, dit spoedig ___gallen aantoonen, maar tevens eene stellige waarheid er voor __gullen in de plaats geven. Ook het laatstgenoemde beginsel bewijst dit. Zoodra het lichtend en warm zijn, het electrisch en magnetisch zijn der ligchamen, als bewegingstoestanden der kleinste deelen worden aangenomen, is de gevolgtrekking noodwendig, die wij vroeger maakten: „Het is alleen nog „noodig op te helderen, op welke wijze het plaats vindt; „maar dat elke verloren kracht in deze, in chemische ver- „king, of in nog andere tot heden onbekende werkingen moet kunnen teruggevonden worden, is ontwijfelbaar.” (80) „Waar zij in elkander worden overgevoerd, zal dit naar „bepaalde wetten en hoeveelheden gedaan worden; men „zal acquivalenten hebben van toestanden, gelijk men „aequivalenten heeft van scheikundige elementen” 5). Tot die overtuiging, 200 zeggen wij in navolging van onovx, had men spoediger kunnen geraken, indien men dadelijk het beginsel als grondslag had aangenomen. Gaan wij echter den voortgang van de ontwikkeling der wetenschap na, zoo blijkt het, dat sourr, THOMSON en anderen cer r het voetspoor van Mmavrm betraden, en dat zij, na aequiva- lenten te hebben gevonden, ook besloten hebben dat warmte, licht enz. bewegingstoestanden zijn. Het schaadt der we- tenschap volstrekt niet, welk beginsel het eerst gevonden zij; want die beginselen zijn zoo ineengeweven, dat ieder voor zich, mits in alle gevolgtrekkingen volkomen vastge- houden, tot alle waarheden leiden kan, en dat verschillende beginselen elkander wederkeerig kunnen doen ontdekken, 200 zij slechts algemeen genoeg opgevat zin. „Aan de spits van de pyramide der wetenschap staat ééne waarheid, en die alleen is gemoegzaam voor alles” f). Er zijn nog twee andere beginsels, die de waarneming in de natuur ons overal leert, en die in algemeenheid voor het andere niet onderdoen: het is het beginsel van de on- veranderlijkheid der atomen, en het beginsel der continuïteit. Het zijn weder andere, meer of min ontwikkelde. vormen van de vroeger genoemde. 10 Het eerste hebben wij uiteengezet en verdedigd: in eene bart ore *) Bors BALtor, Redevoering: Het Karakter der be rt gedrukt in de Wiskunde. 1847. t) Bors Barot. Toespraak over de noodzakelijkheid van eene veelzijdige beoefening der Natuurwetenschap. 1846. (81) recensie < eén werkje van den Deventerschen Hoogleeraar 4 cor in de Gide, en het is bijzonder krachtig met de ge- __ heele atomenleer verdedigd in het werk van den scherp- __ginnigen prcuxen, Atomenlehre; het andere is mede ten __grondslag gelegd aan onze beschouwing van de in de na- bed krachten *). La prace drakte het reeds de wet, volgens welke het eene stofdeeltje op het — okee oe: dan wint wen Ean „waarvan de eerste term de Newtoniaansche —— zich niet daartegen verzet. Meer uitvoerig is dit voor ruim honderd jaren door noscovien uitgewerkt, ook nuur ) nam het over en heeft, naar mij voorkomt, zeer overtuigend bewezen, dat de wet der na- __tuurkrachten ontwikkelbaar is volgens de omgekeerde mag- ten der afstanden. Krachten, die niet ontwikkelbaar zijn volgens die magten, kunnen wij ons niet denken zonder discontinuiteit; want zij moeten gelden voor oneindig __groote afstandep en aan de einden van het onzigtbaar ge- deelte der schepping overgaan in de wet, dat voor groote afstanden de aantrekking omgekeerd en wordt aan de tweede magten der afstanden. 2000 heeft het beginsel van continuiteit ons genoodzaakt eene ontwikkeling van de tusschen de atomen werkende krachten aan te nemen volgens de omgekeerde magten der afstanden. Maar dit beginsel der continuiteit wordt beter verstaan, als men eene andere waarheid niet meer voorbij ziet, dat namelijk in elk ligchaam de verschillende atomen in evenwigt verkeeren. Deze waarheid hangt geheel te zamen en valt met de reeds vermelde ineen, dat de ligchamen uit atomen be- 9 Dissertatie De Synapbia et Prosaphia, Introitus. 1844, en Schets dener Physiologie van bet onbewerktuigde rijk der natuur 1849. D) Beus. Riflessioni salla lege dell' attrazione molecolare, Milano 1833. OVERSL EN unbnd. Arb. KATUURK. bent V. 0 682) staan, die op veel grootere afstanden van elkander gelegen zijn, dan waartoe zij zich, om zoo te zeggen, stoffelijk uit- strekken. Het is dan niet meer het rusten der atomen op elkander, zooals een hoop steenen op elkander ligt, en waarbij men een bovensten weg kan nemen zonder dat de anderen zich dien ten gevolge verplaatsen ; want ook dat zich, al is het dan onmerkbaar, verplaatsen komt vaor- namelijk daar van daan, dat de onderlinge drukking der steendeeltjes nu verminderd wordt en dus deze atomen zich iets verder van elkander af in evenwigt gaan stellen, gelijk dan ook werkelijk door een te groot gewigt van steenen de onderste vermorseld zouden worden. In dit voorbeeld is de kracht, die van buiten mu zwaarte- kracht, verre overwegend. . α,Ḧn Naauwelijks zal nu e meer e dat een ligchaam niet meer als zoodanig bestaan kan, maar dat het grooter of kleiner zou moeten worden of in vorm zou moeten veranderen, indien niet de deeltjes van de stof, waaruit het zamengesteld is, met elkander in evenwigt waren; en daar de ligchamen in verschillende toestanden en met verschillende digtheden in evenwigt zijn, zoo zal de continuiteit van de werkende krachten die verschillende evenwigts-toestanden moeten verbinden. Men zal moeten ophouden zulke scherpe grenslijnen te trekken tusschen den toestand als vast ligchaam, of als vloeistof of als gaz, waarin over het algemeen elke stof kan verkeeren, In alle drie de gevallen isde stof in evenwigt; het zijn drie even- wigts-standen bij verschillende atom-afstanden plaats grij- pende, maar door een zelfde wet beheerscht. — Ter be- korting noemen wij evenwigts-stand het zoo geplaatst zijn der atomen, dat zij in evenwigt zijn; den afstand, dien een paar atomen dan onderling hebben, noemen wij evenwigts- afstand. Zij kunnen dan nog in rust (hetgeen wel nooit voor zal komen), of meer of min in beweging zijn: de (83 ) E Alanden worden den böurtelings grooter en 4 ee vrien dan gezegd slingeringen daarom te volbrer van wier amplitude en aard de sterkte en aard | | warmte, licht, enz. afhangen. e ‘en de derde hebben veel moer standvas- . De eerste, de vaste toestand, met den eersten overeenkomende, bestaat dan ook op onze ee van buiten. Voor de tweede en 9 de omstandigheden, waarin die geplaatst Ain op onze aarde, die zulk eene sterke trekkende kracht * op elk deel uitoefent, van buiten een weerstand aangebragt E worden aan vijf zijden (als wij drie paren op elkander _ loodregte rigtingen beschouwen) om een gewenschten vorm te bewaren, en nog van de zesde zijde om eene gewenschte Agelas “tevoorschijn te roepen. Het is noodzakelijk dat de termen zoodanig zijn, dat de evenwigts-afstanden afwisselend stabiel en labiel even- wigt geven. In den vasten toestand is de stabiele even- wigts-afstand op vrij grooten afstand van de beide aan- grenzende labiele: in den vloeibaren is de verdere labiele, in den gazvorm de digtere labiele zeer nabij aan den sta- De ligehamen hebben nog in den eersten toestand ver- _gehillende digtheden, naarmate zij anders behandeld zijn, gegloeid, gehamerd, gekristalliseerd. De laatste toestand is de natuurlijke, dan zijn zij het digtst, en dan is het in vollen zin waar, dat elk deeltje tegenover de omringende | is. Men kan nu misschien de verschillende digtheden, die zij op eene zelfde temperatuur kunnen heb- ben, aan toevalligheden toeschrijven, aan holten, die bij biet onregelmatig op elkander werpen der deeltjes ontstaan _ gijn, zonder dat men behoeft aan te nemen, dat werkelijk 6. TN « 1e zal (34) de krachten voor ligchamen in den vasten toestand, bij meer onderlinge afstanden der deeltjes, in evenwigt zijn. Moet men meer evenwigts-afstanden voor den vasten toestand aannemen, welnu dan is men gedrongen den vorm, waarin de krachten werken, zoodanig aan te nemen, dat hare algebraïsche som in meer gevallen nul wordt, (en de allotropische toestanden schijnen er ons toe te brengen); behoeft het niet, des te eenvoudiger zal de vorm kunnen wezen, waarin zich de krachten uiten. ,)). Wij betwijfelen echter of het den wiskundigen zal ge- lukken, zooals vele Engelsche schrijvers dit trachten, om alleen uit den Newtonschen term die verschillende even- wigts-afstanden te verklaren; vooral, als men in het oog houdt. dat ook de vloeibare en gazvormige toestanden uit dien term zouden moeten verklaard worden. De laatste toestand is alleen uit afstootende krachten te verklaren, die niet uit dien term alleen naar ons inzien kunnen wor- den afgeleid, maar enkel door het aanwezig zijn van an- | dere, in teeken verschillende termen kunnen worden te voorschijn geroepen. De afstootende kracht tusschen elk paar deeltjes moet dan bijna wezen in err ere van de afstanden ). 5 Hun natuurlijke evenwigts-toestand is eee de deeltjes zeer ver van elkander verwijderd zijn, zooals bij de cometen, terwijl pas voor verdere afstanden de Newtonsche term het overwigt heeft en nu meer en meer alleen van invloed is. g Het moge moeijelijk zijn in chem dit aan te wijzen, en het is onmogelijk om de constanten van elken term, bij het nog ontbreken van genoegzame numerische | cia vn ) Wij voeren dit hier zoo aan, omdat wij in onze schets in 910 ten dien opzigte een groven misslag begaan hebben, die echter niet op de algemeene resultaten van invloed is. (55) gen van wij te vergeefs opwekten, juist aan te- geven; waar het is toch noodzakelijk, dat men in dien _ gin zieh de verschillende evenwigts-toestanden der deeltjes __ voorstelle. De natuurkunde zou niets meer te vragen heb- | _ ben, als wij de constanten kenden. Het is dus het eind- Joel van ons streven, de constanten te kennen en door _ wisk: analyse zoo te volmaken, dat men uit de ver- B. _schijnselen tot deze constanten, of uit de constanten tot do verschijnselen besluiten kan. Men moet nu verder dit beginsel niet tot den even- wigts-stand der deeltjes in betrekking tot anderen beper- ken, maar integendeel uitstrekken tot den evenwigts-stand van elk deeltje op zich zelf, voor zoo ver dat uit meerdere atomen bestaat, hetzij die dan homogeen zijn met elkander of heterogeen, gelijk bij die, welke scheikundig kunnen worden ontleed in verschillende stoffen, en tot het slin- deen om dien toestand. De scheikundige evenwigts-stand kan en zal in het algemeen plaats hebben voor geringere afstanden, en de kracht, noodig om tusschen heterogene deeltjes den afstand te veranderen, schijnt uit de waar- nemingen grooter te zijn dan voor de overige, vooral voor de twee laatste, evenwigts-standen. Misschien is de vaste evenwigts-stand voor homogene deelen echter geheel te vergelijken met den evenwigts- stand der heterogene deelen, zoo ten opzigte van de na- bijheid van den naasten labielen evenwigts-afstand, als ten opzigte van de noodige kracht om de atomen eenigzins (binnen de grenzen) van of tot elkander te brengen. onder de heterogene deeltjes, als eene molecule eener zamengestelde stof uitmakende, tegenover elkander in een evenwigts-toestand te denken, zien wij geene mogelijkheid eenige voorstelling ons te vormen, hoe verbindingen tus- schen twee deeltjes, eens tot stand gekomen, weder ontbon- den kunnen worden. Alle andere gegeven voorstellingen ( 86 ) zijn onvoldoende om de algemeene waarneming te verkla- ren. Hoe warmte door scheikundige werking wordt voort- gebragt, hoe warmte scheikundige werking kan ondersteu- nen, gelijk men dit noemt, verbindingen kan doen vormen, en alle, wij durven bijna zeggen alle, verbindingen weder kan scheiden, bij voorkeur die, welke tusschen zeer onge- lijk zware atomen tot stand is gekomen, wordt zeer denk- baar, als wij ons voorstellen hoe de atomen niet tot een anderen evenwigts-stand kunnen overgaan, zonder trillingen om die nieuwe evenwigts-afstanden te gaan volbrengen, trillingen, die door amplitude en golflengte die warmte bepalen, maar die juist ook de deeltjes weer voorbij een labielen evenwigts-afstand kunnen voeren, vooral als zij van buiten worden versterkt. Eene doordringing is ons op atomistisch standpunt niet denkbaar, en dan vooral zouden wij niet dan in willekeur de mogelijkheid zien, om eene eens gevormde verbinding weer op te heffen; maar zelfs in de atomistische voorstelling kunnen wij, als wij eene verbin- ding beschouwen als het bevredigd zijn van de neiging, waarmede twee heterogene deeltjes elkander zoeken, en, als wij dus die deeltjes volkomen tegen elkander liggende denken, niet inzien, hoe een derde atom het tweede weg kan dringen; en zoo al voor zwakkere verbindingen dit nog gedacht kan worden, zoo- moet er toch noodzakelijk. in die voorstelling een sterkste verbinding zijn. Hoe is het dan mogelijk, dat, toen de aarde ontvlamde, zooveel zuurstof, zooveel silica, zooveel metalen onverbon- den bleven, of eens verbonden, vrij werden; hoe verklaart men de werking van het water in de geologische forma- tiën, in ertsgangen zelfs, en in al die gevallen, waar men vroeger bij onvolkomener ontwikkeling der scheikunde, de vorming door vuur aannam, omdat men anders tegen de aangenomen scheikundige voorstelling eener meer 47 min innige verbinding aandruischte. nds | | | N (87) N 8 Wat beet men niet in zich zelve ongerijmde verklarin- Sen gegeven, door middel van een praedisponerende ver- __wantschap, van katalytische werking, waartoe men toch jas ondanks gedrongen werd, maar die men uit het be- ___ginsel: dat ook bij verbinding van heterogene atomen, die dtomen tegenover elkander in evenwigt zijn, niet behoeft nan te nemen. Want waar evenwigt bestaat, daar kan het A worden en ontstaan slingeringen, zoodra het ver- broken ie door eenige kracht of invloed, welken ook, die van buiten wordt aangebragt; daar stelden wij het nood- zakelijk, dat verbinding kon worden tot stand gebragt of opgeheven door vermeerdering of vermindering van druk- ___king, gelijk het volumen en de aggregaat-toestanden daar- ddr moesten worden kunnen veranderd. Daar moet vooral licht, warmte en electriciteit, in het algemeen de trillingen der waste deelen, verbonden atomen ligt scheiden of ge- __scheidene verbinden, zoodra de amplitude groot genoeg is, dat een slingerend atom voorbij een labielen evenwigts- toestand geraakt; daar zullen ligt, als wij twee zouten bijeendoen, vier zouten gevormd worden, cLansrtone heeft het aangetoond, dat het steeds geschiedt; daar houdt het op een vreemd verschijnsel te zijn, dat bij voorkeur on- oplosbare zouten gevormd worden. Integendeel daar moet het zijn, zooals kneumms in POGGENDORPF aantoonde, dat altijd dat zout gevormd wordt, welks moleculen het kleinst volumen hebben; juist omdat in alle zouten, die gevormd worden, dat met het kleinst volumen zich het eerst aan de werking onttrekt; daar moet bijna elk zout, gelijk de onderzoekingen van nose nu wel geleerd hebben, als het in de volgens dit beginsel gekozene omstandigheden ge- plaatst ie, (wij zouden durven beweren elk zout) door een ander zout kunnen worden ontleed. De rook, die op eene tafel, als hij voorzigtig daarop ge- blazen wordt, bijna vastgehecht kan worden, zigtbaar, zoo (88 ) als de lacht onzigtbaar en in veel kleinere afstanden op elke oppervlakte zich hecht, is mij steeds eene leerrijke proef geweest, hoe cen geringe trilling veroorzaken kan, dat deeltjes, die in evenwigt zijn, of digter bijkomen of zich verwijderen als de drukking vermeerdert of vermindert, 200 als de proeven van MAGNUS over de verdigting der gazzoo schoon leeren, of ook hoe die, als zij tot buiten een labielen evenwigts-afstand gebragt worden, door eene plotselinge storing van het evenwigt wegvliegen en anderen medeslepen. Die proef omtrent de rooklaag, waarmede wij dadelijk de luchtlaag op vaste ligehamen, het onderscheid tusschen de surface neuve van purrocneT en de oppervlakte, die langer aan de lacht had blootgestaan, in dezelfde klasse van verschijnselen bragten, is onder de eerste geweest, die wij uit het beginsel van het evenwigt ook van heterogene atomen en van het slingeren om dit evenwigt verklaarden, en die er ons aan deed denken, dat beginsel ook op eigen- lijk scheikundige verschijnselen toe te passen. Dadelijk besloten wij: als de waterstof zich op het platinum ver- digt, is het niet anders dan wanneer rook te zamen ge- drukt wordt tegen eene tafel; en als zuurstof plotseling het osmium of het aqua oxygenata verlaat, is het niet anders dan wanneer de rook, allengskens vermeerderd tot groote hoeveelheid, nu, door er eene sterke ep in mers brengen, plotseling vervliegt. ie As bijdin Kwik oefent geene werking uit op het ohne bij lage temperaturen. Maar de temperatuur klimt, en daar- mede wordt de amplitude der trillingen van beide stoffen grooter en menig atom oxygenium wordt over den labielen evenwigts-afstand gevoerd, en door de wrijving, dat is door de elkander storende werking van alle omringende deelen, nu weldra zoo vertraagd, dat het daar binnen blijft en om den naasten stabielen evenwigts-toestand gaat slingeren : het verbindt zich met het kwik. Verhoogt men nu de tem- 4 (89) | * — meer, 200 wordt de masc steeds grooter; 8 gewigt, dus cene zeer verschillende amplitude van trilling op dezelfde temperatuur, en daar het kwikoxyde nu nog niet __vlugtig is, zoo veroorzaakt dat verschil in amplitude, dat bet verbonden atom oxygenium zich nu ligtelijk weer ver- der dan den labielen evenwigts-afstand van het kwikatom _ verwijdert: het kwikoxyde wordt gescheiden en het oxy- 5 genium-atom verwijdert zich weer, gelijk elk nieuw oxy- N genium-atom, dat bij vernieuwing van buiten naar binnen, naar het kwik-atom heen, over dien afstand gevoerd wordt, 1 maar nu volkomen wordt teruggekaatst. Oo de wijze, waarop de galvanische stroom in werking komt, weten wij niet beter te verklaren dan uit dit be- ginsel, dat de heterogene atomen der verschillende stoffen ſtegenover elkander in evenwigt zijn, hetwelk verbroken wordt zoodra een ander stelsel daarbij komt. — Wij meenden bij vroegere gelegenheid met inachtneming van dat beginsel, den strijd tusschen streng contactionis- ten en hen, die enkel op de chemische werking acht ge- ven, tot verzoening te hebben kunnen brengen ). De toepassing komt hierop neder. Twee stelsels atomen, die ieder voor zich volkomen in evenwigt waren, zouden niet in trilling geraken als zij bij elkander gebragt werden ; maar twee stelsels atomen, die pas door medewerking hun- ner omgeving in evenwigt zijn, moeten in trilling geraken zoodra zij bij elkander gebragt worden, en dus voor ieder de omgeving en haar invloed gewijzigd wordt. Dat moet dan ook gebeuren als men zink en koper in zwavelzuur brengt, om het eenvoudigst en oudst geval te kiezen. Er zal nu scheikundige werking ontstaan of niet, naarmate het zink niet of al geamalgameerd is, en dus sterker of min- e Schets enz. pag- 168, 5 99. (9) der sterke schok aan het evenwigt wordt toegebragt, of ook een deeltje zink meer of minder amplitude van trilling kau erlangen. (De nieuwe toestel van au, zal hierom- trent ons, zooals ook vooral omtrent de wederkeerige ontledingsoorzaken nog veel leeren en meer en meer de stelling bewaarheden, dat het licht ons het best de mole- culaire toestanden en bewegingen zal verhelderen) Maar al is er al scheikundige werking, zoo doet toch die, welke vóór het sluiten van de keten aanwezig was, den stroom niet ontstaan. De proeven toeh leeren, dat, zoo er al eenige electriciteit opgewekt wordt door scheikundige wer- king, deze dan toch uiterst gering is, en de trillingen, bij verbinding opgewekt, warmte-trillingen zijn. Hoe kan nu de scheikundige werking vermeerderd wor- den door het sluiten van de keten, dat op uren afstands zou kunnen geschieden, en zoo die daardoor vermeerderd werd, hoe zou dan nu dat meerdere een stroom electrici= teit gaan voortbrengen, terwijl de eerst aanwezige hoeveel- heid warmte gaf? Voorzeker! Het moet ieder vreemd voor- komen, die aan chemische werking alleen den oorsprong van den stroom toeschrijft. VOssELMAN pe neer nam *) een d- composition virtuelle, eene neiging tot ontleding van de vloei- stof vóór het sluiten van de keten, die dan na de sluiting in eene werkelijke ontleding over zou gaan, doordien het zink van het platina of koper positieve eleetriciteit ontving; 200 was dan eene gedeeltelijke ontlading tot stand gebragt, die zich telkens herhaalde. Deze voorstelling komt vrij nabij aan de onze. Men moet aan de aanraking der heterogene stoffen, want wij kunnen natuurlijk niet alleen aan de me- talen dit toeschrijven, den voorbereidenden toestand ontlee- nen, die soms eene tegenovergestelde mn te voorschijn varden dr *) Bulletin de la Phys. en Néérlande. Recherches sur quelques points de l' Eleetrieité Voltaique. $ 6. Année 1839, livr. 6. (A1) Jel roept. als die vóór de sluiting zich begint te vertoonen. ___ Het is anders onverklaarbaar, hoe door het sluiten van dene keten platinum en ijzer met de vloeistof N20% AgO df KaO „) juist de omgekeerde werking te voorschijn komt: dar wordt de oorspronkelijke werking dus verzwakt en dut ken zij toch zelve niet doen. Ook heeft datzelfde in dene ontledingscel plaats. Het is de electriciteit, die als oorzaak van de ontleding optreedt, niet omgekeerd. Zoo is het altijd ook in de eenvoudige cel. . zijn, storen zij elkanders evenwigt; er gaan trillingen in beiden uit, die zich als electriciteits- voordoen, als positieve in het zink, als negatieve in het koper; deze worden in het algemeen, want zoo kiest | 1 „nog bij de aanraking met de vloei- * „versterkt, zoodat nu de deeltjes der vloeistoffen; __wooreerst naar de voorstelling van crorruuss, laatstelijk meer door Kournauscu, vooral door urrronr (POGG. Ann. 550, XCVIII) uitgebreid, zich polair stellen met pool naar het koper, met de negatieve naar het zink; maar ten tweede geraken nu zinkdeeltjes binnen den evenwigts-afstand met de oxygenium-atomen of met SO* atomen, naar men wil, en er verenigen zich zooveel tot de electrische toestand opgeheven is; dan is de electrische spanning vernietigd, en de geheele keten is, daar ook het bydrogenium nu aan de koper-pool komt en diens nega- tieven electrischen toestand gaat neutraliseren, zonder elec- triciteit, Dit kan evenwel slechts een ondeelbaar oogenblik blijven bestaan, omdat de heterogene stollen dadelijk weder, even als te voren, de voor haar noodwendige electrische spanning te voorschijn roepen, Deze zou blijven bestaan, e Haxniei, Ueber die Blectricität der Galvanische Kette, p. 55. GOE 1840. En ook nenzeurvs voert in zijne vijfde editie soort- gelijke verschijnselen aan. (92) indien er geen electrolyt in de keten was, indien geene ontleding plaats greep. Ons beginsel stelt dus: zonder ont- leding geen stroom *); nu echter wordt, ten gevolge der chemische werking, door de binding en vorming van het zout telkens weer de electriciteit vernietigd, en dus treedt de hoeveelheid gevormd zout als maat van den stroom op. Elk atom zout, dat gevormd wordt, neemt bij die vorming eene zelfde hoeveelheid electriciteit weg, zooals de lucht de druppels van de uiteinden der haarbuisjes weg neemt, en de aanraking van heterogene stoffen brengt in het eerste geval altijd nieuwe electriciteit, in het andere geval nieuw water aan. Zoo is onze voorstelling van den clectrischen stroom ook in overeenstemming met het beginsel van 8 slingering om dat evenwigt. Het daldt overal zijne toepassing en kan naar mijne innige overtuiging, die door eene ondervinding van ruim tien jaren bevestigd is, met vrucht als rigtsnoer gevolgd worden bij menigerlei onderzoek van de toepassing op den strijd over de constitutie der chemische stoffen. Over de vraag, of het binair dan wel het unitair systeem moet gevolgd worden, en, zoo ja, in hoe verre, willen wij ditmaal niet spre- ken, evenmin als van die over oplossing, verdamping enz., om niet van de aandacht der geëerde Leden te veel misbruik te maken. Over dit vraagstuk blijft het nog altijd van belang, om nevens de Méthode de Chemie, par AUGUSTE LAU- RENT 1854, te lezen u. d. VERLOREN, De corporum orga- nicorum constitutione, Traj. ad Rhen. 1846. Dit nu uit- voeriger te behandelen dan wij in onze Schets deden, zou ook overbodig zijn; daar het toch niet zal gewraakt wor- den, dat er veel waarheid in de gegevene voorstelling over evenwigts-toestanden opgesloten ligt. ‘ te iik 40 ®) Schets, p. 174. er — — in horto bog. cultr. E . twee japansche planten, als Geitonoplesium ___seandens et humile bekend gemaakt. Ik had toen reeds op- 5 esse dat zij van Asparagus verschillen, en 2 ad ig in het geslacht Geitonoplesium waarbij ik Ze aanmerkte, dat zij met de kenmerken niet geheel over- ___eenkwamen. Sedert heeft xuxru in zijne Enumeratio V het d geslacht Asparagopsis vastgesteld, en daartoe behooren de genoemde planten. Geit. scandens Hssxl. is Asparagopsis flori- bunda Kru.; Geit. humile, hoewel nog niet bloeijend gezien, 3 heb ik Asparagopsis humilis genoemd. Het geslachtskenmerk van Asparagopsis Kn. zal nog eenigzins moeten gewijzigd __ worden; zoo zijn de blaadjes van het perigonium in den __bloeitijd ver openslaande en de vrucht is niet (Kath. l.c. p. 76) globosa maar tricocca, coccis 1—2 saepe sterilibus haud rite evolutis, fertilibus globosis, abortu monorpermis- Ook is de stengel van A. foribunda niet heesterachtig maar kruidachtig. Voor A. humilis HssnL. is deze de ver- beterde diagnose: Humilis, herbacea, 4, erecta, ramosa ; caule tereti, ramis sulcato-angulatis, glabris, spinis par- vis conico-subulatis retrorsum patentibus; cladodiis fasci- ceulatis vix non semper 3-nis patentibus, rarius d-nis, d ciſormibus acutato-mucronatis, nec pungentibus, trique- ttris, glabris; racemis. (94) Van Perilla oeymoides L. zag ik in 's lands plantentuin te Buitenzorg de volgende japansche varieteit: f. japonica, calycis dentibus omnibus acuminatis, corolla 4-loba. Onder den naam van Melissa japonica vond ik in den- zelfden tuin de volgende zeer welriekende plant: Cedro- nella japonica ussku. Herbacea humilis erecta, foliis petio- latis e basi lata profunde cordata deltoideis, ovatis aut ovato-oblongis, acuminatis, subtus glandulosis, erenato-den- tatis, dentibus rotundatis, verticillastris multifloris in race- mum spicaeformem vix interruptum appreximatis, calyce tubu- loso, limbo obliquo lilacino. — C. cordata Bnth. Dl. XII, 405, differt foliis erenatis minoribus, verticillastris paucifloris se- oundis, calyce campanulato et corolla multo majoribus; — G. mericana Buth. I. c. 2 diff.: habitu altiori, verticilas- tris laxis, inferioribus longe pedunculatis, corolla calyce triplo longiore, faucibus vix dilatatis. — C. pallida lux. J. c. 406. 3. diff.: foliis obtusis subtus pubescentibus, verticillastris in racemum interruptum dispositis. — Het is cene lage 2—3 palmen hooge plant. rl ονẽ0 Cynoglossum robustum nsskl. Caule basi suffrutescenti robusto erecto aut adscendenti, inferne retrorsum, superne adpresse piloso, foliis sericeo-tomentosis, petiolo longo ciliato basi amplexicauli suffultis, elliptico-lanceolatis, acutis basi attenuatis, superis subsessilibus sensim amplexicaulibus subcordatis, oblongo-lauceolatis elongatis, summis oblongo- aut ovato-lanceolatis semiamplexicaulibus acuminatis, sub- trinerviis, omnibus subtus walde elevato-nervosis et re- tieulatis, racemis fastigiato-corymbosis plurimis furcatis aut bifurcatis, basi foliatis, ebracteatis, pedicellis fructiferis nu- tantibus, nuculis plano-depressis ad marginem membrana elevata gloehidiata einetis, in basi valde produeta dense glochidiatis, disco glochidibus rarioribus. — Corolla coe- rulea. TEYSMANN, hortalanus, reperit in Javae orientalis mon- tibus altioribus. Den Bory. Gl. latifolium Bory. Dit * is cene zeer variabele plant, die pas beginnende te bloeijen d e eee bloei twee verschillende soorten schijnt wor te stellen; zij verschilt niet van C. javanicum Thnb. Prd. X. 588) en Echinospermum javanicum sum. Bijdr. De. Prdr. X. 135. — Groeit alseen gemeen onkruid 4 — Lam. g. albiflorem IISsXI. foliis ple- __rumqae solitariis, longius petiolatis subtus canescenti-to- ment supra-axillaribus solitariis, binis aut mo valde abbreviato 6-nis inaequalibus, corolla albida, s loteis_glabrinsculis, bacca cerina. — Ik heb zaad daarvan uit Sandie in Peru medegebragt en thans brengt de kleine 6 voet honge halfheester reeds vruchten voort. 4 Hetzelfde is ook het geval met: Cyphomandra betacca __Send Prdr. XIII. I. 393. 13. Hoewel dit gewas eds in het eerste jaar na de zaaijing bloeit en vrucht 1 (ee slechts op eene hoogte van 1000 ned. el en 8 hooger, terwijl het te Buitenzorg niet wil tieren), wordt __ het toch een kleine boom van 5—6 n. el hoogte; in de diagnose is nog te veranderen: cymis floriferis erectis, ftruetibus pendulis, alabastris oblongis. — De vruchten worden onder den naam van Tomete in het oostelijke ge- â 2 als een zeer geacht zuur in soepen en \ n (De. Prdr. XIII. I. 421. 200%, behoort bij 428. 49 te staan. Ook deze, welke de algemeen gebruikte Spaansche peper in Hoog- en Oost- Peru is, groeit weelderig te Tjipannas, wil echter te Bui- __tenzorg niet vooruit. Zie hier eene verbeterde diagnose: Hlexbaceum, undique rufo-puberalam, ramis dichotomis, _ _genieulatis teretiusculis, subangulatis, foliis ovatis aut __ovato-oblongis utrinque acutis, molliter, praeprimis subtus, __puberolis, in petiolam decurrentibus, calyeibus nutantibus (96 ) campanulato-subglobosis, dentibus brevibus subuliformibus patentibus, corollis violaceis campanulatis, pedunculisfrac- tiferis cernuis dein pendulis solitariis, calycem versus in- erassatis; calyce amplificato patenti, fruetibus primo obova- tis dein obovato-oblongis obsolete trigonis, basin versus paulo attenuatis, apice retuso nunc umbonato, magnis au- rantiacis acribus aromaticis 3-locularibus, dissepimentis medio tenuibus, utrinque incurvatis, seminibur co casta- neis, arillo sicco acerrimo involatis. Onder den naam van Mabrothamnus „ in den tuin (uit Utrecht gezonden) een sierlijke heester, die tot Jochroma behoort; het geslachts-kenmerk echter door punaL (De. Prodr. XIII. I. 489) moet gewijzigd wor- den. Calyx subinflatus nec medio ventricosus, e basi ho- rizontali apicem versus sensim angustatus, Corollae limbus haud 5-partitus, sed margine floccoso paene integro obso- lete 10-dentato, dentibus alternis in praefloratione multo minoribus, sub anthesi autem reliquis fere aequalibus paulo acutioribus. Filamenta inferne crassiuscula puberula, co- rollae tubo ad tertiam partem adnata, antherae complana- tae, in anthesi valde compressae lateraliter utrinque per totam longitudinem debiscentes. Germen haud obovatum sed obsolete 5-gono-pyramidatum disco glandulifero flave- scenti suftultum nec einetum. Gemmulae haud dissepimento incrassato insertae sed placentas, sectione transversali vermi- formes, stipitatas, dissepimento tenui aequabili insertas ubique obtegentes. Stigma obsolete bilobum obverso-ca- pitatum. — Naar den naam te oordeelen, waaronder deze plant was gezonden, zoude zij J. tubulosum Buth. moe- ten zijn, maar deze is volgens punar (l.c. 490. 1) te onderscheiden : foliis ellipticis utrinque acuminatis mino- ribus, petiolo pedunculisque minoribus, floribus in eymulis multo rarioribus, corolla et calyce minore, limbo 5-partito. De onder gelijken naam van warpers (Repert. III. 177.1) * 4 (97 ) — beschrevene plant behoort zeker niet hiertoe, want hij ___moemt de corolla profunde purpurea. — J. _ DUN. stemt echter zeer met onze plant overeen, met uit- zo dat ze kleinere meeldraden heeft, die ingeslo- en waarbij eene vijfde kleinere aanwezig is. Maar E kan wel door kultuur veranderd zijn en ik Ee dat beide genoemde planten slechts ééne soort uitmaken. De heester groeit te Tjipannas zeer weelderig 8 — 2—3 N. el hoog. Nusselia sarmentosa iat. Met regt heeft nrvruau (DC. * — 4) de verschillende bij walrens (Repert. III. — gegen soorten zamengetrokken, want die zeer naar meer of minder weelderige stand- 1 — zelfs in de verschillende takken derzelfde plant; 200 behoort de onderafdeling met foliis oppositis et fol. _wertieillatis ook te worden ingetrokken, daar men beide 1 aan éénen eerden ja zelfs aan éénen tak vindt. Stemodia trifoliata noxs. schijnt ten onregte van St. jo- rd mk. gescheiden te zijn; de bloemkroon stemt zeer goed met de beschrijving derzelve in het ge- overeen. Dit is echter hoegenaamd niet het En: 33 ext. (DC. Prdr. X. 382. 6), zoodat bij dit geslacht kan blijven. Dit geldt — À db; tubus calyce brevior campanu- — ntus totus pilis lilacinis farctus, faucibur haud eonstrietus sed valde apertus; labium superius calycem a. excedens planum truncatum sub-5-nervium, viride, vix erectum patentiusculum, subhorizontale, inferius lilacinum multo majus maren 3-fidam, lobo intermedio maximo, bilobo aequabili, basi attenuato, lateralibus inacquilateris E subbilobis paulo brevioribus, stamina 4, fauci- bus corollae inserta, erecta, sub labio superiore vix recondita, infſeriora maulto ; filamenta edentula, antherarum Jboeuli connectivo subgloboso albido vnd wer dis- ke juneti subparalleli longitudinaliter d usskt. Zij — — or ie van de Sect. let II. daar de buis van de bloemkroon aanvankelijk bijkans korter dan de kelk is en eerst na de bevruchting VERSL. EN MEDED. AFD. NATUURK. DEEL V. 7 7 — 3 * (98) dien in lengte overtreft. Ik heb haar op volgende wijze ge- kenschetst: Frutesceus, tomento molli lanato albido aut ad folia novella pallide ferrugineo obtecta, caule subelato te- tragono, ramis 4-angularibus, foliis elliptieo- aut oblongo- lanceolatis acuminatis, basi alatim decurrentibus et mar- gine interpetiolari lata auriculaeformi connatis, dentatis rugulosis, supra pube stellata subeanescentibus, subtus al- bido-lanatis, floralibus deerescentibus, quam flores sem- per majoribus, ovato-oblongis acuminatis sessilibus ſere amplexieaulibus integerrimis, utriugue albido-tomentosis, verticillastris subglobosis densis in spicam foliatam congestis, corollae tubo sub anthesi calycem vix superante, post anthesin paulo inerescenti, staminibus sub- exsertis. — B. brasiliensis sce. (DC. Prdr. X. 442. 37.), foliis ovatis aut deltoideo-oblongis acutiusculis crenatis, floralibus plerumque flores superantibus, pusing ben globosus WII. (DC. Prdr. VIII. 625. 2. weur. Ie. 1273). Misschien is hiervan zonder genoegzame redenen S. Banksii R. s. (DC. I. e. 1). afgescheiden. Het geslachtskarakter wijkt af: Calyx hand est 5-phyllus sed 5-partitus, laciniis basi vere imbricantibus et ad sinus glandula minuta flavescenti notatis; corollae laeinige in aestivatione hand sunt contortae sed imbricatae, massae pollinis uti in Ceropegiis apice lateraliter pellueidae; follis culi haud ventricosi sed toti foeti (globosi) epicarpio carno- so, placenta ramosa, — De bladen zijn aan den voet nu en dan bijkans hartvormig (cf. weur. I. c.); de vruchten groot kogelrond, haud murieati sed rimvaloso-suberoso-as- peruli, in tota sutura leviter carinatis. — Deze plant, welke zoo de Noord- als Zuidkust van Java in moerassige streken bewoont, wordt van de inlanders hoofdzakelijk tot het vergiftigen der tijgers en wilde varkens aangewend. Tot dat einde worden wortel, stam, bladen en vruchten fijn gestampt en met rijst of vleesch vermengd, waardoor de wilde dieren, die daarvan gebruiken, bedwelmd wor- den en op de plaats blijven liggen, zoodat men ze zonder gevaar binden of afmaken kan. Men zegt echter — of met reden, laat ik daar, — dat men de beesten in hunne (8 niet mag verwonden; want dat zij, zoodra zij bloed verli weder ontwaken, oprijzen en wegloopen, ook tegen diegenen welke hen vast houden willen, leven- macrocarpa nsr I. Dit nieuwe geslacht 1 is door volgende kenmerken te onderscheiden : titus, lobis campanulato conniventibus, lineari- eglandulosis; corolla hypocraterimorpha, e, basi inflato (puanros-Basw) sub supra basin constricto acquabiliter versus incrassato angustissimo, vix per- sub insertione staminum lineis retror- rtolis notato, limbo 5-partito, tubum superante, ribus acuminatis aestivatione sinistrorsum con- Stamin supra basin inflatam tubi corollae inserta; nt eien, antheris sagittatis acuminatissimis lliniferis. Nectarium cupuliforme _B-le op Seg Germina bina subglobosa eier 1. stigma oblongum basi fusiforme, apice deu membrana basali nulla. Follieuli 2 elon- Ben sube i, leviter spiraliter torti, * lineari- _ oblonga compressa supra comosa. — An Chonemorpha 8. Don Hist. Dichl, IV. 76, pro parte huc pertinet? An __Pottsia rata A. DC, Hasskl. Retzia I. 40. hujus generis. ___„olarrhena R. Br. (DC. Prdr. VIII. 413) aliquomodo __geecedit, sed differt: corollae tubo inter basin et mediam Elie head vo ibique staminifero, antheris lanceolatis et Ee haad volabili; — Aganosma in primis corollae tu- re, antheris basi haud sagittatis; — Ano- de DC. I. c. 443. inprimis folliculis e basi ovoidea A attenuatis; — Secondatia DC. I. c. 445 folliculis ovoileo | — Echites R. Br. I. c. 446. calyce glan- daloso, corollae tubo supra infandibuliformi, antheris ubi Corolla latior fit insertis, glandulis hypagynis annulum haud _ formantibus, stigmate membrana pracdito; — Pachypo- Liam bt. (I. c. 423) nectarii glandulis discretis, inser- tione staminum et habitu. — Aganosma marginata Don ad e. 433) diff. germine styloque puberulis, folliculis (100 multo brevioribus, seminum coma multo breviori. — 4. acuminata Don corollae tubo calyce vix longiore et utraque species ex DO. praesentia glandularum calycis, ex wenr. Ie. 425 et 424 glandulae hae desunt sed corallae tubus haud cum nostro congruit, est enim suburceoloris. — Pariter A. macrocarpa DC, I. o. 484, 8 praesentia glandularum, forma foliorum etc. differt. — Kchites inflata pu. DC. le. 478. 172 inprimis tubo corollae sursum ampliato 5-gono accedit, sed nectarii squamis distinctis diversa. Het is eene hoog opgaande slingerende heester, welke de inlanders ároy mdrong noemen en die aan den voet van den Salak groeit. En Ten slotte moet ik nog mededeelen, dat de Erechtites valerianaefolia DC. (Prdr. VI. 295,3) tegenwoordig een der gemeenste onkruiden is, dat op eene hoogte van 4 tot 5000 voet in de koflijtuinen gevonden wordt en zich reeds in West-Java tot aan de Tanghoeban Baai heeft uitgebreid. Het is met de koffijzaad, dat in 1845 door den Gouverneur-Generaal rocnussen van Brazilië was me- degebragt, hier overgevoerd en heeft zich zoo zeer ver- spreid, dat het het eenige onkruid, dat algemeen verspreid was, Ethulia conyzoides u, *) welhaast zal hebben verdrongen. De plant wordt 2 n. el hoog, is meestal en- kelvoudig, echter wel eens weelderig groeiende van beneden af paniculato-ramosa. Het involuerum is vix uniseriale sed 2—3-seriale, imbricatum, gamophyllum, e foliolis exteri- oribus angustioribus margines interiorum obtegentibus eisque arcte adpressis. Misschien is E. organensis crap. (Wip. Rep. II. 906. 2) niets, dan eene oude of magere vorm. „) De S. bedoelt hoogst waarschijnlijk Ageratum conyzoides. 3 Rep. 1 A Te ee ik ain ene ot, ven ak Borm carus hifi en mest 8 | — EWONE E VERGADERING . a a * AFDELING ee aa 20! at S. EN NATUURK! ner WETENSCHAPPEN. Mme dl voce ars ed (ASA Hi NDE ten un 156, enn bee le Nam e . rn ooh. var e . Heeren: tenen HOEVEN, n. VAN HAAN, G. a. VAN KERKWIJK, A. VAN GEUNS, „ 3. v. DELFRAT, w. c. u. STARING, DE VRIESE, 3. W. I. VAN OORDT, N. LOBATTO, P. DOZY, VAN DER KOEK, A. W. u. e enn ergerden — r. hmagnee ‚ — — naa. 2 N 71 hd “EER weing dan bnstt met amo ret 0 ADAM eh lake 3 es-verbaal der gewone. vergadering van den ——— — n LL Na. brieven van de II. H. van DER KUN, GONRAD, BUYS BALLOT, MIQUEL, d. 3. MULDER, BLUME, STORM __aursING, alle strekkende ter verontschuldiging over het niet bijwonen dezer vergadering. — Aangenomen voor — bein —— N A | B —— per stean (Amsterdam 1 Mei 1856 en 3 Mei 1856), VERSL. EN MEDED. AFD. NATUURK. vEEL V. 8 (102 De Secretaris berigt ze aan de Commissie over de daling van den bodem ter hand gesteld te hebben. Gelezen brieven ten geleide van boekgeschenken: 1° van den Minister van Binnenlandsche Zaken (s Gravenhage 15 Mei 1856); 2° van den Heer manicnac, Secretaris der Socicta de physique et d'histoire, naturelle de Genève (Genève 7 Febr. 1856); 3° van den Heer MAX, SCHULTZE, Schriftführer der Naturforschenden Gesellschaft te Halle; 4° van den Heer böckn, vorsitzende Sekretar der Kö- nigl. Preussischen Akademie der Wissenschaften (Berlin 17 Maart 1856); van den Heer nausuaxx, Secretaris der Königliche Societät der Wissenschaften zu Göttingen (Göt- tingen 8 April 1856); 6° van den Heer 4, ROSENTHAL, tweede Secretaris der physicalisch-medicinischen Gesellschaft in Wurzburg (Wurzburg 28 April 1856); 7 van den Heer wigpMann, Bibliothecaris der Koeniglich Baijerischen Akademie der Wissenschaften te Munchen (Munchen 1 Maart en 24 April 1856); van den Heer W. c. U. STA- RING. — Wordt besloten tot plaatsing der boekgeschenken in de boekerij en tot schriftelijke dankzegging. Worden gelezen brieven van den Heer MARIGNAC, HAUS- MANN en WIEDMANN, tot dankzegging voor 2 geschenken. — Aangenomen voor berigt. La Wordt ingebragt een brief van den Heer GORTMAEKEnS te Brussel (Brussel 22 April 1856), ten geleide van een handschrift in de Fransche taal, voerende tot opschrift: Les Oeuvres latines pr Huveens, relativement aur décou- vertes importantes dans Tart de Chorlogerie. Het wordt, blijkens eene vroeger daarover gevoerde — — der Akademie ter uitgave aangeboden. * De Voorzitter stelt dit handschrift 2 de ae 8 (103) _ daarover gevoerde briefwisseling den Heer van Ress ter hand, met beleefd verzoek, om van den inhoud van dit 5 handschrift kennis te nemen, en de Afdeeling voor te lich- ten omtrent de vraag, of het een nader onderzoek behoort te ondergaan tot beoordeeling der geschiktheid van uitgave. . n r De Heer van pen Boon Mescu leest in eigen naam en in dien van de H.H. vax Hau en Mrover het verslag wor op de door den Heer G. Vrotik voorgedragen Be- denkingen over het verwaarloozen der Houteultuur in som- __mige-atreken van Nederland. II. II. Verslaggevers vereeni- gen zich met het voorstel van den Heer Vrouw, dat de _aandacht der Regering op deze zaak gevestigd worde, ten einde door de bevoegde magt worde voorzien in eene 2 „behoorlijke verzorging van de houteultuur in Nederland. Zij wenschen derhalve dat aan dit voorstel _gevolg-worde gegeven, en zijn bereid, om, zoo de Afdee- ling zulks verlangt, in eene volgende vergadering eene ee daaromtrent aan den Minister ter tafel — — beraadslaging, vraagt de Meer Haarin, of cen voorstel daaromtrent aan de _ Regering wel zeer afdoende zal wezen, Een groot deel doch der bosschen in Nederland is particulier eigendom, _ waarover de Regering geene magt kan uitoefenen. Hij meent; dat het bekend maken van algemeene regelen en _ raadgevingen ten deze op betere wijze aan het loffelijk _ doel van den Voorsteller zal beantwoorden. De Heer van pen Boon Mescu antwoordt, dat op de Bre eener bekendmaking van regelen en raadgevingen ook bij de Commissie in overweging is genomen; maar dat zij, 8 (104) bij nader inzien gemeend heeft, dat het beter ware eerst de aandacht der Regering op de zaak te vestigen, en dat dan later, zoo de Minister zulks mogt verlangen, de Aka- demie Zijne Excellentie nader kon inlichten. De Heer Dozy vraagt, of ook elders dan te Amsterdam, waarop de geachte Voorsteller doelde, dezelfde gebreken bij het planten en snoeijen der boomen worden en met name, of zulks ook bij het IJpenhout in Zeeland is opgemerkt, hetwelk gewoonlijk naar Amsterdam ter verdere bewerking pleegt te worden vervoerd, en welks cultuur geen onbelangrijk voordeel in deze provincie oplevert. De Heer van Hatt antwoordt, dat de IJpenboomen in Zeeland geen bepaald punt van onderzoek bij de Com- missie hebben uitgemaakt. Hij meent echter dat, behoudens eenige gunstige uitzonderingen, overal zich in de hout- cultuur grove gebreken vertoonen, en dat het van belang is daartegen te waken. N rheede De Heer Sranise verlangt, dat duidelijker worde aan- getoond, welke gebreken in de houtcultuur worden be- doeld. Hij meent dat de houtteelt in Gelderland, in Over- ijssel en in Noord-Braband niets te wenschen overlaat; maar erkent, dat er in het noordelijk gedeelte van het Rijk, vooral langs de wegen, veel — in voorkomt. Hij acht het daarom wenschelijk, dat dit . worde gepreciseerd. b dn De Heer pe Vriese ondersteunt het 1 ie missie. Hij treedt niet in eene beoordeeling van de bosch- teelt, voor zoo verre aangaat streken van Nederland, welke hem minder bekend zijn; doch hij acht het voorstel nut- tig, al ware er ook niets anders mede bedoeld, dan eene betere behandeling van boomen in steden. Tot meerderen aandrang herinnert hij aan de verwoesting van het groot aantal boomen in Amsterdam, ‘gedurende de stormen van den jare 1836, De ondervinding heeft toen geleerd, dat — zien, totdat | de Afdeeling zij. Noa sluiting der beraadslaging wordt, op voorstel van den Voorzitter, besloten, dat de Afdeeling, zoo mogelijk in de volgende vergadering, een outwerp-voorstel aan den Minister van Binnenlandsche Zaken, in den geest der Be- denkingen van den Heer G. Vrouik zal te gemoet zien. De Commissie wordt uitgenoodigd zich met de vervaar- diging van dit ontwerp bezig te houden, en zich daarom- trent met den Heer G. Vrouik te verstaan. De Heer Detrnar spreekt over den invloed, welke eene afsluiting tusschen de Waal en de Maas te St. Andries, van de Maas kan hebben, te weten 0 tusschen Grave en Blaauwesluis en tus- schen Grave en Woudrichem. Volgens die berekening zou, bij regelmatige waterstanden, de te verwachten verlaging ongeveer 50 duim kunnen bedragen. De Spreker toont verder, dat, naar zijn inzien, de berekeningen, door den Generaal Kuavxxuorr in zijn bekend ontwerp tot scheiding van Maas en Waal voorgedragen, niet te vertrouwen zijn. Voorts deelt de Spreker eenige waarnemingen mede, ge- daan na de gelukkig tot stand gebragte afscheiding, waaruit blijkt, dat wel van 8 Maart tot 19 April de Maas te St. Andries niet meer dan ongeveer 0,50 El onder de Wan! heeft gestaan; doch dat latere waarnemingen veel grooter ( 106 3 verschillen aanwijzen. De oorzaak dier verschillen zal eerst kunnen beoordeeld worden, na de bekendmaking van de maandelijksche waterhoogten in de Waal en Maas. De Heer Detrnar verlangt dus vooral nog het gesprokene met de waarnemingen te vergelijken en hoopt later daar- omtrent mededeeling aan de Akademie te doen. Na eene korte wisseling van gedachten tusschen de HH. van Hatt en Drtrnar, waarbij vooral het belang van den landbouw, in strijd met dat van de scheepvaart ter spraak gebragt wordt, zegt de Voorzitter den Spreker dank voor deze voordragt, waarvan hij de latere nanbie- ding voor de werken der plaets met 8 — gemoet ziet. vans mso Detd Ter vervulling zijner — draagt jn Heer vo- pens het volgende voor: „I. Bij eene vroegere gelegenheid had ik de eer, der Akademie de uitkomsten mede te deelen van een onder- zoek betrekkelijk de colloid-metamorphose van pigment-epi- thelium der choroidea. Latere onderzoekingen hebben het gewigt dier metamorphose nog meer in het licht gesteld. Zij staat in naauw verband met verbeeningen in het oog. Vooreerst kunnen zij geïnerusteerd worden met phosphas-, sommigen met carbonas calcis; voorts kunnen zij met eene laag vezelachtig weefsel omgeven worden, die in waar beenweefsel overgaat; eindelijk spelen zij eene rol bij ver- beeningen der exsudaten tusschen choroidea en netvlies: zij vormen steeds de buitenvlakte van het schotelvormig beenstuk. Dit laatste vond ik in 6 onderzochte oogen steeds uit waar beenweefsel bestaande, met wijde, een, twee of meer rijen vetcellen houdende, grootendeels aan de oppervlakte van het been evenwijdig verloopende mergkanalen, en in- wendig begrensd door vezelachtig weefsel, dat nog niet in verbeening is overgegaan. De beenschotel is doorboord * ( 102 ) 4 —— — — Do colloid-bollen staan nog met andere processen in verbinding. De oogspiegel leert, dat, bij blindheid door oenntrale oorzaak, de papilla n. optici consecutief cen geheel * aanzien. verkrijgt. Uit analogie had ik „vermoed. Het onderzoek van twee oogen „geleerd, dat de geheele nervus opticus en de retina zelve met colloid-bollen worden opgevuld. Dit ver- laat geheel het aanzien. De u. n. ciliares vertoonen de- _ zelfde ligchaampjes en zijn daarbij geatrophiëerd. Ik heb B: op de vaten van het netvlies zich zien ontwikkelen. Je zij op de binnenvlakte der membrana Descemetii nabij hare peripherie dikwijls aangetroffen. — In bet voorbijgaan wil ik opmerken, dat ik pigment-ontwikke- Urng in het netvlies heb gevonden, de vertakking der vaten volgende en beantwoordende aan een’ eigenaardigen ziekte- vorm, (met hemeralopie en beperking van t gezigtsveld) _ welks zitplaats meu in de choroidea zocht. * ‚Bene reeks van metamorphosen heb ik, vooral bij oude vereenigd in het oog gevonden. Bij den arcus senilis, 1 ik als vetmetamorphose van den inhoud der hoornvlies- _ ellen, van de buiten- tot de binnen vlakte toe, erkende, —— meestal tevens vetmetamorphose van den en somtijds van de oogspieren, afzetting van calcis in de sclerotica en vooral in de nabijheid n. opticus, en eene eigenaardige metamorphose van Jijmgevend weefsel der sclerotica nabij de binnenvlakte, aan den m. Brueckianus: het weefsel was zeer . ondoorschijnend, onuitzetbaar door zuren en alcalien, g en onoplosbaar in deze stoffen geworden. Tevens zijn col- __loidbollen op de choroiden aanwezig. Miet een enkel woord zij het mij geoorloofd, nog twee | r (108) afwijkingen aan te stippen, die tot dusverre niet beschreven werden: vooreerst verkleining der voorste oogkamer, door vergroeijing der peripherie van de geheele voorvlakte der iris met de achtervlakte der membrana Descemetii, ten gevolge van verhoogde drukking, door exsudative processen in de achter- ste deelen van het oog, gepaard met atrophie van den m. Brueckianus en vorming van een glasachtig vlies op de voor- vlakte der iris; ten tweede vorming eener lang vezelachtig weefsel, onmiddellijk onder het epithelium der cornea, op de membrana Bowmanni, met gedeeltelijke moleculaire ab- sorptie en korrelig aanzien van laatstgenoemd vlies. II. In de tweede plaats verzoek ik de vrijheid over de ver- schijnselen van imbibitie en osmose te spreken; De grond- verschijnselen zijn voor de physica van gewigt, en de phy- siologie tracht ze toe te passen op zamengestelde proces- sen, vooral op opslorping en afscheiding. Dornocuer heeft de wisseling van twee vochten, door een poreus vlies gescheiden, het eerst naauwkeurig onder- zocht en met den naam van endosmose en exosmose bestem- peld. Hij toonde aan, dat de stoffen zoolang wisselen tot beider zamenstelling gelijk is, en dat in den regel het vo- lumen der aanvankelijk meest geconcentreerde vloeistof is toegenomen. Verschillende theoriën werden ter verklaring ingeroepen, meestal niet aannemelijk. Brugcke en Buys ar- zor deden opmerken, dat in de poriën het water aan de peripherie, de zoutoplossing nabij de as zich bevindt, dat aan de zontzijde het peripherische water wordt aange- trokken, aan de waterzijde de centrale zoutoplossing, welke laatste, in weêrwil der verschuiving met de peripherische waterlaag, in meerdere of mindere hoeveelheid aldus in het water kan overgaan. TuepiG wees op het grootere opslor- pend vermogen van vliezen voor water dan voor zoutoplos- singen, en nam aan, dat, bij de verplaatsing van water door zout-oplossing, dus op elke doorsnede der porie meer water moest doorvloeijen dan zout-oplossing. De proeven van (100) 1 8 dat het grooter zout-gehalte ver- Felik in de as der poriën voorkomt, en daardoor aan de theorie van prumcke en ouvs germ — nh) beide theoriën wordt aan het — — — tegenwoordig veelal ditusie-verschijn- __selen’genoemd. Mijns inziens, moet men deze verschijn- * —— Diffusie is de vermenging van twee vochten, die in onmiddellijke aanraking met elkander zijn. Osmose (zooals cramAM de endosmose en exosmose van ___mifrmocuer noemt) is de vermenging onder den invloed van een vlies, dat eene wijzigende werking uitoefent. Os- wmose is dus een zamengesteld verschijnsel, waarbij de ver- hijnselen van drenking der vliezen en doorpersing door Vlienen evenzeer in aanmerking komen als de diffusie zelve. Intusschen heeft 0tU y de wetten van dit zamengesteld verschijnsel getracht te bepalen: hij heeft het begrip van __osmotisch-aequivalent ingevoerd. De vraag is, of men voor elke stof zulk bepaald aequivalent kan aannemen. Het ant- woord is ontkennend. Vooreerst is het gebleken, dat de concentratie-gruad der met water wisselende vloeistof niet zonder invloed is. Ten anderen staat het vast, dat de aard ven bet vlies het osmotisch aequivalent wijzigt. Alcohol en Vater tegenover een dierlijk vlies en tegenover een vlies van caoutchouc toonen dit reeds ontegenzeggelijk aan. De vraag is echter, of dierlijke vliezen niet in het alge- meen dezelfde wetten volgen, en of in zooverre de door zouur bepaalde aequivalenten geene toepassing vinden kunnen. Proven van imbibitie kunnen daaromtrent licht versprei- den. Alle dierlijke vliezen nu, die ik beproefd heb, volgen de wet: dat zij meer water opnemen dan zout-oplossing, en vol des te minder van deze laatste, hoe meer geconeentreerd _ «ij ie. Fene naaawkeurige serie van proeven, met het 6110) ri sane genomen, heeft de volgende resultaten opgeleverd: 1. Eene cornea, bij de lucht-temperatuur gedroogd, neemt minder gedestilleerd water op dan eene versche; 2. een gedroogd hoornvlies wordt in water 13 tot 14 malen dikker dan in olie; sch ies 3. van zout-oplossingen neemt de cornea des te minder op, hoe meer zij geconcentreerd zijn. In gewoon bronwater, met 0.068% vaste bestanddeelen, zelfs in regenwater, is de uitzetting der cornea veel geringer dan in gedestilleerd water. Het geringste zoutgehalte vertoont zijn’ invloed: cornea in water in water in water in water met 755 met — 80 Na . 129. 108-119. 117-119. 101-103; 4. De uitzetting in water, met 5 pCt, gom in oplossing, staat tot die in zuiver water == 1: 3.5—4.5; evenzoo met kweepittenslijm; Wanwuul 5. Zoutzuur vertoont, bij verschillende: concentratie-graden, twee keerpunten van uitzetting en zamenkrimping; Sterk zoutzuur Ee 8 ols : 1 Zoutzuur op 100 d. water „ amenkrimping. 1 •Äͤ⸗„ „3500-20000 „uitzetting — 1 7 „ 40000 „ — 1 „ „ 100000 uitzetting als water. 6. Azijnzuur vertoont een keerpunt. a, ; Sterk azijnzuur sterke Wenn 1 azijnzuur op 1000 d. water zamenkrimping 1 „ „ 3000 „„ __ sterkste zamenkrimping 1 7. „ 40000 „ „ als water. „ nl De sclerotica volgt in het algemeen dezelfde wetten. Wij leeren hieruit, dat de osmotische aequivalenten voor zouten op de dierlijke vliezen. waarschijnlijk ongeveer van toepassing zijn (de werking van purgeerzouten strekt ten (6111) 1 —ůͤ— die van zuren waarschijnlijk zeer E concentratie-graad. worden door den . verschil van uitzetting in zuiver gedestilleerd 4 — eigenaardige werking van zuren bij verschillenden concentratie-graad zijn ook voor mikroskopie 6 n Mijne bevinding, bij mikrosko- . dat de cornea door slap azijnzuur zamenkrimpt en ondoorschijnend wordt, om bij sterker uitgezet en zeer door- __gehijnend te worden, voorts, dat slap zoutzuur zoowel het __hôornvlies als de vezelachtige weefsels uitzet, sterker zo doet __gameukrimpen en ondoorschijnend maakt, heeft tot de bo- 4 venstaande onderzoekingen aanleiding gegeven. IX heb voorts eenige osmotische proeven verrigt, waarbij _ hetvliesje, aan de binnenvlakte der eijerschaal gelegen, als tusschenschot werd gebruikt. Zij moesten dienen: om te toetsen; of eiwit osmoseert, of de osmotische aequiva- _ Tenten van sommige stoffen dezelfde zijn als bij het ge- bruik van andere vliezen, eindelijk, of de zijde van het vliesje, die naar het water gekeerd wordt, zoo als door sommigen is aangegeven, invloed heeft. De proeven werden op twee wijzen genomen 1“. met geheele eijeren, welker uitwendige schaal voor een gedeelte was afgepeld, en die aan de tegenovergestelde zijde al of niet geopend werden; 2°. met het geïsoleerde en door zout- zuur en alcali gereinigde vlies, om eene glazen buis bevestigd. Het wit van eijeren heeft cene zekere consistentie, vooral nabij den dojer. Het vertoont onder 't mikroskoop zeer kleine kristalgroepen, waarschijnlijk sulphas caleis. Bij toe- voeging eener zekere hoeveelheid water ontstaat een vliezig pPraecipitaat (1,7 pCt); bij verdamping tot het oorspron- _ kelijk volumen verdwijnt dit weer en vertoont zich bij ver- dere verdamping niet. Onder het mikroskoop ziet men het, bij toevoeging van water, overal vliezig te voorschijn tre- __ den, In alcaliën verdwijnt het. Brengt men eene laag water (m2) op eiwit, dan vormt het zieh allengs en vertoont zich als nu eene zamenhangende, vliezige massa. Ik meende, dat het door toevoeging van water (onttrekking van aleali en routen) ontstond. Het vormt zich echter niet of naauwelijks in gefiltreerd wit van eijeren, en het wordt dus door filtreer- papier teruggehouden, zoodat het gp — nanwezig was. pteris De resultaten der proeven zijn de ee n ne 1. Een ongeschonden kippen-ei, in water gelegd, wordt in eenige dagen 1 tot 14} pCt. zwaarder; bij gedeeltelijke afpelling der harde schaal zwelt het snel op, zoodat de kalkschaal op vele plaatsen berst; bij de hooge drukking wordt tamelijk veel eiwit uitgeperst. Is de bovenzijde ge- opend en wordt de van kalkschaal voor een deel ontbloote onderzijde in gedestilleerd water geplaatst, zoo treedt veel water. snel naar binnen. In het water wordt weinig vaste stof gevonden, bevattende sporen van eiwit en van suiker, somtijds bij koking een’ bouillon-reuk ontwikkelende; ruim de helft is anorganische stof, waaronder veel chloriam. Het osmotisch aequivalent van het — 43 van stoffen, was zeer verschillend: Proc. organ. stof. osm. aequivaleat. — . 374 484 in e 2. 47 611 Dm Ban 3. 44 171 era VRG In het geledigde en gezuiverde ei werden stoffen gebragt. Het osmotisch aequivalent bedroeg: ee voor sulphas sodae 14,2 11,25 1 „ chloorsodium 4,05 3,4 3,37 Alg. „ ac. tartaricum 2,56 1.94 ni Deze zijn tamelijk overeenkomstig met de door 10 gevondene. Die van het eiwit zijn buitengemeen hoog. 2. Met het geïsoleerde en gereinigde n os- motische proeven in 2 rigtingen genomen: 7 ' N | n 1 1 (3) * an ki ei werd verkregen: u. wervel . dam. ac. Procent org. stof. | 5 . 194,0 63,0 * 110 5 14,86 ra: 50,0 10 N —— 15,3 viel, Tw 85.5 201 en * ie 39,4 n 85,4 an ahn „dali * ij) Froe. ‚Stof, op de W . 260 — nenvlakte 238 l * odium: Mar | 1 tb 1 bi e_binnenvlakte — en st salph 19 155 | g 5 CKD de buitenvlakte Bia — — — iser — binnenvlakte 0% LEAK abs bev e proeven met chloorsodium en ute sodae was vaste stof vaneen gegaan, — * — . g zijn. p erer blijkt weder — — 5 t voor chloorsodium en sulphas sodae heeft, en een zeer hoog osmotisch voor eiwit. Voorts komt het groote verschil licht, dat de beide zijden van het eivliesje aanbie- 3 vooral v. wrrricm in den laatsten tijd gewezen N . 1 — — een laagje vezelen met ruime maren, waarin zich cen korrelig vliesje met geene meet- _ are openingen voortzet, dat van de vezelen uitgaat; het overige van het vliesje bestaat uit lagen van dikkere en Í _ damnere in olle rigtingen elkander doorkruisende vezelen, die grootere en kleinere geheel opene mazen overlaten, die (14) door de volgende lagen weder geheel of gedeeltelijk worden aangevuld. Al de vezelen hebben het aanzien en de reactie van veerkrachtige vezelen, maar de uitrekbaarheid is toch zeer gering en de broosheid groot. In dit verschil in bouw moet ongetwijfeld de verschillende doordringbaarheid bij osmotische proeven gezocht worden, die ook bij doorpersing blijkt. Onder eene drukking van eenige centimeters loopt water vrij spoedig door van de buiten- naar de binnen- vlakte; zeer langzaam in omgekeerde rigting. Het is dus waarschijnlijk, dat het geringe osmotische aequivalent, in die proeven gevonden, waarbij het water zich aan de bin- nenvlakte bevond, aan gelijktijdige doorpersing van eiwit, zout-oplossing enz. is toe te schrijven, die altijd onder hoogere drukking stonden. Daarom volgt uit deze proeven ook niet ontegenzeggelijk, dat eiwit werkelijk osmoseert. Mij blijft over, de proef zoo te nemen, dat het eiwit onder geringere drukking op het eivliesje staat en wel op zijne Wee De Heer staninG zegt, ter vervulling zijner spreker het volgende: Ik wensch uwe aandacht te vestigen op een — eerstdaags in het licht staat te verschijnen. Ik bedoel na- melijk het voorschrift voor het maken van geologische onderscheidingen op kaarten van Nederland en van de daaraan grenzende streken, die het Topographisch Bureau van Oorlog gereed maakt voor de aan die inrigting verbonden ingenieurs, of liever voor den Nederlandschen topografischen ingenieur in het algemeen. Hoe gering van omvang, zoo is dit werk evenwel, mijns inziens, opmerkenswaardig: —_ 1’. om de uitstekende uitvoering, waarbij de eer van Nederland, in de toepassing van kleurendrak ej op eene waardige wijze wordt opgehouden. 2. omdat het een eersteling is hier te —— van cene geologische kaart in kleurendruk. (16 ) AUW Tij de vanduiding der verschillnde gronden, 1 — vast nne | e dit werk, 4 oat reen eat geheel. voor rekening vendere a TT edp om de derde reden eenige verdiensten bezit- meen ik mij daarvan iets te mogen toeeigenen, mij, ten aanzien van het vaststellen der geolo- e onderscheidingen, wel heeft willen raadplegen. e daarom ook de vrijheid te mogen nemen, om _Topografisch Bureau te verzoeken, dat ik uwe t op dit werk mogt vestigen; hetwelk mij dit dan ‚toegestaan, mij tevens met de meeste bereid- in staat stellende om U, door eenige proef-af- daarmede bekend te maken. 1 — — dan komt de ede uitvoering in aan- _ merking. Wat de topografische uitvoering in steengravure vetreſt, zoo kon men niets anders verwachten van het Topogra- __plisch Bureau hetwelk door de groote topographische Kaart — de schaal van 1: 50000 getoond heeft dat werk volkomen meester is; maar ook in den kleuren- « is hier een hooge graad van volkomenheid bereikt, 4 2 De groote zwarigheid ligt, zooals bekend is, in het | e op elkander passen der verschillende tinten, e eenigzins menigvuldig zijn en, zoo als altijd kaarten, door lijnen van elkander wor- ‘gescheiden, die in het minste niet inéén mogen vloeijen. Die zwarigheden zijn ligt te begrijpen, wanneer men slechts bedenkt, dat voor de negen bladen van HAIDINGER's geologische kaart van Oostenrijk, 64 steenen noodig zijn _ geweest; — elk exemplaar van de nieuwe geologische kaart van BACH van centraal Europa, 90 malen bedrukt is ge- (116 ) worden, en dat pumoxt's geologische kaart van België en de aangrenzende landen ruim 40 verschillende steenen ge- vorderd heeft. Ik bedoel hier namelijk de laatste, te Parijs vervaardigde, exemplaren; want de cerste zijn n MAELE uit de hand gekleurd. eerd gbi enn Bij dit kaartje is het bezwaar van 20 * drukken volkomen overwonnen. De tinten, zoowel als de zuiverheid der grenzen laten niets te wenschen over. Na het maken der proefdruk is nog het een en ander voor den dag ge- komen, dat verandering noodzakelijk maakt; maar dit ont- neemt niets aau de waarde van het werk. Zoo zijn de letters, waardoor de verschillende gronden worden aangeduid, te weinig in het oog vallend. Zij be- hooren verdikt te worden, even als die van de tertiaire gronden. ut binugillee Zoo is op een paar pfoeven door de gekleurde arcerin- gen, rood voor primair, blaauw voor secundair, en groen voor tertiair, wel het oogmerk bereikt om door eene eigen- aardige tint die groote geologische afdeelingen te onder- scheiden; maar tevens blijkt het, dat daardoor de grond- tinten te veel verduisteren en dat zij dus door ligt aangeduide eenkleurige arceringen vervangen dienen te worden, „ an ul de Zoo behoort het kolengebergte meer zwartbruin ps rood gekleurd te zijn. os 11 eee Ten anderen noemde ik het werk van het N Bureau opmerkenswaardig, omdat het voor Nederland een steling is in de toepassing van kleurendruk op eene f gische kaart. Mij is althans niets anders bekend, dan een paar schetsen met eenige weinige kleuren. Maar tevens is dit ook als een eersteling te beschouwen voor het in kaart brengen der geologie van Nederland. Want het zeer ver- dienstelijke werk van Dr. ACKER STRATINGH, de uit de (uz) geologische kaart van Groningen, die in is, en mijn reeds voor 12 jaar uitge- ‚zijn slechts als proeven te beschouwen ; inde en ik, dat dit werk uwe aandacht waardig at daarbij 2 | het — dat er geologische kaarten naakt om algemeene re- ls vastte stellen. Wenxzn heeft er het zijne reeds toe edrag en von gucn heeft eenige grondslagen gelegd, | door de Duitschers worden opgevolgd; maar dis men gestuit op de moeijelijkheden, die thans, door met kleuren, uit den weg geruimd n. Daarbij heeft men, al meer en meer, zulk eene me- nigte verschillende soorten van onderscheidingen uitge- 1 at er thans weinig meer overschiet om tot een 4 wust stelsel te geraken, dan het doen eener goede keuze. Von sven heeft reeds voorgesteld, en dit is algemeen _aangenomen, om de donkerste kleuren te nemen, ter aan- alen platonische en vulkanische gesteenten, en om, bij „ blaauw aan te nemen voor kalkgron- den, — voor zand en zandsteen, violet en groen voor leijen en leem; — in zoo ver namelijk _ hiermede het mineralogisch karakter aangeduid wordt van 8 waar het in zijne grootste ontwikkeling aan- —— —Uñ b. v. het neocomisch Zwitserland uit kalk bestaat, 200 is toch de gele kleur daarvoor te verkiezen; omdat het elders door —— en sedert lang naauwkeurig be- zandsteenen wordt vertegenwoordigd. . _ miet streng volgehouden, om de neptunische gronden lichter enn, EN MEDED. AFD. NATUURK. pEzt V. ij (11s) te kleuren naarmate zij jonger zijn, cen uitmuntende re- gel, die niet uit het oog verloren dient te worden. Bij de geologische kaart van Frankrijk zijn kleuren aangenomen voor de groepen, die dan weder in onderdee- len zijn verdeeld door verschillend gevormde en verschil- lend gerigte zwarte arceringen. Hierdoor wordt echter het aantal onderscheidingen te zeer beperkt en het schijnt mij beter toe, om die verschillende arceringen te gebruiken ter aanduiding der groote tijdvakken, waaronder die groepen te brengen zijn. ite neh Het aanduiden der gronden door letters, behalve door de kleuren, is geheel onmisbaar, omdat daardoor de kaar- ten ook bij lamplicht bruikbaar worden. Maar buitendien leveren de verschillende vormen, welke aan die letters te geven zijn, een zeer hoog te schatten hukpmiddel op, om groepen en afdeelingen van gronden te * scheiden. Het drukken in kleuren geeft eindelijk — om een ruim gebruik te maken van het onderscheidings- middel, dat het leggen van gekleurde strepen over een anders gekleurden ondergrond aanbiedt. Dit schijnt mij vooral prijzenswaardig, wanneer men, bij geologische kaarten van eene enkele streek of een enkel gebergte, de vormin- gen weder in onderdeelen wenscht vaneen te scheiden. Kan men er evenwel buiten, dan moeten zij, geloof ik, vermeden worden, omdat het werk van den kaartengraveur daardoor bemoeijelijkt wordt en de grondtinten 11 — haar kenschetsende verliezen. De wenschelijkheid, om bij de geologische kaate’ is vast stelsel van onderscheidingen aan te nemen, zal, ver- trouw ik, geen deskundige ontkennen. Een hoofddoel dier kaarten is toch het geven van algemeene overzigten, het doen parallelizeren met een oogopslag van gelijktijdig ont- stane vormingen; en dit doel wordt voorzeker niet beter (9) ad dn die gelijktijdigheid, met duidelijk in het 00 de en gemakkelijk te verstane kleuren en tee- an k door mij gekozen stelsel bevat nu het werk | in het minste niet als het best gekozene „maar heb slechts duidelijk trachten te maken, nu de wenschelijkheid van vaste regelen aan te ne- erkend wordt, er daartoe tegenwoordig ook ten volle bestaat.” . VAN DER BOON MESCH rigt de aandacht der _ Afdeel — tot eene aanmerkelijke hoogte klommen vervalsching der eetwaren, met voorbeelden EA hem gestaafd, waarbij hij tevens wijst op het gebrek- _ kige en onvoldoende der wetgeving ten deze, en de be- _ hoefte aantoont eener dringend gevorderde voorziening. — " ander neemt hij aanleiding tot het voorstel : e «dat door de Afdeeling eene Commissie benoemd worde, ten einde te onderzoeken, of de Nederlandsche wetgeving, met het oog op de vorderingen der natuurkundige weten- 4 en op de veelvuldige vervalschingen van eetwa- ren en dranken, voldoende ‘kan geacht worden, om die vervalschingen tegen te gaan en de ingezetenen tegen de _madeelige gevolgen daarvan te beschermen, en om, zoo dit noodig mogt gerekend worden, aan de Afdeeling zulke _ voorstellen te doen, die aan de Regering zouden kunnen worden gezonden” Na eene korte wisseling van gedachten, waaraan de VAN GEUNS, VAN DER BOON MESCH, VAN WALL, SCHNEE- „ en VAN DER HORVEN deel nemen, wordt besloten dit _ voorstel in handen te stellen van de H.H. van pen Boor _MESCH, d. J. MULDER, DONDERS, VAN HASSELT en VAN GEUNS, ä 92 (120) met beleefd verzoek om daarop de Afdeeling te W van berigt, voorlichting en raad. Nen De Heer pr Vnixsz draagt het volgende voor: Over eenon Cytisus Laburno-purpureus van den Feiten Akademie-tuin. Door enten of oculeren kan men, gelijk betete op eenen en denzelfden stam onderscheidene soorten of ver- scheidenheden van planten aanbrengen, die daarop welig tieren; die bladen, bloemen en vruchten, in één woord alle organen aan die aangebragte soorten van planten anders eigen, voortbrengen. Het is niet zeldzaam, om op éénen vruchtstam meerdere soorten of verscheidenheden bemi ten te zien ontstaan en rijpen. * Maar indien zoodanig verschijnsel zich besen aan eene kruin eens booms, zonder voorafgegane enting of oculatie, dan heeft daarbij iets buitengewoons en afwijkends plaats, waarvoor men tot hiertoe geene reden dus, — geven. Ik bedoel een verschijnsel, dat in de Aksel 4056 vroeger is besproken, naar aanleiding van eene wees ord ling van ons Medelid, den Heer G. Vrouw. In 1846 plantte ik in den kruidtuin te Leiden 9 boom, waarvan de stam is Cytisus Laburnum L. of Gouden Regen, op welken, ter hoogte van drie voeten van den beganen grond, was geënt de basterd, welken men bestem- pelt met den naam van Cytisus Tame, of ook wel C. purpurascens of sordidus. Die boom was toen klein, maar zal thans ongerer 15} rijnl. voeten bereikt hebben. Wij waren van onzen basterd uitsluitend de bloemen van C. Laburno-purpureus, dus onzuiver of vuil paarse (121 * „. Inasschen nagen wij, tot onze ver- plaats van laatstgemelde, jaren achtereen, a dan de goudgele bloemen van den Gou- Cytisus Laburnum, met slechts enkele vuil- die van C. Laburno-purpureus. Iets zoodanigs den niet vreemd. Men noemt dit verloopen ; dat in bijna alle kultuur-planten in meer- minderen graad valt waar te nemen, en waardoor n ver het terugkeeren van de gekultiveerde of de 5 r kunst verkregene plant tot haren oorspronkelijken b, ol, in de geënte boomen, het praedomineren van en moe am boven het ent. „Diezelfde boom nu levert dit jaar het volgende op. Hij is aden met trossen van C. Laburno-purpureus en draagt slechts eenen enkelen tros van C. Laburnum L. dus het ent weder de overhand en doet de weder onder. Maar, bovendien zijn er nog en van Cytisus purpureus Scop. en dit wel op & hillende deelen van de kruin zigtbaar. Wi hebben dus hier op te merken: | . Een moederstam van Cytisus Laburnum J. _ 82° Bene kroon, die bloemen en bladen draagt van C. La- burno purpureus en welke op N°. I was geënt. „ Verder bloemen van C. Laburnum I., en van 4. Cytisus purpureus Scop. _ Hierbij valt op te merken, dat N°. 3 en 4 aan de kroon, die bloemen en bladen draagt van C. Laburno-purpureus, niet door voorafgegane enting ontstaan waren. Met andere woorden, en dit is mijne verklaring: de _ basterd keert tot zijne elementen of factoren, of, zoo men vil: zijnen vader en zijne moeder terug; indien althans ik meen) de stelling juist is, dat C. Laburno- is een basterd, ontstaan door kruising van C. en C. purpureus. (122) Tot dit laatste schijnt men regt te hebben te besluiten. Deze basterd is, indien ik mij niet vergis, steeds steriel. Hij is het eerst geproduceerd te Vitry bij Parijs, in 1826, bij eenen kweeker, den Heer ApaM, naar wien Poiner denzelven, te on- regte (gelijk wij tegenwoordig aannemen), noemde Cytisus Adami. De aangenomen regelen voor botanische nomenclatuur vereischen, dat aan den basterd gegeven worde een naam, die uit de namen der beide stamplanten gecomponeerd is, zoo als in Laburno-purpureus. Daargelaten nog of men iemand wel groote eer bewijst door zijnen naam te geven aan een voorwerp, dat door kruising ontstaan is. In dezen basterd zag ik de opgegevene en van den- zelven ook uit afbeeldingen bekend geworden kenmerken van C. Laburno-purpureus. Den tak met Cytisus purpureus heb ik overeenkomstig bevonden met n eimina van groeiplaatsen uit Tyrol. De tros van C. Laburnum aan de kroon „ jaar ontwikkeld, levert geen verschil met den gewonen Gou- den Regen. Er is dus geen de minste twijfel of de basterd hier zijne twee stamplanten doet te voorschijn treden. Ik vraag vergeving voor dit weinige en oppervlakkige; want, ik herhaal het, aan eene afdoende 8 is als nog niet te denken. od Wie weet echter of de microskoop niet omni zal kunnen aanwiizen, of hier eene wijziging en «afwisseling van weefsels en stoffen bestaat, die den grond geeft tot deze zonderlinge, men zou bijna zeggen, “wispelturige bloem-ontwikkelingen op eenen en denzelfden stam. De Heer BIERENS be HAAN biedt voor de Verhandelingen der Akademie eene herleiding aan der algemeen bepaalde Cos. p d integralen je F. (r Ker | F. Orr en toe- (123) passin 0 op het geval, dat F (z) den vorm rr Zij wordt in han- dien gesteld der H.H. lonarro en uarruks, met beleefd verzoek om, omtrent de plaatsing daarvan in de Werken —————— En in de volgende vergadering. B de Imst omvraag verlangt de Heer nanrixd eenige 3 ig. omtrent den voortgang der werkzaamheden van 0 je over de daling van den bodem in Neder- ‚als ook omtrent de voorgenomen vestiging der zelf- Ee Heer sramkant berigt, dat de Commissie nog steeds ä —— blijft van antwoord op hare jongste voorstellen, 4 1 voortgaat met de waarnemingen omtrent 8 oogten aan het Nieuwe Diep en te Amsterdam te verzamelen, en dat van eerstgenoemde nu een volle jaar- aanwezig is, welke eene eerste rangschikking ing bevatten. Deze jaargang is thans het on- derwerp van verdere berekening. De Heer stamKaRT hoopt, m korten tijd, hieromtrent aan de Akademie een | zal kunnen worden. — Hij acht het wenschelijk, dat de Afdeeling bij den Minister antwoord op hare voorstellen aandringe. : zegt gaarne bereid te wezen zulks op ge- paste wijze te doen; waarna niemand iets meer heeft voor te stellen, en de vergadering gesloten wordt. Mens (6124) rrd een N bel iser 0 Vv E R VA 1 G 1 eee hen oes al meren v DER IN DE MAAND MEL 1856 DOOR DB — KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN ONTVANGEN BOEKGESCHENKEN, „abi tel tented: NEDERLAND, 77 voiBieharaljet 400 Bie Arte! Tijdschrift ter Bevordering van Nijverheid, uit de Ned. Maatschappij ter Bevordering van Nijv Dl. IV. St. 2. Haarlem 1856. 8°, | U edere Inhoud 11 . vt ope: Uu. C. VAN HALI, Berigten en Meded Nin ＋ Mededeelingen betreffende het Fab De vergaarbakken voor urine, — p Bijdrage tot de kennis van den Akkerbouw in een gedeelte va t. A. n. VAN DER BOON uxscn. Over de vervalsching van Rog G. J. HENGEVELD. Over het Rundvee en zijne verschi rassen en veredeling. 1 Har r Uitgekomen boekwerken betrekkelijk de Landhuishoudkunde. Tijdschrift der Ned, Maatschappij tot Bevord: der Ge neeskunst. Januarij— Maart 186. Arnbem 1 1 155 l Inhoud: Aas ain G. Pu. v. onosnaxs. Het onderwijs in de Geneeskunde ei srt 5. €. DE MAN. Leonardus Stocke. Eene historische bijdrage. M. B. vos. Waarneming van een gecompliceerde hoofdwond. — Naamlijst der Leden van bestuur van de commissién en van de afdeelingen der Ned. Maatschappij tot Bevorde- dering der Geneeskunst. 1856, 85. Practisch Tijdschrift voor de Geneeskunde in al haren omvang. Mei. 2e Jaargang. N. S. Gorinchem. or Inhoud: POLYN BucuxEr. Historisch overzigt betrekkelijk de Hydro-Therapie X. J. B. LANDMAN. Taat ontstane en doodelijke gevolgen eener hoofd- beleediging. 8 6128) | tot de Bevordering van de Kennis Ned. _ West-Indische uam n. 1856. 1856. 8“. tot de kennis van Suriname's binnenland, bijzonder in eenen inlandschen volksstam; uit het journaal van een plci- ie ree meen. geleen in Otehes JN iets over Hout. voor Europeesche kolonisten in Suriname. 3 Is de gele koorts besmettelijk ? Beantwoord door 7. LAURE. . Nederland en zijne Overzeesche Be- N neee go, VAN mADERS. Beschrijving en aanwending van den Mest- van 8. b. VAN Tx Ex. van 1855, ingevoerd door 8. u. Elos en no Gids voor tuinbouw en bloementeelt, naar de nieuwste | . l. BrUME. — — 3 Tom. 1 U. Fase 9—12. Lugduni-Batavorum. 88. 3 rn 1856. 80. . van Haarlem, in 1274 door o- —— of ontworpen. Leyden 1856. Se, De Dieren van BILDERDIJK. Maarlem 1856. So. der Waterhoogten langs den Boven-Rijn, | 5 „enz. Januarij— Maart. 4 s der Bibliotheken over Godgeleerdheid, Geschie- denis, Regtsgeleerdheid, enz. der HI. 3, . Wworran- BEEK, u. WEILAND, J. DOEKE, J. W. ABRESCH en A. BACKER. Amsterdam 1955. 80. — der Bibliotheek over R. K. Godgeleerdheid, Ge- (126 ) schiedenis en Letterkunde van u. 3. d. van mept Amsterdam 1856. 80, Catalogus van een Regtsgeleerde Bibliotheek van d. c. van DER HOEK. Leijden 1856. 80. van Boeken over Godgeleerdheid, n Letteren enz. der H. H. r. 3. 1. DE PREMERY en 4. VAN HERWAARDEN. Utrecht 1856. 80, arne Catalogue des Livres relatifs aux sciences Naturelle etc. délaissés par feu b. J. I. DE PRÉMERY et feu P. v. SCHUDÄRT. Utrecht 1856. 80. d'une collection choisie de Livres d'Histoire Na- turelle principalement d'entomologie; laissée Ee feu W. DE HAAN. Leide 1855. 80. DUITSCHLAND. Abhandlungen der Math.-Phys. Classe der Königlich Baye- rischen Akademie der Wissenschaften. B. *. heid, München 1855. 40, — 4 Inhalt: K. HARLEsS. Theorie und Anwendung des « Beiteodruekspisometers”, eines neuen Instrumentes zur Bestimmung der Respirationsluſt. L. sIbzL. Bemerkungen über den Zusammenhang zwischen dem Bil- dungsgesetze eines Kettenbruches und der Art des Fortgangs seiner Nüherungsbücke. A. VOGEL, JUN. Ueber die Zersetzungen salpetersaurer Salze dareh one s. riscner- Beitrag zur Kenntniss der Ostracoden. jAA A» VOGEL, JUN. Beitrag zur Kenntniss der oxalsauren Salze. k. nanlUxss. Beitrage zu einer dte dE vom Mienenspiel. C. r. SCHOENBEIN. Ueber die uche Urenche, der spontéuen! Mines einiger Pilze. da, Abhandlungen der Philos.-Philolog. Classe der Königlich Bayer. Akad. der Wissenschaften. B. VII. se Abth. München. 1855. 40, Inhalt: „. srnkukn. Die ültesten in Salzburg geschlagenen Münzen. Ein Beitrag zur Geschichte des Herzogthums Kärnthen. Zweite Abtheilung. Die Münzen der Könige und Herzoge. dine hen . von B. VIT. 3e Abth. ereen gei und Oesterreich; — und die Abstammung und hi aber in den Ministerial-Adel herabgestiegenen Die älteste Geschichte der Markomannen. —— — ungedruckten Brieſe 5 B. vin. le Abth. 7 . Pi. Taren und o. M. Tons. Der Doge Andreas Dandolo 1 demselben angelegten Urkunden-sammlungen zur Staats- 4 Venedigs. Mit den Originalregistern des Liber 5 —— tinie ten ‘der Lill Past wat Gaus Winne: Î wma Utr die Sala der ngen lee zach Aa — Fietst Bestron Gée Wildt Alst bis zum Senegal mit Einleitung und Anmerkungen. _ Gelehrte Anzeigen, herausgegeben von Mitgliedern der K. Bayer. Akademie der Wissenschaften. B. XII. Mün- chen 1855. 4. 4 wasmaun. I. Hübner's Biographische Charakteristik. Munchen 1855. 4e F.B. W. VON HERMANN, Ueber die Gliederung der Bevolke- (128 ) rung des Königreichs Bayern. (Festrede). München 1855. 40. r. vox Tuienscu, Uber die Grensscheide des Wissensohaf: ten. München 1855. 4. Rede in den öffentlichen Sitzung der Kö- nigl. Akad. der Wissenschaften zu ihrer 96 verre aid feier. München 1855. 40. Annalen der Königlichen Sternwarte bei uuns München 1855. 80. Zeitschrift des Deussch Oesterresehbeben Telef Vue. eins. Jahrgang III. Heft I. Berlin 1856. 406. Abhandlungen der Königlichen Gesellschaft der Wissen- schaften zu Göttingen. B. VI. Göttingen 1856. is Inhalt: v. wönrer. Ueber das Telluräthyl. J. w. u. CONRADI. Bemerkungen über die gastrischen Fieber. v. wöurer. Der Heerwurm gebildet aus Larven der — mücke (Sciara Thomae). iden A. GRISEBACH. — Bensetreigeë ‘dhef 0 Wade ee Pflanzensammlungen Philippi's und Lechler's im sudlichen Chili and an der Maghellans - strasse. 3. v. L. HAUSMANN. Ueber die durch Molecularbewegungen in starren leblosen Körpern bewirkten Formveründerungen. W. weBer. Bestimmung der rechtwinkeligen Componenten der orka: netischen Kraft in Göttingen in dem Zeitraume von 18341853. _ v. O. SCHNBIDEWINI, De Hypothesibus Tragoediarum vaan, Aue tophani Byzantio vindicandis commentatio. G.F. GROTKPEND. Erläuterung der babylonischen Keilinschrifien aus Behistun. Erläuterung zweier Ausschreiben des Königes Ne- bukadnezar in einfacher babylonischer Keilschrift mit einige Zugaben. H. EWALD. Abhandlung über des äthiopischen Buches Henokh. ren stehung, Sinn und Zusammensetzung. si G. Waltz. Uber die altdeutsche Hufe. 2 v. w. SCHNEIDEWIN. Uber die Trachinierinnen des Sophokles. n K. v. HERMANS. Ueber Grandsätse und Auwendung des W im griechischen Alterthume. Nachrichten von der ergangen der Königl. Gesellschaft der Wissenschaften zu . N° 1—18. 1855. Göttingen, 1855. 857 hest) dan „ der Physicalisch-Medicinischen” Gesellschaft B. VI. Heft. 3. Würzburg 1856. 8“. 1 8 e ee Typhas-Bpidemie ta Geben im p 1854. Al 2 die zusammengesetzte Echinokokkengeschwulst der Leber. 13 8p Abgang eines Harnsteines bei pe * ve retinis N in Uenterfranken. eitr: zur Lehre von der Galle Secretion. Ueber das Vorkommen von . D 8 Resultaten um Pathologische Anatomie und Phpsiolägie und | fie Klinische Madlen. B. IX. Heft. 3. 8“. A n Ilabalk: * — u. namnEnoEn. Beiträge zur Physiologie und Pathologie des Herzens. Ueber Eatzündang der Hirn-Sinus. Est Ammiidenn. Bemrkaapen ther dad Weeen, die Ursache und die an Natur der Lungenveränderung nach der 1 der beiden Lungeomageunerven am Halse. * 0 e Mittheilungen. Astronomische Nachrichten B. XLII. Altona 1856, 4“ (130 ) LWITSERLAND. en- Mémoires de la Société de Physique et d' Histoire Na- turelle de Genève. Tom. XIV. Ire Partie. Genève, 1855. Table. H. DR saussunk. Mélanges hyménoptéro v. J. PICTET. Notices sur quelques anomalies de l'organisation. J. b. cHoIsT. Mémoire sur les familles des Camelliacées. THURY. Observations sur l'anthogenie de I'Hemerocalle fauve. c. MARIGNAC. Recherches sur les formes — de . com- posés chimiques. AANGEKOCHT. Polytechnisches Journal von Dingler 118 Deelen in 85. O. DE ruines. Holl. of Nederd. Synonyma met aanteeke- ningen van BILDERDIJK, Reglementen, Octrooijen, Rekeningen van Geestmerambacht, Hazepolder, West-Friese zeedijken, enz. in N. Holland in S°, 4. en fol. 30 stuk. v. sLOB, de Haarlemmer-meer 1763. 4“. | J. MUNTGEWERFF. Tegenwoordige en voormalige staat van den Hondsbossche en Duinen te Petten. Alk- maar, 1795. 8°, 9 BARBELINTS. Beemster Kermis. Leiden 1771. Lotgevallen van Nymeegens Burgt. Nymeegen 1805. 2 Resolutiën, berigten enz. betreffende de ehm, van 1631-1797. Alkmaar, 1797. 8“. Verzameling van stukken over Waterstaat, Dijken, enz. door BOONACKER, RUTGERS VAN ROZENBURG, * DE GRAAFF, VAN GENDT, enz. 21 St. 80. Formanna Sögur. 1825. 11 vol. 87. Oldnordiske sagaer udgirne i oversaettelse 1820. 1 vol. 85. Seripta Historica Islandorum de rebus gestis n Borealium, latine reddita et apparatu erit. instructa. 1828. 5 vol. 85. (131) 1820. 2 vol. 82. — vne Islandske eller Grandskrift oversatte af c. e. mars. 3 eller Faerobaernes historie par C.C. WAR rr d A1 ALTEA AA EI sskri for Oldky 1832. 2 vol. r Nordisk Oltk 1836—1843. 5 vol. 8. — dla 1836 —1843. 80 — des Séances des Antiquaires du Nord. * de nn au 10 siècle. Co- „ ATAMI à Te 1 al es, e 1s5t—1886. ball an 24 4 1 — „rn * Ed 4 PE * N 1 1 17 1 N 1 N * N * ’ 51 5 17 N . orn iel hiet orda! GEWONE VERGADERING e 5 Jow DER AFDEELING 1 e! WIS- EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, — Aerdeehit datprolf GEHOUDEN DEN 28⁹œ JUNIJ 1856. 29 0 error 1 3 0 aogges: Tegenwoordig de Heeren: . vAN DER HOEVEN, P-MARTING, u. d. VAN HALL, r. 3. STAMKART, J. L. d. SCHROEDER VAN DER KOLK, W. VROLIK, b. BIERENS DE HAAN, P. A. W. MIQUEL, CL. MULDER, d. u. b. BUYS BALLOT, d. VROLIK, F. c. DONDERS, G. A. VAN KERKWIJK, C. 3. MATTHES, n. VAN REES, 3, VAN GEUNS, A. u. VAN DER BOON MESCH, J. v. DELPRAT, u. 3. HALDERTSMA, W. n. DE VRIESE, J. A. C. OUDEMANS, r. DOZY, Het Proces-verbaal der gewone vergadering van den 31sten Mei j. J. wordt gelezen, goedgekeurd en vastgesteld. De Secretaris zegt, dat de H.H. Lonarro, STORM BUYSING, VAN DER KUN, VOORHELM SCHNEEVOOGT, d. J. MULDER, VAN HASSELT, schriftelijk berigt hebben, dat zij, om verschillende redenen, niet in de gelegenheid waren deze vergadering bij te wonen. De Heer van BrepaA had zich, op gelijke wijze, wegens het niet bijwonen der vergadering en wegens het niet vervullen zijner spreekbeurt verontschuldigd. Hij hoopt zich van die taak in eene der volgende vergaderingen te kwijten. — Aangenomen voor berigt, onder aanbeveling voor het vervolg. Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschenken : (133) —— akin ( Griten- Junij 1856, N°. 143, 5e Afd); 2˙, van den Mi- 3 — a Zaken (s Gravenhage 16 Junij 1850 r van den Heer 1. A. NIJHOFF (Arnd anij 1856); 4°. van den Heer w. u. zoen 7 Junij 1856); 5°, van den Heer 5. Buoae, . het Naturhistorische Verein der Preussischen heinlande und Westphalen's (Bonn 29 Mei 1856); 6”, an d. Secretaris der Senckenbergische Naturforschende Frankfort a/M. 11 Mei 1856). — Wordt be- der boekgeschenken in de boekerij en ebragt brieven tot dankzegging voor ontvangen 7 | : 1, van den Secretaris-Generaal van het _ Ministerie van Buitenlandsche Zaken (e Hage 26 Junij 1856); 2% van den Secretaris van het Historisch Genootschap te Utrecht (Utrecht 3 Junij 1856); 3°, van den Secretaris van ——— — —— (Rotterdam 26 Junij 1866) — — 1 Doe Seeretaris berigt, van den Heer c. v. b. sterm (Hel- der 10 Junij 1856) eenen brief ontvangen te hebben, ten | van Tabellen, opgemaakt uit gedane waarnemingen. — velt te atten beef ‘van den Fioer 11 Preanger Regentschappen 8 April 1856), narin vele botanische waarnemingen en bijzonderheden wor- un De brief wordt, als aangeboden voor de lag "er Medededlingen, in handen gesteld vaa de Com- vun redactie. 3 EX MEDED. AFD. NATUURK. bst V. 10 . (184 ) Wordt gelezen een brief van den Minister van Oorlog (s Gravenhage 30 Mei 1856, Bureau der ver N°, 36, B.) van den volgenden inhoud: nn mei Det „Voor de inrigting en plaatsing e zijn tot nu toe gevolgd de voorschriften, vervat in de Handleiding tot het stellen van de bliksem-afleiders, van den Luitenant-Generaal Baron knanpum,z (Nijmegen, 1836.) 26 b an De daarnaar gestelde andern op de eme kruid-magazijnen, zijn in goeden staat onderhouden, en men vermeende dat daardoor die magazijnen genoegzaam. be- veiligd waren, vóór dat bekend was geworden de Jnstruc- tion sur les paratonnerres adoptée par U Académie des Sciences (Parijs 1855), welke geheel anders is dan de ver- melde voorschriften, voornamelijk ten aanzien van de za- menstelling der naalden, van de grootte harer stralen. van beveiliging en van het metaal voor de geleiders aanbevolen. Ik neem de vrijheid, U, Mijnheer de Voorzitter! te ver- zoeken, mij te willen doen kennen het gevoelen der Aka- demie nopens de regels, gesteld in het fransche voorschrift, en of de Akademie vermeent dat het noodig zou wezen, daarnaar op buskruid-magazijnen afleiders te doen stellen ter vervanging van die, naar de voorschriften van den Lui- tenant-Generaal KRAIJENHOFF vervaardigd. aun bene In vele der tot verdediging ingerigte gebouwen in de werken van de Hollandsche linie en bij het Haarlemmer- meer is ook buskruid geborgen. Deze gebouwen, granaat- of bomvrij, zijn gedekt met metselwerk en grond. Andere, b.v. die in de werken te Honswijk, te Everdingen en te Vuren, zijn be omliggende voorwerpen zeer hoog. Men is het niet eens, of het al n wezen, afleiders op die gebouwen te stellen. (135 ) der Akademie door U vernemen. eer, U te doen toekomen teekeningen van eenige besloten dezen brief met de daarbij behoorende in handen te stellen van de H.H. van rees en , met beleefd verzoek, om daarop in de eerstvolgende de Afdeeling te dienen van ontwerp-antwoord VAN DER BOON MESCH leest in eigen naam en de HH. van mart, miqver en d. vnoli een „aden als langs vele openbare wegen op te merken, en hare ore uitdrukt, dat de provinciale, plaatselijke en „an — —„— Excellentie daarop opmerkzaam ———— _ „skoming van aanmerkelijke schade en nadeelen.” 4 De Vergadering vereenigt zich met genoemd ontwerp, en besluit dat het in zijn geheel den Minister van Binnenland- 1 B 1 — doed in: olgaa maanen in dien van VAN DER BOON MESCH, d. J. MULDER, VAN HASSELT GEUNs, het volgend Verslag voor op het in hunne u gestelde voorstel van den Heer van bn BOON Musch. (136) „In de laatste vergadering der Natuurkundige Afdeeling van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen heeft de Heer vaN DER BOON MesoH de aandacht der Leden ge- vestigd op de tot eene aanmerkelijke hoogte 5 vervalsching van eetwaren en dranken en op de ongenoeg- zaamheid van de Nederlandsche Wetgeving, om die ver- valschingen tegen te gaan en te straffen en langs dien weg de ingezetenen tegen de nadeelen daarvan te bevei- ligen. Uit een en ander nam hij aanleiding tot het vol- gende voorstel: „dat door de Afdeeling eene Commissie „benoemd worde, ten einde te onderzoeken, of de Ne- „derlandsche Wetgeving, met het oog op de vorderingen „der Natuurkundige Wetenschappen en op de veelvuldige „vervalschingen van eetwaren en dranken, voldoende kan „geacht worden om die vervalschingen tegen te gaan en „de ingezetenen tegen de nadeelige gevolgen daarvan te „beschermen, en om, zoo dit noodig mogt gerekend wor- „den, aan de Afdeeling zulke voorstellen te doen, die aan „de Regering zouden kunnen worden gezonden” “? De Vergadering heeft besloten dit voorstel in benen te stellen van de H.H. vaN DER BOON MESCH, G. J. MULDER, . DONDERS, VAN HASSELT en VAN GEUNS, met verzoek om daarop de Afdeeling te dienen van berigt, voorlichting en raad. Ten gevolge van dit besluit hebben zij de cer het volgende te rapporteren: 1 Dat de vervalsching van eetwaren en dranken, nde a den laatsten tijd, zeer is toegenomen, zal ieder toestemmen, die nu en dan geroepen is deze te onderzoeken; en de duurte der levensmiddelen heeft niet weinig bijgedragen om aan de vervalschingen meerdere uitgebreidheid en algemeenheid te schenken. De vervalschingen inzonderheid van meel, van sommige broodsoorten, inzonderheid van die, welke voor de minvermogenden bestemd zijn, van gist, azijn, wijn, sui- kergoed enz, zijn menigvuldig, en van de meel- en brood- (ar) Eet voedend vermogen verminderd door de g niet alleen van minder stikstofhoudende bestand- aar soms zelfs van anorganische stoffen, en het mengde e meel voor beestenvoeder wordt soms tot het L voor menschen gebezigd. Hierdoor worden de in- * ‚van meer dan eene zijde benadeeld en aan het 10 endet bedrog ten prooi gegeven, terwijl de eerlijke | ar de mededinging niet kan volhouden en gevaar om, tot verzekering van zijn middel van bestaan, zich lijks aan vervalsching schuldig te maken. E ale. dige Nederlandsche Wetgeving is niet bij — vervalsching en hare nadeelige gevolgen te bee — — 818 van het Code Pénal bepaalt slechts, dat vexvalschte en voor de gezondheid schadelijke be- | — dranken zal hebben verkocht, zal rd — Art. 423 wordt op zeer verschillende wij- Erea en toegepast, en is ook daarom onvoldoende. De Wet van 19 Mei 1529, Staatsblad 1529, N°. 35, strek- 1 — om — vermenging van vergiftige of andere schadelijke _ zelfstandigheden in eet- en drinkwaren te beteugelen, en die tgesteld, nadat men ontdekt had dat sommige bak- de Brussel het brooddeeg met zwavelzuur koperoxyde ginkoxyde vermengden, is insgelijks onvoldoende om de d vervalsching tegen te gaan, en menige vervalscher 0 of niet vervolgd of vrijgesproken, omdat in Art. 1 slechts __ gesproken wordt van vergiftige stoffen. Elke vervalsching derhalve, hoe nadeelig voor de verbruikers, als zij slechts niet met vergiftige stoffen heeft plaats gehad, is niet straf- boar, en het zijn juist deze vervalschingen, die het meest Bente hebben. en het meeste schade veroorzaken, Hierdoor vordt voor allerlei valsche redenering over het niet of wel — van de bijgemengde stoffen voor de gezondheid, „gelegenheid geschonken, en is de regter belemmerd u den vervalscher te straten; en zoo doende duurt het (138 ) kwaad niet alleen voort, maar wordt door de straffeloosheid bevorderd; het onzedelijk bedrijf wordt als iets geoorloofds beschouwd en uitgebreid, en de maatschappij hong * opzigt zonder bescherming. Dit ons oordeel wordt niet alleen door de ane hier te lande, maar ook door de ervaring in België, waar, tot in Maart van dit jaar, dezelfde wet als in ons vader- land bestond, bevestigd, Ook daar heeft men het onvol- doende der bestaande wetsbepalingen ondervonden, en het in het belang der maatschappij noodzakelijk geacht, door nieuwe wettelijke bepalingen daarin te voorzien. De door de Regering voorgedragen wet is, zoowel in de Kamer der Volksvertegenwoordigers als in den Senaat, met algemeene stemmen, op twee na, aangenomen, en uit de beraadslaging bij die gelegenheid is het overtuigend gebleken, hoe drin- gend de behoefte aan deze wet geworden was, en waardoor tevens aan de met aandrang uitgedrukte begeerte van het te Brussel gehouden Gezondheids-congres en van de erve mie der Geneeskunde voldaan is. Ook in Engeland en Frankrijk heeft men tegen de hier be doelde vervalschingen nieuwe wettelijke bepalingen vastgesteld. Het is op grond van al deze feiten, dat de Commissie voorstelt, om zich met het voorstel van den Heer vaN Dem BOON Arsch te vereenigen, en de aandacht der Regering op dit onderwerp te vestigen en met ernst op voorziening in deze, zoo zeer door de belangen der ingezetenen gevorderd, aan te dringen. Mogt de Afdeeling in deze zienswijze der Commissie deelen, dan is zij bereid in de volgende verga- dering het concept van de missive aan de Regering. 2 te brengen” We Bij de beraadslaging over genoemd Verslag, waaraan de H.H. vaN HALL, VAN DER BOON MESCH, VAN GEUNS, DONDERS, VAN REES, d. VROLIK deel nemen, komen ter spraak de vraag, (189 ) deeling, waar het op wettelijke bepalingen aankomt, s, de kwestie in haar geheel te overzien en het doende der tegenwoordige wetgeving te beoordeelen; 00 ijk mag gerekend worden daarop het Letterkundige Afdeeling te vernemen; het ant- ‚de zijde der leden van de Commissie, dat er geene Ike bepalingen bestaan dan diegene, welke in werden genoemd, dat deze onvoldoende mogen den, waarbij op nieuw op het voorbeeld van s we gewezen; eindelijk dat, zoo het aanbod der — —⅛ steeds zal vrij blijven, zich daarmede te vercenigen of de gevorderde voorlichting elders te zoeken. * der beraadslaging, vereenigt de Vergadering 4 ingediend verslag en noodigt zij de Commissie ——————— — dier Afdeeling in eene volgende vergadering te dienen van den ontwerp-adres aan den Minister van Binnenlandsche renderen rage — ingezonden door den Heer aorTMAEKERS te Brus- lmet verzoek om de Afdeeling voor te lichten omtrent of het een nader onderzoek behoort te ondergaan Badell dee gedek — berigt hierop: dat dit Handschrift een overzigt bevat van de ontdekking der Slingeruurwerken door nvraneNs en van de verdere ver- beteringen, door onzen beroemden landgenoot aan de uur- _ werken aangebragt, alsmede van zijn astronomisch planeta- nim. Dit overzigt is geheel ontleend aan de algemeen be- À werken van wuvvamexs. Daaraan is toegevoegd de Opgave van eenige latere vorderingen in de kunst van het * (140) van een door den Heer Gorrmarkens zelven uitgevonden conisch uurwerk, de dagelijksche beweging der aarde voor- stellende. Overigens worden in het Handschrift noch his- torische nasporingen, noch wetenschappelijke onderzoekingen gevonden, waardoor een nieuw licht op de ontdekkingen van HUYGHENs geworpen wordt, ‚olan. is De — A geboden Handschrift niet behoort opgenomen te worden in de Werken der Afdeeling. Hij stelt der Vergadering voor, dat het Handschrift den schrijver worde teruggezonden met beleefde dankzegging voor de mededeeling daarvan en met kennisgeving, dat de Afdeeling zich met zijne uitgave niet kan belasten. — Wordt dien overeenkomstig besloten. — mijd meine the, De Heer Marres leest in eigen naam en in dien van den Heer Lonarro het verslag voor, op de in hunne han- n gestelde en door den Heer BIERENS DE HAAN aangebo- den verhandeling. De slotsom der beschouwingen van beide verslaggevers is, dat deze verhandeling, welke zich aan den vroegeren arbeid van den verdienstelijken schrijver aansluit, allezins verdient in de Werken der Akademie opgenomen te worden, en dat zij derhalve tot het in druk uitgeven daar- van den raad geven. Zij kunnen echter niet afzijn daarbij het voorstel te voegen, om den schrijver in overweging te geven, dat hij zijnen arbeid in de fransche taal overzette, en dezen daarin ter plaatsing aanbiede. Daartoe bestaan toch dezelfde redenen, als welke den schrijver in der tijd bewogen hebben om zijne Tables d integrales définies in die taal uit te geven. el De Vergadering vereenigt zich met de conclusie van het rapport omtrent het opnemen der verhandeling in de Wer- ken der Afdeeling, en noodigt, na eenige wisseling van ge- dachten, waaraan de H.H. STAMKART, MATTHES, DE HAAN en de Voorzitter deelnemen, den schrijver uit, om zijnen arbeid. (141) slak over te brengen. De Heer DE naa dankzegging aan H.H. verslaggevers voor hun eeste te vostogene, mist “elkânder in eie zijn. Hij Tov gesteld betoog tar plaatsing aan in de / waarna het in handen wordt Commissie van redactie v. Heer . ——— —„— » Bijzonderheden voor omtrent de ontleding van zoölogischen tuin te Amsterdam gestorven (Dendrolagus inustus) en licht zijne voor- | eenige medegebragte voorwerpen en af beeldin- ——— ä — in hare Werken. ze 2 en en AI 1 2 „ Wer — . laatste omvraag draagt de Heer vax mam het _ volgende voor: » neem de vrijheid, de aandacht der Akademie te ves- tigen op een werk, hetwelk Nederland hoogelijk tot eere _ heeft verstrekt, doch welks uitgave, door onderscheidene om- _ standigheden heeft moeten gestaakt worden. Ik bedoel de Hora Jawae van ons Medelid, den Hoogleeraar ruwe, cen _ wetenschappelijk prachtwerk, met hulp onzer Regering in —— — —-— Len II per 0 ‘ondersteund, waarin hoogst belangrijke en nieuwe _Indis e ee eee Into bij (614) het ophouden van genoemde ondersteuning en na den dood van wiLLEM II, heeft moeten gestaakt worden. Er zijn daarvan uitgekomen 42 afleveringen, elk van zes gekleurde platen in folio met den daarbij behoorenden tekst, waarin de natuurlijke familiën der Zkizantheae, Dipterocar- peae, Chlorantheae, Cupuliferae, Myricae, Balsamiflorae, Jug- landeae, Magnoliaceae, Anonaceae en Schizandreae, geheel wat onze Oost-Indische bezittingen aanbelangt, behandeld zijn, doch de Filices en Lorantheae slechts voor een ge- deelte; zoodat, met het einde der 42ste aflevering, het werk midden in de beschrijving eener Filiz, Polypodium Sub- digitatum, is blijven steken, terwijl er van de Zorantheae 28 platen zijn uitgegeven, waarvan de veen slechts tot die der 14de plaat reikt: efo bochten dd oem civic det il nd minder buitenslands, getuige talrijke getuigenissen, die ik daarover zoude kunnen aanvoeren, met welverdienden roem bekend is, op zoodanige wijze heeft moeten afgebroken wor- den, niettegenstaande de bouwstoffen, welke ik voor een goed deel gezien heb, daarvoor voorhanden waren; een groot gedeelte van het vervolg reeds afgewerkt was, en de schrij- ver zelf zeer gewenscht had, het werk naar behooren te vol- einden; doch hierin verhinderd is door het ongenoegzaam debiet, dat bij zulk een plaatwerk natuurlijk ligt het geval is, indien er geene genoegzame ondersteuning van 1 hand wordt gegeven. De vele lotwisselingen, welke onze politieke — het jaar 1828 ondergaan heeft, en finantiëele moeijelijkheden, waarmede wij zoo lang te kampen gehad hebben, mogen be- lemmeringen geweest zijn tegen de voltooijing van dezen arbeid, — thans, nu vrede en welvaart hier heerschen en de geldelijke aangelegenheden des Rijks zich in een gun- stigen toestand schijnen te bevinden, meen ik, dat deze vlek niet langer op onze wetenschappelijke letterkunde mag blij- ( M3 ) rust Bd jd gekomen dj ‘done’ voging “aan te enden, om het werk naar behooren ten einde te doen bren- ‚en alzoo de aanwezige, vele en belangrijke bouwstoffen Flora Javae ten nutte der wetenschap te doen gebruiken. meen alzoo aan mijne Medeleden in de Akademie de a g te mogen voorstellen, of zij het met mij wenschelijk en, dat de Flora Javae van den Hoogleeraar BLUME Ì worde en, zoo ja, eene Commissie te benoemen, om t den schrijver van genoemd werk in overleg te treden 1 over de beste wijze van voortzetting; om daarna, in naam 4 . cen voorstel te doen aan de Hooge Regering, einde hare krachtdadige hulp tot de voortzetting en ig van dit werk in te roepen.” Over dit voorstel geschiedt eenige wisseling van gedach- „ waarbij de volgende punten ter spraak gebragt worden: die vraag, of de Afdeeling zich geroepen mag achten voor- 8 stellen : aan de Regering te doen omtrent de voortzetting van 1 den arbeid van eenen nog levenden schrijver, die gerekend _ kam worden zelf voor deze voortzetting te moeten waken; * de opgave der redenen, welke tot het staken der uitgave van de Flora Javae voerden; de moeijelijkheid in eenige 1 n handeling hieromtrent der Afdeeling gelegen, _ vermits er belangen van derden mede gemoeid zijn; het | eee dan ook late gelegen liggen aan E 200 vele andere bouwstoffen voor de natuurlijke geschiede - á gen van Nederlandsch Indië, welke nog ongebruikt bleven ; E het voor de eer van het land minder gunstig feit, dat, na de openbaarmaking van 42 afleveringen, plotselijk de uit- 1 gestaakt is, schier in het midden eener zinsnede en aldus dat prachtwerk onvoltooid bleef. * Na afloop der beraadslaging besluit de Vergadering met gemeene stemmen, dat de Afdeeling het voorstel van den Heer van nauw nader in overweging zal nemen. De Voor- RR (bk) zitter noodigt de II. II. van Malz, pe vniben en near uit om daarop in de eerstvolgende e. te dienen van berigt, wih en mad. „ lte wegen ke walk, EH Niemand heeft iets verder. voor te stellen ‚en * ur wordt gesloten. 721 Mica ie ee mar ik 2 N * a 80 . 0 . ehe roads. ee OVERZIGT meal ab . g M — K DER IN DE MAAND JUNIJ 1856 DOOR De * KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN eren * BOEKGESCHENKEN. t | k ik eu 10 NEDERLAND. — akan N Kronijk van het Historisch genootschap gev igd te Utrecht. „Derde Serie. Dl. I. Utrecht 1855, 8% muitende ‘aat Codex Diplomaticus Neerlandicus. Vers van oor konden, betrekkelijk de vaderlandsche geschiedenis, Uit- gegeven door het Historisch genootschap gevestigd te Utrecht. 2e Serie Dl. III. Afd. 1. Utrecht 1855. 87. Tijdschrift ter Bevordering van Nijverheid. Uitgegeven door de Nederlandsche Maatschappij ter Bevordering van Nij- verheid. 2e Reeks Dl. IV. ge St. Bandar Ne „ n Inhoud: 1 Algemeen Verslag wegens dealer gente o ene rijk der Nederlanden, gedurende het jaar 1835. Nederlandsch Weekblad voor Genes kundigen. Af, * ＋ 2 en Mei 87. i ee ee Verslag aap den Koning over Eden — — der Pele | in Nederland. 1855. s Gravenhage. 1856. 5 adh enn — did kind * _(M5) hi Velen Vraagpunten des Tijds, | lie “redevoeringen, uitgesproken in de eve _JUYN Specimen e literis orientalibus, exhi- zezamak eee . 10 1 ; Witorichtitiche inleiding tt de t Nieuwen Testaments, ten gebruike bij de Aka- o Maren. Leden, 1856, 85. D Geschiedenis Eer dkunc „DE EN XK e 1954, 1858. 8. hs n Deel IX: e dee of Bees l Dostinchen. Noch iets over wEMBERICH van BERCHEM, Vice-Admi- en West-Vriesland. xn eldz verklaringen betreffende grensbepaling. BEM Ce V.D Damon. Gelderland. r ruorr De Heeren en de ‘Heerlijkheid van Keppel. 1. * Het proces van WI IULExA Graaf vaN DEN BERG, Stadbou- de Jezuïten in 1555. side-brief van karen van zoMOND, Hertog van Gelre. n n te Wunnen- ots over de dubbele ebbe in het jaar 1672. Out betrekkelijk de Geschiedenis dêr Spaansche heer- scha 1 ———— 5 ene . memon. Het Hof van Holland verleent wapens. . 4. pe meneren. Het dertiende artikel der Unie van Utrecht. Procedure over de werken van pavip dont. 83 op zont wo huis is verkregen. - 1 1 Blommestein. — Nog lets over den Rijnmond bij Fetten. v. b. newou. De verdeeling van Nederland in het Romein- (146 ) NEDERMETER VAN ROSENTHAL. Het geslacht van PANTHALKON in den slag bij Walef, naar een onuitgegeven familieverhaal. J. U. GREGORT. Nadere berigten omtrent de heldendaad van uE VAN BERCUEM. der r. NrHorr. Bijdragen tot de Geschiedenis van het vonni hof van Gelderland, ve A ns stukken. L. E. LENTING. Overzigt over de beweging van het jaar 1787, KEDERMETER VAN ROSENTHAL. Het Strafgeding tegen JOHáN van uns- SEN en DIRK VAN RUYVEN, naar oorspronkelijke bescheiden toegelicht. J. T. BODEL NYENHUIS. Verspreide bijzonderheden over NICOLAAS conxz. WITSEN, Burgemeester van Amsterdam. J. Dinks. Nieuwe bouwstoffen voor de Geschiedenis van het verblijf der Heidens of Egyptiërs in Nederland. NEDERMEYER VAN ROSENTHAL. Geheime brieven van de gezanten ne- VERNINGH en NIEUPOORT aan den Raadpensionaris Jona pe wirt. r. o. MOLHUYSEN. De Victualie-broeders of Likedeelers. P.C. 6. Guror. Rood, wit en blaauw, de Jandsheerlijke kleuren van Holland onder de Graven uit het huis van Beijeren; en graauw, na- melijk bleekblaauw, de kleur van de hofkleeding dier Graven. Hoe HANS RUYDINGEN scherpregter werd. 3 Eene anecdote uit den tijd van KAREL vax EGMoxp, Hertog van Gelre. De Dichtwerken van BirperDiJK 4e Afl. Haarlem. 1856 8°, Catalogus der Bibliotheek van het Genootschap tot Bevorde- ring der Genees- en Heelkunde te Amsterdam 1856, 8˙. Konst- en Letterbode 20—26. OOST-INDIË. Natuurkundig Tijdschrift voor Ned, Indië, ape * de Natuurkundige Vereeniging in Ned.-Indië, Dl. VII. N. S. Batavia 1856. 8“. Inhoud : J. k. HASSKARL. Observationes botanicae. b. W. ROST VAN TONNINGEN, Scheikundig ene % ON . water, Éfkomstig van Tjipamingies in Buitenzorg. line wi heid r. ARRIËNS. Beschrijving van eenen zelfregistrerenden 2 Bijdragen tot de Geologische en Mineralogische kennis van Ned. door de Ingenieurs van het Mijnwezen. G. A. DE LANGE. Verslag van de verrigtingen der geografische Ingeni- eurs in de residentie Cheribon. ° —_____- Geodesisch nivellement van de residentie Cheribon. ee ard | CRN BELGIË, 5 — Uitgaven van het Willems-fonds. Le VAND walt. Schets van België's toestand met betrek- RE de stactkunde, de zedelijke en Be bo- bee de Lands. Gent 1854. 8 neee, Doorzichtkunde of Perspectief. Gent 1855. 8°. * zerrensan. Bedenkingen op de Nederlandsche Schilder- sch hoo ‚ Gent 1855. 5°. © 8 Inleiding tot de Kruidkunde. Gent 1856. 6”. Versl 2 Werkzaamheden van het Bestuer gedurende Lans 8 * ‚jaer 1855, Gent 1855. 8“ gem AMERIKA. eme The physical R New-York ke His 1 DUITSCHLAND, f — —u—é— Vereines der Preus- dischen und Westphalen. Jahrg. 12, H. 3—4. 1g), M. 1. Bonn. 1855, 1856. 8. 1 1 ies (148 ) VAN DER MARCK. Kisenoxydulearbonat in sedimentúren Gebirgsarten. Quarzkrystalle von Ante, deren dunn: ren Entstehung. o. VON DÖNKINGHAUSEN, Tillaca Muscory der wen bude Flora. Jahrg. 13, H. 1. sn, Hen ZEILER. Ueber die Erosionserscheinungen am Rhein. e ee BECKHAUS. Beiträge zur Kryptogamen-Flora W. o. GoLpPOsS. Verzeichniss der bis jetzt in der Rhein- geer OREN phalen beobachteten Land- und Wassermollusken, nebst kurzen Be- merkungen über deren Zungen, Kiefer und Liebespfieler. K | Abhandlungen der Senckenbergischen Naturforschenden Ge- sellschaft. B. I. Afl. 2. Frankfort M. 1855. 4“. Inhalt: u. Lass, Ueber Parasiten in der Niere von Helix. Ams C. METTENHEIMER. Anatomisch-Histologische Untersuchungen ber den | Tetragonurus Cuvieri Risso, | v. SCHARFF. Aus der Naturgeschichte der Krystalle. ( | GRUNERT. Archiv der Mathematik und bee Theil XXVI. H. 2. Greifswald 1856. 8“. Inhalt: mi , d. posror. Mémoire sur une méthode nouvelle de transform des coordonnées dans le plan et dans l'espace, avec a n aux lig- nes et surfaces des deux premiers degrés. 10 177 GRUNERT. Ueber ein Theorem von Fagnano. w. Cioowskl. Ein Beitrag zur Inhaltsberechnung der Körper. OETTINGER. Zusätze zu $ 7 und $ 9 der Beiträge zur Summirung der Reihen im 26 Bande, 1 Heft, S. 21 u, ff. des Archivs. R. Horrz. Kriterium der Convergenz und Divergenz der Reihen F. EINFERDINGER. Ueber die Werthbestimmung von Funetionen ie un- bestimmter Form. Ueber die Eigenschaften der Summe einer combina- torischen Reihe. Zwei Gedichte von TYCHO DE BRAHE und KerLER, GRUNERT. Neuwe näherungsweise Auflösung der Keplef sche Aufgabe. Greifswald 1856. 8°, Zeitschrift des Deutsch-Oesterreichischen Telgrphen-Verins Jahrg. III. I. 2, 3. 4°. * J. C. d. LUCAE. Schädel abnormen Form's in inter Abbildungen nebst Darstellung einiger Entwickelungs- RUSLAND. t sur 70 séance extraordinaire solennelle du 28 Dé- * — 1855 à Foccasion du Jubilé semi-séculaire de ges é Impériale des Naturalistes de Moscou. Moscou 1 1 er re eva rotes KAA HI Horus Oeuvres ‘anatomiques, physiologiques et es de Galien, traduites sur les textes imprimés eri mer vrl de sommaires, de notes, de t de * ou étude biographique, li 1e sur Gallen. Tom. II. Paris 1850. og 4 eef E E '… ren i stat int! hd 240 Vas STe 1 ens, stier maw air ois ohni OUT and eine Mays vemiohe slk clai seb abu man Nu U b ien ne A 4 von eee en apr elkenien. a een zoeeih zlA mourn De 1 Geistes viv} Had ee obo dt ken gun inte! Hd. ub ús 10 16100 MERIT! Ì Hm ar are % Münden n bau reg 10: b i el e n i. she er natie 21 wis 81 EUT rt Y RSL. HN MEDED, AFD. NATUURK. DEEL v. 11 N 2 BRIEFWECHSEL Ai Ann ZWISCHEN HERREN STAATSRATH ban OTTO STRUVE, Astronom an der Sternwarte zu Pulkowa, F. MAISER, Director der Sternwarte in Leiden, ünen DIE tk Shins al ÄNDERUNGEN IN DEN DIMENSIONEN DES n MITGETHEILT VON Fr. K 4 15 E . In den Sitzungs-Berichten der Kön. Niederländischen | Akademie der Wissenschaften (Verslagen en Mededelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen) Theil III. Pag. 116, findet sich ein von mir eingesannter Aufsatz, unter den Titel: De stelling van orro srnuvs omtrent het breeder worden van den ring van Saturnus, getoetst aan de handschriften van nuiwaens, en de naauwkeurigheid der latere waarnemingen. Als dieser Aufsatz in Russland bekannt worden war, hatte Herr Staatsrath o. stRuve die Güte mir brieflich seine Bemerkungen mitzutheilen, über die Gründe meines Zweifels an die Richtigkeit seiner Be- hauptung, dass die Breite des Saturnringes sich stätig ver- grössert. Ich habe Herrn Staatsrath o. sTRUVE mit meinen Gegenbemerkungen dazu bekannt gemacht, und so hat mein Aufsatz einen Briefwechsel zwischen Herrn Staatsrath 0. srnuvz und mir hervorgerufen, dessen Veröffentlichung schon längst statt finden sollte, aber, verschiedener Um- (151 ) u, bis heute verzögert ist. Ich theile hier- jelte Briefe mit, aus denen es sich von wird, warum ich ihre Veröſſentlichung für zu halten glaubte. Aus diesen Briefen habe freundschaftlichen Bezeugungen und Mitthei- gehalten, welche sich nicht auf den ange- — die Aenderung in den Dimensionen e ese > 1 ” e echielten vir den Band der Ver- Königlich Niederländischen Akademie der velcher Ihre Kritik meiner Arbeit über enthält. Ich habe mich sogleich daran de aufmerksam durchzulesen und bin, trotz gkeit welche die mir bisher ganz ungewohnte zu verstehn welche Einwendungen Sie gegen st erheben. Ich halte es für meine gegenüber anzuerkennen, dass Sie von dem aus, den Sie bei der Beurtheilung mei- eingenommen haben, Ihre Sache ausgezeichnet dass Sie in der That fast jede erdenk bare Seite in den Grundlagen meiner Rechnungen — haben; kann aber demungeachtet nicht zugeben dase Ihre Folgerungen stichhaltig muss gegen dieselben auf das entscheidendste (152) zur Aufgabe gestellt haben an den Gebäude zu rütteln, und dadurch der ganzen Arbeit gegenüber eine ſeindse- lige Stellung annehmen; dass Sie ferner in Ihrer Kritik vollkommen ausser Augen lassen, auf welchen Wegen die Natur wissenschaften gefördert werden müssen, und mir sogar die Anerkennung verweigern, auf dem von mir ein- geschlagenen Wege redlich und gewissenhaft zu Werke gegangen zu sein. Ein raisonnables Scepticismus in wis- senschaftlichen Dingen ist gewiss im höchsten Grade lo- benswerth, und trägt unstreitig besonders Kr terung der Wissenschaft, und dadurch ‘zu 10 Torta. ten derselben bei; aber ich glaube dass es zum entschie- denen Nachtheile der Wissenschaft führen muss, wenn ihm eine solche Ausdehnung gestattet wird, wie Sie ihm in Ihrer Beurtheilung meiner Schrift einzuräumen scheinen. Nach Ihrer Meinung dürfte auf keine der ülteren Beobach- tungen des Saturns ein Gewicht gelegt werden, denn das ist im Grunde der eigentliche Sinn Ihrer Kritik. Aber in ähnlicher Weise, wie Sie hier geurtheilt haben, müsste denn auch in den meisten andern Füllen, vo ultere Beo- bachtungen in Frage kommen, geurtheilt werden, und jeder Astronom wäre darauf angewiesen nur bekannte Formeln auf von ihm selbst angestellte Beobachtungen anzuwenden, und sich jeder Schlussfolgerung enthalten, 1 wenn nicht die Grundlagen derselben sich unter seinen eignen Augen auf handgreifliche Weise dargestellt haben. Es würde die Astronomie ganz auf hören eine speeulative Wissenschaft zu sein und jeder andere Fortschritt, ausser dem rein technischen, wäre unmöglich.? „Die Aufgabe, die jeh mir nach jee | dunklen Ringes gestellt hatte, und die besonders durch die an demselben vermutheten und später entschieden constatirten raschen Veranderungen in seiner Erscheinung hervorgerufen war; bestand darin, die vorhandenen alt (183) „au prüſen. um zu untersuchen ob sich auch vielleicht Veründerungen in dem helleren Ringe erkennen liessen. Die Ant- aus und zwar drngte sich mir die ) g von der Richtigkeit derselben so entschie- — N — — —ĩ 4 ung an, — von 1 — mei- _n er eit „Messungen mit denen meines Vaters, haben m Eode alle auſgefundnen älteren Beobachtungen, ohne Ausnahme, nur dazu beigetragen, die sich gleich anfangs bond gebende Veränderung zu constatiren. Dürſen wir 1 an eine solche auch wohl billigerweise noch zweifeln, wir nur das ganz unveränderte numeeN’sche Zeug- Verhultniss der Breite des Zwischenraums mtbreite der Ringe, nämlich 1: 1 (aequare, ge- ezcedere) mit dem Resultate meiner Messungen I: F In der That dürſte das nur daun ge- wenn wir erst entschiedene Anzeigen von der einer bedeutenden negativen Irradiation haben, he Anzeigen ſchlen, meines — od h gänzlich.” ° aul speziell meiner Arbeit aum Vorwurt ach ist, dass ich, einer vorgefassten Meinung zu Liebe, mit dier Imadistion villkührlich verfahren bin. Erlauben Sie mir dagegen zu bemerken, dass auch ohne die Lrradia- tion in Anschlag zu bringen, die beobachteten Unter- cchiede zu augenfällig sind um nicht Verunderungen im Systeme, in dem von mir angegebenen Sinne, annehmen zu Jassen, und dass die Berücksichtigung der Irradiation vor- 1 — nur dazu hat beitragen sollen, dio Ouuntitat der 2 „derungen, so viel als möglich, zu ptücisiren. Ich vollkommen mit Ihnen darin überein, dass dusje- mige, wos gewöhnlich mit Irradiation bezeiehnet wird, ein de 1e (154) vager Begriff sei, und dass ihr Betrag für verschiedene Fernröhre, wahrscheinlich auch für verschiedene Augen, erheblich verschieden sein mag. Aber die Existenz des Phünomens; nämlich dass schr leuchtende Körper zu gross erscheinen im Vergleich mit weniger leuchtenden, kann doch wohl nicht geleugnet werden, und eben so wenig dass dieses Phänomen sich im allgemeinen um so stürker zeigt, je schwächer die optische Kraft des angewandten Fernrhors ist. Wenn ich daher die Irradiation gar nicht in Betracht ge- zogen hätte, so hütte mir daraus mit Recht von allen Astronomen ein Vorwurf gemacht werden “können: Leh musste daher auch, um zu etwas genaueren Zahlenwerthen zu gelangen, die Irradiation in die Rechnung einführen, freilieh nur durch Schätzungen, weil kein bestimmtes Maass dafür vorhanden war; ich glaube in diesen Schüt- zungen nicht die Gränzen der Billigkeit überschritten zu haben. Demnach beziehen Ihre Einwürfe sich nur auf die von mir hingestellten numerischen Werthe der Ver- ünderungen, und gewiss wird das astronomische Publicum es Ihnen Dank wissen, dass Sie dasselbe noch deutlicher auf die Quellen der in diesen Zahlenwerthen existirenden Unsicherheit aufmerksam gemacht haben. Sie werden aus Pag. 19 et seq. meiner Abhandlung ersehn haben, dass ich mich selbst in Verlegenheit über die anzunehmenden Werthe der Irradiation befunden und dass ich das auch ausgesprochen habe; aber ich hätte vielleicht am Ende jener Section meiner Abhandlung noch einmal darauf zu- rückkommen sollen, und zum gefundenen Werthe der juhr- lichen Veränderung, von 0, 0130, eine Reservation in dieser Beziehung hinzusetzen sollen. Das ist übrigens einigermassen dadurch geschehn, dass ich am Schluss der Abhandlung, bei der Zusammenstellung der Ergebnisse, die Lahlenwerthe ganz ausser Spiel gelassen habe.“ „Dass durch die Einführung des von mir angenomme- (155 ) 3 nen Betrages der Irradiation für die Beobachtungen von 1 — — — eine so auffallend regelmässige Folge ö e 25 erzeugt ist, sche ich selbst nur als E ei gldokliehes Spiel des Zufalls an. Die Verhältnisszahlen N hatten aber auch erheblich anders ausfallen können, und doch wüäre der Hauptsatz, um den es sich handelte, dass nmlich Veränderangen, in dem von mir angegebenen Sinne, im Saturneysteme vor sich gehn, nicht dadurch gefährdet. _ Es liegt nabe bei unerwartet guten Uebereinstimmungen wischen Beobachtungen und gewissen Theorien, ein mehr oder weniges bewusstes Künsteln an den Beobachtungen w -argwöhnen, und das um so mehr, wenn dazu ein so bequemes und geduldiges Mittel wie die Irradiation gebo- ten ist, und ich gestehe dass ich aus diesem Grunde, bei der Abfassung der Arbeit, fast gewünscht hütte, die Ueber- einstimmung wäre eine etwas weniger vollkommne gewesen. Aber in der That, ich sah nicht ein und weiss auch jetzt nicht, welche auch nur einigermassen befriedigende Voraus- setzungen gemacht werden könnten, durch welche die Ver- haltnisszahlen erheblich verändert wurden. Natürlich durfte dieselbe auch nur für die alteren Instrumente als von be- _ trächtlicher Grösse angenommen werden, indem die neuern Instrumente, wie das uenscneut’'sche Spiegeltelescop, und die Dorpater, Berliner und Palkowaer Refractor durch die mit der sie schwierige Doppelsterne auflösen, ja auch selbst im Saturnsystem, durch die Deutlichkeit mit der sie die Theilung der beiden Ringe zeigen, den Beweis lieſern, dass bei ihnen die Irradiation fast als ver- schwindende Grösse ungeschn werden darf.“ »Als allgemeine jedoch vielleicht wesentlichtste Bemer- kung za Ihrer Kritik muss ich noch hervorheben, dass 4 die 3te Section meiner Abhandlang, jedenfalls auch in Ver- bindung mit den andern Seetionen derselben, in's Auge (156 ) geſasst werden muss. Die auf Pag. 5 ausgesprochene Ver- muthung, dass in dem dunklen Ringe rasche Constitutions= wechsel vor sich gehen, hat durch Lassrur’s PU a in Malta und meine eigenen späteren eine ü Bestütigung erfahren, indem der schwarze Streif cc, den ich und zwar nicht ich allein sondern viele andere mit mir hier in Pulkowa auf das deutlichste im Herbst 1851 sahen, bereits in 1852 nicht mehr existirte, oder wenigstens sich so modificirt hatte, dass er nicht mehr erkennbar war. Wir haben also hier Veränderungen im Systeme der Sa- turnringe vor Augen gehabt, und können nicht umhin diese Veründerungen als ein günstiges Zeichen für dio Richtigkeit der anderen hervorgehobenen Veründerungen in seiner Erscheinung anzaschn. Endlich deuten auch alle in der 4ten Section des Memoires angeführten Beobach : tungen über das Verhalten der beiden hellen Ringe zu einander auf Capital changes in its construetion““ wie sich w. HERSCHEL ausdrückte, und müssen gewiss in ihrer Gesammtheit wesentlich dazu beitragen das Vertrauen in die allgemeine Richtigkeit des in der 3ten Section aufge- | 8 | stellten Satzes zu vermehren.” 0 verleiden l »Ich gehe nun noch zu einigen spezielleren Bemerkun- gen zu Ihrer Kritik über“: „e eee? „) Sie machen der Königl. Gesellschaft in London einen Vorwurf daraus, dass dieselbe, zur nühern Brörte- rung der Frage, das in ihrem Besitze befindliche nuignx- sche Fernrohr von 123 Fuss Focallânge benutzen lassen will. Bei Ihren Einwendungen übersehn Sie aber dass es genau dasselbe Fernrohr ist, welches BRADLEY zu seinen von mir angeführten Messungen ange- wangt hat, dass also die vorgeschlagenen Untersuchungen, über deren Vornahme ich mich herzlich, gefreut habe, durch Vergleichung mit den nnabrxv'schen Beobachtungen auf die Frage ein helleres Licht werſen sollen, und nicht etwa, (157 ) „ durch Bestimmung der Irradiation für die nungen. Für letztere könnten wir in at — gewinnen, wenn die von N HUIJGENS selbst verfertigten Fernröhre oder die deren er sich gelegentlich zu seiner Beo- n bedient hat, noch existirten und für den an- k auf Saturn gerichtet wurden. Da aber Kritik über die Existens jener Fernröhre nichts so scheint mir der von der Royal Society einge- schlagene Weg der einzige zu sein, der in jetziger Zeit —— Schritt weiter in dieser Angelegen- beit führen kann. Mit Ungeduld sche ich daher den von Herrn au zu erwartenden Beobachtungen entgegen.“ Sie über die in den uuiscen’schen Manuscrip- Darstellungen des Saturns mitgetheilt vom höchsten Interesse. Ihren Folgerungen aus ich aber durchaus nicht beistimmen. Wie sagen sind die Darstellungen nur rohe Feder- _geïehnungen gewesen, wahrscheinlich während der Beo- bachtungen oder unmittelbar nachher ent worſen; wir kön- eee denden im allgemeinen nichts weiter ab- * dass sie überhaupt mit den von ubtanss in einen Schriften gemachten Aeusserungen übereinstimmen, und es darf sich niemand beikommen lassen, dureh directes Abmessen derselben, über die mehr oder weniger veränder- k des Ringes ein Urtheil abgeben zu wollen. . Dimensionen der Ringe zu uurGeNs Zeiten dür- ſen wir uns einzig und allein nur daran halten, was er belbst ale das Resultat seiner gesammten Beobachtungen in seinen Schriſten niedergelegt hat. Dass er in seinen Acusserungen nicht leichtfertig verfahren ist geht schon allein aus dem Zusatze = Certiusque deinde, quae mihi rg fuit” deutlich hervor, Wenn wir daher 3 Folgerungen abweichen, indem wir uns dabei (158 ) auf jene flüchtigen von ihm selbst entworfenen Teich- nungen berufen, so würden wir damit die Gewissenhaftig- keit und das Urtbeil Ihres unsterblichen Landsmannes angreiſen.“ ' Aarm „Dagegen ist die handschriftliche Notiz zu den Beo- bachtungen vom Sten December 1675 ein wesentlicher Beitrag zur Bestätigung des von mir in der 4ten Section meines Memoires aufgestellten Satzes über die -ungleich- müssige Veründerung in der Breite der beiden Ringe. Sie zeigt dass die von mir gegebene Erklärung über den Sinn der cassini’schen Worte, im Gegensatz zu der zacu’schen Auflassung, vollkommen richtig gewesen ist, indem sie ausdrücklich sagt parte dimidia exteriori.”” Und dieser Ausspruch wird durch die, wie Sie selbst sagen, sorgfäl= tigere Leichnung von jenem Tage vollkommen bestütigt. Ferner liefert jene Notiz und auch die damit verbundene Zeichnung, wie Sie selbst bemerken, einen Beweis, dass der dunkle Ring schon zu uuiscens Zeiten bestanden hat, bietet also noch eine Erweiterung zu dem von mir in der 2ten Section meines Memoires behaupteten Satzes, dass der dunkle Ring wenigstens so lange bereits bestanden hat, als wie es Fern röhre gegeben hat, die im 8 sind ihm zu zeigen.“ #4) Die Beobachtungen von MAIN vom Jahre 1840-wáren meiner Aufmerksamkeit entgangen, als ich meine Arbeit verfasste. Wenn ich sie aber damals auch gekannt hätte, würde ich ihnen doch nicht einen gleichen Werth mit den andern vorhandenen Messungen aus nahezu derselben Periode zugeschrieben haben. Sie sind entschieden mit einem zu schwachen Werkzeuge und nur an einem ein- zigen Tage, bei sehr niedrigem Stande des Planeten an- gestellt; und dass der Beobachter selbst ihnen keinen er- heblichen Werth einräumt, geht aus der Bemerkung zu der Messung des Durchmessers des Planeten ## These (159 } measures almost impracticable”” deutlich genug hervor. | ne Mamuigen von 1853 sind mir noch nicht . ; falls aber zu denselben, wie ich vermathe, dasselbe ater und dieselbe Beobachtungs- methode wie von 1840 angewandt ist, so würden auch diese meinen Augeny bei aller Achtung für die Geschicklichkeit des Beobachters, doch nur einen geringen Werth ‘haben. Es scheint mir nämlich die Methode der ernie Heliometerprincip in diesem Falle J besondere Schwierigkeiten zu stossen, namentlieh a Durchmesser des inneren Ringes betrifft, und js so sehr, dass ich geneigt würe selbst Schützungen nach | | eine höhere Genauigkeit zuzuschreiben.“ n Der Untersehied von 0% 7 zwischen meines Va- N ters und meiner eignen Messungen des Abstandes des mimnnern Randes des innern Ringes vom Planeten, muss ent- schieden andern Gründen als bloss zufälligen Fehlern zu- werden. Abgeschn von vielfachen Vergleichun- Messungen, die nirgends solche Diſſerenzen — twe bemerkt haben dass alle übrigen von uns beiden an Saturn gemessenen Quantitäten vortreff- neh unter einander stimmen. Warum sollte denn also in diesem einen Falle, wie Sie vermuthen, die Diffraction wirken und doch auf keine der andern gemessenen Qaan- _ fitten, 2. B. auch nicht auf die ganz unaloge Quantität af. Uebrigens bemerke ich dass ich zur Vermeidung der Diffraction alle meine Messungen im schwach erleuchteten Felde angestellt habe, so dass dadurch gewissermassen die Dammerung, die bei den Beobachtungen meines Vaters atattgeſunden hat, ersetz wird. Auch füge ich noch in Detriſl meiner Beobachtungsmethode hinzu, dass ich die Messungen nur mit einfachen Micrometerfaden ausgeführt habe, indem ich so eine höhere Genauigkeit zu erreichen erwartete, als durch die doppelten Faden.“ (160) eln dem Vorstehenden habe ich, nach meiner Ansicht, die wesenlichsten Bemerkungen zu Ihrer Kritik zusam- mengestellt. Einige spezielle Bemerkungen, zu denen ich vielleicht noch durch Ihren Aufsatz veranlasst wäre, un- terlasse ich hier, weil sie zu weit führen würden und den Gegenstand, um den es sich vorzugsweise handelt, nicht direct berühren. Ich bitte Sie die gemachten Bemerkungen in reilliche Erwägung zu zichn, und überlasse es Ihrem eigenen Ermessen ob Sie dieselben auch der Köuiglich Niederlündischen Akademie der meeer ern wollen. Da Sie Ihre Kritik in den i gelehrten Corporation veröſſentlicht haben, so würden die- selben meines Erachtens auch der geeignete Ort für die Veröffentlichung der von mir gemachten Ich wage zu hoffen dass die letzteren, venigstens in eini- gen Beziehungen, Ihre Ansichten über meine Arbeit gün- stiger stimmen werden und würde mich sehr freuen wenn Sie mich dessen durch einige Worte i Unser verewigter Freund SCHUMACHER- den Ausdruck zu gebrauchen: e d und ermahnte dabei in wissenschaſtlichen Streitfragen im- mer die wissenschaftliche Würde aufrecht zu halten. In solchem Geiste geführte Streitsachen können in der That nur die Wissenschaft fördern. Von diesem Gesichts- puncte sche ich auch Ihre Einwendungen gegen meine Arbeit an und danke Ihnen für die Gelegenheit die Frage noch wieder etwas näher erörtert zu haben,“ nell eee ee eee on eee eee ee 1914 . 9 * uin. — . 0 . ei ille et «5 roi Piat l. A iben Dre „Abgesandt 0 alt ien ie den 18% Oct. 1855. (Ges) OTTO STRUVE, aa En lor west zoelast vend) dln een (161 ) ————ů | Leiden, 12 Not. 1895. vaa iiet HDS A * „ 8 enen erfreuliche Befairang dass Männer, welche in der Wissenschaft eingenommen haben, | lic ddie durch Humanität auszeichnen, und di leistete mir auch die Art und Weise 4 En Se ae Aufsatz über den Saturn viederle- E ich Sie von der Unrichtigkeit Ihrer nicht überzeugt zu haben scheine. Es ist 8 missbilligen dass Sie ein grosses Gewicht legen Í tn amd. welche Ihrer Behauptung günstig sind, — scheint, betreffen Ihre Bemerkungen weit 5 t als die Hauptsache, warum es sich eigent- handelt. Diese Bemerkungen lassen sich, meiner nach, günzlich auflösen, und Ihr geehrtes Schrei- e Ansichten über die stätige Zunahme der — mringes durchaus nicht geändert.“ Eene at Ihnen Leid dass ich nicht auf das veer: E dienstliche Ihrer Arbeit eingegangen bin, aber erlauben Sie 1 dir die Demerkung, dass ich keine Recension Ihrer Ab- 3 versprochen oder beabsichtigt habe; dass ich dAlusig und allein Ihre Behauptung uber die Aenderung des _ Saturnringes an die Manuscripten von uuizauss und die Genauigkeit der spätermr Beobachtungen habe pruſen wol- len; dass es Niemandem in den Gedanken kommen wird eine Arbeit des Herrn orro srnove alle Verdienst ubzu- _ sprechen und dass dieser Verdienst, Ihrer zahlreichen und Vichtigen Arbeiten wegen, zu gross ist, um meine An- deutung zu bedarfen. Sie sagen dass ich ausser Augen 1 habe auf velchen Wegen die Naturwissenschaften 1 (102 ) gefördert werden müssen, aber ich meinte dass dieses, bei Ihrer Untersuchung uber den Saturn, gerade Ihr Pehler war, und diese Meinung hat mir zu meinem Aufsatz Ver- anlassung gegeben. Es ist mir nicht unbekannt dass die Natur wissenschaften Untersuchungs- Hypothesen bedürfen um gefördert zu werden, aber ich meine auch dass es einen grossen Unterschied giebt zwischen einer Untersuchungs- Hypothese und ein positives Resultat der Wissenschaft. Wenn man als Resultat ausgiebt was noch | Hypothese ist, so läaft man Gefahr wichtige Untersuchun- gen unzeitig zu unterbrechen, Irrthümer in der Wissen- schaft einzuführen und Sie in ihrer Förderung zu hem- men. Die Astronomie ist vielmehr eine exacte als eine speculative Wissenschaft. In ihr ist es nicht erlaubt ale erwiesen zu betrachten, was nicht unzweideutig aus den Beobachtungen hervorgeht. Es würde thörisch sein frü- here Beobachtungen in jeder Beziehung zu verwerſen, aber doch ist es nicht erlaubt daraus Resultate abzuleiten, zu denen sie nicht fähig sind. Wenn ein Resultat von einer Grösse einer Secunde abhüngt, so müssen die dazu anzu- wendenden Beobachtungen wenigstens innerhalb einer Se- cunde zuverlüssig sein. Zeigt es sich, bei einer genauen Untersuchung, dass ihre Fehler grösser als eine Secunde sein können, so erlauben sie das genannte Resultat nicht, wie auch das Spiel des Zufalls das Gegentheil anzadeu= ten scheint. Ich habe nichts anders gethan als die ver- muthliche Fehler der Beobachtungen zu ermittlen, um diese zu vergleichen bei den kleinen Grössen, die über die Richtigkeit oder Unrichtigkeit Ihres Resultats entschei- den müssen, und ich meine dadurch die Art, worauf die Astronomie allein gefördert werden kann, sehr ue achtet zu haben.“ . ires „Auch ich habe nichts Wirkliches aus der Fee machen können. Ich habe das Bestehm einer negativen ( 168 ) icht behaupten wollen, aber ich meinte doch dass nuiscexs dunkle Flecken von einer Se- 8 er wenigstens nicht kleiner sah als sie viren, nicht ausser Betrachtung lassen zu dürſen, * werden muss ob er die Raume, zwischen m des Saturns, betrüchtlich zu klein gesehen hat. immtheit der Irradiation vergrössert. meiner Mei- die Unsicherheit jeder Schlussfolge aus den Beo- über die Veränderlichkeit des Saturnringes ge- mogen, und eine Schätzung ihres Zahlenwerths kann diese Un- __sienerheit nicht aufheben. Die Veränderungen, welche der Eend gezeigt zu haben scheint, sind allerdings merk- 7 | doch können sie nichts beitragen zur beantwor- Frage, um welche es sich hier aufschliesslich han- Zunahme in der Breite des helleren Saturnringes, die Beobachtungen von früherer und späterer Zeit, unzweideutige Weise erwiesen wird.“ Ihre nn Bemerkungen habe ich das Fol- zu antworten.” E ie Ich bleibe bei der Meinung, dass eine Untersu- chung mit den Gläsern der Royal Society nichts Wesent- spricht, selbst nicht um zu entscheiden ob Sa- turn sich, seit baabtzv's Zeiten, geändert hat, und ich babe den Grund dieser Meinung schon in meinem Auf- Da wir jetzt mit dem Vorkommen des durch krüſtige Fernröhre bekannt sind, muss sich —— durch ältere Fernröbre betrachtet, uns wohl zeigen, als derselbe damit von früheren Astronomen ist, und um uns davon zu überzeugen bedürfen wir wirklich nichts mehr, als den von mir schon angeführten __Uwstand, dass die Abplattung des Jupiters sich jetat, mit einem der klei 5 * Ee n; d Lr af * 139 2 * a mit weit kräftigeren Ferutohren nicht bemerkt (164 ) hat, und cassint, selbst in spüterer Zeit, ihre Existenz bezweifelte. Ueberdiess bleibt es ungewiss wie uabtar den Saturnring gesehn hat, indem er nur zwei Messun- gen des innern Durchmessers hat hinterlassen, welehe um 1,54 von einander verschieden sind, während eine Aen- derung des arithmetischen Mittels aus beiden Messungen von nur einer Secunde schon hinreicht um die Breite des Ringes in Uebereinstimmung mit den im Jam dan S. Exc. Herrn Staatsrath W. srabvx a sungen zu bringen. Wir dürfen hierbei auch nicht über- sehn dass W. Ukkscuztl den Mars in einer beträchtlichen Abplattung und den Saturn in einer abnormalen Gestalt meinte beobachtet zu haben, während wir doch jetzt, mit seinen Telescopen, gewiss keinen Spur davon bemerken würden, und doch daraus nicht ableiten werden, dass diese Körper schr grossen ue in ihrer Gestalt unter- worfen sind.“ binnen onin Jus 2) Ihre Schlussfolge aus meiner Vergleichung der muis- GEN'schen Manuscripten mit seinen Worten in den Cos- motheorós und das Systema Saturnium hat mir viel Leid gethan, da sie sehr geeignet ist um bei meinen Landes- genossen einen Schatten auf mein Patriotisme zu werſen, und jede historische Untersuchung unmöglich wird, wenn man solche Schlussfolgen zu befürchten hat. Um den Werth eines Resultats, von einem früheren Astronomen erhalten, zu prüfen, nimmt man immer, wenn möglich, zu dessen Original- Beobachtungen seine Zuflucht. Das- selbe habe ich gethan, und es ist gewiss zu weit getrie- ben daraus den Grund einer Beschuldigung zu machen. Huiscens hatte mit den Dimensionen des Saturns nichts zu gewinnen oder zu verlieren, und seine Aeusserungen darüber eignen sich daher zu Schlussſolgen über seine Gewissenhaftigkeit nicht. Es war nur die Frage ob seine Worten entweder nur eine Meinung, oder ein positives Re- (165 ) sultat eine —— Untersuchung ausdrucken. Die 1 dn n des Saturns, wie roh sie sein mögen, haben 1 r — orte, welche woiscess den Dimensionen des Saturns et bel. Es lässt sich nicht denken dass uuucess, n u Abbildungen, den Saturn absichtlich unrichtig t haben wird, und es war ihm gleich leicht den Rin; en ie vii als eine unrichtige Breite zu geben. rd nes Worte ein Resultat einer strengen Unter- uchang, sc daes sie auch mit dessen Original-Beobach- ungen 1 sein. Sie sind damit aber in * ieders und daraus habe ich die Schlussfolge ab- 8 lei itet, ‚damn die Worte von uuIcExs nur eine Meinung ausdrbeke wahrend ich auch in meinem Aufsatz die rt habe, warum ich glaube dass sie nicht das tat einer überzeugenden Untersuchung sein konnten. Der 20 a r „„ certiusque etc. hat keine grosse Kraft, wenn er in seinen Zasammenhang mit dem ganzen Sinne g n er vorkommt betrachtet wird, welcher Sinn ade ist: „ Latitudinem vero spatii inter annulum 3 e Saturni interjecti, aequare ipsius annuli latitu- 4 * vel excedere etiam figura Saturni ab aliis observata, Eertiusque deinde quae mihi ipsi conspecta fuit, edocuit.”” Wenn die Tagebücher von uuiscens nichts beitragen 5 um beine Worte in den Cosmotheoros und in das Sistema Saturnium au erluutern; wenn seine dort gege- benen Abbildungen ungeeignet sind um Ihre Behauptung des Saturn-Systems zu wieder- . vo scheint es mir schr gewagt elue dieser Abbil- ‚mn einer —— dieser Behauptung zu eg 295 — meinem Autiate oasdrook lich ee _klär t an den Messungen des Herrn wars, im Jahre 1840 ührt, keinen besonderen Werth zu hegen. Die neue enn EN MEDED. AFD, NATUURK. DEEL V. 12 (166) Messungen des Jahres 1853 muss ich jedoch so hoch schützen als die prapuev’schen des J 15 Die neuen Messungen des Herrn mars sind schr a mit einem neuen Mierometer und nach einer neuen bachtungsmethode ausgeführt, bei denen von keinem - most impracticable““ mehr die Rede war. Der eaf > crometer wird vom Herrn main sehr gepriesen, wa nain anbillig seinen Messungen nicht wenigstens dasselb recht als den prapuer’schen anzuerkennen. hre / chung mit den pranvev’schen Messungen, 134 Jahre früher angestellt, lässt aber durchaus keine Aenderung de Dimensionen des Saturnringes erkennen,“ Webel 7 #5) Gewiss ist es schr merkwürdig dass Sie, mit, dem Pulkowaer Refractor, die übrigen Dimensionen in volkommne Uebereinstimmung, aber den innern Durch- f messer des Ringes viel kleiner gefunden haben 8 Exc. Herr Staatsrath w. stnuve im Jahre 1826. Unterschied ist aber für mich nicht Anteske n hier mit unserm Refractor den Saturnring weit oi a ei als er von Ihnen gemessen worden ist. Zeigt sich der Saturn mit dem Pulkowaer Riesenrefractor, zelt f anders als mit Refractoren von kleineren L können auch Ihre Messungen nicht unmittelbar früheren verbunden werden, welche alle mit weit kleinere Instrumenten ausgeführt worden sind. Der Unterschied wischen der Breite des Saturnringes, wie unser I eſracto diese zeigt, und das Resultat Ihrer Messungen ist so a fallend, dass man durchaus keine Manage: braucht g es zu bemerken. dos qm, „Ich habe nicht behaupten wollen de der Sa urn seine Dimensionen behält, aber nur dass das sti werden desselben nicht auf eine unzweideutige den Beobachtungen hervorgeht. Sie haben e 0 ulmerk⸗ samkeit der Astronomen auf einen sehr wichtigen Gegen⸗ err (267 ) chtet, aber ich meine dass Sie zu weit gegan- m Sie das breiter werden des Saturnringes eine Hypothese, welche zu neuen Untersuchungen — ein abgeschlossenes Resultat der Wis- —— Da ich es für sehr möglich ss die spatern Beobachtungen dieses Resultat nicht verden, meinte ich meine Bemerkungen dage- unterdrücken zu dürfen. In den letzten Jah- N t chen über die Aenderung in den Dimensionen E . örper unter unvernünftigen Dilettanten die e e ciner der berühmtesten Astrono- der Behauptung auf, dass die Wissenschaft eine 20 likes wirklich nachgewiesen hat, und die 1 Au welche dieser Astronom sich durch seine schö- Ee 2 wichtigen Arbeiten erworben hat, wird für viele ichen sein, um diese Behauptung, ohne weiteres, als p Wahrheit anzunehmen. Die Halbgelehrten zn r eifrig benützen um darauf neue turen und Speculationen zu bauen, für welche sie / . 50 grosse Vorliebe zeigen, und ich wünschte s die, Astronomen selbst nicht durch unzeitige Behaup- ge: zm falschen Conjecturen und Speculationen Veran- ing geben möchten. Ich habe keine andere Absicht al ale nachzuweisen, dass Thre Behauptung Über Sa- turn noch nicht als ein erwiesenes Resultat der Wissen- schaft betrachtet werden kann, und ich meinte dass ich dadureh für die Wissenschaft nachtheilige Einwirkungen verhüten konnte. Es ist wir dabei nicht in den Gedan- ken gekommen eine feindselige Stellung gegenüber Sie 3 acht Niemand wird, weniger als ich, Ihren gros- 1 e Verdient verkennen, aber nicht destoweniger halte ich es en dass Sie sich einmal irren können. Die snheit unserer Ansichten über einen einzelnen \ n and wird Sie hoffentlich nicht zurüekhalten, 12 latie, ( 168 ) mich mit Ihrer werthvollen Freundschaft zu bechren.“ „Ich bin ganz bereit die Niederländische Academie von Wissenschaften mit Ihren Bemerkungen bekannt zu machen, und bitte Sie dazu das Erlaubniss Ihr geechrtes Schrei- ben, mit meiner Antwort, der Academie mitzutheilen, da- mit beide in die Zeitschrift der Academie eingerückt werden können.“ 50 eben rag dead dsl satstele mar ale tte ns dg AE: ui be K bh bne (Gay 2 "te wire 6 ö Nm moe An Prof. F. KAISER. K Tale den 4 55 16 . non ent. de en LS N „ En ein rbi Asad „Ihren vorschlag unsere — Briefe in der Zeitschrift der Niederländischen Academie abdrucken zu lassen, nehme ich mit Dank an. Wenn wir uns auch nicht über die Frage selbst geeinigt haben, so stellen die Briefe doch unsere Anschauungen derselben deutlich dar, und es kann gewiss nur nützen dass dieselben zur wis- senschaftlichen Kunde kommen, indem viellicht wenige Astronomen sich bisher die Mühe genommen haben den Gegenstand so reiflich zu erwügen, wie Sie und ich es gethan. Ich glaube nicht dass gegenwärtig eine weitere Erörterung der Sache uus zu einer Einigung, oder was das- selbe sein würde, zu einem entscheidenden Resultate führen könne; unser beiderseitigen Ansichten sind in den beiden Briefen klar aus einander gesetzt, und dabei müssen wir es, glaube ich, vorläufig bewenden lassen, bis hinzukommende Facta die Wagschaale auf die eine oder die andere Seite lenken. Nur die Bemerkung erlaube ich mir noch, dass ( 169 ) srzeugt bin, das astronomische Pablieum wird mir eht geben, dass wir uns, in Bezug auf die nutz- ungen, strict an das von ihm selbst müssen, und nicht an Zeichnungen, die ht berücksichtigt hat. Besässen wir weiter „ von ihm als die hinterlassenen handschriftlichen und Zeichnungen, so dürften wir uns allerdings „diese halten, wie ich es auch z. B. in Bezug auf Kisten des dunklen Ringes zu seinen Zeiten und die Tu. des helleren Ringes in zwei gleiche Theile in 4 meinem vorigen Bricfe gethan babe, denn über diese Ge- N genstände spricht er sich in seinen beiden Hauptschriften — aus. Sobald aber von einem Mann. wie — Resultat einer irrthümlichen Ansicht, aufgestellt iet. wie hierbei Ihrem Patriotismus einen Vorwurf ge- macht verden dürfte, sche ich nicht recht ein. In der Tha könnte das nur geschehen von Leuten, die die Sache waru es sich handelt nicht verstehen; und ich sollte meinen Sie hätten auch das nicht zu befürchten, denn 8 wiss haben Sie mehr als die meisten andern durch ihre 1 Schriften dazu beigetragen uuiscens unsterb- 2 Verdienste um die Wissenschaft noch in helleres Licht au stellen.” „Wahrend des Schreibens fällt mir ein, dass ich vor einigen Wochen einen Versuch angestellt habe, der mich in meiner subjectiven Ansicht über den fraglichen Gegen- 4 aft noch besturkt hat. Ich forderte einen Mann, der der Astronomie und unsrer Streitfrage volkommen fremd der aber als Mechaniker im Beurtheilen ruumlicher — durch sein Geschäft selbst geübt ist, auf, durch unseren Refractor zu schauen und seine Meinung (120) uber das Verhältniss des dunklen Zwischenraumes zur Breite der Ringe abzugeben. Bei möglichst scharfen Bildern var sein Urtheil nahezu den gleich, welches Sie durch den Leidner N Refractor gefunden haben; sobald ich aber den Pocus bur ein Wenig veränderte, und zwar so wenig dass die Theilung der Ringe noch deutlich sichtbar blieb, so wuehs das ge- schützte Verhältniss rasch und erreichte sogar die Höhe 1:4. Mir scheint hieraus dürfte, wenn auch nicht mit Sicherheit, go doch als plausibel, gefolgert werden, dass murseens-durch seine, den jetzigen gewiss an Schärfe der Bilder nach- stehenden, Fernröhre, den dunklen Zwischenraum auch eher zu klein als zu gross geschätzt haben wird. Gewiss spricht dieser Versuch eher für als gegen meinen Satz. lch möchte Sie auffordern denselben Versuch, unter än- lichen an gen rad an mp Refractor ausführen zu var b u heo nie ie ee sien | dt e esb. els 00 Ed 7 ei de ‘oro sm (sie 8, MLT * Had” oi nn Zur BA steruug meiner Kaisha über die Aenderlich- N keit der Dimensionen des er des e N | 1 mehrgenannten Aufsatz habe ich die Gründe, ö : Ansichten sich stützen, so ausführlich e ich zu ihrer Vertheitigung nur wiederholen könnte, wos ich dort darüber angeführt habe. Ich wollte nur eisen dass die Streitfrage noch nicht entschieden ist, und 0 ser Beziehung scheint mir Herr Staatsrath o. sr. be zustimmen, indem er, eben so wie ich, ihre blk Entscheidung von neuen Data erwartet. nd auch die Hoffnung baldigst solche Data liefern zu kön- f (121) che die Verollentlichung obenstehendes Briefwech- that. Ich beabsichtigte eine vollständige ge- _ maue, Ausmessung des Saturns mit dem alnv'schen Dop- pelbild-Mierometer, welehen Herr siuus in London kürzlich tar Sternwarte angefertigt hat, aber es zeigte d vollständige Ausmessung, mit diesem Instru- ir unter atmosphärischen Umständen möglich ist, | — nicht eingetreten sind, und sich viellicht auch nicht in kurzer Frist darbieten werden. Es wird mich treuen wenn die Behauptung des Herrn Staatsrath o. stRuve einmal, in neuen Data, eine völlige Bestätigung finden möge. indem wir dadurch die Bekanntschaft mit einem der _sonderbarsten Ereignisse im Sonnensystem gewonnen ha- ben werden, aber ich kann darauf noch weniger hoffen als _ guvor, wenn wirklich ein ganz unbefangener und geübter 1 Urtheiler, bei der höchsten Schürſe der Bilder, den Sa- turüring mit dem Pulkowaer Refractor nicht breiter sieht als er sich uns, mit dem Leidner Refractor, zeigt, und also schon vor 30 Jahren mit dem Dorpater Refractor gemessen ist. Wie es sei, ich wünsche nur dass man meine Absicht mit der Veröſſentlichung meiner Ansichten nicht verkenne. eber meine Absicht damit habe ich mich schon in dem obengenannten Aufsatz selbst ausgesprochen; wäre aber eine beimliche Neigung hinzugekommen, um eine feindselige Stellung gegenuber Herrn Staatsrath o. srnuvz anzunch- wen, so hätte ich mich an einer grossen Undankbarkeit schuldig gemacht, indem gerade die Pulkowaer Astronomen schr viel zu meiner Unterstützung und Aufmunterung bei- N haben. Besonders hätte der weltberühmte Vor- cher der Pulkowaer Sternwarte, der mich schon vor vie- len Jahren mit unzweideutigen Leichen seiner Gute, Freund- schaft und Wohlwollen beehrte und welchem ich so gern duch öflentlich meine immerwährende Bewunderung, meine Ì ticfste Verehrung und innigste Dankbarkeit bezeuge, sich (142) sehr über mich zu beklagen, wenn es mir jemals in den Gedanken kommen könnte eine feindselige Stellung gegen- über desen hoehverdiensten Sohne anzunchmen. Auch hat Herr Staatsrath o. srnuve, als er mich kürzlich mit einem Besuch beehrte, es selbst erwiesen, dass man, ohne die mindeste Feindseligkeit, andere Ansichten über Wis- senschaftliche Gegenstände haben kann. Ich hoffe auf den Saturnring zurück zu kommen, und indem ich Herrn Staatsrath o. srnuvg beistimme, als er mit dem liebene- würdigen scuvuuacnzn den nomen nachsagt, dass Streit gut ist unter den Menschen, wünsche ich doch mit Ihm kei- nen anderen Streit zu führen als solch einen, wobei die Wissenschaft etwas gewinnen muss und der, am Ende, den gegenseitigen Freundachaftsband nur verstürken kann. told ì bn 1388 h * g Bis eiii arran roma, September Ii b nate: mee rob e e Jul. 1565170 Join 10 e eln e ie Du,½at asta hun duron „Toloertsdt sabtad mob im „Ei dais 1 ea MIEZMAID 1019. Han Jaro mob dim not zen v. 63 W f vloitdA Suiem naar bun un ododabe de 00 1 a Dune dating ustigien . 18ttiout vradoilineliks th ub dias mab ut notas dort oi odeil- iuab de ye unt’ du, 4 aai 1d ord ,uoloorgereug, del ke Sl ufd 4 ileabai ai, mus eee opgaan e N eee | een 0, dlenderlë veewll — We deb een eee ee eee det ee gaat deten le vaomonlu'l vi , u e; e tad Baur Anden dan nn Atami u pe ee, rar lk Winz I eh ae abu e oder ard t Wu wodden soi zel abrsman matte Io nodigde aah dude — unn n unos noi Eb ls di 11 Un MADE ale N almlsad bee Aumab nara; 4 banden Toer oe ing ed diane eee e in ee eos n 929 Aar E ge: NG DER nun Nil am. 8 VAR — * 2 e 18 11 D! Korg MET ANDERE SIEALEN — — 2 2 Dun e en ns doit 4 — 1 4 tig l. eee ver od — ab 10 waere Js a 50 o f raden „ „BEPALING van De noeveeLueiD KOPER. tene W eene zeer omslagtige en uitvoerige: Is het “bijgemengd metaal tevens in hoeveelheid ae arenden —-—-ł— ten; maar is het koper in hoeveelheid te ken- ak, of het cenige wat men behoeft, dan is n gebruikelijke methode verontrustend omslag- bange wee En toch, er bleef niet —— — m hot im en het n. angan, om des un dte amper over ater; has . E Op da wije — ie ve gelijken a. (174) schreven, dan uitgevoerd is — verkrijgt men dan zwavel- koper, hetwelk met koningswater gekookt en dan gelll- treerd wordt, en uit de oplossing wordt ten slotte met pot- asch koperoxyde nedergeslagen. Ack Br Er is geene algemeene zelfstandigheid e alle andere metalen verwijdert en het koper of het koper afscheidt en de, andere inmengselen i in op- lossing houdt. Zelfs sommige scheidi die deze of gene inmengselen uit koper-solutien ver doen het niet geheel, of nemen soms koper mede, b. v. e wel ong geet en eee alles; en ammonia, die ijzeroxyde onoplosbaar maakt, doet koperoxyde aan het ijzeroxyde kleven en dus verlies aan koper lijden. En zoo in vele andere gevallen, waarin eene gedeeltelijke afzondering an eenig inmengsel door de bekende middelen mogelijk is. om oh iew oC Vs onion doken mn: inh voorkeur, behoefte aan de kennis der hoeveelheid koper, in eenige stoſſe voorhanden; Zoo b. v. in het onderzoek, der koperertsen of producten van koperuitsmelting, bij het onderzoek van ‘koperen. munten en andere voorwerpen, Ja bij de ontleding. van vele koper-alliages is de bepaling. van het koper de hoofdzaak, en heeft men andere (5 va in hoeveelheid. te bepalen, 200 zijn dit in den regel eenige weinigen, en is het reeds, veel gewonnen, zoo men op eenvoudige, maar naauwkeurige wijze het koper vinden | kan, zonder dien langen weg te gaan, die, 4 als de eenige goede bij kopermmehindingen in de wetenschasx staat. opgeteeken eck. ons geiguab > Ik wil in het kort de gebruikelijke methoden ter-bepa- ling van het koper doorloopen, en van elk de pelijke waarde toetsen. Ik ga hierbij niet uit van „het denkbeeld, om naauwkeurigheid op te offeren. De techniek heeft tegenwoordig te regt van de scheikunde te eischen: (175 ) de eerste plaats, en dan zooveel mogelijk ‚uitvoerbaarheid. De meening wer is maar weinig vr umengscl aanwezig; dat komt er voor de toepassing niet op aan”, is niet meer geldig in deze da- a, en hij, voor Lien die regel nog van, arn: ain hoofdzaak is. ig van het zilver oh eee rde „heeft eene baan geopend, waarvan de toege- kunde zich zoo min mogelijk meer verwijderen waarop zij zich —— re ein er n * î ach No ni ash ro nors MOR TOREN « 5 0 lap beo I be Kreun. bid neh woal 8 Resta naer vaan Jh — heeft een middel — om de hoe- _ veelheid op de kleur te bepalen. Hij lost 0,5 gram 2 * er op in salpeterzuur, oververzadigt met ammo- 5 verdunt met water tot 1 liter. — Hij neemt daar- > CO, en brengt die in eene glazen buis en smelt 1 25 toe. Dat is zijn middel van vergelijking. In 7 0 C. is 0,0025 zuiver koper voorhanden. Hij weegt vun 2 gram van het te onderzoeken koper-alliage af, en lost * i in eterzuur op, en oververzadigt met ammoniak en water. aan tot 100 à 200 GO” Hibtvan móémt ke ane bmi, eben wijd le 8 * nde, en vult nu met water aan, tot beide oehten in de gesloten glazen buis en in de laatste even _ blaauw zijn. — Uit de hoeveelheid water, die toegevoegd — koper berekend; want bij dezelfde 4 je kleur der twee apa bevatte beiden wens 3 zuiver koper. ms 1 niet zeer waauwkeerig, en verdient geene overweging. (176 ) „ ut lere Ming Wordt eene en van cen deutoxyde koperzout ver- eend; en eene oplossing van potasch toegevoegd, 200 wordt het koperoxyde, zooals bekend is, als een” zwart korrelig poeder nedergeslagen, hetgeen met warm water goed kan worden uitgewasschen. Zou de praecipitatie in de gewone temp. geschieden, zoo zou men het moeijelijk uit te spoelen blaauwe koperoxyde-hydraat verkrijgen. Doch door verwarming wordt ook dit in het zwarte korrelige watervrije oxyde veranderd. mt oe eee geen Deze methode van koperbepaling laat niet te wenschen over, wanneer men geene andere oxyden in oplossing heeft, of alleen dezulken, die door potasch ligt opgelost worden. Maar dit geval komt bij analysen van koper-alliages of ertsen zelden voor. Het aanwenden van potasch bij de analyse, is daarom wel een van háre vele zamenstellende deelen, maar geenszins een enkel voldoend middel, om tot de kennis van de hoeveelheid koper te geraken, zoodra men oxyden er — die niet in potasch worden op- gelost. belag alb Groote ee van potasch mag bovendien niet wor- BIJTENDE POTASCH. den aangewend, omdat dan rn en. opgelost ge- 1 houden. wordt. las aait Maar zelfs oxyden, die in potasch zeer gemakkelijk aps gelost worden, als zinkoxyde, worden op deze wijze van koperoxyde niet gescheiden. Kookt men «eene oplossing van koper en zink in salpeterzuur met potasch, zoo houdt het neêrgeslagen ener eene ruime hornet oxyde verbonden. | * b Abra Voor eene niet reine W e is * a tatie met potasch in den regel onbruikbaar, en voor eene zuivere niet noodzakelijk als analytische methode. In het laatste geval zou een galvanisch nederslaan van koper, (A1 ) r smmeldal ansddellöh in substantie en zuiver n wordt, welligt den voorrang verdienen. Althans en zijn eenvoudig genoeg, om —— — uit e gaf te Scheiden. 4 n 1 a n „ala „„ ‚Jh ak hid re d —— dé Pl AIT Bere Don — ft wijze bekend gemaakt, om koper te be- inges die door hem als bij uitnémendheid ge- aanbevolen, maar ‘waarover elkeen klaagt, ar gebruikt. In de handen van den uitstekenden — het is genoeg en schijnbaar onbeduidende wijzigingen Wiese saak allestafdeen:: Omdat zij ech- en, die haar naar de aanwijzingen van PELOUZE — jeginse er — steg de vinttkdgitse u het koper door een oplosbaar sulphureet ; rxtov- t zwavelnatrium aan, bereid door HS te voeren | e sóda-loog. De kristallen, die hierdoor ontstaan, 1 vorde nnen pn ren — der -oploning: Hlet koper-alliage wordt salpeterzuur enges, er an- wmonia lig. bijgevoegd, tot het vocht goed blaauw is, en b gedeelten zwavelnatrium in ge- tot de blaauwe kleur van het vocht verdwenen t bes “koper is geprsbolpie teerd. De hoeveelheid der rg geeft Op dezelfde wijze worden volgens hem benen en. Men lost ze in koningswater op, verdampt de grootste deen au, o. vont o ac, 0 wende bij 1 Nef — BG 4 ER he fi # hij * me (178 ) Alle vreemde metalen mme nnn het vocht. brow mer Vooreerst is het bij dere wiethode een bezwaar, dat al- leen bij eene bepaalde temp. eene bepaalde zwavelkoper- verbinding nedergeslagen wordt, namelijk 5 Cu S + CuO.— Bij de gewone temp. kan men geene goede uitkomsten bekomen, omdat het zwarte nederslag zich dan langzaam afzet en aan de lucht snel geoxydeerd wordt, terwijl bo- vendien andere sulphureta worden gepraecipiteerd, die, naar PELOUZE's plan, juist eerst, nadat al het koper ne- dergeslagen is, behooren b N * worden, b. v. van het lood. | vaders “neet, De temp., waarbij het vocht behoort verwarmd te wor- den, is eerst opgegeven 75° à 80° C, en in geen geval lager dan 50“ (nose Annal. Cl., II, S. 197). Maar tetou- zu heeft zelf in het Derde Deel van zijn Traité de Cl. générale, p. 215, van „eene zachte koking“ gesproken, en vreest dus niet, of niet meer, het vormen van eene andere zwavelkoper-verbinding. wow Lein dope” Ten andere is het een zeer grot shades kde helder te bekomen, hetwelk noodig is, om goed te kunnen onderscheiden. En de vrees bestaat niet slechts, om, door te veel zwavelnatrium toe te voegen, lood en andere me- talen als zwarte sulphureten te praecipiteren, maar zelfs. het witte zwavelzink wordt gevormd, wanneer men, bij zink- houdend koper, meer zwavelnatrium toevoégt, dan enkel het koper vordert ter afscheiding: — Men behoeft dus niet slechts kleurloosheid, maar ook volkomene van het vocht, wanneer de proef goed geëindigd zijn zul. Het is daardoor, dat de methode in de handen van hen, die er weinig in geoefend zijn, geene goede geeft. Gesteld, men heeft koper, zink en loods alle drie worden door zwavelnatrium uit de blaauwe ammoniakale oplossing gepraecipiteerd; eerst het koper als zwart zwa- (129 ) Evenen l het vocht kleurloos en helder, Maar _ heeft men iets te veel zwavelnatrium toegevoegd, zoo _ wordt wit zwavelzink afgescheiden, en gaat men nu voort meer gwavelnatriam toe te voegen, zoo volgt op nieuw zwart 3 Des Ia or nu geen zink, maar enkel lood en volgt de wording van het zwarte awavel- _ lood ik op die van het zwarte zwavelkoper. — kan men zich echter oefenen ; de besser van den invloed der temp. is van grooter gewigt Mar het grootste bezwaar bij deze methode is, dat hare aanwending geheel buiten sluiten. belet zilver geheel de methode, daar zilver in __amimoniakale solutie onmiddellijk, vóór het koper zelfs, door __gwavelnatrium wordt nedergeslagen, en de koperbepaling dus te hoog uitvalt. — Men kan het zilver wel door zoute uur nederslaan "el vafilteesen, W eene _fltratier 4 Wd bobelt en “nikkel-hinderen * — _ thode. Kwik zal nu in koper-alliages en ertsen zelden voor- _ Komen; maar kobalt en nikkel zijn zeer gewone inmeng- gelen in beide, en hunne sulphureten worden even sncl ä als van koper. Bij kobalt en nikkel, in eenigzins 4 wafer ene is dus de methode onbraik baar. Het is gemakkelijk te bewijzen, dat lood, tin, ijzer, nok, cadmium en antimonium eerst dan gepraecipiteerd _ worden door zwavelnatrium, wanneer het koper geheel ge- | is; want wanneer men de versch gepraecipi- dezer metalen in eene oplossing van en ammoniak verwarmt, wordt het _ blaauwe vocht onmiddellijk ontkleard. Veel ijzer is intusschen hinderlijk aan de proef en bo- _ hoort door ammonia vooraf geprecipiteerd te worden in den vorm van deutoxyde, en door cen filtrum te worden (180) Veel tin hindert even zeer en doet het vocht troebel blijven, hetgeen volgens prrouze zelven het punt van ge- heele ontkleurig belemmert, die daartegen aanraadt de toe- voeging van eene kleine hoeveelheid nitras plambi, IJzer in den vorm van protoxyde moet worden gedent- oxydeerd, want er zou * Cu* 8 N en niet Cu 8. „ abu be Het is opmerkelijk, dat in de munt te Parijs de methode van PELOUZE niet gebruikt wordt voor de koperbepaling der bronzen munt. Volgens. rrrouze zelven’ (Traité, Tom. III, p. 219) wordt het koper: hier door aſtrekking bepaald, terwijl zink door cementatie met tin, en lood en tin door de gewone langwijlige analytische middelen be- paald worden. Het schijnt oppervlakkig — — het koper in de bronzen munt toch het is, het koper en het tin direkt te — — zink door aftrekking te leeren kennen, althans het zink. Is nu in de handen van petouze zelven zijne methode om koper te bepalen. zoo naauwkeurig en expediet, dan is het n dat hi die in de munt einn na „had M alas 10 on nau een hang Door rucus was cene wijze sanberakked! om ijzer te be- palen, uamelijk, een stuk zuiver koperblik te wegen en in eene oplossing van ijzerchloride te plaatsen. Uit het gewigtsverlies van het koper kan het voorhanden … ijzer berekend worden, want het ijzerchloride chlorure veranderd, en de hoeveelheid chlore, die hiervan vrij komt, heeft koper opgelost van het ingedompelde koperblik. Uit het gewigtsverlies van dit laatste is dus de hoeveelheid ijzer te berekenen. ‚ol rije Die methode is door 1evou (Ann. de Ch. et de Phys. III Serie, Tom. 4, p. 381) op koper-analyse toegepast. — Men bereidt eene oplossing van koper in den vorm van deut- 18 KOPEN, 5 Ln | sluitende stopflesch geheel nan, en brengt er takjes zuiver koperblik in, die gewogen zijn. De e of wordt hier langzamerhand verkleurd en os, en van koperoxyde en koper, koperoxydale ge- er meen Sr 200- er in het vocht, want CaO + Ca = Cu 0. te wijze is van. practische waarde, “zij is convoudig nij traag te volbrengen is en cenige dagen is er iatusschen zeer weinig arbeid aan te ver- ien behoeft men, bij het aanwezen van on- u, als kiezelzuur enz, niet te filtreren, maar alles in het vocht behouden. Drie wegingen zijn — ‚vóór en na de proef. “het aanwezen van metalen; die op bet koper iteerd worden, als zilver en arsenik, „onbruikbaar. Waar deze echter afwezig todat is in vele gevallen, is de methode van veel en, maar mijn oordeel, veel te weinig gebruikt. zuren, allerlei oxyden, andere ligehamen, als gang- er ertsen, kunnen aanwezig zijn, en de methode pz bruikbaar, en dat zonder eene enkele filtratie scheikundige bewerking te volbrengen, dan drie „oplossing van het te onderzoeken ligchaam. 4 komt het geval voor, dat men niet eenige dagen — —— —äöäöʒᷓ— voorhauden is. Die rust van de flesch behoeft bij den scheikundige niet als tijd in rekening gebragt te worden. In zoo verre is viper et van bezwaar. Ni — ev enen OP ZINK. 30 Men het voorge, het oper wit zijne opin ene, BN MEUKD, AFD, NATUURK. Ul V. 13 (61862) neder te slaan door ijzer of zink, en het gewigt von het gepraecipiteerde koper te bepalen. «heeg, ode Bruxo Kenw (Dingl. Journ. Bd. 131, S 234) gebruikt daarvoor ijzer; moun (Ann. der Ch. und Pharm, Novemb. 1855, S. 215) wendt daartoe zink nan. Het zink heeft boven het ijzer voordeelen, omdat. gedestilleerd zink tot dit doel een zuiver metaal is, en in het beste staaf- of draadijzer steeds nog een weinig kool voorkomt, die, bij de oplossing van het ijzer, wordt nedergeslagen, en dus het gewigt van het gepraccipiteerde koper verhoogt. Bo- vendien blijft aan een staafje ijzer, zooals Kent aanwendt, soms het koper vrij vast kleven, hetgeen dan, wanneer eenige kracht gevorderd wordt, om koper en ijzer te scheiden, soms bezwaar overlaat, of niet eenig ijzer aan het koper is blijven kleven. > iden ie Te regt trekt dus moun het zink boven het ijzer voor; ook daarom, dat het zink in zuren eene kleurlooze op- lossing geeft en men dus juister onderscheiden kan of al het koper is gepraecipiteerd, dan dit bij eene gekleurde ijzeroplossing het geval is. Gedestilleerd zink is in zout- zuur geheel oplosbaar, autos io Naar monr worden nu in eene zoutzure-oplossing van het koper, in een porceleinen kroesje geplaatst, behoorlijk met een omgekeerd horologieglas gedekt en verwarmd, stukjes gedestilleerd zink nedergelaten. Hierdoor wordt, onder ontwikkeling van waterstof, koper nedergeslagen, en de vloeistof meer en meer en eindelijk. geheel ont- kleurd, na eerst eene bruine en groenbruine kleur te heb- ben aangenomen. Is de vloeistof nog gekleurd, zonder waterstof te ontwikkelen, dan moet er nog een stukje zink toegevoegd worden, of ook nog eenig zoutzuur. Om zeker te wezen, dat al het koper is nedergeslagen, verlate men zich niet op de kleur van het koperchloride, die tot koperchlorure eerst herleid wordt, maar neme een / n ́qů—12— à 5 . 1 woorschijn komen. kunnen omslaiten, die dan geheel of althans den invloed van het zoutzuur zouden 5 — hore meer in n we s zink meer in het vocht zijn, laat men dit bezin- et ene pipette de zinkoplossing: weg, on 3 dit weg, en herhaalt dit zoolang tot lakmoes- gegen niet meer rood wordt. De _ laatste sporen water kan men omzigtig met vloeipapier vegnem men den kroes op eene warme plaats den inhoad, die koper is, doet droogen en het Mons bekwam op deze wijze van 1 gram zuiveren sul- phas cupri, waarin 0,2538 koper, berekend naar Cu 31,68, in drie proeven 0,2545 — 0,2540 — 0,2536. Hij roemt ngen van het 9 — en noemt er — in de e nenbebe Wen aan- g. zoonls bij analysen van koperhoadende stoffen in 13 (184) den regel het geval is, 200 moet dit salpeterzuur ontleed worden. Monn gebruikt hiertoe sterk zoutzuur en kookt daarmede; maar hoe minder salpeterzuur men heeftte-ont= leden, hoe beter. In de plaats van -die ontleding vanhet salpeterzaur te bewerkstelligen met zoutzuur, beveelt moun ook aan, ijzervitriool in stukjes in de vloeistof te werpen en te koken; maar hierdoor gaat een voordeel verloren, namelijk de Kleurloosheid der nen; de proef is geëindigd. rel oema dane Pirie Een stukje enlennfech, — 0,568 in gewigt, loste Mour op in salpeterzuur en zoutzuur, het salpeterzuur drup- pelsgewijne toegevoegd, en na de oplossing door toegevoegd zoutzuur het salpeterzuur «ontleed. Door zink het koper op de genoemde wijze nedergeslagen, woog 0,5675. Deze methode geeft dus, bij behandeling van enkel koper in oplossing, zeer goede uitkomsten. Maar zijn er andere metalen tevens voorhanden, met name dezulken, die onder de genoemde omstaudigheden door zink met het koper ne- dergeslagen worden, en later in verdund zoutzuur niet weder worden opgelost, dan is de methode onbruikbaar. Monn geeft wel op, dat hij op de genoemde ‘wijze uit geel koper 69,412 pCt. metaal, en uit argentan 56,25 pOt. metaal verkregen heeft, maar hij noemt dit metaal ten on- regte koper, zoo er namelijk in het gele koper en in het argentan door zink n andere metalen zijn aanwezig geweest. | * aun. Bids Onder dezelfde re toch, waaronder koper hier wordt gepraecipiteerd, slaan ook neder zilver en lood. die later niet weder in zoutzuur worden opgelost en dus het gewigt van het koper vergrooten; voorts wordt tin door zink uit zijne oplossing nedergeslagen, maar dit me- taal kan later weder door zoutzuur, hoezeer dan ook traag, worden opgelost, zoo het koper nedergeslagen en het over- tollige zink opgelost is, wanneer tevens het gelatineuse 90 (185) — — door zink ontleed wordt. Bij aanwezigheid van m wordt wederom door het zink met het koper waarin men geene metalen tevens met het koper die door zink met het koper worden ne- en in — zoutzuur niet weder worden Re wet 1440 is het nief zoo gemakkelijk, om het het uit eene eenigzins sterkere oplossing is ‚en dus vaster is, van zink te bevrijden, en tene slappere- oplossing en dus losser gepraeci- a 200 is het onmogelijk, om het zuiver rood van Ma tan ne br et dat het — daardoor niet groot kan zijn. 4 is, dat, bij aanwezigheid van lood en an- î mon, die zeer menigvaldig in koper of zijne alliages voor- 3 _ komen, de methode onbruikbaar is; ook bij het aanwezen _ wan zilver, en meer of min ook van tin, zoo men deze _ twee metalen vooraf niet verwijderd heeft. Eene bruikbare N — kan de methode van woun dus niet heeten voor ko- | ween. | * (ann def d un Pharm. April 1856, S. 141), — van Monn ingenomen, zegt, dat hij zich bij de kennisneming daarvan het verwijt te doen had, niet N —— door hem steeds gevolgde wijze te hebben À gemaakt, om koper te bepalen. Hij is vree — op moun, dat die daarin eer heeft ingeoogst. __ Pumrrmans zegt, de koperoplossing, die vrij is van sal- . en vrij van hinderlijke metalen, als antimon, ar- — met zuiver zink neder te slaan; hij verwijdert het ( 186 } overgebleven zink door verdund zwavelzuur, spoelt het nederslag van metallisch koper met water uit, en lost het op in eene zure oplossing van zuiver ijzerchlotide, waatin het snel opgelost wordt. Van het ijzerchloride wordt door het koper ijzerchlorure gevormd; ya herstelt dit door eene getitreerde oplossing van ere pot- asch, en bepaalt e die in oplos- sing kwam, on reien gebie Is er salpeterzuur — in de kopervplèesing;;sao doet hij er ammonia in overvloed bij, filtreert om ijzer, bismuth of lood af te scheiden, en voegt nu stukjes zink in de verwarmde ammoniakale vloeistof, waardoor het ko- per spoedig gepraecipiteerd wordt. tod doe Aaen De methode van PLEITMANN, wordt door het der methode van moun gedrukt, namelijk dat tin, lood en antimon, die alle drie in ijzerchloride oplosbaar zijn, de bepaling van het koper door overmanganzure potasch sto- ren, tenzij zij vooraf verwijderd worden. Door ammonia verwijdert men het lood niet geheel uit eene salpeterzure oplossing ; het arsenik wil hij verwijderen door het in acid. arsenicicum te veranderen, en met sulphas magnesiae en ammonia te praecipiteren. Het antimon is, wel is waar, weinig oplosbaar in salpeterzuur met water bees maar onoplosbaar is het niet. Ann De methode van PLEITMANN is in elk — 3 dan die van moun, maar ook omslagtiger, en in geen geval bruikbaar voor analysen van koper-alliages, nen met die kinderlijke metalen te doen heeſft. „Benige nadere opmerkingen zullen niet eee e Vooreerst kan arsenik geen bezwaar geven. in het allinge, daar, zoo het koper, dat arsenikhoudend is, uit «zijne zoutzure oplossing door zink wordt nedergeslagen, het ar- senik onder den invloed van het zink en het zoutzuur als arsenik-waterstof wordt uitgedreven en, daar men niet (187 ) 1 —— en antimon zijn wezenlijk hinderlijk in 8 het alliage; alle drie worden zij door zink uit eene zout- dure oplossing nedergeslagen; en brengt men tin, lood of nantimon in ijzerchloride en verwarmt men, zoo worden zij 1 potassae wordt in die oplos- ding ontkleard. Men zou dus in een 1 — tin, lood en db satimon voorhanden zijn, de salpeterzure solutie eerst tot | droog moeten verdampen, met water moeten behandelen en filtreren, om tinoxyde en antimonzuur zooveel mogelijk ___emopgelost te behouden, — hetgeen in eene zure salpeterzure 8 solutie met kleine hoeveelheden dezer metalen in het geheel bet geval. niet is, — terwijl men, om verder het lood af te 4 zonderen, zwavelzuur bij de oplossing zou moeten doen, veder tot droog zou moeten verdampen, met water behande- len en filtreren, om eindelijk eene kopersolutie te bekomen, die met zink kan worden nedergeslagen, en het metaal dan in ijzerchloride op te lossen, hetwelk nu door over- __maugangure potasch kan worden getitreerd, IX heb hier nog gezwegen van het bismuth, hetwelk door zink met het koper nedergeslagen wordt, en zeer _meeijelijk door zoutzuur onder waterstof-ontwikkeling wordt __epgelost; zoodat dit een vierde metaal zou wezen, hetwelk de aanwending van de methode van FLerTMANN in den weg Koperallinges, die enkel ijzer, zink, nikkel, kobalt, ar- __senik bevatten, kunnen naar de methode van PLEITMANN Vvorden ontleed; de overigen, die genoemd zijn, niet. Mij _ dankt, Pueirmann had zich dus weinig te verwijten, dat wi san moun de eer der prioriteit schonk der uitvinding _ gener bruikbare methode in de gewone gevallen ; want niet (189 ) slechts in koperalliages komen tin, lood, antimon en bis- muth voor, maar ook in koperertsen, voor wier analysen de methoden, zoo mogelijk, ook dienen moet. — jon ed WAE SUIKER. — dad ed Us PeLouze heeft voor eenige jaren de Parr vestigd op de mogelijkheid, om koper te bepalen door draivensuiker. Men was door TROMMER, BARRESWIL, PEULING en door proeven, door mij in het öde deel der-Scheikun- dige Onderzoekingen medegedeeld, vertrouwd geworden; met de bepaling van druivensuiker door een koperzout, in wijn- steenzuur en overvloedige potasch opgelost. Perouze keerde nu de zaak om, en gebruikte suiker, om ‘koper, in cen zuur opgelost en met wijnsteenzuur en potasch gemengd en verwarmd, te bepalen. Maar de uitkomsten” waren on- naauwkeurig,. zoodat. hij zelf de methode vaarwel zegde en er eene andere (die met zwavelnatrium) voor in de plaats stelde, en vóór deze eene andere met tinchlorure, waardoor deutoxyde-blaauwe kópersouten in dje zouten veranderd worden. ‚obal ali nal De bepalingen van suiker door 1 e eee onnaauwkearig zijn, als die van koper door suiker, zoo- lang men de goede verhouding niet kende, waarin koper- oxyde, wijusteenzuur en potasch onderling moeten ge- mengd zijn, om eene goede uitkomst te verzekeren. Dat drieledig mengsel, hetwelk ik kortheidshalve kopervocht zal noemen, is door verschillende scheikundigen anders bereid; Het moest aan de vereischten voldoen, dat het op zich zelf niet slechts kan verwarmd worden, zonder protoxy- dum cupri te geven, maar dat het zelfs moet kunnen gekookt worden, zonder een spoor van koper-reductie-te geven; voorts dat het onbepaald kan worden bewaard, zonder eenig protoxydum cupri af te zetten. (289 ) elite voldoet gebech en al bet mengsel, de Scheik. Onderz. deel 5, p. 394, hetwelk in — — J be inr gt Ì men na de verhouding van koperoxyde, wijn- potasch — e eee r iver EN TE — den: thans van de storende inmengselen, b n u verven verte kunnen voor- — ho l koperoxyde onbekend, die gezocht wordt door r schen d kende hoeveelheid — zuur is dus onmogelijk. | niet een minimum gevonden wordt — len koperoxyde en wijnsteenzuur en potasch, men niet gaan kan; zoo men niet ontdekt, len wijusteenzuur en potasch altoos eene 1 | verzekeren bij geheele onbekendheid van de hoeveelheid. koper, kan druivensuiker niet dienen, om 1 de bepalen; want in zekere verhoudingen ontleedt 1 jnsteenz — fte nen 1 xydum cupri tot protoxyde. | tte it pmen 3 „moeten laten varen als middel van koperbepaling. we heeft haar echter weder opgenomen, (Maass- analysen, 2de Aufl. S. 122). Maar hij geeft wederom geene verhouding aan tusschen wijnsteenzuur en potasch en koper in minimo, Hij gebruikt druivensuiker of honig, beter, nt. 10. melksuiker, verwarmt de koper-wijnsteenzuur- 5 plossing tot 80—90 C en kookt niet, hetgeen dit nadee heaft „dat. er eerst. geel. kopersoxydale-hydraat-ge- vormd wordt, hetwelk eerst later in rood koper-oxydule veranderd wordt. Dit is schadelijk voor het belder worden ( 190 y van het vocht: op eenmaal moet, bij het indruppelen van het suikervocht, rood koper-oxydale gevormd. worden, wil men een helder, snel bezinkend vocht bekommen. Dat zijve koperoplossing niet goed bereid is, blijkt uit zijne opgave, als hij voorschrijft, onmiddellijk de warmte- bron weg te nemen, wanneer het gele hydraat in het roode anhydrische oxydule overgaat, daar anders de roode kleur van het oxydale vuil wordt. Ook dit moet miet kunnen geschieden. Hoe hard of hoe lang men ook koke, altoos moet de roode kleur van het oxydule zuiver blijven; of het mengsel van koper, wijnsteenzuur en potasch is niet goed. — Voorts zegt hij, dat, zelfs bij het goed gelukken der proef, het vocht geel wordt, en wordt het roode oxy- dule vuil van kleur, zoo wordt het vocht brain, Maar het vocht moet volkomen waterhelder blijven, of de proef is niet goed gelukt; al ware het slechts, omdat geel enblaauw, groen geven, en groen van geel op verre na niet zoo goed te onderscheiden is, als blaauw van kleurloos. En daarop komt het aan bij het beoordeelen, of er nog meer suikers vocht moet toegevoegd worden. Alleen wanneer men te veel suikervocht heeft ingedruppeld, wordt het vocht bij koken geel; de overvloedige potasch ontleedt de druiven- suiker. Eene goed volbragte Laarse laat cen waterhelder en kleurloos vocht na. er Scuwartz wendt eenen overvloed van druivensuïker aan, | en brengt het koperoxydule en andere talen op een filtrum en spoelt uit. Maar het is hierbij onmogelijk geen protoxydum eupri in deutoxydum te ver- | anderen en het vocht niet weder blaauw te doen worden, onder verlies van koper. vrees oe ü Het nog natte filtram brengt hij ín eene schaal met van salpeterzuur vrij ijzerchloride en zoutzuur in aanra- king, en lost het koperoxydule daarin op, onder verwar: ming. Maar de lucht moet hier afgesloten gehouden worden, — — wordt. | id koper wordt nu, hemel wanouz ars; 1 zure potasch bepaald, dat is, er wordt B gene ‘oplossing van dit zout, waarvan de titre door zuiver EE koper vooraf bepaald is, zoolang ingedruppeld, als dit __gehoon-gekleurde vocht nog ontkleurd wordt. k beb hierboven de groote fouten vermeld, die men ET begaat, bij gelegenheid, dat ik verslag deed van out“ een uss koperbepalingen. Scuwanrz begaat dezelfde woten. Hier mag ik nog vermelden, dat alle metalen, die decor suiker: of gereduceerd, of tot een lageren oxydatie- _ trap gebragt worden, en met het koper gemengd waren, K _ijserchloride in ijzerchlorure veranderen, en derhalve door * potasch weder hersteld worden. Scuwanrz bon des alle als koper in rekening gebragt. Zijne me- __thode-is dus onbruikbaar. donn (Zütrirmethode Lee Abth. S. 201) volgt de me- 1 ode van SCHWARTZ, maar gebruikt geen ijzerchloride; hij _ wendt onmiddellijk de overmanganzure potasch op koper- Chlorute dan en verandert dit in koperchloride. 1 „Ook wonn herleidt eene oplossing van koper met wijn- __steenzaur-en potasch gemengd, even als scuwartz, door } _ verwarming met een overvloed van druivensuiker en filtreert. Ui heeft hier het reeds genoemde bezwaar van het oxy- deren van een deel oxydule te wachten. Het gespoelde _ filtrum brengt hij in eene flesch met wijden hals, voegt er kenkenzout en zoutzuur bij, en lost het koperoxydule loo gemakkelijk op tot koperchlorure. Door over- manganzute potasch wordt hiervan — ge- _ maakt, en het eerste dus zoolang toegevoegd, als het (192) nog ontkleurd wordt. Op: deze wijze bepaalt nous mour het koper. rif sterre Maar hij bois dezelfde fout als scuwanrz, namelijk, alle metalen, die met het koper gemengd waren en door suiker gereduceerd of lager geoxydeerd worden, en in zout- zuur oplosbaar zijn, brengt hij als koper in rekening: Al zijne koperbepalingen, die zulke metalen bevatten, vallen dus te hoog uit, in rede van de aanwezige hoeveelheid der metalen. — Met zuiver koper gaf deze methode aan Mour goede resultaten, althans bruikbare; maar voor zuiver koper komt zij weinig te pas: hij verkreeg eenmaal van 0,606 galvanisch koper, 0.597, en dus een verlies van 0,009 op de 0,606, dat is 14 p. ct. verlies. Bene tweede proef met galvanisch koper 1,007, gaf hem 0,9937 terug, en dus een waden van 0,0063, dat is ruim 4 p. ot. verlies. * erco gets De zoon cant van n vonn heeft g deve e bruikt, namelijk zoo dat hij het koper met ijzer nederslaát, Hij brengt een opgelost koperzout met eenige druppels zout- zuur en keukenzout in eene — A sluit, en doet er ijzerdraden in. De koper ondersteunt hij door zachte nn wen 1, 2 uren is al het koper afgescheiden. Het ijzerzout b.v. Cu O, 80 + Fe FeO, 805 Cu, bepaalt hij door overmanganzure potasch, en berekent hieruit het koper; want zooveel protoxydum ferri er gevormd is, zooveel koper was er proportioneel voorhanden. Maar, hoezeer deze methode al weder voor zuivere ko- perzouten goede resultaten gaf, zoo is zij toch onbruik baar in al die gevallen, waarin andere metalen, met het koper opgelost, op ijzer nedergeslagen worden; want deze doen proportioneel ijzer oplossen en de hoeveelheid prot- oxydum ferri vergrooten. Mour zegt dan ook, dat niet slechts, zoo er ijzer met het koper gemengd is, hiervan (193 ) g moet gehouden worden, maar wandere metalen, enk door ijzer worden nedergeslagen, moeten door 5 | bewerkingen vooraf gescheiden worden.” Maar — doen, dan is het weinig moeite, bovendien E te bepalen. isch is deze methode dus zoo amet als alle die genoemd zijn. e weinig naauwkeurig de wijze van werken van uonn in ie, kan (Il. S. 208) blijken, waar hij opgeeft, dat b. on 0,5 gram. druivensuiker te titreren, van eene op- N van overmanganzure potasch als uitersten noodig 1 — tot 49 CC, — Hier geldt het eene bepaling mn druivensuiker door koper; omgekeerd, wanneer koper r Äruivensuiker bepaald wordt, moet de onnaauwkeu- gid niet geringer wezen; zij wordt tot een maximum, r storende metalen in het koper voorhanden zijn. Voolgens deze uitkomsten scheen het dan, alsof men van 4 — voor altoos moest afzien, om er goede resul- taten voor koper-bepaling van te verwachten, en desniette- 2 darf ik haar aanbevelen als eene zoodanige, die niets te overlaat. De voorbereidende maatregelen tot eene goede bepaling den bet koper door druivensuiker, zijn bij veelvuldige on- derving gebleken de beste te zijn, wanneer men op de volgende wijze te werk gant. Doe druivensuiker wordt bereid uit zuivere kandijsuiker, die in eene schaal met sterk azijnzuur wordt overgoten . gee waterbad wordt verwarmd. Na verdamping van het azijnzuur wordt een weinig water toegevoegd en weder _ verdampt; hetgeen teragblijft, wanneer er geen azijnzuur 12 verwarming meer wordt uitgedampt, is volkomen kleur- (194 ) waarde, alsmede afwezigheid van zulke inmengselen, als door potasch gemakkelijk zouden kunnen gekleurd worden. — Bij de proef is het te doen, om de Jantste sporen van blaauw in kleurloosheid te zien overgaan; gele stoffen ver- zwakken de laatste sporen van blaauw, maken er groen van, en dat verdeelde groen is van geel niet cher te onderscheiden. iet ot ne Om die reden is diisbeenbiiiketip pn kandi met niee sterk azijnzuur gemaakt, zeer aan te bevelen. De getitreerde saïkeroplossing is zoodanig van sterkte, dat van 15 gram kandij worde uitgegaan, en «de druiven- suiker, door azijnzuur hiervan ontstaan, in 3 liters gedes- tilleerd water wordt opgelost. eech todlinenderorb iv _ Zulk eene druivensuiker-oplossing bevat in den regel geene rietsuiker meer, en slaat het koper tot een gewigt van 0,375 uit zijne oplossing” neder, door ongeveer 41,5 00. der suikeroplossing ; zoodat men — daar de pipette in tienden van CC. verdeeld is — over ruim 400 maatdeelen be- schikken kan, en alzoo ten dien aanzien ap keurig kan wezen. daf ail Ai Hub win Die naauwkeuriger werken wil, e de suikerop- lossing nog meer. En zou het te doen zijn, om vele koper- hoadende ligehamen van ongeveer hetzelfde kopergehalte te onderzoeken, zooals bij het onderzoek van koperen mun- ten, dan zou men — evenals bij de essai van zilver, — eene pipette met de normale solatie kunnen vullen, en werken op — zooals het heet — met eene deeime solutie, wanneer men eene nog veel grootere naauwkeurigheid zou kunnen bereiken, eene naaawkeurigheid, die bij de zilver- proef met keukenzout niet zeer veel zou achterstaan;- Jammer is het, dat de druivensuiker-oplossing in den zomer vrij spoedig met schimmel bedeeld wordt, dat is in eenige dagen. De kleinste sporen van schimmel maken haar geheel verwerpelijk, zooals men begrijpt — (195 ) van wijnsteenzaur en potasch, tot de proef en mede geheel kleurloos zijn, en kunnen zuivere stoffen worden verkregen. De | le potasch-oplossing zij, dat zij een s.g. hebbe terwijl 17 gram wijnsteenzuur worden opgelost CC. water. “oplossingen kunnen — ultihd bij elkander gevoegd worden, zoo men in de verhouding van 16 CC wijnsteenzure lossing en 28 CC potasch-oplossing. Maar men kan ze ook in die verhouding telkens bij elke proef aanwen- heeft geleerd, dat, om standvastige verkrijgen, het noodig is, in de genoemde vwijnsteenzour en potasch aan te wenden op heid koper, die 0,375 is of minder, opgelost in — ij tot 25 CC. mi * en wijnsteenzuur schendt niet, derhalve minder koper; maar de uitkomsten zijn onzeker, „meer koper aanwendt dan 0,375 gram op de hoeveelheden potasch en wijnsteenzuur. Ik kan ——ů— ͤ—¼— kan zonder na- „toegevoegd. —— ae bade en (sterkte. waren, werd in CC gp paden voor de eerste oplossing .……..... 40,5 co n Auland. .. 40,8 „ rr 25 Werd 4015 „ 8 — „ uh ob 40.75 — —— betkkes opbtscing 43,2 „ „„ „ * 43. 2„ — — ‚raoul hie „ 4 . dán OAD en KR „ 12.5 * (106 ) Het koper was in eene oplossing van 25 00 vocht, en bij die 25 CC koperaplossing waren gedaan 16 CC wijnsteenzure-oplossing en 28 CC potasch-oplossing. Dat men op deze wijze dus naauwkeurige uitkomsten bekomen kan, is gebleken. vet LE, Lommer Het koperhoudend ligchaam wordt zooveel mogelijk in dezelfde hoeveelheid zuiver sterk salpeterzuur opgelost. Men maakt eene oplossing van 1,5 gram koper in 7 CO sterk sal- peterzuur, verwarmt dit in een kolfje, met den hals ter zijde gesteld, om het spatten tegen te gaan, en na oplossing verza- digt men met potasch en verdunt men dit tot-100-CC, Voor elke proef pipetteert men daarvan 25 CO af, die dan met 16 CC wijnsteenzure-oplossing en 28 CC potasch-oplos- sing gemengd en geschud worden, en tot de proef gereed zijn. Het helderblaauwe vocht, dat alzoo verkregen wordt van zuiver koper, komt bijna overeen in sterkte met hetgeen vermeld is in Scheit. Onderzoek. 5de Deel, p. 394, 1850, en hetgeen altoos nog zijnen roem handhaaft, om suiker te bepalen. Het kan bewaard worden, zonder protoxydum cupri af te zetten, en, hetgeen. vooral van gewigt is, het kan gekookt worden, zonder een spoor van-reductie-van koper te geven, zooals reeds vermeld is. Tot de proef wordt nu de hoeveelheid” van 25 + 16 ＋ 28 = 69 CC vocht in een kolſfe tot de kookhitte gebragt, en er nu een zestal CC der suikerop- lossing in nedergelaten en weder gekookt, en dit herhaald, telkens met een zestal CC suikeroplossing. Daardoor be- komt men grof korrelig protoxydum cupri, hetwelk snel 4 bezinkt, en het vocht eensklaps geheel helder maakt.” Door de bijna voldoende hoeveelheid suikeroplossing er op een- maal in te doen vloeijen, is het helder bezinken minder. De blaauwe kleur van het vocht neemt bij het klimmen der hoeveelheid suiker meer en meer af, en men druppelt nu suikeroplossing bij, telkens kokende, totdat de oplos- sing geheel kleurloos is. é — — — —— vergisen bij het gebruik van de genoemde ag onverhoopt hetgeen bij zuiver koper niet geschiedt, bh alliages of ertsen het vocht niet helder en snel bezinken, neden teer er 4 ‚Overigens: volbrenge men de proef mel en wachte zict druivensuiker, stoffen zijn zij met koper in — Ik wil hiertoe de metalen doorloopen, die kunnen voorkomen in alliages. oplosbaar loodzout met de oplossingen van gemengd, zoo wordt de eerst ge- i door de potasch weder ontleed en het door verwarming van dit mengsel, noch En 0 Nia. 25 CC. van eene oplossing van zuiver koper, vorderden 41, CC. druivensuiker-oplossing tot geheele ontkleuring. 225 OC. derzelfde koper-oplossing werden met eene ruime hoeveelheid tinchloride bedeeld, en de proef op de gewone OVERSL. BN MEDED. AFD. KATUURK. DEEL V. 14 (198) wijze in het werk gesteld. Er waren 40,7 C. der suiker- oplossing noodig. | arend eee Tin — —„— H Antimon. 25 CC. derzelfde koperoplossing werden met eene ruime hoeveelheid antimonchloride gemengd, en de proef als gewoon amen Er waren 40,7 CC. suikeroplossing noodig. oet Ayood ander Age Antimon in n schat — niet aan de proc. Nikkel. Kleine hoeveelheden nikkel in de nen niet schaden aan de kleur; groote maken de koperbe- paling naar deze methode ongeschikt, omdat „suiker nikkel- oxyde miet ontleedt bij verwarming, en het vocht, hetwelk reeds al het koper verloren heeft, nog blaauw-groen blijft, Kleine hoeveelheden nikkel, die aan de kleur niet scha- den, zijn geheel onschadelijk; want mengt men zwavelzuur nikkeloxyde met wijnsteenzuur en potasch-oplossing, 200 ver- krijgt men cen nederslag, hetwelk bij verwarming verdwijnt; druivensuiker hierin gebragt, heeft er geene outleding plants. Nikkel, dat door de kleur niet hinderlijk is, schaadt dus aan de koper-bepaling 8 e haar onbruikbaar. vl Kobalt. Nitras cobalti met de ee van jee zuur en potasch gemengd, geven een helder voelt, hetwelk bij verwarming donkerder wordt, en na vermenging met druivensuiker een nederslag gecſft. _ Behalve om de kleur is dus cobalt in koperveensbeletsel voor de methode. organ nav gaiked waal IJzer. IJzerchloride geeft in de oplossingen van wijn steenzuur en potasch door verwarming reeds eene niet twij- felachtige ontleding, en mengt men ijzerchloride in cene potasch-oplossing, alles in de bovengenoemde verhouding, 200 heeft het koper veel minder druivensuiker ter ontleding _ noodig, dan bij afwezen van ijzers Het wijnsteenzaut wordt war ig B & zo chten was, geene ontleding plaats. Eene hoe- veelheid zuiver koper, die van eene druivensuiker-oplossing * ter geheele ontleding vorderde, werd met eene __uïme-hoeveelheid nitras bismuthi aan de proef onderworpen. der waren tot de ontleding van het koper noodig 41 C. manch in koper schaadt dus aan de proef nie. Aenik. Bij eene hoeveelheid zuiver koper, die 40,9 CC £ ter ontleding vorderde, werd 0,2 gram arsenigzuur gedaan, in Klpeterzuur opgelost, voorts wijusteenzuur en potasch. ___Heeds bij enkele verwarming werd ontleding bespeurd, ten 1 gerolge van inwerking van het arsenigzuur op hef wijnsteen- zuur. Er moest dus minder suiker ter ontleding van het _____keper gevorderd worden; door 38,4 CC, was de geheele ont- leding van het koper volbragt. Trouwens de iuwerking van de-arsenikzuren op wijnsteenzuur is bekend. — 171 Aenik schaadt dus aan de bepaling van het koper. Zilver. Nitras argenti, gevoegd verdi rp f zuiver koper, gemengd met wijnsteenzuur en potasch, geeft 4 en na verwarming metallisch zilver, ten gevolge van ontleding van het wijnsteenzuur. Het was naauwelijks noodig, suiker toe te voegen, want de uitkomst kon alleen ongunstig zijn. Er waren 39,25 CC. suikerop- nn van 40,9 CC. | —— densaen ide gaart aart Met is niet noodig op te merken, dat cadmium, zink cen swavel (de laatste in zwavelzuur veranderd), die in __koper-alliages voorkomen, aan de proef niet hinderlijk kun- In u ( 200 ) Wat blijft er dan van koper-bepalingen door druivensuiker over, wanneer lood, tin, antimon, bismuth aan de proef niet hinderen, kleine hoeveelheden nikkel evenmin, maar de proef onbruikbaar wordt bij grootere hoeveelheden kobalt en nik- kel, om de kleur, en bovendien de proef gestoord wordt door tevens aanwezig ijzer, arsenik, zilver en —— veelheden kobalt? Het antwoord op deze W ie det ee baar blijft, maar dat deze hinderlijke metalen eerst moeten verwijderd worden. Altoos zijn hinderlijk zilver, kobalt, arsenik, ijzer; het eerste en laatste komen menigvaldig, zij het dan ook in kleine hoeveelheden, in n zelfs in gewoon koper. Zijn zilver, arsenik, ijzer, kobalt aanwezig, zoo nr zij eerst verwijderd worden; evenzoo, wanneer er zooveel wü en tech eee, ren, indien al het koper gepraecipiteerd is. Bij het geschikt maken van het koper —— zoo er deze vijf hinderlijke metalen, of een of meer der- zelve in mogen voorkomen, heb ik gezocht naar zeer een- voudige wijzen, zoodanig, dat men slechts éénmaal het al- liage te wegen heeft, en geene andere wegingen heeft te volbrengen; voorts, dat men de oplossing door papier niet te filtreren heeft, hetgeen veel tijd vordert, en en van het spoelvocht eischt. koen Men ga op de volgende wijze te werk en men alliage, waarin wij nu alle genoemde metalen W — 1,5 gram af en losse het op in salpeterzuur. Is er zilver aanwezig, zoo voege men zoutzuur toe en filtrere door eene astbestprop, in eenen glazen trechter gesteld, en spoele een weinig na met water. — Dit filtreren door eene astbestprop is hier van veel waarde: het geschiedt snel en eischt geene massa spoelvocht. e Wij veronderstellen, dat het zilver of afwezig, of verwijderdis. | —— zink toe. Ouder waterstof-ontwikkeling worden 1 nedergeslagen : het koper, het lood, het tin, het antimon, het 4 ost worden of opgelost blijven: kobalt en nikkel, en 4 tevens cadmium, zink, ijzer en arseuik. __ «Wanneer de bewerking geschiedt in een kolfje, hetwelk 4 met eene kurk, met eene dunne buis voorzien, kan afgesloten worden, kan men, na overvloedig zink te hebben toegevoegd, eindelijk door zoutzuur het nikkel, kobalt, cadmium; ijzer, __arsenik en zink oplossen. Houdt de gasontwikkeling geheel ep, dan beproeve men met een druppel vit het heldere vocht — of al het koper gepraecipiteerd is, met IIS. Is dit zoo, dan kan men het vocht afpipetteren en handelen 200 als bl. 183 vermeld is. — Beter evenwel doe men aldus. N . „brengt een astbestpropje in de punt van een trechter, en stort daarop het vocht, hetwelk gemakkelijk helder be- __ginkt, uit, en spoele koper en andere metalen, die in het __ kolfje blijven, met water goed uit, en spoele daarmede het __astbestpropje uit. De hinderlijke metalen zijn nu verwijderd. * alles goed uitgespoeld met water, 200 worden deze vochten als nutteloos ter zijde gesteld. Men plaatst nu _ het kolfje, waarin bijna alles der gepraccipiteerde metalen _ bevat is, onder den trechter met de astbestprop, en over- giete deze met sterk salpeterzuur, om de sporen metaal op te lossen, die hierop zijn overgegaan. Men herhale dit, en __spoele daarna met water uit, dat mede in het kolfje vloeit. Men verwarme dit, en ondersteune de oplossing der metalen 20 noodig, met zoutzuur, brenge alles over in een maal- ———„-—-— Hiervan pipettere men 25 CC. af in een kolfje, verzadige met potasch, voege er 16 CC, der oplossing van wijnsteen- (020 zuur en 28 UC, der potaschloog (bl. 195) bij. vervarme vase de kookhitte, en late druivensuiker-oplossing zooals (bl. 196) is vermeld. mal veg: De wijze, die hier vebineld Aa, gen voor d koper-alliages en voor alle koperertsen. Deze laatsten kunnen echter eene filtratie vorderen door papier, nadat zij, tot poeder gestooten, met salpeterzuur behandeld zijn. — Voor alliages is echter de methode zoogeenvoudig, als zij wezen kan; men kan op éénen dag zonder bezwaar met de ver- eischte naauwkeurigheid een tiental koperbepalingen doen, en met weinig omslag. rats Aft Zie hier een alles afdoend bewijs van de der methode. Van 1,5 gram. zuiver koper, op de wijze in 100 CC. vocht opgelost, waren voor de druiven- suïker-oplossing noodig, ter praecipitering van al het koper, in 25 CC. van dit vocht bevat, 41,58 CC Deze 41,8 0 C. suikeroplossing stellen das voor 0.875 zuiver koper, of } van 1,5 gram. nn vote Rb Er werden nu op nieuw afgewogen 1,5 zuiver koper en daarbij gevoegd 0,2 der volgende stoffen : nikkeloxyde, kobalt- oxyde, rood ijzeroxyde, bismuthoxyde, — oxyde, tweede tinoxyde, Ee arsenigzuur. Zilver werd hier niet bijgevoegd. rog n GES VD Deze stoffen werden zamen in salpeterzuur en zoutzuur opgelost, en door zoutzuur daarna het salpeterzuur verstoord. Na de oplossing werden er zinkstukjes in nedergelaten, onder herhaald. toevoegen van zoutzuur. Nadat er geene metalen meer. schenen gepraecipiteerd te worden, werd het zink door toevoeging van nieuw zoutzuur opgelost, en nu het kolfje, waarin onder verwarming de behandeling vol- bragt was, met eene kurk, waarin eene naauwe glazen buis, gesloten, om de lucht af te sluiten. Nadat geen hydroge- nium meer uitgedreven werd, liet men het vocht bezinken en goot het heldere vocht; hetwelk slechts weinig metaal ( 203 ) eudeer bevatte, in een trechter, met eene ast- | In bet kolfje werd eene nieuwe hoeveel- atste eenig sterk salpeterzuur gegoten, dit herhaald, en vervo ns met water de astbestprop en trechter uitgespoeld. Do metalen in het kolfje met salpeterzuur bedeeld, ver- ler onder toevoeging van zoutzuur gemakkelijk opgelost. ader 5 — een 100 CC. m werden nu 25 CC, alzoo } genomen. Er werd ; verzadiging bijgevoegd, en vervolgens de ge- wijnsteehzuur en potasch. en onder . druivensuiker. De proef ging even geleidelijk * e. koper; het bezinken alleen was iets minder, 1 Voor zuiver koper waren 41,8 CC — draiv waren geweest; hier in twee proe- f DD 1 Wanneer wij namelijk de 0,2 gram dier metaaloxyden, die met 1,5 zuiver koper gemengd in 4 bedding gamen zijn, herleiden tot metalen, 00 heb- „ — * Kops: et ‚arca se bre 1,500 51 Nikkels; t e bd sl 0,157 twel Loba vic . t dad. Jits 0,187 % Wd Dar. 0 e be ee ee ‚139 Biamath . Abe CL. 0,180 * Cadmium 1 . U 0,175 ela BABE eters dieie oen 0,186 al. dod M ador …a 0,157 Amen e Jed: „tai 0,169 Arsenik. . A. E 4 . 0 0,1520 . zen shell ob Zink behoefde hier niet bij te zijn, want met zink in over vloed werd hier dit mengsel behandeld. mnd Door de eenvoudige bewerking, die beschreven — bet het koper desniettemin met eene naauwkeurigheid bepaald, zoodanig, dat in de plaats van 418 maten suikeroplossing er slechts 417 noodig waren; hetgeen dus op het koper in zijne geheele hoeveelheid overgebragt, geeft dat in de plaats van 1,500 gevonden is 1,496. ach gates Het kwam mij overbodig voor, om de methode nog an- dere proeven te doen doorstaan; zij mag ongetwijfeld wor- den aangeschreven onder de beste analytische wijzen, reeds alleen, om hare naauwkeurigheid; maar bij die naauwkeu- righeid voegt zich eene bijzondere gemakkelijkheid en snel- heid van uitvoering. Is er geen zilver aanwezig, 200 be- hoeft men niet eenmaal te filtreren, en behandelt men — den trechter met astbestprop uitgenomen — alles in hetzelfde kolfje, totdat men de bereide oplossing in het maatkolfje brengt. samen d De genoemde methode durf ik dus vooreerst aanbevelen voor de bepaling van koper, in zuiveren staat in oplossing verkeerende; is het eene protoxyde verbinding, zoo wordt zij door salpeterzuur gedeutoxydeerd. Men zorge bovendien al (206 ) chloride vormen zal, en het deutoxydum cupri tot protoxydum zal veranderen, terwijl loodoxyde, tin-, antimon- en bismuth- oxyden, van tinchlorure geen tinchloride kunnen ged Ik hab aider das methoden: nit begroeid ode teid au 11 si ET 8 fes Dusan II. ZAMENSTELLING VAN DE NEDERLANDSCHE EX OOST-ANDISCHE KOPEREN MUNTEN. din „Ale Kip beso d Het — neee a ene welk tot dubbelingskoper der schepen wordt gebruikt, en waarvan velerlei voorwerpen, onder anderen ook koperen munten, worden gemaakt, is niet scheikundig zuiver, en be- hoeft het niet te wezen. Gewoonlijk vindt men er van } tot 2 pCt. metalen van anderen aard in aanwezig; 2 pCt. schijnt echter zelden het geval te zijn. Die metalen zijn degenen, die hierboven genoemd zijn. Behalve het arsenik, hetwelk aan het koper eenige brosheid geeft; zijn sommigen eer voordeelig, dan nadeelig: b. v. tin verhoogt de hard- heid van het koper, en vermindert dus zijne slijtbaarheid. Voor ruim twintig jaren heb ik in de Verhandelingen van het Kon. Ned. Instituut (Scheikundig onderzoek van koper, tot dubbeling van schepen gebruikt, 1835) de uitkomsten vermeld van ontleding van dubbelingskoper, voor Neder- landsche schepen aangewend, en daaruit is gebleken, dat in de onderzochte soorten eenig zilver, lood, ijzer, antimonium, arsenicum en zwavel voorkwam, en van 98,3 tot 99,2 ko- per metal, Aan de ‘analytische methode van dien tijd kleef: den wel eenige onnaauwkeurigheden, maar in de hoofdzaak mogen deze uitkomsten nog heeten juist te zijn. Voorleden jaar vroeg mij mijn hooggeachte “vriend; de Heer Muntmeester BAKE, de oude Oost-Indische koperen munt, die weldra zou versmolten worden, te willen ontleden. Zij waren de zoogenaamde O. I. duiten, en werden mij ge- geven, deels doorgesneden, deels in den vorm van geheele dui- 2 viel 3 Ang 0,74 0,22 0,38 %s 017” 017 sporen 0,11 0,07 022 0,36 0, 19 „„ 0,13 ons 0,08 045 eee ee eee e g 4 * 0.29 1 0,15 0,19 0,23 . 98.80 98,00 98,73 98,26 HM 7 99.51 100,53 10008: 10040 — dt koper goed kopers, lr peten genomen ij, me Koper vi et od beh. „dat het koper, weler geleverd * de bude O. . duiten, goed koper ge- 157 hg ib mo 1! er ia van 1 ot Ot remde dalen amen inister van Kolonien verlangde in April van zamenstelling te kennen der nieuwe O. I. ko- die in aanmaken deed mij date. goor N laatjes dier munt: twee soorten, van Hugelsel aardigd, wee andere van koper, dat uit de oude DEN ar adamantaan twan” De vitkonsen warn de volgende; het koper de wiet direct Vepald. hej WIT Der TR Beveren U IA ein 5 un rn tt 1 TE nav hb AA * * ta a * Uit Indisch koper Pe 1 2 3 4 „ 0,08 0.11 0,15 0,20 Lood.. 0,23 0,22 0,72 0,55 Zilver 0,05 0.04 0,04 0,04 Zink. 0,18 0,19 0,18 0,19 Her. „0,21 0,21 0,18 0,18 Nikkel enzwavel onweegbaar in allen, maar aanwezig. Koper 99,25 99,23 98.73 van kh Het Engelsche koper blijkt hier iets zuiverder * dan het in Amsterdam uit O. I. oude duiten omgesmoltene; maar in de laatste twee soorten, 3 en 4, komt niet meer — 1 à 14 pCt. vreemde metalen voor, en niet meer dan 1 pCt. lood. De bewering , mme — is dus onwaar. Het koper is goed; er is geene enkele reden, om het 200 zuiver te maken, als het Engelsche is; ja het is de vraag, of men niet voor munt, die aan zooveel slijting on- derworpen is, beter doet, koper te nemen, hetwelk iets meer vreeinde metalen bevat, omdat zulk een alliage ligtelijk har- der is. De Franschen gebruiken om die reden bronsen munt. In Mei van dit jaar ontving ik eene uitnoodiging van H.H. E.E. de Ministers van Koloniën en Financiën, om van alle centen, die in vroegere jaren te Brussel en te Utrecht geslagen waren, van 1821 tot Lots amen te onderzoeken. 0 Voor deze uitvoerige proeven werd de methode met c- ker aangewend, zooals zij hierboven beschreven is. Ik deel de uitkomsten daarvan mede, telkens van twee proeven; van één jaar van vier proeven, omdat de bijna absolute zuiver- heid van het koper twijfel aan de juistheid der proeven deed ontstaan. Bb setter dh 15. 1637 16. 1848 ben) A * * vn an vs % * * * * (210) Gene 17. 1840 Utrecht halve centen . 992 99 * 9 99,5 „35 99,4 „ 18. 1851 ” 7 „ aaa 99,55 98,4 „ 19. . * * Ld re 98,4 „ 20. 1883 „ „, en 98,3 * 21. 1854 * ahn le: kei 98,6 Een blik op deze Nederlandsche centen is niet ovêrbo- dig. — Die van Brussel 1828 zijn bijna zuiver koper; het koper bevatte slechts 15 deelen vreemde stoffen op de 10,000 d. — Het laagste van alle is 98,3 pCt. zuiver koper; wij vinden dit cijfer in de centen van Brussel 1826 en van Utrecht 1853. Nemen wij alle Brusselsche soorten zamen en alle Utrecht- sche en trekken wij er het gemiddelde uit, dan is er aan zuiver koper in de Brusselsche centen 99,31 pCt. en in de Utrechtsche 98,92 pCt. Aan de zuiverheid der Nederlandsche centen is dus niet te twijfelen. Ter toetsing der methode door suiker zijn de (bl. 208), genoemde O. I. centen van Engelsch en van te Amsterdam uit oude duiten omgesmolten koper vervaardigde plaatjes, door suiker nogmaals onderzocht. De uitkomst was: Door aftrekking der Door andere metalen ker direct — bepaald. paald. — 8 — Koper in: 7 Engelsche O. I. centenplaatjes. 102 oo: he * 1 ven Amsterd. (25 = —＋ 98,71 1 98,3 98.84 . ‚Engelsche plaatjes is de overeenkomst bijna vol- ij de Amsterdamsche is cen verschil van 4 Ot. vergete niet, dat het cijfer 98.7 7 niet onmiddel- is: alle fouten der ‘analyse, in „de bepaling E u ea obs) ob qasA of VAN — BN. van Koraan 1 . t na erboven rtasl, us beste _Doo 3 joren, beschreven 1 en onder de die op bl. 193 en 0 zijn, is de zamenstelling bepaald van de vol- be. on oper : ie En honen etn 1 Malachiet van Siberië + 4 V. vond in Malachiet van Si overeenkomt met de proef. 2 proef. An „me volkomen er word — ë 89,05 zet k . dirt Goede, De formule Cu? O eischt 88,8 koper, hetgeen zoo naauw- keurig mogelijk de gevondene zamenstelling uitdrukt. . Ik meen, dat uit het bovenstaande gebleken is, hoe naauw- ___keurig de methode van koper-bepaling door druivensuiker is. m “geloof, dat zij de beste is, die er thans, in elk opzigt, voor afzondering van koper bekend is: bij eene uitnemende maaun keurigheid paart zij eene zeer groote gemakkelijkheid. 1 HO vordert 57,5 koper, (212) Dat anderen vroeger in de toepassing dier methode niet „ de het nit OENE potasch in voldoende mate. Ten slotte voeg ik hier nog eene analyse toe van koper erts, op de gewone wijze volbragt. Kopererts van de Kaap. Uit een der kopermijnen van de Kaap de Goede Hoop, met name uit de mijn N°, 111, van de Spectacle mining compagnie, is een monster erts ontleed, en daarin gevonden aan koper metaal: 50,37 pCt. ee gede perbepaling alleen bij benadering dezelfde uitkomst kon geven. Eene nadere analyse daarvan gaf voor 100 d. erts. MEPs ten. ee. 49,50 e 9,96 R 12,00 r 1,01 Koolzure kalk. 4 0,60 Kiezelzuuur. 2.13 er 6,30 t 0,43 Gangaard. ........ 8,00 Het was nu de vraag, hoe deze stoffen gegroepeerd mogten gedacht worden. Op de volgende wijze schijnt dit het — te zijn: 1. U. \ On S. orale: olene 1807/5 L „ % ddie 19,1 Gut Oras sole ẽł 50% rosse verteren 51,5 Ded ad Ao wil 1628 se (ore „ 16,2 MO's oen ied. an  680 % arr atd . tf 818) ME genen 10 L AA [ 17 — ad —ũ—(—²ͤ—ẽę eee. 1,01 N —— % %%hͤj die * e. e le „ MES rek on oi 0408 *. di 45000 Hoo een AT! Ae n. eee e 16,5 f ri We Ong reen. 605 B ok a Be? OP, oo... 165 On VERSL. EN MEDED. AFD. NATUURK. Dekt V. 15 Aids MKO 00e B Rik EE... . „is D 4500 * AA In sau eend) Ri MINISTER VAN OORLOG, Oven pe kues mis uet „0 bill Dn VAN BLIKSEM APLRIDERS. Amsterdam, den 4den October 1856. De Afdeeling voor de Wis- en Natuurkunde van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen ont schrijven van Uwe Excellentie dd. 30 Mei re 1 pra der Genie, Ne. 36, de vereerende aitnoodiging, om = Uwe Excellentie haar gevoelen te doen kennen nopens d e ran voor het stellen van bliksem-afleiders, gegeven. in de 1 struction sur les paratonnerres adopt e par U 4 i des Sciences, Paris 1855, en of de Afdeeling vermeent dat het noodig zou wezen, daarnaar op buskruidmagazijnen afleiders te doen stellen ter vervanging van die, naar de voorschriften van den Luitenant-Generaal KRAIJENHOPF (Handleiding tot het stellen van bliksem-afleiders. Nijmegen 1836) vervaardigd. Ter voldoening aan deze uitnoodiging, heeft de Afdee- ling de eer, het navolgende aan Uwe Excellentie te berigten. De Instruction sur les paratonnerres bestaat hoofdzake- lijk uit twee gedeelten, waarvan het eerste, dat eene vol- ledig stelsel van voorschriften voor het stellen van aflei- ders bevat, reeds in 1823 door de Parijsche Akademie (215) ie_aangenomen. In 1854 heeft de Akademie hierbij ge- — tweede gedeelte of supplement, naar aanleiding eener aanvraag van de Compaguie, die het bouwen van 2 den denied Fitin de T Industrie had op zich genomen. In dit supplement (p. 76) verklaart de Akademie dat de vroegere Instruc- tie, ten minste in hare meest wezenlijke beginsels, geene nieuwe bewerking behoeft; dat alleen het steeds toenemend gebruik van metalen, vooral van ijzer en zink, in het za- menstel van groote gebouwen eenige wijzigingen. wensche- lijk maakt. De Handleiding van den Generaal kaarsexuorr verscheen in 1836. De schrijver kende derhalve de Fransche In- e van, 1823. Het blijkt echter spoedig. dat hij vooral uit eigene ondervinding gepat heeft, dagteekenende het jaar 1782, toen onder zijn toezigt een af- —— „don toren van de groote kerk te Doesburg ge- steld werd; van daar dat, hoewel de Handleiding en de Instructie geheel overeenstemmen ten aanzien der hoofd- voorwaarden waaraan elke goede afleider voldoen moet, zij echter in de bijzonderheden der uitvoering meer of min van elkander afwijken. Het zijn deze afwijkingen, die de Afdeeling zich geroepen ziet, tat het bepaald on- derwerp harer overweging te maken. _ „Naalden. In de eerste plaats komen de naalden in aanmerking, die, boven het te beveiligen gebouw uitste- kende, ten „doel hebben den bliksem op te vangen. De Generaal knatsmrxuore hecht geene waarde aan den punti- gen vorm der naalden, Volgens zijne meening (Hand- leiding p. 14) zijn windvanen, torenkruisen en stomp af- regel aan, dat de afleider in eene spits moet uitlaopen (Instruction p. 35 en 95) Zij beschouwt echter dien (216) vorm niet als een volstrekt vereischte. Bij de beschrijving der afleiders op kerken en torens wordt “uitdrukkelijk gezegd (p. 54): „Nous pensons même que pour peu qu'on éprouve des difficultés à placer des tiges sur an dôme ou un clocher, on peut les supprimer entièrement. II suffra, pour défendre ces édifices des atteintes de la foudre, d'é- tablir une communication très-intime entre * pied de chaque croix et le sol. Cette disposition offre également une grande suret““ * ua eee De Afdeeling is van oordeel, dat de voorschriften der Parijsche Akademie hier de voorkeur verdienen. Wan- neer men vraagt, of de spitse of stompe vorm der waald eenigen invloed heeft op het beveiligend vermogen des afleiders tegen schade door bliksemslag, moet het antwoord ongetwijfeld ontkennend zijn. Mits het ondereinde der naald en de afleider zelve de noodige afmetingen hebben, de deelen waaruit hij bestaat innig met elkander verbon- den zijn en er voor tene goede afleiding in den vochti- gen grond of eene welput gezorgd is, zal hij het gebouw volkomen beschermen, hetzij hij van boven al of miet in eene spits eindigt. Maar de spitsen oefenen nog eene andere eigenaardige werking uit. Zij bezitten het vermo- gen om de electriciteit allengskens en ongemerkt aan de onweêrswolk te onttrekken en aldus hare kracht te ver- zwakken. Komt dus de wolk langzaam aandrijven, zoo kan het gebeuren, dat zij door den invloed der spits hare kracht verloren heeft vóór dat zij zich daarboven bevindt, zoodat nu geen bliksemslag volgt. Menigvuldige waarne- mingen, vooral door amago (Notices scientifiques Tom. I. (p. 339-345) bijeengebragt, laten hieromtrent geen twijfel over. Het is om deze reden raadzaam, de afleiders van spitsen te voorzien, zoo dikwijls zich daartegen geene prac- tische bezwaren opdoen. Zijn echter deze bezwaren aan- wezig en zoude de bevestiging en opstelling van lange | 6217) en spitse naalden te veel moeite en kosten veroorzaken, te gebruiken en daaraan den alleider te verbinden. In het supplement p. 95 is door de Parijsche Aka- demie „voorgeschreven, om niet, gelijk vroeger aangeraden was, dan de naald den vorm eener spitse pyramide te geven, wier hoogte 12 tot 15 maal de dikte der basis overtrof, maar dien van een prisma of afgeknotte pyra- wide, van boven ten minste 2 duim dik, en hierop te bevestigen een kegel van 2 duim middellijn en 4 duim hoogte, welks tophoek derhalve 28“ bedraagt. De ervaring, dat de vroegere spichtige naalden, wanneer zij door den bliksem getroffen worden, te gemakkelijk aan het boven- eind wegsmelten, heeft de Akademie tot deze verandering geleid; hoewel zij erkent dat het afleidend vermogen der spits daardoor welligt verminderd wordt. Naar het oor- deel der afdeeling is die verandering van weinig belang. De tophoek van 28° zal niet verhinderen dat de bliksem, die steeds hare hevigste werking uitoefent waar zij het metaal het eerst treft, de pant doet smelten en het eind der naald dus afgestompt worden. Wil men dus het voor- deel van den spitsen vorm behouden, zoo zal in beide ge- vallen, na een hevigen bliksemslag, de spits door eene nieuwe moeten vervangen worden. „Daar het ijzer, waaruit de naalden uitsluitend vervaar- digd worden, een zeer oxydabel metaal is, was men gewoowde spits uit een niet oxydabel metaal, het platina, te vervaardigen. In een aan de Instructie toegevoegd later rapport over de spitsen der afleiders wordt (p. 124) het min kostbare en tevens zeer langzaam en slechts opper- vlakkig oxyderende koper aangeprezen. De Afdeeling ver- eenigt zich in dit opzigt met het gevoelen der Parijsche Akademie. De mindere smeltbaarheid van het platina (218) wordt opgewogen door zijn minder geleidend vermogen, hetwelk bij doorvoering eener zelfde hoeveelheid elektriei- teit eene grootere warmteontwikkeling ten gevolge heeft. Blijkens de ondervinding zijn platinaspitsen evenzeer aan smelting onderhevig als roodkoperen. Een der merkwaar- digste voorbeelden leverde de bliksemslag op, die den 10 Julij 1843 den afleider van den Munster te Straatsburg trof. De platinakegel, die 8 duim long en von onderen 1 duim dik was, werd van den top af over eene lengte van 5 à 6 duim gesmolten. (Comptes rendus XVII. 254.) Grootte der stralen van beveiliging. H ieromtrent vindt men bij den Generaal Kratsennorr geene naauwkeurige bepaling. Na op p. 19 opgemerkt te hebben dat groote metalen brokken, zooals klokken, looden dakvorsten,-hoek- en kielkepers, windvanen en schoorsteen koppen toevallig cer dan de afleiders in de nabijheid «eener bliksemuitbars- ting kunnen komen en bijgevolg getroffen worden, geeft hij het voorschrift: 1° dat men die voorwerpen door ijze- ren staven of looden reepen met het ligchaam des afleiders vereenige, 2° dat men aan zeer uitgebreide gebouwen ge- bruik make van meer dan eene enkele spitsen dezelve vermenigvaldige in de reden van de uitgebreidheid; alleen moeten zij met den hoofdafleider naauwkeurig verbonden zijn en aan de hoogste voorwerpen der gebouwen, bij voorbeeld schoorsteenen, vastgekramd, daarboven eene halve el-uitsteken- De Parijsche Akademie is reeds in 1923 verder gegaan. Hoewel zij erkent dat de afstand, tot welken een afleider zijne werkingssfeer uitstrekt, niet juist bekend. is en bui- tendien van vele omstandigheden afhangt, die moeilijk te waarderen zijn, neemt zij echter (p. 18) voor de praktijk den regel aan, dat een afleider rondom zich voor het ge- vaar eens bliksemslags eene cirkelvormige ruimte beveiligt, welker straal tweemaal zoo groot is als zijne hoogte. Deze regel geldt echter alleen voor het dak, waarop de naald 620 (penhana inci Berindion zich echter naast het hoofdgebouw aangrenzende lagere gebouwen, bijv..eene kerk naast een met een afleider voorzienen toren, 200 wordt (p. 62) aan- geraden den beveiligingsstraal niet grooter te stellen dan | des afleiders boven de nok van het dak des mevengebouws. Deze regelen worden in het supplement — — opmerking echter, dat nd op berusten. Menne rod Tob « ijk, dat het ontwerp ceus afleiders 5 — Hees, door den Generaal Kraussxuarr op p. 41 «zijner, Handleiding gegeven, met den tweeden hierboven vermelden regel overeenkomt. De nok van het koor is het kruis des toreus, van hetwelk een af- naar den grond geleid is, De afstand van het verste tot de vertikale, uit het kruis neêrgelaten, „das minder dan „tweemaal, maar meer dan één- des afleiders boven de nok. KRAIAKN err . ib punt niet genoegzaam — en wil dat men „daar cen tweeden afleider aanbrenge. De Afdeeling vindt geene redenen om ‚van ids 94, Parijsche Akademie gestelde regelen af te wijken. Zij bieden, hare, meening, cen voldoenden, waarborg aan voor de b der gebouwen, mits men tevens de door aangewezene voorzorg, om alle belangrijke Ve, die zich op of nabij het dak bevinden, zorg- et den afleider. te verbinden, niet verwaarlooze. voor afleiders aanbevolen. De metalen, die als geleiders, tusschen. de naald ‚en den. vochtigen grond ge berigd worden, ‚zijn „voornamelijk ijzer, koper en lood. Het ijzer, dat ich- door ‚zijnen lagen prijs en geringe smeltbaarheid „aanbeveelt, wordt meestal in den vorm van vierkante „staven aangewend. ‚De, daaraan te geven dikte „wordt door kaaursuorr (b. 10), gesteld op r door de Parijsche „Akademie (h. 4 1) op 1 streep. … (220 ) verschil is niet groot en welligt daaruit ontstaan, dat KRAIJENHoFP zich aan eene vroegere bepaling van 4 Rijnl, duim gehouden heeft, terwijl de Parijsche Akademie een rond getal in metrieke maat heeft aangenomen,” Daur er geen geval van bliksemslag bekend is, waarin een ijzeren staaf van 13 streep onvoldoende was om den bliksem on- schadelijk te maken, is er ook geen grond voorhanden tot afkeuring der bestaande geleiders van die afmeting: Later te vervaardigen afleiders kunnen van 15 streep genomen worden. De kosten worden daardoor slechts weinig ver- meerderd. — Indien de staven een anderen vorm dan den vierkanten hebben, zorge men slechts dat de inhoud harer doorsnede niet kleiner dan 225 vierkante streep zij, en geve dus bijv. aan ronde staven een middellijn van 17 streep. Het veel duurdere koper wordt voor gebouwen zelden gebruikt; maar is, in den vorm van gevlochten kopertouw, het gewoon metaal ter beveiliging van de schepen van 's Lands Marine. De vereischte dikte wordt door KRATEN- norr niet aangegeven. De Instruction van 1823 stelt haar (p. 50) op 16 streep. Dit is ongeveer de dikte, die aan het op ’sRijks lijnbanen geslagen kopertouw gegeven wordt. (p. c. Muurem, in de Verhandelingen en Berigten betrekkelijk het Zeewezen. Deel 3, p. 87) Door den Generaal krarsennorr is het gebruik van loo- den reepen voor afleiders zeer aanbevolen. De onder zijn toezigt gestelde afleiders op de torens te Doesburg en Arnhem bestaan uit dat metaal, hetgeen ook op zijn voet- spoor ter beveiling van vele Landsgebouwen aangewend is. De Parijsche Instructie verklaart daarentegen het lood voor het slechtste metaal dat voor afleiders kan gebezigd worden, omdat het te smeltbaar en te slecht geleidend is. Bij dit verschil van gevoelen is het van hoog belang, de gronden, waarop het afkeurend oordeel der Parijsche Aka- demie berust, nauuwkeurig te overwegen. 1 (at ) let lood heeft een gering geleidend vermogen ; het staat daarin achter bij het ijzer, en nog veel meer bij het koper. Maar men weet dat een geringer geleidend vermogen kan vergoed worden door eene naar evenredigheid groote door- snede. Volgens krarsexnore (p. 10 en 42) moeten de looden reepen eene breedte hebben van 1 palm en eene dikte van 3 streep, hetgeen eene doorsnede geeft van 300 vierk. streep. na de geleidende vermogens van lood en ijzer zich onderling verhouden als 2 tot 3, staat zulk een looden reep, wat de gemakkelijkheid van doorgang der elektriciteit betreft, gelijk met eene vierkante staaf ijzer van 200 vierkante streep doorsnede of van 14 streep zijde. Zij mag dus geacht worden even geschikt te zijn tot af- voering der elektriciteit. Ook zal de hoeveelheid warmte, die in haar ontwikkeld wordt, niet grooter zijn dan bij het ijzer. Maar zal die warmte, welke voor het ijzer onschadelijk ie, dit ook voor het veel smeltbaarder lood zijn? Kan niet een felle bliksemslag de geheele smelting van het lood ten gevolge hebben? De Parijsche Akademie beroept zich hier- omtrent op de ervaring. Zij brengt (p. 84) een geval bij, dat schijnbaar beslissend is, het smelten namelijk van eene leoden pijp van 8 duim middellijn bij eene dikte van 13 streep, veroorzaakt door een bliksemslag, waardoor den 10% April 1827 de paketboot New-York op hare reis van New-York naar Liverpool getroffen werd. Dit geval is waarschijnlijk ontleend aan de Notice sur le tonnerre van amaco in het Annuaire du Bureau des Longitudes pour 1838, p. 315, waar het op dezelfde wijze wordt me- Een oorspronkelijk verslag van dezen merkwaardigen blik- semslag komt voor in het Report of the Committee upon Mr. SNOW nannts, and other, lightning conductors, in 1840 op last van het Huis der Gemeenten gedrukt. De volgende (222 ) bijzonderheden zijn daaruit overgenomen. Zij wijken. in sommige punten merkelijk af van de opgaven van Amaga, die welligt een ander berigt voor zich gehad heeft. De bliksem viel op den grooten. mast, vernielde „de bramsteng en liep daarop langs de ijzeren tuigkettingen naar de pomp. Tusschen deks gekomen, waar hij veel schade aanrigtte, sloeg hij over op een looden waterbak, die zaamgedrukt werd, en van daar langs de pijp van een secreet. aan stuurboordszijde door het boord, waar hij drie vijfduimsplariken van de huid mee van 10 voet. dins iti Te Liverpool — wan het schip in het dok gebragt en onderzocht. De bevinding aangaande de pijp was de volgende. Zij had 44 Eng. duim (114 streep) middellijn, de dikte harer wanden was een vierde Eng. duim (6} streep). Juist waar zij aan de zijde van het schip uittrad, was eene geringe ‘hoeveelheid. lood gesmolten en hing als een vijskegel aan baar ondereinde. Een ge- deelte der pijp, twee voet lang, besloten in de dikte van het ‘boord, was onbeschadigd, maar ongeveer 18 Eng. duim van hare bovenste win waren * den bliksem volkomen gesmolten. | lest! vnd afjdon dul Ter juiste vak van dit feit is het voornl noodig te herinneren, dat eene elektrieke ontlading eene veel he- viger werking uitoefent op de plaatsen waar zij, in den vorm des bliksems, het eerst cen metaal treft: of dit we- der verlaat, dan “wanneer de elektriciteit, in het metaal doorgedrongen, haren weg door gewone geleiding: voortzet. In het eerste geval heeft steeds in meerdere of mindere mate smelting plaats; in het laatste blijft het metaal, mits het de noodige capaciteit hebbe, ongedeerd. Nu blijkt uit het verslag niet dat de pijp, waarvan hier sprake is, van boven met eenig ander metaal in verbinding was; van on- deren reikte zij niet tot in zee, blijkens het ontzetten det (9225) planken. Uit de smelting van het lood aan beide einden mag dus geen besluit opgemaakt worden tegen de doel- matigheid van het gebruik van looden reepen als atleiders. Deze toch, van boven en onderen aan massieve ijzeren staven verbonden, waardoor de bliksem opgevangen en af- gevoerd wordt, bevinden zich in geheel andere omstandig- heden.” Alleen de ervaring, bij afleiders verkregen, kan hier beslissen, Deze nu is miet ongunstig. Bij de vele aflei- ders in ons vaderland met loaden reepen voorzien is, voor voo ver nan de Afdeeling bekend is, nooit een geval voor- gekomen, waarin zij bij bliksemslag hunne ern ef hebben of de reep weggesmolten is. Op grond dezer ervaring acht de Afdeeling het —— dig, de thans bestaande afleiders van deze soort door an- dere te vervangen. Zij is echter tevens van meening, dat in het vervolg bij het stellen van afleiders het ijzer boven het lood de voorkeur verdient. Hoewel toch looden ree- pen tot dus ver de nadeelige gevolgen des bliksemslags hebben afgewend, is het meer dan eens gebeurd, dat het lood zelf daarbij beschadigd en voor verder gebruik meer of min ongeschikt is geworden. Als voorbeelden verdienen de volgende gevallen vermelding, voorkomende in de Ver- slagen, door de eerst aanwezende Ingenieurs opgemaakt naar aanleiding der aanschrijving van het Ministerie van Oorlog d. d. 16 Julij 1856, N°. 31 B., en aan de Leden der Af- deeling, de HH. van ners en veLPmAT, met het ontwerpen van cen antwoord aan Uwe Excellentie belast, welwillend ter inzage verstrekt. —_ In het 1 den toren der groote kerk te Doesburg over hare geheele lengte min of meer beschadigd, zoodat droppels gesmolten lood waren afgeloopen ; doch was aan het gebouw zelf geene schade hoegenaamd aangebragt. Den 2 8e Junij 1852 is te Maastricht de afleider op 6224) het buskruidmagazijn Nieuw-Hoog-Frankrijk door den blik- sem rn De reep lood welke, langs het dak loo- pende, den opstaanden stang vereenigt met het ijzer dat in de put neêrdaalt, en van den bovenkant van de nok \tot in het midden der goot 9,25 el lang is bij eene breedte ‚van 14 duim (de dikte is niet opgegeven), was op twee plaatsen doorgaande van een gescheurd. Dit waren de plaatsen, waar de stukken lood, uit welke de reep bestaat, aan elkander zijn gesoldeerd, zijnde het soldeersel versmolten. Den 28 Julij 1853 viel de bliksem te Maastricht we- der op hetzelfde kruidmagazijn en op een tweede, Les bons Enfants, aan het vorige gelijk en op dezelfde wijze tegen bliksemslag gewapend. Aan de looden reep van Nieuw- Hoog-Frankrijk was dit maal geen spoor van den doorgang des bliksems te bespeuren, maar de reep lood van Les bons Enfants was op eene plaats van akelig dwars door- gescheurd. boert 6 In geen dier beide gevallen hadden de gebouwen: — eenige schade geleden. 5 E added Door Uwe Bscellentie is nog aan de Afdeeling da: — voorgelegd, of het noodzakelijk is, afleiders te stellen op de gebouwen van de werken van de Hollandsche Linie en bij het Haarlemmermeer, waarin ook buskruid geborgen is, en waarvan sommige betrekkelijk de — voor wer- pen zeer hoog zin. ob Abl Het antwoord op deze vraag kan, naar het oordeel der Afdeeling, niet anders dan bevestigend zijn. Alle overige omstandigheden dezelfde zijnde, treft de bliksem bij voor- keur de hooger gelegen voorwerpen. Voor de gemelde ge- bouwen wordt het gevaar van bliksemslag nog vermeerderd door de vele metalen ligchamen, die in de constructie van die gebouwen zijn opgenomen of met een ander doel daarin aanwezig zijn, waartoe vooral in de gewapende forten de (225) stukken geschut en de projectielen behooren. Daar deze jen op verschillende plaatsen van het gebouw ver- en geen zamenhangend geheel vormen, is het vooraf te berekenen, welken weg de bliksem in het gebouw nemen zal; er bestaat dus steeds gevaar, ats van het buskruid getroffen wordt. Bij cirkelvormige gebouwen, die een grooten omvang hebben, kan het opstellen van slechts ééne naald wegens de daaraan te geven hoogte eenig bezwaar opleveren. Als voorbeeld nemende den toren op den Noorder Lekdijk te Honswijk, welks plat eene middellijn van 42,5 el heeft, zal de in het midden des plats op te rigten naald, volgens den hierboven aangegeven regel, de buitengewone hoogte van 10,6 el moeten hebben. Indien men meer dan ééne naald wil opstellen, moeten er ten minste drie zijn. Hare gunstigste plaatsing is op het midden van drie stralen, die hoeken van 120° maken. Dan echter bedraagt de afstand eener naald van het verst afgelegene punt van den rand des plats, dat door haar moet beveiligd worden, nog 18,4 el, zoodat de naalden 9,2 el hoog moeten zijn. Hiermede is dus niet veel gewonnen. Ook zouden die welligt voor de manoeuvres op het plat belemme- rend kunnen zijn. In zoodanig geval schijnt het verkies- lijk, in het midden des plats eene kortere naald, bijv. van vijf el, op te rigten en buitendien om den rand van het plat een ring te leggen van ijzeren staven of platen van ten minste 3 vierkante daim doorsnede. De naald en de op het plat aanwezige metalen stukken behooren zorgvuldig verbonden te worden met dien ring, van welke ééne of liefst twee ait ijzeren staven bestaande geleiders aan te- gengestelde zijden langs den muur tot in den vochtigen grond afdalen. Bij deze inrigting kan het gebouw geacht worden, volkomen beveiligd te zijn. Indien echter deze wijze van beveiliging te kostbaar (226 ) mogt zijn, en men het voldoende acht te verhinderen dat de bliksem het buskruid bereike, kan men nog cen anderen weg inslaan. De bergplaatsen van deze gevaarlijke stof zijn gewoonlijk beneden in de torens. Men behoeft dus slechts het gewelf en de muren dier bergplaatsen te bekleeden met reepen lood of zink, behoorlijk aan elkan- der verbonden en met den voehtigen grond in geleidende verbinding gebragt. Het buskruid bevindt zieh dan van rondom door metaal omhuld, dat de mn ontlading veilig kan afleiden. N Terwijl de Natuurkundige Afdeeling den Kooinklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam de eer heeft, deze hare beschouwingen onder de aandacht van Uwe Excellentie te brengen, neemt zij de vrijheid, onder terug- zending der haar verleende teekeningen, er de vraag bij te voegen, of er eenige bedenking bij Uwe Excellentie be- staat, dat deze brief ter opentlijke — en en Mededeelingen der Afdeeling opgenomen worde Op deze vraag ziet de Afdeeling ung Ur at een te gemoet. … dar W. VROLIK. - 1 gem uu N don \ ° ye 0h > tred gat bees shleteegnsy realen ham Aid ole R ne ct. ate, g GEWONE VERGADERING unn. ober ie ihne aeg neee wee ene pin Arb 0 Wis. EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, 9 num emen 1906 ä er ag ore 0 sij ere | „ eee J. VAN DER HOEVEN, b. BIERENS DE HAAN, W. VROLIK, 4. u. VAN DER BOON MescH, n. LOBATTO, Wel. DE VRIESE, N. VAN REES, u. J. HALBERTSMA, P.J. STAMKART, G. A. VAN KERKWIJK, F.A. W. MIQUEL, 4. L. d. SCHROEDER VAN DER KOEK, C. M. b. BUYS BALLOT, r. HARTING, 3. A. c. ouprMANs, eerden VROLIK. nete Het Proces-verbaal . gewone vergadering van den geren zi j. I. wordt gelezen, goedgekeurd en vastge steld. | An . gelezen brieven van de HH. v. 2. zurnias en w. u. ROSE, strekkende ter verontschuldiging over het niet hunner spreekbeart op heden. Aangenomen voor berigt, onder aanbeveling voor het vervolg. — Worden ge- lezen brieven van de HII. sronu nursing, J. r. DELPRAT, J. W. . VAN OORDT, CL. MULDER, VAN HASSELT, VAN DER KUN, VAN HALL, die zich wegens ambtsbezigheden veront- schuldigen over het niet bijwonen dezer vergadering. Aan- genomen voor berigt, — De Heer u. d. semLiG voegt, bij (228) gelijke verontschuldiging de kennisgeving, dat hij den ouder- dom van zeventig jaren bereikt ‘heeft, en derhalve, volgens Art. 8 van het Organiek Reglement, onder de rustende Leden behoort opgenomen te worden. Wordt besloten hiervan op de lijst der Leden aanteekening te houden. E a Ì FRA A AAL 114 Wordt gelezen een brief van den Heer bunoxrizn (Pa- ramaribo 21 Julij 1856) ter kennisgeving, dat op den 29 en Junij j.l, de Heer Mr. HENDRIK CHARLES FOOKB, Correspondent der Akademie, in den ouderdom van 54 jaren te Paramaribo overleed. — Wordt besloten, dat den Heer DUMONTIER het leedgevoel der Afdeeling zal worden ken- baar gemaakt over dit voor haar 200 nen ne Wordt 5 een ren van en Heer papa vand — dagteekend Hospitaal te Weltevreden. 3. Julij 1856, be- vattende de opgave van eenige botanische bijzonderheden. — Deze brief wordt in handen gesteld van de Commissie van redactie. Wordt gelezen een brief van den Heer r. karsen (Lei- den 20 September 1856) ten geleide van eenen in de Hoogduitsche taal gestelde en voor de Verslagen en Mode- deelingen aangeboden Briefwechsel zwischen Herrn Staats- rath o. stRUVE und kaiseR über die Aenderungen in den Dimensionen des Saturnringes. — Deze briefwisseling wordt in handen gesteld van de Commissie van redactie, rata De Gooeeiaris dee wende Heat. sl onder dagteekening van den Helder 2 Julij, 13 Augustus, 30 Augustus en 6 September j.l, ontvangen te hebben Tabellen van waargenomen Waterhoogten, welke hij in han- den stelde van de Commissie over de Daling van den (220 Bodem, en dat hij dierzelfde Commissie deed toekomen de Tabellen, ontvangen van den Heer r. vax DER STERR, onder dagteekening van Amsterdam 15 1 5 — 4 en 1 September jl. pil BORE ERE Tl — — * Kommt ter tafel een afschrift van twee storte van BOERHKAVE, aan de Afdeeling gezonden door den Heer pusors-Lers uit St. Omer, — Wordt besloten dit afschrift — der Akademie te plaatsen en den Heer s voor de beleefde Ord dank te eggen. elsene”: * worden gelezen Brieven ten . van — ef ken: I'. van den Minister van Binnenlandsche Zaken (sGraveuhage 14 Junij, 7 Julij. 26 Juli. 30 Julij, 21 Augustus, 23 September 1856); 2°. van den Minister van Oorlog (s Gravenhage 11 Julij 1856); 8“. van den Minister vun Buitenlandsche Zaken ('sGravenhage 11 September 1856); 4. van den Heer noonpziek, Bibliothecaris der Tweede Kamer van de Staten-Generaal (s Gravenhage 22 September 1856); 57. van den Heer u. d. WIrtadE, 2de Seeretaris van het genootschap: Een onvermoeide arbeid komt alles te boven (Amsterdam 1 Augustus 1856); 6’. van den Heer d. T. X. SURINGAR, in naam van het Friesch Genootschap (Leeuwarden 23 Junij 1856); 7°. van den Heer surs tor, Hoofd-Directeur van het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut (Utrecht 1 Julij 1856); 87. van den Heer J. T. BODEL NiJENnuIS, Secretaris van de Maatschappij der Nederlandsche Letterkunde te Leiden (Leiden 23 Julij 1856); 9°. van den Heer 4. 4. Nuno (Amsterdam 25 Julij 1856); 10° van den Heer . 8. WII aur (Amsterdam 15 Augustus 1856); 11°, van den Heer 4. c. 4. mroesxmacu ('s Gravenhage 22 Sept. 1856) ; 18°. von den Secretaris der Société des Sciences de Fin- lande (Helsingfors 25 Mei 1856), 13°, van den Rector VERSL. EN MEDED, AFD. NATUURK. Deer V. 16 (230) der Keizerlijke Universiteit te Kazan (Kazan 24 Julij 1856); 14°, van den Secretaris der Académie Royale des Sciences de Stockholm (Stockholm 1 Augustus 1856); 15°. van den Secretaris van det Kongelige Danske Videns- kabernes Selskab (Kopenhagen 1 Junij 1856); 16° van den Secretaris der Physicalisch-Medicinischen Gesellschaft te Wurzburg (Wurzburg 10 Julij 1856); 17° van den Voorzitter der Kaiserliche Leopoldinisch-Carolinische Aka- demie der Naturforscher (Breslau 15 Mei 1856 en 18 Julij 1856); 18°. van den Secretaris der Société Royale des Sciences te Luik (Luik 20 April 1856); 19°. van den Secreta- ris van het Zoölogisch-Botanisch Verein in Weenen. (Weenen 5 Mei 1856). — Wordt besloten tot schriftelijke dankzeg- ging en tot plaatsing der boekgeschenken in * . uuum Worden gelezen Briel tot dankzegging vordt boekgeschenken : 1“. van den Secretaris der Académie Royale des Sciences de Stockholm (Stockholm 1 Aug. 1856); 2. van den Secretaris van det Kongelige Danske Videns- kabernes Selskab (Koppenhagen 1 Junij 1856); 3° van den Secretaris der Société Royale des Sciences te Luik (Luik 20 April 1856); 4°. van den Minister van Binnenlandsche Zaken en van den Secretaris-Generaal van het Departement van Buitenlandsche Zaken ('s Gravenhage 23 Sept. 1856); 5%½ van den Minister van Binnenlandsche Zaken en van den Referendaris bij de 5de Afdeeling van het Departement van Binnenlandsche Zaken ('s Gravenhage 23 en 24 Sep- tember 1856); 6°. van de Ministers voor de Zaken der Hervormde Eeredienst (s Gravenhage 26 Sept. 1856), van Finantiën ('s Gravenhage 24 Sept. 1856), van Marine (s Gra- venhage 24 Sept. 1856), van Justitie (s Gravenhage 26 Sept. 1856); 7. van den Commissaris des Konings in de provincie Noord-Holland (Haarlem 25 Sept. 1856); 98°. van Burgemeester en Wethouders der stad Amsterdam (6231) (Amsterdam 20 Sept. 1856); 9’. van den Secretaris van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (s Gravenhage 20 Sept. 1856); 10°. van den Secretaris der Hollandsche Maat- schappij” van Wetenschappen (Haarlem 22 Sept. 1 886); 117. van de Directie der Nederlandsche Handelmaatschappij (Amsterdam 22 Sept. 1856); 12°, van de Directie der Overijsselsche Vereeniging tot Ontwikkeling vau provinciale Welvaart (Zwolle 24 Sept. 1856); 13°. van den Secretaris vanhet Koninklijk Instituut voor de Taal-, Land- en „van Nederlandsch-Indië (Delft 2 Julij en 23 Sept. 1856); 14°. van den Secretaris van het Collegie van Curatoren der Hoogeschool te Groningen (Groningen 25 Sept. 1856); 15°. van den Secrctaris van het Collegic van Curatoren te Utrecht (Utrecht 22 Sept. 1850); 16°, van den eerste Bibliothecaris van de IIoogeschool te Lei- den (Leiden 22 Sept. 1856); 17°. van den Secretaris van van het Athenaeum te Deventer (Deventer 24 Sept. 1856). — Aangenomen voor berigt. D Doe Secretaris berigt dat de Verhandelingen; 0 door de II. H. nuvs vaLLoT, GUNNING en HASSKARL, door de Commissie van de redactie aangenomen en reeds in de Verslagen en en der en geplaatst zijn. Diner, n vin rg PE landsche Zaken ('sGravenhage 28 Jul 1856, N°. 253, van den volgenden mon- neee oz Onder de zaken, welke ik eee aanvaarden mijner tegenwoordige betrekking, behoort ook hel advies der Natuurkundige Afdeeling van den Aden April N°. 33, betrekkelijk het voortzotten en voltooijen der en van de Hoofd-Commissie voor het e gisch onderzoek vun Nederland. — (232 ) Na het advies der Afdeeling te hebben o mij raadzaam mz vor geen dat advies te werk te gaan. AARLE oe Dien ten gevolge zal de geheele verzameling van geo- logische voorwerpen en desgelijks het archief der geológi- sche commissie met al hetgeen daarbij behoort, voorloopig in stand en bijeengehouden worden, terwijl ik het ver- kieslijk acht, dat een en ander naar de aangewezen” ver- trekken in het Trippenhuis worden overgebragt, waartoe ik Zijner Majesteits vergunning heb verzocht en verkregen. De Afdeeling gelieve alzoo ten bekwamen tijde voor de ver- plaatsing der voorwerpen enz. van Haarlem naar Amster- dam zorg te dragen, en ze, eenmaal in het “Trippenhuis geplaatst, onder hare hoede te nemen. De kosten der ver- plaatsing zullen worden betaald zoodra ik de declaratie, daartoe betrekkelijk, van de Afdeeling zal hebben ontvangen. Overigens is de Heer Commissaris des Konings in Noord: Holland door mij uitgenoodigd en gemagtigd tot het doen ontzegelen en wegvoeren der verzameling, wanneer zich de Af- deeling of haar Secretaris daartoe tot hem zal hebben gewend. Schoon uit den aard der zaak de besturen en bijzon- dere personen, die tijdelijk voorwerpen dan genoemde ver- zameling hebben afgestaan, deze moeten terug ontvangen wanneer zij zich daarvoor aanmelden, acht ik het wensche- lijk, voor alsnog de door de Afdeeling voorgestelde nit- noodiging niet aan hen te rigten, en de verzameling tot nadere aanvragen zoóveel. mogelijk in haar geheel te laten. De gelden, bij vroegere begrootingen toegestaan, zijn niet meer beschikbaar; maar wanneer, het afgebroken on- derzoek wordt voortgezet, zal, zoo ik mij vlei, de som van f 18,000 kunnen ingewilligd perdre „waarvan de Af- deeling melding. heeft gemaakt. vd BDE ZN, Ten aanzien der handschriften, vinne enz, aan het slot der missive van de Afdeeling vermeld, zal geen nadere 6233) beschikking abdis wezen, nu de geheele verzameling naar het gebouw der Akademie wordt en zij zullen te worden gevoegd. Ten slotte heb ik de eer, der — dijk dbte 2 de welwillendheid, waarmede zij aan het ver- der Regering heeft voldaan; voor het belangrijk haar uitgebragt, en voor hare bereidvaardigheid om ook voortaan de Regering ten aanzien van dit gewig- tig e te willen voorlichten. Dit aanbod wordt door wij op hoogen prijs gesteld, en gaarne zal ik daarvan gebruikmaken, wanneer de voorzetting der taak van de commissie an ter N 0 kunnen komen.“ cg ttb nur 0 oh — over slui brief doet de Secretaris ing de drie volgende punten opmerken : I, dat, vóór dat het overbrengen der voorwerpen, door de ontbonden geologische commissie bijeengebragt, geschiede, het noodzakelijk zal wezen, dat in orde en in behoorlijken staat ‘gebragt worde de achter-bovenzaal van het Trip- penhuis met de beide daarbij behoorende vertrekken, als- 8 r het beheer van den Raad van Bestuur van het Museum; dat hij daaromtrent reeds met Zijne Excellentie. den Minister van Binnenlandsche Zaken, in overleg is ge- treden" en de toezegging erlangde, dat deze localiteit door den Ingenieur van den Waterstaat zal worden opgenomen. 2, dat, zoodra dit genoemd vertrek in behoorlijken staat zal zijn gebragt, de Secretaris zich voorbehoudt omtrent de wijze van overbrengen nadere voorstellen aan de Af. deeling te onderwerpen. „8% dat hij echter, met het oog op het archief der ont- bonden geologische commissie, dat nu reeds bij de Aka- demie in bewaring is, en op de voorwerpen, welke eerlang onder haar beheer zullen worden gebragt, verlangt te we- ten, of hem omtrent een en ander dezelfde vrijheid en magt (234 ) zullen worden gegeven, als hem, volgens vroegere besluiten, omtrent de overige bezittingen der Akademie werden ge- schonken, en of hij dien ten gevolge geregtigd is, gedeelten. daarvan tot wetenschappelijk. gebruik, onder gepaste waar- borgen en voorwaarden, oan hen te verlernen, die zulks mogten verlangen. ab, ages Over cen en ander n eene wisseling van gedach- ten, waaraan de II. II. vAN BREDA, MIQUEL, 3. VAN DER HOB- VEN, SCHROEDER VAN DER KOLK, HARTING EN ST nemen, waarin wel op den voorgrond. gesteld, aen ed wenschelijke, dat de geologische verzameling zooveel mo- gelijk bijeen worde gehouden, maar dat daarmede intus- schen niet mogen worden gekrenkt de belangen diergenen, die vroeger aan de geologische commissie tot tijdelijk ge- bruik voorwerpen afstonden; dat daaronder vooral, dient genoemd te worden de kostbare verzameling van fossilen uit den St. Pietérsberg te Maastricht, af komstig uit de nalatenschap van CAMPER en nu aan de Hoogeschool te Groningen behoorende; dat het onwenschelijk is, dat deze zeldzame stukken aan de gevaren van noodeloos heen en wederreizen worden blootgesteld ; dat zij reeds bij herhaling, zijn teruggevraagd, en het billijk mag geacht worden, dat men hen aan genoemde Hoogeschool teruggeve, vóór dat de overige verzameling naar Amsterdam worde overgebragt. Voorts wordt de noodzakelijkheid betoogd, dat, bij het eventueel verplaatsen der voorwerpen, ook naar het Trip- penhuis overgebragt worden de kasten en de overige be- waarplaatsen, in der tijd bepaaldelijk voor de geologische verzameling in het Paviljoen te Haarlem ingerigt. De Voorzitter sluit de beraadslaging over deze punten, waarop met eenparige stemmen wordt besloten den Mine. ter te antwoorden: d uf diene 15, dat de Afdeeling bereid is de renden bon de geologische commissie bijeengebragt, in bewaring te ne- (2356) wen, mits dat vooraf door de zorg der Regering in be- hoorlijken staat worden gebragt de vertrekken, daartoe vroeger in het Trippenhuis aangewezen. 27. dat, zoodra deze vertrekken tot de ontvangst der ver- anmeling in gereedheid zullen zijn, door de Afdeeling een nader voorstel tot Zijne Excellentie zal worden gerigt, omtrent de wijze van overbrengen en in bewaring nemen; maar dat al dadelijk de wensch zal worden uitgedrukt, dat niet alleen de voorwerpen, maar ook de in het Paviljoen te Haarlem daarvoor ingerigte kasten en verdere bewaar- en het gebouw der Akademie overgebragt zullen — gevoelen der Afdeeling, het wensche- dijk is, dat van dit overbrengen worden uitgezonderd de voorwerpen, welke, als eigendom van bijzondere personen en instellingen, door herhaalde verplaatsing schade zouden — lijden, en wel voornamelijk de merkwaardige ſossile voorwerpen uit den St. Pietersberg te Maastricht, tot de vroegere verzameling van caurzn behoorende en alsnu het eigendom zijnde der Hoogeschool te Groningen. Wordt daarna ter sprake gebragt de vraag, in de tweede plaats door den Secretaris tot de Vergadering gerigt. In de daarover gevoerde wisseling van gedachten, waaraan de II. II. va pen BOON MESCH, MIQURL, VAN BREDA, J. VAN DER HOEVEN, HARTING, STAMKART en SCHROEDER VAN DER KOLK deel nemen, wordt in aanmerking genomen: dat de geolo- «gische verzameling, welke alsnu bij de Akademie staat overgebrgt te worden, als ook het reeds bij haar aan- wezige archief der commissie, niet gelijkgesteld kunnen — aan de overige bezittingen der Akademie; dat zij eigentlijk slechts tijdelijk haar in bewaring worden gegeven, in afwachtiog van het nader gebruik, dat er tot vervaar- diging eener Geologische Kaart van Nederland, van zal blijken te kunnen gemaakt worden; dat het derhalve ou- (236 ) geraden ie, het gebruik van het een of ander gedeelte dier verzameling op dezelfden voet vrij te stellen als zulks omtrent de overige bezittingen der Akademie onder de verantwoordelijkheid van den Algemeenen Secretaris ge- schiedt; waartegenover wordt gesteld de meening van sommige Leden, dat dat gebruik even zoo vrij moet wor- den gelaten, als van eenig ander voorwerp, onder het be- heer der Akademie berustende. ee e dai wan, Na sluiting der beraadslaging, wordt met eene meer- derheid van 14 tegen 4 stemmen besloten: dat, bijaldien het gebruik van eenig voorwerp der geologische verzame- ling of van eenig handschrift uit het reeds bij de Aka- demie berustend archief der ontbonden commissie mogt worden verlangd, hetzij door een Lid der Akademie, hetzij door iemand niet met haar verbonden, het verzoek daartoe tot den Minister van Binnenlandsche Zaken zal moeten Peren — blos A Wordt gelezen Brief van den Minister van Binnenland- sche Zaken ('s Gravenhage 23 Julij 1856, * 149, 3e aes van den volgenden n gte dos a 7 — „ Tot heden is onbeantwoord gebleven eene missive van de Natuurkundige Afdeeling der Akademie, onder dagteeke- ning van den 29sten Januarij 1856, N.. 15, bij mijn Ambtsvoorganger ontvangen. AAR eV JEM Dezelfde omstandigheden, welke mij, volgens mijn brief van ‘heden, N°. 172, 3e Afd, buiten staat stellen, voor het oogenblik de vervaardiging van eene Geschiedenis van den Waterstaat door het toekennen van geldelijke onder- steuning te bevorderen, beletten mij ook gevolg te geven aun de voorstellen, bij gezegden brief door de Afdeeling gedaan. Ik zal echter, even als in mijne zoo even gemelde mis- sive gezegd wordt, bij de behandeling der begrooting voor het volgende dienstjaar, gaarne in overweging nemen of (237) woor het onderwerp, door de Afdeeling arwen de ver- langde gelden kunnen worden uitgetrokken” “ Wordt besloten dezen brief in handen te peer van * Commissie over de Daling van den Bodem. | E — — Wordt gelezen Brief van den Minister van Binnenland- sche Zaken (s Gravenhage 12 Jalij 1856. N'. 171, 6e Afd.). waarin de aandacht der Afdeeling gerigt wordt op de Staatscourant van den 13den en 1 4den Jalij j.l, waarin de beschouwingen van de Afdeeling omtrent de houtcultuur in haar geheel werden opgenomen: De Minister heeft ge- meend, door de zaak op deze wijze ter algemeene kennis te brengen, het best te voldoen aan de bedoelingen der Afdeeling. Lijne Excellentie voegt daarbij, gaarne te zul- nik maken van de nuttige wenken, in het belang 3 door de Akademie gegeven, waar dit verder . berigt wordt met 3 en eee door de Afdeeling vernomen. | | mid aneaev zool Wordt — Brief van den Minister van — sche Zaken (s Gravenhage 29 Julij 1856, N'. 133, 6° Afd.) ten geleide van daarbij gevoegden brief en handschrift van den Heer 1. b. nuuru. De Minister schrijft, dat de be- schouwingen over de houtcultuor in de Staatscourant vun den 13den en 14% n Julij, aanleiding hebben gegeven, dat bovengenoemd handschrift den Minister werd aangeboden, als bevattende de aanteekeningen der veeljarige ondervin- ding van den Heer nunru, gepensioneerd ontvanger, par- tieulier te Zierikzee. De Minister verzoekt der Afdeeling dat zij, onder terugzending der stukken, Zijne Excellentie omtrent hunnen inhoud diene van berigt en raad. —_ Wordt besloten den brief van den Minister met den bij- gevoegden brief en handschrift van den Heer nuuru in han- (285 ) den te stellen van de H.H. vAN DER BOON MESCH, u. c. VAN HALL, MIQUEL en 6. vROLIK, met beleefd verzoek, om daarop de Afdeeling, zoo mogelijk in eene volgende vergadering, te dienen van berigt, voorlichting en rade. Wordt gelezen een Brief, door den Minister van Kolo- nion, onder dagteekening van den 4den Julij id., Litt. B, N°. 7, der Afdeeling gezonden, ten geleide van vijf daarbij behoorende Bijlagen ;als: 17, een brief van den Gouverneur der kolonie Suriname (Paramaribo 16 April 1856, Ne. 447/124); 2. een adres van den Heer A. TAMA; 3“, eene memorie van den adressant; 4°. het afschrift eener resolutie. van den Gouverneur der kolonie Suriname; 5. het afschrift van een rapport van den Heer d. 3. muLper, dagteekenende Rotter- dam 3 December 1838. — De brief van den Minister luidt als volgt. | M * tal. 2 „Van den Gouverneur van Suriname is 3 de bij- gaande missive, d.d. 16 April 1856, Ne. 447/124, waarbij onder bijlage A wordt overgelegd het adres van zekeren 4. TAMA, welke persoon beweert, middelen te kennen ter genezing van de Lepra, Elephantiasis en Epilepsie. De daarop door genoemden Gouverneur genomene beschikking van den 16den April jl, N°. 447, is daarbij onder bijlage B opgenomen. Daaruit blijkt dat de bloesems, vruchten, bladeren en wortels der door hem bedoelde planten, met beschrijvingen omtrent de aanwending en wijze van be- handeling, aan den Gouverneur zullen worden ingeleverd; terwijl hij daarna met de geneeskundige behandeling van 6 besmet verklaarde personen zal worden belast, t. In de overtuiging, dat de Koninklijke Akademie van Wetenschappen, met de meeste belangstelling alles gade- slaat, wat op deze ziekte betrekking heeft, heb ik de eer, de bedoelde stukken hierbij aan de Akademie toe te zen- (239 ) „verzoek daarvan kennis te nemen; terwijl aan haar zal worden medegedeeld al hetgeen verder daarvan zal inkomen. Ook de bedoelde planten zullen aan haar ter onderzoeking worden toegezonden, zoodra die door den Gouverneur van Suriname herwaarts zullen zijn overgezonden. Van bet in de bijgaande missive bedoelde rapport van den tegen woordigen lloogleeraar G. J. muLvER uit Rotter- ——— 1838, wordt. * aan de Akade- — in Beavis“ m —— K. or AAs, is in die betrekking tijdelijk voorzien door het plaatsen aldaar van den Officier van Gezondheid der 2de klasse, M. A. MONSANTO-FILS, in afwachting dat aldaar deli- ö Geneesheer zal worden benoemd. Tot het ver- vallen van die betrekking waren reeds verscheidene ver- zoeken bij het koloniaal bestuur ingekomen. Het zal mij aangenaam zijn, de in originali düse stukken, na gemaakt gebruik, te mogen terug ontvangen.“ Wordt besloten al deze stukken in handen te stellen van de II. II. 6. 5. MULDER, MIQUEL en VAN GEUNS, met be- leefd verzoek, om daarop in eene volgende vergadering te — berigt, welks en raad, | 01 * * wilde. Hees VAN REBS leest, in eigen ——— den Heer bztrnar, cen door hen gesteld Ontwerp, ter be- antwoording van den brief van den Minister van Oorlog, onder dagteekening van den S0sten Mei jl. N'. 36, B, der Afdeeling gezonden, met daarbij behootende teekeningen. — Na beraadslaging, waaraan de H.H. van KERKWIJK, d. vno- LIK, LOBATTO en 4, VAN DER HOEVEN deel memen, vereenigt zich de Vergadering cenparig met genoemd ontwerp, on- der dankzegging aan II. II. Rapporteurs, Het zal derhalve den Minister gezonden worden, onder bijvoeging der vraag, (240 ) of er eenige bedenking bij Zijne Excellentie bestaat tegen het in druk uitgeven van dezen brief der mu hare — en — en he) megen Antrag De Heer VAN DER BOON MESCH — uitstel tot het indienen van het Ontwerp-adres aan den Minister van Binnenlandsche Zaken, over de vervalsching der eetwaren. Hij heeft het door hem gesteld ontwerp reeds voor eenigen tijd aan zijne mede-gecommitteerden gezonden, maar door- dien twee hunner. zich buitenslands bevinden, “was het onmogelijk de zaak af te den. De Heer pe vniksz berigt dat het indienen van het Verslag op het voorstel van den Heer vax HaLL, door eene ernstige ongesteldheid van den Heer bozv, in deze verga- dering niet ter tafel kan worden gebrogt. Beide deze berigten worden voor kennisgeving aauge- nomen, ‘onder aanbeveling tot het behandelen dezer beide gewigtige onderwerpen. in de volgende vergadering. De Heer pe vriese deelt mondeling den inhoud mede eener door den Heer var uart, ter vervulling van zijne spreekbeurt, ingezonden Verhandeling over de noodzakelijk- heid der verbetering van den Landboum in de Nederland sche West-Indiën, inzonderheid in den tegenwoordigen tijd. De schrijver somt in de eerste plaats de feiten op, welke aantoonen dat de landbouw in de West-Indien, en bepaal delijk in Suriname, achterlijk is. Hij brengt deze onder de volgende hoofdpunten te zamen: verdes vens rear 1°. de geringe opbrengst dier koloniën, niettegenstaande den rijken plantengroei en den vruchtbaren grond, dien men er, inzonderheid in Suriname, aantreft; 2°. de vermindering jaarlijks van het aantal plantaadjes in Suriname, welke tusschen de jaren 1832 tot 1850 van 151 tot 273 zijn afgenomen, alhoewel de overgeblevene (6241) plantaadjes . in . en wad — toe- genomen; —— 3 pin belasting; die voor tot den landbouw uitgegevene gronden betaald e nader door cijfers toegelicht; _ 4. de opmerking, dat van de 3 uitgestrektheid van Suriname slechts ruim 3% ter bebouwing in gebruik is; _5°. de vergelijking, nader door bijzonderheden verdui- delijkt, van de wijze van landbebouwen en van de daarbij gebruikelijke werktuigen in Suriname, met hetgeen geschiedt in andere, vooral Fransche en Engelsche koloniën. Ne deze opgave treedt de Heer vax ut in eene be- der waarschijnlijke oorzaken van dien achter- toestand, — Als zoodanige doet hij gelden: 11% de algemeene gesteldheid. der kolonie, vooral de vroeger plaats gehad hebbende belemmeringen van den handel, en hierdoor te weeg un daarte,: vooral van het arbeidsloon ; „28°. de afwezigheid der eigenaren van de — 3˙ë de bearbeiding door slaven, en het vooroordeel ban handenarbeid van de blanke bevolk ing; 4. gebrek aan grondige kennis van den Wa en vele ‚gebreken in de behandeling van het land, hieruit voortvloeijende ; gepaard met geringe veeteelt, gebrek aan trek- en lastdieren en inzonderheid aan * die handenarbeid kunnen besparen, enz. 0 Vit cen en ander leidt de Heer van mauu * noodza- kelijkheid van verbeteringen af, ——— door hem worden aangegeven. Wordt besloten aan den — adem His vann dte gehoor te geven, tot terugzending dezer verhandeling, on- der beleefde dankzegging voor hare mededeeling, en met lastgeving aan den Secretaris, om daarvan een uittreksel op te nemen in het Proces-verbaal dezer vergadering. (242) De Heer W. vnorte biedt, ter plaatsing in de werken der Akademie, eene Verhandeling aan, onder den titel van Ontleedkundige Nasporingen omtrent Dendrolagusinmiätus, met daarbij behoorende afbeeldingen. Zij wordt in handen gesteld van de II. II. naungRTsMA en scntkert, met beleefd verzoek, om, zoo mogelijk in de volgende vergadering, om- trent het opnemen dezer Wen te dienen van be- rigt. pars en raad. grove Aas „ n Abe De Heer van ners verlangt in de Commissie voor de vervaardiging der Kopijen van Meter en Kilogramme ver- vangen te worden door een Lid, die de verificatie zoude willen en kunnen bewerkstelligen, waartoe mindere van het gezigt hem niet goed meer in staat stelt. — Voorzitter noodigt daartoe den Heer ouprmans uit, die deze betrekking welwillend aanneemt, maar tevens wenscht dat voor de overige werkzaamheden de Meer van wees zijne voorlichting aan de commissie blijve schenken. De Heeren STAMKART, Lonsrro, W. VROLIK, Leden der com- missie, ondersteunen dezen wensch, waaraan de Heer var REES gehoor geeft. Dieu bn e De Voorzitter rigt de aandacht der Vergadering op eene merkwaardige Verhandeling van den Heer sTRENSTRUP, ge- plaatst in het onlangs bij de Akademie ontvangen, Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskabs abriſter femté Raekke-Natur- og Math. Afdeling, IV B., I H., p. 185, waarin ook door afbeeldingen wordt aangetoond, dat, bij alle mannelijke Cephalopoden, een grooter of geringer sexu- eel verschil bestaat in den vorm van een der armen, en zoo doende wordt bewezen, dat hetgeen’ bij de mannelijke voorwerpen van Nautilus, van Argonauta en sommige soor- ten van Octopus (Tremoetopus) was opgemerkt, geenszins bij uitsluiting aan deze diersoorten eigen is, maar bij alle 6243) overige Koppoortige Weekdieren in meerdere of mindere mate voorkomt. Bij Sepia had de Spreker reeds de opmerkingen van STRENSTRUP bevestigd gevonden. Tot nader onderzoek N en Octopus had hij nog geene gelegenheid. Niemand heeft iets verder voor te stellen, en de verge- dering. wordt, geloten. ad —— — — OVERZIGT Is DE MAANDEN zul, AUGUSTUS EN SEPTEMBER 1856 1 Door 1 pe KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN Dt 6 ONTVANGEN BOEKGESCHENKEN, *. Bart Ì 190 7 Ged we . 1 NEDERLAND. Uittreksels uit vreemde Tijdschriften, voor de Leden van het Koninklijk Instituut van Ingenieurs. 1855—1856. N. 3. ‘Gravenhage 1856. 4“. lijnen. —— — — —— 2 Nieuw Mastiek of Cement. Over het Luiden van Torenklokken. a, saxrOn. Zelfregistrende Getijdemeter, ingerigt ton behoeve van de opneming der kusten in de Vereenigde Staten. nere . —Ü— Nieuwe Druk- en Zuigpomp van Kincu wann. Iets over het met vocht doordringen van Spoorwegliggers. Nieuwe Stoelen voor spoorstaven met stootvocgen op Engelsche spoor- wegen. 6211) . J. oN Dr. Verbeterde Banden voor kantoorboeken. n... CHEVALLIER. Over de ritzting d ideuren in epuislu Bijdragen tot de geschiedenis N. ing door . W dl MI Un. Memorie omtrent de Verbetering van den G der steden in Engeland. eet Over het gebruik en het gereedmaken van Turf, voor het token der locomotieven op de Beijersche spoorwegen. Over het Uitbijten van Mijngaten in rotsen, door middel — J. d. GENDT. Over de verschillende toepassingen van tn Praktische opmerkingen over het Heijen Nenn ä Het voordeel en het gebruik van den 2 voor het bepalen van hoogten. — —— Bestrating met gegoten ijzeren blokken. Het vervaardigen en kleuren van Kunststeen. — —— Masten en Stengen voor schepen. pscker. Uiterste grens der Hellingen op de Duitsche spoorwegen. Répertoire de Cartes publié par l'Institut Royal des In- génieurs Néerlandais. 4—6 Lier. La Haye 1836. 1 N Hod Verhandelingen en Berigten betrekkelijk het Zeewezen, de Zeevaartkunde en de daarmede in verband staande We- tenschappen. Jaarg. 1856. N°, 2, Amsterdam 1856. 8“. Inhoud : 3. SWART. Overzigt van de ungegeven Zeekgarten der Engelsche Ad- miraliteit, in Junij 1854 — Augustus 1855. De Nederlandsche Marine. Staatsbegrooting over den jare 1855. De Nederlandsche Koopvaardijvloot op 1 Januarij 1886. Schepen, waarvoor in 1854—1855 zeebrieven zijn gevraagd. De Ned. Koopvaardijvloot op ultimo December 1854 en 1855. « In Nederland in- en uitgeklaarde schepen van 1849188856. Waarnemingen te doen door de Haringbuizen. 7 Het vak van Assurantie en verongelukte Nederlandsche schepen in 1833. W. VAN DER HOEVEN. 8 van eene reis van heeg en terug. RL terzol O Kuna C. KOERT.. Wie ee an — eon oenen jn b. b. BORCHERS. Opmerkingen over eene * bij Marsden-punt. Afschaffing der Kaapvaart enz. zont gta dir B's 3. swaur. Het Journaal van 4. 4. rana. — Twee Rapporten aan Z. E. I Marleen: Zee 3. ANDREAE. Kommandant van Z. M. Lee. Montrado, op reis naar de Oost- Indien. h tam Kor A. VAN DE VELDE. Tets over nin graad van — — bij het meten van ee met den ä ON NAVER bereiken kan. * mot oni 7. A. LEUPE. Gevecht onder corners van QUAELBERGEN in 1673. . en van de Maatschappij der Ned. Letterkunde te giden. Deel VIT, St. 2. Leiden 1956, 8“ NR, b. Overzigt eener verzameling Alba Amicorum uit Ide en XVIlde ccaw. le Over J. LE FRANCQ VAN BERKHET's Lijkgedachtenis van LEM DEN VIJFDE. \ . Accijnsbrief van Haarlem, in 1274 door vronis V verleend 1 en door M. bz vries. w. o. nau. Fragment van een Handschrift van maemLANT's Spiegel __Historiael. Werken uitgegeven door het Friesch Genootschap van af Geschied-, Oadheid- en Taalkunde. Leeuwarden 1855. 8°. eee bevattende’ de Jongste’ oorlogen‘ be Wriesthnd, t jaar 1518 beschreven door broeder rauLus. VAN RIXTEL, vroeger geheeten JOHANNES GRUYTER, Monnik van de orde van St. Benedictus, in bet Klooster van St. Odulphus van Staveren te Hemelum, en Kapellaan van den Abt saconus vax van Oudewater. lande van het Provinciaal Genootschap van Kun- sten en Wetenschappen in Noord-Brabant over den jare 1858. „ Hertogenbosch 1856. 8“. ina Inhoud: Ee C. u. mÖmxn. Iets over Ruslands Letterkunde. ee Verhandelingen van de Hollandsche Maat- _schappij van Wetenschappen te Haarlem. 2de Verzame- . XI, 2de Stuk. Haarlem 1886. 4“. 4 8 4. Masson. Mémoire sur \'étincelle P. CAILLIAUD. Mémoire sur les Mollasques perforante. Nederlandsch Lancet N°. 811. 's Gravenhage 1856. 8“ Iahoud: AB. SIMON THOMAS. Verslag der Verloskundige Kliniek en Polikliniek —— Hoogeschool, gedurende den Academischen cursus VERS. EN MEDED. AFD, NATUURK. bert V. 17 (246 ) Pathologisch-anatomische waarnemingen en onderzoekingen, onder leiding van v. c. DONDERS. Aneurysma arcus Nein J. B. CALLENFELS. J. w. GUNNING. De erkenning en quantitative bepaling van — A. HEYNsIUS. Bijdrage tot de kennis van de Melkafscheiding. A. ILCKEN. Nadere bepalingen eee voor het gon phas chinini bij oogziekten. n. SNELLEN. Hypertrophie van het regter hart, met hydrops 1 bij teruggaande tuberculose, gediagnosticeerd als snearysms gerte. Practisch Tijdschrift voor de Geneeskunde in al haren omvang. 2de Jaarg. N. S. Julij—Augustus Tk G- rinchem 1856. 8“. Inhoud : 0 len VAN DOMMELEN. Verslag der behandelde zieken in het Garnizoen en het Hospitaal te Nijmegen. J. k. DE BRUINE. Mededeelingen en opmerkingen omtrent de Cholera Asiatiea, waargenomen te Zierikzee in 1855. o. Gonée. Albuminurie, onder het inwendig toedienen van Acid.” nitri- cum hersteld. Tr Tse J BRUINING. Herniologische aanteekeningen in het jaar ra bvnt O. conÉe. Klinische aanteckeningen. Tijdschrift der Nederl. Maatschappij tot portale lee Geneeskunde. 7de Jaargang. 1856. April September. Arnhem 1856. 80. Inhoud: f Beantwoording der vragen omtrent ongeoorloofde uitoefening der prak- tijk en verkoop van geneesmiddelen door onbevoegden, omtrent pros- titutie en syphilis, omtrent geneeskundige Nee en Sten: 4 L. J. EGELING. Vlugtige blik op de vrijstellingen van de N. mie wegens ligchaamsgebreken, verleend in de provincie Noord- Holland in de jaren 18411855. 4. A. FOKKER en J. c. DE MAN, Proeve eener dete, umd schrijving van de stad Middelburg. Tuinbouw-Flora van Nederland en zijne OverzeeachoBe- zittingen. 7de, Sete Afl. Leiden 1856. 80, 5 N 52 Inhoud: 1 De Getah-pertja- (Gutta-percha-) boomen van Nederlandseh Oost-Indië. J. c. GROENEWEGEN. Eene honderdjarige Aloë (Agave arr iv in vollen grond. Tradescantia Discolor Lineata Mig. Conquête ame AW der Boomen. “9 7e r JONGE, 1— 2 Afl ee 185556. 80. * Inhoud: e Audis v. D. BRINK. Eerste vergadering der Staten van Hol- 1572. * Jg. Documents politiques et diplomatiques inédits sur de 1787 et 1795 dans la République des Provinees-Unies. 5 N da Baron DE KISCKEL. _ __ Baron pe xenkt. Uiterste wil van ruiturs van Montmoreney, Grave van Horn, 4 Junij 1568. Heemandensia, door m. c. BAKHUIZEN v. p. DRINK. ae ter Bevordering van bebe, D. III, 1 . de R. Haarlem 1856. 8e. Wann sith | vo dahoud: & 1 voonzuvrses. Een blik op, — staathuishondkundigen toestand 4. M. VAN DER BOON MERSCH. Over de Zelfontbranding van Steenkolen. s. Verhandeling over de teelt van 8 op veen- ondergronden of zoogenaamde dle, Rafineriog van Suiker. Algemeene Naamlijst der Leden van de Ned. — der Bevordering van Nijverheid. Haarlem 1856, 8e. Programma van de Ned. Maatschappij van Nijverheid. 1556. Nieuwe Wis- en Nataurkundige Verhandelingen van het _ Genootschap te Amsterdam, ten spreuke voerende: Een rn. D. Ik Am- — 1854. 8. Verzameling van Wiskunstige Opgaven ke Génoötlape Ben onvermoeide arbeid komt alles te boven. Maene Amsterdam 1850 —1854. 80. in EE (248 ) Archief uitgeg. door het Wiskundig Genootschap Een on- vermoeide arbeid komt alles te boven. 1 St. A 1856. 80. eri Inhoud: 898 n. LOBATTO. Over de beweging van een Ligchaam om eene vaste as en om een vast punt. J. J. TEDING VAN BERKHOUT. Over de Worteltrekking uit cen Binomium. n. VAN BLANKEN, Eenige opmerkingen over de Logarithmen van xe- PER en BYRGS. v. J. STAMKART. Meetkundige Voorstellen van de Beweging eens Lig- chaams in de ruimte, naar aanleiding der Theorie over de wente- lende beweging der Ligchamen van rorssor. Verhandelingen uitgegeven door Curatoren van bet Stolpi- aansch Legaat, aan de Universiteit te Leiden. D. I. Leiden 1856. 80. Mededeelingen en Berigten van de Geldersche Maatschappij van Landbouw over 1856. II. 80. Verslag omtrent de Ziekten, welke in het jaar 1855 bin- nen Amsterdam geheerscht hebben. Amsterdam 1856, 80. Staatkundig en Staathuishoudkundig jaarboekje voor 1856. 2de Serie, 3de Jaarg. Amsterdam 1856. 80, pd — Bijvoegsels en Aanmerkingen behoorende tot het Handboek der Dierkunde van 1. vAN DER HOEVEN. EU 1856. 80, J. d. VAN BLOM. Proeve van het Harmonische in de Bie: sche Dichtkunst. Leeuwarden 1840, 80. m Meteorologische waarnemingen in Nederland en zijne Be- zittingen, en afwijkingen van temperatuur en barome- terstand op vele plaatsen in Europa, uitgeg. door het Konink. Ned. Meteorologisch Institaut 1855, — 1855. 47. 7 Nagelaten en verspreide Gedichten en Wise N van HENDRIK HARMEN KLIJN. Amsterdam 1856. 8“. (249 ) a — animalis, qua secundum alteram enchiridii „sdi zoologiei editionem in auditorum usum scripsit . VAN ben Hosven. Gr. Plano. | r. bon x et J. Uu. MOLKENBOER. Bryologia Javanica, seu de- seriptio Muscorum frondosorum Archipelagi Indici iconi- _ bu Fasc. VI—X. Lugduni-Batavorum 1855 — | Rapport van de Commissie voor de Internationale Ruiling van voorwerpen van wetenschap en kunst over het jaar _ 1855. 8“. W. Monumenten van het Ned. Museum van Oud- 1 te Leyden, uitgeg. op last der Hooge Regering _ door d. rermans. 17de Afl. Leyden. fol. Verzamelingstabel der Waterhoogten langs den Boven-Rijn, Waal, Merwede, enz. April—Junij 1856. Vervolg van Mr. JOHAN VAN DE waren's, Groot-Plakkaat- boek van Utrecht, van den vroegsten tijd af tot het jaar 1805, door d. W. moonners en p. 5. VERMEULEN. D. I. 1% Af. Utrecht 1856. fol. Verslag van den Toestand der provincie Friesland in 1855. Leeuwarden 1856. 8“ 7. o. notrnor. Catalogus librorum saeculo XV“ impres- _sorum, quotquot in Bibliotheca regia Hagana asservantur. _Hagae-Comitum 1856. 8“. De Dichtwerken van giupenmisk 5de, Gde en 7de Afl. Haarlem 1856. 8“ Verslag aan den Koning over de Openbare Werken 1854. ‘s Gravenhage 1856. 8°. Verslag aangaande den Staat van het Gymnasium te Leeu- „warden. 1856. 4°, Nederlandsch Weekblad voor Geneeskundigen. Junij —Augus- tus 1856. S°, Bk de . (250 ) Topographische en Militaire Kaart des Rijks. Bladen : Har- derwijk No. 26, Amersfoort No. 32, Ga No, 44 en Venlo Ne. 52. plano. 74 son. Bake. De emendando Ciceronis oratore ad M. Bru- tum. Lugduni-Batavorum. 1856, 40. otsgrse Catalogus der Bibliotheek van de Tweede Kamer der Sta: ten-Generaal. 's Gravenhage 1855. 80, Idem. Eerste vervolg. 1856, he bade. OOST-INDIÉ. * Natuurkundig Tijdschrift voor Ned. Indië, D. XI 1 1—3. Batavia 1856. 8°. 3 tcd Inhoud : nets V C. A. DE LANGE. Verslag bee dee van 10 Nov. tot 28 Dec. 1855 door de Preanger A r. rkkn. Verslag omtrent eenige Vischsoorten, rau — 2 zuidkust van Malang in Oost-Java. Vijfde Bijdrage tot de kennis der —— van de Banda-eilanden. D J. F. TEYSMANN. Uittreksel uit het dagverhaal eener Reis door Oost-Java, Karimon-Java en Bali-Baleling. r. v. U. vroMBERG. Berigt over een Scheikundig Onderzoek van Mus- kaatnoten-schillen, met het oog op hare bruikbaarheid. J.J. ALTHEER, Scheikundig Onderzoek van het Mineraalwater van in de residentie Bantam. agu * M. J. M. KOLLMANN. Nota omtrent de Padi-soorten, pap pe pam: ten der afdeeling Pandeglang voorkomen. Nota omtrent Ampo-soorten, welke in sage ee deelten der residentie Bantam worden aangetroffen. 1 Berigten van verschillenden aard. r. BLREKER. Beschrijving van nieuwe en weinig a Vischsoorten van Amboina. Batavia 1856. 44. 1. k. HASSKARL. Retzia sive Observationes Botanicae, quas inprimis in Horto Botanico Bogoriensi. Mensibus Fe- braario Julium 1855. Pugillus Primus. At 1855. a5 BELGIË. g * ei * n Société Royale des Sciences de Liège. Boal” Lage 1855. 8˙. des Mollusques terrestres et fluviatiles vivants Mémoire sur une nouvelle esèpce de Belostoma (B. algeriense), 1 sur ce genre d'Hemiptères aqaatiques. Proeédé pour analyser par voie sèche les miné- cas. Note sur un nouveau genre de la Famille des Mélanosomes Weipes rufitarsis), qui habite le sud des possessions frangaises dans be nord de l'Afrique. tar. Cours élémentaire sur la fabrication des bouches à feu en 8 et en bronze, et des projectiles, d'après les procédés suivis h 1 9 — elements de géométrie. * Bulletin de I Académie Royale de Médecine de Belgique. Anne 1855—56. Tom. XV, No. 1—5, 7, 8. Bruxelles 1855—56. E 1 NE ___Compte-renda des travaux de l'Académie Royale de Méde- * 2 eine de Belgique. Bruxelles 1856. 80. Sor un Revers unique de Carausius. 80. en I vds 5 FRANKRIJK. bee 2 pe Antiquaires de la Morinie: Bulletin Historique. 1885. Saint-Omer 18521856. 80. — Simplification de l'étude des Langues par la Philosophie da Langage et des signes graphiques de la _ pensée. Nancy. 1856. 80. . | u. u. B, LARREY. Discours prononeé aux obsèques de NI. Amuseat, le 16 Mai 1856, Paris 1856, 85. EES (252 ) SALLENAVR. Maladies chroniques dues à l'épuisement. Bor- deaux 1855. 80. a Comptes-rendus hebdomadaires de rel des eme Tom. XLII, No. 12—26, XLIII, No. 1—12. GROOT-BRITTANIË. Philosophical Transactions of the Royal Society of Londen. Vol. CXLVI, part. I. London 1856, 40, Contents: v. ANDREWS. On the Constitution and Properties of Ozone, J. BARLOW. On the Formation and some of the Properties of 2 dine, the Organic Base of the Cymole Series. J. bavr. Some Observations on the Ova of the Salmon, in relation. to the distribution of Species; in a letter addressed to cu. DARWIN. J. CcmaLLIS. On the Effect of Local Attraction upon the Plumb-line at Stations on the English Arc of the Meridian, between Dunnose and Burleigh Moor; and a Method of computing its amount. G. B. Ainr. Discussion of the Observed Deviations of the Compass in several Ships, Wood-built and Iron-built; with a General Table for facilitating the examination of Compass-deviations. A. CAYLEY. A Second Memoir upon Quantities. Researches on the Partition of Numbers. J. STENHOUSB. Examination of select Vegetable Products from India. M. FARADAY. Experimental Researches on Electricity, — 'Thirtieth Series. W. B. CARPENTER. Researches on the Foraminifera. J. TYNDALL. Further Researches on the Polarity of the Diamagnetic Force. W. J. MACQUORN. On Axes of Elasticity and Crystalline Forms. J. P. JOULE. Introductory Research on the Induction of Magnetism bij Electrical Currents. d. B. AIRY. Account of Pendulum Experiments, undertaken in the Har- ton Colliery, for the purpose of determining the Mean Density of the Earth. With Supplement. E. SABINE. On Periodical Laws discoverable in the Mean deen of the larger Magnetic Disturbances. L. 8. BEALE. On the ultimate arrangement of the Biliary Duets, and on some other points in the Anatomy of the Liver of Vertebrate Animals. F. P. KIRKMAN. On the Enumeration of X-edra having triedral_sum- mits, and on (X-I)-gonal base. On the Representation of Polyedra. Proceedings of the Royal Society. Vol. VIII, Noe. 1922. _{ 253) AMERIKA. DUITSCHLAND. der Kaiserlichen Leopoldinisch-Carolinischen der Naturforscher. Suppl. des XXIV Bandes. XXV, p. 1—2. Breslau und Bonn 1854— 4. —— Die — der Cestoden, nach eigenen Unter- ebe van B. XXV. 5. 1. Ye GORUP-BESANEZ. Chemische Untersuchung der Mineralquellen zu Steben in der Langenau im Baierischen Voigtlande. Görrenr. Beiträge zur Kenntniss der Dracäncen. e. v. W. mes. Ueber die Lebensdauer der Gewächse. rraiosons. Skizzen zu einer Lebensgeschichte des Hopolosiphon Braunii. cous. Empusa Muscae und die Krankheit der Stubenfliegen. Ein Bei- trag zur Lehre von den durch parasitische Pilze charakterisirten Epidemieen. unn. Das Spreitekorn im Parallelismus mit dem Pollenkorn. m Sbannck. Der Zobtenberg und seine Umgebung. Eine Monographie. k. V. otocKen. Neue Beiträge zur Kenntniss der nordischen Geschiebe und ihres Vorkommens in der Oderebene um Breslau. Nachtrag zu der (254 ) Verhandlungen der Physicalisch-Medicinischen Gesellschaft in Würzburg. B. VII, I. 1. Würzburg 1856, 89, — Inhalt: var OsANN. Neue Versuche über die verschiedenen Zustände des Was- serstoflguses. RUMMEL. Untersuchung der Ludwigsquelle des Soolbades Orb. A. MAIJBR, IIeilung einer veralteten Fussverrenkung mit verkürzt con- solidirtem Wadenbeiubruch durch Osteotomia fibulae maxime obliqus. SCHWARZENBACH. Ueber den Kupfergebalt der menschlichen Leber. vircHow, Ein Fall von Varix anastomoticus zwischen V. Ii und azygos bei partieller Verstopfung und Verknöcherung der Pfor und bei schwerem, durch Gallensteine bedingtem Icterus. v. Txxronx Geschichte einer höchst merkwürdigen inneren Bruchein- klemmung mit Verletzung der Art. epigastrica bei der Vonn . bedeutende Blutung. MORAWEK. Bericht über die auf der chirurgischen Klinik — — hospitales vom Mai 1854 bis October 1855 behandelten Fülle von Kopf- verletzungen. A. GEIGEL. Zur Lehre vom amphorischen Wiederhale. x. FRIEDREICH. Ueber die diagnostische Bedeutung der ane Höhlensymptome. Beiträge zur Geschichte der Leukämie. OSANN. Kleinere Mittheilungen. A. MAIJER. Fall von Hydroenterocele mit Darmeinklemmung. * vIncuhow. Die Hömatom der Dura mater. * Die Frauzosenkrankheit (Perlsucht) des Rindvies. Verhandlungen des Zoölogisch-Botanischen Vereins in Wien. Band V. Wien 1855. 80. — Inhalt: e „Schub. Beschreibung zweier neuer Höhlenthiere. 3. EGGER. Neue Oesterreichische Dipteren. — Wandelbarkeit des Flü- gelgeäders. G. PRAUENFELD. Beitrag zur Insectengeschichte. 4. NEITREICH. Geschichte der Botanik in Nieder-Oesterwich J. LEDERER. Grapholitha Hornigiana. J. k. SCHINER. Nemotelus signatus v. Frid., A. KERNER. Ueber den Einfluss der Quellentemperatur auf die * vorkommenden Pflanzen. G. DORFMEISTER. Ueber Zygaenen in Steiermark. 3. LEDERER. Weiteren Beitrag zur Schmetterlingsfauna des Altaige- birges in Sibirien. EN A. RÖLr. Ueber das Vorkommen der Trüffeln. J. ORTMANN. Ueber Heleocharis carniolica K. c. h. und Carex ornitho- podioides H. s. m. v. ron 1 Tirol. zur Kenntniss der Verwandlung der Neuroptern. pr. Nachtrag zur Flora von Iglau. - Beiträge zur Kenntniss d. Grottenfauna Krains. Ma Lepidopteren, gesammelt in Korsika 1855. N —— Catalogue des Insectes coleopteres sur bords du Napo et de Amazone. Diptera Austriaca II. Beitrag zur Flora des V. W. M. B. „ Weber die Gattung Eumerus. Ueber Beschädigung des Roggens durchApamea basilinea.W. * 3 Beiträge zur Kenntuiss der Neuropteren. de K. v. sCHRÖKINGER. Zur Erinnerung an einen Oesterreichischen Na- v. Beiträge zur Kenntniss der Verwandlung der Neuropteren. A. Kansen. Flora der Bauerngärten in Deutschland. ____Bericht über die Oesterreichische Literatur der Zoölogie, ___Botanik und Palseontologie aus den Jahren 1850—1853. Wien 1855. 8e. ur Natur issenschaftliche Jahreshefte. 12° 1 Heft 2. Stuttgart 1856. Se, c hen Deutschlands. 1. vicron canus. Jahresbericht über die im Gebiete der __Koötomie erschienenen Arbeiten 1849—52. Leipzig 1856. 30, ( 256 } Verhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft in Basel. Heft 1—2. Basel 1854—55. 80, Zeitschrift des Deutsch - Oesterreichischen en eins. Jahrgang II, II. 4, 5, 6. Berlin 1856. 49. r. worr. Ueber wissenschaftliche Akademien mit en- deren Beziehung auf die K. un Wien 1856. 80. Verlags-Catalog von W. araumürten. Wien 1858, 80, Zeitschrift für die Gesammten Naturwissenschaften. Her- ausgegeben von dem Naturw. Vereine für Sachsen u. Thuringen in Halle, redigirt von d. Green und W. HEINTZ, Berlin 5de en 6de B. 1855. 80. (a Astronomische Nachrichten. Band XLIII. Altona 1856. 40. GRUNERT. Archiv. der Mathematik und Physik. B. XXVI, H. 3, 4. Greifswald 1856. 80. Inhalt Heft 3: r. Borren. Ueber die Reste der Potenzen der Zahlen. we v. Kenz. Ueber die Aufgabe, einen Kreis zu beschreiben, wilk drei gegebene Kreise berührt. 2e Abth. Notice sur le parc astronomique de la Société technomatique où se trouve en ce moment la plus grande lunette du monde. u. BIRNBAUM. Ueber eine Eigenschaft des Kreises. H. KINKELIN. Ueber den Potenzialausdrack ((1))”. GIESWALD. Zur Geschichte und Literatur der Logarithmen. Heft 4: H. KINKELIN. Ueber die Ausziehung von Wurzeln aus Zahlen. A. SCHRÖTTER. JOHANN JOSEPH PRECHTL. r. UNPERDINGER. Ueber die Ableitung der Formeln der Spbärischen Trigonometrie aus einer Figur in der Ebene. L. OBTTINGER. Einige Sütze über die Zahlen. LispMax. De indiciis, quibus dijudicari possit, num sit 7 aut 13 factor numeri integri dati. De usu coordinatarum polarium in quadratura curvarum. Supplementum quoddam librorum de calculo integrali. Archiv. für Pathologische Anatomie und Physiologie und „ 19 * (-257 ) 2 mr Klinische Mediein von vincuow. B. IX. 1—4 H. | — 1856. 80, 25 . vincnow. Alter und neuer Vitalismus. rack. Untersuchungen über die Ausscheidung des Zuc- die Nieren nach der Einspritzung desselben in das Blat. 1 akute tödtliche Hysterie, —— Friesel, vom Historisch- und Geographisch - Pathologischen Standpunkte. non. Ueber eine eigenthümliche Geschwulst der Muskeln (Myoma 2 Bindegewebs-, Fett- und Pigmentzellen. Bemerkungen über das Wesen, die Ursache und die Pa- Natur der Lungeuveränderung nach der r *. Ueber Niereneysten. mores. Ueber serüse Transsudate. —— über die Herzthätigheit mit besonderer Berucksichtigung Herun a. oRoux’s Fissura sterni congenita gemachter Beo- töscuxa. Die Altersveränderungen der Zwischenwirbelknorpel. mampeneEn. Beiträge zur Physiologie und Pathologie des Herzens. nnr. Ueber Entzündung der Hirn-Sinus. ARNSPERGER. Bemerkungen über das Wesen, die Ursache und die Pa- mologisch-Anatomische Natur der Lungenveründerung nach der der beiden Lungenmagennerven am Halse. Mens. — als Ursache der Gelenkverkrum- mungen. pieren. Ueber primäre und secundäre Natur der bei der Mehrzahl von Deformitäten betheiligten Organe. namsunoen. Beiträge zur Physiologie und Pathologie des Herzens. vincnow. Beiträge zur Lehre von den beim Meuschen vorkommende pllanzlichen Para- iten. Wong. Beitrag zur operativen Behandlung der Neuralgia N. trigemini. Bericht der Oberhessischen Gesellschaft für Natur- und Heilkunde. 2—5. Giessen 1849—1855. 80. Catalogue des Livres Scientifiques, Cartes et Autographes, composant les Bibliothèques de feu u. 4. L. CRELLE et de feu . b. bsc. Berlin 1856. 80. (258) ZWEDEN EN NOORWEGEN Kong!. Vetenskaps Akademiens Handlingar. 1853. 2 Al. 1854. Stockholm 1856. 80. N Innehall 1853, ge Afd. Gin: Lisenono. Öfversigt af de inom Skandinavien hittils funna r a slügtet GAMMARUS rann. STENHAMMAR. Skandinaviens Compromyzinae 1854. BeURLING. Bidrag till Portobellos Flora. ba Pd” paöruise. Bidrag till differential-eqvationens . (Arz +Bry+Cytt-Dr+EytFdrt — ke + (Arzt +BieytCoyt+Di et BiytEndy=0 integrering. HOILMOREN. Entomologiska anteckningar under en resa 1 sodra Sverige ür 1854. K ruomsox. Öfversigt af de arter inom familjen Dytiscí, som Wr traffade pa Skandinaviska haltön. * Manns vald A ssl roi Öfversigt of Kongl. Vetenskaps-Akademiens ‘rhacinger 1855. Stockholm 1856. 80. ouden Arsberüttelse om Zoologiens framsteg under ârer- 1848 och 1844 till. Kongl. Vetenskaps Akademien afgifven, af d. U. BOHEMAN. Stockholm 1845. l. eee Arsberättelse om Botaniska arbeten och opptäekter 1 ee 1851 till Kongl. Vetens. Akademien afgifven- 2 af 1. k. WIKSTRÖM. Stockholm 1855. 80. 8 DENEMARKEN. deer 0 4K Det Kongelige Danske Videnskabernes Selskabs Skriſten (Naturvidenskabelig og Mathematisk Afdeling). B. IV, 1 Heft. Kjöbenhavn 1856. 40. | RE Indhold: oh u. c. v. c. sonserverur. Tycho Brahes Original-Observatidner; beuyt- tede til Banebestemmelse af Cometer 1580. J. c. scmöpre. Corotoca og Spirachtha, Staphyliner, som fbd levende Unger og ere Hunsdyr hos en Termit. N õj,j½ e E. A» SCHARLING. Bidrag til Oplysning om flere af de i Handelen fore- kommende Balsamers chemiske Forhold. 8 12859) — pen eee meu kene. Nordlige 0 „ BENSTRUF . hie Osiopodalagtare As 36 wiiimal, rsi t over det Kong). Danske Malente Selskabs lelinger 1855. Kjöbenhavn 1855. 80, __ Observationes Meteorologicae per annos 1832 —54 in Grön- 1 zak aas Fasc. IV. Hannise 1856. 40. n RUSLAND. : Ss Boiestiarain Fennicae. Tom. u, W. V. asc. I. Helsingforsiae 1843, 1856. 40. Tom IV: | | on rt A A 1 Anrrx. Ueber das Brenzweinsaure Ammoniak und dessen Verän- derung beim Erhitzen. ‚€ ener. Remarque relative v Ja Théorie des Paralidles, Försök att med geometriens tillhjelp upplysa el- 44 geometrien. N Pyrotartersyrans anilid föreningar. 05 Vinsyrans amlidföreninger. 8 Om Nitranilin och Paranitranilin. 2 €. 9. becsbonrr. Note sur la quadratare de la eurfacacoarbe 40 ede. esc Urs. Uppgifter rörande ken vid bottniska viken. De Lösxnor. Ueber den Enaren La Dialekt. 5 u. J. HOLMBERG. Ethnographische Skizzen über die Völker des Rus- tischen Amerika. 2 vr. woLpstaor. Die Diegung des Meridlankreises der Helsingforser Siteruwarte aus den Beobachtungen des Herrn AnGELANDERS. . 4. wü. De Aspiratione labiali linguae latinae. As B ARPPE. Om Salpetersyrans inverkan pù fethsyra. —_ Om Svafvelammouiums inverkan pa paranitranilin. Om Äppelsyrans auilidfüreningär. mmm Analyser af Finska mineralier. . Monno. Negra bidrag till Kännedom af Finlands minernlier. A+ KORDENSKIÖLD. Om Malachitens sammansättning och kristallform. * — efedrine en ed — walk Grammatik jemte Sprakprof och Omen; ( 260 ) Öfversigt of Finska Vetenskaps-Societetens Förhandlingar. 18381856. Helsingfors 185356. 40. Observations faites à l'Observatoire Magnétique et Mété- orologique de Helsingfors, sous la Direction de 3. 3. NER- vanpen. Vol. I- IV, tre Section I—IV, 2de Section. Helsingfors 1850. 4°, Sendungen der Kurländischen Gesellschaft für Literatur und Kunst. B. I—III. Mitau 18401847, 4%. Arbeiten der Kurländischen Gesellschaft für Literatur und Kunst. Heft I— X. Mitau 1847 —1851. 80. Zitsungsberichte der Kurländische Gesellschaft für Lite- ratur und Kunst. Heft J. Mitau 1850. 80, N u. G. PAUCKER. Vermessung des Embachs, seines Laufes und seiner Profile im Sommer des Jahres 1808. Dor- pat 1855. 80. | | Denckrede auf Dr. u. d. rAucker. Dorpat 1855. 89. v. sakscHITcH. Statistique de Serbie. Belgrade 1855. 8%. Tijdschrift van de Akademie van Kasan. Jaargangen 1853—1856. Inhoud *) 1853. IJ. ASAWELJEFF. Over den Galvanischen geleider der II. I. z. r. Anistore. Over de zamenstelling van het Lig- chaam. Les uit de algemeene Anatomie. 3— 45 2. Prof. kirrana. Verslag zijner reis naar de Wereld- tentoonstelling te London. 46112 3. J. T. STRUVE. Praeceptoribus ac discipulis Caesarei Gymnasii Dorpatensis, sollemnia anniversaria ob De- cem Lustra feliciter exacta d. 15 mensis Septembris 1854, 112138 III. I. 4. rororr. Toetsing van de theorie der Golven ter bepaling van den stroom. ….... ese: ee. Ie 12 *) Deze inhoudsopgaaf is de Akademie weder verschuldigd aan den Heer ecxsruin. Het grootste deel der verhandelingen is in het Russisch geschreven. tu rr 3 5 FAR CICERO. . . 7 — * 13 — C0 g 5. me senanse. De Genie Manibus et Laribus': 61197 . Fr. b. 4. uA. Over de juridistische vindingen en on- 1 . over de geheime en verdichte werkingen. 1—127 osoxIx. Over de organisatie van het finantiewe- gren EERE OE » 128-223 1831. * eee tre van eene epin naar de haar aanverwante n I. A. soKoLorP. Over de historische volksliederen der Ser- * * . 9 4 ER RA ET eee ers ee. 3— 42 Dn Verslag der Arabische handschriften, voor banden in de bibliotheek der Universiteit te Kasan. 43—171 5 dra Mathematische gevolgtrekkingen over reer op de lig- ______ chamen van eene gegevene gedaante. . ..... 1112 W eorwaLp. Verslag der Arabische handschriften in de „ der Univ. te Kasan (vervolg). ). dit. sûr Vertaling en ontleding van het 4de Herders- reren 69—120 1 geleerde werken der Univ. te ek Kasan. 1841854. ..............e. 121135 REE Der os: nr: Door de professoren te Kasan pe ter herinnering aan het 50jarige bestaan der Universiteit te Kasan. I. I. A. rororr. Grondstelling der integraal-berekeningen . 1— 96 2. X. KOwALsKY. Recherches sur les mouvemens de Nep- a tune, suivies des tables de cette plandte. ...... 97276 8. x. Lonarcuzrrexr. Pangéométrie ou précis de géomé- Ent tele foadée our une chéorie générale ot rigourense des paralleles. 4 K. gewalexr. Over de verduieteringen. EM a OR 341478 Aanhangsel. Nieuw middel ter bereke- ning der waar te nemen verdwijningen der sterren. . 469478 AANGEKOCHT, Ee €. 6. znnexsene. Mikrogeologie, das Erde- und Felsen- schaffende Wirken des unsichtbar kleinen selbstständigen Lebens auf der Erde (Bogen 1—22). Leipzig 1856. fol. Inst. EN MEDED. AFD, KATUURK. DEEL V. 18 (202 Astronomie populaire, par v. ARAGo. Tom III. Paris et Leipzig 1856. Bedijking, opkomst en bloei van de Beemster. 1 St. De merende 1856. 8“. Verhandlungen des Vereins zur Beförderung des Garten- baues in den K. Preussischen Staaten. Berlin 1824—1849. 19 Banden. 47. Flora, algemeinen botanische Zeitung. Regensburg 1 1819— 1852. 59 Banden. 8˙. piNGLER. Polytechnisches Journal 1. Stuttgart aad pe burg. 1850—1856. Tijdschrift voor Nijverheid. Haarlem 1833—51. 14 Dee- len. 8“. Linnaea, ein Journal für die Botanik in ihrem ganzen Umfange. Halle und Berlin. 1826—1847. 20 Banden. 85 SCHRADER. Journal für die Botanik. Göttingen. 17991801. 5 Banden. 8“. Neues Journal für die Botanik. Erfurt. LEN 0. 4 Banden. 8“. Jan Dr. ALBUM L. NE 5 5 N N poor vant weerge n | aides” a. VROLIK, ik het wage, de aandacht dezer Vergadering ee nen het ese van —— jaren plant natuurkundigen e een korte wijl in te roepen voor een onderwerp, dat bin- van den eersten heeft bezig gehouden en groot licht — heeft ontvangen, meene zij niet dat ik voorheb, in een breed vertoog haar het reeds be- kende voor te houden of daarover in eene uitgebreide ontwikkeling te treden. Ik stel mij alleen ten doel, over enkele punten, op de natuurlijke geschiedenis van wekt door de bekendwording met eene brochure van Tu. cümser, ten opschrift dragende: „Zur Entwickelungs- esc von Viscum album J. *). men die mededeeling beschouwt als het werk 1 natuuronderzoeker, welke blijkt onbekend — f ) Z. Flora, oder allgemeine Botanische Zeitung. Regensburg 1856, 8° N'. 28 pag. 433—436. Tab. VI. Is (264) aan het licht gebragt, kan men niet wel anders, dan zijn geest van opmerking huldigen en de naauwkeurigheid zij- ner proeven eer aandoen; doch terugziende op hetgeen reeds voor nagenoeg eene eeuw met zooveel oordeel als beleid door DUHAMEL DU MONGEAU is ondernomen en vol- bragt geworden, komt men aen terug jee er nieuwheid aan toe kennen. Ik zou noodig hebben, bijkans pere af te schrijven hetgeen DUHAMEL met bewonderingswaardige naauwkeurig- heid over de vrucht van Viscum album heeft opgetee- kend, zijne diep doordachte proeven te doen opmerken, die hij op den aanvankelijken wasdom heeft genomen, zijne onafgebrokene waarnemingen der zonderling ver- traagde ontwikkeling van steng en blad tot het derde jaar des levens te vermelden, en naar de keurige afbeel- dingen te verwijzen, die ter opheldering en 1 van het voorgedragene gediend hebben ). Het is echter niet alleen GümneLs gebrek aan * van het werk eens beroemden voorgangers; maar ook de navorschingen van lateren tijd schijnen tot hem niet ge- komen te zijn. Immers 200 hij slechts Draa had geraadpleegd en zich langs dien weg +) bekendheid verschaft met de zonderlinge gesteldheid der bessen van het onder- havig gewas, zou hij zekerlijk het op meer dan eene … plaats te voorschijn treden van spruitjes uit hetzelfde zaad, zich geheel anders hebben voorgesteld, dan men nu uit zijne eigene woorden moet afleiden. Zij luiden als volgt: „ Mads ane *) Z. La Physique des Arbres, par DUHAMEL DU MOSCEAU. Seconde partie. à Paris chez M. 1. GUERIN et L.P. DELATOUR 1758. 4°. Liv V. * I. Art. V. Des plantes parasites pag 217 et suiv. PL I. Fig. 2 +) 2 cents rendus de l'Académie des Sciences. Tome dixiëme. Paris 1849, 4°. pag. 799. ( 265 ) „Wenn hier die Rede von dem Nachlasse in der Ent - kelung der terminalen Sprossen ist, so kommen wir weiter auf einen sehr denkwurdigen Fall zu sprechen, den ich schon um deswillen nicht ausser Acht lassen f — decanlhe zeigt, wie sehr die erste Entwicke- 4 etiode dahin gerichtet ist, die Wurzel zu ent- sand damit das weitere Gedeihen des jungen selbst für den Fall zu sichern, dass die erste sollte irgendwo zu Grunde gegangen woder. aus irgend eine Ursache „sollte an ibrer weiteren gestört worden sein.“ *“) et is toch niet de bereids aans voet, die, bij het toevallig te loor gaan van het spruitje, een nieuw stengdeel. te voorschijn brengt, maar een der embryonen, die jeder zaad tot drie toe in zich houdt opgesloten. Trou- wens deze embryonen ontwikkelen zich niet enkel tot gewas, wanneer de middenspruit achterblijft in groei, maar komen menigwerf op zich zelve te voorschijn, en vormen dan den grondalag voor een breeden ‚stoel. van groen In bel bezit zijnde van een jongen appelboom, op wiens schors na inwrijving van gekneusde bessen, een paar exem- plaren van Viscum album gevat hebben en zijn doorge- groeid, heb ik de gelegenheid mij ten nutte gemaakt, om alles op te merken wat die voorwerpen mij wetenswaardig op- leverden. Zij groeijen, gelijk bekend is, bepaaldelijk bij geledingen; zij geven alzoo ongezocht de voorbeelden van op elkander zittende gewassen, die op de plaats van aan- hechting dan eens doorgro&jen in het lid, aan wiens top zij zitten, dan wederom van lid tot lid door een eigen- dommelijk weefsel levenslang gescheiden blijven, terwijl t. . p. 435. 1) Z. bicak in de Comptes rendus t. a. p. ( 266 ) de schorsvezelen het onmiddellijk verband in zulk een geval alleen daarstellen. wig dns Doorgaans zijn en blijven deze geledingen in zekere mate zelfstandig gedurende het gansche leven des hees- ters; overmits zij onder gewone omstandigheden geen blijk van lijden geven, maar in volle kracht tieren, totdat bij haar door deze of gene oorzaak het leven wordt uitge- bluscht, of wel de geheele struik tot op den wortelstok te niet gaat. In het laatste geval ontdekt men reeds van den aanvang af op dat deel, en niet enkel op de hooger geplaatste leden, diezelfde “blijken van scheiding, welke men gewoon is bij ontwrichtingen der hoogere waar te nemen. Alanao: „Aoi Doch hoe nu die lidscheidingen zelve te verklaren? Ik beroep mij op hetgeen ik reeds op het eind” des jaars 1851 te dezen aanzien heb te kennen gegeven, Ik oor- deelde namelijk ter opsporing van de voorwaarde, die het ongeschonden afvallen van boomtakjes mogelijk maakt, vooral noodig in aanmerking te nemen, dat elke boom- knop met de plaats, waarop hij gezeteld is, niet onmid- dellijk wordt verbonden, maar dat aan de digt ingesloten deelen van een knop eene bewerktuigde schijf ten grond- slag is verleend geworden *). In die stoffen worden door den stam of tak, welke haar ten zetel dient, geregeld sappen uitgestort, tot voeding en ontwikkeling van den knop dienende. Die schijf blijft nog lang aanwezig, na- dat de knop reeds als tak is opgeschoten, en gaat zelfs tusschen de geledingen in opvolgende jaren niet altijd geheel te loor. In gewassen evenwel, welke met kracht doorgroeijen, dringen de houtvezelen door deze stof heen en verbinden zich met die van vroegeren oorsprong, vor- mende met deze een doorgaand geheel, even als, na *) Z. Réclamation de M. DburkocuEr au Sujet du Mémoire présen- te dans la dernière Séance par M. Drcalxz, in Comptes rendus des Scances de l' Academie des Siences, Séance du Lundi 18 Fevrier 1839. (207) g je” ad a eene twijgje op den moederstam, ianerlijk verband tusschen beiden tot stand komt. ?) VNieuletende wat over Viscum album in de Fransche Aka- Hed terme tusschen BECAINE en DUTROCHET pende van gelijke meening is, ten demen der stoffe, welke tusschen de leden van dit zonderling gewas En — wordt. Hij noemt haar couche de tissu utri- . mudullaire, en beschouwt hare aanwezigheid als ___woorwaardelijken grond der scheiding van het onderling verband der geledingen. Treffende overeenkomst voorwaar van ons beider oordeel, hoezeer berustende op de beschou- __wing van zeer uiteenloopende voorwerpen ! * Ik zou meenen hier te kunnen eindigen, zoo de wortel- S tok van dezen heester mij niet geleerd had, dat alle gele- dingen te zamen gelijktijdig van het leven kunnen beroofd nuke, zonder dat haar grondslag daarin is betrokken. De van het onderste lid, waaraan de overige hun bestaan verschuldigd zijn, sterft dan af onmiddellijk op de kruin des wortels, waaruit het bij den aanvang was op- en wordt vervolgens daarvan op geene andere wijze losgemaakt als bij de hoogere geledingen, wanneer hare voeding is gestoord geworden. Vóór zes jaren een vrouwelijke struik van Viscum al- bum bij mij zijnde gestorven en afgevallen van zijn zetel, achtte ik hem voor altijd verloren, totdat ik, na eenig tijdsverloop, niet zonder verwondering, eene nieuwe spruit zag opkomen ter zijde van de plaats, waar het moedergewas door den dood was verloren geraakt. Het Z. Vervolg der Waarnemingen over het afvallen van boomtakjes, én Vernieuwd Onderzoek naar de oorzaak dezer verschijnselen, in het Tijdschrift voor de Wis- en Nataurkundige Wetenschappen, uitge- geven door de Eerste Klasse van het Kon. Ned, Instituut. Deel V. blade. 119. (268 ) is van dezen ouden en nieuwen struik, dat ik hier de sprekende voorbeelden ter uwer overtuiging aanbied, Geheel anders is de toedragt, wanneer de heester komt te sterven door gebrek aan toevoer van voedende sappen uit zijne verspreide wortelvezelen. Dan immers staat hij gelijk met boomen en heesters, welke in de aarde zelve de oorzaak huns doods vinden. Ook daarvan levert de geschiedenis van dit gewas genoegzame voorbeelden op, die onnoodig maken, daarbij verder stil te staan. 25 October 1856. Bia ET Cl hb bite enn ner „mirte * iis vo arai e . DNE VERGADERING Beb, a kamar A, „DER “APDEELING nan A54 ee n öl uh EN NATUURKUNDIGE WELENSCHAPPEN, _ GEHOUDEN DEN zoen OCTOBER 1556. Kelm 20 ama! nah ner 4 Fer naal PREDA, 0. K. voonnELM SCHNEEVOOGT, 6. vaorik, 2 „ w. u. VAN HASSELT,P. c. DONDERS, n. LOBATTO, n vaN DER KOLK, 3. r. DELPRAT, W. VROLIK, c. L. BLUME, A. u. VAN DER BOON MESCH, s-verbaal der 8 van den 27 ten Sep- wordt gelezen, goedgekeurd en vastgesteld, n e van de II. I. GLAVIMANS, coxzan, BIERENS N, van DER KUN, SCHLEGEL en OUDEMANS, waarmede digen over het niet bijwonen dezer ver- R 8 be Secretaris berigt dat de ll. i. Ct. MULDER en stan- ART zich verontschuldigd hebben over het niet vervullen _ hunner spreekbeurt op heden. — Aangenomen en geving, onder aanbeveling voor het vervolg. ___ VERSL. EY MEDED, AFD. NATUURK, DEEL V. ie 6270) Gelezen brieven ten geleide van boekgeschenken: 1°, van den Heer v. PLAUTI, Secretaris van de Societa Reale Bor- bonica (18 Augustus 1856); 25, van den Heer bougxico PIANI, Secretaris van de Academia delle Scienza dell’ In- stitato di Bologna (Bologna, 29 Mei 1856) 3° van den Heer 4. schrörren, algemeenen Secretaris van de Kaiserliche Akademie der Wissenschaften te Weenen (18 Julij 1856); 4 van den Heer cunisteren, Archivarius der Allgemeine Schweizerischen Gesellschaft für die gesammten Naturwis- senschaften (Bern, 2 Junij 1856); 5”. van den Heer maren, Secretaris der Gesellschaft zur Beförderung der Naturwis- senschaften zu Freiburg im Breisgau (Freiburg, 10 Augus- tus 1856); 6°, van den Heer k. u. wesen, Secretaris der Königlich Sachsische Gesellschaft der Wissenschaften te Leipzig (15 September 1856); 7°. van H.H. Curatoren van het Athenaeum Illustre te Amsterdam (Amsterdam, 30 September 1856). — Wordt tot plaatsing in de boekerij en tot schriftelijke dankzegging besloten. ln Gelezen brieven tot dankzegging voor ontvangen boek- geschenken: 1°. van Z. M. den Koning (s Gravenhage, 27 Sept. 1856); 2°. van den Minister voor de Zaken der Roomsch-Katholijke Eeredienst (s Gravenhage, 30 Septem- ber 1856); 3°. van den Minister van Oorlog ('s Graven- hage, 30 Sept. 1856); 4“. van Curatoren van het Athenaeum Illustre te Amsterdam (Amsterdam, 8 Oct. 1856); 5° van den Secretaris van het Bataviaasch Genootschap van Kun- sten en Wetenschappen (Batavia, Mei 1856); 6”, van den Secretaris van het Bataafsch Genootschap der Proefonder- vindelijke Wijsbegeerte te Rotterdam (Rotterdam, 23 Oct. 1856); 7°. van den algemeenen Secretaris van het Genoot- schap ter Bevordering der Genees- en Heelkunde te Amster- dam (29 Sept. 1856); 8°. van den Archivarius van de Société Helvétique des sciences naturelles (Berne, 23 Oct. ok (271) 26 354) 1855), 9°. van den Secretaris der Kö- Sachsische pet Ni der Wissenschaften (Leip- 1 1856); 10°. van den Heer 2. WASUINGTON, der Admiralty (London, 2 Oct. 1850). — vr 182 gen af 1 ne E Hent dr nnee K ecretari berigt van de H. H. c. en r. van ben Helder, 27 Sept. en 3 Oct. 1856) ontvangen te bellen van waargenomen waterlioogten, en dat hij de Cómmissie over de daling van den bodem ter nde - nee — berigt tai den pt 0. 5. uutben ontvan- te hebben eene verhandeli 45 bestemd voor de Versla- edeelingen, * 00 ering en æamen- | Koper met andere metalen. — een get der Vorige van eise b ris berigt dat de door den ner KAISER aan- Brieftoisseling door de Commissie van redactie is ö omen, en dat het verslag over den brief van den „ e een brief van den Minister van Oorlog (Genie 11 9 Oct. 1856), strekkende tot dank- de Afdeeling ontvangen advies om- N van bliksem-afleiders, waarbij de kennis- wordt 55 be . entie vol- (272) Gelezen brief wau den Minister van Buitenlandsche La- ken ( Gravenhage, 24 Oct, 1856, N.. 25) van den vol» genden inhoud: „Bij een brief van den 16den rh de Fransche Gezant mij doen toekomen eenige ren van eene missive van Prins NAPOLEON aan lijk Instituut van Frankrijk, Afdeeling Welensebeppen, betrekkelijk drijf blokken, welke Z. K. H. gedurende Hoogst- deszelfs reis in het Noorden in zee heeft doen werpen, en welke, later gevonden wordende, zouden kunnen bevorder lijk zijn aan de uitbreiding der keunis van de stroomen van den Noord-Atlantischen Oceaan; hebbende die Gezant. verzocht dat aan genoemde missive de noodige openbaar- heid gegeven en eventuëel de uitkomsten later aan hem medegedeeld mogten worden. odo B de „De tusschenkomst der Departementen van Binnenland- sche Zaken en Marine is door mij ingeroepen met verzoek om elk, voor zooveel zijn werkkring betreft, aan dien wensch gevolg te geven, doch heb tevens de eer een exem- plaar der bedoelde missive hiernevens te zenden aan de Koninklijke Akademie van are te Amsterdam, tot hare informatie.” Genoemde missive is uitgegeven in de Comptes vendue des Séances de U Académie des Sciences, T. XLIII (Séance du 8 Septembre 1856). — Aangenomen voor Ain ? Gelezen brief van den Minister van Hage Za ken (s Gravenhage, 30 Sept. 1856, N°, 106, 5° Ard), ten geleide van een adres van den Heer 3. wrrewaar te Voorst aan den Koning, houdende voorstel om aan eene Commissie van drie leden ap te dragen het zamenstellen van een werk over de Insekten, welke den la uw in den uitgestreksten zin benadeelen, met opgave der midde- len, welke daartegen kunnen worden — De Koning heeft daaromtrent de voorlichting verlangd van 1 neden 22 W (275 y ec . Mit en je reti vn alvorens aan Bk dien geëerbiedigden last te voldoen, de zienswijze te ken- der Natuurkundige Afdeeling van de Akademie. — u dezen brief met het daarbij gevoegd adres te stellen van de H.H. . VAN DER HOEVEN, HAR- met beleefd verzoek om, zoo mogelijk in nd, vergadering, daarop de te dienen be Heer va pen sos wesen leest, in eigen naam en de H. H. va matt, uiouet en d. vnotix, een Outverp-antvoord voor op den brief van den Minister van Binnenlandsche Zaken, met het daarbij gevoegd adres van rumeu, ten geleide van een handschrift; onder van Mandboek van vaderlandsche Nout-cultuur. „ Verslaggevers treden in eene naauwgezette be- — van den inhoud van genoemd Handschrift, waar - uit zij afleiden dat het wenschelijk is, dat het den schrij- ver worde teruggezonden met beleefden dank voor zijne pogingen, en het aan hem worde overgelaten welk gebruik hij van zijn geschrift zou verlangen te maken. “De Vergadering vereenigt zich met den inhoud en de van genoemd ontwerp, en besluit dat het den Minister * worden gezonden. at N ˖ b be M vs ber BooN Mesch rale! i eigen naam en in dien van de II. II. o. 2. moven, b. c. DONDERS, 4. w. 1. en J. VAN GEUNS, een Ontwerp-adres voor aan “Minister van Binnenlandsche Zaken, naar aanleiding j u het vroeger door den Heer v. b. boo urs cu ingediend 7 omtrent de tot eene aanmerkelijke hoogte geklom- * vervalsching van eetwaren en dranken en omtrent de 3 See, van de Nederlandsche wetgeving om À vervalschingen tegen te gaan en te straffen, ten einde (274 ) langs dien weg de ingezetenen tegen de nadeclen daarvan te beveiligen, — Het luidt als volgt: honden adi „De Natuurkundige Afdeeling van de Koninklijke Aka; demie der Wetenschappen heeft de eer, de aandacht en be- langstelling van Uwe Excellentie te vragen voor eem onder- werp, waarbij het Nederlandsche volk groot belang, heeft. In de vergadering van de genoemde Afdeeling op den 315ten Mei jl. heeft de Heer vAn DER BOON ESCH de aandacht der Leden gevestigd op de tot eene aanmerkelijke hoogte geklommen vervalsching van eetwaren en dranken, en op de ongenoegzaamheid van de Nederlandsche wetgeving om die vervalschingen tegen te gaan en te straffen, en langs dien weg de ingezetenen tegen de nadeelen daarvan te be- veiligen. Uit een en ander nam hij aanleiding tot het voor- stel: „dat door de Afdeeling eene Commissie, worde, ten einde te onderzoeken of de Nederlandsche wet- geving, met het oog op de vorderingen der nat wetenschappen, en op de veelvuldige vervalschingen van eetwaren en dranken, voldoende. kan geacht worden, om die vervalschingen tegen te gaan en de ingezetenen tegen de nadeelige gevolgen daarvan te beschermen, en om, 200 dit noodig mogt gerekend, worden, aan de Afdeeling zulke voorstellen te doen, die aan de Regering zouden kunnen worden gezonden.” rt nine De Vergadering heeft besloten dit voorstel in handen te stellen van hare Leden A, n. VAN DER BOON MESCH, G, 3. MULDER, r. d. DONDERS, A, W. u. VAN HASSELT en 3. VAN GEUNS, met verzoek om daarop de Afdeeling te dienen van berigt, voorlichting en raad. Deze Commissie, heeft ia, de volgende vergadering der Afdeeling, op den 28ste J reeds haar verslag we Dit verslag hield. onder zen in: ene drócu 1°. Dat ae ‘vervalsching van eetwaren end gba dn in den laatsten tijd, zeer is toegenomen, en dat de duurte (275 } ie — niet weinig heeft bijgedragen om aan B > meerdere uitgebreidheid te schenken. * 2 Dat de vervalschingen, inzonderheid van meel, van 3 inzonderheid van die, welke voor | — bestemd zijn, van gist, azijn, wijn; s enz. menigvuldig zijn, en dat het voedend ver- mogen van 7 de meel- en broodsoorten verminderd wordt, en | door de toevoeging niet alleen van minder stikstof houdende bestanddeelen, maar soms zelfs van anorganische stoffen, * en dat het vermengde meel voor beestenvoeder soms tot het voedsel voor menschen wordt gebezigd. d . Dat de ingezetenen hierdoor van meer dan eene zijde denadeeld en aan het schandelijkst bedrog ten prooi gege- ven worden; terwijl de eerlijke handelaar de mededinging niet kan volhouden en gevaar loopt om, tot verzekering van daun middel van bestaan, zich insgelijks aan vervalsching ___scholdig te maken. 4. Dat de tegenwoordige Nederlandsche wetgeving niet bij magte is om deze vervalsching en hare nadeelige ge- volgen te keeren, daar art. 318 van het Code-pénal slechts bepaalt dat hij, die vervalschte en voor de gezondheid schadelijke bestanddeelen bevattende dranken zal hebben verkocht, zal worden gestraft, en daar art. 423 op zeer verschillende wijzen wordt verklaard en toegepast, en alzoo insgelijks onvoldoende is. 5”. Dat de wet van 19 Mei 1829, Staatsblad 1829, N°. 35, strekkende om de vermenging van vergiftige of andere schadelijke zelfstandigheden in eet- en drankwaren te be- teugelen, insgelijks onvoldoende is om de bedoelde ver- valsching tegen te gaan, en dat menige vervalscher of niet vervolgd of vrijgesproken is, omdat in art. 1 slechts ge sproken (276 ) en dat het juist deze vervalschingen zijn, die het meest plaats hebben en het meeste schade veroorzaken. Dat hier- door voor allerlei valsche redenering over het niet af wel schadelijke van de bijgemengde stoffen voor de gezondheid ruime gelegenheid geschonken wordt, en de Regter belem- merd is om den vervalscher te straffen, en dat z00 doende het kwaad niet alleen voortduurt, maar door de straſfeloos- heid wordt bevorderd; zoodat het onzedelijk bedrijf als iets geoorloofds beschouwd en uitgebreid wordt, en de maatschappij in dit opzigt zonder bescherming is. 7°, Dat dit oordeel der Commissie niet alleen door de ondervinding hier te lande, maar ook door de ervaring in België, waar tot in de maand Maart van dit jaar dezelfde wet als in Nederland bestond, wordt bevestigd Dat men het onvoldoende der bestaande wetsbepalingen ook aldaar ondervonden en in het belang der maatschappij noodzake- lijk geacht heeft door nieuwe wettelijke. bepalingen daarin te voorzien, — — h e 8“. Dat het opmerking verdient, dat de door de Belgie sehe Regering voorgedragen wet, zoowel in de Kamer der Volksvertegenwoordigers als in den Senaat, met algemeene stemmen, op twee na, aangenomen is; dat het te Brussel gehouden Gezondheids-congres en de Akademie-der Genees- kunde op zulk eene wet met kracht hebben-aangedrongen; en dat ook elders in het Buitenland tegen de bedoelde vervalschingen wettelijke bepalingen zijn vastgesteld. — „Het was op grond van deze onderscheidene feiten, dat de Commissie adviseerde om zieh met het voorstel te ver- eenigen, en de aandacht der Regering op dit onderwerp te vestigen. Met algemeene stemmen heeft de Natuurkun- dige Afdeeling zich met het rapport der Commissie ver- eenigd in hare vergadering van den 28sten, Junij j.l en zij heeft de eer, Uwe Excellentie van dit haar besluit kennis te geven. Bij de door de Commissie aangevoerde en aan (27) 3 behoeft de Afdee- ling geene andere te voegen tot toelichting of staving van haar besluit; en de kennis van Uwe Excellentie aan dit onderwerp, en de vereerende medewerking, die de Afdee- ling reeds van Uwe Excellentie mogt ondervinden, maken het overbodig, om met vele woorden of sterkeren aandrang de voorziening in dezen, zoo zeer door de belangen der in- gezetenen gevorderd, aan Uwe Excellentie aan te bevelen.” De Vergadering vereenigt zich met dit ontwerp, date besluit den Minister in te dienen. dervan / — leest, in eigen naam en in dien van de H.H. wigver en van Geuns, Verslag voor op den in hunne handen gestelden brief van den Minister van Koloniën van 4 Julij 1856, Lett. B, N°. 7 met de daarbij behoorende bijlagen. — H.H Verslaggevers berigten dat dene brief met de daarbij gevoegde stukken betrekking heeft op eenen wortel, als geneesmiddel geprezen voor Le- pra en Blephantiasis. — De bijlagen van den ministe- riëelen- brief zijn deels afschriften van vroegere over dat geneesmiddel bijeengebragte onderzoekingen, deels bevatten ij de toezegging om nader daaromtrent mededeeling te doen aan de Akademie, en haar onder anderen de deelen der plant te doen toekomen, waarvan de wortel met goed gevolg tegen de genoemde ziekte schijnt aangewend te zijn. — Daar, zoolang deze toezending niet geschied is, de overweging van den inhoud dezer bijlagen tot geene uitkomst kan voeren, stellen de Verslaggevers voor: dat van de toegezonden Regeringsbescheiden afschriften worden genomen, en dat, onder terugzending der origineele stuk- ken, aan den Minister de verklaring worde gegeven, dat de Afdeeling met veel belangstelling alles ontvangen zal, wat Zijne Excellentie over Lepra en Elephantiasis aan de Akademie zal gelicren te zenden, en dat zij op de nu ont. (278 ) vangen stukken nader zal dienen van berigt en rand, zoo- dra de toegezegde voorwerpen ontvangen zullen zijn. — De Verslaggevers meenen intusschen — ten aanzien van den wortel eener voor als nog onbekende plant — de woorden te kunnen herhalen van den eerstbenoemden Ver- slaggever, voorkomende in het overgelegd afschrift van een den 3den December des jaars 1838 ingediend verslag, dat niet een wortel maar een plan tegen Blephantiasis cen middel is tegen deze rampzalige ziekte. — Van scheikun- dige analysen kan hier ook niet veel heil verwacht worden, al ware de wortel ook nog zoo vermogend. Voor zoo verre toch geneesmiddelen heilzaam zijn in genoemde ziekte, zal de geneeskundige ervaring wel de hoofdzaak blijven: de scheikunde vindt de heilzaamheid niet; zij kan haar veelal zelfs niet toelichten, zoo de geneeskundige ervaring haar aan het licht heeft gebragt. — In de te verwachten toezending kunnen echter, naar de meening. der Verslag- gevers, twee lichtpunten zijn: namelijk, eene nadere en dui- delijke aanwijzing van goede geneeskundige. ervaring om- trent den bedoelden wortel, en de mogelijkheid, dat men uit de te verwachten deelen der plant haren naam zal kunnen leeren kennen, en dus zal te weten komen waar- over wordt gehandeld. L nan De Vergadering vereenigt zich met de éonclasiën; van het voorgedragen verslag, en besluit dat in den geest daarvan aan den Minister zal worden geschreven. De Voorzitter stelt 0 nu aan de orde het — het voorstel van den Heer vaN nart, ingediend in de ver- gadering van den 28sten Junij j.l. omtrent de voortzetting der Flora Javae van den Hoogleeraar lung. — Hij doet echter opmerken dat onder de benoemde Verslaggevers over dit onderwerp voorkomt de naam van den Heer v. bov, wien de Akademie het ongeluk had in den jongsten tijd (270 de verliezen. — Hij acht zich ter dezer gelegenheid ver- het leedwezen der Akademie uit te druk- ken, dat zij den man verloor, die van zijnen ijver voor de wetenschap en van zijne belangstelling in de werkzaam- heden der Akademie zoo vele blijken gaf, waarvan ook ern van het lidmaatschap dezer Commissie De, Voorzitter noodigt, den Heer ns, xainsn het, Verslag der Commissie op het voorstel van den Heer vax nat te willen voordragen, waarop de Heer pe varsse zegt in te geven, of het ook voegzaam kan geacht de „behandeling der zaak uit te stellen, vermits | va HALL door zijne afwezigheid buiten de mo- gelijkheid „wordt gesteld, om zijn voorstel te verdedigen. orzitter antwoordt hierop, dat de afwezigheid van van HALL, naar zijn inzien, het voorlezen van 0 ag niet behoeft te beletten, vermits de Vergade- ring, na het gehoord te hebben, steeds de vrijheid zal be- houden, om, zoodra zij zulks noodig acht, het nemen van een besluit daarop te verdagen. De Heer pg vnizsz leest daarop eerst het Ontwerp-ver- slag voor, door den Heer vax navi. hem gezonden, en later N dat door hem werd gesteld, maar waarmede de Over — beide verslagen ontstaat eene — en langdurige, beraadslaging, waaraan, de H.H. vaN pen W. VROLIK, DE VRIESE, d. 1. MULDER, d. VROLIK, IE, v. b. BOON MESCH, MIQUEL, DONDERS en VAN RERS deelnemen. — Bij haar wordt op den voorgrond gesteld, dat de Vergadering, in den tegenwoordigen stand der zaak, geene voorlichting eener Commissie, maar wel twee ver- slagen van onderscheiden strekking ontving, waarbij zelfs de eerstbenoemde Verslaggever onbekend bleef met het- geen door den tweeden tegen zijn voorstel werd aange- (280 voerd. Hieruit wordt door sommigen de wensch afgeleid, dat de Vergadering heden de zaak niet in verdere-bernad: slaging brenge, maar wachte totdat de Heer VAN HALL bekend gemaakt zij met het verslag van den Heer De vriese; terwijl andere Leden verlangen dat de ji weder voltallig worde gemaakt, opdat men daarna van haar een nieuw verslag inwachte, — en sommigen —— af zich genoegzaam voorgelicht achten door de gehoorde slagen, en wenschen dat de Afdeeling geenen langeren tijd met de behandeling dezer zaak verlieze, maar i haar dadelijk beslisse. — Na sluiting der bera onderwerpt de Voorzitter aan de Vergadering de vraag, of zij, in verband met het gehoorde omtrent de onbekendheid van den eersten Verslaggever met het advies van den twes- den, zich genoegzaam ingelicht acht, om dadelijk “omtrent het voorstel van den Heer van nati te beslissen, dan wel of zij daaromtrent nader verslag in eene volgende verga= ring verlangt. Lpi Groodsg dad n ai Wordt met 12 stemmen tegen 9, en eene stem buiten advies *), besloten om het voorstel en de beide daarop gehoorde verslagen heden niet verder in overweging te ne- men; maar het nemen van een besluit daarover uit te stel- len tot de eerstkomende vergadering, en derhalve totdat de Heer van mauL bekend zal gemaakt zijn met het ver- slag van den Heer be vntesx. de mica Wordt tevens, op voorstel van den Heer mobel, beslo- ten het voorstel van den Heer vax natt en de beide ge- hoorde verslagen te doen drukken en dadelijk rond te deelen aan de Leden der Afdeeling. | 1 is / oh Amb De Heer uárBerRTSMA leest, in eigen naam en in dien van den Heer scarecer, verslag voor op de f > it 4 MEM Ti „) De Heer scuxeevooor verliet tijdelijk de vergadering: { 281 ) N w. Wsdis aangeboden. Ontleedkundige Nasporingen omtrent Dendrolagus inustus. De slotsom hunner beschouwingen is, dat de Schrijver in eene wezentlijke leemte der weten- schap voorzien heeft, en dat zij derhalve met het volste vertrouwen der Akademie voorstellen, dat zij deze naspo- ringen in hare Werken opneme. Zij meenen echter eenige 1 n nan het oordeel van den Schrijver te moeten welke nader door hen omschreven worden. Ver vereenigt zich met de conclusiën van voorgelezen verslag en besluit dien overeenkomstig. „vaorik zegt II. I. Verslaggevers dank voor hun ordeel „zoowel als voor „hunne aaumerkingen, he saigenschoppen van het Viseu album — en ale aangeboden. voor de Verslagen en Mede- ** in handen wordt gesteld van de Commissie van „3 EE. MO 1 Heer VAN DER BOON MESCH rooks Avia bepaling wan het Alcoholgehalte in vloeistoffen, die, behalve alcohol en water, nog andere zelfstandigheden bevatten, als ook over de waarde der verschillende Ebullioscopen, en licht zijne voordragt toe, door daarvoor medegebragte toestellen. Hij stelt zich voor daarover nader, en wel vermoedelijk in de volgende vergadering, eene Verhandeling aan te bieden ter plaatsing in de Verslagen en Mededeelingen, waartoe de Vergadering zich aanbevolen houdt. De Heer van ness bielt voor de Werken der Akademie eene door den Heer d. b. W. darum te Groningen inge- zonden Verhandeling aan Over de draaſſende beweging van een Ligchaam om een vast punt, en de beweging der Aarde om (282 ) haar zwaartepunt. Zij wordt in handen gesteld van de H.H. rLouarro en MATTnES met beleefd verzoek, om, om- trent de plaatsing daarvan in de Verhandelingen der Aka- demie, de Afdeeling te dienen van berigt, voorlichting en raad, zoo en in de pee spe jn enegerdrer wrr. Ungar. De Heer W. vnrouik rigt de aandacht der Leden op eenige ter vergadering aanwezige beenderen en in de maand November des vorigen jaars bij Maarsbergen, er diepte van 16 Nederl. el opgedolven, ter eenige werkzuamheden aan den Rhijnspoorweg aldaar. doet zien dat het twee maaltanden zijn van den mouth (Elephas primigenius) met het fragment von den eersten halswervel en de vermoedelijke borstbeenstukken derzelfde diersoort, met de fragmenten van eenen zeer groo- ten en zwaren hertshoorn. — Hij erlangt vergunning. om eene korte aanteekening daarvan in het Proces-verbaal de- zer zitting op te nemen. (ai ed rt „oer Niemand heeft iets verder voor te stellen, en N ver- gadering wordt erge” 1 . ee ache ar Saia enn Warn sh OVERZIGT DER IN DE MAAND OCTOBER 1856 DOOR DE vont 88 AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN ONTVANGEN — di ___ BOEKGESCHENKEN. x.. gala da bh beg * NEDERLAND. ate Natuurkundige Verhandelingen van de Hollandsche Maat schappij der Wetenschappen te Haarlem. 2de taart ling. Deel XI, Stuk I. Haarlem 1854. 4%, 283 1 Bijdragen, uitgegeven door de Maatschappij g r e 156 4. ] verchijuselen en kenteekeven der inwendige Gebreken van het enz. te Parijs. De inrigting van Hospitalen. slag van het verhandelde in de Algemeene Vergadering van het Provinciaal Utrechtsche Genootschap van Kun- sten en Wetenschappen, gehouden op 24 Junij 1856. 8˙. der Nederlandsche Maatschappij tot Bevordering der Geneeskunst. October 1856. 8⁰. 225 SCHULD. en waarnemingen van Placenta praevia. a VOORMOLEN. 1 eener met gunstig gevolg geopereerde Cys- roe over de Nederlandsche geneeskundige litteratuur. | Weekblad voor Geneeskundigen. September 1856. 8˙. a De Denewvede | in de Nederlanden. D. G. cramsr, Verbandeling over de Cycloïdale lijnen. Schie- dam 1856, 4 u. De vmigs. Proeve van Middelnederlandsche Taalzuivering. Haarlem 1856. 8“ 1. br boscu Keuren. De Tijdvragen over de Afscheiding en Vereeniging van Staat, Kerk en School, in betrekking tot de levensbeginselen van het Christendom. Amster- dam 1856. 8˙. De Dichtwerken van bitbenbtx, Sete Afl. Haarlem 1856. 8“. (284 ) W. L. Wetten. Lijst der Nederlandsche Handschriften in de Russisch-Keizerlijke Bibliotheek te St. Petersburg. Catalogus van de Bibliotheek der Stad Amsterdam, Tete er Gedeelte. Amsterdam 1856. 8°. | zt Jon FRANER tj” eet mm Histoire et Mémoires de l'Académie Royale des Sciences, Inscriptions et Belles Lettres de Toulouse, 2˙ 6. Tome I— VI, 3e Série. Tome IVI. 4 Serie. ö I-. Toulouse 1827—1855. 8°. aes een en Table alphabétique des matières contenues dans les.….scize ‚premiers tomes des Mémoires de l'Académie I des Sciences, Inscriptions et Belles Lettres de Toul: Toulouse 1854, 87. LE Annuaire de PAcadémie Impériale « des Roiapcie etc, de Ton- louse 1853—1855. Toulouse 18531855, 12, Précis analytique des Travaux de Académie des! Belles Lettres et Arts de Rouen 18421855. 1848—1855. 8“ een . Mémoires de la Société Royale des Sciences, Lettres et de Nancy (Académie de Stanislas). deatest Nae) 1835—1855. 8”, ner Société Académique de Saint-Quentin. Annales . ques, agricoles et industrielles du Département de Aisne. Tome III,. V- XI. Saint-Quentin 1846 — 1855. 872. Tableau bibliographique des ouvrages en tous genres, qui ont paru en France pendant l'année 1850. 8. Archives du Muséum d'Histoire Naturelle. Tom VIII. Liv. III, IV. Paris 1855 —56. 4“. wonen t nitss Séances publiques de l'Institut de France. 1856. 47. Mémoires de l'Académie Impériale des Sciences, Arts et Belles-Lettres de Dyon, Tom. IV. 2e Bes” Dyon et Paris. 1856. 8°. Nici 4d 3 _ ee nen neden a ae — 1 e * | 5 * 8 Catalog e kee oléoptren da departement de Is ep | el 5 | — scientifique de France. (Sciences Natarcles et 1 sig) Dyon. 8“. Agriculture. public par le Comité central d'Agri- de la Côte-d'Or. 18° Année. Dyon. 1855. 8. ia de ha Societe de e de France. 1852— H ae, publi par | 4 Société de T'Histoire ce 1485 1856. 12°. ue de FHistoire de France. (Bibliotheque Imperiale, pabliée par ordre de IEmpereur). Tom III. Paris 1856. 4°. De la Religion du Nord de la France t le Christianisme. Lille 1854, 8%. — Chants Historiques de la Flandre, 40⁰.— Lulle 1855. 8” Les Nibelungen. Sage Mérovingienne de la Paris 1853. 8“. — Du Calendrier chez les Flamands et les du Nord. Dunkerque 1855. 8“ 1 — —Chronique de Guines et d'Ardres par LAM- _meaT, coré d'Andres. 918—1203. Nouvelle édition, par le Marquis pe Gopernor. Menilglaise. Lille 1855. 8“. hen Te Tombeau de Robert le Frison, Comte de Flandre. Paris 1850, 8°, Histoire de Sainte Godelive de Ghistelles. — du XIme Sidcle. Paris 1854, 12°, Aak eig * gnney. Observations eam, Ars. ee __ 1846—1852. 8 EE AFD. NATOURK, DEEL V. 20 ( 286 ) J. pESNOYERS. Sur les Cavernes et les Brèches à Ossements des environs de Paris. 45. Recherches Géologiques et Historia” sur les Cavernes, particulièrement sur les Cavernes à Osse- ments de Mammifères fossiles. Paris 1845, 8°, Comptes rendus hebdomadaires des Séances de l'Académie des Sciences, No. 13—15. Catalogue des Livres anciens, la plupart à figures, prove- nant en partie de la Bibliotheque de feu 3. G. KRAENNER de Ratisbonne. Paris 1855. 8“. GROOT-BRITTANNIË. Transactions af the Royal Society of Edinburgh. Vol XXI, p- 34°. Contents: FP. KELLAND. On a Problem in Combinations. u. PONTON. On Solar Light, and on a simple Photometer. TERROT. On the Possibility of combining two or more Probabilities of the same Event, so as to form one Definite Probability. G. wirLiams. Researches on Chinoline and its homologues. u. r. TALBOT. On Fermat's Theorem. n. STEWART. On a Proposition in the Theory of Numbers. W. SWAN. On the Prismatic Spectra of the Flames of Compounds of Carbon and Hydrogen. Nn. b. ROGERS. On the Laws of Structure of the more Disturbed Zones of the Earth's Crust. Proceedings of the Royal Society of Edinburgh. Vol III. No. 46. 87. Transactions of the Royal Irish Academy. Vol XXII, p. 6. XXIII, p. 1. Dublin 1855 —1856. 4“. Contents Vol XXII, p. 6: F. CRAWFORD. On Hebroeo-Celtic Affinities. É E. HINCKS. On the Assyrian Mythology. On the Chronalogy of the Twenty-sixth e ee aad of the Commencement of the Twenty-seventh. c. maLIpAY. On the Ancient Name of Dublin. 8 Contact c —— amenls circumstances. ‚na ar — Discussion of Tidal Observations made by direction of Es Royal inen Academy in 18501851. 3 On the Physical Conditions involved in the nr ater of ‚And on some hitherto uvexplained Causes of the Destruc- in Service. 1 the — Irish Academy, Vol kh At — An — on the Probability of Saul, Beniah A bisbal, Jehoshaphat, Jehohahan and Amessias, son of ri, having been the Hycsos rulers Salatis, Beon ns, Apaphis, Jonias and Assis. 8“. DUITSCHLAND. bons che der Kais. Akademie der Wissenschaften Olath. Nat. Classe’. Wien 185556. B. X, XI. 4“. e. X: arg D i —— und Geographische Ortsbestimmungen an den Küs- — 2 —— Neue Untersuchungen über den feineren Bau des cen- 4 len Nerveneysiems des Menschen. Senweunp's Beobachtungen von Circum polarsternen in mittleren Positionen 1828. 1 zonssa, Die Stratonomie von Aegagropila Sauteri. À nn, Ueber einige neue Gastropoden aus den Oestlichen Alpen. 3 Zwölf Arten von 5 — nemerk ungen über die Carotiden der unk. Müthellungen uber die neue Fürberflechte Lecanorm Ventosn Ach. 20 ls tn es die 9 6288) anatticu. Ueber die Brechung und Reflexion des Lichte un Zeuhar⸗ flachen. Sitzungsberichte der Kais. Akademie der Wissenschaften (Math. Nat. Classe). Wien 1855 —56. B. XVI-XX. 1 Inhalt B. XVIII: ROCHLEDER. Notiz über die Gerbsäuren. WE. Carakteristik mehrerer grosstentheils neuer Tanten. 9 uxoer. Bemerkungen über einige Pflanzenreste ers ung des Kohleuflötzes. Re neecEn, Beiträge zur Naturgeschichte der Insecten. zeusonxER. Beschreibung einer neuen Rhynchonella, genant Raye chonella pachytheca. u | seuss. Ueber Meganteris, eine neue Gattung von Terobrataliden: | FRAUENFELD. Naturhistorische Fragmente, gesammelt auf einer Reise | am Rothen Meere im Frühjahre 1855. rntrscu. Ueber die Vorausbestimmung der Lufttemperatur aus dem Verhalten des Barometers. SANDBERGER. Untersuchungen über den inneren Bau einiger Rheinischen Brachiopoden. MAIDINGER. Ein optisch- mineralogiseher Aufschraube-Goniometer. — RATHKE. Leber die Kopfschlagadern der Schlangen. eije: oo rexzL. Bericht über die von c. w. cümeru Abhandlung: aelidkeliengen über die neue Färberflcchte Lecanora ventosn Achar, 1 zur Entwickelungsgeschichte der Flechten. 2 reuss. Ueber Koprolithen im Rothliegenden Böhmens. HLASIWETZ. Analyze des Sauerbrunnens und der Schwefelgaelie zu Obladis in Tirol. KNOCHENHAWER. Ueber die gemeinsame Wirkung sweier glektrischer Ströme. meme naipinger. Des K. K. Hernn Hauptmanns J. SCHEDA Nede’ handen Oesterreichischen Kaiser-Staates. 1 LIEBEN. Untersuchungen über den Milchzucker. nnuss. Beiträge zur Charakteristik der Tertlüärschichten des Nördlichen und Mittleren Deutschlands. is 1 rN ER. Ueber die Anwendung von Multiplicatoren 2 mente continuirlicher Ströme in einer abgeünderten Construction. v. SONKLAR. Besteigung des Grossglockners am 5 September 1854 seint. Ableitung der Cassinoide aus dem Schnithe eines Rotations- körpers. HaAipiseen. Die Geographische Gesellschaft in Wien. En FRAUEXFELD. Heber eine neue Fliegengattung: Raymondia, aus der Familie der Coriaceen, nebst Beschreibung zweier Arten gemee LEITGEB. Die J.uftwege der Pflänzen. 4 an Ueber die neueren Formelu für das an einfach ï . UNOER. Die organischen Einschlüsse des Cypridinenschie- Waldes. 0 . KEPER schen Aufgabe. r. Ueber die Structur und Zusammensetzung der Krystalle des Theile einiger wirbellosen Thiere. _ vorome. Der Asterismus. task. Ueber das Sprunggelenk der Säugethiere und des Menschen. bt. Ueber einige Nematoden. Geognostische Beschreibung des Liaskalkes in der Fatra den angrenzenden Gebirgen. Zur Eotwickelungsgeschichte der Najaden. . Vorausberechnung der totalen Sonnenfinsterniss am 18 Juli 1860. — Zwillingsflüchen op- En) Krystalle. zaANTEDESCHI. Del Densiscopio differenziale di alcuni liquidi. Not. Ueber das Wachsen abgeschnittener Haare. Systematische Uebersicht der Vögel Nord-Ost-Aſrika's, mit der Arabischen Ku- te des Rothen Meeres und der Nil-Quellen- der südwärts bis zum 4 Grade Nördl. Breite. SrnasKr. Analyse der Anthrazit-Kohle aus der Nähe von Rudolfstadt bel Budweis in Böhmen. xuvornones. Ueber die Foraminiferen aas der Ordnung der Stichoste- Son U Ober-Lapugy. Veber vox bcuzx's neue geologische Karte vom Nheinland- ——— nan — im Plattensee, und die nächste Um- gebung von Fured. n Ueber Gaslampen end Gasofen, som Gebranche in chemischen, ER XX, u. 1: „ 5 _ Smoxtaau. Beitrage zur feineren Anatomie des mensehlichen Gaumens. Moser. Ueber die Zusammensetzung des Nilschlammes. (290 ) noensrerren. Leber Lage der Karisbader Theron iu zwei deer Quellenzügen auf zwei parallelen Gebirgsspalten. naven. Notis über die Gewinnung von Vanadin aus den — Uranerzen. A toate scnenzen, Bericht über eine wissenschafiliche Reise nach Amerika ín den Jahren 1852, 1853, 1854 und 1855. nönxzs. Ueber Gastropoden aus der Trias der Alpen. stun. Ueber den Einfluss des Bodens auf die Vertheilung der Pflanzen. PELZELS. Neue und wenig gekannte Arten der wn gischen Sammlung. J PlALKOwsK1. Bestimmung der Axen bei den Ellipsen. nk . uuasiwerz. Ueber Kohlenskure- Bestimmungen der — Ueber einige Salze des Harnstoffes mit organischen Säuren. uien. Ueber diejenigen Kugeln, welche die Kanten einee-beliebigen Tetraeders berühren. aak, N LurrRow. Ueber lichte Faden im dunklen Felde boi nenen rxoet. Die Entwicklung der menschlichen Hand. * run. Notiz über die Geologische Uebersichtskarte etc. A b. weLELsKY. Ueber einige neue, der Formel Rz Pes 8 sprechende Platineisen-verbündungen, ferner über Eg und gelbes Mg Pt Cys. 6 HO. J ern Sitzungsberichte der Kais. Akad, der Wisseraatiadle (Phi- los. Hist. Classe). Wien 1855—1856. B. ren et 3, XVIII, XIX, XX, H. I. 8. . Inhalt B. XVII, II. 3: n PEIZMAIER. Notizen aus der Geschichte der ermee Jahre 590—572 vor Christe. Dat rEMÉLB. Elemente der Magyarischen Sprache. he ris TD jet BOLLER. Zur Magyarischen Etymologie. tst wusrexreLDp. Ueber die neueste Erdichtung von Urkanden vod anderen Nachrichten, die Geschichte von Cremona betreffend. noxrrz. Beitrage zur Erklärung des Sophokles. „ rig id ee B. XVIII: ä aoe 8 r. HAMMER-PunosraLt. Bericht über die Fortsetzung des bean Osmanischen Reichsgeschichte zu Konstantinopel. vrijd cixpeLy. Beitrage zur Geschichte der Zeit Kaiser nupour's II. Heiden camer. Habsburgische Excurse. ir nat PFIZMAIER. Notizen aus der Gesehiehte der Chinesischen Jahre 572-546 vor Christe. DIEMER. Kleine Beiträge zur alteren Deutschen Sprache und 1 Literatur enhaltend: Ueber Heinrich’s Gedicht von » Allgemeinen 1 der Erinnerung an den Tod.” Ueber das Gedicht vom „ leben.“ Heinrich's Gedichte von dem gemeinem zeke adden Todes gehugde. Ueber einige neue Verbindungen des Cadmium. P OMAN ‚ Pfiege der Numismatik in Oesterreich im XVIII Jahrhun- t besonderem Hinblick auf das K. K. Münz und Medaillen- ＋ Reer eber den zweiten Bericht an S. E. den Minister des Innern, die Literatur im Oesterreichischen Kaiserstaate im Jahre 1854. jm. Ueber die handschriſtlichen Werke des Pudre Franeiseo menen in der Universitüts-Bibliothek zu Gustemalu. D Recht des Hauses Habsburg auf Kärnten. Jie Ambrosianische Republik und das Haus Savoyen. für Kunde Oesterreichischer Geschichts-Quellen. XV, „XVI, I. Wien 1856. 85. Iluobelt B. XV, 2: . 1 aus P Regesten für Oesterreichs Geschichte. * re — und ur Daten über das Verlältniss Tirole } den Bischöfen von A 4 des Mittelalters bis zum Jahre 1668. . wen XVI. 1. 2 . Eigerhändige Correspondens des Königs Karl III von rr Kaiser Karl VIj mit dem Obersten Katizlët des 1 Böhmen, Grafen JOuAsN WENZEL WRATISLAW. 1 Fontes rerum Austriacarum. Oesterreichische Geschichts- ellen. B. XII. ge Abt. Wien 1556. B.. lnbalt: —— und d. u. TuOMAS, Urkanden zur Alieren Handels- und Staausgeschichte der Republik Venedig. VNVotizeublatt 1856. N°. 1-14, &°. Almanach der Kais. Akademie der Wissenschaften in Wien, * Fe „4 der KK. Central-Anstalt für Meteorologie und etismus. Band IV. Wien 1856. . (292 ) Abhandlungen der Math. Phis. Classe der Königl.-Suchsi- schen Gesellschaft der Wissenschaften zu Leipzig. B. IL Leipzig 1856. 8°. peas, a UU od AL 3 Inhalt: Aan U Rh M. w. Dnontsch. Nachträge zur Theorie der musikalischen 9 FP. A. HANSEN. Auseinandersetzung einer zweckmüssigen Me zur Berechnung der absoluten Störungen der kleinen Planeten. u. Kourmavscn und w. wenen. Elektrodynamische Maassbestimmungen insbesondere Zurückführung der Stromintensitäts-Messungen auf me- chanisches Maass. u. p'anngst. Resultate aus Beobachtungen der Nebelflecken und Stern- haufen. r. MOMMSEN. Die Stadtrechte der Latinischen Gemeinden Saufenss und Malaca in der Provinz Baetica. Berichte über die Verhandlungen der K. Süchsischen Ge- sellschaft der Wissenschaften zu Leipzig (Math. Phys. Classe) 1854, 1. 1855, 1—2. 1856, 1. (Philol, Histor. Classe) 1855, 3, 4. 1856, 1, 2. Leipzig. 8 de Inhalt 1854 (Math. Phys. Classe): Mm. W. Dnontsch. Leber die Bestimmung der Gestalt des echeinharen Himmelsgewölbes. o. scurÖMiLcuH. Neue Theoreme über unendliche Reihen. WaAnnzsr. Beitrag zur Methode der kleinsten Quadrate. E. H. WEnn. Ueber die Fortdauer der Eruährung und des Wachsthums der schon gebildeten Nerven und Muskeln und anderer Theile bei zwei menschlichen Missgeburten, bei welehen das Gehirn und Rücken- mark mangelte. 1855, 1: o. scarömicu. Ueber die Bestimmung eines Kegelschnitte durch fant Punkte. A. F. Montus. Entwickelung der Lehre von dioptrischen Bildern mit Hülfe der Collineationsverwandtschaft. - Ueber die Bestimmung des Begriffs der Involution von Punkten. hat AE in o. scuröMILCH. Leber die Bestimmung der Transversalen zu den ap benen Geraden im Raume. FP. A. HANSEN. Ueber die Störungen der Egeria und der Flora. 1855, 2: bt FP. A. HANSEN, Vorwort bei Uebergabe seiner Abh. Auscinandersetzung einer zweckmüssigen Methode zur Berechnung der absoluten Störon- gen der kleine Planeten. IE | 3 (293 ) orwort bei der Uebergabe der Abh.: Elektrodyvamische etc. — Satz Lkinxtrzeus von den Sectoren der Ke- IN elschn mitgetheild von proniscu. . „uv. Rechtfertigung der Berechnung derFlorastörungen von naxsen. en r des vorstehenden Aufsatzes von EXA. Ueber die diamagnetische Wirkung. rn N Untersuchungen über die Constitution des Bluts ver- ner Gelässe und den Zuckergehalt derselben insbesondere. er Iuvolutione hoherer Ordnung. — Versuche über Muskelreizbarkeit. 5 Ueber dle sogenannten Aztekenkinder. — 22 Aufsatze von BALTREC: die Likxttz'sche omdeed ect. Uber die reellen Wurzeln dreigliedrigen algebraischer Glei- von beliebigem Grade. Ueber die asymptotischen Werthe der Coefficienten in den s . der mittleren Anomalie vorgenommenen Entwickelungen. N Ueber die Auflösung eines gewissen Gleichungensystems. Iss, 3, 4. (Phil. Hist. Classe) : 5 wann. Ueber die Nova Ordinatio Decreti Gratiani, durch JOHANNES A — Leber die Reichskriegssteuer von 1427. Preurer. Studien zur Römischen Mythologie. aanw. Ueber ein Pompejanischen den Herkules bei der Omphale dar- _stellendes Wandgemälde. 1886. 1. 2: premscnen. Leber das Verhaltniss und die Construction der Sach- und Stotfwörter im Arabischen. oorrurso. Vober die Redaction der Wolken des Aristophanes. aaan. Mythologische Parallelen etc. Berichte über die Verhandlungen der Gesellschaft für Be- forderung der Natur wissenschaften zu Freiburg. Heft. I. II. N°. 9, 13. Freiburg 1855. 87. | Inhalt: — Beobachtungen über den Zitter wels. . noenun. Leber die Gefässverbindung zwischen Mutter und Frucht. VF. mano. Ueber die Spanakraft des über Salslüsungen befindlichen Was- Veber einige Gliederthiere in der umgegend Freiburgs. v. norrack. Ueber nerven durch Leuchtgas. keken, Ueber Flimmerzellen (204) renden und nessen. Ueber ein neues Vauadiu-Minerul, Eusynchig. Mütunn. Ueber Nörrembergs akustische Interferenz-Röhre. scninzingen. Beitrag zur Entstehung der Cataruetu centralis ern. anterior. 22 MuutUnn. Ueber Fluorescent. a dire ho * scuiLt. Analysen Hadischer Risenerze. 10 viscuem. Bericht über die Süugethier-Fuaus des Badischen Landen mater. Beitrag zur pathologischen Anatomie der Cornea. 70 v. Bapo. Photographische Versuche. Mürter und nao. Ueber die Fluorescenz erregende Elgesssbham dee Flamme des Schwefelwusserstoffes. ztnotlEn. Ueber gepresste Gemüse. 5 nano. Apparat zur Eutwiekelung einiger Gasarten des onhe. serstoffes. nano. Ueber Filtration unter Abschluss der Luft, s uk TEN, Archiv der Mathematik und Physik. von GRUNERT. ‚ Greifs- wald. Th. XXVII. Heft 1. 8“. * Inhalt: wir: LINDMAN und srnEX XX. De formula integrali 1 dr V B'z3 +Ciar + Dez +1 5 8 d. zenruss. Einige Punkte über die Bestimmung der Oonstauden; welehe. bei Integration der endliehen Differenzengleichungen eingehen. F. U. RUMP, Beiträge zur Geometrie. E. ESSEN. Leichter Beweis der Gaussischen bee d rkn'schen Analogien durch Construction. Einige Andeutungen, die Quadratur der Hyperbel We oRUNERT. Ein Beitrag zur Geometrie des Lineals. UNFUNGER. Ein Satz von der Hyperbel. HOPPE. Auflösung einer lineären Differenzialgleichung zweiter Ordnung. durch bestimmte Integrale. C. Kur ren. Zur Kreistheilung. L. Mossbruoeen. Untersuchung über geometrische Oerter, welche von Flächen zweiten Grades abbhüngig sind, nebst Vergleichung der Iu- halte verschiedener Segmente von Flächen zweiten Grades, 8 G. SKRIVAN. Einige Aufgabe nebst deren Auflösungen. o. w. BAUR. Zwei Theilungsaufgaben zu geodäsischen . onbxkar Leber die Bestimmung des Flächeninhalts gewisser des Kreises. teren —— Ueber die Reetifieatiow der Ellipse. - ) oi ao ene Uebungsaufgaben für Schüler. [ Nma ve ZWITSERLAND. ian B Nouveaux Mémoires de la Société Helvétique des Soie Naturelles. B. XIV. Zürich 1855. 4“. P c {-205 ) ‚Die Ueberschwemmungeu in dee, Schweis ien — 5 L Die Hökeuänderungen des Zurtebace v 11 I p —— —a— DESELER. Die untere Schneegränze während des Jahres 2 ee bis zur Sântisspitze. 3 — de la Faune Sulsse. die Veränderungen des Leit ider- galvanischen ungsw mn. Ueber das gegenseitige Verhältniss von Epidot und Granat. n der Allgemeinen Schweizerische Gesellschaft G u Naturwissenschaften, 39°—40° Ver- St. Gallen et Chaux de Fonds. 1854—55. 8“. mrd dl Ee wovcauLr’sche Pendelversuch als direkter Beweis von he ng der Erde. Dei Fossili del tereno Triassico nei diutorni del Bericht über die Cretinen-Angelegenheit. up. Bericht uber die Bearbeitung der Schwelzerischen Tusekten-fauna- Résumé relatif au Péomorphisme des roches. Note relmive n l'état de la controverse sur la prépondé- B. ee physique ou chimique des roches sous-jacentes dans la disper- 1 sion des plantes. Den De FAsphalte des mines du Val-de-Travers. Elius: Volle ana prodals: le (gan aaide earbonigne dans, len du Jura bernois. mg, ige deman mvg namg a fn r Fonds. tremblement de torre a. oa. 4. ois COULON, * (296 ) KONLER. J. THURMAN. Notice biograpbique. 1 vunkuben. Nekrolog über c. viscusn. 5 nauuaxx. Nekrolog über saxpmeren. 1 Verhandlungen der Naturforschenden Gesellschaft. ia * sel. Heft 3. Basel 1856. 8“. Inhalt: c. v. scuokxnkix. Ueber die Selbstbläuung einiger Pilze und das Vor- kommen von Sauerstofferregern und Sauerstofträgern in der Pflan- zenwelt. Ueber der Einfluss der Würme auf die chemische — à heit des Sauerstoffs. Ueber die verschiedenartigen welche die alkalischen Jodate, Bromate und Chlorate in der Hitze erleiden. G. MeissNEr. Ueber die Befruchtung des Eies von Echinus Ellen. Leber Filaria medinensis. Nine o. RUTIMEYER. Ueber menschlichen Anencephalie. Ueber Schweizerische Anthracotherien. r. MERIAN. Astartien bei Seewen und Hobel. * Versteinertes Holz im Terrain a Chailles. —— Versteinerungen aus dem Eisenbahndurchschnitt bei Liestal. A. Mürren, Ueber die Kupferminen am Obern See im Staate Michigan. Geognostische Beobachtungen über das mittlere Baselbiet. P. MERIAN. Meteorologische Uebersicht des Jahres 1855. Mittheilungen der Naturforschenden Gesellschaft in „Been: 1854, N°. 314—330. 1855, N°, 331—359. 8“, ITALIË. jan Atti dell’ Accademia Pontificia de” Nuovi 14 VI. Sessione 2— 6. Roma 1855 —1856. 4“. Indice: P. SANGUINETT:. Elorae romanae Prodromus, exbibens plantas * Romam, in Cisapenninis Pontiſſeiae dietionis provineiis, — sponte venientes. A. CrALDI. Cenni sul moto ondoso del mare e sulle correnti ¹ esso. o. roxzt. Nota sui terremoti arvemati in Frascati, nel mese * maggio e giugno 1855. 2 M. K. E. KUMMER. Note sur une expression analogue à Ia fee de Lagrange pour FTéquation z° = 1. R. PABRI. Descrizioni di un barometro a due liquidi; e formaïa per correggerne le variazioni di temperatura. P. VOLPICELLI. Memoria sull' associazione di piu condensator fo Toro, per manifestare le tenui dosi di elettricita. J. CALANDRELLL Notizie istorische del pontificio nuovo viera dell università romana, ed annesso all' accademia. | | 6297) — tt. Opposizione ed lement del” —— del 1855. N v. LATESL ee ee e di Gaultier per Jo iodo dalle sue combinazioni. | 1 — pe . e nder MCELLI, Sull' Associazioni di piu convensatori fra Taumento della Elettrostatica Tensione. Roma or della reale Accademia della Scienze di Torino. eri: seconda, Tom XV. Torino 1855. 4“. 3 DN di osservazioni zoötomiche. 3 sens „Sul moto del liquidi nei vasi comunicanti. rt! ragionato dei fossili Nummulitiei d'Egitto della rac- Museo mineralogico di Torino. sur la théorie des vibrations. Mémoire pour servir x l'histoire génétique des Trématodes- f di studi intorno al guscio dei serni. A aar. Note sur In stabilité de T'equilibre des corps flottans. Jl Memorie della Accademia delle Scienze dell' Instituto di Bologna. Tomo VI. Bologna 1855. 4“. wee e. PREDIERE. Della carcstie avvenute nel Bolognese e del modo mi- cuore di evitarle in appresso. — Analisi d'uno degli Aeroliti caduti nel territorio di Monte- presso Macerata li s Magio 1846, Della rerra interposta fra 1 Cristalli del Gesso. u. mamoxt. Osservazioni sopra alcuni metodi e processi di Litotomia. 3. J. MANCONI. Specimina Zoölogica Mosambicana. A arn Annotazioni risgaardanti F'Anatomia del Chloromys rv. cuvien, Cavia Acuti Lin, Cuniculi species Bris. ö 1 — di un Mostro umano doppio Opo-Eetodimo, pPreceduta da un breve Commentario sulle Uova Gemellifiche degli Uecelli. „ nber. Elogio di Francesco Maria Galli Bibiena. n. vaunkz. Descrizione di un Litotritore uretrale e di un Frangipietra miaxcoxt, Aleune Reeerche sui Capreoli delle eucurbitacen. 14 . ( 298 ) G. un. tbr Osservazioni Cliniebe sulla Migliare Primitiva lutte in Bologna dali’ anno 1846 fino all’ Aprile dell' anno aats a dalla storia ragionata di un caso di questa malattin. 1. b. casa. Sulle Correnti Klettriche simultancamente n e contrarii. Eh ad v. rizzour. Sulla ricomposizione di un' antien lussazione sintomatica del femore sinistro. u. PAOLINL. Stadi Fisiologico-Patologicí sull' Asma, ed effiencia die bagui solforosi in ispecie di Porretta contro il medesimo. a. nerToLOSt. Illustrazioue dei Prodotti naturali del Mozambieo. A. BERTOLONT. Miscellanea Botaniea. a. Scat. Un pensiero sulla Pietrificazione del Legno. D. SANTAGATA, Origine deile Argille Scagliose. A. BAKTAGATA. Dei sali Eſflorescenti nelle Argille di Bisano edi e Indices generales in novos commentarios Acronis Soie tiarum Iustituti Bononiensis. Bononiae 1855. 14. Rendiconto delle sessioni dell’ Accademia delle Saiemze dell' Instituto di Bologna. Bologna 1855. 8e, (4. Ar Rendiconto della Societa Reale Borbonica. Anno Iv, N. 5 Napoli 1855. 4“. Memoria sullo Incendio Vesuviano del mere ai Maggio 1855, fatta per incarico della R. Accademia delle Scienze dai Socii d. GUARIN, z. PALMIERL ed 4. scannt. Napoli 1855. 4°. W 6. GASPARRIN. Alcune osservazioni sopra taluni rimedi pro- posti contro alla malattia della vite. 4. RUSLAND. Compte rendu de \'Observatoire physique central Issa Supp. aux Annales 1855. St. Petersbourg vaer | WANT hels ETA AND AANGEKOCHT. ic beklad J. BOUMAN. Bedijking, Opkomst en Bloei van de Beemster 2de Stuk. 80. Colleecion de Documentos Inédítos para la Historia 70 Espana. Tom I—IV, VI XX. Madrid 1842 1852, 80. r 20) — set travaux de TAeadémie des Sciences morales s. Compte rendu, publié sous la direction 15 Tom XXXIV, II—12 Lier, XXXV— 1. 8—9 Livr. énér et methodique des Mémoires contenus dans dei ils de l'Académie des Inseriptions et Belles- t de Académie des Sciences Morales et Po- 0 r E. ve Roziène et k. cuATEL. Paris 1856. 40, BLANcHanD. T’Organisation du Règne Animal. Livr. Aa. Er. 40. en ches, or Transactions of the Society in- Bengal. Vol. II—IV. al of the Royal Asiatic Society of Great Bri- d Ireland. Vol XVI, p. 2. 80. ee No. 194—197. London 1855— 3 13 (History and Biography) 8 VI. (Miscellaneous and Lexicographica) Vol 8 X Elen 1829—1840. 4, 1 2 n 5 r der Kunst, B. 1 29 Lief. Stutt- 1 OVER DE BEPALING W VAN HET ner ALCOHOLGEMALTE IN VLOEISTOFFEN, DIE, BEHALVE ALCOHOL EN WATER, NOG ANDERE STOPPEN BEVATTEN, N Stat EN OVER DE WAARDE DER VERSCHILLENDE — EBULLIOSCOPEN, DOOR A. u VAN DER BOON MESCH. — — di De bepaling van het alcoholgehalte van vloeistoffen, die mengsels van alcohol en water zijn, is door den arbeid van vele natuur- en scheikundigen tot eenen buitengewoon hoogen graad van zekerheid gebragt, door dat gehalte af te leiden uit het specifiek gewigt; en zij is in de uitvoe- ring zóó gemakkelijk mogelijk gemaakt, door de vervaar- diging van daarvoor geschikte aréometers en alcoholome- ters, en de zamenstelling van voor de verschillende hier voorkomende en invloed oefenende omstandigheden bruik- bare tabellen. Doch als die vloeistoffen, behalve alcohol en water, nog andere stoffen bevatten, b. v. suiker, zouten en onderscheidene organische stoflen, zoo als het geval is met wijnen, bieren, likeuren enz, dan schiet de aangeduide wijze van sterkte-bepaling, om gemakkelijk te begrijpen redenen, te kort, en wordt er een omslagtiger onderzoek gevorderd, om in deze vochten het alcoholgehalte op te sporen. Men heeft daarvoor van tijd tot tijd verschillende (301) . baden uitgedacht, daar niet alleen de wetenschap hierbij belaug heeft, maar ook het algemeen en elke Regering, als de beffing van accijnsen van deze vloeistoffen op juist en zekere grondslagen steunen zal. De cerste methode is de destillatie. Met behulp van —— en afkoelingswerktuigen wordt van eene | hoeveelheid van den te onderzoeken wijn, likeur EK ef bier de 3 of ; overgehaald; het gewigt en het speci- ____fiek-gewigt van het overgehaalde worden bepaald, en uit dee gegevens wordt het alcoholgehalte der oorspronkelijke ___ vloeistof berekend, waarbij de tafels van MEISSNER of Pour 9 worden, waardoor de gewigts- en de vo- lume· percenten spoedig worden gevonden. De tweede methode is die van zENNECK en otro. De __eerstgenoeinde paste het beginsel van den oenometer van matt op de bepaling van het alcoholgehalte der bieren toe, en zij bestaat hierin, dat als de alcoholische vloeistof _koolzaurgas bevat, dit vooraf door schudding en zachte verwarming verwijderd wordt; dat vervolgens het specifiek gewigt op 14° R. naauwkeurig bepaald en een afgewogen „gedeelte van het vocht tot op } of J gekookt wordt ter verwijdering van den alcohol. Bij het overgeblevene wordt ____guiver water gevoegd tot herstelling van het oorspronke- uk gewigt, en mogt het vocht troebel zijn, wordt het ddodor een gedekt filtrum doorgezegen, en nu bepaalt men op nieuw het specifiek gewigt op 14” R., waardoor, als bier onderzocht wordt, men tevens de hoeveelheid mout- extract kan leeren kennen. Het eerste” verkregen getal trekt men van het tweede af, en het verschil van 1,000. De mur verkregen decimale breuk drukt het specifiek ge- vigt uit eener alcoholische vloeistof, en daaruit en de tafel van MEISSNER blijken de gewigts- en volume-percenten al- Cobol in het beproefde voeht voorhanden. Ofschoon deze 4 VERSL. EN MEDED, AFD. NATUURK. Unt V. 21 (302) methode eenvoudiger en alzoo voor het fabrijkwezen ge- schikter is dan de eerste, zoo moet orro zelf verklaren, dat zij noch in beginsel, noch in uitkomsten, volkomen juist is; deze laatsten zijn evenwel zeer benaderend. Bene wijziging en verbetering dezer methode verheft * tot eene der beste en meest geschikte. De derde methode is die van gauting, welke hi gaande in verschillende opzigten heeft verbeterd. Zij is bekend onder de benaming van saccharometrische Bierprobe. In de uitvoering komt zij zeer overeen met die van orto, — het alcoholgehalte wordt uit het aangeduide verschil in het specifiek gewigt afgeleid door het gebruik der formu- len, waarvan de grondslag steunt op een uitgebreid on- derzoek en vele proefnemingen. Eene vierde methode, doch die alleen voor 8 dienen moet, is de hallymetrische van rucns, welke me- thode bestaat in de bepaling van de hoeveelheid chlorna- trium, die door het bier vóór en ná de koking wordt op- gelost, en waarvoor STEINHEIL eene tabel ontworpen heeft; terwijl de methode van dezen laatste de optisch-aréome- trische is, waardoor het gehalte van het bier aan extract en alcohol bepaald wordt uit het veranderd lichtbrekend ver- mogen. Ten einde voor het dagelijksch gebruik eene minder tijd kostende en gemakkelijker uitvoerbare methode te vinden, om het alcoholgehalte van de genoemde vloeistoffen te be- palen, zijn op onderscheidene tijden verschillende pogingen in het werk gesteld. Zij sluiten zich aan de onderzoe- kingen van GRÖNiNG, die reeds in 1822 de bepaling van het kookpunt van wijngeest voorsloeg, om het alcoholge- halte daarvan te bepalen, en die op zijne proeven eene tafel grondde, waarin uit het kookpunt het alcoholgehalte in volume-percenten der kokende en der overgaande vloei- nm... Ven demen (303) stof bepaald is. Het kookpunt geldt slechts voor eenen __berométerstand van 78 Parijsche duimen, en de volume- pereenten zijn die, welke het overgedestilleerde e kende vocht op 15°, 6 C. zouden vertoonen. | „Deze methode van eröxixa werd wel in vele geschriften vermeld, doch bleef ongebruikt, en men verkoos voor de vochten, alleen uit alkohol en water zamengesteld, alge- meen de bepaling volgens het sp. gewigt; doch de me- thode om het kookpunt te bezigen ter bepaling van het alcoholgehalte van vloeistoffen, die behalve alcohol en wa- ter, ook suiker en andere organische stoffen en anorgani- sche verbindingen in niet te groote hoeveelheid bevatten, werd door samanid te Montpellier aangewend, die een werk- tuig uitdacht, gegrond op de verschillende warmtegraden, wäárop geestrijke vloeistoffen van onderscheidene sterkte koken, en hij voegde bij zijnen centesimalen oenometer eene tabel van correctie naar, den 1 barome- terstand. — — door grossanp-vipan te Toulon, en wel in 1812, een toestel uitgedacht, ten einde de omslagtiger wijze van onderzoek te vervangen, als de aréometers en aleoholometers, om de toegenomene digtheid der vloeistof- ſen door andere ingemengde stoffen, niet meer bruikbaar zijn. Zijn werktuig, alcoomatre d cadran of éboullioscope alesomdsrigue genaamd, was zamengesteld uit eenen geel- koperen cylinder, waarin een alcohollampje en waarop een andere geelkoperen cylinder geplaatst was, bestaande uit een waterbad en het kookvat. In het laatste werd de thermometer met het cijferblad geplaatst, dat voor elk werk- taig volgens daarmede genomen proeven verdeeld werd. Ten einde de aanduidingen van den alcoholometer naauw- keoriger zijn zouden, vervaardigde men ze voor bijzondere geestrijke vochten, zoo als voor wijngeest, brandewijn, wijn (304) en bier. Wanneer de alcoholische vloeistof met 200 veel suiker, stroop of eene andere in water oplosbare stof ver- mengd is, dat haar schijnbaar of aréometrisch gehalte 20% 30° of 40° verminderd is, dun verkrijgt men het ware alcoholgehalte, door van den alcoholometer van vibat, een graad af te trekken voor elke 12° verschil van den alco- holometer van Gav-Lussac. De opgeloste hoeveelheid” sui- ker kon nu ook blijken; daar zoo dikwerf als er 8° ver- schil tusschen beide alcoholometers plaats heeft, er 200 veel maal 50 grammen suiker in 1 Ned. kan vervat zijn. Van alcoholische vernissen wees dit werktuig het alcohol- gehalte onmiddellijk aan. In 1844 is met dit werktuig eene reeks van proeven in het entrepôt des -boissons te Parijs door vibal in de tegenwoordigheid van onderschei- dene ambtenaren genomen. De uitkomsten van de 17 genomen proeven zijn in eene tafel vermeld, en hebben, in vergelijking gebragt met de aanwijzingen van den aleoho- lometer van GAY-LUSSAC, eene merkwaardige naauwkeurig- heid van het werktuig aangewezen, zoo dat het door v. M- LEPEYRE is aangeprezen. —_Brossanp-vipaL besloot uit zijne: proeven, dat eene bijmenging van suiker en zouten, 200 als die in wijn en bier voorkomen, op het kookpunt geen invloed oefenen. Om de gebreken evenwel in de gebeele inrigting vond dit werktuig weinig bijvalll. Dit werktuig is later door CONATY, URB en LEREBOURS en SECRETAN verbeterd, en deze alcoholometrische. thermo- meter werd door de beide laatstgenoemde Parijsche instru- mentmakers verkrijgbaar gesteld. … Het steunt evenzeer op het verschillend kookpunt der ‘onderscheidene--geestrijke vochten. Uit de met dit werktuig genomene proeven. is het op nieuw gebleken, dat die organische en anorganische stoffen, die de geestrijke dranken gewoonlijk bevatten, op het kookpunt der alkoholische vloeistof zulk eenen” gerin- Pp geschikt gerekend. wordt voor: de bepaling van het alkoholg van de in den handel voorkomende geest- — vijkeesloistofien: Zij verklaren dit op deze wijze: dat b. v. zi de euiker door zieh in den wijngeest opte lossen eene zekere hoeveelheid water opslorpt, waardoor de alcohol sterker en het kookpunt dus lager wordt; dat aan de andere zijde de suiker het kook punt verhoogt, en dat deze. twee tegenover- gestelde uitwerkselen tegen elkander nagenoeg opwegen. De toestel is zeer eenvoudig ingerigt. Het is een klein geel koperen kookvat, waarin-de onderzooht wordende vloei- stof in weinige minuten met behulp eener alcabollamp kookt. Op de beweegbare. schaal van den kvikthermometer zijn de alcoholgraden, volgens genomene proeven en overeen- stemmende met de centesimale graden van den alcoholo- meter van GAY-LUSSAC, rapte en deze thermometer het kokende vocht geplaatst. Ten einde het werk- een gedurende eenen barometerstand van 760 „ maar ook bij elke veranderde drukking der en — — jke dranken beproeven zal, vooraf zuiver. t kookvat gekookt, de verschuifbare schaal zóó det de 0 der schaal juist geplaatst is tegenover oppervl van de door de koking van het water ge- kwikkolom, en zoo het kookpunt van het water be- 12 deze regeling van het werktuig is er geene voor de uitkomsten der volgende koking noodig. Deze toestel is alzoo door de genoemde proefnemers ge- schikt geacht voor de bepaling van het alcoholgehalte van wijnen, bieren, likeuren enz, en de schaal loopt van 0 dot 45 volame-percenten, dewijl bij hooger gehalte de gra- 6306) be proeven met dit werktuig aan de Ecole de Pfar- macie te Parijs genomen, gaven de volgende uitkomsten : — — SOORT VAN VLOEISTOF. . — aen 8 rn 0 Roede wijst. bee 00, * 9,50 9,00 * D e . „„ „ , ee 900 Mau NS Ser e 8,75 | 8,75 . van 20 pCt. vermengd. b -%, met azijnzure Kali. 20, harsen emerge We 0 pCt. vetmeng dl! — met chlor- calcium 20,5 — k Alcohol van 20 pCt. vermengd ee eee met suiker . 8-0 BRE © "4 BVE 20,05 24 = habe een saters Gelijksoortige proeven met dit werktuig werden doo eene Commissie bij CHRVALLIER genommen, en leverde de volgende — * 84 satu 4 bl n — n arcouot- 1 nek Mitt te —.— Madera van Cette 24,50 23 f “Wijn van Marseille, 1847. 13,00 [ 13, Bordeaux, roode, 1847. 10,00 10,00 Roode wijn van Cher, 1847. 7,25 n h Abel Om de gunstige osten nt dien zaan dit werktuig genomene proeven, is het gebruik daarvan destijds bij de octrooijen, in de hospitalen en in andere takken van de openbare dienst te Parijs bevolen. —— (307 _ Deze opgaven aangaande de deugdelijkheid en bruik- baarheid. van het werktuig hebben mij doen besluiten het te ontbieden. en. daarmede verschillende proeven te nemen, met alcoholische vochten, uit zuiver water en al- eohol zamengesteld en waarvan het alcoholgehalte naauw- keurig bepaald was, en met meer zamengestelde vochten, waarvan-na de destillatie het alcoholgehalte werd opgespoord. 1.) Het alcoholische vocht bevatte 29 volume-percenten aleohol; de eerste stilstand van de kwikkolom had plaats op 31°, de tweede op 30°,5 en de derde op 29°,5. 2.) Het vocht bevatte 21 volume- pęreenten alcohol; de eerste stilstand” van de kwikkolom was bijna. 23,5, de tweede ruim 22°,5, de derde 22°. 3.) Het vocht bevatte 16 volume-percenten alcohol; de eerste stilstand was 18°, de tweede ruim 17°,5 en toen ruim 17°, 4) Het vocht bevatte 13 volume-pereenten alcohol; de 1 was 15°, de tweede ruim 14° en de derde 5.) Het vocht bevatte 11 volume-percenten alcohol; de eerste stilstand was ruim 12°, de tweede nagenoeg 1,5 en de derde nagenoeg 10°,5. * vocht bevatte 8 volume-percenten alcohol; de eerste stilstand was 9°,5, de tweede nagenoeg 8“, de derde 23. 7.) Het vocht bevatte 7 volume-percenten alcohol: de eerste stilstand was 8°,5, de tweede 8“ en de derde 7°,5. 8.) Het vocht bevatte 5 volume-pereenten alcohol; de eerste stilstand was bijna 6°, de tweede ruim. 5% en de derde 5 et 9.) Het vocht bevatte 4 volume-pereenten alcohol; de eerste stilstand was bijna 5, de tweede ruim 4°,5 en de derde ruim 4°. 10.) Het voeht bevatte 37 volame-percenten ateohol ; (3086) de eerste stilstand was 1 de tweede 402,5 en de derde bijna 39. ‚al ee 11) Om het —— — — de e nog eens herhaald en daselfde uitkomsten werden ver- kregen. ; shots 2 12.) Het vaat rapen 44 1 dir eerste stilstand was nagenoeg 1 Ned. duim onder 45°, zoodat deze proef niet verder werd voortgezet. …— 13.) Gewone roode wijn vertoonde den eersten stil- stand op 12° den tweeden nagenoeg” op 11% en den derden op 10°,5. Na de destillatie bleek het, dat deze wijn naaawelijks 10 volume-percenten alcohol bevatte: — 14.) Ale vertoonde den eersten” stilstand op bijna 11°, den tweeden op ruim 10° en den derden op nagenoeg go, Na de destillatie bleek het, dat deze ale 8,5 volume- percenten alcohol bevatte. „ een „nge! 15.) Garste-bier vertoonde den cersten stilstand op bijna 5% den tweeden op nagenoeg 4°,5 en den derden bijna 4˙. Na de destillatie bleek het, dat an bier ruim 3 volume-percenten alcohol bevatte: oe ‘vit deze 15 proeven blijkt: dat de Aikens dss mij verkregen bij de vergelijking van de graden, aange- wezen door den ebullioscoop van LEREBOURS en | en de wezenlijke sterkte der vloeistoffen niet 266 met elkander overeenstemmen, als volgens de Parijsche opga- ven zou verwacht worden; dat dit werktuig het alcohol- gehalte doorgaans te hoog en slechts bij benadering op- geeft, en dat hoe hooger het alcoholgehalte der onder- zocht wordende vloeistof is, de uitkomsten, met dit werk- tuig verkregen, des te meer verschillen van het wezenlijk gehalte. Uit deze en vroeger. genomene proeven, die ik hier met stilzwijgen voorbijga, moet ik besluiten, dat de eballioscoop de beste uitkomsten geeft, als de vochten niet meer dan 12 volnme-percenten alcohol bevatten. (309 Daar niet alleen alcoholische vochten, maar vooral kool- zuur bevattende, zoo als bieren, sterk schuimen, en een gedeel- de van het kokende vocht uit den binnensten in den bui- teusten-eylinder gedreven wordt, zoo is het noodig, dat de pit van de alcohollamp beneden het stift aan den pithouder r wordt, en voor bieren is het soms | «die vooraf met eene bepaalde heeveelheid water te verdunnen. Ofschoon het geene geringe aanbeveling voor dit werktuig is, dat elke proef in nagenoeg 5 minuten afgeloopen. is, zoo mag ik het evenwel niet verzwijgen, dat bet gebruik van dit werktuig niet 266 gemakkelijk is, als het wel schijnt. Het beslaan der tbermometerbuis en van de metalen schaal met waterdamp, en de bepaling vun de volume-percenten alcohol of het ware kookpunt der vloeistof zijn niet zonder bezwaren. Door de ont- wijking van alcoholdampen verandert het kookpunt van het te beproeven - vocht telkens en wordt steeds hooger, 200 dat de kwikkolom steeds in beweging is, en slechts nu en dan voor eenige seconden stilstaat. Bij alle vloei- stoſſen en ook bij het water heeft eerst een stilstand. van de kwikkolom en dan op nieuw eenige rijzing. plaats. Bij den eersten stilstand is voorzeker het kwik nog niet ge- Jijkmatig verwarmd, en op welken stilstand moet nu de | graad opgeteekend worden? Bij de bepaling van het kookpunt van het water ter regeling van het werktuig, en alzoo ter juiste plaatsing van de schaal, bestaat geene awarigheid om het koken 200 lang te laten voortduren, tot dat de kwikkolom. niet meer rijst; doch bij een al- coholisch vocht bestaat. die zwarigheid wel; want er ver- vlagtigt zich alcohol, het vocht wordt ‚slapper en het kookpunt mitsdien hooger, en alzoo de bepaling van het nleohoigehalte te laag: Teekent men alzoo den graad bij het begin van het koken en dus te vroog aan, dan wordt het alenholgehalte te hoog bestemd ; neemt men den (310) graad iets te laat, dan neemt men het alcoholgehalte te laag aan. Waar is hier de juiste tijdsbepaling, waarop de graad moet genomen worden? Dit werktuig, met hoe- veel zorg ook zamengesteld, kan slechts bij benadering het alcoholgehalte aanduiden, en is niet geschikt om door ongeoefenden gebruikt te worden. Voor slappere vochten is het in elk geval beter dan voor sterkere, ook dewijl van den 20sten graad af, de afstanden tusschen den eenen graad en den anderen hoe langer hoe kleiner worden. Een andere toestel voor dit doel is later uitgedacht door 4.4 Pons, Daar het kookpunt van mengsels van alcohol en water, bepaald door GRÖMING, YBLIN, CASORIA, ung en anderen, aanmerkelijk verschilt, en die bepalingen voor het gebruik niet kunnen dienen, heeft pour getracht met de meest mogelijke naauwkeurigheid het bedoelde kookpunt vast te stellen, en mengsels van alcohol en water, waarvan het spec. gew. op de naauwkeurigste wijze bepaald was, beproefd, In de volgende tafel zijn de gemid- delde uitkomsten van 4—6 proeven bijeengevoegd,en het daarin opgegeven kookpunt geldt voor eenen paper stand van 7607”, u Alechols-gewigts- 5 percenten der vloeistof. Kookpunt. Au 1 985,696. a 2 ö. . ee 4 955,836. * 6. 94°,164. | ae: 8. 92°%660. vb an 10 we hmnee 12 90°,249. „ Mane Su Edd! Het bleek hem, at de vaste een vochten voorkomen, op het kookpunt geen invloed oefe- nen, en dit alzoo insgelijks dienen kan, om daaruit tot „ —— ö— (3u ) det alcoholgehalte van zulke vloeistoffen te besluiten. Eindelijk onderzocht vont of er een verschil in dit kook- punt ontstaat, als de alcoholische vloeistof andere stoffen houdt opgelost, tot welk einde hij bij bekende mengsels van aleohol en water zelfs tot 15 pCt. suiker voegde. Van deze gemengde stoffen bepaalde hij het kookpunt op de voor zuiveren alcohol en water gebezigde en vol- ledig beschrevene wijze, en uit al de opgeteekende uit- komsten en de vergelijking van deze kookpunten met die van enkel alcohol en water blijkt, dat de kleine ver- schillen niet aan de suiker, maar aan de onvermijdelijke kleine fouten in de waarneming moeten worden toege- schreven. Pont komt derhalve tot het besluit, dat een suikergehalte van 15 pCt. op het kookpunt van waterige mengsels van aleohol zonder merkbaren invloed is, en dat men derhalve door eene bepaling van het kookpunt het alcoholgehalte eener vloeistof, die niet meer dan 15 pCt. suiker bevat, met naaawkearigheid bepalen kan; waardoor de vroeger vermelde te Parijs in dit “oet “gendisen proeven met suiker, chlorcalcium en azijnzure kali, die dezelfde uitkomst leverden, bevestigd werden. _ Ofschoon ront den ebullioscoop van LERBBOURS en SE- ERETAN, wat de inrigting betreft, zeer gepast oordeelt, (proeven heeft hij er niet mede genomen) zoo heeft hij evenwel gemeend den vorm en de inrigting daarvan te moeten wijzigen. Zijn toestel is alzoo uit dezelfde on- derdeelen zamengesteld; doch de thermometerschaal wijst de gewigtspercenten alcohol aan van 0 tot 12 en het daaraan beantwoordend spec. gew. op 15“ C. Deze schaal is volgens de volgende tabel verdeeld, waarin het kookpunt van mengsels van neue en water bij enen nee van 760 opgegeven is. * (312) ALCOHOL- ega Ie profs be neben hee n if pat SRE raar bod (it zun Sk IN! ser eee 1 Nur 6 D on ien ne 40e e ee e e d ae e e bro ( — ei) ifs an on 4 8 f Oe e 90,9947 a 90, e zitt unn est 0,9930 A 9 wodemor 50 del 0,9913 96, 0 0% „ „ et, ge oh! inn 09898 , i oh Nen ae on zel 10 ham 0,9883 — ah (rn vs ses hl no 365 af dsl 5005 45 en 19 renn: soon vig J 05830 52 e I hf 90,80% 50. Jaun l toef 0,9814 15 90,25 ate u un + sip ee Tau orladegloreets wid woage dein 9 Het . van * toestel is hetzelfde het „werktuig, van LeneBouns. en actes, In „912 minuten kookt, het vocht, Niet bij den eersten, menig- maal slechts momentaneelen, maar bij den tweeden 6—18 seconden voortdurenden stilstand van de kwikkolo de graad worden afgelezen en opgeteekend. Ook ez toestel. is, de schaal verschuifbaar, zoo dat beproeving van het, alcoholische, vocht het, kookpunt, vap hd zuiver, water bepaalt ep, 200 als vroeger reeds. is de schaal met 0 tegenover de „bovenste, „oppe de kwikkolom plaatst. Bij dezen. „toestel, eindeli door ront nog eenen artemeter geroegd, om. extractgehalte volgens de methode zan nate palen, en van daar dat hij aan den naam vau thermo-aréomelrischen gegeven heeft. Pont heeft vervolgens met dezen toestel onderscheidene proeven (313) genomen met wijn, bier en likeur, waarvan hij de uit- komsten en tevens die van het onderzoek door destillatie van dezelfde vloeistoffen breedvoerig vermeldt, en die uit- komsten zijn nagenoeg overeenstemmende, zoo dat hij oor- deelt zijnen toestel veilig te kunnen aanbevelen. — Ten einde de bruikbaarheid van dit werktuig te kun- nen beoordeelen, heb ik het door den met roem bekenden instrumentmaker te Weenen, KAPPELER, laten vervaardigen. In het oorspronkelijk werktuig van pour wordt de schaal verschoven, 200 als in dat van LREREBOURS en SECRETAN; doch in dat, hetwelk ik bezit, wordt de schaal met be- bolp van cene stelschroef verplaatst, dat eene aanmerke- lijke verbetering is, die de naauwkeurigheid bevordert en het gebruik gemakkelijker maakt. Ik heb het op dezelfde wijze beproefd, als ik betreffende den ebullioscoop ver- meld heb; en ik zal derhalve. de verkregen uitkomsten minder breedvoerig behandelen. Ik heb de door rou methode volkomen gevolgd, en dus ook op. — ˙— „geletsj die:hij woor de juiste aanwijzing van het kookpunt houdt, en mengsels van alcohol en water, die volgens het spec. gew. en de tafel ‘van ront zelven 11,5; 10,2; 8,9; 7,3; 6,5 en 100 percentsgewigten alcohol bevatten, en daarenboven den vroeger vermelden rooden wijn en de beide biersoorten. be- proeſd, en in deze 9 proeven werd het alcoholgehalte 4 tot _bijna-1 graad te hoog aangewezen, waardoor het onderzoek bevestigd werd van HULSZE en STRIN te Dresden, in het laboratorium van het technisch instituut bewerkstelligd ; doch die hunne proeven genomen hebben met een werktuig van mooenstor te Leipzig, naar de beschrijving en af- . beelding door ront geleverd, vervaardigd. Al mijne ove- 7 S op den ebullioscoop gemaakt, gelden hier, en het is mij gebleken, dat het vooral bij dit (314) werktuig noodzakelijk is, dat zoowel von het water als van de geestrijke vochten hetzelfde volume in den kook- cylinder gebragt wordt. De meening, geuit door ons geo- acht Medelid 6. J. muuper, in zijn geschrift over de Wij- nen, is alzoo door dit onderzoek bevestigd. N dανi Het werktuig van pour, met hoe veel zorg de schaal daarvan na zeer vele onderzoekingen is zamengesteld, 200 dat hier de onzekerheid van het empyrisch maken der schaal vervallen is, geeft het alcoholgehalte niet volkomen. juist en slechts bij benadering op. Voor de wetenschap derhalve, waar de grootst mogelijke naauwkeurigheid ver- eischt wordt, kunnen deze werktuigen voor als nog niet dienen; doch om den korten tijd waarin de uitkomst verkregen wordt, zouden. zij kunnen dienen voor ambte naren, als deze de sterkte van suikerhoudende en meer zamengestelde geestrijke dranken bepalen moeten; mits deze in het gebruik behoorlijk geoefend waren, dewijl zij’ in de bepaling der graden, zoo als men het noemt, eenige speling hebben, doch alleen in die landen, waar de ac- cijns geheven wordt of naar de volume-percenten, of naar de gewigtspercenten absoluten alcohol, in de geestrijke dranken voorhanden. Voor het eerste geval kan dan de ebullioscoop van LCEREBOURS en SECRETAN, en voor het laatste die van rout dienen. go Zoo lang derhalve in ons vaderland de eee wordt van geestrijke dranken volgens de Wetten van 2 en 26 Augustus 1822, Staatsblad No. 30 en No. 37, en de Resolutiën van 26 September 1826, No. 9 en van 20 Februarij 1827, No. 54, kunnen de beide werktuji- gen hier niet bij de administratie worden gebruikt; daar volgens de genoemde wetten de ware sterkte dier dranken wordt uitgedrakt door het getal der kannen grondlikeur of Nederlandsche proef (10° op 55° PF), welke vervat zijn gedestilleerd, gemeten op 55° F. Men zou dan toch van de ambtenaren voor hen lastige berekeningen vorderen, die te weel tijd kosten en den handel en het vervoer zouden of men zou tot hun gebruik overeenstemmende tabellen moeten vervaardigen, aangenomen dat zij het werk- tuig hadden leeren gebruiken en de kosten van den toe- stel niet te groot waren. De gebroeders sara, instrumentmakers te Leyden, heb- ben getracht daarin te voorzien, door eenen ebullioscoop te vervaardigen, waarvan de schaal zoo is ingerigt, dat zij die graden van sterkte aanwijst, volgens welke hier te lande de accijns geheven wordt. Zij hebben mij ter be- proeving twee werktuigen aangeboden, van welke de eene schaal. tot 100 en de andere slechts tot 60 percenten loopt, en zij hebben daarbij tevens eenen kleinen destilleer- toestel, eenen aréometer, die van 0° tot 5° aanwijst en waarvan de graden overeenstemmen met den Nederland- schen aréometer voor vochten li dan water, en eenen voor die proeven met kleine hoeveelheden vocht geschik- ten thermometer gevoegd; ten einde de uitkomsten, ver- kregen met den ebullioscoop, met die door de destillatie van den geestrijken drank, als men dit verlangt, te kun- nen vergelijken. De graden op de schaal van den ebullioscoop zijn aan- geteekend naar de bepaling van het kookpunt van vloei- stoffen uit alcohol en water zamengesteld en van verschil- lend gehalte, geregeld volgens de hier te lande voor den accijns gebruikelijke sterktebepaling, en zij wijzen dus de percenten grondlikeur of Nederlandsche proef aan. Ik heb de volgende proeven met deze nieuwe werktuigen 1. Een alcoholisch vocht van 5° op 57° F. en dus van 85 7 5 sf 71 Ex > 8 E 5 8 4 F (316 ) 2. Ben aleoholisch vocht wan 2% op 63° F. on dus van 29 pCt, bezat, volgens! de aanwijzing van. den ebulli- oscoop 30 pCt. tien 1 n u sh 3. Eene vloeistof van 5% op 63e U. en 5 van 60 pCt. bezat, volgens de aanwijzing van den ebullioscoop; 61 pCt, 4. Eene vloeistof van 2%8 op 66° F. en dus van 28 pOt. had, volgens de aanwijzing van * ebullioscoop, bijna 27 pCt. na obd, kts 5. Bene vloeistof van 2% op 64° muis dus van 20 pCt. had, volgens de aanwijzing van den ebullioscoop, bijna 19 pCt. 6. Bene vloeistof van 1°,2 op 62° F. en dus van 11 POt. bezat, volgens de aanwijzing van den ebullioscoop, ruim 10 pCt. a oh vehan 7. Een liqueur leverde be destillatie eene vloeistof van 4% op 63° F. en dus van 52 pCt, en bezat, volgens de vanwijzing van den ebullioscoop, 53 pCt. 8. Dezelfde liqueur met water verwoegd nine 2,6 op 63 F. en dus van 27 pCt, bezat, volgens de aanwijzing van den ebullioscoop, bijna 28 pt. 9. Dezelfde 3 opo dens herhaald pa dezelfde uitkomst. n nnen 00 Ik heb het van bilan wieke ten einde le waarde van dezen laatsten ebullioscoop nog nader te leeren kennen, en tevens het alcoholgehalte van de voornaamste geestri dranken, die,-zoo wel bij in- als uitvoer, als men derzelver sterkte niet bepaalt, aan de steden groote schade, vooral bij de terugbetaling van den accijns, mango volgende: proeven te nemen. iov Laser, h 10. Roode. genever van de eerste Julke dsh 0 vloeistof werd ruim de helft overgedestilleerd. Het des- tillaat, naauwkeurig tot het oorspronkelijk gebraikt volume teruggebragt, teekende 4% op 59 F. en bezat dus 51 pCt. Het kookpunt wees op ruim 52 Pt. 11. Roode genever van mindere qualiteit,’ Het destil_ {817 ) Taat tekende 3% op 56° F. en bezat das 36 pCt. Het Föookpunt wees op bijna 37 pCt. ene. Het werd met een gelijk gewigt water ver- __ Het destillaat teekende 4% op 62° F. en het _ bevatte dus 94 pCt. let kookpent was ruim 48° * wees dus op bijna 96 pCt. * 13. Siroop van Punsch a. Zij werd met een gelijk 4 bei water vermengd. Het destillaat teekende 2°,8 op „ en het vocht bevatte dus 62 pCt. Het kookpunt 0 33 en wees dus op bijna 66 pCt. 14. Biroop van Punsch 3. Zij werd met een gelijk ge- wigt water vermengd. Het destillaat teekende 2,8 op 57 F. en het vocht bevatte 62 pCt. Het kookpunt was 1 bias 33° en wees dus op bijna 66 pt. 135. Siroop van Punsch c. Zij werd met een gelijk ge- voigt water vermengd. Het destillaat teekende 3° op 61° F. bet oorspronkelijke vocht bevatte das 64 pCt. Het koökpunt was ruim 33° en wees dus op ruim 66 pCt. 186. Zoet bitter. Het werd met een gelijk gewigt water verwengd. Het destillaat teekende 2“, op 56° P. en het ___eorspronkelijk vocht bevatte dus 44 pCt. Het kookpunt was maauwelijks 23° en wees dus op nagenoeg 46 pCt. 17. Anisette No. I. Zij werd met een gelijk gewigt vater vermengd. Het destillaat teekende 3°,2 op 63° F. en het oorspronkelijke vocht bevatte dus 68 pCt. Het ‚was bijna 36° en wees dus op bijna 72 pCt. 188. Anisctte N'. 2. Zij werd met een gelijk gewigt water vermengd. Het destillaat teekende 37,1 op 61° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 68 pCt. Het kook- punt was bijna 36° en wees dus op bijna 72 pCt, 13979. Anisette No. 3. Zij werd met een gelijk gewigt vater vermengd. Het destillaat teekende 3° op 59° F. en bet oorspronkelijk vocht bevatte dus 64 pCt. Het kook- punt was bijna 34 en wees dus op bijna 68 pCt. VERS. EN MEDED. AFD. Arten, DEEL V. 22 (318) 20. Persico. Zij werd met een gelijk gewigt water ver- mengd. Het destillaat teekende 3? op 58’ F. en het oor- spronkelijk vocht bevatte dus 66 pCt. Het kookpunt was bijna 34° en wees dus op bijna 68 pCt. ’ 21. Curacao No. 1. Zij werd met een gelijk zelst water vermengd. Het destillaat teekende 3% op 63° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 78 pCt. Het kookpunt was ruim 40° en wees dus op raim 80 pCt. 22. Curacao. No. 2. Zij werd met een gelijk gewigt water vermengd. Het destillaat teekende 3°,5 op 61° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 78 pCt. 2 kookpunt was 40° en wees dus op 80 pCt. 23. Curacao No. 3. Zij werd met een gelijk elit water vermengd. Het destillaat teekende 3°,4 op 58° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 76 pOt. Het kookpunt was ruim 39° en wees dus op ruim 78 pCt. 24. Maroskin. Zij werd met een gelijk gewigt water vermengd. Het destillaat teckende 2°,9 op 60° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 62 pCt. Het prend was bijna 32° en wees dus op bijna 64 pCt. 25. Huille de vanille. Zij werd met een gelijk dee water vermengd. Het destillaat teekende 2°,8 op 58° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 62 pCt. Het kook- punt was naauwelijks 32° en wees dus op arn 64 pCt. 26. Witte curacao. Zij werd met een gelijk weit water vermengd. Het destillaat teekende 3°,6 op 62° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 80 pot. Het kookpunt was ruim 41° en wees dus op ruim 82 pCt. 27. Parfait amour. Zij werd met een gelijk gewigt water vermengd. Het destillaat teekende 3°,3 op 64° F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 70 pCt. Het kookpunt was 37° en wees dus op 74 pCt. 28. Kraamanijs. Zij werd met een gelijk gewigt waer (68310) vermengdd. Het destillaat teekende 2°,6 op 58. F. en het oorspronkelijk vocht bevatte dus 56 pCt. Het kookpunt was binn 29 en wees dus op bijna 58 pCt. | bl 209. Mede. Zij werd met een gelijk gewigt water ver- * Het destillaat teekende op 1°,1 op 56° F. eu bet oorspronkelijk vocht bevatte das 22 pCt. Het kook- pant was ruim 11° en wees dus op ruim 22 pCt. Vit de vergelijking van de uitkomsten der proeven met den luutsten ebullioscoop met die van het onderzoek der vloeistoffen na de destillatie, kan men nu de waarde van ___ demveersten bepalen. Met hoe veel zorg en naauwkeurig- heid wervaardigd; dit werktuig heeft het gebrek, dat soort- gelijke toestellen uit den aard der zaak steeds zullen blij- ven bezitten, en dat ik in het voorgaande heb aangeduid en de moeijelijkheid blijft bestaan, om het juiste tijdstip te “bepalen, waarop de graad, tot welken de kwikkolom ge- teren ie, moet aangeteekend worden. Ik heb daartoe steeds den tweeden stilstand gekozen. Wil men dus in ons vaderland den ebullioscoop tot be- paling van het alcoholgehalte van gemengde vloeistoffen gebruiken, ook omdat de proef in weinige minuten afloopt, dan gebruike men dien van de Heeren sata; daar dit werk- tuig maaawkeurig gemaakt is, en de schaal is ingerigt naar de graden van sterkte, volgens welke bij ons de accijns geheven wordt. Het zal bij een lager gehalte beter uit- komsten geven dan bij een hooger gehalte; men zal, met inachtneming van de vroeger aangeduide voorzorgen, op den tweeden stilstand van de kwikkolom moeten acht geren, en voor de bepaling van den accijns bij cen laag _ gehalte 1 pCt. en voor die bij een hoog gehalte 2 pCt. minder moeten rekenen, en ik zou de schaal van 0° tot 60° verkiezen boven die van 0“ tot 100°. Ik acht B evenwel de destillatie van het te onderzoeken vocht en 4 de bepaling van het alcoholgehalte van het destillaat ver- (320 kieslijker en zekerder. Zoo heeft men er in Parijs ook over geoordeeld, alwaar men bij de administratie der in- directe belastingen voor de bepaling van den aceijns van de hier bedoelde sterke dranken den ebullioscoop van LERBBOURS en SECRETAN vervangen heeft door den toestel van J. SALLERON, bestaande uit eenen kleinen glazen des- tilleerballon, een afkoelingstoestel, een alcohollampje, een klein proefglas met 3 verdeelingen, een aréometer over- eenstemmende met den alcoholometer van GAY-LUSSAC, een thermometer en eene pipette, en waarbij zoo wel eene be- schrijving van het gebruik, als eene tafel gevoegd is woor de correctie van den aangeduiden graad van den alcoholo- meter volgens de temperatuur der vloeistof, De Heeren sata hebben daarom voorzigtig ae door niet alleen eenen ebullioscoop, maar ook zulk eenen toestel als van SALLERON te vervaardigen, zamengesteld uit een klein glazen retortje, dat met behulp van eenen ring van caoutchouc luchtdigt verbonden wordt met een af- koelingsvat, een alcohollampje, een klein verdeeld proef- glas, een aréometer van 0°—5’, elke graad in 5 onderdee- len verdeeld en overeenkomende met onzen Nederlandschen aréometer, volgens welken de graad van sterkte en de accijns bepaald worden, een thermometer en eene pipette. Met behulp van dien toestel en van de tafel voor de sterkte van het gedestilleerd, kan het gehalte van bieren, wijnen, likeuren, alcoholische vernissen en soortgelijke alcohol bevattende vochten bepaald worden. Van deze toestellen zouden de Stedelijke Besturen bij den in- en uitvoer, en alzoo bij de terugbetaling van den accijns, waarbij zoo vele voor de stedelijke kas nadeelige mis- bruiken bestaan, met voordeel gebruik kunnen laten ma- ken door geoefende ambtenaren. * mmm an 62 ad ele 2 GEWONE VERGADERING wd, DER AFDEELING mien —.— EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, B were u S0 _ GEHOUDEN DEN 2owen NOVEMBER 1556. 3 Alb —— — pen 40 — de Heeren: 5. VAN DER HOEVEN, 3. VAN GEUNS, „ W.L. VANOORDT, R. LOBATTO, d. E. VOORHELM SCHNEEVOOGT, e. . books, W. VROLIK, n. VAN REES, 4. A. C. OUDEMANS, 6. 2. urg, P. HARTING, C. u. b. BUYS BALLOT, u. C. VAN HALL, € MULDER, v. A. w. Url, A. W. M. VAN HASSELT, c. L. BLUME, 3 nan BOON MESCH, b. BIERENS DE HAAN, C. 3. MATTHES, „ . c. 8 VAN DER KOLK, F. J.STAMKART, d. VROLIK, GA. VAN KERKWIJK, J. 6. S. VAN BREDA, D. J. STORM BUYSING. renn Het Proces-verbaal der gewone vergadering van den 25 October j.l. nm. g> goedgekeurd en vastgesteld. „„ Worden gelezen — van de H.H. van mess en ScHLEGEL ter verontschuldiging over het niet vervullen hunner spreekbeurten op heden. — Aangenomen voor be- rigt, onder aanbeveling voor het vervolg. _ Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschenken : 17. van den Minister van Koloniën (s Gravenhage, 24 No- vember 1856); 2°. van den Minister van Binnenlandsche Laken (s Gravenhage, 30 Oet, 5 en 13 Nov. 1856); 3°. van (322 ) den Minister van Buitenlandsche Zaken (s Gravenhage, 28 Oct. 1856); 4°, van den Directeur van het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Instituut (Utrecht, 30 Oct. 1856); 5. van den Secretaris der Oberlausitzischen Ge- sellschaft der Wissenschaften (Görlitz, 27 Junij 1856); 6, van de directie der Kaiserlich-Königliche geologische Reichsanstalt (Wien, 1 Augustus 1856); 75, van den Se- cretaris der Gesellschaft zur Beförderung der Naturwissen- schaften zu Freiburg im Breisgau (Freiburg, 30 October 1856); S°. van den Seecreteris der physicalisch-medicini- schen Gesellschaft te Wurzburg (Wurzburg, 16 Oet. 1856); 9°, van den Secretaris der Senckenbergische Naturförschende Gesellschaft te Frankfurt (Frankfurt a/M,27 Oct. 1856); 10°. van de Société Linuéenne te Lyon (Lyon, 9 Juillet 1856); 11°, van de Académie nationale des sciences, bel- les lettres et arts (Lyon, 10 Août 1856); 12° van de Société Impériale d'agriculture, d'histoire naturelle et des arts utiles (Lyon, 8 Juillet 1856); 13°. van de Académie Impériale de médecine (Paris, 4 Octobre 1856); 14°. 2 Dr. r. kvcnexmeisten te Zittau in Sachsen. — Wo sloten tot plaatsing der boekgeschenken in de — tot schriftelijke dankzegging. — — 1 deld Worden gelezen brieven tot dankzegging voor ontvangen boekgeschenken: 1°. van Z. K. H. Prins urban (s Gra- venhage, 24 October 1856); 2°. van den Secretaris van Z. K. H. Prins HENDRIK DER NEDERLANDEN ('s Gravenhage, 22 November 1856); 3°. van de Commissarissen der open- bare boekerij te Arnhem (Arnhem, 18 Nov. 1856); 47, van den Secretaris der vereeniging voor Volksvlijt te Amster- dam (Amsterdam, 18 November 1856); 57. van den Di- recteur der Königliche Sternwarte in Altona (Altona, 29 October 1854); 6°. van den Seeretaris der royal medical and chirargical Society (London, 13 November 1856); 5 rn (328 ) . van den Voorzitter van het antiquarisch Genootschap mtr, 22 Nov. 1856). dr e voor berigt. Nma en eee — — — —— berigt brieven e te hebben ten geleide van waarnemingen omtrent waterhoogten, van de H. H. c. en p. van nen srznn (Helder, 25 October en 22 November 1856; Amsterdam, 4 November 1856), en dut hij de tabellen in handen stelde van de Commissie over ml ab „li: —d — Wordt gelezen een brief vanden Minister van Binnen- landsche Zaken (s Gravenhage, 8 Nov. 1856, N°’. 224, Ode Afd), strekkende tot mededeeling, dat met het hand- schrift van den Heer 1. b. nuurn te Zierikzee gehandeld is overeenkomstig het advies der Natuurkundige Afdeeling van de Akademie. — Aangenomen voor berigt. ons. . De Voorzitter opent de beraadslaging over het in de vergadering verdaagd besluit omtrent het ontwerp- van den Heer van natt en het verslag van den Heer br vnirsz op het voorstel van den Heer van HALL over de voortzetting der Flora Javae van den Heer nLuME. De Heer van mat draagt eene schriftelijk gestelde toe- lichting voor van zijne handelingen zoowel als van die van zijne medegecommitteerden, en zegt der Afdeeling dank, dat zij in de jongste vergadering omtrent deze zaak geen besluit nam. Wat de hoofdzaak echter betreft, kan hij geen ander rapport uitbrengen, dan hetgeen hij ontworpen had. De Heer tuns draagt daarop schriftelijk eenige be- schouwingen voor, waarin hij tegen enkele zinsneden van het verslag van den Heer br vaiesr opkomt, der Afdeeling dank zegt, dat zij in de jongste gewone vergadering geen besluit nam, en ten slotte verklaart, dat de Hora Javae wal worden voortgezet; maar dat hij niet wenscht dat de (324 ) Afdeeling zich langer in zijn belang met deze zaak bezig houde. Hij zegt haar dank voor haar besluit tot benoeming eener Commissie, om het welgemeend voorstel van den Heer van nati te onderzoeken. 4 otd De Heer van nauw trekt alsnu zijn voorstel in. De H.H. nonpers en HARTING achten zich, ter nadere inlichting van den Heer vaN marw, verpligt in herinnering te brengen dat de Heer pr vriesg, vóór dat hij de beide verslagen in de jongste vergadering voordroeg, de vraag geopperd heeft, of het niet voegzaam zoude wezen, de be- handeling der zaak niet te doen voortgaan; vermits de Heer VAN HALL, door zijne afwezigheid, buiten ente was zijn voorstel te verdedigen. De Secretaris zegt zich ook deze vraag te —— zoowel als den wensch, door den Voorzitter geuit, dat het verslag der Commissie mogt worden voorgelezen, en dat daarna zoude blijken of het nemen van een besluit daarop zoude behooren te worden verdaagd. Hij acht het, om den wille der regt vaardigheid, billijk, dat het uiten dezer vraag; vermeld worde in het reeds goedgekeurd Proces-verbaal der zitting van 25 Oct. j.l. — De vergadering vereenigt zich daar- mede, en geeft haren Secretaris vergunning tot deze toevoeging. Komt alsnu in beraadslaging de vraag, of, nadat de Heer lung verklaard heeft te verlangen dat de Afdeeling: zich niet verder met deze zaak zoude bezig houden, en nadat de Heer vax waLL daarop zijn voorstel introk, het gepast is, dat de beide in de jongste vergadering voorge- lezen en in druk aan de leden der Afdeeling rondgedeelde stukken, ook in het ín druk uit te geven verslag dier zitting zullen worden opgenomen. vaart maohee Wordt, na levendige wisseling van gedachten, met 16 tegen 8 stemmen, en 2 stemmen buiten advies, tot het niet opnemen besloten. mat Harder Wordt in beraadslaging gebragt de vraag, of, naar den (325 ) _ wensch van den Heer van uaLt, zijne voorgelezen toelich- ting zal worden gedrukt en rondgedeeld aan de leden der _ Natuurkundige Afdeeling van de Akademie. Hiertoe wordt met 17 tegen 8 stemmen, en I stem buiten advies, besloten. Wordt in beraadslaging gebragt de vraag, of de be- schouwingen van den Heer bung evenzoo ten behoeve der leden van de Natuurkundige Afdeeling zullen worden ge- drakt en rondgedeeld. — Wordt met 14 stemmen tegen 11, en 1 buiten advies, besloten dat rij niet zullen wor- den gedrukt De Heer . van pen noBven leest, in eigen naam en in dien van de H.H. nanriwe en MIQUEL, eenen door hen ont- worpen brief voor, aan den Minister van Binnenlandsche Zaken, omtrent het adres van den Heer WTTEWAAL. — Na eenige algemeene consideratiën, wijzen Verslaggevers op het gemis van een boekwerk in ons Vaderland, waarin met de noodige volledigheid en volgens den tegenwoordi- gen toestand der wetenschap de bij ons voorkomende scha- delijke insekten behandeld zijn. Hieruit leiden zij af dat het doel van den adressant, om de bewerking en uitgave daarvan met ondersteuning der Regering te doen plaats hebben, bijval verdient. Minder stellig is het vooraf te bepalen, of het opdragen van de zamenstelling van der- gelijk werk aan eene Commissie van drie leden tot het gewenschte doel zal voeren, Daar intusschen het uitschrij- ven van s Landswege van eene prijsvraag over dit onder- werp, welk denkbeeld bij de Afdeeling mede opkwam, groote bezwaren en onzekerheden heeft en de zaak moeijelijk doo één persoon volvoerd kan worden, tenzij hij in verschil- lende gedeelten des Lands correspondenten heeft en zich de noodige inlichtingen en bouwstoffen met zeker opeutlijk gezag kan doen geven, is er voldoende reden, om gunstig op het voorstel van den Heer 1, wrtEwaat te adviseren. (326 ) De Vergadering vereenigt zich met het ontwerp der Commissie, en besluit tot verzending aan den Minister. 172 — — NV FAV De H.H. Lonarro en MATTHES verzoeken en erlangen uitstel tot de volgende vergadering voor hun verslag op de ingezonden Verhandeling van den Heer 6. r. W. Bagun. fare EG 8 De Secretaris brengt ter tafel eenige houtsoorten uit Mexico, ontvangen van de Commissie tot internationale railing. — Wordt besloten deze in het archief der Aka- demie te plaatsen. — — wil all Wordt gelezen een door den Heer d. PRUYS VAN DER BOEVEN, ter vervulling zijner spreekbeurt, ingezonden bo- toog over het verzuim bij lijkopeningen van het erw van het ruggemerg. De Heer vaN pReDA draagt eenige waarnemingen voor, over de zoogenaamde nabeelden, Zij worden, na eene we- tenschappelijke wisseling van gedachten van de H.H. box- DERS, VAN BREDA en HARTING, ter plaatsing in de Verslagen en Mededeelingen aangeboden, en in handen ant Commissie van redactie. . ald * „aq De Heer nurs BALLOT wenscht hulde te ee de verdienstelijke werkzaamheden van de H. H. van coen, directeur, en ANDRAU, adsistent-directeur der Afdeeling Zee- vaart van het Koninklijk Meteorologisch Instituut, luite- nants ter zee, 1ste klasse; door in korte trekken de Ko- ninklijke Akademie bekend te maken met de laatste werken van het Meteorologisch Instituut, welke, als niet ten volle in den boekhandel zijnde, vermoedelijk wel en bekend zullen wezen. Hij verklaart daartoe de inrigting van mobie windkaart nnn" B (327 ) voor den N. Atlantischen Oceaan, en zijne passaatkaart, beiden in het Hollandsch uitgegeven, en met aanmerkelijke bijdragen door Nederlandsche zeelieden verrijkt. Ook toont hij, dat hij op de laatste tevens heeft aangegeven hoe op verschillende. tijden van het jaar de grenzen van de pas- aten en van den zuidwest-mousson aan de westkust van Afrika op den Oceaan gelegen waren, en hoe de eerste, en ook twee windkaarten door genoemde Heeren in een’ dui- delijken vorm zijn gebragt in de tweede uitgaaf van de uitkomsten van wetenschap en ervaring. „Voorts deelt hij mede, dat in genoemd werk de weg van ieder schip over den Oceaan in tabellarischen vorm is opgeteekend, met den tijd, dien ieder tot het afleggen van verschillende gedeelten daarvan heeft besteed, en dat voor elke maand afzonderlijk. lk zeeman kan daarin de wegen van zijne voorgangers vinden, en met één oogopslag zien welke koers van elk * in eene gegevene maand de voordeeligste uitkomst opgeleverd. Reeds hebben de eerste uitgaaf, die nog op zooveel min- der journalen steunde, en de raadgevingen, daarin vervat, aanleiding gegeven, dat ruim door een vijf-en-twintigtal schepen een meer zuidelijken weg naar Java is gevolgd, met de verblijdende uitkomst, dat zij de reis meer dan vier dagen bekort hebben boven andere, die den ouden weg bleven kiezen. Extracten uit journalen in die meer zuidelijke streken leveren eene belangrijke bijdrage tot de | ng der op theoretische gronden reeds vermoede werkelijke winden, en omtrent de gevaren van het ijs. Men verwacht alzoo met grond nog meerdere bekorting. De Heer van pen noor mescu biedt ter plaatsing in de Verslagen en Mededeelingen cene Verhandeling aan over de bepaling van het alcoholgehalte in vloeistoffen, die, bo- (328 ) halve alcohol en water, nog andere stoffen bevatten, en over de waarde der verschillende ebullioscopen. Zij wordt in handen gesteld van de Commissie van redactie, — Hij deelt daarbij de uitkomsten mede van een onderzoek, in het werk gesteld met den ebullioscoop van den Heer sata, in vergelijking met de uitkomsten der destillatie, ter be- paling van het alcoholgehalte in gemengde geestrijke dran- ken, en verklaart tevens eenen nieuwen ter tafel gebragten destilleertoestel met daarbij behoorende uin Niemand heeft iets verder voor te stellen, en de * dering wordt gesloten. OVERZIGT DER IN DE MAAND NOVEMBER 1856 DOOR DE KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN ONTVANGEN BOEKOBSCHENKEN. NEDERLAND. De Volksvlijt, Tijdschrift voor Nijverheid, Landbouw, — del en Scheepvaart, uitgegeven door de Vereeniging voor Volksvlijt te Amsterdam. Amst. 1854 — 1856. N.. 110.857. Tijdschrift ter bevordering van Nijverheid. 2° R. Deel IV. Stuk 5. Haarlem 1856. Se. Wet voor de Nederlandsche Maatschappij ter veerde van Nijverheid. 1856. Haarlem 1856. 8° Tuinbouw-Flora van Nederland en zijne overzeesche hete tingen. Deel III. Afl. 9—10. Leyden 1856. 8“. Inhoud: 1 J. K. TEYSMANX. Opgave van planten, welke uit Nederland enz. zijn in- gevoerd in 's Lands plantentuin te Buitenzorg. nnee en nn nnn ts En — {329 ) Eumenes op de tentoonstelling te Parijs in 1855. De Ne palele van Bydenkam in den winter van 1855 1856. E *. Nadere bijdrage tot de kennis van de voortteeling der ‚DE VRIESE. r ne ord N tuinen gekweekt worden. von martius. Bijdrage tot de natuurlijke en litterarische ge- der Agaveën. en berigten van de Geldersche Maatschappij van Landbouw. 1856. III. 8“. en berigten betrekkelijk het Zeewezen, de __Zeevaartkunde enz. Jaargang 1856. N°.3 Amst. 1856. 8“. het verslag der Commissie tot verbetering der Indische zee- over 1855. en Tonnen op en nabij de Ionische eilanden. en betrekkelijk de Eems en Leda. het binnenkomen der rivier Mutlah in de golf Wet op het Tolwezen in Noorw Loodsgelden in eenige Engelsche havens. Reglement voor het Drooge Dok te Onrust. Merkwaardige namen van steden in Noord-Amerika. 1 1840—1884. et van tucht op de koopvaardijschepen, het Strafregister en de Raad ‚vaa tucht, Hild der Royal Charter za der Royal Charter naar Port-Philip. Consulaire Agenten in de koloniën van Nederland en Groot-Brittannië. 8 r — 7 . Proeve met scheepsgeschut. „ denn Beschrijving van den electro-ballistischen slinger van o. u. Kuren. Verhandeling over de oorlogs-vaarpijlen. Uitkomsten van wetenschap en ervaring aangaande Winden en Zeestroomingen in sommige gedeelten van den Oceaan, ( 330 ) uitgegeven door het Koninklijk Nederlandsch Metend: logisch Instituut. 1856. 4°. Met twee windkaarten. — Practisch Tijdschrift voor de Geneeskunde in al er omvang. N S. September 1856. Gorinchem 1656. . Inhoud: c. conée. Specifieke methode en specifieke middelen. g p. HONIG. Waarneming eener slagaderbreuk in paguri OPE drukking hersteld is. Nederlandsch Weekblad voor Geneeskundigen. Oelober 1856. 8. Statistiek van den Handel en de Scheepraart van het Ko- ningrijk der Nederlanden over het jaar 1855. ven- venhage 1856. fol. Plantae Indiae Batavae orientalis, quas in — A. I. Javam, Amboinam, Celebem, Ternatam, aliasque, an- nis 1815 —1821 explorayit d. 6. d. REINwARDT. (Jussu augustissimi Regis Gurtieumt III. digessit et illustravit 6. n. be Vriese. Fasc I. Lugduni-Batavorum. 1856. 4°. c. A. J. A. OUDEMANS. Aanteekeningen op het botanische, zoölogische en pharmacognostische gedeelte der Phar- macopoea Neerlandica. 4de Afl, Rotterdam, oee en met Atlas, | Archief. Vroegere en latere mededeelingen, voornamelijk in betrekking tot Zeeland. Uitgeg. door het Zeeuwsch Ge- nootschap der Wetenschappen. II. Middelburg, 1856. 8°. Analectes sur Histoire et la Littérature des Arabes Espagne par AL-MAKKARI. Publiés par n. nozy, G. DUGAT, L. KREEL et W. WRIGHT. Tom. II. Leyde, 1856. 4». de J. r. N. LAND. Joannes Bischof von Ephesos, der erste Syrische Kirchenhistoriker. Leyden, 1856. 85. L. A. J. w. Baron sLOET en n. r. riIx IE. Beschrijving van (6331) ** in Gelderland in Maart 1855, Arnhem 1856. 8“. Verslag der Redactie van het Ned. Woordenboek, omtrent den staat harer werkzaamheden van 1 Augustus 1854 tot 1 Julij 1856. In de vergadering van het vijfde Ned. Letterk. congres te Antwerpen, den 16den Aug. 1856 _ voorgedragen door u. pe vais. Haarlem, 1856. 8“. 1. , b. anssen, Hilversumsche oudheden. 12°, De Dichtwerken van BILDERDIJK. 9de Aflev. „Es n OOST-INDIË, 1 €. , DE kasan. Verbinding van Batavia met Cheribon. 8“. nf BELGIË. GACHARD, Assassinat de Guillaume le Taciturne par hat- maan etna. . — FRANKRIJK. Mémoires de l'Académie Impériale des sciences, belles let- ties et arts de Lyon. (Classe des sciences). Tome V. VI. Lyon 18551856. 8“ 35 „ Table. Tome V. * 3. De Textenslon des terrains houillers sous les formations et tertiaires de diverses parties de la France. Tome VL „ cher. De Funité de la Medecine. vr. Un Gasranis. Reconnaissance de l'Aqueduc romain, qui amenait à Lyon les eaax de la vallée du Gier. SAINT-CLAIR DUPORT. Considérations sur les gisements des métaux pré- ceux au Chilli, à Foceasion d'un mémoire de u. Levorn. J. LE Ox. Histoire et description de l'oeillet superbe (Dianthus su- perbus L.. vuéxur. Observations mêtéorologiques, faites h 9 b. du matin, à Tobser- _vatoire de Lyon 1853-1855, armé nta. Résumé des observations de metéorologie, faites entre le ler Decembre 1853 et le ter Décembre 1855, (332) Annales des sciences physiques et naturelles, d'agriculture et d'industrie. Tome VII. 2de S. 1 p. Lyon 1855. 8˙. Annales de la Société Linnsenne de Lyon. Tome II. 2de Serie. Lyon 1855. 8e, de. sin Table: in tall E. MULSANT et Goparr. Description de quelques Coléoptères nouveaux ou peu connus. et GUILLEBEAU. Notes pour servir à l'histoire des Téné- brions. kart ni Déscription d'une nouvelle espèce du genre Dorens. Et GUILLEBEAU. Description de quelques Elatérides. G. MicHaup. Description de coquilles fossiles découvertes dans les en- virons de Hauterive (Isère). E. MULSANT et GUILLEBRAU. Notes pour servir à l'histoire des Lagries. Note pour servir à Thistoire des Serpents. et C. ger. Description des Omocratates et des Héliopa- thates. 2 Description d'une espèce nouvelle du genre Paussus. Déscription d'une nouvelle espèce de pig sj: poe. Ant et A. GACOGNE. Description de la larve de l'Aegosoma sca- bricorne. et copart. Description d'une espèce nouvelle d'Hélops. TTT GUILLEBEAU. Description de deux Coléoptères nouveaux ou peu connus. et c. er. Essai spécifique sur les EPT a des environs et v. MULSANT. Notes pour servir u rhistoire de vOxypien rus Nodieri. et o. mer. Description d'une nouvelle espèce A Description de quelques Hémiptères-Homoptères nouveaux ou peu connus. et copart. Description d'une espèce nouvelle de Lucanide. de Lyon. et v. MULsANT, Description d'une espèce nouvelle du genre Mycetochares. et v. MOLSANT. besazen de la larve de nen nebulosus. et GODART. 3 de quelques wum vouveanx ou peu connus. u mode Notice sur Louise Caroline d' Aumont. A. GACOGNE. Excursion d'un Naturaliste dans les Hautes Alpe *. MULSANT et v. GUILLEBEAU. Description de deux nouvelles eres, d'Elatérides. PERROUD. Description de la larve de PExocentrus halteatas. (333) d'une monstruosité dans un Rizotrogus aestivus. 4 5 Description de quelques espèces nouvelles ou peu connues, reren Notice d'un genre de Longicorne, * la eréation duquel donne e le Fissisternus mirabilis, et deseription de deux nouvelles espèces * partie. et r. oumLEBEAU. Description d'une nouvelle espèce d- 8 4 1 Mémoires de l'Académie pac amer de Médicine. Tome XX. 1 gien 1856. . ö gd Pak A us. De Palbuminurie puerpérale et de ses rapports avec 7. De Tindaence de la navigation et des pays chauds sur la la phuhisie pulmonaire. Le CHAPEL. Du cancroïde de la face et du 4 qu'il convieut de lui DUTROULAU. 8 Thépatite des pays chauds et les abeùs du foie. C. PINE, Du traitement de l'aliénation mentale aiguë en général, et rege bains prolongés et les arrosements continus fraiche sur la vête. *. 10. De la catalepsie. n de PAeadénie Imperiale de Médicine. Tome XXI. „1886. 8°. * de médicine de chirurgie et de pharmacie mili- taire, Zwe Série. Vol. XVI, XVII. Paris 1856. 8’. Sociëté des antiquaires de la Morinie (Bulletin historique). 17-18 Lier. St. Omer 1856. 8“. A JORDAN. De Forigine des diverses variétés ou espèces d'arbres fruitiers et autres végótaux généralement cul- tives pour les besoins de l'homme. Paris 1853. 8“ Mémoire sur l'Aegilops triticoide et sur les ques- tions d'hybridité, de variabilité spécifique, qui se ratta- chent à Thistoire de cette plante. Paris 1856. 87 5 „ B. MONTFALCON. Souvenirs d'un bibliothécaire ou une vie _ d'homme de lettres en Province. Lyon 1856, 8°, VERSL. EN MEDED. AFD. KATOURK, DEEL V. 23 (334) Comptes rendus hebdomadafres des séances de l'Académie des Sciences à Paris, N°, 16—21. 4». 1 DUITSCHLAND, Abhandlungen von den Senckenbergischen Natarforschen * den Gesellschaft. B. II. 1 Lief. Frankfurt a/ M. 1856. 8“. Inhalt: * Nimes G. METTENIUS. Ueber einige Farngattungen (Polypodium) C. METTENHEIMER, Ueber Leptothrix ochracea Kutz. und ihre zur Gallionella ferruginea Ehr. Nen T v. HESSENBERG. Mineralogische Notizen. o. rresenxivs. Ueber die Algengattungen Pandorina, Gonium u phidium. 5 8 44 4444909 Jahrbuch der Kais. Königl. Geologischen Reichsanstalt. 6e Jahrgang. N°. 3—4. Wien 1856. 87. eu 4 in Inhalt, N“. 3: rrua u. kuunicnh. Beitrag zur Kenntniss der Sad-Bayerischén’ 2 a — Notiz über den Alpenkalk der Lienzer Gegend. W. HAIDINGER. Bemerkungen über A. J. PICK'S ear über die Sicherheit barometrischer Höhenmessungen. - Jant. vox ZHrnanovicn. Beiträge zur Geologie des Pilsener dees x. Perers. Bericht über die geologische Aufnahme in er r. vox bt. Beiträge zur geognostischen Kenntniss des sud Böhmen. MÜNICHSDORFER. Geologisches Were am Hürtenberger 5 in Kürnten. v. LiPoLp. Bemerkungen über n ene Beschreibung nur tenberger Erzberges. HAVER. Arbeiten in dem chemischen Laboratorium der K.K. geologi- schen Reichsanstalt. N°. 4: | nder HAIDINGER. Zur Erinnerung an J. Ca3zEk. g 115. m3 J. JOKELY. Geognostische Verhältnisse der Gegend von Mirotitz, Chlu- metz und Strepsko in Böhmen. HAVER. Allgemeiner Bericht über die geologischen Arbeiten u. s. * nocusrzrrzn. Geognostische Studien ans dem Böhmerwalde. _ Haver. Das Quecksilbervorkommen von Gagliano bei Cividale a der Provinz Udine. srun. Der Gross-Glockner and die Besteigung derselben. KORISTKA. Neue Tafcln zur schnellen Berechnung barometrisch gemes- ener Höhen. (8) wor: Enige bega. Höhenbestimmungen im Innkreise Ober- * n nnen te FEL anti. Et der physicalisch-medicinischen Gesellschaft rg B. VII. 2 Heft. Würzburg 1855. 6. F Bs limau der Nervenröhren. u Säugethieren, und über die Function der Mila. Nachweis von egen in den Epidermiszellen von B: — me vr nebst allgemeinen Bemerkungen 8 * ed An wi 5 der Cretinen. a . und Ruptur des Musculus rectus em lex. Ueber die Zuckerbildung in der Leber. a * yloide Degeneration der Lymphdrüsen. N S Naur. Leber die Gattung Echiodon. | BCHWAREENBAUCH. Levein in niederen Thieren, Es aus Aegypten und Aethiopien, r bach den Zeich - 5 der von Seiner Majestät dem Könige von * * Priepnicu wirurtu IV nach diesen Ländern deten und in den Jahren 1842—1845 a Aten — wissenschaftlichen. Expedition, auf Befehl Seiner Mojestat a ben und erlautert von c. u. LEbstus. Lieferung 5. Berlin 1886. Plano. ee 155 Deutsch-Oesterreichischen “Telegraphen: Ver- eins. Berlin 1856. 4”. Die Trojaner am Rheine. Fest- Programm zu WINCKELMANS' Geburtstage. Herausgegeben vom Vorstande des Vereins von Alferthumsfreunde in Rheinlande. Bonn 1856. 4“. Berichte über die Verhandlungen der Gesellschaft für Be- wdwederung der Naturwissenschaften zu Freiburg, e 15. 1850, 8“ (386 ) Neues Lausitzisches Magazin in Auftrage der Oberlausit- zischen Gesellschaft der Wissenschaften zu Görlitz. B. XXIII. XXIV, 1, 3, 4, XXV-XXXIII, 1, 2. Gör- litz 1846—1856, S°. Scriptores rerum J. usaticarum. Sammlung Ober- und Nie- derlausitzischer Geschichtschreiber. Herausgegeben von der Oberlausitzischer Gesellschaft der Wissenschaften. Neuer Folge. B. I—III. Goerlitz 18391852. 8“ Nrn. Solymorum Eversio. 8“. GESCHENK VAN DE COMMISSIR VOOR INTERNATIONALE RUILING. cuÉzy. Yajúadattabade, ou la mort d’Yadjnadatta. Paris 1826. 4°. Procde-verbal des opérations faites en 1842 pour consta- ter linfluence des barrages sur la navigation de Yonne. Auterne 1842. 47. Studbook Frangais, registre des chevaux de pur sang nés ou importés en France. Vol. T—III. Paris 1838— 1843. 8˙. A. RENDU. Etudes topographiques, médicales et agronomi- ques sur le Brésil, Paris 1848. 8°, A. JUBINAL. Une lettre inédite de Montaigne. Paris 1850. 8“. Annuaire historique pour l'année 1837, publié par la So- ciété de Thistoire de France. Paris 1836. 12°, Cours de dessin sans maître, d'après la méthode de Mad. cavÉ. Fol. | Documents submitted to the general court of 1845—1848. Boston 1845 —1848. 87. Journal of the house of representatives of the United | States. Washington 1828. 85. en En (837 ) Opinions of the jodges —— lt. tie Uai- ted States. Washington 1849. 87. An inaugural discourse on arabic and sanskrit literature delivered in New-Haven. New-Haven 1843, 8“. Abstract exhibiting the condition of the banks in Massa- _ chusetts. Boston 1852. 87. Sith annual report of the trustees of the state reform- * school at Westborough. Boston 1853. 85. of the commissioner of patents for 1846 —1847. Washington 1847— 1848. 8˙. Nees etc. 1850. Report on the geology of Massachusetts. Part. I. 1832. 80. Report on the geological and agricultural survey of the state of South-Carolina. 1844. 8°, The law of magistrates and constables, in the state of South-Carolina. Charlestown 1848. 8“. Message from the president of the United States. 1847 — 13848. 85. Defence of Lieut. Col. 7. c. rakmoxt before the military court martial. 8“. Colonial records of Connecticut. 1636-1665. Hartford 1850. 8 List of patents for inventions and designs, issued bij the United States from 17901847, Washington 1847. 8“. Stryker's American register and magazine. Vol. IV. Was- hington 1850. 8“. Report of the prison association of New-York. Albany 18491850. 2 Dl. 8“. The Albany annual register for 18491850, Albany 18491550, 8“. ( 338 ) Report to the secretary of war of the United States. 1822. 58°. Iet hed Reports of the commissioners on practice and pleadings, with supplement. Albany 18481849. 8%, United States almanae and national register. 1850. 127. * L. Maak moss GESCHENK VAN DEN HEER J. DIRKS, 1. DINKS. Bijdrage n tot de munt- en penningkunde van Friesland. Wetkon 1851. 8. ä AI Jo 970. et Aanwinsten van de penningverzameling, 7 h Friesch genootschap van geschied, oudheid en kunde. 8“. rege r wrd 8 N! e eee er nog te vertigten r Friesch genootschap van geschied-, oudheid- en taal- kunde? Workum 1852. . Aanteckeningen van z. c. vox UPPENBACH gedu- rende zijn verblijf in Friesland in 1710. 879. Severinus Feyta, of Leuven door MAARTEN VAN nossau in het jaar 1542 berend. Workum 1856. 87. De togten der Friezen onder KAREL DEN GROO- rx tegen de Wilten en Avaren in de jaren. 789 en 791. Workum 1847. 8˙. „ 0881 De Friezen voor Aken in 1248. Workum 1847. 8“. Dissertatio, historieo judico inauguralis de Judi- _ eis Vvemieis Amstelodami 1854. Iets over de beoefening der ad bijde oude Friezen. 12°. — — Een reisje van pn naar Was, lt enz. en terug, in 1770. 12’, vas” Winde J. G. oTTEMA, Het meer Flevo en de Middelzee, of blikken 3 ad Rhenum. 1766—1767. 12°. (339 ) | op de wartaal van M.DE UAAN HETTEMA, in zijn geschrift unde, oudere geschiedenis van. Friesland, met betrek - king tot haren vroegeren en tegenwoordigen waterstaat. warden 1854. 8. . ů — Je: mis ö | Blementa mathesis practicae. Pars prior. Viennae. 1750. 4”. _ vaN zom. Euelidis libri VI priores. Amstelodami 1738. 8“. Blamentorue’ Raolidis libr XV. Lieeiss 1748. 8 Eaclidis posteriores libri IX. Francofurti 1607. S°. Optice libri tres. Londini 1706. 40. ‚ Blementa Geometrica Euclides. raven 1 us 5e J. v. nnr. Cursus matliematici. Pare I-II. Trajeeti LIBELLUS. Nova geometria practica. Amstelodami. 1602. Sc, flectibus luminis et de natura colorum. Dissertatio. Londini 1750. 80. Le Marquis br Lubrtrat. Sections eoniqnes. Paris 1707. 40, DEIDIER. La mesure des surfaces et des solides. Paris 17 40. 40. sELID Nouveau cours de mathématique à l'usage de „Vartillerie et du genie. Paris 1725. 40 box. Traité de la construction et des principaux usages dies instruments de mathématique. Paris 1752. 40. aan. Dictionnaire mathématique. Paris 1691. 4 etammaur. Élémens d'algòbre. Paris 1760. 86. zossor. Nouvelles l sur la resistance des flui- des. Paris 1777. 87 B. aur. Élémens des — Paris 1741. Se, err. Essai sur Pelectricité des corps. Paris 1753. So. ( 340 ) HENNERT. Traité des thermomètres. La Haye 1758. 80. r. TEMPELHOFF. Anfangsgrunde der Analysis des Unend- lichen. Berlin 1770. 8. 1 paid J. T. MAYER. Gründlicher und susfühilicher Úntersiehts zur praktischen Geometrie. Göttingen. 1795—1802, 4 Th. 80. x. SCHENMARK. Analytische Geometrie nebst den ersten Grün- den der Algebra. Kopenhagen 1779. 88. W. SNELLIUS. Petri Rami meetkonst in XXVII boeken vervat. Amstelredam 1622. 40. og ibu J. NEPeRO. Eerste deel van de nieuwe telkonst, inhoudende verscheide manieren, van rekenen. Ter Goude 1626, 4, 1. VALK. t Werkstellige der sterre-konst riten — de toestand des aard-kloots enz. Amsterdam. 4. * u. coers. De ses eerste boeken der beten: des. Leyden 1752, 80. 8 v. WARIUS. De zes eerste, elfde en twaalfde sn ar dis. Amsterdam 1763. 80. DISSERTATIËN. > 0 . bt r. r. b. cxnurri. Collectanea quaedam de phthisi pulmo- num tuberculosa. Lipsiae 1839. 40, e ene c. A. Kuntius. De vitiligine ulceroso-serpiginosw integu- mentorum faciei atque colli etc. Lipsiae 1833. 46. n. SONNENKALB. De scabie humana. Lipsiae 1841. 80. r. A. OSWALD. De nutrimentis quibusdam et medicamentis. Lipsiae 1847. 80. Irene k. T. PAUSE. De methodis hernias inguinales radieitus sa- nandi, a SIGNORONI commendatis. Lipsiae 1847, 89, A. G. SCHINDLER. De cute neonatorum. Lipsiae 1847, 80. c. A. BERTHELEN. De hypochondriosis origine. Lipsiae 1846. 80, (341 ) €. T. r. SCHÜTZENMEISTER. De phlegmone colli typhosa. Lipsiae 1847, 80. . J. GOLDHORN. De archiatris Romanis. Lipsiae 1841. 80. F.A. HARTMANN. De vulneribus sclopetariis. Lipsiae 1847, 80. J. €. J. KLOTz. De hepate neonatorum. Lipsiae 1847. 80. 7. b. PoustL. De gangraena nosocomiale. Lipsiae 1847. So. 0. €. pistmica. De haemospasia. Lipsiae 1847. 80. 4 c. DIENER. De menstruatione. Turici 1846. 80. 1. 6. c. ng. Was hat eine Eutbindungsschule zu leisten ünd wie muss sie organisirt seyn? Leipzig 1828. 40. 9 consideration sur les causes du vomis- I. cunbr. De epithematibus humidotepidis. Lipsiae 1847. 40. „ übles, De inflaentia morbo anni MDCCCXXXIII. _ Lipsiae 1833. 40 — morborum anni MDCCCXX VIII ad IX usque in schola policlinica curatorum. Lipsiae „1830, 4e. In memoriam k. d. nostt. Lipsiae 1847. 4 Wong MANGEKOCHT, Bolitin de la société de l'histoire du protestantisme Fran- _gaîs. 1—5we année. Paris 1853—1856. 80. Oeuvres de r. Au (notices scientifiques). Tome III. Paris et Leipzig 1850. 80. Annalen der Physik und Chemie. No. 9—1 I. Annales de chimie et de physique. Dec. 1856. 80. The natural history review. Ne. XII. 1856. 80. Polytechnisches Journal. B. CXLII. Heft 1—2. 80. ___Kaünerz's Eueyklopadie. B. 236238. Se, Archiv für Naturgeschichte. Jahrg. XXI. Heft 6. 80. Kueren’s Denkmäler der Kunst. B. IV. fol, Thesaurus Graccae Lingune ab n. SE TUAVO. No. 54 — 55. fol. EENIGE WAARNEMINGEN ˖ OVER vn ZOOGENAAMDE NABEELDEN. Maas 9 Door 1 14 n! om Mia 2 J. 6. S. VAN BREDA. ROK he 1 — 0 9 at i ban Te) „ Vol. De Proceedings of the Royal Society van Londen, Vol. 8, No. 21, bevatten onder anderen eene verhandeling v van den Heer A. GLAUDET, getiteld: on various phenomena mena a Refraction through gemi - lenses or prisms producing anoma- lies in the illusion of stereoecopic images, die den Ssten Mei van dit jaar (1856) in eene bijeenkomst der Ea werd voorgelezen. Op het slot van deze verhandeling beschrijft cLAUDET, hoe bij het horizontaal van en tot elkander bewegen in te- genovergestelde rigting van twee daartoe ingerigte photo- graphische teekeningen (twa pairs af superposed glas pho- tographic pictures), terwijl men in eene stereoscoop ziet, de voorwerpen niet in de zijdelingsche rigting maar in eene regte lijn opwaarts en benedenwaarts, alsof zij tot den beschouwer naderden, of zich van hem verwijderden, be- wogen gezien. worden. ab aal Cuauper eindigt zijne verhandeling met de: volgende woorden: but the most autious effect of that motion would „be, that the objects would appear increasing” in size „while they were receding, and diminishing, while approach- ing, which we know is contrary to the rule of perspec- tive. This is another illusion entirely physiological, and 6343) É | Alie, cause ‚of which may be thus explained: while the „object appears moving forward and backward, it retains 1 always the same size; but as we expect wlien it moves forward that it should increase in size, and when it __amoves backward, that it should decrease, and as it does | 9 that it is diminishing when approaching, ng when receding, die men aldus in het . kan vertalen : —.— het opmerkelijkst verschijnsel bij deze beweging: eis het volgende: dat namelijk de voorwerpen schijnen te „worden als zij van ons afwijken, terwijl zij nen te worden als zij tot ons naderen, het- „geen, zooals wij weten, strijdt tegen de regels der door- szigtkunde. Dit verschijnsel is geheel en al physiologisch, het op de volgende wijze verklaren : terwijl voorwerp vóór- en achterwaarts sehijnt te bewegen, „dezelfde afmetingen onveranderd behouden; N r men verwacht dat het, voorwaarts bewogen, zin. grootte toe moest nemen, en dat het, achterwaarts be- „wogen, in grootte moest afnemen, en het dit niet doet, „besluiten wij (we fecl) dat het bij de nadering tot ons „in grootte . en amn Wi de dire „is toegenomen” 0% I del) ‚Deze woorden van cuavper hebben mij mijne eigene waarnemingen herinnerd, die ik mededeelde aan mijne me- deleden van het voormalig Koninklijk Instituut van We- tenschappen, waarbij hetzelfde opmerkelijk effect plaats heeft als bij de waarneming van craumer; hetgeen echter toen de aandacht mijner geachte een piek, riem _ tot zich heeft, geteokken. let door. cn waargenomene. hoeft. mij mijns ae: onderzoekingen op nieuw doen opvatten. | ik verzoek nu de vergunning, 20 om hetgeen ik (344 ) in mijne proeven gelijksoortig met die van cuaupert vind, op nieuw hier mede te deelen, als vooral ook om hetgeen nieuwere onderzoekingen ten gevolge hadden aan hut ei. deel dezer vergadering te onderwerpen. De mededeeling die ik reeds voor jaren dei, beter de nabeelden, (die verschijnselen in het oog, die bij ge- sloten oogen worden waargenomen, nadat men gedurende eenigen tijd een sterk lichtend voorwerp heeft aanschouwd, en die iedereen onder dien naam bekend zijn). Mijne eerste waarneming is de volgende: Men stelle zich nabij een electrisch licht, eene gas- vlam, de vlam van eene camphine of wel van eene gewone carcellamp, en beschouwe deze naauwkeurig; daarna be- dekke men eensklaps de beide oogen met een voor het licht geheel ondoordringbaar deksel. Na eenige oogenblik- ken (zonderling genoeg, eerst na eenige oogenblikken) ziet men de vlam als nabeeld voor zich staan. Men trede nu achteruit, en oogenblikkelijk ziet men het nabeeld in uitgebreidheid toenemen, grooter worden. Men begeve zich nu voorwaarts, en omgekeerd ziet men het W in uit- gebreidheid afnemen, kleiner worden. Deze waarneming werd' door mij reeds vroeger vindtde. Eene andere opmerking, welke almede door ieder zeer gemakkelijk kan gedaan worden, is deze: dat bij het grooter worden van het nabeeld, dit nabeeld verder van den waarnemer verwijderd gezien wordt, terwijl het nader bij hem schijnt te komen bij de nadering; het wordt dus tevens grooter en gaat verder af, en omgekeerd, strijdend met de regels der doorzigtkunde, even als bij het door CLAUDET waargenomen verschijnsel. Ik behoef er bijkans niet bij te voegen, dat de verkla- ring er van ook geheel en al dezelfde is, als die welke CLAUDET van zijne stereoscopische waarneming te regt gaf. Het nabeeld blijft onveranderd dezelfde afmetingen be- amd 4 1 Pe (345 ) houden; bij het achteruit treden zou het kleiner moeten gezien worden, als het door een voorwerp buiten het oog gelegen in geopende oogen gevormd was; men verwacht, dat het kleiner zoude worden, dit doet het niet, en men besluit dus dat het in grootte is toegenomen, en omge- He Deze uitlegging is eenvoudig en waar: had men geene bewustheid van het voor- en achterwaarts bewegen van het ligehaam, het nabeeld zoude onveranderd dezelfde grootte behouden. Men kan haar zelfs nog op eene meer bevat- ijze voorstellen, die echter in wezenlijkheid vol- met de eerste overeenkomt, en wel op de volgende: Men ziet het nabeeld stilstaande buiten zich, zooals alles wat men ziet, op eenen bepaalden afstand van zich, welken ook, Wanneer men nu achteruit treedt, verbeeldt men me dat HH — om het verder van zich in het ruim le . wanneer men dit doet, ziet men het tevens grooter worden, even als men eene mug, die digt voorbij het oog vliegt, groot als een arend ziet, wanneer men zich verbeeldt dat het insect op een verren afstand van ons zich beweegt. Dat het inderdaad de kennis is, die men heeft, dat men zich in de rigting tot of van het nabeeld, zooals het in het ruim voor ons ligt, beweegt, waardoor de grootte en de volgende door mij, indien ik mij wel herinner, nog niet medegedeelde waarneming. Zoodra men het oog gesloten heeft, om het nabeeld te zien, keere men zich om, en men bewege zich regt voor- uit, zoo dat men zich nu van het lichtend voorwerp, dat het nabeeld veroorzaakt heeft, verwijdert, en men daaren- tegen het nabeeld als het ware te gemoet gaat, het als nadert, men zal het oogenblikkelijk zien verkleinen, en (346 ) even zoo omgekeerd grooter zien worden bij de tegenover- gestelde beweging; — in één woord, men zal altijd als men zich beweegt in de rigting, waarin men zich voorstelt het nabeeld in het ruim te zien, zoodat men het als te gemoet gaat, dit tot zich zien naderen en tevens kleiner worden, en omgekeerd. od Eene tweede opmerking is de volgende: xl Het is bekend, dat, wanneer men een mati nd ouwe. anderde rigting blijft beschouwen, men dit langzaam in lichtsterkte ziet afnemen, en weldra geheel verdwijnen. Mijne opmerking nu is deze: dat tevens met het afnemen in lichtsterkte, het nabeeld ook vermindert in grootte. Naarmate een nabeeld lichtsterker is, plaatst men het ver- der van zich af, en ziet men het tevens grooter; naarmate het flaauwer wordt, plaatst men het nader bij zieh in het ruim, ziet men het flaauwer. Het nabeeld zelf blijft altijd even groot; maat de afstand, waarop men iets ziet, wordt, als er geene andere bepalende oorzaken zijn, door de licht- sterkte bepaald. Hetzelfde heeft bij voorwerpen plaats die men met opene óogen ziet, en daarom ook ziet men het onverlichte gedeelte van de maan, als zij nog geen kwartier is, kleiner dan het heldere: Indien ik mij niet vergis, kan men hierin de ware ann van de zoo- genaamde irradiatie zoeken. Wr oh at dis Bene laatste waarneming omtrent AN wael abn is de volgende: , baalels b Niet alleen de nabeelden en bar vok het waere vergroot en verkleint bij het achteruit- en vooruitgaan. Wanneer meu twee lampen naast elkauder pláatst op be- hoorlijken afstand, en deze beide te gelijk met oubewogene oogen beziet, kan men zeer ligt een nabeeld bekomen van beide deze lichten tevens, een nabeeld, dat dubbeld is, zoodat men beide lampen, met geslotene even als met geopende oogen, op eenigen afstand van elkander geplaatst, (347 ) 3 te gelijker tijd ziet. Wanneer men nu zich achterwaarts beweegt, vergrooten zich de beide nabeelden, verre van zich over elkanderen te leggen, ver- wijderen zij zieh van een; de ledige ruimte wordt grooter; de afstand, die hes er ov gezien, en omgekeerd. - . verklaring van het me volgt onmiddellijk det bet voorgaande. Ook de afstand blijft bij de bewe- ng van het ligchaam even groot in het oog; de hoek door de ruimte tusschen de nabeelden gevormd, verandert niet; maar men ziet alles verder van zich af, men werpt het gelieel met al zijne deelen verder in het ruim, en omgekeerd. ‚Hetgeen tot nog toe deze mededeeling bevatte, betrof verschijnselen, die bij stilstaande, of liever alleen voor- en __gehterwaarts bewogene nabeelden werden waargenomen ; maar men kan ook de nabeelden zijdelings zien bewegen. Het- geen ik bij de op deze laatste wijze bewogene nabeelden waarnam, maakt het tweede, nu volgende, indien ik mij niet vergis, nieuwe gedeelte van mijne mededeeling uit. Om een nabeeld zijdelings te zien bewegen, moet men het oog in beweging brengen, en men kan dit doen door het lig- chaam te bewegen. Wanneer mep, een nabeeld zich goed in het oog gedrakt hebbende, om zich zelven begint te draai- jen, ziet men het nabeeld bewegen in de omgekeerde rig- ting van die, waarin men draait: draait men zich regts, het nabeeld beweegt links, en omgekeerd. | Staat men daarna eensklaps stil, altijd met geslotene cögen, men zal onmiddellijk en wel in de eerste oogen- blikken van het stilstaan, het nabeeld zien bewegen, en vel in dezelfde rigting, waarin men zich vroeger bewoog: _ dránide men vroeger regts, het nabeeld beweegt bij den stilstand almede regte; draaide men vroeger links, het na- besld beweegt bij den stilstand linke. (348) Deze opmerkelijke verschijnselen, waarvan het mij niet bekend is, dat zij elders beschreven zijn, hoezeer dit niet onmogelijk is, laten zich op dezelfde wijze verklaren als waarop de stilstaande grooter en kleiner wordende nabeel- den door mij, en de stereoscopische verschijnselen door cLAUDET verklaard werden. Wat gebeurt er, wanneer men snel om zich den fare cirkel ronddraait, en daarna eensklaps stilstaat met geopende oogen? Iedereen weet het bij eigene ondervinding. In de eerste oogenblikken na het stilstaan schijnen al de voor- werpen om ons heen te draaijen, in de omgekeerde rigting van die, waarin wij ons eenige oogenblikken te voren be- wogen. Hetzelfde heeft plaats, als hetgeen „ vanneer men eenige bewogene voorwerpen aanhoudend aanschouwd heeft, en eensklaps daarop het oog op rustende voorwerpen rigt; deze laatste schijnen zich in de tegenovergestelde rigting aan die van de beweging der vorige te bewegen. Wat is de reden van het een en ander? Zij is de bewe- ging van den oogbol. Deze is bij de ronddraaijende bewe- ging achtergebleven. Natuurlijk, immers het hoofd wordt al draaijende stilgehouden, niet omgewend. Door het draaijen bewegen zich de voorwerpen in de omgekeerde rigting aan die waarin men draait, voorbij het oog. Wanneer men voorwerpen ziet bewegen, en men die met onbewogen hoofd beschouwt, volgt het oog altijd de bewogen wordende voor- werpen ; daardoor wordt het aanhoudend, blijvend zien der voorwerpen alléén mogelijk. — Bij het stilstaan komt het terug tot zijn normalen stand, het wordt bewogen in de- zelfde rigting als waarin. vóór weinige oogenblikken” het ligchaam bewogen werd, maar men ziet, wat de beweging aangaat, volmaakt hetzelfde, of ligchamen regts, dan wel of de oogbol bij stilstaande voorwerpen. links bewogen wordt; op dezelfde wijze glijden in beide gevallen de beel- eN * P e Rida.velina; in beide gevallen ziet men dezelfde dezelfde rigting. — | | se gebeurt nn bij heb nabeeld Pr, akt hetzelfde als bij het s ben met geoprade het omdraaijen is onafscheidelijk het bewegen pol verbonden; even als men niet niezen kan zon- 0 en tevens te sluiten, even zoo kan men ook niet om zich zelf draaijen, zonder dat de oogbol tevens in be- me geraakt, zoowel als de daden open gehouden, als _ wanneer deze gesloten zijn. * | otene oogen is er 9 geen enkel voor- E — het beeld over de retina bewogen wordt; er is integendeel een beeld op de retina, dat onveranderd ezelfde plaats der retina blijft beslaan. men nu zien? Het oog beweegt zich bij den ikkeli stilstand in de rigting der vorige bewe- an bet ligchaam. het nabeeld door eenig voorwerp buiten het oog „het zoude zich in de omgekeerde rigting dier _ beweging schijnen te bewegen; nu doet het dit niet, het ep dl plek van de retina; om daar te blijven, tou het bij geopende oogen eene beweging moeten gehad | in eene tegenovergestelde rigting ; in dezelfde, waar- 42 ligehaam zich bewoog; alles geschiedt in het oog, _ alsof het die hangen inderdaad had, men besluit dus noodzakelijk, dat het inderdaad die beweging heeft; men doet het in die rigting bewegen. ‚Deze verklaring komt volkomen overeen met die, welke clauber van het stereoscopisch verschijnsel gaf, en met de _ mijne van het grooter en kleiner worden van het nabeeld _ bij de verschillende voor- en achterwaartsche bewegingen * zoude met ctaubat kunnen zeggen: the illusion vis entirely physiological, and the cause of which may be VERI. EN MEDED. AFD. NATUURK. DEEL V. 24 ( 350 ) „thus explained: while the object appears moving late- wrally (in de plaats van forward and backward) it remains „always at the same place but as we expect, when the eye „moves dextrorsum, it should move sinistrorsum, and as it „does not, we feel, that it is moving dextrorsum.“ Men kan deze verklaring ook op de volgende wijze, die echter in de hoofdzaak met de vorige overeenkomt, ver- duidelijken, even als wij dat bij het grooter en Kleines w wor- den van het nabeeld deden. Men stelle dat men eenig voorwerp in de vacht — zontaal ziet bewegen b. v. een vliegenden vogel, terwijl men het hoofd onwrikbaar en onveranderlijk in dezelfde rigting houdt; men stelle dat de vogel van de regter naar de linkerhand vliegt; wat zal er nu gebeuren? De oogbol wordt eerst naar de regterzijde bewogen, de vogel vormt een beeld op de retina. Terwijl de vogel zich nu links op beweegt, doet de oogbol hetzelfde; de indruk op het netvlies verandert niet, of bijna niet, van plaats, maar de oogbol beweegt zich van den regter naar den linker kant; de beweging van den oogbol oefent eene werking op het sensorium, en uit die werking, in verband met het blijven van den indruk door den vogel verwekt op dezelfde plaats der retina, besluit men dat de vogel zich naar de linkerzijde beweegt, met. andere woorden ziet men den vogel in die rigting vliegen; want het zien eener beweging, is, even als het zien van grootte en afstand, een gevolg van een besluit door verschillende beweegredenen opgewekt. Hetzelfde heeft plaats met het nabeeld: het oog beweegt zich, even als bij de aanwezigheid van een voorwerp bui- ten ons, even als bij het ware zien; het beeld blijft even als bij het ware zien onveranderd op dezelfde plaats van de retina; men moet dus omtrent de beweging van het nabeeld hetzelfde besluit vormen als bij het ware voor- werp; men moet het nabeeld, even als het ware voorwerp, 13 (381) 1 pn zich inderdaad bewoog, ook zien bewegen, en dit ge- __sehiedt ook inderdaad 266. Mena Jet 1 De beweging van het nabeeld was in het beschreven geral cen noodzakelijk gevolg van de beweging van den dvogb eee peer bne 4. N bij den geheelen stilstand van het ligchaam giet men het nabeeld bewegen. Als men een nabeeld op- ____Hettend, maar zonder eenige inspanning, beschouwt, zal men het langzaam naar boven zien opklimmen; na tot op ze- kere hoogte geklommen te zijn, eenige slingeringen op- en 4 nederwaarts maken, en daarna verdwijnen. {Ook dit verschijnsel, dat bij den eersten opslag welligt Zi vreemd voorkomt, laat zich ligt verklaren. 4 Het is eene bekende zaak, dat, na het sluiten der oogen, de oogbol in het algemeen onwillekeurig opwaarts gewen- teld, en dat de cornea onder het bovenste ooglid, als om dáár tegen geweld van buiten beveiligd te zijn, geplaatst wordt. Ook deze beweging van den oogbol, hoezeer zij niet onmiddellijk gevoeld wordt, heeft haren invloed op diet sensorium. Hezelfde gebeurt, als wanneer men met ge- opende oogen een voorwerp in de lucht opwaarts zict be- vVegen; de oogbol volgt dan die beweging, de indrak van het opwaarts bewogen ligehaam blijft nagenoeg op de- zelfde plaats van de retina, maar de oogbol wordt bewo- gen; en juist uit dit blijven op dezelfde plaats, terwijl de oogbol het opwaarts bewegend ligchaam volgt, besluit men dat het voorwerp naar boven stijgt, zict men het voorwerp opwaarts bewogen worden, Hetzelfde heeft met het na- beeld plaats: ook dit verandert niet van plaats op de re- fina; ook bij het aanwezen van hetzelve, rolt de oogbol 1 0 naar boven. — Ook hier besluit men dus, dat het nabeeld - paar boven stijgt, ziet men het nabeeld naar boven rijzen. aa (352) Dan eerst, als de oogbol geheel naar boven is gerold, ge- ven de oogspieren een weinig toe, de oogbol slingert af- wisselend naar beneden en naar boven, en het nabeeld volgt onmiddellijk deze bewegingen. afl Zeer opmerkelijk is het, dat de beweging van Zi oog- bol, waarvan men op de gewone wijze volstrekt niets voelt, en die onwillekeurig is, evenwel op de bepaling van hetgeen men ziet, op de rigting waarin men een voorwerp bewogen oordeelt, een onloochenbaren invloed heeft, een invloed, die zoowel bij het zien van waarlijk bewogen wordende voorwerpen met opene oogen, als bij het zien der beweging van de nabeelden, wordt waargenomen. De waarnemingen, die ik in het voorgaande mededelde, zijn de volgende: J. Een nabeeld wordt grooter gezien, naarmate men zich met kennis meer en meer achterwaarts van het lichtend voorwerp verwijdert, dat aanleiding gaf tot het nabeeld. 2. un Een nabeeld wordt kleiner gezien, naarmate men zich met kennis meer en meer voorwaarts tot het lichtend voor- werp nadert, dat aanleiding gaf tot het nabeeld, 3. Dit toenemen in grootte, zoowel als het afnemen van het nabeeld, heeft ook plaats, wanneer men zich slechts in de rigting waarin het nabeeld gezien wordt achter- of voor- waarts beweegt: wanneer men het nabeeld als te gemoet gaat, wordt het kleiner; als men er van terug treedt, wordt het grooter. Het nabeeld kan dus kleiner worden, als men, zich omgekeerd hebbende, zich van het lichtend ligchaam verwijdert, en omgekeerd. 4. In strijd met de regelen der doorzigtkunde wordt het 3 ( 353) za nabeeld grooter als men er zich van verwijdert, en klei- 1 ner als men er aan nadert. de . eee men een 534 stilstaand beschouwt, wordt 1 kleiner, terwijl het tevens in helderheid afneemt. 6. twee nabeelden te gelijker tijd nevens elkan- CN worden, naderen beide tot elkander bij het voor- ___uitbewegen van het ligchaam, en wordt de afstand tusschen beide grooter bij het achteruitgaan, zoodat zij nimmer Akander aanraken, nimmer elkander bedekken. 7 Wanneer men zich snel omdraait met een nabeeld in bet oog, ziet men dit in de rigting, omgekeerd aan die KE waarin men men draait, zijdelings bewogen worden. 1 8. . men met het nabeeld in het oog zich snel hebbende, eensklaps stil houdt, ziet men in de eerste tijdstippen het nabeeld bewogen worden in dezelfde waarin men zich vroeger omdraaide; in eene rig- — tegenovergesteld aan die, waarin men in dezelfde id voorwerpen met opene oogen gezien, ziet 5 afia: 1 5 9. _ Wanneer men het hoofd met het geheele ligehaam stil- houdende, een nabeeld aanschouwt, ziet men dit opwaarts omhoog eenige slingeringen maken, en daarna . Van al deze waarnemingen mogt het mij gelukken, _ fndien ik mij niet vergis, de verklaring tevens met de verschijnselen mede te deelen. DE STELLING VAN SECCHI TE ROME OMTRENT Bs DEN RING VAN S hui GETOETST AAN METINGEN, VOLBRAGT OP HET o DER HOOGESCHOOL TE LEIDEN, an 1b DOOR F. KAISER. — — — De gunstige standplaatsen aan den hemel, die de planeet Saturnus gedurende de laatste jaren voor Europa heeft in- genomen, heeft velen aanleiding gegeven tot eene naauw- gezette waarneming van dat hemellicht, met de zoogenaamde reuzenkijkers, die sedert eenigen tijd niet slechts aanmer- kelijke verbeteringen hebben ondergaan, maar ook zeer vermenigvuldigd zijn geworden. Velen hebben de planeet Saturnus met aandacht gadegeslagen, en met uitvoerigheid de bijzonderheden medegedeeld, die zij bij dat ligchaam zagen of meenden te bespeuren. Anderen hebben zich niet bij het enkel beschouwen dier planeet bepaald, maar ook, door nieuwe metingen, hechte grondslagen voor hunne on- derzoekingen trachten te leggen. Die verschillende beschou- wingen en metingen hebben tot een aantal uitko leid, die de aandacht der sterrekundigen zouden verdienen, al hadden zij niet, door haar zonderling voorkomen, eene algemeene belangstelling opgewekt; want de planeet Satur- nus is, boven andere ligchamen van het zonnestelscl, ge- (355) der natuur, wier ontdekking als het naaste doel * „wetenschap moet worden aangemerkt. Willen wij ons g echter niet laten misleiden door de waarnemingen omtrent 4 Demer Saturnus, die zich zoowel door moeijelijkheid ak d door bedriegelijkheid kenmerken, zoo moeten wij uiterst B am zijn in onze gevolgtrekkingen, en vooral zorg U _ dragen dat wij geene verschijnselen aan de planet zelve _ toeschrijven, die alleen in onze verbeelding liggen, of aan gebeel andere bronnen dan de planeet zelve haren oorsprong ontleenen. In de laatste jaren heeft men merkwaardige bijzonderheden bij de planeet Saturnus ontdekt, wier be- staan miet of naauwelijks in twijfel kan worden getrokken ; maar andere vermeende ontdekkingen omtrent dat ligchaam 1 „vermoedelijk door latere waarnemingen worden ge- * — en, hoe zonderling het schijue, de meest ge- __gronde bedenkingen kunnen worden ingebragt tegen de 4 gevolgtrekkingen, die men uit regtstreeksche metingen heeft afgeleid, ofschoon men geneigd zoude zijn om juist deze 1 den hoogsten graad van zekerheid toe te kennen. Ik heb | als een noodwendig gevolg der metingen werd aan- genomen 7), en ik heb redenen om te gelooven, dat die bedenkingen bij velen ingang hebben gevonden. Nu ver- ik te moeten opkomen tegen eene andere uitkomst, — anderen beroemden sterrekundige uit zijne me- 0 en het bewijs te kunnen en daarom te moeten leveren, dat ook deze over het wezen der planeet geen nieuw licht r in de ſouten der Jeu en Mededelingen der Koninklijke Akademie van Weten- schappen. Deel IUI, blads. 186 en Deel V, blads. 150. (886) In de maand Januarij van het tegenwoordig jaar 1856 gaf de sterrekundige szcent te Rome, in de Monthly Notices of the Royal Astronomical Society (Vol. XVI, pag 50) een verslag van zijne metingen de planeet Saturnus betreffende. Het observatorium onder zijn bestuur was kort te voren toegerust met eenen reuzenkijker, van dezelfde grootte als die te Dorpat en, even als deze, uit het be- roemde optisch Instituut te München voortgevloeid, maar gewijzigd naar de belangrijke verbeteringen, tot welke de vooruitgang van kunst en wetenschap, gedurende het vierde- deel eener eeuw, aanleiding had gegeven. Men zoude ver- wachten dat een werktuig van zulke afmetingen, zoo doel- matig ingerigt en op een zoo vast observatorium als dat van Rome, in de handen van eenen zoo geoefenden waar- nemer als seccut, metingen van de uiterste volkomenheid moest opleveren; maar de metingen omtrent de planeet Saturnus, door sxacut met dat werktuig volbragt, werden door hem zelven even zoo onbevredigend genoemd, als zij door anderen daarvoor gehouden konden worden. Vooral werd seccur getroffen door de zeer groote verschillen tus- schen de uitkomsten, door hem, voor de middellijn van den buitenrand des rings op verschillende tijden verkre- gen, en hij meende dat althans deze verschillen de onver- mijdelijke fouten der metingen, volbragt met een werktuig als het zijne, zeer aanmerkelijk moesten overtreffen. De verklaring dier verschillen werd alzoo in de planeet zelve gezocht, en daarbij moest de aandacht spoedig vallen op cene eigenschap van den ring, die, zoo zij werkelijk be- staat, de schijnbare middellijn van diens buitenrand eene veranderlijke grootte moet doen aannemen. al, nagut Wij zien den ring van Saturnus altijd in eenen schuin- schen stand, en hij moet daarom voor ons het voorkomen van eene ellips aannemen, ook dan wanneer hij in zich zel- ven volkomen cirkelvormig is. De groote as van de ellips, (-357 ) ___ waaronder 2 ring zich vertoont, wordt dan alleenlijk bepaald door de ware middellijn van den ring, verbonden met den tijdelijken afstand der planeet tot de aarde. De kleine as dier ellips hangt niet alleen van de genoemde grootheden af, maar ook van den stand des rings met betrekking tot ons oog, en bepaaldelijk van den hoek, dien de vlakte van den ring maakt met de lijn, van de planeet E naar ons oog getrokken. Is nu de ring volkomen cirkel- vormig en onveranderlijk in grootte, dan zal ook de groote s van de ellips, waaronder zich ons de buitenrand des rings vertoont, op denzelfden afstand der planeet, voor ons steeds dezelfde grootte hebben, terwijl de kleine as dier hare grootte met den evengenoemden hoek verandert. Is daar de ring, hoezeer overanderlijk in grootte en gedaante, in zich zelven elliptisch, terwijl hij zich om eene as wentelt, die op zijne vlakte loodregt staat, zoo zal hij nich niettemin onder den vorm van eene ellips blijven vertoonen, maar de groote as dier ellips zal aan eene re- gelmatige afwisseling in grootte onderworpen wezen. De groote as der ellips, waaronder de ring zich vertoont, wordt bepaald door den hoek, dien de uiterste der raak- lijnen met elkander maken, van ons oog naar den buiten- rand van den ring getrokken. Is de ring in zich zel- ven elliptisch en op de bovengemelde wijze in eene om- wentelende beweging, zoo zullen die raaklijnen, bij afwis- eling, door de uiteinden van zijne ware groote as, door die van zijne kleine as en door die van zijne overige mid- dellijnen loopen. In die schijnbare groote as meten wij dus, in dat geval, na eens de groote, dan weder de kleine ware as en meestal eene andere middellijn van den ring, en tusschen de metingen, op verschillende tijden volbragt, zullen zich verschillen openbaren, wier grootst bedrag met het verschil tusschen de ware assen des rings overeen 4 | komt. In het tijdvak, gedurende hetwelk de ring elke (358 ) zijner wentelingen volbragt, moet zijne groote as; zoowel als zijne kleine as, tweemalen den stand van de lijn aannemen, die zich voor ons als zijne groote as vertoont, en die schijnbare groote as moet eene afwisseling in grootte ondergaan, in een tijdperk, tweemalen kleiner dan dat waarin de ring zelf zijn vroegeren stand herneemt, Seccur heeft onderzocht in hoever de stelling, dat de ring van Satarnus eene elliptische gedaante heeft en zich om eene as wentelt, die loodregt op zijne vlakte staat, vermogt zijne metingen omtrent de schijnbare groote as van den buitenrand des rings met elkander in overeen- stemming te brengen. De oudere nenscuer bad den ring van Saturnus eene wenteling in een bepaald tijdvak toege- kend, maar dat tijdvak streed tegen de afwisseling door SECCHI waargenomen. Men kan echter niet veronderstellen dat al de verschillende deelen van den ring in hetzelfde tijdvak hanne wentelingen om de planeet volbrengen, en de omloopstijd van de deelen des rings aan zijnen buiten- rand gelegen, dien srecnt alleen te kennen had, is zon- der twijfel aanmerkelijk onderscheiden van dien der deelen welke den binnenrand des rings innemen. Sgeccm bere- kende den omloopstijd dien een wachter van Saturnus zoude verkrijgen, indien hij zoo ver als de buitenrand des rings van haar middelpunt verwijderd ware, en bevond dat die omloopstijd, met eene kleine wijziging, aan het geheel zij- ner metingen voldeed. Zijne metingen kwamen met el- kander in de gewenschte overeenstemming, als hij aannam dat de buitenrand des rings zich in 14 23m 195, middel- baren zonnetijd, eenmaal om de planeet wentelt en zoo- danig eene elliptische gedaante heeft, dat het verschil zij- ner assen zich ons, bij den middelbaren afstand der pla- neet, onder eenen hoek van 0732 moet vertoonen. De oorspronkelijke metingen van scent, waaraan hij zijne stelling toetste, gaven voor de groote as van den En N nnn . BE ee * {359 } _ buitenrand des rings, herleid tot den middelbaren. afstand 4 2 nee né Job de wel, de runde. . * 5 40˙%851 + 0”,024 41 324 | — 0 449 41 068 | — 0 „193 41 443 — 0 „568 40 „812 | + 0 „063 41 118 | — 0 243 40 „564 | + 0 311 40 412 | + 0 463 40 623 | ＋ 0 252 40 710 | 0 „165 41 ,090 — 0 215 40 483 + 0 392 3 Algemeen midden 4075 Wij den dst de uitkomsten voor de schijn bi groote rings, op verschillende dagen verkregen, meer dan oll / secunde uit elkander loopen en dat hare ver- met het algemeen midden tot eene halve secunde Indien deze verschillen moeten worden toe- alleen aan de fouten der waarnemingen, met werktuig als eee, ee hk! 8 5 1 de n ** — F n dÀ bear ts nen digen À meet werktuigen zijn te ste gelegd. sccu1 heeft de gevonden uitkomsten, naar e stelling, tot cene grootheid herleid, die het gemid- ( 360 j deld bedrag van de schijnbare groote as des rings moet uitdrukken. Hij nam daarbij aan, dat op den 24sten De- cember 1855, te 4 10m sterre-tijd, de ware kleine as des rings met de schijnbare groote as zamenviel, zoodat de laatstgenoemde zich op dat oogenblik onder hare kleinste waarde vertoonde, en in die veronderstelling verkreeg hij de volgende uitkomsten, bij welke aan de vroeger gevon- dene onderlinge verschillen, eene wijziging van niet min- der dan 0”,714 werd toegebragt. 14 — ä — se VERBETERDE 1 ERSCHIL re | nous. | pes mos. r SEF MIDDEN. 1855. 30 Nov... | 2,30 41%105 — 0”,118 5 Dee. 1,45 41 ,001 | — 0 014 14 3 , 41,313 — 0 386 15•⸗ .….l 8,30 41 ,095 — 0 „108 16 „ . 3,30 41 446 — 0 „169 23 wv 4 40 40 883 + 0,104 24 „ 4 „10 | 40,930 | H 0 „057 27 „ 3,40 40 746 J 0 „241 „ „ öà„ 410 J 40 03 ole 0 084 30 „ 3 „50 40 „870 | + 0 „17 „ „ 4 0 | 41,090 | — 0 0 1856. 9 Jan.. 5,28 40 „763 + 0 224 Algemeen midden 40987. Naar het oordeel van srccnt zijn de overblijvende verschillen tusschen de uitkomsten zijner metingen, nadat zij de verbeteringen hadden ondergaan die zijne stelling medebragt, niet grooter dan het door hem gebezigd werk- tuig liet verwachten, en hij meende daarin eene krachtige terestiging van zijne stelling te vinden. Die meening werd versterkt door de opmerking, dat ook de metingen — (361) un LASSELL zoo groote onderlinge afwijkingen als de zijne verrieden, en inderdaad, indien verschillen, tusschen uitkomsten voor de groote as van den buitenrand des rings van Saturnus verkregen, in het algemeen de stelling van sgeen1 moeten bevestigen, zoude nagenoeg elke reeks van metingen omtrent de planeet Saturnus daartoe het hare bijdragen. Bijna nimmer werd ecue reeks van metingen omtrent de planeet Saturnus in zoo groote uitvoerigheid medegedeeld, dat zij een’ strengen toets der stelling van seecur gedoogt; maar ook de uitkomsten, door verschil- tingen toe te schrijven. Dit zal zich duidelijk verraden in de volgende zamenstelling van de uitkomsten, die men de genoemde groote as heeft verkregen, sedert den tijd waarop PRAUNROPER aan de werktuigen, voor fijne metingen aan den hemel bestemd, zoo groote verbeteringen heeft toegebragt. De uitkomsten zijn natuurlijkerwijze her- 1171 „ leid tot den middelbaren afstand der planeet tot de aarde. W. srnuvr. 1826, 40,10. Ar. Nachr. N°, 97 en 139. BESSEL. 1831. 39 „31. Ar. Nachr. N°. 189 en 275. A , Kon. Beob. Abth. XVI en XVII. ENCKE, _ 1837. 40 „98. Abh. der Berl. Acad. 1888, pag.16. Bessen. _ 1837. 39 „40. Kon. Beob. Abth. XXIII, pag. 88. GALLE. 1838. 40 „90. Abh. der Berl. Acad. 1838. MAIN. 1840. 38 33, Greenwich Observ. 1840. BOND. 1850. 39 „35. couup's Aatr, Journ. Vol. I, pag. 5. g o srRUVE. 1851, 39 „73. Sur les dimensions des anneaur de Saturne, pag. 44 masseur. 1853. 40 „SS. Montil. Not. of the R. Aatr. B « Society. Vol. XIII, pag. 182. con. 1853. 39 „91. Ibid. Vol. XIII, peg. 241. MAIN. 1855. 39 „78. Ibid. Vol. XVI, pag. 35. DE LA nur. 1855. 39 „93. Ibid. Vol. XVI, pag. 43. SECCHI. 1855. 40 „99. Did. Vol. XVI, pag. 52. JACOB. 1856. 40 „50. Jbid. Vol. XVI, pag. 124 Astr. N. N'. 1035. DE LA RUB. 1856. 39 „51. Jbid. Vol. XVI, pag. 155. KAISER. 1856. 39 „51. 1 wuthfis Een blik op de bovenstaande recks van getallen kan het gevoelen billijken, dat de buitenrand des rings van Saturnus, voor ons oog, aan groote veranderingen” onder- worpen is, en moge de aard dier veranderingen zich niet duidelijk in de bovenstaande zamenstelling van einduit- komsten verraden, de verklaring dier veranderingen, door sECCHt gegeven, moet zich althans door hare matuurlijk- heid en ongezochtheid aanbevelen. Is zij juist, zoo kan men haar bovendien eene groote belangrijkheid miet ont- zeggen; want voor de theorie van den ring van Saturnus, die zoo vele groote vernuften heeft bezig gehouden, zoude de ontdekking van zijne elliptische gedaante als een hoogst gewigtig feit beschouwd moeten worden, en die ellipti- sche gedaante zoude ons in staat stellen den ‘omloopstijd, althans van een deel des rings, met een’ hoogen graad van juistheid te bepalen, terwijl geene theoretische of prakti- sche onderzoekingen daaromtrent de gewenschte zekerheid konden geven: Is de verklaring van sraamt d onjuist, 200 zoude zij tot valsche gevolgtrekkingen, in een belangrijk deel der wetenschap, kunnen leiden, en daarom moet men haar de moeite van een beslissend on- derzoek overwaardig achten. Ik heb mij beijverd om dat onderzoek te volbrengen. Zijne eindaitkomst leidde mij tot de overtuiging, dat de verschillen, tusschen de waarden voor de groote as van den buitenrand des rings van Sa- turnus verkregen, uit niets anders dan de fouten der mer N * d — * 6303) ngen zijn voortgevloeid en dat de ring van Saturnus de gedaante niet heeft, die door szecut, om die te verklaren, met schijnbaar zoo gelukkige en werd ter hulpe geroepen. Ongetwijfeld zal het velen moeite kosten, om te geloo- im dat de verschillen tusschen de bovenstaande einduit- dan de fouten der metingen moeten worden toe- Het verschil tusschen de grootste en de kleinste der ira waarden bedraagt niet minder dan 2,66, en alzoo e van het geheel eener grootheid, die toch 40% aan den hemel inneemt, en verwerpt men de uitkomst door main in het jaar 1840 verkregen, dan be- buoudt het grootst verschil toch nog eene waarde van 5 en alzoo van ½ des geheels. Men zoude geene Ee fouten van die grootte verwachten bij metingen, volbragt Al met werktuigen, die ook bestemd zijn voor de bepaling N parallaxen der vaste sterren, welke hoogstens een tiende deelen eener secunde bedragen; maar aan de omtrent de grootte der planeten zijn buitenge- A wone mdeijelijkheden verbonden, die zich bij geen dier ___ligehamen zoo zeer als bij de planeet Saturnus doen ge- 1 PP 5 5 * — ie: En 7 A if N ES 5 „ 4 . N * ' ne Br 120 . 11 sr a EE voelen. Vestigt men zijne aandacht op de overige metin- . gen, die de grootte der planeten betreffen, zoo bespeurt men ook, dat de verschillen bij Saturnus niet zoo veel grooter dan bij andere planeten zijn, en men zoude ze- kerlijk al tot wonderbaarlijke uitkomsten geraken, indien wen den oorsprong van al die verschillen in de planeten zelve wilde vinden. De verschillen tusschen de bovenge- melde einduitkomsten pleiten ook niet voor de stelling van ___smccur, maar strijden daartegen, omdat zij met den vorm von den ring van Saturnus, door szcent bepaald, vol- 4 onvereenigbaar zijn. Naar de uitkomst, door srceur uit zijne metingen afgeleid, kan de middellijn van den buitenrand des rings vau Saturnus cene verandering on- * 1 ( 364 ) dergaan van niet meer dan omtrent 0,732, terwijl men verschillen van 2/66 of 1”,68 gevonden heeft en alzoo nog verschillen van 1,93 of 0”,95 over houdt, die zich in geen geval uit de stelling van sgceur laten verklaren. De bovenstaande zamenstelling van einduitkomsten, in vereeniging met de metingen vun srccur, laat de waarheid van diens stelling alzoo voor het minst onbeslist, en hare beslissing kan alleenlijk verwacht worden van eene nieuwe en lange reeks van metingen, opzettelijk voor dat doel in het werk gesteld, indien deze in zich zelve de ken- merken eener beslissende naauwkeurigheid mag dragen. Het zal misschien als vermetel en verwaand worden beschouwd, dat ik, in mijn trillend en waggelend celletje, boven de daken van het gebouw der Hoogeschool te Lei- den, met een der kleinste werktuigen die thans voor me- tingen aan den hemel worden aangewend, een geschil heb willen beslissen, dat, naar mijne eigene overtuiging, met de grootste werktuigen van den tegenwoordigen tijd, op de best ingerigte sterrewachten, niet is beslist. geworden. Ik zal die vermetelheid en verwaandheid gereedelijk erken- nen, zoo men het bewijs levert, dat mijne poging ijdel was. Sedert lang heb ik het betreurd, dat onze kennis van de grootte en daarmede van de digtheid der planeten zoo weinig de getuigenis draagt van de tegenwoordige voor- treffelijkheid der sterrekunde, en ik betreurde dit te meer, daar ik meende dat dit niet slechts anders wezen moest, maar ook anders wezen kon. Men zal het mij daarom ook, zoo ik hoop, vergeven, dat ik, hoe gering de hulp- middelen mogen zijn die mij ten dienste staan, eene bij- drage wil trachten te leveren, ter verbetering van een be- langrijk onderdeel der wetenschap, welks onvolkomenheid men toch niet op goede gronden zal kunnen tegenspreken. Men heeft de ligchamen des zonnestelsels veelal met den dradenmikrometer uitgemeten. De dradenmikrometer, zoo — (6305 door rnaunnoesn werd ingerigt en nog aan de beroemde werkplaats, die zijnen naam draagt, vervaardigd wordt, is op zich zelf, naar mijne schatting, een der ul- lervolkomenste werktuigen, die de tegenwoordige sterre- aan te wijzen. Ik acht echter dat werktuig voor het uitmeten van de ligchamen des zonnestelsels on- geschikt, om redenen, die ik reeds bij eene vroegere’ gele- heb medegedeeld *) en ik zoude in mijne weige- ring, om dat werktuig voor het uitmeten van de ligchamen des zonnestelsels aan te weuden, onder alle omstandigheden blijven volharden, wegens mijne overtuiging, dat elke po- ging daartoe tot min of meer verkeerde uitkomsten moet leiden. Het meest geschikt werktuig voor het uitmeten E van de-ligehamen des zonnestelsels is, in mijn oog, de beliometer; maar overwegende dat het Rijk der Nederlan- den voor de verbetering van het observatorium te Leiden, in bet tijdvak van dertig jaren, gedurende hetwelk ik in verschillende betrekkingen aan dat observatorium werkzaam was, netto de som van vijftien-honderd guldens ten beste had, kan ik de hoop niet voeden, dat ik ooit met een werktuig zal mogen arbeiden, welks prijs in tienduizend- tallen van guldens wordt uitgedrukt. Er bestaan vele mi- „met dabbele beelden, die in hun gebruik met den heliometer schijnen overeen te komen, wier prijzen van een paar honderd tot eenige duizende guldens beloopen, en van welke een der allergoedkoopste voor mij niet on- bereikbaar behoefde te blijven. Ongelukkiglijk hebben die mikrometers met dubbele beelden, in het algemeen, niet veel meer dan de bewijzen hunner onbruikbaarheid opge- _ leverd; maar onder de talrijke werktuigen van dien aard is er toch één, van hetwelk ik reeds voor jaren iets goeds verwachtte, namelijk de mikrometer, bedacht door den be- ©) Verslagen en Mededelingen, Deel III, blads, 232. VERS. EN MEDED. AFD. NATUURK. DEEL V. 25 ( 366 roemden koninklijken sterrekundige vun Groot-Brittanje, 6. n. Ainv, die sedert het jaar 1840 op het observatorium te Greenwieh wordt gebruikt en aan wien, na dien tijd, belangrijke verbeteringen zijn toegebragt. Ik meende dat de mikrometer van aAinv, indien hij werkelijk zulke zui- vere beelden vertoont als men reden had te veronderstellen; mits hij op eene doelmatige wijze werd gebruikt, tot zeer naauwkeurige uitkomsten moest leiden. Zijn doelmatig ge- bruik moest, naar mijne meening, de juiste bepaling zijner natuurlijke fouten door den dradenmikrometer insluiten, en daarom moest hij zoodauig worden ingerigt,’ dat hij vóór den dradenmikrometer kon worden aangeschroefd. De Heer siuns te London, die den mikrometer van het observatorium te Greenwich had vervaardigd, heeft zulk een werktuig, voor een geringen prijs, op mijn verzoek, ook aan het observatorium te Leiden geleverd; maar hij heeft niet voldaan aan mijnen: wensch, die ligtelijk vervuld had kannen worden, om den mikrometer zoodanig ingerigt te zien, dat hij zich vóór den dradenmikrometer liet aan- schroeven. Mijne ontevredenheid daarover heeft den Eu- gelschen sterrekundige cranr bevreemd ); maar het on- derzoek dat ik met die inrigting bedoelde, en dat na uiterst moeijelijk is geworden, heeft zich niettemin noodzakelijk betoond, indien men met den mikrometer van Amr geene valsche uitkomsten wil verkrijgen. De Heer MAIN is on- langs ) te voorschijn getreden met de uitkomsten van metingen omtrent de ligehamen des zonnestelsels, gedu- rende veertien jaren aan het observatorium te Greenwielt met den mikrometer van army en onder diens oog volbragt. De uitkomsten dier metingen rusten niet op het door mij bedoeld onderzoek, en het is mij gebleken, 3 reeds ) Monthl. Not. of the R. A. Soc., Vol. XX. pag. 146. 4) Idem Vol, XVI, pag, 139. ki ae „„ fouten moeten lijden, die de on- 8 —— der waarnemingen zeer ver te boven gein, Ik heb met den mikrometer van alnv reeds een ot onderzoekingen en metingen volbragt, die mijn ger vermoeden bevestigen, dat dit werktuig tot uitkom- eene hooge naauwkeurigheid kan leiden, indien anders wordt gebruikt, dan het tot heden is 5 geworden. Ik hoop eerlang een uitvoerig verslag \ 4 die metingen en onderzoekingen te geven, en ontleen P an alleenlijk de metingen, die uitsluitend zijn vol- „om de stelling van seccmr, omtrent den ring van een nieuw onderzoek te onderwerpen. 5 __ Reeds in de maanden Maart en April van dit jaar heb 1 de schijndare groote as van den buitenrand des rings 1 5 us, met den mikrometer van Alx herhaaldelijk Doe luchtsgesteldheid was toen, op den duur, sh volbrengen van zulke metingen hoogst ongunstig, | | metingen zouden veel naauwkeuriger zijn geweest, indien zij onder cene rustige en zuivere lacht volbragt E hadden kannen wórden. Die metingen schenen echter eene * | uitspraak omtrent de stelling van sxccnt toe maar, in weerwil daarvan, heb ik de metingen mijn va en ge de planeet weder uit len was te voorschijn getreden. De luchts- was toen, in het algemeen, nief veel beter dan Ven den 16den November tot den 1Gden De- was het zelfs aänhoudend betrokken; maar bij de meting van den 104 December vertoonde de Pla- us zich, door den mikrometer gezien, zoo rus 8 scherp en em zuiver, dat daarait bleek wat met dat werk- tuig volbragt zoude kunnen worden, indien men zich den tijd gande om de meest gunstige gesteldheden der lucht te wachten. Ik zoude geneigd zijn, om der uitkomst, toen „eene tien malen zoo groote waarde als iedere 2 12 tig, ( 368 ) der overige toe te kennen; maar de eindaitkomst zoude daardoor volstrekt niet veranderd worden, omdat zij met het midden uit alle volkomen overeenstemt. De uitkomsten mijner metingen zijn in de n tabel vereenigd. I nnn SCH. an- | son. on. ag) . a bee FF e eee ee WE 2 2 10 Maart 9,23% 6,573 42%36 39%58 — 0˙%4 „ „ 9 48 6,550 42 21 39 „41 #0 10 25 „ 8 50 6,356 40 „91 39 26 ＋ 0 25 „ „ 9 35 6,384 41 09 39 44 J 0 07 „ „ 10 12 6,386 41 „Il 39 45 / 0 00 26 „7 15 6,409 41 26 39 „67 — 0 „16 „ „ 9 176,424 41 „36 | 39,77 — „ 10 6 | 6407 41 25 39 66 | — 0 15 27 „ 8 32 6,380 41 „07 39 56 | 0 05 „ „ 9 41 6,398 41 „19 39 „% — 0,16 „ „ 10 12 6,409 41 „26 39 „74 — 0 28 28 „ 7 40 6,370 41 , 39 „56 — 0 05 „ „ 8 57 6,322 40 „67 39 „25 | ＋ 0 6 „ 10 0 6.366 40 7 39 53 — 0 02 29 „ 7 20 6.346 40 „84 39 47 | + 945 „ „ 8 40 6,388 41 „2 39 4 — 0, 30 „ 7 20 6,375 41 ,04 39 „73 — 0 22 „ „ 8 40 6.355 40 „90 39 „60 — 0 „0% 381 „17 20 6,335 40 76 39 „53 — 0 0% „ 8 35 6,341 40 „80 | 89 „58 — 0 0% 19 Ape 5 30 | 6,124, 39,35 30 33 | + 0,18 20 7 45 6,141 39 „46 | 39 „50 tid 21 „7 87 6,186 39 „48 39 „88 TZ 0 26 7 50 6,080 39 „0 39 „422 . 0,09 „ „ 9 10 6,003 39 „4 39 „51 ＋ 0 0% 29 8 5 6,092 39 „13 39 ,65 | — 0 „14 31 Oct. 11 15 | 6,797 43 „88 39 „38 ＋ 0 18 5 Nov. 11 37 | 6,845 | 44 21 39 38 | + 0,18 1 „ 1 {360 ) scu. an. — en. As OR. AS DES (MIDDELBARE TIJD | AB DES |De ero, Misos | VERSCHIL El N 2 bees eon 6,595 | 44/54 | 39",29 | + 07,22 1 10 6,921 | 44 „72 390 38 | + 0 18 lr 20 7,011 45 33 39 „0 — 0 II E. 8 15° 728 | 46 „80 39 , — 0,10 „ „I 15 7212 46 „6 30 „51 + 0 00 ale 8 je 7218 46,72 39 „48 + 0 03 4 Dee 7201 | 46,60 | 39 „38. + 0 13 neee f Ann on” Het algemeen midden is: 39”,515. 5 sheer. e 5 A l deze metingen zijn volbragt met de grootste vergroo- JN ung van den mikrometer van arr, terwijl dat werktuig was toegevoegd aan den acht voets kijker uit het optisch instituut te München, Dit de cijfers in de voorlaatste kolom. van boven- gtaande-tabel ziet men dat de metingen te Leiden vol- _ bragt geen spoor verraden van de afwisseling, aan welke, __maar-de stelling van ssccut, de schijnbare groote as des rings von Saturnus moest onderworpen wezen. Die me- tingen verheelen de genoemde afwisseling niet, omdat zij voor de bepaling van eene zoo kleine grootheid te veel uitéén zouden loopen; maar integendeel druischen zij, juist door hare overeenstemming, tegen die afwisseling aan. Dit blijkt ten duidelijkste, wanneer men de waarschijnlijke ſou- ten der metingen, te Rome en te Leiden volbragt, naar de bekende regels berekent. Neemt men aan, dat de af- _ wisseling niet bestaat, zoo vindt men voor de waarschijn- ke fout van elke meting te Rome volbragt 0“, 224. en die waarschijnlijke fout wordt tot op 0,114 verminderd, wanneer men aan de afwisseling eenen loop en cen bedrag (870) toekent, zooals die door sgccmt zijn bepaald geworden. Voor de waarschijnlijke fout van elke mijner vindt men, zonder eenige afwisseling in rekeniug de bren- gen, 0% 097 zoodat deze nog aanmerkelijk beter dan die van Rome met elkander overeenstemmen, padat hare on- derlinge verschillen, door het aanbrengen van ene verbs tering, met niet minder dan 0% 14 verminderd waren. Kon srceH1 de gewijzigde uitkomsten zijner metingen beyredi- gend noemen, terwijl hare waarschijnlijke fouten 0,114 bedragen, des te meer kunnen de ongewij uitkomsten te Leiden verkregen, wier waarschijnlijke fouten niet groo- ter zijn dan 0”,097, als bevredigend worden beschouwd, en er bestaat dan ook volstrekt geene reden, om eene verkla- ring van de verschillen tusschen de laatstgenoemde in de planeet zelve te zoeken. De talrijke metingen, te Leiden volbragt, geven das ook niet de minste aanleiding, om den ring van Saturnus eene elliptische gedaante toe te kennen: De metingen te Rome en te Leiden volbragt voeren tot uitkomsten, die tegen elkander strijden, en het is van be- teekenis, nader te overwegen aan welke zijde de waarheid liggen moet. Bij dat onderzoek moet niet uit het oog worden verloren, dat zoodanig eene afwisseling, als secont bij den ring van Saturnus meende te ontdekken, zich gedurende een’ geruimen tijd ook voor de naauwkeurigste metingen kan verbergen. Indien de buitenrand des rings van Saturnus eene elliptische gedaante heeft en zich in 14u 23m 19s om eene as wentelt, loodregt staande op de vlakte des rings, moet de schijnbare groote as des rings eene afwisseling in grootte ondergaan, die in een tijdperk van 7u 11m 39%,5 is besloten. Het tienvoud van dat tijdperk bedraagt 714 56m 358, en dus, op 3m 285 na, juist drie dagen. Hieruit volgt dat de afwisseling zich ook voor de fijnste metingen verbergen moet, als die vol- bragt worden op hetzelfde uur van den nacht, met tuss ej rern or ‘vonlvodin van deb wijdt: Mien kan de metingen alleenlijk volbrengen, als het voor- _ werp «dat men te meten heeft zich vertoont, en ongeluk- er onder mijne metingén omtrent Saturnus * ook voor, die na tasschenpoozen vun drie dugen of een veelvoud daarvan hebben plaats gehad. Bij verre weg de É meeste bestaan echter geene tusschenpoozen van die grootte, en, voor zoo ver zij bestaan, konden zij weinig schaden, omdat ik mijne metingen, zooveel mogelijk, op verschil lende uren van den avond heb volbragt. Maar ook bij andere tusschenpoozen dan van drie dagen of een veel- . voud van dat tijdvak, zoude, door een zamenloop van B: omstandigheden, de afwisseling zich kunnen verbergen. Drukt men namelijk het door sacent gevonden tijdperk, renn t, dan heeft men: ì r e deten — Gtt 4 50. 3 „„ 10% 0 % rern ene 5 16% 4 4% 558 1 L 20 — 0 6 50 „ 18 215 % th 49,32 30, — 0 10 15 Wah enz. „ Bi elke omwenteling van den ring verkrijgt de schijn bare groote as van zijnen buitenrand twee malen hare tweemalen hare kleinste en viermalen hare mid- delbare waarde. Die as zal, telkens na een vol aantal tijd- hare kleinste waarden overgaan, maar ook, in dezelfde tijd- vi nu eens dat men vele dagen achteren, telkens op het- (372) zelfde uur, den ring van Saturnus had uitgemeten; Prof men den eersten dag de schijnbare groote as juist in hare grootste waarde, dan zal zij, bij de meting van den vol- genden dag, niet ver van hare kleinste waarde verwijderd wezen, Den derden dag bereikt zij dan weder omtrent hare kleinste waarde, en den vierden dag zal zij, met juist- heid, hare grootste waarde herkrijgen. De afwisseling moet zich alzoo ligtelijk verraden, als men dagelijks, op omtrent hetzelfde uur, den ring van Saturnus uitmeet en men, bij de eerste meting, omtrent het oogenblik der grootste of der kleinste waarde van zijne schijnbare as getroffen heeft. Trof men echter, bij de eerste meting, een der tijdstippen; waarop de genoemde groote as hare middelbare waarde aanneemt, zoo zal men, de metingen, weken. achtereen, da- gelijks op hetzelfde uur voortzettende, de groote as tel- kens omtrent in hare gemiddelde waarde vinden, en de metingen zouden verbazend naauwkeurig moeten zijn, om eene afwisseling te kunnen verraden, zooals die uit de stelling van sxccht wordt afgeleid. Mijne metingen heb- ben echter op verschillende uren van den avond plaats gehad. De groote as verkrijgt hare grootste of kleinste waarde, telkens 1u 47m 55s voor en na het tijdstip, waarop zij hare middelbare waarde bereikte. Trof ik haar bij de eene meting in hare middelbare waarde, dan moest ik haar, bij de andere, toch omtrent in hare grootste of kleinste waarde aantreffen, en al mogt de invloed der afwisseling op mijne metingen, door toevallige omstandigheden, aan- merkelijk worden verkleind, zij zoude zich toch moeten openbaren in eenen zamenhang tussehen het bedrag mijner verschillende uitkomsten en de tijdstippen waarop zij ver- kregen zijn. Die zamenhang openbaart zich niet, en de verschillende uren waarop ik mijne metingen heb volbragt verbieden mij te veronderstellen, dat de afwisseling Een in die metingen zoude kunnen verschuilen. F ak (913 ) | — kan worden aangenomen dat wine metin- en. gestadig op tijdstippen hebben plaats gehad, die geheel waren om de afwisseling te verraden, welke de tin van szecut bij den ring van Saturnus schijnen ebben aangewezen, kan de verklaring van bet verschil, N 3 tusschen de uitkomsten door hem en mij verkregen, alleen in de fouten der metingen zelve worden gezocht. De fou- 5 ten der metingen van saceut moeten eene afwisseling heb- ben doen veronderstellen die niet bestaat, of de fouten mijner metingen moeten eene werkelijk bestaande afwisse- ling verbergen. Eene lange reeks van uitkomsten, die goed met elkander overeenstemmen, verdient zekerlijk meer ver- trouwen dan eene korte reeks van uitkomsten, die aanmer- Felök uit elkander loopen, en daarom zal naauwelijks be- __twijfeld kunnen worden, dat de waarheid aan mijne zijde 4 ligt. Het is zekerlijk eene merkwaardige bijzonderheid, dat srccut, door eene regelmatige afwisseling aan te ne- men, de ‘waarschijnlijke fouten zijner metingen van 0%224 tot 0,114 kon verminderen, en stonden zijne metingen _ alléén, zoo zoude men dit bezwaarlijk aan het loutere toe- val kunnen toeschrijven. Een onvergelijkelijk grooter toe- vol zoude echter moeten plaats hebben, indien mijne me- tingen, die driemalen zoo talrijk als die van szecut zijn, alleen door een’ regelmatigen gang van zeer groote toe- vallige fouten, cene waarschijnlijke fout van slechts 0,097 hadden verkregen. Ik zoude dan, bij elke van mijn vijf- en-dertigtal metingen, cene fout moeten hebben begaan, in eenen veranderlijken, maar telkens bepaalden zin, en tel- kens juist zoo groot, als de vrij aanzienlijke verbetering, die uit de stelling van ssccut zoude voortvloeijen. Daar zulk een wonderbaarlijk toeval volstrekt niet kan worden À aangenomen, kan men ook niet veronderstellen dat het de waarschijnlijke fout, die uit mijne metingen voortvloeit, tot e hersenschim zoude hobben gemaakt, en hoezeer ik (374 ) gaarne erken, dat de zonderlinge loop van de fouten u ner metingen bij uitstek geschikt was om srcour te mise leiden, meen ik op stelligen toon te kunnen beweren, dat zijne vermeende ontdekking alleen op de fouten zijner metingen rust, en dat ook hij geene afwisseling bij den ring van Saturnus zoude hebben bespeurd, indien hij zijne metingen een’ veel hoogeren graad van naauwkeurigheid had gegeven. Bij de beoordeeling der stelling van seccur-mag eene reeks van metingen, door nessen volbragt, die in naauw- keurigheid en uitgebreidheid alle andere overtreft, niet worden voorbijgezien. Bxssxi heeft deze metingen in de Königsb. Beob. Abth, XVI en XVII en in de Astronv Nachr. N° 189 en 275 bekend gemaakt. Ongelukkiglijk heeft pesser. de uren van den dag niet vermeld, waarop hij zijne metingen heeft volbragt, in welk geval zij, voor ons onderzoek, volkomen beslissend zouden wezen. Ook nu echter kunnen zij veel bijdragen om de gegrondheid van mijne uitspraak te bevestigen. In de onderstaande e vindt men de metingen van Bessen vereenigd, die op de schijnbare groote as van den buitenrand des rings be- trekking hebben, en reeds tot den middelbaren nee der rn tot de aarde zijn herleid. n aba n ted | „ alle verschi GROOTE b N AS DES RINGS. wer bees. * „hj Hr a alur) u men 1829. 11 December | 38% 40 AD et 1 39 „32 grt ne 1830. 12 Januarij 38 „93 hd ik ene adden 30 d / zeis gep: 25 „ 39 47 ＋ Old 1 ” 39 „04 + 0 27 26 * 39 57 a erris. rn „ Ml. mld, ' 25 ter 8 oe © 8 Di 2285 ke =d S SSS — — 2 en | D — * nnn 8 FA antr te 8 2 8 — Te 2 S 61A 888 — — en 7 2 — 4 11 8 7 N 2 + S 8 2 ee pag ＋ 0 „1% De . 710809 60 5 | ‚29 iu da vert 1548», ren * J TTA, 1 » am t 21 ea n sh 39 „45 lib TE 0 ‚id er ij se ul. 3 8 Met algemeen midden. van al deze uitkomsten is 39,3 11 ( 376 ) en voor de waarschijnlijke fout van elke uitkomst vindt men 0, 137. Eenige der verschillen met het algemeen midden zijn grooter dan men bij metingen met den heliometer zoude verwachten, maar door die verschillen wordt toch volstrekt geene afwisseling aangewezen, zooals die naar de stelling van sxecnt zoude moeten bestaan. Zoo dikwijls als ses- SEL, meer dan eenmaal op dienzelfden dag, metingen vol- bragt, verkreeg hij, of volkomen of op zeer weinig na, dezelfde uitkomsten, hetgeen bepaaldelijk tegen de afwis- seling strijdt. Neemt men aan dat pesser, bij kort op elkander volgende dagen, zijne metingen op omtrent het- zelfde uur volbragt, dan moest hij, telkens na tijdverloo- pen van drie, zes of negen dagen, dezelfde uitkomst ver- krijgen. Overeenstemmingen in zijne uitkomsten, na zulke tijdvakken, bewijzen niets, omdat zij zoowel zonder als met de afwisseling moeten bestaan; maar veelal hadden de grootste verschillen juist na zulke tijdvakken plaats, het- geen met de afwisseling onvereenigbaar is. Men ziet dit in de uitkomsten van den I2den en 21sten Jan. 1830, van den 6den en 9den Febr. 1830, van den 6Gden en 15den Febr. 1830, van den 10den en 16den Maart 1830, van den 1sten en 10den April 1831 enz. Volbragt BesseL zijne metingen, ook bij kort op elkander volgende dagen, op aanmerkelijk verschillende uren van den nacht, dan kon hij, weder niet zonder een wonderbaarlijk toeval, zulke overeenstemmingen hebben verkregen, als die waarvan b. v. zijne metingen van de maanden Maart en April 1830 getuigen. De waarschijnlijke fout van elke der metingen van BESSEL (0% 137) is vrij aanzienlijk, maar niet merk- baar grooter dan die van elke zijner metingen voor de be- paling van de aequatoriale middellijn der planeet Jupiter, voor welke ik 0”,132 heb gevonden. Wil men dus, uit het bedrag van bovengemelde waarschijnlijke fout, afleiden 8 * (377 ) dat zij eene afwisseling, die buiten de metingen ligt, moet insluiten, dau moet men ook zulk ecne afwisseling bij de sequatoriale middellijn van Jupiter veronderstellen, en daartoe zal men zich toch niet geneigd betoonen. Het is zekerlijk een merkwaardig verschijnsel, dat mijne metingen met den mikrometer van Army zich naauwkeuriger betoonen dan de metingen met den heliometer van BESSEL ; maar wil men dat verschijnsel, in weerwil van al het bo- ven gezegde, hieruit verklaren, dat, door toevallige omstan- digheden, zich eene afwisseling in mijne metingen verborg, wier invloed bij de metingen van messe zeer merkbaar was, zoo kan men weder door de planeet Jupiter worden teregt gewezen. Ik heb twee, van elkander volstrekt on- afhankelijke, reeksen van metingen omtrent de aequato- riale middellijn van de planeet Jupiter, met den mikro- meter van Air, volbragt, die bijna volkomen tot dezelfde uitkomst leiden. Bij de eene reeks vond ik de waar- fout van elke mijner metingen 0',071; bij de 0,066. Hier is het verschil dus nog grooter ‚den ring van Saturnus, en dit verbiedt zijne ver- in eene veranderlijkheid der hemellichten, ver- „met een wonderbaarlijk toeval, te zoeken. kan hiermede mijn voorgenomen onderzoek als ten einde gebragt beschouwen, maar ik vermeen mij toch nog eene opmerking te moeten veroorlooven, waartoe het van zelf aanleiding geeft. Srecut heeft het gemiddeld bedrag van de groote as des rings van Saturnus op 40,99 be- paald en passer heeft, voor dat bedrag, 39,31 gevonden. Verschillen van niet veel mindere grootte bestaan ook bij andere bepalingen van dat bedrag, al zijn zij met werk- tuigen van denzelfden aard verkregen. Zoo verkregen BOND en o. STRUVE, in 1850 en 1851, die bij hunne reu- zenkijkers, even als srccui, dradenmikrometers gebruikten, 80”,35 en 39,73, Bijaldien die verschillen uit veran- 11 En (378 ) deringen bij Saturnus zelven ontstonden, hadden deze zieh althans in de lange reeks van metingen door Basset vol- bragt moeten verraden en zij kunnen dus alleen wan de fouten der metingen worden toegeschreven. Verschillen van denzelfden aard hebben mij in groote verlegenheid gebragt, toen ik, in het tweede deel van mijn werk de Sterrenhemel, de meest naauwkeurige uitkomsten, voor de afmetingen der ligchamen. des zonnestelsels verkregen, vermelden moest. Waar metingen voorhanden waren, door BESSEL met den heliometer volbragt, heb ik die steeds de voorkeur boven andere gegeven, omdat zij mij verre weg het meeste vertrouwen inboezemden. Dat vertrouwen stounde niet alleen op de in het oog loopende zorgvul- digheid, met welke pessru zijne metingen heeft volbrugt, maar ook op het gering bedrag van de toevallige fouten zijner metingen, en het allermeest op het bewijs, bij drie onderscheidene gelegenheilen gegeven, dat de standvastige ſouten bij metingen, omtrent ligehamen des zonnestelsel; met den heliometer te Koningsbergen, nagenoeg onmerk= baar zijn. Zulk een bewijs is, omtrent metingen, met den dradenmikrometer volbragt, nimmer gegeven, en ik geloof dat ook alleen een bewijs van het tegendeel “mogelijk zoude wezen. Omdat de metingen te Koningsbergen, de planeten Mercurius, Venus en Mars betreffende, vrij wu- ren van standvastige fouten’ van eenige beteekenis, heeft men redenen om hetzelfde te veronderstellen met betrek- king tot de uitkomst, aldaar voor de middellijn van den ring van Saturnus verkregen. Ik geloof daarom dat de waarde van 39,31, door Besser, voor de schijnbare groote as des rings, bij den middelbaren afstand, gevonden, slechts weinige tiende deelen eener secunde van de waarheid kan verschillen en dat alle uitkomsten, die aanmerkelijk van deze waarde afwijken, verworpen’ moeten worden. De eind- uitkomst mijner metingen, 39,51, verschilt slechts twee (379 ) tiende deelen. eener secunde met die der metingen van _BESSEL. Dat verschil is zeer klein, in vergelijking van de verschillen, die tusschen andere uitkomsten voor dezelfde grootheid bestaau, en klein genoeg om zich uit de toe- ge fouten der metingen te laten verklaren. De tijd len zal kunnen leeren, of het gedeeltelijk ook zijnen grond in standvastige fouten hebben kan, die wiet dan zeer klein kunnen wezen, hetzij zij aan nessen, hetzij zij aan mij liggen, en zekerlijk zal er nog veel moeten gebeuren, eer een verschil van een zoo klein bedrag, met zekerheid aan eene verandering in de planeet zelve zal kunnen wor- den toegeschreven. Bij den mikrometer van Amr is het uiterst moeijelijk, met de gewenschte naauwkeurigheid, de ___waarde der schroefomgangen te bepalen, en dit te meer, duaar die waarde, gelijk het mij gebleken is, zich aanmer- kelijk verandert, met het bedrag der kleine grootheid, die men te meten heeft. Ik heb mij daarvoor reeds veel __moeite getroost en ik zal mij daarvoor nog meer moeite getroosten; maar ik geloof niet dat toekomstige onderzoe- __kingen zoodanig eene wijziging aan mijne reeds verkregene uitkomst zullen kunnen toebrengen, dat zij volkomen met die van sesseL zamenvalt. Wij zijn hier echter ongetwij- feld op een’ goeden weg, indien wij ons, met redenen, over een verschil van twee tiende deelen eener seeunde kun- nen verontrusten. 9 Ik heb getwijfeld of ik het 3 in deze bladzij- dem vermeld, bekend moest maken of verzwijgen. Het is weder eene van die bijdragen, waaruit blijkt dat men, op een slecht observatorium, met geringe hulpmiddelen, iets voor de sterrekunde kan verrigten, en ik loop daarom ___gevaar, dat het andermaal zal worden misbruikt, om ons vaderland eene betamelijke sterrewacht te onthouden. Ik meende echter ten laatste, dat ik mij door geene drangre- denen tot eene schijnbare werkeloosheid moest laten doe- ( 380 ) men. Als men het lot van andere natuurwetenschappen, in ons vaderland, bij dat der sterrekunde vergelijkt, moet men gelooven, dat haar, bij ons, een zedenverpestend be- ginsel wordt toegeschreven, welks verderfelijke invloed, door hare verdrukking, moet worden te keer gegaan. Ons vaderland heeft echter over dat zedenverpestend begin- sel niet te klagen, en ik erken, met levendige dank- baarheid, dat vele mijner landgenooten die verdrukking betreuren. Ik heb dertig jaren van mijn leven, aan de Leidsche Hoogeschool, in een ellendig behelpen doorge- bragt, en ik ben daarin genoeg geoefend, niet slechts om het langer te kunnen verdragen, maar zelfs om er eenig behagen in te scheppen. Ik neem echter niets terug van hetgeen ik, bij vroegere gelegenheden, als noodzakelijk voor de bestendiging van den bloei der sterrekunde in ons vaderland heb voorgesteld. Moge ik, in taaiheid, de polypen evenaren, die het binnenste buiten gekeerd kun- nen worden zonder dat zij sterven; moge ik, instinctma- tig, naar de hemellichten worden gedreven, al komt hunne ontmoeting mij telkens duur te staan, dit bewijst nog niet dat de natuur alle beoefenaars der sterrekunde met zulk eene taaiheid en met dat instinct moet hebben toegerust. Ons vaderland bezit geen’ zetel der sterrekunde, die op het beginsel rust, dat sterrekundigen geene lastdieren, maar ook niet meer dan menschen zijn. Moge de vesti- ging van zulk eenen zetel, waarover nu sedert meer dan eene halve eeuw is beraadslaagd, niet worden den, totdat, bij hen, die voor de sterrekunde veel beloven, het laatste vonkje van lust en moed un zal zijn uitgedoofd. 1% ab. d. 24 Dee. 1856. | ee ) bur BEPALING . fr — N er M .es er vorbau DER PLANEET PROSERPINA, , ee! er DE GEZAMENLIJKE WAARNEMINGEN, or HAAR VOLBRAGT HIJ DE BERSTE DRIE VERSCHIJNINGEN, e ——— DER STORINGEN DOOR JUPITER EN SATURNUS. 10 ame „nset.! abs se ront 8 6 ne ,, I. 4. C. OUDEMANS. Ji Bt nn” 9 III Deel deser Verslagen en Modein, blz. 3: is een verslag van mij opgenomen over eene der loopbaan van Proserpina, rustende op de ingen, bij de eerste en tweede verschijning op haar „ De uitkomst dier bepaling was het stel elemen- 5 „ bla. 424, dat, blijkens de op dezelfde blz. gegevene En g aan de normaalplaatsen, tamelijk wel aan de beide k eerste verschijningen voldeed. Ik voegde er nogtans bij, bis. 422), dat ik, daar de oplossing nog onbepaald geble- ven was, de mogelijkheid verwachtte, dat de voor de derde verschijning berekende ephemeride, vrij sterk van de waar- heid zou afwijken. Toen Proserpina weder waargenomen werd, bleek het, dat de bedoelde ephemeride de regte klim- mingen bijna vijf en de declinaties bijna ééne minuut te groot had aangegeven. Voor en aleer ik dus uit de waar- der derde verschijning normaalpaatsen afleidde, een door de waarschijnlijkheidsrekening de loopbaan zocht, f rr verschijningen voldeed, berekende ik eerst het volgende VERL. EN MEDED. AFD. NATUURK, DERL V. 26 (382 ) stel elementen, dat slechts ten naasten bij dit vereischte bezat : Stel elementen VIa. Epoche: 1854 Junij 11,0 M. J. Berlijn. Middelb, Anomalie: M == 351° 8'56",33, Lengte v. h. Perihelium: 1 = 236 21 22 „ 4, . Lengte v. d. kl. knoop: Q — 45 55 6 27, 1853,0 Helling: 1 3 85 46,95, „ Excentriciteitshoek: - 5 0 37 „54, Middelb. dag. beweging: 4ʒ 819,76425 en toetste dit nu, ter vorming der normaalplaatsen, aan al de ter mijner kennis gekomene waarnemingen der tweede en derde verschijning. Hiertoe was het blijkbaar onnoo- dig, op nieuws uitgebreide ephemeriden te berekenen; het was voldoende, voor de tijdvakken 22 Julij — 8 Oct. 1854 en 8 Nov. 1855 — 3 Jan. 1856 de geocentrische plaats slechts van acht tot acht dagen dagen te berekenen, ten einde de verschillen van de ephemeride, uit de elementen VI afgeleid, met die, welke de stellen II en V hadden opgeleverd, van acht tot acht dagen, en door interpolatie van dag tot dag te verkrijgen. Deze bewerking nu gaf: Eph. VI — Epb. II. 1854 R. O. Decl. lat Jalij 19,3 — 1 28% —.0 56% U 27,5 — 134,05 — 0 59 %0t er Aug. 45 — 1 539 % % — Aerde hadden 19,5 — 1 43, — 1 ee ec 20% — 147 l — 1 VO 28,8 — 1 48 2 1 VD 8 Sept. 5,3 F— 1 40 & M PEP ee 18,8 — 1 4% S 21,5 — 1 43 „ — 0% JB TW0D 2% — 1 4 r 6s Oct. 7,5 — 1 37 8 — 0 82 44 — — dS tel bs oort pij han: rappe * den, on j 8.5 — 4˙ 27˙, 88 0 401 1680 — 4.36 5 . r be + 245 — 4 39, — 0 49, 2 E 7 2,5 — 438,65 — 0 53 7 . 105 — 4.342. er 0 57% MG 4 mek: — 4 26, * — 0 59 DD en on be . 10 45. — 1 1,3 ey ana 40 9. 02 uns 35 — 5 2 e kik nog het — n bel, op blz. 419, Jolie zen voor de thin te Leiden volbragte 3 1 na dien — serene eee ö — 2 Nachrichten, N°. 993 bekend gemaakt. De 5 der vergelijkingsterren A, i en k, die ik van 11 Sept. tot 1 October gebruikt heb, zijn mij vaauwkeariger V 5 geworden, daar de heer ahartannng de goedheid f den meridiaancirkel te Bonn te bepalen. De 7 ron. Nacfir. gegeven plaatsen der planeet onder- _ gaan daardoor de volgende veranderingen: daa} 002 Gebruikte tur T°. „ k 466% 5 er B. 0. er Deel. Ka vpk sen oh vats, OE 4 1/57 1 Aa nns 4110 dd n — 1 „75 daard ve * 44,7 „ 0 1 Oet 4 16% 0,0 387 Even zoo ondergaan de bye maf van den heer benoten, te Washington (A. N. N“. 924), ten * ene demissvde bepaling; door Proſ. — jn (384 ) door hem gebruikte vergelijkingsterren c, d en de na- volgende correcties: 1854 Ster R. O. Decl. 12 Sept. c — 05,05 == — 0% — 2% 29, 30 „ d — 0 0 - — 15 2 5,2 7, 8 Oct. 4 0 % — 4 0% 43 4˙. De ster d is den 20 ten Sept. ook te Berlijn voor de waarneming van Proserpina gebruikt. De door ARGELAN- DER gevondene plaats der ster aannemende, ond die waarneming eene correctie van — 0“ 1 in K. 0. en + 2% 1 in Decl. 5° Bij de herleiding der sterreplaatsen, i in N° 993 der Astron. Nachr. opgegeven, had ik de praecessie-constante van o. STRUVE gebruikt. Daar de overige waarnemers steeds de praecessie naar prssEL uit de Tabulae Regiomon- tanae gebruiken, die zich volgens latere onderzoekingen, als naauwkenriger dan die van o. struvg heeft doen ken- nen, heb ik, deze liever aanwendende, gevonden, dat de volgende correcties aan de regte opklimmingen mijer waarnemingen moeten toegevoegd worden : | Julij 25, 28 ai of 7, Aug. 18, 26, 30, 31 Sept. 1, 2 — 0 „5. 6°. Eindelijk heeft de heer Luruzu te Bilk mij nog de twee onderstaande waarnemingen medegedeeld, welke insge- lijks op sterreplaatsen rusten, die met den Meridiaaneirkel te Bonn zijn bepaald. nb neey 1854 M. T. Bilk Sch. R. O. Sch. Decl. Aug. 26 13 14 8°,0 34418“ 0%5 — 12°27' 32,6 30 14 2 22,2 343 25 32,2 — 12 47 1,1 Op deze omstandigheden behoorlijk lettende, verkreeg ik de volgende vergelijking met de elementen, waarbij voor de vierde normaalplaats der tweede verschijning alleen waarnemingen gebruikt zijn, voor welker vergelijkingster- ren de bepalingen van ARGELANDER aanwezig waren, terwijl FParanerin , 4 ααππ e hal R „ * DAN N e e e e eee e ARD e ee 11 — S A eee eee eee en * ο n A re rt OR * 1 le E V5 dienen Eee Els 1 e (+11”,65) + 2,6 2 in hetzelfde tijdvak vallen, maar zoowel on- pg als van de andere waarnemingen sterk afwijken, (385) andere waarnemingen, van Hamburg en Krems- Reer 3 5 5 * Leiden 11111411 ID: S - - 0 S KAI Seed 17110 —. — 2 a 2 2 * 0 * — en JE Sn NA 14 e . — — * — ms, — ms n = A — 8 e e +k — hed — — S — - DRO in RO BENENNEESE © er er * —2 7 77 Ses te te en oo ern . me 4 ITT di Sa ESE eK 84322 * © EE r he a ib beg enge EN (6387) ene vinden i de ondendande sormalvechil 1853,0. mippeLn. R. O. MIDDELB. DECL. 1853, 0. — 1 „90 ＋ 0 „75 + 2 558 — 58 348°10' 56",66 344 43 7 51 342 6 49 „89 338 13 26 „09 —10°44’ 23"',71 —12 17 43 32 —13 14 14 „27 —14 17 51 43 — tot de verbeteri ng der elementen VI over te gaan, herhaalde ik daarmede een gedeelte der reeds met bet stel II en V volbragte storingsberekeningen ; doch vond C dat de daarmede verkregene uitkomsten geheel de vereischte naauwkeurigheid bezaten. Alleen vond ik eene kleine reken- __foat in de storingen der abscis X door Jupiter (zie p. 417). ee deze zijn als volgt: bind 15 + 1205 wake 24 1609 ne April 5 2207 b %% % 15 3174 eenheden Jen 24 4720 % der zevende bob oan 3 7043 | decimaal. September 12 10290 Oetober 22 14529 December 1 . 10784 Hierdoor vinden wij de onderstaande correctiën: 1 — Meen zi ar be Ta be NORMAAL VERSCHILLEN. 1 _ | Je ene. * re 8 da .d. da 47 BEE 774 1 „ 0 % 0% | — 955 22 2[＋24ʃ (Ass) De getallen, die op den overgang tot een stel elementen eener voor 12 September 1854 osculerende loopbaan be- trekking hebben (blz. 426), worden nu na dese verande- ring, voor het stel VI, aldus: De Logarithmen der ongestoorde coördinaten en out- bondene snelheden van Proserpina: Log. (X Oos.) M Leg. (Y)=9,8572429—); Log, ( Jm bo-) Log. (X,)=7,6147306(+); Log. (Y1)=74,9373583(+); Log. n | De Logarithmen der storingen: L je ect): Log. = 7,46253(—); Lend je: ‚reso —) | Log. (xi) 4,96946/+): Log. d. V1) = 5,10094(—); Log 7,10487—) Vit deze gegevens verkreeg ik het onderstaande erk” os- culerende elementen: Stel Elementen VI, Epoche: 1854 Sept. 12,0 M. T. zat 0 Sub Middelb. Anomalie M == 96˙% 1“ 52/%6 7 Lengte van het Perih. * = 235 40 12 „84 Middelb. „ „den kl. Knoop E= 45 51 31 aje, Helling i= 3 35 38 ,93) 1853,0 Excentriciteitshoek p= 5 2 30 „00 Middelb. dagel. bew. 4 820 „10400 De ephemeride, met dit stel elementen berekend, gaf de reeds boven opgegevene verschillen met die, welke stel V opgeleverd had; de vergelijking met de emee stond nu aldus: 792 Nac | CORRECTIS DEE mam 1855. DER WAARNEMING. be b. e bak ne Nov. 8,5 Berlin. — 9,35 ＋ 3“ 8,5 Leiden. — 1 „85 ＋ 6 10,5 Berlin. — 8,0 ＋ 5 9 13,5 ! Berlijn .…. — 14,85 | + cn 20,5 Berlijn . els — 0 35 — 3 „5 3 21,5 Berlin — 6,05 | + 9 „5 * — — aan 2a Nel & Ed RSS towers 2 g Dittert: +++ aRraenrsartaarane 8 2 Ker S ene Ae © men 117＋ un besoot no, de waarschijnlijke correctie te bereke (890 ) nen, die de elementen van stel VI moesten ondergaan, om de normaalplaatsen zoo goed mogelijk voor te stellen. De ten dien einde afgeleide differentiaal-vergelijkingen waren: Voor de Regte Opklimmingen. q N mt fl — 9355 Òp +1, rood lan d . Ar di 40e dN 400600 di 2.6 — 18880 — % sie: —1 1 %% e es 155 — 1693 4% ‚09565 , 2 +00353 0 00 —0.80 = — 45,77 +1,2050 06s 1,0% 0,0263 0e 5,18 = + 598, 71,300 72,628 7142 70090 +0,6064 0,42 = + 636,8 1,0 2,805 — +1,448 40% H0,6067 —0,38 = 1854) ＋ 635,0 +1,4154 <+2817 +1,457 400135 0,75 = + 591,8 +1,3369 _+2,661 +1,377 +0,0147 Tae +1120,5 71272 0,729 +1,448 700% 00% 6,1 = 18554 119,3 1,2612 —0,½ 40 +1,488 40,0148 0,1814 44,18 = +1071,8 > 1,1967 —0% 0 — +114 er 0,1688 718 = or de Deine 971 ＋ 404 0, 7809 Loss —0,660 0,034 ＋ % =0,7495 +0,500 —0,653 * e 1853} + 29,8 —0,6803 70,411 —0,573 +0, ＋ 14,4 - —0,5619 - +0,248 —,0%7 1 ö, 4021 + 276, +0,6193 1,244 470,62 —000266 — 51% 1,54 ＋ 279, 0,646 1,2818 70,655 Tl, +1,85 + 271,0, +0,626 41,2485 +0,639 Die —1,3280 —0,81 + 24% 70,5621 +114 +0,576 — —0,0481 IMI —2,64 +1 70, 216 —0, 0 +0,248 00859 … 14 —2,35 — 1855 ab T0, 2624 —0,173 0,309 Tad —.— —1.77 ＋ 267,2 ＋0, 2919 —0, 200 ＋ 0,344 —0,0791 De methode der kleinste kwadraten e vergelijkin- gn: he vi 8540 werd 2 coëfficiënt der laatste onbe- A OA 14 Au beproefde eerst. weg tee tinste kwa- drafen te ontgaan, door uit de vergelij klimmingen en de Declinaties van elke verschijning 2 den, bet midden te nemen, en de zes > komende vergelijkingen op te B rl (391 ) kende 260 klein, dat ik mij genoodzaakt ag ene onbe- . waarvoor ik In koos, daar h. e zgn milk, dan pn eee 9 ul, vj As d a 1,8960 4 * dee eee i deer e e, eee een 60 eee vergelijkingen voldeed, n ig oorspronkelijke. De r ſouten waren 1854 * 1855 —ñ —-— Tine Er FN WRS, e Car, 6, , 4230; 227, 2, +21; Deel 200}; © „+28 ; 12 , —_8 ‚mls 6; 525 112. brithmetisch midden, uit de overblijvende fouten, tot elk e, zou juist = O hebben behooren, te zijn, doch van slechts vier decimalen liet, bij het afleiden der ter- 55 en àl in tat factor hadden, de eenheden der schunden reden van het mislukken dezer oplossing lag blijkbaat aarin, en dat de fouten, in de laatste termen der opgeloste zeer vergroot op de gevondene waarden der oubeken- — li 0 hof tt dat de correctie der helling, òá ode det kleinste kw zijdens wel woe di elementen dat aan al de normaalplaatsen 200 goed moge · (392) uit den aard der zaak, het onzekerst bepaald was. De uit- komst dezer oplossing was: o == — 0/,005486 — 0,0003523 Jun, òM= + 1,05 — 0,8640 on, % = r 0,39 — 0,00317 on „ (A) oN = — 22 0 — 0,01888 on, di = + 0,665 — 0,0003763 Ju. n el 14 De substitntie dezer waarden in de 22 oorspronkelijke vergelijkingen gaf de volgende overblijvende fouten: - - R. O. Decl. W — 168 70,0062 on, — 1.03.0044 ou, 1853/— 0,04 0,0008 on, + 1,65—0,0136 du, + 0%55—0, 0038 Ar, + 0 ,31—0,0022 dn, | | — 1.58 70,0012 dn, — 4,2 70,0074 on, — 0.27 0,0036 du, 4 0,91—0,0023 du, — 1,18—0,0004 dn, ＋ 1,37—0,0005 on, 1854/ — 0 ,074-0,0012 on, — 1,16 0,0008 du, ＋ 1,870,0050 du, — 2% 0,0028 dn, — 0,94 70,000 du. — 0,54—0,0004 dn, made | 4000001, In. / ＋ 0,65 0,0042 dn. 18550 — 1,470, 0003 dn, + 1,77+0,0045 du, Pua Aten waarvan de som der tweede magten 1 of don 54,70 — 0,1286 Ju + 0,000 404 ae q een minimum, 44,46, wordt, door DI = + 108 aan te nemen, In de berekening is dn — + 153“, 7 2 7 5 nomen, welke waarde even goed voldoet als de v daar zij de som van de tweede magten der feilen her- leidt, dat slechts 0,01 meer is dan mager Wij hebben dus: 2 (6393) l eee In En me 1,0591 vin ki eran: 00 131 75 , 99 nan 010 „ Imar a ANU = — 25 „60 * —＋ 81 EEN 7 In = + 153,70 J ga hier voor 11 Junij 1853. Telt men er 458 du op, dan vindt men voor 12 September 1854 én — Ag. 05. Het nieuwe stel elementen wordt dus: VI. Vn, 8 Juni 11,0 1854 Sept. 12,0 | 6 44,58 95° 59’ 13%62 | 1 8 36 „10 235 42 46,4 Middelb. N 45 54 40 „7 45 51 5,67 Aeq. geer 35 47 56 83 35 39 54) 1853,0, 8 0 37 44 5 2 29 „90 5819 „70464 820 „04439 5 aan de elf normaalplaatsen, de onderstaande rliet, waarbij ook die fouten gevoegd zijn, die 125 van òn = + 153”,7 in de boven aange- 77 uitde (B) verkregen zijn. BEND HITI > b NEF TTE abasdsvd Ir Ae Cond / ‚Ad 3 A b w0v| savant ee e, e r — Jobs. | DRS, | REKEXD.) DEN, | REKEND. K 000 r Nerz n Es Et . — eee 717 . BS — BA DAT , bn Kor 2 712717 121722 1722 EAA 1 fi (394) Som van de seen de der feilen : gevonden: 42,57 berekend: 44,52 Waarschijnlijke fout van elke normaalplaats: + 1,10, Het resultaat onzet berekening is dus het stel VIT. Ik heb nu eene ephemeride voor de volgende verschijning be- rekend, met inachtneming van de storingen door Jupiter en Saturnus, Hierbij gebruikte ik het stel elementen VII., dat voor hetzelfde tijdstip osculerend is, als stel Vs, (Verslagen en Mededeelingen, III. bla. 426), re de storingen voor de derde verschijning (t. a. pe, bla. 427) be rekend zijn, De nieuw gevondene waarden der stori zijn dus slechts een vervolg op de vorige. Ik merk n aan, dat ik ditmaal de berekening zoo ingerigt heb, 25 de waarden der storingen geheel naauvkeurig waren, wil zeggen, dat er de tweede en hoogere magten en dukten der massga's van Jupiter en Saturnus bij aj ning gebragt waren. Hiertoe sloeg ik den volgenden w w in. Eerst berekende ik den eersten term der storin den (die, zoo als bekend is, niets anders is dan “zoo- genoemde storende kracht), voor Jupiter en Sat af; derlijk, doch gebruikte daarbij reeds de . plaats der planeet, die telkens reeds door de gedane berekeningen met groote naauwkeurigheid bekend was. Voorts berekende ik den tweeden term der storingswaarden, voor beide pla- neten afzonderlijk, eerst voorloopig, volgens de oorspron- kelijk door gnckr gegevene rekenwijze 4. N. Nö. 791; ter- wijl ik daarna den tweeden term der gezamenlijke werking der beide planeten, met alle naauwkeurigheid ‘berekende, volgens het later door Encke gegevene bijvoegsel, N. N° 814 en Astron. Jahrbuch 1858, gebruik . van de aldaar medegedeelde hulptafel. * Lie hier de gevondene storingen, namelijk da verande- ringen van de drie regthoekige coördinaten der planeet — — (395 ) wet betrekking tot den middelbaren aequator en het mid- —— — van den aanvang van het jaar st | K 7670 — 4 2 0 wel EN U A TAN Lenos. i 5 ORDE 7 len Jch 7 rak — 9053 en +8 | — 3654 | + 11 +1 pe ed tide IES —1 N * — 6074 1 AE Ai —21812 79 9 Fo 898643 L 867 + 4 28327 1% 471 [118860 | + „ 6 8120 Idi ies 1413 “ 632 + 7 1 41855 | +20 | —16925 | + 61 +11 —414ʃ1 +29 [15875 41 +14 46127 44 +38 | —22127 , +1256 | +20 30134 | +3230 | +51 | —24390 | +1503 | +26 53066 3669 64 | —26180 174 | +33 —54598 406 +78 | —27320 | +1958 | +40 ij ij En eindelijk: werd de onderstaande epliemeride afgeleid, waardoor het vinden der planeet bij de aanstaande ver- _ schijning geamkbelijk zal zijn. 4 en. vbet. Toy. r | Log. A E Met U 114428 + soep 1% 0.08128 0.218132 170 30 1 % 6 51 1 8 0.407586 0.208462 b 52 0 7 30 25 9.406866 0,1968198 16 3 % 7 5% „ 0.40876 | 0,199782 28 2% 8 10 8,8 | 0,405208 0,1906 75 30 6 % 8 29 18 „6 | 0404635 | 0,189603 36 52,4 \ 8 471 28 „1 | 0,404066 | 0,189867 4% % 9 4 7,9 0.40380 |-0,101854 51 1 9 18 55 „% | 0,402941 | 0,194023 9,9, „9 SL 29 „7 | 0402385 | 0,197809 36. 1 9 41 36 „9 040 1884 0,202627 ( 398 ) Ware £ 1857 Maart 10 te 13° 54,7 M. Tijd te Berlijn- Lichtkracht == 1,247. von e teh Daar de planeet tot haar Perihelium nadert, dat zij den 12den November 1857 bereiken zal, neemt hare lichtkracht nog na hare oppositie toe, en wordt zij den 16den Maart het helderst, als wanneer hare lichtkracht — 1,255 is. Zij zal zich dan voordoen als eene ster van de grootte 10,3. Wegens de onzekerheid der oplossing zal het zeer wel mogelijk zijn, dat ook bij de volgende verschijning de fout van de ephemeride nog aanzienlijker blijkt te zijn, dan men wel bij eene vierde verschijning zou wenschen. De som van de tweede magten der feilen hebben wij voor het stel VII — 42,58 gevonden. Vermeerdert men de lengte van het Periheliam met on sekunden, dan wordt enden 7 [ee] — 42,58 — 0,0044 0 + 0,000404 dns. Deze formule geeft: 7525 2 voor u —= — 300“ [a] == 8036 = — 200 == 5968 7 — — 100 4 õj,ẽ)e 0 — 412,68 — + 100 — 46,18 — == + 200 = 57,86 wee — + 300 =—= 11,62 Eene verandering van 300“ in de lengte van het peri- helium geeft dus de som van de tweede magten der feilen bijna tweemaal grooter, dan de bovenstaande oplossing haar gegeven heeft. Waren dus de overblijvende feilen slechts aan de toevallige fouten der waarnemingen toe te schrij- ven, dan zou er waarschijnlijkheid bestaan, dat de fout i in de bepaling van de lengte van het perihelium minder dan 300“ bedraagt. De waarschijnlijkheids-theorie, toegepast op de medegedeelde oplossing, geeft ook, in die e. 5 ling, voor de gevondene waarde van JI eene waarschijn- r (307 lijke fout — 54,8. Die vooronderstelling is uogtans ouhoudbaar, ten eerste daar slechts de storingen, veroor- zakt door de werking der twee hoof in de be- ijn opgenomen, en ten tweede daar somtijds bij die een’ geruimen tijd omvatten, sterren ge- brui wier plaatsen allen uit dezelfde zone van ta- LANDE of pesser ontleend zijn geworden, en er dien ten ligtelijk constante fouten op eene menigte waar- ningen der zelfde verschijning kunnen overgegaan zijn. Om nu onmiddellijk na het terugvinden van Proserpina in de gelegenheid te zijn het stel elementen VII te ver- „ heb ik, Amt — — 300“ stellende, aan de overige enten de overeenkomstige veranderingen nangebragt, en met het-daardoor verkregene elementenstel nog eene ephe- voor de volgende verschijning berekend. De afwij- king dezer — von de vorige was als volgt: —— mut ki pese Lan 4 Ì e „RO IN DECL In Log. A. Er oi LACE COA TEE \ Eft BAN Febe: 17.5 4 8138/56 | 130,5 — 0,000101 nps 21.5 4 3 17 ,6 — 1 31,0 — 0,000114 25,5 „ 3 21, — 132,9 — 0,0001209 5 ot 3 23.7 — 133,5 — 0,000144 05 AEEA A 135 bag 7 2 — 1 33 — 0,000191 17% „ 3 2% % | 132 5 — 0000204 21% 43 25 % — 1 314 — 0,000220 as „35,5 tn ö 23 7 * 1 30 0 0,000233 _ 20.5 +3 21 1 — 1 28 5 — 0,0004 April 2, +3 Hal 1 26 „8 — 0,000256 Vene verandering van — 300“ in de lengte vun het periheliam, vergezeld van de overeenkomstige, door de ver- gelijkingen (A) aangeduide veranderingen in de overige VERSE. EN MEDED. AFD, NATUURK. DEEL V. 27 ( 398 ) elementen, stemt dus den 13den Maart overeen met eene verplaatsing van de planeet van 207% 2 in R. O. em — 93,8 in Declinatie, dat is met eene verplaatsing langs eenen boog van 225,3 lengte, die een” hoek van 114’ 28° met den declinatie-cirkel der planeet maakt, (van het noorden oost- waarts omtellende). Het is duidelijk, dat, als de rigting, waarin onze ephemeride zal blijken af te wijken, overeen- stemt met deze, alsdan de bepaling van on en dus van de correcties der overige elementen al zeer spoedig met een’ hoogen graad van matige: sal, kannen ge schieden. Ì glas vie tt 8 be „nato De boven medegedeelde bepaling van de loopbaan van Proserpina was reeds voleindigd, toen ik nog eene fout vond, waartoe ik door de formules verleid was, die in het aanhangsel op het Berlijner Astronomisches Jahrbuch voor de herleiding der regthoekige, op den aequator betrekking hebbende, zonscoördinaten tot een middelbaar aequinoctium gegeven worden. Aldaar wordt namelijk (A. J. 1859, p. 202) de jaarlijksche verandering in de ligging van het vlak der ecliptiea verwaarloosd, misschien wel omdat de bedoeling slechts is, de coördinaten der zon tot een middelbaar aequi- noctium van een niet ver verwijderd tijdstip té herleiden. Daar mijne berekeningen nu allen op het middelbaar vequl- noctium van den aanvang van het jaar 1853 betrekking hebben, en de derde verschijning op het einde van het jaar 1855 voorviel, zoo bedraagt de tusschenliggende tijdsruimte reeds drie jaar, en de verandering van de helling der eclip- tiea bedraagt in die tusschenruimte bijna anderhalve se- kunde, d. i. veel te veel om verwaarloosd te worden. Daar de herleiding, waarvan hier sprake is, Ke, ik weet, in geen handboek der sterrekunde behandeld is, neem ik de vrijheid hier eene eenvoudige, methode mede te dee- len, haar streng naauwkeurig te ontwikkelen, … (399 j en ß de lengte en breedte van cen hemel pike vet vorser eee e ain e grid 4 ae eg! tat 100 / dib mmi oer . en breedte, vod ser „var ob vdenibrion vgulsod . algemeene praccesde 1510 oi ur ee nobrow qa AA bra 2 B. obne . dod: voor mraïjgost 2 ee arlijksche veranderiag jas der schip: de vaste lien “va Senne We eha wm ee „je à rich A al N . * B) 5 1. e de 1 n A . 1 IX and 1 a la. 17 9): 2 bon d 1 Jab > Jai gomans ui un nam re N * ig P+ „ 26 B d G nav | 1 Sin ALM) ai 8 a gE eten AN EN Ka or il 0-1) JX * N — — * l 5 11 df 8 11 ** 1 ei N t … t vd met oen! et sboawt nh or noatril oll un ee. nes 6 * 1 Kav 4 tel ü de eise dee bon — A, b hb Jef 1 „„ 41 ii wor moins breedte- #_ — 8 ET door bee oli — bishean lay B leemiosh Mt rn ven lengts 7. A4. ( 400 } en noemen wij de lengte en breedte der zon, met betrék- king tot de middelbare ecliptica en het middelbare nequi- noctium, die voor het tijdstip “ gaan en 8˙, en de middelbare helling voor dat tijdstip e, dan worden de regt- hoekige coördinaten der zon, met betrekking tot het schijn- baar aequinoctium voor het tijdstip t, (in het Astronomisches. Jahrbuch worden opgegeven) en tot het middelbaar aequi- noctium voor het tijdstip & gevonden door de. — 7 — 1 & 1 G M N Z — R Sin. J Sin. e + R Sin. B Cos. e X 2 R Cos. 1 dao 4 F' = N Sin. 1 Co € — R Sin, B’ Sin. e ZZR S I S „ + N Sin. Bve 0 K terwijl men zal hebben: AU 1 1 = e Ak Neemt men nu in aanmerking dat f nooit het bedrag van ééne sekunde bereikt, dan vindt men ligt: 1427 jr „ (tt) + AA} FT — X Cos. « 1 (tt) + A — N Ut) Sin. (11) Sin. « — 2 be- ZZ = — A Sin. p (-t) + ) . + Rq (t—t) Sin. (à—M) Cos.e 4 Y (e) De termen in de tweede leden der twee laatste verge- lijkingen, die den factor 9 hebben, ontbreken in het Astron. Jahrbuch. Hun bedrag kan nogtans aanzienlijk genoeg wor- den, zelfs al bedraagt t—t' nog geen jaar. Herleidt men namelijk de coördinaten der zon van het midden der maand December tot het middelbaar aequinoctium voor den aan- vang des jaars, dan bedraagt hunne waardij voor V.. + 9 en voor Z.. — 20 eenheden der 7de decimaal. Ix berekende nu nog, hoeveel de uit de El VII afge- beide voor het —— equinoctium van 1853,0 gel- . dende plaatsen correctie veranderd zouden — — 91 144 age (401 ) et ea RO js pac Ae « Ad en e * nolo Zeil 4 0/8 | 1402 171 ast 0,04! = Ost || +0 43 | +0 42 | + 3,04 ＋0 2 — 0 ＋ 082 ＋ 0 — 0 e 228 oef sal 24 5 ee Lene | — 0 05 | +0 „20 — 0 „ T0 [T1 % + 1,52 — 0 7 1 — 2,60 — 2,38 | + 1, i van de tweede magten der feiten wordt geluk- 5 ie wig bahasa en van 42,57 — 2 — 1856. eije “aen! dell B ije oai, … T aderen oì 10 : abshaalargen 1 we Ed SUPL « 0 E „ in zake, « Wr n sin, Ì EREN ne iet od, abd 1107 wales 11 4 bni LEVENSBERIGT ß VAN its FRANCOIS DOZY Lid der Koninklijke Akademie van Wetenschappen. poon ** . VROLIK | ces! Seereturis der Afdeeling voor de Wis- en Natuurkundige Wetenschappen. A (Voorgedragen in de gewone vergadering der Natuurkundige Afdeeling van den 27sten December 1856). bs enn Alweder rust op mij de treurige pligt, om U, M.M. H.H. in korte, kunstelooze trekken het leven te schetsen van eenen man, wiens vroeg en onverwacht sterven ons allen met diepe droefheid vervult. Als ijverig bezoeker onzer vergaderingen, als bezadigd spreker bij hare beraadslaging, als krachtig medewerker tot het doel der Akademie, was hij ons dierbaar geworden; maar bovendien werd hij hoo- gelijk door ons en door allen, die de wetenschap lief heb- ben, gewaardeerd, wegens hetgene hij, tot haren opbouw, ook buiten onzen kring verrigtte. Ik meen dus op U aller goedkeuring en op een welwillend gehoor te mogen reke- nen, zoo ik eenige oogenblikken wijde aan de nagedachte- nis van wijlen ons medelid prangois pozy. Hij werd op den 27sten December des jaars 1807 te Leiden geboren. Zijn vader was de Heer JAN PIETER VAN KLINKENBERG DOZY, zijne moeder vrouwe MARIA JOHANNA BODEL. Zijn vader, geacht Notaris te Leiden, schijnt hem (403 oorspronkelijk woor de uitoefening der artsenij-bereidkunst bestemd te hebben; maar hij deed zulks op eene wijze, welke echt wetenschappelijken zin en belder doorzigt doet vermoeden. Slechts na strenge voorbereidende studie van wiskunde, van oude en nieuwe talen, werd de jonge bozv, teem vijftien jaren oud, den Heer Ww. J. nogrman, stads- apotheker te Leiden, tot leerling gegeven. Het blijkt echter, dat en de meester en de leerling spoedig zamenspanden om gan den vader van pozy de overtuiging te schenken, dat zijn zoon voor een hoogeren werkkring de geschikt- heid had. Zooveel althans is zeker, dat deze in de maand September van den jare 1825 als student der Hoogeschool te Leiden werd ingeschreven, en dat hij zich uldaar met kracht op de studie der natuur- en der geneeskunde ging Met welke vrucht hij zulks deed, bewees hij den Ssten Februarij des jaars 1827, toen hem van wege de Faculteit der wis- en natuurkundige wetenschappen der Leidsche Hoogeschool de eer der bekrooning te beurt viel op een ingezonden prijsantwoord over de stoechiometrie. Zijn mededinger, wiens arbeid niet in wetenschappelijke waarde, maar wel in duidelijkheid van voorstelling en in zuiverheid van stijl bij dien van pozv bleek achter te staan, en daarom met het accessit werd beloond, was wijlen onze geschte ambtgenoot W. s. swant *). ‚Aldus bewees 502 v, hoe de gronden der scheikunde, vroe- ger in hem gelegd door zijn bekwamen leermeester uonr- MAN, en later tot verderen opbouw gebragt ouder den be- — — e Het oordeel luidde als volgt: Altetam (dat was bet ant- Woord van DOET) non minus commendabilem esse, cum modesto aeg: sermone et exemplorum ſaciliorum delectu, tum vero „ rerum expositione clara, perspicua et ad communem in- necomodatiori. Qund, cum in tam difieili argument, — faerit, alteri buie commentationi pracmium (404 ) roemden _mrixwanot, hem tot eene 200 krachtige en 200 zelfstandige beoefening voerden, dat hij, ter naauwernood een negentienjarig jongeling, tegenover een bekwamen me- dedinger het eermetaal mogt verwerven. Boven de schei- kunde echter schijnt toen reeds de kruidkunde hem, als ware het door aangeboren zucht, gelokt te hebben, Was het de stad Leiden, welke door hare omstreken, en door hare groote verscheidenheid van plantengroei hem daartoe aanspoorde; was het de bezielende invloed van uNwanpr; was het de geest zijner vrienden, die voordeelig op hem inwerkte? Wie zou het wagen om eene dezer oorzaken te willen ontkennen? Maar de voornaamste van alle zal toch wel zijn eigen aanleg geweest zijn, gepaard aan een door niets te verdooven ijver. Togt op togt werd onder- nomen, voorwerp bij voorwerp bijeengebragt, en een ge- zelschap opgerigt, waarin men alleen over de botanische wetenschap in gedachtenwisseling trad, en zoo bereidde zich pozr allengs voor, om die man der wetenschap te wor- den, welken wij gekend, bemind en geacht hebben. Aan alle eenzijdigheid vreemd, werd pozv, door zijne voorliefde tot de kruidkunde, niet tot verwaarloozing der geneeskunde gevoerd. Met groote inspanning bestudeerde hij ook haar, en oefende hij aldus zijn helder oordeel, zijn uitmuntend geheugen en zijnen echt praetischen best. In het midden dezer zooveel omvattende werkzaamheid naderde het jaar 1830. De kreet van te wapen, welke in menig hart klonk, reeds vóór dat zij luide door den Vorst werd uitgesproken, riep de wakkere jongelingschap dier dagen en ook zoo menigen man van meer gevorderden leef- tijd naar de grenzen des vaderlands. De student werd soldaat. Hoevelen in den lande zagen met angst zulks geschieden! Hoe zeer was men niet voor verbastering dier muzenzonen vervaard! Hoe weinigen van hen, dacht men, zouden later naar de gehoorzalen der wetenschap terug- € 405 } keeren, of, al deden zij zulks, voor hare verdere beoefening geschikt zijn! En wat heeft daaromtrent de ondervindiug geleerd? De raadskamer der kroon, de vergaderzaal der de kansel, de balie, de gehoorza- len der wetenschap en zoo menige andere plaats geven op deze „vraag het antwoord. Velen toch van hen, die aldaar sehitteren, zag men in de jaren 1830 en 1831 met het geweer op den schouder, tegen dreigend geweld het Va- derland bewaken en welligt bewaren voor hen, die nu zoo- veel opoffering en zelfverloochening met een — glimlach gering durven schatten. De stadent-soldaat van dien tijd — verpligtingen van den krijgsmansstand kan paren aan de eischen der wetenschap. Dozy gaf daarvan een sprekend bewijs. De cantonnementen van Oosterwijk, Tilburg. Oir- schot en Eindhoven gaven hem tot menigvuldige botani- sche nasporingen aanleiding, en naar de meening van een bevoegd beoordeelaar (de Heer pr vnizsg), aan wien ik deze aanteekeningen verschuldigd ben, heeft men een groot deel onzer kennis der Flora van Noord-Braband te danken aan den jager box v, dienst doende bij het leger te velde. De veldtogt in België vermogt hem zelfs niet af te trek- ken van zijne geliefkoosde studiën. Zijne krijgsmakkers zagen hem eenmaal op het affuit van een kanon met plan- Het is overbodig te zeggen, dat, toen in den herfst van den jare. 1831, een tijdelijk ontslag aan de studentencorp- sen werd. gegund, pozy met warmte tot de meer gestadige beoefening der wetenschap terugkeerde. Korten tijd echter na zijn terugkeer werd hij tot nieuwe zelfverloochening geroepen. De toen nog zooveel meer dan heden gevreesde aan- geneeskundige hulp noopte pozv om zich den 25sten Julij 1832 wet eenige andere doctorandi der Leidsche ( 406 ) school daarheen te begeven. Den 16den Augustus echter verliet hij die stad weder, om te Leiden, alwaar toen ook de cholera was uitgebroken, de directie op zich te nemen van een aldaar opgerigt hospitaal, alwaar hij onvermoeid, des daags zoowel als des nachts, al zijne zorgen aan de verpleegden toewijdde, en tevens door lijkopeningen en an- dersoortige onderzoekingen zijne kennis trachtte —. ken. Hij maakte daaromtrent een verslag w het Geschiedverhaal van deerde eee: geven door c. PRUYS VAN DER HOBVEN, d. W. U. VAN KAAT- HOVEN en G.SALOMON, Leiden 1838, Het kan geen verwonde- ring baren, maar mag veeleer als regtmatig loon gelden, dat aan Dozy, die, hoewel nog geen arts, reeds zooveel voor de lijdende menschheid deed, op den 2Ssten November des jaars 1832, de rang van Medieinae Doctor, honoris causa, door de senaat der Leidsche Hoogeschool werd geschonken. Ben jaar later, op den 29sten Junij namelijk van den jare 1838, verwierf hij zich den titel van Doctor in de wis- en na- tuurkundige wetenschappen, door de verdediging van zijn akademisch proefschrift de terra míinerali. ns Hij vestigde zich alsnu te Leiden als geneesheer, en won er het vertrouwen van velen zijner stadgenooten. De uitoefening der geneeskunde toch was, naar zijne schatting, het hoofddoel zijns levens. Aan zijne zieken wijdde hij onverdeeld al zijne zorgen, trachtte zooveel mogelijk op de hoogte te blijven der geneeskundige literatuur en nam een werkzaam aandeel aan de bemoeijingen van de Leidsche afdeeling van de Maatschappij der geneeskunde. —Aldus- verdeelde hij zijnen werkkring tusschen de zoo moeijelijke uitoefening eener steeds klimmende geneeskundige praktijk, en de wetenschappelijke werkzaamheden, gevorderd. tot be- oefening van dien tak der kruidkunde, aan welks, uitbrei- ding hij zijn verder leven wijdde. Het was de eryptoga- mische Flora, eerst van Nederland, later van Oost-Indië, (407 ) wauraan hij al die oogenblikken besteedde, welke zijn uit- puttend beroep hem vrijliet. Er is in mijne oogen steeds iets treflends gelegen in dergelijken band der geneeskunst en der wetenschap. Men onthoudt zijne achting dengene niet, wien men in de wetenschap troost en verpoozing ziet zoeken en vinden voor al de moeite en miskenning, op onvermijdelijke wijze aan de behandeling van zieken ver- krocht. Bovenal klimt deze waardering, zoo men daarin miet alleen de zucht eens verzamelaars, maar den geest eens geleerden ontwaart, die de wetenschap, aan wier beoefening hij zijne krachten wijdt, tracht te ontwikkelen, uit te brei- den en voor anderen toegankelijk te maken. Dit nu was het streven van pozr. Hij had het geluk, tot het doel, door hem beoogd, een medearbeider te vinden in den ijverigen en volhardenden moLkENBOER, met wien hij zich spoedig verbond tot het ten uitvoer brengen van meer dan 4 te voeren, niet nader uiteen te zetten. Maar het was niet voldoende, dat men onderzocht, zorgvuldig ver- en eigen bevinding aan die van anderen toetste. . ( 408 ) land uit te geven in het Nederlandsch kruidkundig archief, waarvan zij beide en de Hoogleeraar pr vnigsn de re- dactie uitmaakten. Van meer gewigt echter nog was een plaatwerk in 4°, eene beschrijving en afbeelding ten doel hebbende van de mosplanten van Java, onder den titel van Musci frondosi archipelagi Indiei et Japoniae inediti, waar- van eerst eene soort van prodromus verscheen in de An- nales des sciences naturelles, en dat later in vijf afleve- ringen met zestig uitmuntende platen werd voltooid. Hier- door, als ook door het allengs bijeenbrengen. van eene rijke verzameling van Oost-Indische mosplanten, werd het mogelijk, het grootsche plan te beramen tot het uitgeren eener Bryologia Javaniea, waarvan de eerste aflevering en de prospectus waren verspreid, toen het bondgenootschap door den dood van MOLKENBOER werd verbroken. Dozr, hoezeer ook door dezen ramp geschokt, liet echter het plan niet varen. Wat de Natuurkundige Afdeeling der Akademie deed om hem hierin te steunen, en hoe zij ook daartoe de bescherming van 's lands Regering genoot, is van versche dagteekening, en U allen M. M. IH. H. bekend. Maar wat vermag der menschen zwakke poging daar, waar eene hoogere magt anders beschikt! Den 1öden December des jaars 1854 schreef de lofredenaar van MOLKENBOER, dat pozy de taak zoude volvoeren, waaraan hij met den toen ontslapen vriend altijd en in alles, gedurende eene zeer lange reeks van jaren, had gearbeid. Hij, wien het te beurt valt dit levensberigt van pozv voor te dragen, durft he- den, op den 27sten December des jaars 1856, niet voor- spellen, of iemand de taak zal durven en kunnen opvat- ten, welke nu door beider dood onafgewerkt ligt “). «) Tot mijne vreugde kan ik echter nu (21 Febr. 1867) melden, dat er hoop bestaat, dat de taak zal worden afgewerkt door de Heeren VAN DER SANDE LACOSTE en VAN DEN — toren te Amsterdam en te Goes. n gh (409 ) Dok omtrent een anderen arbeid, welken de dood van pozr onvoltooid laat, de beschrijving der Zwammen van Java, kan men slechts wenschen en hopen, dat zijn be- roemde medewerker, de Fransche botanist teveiutd, dezen ten einde zal kunnen breugen. In eene onderneming, te Leiden in het leven geroepen, tot beoefening der Vader- landsche Flora, had pozv, even als zijn overleden vriend, een gewigtig aandeel. Ik verwijs omtrent deze vereeniging zelve tot hetgeen ik elders van haar opteekende *), en ver- meld alleen, dat hetgeen over de mosplanten van Nederland in den prodromus Florae Batavae voorkomt, door pov en MOLKENBOER werd bewerkt. Met de meeste naauwge- zetheid woonde pozvy de jaarlijksche bijeenkomsten der vereeniging bij, en trachtte hij deze door belangrijke bij- dragen op te luisteren. Na den dood van moLkexsoen was bij de bewaarder van hare zeer uitgebreide verzamelingen, niets te wenschen overlaten. Ix zoude nog menige verhandeling te noemen hebben, door bonv, hetzij alleen, hetzij in gemeenschap met zijnen . — uitgegeven, bijv. die over de mosvege- tatie van Suriname en Venezuela, waarmede zij de Hol- landsche Maatschappij van Wetenschappen te Haarlem met haar eeuwfeest geluk wenschten, of de bijdrage tot de anatomie en phytographie der Sphagna, in de werken on- zer Akademie opgenomen; maar ik doe daaromtrent gaarne afstand van allen lof op volledigheid. Eene dergelijke koude optelling schildert toch den man niet, en toont ten hoog- ste slechts zijne werkzaamheid. Liever wil ik zijne inborst van eene zijde doen kennev, welke haar tot groote eer D de la Néerlande, in Verslagen en Medederlingen der Afdeeling Natuurkunde van de n * demie van Weteuschappeu. Deel V. blz. 26, * 8 1 —— van deskundigen, (410 strekt. Ik bedoel zijne zucht om den arbeid van anderen in een helder licht te plaatsen en aan de bekendmaking daarvan bevorderlijk te zijn. In dergelijke handeling is een onbekrompen gemis van zelfzucht zigtbaar, waurop men steeds en voorwaar in de tijden, welke wij beleven, meer dan ooit prijs moet stellen. Dozv openbaarde zijne ge- zindheid daaromtrent, toen hij ous, weinige manden ge- leden, de verhandeling aanbood over Plachioalila Sandei 5), daaraan eenige beschouwingen toevoegde over eene studie der Javaansche Hepaticae van Dr. d. Mu. van bn „sine LACOSTE T), en hierdoor de uitgave voorbereidde van den, naar luid van bevoegde beoordeelaars, hoogst verdienstelij- ken arbeid eens landgenoots, welke binnen weinige dagen in het licht zal verschijnen $). Zoo de Akademie hierdoor op nieuw blijk zal kunnen geven, hoe zij, naar aanleiding van Art. 3 van haar Reglement, zich beijvert, om de uits gave op zich te nemen van zoodanige werken, als anders den gaan, is zij het voorregt, om der wetenschap deze dienst te kunnen bewijzen, in dit geval aan pozr. verschuldigd. Zoodanige uitbreiding der door hem zoo geliefde kruid- kunde was zijn hoofdstreven, en uit dat oogpunt be- schouwd, mag men niet zonder eenige voldoening, maar ook tevens, door het vroegtijdig sterven van twee zoo uit - stekende beoefenaars als nozy en MOLKENBOER, niet zonder diepen weemoed op den jongsten tijd terugzien. Overzien ET . *) Plachiochila Sandei icone illustrata: acaedunt. nova Amn — —ũ——— — rum Javanicarum species. Lugd. Bat, 1856, 4) Opgenomen. in Verslagen en Mededeelingen der Konin Akademie van Wetenschappen, Afd. Natuurkunde, Deel IV, blz. $) Synopsis Hepaticarum Javanicarum adjectis quibusdam sp Hepaticarum novis extra Javanicis, cum tabulis XXII. Zij voor in bet Vac Deel der Verhandelingen van de Koninklijke van Wetenschappen en verscheen den 1sten Februarij 1857. (ALL ) wij de schaar diergenen, die, zoowel binnen als buiten den kring der Akademie, tot opbouw der kruidkunde werk- zaam zijn of waren, dan mogen wij niet ontkennen, dat hare beoefening in de laatste jaren met kracht is voor- uitgegaan. Doordien elk, als ware het door stilawijgende overeenkomst, zich een bijzonder deel ter bewerking koos, waren allengs de grondslagen gelegd van een grootsch ge- heel. Wat vroeger buitenslands moest worden bewerkt, kon nu in ons kleine landje zelf geschieden. Belangrijke herbarien werden aangelegd, en allengs ontstond eene eigene botanische literatuur. Ja men kon schier voorspellen, dat de Flora van Java, in den ruimsten zin genomen, het toon- beeld zoude worden, waarnaar zich de beschrijving der vegetatie van andere streken had te regelen. Door den dood van hoax is dit vooruitzigt wel eenigzins beneveld, maar gelukkiger wijze toch niet ten eenenmale geweken. Er blijven nog vele krachtige arbeiders op hetzelfde veld over, en zij hebben uit eenen mond, zoo onbevoegd als de mijne, geene aansporing noodig. Hlet voorbeeld door pozr gegeven, zal web zijnen dood niet verloren gaan: nog lang zal daarop door zijne vrien- dem en door al diegeneu gewezen worden, die in de uit- breiding, der wetenschap en in den sit des vaderlands belang stellen. vlij nitgebreide kegnis er rs nrg en eene zeer vaste en vaardige hand. Zijne regtschapen- heid deed hem veler achting verwerven, al mogt men het ook niet altijd met enkele zijner zienswijzen in dezen zoo bewogen tijd eens wezen. Zoo al zijne persoonlijkheid niet schitterde noch ook dadelijk aantrok, bij nadere kennis- making klom de waardering en rees als onwillekeurig de achting. Op den 9den Mei van den jare 1836 gehuwd met mo- jafvrouw WILHELMINA JOHANNA VAN DEN noscu, had bor (42) het geluk, zes van de acht hem geschonken kinderen rond- om zich vergaderd te zien. Hij bragt aldus zijne dagen in Leiden door, des morgens zwoegende onder de lasten der geneeskundige praktijk, des avonds zich verkwikkende in het midden zijner plantenwereld. In onze vergadering van den 26sten Jalij jl. droegen wij hem eene belangrijke werkzaamheid op. Maar het was hem niet gegund, haar ten uitvoer te brengen. In de jongste maand September drong een gevoel van afmatting hem, om met zijne echt- genoot, die te Nieuwied hare opvoeding had genoten, het honderdjarig bestaan te gaan vieren van het zoo gunstig bekende opvoedingsinstituut aldaar. Hij had zich tevens een feest gemaakt van het bezoeken der bekoorlijke Rijn- streken. Te Rotterdam reeds tastte de koorts hem aan. Maar den volgenden dag zich beter gevoelende, en gestreeld welligt door de hoop, dat de reis en hare verstrooijing gunstig mogten inwerken, zette hij haar voort. Ernstig ziek te Nieuwied aangekomen, werd hij aldaar met de meeste zorg en liefde verpleegd. Maar niets mogt helpen. Na een korten schiin van beterschap, zoo dikwerf he- laas in dergelijke ziekte bedriegelijk, bezweek hij den den October dezes jaars, en werd hij den daarop volgenden zondag op het kerkhof der Hernhutters te Nieuwied be- graven. De geheele gemeente vergezelde hem naar zijne laatste rustplaats, en de predikant knöcer bad en sprak bij zijn graf. ID MOT AID Ik slait met de vermelding dezer zoo aandoenlijke pleg- tigheid. Het graf van onzen ambtgenoot geeft in het verre van onze grenzen verwijderd oord, meer dan ééne les. Moge zij niet verloren zijn! on ol “a Lt een — — Ae — } f 4 el ett 1 ian hhh W's 7 Fed N Re: 7 — * W * TM Nt „wits NAAM-REGISTER en aen: mite se 11 1 * 40 E Ka. SLAGEN EN: VEDEDEELINGEN es! I een et nt AE Boe „bs Dee ara H (KLIJN ee Ak. WETENSCHAPPEN \TUURKUNDIGE AFDEELING | 77 rns nl | | * — an. 1 42. 240. 302. II 9. III 233. V 281. 5 eee . 77. 326. 2 vax), : 5 11 568. in 19. . 121. V 278, 323. „ wle nem … en mar: e e 9 (R. C. Baxnuizen vax pes), III 389. 2 * ä * * (J. T W. ies. 177 302. 346. J. I 346. II 9, 203 ne v N . be W f N 14. 6. p edi %. Gj In * and . Barsan 0. e 11. 16. * * ER * 313. En | 6 men fr. J. f. me), IE b. 25 1 * . vant, LI, e. N 4. vaa. m 88, Iy vas. 25 V 15. ane m | 11 ast, III 247, (6414) Gontuankns N.), IV 289. V 102. 139, Gussrxo (J. W.), III 38. 103. IV 364. V 60. Haunsurswa (H. J.). II 12. 46. 87. III 388. IV 182. 138. 247, V 280. Haut (I. C. vas), II 68. V 103. 183. 141. V 240. 278. 278. 32. Haan (D. Brêtens we), II 4. 44, IV 172, 398, V 192, 140. 2. Haas (W. ps), I 44. 308. ged Hanrtixe (P.), I 16. 43. 64. 118. 142. 166. 177. 302, II «8. III 38. 68. 278. 445. IV 14. 151. 268. 295, V 53, 325 Hess (A. W. M. van), V Ig. ꝶ4 . Hasskanr (J. K.), IV 135, V 93, 8 Houver (C. Pruiss van bn) II 8. 309, 363, 103. IV 121. V 326, Horven (J. van bn] I 126, III 19, 176, 248. IV 16. 269, 289. 2905. V 50, 325. 29 Hortalz (P. J.). II 122. 307. 96. Joxanum (F.), IV 10. 2 N vi en Kaisen (F., II 27. 88. 566. III 186. V 150,35 Kerknoven (J.), IV 12. 33. 60. Kork (J. L. C. Scunonbzn van pen), I 279. II II. T. III 173. IV 200. 1 Lacoste (C. M. van ben Sanpe), IV 202. 363. V 47. Leemans (C.), I 6. Lonarro (R.), 1 301. II 45. 310. 311. III 19. IV 208 V 140. Merrurs (C. J.), I 64. 118. 119. 248, II 43. 311. IV 62, V 14% Mesen (A. II. „ax per Boon), I 131. 278. 305. III 168. V 103. 119. i188. 778. VT, ene Mrunswen (N.), I 203. 1 22 Kee Micunt (F. A. W.), II 88. IV 122 264. V 47. 103, 158. 03, 277. 325. Most (II)), II 365. III 167. 1 Murben (Ci. 1 133. 193. II 47. | en) AD Muuper (G. J.), L 13. 278. 305. II 4. III 61. 103. 258. 276. IV 146 148. 173. 268. V 135. 173. 273, 27%, } Er Mu NAPOLEON (Puixs), V 272, * e OxxnaTO Granorti, IV 60, s 2 * Oorpt (J. W. L. van), III 167. IV 264, es — pes Oorkaas (J. K.), II 201, 363. 381. Oopemasxs (J. A. C.), II 44, 88. III 388. 409. 414, IV 33, 60. 271, 354. 3902. V 242. 381. 6 Rees (R. vas), I 4. 10, 41. 248 II 9. 88. 366. III 276. Iv 122. 392. v 135. 139. 227. W Romeu (J. D.), V 237. 273. 8 * gen Ruk (J. C.), I 278. 305. „ „ menen Savorsen (Dr.), II 308. III 247. N 72 ScuuseeL (H.), I 133. 154. 329. II 48. 82. 239. III 19, 248. 288. 312. v 250. ls „ mik * Scuxxkroor (G. E. Vooungtu), I 279. II 124. 309. 363. 381. * SEBASTIAN (A. A.), I 172. 217. IV 63. 121. V 50. Suni o (H. G.), II 367. Stuoxs G.), I 305. II 4. IV 148. 172. — 4s) gan 5 106 170. 177. 302. 346. II SS. 122. 124. or 961. III 19. 96. 9. 276. IV 33. c. 392. nt vor. der. TRED Paas KEANKER HAAN van) IV 172. 264. te ue he ‘br. vl tan bb. 45 N ann Iv 396. V 103. * nes derde ha oeren Ame J.S. 1 Pre Pan MEW id nne e Ar nnen O.V ror l amel id oeleow, Jed. al legvs loor) JATIAUHAA FAG „BM 11 Land sort) VOTRE een apr) AOT 2 manat ti N ANITA WEA MEK SRE V Sind ver gelest! B PTAHEDIOHOHT A 1e TU adoal rent oasladen ZAIZOM HN. ve een ed LO Ná er! 11 ei * ane * Ann Bik Meere eee eee neee 1 * » AG 1 W „eene 1 mar beraden I WAT í va E. usr 9 Kein jr D Borg cor dat Lehon) n VERD : mi! nns % ri EREN | 5 * 141 7 H kat AR 14 Ar 5 in S e bar wnd) IMO MAV: a d rx si * * i il at rr: war! zn Lure denn e matie gt A) enen MAAN ABEL BENE Bh AW ah ootorkat paif 2 4 1321 i anne * 5 * en, 7 EE 4 AM EEN TAU AE Mob 5 N * 7 MRI ADN ME ien Q N PJ WL MENT. itar enen ob sat veh MRT 48 N vi 3 nenen renn 1816 14 AMATI * Kip AWA ZAAK-REGISTER EE 5 VERSLAGEN EN WEDEDEELINGEN DER 17 wi ATA A n KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN went NW NATUURKUNDIGE — Deer I ror V. 1853 ror 1856. —— AARDAPPEL (Groei eeus) in het weefsel van den moederknol, I 308. 363. ACETON (Over het), IV 364. AFLEIDERS (Over Bliksem-), V 134. 214. 227. AFWATERING, Z. Rrvrenes. ALCOHOLGEHALTE (Bepaling van het), V 281. 300. AMMONIAK gehalte der lucht, III 51. ARAGO (Levensberigt van D. F.), II 99. ATROPHIE (Musculaire progressive), II 124. AUTOGRAPHIE (Over het beginsel der), II 313. BALKEN (De stand van drijvende) toegelicht, IV 356. BEENDEREN (Opgedolven), V 282. BEWARING (Middel tot) van antieke voorwerpen uit kalksteen, I 6. BEWEEGKRACHT (Werktuig ter voortbrenging eener kostelooze), 1 177. BIERVORMING (Verlies van voedende bestanddeelen bij), IV 148. BLOEDBEWEGING, Zie HagmarToprsamica. BOEKWERKEN (Wetenschappelijke) voor Japan, III 276. BOMME (Lrespeut). Eerste ontdekker van de wijze, waarop Puoua- DEN zich in steen boren, I 9. 43. 53. BOSSCHEN IN NEDERLANDS INDIE (Uitroeijing van) III 386. IV 4. BREEDE RUGSPIER (Verbinding tusschen de) en de 4. armspier, IV 182. 138. BRIEF (v. Hassxant), IV 135, V 93. BRUCINE-Aethijl, III 103 BRUCINE (Bijdrage tot de kennis van), TV 364. V 60. BRYOLOGIA JAVANICA (Voortzetting van de), IV 53. 121. 146, (417 ) (Lanunxo-runrungus) V 120. DEN BODEM IN NEDERLAND, 1 16. 32. 166. 177, 192. 301. 303. III 101. 146, 249, 277. 278. RUS INUSTUS (Ontleding van) V 141. 280. (Middel ter vervanging het) II 365. III 167. VERGELIJKISGEN \Herteiaing eener dense EN we) en druivensap, en het product: de Win, III 258. LOKKEN (In zee geworpen), V 272 DURA (Antwoord aan . de Ja Nature), 12, UL SCOPEN EAGM: 4 BET AREN (Verea der) en dranken, V 119. 136. 213. EPILEPSIE Zie _ EVENWIGT 13 het) op het hellende vlak, III 433. 4 1 ces der), van Brume, V I4I. 278. 323. rn IN ERLAND (Overzigt der geleerde), IV 4 amoidersen cousu es ste v. Bin. Zaken), IV 50. ORIGIN va . (Verlag van de Akademie), IV 295. * * * (Beraadslaging der Afdeeling), IV 364. rann „ (Opmerking van de Heer Iaxtixd V 52, — * (Brief Min. van Biunl. Zaken), Vv at. TOESTAND (Voorstel betreffende de zorg voor den „ 1 305. IT 4, (W. pe), target van III 399, ; EER (Gesteldheid van den bodem van het) I 148. 4 (Onvruchtbare grondsoorten in het), III 168, 4 mamwardbsanrch III 325. (418 ) HAZELNOTEN (Opgedolven), IV 14. Deni HEPATICAE (Onderzoek der Javaansche). IV 202. 368. V 4. HERMAPHRODITISMUS SPURIUS FOEMININUS, III 388. IV 3. HERSEN- EN SCHEDELVORM (Ontleedkundig onderzoek nge brekkige), I 249. EO, ESO HIPPOCRATES (Over eene uitgave der schriften van), IV 65. 121. 15. HOOFDASSEN DER LIGCHAMEN (Onderzoek van de de), II 368. III 19. 41 HOORNPITTEN (Verschil van de inwendige gesteldheid der), 10 An- tilopen, I 133, . HOUTCULTUUR (Verwaarloozen der) in sommige streken van Ne- derland, IV 396. V 103. 135. 237. 273. „ PARENCHYM, UI 278. 344. Jen „ SOORTEN (Surinaamsche), IV 172. 264. Lorne (Uit Mexico), V 826. 1 HUIJGENS (Over een Fransch HS. van), IV 289. V 102. 1. | ICATHYOLOGISCHE FAUNA van Japan, I 3. Ov 1 4 „ (Visschen van van banana in 365. III 19. ö ICTICYON VAN LUND (Over het geslacht), III 176. 246. 4 INSEKTEN Zie Laxpnouw. ° rie : INTEGRALEN (Tafelen van), II 4. 44. 311. (Aangeboden Verhandeling over), IV inn an Vl KAARTEN (Wind), V 326. pe (Geologische onderscheidingen op), VIII. KAMFERBOOM (Onderzoek betreffende den), van Sumatra en Baren, IV 183. 201. KLEURENDRUK Zie Kaaurex. zig KOMEET VAN Annzsr), II 44. 88. en * (Opzoeking's ephemeride), III 388. 409. — (Proserpina). III 389, 414. V 381. KOMPAS (Theorie der afwijkingen van het), door ee * scheepsijzer, II 204. IV 13. KOPER(Ontledingswijzen en zamenstelling van) met andere metalen, V 173. KWELDER GROND ONDER ZEE GEVONDEN, IV 14. N LANDBOUW (Noodzakelijkheid der verbetering van den) in de West. Indiën, V 240. * (Insekten die den) benadeelen, V 272, 325. LEPRA (Middelen ter genezing van), Elephantiasis en Epilepsie, Vv 238. 277. LEPREUZEN ETABLISSEMENT (Batavia te Suriname), II 201, 09. 363. 381. LICHT (Verstrooijing van het), IV 122, LITHOPAEDION (Bij een varken), II 47. MAALSTROOMBEWEGINGEN in mengsels van water met nen vloeistoffen III 445 IV 15. MAGNETISCHE KRACHTLIJNEN van Fagapav, I 10, 11. 119. MAMMOUTH Zie Beenvpenes, iid vn Ee A METER EN KILOGRAMME (Over de protypan van), 11194 197. 111.96 2 Psychrometrische waarnemingen in Oost- en West-Indien. I 4. 1668. pn Instituut, II 122. 199. N W III 327. s be r __MUNDO-MOTORIUM (Over bet), II 361. III 247. —— aamenstelling van den schedel en tandwording dun den), II 42. NATUURLIJKE GESCHIEDENIS (Over rangschikking on we . de, rise — (Algemeene beginselen in de), V 77. ne twee mannel. voorwerpen), % tard ine IV 16. (Bijdrage tot ee van den),IV 269.289. __NEGERS (Ziekten der), 1 172. 217. _ _NITRAS ARGENTI Zie Verkueunrso. — A. (Levensberigt van) 1 91. 3 TORIUM TE LEIDEN (Werkzaamheden volkel op het), . ‚Ie — IE 26. __ONDE BEEN-S GADER (Verhouding der) tot toevalig 3 * b be Iv 27. eee „ {Oogspiegel), I 64. 118. — illusie), II 82. 153. dat zich vormt in het), — 1. „ Zie Corroïn ukraAvonr Ox. — (Structaar der), IV 95. on 2 den, i 208. 1 MOILLE Zie Beweuoknacur. __PHOLADEN Zie Bonus. __ PHYSIANTOTYPIE of zelfafdruk van voorwerpen der natuur, II 343. __PORRETSCHE VERSCHIJNSEL (Over het), I 120, F PSYCHROMETRISCHE WAARNEMINGEN Zie Muerronotoarscue. TUUR van den cirkel. IV 60. bij de slaiting van den ae der Akademie voor wie en (Over het verlengde) IV 290. ( 420 ) RUGGEMERG (Over het verzuim bij lijkopeningen van 82 van het), V 326. RIJK (J. C.), (Levensberigt van). II 270. 4 nana SATURNUS (Over het breeder worden van den ring van), III 1866. 5 (Briefwechsel over), V 150. 2 (Stelling van Srcont enz). V 354, SCHEDEL (Menschelijke )opgedolven op Walcheren in — SLANGEN (Nieuwe soorten van vergiftige) aan de Goudkust, III 285, 312. SLINGERPROEF (Toepassing op de), I 42. t. un (Gyroscoop van Foucautr, I 240, STAATS-EXAMEN (Over wederinvoering van het), IV 55. * STEENKOLEN (Over de zelfontbranding der) en de oorzaak daarvan, I 134. STEUERWALD (Over de uitvinding van den Heer), IV 146. 172, STIKSTOF (Over de bron der) voor de planten, III 38. 161. ie (Van waar bekomen de niet bemeste planten hare)? III 61, 88. SPHAGNACEAE (Anatomisch en phijthographisch onderzoek der), II 47. 88. TANDEN (Ziektekundige ontleedkunde der), II 12. 46. Ant TELEGRAFIE (Electrische), IV 101. 127. 195, A BAI TIJDREGELING in Nederland, IV 12. 33. 60, VAST-PUNT (Draaijende beweging van een gehan om co) 10 II 9. V 281. VEDEREN (groei en kleurverandering der), I 248. 329. — VERÄNDERLICHE STERNE, (Zweijärige — nuno IV 271. ton N DOO VERANDERLIJKE STERREN, IV 289. 354, 392. et 1 VERBEENING van het longweefsel, I 171. VERKLEURING van weefsel door gebruik van Nitras Argent, IV 178. VERSLAG der Akademie (Jaarlijksch), 1854. II 137. — 1838. III 295. » op Savoijen (Etudes Philos. sur la ane et morale de l'homme), II 308. VISCUM ALBUM (Physiologische Eigenschappen van), v mn): VOLKSKARAKTER (Over ons wetenscheppelijk), III 108. VOORZITTER (Aanspraak van den), IV 259. NA WATER (Chemisch onderzoek), I 18. TTS „ (Snelheid van het). II 203. 310. L TA Kit „ (-Hoogte), I 170. 248. rn WATERSPIEGEL in de Maas (Verlaging van den), V 108. ke WATERSTAAT (Uitgave eener Geschiedenis van den vedere. III 389. IV II. 63. IJZER (Wijze van Fabricatie en hoedanigheden van het Engelse), Has ZELFAANTEEKENING Zie Avrocrarurg. ZELFAFDRUK Zie Pursrasrorrpie. Ì WI 11 ZELFONTBRANDING (Oorzaak der] van stoffen machopen geladen, I 164. 278. 305. II 42. 1 ZEUGLODON HYDRARCHOS (Bijzonderheden over); III 320; ZUURSTOF (Bepaling) in stikstof vrije ligchamen, I 283. 359. 8 n ak AL 1 . n 5 5 8 N « 5 ' W 4 * TE N 1 A 4 . PE, $ 8 3 * A 4 1 LAGEN EN MEDEDEELINGEN KLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN. : — * e 9 * . 505 2 eee 3 , ee e PAG a tgene wknd aud, Mitt N 0 n N 8 are r * N LEN nt re MW mg ed 4 * * 778 l 1 2 a a vib EF ip 5 1 . E ER e Orne; reel EAN 7 12 N 2 b . 5 57 N N 5 5 8 * gehe r 7 Nr E 9 4 9 hs f Randa 13 FAD | * 1 5 W deer * 5 N 18. e EL 4 i 1 ene AIM AAA 4 … Je 1 1 f 5 Ell iT 125. Ki 5 g in ERK UE Le kat 9 2 RAT 4 5 N kk í 5 5 f id ek MS evet adt Oan dige 3 5 4. 2 NN k RAT F et 5 en rie re Wildek C 14 k DRV , = 8 3 Pr U * d nr 5 1 5 0 As & RE Ak np 1 . 1 hij 3 l — $ ip ki 5 63 Bs * ehen, 5 1 ** . * * 2 12 e 4 VERSLAGEN EN MEDEDEELINGEN VAN — Zesde Deel. JAARGANG 1857, AMSTERDAM, C. G. VAN DER POST. 1857, IEHAd TA HALE daard adam var t he Sá 2 a νο⁰ n Sultoel 4 food 5 6 es 5 Nl * Fakt — 1 4 . f i re MANN 5 77 gps Te —— Wit R ZESDE DEEL be’ ee BAN -ê gehouden op den 27% December 1856. blz. I. vdrg degen . - „ „ 28%. Pebruarij „ „ 108. 2 1 „ „ A8’ Maart stre. ERK 1 N 7 „ „ 2 April ee Mk on | jn , | Zo Mei „ „ 396. —— — ee ve en vi INHOUD, — — — * FAA 40248 Voorloopig verslag der Commissie tot het vervaardigen van kopijen van den standaard-meter en het standaard- kilogram, berustende ‘onder bewaring der Akademie. blz, 92. Oe 0 15 eee 7 VERHANDELINGEN. J. c. OUDEMANS. Over de bepaling der geografische j lengte door de waarneming van gelijke hoogten der Maan d e Slw,-s s + our Je «blz. 25. b. O. MULLER. Beschouwingen over de werking der dampkrings-electrieiteit en de beveiliging der gebou- wen daartegen. …-… … -s acteren el INHOUD. Merkwaardige verschijnselen bij den groei specie Sumatrana, exposuit r. A. 0. „„ „neee IIR 5 el Deens db in 8 en Nova genera Apocynearum Indicarum. 1750 0 wktuigje, geschikt om de afwijkingen van het kom- 3 door de aantrekking van het scheeps- Ee na op zee in twee of meer koersen te zijn 1 voor alle overige koersen aan te wijzen. 4 * 5 5 — door Strychnine, in verband met de El 8 RN al * * 1 * . - * * . 1 B 1 e, … ent Tadie ia” 1886. Hi * * * * 9 N Beschrijving van het model van een JN GHYBEN. Over de bepaling van de spheri- vir Perielymenum. … … « « » hed ‚blz. 104. Ld 122, „ 215. Ed 271. v. Kaissr, De stelling van sgcour te Rome omtrent rolt den ring van Saturnus, getoetst aan de jongste me- tingen door szccn1 zelven volbragt. „ banda) o AE u. SCHLEGEL. Aantekening over den invloed vanhet water op de kleuren van sommige vogels, … . . 330. u. SCHLEGEL. Aanteekening over de plaatsing dermuis- —_ vogels (Colius) in het natuurlijk stelsel. eol Jen „ 334. er ber N red gibed ö . 150 3 ee eee {GEWONE VERGADERING bemant DER APDBELING wor 4 5 EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, niin). TAP beeb : aaa: emu DEN 27 DECEMBER 1856. nc n / 0 1 de Heeren: 4. VAN DER HOEVEN, W. VROLIK, r. HARTING, B. VAN REES, r. J.STAMKART, J. G. S. VAN BREDA, . L. BLUNE, H.J. HALBERTSMA, A. u. VAN DER BOON MESCH, J.A. c OUDEMANS, n. LOBATTO, C. J. MATTHES, 4. L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK, W. u. DE VRIESE, J. VANGEUNS, v. c. DONDERS, AC WSM. VAN HASSELT, en van de Letterkundige Afdeeling de Heer | — | | tan Wii anr taan … Het proces-verbaal der gewone vergadering van den 2 November j.l. wordt gelezen, goedgekeurd en vast- 1 pe del an). win Heer bn vnunse vraagt en erlangt na het aanhooren — notulen het woord. Hij acht het minder wenschelijk, de Afdeeling op nieuw bezig te houden met de behande- ling eener zaak, welke in de beide vorige vergaderingen een punt van beraadslaging voor haar uitmaakte. Hij be- zich echter voor, om aan hare leden eene toelich- A 7 te doen toekomen, welke hij van zijne zijde meent moeten overstellen tegen hetgene de Heer van natt in jongste en Je in het midden bragt. .. nete EN MEDED. APD. KATUURK. art, VI. a (2) Worden gelezen brieven van de IH. II. maTTugs en vas KERKWIJK, waarmede zij zich over het niet vervullen hun- ner spreekbeurt op heden verontschuldigen. — Aangeno- men voor berigt, onder aanbeveling voor het vervolg. Worden gelezen brieven van de H. II. voonngru SCUNEE- VOOGT, BIERENS DE HAAN, VAN DER KUN, DELPRAT en u- QveL, waarmede zij zich over het niet bijwonen de- zer vergadering verontschuldigen. — Aangenomen voor berigt. 1 aps k Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschen- ken: 1°, van den Heer W. c. u. sraning (Haarlem, 9 De- cember 1856); 27. van den Heer BIERENS DE-HAAN Am- sterdam, 30 November 1856); 3°, van deu Heer pr BRoCK, Minister van Finantiën, in naam van het corps der mijn- ingenieurs in Rusland (St. Petersburg, 25 Februarij 1855) ; 4°. van den Heer k. rniks, Secretaris der maatschappij van wetenschappen te Upsal (Nov. 10, 1856); 5° van den Secretaris der Smithsonian institution, den Heer 3. nexnvy (Washington, 10 Julij 1856); 6˙, van den Heer r. pLu- GEL, Consul der Vereenigde Staten van Amerika (Leipzig. 7 December 1856,; 7°. van den Heer gBUDES DESLONG- enaurs (Caen, 25 November 1856). Wordt besloten tot plaatsing der boekgeschenken in de boekerij en tot schrit- telijke dankzegging. weiden Worden gelezen brieven tot dankzegging voor ontvan- gen boekgeschenken: 1“. van den Heer J. mexnv (Was- hington, 5 November 1856); 2°. van den Heer . 1. Le coNTE, Secretaris der academy of natural sciences of Philadelphia (Philadelphia, 30 Mey 1856); 3˙, van den leer d. n. TREGO, Secretaris der philosophieal society held at Philadelphia for promoting useful knowledge (Philadel- . 1 phia, 15 Mei 1856); 4% van den Heer wignmaxs, Biblio- __thecaris der Königlich Bayerischen Akademie der Wissen- schaften (Munchen, 3 December 1856); 5°. van den Heer Ax scunärren, Secretaris der Keizerlijke Akademie van We- __tenschappen te Weenen (Wien, 29 September 1855); 6“. van den Heer 4. pruuus, Bibliothecaris van de académie des _ sciences, arts et belles-lettres de Dyon (Dyon, 9 Decem- der 1856); 7°. van den Heer r. runnen, Thesaurier van __Guy's hospital (London, 9 December 1856); 8“. van den N Heer 2. D'omaLius (Halloy, 20 December 1856). — Aan- ( a Wordt gelezen eene nota van den Heer W. o. Avus, __ Secretaris der Californian academy of natural sciences te San Francisco, waarin de wensch wordt uitgedrukt, om in wederzijdsche ruiling der uitgegeven boekwerken te _ treden. — Dit voorstel wordt aangenomen en de Secreta- _ ris met de —— belast. 1 Nane Dre — —- den Heer r. v. b. STERK 1 December 1856) ten geleide van tabellen van waargenomen waterhoogten. — De Secretaris berigt, de tabellen in handen gesteld te hebben van de commis- die over de daling van den bodem. n cet, — De Secretaris berigt, dat de verhandelingen van de H.H. VAN DER BOON MESCH en VAN BREDA voor de Verslagen en Midadaclingen zijn —— De Seotetaris berigt van den Heer v. Kaiser ont vangen — eene voor de Verslagen en Mededeelingen aan- 1 ‘verhandeling, onder den titel van de stelling van scam te Rome, omtrent den ring van Saturnus, getoetst | „ aun metingen, volbragt — na (4) school te Leiden. — Lij wordt in handen gesteld van de commissie van redactie. vale DI ene. Wordt gelezen een brief van den Minister van Kolo- niën (s Gravenhage, 4 December 1856, Lr. B. N. 4) luidende als volgt: ne rn oren „Ik heb de eer hierbij, ter voldoening aan het, door de Akademie, bij haar schrijven van den 30 October IJ. N'. 120, uitgedrukt verlangen, en ten vervolge op de de- zerzijdsche missive van den 4den Julij Ll, Lr. B., Nô. 7. aan de Akademie te doen toekomen twee blikken bussen, met eene, daarbij, door den Heer TAMA aan den Gouver- neur van Suriname ter hand gestelde en voor den Hoog- leeraar 6. J. MULDER te Utrecht, bestemde mémoire instructif. Volgens de mededeelingen van den Heer TAMA aan den genoemden Landvoogd, zoude de grootste der blikken bus- sen de versche en tegen de epilepsie meest werkzame wor- telen bevatten; terwijl hij trachten zoude, om spoedig de plant ter verzending naar Nederland te bezorgen, waarin hij, 200 door ziekte als door andere van hem onaf hanke- lijke omstandigheden, tot nog toe is verhinderd. Ook zag de genoemde Gouverneur spoedig te gemoet de, door den Heer TAMA, — ter genezing der lepra strekkende, — toegezegde plant. „ abe ooren? Door den Gouverneur van Suriname is wijders, onder nadere goedkeuring des Konings, benoemd tot geneesheer van het etablissement Betere, de officier van ae 3de klasse c. p. Untis.“ nnd teh De Secretaris berigt, genoemde blikken bassen, na be- komen magtiging van den Voorzitter, gezonden te hebben aan de H.H. d. 3. MULDER, r. 4. w. MIQUEL en J. VAN GRUNS, met beleefd verzoek, om daaromtrent nader zot ane te dienen van berigt, n en raad. (5) q 11 den Heero. 7. w. venus aangeboden 2 . — der aarde om laar pee annen — Als dlotsom zijner beschouwing, gegrond op eene breed voerige inhoudesopgave der verhandeling en op daaruit afgeleide ver, onder mededeeling van dit rapport en van eene daarbij 5 gevoegde nota van aanmerkingen, worde berigt, dat de __ Afdeeling bereid is, om aan de aangeboden verhandeling deine plaats te verleenen in hare werken, nadat daarin die verbeteringen zullen zn gebragt, welke in het eb en D Heer MATTHES — zich, in het door hem voor- 1 gelezen verslag, met deze conclusie, en voegt daarbij nog à wingen, welke hij ook meent onder de aan- dacht van den schrijver te moeten brengen. De vergadering vereenigt zich, na beraadslaging, met de conclusien der beide rapporten, en besluit dien overeen- _ komstig, met eene meerderheid van 16 stemmen tegen ééne, dot het opnemen der verhandeling van den Heer BAEHR, __padat zij gewijzigd zal zijn, naar aanleiding der aanmer- 1 be Secretaris draagt een door hem gesteld levensberigt voor van Doctor v. vozy, in leven lid der Akademie. De besluit, om het in de Verslagen en Mededee- Wannen 8 . Heer esse biedt —— DU * Mededelingen der Afdeeling twee verhandelingen aan, (6) de eene onder den titel van bepaling van de loopbaan der planeet Proserpina, uit de gezamenlijke, op haar-bij hare drie eerste verschijningen gedane waarnemingen, met in acht neming van de storingen door Jupiter en Saturnus; de tweede onder dien van over de bepaling der geographische lengte, door de waarneming van gelijke hoogten der maan en eene ster. — Beide worden in paneer tn commissie van redaetie. lulu uh * De Heer nartinG spreekt over de versiteit der verlichting van mikroskopische voorwerpen met opval- lend licht, en vestigt de aandacht der vergadering meer bijzonder op die van WENHAM, waarbij de verlichting ge- schiedt door totale reflectie van eenen lichtbundel aan de oppervlakte van het dekplaatje. Hij deelt twee wijzigingen in deze methode mede, die beide ten doel hebben, de daar- toe benoodigde inrigting minder kostbaar te maken, en waarvan de eene bestaat in de aanwending van een regt- hoekig glazen prisma, waarvan de eene regthoekszijde bol geslepen is; terwijl de andere bestaat uit de vereeniging van twee hemisphaerische lensen, waarvan de gren tot elkander staan in reden van 2:5. | Vervolgens geeft hij een overzigt van de 3 middelen, die in den laatsten tijd zijn uitgedacht, om de plaats van een mikroskopisch voorwerp te bepalen, zooda- nig, dat het later weder gemakkelijk kan teruggevonden en in het gezigtsveld gebragt worden. Na eene korte be- schrijving van eenige daartoe bestemde zoogenaamde indi- cators of vinders, toont hij dien, waarvan hij sedert eenigen tijd gebruikt maakt en die zich door groote eenvoudig- heid en algemeene toepasselijkheid aanbeveelt. Hij bestaat hierin, dat onmiddellijk langs een der zijranden en den benedenrand van het dekplaatje een papieren strookje ge- plakt wordt, waarop eene verdeeling in derde deelen van | 9 67) See i sgebesgt, torwijl elk getal wan vijf en van dien streepjes door een sterker lijntje en een cijfer is aan- gewezen. De plaats van elk voorwerp onder het dekplaatje wordt dan aangewezen door een regthoekig plaatje, dat men des noods van papier vervaardigen kan, doch nog beter van dan koperblik, in dier voege, dat boven de plaats 4 van het voorwerp, hetzij de fijne spits van een klein wijzertje, bd wel eene zeer kleine opening worde gebragt, die, zoowel de eene als de andere, gelegen zijn in de verlenging van ___gwee der regthoekszijden, welke de rigting der beide coördi- unten aanduiden, in welker kruisingspunt het voorwerp ligt. Ee mep Ajit De Heer van ben BOON Massen doet eene mededeeling 4 ten Hij staat in de eerste plaats til bij de afscheiding van het aluminium door a. bavr be- 4 werkstelligd, door dampen van kalium te geleiden over ___gloeijende aluinaarde; bij die door wöuen te weeg gebragt, door verhitting van chlor-aluminium met kalium, door welke reducties dit metaal in geringe hoeveelheid als een graauw poeder met tinkleurige korreltjes vermengd, verkregen werd, eu bij die van punse, die het door electrolyse afzonderde. _ Breedvoeriger vermeldt de spreker de reductie van het aluminium, door SAINTE-CLAIRE-DEVILLE bewerkstelligd, door gloeijing van een mengsel van chlor-alaminium, chlor-na- trium en natrium, waardoor het aanvankelijk in zilverwitte „metaalkogeltjes verkregen werd, en hoe peviuuw zijne proe- ven verder heeft voortgezet, ten einde grootere hoeveelhe- den van dit belangrijk metaal te reduceren en zoo moge- dijk fabrijkmatig te bewerken. De verdiensten van den ge- moemden scheikandige zijn vooral daarin gelegen, dat hi de bereiding van het chlor-aluminium heeft verbeterd en in het groot uitvoert; dat bij deze verbinding van ijzer | 4 guivert; dat hij eene verbeterde bereiding van het natrium 4 op eene groote schaal heeft uitgedacht, zoodat ook dit in (2) zoo vele opzigten belangrijk en voor zoo vele andere proe- ven noodzakelijk metaal gemakkelijker, onkostbaarder en in grootere hoeveelheid thans te verkrijgen is, en dat hij eene reductie van het chlor-alaminium door middel van natrium op eene veiligere wijze en in eene vroeger onge- kende hoeveelheid heeft tot stand gebragt. Rousssau, MONIN en pevitLg hebben het reeds zóó ver gebragt, dat de ge- heele bewerking aan gewone fabrijkarbeiders. kan worden overgelaten. Hoogst belangrijk is het, dat het chlor- aluminium, dat steeds uit aluinaarde, uit de ammonia-aluin afgezonderd, bereid werd, ook kan verkregen worden uit kaolin en zelfs uit gewone klei, en dat het moeijelijk voor te komen verlies bij de bereiding van chlor-aluminiam door de verdigting van zijnen damp, het nadeel van dien damp voor de arbeiders, en de kostbaarheid der bereiding, omdat zij moet afgebroken worden, vermeden worden door het chlorgas te laten werken op een mengsel van aluinaarde, chlor-natrium en koolpoeder, en 200 drupvormig chlor- alaminium-natrium te bereiden, waaruit vervolgens, vermengd met natrium, in eenen vlamoven het aluminium geredaceerd wordt, en het gebruikte en op nieuw 3 chlor- natrium terug verkregen wordt. dl Vervolgens handelt de spreker over de ne het aluminium uit de kryolith, fluor- aluminium en fluor- natrium, volgens de methode van n. RosE en wWwönzzz, en hoe dit mineraal, vóór weinige jaren zeer zeldzaam, thans uit Groen- land met honderden ponden voor geringe prijzen wordt aan- gevoerd, waarvan de reductie met behulp van natrium plaats heeft. Ook hierdoor is de afzondering van het aluminiam eene belangrijke schrede voorwaarts gebragt. „De spreker vermeldt vervolgens de proeven van BRUNNER, om het alu- minium uit kryolith en uit kunstmatig bereid fluor-alumi- nium te reduceren. In eene verbeterde, gemakkelijkere, onkostbaardere en minder tijd vorderende bereiding van 699) mluor-aluminium is, naar des sprekers oordeel, eene nieuwe bͥ̃eunſeiding te zoeken tot — — 4 van het aluminium. 10 Len dlotte vermeldt de wreken die eigenschappen van bet alaminium, waardoor het voor het gebruik in het da- gelhksche leven geschikt is, en hoe daarait en wit koper den zan het argentanum gelijkend metaalmengsel kan be- reid worden, en hoe koper met aluminium langs den Vol- * taïschen weg kan worden bekleed. De spreker biedt aan de vergadering ter beschouwing aan, aluminium door hem een staaf alaminium uit Parijs, en een doosje afgescheiden, eee uit dit metaal vervaardigd. oorzitter vraagt aan den spreker, hoe groot het | gewigt van het aluminium gevonden is. De spre- t hierop, dat het laagste spec. gew. 2,5 en te 2,7 bevonden is, dat het aluminium uit Parijs | dig, zuiver is en dat het eenig koper, ijzer 3 be Heer VAN DER BOON MESCH pag de tweede plaats, dene mededeeling van de proeven, door den Heer Dr. x- vorn te Leiden genomen, naar aanleiding van het onder- de voort te brengen, zoodat platina, manganium, chro- mwium, nikkel, cobalt en zelfs gezuiverd quarszand gesmolten Vorden, en medegedeeld in de Annales de chimie et de _ physique, Fevrier 1856, pag. 2. Devuuuw neemt eenen nog hoogeren warmtegraad dan de witte gloeihitte aan, vamelijk den blaauwen, chaleur bleue, waardoor zand smelt en platina vervlugtigd wordt, en hij heeft daarvoor eene _ lamp, waarin terpentijnolie verbrand wordt, en een klei- den smeltoven, waarin coke tot brandstof dient eu onsmelt- bore kroezen gebruikt worden, beschreven. De kroezen zijn of vun gebranden kolk, of van aluinaarde, of uit gascoke gedraaid. (610) De Ilcer Levoin heeft een groot gedeelte der proeven van DEVILLE met uitstekend gevolg herhaald. Hij heeft alzoo een oven voor deze proeven ingerigt, en uit stukken bijtenden kalk daarvoor kroezen vervaardigd, Geen der gewone brandstoffen kon de vereischte hitte en de smelting van het platina te weeg brengen; doch het gelukte met coke en de kleine nog brandbare, dusgenaamde sintels, door het rooster van een stoomketelfornuis gevallen en van asch en slakken gezuiverd. De blaauwe vuurhitte was eigenaardig en de vlam bijna 1 Ned. el lang. Nu smolt het platina en het werd tot aan het hoogste gedeelte van den geslo- ten kalk-kroes gesublimeerd, of het spatte terwijl het kookte; en ter bevestiging van het medegedeelde, bood de spreker het gesmolten platina en de stukken van den ge- bruikten kroes, waarop de platina-korrels verspreid liggen, ter beschouwing aan. Belangrijk is het verschil door Dr. Lxvoin in hes sp gew. van gesmolten en van hetzelfde doch geplet opgemerkt. Het gesmolten platina had, in water ui ng op 0 C. een spec. gew. van 18,88. Hetzelfde platina ge- plet, had, uitgekookt in water, op 0° C. een spec. gewigt van 20,89. Hetzelfde platina, gesmolten in de vlam van steenkolengas door zuurstofgas aangeblazen, had op 0°C. een spec. gewigt van 19,95, Het platina op deze laatste wijze gesmolten, was gemakkelijker pletbaar dan het in den oven gesmolten, en had een spec. gewigt van 2145 op 0°C. Het platina wordt dus door het smelten niet digter, zoo als pEVviLLE meent; doch mogelijk moet het geringer spec. gewigt aan kleine holligheden in het platina of aan silicium worden toegeschreven, door eene barst in den kalkkroes en afkomstig uit de asch der brandstof. De spreker is ten slotte van oordeel, dat, als deze proe- ven met zulk eene hooge temperatuur worden voortgezet, en de gedragingen van vele anorganische stoffen daarbij 4 2 11) d. e e er een nieuw tijdperk voor de uit brei- der sel dagen zal, gelijk wij nu reeds weten, le en cobaltoxyde zich kunnen vervlagtigen, d heeft iets verder voor te stelen en de verge Ane gesloten. nne. 41 zin / E n IN DE MAAND DECEMBER 1856 DOOR DE KONINKLIJKE 4 e eee ONTVANGEN BORN BOEKEN ee SEPTYEDERL AND." 100 ef uit vreemde tijdschriften voor de leden van I. Instituut van enieurs 1856 —1857. . auienik; de delagpnóe., . van verlichting, en methode om licht voort te brengen. Mededeelingen omtrent den coëfficient van veerkracht n gegoten ijzer, ver bevestiging van het verslag van de Heeren Ki; en DESPLACES omtrent den viaduct van Tarascon. 5 — de kappen aan den westerspoorweg ve Parijs. Î on. Geoetroijeerde eindelooze spoorweg van norpaLr. Over de zamenstelling van zeebakens, boeijen, enz. . — — — Purxus’ machine tot het vervaardigen van holle pro- (12) Over de spoorwegen en telegrafen in Groot-Brittannië, Molle steenen voor ventilatie enz. in arbeiderswoningen. Fundering van de brug over de Allegheny-rivier te Pitusburgl in den Ohio- en Pennsylvania-spoorweg. zegje e Mededeeling omtrent de inrigting der aardleidingen op de Praiscische telegraaf kantoren. Statistieke mededeeling omtrent de wisseling van berigten op de Bel- gische telegraaflijnen. how var Over verbeteringen in de kleeding der duikers, en in andere toestellen om onder water te werken. Bijdragen tot de Taal-, Land- en Volkenkunde van Ned. Indië, N. S. Dl. I. Amsterdam. 8“. Inhoud: Het gezantschap naar Bali, onder den Gouverneur-Generaal unxbnix BROUWER in 1633, Iets over Ceram en dè Alfoeren. ene Proeve eener Makassaarsche vertaling des Korans. * * an De Volksvlijt, tijdschrift voor nijverheid, landbouw, han- del en scheepvaart. N'. 9 en 10. 1856. Amsterdam. 8“. Inhoud : slan dort lit) W. C. U. STARING. Raming van den oogst over 1836 in Nederland, J. A. VAN EYK. Over de uitvinding van nessemer, om ruw Heer. „zon- der brandstof tot smeedijzer en staal te verwerken. S. BLEEKRODE. Het bankbillet. De kunstbewerkingen en de behande gen voor zijne echtheid, volgens A. smEE en u. BRADBURY J. A. VAN ETK. Over de Chinesche groene verfstof Lukoe S. BLEEKRODE. Nog iets over de Chinesche plantaardige” eben Lukoe en Weifa. ö Mededeellngen, enz. Tijdschrift der Ned. Maatsch. tot bevordering der genees- kunst. 1856. November. Arnhem. 8“. ban Inhoud: * c. DE BorDEs. Verslag over de volksziekten, welke in 1854 in en. land hebben geheerscht. Nederl. Weekblad voor geneeskundigen. Nov. 16560 W. C. u. STARING. De bodem van Nederland. Harlem. 1856. 8. Wee Flora Batava. 180 Aft. Düne eee OE 5 0. 5. r. van MARTIUS. Bijdrage tot de natuurlijke en lite- n. der N . ** b. J. Nun / N „ mu Over het wezen der he ole: 85 ken van wiupenmijk. 10de Al. der waterhoogten langs den Bovei-Rijn, enz. e de maanden Augus- 2 Mers „ maal _ Cat van prentwerken nagelaten door c. SANDENRERGH brt Dia — N elen scheikunde enz, Amsterdam 1856, 3, nsr. I „ sb. ann | ‘Natourkandig tijdschrift voor Ned. Indië. Dl. I. Afl 1 4. 3° Serie. e 1856. Be, J eng Hähoud: — , . ROTT VAN TONNINGEN. Scheikundig onderzoek van het Guinee- gras (rompat Bengala, Paspalum mollieomum Kth.) in verband tot zijne _____woedselwaarde voor het vee. de We CROOOKEWST. Tau een togt. amar. den, Goenonx Klam en maar het Peneing-gebergre. 2 T win Borneo met betrekking tot de 64) 7 BELGIË. F AA Bulletin de l'Académie Royale de médecine de Belgique. Tom XV. N°. 6, 9, 10. XVI. N°. I. Bruxelles 1856. 52. Table: Rapport de la troisième section sur un cas d'abeès sous le rapport thérapeutique. Par M. pr LORNE. 3 1 en * Rapport de la troisième section sur une communication eee MAEKERS, relative u de nouveaux instruments de Rapport de la troisième section sur une observation de M. peet relative à uu anévrysme traumatique faux 228 de Fartere droite. eee Rapport de la quatrième section sur une nouvelle note 00 — re relative à la chirurgie dentaire considérée au point de vue médi- ink „aalst Rapport sur les mémoires envoyés au concours de 1855 — question rélative aux indications et contre-indications sanguines dans les maladies fébriles. en, elde E. QvereLer. Des observatoires du Nord de l'Allemagne et de la Hollande, et du magunétisme terrestre dans ces deux contrées. 8“. EEMS 40 * 8 duurs: *＋ FRANKRIJK. pe gee, 1 Mémoires de la société Linntenne de — Aunckes 1854 —55. 4“, Table: J . testen w. vrorik. Lettre sur anatomie de Fanimal du Naatile flambé 0 EUDES DESLONGCHAMPS. Notice sur des empreintes ou traces d'animaux. surss. Notice sur appareil brachial des Thécidées. en ENC EUGÈRE DESLONGOHAMPS. Observations sur le même sujet. pavipsox. Introduction à T'histoire naturelle des Beans” 3 et fossiles. EUDES DESLOXGCHAMPS. Description d'un nouveau genre de. eue. (Fligmus.) EUGÈNE DESLONGCHAMPS. Note sur deux nouvelles e moyen de Précigné. vaas henkie porère. Essai sur l'anatomie de la Nais sangainen. — rananp. Mémoire sur quelques observations relatives R in dene et A Ia géologie de l'arrondissement de St. Lo. Lr BovCneR. Résumé des observations météorologiques — bunt les années 1851—1835. de EF 615) GROOT-BRITTANNIË. gieal transactions. Vol. XXXVI, XXXVII, London 1853, 1854, 1856. ©. Vol. XXXIX: x. On the action of Digitalis upon the uterus. — randje rt vn pl — 2 of the abdomen for eight months. an ound of the abdominal parietes; — —— . —— — ee extent of four- „ ore. On atrophy of the brain, with cases in which there were ret igequalities of the cerebral hemispheres, attended with eontraction- of the limbe on the elde opposite the Case of fracture of four cervical vertebrae, with dis- by slight and unusual cause, and resulting in im- mediate death with notes of a case of fracture of the os calcis. nun. ernenar. Two cases of extensive absorption of the bones of — ___ head, followed in one of them. un VERNON. On two cases of malformation of the heart. „ . LAURENCE. On encepbsloecele; being the history of a ease, with ___& tabular analysis of seventy-fire enses — An account of the arrangement of the muscular substance in 616) DUITSCHLAND, Denkschriften der K. Akademie der Wissenschaften (Phi- los. Hist. Classe). B. VII. Wien 1856. 14. Inhalt: aadaa) HAMMER-PURGSTALI. Das Kamel. a ermee MikLosIcH. Die Sprache der Bulgaren in eee ore eee HAMMER-PURGSTALL. Das Pferd bei den Arabern — nee die raare der — Türken. π man bee … Lax zA. Monumenti Salonitani imeditis en ett d esheen Sitzungsberichte der K. Akad. der Wissenschaften. Naturw. Classe). B. XX. H. mn XXI. Wien 1856. 8. Inhalt. B. XX. H. 2. 3: ** _ % at nn pear idw arrow. Drei Quellen über den Kometen von 1556. gEsTaUBER. Ueber Prof. sraurrun's Lichpunkt-Mikrometer im Fernrohre des Meridiankreises der Sternwarte zu Kremsmünster. STAMPFER. Zusatz zu vorstehender Abhandlung. HEEGER. Neue Metamorphosen einiger — „N el nocutnbnn. Ueber das Asculin. v pen enam id . % KEIL. Ueber die 8 der — ö ů — — drucke. a biolsvan os} Aan n FRITSCH. —— in Osterreich ae ane 165666 LANG. Eine Untersuchung über die Structur des Quarzes. E TDALIT. Ueber den Meteorstein von Bor kur. ETTINGSHAUSEN. Bericht über das Werk: „Physiotypia plantarum austri- acarum.“ eee ee „e wer PELZELN. Ueber neue und wenig gekannte Arten der Kais. ornitholo- gischen Sammlung, nebst Auszügen aus 3. XArrzunn's Handschrift- licher Katalog, über die von ihm Brasilien gesammelten Species der Familien der Trogonidae und Alcedinidae. A Taurin ROCHLEDER. Chemische Mittheilungen. r er STARK. Eine neue Methode des —— 8 — auf einem Drathe. „De ETEN B 0 vupwio. Diffusion zwischen — erwürmten Orten gleich zusam- mengesetzten Lözungen. „ nah eaten geurt. Ueber das am 22 Mürz zu Pavia beobachtete Meteor. RÄRTENBERGER. Bestimmung analytischer Gleichungen für die Seiten von Kegelschnitts-vielecken und Anwendung mann 0 ene. nov. Beiträge zur Geographie Serbiens. O nnn Jan nd B. XXI: 1 srruweE. Ueber die brands zwischen der Donau und dem Eismer. je t lara mie 90 nano. Ueber das centrale Gefasabündel-system einiger Umbelli- E — € u. Erste Ergebnisse der magnetischen Beobachtungen in Wien. | gegen J rn im Innern der 1 7 ohne Grundriss. Notis über die Mesityl-schwefelsüure. geel Del moto rotatorio dell’ arco luminoso dell elettromotore me € nonuaserro. Ueber eine alte Lüngenmorûne im Thale daes Biary Dunsjec bei dem Hochofen von Zakopane in der Tatra. __FoKonsr. Ueber die Anwendung der Buchdruckerpresse zur Darstel- pbysiotypischer Pflanzeuabdrueke. Ueber die Einwirkung von Zinnchlorid auf Stärke bei gewöhn- dee Hers von Brandeisl bei Schiaa in Böhmen. 1 inst. Leber sechzehn Arten von Nematoideen. unteren. Ansprache desselben bei der Uebergabe eines Exemplarcs dae Lithographie zur Erinnerung an seinen Vater k. HAIDINGER. ee, Ueber eine noue merkwürdige Pilzbildung auf einer Casein- — Die bohlen Geschiebe aas dem Leithagebirge. e die Verwendbarkeit des urrscummsicn’schen Polarisations- 4 ers zu chemisch-technischen Proben. „ EN MEDED. AFD. warben bert. VI. 9 (18 ) ZANTEDESCur e noRLINETTO, Delle irradiazioni chimiche, e della neces- sita del loro foco separato da quello delle irradiazioni calorifiche o luminose al conseguimento della purezza ega en fotografiche negative ottenute eo iodari d'argento. novf. Vermischte Mittheilungen. orrxt und sukss. Ueber die muthmasslichen Aequivalente der Kösener Sehichten in Schwaben. naeer. Ueber die Auflösung eines Systems wants ene Gleiebungen des ersten Grades in gamen Zahlen, welche eine grüs- sere Anzahl von Unbekannten in sich schliessen, mn: vermögen. viturruzzt. Indagine chimica sopra l'aqus della fonte felsinea * Val- dagno. rünck. Vorläufige Ergebnisse von Erpeienmd- ne zur Ermittelung der Haut-sensibilitätsbezirke der einzelnen Rückenmarks- nerven paare. rue n Sitzungsberichte der K. Akad. der Wissonscliafter; (Phi- los. Hist. Classe). B. XX. H. 2, XXL Wien Hk. Inhalt. B. XX. H. 2, 3: roessLer. Beiträge zur Staatsgeschichte Oesterreichs aus dem d. W. vox LerBNiTt’schen Nachlasse in Hannover. ascuBacH. Die Römischen Legionen prima und secunda Adjutrix. Ge- schichte ihrer Entstehung, ihre früheren Stationen und 8 Standlager in Nieder- Pannonien. schnur. Der Mons Cetius des Ptolemäus. pümmrer. Ueber die älteste Geschichte der Slawen in — 928. v. KARAJAN. Bericht über die Thätigkeit der historischen — der K. Akad. der Wissenschaften während n waltungsjahres 1854—1855. a Bericht über die Thätigkeit der Commission — gabe der Acta coneiliorum saeculi XV, während des —— Verwaltungsjahres 18541855, scuLrcnHTA-weseurp. Bericht über die vom September 1854 bie Septon: ber 1855 zu Konstantinopel erschienenen orientalischen Werke, ARNETH. Vortrag bei Uberreichung zweier Werke von . b noveÉ und Prof. worn. 4 PPIZMAIER. Notizen aus der Geschichte der Chinesischen Reiche von dem Friedensschlusse von Sung bis zur Versammlung der nee sten in Schin. * B. XXI. H. 1. 2: bena paeRwaALD. Ueber die Eehtheit und Bedeutung der Urkunde König rupoLr’s I. betreffend die Baierische Kur. Ein Beitrag zur Entste- hungsgeschichte des Kurfürstlichen Collegiums. ö (vom Jahre 597 bie 529 vor cumraro). en und Zusktze zur Geschichte der Insel Andros und in dem Zeitraume von 1207 bis 1566. dan alien ID eee. rerum Oesterreichische Geschäcbts- 5 2e Abtheilang: (Diplomataria et Acti). R XL 5 1856. 85 ee 4 r Kunde Oesterreiehischen Geschichts-quellen. B. vr wi 1850. 85 4 „ Ueber die Frage, ob der Heilige order das Apostelamt ri bis an sein Lebensende geübt habe. . BACHARIAS BANDHAUER'S Deutsches Tagebuch der Ter- 1 1651. Mit dem Corollarium desselben und Be- 5 aus dem grösseren Lateinischen Werke dieses Die Briefe des Aras sruvivs vor seiner Erhebung auf den Stuhl. chronologisch geordnet und durch Einfügung von er ungedruckten vermehrt, als Vorarbeit zu einer künſtigen | 1 1856, N°. 15—24. 85 des Naturhistorischen Vereins der Preussi- schen Rheinlande und rr Jahrg. XIII. I. 2, 3. Inhalt: 41 (20) Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie u und für klinische Medicin. B. X. II. 1—3. Berlin 1856 8% Inhalt: 4. KÖLLIKER. Physiologische Untersuchungen über die Wirkung — Giſte. tenerT. Ueber Gehirnabscesse. PRICKHOEPFER. Ein Fall von Missstaltung der Betreten neh Bio: schnürung, als Beitrag zur Lehre von den spontanen Amputationen. c. MAYER. Einige Worte über Sterilität. a r. norrn. Ueber den Einfluss des Rohrzuckers auf die Verdauung und Ernährung. vircHow. Zur Pathologischen Anatomie der Netzhaut und der Nerven. ricuarp. Ueber die sogenannte Exostose der grossen Zehe. Esmarcu. Klinische Beiträge. Cholesteatom im Stirnbein, mit Hülfe des Explorationtroicarts und des Mikroskopes diagnosticirt und 2 r ration entfernt. och. Beittüge zur Lehre von den Epiphyten. ee wirricH. Ueber Harnseeretion und Albuminurie. a 4 LAMBL. Exencephalitische Protuberanzen am Schädeldach. Tageblatt der 32° Versammlung Deutscher Naturforscher und Aerzte in Wien im Jahre 1856. Herausgegeben von Geschäftsführern der Versammlung, urnrt und SCHRÖTTER. N°. 1—8. 4». Zeitschrift des Deutsch-Oesterreichischen Taggen. Jahrg. III. II. S. 4 — r. KÜCHENMEISTER. Ueber die Taenia ex Gras tenui- colli, ihren Finnenzustand und die Wanderung ihrer Brut. Frankfurt a/ M. 1856. 8“. 1. naDLKOPER. Der Befruchtungsprocess im reseten und sein Verhältniss zu dem im Thierreiche. Leipzig 1857. 8. | [ 1 18 AMERIKA, Fam Smithsonian contributions to knowledge. Vol. VII.. Ar: hington 1856. 4“ Contents: S. FP. HAVEN. Archaeology of the United States; or sketches historical n ul report of the board of regents of the Smiths- institution. Washington 1856. 8°. — & of the American Academy of arts and sciences. 8 . N. S. Cambridge and Boston. 4“. r et — The numerical relation between the atomie weights, with on the classification of the chemical elements. B A history of the fishes of Massachusetts. A GRAY. Plantae Novae Tburberianae. — — 02 the afûnities of the genus — also of fhy- COOKE. On two new erystalline compounds of zinc and antimo- my, and on the cause of the variation of composition observed in Discussion of observations for the isodynamic, isogonic curves of terrestrial magnetism on and near the line of survey between the United States and Mexico, made —1852. Ae ‚and v. n. AK. Descriptions of new species of fossils, from 5 the eretaceous formations of Nebraska, with observations upon Bacu- 1 and B. Compresses, and the progressive development of in baculites, ammonites and scuphites. gs of the American association for the advan- of science 2, 7, 8, 9, meeting. Cambridge 1850, 1385 1886. 85 Address before the American association for the advance- went of science. 8“. 9 „gn, of the Academy of natural sciences of Philadel- . Phis. N. S. Vol. III. p. 2. Philadelphia 1855. 4“ | *. & NoRwoop and u. ruatrex. Notice of fossils from the carboni- (22) ferous series of the Wester States, belonging to the genera Sp fer, Bellerophon, Pleurotomaria, Mnerocheilus, Naties and * with descriptions of eight new characteristie species. *. puRAND. Plantae Prattentanae Californicae. u ne che 4. a. Meros. Relation of stomie heat to erystalline form. jad J. Leroy. Contributions towards a knowledge of the marine e brate fauna of the coasts of Rhode Island and New Jersey.. J. cassts. Descriptions of new species. of Psittacidae, in the eollectlon of the Academy of natural sciences of Philadelphia. Proceedings of the American philos. society. N°. 53, 54. Proceedings of the Academy of natural science of Phi- ladelphia. Vol. VII, N°. 7—11. VIII, N. I 28. Transactions of the state agricultural W Vol. VI. Lansing 1855. 93°. Et 50 4 Proceedings of the California Academy of natural selen: ces. Vol. I. The American journal of science and arts. Vol, ** XXI. Newhaven. 1855 56. 87. 4 Explorations and surveys for a railroad route from dhe Mis- sissippi river to the Pacific Ocean. Vol. I. in 1855. 4°. Report of experiments on metals for cannon. Philadel vpt 1856. 45. D. TREADWELL. On the practicability of constructing 5 non of great caliber, capable of enduring lo nued use under full charges. Cambridge 1856. no Reports of the prison discipline society. Boston 1520— 1854. Vol. I-III. Boston 1855. 8“. 9 Report of the commissioner of patents (Agriculture). Was- hington 1855. 8“. (Arts and Manufactures) Vol. IL Tllastrations Washington 1855. 8“. 6. n. B. HORNER. Medical topography of Brazil and Uru- guay. Philadelphia 1845. 89°, 7 4 Zn . 623) 8 ee pixos. Surnames. Boston 1855. 8“ 1 1850. 8’ . 1 of the fossils and shell, collected 13 Washington 1855. 8. 0 — 0a the rate of N R de Telate Les . the geology of Northern and Southern Cali- ſornis. hese. 8˙ . ie ZWEDEN EN NOORWEGEN. 1 nor, 1 acta regiae societatis scientinruim Hann,” Vol. * 3e 8. Upsaliae 1856. 40. E Index: 2 rousneno. Symbolae ad rem nummariam Muhammedanoram. en RUSLAND, q re de l'observatoire physique central de Russie, pu- blices par ordre de Sa Majesté \Empereur. Anneés ____ 1851—1853, 4“ 1 (24) AANGEKOCHT. Werken der Bataafsche Maatschappij van taal- en ‘dichte kunde. Deel I— V. Amsterdam 1804—1810. 85. Werken der Hollandsche Maatschappij van fraaije kunsten en wetenschappen. Deel IX. Amsterdam en Leiden. 1810-1837. 8°. Nieuwe Werken der Hollandsche Maatschappij van fraaije kunsten en wetenschappen. Deel I—III, St. I. IV, I. Leiden 1840—1845. 8“. gt u. BURMEISTER. Erläuterungen zu Fauna Brasiliens, enthal- tend Abbildungen und ausführliche Beschreibungen neuer oder ungenügend bekannter Thier-arten. Berlin 1856. fol. c. KRAMM. De levens en werken der Hollandsche en Vlaamsche Kunstschilders, Beeldhouwers, Graveurs en Bouwmeesters, van den vroegsten tot op onzen 1 1 Afl. Amsterdam 1856. Bibliotheca Historico-Naturalis Physico-Chemica 2 Ma- thematica. ann —— bn 1 Nn, 8 1 e OVER DE 9 _ BEPALING DER GEOGRAFISCHE LENGTE ken ank DOOR DE WAARNEMING VAN Ak GELIJKE HOOGTEN DER MAAN EN EENER STER. . Doom eni. J. 4. C. OUDEMANS. 2 * . sene 1 — —— Toen de Nederlandsche Regering in het jaar 1850 het plan vormde, der geografie van den O. I. Archipel door ne plaatsbepaling den noodigen en onfeilbaren grondslag te verschaffen, dien zij tot nog toe ontbeerd had, werd den hoogleraar kaiser door het Ministerie van Koloniën verzocht: de doelmatigste hiertoe dienende methoden aan te geven, den ingenieur, die voor deze plaatsbepaling bestemd was, in zijne praktische oefeningen ter zijde te staan, en de keuze der aan te schaffen werk- tuigen te leiden. Van zijne bemoeijingen in het eerste en laatste opzigt gaf hij een verslag, in het werk, dat in 1851 onder den titel: De sterrekundige plaatsbe- ( VIII en 160 blz), verscheen Deze verhandeling is in drie hoofdstukken gesplitst, (2) waarvan het eerste over „den oorsprong, de voorbereiding en de beteekenis van de sterrekundige plaatsbepaling in den Indischen Archipel," het tweede over „de wetenschap- pelijke eischen van de sterrekundige plaatsbepaling in den Indischen Archipel, en de handelwijzen, die aldaar de voorkeur verdienen”, en het derde over „de stoffelijke hulpmiddelen, voor de sterrekundige plaatsbepaling in den Indischen Archipel uitgekozen en aangeschaft,” handelt. Is dit werkje voor iederen sterrekundige of geograaf belangrijk; voor hem, die zich in de nabijheid der even- nachtslijn met geografische plaatsbepalingen moet houden, bestaat er voorzeker geene praktische handleiding, waarin men een zoo volkomen en zoo kritisch overzigt bijeen vindt over al datgene, wat over de bepaling van lengte en breedte geschreven is. Maar even als in alles, wat de heer KAtszn levert, zoo vindt men ook hier wederom eigene denkbeelden, en be- paaldelijk in het tweede hoofdstuk: over de verschillende geografische methoden. De bepaling der geografische lengte uit maanshoogten, hoewel vroeger nu en dan aangeprezen, werd in de laat- ste tijden door meer dan één sterrekundige, als onnaaaw- keurig, bepaaldelijk afgekeurd. Toen scnumacner in de Astronomische Nachrichten het werk van RÜMKER: Hover de Lengtebepaling door de maan” aankondigde, prees hij den Schrijver, dat hij van de lengtebepaling door maans- hoogten in het geheel niet gerept had. „Uit die verkla- ring van SCHUMACHER, zegt prof. Kaisen, op blz. 71, „blijkt weder ten duidelijkste, hoe weinig men, in het algemeen, voor de sterrekundige mgr EC op geringe — heeft zorg gedragen.” Als de S. op blz. 63 en verv. over de gol We thode handelt, om de lengte door de waarneming van de culminatie der maan en der opzettelijk daartoe voor- 627 uit gekozene sterren te bepalen, maakt hij eerst de op- merking, dat een reizende sterrekundige die bepaling zeer ligt in denzelfden nacht kan vermenigvuldigen, door, vóór en na de culminatie der maan, den doorgang der maan en der sterren door denzelfden vertikaal waar te nemen. Door toepassing van een der eenvoudigste regels der waarschijnlijkheidsrekening, vindt men nog, zooals de 8. verder aanmerkt, dat men in veel korteren tijd de- zelfde naauwkeurigheid bereiken kan, als men, in plaats van alle vier de in den Nautical almanaec en het Astronomi- sches Jahrbuch opgegevene sterren te gebruiken, — waar- toe dikwijls anderhalf uur noodig is, — herhaalde malen de doorgangen der maan en van ééne zelfde ster door denzelfden vertikaal waarneemt. Men kiest daartoe die ster, die de maan het naaste voorafgaat of volgt. Deze me- thode heeft over de reeds lang bekende en ook nu en dam toegepaste handelwijze, om de lengte door het waar- nemen van maans-azimuthen te bepalen, het voordeel, dat zij van geene aflezingen eens horizontalen cirkels af han- kelijk is. Een passage-instrament, dat slechts eene grove horizontale verdeeling bezit, is reeds toereikende. #De heer pe Láxou heeft, bij zijn verblijf te Leiden, deze handelwijze in praktijk gebragt, en het is gebleken, dat op eene breedte als die van Leiden, aan haar niet de minste zwarigheden zijn verbonden, terwijl het vooruit reeds beslist kon worden, dat zij groote voordeelen aan- bieden moest” Vooral geldt deze aanmerking, zoodra de doorgang der maan denzelfden dag aan meer dan ééne sterrewacht is waargenomen, en evenzoo, wanneer men mag aannemen, dat de maanstafels, zooals de nieuwe van un- gen beloven, de plaats der maan naauwkeuriger aangeven dan eene enkele waarneming haar kan leveren. Bij geringe geografische breedten wordt deze methode nogtans geheel onbruikbaar, en slechts de wanrneming (28) van de culminatie der maan en van eene of meer der ver- gelijkingsterren levert eene toereikende naauwkeurigheid. De verandering van het azimuth der maan geschiedt al- daar dikwijls zoo langzaam, dat de waarneming van den doorgang der maan en der sterren door denzelfden. verti- kaal — buiten den meridiaan — slechts hoogst on- naauwkeurige uitkomsten moet opleveren of geheel onmo- gelijk wordt. Juist in deze gevallen beveelt zich de door den heer kaiser voorgestelde methode, die in het op- schrift dezer mededeeling genoemd is, ten sterksten aan, en de waarnemingen van wijlen den heer s. u. en den heer d. A. DE LANGE leveren daartoe het sprekendste bewijs. Om zich voor de aanwending dezer methode voor te bereiden, berekent de geograaf ten naastenbij de tijden, waarop maan en ster dezelfde hoogte bereiken, als ook de azimathen die beide op deze oogenblikken hebben; hij neemt den tijd waar, waarop het eerste hemelligchaam die hoogte bereikt, en, zonder den hoogtecirkel los te maken, wordt het instrument nu in het azimuth gebragt, waarin het tweede ligchaam die hoogte bereiken zal. Bij beide doorgangen wordt het niveau aan den nonius-cirkel of den mikroskopendrager afgelezen, waardoor het kleine ver- schil, dat er nog tusschen de twee hoogten bestaat, waarop de beide ligchamen zijn waargenomen, met juistheid be- kend wordt. Dit verschil kan ten deele daar van daan komen, dat de vertikale as niet volmaakt naar bet zenith gerigt is, en ten deele, dat haar stand tusschen de waar- nemingen veranderd is. Dadelijk na de waarneming van den tweeden 1 gang, wordt de kijker op eene nieuwe hoogte ingesteld en de waarneming herhaald. Het zal ligt vallen, de vooruitberekening 200 in te rigten, dat men tusschen de beide stellen waarnemingen zoo weinig mogelijk tijd ver- liest. Zoo zal men de waarnemingen in éénen nacht dik- A. Ee np (20 ) werf kunnen herhalen, en nog de zekerheid van elken doorgang daardoor vermeerderen, dat men een net van horizontale draden in den kijker gespannen heeft, en de doorgangen aan al die draden waarneemt. Het valt weder in het oog, dat deze methode daarom hoogst paauwkeurige uitkomsten kan opleveren, wijl men geene cirkels behoeft af te lezen en geene straalbreking be- hoeft te berekenen, en slechts de tijden noodig heeft, waarop de ster en de maan denzelfden almicantarat doorgaan; tij- den, die zich even naauwkeurig als doorgangen door den meridiaan laten waarnemen. let is nu de vraag, hoe men op de doelmatigste wijs de lengte uit zulke waarnemingen afleidt. Reeds in het jaar 1850, toen de heer 8. U. be Lance te Leiden was, - heb ik mij met de oplossing van dit voorstel bezig ge- houden. Het zou natuurlijkerwijze het eenvoudigste en zungenaamste zijn, als men uit het verschil der waarge- nomene tijden ook het verschil der regte opklimmingen van maan en ster, langs eenen korten weg, zonder het ge- bruik van groote logarithmentafels konde afleiden. Mijne pogingen echter, het voorstel in dezen geest op te los- sen, mislukten, en ik ben overtuigd, dat, als men eene oplossing verlangt, die bij alle voorkomende declinaties maan en der vergelijkingsterren zich even gemakke- lijk laat toepassen, men de berekening van twee zeniths- afstanden door logarithmen met zes of zeven decimalen niet kan ontgaan. Maar welk bézwaar maakt dit uit? De door prewiken uitgegevene logarithmentafels met zes deefmalen zijn in het gebruik zoo gemakkelijk, dat men met haar hoogstens de helft van den tijd noodig heeft, die men bij het aanwenden eener logarithmentafel met zeven gn behoeft, en toch geven zij eene voor deze soort van berekeningen voldoende naauwkenrigheid , daar eene onzekerheid van eene eenheid in de laatste decimaal, bij (30) eenen hoek, die door zijnen log. tang. gevonden wordt, in het ongunstigste geval met eene onzekerheid van één- vierde boogsekunde overeenstemt. Nu neemt men slechts tijden waar, en in de gevallen, waarin de voorgeslagene methode met voordeel kan aangewend worden, verandert de hoogte van het hemelligchanm ten naastenbij 15 se- kunden in ééne tijdssekunde. De onzekerheid, die door het gebruik van logarithmentafels met zes decimalen ont- staat, is dus, in tijd herleid, niet grooter dan ééne of hoog- stens twee tertiën, en de waarschijnlijke fout van het re- sultaat wordt daardoor dus bijna in het geheel niet vergroot. Men vindt in de Monatliche Correspondenz van De- cember 1805 een stukje van vox LINDENAU, getiteld: Leber Längenbestimmungen durch Mondshöhen. De schrij- ver neemt aan, dat men eenige hoogten van den maans- rand gemeten, voor refractie en parallaxis verbeterd en verder tot het middelpant der maan herleid heeft, Eerst leert hij de verschillende waarnemingen tot hetzelfde tijd- punt herleiden, en nu wordt uit de alsdan verkregene hoogte en de uit de ephemeride ontleende declinatie der maan, haar uurhoek en hare regte opklimming afgeleid. Daarna wordt in de ephemeride opgezocht op welk tijd- stip, voor den meridiaan waarvoor de ephemeride bere- kend is, de maan deze regte opklimming bezit, en daarmede is het lengteverschil gevonden. Voorts geeft von Linpe- Nav nog de differentiaalquotiënten aan, waardoor de in- vloed berekend wordt, die eene fout in de aangenomene declinatie den maan, in de gemetene hoogte en in de aangenomene poolshoogte der plaats op den berekenden uurhoek heeft, en heldert eindelijk de methode door een voorbeeld op. 4 Ik heb verkozen, de beide zenithsafstanden der maan en der ster, met eene aangenomene lengte te berekenen, na verbetering van den eersten voor parallaxis en halve (31) middellijn het-verschil der beide zenithsafstanden met het kleine, door het vaste niveau aangegevene, verschil te vergelijken, en uit het onderscheid de correctie der aan- genomene lengte af te leiden. Vooreerst wint men daar- door het voordeel, dat men voor maan en ster dezelfde berekening te maken heeft. Ten tweede is het eenvoudi- ger, voor een gegeven oogenblik eene maansplaats uit eene epbemeride of uit eene maanstafel te berekenen, dan, om- gekeerd, den bij eene gegevene regte opklimming behoo- renden tijd. Ten derde wordt de eindformule, waardoor het verband tusschen het boven bedoelde onderscheid en de correcties der voor de berekening gebruikte elementen wordt uitgedrukt, zeer eenvoudig. De heeren pg Lange berekenden ), zooals ook in de beneden volgende oplossing gedaan wordt, de beide zeniths- afstanden der maan en der ster, en om de correctie hun- ner aangenomene lengte te vinden, werd de berekening voor de maan met eene nieuwe lengte herhaald, die tien tijds- sekunden van de vorige verschilde. Het zal echter uit het onderstaande blijken, dat deze herhaling geheel overtollig is, en dat reeds, bij de berekening der herleiding tot den middeldraad, die grootheden voorkomen, die men, ter be- rekening van het hier gevorderd wordende differentiaal- quotiënt van den zenithsafstand ten opzigte van de lengte, Eindelijk komt het mij zeer wenschelijk voor, dat de berekenaar bij het resultaat al die termen bijvoegt, waar- door wordt uitgedrukt, hoeveel de lengte verandert, zoodra de tot de berekening benoodigde elementen kleine correcties ) Astronomische waárnemingen. gedaan ter Bepaling der geogra- Asche ligging van Batavia, door 8. U. DE LANGE en G. a. DB LANGE, geografische ingenieurs voor Nederlandsch Indië, in het »Tijdschrift der Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch Indië" voor 1854. (32) ondergaan, en uit de mede te deelen oplossing zal men zien, dat deze berekening volstrekt niet te langwijlig is. Noem de waargenomene aanwijzingen van het uurwerk, op de oogenblikken, dat de ster den zenithsafstand 2 en de maansrand den zenithsafstand 2 + bereikt, t en 1 (sterretijd), de correctie van het uurwerk @, zijnde i het verschil in aflezingen van het vaste niveau. Stel verder de R. O. der ster , der maan 4 (beide in tijd) den N. P. Afstands / „ , „ „ U, “) W nh. het Azimuth „ „ o, „ a, (ger. „ev., den parall. hock „ „ „ „ „ VNV. het benaderde complement van breedte der pats do vos toe te voegen correctie ò 4, de benaderde O. Lengte van Greenwich in tijd = L, de * toe te voegen correctie I. dan zijn A en n uit den Nautical almanae 8 met den tijd 7 +e4 te Greenwich. Even zoo ont- leene men daaruit: u de verandering der maans R. O. in ééne sekundlde sterret ij. „d an al dad de verandering der maans N. . * in das sekunde sterretije. s wid heil diet ien de horizontale 3 i der maan „—= , de halve geocentrische middellijn der maan R, Noem de parallaxis in hoogte voor den waarge- nomen maansrand. …. .… b a ear kodd den geocentrischen senithaafstarid. der maan 1 an. dk den schijnbaren „ 7 dvd sh 10% den waren (niet voor refractie gecorrigeerden) zenithsafstand der ster. — s den schijnbaren zenithsafstand der * oi hide ene ) Daar de onderwerpelijke methode voornamelijk geschikt is, om in de nabijheid der evennachtslijn, en dus ook op plaatsen, op zui- (38 ) Men kan ter berekening van den parallaktischen dric- hoek verschillende stellen formulen gebruiken. Het vol- gende heeft het voordeel, dat al de hoeken en bogen door _____hanne tangenten gevonden worden, en dus in ndr scherp bepaald worden: te S2 748 —4 Ig. v Cos. „ Tg. B Ig. Y Cos. S ied Tg.r=Sin.bTg.e T9.T — Sin. B T9. S _ Tg.(x—b) Tg.(n—B) met zes Te Sin. y * Sin. T decimalen W Â9:7 Eer TT Cet. Cot. S f med, EES Gaas 5 wet vier 1 GE Tyr (n Cote td n raar > len. TRM oes” Sin (n — b) N Cos.Z Sin. (n was 180 — — e a = 180˙—0— KE 2 refractie 2 ZTP N- refractie. Nr van den geocentrischen zenithsafstand 2 van middelpunt. tot den schijnbaren zenithsafstand van den maansrand, is eigenlijk gelijk aan de parallaxis voor het middelpunt (P) de schijnbare halve middellijn der maan R'. Bene ontworpene figuur nogtans zal dadelijk aan- toonen, dat de fout, begaan door P — Rin de plaats van HY R' aan te nemen, gelijk is aan n — Cos. P) == 1 (Sin. P)?, delijke breedte gelegen, aangewend te worden, zoo heb ik, ter ver- mijding van vergissing in de teekens, in plaats van breedte en do- elinatie, het complement van beiden in de oplossing gebruikt. VERSL. EN MEDED. AFD. NATUURK. DEEL VI. 3 „. GG * 634) zijnde van eene hoogere orde dan wij behoeven op te ne- men, en bedragende hoogstens 0,15. De parallaxis P berekent men volgens de formule Sin. P p Sin. I Sin. Z, zijnde Z. mati ( - w) Cos. n en „ de voerstraal der aarde voor de plaats der waarne- ming, in deelen van den straal der evennachtslijn, terwijl * het complement der geocentrische breedte beduidt. Zijn nu de geografische lengte en al de overige elemen- ten der berekening jaist aangenomen, dan moeten wij vinden: 23 ji, of, daar het bedrag der refracties, voor beide waarnemin- gen, gelijk is, ZARER=edd Stellen wij nu, dat er ongelijke waarden voor deze beide leden gevonden zijn, en dat men hebbe: Z ＋ PRS iN, dan is de vraag, hoe & af hangt van al de correcties, die de in de berekening voorkomende grootheden moeten on- dergaan. In den parallaktischen driehoek Pool, Zenith, Ster is 2 Cos. w. d yr 15 Sin. Sin. v. d 8 + Cos. v.d x, en in den parallaktischen driehoek Pool, Zenith, Maan: DZ - Cos. g. ö + 15 Sin. n Sin. N. NS Coe. Mon; maar daar A en * met den tijd T ＋ e L uit den Nau- tical almanac ontleend zijn, bestaat d A uit twee deelen: 1. de eigenlijke correctie der ephemeride; en 2°, (à 7 +de +ÒL) AA, zijnde A A de verandering der maans R. O. in ééne sekunde sterretijd. (35 ) Eren 200 is het met In gesteld, derhalve : Deme Cot, Sn Sin. (Dt + Ò O— da) Cos. d OCs eee Sen Sin, N [QT'+dO—dAAAAT HDO 401) | + Cos. NfÒn +AnAT+de+dL)}; n deze. formales heb ik d T en de daarom geschei- | ia gehouden, opdat de eindformule duidelijk zou aange- | ven, welken invloed eene fout in den waargenomen tijd 4 4 van doorgang, der maan en der ster, en welken eene fout in de tijdsbepaling op het resultaat heeft. Men heeft verder met toereikende naauwkeurigheid: or- 2 EH. Z. Sin. 1" Z. Sin. . OH- Hos. Z. Sin. 1 dz. Indien nu a ＋ d , r ＋ On, A4 0 4, enz. de juiste waarden van de grootheden zijn, die in de berekening voor- komen, dan moeten wij hebben: Z ＋TPNRTLUZTPR URS Ni. Maar wij hebben gevonden Z ＋T PRS, derhalve dd. dP AR md Z + (1— E , Sin. 1") SZ, EDR. of wel 1 — H Cos. Z, Sin, 1" =p stellende: n - Cos. , we +( 15 Sin, n Sin. N. A A— Cos. Na n) O. —f 15 Sin.n Sin. N (1 — A A) +4 Cos. N. An} O 7415 uSinnSin. „ot ＋ {15 Sin. r Sin v 15 Sin. 1 Sin. N (1 — A A) — Cos. N An} de ＋ 15 Sin. nl Sin. NJ A— 15 js Sin. r Sin. v À am los. Von Cos. v \rr Kin. Z, 0H R Aanmerkingen. 1°. In deze eindvergelijking zijn juist die Ed (36 ) termen, die op de ster betrekking hebben, aangedaan door den factor u, die van de parallaxis der maan afhangt. Dit komt doordien wij de, bij de herleiding benoodigde pa- rallaxis in hoogte der maan, uit den berekenden schijnba- ren zenithsafstand der ster hebben afgeleid. In de praktijk is deze handelwijze de gemakkelijkste, en de fout in de gebezigde waarde van 2 is in de eindformule behoorlijk in rekening genomen. Theoretisch nogtans ligt het meer voor de hand, de pa- rallaxis der maan uit den berekenden geocentrischen zeniths- afstand der maan af te leiden. Dit geeft: YS DEL dod 1 S (Ye Sin: U Sin: Z, 1. con I- Sin. H Cos. Z, 5 en den schijnbaren zenithsafstand van den rand der maan : Z == Z+(P) FR — Refractie, Stelt men nu 14 H Cen Z, Sin. 1” => dan zal de eindformule, bij deze wijze van berekening, worden : — ana] ov (ens. NA eau 0 JL u 10 1 U Suns II- Oo. N An) d T+ 15 Sen. Sin.v. dt 7 ö + 1 5 Sin Sin Sins. NO —AL)— Cos.NA nf. oe ang 4 15 Sin. Sin. di co f * u — Sin. Z 91 A N. (37) ’ Uit deze formule kan men onmiddellijk de herleiding tot kde middendraad berekenen. Indien namelijk de af- stand van eenen zijdraad tot den middendraad — = 15f" is, dan zal die herleiding voor de ster zijn ga: veter ED . Sin. Sin. Sin. o Sin. w en * de maan: 4. Sen Se NU AA tp Co NAT. 3°. In deze formule is de invloed der refractie verwaar- loosd. Zij vermeerdert den tijd, dien ster en maan voor het doorloopen van den afstand der draden noodig hebben ; maar indien alleen de doorgangen voorbij die draden waar- genomen worden, die symmetrisch aan beide zijden van den middendraad gelegen zijn, dan wordt deze invloed weder- n opgeheven, als de waarneming ten minste niet al te bij den horizon geschiedt. Zijn de draden, aan welke 4 voorbijgangen zijn waargenomen, niet symmetrisch met betrekking tot den middendraad geplaatst, dan moeten de door bovenstaande formules berekende tijdruimten verme- nigvuldigd worden door: 0. 1. 1. | ＋ G waarin voor * de waarde uit het volgende tafeltje ont- leend moet worden, dat ness, voor een dergelijk doel in zijn belangrijk stuk: Leber den Einfluss der Straklen- breehung auf Mikrometerbeobachtungen, Astr. Nachr. N°. 69, gegeven heeft. (38 ) Argument: Halve som der ware zenithsafstanden. . Log. x. 2. L. 0 1,761 8230 1,676 45 1,759 83 0 1,666 50 6 30 1,653 55 1,757 84 0 1,688 60 1,756 30 1,620 65 1,758 85 0 1,600 70 1.748 30 1,578 75 C 1.737 86 0 1.839 80 0 1.710 30 1,496 30 1,704 87 0 14.39 81 0 1.699 30 135364 30 1,693 88 0 1,258 82 0 1,685 Voor 2 = 70 en f== 40%, wordt de correctie omtrent 0% en mag dus niet meer verwaarloosd worden. 4°. Het zal slechts in zeer zeldzame gevallen noodig zijn, de herleiding tot den middendraad te berekenen. Zijn slechts de maan en de ster beide aan dezelfde draden waar- genomen, dan zal het bijna altijd voldoende zijn, het arith- metisch midden uit de waargenomene tijden te nemen. Was, bijv. de doorgang der maan aan al de draden 1 tot V, die der ster daarentegen slechts aan de draden II tot V waargenomen, dan zou ik ook den doorgang der maan aan draad I uitsluiten, het arithmetisch midden van de overige vier doorgangen der maan, even als van die der ster nemen, en de berekening met deze middens volvoeren. Deze middens zullen dan niet op den middendraad betrek- king hebben, maar op eene andere horizontale lijn ín het veld des kijkers; doch dit doet natuurlijk niets ter zake. Een gering voordeel wordt door het verwerpen van éénen waargenomen doorgang opgeofferd; maar daarentegen bij de berekening tijd uitgespaard, en een ander voordeel behaald, Ma 9 r terwijl (39 ) namelijk dat van onafhankelijk te zijn van de bepaling der tusschenruimten tusschen de draden. Wij allen dot een voorbeeld de waarnemingen kiezen, die de Heer ba rangs den 11den October 1853 te Batavia gedaan heeft. Men heeft: het aangenomene complementder breedte wp ==96°9'57",0 — 96 7 10 0 en naar de formulen van BEsSEL .. Log.=0.990987 de aangenomeue O. Lengte van Greenwich. 727m87s,0. Er waren onder anderen de onderstaande tijden waarge- nomen, waarop de onderrand der maan en der ster 36 Ca- pricorni ten naastenbij dezelfde hoogte bereikten: T == 0438m85,62 en t == 049855, 77 me + 103532 , en bet kleine door het niveau aangegevene verschil im 42,0 was. Uit den Nautical almanac wordt verder gevonden: * — 210 2,45, 4 lul2m5e45, 112726 30% 5, n- 110558", 9; en de beweging der maan in een uur middelbaren tijd: hd in R. O. + 139°,69 | in u — 510% 8 (40) Voorts b Ahlen N = 1547%8 en 1 57514 Hiermede geeft de berekening: e == 52°38'39''6, S 51°46'37",2 2 58 1357 5 252 114% ö „== 80 35 N 81 19 „ib 0 = 66 31 2 = 68 14,5 n Voor de berekening der parallaxis wordt: (w' — w) Cos. a = - 54%, 2. — 5301454”, on hiermede: P 46 21%3 Nu is: f | ZAP 4 R=53°13'58",85, 1 en 2 1 183 13 59,5 dus Tm 0% 65 De berekening der eindvergelijking heeft nu geene zwa- righeid. Men vindt Log. u = 9,9955 en voorts: 1 — (8,3575) dw 4,7467) L „ — GT G18) (088190 6 ＋ (11415) A — (315) 54 — (9,1855) n + 9,2093) 0 „ — (9,9037) 0 H - o, waar in plaats van de co@fficiënten de door de berekening gegevene logarithmen gesteld zijn. Zonderen wij 9 L in het eerste lid af, dan vinden wij, als wij voor g zijne waarde in de plaats stellen, en nu de getallen zelve schrijven: DL 1,16H0,041d % 23,82 97 — 2425 0 0,48 DO — 24,82 D A+ 24,25 da ＋ 0275 du — 0,20 d + 1,435 0 H+ 1 Jk Utrecht, 24 December 1856. 2 — r ee rep ed „ GEWONE VERGADERING | DER AFDEELING Wis- EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, GEHOUDEN DEN S1ten JANUARIJ 1357. „ brrn; andes — — 3 Tegenwoordig de Heeren : 3. va DER HOEVEN, W. VROLIK, F.C, DONDERS, 4 M. VAN DER BOON MESCH, b. . STORM BUYSING, n. LOBATTO, F. 2. STAMKART, r. A. W. MIQUEL, C. J. MATTHES, W u. DE VRIESE, . 8. S. VAN BREDA, A. W. u. VAN HASSELT, . L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK, n. VAN REES, v. HARTING, D. BIERENS DE HAAN, G. J. MULDER, J. 4. C. OUDEMANS, J VAN Gruss, G. K. VOORHELM SCHNEEVOOGT, en van de Letterkundige Afdeeling: u. J. KOENEN. dà int ij Het proces-verbaal der gewone vergadering van den 27sten December 1856 wordt gelezen, goedgekeurd en vastgesteld. „Worden gelezen brieven van de H.H. c. 3. cLaAvrmans, G. 4. VAN KERKWIJK, A. BRANTS, J. r. DELPRAT, I. W. L. VAN oonbr, d. Uu. b. BUYS BaLLOT, strekkende ter verontschuldiging over het niet bijwonen dezer vergadering. — Aangenomen Wordt gelezen een brief van den Heer m. Lonarro, ter verontschaldiging over het niet vervullen zijner spreekbeurt op heden, wegens menigvuldige ambtsbezigheden. — Aan- genomen voor berigt, onder aanbeveling voor het vervolg. — — (42) Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschenken : 1°. van den Minister van Binnenlandsche Zaken (s Gra- venhage, 31 December en 15 Januarij 1857); 2, van den Minister van Buitenlandsche Zaken ('s Gravenhage, 3 Januarij en 6 Januarij 1857); 37, van H. H. Curatoren der Hoogeschool te Leiden (Leiden, Januarij 1857); 4˙. van den Heer W. u. vg varnss (Leiden, 11 Januarij 1857); 5°. van den Heer J. W. n. anus (Amsterdam, 12 Januarij 1857); 6. van den Heer 3. W. k. noen (Utrecht, 27 Januarij 1857); 7“, van den Heer Krauss, Se- eretaris des Vereins für Vaterlandisoſie Naturkunde in Wûr- temberg (Stuttgart, 20 December 1856); 8“. wan den Heer WEITENWEBER, Secretaris der Böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften (Prag, 17 December 1856); 9°, van den Heer TENA (Pavia, 12 Jandarij 1857). Wordt besloten tot plaatsing der wn de boekerij en tot schriftelijke dankzegging. Worden gelezen brieven tot dankzegging voor ontvan- gen boekgeschenken, van de Heeren: 3. TELTING, Secretaris van het Friesch Genootschap van geschied-, oudheid- en taalkunde (Leeuwarden, 24 Januarij 1857); 2° J. pran- APPEL, Secretaris van het Koninklijk Instituut voor de taal- land- en volkenkunde van Nederlandsch Indië (Delft, 7 Januarij 1857); 3°, gorprert, Voorzitter der Schlesischen Gesellschaft für Vaterländische Cultur (Breslau, I Decem- ber 1856); 47. 3. prneonen, Secretaris van het N. schende Verein in Bamberg (Bamberg, 24 December 1856); 5˙. d. w. ROEDER, Secretaris der Wetterauische Gesellschaft ur die gesammte Naturkunde (Hanau, 20 December 1856); 6°, JOHN. J. BENNETT, Secretaris der Linnean Society (Lon- don, 10 November 1856); 7°, asur, Bibliothecaris der Acadimie royale de Savoie (Chambery, 18 Januarij 1857); 8°. DE BAECKER, Secretaris van de Socidté de F histoire et AN Pan En nl en nnn va ne ili ee nc en (48) des beauw arts de la Flandre maritime de France (Bergues, (Nord) 21 Janvier 1857); 90, f. poucuanp, Secretaris van de Societ! imperiale d'agriculture, sciences et arts de Tar- rondissement de Valenciennes (Valenciennes, 23 Janvier 1851); 10°, r. TievEmaANN (Munchen, 6 Januarij 1857); 11% J. monsrieun (London, 26 December 1856). — Aan- genomen voor berigt. D * Wordt gelezen cen brief van den Minister van Kolo- nien ('s Gravenhage 13 Januarij 1857, Litt. B. No. 11), inhoudende, dat, ten vervolge op het schrijven van den lden December 1856, Litt. B., No. 4, der Akademie wordt gezonden een kistje, bevattende, volgens opgaaf van den Gouverneur van Suriname, den door den Heer a. Tama aan dien Landvoogd ingezonden wortelstam, takken met bla- deren, bloesem en zaadkorrels vau de tot genezing der lepra bestemde plant. De Secretaris berigt dit kistje gezonden te hebben aan den Heer d. . muLpen, eerst benoemd lid der commissie over het adres van den Heer TAMA. De Secretaris berigt met brieven van de II. H. c. en *. v. b. srenn (Helder en Amsterdam, 3 en 5 Januarij 1857) ontvangen te hebben tabellen van waargenomen wo- terhoogten, welke hij der commissie over de daling van den bodem in Nederland ter hand stelde. Wordt gelezen een brief van den Heer d. r. w. BAEHR (Groningen 5 Januarij 18657), waarin dank wordt betuigd voor de gunstige conclusie, welke do Afdeeling nam om- trent de door hem aangeboden verhandeling, waarin hij zich voorstelt de verbeteringen te brengen, welke door hare commissie werden aangewezen. — Aangenomen voor berigt. 644) Wordt gelezen een brief van den Minister van Binnenland- sche Zaken (s Gravenhage 29 Januarij 1857, No. 74, 5% Afd.) ten geleide van een adres van de H. H. 5. n. vAN DEN BOSCH en c. M. VAN DER SANDE LACOSTE, medic. doctoren te Goes en te Amsterdam, waarin zij de ondersteuning vragen der Regering, tot voortzetting der uitgave van de Bryologia Java- nica, gestaakt door den dood van wijlen den Heer v. bozv. De Minister verzoekt der Afdeeling, dat zij, onder te- rugzending van genoemd adres, haar W n a omtrent het daarin vervat voorstel. 9 * Wordt besloten dezen brief met het arb — adres in handen te stellen van de H. H. c. 1. Brume en F. A. W. MiQuEL, met beleefd verzoek om daarop de Afdee- ling, zoo mogelijk in de volgende vergadering, te mmc? van berigt, voorlichting en raad. De Secretaris doet mededeeling van den . pa hem ontvangen brief van den Heer W. HAIDINGER — 26 Januarij 1857). we „J'éprouve un bien grand plaisir en vous donnant quel- ques détails rélatifs à expédition scientifique, qui se pré- pare dans ce moment sous les auspices de notre auguste Archiduc FERDINAND MAXIMILIEN. La frégate impériale, le Novara de 44 canons, doit faire voile de Trièste au com- mencement du mois de Mars. Elle se portera prémière- ment sur les côtes de \'Amérique du Sud, Rio Janeiro, Montevideo, Buenos Ayres; puis doublera le cap de Bonne- Espérance, visitera Ceylon, Madras, Singapore ainsi que les possessions Néerlandaises, Sumatra, Java, Borneo, etc. Elle reconnaîtra les ports abordables de la Chine et du Japon, ainsi que plusieurs isles de POcéan pacifique, la Nouvelle Caledonie, la Nouvelle Hollande, la Nouvelle Zeelande etc., et puis par les ports de IAmérique centrale et australe ee ne (45 ) et le détroit-de Magellan, après un relâche à Rio Janeiro, elle retournera à Trieste au printemps 1859. _ L'expédition scientifique compte jusqu'à présent quatre savants, savoir M. le Docteur schznzen, renommé pour ses publications sur l'Amérique centrale et sur les Etats Unis du Nord, qu'il a visité en compagnie avec M. maunice WAGNen. II a été engagé par Son Altesse Impériale l'Archi- due. L'Académie impériale de Vienna, invitée par Son Altesse, a nommé M.M. ruauzxvrzto et HOCHSTETTER pour les recherches zoologiques et géologiques. M. zéufson, teur, a été nommé de la part des Musées impériaux, d'histoire naturelle. Les observations astronomiques et mé- téorologiques, ainsi que celles de géographie, seront soig- nées sous la direction du commandant, le capitaine de vaisseau de ligne, M. be würktensronr, marin de beuucoup de mérite, ancien professeur d'ustronomie au collège marin de Venise. Ou rédigera les observations qui s'y rapportent conformément au système adopté par le congrès de Bruxel- les. On a aussi ajouté un peintre et potographe. Trois médecins et chirurziens formeront le corps sanitaire. Je vous ai parlé bien au long de notre expédition, mais j'y suis particulièrement interessé comme président de notre nouvelle Société impériale de géographie. La frégate doit surtout visiter les ports de vos colonies Néerlandaises, et je vous serais infinement obligé, s'il vous serait possible de me favoriser de quelques lettres d'introduction pour les quatre savants, savoir M. scuenzen, M. rnavexeeLp, M. mocusterten et M. zürtzon, ainsi que pour le peintre et photographe M. zerenv, chez les personne que vous ju- geriez convenables. C'est à votre patronage aussi, Mon- sieur, que je m'en rapporte pour faire valoir vos bons offl- ces chez vos amis et illustres confrères de l'Académie royale d'Amsterdam. Je suis d'autant plus empressé de vous prier de bien vouloir accorder votre importante pro- (46 ) teetion que ma compatriote, Madame ba rrrirren, dont nous nous glorifions à juste titre, a joui des bontés et civi- lités les plus distinguées dans vos colonies amg plus que partout ailleurs. Votre correspondance avec vos colonies est sans doate bien suivie et ne laisse rien à désirer; toutefois je serais heureux: si vous vouliez bien nous poser quelques questions ou autres à répondre par des observations à faire par mos savants. Je vous prie, Monsieur le Secrétaire etc.” De Voorzitter noodigt de leden der Akademie uit daar- over hunne gedachten te laten gaan en de vragen, welke zij wenschen te stellen, den Secretaris mede te deelen binnen een tijdsbestek van veertien dagen. De Secretaris berigt dat de door de H. H. Kaisa en OUDEMANS aangeboden verhandelingen aangenomen zijn door de commissie van redactie, en dat de Heer nauBERTSMA nog eenige uitbreiding verlangt te geven aan zijne ver- handeling, zoodat zij nog niet in handen kwam der com- missie, welke derhalve daarop later zal rapporteren. De Voorzitter brengt ter tafel eene ter vervulling der spreekbeurt van den Heer prANTS door hem ingezonden verhandeling over de boomschors en bepaaldelijk over die van den beuk, met daarbij gevoegde mikroskopische prae- paraten. Hij doet opmerken dat de Heer pnanrts, en in zijnen brief van verontschuldiging over het niet bijwonen dezer vergadering, en in zijnen brief ten geleide van deze verhandeling, den wensch heeft uitgedrukt, dat het voor- lezen daarvan mogt worden uitgesteld, totdat het hem over een paar maanden mogelijk zij, haar in persoon voor te dragen. — De Voorzitter verlangt derhalve te weten of de vergadering het met hem niet voegzaam acht, dat doel, beide wijzen dikwerf even naauwkeurig moeten hee- De Heer ponpens vraagt en erlangt vergunning tot het doen van twee wetenschappelijke mededeelingen, naar aan- leiding van onderzoekingen, door hem in gemeenschap met zijnen asistent voor ophthalmologie, den Heer mour, verrigt. Deveerste- heeft betrekking tot de ontwikkeling en wis- der haren bij den mensch. Spreker is tot het re- Sehon, dat niet alleen kort’ na de geboorte eene der haren plaats heeft, maar dat deze het geheele door voortgaat. Het is onjuist, wanneer men zegt haren, na eene meerdere of mindere lengte verkre- hebben, o den te groeijen en bij deze lengte „voortbestaan. De waarheid is, dat zij, na eene bereikt te hebben, uitvallen en voor nieuwe die zich steeds in denselfden follieu- dj H f: 0 ER: 0 1 5 zeer aanzienlijk. Proeven hebben geleerd dat, bij de wis- (48 ) seling, het nieuwgevormde haar aanvankelijk zeer snel ge- vormd wordt, maar dat de ontwikkeling zeer langzaam voortgaat, wanneer het haar zijn afsterven nadert. Ben tijd lang neemt men dan naauwelijks groei waar en nu komt het nieuwe haar naast het oude te voorschijn, waarna het oude weldra uitvalt. De vorm van elk uitvallend haar leert ons dat het aanvankelijk zeer dun, allengs dikker gevormd werd; dat het de grootste dikte bereikte, toen het ongeveer twee derden of drie vierden van zijne lengte ver- kregen had, en dat het laatstgevormde gedeelte weder dun- ner en dunner tot stand kwam. De bulbus van een der- gelijk afgestorven haar vormt slechts eene geringe verdik- king en is genoegzaam verhoornd. Het dunne nieuw gevormde haar, dat in denzelfden folliculus zit, heeft daar- entegen een zeer breeden, weeken, pigmentrijken bulbus. Beide haren hebben eene afzonderlijke inwendige en eene gemeenschappelijke uitwendige wortelscheede. De vorming van het jonge haar begint eerst, nadat de bulbus van het oude reeds tot hoog in den folliculas is opgedreven. Deze voordragt wordt door teekeningen opgehelderd. Bij de over deze voordragt geopende wisseling van ge- dachten, vraagt de Heer nanrwe of de spreker bevestigd vond de onlangs door den Heer enaeu te Weenen geop- perde stelling, dat de haren ook aan hare punten groei- jen, als ware het door eene inschuiving van Aang bij wijze van germinatio terminalis. De Heer boxbens antwoordt dat dit a me ENGEL hem wel voor den geest heeft gezweefd, maar dat het hem niet gelukt is, in de ooghaartjes de veranderingen aan het afgesneden uiteinde op te merken, welke door ENGEL werden beschreven. Aan baardharen heeft hij daar- van iets gezien, In elk geval gelooft hij dat Ewan geen regt heeft, eenen groei aan het uiteinde aan te nemen. De Heer VAN DER HOEVEN vraagt of de spreker zijne * (49) waarnemingen ook op andere deelen, even als de haren tot het hoornweefsel behoorende, heeft uitgestrekt. Mij doelt hiermede op de vederen, en op de kleurveranderingen, welke volgens den Heer scuuecen in de gevormde en voltooi- de weder zouden plaats grijpen. Hij heeft steeds gemeend dat dergelijke veranderingen, voor zoo ver zij niet van afslijting afhangen, moeijelijk te verklaren zouden zijn, en wenscht te weten, of de Heer ponpens daaromtrent ook eenige waarnemingen deed. De Heer poxpens antwoordt, dat deze nasporingen bui- ten het tegenwoordig veld van zijn onderzoek liggen. Hij wijst intusschen op de voedingsveranderingen, welke dik- werf in de haren plaats grijpen, zooals bijv. door het ver- grijzen hunner toppen wordt aangetoond, terwijl het overige gedeelte zwart blijft. De Heer muinen vraagt den spreker eenige nadere ver- klaring van de wijze, waarop het uitvallend haar wordt | uit den bodem der huidgroef, waarin het zich ontwikkelde. Wordt het door het.nieuwe haar, dat zich dieper in diezelfde groef vormt, verdrongen en opgedreven ? De Heer boxbens antwoordt, dat, bij het uitvallen der haren, de cellen van den huidtepel, waarop het haar zich vormde, verhoornd worden, en aldus als verhoornde opper- huidcellen voorwaarts worden geschoven en opgedrongen, waardoor het geheele haar zich opschuift, totdat het loslaat. De Heer SCHROEDER VAN DER KOLK vraagt, of eene soortge- lijke reden kan gegeven worden van het eigenaardig verschijn- sel, dat de haren aanbieden in die eijerstoksgezwellen, waarin zij in het midden eener groote hoeveelheid vet voorkomen. Deze hebben geenen haar bol en aan beide uiteinden eene scherpe punt. De Heer boxnans antwoordt, dat men daarbij vermoede lijk aan. een oorspronkelijk huidweefsel moet denken, waar- uit zich deze haren ontwikkelden, en dat zij derhalve ge- lijk, gesteld moeten worden wet uitgevallen. haren. VERS. EN MEDED. AFD. NATUURK, DEEL VI. 4 (30 ) De tweede mededeeling van den Heer poxpens heeft be- trekking tot den m. orbicularis en de beweging der oög- leden. Om den oorsprong der genoemde spier goed te zien, moet men haar niet slechts aan de uitwendige vlakte, maar insgelijks aan de inwendige vlakte praepareren. Wat men aan de uitwendige vlakte ziet, vindt men in het algemeen juist opgegeven. Aan de inwendige vlakte praeparerende, merkt men op, dat deze spier met eeh bovenste, onderste en middelste gedeelte ontspringt. Het bovenste vangt van het voorhoofdsbeen, het traanbeen en den traanzak aan; het onderste langs den rand der oogholte, op het jukbeen, de opperkaak, het traanbeen en den traanzak ; het middels ste, de zoogenoemde musculus Horneri, van het oogkuilss gedeelte van het traanbeen. Vooral het bovenste gedeelte der spier bestaat, dien ten gevolge, aan de binnenzijde uit twee lagen, eene uitwendige en eene inwendige, waatvan de eerste meer naar voren en wel voor een groot deel van het ligamentum palpebrale internum ontspringt. Wat het mide delste gedeelte, den zoogenoemden m. Horneri, betreft, merkt spreker op, dat de beide bundels, waarin deze zich splitst en die de traankanaaltjes omgeven, geenszins” aan de traanpunten eindigen, zoo als men vindt opgegeven, maar dat zij het grootste gedeelte van de pars palpebralis van den m. orbicularis vormen. Ook de pars ciliaris van RIOLAN is hiervan grootendeels afkomstig, maar behoort niet als een afzonderlijk gedeelte beschreven te worden. Daarentegen onderscheidt spreker eene pars tarsalis, die uit de voortzetting van een gedeelte der bundels van den m. Horneri bestaat. Deze bundels komen grootendeels van de buitenvlakte der traankanaaltjes, treden tusschen de follieuli der cilia door, komen aldus tusschen de klier- kwabjes der glandulae Meibomianae, eindelijk tusschen deze glandulae en de conjunctiva, zijn alhier in het midden der oogleden in de grootste hoeveelheid aanwezig en ein- 61) digen achtereenvolgens in het vaste weefsel onder den tar- sus, zoodat zij nabij den uitwendigen ooghoek allen heb- amet. te bestaan. De pars media of m. Horneri brengt, volgens spreker, — uitsluitend de sluiting der oogleden te weeg, bij het knippen der oogen, bij den slaap, enz. Het eigenaardig vezelen doet daarbij den binnensten zoom der met eenige kracht tegen den oogbol aanslui- traanpuoten worden naar achteren en binnen ge- de buitenooghoek daalt en gaat een weinig naar traankanaaltjes worden verkort; de tranen uit traanzak en door drukking op den traanzak in het neuskanaal geperst, en bij de opvolgende oogleden zuigen de traanpunten, door veer- ing der traankanaaltjes, het bij de slui- zamengeschovene vocht aan den buitenrand der ca- laerymalis op. Bij de beweging van het bovenste ooglid doorloopt het middelste gedeelte cen deel van cen | de beide uiterste deelen (uitwendige oog- punt) een evenredig gedeelte van een kleinen dielad op den oogbol. Groote en kleine cirkel staan on- geveer tot elkander 3: J. Deze verhouding hangt af van den afstand, waarop de beide uiterste deelen zich van de uiteinden eener groote as verwijderd bevinden. Bij het onderste ooglid is de beweging aan den buitenooghoek uit gebreider dan aan het traanpunt. Dit alles geldt van slui- en opening. Voor 200 ver de beweging der oogleden die der oogen volgt, wordt zij door de plooi der conjunc- 14 100 1 | d 0 Nt De Voorzitter zegt den spreker dank voor deze beide mededeelingen, en vraagt of hij ze ook tot opentlijke uit- gave in de Verslagen en Mededelingen der Afdeeling wenscht af te staan, 4* (52) De Heer noxpens antwoordt, dat hij de voorgedragen nasporingen deed in gemeenschap met zijnen adsistent den Heer mot, voor wiens inaugurele dissertatie zij bestemd zijn. Wordt besloten daarvan een uittreksel op te nemen a het proces-verbaal dezer zitting. De Heer STAMKART vraagt en erlangt verlof om der vergadering eenige mededeeling te doen, omtrent een door hem uitgedacht werktuig, waardoor de afwijkingen van het kompas, voortgebragt door de aantrekking van het scheeps- ijzer, voorgesteld en aangewezen kunnen worden, in de onderstelling, dat het met de plaats van het schip en ge- deeltelijk met den tijd veranderlijk deel der afwijkingen niet te aanmerkelijk zij. Hij licht een en ander toe door berekeningen op het bord, en door aanwijzing van het daar- toe medegebragt werktuig. Hij stelt zich voor, daarover binnen kort een klein opstel aan te bieden, ter plaatsing in de Verslagen en Mededeelingen. De Secretaris wordt gemagtigd het, na de ontvangst, in handen te stenen van de commissie van redactie. De Heer miqueu biedt, ter plaatsing in de boekerij der Akademie, den Catalogus aan Horti botanici Amstelodamensis, uitgegeven door hem en door den Heer GROENEWEGEN. — Hij treedt daarbij in eenige algemeene beschouwingen om- trent de geschiedenis van dek Amsterdamschen plantentuin, en doet uitkomen, dat, terwijl de subsidiën tot het onder- houd verbruikt worden en er tot aankoop van gewassen geene fondsen overblijven, zijn tegenwoordige rijkdom aan tropische gewassen, hoofdzakelijk het gevolg is van den onbekrompen en vrijgevigen ijver van den Heer TEYSMANN eersten Hortulanus van 's lands plantentuin te Buitenzorg (53) die door gestadige overzending van belangrijke gewassen, het wetenschappelijk standpunt der botanische tuinen in Nederland handhaaft. — Hij meent hem daarvoor alhier opentlijk de meest verdiende en opregte hulde te moeten De Voorzitter dankt den spreker voor genoemd boek- geschenk, dat in de boekerij wordt geplaatst. De Heeren micveL en Dr vrigsg bieden, ter plaatsing in de boekerij, een boekwerk aan, Plantae Junghuhnianae. Enumeratio plantarum, quas in insulis Java et Sumatra detezit vn. sureuuun Fasc. 1, 2, 3. — Lugd. Bat. et Lip- sine 1853. Ter gelegenheid dezer aanbieding deelen zij een berigt mede, aangaande de nieuwste onderzoekingen van de Lichenes van Nederlandsch Oost-Indië door de H.H. u. b. VAN DEN BOSCH en d. MONTAGNE. Wordt besloten het boekwerk in de boekerij te plaatsen, onder dankzegging aan de H.H. gevers, en het berigt op te nemen in het proces-verbaal dezer zitting. Het luidt, als volgt: ij de aanbieding van een exemplaar der tot dusverre uitgegeven stukken van de Plantae Junghuknianae aan de Koninklijke Akademie van Wetenschappen, wenschen wij de vrijheid te nemen, haar betrekkelijk den inhoud vooral van het laatste of vierde stuk, eenige korte mededeelingen te doen. Deze stukken bevatten de slotsom van de onderzoekin- gen betreffende de Flora van Java en Sumatra, naar aan- leiding van verzamelingen door den ontdekker, Dr. ab,; op genoemde eilanden bijeengebragt, gedurende een dertien- jarig verblijf aldaar, en na zijne terugkomst aan de Ne- derlandsche Regering aangeboden voor de Leidsche Hooge- sehool, onder voorwaarde, dat deze planten zouden worden (54) aangewend voor botanische onderzockingen van Nederland sche kruidkundigen, onder de leiding van de Heeren mov- KENBOER, DOZY, MIQUEL en DE VRIESE. Las ige In hoe verre de bedoeling van den schenker, sedert de plaatsing van die botanische schatten in het Herbarium Splitgerberianum van den Akademietuin te Leiden tot dus verre bereikt is, kunnen deze stukken en onderscheidene andere geschriften, sedert verschenen, doen kennen. Het ligt thans niet in ons doel, hierover uit te wijden. Het gedeelte, waarover wij echter een enkel woord wil- den in het midden brengen, betreft de familie der Liche- nes, bearbeid door de Heeren Dr. k. B. van bes posen te Ter Goes, en den Heer b eee Akademie. ket Hetgeen de Heer vaN bx Bosc aan en heli 2 zijne bepaalde resultaten en zienswijze in dit opzigt heeft medegedeeld, komt in de hoofdzaak ‘hierop neder.. De bewerking der Lichenen, door sunenuun verzameld, gaf aanleiding om ook de door anderen, met name door Dr. HOLLE, TEYSMANN, ZOLLINGER bijeengebragt, benevens de door BELANGER vermelde soorten «op te nemen, ten einde een zooveel mogelijk volledig overzigt te bekomen van de Lichenen-Flora van de Nederlandsche Bezittingen in Oost-Indië, welke men in dit opzigt gane had om na te gaan. Ae Hoezeer er nu alle reden dodotenen to oi die volledigheid, bij eene eerste proeve, verre is van be- reikt te zijn, zoo blijkt daaruit toch réeds ten volle dat Java's plantenschat, ook in dit opzigt rijk en merkwaar- dig is te noemen. Niet minder dan 215 soorten van Lichenen heeft dit eerste onderzoek doen kennen, van welke 54 te voren niet beschreven zijn; eene uitbreiding van onze kennis dezer familie, die belangrijk mae een worden. (55 ) Die uitkomst- wederlegt ten volle de meening, vroeger geuit, alsof Java, bij eenen grooten rijkdom aan eigenaar- dige vormen van Varensen Mossen, daarentegen aan Korst- mossen niets voortbragt wat niet reeds overal elders werd feit als het zoo even vermelde, dat zoo zeer in strijd. is met het begrip van geographische verspreiding der planten, — cen feit, dat, werd het bevestigd, eene uit- zondering zou maken op de ons bekende wetten dezer vit dien hoofde, niet voor eene onomstootelijke waarheid te kunnen gelden. Ven mader onderzoek van suxcuuunr heeft die overtui- bosschen. aantreft, of wat men bij deze van de takken ziet afhangen, tot Usnea barbata behoort. ‚Thans weten wij door de Heeren vax DEN BoscH en MONTAGNE dat de natuur het eiland Java vooral, eveu rij- bedeeld heeft met eigenaardige vormen van Lichenen mogen een en ander bewijzen. De talrijkst vertegenwoordigde afdelingen der Lichenen- Flora van Java zijn de Parmeliaceae en de Graphideae, eene eigenschap, die zij met andere keerkringslanden, wier vegetatie wij kennen, gemeen heeft. Zoo telt b. v. de Flora van Brazilië, volgens sscnweiLen, 53 Parmeliaceën en 67 Graphideën, De Flora van Java bezit 81 Parme- liaceën en 42 Graphideën. Noord- en zuidwaarts van de neemt het getal van gene toe, van deze daar- (56) entegen af. De Flora van Europa b. v. telt ruim 180 Parmeliaceën en slechts 16 Graphideën, die van Chili heeft 102 Parmeliaceën en niet meer dan 15 Graphideën. Neemt men daarbij in aanmerking het zeer groot verschil van uit- gestrektheid der genoemde streken, dan springt de rijkdom van het vergelijkender wijs kleine Java te meer in het oog. Hoe weinig voorts de vormen der Javaansche Lichenen overeenstemmen met de elders waargenomene, moge het volgende bewijzen. Van het geslacht Sticta zijn ons thans 20 Javaansche soorten bekend. De Plora van Chili telt er 21, die van Nieuw-Zeeland 27. Chili heeft echter met Java slechts 7, Nieuw-Zeeland niet meer dan 8 soorten gemeen. Het geslacht Cladonia, over de geheele aarde van de noord- tot de zuidpool verspreid, telt op Java 14, in Brazilië 12, in Chili 16, in Nieuw-Zeeland eveneens 16 soorten. Ondanks die overeenstemming in totaal-cij- fers, heeft Java met Brazilië niet meer dan drie, met Chili slechts 4, met Nieuw-Zeeland 7 soorten gemeen, Uit het een en ander blijkt genoegzaam overeenstemming van Java met andere tropische gewesten en bovendien het erge van eigenaardige, elders niet gevonden vormen. 0 Bij de bewerking der Indische Lichenen hebben de Heeren VAN DEN BOSCH en MONTAGNE getracht het midden te houden tusschen de beide uiterste methoden, welke zich in dit gedeelte der eryptogamische botanie doen gelden; omdat, naar hunne overtuiging aan geene dier methoden onvoorwaardelijk de voorkeur toekomt, door hare voor- standers aan elke van deze toegekend. Bij deze wijze van behandelen heeft dus de eene methode de andere aan- gevuld, en hebben de resultaten van ieder van deze die der andere bevestigd. Evenmin toch als de door emies, WALLROTH, TUCKERMAN, NYLANDER en BABINGTON vastgehou- den methode, waarbij de vorm van Thallus en Apothecium, gewijzigd naar de verschillende ontwikkelingstijdperken of (37) veranderd door uitwendige invloeden, van eenzijdigheid is vrij te pleiten; evenmin kan men aannemen dat de me- thode door vele nieuweren, met name door DE NOTARIS, KOERBER en nePP voorgedragen en waarbij de mikroskopi- sche kenmerken, bepaaldelijk der sporen, bijna uitsluitend worden in aanmerking genomen, aan de eischen van een volledig en grondig onderzoek kan voldoen. In geene planten-familie is het begrip van soort zoo onbestemd als in de Lichenen. Daartoe heeft vooral bij- gedragen dat rnies en zijne volgelingen eene bijna onbe- grensde polymorphie der soort als feit aannamen, iets het- geen niet door observatie was geconstateerd. Iedere soort — dus bij hem uit eene reeks van ontwikkelings- vormen, of dikwerf door uitwendige invloeden in velerlei ontaarde afstammingsvormen. Het mikroskoop heeft evenwel bewezen, dat zeer vele dier vormen in hunnen bouw en vooral in de zamenstelling der vruchten alle ken- merken bezitten van volkomene planten, en men houdt ze op grond daarvan voor zelfstandige vormen en dus voor soorten. Het is echter noodig om daarbij te voegen, dat daartegenover staat, dat er ware afstammingsvormen be- kend zijn, die verschillende mikroskopische kenmerken be- zitten, terwijl die afstamming van bepaalde soorten boven allen twijfel schijnt verheven te zijn. Het blijkt intusschen, dat de studie der Lichenen, met het inslaan van eenen nieuwen weg, een tijdperk van her- vorming is ingetreden. Door de geschriften over de Musci frondosi van pozv en MOLKENBOER en over de Javaansche Hepaticae van van DER SANDE LACOSTE heeft de kennis der eryptogamische Flora van Oost-Indië groote vorderingen gemaakt. Het werk van de H.H. van bx boscn en MONTAGNE heeft die kennis op cene zeer gewigtige wijze en in een der moei- (58 ) jelijkste gedeelten der wetenschap vermeerderd. Wij hebben hier nog bij te voegen, dat wij de beschrijving der Hy- menophyllacene van den Heer van pen voscu hebben ter perse gelegd, en ons vleijen ook geerlang eene voldoende mededeeling ten m van de een n te zullen kunnen geven.“ n Amsterdam en Leiden, Januarij 1857. (was gel.) F. A. W. b ae. W. H. DE — — De Heer pr ease dte Ae Gen de laatste landmail door hem ontvangene Bijdrage van den Hortulanus van 's lands plantentuin te Buitenzorg, J. B. TEYSMANN, bijzonder afgedrukt uit het Natuurkundig tijdschrift van Nederl, Indië, Julij 1856, betreffende de kultuur van Rafflesia Arnoldi. Een steng van Cissus sca- riosa was in genoemden tuin ontvangen van Benkoelen, dragende onderscheiden planten van Rafilesia Arnoldi, daarop parasitisch ontwikkeld. De steng stierf weldra met hare parasieten. Een der Rafflesia's had evenwel haren vol- len wasdom bereikt en bevatte duidelijk rijpe zaden. Die zaden werden, als het ware, ingeënt op wortels van twee andere levende Cissus-soorten, te weten: Cissus scariosa Bl. en Cissus serrulata Roxb., welke beide voorkomen als moe- derplanten van eepe andere Rafflesia, namelijk Rafflesia patrua Bl. Dit had plaats in November 1854. Na ruim anderhalf jaar zag men, zoowel ter plaatse van de insnijding of enting, als ook op eenigen afstand daarvan, aan die wortels verscheidene jonge Rafflesia's Arnoldi, sommige van welke reeds de grootte van een hoenderei hadden verkre- gen en hare volkomen ontwikkeling te gemoet. gaan. Men zal nu weldra op Java en in den tuin van Bui- (59 ) tenzorg gelegenheid hebben, cen der zonderlingste ge- wrochten van het plantenrijk te zien, hetwelk in zijn vol- komen ontwikkelden toestand vaak eene bloem aanbiedt van 8 voeten in middellijn. Het feit op zich zelf wordt welligt eene bijdrage tot de nadere kennis der Rafflesiacene, van wier vrucht- en zaadvorming men tot dus verre niets weet, zelfs met geenerlei grond kan gissen ; van welke men wel aannam dat zij zich door zaden voortplanten, maar dit nu eerst door een bepaald feit heeft aangewezen. Bi schrijven van 8 December jl. berigt de Heer rævs- MANN ter zake van de bovengemelde ontwikkeling van Rafflesia Arnoldi: „De Rafflesia Arnoldi maakt goede vor- deringen; ze komen ulsnog met 10-tallen voor den dag en de eerste groeijen goed door,” Wordt onder dankzegging besloten tot plaatsing dezer Bijdrage in de boekerij der Akademie. * alen ij De Heer van nasszir zegt, ook nog eene mededeeling te hebben voor deze vergadering, maar dat hij haar, wegeus den reeds zoo ver gevorderden tijd, verlangt uit te stellen tot eene volgende. De Secretaris doet mededeeling van zijne briefwisseling met den Directeur van het Journal T'Institut te Parijs, waaruit blijkt dat deze bereid is het verslag der zittingen van de Akademie in zijn Journal op te nemen. De Se- eretaris stelt voor, dat daarmede met deze cerste zitting van den jare 1857 een aanvang worde gemaakt. “Terwijl hij zich verheugt, dat zij daartoe zoo rijke stof opleverde, verzoekt hij de leden dat zij, nu en ook telkens voor het vervolg, hem eon uittreksel in de Fransche taal gelieven toe te zenden van hetgeen door hen in de gewone vergade- (60) ringen der Natuurkundige Afdeeling van de A gesproken. Niemand heeft iets verder voor te stellen, en de ver- gadering wordt gesloten. OVERZIGT DER IN DE MAAND JANUARIJ 1857 DOOR DE KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN ONTVANGEN BOEKGESCHENKEN, NEDERLAND, Annales Academici 1852—53. Lugduni-Batavorum, 1856. 4. | Tijdschrift der bevordering van Nijverheid. D. TV, 6de St. Haarlem 1856. 85. Inhoud: Aardappelziekte. €. W. JOHNSTON. Bemesting van tarwe. Mededeelingen betreffende het fabrijkwezen. G. J. BEXGEVELD. Het rundvee op de algemeene landbouw-tentoonstel- ling te Parijs in 1856. Tijdschrift der Ned. maatschappij tot bevordering der Ge- neeskunst. 7de Jaarg. (December). Arnhem 1856, 8. Inhoud: H.J. HALBERTSMA. Verslag over de geschriften aangaande de natuur- kunde van den mensch. J. M. SCHRANT. Mpeg ope egneeg van het gezonde en van het zieke ligchaam. Catalogus van de bibliotheek der Ned. . tot bevordering der Geneeskunst. 85. Practisch Tijdschrift voor de Geneeskunde in al haren omvang. 2de Jaarg. N. S. Nov. Dee. Gorinchem 1856. 8“. ce Enk SE 661) Nederl, Weekblad voor Geneeskundigen. Dec. 8“. Nederl. Tijdschrift voor Geneeskunde. Amsterd. 1857. 47. Verhandelingen en berigten betrekkelijk het Zeewezen, de _ geevaartkunde en de daarmede in verband staande we- n. Jaarg. 1856. N'. 4. Amsterdam 1856. 8°, Inkoud : J. swart. Kustlichten aan de zee en meren van Britsch Noord-Amerika. Drijfblokken voor de kennis der stroomen. Vooruitgang der Trans-Atlantische stoomvaart. Amerikaansche stoommagt. A. KLERCK en r. ruarr. Rapport over de Engelsche vloot te Spithead. FP, A. torx. Seinen op de Oost-Indische schepen in 1724. tot de taal-, land- en volkenkunde van Ned. Indië. Dl. I. N. volgreeks. N°. 2. Amsterd, 1856, 8“. Inboud: Bantam in 1788. Iets over de hoog-maleische bijbelvertaling. Tets over de reis van den schipper-commandeur WILLEM DE VLAMINGH naar Nieuw-Helland, in 1696. Verslag eener reis naar de Noordkust van Nieuw-Holland in 1705. _ MIQUEL et GROENEWEGEN. Catalogus Horti Botanici Am- stelodamensis. Amstelodami 1857. 8“. r. suNGuvuN, Plantae Junghuhnianae. Euumeratio plantarum in insulis Java et Sumatra. Fasc. 1111, Lugduni-Batavo- rum 1853, 87. 1. E. TEYSMANN. Nadere bijdrage tot de kennis van de voortteling van Rafflesia Arnoldi R. Br. in s lands plantentuin te Buitenzorg. 8“. Verslag van den staat der Landhuishoudkundige school te Groningen in het jaar 1856. W. 6. unt. Kritische aanmerkingen over de Fransche spraakkunst. Leiden 1856. 85. (42) 3. w. k. ROGER, Luchtverversching en verwarming. um 1856. 87. / De dichtwerken van mauprnpiak. 11de Afl, Catalogus der bibliotheek over regtsgeleerdheid, baun denis, enz. nagel. door den Heer n. DONKER cee Amsterdam 1857. 8“. lat OOST-INDIË, Natuurkundig Tijdschrift voor Ned. Indië, D. 1. ze 5, Afl. 1-8. Batavia. 1856. 8°, Inhoud : wpa r. v. u. FROMBERG. Verslag over de proeven met kultuur van sui- kerriet. J. u. on Ewir. De zoutbron aan de Spank-rivier, landschap Sin- tang, residentie Westerafdeeling van Borneo. pb. w. nor VAN TONNINGEN. Scheikundig onderzoek van een mineraal- water, afkomstig van bet eiland Borneo. . . —— us BR hee: rein aan de Tjiletoekbaai, residentie Preanger regentschappen. — r. FP. U. FROMBERG, Over den invloed van verschillende zouten oe . groei en de zamenstelling der beetwortels. D. W. ROST VAN TONNINGEN, Physisch en chemisch een van de gronden der suikerfabriek Wonopringo in Pekalongan. „ e Achten ee 406 ee der ahh van Ternate. — —ů— Bijdrage tot de kennis der ichthyologische fauna van het eiland Nias. — — Derde bijdrage tot de kennis der ichthyologische fauna vun de Batoe-eilanden. Aardbevingen in den Indischen Archipel. Verrigtingen der mijningenieurs in Ned. Indië. Men: der geographische ingenieurs in Ned. Indië, „ BLaeKEr, Berigt omtrent eenige vischsoorten van het eiland Banka. E. NETSCHER. Proeven tot opheldering van de gronden der Maleische spelling. Batavia 1855. 8“. BELGIË. Annales des Universités de Belgique. Annees 1853 1855. Bruxelles 1856. 8“. EN! 3 t Ke Me Te Ae TE 1 (688) PRANKRIJK. Recueil de V'Académie de législation de Toulouse. Tom. IV, Toulouse 18521856. 8“. LANDoIs. Causes de la coloration des corps et des lois constantes qui régissent la reproduction des couleurs, et Traits de L'electricité, du calorique, de la lumière. Paris 16887. 8°, GROOT-BRITTANNIË. Tbe Transactioris of the Linnean society of London. Vol. XXII, A 1. London 1856. 4”. . Contents 1 On the development of the ovale of Santalum album; with “woe zemarke on the photnomena of impregnation in plants generally. 7. Minus. Remarks on the nature of the outer flesby covering of the seed in the Clusiaceae, Magnoliaceae etc. and on the development cot the raphe in seeds, and the probable causes of such deviations from the usual course of structure, especially in reference to Stemo- purus (Urandra of Thwaites), wich some prefatory remarks on that Journal of the Proesedings of the Linnean society. (Bo- un) Vol. I. N°, 1—3. (Zoology.) Vol. I, N°, 1—8. London 1856. 8“. Adress, read at the r N society 1856. 8“. List of the Linuean society. 1856. 8“. Report from the select committee on adulteration of food, etos together with the Proceedings of the committee, Minutes of evidence, 1856. fol. J. B bis and 2. favnram. Crania Britannica. Dec. I. 1856. London fol. DUITSCHLAND. Abhandlungen der Königl. Böhmischen Gesellschaft der Wissenschaften. B. IX, 5% Polge. Prog 1857. 4”. 664) Inhalt: r. A. PETRINA, Mittheilungen aus dem Gebiete der Physik. Ww. n. Wrirkxwennn. Ueber des Marsilius Ficinus werk: De vita stu- diosorum, nebst einigen Bemerkungen über der Hellenismus. J. d. un. Methode, geographische Breite und Azimut zugleich aus blossen Armuth-beobachtungen der Cireumpolarsterne, ohne — niss und Hülfe der Zeit aus das Genaueste zu finden. n. ZIMMERMANN. Bericht über ein bisher unbekanntes b sches Manuscript eines Oesterreichischen Verfassers. J. BARANDE. Parallele entre les dépots siluriens de Boheme et de Scan- dinavie. W. MATEKA. Ein neuer Beweis des Kräftenparallelogramms. „ PALACKYT. Zeugenverbör über den Tod König nn von Un- Tike und Böhmen im Jahre 1457. Drei-and-dreissigster Jahres-bericht der Schlesischen Ge- sellschaft für Vaterländische Kultur. Breslau 1856. 4“ Württembergische naturwissenschaftliche Jahreshefte. Jahr- gang X. II. 3, XII, H. 3, XIII, H. 1, Stuttgart 1857, 8°. Inhalt J. X, H. 3: A. opper. Die Juraformation Englands, Frankreichs und des Südwest- lichen Deutschlands. sonuLeEr. Ueber die Rutschflüchen im Wasseralfinger Eisenerze. . zecu. Die Höhenbestimmungen bei der Württenb. Eisenbahn. c. W. nau. Ueber Erdrundung und Luftspiegelung auf dem Bodensee. W. v. RAPP. Anatomische Untersuchungen über Manatus (Lamantin). R. PINCKH. Beiträge zur Württembergischen Flora. rraas. Die Oolithe im Weissen Jura des Brenzthals. “ Zeitschrift des Deutsch-Oesterreichischen Telegraphen-ver- eins. Jahrg. III. H. 9. 4°, W. MATZKA. Ein neuer Beweis des Kräftenparallelograms. Prag 1856. 4°. r. TIEDEMANN. Geschichte des Tabaks und anderer ähnli- cher Geneesmittel. Frankfurt a/M. 1854. 8°. W. WEITENWEBER. Aus dem Leben und Wirken des Herrn J. T. HELD. Prag 1847. 8“. 1. J. Haxus. Ueber die alterthumliche Secte der Angebinde bei Deutschen, Slaven und Litauern. Prag 1855, 8“. Astronomische Nachrichten, 4% B. Altona 1856. 4“. prm As pede (65 ) ITALIË. P. Anon ibo Dr nou. Galleria degli womini illastrí delle due Sicilia. 1 Dispensa. Napoli 1856. 8“. vasta ANS SPANJE. de la real Academia de ciencias de Madrid. * (Ciencias Fisicas). T. IV. (Ciencias Naturales). _ Madrid 1856. 45. lIladice de T. III: D. a. 40an v ta. Breve resefia de la historia y progresos de la 804 A. REMON ZARCO DEI VALLE. Discurso que en contestacion al del a. AGUILAR Y vrt en el acto de su recepcion. Me uc T Nona. Estudio del buracân que pasó sobre una parte de i Peninsula Espanola el dia 29 de Octubre de 1842, Noticin sobre las auroras boreales observadas en Espana durante el siglo XVIII y parte del XIX. Informe de la real Academia de ciencias sobre telegrafia eléctrica. Tom. IV: A. VALENEUELA Ozongs. Memoria geognostico-agricola sobre la pro- vineis de Pontevedra premiada par la real Academia de ciencias en eoneurso publico con areglo al programa presentado por la misma ano 1855, 2. per nav. Ensayo de una descripcion general de la es- tructura geologiea del terreno de Espana en la Peninsula. . CASAS DE MENDOZA. Memoria sobre el omm ‘de generacion en los animales considerada en general. „ AGDTLAR. Anvncio del eclipse anular y central que ten- dra sugar el 15 de Marzo de 1858. 8“. GESCHENK VAN DEN HEER 8. VROLIK. Jahresberichte der Königl. Schwedische Akad. der Wis- senschaften über die Fortschritte der Botanik. Uebersctzt und mit Hinweisungen auf neuere Arbeiten und mit i verschen von d. T. SEILSCUWIED. 182024, 1837-42. Breslau und Regensburg 183847. 4 dl. 8“. VERSL. EN MEDED. APD. NATUURK. DREL VI. 5 (66) AANGEKOCHT. WAGENAAR. Beschrijving van Amsterdam met vervolg. 23 dl. 85. A. VAN DER GOES. Holland onder de regering van KAREL DEN viarpe. 8 dl. 8“. A. J. VAN DER AA. Aardrijkskundig woordenboek. 14 dl. 87, Beknopte historie der onlusten in de Nederlanden. 4 dl. 8. J. SCHELTEMA. Staatkundig Nederland. 2 dl. 8“. DE LA NEUviLLg. Histoire de Hollande. 4 dl. 12°. L. d. vonk. Geschiedenis der landing van het Engelsch- Russisch leger in N. Holland. 2 dl. 8“. W. k. J. BERG. De Réfugiés in de Nederlanden na de ber- roeping van het edict van Nantes. 8“. w. r. RoëtL. Verslag van hetgeen ter gelegenheid van het verblijf des Konings van Holland te Parijs, in de laatste maand van den jare 1809 en in de eerste maanden van den jare 1810, mitsgaders op deszelfs reize derwaarts is voorgevallen. 8“. n. VOLLENHOVEN. Broeders gevangenisse. Dogboek van w- LEM DE GROOT, 8“ ’ 1. J. roxraxt. Historia Gelriae. fol. nuco pe GRooT’'s Ned. Jaerboeken en Historiën sedert het jaer 1555 tot 1609, vertaelt door 1. conus. fol. G. BRANDTS. Historie van de rechtspleging gehouden in de jaeren 1618 en 1619 omtrent de dry gevangene Heeren JOHAN VAN OLDENBARNEVELT, ROMBOUT HOOGERBEETS en HUGO DE GROOT. 45. DE VENERONI. Lettres du Cardinal BxxTtVOGLIO. 12°, A. E. Jacot. Vollstündige Geschichte der Siebenjähri Verwirrungen und der darauf erfolgten Revolution in den Vereinigten Niederlände. 2 dl. 87. * win che! * — ier” sn ah. her U ERN OEP 35 Wan tet BESCHOUWINGEN semble oven be WERKING DER DAMPKRINGS-ELECTRICITEIT east an os BEVEILIGING DER GEBOUWEN DAARTEGEN. . poor valens ww * b abus en de Scecretaris- Ceneraal bij het Departement van Marine. HERT ** Jan voeten Na een veeljarig onderzoek van de uitwerkselen der wolk«eleetriciteit, worden door den Britschen natuurkundige sxow nankis in een stuk, hetwelk in 1854 door de Brit- sche Admiraliteit aan het Huis der Gemeenten werd over- E bevattende de uitkomsten van zijn stelsel van be- . van de schepen der zeemagt van Groot-Brittannië, de ontladingen van de dampkrings-electriciteit in haar in- verschijnsel, de bliksem, genoemd: wan ex- „plosive form of some unknown natural agency,” een ont- ploffingsvorm van zekere onbekende natuurkracht. Doze uitdrukking, onbekende natuurkracht, moge eenigzins over- dreven schijnen, geheel onjuist is zij voorzeker niet. Hoe- zeer ook in de laatste tijden het onderzoek dier verschijn- selen en uitwerkselen zich hebbe vermenigvuldigd, veel onzekers blijft er steeds, zoo ten aanzien der wording en der uitbreiding van de onweders, de electrische werking der wolkenuitgebreidheden op elkander, de oorzaken van de ophooping der electriciteit op sommige gedeelten van 6 3 * (68 ) uitgebreide onweders en die van sommige allergeweldigste ontladingen, als meer bijzonder ten aanzien van de om- standigheden bij aardsche voorwerpen die er aan onder- worpen zijn, in hoe ver deze de ontlading in mindere of meerdere mate bevorderen of uitlokken, dan of de bliksem- stralen veelal, gelijk het ons voorkomt, zonder bepaald aan te wijzen oorzaak ontstaan, althans waarvan de wetten die hare rigting beheerschen, niet stellig bekend zijn of kun- nen worden aangewezen. Vele ‘bijzonderheden toch, hoe men ook de omstandig- heden met elkander in verband beschouwe, blijven onver- klaarbaar of op zich zelve staande, alsof zij aan geene der uit de wg get afgeleide werkingswetten onderworpen waren. Zonder twijfel zijn evenwel deze groote natuurwerkingen onderworpen aan de natuurwetten, dat is de eigenschappen der krachten; men moet het dus daarvoor houden, dat bijkomende omstandigheden buiten het bereik onzer waar- neming liggen, welke op de zigtbare uitkomsten” invloed uitoefenen, en alzoo ons oordeel daaromtrent belemmeren en die uitkomsten zoodanig wijzigen, dat zij ons toeschij- nen, niet door de overigens algemeen vangen; na- tuurwet te zijn beheerscht. | Wij kunnen toch niet altijd oordeelen over de ran eener natuurkracht, wanneer die op eene buitengewoon groote schaal is voortgebragt, door die te vergelijken bij hetgeen in het klein gebeurt; ook kunnen andere bijzon- derheden aanleiding geven, dat hetgeen wij als algemeene wet uit verschijnselen hebben afgeleid, toch vlg alge- meene wet is. en Dit leert ons behoedzaam zijn in het afleiden 2 volgtrekkingen om tot de kennis der algemeene wetten te komen en ons, bij gebrek daaraan, tot de zich voordoende of werkelijk waargenomen verschijnselen bepalen, zoolang men da (69 ) die niet met de vermeende gevolgtrekkingen of daarvan afgeleide algemeene natuurwetten zijn overeen te brengen, afwachting dat meerder licht door latere waarneming 117 over zoodanige onzekerheden worde verspreid. Door sow manmis wordt in zijne vroegere en latere geschriften, bijzonder in het bovenvermelde, door de Brit- sche Admiraliteit op den Oden Augustus 1854 aan het Huis der Gemeenten overgelegd stuk, beweerd, ten gevolge van eigen onderzoek en waarvoor hij de bevinding van __ CAVENDISH en van den Franschen natuurkundige couLoms aanvoert, dat alle stoffen met opzigt tot bijzondere aan- trekking der electriciteit gelijkelijk onverschillig zijn; dat gelijkmatige verdeeling van eene electrieke ontlading plaats grijpt tusschen twee ligchamen, zonder onderscheid der soort van stof waaruit zij bestaan. Hij laat er echter on- middellijk op volgen: dat in den voortgang der ontlading deze den weg zoekt te volgen, waarin zij het minst te- genstand ontmoet, tusschen twee oppervlakten van werking, zooals deze zich openbaart tusschen de wolken en het aardrijk. Zijn metallieke voorwerpen aldaar voorhanden, in eene stelling, voordeelig voor de werking, dan zijn zij aan de ontlading onderworpen; zijn zij niet in zoodanige stelling, dan valt de ontlading op andere ligchamen. let wraagstuk van den weg der ontlading lost zich op in tegenstand en afstand. Door 440, in zijne Notice sur le tonnerre *), en met hem door zeer vele andere natuurkundigen, ook door de Aca- demie des sciences, in de Instruction sur les paratonnerres, wordt aangenomen, dat de ontlading bij voorkeur zoekt de geleidende stoffen; de aantrekking van metallieke voor- werpen, als goede geleiders, wordt beweerd als stellig bewezen. Onder zekere voorwaarden schijnt zoodanige aantrekking * Annuaire du bureau des longitudes, 1838. (790 ) te moeten worden aangenomen werkelijk te bestaan. Zij zal bij voorbeeld aanmerkelijk kunnen gewijzigd worden, naar gelang er gemeenschap dier stoffen onder goed ge- leidende omstandigheden met het aardrijk, al dan niet besta. Als door verschillende verschijnselen bevestigd mag worden aangenomen, hetgeen in de bovenvermelde stukken wordt aangevoerd nopens verborgene oorzaken, waardoor een bliksemstraal wordt uitgelokt en door de wederkeerige werking der positive en negative electriciteit wordt voor- bereid, en zulks des te meer, wanneer de wolkeleetriciteit zich over groote uitgebreidheden heeft ontwikkeld en door meerdere gemeenschap of zamenpakking van de gedeelten der geladene wolken, tot krachtige spanning is opgevoerd. Dit wordt in de Notice sur le tonnerre, p. 357368, door vele waarnemingen der uitwerking van groote er het wpa wrr gestaafd. De wederkeerige werking van twee tot elkander ia * triesch verband staande uitgebreidheden is krachtiger, naar mate die uitgebreidheden grooter veld van werking en daardoor grootere lading van electriciteit aanbieden, en naarmate die omstandigheden zamenwerken om de den in één punt te vereenigen. Altijd mag hierbij worden opgemerkt, dat, oleh ook de metalen, het een meer dan het ander, geringen tegen- stand voor de geleiding aanbieden, toch alle stoffen, hetzij dan in geringe of meerdere mate en onder verschillende omstandigheden meer of minder de geschiktheid bezitten om de wederkeerige werking uit te lokken, te bevorderen of voort te planten, zoodanig dat geene in den volstrekten zin isolerende is, wanneer, als boven gezegd, de werking in het groot plaats heeft en dus oneindig veel krachtiger is, dan zij bij de proeven met werktuigen kan worden voortgebragt. Het electriesch verschijnsel, het St. Elmes-vuur, het- (71) welk gehouden wordt voor het eenzijdig kenmerk van het aanwezen dier wederkeerige werking op eene groote schaal, wordt toch inzonderheid ook waargenomen op de uitste kende gedeelten van niet zeer geleidende verhevene aard- sche voorwerpen. Bij hevige onweders worden er meermalen kenteekenen van eene sterke electrische werking aan gebouwen, die niet of weinig van geleidende voorwerpen zijn voorzien of waar deze geene doorgaande geleiding daarstellen, waargenomen ; terwijl ook de voorvallen, dat bliksemstralen in gebouwen, miet van afleiders voorzien, meer dan eens gevallen, den- elſden weg gevolgd zijn, zulks bevestigen. Dat deze wederkeerige werking dierhalve, bij zware on- weders ook zal bestaan, waar geene verhevene spitsen van metaal voorhanden zijn, wanneer de omstandigheden daar- toe gunstig zijn, en inzonderheid wanneer metallieke ver- hevenheden, zoo als bedekkingen of andere voorwerpen van metaal aan de daken van hooge gebouwen zich aanbieden, mag dus zoo het schijnt worden aangenomen als door de waarneming bevestigd en tevens als ecne der oorzaken, waardoor de ontlading wordt voorbereid en geleid. In hoe ver de voortdurende werking ter stille ontlading, zich, vooral bij zware en laag hangende onweders, tot hooge spitsen, die eene onafgebrokene afleiding naar het aardrijk bepaald geleidende stoffen daarstellen, moge beperken, en of zulks niet ook door minder spitse voor- werpen, die zich aanbieden en al zijn zij niet in volko- mene geleidende gemeenschap met het aardrijk, in zekere mate wordt bewerkstelligd, mag als een onderwerp dat nog niet genoeg proefondervindelijk onderzocht is, worden be- schouwd, doch hetwelk, zooals te regt door Arago wordt opgemerkt, zoodanig onderzoek overwaardig is. Men mag het er zelfs voor houden, dat ook naalden of spitsen die (72) niet hoog verheven zijn, ten deze op eene hoog hangende onwederwolk weinig werking zullen uitoefenen, ten ware zich geleidende middenstoffen in den dampkring tusschen de wolk en het voorwerp bevinden. Uitstekende en af- hangende gedeelten van onwederwolken kunnen zulks be- vorderen, wanneer zij met het sterk geladene gedeelte der onwederwolk in gemeenschap zijn, en in de — de- zer voorwerpen komen. | Men mag zich een uitgebreid en daardoor zwaar onwe- der, zooals er zijn die geheele landschappen bedekken, voorstellen te ontstaan door van alle rigtingen, zoowel in verticalen als horisontalen zin, toestroomende, eerst van elkander gescheiden, maar door de electrische werking, zoodra deze kracht verkrijgt, steeds in die gedeelten aan het verschil van den electrischen toestand onderworpene, dampvormige, dus voor uitzetting en zamendrukking vatbare uitgebreidheden, die door deze werking onophoudelijk in beweging zijn en van gedaante veranderen, zich vereenigen en weder afscheiden, naar gelang de bestaande of uitgelokte lachtstroomen of de aantrekking der met ongelijknamige en afstooting der met gelijknamige electriciteit bewerkte gedeelten, daarop hunne uitwerking oefenen. Van daar de gedurig zich herhalende geweldige ontla- dingen, door plaatselijke ophooping en haar verband tot aardsche voorwerpen of toestanden, te weeg gebragt; van daar dat de bliksemstralen, dan eens als uit het midden eener onweêrwolk uit één bepaald punt zich gedurig ver- nieuwen, als of zij uit eene zelfde plek voortkomen, dan weder uit verschillende gedeelten eener onwederwolk uit- schieten; van daar dat de stille afvoering langs eenen ge- leider, dikwijls afgebroken wordt na zware ontladingen, of door het afbreken der gemeenschap in de wolken. (23) De geschiedenis der onweders levert ons bijzonderheden van groote uitgebreidheid van onweders en van hunne meer dan gewoon vernielende werking, in sommige jaren zich herhalende, over landen, waar andere jaren zoo iets, ja zelfs bij geheugenis nimmer in die mate, was waargenomen. Van daar dan ook, dat de grens van de kracht der ontladingen, nog niet met zekerheid kan bepaald worden in de vereischte afmetingen der geleiders, om niet te spre- ken van bijzondere vormen van snel of langzaam zich be- wegende electrische vuurbollen met hunne vernielende, al- lergeweldigste ontploffingen; van daar dat het gewaagd zou zijn, om uit eene reeks van waarnemingen ten aanzien van de omstandigheden, die zich in de gewone gevallen voordoen bij de afleiding, te besluiten dat zulks in buiten- gewone gevallen niet anders zou kunnen zijn, of dat er niet zekere werkingen bij zouden plaats hebben, omdat zij zich niet zigtbaar of kenbaar voor ons openbaren, of dat deze ran gevolgen hebben achtergelaten. — aardrijk toch is voortdurend, zoo door opheffing en nederslag van dampen van zeer verschillenden aard, als door andere minder bekende regtstreeksche of middel- bare werkingen, in electriesch verband met den dampkring; de verschillen van warmtegraad door de werking der zon, zoo in den dampkring als aan de oppervlakte der aarde te weeg gebragt, zijn door deze oorzaken eene voortdu- rende bron van veranderingen voor de dampkrings-electri- citeit; de groote aardmagneetkracht heeft weder met de electrische en warmte-toestanden eene wederkeerige verhou- ding. Het verband, dat er evenwel tusschen de electrische toestanden der aarde en des dampkrings bestaat, schijnt nog niet genoeg te zijn waargenomen om tot eenige ge- volgtrekkingen in de kennis daarvan te kunnen leiden, evenmin te kunnen beoordeelen, in hoe ver zelfs oorzaken (74) buiten onze aarde, die op de drukking en beweging van de vloeistof des dampkrings invloed hebben, namelijk de aan- trekking van zon en maan, daarop eenige werking uitoefe. nen. De snelheid van den overgang der electriciteit, waar- door in de aarde en langs hare oppervlakte over land en zee gedurige verandering, zoowel in den electrischen als in den magnetischen toestand, hetzij door opwekking der electrische krachten of het herstel van evenwigt moe- ten plaats grijpen, maken zonder twijfel het vraagstuk ten uiterste ingewikkeld. Niet minder wordt het zulks, in verband met de werking dezer beide natuurkrachten, tot zelfs in de hoogste gedeelten van onzen dampkring. Welligt is het hieraan toe te schrijven, dat er over dit onderwerp in het algemeen nog betrekkelijk zeer weinig licht is verspreid. Is het evenwel reeds, als in zekere mate door waarne- ming gestaafd, aan te nemen, dat er voortdurende werking tusschen de aardsche en de dampkrings-electriciteit bestaat, hoeveel te meer moet dat het geval zijn, wanneer zich werkelijk onweder, dat is verhoogde en door wederkee- rige werking opeengehoopte electriciteits-toestand vertoont, en zulks te meer, naar de mate van uitgebreidheid en krach- tiger werking van dezen toestand, en naar mate zich aan de oppervlakte der aarde verhevene voorwerpen bevinden, die voor de geleiding dier wederkeerige werking naar de aarde, meer of minder gunstige omstandigheden aanbieden. Het is voorzeker opmerkelijk, dat, uitgenomen enkele natuurkundigen van vroegeren of lateren tijd, weinige mé- téorologen zelfs, den staat van electriciteit des dampkrings en des aardrijks, eenigermate bij hunne uitgebreide en met het grootste geduld, zorgvuldig, over langdurige tijdvak- ken gedane waarnemingen hebben opgenomen; zoodanig dat men die dikwijls in de weêrkundige tafels ten eenen- ö ö 4 1 (75) male mist, of-daarin ten hoogste eenige losse aanteeke- ning omtrent de onweders vindt. In de voorschriften voor de météorologische waarne- mingen over de Oceanen des geheelen aardbodems van den ‘Noord-Amerikaanschen Zeeoflicier maumv, die zich door tijne uitgebreide en vruchtrijke onderzoekingen, omtrent ö de wisseling der winden en den warmtetoestand der zee, eenen regtmatigen roem heeft verworven , en aan welke onder- zoekingen thans de zeelieden van vele natiën medewerken, vindt men niet eens de waarneming van onweders in het bijzonder vermeld. Het mag er niettemin voor worden gehouden, dat vele groote of kleinere afwijkingen in den gewonen loop der vaste winden, inzonderheid in of nabij de keerkringsgewesten, waaronder de zoo opmerkelijke or- kanen en typhoons, san groote of kleine wijzigingen der electri- sehe toestanden des dampkrings en der aarde zijn toe te schrijven, welke met den verhoogden warmtegraad in die luchtstreken, zulke geduchte uitwerkselen kunnen te weeg brengen. De electrische verschijnselen, den orkanen eigen, geven tot deze gevolgtrekking allen grond. De werking van de electriciteits-toestanden tusschen de aarde en den dampkring is grooter op het land dan op uitgebreide zeeën, zoodanig dat men zelfs in het algemeen, aantrekking der onwedergesteldheid van de zeeën naar de landen mag aannemen; de zeeën, met groote en kleine vooral bergachtige eilanden afgewisseld, schijnen er des te meer aan onderworpen. Dat de plaatselijke gesteldheid der aardoppervlakte, het- zij door. tijdelijke of. wel blijvende omstandigheden, uit- werking heeft op de aantrekking der onweders, hun lan- ger of korter blijven hangen en het meer of minder op- volgen van zware ontploffingen en zonder twijfel ook tot stille ontlading uit de onwederwolken, kan worden ge- staafd door veelvuldige waarnemingen. (76) Gelijk het St. Elmes-vuur het kenteeken schijnt te zijn der stille ontlading van de positive electriciteit van het aardrijk naar de wolken, zoo hebben er ook, hoewel zeld- zaam, ontploffende ontladingen van de aarde naar den damp- kring plaats, wanneer die door de werking van negative electriciteit der wolken op uitgebreide schaal worden uit- gelokt. Het spoedig bedaren van het onweder zoodra eenigzins regen begint te vallen, toont eene gemeenschap tusschen de wolk en het aardrijk aan, bevorderd door de vallende regendroppels, ofschoon deze geene aaneengescha- kelde gemeenschap daarstellen. Ofschoon het ons dan ook aan stelselmatig ingestelde onderzoekingen door regtstreeksche waarneming ontbreekt van de werking, welke aardsche voorwerpen, die geene eigen- lijke hoog verhevene spitsen aanbieden, tot de ontlading van onwederwolken uitoefenen, zoo zijn er toch omstan- digheden, die ons genoegzaam de zekerheid geven, niet alleen van de wederkeerige werking die de ontlading voor- bereidt, maar ook van eene stille afleiding, niet alleen door verhevene voorwerpen waarop geene afleiders opzettelijk zijn gesteld, maar zelfs door de gesteldheid van den grond en het aanwezig zijn van metaallagen daarin; hoeveel te meer dan, wanneer metallieke voorwerpen in ruime mate op de toppen van gebouwen voorhanden zijn. Opmerkelijk toch is ook de omstandigheid, dat het on- weder betrekkelijk minder schade veroorzaakt in groote ste- den, wier oppervlakte somwijlen duizende bunders gronds beslaat, dan men zoude mogen verwachten over zoodanige uitgebreidheid, met vele, meer of minder verhevene gebou- wen bedekt, terwijl daarentegen alleenstaande woningen, boerenhuizen, molens, boomen, ja, in het open veld, vee of menschen worden getroffen. Hier moet over zulke uitgebreidheden met vele voor- (77) werpen, die voor de geleiding bijzonder geschikt zijn zon- der dat er opzettelijk afleiders zijn gesteld, aan eene be- veiliging door bijkomende omstandigheden, die de werking der natuor te hulp komen, worden gedacht. . 3 _ Onder de onweders van groote kracht en vitgebreidheid, — zeereizen en later door mij waargenomen, waar- — sommige, uit alle rigtingen des gezigteinders te za- men gepakt, groote electrische werking openbaarden, was dat, 't welk zich den 24sten Augustus 1848 boven s Gravenhage en omstreken had uitgebreid. De groote of St. Jakobs-kerk met haren hoogen toren, benevens eenige min of meer van dat punt verwijderde hooge huizen, schijnen het meest onder den invloed der wederkeerige werking tusschen de onwederwolk en het sardrijk te zijn geweest. In sommige huizen werden ge- durende het felste van het onweder de sporen van dien invloed waargenomen, door een geluid, dreuning en het daar breken van eene ruit, ter plaatse waar de ont- Inding zonder slag werd afgevoerd, waarvan de werking door zich daar digt bij bevindende personen, merkbaar aan ee i ik 2 De toren is aan de e van eenen afleider voor- zien; aan de zuidoostzijde was eene aflooppijp van het looden plat des omgangs aangebragt, bestaande uit losse einden zinken pijpen, van boven af in elkander schuivende en elk op zich zelve aan den torenmuur bevestigd. Het geheele kerkgebouw is onder den invloed van de zware anderzins, waarvan de sporen werden ontdekt. Aan de zinken aflooppijp aan den toren was boven elke zamenvoe- ging een gat naar binnen en daaronder een naar buiten geslagen ; dit was kenbaar aan de rigting der verscheurde kanten der gaten; zij waren alle bijna regtstandig boven (78 ) elkander, in het van den muur het verst verwijderde ge- deelte der pijp. De ontlading had dus alle engten ver- meden. Ofschoon aan den eigenlijken afleider geene sporen zigtbaar waren, is het te vermoeden, dat ook langs dezen een deel der geweldige ontlading dezer onwederwolk zal zijn afgevoerd. Na het voorval mij op den toren bevindende en de stad overziende, waarboven eene uitgebreidheid van zwaar ge- electriseerde wolken hare werking had uitgeoefend, zonder dat, aitgenomen het hier vermelde, eenige schade was te weeg gebragt, trof het mijne aandacht, dat, van een groot aantal en wel der meest verhevene gebouwen, de vorsten en hoekkepers der daken met reepen lood of zink in stede van vorstpannen zijn belegd, behalve dat op verscheidene kerken en gestichten, spitsen met kruizen en windvanen aanwezig zijn, die in meerdere of mindere mate met lood bedekt en met de goten en hoekkepers in verband gebragt zijn, of zulks met zeer weinig moeite zouden te maken zijn. Het scheen mij toe, dat hier reeds eene, ofschoon veelal onvolkomene beveiliging, zonder opzettelijk aangebragte afleiders bestaat. Waar verhevene spitsen met deze bedek- kingen van metaal in goed verband staan is zulks wel onbetwijfeld; maar ook, waar deze ontbreken, kan men aan- nemen dat het afleidend vermogen van de metallieke uit- stekende deelen der daken, voor zoo ver zij door de goten en aflooppijpen met water, riolen of vochtigen grond in een onafgebroken verband zijn, niet weinig tot het ontla- den der zwaar geëlectriseerde wolken bij zulke hevige on- weders moeten toebrengen. Het is waar, dat het lood niet van de * den onder de metalen is, waarom het door eene sterke ontla- ding eerder zoude kunnen smelten dan andere, maar dit is geheel afhankelijk van de uitgebreidheid en daardoor 4 r (79) meerdere of mindere geleidings-capaciteit. Hoe grooter toch de geleidende oppervlakte waarover zich eene electri- sche ontlading verspreidt, hoe minder het gevaar van ver- hitten, smelten of verbreken. Met schijnt zelfs, dat de meerdere of mindere smeltbaarheid der metalen hiertoe veel minder afdoet dan hunne geleidings-capaciteit. Men heeft toch van eene koperen afleiderstang, die eene zware ontla- ____droppel zamengeloopen, ja van te dunne en onvoldoende ſe zamen gestelde ijzeren afleiderkettingen, gedeelten in j of als gesmolten droppels nedergevallen ; welke beide metalen, platina en ijzer, niet dan bij eenen grooten hittegraad smeltbaar zijn. ____Het verdient opmerking, dat vooral van de groote en verbevene gebouwen in de steden, gelijk ook op de buiten- plaatsen, thans bij voorkeur de vorsten en hoekkepers der daken met metallieke reepen worden belegd; dewijl dit voor 2 * meer zekerheid en duurzaamheid ople- _ Aan deze inrigting ontbreekt dus in der daad voor eene goede beveiliging tegen het onweder, niets, dan dat men zich verzekere dat de gemeenschap over het geheele gebouw, van deze hoekbedekkingen met de keelen, goten en af- looppijpen, volkomen zij, en dat deze voorts tot in het water, een riool of in den vochtigen grond zijn verlengd; voorts dat men op de hoeken, en zoo het gebouw zeer uitgebreid is, op meerdere punten spitsen oprigte, waartoe eene 2 Ned. duim dikke, ronde of achtkante, ijzeren staaf, naar het boveneinde een weinig toegespitst, voldoende is, en dat dit alles door middel van soldering goed aan elk- verbonden zij. Zijn de aflooppijpen te weinig in getal, dan zoude nog hier of daar eene ijzeren stang of . (50) wel eene reep lood van de breedte van die der vorsten en hoekkepers, van de goot langs den muur van om df bouw moeten worden afgeleid. Dat deze inrigting, mits onder de noodige zorg daar- gesteld, meerder zekerheid zelfs dan eene gewone beveili- ging met opzettelijk aangebragte afleiders zal te weeg brengen, is zeer in het oog vallend. De groote uitgebreidheid van de rondsom en over de uitspringende en verhevene gedeelten van het gebouw zich uitstrekkende breede reepen metaalbedekking, zoo over de vorsten, hoeken, goten en keelen behoorlijk in verband gebragt, als onafgebroken op de aangegevene wijze naar het aardrijk afgeleid, zijn zeer geschikt om de electrische ontlading, door die uitgebreidheid in kracht van werking verminderd, op eene onmerkbare wijze af te voeren. In alle rigtingen, van waar de werking moge komen, biedt zij de meest gemakkelijke middelen om de afvoering te bevorderen. De uitspringende gedeelten des gebouws met eene metaal- bedekking voorzien, bieden in alle rigtingen eene bewapening (armature), die hoe ook de bliksemstralen hunne rigting mogen nemen, geleid door de steeds voorafgaande weder- keerige werking der positive en negative electriciteit, daar zich overal geleidend metaal met den grond in gemeen- schap gebragt aanbiedt, eene gereede afleiding der krach- tige natuurwerking daarstelt. De uitkomende gedeelten van het gebouw van eene afleiderstang voorzien, bevorde- ren die werking en strekken om de wolken te ontladen, die door hunne nabijheid of door tusschenkomende om- standigheden, welke tot bevordering der wederkeerige wer- king medewerken, daartoe gelegenheid geven. Alleen de geheele metaalbedekking van een gebouw, (SI) mag ve op zen vl paie zoe dl ope er wen werkelijk, ofschoon niet onder de stelselmatig aange- voorzorgen, bestaande inrigting, nog te overtreffen. l hoever zelfs het aanbrengen van hooge regtstandig stangen, als een volstrekt vereischte te beschou- kan niet met volkomene zekerheid worden uitgemaakt. terde wordt door velen als regel aangenomen, dat afleiderspits op een gebouw opgerigt, een omtrek _ zijnen voet zou beveiligen van twee malen zijne „ boven het gebouw genomen ; er bestaat echter voor en regel geene de minste zekerheid, ja er is reden om gegrondheid er van te betwijfelen. 8 * de electrische werking der onwederwolken op voor- } zonder eenige spitsen of verhevenheden veelvuldig s heeft, kunnen gedurig voorkomende omstandighe- den aantoonen; behalve dat de bliksem meermalen in den slaat, ziet men zulks bevestigd in de omstandigheid, de in genoegzaam horizontale rigting gespannen tele- 2 bij onweders, daardoor sterk worden aange- Dat evenwel afleiderstangen of andere metalen spit- en Amen opgerigt en in geleiding met het gebragt, groot nut doen voor de stille ontlading der onwederwolken is niet te betwijfelen. Zij trekken hoogst vermoedelijk, eveneens, als het ware bij voorkeur, op zich de geweldige ontladingen, meer dan de in de na- bijheid zich bevindende minder puntige of spitse deelen - ®) Meer bijzonder schijnen de telegraafpalen te worden getroffen. joor een ijzeren roedje, geisoleerd aangebragt, er boven uitstekende. zouden zij in dat geval met weinig kosten kunnen worden beveiligd en de ontlading in de aarde afgeleid. VERI. EN MEDED. AFD. NKATUURK, DEEL VI. 6 (82) al zijn zij van geleidende stof en eenigermate in gelei- dende gemeenschap met het aardrijk. Dat de afleiderspitsen echter bepaald een zekeren kring om zich heen zouden beveiligen, mag worden betwijfeld, indien zich binnen dien kring andere voorwerpen van geleidenden aard bevinden, hetzij uitstekende of zelfs bedekt, en dat bijkomende omstandigheden voor de ontlading op deze, der natuur- kracht minder tegenstand doen ondervinden, dan op den eigenlijken afleider. Onder de gevallen, waar de bliksem op gebouwen of schepen is gevallen die van afleiders wa- ren voorzien, zijn er vele, waarbij de regel van de bevei- liging van twee malen de hoogte der spits niet bevestigd of althans zeer twijfelachtig is, gelijk zulks dan ook eene naauwlettende beschouwing der zaak moet doen ver- moeden. De „Instruction sur les paratonnerres”’, even als Arago in zijne - Notice“, hechten er alleen aun, bij gebrek van eenen anderen regel. Dat men ook niet desaangaande met eenige overtuiging is te werk gegaan, blijkt reeds daaruit, dat men vroeger niet twee maal, maat drie maal de hoogte van den stam tot maatstaf van den kring van beveiliging heeft genomen; terwijl men daarentegen voor den kring van beveiliging des afleiders, op eenen kerktoren geplaatst, voor het kerkgebouw slecht 52 die hoogte aanneemt. Niet alleen dat voor hoog verheven spitsen de kring, waar binnen onder gunstige daarvoor be- staande omstandigheden eene ontlading op andere voor- werpen zoude kunnen worden uitgelokt, niet wel met ze- kerheid te bepalen is; maar in het meermalen aangehaalde stak van sNow HARRIS, in 1854 door de Britsche Admi- raliteit aan het Huis der Gemeenten overgelegd, worden twee voorvallen omschreven, waar vorkswijze verdeelde bliksem- stralen te gelijk op den top en op een lager gedeelte van den naar het stelsel van sxow HARRIS aan- gebragten scheepsafleider, welke dus zoo goed als eene (83 ) regtstandige afleiderstang te beschouwen is, zou gevallen zijn; terwijl in het eene geval de afleider ter halver hoogte van den mast daardoor werd beschadigd. De regel, dat eene afleiderstang, op een gebouw verhe- ven, eenen cirkel over zoodanig gebouw van twee malen zijne hoogte straals zoude beveiligen, is willekeurig, steunt op geene gewisse gronden, en is voor het minst niet onder alle omstandigheden van toepassing. De ondervinding, en de redenering afgeleid uit de gewone werking der elec- trische kracht, doen het zeer betwijfelen, dat niet bijko- mende omstandigheden, — die zich welligt evenwel bij de afleiderstangen van matige hoogte in meerder aantal, zeld- zaam zullen voordoen, — geheel andere uitkomsten zouden opleveren, wanneer zoodanige spitsen eenigzins aanmerke- lijke hoogte boven de omringende gebouwen bereiken. … Waar zich een voorwerp van metaal op eenigen afstand, of wel in de nabijheid van de stang in zoodanige om- BER bevindt,-die voor heb aïtlokken der entis: of de rigting der onwederwolk zulks beganstigt, kan dat voorwerp worden getroffen, of ook der ontlading, die zich in twee scheidt, gelijktijdig ontvangen. Op zoodanige wijze kan een uit- de ontlading van een’ geweldigen bliksem op den afleider eens gebouws, ja zelfs van een kraidmagazijn, het geheele gebouw als met het electrisch licht omgeven gezien *) Gelijke verschijnselen zijn ook menigmalen over het ge- heele tuig van een schip waargenomen, vergezeld van een sissend en naar gelang van de meerdere kracht der wer- king, zelfs van cen krassend, metalliek geluid; een bewijs, hoe zich, in de gevallen dat de electrische werking veel meer is dan gewoonlijk bij matige onweders, ook de ver- ) Rozien’s Journal, Vol. XXII, een kruidmagazijn in Silezië. 6 * (84) schijnselen op meer uitgebreide schaal openbaren en de uitwerkselen dus ook ligtelijk van de gewone kunnen af- wijken. Van daar dat men in die omstandigheden de elec- trische spanning tusschen het aardrijk en de wolken veel- malen door lichtende verschijnselen, zoo op de toppen van aardsche voorwerpen als door lichtende gedaanten, in de ucht verschijnende of voortgaande, ontdekt of waarneemt. Zeer hoog verhevene spitsen naderen evenwel veel meer de middelbare hoogte der zware onweders, en kunnen dus meer de stille ontlading der wolken uitwerken dan lager geplaatste afleiderstangen; maar hieruit moet ook volgen, dat op de lagere gebouwen, voor dit doel eenige weinige ellen meerder of minder hoogte der afleiderstang weinig verschil zal opleveren in de uitwerking. Het vermeerderen van het aantal stangen op de meest uitkomende gedeelten van uitgebreide gebouwen, moet daarentegen zeer de * meene beveiliging des gebouws bevorderen. IJzeren stangen voor de afleiding naar het a hetzij vierkant, achtkant of rond en minstens 225 Q N. streep in doorsnede, zijn voorzeker boven de vroeger aanbe- volen smalle reepen lood, op de muren bevestigd, te ver- kiezen. Deze zijn door de vochtigheid, welke daarachter kan indringen, zeer aan oxydatie onderworpen; hetwelk behalve het gevaar, dat daardoor de doorgaande geleiding verbroken wordt, ze ook kan beschadigen; zij kunnen langs de muren van hooge gebouwen moeijelijk genoeg van nabij worden bezien, om voor hun goed onderhoud te waken; terwijl eindelijk het lood een slechte geleider is. De ijzeren stangen kunnen gemakkelijk genoegzaam van den muur verwijderd worden aangebragt, om aan de bo- venstaande bezwaren niet te zijn onderworpen, terwijl zij de beste gelegenheid voor de afleiding in den aan- bieden. _ n Z ar ae dd — pn dus zeer worden aanbevolen, om indien al niet ——— bedekking buitendien in het plan mogt liggen, gelijk ook wanneer aan zoodanige gebouwen eene kapitale dakreparatie te beurt valt, om daarop de wijze van inrigting met looden of zinken reepen over de nokken en hoeken aan te wenden; voorts op de verhevene en uit- springende gedeelten, spitsen van 2 of 1,50 ellen hoogte, en deze door soldering met de reepen, keelen, goten, keul- sche goten en afvoerpijpen in eene zorgvuldig doorloopende vereeniging gebragt, de uitlooppijpen tot in het water, in beslotene regenbakken, maar in welputten of ‚ en ter plaatse waar zoodanige pijpen ver zijn verwijderd, door middel van ijzeren in drie takken zich verdeelende, tot in den voch- gd, eene ruime afleiding naar het aard- „ waardoor de verdeeling der electrische derd en dus de kans van eene oversprin- binnen op voorwerpen van metaal, in het gebouw — wordt verminderd. bestaande gebouwen, welke van deze metalen de daken voorzien zijn, gelijk mede voor die geheele metaalbedekking, is het van groot aan- dat worde onderzocht of alles zich in de onafge- —— tot in het water of den vochtigen mate bevindt, of dat daarin zorgvul- voorzien en de stangen op de uitepringende ten des — worden gesteld. Gebouwen, waarin — 8 of voorwerpen van metaal, machineriën en dergelijke bevinden, kannen op geene meer veilige wijze voor het onweder worden be- di 1 5 11 128 HERE 10 (86 ) waard, dan door eene geheele metaalbedekking. Buiten de kostbare koperen en looden daken of koepels, bestaan er thans meer middelen, die op verre na niet 200 kostbaar zijn. Eene zinkbedekking is reeds voor langen tijd op zeer hooge daken, inzonderheid van rijksgebouwen aangewend. Het verzinkt plaatijzer, gegolfd of vlak (plane or corru- gated galvanized iron), wordt inzonderheid in Engeland voor groote werkplaatsen, fabrieken en andere evert en rijksgebouwen gebezigd. kao Het zal wel geen breed betoog behoeven, hoe groot de beveiliging met eene zoodanige dakbekleeding tegen de wolk-eleetriciteit is, indien slechts voor eene ruime en ge- makkelijke afleiding naar het aardrijk zorg gedragen wordt. Plaatst men op zoodanig verheven gebouw nog eenige af- leiderspitsen op doelmatig gekozen punten, dan mag men het als op de volmaaktste wijze beveiligd achten. Voor groote werkplaatsen en fabrieken, is deze wijze van bedekking zeer aan te raden. Het zoude in vele ge- vallen uiterst moeijelijk zijn, om al de deelen der inrig- ting, waar zich metalen in werktuigen of opgeborgen be- vinden, met een gewonen afleider in verbinding te stel- len, zooals zulks voor eene goede beveiliging noodig is. Bene dakbedekking, in den zin als hier omschreven, rr ve alle verdere voorzorgen onnoodig. Het is waar, dat bij dusdanige geheel metallieke wabe wen voor werkplaatsen, wel eens aan de vereeniging met het aardrijk niet de vereischte zorg wordt besteed; zulks zal ook, indien deze reeds in de zamenstelling van het gebouw van zelve ligt, geen bezwaar opleveren; maar voor zoodanige waar dit geen plaats heeft, is het niettemin een vereischte: want ofschoon ook de electriciteit over eene zeer groote oppervlakte verspreid, minder spanning erlangt en alzoo ligtelijk uitwegen, ook “welligt over min volkomen WW (87) geleidende -zelfstandigheden, naar het aardrijk zoude kie- zen, zoo zou toch bij hevige ontladingen op zoodanig metaaldak, daaruit belangrijke beschadiging aan de onder- — van — ontstaan. sper en — in de steden, welke wijzen van voorziening der daken reeds be- zitten, namelijk de reepen op de nokken, of geheele metaal- bedekking, behooren dan ook eveneens voor de veilige af- leiding te worden ingerigt; terwijl het voor hooge gebouwen reeds buitendien is aan te bevelen, om een van beide wijzen van inrigting aan te wenden, wanneer die nieuw worden Wanneer wij ons nu voorstellen eene uitgebreide vlakte; bedekt met gebouwen van verschillende hoogte, zooals eene groote stad; de torenspitsen op kerken of andere ge- bouwen, hetzij van afleiders voorzien of door lood of zink- bedekking reeds zoodanig ingerigt, in dat geval zorgvuldig met de goten enz. in verbinding met het aardrijk gebragt; — gebouwen, 100 — als particuliere, welke redigheid der hoogte van de — — meer of minder verhevene afleiderstangen zijn verdeeld; alles eveneens met het aardrijk in gemeenschap gesteld; — en dat zich boven deze uitgestrektheid een zwaar onweder zamen- pakt of ontwikkelt, hetzij dat het zich hoog in den damp- veel — boven de gebouwen hange, gelijk zoo dikwijls bij de zwaarste onweders het geval is; in beide gevallen zal het een zoowel als het ander zamenwerken, zoo om eene krachtige stille afvoering der electriciteit uit de wol- (88 ) ken te bevorderen, als voor zoo ver dit bij hoog hangende onweders niet 200 volkomen het geval kan zijn, om de ontladingen op de stangen en de met eene metallieke be- wapening in de verschillende gedeelten der stad zich aan- biedende, daartoe op het voordeeligst voorbereide, ver- spreide gebouwen, opvangen en veilig naar het aardrijk nfvoeren; terwijl op die wijze, hetgeen nu reeds, ofschoon onvolkomen, daartoe aanwezig is, — en daardoor altijd bij zeer zware onweders gevaren aanbiedt, — zal medewerken, om zoodanige stad over hare geheele uitgebreidheid eene vrij voldoende beveiliging te verzekeren ; want veel zal van de wolken worden afgevoerd, en de hooger uitkomende geheel van beveiligende armature voorziene gebouwen, zul- len de lagere beveiligen; waardoor de meeste zekerheid over de geheele uitgebreidheid is gewaarborgd, voor 200 ver het der wetenschap gegeven is, daarin, door bekende middelen te voorzien. De electrische werking tusschen de verschillende ie ten der onwederuitgebreidheid, welke men zich moet voor- stellen dat op zeer verschillende hoogten boven de stad haren invloed, zoo op het aardrijk als op de verschillende gedeelten dier uitgebreidheid, voortdurend afwisselende uit- oefent, zal overal het middel gereed vinden, om de span- ning te doen ophouden en het evenwigt te herstellen door overgang, hetzij in stilte of door de ontlading in vorm. van bliksem, op de veelvuldig zich aanbiedende ee afleidende inrigtingen. . chvûss — — „ 10 dln Men moet hiertegen niet aanvoeren, koeten — tige bewerkingen: in tegendeel, door eene zeer weinig kostbare aanwending en verbetering van hetgeen reeds be- staat, door voorzorgmaatregelen, die bij elke gewone dak- reparatie met zeer weinig kosten zijn daar te stellen, zal het beoogde doel volkomen. worden bereikt. — g (89) Lelſs op gebouwen, waar opzettelijk afleiders zijn opge- rigt, en wier daken de metaalreepen op de nokken, looden goten, keelen, enz., reeds hebben, is niet altijd genoeg- zaam zorg gedragen voor eene doelmatige gemeenschap van „afleider met die vele metaalbedekkingen en hunne ng maar de aarde naar alle zijden van het gebouw. Dit mag in het bijzonder bij de kruidmagazijnen, berg- plaatsen van vuurwerken, geladene holle projectiles en e worden in acht genomen, waarbij verzuim in rr kan na zich slepen. var! Het stelsel van beveiliging met metaalreepen op de nok- ken en stangen op de uitstekende punten, is bijzonder aan te prijzen voor alleen staande gebouwen, als die op buitenplaatsen, welke uit den aard der zaak zeer aan het onweder zijn blootgesteld. 13 Dat looden reepen, als afleiders op den muur bevestigd, meermalen zijn beschadigd geworden, kan ook nog daaraan worden toegeschreven, dat bij eene beperkte geleidings- oppervlakte en slechte geschiktheid van het lood tot ge- leiding, wanneer eene zware ontlading daarlangs gaat, daar deze reepen geene groote breedte hebben, een gedeelte der ontlading ook aan den achterkant of langs den muur doordringende, aldaar zooveel tegenstand van lucht ont- moet, dat zij de reep losrakt en verbreekt, of hitte voor- brengt en daardoor smelting van het lood. Het is vermoedelijk, dat de vele voorvallen, dat de ree- pen koper, (ofschoon dit metaal meer geleidingsgeschikt- heid. heeeft,) bij zware ontladingen ter plaatse hunner ver- eeniging, uit de groeve waarin zij aan de masten, naar van SNOW HARRIS, zijn ingelaten, worden los- gerukt, aan deze omstandigheid moeten worden toegeschre- ven, ten ware dat zulks is veroorzaakt door opkorting E . ( 90 ) van het metaal bij zulke zware ontladingen, waardoor de spijkers, die ze bevestigen, moeten losspringen. De afleiders van kopertouw, op 's rijks schepen toege- past, zijn geheel vrij, van don 1 bramtop, achter de sten- gen, tot op den mast, en van daar ter wederzijde langs het want tot in het water loopende. Het kopertouw be- hoort, zooals het bij de Marine is, van rood koperdraad te zijn. Sedert de verbeterde inrigting in 1842, zijn er geene voorbeelden dat zij beschadigd zijn; volgens inge- komen berigten hebben zij dikwijls krachtige ontladingen afgevoerd. Geel koperdraad, veel minder geschiktheid ter geleiding bezittende, is onderworpen aan smelten of ver- breken, en dus voor afleidertouw niet geschikt. De hier aangevoerde natuurkundige opmerkingen, gron- den zich voor het meest op de geschiedkundige mededee- lingen nopens de onweders, in de daarin zoo rijke - Notice” van ArAGO. Zij loopen dus ook grootendeels over reeds bekende zaken; maar de bijeenvatting dier beschouwingen, in toepassing gebragt op het hier behandeld onderwerp, hetwelk evenmin als geheel iets nieuws is aan te merken, dewijl reeds in het „Règlement sur les paratonnerres“ of- schoon minder bepaald, eenigzins op de metalen, in de ge- bouwen en op de daken, enz, wordt gewezen, om die met de af- leider-inrigting in verband te brengen, moge strekken om de aangelegenheid in zoover onder een nieuw licht, of althans onder een nieuw oogpunt te bezien, en alzoo be- langstelling daarin op te wekken, ten einde tot eene meer algemeene toepassing der hoogst eenvoudige en doelma- tige wijze van beveiliging te geraken, die door het aan- vankelijk bestaande reeds genoegzaam is voorbereid, om met weinige kosten of omslag algemeen in werking te worden gebragt, en wanneer bij den vervolge, bij den nieuwen aanbouw of de herstelling der eenigzins aanzien- (A1) lijke, bijzondere, en van alle openbare en rijksgebouwen, daarop mogt worden gelet, allengs tot een algemeen en doelmatig, ofschoon min kostbaar stelsel van beveiliging der groote steden en alleen staande aanzienlijke gebouwen zal kunnen leiden; want ofschoon ook, zooals is aange- voerd, nu reeds de schade aan gebouwen in de groote steden minder is, dan, te oordeelen naar hare uitgestrekt- heid, zoude kunnen worden verwacht, zoo mag toch wor- den opgemerkt, dat, indien dat al aan de reeds bestaande inrigtingen eenigermate moge zijn toe te schrijven, deze ‚toeh zeer onvolkomen zijn, en dat er dan toch ook nog vele voorbeelden van zoodanige schaden bestaan. Mogen ook door het hier aangevoerde, even als op ver- schillende plaatsen in de z#Notice sur le tonnerre” van ARAGO daartoe opwekkingen worden gevonden, onze natuur- inzonderheid de météorologen zich aange- spoord gevoelen, om hunne waarnemingen almede uit te over de verschijnselen en wisselingen van de electriciteit des dampkrings en hare verhouding tot die des aardrijks, zoo in gewone omstandigheden van het we- der, als wanneer de werking der electriciteit zich in de donderwolken openbaart; opdat deze tak van natuuron- derzoek, waarin tot nu toe nog zoo veel onverklaarbaars is, meer moge worden beoefend, en men daarin tot meer grondige kennis van vele tot nu toe raadselachtige om- en _ verschijnselen moge geraken, door de waarneming van het verband, waarin zij staan tot andere, meer gewone werkingen van die groote natuurkracht, waar- van de wet of verhouding meer bekend is, of evenzeer 1 1 0 v— — VOORLOOPIG VERSLAG DER COMMISSIE TOT HET VERVAARDIGEN VAN KOPIJEN VAN DEN STANDAARD-METER EN HET STANDAARD-KILOGRAM, BERUSTENDE ONDER BEWARING DER AKADEMIE. TT en De commissie voornoemd, heeft de eer hiermede een voorloopig verslag van den staat harer werkzaamheden der Akademie aan te bieden. Benoemd in het jaar 1854, had zij zich voorgesteld, vóór het einde althans van het vol- gende jaar, hare taak volbragt te zullen hebben. Verschil- lende omstandigheden, van haar toedoen onafhankelijk, heb- ben haar hierin verhinderd; zij vertrouwt echter in den loop van dit jaar het voornaamste deel van haren arbeid te kunnen voleindigen, zoodat de kopijen afgegeven zul- len kunnen worden. De eerste werkzaamheid der commissie heeft bestaan in het doen vervaardigen van koperen doozen tot berging van de platina standaards der Ned. maten en gewigten. Deze haar opgedragen taak is verrigt. Het kilogram is thans gesloten eerst in eene palmhouten doos of koker, van bin- nen met fluweel bekleed; en daarna in eenen koperen cy- linder, waarop een deksel met zes schroeven in den rand vastgeschroefd kan worden. De standaard-meter ligt in eene koperen lade op eene onderlaag van kurk, is met mer nnn (98 ) stukken kurk bedekt, en aan de zijden ingesloten. De gesloten met een koperen deksel, dat ook van een aantal schroeven bevestigd wordt. lade is voorts zoodanig ingerigt, dat tot de verge- lijkingen van andere maatstaven met den meter, deze niet uit de lade genomen behoeft te worden; zoodat voortaan de standaard-meter zijne rustplaats behoeft te ver- ij behouden ons voor, van deze inrigting, welke den gebruikten comparateur in verband staat, volledig verslag te geven: alleen zij nog opge- merkt, dat de koperen cylinder tot berging van het kilo- gram, en de koperen lade waarin de meter besloten is, zoodanig vervaardigd zijn, dat zij, ter voldoening aan de Koninklijke verordening, op eene geschikte wijze verzegeld kunnen worden. Om de verificatiën, dat is de eigenlijke werkzaamheid der commissie, te kunnen beginnen, was het noodzakelijk vaardiging in de werkplaats van 's Rijks telegraphie te laten doen, indien het Gouvernement hem daartoe de ver- gunning verleende. Op voorstel der commissie aan de Akademie, en van de Akademie aan Zijne Excellentie den verleend, en de vervaardiging nam een aanvang. Er deden zich echter verschillende zwarigheden hierbij op, die vooraf niet voorzien waren, zoo met betrekking eerst tot de ver- gulding der koperen gewigtstukken, later met betrekking tot het op eene nagenoeg juiste maat afslijpen van de einden der glazen ellen. De commissie was met den Heer wexoxmnAcH overeen gekomen, dat de vergulding in het vuur zoude plaats heb- ben, zooals zij in hare advertentie uitgedrukt heeft. Hiervan (94) is, na meerdere proeven, moeten afgezien worden, en werd de vergulding langs galvanischen weg aangenomen. Op deze wijze duarde het tot omstreeks het begin van het voorgaande jaar, eer de commissie in het bezit was van 6 galvanisch vergulde koperen stukken, en van * stuk dat in het vuur verguld is. De ellen c hand moest er nog aan gelegd worden, te weten het af- slijpen tot eene lengte, jaist genoeg, opdat zij tot kopijen van den meter zouden kunnen dienen. Na meerdere uitnoodigingen verklaarde eindelijk de Heer E. WENCKEBACH, in een schrijven dd. 's Gravenhage 10 Maart 1856, dat, onder de gegeven omstandigheden, aan het gedane voorstel — het justeren en afwerken namelijk van de eindvlakken der glazen ellen, — door hem wel niet beantwoord kon worden. Het naauwkeurig afwerken der eindvlakken, zoo dat te- vens de lengte der ellen binnen zeer enge grenzen met den standaard-meter zoude overeenkomen, was intusschen het gewigste deel van de vervaardiging der kopijen van den meter. De laatste hand ter voltooijing moest er nog aan gelegd worden; en dit werd opgegeven! De moeijelijk- heid, die hieruit ontstaan was, daurde nog eenigen tijd, totdat het aan uwe commissie gelukte, in den Heer or- LAND te Utrecht iemand te vinden, die bereid wasde taak op zich te nemen, en die, waneer eraann, > van, allezins getoond heeft haar meester te zijn. Nadat alzoo de stokken aanwezig waren, die tot ren pijen van de Nederlandsche standaards van den meter en het kilogram moesten dienen, konden de eigenlijke werkzaamheden der commissie een aanvang nemen. Wij wenschen thans slechts kortelijk in breede trekken te ver- melden wat verrigt is, om later de uitkomsten der verge- lijkingen in getallen op te geven. Eerstelijk zullen wij over (95 ) staudaard ee eee eee eee eerst ontzegeld geworden den 50%ù Januarij 1856, in tegen- woordigheid van al de leden der commissie, met uitzon” dering van den Heer ounltn s, die eerst later door de tot ons medelid benoemd is. De standaards zijn toen in de gereed zijnde koperen doozen geplaatst het kilogram voorloopig, tot later gebruik van de vergelijkingen die moesten plaats hebben; de meter dag daaraan, zijnde zondag den 6 den Januarij 1856, eerste vergelijking gedaan van den platina stand- aard-meter met een ijzeren meter. Deze ijzeren meter was de oorspronkelijke mètre, die na de eerste vaststelling van de lengte des meters in Frankrijk, door de toenmalige Fransche Republiek aan wijlen den Hoogleeraar vaN swix- DEN is medegegeven geworden, en die tot in het jaar 1839 door het voormalige Kon. Ned. Instituut alhier bewaard is geworden. Sedert is die mòtre in bewaring geweest bij ons medelid den Heer n. LoBaTTo, en voor de werkzaamheden dezer commissie bereidvaardig afgege- ven. — Deze eerste vergelijking moest dienen ten einde eenen maatstaf te verkrijgen, waarnaar de te makén gla- zen kopijen konden gejusteerd worden. De uitslag der voorloopige vergelijking was, dat de meter van van SWINDEN, om hem dus te noemen, ongeveer / 00 mm. den platina standaard-meter in lengte overtrof, bij 0° temperatuur, =… Deze uitkomst is toen ook aan den (96) nagenoeg eene el afgeslepen, en met den meter van van SWINDEN vergeleken geworden. Deze glazen strook, met hare correctie, die zeer nabij /10 mm. bedroeg, heeft den Heer ortAND gediend tot het op maat afslijpen der . zen kopijen. De glazen kopijen hebben de gedaante van e parallelopipeda, aan de einden in afgeknotte kegels uit- loopende; de bovenvlakken dezer kegels maken de uit- einden der staven uit. Het eene uiteinde is een weinig bol, het andere plat afgeslepen. Al de staven zijn uit één stuk glas gesneden, en genommerd in dezelfde volg- orde, zooals zij aaneen gezeten hebben. De nommering is onder het opzigt van den Heer W No RAO geschied, in tegenwoordigheid van het lid der commissie sTAMKART, den 23 Junij 1855, te 's Gravenhage. 1 Er zijn 15 strooken uit het glas — De ite ste nommers, 1 en 15, zijn bestemd ter bepaling van den coëfficient van uitzetting der strooken. 7 Strooken zijn afgeslepen, 2 zijn gebroken, en de overige kunnen later eene bestemming erlangen. 19890 In de tweede helft der maand Augustus des eee den jaars waren eindelijk de ellen gereed, zoodat tot eene onderlinge vergelijking konde overgegaan worden. Het bleek daarbij, dat zij alle, te weten 7 in getal, met uitzondering van eene enkele staaf, binnen weinige dui- zendste deelen van millimeters aan elkander gelijk waren. Ééne slechts, die wij uitzonderden, was ongeveer ½/100 mm. langer dan de overige. Deze eene, zijnde N°, 4, is daar- op door den Heer oLLAx D nog iets afgeslepen geworden, en bij die gelegenheid ook aan de el N°. 7 eene kleine verbetering aangebragt. — Het onderling verschil der gla- zen staven was alzoo tot ettelijke duizendste deelen van strepen gebragt, en nu konde overgegaan worden tot eene vergelijking der glazen ellen met den platina standaard-meter. (97) 8 op cen daartoe gedaan voorstel van den Heer van mers, ii de vergadering van September jl., en om de redenen 5 die in het proces-verbaal dier zitting opgenomen zijn, . door de Akademie toen nog als lid der commissie gemd de Heer oubzMans, die bij de hierna te vermel- iijkingen van de kopijen met de standaards van meter en kilogram, de plaats van den Heer vAn mers ZA vervangen. 2 der ellen met den standaard- meter heeft 1 maand October jl. plaats gehad; eene tweede ver- 3 hebben wij gedaan in de maand Februarij dezes 1 E 0 gelegenheid van de toen ingevallen vorst. — 3 dezer vergelijkingen en de verkregen uitkomsten zullen later in een uitgewerkt verslag aan de Akademie aangeboden worden. Thans zij alleen vermeld, dat de gewone zwarigheden bij diergelijke verrigtingen C ook hier niet zijn achtergebleven. Het is bekend, dat de _ standaard-meter aangewezen wordt door twee kruispunten, 4 getrok ken op eene platina staaf, waarvan de lengte die des meters een weinig overtreft. Door het mikroskoop bezien, _ gijn deze kruispunten, ieder gevormd door eene over- _ Jangsche en eene overdwarsche insnijding, niet zoo fijn of zij laten eene kleine onzekerheid bij de instelling overig. Vooral is dit bij een dezer kruispunten het geval. De grenzen der onzekerheid die hieruit voortkomt, die echter in jeder geval zeer klein is, zullen wij trachten aan te wijzen. — Eene andere zwarigheid was de welbekende, die der temperatuur, vooral bij de winterwaarnemingen, enz. kleinigheden alle, die zich tegen de gewenschte naauw- keurigheid onverpoosd verzetten. Ex zijn nu nog meerdere berekeningen te doen, zoo om dad verschillende waarschijnlijke fouten aan te wijzen, als om de gemiddelde uitkomsten te bekomen. Voorloapig ech- ter kunnen wij aangeven, dat waarschijnlijk de gemiddelde VERSL. EN MEDED. AFD. NATOURK. DEEL VI. 7 (98 ) lengte der glazen staven, bij eene temperatuur van 0“, blij- ken zal niet meer dan 1 à 2 duizendste mm. van den standaard-meter te verschillen, wanneer het mikroskoop op de kruispunten ingesteld wordt, zooals wij dit gedaan hebben, en later zal opgegeven worden. Het verschil der persoonlijke fouten tusschen de HH. sraukanr en OUDE- Mans beloopt daarbij ongeveer 14 duizendste mm. De commissie stelt zich voor om nogmaals eene verge- lijking te maken tusschen de ellen onderling, en om, hetzij nv, hetzij later, de absolute uitzetting van twee gla- zen staven te bepalen, die één geheel uitgemaakt hebben met het glas waaruit de ellen gesneden zijn. — Door de beide vergelijkingen der ellen met den standaard-meter in October en in Februarij, zijn echter voor alle gewoon- lijk plaats hebbende temperaturen de verschillen der gla- zen ellen met den standaard-meter bepaald. De verschil- len dierzelfde ellen met den meter van vaN SWINDEN kunnen ook opgegeven worden. Aan de commissie was nog opgedragen de vergelijking der glazen meters met den Engelschen yard. — Deze vergelijking is nog niet gedaan, maar genoegzaam voor- bereid, zoodat hiermede, — zoodra tijd en gelegenheid dit toelaten, — voortgegaan kan worden. Wij gaan nu over tot hetgeen verrigt is in betrekking tot de kilogrammen. — De vergulde stukken, die tot ko- pijen gemaakt moesten worden, zijn alle iets te ligt ver- vaardigd, maar van afschroevende koperen knoppen voor- zien, ten einde, door het bijvoegen van kleine stukjes platina-draad in holten onder die knoppen aanwezig, tot het juiste gewigt gebragt te kunnen worden. Het eerste, dat te doen was, was de bepaling van het soortelijk ge- wigt van elk der stukken in het bijzonder: dit is geschied door weging in gedistilleerd water. Daarna zijn de stuk- ken gewogen; het gewigt der bij te voegen draadjes be- (99) puaald; deze afgewogen, en in elk stuk zooveel als vol- gens de verkregen uitkomsten noodig was, gedaan. — _ Vervolgens zijn de stukken alle twee aan twee onderling dorgvuldig vergeleken, en ieder afzonderlijk ook nog met _ het gebruikte standaard-gewigt. Met betrekking tot dit _ _standaard-gewigt, een koperen stuk, dat aan het ijk-kan- r te Amsterdam bewaard wordt, moeten wij hier kor- 3 jets in het midden brengen. —— ie bekend, dat de commissie, die in het jaar 1838 te Paxije de platina standaard-meter vervaardigd heeft, drie _ kilogrammen heeft gemaakt: het genoemde platina kilo- gram, dat hier bewaard wordt, en twee andere koperen waarvan een gedeponeerd is bij het Minis- . van Binn. Zaken ten dienste van het ijkwezen, en een ander bij de Hoogeschool te Leiden tot wetenschap- _ pelijk gebruik. — Die drie kilogrammen stemden, bij de _ wegingen te Parijs, als later bij vergelijkingen hier te lande gedaan, binnen 1} milligram in het luchtledige, met elkander overeen, blijkens eene berekening van den uitslag der gedane wegingen en onderlinge vergelijkin- _ gen, welke door den Heer 1osarro, lid der toenmalige commissie, san de tegenwoordige commissie is medege- deeld, welke berekening omtrent het punt der toenmalige overeenstemming der drie kilogrammen, geenen twijfel overlaat. _ In het a. 1845 is, door ons medelid srauxanr, een verguld koperen stuk vergeleken met het kilogram te Leiden, en naar dit stuk is weder het bovenbedoelde standaard-kilogrem te Amsterdam gewogen. De vergelijkin- gen zijn een genoegzaam getal malen herhaald om geene __ fouten boven een gedeelte eens milligrams over te laten. Het koperen vergulde kilogram, dat te Leiden in 1845 vergeleken is, is sedert onaangeroerd verzegeld bewaard gebleven tot in de maand October jl, om te gelijk met E 7 * (100) de overige kilogrammen vergeleken te worden met den platina standaard. De te nemen kopijen waren dus, voor de r met den platina standaard, gelijk gemaakt aan het kilogram te Leiden, althans binnen kleine grenzen, en men mogt verwachten, dat zij ook zeer nabij aan genoemden standaard gelijk zonden bevonden worden. De vergelijkingen zouden de kleine verschillen nader bepalen. — De uitkomst heeft onze verwachting niet bevestigd. Wij vonden bij zorgval- dige wegingen de gereed gemaakte kopijen zeer nabij 8 milligrammen zwaarder dan het platina kilogram, en een even groot verschil vertoonde zich ook bij de vergelijking van het vergulde kilogram, dat sedert 1845 onaangeroerd bewaard was gebleven, met den platina standaard. Door het uitnemen van eene overeenkomstige hoeveel- heid platinadraad uit elk der zeven kilogrammen zijn deze nader aan het gewigt van den platinastandaard gebragt. Een genoegzaam aantal wegingen, gedaan met twee ver- schillende balansen, heeft daarop tot uitkomst gegeven, dat 6 van die stukken zeer nabij, ieder 14 milligram meer we- gen, in het luchtledige, dan de standaard, en het zevende nog iets minder verschilt. Behalve de 7 genoemde koperen vergulde kopijen van den platina stándaard, zijn ook nog vergeleken geworden twee kilogrammen van glas, gevuld met kwik, waarvan een bestemd is om mede bij den standaard bewaard te wor- den. Het zijn eenvoudig glazen fleschjes met kwik, bijna geheel gevuld en daarna toegeblazen, vervaardigd door den Heer ontslen alhier. Indien in het verloop der tijden eenige verandering in het gewigt der stukken, hetzij toe- vallig, hetzij gaande weg mogt plaats hebben, dan zal men door de vergelijking der kilogrammen van verschillende zamenstelling en oppervlakten, hierover kunnen oordeelen. Eindelijk is ook het Engelsche pond vergeleken, eerst (101) 7 ‘vt de vei . kilogrammen, als daarna met den 0 standaard. Vergelijkingen, die zeer waarschijnlijk mn andere landen, van de daar door het Engelsche t gezonden gewigten, met de aldaar bestaande a gedaan zullen worden, en die, als zij bekend 4 kt worden, ons later, ook langs dien weg, EL — zullen doen oordeelen. Het zoude aan de commissie aangenaam geweest zijn, 500 zij de reden had kunnen aanwijzen van het gevonden tusschen het vooruit bepaalde gewigt der kilo- „ steunende op de wegingen door sTAMKART in te Leiden, en de gevonden uitkomst bij de verge- _ lijking met den platina standaard, in October jl. ___ Hiertoe ware het in de eerste plaats doelmatig geweest, om p Leidsche kilogram regtstreeks met den platina standaard ä 1 Het laat zich vermoeden, dat het kilo- gram te Leiden in * jaren tijds, van 1838, toen het ge- ak ie tot 1845, iets in gewigt zij toegenomen. Dat „toch is van koper en onverguld of onvernist, 5 en nu leert de ondervinding, dat koperen stukken met on- _ beschermde oppervlakten, altijd aanvankelijk in gewigt 4 merkbaar toenemen. Of dit met het zorgvuldig bewaarde _ kilogram te Leiden ook het geval geweest is, kan alleen dene weging tegen den platina standaard beslissen. Wat dit laatste stuk betreft, is er geene reden om verandering te vermoeden. Het is in den loop van 19 jaren slechts éénmaal open geweest, toen eene nieuwe verzegeling van het kistje, waarin het bewaard werd en dat door vochtig- heid geleden had, noodzakelijk was geworden, Dit heeft plaats gehad in het jaar 1847. Bij het blootkomen van _ het stuk in October jl. hebben wij bevonden, dat eenige dine haren van het inwendige fluweelen bekleedsel der doos dan de oppervlakte van het stuk gekleefd waren, dat daar- door gedeeltelijk eene rosachtige tint vertoonde. Door (102 eene zachte afveging met een fijnen linnen doek, cen wei- nig nat gemaakt in gedistilleerd water, verkreeg de plati- na oppervlakte terstond weder het helder glanzende voor- komen, als geheel nieuw. Dit, zonder bijna eenige druk- king, afvegen met vochtig linnen is de eenigste bewerking die het stuk ondergaan heeft, en hierdoor kan geene ver- andering in gewigt ontstaan zijn, want gedistilleerd water heeft zeker geen’ invloed op platina, en door een ligt over- gaan met een zachten linnen doek kunnen geene metaaldee- len weggenomen worden. Bij het justeren van gewigtstuk- ken door afwrijving over ruwe oppervlakten ondervindt meu dit anders. Overigens behoeft het geene opmerking, dat de platina standaard nimmer met de bloote hand of vinger is aangeraakt, zoo min als een der vrm stuk- ken, na dat zij gejusteerd waren. Wij mogen dus ons, als pas vervaardigd, glanzend pla- tina stuk, als onveranderd van gewigt aannemen, maar kunnen hetzelfde niet zeggen van de beide andere, gelijk- tijdig vervaardigde koperen kilogrammen, die hunnen oor- spronkelijken metaalglans niet meer vertoonen. De vraag is slechts of de verandering op de schaal merkbaar is, en hiertoe moeten zij op nieuw gewogen worden tegen den platina standaard. De commissie heeft dit wenschen te doen, en daartoe den Heer Directeur van het Leidsche physisch kabinet, den Hoogleeraar riske, beleefdelijk verzocht, mondeling door haar medelid, den Heer oupzmans, om het kilogram uit genoemd kabinet voor eenen korten tijd te mogen hebben tot het bedoelde onderzoek. De Heer wiske geloofde evenwel een stuk van die waarde, en dat officiëel, bij Ko- ninklijk besluit in het kabinet te Leiden gedeponeerd was, niet daar buiten te mogen afgeven. De commissie eerbiedigt gaarne dit gevoelen, maar konde daardoor het verlangde onderzoek niet doen. Zij heeft alzoo thans de (103 ) eer, aan de ie voor te stellen, dat de Akademie 5 — het verzoek rigte, dat aan den Hoogleeraar mike vrijheid verleend worde, om voor eenen tet „ nader te bepalen tijd, aan de Akademie af te staan Ann te Leiden berustende, onder ver- 5 der commissie, die het stuk zal overne- * — voor de zorgvaldige behandeling. “) | at het andere koperen stuk betreft, gedeponeerd bij M ie van Binnenlandsche Zaken, waarvan de be- is ten dienste van het ijkwezen, en dat aan de ran ons medelid, den Heer LoBarro, is toevertrouwd, * al gelijktijdig door de commissie met den platina 2 A vergeleken worden. * r den 24 Februarij 1857. 22 F. J. STAMKART. R. VAN REES. J. A. OUDEMANS. R. LOBATTO. W. VROLIK. voorstel heeft de Afdeeling zich vereenigd. Zie het Vergadering van 25 Februarij j. I. 8 MERK WAARDIGE VERSCHIJNSELEN BIJ DEN GROEI EENER LONICERA PERICLYMENUM L., WAARGENOMEN DOOR G. VRO LI KK, — — Er zijn, sedert An en Mont, hunne prijsverhandelin- gen over het winden van ranken en gewassen het licht deden zien ), wier wijze van beschouwing echter geen algemeenen bijval vond, zeer vele pogingen in het werk gesteld, om de eindoorzaak van deze verschijnselen, vooral wat de bedoelde gewassen in hun geheel betreft, op te sporen en naar vaste regels te bepalen. Doch het is hier- mede gegaan, zooals bij de meeste verschijnselen der be- werktuigde natuur: latende op hetzelfde oogenblik, dat men hanne verklaring meende gevonden te hebben, een feit te voorschijn treden, dat de vermeende oplossing ten eenenmale te niet doet zinken. Hoevele voorbeelden zouden daarvan zijn op te noe- men, aan het levend organismus der dieren ontleend, en hoevele andere uit het plantenrijk, bijaldien men daar- toe zich geroepen voelde? Kracht en stof mogen elk af- zonderlijk niet denkbaar zijn, hare wederkeerige werking ondertusschen hangt af van omstandigheden, die zelfs het bedaardst overleg niet kan bevatten. ») Ueber das Winden der Pflanzen von L. U. PALM, Stuttgart 1827. 8, en — Ueber den Bau und das Winden der Ranken und Schlingpflanzen, von u. Mont, Tubingen 1827. 4“. ( 105 ) 5 1 zijn verschijnselen des levens, geheel afhankelijk von de rigting en verhouding der bewerktuigde zamenstel- ung. Er behoeft daarin slechts eene wijziging te komen, om de gewone verschijnselen op te heffen en onvoorziene ___te woorschijn te doen komen. Zulke wijzigingen, hoezeer ontw felbaar veroorzaakt door veranderingen, die de levende bee nu en dan ondergaat, liggen echter meestal buiten het bereik zelfs van het gewapend oog. De waar- neming doet haar dan wel in de daaruit voortvloeijende ge opmerken, doch levert het middel voor hare ver- N niet. Immers elk geoefend natuuronderzoeker treft 5 —. voorbeelden aan van verschijnselen, die hem in laten waarvan ze af te leiden, tenzij van wijzi- E in het zamenstel. . — meest treffende kwam mij niet ongeschikt voor, Ie een oogenblik de aandacht dezer wetenschappelijke bijeen- Ougder de vele kn. die gewoon zijn zich om nabij __gijnde stutten, het zij levende of doode, te slingeren, ont- moet men zeer menigvuldig de Lonicera Periclymenum I. Maar voorkomen en levenswerkzaamheid liggen dus bloot voor ieders opmerking. Men moge de oorzaak van dat slingerend opgroeijen willen zoeken in een instinkt of keuze der plant *), of in de werking van het licht t), of toeschrijven aan een inwendig opgewekt elek- trisch vermogen $), of afleiden van eene bijzondere zamen- stelling in haar weefsel **), het verschijnsel van omwinding Z. Neues System der Pflanzen-Physiologie van v. 3. P. MEIJEN. Berlin 1889. Dritter Band. pag. 592 in fine. +) Z. Ganz onspruchloser Versuch, das Links- und Rechtswinden der rankenden Pflanzen zu erklären, von Dr. BRUNNER in Bern; . rn. 41. Regensburg 1837. 9) Vergel. Physiologie der Gewachse von L. cun. TREViRANUS, denn 1388. 6. Zweyter Band. pag. 746. % Z. Grundzuge der wissenschaftlichen Botanik ete. von M. 3. BCHLEIDEN, Leipzig 1848. 80. Zweiter Theil,. pag. 536. Hij zegt 2 VAA * b . (106) in eene bepaalde rigting, die de een links de ander regts wil genoemd hebben ), houdt men doorgaans voor on- veranderlijk gedurende het gansche leven. Maar hoe men in zulke meening kan dwalen, leerde ik bij het naauwkeurig waarnemen van eene gelijksoortige Lonicera, die meer dan dertig jaren in vollen wasdom had bestaan op mijn landgoed te Baarn. Verre toch van zich als een bestendig slingerende heester te gedragen, liet deze Camperfoelie de keus, of men haar voor regt opgroeijend, of voor regts of voor links omslingerend, of ook voor koordachtig ineengedraaid wilde aannemen. In het mid- den eener groep van bloemhout zijnde geplaatst geweest, was zij in de eerste jaren niet zoo naauwkeurig door mij opgemerkt als thans, nu deze verzameling van bloemhout stond opgeheven te worden en zij alzoo bloot moest komen voor het gezigt. Het zal weldra zeven jaren geleden zijn, dat ik tot de opruiming overging van deze gewassen, die reeds vóór mijn betrekken van het landgoed bestaan hadden, en ik alzoo nu eerst regt bekend konde worden met dat zon- derling voorkomen des bedoelden heesters, welke tot dien tijd tusschen andere ingesloten gebleven en daardoor mijner aandacht ontgaan was. Schoon reeds vroeger niet onkundig van de onhoudbare theoriën over het omslingeren van gewassen, heeft mij zulks niet weêrhouden, nog eens bij schrijvers van vroe- ger en later tijd te gaan opsporen, of zij reden wisten te geven van dergelijke afwijkingen, doch vooral of zij uit het inwendig zamenstel aanleiding tot eene rigtige ver- klaring hadden gevonden. aldaar: es ist ein Wachsthumsphaenomen, welches die Richting ge- wisser Theile bestimmt, nämlich die eigenthumliche Form der Ran- ken und das Wachsen der Schlingpflanzen. ) Z. Dissertatio botanica inauguralis de spira in plantis con- spicua, s. r. KROS, Groningae 1845. 8°. pag. 45 in annot. (107) VNVoch het cen noch het ander is mij mogen gelukken. Tooveel ondertusschen is zeker, dat, hoezeer de verkla- ning der uiteenloopende verschijnselen nog ver te zoeken b,, het moet af hangen van eene veranderde bewerktuiging, EE vatbaar voor meer dan ééne wijziging, door in- of uit- 3 oorzaken te weeg gebragt, en wier invloed wij 7 * * voorhanden zijnde voorbeeld ten overvloede be- * nde de opschietende steng van deze wilde Cam- perfoelis vele merkwaardigheden oplevert, geen mindere _omtmoet men aan bare onderaardsche deelen: ook aldaar vindt men drasijing en kromming, bogten en tegenbogten, die welligt aan weerstand in den grond, door deze of gene voorwerpen te weeg gebragt, moeten worden toege- . wen, doch evenzeer door eigene wijziging van het in- vVendig zamenstel kunnen veroorzaakt zijn, als bij het bo- Het onvoldoende der verklaring voor gewone omslinge- ringen wordt alzoo ook hierdoor niet weggenomen, maar veeleer, voor zoo ver mijne overtuiging strekt, ontwijfel- baar aangewezen. * GEWONE VERGADERING DER AFDEELING WIS- EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, GEHOUDEN DEN 28sten FEBRUARIJ 1857. | — — Tegenwoordig de Heeren: 4. VAN DER HOEVEN, G. VROLIK, r. J. STAMKART, 3. A. C. OUDEMANS, J. W. z. VAN OORDT, J. G. S. VAN BREDA, v. C. DONDERS, A. U. VAN DER BOON MESCH, W. U. DE VRIESE, P. HARTING, W. VROLIK, F. A. V. MIQUEL, c. Uu. b. BUYS BALLOT, n. VAN REES, A. W. M. VAN HASSELT, D. J. STORM BUYSING, J. L. c. SCHROEDER VAN DER KOLK, G. E. VOORHELM SCHNEEVOOGT. Het proces-verbaal der gewone vergadering van den 31e Januarij jl. wordt gelezen, goedgekeurd en vastge- steld. Wordt gelezen een brief van den Heer vax DER KUN (s Gravenhage 27 Februarij 1857), strekkende ter veront- schuldiging over het niet bijwonen dezer vergadering. — Aangenomen voor berigt. Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschen- ken: 1°. van den Minister van Buitenlandsche Zaken (s Gravenhage 15 Februarij 1857); 2°. van de Commissie voor internationale ruiling (s Gravenhage 31 Jan. 1857); 3, van de HH. c. Burcr en CAMBRAY BEGUIN (Pisa 29 Ja- ( 109 j noah 1857 en Florence 12 Januarij 1857) strekkende A tevens tot aanvraag van ruiling; 4e, van den Heer 484 na, Secretaris der American Academy of arts and sciences (Boston and Cambridge Massachusetts 6 Junij . 1856); 5°. van den Heer d. HARTENSTEIN, Secretaris der Ki Saksische Gesellschaft der Wissenschaften (Leip- 3 zig 31 December 1856); 6°. van den Secretaris der real B de ciencias de Madrid (Madrid 15 Augustus 1 1856); 7°. van den Heer susrtus pentnes (Gotha 29 Ja- nuarij 1857); S°. van den Heer marer, Secretaris der Ge- sellschaft zur Beforderung der Naturwissenschaften zu Freiburg (Freiburg 10 Januarij 1857); 9°, van den Heer ___RENARD, Secretaris de la Société impériale des naturalistes 1 — (Moscou ½4 Junij 1856; 10°, van de HH. ., PORTIBIJR en Zoon (Amsterdam Februarij 1857). _ Worden gelezen brieven tot dankzegging voor ontvan- gen boekgeschenken: 1“. van den Heer J. GARNIE, Se- is der Société des antiquaires de Picardie (Amiens 81 Januarij 1857); 2%. van den Heer k. rarvne, Secretaris der Société de biologie (Paris 24 Januarij 1857); 30. van Heer M. curvarren, buitenlandsch lid der Akademie 12 Febraarij 1857). * voor . W ef De Secretaris berigt, van de HI. o. en P. vaN DER run (Helder 18 Pebruarij 1857, Amsterdam 4 Februarij 1857) Tabellen ontvangen te hebben van waargenomen _ _waterhoogten, welke hij in handen stelde der commissie over de daling van den bodem in Nederland. Wordt gelezen cen brief van den Heer b. o. uuns (110) ('sGravenhage 14 Februarij 1857), ten geleide eener ver- handeling, onder den titel van Beschouwingen over de dampkrings-electriciteit en de beveiliging der gebouwen daar- tegen, aangeboden voor de Verslagen en Mededeelingen. — Zij wordt in handen gesteld der commissie van redactie. Wordt gelezen een brief van den Heer c. 1ERMANs, Directeur van het Rijks museum van oudheden te Leiden (Leiden 23 Februarij 1857), ten geleide van een fragment beton, voor vele jaren, in de omstreken van Maastricht, op aanmerkelijke diepte blootgelegd, als grondslag van zeer oud metselwerk, dat klaarblijkelijk bestemd was ge- weest om een zwaren en stevigen bovenbouw te dra- gen. — Deze grondslag, misschien ook gedeeltelijk het middengedeelte der muren, bestond of was voor een ge- deelte zamengesteld uit een ijzerhard gegoten werk of be- ton, uit kalk (of tras) en stukjes keisteen vervaardigd en als bezaaid met eene ontelbare menigte spelden. Deze bij- zonderheid herhaalde zich op meer dan eene plaats. — De Heer LEEMANS, onlangs in het bezit gekomen van voornoemd fragment van dit beton, wendt zich tot de mene de volgende vragen: 10 Of de bedoelde bijzonderheid, voor zoo verre haar bekend is, in metselwerken van vroegeren of lateren tijd, elders of in ons Vaderland meer is waargenomen. 20 Of men kan aannemen, dat die spelden met eenig bepaald doel in het beton gemengd zijn, en zoo je met welk doel, en 30 Of die inmenging welligt strekken kan tot eene bepaling ongeveer van den tijd waartoe metselwerken be- hooren, die geheel of mann uit die soort van wa | zijn zamengesteld. De Heer LEEMANS voegt er, als gissing, de vraag bi of deze inmenging van dunne metaaldraadjes bij het me- Wh 6111) dadedeclen van hunnen roest aan het cement of aan de kalk _ ook heeft kunnen dienen, om daaraan die hardheid te geren, welke het overgelegd fragment kenmerkt. Wordt na beraadslaging besloten, den brief van den Heer Lermaxs met het daarbij gevoegd fragment beton in N handen te stellen van de H.H. w. x. ROSE en sTORM BUY- co, met beleefd verzoek, om daarop, zoo mogelijk in de volgende vergadering, der Afdeeling te dienen van ont- . d aan den Heer Directeur van 's Rijks mu- ____seum van oudheden te Leiden. WAN bn — Ä—„2—ç De leer wrquer. leest in eigen naam en in dien van den Heer run verslag voor, op den in hunne handen | brief van den Minister van Binnenlandsche Za- ken met het het daarbij gevoegd adres van de HH. k. B. VAN DEN BOSCH en C. M. VAN DER SANDE LACOSTE over 1 de voorzetting der Bryologia Javanica van wijlen den Heer en van genoemd verslag is de wensch, dat de Afdeeling zich met de H.H. adviseurs vereenige in de uit- drukking van hun verlangen, dat de Minister van Bin- menlandsche Zaken gunstig beschikke op het adres der beide genoemde geneesheeren. Bij de beraadslaging hier- over vraagt de Secretaris of het met het oog, op de reeds uitgegeven afleveringen dezer Bryologia, waarvan vijf-en- twintig exemplaren aan de Akademie tot ruiling tegen andere botanische werken werden gegeven, niet wensche- lijk zoude wezen, dat, van wege den Minister van Bin- nenlandsche Zaken, de H.H. van per nosocn en vax DER Saxon LACOSTE wierden uitgenoodigd om deze tot een of meerdere deelen bijeen te brengen, en van titel, voor- rede en register te voorzien. De Heer wiauetr, antwoordt, dat hij er bezwaar in zoude tien om deze uitnoodiging tot eene bepaalde voorwaarde (112) te stellen, en dit te meer, omdat de H.H. adressanten zich de tijdruimte van een jaar tot voorbereiding van hunnen arbeid hebben voorbehouden, en het minder wen- schelijk is hen tot overhaasting te dwingen. Hij heeft echter geene bedenking tegen eene algemeene uitdrukking in het antwoord aan den Minister, dat eene dergelijke zamenvoeging tot een of meerdere deelen, zoodra zij blij- ken zal mogelijk te wezen, voor het gebruik en dus ook voor de verspreiding van het werk wenschelijk mag heeten. Wordt alsna dienovereenkomstig besloten, en zal in den geest van het verslag aan den Minister van pepe ef sche Zaken worden geschreven. De Heer sramKART leest in eigen naam en in dien van de H.H. vax REES, OUDEMANS, LOBATTO en w. VROLIK een voorloopig verslag omtrent de werkzaamheden, verrigt tot vervaardiging der kopijën van de prototypen van me- ter en kilogram. De commissie uit aan het slot van haar rapport den wensch, dat de Afdeeling zich tot den Mi- nister van Binnenlandsche Zaken met het verzoek wende, dat het Zijner Excellentie behage, den Hoogleeraar Ruwe te magtigen tot het haar ten gebruike afstaan van het in de verzameling van 's Rijks Hoogeschool te Leiden bewaarde koperen kilogram, ten einde dit tegen den platina standaard te wegen, welke door de Akademie bewaard wordt. Wordt na beraadslaging besloten dat dit verzoek tot den Minister zal worden gerigt, en dat het voorloopig verslag der commissie in de Verslagen en Mededeelingen adh wor- den opgenomen. De Heer 6. vRoLIK draagt eenige Merkwaardige ver- schijnselen voor, waargenomen bij den groei eener Loni- cera periclymenum, uixn. Hij licht deze nader toe, door aanwijzing op het medegebragte voorwerp, waarna 8 1 6118) eene korte wisseling van gedachten ontstaat tusschen den spreker en eenige leden der Afdeeling, en genoemde bij- drage, als aangeboden voor de Verslagen en Mededelingen, in handen wordt gesteld van de commissie van redactie. De Heer mantinc herinnert aan de vergadering de eer- ste, van 1678 tot 1726 in het werk gestelde pogingen, om binoculaire mikroskopen te vervaardigen. Vervolgens hij een overzigt van de verschillende methoden, se- 1854 door nibbgt in Noord-Amerika, NAcHET in Frankrijk en wannam in Engeland met goed gevolg aan- gewend, zoowel om stereoskopische mikroskopen daar te stellen, als de zoodanige, waardoor twee of drie waarne- mers gelijktijdig kunnen zien. Ten slotte toont hij aan de vergadering een mikroskoop, hetwelk zoodanig is ingerigt, dat het beurtelings als monoculair, als binoculair, als quadrioculair of als stereoskopisch mikroskoop kan gebruikt worden. Bij de hierover ontstane wisseling van gedachten, her- innert de Heer 8. vmouik de verhandeling van mARIOTTE over het ongelijk gezigtsvermogen der oogen, en vraagt, of dit niet in aanmerking moet komen en welligt eene ver- bindering kan opleveren bij het zien door een binoculair De Heer nnr stemt zulks ten volle toe, maar wijst daaromtrent op de noodzakelijkheid, dat elke buis van het moet worden voorzien. De Heer poxpens voegt daarbij, dat, waar het brekend (114 ) Hij rekent dat ongeveer twee van een drietal personen de geschiktheid hebben tot het stereoskopisch zien amn. culaire mikroskoop van NACHET. Wordt besloten een kort uittreksel van deze. — in het proces-verbaal dezer zitting op te nemen. — „ De Heer pr vnizsz spreekt over de uitkomsten der kinacultuur op het eiland Java, van Augustus 1855 tot 30 November 1856, en biedt daarover eene — aan ter plaatsing in de Verslagen en Mededeelingen. Zij wordt in handen gesteld van de en van redactie. . De Heer oupEMANs handelt, ter vervulling zijner spreek- beurt, over de bepaling der kromtestralen van spherische lenzen, en deelt der Afdeeling twee nieuwe, door hem be- dachte en praktisch bruikbaar bevonden . toe mede. Na de gebreken beschouwd te hebben, waaraan de ge- wone inrigting van den spherometer lijdt, en kortelijk op- gesomd te hebben, op welke wijze men tot het bepaalde doel het lichtbeeldje heeft aangewend, dat van een ver verwijderd voorwerp door de spiegelende oppervlakte der lens gevormd wordt, gaat hij over tot de beschrijving van twee handelwijzen, die beide weinig hulpmiddelen vorde- ren, en niettemin eene hooge naauwkeurigheid toelaten. De eerste bestaat in eene verbinding van het beginsel, waarop de collimator van BOHNENBERGER berust, met de handelwijze om den afstand van het beeldje van de spie- gelende oppervlakte te bepalen. De nadere beschrijving zou hier te ver voeren, doch zal in de hen me dedeelingen te vinden zijn. De tweede handelwijze is ontleend aan den comparateur van den Heer sramanr, die de commissie, belast met de een en men eene brandende kaars, en bepaalt men ter linker en ter regter zijde van de moet bewegen om het beeldje van de kaars aan de randen der lens te zien. Door eene ligte berekening spreker licht het praktische dezer handelwijzen toe door de daartoe benoodigde en ter vergadering aanwezige pi 8 8 Wordt besloten van deze voordragt een kort uittrek- sel op te nemen in het proces-verbaal dezer zitting, onder inwachting van het breeder betoog, door spreker voor de Verslagen en Mededeelingen toegezegd. De Heer poxpens deelt mede, dat hij eenige nasporin- gen. deed omtrent de spraak, waarvan hij slechts de hoofd- resultaten opgeeft, om er in de volgende vergadering meer in het breede op terug te komen. Zij zijn de vol- I. Luid uitgesproken woorden bestaan uit een stemge- luid in den larynx gevormd, gepaard met een geruisch in de mondholte voortgebragt. 2. De fluisterstem leert ons het geruisch kennen, dat 3. In een geruisch kan men doorgaans verscheidene toonen onderscheiden. 4. Van het geruisch van i en w (oc) is de dominerende toon gemakkelijk te bepalen, en bepaaldelijk van i met 8. 1 (116) zooveel naauwkeurigheid, dat deze kan worden gebezigd, om van elken gehoorden toon de hoogte te vinden, In de meeste vocalen bestaat het geruisch uit een aantal too- nen, die minder gemakkelijk met juistheid te bepalen zijn. 5. Verandert de hoogte van het geruisch, dan n het dialect. 6. Het is ongeveer even hoog bij mannen . bij vroe wen en kinderen. 7, Korte vocalen hebben iets hoogere tok 4 de daaraan beantwoordende lange. 8. Klinkende consonanten hebben een iets 9 dan de daaraan beantwoordende klanklooze, en kenmerken zich hierdoor bij fluisterstem. Niemand heeft iets verder voor te Per en de ver- gadering wordt gesloten. ino 4 ————ñ—ñ—— D mens OVERZIGT DER IN DE MAAND PEBRUARIJ 1857 DOOR DE KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN ONTVANGEN BOEKGESCHENKEN. NEDERLAND. Natuurkundige verhandelingen van de Holl, Maatschappij der wetenschappen. Haarlem 1856. D. XII. 2e verza- meling. 40. a uh ni Inhoud: 1 M. s. scHULTzE. Die Entwickelungs- geschichto vaa Pell. 3. u. MäpLer. Ueber den Bau des Weltalls. es I. De vrije Fries. Mengelingen uitgegeven door het. Friesch Genootschap van geschied-, oudheid- en taalkunde. Leeuwarden. 1857, D. II. stuk I. N. R. 89, * (ir) eme W. Knorr. Voorlezing over het leven van PETRUS WIERDSMA en zijne verdiensten omtrent de geschiedenis en letterkunde van Friesland. Te minne, Veoreing orer de grondlagen an de onhogragie der 6 AN SMINIA, Overzigt van twee alba amicorum uit de XV Ide eeuw. 3 9 te Tijdschrift voor nijverheid, landbouw, han- del en nn. Amsterdam 1856. No. 11—12. 80. 2 Bik. Toepassing van de photographie tot het etsen van rn W. c. u. rana. Over landbouw- gebouwen. 1 — De industriëele bewerking van turf gedurende de beide __ West-Indië. Bijdragen tot de bevordering van de kennis der Ned. West-Indische Koloniën. Haarlem 1857. D. II. ge afl. 80. . A. VAN srrsrrrx. Sterkte en zamenstelling van het garnizoen der kolonie Suriname voor het jaar 1765. | me voos De Surinaamsche negermuzijk. VAN siopesrers. Tets over den Gouverneur generaal wiaBoLD CROMMELIN, — Invoer van kameelen en paarden in Suriname. — Verslag der in het district Nickerie geheerscht heb- bende cholers-epidemie gedurende de maanden Julij, Augustus en September 1854. c. W. opzoomn. Wetenschap en Wijsbegeerte. Amsterdam 1857. 80, De boeken des Oaden Verbonds in de Javaansche Taal. „ Gravenhage 1854, 3 dl. 80. CG. A. RETHAAN Macané. Tweede verhandeling over de bij Domburg gevonden Romeinsche, Frankische, Brittanische en andere munten. Middelburg 1856. 80. W. v. Ganvanun. Het Spelling- en Taalstelsel van siLpen- (118 ) DIJK, SIEGENBEEK, WEILAND en andere spraakkunstenaren. Amsterdam 1856. 80. De Dichtwerken van bub 12° afl. 80. Stedelijk gymnasium te Leeuwarden, 1857. OOST-INDIË, P. BLEEKER. Reis door de Minahassa en den Molukschen Archipel, gedaan in de maanden September en October 13815. Batavia 1856. 2 dl. 80, —_ Bijdrage tot de kennis der ichthyologische fauna van het eiland Boeroe 80. 1 —— Buqdrsge tot de kennis der nb fauna van het eiland Nias. 80. Derde bijdrage tot de kennis der schthyologi- gische fauna van de Batoe-eilanden 80. Verslag van eenige verzamelingen van zee- en zoetwatervisschen van het eiland Banka 80. FRANKRIJK. Mémoires de la Société d'agriculture, des sciences et des arts de l'arrondissement de Valenciennes. Valenciennes 1833-1853. D. I-IX. 80, Revue agricole, industrielle et littéraire du Nord. Va- lenciennes 1849 — 1853. 80. Recueil de Académie de législation de Toulouse. Tou- louse 1856, Livr. suppl. 8“. Table: 6. p'sspixar. De Finfluence du droit canonique 6 gaise. Bulletin de la Société de histoire du protestantisme Frangais. Paris 1856. No. 4, 5, 6. 80. 5 v. DE Lkssgrs. Percement de Pisthme de . Dis 1856. 80. cusrrt. Nouvelles observations sur L'utilité de lac conser- vation des oiseaux, dans \'intérèt de L'agriculture. 80, (19 ) ardin ENGELAND. . VAN DER HOEVEN. Contributions to the knowledge of the anatomy of Nautilus Pompilius, L., especially with re- ference to the male animal, (from the Annals and Ma- gazine of natural history). 80. 1 AMERIKA. 3. €. pencivar. Jahres- bericht der Geologischen Vermessung des Staates Wisconsin, Milwanki 1856. 80. N DUITSCHLAND. Fe ZARNCKE, Die urkundlichen Quellen zur Geschichte der ___‚ Universität Leipzig, in den ersten 150 Jahren ihres Bestehens. Leipzig 1857. 80. W. a. BANKEL. Uber die Messung der atmosphärischen Elektrieität nach absolutem Maasse. Leipzig 1856. 80. W. norusis ren. Beiträge zur Kenntnis der Gefässkrypto- — gamen. Leipzig. 1857. Se. Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie und für klinischen Medicin. Berlin 1856. D. X. 4% H. 80. Berichte über die Verhandlungen der Gesellschaft für Be- ledeng der Naturwissenschaften zu Freiburg. No. 16. RUSLAND. — Mémoires de la Société ij des natura- listes de Moscou. Moscou 1855. D. X. 40 Table: n. menwaxm. Heteromeres Mineral System. e. nasmLEWSKT. Tehubyographia Chinse borealis. K. Bvenswaxx, Kurze Bemerkungen und die Verbreitung einiger Säu- ‚ gethiere und Vögel in den Volgo-Uralischen Gegenden und den Step- pen der Kirgisen jenseit des Uralflusses. K. v. mieuwaLD. Zur Naturgeschichte des Kaspischen Meeres. srasskr. Note sur la marche annuelle de la température h Moscou. - rr cou. Moscou 1855-1856. 1855. No. 2, * 4. 1856. Ne 1. 80. (6120 Table n°. 2. 1855: n. HERMANN. Untersuchungen über Ilmeniam, Niobium und Tantal. N. PURCZANINOW. Flora Baicalensi-Dahurica seu deseriptio plantarum in regionibus Cis- et Transbaicalensibus atque in Dahuria sponte nas- centium. A. Davtborr. La théorie des phénomènes capillaires. v. KIPRYANOFT. Zweiter Beitrag zu Hybodus Eichwaldi. LIxDbEXNANTER. Euboea. Eine naturhistorische Skizze. J. T. weisse. Resultate einer vergleichenden mikroskopischen Unter- suchung von mehr denn dreissig versehiedenen Proben der sogenannten Schwarz- erde. A. BECKER. Einige naturhistorischen Mittheilungen von den Jahre 1854. N°. 8 4. TARATSCHKOFF. Observations sur les époques du développement des plantes indigènes des environs d'Orel, faites pendant les années 1851, 1852 et 1853. noerrsen. Ueber den Einfluss der Electricität aaf das organische Leben, pucusr. Eine Reise durch Transkaukasien und Persien in den Jahren 18471849. BVERSMANN. Les Noctuélites de la Russie. o. cross. Génération primitive des Nématoïdes. De la Torquatina. Ope- lines et larves de Distomes metamorphosées en vers Hématoïdes. Co- connement des Distomes. k. BALLION. Verzeichniss der in der Wolga-Uralischen Fauna beobach- teten Wasserküfern. ind x. OvcHaKorPr. Pontie de e röLkensaum. Die Kohlfliege, Anthomya Brassicae. MasLOWSKT. Einige Beobachtungen über das Knochengerüste der Fische Cyprinus Vimba Pallas und Cyprinus Carinatus Güldenstädt. *. wicnwarn. Beitrag zur geographischen Verbreitung en fossilen Thiere Russlands. No, I. 1856. x. NORDENSKIOLD. Démidovite, nouvelle espèce minérale 5 Nyne Ta- guil dans TOural. n al VAN DE INTERNATIONALE RUILING, Concours d'animaux de boucherie en 1854, d'animaux reproducteurs en 1853 et 1854, Paris 1853 —1855. 3 dl. 8e, ab oe A. RICHARD. De la conſormation du Cheval suivant les lois de la physiologie et de la mécanique. Paris 89, FP. B. GUÉRIN-MENEVILLE. Observations sur olde. Pini- perde 80. 9 (121) IN RUIL VAN DEN HEER PERTHES TE GOTHA, n. BenGHaus. Physikalischer Atlas. (Sammlung von 93 Karten). Gotha 1852. 2 dl. fol. u. BacH. Geognostische Uebersichtskarte von Deutschland, der Schweiz und der angrenzenden Tändertheilen. (9 Karten mit Text). A. PETERMANN. Mittheilungen aus JUSTUS PERTHES’ geogra- phischer Anstalt uber wichtige neue Erforschungen auf dem Gesammtgebiete der Geographie. Gotha 1856. Ne, 1—12. 4. b. cuRTIUS. Peloponnesos, eine historische geographische Beschreibung der Halbinsel. Gotha 1851—1852. 2 dl. 80. 6. LANDGREBE. Naturgeschichte der Vulcane und der da- mit in Verbindung stehenden Erscheinungen. Gotha 1855, 2 dl. 80. G. 4. BRETSCHNEIDER. Leitfaden fur den geographischen Unterricht in den unteren Classen der Gymnasien und Realschulen. Gotha 1854. 80. Geognostischen Karte von Kunuzsszx, mit Tekst. IN RUIL VAN DEN HEER SCHMIDT TE HALLE. 1. W. MRIGEN. Systematische Beschreibung der bekannten Europischen zweiflügeligen Insecten. Halle 1851. 7 dl. 80. €. B. W. WIEDEMANN, Ausereuropischen zweiflügelige Insec- ten. Hanover 18281830. 80. €. J. GERUARDT. Leibnizens mathematische Schriften, (Brief- wechsel zwischen LEIBNIZ, JACOB BERNOULLI, JOHAN BER- Nouri und NICoLAUS BERNOULLI). Halle 1856, 80. AANGEKOCHT, Gedenkschrift van c. . vrrninga. Arnhem 1857, H. I. 80, Beschäftigungen der Berlinischen Gesellschaft Naturfor- schender Freunde. Berlin 1775—1779. 4 dl. 5e. RHODOLEIAE (CHAMP) GENERIS HACTENUS bun CHARACTEREM, ADJECT SPECIE SUMATRANÔ, EXPOSUIT F. A. 6. MIQUEL, Aead. Scient. Soc. Character naturalis. Flores hermaphroditi receptaculi basi et ambitu plari- serialiter bracteato-involucrati anthomorphi vertici expla- nato nudo per orbem concentrice inserti, 2-8. Calycis monosepali basis receptaculi foveae connata, limbus brevis hyalinus dentatus subpersistens, intus deorsum strato glan- duloso auctus, Petala floris lateri interiori (receptaculi centrum spectanti) nulla, in exteriore 3 vel 2P, calycis limbo inferne inserta, unguiculata, membranacea, omnia ejusdem receptaculi florum per communem quasi orbem dis- posita, aestivatione dextrorsum imbricata. Stamina eum pe- talis inserta, 7 (vel plura usque 10 7), antheris erectis fila- mento longioribus, bilocularibus, loculis linearibus connectivo prominulo lateralibus, rimâ longitudinali apertis. Carpella 2 in fando calycis, respectu receptaculi anticum et posti- cum, orario uniloculari cum opposito fere ad apicem connato, ovulis secus angulum centralem biseriatim plurimis, stylo ex ovarii singuli vertice terminalí libero filiformi longissimo, apice bidentulo stigmatoso, supra basin deciduo. Pructus capsulares supra receptaculum nudam collecti, (immaturi (123 3 birostellati) biloculares loculicide dehiseentes, loculis augulo biserialiter imbricatim polyspermis, seminibus immaturis orbiculato-planis ambitu alatis, maturis compressis subtri- gonis, — Folia sparsa exstipulata, gemmatio perulata, re- eeptacula pedunculata axillaria vel et lateralia. __ Character essentialis. Receptaculum bracteatum superne madam et plarifloram. Calycis tubus demersus, dimbus dentatus e basi strato glanduloso auctà petala (interiori floris lateri deficientia) unguicolata aestivatione imbricata et stamina 7—10 f exserens. Ovaria 2 angulo interiore biserialiter pluriovulata, fere ad apicem connata, singula atylo longíssimo apice stigmatoso terminata. Capsula bilo- eularis libera, calycis margine basi cincta. Semina imbricata eomplanata. — Folia alterna exstipulata. — Genus Dios- meis affine, Diplolaenae subanalogum. | _ Rmoporera Teysmana. Frutex, foliis sparsis versus ra- morum superiora confertis petiolatis ellipticis vel oblongis sabeoriaceis, subtus glaucis, adultis glabris, innovationibas farfure subtili stellato conspersis, receptaculis axillaribus et lateralibus breviter pedunculatis deflexis, sub anthesi Illicii florem simulantibus. Ia Sumatrae occidentalis regione montana detexit inde- fessus TevsuaNs, Horti Bogoriensis hortulanus primus. For- mas duas reportavit, stationis discrimine minorem et ma- jorem, illam prope Alalam Pandjang hanc prope Paya Kombo carptam. __Forma minor, indigenis » Kajoe barana” dicta. Ramuli teretiusculi versus apicem angulati, angulis e petiolorum basi deorsum continuatis, epidermide lac vi sic- catis rugulosáâ rubello-fuscâ passim lenticellosâ, ligno denso Amo albido, inf lantsienlie: Ainsanthaai heit vibus leviter arcuatis superiora versus distantioribus et ra- ——— aal, disaitifoli Wunden (124 ) magis conferte foliati, foliis et ramulis secundis prope ver- ticem saepe subverticillatim approximatis. Folia sparsa, per gyros ? vulgo disposita, petiolis haud rigidis 14—} poll. longis coloratis basi paullisper tumidulis trigono-semitere- tibus antice sulcatis, dorsi basi in ramuli angulum sub- continuis, cicatricem semicircularem subprominulam relin- quentibus sustenta, exstipulata, e basi acutd vel attenuatâ elliptico-oblonga vel elliptica obtusiuscule apiculata, passim subacuta, integerrima, margine laeviusculo subincurvo cincta, coriaceo-pergamacea, adulta glabra, innovantia cum ramulis petiolisque squamulis furfuraceis exilibus orbicularibus am- bitu fimbriato-stellatis albidis vel rufulis centrifixis citius dejiciendis conspersa, supra saturate viridia nitida eostâ venisque (in sicco) reticulato-prominulis notata, subtus co- lore albido-glaucino fere roris specie obducta venisque sub- obtectis septenis novenisque utrinque e cost subcarinatâ exortis pertensa, ad lentem glandulis minutissimis nunc nigris subimpressis notata, 4—2 poll. longa. Flores supra receptaculum bracteatum pedunculatum axillare dispositi. Receptacula virginea ovoideo-globosa sessilia utplurimum solitaria vel versus ramorum superiora simul joxta axillas obvia hine subconferta, bracteis perulaceis coriaceis ovato- rotundatis concavis margine membranaceo-extenuatis, exti- mis glabris vel subglabris, interioribus tomento sparso vel densiore obductis arctissime obvallata: pedunculus anthesi ineunte 2—3 lin. longus arcuato-deflexus lignoso-rigidus bracteis perulaceis sensim deciduis cicatrisatus, inter cica- trices prominentes inferne glaber, sursum rufo-hirsutulus, a basi ad apicem sensim incrassatus. Neceptaculum florens pollicare cireumseriptione obeonico-campaniforme, IIlieii flo- rem mentiens, bracteis (praeter pedunculi deciduas) viginti pluribusve arcte, sursum laxius, per gyros regulares 4—5 spirales imbricatis sustentum et fere inelusum, infimis exi- libus iis pedunculi simillimis abbreviatis semiorbicularibus, (125 ) ovato-rotundatis- convexis margine extenuato ad extremum villosulo, dorso glabris vel pubescentibus, superioribus po- detentim majoribus magis oblongatis ovatis obtusis minus rigidis tenuioribusque, dorso toto, margine passim excepto, rufo-villosis, in singulo gyro subcireulari circiter ternis quaternisve, supremis fere membranaceis intus subpetaloideo- eoloratis, 3—4 lin. longis. Neceptaculum orbiculare sub- planum, 2—8-vulgo 6—S8-floram, in superficie pilosum, Ho- ribus circulariter dispositis, receptaculi foveolis in juve- nilibus demissioribus in adultis leviter saltem concavatis innixis. Flos singulus fossulae calycis tubo aequiparandae innixus, fossulae margine in membranam brevem tenuem subhyalinam 4—5 dentibus linearibus integris vel eiliato- sublaceris auctam interque eos sparse irregulariter pauei- ciliolatam vel et fere nudam (calycis margo) producto, basi intus ubi in fossulam transit e strato adnato subglanduloso petali- et staminiferam. Petala singulo flori 3 vel 2? sal- tem, in exteriore floris semicirculo tandum obvia, hine om- nium florum ejusdem receptaculi petala simul sumta per unum verticillum sinvosum receptaculum ambientem dis- posita, corollam poly- (6—22-) petalam bracteis tanquam ealyee circumclasam, in alabastro valde regulariter imbri- eatam, dimidià dextrà dextrorsum sequentem dimidiam laminam obtegente, exhibent, interiore, qui seil. recep- taculi centrum spectat, semicirculo floris singuli plane ape- talo. Petala longiuscule unguiculata, lanceolato-oblonga ob- tusiuscula membranacea tenere submultiplivenosa, in sicco purpurea, quaedam apice (an normaliter) emarginata, supra bracteas ultimas param exserta, virgineorum lamina subcar- nosula elliptica, abrupte ex ungue producta. Stamina cum petalis calycis limbo inferne inserta caque circiter aequan- tie, alterna petalo opposita et unguis basi in alabastro imâ (in semicirculo exteriore floris) subadhaerentia, per orbem completum disposita, 7 circiter in singulo flore, subaequalia, (120) (quo pauciares receptaculi flores, eo majore fortan numero, probabiliter usque 10), alterna saltem vix breviora, omnium ejusdem receptaculi in unum quasi commune androeceum ante anthesin multiserialiter imbricata. Jilamentum basi quidquam dilatatä semiteres eaeterum filiforme angulatum? (in sicco subtetragonum) apice infra conneetivam obsolete subdilatatum nec tamen articulatum, coloratum?, anthera oblongo-linearis compresso-tetragona, nec basi nec apice attenuata, bilocularis, connectivum distinetum utrinque pla- num purpureum apice supra loeulos brevi-acute subglan- dulose product um, loculis parallelis oppositis lateralibus angustis flavescentibus, ab apice inde. rim longitudinali longitrorse apertis. Carpella 2 fando fovene innixa, emersa, opposita, unum respectu receptaculi anticum alterum pos- ticum, ovariis fere totis connatis, oblique ovoideis, lineam longis ex apice acuto brevi- libero stylum exserentibus, pariete erassiuscalâ, unilocularibus, angulo interiore a basi ad api- cem usque biserialiter pluriovulatis, stylo filiſormi inferne angulato, in sicco vulgo spiraliter torto terminali, in ala- bastro intra stamina recondito, rigidiore, sub anthesi ea paullo saperante pollicem fere adaequante, fusco-purpuras- cente, apice utplurimum ad lentem brevi-divaricato-biden- tulo, denticulis intus pallido-stigmatosis, uno passim sub- obsoleto. Anthesi peractâ stylus supra basin deeiduus, rostrum apice transverse cicatrisatum (cicatrice angulatá) relinquens. Fructus (immaturi) supra receptaculum bracteis: et reliquis florum partibus lapsis cicatrisatum subglabrum convexius- culum sub singulo flore leviter eoneavatum dispositi, ca- lyeis margine partim superstite basi circumdati, didymi carnosuli rostellati, plures ut videtur abortivi, 2—2 lin. nunc longi, pericarpio carnosulo in superficie subglandu- loso, endocarpio laevi pergamaceo transverse striato, dorso et ventre longitrorse facile findendo, maturo probabiliter dehiscente. Semina immatura plura angulo interiore bise- en — (127) rialiter inserta, arcte imbricata, plana, suborbicularia, mar- submembranaceo-extenuata. Forma major, indigenis - Santo“ vel # Katji hiet? dieta. Tota validior, ramuli erassiores, petioli usque bipol- ovato-oblonga, venis utrinque 10 subtus etiam distinctis et subreticalatis, 44 poll. longa; capitula numerosiora, sub- majora, cum pedunculo villosiorn. Rhodoleis, a chaurioxo in Sina detecta, ab illustribus Anglorum botanicis w. 1. HooKER et d. BENTHAM in Bot. Magaz. tab. 4509 secundum specimen nimis incompletum et iconem pictam sinicam descripta et indefessi chau- riot nomine exornata, floribus polypetalis diplostemoneis perigynis supra receptaculum commune in anthodium Ma- gnoliacei floris adspectum prae se ferens collectis Botani- corum attentione dignissima. Quam de hujus generis affi- nitate sexrmamus J. c. professus est sententiam, e speci- mine nimis incompleto derivatam, me non secutum esse, ipse certo hand improbabit. Meis enim magis completis speciminibus (quse cum sinensi specie sub eodem genere mi- litare nullus dabito) evictum est, petala unguiculata eaque perigyne inserta (in altero floris latere scil. interiore deficien- tia) perperam pro bracteis habita esse, stamina esse perigyna, et calycem intus strato seu toro adhaerente carnoso auctum pro glandulis hypogynis sumtum esse, quod eo facilius evenire potuit quum post anthesin paullo increscat et un- dulatus sit. Ipse etiam calyx in meis licet nondum plane maturis capsulis, his non adhaerens sed basin saltem suf- falciens visus est. Semina imbricata, marginibus alae bre- vis specie compressa, matura probabiliter uti I. e. picta sunt, magis insequaliter triangulari-compressa erunt, (128) Diagnosis: 1. Rhodoleia Championi Hook. Folia © basi. obtust vel vix acutâ elliptica, obtusiuscula, capitula 3 petala elliptico-obovata. — Sina. 2. Rhodoleia Teysmanni Mig. Ae attenuatä elliptica vel elliptico-oblonga obtusiuscule api- culata, in quibusdam ovato-oblonga, capitulam pollicare, petala lanceolato-oblonga obtusiuscula. — Sumatra. m. Marti 1857. n We oaf DE UITKOMSTEN daan ru Mand DER 1 _KINA-KULTUUR IN NEDERLANDSCH INDIË, raadde m 1856, nds: s sabar DOOR mo W. n. DE VRIESE. PO Hlet is bekend, dat, op 's Konings last, de boom van welken de Kina afstamt, uit Zuid-Amerika is overgebragt naar Java en wel tijdens het Ministerie en onder de lei- ding van Z. Exe. den Heer cu. r. ranup, thans Gouver- ___peur-Generaal van Nederlandsch Indië. De daartoe betrekkelijke bijzonderheden zijn zamenge- bragt in eene door mij uitgegeven brochure *), waartoe mij de bouwstoffen waren verstrekt door genoemden Heer Minister, door de inzage namelijk van officieële stukken, in het Archief van het Departement van Koloniën voor- handen. Het is mij voorgekomen, dat door dit opstel den be- lungbebbenden cene inlichting over dit onderwerp is ge- geven en dat alzoo, door de bewerking daarvan, geen onnut werk is verrigt, en moge het al, in meerdere opzigten, den stempel van onvolkomenheid hebben gedragen, in één op- zigt meen ik echter zelf daarover te kunnen tevreden zijn. Ik heb namelijk getracht met de meeste naauwgezetheid _®) De Kina-boom uit Euid- Amerika overgebragt naar Java, op last van Z. M. Koning wü III, „Hage, 1855. VERSL. EN MEDED. AFD. NATUURK. Unt. VI. 9 (130) in het licht te stellen, wat ieder onzer landgenooten, die op eene of andere wijze in die zaak is betrokken geweest, daartoe, door raad en daad heeft bijgedragen, Aan nie- mand deed ik in ruimere mate regt wedervaren dan aan den Heer J. k. HASSKARL, die door de Regering belast werd met de overbrengst. Aan het rapport, door dien kruidkundige aan het Gouvernement wegens zijne missie ingediend, werd met zorg ontleend, wat ter vermelding noodig was, en zijn andere bijzonderheden, die ter zake niet konden dienen, hoe belangrijk ook op zich zelve, ter vermijding van wijdlaopigheid als anderzins niet opgeno- men. Ik mogt ook daarin bepaaldelijk met Zijne Excel- lentie den Heer Minister te rade gaan. De bedoelde overbrengst, eenmaal geslaagd zijnde, werd al spoedig algemeen bekend." Zij vond allerwege, ook buitenslands, belangstelling ; vooral in Frankrijk, hetwelk de overbrengst naar Algiers beproefd had, maar niet ge- slaagd was, en in Engeland, hetwelk mede een ongunstig resultaat verkregen had bij eene proeve om de kina over te brepgen in Britsch Indië. De wetenschappelijke tijd- schriften van alle landen hebben die overbrengst vermeld en toegejuicht, als in 't algemeen belang der geheele hu- maniteit ondernomen en tot stand gebragt. Hooxzus Jour- nal of Botany *), de Annuaire des deur mondes van 1855, zelfs journalen en reviews in de Vereenigde Staten gaven over deze zaak hunne bewondering en nin te kennen 11 a 0 1856, p . rate +) Sir WILlAM JACKSON HOOKER, Directeur van 4% Konink lijken Plantentuin van Kew, heeft zich over deze handeling van ons Gous vernement allergunstigst uitgelaten in het door hem geleverd ver- slag van de groote tentoonstelling van Parijs in 1855. Wat de pu- blieke organen iu Peru, daarover hebben geuit, is mij niet bekend geworden. (6131) Het kan geene verwondering baren, dat bovenal deskun- — den aanvankelijk goeden uitslag belang stelden. De Minister van Koloniën ondervond daarvan in vele opsigten de blijken. Eén daarvan wil ik niet onvermeld weten. De Heer AucustE peroxpne, zeker de meest erva- den quimoloog van onzen tijd, gaf van zijne hooge inge- met de zaak, die het Nederlandsche Gouverne- ment had verrigt, de meest duidelijke blijken. Hij had zelf de kinaboomen in Peru en Bolivie, gedeeltelijk in ge- ___gzelschap met Dr. wappert aanschouwd; hij had de basten dan die boomen ingezameld, aan een scheikundig onder- 1 zoek onderworpen, afgebeeld en beschreven ); hij had 8 leven aan het onderzoek der kina gewijd. — Van 1 basten was door hem eene collectie aangeboden aan 4 de Medische faculteit te Parijs, eene andere aan wÖuLER 3 de Universiteit te Goettingen, eene derde werd, als N —— hetgeen door Nederland 8 aan Z. E. den Minister van Koloniën aange- _ beden, als geschenk voor den Kruidtuin der Leidsche 4 . 7). Die algemeene belangstelling heeft bij mij het denk- beeld doen ontstaan om op mijn vorig opstel terug te komen. Hiertoe vond ik nader aanleiding door de laatste berig- ten in de nieuwspapieren, naar ik gis, hier aangebragt met de mail van Januarij ll. Het kwam mij wenschelijk voor, om de belangstellenden in den lande aangaande dit onderwerp eenigzins meer opzettelijk nader in te lichten, dan door die korte couranten-berigten had kunnen plaats hebben. Ik heb namelijk door het vertrouwen van den laatst sh J Quinologie; des Quinquinas ete. Paris, 1855. 0 Brief van . B. den Min. van Kol, 29 Sept. 1655, Lett. H. N° 23, 3 * (132 ) afgetreden, zoowel als van den tegenwoordigen Minister van Koloniën, gelegenheid gehad inzage te bekomen van de achtereenvolgens bij het Indisch Bestuur ontvangen verslagen over den staat der plantsoenen. Daardoor ‘bleef mij de mogelijkheid, om dit onderwerp in bijzonderheden te volgen. Dit heeft mij dus de aanleiding gegeven tot de openbaarmaking van den loop en de vorderingen der kina-kultuur op Java, sedert het verschijnen van mijn vroe- ger geschrift. Ik heb tot deze openbaarmaking van ge- noemden Heer Minister de vergunning gevraagd en beko- men, en ik ken geene betere gelegenheid om aan dit mijn doel gevolg te geven, dan die, welke de Koninklijke Aka- demie van Wetenschappen mij thans aanbiedt. Ik zal trachten, ook nu, eene juiste voorstelling naar aanleiding van oflicieële stukken te geven en mij alleen aan deze hoaden. Gelijk in elke gewigtige zaak, zoo zal ook ten aanzien van deze wel omtrent sommige punten verschil kunnen bestaan over het al of niet doelmatige van hetgeen ge- schied is, of-over het wenschelijke van hetgeen, naar het oordeel van sommigen, had kunnen gedaan worden om de goede zaak te bevorderen. Het is pligtmatig, aan elken deskundige zijne meening en vrijheid te laten. Maar, wat hierin ook zou kunnen worden een onderwerp van discussie, — dit kan ik vooraf verzekeren, dat deze mijne mededeeling, als zoo- danig, dit niet worden kan; want ik zal eenvoudig refere- ren, niet discuteren. Niets toch kan in deze gewigtige en groote zaak minder dienen dan discussiën over persoon- lijke zienswijze. Ik verwijs telkens naar de oflicieële be- scheiden, waaruit niets dan feiten zijn ontleend en niels verzwegen is, wat ter zake kon dienen. Om zich hiervan te verzekeren, zou men die stukken slechts naast dit ge- schrijf hebben te leggen. Mijn vorig schrijven kan er eenig- zins voor waarborgen, wat men, in dit opzigt, nu van mij heeft te wachten. pr he dn (133 ) gen behoef ik wel niet te treden. Ten einde verband zij tusschen het vroeger uitgege- — en de tegenwoordige mededeeling, en opdat opstel, ook op zich zelf, van eenig nut kunne zijn, voor hen die het vorige niet kennen, is het noodig welke vroeger vermeld zijn, op te halen of t geheugen terug te roepen. Maart 1855 had ik het voorregt, door schrijven van Z. E. den Minister pauup el dat Z. E. uit Indië had vernomen, Heer nassxant met een aantal kisten met kina- — 5 Java was aangekomen en terstond jipannas was vertrokken om bij de verdere behan- dier hoog gewaardeerde bezending persoonlijk te- 25 10 gede ett 7 7 ESR 8 EE 3 B 2 te zijn ). De overbrenging der kinakultuur op Java was dus een . fait accompli’’, en een der voornaamste wenschen van den Minister was daardoor verwezenlijkt. Er waren intusschen al dadelijk en zelfs in buitenlandsche nieuwspapieren, over dit onderwerp, berigten verschenen, waardoor het wenschelijk werd, een meer opzettelijk en naauwkeurig narré te geven. Dit was de aanleiding tot het vroeger bedoeld opstel. Er bestonden op Java kinaplanten, tijdens de Heer HASSKARL van zijne missie naar Zuid-Amerika op Java arriveerde, Die planten waren echter (met uitzondering van de Cascarilla Muzonensis, door den Hoogleeraar ui- ever uit den Amsterdamschen hortus afgezonden, en van Cinchona Calisaya, uit dien van Leiden, de laatste op 1 De- cember 1851 verzonden, en door den Heer v. muingkorer in April des volgenden jaars te Batavia aangebragt) een uitvloeisel van uisskant's missie, J Missive van Z. E. den Gouverneur-Generaal van Nederl. Indië aan Z. K. den Minister van Koloniën in dato 22 Decemb. 1854. (18% ) De Ileer MASSKARL bad namelijk zaden uit Peru over Panama gezonden aan het Ministerie van Koloniën, met mame van 15. Cinchona Calisaya Wedd, var gf. Josephinaes | 2˙. Zaden van Cinchona Calisaya Wedd. uit de vallei van Sandia, provincie Carabaya in Peru; , 1 37. Van Cinchona amygdalifolia Wedd.; M enal 4°. Van Cinchona pubescens Wedd. (Cascarilla era. grande). 5°, Cinchona ovata R. en P. (Cascarilla'erispilla rhigua of chiqua), van welke berigt werd, dat die groeide in de nabijheid van Hohubamba (Peru) op eene e van 56000 Par. voeten. 7 Deze zaden werden door den Minister dels ter kues king gezonden aan de botanische tuinen der len en aan dien van Amsterdam, deels per overlandmail aan den Gouverneur-Generaal van Nederlandsch —— op Java te doen uitzaaijen en kweeken. | Wat de Heer uassxkant van kinaplanten op nr trof, was dus hoofdzakelijk het resultaat * „ n moeijingen in Peru. De eerste kultuur van kinaplanten had a toikdni wit de zaden van nasskanls reize, en wel te Tjipannas en ver- volgens te Tjibodas. Deze zaden waren dadelijk van Nederland naar Indië gezonden en er bestond, daardoor reeds, eene aan- planting van kina, alvorens de reiziger op Java arriveerde. Er zijn achtereenvolgens, ook op andere plaatsen en in andere ge- deelten van Java, aanplantingen aangelegd, en wij zullen het- geen uit de onderscheidene verslagen, — zoowel van den As- sistent-Resident, belast men de kinakultuur, J. K. HASSKARL, als van den Inspecteur voor Natuurkundig Onderzoek in Nederlandsch Indië, bij tijdelijke afwezigheid van eerstge- noemde belast met de kinakultuur, Dr. v. JUNGHUREN, omtrent die onderscheidene kweekerijen tot de kennis van het Indisch — en ln se ad LA ri ml kn a (185 ) Bestuur is gekomen, onder afzonderlijke rubrieken brengen, om aldus, zooveel mogelijk, een wende fe heel te bekomen. mer Aanplantingen te Tjipannas en Tjibodas. es bebe Send de zaden; it Nederland gezonden naar Java om aldaar te worden ge- * Op den 1447 November 1853 heeft de Heer TEYSMANN den tain te Tjipannas, ruim 4400“ boven. de opper- vlakte der zee, ingerigt met de hulp van den opziener BENSCHER, zijnde de zaden op een bodem van 50 voet lengte en 3} breedte gebragt en met weinig lossen humus be- strooid. Op 17 en 18 November zijn te Tjibodas, 3— 400’ hoo- ger, met behalp van denzelfden opziener, elf beddingen van 40 ’ lengte en 4 ’ breedte bezaaid. Den 19der, 2sten en 236 November zijn te Tjiber- rem en den 21½en en 22sten te Kandangbadak tuinen De tuinen werden stevig ompaggerd met bamboes en allerlei hout, om het wild gedierte te weren. Zachte re- gens waren voor het ontkiemen der zaden zeer bevorderlijk. Het terrein, aanvankelijk met zwaar geboomte bezet, was daarvan bevrijd geworden. De gronden waren rijk aan humus, Het terrein ligt ten noordwesten van de diepe. ravijn Tjibodas aan de helling van het Gedeh-Ge- bergte en het klimaat is daar vochtig het geheele jaar door, maar vooral. in den regentijd 1). Uit het geheele — — J) Missive van den Minister van Koloniën aan den Gouverneur- Generaal, 15 November 1853. +) Missive van den Hortulanus 3. E. TEYsMANN aan den Inten- dant van het Gouvernements-Hotel Baron van ueenDt, in dato 30 Januarij 1854. (136 ) rapport van den Heer TEYsMANN blijkt, dat deze bekwame ambtenaar alle omstandigheden met de grootste zorg heeft overwogen, echter in overweging gegeven heeft, om, bij het welgelukken der kinazaden op die gronden en met het oog op het voortzetten van de kaltuur aldaar, eene com- missie van deskundigen te benoemen, zoowel tot onder- zoek der gronden als tot het bepalen van de onderschei- dene hoogten, ten einde een en ander tot leiddraad bij de aanplantingen te doen dienen. Tevens echter gaf de Heer TEYSMANN in overweging, om de kultuar der kina wel vooral aan het Gedehgebergte te beproeven, maar te gelijker tijd ook elders kleine proeven te nemen. De omstandigheid, dat de O. en N. O. Zijde van het Gedeh- Gebergte uit gronden bestaat, die eene dikke laag humus met voldoenden ondergrond bevatten, was, naar zijn oor- deel, daaraan toe te schrijven, dat deze streken nimmer de vernielende kracht van den vulkaan Gedeh hebben ondervonden, terwijl het meer noordelijke deel ten westen van de rivier Tjiwalen, in het westen begrensd door den voet der bergen Pangerango en Gegerbintang, waarover de weg naar Tjiberrem en Kandangbadak enz. loopt, in lateren tijd door eene! geweldige uitbarsting van den Gedeh is vernield geworden en met rotsblokken overdekt. Latere berigten van den Heer TEYSMANN hielden in, dat de zaden waren opgekomen en de planten geregeld en in verband op 20 voeten afstand van elkander waren „ee geplant. Het plantsoen van Tjipannas en Tjibodas 3 ak halve, behalve de uit zaden opgekomene planten, nog uit die, welke bij verschillende gelegenheden uit Nederland waren aangebragt en waarvan elders mededeeling gedaan is *). — — — ) De kinaboom enz. bl. 110. 1 * (137 ) Met is naar-Tjipannas, gelijk reeds is vermeld, dat de uit Peru aangebragte planten, onder opzigt van den Heer MASSKARL, waren vervoerd. Reeds in November 1855 berigtte deze aan de Indische Regering uit Tjiniroeang, dat de staat der kinaplantsoenen zoo gunstig was, en wel van alle soorten en daaronder vooral Calisaya-planten in toereikend getal en sterkte, dat het vooreerst niet noo- dig was, aan het verder ontbieden van zaden, gelijk men eerst had wenschelijk geacht, gevolg te geven. Het was namelijk, volgens den Heer masskaRL, toen reeds bewezen, dat de vermeerdering dezer planten kan plaats hebben door stekken, indien dit met voorzigtigheid en oplettendheid ge- schiedt, en gelijk dit, ook hier te lande, in de botanische tuinen is gebleken. De verkrijging van nieuwe zaden werd daarom niet bepaald noodig geacht, daar deze slechts zou- den kunnen dienen om de vermeerdering der kinaplanten te bespoedigen. Men had opgemerkt, dat de kinaplanten reeds in zeer jongen staat beginnen takken te maken, die, afgenomen zijnde, in betrekkelijk korten tijd, tot jonge planten wor- den, welker vermeerdering, na weinig jaren, op duizenden kan worden berekend. In het jaar 1856 werden de gunstige berigten omtrent het plantsoen van Tjibodas door den Heer nasskanu in het algemeen herhaald ), hoewel de hevige stormen van De- cember des vorigen jaars niet zonder invloed waren ge- bleven op den toestand der nog jeugdige planten, zoodat van sommigen de grootere bladen hadden geleden. Dit had plaats gehad tijdens de afwezigheid van den Heer HASSKARL, die zich juist op dit oogenblik ambtshalve had begeven naar Tjiniroeang om daar de inrigting voor de *) Missive aan den Gouverneur-Generaal. Tjandjoer 1 Januarij en 2 Februari) 1856. (188) pas uit Nederland aangekomen en door Dr. zunanuns uit Leiden medegebragte planten, te maken. De hevige storm had onderscheidene gebouwen weggerukt, andere bescha- digd, het woonhuis van den Heer masskanr 266 geteis- terd, dat het gevaarlijk werd daarin te verblijven en waar- door hij das werd genoodzaakt zich tijdelijk te Tjandjoer te vestigen. De stekken hadden geleden en van 11 der grootste planten waren de koppen uitgewaaid en meer- dere takken geknakt. Een naauwkeurig onderzoek heeft echter later bewezen, dat de schade, aan de groote plan- ten aangebragt, minder belangrijk is geweest, dan men, na het treurig gezigt, dat zij opleverden na den storm en de algemeene daardoor te weeg gebragte verwoesting, voor- speld had dat het geval zou wezen. Sommige Calisaya- planten hadden toen reeds de hoogte van eene Nederl. el bereikt, terwijl daarentegen de C. ovata doorgaans eene veel sterkere ontwikkeling had verkregen. Van de moe- derplanten te Tjibodas werd een tal van 150 stekken af- genomen en een bekwaam opziener met de Mae os bepaaldelijk belast. Het verdient allezins de aandacht, dat, wi 258 * genheid (in dato 2 Februarij 1856), door den Heer nass- KARL aan den Gouverneur-Generaal de inderdaad hoogst aangename en gewigtige verzekering werd gegeven; dat de door hem uit Peru medegevoerde Calisaya-planten voort- gingen weelderig te groeien en spoedig de moederplanten in den aardbezie-tuin te Tjibodas overbodig zouden maken, en zulks, niettegenstaande de nadeelige gevolgen, welke de stormen van December op het gewas hadden uitge- oefend. utah Volgens het verslag van den Assistent-Resident belast met de kinakultuur, waren er op dat tijdstip (I Jan. 1856) te Tjibodas: 42 Cinchona Calisaya en 64 C. ovata- planten, welke uit zaad waren aangekweekt. In den aard- (139 ) bezie-tuin te ITjibodas waren, onder anderen, twee moeder- planten, welke 3 en 27 Ned. el hoog waren. Het getal der stekken in de kweekerij is door den voormelden storm op 238 C. Calisaya gebragt en op 50 C. ovata verminderd. Van de uit Peru medegebragte planten, die evenzeer „door den storm waren geteisterd, was de grootste over de 8 palm, eene 5, eene andere 2} palm hoog; omtrent de overige van de Peruaansche expeditie worden, bij ge- — van vele jonge planten hebben gegeven. kinakultuur, niettegenstaande al het goede wat omtrent. haar valt te zeggen, met tegenspoeden had te kampen, dit is reeds boven gebleken uit de berigten om- treut het madeel dat de stormen van December 1855 daarop hadden uitgeoefend. De gevolgen van de stormen van December deden zich nog in Februarij gevoelen; want 2 — — toppen hadden verloren, waren nog op haar verhaal. Ook in Februarij hadden zich ss hevige stormdagen voorgedaan en waren de kop- pen van cen paar kinaplanten afgebroken. Eenige jonge planten waren er bijgekomen, doeh eene mooije Calisaya- plant was afgestorven, zonder dat men daarvan de reden kon opsporen. De berigten omtrent den staat der zaak in April 1856 waren, wat de plantsoenen van Tjibodas betreft, niet in allen deele gunstig te noemen 1). De Assistent-Resident belast met de kinakultuur leed aan eene Ernstige ziekte, die hem aan zijn huis gebonden ®) Zie de mededeeling van den Heer masskanu in het Tijdschrift Bonplandia III. 326. 4% Verslag van den Ambtenaar der kinakaltuur in dato 2 Mei 1856 aan Z. E. den Gouverneur-Generaal vaa Ned. Iudië. ( MO) hield en die, na eene korte beterschap, recivideerde. Hierdoor was hij buiten staat geweest zich met de inspectie der plantsoenen af te geven. Er kwam bij, dat het weder van April buitengewoon guur en nat was, — dat er op den 1gden dier maand een hevige storm was, waardoor eenige planten van C. ovata den top verloren, hebbende de on- dervinding bewezen dat het hout van deze plant ongemeen broos is. Er waren in die maand slechts 7 meer of minder hel- dere dagen, terwijl er 17 regenachtig en 6 zeer mistig waren. De temperatuur was tusschen 14°7 en 23°4 Cels, terwijl vooral de stormachtige dagen eene nee la- gere temperatuur hadden. De gemiddelde temperatuur was 18°6, die van den grond op 1,0 Ned. el diepte was 18°5, bij den hevigsten wind daalde de temperatuur eens tot 18°1, bleef echter door- gaans op 18°4. De gemiddelde ochtendtemperatuur was 16°3, die der middagen 21°4, die der avonden 19° Cels. . De staat der aanplantingen werd aldus opgegeven: Cinchona Calisaya 25 duim—50“ 75“/—100“ 125/—175“ Totaal. 1 April 2 d 1% 104% 43 1 Mei 1 t h eee ID 43 Cinchona ovata. 25 duim 50“/—75/—100/—125“/—150“/—175“ Totaal. 1 April 17 1 16 16 13 19 5 75 1 Mei 15 4 14 14 14 17 11 76 Cinchona lanceolata. 1 Mei 3 Het getal der stekken, dat, op 1 April, 605 bedroeg, was, toen dit berigt werd opgemaakt (2 Mei 1856) tot 614) op 865 geklommen, waarvan omstreeks 200 goed waren beworteld, terwijl men de hoop voedde, dat deze in den kultuur, hield het voor waarschijnlijk, dat er vóór Junij, 100 stuks zouden geworteld hebben. Het blijkt dat voor de kultuur der stekken en jonge planten eene van broeikassen had ingerigt, welke men het doel scheen te hebben om te vergrooten, ten einde rondom de stekken te kunnen gaan en aan alle zijden te arbeiden, opn de noodzakelijkheid te komen, om de ramen af te nemen. _ Voorts werd, ter zelfde gelegenheid, berigt, dat het ter- rein was uitgebreid, het gekapte hout opgeruimd en een voor water was aangelegd, om in den droogen ‚als wanneer de toevoer vaak schaarsch is, daaraan te hebben. planten van C. lanceolata, boven vermeld, waren 5-3 Ned. duimen hoog en zijn in den vrijen grond overgeplant. De moederplanten in den aardbezie-tuin hebben eene 9 van 3,27—3,07 Ned. el bereikt, en de aldaar staande 2421 . was 0,54 el hoog. uit Pera medegebragte planten, wier getal in het nu bedoeld verslag niet is opgegeven, waren 40-108 „ duimen hoog en groeiden zeer weelderig op. 7 1 de maand Maart bleef het getal planten onveran- derd, maar ging de groei der individuën belangrijk voort. Bepaald stormachtig was het niet, zoo als in de vorige maanden, en hierdoor hadden de planten dan ook, door zoo- danige omstandigheid, niet te lijden. De temperatuur was 15° tot 23° C. (59° tot 73° Fahr.) De gemiddelde temperatuur Twa 18° tot 7° C. (65° tot 7°Fahr.), en hiermede stemde tamelijk wel overeen de temperatuur van den grond op 2} voet diepte, welke afwisselde tusschen 15°4 en 18˙8. (6142) Enkele kinaplanten hadden dan ook in het algemeen een gunstigen vooruitgang, zijnde 1} en meer gegroeid 9 De staat was op dat tijdstip aldus: a) C. Calisaya. tot 0.25 —0,50—0.15—1,00—1,25—1.50—1,75 Totaal e Alke Merken | 42 1 April e 13 5) C. ovata. 2 1 Mart 17 2 8 14 18 16 2 77 1 April ‚hdi Gede. neee Je 5 75 Het getal der stekken beliep toen 605. De broeikasten, waartoe de Leidsche toestellen. — * gebezigd, hadden groot nut gedaan voor de aankweeking der stekken, welke allengs aan de open lucht en grond gewend moesten worden. De moederplanten (van C. Cali- saya?) in den aardbezietuin, waren 34 tot 3 Ned. el hoog. De Cinchona een aldaar, had, gelijk boven is aan- geduid, ruim } Ned. el lengte bereikt, A De twee laatste verslagen van den Heer UASSKARL zijn van 2 en 3 Julij jl. en gedagteekend uit het hospitaal te Weltevreden. Zijne gezondheid ging steeds achteruit, hetgeen hem dan ook verhinderde om zijne voorgenomen barometer-waarnemingen te doen tot eene meer juiste bepaling van de hoogten der plaatsen, waar zich de plantsoenen bevon- den. Tot zijn groot leedwezen heeft echter de Heer nassx An daarvan moeten afzien, wegens den slechten staat zijner ge- zondheid, die zoo zeer was verergerd, dat hij zich in de noodzakelijkheid heeft bevonden om, tot herstel, aan den Gouverneur-Generaal een verlof te vragen naar Nederland, hetwelk hem is toegestaan, zijnde hij kort daarna ver- *) Verslag aan Z. Exc. den Gouverneur-Generaal, van 3. k. HASS- KARL, in dato 1 April 1856. (45 ) trokken, nadat hij vooraf eenigen tijd in het meergenoemd hospitaal te Weltevreden had doorgebragt. Desniettemin heeft de Heer massKamL aan den Gouver- ee bovengenoemde verslagen ingediend, naar aanleiding eener opname van een opziener, waarbij, wat aangaat Tjibodas, het volgende is gebleken. Het weder van de afgeloopen maand was minder guur den in April; slechts eenige dagen woei het eenigzins sterk; er waren 17 heldere dagen, 5 meer of minder mis- tig en 6 met regen. De temperatuur hield zich tusschen 15° en 24°7 C., terwijl ook de gemiddelde temperataur 17 C. hooger was dan in April, te weten 19°%6 C., en ook omtrent 1° C. hooger dan de temperatuur van den op eene Nederl. el diepte, welke weinig verande- ringen heeft ondergaan. De gemiddelde temperatuur des ochtends was 15°,9, die der middagen 23°,3 en die der avonden 19°,7, zoodat ook in deze maand de gemiddelde temperatuur der avonden, zoo als vroeger, zeer nabij de gemiddelde der geheele maand komt te staan. | Doe staat der kinaplanten, in vergelijking met dien der vorige maand en in het begin des jaars, was de volgende. 1880 tot 25 —50“ 75" —100“ —125" — 150 wed) 200 Totaal. PIE a — 1e 8 12 14 5 * „ * „ 39 I Mei 1 2 11 17 12 ” „ „ 43 1 Juni 1 „ 9 8 1 1 * „13 1 Juljß 1 bera ieee A6 9 * „ 13 pn b. Cinchona ovata. 1 Jan. 7 6 12 18 14 11 ” 68 1Mei 15 4 | 14 hg 76 Iain es 2 2 6 16 18 18 88 a 8 2 3 Ì 15,18, „ 66 (144 ) Uit dezen staat blijkt de voortdurende gunstige hoogte- groei der kinaplanten, zijnde de helft der Calisnya- en bijna 3 der C. ovata-planten reeds tot meer dan ééne Ned. el opgegroeid. In vergelijking met het begin van dit jaar is deze toename nog meer opmerkelijk, zijnde toen van 39 Calisaya-planten slechts 5 boven 4 Ned. el, ter- wijl nu van 43 planten 33 deze hoogte hebben overtrof- fen, zijnde er reeds 21 boven eene Ned, el hoog. In gelijke mate is de hoogte der C. ovata-planten toegeno- men, zijnde in het begin van dit jaar slechts 25 boven eene Ned. el hoog, terwijl nu reeds 50 maen. pi, ben overtroffen, Men moet opmerken, dat ook het gela der Me dee toegenomen, terwijl slechts eene C. ovata was afgestorven, waarvan de stam door eenen worm hol gevreten en het hart daardoor verdroogd was. Het getal der stekken was nu tot 1030 geklommen, met uitzondering der 13 reeds boven in vermeerdering der planten opgesomde stekken, en is het doelmatig voorgeko- men, de overige bewortelde stekken voorloopig nog niet in den vrijen grond te planten, omdat zij zich nog niet sterk noeg vertoonden. In de broeikas was de warmte tusschen 27°8 en 31°9 C., gemiddeld 298. Op den 3den Julij bedroeg het getal der planten, vol- gens de opname en telling door den Inspecteur voor het natuurkundig onderzoek, 63, waarvan 37 C. Calisaya, en hiervan zijn 26 onder de 25 Ned. duimen hoog en 9 boven deze hoogte, en daarvan zelfs 2 boven eene halve Ned. el, terwijl van de C. ovata, waarvan er in het ge- heel 26 zijn, slechts 8 de hoogte van een 4 Ned. el overtreffen. Jil (14) 4 ‚wa lantsocn te Tjiniroeang. *) bit bestaat primitief uit planten van Leiden, op Java per = Minister Pahud,” kapitein w. rrEII, en van 138 » Cortgene,” kapitein RIJKEN. 1 de waren op 21 Augustus, op last van * Zijne Excellentie den Minister van Koloniën, gebragt aan boord van bovengemelden bodem, om, onder toezigt van Dr. zuNoRvEN en mede toevertrouwd aan de zorgen van den gezagvoerder, den Heer eri, naar Java te worden De bijzonder voordeelige uitslag, welke deze ne heeft gehad, zal het welligt eenigermate ver- maken, dat daarvan eenigzins meer speciaal ge- wordt; te meer, daar, hetgeen de nieuwsbla- den deswege hebben overgenomen uit de Bataviasche be- * rigten, niet geheel en al naauwkeurig was 4). Er _ Zij bestond le. uit drie toestellen, twee van welke eene te hadden van 1,20 Ned. el, eene breedte van 0,70, cer eene hoogte van achter 0, 50, van voren 0,30, van boven 1 met schuins liggend glas voorzien; terwijl het deksel naar willekeur hoog of laag kon opgeheven en met een slot worden. Over het glas was een raam van stevig ijzerdraad, hetwelk daarop met schroeven was vastgehecht en dat naar verkiezing kon worden weggenomen. Het dek- sel sloot van voren en aan de zijden derwijze over den toestel, dat er geene gelegenheid was tot het doordringen van water, hetwelk daarenboven nog werd verhinderd door een zeildoek, dat aan alle kanten kon worden bevestigd, In ieder toestel was een thermometer opgehangen om de „ Verslag van den Heer masskanr aan Z. Exo, den Gouverneur. Generaal, in dato Tjandjoer, 2 Febr. 1856. J) Zie eene reetiflentie deswege Alg. Handelsblad, 2° editie, 7 April 1856. Inet, ER MEDED. AFD. KATUURK. DEEL VI 19 DE kin * . . (146 ) temperatuur te bepalen. Zij waren vervaardigd door den Akademieschen Architect 3. morrz. Een dier toestellen bevatte 50 allerschoonste Calisaya- planten. Een andere bevatte 38 stuks Cinchona- ovata, en 6 stuks Cinchona lancifolia. Ben derde hield alleen 50 stuks C. owata in. De planten mam, hoogte van 1-1} Rijnl. voeten. Verder was daarbij 2“. een glazen toestel. Ag gend glas aan de bovenzijden of den top. Deze was om- geven met ramen van ijzerdraad, en het geheel kon bekleed worden met zeildoek. De hoogte was 1,25, de breedte 0,30. De toestel kon naar willekeur geopend en gesloten worden. Hierin stonden 5 der grootste Calisaya-planten. Het schip verliet de reede van Helvoetsluis den 1sten September en het had eene allergelukkigste reize- De Heer zuxvanunx had die voorwerpen te Leiden zien ontwikkelen en groeijen. De eenvoudige kunst, om planten door stekken te vermeerderen, had hij zich met het beste gevolg eigen gemaakt. De planten groeiden op de reize dermate, dat hij reeds op 26 September op 8°,50'_N. B. en 25°,55' W. L. van Greenwich, met een schip, dat zijn steven naar Europa wendde, het berigt medegaf, dat de boompjes niet alleen gezond waren, maar zoo welig op- groeiden, dat men van eenige de toppen had maeten af- snijden en deze tot stekken had doen dienen. De gunstige vooruitzigten, waarop deze voorloopige bee rigten deden hopen, zijn werkelijk verwezenlijkt. De leer JUNGHUHN had het voorregt, onder dagteekening van 7 Dec. 1855, aan Zijne Exc. den Gouverneur-Generaal te kunnen berigten, dat van de 149 stuks planten, welke op last van Zijne Exc. den Heer Minister aan zijne zorgen waren toevertrouwd geworden, slechts 10 op de reize wa- ren gestorven; terwijl de overgebleven 139 stuks, bij de meest zorgvuldige behandeling en oppassing, niet alleen le- pn pr" nr 1 2 nd er (147 ) veoend en gerond waren, maar zelfs zich in een bijzonder ve frisschen toestand bevonden. Dit gelukkige resultaat was te danken aan de naauw- lettende zorg van den Heer sunamumN en de belangstel- ling van den Meer peru. *), die zuxdnunx's pogingen, ten aanzien van de behandeling der jonge planten, op de meest hulpvaardige wijze had ondersteund. De bijzonder reize was zeker cene omstandigheid, waardoor dit gelukkig resultaat is bevorderd. Maar, de ondervin- ding heeft, ook in de overbrengst van kinaplanten, bewe- ien, dat niets het goede resultaat zoo zeer bevorderlijk is, dan toezigt en zorg van een deskundig en belangstellend persoon gedurende de reize. De Heer sunanuur van oordeel zijnde, dat een lang- durig verblijf in het heete en vochtige klimaat van Batavia eenen «hoogst nadeeligen invloed op deze gewassen zou uitoefenen, stelde aan den Gouverneur-Generaal voor, de kisten en toestellen met den meest mogelijken spoed te daoen vervoeren naar de koelere bergstreek, gelegen op eene _ hoogte van 5—6000 voeten. Van de aankomst van deze planten is dadelijk berigt gezonden aan den Assistent-Resident, belast met de kina- kultuur, J. X. mwasskam, die zich op S December onver- wijld naar Batavia heeft begeven, om de gewassen af te halen en naar Tjiniroeang over te brengen, gelijk dan ook werkelijk heeft plaats gehad +). Doe berigten van 2 Februarij 1856 gaven omtrent dit nieuwe plantsoen het onderstaande aanvankelijke resultaat : „De planten von dit plantsoen, welke pas, per » Minister mars waren aangevoerd, hebben (dus schrijft de Heer van den Heer J. K. HassKamL in dato Tjandjoer, 1 Jan. Exc. den Gouverneur-Genernal. Etn 1 10* (us) nasskami.) het eigenaardig verschijnsel opgeleverd, dat de meeste koppen met de aan boord gedreven bladeren zijn afgestorven, ingevolge waarvan de planten in lengte hebben afgenomen. Daarentegen toonen de meeste dier planten aan hare iets hardere stengen, eene sterke ontwikkeling der zijde-oogen, die spoedig in takken zullen uitgroeijen. Van de Calisaya-planten zijn er 4, van de C. ovata 18 afge- storven; zoodat het getal der eerstgenoemde soort nog 46, dat der laatstgenoemde 50 en dat der C. lanciſolia . . 5 is; er zijn echter nog 3 van C. Calisaya en 6 C. ovata- planten in eenen zoo zwakken staat verkeerende, dat er weinig hoop bestaat dezelve aan het leven te houden. De lengte der planten van dit plantsoen is uit den volgenden staat te ontleenen. tot I N. d. —5N.d, —ION.d. —20N.d. Totaal. C. Calisaya 2 23 11 10 16 C. ovata 2 17 23 8 50 C. lancifolia — 3 4 — 7 Totaal 4 43 38 EK 103 * Bij datzelfde schrijven blijkt, ten andere, van 4 nankomst van planten van den Akademietuin te Utrecht, te weten van 7 weelderig groeijende en 13 in een twijfelachtigen toestand verkeerende planten. Die bezending was dadelijk bij de aan- kemst van Tjipannas naar Tjiniroeang overgebragt. Zij zijn aldaar in den vrijen grond gesteld. De minder gelukkigeen diep te betreuren uitkomst van die uitstekende bezending werd daaraan toegeschreven, dat waarschijnlijk de planten aan boord, gedurende de reize, niet aan eene zoo naauw- lettende dagelijksche behandeling of verzorging waren on- derworpen geweest als de eerstgemelde. Zij had bestaan uit 106 mooije planten, die omstreeks 1-14 palm hoogte hadden. In het rapport van 2 Maart staat uitgedrukt, dat de planten zich begonnen vast te wortelen en meestal in het (6140) leven zijn gebleven. De planten van Utrecht, welke zijn im het leven gebleven, stonden, even als de overigen, vrij goed, terwijl zich de zijtakjes bij velen begonnen te ont- wikkelen en het waarschijnlijk was, dat deze ook spoedig Un het verslag van 2 Mei 1856 blijkt alleen, dat de Heer masskant door ziekte is verhinderd geworden het plantsoen van Tjiniroeang te gaan bezoeken ; dat hem echter van daar geene ongunstige berigten waren toegekomen. _ MPamelijk ongunstig was het berigt van 1 April 1856. Aan den meerderen regen aldaar en het langer vochtig blijven van den humusrijken grond, schreef de Heer mass- Karr. het toe *), dat er 24 planten van die, welke door Dr. surouuur werden aangebragt, waren gestorven, zoodat det geheel getal aldaar bedroeg 40 C. Calisaya, 33 C. ovata en 6 C. lancifolia. Van deze 79 planten stond een derde gedeelte zeer weelderig en sterk, terwijl 9 planten bepaal- delijk twijfel lieten of zij zouden behouden blijven. Daar- entegen bevond er zich aan de meeste planten een groot aantal takjes, waardoor een gunstig vooruitzigt op eene spoedig se va vermeerdering door stekken zou kunnen ontstaan. Ven de Utrechtsche planten waren er twee in het leven die weelderig doorgroeiden. lier houden de berigten over de aanplantingen van Fjibodas en Tjiniroeang van den Heer uAssK AAL, als As- sistent-Resident belast met de kinakultuur op Java, die kort daarna tijdelijk naar Europa is vertrokken, op. Zij worden vervangen door die van den Heer Dr. suNGnvmN, Iuspeeteur voor het Natuurkondig Onderzoek, door Z. Exe. den Gouverneur-Generaal tijdelijk met de kultaur der kina op Java belast. Onder de bemoeijingen des Heeren nassKamt, ten aan- aun #) Verslag van 1 April 1856. (150 ) zien van de kina-kwestie, is er eene, welke hier niet on- vermeld mag blijven, omdat zij van het Wan teen is te achten. U Zij betreft namelijk het onderzoek naar de oost dn Oinchona, welke op Java in kultaur zijn. Hij diende, in dato November 1855 van Tjiniroeang, daarover een rapport in aan Z. Exc. den Gouverneur-Generaal, onder toezending van gedroogde bladeren van de verschillende kina-soorten. Deze bladeren zijn aan het Ministerie van Koloniën door het In- disch Bestuur per overlandmail opgezonden, en werden door Z. Exc. den Heer Minister van Koloniën, aan mij, onder dagteekening van 12 Januarij 1856, Litt. A, N'. 23, ter inzage toegestaan. Het onderzoek van de bladeren heeft geleid tot love re- sultaten: ten eerste tot de kennis, dat de ontwikkeling der planten op Java gunstig is; ten tweede tot de herhaalde _ bevestiging, dat de echte en beste soort van paars: naar Java is overgebragt. Tot toelichting van hetgeen over die bladeren 8 wordt gezegd, herinner ik slechts, dat de belangstelling in de kina-zaak allerwege in Europa, maar bovenal bij ons Gouvernement vermeerderd is, nadat Dr. u. WEDDELLI, door de Fransche Regering met eene wetenschappelijke missie naar Zuid-Amerika belast, na Peru en Bolivië bezocht te hebben, in Frankrijk teruggekeerd zijnde, zijne His- toire naturelle des Ouiuquinas ou ein nn Cinchona had uitgegeven. N Door de verschijning van dit geschrift, is over dene derplanten, van welke de beste of Koningskina afstamt, een nieuw licht ontstaan. De zaden van die planten zijn naar Europa overgebragt, en van dat tijdstip was Frankrijk, voor een korten tijd, in het bezit van de kostbare Cin- chona Calisaya, het eerst door wepvein bekend geworden als de boom, wiens bast het koortsdrijvende bestanddeel — a. — ee 6151 van de Kine bij vitnemendheid, te weten, de quinine, bevat, * een bestanddeel, hetwelk voor het lijdend menschdom, bij intermitterende koortsen, geheel oumiskenbaar is geacht. _ Derhalve zijn de Heer waopeis, en zijn bovengenoemd autoriteiten, de voornaamste vraagbaken in de kina-kwestie. Toen het Nederlandsche Gouvernement er op bedacht was, iemand te dezer zake te zenden naar Peru, waren zijn geschrift eu zijn gezag het rigtsnoer, op hetwelk men, bij die aangelegeuheid, is afgegaan. Ditzelfde heeft nog tegenwoordig plaats; want er bestaat geene de minste reden om aan de juistheid der ontdekkingen en mededeelingen van den Heer Wb zz, te twijfelen. Wat de Heer wrobzti, voor Calisaya-kiua hield, is van bier maar Ned. Indië gezonden. Van de plant, die, als Calisaya- Fina bekend was geworden, heeft de Heer masskami. de _ zaden van Peru en Bolivie waar Nederland gezonden en zelf de planten overgebragt naar Java. De planten, hier gekweekt, zijn met de overgeblevene zaden naar Neder- landsch Indië overgebragt, en alzoo is op Java eene kern ontstaan voor eene kultuur, welke men al spoedig als aanvankelijk geslaagd mogt beschouwen en waarvan de over- | den bladeren tat proeve kunnen dienen. Te regt merkte de Heer nasskanl, in zijn rapport aan Zijne Bxeellentie den Gouverneur-Generzal, aan, dat er cen zeer in het oog loopend verschil is tusschen den blad vorm im eene en dezelfde kina-soort. Deze bevoegde beoordeelaar heeft hierin den Heer wrpperr en allen, die met dit onderwerp slechts ceuigzins bekend zijn, aan zijne zijde. De ondervinding, bier te lande verkregen, heeft daaromtrent genoegzaam ingelicht. De voor ons liggeude bladeren geven er een nieuw bewijs van. Gelukkig is er in de soort, op welke het hier voornamelijk aankomt, een kenmerk, waardoor zij buiten allen twijfel zeker en onbetwistbaar kan worden erkend, en hierom is bet dan ook, voor zooverre andere (152 ) soorten betreft, van minder gewigt, indien, door de on- standvastigheid der vormen, de karakters, waarop die soor- ten zijn gevestigd, minder vast schijnen te zijn. De door den Heer masskarr overgelegde bladeren, onder N°. 1-6, waren afkomstig van op Java planten. Zij waren bladeren van: No. I. De ware Cinchona Calisaya, door mij uit Parijs in Ne- derland overgebragten op 1 December 1851 van hier gebragt aan boord van den „Prins Frederik der Nederlanden”, Kapt. HUIDEKOPER. Dit is de ware Calisaya, van welke thans alleen de dimensiën der bladeren afwijken van werd . deze plant destijds had. Ik kan hier niet te sterk articuleren het feit, hetwelk onwederlegbaar is, dat wij hier hebben de ware Calisaya. Men veroorloove mij dit, zoo noodig, nog te staven en wel door de volgende argumenten, terwijl ik de pidces eran tives aan elk die dit verlangt, zal aantoonen. De bladeren hebben het kenmerk, waardoor deze soort zich boven anderen onderscheidt. | Dit bestaat in eigenaardige holten, eee aan — oppervlakte des blads en in de hoeken welke de zij-ner- ven van het blad maken met de hoofdnerf; voorts, in de bijzondere gesteldheid van de cellen der oppervlakte van de bladeren, waardoor deze een’ eigen doffen glans hebben. Is de fluweelen glans niet altijd aanwezig, ten gevolge van den groei op eene bijzondere standplaats, toch 1 de eigenaardige cellen daar. ao N°. 2. Deze bladeren komen volstrekt overeen met die van Calisaya-planten door WIDDb RIA, verzameld in de provincie Carabaya van Peru en mij door de Directie van het Mu- seum te Parijs, op voorstel van dien geleerde, 1 de meeste bereidwilligheid geschonken. N°. 3. Dr. wepper.s. heeft zelf gelijksoortige Reese uit zaden gekweekt, op 24 Sept. 1855 gezien, en deze in 125 (153 ) tegenwoordigheid en die van anderen voor Calisaya ik, dat alle twijfel zou zijn op- zoo die al bestaan kon. ij de bijzonderheid, dat, toen ik den j die gelegenheid voorstelde, of hij mij gevoelen zou willen zeggen over eenige Cincho- „welke ik hem zou aantoonen, bij mij vroeg van „gedeelte van Peru zij afkomstig waren, en op mijn antwoord : „van Sandia,’ dadelijk zeide, nog zonder de planten gezien te hebben, # Calisaya:” „er groeit om Sandia Toen ik dezen natuuronderzoeker bij onze planten bragt, welke ik in een ander lokaal had doen neêr- zetten, zeide hij: la vraie Calisaya, rien que cela, il n'y a pas le moindre doute.” Tot opheldering en vergelijking moge de hierbij gevoegde van Cinchona Calisaya dienen, zoowel wegens de fers ijk 1 * f 1 overeenkomst in de karakters der bladeren, als wegens het verschil der dimensiën, ten gevolge van den groei onder verschillende omstandigheden. . C Calissya in 1851 van hier naar Java gezonden — b Blad derzelfde plant gekultiveerd op Java en in Nov. 1855 naar Neder- verzonden. — c. Blad derzelfde soort, van Peru levend aan- ragt op Java en daar gekweekt. — dd, Stoppeltjes van binnen en buiten gezien. — . Haarbekleeding van het blad. — F. Stop- peltje vergroot (Wedd.) 9. Doorsnede van eene klier van bet stop- peltje (W.) — A. Groeve in den oksel van de nerf eens blads, van onder gezien. (W.) — „ Bladweefsel in doorsnede (W.) — K Op- perhuidseellen (W.) Omtrent de bladeren onder N°. 2 en 3 viel niets bij- zonders op te merken. Het is ongetwijfeld echte Calisaya. N°. 4, Bladeren van Cinchona Calisaya var. Josephiniana. Ik moet bekennen dat deze bladeren meer het karakter hadden van de Cal. versch. Josepkiniana, dan van de Calisaya vera. Ik 1 (154) geloof echter dat de Heer nassx AA te regt oordeelde, dat het verschil van deze verscheidenheid niet zóó beduidend is, als men beweerd heeft. De tijd zal ook hierin tot leering moeten zijn. N°. 5. Het zijn, zonder den minsten twijfel, echte Cali- sayasplanten, gekweekt in den tuin te Leiden, uit zaden door den Heer nassxanl, ingezameld bij Sandia en in dato November 1853 door hem gezonden aan het Ministerie van Koloniën. Zij hebben alle kenmerken van Calisaya en het zijn speciaal deze planten, van welke een vijftal hier ge- kweekte, welke na de laatste verzending op 31 Augustus waren teruggebleven, die door den Heer wepprra, gezien zijn, bij zijn bovengemeld bezoek te Leiden op 24 Sept. Het blijkt uit mijne correspondentie met het Departe- ment van Koloniën, dat de geleidende brief, waarbij ik de bedoelde zaden ontving, in dato 10 Januarij 1854 van den toenmaals fungerenden Secretaris-Generaal van het Departement van Koloniën, den tegenwoordigen Staatsraad in buitengewone dienst A. 1UBLINK WEDDIK, bepaald mel- ding maakte van „zaden van Cinchona Calisaya uit de vallei van Sandia, Provincie Carabaya in Peru. N°, 6. Deze bladeren hield ik met den Heer HAK AH, voor de bladeren van C. ovata, var. rufinervis. Voor zoodanige heb ik de zaden van het Departement van Koloniën ontvangen en zijn ze dus door den Heer masskKamt ingezameld. Ik ben in bezit van drooge planten dezer verscheidenheid, door den Heer weppeLL, ingezameld in de provincie Carabaya van Peru. Hiermede werden èn onze levende alhier nog aan- wezige planten, èn de bladeren, uit Java onder No. 6 aan het Ministerie gezonden, vergeleken en zoo zeer overeenkom- stig bevonden, dat ik geen twijfel omtrent de identiteit der soort en verscheidenheid heb. joran De C. ovata schijnt wel van een secundair belang te zijn, maar is toch niet onbelangrijk, gelijk ik heb getracht aan te toonen op blz. 55 van de door mij uitgegeven brochure over den (6155 Kimaboom ul Zuid-Amerika overgebragt naar Java. 5 Grav. 1855, en zoo als later is gebleken, uit de Notes addition- nelles op de Hist. Nat. des Quinquinas, in het jaar pak den Heer webbi, uitgegeven, en te vinden in de la Socidté botanique de France. Oer andere soorten of verscheidenheden durf ik mij niet stellig verklaren. | _ Mijn onderzoek had alzoo de strekking, om de nomen- | in het verslag door den Heer nassKart, aangeno- n volkomen te bevestigen, hetgeen tot eene nieuwe en de meest stellige bevestiging leidde, „dat de echte, de ware naar Java is overgebragt” Bij het waas van twijfel, hetwelk eene welligt te ver gaande belangstelling over deze zaak gebragt had, moet deze stellige verklaring | het grootste gewigt zijn voor het Nederlandsche Gou- hetwelk zieh in het belang der menschheid aan zooveel heeft laten gelegen liggen. „e Excellentie de Heer Minister van Koloniën heeft b wet de meeste welwillendheid vergund, dat deze bla- deren als pidces justificatives in onze Akademische verza- meling zouden worden gedeponeerd. ®c rn, PN IE E eerste berigt door den Heer Dr. zuxonunx, onder dag- 0 van 25 Jalij 1856, aan Zijne Excellentie den „Generaal ingediend over den staat van het kina- te Tjibodas, en opgemaakt door den opziener van tsoen aldaar, renscnrr, is als volgt. Wij ne- men dit, even als de andere tabellen van die dagteekening, in zijn geheel over, ten einde, als uitgangspunt voor de verdere verslagen, door genoemden Heer Inspecteur inge- diend, te doen strekken. — ( 156 j SOORT VAN KINABOOMEN. — 2 Getal der —— 2119 16 4 — 41 stuks. | Cinchona Calisaya. voorhanden boomen | — | — 2 2 20 30 10 64 „ Cinchona ovata. Getal totaal . | — | — | 4 21 | 36 | 34 | 10 | 105 stuks. | Kinaboomen over het Op denzelfden tijd voorhanden levende stekken * * * * * * algemeen. Cinchona Calisaya 1350 Cinchona ovata 300 1 Totaal 1650 stuks. anmerkingen. De Opziener van het Kina-plantsoen te Behalve de — Ae — gren KE vege mjibodas, 5 * den eigenlijken Kina-tuin bevinden, zijn nog drie, lager op de helling van was get. ENSCHER. het gebergte 1 den, onder Tjipannas behooren en aardbeziëntuin, geplante ki- Aan mij ek. ) De Inspecteur enz. naboomen voorhanden en twee Cinchona Calisaya, de eene Ii voet hoog, (was get.) JUNGHUHN geplant in 8 ? 1 11 14 opiaat la? en eene Cinchons Vol r s 2 voe t a. e onder het opz n den . Rortelanus van E te Buitenzorg behooren. ep De Ar di ereen De Opziener voornoemd. (Was get.) Fexscnen. (was get.) IEPENHEIM, (157 ) De Heer sunamvur heeft al dadelijk aangevangen aan- plantingen te maken op den Goenoeng Malawar, en hij heeft in eene uitvoerige nota aan Z. Exc. den Gouverneur-Generaal, in dato 25 Julij 1856, de redenen ontwikkeld, waarom die aanplantingen aldaar zijn aangelegd. Dit heeft namelijk plaats gehad op 11 verschillende plaatsen en verschillende hoogten, te weten: tusschen 4330“ en 6500“ voeten hoogte, waar de gemiddelde temperatuur is van 19,0 tot 14,3 C. Al deze plaatsen liggen in ééne rigting boven elkander en kunnen van N°. 1 tot 11 op een zacht hellend terrein, hetgeen (waar de plantsoenen staan) vlak is, dus over het algemeen terrasgewijs gevormd en met onafgebroken wan- den bedekt, in 11 uur, te paard worden bereikt. Van N'. 11 kan men langs een voetpad, binnen den tijd van } uur, den naastbij gelegen top N°. 12 van het uitgestrekte Malawar- sche Gebergte bereiken. Op al deze pas aangelegde plantsoe- nen heeft men gezonde en sterke woudboomen laten staan ; men heeft slechts het kreupelhout tusschen de stammen _ gekapt en den bodem schoon gemaakt, ten gevolge waar- van zich deze nieuwe aanplantingen (elke kinaboom staat afzonderlijk binnen eene stevige cirkelvormige omheining) midden in het bosch, in de weldadige schaduw en onder het loofdak van de wilde boomen bevinden. Ook de Heer MASSKARt, schijnt de wenschelijkheid van zoodanigen maat- regel bevroed te hebben, zoo als bleek uit zijnen brief aan Zijne Exe. den Gouverneur-Generaal van 1 Julij N°. 16/350. Het kwam echter den Heer zuxonunx voor, dat het denk- beeld, op die plaats, waar laatstgemelde Heer zulks bedoelde, namelijk te Tjibodas op de steile helling van den Goenoeng Gedé, wegens de aldaar veelvuldige en hevige rukwinden, niet scheen te kunnen verwezenlijkt worden. Uit het volgende kan blijken, waarom de Heer suNenuuN het terrein te Tjibodas voor minder wenschelijk houdt om te bezigen tot eene grootere uitbreiding der kultuur, en (158 ) waarom hij alle nieuwe aanplantingen op eene grootere en op verschillende hoogten en plaatsen heeft aangebragt. Wat het eerste punt betreft, wordt vooral aangevoerd de ongunstige gesteldheid van de gronden te Tjibodas voor de kinakultuur en voor cene grootere uitbreiding daarvan. Dit blijkt uit de volgende punten: 17. Dit plantsoen bevindt zich op eenen bes * die opwaarts tusschen twee diepe kloven met bijna lood- regte zijwanden, de Tjibodas aan den eenen en de Tji- walen aan den anderen kant, al smaller en steiler toeloopt, en reeds ter hoogte van een paar honderd voet boven de tegenwoordige opzienerswoning zoo steil en smal wordt, dat bezwaarlijk nog iets met vrucht geplant kan worden. Eene uitbreiding ter zijde op de naburige en miet minder steile bergribben, wordt belet door de genoemde diepe klo- ven, welke de communicatie zeer bemoeijelijken. Al wor- den deze op wegen in zigzag overschreden, zoo is daar- mede toch geen voordeel behaald, uit hoofde de tegenover- liggende ribben even zoo smal en de daarop volgende kloven even zoo diep zijn als da vroegere. Ja, de tegenover de Tjibodas, aan hare regterzijde, liggende rib, Goenoeng Batoe geheeten, is nog steiler en oneffener agt te het kina-plantsoen staat. 13 2°. Der kinaplanting te Tjibodas hangt als bet ware, gedurig het zwaard van Damocles boven het hoofd, na- melijk de werkzame krater van den Goenong Gedé, die alle dagen uitbarsten en zand- en steenregens naar bene- den zenden kan, waardoor, hetgeen door jaren lange vlijt is tot stand gebragt, in tijd van weinige uren kan worden vernietigd. Jusenunx heeft in 1842 de boomstammen gezien, die, ten gevolge van de uitbarsting, deels door het uit den krater omhoog geslingerd en dan neêrvallend puin, deels door den stormwind, die door het plotselinge neêr- vallen van dat uitgeworpen gruis en lavapuin werd ver- J * — 1 ri — (159 ) oorzaakt, bij duizenden verbrijzeld, omgeknakt en als neêr- —— Reeds door een eenvoudigen aschregen kan den jong plantsoen vernietigd worden, zooals de ondervinding op Java met koffijboomen enz. genoegzaam geleerd heeft. _ 8%, Maar uit lavagruis eu puimsteenbrokken die, de kra- ter heeft uitgeworpen, bestaat voornamelijk de bodem van —— de kinaboomen zijn geplant. Het zijn ten grootste deele onverweêrde vulkanische rapelli, die _ slechts met eene geringe hoeveelheid oplosbare aarde zijn _ vermengd. De steenachtigheid van den bodem neemt toe, maarmate men hooger langs de helling van het gebergte opwaarts klimt, en gaat eindelijk over in eene opeenhoo- ping van groote, scherphoekige puinbrokken rots, waar tus- chen nagenoeg geene vruchtbare aarde meer wordt ge- vonden. Dat de kinaboomen op dezen bodem nog zoo- ver tamelijk wel zijn gegroeid, is geen bewijs van zijne vruchtbaarheid, maar hoogstens van de vruchtbaarheid van bet Javaansche klimaat over het algemeen, en het is meer dan waarschijnlijk, dat zij in een anderen, meer vruchtba- ren bodem spoediger en hooger zouden zijn opgeschoten. De grootere kinaboompjes *) te Penkalongan, hoewel eerst voor 6 maanden geplant, zien er veel frisscher en weliger nit dan die te Tjibodas. Bovendien is het bekend, dat jonge planten, zelfs in cen zuiver kwartszand, een tijd lang welig groeijen; maar naderhand, wanneer de tijd gekomen is om te bloeijen en vruchten te dragen, wegens gemis aan oplosbare minerale bestanddeelen in den bodem, in hare ontwikkeling blijven steken en onvruchtbaar blijven. Dat de bodem te Tjibodas niet tot de vruchtbare bodems be- hoort, kunnen de ambtenaren, belast met de inspectie der Follijtuinen getuigen; hoewel deze lager dan de kinaboomen staan en wel op plaatsen waar de gruisachtige hoedanig- 2 Het blijkt mij nict van welken oorsprong deze zijn. ( 160 ) heid van den grond reeds aanmerkelijk verminderd is. 4°. Ten gevolge van de bijzondere ligging van Tjibodas op de steile helling van een kegelberg en benedenwaarts, namelijk Noordoostwaarts van de krater opening van den Goe- noeng Gedé, ter plaatse waar de groote kloof van de Tji- goendoel juist in de tusschenruimte of in het diepe dal tusschen de beide kegelbergen, Goenoeng Gédé en Goenoeng Pangerango naar beneden loopt, waait aldaar bijna ten ge- durige sterke wind, die, op onbepaalde tijdstippen, maar vooral gedurende de west-moussons tot stormen aangroeit, en als rukwind in en ter zijde van die groote kloof naar beneden dringt, waardoor de grootste woudboomen, en dit in groote menigte, omvergeworpen en verbrijzeld worden. De Heer sunanunnN heeft, onder anderen, den 26sten en 27sten December 1855, toen hij, van Tjipannas uitgaande den bergtop beklom, alleen in de onmiddellijke nabijheid van het pad, dat naar boven leidt, van den aardbezie- tuin af tot aan Kandang-badak, 21 dergelijke groote boom- stammen gezien, die, in de voorafgegane dagen, door hevige rukwinden waren neêrgeveld geworden, om niet te spreken van de afgeknakte en afgebroken takken, die allerwege in het woud verspreid lagen. Het planken huis van den Regent beneden Tjibodas, vroeger door den Heer massKaR1. bewoond, was door dergelijke winden in eene zoo scheeve positie gebragt, dat die ambtenaar het niet langer voor doenlijk achtte zijn verblijf daarin te houden. Hij verklaart dat hem geen gebergte of berggedeelte op Java bekend is (ook niet volgens getuigenis der inlanders), waar gevaarlijke rukwinden zoo menigvuldig voorkomen als hier op de Noordoostzijde van den Goenoeng Gédé, tusschen 4 berg en den Goenoeng Pangerango. 5°. Het valt hier moeijelijk eene pad heid water door of voorbij het plantsoen te leiden. Pengalengan daarentegen is 1° een plateau, ter hoogte 6161 „mijlen ver uitgestrekt en met onaſgebro- ett: de berghellingen rondom dit plateau | uitgestrektheid van vele mijlen zeer zacht rasgewijs opwaarts tot de hoogte van 6, 63, ja 7000 selfs nog de hoogste kruinen of ruggen van het „dezer bergen zijn zeer uitgestrekt vlak of vlak- an vorm. Hier kunnen millioenen en billioenen t worden, zonder dat het, in de ver- 00 ooit aan ruimte daartoe zal ontbreken. Uk 1 kunnen hier overal aan- sin: 3 — kraters, die het jonge * bederf. en en zouden kunnen be- ian i de bodem l in de hoogste mate Ek pl t juist die verhouding der bestanddeelen, dien postelling uit klei met zand en veel humus, het algemeen, voor de beste aarde gehouden wordt. waaijen geene hevige winden; rakwinden zijn ke — — 2 — uitgestrekte bosschen een door winden omgeworpen boom- stam gezien. In het laagste gedeelte van het plateau, waar, tasschen den Goenoeng Tiloe en Malawar, de hoofdbeek * jis ngkoei zich daaruit ontlast, heeft alleen eene regel- 5 r nacht zachte zuiden winden plaats, maar die in de _ hoogere g 1 reen van water, dat, wegens de zachte der gronden, overal heen geleid kan worden, zoo dat de Heer zuxonunx het hoogste op den Goenoeng Kalawar, namelijk 6500 voet, aangelegde plantsoen Ne. 11 det eene waterleiding heeft kunnen voorzien. t het tweede punt betreft, de hoogte boven den VERS EN MEDED. AFD. NATOURK. DEEL VI. 11 . Wi (162 ) spiegel der zee, waar de kinaboomen op Java geplant dienen te worden, heeft de Heer zuNauunx, op grond der cijfers, welke voorkomen in de werken van vox HUMBOLDT, PÜPPIG, CALDAS, WEDDEII, maar vooral van BOUSSINGAULT enz., door talrijke vergelijkingen met Java, de stellige over- tuiging verkregen, dat, op de overeenkomstige hoogten (on- der overigens gelijke omstandigheden b. v. op met wouden bedekte bergen) op Java, dezelfde temperatuur gevonden wordt als in het tropisch Amerika, waar de kinaboomen groeijen. Op uitgestrekte plateaux (zooals er in sommige gedeelten van Zuid-Amerika bestaan) ontwikkelt zich, wel is waar, des daags een hoogere warmtegraad dan op ber- gen van geringen omvang of op steile hellingen, maar daarentegen is op die plateaux ook des nachts de koude des te grooter; terwijl nog bovendien de hooge met ijs en sneeuw bedekte kruinen der bergen, die in Zuid-Amerika hier en daar tot 18000, ja tot 20000 voet hoog oprijzen, verkoelend op den dampkring werken, zoodat de gemid- delde temperatuur in Zuid-Amerika, op dezelfde hoogte, over het algemeen, niet grooter is dan op Java. Alleen op zeer steile en geheel afzonderlijk oprijzende kegelbergen is de temperatuur op Java een weinig lager dan op de- zelfde hoogte van de bergketenen of hooglanden erw, Amerika. ik Aangezien nu de graad van warmte, die op de planten werkt, onder alle inwerkende natuurkrachten (zooals de electriciteit, bestanddeelen van den bodem enz.) de voor- naamste is, en deze graad van de warmte of gemiddelde temperatuur tusschen de keerkringen gelijkmatig in Zuid- Amerika en op Java, zonder eenig aanmerkelijk verschil, in beide landen door de hoogte boven den spiegel der zee bepaald wordt en daarvan afhankelijk is, volgt hieruit, dat de kinaboomen, voor zoover de gesteldheid en de hoogte der bergen dit toelaat, op Java, nagenoeg en met | 1 (163 ) _wijsigingen, op dezelfde hoogte moeten worden ge- als in Zuid-Amerika; waarbij dan tevens de zeker- | wordt verkregen, dat insgelijks de overige natuur- _ krachten, eg de mate van luchtdrukking, van electri- | citeit en van vochtigheid der lucht (welke laatste tusschen die al weder in verband staat met den gemid- — en de hoogte der plaatsen boven de zee) op gelijke wijze en in gelijke sterkte op de aange- _ kweekte boomen zullen werken, als in hun oorspronkelijk vaderland het geval is. Volz wen dezen regel, dan wordt gedaan wat redelij- / kan worden, om eenen gelukkigen uitslag te waarborgen. Het overige moet de ondervinding leeren. U) die temperatuurvergelijkingen van beide landen heeft _ JUNGHURN, voor Java, zich aan zijne eigene waarnemingen gehouden, en voor Zuid-Amerika de voorkeur gegeven aan de opgaven van natuuronderzoekers, welke, zoo als Bous- srneauLt, den standvastigen warmtegraad op zekere diepte beneden den beganen grond aangenomen hebben voor de gemiddelde temperatuur der lucht van iedere plaats of hoogte. Dit geeft veel vastere, minder wisselvallige punten vun vergelijking, dan de zoo veranderlijke temperatuur in de vrije lacht, waar cen jaar lang voortgezette waarnemin- gen nog niet eens voldoende zijn om het gemiddelde er nit afte leiden. De stabele temperatuur onder den bodem, b. v. ter hoogte van 2600 voet, wordt op de meeste plaat- sen in Zuid-Amerika opgegeven te zijn 14°,5 Cels; in het kinaplantsoen N°. 11 op den Goenoeng Malawar, voet hoog, bedraagt zij 14,3° Cels, hetgeen dus een verschil oplevert van 0,2° en 2˙. Kins- of Cinchona-soorten groeijen in _ Zuid-Amerika, volgens zuwsoror, CALDAS, PÜPPIG, WED- _ DELL en a, op de navolgende hoogten. Wie soorten, welke men op Java bezit, zijn cursújf). 11* if ( 164 ) C. Calisaya vera wenprra, (eveneens als C. purpuras- cens wepp.) van 4607 tot 5541 voet (Fransche mant). C. ovata R. en P. ondersoort vulgaris WEDDE! van 5541 tot 7080 voet. ur C. pubescens van. van 5541 tot 7100 MOB „ Hat C. Condaminea nuuk. en BONPI, ondersoort vera. weD- per. (of lancifolia ronDE) van 4925 tot 5312 voet, … 0. Condaminea var. lancifolia Mutis klimt, volgens a. vox. nunnol pr, op tot 9174 voet, waar gemiddeld geen hoo- gere warmtegraad bestaat dan 9 à 10° Cels. en de tem- peratuur des nachts zeer dikwijls op nul graden daalt ;/ja, caupas heeft haar nog in meer dan 10,000 v . ontmoet. Hetgeen wij op Java hebben onder van C. lanceolata N. en P. (of lanceolata hadde wrd lancifolia, zijn, volgens de getuigenis van WEDDELLI, die het hoofdwerk over de kinasoorten geschreven heeft, niet dan ondersoorten of variëteiten van de oude, beroemde. | C. Condaminea Huus. — C. scrobieulata nung, en bor. komt voor in de zone van 5550 tot 7150 voet en de C. cordiſolia Mutis van 5240 tot 8315 Parijsche voeten. | Onder de talrijke boomen, welke de krachtige op eene grootere hoogte groeijende kina-soorten in het woud ver- gezellen, komen in Zuid-Amerika voornamelijk ig en, halve boomvarens, vele Melastomacese, Guttiferse, ern stroemiacene (Clusia- en Tsaplacea-soorten), Rubiscene, Las- canthus en Myricene (Myrica), behalve anderen. Op Java worden in de overeenkomstige zone (hoogte- streek) insgelijks overeenkomstige boomen, even als in Zuid- Amerika, gevonden, die, wel is waar, niet tot gelijke (iden- tieke) maar echter tot verwante overeenkomstige soorten. en geslachten van dezelfde familiën behooren. en elkanders plaats in beide landen vervangen, en welke hetzelfde kli- maat, op dezelſde hoogten boven zee, in Zuid-Amerika en op Java vertegenwoordigen. How ebe bi) (168) 1 den Goenoeng Malawar geplante staan in de schadaw van Ternstroemiacese, Gordonia en Saurauja-boomen (ki-poespa en n der inlanders, vooral van N°. 3 tot 7) van (Astronia nen Bl. of Ki-harendoeng al van N'. s tot 4), waar tusschen talrijke e (Nauclea, Stylocorine, Laseanthus-soorten, be- f boomvarens voorkomen, terwijl op N° 12 eene 0 0 Mynea (Myrica javanica) geenszins ontbreekt. Er s men nu hiermede vergelijkt de hoogte waarop men n de kinaboomen op Java. had geplant, te k — —— taaschen Rasamala-boomen * f van 4520 voet, tusschen Quercus ver- — fide en daarbij zich herinnert, dat, . der meeste natuurkundige reizigers in Zuid- , die kinaboomen aldaar, welke, toevallig lager dan „beneden hunne gewone zone groeijen, b. v. steile hellingen tot in laag gelegen valleijen ald, een minder werkzamen of geheel onwerk- bast“ opleveren, die dan ook in den handel eene zeene waarde heeft, — zal het, volgens den Heer un, duidelijk worden, dat die plantsoenen oorspron- iet hoog genoeg zijn aangelegd en dat de C. ovata an 721, en te Tjibodas zelfs 1091 voet lager dan de laagste onderste grens (van 5541 voet) waar zij in Zuid-Amerika nog gevonden worden. 70 ie op grond van al de hier aangehaalde redenen, dat de Heer sunanvus, te Tjibodas, geene kinaboomen meer zal doen bijplanten, maar alle stekken, die van de _ aldaar staande, grootere en uit dien hoofde niet meer ver- 1 ber boomen, om de 1} of 2 maanden kunnen worden bein Zuid-Amerika ten eenemale ontbreken en daar geheel aan de kinawouden zijn. ( 166 ) afgenomen, zoo mede alle uit stekken, daar ter plaatse reeds opgekweekte, jonge boomen, naar Pengalengan zal doen overbrengen ; voorts, dat hij de omstreken van Pengalen- gan zal beschouwen als de meest geschikte localiteit voor nieuwe bijplantingen van kinaboomen op Java, naar het model der plantsoenen op den G. Malawar, die met vaste nummers van N'. 3 tot 11 zijn voorzien en waarvan de hoogte boven de zee en de gemiddelde temperatuur naauw- keurig zijn bepaald; en eindelijk, dat hij den opziener ven- SCHER, zoodra dit in het belang der zaak wenschelijk en noodig mogt zijn, wegens zijne grootere geoefendheid in zaken van tuin- en boomkultuur, derwaarts zal overplaatsen, en te Tjibodas zal doen vervangen door den opziener swart, die reeds sedert geruimen tijd werkzaam is. Deze zal dan zoolang te Tjibodas moeten blijven, als de grootere, niet weer vervoerbare kinaboomen, aldaar nog dienstig kunnen zijn tot het leveren van stekken ; maar zal later insgelijks weder naar Pengalengan, dat intasschen aan uitgebreidheid zal hebben toegenomen, verplaatst worden, zoodra name- lijk de kinaboomen daar eene zoodanige hoogte zullen hebben bereikt, om zelve een genoegzaam getal van stek- ken te kunnen leveren. Alsdan zullen de kinaboomen op de ongunstige localiteit te Tjibodas, met stevige paggers omgeven, zoo als andere boomen van het woud, aan hun eigen lot worden overgelaten en slechts door een inlandschen mandoor worden bewaakt, ded De twee volgende tabellen geven een overzigt van de ligging, den afstand, de hoogte, gemiddelde temperatuur enz. der kinaplantsoeuen op den Goenoeng Malawar, en een staat der kina-plantsoenen op de ZL. W. helling van dien berg nabij Pengalengan, in Julij 1856, plantsoenen op den G. Malawar, Julij 1856, a 2 Rr r 5 2 7 25 AAM OORHANDEN 1205 15 f 8 ER TIJD OP REIS TE vont 5 8 INABOOMEN, HE 1 4 2 HE (or STAF TE PAARD) IN MIXUTEN. AaxmenKisous E 8 8 2 * stuks. dikt EE. 8515 es 1 [elen Mugdlangun An — | — [eso 1900 De e op die ovata plaat. e Tjiniroeang g Tlanceolata, 90 | 490” 400% 4820 | 18,10 [Van 1 tot 2 vlak, dan zacht rijzend ‚ ia 2 eaf 12 Calisaya (door 2 kloven) tot wedertal viel Jecht Vd lang Mand Jo. Eis Sh ar dje emoes. oder dl 36 en minder 3 peva Tikoekoer....……. ovata — | 740 | 1230 | 5560 16,10 Van 2 tot 3 vlak, dan zacht, ver- e ‚ah te helling :. . e eee ese basis — Kebon Tikoekoer.…. . 10 ovata — MO | 1370/5700 | 15,60 Van 3 tot 4 zachte helling, dan ta- (Pen- — k * — 1 ol opwasein tofoe ke voor 1 —— —„ —*“!ͥͥ aF — tot 5 v — 0 „„ 1 Dibocra Tikoekoer.....… Tikoekoer. aoe ener Pistas Gedong Batang… 7200 GEHEEL GETAL VOORHANDEN KINABOOMEN.,! 70 „ Hiertoe komen nog 13 stekken (2 lurc:o'sts, — k * 9 7 Of „ nl nl nl „n k dl Ul al nl ol ni wl # „ni 51 nl nl el sint n 10 * * * * kid N “ Sl at alt sl et nl wl w ni nl Sl wl ni ni nl „ „unn st HI nl nl u I sl nl el nl niet u Tl at ol al si al sl n 7 31 nl nl nl ni nin Sl af 21 ol nt nl sl » Ll al al nl nl nl nin 2l sl nl nl nl ni nl » — 20 28/1 TTT — en 3 143 — — 3 332 er 1 S= 3833 33 | a 23e S2 2 2 3 | 56 143 Weeg plant, en ‚ toen de overname op den en 5 legd en hesta 9 10 Ean honken ie g en an uit jonge n, die ik van Tjibodas afgehaald heb en die Alle plantsoenen zijn door een 10 ‘goeden weg onderling verbonden, 200 1 als ik aaptoonen zal op eene in te leveren kaar: van deze streek. Als gemiddelde temperatuur van de 11 verschiltende stations is aangenomen de standvastige temperatuur, welke gevonden wordt. ter diepte van 5 9 voet beneden den en grond in naauwe, ten dien behveve geboorde gaten. De hoogten zijn, op grond van 10 ‚barometerwaarnemingen, naauwkeu- rig berekend. Op No. 12, den top des G. Mala- 8 ‚War zijn eenige plaatsen met omhei- ingen ín gereedheid gebragt. om een paar C. lancifolia’s al- aar te kunnen planten Opgemaakt door mij Inspecteur tijdelijk belast met de Kinakultuur, (w. 9.) Joxvonvns. Voor eensluidend atschtilt. De Gouvernementssecretaris. Di EPENHEIM. te. .) 3 Calisaya en 8 ovata) pas den /r Juli door mij gepoot. (1000) 1 — om het belang der zaak, de wetenschap- E —— — door suronvEN voor zijn stelsel van ki- ___gmkultwur Aangevoerd, te moeten uiteen zetten, omdat dit 3 — hetwelk tot dusverre gevolgd was. he gas 3 daarover, men zal dit met den Heer zunG- nung eens zijn, kan slechts de ondervinding uitspreken. Pr let zou van mijne zijde, dat is, van hem, die meer als ver- a _slagger p optreedt, in allen deele nanmatigend zijn om een * daarover te uiten, als zijnde ik natuurlijk van | — kennis ontbloot. De gronden echter voor zuNG- muurs beweren hebben zooveel aannemelijks, dat men de uitkomsten van die pogingen met gespannen verwachting N moet te gemoet zien. Do berigten welke weldra volgden, en wel die betref- 3 bende de maand Augustus, getuigden van de voortdurende pogingen en onafgebroken inspanning, in het belang der zaak, van den [eer surenuns. De Matton te en te Tjiniroerang waren in zeer voordeeligen staat, dewijl de kinaboompjes aldaar zigtbaar in hoogte en grootte toenamen en er bijzonder gezond en welig vit- zagen, Daar er nu reeds meer dan 2000 levende, deels __bewortelde en tot de overplanting reeds geschikte, deels pas wortelschietende stekken voorhanden waren, die suc- eessievelijk, eenigen vroeger, anderen later (naar gelang van _ hunne grootte) toch allen binnen den tijd van 3 maanden, op een onderlingen afstand van 25 voet in het woud zouden moeten worden overgeplant, was het noodig geweest eene uitgestrektheid van den woudbodem, ter lengte van geza- melijk 6250’, bij eene breedte van 400 voet, te laten schoon- __ maken, waartoe de Heer suNonUHN — om vooreerst in de nabifheid van den aangelegden weg te blijven — de wou- den tusschen de plantsoenen Gedong-banteng en Gedong- . 8 badak en verder opwaarts gekozen had, die, alsnu het voor- 7 ‚ komen hadden verkregen van een groot Eugelsch park. (120) Hier werden de jonge kinaboomen in de schaduw van het oorspronkelijke woudgeboomte overgeplant en tegen de aanranding van rhinocerossen en wilde stieren, elk met een stevigen cirkelvormigen pagger van dikke boomtakken omgeven, waarmede, behalve 8 van de bij de kinakultuur aldaar geplaatste 12 vaste arbeiders, zich nu reeds 50 koe- lies 24 dagen lang hebben bezig gehouden. Hierbij was de tegenwoordigheid van den Heer zuxonunx bijna onaf- gebroken noodig geweest, dewijl er ligt fouten of ver- keerdheden bij de eerste aanlegging van dergelijke nieuwe plantsoenen konden zijn begaan, die naderhand in geen jaren weder hadden kunnen hersteld worden. De vervaar- diging van broeibakken en kweekkassen (of huisjes met glazen daken) en andere inrigtingen meer, in het belang van de grootere uitbreiding, waarvoor deze kultuur vat- baar is, hield den Heer zuxenunx voortdurend an en aan het terrein zelf gebonden. et AN Kina-rapport, Augustus, STAAT der Kinaplantsoenen, gelegen op de Z. Z. W. helling van den G. Malawar G. Malawar. nabij Pangalengan, op den 3lsten Augustus 1856. 8 4 E omrar ux omoorr ‚ HOOGTS Den Ki muens Eu Namer |Z 322 VOORHANDEN KINABOOMEN, — — ORIGE MAAND |X NAAM VAN * ETE 5 f DER TUANS F HET PLANTSOEN. 5 2 HN APP EREEKIGDE PLANTSOBSEN. , 73 BOETES MIR MIN 2 & eff 2 E | 2“ 1 . F e amet ade b A CHA E IAR 4E 3. Dawa Tikoekoer.… |. 3 — 5 —— 4 4505 — — je 9 4 — 2 — 5 * 4 Hesl „ele eee 5700 [„ „% „ „ „ »„„ „n. 1 — 5 Gedong betse ed . Kchen Gedong 35790 10 „ „„ o„le„ „„ „„ * 8 mnd ee ee : %%% — 8. Hina Gedong budak. Iperen G 6265 II „„ „less „„ „ * . N . . E e 2 l Kebon dekat 22 3 1e 3 Dekat poentjak.… 5 65004 assess elles el 5 0 — poentjak. …... 0 ” — — 48888 7 ï 12. Poentjak d 4 «| Kebon —— 5 * * N . „ 1200 „ Ininienininjfesiejieln * a en 5 rr E 1 „ „ win * 4 ed „ „ „ „ * 1 ” | ME KD My WE £ DIV UI Opgemaakt maakt door mij, Inspecteu ; belast met de kultaur op Java, 1 7 — Voor eensluidend afschritt. 444 eeen ne nome: nn a A, 8 Kijk 9 i t N Ann Augustus, ar van het Kinaplantsoen, Fuer er ie N. — den G. Gedé r Eer en Eer ner ie ter hoogte va VR iki voeten, ie, * 2 * — — 2 2 12 W orhanden 25 gn boomen, 4 * 35 a a BAT * 4 9 Mad ed Ee Gw re a Nm c 1 e em e eee eee ee e . g gp 2 | — r * KE sd —5 vk 10 Getal der 2 10 10 3 — 41 stuks |Cinchona Calisaya fn gal banane e e 2. re! a engalengan worden ov voorhanden boomen 2 2 20 30 8 2 64 — Cinchona ovata alwaar reeds aangeko- mea 944 Calisaya en 246 2 4 Totaal 1190, benevens — 15 3 0 ps afgesneden ‘stekken. aad Getal totaal . 421 36339 2 105 stuks Ciilabobendd Î over n | het sigme: Op denzelfden id voorhanden en in de Aid te Tjibodas bewaarde levende stekken, Oinchona Calisaya Cinchona ovata Totaal 706 54 760 stuks. Opgemaakt door mij, Inspecteur tijdelijk, ig met de Kinakultuur, (. g.) (v. 9.) . JUNGHUISN. Voor — —— afschrift, De Gouvernementsseerctaris, DiePENHEIM. EK =, en 1 . 1 Je 3 N 1 pAn 7 1 „a 1 Ë * Bed 1 12 roeang, te beveiligen tegen de nadeelige werking van de 21 (173 ) van Dr. zuxonunx betreffende de maand er (ingediend onder dagteekening Tjandjoer 2 Oc- 1856 gan Z. Exe. den eee hielden tie het volgende in: st had veel zorg en moeite gekost om de nog jonge plantjes, in de plantsoenen gelegen boven Tjini- plotseling ingevallen hevige regens en het afstroomend wa- _ ter; waarin men echter geslaagd was. Uit hoofde van de buitengewone regens, moesten de overige planten alsnog in | - le kweekbakken en kweekhuizen worden bewaard, totdat 1 steviger zouden zijn geworden. Van die bewaarbakken of plaatsen was nu een genoegzaam aantal voorhanden. Het kweeken uit stekken is thans tot het hoogst mo- gelijke cijfer opgevoerd. Elke maand ongeveer kunnen te ‘Tjibodas, zonder nadeel voor de moederplanten, eenige hon- derd stekken afgesneden worden, en kunnen deze stekken, b. v. een honderdtal, in de schil van pisang-stammen ge- wikkeld, behoorlijk geëmballeerd en aldus over den post verzonden-worden, en zonder eenig nadeel, gedurende eenige dagen, onderweg blijven: eene manier van verzenden, die veel doelmatiger en veiliger is dan het transporteren van reeds geplante stekken in potten, waarvan er vele sterven. Tevens volgt hieruit, dat er te Tjibodas volstrekt geene 1 1 * 1 stekken meer behoeven geplant te worden, en het opzigt van een Europeesch hovenier, na eenige maanden, aldaar slechts in zoo verre zal noodig zijn, als dit zal vereischt worden ter bewaking van de voorhanden 105 reeds stevige en groote boomen. De verkrijgbare stekken kunnen elke maand door een ambtenaar, belast met de inspectie van het plantsoen, of door een der opzieners worden afgehaald. Eene instructie voor de ambtenaren, belast met het toe- _zigt van de kultuur der kina op Java, benevens een re- 1 — voor de opzieners van de plantsoenen in het bij- (174) zonder, werd door den Heer surenuur opgesteld om | de beoordeeling van Zijne Excell. den Gouverneur. te worden onderworpen, bij goedkeuring bekr aan de belanghebbenden uitgereikt te worden. Bij dit verslag waren bijliggende staten dun . | een nader overzigt geven omtrent de plantsoenen van Ti- bodas en den Goenoeng Malawar. „ 117 gatisstok; „ artmews; at ooegasttod „ isdderud ok r ngai He deet W sud Jol … 10 pte DNK wad date mb cod pe ot . 0 — dad ld 1 9 eg ex Wut 1 pod D Pa a. ai „ 10 ana bad vod dns | den, tobben cl toga es zoos huren â hood wet dr dy oli et, BE var nns. EN + 3 — Kina-rapport, September, STAAT der Kinaplantsoenen, gelegen op de Z. Z. W. helling van den G. Malawar G. Malawar. nabij Pengalengan, op den 30sten September 1856. 8 GETAL EN GROOTTE, b. I. HOOGTE L GETAL 13 2 * VOORHANDEN KINABOOMEN. CINCHONA. 5 3 AANMERKINGEN. : 9 . KAAM VAN HET Eline Pd hot | 1717 (175) 8 k 1 — . 5 888 8 — 1 . — — — 2 3 OD 8 RES ak: 5 — - eg September STAAT van het Kiriaplantsöen, ette: en Ben Ji . Geddes. | te Tjibodas, boven ptn, gl bt iten, nns op den 2 September 1856 . mae 2 ebnedt — — ze [ra mos | a ede zene e Getal der 111 14 13 2 | — | 41 stuks Cinchona Calisaya Van de op den glsten | | Augustus voorhanden _< voorhanden boomen | 1 1} 5/22|31| 4 64 stuks Cinchona ovata levende stekken, ten ge- 3 f | | tale van 760, zijn 145 — | gestorven, — Getal totaal 2 12 19 35 33 4 105 stuks | Kinaboomen in het | algemeen. Op denzelfden tijd voorhanden levende stekken, Cinchona Calisaya 490 Cinchona ovata 125 Totaal... 615 stuks. a genie door mij, Inspecteur tijdelijk belast met de Kinakultuur, (v. 9.) Fr Jusdnunx. Voor eensluidend afschrift, De Gouvernementssecretaris, w. 9) DrIEPEXHBIM . Eri (177 ) — ber n Dr. zuxonund van 2 Nov. 1856 aan J. den Gouverneur-Generaal hielden wel de min- nstig vg moer Aignep tte tú ma De ervaring van den opziener, bij afwezig- 3 Dr. zovonvan door ziekte, van de jongere plan- 2 1 maar dat de overige kinaplanten p te Tjiniroeang en daarboven, uitmuntend ＋ — dag grooter worden ; terwijl de ontgon- en en te wouden, vooral op eene hoogte an 5700—6000', thans een 500tal paggers gereed staan — de uit stekken gekweekte jonge boomen van lieverlede te planten, zoodra de weêrsgesteldheid het zal vn ie e e 8 besloten tot de overplanting van een aantal ki- } maar oostelijk Java in het Ajang-gebergte; doch ‚ hiermede wachten, tot dat eene betere weêrsge- zou zijn ingetreden. de vorderingen in de ontwikkeling der stekken, al de bijgevoegde staat van 31 October 1856 be- « jk; waarnevens wij ook voegen den staat van het pl — soen te Tjibodas op 31 October jl. . 5 1 n - ' N bib. as 8 r — N * Dik 3 N 8 ö € 0 ger — 2 | N. 8 ik € 75 N e Jak A 1 4 3 2 N 1 Ke 3 4 Ps £ 2 * eG 9 —ç 7 be “el U 0 A 7 * — AG 4 4 — 0. Mk 3 * a 2 N 4 5 6 11 7 f i N * DER 1 Eet E 18 nn, Dai je Eese vr Nen € 1 in: RSL. EN MEDED. AFD, NATCURK. DEEL VI. 12 Is 8 — ss ss car. (178) & — 33 33 3 2 2 — WSS ew EK wl —— — — 62 [stekken van ree overgebragt: Calisayas sss ee seo 1030. Te Tj lanceolata... . 210. e noerang gewonnen: Calisaya......... 28, lanceolata... 15. . 15. Totaal... 1298. Gedurende de maand Oetober van Tjibodas per post her- waarts gezonden 260. Geheel getal .... 1558. NB. Ten gevolge van de Wine en aanhoudende regens, zijn in de maand October, 22 stuks van de jongste kina- boomen gestorven. 8 ee me door mij, Inspecteur tijde- * last met de — — 0 75 Joxanunx. oor — 1 end afschrift, De Gouvernementssecretaris, (w. g.) DrEPENnEIM, October, STAAT van het Kinaplantsoen, gelegen op ing van den G. Gedé . Gedé, te Tjibodas boven Ii „„ D | 4 5 den 31sten Oetoter 1856 voorhanden levende boomen. 7 zn Vantec voren wers ban vun vu | ses even oral zotaat. — | Getal der den ast AN A 41 stüks Cinchona Calisaya D voorhanden boomen 1 1 4 17 20 |13 | 64 staks |Cinchona ovata rn 8 n 4 27, Getal total.. 1 5 213133 13 | 105 stuks | Kinaboomen in het Ee \ ES algemeen. | zi tn ER 17 denzelfden tijd voorhanden 27 stekken : EE 9 8 Oinchona Calisaya | ee Ge „ eas, d AT EEK, 7 ed ( 180 ) Onder dagteekening van den 4den December jl. had de Heer zuxcnunx het voorregt aan Zijne Excell. den Gou- verneur-Generaal te kunnen berigten: 1°. dat, alle in den vollen grond, d. i. in het woud staande boomen in de plantsoenen, die hooger zijn dan } voet, alleruitmuntendst groeiden en snel in grootte toenamen; 2“, dat, van de be- wortelde stekken een honderdtal zoo overvloedig met wor- telen waren voorzien, dat men ze heeft moeten overplanten in potten van de grootste soort, die voorhanden waren. De goede en doelmatige inrigting van de broeibakken schijnt daartoe veel te hebben bijgedragen. Te Tjibodas worden proeven genomen met het maken van marcotten, eene be- kende operatie, welke bestaat in het ontblooten der takken van de opperhuid en schors en vochtig houden met voch- tige aarde en mos. Indien deze proeven mogten slagen, dan bestaat het vooruitzigt, om binnen drie maanden een 300tal 1-2 voet hooge sterke boompjes te verkrijgen, die dadelijk in het woud kunnen worden overgeplant. De twee bijgevoegde tabellen toonen aan hoe de toe- stand der kultuur was op 30 November 1856, waarbij vooral gewigtig is de opgave, dat er in de tuinen van den Goenoeng Malawar ongeveer 1500 bewortelde stek- ken zijn. Meer ——— ů — — ‘zoqwoaon “yoddesvury 22 dE [eo e E 12 E * * EMKTEN 5 BOVEN ZEE (PARIJSCHE VOET. E it 5 iss 2 2 2 es — 2 2 ve — 2 — — de me 2 Ì 0 — 5 E — — cn mn 19 Ta 7 — i 2 38823 2 1 2 8 — 2 — 8 | = 2E — es e 2 E ef 8 E 2 2E 1 5 8 2 2 8 Ke 03 — —2 2 = E 1 2 2 <= 7 22 f OVATA. 4 2 LANCEG- B … e ara. es LANUI- EE 22 * CALI- ge * KATA. 2 TOTAAL Land GENERAAL. 1 ost 19qWoA0 Kostner 71098 zor ee Buroy A — STAAT van het Kinaplantsoen, gelegen op de helling van den G. Gedé Op den 30.05 F eee 1 — . ˖ͤ | van | vaar | zes w|aour |onrauroraar. |. SOORTEN Nen Mtr, AANMERKINGEN. Getal der 2 Is 15 5 1 — 41 stuks Cinchona Calisaya — voorhanden boomen | 1 1 10 25 26 | 1 64 stuks Oinchona ovata Getal totaal ..{ 319 25 30 27 1 105 stuks | Kinaboomen in het algemeen. Op denzelfden tijd voorhanden levende stekken: Cinchona Calisaya 490 Cinchona ovata 125 615 stuks. Opgemaakt door mij, Inspecteur tijdelijk belast met de kinakultuur. (w. 9. Jrxanonx. Voor eensluidend afschrift, De Gouvernementssecretaris, (. g.) Dirux unix. 6183) Bij missive van 4 Januarij 1857, werd door den Heer 4 * JUNGRUUN aan Zijne Excell. den Gouverneur-Generaal gan- gaande den staat der kinaboomen te Tjibodas en te Tjini- roean, een rapport aangeboden benevens een andere staat over de gekweekte stekken, hieronder medegedeeld. vit die missive blijkt vooreerst, dat, wat de in den . vollen grond staande kinaplanten betreft, er te ITjiniroeang (weder 38 staks minder bestaan dan op den laatsten No- __vember, die behoord hebben tot de kleinste in de kolom bene- den 4 voet opgetelde plantjes, en wel tot 36 van Tjibodas __afkomstige stuks Calisaya, welke in de maand September bui- ten voorkennis en tegen de bedoeling van den Heer sunG- nns werden overgeplant. Hoewel het minder aangenaam is, tie berigten, dat reeds geplante boompjes, als gestorven __ moeten worden afgeschreven. de ondervinding daarbij op- _ gedaan, heeft echter hare waarde; aangezien daaruit ten S. telligste blijkt, dat al te jonge, nog niet sterk en diep genoeg bewortelde boomen eene te groote vochtigheid en aanhoadenden regen niet kunnen verdragen. Daaruit is als regel af te leiden, dat zij in de kweekhuizen of de met glas gedekte plaatsen moeten bewaard blijven, tot dat | . zij steviger zijn geworden; en vervolgens, dat zij niet op het tijdstip van de invallende of op handen zijnde re- genmousson, maar wel na afloop van den regentijd, dus liefst in de maanden Maart, April of Mei moeten worden Het getal der stekken bedroeg 2574, en ° hiervan onden gezond en krachtig, zoodat de hoop, op het ver: krijgen van cen gewenscht resultaat, allezins gegrond is. De Heer sunanvun verklaart, dat hij het getal der te ge- lijker tijd voorhanden zijnde gekweekte stekken tot op 4000 stuks zou kunnen brengen en dat hij al het moge- lijke zal doen om dit doel te bereiken, zoodra hij slechts over glazen ruiten, tot het dekken van nog cen kweek- (184 ) huis zal kunnen beschikken. Al de bestaande tot het kweeken ingerigte bewaarplaatsen, waren vol en de reeds voor twee maanden ontboden glazen ruiten nog niet aan- gekomen. Hij zou het sedert twee dagen weder ingeval- len allerongunstigst regen- en nevelweder trotseren en de komst dier materialen afwachten, om alles — te kunnen inrigten. De eerst in de laatste maanden opgedane bene medegedeelde ondervinding, dat eene te groote vochtigheid en veel regen nadeelig zijn voor jonge pas geplante ki- naboomen, zoo zelfs, dat er eenige van sterven, heeft bij den Heer sureuvuN ernstige bedenkingen doen ontstaan tegen de dadelijke uitvoering van het hem bij besluit van 28 Sept. 1856, N 44, opgedragen plan, om een aantal kinaboomen naar het Ajanggebergte in de Residentie Be- zoekie over te planten; omdat het duidelijk bleek, dat de regenmousson nog niet voorbij was, en volgens berig- ten uit Bezoekie, daar ook hevige regens vielen. Hij had, wel is waar, die overplanting van kinaboomen naar Bezoe- kie zelf voorgesteld en zijn vertrek naar oostelijk Java op 1 December 1856 bepaald; maar dit voorstel werd door hem ontworpen den 18 Augustus, toen hij de ondervin- ding van het groote nadeel der aanhoudende regens voor de jonge kinaplantsoenen nog niet opgedaan had en dit dus ook niet weten kon, aangezien de regentijd voor de aanplanting van vele andere boomen en gewassen zelfs verkieslijk is. De over te planten kinaboomen waren beschikbaar, en de Heer sunenuuN gereed om te vertrek- ken. Hij wenschte zijne algemeene reis van onderzoek het liefst met het oostelijke gedeelte van Java te begin- nen; maar, in het belang der kinaboomen, zou het mis- schien doelmatiger en voorzigtiger zijn eene wijziging in dit reisplan te brengen, in dier voege, dat hij eerst de nabij gelegene Residentiën Tjeribon, Boenjoemaas en het (ARB ) edeelte der Preanger Regentschappen ging door- en van daar terugkeerde maar Bandong en Tjand- dor, j het voorgestelde bezoek der kinaplantsoenen . a ne Excell. den Gouverneur-Generaal, tegenwoordig 5 kunne: a zijn, en vervolgens, na afloop hiervan, misschien te i 1 En Maart of April, aan die overplanting der serre ok naar Bezoekie gevolg te kunnen geven. Ove- ens js die opgedane ondervinding eene reden te meer, eene proefneming met de kinakultuur in de Resi- _Bezoekie aan te sporen, aangezien het oostelijke p van Java, over het algemeen, drooger is dan West- a, en de hoeveelheid regen, die in de Preanger Regent- valt, veel meer bedraagt dan die in het moeder- r kinaboomen. 8 * 8 5 . LI. 1691 * Bs. 5 1 5 Kk 1 ye A * N * * * 1 1 4 „ mil ae 5 vere ee ab e nN e L 0. 3 eee me ee e etat eee ene (186) Le 4 — > 1 _ STAAT van het Kinaplantsoen, gelegen op de helli 8 rent Eee ng van den G. Geda, 3 KR RS enb as boven Tjipannas, ter hoogte van 4400 Parijsche voeten, pp den Slsten December 1856 voorhanden levende boomen. r ———— „ van | wr ze 4 4 acar | orráL Tori. n. AANMERKINGEN. Getal der 14 16 | 8 2 — 41 stuks |Cinchona Calisaya N. bede Pe And An voorhanden boomen 11721 28 6 | 64 stuks Cinchona ovata 8 — BED, mie. schien 600 per maand worden ge- bragt, zoodra, na aankomst der 1 15 2329 30 6 105 stuks Kinaboomen in het rr Bj rj Getal totaal . . algemeen), veworteid. Opgemaakt door mij Inspecteur, tijdelijk belast met de kinakultuur, (0. g.) Joxquunx. Voor eensluidend afschrift, De Gouvernementssecretaris, (w. 9.) DixrExnziu. D ne 0649 | GEMETEN BOVEN ZEE | (ramisscuu voer. BEXLDEN J voer. 1 ii je ſe e te e tels ii ire 0 u⁰ονονοενσ ‘yaoddezeury NAR OOUuNNIX NEONVHHOOA und mooon Pp ‘azzooun Na A109 = d Hare ee e ee ee eee k °Z op do eee ‘uousosyuurdeurw zop LVVIS ‘PEST 19QWM n ue vop do ‘ueZuojeZuw (189 ) * de bovenstaande mededeelingen zijn alleen de offi- dun. —— gevolgd; het weinige wat bovendien uit niet | — Dasrom b. v. is geenerlei melding gemaakt van mede- _deelingen betreffende den boom van Cinchona Calisaya, op 1851 van Leiden overgebragt naar Java en waarvan de telgen zich bevinden in den tuin van Bui- tenzorg. 0 berigten dienaangaande zouden ven- schelijk zijn, vooral om onze kennis van den toestand der geheele kinakultuur nog meer volledig te maken. Maar daarentegen, bevat het bovenstaande eene algeheele en vol- ledige openlegging van den staat der zaak, volgens de of- bescheiden, sedert de uitgaaf van het geschrift over dit onderwerp in 1855 tot ultimo December 1856. Von aanmerkingen zal ik mij onthouden: ik laat dit aan iedereen, die zulks zal noodig oordeelen, over. Welligt zullen bedenkingen wordeu geopperd aangaande het numerieke in de bovenstaande opgaven en tabellen. Wie verwacht, dat er op Java reeds duizenden boomen aanwezig kunnen zijn, zou dwalen. En wie, uit het aan- tal aanwezige boomen of planten, zou meenen te moeten besluiten tot het al of niet slagen van de nieuwe kultuur, zou, naar ons bescheiden oordeel, een onjaist besluit trekken. Twee zaken toch waren in deze ten uitvoer te leggen. Kerstens de overbrengst, en vervolgens het in kultaar brengen. Het eerste heeft met goed gevolg plaats gehad. Het tweede is, tot dus verre, hoewel niet geheel zonder tegenspoed, echter met zooveel goed gevolg geschied, als men kon verwachten in een zoo kort tijdsbestek. Wij meenen, met alle regt en grond, het besluit te mo- gen trekken: dat de kinaboom zich op Java goed ont- wikkelt; dat niet alleen de reeds verkregen ondervinding dit heeft gestaafd, maar dat gronden aan de wetenschap 71161 ( 190 ) ontleend, op cen volkomen goeden uitslag mogen doen hopen. l Eindelijk worde niet uit het oog verloren, dat het Gou- vernement, in deze zaak, gerugsteund door deskundigen, hier en in Indië, van den aanvang af de meest doelmatige maatregelen tot welslagen heeft genomen; dat de laatst afgetreden Minister van Koloniën, de Heer en*. v. ranub en deszelfs opvolger, de Heer Mr. v. miser, beide die zaak, een- maal begonnen zijnde, op het ernstigste ter harte nemen; dat de laatst afgetreden Gouverneur-Generaal, Mr. 4. 5. DUYMAER vAN TWIST, de kinakultaur, zich tot een onderwerp van zijne bijzondere zorg gesteld had, hetgeen evenzeer door zijn op- volger in die hooge betrekking wordt gedaan; eindelijk, dat het Koloniaal Bestuur in het moederland in die Zaak de grootste belangstelling en eene onafgebroken medewerking ondervonden heeft en nog steeds ondervindt in de bemoeijin- gen van den Heer x. c. muLper, Referendaris bij het Minis- terie van Koloniën, die, wegens zijne verdiensten in dit opzigt, eene hoogst eervolle onderscheiding van den Ko- ning mogt ontvangen, op voordragt van den laatst afge- treden Minister; eindelijk en voornamelijk, dat de zaak in Indië, tijdens de afwezigheid van den Heer masskanu, in handen is van den Heer suneuuun, wiens groote kunde en wiens vaste wil in het doorzetten van eene op goede gronden aangevangen onderneming, overbekend zijn. Bij zulke antecedenten en onder zulke gunstige voor- teekenen, mag men op een goeden uitslag rekenen. Februarij 1857. NOVA GENERA APOCYNEARUM INDICARUM. Et ene ek N 8 ie 0 Mac AUCTORE 5 a gi | . . di, F. 4. 6. MIQUEL. 8 U ul gn — — 5 rd ziekt oberen. Calycis 5-partiti en ovatae, singu- 0 ntus squamulis 2 membranaceis erosis auctae. oll e. subhypocraterimorpha intra calycen angusta ntusque- glabra, superne subcampanulato-dilatata intos yso-hirtula, 5-fida, laciniis brevibus aestivatione inflexis brevi-lanceolatis ad basin sinistram auri- latatis hinc quasi inaequaliter bilobis. Stamina in co arte dilatatâ, filamentis brevissimis glabris, anthe- ris is vix prominulis circa medium stigma ellipsoi- leum basi obconic suffultum in conum conniventibus. Stylus brevis. Ovarium hirtam mectario glabro 5-lobo longius e placentis 2 parietalibus pluriovulatum. Bacca corticata ellipsoiden superne subattenuata, slpam fibrosam polysperma? — Frutex vel arbor?, ppositis coriaceis sublanceolato-vel elliptico-oblongis patule costiveniis et tenere reticulatis, floribus par- ‚ pedanculis et calycibus tomentellis. — Prope — micranthum. — Crescit in JavÂ. 010 he _ Ornrosipnoxra. Calycis 5-partiti laciniae subinaequales evatse imbricatae eglandulosae. Corollae subeampanulatae tubus calyce vix longior, limbi S-partiti lacinine — (192 ) aestivatione sinistrorse convolutae, basi cum fauce villoso- hirtae, villis circa faucem 5-fasciculatis. Stamina fauci in- serta, filamentis brevissimis, autheris sagittatis. Ovarium ovoideum basi annulo membranaceo undulato repando in fracta distinctiore suffultum, biloculare, loculis introrse ut- plurimum biovulatis. Stylus simplex, stigmate capitato apice subbidentato. Bacca corticata (calyce suffulta) dipyrena, pyrenis osseis rugosis vulgo monospermis. Albumen car- nosum. — Frutices sundani foliis verticillatis, floribus in umbellâ simplici vel compositâ dispositis parvis brevibus. I. Cyrtosiphonia Sumatrana. (Rauwolfia Jack. Mal. Mis- cell.). Sumatram et Javam inhabitat. 2. Cyrtosiphonia refleza. Foliis ternis e basi aout, 5 subattenuat obovato-ellipticis vel elliptico-oblongis acutis vel obtusiusculis, umbellae duplicis radiis 3— 7, radiolis 4—5. — Rauwolfia reflexa Teysm. — Javae . mon- tanas incolit. | Pooria. Calyx (magnus) nend. brevi-5-fidus, laciniis aestivatione imbricatis obtusis, co- riaceus, intus remotius a basi irregulariter multi- papillosus, deciduus. Corollae infundibuliformis tubus cylindrico-an- gulatus, calyce subinclusus, superne leviter dilatatus sta- minifer, limbi tubo majoris patentis 5-partiti laciniae obovato-rotundatae, aestivatione sinistrorse imbricato-convo- latae, faux subpubera subaunulato-incrassata. Filamenta tubo decurrenti-adnata glabra, antherae infra faucem ses- siles sagitatae cuspidatae, dorso ad basim impressione ovali. Stylus ó-angulari sub-alatus, stigma pentagonum inferne ramos rigidos 5 intra autheras stigmati adhaerentes horizontaliter prominentes exserens. Ovaria 2 semiovoidea arcte sibi appresa glabra e placentâ prominente pluriovulata, glan- dulis 5 erassis eee truncatis paullo brevioribus circumdata. Fructus ... — Frutex vel arbor foliis oppo- (193 ) Sitis oblongis -costiveniis membranaceis subtus puberis, amplis, petiolis alatis basi utrinque auriculat amplexicau- _ Hibus, pedanculis geminis innovatione lateralibus longis apice _ bifareis, ramulis racemulose floridis, floribus amplis. — Vo- A scangas et Orchipedae afline. 1 * grandifolia. — In Java detexit cel. Horsfield. — Calyeis O- partiti laciniae per quincancem _imbricatae ovato-oblongae carinatae (apice ciliolatae) sin- | gelse bai intus glandulis 2 erosis auctae. Corollae hypo- * tubus calycem superans apice abrupte di- B chin 5· partiti laciniae aestivatione dextrorsum tortae venosne, tubi longitudine. Antherae filamentis 5 p _adnato-continuis tubo superne insertae sagittatae, . — brevi-exsertae. Stylus filiformis, stigmate inerasssto. Nectarium 5-lobum ovariis 2 glabris ovoideo- acutatis brevius. — Frutex (an scandens?) ramulis juniori- bus puberis, foliis oppositis petiolatis ellipticis vel e basi euneatâ obovato-elliptieis obtuse apiculatis glabris subtus _« tenere patule venosis et tenerrime retieulatis, glandulis Axillaribus et interpetiolaribus, eymis pedunculatis axilla- ribus et terminalibas folia superantibus laxis di- trichoto- mis, lloribus pedicellatis, — Prope Gleghorniam. n. borneana. N gene in ins. Borneo. Tarsus sia. Calyx brevis destens intus basi — dulis squamaeformibus pluribus verticillatis auetus. Corollae hypoeraterimorphae tabus longus intus filamentis adnatis seriatim pilosus, limbi 5-partiti laciniae ovales sinistrorse immbricatac. Pilamenta infra faucem Libera pilosula, an- ttherae sagittatae cuspidatae inferne steriles, stigmati coni- ____eo-capitato apice bidentulo basi semiglobosae insesso medio ___adhnerentes. Ovaria 2 semiglobosa arcte appressa hirsuta pluriovulata, nectario acute 5-fido calycem excedente glabro VERSE. EN MEDED. AFD. KATUURK. bent. VI. 13 (194) cincta. — Frutices scandentes, foliis oppositis petiolatis glabris subcordato-ovatis, thyrsis cymosis ere — Pottsiae, Aganosmae et Epygyno affine. ‚dif 1. Teysmannia laziflora. (Vallaris Bl.). — Java. 2. Teysmannia Hookeriana. (Pottsia Wight Leon. w. tab. 1806bis, — Peninsula indica. Dexprocuamis. Calycis (parvi) colorati 5-partiti laciniac ovatae obtusae apice subciliolatae, singulae intus basi bi- glandulosae. Corollae subbypocraterimorphae tubus basi dilatatus intus glaber subpentagonus, superne latiusculus intusque cum fauce pilosus, limbi 5-partiti laciniae patentes lanceolato-lineares sub anthesi tortae. Antherae subsessiles medio tubo insertae inclusae sagittatae apiculatae stigmati conico acuto basi dilstatâ aucto ineumbentes. Stylus bre- vissimus. Ovaria 2 oblonga glabra pauciovulata nectario ad basin 5-partito carnoso longiora. Folliculi 2 eylindriei axi cohaerentes inaequilongi serius separati patentissimi, singuli 2—8—spermi, septo libero (placentâ) parallelo. Semina oblonga canaliculato-convexa, com supra hilum lineare . stipitatâ longissimâ. — Frutices (an semper?) scandentes oppositifolii, thyrsis paniculatis. — Anodendro proximum. 1. Dendrocharis inflata. (Echites Bl. Anodendron Hassk. Flor. Ratisb. 1845, p. 269, — Eedysanthera scandens ej. Cat. Bog.). — Javae sylvas inhabitat. 2. Dendrocharis myrtifolia. Glabra, ramulis nascentibus petiolis et costa supra puberis, foliis brevissime petiolatis ellipticis parvulis, inflorescentià cymoso-pauciflorâ, bracteis ovatis puberis, calycis laciniis rotundato-ovatis au ciliolatis. — Habitat in Sumaträ. en il atd pet: tna li ei 1 I 1 n VERGADERING ak wi 8 EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, 8 1 en GEHOUDEN DEN 28 MAART 1857. Beten | —— — Ne * 15 _ Pegemwoordig de Heeren: 3. VAN DER HOEVEN, D. BIERENS AAN, A. W. u. VAN HASSELT, R. VAN REES, W. VROLIK, LDER, v. A. W. MIQUEL, u. SCHLEGEL, J. r. DELPRAT, HART n. LOBATTO, 4. L. c. SCHROEDER . —— G. A. VAN KERKWIJK, P.J. STAMKART, 6. K. TREK 4 9 SCHNEEVOOGT, . d. 8. VAN BREDA, 3. VAN * v. c. DONDERS, G. VROLIK. de ij * N Hel proces-verbaal der gewone vergadering van den ä 26% Februari J. I. wordt gelezen, goedgekeurd en vast- Ee OM — — be Heer van bnzba deelt als uitbreiding van het in _ genoemde vergadering verhandelde mede, dat hij, bij het _ hooren lesen van den brief van den Heer Leemans, zich _ herinnerde dat eene dergelijke steensoort, vele spelden bevattende, voor vole jaren gevonden werd bij het droog- legen eener sluisput aan de Lemmer in Friesland, en dat C wel op dezelfde plants, waar men wist dat vroeger een chip. onder andere zaken ook spelden in lading hebbende, — — ORT he (196 j was verongelukt. In dien tijd waren den Heer vaN BREDA van die steensoort stalen gezonden, als nu door hem ter tafel gebragt. Behalve kleinere fragmenten, waarin spel- den, koperen ringen en zelfs duiten met verschillende stoffen tot eene steenmassa zijn vereenigd, is daaronder eene grootere platte steenklomp, welke verscheidene spel- den, vele gerolde steenen, stukjes van zeeschelpen, en het- geen vooral opmerkelijk is, een belemniet bevat. De on- derts oppervlakte daarentegen, waarop dit stuk heeft ge- legen, is geheel glad. De Heer van bnrba voegt daarbij, dat bij vele onkundigen nog de meening heerscht, dat steenen groeijen, vooral dat zulks plaats heeft met de erratische blokken op onze heidevelden. Steenen nu groeijen niet; maar uit verschillende niet zamenhangende stoffen zijn in geologische tijden zeer vele, en worden ook nu nog bij enkele gelegenheden, vaste steenmassa’s zamengesteld, en van dit laatste levert het stuk steen van de Lemmer een opmerkelijk voorbeeld. Het is 200k danig zamengesteld, dat, als het geene spelden en men het aan een geoloog ter bestemming aanbood, deze, vooral door den belemniet geleid, het al zeer ligt voor een brok van het op de krijtformatie hier en daar, _ zooals b. v. bij Aken en Maastricht, rustend dilavium verklaard zoude hebben. Zijne vergissing zoude ook niet zeer groot geweest zijn: de bestanddeelen toch van den steen hebben grootendeels dien oorsprong. Het schip, dat spelden, ringen, enz. waarschijnlijk uit de Akensche of andere Duitsche fabrieken naar Nederland bragt, was daarenboven welligt als ballast geladen met het niet zu- menhangend steengruis, zooals men het krijt in de na- bijheid dier fabrieken menigvuldig aantreft, en dat met grootere en kleinere kalksteenfragmenten, uit gerolde harde kiezelschiefer en andere stukken van het Kolen- en het Devonische gebergte is zamengesteld. De lading geraakte (197 j fi over boord, en op de gladde vloer der sluisput werd uit _ het een en ander eene ware, vaste, zamenhangende steen- massa gevormd, die dus ook ten halve geoxydeerde spel- den en andere koperen voorwerpen insloot. De Heer van ungba wenscht dat deze korte bij- strekken, om den geologen te doen zien, welke omzigtigheid er in het opmaken hunner besluiten omtrent het tijdperk, waarin zaamgestelde steenmassa's gevormd werden, vereischt wordt, en om in -het algemeen oe opmerken, hoe dezelfde oorzaken, die in de geo- logische tijdvakken werkten, ook nu nog werkzaam zijn en dezelfde gevolgen hebben als in die ver verwijderde zit ordt, onder dankzegging aan den Spreker, besloten, dat deze opmerkingen met de daarbij gevoegde steenfrag- menten zullen worden medegedeeld aan de commissie, in „od manden de brief van den Heer LEEMANS werd gesteld. * Wordt gelezen een brief van den Heer r. kaiser (Lei- den 24 Maart 1857) waarin hij zich, wegens ambtsbezig- nm en een sterfgeval in zijne familie, verontschuldigt over het niet vervullen zijner spreekbeurt en daartoe uit- stel verlangt tot de volgende vergadering. Dit uitstel wordt, onder aanbeveling, verleend. et K 1 Wordt gelezen cen brief van den Heer 3. W. b. VAN oonpr (Rotterdam 25 Maart 1857) strekkende ter ver- ontschuldiging over het niet bijwonen dezer vergadering en over het niet vervullen der spreekbeurt in de volgende. Aangenomen voor berigt, onder aanbeveling voor het va WW orden gelezen brieven van de II. II. van nen KUN —— tnnd ( 198 ) en 6. J. MULDER, strekkende tot verontschuldiging over het niet bijwonen dezer vergadering. — Aangenomen han Wordt gelezen een brief van den Heer 3. d. bünowr, strekkende tot berigt van het overlijden van den Heer A. DUMONT, Hoogleeraar in de geologie aan de Hoogeschool te Luik. De Afdeeling, met diep leedgevoel den dood van deren uitstekenden geleerde vernomen hebbende, besluit, met 19 tegen 7 stemmen, dezen brief aan te nemen voor berigt. ine Wordt gelezen een brief van den Minister van Bin- nenlandsche Zaken (s Gravenhage 19 Maart 1857 Ne. 124 5de afdeeling), strekkende tot berigt, dat, in over- eenstemming met het advies der Afdeeling, uitgedrukt in haren brief van den 3den dezer N°, 32, aan de Heeren VAN DEN BOSCH en VAN DER SANDE LACOSTE, onder betui- ging der belangstelling van Zijne Excellentie in hun voor- nemen, voor de voortzetting der uitgave van de gia Javanica dezelfde ondersteuning is toegezegd als vroe- ger den Heer pozy werd geschonken, ‘Tevens is hunne aandacht gevestigd op de wenschelijkheid, om ten bekwa- men tijde de reeds uitgegeven of nog uit te geven af- leveringen tot een of meer deelen bijeen te brengen en van titel en register te voorzien. — Aangenomen voor berigt. 77 — — — Wordt gelezen een brief van den Minister van Bin- nenlandsche Zaken ('s Gravenhage 25 Maart 1857 Litt, E 5de afdeeling), berigtende, dat, naar aanleiding van het adres van den Heer 3. WTTEWAAL, waartoe betrekking had het advies der Afdeeling van den 3den December j.l. N°. 129, Zijne Majesteit heeft goedgevonden, aan eene (109 ) eommissie op te dragen het onderzoek naar den tijd en de kosten, welke gevorderd zouden worden tot de zamen- stelling van een boekwerk, waarin met de noodige vol- ledigheid en volgens den tegenwoordigen toestand der wetenschap behandeld worden de hier te lande voorko- mende Insekten, welke den landbouw in den uitgestrek- sten zin benadeelen, met aanwijzing der middelen daar- tegen te gebraiken; zijnde tevens met den Heer wrres- WAAL tot leden dier commissie benoemd de Heeren Cl. MULDER en J. B. SNELLEN VAN VOLLENHOVEN. — Aange- wb nev — — Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschen- ken: 1° van den Minister van Binnenlandsche Zaken ('sGravenhage 5 Maart 1857); 2%, van den Hoofddirekteur van het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch Insti- tuot, Afd. I. No. 126; 3˙., van den Heer n. br LA PLAVRE, Secretaris der Société des antiquaires de la Morinie (Saint- Omer 12 Maart 1857); 4, van den Heer WiEDMANN, Bibliothecaris der Königliche Bayerische Akademie — Wissenschaften (Munchen 26 Februarij 1857); 4. den Heer r. casser, Secretaris der Königliche Akademie der Wissenschaften te Erfurt (Erfurt 19 Maart 1857); 5% van den Heer Lxrstus, buitenlandsch lid der Akade- mie (Berlijn 2 Februarij 1857); 6˙. van den Heer r. a. __weiest, Boekhandelaar te Leipzig (Leipzig 24 Maart 1857); Te, van den Heer w. v. n. suninxcan te Leiden. — Wordt tot plaatsing der boekgeschenken in de boekerij en tot 3 dankzegging besloten. Worden gelezen brieven tot dankzegging voor ontvau- gen boekgeschenken: 1“. van den Heer zuig un neav- MONT, Secrétaire perpétuel van de Académie des Sciences (Parijs 25 Februarij 1857); 2e. van den Heer wevanp, ( 200 ) premier Secrétaire van de Société impériale des naturalis- tes de Moscou (Moscou 22 Februarij/6 Maart 1857); 30. van de directie der Universiteits Sternwarte te Königs- berg (Königsberg 12 Maart 1857); 4, van den Meer 1. PIJNAPPEL, Secretaris van het Koninklijk Instituut voor de taal-, land- en volkenkunde van Nederlandsch n (Delft 17 Maart 1857). — Aangenomen voor sen 6 De Secretaris berigt, met begeleidend . —— de H. H. v. en d. v. b. STERR (Amsterdam 4 Maart en Helder 25 Maart jl.) ontvangen te hebben: tabellen van waarge- nomen waterhoogte, welke hij in handen stelde van de commissie over de daling van den bodem in Nederland. brent eld De Secretaris deelt mede, dat de voor de Verslagen en Mededeelingen aangeboden verhandelingen van de H.H. p. d. MULLER, 6. VROLIK, DE VRIESE en STAMKART door de commissie van redactie aangenomen en ter drukkerij be- zorgd zijn; maar dat de uitgave daarvan eenigzius vertraagd wordt door eenen aldaar melanie gehad en A Wi Wordt et een brief van den N DUCROS (Parijs 27 Februarij 1857), waarin een toestel, T'rans-éther ge- heeten, wordt beschreven en afgebeeld, als geschikt om den lachtballon bij eene luchtreis te vervangen. De schrijver verlangt daarover het oordeel der Akademie te kennen. Wordt met 24 stemmen tegen 2, buiten advies, berner deze mededeeling aan te nemen voor berigt. le * IRF De commissie, in wier handen de brief werd gesteld van den Heer LEEMANS, verzoekt bij monde van den Heer STORM DUYsING uitstel tot de volgende vergadering voor het indienen van haar verslag — 3 — Dit — 3 tar u — — — (201 ) De Heer namtixG, toevalligerwijze in kennis gekomen met eene door den Heer maas te Scheveningen uitgevonden “ vreddingsboot, brengt een model daarvan ter tafel met daarbij behoorende in druk uitgegeven beschrijving. Hij stelt voor, dat cen en ander in handen worde gesteld van deskun- dige leden der Akademie tot onderzoek en berigt. Wordt besloten, het model met drie exemplaren der daarbij gevoegde beschrijving in handen te stellen van de _ H.H. var ooRDT, GLAVIMANS en VAN Res, met beleefd ver- zoek, om daarop, zoo mogelijk in de volgende vergadering, de Afdeeling te dienen van berigt, voorlichting en raad. a shan dj de Heer poxpens zegt zich in den jongsten tijd met eenige onderzoekingen omtrent de spraak te hebben bezig gehouden. Zijne belangstelling in het onderwerp werd opgewekt door eene onlangs uitgegeven Verhandeling van BRUECKE, wiens stelsel der spraakgeluiden hij in het alge- meen tot het zijne maakt. In eene korte voorafspraak doet Spreker zien, hoe de spraak, als vertegenwoordiging van het denkvermogen van den mensch, het resultaat is zijner bewerktuiging, niet minder dan eenige andere ver- rigting des ligchaams. Zij werd niet uitgevonden, maar is het uitwerksel van twee vermogens: dat van te hooren, en dat van geluiden voort te brengen. Als gewillige die- nares der gedachten, is zij steeds bereid te volvoeren wat de taal van het verstand of de taal van het hart krachtig en gebiedend vorderen; maar zij mist intusschen geenszins Vandaar de groote verscheidenheid in spraak bij verschillende volksstammen, wier gedachten en taal- vormen naauwelijks verschillen. Spreker vestigt daarom- trent de aandacht op den weg, door de taalvorschers inge- slagen, vooral nadat het Sanskrit is bekend geworden. Door hen toch werd verwantschap ontdekt tusschen de schijn- baar geheel verschillende spraakvormen van den Indo-ger- (202 ) maanschen stam, als zoo vele dochters van ééne moeder, reeds voor lang gestorven en vermoedelijk wel niet weder in het leven terug te roepen. Elke dezer zusters doorliep — verschillende vormen van ontwikkeling, en zij zijn hierdoor in den loop der tijden aan elkander zoo ongelijk gewor- den, dat de verwantschap slechts door den geoefenden taal- vorscher kon worden, herkend. Door deze vergelijkende studie zijn empirische wetten aan het licht gebragt, vol- gens welke de klankvormen plegen gewijzigd te worden. Spreker doet uitkomen, dat de physiologie der spraak er naar streeft, deze empirische wetten tot rationeele te ver- heffen. Hij wijst voorts op de pogingen, in het werk ge- steld, om de geschrevene taal meer aan de gesprokene gelijk te maken, ja om voor alle talen eene en dezelfde phone- tische schrijfwijze in te voeren, en besluit, dat deze uit- komst nimmer kan verkregen worden, zonder dat de phy- sisch-physiologische analyse der spraak daartoeten grondslag worde gelegd. Deze tak der wetenschap wil elken spraak- klank, elk dialect, niet alleen ten opzigte van het mechu- nisme, maar ook van den physischen aard, met juistheid omschrijven. — Met welk glansrijk gevolg de verkregen ken- nis reeds is toegepast, leert het onderwijs der doofstommen. Spreker merkt aan, dat men bij de physisch-physiologi- sche analyse der spraakklanken drie amn e onderscheiden: W vab, eee 1°. den physischen aard dezer geluidenn 25, de physische voorwaarden van hun ontstaan, 35. de wijze, waarop aan die voorwaarden door zekere bewegingen wordt voldaan, Adee id De beide eerste behooren tot het Sed dan physica; het derde tot dat der physiologie. doelen vale lee Spreker wil zich voor het oogenblik tot den phy- sischen aard der vocalen of klinkers bepalen. Bij de beantwoording der vraag: wat een klinker is, gewoonlijk ( 208 ) __aldas-gegeven,.dat hij cen klank is, die zelfstandig kan vVvorden uitgesproken en aangehouden, doet Spreker op- werken, dat de klinkers dit gemeen hebben met trilklanken, * lanken, zelfs eenigzins met de resonanten, in de definitie slechts ééne voorwaarde ligt opgesloten. Na zulks door voorbeelden toegelicht en op- gem hebben, dat dan ook in het Sanskrit naast a, a — „ als klinkers optreden, herinnert Spre- Fer dat nauzckz aan de definitie van een klinker cene an- dere voorwaarde. voegt, daarin bestaande, dat, bij het uit- __ spreken van consonanten, in de mondholte door eene soort ing, vernaauwing of trilling een geruisch ont- EE dat bij de vocalen zou ontbreken. Dit laatste kan _ Spreker niet toegeven: hij doet opmerken, dat bij i en u dene duidelijke vernaauwing plaats heeft, en dat een ge- misch bij alle vocalen ontstaat, dat voor deze niet minder _ kenmerkend is dan voor de consonanten, Er zijn dus geene grenzen tusschen vocalen en klinkende tril- en wrijvings- consonanten. Maar deze vereenigde klasse is wel onder- scheiden van de niet klinkende tril- en wrijvingsconsonan- __Hieruit wordt besloten, dat er geene scherpe grenzen be- __sfaan; zoodat men de gewone klinkers slechts kan bepa- len, als klanken, waarbij het stemgeluid het begeleidend | geruisch schier geheel bedekt. Spreker gewaagt daarop van de middelen, door KRATZENSTEIN en door WoLFGANG von uitgedacht tot voortbrenging van verschil- 4 als ook van consonanten. Beiden echter belderden aard der vocalen weinig op, waarin willis 9 Der rem en erva (204 ) cual van dien hoogeren toon afhangt. Bruscke helt tot de theorie van wiuws over. Spreker is van oordeel, dat niet een enkele toon, maar cen zamengesteld geruisch het karakter van elke vocaal bepaalt, dat het reeds op zich zelve kenmsrkend is voor elke vocaal en dat dit geruisch in de fluisterstem gevonden wordt. Het bleek hem, dat met de verandering van de hoogte van het geruisch der fluisterstem noodzakelijk de dialect verandert, en dat zelfs de eene vocaal daarbij in de andere kan overgaan. Dit bragt hem tot 3 vragen: 1’. Is het geruisch der fluisterstem voor wer rend nader te bepalen ? 2 2˙. Is dat geruisch evenzeer voorhanden wanneer ie vocaal luid wordt uitgesproken ? u 3. Wordt de aard der vocaal door dit n ruisch bepaald ? ri. ee: Bij de beantwoording der erste vraag ani iten verschillende typen van vocaalgeruisch aan, die hoofdza- kelijk door a (tot o en e) door i en door u (tot d) ver- tegenwoordigd worden. In elk geruisch zoekt hij den do- minerenden toon op en bewijst, met den stemhamer in de hand, dat hij zich nimmer vergist: u, onder anderen, is een octaaf, i twee octaven ＋ een quint, o f toon boven het a van 't orchest gelegen. De overige toonen van het geruisch te bepalen, vindt Spreker, ook met aanwending der methode van x. SAVART en SEEBECK zeer bezwaarlijk. Op het stelsel der vocalen 2 zooals 5 ee voorkomt, ‚a * b S Mah „ 10 0 merkt Spreker op, dat a”, , of in de vermelde::ty pen niet zijn opgenomen. Hij plaatst. ze met stijgenden domi- ö ie (205 ) __merenden toon-tusschen a en u (d) en, daar van a tot e n de dominerende toon stijgende is, 2 W. de tweede vraag betreft: Ainet eed N met volle stem wordt uitgesproken, bestaat he bij den Heer DONDERS geen twijfel. Hij doet opmerken der deelen in de mondholte onveranderd is Ê gebleven; de lucht strijkt er langs heen ; de trilling, waarin dee door het strottenhoofd gebragt is, kan geen wezenlijken invloed uitoefenen; er moet dus een geruisch ontstaan, dat alleen verzwakt wordt wegens de vernaauwing der stem- _ spleet, gevorderd voor de klinkende stem. Men hoort ook duidelijk het geruisch, wanneer de klank der stem ophoudt, zonder plotseling onderdrukt te worden. Wat de derde vraag aangaat: in hoeverre de aard der vonn bepaald wordt door dit vergezellend geruisch, be- sluit de Spreker met te zeggen: 1“. dat het geruisch op zich zelf voldoende is om de vocaal te kenmerken; 2“. dat de vocaal, luide uitgesproken, duidelijker wordt, voor- eerst wanneer men het geruisch willekeurig versterkt, ten tweede wanneer men het langer dan het stemgeluid laat hooren ;-8°. dat op een afstand, waarop de klank der stem nog krachtig gehoord wordt, het karakter der vocaal verloren gast. Hare attribaten kleven dus uitwendig aan de vocaal. 21 zijn betrekkelijk zwak en planten zich niet verre voort. _ „Spreker wil daarmede niet beweren, dat het karakter der vocaal uitsluitend in het vergezellend geruisch gegrond is. Integendeel doet hij opmerken dat met het stemge- laid vaste deelen medeklinken. Daarmede zal dan ook wel in verband zijn het eigenaardige timbre der stem, waarvan de 3 nog voor een deel in het duister liggen. * De Heer VAN HASSELT e aanhad nd _ door hem genomen proeven, over strychnine-vergiftigin ( 206 ) stelt daarvan het ziektebeeld voor, treedt in beoordeeling van de gevoelens daaromtrent in beruchte processen van vergiftiging, geuit door als experts geroepen geneeskundigen, beschouwt de moeijelijkheid der herkenning, geeft de mid- delen daartoe aan, beschrijft de mogelijkheid van verwar- ring met andere zelfstandigheden en bespreekt ten slotte de algemeene waarde van het chemisch bewijs der plaats gegrepen vergiftiging. bn Wordt besloten, van deze voordragt een uittreksel op te nemen in het te drukken proces-verbaal es gaas vi De Heer miqusL biedt ter plaatsing in de —— Mededeelingen de beschrijving aan van een nieuw Indisch plantengeslacht, waaraan hij den naam gaf van Teysman- nia. Deze beschrijving, onder den titel van Teysmanmia, novum plantarum genus indicum, wordt in pre —— van de commissie tot redactie. vi er Ain dad De Heer guvs gauLor deelt mede, dat in het laatste stuk, door het Koninklijk Nederlandsch Meteorologisch In- stituut uitgegeven, eene onderzoeking voorkomt met bijge- voegde tabellen, over de temperatuur van het zeewater, aan de oppervlakte der zee bezuiden de Kaap, door den Luitenant ter zee 1ste klasse K. T. n. ANDRAU, met oordeelkundige uiteen- zetting der besluiten, daaruit op te maken omtrent de stroomen, welke uit de Indische zee zich tot aan, zelfs tot even bewesten de Kaap uitstrekken, maar zieh dan eerst zuidwaarts en spoedig weder oostwaarts ombuigen; en met practische opmerkingen omtrent den invloed, dien het aan- wezen dier stroomen op de atmospheer aldaar uitoefent. Spreker zegt, dat hij deze waarnemingen op andere wijze heeft laten ordenen dan Mmaurv gewoon is zulks te doen, beter zoowel voor een practisch als voor een theoretisch doel. Met overlegging van de daarop betrekking hebbende (207 } dd de hoofdsom mede dezer waarnemin- Pe —4— hij voor de bijzonderheden wijst op hetgeen 155 — side. werken van het Instituut voorkomt, __ Deze hoe nu is: 5 verkeerde vroeger in onzekerheid omtrent den s bezuiden de Kaap. pe de waarnemingen der Nederlandsche zeelieden i kt, wat a priori moest verwacht worden, dat de Jangs Madagascar naar de Kaap de Goede Hoop eije zich zuidwaarts en spoedig oostwaarts ombuigt; en dat een andere stroom, van de Zuidpool komende, dien ontmoet en verder noordwaarts opgaat langs de westkust van Afrika, nog versterkt door een omgebogen arm van . stroom. In den loop der jaargetijden verplaatst zich die warme 1 strekt zich het meest in Februarij, ja Maart — . tot 12˙ O. L. en 45° Z. B, het minst in Augus- tus en September naar het westen en zuiden uit, d. i. slechts tot ongeveer 16° O. L. en 41° Z. B. Wordt tot het opnemen dezer mededeeling in het pro- ces-verbaal dezer zitting besloten; waarna de n door den Voorzitter wordt gesloten. DR Ter OVERZIGT. DER IN DE MAAND MAART 1857 DOOR DE KONINKLIJKE AKADEMIR VAN WETENSCHAPPEN ONTVANGEN BOEKGESCHENKEN. „ NEDERLAND, 4 Uitkomsten van wetenschap en ervaring aangaaude winden en zeestroomingen in sommige gedeelten van den Oce- (2060 77 aan, uitgegeven door het Koninklijk Nederl. Meteoro- logisch Instituut. Utrecht. 1857. 4“ med ee Handelingen der Nederlandsche entomologische vereeniging. Leiden. 1856—57. Dl. I, 2,3. 4“. 8 Uittreksels uit vreemde tijdschriften voor de leden van ‘van 4 Koninklijk Instituut van Ingenieurs, 1856—1857,’s U venhage. 1857. N'. 2. 4“. pe Bouwkundige bijdragen, uitgegeven door de ar tot bevordering der Bouwkunst. Amsterdam. 1857, Dl. X. 2 St. 4°. 0 f ir Inhoud : ON bie et Waterglas. rt verk elen A. B. BOLL VAN BUUREN. Korte beschrijving van de nieuw gebouwde ster- rewacht te Utrecht. Tijdschrift ter bevordering van Nijverheid, uitgeg. door de Ned. Maatschappij tot bev. van Nijvel Haarlem. 1857. Dl. V. 1 St. 1580 Inhoud: oe Berigten en mededeelingen door n. c. vax HALL. en Mededeelingen betreffende het fabriekwezen. warb hemelen 1. c. LEvorr. De natronmeter van PESIER. B. MEILINK. Het broodbakkers bedrijf. C. J. JACOBSON. Waartoe kan afval van ijzerblik dienen? Verhandelingen en berigten betrekkelijk het zeewezen, de zeevaartkunde en de daarmede in verband staande we- tenschappen. Amsterdam. 1857, Jaarg. 1857. N°. I. 8“. Inhoud 1 Afd.: M. M. JANSEN. Reis van de Royal Charles van Liverpool ar Part Philip. 14 U. A. v. D. SPECK OBREEN. Tets over het vervoer van Ee Handel en scheepvaart over 1855. Bekendmaking ten aanzien van verklaringen van goederen te Memel ens A. MEYER. Eene Typhon. Verslag van de commissie voor stroom- en windkaarten aan de com- missie van reederijen te Amsterdam. (209 Are ME 4. K. TROMP. Het kunstmatig buigen van hout. | engage en 4. E. TI nieuwe transporteur. 4. 4. — Nog iets over den electro-balistischen dinger. a zee-artillerie. * . —— met: hetrgesshat. ui — 181. „sr „voor euan vaste boog orersdan: IJ seb het eling van prov. welvaart. Zwolle. 1856. S°, JACOB VAN MAERLANT's Spiegel Historisel, uitgegeven door der Ned. Letterkunde te Leiden. Leiden. de Maatschappij 2 1 Af. 4“ Verslag aan den Minister van Oorlog. over den schelp- kalk en de schelpkalkbranderijen in Nederland, door J. v. DE nonnes, 14e Lauitenant der Genie, Adjudant in de 1 i inspectie van fortificatiën, en Dr. 3. w. GUNNING, Lector in de Scheikunde aan de Hoogeschool te Utrecht. 8. Ac u. MAAS. Beschrijving eener reddingboot. 8e. W. u. n. SURINGAR. Dissertatio botanica inauguralis, conti- nens observationes phycologicas in Floram Batavam. Leourdiae. 1857. 85. FVervolg van Mr. soman van br Wwarrn's Groot plakkaat- boek s lands van Utrecht. Van den vroegsten tijd af tot het jaar 1805, door Mr. c. W. MooRREES en v. . VERMEULEN. Utrecht. 1857. Dl. I. 2de Afl, fol. W. . 4. JONCKBLOET. Van den vos Reinaerde. Enger 13856. 8˙. | A. DE JAGER. Nieuwe pens tot de lijst van srrnennrsks verken. 5’, | | | 4 De dichtwerken van muu.nenpuk. 18de Afl, Hatem, 1857. 89°, OVERS. 14 un. Arb. KarvunRK. bunt VI. 14 (210) Verzamelingstabel der waterhoogten langs den „ Waal enz. 8 BELGIË. Bulletin de PAcadémie Royale de Médecine de Belgique. Bruxelles 1857. Tom. XVI. N°. 2, 3. 8“. Table: Rapport de la deuxième section sur le mémoire de M. server, relatif * la dilatation artificielle du thorax et au traitement des déviations de la colonno vertébrale, par une nouvelle méthode d'appliquer le courant d'induction galvanique. Læ peau rapporteur. Rapport de la deuxième section, chargée d'examiner le rapport sur l'épie demie de choléra qui a régné à Copenhague du 12 Juin au 1 Oeto- bre 1855, composé et publié pour Ia commission royale extraordinaire de santé, par le docteur 3. n. HUnERTZ. TALLOIS rapporteur. Rapport de la deuxième section sur le mémoire de M. cuanTROULE, sur Femploi direct de l'iode pur, dans le traitement de la phthisie pulmo- maire. TaLLOIS rapporteur. Rapport de la commission chargée d'examiner deux brochures de M. SPENGLER, relatives aux eaux thermales d'Ems. rosstox rapporteur. Rapport de la cinquième section sur un travail de M. uE moucHos, pharmacien à Lyon, intitulé : Remarques et considérations sur queues composés iodiques. Martens rapporteur. Rapport de la cinquième section sur une communication relative u emploi de la mixture de raLcoxr, pour la conservation temporaire des cadavres etc. Davreux rapporteur. Rapport de la cinquième section sur une communication de gure mou- enor, relative aux résines de jalap, de scammonée, de gayac et autres analogues. CnaxDbELOx rapporteur. Rapport sur une communication de Mr. norruaxx rélative k une méthode rationnelle pour la préparation des extraits actifs ete. Davnküux rap- „porteur. ontinuation de la discussion du rapport de la dixième section df le mémoire de M. stoanr. Essai sur les asthénies. 7 iscussion du mémoire de M. iouν &. Considérations sur les Bene der. FRANKRIJK. bea Société agricole, scientifique et littéraire des Pyrénées- Oriéntales. Perpignan 1856. Dl. X. 8“. * Société des antiquaires de la Morinie. Bulletin Historique. Saint-Omer 1857. 19 et 20 Livr. 1856. 8 6211) Reglement pour les hospitauls Notre Dame de I'Escote- e de St. Omer 4 Brages à Ia fin du XV. siècle, par Es ic oa ror de Thérouenne. 6. souqver. Troisième pêche archéologique. S'ensuit la mauvaise perdition et sédaction, vendition de la e ville de St. Omer aux Franchois. kies impériale d'agriculture etc. de Valenciennes. Re- maren penta et mijn 8°, Année. N'. 8, 8“. DUITSCHLAND. Alhandlangen der Philos.-Philol. Classe der Koeniglich Bayerische Akademie der Wissenschaften. München 1856. Dl. VIII. 1e Abth. 4“. wixpiscawaxs. Die persische Anatrita oder Anaïtis. Ein Beitrag zur des Orients. 1. Ueber einige Münzen der Fürstäbte von Fulda aus der zwei- ten Hälfte des vierzehnten Jahrhunderts. r. b.. — Die ältesten Munzen der Grafen von Wertheim. e raast. Ueber die zwei ültesten Compendien der Logik in Deutscher Sprache. Gelehrte Anzeigen herausgegeben von Mitgliedern der K. _ Bayer. Akademie der Wissenschaften. München 1856, Dl. XLI-XLIII. . P. VAN Kopsit. Denkrede auf sonanx NePomuK von Fuchs. München 1856. 4“. r. von rurenscu. Ueber den = Begriff und die Stellung des Gelehrten.“ München 1856. 4“ Quellen und Erörterungen zur Bayerischen und Deutschen Geschichte. München 1856. Dl. I. 8“. Inhalt: Wrrrmans. Schenkangsbuch des Klosters St. Emmeramm zu Regensburg. u (212) WiTTMaxx. Schenkungsbuch des Stiftes Obermüustet zu Regensburg. Kk. A. MUFEAT, Schenkungsbuch der ehemaligen gefü P Berchtesgaden. n. n a. r. nunuZ. Annales Schofftlarienses. A. von 1002 —1 247. B. von Sia, u. 1215—1272. N Kirchengebet für das Wohl des Kaisers und das Reiches. Aus dem An. fange des IX Jh. 1 7 7 Acten des Erfarter und des Dingolfinger Concils v. J. 932, e e Pfründe-Ordnung des vormaligen Klosters Geisenfeld. * Historische Notizen aus einem Rechnungsbache des Kl. Aidersch v. 12911362. , Verhandlungen der Physicalisch-Medieinischen Gesellschaft in Worzburg. ET 1856. Dl. * ge H. 8“. Inhalt: h nonnalbaatdA Kötiixzn. Ueber die Vitalität der Nervenröhren. ulbusdd J. k. xunss. Die Laubmoose Unterfrankens und des ee Ober- frünkischen Steigerwaldes. Nr an osAxx. Die Kohlenbatterie in verbesserter Form. Neue Thatsachen den Ozon-Wasserstoff betreffend. KötLixen. Einige Bemerkungen über die Resorption Fer s im Por- me, über das Vorkommen einer Physiologischen Fettleber are Süagetheiren und über die Function der Milz. 1 Nachweis von Porenkanälchen in den Epide * Ammocoetes durch Prof. Leuckart in Giessen, nebst edi Bemerkungen über die Porenkanäle in Zellmembranen. vircuow. Leber Entzündang und Ruptur des Musculus rectus abdominis HENSEN. Veber die Zuckerbildang in der Leber. * vinchow. Die amyloide Degeneration der Lymphdrüsen. TEXTOR. Ungewöhnlicher Ursprung der inneren mung Kaup, Leber die Gattung Echiodon. mobatA oel SCHWARZENBACH. Leuein in niederen Thieren. LZ Denkschrift der Königlichen Akademie gemeinnutziger wu. senschaften in Erfurt. Erfurt 1854. 8“. eagle Wissenschaſtliche Berichte der Akademie i in wur Erfurt 185554. N°. 1—3. 8 natdanul Vuatsdelnf) Eine Publikation der Erturter eee nn von r. CASSEL). Weimar 1850. 8. Aus der Hagia Sophia (Ein akademisches Nei gramm von p. CASSEL). Erfurt 1856, 87). 112 mn à (2213) Das alte Erfurter Rathhaus und seine Bilder (Ein aka- demisches Programm von r. casssr). Erfurt 1857. 8“. J. A. GRONERT. Archiv der Mathematik und Physik. Greifs- 1 Dl, KRI, art „Hal um en. KBL voborgader df vine E logie und für klinische Mediein. Berlin 1857. Dl. * Le Heft. 8°, Lol n de Deutsch Bsteweiehisches Deleirnot | Berlin 1856. Jahrgang III, Heft. 10. 4°. RUSLAND, 1 ecuranopr. Essai sur la Metaphysique des forces in- hérentes à l'essence de la matière. Kiew 1857. Nn on __ GESCHENK VAN DEN HEER J. DE VRIES, u. VEROEYK. Oratio sec. de antiquitate et vicissitudini- bus scholae Amstelaedamensis publicae. Amstelaedami 1788. 4°. u. c. cras. In Memoriam Diderici Adriani Walraven. Am- stelaedamensis 1806. Se. Benka: Hollandsche dichtmest- en prosodie: -Aatetee: 1. KONIJNENBUnG. De kunstverdiensten van ANGELIKA KAUFF- MANN en RAPHAËL. Amsterdam. 1810. S°, Gedichten van PIETER NIEUWLAND, Amsterdam 1788. 85. n. Koorsans, Hulde aan d. nesseuisk. Amsterdam 1812. Se, Lierzang op den Raadpensionaris k. J. SCHIMMELPENNINCK 8“. Bij de ter aarde bestelling van zun usa APPELIUS, S°. (214 ) Bij de ter aarde bestelling van JOHANNES KAPPEVNE VAN DE copreLLO. Se, los mah AANGEKOCHT, ria TA 3 3. BOUMAN. Bedijking, opkomst en bloei van 1 Beemster. Purmerende 1857. 3 Stuk. 85. Nederland in de zestiende en zeventiende eeuw, voordigd door zijne groote mannen. — 1857. ſol. keld KRUNITS's Encyklopädie. Dl. 240. 8“. b Hindsi. Aung! aad N E, . | — nn BESCHRIJVING [ Ems} l 5 … « a _ MODEL VAN EEN WERKTUIGJE, GESCHIKT OM DE AFWIJKINGEN VAN HET KOMPAS, DOOR DE AANTREKKING VAN HET SCHEEPS-IJZER, NA or zee IN TWEE OP MEER KOERSEN TE ZIJN WAARGENOMEN, _ VOOR ALLE OVERIGE KOERSEN AAN TE WIJZEN. Rai 4 Ent Bart = DOOR Mebin F. J. STAMKART. d a: Wa N ln mijne verhandeling over de afwijkingen van het Kompas, voortgebragt door de aantrekking van het scheeps- ijzer, welke door de Akademie onder hare werken is op- genomen, zijn op pag. 16 de formulen aangewezen, waar- door die afwijkingen voorgesteld kunnen worden. Ik heb daarbij opgemerkt, dat de in die formulen voorkomende eeen q over de geheele oppervlakte der aarde en ten allen tijde nagenoeg standvastig zijn, zoo lang namelijk ziele in de rangschikking of in de hoeveelheid van het ijzer aan boord veranderd wordt, en ook het kompas niet verplaatst wordt. — De getallen m en n der bedoelde of minder met den tijd. Hierdoor wordt als van zelve de afwijking van de kompasnaald afgedeeld in twee deelen : een deel dat nagenoeg onder alle omstandigheden hetzelfde blijft, en een ander deel, dat, algemeen genomen, steeds verandert. — Men weet, dat het eerste deel, of het bijna standvastige, zoo als Aar heeft aangewezen, door het be- (216) hoorlijk aanbrengen van eene massa week-ijzer, dat is, waarin geene standvastige magneetkrachten aanwezig zijn, kan vernietigd worden. Eene behoorlijke uitvoering hier- van is echter dikwijls bezwaarlijk, omdat eigenlijk eene vrij groote massa ijzer op eenen niet kleinen afstand van het kompas, en niet eene kleine massa in de nabijheid daarvan ‘zoude moeten aangebragt worden. — Er is een ander middel, waardoor het bijna standvastige deel van de afwijkingen van een kompas aan boord, geheel « gemaakt kan worden, Dit middel is zoo eenvoudig zelfs, dat ik zoude schromen het hier te noemen, indien niet meestal het eenvoudige het laatst gevonden wierd, De roos van het kompas worde in ongelijke deelen verdeeld, zoo- danig, dat, niettegenstaande de afwijkingen der kompas- naald, toch steeds de benaming der voorliggende streek de juiste zij; — indien wij namelijk voor een oogenblik: het bovengenoemde, met de plaats van het schip op de aarde en den tijd, veranderlijke deel der afwijkingen buîten re- kening laten, of dat dit deel door een geschikt aanbren= gen van magneetstaven vernietigd is. Het geheel der af wijkingen zoude op deze wijze onschadelijk gemaakt kunnen worden, indien niet dikwijls dit geheel te aanmerkelijk was en dus de rigtende kracht van het kompas’ in eenige streken te gering werd; ten tweede omdat dan ook de verdeelingen der roos al te ongelijk zouden moeten” wor- den; en eindelijk wegens de veranderlijkheid der afwijkin- gen, terwijl de verdeelingen der roos standvastig zijn. Indien wij de formulen (12) der aangehaalde verhan- deling hier schrijven, te weten: a WD 10 À 0 * Aula Tang. a = CREED Act 22 225 b bah ban 17 Cos. 2 4 — 9 Sin. Zal . Abi m Sin. a E n Cos. 4 c „ Sin, (A- = WAT) pee 7 van Md (217 ) 3 f waarin a de koers van het schip volgens het afwij- oe sbeoosten het noorden, voorstelt, en p de B afwijking der kompasnaald naar het westen; voorts v, 5, q . standvastige getallen, die noch van de intensiteit, noch een de rigting der aardmagnetische kracht afhangen, en menne getallen, die met genoemde intensiteit, met de hel- 5 ling der vrij hangende magneetnaald, en met de meer of ijk standvastige mugneetkracht van het scheeps- je dan is « het boven bedoelde standvastige del der afwijkingen, dat door eene ongelijke verdeeling der kompasroos buiten invloed op de koersaanwijzingen van het kompas gemaakt kan worden. (p—a) is het deel met de plaats van het schip en meer of minder met den tijd veranderlijk is. Merkt men nu — dat het getal g in den regel zeer klein is, zelden 1“ be- dragende, dat r ook gewoonlijk van die orde van grootte is, ven-dat-p doorgaande 3 à 4° beloopt en slechts som- tds 7 à 8° gevonden wordt: dan blijkt, dat men, met eene genoegzame benadering voor de praktijk der zeevaart, — formule aldus mag schrijven, te weten: net r ri — . (pa) m Sin, a, + u Cos, G, n hen Tang £. Win ETE EE ale of cok nog, benaderender wijze : | S (pmen VRT Sin ()-). Verbeeldt men zich nu eenen driehoek ABC (Fig. 1), waarvan AB==l en BC == Vm? + n° is, en de uitwen- dige hoek DOA AHA HB, dau zal / BAC = zijn, volgens de evenredigheid : AB: BC = Sin, C: Sin, A, dat is: IU me Sin. [(a'—a) g: Sin A. (218 ) Maakt men den hoek DCE = 8, en trekt A N even- wijdig aan E C, dan zal NAG / ECA =a'—a zijnen LÁNAT=NAG--FAG == (a'—a) - (pa) agp ed wezen, Dat is, de hoek NAF is de koers van het schip verbeterd wegens de afwijking van het kompas, anders ge- zegd de koers volgens het gewoon miswijzend kompas. — Stelt men zich nu voor, dat de lijn DB om het punt B als middelpunt rondgevoerd wordt, dat daarbij de lijnen AB en CB steeds dezelfde lengte behouden, en ook dat de hoek ECD = g onveranderd blijft, en AN evenwijdig aan EC, dan zal ook steeds L NAF a de koers van het schip zijn volgens het miswijzende kompas, als NAG gelijk is aan de schijnbare koers, verminderd met den hoek u. « echter is eene functie van a’, en mitsdien ook van a : zoo dan N het noorden eener kompasroos aanduidt, dan kan die roos zoodanig verdeeld zijn, dat bij elken hoek NAG, in G de benaming van den koers a' geschreven is. Is die roos voorts nog, ook op de gewone wijze, in ge- lijke deelen verdeeld langs eenen anderen omtrek, en zijn, in F op de standvastige lijn BF, en in G op de veran- derlijke lijn CG, wijzers geplaatst; dan zal de eene wij- zer (F) de miswijzende koers, en de andere wijzer (G) de schijnbare koers volgens het afwijkende kompas aanwijzen. Verplaatst men het begin, of het noorden der gelijke ver- deeling van de roos naar N', zoodat de hoek NAN = de miswijzing (N westering) is; dan zal ook steeds over- eenstemmend NAT == de ware koers en N AG de schijnbare koers zijn. Om dit denkbeeld te verwezenlijken, heb ik als model, een werktuigje laten vervaardigen, en gedeeltelijk zelf ver- B (Fig. 2) zijn de middelpunten van twee schij- n van gelijken omtrek, die door middel van „zonder eind zamen verbonden zijn, of waarvan wederkeerig overgebragt wordt door middel „derde rad, dat tusschen de beide genoemde in is. Wanneer A en B geene schijven maar ra- deren zijn, hetgeen de voorkeur verdient, dan moeten in beide een gelijk getal tanden zijn. Het tusschen liggende rad kan grooter of kleiner zijn dan de raderen A en B, B gen of kleiner getal tanden bezitten. De vder-achijven of raderen A en B geschiedt, zoo- ligt te zien is, steeds in eene gelijke rigting. Boven de as van het rad B is cen koperen liniaal DD' be- 200 dat D D' gelijktijdig met de raderen A en B omwentelt. Om de naar boven verlengde as van het rad A ken zieh vrij bewegen een ander koperen liniaal GH, waarin van 1 tot K eene sleuf gemaakt is. In deze sleuf loopt eene pen C, welke bevestigd is op het liniaal D D'— Het is duidelijk, dat, bij eene omdraaijing vau het rad A of van het rad B, het liniaal GH eene heen en weder- rd beweging zal maken, waarvan de uitgestrektheid zal afhangen van de betrekking der lijnen AB en BC. Boven het liniaal GH, is op de as van het rad A eene kompasroos bevestigd, verdeeld op de gewone wijze in Eene tweede, kleinere roos, welke in onge- lijke deelen verdeeld is, om de correctie « toe te passen, is, boven de eerste, om dezelfde as A bevestigd. — De beide rozen moeten om de as A gedraaid, en over elkan- der verschoven kunnen worden; zij kunnen bevestigd wor- den op de wijze zooals wijzers van een uurwerk om dezelfde spil vast zitten, maar de rozen moeten daarenboven aan de as A geklemd kunnen worden. In F bevindt zich (220 ) cen vaste wijzer boven de gelijke verdeelingen van de grootste roos. Aan het einde G van het liniaal HG ie cen tweede wijzer, wijzende op de ongelijke verdeelingen der kleinere roos. De wijzer F is een weinig hooger gee plaatst, zoodat de wijzer G er onder door voorbij gaan kan. Eindelijk is de as A naar boven verlengd en vier- kant afgewerkt, om er een gewonen uurwerksleutel op te kunnen zetten, en daarmede die as, de beide rozen, de raderen A en B, het liniaal DD’ en den wijzer G gelijk- tijdig te bewegen. erg tier vbn In de figuur is N het ware Noorden, u het miswijzeride of magnetische Noorden, en dus Nu de miswijzing- De ware koers is NON, (wijzer F) de miswijzende en afwijkende koers, van het kompas, is OtN4N ongeveer. (wijzer G) Door aan de as A, met den sleutel te draaijen, kan men of de wijzer G op eene bepaalde streek brengen, en den waren koers door den wijzer F aangewezen vinden; of men kan de ware koers onder den wijzer F brengen,en de overeenstemmende koers van het kompas door den wijzer G aangewezen zien. [Mor Fo! Verlangt men alleen de afwijkingen van het kompas te verbeteren, en den wijzer F de miswijzende streken te doen aanwijzen, dan behoeft men slechts de beide rosen zoo boven elkander te plaatsen, alsof de miswijzing gelijk nul was. In dit geval zullen de punten N en u geheel of zeer nabij moeten overeenstemmen. „OO ne Indien de roos zelf van het kompas, waarop gestuurd wordt, ongelijk verdeeld is, om de correctie « toe te pas- sen, dan moet de verdeeling, waarop de wijzer G wijst, eene gewone gelijke verdeeling wezen. De beide rozen van het werktuig kunnen dan ingerigt wezen als eene gewone schuivende roos. Of, zoo men wil, kan dan ook eene en- kele, niet schuivende roos, op het werktuig volstaan. — In dit geval moet echter de roos van het stuurkompas (6221) e verdeeling hebben, b. v. in graden, B g bij peilingen te dienen. De roos van het kompaa nelf moet verdeeld worden volgens de formule à = d — 43 K: | de kleinere roos van het werktuig daarentegen volgens de formule a 4 ＋ 4. In de figuur is bij de verdeeling dezer q ek p negatief ondersteld, omdat dit bijua altijd 8 etna bij het gebruik van dit werktuig b de ze om het te stellen. Ten dezen einde moet de . pen C over het liniaal DD’ verplaatsbaar zijn, zoodat naar vereisch, de afstand BC verkort of verlengd kan worden, om BO Fu? Tu te maken, Dit kan niet anders ige van waarnemingen geschieden, die de van m en n bepalen. — Op pag. 35 en volg. mijner boven aangehaalde verhandeling is in het algemeen . de wijze opgegeven, hoe men op zee de waarden der groot- Heden m en n kan vinden, door peilingen met het schip O en W voor n, en met het schip N en Z voor n. — Ik wensch daaromtrent hier nog slechts de opmerking te maken, dat de keuze der rigtingen N en Z, O en W niet - noodzakelijk is om de waarden der getallen m en u te vinden; maar dat, wanneer het schip weinig overhelt, twee strikt genomen voldoende zijn om m en n te als de miswijzing bekend is, en drie peilingen 200 dere laatste grootheid ook tot de onbekenden behoort. De rigtingen tot het doen der twee peilingen behoeven slechts van 6 tot 10 streken van elkander te verschillen, en kunnen overigens willekeurig zijn. — Bij de toepas- sing is deze opmerking, geloof ik, van belang, omdat eene verandering van koers van 6 à 10 streken altijd mogelijk is, en met weinig tijdverlies gepaard gaat. Moeten er drie peilingen gedaan worden om ook de miswijzing te bepa- len, dan dienen twee daarvan met ongeveer tegenoverge- stelde koersen genomen te worden, KAA ARENA ER (222) Wanneer m en n uit de waarnemingen bekend zijn, be- rekent men nog BOVA, en plaatst de pen G op dezen afstand uit het midden B. — Om dit te kunnen doen, is in het model deze pen vastgemaakt op een stukje koper, dat met twee lipjes het liniaal D D' omvat en door veerkracht genoegzaam vasthoudt. Het liniaal D D' is zwa- lawstaartvormig afgewerkt, opdat het stukje koper, waarin de pen C vast is, er niet kan afvallen. Voor de plaatsing van C op den juisten afstand, moet het liniaal DD“ van boven eene verdeeling hebben, wanwijzende de graden van den hoek BAC, wanneer hoek ABC regt is. Het punt C geplaatst * berekene men ded’ — hetzelfde teeken als n, en de Cosinus hetzelfde wien als mn moet hebben. Men brengt dan het liniaal DD’ van het werktuig in de rigting AB zoo, dat C tusschen A en B komt, als wanneer de wijzers G en F overeenstemmen Wil men dan de kompaskoersen alleen tot miswijzende koersen herleiden, dan moet het noorden N der in gelijke deelen verdeelde roos ten oosten van den wijzer F gesteld worden eenen hoek f. Wil men de herleiding terstond tot ware koersen maken, dan ‘moet de hoek ß met de mis- wijzing (noordwestering) verminderd worden, en N, zooveel als dit verschil beloopt, ten oosten van P gebragt worden. Wij onderstellen hierbij, dat men den hoek ê schend tief neemt, van 0 tot 3607. De betrekkelijke plaats van het noorden u der kleinede roos, ten opzigte van het noorden N der grootere, moet voorts zoodanig zijn, dat n ten westen van N gesteld wordt, het bedrag van het hoekje & voor a'==o of liever voor a! = d; in beide gevallen zeer nabij r; wanneer men namelijk de kompaskoersen tot miswijzende koersen wil brengen. Wil men ze tot ware koersen herleiden, n 4 * 1 * * * | (223) dan moet n nog het bedrag der miswijzing westelijker van. N geplaatst worden (noordwestering positief zijde). Het igje, dat wij beschreven hebben, ontslaat niet van de no elijkheid om door middel van magneetsta- ven de afwijkingen van het kompas grootelijks te vermin- daeren, omdat m en n voor de goede aanwijzingen van het kompas nimmer groot zijn mogen; maar het is een hulp- middel om, wanneer die grootheden kleine veranderingen hebben ondergaan, zonder de magneten terstond te ver- | de rekening der koersen te vergemakkelijken, en in het algemeen kan bet dienen om de schijnbare tot de ware koersen te herleiden in al die gevallen, waarin de af- u, door het ijzer aan boord veroorzaakt, niet groot Het is overigens duidelijk, dat de zamenstelling nog er wijzigingen kan ondergaan, met behoud slechts van hetzelfde beginsel, te weten van den driehoek ABC met twee standvastige zijden AB en BC, en de derde zijde veranderlijk. — Zoo zoude men b. v. de roos, die bestemd is om de ware koersen aan te wijzen, op de as B geplaatst kunnen worden enz. Aan dit werktuigje, zoo het in gebruik mogt komen, konde den naam van Koerswijzer gegeven worden. Amsterdam, Februarij 1857. ab ‚ver eht NN GEWONE VERGADERING _— i « try ir DER AFDEELING WIS- EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, GEHOUDEN DEN 24%/%k APRIL 1857. UO Solti wirt « avi 295 — — ik MAS erik Tegenwoordig de Heeren: 3. van pen HOEVEN, w. VROLIK, H.J. HALBERTSMA, D.J. STORM BUYSING, P.C, ‚boyvens, r. HARTING, W. u. DE VRIESE, G. J. MATTHES, W. N. ROSE, CL, MULDER, G. A. V. KERKWIJK, . G, 5. VAN BREDA, F. 4. W. MIQUEL, J. L. d. SCHROEDER VAN DER KOLK, A. U. VAN DER BOON MESCH, J. W. ERMERINS, A. W. u. VAN HASSELT, b. BIERENS DE HAAN, n. VAN REES, G. E. VOORHELM SCHNEEVOOGT, u. SCHLEGEL, » VAN GEUNS, en van de Letterkundige Afdeeling : de HH, s. KARSTEN, n. CG. BAKHUIZEN VAN DEN BRINK, L. PIC, VAN DEN BERGH, r. C. DE GREUVE, d. LEEMANS, . ACKERSDIJCK, 4. VAN HALL, G. u. M. DELPRAT. V * Het proces-verbaal der gewone vergadering van den 28sten Maart j.l. wordt gelezen, goedgekeurd en vastgesteld. Worden gelezen brieven van de HH. connap (s Hage 16 April 1857), eravimans (Rotterdam 20 April 1857), van DER KUN ('s Gravenhage 22 April 1857), r. 3. STAMKART (Amsterdam 24 April 1857), strekkende ter verontschul- diging over het niet bijwonen dezer vergadering. — Aan- genomen voor berigt. (225 ) „Gelezen brief van den Heer 1. W. I. vaN oon⁰ (Rot- be 21 April 1857) uitstel verzoekende, in naam der be- noemde commissie, tot het indienen van het rapport over de reddingboot van den Heer maas. Het gevraagd uit- stel wordt verleend. Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschen- ken: 1°, van den Minister van Buitenlandsche Zaken e Gravenhage 13 April 1857 N'. 9); 2° van den Heer cone (s Gravgnhage 12 April 1857); 3° van den Con- sul van Toscane (Amsterdam 14 April 1857); 4° van den Bibliothecaris der Tweede Kamer van de Staten-Generaal (sGravenhage 7 April 1857); 5° van den Secretaris der . Preuss. Akademie der Wissensch. (Berlin 26 Febr. 1857); 6°. van den Secretaris der Naturforschen- den Gesellschaft in Bamberg (Bamberg 1 Marz 1857); 77 van den Heer a.scnvanorr (Kiew 9 Maart 1857); 8“. van de H.H. sacuerer en proussant (Valenciennes 17 April 1857); 9°. van den Heer Kvuruourz (Montpellier 11 April 1857). Wordt besloten tot schriftelijke dankzegging en tot plaatsing der boekgeschenken in de boekerij. Worden gelezen brieven tot dankzegging voor ontvan- gen boekgeschenken: 1°. van den Archiviste perpetuel de la Socidtd des sciences naturelles à Cherbourg (Cherbourg 31 December 1855); 2’. van den Secretaris van het His- torisch Genootschap te Utrecht (Utrecht 8 April 1857). Do Secretaris berigt van den Heer v. v. b. srzns met eenen brief, gedagteckend Amsterdam 5 April 1857, ta- bellen ontvangen te hebben van waargenomen waterhoog- vens. Ex wen. Arb. Arten peen VI. 15 (228 ) ten, welke in handen zijn 2 van . commissie over de daling van den bodem. 0 C 15 ane Wenn sharon De — berigt dat de verhandeling * MIQUEL aangenomen is voor de Verslagen en 2 gen der Afdeeling. lag e Wordt e een brief van den Misst Binnant landsche Zaken (gedugteekend 's Gravenhage 30 Maart 1857), vergezeld: 19, van het afschrift eeger circulaire ge- rigt aan Heeren Gedeputeerde Staten van de onderscheidene provineiën; 27. van eenen brief van den Minister van Oor- log (s Gravenhage 19 Febr. 1857); 8°. van eenen” brief van den Directeur der stapel- en constructie-taguzijnen (Delft 31 Januarij 1857); 45. van eenen brief vun den Directeur der 1° artillerie-directie met bijlage ( Graven- hage 10 Februarij 1857); 5%. van eenen brief van den Staatsraad Commissaris des Kouings in de provincie Zuid- Holland (s Gravenhage 2 Januarij 1857) met twee bijla- gen; 6°, van eenen brief van den Commissaris des Ko- nings in de provincie Noord-Holland (Haarlem 1 Debem- ber 1856) met twee bijlagen. De brief van den Minister van Binnenlandsche Zaken luidt als volgt: »Overeenkomstig de inliggende adviezen van gen, mij door s Konings Commissarissen in 2 Noord- Hofland medegedeeld, heb ik gemeend, bij eens . ur van 10 Januarij Ll, N°. 181, 6de Afdeeling, wa afschrift hierbij gaat, de Gedeputeerde Staten in de derscheidene provinciën te moeten PEW gevaar der zelfontbranding van steenkolen en over de doel- matigste middelen om dit te voorkomen; ‚‚…… „er De veiligheidsmaatregelen, daarin door mij aanbevolen. hebben de aandacht getrokken van den Minister van Oor- (227 ) dagteekening van 19 Pebruarij bekend maakte met de beschouwingen, waartoe mijne circalaire ‚ aanleiding gaf aan de directie der stapel- en constructie- te Delft. de eer dezen brief van mijn ambtgenoot met de bijlagen’ insgelijks hierbij over te leggen. Daaruit blijkt, dat de gevoelens uiteenloopen over de wrang; wat met het beste gevolg ter voorkoming van zelf- ontbranding gedaan moet worden. „elk werzoek de Akademie, naar aanleiding der haar mede- gedeelde stukken, deze zaak tot een punt van onderzoek te willen maken en mij daarna den uitslag harer bevin- geet plek doen kennen.” B uik terr De Voorzitter berigt, dat, blijkens hare dagteekening, deze-lastgeving van den Minister der Afdeeling werd ge- vonden twee dagen na de jongste gewone vergadering ; dat hij daarom, ten einde onnoodig tijdverlies te voorkomen, gemeend heeft gebruik te moeten maken van de magt, ver- leend door & 9 van het Reglement van orde, en derhalve ul dere stukken met een afschrift van den brief van Zijne Beeellentie in handen stelde van de H.H. d. 1. mouupen en . U. VAN DER BOON Mesch, met beleefd verzoek, om daarop der Afdeeling te dienen van berigt, voorlichting en raad. De Heer van ben moon mescu leest alsuu, in eigen naam en in dien van den Heer d. 1. muuven, een verslag aan de Afdeeling woor, waaruit de verslaggevers voor het vraag- punt der zelfontbranding van steenkolen de volgende con- elasiën afleiden omtrent de maatregelen, welke de ervaring heeft doen kennen als doeltreffend tot afwering van het gevaar der zelfontbranding van steenkolen. | I“. Afwering van druipend vlocibaar water, onder wel- ken vorm ook. (228 ) 2e, Ruime toetreding van lacht, hetzij door de hoopen niet groot te maken, hetzij door veel togt aan te wenden door kokers of op andere wijze. Niem 3°, Zooveel mogelijk de steenkolenmagazijnen verwij- derd te houden van plaatsen, waar brand grooter ‘nadeel dan het enkel verbranden der steenkolen veroorzaken kan. 4°, Geene steenkolensoort te vertrouwen; omdat niemand elk stuk onderzoekt, eer het in een magazijn wordt op- genomen. * aer 5°, Voor gruis nog meer zorg te hebben dan * stukken. 4 ahli De Voorzitter zegt H.H. rapporteurs dank . ijver waarmede deze zaak door hen behartigd werd en voor de zorg daaraan besteed. Hij opent daaromtrent de be- raadslaging, en doet opmerken, dat hetgeen voorgedragen werd, een verslag is aan de Afdeeling, hetwelk hij zoude menschen dat, met overleg en goedkeuring der verslagge- vers, door den Secretaris wierd overgebragt in eenen brief van de Afdeeling aan den Minister; opdat, zonder dat eenig- zins aan de waarheid worde te kort gedaan, de vorm ver- zacht en meer gepast gemaakt worde, waarin hij toch meent dat het suaviter in modo te zeer gemist wordt. De Secre- taris en de Heer mARTING verklaren daaromtrent eenstem- mig te denken met den Voorzitter. De H.H. miquer, van BREDA en VAN DER BOON MESCH stellen daartegen over, dat het rapport niets dan waarheid bevat; dat, waar eene Ko- ninklijke Akademie van Wetenschappen geraadpleegd wordt, de waarheid onbewimpeld behoort gezegd te worden; dat ook de waarheid alleen hier de grond is der gewráakte scherpte; dat zij derhalve zouden verlangen, dat, of het rap- port, gelijk het daar ligt, den Minister - wierd - gezonden, of dat het Zijner Excellentie. onder begeleidend schrijven wierd medegedeeld met de kennisgeving, dat de Afdeeling zich met den inhoud en met de conclusiën daarvan vereenigt. (220 ) alenu door den Voorzitter aan de vergadering | jaag voorgelegd, of zij verlangt dat in den hierboven __door hem uiteengezetten zin, dat is, zonder dat aan de _ waarheid iets worde te kort gedaan, en met overleg der —— — brief aan den Minister — dan wel of zij. verlangt, dat het rapport onder begeleidend schrijven, Z. Excell. worde met de kennisgeving dat de Afdeeling zich met — en met de conelusiën daarvan vereenigt. — Wordt tot dit laatste met 15 tegen 7 stemmen besloten. wkk ene 5 _w 2 een brief van den Minister van Biunen- „ gedagteekend 's Gravenhage den Sten f es 159, 5e Afdeeling, van den volgenden inhoud: — de eer, hiernevens aan de Afdeeling ter plaat- | ien Akademísche bibliotheek te doen toekomen een plaar van een werk, getiteld: Z'ozone, ou recherches métdorologiques etc, sur Forigene electrist, tot e aangeboden door den schrijver, den Heer scou- ‚ Médecin en chef van het militair hospitaal te Metz en officier van het Legioen van Eer. Die Heer verlangt van dat werk mede een exemplaar te aanbieden aan Zijne Majesteit, en Hoogstdezelve dien ten gevolge eenige inlichtingen omtrent de daarvan te ontvangen. Ik heb alzoo de eer, der Afdeeling te verzoeken, mij door mededeeling van haar ge- omtrent dat werk, in staat te stellen aan 's Konings te voldoen.” Wordt besloten dezen brief met het daarbij gevoegd — werk in handen te stellen van de IIII. urs sauLor en 6. 4, MULDER met beleefd verzoek, om daarop, zoo mogelijk in de volgende vergadering. de Afdeeling te dienen van berigt, voorlichting eu raad. ( 230 ) Wordt gelezen een brief van den Minister van Bin- nenlandsche Zaken (s Gravenhage 17 April 1857, N' 127 5e Afd.) van den volgenden 1 meot eiu a b D et ee „De in den laatsten tijd —— duurte van het papier, dat, wegens gebrek aan grondstoffen, beweerd wordt in prijs te zullen stijgen, heeft der Regering aanleiding gegeven, te onderzoeken of in onze Overzeesche,bezittin- gen geene geschikte materialen voor het vervaardigen van papier aanwezig zijn, die, bij de thans gebruikelijke ge- voegd of wel daarvoor in de plaats tredende, eene N in de papierprijzen zouden kunnen te weeg brengen” — De aanvankelijke vruchten van dat onderzoek zijn ver- vat in de missiven der Koloniale besturen en in 3 sters, welke ik de eer heb hiernevens aan de doen geworden, met uitnoodiging mij te dezer z voorlichting te schenken. raa De uit Indië verwachte balen padiestroo. en pis „it * Wordt besloten dezen brief in handen BREN 1 H. H. VAN DER BOON MESCH en MIQUEL met — de om daarop, zoo mogelijk in de volgende v dienen van ontwerpautwoord aan den Minister. 17 111 80 8 Wordt —— een brief van den Minister ok nenlandsche Zaken ('s Gravenhage 9 April 185 5e Afd.) van den volgenden inhoud: dn wait cker „Ik heb de eer ter kennis van de Afdeeling te brengen, dat het Zijner Majesteit den Koning behaagd heeft, bij besluit van den Ssten dezer, N° 42, aam den Heer Dr. (231 ) 1 ener lid en Secretaris. der voorma- Ha voor het Geologisch onderzoek. van op te dragen, overeenkomstig een rapport door dagteekening van den 1Sden Maart jl, aan mij den ten gevolge der ontbinding. dier „commissie n arbeid voort te zetten en in zoo verre te vol- t het meest nattig gebruik van hetgeen door daartoe strekkende voordragt aan Zijne Majesteit door een overleg met de vier leden der rei welke de Afdeeling in der tijd had verzocht voor te lichten omtreut de vraag door mijnen tn _ambtsvoorganger aan de Afdeeling gerigt, en die hebben willen voldoen aan mijne uitnoodiging Voor de welwillende medewerking, welke de Ning ter van deze aangelegenheid van de zijde der Afdee- ling mogen ondervinden, met name voor hare ad- viezen van den 2 en April en 30 , September 1856, gelieve de Afdeeling mijne dankbetuiging aan te nemen, Al hetgeen tot het archief of de verzameling der voor- Het ek mij opmerkelijk voor, dat het medegedeeld slu na al hetgeen over deze zaak is voorgevallen, sr js, zonder dat de Akademie hierin werd gekend ‚hebben hiertoe redenen bestaan, en ik geloof, dat (232) ook zij, die voorheen aan de Geologische kaart van Ne- derland zonder eenige belooning gewerkt hebben, alléén bewogen door het belang van de wetenschap, geerd zallen berusten. Het is bekend, dat ik in deze vergadering . ‚lijk verklaard heb, dat naar mijn oordeel niemand in Ne- derland de vereischte kundigheden in zich vereenigt, om alléén de Geologische kaart en beschrijving van — te voltooijen. 728 Geen der leden van de vroegere commissie, — ouder dus ook mijn vorigen discipel en die op mijne aan- beveling tot Secretaris dier commissie werd benoemd, den Heer sraniwe, achtte ik daartoe geschikt. Ik blijf ook nog bij dit gevoelen, en ben steeds van oordeel, dat op deze wijze eene op eenzijdige, persoonlijke beschouwingen ge- gronde en min juiste kaart en beschrijving moeten ontstaan, die in het binnen- en vooral in het buitenland geheel ver- keerde denkbeelden omtrent den aard en de pr ve on- zer gronden zullen te weeg brengen. * Er blijft mij niets overig dan hartelijk te wenschen, dat het later moge blijken dat ik mij in pg 7 mee- ning vergist heb.” De Heer miqver zegt, uit den brief von a Minister _ vernomen te hebben, dat een overleg geschied is met de Heeren die vroeger de Afdeeling van voorlichting gediend hebben. Hij verlangt te weten, of zij daartoe als leden der Akademie door Zijne Excellentie zijn uitgenodigd geworden. Hij doet opmerken, dat er tusschen den brief van den ambtsvoorganger van dezen Minister, waarmede het overbrengen van het archief en van de verzamelingen der ontbonden Geologische commissie naar het gebouw der Akademie was beslist, en het Koninklijk besluit, door den tegenwoordigen Minister medegedeeld en geheel in (233 ) strijd met de voorstellen der Akademie, handelingen lig- zij onbekend bleef. Hij verzoekt daarover inlichting te mogen ontvangen. De Heer W. VROLIK antwoordt, dat hij, na afloop der bereid is, in den vorm van vriendschappelijke a alle mogelijke inlichtingen aan de leden der te geven; maar dat hij zich ongeregtigd acht het openbaar rekenschap af te leggen omtrent eene voorlichting, waartoe hij persoonlijk door de Regering was uitgenoodigd geworden. Hij zoude achten zich hierdoor aan eene grove onbescheidenheid schuldig te maken. Hij uwt hiermede ook de meening uit te drukken der drie overige leden van de door den Minister bijeengeroe- pen commissie. De Heeren migver en van BrREDA verlangen, dat even als de geheele behandeling dezer zaak in het openbaar geschiedde, ook de verlangde mededeeling in het openbaar De Heer wiover wenscht, dat de Afdeeling, in aanmer- king nemende de afwijking, in genoemd besluit zigtbaar, van de voorstellen der Akademie en van de vroegere be- slissing van het Departement van Binnenlandsche Zaken, den Minister van Binnenlandsche Zaken uitnoodige, om aan de Afdeeling mede te deelen de briefwisseling, gevoerd met de door Zijne Excellentie benoemde commissie. Daar- door kan de opmerkelijke bijzonderheid. opgehelderd wor- dat dezelfde geleerden, die vroeger der Akademie voorlichting gaven, thans door den Minister buiten Akademie om gernadpleegd, een van hun vroeger ge- afwijkend advies schijnen te hebben gegeven. De Heer poxprns doet opmerken, dat de vergadering geregtigd is de verlangde mededeeling te vergen van leden, die persoonlijk geraadpleegd werden. Daar de Afdeeling er echter prijs op moet stellen volledig met de 1 L* 7 (234) zaak bekend gewaakt te worden, kan hij zich wel met het voorstel van den Heer miousu vereenigen, en \ hij dat dit tot sluiting dezer beraadslaging in a worde gebragt. — un Het voorstel van den Heer miqueu wordt in stemining, gebragt en met 18 tegen 4 stemmen aangenomen, …… De, Secretaris wordt tevens gemagtigd al wat van het archief der ontbonden Geologische, commissie _ nog bij de Akademie in tijdelijke bewaring is, aan den Heer srasige af te geven tegen behoorlijk bewijs van ontvangst, Gene ret Afd open: Wordt gelezen een brief van den Heer Seoretaris der Letterkundige Afdeeling, met een begeleidend voorstel van, haar medelid stoer, luidende om bij de herziening van het tarief der regten van in- uit- en doorvoer; van de Akademie een adres aan de Regering te doen. uitgaan; met het eerbiedig verzoek, dat zij moge bevorderen dat, bij de herziening der regten van in- en uitvoer, ook de veten- schap haar deel krijge van de vruchten, ae del geeſt. ene Steg De Secretaris der Letterkundige Afdeeling berigt, dat zij dit voorstel in handen heeft gesteld eener commissie, en dat zij besloten heeft de Zusterafdeeling daarvan ken- nis te doen dragen, opdat deze, zoo zij het oorbaar acht, bare gecommitteerden toevoege aan die der Letterkundige Afdeeling. nl. De v vergadering neemt dezen brief en het. daarbij ge: voegd voorstel in beraadslaging, en besluit dat, hoezeer zij in de behandeling dezer zuak groot belang stelt, zij het echter onnoodig acht, om van hare zijde leden te-benoe- men tot uitbreiding der commissie, welke de Zusterafdee- ling zal voorlichten. Zij meent met het volste. wen aan haar deze voorlichting te moeten overlaten; maar is gaarne bereid, om de zamenwerking met de Zusteraf- (235 ) deeling tot behartiging van de belangen der wetenschap later in overweging te nemen. Van dit besluit zal aan den Heer Secretaris der Letterkundige aanne ——— vou den Heer nosg, het volgend verslag voor over den handen gestelden brief van den Meer LEEMANS: . „aanleiding van het besluit van — Aſdeeling van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen van den 22sten Februarij 1857, is ons bij: missive van den 2den Maart Il. toegezonden een brief van den Heer uermans, lid der 2de Afdeeling van de Aka- demie, met uitnoodiging om de Afdeeling te dienen van cen conceptantwoord aan den Heer LEEMANS ten aanzien van het fragment beton, dat bij den brief van den Heer LEEMANS was gevoegd. Wi hebben de eer, daaraan voldoende, het navolgende mede te deelen. BENEN Mash. biet blijk; dat: man ‘ún!.den e val Mgus> tricht beton heeft gevonden op eene aanmerkelijke diepte onder den groud; dat die beton als met spelden was be- zaaid, waarvan het gezonden fragment tot bewijs dient, en bestemd was geweest tot het dragen van een zwaren bo- venbouw. had _ Daarna stelt de Heer Laermans de volgende vragen voor: 17, Ot de bedoelde bijzonderheid, voor zoover ons be- kend is, in metselwerken van vroegeren W elders of in ons land meer is waargenomen ? 142 27. Of men kan aannemen dat die spelden met eenig bepaald doel in den beton gemengd zijn, en zoo ja, met welk doel? En „8, Of die inmenging welligt strekken lemitobieend be- (236 ) paling ongeveer van den tijd, waartoe metselwerken behioo- ren, die geheel of gedeeltelijk met die soort van beton zijn zumengesteld? 1 e Op de eerste vraag moeten wij — — ons is zoo iets in metselwerken nooit voorgekomen en wij hebben het ook in geen bouwkundig werk aangetroffen. De tweede vraag moet, naar onze meening, evenzeer ont- kennend worden beantwoord. De vermenging met spelden zou hare waarde moeten ontleenen van de stof waaruit de spelden bestaan, of van den vorm. Wat de stof betreft, deze is blijkbaar koper; wij zien niet in, welke nuttige werking koper op den beton zou kunnen uitoefenen. Wel heeft men somtijds in mortels ijzervijlgel gemengd, ten einde aan den mortel een uitzettend vermogen te geven, hetgeen bijv. nuttig zou kunnen zijn voor de sluitsteenen in gewelven, om deze zonder slaan vast te doen klemmen, Voor fondamenten tot het dragen van zware muurwerken, zooals de bestemming van dezen beton schijnt te zijn ge- weest, kan geene reden bestaan tot inmenging van metaal, noch koper, noch ijzer, en mogt bij den bouwmeester eene dergelijke meening aanleiding hebben gegeven, dan is het onverklaarbaar, dat men eerst de kosten zou doen het ko- per tot spelden met koppen en punten te vormen, De vorm der spelden zal toch ook wel niet tot verbe- tering der metselspecie kunnen strekken. De eenige ver- wantschap die wij kunnen aanwijzen, zou zijn het gebruik van gekapt stroo of andere vezelachtige zelfstandigheden, zooals dagelijks geschiedt door koehaar te mengen in den raapmortel en pleister, waarmede onze plafonds worden be- raapt. Dit geschiedt om den zamenhang te vermeerderen en de kleine haarscheuren zoo gering mogelijk te maken. Voor hangende of zoogenaamde zwevende bepleisteringen is dit dan ook zeer doelmatig. 1a akbar Dat dit denkbeeld tot de zamenstelling van den met (237 ) bezaaiden beton aanleiding zou hebben gegeven, kun- bezwaarlijk gelooven; want de beton lag diep onder den grond en was bestemd een zwaren bovenlast te dra- gen. Zij werd dus van alle zijden in elkander gedron- In de laatste jaren heeft men in Engeland, bij — gebouwen, in het metselwerk lange reepen koper geplaatst; dit is ook toegepast op beton, waarin lange houten latten tijn gelegd. Dit geschiedde met het doel om den zamen- hang en de onbuigzaamheid te vermeerderen en kon dus vun toepassing zijn voor funderingen op het staal aange- legd. De beroemde ingenieur vrureL heeft dit door proe- ven bewezen en later heeft men ook in Oostenrijk de Mar dit geschiedde met lange reepen koper of met houten latten: de nietige afmetingen der spelden maken de vergelijking daarmede onmogelijk. Wi kunnen voor deze vreemde vermenging geene reden vinden, maar moeten die aan toevallige omstandigheden toeschrijven. In die meening bevestigt ons het stuk steen, door ons medelid den Heer van nns hier vertoond, swaarin niet alleen eene menigte spelden, maar zelfs ringen, duiten enz. vermengd zijn. Uiterlijk heeft dit stuk het voorkomen van steen en doet in hardheid voor den Beton van Maastricht niet onder. Wij hebben daarom- trent berigten ingewonnen, zoo van den Hoofdingenieur wan den Waterstaat in Friesland, als van den Heer 3. 3. BRUINSMA te Leeuwarden; de eerste was toenmaals als In- genieur werkzaam in de provincie Friesland, de tweede heeft die stoffen met veel naauwkeurigheid onderzocht en sgeheikundig geanalyseerd. Volgens die berigten is deze steenharde massa gevonden in den jare 1837 op den vloer eener sluis aan de Lemmer. Op den vloer lagen zwalpen (238 ) die niet waren aangeraseerd of overdekt, zoodat de zwalpen eene soort van bakken op den vloer vormden, zeer geschikt om slijk en allerlei andere voorwerpen te bewaren: Die spelden en de andere vreemde stoffen zijn welligt van in de sluis liggende schepen of ook van de inwoners der plaats afkomstig. Hoe vele duizenden spelden en allerlei vreemde voorwerpen, zouden wij bij het onderzoeken van de slijk onzer grachten ontdekken. err reders Ook te Vlissingen is in het jaar 1854, bij het graven von een put op vrij groote diepte onder volzee, in de na- bijheid van de haven onder of nabij de fondamenten van de muten klei met spelden vermengd gevonden; die spel- den zijn welligt uit Vlissingen afkomstig, in het water geraakt en ín de slijk blijven hangen en later met andere lagen overdekt. Van deze met spelden vermengde klei is door het Dep. van Oorlog een stuk aan de Geologische eommissie gezonden en waarschijnlijk thans er 1. in de Akademie aanwezig. Eindelijk is ons nog eene harde taciti — gezonden door den Secretaris onzer Afdeeling van de Aka- demie, waarin ook eene menigte spelden zigtbaar ziju. Dat stuk wordt opgegeven afkomstig te zijn van een klooster in Zeeland. Het heeft de meeste overeenkomst met de stukken van de Lemmer, maar heeft ons * lebt in de zaak gegeven. svet te Aangaande den beton van Maastricht af komstig, hebben wij getracht eenige nadere inlichtingen te verkrijgen, vooral aangaande de juiste plaats en diepte en aangaande den tijd wanneer de werken, in wier fondamenten die beton gevon- den is, waren aangelegd. Wij wenschten meerdere zeker- heid ten aanzien van de verklaring van den Heer LEEMANS, dat die beton met spelden op zeer vele gedeelten van de grondslagen was gevonden. Onze pogingen. zijn echter vruchteloos geweest,en daar wij het onwaarschijnlijk acht- . —— "0 62390) ten, dat de beantwoording dier vragen onze meening zou doen veranderen, vermeenden wij ons — niet W te moeten ophouden. Wat de derde vraag aangaat: het komt ons vete deb de — en afmetingen, hier alleen tot leiddraad nen; namelijk indien men te weten kon komen wanneer zulke soorten van spelden het eerst gemaakt zijn Wat de onderstelling van den Heer LEEMANS ee ‚ hiermede kunnen wij ons niet vereenigen. 1 Roest, in de gewone beteekenis van het woord, kan Hier niet gemeend zijn; want die komt van ijzer, en de spelden zijn van koper. Roest moet dus hier een oxydehydraat von koper zijn, en zoo iets zouden wij niet als voordeelig nude, veretenning. van metselwerken beschouwen. „onzer beschouwing is: dat uit een bouwkun- dig oogpunt de ontdekking der spelden in den beton en in de slijk geene waarde heeft; wij laten gaarne aan andere leden. over, de nasporingen voort te zetten, ten einde zoo mogelijk tot de verklaring van dit waarlijk vreemde ver- schijnsel te komen.” | * 10e 4 8 de 8 over gesoend — — — GL. MULDER de vraag geopperd, of de in de ing van den Heer vAn BREDA vermeende belem- 3 naam verdient. De Heer van sneva zegt cen nader onderzoek toe, waarvan hij de re- later agen mede te deelen. Wordt besloten het verslag van de H.H. nosg en stonu nurse in het gedrukt proces-verbaal dezer wen . * Wk De Secretaris brengt ter tafel eene door 2 Heer . Kaisen, ter vervulling zijner spreekbeurt, ingezonden (240 ) verhandeling, onder den titel van Eerste onderzoekingen, met den mikrometer van Aimv volbragt op het observato- rium der Hoogeschool te Leiden. Zij wordt in handen gesteld van de H. H. van ners en matTruss met beleefd verzoek, om omtrent het opnemen daarvan in de Verhan- delingen der Afdeeling, haar, zoo mogelijk in de volgende vergadering, ten dienen van berigt, voorlichting en raad. De Heer grmerins biedt, ter vervulling zijner spreek- beurt, voor de Verslagen en Mededeelingen eene verhan- deling aan over de identiteit van licht en stralende warmte. Zij wordt in handen gesteld van de commissie van redactie. De Heer mioveL biedt, evenzeer ter vervulling zijner spreekbeurt, voor de Verslagen en Mededeelingen eene ver- handeling aan onder den titel van nova genera Apocynea- rum Indicarum. Zij wordt in handen ete van de commissie van redactie. Wegens den ver gevorderden tijd worden de spreek- beurten van de H.H. SCHROEDER VAN DER KOLK en SCHLRGEL uitgesteld tot de volgende vergadering. De Heer van uasseLT biedt bij de laatste om vraag, voor de Verslagen en Mededeelingen eene verhandeling aan over de herkenning van den vergiftmoord door strychnine, in verband met de beoordeeling der waarde van het geregte- lijk scheikundig bewijs. Zij wordt in handen gesteld van de commissie van redactie. Niemand heeft iets verder voor te stellen, en de ver- gadering wordt gesloten. 41 — . 7%᷑ÿ6—:tt :: ²˙ üTx——— —— . e (at ) Nee 1 — Tijdschrift voor nijverheid, lide han- del en scheepvaart. 1857. N° 1—3, S°, van het Historisch genootschap te Utrecht. 1857, Dl. V. 2e St. 87. kee: Je RETHAAN wacané. Rapport gedaan ter ordonnantie van d' Ed. k vaN goxs, Raad ordinaris van India, Gouverneur, „ ij mm ve en — ondergesz. HEXRICUS VAN BIJSTERVELT, den lets doses jaars (1671) opgereyst na t hoff van Candia, om aan Syn ‚ RAGIA e masv de brieven te dien tyd myn mede gegeeven m. vervattende in t cort de voornaemste voorvallen, de n op diverse tyden met Syn Keyserl. Majt. gehouden en vorders 'tgeene geduirende myn residentie aan t voorsz. Hoff ten dienste der E. Compagnie verricht is. * RYCELOFP VAN GOENS, Gouverneur-Gencraal van Neder- Indië 1678-1681. “a Macanú. Memoriër betrekkelijk het eiland Ceylon, door Heer nrckrorr van Goexs den Jonge, Gouverneur van dat er bij het verlaten van het gouvernement overgegeven aan zijn opvolger, den Heer Launexs rvi, 3 December 1679. * W. Tapama. Memorie, opgestelt door den Raad extraordinair van Indië en afgaande Gouverneur en Directour van Java's WILLEM HENDRIK VAN OSSENBERCH, om te strekken tot * zijnen successeur, den Heer Jonaxxes vos, aankomende Gouverneur en Directeur van Java's Noordoostcust. Codex Diplomat icus Neerlandicus. Uitgeg. door het Hist. “Genootschap te Utrecht. Utrecht 1856. Dl. III. 2e . laboud: Oorkonden betrekkelijk de oprigting van het koningrijk Holland in 1808. 8 Doctor viornvoK nas, ridder, burgemeester der stede Am- | JACOB BOKEEL, oudt burgemeester van de stadt Middelburgh inst, EN MEDED. AFD. KATUURK. peet VI 16 (242 ) in Zeelandt, ARENT JACOWSS. LODESTEYS, raedsheer ter aduniraliteyt in Zeelandt ende in den raedt van Vlaenderen, ALnERT FRANSSEN KOUSCK, oud burgemeester van de stadt Hoorn ende gedeputeerde in den Raedt van Staten der Vereenichde Nederlanden, Abus uYCKAERTS, bewinthebbers van de geoctroyeerde Oostindische paignie, ende Mr. wiltLEM BOREEL, advocaet van de selve com gedeputeerden van de Ho. Mo. Heeren, op de conferentie in Engelandt gehouden tot vereeninge van beyde Nederlandtsche ende Engelsche Oostindische Compaignien, ende begonnen int laetste vant jaer XVIe achttien. Register op de Kronijk van het Historisch genootschap gevestigd te Utrecht. Jaargangen 1846—1854 eerste gedeelte, Letter A. M. Utrecht 1857 8, Naamlijst der boeken van het Historisch genootschap, gevestigd te Utrecht 1856. Utrecht 1856. 8. — Kerkhistorisch Archief, verzameld door N. d. Kist euw. uoll. Amsterdam 1855 — 56 Dl. I. 1— 2 St. 8“ Het Nederlandsche Rijks-Archief, verzameling van onuit- gegeven oorkonden en bescheiden voor de geschiedenis des Vaderlands. Uitgeg. door k. d. BAKHUIZEN v. b. BRINK, L. PH. c. v. b. BERGH en J. k. J. DE JONGE. 's Graven- hage 1857. 3—4 Afl. 8: 1. C. 3. suynporr. Abu'l-Mahasin ibn tagri Bardi Anna- les. Lugduni Batavorum M DCCCLVII. Tou 11. wi prior 8“. De dichtwerken van Biuperpisk. 14 All, A. u. isnasls. Bijdragen tot de geschiedenis 2 aja. in de noordelijke Nederlanden 8”. eee Verzamelingstabel der waterhoogten langs den eeen Waal, Merwede enz. Catalogus der Bibliotheek van de Tweede Kamer der Sta- ten-Generaal. 's Gravenhage 185 7. 2e Vervolg. 8. Catalogus van voorwerpen, ingezonden ter vant pographische Tentoonstelling gehouden te Haarlem „ — (45) e. urs Atlas van N. Nederland van de X V Ide eeuw op heden. 7de Afl. Gde Kaart. Rotterdam u. A. KLINKHAMER. Les estampes indécrites du Musée _ Amsterdam, Sapplément au Xe volume de Bartsch. Bruxelles 1857. 8˙. e OOST-INDIË. 8 „mann. Tiende bijdrage tot de kennis der Ichthyolo- 8 Fauna van Borneo. 4. —— Nieuve bijdrage tot de kennis der Ichthyolo- gische Fauna van Bali. 8“. Berigt omtrent eenige vischsoorten van Toboali, eiland Banka. 8 jen BELGIË. BOURGOGNE. Considérations générales appliqaées a \'Hy- giene publique et privée pendant le cours d'une pidé- mie de Choléra asiatique. Bruxelles 1856. 8“. FRANKRIJK. Wsw de la Société impériale des sciences naturelles de Cherbourg. Paris et Cherbourg 1855. Dl. III. 8“ TU, DU MONGEL. Notice sur la machine de nuunxonrr. so. De la présence du plomb dans les eaux de mer distillées & bord des bâtiments. a. Tnonsrt, Note sur un nouveau genre d'algues (Bornetia) de la fa- Examen des espdces confondues sous le nom de Lamina- rin digitata Auct. Suivi de quelques observations sur le genre Lamí- pe Larrenent. Des moyens de constater la pureté des principales huiles fixes. Besxou. Recherches medico-légales sur ane intoxication phosphoriqae. PATERSE. Solnbilitg de Fair de mer. ran Batean & air de Coulomb et bateau sous-marin du Paverne. 16° (244 ) K. JARDIN. Note sur FTechipse partielle du Soleil observée ®_ ile de Nouka-Hiva, Archipel des Marquises, le 30 Novembre 1 Mémoires de Médecine, de chirurgie et de Fu litaire. Paris 1856, Dl. XVIII. 2e Serie 88. Table: pérren. Histoire médicale des camps de Boulogne. * | jes: ei BAUDENS. Le typhus de Crimée. nor. Notice sur FTépidémie observe h Thopital militaire du lazaret du Frioul. BARUDEL, Note sur le traitement du typhus. DE ROLINGER. Note sur le choléra-morbus épidé de i k TELLIER. Quelques mots sur la c — . CAZALAS. Note sur l'emploi du bain de vapeur dans le traitement du choléra algide. 9317 CHATELAIN. Notice sur le choléra qui a régné dane Ja — 47 K curur. Observation d'un vaste abces dans le ventrieule gauche du JEANNOEL. Observation de méningite syphilitique. LAFORET. Observation d'hémiplegie incomplète du côté gauche. DESCHUTTELAÈRE. Amaurose incomplete, ancienne, par insolation. prvor. Observation * ramollosgemont chronique de aten, eé- rébral droit. canasse. Observation d'abeës multiples. . ee nrÉANT. Farcin chronique compliqué de morve aigue. LACRONIQUE. Observation de morve aigue. BERNIER. Observation de tubetculisation des ganglions Wee ALEZAN. Hydrothorax accompagné d'ascite et d'bydrocép pesuakers. Rupture des deux oreillettes da coeur. * — VENDRENNE. Epanchement thoracique chronique. dri oo scuweING. Considérations médico-chirurgicales sur * tumear * purressis. Tumeur blanche du genou droit chez un Arabe. VILLAMUR. Observation de tumeut blanche de Farticulation dig r sienne droite. st, vaarng scoUTETTEN. Rapport sur l'emploi du biscuit. „n vale in rooerars. Rapport inédit de Parmentier sur le pain des troupes. Recherches sur la composition chimique et les Ggufvalents nutritifs des aliments de l'homme. n nN NT. Rapport sur les observations otonomóriques — le papier Schoenbein. „ MAR ai u. KUHNHOLTZ, Des Spinola de Gônes, et de Ja EREN depuis les temps les plus reculés jusqu’ à Paris-Montpêllier 1852. 4°. 8 dn A. JORDAN. Nouveau mémoire sur la question je 5 Aegilops triticoides et speltaeformis. Paris 1957. 8. * * — w —1˙˖·'ͤvE U ˙⸗ . ] m — mV en Td SÉ (245 ) —— et a. c. TROUSSART. Cause de la rage et _ moyen d'en préserver V'humanité, Valenciennes 1857, 8. poungooxe. Réponse uu rapport de Mr. le Dr. penous. _ (Choléra indien). Valenciennes 1857. 8“. de PIsthme de Suez. Exposés et documents pu- s par Mr. v. pr Lassers. Paris 18551856. 8°, Naben de 'Isthme- de Suer. Atlas des cartes, plans, _sondages, profile et forages u Fappui du projet de la commission internationale, Troisième Série des docu- mente publiés par Mr. b. Dr „essers. Paris 1856, 4. Canal maritime de Suez. Rapport a l'Académie des Scien- ces par le Baron c. Dburix. Paris 1857. 87 * r merg 0 ' DUITSCHLAND. Abhandlungen der Königlichen Akademie der Wissenschaſ- ten zu Berlin 1855. Berlin 1856 4“. Inhalt: nermicu. Leber den Zusammenbang der Norddeutschen Tertürbildun· gen, zur Erläuterung einer geologischen Uebersichtskarte. nnaux. Ueber Chytridlum, eine Gattung einzelliger Schmarotzerge- wichse auf Algen und Infusorien. unnd. Ueber den Grünsand und seine Erläaterung des organi- schen Lebens. Nan. Leber die Ausdehnung des destillirten Wassers unter verschie- denen Wärmegraden. mucxs. Ueber die Hansensche Form der Störungen. w. omm. Thierfabeln bei den Meistersängern. innen. Ueber die Verdienstlichkelt methodischer Sprachforschung, in Beziehuog auf die Texteskritik und Auslegung Römischer Rechts- quellen. J. Gnimmu. Ueber die Marcellischen Formel. rte. Ueber eine Hieroglyphischen Inschrift am Tempel von Edfu(Ap- pellinopolis Magna) in weleher der Besitz dieses Tempels an Landoreien unter der Regierung rrotsmamus XI. aLxxANDER I. verzeichnet ist. scnorr. Zur Beurtheilung der Annamiuschen Schrift und Sprache. rantz. Ueber eine Rheinische Chronik des lava Jahrhundert. moscuuanw. Der Athapasklsche Spruchstamtn. Dirrrnict. Ueber die Anzahl der Geburten in den versehiedenen Staaten Europa's uberhaapt, und im Preussischen Staate insbesondere. MOMETER, JONANKER KLENKOK wider den Suchsenspiegel. (246 ) prerenici. Ueber die Fortschritte der Industrie und die Vermehrung des Wohlstandes unter den Völkern in besonderer Beziehung auf die ethischen Verhältnisse und die geistige Entwickelung der ognuanp. Ueber Hermenbilder auf Griechischen Vasen. v. v. HAGEN. Bilder aus dem Ritterleben und aus der Riuerdiehtung nach Elfenbeingebliden und Gedichten des Mittelalters. BUSCHMANN. Die Sprachen Kizh und Netela von Neu-Californ ron. Ueber die Cistophoren und über die Kaiserlichen 8 daîllons der Römischen Provinz Asia. N Monatsberichten der Königl. Preuss. Akademie der Wis- ‚_ senschaften zu Berlin 1856. Berlin 1857, S°, Veber das Bestehen und Wirken der Naturforschenden Gesellschaft zu Bamberg. Bamberg 1856. 3e Bericht. 4°. Inhalt : B. ELLNER. Erd- und Weltatmosphäre. Uebersicht der monatlichen und jährlichen Miselstande des Barometers und Thermometers. A. LAMPRECHT, Liasöl und Paraffin. o. SATTLER. Arsen in Vegetabilien. WALSER. Zweiter Anhang zu Dr. naurr's Beitrag zur — — Topographie von Bayern. G. SCHNEIDER. Die Binnenmollusken von Schweinfurt. PUNK. Nachtrag zur Flora Bambergs. kKnnss. Die Käfer des Steigerwaldes. rünkmunn. Die Binnenmollusken des Taubergrundes. Küster. Nachtrage und Berichtigungen zu dem Verstichaben der Bin- nenmollusken Bambergs. scnupr. Die primitive Formation des Fichtelgebirges. „ITALIË. . Degli studj e delle vicende della reale Accademia dei Georgofili nel primo secolo di sua esistenza. „Janas 1856. 85. 4 Geschenk van den Heer BOONZAJER. mi c. BOONzAJER. Teuthonista of Duytschlender vin ons ua VAN DER SCHUEREN. Leyden 1804. Geschiedkundige aanteekeningen eines het St oe vestein. Gorinchem 1840. 8“ Plaat van het Casteel van Gorinchem. 6247 . * ee AANGEKOCHT. Balletin de la Société de l'histoire du Protestantisme hen * f N. 78. rin Bibliotheca historico-naturalis, physico-chemica et ematica, 67 Jahrgang 27 Heft. ii Academiae Scientarum Imperialis N Petropoli 1728 1756. 14 dl. 4e. Novi Commentarii Academiae Scientarum Imperialis Pe- tropolitanae. Petropoli 1750 —1776. 20 dl. 44. Acta Academiae Scientiarum Imperialis Petropolitanae. Pe- tropoli 1778—1786. 12 dl. 4e. Correspondance de rutirrs II, publiée d'après les origi- naux conservés dans les Archives royales de Simancas, d'une notice histor. et déscript. par L. P. GACHARD. Bruxelles 18481851. DI. III. 4e. 6 WINCKIUS. Geusianismus Flandriae occidentalis, ed. . VAN DE PUTTE. Brugis 1841 4. Histoire abrégée des Provinces-Unies des Païs-Bas et de leurs Compuguies en Orient et en Occident. Amsterd. 1701. fol. 4. Un Guvss. Histoire de Hainaut, avec le supplement de I. LEPbvag. Publié avec des tables analytiques etc. par De Portia d'Urban. Paris 18261837, 22 dl. 3e, | re historique et politique des Pays-Bas. Bruxelles 17591761. Ne. I— XIX, XXV. 4 din, 85. Vaderlandsch Huisboek, of de verklaringen, betuigingen en beloften van den Stadhouder der Vereenigde Nederlan- den, vergeleken met zyne daaden. 1793. 5 din. 80. &. noxpiat. Historia de rebus in Gallia gestis ab AtEx. PARNESIS PARMAE Duce supremo Belgii praefecto (Romae 1676). 4. (248 ) A. MATTHARUS. Veteris aevi analecta. Ed. 2. Hog.-Com 1738. 5 din. 4e. Rijmkronijk van uxtis STOKE, met historie-, oudheid en taalkundige aanmerkingen door B, uuvoecopen. Leyden 1772. 3 din. 4e. Nouvelles Archives historiques, philosophiques et littéraires publiés par J. B. Dung etc. Gand. 1837—1838. 2 din. gr. 80. u. SMALLEGANGE. Cronyk van Zeeland. Dl. I. Middelburg 1696. fol. a e.p. 3. Schorr. De Abdy van Rijnsburg. 's Hertogenb. 1851. 80. c. J. DE LANGB VAN WIJNGAERDEN. Geschiedenis der Heeren en beschrijving der stad van De Goude, 's Gravenhage en Amsterdam. 18131817. 3 dln. 80. L. PH. c. VAN DEN BEBGH. Gedenkstukken tot opheldering der Nederlandsche Geschiedenis, opgezameld uit de Ar- chiven te Rijssel. Leiden 1842. 80. u. JANSSONIUS. Mercurius Gallobelgicus ab anno 1588 usque ad Martium anni 1594. Colon. 1594. 80. Lettres, mémoires et négociations du Comte p'ssrmapes. Nouv. edit. Londres 1743. 9 din. 8e. u. s. v. ERNST. Histoire de Limbourg, suivie de celle des Comtes DE DAELUEM et DE PAUQUEMONT, des annales de l'abbaye de Rolduc, publiée avec notes et appendices et précédée de la vie de l'auteur par k. LAVALLEYE, Liège 1837—1852. 7 din. 80. IN RUIL VAN F. o. WEIGEL. Zeitschrift für Christliche Archäologie, herausgegeben von r. w. QuasT und u. orre. Leipzig 1856—1857, B. I. No. 1—4. 40, 5 | e 2 * re OVER DE HERKENNING MA ur . Tas VAN DEN VERGIFTMOORD DOOR STRYCHNINE, P ie — — DER WAARDE vax nur . ' _ ____ GEREGTELIJK-SCHEIKUNDIG BEWIJS. — poor is „ 1 AM Mu VAN HASSELT. W . . n vermogen van de strychnine, ook in hare spoedig doodelijke werking op den mensch, is reeds lang bekend. Zelfmoord, pijl-verwonding, medico-pharmaceuti- sche vergissingen, de endermatische geneesmethode en an- oorzaken leverden onderscheidene bijdragen daartoe. Van nieuwere dagteekening daarentegen is de opzettelijke, inwendige toediening van dit alcaloïde, of van stoffen die het bevatten, aan anderen in het geheim. Deze werd zelfs langen tijd voor naauwelijks mogelijk geacht. De smaak namelijk der strychnine, die buitengemeen bitter is, scheen haar te beletten. Tot voor eenige jaren was daarvan dan ook slechts één voorbeeld beschreven en dit nog wel on- der begunstigende omstandigheden. Het betrof eene toe- diening van nux vomica, in poedervorm, aan een beschon- kene, in eene waarschijnlijk zelve bittersmakende vloeistof, eene Engelsche biersoort. Van misdadige vergiftiging door dit alealoïde zelf zijn er eerst sedert het jour 1850 eenige gevallen voorgekomen en, hoewel in beperkten getale, zelfs meer dan men zou vermoeden. Sints dat jaar zijn thans wenst. eN ihn, arn. KaATVURK. DEEL VI. 17 (6250 reeds 5 personen, grootendeels tot den meer beschaafden stand behoorende, deswegens ter dood veroordeeld: Mss. SMITH te Canada, 1851, wegens het vergiftigen van haren echtgenoot; Mr. ergere te Chicago, insgelijks in Ame- rika, 1854, wegens den moord van zijne vrouw; Mr. pat- men te Rugeley, 1855, wegens de vergiftiging van zijnen vriend; Mr. nove te Boston, 1856, wegens het vermoor- den van zijne echtgenoot; de rijke Chineesche koopman OEY TAMBA te Batavia, 1856, wegens medepligtigheid aan en lastgeven tot het vergiftigen van een Chinéeschen be- diende. Het betrekkelijk groot aantal dezer misdaden, in een 7200 kort tijdsbestek door dit vergift gepleegd, zal teregt bevreemding wekken, vooral wanneer wij nogmaals wijzen op den bitteren smaak aan de venena strychnacea eigen. Dit bevreemdende valt evenwel ten deele weg, wanneer men de opmerkzaamheid vestigt op de geheime wijze van toediening in drie van deze gevallen gevolgd, te weten in den vorm van pillen, eene wijze die, in het voorbijgaan gezegd, de hooge aandacht verdient uit hoofde van de aan- leiding tot schromelijke uitbreiding dezer misdaad. langs dezen weg, op welken de zoo belangrijke waarschuwing door den smaak althans dikwijls verloren gaat. Zoowel deze wijze, als in het algemeen het toenemende misbruik. van dit vergift in Engeland en de Nieuwe Wereld maken het ook voor ons vaderland noodzakelijk, dat de wetenschap zich meer en meer in staat gesteld zie, onder alle om- standigheden tot de herkenning dezer vergiftiging te ge- raken. Hierbij zijn twee feiten gelukkig te noemen voor de algemeene veiligheid: vooreerst, dat hare verschijnselen zeer kenmerkende zijn; ten anderen, dat hare scheikun- dige herkenmiddelen tot de meest uitnemende behooren onder de reagentia der vergiften van het plantenrijk. - Iedereen, die, hetzij bij den mensch, hetzij bij dieren 6251) de verschijnselen dezer vergiftiging oplettend heeft gade- geslagen, moet bekennen, dat het beeld daarvan (met welks ‘beschrijving als te zeer bekend ik mij niet zal ophouden) allezins eigenaardig is. Intusschen is het noodig zich steeds te herinneren, dat gelijksoortige, ik zeg niet gelijke, ver- sehijnselen ook kunnen ontstaan uit andere oorzaken. Zoo plaats grijpen bij sommige idiopathische aandoe- —— het ruggemerg; doch alsdan worden korter of langer vooraf duidelijke teekenen van locaal ruggemergs- ‚zooals mij eens is voorgekomen bij een soldaat, die aan 3 — leed. Verder bij rheu- matische toestanden; maar daarbij voegen zich insgelijks Andere verschijnselen, algemeene onpasselijkheid, verkoud- heid, koorts, plaatselijke of algemeene pijnen, bij beweging en” in den nacht toenemende, enz. Wijders bij sommige verwondingen; doch die zijn dan veelal hevig genoeg om miet over het hoofd te worden gezien. Wat van dergelijke van het pathologisch bewijs ten dezen ook zij, dit algemeene onderscheid tusschen den tetanus toxicus en den tetanus uit andere oorzaken zal steeds van het grootste gewigt zijn: dat men bij den eersten, zonder dui- delijke oorzaak, eene meer plotselijk intredende, on voorbe- weide, niet of niet dan zeer kort door voorboden aange- kondigde invasio morbi waarneemt, gevolgd door een veel sneller doodelijken afloop, dikwijls reeds in 1 à 2 uren of nog minder. Wanneer de medische getuigen in het proces PALMER dit onderscheid hadden vastgehouden, dan was de voortgang. dier zaak voorzeker niet zoodanig belemmerd. Doch vele geneeskundigen bezitten eene ongenoegzame ken- nis van de werking der vergiften. Eene uitzondering die prijzenswaardig is maakten daarop de practici, die gehoord zijn in het geval van Mr. bovr en in dat van ov Tau. Bij het geval te Rugeley daarentegen zijn een aantal on- gerijmde gevoelens ter verdediging voorgedragen. Zoo was 1 (6252) het daar belagchelijk te noemen, dat er sprake kon zijn van ulcera in de keel als oorzaak van den tetanus van cook. Bij de duizenden, ja millioenen lijders met keel- verzweringen uit verschillende oorzaken, is daarvan geen enkel voorbeeld bekend. Doch leed cook wel aan eigenlijk gezegde keelzweren? Was bij hem misschien niet veel meer angina antimonialis tot stand gekomen, door voorafgegane toediening van stibium in herhaalde giften? Behalve dit gevoelen, herinner ik verder andere meeningen in dit ge- val geuit, als uitvloeisel van onwetendheid. Zoo weet men, dat contra TAYLOR en Rees, die strychninevergiftiging hadden aangenomen, door Dr. gaMFORD eene apoplexie als causa mortis was opgegeven; dat joxzs het hield voor epilepsie; ROBINSON voor meningitis; NUNNELEY voor - hyste- rischaardige” stuipen ; RICHARDSON zelfs voor pen van angina pectoris! Wie gevoelt niet, welke — moeijelijkheden 200 uiteenloopende oordeelvellingen moeten opleveren voor de regters en de gezworenen. Ik moet erkennen in dit merkwaardig regtsgeding eerbied te hebben gekregen voor het gezond verstand der leden van de Engelsche jury, om, tegen die verdeeldheid der geneeskundigen in, pal te hebben gestaan in hunne overtuiging. Vraagt men, hoe dit mo- gelijk was? Zoo meen ik zulks niet aan hunne verkregene medisch-toxicologische“ ophelderingen (I), maar veel meer aan de opeenstapeling der moreele bewijzen in dit geval te moeten toeschrijven. En vraagt men, hoe die groote ver- deeldheid der geneeskundigen hier verklaarbaar was, op welke gronden hun twijfel en onzekerheid voor eenige verdediging vatbaar waren? dan vind ik de oplossing daar- van: eerstens, in de fijn berekende, zeer kleine hoeveelheid strychnine, door de hand van een deskundige bij her- haling gereikt. Hierdoor ontstond eene belangrijke afwij- king van het gewone vergiftigingsverloop, met eene tus- (253 j schenpoos van 24 uren, die daarmede volstrekt onvereenig- baar scheen. Deze werd zelfs een oogenblik door den beroemden cumistison verkeerd uitgelegd en beschouwd als gevolg van langzame opname door den pillenvorm, terwijl zij zeer eenvoudig van eene herhaalde toediening af hing. Ten anderen, hing die bestaande verwarring af van de voor- afgegane of gelijktijdige toediening van een tweede vergift, den tartarus emeticus in herhaalde giften. Deze compli- eatie verdonkert meermalen het inzigt in de nataur van een of ander vergiftigingsbeeld. Bij een vergiftmoord van vroegeren tijd, door Dr. casraixe gepleegd, heeft iets der- gegrepen. Welke mag de reden zijn geweest, de bedoeling, waarmede deze dubbele vergiftiging werd ge- pleegd? Misschien met het oog op de besprokene ver- schijnselenverwarring. Misschien om twijfel te brengen in het scheikundige bewijs. Misschien ook, in casu PALMER, dat één der vergiften, de braakwijnsteen, vooraf door hem alleen is beproefd, evenzoo als verondersteld werd, dat hij daardoor alleen zijne echtgenoot heeft vergiftigd. Waar- schijnlijk nog, in beide deze gevallen, als middel van voor- bereiding; eerst werd het slagtoffer ziek gemaakt door den tartarus emeticus en daarop het doodelijk vergift toege- diend, om alzoo eene afleiding te bewerken van het kwaad vermoeden, dat gemeenlijk bij plotselinge, bevreemdende sterfgevallen oprijst. Doch zelfs deze zware complicatie neemt de mogelijk - heid van het herkennen dezer vergiftiging niet weg door de verschijnselen. Dan heeft men, zoowel voor het uit- braaksel bij het leven als voor de maagcontenta na dew dood, hier nog een voortreffelijk halpmiddel in het nemen van dierproeven. Men behoeft ze die niet eens in te geven, maar eenvoudige inoculatie daarvan of inbrengen onderhaids bij konijnen of vooral bij kikvorschen die er hoogst gevoelig voor zijn, zelfs voor ouderdeelen van 1 (254) milligram, bewerkt. bij deze zeer spoedig tetanus. Deze symptomatisch-physiologische proefneming te hebben ver- zuimd, is in de expertise contra paumen eene grave fout geweest van TAYLOR en RRRS. Deze wijze van reactievin vivo toch was al lang bekend. Men noemt deze proef in Engeland nu die van MARSHALL -HALL, omdat bijver laatstelijk over gehandeld heeft; doch reeds lang vóór-dien tijd heb ik er, naar aanleiding van mededeelingen van an- NOLD, rickronb en van eigene proeven, op gewezen (Vergift- leer, $ 56 en 453), reeds in 1850. Vooral in Tavton's geval had hij deze proef moeten nemen, juist omdat het chemisch bewijs ontbrak en de maaginhoud niet-afzonder- lijk was bewaard. Hij had daartoe slechts eenen-aam-de pooten verwonden kikvorsch in de met bloed en darm- contenta vermengde vloeistof behoeven te plaatsen. Heer te regt is van deze proef eene practische toepassing ge- maakt in het latere regtsgeding te Boston. De maaginhoud van Mss. nove verwekte duidelijk tetanus bij verscheidene dieren, waarvan zelfs vier met — ns afloop. Met inbegrip dezer proef mag alzoo aan het ziektekundig be- wijs juist in deze vergiftiging eene mung worden toegekend. or Minder van beteekenis. zijn u de — het lijk. Wel is waar werd door velen hooge verwachting gekoesterd van het onderzoek van het ruggemerg, doch de bevinding daarvan, bij den mensch althans, heeft “weinig aan de verwachting voldaan. Wanneer al in enkele ge- vallen bloeduitvating in het ruggemergkanaal werd gezien, wanneer ook al in eenige dierproeven bleek, zooals in- zonderheid door SCHROEDER VAN DER KOLK en EKKER werd gevonden, dat ook inwendig, in de grijze stof der beide hoorns van het raggemerg, congestie of haarvaatverwijding, zelfs met eenige uitstorting, kan voorkomen, 200 moet ik erkennen daarvan meermalen geen spoor te hebben gezien. (255 ) Deze afwijkingen zijn althans niet standvastig. Dr. scumior (van Rotterdam) is insgelijks onlangs daarvan overtuigd in proeven op jonge honden; bij één van deze werden werkelijk in den pons Varolii en in het verlengde merg enkele capillair-extravasaten aangetroffen, doch in eene vol- gende proef kon ook hij geene stoffelijke veranderingen in de centra nervosa ontdekken. Mij zijn deze voorgekomen, meer uitzondering dan regel te zijn. Wat aangaat den toestand van het hart, 200 is, vooral in het geval cook, veel gehecht aan de bloedledigheid van dit orgaan; doch ook dit is aan vele veranderingen onderhevig, daar men het nu eens meer of minder gevuld, dan weder meer of minder ledig zal vinden, naar den spoed en de wijze van sterven, die hier eenigermate verschillend kunnen zijn. Ook de zeer sterk uitgedrukte, lang aanhoudende lijkstijf heid, als eigen aan strychninevergiftiging, hoewel dikwijls aanwezig» wordt geenszins bestendig waargenomen. In vele gevallen van deze intoxicatie ontbraken alzoo anatomische bewijsgronden ten eenenmale. Doch ook deze negatieve uitkomst, bij snel- len dood onder cerebro-spinale verschijnselen, verdient, zoo hier als in het algemeen, de opmerkzaamheid der genees- heeren. Wanneer men in dergelijke gevallen geenerlei af- wijking ontmoet, die rekenschap kan geven van een spoe- digen dood, zoo is daaruit een vermoeden te meer tot, of eene aanwijzing te meer op vergiftdood te putten. Wat heeft men bij strychninevergiftigiug te verwachten van de bewijskracht harer scheikundige herkenmiddeleu ? Deze kan men, gelukkigerwijze, eene betrekkelijk zeer hooge waarde toekennen onder zoovele andere plantenvergiften, die veel moeijelijker of niet voor opsporing vatbaar zijn. Eenige reactiën spreken hier reeds, — voor zuivere op- lossingen van dit alcaloïde, — bij % à % grein, enkele anderen reeds voor %, A ½8 % grein en zelfs minder. Men bedenke dat deze hooge gevoeligheid ( 256 ) hier van bijzondere waarde is bij een vergift, hetgeen reeds in eene zeer kleine hoeveelheid (van 1 grein en minder) op den mensch doodelijk kan werken. Daaren- boven is de strychnine in kristallijnen toestand verkrijg- baar, waarbij de kristalvorm in aanmerking kan worden genomen. Zij is niet vlugtig en zelfs zeer. vast van aard, hetgeen een groot gemak aanbrengt in de afzondering en bewaring. Zelfs blijft zij onveranderd bestaan bij aan- raking met rottende dierlijke stoffen, in welke zij vroeger door onrILA, doch in den laatsten tijd met grootere zeker- heid, door CALVERT, LETHEBY, NUNNELEY, ROGERS, STEPHENSON, na verloop van 1 tot 6 weken, is teruggevonden in herken- baren staat. Eenige van hare reactieven zijn wijders zeer sprekend door uitgedrukte kleuren (de veel besprokene „ colour- tests“). Nog heeft men meermalen. eene eerste aanwijzing op hare tegenwoordigheid in den intensief. bit- teren smaak van een zeer verdund aftreksel der corpora delicti; deze is zoo sterk, dat daardoor 1 grein bij 40,000 malige verdunning nog te proeven is, d. i. circa-l grein in 7 med. ponden water, — niet, zooals CHRISTISON vroe- ger, waarschijnlijk als schrijf- of drukfout, in zijn Treatise on poisons Ath edition, heeft opgegeven, in 80 ponden, eene dwaling, vroeger door mij op zijn gezag voortgeplant. Hoe veelvuldig, hoe uitgebreid intusschen deze grond- slagen tot het verkrijgen van een zeker chemisch bewijs ook zijn mogen, mag men ook hier vragen: of daaraan mede geene bezwaren zijn verbonden? Op den-oogenhlik bestaat op dit punt een groot verschil van gevoelen, voor- namelijk betreffende de grenzen van gevoeligheid der reac- tiën, en ten anderen de bewijskracht der kleurproeven. Het begin van den strijd, die deswegens tusschen verscheidene Engelsche schei- en vergiftkundigen is gevoerd, vindt men uitvoerig beschreven in eene verhandeling van ALFRED TAY- LOR, On poisoning bij strychnia, London 1856. Men weet, (257 dat velen hunner, staande en na het regtsgeding van rat- e, zieh onledig hebben gehouden met de chemische op- sporing van dit vergift in het lijk van dieren. Onder deze kwamen LETHEBY, HERAPATU, NUNNELEY, WRIGHTSON en an- deren tot het besluit: dat er bijna geene grens zou zijn voor de gevoeligheid van sommige der hier gebezigde rea- gentia. Twee hunner, tETugBY eu neRAPATU, verzeker- den uitspraak onder eede daarop te durven doen, zelfs wanneer slechts !/soooo à !/so,000 grein strychnine in de verdachte. stof voorhanden was, of wanneer zij slechts % deel van een lever van een daardoor gedood indi- vida ter beschikking hadden. Verder beweerden zij, dat TAYLOR meer dan waarschijnlijk had gedwaald in zijne be- werkingen ten deze (en geheel zou ik die ook niet durven verdedigen), want #wanneer er slechts nog eenig spoor van strychnine in de corpora delicti was geweest, dan had hij het moeten vinden; ja,” voegde zelfs een ander expert daarbij, „al ware bet uit de beenderen van den vergif- tigde.” In deze hunne uitspraken gingen sommigen hierbij af op de kleurreactiën alleen, of zelfs op sporen van deze; HBRAPATH zelfs op mikroskopische polarisatieverschijnselen, te weeg gebragt door een kristalletje sulphas jodo-strych- nieus, «slechts ter approximatieve zwaarte van }/s0,000 grein!- Ofschoon het mij tot nog toe niet is gelukt zelf dit werschijnsel te kunnen beoordeelen, gevoel ik mij toch à priori gedrongen, zulke overdrevene uitspraken in meer- dere of mindere mate te wantrouwen. Zij die op - sporen” van kleurschakeringen en op mikroskopische polarisatie- verschijnselen alleen darven medewerken tot het veroordee- len van crimineel beschuldigden, betreden zelve een zeer gevaarlijk spoor. „Volgens eigene geringe ondervinding en kritisch on- derzoek ten dezen, moet ik bekennen veel meer over te hellen tot de uitspraak van TAYLOR en CHRISTISON, die ( 258 ) zulke overdrijving onder den naam van chyperchemische““ bewijsvoering verwerpen. Al is het doenlijk, uiterst ge- ringe hoeveelheden strychnine te kunnen aanwijzen bij oorspronkelijke verdeeliug in gedestilleerd. water, dan ge- lukt ditzelfde niet bij de aanwezigheid van eene gelijke hoeveelheid in bloed, lever of andere dierlijke zelfstandig- heden. Uit eene tabèl van 16 vergiftigingen-door strych- nine toont TAYLOR aan, dat vóór en ná het geval van PALMER, de strychnine slechts in 2 dezer gevallen is te- ruggevonden, en dit nog wel alleen in de „maag. Een ieder, die zich onbevooroordeeld met dit onderzoek prak- tisch heeft bezig gehouden, zal dan ook hierin toestem- men, dat het een zeer groot verschil is, of de strychnine en deele nog al dan niet in de maag voorhanden bleef. Wanneer in vivo 3 of zelfs 4 grein was genomen, dan kon men uit het overblijfsel daarvan in de maagoontenta meestal nog duidelijk reactie verkrijgen, — namelijk, in- dien de goede wijze van afzondering en opsporing was gevolgd. Daarin echter werd volstrekt niet steeds te werk gegaan volgens de beste voorschriften, en in meer dan eene beschrijving daarvan kon het bekende misbruik van het koolfiltram de eenvoudige oorzaak zijn geweest van het mislukken. der ontdekking. Doch ook wanneer men werkt volgens de meest geschikte methoden, dan nog zijn velen er niet in geslaagd, minima strychnine in bloed of weefsels op te sporen. Ook bij ons te lande is dit on- derzoek onlangs ex professo in het werk gesteld door Dr. pe vn en den Heer van ben zune, terwijl zij hunne uitkomsten in HAAXMAN'S Tijdschrift voor wetenschappelijke Pharmacie hebben medegedeeld. Het is hun gebleken, dat zij, met de grootste zorg en in gevolge de meest beproefde wijzen werkende, na het dooden van jonge honden door 1 grein strychnine, niet in staat waren, deze in bloed, lever, nieren, zelfs niet in de darmen terug te vinden of (6250 . tevtoonen, Wel gelukte hun dit in den waaginhoud, althans wanneer de gezegde hoeveelheid op eens en niet doses verdeeld was ingegeven over een lange- ren tijd; in dit laatste- geval leverde ook zelfs de maag geene-voor reactie vatbare hoeveelheid strychnine meer op. Voor allen, die met de praktische bezwaren der opsporing van zeer geringe hoeveelheden organische vergiften in ani- male „mengsels vertrouwd zijn, is het onnoodig meer be- wijzen aan te voeren ten betooge, dut unnararn en andere Engelsche scheikundigen te verre zijn gegaan in hunne jee That no human being could die from the effects dose of strychnine, without the paken * —— en tueede punt, 8 bij de — ook van deze stoffe in kleine hoeveelheden alle aandacht verdient, ie, dat men hier verscheidene bronnen van dwaling ont- moeten kan bij het nemen der bekende kleurreactiën. Vooreerst. komt hierbij in aanmerking de mogelijke aan- wezigheid van organische bijmengsels. Wanneer deze niet geheel zijn verwijderd, kunnen er daaronder voorkomen, welke „vatbaar zijn om op zich zelve verkleurd te wor- den onder den invloed van het bij deze proeven gebezigde sterk zwavelzuur. Vooral wanneer men deze gelijktijdig voorhanden heeft, bij eene naauwelijks zigtbare hoeveelheid strychnine, kan de violette kleur, door deze laatste gege- ven, door hunne bruine of zwarte verkleuring geheel worden Van den anderen kant mag niet onopgemerkt blijven, dat deze dwaling te vermijden is, wanneer men slechts de regelen voor het afzonderen der strychnine, door sras gegeven en later door orro nader toegelicht, in de Annalen von wönten u. Linnie, 1856, getrouw opvolgt. Deze toch hebben voor een groot deel betrekking op bet volkomen scheikandig zuiver daarstellen der strychnine: onder anderen moet daarbij in dit opzigt niet worden (260 ) verzuimd de herhaalde afwassching of uitspoeling van het ten slotte verkregen vocht, waarin zich de strychnine, met wijnsteenzuur of zuringzuur tot een zuar zout verbonden, bevindt, met aether, tot zoo lang dat deze laatste niets meer onttrekt. Ook de methode van afscheiding door dier- lijke kool, volgens GRANAM en HOPPMANN (vroeger wel eens de methode van LABOURDAIS, in den laatsten tijd die van STEPHENSON genoemd), kan zeer zuivere produkten leveren, waarvan ik mij reeds voor jaren met mijnen ambtgenoot VAN DEN BROEK heb overtuigd. Wordt nu op deze om- standigheid niet voldoende gelet, dan kan men ligtelijk stoorende bijmengsels overhouden. Door de behandeling met aether te hebben verzuimd, kan het zelfs zijn, dat TAYLOR, in casu PALMER, niet in de ontdekking is geslaagd. Deze zuivere afscheiding is ten sterkste noodig bij het opsporen van strychnine in het bloed of in de lever, wanneer men de daaruit verkregene stof toetsen wil aan de kleurproef met bichromas potassae en zwavelzuur. Im- mers wanneer men bij deze proef een weinig gal (ik be- zigde ossengal) toevoegt, zal men vinden dat, al is er ook eene herkenbare hoeveelheid strychnine aanwezig, de violette kleur niet is voort te brengen, of door de voorhanden galkleurstof overschaduwd wordt. En behalve gal, zijn er andere zamengestelde stoffen, die storend op deze proef inwerken, hetzij door de werking van het zwavelzuur, hetzij door herleiding van het chroomzuur. Een wei keukenzout, een weinig suiker (ik bezigde rietsuiker) bij deze proef gevoegd, verhindert de violette strychmine-reactie ten eenenmale. Deze opmerking van meerdere «chemici vond ik bij herhaling bevestigd. Een derde ligchaam, hetgeen deze reactie zeer zou belemmeren, is de tartarus emeticus, doch men heeft daarvan wel te hoog opgegeven, juist omdat dit in cook’s geval te gelijker tijde voorhan- den kon zijn geweest. Vóór en tegen vindt men opgaven 2 (201 TSON, OGLE en eee . dat zelfs bijvoeging van betrekkelijk ruime hoeveelheid tartarus emeticus het verschijnen van de violette kleur niet verhinderde; alleen verdween deze nog sneller dan gewoonlijk, vermoedelijk onder den des- osyderenden invloed van het acidum tartaricum. Nog moet 1 ik hieromtrent opmerken, dat al ware deze stoornis bij andere verhoudingen sterker dan zij zich aan ons ver- toonde, men bij het volgen der isoleer-methode van sras en orto zeker is haar te kunnen buitensluiten, 200 als den laatste door eene opzettelijke tegenproef is gebleken. Veel meer moet men toezien, dat geen aanhangende aether ef Alcohol aanwezig zij: de dan voortgebragte groene $ kleur von het-chroomoxyde stoort de waarneming geheel. Dit zelfde is het geval bij sommige plantenzuren, bijv. vrij 4 wijnsteenzuur, hetgeen ook eene sterke groene verkleuring te weeg brengt. Aanwezigheid van salpeter, van gom, van | bloedrood, door terneev en anderen als strijdig vermeld met eene sprekende uitkomst dezer kleurproef, bleek mij zelven van mindere beteekenis te zijn, ofschoon het in „ cen paar gevallen scheen, dat het violet sneller verflaauwde. Doch reeds genoeg ter verzekering, dat somtijds strych- uine aanwezig kan zijn, zonder met zekerheid door deze proef te worden herkend. Bene tegenovergestelde, doch niet minder gewigtige bron van dwaling bij of in de kleurproeven ligt in deze om- standigheid opgesloten, dat er enkele organische stoffen bekend zijn (en misschien zijn er nog meer niet bekend), die dezelfde of ten minsten eene overeenkomstige verkleu- ring ondergaan of te weeg brengen als de strychuine, bij de proef met dubbel chroomzure potasch en zwavelzuur eerste hydraat. Zij zijn: de pyroxanthine, de salicine, de 3 aniline, gal met suiker, en het oleum jecoris aselli. Wan- meer men bij eene geringe hoeveelheid daarvan cenige kor- (202) reltjes bichromas potassae voegt en daarop eenige droppels sterk acidum sulphuricum uitgiet, wordt medeeene in meerderen of minderen graad uitgedrukte violette of-don- kerblaauwe of daaraan grenzende kleur geboren. Over de pyroxanthine kan ik bij eigene ondervinding niet spreken, doch om verwisseling met deze, overigens mede kristallijne stof te kunnen voorkomen, behoeft men eenvoudig eerst alleen de werking van het zwavelzuur af te wachten, zon- der dat men bichromas potassae bijvoegt; want ook zonder deze wordt zij dan blaauwrood van kleur. De -salicine, die ik beproefde, gaf de reactie insgelijks reeds bij eene gelijke behandeling als de pyroxanthine, en was bovendien de kleur meer rood dan violet. Hetzelfde geldt voor de proef met gal en suiker (de perrenkoren’sche proef), en daarenboven blijft hier de violette kleur veel langer be- staan dan bij strychnine. Evenzoo is het met de blaauwe verkleuring der levertraan. Al deze stoffen leveren dus bij de noodige voorzorg, om eerst alleen de werking van het zwavelzuur af te wachten, zooals door voegt reeds voor langen tijd werd aangeraden, minder bezwaar voor verwarring op dan wel door sommigen wordt voorgesteld. Hoe eenvoudig die voorzorg intusschen ook schijne, meen ik toch met ravton te mogen aannemen, dat zij wel eens in den wind werd geslagen, en dan kan daaruit schrome- lijke misvatting voortvloeijen. Alleen met de aniline moet men, om eene gelijke kleurreactie te verkrijgen als bij de strychnine, op gelijke wijze te werk gaan; intusschen is het mede niet moeijelijk de verwarring met aniline baiten te sluiten, indien men slechts bedenkt, dat deze tot de vlugtige en vloeibare alcaloïden behoort; ook is de ver- kleuring van deze stof donkerder en meer blijvende. Zijn alzoo deze aanleidingen tot scheikundige-misvatting veelvuldig, men moet bekennen dat ook hier de we- tenschap hulpmiddelen bezit om haar te ontwijken. Als (263 ) eene andere algemeene contrôle op de kleurproef verdient naog weer ten dezen op den voorgrond te worden gesteld — strychnine, naar ik meen van true. Naar men weet, wordt daarbij een kristalfrag- mentje strychnine geplaatst op een platinablikje en overgo- ten met een paar droppels sterk zwavelzaur. Men brengt — van het platina in aanraking met de kool-pool van een galvanischen toestel (ik bezigde veeltijds eene kleine BuNseN’sche koolcel), en het zwavelzuur met den zink-pool. Men ziet dan oogenblikkelijk de wel bekende schoone violette, langzamerhand lichtrood wordende en ten slotte verdwijnende verkleuring der strychnine ontstaan, zelfs volgens terneer slechts bij aanwezigheid van een 10,000 à een 20,000ste grein. Is hier eene gelijke uit- __ werking-in het spel, oxydatie der strychnine? Is hier wisschien ozonwerking aan te nemen? De laatste vraag schijnt ontkennend te mogen worden beantwoord; althans _ hij eene voorloopige proefneming heb ik, met mijnen ambt- genoot wax DEN Broek, die daartoe een platinakroesje op eene vernuftige wijze had ingerigt, eene negatieve uit- komst „waargenomen. Vooreerst is de reactie niet sterker bij eenige graden onder 0, dan bij de gewone tempera- tuaur; en in de tweede plaats blijft zij tot op 170° C. nog altijd bestaan, en op deze hooge temperatuur is er zeker geene ozon-ontwikkeling meer. Bij de galvanische proef heeft men het voordeel, dat men, om de violette verkleuring der strychnine te verkrijgen, geen bichromas potassse behoeft en alzoo de stoornissen, welke als gevolg van ontleding daarvan door andere stoffen (aether. alcohol, acid, tartar. en —— mogelijk zijn, worden vermeden. De aan- van suiker of van keukenzout, welke bij de — potassne zoo zeer belemmerend is, verstoort hier de uitkomst niet zóó volkomen, althans indien men den galvanischen stroom eenigen tijd langer laat doorgaan. Hij 6264) Daarenboven kan bij deze proef de beschreven verwarriug met aniline in het geheel niet voorkomen ‚haar zag ik bij de galvanische proef niet verkleuren. Iutusschen is het van belang na te gaan, of geene andere dan de reeds ge- noemde alcaloïden of werkzame plantenbeginselen bij deze proef eene dergelijke verkleuring ondergaan als de strych- nine. Voor zoo verre ik deze alsnog. heb beproefd, vond ik bij geen daarvan volkomen hetzelfde verschijnsel terug, dat door strychnine wordt gegeven. Geen de minste twijfel bestond bij atropine, aconitine, chinine, colchicine, delphinine, narcotine, picrotoxine. Eenigen, doch slechts geringen twijfel lieten codeïne en morphine; de donkere verkleuring aan de randen der kristalletjes speelde echter meer in het blaauwgroen en zwarte dan in het schoone purper der strychnine, Alcaloïden echter, met welke men zich hier meer zou kunnen vergissen, zijn de solanine en veratrine. Zij worden bij de galvanische proef even schoon violet als de strychnine. En toch kan men hier alle misvatting zeer gereedelijk vermijden, door het verdachte ligchaam (op dezelfde wijze als zulks voor de proef met bichromas potassae noodig wordt bevonden) vooraf eeni- gen tijd alleen aan de inwerking van het zwavelzuur te on- derwerpen, zonder galvanischen stroom. Solanine en vera- trine worden dan van zelve violet, indien men slechts eeni- gen tijd wacht, terwijl men, zooals bekend is, het optre- den der verkleuring bij de veratrine nog door verwarming kan bespoedigen. Dit is het geval niet met de strychnine: wanneer men geen bichromas potassae toevoegt, of wanneer men geene galvanische werking bijbrengt, blijft die op den duur in sterk zwavelzuur ongekleurd. vrede oto bun Wanneer men zamenvat de verschillende moeijelijkheden, die tot eene zekere uitspraak tot aanwezigheid van spo- ren strychnine behooren te worden overwonnen, zoo valt het niet te ontkennen, dat het chemisch bewijs der ver- ( 265 ) giftiging daarmede, hoezeer dikwijls te leveren en misschien beter dan bij eenig ander plantenvergift, insgelijks vatbaar is »oor dwaling. Daarenboven is het, zooals alle vergiften, dun bepaalde grenzen gebonden. Wat moet men, zoo hier im het bijzonder, als in het algemeen bij andere vergifti- gingen, dan denken over de absolute praktische toepassing 4 op bet criminele regt van het door velen nog steeds ge- huldigde axioma Plenckianum: „Unicum signum certum dati veneni est analysis chemica inventi veneni, etc.” Men herinnert zich, dat ook nu weder in casu paumen, vele experts à décharge volgens dit axioma streden met de 1 gewijzigde woorden : „no poison found, no death by poison“. ___Onbetwistbaar is in deze stellingen eene overgroote en ik wag zeggen sedert lang ingewortelde kracht gelegen. Zulks _ bleek mij zelven weder bij het aandachtig volgen van den Joop van dit regtsgeding, zoo uit de meening van het publiek, als uit die van verscheidene schei- en geneeskun- digen en regtsgeleerden. Tavton had stibium gevonden, dach schreef den dood van cook toe aan strychnine, die hui niet kon aantoonen. Deze uitspraak wekte alom be- _ vreemding. De meeste deskundigen achtten PALMER nu Veilig. Tegen dit denkbeeld echter heb ik mij, vooral op 2 voetspoor van cuntsrisox, reeds vroeger uitgesproken. In gevallen, waar het scheikundig bewijs ontbreekt, zijn er drie andere bewijzen, die meermalen kunnen en moeten worden geraadpleegd op zich zelve. Dit had dan ook hier plaats, en de uitkomst is bekend. Doch naar mijne meening zouden het pathologisch bewijs en het anatomisch bewijs in casu niet voldoende zijn geweest tot het vesti- gen der intime convictie bij de Jury. Deze zal zich hier _ gewis het meest hebben gegrond op het moreele bewijs. n dit was in casu dan ook bijzonder krachtig. Daarge- laten de zware vermoedens op vroegeren moord van 4 à 7 ___personen, binnen 10 jaren in PaLMER’'s onmiddellijke omge- wenst. ex Mn bnb AFD. vaTUURK. bent VI. 18 KE ( 66 ) ving, onder bevreemdende omstandigheden spoedig gestorven; daargelaten de hoogst verzwarende aanvragen tot buiten- sporig hooge levensverzekeringen op twee dezer vermoe- delijke slagtoffers, — waren de moreele aanwijzingen in het geval van cook ongemeen gewigtig ). Hadden deze en nog andere verzwarende omstandigheden ontbroken, zoo geloof ik niet dat veroordeeling zou zijn gevolgd. Immers hoe luide ook voor zaakkundigen het ziektekundig bewijs had gesproken, dit was in verscheidene opzigten door vele 2. g. deskundigen tegengesproken. Immers het ontleed- kundig bewijs was onbeduidend. Immers het scheikundig bewijs was niet geleverd. Bovendien bestond er, juist voor dit zelfde vergift, een analoog antecedent van vrijspraak in de Eugelsche regtspleging, in het geval van Miss ABERCROMBIE, 1830. Deze was, meer dan waarschijnlijk, wegens ecne hooge levensverzekering, met strychnine doo- delijk vergiftigd door haren bloedverwant wainwaicurt. Zij stierf onverwachts aan tetanus. Men vond ap e * fi *) Ik herinner slechts aan de paer P. stond in schuld bij . Het schuldboekje van den laatste was terstond na zijnen dood ver- dwenen. P. drong aan op eene spoedige begrafenis. ten sterkste het gewone attest van dood door ziekte. Er zijn stoor- nissen aangebragt bij de lijkopening. De maag-contenta jk wi geraakt of met darminhoud vermengd. Er was eene opening in de blaas, die den pot, waarin de maag was, bedekte, P. deed pogingen tot omkooping; van den poetmeester, zijnen vriend, verkreeg hij in- zage van brieven over zijne zaak. Den coroner zond hij fijn wild en eene banknoot. Den voerman, die de contenta moest overbrengen, trachtte hij over te halen tot het doen omslaan van het rijtuig. Eene telegraphische depêche is op eene zonderlinge wijze opgehou- den. Hem werd de aankoop van strychnine bewezen, twee malen in de 24 uren voor den dood van C. Hij gaf eene valsche van haar verbruik door honden, Was niet meer in het 5 2 van. Daarentegen vond men eene doos met calomel-pillen bij hem, die door BAMFORD aan C. waren merg ooren — vond ee calomel in bet lijk van G.: mia * pre ‘beschuldigde in vrijheid gesteld. Intusschen 4 —— in Engeland, reeds meerdere te- * 0 antecedenten van veroordeeling wegens zonder scheikundig bewijs. In de aangehaalde | van TavLom wijst hij op de regtsgedingen tegen (London, 1781), tegen non (Aberdeen, ER tegen manr ANN ALCORN (Edinburgh, 1827), tegen __mACmEL SHANNON (Cork, 1531), tegen Miss . cov o- 7 — vindt men in de Fransche erimi- a ing, onder slechts enkele anderen, een zeer berucht voorbeeld van denzelfden aard en merkwaardig we- gens de overeenkomst met het geval raumen Ik bedoel het __ geval van Dr.casraine van Parijs, den giftmoord van diens __ vriend paurer, wegens zijne nalatenschap in 1823 ge- _ pleegd. Het is in dezen aangenomen, dat CASTAING zijn dlagtoſfer mede eerst tartarus emeticus heeft ingegeven, om __gziekteverschijnselen op te wekken en de aandacht van deen behandelenden geneesheer af te leiden en te vestigen op cholerine. Daarna diende hij nauer acetas morphii _ toe, met doodelijke uitwerking. Bannver, vAUOURLIN en _ andere scheikundigen vonden intusschen niets. Desniette- min werd de moordenaar veroordeeld op de verschijnselen * en de moreele aanwijzingen. Het ís opmerkelijk, dat nagenoeg gelijktijdig wet het 7 PALMER, bij ons te lande, of eigenlijk in onze Oost- 1 che bezittingen, mede een antecedent van overeen- _komstigen aard is voorgekomen. Ik bedoel het regtsgeding tegen den Chineschen koopman oy Tau te Batavia, beschreven in het tijdschrift Met Regt in Nederlandsch _ Indië. De Heeren prenrnoom, voLLER en SWAVING zijn daarin gehoord als geneeskundige getuigen, terwijl het — scheikundig onderzoek was opgedragen aan de Heeren _ RISINGeR en pe Lance. Het blijkt uit hunne verslagen, dat ( 208 ) denatus bezweken is onder uitgedrukte verschijnselen van tetanus toxicus. Het gebezigde vergift, vermoedelijk eenig strychnaceum, — men heeft gemeend te mogen veronder- stellen het heimelijk inbrengen van pilletjes oepas radja in eene zoete gebaksoort (kwee kwee genaamd), — is niet aangewezen kunnen worden. Desniettegenstaande is orv TAMBA, bij arrest van 15 Julij 1856, ter dood veroordeeld, op grond van het pathologisch bewijs en van de moreele omstandigheden (aanschaffing van het vergift, lastgeving tot de vergiftiging, enz.). Mede werd hij schuldig ge- oordeeld aan een’ vroegeren moord, op eene 3 bewerkstelligd. eni en De hier laatstelijk aangehaalde vonnissen en handelwij- zen der geregtshoven komen mij, natuurlijk slechts bij uitzondering, als zeer gewettigd voor. Hoe toch zou het zijn, indien het scheikundig bewijs tot een geheel onmis- baar sine qua non in zake van vergiftmoord werd verheven. Hoe in een aantal denkbare of mogelijke gevallen, waar- voor als nog geen scheikundig bewijs te geven is, zooals bijv. bij vergiftiging met sommige fungi, met Cicuta vi- rosa, met oleum crotonis, en zoovele andere zware plan- tenvergiften. Hoe in vele gevallen, waar alles voor het overige zonneklaar was bewezen, doch de maagcontenta ontbraken. Hoe in vele gevallen van langzamen giftmoord door herhaalde kleine hoeveelheden, zoodat bij de lijk- opening geene voor reactie vatbare hoeveelheid in het lig- chaam was overgebleven. Hoe — doch deze inzigten zijn reeds voldoende ten betooge, dat langs dien weg de loop van het regt meermalen zou moeten worden verlamd. Dit belangrijke gezigtspunt, hoe eenvoudig ook, komt mij voor, nog steeds niet algemeen genoeg in zijne volle waarde te worden begrepen. Ik erken van het chemisch bewijs gaarne het overwegende, het cardinale gewigt; doch ik ontzeg het de beteekenis van eenigen, van uitsluitenden, van absoluut (269 ) maatschappij tegen de in mijne oogen e der misdaden. De wet toch straft den giftmoord . niet iedere vergiftiging in specie. Het is, met —— op de qualificatie van het misdrijf, den regter onverschillig, of deze wijze van moord tot stand door middel van arsenik of van strychnine. | gens is, mijns inziens, de beantwoording der vraag: er cen — is toegediend?” van niet minder belang van die: „welke de soort of juiste aard van het „vergift zij?” De eerste vraag toch kan meer- ö ook bij het ontbreken of bij de onvolledigheid van het „scheikundig bewijs, naar waarheid worden opge- lost; dit is in verscheidene vroegere gevallen en nu | meen tweetal van den jongsten tijd tot klaarheid nog om deze reden zoo sterk op deze omstan- digheid, omdat zonder het heldere begrip daarvan bij de regtsgeleerden, vergiftmoord 200 ligtelijk over het hoofd kan worden gezien, alleen door het te streng vasthouden aan het absolatisme der spreuk: „no poison found, no | death by poison, waartegen ook rarton met zooveel regt ine krachtige stem heeft verheven. Hoe toch is de gang von zaken ten dezen opzigte in de dagelijksche praktijk bij voorkomende provisionele instructiën, in geval van sus- pieie op vergiftiging? De fangerende Officier van justitie, door een of anderen practischen geneeskundige of anderen aanklager geïnformeerd, draagt aan één of twee voorname scheikundigen in loco een voorloopig scheikun- dig onderzoek op. Wordt nu door deze in de overgelegde corpora delieti niets gevonden, dan geschiedt voorzeker meer- malen geene verdere instructie der zaak, althans wanneer er geen bepaald rumor publicus bestaat. Eene dergelijke schorsing, ten gevolge der voorloopige negatieve scheikun- dige bevinding, mag dikwijls hare goede en nuttige zijde (210) hebben, doch kan voorzeker somtijds tot het ie blijven van deze misdaad medewerken. 5 Hoe is het hiermede gegaan in cen onlangs a: men geval van vermoeden op strychnine-vergiftiging te Rotterdam, naar het schijnt voorloopig toegelicht door de H.H. pe vris en v. b. und als scheikundige experts? De afloop daarvan wordt in hun relaas niet vermeld; doch ík zou meenen op te maken uit hunne mededeeling, dat zij, ook na de nieuwe leering getrokken uit het geval par- urn, behoedzaam zijn geweest in hunne scheikundige uit- spraak. Zeer teregt hebben zij, na gedane naauwkeurige tegenproeven, aan de regtbank als hunne overtuiging doen kennen: dat bij zeer kleine dosis van doodelijk gewerkt hebbende strychnine, het scheikundig bewijs kan ontbre- ken. Zij spraken volmondig uit: dat men uit het wiet vinden van dit vergift niet geregtigd is te besluiten tot het niet gepleegd zijn van vergiftiging daarmede. Mijns oordeels verdiende hun voorbeeld, ook ín ons land, ook bij andere gevallen van vermoedelijke vergiſti- ging, voortaan eene meer algemeene navolging, dan wel vroeger het geval schijnt te zijn gewees t. bep Ah) 7 8 be hmdl 10 1 0 * . wed mp en EE UTD 160 * 7 4 100 Kandi * 1 e W. mou wait a ne. n 9 * 1 Oe OVER DE BEPALING ea „ VAN DE spummiscur ABERRATIE DER LINZEN. lege di nt Ee poon At bee an J. BADON GHIJBEN. MBE — — ran . Stellingen van wijlen den Hoog- eeraar wencKesacn, vindt men zonder betoog de formule opgegeven, waardoor de longitudinale spherische aberratie bij de linzen, voor evenwijdig invallende lichtstralen, be- paald wordt. Hoezeer men nu de afleiding dier formule wel vinden kan in werken, die meer bijzonder aan de ana- lytische dioptrica gewijd zijn, ligt ze dáár niet zoo dade- als de eenvoudige oplossing. van een bijzonder vraag- stuk, voor de hand. Reeds geruimen tijd geleden gaf dit aanleiding, dat cen mijner vrienden mij den wensch naar zulk eene oplossing te kennen gaf. Ik voldeed aan zijn daarbij den weg volgende, dien eene vlugtige van de Londensche Encyclopaedia Metropolitana mij aangewezen, en waarbij, om zoo te zeggen, het resultaat van de breking des lichts op het vóórvlak der nus, in de breking op het achtervlak gesabstitueerd wordt. Langs dien weg kwam ik dan ook volkomen op de aan- gehaalde formule neder. Toen ik mijne aandacht onlangs wederom op dit onder- r meer analytische moeijelijkheden aan verbonden zijn, de bepaling der genoemde aberratie in helderheid van beschou- 17 (272) wing zou winnen, wanneer men voor iederen bijzonderen lichtstraal dadelijk de beide achtervolgende brekingen in rekening bragt. Het gelukte mij, ook langs dien weg, het vraagstuk op te lossen; maar de einduitkomst, die ik hier- door vond, kwam niet geheel met de aangehaalde formule overeen. Altijd geneigd deze bekende en als het ware geijkte formule voor onfeilbaar te houden, zocht ik op alle mogelijke wijzen naar eenigen misslag in mijne latere be- rekeningen, doch vruchteloos. Dit voefde mij natuurlijk tot een vernieuwd nasporen van mijne vroegere oplossing, en zoodoende ontdekte ik, dat die vroegere oplossing eene onnaauwkeurigheid van beschouwing inhield, waarvan de invloed slechts in rekening behoefde gebragt te worden, om hare uitkomst met de later gevondene te doen over- eenstemmen. Hieruit volgt nu noodwendig, dat, zoo ik mij niet ee drieg, de aangehaalde formule niet volkomen naauwkeurig is; en daar deze onnaauwkeurigheid zich voorzeker ook in de zijdelingsche aberratie, en in de verhouding van de krommingen der vóór- en achtervlakken van aplanatische linzen moet doen gevoelen, achtte ik haar van genoegzaam belang, om er de aandacht van meer bevoegden op te ves- tigen, en diensvolgens mijne boven bedoelde berekeningen, ter vervulling der mij opgedragen m aan de Akademie aan te bieden. De aangehaalde formule *) is, voor eene e 7 n — er) *) Zie Natuurkundige Stellingen doot wijlen w. WENCKEBACH, 3de druk, pag. 174. mF m ml ml 1 (m 4-21)" zes Uml)® 15 Ft KS 79 Ur * waarin 1 rr TIE ONE N. 02 0) (278) r brandpuntsafstand der lins is. Voorts beteekent gren van haar vóórvlak, waarop het licht invalt; ——— m de brekingscoëfficiënt van de stof waaruit de lins vervaardigd is, en 4 haar halve — 1 men de waarde (2) in (I) over, zoo | e “lm 2m? Nr 1 6 0 2m (m - I) rr rer) 22 formule ) zal men nu, zoo zij juist is, * vinden, wanneer men de waarde van AF, uit r, „ m zals gegevens berekent, en bij die berekening de Npe wagen van do dikte der Tas verwanr- In de eerste plaats, zal ik doen zien, hoe ik deze be- eat dn Pig. 1. 7 11 7 * 4 * M en M' (Fig. I) de middelpunten, MR == r en * de stralen zijn, respectievelijk van de vóór- en eener lins, waarvan SS'==x de halve mid- perd en RR d de dikte is, dan hebben wij dadelijk „* RS'(2r—RS') en 2? = RSC - Rs); *) Zij komt nagenoeg in denzelfden vorm voor in de Bneyelopaedia Metropolitana, Vol. IV, pag. 388. (274) hieruit volgt, door de tweede magten van de dikte der lins, en dus zooveel te meer die van RS' en R'S', te verwaarloozen, 1 afs AN a dh Va a ne ar 7 RS 2 Rs 5 edn ne . (4) Zij ABCD een lichtstraal, die, op de lins evenwijdig met hare optische as invallende, na in B en C gebroken te zijn, de as in D ontmoet; en die de as in E ontmoeten zou, indien hij alleen de eerste breking ondergaan had. Trekken wij dan door B en C, op de oppervlakken der lins, de normalen BF en CG, die respectievelijk door Men M' gaan; en stellen wij ABF YO, DOG ., ZMBC=g', uch, 1 zoo is, volgens de wet der breking, Sin. p =mSin.p', Sin. u m Sin. y', terwijl uit de figuur volgt ZRMB=g, DECO -, /DCE= py’, RM Cm (pt), LRDO=lp e- Laten wij voorts uit B en C loodlijnen BB = en CO op de as vallen, dan zal het er voornamelijk op aankomen, de waarde van den afstand C' D uit te druk- ken in , / en de gegevens; want voor W wordt D het brandpunt der lins, en voor y=y = wordt D het verzamelpunt der gebrokene lichtstralen, die evenwijdig met de as op den rand der lins vallen, zijnde voorts A F de afstand dezer beide punten. Daar nu uit den drichoek CC'D terstond volgt C Dy Cot. C- - t . (5) hebben wij slechts de waarde van Cot. (- - te bepalen. Uit de driehoeken MBB' en MCC“ volgt terstond * 1 SN 5 D bluooagere magten van et ten gevolge heeft, dat de vierde en * * 0 arg van — r en 5 dus zooveel te meer die van Ee a Het mogen verwaarloosd worden, is dan ook * U. 40 y * — pl Cos. ( — 90 =1 r glen wij das gemakshalve g . en g , als wan- neer ook de vierde en hoogere magten van 2 en s mogen verwaarloosd worden, zoo is: 8 Sin. ꝙ e, Sin. (W- - ==, cn m1} 2, cu. --f -In; wat de hoeken ꝙ en e betreft, vinden wij hieruit onmid- dellijk, zoo wij nog m—l — n stellen, * * 1 1 Sin. g zu Ee . 14 ee rig Sin 0) Hs © meh pie 1 * * (p=! 21—— 21; ee 40 N 7 . er bepaling der hoeken w en y’ kunnen wij gebruik ma- ken van de goniometrische formule rere, [I Cos ( -= Se- hierin de reeds verkregene waarden overbrengende, en al wederom tot bekorting 2 ＋ . mendel lende, vinden wij verder : (276 ) * i — din + N 2 Sin. u“ r z ed A * * ot g 8 3 EL ted! Sin. i == ms 1 i ann Cos. y= 1— , Cos. m = 1 — An =; al verder is dus Sin. (n- == Sin, w Cos. w' — Cos. p Sin. p' n Cos. u — Cos. y) Sin. , (u u Sin. , 12 k Da- — eik mus 19 * 2 m | en nunslle Cos. (w—y)= line, waaruit wij eindelijk vinden Sin. ie + N — ue LY engs 2 age inne, (6) en Cos. (99 ＋ 90 = De uitdrukking (6) wordt nul, indien men 2 —2 en dus u stelt; die uitdrukking is bijgevolg door ze’ deelbaar; wanneer men haar dan ook behoorlijk herleidt. (en dit is het eenige wat in onze orn: eenigzins lastig is), vindt men 99 Sin. (po!) + (-=) = neh) (Ld gt -= Ame}; voor de uitdrukking (7) kan men schrijven ai 12A 2)* of 1A e, | | (277 ) e -NH e de | et title tbs) N N ee 5 nebe, 9 K + H(2—m) 2 —1 me] n. od wel, na voor zen a“ de waarden en 5 ingebragt te hebben, 4 7A W L e my’ E on ee me LL 0 \ Li nu N het brandpunt der rf en N' het verzamel- punt der gebrokene randstralen, dan gaat voor ) = = 0 die waarde van C'D in die van R'N over, terwijl zij voor „r in die van S'N' ns Volgens (8) hebben k Jon De Sad TS b . 42 mz? . er, 27 ite rr N kn l ving RS — Â gr’ 8 in 4 4 is. Maar de begeerde waarde van A Fis AT- NN" me — (R'S' ＋RN—8˙N); door dus hierin de zoo even gevondene waarden te sub- stituëren, verkrijgen wij na eene ligte herleiding AF= Af=— (278 ) (an ne gra (van Ami. Are Cr. (tm je, 2 mn r + * rr of na voor n wederom m—1 gesteld te hebben 2 m (m- er (r +1) Deze uitkomst wijkt nu van de formule e af, dat de coëfficiënt van “2 hier m ＋ 1 heeft, waar ginds 2 wordt gevonden. Het is mij echter niet mogelijk ge- weest, in de bewerkingen, die de formule (9) hebben op- geleverd, eenigen misslag te ontdekken. In de tweede plaats zal ik doen zien, door welke be- werkingen ik vroeger volkomen op de formule (3) neder- kwam; hierbij zal ik mij echter onthouden van al de bijzonderheden dier bewerkingen op te geven. Fig. 2. ** 1 IN 2 Eng Laat AB (Fig. 2) een lichtstraal zijn, die, uit een punt A van de optische as der lins op haar vóórvlak vallende, na door dat vóórvlak- gebroken te zijn, de as in B ont- | moet; indien dan behalve MR ren BB ook AR==a gegeven is, kan daaruit de afstand RE berekend worden. Voor dien afstand vond ik, altijd met verwaarloozing van de vierde en hoogere magten van y, ì ehe (- la-: Zam ((ml)a—r)? RE erm mel) (ahr)? [alm De] a 0) . * zen len, na de eerste breking, hun verzamelpunt op „ dergelijke randstralen hun verzamelpunt op afstan Fey van het punt R, dan is / de waarde B verkrijgt zoo men a = en y= 0 stelt, terwijl +4 de waarde is die RE verkrijgt zoo men a== 0 n 4 =e stelt. Derhalve is dan: * dif 5 . = . RE vi mr — 1 2 Eene eit 1 Z (I) r* if * * Nu ie 1 Td 9 8 b N * — — 3, * Faa % _ Af m (m—l) „ evenzoo F en F + AF de afstanden van het achter- der lins, tot aan de verzamelpunten der genoemde tra n de tweede breking, dan zijn F en FT AFT E de, die RE volgens (10) verkrijgt, wanneer men 5 ezen ams f en y==0, ten tweede a —(f-F Af) 4 En neemt, mits men tevens 1 door — r, en m door 1 — Hierbij zal men echter, in den coëfficiënt as N ‚dadelijk Af mogen verwaarloozen, en alzoo wordt dan B tel pr OAT EN vie Tmf nr’ enn (+ Afr TP EN FAD Ter 2 13 F ＋ 2 fr 1 r rer fr ( 280 ) waarin kortheidshalve de enkele letter P wl is voor de uitdrukking Wm eber Ge Hebe), 4 Ufr (-= mr}? bagdela aes de laatste waarde van AF gaat door herleiding, en met verwaarloozing van de tweede en hoogere magten van Af over in 222 AEP …… (ÌÌ) 22 (am 17 ＋ en zoo men hierin de bovengevondene waarden van f en Af overbrengt, vindt men na eene herleiding, die even lastig is als die van de vroegere uitdrukking (6), en waarbij men in teller en noemer van het gebroken dat men voor AF verkrijgt een gemeenen deeler 1 Y zal ont- dekken, juist de formule (3). In de derde plaats blijft mij nu over, eene onnaauw- keurigheid aan te wijzen, die mijns inziens in de afleiding der formule (11) schuilt; en voorts te doen. zien, dat de invloed dier onnaauwkeurigheid juist het verschil kan op- heffen, dat er tusschen de formulen (3) en (9) bestaat. De waarden van F en f+ Af, zooals die ter bepaling van de verzamelpunten na de eerste breking gevonden zijn, worden van het vóórvlak der lins gerekend ; maar diezelfde waarden zijn, bij het bepalen van de verzamelpunten na de tweede breking, gebruikt alsof zij van het achtervlak gerekend werden. Hier is dus de dikte der lins geheel verwaarloosd, terwijl overigens slechts de tweede en hoo- gere magten dier dikte verwaarloosd zijn geworden. Der- halve meen ik dat men, ter bepaling van de verzamelpunten na de tweede breking, niet a=—f en a — + Af), maar a = (-d) en a=— (f—d + Af) moet stellen. Hoezeer dit op de waarde van F geen invloed zal hebben, zal het wel invloed hebben op de waarde van P+ AF en (6281) dus ook op die van AF. De invloed, dien het op de waarde van A heeft, en die zich niet mede tot den term Pes uitstrekt, is blijkbaar geen andere, dan dat men in de formule (11), Af door Af—d zal moeten vervan- . —— dering ondergaan moet, uitgedrukt door b hin! „Broer z mrd 17 my) Ee elddrakkiog verandert door substitutie der waarden mr (r Y ant r isa A ö Fed 0606 nan ATP oil en voegt men Eee pag men juist de waarde van AF volgens (9). _ Wanneer het laatstaangevoerde à priori dienen moest om de juiste waarde van AF te bepalen, zou het welligt aan tegenbedenkingen onderhevig zijn; doch daar het hier slechts à posteriori dient om op te helderen hoe het mo- is, dat eene uitkomst, uit een duidelijk gezigtspunt van andere uitkomsten kan verschillen, zullen zulke tegenbedenkingen geenen grond kunnen opleveren om de juistheid der gevondene formule (9) in twijfel te trekken. * men uit (2) de waarde van (m- i 1— (1) F en — men die in (9) over, dan vindt men mE fm _Amplm ll, (2% II) 1 Um?" F om „ — - „e) einst, EN MED. AFD. KATUURK. veer VI. 19 ( 282 ) hieruit blijkt, dat, volgens mijne berekening, de tot dusver gebezigde formule (1), om naauwkeurig te zijn, eene zoo- danige verandering behoort te ondergaan, dat het cijfer 2, aldaar in den factor m ＋ 2 voorkomende, door m ＋ 1 vervangen worde. af „ Deze verandering, hoe klein ook in den vorm, is lang niet onbeduidend ten aanzien van de hoegrootheid der aberratie, of ten aanzien van de hoegrootheid der verhou- ding = die de aberratie tot een minimum maakt, Dit zal het best door getallenvoorbeelden blijken. Nemen wij, bij voorbeeld, m == 1,5, en zij, in ellen re- kenende, r==l, 27 en 2 = 0, I, dus F==1,75, dan vinden wij nagenoeg: volgens (1), AF = 0, 006, en volgens (12), A FP = 0,009; bij de hier als voorbeeld genomene lins zou dus de aber- ratie 9 strepen zijn, terwijl de gewone formale daarvoor slechts 6 strepen aanwijst. akg za * Bepalen wij de verhouding van de krommin der vóór- en achtervlakken, die AF tot een minimum maakt, dan vinden wij voor standvastige waarden van F en 4. s | r___m(2mtl) en win dE ve gn gl WO wederom m==1,5 nemende, verkrijgen wij dus 7 26 end. Bij den hier aangenomen brekings-coëfficiënt, zu dus de straal van het achtervlak eener aplanatische lins, slechts het drievoud van dien van haar vóórvlak moeten zijn, ter- wijl de gewone formule daarvoor het zesvoud aanwijst. AET: TO: ABT —— — Es Kg Padma a * STELLING VAN SECCHI TE ROME IN RING VAN SATURNUS, T AAN DE JONGSTE METINGEN DOOR SECCHI EELVEN VOLBRAGT. * Door Mr We F. KAISER. — N * 1 EI. is geen uitvloeisel van eene bijzondere liefde, welke ik dat voorwerp des hemels boven andere zoude toedragen, * ar van mijne overtuiging, dat de zonderlinge verande- en, die meer bepaaldelijk aan den ring van Saturnus rden toegeschreven, niet in png braan 4 der metingen liggen. Ik kamp niet den ring van Saturnus; maar voor een beginsel, dat, mijn gevoelen, bij sterrekundige onderzoekingen altijd behoorde te worden in acht genomen. Ik heb er geen de ring van Saturnus al of niet grooter hij al of niet eene elliptische gedaante heeft of niet in veertien uren om eene as wentelt; maar ik acht het wenschelijk, dat sterrekundige onderzoekingen op geene en van ontoereikende juistheid wor- den en ik stel er prijs op velen te overtuigen, dat de metingen omtrent de ligehamen des zónnestelsels de naauwkeurigheid niet bezitten, welke de tegenwoordige sterrekunde vordert, en de gevolgtrekkingen niet gedoogen, die men herhaaldelijk ait haar heeft trachten af te leiden. Srccut te Rome heeft (Monthly Notices of the Royal Astronomical Society, vol. X VI, pag. 50) de verschillen | 1 (284) der uitkomsten, door hem en anderen voor de des rings van Satarnus verkregen, uit eene elliptische gedaante des rings, verbonden met eene wenteling in ruim veertien uren, trachten te verklaren, Ik heb (Verslagen en Mede- deelingen der Kon. Akademie van Wetenschappen, Afdeeling Natuurkunde, Deel V, bladz. 354) tegenover de zijne, mijne eigene metingen gesteld, die veel talrijker waren en geen spoor verrieden van de vermeende afwisseling, die seccmi tot het opwerpen van zijne stelling aanleiding gaf. Ik heb ook doen zien, dat eene lange reeks van metingen, weleer door pesseL volbragt, de stelling van sgccmt in geenen deele begunstigt, en hoopte de ongegrondheid dier stelling volkomen te bewijzen door nieuwe metingen om- trent den ring van Saturnas, gedurende zes of zeven lange winternachten, om het uur herhaald. Ik heb echter de voorgenomene metingen niet ten uitvoer kunnen De laatste winter heeft, terwijl de stand der planeet ders zeer gunstig was, geen enkelen nacht opgeleverd, helder genoeg voor mijn doel, en al ware dit anders ge- weest, zoo had ik mijn plan toch moeten opgeven. De belemmeringen, die ik op den daur moet ondervind, zijn te groot om mij de vereeniging van zulke stel waarnemingen met mijne overige werkzaamheden te ver- oorloven, en er blijft mij niets anders over dan op den tockomstigen winter te hopen, die mij echter voor de gelegenheid tot wetenschappelijke enn aw nig uitzigten aanbiedt. aeg gu Seacur heeft de goedheid gehad, mij zijn hoogst belang: rijk werk te doen. toekomen, dat ten titel voert: Deseri- zione del nuoro osservatorio del Collegio Romano D.C. D. G. e Memoria sui lavori eseguiti dal 1852 a tutto Aprile 1856, del p. AncgLo smccmi D. M. C. eto. Roma. Typo- grafia delle helle arti. Luglio 1856. In dat werk vindt men, onder andere belangrijke onderzoekingen: van sgccut, (285 ) ook die met uitvoerigheid beschreven, welke de planeet urnus betreffen. De stelling van spent omtrent den rin, van Saturnus wordt in dat werk met eene veel groo- e witvoerigheid behandeld, dan dit eenige maanden vroe- or hem in de Monthly Notices of the R. A. S. ge- J maar het onderzoek is hetzelfde, leidt tot bijna _ dezelfde uitkomsten en rust op dezelfde waarnemingen. E grad van dat werk geeft mij alzoo geene aan- 1.4 iets te veranderen aan mijn oordeel over de | dn snccnt, bij eene vroegere gelegenheid mede- Alleenlijk moet ik doen opmerken, dat srccut ngstijd van den ring, vroeger door hem op 8 \sterretijd aangeschreven, nu meer naauwkeurig 14°,238 sterretijd bepaalde, en dat hij de waarschijn- lijke fout van elke zijner metingen, na de verbetering welke zijne stelling medebragt, op 0”,101 stelde, terwijl ik 0”,114 gevonden had. Dit verschil ligt in red of cijferfout van succut, die ik in mijn vorig reeds verbeterd had. Voor de verbeterde meting den laden Dec. 1855 moet bij scecut 41”,313 in — van 41%11 gelezen worden, en het verschil tus- he die meting en het midden uit allen is niet 0”,227, bij seccmr voorkomt, maar 0”,326, | GRANT te Londen heeft mijne allereerste me- omtrent den ring van Saturnus, die ik hem had geeld, in de Monthly Not. of the A. A, Soc. Vol. ‚pag. 146 (in N'. 6, dat in de maand April 1856 werd uitgegeven) openlijk bekend gemaakt. Reeds die eerste metingen streden, evenzeer als de latere, tegen de door nc gangenomene stelling; maar voordat sxecut van mijne metingen eenige kennis kon dragen, had hij ene nieuwe reeks van metingen omtrent Saturnus vol- nog aanmerkelijk, langer dan die, welke, ik den Dec. 1856 bij de Akademie van Wetenschappen 1 11111 * ( 286 ) heb overgelegd. De nieuwe metingen van szacut zijn door hem in de Astronomische Nachrichten, N°. 1060 (versche- nen den Slsten Dec. 1856) medegedeeld, en werden door hem met de aanmerking besloten, dat zij zijne vroegere stelling omtrent den ring van Saturnus bevestigen. Het kan uiterst zonderling schijnen, dat twee lange reeksen van metingen omtrent de planeet Saturnus tot zoo geheel tegenstrijdige gevolgtrekkingen leiden, en ik achtte. mij daarom verpligt het latere onderzoek van sxccu met eenige naauwkeurigheid te beschouwen. Die naauwkeurige be- schouwing heeft mij de overtuiging ingeboezemd, dat de latere metingen van sxacm niet zijne maar mijne vroegere uitspraak volkomen bevestigen, en zij heeft mij bij her- nieuwing bewezen, dat de stelling van sxecut omtrent den ring van Saturnus alleen uit de fouten zijner vroe- gere metingen is voortgevloeid. Ik zal de gronden aan- wijzen waarop deze mijne overtuiging rust, en schrijf daartoe hieronder, in de eerste plaats, de nieuwe uitkomsten af, door sxecnt voor de groote as van den buitenrand des rings van Saturnus, bij den gemiddelden afstand der pla- neet tot de aarde, verkregen. | N a f DATUM. 2 TE 1 der ROME. DES RINGS. HET MIDDEN. 1856. 9 Jan. 5% m | 40”,599 | + 0,072 16 „ 257 40 „898 — 0 237 13 40 ,689 | — 0 „08 27 40 „564 J 0,097 18 40 „656 + 0 % 20 40 „804 — 0 „143 40 789 — 0 27 vo —5 G deo o D KSK * S 24 36 40 „545 + 0 „116 — | 5 40 ,565 | + 0 „096 27 3 15 40 „575 [ + 0,086 28 2 33 40 „687 — 0 026 13 kl LRE Ss Cee Ste Fs — * DEELT att Lt | 0 1 D mn sE ssescosecesess S S 2 S — 10 0 * 4 OEP 828 2 5 3 sss 2e ie 33 88 d L € mt mt ml 2 BEE 5 & 8 — 0 342 — 0 85 f de 222 — en 2 rr 2 4 885 4 $ E — 2 Het algemeen midden uit al deze bepalingen is 40,661. (288) Sgccui maakt op het geheel zijner deen de volgende: „ Général i . * 3 : I „Les moyennes des diamètres de la planste sider division, obtenues d'une autre suite de mesures déjà pu- „ bliges, sont respectivement 17661 et 34,649, de sorte „que la différence est assez petite; le diamòtre de l'an- „ neau trouvé autrefois était = 40%893, ce qui diſſere de „0,232 de la mesure actuelle. Comme la manière de „mesurer, de réduire etc. a été la même, on ne peut croire „cette variation accidentelle. Les observations actuelles „eonfirment les irrégularités déjà trouvées dans la pre- „mière suite, et les variations périodiques s'accordent assez „bien avec l'hypothèse d'une rotation combinée avec une vellipticité de l'anneau. On voit des changements supé- prieurs aux erreurs d'observation dans les jours où les „observations sont séparées d'intervalles assez longues, „comme le 16 Janvier, 28 Janvier, 4 Mars et subsistent „les mêmes alternatives déjà remarquées entre les périodes „d'un jour, surtout à la fin de la série des mesures. Une „discussion approfondie pourra voir si cela est effet du „hasard ou si elle dépend des erreurs d'observation. Ce qu'il „y a assez de remarquable c'est qu’ aucune mesure ne „donne un diamètre de Panneau si petit comme l'ont „trouvé ceux qui se sont servi du micromètre à image „double (BESSEL, MAIN, KAISER); cela est une conséquence „asses intéressante dans l'astronomie pratique, et mérite „une très-haute considération. II serait à désirer que ceux qui ont mesuré au micromètre à image double, fus- „sent eux mêmes des observations à la même lunette avec „le micromètre filaire. J'ai observé un fait (assez inté- „ ressant peut-être dans l'art de l'observation), si on „ferme eractement une planète entre les deux fils du mi- pcromètre et on detourne un peu la lunette, de sorte que (289 ) _eles fils n'embrassent plus la planète, l'intervalle des fils wparait assez plus petit que la planète. Un phenomène ssemblable résultant de irradiation pourrait bien exagérer „les mesures micrométriques filaires au diminuer les me- „sores à image double. Des observations ultérieures éclair- weiront ce doute.” „Sgeemr vermeent, blijkens zijne aanmerkingen, dat de verschillen tusschen de uitkomsten, bij zijne nieuwe me- tingen verkregen, eenen loop hebben aangenomen, zooals zij dien naar zijne stelling aannemen moesten; maar hij acht toch eene „discussion approfondie" wenschelijk om met zekerheid te beslissen, of de loop der door hem ver- kregene verschillen ook aan het loutere toeval kunnen worden toegeschreven. Het komt mij onnoodig voor te ‘onderzoeken, in hoever het toeval kan hebben medege- werkt om de jongste metingen van seccu1 voor zijne stel- ling te doen pleiten, daar zij mij toeschijnen ten eenenmale tegen die stelling te strijden en dien strijd reeds te ver- raden, zonder dat zij aan eene # discussion approfondie” onderworpen worden. Naar de stelling van: seccat wentelt de ring van Sa- turnus zich in 14°,238 sterretijd om eene as, loodregt op zijne vlakte staande, en moet die wenteling, verbonden met eene elliptische gedaante van den ring, ten gevolge hebben dat de groote as, waaronder deze zich vertoont, eene verandering ondergaat van 0,732, bij welke zij, tel- kens na 79119 sterretijd, de vorige schijnbare grootte herneemt. Het beste middel om het al of niet bestaan vun zulk eene afwisseling met zekerheid te beslissen, zoude gelegen zijn in het stelselmatig herhaald uitmeten van den ring bij onderscheidene heldere nachten, telkens gedurende een tijdvak althans niet veel kleiner dan dat binnen het- welk de afwisseling moet besloten zijn. Het mogt scout (290 ) evenmiu als mij gelukken, den ring van Saturnus op vele dagen, uren achtereen, bij herhaling stelselmatig uit te meten, en daardoor ontbreekt het nog aan de- metingen, die men voor een beslissend onderzoek omtrent de stel- ling zoude kunnen wenschen. Seccur heeft echter den ring, hoezeer niet dikwijls op vele uren van denzelfden nacht, toch in vele verschillende nachten uitgemeten; en ook deze metingen moesten aan zekere voorwaarden vol- doen, om niet tegen zijne stelling te strijden. Men ziet reeds bij den eersten blik, dat de nieuwe metingen van skccur onvergelijkelijk beter met elkander overeenstemmen dan de vroegere, die ik in mijn vorig opstel heb mede- gedeeld. De verschillen met het midden zijn bij de eerste helft der metingen 200 gering, dat men niet ligt op het denkbeeld. zoude komen, om ter hunner verklaring “eene bijzondere stelling ter hulp te roepen. In de tweede helft dier metingen vindt men grootere verschillen ;- maar het zijn juist de grootste verschillen, die het hevigst tegen de stelling van sgecm strijden, ter wier bevestiging zij moesten. strekken. Men behoeft slechts eene eenvoudige-redene- ring om zich te overtuigen, dat inderdaad de stelling van seccu1 met zijne nieuwe metingen niet kan worden over- ° BCE Srcour heeft den ring van Saturnus op den 16den Janu- arij 1856 het langst achtereen, namelijk gedurende 3423», uitgemeten. Bij de metingen van dien dag vindt men inderdaad in het genoemd tijdvak eene afwisseling, be- staande in een schijnbaar trapsgewijze kleiner en weder grooter worden van den ring; maar die afwisseling is met, de stelling van seccut niet te rijmen. Naar de metingen van den genoemden dag is de groote as in den tijd van half uur 0334 afgenomen, en naar de stelling kan die afneming, als zij het snelst is, in dat tijdvak niet m f „ 7 ö 1 4 ai „ or (201 eens half zooveel bedragen. Men zoude evenwel de waar- nemingen van den 16den Januarij, ofschoon zij vrij weinig uit elkander loopen, naar de stelling van seccm in eene ö ing met elkander kunnen brengen ; dan zoude men volstrektelijk moeten aannemen, dat et omstreeks 4u sterretijd een minimum van | as des rings heeft plaats gegrepen. Dit strijdt ten eenenmale tegen de vroegere bepaling van wolgens welke op den 24sten December 1855 te * sterretijd cen minimum heeft plaats gehad; daar den omwentelingstijd van 14, 238 verbonden, voor Januarij te 305 3m sterretijd een maximum Op geen der overige dagen, waarop de ring eenmaal is uitgemeten, vindt men eenige aan- van de afwisseling, die, naar de stelling van seccur, moeten bestaan. Om te bewijzen dat de metingen, door sxcent op de verschillende dagen volbragt, vóór zijne stelling pleiten, zoude men moeten aantoonen, dat hare onderlinge verschillen door de invoering van de verbete- ring, welke die stelling vordert, aanmerkelijk worden ver- minderd. Daartoe zoude men in de eerste plaats uit de metingen zelve moeten afleiden, op welke tijdstippen de groote as des rings hare grootste en hare kleinste waarde bereikte; maar bij zijne pogingen daartoe stuit men op geheel tegen elkander aandruischende uitkomsten. Zoo ver- kreeg saccnt Ü 0 11 hebben; maar seccmt heeft omstreeks dien tijd juist zijne allergrootste uitkomst verkregen. Naar de metingen moet ook een minimum den 10den Februarij, omstreeks te 5 (292 ) sterretijd, hebben plaats gegrepen. Dit is niet slechts in strijd met de meting van den 9den Pebruarij, maar geeft ook een minimum voor den 12den Febr. te 6950m sterre- tijd, als wanneer, naar de metingen, omtrent een maximum moet hebben plaats gehad. Den Sden Maart te 5m ster- retijd verkreeg srccut zijne allerkleinste uitkomst. Neemt men dit tijdstip voor een minimum, zoo moet, naar aan- leiding daarvan, een maximum hebben plaats gegrepen den Aden Maart te 6% 5m sterretijd, en dien dag te 5u53m verkreeg sgccur eener zijner allerkleinste uitkomsten, In het algemeen moet het duidelijk blijken, in hoever de nieuwe reeks van metingen, door scent volbragt, aan zijne stel- ling voldoet, wanneer men de tijdstippen, waarop hij zijne grootste en kleinste uitkomsten verkreeg, bij die verge- lijkt, op welke, naar zijne stelling, de grootste en kleinste waarden van de groote as vallen moeten. Bij de eerste metingen der nieuwe reeks vindt men in het geheel geene verschillen van eenige beteekenis. Bij de latere vindt men grootere verschillen, die zouden kunnen doen ver- moeden, dat de groote as des rings zich inderdaad, van omtrent 40˙% tot omtrent 41,1, verandert. Dit schijnt vrij wel overeen te komen met de uitkomst, door seen uit zijne eerste reeks van metingen afgeleid; maar door die eerste reeks bepaalde hij ook een minimum op den gásten December 1855 te 4a Om sterretijd en de omwen- telingstijd op 14238 sterretijd, en deze uitkomsten zijn met de tweede reeks volstrekt niet te rijmen, ofschoon die onmiddellijk na de eerste is volbragt geworden. Om dit duidelijk in te zien, behoeft men slechts de grootste en kleinste uitkomsten, door de onmiddellijke meting verkre- gen, bij de tijdstippen der maxima en minima te ver- gelijken, zooals die uit de stelling n Men vindt aldus: N 40",407 40 „363 4 32 max. 40 „444 5 27 min. 41 „123 7 17 min. 40 „951 6 53 min. 40 „346 4 15 min. 40 „434 5 10 max. 40 493 „ oe 41 002 7 45 min. e r eN, E Wie in de bovenstaande zamenstelling eenige overeen- de nieuwe metingen van srccnt en zijne kan bespeuren, moet geheel andere oogen hebben dan de mijne. Tk sie ‘daarin niets dan het bewijs dat zij — strijden. is vreemd dat seccm den omlooptijd dee ing in de Monthley Not. of the N. A. S. op 14*“,428 en later uitgegeven werk op 14,238 heeft gesteld, — in beide stukken niettemin volkomen dezelſde getallen worden aangevoerd als de verbeteringen, welke zijne me- en wegens de elliptische gedaante van den ring be- n. In weerwil van dat verschil kan, uit het gevonden — den omwentelingstijd een eenvoudig kenmerk worden afgeleid, om te beoordeelen of de nieuwe reeks van metingen al of niet aan de stelling van srccut vol- doet. Naar de eerste bepaling bedraagt het tijdperk, binnen hetwelk de ring dezelfde schijnbare grootte herneemt, 76,2 14, naar het tweede 79,119, Tien malen de cene waarde van het tijdperk bedraagt drie dagen en Sw, 4. Tien malen de andere waarde bedraagt drie dagen min 48,6. Welke dier waarden van het tijdperk men moge aannemen en hoe (294 ) groot de afwisseling moge wezen, die uit de elliptische gedaante van den ring ontstaat, had sxcent alzoo, telkens na verloop van juist drie dagen, of volkomen of op zeer weinig na, dezelfde uitkomst moeten vinden, indien de verschillen tusschen zijne uitkomsten uit de oorzaak voort- vloeiden, door zijne stelling aangewezen, en geene loutere gevolgen van de fouten zijner metingen zijn. Na tijdvak- ken van drie dogen had sgcemr echter herhaaldelijk juist zijne grootste verschillen, en dit is wel een zeer duidelijk bewijs, dat die verschillen alleen uit de fouten der me- tingen zijn voortgevloeid. Secu vond de allerkleinste waarde van de groote as des rings (40”,363) den Oden Februarij te 5m sterretijd, en de allergrootste (41,128) den 12den Februarij te Bug m sterretijd, en dus na een tijdsverloop van juist drie sterredagen. Ik geloof niet dat het noodig is, hier iets bij te voegen ten betooge, dat ook de verschillen tusschen de uitkomsten door seem bij zijne tweede reeks van metingen voor de groote as des rings verkregen, alleen aan de fouten dier metingen moeten worden toegeschreven. Door het bovenstaande zijn, naar ik geloof, ook de opmerkingen volkomen wederlegd, die door srecu1 ten gunste van zijne stelling worden aan- gevoerd. oere ed ano Srcom verlangt dat de ring van Saturnus door mij, ook met den draden-mikrometer, zal worden uitgemeten, en grondt zijn verlangen op de vermeende opmerking, dat de mikrometer met dubbele beelden veel kleinere uitkom- sten dan de draden-mikrometer geeft. Dit laatste kan echter niet als eene algemeene waarheid worden aangeno- men. De draden-mikrometer heeft allerlei uitkouisten ge- geven, van de kleinste af tot de grootste toe, en dit pleit zekerlijk niet voor zijne doelmatigheid bij het uitmeten van ligchamen des zonnestelsels. Bonn en srnuvs hebben gemeten met den draden-mikrometer, toegevoegd aan de ( 295 ) twee grootste kijkers uit München, die thans bestaan. Bond verkreeg eene uitkomst nog kleiner dan die, welke _ door mar, pe LA nue en mij met den mikrometer met | verkregen zijn, en de uitkomst van stauve egere de redenen chi, waarom de raden- er mij voor het uitmeten van de ligcha- ne 7 zonnestelsels ongeschikt voorkomt, en daar mijn in dit opzigt niet veranderd is, kan ik ook geenen om het genoemd werktuig voor zulk een aan te wenden. De opmerking van sxecht omtrent rschil tusschen den schijnbaren afstand der draden n de schijnbare middellijn eener plancet buiten de dra- den, die naaawkeurig binnen de draden past, bevestigt mij in mijne overtuiging, dat het oordeel over de betrekkelijke van voorwerpen, die in licht en in gedaante aan- verschillen, zeer bedriegelijk is. Bij het uitmeten van des zonnestelsels met den draden-mikrometer kan men dat oordeel niet vermijden, en dit is eene der tedenen, die mij dat werktuig daartoe ongeschikt doen achten. awel % wg 27 Mei 1857. ee desh sei or Ee 4 11645 GEWONE VERGADERING DER AFDEELING WIS- EN NATUURKUNDIGE WETENSCHAPPEN, GEHOUDEN DEN 3osten MEI 1887. 1 40044 — — Tegenwoordig de Heeren: v. A. W. MIQUEL, u. c. VERLOREN, W. VROLIK, d. A. VAN KERKWIJK, 3. A. C. OUDEMANS, J. P. DELFRAT, A.I. VAN DER BOON MESCH, P. W. CONRAD, J. VAN GOGH, A. W. M. VAN HASSELT, 3. VAN DER HOEVEN, r. HARTING, n. VAN REES, A. BRANTS, v. 8. u. VAN DER WILLIGEN, J. L. C. SCHROEDER VAN DER KOLK, J. 6. 8. VAN BREDA, C. J. MATTHES, C. Uu. b. BUYS BALLOT, D. 3. sronu BUYSING, W. u. DE VRIESE, F. J. STAMKART, P. C. DONDERS, P. ELIAS. Het proces-verbaal der gewone vergadering van den gásten April j.l. wordt gelezen, goedgekeurd en pogen Naar aanleiding van den in het proces-verbaal, ver- melden twijfel omtrent den Belemniet in het door den Heer VAN BREDA ter tafel gebragte stuk beton, berigt de Heer VAN BREDA, dat dit voorwerp nader door hem onderzocht is, en dat het blijkt te wezen de Belemnites mucronatus. Worden gelezen brieven van de H.H, van oonpt (Rot- terdam 29 Mei 1857), van DER KUN ('s Gravenhage 28 Mei 1857), J. van eu (Amsterdam 30 Mei 1857), strekkende ter verontschuldiging over het niet bijwonen dezer verga- 1 (207) — ie is van de I. H. 6. J. uuthga, voon- . HELM SCHNEEVOOGT en DIERENS DE HAAN. Een en ander t een brief van den Minister van Binnen- p Zaken ('s Gravenhage 2 Mei 1857 N°. 10%), ende tot berigt, dat, ingevolge het schrijven der Af- van 2 Maart jl. N'. 21, de Hoogleeraar myke doo Excellentie gemagtigd is tot toezending van et te Leiden aanwezige kilogramme, steeds onder verant- prdelijkheid der voor de vervaardiging der kopijen be- mde commissie, wat zorgvuldige behandeling en tijdige dt gelezen een brief van den Hoogleeraar nyKr den 21 Mei 1857), waarin de toezending van genoemd umme berigt wordt. De Secretaris meldt, dat hij — behoorlijke orde ontvangen en aan de commissie _ tot vervaardiging der kopijen van meter en kilogramme 72 hand gesteld heeft. * ander wordt aangenomen voor kennisgeving. Dan en 5 Worden gelezen brieven ten geleide van boekgeschen- ken: 17. van den Minister van Oorlog ('s Gravenhage 22 —— 32 B.); 25 van den Minister van Binnen landsche Laken (s Gravenhage 29 April jl. Ge Afd. N° 144, 25 Mei jl. 6e Afd. N° 209); 3’. van den Heer d. G. Sal- TON, Secretaris der Cambridge Philosophical Society (Cam- bridge 26 Februarij 1857); 4½ van den Heer v. stonu, Secretaris van det Kongelige Norske Videnskabers Sel- skab, (Throndheim 10 Mei 1857); 5°. van den Heer maus- MANN, Secretaris der Königliche Socität der Wissenschaf- ten te Göttingen (Göttingen 16 April 1857). — Wordt tot Ian, EN MEDED. AFD. KATUUREK. ont. VI. 2 (298 ) plaatsing der boekgeschenken in de boekerij pare telijke dankzegging besloten. ie 44 PF — — — Worden gelezen brieven tot dankzegging voor ontvan- gen boekgeschenken: 1°. van den Heer scunörren, Secre- taris der Kaiserliche Akademie der Wissenschaften (Wien 29 December 1856); 2°. van den Heer simoNsIN, Secreta- ris der Académie de sraxistas (Nancy 29 April 1857); . van den Heer 3. munnicu, Directeur-bibliothecaris van het Bataviaasch Genootschap van Kunsten en Weten- schappen (Batavia 10 Maart 1857). — W voor kennisgeving. hanen Gan Worden gelezen brieven van de H.H. d. en v. v. 5. srenn (Helder 28 April 1857, Amsterdam 11 Mei 1857), ten geleide van tabellen waargenomen waterhoogten. De Secretaris berigt deze in handen gesteld te hebben van de commissie over de daling van den bodem in Nederland. De Secretaris berigt, dat de verhandelingen el de II. HI. MIQUEL, VAN HASSELT en ERMERINS aangenomen zijn voor de Verslagen en Mededeelingen. Wordt gelezen een brief van den Heer conan (Huis de Wiers bij Vreeswijk 14 Mei 1857) ten geleide van eene flesch, gevuld met water uit de Doode Zee. Wordt, onder dankzegging aan den Heer conmap, en onder aanbeveling voor verdere mededeelingen, besloten deze flesch in han- den te stellen van de H.H. VAN DER BOON MESCH en G.J. uLpeR met beleefd verzoek om daaromtrent de Afdeeling voor te lichten. daa. — — * ren e Wordt gelezen een brief van den Secretaris der Letter- ( 299 ) kun | van de Akademie (Amsterdam 12 Mei 1857 N 10), ten geleide van een conceptadres aan den Minister van Financiën, strekkende tot aanbeveling der belangen van de wetenschap, bij de aanstaande herziening an bet tarief van in- en uitgaande regten. De Zuster- heeft zich met genoemd ontwerp vereenigd, en u overweging om, door het hechten van het zegel Natuurkundige Afdeeling aan dien stap, den in ge- nd ontwerp geuiten wensch, als een wensch der ge- ie den Minister kenbaar te maken. Bi de daarover gevoerde wisseling van gedachten, wor- den voorwerpen van natuurlijke geschiedenis, astronomische werktuigen als diegenen genoemd, welke in het adres behoorden gevoegd te worden bij diegenen, voor vrijdom van inkomende regten verlangd wordt. De ergadering vereenigt zich voorts met genoemd adres, en besluit dat daarvan kennis zal worden gegeven aan de ing. met de uitdrukking van den wensch, dat het adres, als van de geheele Akademie uitgaande, door haar Bestuur den Minister van Financiën worde ingediend. dra nne N Wordt gelezen een brief van den Minister van Binnen- landsche Zaken ('s Gravenhage 25 Mei 1857 N° 103, 5e Afd), el als or * i i — van den Secretaris der Natuurkundige Afdeeling van de Koninklijke Akademie van Wetenschap- pen dd. 30 April jl. N° 54, is mij de wensch der Afdee- ling medegedeeld, om in eene harer gewone, dat is in het openbaar gehouden vergaderingen bekend gemaakt te wor- den met de briefwisseling, door mij gevaerd met vier le- den der Akademie ter zake van het voortzetten van den gestaakten arbeid der ontbonden geologische commissie. — #Ofschoon het mij altijd aangenaam zal zijn, zooveel (300 mogelijk aan de wenschen der Akademie gevolg te geven, meen ik echter in dit geval aan het verlangen der Na- tuurkundige Afdeeling niet te mogen voldoen. Ik vind „ geene vrijheid om, door het inwilligen van haar boven- vermeld verzoek, een antecedent te helpen stellen, hetwelk, naar het mij voorkomt, niet zou gewettigd worden door de bepalingen van art. 2 en 3 van het rd bf Akademie. „De Afdeeling gelieve het mij dan ook ten gode te honden, wanneer ik haar de bedoelde deen niet toerende.“ De Voorzitter vat het woord op; hij doet het stand- punt der Afdeeling uitkomen, stelt het minder wensche- lijke op den voorgrond van een verzet tegen 's Lands Rege- ring, acht echter verschil van meening met haar 1 geeft blijk van zijne hoogachting voor den man die aan het hoofd staat van het Departement van Binnenlandsche Zaken, acht het daarom minder gepast dat de v brief een onderwerp worde van beraadslaging, maar zoude het evenwel betreuren, zoo daarmede, hoe noodwendig ook het einde dezer zaak zij, de handelingen der Afdeeling omtrent de geologische commissie wierden gesloten. Hij wenscht dat de Regering voorgelicht worde omtrent de gronden, welke de jongste vergadering der Afdeeling tot een besluit voerden, waarop de gelezen brief een terug- slag is. Een en ander voert den Voorzitter tot het voor- stel, dat de Afdeeling een votum van vertrouwen geve nan haren Voorzitter en Secretaris, en deze committere tot het vragen van gehoor bij den Minister, ten einde Zijne Excellentie voor te lichten omtrent de wetensch motieven, welke, na ontvangst van het schrijven van den gden April 1857 N° 67 5e Afd, de nne” nf hebben tot haar jongst besluit. .. ea reren 1 | geer N — Sl 5 6301) g F De Voorzitter zegt teu slotte tot het doen van dit voor- stel niet door zijne persoonlijke beschouwing als lid der _ voormalige geologische eommissie, maar als tegenwoor- ged Afdeeling geleid te worden. Hij wenscht weg tot de kennis der waarheid te komen, en g den Heer Minister van de deugdelijkheid der motieven jongste vergadering In de levendige daarover gevoerde wisseling van ge- „ wordt door sommige leden het nut eener derge- hting betwijfeld, en de wensch uitgedrukt, dat baiten verdere bemoeijing blijve met deze zoo en zaak. Door anderen wordt men in de jongste vergadering de leden der ister benoemde commissie buiten de moge- eener officieuse mededeeling, waartoe zij zich noemden en waartoe nu de pas is afgesne- ben het besluit, waarvan spraak is, ongepast en begrijpen dat de Minister daarop geen ander * gegeven antwoord heeft kunnen geven. Sommige uitkomen, dat de motieven, welke tot het bo- uit voerden, zeer onderscheiden waren; waaraan voegen, dat de leden der door den Minister be- commissie slechts tot zelfverdediging hunne goedkeu- stem aan dat besluit gaven, opdat blijken mogt, dat reden hadden om voor de openbaarmaking te Enkele leden zouden zich alleen met het denk- gesprek met den Minister kunnen vereeni- tot eene disculpatie moest strekken. Hierte- zich anderen en bepaaldelijk de Voorzitter, t dat geene verontschuldiging te pas komt, maar toelichting in den door hem besproken zin wen- is. De Secretaris zegt dat hij bij uitsluiting tot 0 . HE 4 E 1 ri ij 1 0 (302 ) het voorstel van den Voorzitter wenscht mede te werken, ten einde te bewaren en te bevestigen de goede verstand - houding met 's Lands Regering, welke hij als de hoofdvoor= waarde beschouwt voor het voldoen der Akademie aut _ hare bestemming. aun n De: Voorzitter sluit de eee en brengt zijn voorstel in omvraag; 13 stemmen verklaren er zich tegen, 5 er voor, 6 buiten advies. isd opc ant Wordt alsnu met 17 tegen 4 stemmen en 3 buiten advies besloten den brief van den Minister aan te nemen voor berigt. allo ee. . 25 De Heer VAN REES enig in eigen naam en in dien van de H.H. van oorpr en Gr.AvIMANs verslag voor, over het in hunne handen gestelde model eener door den Heer Ms uitgedachte reddingboot met de daarbij behoorende gedrukte beschrijving. Het luidt als weige, ad eat held, re. agaat „ De commissie, in wier handen gela is het model van eene door den Heer maas te Scheveningen uitgevon- den reddingboot, om de Afdeeling te dienen van berigt, voorlichting en raad, heeft het genoemde model onderzocht en vergeleken met de bestaande reddirgbooten van den Heer w. VAN HOUTEN en anderen; na welk onderzoek het haar voorgekomen is, dat de reddingboot van den Heer MAAS in vele opzigten afwijkt van de bestaande redding- booten en dus veel oorspronkelijks bevat. be reddingboot van den Heer mas kan het best ver- geleken worden met een vlot, aan welk vlot gemakke- lijkheid van beweging en stabiliteit gegeven is, 200 door den vorm onder water als door het gewigt van water, vervat in het daarvoor bestemde gedeelte; terwijl e. vend vermogen verkregen wordt door een aantal” ( 308 } digte kisten, die gestuwd zijn tusschen de buikdenning Ol nau deze inrigting beter is dam die, gevolgd bij de bestaande reddingbooten, meent de eommissie te mogen betwijfelen. Aan haar zijn de volgende bezwaren voorge- komen: „Vooreerst is het te vreezen, dat gedurende het tijd- verloop, dat noodig is om de waterruimte geheel te vul- len, de boot door het heen en weder bewegen van het water niet vastliggen zal, welk gebrek echter na de ge- heele vulling weggenomen wordt. Verder is het staande roeijen op zich zelf reeds niet gemakkelijk en wordt hol water is, niet wel mogelijk om met gelijkheid van be- weging te volbrengen; waarbij nog moet gevoegd worden, dat de bemanning groot gevaar loopt om door de golven over boord geslagen te worden. De ijzeren verschansing komt ook zeer ongeschikt voor, om langs boord van eeu schip te komen, daar, hoe sterk ook gemaakt, bij aanva- ring en stooten avarijen moeten plaats grijpen, die nood- lottige gevolgen voor de bemanning na zich kunnen sle- pen, daar toch die verschansing het eenige middel is, dat de bemanning tegen het wegspoelen moet beveiligen. Het onderwerp is niet nieuw, en voorname personen hebben getracht door het uitloven van premiën tot het beste. model van reddingbooten te komen. let rapport uitgebragt door de commissie, benoemd door den Hertog van Northumberland in het jaar 1851, over de beste in- dijk als die van den Heer —— de bûstesen bruikbaarste beschouwd worden; alleen wordt aangeraden om de waterdigte afdeelingen met kurk op te vallen, om 6304) daardoor geheel onafhankelijk te zihu van krimping van van hout en andere oorzaken, die waterdigte afdeelingen- voor het gebruik ongeschikt maken. — ee Ofschoon het oordeel der commissie over het aange- boden model, bij vergelijking met de bestaande redding- booten, niet in allen deele gunstig is, meent zij echter, dat, daar eene reddingboot, naar het plan van den Heer MAAS gebouwd, bestaat, het van belang te achten is, om die reddingboot te beproeven tegen eene der reddingboo- ten van de Zuid-Hollandsche Maatschappij tot redding van schipbreukelingen, en dat wel onder voor die booten ongunstige omstandigheden, als wanneer het blijken zul, of het oordeel der commissie al dan niet door de onder- vinding bewaarheid wordt.” 2 een Mag Na beraadslaging, waaraan de H. II. HARTING, VAN GOGH en VAN REES deelnemen, vereenigt zich de verga- dering met de conclusiën van het rapport. De Heer namTiNG stelt voor, dat van wege de Afdee- ling den Minister van Marine verzocht worde, om proe- ven te doen nemen omtrent de doeltreffende inrigting dezer boot. Na beraadslaging, waaraan de II. H. non- bens, VAN DER HOEVEN, STAMKART, VAN keks en HARTING deelnemen, en waarin op den voorgrond. wordt gesteld het minder wenschelijke, dat de Akademie misbruik ma- ke van de bevoegdheid, haar door alin. b. van art. 8 van het organiek Reglement vergund, en aldus op min bescheiden wijze de Regering bemoeijelijke met nasporingen omtrent nog te beproeven zaken, verklaart de vergadering zich met 21 stemmen tegen 1 tegen het voorstel van den Heer gantine. (De H. H. vaN BREDA en DE VRIESE ver- lieten de vergadering.) tte ele e De Heer surs baltor leest, in eigen naam en in dien ( 305 j vun den Heer d. 2. muLven, verslag voor op den in hunne handen gestelden brief van den Minister van Binnenland- sche Zaken (gedagteekeud 'sGravenhage 8 April 1857, N° 159 5° Afd.) met het daarbij gevoegd boekwerk van den Heer scoursrran onder den titel van Orgon, ou re- cherches chimigues, météorologiques, physiologiques et médi- ae ar Vorygène dae Het verslag luidt als volgt: ene 4411 n heb de eer, ook met goedkeuring van den Heer MOEDER, mij te kwijten van de taak, welke de Akademie dous heeft willen opdragen: het geven van een verslag over de waarde van een werkje: L'Ozone, ou recherches chimiques, möttorologiques physiologiques et médicales sur deetrisé par u. scourerren. Het geldt hier eene op elk gebied dat wij noemden, evenveel ver- warring dreigt te brengen; maar die, naar wij vertrouwen, indien zij slechts wat beter zal gekend zijn, ook op elk gebied zul toebrengen om er een beter inzigt omtrent verwante verschijnselen te weeg te brengen. Elke wetenschappelijke onderzoeking moge aanvankelijk leiden tot verkeerde veronderstellingen en lang vruchte- loos blijven: zoo men slechts onbevoordeeld zoekt, zal het licht der waarheid doorbreken en den weg wijzen, om nieuwe eigenschappen en werkingen te vinden en te lee- ten kennen. De schrijver zet de voornaamste gevoelens omtrent het obne, en de pogingen om het goed te leeren kennen beknopt uiteem In chemisch opzigt is wel de meeste op stijfsel met jodkalium, in alle onderzoekingen tot hier- toe gebruikt, heeft eenige bezwaren, omdat er te veel stollen en onreine stollen bij te pas komen en cene vol- komene …gelijkmatigheid niet wel te verkrijgen is. Op ( 306 ) net Koninklijk Meteorologisch Instituut hebben wij reeds de reactie op A8? O? beproefd, maar uit de atmospheer geene werking daarop verkregen. Dit reactief, door Dr. GUNNING ons voorgeslagen, gaf tevens het middel aan de hand om quantitatief de hoeveelheid ozone te bepalen. - In het tweede deel vergelijkt scourzrrz uit reeksen van waarnemingen, die hem ten dienste stonden en die nog wel met meerdere hadden kunnen verrijkt worden, daar tegenwoordig op zeer vele meteorologische observa- toria waarnemingen op het ozone gedaan worden, de toe- en afneming van®het ozone met de rigting van den wind, met de toe- en afneming van warmte, vochtigheid, electri- citeit en wat dies meer zij; gelijk hij dat in dergelijk onderzoek behoorde te doen. Meer dan anderen heeft hij ook den invloed der hoogte nagegaan, waarop de jodka- lium papiertjes geplaatst waren. Zij werden het sterkst aangegrepen op grootere hoogte, aan den top van den toren meer dan ter halver hoogte en meer dan op den beganen grond, tenzij men juist boven eene watervlakte de proef nam. Ook de uit de bladeren der boomen zich ontwikkelende zuurstof onder den invloed van het licht, vertoonde de gezegde reactie, en z00 was dan de inwer- king ook sterker in de nabijheid van boomen dan in eene bewoonde stad, Ten opzigte van den tijd van den dag of van het jaar valt het onderzoek niet zoo sterk sprekend uit. Ten opzigte van den zamenhang met electriciteit komt hij tot eene geheel andere stelling dan de waarne- mingen te Utrecht en aan den Helder leeren; want de laatsten geven geene reden om eenigen zamenhang te vermoeden, terwijl hij de laatste oorzaak van het eerste noemt. Minder bevredigend was ons zijn onderzoek op phy- siologisch gebied. Hier ontkent hij feiten op grond van onvoldoende proeven, die bewezen zijn door beter in het werk gestelde toestellen en _ waarnemingen op botanisch ( 307 ) * —— desinfecterende werking 2 nich vzelve vergiftigende eigenschappen van het ozone. wan de wesklaring waarom men zich onsangensam- ge- voelt des zomers tegen het losbreken van een onweder, 4 terwijl. er dan toch veel electriciteit en met die electrici- 7 corone in de lucht is, juist. wat wij niet toe- — wij naaowelijks een onderzoek noemen ; __ @venmin als dat over de uitbreiding van de onweders > v — ä —„— l cui non hie erat locus. Wi komen tot het laatste deel: — van eene grootere of kleinere hoeveelheid ozone op de ziekten. In het eerste jaar dat men hierop acht gaf, was men er spoedig wede klaar. Quereusrt merkte op, hoe gedurende de maan- den dat de cholera heerschte, weinig electriciteit was waar- genomen. Weinig electriciteit, zegt men, dan is er weinig ozone;- dus worden weinig miasmata ontleed of er zijn er zoo veel, dat zij het ozone verbruiken. Is er daaren- tegen te veel ozone in betrekking tot de miasmata, dan gallen de ziekten een ontstekingskarakter hebben. Onge- lukkig bevestigen latere reeksen dit laatste niet, scuizr- venveckEn te Koningsberg ontkent het, orcKEL te Straats- burg verdedigt het. Wij gelooven dat de schrijver wel wat spoedig geneigd is, deze werking van het atmosphe- risch ozone voor bewezen te houden, vooral indien hij het in sommige gevallen reeds wil gaan toedienen. Maar scourerren blijft toch kritiek aanwenden op het medege- deelde, en moge het werkje al wat vroeg verschenen zijn, het is toch wel het beste wat wij over het ozone be- zitten. vt Wordt na beraadslaging, waaraan de II. II. van pen BOON wESCH en DONDERS deelnemen, besloten dat een af- ( 308 ) schrift van dit verslag den Minister van Binnenlandsche zaken zal worden gezonden, onder toevoeging der volgeude zinsnede: „zonder daaraan bijzondere verdiensten. toe te kennen,” er NN De Heer van neus draagt in eigen naam en in dien van den Heer d. J. marturs het volgend verslag voor op de in hunne handen gestelde verhandeling van den Heer KAISER, onder den titel van Merste onderzoekingen met den mikrometer van MRY, aangeboden in de — der Afdeeling van 25 April 1857. * „De in de vorige vergadering aan de Afdeeling aange- bodene en in onze handen gestelde verhandeling van ons geacht medelid kaiser, bevat een onderzoek omtrent eenen voor weinige jaren door ainy uitgevonden mikrometer. De belangrijkheid van dit onderwerp kan niet in twijfel getrokken worden, wanneer men bedenkt, dat de bepaling van kleine afstanden aan den sterrenhemel, zooals de mid- dellijnen der planeten, de afstanden van dubbelsterren enz. alleen door mikrometers, aan de kijkers toegevoegd, kan verkregen worden, en derhalve de vorderingen in dit ge- deelte der sterrekunde, van de verbeteringen aan die werk- tuigen toegebragt, afhangen. 7 Als inleiding geeft de schrijver een eten van de wijzigingen, welken de mikrometers allengs ondergaan heb- ben. Hunne zamenstelling was echter nog in het begin dezer eeuw zoo gebrekkig, dat de daarmede verkregen uit- komsten geen vertrouwen verdienen. FnauNnorzu was de eerste, die doelmatige mikrometers vervaardigde. De dra- denmikrometer door hem aan den kijker te Dorpat, en de heliometer aan dien te Koningsberg toegevoegd, be- hooren tot de meest volkomene werktuigen der tegen- woordige sterrekunde, en hebben in de handen van STRUVE he En (309 ) en nessen tot-belangrijke uitkomsten geleid. Het blijkt eehter uit eene door den schrijver gegevene zamenstelling dier uitkomsten onderling, en met die, welke andere ster- in de laatste jaren ten aanzien van de mid- der planeten verkregen hebben, dat hieromtrent wog groote onzekerheid overblijft; zoodat zelfs de middel- | emmer —u— ééne secunde grooter gevonden zijn dan door pesser. De Heer Kaisen treedt bij deze gelegenheid in eene be- oordeelende vergelijking van de naauwkeurigheid, die van de beide door deze beroemde sterrekundigen gebruikte mikrometers te wachten is, en komt daarbij tot het be- sluit, dat voor de uitmeting van de middellijnen der pla- wetende heliometer de voorkeur verdient. De heliometer is echter een uiterst kostbaar werktuig, dat niet op elk observatorium kan aangekocht worden. Kleinere werk- tuigen, op hetzelfde beginsel, dat der dubbelbeelden, be- rustende, en tevens de vereischte naauwkeurigheid besit- tende, blijven das voor de practische sterrekunde eenc behoefte. De schrijver doorloopt de pogingen, door amict, nnr, CLAUSEN en anderen ter vervulling dier behoefte aangewend, maar die zonder gunstigen uitslag geble- ven zijn. _ Grootere diensten mag de wetenschap verwachten van den mikrometer door amv uitgedacht en die, na ver- schillende wijzigingen ondergaan te hebben, in 1850, vol- gens de laatste daaraan door luv gegeven inrigting, door den werktuigkundige stuus voor het observatorium te Greenwich vervaardigd en sedert aldaar tot het uitmeten van de midellijnen der planeten aangewend is. Dit werk- tuig is niet anders dan eene aardsche oogbuis uit vier glazen zamengesteld, bij welke het derde glas, van het dog afgerekend, dinmetraal is doorgesneden, terwijl de heide helften langs elkander kannen verschoven worden (310 ) ter verkrijging der dubbelbeelden. De onderlinge afstan- den en de krommingen der glazen zijn bepaald volgens eene door Aläv ontworpene theorie. Het is hem daarbij gelukt, aan de beide beelden eene gelijke lichtsterkte te verzekeren, en de kleurschifting (chromatische aberratie) in de rigting van de scheiding der beelden geheel weg te nemen. Bij de verbetering der sferische aberratie, die zich in twee gebreken, namelijk in de onzuiverheid en in de misvorming der beelden openbaart, heeft army zich voor- namelijk tot doel gesteld, de zuiverheid der beelden te bevorderen, en stilzwijgend aangenomen, dat de overblij- vende misvorming der beelden geen belangrijken invloed op de naauwkeurigheid der metingen hebben konde, Loodra ons geacht medelid de inrigting van dezen mi- krometer had leeren kennen, was hij integendeel van oor- deel, dat de veronderstelling van Airy niet mogt aangeno- men en geen vertrouwen aan de met dit werktuig verkregen uitkomsten geschonken worden, tenzij men het aan een opzettelijk onderzoek ten aanzien der fouten, die uit de misvorming der beelden kunnen ontstaan, onderwierp. Ge- dreven door het verlangen, om ter bevordering van dit gedeelte der sterrekunde bij te dragen, liet de Heer kar- SER door siuus een mikrometer vervaardigen, gelijk aan dien te Greenwich. Hij ontving dien in November 1855. Het bleek nu echter, dat de kunstenaar slechts gedeelte- lijk de voorschriften van den Heer kassen gevolgd had, welke strekten om aan den mikrometer, met behoud van zijn optisch gedeelte, eene zoodanige inrigting te geven, dat het gemeld onderzoek op de eenvoudigste en zekerste wijze konde plaats hebben. Ons medelid wist echter het hieruit ontstane bezwaar op eene vernuftige wijze, hoewel niet zonder aanmerkelijk tijdverlies, te boven te komen en het onderzoek gelukkig ten einde te brengen. Ons bestek gedoogt niet, omtrent de daarbij. gebezigde handel nn 311 bijzonderheden te treden. Wij bepalen ons bij ave van den uitslag, dien het opleverde. geen de Heer karsen reeds dadelijk gevreeed had, — — plaats te hebben. Terwijl air herhaaldelijk verklaard had, dat de door de der wikrometerschroef gemeten abstand der glas- * evenredig is aan den afstand der beel- A den die zij vertoonen, onverschillig in welk gedeelte van zij worden waargenomen, bevond de Heer —— ega het gezigtsveld, waar men de beelden van twee — en dat bovendien, al doet wen de beelden volkomen in het middelpunt van het ge- __ sigteveld zamenvallen, de afstand der glashelften niet de Sl van den te meten afstand der voorwerpen is. 3 kaatsen kwam hierdoor tot de overtuiging, dat, om met den mikrometer van aimv naauwkeurige metingen te volbrengen, de regtstreeksche bepaling zijner fouten moet voorafgaan. Dit kan echter alleen geschieden door zeer naauwkeurig bekende schijnbare afstanden von ver- gehillende grootte met den mikrometer te meten en in van zijne schroef uit te drukken. Het is op N — — dat de Heer karsen, den mikrometer toevoe- gende aen den kijker van het Leidsche observatorium met éene opening van 6 Par. duim, zijne fouten voor elke der wier vergrootingen welke hij toelaat, door talrijke reeksen van waarnemingen, waarin hij door den Heer nok, ob- servator te Leiden, bijgestaan werd, bepaald heeft; terwijl tot contrôle ook eenige reeksen van waarnemingen gedaan werden met denzelfden mikrometer, maar nu toegevoegd aan eenen kijker van steinumiL met eene opening van 4 duim. Deze waarnemingen doen de veranderlijke angu- laire waarde kennen van éénen omvang der schroef voor elken der gemeten afstanden. Uit de verkregen wtkom- (312) sten is het tevens blijkbaar, dat de fout van iedere be- paling hoogstens een paar honderste deelen — and secunde bedragen kan, n. Hieruit volgt dat de en van star “wetingên van groote naauwkeurigheid kan leveren, mits zijne fou- ten vooraf voor alle afstanden, welke bij de metingen voor- komen, door een naauwgezet onderzoek zijn bekend ge- worden. Wordt deze voorzorg verwaarloosd, “gelijk tot dusverre op alle plaatsen, waar die mikrometer is-aange- wend, geschied is, dan kunnen de fouten der "aigdn eene halve secunde en zelfs meer bedragen. — In het laatste gedeelte der verhandeling herinnert de Heer kaiszn zijne metingen van de schijnbare middel- lijn van den buitenrand des rings van Saturnus, met den mikrometer van army volbragt en medegedeeld in zijn opstel: De stelling van seccmir te Rome omtrent den ring van Saturnus enz, welk opstel geplaatst is in de Versla- gen en Mededeelingen dezer Afdeeling, Deel V, bl. 354. Zij gaven eene uitkomst, die niet ten volle 0',2 met eene vroegere bepaling van BESSEL, maar tot 1%48 met de be- paling van srecht verschilt. Later zijn hem nog twee volledige reeksen van metingen omtrent de planeet Japi- ter gelakt. Zij werden gedaan in het najaar van het vorige jaar, omstreeks den tijd toen de planeet zich in tegenstand met de zon vertoonde. Al de voorzorgen, die het onderzoek des mikrometers had doen kennen, werden zorgvuldig in acht genomen. De mikrometer was toege- voegd aan den kijker van 6 duim opening. Bij de eene reeks van metingen werd de grootste vergrooting, van 326 malen, aangewend; de andere geschiedde inet de tweede vergrooting, van 220 malen. De eerste reeks gaf, als gemiddelde uit alle waarnemingen, voor de equatoriale middellijn der planeet op den gemiddelden afstand van de aarde 37,6 1, voor de polaire middellijn 35,%16. Uit ee kn THrWH“ͤ˙ec“?p (318 ) — gronden =37"AS; de polae == 35,14. Bij vergelijking met de metingen van ee en sent, waarvan de eerste den heliometer, de twee laat- ste den dradenmikrometer aanwendden, blijkt, dat de be- palingen van den heer kaiser zeer weinig van die van BESSEL, daarentegen aanmerkelijk van die van srauvg en scout: verschillen, terwijl deze laatste ook onderling niet De heer Kaiser vindt hierdoor op nieuw bevestigd, dat de dradenmikrometer bij het uitmeten van de middellijnen der planeten minder naauwkeurigheid geeft dan de dubbelbeeldmikrometers, waarvan de voorname re- den is, de onbepaaldheid van het oordeel, of men den draad al of niet in aanraking met den rand der planeet heeft gebragt. Aan de eerst onlangs bekend gemaakte metingen van de middellijnen der planeten, door MAIN en DE LA RUB met den mikrometer van aur volbragt, meent de Heer Kaisa alle gezag te moeten ontzeggen. Niet alleen stem- men zij noch onderling noch met die van pesseL overeen, ie ö 5 5 f f van den mikrometer geheel niet zijn on- f. het oordeel der ondergeteekenden is de aange- verhandeling van den Heer kaiser eene belang- de juiste waardering der mikrometers en van dien van inv in het bijzonder; zij de eer hebben, der Afdeeling te adviseren verhandeling in hare werken opgenomen worde.” ebf, 1 vergadering vereenigt zich eenpariglijk met de con- van genoemd verslag, en besluit tot het opnemen ast verhandeling in de werken der Akademie. n VERS. EN MED. AFD. KATUURK. DEEL VI. 21 I | 6314) De Heer SCHRORDER van DER KOLK biedt ter plaatsing in de werken der Akademie eene verhandeling aan, onder den titel van Anatomisch, physiologisch en pathologisch onderzoek over het fijnere zamenstel en de werking van het verlengd ruggemerg, als ook over de naaste oorzaak van epilepsie en hare rationeele behandeling. — Hij licht haar door me- degebragte en ter uitgave aangeboden teekeningen” toe; als ook door schetsen op het bord, en doet opmerken 1. Dat de meerdere dikte, waardoor het verlengde merg boven het ruggemerg uitmunt, het gevolg is van het toe- komen van vele deelen en van vezels, welke deze nieuwe deelen met de hersenen verbinden. In de eérste plants wijst hij daaromtrent op kernen, waaruit de zenuwen ont» springen, liggende op den bodem der vierde hersenhollig= heid, en wel die der beweegzenuwen nabij de raphe van STILLING, en die der gevoelszenuwen meer buitenwaarts. De kernen dezer laatste komen in het ruggemerg” niet voor, maar bevorderen hier de meerdere dikte van het verlengde merg. — Ook moeten daaromtrent de o. c. olivaria en andere gangliëngroepen, als ook de nervus trigeminus, die door het geheele verlengde merg in schuinse rigting heen= gaat, in aanmerking komen. nao loan 2. Dat de c. c. pyramidalia de dragers zijn van de in- drukken van onzen wil voor de beweging der extremiteis . ——— c. striata. 3. Dat de zijstrengen van het ruggemerg voor de be- vegiug van den tronk en voor de ademhaling dienen en niet door het verlengd merg naar de hersenen gaan, maar bij den oorsprong van den nervus vagus eindigen, waar- mede zij door middel van eenige vezels in gemeenschap staan. Hieruit leidt Spreker af, hoe de vagus werkt op de ademhaling, en dat, bij hemiplegie, alleen de spieren van de eene zijde van het hoofd, van de bovenste en on- 179 Mr en (315 ) derste ledematen. verlamd worden, maar niet die van den tronk, d. i. de tusschenribbige spieren, de buikspieren en het middenrif. —— verlamming is dus minder juist. ————— morg. doet S. zien, dat de zenuwstammen zelve niet in de- _ eussatie overgaan; maar dat van uit hunne kernen vezels ontspringen, die zich naar de overzijde begeven, om dan te gaan en dus eene decussatie vormen. Dit verschijnsels van overkruising, waarop de pa- thologie wees, maar welke de anatomie tot heden niet wist tes verklaren, en dit te minder, omdat zij komen uit dat gedeelte des verlengden mergs, dat boven de plaats van devoverkruising der pyramiden gelegen is Wat de fijn verdeelde overlangse vezelbundels betreft, die het-grootste gedeelte van het ruggemerg uitmaken en overal doorsneden worden met dwarse en straalswijze ve- nels. —nij zijn, naar Sprekers overtuiging, althans voor het grootste gedeelte, geene verlengsels van de witte strengen uit het ruggemerg, zoo als sTiLLING meent, maar veeleer nieuwe vezels, welke uit de hersenen afdalen, deels om als dragers van den wil over te gaan in de dwarse vezels naar de kernen voor de beweegzenuwen, deels om zich met dese. c. olivaria te verbinden en met andere gangliëngroe- pen, waarop de wil invloed kan uitoefenen. Voor een ander deel schijnen zij uit de kernen voor de gevoelsze- nuwen maar boven te gaan, om den indruk van het ge- voel- naar de hersenen te brengen. — Er is hier eene ware overkruising. Wat de zenuwen betreft, doet Spreker opmerken, dat de nervus ſacialis voor een gedeelte in de kern van het ver- lengd merg overgaat, voor een ander gedeelte er over heen gaat „naar de overzijde. Tusschen deze vezels zijn gan- gliëneellen in gestrooid. Deze meerdere zamenhang van de (316) beide nervi faciales heeft invloed op de meer bilaterale wer- kingen der zenuw. boss gelast De nervus abdacens onderscheidt zich, doordien hij zich van de raphe bij het centrum afbuigt en zich gekromd naar buiten begeeft, om waarschijnlijk op den bodem der wierde hersenholte zich in overlangse rigting naar boven te bui- gen en bij de kern van de derde hersenzenuw te ont- springen. De nervus abducene is de eenige zenuw; welke zich niet schijnt te overkruisen. den et De gehoorzenuw gaat in zeer groote ganglisneellen en in eene kern over. Achterwaarts verlengen zieh vele vezels der gehoorzenuw tot in de kleine hersenen. Ve- zels uit de kern van de gehoorzenuw gaan in de kern der aangezigtszenuw over. — Hieruit verklaren zich de-reflex- bewegingen van den m. stapedicus, en ook die der spieren van het uitwendig oor, bijv. bij schrik, door sterke geluiden. De kernen der beide gehoorzenuwen hangen door dwarse vezels te zamen. Hierdoor verklaart zich de zamenwerking der beide gehoortoestellen. boj #ietouns Langs de kern, waarmede de vagus ‘verbonden. is, gaat een langwerpigronde bundel van overlangse vezels, waarin eenige vezels van den vagus overgaan. Uit deze zijde- lingsche streng ontspringen de tusschenribspieren, de len- denspieren, de middenrifzenuw. Hieruit verklaart zich, waarom en waardoor prikkeling van den n. vagus eene terugwerking doet ontstaan in al de spieren, welke tot de ademhaling dienen. vs henk: Hoogstgewigtig is de loop van den wortel van het vijfde zenuwpaar. In plaats van, zooals al de andere zenuwen, dwars door het ruggemerg heen te dringen, gaat deze wortel schuins naar beneden, en eindigt met de onder- ste wortels van den hypoglossus. Door dezen schuinsen loop gaat deze wortel langs al de centraaluiteinden der zenuwen van het verlengd merg heen en staat door vezels, he main ke nn. Au * (317 ) welke hij uitgeeft, met hen in verbinding. Hieruit ver- klaart zich de werking van den trigeminus bij eene me- van reflex verschijnsels. dit alles knoopt Spreker zijne beschouwingen om- teut de bij- of hulpgangliën. Hij rigt hiertoe de aan- dacht in de eerste plaats op de tegenwoordigheid van twee- voudige «corpora olivaria bij de Zoogdieren, uitgezonderd de Mensch en de Apen. Iliervan ligt het bovenste paar op de hoogte van den n. fagialis, het onderste op de hoogte van den hypoglossus. Het bovenste paar is door vele vezels verbonden met de kern van den facialis en schijnt als voor de mimiek te dienen. Het is al- a de Carnivoren sterker ontwikkeld dan bij de Ten onregte meent men, dat de corpora oli- varia bij de Vogels ontbreken. De bovenste zijn er, hoewel in geringen omvang. Spreker althans vond ze bij den haan, vereenigd met de kern van den nervus faci- ulis, en brengt zulks in verband met de werking der huid- spier bij hartstogtelijke beweging der vederen aan het hoofd en aan den hals. De onderste corpora olivaria verschillen bij de verschil lende diersoorten veel minder in grootte dan de bovenste. Zij liggen overal juist naast de wortels van den nervus hypoglossus, met wiens kern zij door vele straalswijze vezels in verbinding zijn. Zij schijnen het be- heer over de slikking te voeren. Ook bij de Vogels ont- breken zij niet, hoewel zij er zeer klein zijn. Bij den Mensch en bij de Vierhandige zoogdieren zijn de bovenste en onderste corpora olivaria ineengesmolten. Bij den Mensch dienen de corpora olivaria buitendien voor de bi- laterale werking op de tong bij de articulatie der spraak. Ten slotte handelt Spreker over bijkomende gangliën in het verlengd merg, verbonden met den n. trigeminus zoo wel als met den u. facialis. Hij verklaart daaruit (318 ) verschijnsels bij het knippen der oogleden, als ook van bilaterale werking bij de mimiek, de slikking eng. ad baken 7 % alpen De Voorzitter zegt den Spreker dank voor zijne vóor- dragt, en stelt de aangeboden verhandeling in handen vat de H.H. maLDERTSMA en w. vnortx, met beleefd verzoek, om omtrent hare plaatsing in de werken der Akademie de Afdeeling, zoo mogelijk in de volgende vergadering, te dienen van berigt, voorlichting en raad. « 1 Taj ef end es) De Secretaris brengt ter tafel eene door den Heer 3. BADON GHYBEN, ter vervulling zijner spreekbeurt, in ezon- den en voor de Verslagen en Mededeelingen nangeboc verhandeling over de bepaling van de spherische aberratie der linzen. — Zij wordt in handen gesteld van de com- missie van redactie. ne nytt riten uni ab el Wegens het ver gevorderde uur wordt de voordragt der spreekbeurten van de H.H. pnanrs, scuLeGeL en BLUME uitgesteld tot de volgende vergadering. 1 D oiwebuo alten Bij de laatste omvraag wordt ter tafel gebragt eene voor de Verslagen en Mededeelingen door den Heer KAISER in- gezonden verhandeling over de stelling van sgecur te Nome omtrent den ring van Saturnus, getoetst aan de jorgstê metingen door srccm zelven volbragt. — Zij wordt in handen gesteld van de commissie van redactie. — neerd Niemand heeft iets verder voor te stellen en de vergd- e Ama 1¹ dering wordt gesloten. — bas a ae 1 e e n tal n „ U et 6310) rer n eee ee re ene of el PORR TIN DE AARD REI —— — … + Je ET WETENSCHAPPEN ONTVANGEN DOEKGESCHENKEN. * rer hen: 4 NEDERLAND. nd ‚nsesory Deen EEn n eiybs. Otis van het Koninkl. Instituut van Fngeuíeu . 1856—1857. Lete Al . * ul En | — Sehnen dos aH esd * eee eee en jsgaag omstreeks de spoorwegbrug over den 5 2 den Rijnspoorweg over den IJssel bij Wes- or da Weld Wij e en over bries bij Mat | Id ( 320 ) Statistiek der Belgische telegrapben over bet jaar 1855. — dn mm aen 11 . J. VAN KenKwijk. De telegrafische verbinding, nchen Erpe en prees M. WICHMANN., . Berigt omtrent eenige tusschen Pillau en genomen proeven, beende het gebruk dar tlg lot nomische lengte bepalingen. 1 PLENER. Opmerkingen omtrent de Oost-Friesche eilanden, un oen, — goostisch en hydrotechnisch oogpunt. f Branden in Londen in 1855. ars BrAIDwOOD. Brand en brandvrije gebouwen. n Werken van het Koninkl. Instituut voor taal-, land- en volkenkunde van Nederl. Indië (8. murten, . | den Indischen Archipel). Amsterdam 1857, 2 Tijdschrift ter bevordering van Nijverheid, Haarlem web. Dl. V, 2 St., 2de Serie, S°. Mededeelingen en berigten van de Geldersche matschapp van Landbouw over 1857. N°. II. 8, Zes-en-vijftigste verslag van de werkzaamheden en 8 staat van het genootschap ter bevord. der Resa wetenschappen te Groningen. 1856. West-Indië. Bijdragen tot . van de e der Ned. West-Indische koloniën. Haarlem 1854, Dl, 1, 3e Afl. 8“. Annales d'Horticulture et de Botanique, ou Flore 4 dins du royaume des Pays-Bas. Leiden 1857, Pld Livr. 14, 8˙. „e Rapport van de commissie voor de teerde wall van voorwerpen van wetenschap en kunst, over het jaar 1856, 87 705 Voorschrift ter vervaardiging van kaarten, vastgesteld bij Koninklijk besluit van den 21 Junij 1856. N° 73, Verzamelingstabel der waterhoogten langs den Boven-Rijn, Waal, Merwede enz. Maand Maart 187. AT 6321) Archiv für die Hollandischen Beiträge zur Natur- und Heilkande, Utrecht 1857. B. I, Heft 18, %% Jacob van Maarlants Wapene Martijn wet de Deventer 1857. 8“. * van Bilderdijk, 15° en 16e 48. OOST-INDIË. voor Indische taal-, land- en volkenkunde, door het Hataviaasch genootschap van kun- en wetenschappen. Batavia 1854—56. DL I-III. s. n. Zesde Bijdrage tot de kennis der vischfauna Sumatra. Visschen van Padang, Troessan, Priaman, Sibogha en Palembang. 4%. — G. A. DE LANGE en J. . VAN LINBURG BROUWER. Verslag van de geodesische . der residentie ma: mas. Batavia 1857. 4“. BELGIË, Balletin de l'Académie Royale de médecine de Wa Bruxelles 1857, Tom. XVI. N'. 4. 8. * la troisième section eur une demande, faite h Fes denle gnjet de la question relative a l'histoire des progres et de la Ia chirurgie moderne, mise au concours pour 18561858. Hd | | . i Honneurs funsbres rendus à M. An. II. Dumont. Liege 1857. 87. FRANKRIJK, Revue agricole, industrielle et littéraire de la Socióté Impériale de Valenciennes. N°, 10, 11. 8, (322 ) STANISLAS JULIEN. Voyages des Pelerins Bouddhistes. Paris 1857; 1 Bak, Ken heh dom) id 1 . Renscignements sur WN le la cue — nnn Amen. abe late employee en Chine. 4“. en Dede, Imprimerie K Chine an dee del 0 de notre ere, 8. t 10 L enge n Loe u. SCOUTETTEN. IOzone, ou Recherches. 1 8 orologiques, physiologiques et e ige _electrisé. Paris 185 7. 8“ 5 1 ús adgodië 1 OOT-RITTANX ZE. 101A HA 0 Transactions of the Cambridge Philosophical Society. Cam- bridge 1856. Vol IX, p. 4. 4. Contents: 1134 F tbe valley of te abe * . C. MAX LN els af Sb tam v. WWII. On Plato's Notion of dialoctie tt mm , vidi: — y “pitaitpte ofsihe Mvgr probabilities. n Terpen” A. DE MORGAN, On the singular 28 of de and en Newtons method of coördinated exponents. vore sb void w. noPkixs. Ou the external (ampere ofthe ge planets of the solar system. ob nah Nn. c. BABBAGE. An analysis of the statistics of the house during the year 1839, Londen 1857, 89% DUITSCHLAND. Deukschriften der Kais. Akademie der Wissenschaften ens Naturw. Classe). Wien 1856. B. XII. 4. f (325 ) 1 . ema nrg arr werkah e parelende} a 1 50 ne — . ge) e des Akad. der Wideensch aan, 5 8 — „net. 3 j — e ° o. zur Entwickelungsgeschichte der 1 4 des und * n Sedos ragen are, 2, ss 55; add, irie lr C el über die en e E. Vertbeilung der Haaptoerven in Schreiben des Apothekers r, rang an ven: e og der ee uu ottenutl da un Giroscopio, | N fs Vi eg © in non simultanea esistenza di due correntf opposte sul me- filo conduttore. € norziserro. Del limiti di impressionabilita delle sos- e; dell’ influenza delle su nei fenomeni foto- chimiea natura; del migtiorameotd a portat alf arte ‘ kee * india — — v. sorkvan. Ein Condensations- (324 ) ng. Beschreibung der Larve von nau ame men Charakteristik der Nebria-larven. n. v. Urn. Untersuchung des Mineralwassers von Stubites ie Oroslen. naruxk. Betreffend die Aortenwurzeln und de au Maca men. den Arterien bei den Sauriern. Wenne KxoCHENmAUER. Ueber die Theilung des elektrischen dena 2 Ueber den Strom der Nebenbatterie. exoet. Ueber Stellung und Entwicklung der Federn. vanrscn. Ueber den schwarzen Stein in der Kaaba zu Mekkas. vravexveLD. Ueber Raymondia Fr. Strebla Wd. und Brachytarsina Meg. Bou. Parallele der Erdbeben, der Nordlichter und des sammt ihrem Zusammenhang mit der Braplasuk sowohl Wu, Geologie. nönm. Beiträge zur näheren Kenntniss des Chlorophylis. v. BAUMGARTNER. Von der Umwandlung der Wärme in — — PRAUENPELD. Baume ser Matargoechichte” dev. lee NRN De schreibung einiger neuen Arten. ROCHLEDER. Vorläusfige Notiz über den Galläpfel-gerbestoff. v. PERGER. Studien über die deutschen Namen der in Deutschland bei- mischen Pflansen, und zwar über die Ordnungen der Ranuuculaceen, Papaveraceen, Cruciferen und Solaneen. nonnk. Ueber die geologischen Karten Europa's, und e logische Karten überhaupt. PRAUENPELD. Ueber die Paludinen aus der Gruppe der Pal. vi For. scuamipt. Ueber die Baradla-höhle bei Agg-telek und die höhle bei Szillitze im Gömören comitate Ungarns. böum. Ueber die Seehöhe von Prag. Re 5 0 Loness. Ueber die Entstehung der Hausrucker Küblenlager. nobk. Ueber eine Detail-karte des Kraina-Knejina. reede BAUER. Analyse eines Kaolins von Zeulitz in Böhmen, a unckn. Ueber fossile Pflanzen des Süsswasser-kalkes und Beiträge zur nüheren Kenntniss des Leiha-kalkes, ir der vegetabilischen Einschlüsse und der Bildungsgeschichte derselben. OELTZEN. c renko mit anderen Quellen. ) B. XXIII. 1: e edad gocntepeEr. Ueber die Anwendung des Thonerdehydrates vod der Tie nerdesalze in der Analyse von Pflanzentheilen. ZANTEDESCHL. Apparato per la comunicazione del moto. / € DORLINETTO. Sull' influenza del vaoto © 4 tes ne’ fenomeni chimici, che presentano i joduri n en luce solare. Memoria V. ETTINGHAUSEN. Uebersicht einer für die Denkschriften n handlung. Ueber die Nervation der Bambaceen, mit — rücksichtigung der in der vorweltlichen Flora A mad dieser Familie. 7 lau 1 Rs Beste zier tOM, ront und wüsste v. Studien aus dem Gebiete der Megatypic. Sitzungsberichte der Kais. Akad. der Wissenschaften (Philos. Hist. Classe). Wien 185657. B. XXI. IL g. XXII. 8. mars. Bemerkungen über eine nordische Runen-inschrift an einem Marmorlöwen aus dem Piraeus. zarrent. Fpiphania. Ein Beitrag zur Christliehen Kunstarchäologie. namwen-ronostaLt. Fortzetzung des für die Denkschritten bestimmten Augen aus encyklopädischen Werken der Araber, Perser und — Bericht über die Fortsetzung der Osmanischen benee N A: e eee eee drei-und.dreissig verschiedenen Kurdischen Furstengeschlechter. KO eden appe sere ce Wurzelsufiixe in der Ural-altaischen Sprachen. tut. Nikolaus Poppel, erster Gesandter Oesterreichs in Rusland. rovoanp. Regesta e commento del capitolare dei visdomini al Fon- dae del Fedeschi a Venezia. ————— der. Tempest — Medso-dhasuotsse in den Ural-altaischen Sprachen. v. Kanadax. Ueber die Handschriften der Schollen zur Odyssee. Archiv für Kunde Oesterreichischen —— Wien 1857. B. VII, VIII, u. 1. 8 (328 ) ‚Inhalt B. Vu: vor ene , en opt ooren rain enten Nr Einige Dorf-welsthümer (Bau- und Bergteidingen) aus „opt. Beiträge zur Geschichte des Deutschen Ordens in ig arn stürz. Bericht des Landeshauptmanns Sigmund von D den Erzherzog vaars Uber den Ueberfall sa sd 3 Juli 1525. mof … | ernxabr. Geschichte der nenen windeek ed im Lando ob der Euns. c e e e eee And. Die Graven von Plannberg. di soan vt Briefwechsel des Freſh. ee, . aue e erzog Albrecht von Preussen. gane Kritik der Polnischen Urgesch mg N hte des e im des heiligen Augustin zu Ranshofen in dtas rh nde Fee Fontes Rerum Austriacaram. Oesterreichische Geschichts- Quellen. 2e Abth. (Diplomataria A Wien 1856— 1 1857. B. X, XIII. 8“, 11 enn ie! shad Inhalt B. X: NA Falke Mared Urkundenbuch des Stiftes nennen bie emen XIV Jahr- hunderts. Th. I. N ren sl ln B. XIII. gw oane TRANS AN Urkunden zur älteren Handels- und eee . Monumenta Habsburgica. Sammlung von Actenstücken und Briefen zur Geschichte des Hauses U. dem Zeitraume von 1473 bis 1576. 2e Abth. Karl v und König Philipp II.) Wien 1857. 380. Almanach der Kais. Akademie der wehe den Wien 1857. 8. 1 Zeitschrift des Deutsch Oesterreichischen Vereins. Berlin 18561887. Jahrg. III, I. Jahrg. Iv, H. I, N. . e bee eee eee Archiv der Mathematik und Physik. Herausgeg. von J. A. Grunert. Greifswald. Th. XXVIII, II. 3. . slan osb ‚… GESCHENK VAN DEN, HEER LEPSLUS. ih Ava n. LEPSIUS, Auswahl der wichtigsten Urkunden des A tischen Alterthums. Leipzig 1842. fol. * (327 ) sunt omnes. 5 1851. 85. . — Die Chronologie der Acgypter. Berlin 1840. 4 | 2 ieroglyphischen Inschrift am Tem- « von — * 1855. bd gypt 1 * 1856. 45. en r u. de EI ze fete ip „ 1853. 40, Uber die XXII Acgyptischen Konigsdynastie le digen Bemerkungen zu der XXVI und andern _Pynastieen des neuen Reichs. Berlin 1856. 4°. ree nus Aegypten und nin Nn 1840. . — — Das Todtenbuch der Aegypter nach den hie- —— Papyrus in 2 Leipzig veger uit — — ober einige Ergebnisse der Aeg Denkmäler für die Kenntniss der oer. . | 14 boedroveijrd D insel des Sinai. Berlin 1852. 8888. meeer De Tabulis Eugubinis, Beroline 1833, 89. Ueber die in Philse aufgefandene Republikation des Dekretes van Rosette. Leipzig 1847. 8. n. Lerstus. Lettre à M. Letronue sur lo déeret Bilingue 1 rapport avec le dderet de Rosette, et sur Topinion de M. Saulcy. Paris 1547. 8e. det WEP el vw uni Y. als Mittel fur die Sprachforschang zunächst am Sanskrit nachgewiesen. Berlin; 1884. ‚He. (328 ) n repsrus, Zwei sprachvergleichende gene Ber- lin 1836. 87. Je Stmidard-Alphabet. London 1855. 8e, — — Das Allgemeine N Alptabel B Ber lin 1855. 8“. Königliche Museen, Abtheilung der ehe Alter thümer. Berlin. 1856. 80, ) Nachrichten von der Königl. Gesellschaft 20 wie 2u Göttingen. v. J. 1856. 80. | GESCHENK VAN ner GENOOTSCHAP TER BEVORDERING DER 4 ERA TE GENEES- EN HEELKUNDE. — Verhandelingen van het Genootschap ter bevordering der Heelkunde te Amsterdam. Amsterdam 17911804. 8 Dl. 8°. Nieuwe verhandelingen van het Genootschap ter bevorde- ring der Heelkunde te Amsterdam. Amsterdam 1808— 1836. Dl. I—IV, 1, 2, V, 2. 80. Prijsverhandelingen, bekroond door het dba ter bevordering der Heelkunde te Amsterdam. Ampt 1791—1807. 6 Dl. 8“. Nieuwe Prijsverhandelingen, bekroond door het Genoot- schap ter bevordering der Heelkunde te Amsterdam. Amsterdam 1812—1838. 8 Dl. 8°, 4% sah Verhandelingen, bekroond met den prijs van het legaat van J. MONNIKHOFP. Amsterdam 1797—1815. 7 Dl. So, Nieuwe Verhandelingen, bekroond met den prijs van het legaat van J. MONNIKHOPP. Amsterdam 18191837. Dl. II- VI. 80. (329 ) (AANGEKOCHT 0 wijf 2 1 e rt an a . König natenteus des Vierten 3 Basel 1856. Jo, * EEL en Ee, det Bun, van e 4° stuk. aid der Physik 1 Chemie. Ne. 4, 5, Er Wr e de Physiqee. Tom. I. Mai--Jain. mine de Gamen, Ar 1887. * Polytechmisches Journal CXLIV. Heft 2, 3. * het wilgebreid magere van vern, 91 dd be ndi «hr tert gif. af hitte AE Sl ndi 3 ** N weer on r W . 1. eee 77 1 * atman aad, son en eng n * . vet &4 n vat . * eee 1 2 a n Lap Wenne neee 1 |, vie ellen db ud + Nm 1 „ dri . eee VERS. EN MED, Arb ATU peer VI. ‚ ER AANTEEKENING ak} Ade. .. OVER DEN teit INVLOED VAN HET WATER oP DE Aan 41 KLEUREN VAN SOMMIGE VOGELS. s.. “ermoarta d DOOR zn teerd Bevo B. SCHLEGEL. 7 OP Sg — denn 41 iid Feen Wanneer de vederen van eenen vogel, onverschillig of hij levend of dood zij, met water bevochtigd worden, zoo ontwaart men, dat hare kleuren veelal min of meer aan- zienlijke veranderingen ondergaan; maar het blijkt tevens bij eene voortgezette waarneming, dat de oorspronkelijke kleuren, nadat de vederen wederom geheel opgedroogd zijn, volkomen terugkeeren. Dit zijn verschijnsels, aan iedereen, ook buiten den kring der wetenschap bekend. Minder of misschien slechts ten deele bekend of ge- heel onbekend, zijn de weinige, maar hoogst merkwaardige uitzonderingen, welke deze algemeene regel ondergaat. Ter mijner kennis zijn slechts twee uitzonderingen van dezen aard gekomen. De eene heeft plaats bij de fraaije purper-karmijnroode kleur, welke de vleugels van vele soorten van Toerako's (Musophaga) versiert. Zij werd het eerst waargenomen bij Mus. albicristata, en wel door den Heer 3. VERREAUX ge- dureude zijn veeljarig verblijf in Zuid-Afrika. Deze oplettende reiziger en natuuronderzoeker zegt hieromtrent het volgende: „Les douze ou quatorze pen- nes alaires, qui sont d'un si beau pourpre violâtre, per- (331 ) dent cette couleur chez les individus vivants, lorsqu elles ont été mouillées par la pluie: si, daus cet état, on vient À les toucher ou à les frotter avec les doigts, ceux-ci se trouvent aussitöt rougis par la couleur pourprée qui a déteint sur eux; et, en séchant, ces mômes plumes re- leur éelat primitif. Sur la dépouille de l’oiseau, aucun effet semblable ne se produit *). Dat de roode kleur der vleugels, bij doode voorwerpen van deze vogels, door den invloed van het water niet de «minste verandering ondergaat, was ons reeds vroeger be- Fend, en werd „door herhaalde proeven, zoowel met zui- ver regen- als welwater genoegzaam bevestigd. Slechts dan, * wanneer de doode veder eenigen tijd lang in verdand Am- monia of in zeep in water opgelost, gelegd werd, konden wij het verschijnsel waarnemen, dat de roode klear zich aan deze oplossingen had medegedeeld, en dat dien ten gevolge de donkerroode kleur der veder in bleekrood veranderd was, Onmogelijk was het daarentegen, bij gebrek aan levende voor- werpen, het door vERREAUX opgegeven verschijnsel behoorlijk na tegaan. Intusschen bood de Zoölogisehe tuin te Amsterdam weldra ook hiertoe de gelegenheid aan, en stelde den Directeur van deze inrigting, den Heer WESTERMAN, en mij in staat, hieromtrent waarnemingen te doen bij verscheidene levende voorwerpen van Mus. violacea, persa en macrorhynchos. Het bleek nu inderdaad, dat de roode kleur aan de vleu- gels van deze vogels, wanneer de vederen geheel doornat _ waren, bleeker werd, maar terugkeerde, zoodra de vederen geheel waren. Een toeval gaf ons zelfs het onmiddellijk bewijs aan de hand, dat het terugkeereu van de roode kleur bij deze vogels slechts onder den invloed van het leven kan plaats hebben, en leerde ons tevens eeu ander verschijnsel kennen, te weten, dat deze roode kleur „ Chenu. Bneyclupdde, Owenns, II, 53. ae” (332) ö in blaauw verandert, wanneer de vogel, gedurende het leven geheel doornat zijnde, sterft, alvorens de Gs opdroogen. med Een voorwerp van Mus. persa elbe e e het op zekeren tijd stuiptrekkingen gekregen had en op den grond gevallen was, waarbij het op de linkerzijde lag, herhaaldelijk met koud water begoten: het gewone middel bij diergelijke toevallen aangewend. Dit voorwerp bleef nu in dezelfde houding als het gevallen was liggen, leefde nog eenige uren en stierf eindelijk. Het bleek nu, dat de vogel gedurende zijn toeval en het sterven weder opge- droogd was, met uitzondering van zijne naar den nog natten grond, waarop hij lag, gekeerde zijde ; maar men ont- waarde nu tevens, dat het rood van den nog natten lin- kervleugel in blaauw veranderd was en ook na het op- droogen niet weder te voorschijn kwam, terwijl de roode kleur aan den nog gedurende het leven opgedroogden regtervleugel zich volkomen zoo vertoonde als bij het leven van den vogel. De beide vleugels van dit voorwerp, welke ik de eer heb hierbij aan de Akademie over te leggen, mogen de juistheid van dit feit staven. Daar de overige nog levende voorwerpen, kort daarop ook stierven, zoo konden de waarnemingen over deze zonderlinge ver- schijnselen niet voortgezet worden, en wij bekennen vol- gaarne, noch het een, noch het andere te kunnen ver- klaren. 110 De tweede eee hebben wij babes na: niet standvastig opgemerkt bij het fraaije metaal- robijn- rood, hetwelk de keel van den Robijn-colibri ( Trocllilus rubineus) versiert, maar slechts dan, wanneer men dit ge- deelte bij doode voorwerpen langeren tijd, b. v. eenen dag, gan den invloed van water blootstelt. Het neemt alsdan eene doffe, paarsachtig koperroode kleur aan, welke voor altijd in de plaats der oorspronkelijke robijnroode (6333) kleur treedt. Dit verschijnsel is te zonderlinger, daar het niet bij alle voorwerpen plaats heeft, en men niets derge- lijks waarneemt bij eenige andere soort van dooden Colibri of anderen vogel, onverschillig of zij met of me- taal. en iriserende kleuren versierd zijn. Bij al deze vo- gels ondergaan de kleuren door den invloed van het water veelal groote veranderingen; maar de oorspronkelijke kleuren keeren steeds terug wanneer de vederen opgedroogd zijn. Bij het rood van Tr. rubineus is dit daarentegen niet altijd het geval, ofschoon ook hier, bij eene kortstondige bevochtiging, zooals veelal, groote maar geene blijvende veranderingen worden te weeg gebragt, doordien het ro- — van deze soort alsdan tijdelijk eene blaauwgroene, 2 der overige deelen eene roode tint vem uid at merker voetd Met t AANTEKENING mig „ad 3011. * H Kara _ OVER DE pee V 20 8 PLAATSING DER MUISVOGELS. (COLLUS)— armand WO. IN HET an ata Mees 5 NATUURLIJK STELSEL, Mn Door” rr 9 rog U Its M. SCHLEGEL. en rt nsi td diger gini lebe Doc! De muisvogels, zooals het schijnt, uitsluitend tot Afrika beperkt, maken een zeer natuurlijk geslacht uit; maar behooren tot die zonderlinge diervormen, wier verwant- schappen men moeijelijk kan nagaan, en aan welke ook, dien ten gevolge, door de onderscheidene schrijvers zeer verschillende plaatsen in het stelsel aangewezen werden. Lixxk b. v. plaatste de hem bekende soort onder de vin- ken, en werd hierin door velen, zelfs door cuvien ge- volgd, terwijl andere en zelfs nieuwere natuurkundigen voor deze vogels in het geheel geene bepaalde plaats in het stelsel meenden te kunnen opgeven. De geniale swalx- SON *) was de eerste, die hunne verwantschap met de Toe- rako's (Musophaga) aantoonde, maar tot deze beide vor- men ook de rarita (Phytotoma rara) van ch bragt, en ze alle drie vereenigd tusschen de Vinken en Neushoorn- vogels plaatste: een voorbeeld, hetgeen ook, min of meer gewijzigd, door verscheidene latere schrijvers gevolgd werd. Het schijnt ons toe, dat de verwantschap, welke in vele opzigten tusschen Colius en Musophaga bestaat, niet wel *) Fauna boreali-americana, Birds, p. 242, en Nat. History and Classification of Birds, London, 1837, 12°, II, p. 127 en 206. (335 ) } geloochend ; daarentegen is, naar ons inzien, „dezer vogels met de rarita, de neus- hoornvogels en de vinken zeer onnatuurlijk. Wij ten minste houden het er voor, dat de Neushoornvogele als een van Colius en Musophaga zeer verwijderden grond- vorm dienen beschouwd te worden, en wat de rarita be- treft, zoo kunnen wij niet vinden dat er eenige gegronde reden bestaat, om deze soort elders te plaatsen dan bij de Muschachtige vogels of de Tanagra's. De Mosophaga's werden door anderen, welke here ver- met Colias ontkenden, als eene op zich zelve staande onderorde beschouwd, en wel ten gevolge van het kenmerk, dat zij haren buitenteen zoowel naar voren als maar achteren. kannen keeren. Dat dit kenmerk intusschen vun een — geheel. ondergeschikten aard is, blijkt reeds daaruit, dat verscheidene koekoeken en zelfs de onze, vooral, in den jongen leeftijd, hunne in den regel naar achteren gerigten buitenteen niet zelden naar voren keeren. Andere schrijvers hebben intusschen, en met regt, volgens het- voorbeeld van tixsé, de Musophaga's onder de Koe- koeken of in de nabijheid van dit geslacht of deze familie gebragt. Daar wij na n Colius als het naast verwant. met Maso- phaga beschouwen, en Musophaga onder de Koekoeken tellen, en daar de Koekoeken een gedeelte uitmaken der orde van de klimvogels, zoo ontstaan de vragen: of onze uitbreiding van deze orde kan worden geregtvaardigd ? en of deze orde, ook na deze uitbreiding, zooals het tot nog toe geschiedde, voor eene kunstmatige moet worden gehouden ? Zooals men weet, is de orde der klimvogels voorname- lijk op het kenmerk gegrond, ontleend aan de teenen, van welke twee naar voren en twee naar achteren gerigt zijn. Degenen, welke deze orde aannemen, plaatsen daaronder de ( 336 } familiën of geslachten der Papegaaijen, der Toekans (Aham- phastos), der Bucco's, der spechtachtige vogels, der Jacamar's (Galbula), der Soeroekoes (Trogon), en der Koekoekachtige vogels met de Ani's (Crotophaga). Bij al deze vogels zijn twee hunner teenen naar voren en twee naar achteren ge- rigt; maar de wijze, hoe dit geschiedt, is niet altijd de- zelfde. Men ontwaart namelijk bij een nader onderzoek, dat bij de Soeroekoes eene hoogst zonderlinge wijziging van den algemeenen regel plaats heeft, doordien hier niet, zooals bij alle overige klimvogels, de buitenteen, maar de binnenteen naar achteren gerigt is. Door deze wijziging moest er intusschen nog eene andere ontstaan. De bin- nenteen namelijk, nu aan de plaats vastgehecht, welke de achterteen inneemt, zoo moest deze naar de andere zijde gedrongen worden en op zijne beurt de plaats innemen van den bij de overige klimvogels naar achteren gekeerden buitenteen. Deze verplaatsing van den binnen- en den achterteen is inderdaad zonderling, en eenig in hare soort ). De afwijking, welke men ten opzigte der teenen bij de Toerako's waarneemt, is beperkt tot den eenigzins gewij- zigden vorm van het gewricht, hetwelk het eerste lid van den buitenteen met den tarsus verbindt, en waardoor zijne draaijing van voren naar achteren of omgekeerd gan kelijk wordt. Wat nu eindelijk de pooten van Colius betreft, zoo blijkt het, dat hier, even als bij de meeste klimvogels, alleen de binnen- en middelteenen naar voren gekeerd zijn; maar dat daarentegen bij de achter- en buitenteenen * *) Eene verwarring ten opzigte der juiste bepaling vande teenen kan niet wel plaats hebben; daar 1)de achterteen de eenige teen is, welke door een fusschenvoetbeen (metatarsus) aan den N (arsus) vastgehecht is, en 2) het regelmatige toenemen van getal leden der teenen, van de achterste tot de 9 — deze gemakkelijk doet herkennen. : Pm. 7 (337 ) de- gewrichten, welke hen met den tarsus verbinden, zoo ___Amgerigt zijn, dat deze teenen aan elkander tegenover staan, dat echter bij beiden eene draaijing, zoowel naar achteren de naar voren mogelijk is. Dat deze willekeurige draaijing der teenen bij levende voorwerpen inderdaad plaats heeft, „getuigt nurrett *), die hieromtrent zegt: Die Fusszehen . J sind so eingelenkt, dass sie alle vier nach vorn gerichtet können, oder auch zum Behaf des Kletterns die seeitliehen. Leben sich nach hinten richten könnes, ‚wie es bei den Wendezehern der Fall ist.“ «Wanneer. men nu zamenvat hetgeen wij over de pooten van alle voornoemde vogels gezegd hebben, zoo meenen wij daaruit de gevolgtrekking te kunnen maken, dat zij alle, ten opzigte der vorming hunner pooten, tot ééne afdeeling behooren, en dat de grondvorm der klimpooten, zooals die zich gewoonlijk vóordoet, wijzigingen toelaat, welke bij Musophaga oubeduidend, bij Colius aanzienlijk, en bij Trogon buitengewoon te noemen zijn. Moeijelijker is de beantwoording der vraag, of de orde der klimvogels, ook in dezen wijderen zin genomen 7), nog voor eene kunstmatige moet worden gehouden; omdat zij dieren bevat, welke onderling veelvuldig in maaksel afwijken, maar daarentegen alle overeenstemmen ten op- zigte van de hoedanigheid van één werktuig (de pooten), aan hetwelk het hoofdkenmerk der orde ontleend is. Neemt men deze orde als eene natuurlijke aan, zoo moet men ook voornoemd kenmerk beschouwen als overwigtig boven alle — — ñ „ Monographie der Gattung Colius in Mus. SENKENBERG. 1839, p 41. — Wij hebben voor het overige in ons handboek, I. p. 213, in het kort zamengevat al hetgeen over de levenswijze van deze zonderlinge vogels bekend is. 4) Ik heb met genoegen gezien dat de Hoer naARTLAUB, Archiv /. _ ___Narurg. 1856, Jahresbericht. volgens mijne mondelinge mededeelin- den, de uitbreiding der orde in dezen zin reeds heefd aangenomen. ( 338 ) andere; of, in andere bewoordingen, alle andere moeten daaraan gecoördonneerd zijn. Wanneer wij de vraag in dezen laatsten zin beslissen, zoo kunnen wij ons steunen op andere gelijksoortige voorbeelden. Het merkwaardigste voorbeeld van dezen aard levert de orde der buideldieren, welke, hoe verschillend in maaksel ook de vele daartoe behoorende diervormen zijn mogen, echter voor eene na- tuurlijke orde moet worden gehouden, ofschoon zij nage- noeg uitslaitend gekenschetst is door de kenmerken, ont- leend aan de tot de voortteling en de ontwikkeling der jongen behoorende werktuigen. De kikvorschpadden (Bom- binator) in den ruimsten zin genomen, (of, in andere woor- den, alle kikvorschachtige batrachiers, met uitzondering van „Hyla, Rana en Bufo), leveren misschien een ander voorbeeld van dezen aard; doordien ook zij, ofschoon veelvuldig on- derling verschillend in maaksel, echter door eene eigen- aardige wijze van voorttelen onderling overeenstemmen, maar van voornoemde geslachten afwijken. Wij vergenoegen ons heden met de eenvoudige opwer- ping van dit vraagstuk. De volledige toelichting daarvan zoude ons te ver voeren. Zij zoude ons brengen tot de meest ingewikkelde beschouwingen. Wij zouden ons moeten verdiepen in het gebied der transcendente zoölogie, het- geen thans nog niet wel doenlijk is: hetzij omdat de we- tenschap daartoe nog niet genoegzaam gevorderd is, hetzij omdat de heerschende rigting der wetenschap red tot geheel andere uitkomsten moet leiden. en — DIE 15Â: 7 eden! Mid 20 RAF 1 * ee, 5 RL