|00

!oo

[CO :0

^^■>:^

N^'

^ >

V- ^

••■t-i^

>i

^ ^

V ~

>. n

. . rr**-

7^-

PA

8347

H8R35

c.l

ROBARTS

\ "■

J>^'

Digitized by the Internet Archive

in 2009 with funding from

University of Toronto

http://www.arcliive.org/details/dasregistrummultOOhugo

Tö3lr

DAS

REGISTKUM MÜLTORUM AÜCTORUM

DES

HUGO VON TRIMBERG.

EIN QUELLENBUCH

LATE1NISCHP:N LITEßATUEGESCHICHTE DES MITTELALTERS

VON

PROF. D" JOH. HUEMEß.

WIEN, 1888.

IN C Ü M M I S S I 0 N BEI F. T E M P S K Y

BUCHHANDLEK DICK KAIS. AKADEMIE DEK WISSENSCHAFTEN.

Ans dem Jahrgange 1888 der Sitzungsberichte der phil.-hist. Classe der Vais. Akademie der Wissenschaften (CXYI. Bd., I. Hft. S. 145) besonders abgedruckt

Druck von Adolf Hol-Ahaiunn in Wien, k. k. Hof- iinil IlnWariUlUtK-Bupliilrupkar.

Einleitung.

I. Das Registrum miiltorum auctoruiu.

xlugo von Trimberg hat seine literarische Thätigkeit selbst beschrieben. Er sagt am Schlüsse des Registrum multorum aucto- rumV. 1021ff.:

Ad torporem removendum quosdam non inbellos Latinos et Theutonicos edidi libellos. Scripsi quidem rigmice Registrum auctorum, Deinde versifice Lauream sanctorum, Postca Sol sequi um, quod hagiographorum Dat clericis prosaice notitiam rumorum. Preterea prosaice et rigmice miütarum Compilavi codicellum quendam literarum. Sed primitus Theutonicc scripsi quater binos Libellos, tres ad seculum, quinqueque divinos. Nunc in hoc opusculo lassum pedem sisto, Rogans ut in domino nostro lesu Christo

und im Renner V. 16616 (der Bamberger Ausgabe) bemerkt er:

Ich hete bi den tagen min Gesament zwei hundert büchlin selber z weife gemacht.

1

4 Hucmcr. [14ß]

Von den an ei-ster Stelle aufo;ezählten lateinischen Werken ist nur die Laiirea sanctoruni' und das Registrum multorum auctorum erhalten.^ Letzteres hat Moriz Haupt im Jahre 1854 aus einer Grazer Handschrift, die unten des näheren beschrieben werden wird, ans Licht gezogen, aber nur Bruchstücke aus dem- selben im Wortlaut mitgetheilt.^

Hugo, der bekanntlich Schulmeister in der Vorstadt Theuer- stadt zu Bamberg war, hat dieses Werk im Jahre 1280 für Unterrichtszwecke verfasst.' In der Praefatio sagte er, dass durch dieses Schriftenverzeichniss die Schüler zur Leetüre der Autoren angeregt werden sollen. Das Studium der Alten (vetus Studium) hält er für die Ausbildung der Jugend wichtig und vortheilhaft.'' Indem er dieses mit den zu seiner Zeit beliebten dialektischen Uebungen vergleicht, kommt er zu dem Schlüsse, dass in der Dialektik und Jurisprudenz nur wenige es zur Voll- endung brächten, das bescheidene Ziel dagegen eines auctorista und latinista wohl jeder erreichen könne. Mit einem Ausfall auf den aufgeblasenen Gelehrtendünkel und der Bitte um wohl- wolhiude Aufnahme seines Werkchens schliesst er die Praefatio.

Das Kegistrum selbst ist in di'ei Abschnitte (distinctiones) getheilt. Der erste Abschnitt, der über die alten Autoren zu- nächst handelt, beginnt mit einem Lobe der Kriegsthaten Julius Caesars,'" dem Caesar Octavianus Augustus, der Beschützer und Förderer der Dichter und Gelehrten, in der Herrschaft folgte. Unter ihm blühten in Rom Virgilius, Horatius, (Jvidius, Sallustius und Tullius. Dem Virgilius wird ausser den Bucohcis, den Georgicis und der Acneis das Gedicht Moretum zugeschrieben.

' Horausgegobon von Grotofoiul im Anzuifj^ür für Kuudo doiitsclior Vorzoit, Jahrgang 1870, S. 279—284, 302—311; vf,^!. aiu-li Latoiidorf chtMida, .Jalir- gang 1871, H. 66—69.

' Da«8 (lio anonym llborlioforten Gedichte 1. nota dignu.s sermo pro.saicus de Horida iuventuto amenus nnd 2. notabilis sermo prosaicus de grandi Bonoctuto bidurns (vgl. Otto, Coinmontarii crit. in cod. Giss. \\. 158) dorn Hugo V. Trimborg angoli/Iron, ist zwar Itohauptot, al)or nicht orwiosiMi wordon (vgl. Lntiinianii, L(>H.sing's Worko XI, 48.')).

» Vgl. Moricht llbor di« Vnrhandlnngon der k. Akademie dor Wi«son.sch. zu Burlin 1864, K. 142—164.

* Vgl. V. 947 «r.

» Vgl. V. 22 ff.

Vgl. V. .'l ipii n codundiN iiuHtibiis (IcHar .ippiIlatuH.

ri47] Has Eegistnim mnltorum aiictoruiri dos Ilufjo von Trimberg. i)

Die metrischen Inhaltsangaben der einzelnen Bücher der Aeneis, gesammelt von Ribbeck, Proleg. ad Vergil. p. 369 s., schreibt Hugo dem Ovidius zu, hierin ohne Zweifel den Handschriften folgend, die diese Gedichte überliefern.

Von den Gedichten des Horaz werden neben den im Mittel- alter wenig geschätzten Oden und Epoden die Sermonen mit den Briefen und als specieller Theil die ars poetica unter dem Namen poetria vetus (im Gegensatz zur poetria nova des Gal- fredus) angeführt.

Zu den gelesensten Autoren des Mittelalters gehörte be- kanntHch Ovid. ' Hugo verzeichnet die Anfänge der Heroiden, Amores, der Schrift de arte amandi, de remedio, der Fasti, der Metamorphosen, im Mittelalter Ovidius magnus oder maior ge- nannt, der Tristia, der Epistulae ex Pento sowie des pseudo- ovidischen Gedichtes Ibis.

Aus der Regierungszeit Neros nennt er die Satiriker Juvenal und Persius, den Philosophen Seneca, die Epiker Lucan und Statius, welch letzterer in die Zeit Domitians hineinreicht. Auf die Regierungszeit Vespasians nebenherkommend, erwähnt er die Zerstörung Jerusalems, was ihm die Veranlassung zu einem Ausfall auf die Juden bietet. Die ersten sieben Verse der Phar- saha Lucans werden als Prologus des Seneca angeführt. 2 Von Statius Gedichten nennt Hugo nur die Thebais und Achilleis, die allein im Mittelalter gekannt waren. Den griechischen Homer kennt er nur dem Namen nach, er spricht von einem Homerus minor, den Pindarus übersetzt haben soU.'^ Auf Pindar folgt Priscianus (von Hugo nach der Sitte des Mittelalters Priscius genannt), dessen Abfall vom christlichen Glauben, wofür er sich auf Alanus als Gewährsmann beruft, hier wie im Renner^ beklagt wird, während Donatus wegen seiner Standhaftigkeit im

> Vgl. Bartsch, Albrecht von Halberstadt und Ovid im Mittelalter. Quedlin- burg 1861.

2 Vgl. Scholia Lucani 1, 1 (bei Usener p. 8): Hos VH versus primos dicitur Seneca ex suo addidisse . . . ne videretur Über ex abrupto incohare; dazu C. P. Weber, De duplici Pharsaliae Lucanoao exordio. Marburg 1860.

3 Vgl. Plessis in der praef. zur Ausgabe des Pindarus Thebanus. * V. 14650 ff. Her priscian hat hie niht stat,

wän er von unserm gclaubü trat, wolde niht komen wider dran, Sam tet sin herre her Julian.

1*

6 Huemer. [148]

Glauben gefeiert wird. Von diesem Grammatiker heisst es, dass er zu den zwei Redetheilen, dem nomen und verbum, sechs hinzugefügt habe ; Priscian habe die Grammatik Donats nur er- weitert. Den Grammatikern Donat und Priscian wird der Grae- cismus ' des Eberhard von Bethune und das Doctrinale des Alexander de Villa Dei/'^ das schon zu Hugos Zeit eine weite Ver- breitung hatte, angereiht. Darauf folgen Boetius, Claudius Clau- dianus, der imter Florentinus' (d. i. Stilicho's) Regierung blühte und dessen Thaten er besehreiben wollte ^ dann Macer, nach den Handschriften auch Macer Floridus^ genannt. Nur neben- bei erwähnt er Sallustius, Tullius und Terentius, die in usu modemorum sunt. An die Zeiten des Verfassers des Registrum reichen: Alanus genannt ab Insulis, dem ausser dem Anticlau- dianus'"^ und dem Werk de planctu naturae der Floridus aspec- tus^ zugeschrieben wird, Matthaeus von Vendome mit dem To- bias,^ Galfi'idus de Vino Salvo (Geoffry Vinesauf) von Hugo Ganifredus genannt mit der nova poetria,^ Walther von Lille genannt von Chatillon mit der Alexandreis,^ den er gegen den Tadel des Alanus in Schutz nimmt. Den Schluss der ersten distinctio bildet die poetria Parisiana,'^ welche der Verfasser irrthümlich dem Johannes von Garlandia zuschreibt.

' Herausgegeben von Jt)li. Wrobel, Breslau 1887. Vgl. Bäbler, Beiträge zu einer Geschichte der lateinischen Grammatik im Mittelalter S. 95 ff.

* Vgl. Bäbler ebenda S. 116 ff. und K. Neudecker, Das Doctrinale des Alex, de Villa Dei und der lateinische Unterricht während des späteren Mittelalters in Deutschland, Piriuv 1885.

2 V^gl. über Florentinus den Iudex zur Ausgabe des Claud. Claudianus von Joep II, p. 233.

* Vgl. Ebert, Allgemeine Ge.schichte der LitiMJitur im AhtMidlaiulo 1{. Hl, 8. 351.

^ Vgl. O. Leist, Der Anticiaudiaims, tun laliiiiii.sclics (nMlidit dos 12. .lalir- hunderts. ProgrAmm von Seehan.son 1878 und 1879.

* Von Beaugeiulre unter die Werke des Hildebort von lo Maus aufge- nommen p. 1382, t. 181 Migne.

' Horausgogoben von Milldoner. Glitt. 1855.

* Ilerausgugoben von Loyser, Hist. i)oet. modii aevi j). 8G2; vgl. auch K. Francko, Zur GeHcliichte der lateini.sclion Schulpoosie. München 1879.

* IlarniiHgogobon von Mdldener, Loipzig 1863; dazu K. Francko a. g. (). •*• Vgl. i{ockiiig(>r, Brii'fstollcr n. Formell). (C^iiell(«n ini<l FWJrleningeii zur

bnyr. (iescli.) Bd. IX, 8. 4851'. und l'.H; Imipit poetria uiagistri loliaunis Angliri; I/ttysor I. c. p. 1003.

ri 49J Das Registrum ranltorum auctorura des Hugo von Trimberg. 7

Der zweite Theil des Registrum beginnt mit einem Lobe der Theologie (quae scientiariim est omnium regina, cui digna subditur omnis disciplina). Er setzt die theologischen Schrift- steller (theorici) zwischen die ethici raaiores (in der I. distinctio) und die ethici minores (in der III. distinctio) mit der Begrün- dung V. 387: est etenim scriptum medium tenuere beati.

Den ersten Kang räumt er dem christlichen Epiker Sedulius ein,^ von dem er einige Verse aus dem Paschale carmen, dessen II. Buch er mit mehreren Handschriften als I. bezeichnet, so- wie den alphabetischen Hymnus II citirt. Dieser Hymnus war zu kirchlichen Zwecken getheilt worden ; ^ den ersten Theil bilden die Strophen A G, die als ganzes genommen zu den beliebtesten Weihnachtsliedern des JMittelalters gehörten. Die folgenden vier Strophen H L bildeten gleichfalls ein Lied,^ das sogenannte Epiphanienlied , so dass Hugo mit Recht sagt, dass 11 versus (d. i. Strophen) gesungen werden, während das ganze Gedicht 22 Strophen zähle. Da das Gedicht in Wahr- heit 23 Strophen enthält, so haben wir in der obigen Angabe entweder einen Irrthum Hugos zu erblicken oder zu ver- muthen, dass in der ihm vorliegenden Handschrift der Gedichte des Sedulius der 2. Hymnus um eine Strophe verkürzt war. Möglich auch, dass ihm ein Hymnarium vorlag, in welchem das Gedicht des Sedulius die genannte Zahl von Strophen umfasste.

An Sedulius reiht sich Juvencus, an diesen Arator, von dem er soviel Biographisches zu erzählen weiss als durch hand- schriftliche Notizen bekannt ist,* dann Prosper mit den epi- gramraata Augustini, weiter Prudentius, von dem die Psycho- machie, die libri titulorum,^ contra Symmachum et hymnorum, quidam cum grecis titulis de divinitate (Apotheosis, Hamar-

' Vgl. über Seduliiis' IJedeiituiig im Mittelalter meine Ausgabe p. II und

p. 361 ff. 2 Vgl. Kayser, Beiträge zur Geschichte und Erklärung der ältesten Kirchen-

hymnen. 2. Aufl., S. 337 ff.

Vgl. Kayser a. a. O. S. 317 ff.

* Vgl. Wiener Studien 2, 79.

* Tituli historiarvim wird in Handschriften das Dittochaeon genannt. Vgl. Dressel's Ausgabe p. 470.

8 Hiicracr. [150]

tigenia), das Hexaeineron de mimdi vetustate ^ und quedara de vetere et novo testamento (Dittochaeon) hervorgehoben werden. Dem Verfasser des Registrum stand nur die Psychomachie zur Verfügung.

Es folgt Petrus de Riga^ der als clcricus Parisiensis nieht Remensis angeführt wird. Diese Notiz dürfte auf einer Ver- wechslimg mit Aegidius, der die Aurora erweiterte, beruhen. Dass Petrus Comestor/- der eine im Mittelalter viel gelesene Historia seholastica sehrieb, mit dem erstgenannten Petrus schon im Mittelalter verwechselt wurde, beweist V. 474. Von Bernhard V. Morlay, der wie aus Hugo zu entnehmen ist, in der Literatur- geschichte des Mittelalters mit Bernhardus Clarevallensis identisch ist, erwähnt das Registi'um einen contemptus mundi maior und einen contemptus mundi minor. Beide Gedichte sind in vielen Handschriften erhalten, letzteres auch unter dem Namen des Damasus, Coelestin, Bernardus Silvester, Johannes de Garlandia ; ^ häutig anonym. Ueber das weiter folgende Gedicht des Amar- tius hat nach Haupt ^ ]\Iax Büdinger eingehend gehandelt,'^ so dass von einer Behandlung des Gedichtes hier Umgang ge- nommen werden kann. Die vollständige Veröffentlichung des in der Dresdeuerhandschrift A 1G7^ enthaltenen Gedichtes wäre aus mehreren Gründen erwünscht.

Von Theodulus, dem Verfasser der oft genannten Eeloga, erzählt Hugo bekannte Dinge: dass er in Italien geboren wurde, in Athen dem Studium namentlich der classischen Dichtungen obgelegen und nach seiner Rückkehr in das Vaterland die Eeloga verfasst habe, in welcher die wunderhaften Erzählungen des alten Testamentes mit den Fabeln der alten, heidnischen Dichter verglichen werden.

Nach clor Uoberlioforung des Gonimdiu.s p. 7(j od. llcnlinjj: Coinniontjvtus OHt et in niorom Oraücoriiin Iioxcnionm do mundi t'nlirica uscuio ud con- dicionoin IioininiH «t ]iniov;iricutii)iiüin eins. Vfi^l. Drcsstsl, l'nidüutii opp. p. XV.

» Vffl. Fftbr. I»ild. I, p. 373 f., Hudiimzky, Univ. Puris S. 200 f.

' Vgl. IIaur(')Aii, pcu'ünoH latiii.H attribu/tH a S. HiMiuird (.Idiini. des sav.'iiits

1882, p. 108—113). « A. a. O. H. 171 f.

* l)«r Pi>«!t AinarciiiH, licuondorH nlijrndnickt aiiH rinn üKcvstm hcnUnialcii dor Ziiriidinr Litoratiir. 18GG.

riölj Dati Registrum multorum auctorura des Hugo von Trimberg. 9

Das folgende Gedieht ,Quid suum virtutis^ wird von Hugo einem nicht weiter bekannten Kalphunius zugeschrieben, während in den Handschriften Mamucius oder Hildebertiis als Autor ge- nannt wird.' Häutig wird das Gedicht unter dein Namen de nummo citirt.

Als Werke des Warnerius aus Basel erwähnt der Ver- fasser des Registrum den Sydonius, richtiger Synodicus, und den Paraclitus,2 von denen crstcrer mit einer literarhistorischen Ein- leitung in den Romanischen Forschungen HI p. 315—330 zu lesen ist. Aus den Eingangsversen dieses Gedichtes ersieht man, welch schleclite Texte Hugo bei der Abfassung seines Werkes zuweilen vor sich hatte.

Von den nächsten Gedichten, dem Genealogus, einer alle- gorisierendcn Abstammungsgeschichte der heiligen Maria und dem Pistilegus, der den Streit zwischen dem alten und neuen Testament darstellt, eri*egt letzteres besonderes Interesse. Die Eingangsverse des Gedichtes, sowie die erkennbare Anlage des- selben erinnern an den oben genannten Synodicus des Warnerius ; beide Dichtungen hatten die Ecloga des Theodolus zum Vor- bild.^ Zu der Gruppe der mystisch-allegorisierenden Gedichte gehört weiter das nicht näher bekannte Gedicht de virgula et tlore, ferner der liber de sacramento missae, der in vielen Handschriften sich tindet und häutig dem Hildebertus zuge- schrieben wird.' Inhaltlich mit dem letzteren Gedicht verwandt ist das folgende de corpore Christi, das nach Fabricius (biblio- theca V, 258) dem Petrus Pictor angehört und den Titel führt de sacramento altaris. Die Sunnuula Raymundi de Pennaforti (V. 582) übertrug in hexametrische Verse ein nicht näher be- kannter magister Adam. Es folgt noch der Anfang des liber de miraculo Mariae virginis, worauf Hugo die Bemerkung macht, dass er im Pantheon des Gotfrid von Viterbo ^ viele Schriften

' Vgl. Otto, Coinnieutiirii tritici istc. p. O.S s.

- l'arnclitus Wil)ran(li do Wiclo nach einer lieriiuer Haiulsclirift (vgl. Voigt,

Ysengriniu.s p. CXX), doch die akrosticlii.scheii Autang.sver.se des Gedichtes

ergeben Warnerius liasiliensis nie fecit. 2 Vom Pistilegus wird dies ausdrücklicli erwähnt V. öG5: Sicnt in Tlieo-

dulo Fronesis locatur. '• Vgl. die Ausgabe bei Migne t. 187, p. 1175. ^ Vgl. Bartoli, Geschichte der italienischen Literatur 1, p. 21 ff.

10 Huemci. [152]

christliclier wie heidnischer Dichter gelesen habe, die er aber über- gehen müsse, damit sein Werk nicht übermässig ansgedehnt werde.

Den Schhiss der 2. Abtheilung des Registrum bilden einige vitae et passiones sanctorum, nämlich die vita s. Johannis evan- gelistae, die von einem Würzburger Canonicus Heinrich stammt, die passio Eustachii, die in einer Handschrift von St. Omer als Gedicht des Petrus von Reims angeführt wird/ die vita des h. Mauricius und der h. Agnes, abgedruckt unter den Werken Hildeberts,^ die vita Mariae Aegyptiacae, bisher gleichfalls unter den Werken des Hildebertus angeführt, ^ von Hugo als Werk des Zosimas bezeichnet,-* die vita des heihgen Benedict, die dem Paulus diaconus zukommt,^ endlich die vita s. Kiliani, die bisher unbekannt geblieben ist.

Den dritten Abschnitt, der kleine Dichtungen für jüngere Schüler umfasst, beginnt Hugo mit der Bitte an die Leser, sie mögen wohlwollend das Werk beurtheilen und die fehlerhaften Stellen mit der crux versehen. Die Aufzählung der Dichter beginnt mit Cato, dem Verfasser der Disticha,*' die mit dem Carmen de moribus des alten Cato häufig verwechselt wurden.'' Hugo weiss unter den verschiedenen Catones zu unterscheiden. Quelle seiner Kenntniss dürften die in den Handschriften der Disticha vorangehenden Bemerkungen über den Dichter ge- wesen sein.*^ Cato, der Verfasser der Disticha, genoss neben Salomo als Moralist im Mittelalter bedeutendes Ansehen.''

Auf Cato folgt der A es opus, der in der Literaturgeschichte des Mittelalters als Anonymus Neveleti bekannt ist, während Hugo den lateinischen Fabeldichter mit dem Griechen verwechselt und daher seine Heimat nach Phrygien verlegt. Die ver- schiedenen Fragen, die sich an den Anonymus Neveleti knüpfen.

Vgl. Catal. {jt'n. des (h'part. III, (>G; Au{,'li;i III, 400; Zoitsclir. für diMit- KchcH Altorth. XIII,' 1.

2 Bei Mipno t. 171, S 1G20 mirl 1307. » Ehonda S. 1322 ff.

Vpl. V. 2 dos (iwliclitds. 5 Vj,] DUnnnlor, I'ootn« lat. aovi Car. 1, p. 3(5.

\ff\. nUlirons, I'ofitao lat. min. VII, 211; Zarncko, l)or doiit.sclin Cato, Lcilizip 1862.

' Vgl. .lordan, M. Catonin «juao nxtaiit. j). 82.

Vgl. Wioiiftr Stmlißn 1883, H. 169.

Vgl. Zoit«clir. für »Htorr. Gymn. 1881, H. 421:

Multa Hajo, und plura (Jato nio vorlta doceti« Et nemo vcHtnun, quaiita docetin agit.

n 53] üas Registrum inultorum auctorum des Hugo von Trimberg. 11

hat W. Förster eingehend behandelt in der Ausgabe des Lyoner Yzopet (B. V der altfranzösisclicn Bibhotliek). Avianus wird ganz abfällig beiirtheilt und nur darum der Erwähnung wert befunden, weil er Christ war. Es folgt eine Reihe kleinerer Dichtungen und Dichter mit kurzen Charakteristiken: Maxi- mianus/ Pamphilus,^ der viel gelesene ^ Ovidius pucUarum/ Geta (des Vitahs Blesensis),^ Facetus,'' Physiologus, der dem Ilildebertus Cen. zugeschrieben wird," der kleinere Fabularius, Lapidarius des Marbod,^ Querulus (Aulularia), die bekannte Comödie des Vitalis Blesensis , ^ Merulus , Philo , Arabs, Palponius sive Palponista^' des Bernardus Geystensis, liber de quinque clavibus/^ über synonymorum, der dem Johannes von Garlandia zugeschi'ieben wird.^^ Eingehender berichtet Hugo über den Magister Heinricus, einen Cleriker des Neuklosters in Würzburg, von dem er drei Gedichte anführt: 1. das Buch de statu curie Romane, ^^ 2. die gesta Johannis; beiden Werken hatte er 3. ein Buch de Septem electoribus imperii (oder de s. columnis Germaniae) angeschlossen. Unter einer culturhistorisch interessanten Kritik der Moral seiner Zeit emphehlt der Ver- fasser des Registrum das supplementum Catonis.^^ Diesem lässt er den novus Facetus,"' novus Cato •' und novus Aesopus,'* durch- wegs moralisierende Gedichte folgen. Zu den gelesensten Ge-

1 Cf. Bährens, Poetae lat. min. V, 316. 2 Cf. Leyser 1. c. p. 3071. 3 Cf. V. 735 quem in scolis omnibiis non credo fore rarum. * Vgl. Bartscli, Albrecht von Ilalberstadt p. IX.

5 Cf. A. Mai class. anct. V, 463.

6 Notices et extr. t. XXVII, 2, p. 15 s.; Komania 1886, p. 192. ^ Migne t. 171, p. 1218. 8 Migue 1. c. p. 1758.

9 Cf. Muellenbach, Comoediae elegiacae p. 53. '" Ley.ser 1. c. j). 2081. " Ed. Daum 1660, cf. Fabriciu.s 1. c. I, 214, Ley.ser 1. c. 2001, Francko, Zur

Gesch. der latein. Sclmlpoesio S. 75 fF.; Voigt, Ysengrimus p. CXXII. " Cf. Endlicher, Catalogns etc. p. 161.

" Cf. Programm des Gymnasiums im IX. Bezirke Wiens 1885. S. 1, Anm. 1. 1* Vielleicht das unter dem Namen des Galfridus de Vino Salvo bekannte und

von Mabillon, Analecta IV, 535 s. herausgegebene Gedicht De statu curiae

Komanae; cf. Leyser 1. c. p. 979. 985; Fabricius III, 14. >5 Cf. Ley.ser 1. c. p. 439. "> Herau.sgegeben unter dem Titel: M. Ileineri Alemannici Phagifacetxis von

Friedrich Jacob, Liibek 1838. " Vgl. Zarncko, Der deutsche Cato p. 186. 18 Vgl. Du Mcril, Poesies inedites du moyen äge, precedees d'une liistoire

de la fable Esopique. Paris 1854.

12 Huemer [154]

ilichteu des Mittelalters gehört der ^Wettstreit des Schafes und des Flachses^ (conflictiis ovis et lini), eine Dichtung, die dem St. Gallner Mönch Hermannus Contractus (f 1054) zugeschrieben wird.i Das Leben des Pilatus behandelt ein kleines Gedicht, das Mone im Jahre 1835 bekannt gemacht hat.- Grösserer Ver- breitung als das genannte Gedicht erfreute sich die Elcgia des Pauper Henricus d. i. Henricus Septimellensis."^ Darauf folgt das Gedicht De Pyramo et Thisbe, welches den Licbcsschmcrz des Pyramus besingt.' Eine Anzahl kleinerer Gedichte erwähnt Hugo nicht wegen ihres bedeutenden Inhaltes, sondern nui* Avegen ihrer Verwendung in den Schulen seiner Zeit; dazu ge- hörten: Pyrrhus,^ Asinarius," Miles ruralis, Rapularius,' Femidolus, localis'^ und Miraculum de quadam virgine. Den Schluss der in der dritten Distinctio aufgezählten Dichtwerke bildet der Pcregrinus,'-' ein Gedicht auf die Ränke der Wirte, welches Hugo auch im Renner erwähnt.'" Daran schliesst sich ein Ver- gleich des menschlichen Lebens mit einer Pilgerreise.

Nun erzählt der Dichter über seine Person und die Ent- stehung des Gedichtes: dass er als Schulmeister zu St. Gangolf in Bamberg unter" Papst Nicolaus HI. und unter der Regierung Rudolfs im Jahre 1280 sein Gedicht geschaffen habe. Lidem er schliesslich die Erzählung vom Suchen und Sammeln des Manna in allegorisierendcr Weise auf seine und seiner Zeitgenossen literarische Thätigkeit überträgt, stellt er sich in bescheidener Weise den prahlerischen Gclelu'ten seiner Zeit gegenüber. Mit der Aufzählung seiner Werke schliesst Hugo die Schrift ab.

* Vgl. Du M(5ril, Podsies popul. lat. aiit. mi 1'2'= .sicclo Paris 1843, p. 370 s; Zeitschr. f. deutsch. Alterth. XI, 215 ff.; Wattenbacli, Oesch. Quell. IP, 37 f.

' Anzeiger filr Kunde deutscher Vorzeit 1835, Sp. 425.

' Cf. Leyser 1. c. p. 453; Fabric. bibl. VI, 666; Wiener Studien 1887, 8. 79.

* Don Anfang theilt Leyser mit a. a. O. p. 2086.

1 = Lydia des Mattliaeus Vindm-inensis od. Du Mi'ril Poi'sios in6(l. (1854) p. 350—373.

* Vgl. Miin«, Anzeiger t'ilr Kund«) d. V. 183'J, .Sp. 551.

T Vgl. Mone ebenda, .Jahrgang 1830, Sp. 561; Ad. Wolf, (icrm.nii.i VII J.ni'.;

ebenda A. Mussaiia S. 237. » Doni», Codd. niss. bibl. Pal. Vind. I, 1, 874 » Cf. LoyHor 1. f. p. 2099 h. '" V. 6406 ff. Swer io gela« ein puchicin,

Daz ist gelieizzö der biigroin,

D' WfM/. vi! muri' vuii Iiohmti wirf«'

ri55] Das Registruiu inultorum auctorum des Hugo von Trimberg. 13

II. Die haiidsehrittlicbe Uebcrlicferiiiig.

Das Registrum iimltoriim auctorum des Hugo v. Trimberg ist nur in der Handschrift 1259 (alt f^) der Grazer Universitäts- bibliothek überliefert. Die Papierhandschrift zählt 238 Blätter, ist 21'^'" hoch und lö'^"' breit, in Holzdeckel gebunden, die mit gepresstem Leder überzogen sind. Die Innenseiten der Deckel sind überklebt mit einer Urkunde ^ aus dem Jahre 1454; Vorsteckblätter fehlen. Die rechte Ecke der Handschrift nmss an einer nassen Stelle gelegen sein, weil dieser Theil des Papiers stark vermodert ist.

Die Handschrift, die dem 15. Jahrhundert angehört,- be- steht aus verschiedenen Theilen:

a) f. 1 72' von einer Hand; f. 1 2G enthält das Registrum multorum auctorum mit Randbemerkungen, den Inhalt der Verse beti'cffend, f. 27 29' gereimte Sprüche: Inc. castitas (Ueber- schrift) Qui fugit incestum dyadema meretur honestum. Expl. pertinacia (Ueberschrift) ncc male concepta nuitabo nee bene cepta. amen. f. 30 leer; f. 31 32' prosaische Vorrede zu einem längeren Gedicht: Inc. (pioniam aninia rationalis effigiata ad ymaginem et similitudinem creatoris Expl. seeundum consue- tudinem poetarum auctor istc ea facit scilicet proponit in prin- cipio ibi septritenentis , invocat ibi astripotcns, narrat ibi eus (sie) sine principio. Inc. sceptritenentis arat sollers mca clyo palestram Expl. squamiferos rictus pungens pugile pugione. Dann unterhalb: Expl. auctor de victoria Christi per me goluj Ehinger utriusque iuris doctorem anno domini 1452 in vigilia beati nicolai.

h) f. 73 108' von einer Hand, ein Wörterbuch: Inc. Albula argriofria arguofora . . . darunter auch der Name Laibach Expl. Initara rosacea, finitus est liber sinonimorum deo adiu- tore sine quo nichil est inchoatum nichil terminabile anno domini 1444 in septimana conversionis Pauli, f. 109 112' leer.

c) f. 113 174 von einer Hand; fol. 113 141' ein Lehr- buch der Rhetorik: Incip. Rcthorica dicitur a resis quod est or- natus et ycos scientia quasi scientia de ornato modo dicendi.

1 Notariatsinstrnment hetroffond Trinkstuben in Ulm.

2 Siehe unten.

14 Huemer. [156]

Expl. Indecens relatio ut quando relatum refertur ad dubium animus ut Kathrina vidit margaritam qiie est pulcherrima. f. 142 bis 146' leer. f. 147 174 ein Lehrbuch der Grammatik: Incip. Gramatica est scientia recte loquendi recteque scribendi. Sub- seriptio: Exphciunt regule Guarrini 1460. f. 175 leer.

d) f. 176 199' von einer Hand. Augustini dati Senensis ' ysagogicus libellus pro conficiendis epistolis ad Andream de Christofori filium feliciter incipit. Credimus iam dudum a pleris- que viris ad exercitationem ac commoda vale etc. Darunter deo gratias. (Gehört der Schrift nach an das Ende des 15. Jahr- hunderts).

e) f. 200 211 von einer Hand, und zwar gleich a; ein Gedicht, dem eine epistola loco Prologi vorausgeschickt ist. In- cip. numina si tantum sequeris nee pectora mulces | interdum placidis vir tua docte iocis | Hinderbache meam moneo iam perde camenam | siste gradum nihil hie religionis habes Expl. Acu- mulat tonsor omnia pacta dedit. Gedicht: Incip. iam pincerna lovis liquidis surgebat ab undis Expl. plaudite iamquc mcrum fundite ipse bibam.

f) f. 212 237' von derselben Hand. Eine lateinische Uebersetzung des Plutarch (. . . accipe breves inter se claro- rum hominum contentiones ab Plutarcho vestro collectas et a me nuper in latinum conversas . . .) Incip. Cum te policinus ager suavissime lacobe, me vero policeanus in presentia teneat . . . Expl. Sed qui indigent quod exhibere nequcunt id eos denegare necesse est. Darunter finis cpistolarum bruti deo gra- tias (Schrift, Mitte des 15. Jahrhunderts).

Wie die Untersuchung der Lagen ergibt und wie dies auch die Jahrcsangaben in den Schreibervermerken zeigen, sind ganz verschiedene Bestandtheile hier in einem Codex vereinigt und haben e und / ursprünglich zu n gehört. Die Abschrift der Handschrift besorgte auf meine Veranlassung Dr. Steinherz.

Die Schreibweisen sind nicht besonders auffallend: häufig sind Vocal- und Consonantenvcrwechslungcn wie: c ae, yi j, et, u w, ph v, c k, d t; desgleichen Consonantenverdoppclungcn.

> Cf. Fabric. bibl. I, 141.

ri57l Das Registrum multorum auctorum des Hugo von Triraberg. 15

[Praefatio.]

1 Quoniam sco[lariuin ad] informationem

Hanc sollerter edidit compilationem

Auctorista minimus Hugo nuncupatus,

Cupiens scolaribus cunctis fore gratus, 5 Retexebat titulos omnium auctorum

Simul et versiculos priinos singulorum,

In quibus studuerat sepius legendo,

Scolis dum prefiierat pueros docendo.

Materias et ordinem librorum pretermittit, 10 Amputans fastidium, sed et his committit,

Qui perfecte discere gestiunt auctores,

Ut maiorem operam addant et labores.

Res vulgata nauseam parit et contemptum,

Et servatur cautius care quod est emptum. 15 Discant nunc initia rüdes ethicorum,

Ut per exercitia vim capiant tenorum

Et ut crebro studio de proverbiorum

Messe fructus prodeat cum odore florum;

Vel si quis inveniat copiam librorum, 20 Titulos ut presciat ipsorum libroinim.

Ignoratis partibus totum ignoratur:

Qua propter scolaribus hoc registrum datur,

Ut liec puerilia pueri primo discant, ^°^- ^

Post hec ad subtilia sc transferre gliscant. 25 Altis in gurgitibus simplex natat agnus, Ubi forte mergitur elephas permagnus. Nullius scientiam, dum sit bona, sperno, Per experientiam rerum tamen cerno Crebris cogitatibus metumque discerno,

1 ex liUerarum evanidarum vestigiit supplevi 2 compillacionem c

6 tytulos c 6 prim.as c 8 dinü c 14 caure care c 15 iuicitia c

22 quo c 25 auguus c

16 Huemcr. [158]

30 Quod omne vetus Studium perit accedente moderno. Quondam apud veteres lecti sunt auctores, Per quos multi iuvenes adepti sunt lionores Et rüdes egregios didicerunt mores: Sed querit laborinteos modo quisque lahores.

35 Tot sunt dialectice modi, tot tumultus, Tot immutat facies, tot assumit cultus, Ut iam dicat aliquis animo consultus: Quo feneam modo mutantem Protea vultus? Non contempno Studium dialecticorum,

40 Nee contempno gloriam iuris peritoruni, Vos ad exercitium invitans etliicorum: Scilicet est cupidus studiorum quisque suorum. Qui pcrfectus ficri nequeat artista Vel proptcr pcnuriam rerum decretista,

fol. 2 45 Saltem illud appetat, ut sit auctorista, Sicque non inglorius erit latinista. Sibique grammatica sit nota rcgularis, In qua studens sedulo proficit Scolaris, Ut prodesse valeat plui-ibus ignaris, 50 Tarnen sc non prcferat doctoribus claris. Quidam de scientia nimis gloriantur Et inter suos socios soli cornicantur, Cum sc magnos autumant tumide grassantur Et verbis et gestibus [nimis] ampullantur. 55 Altis et subtilibus opcram hi dantes Camehim transglutiunt culicem colantes, Cum ignorant minima grandi sono boantcs, Qui sint non intelligunt sc magnificantcs. Sed nunc ad propositum stihis rc^traliatnr,

84 Inhyrinthoos Haupt, at. cf. Eherhardi lielh. Ln/iorintum et liemirjU AnlÜH. expnnitioneni ad Sediilü jm-urh. carm, I, 4-1 'Mt (ly.•ll(>ti(•(^ r tiiniultus] Haupt, tuinulntUH c 38 Hör. Kpiit. I, 90 Quo frnenm vulius mutantem J'rnica nodo modo e Prothon r 89 (lyaloticorum r 47 prainnticin c ropulnris Haupt, roffulnnim c 48 i)ro(lnHt Haupt scholnris Haupt, scolaniiu r

62 MUOH HocioH coni. Haupt-, hIcioh r cornicnntur coii-. in corvicniitiir r 04 niiiiiN atld., a(M|iu* Haupt T)? (yniiidisima llavpt Ö8 mai^'-iiirUonito» c ö'J r«jl»iicli«tnr c, rutraliHliir Ifaupt, rf. v. S4r>.

n 591 1*18 Registrum mnltoium auctorum des Hugo von Trirabcrg. 17

60 Ne multis ambagibus lector offendatur,

Et si quid ambiguc forsan hie ponatur,

A discretis sociis toi'\^e non rodatur,

Sed per hos in meUus blande corrigatur

Et in cirpo scrupuh nodus non queratur. 05 Divinum flamen instruat, adiuvet nos. amen.

Incipit registrum multorum auctorum. I.

Lcgitur in cronicis antiquis Romanorum, fol. '2'

Quod primus Cesar fuerit luhus ipsorum,

Qui a ccdendis hostibus est Cesar appcllatus,

Et in mense luHo fuit idem natus. 5 A quo Romani principos Cesares vocantur,

Qui factis virihbus ilhnn imitantur.

Post predictum luHum nobilis Romanus

Suscepit imperium, dictus Octavianus,

Fihus Octavii, clari senatoris 10 Et Attiae, scilicet luHe sororis.

Hie Romanam gloriani muhum augmentavit,

Quod Romanus popuhis Augustum hune voeavit,

A quo Romani Cesares Augusti sunt vocati,

Rem augentes pubHcam ilhim imitati. 15 Sceundus Cesar erat is primus et Augustus,

Potens verax providus hirgus et venustus.

Ideo quod fuerat in illo mense natus,

A quo mensis etiam Augustus est vocatus.

In tantuni quoque floruit eins dominatus, 20 Quod per orbis cardines est census sibi datus.

Suisquc in temporibus est deus incarnatus

Et pacis insohte Status reformatus.

Poetas et physiologos hie diHgens ornavit, fol. 3

Cibans potans et vestiens et xeniis dotavit.

GO lector Haupt, sector c 63 quoritatur c, corrigatur Hmipt 64 scirpo Haupt 65 adinvat nos c, nos instruat ac iuvet coni. Haupt 4 fuit c, fuerit Haupt 8 Octaveanus c 10 acthyge c sororis] erravit Hugo 23 phy- sologus c dilligens c 24 potens c et] fort. del.

18 Huemer. [160]

25 Nam Romaiiam gloriam per hos ampliavit Laudumque preconia scriptis perennavit. In quo sui nominis famam dilatavit, Et per mundi climata laus eius volavit. Hie annis quinquaginta sex dieitur regnasse

30 Et gentes innumeras regno subiugasse. Suis in temporibus Rome floinierunt Virgilius, Horatius, cum quibus scripserunt Ovidius, Sallustius et TuUius facundus, In quorum carminibus delectatur mundus.

35 Igitur preeipue doctissimi poete

Preponamus opera, quem laudat facetc Donatus in volumine maiori cum minore, Dicens hunc in carmine dignum laude fore. Incipit Carmen Bucolicum Puhlii Virgilii Maronis:

40 Tityre, tu putule recubans sub tegmine fagi Süvestrem tenui musam meditaris avena. Quid faciat letas segetes, quo sidere terram Vertere, Mecenas, ulmisque adiungere vites | Conveniat etc.

fol. 3' Antcquam Virgilius Eneados tangatur,

45 Titulus Ovidii sibi preponatur.

Hie enim libris singulis titulos prefixit, In laudem tanti opcris unde scribcns dixit: Virgilius magno quantum concessit Homero, Tantum ego Virgilio Naso poeta meo.

50 Hinc totius operis summam compilavit In versibus duodecim, quos prctitulavit: Primus habet Libycam veniant ut Troes in urbem. Edocet excidium Troie clademque secundus. Primi libri titulum postca subiunxit

55 Et singulis per ordiiuMii eui(pie suum iuuxit: Eneas primo Libycis depellitur oris. Vir magnus hello nulli pietate secundus.

82 OrntiuH c 33 SnlustiuH c Tiiliiis c 35 doftissiino c

89 maiori» e ^ 40 ßuoolic. i'. nt. Hitiiro c recubas c 42 Qoorp. »'. «i.

43 (viiivnniAnt c 4f) tytulo» c 48. 49 <•/. RiMcck, Proleg, nd Ve.rq.

p. nnn 49 ejfci |»c>otn r 52 cf. Rihheck l. c. p. .'17S or\mn r 63 Troo c |K) tuüiln i. VI., cf. lUhheck l. r. p. .V77 57 Jlihhrrk l. c. p. mO.

rißl] r>!is Registrum imiltoniin anctonim des Hugo von Trimberg. 19

Arma virumque cano, Troie qui primus ab oris Italiam fato profugus Laviniaque venit \ Litora.

60 Preterea composiüt Virg^ilius Moretum, Librura parviira compare themate facetum. Sed in hoc ingcniura fertur acuisse Suamque per bucolicam tandem incepisse: lam nox hibernas bis quinque jjeregerat horas

65 Excubitorque diem cantu predixerat ales.

Sequitur Horatius prudens et discretus, fol. 4

Vitiorum emulus, firmus et mansuetus,

Qui tres libros etiam fecit principales,

Duosque dictaverat minus usuales, 70 Epodon videlicet et librum o darum,

Quos nostris temporibus eredo valcre parum.

Hinc poetrie veteris titulum ponamus,

Sermones cum epistolis dehinc adiciamus:

Humano capiti cervicem pictor equinam 75 lungere si velit et varias inducere j)lum<is.

Qui fit, Mecenas, ut nemo, quam sibi sortem

Seu ratio dederit seu fors obiecerit illa \ Contentus vi.

Prima dicte mihi, summa dicende camena,

Spectatum satis et donatttm iam rüde queris etc. 80 Sequitur Ovidius letus et facetus,

Sententiarum floribus midtimodis repletus;

Eins libromm ordines si quis scire querit

Perlectis bis initiis ipsorum certus erit:

Hanc tua Penelope lento tibi mittit, Ulixe. 85 Nil mihi rescribas, at tarnen ipse veni.

Qui modo Nasonis fueramus quinque libelli, Tres sumus. hoc Uli pretulit auctor opus.

Si quis in hoc artem populo non novit amandi,

58 Aen. I, 1 Troiam c 59 Ytaliaiii c Lavinaque c 62 set c 64 cf. Baehi-ens P. l. m. II, p. 179 s. 65 cantuni c 66 Oratius i. m.

67 man.swotns c 73 episcopis c ulla c 74 Vetiis pootria t. m. {— epist. II, S) 76 Sat. I, 1 77 dedit c 78 Epistole Oratii ». m. (= I, 1)

79 est c 80 Ovidius i. m. 84 Tenolpe c Ovidius epistole t. m. (^ Her. I, 1) 86 Ovidius sn't (sine titulo?) i. vi. (— Am. I, 1) 88 O. de

arte amandi /. ?u.

20 Huemer. [162]

fol. 4' Hoc legat et lecto carmine doctus amet.

90 Legerat huius amor titulum nomenque lihelli: Bella mihi, Video, hella paraiUur, ait. Tempora cum causis Latium digesta pe?" annum

Lapsaque snh terras ortaqne signa canam. In nova fert animus mutatas dicere formas 95 Corpora, di ceptis, nam vos mutastis, et ipsas. Parve, nee invideo, sine me, liher, ibis in Urhem,

Heu mihi, quod domino non licet ire tuo. Naso Tomitane iam non novus incola terre Hoc tibi de Getico litore mittit opus. 100 Tempus in hoc lustris bis iam mihi quinque peractis Omne fuit muse Carmen inerme mee. Neronis temporibus Rome floiniemnt luvenalis, Persius, qui satiras scripserunt, Seneca philosophus, avunculus Lucaiii, 105 Et plures philosophi poeteque Romani.

Fertur quoqiie Statins tunc tcmporis scripsisse, Statins Thebaidos, Romamque venisse. Qui post Neronis obitum diu floruisse Scitur et Domitiani tempore vixisse. 110 Eins gesta scribere proposuit rogatns

Iluic et Achilleidos est libor inchoatus,

fol. 6 Quem tamen nt volnit idcm non complevit,

Nam in quinto libro mors scribentem luuic delevit. Inque libri prologo lucide monstratur, 115 Quod Achilles Ccsari preludere sinatur. Titi IVater exstitit idem Domitianus, Amborumque genitor erat Vespasianus, Qui mortem Christi vindicans lerusalem destruxit Et ludeos crucians ])lurimos abduxit.

89 hoc] mo r 110 (). de reraedio ». m. (— v. 1 s.) 92 O.

firtnfi, faHtoruin i. m. (— I, 1 a.) 93 urUi urtmiiio c 94 O. maior

1. m. (— Met. I, 1 ».) 9r> ipwifll illnK codd. Ov. 96 (). tiistiuni i. »». (= I, lt.) 97 tiK.I adil. t«a «pir c 98 (). ponto t. m. (— I, / » J 99 lit- tore c 100 <). in ^biiii. i. »». inj Jid UM lO.'J yloasu man/, evauiila

P«ni«UH c, rf. Jienner v. 1298 (nt c Htatiiim c 113 quinto] «tV <• Imne ■cribeutoiii r 114 libro c llti Thiti c 118 Vlilnn <•

ri63l I>as l{egistnim multorura auctorum dos Hugo von Triraberg. 21

120 Triginta pro denario vendcns hos dampnavit

Et ut Christianorum sint famuli mandavit,

Latrinas atqiie stabiila fetida purgantes

Earumque stercoribus scordiscuiu cavantes,

Ut opere vilissimo sint deteriores 120 Quam cerdones squalidi sive frumitores.

Hoc in gestis Ronianoruni plenius leguntur,

Sed plerique dominorum bis non instruuntur.

Quorum secretarii viles sunt ludei,

Horum dum denarii cecant legem dei. 130 Nunc secundum ordinem ulterius procedamus,

Ne digrcssionibus auditores ledamus.

Proponatur reliquis mordax luvenalis,

Constans et veridicus, non adulans maHs:

Sem2)er ego auditor fantum? nuiiquamne reponam, fol. 5' 135 Vexatus totiens rauci Theseide Cordi etc.

Sequitur hunc Persius, cultor honestatis,

Repreliensor vitii, lima pravitatis:

Nee fönte labra prolui cahalliuo,

Nee in bieipiti sompniasse Pai-naso | Memini etc. 140 0 euras hominum ! o quantum est in rebus inane!

Quis leget hee? min' tu illiid ais? nemo hercule, nemo?

Hunc sequitur in ordine belligrapbus Romanus

Describens bella punica grandiloquens Lucanus:

Bella per Emathios plus quam civilia campos, 145 lusque datum seeleri canimus populumque potentem.

Quis furor, o cives? que tanta licentia ferri,

Gentibus invisis Latium prebere ertiorem?

Statins laudabilis Lucanum comitatur,

Hicque memorabilis locus sibi datur: 150 Fraternas acies alternaque regna profanis

Deeertata odiis sontesque evolvere Thebas etc.

Magnanimum Kaeidem formidatamque Tonanti

134 luvenalis i. m. {— sat. I, 1) ailiutor c 135 rauei] tanti c. The- seida Chodri c 137 Prologus Persei i. m. (^ prol. 1) cabelino c 140 Nar- raeio i. m. (— sat. I, 1) 144 [Pro]logus Seuece in Lucamim i. m. (— Luc.

I, 1 s.) 146 Lucaims (— I, v. 8 a.) 150 Statins Thebaidos i. m. (= v. 1 s.J prophanis c 152 Statins Achill i. vi. (— r. 1).

2*

22 Huemer, [164]

Progeniem et patrio vetitam succedere celo etc. Sequitur in ordine Statium Homerus^ 155 Qui nunc visitatus est, sed non ille verus.

fol- ^ Nam ille Grecus exstitit Greceque scribebat

Seqiientcmque Virgilium Eneados liabebat, Qui principalis exstitit poeta Latinorum. Sic et Homerus claruit in studiis Grecorum,

160 Hie itaque Virgilium precedere deberet, Si Latine quispiani hunc editum haberet. Sed apud Grecos remanens nondum est translatus, Hinc minori locus est hie Houiero datus. Quem Pin dar US philosophus fatur transtulisse

165 Latinisque doctoribus in metrum convei-tisse : Iram yande mihi Pelide, diva, sttperhi, Tristia que miseris iniecit funera Grais. Priscio grammatico sedes iure datur Cum poetis metricis, si unum non negatur:

170 Factus est apostata idem Priscianus, Ut librum reciperet suum lulianus, Hunc scilicet quem dicimus Priscium maiorem, Propter quem et vendidit fidci decorem. Sed librum periegcsis metriee scribebat,

175 Tamen adluic catholicam fidem dilig^ebat; Liber is periegesis ideo voeatur, Quod orbis dispectio per hunc declaratur.

fcl. c' Tcstatur enfreg^ie nobilis Alanus,

In libro qui dicitur Anticlaudianus,

180 Quod J^'iscianus fuerit apostaüi confusus In suisquc tractatibus amcns et diffusus. E converso laudibus multimodis Douatum EHert ut g^rammaticum iiiiuin et probaluui. Hibiquc grauimaticam totam asscribendo

185 Prisciano dcroffat satis hunc rodendo.

ir»8 projf«iii(! piitro r fcititaiii c 155 usitatii.s roni. Unvpl Ifil latur <• lOn HoiiinruH eliiiH i. m. (■= v. t) 168 IMHcinnuH ». »i. 170 niijHistdla <• 174 iicrcK'i'NiM r 175 i1iHip-l>at r 170 jii-ojfctiiMi r 184 ^'ramaticiiiii r.

flGöl Das Registrum multorum auctorum des Hugo von Trimberg. 23

Donatus hereticus, a quo Donatiste

Dicti sunt in Africa, lector, non est iste.

Nam clarus gramraaticus fuit hie Donatus

leroninii didascolus Ivome diffaraatus, 190 Ut idcm leronimus plenius testatur,

De viris illustribus über si Icgatur.

Magnus Aristoteles partes orationis

Duas tantum posuit ad vim perfectionis,

Sed syncategoremata Donatus sex adiecit, 195 Cum quibus orationcm integre pertccit.

Nam partes Aristotelis, nomen atque verbum,

Öepe seruplum gignerent loquentibus acerbum,

Si partes appendiees sex non declararent

Sensura et discentibus ausum loquendi darent. 200 Nam quod ille strictius intransite ponebat,

IIoc Donatus largius extransite docebat. fol. 7

Sic rivos grammatice solus plene liausit

In magnoque volumine totam summam clausit,

Quam suus sequax Priscius tandem retractavit, 205 Dum garriens, non corrigens illam dilatavit

Sic, ut ipsius opera iam passim legantiu-

Et aurea volumina Donati negligantur.

Hec de Donato dixerim: quamvis inter poetas

Metricos non sedeat, hie sibi pono metas. 210 Laude quidem dignior foret Priscianus,

Si mansisset ut erat pridem christianus,

Eius vita despicitur, eins doctrina sordet,

Nam quod lingua loquitur, cor discolum remordet.

Forsan dicet aliquis, quod multi gentiles 215 Multos libros scripserunt claros et subtiles,

Qui propter incredulos auctores non dampnantur,

Ut cum hagiographis quodammodo ponantur.

Verum Aristotelem adhuc visitantur:

Satis probabiliter tales excusantur, 220 Si fidem catholicam lii non didicerunt.

192 Aristotiles c (passim) 194 sinkathegoreumata c 197 pingnerent c scrumpmim c 199 fort, iisum 205 corriens c, corr. Haupt 209 metrios 213 ligwa c 217 agyrograpliüs c 220 (passim) c.

24 Huemcr. [166]

Quod et theologice multotiens scripserunt, Tarnen fortes in sua iicle perstitcrunt Tantisque virtutibus scribendo floruerunt.

fol. 7' Si ficlem catliolicam plene cognovissent,

225 Credo quod fine tenus Imic adhesissent. Plus valet catholieam tidem ignorare, Quam post fideni agnitam in heresim labare. Sed ne arti deroget Prisciani vita^ Ne in vices de forica levetur margarita,

230 Et ars, cum sit utilis, digne commendetur. Licet cum hereticis auctor condempnctur. Kam de vase squalido mel quoque manat, Quod a vase discrepans cibat linit sanat. Igitur dent veniam Priscio lectores,

235 Ut inter doctissimos sedcat auctores:

Nature genitor, qui mundum continet omnem, Annue, rex cell, positum telluris et unde, In quas Imperium mortalihus Ipse dedistl, Materiem tantam, me promere carmine digno etc.

240 Priscianum sequitur Grecismus et Donatum, Quem ipsius editorem scimus imitatum : Quoniam Ignorantie nubilo excecati Turpiter quidam imperiti fatuitatem exprimentes etc. Est proprle meta trans Grece, format'io plasma,

245 Indeque transformatlo dicatur metaplasmus etc. Non sequitur incongruc Grecismum Doctrinale,

f"'- ^ Quod apud granmiaticos est satis usualc:

Scribere clericulis paro doctrinale novellum Pluraque doctorum sociaho scripta meornm. 250 Sequitur Hoctius de consolationc,

iJignus et laudabilis in onnii natione, Qui Hciniit tomporihus regis Tlieodorici,

221 tholoic«) c 224 kAtholicain c (pemitimj 229 in om. c 236 In- ripit lihf>r pori («'(ff^K) »>». IViKciniii i. m. 289 nintori»^ tntit» <; 242 l'ro-

lognK in (irfM-iKiiiiiiii [K|l)r» i.m.(=p. 1 ed. Vi'rohd) 243 oxoifnti r 244 (Jip- riNiniiN •'. m. forrimknii c 246 UrecigMmuni r 248 l)i>ctriiial(> Alcxfoidri i. m. 2fj2 Thüdddrici r.

7"J Das Kegistrum mnltorum auclorum des Hugo von Trimherg. 25

Severus adversarii legum inimici.

Quosdam de Greco transtulit libros in Latinum 255 Imitatusque fuit sanctum Augustinum

In libro, quem composuit de saneta trinitate,

Scripsit quoque topica florente sub etate.

Quam plures Aristotelis libros commentavit

Sieque sui nominis famam dilatavit: 260 Carmina qui quondam studio florente peregi, Flebilis heu mestos cogor inire modos.

Boetium in ordine sequatur Claudianus,

Cum poeta fuerit etiam Romanus.

Claudianus floruit regnantc Florentino 265 Librosque sUos edidit stilo repentino,

Nam P^lorentini scribere gesta gestiebat:

Inventa secuit prirnus qui nave profundum, Et rudihus remis sollicitavit aquas.

Dux Herehi quondam titmidas exarsit in iras

270 Prelia moturus super is, quod solus egeret etc. fol.

Claudianum sequitur Mac er, qui virtutes Herbarum metro texuit ob hominum salutes. Galenus, Hippocrates etiam scripserunt De medicinis carmina, sed metro non cinxerunt.

275 Ob hoc his et aliis locus hie negatur Nee eis prosaicum Carmen suffragatur: Herbarum quasdam dicturus carmine vires Herbarum matreni dedit Artemisia nomen etc. Sallustius et Tullius in usu modernorura

280 Non sunt et Terentius et plures antiquorum, Qui quamvis docuerint in seientia etliicorum, Non tarnen in numero ponuntur metriconim. Cum iam de prioribus auctoribus seiatur, Qui fuerunt, quid scripserunt, cursim reducatur

285 Stil US ad initia quorundam auctorum,

253 severum c, at cf. Boeti vitam p. XXXI III ed. Peiperinnae 260 Boetius i. m. 261 flebiles c niolos c 262 Boetiu.s c Cladianus c 267 crisnms c In ti. li. Claudy Cladiani de raptu Proserpie prologus t. m. 269 Narracio i. vi. (= v. 32) 273 Galiemis Ypocras c 277 Macer t. m.

dictarus c 279 Salustius c TiiHus c 280 Therentius c.

26 Huemer. [168]

Quos videi'unt tempora fere modernorum. Inter quos precipuc quatuor fucrimt, Qui vcrborum nectare clerimi rigavcruiit. Alanus egregius Mattheusqiie sincerus, 290 Ganifredus non plcbcius, simiil et Gualtherus. Hi poetas vetcrcs scriptis cxtulerimt Ac defecatissima carmina cuderunt. Quod fuerit melliflorus cditor Alanus

fol. 9 Testatur libro nobili Anticlaudianus.

295 Pretcrea composiiit Floridum aspcctuin

Et de nature qucstibus libruin non dcspcctum,

Legens et intelligens hoc Codices probavit

Et Alanum laudibus dignum exaltavit.

Mattheus metaphorice metriticat Tobiam, 300 Ganifredus rcthorice novam poetriam

Edidit scribentibus et ut conciliaret

Papc regem Anglie per librumque placaret.

Nam idem rcx ut dicitur Cantuarcnsem

Thomam occidit presulcm non formidans ensem 305 Civilis iudicii, sed nee spiritalem

Abhorruit sententiam aut penam gehennalcm.

Gualtherus mctriticans Alexandri gesta,

Qucdam intermiscuit scripta per digesta.

Nam sompnians extasi vetus testamentura 310 Introduxit t'aciens quoddam ostentanientum.

In hoc ipsum arguit Alanus non ioeose

Dicens, quod metra scrij)serit (juodaininodo pannose.

8ed quis umquam hominuni totus abs(iiie novo

Vixit apud veteres nostro vel in ovo. 315 Hie sedeat in ordine (lualtherus cum predietis

Et sileat lüterius stilus his reiictus.

fol. ö' IncipU proloijus in Floridum. na ihtcium. Alant:

Rfiro exfi7npli ganere cUves huiniHn invaniiur. Nectareum roram terris inatillat Olyiujnis, 820 Totam respergunt flumina mellis humum.

289 MntlioiiHiHqtit) c 290 hhtlxüiiN c. 292 xwv c 299 inntliaplKirit'i <; 807 inotrinic/iiii« c 818 C= prol. p. ISSI, Umi. 181 MUjne) 319 ('= «. 1)

Fl 69] Das Hcgisti'um niultorum auctüiuiu dos Hugo von Trimlieig. 27

Aurea sanctorum rosa de pvato paradisl Virginis in gremium lapsa quievit ibi etc.

Auctoris mendico stilum falerasque poete,

Ne niea segnitie Clio deiecta senescat etc. 325 In lacrimas risus, in luctus gaudia verto

In planctiua plausus, in lacrimosa iocos etc.

Ex agro veteri virtutttvi semina, morum Plantula, iustitie pullulat ampla seges etc.

Papa Stupor mundi si dixero papa nocenti 330 Acephaluiu nomen trihuam tibi, si caput addam etc.

Incipit catholicus primus liber Gualtheri Alexandreidos etc.

Primus Aristotelis imbutuDi nectare sacro

Scribit Alexaadrum sceptroque insignit et armis.

Antequam historie cui*sus inchoetur, 335 Rudibus scolaribus quoddam reveletur

Nomen, quod in frontibus colli<.^itur librorum

Et fallitur intuitu pluriniuni lectorum,

Qui se raagnos autumant et subtilitatem

Talern non considerant ob exilitateni. 340 Tarnen non est adoD res vilis et exilis,

In qua non proticiat aninius subtilis: fol. 10

Sit licet exile quicquid procedit ab yle,

Versibus est abile, nil ergo putes fore eile,

Scd nunc ad propositum stilus rcvehatur, 345 Nee sie inexpositum nomen subtrahatur,

Remcnsis ieonomus et archimandrita

Guillermus vocabulo clarus in liac vita,

Gualtlicro dum viveret, ore manu favit.

Hinc illc sui nominis famam perennavit, 350 Quod sparsim in ordine librorum invenitur,

Si cum capitalibus literis vincitur:

Incipit liber Gualtheri Alexandreidos :

321 starum c imnito c .^22 iiif^inium c .323 Anticlaiuliauus i. m. (^z j)raef. v. 1 ed. Leyser l. c. p. 1022) 325 Alanii.s de planctu natuie i. m. (= V. 1 ed. Leyser l. c. p. 1045) 327 Thobia.s ». vi. (= o. 1 s. ed. Miildener) 329 Poetria uova i. m. (= v. 1 s. ed. Leyser l. c. p. 862) 330 accei»lialum c eajmd c 331 allexandreyflos c 333 insijrnat c 336 collegitnr c 338 au- tumiant c 342 abyle c 348 Galtero c.

28 Hueraer. [170]

Gesta ducis Macetum totum digesta per orbeni, Quam large dispersit opes, quo milite Forum etc.

355 Sequitur hos quatuor non errante via

lohannis de Grarlandia quedain poetria, In qua via camiinura demonstratiir plana. Et poetria dicitur hec Parisiana, jMetrorum quoqiie genera prosarum et ritmorum

360 Ponuntur ibi varia cum votis exemplorum : Parlsiana iuhar diffundit gloria. clerus

Crescit. Apolloneas fons iaculatus aquas etc. Quid dedignaris tu qui maiora requiris?

fol. 10' Vidimus in plana sepe lahare pedes etc.

n.

365 Si te metris potioribus undique cedcs,

Omnis homo sapiens ad unum tendens esse

Deum ut cordicitus amet est neccsse,

Qui est rerum omnium principium et finis :

Hunc querere non desinat homo qui est cinis. 370 Ad ciiius notitiam ducit quemquem via,

Quam sub typo vario monstrat theologia,

Que scientiarum est omnium regina,

Cui digne subditur omnis discipHna.

Hec diverses continct prosaicos scriptores 375 Et quaraplures ctiam metricos auctores.

Inter quos precipue Sedulius ponatur,

kSibi quidem merito sedes prinui datur.

Nam dispersit metricc gcsta salvatoris,

Ex ]joe sibi vindicas locum dignioris. 880 Hunc iniunctus sequitur Prosper et Arator,

Prudentius Amartius Petrusque Rigator.

Sic secundum ordinem locentur digniorcs,

Ut in tinc sedeant ethici minores.

Per majores cthicos lectores inflati,

868 ni«ntiiluiii r '.i'iC, lolianiios do (larlamlia t. »n. (Jailamlria c

360 notiM roni. Ilnupl. 'M'A rarisiatiH |»(M'tria i. in. (rf. Jiockinger, Jirirf- itelle.r u. Fnrmdhürhr.r p. 7<V.'»^J 302 A]i|i<>ll()niaM c claniiii rnni. Haupt

863.4 != v.l. H 367 Hi!ciiinln diMtinctio opiiHciili iiicipit •'. m. 371 tliivilitfift c 876 Hwliiliin c 37U vomlicR« c «lidfnioro e 380 «nntor r. H«H nüiyci c.

ri711 Das RegistruiB raultorum auctoruin des Hugo von Trimberg. 29

385 Possent quidem lieri per medios beati. Sunt ex hoc in medio tlieorici locati, Est etenim scriptum: medmm tenuere beati.

Cumque Unem occupent ethici minores, foi. ii

Docent huius seculi quoscimque maiores, 390 Si laudes perpetuas querant et honores,

Ut semper credant se eunctis inferiores.

Scribens evan^elia Sedulius dictavit:

A solis ortus cardine et versus inchoavit

Per literarum numerum, que sunt alphabeto 395 Hostis Herodes impie, lector, adhibeto.

Sic liabebis undecira versus qui cantantur,

Cum in suo carmine bis undeeim legantur.

Composuit preterea 8alre sancta parens,

Quod in libro primulo cernitur apparens. 400 Is denique Sedulius satis conmiendatur,

Dum de sanctis omnibus sermo recitatur.

In quo duo versiculi sui libri leguntur

Qui Stellas numeras et ea que sequuntur.

Incipit Sedulius quasi dolum secans 405 Et diversas hercses vero seripto neeans:

Faseales quicunque dapes concica requiris Dignatus nostris accubitare thoris etc.

luveneus, evangelicus etiam poeta,

Sequitur Sediüium sub equali mcta,

410 Quem et in catalogo leronimus laudavit fol. li'

Et de breviloquio satis eommendavit.

Scripsit hie in tempore regis Constantini,

Qui et eultor exstitit operis divini:

Inmortale nil mundi conpage tenetur, 415 Non orhis, non regna hominum, non aurea Koma,

Non mare, non tellus, non ignea sidera cell | Nain etc.

luvencum et Sedulium sequitur Arator,

Apostolorum actuum verus mctriticator,

393 hynm. II v. 1 versus] klem quod ,Strophe' 395 hymn. II v. 29

lieredes c 398 Pasch, c. II, 63 399 primilo c 403 cf. ib. /, 66 406 Seduliu.s ». m. (= praef. v. 1) 414 luveneus ». m. 418 metrifficator c.

30 Huemer. [172]

Quos Lucas prosaice noscitiir scripsisse 420 Sanctusque Icronimus de greco transtulisse.

Textum evangclii mctrice scripsissct

Arator, si non prius hunc scriptum prestivisset.

Romc subdiaconus erat is Arator

Sub papa Vigilio clarusque dictator. 425 Librum suum edidit tempore, quo Gothi

Romam circumdederant et Vandali commoti,

Sicut et in prologo secundo protestatur,

In quo pape Vigilio liber commendatur.

Scd abbati Floriano prologum premittit, 430 Nam et illi corrigendum librum recommittit :

Qui meriti florem maturis sensihus ortum Nominis ore tut iam, Floriane, tenes etc.

fol. 12 Menihus undisonis bellorum incendia cernens,

Pars ego tunc populi tela paventis eram etc. 435 Ut sceleris ludea sui polluta cruore,

Alisa nefas, conplevit opus rerumque creator. Sequitur in ordine Prosper Aratorem, Quem scimus catholice lidei doctorem. Nam idem epigrammata scripsit Augustini, 440 Cuius erat discipulus solamque divini Studii notitiara cordicitus amabat Omnemque sophisticam artem refutabat: Ilec Auyustini ex sacris epicjrammata dlctis Dulcisono rethor conponens carmine Prosper etc. 445 Cuvi sacris rnentem placet exercere loquelis Celestique animum pascere pane iuvat etc. Perfecte bonus est et mre dicitur insons

Nee sihi nee cuiquam quod noceat faciens etc. S(!quitur Prudentius hie psycliomachie, 450 l*er quem pugnantes anime clarescunt agonic. (JompoHuit prctcrea I ihn im litulorum

422 Arrnto »: 4'.i.'J .Anatur c 431 Trolof^iis primus (irntoris i. m. 432 iiomino c 433 iiiidimiN c t.'U rnilo^nis '2"" uni. t. m. 435 Niirniciu i. m. 437 (»rntorntii c 441 fordintiiM c 443 rnilDjfiiH priiniiH i. m. (cf. Mniimct.e.UuH. V,HHii) 445 I'roIo^iiH 2'" i. m. 447 Narraci«! I'rn.siicri i. m. Ux <'iii|iinni c 449 pMic.lionintliyo r. (patnini) 450 /'ori «(lumi

ri73l r)as Regfistrum mnltornm auctorum des Hugo von Triraberg. 31

Duosque contra Symmaclium librum et hymnoriim, Quosdam cum jn^recis titulis de divinitate Simul et liexaemeron de mundi vetustate 455 Et quedam de vetere novoque testamento,

Que prodesse poterunt bibliis intento, M 12'

Vel qui vult expositor fore theoloo^ie.

Sed in usu nobis sit liber psychomachie :

Senex fidelis prima credendi via est 460 Abraham, heati seminis serus pafer etc.

Christe, graves hominum semper miserate lahores,

Qui patria virtute cluis, propriaqxie sed nna etc.

Prima petit campum dubia sub sorte duelli

Pugnatura fides, agresti turbida cultu etc. 465 Sequitur Prudentium Petrus dictus Riga,

Currus theologici providus auriga,

Qui Pentateucliuni Moysis raetro compilavit

Totamque fere bibliam metrice dictavit.

Allegorias plurimas liuic interserendo 470 Stilum suum acuit optinie scribendo.

Liberque suus raerito dicitur Aurora,

Nam in se metra continet cunctis clariora.

Quidam tarnen autumant Pctrum Manducatorem

Iluius libri, quamvis non fuerit, auctorem. 475 Scolasticara historiam scitur is scripsisse

Nee ut credo metrice quicquam edidisse.

Parisiensis clericus Riga Petrus erat,

Ut in libri prologo idem asseverat t'ol. 13

Dicens, quod pctitio frequens sociorum, 480 Cum (juibus exegerat cursum studiorum,

Ipsum ad scribendum hoc opus compulisset, Quippe cum Ins minime negare potuisset: Frequens sodalium meorum petitio Cum quibus conversando ßorem infantie exegi etc.

452 ympnorum c 454 examenon c (cf. edit. Dress. praef. p. XVJ

459 Prologus f— praef. v. 1 eiL Dresn. p. 169) 461 cf. Psych, v. 1

463 Narracio i. m. (= v. 21) premia c 467 pentathecum c 473 auttu- nant c 483 Prologus aiirore i. m. (cf. Fahr. V, 263) solium c.

32 Huemer. [1''4]

485 Primo facta die duo celum terra leguntur, Sic firmamenti spera sequenti die. Petro non incong:rue iimgatur Bernhardus, Cuius scripta redolent ut sincera nardus, Qui docte composuit maiorera et minorem

490 Mundi contemptum, indicans secularem dictatorem. Idem qiioque Bernhardus abbas Clarevallensis Erat atque speculum gregis Cisterciensis, Qui beatam virginem medullitus dilexit Et ad ipsiiis mimina cor sedulum direxit.

495 Mtilta quidem opera scripsit in hac vitu Perque sua merita fulgent redimita: Hora novissima, t empor a pessima sunt, vigilemus, Ecce minaciter imminet arbiter ille supremus. Cartula nostra tibi mandat, dilecte. salutem,

fol. 13' 500 Pauca videbis ibi, si non mea dona refutes. Sequitur Aniartius, doctor veritatis, Catholicus, satiricus, amator honestatis, Turiaea provincia secus Alpes natus, Horatium in satiris suis imitatus.

505 Scripsit lue temporibus Cesaris Heinrici,

Sed cuius, cum plures sint, nequit a me dici. Reor tarnen quod fuerit lleinricus ille pius, Qui vcrbis et opcribus totus erat dius. Quatuor nominibus est .auctor is vocatus,

510 »Sextus et Amartius (lallus Piosistratus. Liber hie in quatuor libros est divisus Et quisquis in varios sermones subdivisus. Hec de Ins suf'Heiant, nc v(^lut ignarus Amartiuni posuerini, cum sit auctor rarus:

515 Vivtutum norma Theopisti fulte decora

Inque dei vernana candidus obaequin o.ic.

486 Nnrrncio i. m. priiim c 4H7 MorlanciisM est cf. Fahr. I, p. 215 49.1 «liilflxit e 497 ContoniptUH iiuiiidi nmior i. »u. (cf. Flac. p. 247 et Wriffht AnyUilalin itUir, jweta and ejtü/r. II, IS72) 400 (^<nit«Miipt,UH minor i. ni. (ed.

Eilliiird Luhin, Hoiilitrk- IHK») diltH'tH linnpl fi()4 Onitiiini c MM\ iH«qui(l c 610 l'yoNiNtnitiiM r Til'i (|iiiliilH r, <|i)i(l«tiii rcmi. Haiipf 515 ;i<l (•.■mdidiiiu «|ijr-Nt(dA Aiiiani TlioopyMcuiii .,..•'. m. 610 cnndido c.

ri75] r)as Kegistrura multonira iiuctoruiii des Hugo von TrimLeig. 33

Quem bis natorum semel ex genitrice secundo Pneumate de sancto regni celestis amore Corrugare genas et easdeni spergere fletti etc. 520 Amartium in ordine Theodolus sequatiu', Nam triplex legentibus fructus in lioc datur:

Per fabulas historias et allegorias ^"' ^^

Ad discendum tripliees lector habet vias.

Natus in Italia didicit Athenis 525 Idem atque fidei se cingens habenis

Sententias ex fabulis divinasque collegit

Ad patriamque rediens in eelogam compegit.

Quam enucleatius libens correxisset,

Si de manu calamum mors non rapuisset: 530 Ethiopum terras iam fervida torruit estas,

In cancro solis dum volvitur aureus axis etc.

Liber hie inseritur dans viam salutis,

Cuius legi titulum Quid suum virtutis,

Quem auctor Kalphunius dicitur scripsisse 535 Talemque sibi titulum mox imposuisse:

Destituit terras decus orhis, gloria verum, Virtus, mortali dicta negare mori etc.

Basilieusis clericus Warnerius vocatus

Catholicis auctoribus sit hie annumeratus, 540 Qui duos egregrie libros compilavit,

Ununupie Sidonium ex Ins pretitulavit,

Alterum Paraclitum, quod a multis scitur.

Warnerius in frontibus horum invenitur,

Sicut in Sidonio duo protestantur fol. 14'

545 Versiculi lectoribus, qui per ipsum dantur: Ut nomen foris landet ur conpositoris Sensum prhnarum serie coniunge notarum etc.

517 sei' c genitore c 522 pefabulas c 526 fort, qui 527 elogam c 528 enucliatus c 529 Theodolus i. m. 530 torruit ex torruat c 533 quem c q'd Cod. Lips. (cf. OUo, Comvi. n-ü. p. 101), quid Co<l. Lamb. 100 (cf. Muellenbach Com. eleg. p. 43) 536 Kalphunius ». 7U. (cf. Leyser l. c. p. 2092 et Otto I.e. p. 163, Muellenhach I.e. p. 43) 541 Sedonium c 542 paracli- meiitum c 546 coupositorum c 547 priorum primorum seriem c.

34 Huemcr. [l'<6]

Versibus emensis his auctor Basiliensis,

Vir quidem elertim paritates querere rerum etc. 550 lam calor estiviis fugiente leone nocivus

Transiit, augusti finis dat yocula musti etc.

Vir celebris quondam, qua me sub rxipe o'econdam?

Ut viea feda tegam, que latebrosa petam? etc.

Liber Gcnealog'us liis anmimeretur, 555 Quaravis is anagraphus esse comprobetur.

Nam beate virg^inis genealogiam

Disserit probabilem per allcgoriam

Et quod ad typum genesis dat lectori viani

Cor ignavum instruens per tropologiam: 560 Morhidulos noster dignatus visere soter

Rede vivendi formam dedit et sapiendi etc. ►Sequitur Pistilegus, velut altercando

Litern legis veteris et nove declarando,

fol. 15 In quo loco iudicis Pistis designatiir,

565 Sicut in Theodolo Fronesis locatur,

Et per Carmen disticum lis hec agitatur, Donec tandera raisticum finem sortiatiir: ^ole sub estivo perfecte iam redivivus Sursum quarta vehi cum ceperit hora diei etc.

570 Hos liber- quidam sequitur de virgula et flore, Qui lectori nuntiat claro cum Icpore Salvatoris omnium incarnationem Per testamenti veteris attestntionem: Virgula ßos duo sunt, parit hec, et nascitur iste,

575 Sic de matre tua, tun fit processio, Christe etc. De sacramcntis etiam duo sunt libclli Utilcs 8Colaril)us dericisquc belli : IScribere proposui quid mistica sacra priornm Missa representet, quidve minister agnt etc.

Ö48 Profatitinciiln Hynodi i. m. (rf. Rom. Forsch. III, p. niO) rif)! Pro- lopiiH ayiKMli i. m. ßßU l'aniditiiH i. m. ßß.H m(rnm c 554 H(MU'alc)<,nis c f)öö qtiAtnviH Unupt, t\\uy\\\ «(t c 657 i»rol)Hl)ilo c 658 quotl uncin inchmü Haupt 5ßO iii(»rlMilul(m| in<»nli<liil<m c OononlopuH i. m. 5ß4 «um c 500 (•nrnoiii c «liHtu'om r 60H l'iHtil««pii« t. m. 570 lihnt c 574 Lihor <]«^ virjrulo ot

ilori) I, VI. 578 Lil»«!r do MJurniiumtiH ». m. (rf. Mi;]W fom. lS7,p. mS)

ri77l Das Rcgistruin raultoruin aiictorum dos Hugo von TriitiTjorg. 35

580 Omnibus inceptis, benefactis sive peractis Debet proponi decus humane racioni etc. Magister Adam metrice summulam dictavit, Quam ex summa transtulit Raimundi, nam speravit

Hanc prodesse nimium clericis iiovellis, ^°^- ^^

585 Quorum multi sepius carent his libelHs.

Ex quibus instruere populum deberent,

Se quoque prccipue, si scirent et haberent:

In summis festis ad missam dicitur una

Tantum collecta, ne sit coniuncta diei etc. 590 Liber de miraculo virginis Marie

Se sociat auctoribus liic theologie:

Laudis ut eximie titulos augere Marie,

Passim Christe peto da formam carmine leto etc.

In libro qui dicitur Pantheon' Gotfridi 595 Vitcrbiensis clerici multa scripta vidi

Metrice composita de gestis antiquorum

Principum lidelium et incredulorum^

Quorum quedam congnie possent adaptari

Presenti particule, sed ne dilatari 600 Per excerpta talia libellus videatur,

Simul hoc et aha stihis dctestatur.

Multos quidem metricos hbros sepe legi,

Quos tamen transihens hie minime compegi.

Ne vehit precautius opuscuhim fedarem, fol. 16

605 Hoc si per incongruos hbros ampliarem

Et ne sie fastidium per idemptitatem

Gignerem legentibus et prohxitatem,

Gesta quedam metrica quorundam sanctorum

Hie annecti poterunt, quippe cum illorum 610 Landes et victorie potius legantur

Quam veterum historie, que nugis eolorantur.

Ponantur ergo breviter in ordine gradatim,

580 Liber de corpore Chri.sti ». m. (= Petri Picloris, cf. Fahr. V, 258J 581 racione c 583 remxmdi c 588 Summa Rymundi i. m. 592 Miraculnm delectabile t. m. 594 Gotfredi c 595 Siterniensis c 597 principium c

3

36 Huemer. [178]

Finguntur enim carmina quam plurima diatim.

Quc si lector sediilo vult investigare, 615 Quibit hoc opusculnin ex his ampliare.

lohannis apostoli et evangeliste

Dilecti discipuli Cliristiqiie symmiste

Vita sive passio prior hie locetur,

Consequenter reliquis tandem locus detur: 620 Claruerit meritis quibus inclita vita lohannis,

Que fuevit Christi virtus operata per illuvi.

Sequitur Eustachii passio beati

Cum fihis et coniuge pro domino cruciati:

fol. 16' Tempore Traiani studii cultura prophani

625 Regis Romani sacra spe fraudarat inani. Sequitur Mauricius constans in agone Regi regum militans cum sua legione: Dum cohibere parat Gallos, quos conglomerarat, Ne varie gentes varias habeant quoque mentes,

630 Consociare manus iubet agmina Maximianus etc. Ex aspecto florido virginis Agnetis Est excerpta passio metri cincta metis : Agnes sacra sui pennam scriptoris inauret, Linguam nectareo conpluat imbre meam etc.

635 Sequitur hanc Zosimas auctor non ingratus, Per quem Egyptiace Marie claret status: Sicut hiems laurum non urit nee rogus auruin, Sic Zosimam puerum nee opes nee gloria rerum. Sequuntur miracuhi sancti Benedicti,

640 ]\Ionachorum spcculi patris et invicti:

Ordiar unde tuos, sacer o Benedicte, triumphosl

Virtutwn eumulos ordiar unde tuos etc. Sequitur episcopus et martir Kilianus

618 eteniiii c 617 Hymninte c 619 Vita Haiu-ti loiinuis owaiigßli.ste i. m, 623 c-ranati c 625 PaHMio Haiu-ti Euxtnchij i. m. 629 l'HNsio Haucti Moricij /, m. Cef lliltleh. Cen. 171 p. 102H M.) post. v. 629 niutiin inraiido »ibi fwlera eliH<[iif! litnndo edilio Ilngeni (cnnn. vied. aevi p. 152) 633 Ipncs

vc>ro c 684 PnxMid wiiictd ApiictiH i. in. (cf. Ilikleh. Cen. 111 p. /.W7 Af.)

637 Vita beato Mnri« Pjfyptiaco i. m. (cf. Ililddi. Cen. 181 p. Ict22 M.) youis c

638 imrcni <• 641 Vita uancti üonedicti i. m. (= Pauli Diaconi cf. DuemvUer p. l. arv. Cnr. l, p, HO,

ri79l üas Registiuni raultoruiu auctorum des Hugo vou Tniiibcrg. 37

Francoriim apostolus vir quondain insulanus : fol. 17

645 Nobilis et jjvudens Kilianus origine Scotiis Exulat ut iitulis vacet et niediantlhus Anylis Et Gallis Francos adiit statuitque morari etc.

ni,

His habitis nunc ultima distinetio tangatur,

Ut ad fincm operis naviter curratur. 650 Hec quia particula per quemlibet ampliticatur,

Cum ex omni parte nil plene sit perfectum,

In inventionibus Immanis quod perfectum

Est, in hoc opusculo blandum corrigatur,

A üde dignis sociis quando recitatur, 655 Ne livoris dentibus mordeant aut secent,

Attendentes potius quod parimm parva decent.

Est etenim difticile regulam linitam

De intinitis dicere nee non expeditam.

Hinc presens opusculum rudibus est missum, 660 Ut provecti suppleant quidquid est obmissum,

Si pro continuantia rythmatica censura

Fit, cum discrepantia careat censura,

Quam dictat mens livida nauci pendens iura,

Que condempnat acriter multa profutura, fol. 17'

665 Commendans alacriter quedam noeitura.

Dispari libramine cruciantur plura,

Veri sub examine que sunt valitura,

Cum res novas fingere sit cor urens cura,

Sed fictas arguere minus sit dura. 670 Deprecor hinc socios, quos lenit natura,

Quibus conscientia semper inest pura,

Ut sine rasiira cruce signant hie paritura.

Virtutum expositor, regulator morum,

Cato prior sedeat in ordine minorum. 675 Quis iste Cato fuerit a multis dubitatur,

Nam Catones phirimos Rome fuisse datur

Diversis temporibus ut Cato Uticensis,

645 Passio sancti Kiliani i. m. 649 vanite' c 651 Incipit tertia et ultima distinetio huius opusculi i. vi. 663 livia c 674 Catho c (pcusim)

3*

38 Huemer. [180]

In Africam quem lulii minax fugat cnsis, Catoquo censorius rigidusquc Cato. 680 Nullus lioriim tribuit hec precepta nato. Cato disertissimus leronimo testante, Cato prudentissimus Tidlio monstraute, Librum hunc de moribus is creditur scripsisse

fol. 18 Et sub forma tilii pueros instruxisse.

685 Et quamvis in numero sedeat minorum, Ponitiir in ordine tamen antiquorum. Hunc gradatim sequitur Esopus, Avianus, Geta, Physiologus et Älaximianus, Et quam plurcs alii de numero multorum,

690 Qui et nunc in studio currunt puerorum. Licet tamen veteres sint, merito cesserunt Maioribus et locum bis primum dimiserunt. Hie ob minores pueros cursorie ponantur, Nam doctis superfatue nota recitantur.

695 Cumque sit diflicile de singulis monstrare

Qui fuerint, quid scripserint, quo tempore vel quare, Lector liic contentus sit titulis inventis Et quod hie non invenit querat in commentis : Cum animadverterem quam 2>lurimos homines etc.

700 Catonom in ordine sequitur Esopus, Clara cuius carmina hicent ut pyropus. Fertur is in Frigia quondam floruisso Et fabularum carmina dulcia tinxisse:

ff)l. 18' Ut luvet et prosit, conatur i^agina presens :

705 Dulcius arrident seria picta iocis etc. Hunc sequitur per avia stolpus Avianus Inquc suo canninc blaterans et anus, Qui scribendo meruit vappara et lupinum, Esopus triticeum pan(Mn atque viinim. 710 Cum per hunc volueril i(U;m conimenfhiri Talcmque pream))uhnn scriptis imitari,

678 Affricam c 081. '2 Kiito c 082 Tulio ß 088 (it^flm c OlLHiiiu- c 697 tytuhiN c OOÜ Katlu. i. m. 704 </. Anon. Ncucleti (W. Förata; Yxopet p. iftij iuvnt c jiuragiiiH c 707 ot] ut coni. Haupt.

riSll Das Kegistrum multorum auctorura des Hugo von Trimberg. 39

Vere non imraerito fertm* Avianus;

Scribens enim ut ipsius avi tonat anus,

Acsi nullum habeat previum ductorem, 715 Sed devius sie abeat sentium per errorem,

De metro tarnen scabido sensus eliciatur,

Ut tarnen vili spurco locus eoncodatur.

Verbis acrioribus iara dictus Avianus

Carperetur, idem si non foret christianus. 720 Tempore Theodosii, regis Romanorum,

Scripsit is; in nuraero sit igitur auctorum:

Rustica deflenti parvo iuraverat olhn,

Ni taceat, rabido quod foret esca lupo etc.

Avianum sequitur hie Maximianus, fol. 19

725 Qui licet in themate fuerit prophanus, Tarnen in dictaminis cursu non effluxit Multosque notabiles versus introduxit: Emula quid cessas ßnem j^orare senectus? Cur in hoc fesso corpore tarda venis etc. 730 Maximianum sequitur Panphilus laseivus Comptis et proverbiis ad mala non proclivus: Vulneror et clausuni porto suh pectore tehim,

Crescit et assidue cura dolorque mihi etc. Sequitur Ovidius dictus puellarum, 735 Quem in scolis omnibus non credo fore rarum. Summi victoris fierem cum victor amoris Sperabavi curis ßnem posuisse futuris etc. Sequitur Ovidium Geta movens risum, Quem licet falsidicum non reor invisum: 740 Grecorum studia nimiumque diuque sequutus Anphitrion aberat et sibi Geta comes etc. Supradictis etiam iungitur Facetus,

714 per viam coni. Haupt, at cf. v. 773 715 sib c 716 scabidus

coni. Haupt 717 tarn c spurcoque crnii. Haupt 720 Roinonorum c

722 Avianus i. m. f= I, 1 ed. Froehner) 728 Maximianns t. m. (— v. 1 cf. Baelirenx P. l. in. V, 316) cessas ex cessos c properare libri Max. 731 et in c 732 Panphilus i. m. (cf. Leyser l. c. p. 2071) 73G Ovidius puellarum ». m. (cf Bartsch, Albrecht von Halheratadt p. IX) 740 Getha t. m. (= Vi- talis Bleu., cf. A. Mai class. auct. V, 403).

40 Huemer. [182]

Licet in quibusdam sit locis indiscretus : Morihus et vita quisqtiis vult esse facetus,

fol. 19' 745 Me legat et discat quod mea musa docet etc. Sequitur Physiologiis liimc in statione, Quamvis sit theologus in adequatione: Tres leo naturas et tres habet inde ßguras, Quas ego, Christe, tibi bis seno carmine scripsi.

750 Minor Fabularius hie interseratur, Ne suis comparibus forte subtrahatur: Musa refer clausas verum levium mihi causas,

Ut levium levitas prima sit utilitas etc. Quamvis Lapidarius minoribus iungatur,

755 Tarnen a maioribus non dissociatur.

Nam virtutes continet plurium gemmarum, Hunc igitur doctoribus reor esse cariim: Eva^c rex Arabum legitur scripsisse Neroni, Qui post Augustum regnavit in orbe secundus etc.

760 Querulus et Merulus his adiciantur, Qui non, ut in nomine, re confederantur, Nam Queruhis falsidicus totus est iocosus, Merulus veridicus et totus seriosus: Committens olle fragili Queruli pater aurum

765 Fecerat in titulo funeris esse ßdem.

fol. 20 Cum multos homines in fraude perire viderem,

Pertimui culpam^ si vera tacendo tenerem etc. Philo delectabilis predictos comitetur, Nam pueris est habilis, hinc locus sibi detur: 770 Grecia aummorum feeunda parens studiorum Clara viris doctis ar genta dines et auro etc. Arabs amicubilem continens ruraorem Philonem ut previum sequitur ductorem :

744 FacetUH i. »i. (cf. Noticea et extrail» tom. XXVII, 2, 15a; lio-

mania IHHH, p. 192) 748 PliUiolojfiiH ♦. tw. (cf. Ilüd. op. 17t p. 1218 M.)

7i2 FabulariuM ». vi. 768 Ln|)idiiriuB i. «i. (cf. Marbodi op. 171 p. 1708 M.) m fff e 76Ü rn^nnt r 764 (ju«ruluN i. m. (cf. MuelUnhach, Com. eleg. p. 68)

frageli c 706 Meriilut« i. m. 767 c 77« IMiilo t. m. (rf. Lerjnrr l. r.

p. iOflt) pHroiin f. 773 AniltH. i. m. dodiiftonMii r

ri83l Das Registruin multoium auctoiura des Hugo von Trimburg. 41

Mortis ad imperium aiunt condicere nullt 775 Aut licet aut licuit sive llcebit adhuc etc.

Hunc sequitur Palponius sive Palponista,

Per quem fallit dominum famulus sophista:

Riire suhurhano, suh vere, sub aere sano,

Si volo, suh divOj vel si non, suh lare, privo, 780 Vivo private, me iudice vivo beate etc.

Claves sapientie libellus in se gerens

Ad doctrinam rudium sit reliquis adherens:

Utilis est rudibus presentis cura libelli Et facilem parvis prebet in arte viam etc. 785 Hie annecti poterit liber synonymorum,

Cum sit satis utilis in studio minorum: ful. 20'

Ad mare ne videar latices deferre, caminis

Igniculum, densis vel frondes addere silvis etc.

Adiciatur nuraero veterum auctorum 790 Poeta qui temporibus scripsit modernorum,

Herbipolensis clericus, magister Heinricus,

Quem Novi monasterii novit olim vicus.

Nam idem canonicus apostoli lohannis

Erat et scolasticus ibidem multis annis. 795 Librum de statu curie Romane dictavit,

lohannis et apostoli gesta metriücavit,

De Septem electoribus imperiique fecit

Librum quem prioribus opusculis adiecit.

Horum hie in ordine capita ponantur, 800 Sed apud Herbipolim corpora querantur,

Ubi non immerito sunt authentizati,

Cum in locis aliis sint minus usitati.

Cumque sit apostoli liber prenotatus,

Locus hie tantummodo sit duobus datus: 805 Pastor apostolicus a cardine solis ad undas,

776 Palponius i. vi. (Bernhardi Qeyatenai», cf. FcJ>r. I, p. 214) 778 rare sub urbano Fabr. 779 dius c non] volo Fahr. 783 Libellus de V

clavibus sapientie i. m. (cf. Endlicher catal. p. 161) 787 Liber synoniuio- runi i. m. (auctorem lohannem de Garlandia dicunt, cf. M. Kurz, Die Si/noni. des Joh. de Oarlandia, Wien 1885) lancos c 7^0 scripsit Haupt scripta c 795 cf. Fahr. III, p. 14 801 antentisati c 802 fort, visitati 805 Liber de statu c-urie i. m.

42 Huemer. [184]

fol. 21 Equoris occidui quem timet omne solum etc.

De Septem Geruianie columpnis liic sequatur, Liber namque titulus talis sibi datur: Miles ad arma novus licet usum

810 Militieque modum quem ficina semper arena

Conspexisse iuvatur etc. Sequitur in ordine moriim instrumentum, Libellus qui dicitui' Catonis supplemeutum, Qui docet egregie cunctos disciplinam, Qui vitare gestiunt dedecoris seutinam.

815 Amodo non dicitur a disco disciplina, Sed plus a displiceo, quasi displicina, Quippe cum displiceat ut discantur mores, Per maiores ethicos sire per minores. Sic etenim desipiunt nosti'i iuniores,

820 Quod quasi despiciunt suos seniores: Quibus reverentiam simul et honores Potius impenderent, horum sunt osores, Immo, quod deterius est, iam derisores Sunt rectorum, subditi simul et censores.

825 Unde supervacue solent iam garrire

fol.2r Doctores et artium cum pica carrire.

Quis etenim vigilias frigidamque cellam Ferre vult assiduc vitamque misellumV Tutius est iacuisse thoro, tenuisse puellam.

830 Sunt cnim discipuli temporis modcrni, Sicut a prudentibus potcrit discerni, Potores bibuli media de nocte Falerni, Studens in graramatica dicitur insanus, Sed studens in crapula minus est prophanus,

836 Cui revocat cupidas alea sepe manus. Criminum hydropisim tales vix ovadcnt, Qui laborant, ut pro miuidi sordibus sua dnnt : Nox et <imor vlnununii', nihil moderahile suadeirt.

807 0«»riiiJiiii;ii' llnupl, (H'rj,'iiiiic c 810 Iiil)or do VII. (•oluninis (i". ». »u. flcitui (de) e nr\\\:\ <• Kl'J KatlmuiM r 81(5 {liHci|iIiiiji c ^2^» fort. Hii|)(>rfntnii 82M v..lt c 882 Nor. ep. /. IM, Ut Vfiloriii r K.H.'i (|iii r H'.W - (}„id. amor. J, 0, M.

1 185] l>as Registrum multorum unctorum des Hugo von Triraberg 43

Thesaurizant aliqui timentes egere 840 Illudque satiricum attendentes vere :

Unde haheas nemo querit, sed oportet habere. Dicet forte aliquis fatuus de rure: Quid prudentes sentiant non sit nobis eure, Pectoribus mores tot sunt quot in urbe ßyure.

845 Sed nunc ad propositum stilus retrahatur, fol- 22

Ne facta digressio nimis protrahatur

Morumque libellus hinc incipiatui*:

Cum nihil utilius humanae credo saluti

Quam morum novisse modos et moribus uti etc. 850 Novus Facetus sequitur brevis et exilis,

Facilis in themate, sed carmine subtilis,

Qui docet tantummodo disciplinam mense

Moduraque reverentie sodalibus impense:

Res rerum natura parens ita condpit omnes 855 Et parit ut nate potuque ciboque diatim

Indigeant pascique velint vel vivere nolint.

Hunc novus Cato sequitur a veteri Catone

Differens tantummodo continua scansione:

Lingua paterna sonat quod ei sapientia donat, 8G0 Exaudi, ßli, mentisque reconde cubili etc.

Novus Esopus sequitur antiquum imitando,

Sed multis proverbiis librum protelando:

In conmune timens prodire pagina nostra Audet in arbitrium tuta venire tuum etc.

865 Addiciamus reliquis quendam hie libellum, fol. 22'

Qui lini simul et ovis continet duellum, In quo lini dignitas pariter et lane Metrico litigio denumeratur plane: Tempore quo campi linum solet herba vocari,

839 thesaurisant c 840 sattiricum c 841 = luvm. 14, 207 843 quit e 847 liiiic hie coni. Haupt. 848 Suppleinentum Kathonis i. m. (cf. Leyaer

l. c. p. 439) 849 modus c 854 Novus Faeotus ». m. (cf. Friedrich Jacob, M. Eeineri Alemannici Phagi/acetus, Lübek 18S8) 857 Katho c, Kathone c 859 cf. Zarncke, Der deutsche Cato, p. 186' 863 Novus Esopus i. ni. (cf. Du Meril, Poesies inedit., Paris 1854) 863 prodiri c 868 denotatur Haupt

869 De lino et ove i. in. (cf. Du Meril, Poesis pop. I, p. 319).

44 Huemer. [186]

870 Cum sihi iam telas spondet anus dubias,

Stans iuxta positus linum mirahar in arvo etc.

Sit libellus parvulus his associatus,

Qui de ciarat metrice quis fuerit Pilatus:

Si veluti quondam scriptor vel scripta placerent ^

875 In n&va dicendo multi velut ante studerent. Hunc libellus sequitui- pauperis Heinrici, Fortune mutabilis crudelis inimici: Quomodo sola sedet probitasf ßet et ingemit aleph, Facta velut vidua, que prius uxor erat etc.

880 Item libellus parvulus hie etiam locetur, In quo dolor et amor Pyrami docetur: Carmina fingo licet iam nullus carmina curet^ Heu quid carminibus prevalet usus opum etc.

fol. 23 Sunt quam plures alii libelli nee despecti,

885 Qui leguntur sepius in scolis et sunt lecti: Pyrrhus, Asinarius, Milesque ruralis, Simul Rapularius, Femidolus, localis. Horum si materie sint utilitatis Modice, sunt carmina tarnen digna satis : 890 Pyrrhus eques, Decius dux est et Lydia coniunx, Est ducis hie fidus, hie gravis, illa levis etc. Rex fuit ignote quondam regionis et urbis,

Et regis nomeii pagina nulla docet. Milite de quodam quoddam mirabile prodam, 895 Quod vix credet homo pro novitate rei etc.

Fama faisse duos testatur frivola fratres,

Quos uni mater edidit una viro etc. Clericus igni novo succensus [amatj nee amatur, Non amat imo fiirit, dum ratione caret etc. 900 Sub brevitate stili seribo modulo puerili,

871 posito Du Miril 872 parvulus corr. in purvulos 874 IMlatus

i. m. (Mone, Am. f. K. d. V. 18/iß, 42n) 878 l'jiupor Heinricus i. vi.

(e/. Leyter l. r. j». 4f>'t, Fuhric. VI, Oh'5) 882 l'yrnmus i. in. (cf. Leyaer

l. c, p. 2080) rutlüt I.^yiier 886 l'irruH ». w». 890 cf. Du MMl, Pois. inkl. (IHM) p. :f04 892 AuiMJiriuH i. vi. (cf. Mmie, Am. f. K. d. V. 1839, ßni; Otrtnan. VII, 43) 894 MiluK runiÜH ». m. 89(J itnpulnriuH t. vi. (cf. M</ne, Am. f. K. d. V. iSna, not) 8U« iM-nudolus t. in. .■im.'it xuppl. Haupt. 900 lo- calU i. m. inixlo Ifnupt.

ri87] Das Registrum multorum auctoruin des Hugo von Trimbeig. 45

Quae tu subtili condas in peetore, fili etc.

Nunc de quadam virgine miraculum preclarum

Addiciatur, cum et id verum sit et rarum, fol. 23'

Quodque sie hie positum non moveat maligmmi. 905 Est euim miraculum tale scitu diguum,

In quo legens aliquis plus edilicatur,

Quam in liis que veritas mera detestatur:

Grande novumque stilo mandahimus, utilitatia

Intuitu quod celebret laus posteritatis etc. 910 Peregrinus utilis cunctis peregrinis

Ponitur hie ultimus, sie operis est linis.

Nam nos in hoc seculo peregrini sumus,

Vitaque nostra preterit ut umbra, velut fumus.

In peregrino denique fraudes describuntur, 915 Quas peregrini sepius viatim patiuntur:

Nosque mala patimur in seculo palantes,

Hostes per innumeros nobis insidiantes,

Quorum tres precipue: mundus, demon, earo,

Nunquam nos seducere cessant sive raro. 920 Verbis et operibus illis resistamus,

Ne crebris scelei'ibus nos subiciamus.

Et peregrini seriem hie incipiamus : fol. 24

Olim qui peregre fortasse voles proficisci, Cautius 2Lt vadas, hec mea scripta legas etc. 925 Cum hie simus exules, Paulus ut testatur,

Ex quo manens civitas nulli nostinim daUir,

Virtutum gymnasiis sie adhereamus,

Ut ad veram patriam celi veniamus,

In qua suos dominus famulos coronat 930 Et eterne claritatis gloriam Ins donat,

Quam et nobis tribuet in numero sanctorum,

Qui vivit regnans orania per secula seculorum. amen. Si forte subtilitas invidi lectoris

Dicat, quod utiUtas modici valoris

903 remm c 900 edifficatnr c 909 cellebret c 917 hostis c 921 cel- leribus c 923 fretasse c, af cf. Leyser l. c. p. 2099 924 tutius Leyaer

927 adheramus c.

46 Hucmcr. [188]

935 Sit in hoc opusculo, sibi locus detur,

Ut ab ipso dignior materia tractctur:

Augustinus siquideni in reti'actationum

Libro modura servat hunc inceptionum,

Ordinem elucidat plurium librorura, 940 Quos sparsim edidit, atque titulorum.

Lector ergo sciolus nolit derogare

fol. 24' Dictatori nee eum verbis lacerare,

Ipsum si non libeat tale quid dictare,

Si qua sint hie discula, veht siniugare. 945 Cum sit facta mentio temporis moderni,

Ter in hoc opuseulo valet hie discerni,

Quotus annus fuerit inearnationis

Christi codieelHquc eonsunimationis.

Mille simul cum dueentis annis eomputatis 950 Oetoginta pariter a nativitatis

Domini diecida presens est registrum

Editum in Baubenberg rüde per magistrum,

Qui suis Scolaribus illud compilavit.

Dum Gangolphi martiris scolas gubcrnavit 955 Nicoiao tertio sedi presidente

Regnique monarchiam Rodolpho regente.

Scripsitque precipue zclo caritatis, '

Fiat ut perpctue consors claritatis,

Non quod deeeptorium sit pseudorectorum, 960 Cum sit inceptorium plurium auctorum,

fol. 26 Sed quod instructorium sit potius minorum

Ac introductorium in cor[)ora tenornm, Ne de fronte capillata velit quis gai'rirc, Quem confusio calvum cogat resiiirc. 965 Plus cnira confunditur qui se iactat scire Id quod eum veritas predicat ncscire. Qui rüdes decipere forte nuicliinatur, Caveat nc gravius ipsomet fallatur,

938 iikmIuiii ex iiiniliiin r U4ö moimii» rtporiH r '.M7 <|iinrmii

Ifatipt 948 OriHti «• 968 fi«t r ',)M pHCMwlorliotornm Uniipt.

[189] Das RfigistruTO mnltortim auctorum des Hugo von Trimberg. 47

Siquidem decipulis cepus capiatur; 970 Argus dum advenerit fallens, superatur,

Lippis et tonsoribus derisuique datur.

Ob hoc tale vitium primo caveatur,

In deserto patres nostri maiina coUegerunt,

Simul sed dispariter goinor compleverunt. 975 Nam hie plus ille minus forte eoUigebat,

Prout tunc aviditas quemlibet m'gebat:

Sed qui plus collegerat, non amplius habebat,

Quam qui minus legerat, sie deus disponebat. fol. 25'

Hec ad hos reflectere per allegoriam 980 Possum et uberius per tropologiam,

Qui studentes in hoc mundo velut in deserto

Manna querunt artium oreque diserto

Oomor implent avide mira facultate.

Sed hec prosunt minime, que non voluntate 985 Bona sunt cordicitus in illo radicata,

Per quem bona cuncta sunt stirpitus creata.

Manna quidem ,quid est hoc' Hebraice signare

Solet: per hoc mystice possumus notiire

Miram indignantiam veterum doetorum 990 Hebreorum et Greeorum atque Latinorum,

Qui studentes ,quid est hoc' quodammodo dixerunt,

Dum variarum artium manna coUegerunt,

Que nunc in theologicis scriptis ancillantur.

Cum doctores fidei passim his utantur. 995 Sed cum summus artifex plus utilitatem

Requirat a doctoribus quam subtilitatem

Artium inutilem, de sentibus auctorum fol. 26

Legi quosdam flosculos, quos sie geminorum Ritmorum redimiculo seu trium coloravi, 1000 Quo odorem eorundem magis dulcoravi,

Quia numquam ambulavi dictitans in magnis

969 eaec'iis coni. Haupt. 973 colligenint c 977 coUigerat c 981 de- serto ex doserto c 992 momia c colligerunt c 993 tUeoloycis c 997 se c 1000 quod c odoerem c 1001 anibulä c.

4'"^ Tlupmer. Das Kogistrum multonim auctunim des Hugo von Tniiil)(.ai,' flOOl

Nec in mirabilibus super me, sed agnis Simplicibus me comparans simpliciter transivi Moiites altos artium in valleque qucsivi

1005 Flores, qui temporibus nostris maturuerunt Et lucrativis artibus credentes aruerunt. Horum de uredine si gomor implere Nequeo dulcedine, scio tarnen vere, Quod apud altissimuni plenum invenitur,

1010 Sicut olim in deserto factum fore scitur. Deprecor hinc socios doctos et discretos, Ut compescant emulos invidia repletos, Ne rodant hoc opusculum, si forsan imperfeetum Sit ex parte, cum in multis libris»sit collectum.

1015 Noverit enim ille solus, quem nil rerum latet,

Cui voluntas loqiütur omne corque patet,

Quod aliena disserui libentius pudenter

Mea quam dissererem scriptis imprudenter.

Sed cum doctores sedulos mecum non haberem 1020 Et vane mea tempora me perdere dolerem,

Ad torporem removeudum quosdam non inbellos

Latinos et Theutonicos edidi libellos.

Scripsi quidem rigmice Registnim auctorum,

Deinde versifice Lauream sanctorum, 1025 Postea Solsequium, quod hagiographoi'um

Dat clericis prosaice notitiam rumorum.

Preterea prosaice et rigmice multarum

Com])ilavi codicellum quendam literarum.

Sed primitus Theutonice scripsi quater binos 1030 Libellos, tres ad seculum, quinqueque divinos.

Nunc in hoc opusculo lussum pedcm sisto,

Hogans ut in domino nostro lesu (.'liristo. amen, finis. laus dco.

lOOA innturorunt c lOOQ cedontvM Haupt 1008 Hcio wio c 101(> v<>-

liiutn« JfaujU., voIuptaM c 1017 lÜHconü c 1024 liKMitimm c 10'2ö ny<i-

jfrAiihoruin c 1027 ricinico c lO^'.t tlitMituiiic« c. i\\mUn- c 1033 iiui.s]

HIIIIH 0.

AuN|;()|f()>>eti .'im 1<». Mhi IHHH.

y(^

University of Toronto

99\

Library

P

-^ o

1

cvi -P

yyr

cd

DO NOT z;^

o

REMOVE /

-p

THE //

CARD 1

O -P

\\

t»D CO

\\

3 «H 33 bfl

FROM W

•^(S f^

'A

^1 w Ö

0) (d (1)

THIS \

-g"-^

^\

6 a3i

•H

POCKET X

(t

Acme Library Card Pocket

LOWE-MARTIN CO. LIMITED

dS

V,

r^^"^

/ <

^<f

V t

.. ' J --

'^ '* ^M^.

^^1

m

m