i^
\
Digitized by the Internet Archive in 2013
9
http://archive.org/details/demorbisvenereis01astr_0
4
D E
M O R B I S
L I B R I N O V E M.
T
Inrpicere, tanquam in fpeculum, in Vitas omnium Jubeo , atque aliis fumere exemplum fibi ; Hoc facito , hoc fu^ito ; hoc laudi eft , hoc vitio datur ,
Tcrentf Ade/fb, III. ^.
• f
D E M O R
I S
V E N E R E I S
ilBRI NOVEM Jl U C T 0 R E
JOANNE ASTRUC
In Rcgw Francice Colkgio Profejfore Medico^ &c.
IN Q^UIBUS DISSERITUR TUM DE ORIGINE,
Propagatione & Contagione horumce afFe6lum in genere : tum de fingulorum Natura, & ^tiologia & Therapeia, cum Brevi Analyfi Sc Epicrifi Operum plerorum^u^qux de codem argumento fcripta funt.
In Hac Novissima Editione
Prtstcr novas duas ofuSioris Dijjcrtationes accedunt EpiJloLe tres
G L. G E R A R D I L. B. V A N S- W I E T E N,
de Specifico ab ipfotnet invento, & experimentis probato ad ptofligandam Juem Veneream abfquc pthyalifmo ; nec non Differtatio Ci. viri
JOSEPHI MARI^ XAVERII BERTINI
de ufu interno & externo Mcrciirii ex italico in latinum fermoncm converfa .
TOMUS PRIMUS.
V E N E T I I «,
M D C C L X. #
A p u
D T H O M A M B E T T I N E L L I .
S U P E R I O R U M P E R M I S S U.
Cct 4dl
jH txob
V.l
i^Hin
PRiEFATIO.
[ONSTARE panTim video plerilque in Libris , qui de Mor- bis Venereis fcripti exftant, vitia occurrere non paucai ( venia fit dido, a quo omnis invidiaabeft longi(Iime,) fed quas nec eadem , nec ejufdem generis fmt in fingu- lis. In antiquioribus , quonomine eos inteiligo, qui an- te annum i<5oo. editi funt , defiderari videntur diligentior fymptomatum venercorum tradlatio , fanioris Ptiyficae ac Medicinas nc- titia, uberior caufarum expofitio, 6c quocj eft multo majoris momen- ti , certior morbi diagnofis , prognofifque , & efficacior therapeia , in qua Guaiaco, Saftafras, Sarfse-parillae , radici Chinae , cpterifque id genui hidroticis remediis minus deferatur , plus efficaciae attribuatur Mer- curio, fua aflTeratur Hydrargyrofi excellentia, ac demum reda adhi- bendi Mercurii methodus enucleate proponatur , Sed haec omnia , jion "fam Audorum, quam aetatis, qua vivebant , vitia fuifte viden- tur, eo quidem ignofcenda faciiius , quod tunc temporis nondum fatis perfpeda erat morbi medicina , qubd crimini dabatur Veterum exempla deferere, qubd borror Mercurii , ceu venenati pharmaci , in omnium animis alte infidebat , quod Guaiaci efFcdus magnificis praeconiis certatim efferebantur quaa totidem miracula.
Peccatum eft aliter , fed gravius , in recentioribus Scriptis ^ quae noftro & fuperiore fseculo publici juris fada funt. In illis frtiftra re- quiras Librum unum aut alterum juftae amplitudinis ^ quo morbo- rum omnium tradtatio pro argumenti gravitate exponatur . Multse quidem occurrunt DilTertatiunculaB de uno tantum aut altero m(K- DO venereo, fed ieves , jeiunag, tumultariae , in quibus vix fumma rerum capita obiter perftringuntur. InplerifqiAopinionumcommen- ta reperire eft ante inaudita , Hypothefes dicunt , quibus palam eft fu- periore faeculo, poftexcuflfum Antiquorum jiJ^um , plus asquo capta Sc deUnita^fuille Medicorum ingenia , cum audoritati parerent^mi- auj, necdum rationi 6c experienti^ nofTent parere fatis. DemiTme Tom, 7, * 3 tot
v) PR^EATIO.
tot Scriptoribus ne quidem unus tlierapeiam mercurialem accurate deicribere , variolque lcopulos , per quos medios regenda eft , dili- genter detegere curavit ; fed luum Imguli arcanum remedium ma- gnifice yenditant , quod tanquam certum , indubium , efficaciirmium ita enixe cqllaudant, ut ipfioccultam in laudibus fraudemaperiant, ac planilTime defignent (a) fe fui qine/fus caufa falfas fufcitare fenten- tiaSf nec alio confiiio fuas Diatribas icriptitaHe , nifi ut arcano fuo lucriferam celebritatem compararent.
Utantur tam praepofteris artibus Agyrtas & Circulatores , (h) quo-^ rum /fu/titix quxjlus impiidentia ejl , Sed abiifdemfedulo iele abftineant velim , quicumque gloriae cupidi famas confulunt , quicumque veri- tatis cultores <Sc fraudis inimici concivium incolumitati ftudent ex animo . Quapropter xgre fero a Chirurgis non paucis , a Medi is nonnullis extaris, a Medicorum noftratium udo aut altero , :i^rcana proponi remedia , quorum praeparationem de induftria celant, utin- efficaciam non prodant , fed quibus amant credulos vulgi animos lu- dificari , non fme lucri turpiter guaefiti infami^ .
Abunde indicant, qu^ hadenus pr^fatus fum , quanto jureaMe- dicis artis iuse ftudioiis defideretur Opus novum , de eodem argu- mento diligentius, fufius, meliore fide confcriptum - At vero indi- cant eadem fimul , quanta fit Operis illius magnitudo atque difEcuI- tas , 6c quot adfint quantaque a quibus Scriptori cavendum fit , fi curaverit peritorum votis facere fatis.
Profuit mihi h^c omnia priiis fercepijfe afque animo mecum ante pe^ regijje ^ quam ad fcribendum animum appuli . Inde cnim probe in- teilexi partes meas elTe , ut quascumquead morbi originem . ingref- fum, propagationem i quaecumque ad contagionem , contagionis ge- nera , varioique modos , quibus ilifceptum virus modo filet , modo {"^vit Ilirore vario in fmgulos i quascumque ad morborum venereo- rum, tumlccalium, tumuniverfahum, caufas , iymptomata, iigna, therapeiam pertinent , ita diligenter expedirem , enuclearem , defini. rem , ut ( c ) vetujtis novitatem , novis auSioritatem , ohfoletis nitorem , obfcuris lucem , fajliditis gratiam , duhiis fidem , omnihus vero naturam , & naturtx. fua omnia darem , uno verbo , quod a Plinio Domitio Pifoni didtum tribuitur, ut Thefaurum facerem , /(yr///5 qudm Librum.
Haud equidem confido , quas deftinaveram , a me prasftita fuifTe , quae fane nec ea deftinaveram fiducia:, utame prasftanda fperarem; mecum enim habito , nequc nefcius ium quid ferre recufem , quid valeant bMYneri , Sed animum facile induxi licere mihi laboriofam , difficilem &; peroblcuram dilputationem meditanti magna 8c egregia fpe con- cipere , quae mentem excitarent , erigerent , acuerent , vireique Ope- ri pares poilent lufRct:e , tanto quidem magis quod rationem illam , confuetudinemque noveram laudi plerumque , vitio nunquam da- tam efle , cum ( </ ) ^tiam non ajfecutis voluijje abunde pulcbrum atque magnifcum fit . Hac
( « ) C>cero, 1. de DivlnitMt. ij. ex EiDio. ( i ) PhidtUl , Lilr. i. F4I1, 14. ( e I H n us , in Vrtfttioni Hififtri*, N»turalit ,
( d ) Pl.nais , n/'i f'iprA ,
P R iE F A T I O. -vii
Hac ergo mente non dubitavi ad uberrimam propofiti argumenti materiam aggredi , totamque , quantacunque eft , novem Libris tra- dandam compreliendere , in quos Opus ordinis gratia partiri viium eft .
I. Agitur in Tnmo de morbi nalcentis , adulti , ienefcentis liifto- ria, probaturque id morbi genus Veteribus, Judasis^, Grsecis , Lati- nis, Arabibus , incognitum, Orbi noftro, utcitiftime, innotuille ex- eunte ieculo decimo quinto , 6c primam illius originem ad Inlulas Antillas , pr^fertim vero ad Iniulam Haiti , ieu HifpamoUm , nunc SanBi Dominici , referendam eQ^ey unde in Orbem noftrum malisavi- bus devedum fit; Hiipanos, qui iiiuc appulerunt annis 1492 5c 1493 duce Cliriitophoro Columbo , foedillimce cum mulieribus indigenis veneris confuetudine morbum primum contraxiife ; contradlumque in Neapolitanos traduxiife , quibus fuppetias iverunt anno 1494 : Ab utrifque Francos, quibufcum per id tempus bellum erat , celeri contagione infe<ftos &c contaminatos fuiiTe : Ab hiis tribus prascipuis Europas gentibus femel infectis malum in j:eteros Europae , & ple- rofque' AiiiK &c Afric^ populos brevi divagatum fuifle gradu gigan- teo ; De Am.erica proinde merito dici poiTe ob graviiTimam peilem , quas in ^Europam inde dimanavit, quod a Romanis olim de Afiadi- cebatur ob vitia, quas inRempublicam illincconfluxerant , nimirum ( 4 ) cie-oiBam FiBores fuos corni^ijje • Demiim id teterrimum mali ge- nus hadenus diverfas vices live periodos expertum efle , quse varia fymptomatum accelTione vel deceiTione infignes fuerint i ac nunc tandem videri paulatim miceicere , & nifi vana fides , in fenium tendere in dies , fed tamen adhuc j^ede c/auclo .
II. Explicantur in Secundo Libro veneni venerei natura , indoles, propagatio, & efficacitas^ ac deinde hiftorice quasriturquo tempore 6c quo audore remedia fmgula, qu2e ad Luem faciunt , ut Hydrar- gyrus , Guaiacum , radix Chinx , Sarla-parilla , lignum SaiTafras , Pras- parata mercuriaiia , & Sutflmiigia ex cinnabari , in uium indudla fue- rint, &c quanta animorum contentione de fingulorum prasftantiadiii decertatum fit, donec tandem Mercurio, 8c inter varias Mercurii adhibendi methodos , Hydrargyrofi five methodo illitionum , vido- ria ceilerit .
Neceflum fuit in hac altera editione de Anathymiafi mercuriali , feu de ulu iuffumigiorum mercurialium , paulo fuiiusdifferere, qudd Aretalogus quidam poUicitationibus fuis in nimiam medicationis il- li^is fpem plerorumque animos induxilfet . Proinde , quas iufHimigia ab Antiquioribus & qua methodo olim , quae fufHimigia ab illo Cir- cumforaneo & qua methodo nuper adhibita fint, per fingula cap,^ta priiis perfequutus, deinde peniatis utriuique methodi compendiis , diipendiiique, Anathymiafim mercurialem np|rcufiali Hydrargyrofi minus commodam , tutam, efficacem eile, ita evici graviirimis , uc opinor , rationum Sc experimentorum monifcntis ,^ ut qusftionem iemei &c in perpetuum periblutam eile aufim ferme confidere.
* 4 IIL 6c
( 4 ) Florus Lit. III. C»p- 12,
viij P R ;E F A T I O.
IIL & IV. Sic expediris lemel nodis omnibus liiftoric:5 , diicuf- filque phyfiologicis & pathologicis tricis , quali gradus quidam at- que aditus j.\0.as elTe videtur ad rem ipfam , cujus Mechcorum eft poriirimum latagere , nempe ad tradationem morborum venereo- rum omnium , tum localium , qucE iunt veiuti prolufiones inva- dentis luis , & de quibus Libro Terdo ; tum univerfalium , quae funt confirmatae luis indicia , & de quibus Libro Qu^rto fufe diile- ritur^. Q^ocirca expofitis in utroque fingulorum atieifluum natura , caufa , ismptomatis , fignifque tum diagnofticis , tiim prognofticis, fpcciales atieruntur curationis methodi-, quas fingulis morborum ge- neribus , ac diverfis fmgulorum gradibus , adhibendas lunt .
Id autem egi omni meo ftudio , ut hasc univerla ordine dige- fta breviter ac dilucide explicarentur : Sed de his judicium aequi^ Ledoribus facile permitto. At certe , quam laudem propriam pe- to , quam praecipuam ambio , cuncfta propofui fide qua potui opti- ma , fuppreiri nihil quod utile , nihil omifi quod neceflarium elle videretur , remedia protuli omnia , quaecunque certa , egregia , ufu may.ime comprobata novi> de dubiis, incertis , infidis , fi qua for- te attulerim , caute monui j ut nihil ( 4 ) omnino reticui dolo malo , fic nihil jadtamius prasdicavi vaniloquentia . Sed omnia tradavi ubique ingenuus , ubique de aegrotantium ( ut Medicum 8c Concivem decet ) incolumitate vere follicitus. Quamobrem fpes eft Librum huncce^ noftrum , fi minus diligenter elucubratus , atque adeo laude parum dignus elle videatur , tamen quia benevolenti animo conlcriptus eft, nobis apponendum elle gratiae. ^
Remediorum formulas protuli , quotcunque ufu vulgo recept« funt , & in multos ex jequo quadrare pofiTunt . C^teras , quas pro inorbi natura &c gradu , aut pro aegrotantium viribus & aetate variare necelTum e(t , prudens omifi , ne junioribus Medicis eftent offendiculo , a quibus in obviis quibufcunque asgris nullo difcri- mine plerumque adhibercntur . Sed praecipua & prasfentilllma re- media diligenter recenfui , quas ad fingula morborum genera va- lent , ab infirmioribus ad vehementiora progrediendo , appofita fingulorum dofi , unde nihil negotii futurum eft formulas , fi ufus fucrit , ex re &. ex tempore conficere ; At monitos velim junio- res Medicos , ut mixturx ^ com}:oJitiones ex faiicis femper conflen- tur { h ) remedui , ex cattfa non ex conjeBura ajfumptii . Indigelta enim & promifcua remediorum farrago , qua nonnuUi formulas ( c ) ineteplicahiies inferciunt , non modb , ut Plinius ( ^ ) ait , ofitn- tatio artis & portentoU fcientiA venditatio ejl , quin etiam , ut idem
alibi
.( /• ) Abtfit ttt iTqiism obncl ^Qj f\n ScribsnU ILarg! cenfiirs , quem licet Ethnicns cffrt , tan <hr'Aiane '«cut(im cHe agnofco , ut poflit in judieio /urgtr» tunt Chiiftianoium non paacis & iIIost«n- diftfrt "<Jui exfctti Uint , »nW» illt , icmrdiorwtn tiiilittrein , depegant autem ufBin , valde col» „ pandi fupt, n^i otc qui ciiDiinl invidcoiiit fl:tgrant i <luo4 tnalutn cum «mnlbus aoimaniibus inviluin „ (fie debet , tum ri^cipuc Mc^icis , in ^iiibus niA plenus oiifricotd'* & humanitatis animus eft fe. >, curvdam ipfus rrcfcflionis velunratem , omnibus 4iis & hominlbus invifi cfft dcbcst . n StrHtm*» ,, /-ir^K» . in Pr»f»iitnt ad C- JuIiuB» Calliftinj. { b ) Pliciu! , HP-r. Natur, Lik. XXII. Cnp. 14
i « ) ibid. Jiii>. xxa. c»i. I. ( i ) ibid. lih. xx:x. c-?. i.
PR^FATIO. ix
alibi dicit i i a ) impudentia , ( ^ ) fraus , ( c ) perfidia ejl , quae segro- tantibus^fere nunquam non nocet , cum femper nimia & inutilia , faepiiTime propofito fcopo contraria remedia , ea ratione inculcentur 6c oggerantur.
V. & IX. Videbatur manusextremaOperi jam impofita, cum
optimum fore judicavi Sc Chronologicam Auftorum omnium , qui de eodem argumcnto fcripferunt , Bibliotiiecam fubjungi , ut uno quafi intuitu cognofcere liceret , quid de luis venere^ origine , na- tura , remediis , varii varie fenferint diverfis temporibus i quid in promovenda illiu; curatione a fmgulis ^prasftitum fit i uno verbo ex quibus ambagibuj, 8c quorum potiiTimum ftudio morborum illorum tlierapeia , qualis nunc ufu viget , ad eum perfedionis apicem per- venerit, quo nurc ftare videtur?
Eo itaque conUio Libros de morbis venereis', eorumve remediis, quotquot nancifci datum eft , diligenter evolvi , legi , periegi . De nis, quos in locnplecillrmis Bibliotnecis Lutetiae obvios non habui , Medicos , qui in Europa nominis celebricate maxime clarent , con- fului , ANTONItJM LEPROTUM , Sandiilimi Patris Clementis XIL Summi Pontificis, nuperrim^ defunai, TOHANNEM F^NTONUM, Regis Sardini3e, 8c jOHANNEM HENRICUM HEUCHERUM , Re- gis Poloniae , Aichiatros , Ham ( Johannem ) SLOANE, Regias Scien- tiarum Societatii Anglicanae Praefidem , JOHaNNEM BAPTISTAM MORGAGNUM, ProfelTorem Patavinum , THEODORUM TRON- CHIN ^ Amftelodamenfem^ , 6c THOMAM STACK , Londinenfem Medicum , majna profedlo nomina , Virofque in arte vere princi- pes. puaecunqu( nova , fingularia, rara , notatione digna vifa funt , fedulo excerpli , cundla membratim digefti , fuis quaeque tempori- bus reddidi , ac in quinque alios Libroj diftribui , quorum Q^ntus , Sextus(\\xe de Aicftoribus agilnt , qui ab ingrelTu m'orbi ad annum ufque i<5oo i Sftimus vero 8c OBa-vus de Auiftoribus , qui ab anno primo Saeculi X/H. ad e:\itum ejufdem faeculi ; Nonus demuni de Audoribus , quiabhinc ad hanc uique diem fpecialesde morbis ve- nereis, vel de iiorborum venereorum remediis , Libros ediderunt. Cpterum ne in Dfficio claudicare viderer , partemve ullam fufceptas provincise fcien^ pr^terire , multos habui Libros evolvendos plane inficetos , vel afemi barbaris Medicis editos 8c rudiore fcriptos fty- lo , vel ab Agyitis Sc Circumforaneis vulgatos &c puiidas plenos va- niloquentice : \erfanda habui fimeta 8c tierquilinia non pauca , ex quibus imum ait alterum auri granum colligerem, ut a Virgiliodi- d:um narrant d; Libris Ennii . Sed iaboris haud parcus fterquili|iia yerfavi curiofe,fed Libros evolvi fedulo etiam infiretos , 6c minore ideb faftidio, qiia memor Pliniani di(fti, ( ^^j^ nulium ejfe librum tam vna/um , ut non diq^ua e>: parte projit»
Tom. L i •* S Sic
( *) ibid. -Lih. xxa. Cdp. 14.
COlbd. L.t. IV C4f. ..
{ c ) Ibid. Lit. XXiK e-^f. I.
t « ) Pliniiis junioi!, Lit- lll. Epifi, 5. »4rM» hzc ab AvuBCulo ikl folitj .
X P R ^ F A T I O.
Sic emeiTit Opus, quod Tripartitiim videri polTit- HiJ?o-iaim ScCri- ticum Libro I. in. quo morbi origo, progrellus , tbrma , formas varie- ras, declinatio 8cc. defcribuntur : Medicurn ^Tberapeut^ciim LibrisII, III 8c IV, in quibus de morborum omnium vcnereorum natura , caufis , fymptomatis, diagnofi Sc prognofi fmgulatim dicitur, & quod caput ClT: , qiiGecumque ad medicmam morbis illis faciendam perti- nent, enucleate traitantur : Lite:\vium Sc Tbilohgitum Libris V. VT. Vlf. VIII. 8c IX, in quibus panditur feries Sc ordo curarum , quas Medicos anxios habuere follicitofque ; 8c exquibus intelligitur quan- ta coniternatione fub ingrefTum luis illi obftupuerirt rei novitate mi- re perculli , quam diffidenter Sc infelicit^r actentaverint initio mor- bi curationem, quanta trepidatione exploraverint ulimiremediorum, per quotuplices mortes egerifit ey^penmenta. , quo progreffu tandem , quibufve periculis cognitionem ceperint fequentiuni Tlieoremgtum, Dogmatumve, qu.-e improvita Sc inexpedata experientibus adfuere; qu^ cliu multis dubia vifafunt, quia nova i quaepridem apud omnes in confeilum venerunt , quia compertiffima.
I, Luem veneyeam morbi fpeciem e/Je , c[u£ nec errort di^tx , nec uUo rerum ncn nattiralium 'uitio pojfit unqnam fponte genera^i in O-ke nojiro , fed ihi v'geat fomite quodam aJienigena , ai perenni ^ feupotius femper re^ di-uivo y quod ante notam luem veneream de nullo alio morbi gene- re unquam affirmatum, imo nec cogitatum priiis tierat i quod de lue ipla venerea nondum certo liquebat anno ab eiis ingreilu fexa- gefmioi quod jam pridem compertumeft certitruxia eiperientiai quod tandem nunc opinantur nonnulli 6c cum Lepra Anbum , quandiu in Europa gratlata eft , oHm commune fuille , & etamnum commu- ne elle cum Pelle Afiatica, quse Europam identiden depopulatur. . H. Fomitem hunc aliemgenaro -, quo redtvivo viget lusvenerea , ab agris in fanos non una ratione , fed multipUci \)ia traduci pojji , quoties partes mol- hs , rarx , tepentes , humidA , contaElu intimo & diutur/v conca/efium j at vero ut pequentius, fic certihs nunquam transfundi ^, quan «V/MJi^Ti^o-^w , in quo requiftt& proprietates concurrunt omnes plenifftme j iu ut ad virSum 6* citra metapboram verumft, quod
{ a ) medio de fonte leporum Surgat amari aliquid , imo amari/fmi , mortifiue caufa ibidem offendatur non aro , unde vitam Aufpicari fokmne fuit; qus peRis ratioPrifcis invila t inauditae Pan- dorae pyxide nuper excidille videtur , ceu refiduumcraffamentumin hanc noviflimam fecuiorum fa^cem refervatum , ut intemperantioris lib-dinis fra?num elfet, vei flagellum.
11 T. Seminium illud morbificum ftve morbi fomitem , [uem virus vene- reum dicwnt, iicet in Qrbe nojlro nulla unquamratione tnerari pojft\ at- tamen ft quocumque modo , minimis etiam & inconfpicut. ^uttulis , in fan* guinkm transfuniatiir , itidem Jacile plerumque augeri , mdtiplicari , inva- lefcere i quod de veneno venereo expioratifliraum eO; i quod videtur
& de
i < ; LucMtliW , D* NsturA rtrum L\h. JV.
P R ^ F A T I O. x;
5c de feminlo Elephantiaco live Leprofo veruai olim fuiflTe ; quod cerlo conftat de veneno Hydrophobico i quod de contagio quoque peitifero & varioloib haud inepte conjicitur , quamvis noa delint qiB fion aflentiantur. i
IV. Co^tra vero virus ulem c/Dim aliquando latere ad multoi annos in ipfo fanguine fine 'no:^a y ^uamanifefla fit ^ atque adeo fine ullo fui indicio: Perumtamen inte^^jum & illihatum ihidem permanere -, ita ut e>: occaftone
facile pojfit confe iim e^umpere , & ea quidem plerumque vehementia , quA datas inducias fmerari viueatur j quod fane de hydrophobico contagio' Antiquiores ;am fubodorati fuerarr , fctl quud de veneno veucreo cer- tius compertum elt exemplis frequentiflimis.
V. XJfum Mercwii <& p-Aparatorum mercurialium ad exflirpandum luis 'venerete femiuium unice valere , & modo caute adhiheatur , femper tutum , innocuum & ejfcacem effe ; quem tamen cuiquam adhibere nefas olim fuiffet ante natam luem veneream ; contrk quem ^primo feculo ab jngreiTu Uiis Medicos nonnullos non puduit temere niti ex vanaer- ga Antiquos credulitate, a quibus Mercurius veneni faUo damnatus. lueratj quem demum experientia rerum magitfra; monftravic prasfen- tilUmum elfe morbi remedium.
VI. lllito mercuriali unguento ^ fuffito cinnahari corpore , autexbibitis pr/f- faratis mercurialibus ffialifmum perinde moveri ; quod novum purgatio- nls genus ab antiqaioi-ibvis Medicis plene ignorabatur i quodnunccer- tinima eft Uiis venereas medicina i quod &c ad ahosmorbos non pau- eos transferre volunr 6c itudent Medicorum nuunuIU : Utinam sequ^ feUciteri
VII. H(X.c omnia j ut plurimum ^ prxftari folo fupra cutem illitu unguen- ti mercurialis , uade patet fumma utilitas & efficacitas latraliptices , medi- cationis generc nov^ , quam mirari fubic ad alias remediorum fpe- cies prster Mercurium , 8c ad alia morborum genera praeter vene- ream iuem , nondum tradudam fuiire .
VIII. Curationem luis venerea pacatius , hlandius , melius nunquam pro- cedere , & virus venereum , quod in fanguine latet , certius , tutius , effiica- cius nunquam depelli & exterminari ,^ quam fi Mercurius inconfpicuis & fuhtihffimis guttulis, fed nativa forma , atque adeb purus , fncerus , imper-
mixtus fanguini injiilletur roris injiar , jugi quidem fed lento illapfu ;^ quod fentio longUTime femper abfuturum a Chimicorum intelligentia , qui in Mercurio menftruis folvendo, igne torrendo , falibus , metalUs , mineralibus adulterando verfari gloriae ducunt ; quibus fruauofum ell iublimata, Pra^cipitata, Magifteria, Arcana, Praeparata multigena inercuriaha magnifice venditare , ut permagno divendanti fed qu* , fi rem ipfam aeftimemus , id unum operoie prasftant, ut ex remedio parabUi , innocuo , efficaciflimo , conficiant la Jbre multo remedia pa- ratu difficilia , dubia , periculofa , deleteria , venenata , vel ut corre- Ctiflima fmt, qualia femper non occurrunt , certe magis mochiica , cc ad fanandam luem veneream minus efficacia.
IX. Demum luem venefeam , monfirum morhi , qui nullk arte null^que
eperfif
Xij P R ^ F A T I O.
opera , mc diuturnitate , nec diata , nec remediis vulgatiorihui , domabi/is fit , illitu mercmiali feu Hjdrargfroji cito , tuto , perjeBe edomari ; quod demonftrat miram medicationis illius efficaciam, ut quse compar lit debellando morbo hercuieo alias inlliperabili , &qaae ideo « n s-«5 ;t«;p vocari jure debeat i quod eft , eritque femper iummo honori Medi- cinse , ut cujus ea medicationis ratio inventum fit , 8c quae idcirco , etiam fi alia defint, OPIFERA dici mereatur.
Liquet ergo lue venerea in Orbem noftrum irrepente iiumanum quidem genus wAgno atque folido mulSlatum fuitle infortunio i at fimul artem medicam novis Tiieurcmatis aud:am , novifque remediis am- plificatam fuifie ; quafi verb noftris tantum periculis difcere datum efTet . Sic , ut exemplis rem illuftrem , nunquam magis promovetur militaris fcientia, quam bellis internecinis, quas funt communis po- pulorum pernicies : Sic nunquam reperiuntur feliciiis , aut diligen- tius adhibentur novs munitionum formse, quse fint ad defenfionem urbium opportuniores , nifi cum ufus invexit arma nova&ad oipu- gnandum efficaciora.
C^terum, ne Tirones Audorum nomine vel famadelufi commen- tis fidem adjungerent , lubuit de plerorumque Operum pretio , ac opinionum , quae in lifdem referuntur , valore judicium interponere , non sequum modo , fed modeftum , ut me decebat , imb etiam ve- recundum, nifi forte de Circulatoribus 6c Agyrtis quaeftio inciderit, { a ) qui omnia fe fimulant fcire , nec quidquam fciunt , 6c quorum im- pudentiam 6c imperitiam ictcgi , ac fraudes proferri , tum rei pu- biicas , tL*im rei medic^ ideo pernwgiu iuLcieife cenleo , quoniam eorum nunc
( t ) plu% efi fere , Quam olim mufcarum , dum caletur maxime ,
Reftabat quo fermone Librumconlcriberem , an latino, anpatrio? Piacebat aliis quidem ifto , ut a Chirurgis noitratibus intelligeretur , quorum plerique latine nefciunt - Aliis vero illo fcribi , ut 6c exte- ris quoque prodefle poftet , quibufcum latini fermonis communio eft . Sed vicit latini fermon/s virtus , ac dubitationem omne.n luftu- lit honeftatis ratio, quippe puduit de morbis, de partibus, de rebus obfcoenis gallice dicere. Apud Latinos, ut de Grxcis referebat ( c ) olim tellus , horum omnium vocabu/a & to/erahiiius fe hahent , & ac~ cepta jam ufu funt , curn in omni fere Medicorum vo/umme atque fermone ja&entur. Apud nos VQvo fosdio^a verba ne confuetudine quidem a/iquave- recundius /oquentium commendata funt , ut difficiHs hdc exp/anatio iutura ixii^^Qt^ /imul 6^ pudorem 6^ artis pratrepta fervantihus,
Intelligo jam iuperelfe ut Emptoribus prioris Editionis me excu- fem de hac altera E*aone auftiore & emendatiore , qua prseprope- re emifta timeo ne ftydiola illorum diligentia ludificata videatur . Ipfe fane fadum doleb, neque tamen video rem aliter fieri potuifte,
aut
i * ) Hjut. trlnumm. ^il. I. %etn» a, C * ) Plaut. TrucuUnt. ^ff. 1. Scen, I. ( t ) Lb. 6. Cap. tS.
P R iE F A T I O. j^iij
aut me agaorco ex ulla parte cuipabilem effe. Gportebat enim li- brum iterum emitti , cum exemplaria prioris editionis diftrada ef- lent omniaj non oportebat autem emitti non emendatum 6c non auclum, praslertim cum audtaria 8c emendationes praefto eflfent. In- tie vero nihil damni Emptoribus prioris editionis illatum puto , nam , in lis , quac ad Medicinam Ipedtant in Libris IL IIL 6c/^j#, 6c quat '^/v. funt praecipua Operis pars , vix tria ve^rba mutata^ vei nova funt , (i unus excipiatur Articuius <ie OpbthalmiA goHorrhoicci , morbi Ipecie ra- rius obviai ea vero, quae de Suffumigiorum methodq addita llmt in Lihro II y medentibus nequaquam neceftaria , cum eb jecidant , ut methodus ilia damnetur 6c explodatur, ceu nullius ufus: cptera de- nium , qu35 multa adjecfta funt in Libris primo , 6c quinque poftremis , ad Hiftoriam , Criticen Sc Philologiam pertinent , quas Literatis ut grata fmt perveiim, fed quas medicinam facientibus nuiiius utiiita- tis eife palam eft . Uno verbo , ut multa paucis contraham , in priq- le editione commilfum nihii, nihil praBtermiflTum effe de re medica comperi , quod eniendari vel fuppleri opus fuerit - Quamobrem po- teft iila in facienda medicina , quod rei Caput eft , perinde prodef- fe , ac altera quas nunc prodit .
Ex duabus Diflfertationibus , quas in hac editione additas iunt & quas mdicantur in fronte Libri , altera , quse de oriiiney appellatione ^ natura & curatione morhorum venereorum inter Sinas , Tomo I ; altera ^ quse rle deftderatii ad pJeniofem Scriftorum Aphrodifiacorum notitiam ^ To- mo IL affixa eft, ut argumenti vicinitas ^ materiae cognatio pofce- re viise iunt.
» •
I N-
XIV
I N D E X
L I B R O R U M>
|
B |
R O R |
|
E T |
|
|
A |
P I T U |
|
T |
O M I I. |
M ^
41
LIBER PRIMUS.
De Origine , Propagatione , & Periodis Morborum ^, Venereorum.
CAput I. Luam veneream nec GruH , nec Romanh olim notam fuif- fe, ^ pag. I
Caput II. Dihnmtur argumenta , c^u^ pro Jlabilienda luis venerex, antiqui- tate -proferuntur . 5
Caput 111. E>:fenduntur aiiquot Feterum loca ^ qt4/c ad froba*dam luis 'venerea antiquitatem adduci folent . 9
Caput IV. Eaplicantur loca aliquot e>: "Bihliis Sacris potifftmum de- fumpa ^ qux detorqueri folent , ut de lue venerea intelliiantur. is
Caput V. Luem veneream ah anno 1494 ad nnnum i^^6 Eurofa^ primum innotuijfe . 2,2
Caput VI. E>ipenduntur loca aliquot Medicorum anno 1494 antiquiorum , quA allatA EpochA videntur contradicere . 2,8
Caput VII. Explicantitr tejiimonin, a Guillelma "BecKetto pro luis venerex, antiquitate nuper produ&a, . .3"^.
Caput VIII. Confutantur argumenta reliqua y quibus nonnulli antiquitati luis venerex patrocinari conantur . 4^
Caput IX. FabuU de origine luis venerea referuntur 6" refelluntur. 46 Caput X. Luem veneream in Infulis Antillis a Cbrijlopboro Columho de- ^'teSlis , ac prttfertim in Infuld Hifpaniala , qu4t nunc Infula Sandi Do- minici appellatur y^.endemiam antiquitus fuijje , 6^ indt in Europam tranfmijfam effe , ^ .5'
Caput XI. Luem venenjm , qua ex H'fpa?iioIa oriunda eji , ah Hfpdnis ad Heapolitanos , ah utrtfque ad Gallos , demum ah bis trihus ad cxte- ros Europx , imo flerofqne AfiA & Afrtcx populos quaft es traduce pro-
pagatam
INDEX LIBRORUM ET CAPITUM. xv
pagatcim fiiijfe . Repeuri tamen fuh Zona Torrida fegiones alias , in qui-
kus lues eadem 'vernacuia & endemia^ f^^^Jf^ videatn^r . 54
Capiit XII. ConjeBura de caufis cur in Hfpaniola ^ ^eterifc^ue Infulis An-
iillis y lues venerea olim fami/iaris & endemia fuertt.^ 60
Caput XIII. De periodi^ , ^uas lues venerea in Europa in hunc diem h.a-
bwt . 6$
Caput XIV. De periodis , quas prafagire licet luem veneream in poferum
hahituram ejfe . 70
Caput XV. De Ltgibus olim fancitis in cqs- , Cjiu lue venerea Uhora:--
bant, "74.
'LIB ER SECUND U S.
De Contagione , >Natura 6c Therapeia Morboruni Zif Venereorum. .•i>'.n\r*\^>-i ««*v.\u\.
CAput I. Qua rationc lues venerea contrahatur} m -^ 81
Caput 11. Quidft virus venereum , & qua/e /it} ^ a ^^
Caput III. Qjiihus viis virus venereum introducatur , & qua norma «/?/- manda fit fufcepti quantitas} 88
Caput IV. Qj£a ca.ufa virus ve/iergum intro admijjum multiplicetur , & 'quAnam fit muhipliccLttonis ratio} gi
Caput V. Qm paSio virus venereum tam diualiquando Jateat in fanguine Jine noxa} gj
Caput VI. De diverjjs metbodis tbsrapeuticis , qux, in curanda luc venerea a primo morhi ingrejfu in banc ufque diem adhihitx funt . p5
Caput VII. De diverfo Mercurii & Mercurialium ufu ad Juis venerea cu- Xationem ah ipfo morhi tngrejju ad hdc ufque tempora . 106
Caput VII j. Quo modo & quo eventu fujfumigationes fx hjdrargp-o cu- randix. lui venerex olim adhibitA fuerint^. . ' 115
Caput IX. Qua ratione 6" quo fuccejfu fuffumigationes e)C hjdrargyro cu- ■ randx lui veaerea nuper adhihita Jint} 120
Caput x.Qjalisftt Mercurii & Mercurialium vis 6'e£icacia, & qua il- lius ejfcacix caufa} 1^6
Caput XI. De e/igendd facillirtia. j tuti//ima , eficacijftma medendi Metho- ' do y ac 1°. Utra utri prajlet , ex Guaraco , an ex Mercurio medici- na} ^ ^ 152
Caput XII. De e/tgenda facii/ima , tutijfma , efficacijfima medendi Me- thodo j ac z°.U^srprteJtaht/ior , intemus , externufve Mercurii ufus} ^°.<£t tnter modos Mercurii octerne adbibendi qwj pr^Jlantifftrrius} 160
Caput XIII. De eiigenda faci/iima , tutijfima , effi:MciJJtma medendi Metbo- do,'ac 4°. Utra tutior , certior , & morbi maFis abjo/utorta, Anatbymia- fs , qua fiffitione , an Hjdrargjrojis , qua pt^tl/itiom mercuria/i) igs
LIBER
xvi INDEX LIBRORUM ET CAPITUM.
L I B E R II K
De iEtiologia , Diagnofi , Prognoft & Therapeia 'SUrr^ ^e^vce^ Morborum Venereorum , five dc
i^^t^.s^^^-^ Lue Venerea incipientc.
CAput 1. Dc Gonorrhcei, viruUfita • i^i'
§. I. Defcriftio, ihid,
|. II. Sedeiy Differentitt^ Caufit, j^j
4» *'*• Sjmftomata* 177
\. IV. Diagno/is & 7rog»o/ii , ig^
§. V. Curatio, ig^
Capiat iu De Empiricis Gonorrbia curtmda. Metbodis , dc dt commentitia ejufdem Tropbjilaiii . ., ig^
§. I. De Empiricis Gonorrhcex curanda Metbodis, ibid»
•> §. II. De C^mmentitia Gonorrbax fropbjiaxi . ip^
Caput III. De duahus aliis Gonorrhat fpecithus , ({ua rarius occurrunt ; & de Qpbtbalmia Gonorrboica , ^//<e Jufprejfx Oonorrboea quandoque fu- pervenit, ^ ^ ^ ^ igy
^. i. De Gonorrbcea viru/enta ftcca , five Djfuris venerei ficca , ^ ihid,
r §• u. Z?c Gonorrbcea fpuria , y^-v* ^r venereo JlilUcidio e ba^
lano, ^ ^ aoo
§. iii. Z)f Opbtbalmia Gonorrboica , ^^<« A//''^ Gonorrbcea quandoque fujfervenit , 201
Caput IV. Z?f mor/7»s , ^«;' Gonorrboca virulentx folcnt fuccedere , ^ zo6 §. I. De tumore Tejiium venereo ^ ftve Hernia venerea, ihid, ^. u. De venereo Terinai ahfeejfu. ^ 209
\. nu De feminis Jiillicidio , five de Gonorrbcea , ({uam bahitua- lem dicunt, 212
§. iv. Z^ff JiranguYia contumaci feq^uentioris Gonorrbaa fedift^ qua. , 214
Caput V. De 'Buhonihus venereiSj vulgo Poulains. 22*
§. I. Definitio , Defcriptio 6? Diffc^cntia,. ibi<f,
§. II. Caufx . ihid.
§. 111. Sjmptomata, 226
^. IV. Diagnofis 6* Trognofis, 227
e ^. V. Curatio, 228
§. Vi. ConfeBaria allatx 'Buhonmn atiologide, 232
Caput yi. De Morbiss^^qui Huboni malc curato fuperveniunt , 233
^. I. De "Buho^u fijiulofo. ibid.
^. n. De 'Bu^ne 'SKirrbode . 255
^. iii.Z># 'Buhone Carcinomatode.\ , 237
Cap. V 1 1. i^f Ulcufculis csncro/sfive carieptdendorumy vulgo Chancres. 241
^. I*
Gaput VI Caput IX
CapUt X.
INDEX LIBRORUM ET GAPITUM. xvlj
I. Defcriptio & Differentia. ibid.
il. Caufa. ibid.
III. Symptomata , 244
IV. Diagnofis & Progmfis , 245
V. Curatio . 24^ II. De iAffeBibus <variis, qul ab Vlcufculis venereis genitalium de-
pendent , vel iifdem fuperveniunt . 24^
I. De Tumoribus Prceputii O' Balani ^ ubi de Phimofts , Paraphi" mofi & Cryflallinis . ibid.
II. De Phymatis & Tuberculis callofs ^ Chordifve skinhodibus
25^
2^1
z66
ibid. 2^7 2<58 ibid. ibid. ^69 iqo ibid. ibid. 271 272 ibtd.
2-73
Balani & Praputii . III. De gangrana & fphacelo genitalium . , De Ponis , Verrucis & Condylomatibus genitalium .
I. Defcriptio,
II. Caufa.
III. Symptomata,
IV. Diagnofis.
V. Prognofis .
VI. Curatio .
De Criflis^ Moris^ Ficts ,, Marifcis & Rhagadis ,/fni
I. Defcriptio^
II. Gatif<e .
III. Sftnptomata .
IV. Diagnofis .
V. Prognofis .
VI. Curatio.
L I B E R QU A R T U S
De ./Etiologia, Diagnofi, Prognofi & Therapeia
Morbi Venerei univerfalis, five de Lue
venerea confirmata .
(«9«. /'Atvvv^l,
/,yc liJi^o^'1*
CAput I. Defcriptio Luis Venerea conjirmata . Caput II. Caufa Luis Venerea conjirmata . Caput III. Symptomata Luis venerea confirmatfi , §. I. Morbi genltalium . \. II. Vitia Cutis. §. III. Morbi oris & nariHm, §. IV. Dolores venerei. ^. V. Morbi ofjium.
§. VI. Tumores glanduloft & lymphatici , %' VII. Oculorum morbi . §. VIII. Morhi aurium .
9
§.
279 282 ihid. 28^ 285
28(^
ibid. 2po
2p2 IX.
xviij INDEX LIBRORUM ET CAPITUM.
§. IX. Ve Ite/ioiiihis fiinBtonum^ ^p^
^hlmalttfm. ibid.
Vitalium . 2p4
Naturalium . il^id.
Univerfalium . ip%
Mtilieribus propriarAm . ikid.
Caput IV Diagnojis Luis Veneree confirraata . ipj
§. I . lAn eeger Lue Venerea 'uer^e laboret ? ibid. *^. II. Quali Lue Venerea ager laborety & an laboret foia Itie? 307
Caput V. Prognofis Luis Venerete confirrnatce . ^op
§. I. Qtite gravior ^ & qUiC gravijjima} ibidi
§. II. Qua curatu facitior ^ aut difficHior. 312
Caput VI. De pr^paratione ad Hydrargyrofim . 315
^. I. xAn prafens tegri Jlatus ferendo remedio par fit ? ibid.
§. II. f)u(e anni tempejlas eligenda ftt ? ^16
^. III. Qualis pritparatio ad Hydrargyrofim adhibenda fit . ^IJ §• IV. * Quce ftt compofitio Unguenti mercurialis feu Neapolitani ?
Caput VII. De t/fdminijlratione Unguenti , feu potius Linimentt mercurialis ^
five de Hydrargyroft • 321
^. I. De Hydrargyrofi pleniore . \ - ibid.
^. II. De Parciore Hydrargyroft . 3^5
Caput VIII, De Infortuniis , quce inHydrargyrofi pleniore quandoque eveniunt,
& de eorumdem remediis . 32-8
§. I. Infortunia primi fladii. ibid. .
^. II. Infortunia fecundi Jiadii. 33 1
§. III. Infortunia tertii fladii . 334
Caput IX. De Infortuniis ^ qua in parciorc Hydrargyrofi interdum accidunt ^
& de corumdem medicina . 33^
^. I. De infortuniis huic methodo cum priecedente communibus .
ibid.
^. II. De infortuniis huic methodo quafi propriis . 33^ Caput X. De u^jTeBibus^ qui pofl Hydrargyroftm reliqui fiint y fed quibus me-
dicina repiriri potefl . 342
§. I. Quales funt Gonorrhoea. 343
§. II. Porri venerei . 345
§. III. Phimofts <& Paraphimojis habitualis . ibid.
^. IV. Condylomata & Criflte . 34<^
l^t. .'M-t'^^ ^ ^,^ Fifliilani, aut Fiflula lacrymalis . ibid.
§. VI. Dolores Rheumatici & Jirthmici . 347
§. VII. Herpete^' &- Lichenes . 348
^ §. VIII. Rhagades manuum . ibid.
^. IX. Ulcera contumacia. ibid-
^. X. Caries ojfium . 340
^. XI. Scorbiittir. 351
ic^c ^tru^'-*- f xii. Strumd, five ScrofiiU. tbid.
Caput
INDEX LIBRORUM ETCAPITUM. xU
Caput XI. Dc AffeSlihus fene defferatiSy qiii J^oj^ Hjdrargyro/im ali(iuando
Juperfunt* 35^
%. I. Timores tejlium . ioid.
§. II. "Tenis dijlortio^ 354
§. 111. Jmpotentia ad venerem. ibid.
. §. IV. Hodi , gangliat tubercuUy gummAta. 355
§. V. Exojiofes. ibid,
§. VI. Z)(?/cr ojieocopus, 35<^
§, vn. Carcinomata , ibid»
§. wiiuUlcus uteri , 3 57
'). IX. Tara/jfis. 359
). X. Tremor artuum, ^'^^"^«
). XI, Alojpecia, 3^o
§. XI (. Deprejfto nafi . '^id,
Gaput Xir. Appe-ndiii dd rarioribus a/iquot remediis , qu£ ad morhos vene-
reos praclare faciunt , vel creduntur facere . 3*^^
I. T^w^cerf de la Vigne , feu potius Mercurius prAcipitatus ru-
ber , SoiariSy & Lunaris. ^^^
II. Tracfpitatus Solarts Gervafii Ucay. ibid*
III. x^thiopes minerales varii . '^^"»
IV. Tanacea de la Brane. 3<^3
V. Modus faturandi prAparatis mercurialihus ptifanam fudorifi- cam . 3^4
VI. Mercurius violaceui diaphoreticus . ibid,
VII. Solutio Mercurii per deliquium . ihid. V iii. Ttifana Hidrotico-cathartica , vu/goTtifana deC2Ll[ac. ^6$
IX. Medicamina Anti-chceradica de Rotrou. :^66
TinSiura aurifica . tbid,
Eiixirium aurificum, ibid.
Tulvis /iquans . ibid,
Ti/u/x Aiey^iterix ., feu potius purgantes* %6j
Trxcedentium remediorum adminijlratio . ibid.
X. Ac[iia Rabelii . 3<^8
XI. TinSlura Amhrtn grifea. cum aqua Rabclii. ^6g
XII. Aqua Menthce Quercetani . ibid. Xiii. Lapis mendicamentofus Crollii . ihid.
XIV. Ti/uliX, de Creta Palmarii 370
XV. Tu/vis ajiringens de Verny . ibid.
XVI. Ta/famum, quod Ctialybis dicitur . ibid.
XVII. Un^uentum ad Strumas . ihid,
XVI II. Opiata ad dentes firmandos , ac gingivas detergendas , 371
•
D I S-
XX
DISSERTATIO PRIK^A
v: .1
De origine, appellatione , nritura & curatione Morborum Venci^eorurn iutcr Sina,s,
•. I
Qujtfitci , ad Fe^ig-^fim e SocieUte }efu , Tdfint^m mijfa
sLnno exeunte 1737. . ." 7 .j 373
Refponfa TeQuino fcripo- anno exeunte' \7^9*,ditjingu/a
qnafta. ' ■ ■ ■"^ *'^ tbicL
§. III. Exj}/icatw remedio^um 6" formulaYum , qiix pYaferuntur
§. I. §. II.
in ftxcedente Taragrapho .
ibid.
§. IV. Adnotatwnes in Theoriam Mofborum .Venereorum , CiUiX, inter Sinas recepta ejl , iUd,,
§. V. Adnotatioiies in Therapeiam , quam curandis Morhis Ve- nereis Sihx adhihertt , ikld,
§. VI. Therapeia noftra cum Srnica ^ ccUatio , ut I:([l.eat utra utri in curanda lue venerea praftet ejficacitate • 374
DE
D E
MORBIS VENEREIS.
L I B E
P R I M U S
De Origine , Propagacione , & Periodis Morborum Venereorum .
]iuxY>\
CAPUT PRIMUM.
Luem veneream nec Grxcis, nec Romanis, olim notam fuijfe ,
ECT/E rationi confentaneam effe cenfemus eorum fententiam,qui luem veneream orbi noftro Deo providente eo fine induftam fuifle exilti- mant , ut tanquam fraeno vaga horoinum libido coerceretur, vel vindica^ retur tanquam flagello . Ne^we enim , quod de re alia dicit ( ^ ) Tul- lius 1 fine magna utilitate conjittutum effe vidctur , ut homines cafliga- tionibus affici /e in deliciis dolerent . Noluerimus tamen inde conclu^li *
hunc morbum , qualis nunc viget , antiquitus viguilfe , quoniam impu- riffirna hominum (lagitia vindice poena , qax cojeva eifet , femper indiguere . Pium ^t^piccre quidcm ell Dei conulia , cum manifefia funt & cerra , lufcipere & reverenter adorare ; it^ifx.<r ii^ tJt- led nefas elf eadem , cum latent , fcrutari curiofius , aut quod pejus eii , Dei providen- -tCovv^ it4-c. tiam arftis rationis nollrze cancellis ^definire , & infinitam ejuldem (apientiam pro fa- pientia: nofirs modulo metiri . Sernotaigitur tam vana temeritate , non quid Deus olim fa- cere debuerit , fed^quid olim fecerit , non utrum xquum fuent, ut pravas hoinmum li- bidines lue venerea quondam puniret , fed utrum quondam punierit inquirere opus eft. Pofitam fub eo confpeftu quxllionem dirimere faciie eli , nou conjedturis aut indiciis ■'longe quajfitis , fed ex hiftoriarum fide , qua manifetfiirime liquere arbitramur venere;^ ic^^*** luern GrcEcis, Romanifque nec re , nec nomine unquam innotuilfe , fed ab utritfque pleniflTime & perfeftilTime ignoratam fuiffe . ^
Porro tamen haud a;quum foret a nobis , qui negantium partes^fultinemus , argumeii- ta affirmantia , aur telfunonia diferta expeti , quce noidum-japerte refecent , c-c vene- leam luem Veteribus ignotam fuifie direilie comprobent . Sufficit negantibus rationibus, quas folas fert quxltionis conditio, rem evinci , ut nos prseitituros effe confidimus fe- quentibus , quse lane potentiirmice & omni exceptione majores elfe videntur.
Tom. I. ^ Prima
Luem Vene- ream nec Gt«- c s , nec Romanis olim co- gnirani iiiifie piobatiu.
D E M O R C r S V E N E R E I S
j. siieB. Prtota peiitar a filentio Medicorum , qui ab Hippocratis csvo , hoc efl a priiiiis Me-
tio
Me. ^icinx incunabalis apud Gra-cos, Romanofque floruere, & in quorum Scriptis ne ver- oiJ°„'um. bum quidem legere e[}, quod ad luem veneream poffit ulla ratione accommodari . V.x
ab orta juxta nos in Earopa Jue venerea numerantur anni 244, & abhinc tamen editas novimus ultra 300. Diatnba^ de morbo venereo data opera lcriptas ; quin imb abhinc vix ullum Opus el\ de Medicina confcriptum , in quo exprefla morbi eiufdem mentio non habeatur. Sane tam contraria agcndi ratio abunde probat veteres Medicos , quo- rum csteroquin diligentia comperta eit in enumerandis lingulis tumorum fpeciebus ; m diftinguendis vel leviffimis ocuiorum afteftionibus , uno verbo inexplicandis morbisom.- nibus , quos cogaovere y de lue venerea , affefta fcilicet ita gravi , ita communi , ita ,. , fingulari tam conltanter omnes tacere non potuiffe per annos bis mille, fi affedtus ille
f&vi\sr ipforom anate quondam fseviffet , qualis jam fsevit altero abhinc fsculo.
!/oHiftol yiltera ducitnr ex filentio Hifloricorum veterum , qui neminem morbo ex venere coh- licoruin *ra£to affeftum fuiffe mcmorant , licet va^ga ftupra & fiagitia plurima Imperatorum , vcteium. Regum & aliorum paffmi referant. Certe vivitur jam cattiis , nec tam effrarnate in ve- nerem effufa setas liolfra . Nihilominus tamen conltat aperto Hii^oricorum teffimonio a primo luis venerex ingreffu , haud longo fcilicet tempons intervallo , Principes Viros non paucos eo morbo jam laboraffe , nempe Carolum V. Imperatorem , qui idcircode- co6fo tum Guaiaci , tiim^Radicis Chins fipius ufus eft, teftibus Andrea Vefalio , Me- dico Csfareo , in Epijiola de Radice Chinx , Gabriele Failoppio , Traiiat. de Morbo Cal- lico, Cap.60, &.Antonio Fracanciano, Lib.de Morbo Galiico: Francifcum I. Gallorum Regem , qui luem ab uxore Mercatoris Ferrarii contraxit , unde diii male habitus fu- premum diem tandem obiit. Mezerai, Abrege Chronolog. /x^i^/w/^.i^^S. & Bayle, DiBio72- naire Criuque ^ in verbo Franfois I. ad notarn D: Carolum IX. qui caruncuia virg£c ex virulenta gonorrhoea segrotavit , & catharreticis curationem accepit cpera Gothofredi Giannati, ut liquet ex Aftis Monipelienfis Computorum Cameras ; Vide Lazarum Ri- verium^ , Obfervat. Medicar. Centur. 3. Obftrvatiom 14. .• Henricum III. qui dum e Polonia in Gallias rediret poft raortem fratris CaroH IX. a Scorto , quocum Venetiis rem habuit, gonorrhoeam virulentam concepit ; Fule Mezerai ^ Abre^e Chronohgique , ad annum 1574. : Demum , ut exempla a ceteris Europs Nationibus defumpta nunc omittam , Carolum a Lotharingia , Ducem Meduanenfem , fsmofum Caput Fcederato- rum , feu potiiis perduellium adverfiis Henricum III. & Henricum IV. , qui & ipfe morbo eodem infeftus fuit. Mjzerai Abrege Chronolog. ad ann. 158^.
Qua? ergo idonea & juth erit veterum Hifloricorum excufatio , apud quos per bis
mille annos nuilum proltat exemplum ifliufmodi ? Aii neminern inter tot Grcecorum
Duces , inter tot Romanorum Imperatores, omnes effri^natas & impuriffimae libidinis ,
morbo ullo venereo unquam laboraviife credemus , de quomentionem facere potuerint?
Sed tam felix , tam diuturna , tam ccnftans tot hominum incolumitas , qui in pericu-
lis venereis fine deleSu verf:^.bantur , prodigio fimilis elfet . An vero Hiftoricos veteres
non aufos fuiffe turpes & dedecorolbs Dncum aut Impciatorum morbos retegere ? Sed
profcftb qui hxc animo ita concipiunt , antiquos Hiitoricos male norunt . Tacitus fci-
licet , qui Imperatorum vitia tam acri ^ftylo perilringit ; Suetonius , qui Citfarum vi-
tas eadem pryrius, licentia icribit , qua vixerunt ipfi : ceterique antiquiores Scripto-
res , qui rr;axima cum libertate quoslih-et notant , Priucipum infamiam & dedecus
adulatione pcllima de indullria omnts celaverunt ? Mmime omnium . Quid reftat igi-
tur , n^fi ut ex lilentio veterum Hlftoricorum concludamus quod ex veterum Medico-
rum filcntio modb coliegimus , luem fcilicet venexeara antiquitus numquam obferva-
tam fuiife? ^ > . .
lU-Silen. Tertta defumitnr ex filentio Poetarum veterum , tum Satiricorum , tum Epigram- ^^^i
• Jj"^^"'', nratjcoium , c:terorumque Auftorum , in quorum Operibus locus nullus exifht , qui
tcrorum- de lue venerea poHit intelligi . Sane parem delideramus modefliam in Poetis , qui du-
quc s 11- centis abhmc annis m Gayns noliris tloruere , ut nunc de alienigenis fileamus . Igno-
annqiio. '^t enim nemo apud Regnenum in Satiris ; Marotum , Bayfium , Theophilum , Si-
lum. gognium, B-^rtheiotum , Sanitum Amandum, Rouffellum , &c. in Epigrammatis , aut
Poematiis ; Rabela;fium in i>atira , cui djU Gargantux & Pantagruelts titulum fecit ,
liberiores jocos in luem veneream . aut lue venerea infeitos paffim proflare , quos ex-
cufatos ipfi noluerimus . Quorfum ergo difcrimen tam manifeflum veteres inter & re-
centiores Poeus, Scriptorelque alios ? Putandum forfan Horatiura , Juvenalem , Per-
fmm ,
LiberI. CaputT. 3
fium ) flui tam obfcoena fspe proferunt , qui tot convicia , tot fcommata pafritn conge- runt, Regnerio Satirico ; aut Catullum & Martialem , qui de rebus veneris tot diite- ria dicuttt in omnes , Maroto. Bayfio , Theophilo , Sigognio , Bertheloto , Sanfto Amando, RoulTello ; aut demum Petronium turpiflimae obfcoenitatis Scriptorem', Ra- belxfio verecundiores fuiiTe, vel minus maledicos? Nequaquam piofe£loi fed inde col- ligendum eft , ut jam faepius diftum fuit , luem veneream , quae pofterorum setate vi- guit , incognitam fui(Te priorum 3evo , qui alioquin numquam abllinere potuilTent a prurigine multa in libidinofos jocandi , tiim de natura , tum de caufa morbi , quem nequitiis fibi comparavifTent . ,„ «* , /-
Ut ergo Lucretius mundi novttatem & natura recentem refite probat lequenti ratioct- lUO, De reruni Natura, Lib. j.
itsrUr**^**^
vy^n>yxt,v<».
IV. Di-
Praterea , Ji nulla fuit genitalis origo Terrarum & C(sH , femperqu.e xterna fuere ; Cur fuper)i bellum Thebanum , & funera Troj^e y Non alias alii quoque res cecinere Poetie ?
Sic nobis quoque argumento fimili, neque minus firmo novitatem luls venereK confir- mare licet ; nemp^'recens non fuit ^e«/Vi7//i' or/^o hujus luis, fi impuras ille morbus an- tiquitus viguit , ut nunc, cur Medici , Hifiorici , Poetae veteres , qui de levioribus & rarioribus morbis multa habent , immanem illum & communilTimum aflfeSum qua- fi ex compafto omnes filuiiTent?
Quarta demum , quae mihi quidem videtur graviflGma ac firraifTima^reperitur («) ex diverfirate appelhtionum ,^ quibus lues venerea defignata fuit . cum primum in orbe vtrfitate noftro apparuit . Enimvero fi morbus ille apud Grscos , Latinos , Arabefye , penes ftjnt"""' quos fucceHiv^ fuit MedicinGe jus & imperium , olim graffatus fuilTet , ut jam graffa- appeiii. tur in Europa, graece , latine , vel faltem arabice fuo certo ac proprio vocabuTo ap- tionjm , pellatus effet , ut & c^teri morbi quicumque Veteribus innotuerunt . At ex contra- ^^"esvene- rio lues venerea initio nullum nomen habutt proprium , nuUam certam appellatio- lea initio nem , qua; inter Europx Medicos ufu communi ufitata ac trita efTet , fed ubique vul- defignua go licentia permiffa eft nomina ad arbitrium producendi , quibus tnorbus novus , ideb- ^^'^' que ivmuihoi fignificaretur .
Inde eft varietas illa propemodum infinita vocabulorum , qu2 in principio ad nun- cupandam luem veneream confiat adhibita fuifTe , dura alii alia imponebant noraina , e diverfijfontibus derivata ;
Nempe i . A Tuberculis duris & diverficoloribus , feu Pufiiulis ulcerofis & colo re variis , quibus cutis defoeiabatur , & qu^ initio fi non unicum , at certe prxcipuum bant^ura erant morbi fymptoma. Hinc lues venerea ab Hifpanis (^) Las Bubas , Buvas , Buas fympto. vel Boas ; a Genuenfibus Lo male dslle Tavelle ; \ Tufcis il male delle Bolle ^ J^g';?"/ k^ Lombardis Lo muile delle Brufole , qu:? fingula Pu/}ulas fignificant : a Gallis ve- ro La Vairole vel la Virole nuncupata fuit , quo nomine PuJiuU colore varije de- fignantur .
2". A diverfis nominibus Sanftorum , quorum implorato auxilio sgri fe falubres ^^""^'n'* futuros efse fperabant . .Hinc lues venerea a Germanis ( c ) Morbus SanBi Mxvii ; aot\im' i Vaientinis , Catalanis & Aragonenfibus ( ^ ) Morbus SaaSii Sementi ; )l nonnnul- qnorum
"'^ 2 "^ fidium
\ implorao
[* ) Morbiis Gallieus varia ex ipfis po^ulis fortirus eft nomina , adeo ut al/quaudiu intct Europa; bant.
Medicos diiFerentia fuetit , quo nomine ptoptio nuncuparent Qiiz nominum divcrfitas fu-
ipicari fecit hdne luem numquam ab Antiquis vifam . atque ideo a niillo Medico, vel Giarco, vcl Ai** be inter alia raorborum gencra trailatam. Leonatd. S^hmaus , D« morba Galtico, C*p . i. ®
(t>) Johannes de Vigo , Vr»aic. Ub. s- C<p. i.
(c) Errant qmcumque cum FiacaPiono. Oc mtrb. cont*g. 2, Lib. z^ C^fp. l. Fallopplo , de mcrboCa'.' '[^o , C'P' 2. ii Jouberto , dt v*ri«lti mtgrta , Cef.). aibitrantur lutm Veneream Morbum ifxvium dici a Getmanis, qiiod M*viHs , quafi Meini^t, ab obfcoeno vocabulo Minnen , fignificet ptrtti pudtndns , qus moibo conraminantur . R.eft:us qui cura Hurteiu , D« rno^bi G*Uici cnrAtione, Cnp i, cenfeQt fic nuncupari a nomine D vi cujufdam. Mox enim videb mus Stnclun Mtvium illnm Germanorum enmdem effe at- quc StnSui» Mtvert'4Hm vel MtvtnniuiH , Gallice S»iat Mten five S^int Mein , de quo in fequenti ad- notarione .
{d ] |£tc habet Girpir Totella, in libro dt Doltre »» Vudend. V tleittini ,CAtaUni 6" ^rtigontnfes , . . .
:pjuTn mxbum Scmenti vncarunt Hjc eidtm miio Qttii M/.tum mtrtuum ( cui ncmpe lues venere*
init.o congcnct Ciedita td ) mirtmm Smfti Sementi »ppe!lant , e» jm-* .-j«j ttuK-Hit impUr4to plttri-mi <**«
Et qu« deduce-
4 DeMorbisVenereis
lis (fl) Morbui SanVxi Jobi , ( b ) Sa?i5l^ Reginx » ( ^ ) SanBi Evagrii , SanEii Rocht
^ &c. appellara fuit. ^
Na°'ionV g'-. Qtio-.^ frequentiiTimum fuit , a diverfa aatione , unde morbus tranfmifsus crede-
b;:s iinJe batur. Sic a N.eapolitanis , ceterifque Italis Morbus Gallicus , Mal Trancefe , quafi a
morbus Gallis importatus fuifset^ in Italiam , cum in regnum NeapolitanutfT.impetum fecerunt
fusciTdl" ^""° "'■^•^ ■ ^^'^ contra a Gallis Morbus Neapolitanus aut Italicus , Mal de Naples ,
barur. *"' nominatus fuit , qudd ab iUis in regno Neapolitano concepins fui^^set in expeditione
jam difta : Sic a Germanis Frantzofen , vel Frantzofifchen Pol^en , hoc eft morbus Gal-
licus , i\v2 Gallicx variolx ; & ab Anglis French Pox , hoc eft Gailica variola etiam
tanis (/) Morbus Cajiellant4s \ ab Indis Orientalibus, ipfilque Japoniis {g) Morbus Lu- (^ychv*u. fttanorum\ a Turcis, variifque populis Afric£,qui maris internil f';u Mediterranei oras accolunt , (/;) Morbus Francorum , hoc ell five Gallorum , five Chrijiicnorum j a Per- fis ( / ) Morbus Turcarum ; a Polonis Mor(^«^ Germanorum ; a Ruifis demum Morbus Polonorum nominatur , quoniam finguli de morbo ad fe translato ex finitima vel com- mercio mixta natione expoftulant.
Porro in tanta vulgarium denominationum varietate Medici diu ancipites hsefere , quo nomine morbum ipfi appellarent nefcii . Hifpanorum plerique , quafi fe con((:ios agnofcerent , novum illum affeftum cum yulgo ut plurimum nuncupavere las Bubas , vel las Buas , id eft Puflulas , omifsa fere perpetuo omni alia appellatione in ceteras nationes injuriofa. Non defuere quoque , qui nomina confixerint nova ad morbum no- vum defignandum . Sic a Gafpare Torrella Pudendagra , a Jofepho Grundpeckio Men- tulagra , a Wendelino Hoctc Mentasra vocata elt , vocabalis a nomine Mentagra: ds- du6tis , vel ad illius forraam fiitis , antiq ui fcilicet illius affefctus , qui Tiberii Claud/i Cxfaris principatu medio irrepfit in Italiam , (t) attefiante Piinio, & qui a mento , , quod defoedabat , nomen habuit . Sic a nQnnuUis,& potifTimiim \ Johanne Antonio Ro- verello nuncupata efi Paturfa ^cviju^ nomenclaturx rationem vix fatis ten.eo , nifi lubeat credere ( / ) cum Gabnele Falloppio hoc nomen proprium ejfe iii India , vei ( m ) cum johanne Almenare comminifci vocsvn illam ex tribus primis trium vocum fyllabis co- aluifse, quafi diceretur Viffto turpis Sdtturnina . Sic denique placuit Hieronymo Fra- caltorio in Poemate fuo («) ludere , ac novum Syphilidts nomen procudere , defie- xum a Pafiore Syphilo , quem fingit primum morbo iilo tentatum fuifss ob lasfum Deorura numen , '^-
Syphilidcmque ab eo labem dixijje Colonos .
Cete-
rjMtur , & fttfirtrm fi dd e}«s eerpus ^trvenluHt fedes tmbaltnd» , & tUemofya/tm (jtijtrenda . Hu\»s SmkI}! CorfKJ in hritanuia exijllt tn mtxi)t ■veneratich' . eere^rini boc mcrto 1 malo niortuo )inficii , tit 46 aliis tvilentur , dttas manus ex ftnn» lanto confef^M ir m»^nas portant , ttntm in c.tpif , alijsm in peHort . Ha- itenus ToiieUa . L'quet autem Sanlfum iilum Sn-ienttim , feu rot'"' Sanffum Mintum , de qvio ille )o- qaitui , eunldem «ffe SlC ^Sai.Hum Mcvenntim , vcl Mevenniw» , Gillice Saint Metr. vc! Mtin , cujus Cor- pus quiefcit in Brirannia minnie, in Monafterio , «luod d: illius nomine Saicii MtvtnnH , vuljjo Saint Mcen de Ga,\l di\c\x\xt , ad fluv iim cognotninem in Dioecell ^laclovicr.ri , &.'qii() ^iLotannis conn» unt religio- iiis caufa afifotantes pluiimi lcabidi , lcii pioa Jiborantes , hoc eft fcaljie afpeta & Iqiiamsjfa , qiiE T/nrbus Saniii Mtnti dicitur, ilt fanitatem iu; .•tient . Cuca qux confule Simonis d; P-iiofet Catah- gum Sandorum & Sanclarum . pag^. 152- O" j.o. j:i Et /^Cla SanUorum ad diem ii. nifnlls Junii . No- rari tantum vejim manus illas fjeminas tx panno Une4), q la/ait Torrella a pere^rrlnis geftari '« capitt , & in ftScre , ad ncmcn Sandi illius allufilfe , cu/iis piaiidiura implorabant , & qucin di.\imus Gallicc Saint Mtin vorari.
(.a) Uhicus dc Hutten , loco Uudata , Joannes le Maire dnns les trcis Qimptes de Cup^do 3c d'Atro. ptJS » Compte fecinci.
Cl/) Joliqnnes le Mairc , il/idem • ^
Ct ) Ulticiis de Hutren , ukijupra .
(d) )5evctovicius , Idea Mek cmx Viter. P.ir. j. Cap. 8«
<«) Johnnnes Leo . Defcripiion. Africa . Lib. i.
(/) Pvodeiicus Diaz d; Idi . J^ratadi. contra lat iuhas , Cap. r.
'x) Kodericus Dias de ilia, ihidem . EnRelbortus Kempfetus , Hifter. Ja ponid . Lb. 2. Cap. i^ ( A ) Johannes Leo , ul/i fujira . Leonardus Fioravant: , Caycci Mtdic^nal i . L'b. i. Cap. 2(5.
(i) Johin. Gothjfred. Halin. Dt ^nti/juit. yautUrum \n rist.
(h) Hiftor. Natiiral. UO. t(t. Cap. I.
n ) D; Moibo Gillico, C*p. 1.
(»>) De moiWo Gallico , C"/'. »• ( » j Syphil.d. l.ii'. }.
LiberI. CaputI. 5
Ceterum , fi paucos illos exceperis , totus Medicorum chorus , con in It^alia mo- do "fed in Germania , Angliaque npn aliter iuem veneream appellavit , quam Mor- bum Gallhum , qux nominatio ufque adeo mvaluerat ex ufu , ut Jacobo a Bethen- court & Dionyfio Fontanono , qui primi mter Gallos de hoc afteitu fcnpferunt , eam- dem ufurpare & injuria; quafi concedere initio necefie fuerit . Coniumelix' quidem po- pularibus impofitx puduit dein Medicos Gallos , qui fuas partes effe arbitrati funt t non modo opprobrium , quod temere objiciebatur ,^a fe , fuifque ^ropulfare , fed in ipfos pnmos morbi auftores rejicere ; & hmc ett quod morbus ille a Guilleimo Ron- deletio Morbus Italicus , & ab Antonio Gallo atque Johanne Ferrerio Lues Htfpantca vocitetur. Sed demum , ne odia gentUitia inanibus jurgiis increbrefcerent , novum Luis vanerex nomen fingere , in neminem contumeliofum & ad fignificandum morbum , qui venere contrahitur , maxime idoneum , Johanni Fernelio vilura eft , cujus exemplum ftatim imitati pofteriores Galii , ut Hieronymus Montuus , Antonms Chalmeteus , Leonardus Botallus , Julius Paimarius &c, ; ac tandem fequuti funt c;teri totms Euro- ps Medici , ita ut jam dudiim huic morbo non aliud in fcriptis Medicorum nomen fit, quam Luis Fenerex .
V. Tandem poffumus in probationem adducere auftoritatem Medicorum oranium , v. t fi:» qui fub ingreffu luis venerece vixere , & quorum unanimi teftimonio conftat morbum JJ^""!^-'^, hunc in Europam primum induftum fuifle exeunte fxculo decimo quinto ; cum nuilo miB oin- alio morbo, qui olim cognitus fuerit , aut antiquitus obfervatus , uUo modo conveni- num qui je ; a Regno Neapolitano,, ubi primiim Gallos & Neapolitanos invafit.in ceteras Eu- y ji'° ^^jp. Topas oras contagione longe iateque propagatura effe ; demum a miiitibus Hifpanis, qui p,,es vi- in Indiis fub Chriftophoro Columbo meruerant , malam hanc mercem Neapoiim tra- xerunt . du£tam fuiffe : fed h:s fingulatim & fu(e in fequentibus . • -si
C A P U T II.
Diluuntur argttmenta , qux pro ftabHienda luis venerex antiqititats
proferuntur .
QUamquam rationes , quas moJo propofuimus , raaximum moraentum habere vi- deantur , haud defunt tamen qui in contrarium pugnent argumentis & au£torita- tibus : Argumentis quidem , ut oftendant luem veneream ab Antiquis olim co- gnofci debuiffe : Aucloritatibus verb,ut probent ab iifdem olim cognitam fuilTe . Itaque exigit infHtuti operis ratio, ut utrifque fatisfaciamus , argumentis ifto cz^gitQ ^auciorita- tibus duobus fequentibus. Inde fane , ubi fcrnel manifcftum fiet quam futili fundamen- to objediones nitantnr , nova neque profe6td exigua veritati , quara propugnamus , confirmatio acceffura eft .
Primo. Contendunt luem^ veneream ab Elephantiafi Grscorura , feu Le^ra Arabum ^r^umi». nullatenus differre , 3c tub Elephantifeos aut Leprce nomine olim notam fuiffe , adeo- tum pri. que hunc morbum in orbe noliro non re novum effe , cuni jam dudiim vulgatifrimus "urm ve- fuerit , fed folo nomine ; ciim nunc lue venerea infefti dicantur , qui quondam leprofi nerean aut elephantiaci nuncupabantur. Exiftimant autem huic opinioni fuffragari ceffationem eandcin leprae, quae in Europa fub ingrefTum luis venerex viia eft evanefcere ; unde putant pof- pigp^han,^ fe colligere lepram jam ignorari , quia cum lue venerea confunditur , ficut ante iues tufim venerca ignorabatur^, quia contundebatur cum lepra Gtico-
Sed hxc , quamquam Achillea videantur , mox concidunt, fi attendatur . lep^am^'*
I. Luem veneream , etfi illarn diceremus eamdem effe^, quam lepram Arabuni % Arabum. elephantiafim Grsecorurn , ut iili contendunt , inde tanto raagis vel hoc ipfo nomine B.«'«ii!. in Europa novam ceniendam effe , cum certum fit ex HifCiricorum & Medicorum fi- "^"' de lepram ipfaramet morbum eife (a) in Syria ac in iEgypto endemium , & in Europa noftra novura & alienigenam , m qua bis invalueritj femj quidem ante Chriftum na- tum , (Zi^advedtus fcilicet ab exercitu PompeiiMagni, cum pofifubaftas Synam & jEgy- Tom. i. A 3 ptum
le^r
i») Lucret. Df ttrum NaiurA, 'Lih. 6. Galerjus > Lii/, ^4 G!»ii(i^n«m a,C«P. i>, \'') fiinms, il'ilir, iSatur, Lil'. 10, Qtp. I,
6 DeMorbisVenereis
ptum in Iraiiam regrederetur , fed qui tunc brevi ceflfavit; iterum vero fa^culo a Chri- lio nato duodecimo, tempore Expeditionum , qua; Religionis caufa fufcipiebantur , vul- go Croifacies , ut Terra Sanfta a Mahummedanorum tyrannide liberaretur ; qua de re pleni funt Hiiioricorum recentiorum Libri .
II. Revera tanien temere nunc objici ab hodiernis Medicis , quibus lepram videre nunquam contigit , luem veneream eamdem elTe quam lepram ; quardoquidem unani- mi Medicorum tenimonio , qui fub ingreflum luis venereje vixera , & quibus lepra no- tinima tunc fuit , coniht e contrario lepram a lue venerea penitus difcrepaffe , ut col- latis utriufque morbi fignis & fymptomatis evidenter olim probavere , Nicolaus Leoni- cenus, Vincentinus, L/Zi.^ff Fpidemia,^uam Itali morbi<m Callicum vocant ^ anno 149". Coradinus Gilinus, in Opufculo de Morbo Callico , anno 1497. Ciafpar Torreiia Me- dicus Alexandri VI. & dein Epifcopus Sandce Jultx in Sardinia, Ccnfilio ^.anno 1497. Johannes Manardus, Ferrarienfis , £/'//^0/. 1. Lib. i\. atino 1500. Jacobus Cataneus de Lacu Marcino ^ Genuenfis, Trabi. de Morbo Callico , anno 1505. Petrus Maynardus , Veronenfis, Tracl. 1. de MorboGallico, anno 1518. Petrus Andreas Mathioius, Senen- fis, /« OptifcuL de Morbo GaUico , anno ly^^^. Aloyfius Lobera , Abulanus , Medicus Cjefareus , in Lib. de quatnor aulicis ^grttudinibus Hifpanice fcripto,anno 1544. ]o- hannes-Baptilla Montanus , Veronenfis, Tracl. de Morbo Callico , anno 1550. Antonius Mufa Bralfavolus , Ferrarienfis , in Lib. de Morbo Gallico , anno iss'- Gabriel Fallop- pius, Mutinenfis, Trati. de Morbo Callico, Cap. 3. anno 1560. &.c.
III. Quod fi ocuiatorum tot telHum auftoritate dubjtatio non tollatur omnis,quam- / quam leprofi nunc rarb obvii fint , quos cum^ infeftis lue venerea licet conferre , poffe ' tamen a quovis facile colligi luem veneream a lepra plurimum differre , fi figna leprs
^iVSowi* omnia, qux ab Avicenna , Lib. 4, Fen. ^. TraSi. ^. Cap.z. k G»ordonio , Philon, Par- ticul. i.Cap. 22. a Guidone de Cauiiaco, Magn.-e Cbirurg. TraB. 6. Dotirin. i. Cap. 2. & a plerifque antiquioribus Au£loribus paflim recenfentur, & qu2e omnia a Conrado Gef- nero in Examine Leproforum acuratiifitne collefta funt , cum notis luis venerese fym- ptomatis comparentur: inde enim patebit ambos aiTertus in paucis Sc accidentalibus fi- gnis convenire ; m multis & elTentialibus apertiifirrie differre.
Sic , exempli gratia , juxta Guidonem de Cauliaco , loco laudato , funt fex univoca lepra^ figna , nempe ,, Oculorum & aurium rotunditas ; Depilatio , & grolfities feu tube- ,, rofitas fupcrci/iorum ; Dilatatio <& tortura narium ab extra , cum interiori Jiriciura ; „ Labiorum foctiditas ^ vox rauca ac ft cum naribus, loqueretur ; Tator anhelitus ^ to- „ tius perfonx ; Afpciius fixus ^ horribilis ad modum Satyri . iEquivoca vero funt fex- ,, decim : Primum , durities & tuberofitas carnis , fpecialiter jundturarum & extremo- „ rum : Secundum , color morphearus & tenebrofus : Tertium , cafus capillorum & re- „ nafcitio fubtilium : Quartum , confumptio mufculorum , praecipue pollicis : Quintum , „ infenfibilitas & llupor, atque crampa extremorum : Sextum , fcabies &. impetigines, „ gutta rofa & ulcerationes in corpore : Septimum , grana fub lingua , fub palpebris „ & retro aures : Oilavum , ardores & pundlurce acuum , in corpore fenfibiiitas : No- ,, num , cutis eorum ad aerem ad inodum anfens difplumatse crjfpitudo : Decimum , „ quando prbjicitur aqua fuper ipfos , videntur unftuofi : Undecimum , rarb febricitant: „ Duodecimum , funt altuti & dolofi , furiofi , & nimis fe ingerere volunt fuper po- „ pulum . Decimum tertium , habent fomnia ponderoia & gravia : Decimum quar- „ tum , habent pulfum debilem : Decimum quintum , habent nigrum fanguinem , „ plumbeum & tenebrofum , cinerulentum , arenofum & thrombofum : Decimum fex- ,, tum , habent urinas lividas , albas, fubtiles iSc cinerofas. „
Inter hxc reperies quidem varias cutis affeftiones > quarum proxime fimiles in Sy- philiticis aliquando obfervantur ; fed reperies nunquam gonorrha^as^ , ulcufcula balani , inguinum bubones , exortofes , hyperoliofes , &c. qu2e in lue venerea , fi non eflentia- liJr, faltem frequentiffima funt ; reperies nunquam genitales partes prae ceteris male habitas fuiffe m leprofis , quod tamen in lue venerea perpetuum ^eft : ficut vicifllm nec reperies quoque in Syp> iliticis floporem illum, aut eam fenfus amiffionem in ex- tremis , qux Elephantiacorum propria funt , & unde venit in confuetudinem prover- bii ; ut in eos qui fenfum K^rum non habent , objiciatur ipfos non magis fentire quam leprofos .
iV^. Elephantiafim , luemque veneream , non natura modo , fed etiam caufci & the- rapeja inter fe difcrepavjffe . Illam iine contagio iillo , fed folo diaitx enore plerumque
contra-
L r B E R I. C A P U T n. 7
contraflam fuifTe Medici omnes prifci uno ore teftati (unt ; hanc cqntra disetx vitio nunquam produci conlhf", fed fola contagione propagari. lUam Medici omnes, fi con- fJrmata eflet , incurabilem e(fe ftatuerunt ; hanc contra etiam confirmatam curaVi poffe certum efl . Illam adhibitis Guaiaco aut mercurialibus * exafperari & ingravefcere , curari vero minime experientia compertutii fuit ; hanc contra Guaiaci aut mercurialium ufu femper mitigari , ac fi legitima fuerit mercurii admininratio , radicitus extirpari certo certius eft, quae fane abunde arguunt caufam , naturam ,indolem plane diffimilem. Memini haud difparem rei ejufdem probationem afferri ab Andrea Laurentio, Trai- te de la Ferole , Chap. i. „ Lepra , inqnit ., fere femper eft cum fcabritie cutis , lues „ venerea fere femper cum IjEvitate : Lepra nunquam a pudendis , lues venerea a pu- „ dendis fere perpetuo incipit : in iepra nuUi dolores, dolores atrociffimi in lue vene- 5, rea : Leproforum cutis dura, nigra , cailofa eft , qu£e vitia in fyphiliticis non occur- ,, runlT: Leproli focminarum confuetudinem appetunt, & fatyriafi tentantur , fyphiliticL „ foeminarum ufum averfantur, quandiu 'segrotant : ih leprofis pili axillarurh & ingui- ,
,, num cum capillis decidunt ,rninime in fyphiliticis : verbo lepra' incurabilis ex eiTen- ,, tia , curabilis vero lues venerea , etiam inveterata, ,, unde concludit ille diftatorie luem veneream & lepram affeftus eife omnino diverfos , nec pro uno & eodem mor- bo haberi poffe ullo modo .
V. Proinde minime rairum videri, fi antiquiores illi Medici , qui morbi venerei primordia viderunt , etfi' probe noffent remedia omnia , quse leprofis conducebant , & quje m Libris Medicorurn Graecorum , Arabumve'obvia erant , ita tamen_ ignoraverint, ut ipfi confitentur, curatoriam methodum , qux morbo de novo ingruenti competeret, ut qu'j fe verterent diu nefcii & anctpites novf auxilia atque pharmac* inveftigare ne- ceffum habuerint , a remediis leprx plane diverfa : qua de re confule Gafparem Torrel- lam , Trati. de Dolore in Pudendagra ., anno 1499. Wendelinum Hock de Brackenavv , Qper.de Morb. Gallic. Cap. i. anno 1502. Joannem de Vigo , GenuenCem , Pra^ic.Chi- rurg.Lib.%. Cap.i. anno 1514. Ulricum de Hutten, Tratl. de Morbi GaHiii curatione per adminijhat. Itgn.Cuaiaci y anno Kjip. Laurentium Phrifium', Opufc. de Morbo GaU /ico, Cap. I. anno 15, '2. Gonfalvum Femandez de Oviedo, Lib. 11. Flijior. Natural. & general. Indiarum Occidentalium , Hifpanice fcriptse , Cap. 14. anno isjs* Gabrieleni ralloppium , TraBat. de Morbo Gal/ico, Cap. 20. anno 1560.
VI. Inde itaque patere , cur leprofi tanto ftudio*abftinuerint ab ufu cum iis , qui lue venerea inficiebantur , tefte Laurentio Phrifio , loco fupra citato , ubi refert ingruif- fe tum miram tumu/tuationem in plebe , quod leprofi nolebant habitare cum boc moTba ( venereo ) infeilis^. Unde coUigitur leprofos pro perfuafiffimo habuiffe 'novam hanc affeftionem a lepra , ex* qua ipfi jam jegrotabant , omnino differre , atque adeo poffe . f fe , fi cum illis conturbernio ^uterentur , novo morbo contaminari . Et fane ideo Syphi- '^-''"*' liticos , cum Decretis Senatus Parifienfis in ipfis luis venerex primordiis k fanorum commercio arcebantur , vifum fuit ad tedes xre multo conduftas ablegare , non* vero ad elephantiacoruni nofocomia, vulgo Maladeries & Leproferies, qax tatiien multa prse- fto aderant , fcilicet ne leprofis infedlione coinquinatis morbus morbo adderetur ; qua de re plura infra Cap. XV. '
VII. Demum nullo fundamento affirmari lepram in Europa fub ipfum luis venerece "}?'"^'l"'^ derepente evanuiffe , ut inde liceat concludere lepram cum lue v&nerea feu Galhca nomen tunc tempons commutaffe . Siquidem contririum liquet ex certiffimis Medicorum monumentis , qux teftantur toto firculo decimo fexto lepram in Europa frequentem tuiffe . Tatemur quidem, jam ab ipfo fseculo decimo quinto lepram debiliu^ ixvms , & mitigata fenfim ferocia ita exrennatam fuiffe {Jer fa-culum ffextum deci- mum , ut tandem penitus evanuilfe videatur , initio prxteriti fxculi . Sed quid tum ? Id nempe communs habuit cum morbis plurimis in Europa noftra adventitiis , qui ibidem ienfim hebefcunt & languent , dum cehenr. Sic prius iepra ipfamet jam ceth- verat in Italia tempore Pompeu Magni , tefte Plinio , Hijior. naturhl. Lib. 26. Cap i.
'^k^ •Ti'''^'''"^' ^*"'^ ^^'^^ paucior fuerat numerus mfe6lautn . Sic (a) reftri6tus eft morbus ille , quem Gemurfam appellavere Pnfci , inter digitos peduiTi nafcens , obiite- rato etiam nomme . Sic ignis ille^ lacer fan£ti Antonii , Jive AVdentium raorbus , qui olim nono & decimo faxulo lanta ftrage in Gailiis graftatus eft ; fic ludatoria febris ,
* ' A. 4 quce
( *) Frsrcois Ra^fhln, TrnUe dt U Lipre , S-Ci. 2, Ch*f. «. • '
< <t ; llinius, H>itcT, bi»itira\. Lib. ^6. C-P. l.
trtt**
^Wt-rt\
8 De MoRBrs Vestereis
qux Ang!Iam totles vadavit, jam pridem evaiauere . Sic luem veneream ipfam tandem
aiiquando cenatum ire confidimus , nec inani forfan conjeftura , ut probabitur infra .
Cpterum quibus de caufis affeaiones novse nunc irrepant , nunc vero definant , diffi-
Cilis elt oc gerobrcura quxlho, quam pro modulo explicandam as^.^reflTi fumus , in Tra-
dtatu Gal.ice fcripto, De r Origtne des Maladies Epidsmiqttes , C> principalement de f
ongtne de la Pefle , ou P on e-Kplique les caufes de la propagation & de la cejfation de
cette maladie ^ quem adeat , qui plura volet ; hxc enim non funt hujus loci .
«.."^/f»* ^^.<^^^do Objiciunt luem veneream fponte oriri ex venere vulgivaga & panderaia ,
th.rum. quotie^ lcilicet rnulier etiim fana cum plurimis viris , qui ipfi quoque fani fint , pro-
Lucm ve- mifcue concambit . Inde nempe femina diverfa mifceri in utero , ibi pro innata par-
Tron^ ^^^"^r heterogeneitate , loci calore & uligine fermentari , putrefcere , corrumpi & in
oiiii ex viroium liquamen conyerti , contagii venerei haud diffimiie ; imo vero plane idem
vu"!.'^ *^'^^°'^ venereum contagium ^^und^e inferunt Kiem veneream non antiquam modo , fed
v|i;;va. mundo fere cosvam ^eife , cum a mundo fere condito homines vagis libidinibus fem-
per dediti fuerint , curn fa;mins plurimo? , tentigine vulva' quafi ceftro percita: , piu-
rium virorum amplexibus fe prodituerint , fahem cum numquam defecerint fcorta
Qiobolana ,
HorsT. ^, •2/'-'^ perminxerunt Calones at^ue Caballi .
Strm.Lib. Sed vaniiTima eft hcec arguendi ratio. i''. Id fibi affumunt^confidentiflfime luem ve-
ijaijra neream natam olim effe , & quotidi^e nafci ac puUulare pur| etiam venere , fi vaga
Rcfeiii- f.^ "°'- ^^ fi plures viri fani cum. eadem muliere etiam iana corpora mifceant, quafi
r-''-. A P^ experim^ento certo id didiciffent^, quafi quotidiano ufu compertum haberent .
At hsc nec uUa fiant auftoritate idonea , nec uUa experientia unquam confirmata fue-
re . Ruit ergo conclufio de antiquitate luis veneres , qu.t tam iniirmo fundamenro to-
ta nititur , & abit in merum fophifma , quod Logici dicunt a petitione primipii ^ feu
i^noratione elenchi .
2 . Multo potiore jure nobis licet inverfo propofitionum ordine conclufionem direfte contrariam eliceye . Fuere nempe olim fceminar impuriirima; libidinis , qux iicet plu- Tium virorum concubitus pertulerint, lalfari quidem , fed fatiari non potuerunt ; fuere iupanaria plurima , ubi mercenarix fiipis ancilla: obviis quibufcumque fui copiam face- rent. Nunquam tamen legimus veneream luem ^lim obfervatam fuilfe . Ergo colligen- durn eft veneream luem vulgivaga venere , modo pura fuerit , numquam generari , ac proinde fceminam , qux bene valeat, m.orbo alio quocumque plaxuerit, lue verb vene- rea numquam poffe affici , quamquam virorum plurimorum concubitui iefe perm.ittat frequentifiime , modo ipfi quoque valeant . . a . *
^. z . Fovit Aurelius Minadous , Rhodiglnus, opinionem prima facie ab ea quam refel- Jimus haud abfimilem , in TraBatu de virulentia vennea , Venetiis edito anno 1596. ubi tradit Cap. zp. hanc virulentiam ex fcciiir;mis impurifrimarurn meretricum uteris primum erupiffe ; commixtis ibi & putrefcentibus feminibus diverfis^. Ni/w , inquit il- l£ , JlcMt unus cibus fano uentriculo fanitatis eji caufa , varietas vero ciborum ventricu- litm premit , <& acores ac nidores , excrementaqne peffma congerit \ ita femen unum ute~ ro familiare <D- fanum ejf i^ fcecunditatcm^pYomoret,contra multitudo & vapetas feminum unic^fm uterum ita afficit , ut pravn , imo peffima excrementa fui corruptione producat .
At vero, cum ille probe intelligeret vagas libidines antiquitus femper viguilje , at-
tamen luem veneream nunquam obfervatam fuiffe ante annum 1494.. fententiam fuam
non de quibufvis mulieribus accipiend^m effe ipfe monuit, fed Indkis folum ^ qux me-
diantibus coclo ., a'e're ., aquis & locis iUis ., ex peculiari viflus forrpa , c!>' aSlionum fua-
rum /ordida atque impura materie , contrahunt , velreBius fbi adgenerant hoc venenum ,
•j ^uod deinde ad nos delatum efi tempore S^olumbi.,^ mediantibus exercitibus hlifpanis &"
/**'•'•* K^illis per contagium ferpit : qux' , ut liquet, poT in nos , fed nobifcum fnciunt.
Arfumtn. '^e^ff^ • Tandem opponunt exemplum morbi in canibus freqnentis: nempe familia-
tui.V f^ ^^^ canibus , ci^m ad fenium vergunt , potiflfimum in calidiorib'is. provinciis , &
J.I.™ • aeflivo tempore, fcabie fctdi & qua? herpens mjjiaris congener efl, affici , qua non modo
^^fi^^i. cutis eroditur & exafperatur , fed etiam pilorum defluvium five alopecia infertur .
nlhus i»- Solet plerumque una conjtbgi multiplex ulcufculorum progerminatio in genitalibus
miliaii . cum manif<;f!o tumore , qui phimofim in maribus refert . Jam autem volnnt hunc
morbum , qul canibus femper infeflus {iiit, a lue venerea , qux liomines ipficit , non
(iifiirrejquod tanto potioje jure videntur fibi poHe aHumere,quod mercuiialis unguenti
iilitu
^l
LiberI. CaputII. 5>
illitu parl fucceffu curetur ac ipfa lues venerea ; unde coUigunt luem veneream in ho- minibus xque antiquam efle , ac memoratum afFeftum in canibus , adeoque utrumque inorbum utri^ue animalium generi cosevum. .
Sed hsec omnia merce funt argutix , quandoquidem liquido conltat affettiones lUas ca- ,jfj\"^" num, utcumque exaggerentur, cum lue venerea nuUomodo convenire .
Nam I . Scabies illa canibus fponte accidit ex naturali vitio , quod eorum fanguis , qui natura acrior eft, plerumque concipit, prxfertim aeftate , fine uUo contagio extrm- fecus indufto , faltem fine prcevia cum aliis canibus fimiU morbo afteCtis copulatione , ut non femei obfervavi . , ^ , . . ,., i • ,.
2^ Pari modo progerminatio iUa ulcufculorum m genitalibus cum tumore phimohm mentiente , m canibus maribus , ceterifque animaUbus affinis generis , frequens eft ob nativam genitaiium conformationem & fine contagio uUo . Etenim iUorum penis lon- giore vagma aJte reconditus, & virofa limpha , qux a numerofis glanduUs jugiter di- itillat , perpetuo madidus , frequenti inflammationi & exulcerationi non patere non po- teft, fi ea limpha fiat foUto acrior, ut acriorem plerumque fieri certum eft , aeUivo & autumnaU tempore , pr^fertim in cariibus jam fenioribus .
-3=. Scabies illa , & iUa genitaUum ulcufcula copulatione non traducuntur ; alioquin jam univerfum genus caninum utraque labe inquinatum foret ; cum canesita vaga utan- tur venere,^ut debeant raorbos quofcumque patiuntur , cito invicem inter fe commu- oicare , fi ea ratione cum ceteris communieari poffint .
4°. Scabies illa, & illa genitalium ulcufcula fponte plerumque ceUant fine remediis, fola tempeftatis aut nutritionis mutatione , ut experientia compertum eft ; qus fingula abunde demonUrant hanc utramque canum affeftionem a lue venerea , qux hominesin- feftos habet, abfolute difparem elTe .
5°. Demum, neque in contrarium quidquam potefl argui,vel ex indole ulcerum qnae in geniiaUbus canum fcabidorum erumpunt, cum experientia notum fit , ne in homi- nibus quidem pudendorum ulcera perpetuo virulenta & venerea effe ; vei ex_ curatione morbi iUitu mercurialis unguenti , cum certo certius fit mercurium mederi plurimis aife&ihas k Jue venerea plane diverfis , & fcabiei prxfertim contumacifTimse , ad quam curandam mercurium adliibere qiiotidianum efl.
C A P U T Ilf.
Expenduntur aliquot Veterum loca, ^u^ ad probandam luis venerea antiqmtatem addiici folent .
S
Entiunt, qui luem veneream antiquam effe defendunt, argumenta quibus pugnant, Expil- parum firma effe , neque ad obtinendam caufam fatis valere . Quapropter iaborant ««"tur lo omni induftria , ut conquifitis undique Veterum auftoritatibus & teUimoniis fupple- venerei ant , qux fuis rationibus deeffe ipfi mtelligunt. Sed quantb plura loca ex Veteribuscon- novita. gerunt, quanto plus eruditionis oilentant, tanto pejorera ideo caufam faciunt . lisenim j^'"."!/*; evenit, verine ignorantia , an etiam pradentifaus carco prarconceptse opinionisltudio, ut teribus ' loca quL^cumque cumulanc , aliena fint a lue venerea & ad alia morbi genera manife- fte fpeftantia , unde in fufpicionem m.erito veniunt vidiffe nuUibi in Antiquorum mo- numentis luem veneream , cum fe eam videre tem.ere jaftitent tot in locis , in quibus certifTirnum eft de hac xgritudine ne cogitatum quidem fuifle . _ i.Ex Me-
I. Proferunt varia Hippocratis loca, potiflimiim ex Tertio Epidemiorum, SeEi.^.qnl- dicis , bus putant luem yeneream graphice defcribi , quod ibi varia recenfeantur fymptomata , ^■^paeti' qus in lue venerea folent obfervari , ut fluxiones ad pudenda , exulcerationes , cubercu- tc . la circa inguina , pui^ulae magnce ferpentia uicera maligna , facer ignis cum va3le parvis ulcufculis , abfcefTus & fuppurationes, olUum & nervorum ex decidentia magnv; mutilationes , fluxio colleci:a puri non fimilis fed detericO pure ' glabrities capitis & menti cum febre vel fine febre , abfcetfus circa dentes , &c. ^
Sed 1'. Videntur qui talia adducunt, caufam fuara veljideo prodere , quod audeant Hippocratis teltimonio tam captlofe abuti. NuUum enim locum integrum producunc-, qui una & continente ferie legatur, 5c unde veram Hippocratismentem liceat eruere : fed ex difcerptis mutiUfque periodis , hinc & illinc membratim coUeitis , centonem
co.^-
lo DeMorbisVenereis
confarcinant » ut Hippocratem ad fuam fententiam poflTmt detorquere : Sane , fi ea pro- hcntur, de Scriptorum auftoritate a6tum eft ^ Quid eft enim cur de vero eorumdem fenfu fruftra coatendatur, fi liceat eifdera pro lubitu fenfum quemlibet affingere?
2°. Q-Uod fi remotis praejudiciis confulantur loca ipfa indicata , liquebit inde luce me- tidiana clarius Hippocratem ne fomniaire quidem de lue venerea , fed peltilentiam de- fcripfiiTe. Morbi nempp, de quibus loquitur , acuti , ^pidemici , cum febre conjunfti , & a tempefiate humida & aullrina indudti fuerunt ; cutn e contra lues venerea chroni- ca & fporadica fit, fine febre invadat, & folo veneris ufu propagetur . Adde morbos illos curatos fuiffe vel fponte , quod lui venerex non convenit y vel faltem methodo , quae ad luis venerece curationem plane inefficax effet .
5^ Ideb Gaienus ipfemet Commentario 5. laudata Hippocratis loca. intelligit de mor- bis peftilentibus, vitio, aeris epidemice grafiantibus , qu'a de re confentientes habuit ce- teros fere omnes Interpretes, qul ab ilUus tEvo five ante luis venereae ingreffum inEu- xopam , five pofi eumdem fcripfere . ^
4. \ Neque fcrupulus ullus idcirca refidere poteft , quod ab. Hippocrate recenfeantur fymptomata quxdam , ut Huxiones ad pudenda , e?(ulcerationes , tubercula circa ingui- na , &c. Ha'c enim , quamvis priraa fronte luem veneream adumbrare videantur , ad eam tamen nuUo modo pertinere evidens elt , fi diligentius attendantur , fed defignari lifdem vel bubones pefiilentiales , quales folent inguina peile infeftorum obfidere , &fi exulcerentur , depafci; vel faltem abfceffus aut ulcera in fphacelum abeuntia , qux' pe- ftilentia neque nova , neque inaudita tunc erant , cum jam in peite ilia Athenienli , qux pauio ante contigerat, anno fecundo belli Peloponnefiaci , raorbi vehementia de- cubuitfet, teile Thucydide , Ltb. 2. in pudenda , fummas manus , pedefque extremos , quibus amiiiis & decidentibus , segrotantium non pauci evaferunt; quod a Lucretio no- Utum quoque fuiflfe legimus in peilis ejufdem. defcriptione , Lib, 6. De rernm Natura ^
Profluvii<m porro qui tetri fanguinis acre Exierat , tamen in nervos hiiic morbus c> arf.s Ibat C> in partes genitalcs cnrporis ipfas , Et graviter partim metuentes limina. lethf Vivebant ferro privati parte viri/i.
5iExHi- II. Producunt Hifloricos quofdam . quos putant luis venerece antiquitati fnffragari .
n"rape* ' ^°- Hcrodotum , qui Hijior. Ltb. i. Clio rliElo , refert „ Scythas , cUm in Pala-fli-.
Hetodo.. „, nam irrupiffent, Fanum Veneris Urania; , quod erat Afcalone , depeculatos fuiffe....
t" > ,, Unde Deam Templi violatoribus , eorumque pofieris morbum immififlTefoemmeum ,
„ &i/K^:xi' vyJdov . . . eoque morbo affeftos a Scythis vocari ivapiat.^ five iva.zi.(/.i . „
Suetonio.. 2°- Suetonium , qui de Oftavio Cctfare Augufto fcribit, Artic. 80. corpore ipfumfuif- fe macutofo , difperfis per peElus atque c.hum genitivis notis in modum & ordinem ac numerum Jlellarum cxlejiis Urf^e , fed &callis quibufdam ex prurigine corporis , a/Jiduo- que & vehcmentimjirigitis ufu pturifariam concretis , ad impstiginis formam .
Tacito j. ?°. Tacitum , qui Annalium Lib. 4. inter alias caufas feceflTiJS Tiberii , recerifet nori defuifse quoque , qui crederent in feneEiute corporis habitum pudori fuiffe , quippe illi prdcgracilis <& incurva proceritas ■, nudus capillo vertex , ulcerofa facies , ac plerumqueme- dicaminibus interJiinEia .
Eiifebio, 4°. Eufebium Pamphili , C^farienfem Epifcopum , qui Hijior. Fcclefiajiic. Lib. b\ Cap. 16. memorat Galerium Maximianum abfumptum fuifse abfceffu difficili &■ utcere fijiulofo in mediis occuttiorum corporis partium tocis , ( credo perinxum defignari ) utro- que infanabili , & intima- vifcera depafcente , cum incredibili yermium multitudine , & fcctore ita lethali ac intolerando , ut Medirorum alii Impcratoris juffu capite damnati fue- ri^t , quod odoris gravitatem fuliinere non pojfent , atii quod nefcirent mnrbn mederi .
V P4IU- 5°' Remum Pjliadium , Evagrii difcipuUnTi ,^ cequalem & arnicum Rutini , Epifco-
d.a. pum Helefiopoiitanum , qut /« Hijloria l.aufiaca , r/f/7 ?2. narrat Fromni quemdam , citm gutx deditus effet G)' ebrietati , incid'fle in coenum foeminex cupiditatis , ty pcccaj-
.' fe cum minima cnngreffum ,t.\;nde divino quodam ccnftlio enatus cji ei anthrax in gtan-
tvii- vut ^^ ^ ^ tempore femeliri ufque adeo tcgrotavit , ut ejus virilia membra computruerint &
fta fponte ceciderint \ fed itlum , cum pofiea convatuiffet , reverfum ejfe ad hoc uteafen- tiret qujt Dei funt , & venifje in folitudinem hxc omnia confitentem Fatribus^
Ex
LlBER I. CaI>UT Ili.
1 1
Ex hifi autem undique corrafis credunt polfe evinci fccmineum morbum Scythamm a^ud Herodotum \ maculas, notas & callos Augujit apud Suetonium ; ulcerofam faciem Tlberii apud Tacitum ; ulcus pertnxi fordidum '& depafcens Caierii apud Eufebium y tandem anthracem in ^lande Eronis apud Palladium , vel ipfam luem yenereara failie , vel prae- cipua faltem iuis venerex fymptomata, atque adeb morbum ilium Veteribus olim no- tum fuide,
Sed ha;c omnia ruinofo, vel potius nullo flant fundamento. Nam i". Fruflraurgetur Herodoti locus , quafi fcemineus ille Scytharum morbus pro gonorrhcea venerea debe- ret accipi ; liquidem jam abunde demonilratum e(t ab Hieronymo Mercuriali , Fariar. LeHion. Ltb. ^. Cap. j. focmininum hunc morbum quem ideo putant impunepoffe alio detorqueri quod de ejufdem natura Herodotus fileatab Hippocrate ita enucieate expofi- tam elie , L/^. de aere ., aquis & locis ., ut ignorari non folVit. P/urimi Scj/thie , inquit ille , Eunuchi fiunt ^ & indutt ve/iem muliebrem muliebria e0cia obeunt , injiarque foe- minarum omnia faciunt & loquuntur ^ vocanturque hi dvctMSexsis , hoc efi , effceminati . Et regionis quidem incol^ caufam ad Deum refcrunt , coluntque hos ipfos homines & ad~ orantjfibi ip/is timentes , ne quid tale accidat^Cenkhat autem Hyppocrates Scythas ad venerem impotentes reddi, feu in foemininura morbum incidere frequenti feftione ve- narum pone aures , quod an fatis refte creditum fit hic npn qusro , cum fufficiat an- notaffe foemininum illum Scytharum morbum a gonorrhoea venere contradta toto coelo difcrepaffe . Ceterum qujecumque de Scytharum more & ufu ab Herodoto & ab Hip^ pocrate traduntur, vigebant hsc eadem ducentis abhinc annis , vigentque etiamnum apud pierofque Americae populos ; unde licet colligere Americanos plerofque commu- nem cura Scythis originem habuiffe , qua de re vide Johannem de Laet , De origine Centium Americanarum ; fed hsc per tranfennam .
2S Nulla prorfus ratione affequor , unde conje6turae locus effe potuerit ex laudatoSue- tonii loco , Auguffum lue venerea infeftum fuiife , cum Suetonius ipfedifertifrimis yer- bis referat maculas notafque , quibus in peRore & alvo infignitus erat , genhiyas fuijje^ H3EV0S fcilicet totidem ab utero materno : callos veroplurifariam concretos adimpetiginis formam , affiduo & vehementi JirigiHsufu ladvi&osi^aiffe inflar duriorum cicatricum , quse fane nediim luem venereani fapiunt, fed eamdem potius excludunt.
:;°. Neque minus , feliciufve vid^ntur abuti Taciti verbis , ut inde colligant Tibe- j-ium lue venerea laboraviffe . Notum fane ex Suetonio, Artic. 68. fuiffe Tiberiurn fa- cie quidem haud inelegante , fed varis five ionthis deturpafa, vel ut ipfeSuetoniusait , facie honejia , in qua tamen crebri & fubtiles tumores . Haud mirum ergo , fi inc;rave~ fcente state & au6la humorum acrimonia , vari in guttam roiaceam abierint , feu in puftulofa tubercula , quce nifi medicaminibus interjirn^uerentur , in ulcerojas puflulas » feu herpetem exulceratum degenerarent , qualis a Tacito defcribitur . Extat fane apud Galenum , Lib. %. De compofitione medicamentorum fecundum genera ^ Cap. 12. unguen- ti formula ad Herpetas Tiberii Csfaris olim pra?icripta , quse poteft & Suetonio, & Tacito fidem facere . Sed ut ad qua-ffionem revertamur, manifellum eil ea , quanta- cumque fupponantur , ad luem veneream nuUo modo referri pofle .
4°. Quod ad locum Eufebii fpeftat , fatemur ex illo patere Galerium Max.imianum mortuum effe ex abfceffu & ulcere perinari , fordido , maligno , cacoethe , fifiulofo ^ jmo ut videtur , carcinomatode , quod fenfim introrfum penetraverit cum foetore ma- Jcimo. Sed quid inde ? Uicus venereum fuiffe ? Minime , neque enim ea coftfecutioadeb temere admittenda ei\ , cum abfceffus , ulcera & carcinomata citra omnem iuis fufpi- cionem , & olirn genita flnt in pudendis , & etiamnum frequenter gignantur . Conitat nempe morbos ifliufmodi a Veteribus defcribi , qui tameri luem veneream pleniifme ignorabant ; conflat quoque morbos eofdem , iicet hac noilra xtate ^ qua lues venerea in Europa infefios plerolque habet , ibleant a veneno venereo fxpe dependere , interdum tamen produci a caufa fimplici, vel in ipfis genitalibus , haud difpari ratione quamaiti ceteris corporis partibus.
5°. Idem dicendum e([ de morbo , quo Ero ille apud j[]alladium laboraffe dicitur , & quem ab ulcere venereo diverfum fuiffe conllat ; )«. Quod Pailadius ipfe morbum jllum vocet Anthracem, five Carbunculum^ morbi fcilice-) genus notum & antiquum j cui veretri glans obnoxia eflTe pocelt fine ullo contagid venereo , non minus quim reliquae corppris partes , ut Uquet tefiimonio Joannis Gorrsi . Definition. medic, in verbo ky^pul, z». Quod videatur Palladius indicare morbum illum > non fo-
lis
12 DeMorbisVenereis.
lis naurx legibus , fed diyino quodam conftlio obvenifle : id fcilicet de Anthrace, morbi genere in glande rariore , nec quod venere vulgo contraheretur , poterat pie cre- di ; at vero nuila ratione fingi potuifl^et de ulcere venereo , quod in Scortatoribus fre- quens & quotidianum olim effe debuiflet, ut nunc efl,'/: lues venerea olim graflatafuif- fet , ut nunc grafl^atur, & quod proinde a fpeciali Dei providentia arceflere mmis credu- lum fuifl^et . s°. Quod Palladius refcrat Eronem illum pojt /emejfre fpatium convaluijje , qu2E quidem optime quadrant in Anthracem , cujus therapeia olim cognita & efficax erat ; neutiquam vero in ulcus venereum , quod crediderit nemo curari potuifl^e , viruf- que venereum admilfum extirpari , eo tempore , quo nec Guaiaci nec Mercurii ufus notus eflfet. 111. Ex in. Conantur in partes trahere nonnuUos Poetas , quos volunt ad luem veneream ^°^''''' allufiffe.
Benipe ^* Horatiurii , in Lilf. i. Od. 37. temeraria Cleopatrs confilia adverfus Romam de- HcTiatio, fcribens, fic ait: ^
Dum Capitolio Regina dementes ruinasy Funus & Imperio parabat , Contaminato cum grege turpium Morbo virorum . 2\ Horatium eumdem, a quo Lib. 2. Satira^. dum narrat Sarmenti fcurrx pugnam , Meffique Cicirri , quorum pofteriori
Foeda cicatrix Setofam Ixvi frontem turpaverat oris , dicitur inter ahas fcurriles inficetias Sarmentus
Campanum in morbum , in faciem permulta. jocatus . 3°. Juvenalem, qui Satira 2. fic in vanum probifatis fimulatorem invehitur.' Juvenalc.
Cajiigas turpia , cim fis Inter Socraticos notiffima fojja Cinxdos : Hifpida membra quidem^ & durx per brachia fetx Promittunt atrocem animum , fed podice Ixvi Cxduntur tumidx , Medico ridente , marifcx . _ Maitialc. 4> Denique Martialem , qui paflim in ficos & ficofos jocatur; fed prsfertim Lib. i. Epigramm. 66. ubi fic irridet Ccecilianum quemdam.
Ctim dixi ficos , tides quafi barbara verba ,
Et dici ficus, Cxciliane , jubes . Dieemus ficus , quas fcimus in arbore nafci , Dicemus ficos , Cxciliane , tuos . Hinc fibi videntur polfe colligere apud Horatium tum morbo , quo turpes erant Cleo^ patrx affecls , tum campano morbo ; apud Juvenaiem marifcis ; dem^um apud Martialem ficis ipfifllmam luem veneream , velpr^cipuaiuis venerea: (ympcomata debere intelligi .
Sed I . Fruflra torquent priorem Horatii locum , quafi luem veneream intellexiflet ille eo morbo , quo Cleopatrx gregem contaminatum^ & quo turpes fuifle ait ejufdem a(- feclas. Egregia fane conjeftatio , quK luem yideat non in Scortatoribus , non in viris, fed in eviratis & Eunuchis ! de Eunuchis enim ibi qucEflio e(t , ut fidem f;icit locusfi- milis, imo ejufdem argumenti , Epod. 9. ubi Romanis militibus probro vertitur rtigofts Cleopatrx Spadonibus fervire . AUatis itaque verfibus Poeta falfe irridet vanos Regma: dementis furores, quae ruinas Capitolio c> hnperio funus pararet , &. qux tanta facino- racmoliretur cum grege contaminato ^ hoc e(f , impuro , vhorum morbo turpium <^ hoc eft , virorum morboforum , feu caflratione mutilorum & Eunuchornm , quales in Aulis Re- gum frequentcs erant in Q iente , quales in comitatu Cleopatrre plurimos fuifle cer- tum efl, Epod. ^. fed qui apud Romanos invifi femper (uere , & ea pnufertim a:tate . Certe nobifcum facit Comn{i?ntatorum turba . Dcmus tamen morbum illum , quo Cleopatra: alfecli' turpes erant , non vitium corppris virilium excifioneillatum , fed mor- bum fuilfe proprie diftum j quid inde ? An ideo continuo futurum efl ut morbus il- le lues venerea fuerit? Logi ac merse nugx* . Quafi vero Cieopatnu Eunuchiobnoxiinon
fuerint
LiBER I. Caput III. l^
fuerintmorbis omnibus, quibusc^terihominesfubjacent ; morbis plurimisfpurcifTimifque , qui amutilatione proveniunt y morbisdenique non paucis atque turpiffimis , qui generari ioient muliebri patientia , Spadonibus olim nimis familiari , qui , tefte Gregorio Na- zianzeno in Epitaphio Bafi/ii Magni , inter muHeres viri , inter viros mulieres erant .
2^ Similiter quantumvis vexent pofterio^-em locum Horatii , numquam efficient , ut duo verba • qax de mor&o campano per ridiculura dicuntur , quorum fignificatio potuit forfan olim nota effe , fed quse nunc obfcura , incerta , ambigua funt , & tanto quidem magis, quod nufquam alibi legantur, antiquitatem luis veneres evincant, in quam pu- gnant tot evidentia rationum argumenta . Defudent , ut lubuerit , Grammatici in eru- endo loci fenfu .• credant alii cum Dionyfio Lambino morbum animi ab Horatio ex- probrari nimis familiarem Campanis, qui habiti funt ore impuro atque incello : putent aiii cum La:vino Torrentio morbum corporis defignari in Campania communem , quem lichenem Grjeci , impetiginem Latini dicebanty ea pirum ipfe curo, modo iiceat cum doftiflimo Dacerio concludere meras effe ineptias , fi locus ilie de lue venerea intelligatur .
j°. Multb miniis anceps eft fenfus loci , quem e Juvenale laudant, fed eapropter tan- to certior in adverfarios. Liquet enim vel ofcitanti non ideo a Juvenale Medicum fub- ridentem induci , dum tumidx marifcas caeduntur, quod luem veneream inde argueret. de qua ne ypu quidem , fed quod probe intelligeret marifcas ccgro muliebri patientia obortas effe , ut ipfa podicis Ixvitas fatis indicabat . Quocirca Poeta non dedecorofura morbum , ut illi putant , fed turpifTimos raores & improbifTimis nequiti^ plenos carmi- ne perftringit.
4°. Nec alio fenfu accipienda funt Martialis difteria in ficofos , quos pafTim infefta- , , , -
tur tanquam pathicos & muliebria pati folitos . Hinc ergo profefto concludendum eft ■^e/>Tv*TXi> melioribus au6loritatibus omnino defiuti , qui opinionem tam caflisconanturdefendere .
IV. Domnus Auguftinus Calmet , Benedi6tinus e Congregatione SS. Vitoni & Hi- jv. ex dulfi , m eruditis fuis Commentariis in Bibiia , dilim inquirit in morbum Jobi , occafio- tnbus ne data difTerit de venerea lue , quam eamdem e[fe opinatur atque morbum Jobi . Q,uo- ^^„5*^°^'^ circa contendit luem illam antiquitus gvalTatam fuiffe , cui opinioni ut fidem faciat , 0". 'cal- pra-ter ioca aliquot antiquorum Scriptorum ex iis qux iam ipli recenfuimus , tria addu- metinte. cit alia i nobis prxtermiffa , nempe i . Locum ex Luciano, in Pfeudo-Logifla , five m ^.""°- Invetiiva in eum , a qv.o derifus fuerat , qHod Apophradis verbo tifus effet ^ ubi de mor- "'-'^'^/du' bo Lefbio. 2°. Lccum ex Aufonio, in I.pigrammate nx. iri Crifpam ^ impudicammulie- fti funt , j-ew, ubi de Nolrno iuxu.^°. Locum ex Suetonio y in vita Augujii ^ Art. 22. ubide/«- Luciano, nnclioftbus ^ quas Auguflus ad '.gnem adhihebat . , E "suei°o-
Me quidem pudet primum & alterum locum e Luciano & Aufonio exfcribere , quia "vo • uterque turpiiTima obfcoenitatis . Ne tamen reticentix culpam fullineam , quafidiffimu- latx difficulratis , en indicata Lucian; verba . Quod stiam miror tc , cum Apophradjm audifii 1 ccgre tuiiffe-, nihil vero cb illa nomina indignari . Nam in Syria Rhododaphae vocatus es\fed quamobtem? Ita me Minerva amet y pudet dicere: Quare quantum i-ime eji , obfcurum iilud maneat . In Pal.tflina. vero Sepes , ob barbs 'piKcfitntsm opinor , qtto- niam intsr opas pungere folebat , nam adhuc ipfam radebas . In .^gypto vifo Angina , quod per fe mantfe(ium eji . Nam ajunt te fe-^-e fuffocatum efje , cum in Nautam ex iis, qui naves tribus yelis inJiruEias ducunt , incidtjit ^ qi.i cum in te irruijjct , os tibi ob- turavit .... Cum igitur talibus, tantifque nominibus fis iocupietntus , pudit te Apo- phradis. Ter Deos itaque cUc mihi quomoio afficeris , cum iila quoque dicunt plcvique Ma-fiic(!^_H)i <& (fo(^(j(i(^jiif . Num & hxc j perinde ut Apophradem , ignoras ^ & te ab ipfis laudari putas}
Ecce fimiliter Epigramma Aufonii in Crifpam .
Pr£ter legitimi genitalia fcedera catus » ^
Repperit cifrcenas veneres vitiofa liiido , Herculis hxredi quam Lemnia fuafit egeftas , Quam toga facundi fcenis agitavit AJrani ^ ^ Et quam Nolanis capitalis luxus inujfn . Crifpa tamen cuncias exercet corpore in uno ,- Deglubit ^ fellat ^ molitur per utramque cavernam , Ne quid inexpertum fruftra moritura relinquat . In tertio vero loco , qui Suetonii eft, fic legitur . Verum tantam tnfirmitatem corporis magmi
cura
14 DeMorbisVenereis
tura tuebatur Auguftus , in primis lavandi^ raritate . Ungebatur etiam fxpius , fudabat ed flammam , deinde perfundebatur cgelida aqua , vel fote mutto calefacia .
Putat autem Domnus Calmet Morbum quidem Lesbium apud Lucianum , & Nola- 9ium tuxum a^ud Aufonium , de lue ipfa venerea; inunEliones vero &c fudationes , qui- bus Auguftus utebatur ad ignem, tefte Suetonio , de curaiione latraliptica ejufdem mor- bi accipienda enfe.
Ven;am equidem facile dandam puto Viro erudito , qui a rebus medicis plane alie-
nus eA. Sed nx ille in errore verfatur maximo! Nam i . ConRant a Luciatio Morb»
Lefbio , & ab Aufonio Notano tuxu , animi vitia , non corporis •, inipurifTimaslibidines ,
ron morbofas affe6liones intelligi , ut liquet tum ex ipfis locis , tum ex unanimi In-
terpretum fei>fu . Qua; vero, qualefve fint impuriflTimE \\\x libidines adduftis locis ex-
preifa!, ab alio difcant leftores , non a me , cui tam turpia ftomachum movent .^Satis
fit certo certiiis patere nullam hic^de lue venere^ quaeftionem efle , ne in umbra qui-
dem. Unde mirari fubit loca illa "a D. Calmet in fuse opinionis confirmationem tam
temere adduci potuiffe, fed conjicio fide aliena laudata fuiffe , neque unquam ab illo
leda, quod nedum vitio, fed laudi potiiis dandum cenfeo Viro religiofo, qui totegre-
gia religionis & pietatis fpecimina edidit.
.2 • Tantum abell ut inunHiones ^ fudationefque ab Auguilo adhibitx ad latralipticam
,,o -/.i.jiys nvf luis veaerex curationem pertinuerit , quam nemo tantae antiquitatis eife dixerit , ut
nec ad uUam quiiem curationem medicam , fed ad diatteticam vivendi rormam fpe-
ilaverint . Nempe imperator Augufius, cum per valetudinem natura injirmiorem non
poffec , pro more fetate fua recepto , balneis & balneariis deliciis quoridi.^ uti , ut ho-
rum vicem [upp\tretfUngebatur,fudabat ad flammam , 3.C deinde perfundebiUur egetida\
id ei} , fubtepida aqua ^ qua de re vide Lxvinum Torrentium in huncSuetonii locum .
V. fx a- V. Prodierat jam in tucem prior hujufce Operiseditio , cijm aliud quidpiam qua^rit.ms
Boriynio cafu incidi in eam paginam^&7o/7/7r// Grxco-Barbari johannis Meurfii , ubi profertur vox GrK-
scnp?«e <^o-BarbaFa ^-«i/T-iC^C"'' > qu^a Meurfiusait GgniBczn Scabie Galtica laborare , adduftis in teiii-
Greco , monium verfibus duobusfequentibusexanonymoquodamfcriptoreGreco ^e F^k/PcC^Lk/^o.
>leiu"us ^*^' 'P''**7"C="^/'^s''>/ . y.xl KolSri y kxI [iioc. ^cc/.ri [jccf.uK'i~ px ,
veifus a- Id eft, ut mihi videtur,
l^uot Et vero dicis .... Meretrix , & ebria ^
Vn^CAoU ^^ Morbo Francico infeBa , & pernicies & meamala lena ..
larioG'?' Unde feqiiitur Morbum Francicum five Galticum^ hoc ert, luem veneream , a fcripto- cobaxba. re il!o Grsco cognitam fuiffe , qux poffent quidem fcrupulum incautis injicere , fedqu<E ■*** • facili opera diiuuntur , fi attendamus Anonymum illum fcriptorem Gra;cum de yuipe O* L?ipo , quifquis ille fuerit , certe oetare pofieriorem fuiffe anno 1494 , quo iues ve- nerea primum apparuit in Italia ; quod probatur.
i\ Ex ipfu nomine , quo ille appellat luem veneream : Utcunque enim anciquitus graffatam illam fuiffe ultro concederemus , at certe confiat inter omnes non pr i us Mor- 6um Francicum , Mat Francefe , nuncupatam fuiffe, quam ipfa Neapoiitana expeditio- \^^A ne , qux in annum 1484. incidit , ut qu^m citifT.me.
2 . Ex vocibus Gr;yco-Barbaris , qus in iliis verfibus leguntur, & quarum nonnullaj funt infimx omnino grxcitatis , ita ut ne in ipfo quidem Cangii Lexico medix ^i)- infi- mx Grxcitatis occurrant. Sic n<<rMy:x, vox e(t italica , Putana , gallice Putain , Mere- '•'<; trix'. Sic M!>Air,c« nullibi reperitur, nifi in Lexico { u ) linguceGrarcx vulgaris P. Alexii
de Somavera , ubi redditur voce italica Sviatrice , qus Lenam^ fignificat : Idem conjicio de voce /.vVn/j, cujus fenfijm nec ipfe affequi potui , nec alii quibus eruditione pluri- mum cedo & quos confului . Videtur tamen vox illa convicii quodJam genus eHe ex vcK-e Cazzo derivati, qua? Italice veretrum Cwq penem valet .
vileterum modo liquido pateat , ur jam patere pato, grxcum horumce verluum au- ftorem non inter antiquos numerandum efVe , fed inter recentiores fcriptores , qui po:l annum 1494. vixerunt , panJm curo utrum natione CJr.v^us ille fuerit , aut ex Grrtcis «Uis oriundus, qui pofl Conflantinopolim vi captam a Turcis, anno i^'?:; ,^in Italiam pro/ugere ; an vero Italus q^ Grxcis lilis magiikis ufus fu^rit in edilcenii grnecaUn- gua , ut illis temporibus mos erat fere omnium , qui in fludio humanitatis & litera- lum verfabantur . Siquidem compertum elt ab utrilciae carmma plurima in Italiatun:
tempo-
< « ) T:foro delb Lingu^ Gtcca volgate ed liaViana, del p. Alffllo d» S.msvera ?trigi 170»
L I 0 E R I. C A P U T IV. IJ
temporis fcrlpta fuinfe idlorrate codem grxco-barbaro, quali nunc utuntur Grajci / utde Gr^cis quidem profuf^is coHigi potelt ( a ) e%. variis operibus Gra:co-F>arbaris, editis , ineditifve - qua,- a Jonanne Meurfio in laudato Gloflario recenfentur ; ut de Italis vero telliticatur Gerardus Johannes VoQius , de Foetis Grxcjs^ ac nominatim de Leonardo Fortio, Romano, qui^e remilitar} & injirumentis bellicis fcripfit ^ anno 153 1, carmi» ne grxco f qualt nunc Uh^ua v.timtur Grxci ,
C A P U T IV.
ExpHiantur Ivca aliquot ex Bibliis facrts potijftmum defimpta , qv.x detorquert foient , ut de lue venerea intelligantur .
PUdet me profanis facras paginas attreftare , fed invitum pertraliunt, quibufcum li- tigo de antiquitate luis venerex, ut qui nihil intentatum omittant, quod fuae opi- 'rvWibu/i nioni fuffragari videatur ; neque vereantur ullo modo facra Biblia excutere , dum ipe- ranr fe quidpiam inde expifcaturos , quod fibi faveat . Sed na; illi inteliigendo faciunt , ut nihil intelligant , cdm ma;ore eruditione quam judicio loca objiciunt , qux fi ea , qua par eft , diligentia & ex fanioris critices regulis expendantur, non proillis, fedpo- tiiis- contra illos aperte funt. ' Oppo.
Sic primo contendunt luem veneream hodiernam eamdem effe atque lepr am Hebraeis ca^^LevlI olim familiarem, qux in Levitico k Mofe accurate defcriptaeft, nomine nyili , Tsa- tici, ubi RAHATH, & quse in Judxa , temporibus Jefu ChriAi , Domini noftri , etiaranum vige- dcLepra, bat, quandoquidem divina illius virtute leprofos non paucos perfefte fanatos fuiffe nar- fa^^effl rant Evangeliftx . Ut autem conceptss opinioni dent pondus,varia urgent Scripturslo- esnidcrm, ca, quibus lepra defcribitur , & unde putant morbi illius , luifque venerex raurcruTct ac '"efn demonarari. , veneicam
Sed ut liqueat quam fallacl ea nitantui fjndamento , lubet ipfa Moyfis verba profcr- jjjrctibi- jre , qualia leguntur Levitici Capite XIII, verfu 2. & feqq. nuLepra
l^. 2. „ Homo , in cujus cute & carne ortus fuerit diverfus color five puilula , aut Mouica. „ quafi lucens quidpiam, id eft , plaga , leprx, adducetur ad Aaron Sacerdotem , vel „ ad unum quemlibet filiorum ejus.
Z. „ Qui cum viderit lepram in cute & pilos in album mutatos colorem » ipfamque „ fpeciem leptse humiliorem cute & carne reliqua , plaga leprce efl , & ad arbitrium „ ejus feparabitur.
p. „ Plaga leprre fi fuerit in homine , adducetur ad facerdotem ,
10. „ Et videbit eum •, cumque color albus in cute fuerit , & capillorum muta- „ verit afpeftum , ipfa quoque caro viva apparuerit ,
11. „ Lepra vetuftiffima judicabitur, atque inolita cuti . Contaminabit itaque eum ,, facerdos, 5c non recludct , quia perfpicua; iminunditix eff.
44. „ Quicumque ergo maculatus fuerit lepra &feparatuseft ad arbitrium facerdotis ,
45. „ Habebit veftinenta dilfuta , caput nudum , os vefle conteftum , contammatum „ ac fordiduai fe clamabit .
46. ,, Omnitempore, quo leprofus efl&immundus, folushabitabitextra caflra .
Si diligenter examinemus horumce verborum pondera , coUigere ef\ quatuor ad fum- <^")"* mum leprs figna five f>;mpcomata a _ Mofe recenferi : L Cdm in cute pujiula efflore- n^nV""!. kebat , cum lucens ^uidpiani aut diverfus color ^ V. 2. aut color albus in cute erat ; gna pa- V. 10. U. Cum pili in album colorem mutati erant , V. ^. aut quod idem valet , f'>"8no- cam capillorum afpeBus erat immntatus , V. 10. IIL Cunx fpecies ku p/a^a iepra: "''""^^' humtlm erat cute & carne reliqua , ^. 3,. IV. Demum , quod vstujiilfm^ & cuti ivp- ltt<e lepr£ indicium fuit, cum caro viva in plaga leprx apparebat , V. 10. Porro qui- cumque maculatus erat tepra , lege Mofaica fancitum fuit , ut habitaret extra cajira ve- Vndt Jiimentts diffutis , ore conteEio vejie , capite nudus , O- fe co^titaminatum ac fordidum efje eolljgitur ilamitans, ne quis imprudens propius ad illum accederet. MofaT
L Hxc autem leprce Mofaica: lymptomata five indicia ipprime conveniuntcum notis cam non lymptomatis Vitiligmis, quaiis a CeHo defciibitur, de Medicind , lib. 5. Cap. 28. Ar- d;i'.ingui tic. ip. praefertim vero illarura Vuiliginis fpecierum , quoe A'x^o> & mOx» appellaban- ^in,g'Js''
[ * ) Vidc quoque Voflium , litt infrt UvdAti . '
10 DeMorbisVenereis
lCh<f>o(dc tur.^„ Vitiligmls tres funt Ipecies, /'«^k/V ille „ A^h^foi vocatur , ubi color albus eft ,
Mvr/.)i 5) ferefubafper & non continuus, ut quxdam quafi guttx difperfs elfe videantur . In-
a Ceifo ,j terdum etiam latius & cum quibufdam intermiflionibus ferpit . MtA«.- colore ab hoc
appella- ^^ differt , quia niger eQ & umbra.' fimilis ; c^tera eadem funt . asJxj; habet r.uiddam fi-
**"' „ mile alpho, fed magis albida eft & altius~defcendit , in eaque albi pili funt & lanu-
,, gini jfinnles . Omnia hxc ferpunt , fed m aliis celerius , in aliis tardius . Alphos &
„ Melas in quibufdam , variis temporibus , oriuntur & defmunt . Leuce , quemoccupa-
,, vit , non facile dimittit. Priora curationem non difficillimam recipiunt : ultimum vix
„ unquam fanefcit.
Et qux a Similia legere eft in fcriptis Medicorum Grxcorum Celfo zetate poiteriorum , qui de
^ ccrcMS V' iifdem affeftionibus mentionem fecere , ut funt ( a ) Galenus, ( Z» ) Onbafnis , ( c )
' ' defcnb?. l^aulus, ( d ) Aetius , ( e ) Aftuarius; vel iVledicorum Arabum , qui ie Albaras, vul-
tur. ' go lepra Arabum , fcripfere , ut funt (/) Avicenna , Hali Abbas &c. Q_uin imo alla-
ta leprse Hebraica: iis^a. fatis apte congruunt cuni fymptomans leprce vu.garis five Sy-
riaca: , qnx in Europa diu viguit ab undecimo iErce Chriltiance fxculo . Siquidem , at-
teftante Guidone de Cauliaco, celeberrimo Facultatis Monfpeiienfis Medico , quem ce-
teri omnes Scriptores recentjores fequuti funt , mter prcccipua leprse fyrnptomata enu-
^"tf merabaniur Durities & Tuberofitates carnis, Colcr cutis morpheatus ^ tenebrojus ^ Sca-
bies 1 Impetigo, Gutta rofa vel rofacea , & ulcerationes in corpore .
Atquc Q.aamobri'm confentaneum eft lepram illam antiquam Hei)ra;orum , a Mofe defcri-
adsoeam. ptam , eamdem fuiffe quam iepram olim in Europam e Syria iuveftam farculo undeci-
tlcm cfTc, jjiQ^ qyo tempore frequens interceflit cum plagis orientaiibus commercium belli fa-
11^:3^"'" cri caufa , atque adeo nullatenus difFerre ab Elephantiafi . Albaras , Lepra Arabum ,
Syr:i in fivc morbo Saniti Lazari , de quibus in prxcedente Capite , qua de re confentientes lia-
Europam faemus Francifcum Ranchinum , Traite de la ieprt , Jeci. i. Clap. 15. Thomam Bar-
ubraiu"'' tholinum , de Morbis Biblicis Cap. 8. & Johannem Clericum , in fpeciaii Diatriba ,
quandm quce exfiat ad calcem Tom. III. Ccmmeutariurum in Biblia.
gtafrata Neque profefto mirum effe debet , h Hebra:i, dum in iEgyptocommorabantur , Le-
* * pram feu Elephantiafim olim conceperint , quippe qua; huic regioni inquilina eifet ,
ut attei^antur Lucretius , de rerutn Natura^^ Lib. 6. Plinius , Hijiorix naturalis Ltb. 26.
Cap, I. Galenus , Methodi medendi ad'Glauconem , Lib. 2. Cap. 12. Marcellus Empi-
ricus , Cap. 19. Neque etiam magis mirum fi conceptum femel hoc morbi genus reti-
nuerint tam^ diu in Paisflini , quo ex iEgypto commigravere , cum morbum illum in
eadem Plaga endemium fuiffe compertum iit , unde ad nos olim traduflus fuit undeci-
mo & duodecimo fa'culo ab emeritis militibus , qui confeftis in bello facro flipendiis ,
infefti e Syria dcmum redibant.
Acproin- . Q^o^ ^ <-'^ P^o certis habeantur, ut fane habenda videntur, res jam plane confe^la.
de pUrii Siquidem probatum fuit capite fuperiore lepram Arabum , qualis in Europ^a per aliquoc
divcriam anteafta fa^cula graffata efl , luis venerece, cujus fa'vitiam nunc experitur Europa , ion-
i)ere'a ho" S'^ diffimilem fuiiie ,• quapropter fi revera lepra lila , quje a Moie m Levitico defcripta ,
dierna . " & inter Hebreos olim vulgata e(l , eadem fuerit qua; modo dida Arabum lepra , inde
A qi^a <■«. confequitur Mofaicam illam lepram , qax Hebrccos quondam male habuit , non minus
pVr^^e^ro S"3™ lepram Arabum , quam Europa aliquandiu fenfit , a lue venerea hodierna difpa-
to coeio' rem fuifle .
abcft. n. At vero ne forte videamur acrius urgere convenientiam , qux antiquiori Hebra:-
orum leprs cum lepra Arabum recentiore intercedit , &^ exinde inconfiderantius con- cludere utramque eamdem effe , ut utramque ab hodiema lue venerea perinde differre hinc arguamus , concedamus ultrb de jure noliro , demufque lubenter id quod inique poftulant, diverfas fuiffe. Qjd lum inde conficient? Lepram illam antiquam , qualisde- fcnbitur in Levitico , cum lue vei;ierea , qax nunc viget , convenire ? Mmime gen- tiijm . Imo contra inde nihilo fecius palam fiet utrumque morbura diHimillimumatqu»; diverfiffimum efle .
Nam I . Plaga leprx z Riofe defcripta , morbus erat mere cutaneus , in quo fuper- ficiaria quxdam cutis loca candicabant , fubfidebant , carne viva luKuriabant , & pilis
^ veilie-
(4) De Caufis Symptomat. Lib. j. C*f. 4. Et Method. mcdendi Lii. 14. C<i/'. 17. ( A ) De moib. curar. Lil/. f. Ca^. s*?. Et SynoplcoS, Lih. 7 G«^. <}.'?. (c) De re mcdic. Lib. 4, Cnff. 5. & 6. {d) Tetr.ibibIo 4. ^«1-7«. 1. C^fF. IJ*- 'jj- («> Mcihoiii mcdcndi Lib. z. C*pf. U. £c Lib, 4.. C"/'. 15.
('/ j Lib. 4, etn. 7. Tr»a. z. Q*f. 9.
L I 8 I ^ I. C A P U T IV. 17
vefticbantur albis , qui nativum coforem mutaverant . PUga tidcm non ita erat hominutn propria , quin (a) vellibus laneis , lineis , pelliceis , imo & iplis parietibus a?diuin iu- I h«rcret , qnx fingula de lue venerea , nec dici poffunt , ncc a quoquam didla func.
f Contra vero Thga eadem neque gonorrhoejm ullam , neque bubontm in inguinibus ,
neque ukufcula in Balano , neque exoilofts, neque arttculorum cruciatus , neque ul!am genicalibus membris labem inferebac, qu* /Ingula lui venereje ita edentialia funt, ut in ctnni, fi non omnia , quod perrarum , at lahtiti pleraque locum habeant .
Hinc crgo liquido patet ieprar a Mofe defcripta: olim connanter adfuiiTe ea omnfa , qu£e nunc a lue venerea cofiantiflime abfunt : Abfuifle contra a lepra eadcm ea omnia , qua lui venerese adfunt pcrpetuo , ex quibus argumentum dtfumitur, quo non alterum certius efle pofllt, lepram illam ab hodierna lue vsnerea toto ca-Io difciepavjfic.
2^ Videtur eadem confequentia ulterius conhrmari poflfe ex iis , qua; RJoyfes fubjun»
gic de ritibus , quibus mundari deccbat leproios lcmel fanacos . Inde enim fcquitur non
modo lepram olim interdum pcrfede fanatara , fed quod ad rem propius lacii , a lue
venerea plane alienam fuifle. Neminem enira fan«E mentis ciediderim , cui veneni venerci
I maligoitas vulgaribus remediis omnibus maior explorata fit , eoadduci pofle, ut affeverec
I Mofis temporibus , quibus necdum perfpcfla erat natura & efficacitas Mercurii feu ar-
' genti vivi , notave regio, unde Guaiacum afportarttur , hoc elt , iis temporibus, quibus
gemina & fola luis venereae alexipharmaca planKlime ignorabaniur , lepram , fi eadem
fuifl^ec ac lues venerea, ulla unquam racione abiolute fanari potuifle , lolius natura: vi-
1 ribus , aut fola remediorura alior^m ioefficaeium virture.
£x his ergo abunde pa^ere arbitror najia artc , argutiis nullis , unquam effici pofle , Q.'^' ^* ut lepra a Mofe defcripta, luefqus venerea hodierna idem morDus fint . Quid aio ? Uc icum° ' lepra illa , luefque venerea non finc morbi divcrGflimi , qua de re nobifcum apertiflinie conicn- concordant Medici omnes , quorcumqlie argumentum illud tradavere , ut Guillelmus '^""5 Ader , De dgroth t^ morbis m Ev*ngelio , Part. 5. En.irrmt. 1. Johannes Frtrind , HtjlorU ^^^l^^^^. tfiedk, Vart. fecunda. Paulus Gotdieb VVerlhof, dc V^riel. & Anthrac. C«p. ^. Art.^. &c. rum.qui ii unum excipias , qu!.m fciam, Georgium VVolfgangum VVcdelium , qui de eodem fatis *^°'^ a^- frigide & fatis jejuie difleruit , jExerc.t. Mtdtco.thiLologk. Decad. 4. Cent. i. Exerclt. g. ^"mTa Accedunt in eamdcm quoque fencenciam Theologorum plerique , qui Commentaria in ftjve- * Biblia fcripferunt. Quod fi quis forfan alicer lentiat - uc qui unus inflar multorum efTe '<^^^ ■ potefl, pomnus Auguftinus Calmet , Benedilfinus e Congregarione SS Vitoni & Hidul EtThco. B, in diflertatione i« Upra G.-iilice fcripca , & fuo in Levicicum CotFmencario prjefixi , rum qui veniam facile conceoendam puto erudito Viro , qui licec facrarum & bumaniorum lice' Com- rarum ceteroqui pentiffimus, in Mt.dicina psrtgnnus & hoipes fuic j ne dicam tironem '^f"'^-. & rudem , atqut adeo percblcura; & perdilEciii quxfiioni medicae prudens , certumque blta faiJ ludicium interpenere ron potuit , quale ceteris lacrarum paginarum nodis difTolvendis prerunt' interpofi;um fuifle cnnes merito fufpjciunr. !'• Op-
Stcundo , Opponunt , qui pro luis veiicrea- antiquitate pugnant , loca illa ex Levitici kTc^^Le- C^pne 15. ubi Moyfes <i« Viris femimfluls Aquentia fanxic . v;rici ,
^. 1. ,, Si quis paticur fiuxum ftminjs, immundus eric. ubidevi-
_ 5. „ Et lunc judicabitur huic vitio lubjicere, cum per fingula momenta adhxferit ^^«[1^'' eariu ejus , atque concreverlc foedus humcr.
4. „ Omne flratum, in quo dormi rir . immundus erit , & ubicumqus federic. 5..,, Si quis hominum tecigtrit ledum ejus , lavabit vefiimenta fua , & ipfe Jotus ^j aqua immundus erir ufque ad vefperam .
ij. ,, Si fana:;us fuerit , qui hujufcemodi fuflinet paflionem.numerabit feptem dies pofl ;, emundationem lui, & lotis veflibus & loto corporc in aquis viveniibi^s eric mundus. 14- " E)ie aucem oftavo fumec duos Turcurts , auc duos pullos columb» . & venicc „ xn confpedum Dommi ad oftjum Tabernaculi cefi.monii , dabicque e.is facerdoti,
J5' >. Qui f ciec ur,um pro pcccato , 8c alreium in holocauftum , rogabitque pro eO „ coram Domino , ut emundetur a floxu feminis lui .
Ex quibus (ibi perfuadent lUi , 1°. Hunc effluxum feiriinis , quo ex Mo/is edido Viri Quos fttbanc immundi, ipfilfimam fuifte Gonorrhoeam virulencam five veneream , qualis hodie f""""' impura venere contrahitur , quod liquere putant ex ipfis far;i Codicis verbis . ubi dici- norrhai •. / f""' ,^'^"> ff^^i-ftre , cv.m per fngtiU mmtma adhiferit cariti eiut , «f^«e concre^ venciea t^erit fosdtis hutior. / » 2 «grotaf.
( 4 / Ltvicic. C«p. XUI, & Xir, - ■ .
i^ D E M o R E I s V E u i t i f f:
lo. A Mofe ideo fevere vetitum foifTe , ne cui commerciutn ullum cum vir/s ftmink flais unquam intercederet, reve liceret ulli rebus iis uci, quas illi atcredaviffent nifl prius mimdatis & lotis, fcilicet u: fancita; interdldtionis metu Hebrsci a probrofo illo morbo fibi caverenc dilJgentiiis , cafte vivendo.
3^. Opinioni fua? favere cgrtgie ritus ipfos , quos ad virorum {emlnifluorum emundai £:onem Mofes ^ufiit adbiberi . Neque enim putant uUam aliam caufam afllgnari poffe cur ex duobus Turturibus five Columbae puUis altcrum pro peccato Sacerdos offcrret nifi quod lllj viri peccato tenebantur, ut qui morbum , quo mund»bantur, venere vulgiva- ga, atque adeo fcelere five pecc/tto , quajfiifTent .
Sed qui ita fentiunt , dum paucis negotium confedum putant , ea afTumunt ad coa-
tludendum , •quorum nihil iilis conceditur.
hl^^r'\'d ^^^ ^°' ^"'^° ^^■'^ volunt inteljigi de Gonorrhcca venerea , morbo novo & prifcis {^-
5ta abi). cu'^s Jncognito, quaj de gonorrhtEa Timplici intelligenda funt , affedu fcilicct cum hu-
3is credi mano gcnere cosvo , de quo inter Grajcos quidem Hippocrates , Lih. 6. Eptdtm. feci. 8.
pUnc ■^*^'' ^^' A"clor Definition. Medic. in icce Voyoppoix i Aret»us , Ue fign. & cauf. acu.
funda. '"'■• ^o^^o^' Lib. i. Cap. J. & De morhorum diuturnorum curitt. Lih. i. Cap. 5. GalenUS ,
roento;. De loc.ajfeEf. Lih. 6. C/ip. 6. & Ve Jymptom. c.<tufis , Libr. 3. C»p. 11. Orlbafius , Synopfeos
Lih. 4. Cap. 107. Aetius, Tetrabih. ^. Serm. 3. Cap. jj. & J4. Alexander Trallianus, De
mrie medica , Lih. 9. Cflp, 9. Paulus .^^gineta , Lle re tnedicd , Db. 5. Caft. 55. AduariiLS ,
mechod. medendi Lih. 1. cap. tz i inter Latinos vero Celfus , l> re medick , Lih. 4. c^p.
ai. Calius Aurelianus , T/irdar. jpajjion. Lib. 5. Caf. 5. ceterique omnium fxculorum
Medici , mentionem fecerunt,
2°. Ncque faiie defcriptio fluxus illius ftmlnaiis , qux apud Mofem legitur , cura go- norrhoea venerea magis apte quadrar, quam cum;gonorrhoea fimplici.- quandoquidem in. utraque perinde folemne efi fosdum humorem , fcilicet femen vitiofum , carnf , hoc efl fummo balano fivs pra?putio , gutt.-tim emm momento adh&rere atque concrefcere .
5°. 1:X veti'o vero fanorum cum viris feminifluis commercio male colligunt effluxum allum feminis peccato contr3(5lum fuifle , nifi velint quoque iure eodem pro peccatis ha. bere { a ) confuetudinem mariti cum uxore fua , ( ^ ) puerperium , ( e ) menftruatic- nera mulierum , &rc. qua: Lege Mofaica inter Hebrxos iifdem interdJ(ilionibus fubjace- bant.
4°. Idem dicendum de Turture vel Columborum altero , qui in mundandis fanatis fe- minifluis offerebarur pro peccato, Liquet enim ex laudatis Levitici capitibus pari quo- ique modo, quando { d ) puerpers Sc { e ) menfiruatae mundabantur , Turturem aut Columbum pro pecc/ito oblatum fu i fle j cum nemo taraen fit fanar mcntis, qui aufit puer- perium aut meniiruationem hahere pecc/iti lcco. xt eos 50 Reflius proinde, mea quidfm opinione , fentiunt , qui cum Commentatoribus fe. fcntile ^^ omnibus opinantur , 1". Interdiftiones ifliufmodi eo tantum confilio a Mofe , jubente qui hur.c Deo, prasfcriptas fuifTe, ut Hebrara gens munditije corpcris fiudeiet actentius, quje fpi- lcminis ritualis munditisE anims fignum eflbt . 1°. Peccajum, pro quo offcebatur Turturum aut de E^o".™ Columborum alteruter , intelligi nequaquam pcffe de peccato ullo tnorali , quo fane va- jioiihaa cabant viri feminiflui , ficut & puerpers aut menflruats rauliercs , fcd de peicato legaH ilmfi;ci irtflligei dum efTe , quo tenebantur ii , qui in immundititm aliquam lege damnitam in- £u'nt'.'' Currel-Tant , qua <]e re V!d. Levitic. Cap. 5. ( /" ) Vtrf !.&■}.
Ceterum cum de viris feminifluis tam caute fiatuat Mofes , haud inanis inde videtur efTe csufa conjiciendi gonorrhceam fimplicem inter Hasbraeos olim freqAjentius grafl^atam fuif?f, quam nunc inter Europaeos ; Qyx (\ vera finc , videiitur efl^e repetenda tx prava vidus ratione , qua? inter Hebrasos ufu invaluerat, vel quod verifimilius , ex falacitate nimia &" immodica , in quam confiat Hebra?os proclives fuiflfe. Q^urmquam nihil obflet, quominus legfseffdem de rariore affediiont fcrri perinde potuerint , cum (g) eadem , qu'a itlebrasis interdixit fuilla & lcporina camc , qua; vu!garis erat , eadem quocjue diligen- tia vetuerit Mofcs vefci animalibus nonnullis , ut mrer volucres Aquila , Gryphe ,
^; Milvo,
< <t ) Levitic. C*f. 25. Verf. \6. 17. 18. ( t ) lb;d. Cap. 12. Virf. 2. %.
(e ) }Oid. €ip. is. Vtrr. !9- ir\j<j<]. ( d ) JhlJ. Cip. 12. Verf. ?. ( < ) lHd. Cap. ij. Vtrr. jo.
</ ) Verf 2. Aninia ciua: terigciit aliqiiid in:.niiindum , five qiiod occifiim a belti/ eft , aut per fe mortiiura, «ut quodl.bct aliiid icptile, & oblitj fueiint inimiinditis fuT, re* ell & delitjuit.
Verf. 5. lit fi tciigeiit (;uidqiiam de immunditi^ hvUiiJlis , JUXU cmnciTl ipipmitatcm <1U4 poUui io- Jet, oblitaque coguevciit poilca , fiibjaccbit diliih ,
< g ) liid. C'P' II.
t J B E R r. C A P U T IV. 19
Milvo Vulture, Nodua , Corvo, Bubone, Vefpertilione , & intir ea quA moventur itt ttrr- Muftcli, Mure, ChamsEleontc, SccHione, Lacerca , Talpa, &c. qux probabxle eft vjx^unquam in cibos «dhiberi potuiffe , Te! faltem ritiintne adhlbica fuifle.
Tertic. Operam ad Id conferunt, ut prebenc dc lue venerea deberc mtelli^i ( * ) «.'- I'l. Op. tus :l'H-i ptlftr„Hm A pUitta pedis ufqne gd virtictm epu , quo Jobus 4 Satana p?rcuiius \^^^^"';^ fuit prrmidu Dcii & eapropter lequencia cumulanc loca, ia quibus Jobus ip(e morDi ,^ , ubi fui lymptom+ta gt-phice depifigit. ., o r ru t ■ • l^' Vwf'
up. 7. Fer/. 5. " Induia eit caro mea putredlne , & fordibus pulvens ; cutis mea \'J^^^l:
„ aruit & contraclra eti «,.,.. . r.. '""* *
Cap. 16. Vcrf. 8 " Nunc aucenx opprcffit rae dolor nuus , & in nihilum rcdaCti funt lueven*^
' =: rei la»
„ omnes artus mei. , , . , 1 tente
F*'-/. 14. " Circumdedit me C D£«^ ) lanceis fuis , con\ruIneravit lumbos m:os, p,odu- ,, non pcpercit, & efFudic in terram vifcera raea ( Hsbr. Fel tftrtm. ) _ ftum
yerf. is. " Concidlt me vulnere fuper vulnus, Irruit in mc quafi gigas.' fmlTc. -
f^er/. 17. " Facies mea intumuic a fletu , & palpebra? mcce coUigaverunt . Cap. ip. Ver/. 17. " Halicum meum exhcrruit uxor mea , Ik orabam filios uceri mei. j, ( Hebr. Vcmas In dotno tnek natos. )
Vir/. io, " I^elli mea: , confumptis carnibus , adh^Eilt os meum , & dereli(5la „ func tantummcdo labia circa dentes meos. . -
Cap, jo. Kr/. 17. '' Ncfte os meuai perforatur dolorlbus , St qui me comcdunt , noa „ dormiunt. ( Hebr. Et ven& me& ncn quie/iunr , hoc eftj /eLre tabore . )
y<.rf. XI, " Interiora mea efferbuerunt abfque ulia requie, przvenerunt mt dies }» affli(5lionis.
Fer/. 10. " Cutis mea denigrata eft fuper rae , & ofsa mea aruerunt pra: cau- j, niate, ( hoc eit, pr& aflu five febre . )
Verum enlmvero, quantacumque ea videantur , tanta tamen non funr , uc rem evin- S.-d mil. tant. Fatendum eft quidem ulcus , quo Jobus percuf/us Aich^it , pro lue venerea habituni |*„jj*."^ fuiffe a ( i ) Francifco Vatablo, & a ( * ) Cypriaao , Monaco Ordinis Ciftercien/is : ,^enro, Eidem opinicni lufFragatos elle & ( «^ ) Johannem de Pineda, h. Societate Jcfu, &c { e ) qiam * Jacoburai Bolducium , e religloia Capucinorum familia , & (/) Domnum Auguitlnum huxopl. Calmet, Benedidlinum e Congregatione SS. Vitoni & Hidulphi : Non defuiHs etiam . E^J^JhF lefle { £■ ) Ulricho Huttenio , qui luis venereje onginem a Jobi /cc.bie o!im repeterem : viri noa Quin imo folemne fuiffe ( ^ ) Jobi prajfidium a Syphilicicis quodam implorari , quafi P^ici fpecialis Patroni, qui nec ipfe mali ejufdem ignarus fuifiec. SeJ mirum hucufque pro- fj^eVinc. vedfam efse credulitatem Antiquorum , nec fadle video quo nomine potu^rit ea opinio tantum invalefcere apud cordatos viros . Nam przterquara quod luce mvridiana clarius eft luem veneream , exeunte tantum fseculo xv , in orbem noftrum irrupilfe, nulla certc Sntercedit affinitas inter morbum Jobi , qualis delcribitur loas /uprct aidnBis , luemque veneream, qua pofiic opinio illa niti . Hinc etenim , quascumque de morbo Job) re«en- fentur, gcnerica funt , & cum quovis raorbo ulceroio communia, ut Lepra , Phthiriafi, Ulcere Syrisco, Impetigme, Lichene, &c. illinc vero defunt in illa iyrrjptomatum enu- meratione omnia figna pathognomonica luis venerear, ut Gonorrhaea, Bubo , Ulcufcula Bilani, Porri , Verrucs , Crifts , Condyloniata , tellium Tumore» , Sicirrhi , Apoftcma- ta, ceteraque vitia , quibus virilia in Syp#iliticis obfideri folent. Quamobrem multo fa, tius eft dc naturA ulceris , quo Jobus muldatus cft, filere cum ( 1 ) Johanne Mefce* roi vel cum { k) Origene , ( / ) S. Jolianne Chrifoftomo , Polychronio , Apollinario , 8r ( »w ) S. Auguftino , ulcus illud ad Lepram leu Elephantiaiim referre , qux In Ara. bia ad Euphratem , ubl degebat ( » ) Jobus , frequens erat , quam commenta iftiuf- modi temere cffutire, nullo au<flore & audoritate plane nulla.
^Hario. Id agunc omni fludio, acque in eo laborant, ut quam a Jobo modo deterfi- ^y ^
B 2. inU?^^ ponunt
( * ) Lib. Jobi , C^F. 2. Verf. 7. . . *"""*
\ * ) In Adnotationibiis in J oki Librr.tn , Cf. i. Verf. 1. maigini Bibtiorum appniitis.
\ e ) Comment. in Jubl C«p. 2 { d ) Coinmentar. in Jobi Verf. 7. ^)i ■ ;■ ■ ■^ '
t « ) Commcnt. in Jobi Cap- jo. Verf. jc. ( / ) DilTettation fur U M*t.= dit dr Ji,b ^ ( X ) De Gufliaci M«dicira *< moibo Gallico , Caf. i.
( fc ) V(d. infr» X.ih. V. ad annnm 1520. ubi de Jchanne le Mxire , }sel^ti . Molanus , in Xjitria Medicir» Z^^cle/i^fi. ad dicm 10. Maii , qus Jobo lacra eft . Bnllet, 1'!«) des S • «W de ' hnci^nTejiaMcnt , 10i Ma> • { <■ J Commerit. in ]obi C*p 2- Ver/. y. [ k ) Contra Celfum , L.fr- VI. pag. 505. < i ) I" Cattra Grscoruni Vatium in B. Jobum , coUeftoie Nicet.. i " ) Sctmone 3», ad ErAtrci in Erimo. { a ) Fiidtiici Spanhemu H.ftoiii jobi , Q*g. i.
10 De MonBis Venereis;
pftlmo. mus labem, eadem.Davidi afperganti ac ideo varios convellunt pralmorum verficulos
xumio- quos de lut vencrea intelligcndos effs exiftimant , & in quibus Regius P/altes /Ic con*
quibus qucritur :
crcdunt pfiilmo 6. v<:rf. j. " Miftrere mei , Domine, quia iiifirmus fum j fana me , Domine ■
fep"is» quoniam concurbata Aint ofTa mea . '
luem ve» _V , ■.. r ic ^ ■ • • _
neieam, PAimo j I. Ver/. j. Qnoniam tacui , inveteraverunt ofla mea, dum clamarem tota die-. qui ne //«/. 37. V'rf. 4, '' Non eft fanitas in carne mea a facie ir* tu^, non efl pax oQibus ■?'".•? „ meis a facie peccatorura meorum .
Davidem ,/ /• C tc r> c. /• » •
vacavifle ^"■/- 6. Putruerunt & corrupta» funt cicatrices meae a facie infipientia mesc:.
volunt. _ Verf. 7. «* Mifcr fadus fum, & curvaius fum ufqiie in finem , lota dic con.
5, triftatus ingrediebar.
Vcrf^ 8. *' Quoniam lumbi mei implcti funi illufionlbus , & non eft fanitaa
„ in carne mea . Sed hu. SsJ r. Certum eft Commentatorura plcrifque perfuafum cffe querimonias eiufcema- n"ionis^'' *^' ^ D^ivide haberi, non de ajgritudine corporls ex morbo , fcd de sgritudine animi ex
jpfe abunde innuere, dum ait «0» effe f/tnltatem in carne /«« a facit in Del s Nin ejft pacem in offihus fuis a faeie peccntorum fuorum ; putruijje atijue corruptas efft tictttrictt fnAs a f.tcie infipienti& fus , Crc. Quod /1 ea fententia accipiaiur, concidunc sdutum Ad- verfariorum argumenta ; (^uocirca opus elt, ut illi Commentatorum agnaen adoriantur , anteqaam nobifcum confligant, neque nos aufint pugna aggredi , nifi prius de Comraen» tatoribus vidoriam certam confecutl fuerint,
z^ Si quid vero lubeat d: jure noftro concedcre , ultro condonemus ilHs , qnod a
nobis arguraentis nunqulm auferre poflsiTC .• nempe Davidem , cum adduftos verficulo»
fcribtbat , gravi morbo tenritum fulffie , arquc adeo de morbofa illa asgritniiae Intellf-
gendas effe, quas cffundit , querelas. At non tdeo fequitur ut morbus ill« lues »enerc4
fuerit ; Quod fane, etiamfi certo conftartc luem vsnerea,m Davidis arvo grafsatim fuiflc ,'
ut hodierno tempore , temere & inconfulte diceretur , cohi rymptomaca , qoa: a Davide
referuntur, notis luis vensre» fymptomatis fatfs vl«ina non finc , uc pofllnc fufpicioni
locum facere : Quod infuper contra apertam rei veriratem credereturj etiamfi fympioma.
ta a Davide reccnfita a fymptomaris luis venereae minus abhotrerent , cum certifTimis ra-
lionum momentis comprobetur luem ventream prifcis fjeculls in o/be n»ftro omnino igno-
ratam fui/Te.- Quod demum , uc utrumque argumencatfonfs membrum conjungamus, tum
diceretur temere & inconfulte, tum contra apertam rel v«ritatem crederetur , cum &
hinc fymptomaca , qua» a DaviJe refcruntur , noMs luls fymptojDatis latis vicina non
iint , ut pofTmt fufpicionl locum facere ; cuiri & illlnc certifTimis rationum momentis
comprobitur luem vcneream prifcis farculls In orbe nofiro omnino ignoratam fuiffe .
vorwiat' §""'"'• Volunt Auflorem EccIe/iafiicJ ad luem veneream allufifle, Cap. 19. i^. 3. cum
locaquf. «lit : §«' fe jnngit fornic/triis ^ fcre nequam , putredinem ^ vermts illuia hireditaturos tjfe .
dam Ec. Std hallucinantur & ofcitantes quiiiem , quicumque luem veneream ex illo Eccleiia-
ci''' qus ^^'•^ ^^'"'^ argul po/fe arbitrantur , cum nihii appareac manife/lius , quam hic agl de
cie'dun"r ignominia , probro , paupertate , ^gritudine «•eterlfque malis, qn^ fornicartes & fcorta-
inteiii, tores meretriciis amoribus turpicer deditos mmere lolent . Slmilis extat locus in Pro-
fffe^^de ^'^rbiorum Libro, Cap. ^.Vcrf. 8. & fegij. ubj fapicntia alumnum morens , Longe fac , inquit ,
luevene.J^^' ^' > ^ Meretrice viam tuam , & ne appropinques forihus domus e)us ', T^e des /ilienif ho'
rea , icd nonm tuum , 6* Annes tuos crudeii ; Ne fort^ impleantur extranel -viriius tuis , & labores
non fine ,,^^ yj,,^ ^„ ^j,^, alUna i f^ gemas in n»vi//imfs , quando confumpferis carnes tu.is (f corptts
maxi. tuum , Neque rata funt apud Audlor-s ctiam profanos monitoria confilia de re eadem .
nio . Sic apud Plautum , in Truculento , AEt. 11. Scen. 7.
Meretrix meum htrum miferum fua llaniitia, ImpMllt iit
Vauperitm ', privavit bonis , luee , honore nt<jut amitis. VI. De- Sexto. Denique proflant V.j ASiis SanBorum loci duo de lue venerca, qul pofTent Le- inumop. £lorii,us negotium faccfTere , & auibus miror Adverfarios ncndum abufos effe. Alter le- K?ca*du 8''"''. ''1 Libro Miraculorum) 3antki Bennonis , in AFtis SanBtrum M*n/is JunH , Tom.lll. cx Aftis 3d diem XVI. Junii , ubi refertur , pag. 90, cegrotantes nonnullos morbo galllcti graviter h^u\Q. affedlos, %oto faElo & implorato Bennonis praefidio , libcratos fuifle. Occurrit alter in
Vita
L I B E R I. C A P U T IV. »1
Vita Sanitse Coiambae Reatinae , tertii Orr.inis Sandi Doininjci , ;» AStts San&eyim tum,q\]\. Uenfis Maii , Tcm. V. ubi narratur paricer , fag. 361. Adolefctntem guendam , nomJne ^us iluis Vincentium , qui morbo franciofo ^ta Uborab.t , ut Uherctur m dcjperationem , deUtum a „^"„[,0* fociii in cameram , in qua Columba habitaverat , Merum evaji^e . fit .
Sed hjec fpecie tantum contra nos , reipla nobifcum fjciunt . Nam I. Sandus Benno 5^^ j,^;^ natus elt quidem Hildesheimii in Saxonia infsriore anno loio , fuitque Mifnenfis Epi. loca, qus
re
,v vu^.M. , o- - -■">
res illa Rcm& pnmum excufa. anno 1511, defumptaqne fuijfe ex variif procfftbus mfirrr.ati- hciunt . *// tunc temporis inftitutis , atque adeo 27. snnis ad icinus polt natam , notamque lueni
II, Alter rero locus de S^nda CoIumba„ P.eatina , ad expediendum eft multo facilior . Nempe deccfllt illa anno tantum 1501 , 15°. Kalendis Junii , annos nata jj. tjufque Vi. ta, in qua motbi frcncicfi mentio fit , quinque poR cbitnm ejus annis fctipta fuic, ( ut ab'ip^s Colleftoribus Adorum probatur ) a Magiftro Sebaftiano rerufino , Ord:nis Prae- dicatorum Theologo , qui ei a confefllonibus , leu , ut vulgo aiunt , qui ejus Confefa.. rius fuerat: Quocirca tum Beata , tum Beatae Vita recentiora iunt primo nafcentis luis exord'0- . .
Hinc ergo liquet icgroranres illos , qui morho gaUlco fwt francicfo^ Ijberati dicuntur Sandi Bennonis , auc Beata: Columba? patrocinio, lue venerea Neapolitana vere infedos fuifle, ac initio fjeculi decimi fexti vixifle , ut citiflime ; qua: fcntcntiam noftram con. firmant i.nedum cum eadem pugnent ullo modo .
Et fane , ctiamfi nullo conflsret teflimrn^o de tcmpore , quo miracuia illa edita fuifle memorantur , ai certe vel ipfa appellatio ^^///'f/ & francufi , qua morbus defignatur, rei veritatem abunde patef-iceret . Etenim certifllmum eft luem veneream , utcumque an- tiqua (uppo-.-ieretur , morbum galltcum aut franctofum non prius nuncupatam fuifTe , quam tempore belli NeapoUtani a CaroloVIII, Fr3ncorum Rcge fulcepti, ouod in annos 145)4. & 1495. cadit : unde ntccflario confequicur miracula illa Sandi Bennonis & Beatae Columba? in fanandis jegrorantibus ex morbo galiico aut merho frar.ciofo , pofteriora fuifle bello Neapolitano , atque idco referenda ad primos annos ineuntis faeculi decimi fexti , quo tempore morbus ille venereus longe lateque diffufus , & in Italia , ubi Columba vivcbat , morbi fr/incicfi , mal francefe , & in Germania , ubi miracula Benncnis edita funt , morbi gallici , Frantzofen , nomine , iam vulgatus elTet , qus cum novitate luis ve- nerea?, quam defendimus, mire conveniunt.
Neque difientiunt a nobis Collcdores Adorum , qai fuper locum ex vlra Beata? Co- lumbs addudum obfervant ipfi , prolato etiam teftimonio Al berti cuiufdam Fibri , qui miracula eadem recenfuit , vjncreum mirbum , Francicum d^clum fuiffe ab itAlis , qum eundtm nccnter ex nozo mundo cdveEium m cbftdione l^eitpcbtanti contrahentis Iranci , in. deque revertentes , prtmi /pnrferunt ^uacumque tranfibant .
C A P U T V.
Luem vtneream ah anno \i,<i/\. ad annum 1496. Europa, primum innotuiffe ,
/^Arohis odtavijs, Francorum Rex , arma movit in Icaliam , menfe Auguflo anni 1494, Carolus ---^ & feliciter peragratis In(ubri.;i , Etruria , Statuque Ecclefiaftico , invafit menfe Fe- ^"'^' > bruano anni infequenris Rcgnum Neapolicanum , quod hsreditario jure fibi vindicabat. j^'ni"^5x Indr digreflus (ul) fincm m-nfis Maii , & pugna fuperatis ad Forum novum men(e Juy Kesnum lio hoflilibus Venetorum copiis , in Gallias gloriofe rediit menfe Odobri anni 1495. Neapol j- Gilbercus, Dux Montilpenferii , e ftirpe regia , qui cum ptsefidio 6000 milicum rebdfus ^^"j""^^,' fucrat , Rpg.um fub dicione retinere conatus eft , quandiu v^xiti fed tardem Galli poft fit anno ilbus obicum in parces diflrafti , Neipolicanorum perfidia proditi , & Aragonenfium co- '49'». piis , qua? a Sicilia transfreuveraiic , pulfi , Rtgno decede.i coa£li iunc ad finem anni 149^.
Hac epocha lutm veneream Europaj primum innotuiflfe conftans fama eft , nec inani ^rVu^s Tf/». /• B i fane vcncica
11 DE MORBIS VENEREIS.
inEiiropa fanc fundaniento, cum hac de re confencientfs habeamas JcriptoreJ Medicos omnes, qui
primum vixerunt eo tcmpore, & de primis morbi natalibus fcripferunc. Igitur ut dimcilis & a"i.
jnnotuit, jgj^ j-^ quasflio certo & jequo judicio tandem dirlmatur, fatis effe videcur, fi pocifimia;
illoruni telHmonia nude congcramus ex Chronologi.-e ordlne , ut inde manifefte liqueat,
1°. Luem veneream eo tempora in Italia primum apparuilTe , unde in ceteras Europ^ re-
giones brevi diJTsminata fit. z". lVIorb«rum hunc ab antiquls quibulcumque morbis di.
fparem , a nemine cunc cognitnm fuide. 5'. Imo contra Medicos morbi novitate percul.
fos , & remediorum , qujc in fimilibus affedtibus uiui effe folebant , -inefiicaciam exper-
tos , quo fe verterent plaoe ne/civiffe , & tam dira; luis curationem Circulatoribus &
Empiricis aliquandiu permififie.
1. Tefti. !• Tofephus GrundbecKius five GrundpecKius, Medicus Germanus , fcripfit anno 1496,
biis Me. hoc el\ , altero poft notam Inem veneream anno , Tr.iEiatHm de Pe/iHentiali Sctrra fivt
**'i V h ""*''* ^' Frantzes , ideft , de lue venerea, in quo variis in locis affirmat i a ) Scorram
Grumf. * ^'^^"^ peftilentialcm " labcm effe tam lepente in homines demlifam , ut plaga ccelitus de.
pekchi». „ culla effa vldeacur Novum eife genus morbi Naturar invilum quod
»4S«. „ a Deorum immortalium olim arce in Gallos demiflTum fuit Horribile , ler.
„ ribiliffimumq-ie portencum , omnibus mortalibus inauditum j invisum , acque peni- „ tijs INCOGNITUM Demum a?gricudinem a Natura ferme alienam, anteaque
„ INVISAM, INCOGNITAM, atque penicus INAUDITAM.
Alexan. n. Alcxander Benedi£i:us, Veronenfis , gui Medlcus interfuJt in Venctoexercltu , quem
jiedidiJ' Carolus Vlir. Neapoli rediens Foronovana pugna proftravit, auno 14^5, & qui proinde
J45«, prima vidit nafcentis morbi Initia, attcftatur ( ^ ) in Opere , quod De ommiius mtriis
icribebac anno 1496, " Venereo tadu novum , vel faltem Medicis ignotum prioribus,
„ fyderum psflifero afpeftu, morbum Gallicum ad nos ex Occidente^ irrcpfiffe „ . . . .
Et alibi •* morbum Gallicum , novam mundo pefJem, tempcftate fua concubitu atqus
„ concadu irremtdiabilem haberl.
Nicolao III' Nicolaus Leonicenus , Vicencinus, Profeffor Medicus Ferrarienfls , celeber Medici-
Leonice- nx Grajcorum inftaurator , in Libello De Mtrio GaiLcoy queni ad Johannem Francifcum
no 1497. Mirandulenfem, Concordiffi Comitem , fcripfit anno 1496. probat ftatim nevcs }tali£ ad.
"venifft morhos fricribus ficulis ignortttos exemplo Lichenum , guos ante claudii principatum
inecgniios fwjfe teftatur Vlinius , Hsftoris, naturalis Lib. 16. Indc vcro fic pergit : „ Simile
„ quoddam hoc noftro aevo accidit , jam enim insolit^ .nacura morbus Italiam &
3, multas alias regiBnes invafit Huic tamen morbo nondum noftri temporis Me-
„ dici vcrum nomcn impofuere, fed vulgato nomine morbum G^lUcum vocanc , qiiafi e)us „ contagio a Gallis in Icaliam importato , aut eodem tempore & morbo ipfo & Gallo-
,, rum armis Italia infeftata Ego ..... cogor exiftimare ( neque mihi potcll
„ in captum mentis aliter pervenire ) natam hanc repente luem noftram ita infecifte
„ a»tatem , ut nullam fuperiorem.
XTorad'. ^V' Coradinus Gilinus , Artium & Medicinse Dodlor , »» o;«/r«/o de Morh g.iUi.-o ,
jio G li" quod ad Sigifmundum Ducem Eftenfem , Herculis I. Ducis Ferrarienfis Filium , fcribe-
»10 H97. bat',' ptaefatur.- " Cum anno elapfo 1496. morbiis quidam farvifrimus morrales quamplu.
„ rimos invaferit, tam iti Italia, quam ctiam ultra mootes , hunc Itali morbum GalUcum
,, appellant, eum Gallos in Italiam apportafle afTercnccs : Galli verb italUum feu Hea-
„ foiitanum mcrhum nominant , eo qudd in Itali^ , tc maximfe Neapoli fe hac truculen-
„ ta pefte affeftcs efse dicant j vel quia ifle morbus tcmporc tranfims Gallorum citra
5, montes in Italia vifus eft . Et qui» hic morbus apud Modernos incognitus eft, va-
j, riajque de eo difceptationes inter Phyficos ( Mediccs ) habira^ fuerunt & habentur ,
„ decrevi aliquid de eo pro cxiguis ingenioli mei virjbus fcribere , quam brevifllme
3, potero.
Battho. V. Bartholcmsus Montagnana, Junior, Patavinus, in Academla patria Medicinae Pro-
lomxo ff fTor , fcribebat anno 149?. Conftdum medicum nd fetrum Zenum , /'tnitum , pro lUuflrif'
RnjDa** ^'^" ^ Revercndijfmo Epifcofo , & Hungaria, Trorege , qui morbo Gallico laborabat , in
J499- ^^0 diferte dofct hunc morbum " Hippocrati, Galeno , Avicciina: & aliis Medicis an-
,) tiquis incognitum fuit'e , & propterea nos ejus nomine pioprio carere . Si ctniim
„ Avicenna, pcrgit i'le , ipfum cognoviffet , utique aliquod de eo Capitulum feciftet, &
j, ipfum nomiiie proprio apjijUaflet , ficut in ceteris multis fecit . ,, IJnde concludit illc
„ mor.
( 4 ) Vid. infia Lih. Y. *i *rn. 14.9«, ubi de Jofepho Gtundpeckio . < t J Vid. infra Lib. y, »i nnn, 1490 > ubi de Altxandro Bencdido .
L I B K R l. "C \ r V T V. 25
,j morbum GalUcum, qui apparec tempotibus nolitis , temporibus Hippocracis , Galeni ,, &• Principis ( ^vkcnaA) non fuiffe.
VI. Gafpar Tcrrella, Valentinus apud Hifpanos , Alexaiidri VI. fummi Pontificis, Cx- Gafpare farifque Borgis» ejufdem filii olim Me.:ict3s, tunc vero ab annis clecem_ Epifcopus Sands J^aJ' Juftie in Sardinia 5 fic loquebatur in Tradatu Dc Dolore in Vudendagrti , edico anno ijco,
„ Gallis manu forti Italiam ingredientibus , & rnaxime Regno Partiienopseo occupato , „ & ibi eommorantibus , fiic morbus detedtus fuic . Idcirco ab Iialis morbus Gallicus „ cognominatus fuit, arbitrantibus ipfum Gallis connaturalem effe. In Gallia vero, quia „ in rever^one Regis Caroli cum fuis in Galliam , i»ic morbus apparere inccpic , cre- ,, dentes Galli fe tum ex Neapoli apportade, hanc ob caufanj morbum Neapolitanum vo-
,; carunt Ec cum noflris temporibus talis monftrofa jegritudo a nullO fuerit '^-*
,, vifa , idcirco a nullo quantumcumque perito, cxperto , & fenio confedo canoniee Sc ,, re(Se curari poterat . Addiderunc medius fidius calcaria equo fponte currenii rudes , „ pertinaces, illiterati , & ut ita ioquar, vulgus, qui totis viribus conabantur publice „ publicare & alferere fcientiam Medicinae cffe vanam feu impjrfecftam » eo quia liuic 5, agritudini nullus opitulabatur . . . . Et non fine cauf^ hoc divulgabant, eo quia 11- „ terati ab fiac cura fugiebanc, in hoc morbo fe nihil fcire confidendo ; quare aromata- „ rii , herbarum colleftorcs, ceterique mcchanici ac vagabundi & impoftores his tempo- j, ribus hujus morbi veros & perfede curatores fe ipfos eife proStentur.
VII. Antonius Bcnivenius , Fiorentinus , in Libro de aidiiis rerttm Caufis , Flofentia? Anto. excufo , anno 1501., hsc habet de ortu luis venere^ : " Novum morbigenus, anno falu- ".'° f^' „ tis nonagefimo fexto fupra mille quadringentos a Chriftiana faluce , non folum Ita- 1502."** ,, liam , fed fere totam Europam irrepfit . Hoc ab Hifpania incipiens, per Italiam ipfam
}i primum , tum Galliam , ceterafque Europ:e Provincias lace diffufum morcales quani ») plurimos occupavir. ^
VIII. VVendelinus HoCK , de BracKenavv , Artium & Medicinse in Gymnafio Eono- vven<fe. nienil Profeffor, in Opcre De Morlio CaUico , Cap. i. hjec habet : ,, Sic etiam in Medicina ImoHotk „ contingit, quod ptr admirationem alicujus aegritudinis nobis ignotx pervenire poflu. ckenavv** „ mus ad cognitionem ipfius . Sicut evenit hoc tempore , fcilicet ab anno Domini 1494. isoz.
s, ufque ad prxfentem annum ijoi, quo morbus quidam contagiofus , qui Gallicus ap- „ pellatur, fatis effcrbuit . . . . De hoe morbo , aut de caufaeius efficiente , formali , ac „ materiali, nec Antiqui , nec Moderni certam cognitionem dederunt , nec de nomine „ & quidditate ejus aliquid veridice dixerunc auc fcripferunc . . . . Et non fine caufa „ etiam literati (ficut iftis temporibus a Doftonbus fspe videnms ) ab hoc crudeli mor- „ bo fugiunt , fe nihil fcire confidendo . Quare aromatarii, herbarum collcftores ^ cere- j, rique mechanici, ac vagabondi , & trufatores (ut ita loquar) hujus morbi veros & „ perfedos curatores feipfos efle profitentur . „
IX. Jacobus Cataneus de Lacu Marcino, Genuenfis, inTraftatu De Morho GalUco , cir- jacobo ca annum ijoy. confcripto, Cap. r. fic narrat luis venerea» ingrelTum , " Anno virginei Jatareo „ partus 14514, invadente Carolo oi3avo Francorutn Rege Regnum Parthenopsum, Alcxan. ^'^^^^^^'1 „ dro vero fexto ea tempeftate fummum pontificatum !^>erente , exortuseft in Itatia mon- 1505.
„ ftruofus morbus , nulhs ant^fe fseculis vifus , totoque in orbe terrsrum incognitus .
X. recrus Trapolinus, Paravinus, Phiiofopliix & Medicina: Profeffor , fato fundtusan- p^^^
no i^og. in Tradfatu , quem fcnpfit /Jc Morbo Gallico , confitetur nullum ex cognitis ^-fapo]:, morborum nomii)ibus in morbum Gallicum quadrare, ex quo " colligit hujufmodi mor- no 1505.. „ bum Hippocrati, Galeno , Aviccnna: fuifle incognitum & aliis Medicis antiquis , ac 5) propterea nos ejus nomine proprio carere. Si enim Avicenna ipfum cognovifl^^et, utique ,, de eo Capitulum aliquod ipfe fccifl!"ct , ac nomine proprio appelLavifiet , ficut in cete- „ ris morbis fecit , quibus propria dicavit Capiaila.
_XI. Johannes de Vigo, Genuenfis, feu potius Rapalli^mx , \n ditione Genucnfi , Me- jj^i,gn„g dicus & Chirur^us Julii II. fummi Pontificis , in Vraciica chirurgicx quam Copiof,m c\ de vigo.. x:c, cui fcrjbendaf incubuit ab anno 1J03. ad annum ufque ijij , & qua? primum edi- '5>4- ta tfl anno 1514. fic aic LiL 5. Cap. i. " Anno 1454. de menfe Decembris , quo anno 5, Serenifl[imus ilie Carolus Francorum Rex , magna comitaHtc caterva, verfiis Italis par- I, tes iter accepit , ad Rtgnum Neapolitanum rccuperandum , apparuit utique eodem an: ,, no quoddam morbi gcan quafi per totam Italiam , incognit.« naturse , qucm variis ,, & diverfis rominibus diverfa; Nationes appellarunt ..... Pro t]ns curatione operse „ pretium fuit nova auxilia & pharmaca indjgare : & in rei vsritatc fi quid falutis in-
E 4 ,y ventura
Petro
Msy nar. do isiS.
Ulrlcho de Hut- tcn 1515.
2+ D E M O R B I S V E N E R E I S."
,, ventum fuerit 5n illo morbo , fuit potiiis ex novis experimcntis, quim ex antiquis au^" ,, xiliis ratione & aiifiioritate multocicns m eorum fcripturjs approbatis.
XII. Petriis Maynardus , Vcroneiifis , Tradtatus duos lie Morbo Galt-.co confcripfit circa anaum 151S. in cjuorum priore , C*/>. i. /ic ait: ,., Hoc noftro rempore dete(flus quidam „ morbus epidcmialis five faralis .... Apud liomines Gallicus appellatur , quoniam de „ eo NULLA. eft msmoria, nifi ex quo Carolus , Francorum Rex , cum tuo exercitu in „ raliam fe contulit, anno lciUect virginei partus J496.
XIII. Ulricnus dc Hiitten, Eques Germanus , cum lue ver.srea infedus , & vulgarern fui cemporis cur.^tioitm undeces iiitra novem annos incaifum expertus , tandrm uiu IL gni Guaiaci perfetlx fanitati refticutus effet circa an. um 15(9, eruditum Tradatum Ve Morbt Giiiici Curarione per adminiftr.ziionem Hgn: Guaiaci confcripfit hoc eodem anno ad Albertum Brandeburjjeniem , S. R. E. Cardinalem , iMoguntinum & Magdeburgrnfem At- chiiepifcopum & Eledorem , io quo (equentia legere eft , Cafi. 1. " Vifum Deo eft & no- „ ftri atate morbos oriri M:i')or!bus . ut exiftimare licet , incognitos . Annus fiiit a „ Chrifto naco poft m:i!efiimuTi & qu.dringeirefiTiuiTi nonagefiinus tertius auc circa , ,, cum irrepfit peliif^rum maluni , non in Gallia qjidem , led apud Neapolioi pnmum : „ Nomen vero inde fortitum eli- , quod iii Gjllorum exercitu , qui illic Caroli Regis ,, fui aufniciis b;!lit;erabat , apparut piius qu>m ulquam alibi .... Medici fugiebanc
j, ejus poiTo a!'p"£lum, r.ccum conaftii aL>('.inebant , ut morbi praeterea nullius
„ ( £f Cap, z ) Hoc pra?cipue in morbo quantum noftra sstate laborec Medicina comper-
„ tum eft , filebmt ab e']us ortu toium in Germanii bfennium Medici Dtmum
5, C.jp. 4. In hac Medieorura confternatione , liis erroribus ingeflerunt fe Clairurgici ma- „ num acmolientes .
XIV. Jacobus a B_thencourf , Rorhomagenfis , ArtiutT:^& Medicins Doftor , Lutetiae . Parifiorum edi cuiavit anno 1517. Librum de Jue venerta , quem infcripfic Novam pceht-
tent alem ^UMiyat^efimnm , necnon Vurgator:t-:ra ir> morbnm CaHuum Jive vfnerciim , & in quo affirmat morbum huac Anciquis pUne ignotum fuifT-'. " Si antea, inauir , morbus ,, ille homines fa:i^ant . ( prout qaidam loinniars videntur Mediri ) veterum taraeri „ Medicorum phcitis ac di^cretis minime declaratur . Profeft) , pergit dle , folum abhinc ,, triginta circiter annos nobis talis vilus eft mTrbus . ,. Quat nafcentis morbi cpocha , fi caiculus ab anno 1527. retrorfum ducatur , cadet in aniuim 14^6.
XV Laureniius Phrifius , Germanus, in Opufculo T>e Morio Cal!ic$ , quod Bifilea? edu
■ tum fuit anno ijjz , Cc ait Ctip i. " Anno Chriiii Salvatoris Noftri 1496. efferbuic
,, quidam morbus acroci.'iimus , irriiens iii homines /a?vo morfu ulcerum , glanduiaruni
„ & durifli.Tiorum doloriim , adeb notabili ciuciatu , quod finguli videntes rbffupuere:
nam incognitus & iNVisus erat ifie peftifer morbus non tantum vulgo , veruin
ec' .m Dodis & m fac:a McJicina truditis . . . Pauperes hoc ma!o labnrantes expclle.
biutur ab nornmum converfarione , tanquam putulentum cadaver , derelidli a Mcdicis ,
(quj fe nolebint Jntromittcre in curani tam fp;cuIan-Jo & confulendo, quam vifican-
do. ) Habit.tbant in arvis & fylvis. Q:tuni iguur homin:s in tantum difccderent ab
illis mileris . attamen Sublimis & Gloriofus nolens derelmquere illos , quos fuo pre«
, tiofo fanguine . diiaque morte redemit , mifit ex Gall'3 & Neapoli nonnuUos Einpi-
„ ricos vtl Midicos qui potius ttmeraria auJacia , quam induftrii cceperunt curare
„ h''!nines hoc malo l.birantes.
XVI. Petrus Andreis Mattniohis, Senenfis, in Opufculo five Dialogo De Morbe Galli-
■0 , cJrca annum 1555. conlcripto, aft"eiit difercis verbis . *' Deum memona patrum , ut
,, in'ffrsnacam mortaiium luxuriam debitis afficeret poeiiis , aut propofitis contineret
,, iuppliciis , morbo , qui Gallicus vocatur , Italiam bellorum piocellis concuffam confj-
,, cille, qui poftea concagione vulgatus e(l ..... £r p.iMh infm: Hoc unum fc ias , in-
,, guit y ante Caroli Frai>corum Regis adventum, nec moibum novisse Itatiam, n.'c no»
5^mfn AUDivissE.
Alphon. -XVIl. Alphonlus Ferrus NeapoHtanus , Artium & Medicinx Dotlor , Medicus Pauli
io fetio ni. fummi poncificis, in Tradtatu Di morLo G.tllico,& Li^nt fanEit narura, ufuque mnl-
i5i7. tiplici , Roma? cdito anno ifj7, fic dificric , Lib. ^. Cap. i. " Ds morbo, quem Gallicum
,, appcllant , neminem ex antiquis Script.:ribus aliquid in ipecie atoma fcripfifle com-
,,ptrto. In gcncrt vero non^ullos cx Vctcribiis recenciores autumant abquid attigiffe
„ conjedura quadam , non quod les ita le habeat Sed crucient fe juniorcs
,j quantumlibet in inttrprctanda nominis fignificationc , ac veibi vim , quatenus pro eis
}, fjcit.
Iscobo a Bctlicn. coutc «Si7.
Li^jren. t:o Phri. iio isji.
letro An. dtcaMat. tliiolo , »5iS.
L I E E R I. C A P U T V. 25
5, facit, interpretentur , nemo tamen /peciale Capitulum de ejus morbi genere eilitu'!! ,, tlemonftrabit .
XVIII. Hieronymus Fracaflorius , Veronenfis, Lfh. i. De Morbts conxuglofis , Cap, i. ty- Hierony. pis excufo Veiietiis anno 1546, harc proponit de Syphilide : " NovuM & diu orbi "0-^3^0^'*' ,, firo INCOGNITUM morbuni inter alia miranda noftra tempeftas vidit , qui Europam 1545.
„ omnem , A/ia? vcro atque Africie partem non parvam occupavit : in Italia vcro fere „ iis temporibus erupit , quibus Galli fub Rege Carolo Regnum Neapolicanum occu- j, pavere, snnos circiter dtcem ante 1500.
XIX. Antonios Mufa Bra(?avoIus, Ferrarirnfls , initio Li^r; de Morbo GaUic» , qui Ve- Antonio netiis exculus fui: anno ijjj, enarrata vulgari Hifloria de ortu luis venereae, cum Ca. Mii'"a rolus oi5tavus Francorum Rcx Regnum N:apoIitanum armis invaderec anno 1^9'). in hcec ^"fJavo. demum verba concludit: Rei vtro fusnma eft hiem hanc tunc coepifle , cum Galli Ita- °" ''^^' liain infeftarunt, & Carohis cilivus Francorum Rcx Neapolim fub dicion;:m pofuit .
XX. Jobannes .'■ylvius, Infi;kn/Is apud Btlgs^s, inTraiflatu De Morbo c.allico, quem ab J^hsnne ipfo confcriptum efie conftar anuo 1557, confjtatis v.niis opinionibus , fatetur " Sanio- j^'^'"* >, rem ip/i videri eorum /ententiani , qui anno abhinc fexige/iino fecundo ( hoc efl , anno
„ I495' ) quo tcmpore Carolas odliavus Gallorum Rcx , cognomine Gibbofus , Niapo- „ /im oppugnaturus in Italiam exercitum introduxit , hunc mo-bum fuppullulalfe arbi- », trati iunt . " _ XXI G.:briel Falloppius , Mutinenfis , in TvzCtvn De Morbo c^"/Vojquem confcribebat Gabiele circa annum ij6o, prolatis in pnmg capite exemplis variis morborum , qui orbi noflro ^?""^^^^ de novo incubuere , Tic inde pergit , " Novifl^imum eft , quod fj-^ manibus habemus j^'"'*'
„ & morbum Gallicum, fcu Gallicam fcabiem appsllamus Nec dubitandum eft
„ (i novus /it nccne , quoniam temporibus noftrorum patrum nontdum repertus , non-
j, DUM auditus,- tunc temporis Hlephantia graHabatur Hxc fc.ibies inva/it nos
3, anno 94.^ fupra 1400, cum Carolus , Imperator fummas audjritatis atque ingenii ar- ,, dentiffimi ( Imperatorem voco exercitus Dticem ) cum glifceret animus ejus in bel- ,, lum , convocato eo anno rr.aximo exircitu invaGt Icaliam , & fub eius iinperio fub- „ ado Mcdiolanenfi Ducatu , Hetruna tota , 6c cedentibus Rtbufpublicis Florentinis , „ ikc. Romam inva/?r ,• inde Neapolim , de jure hasreditario /ibi putans cotnpetere , cum 3, excrcitu maximo oftuaginta mille militum aggredi tentavit . Tunc temporis apparuic j, hic morbus. ,,
Sed quid opus efl in re manifefla plura cumulare teflimonia ? Poterunt , fl lubeat , ^'''^"5"« eonfuli Leonardus Schmaus , Salisburgenfis , TraSi de Morbo CaUico , c«p. i. Nicolaus m"uTt!s°. MafTa, VenetUS , Lib. de Marbo GaUico , TraSi. 1. Cap, i. Antonius Gallus . Oper. de ligno /anBo non permfcenAo , Cap. \. Leonardus Fuchfius , Germanus , m jipp^ndice ad Ltb. y. De cuTAndi ratione . Aloyfius Lobera , Abulanus , Medicus Caroli V.' Imperatons , L'b. De ^uatuor aulicis igritudinibtts . JohannesBaptifla Montanus Vetonenfis , Trafl. Ve Mcrbo Callico , C.p. I. Profperus B-.rgarutius , Patavinus , Method. De Morbo G.tUico , Cap. i. Nicolaus Macchellus , Mutinenfis , initio Traftatus de Morbo Gallico . Alexander Traja- nus Petronius , De Morbo Cal/ico , L'-b. I. Cap. I. Demum GuiHelmus Rondeletius , in Schola Mofpelienfi Profeflor regius & Cancellarius, initio Lib. de Mtrbo italico , qui ab ineunte ixculo d-cimo lexto ad annum 1566. /cripfere omnes , ac omnes uno ore reltrunt Ijem vcneream & novum in Europa morbum efle , & cum apparuit definente decimo quir.to fa?culo_coa?raneis Medicis plane IGNOTUM fuifle .
Q.uod fi quis Medicorum /idci inique di/Iifus , quorum tamen hac de re iudicium de- j^- T<;fti. cretorium elt , requirat fnrte Hifloricorum teftimonia , tanquam certiora , cn aliquot , qu« fto^iijfs' initar pluiium efle poflunt , quippe ab oculatis , coa?vis, )urati/Ti--nis teftibus funipta.
trimum erit ex Marco Antonio Coccio Sabellico, Viro dodo & Hiflorico cekbri , cui Matco qua?cumque ad luem veneream attinebant , tanro certius comperta faifft videntur , quod Cnrr,n'°
u '^ Oauica ex v.igx vcncre qu&ftta fcptnagenr.rius ohierit ^ anno 1506. Hsec au Sabein-
tfmhabct ilk , Rh.^pfodia. Hi/lcirs Enne.,d. 10 Lib. 9, quod Opus ( b ) primum Vene- *=°' '5o5^. Uis tn fci. anno 1502, mox {c ) Pariliis fortr.a. eadem , anno 1509 , in lucem exiit. r» ler idem tempus { anno \j^,^6. ) NOVUM morbi genus cotfiit tota Iralia vulgari , fub ', primum Gallorum in ipfam rerram defcenfum priore anno (1495.) inchoatum , & ob 3j eani rem , ut credere efl , Gullicum nuncupatum j nam unde primum fluxer-it parum
( * ) Paulus Joviiis , in •Ehgus .
< ) Michae! Maittaire , ^.r.ntl,- Ttr'rrAtl,ic. Tom. i, Ptrt. prhre , rar. ifio.
{ c ) laeiB, iwricm , f .1^. 103. " i- r &
i6 De M0R.3IS Venereis.
,5 ( ut vidco ) conftac , dira lues & quam nulla fit aecas antea experta . Poft v.irlos
j, cruciacus purtular corpus inficiebant , quibus iii foejifflma ulcera abeuntibus , fupra
,1 quam exprimi poflic , foedabantur huraana corpora : Non Elephantia , non Ltpra huic
55 malo conferri poted , & quod oranium calamitofifllmum ^efl: , trahebaiur morbus in
„ plures annos , infedaque corpora neque vita , neque fceJa lue defungebantur . Pauci
„ pro numcro^ argrotantium extindli , fcd multo pauciores a morbo fervati i nec tantum
„ Italia elt ea clads concuda, fed Germania, Dalmatia^ omnifque Macedouiae & Grsciat
„ ora . Vigefima fere pars homi.ium id malunri ell experta.
Baptifta Altirum' £\ Baptifla Fulgofio , Viro indyto , Genuenfiura Duce , { t) quia a Pau-
FuigoCo. lo Fulgofio , S. R. E. Cardinali , Genuenfi Archiepifcopo , patruo fuo , principatu de*
1509- jedus , & Geniia pulfus anno reftitutK falutis i4§3 j "E exilii taedium , & animi
j, segricudinem lcvaret , totum fe literis dedit , im;tatufque Valerium Maximum fcripfic
vernacula lingua F^Borum , diEtorrtmjue memorabiiiHm Libros 9. variis fui temporis hi-
floriis refcrtos , quos Camillus Gilinus , Mediolansnfis , latinos fecit , & edendos cu»
ravit { b ) Mcdiolani In fol, apud Jacobum Ferrarium , anno 1509. Narrat autem Pul-
gofius, Lih. I. Cap. 4. " biennio , antequam Italiam Carolus ( V^^^- ) veniret , novam
„ aegritudinem inter mortales dejedlam , cui nec noiien , nec remedia Medici ex vete»
„ rum audtorum difcipiina inveniebant , varie ut regiones erant , appellatam fuiffe : In
„ Gallia NexpoHtanuin morbum didum fuiile, ut in Itali^, GalUcnm appellatum : abaliis
,, autcm aliter, nonnullos Job fandi ^gritudinem effe dixifiej cujus vis graviter artuum
„ jundturas torquebat, quibuidam totum corpus ulcere corripiebac. Id autem , aidit >!•
„ /e y quod ia ea muxime mirum fuic, erar quod concagionJs vires in coitu iolo exerce.
„ bat , a genitalibufque membris primordia lumebat. Id quoque in ea non leve vifuai
,, fuit, quod qui ei curandx operam dabant, nifi diligenter fibi vitje modeftia cavifieat,
„ psfleaquam morbum evafiffe videbantur, tanquam id ab initio pullulsret, in id reci-
,, dcbant . In fenibus quidem^ ea srgritucio incurabilis apparuit, qua peftis ( itz enim
,, vifa eft ) primo ex Hifpania in Icaliam allata , ad Hifpanos cx ^thiopia , ( india oc.
„ eidentah ) brevi totum tcrrarum orbem comprehendir ,.
johaBne Ttrtinm ex johanne de Bourdigne , Hiflorico Gallo , a quo exiic ante ducentos annos
Ae Bour. & quod excurrit , Hiftoria Andegavenfts FrovmciA , Lutetiar Parifiorum txcura typis /»
^'?y'* /o//e , anno 1529, cum hac infcripcione , Hifio.rt aggreg.itive da Annalis ^ chromcques
d'An]oMi Tertia. aucem hujus Operis P.irrt , & pagiua \iuAnx Editionis 180. gallice le-
guntur fequentia, qux latinb reddidimus. * " Omiflum nolo , inquit Htfloruus ille , aii-
„ no eodem 1495. coepisse graffari in Galliis morbum , qui a Gallis crAJfa Varida , &
„ Scabtes Neapolitana. , quod eo in cxpedicione Neapolitana PRIMUM tentati fucriiit , qut
,, ab Italis MoroHs GalUcus appellatns eli , quod in eorum regione tunc primlim vifus
,, lit , cum Galli irrupcionem feceruiu . Id morbi genus periculi plenum , & lepra per
,, initia nihilo levius , led tradu temporis laxata eft vis morbi , neque tam grave ,
,, aut contagiolum nunc cfl , qaam fuit prius . Conftat tamen mulcos , & primores
,, quidem morbo illo extinrtos efle , adverfus quem nullum initio renicdium facis efii-
,, cax fuic , fed nuper reperta eft in Infuiis , qu-^s Hilpani receiis decexere , Arbor
„ qua?dam ab Indigeiiis Guai^cKm dida , qua: fummurn & prxfencidimum exhibet mor-
TrancN'» ^^ remedium,
fcoGuic- Giuartum ex Francifco Guicciardino , Cive Florencino, qui Icalicam fui cempons Hi*'
ciardmo» flonam ab anno 1494. ad annum ulque jjj^* confcriplic, ac fide opiima ea licteris man-
*'•*'• davic , guA tpfe miferrima vidit , & quorum pars inagnn fnir. Sic aucem ille , a Caslio
Secundo Curione latine verfus verba facic de lue venerea , Hifior. liC: z. '' Galli ek
,, lue, dum Neapoli agcrtnt , correpti , eam poft in patriam redeuntes per univcrfani
„ Italiam diffuderunt ; qui quidcnj morbus , five novus. omnino , five iii hoc nouro or-
^ « ) Ex Vita Baptifti Fiilcofii, eyits opcri prifi.^a.
{ l> ) Micliacl Mautairc , ^nnalti Tyfo^r*[liiii . Tim. 2. Vtrt. frUrt , p*g. 170.
* Jc ne vueil oublicr que en ceft an [ 1495 j COMMSNCA a legnct cn France iine Maladie , que lcs F.ancois appcUerent G'cJJ't Kcroi'» & Gtlle di Nnplrs , pouice quc cn ]cur voyagc Je Naples^ Pft.EMlE. REMENT srf.-irpaiull cetrc infcCTion j ik les IiaUens l'appcllerent le Ma! Frnncoyi, poarce qu'cllc < OM- MENCA en Icui pays , loi.fque lcs Fia ncois y allctent , qui eft unc niaUd e dangcfcllfc , qui au coni- iiicnccnient i.'ct'jit moins a craix^'ic qiie Lcpte , jiiais pat facccdion de tcinps , clli- a qiiclq.e peii mi- tige fa fuicut , & n' eft li vehemente , ne con[a.r;icufe , commc tlle louloit. Touttfois ellcl a efte cau- fe de la inott de plulicuts gians pcifonnaf;cs , Itliuels nc lcuretit janiais trouvcr renicdc , mais puis peii de tems es Islcs cftianges , quc lcs Efpaignols ont nouvellemcnt dccouveids , a t(lc tioine un Aibie, vulgaitemcnt appclle GuaiacHm , qui cll la fouvciaiiic & cxtrcmc medicinc , Sc teaiode contrc icciic maladic .
J»
•>»
LlBIRl. Ca?WtV. 27
T>e ad feanc ufque atatem 3 nifi forte in quibufdam remorifllmis , extremffque partr. bus • IGNORATUS , ufque adeo per multos annos fuit Jiorribi!is , ut tanqu.ni gravliTi- ma calamitas memorix Poftericatis tradcndus cfiTe videatur. Nam cum k!c *cl pufiulis ^,' fcedifsimis , quas faepenumero ulcera agebanc , ufque adeo malefica , ut omnem cura- „ tionem rcfpuerent: vel dolcribus , in ipfls totius corporis artrculis & neivis, acerbiffi- „ mis proderet : ncc per Medicos accommodata remedia , _ fed noa raro pnorius cofitra- „ ria, ac talia , quibus is morbus potius irritaretur, adhiberentur , complurcs mottales, „ nec a?tati , flec fesui parcens , vhi privavit : plures afpedu penitus de/oim^,tos , mu- „ tilos & cruciatjbus fere perpetuis obnoxios reliquit : quin & bona eorum pars , qui ,, fanati videbancur, brevi temporis jntervallo in eamdem miferiam recidebant. Pofi au- ,, tem aiiquoc annorum curricula , five coeiefti fyderum , unde ortum iiabut-rat , diro „ afpeftu mitigato; five longa experientia remedijis opportunis ad ejus curam invtrtis , „ muko mitior effe ceepit , in plures etiam ipccies , atque a prima diverfas fuapte na- ,, tura commutarus. De qua calanMtatate noliri fjeculi iiominfs jure qucri poflcnt , {{ 3, in eos citra propriam culpam perveniret .• propterea quod omnium eorum confenfu , „ qui iiujus morbi naturam fedulo explorarunt , compertum efl , aut numquam omni. „ no , aut perquam rariflime in aliquem , nifi veneris contagicne , penenire .
^int! teifitnonii loco addi poffunt , qua: non minus pot?ntis probacionis vim habent , Q„;bus 1°. Ada Senatus feu Parlamcnci Pariiienfis, anni 1496. feu potius imni 1457, de quibus addipoi. infra Capite ttltimo iuJH! Libri , in quibus legitur '• crafram Variolap.-! (/.? groJle Ferole) f""^ te- ,, Lutetise ab annis duobus tunc Irimum graffari „ a°. Commcnrarii publicl Univrrfi dtTu'?^!'' latis urbis Manu3(cae, vulgo Mnnojque, in Gallo-provincia , iii quibus fcriptum eft ad pca annum J496 , " itifirmitatem Ae Us Buhas ( fic ab Hifpanis appellata eft lues venerea ) ExAclis a, INDUCTAM fuifie HOC ANNO a cerris Armigeris a loco de Romania ( T{omans et\ Dan ^f^^^^; 3, pkme ) exiftentibus in fervitio Kegis &r Illuflrifrimi Ducis Orleani , apud patriam Parifien- „ ProviiicijB fanam pro tunc exiffentcm Jnfinnitate prsedlft?. , que adhuc NON vigebat l^s. m^cj. ,, in Provincia j ,, fed de iiis fufius infra Capite lUI. 3'. Liber Chronicus manu('crjptus, in quo narratur Hiftoria Civitatis Anicienfis five de Podio , apnd Velaunos , viilgo le J>ta tn VeUi, ab anno J494 ad annum ufque 1J58, qui } Stephano qucxlam de Mfdicis, vuigo £^ei,e da Aiegts , civc Anicienfi fcriptus fuit in annos fingulos , qiii afTervarur iri Tabulario Capituli Canonicorum Anicienilum , & jn quo legitur luem veneream ( ln grojje Verole ) in civitate Anicienfi primum innocuifle, anno 1496. *
C A P U T VI.
Expenduntur loca ali^uct Medicorum afino i^^p^. antiquicrum , qu& allatx, efochsi.
iiiientur centradicere .
CUM loca omnia , quotquoc ex variis Auftorlbus corradi folent , ut probetur luem veneream data epocha antiquiorem effe , fimillima vel potius plane eadcm fint, ea fimul colligere vilum eft , ut in refpondendo taucologiae tsdium cffugeremus . Inde fane nullus dabitur Adverfariis querendi locus , ciim fi quid audloritates ills vaieant , inde tanto magis valimraj fint , luce mutub collata .
Hirumce auftorit.uum aliae quidem dudum notae func , & apud Scriptores plerofque , qui luis venereae antiquitaci favent , panim^.obvia? ; alije vero novce & a GuiUelmo BecKet. to , Chirurgo Londinenfi , qui nuperrimus eft e'] ifdem opinicnis propus;nator, recens ob- }i(\x . Ideo ne quid dolo malo confudiffe vel omifiHe videremjur , plncuic au^oritates illas utriufque generis feparatim , articulatim , diftinile proponerc , propoutafque diluerc: priores ifto , pofteriores vero fequente capice .
Multi func vetufti Scriptores , qaos folent objicere , quafi milicarent in novicatem IujS I. oppo. venerege . Ab alfis volunt morbofas quafdam geTitalium ajgritudines defcriptas faifie , «untiu congeneres venereorum earumdem p.irtium morborum , qui . jnc grafl^antur ab ufo im- «""vYtiis pura veneris , & qui luis pleru-aque prxnuncii func ; Ab aliis arbitrancur lueiu con- Audoii- firmatam graphice depidtam tfte , cum potifTimis fymptoma ibus , quse figna funt hujus bus cx. morbi pathognomonica. jprimo. ^^'''"nte
* Lbec ille manufctiptus hudatui fspiiis a Patte Odone de GifTey , e Societate Jefu , H^fiohi de W». apn-HS^. k- I '"r '^J^J'"' '■> Et a Pattc Jacobo Echaid , Dominicano , SeriPtor. Ordin, trttUicsttr. Tom. i. p*r. pi. vixexunr. uo\ de F. Joharine Gianct , ' * j-
»8 De Morbis Vensre
I s,
•JCO
Guillel- Primt . Intcr Prtorts recenfentur , I. Guillclmus de Saliceto , Placentinus Medicus ,
slucet^ ^^"''"'^■'* ^'^' ^' '^"^ 41- '> uipo/lemate tn tnguinibus . Mit Agritudo ^ inquit , -vccirur Bn. ' ioi vel Dragoncelli inguinis , vel jipoftemn inguinis , ^ ut pltirimum fit ex mattriti frigida , J«£ ab hepdte expellitur ad loca ilU , qui. dehilia, v.uu3 ; (^ ai^uando ex m^teriA caltda i & aliqnando cum «ccidit homini in Virgz cerruptio pripter concubitum cum fccdi muliere , aut cb aliam cauf»m, Itaque corruptio multipHcatiir & retinetur in virga , unde non pctejh natura mundificare virgam aut lccum , prirno propter multam phcaturam partium illarum & prepter firtSiam viam i/lius loci , unde redit & rcgurgitnt materia ad locum inguinum , propter labilitatem loci illius ad recipiendum /uperftuitatem quamliber , ^ propter affinitatem quam habent h&c loca ad virgam.
Idem agic ibidem , Cap. 48. De TufluHs albis vel rubels , ^ de mUio , & de fciffuris & de corruptionibus vel hu]ufmodi , qui fiunt in virga vel circa prtputium , prepter coitum cum fatida mulicre , aut cnm meretrice , aut Ab a/ia caufa . cj)*''^*"' ^^" Lanfrancus , Mediolanenfis , Medicins Dcdtor , VraBica. feu Artls tomplett Chirur- gii. TrtiSi. 3. DoEirin. z. C«p. Ii. ait f&pe provenire jipofiema in inguine propter ulcera vir- g£ c^ pedum , propterea qucd locus efi defcenfus humorum ad iila loca , (^ tunc nou efl ita timendum , prcpterea quod venire tunc poteft fine multa ccrpens plenitudine , & abfque eo quod decurfus humorum maxime ibi fiat . Idem Tr.tElat. 3. DcElrin. 5, Cap. 11. De ficu (3" cancro ^ ulcere in virga vrili. FiCus , inquit idem , tfi quxHjm excrefcintia , qua. n.jfcitur fupra praputium virgs. , & aiiquando fuper caput , qu& qnnrm aiiqunn.io eft mollis , ut de phlegmatica generata materia , altquando dura , ut de melancholica , quA fi corrumpatur , tranfit in cancrum . Cancer fitin lirga, ftcut in aliis diximus feri memiris . Vlcera veniunt ex puftulis taltdis virgi. fupervenientibus , qua pofiea crepantur i vtl ex acutis humoribus /0, tum ulcerantibus i vel ex ccmmixtione cum foedi muiiere , qu& cum &gro talem habtnte mor- bum de novo coterat . GordV. .^^^- Bernardus Gordonius , in Univerfitate Monfpelienfi Medrcinar ProfelTor , Lllli Mt- nio. i;oo. dicin& Varticul. 7. Cap. j. De Vaffionibus virgn. Vajfiones virgi , \iiq\iit , /unt mu/t£ , ficut funt apoftemata , ulcerationes , cancri , inflatto , dolor , pruricus . Cauft, funt extiricrts aut interiores . Exteriorts , ficut cafus, percuffio ■ & ]acere cum mulitre , cujus matnx *ft immun. da , plena fanie , aut viru/entia , aut ventofltate i^ fimihbus corruptis . Si autem eaufa fue- rit intrinfeca , tunc funt flcut humores corrupri & tnalt deftendentes ad virgam O* ad par- tes inferiores , indueentes pr&dtflas paffiones .
johanre IV. Johannes (*) de Gaddefden , vel de Gatifden , Medicus Anglicus , e Collegio Mer- defden .' ^onenfi in Oxonienfi Academia , in Rcft ^ngica , Cttp, De tura ulcerum virgi. . If.cira , ij2o. ' inquit , virgs. vinlis contingunt vel ex coitu tum juvencula , vel ex coitu eum menftrua-
ta , vel ex retentione urin& & ffermatis . Gu'done y. Guido de Cauliaco , Gabalicanus , Chirurgia; & Medicina: Dodor in UnJverfitate Jiaco"!"' MonfpelienC, in Chtrurgla magna , Trafl. 6. DcSlrin. z. Cap. 7. § 9. difseric de calefa- i}(fo. Eiione ^ foetiditate in virga propter decuhitum eum muliere foetida .
Valeico VI. Valefcus de Taranca, Profeffor Monfpeffulanus , Phi.onii Lib. 6.Cap.6. De uUeribus ^ Anil' P'*f/ul's virgi . Cau/&, inquit , pof/unt effe pnmitivi , aut antectdentes , auf tonjunffi. Vr/. 1400. mitivi , ut eft vulnus , vel attrttio , vel ccirus cum fcetida , vel immunda , vel cancrofa mn' litre ; alia caufa pcteli tffe portafle ftmoralia nigra , fvetida (y immunda ; alia caufa poteft effe matt-ria fpermatica vel corrupta retcnta inter caput virji. O' pnpunum , vel mali hu- mnres ibidem retenti , qul tbi retenti & non evacuati corrumpunt loctim quem tangunt , vel ulcerant . Et ibidem in fine, Poftuls, virga. fiunt , fi qms coeat cum foemina habente «- eus in matrlce , qui cmtagiofitate fua i>ficit virgam ^ in ea facit u/cus . Ar^da^' VII. Demum Petrus de Argelata, Bononicnfis, Artium & Medicinx Dodor , chirurgia ta.14.70. ^'^- i- TraEi. jo. Cap, ^, De puftuUs , qu& adventunt virg& propter converfationem cum fot. da mu'iere , qu& alb& funt vcl rube& . Ex tnatena venenofa , inquit , qu& retinttur intir ynputium dSf peUem virgi caufantur ifi& pufiuli tales per hunc modum, quoniam ex retcn- ttone illius materiA , qu& remanet inter prlltm (^ prtputium ex aBione viri cum foeda mu' iiere , qui non refpirat , fu^efit: deinde ille locus denigratur , ^ mortificatur fubftantia vir- g£ , qui reftaurationem non recipit , nifl corrupttont tla remota, & loco abflerfo. MOX pro- pofitis ad eas puftulas lotic^^^ibus detergentibus, flypticis, erodentibus; &c. fic i!Ie per- git . Vnum reccrdor vobis , quod antequam i/ia balnea di&a ( lotiones ) ex vinO illo flyptico
fiat
( * ) De qno hsc in Hiftoria L/niverfitatis O.vonienfis , Ttm. z. fg. 87. jtb.inots di Gttifden, V.Htr I» Medicinis , qtii fecit Rofatilini Medicina: . Cinruit rjjc,
trr
LeU ^"^ kitJzM^ e^ (.YAo . 'K^ ^hrfu^i.^£<>C Cc/u^^ai^c^cr^ cL/yvi.e,^^c6c
Ajfy^^vecn'^ Co crc^oc^ L^^oeyy&Cti^ a.,c£/rcj!>f^9€]e^C<4yrticeU^crui ^dcVc-^
c^<. A J^S^Wu^v^ ,^C^ ^^ JW--^ ^^^ <f^x.^W
" ■^-Lr4ru^aylr^C^dl^^^^r^ el dyJl<:^%el^^ ^ fe^ c<jJzc^ 9^ ^^ JL
T^ C</Ki..«t^c c^.K. Ce^c<,tr>\- C^v^yi irK^ i.11. <rfrtL- J<. 'H.cc.eVe, OCiryv? d-€.-Un c.c<.^L£e^ ccooi —
QryK. e^acc&b^ tece^c-ctrx^ %&. /tfC^c^ ar€. 1 74-0 . par cu..cec^^i^ iv^l-ty^-c/rv^ ^<i^ tt3l - ■^'^<<rix^ cftoe-^^c^^cctifr /u.-z. <M e*i^^ a^l^o t^ft^ Od^c^i^^-iim^.
.^■■..'^iS^u.eJ-SrsCec.C^ °C.c£./iCCVCcCoccry\ '
-••, > -^v »^
V r^^*
_>,. ^% "li»-''' W^
••«An^*->
4J'
tlBSRl-CAPUTVr. 19
fAt piirg4ti*! aliter iUls huhe fuptrvenirct In ingulne , qHoniam tnateri» quA vealt sd leeut» illum rttropellitur s halneo iftt ( feu potius lotione ) «^ mveniens cencnvitafem ivguinis illic mtrMm fatit ; ^uare bubo gener/itur & ad exituram fluries deveniet. Gluare purgationem univerfalem facms i CT tmperiti Medici fperantes tndifcrete vtl incautela nen faciunt purga- tienem , quare duplici modo Inerantur , quoniam de virga e^ bubone . Iterum viri tales de- lentes materiam venientem ad locum refolven , quirunt illam faniane ( faniare ) ut ali- quid lucrentur, & hoc non dehet fieri a difcrete vtro & rnagiftr» .
Sed qui ea loca ex variis Audoribus rudioris ajtatis tam fludiofe conquifica objl- Sti tx ciunt , &r de venereis pcnis ulcufculis & inguinuM bubonibus exiftimant effc intelligeo- '<>" "o" da n^ iWi inde arguunt fe in eorumdem Auilorum ledlione & doclrina plane iiofpites ll^\^^ ai efTe' cura certum fic Au(5lores illos de venereis ulcufculis five bubonibus, qualia nunc uicafcu. obfervantur , ne fomniaflfe quidcm laudatis locis , fed de bubonibus & ulcufculis a cau- '''. ^^^ h fimplici orlundis, qualia olim obfervari potucre , loqui , ut liquet raultis , cop^ofis , l^°" e*. variifque rationlbus. | neieis.
1°. Quod ea virgs ulcera , iique bnbones inguinum , tam paucis defcribantur , nt in. Uc mul- de HuUa rltione verifimile fit laudata loca de ulcufcijlis aut de bubonibus venereis acci- ]f's ?'"• pi po/Te, qus fane non potuiflcnt tam perfundlorie cxponi a Medicis , quor in defcrl- bendis cetetis affcdibus multo levioribus diligentes , imo verbofos fuifse notum eft.
a^ Quod antiquiores llli Medici , d bubones aut ulcera, qua» delcribunt , lais venere? incipfentis vel confirmata: fymptomsta fuincnt, ex notis morbi fignis dcbulffent in mor- bi notitiam deduci, atque adeo de Jue venerea , a qua dependerent , fufe & fx profeffo diffcrere, ut ferebat quajftionis dignicas ac manifcfta utilitas , de qua tamen ne verbura quidem unum proftac in illorum Operibus.
3°. Quod ea penis ulccra non tantum veneris ufui cum foeda Mulierc adfcnbantur; fed eciam caufis aliis , ut a Lanfranco , puftulis calidh virgA vel acutis humoribus ulce^ rantlhus i ut a Gordonio , eafui vtl percufftom i ut a Gaddelden ; coitui cum juvencula aut ifienftruata , vel rttentioni feminis e^ frinA > demum ut Valefco de Taranta , vulneri, at- tritkni , fparcitiei 6* fquallcrl femirnUtim , materix. aeriori Jub pr&putio lolUEls. , pravis hu- moribus ulcerantibus , &c. Unde fequiiur veiierea ea nequaquam fuifse , quippe qus nift ab impuro cum in(e£ta concubitu numquam producantur.
4°. Qued pari quoque ratione bubo dicatur produci, non modo ab ulcenbus virga; ; quod cum bubone venerco quadrare videretur , dato fe.nel harc ulcera venerea fuilfe , fed etiam a materia frlgida aut calida, quA ab hepate *A:»,f//<»f«r , juxta GuillelmumdeSalicetoJ aut ab ulcere pedum , juxta Lanfrancum , quod buboni lantum fimplici convenire poteft, atquc ad«o omnem amovet luis venerca? fufpicioncra.
5°. Quod ad curationem ulcerum prjefcribantur tantum ab Auftoribus laudatis ablu- tio balani cum oxycrato , unguentum album camphoratum , aliaque hu)ufcemodi , aut ad fummum collyrium vulgati collyiii Lanfranci plane congener , line uIIq medieaminura internorum ufii; unde manifeftum fit de ulcufculis venereis minirac agi , qux fane tara facile fanari non polTunt.
6\ Denique qaod fimiliter propofita bubonum illorum therapeia tota fit in procuran* da maturatione , apertione, deterfione tumoris , negled^o penitus remediorum internorum apparatu ; quod evidenter demonftrat mentionem non effe de bubone venereo , quem tana facili methodo radicitus non curari notifllmum eft.
Ex his fequitur i°. Ea vhgae ulcera , quorum a laudatis Audoribus habetur mentio i Sed de *id?ri cutaneas tantum aut fuperficiarias glandis aut prsputii excoriationes fuifse , qua- "'c^fc"- les facpiflime folent accidere ex levi & multiplici caufa , & quz vulgo calefaSiiones ap- bonibuf. pellantur, ut ipfe Guido de Cauliaco eafdem vocat . ve a cau.
1". Ad fummum qualiacumque fuerint , faltem caufa venerea genita non fuifse , fed ^'^ °^'^Z alia quavis caufa coramunij ntque cnim negaverit quifquam ulcera penis fine lue vene- "enefeo rea produci unquam poffe, cum non experientia modo , fed ipfo etiam laudatorum Me.iemnio dicorum teftimonio ccntrarium comprobetur ; fiquidem Guillelmus ds Siliceto , Lanfran. aiieni» : cui, Btrnardus de Gordonio , Johannes de Gaddefden , Valefcus de Taranta praster con- apeTttfll* cubitum cum fosda mnliere , aflignant ipfi aiias cauf^s ulcerunr & puftularum virgae , a me de, concubitu omnino diverfas. «"<>"-
3=. Idcirco nomine foetid* mulieris, qu3cum concumbendJ prsedidi Audtores ulcera """ • ''irga; contrahi diciint , non debere jntelligi mulicrem lue venerea infeftara, dequomor- bo ne quidem tn fomris iili cogitabant , kA mulierem , f»i«/ matrix ejfet immunda , pU"
na fn'
}0 DBMORBlsVBNERErs;
n» /an>e, & vhulenrU , nt aic Gordonius, hoc eft , c\i]us uterus femine nlmlo ante ad. roi/B & mora corrupco fceceret , vel fluore muliebii acrlore , auc ulcere inquiiuretur i vel muliersm , ^«•^ ^« »cvo ceivijfct cnm homme t.xlem babente marbum , ut Lanfrancus dicic, Jioc efl , cum Jiomine, cujus penis ulceribasexcderctur ; vel mulierem menfiritutxm ^ ut loquitur Gaddefden j vel demum mulierem caricrofam , uc vult Valefcus de Taranta, hoc eit, in cujus utero carcmoma lateret ,• vel ur idem ait , foemtham k^bentem tiUus i» matrice ^ qus. contagiofttate fua, inJiciAt virgam e^ /» ea faciat wciis. Ceteruni minime mf. runj eil a pra:di(5lis Autftoribus obfervari ulcera & paftulas in penc interdum enafci cx concubitu cum mu!iere , cui menftrua viru.lcnta fluant , auc quje fluore alljo acriore^ \t\ ulcere cancrove uteri laboret , quandoquidem flmilis obfervatio ncq^ue nunc rara eft In praxi , fine uila tamen !uls venereaj iufpicione.
4% Irao probabik eile nomine foetids. mulieris ab Auftoribus. illis defignari quandoqufi mulierem leprofam , quarum magnus erat ipforum a:tate numerus & nota impuriffima IL bido. Id fane fuadere viderecur au(5loritas [Vlcdicorum Arabum , qui referunt non uno loco ulcera in pene iuboriri confuevifle tx ccncubitu cum muliere , qux lepra infed:» e/Iet i quod a J^hanne de Gaddefden , Medico Anglo , olim notari quoque meminimus , in Rofa fun MediclnA , feti Rofa jinglica , Capite De concubitu cnm muliere lefrofa . Porra tamen roinlme putandum e(I fimilibus cxemplis poffe fidem elevari eorum , qu£ fupra diila funt Capite fecundc de difcrimine , quod inter lepram & lucm veneream intercedit j cum fi hoc unum fymptoma excipiatur, quod tamen in utroque atfeClu tmllatenus ideni efl: , ex ccterls omnibus qua» a venere cum leprofis imminebant , nullum fueric quod ad ;id nota luis vencreaj lymptomata accedat.
5^ rofl^e quscumque dicla funt, confirmari auftoritate Jchannls de Vigo , qui fcripfic initio fafculi decimi fexti , lue venerea jam plane divulgata . Ille enim probe dlflinguic caltfuciionts ^ cxrolcs , Ut loquitur , ^ui fottKl evenire Juvenihus mter pellem & fr&pu* tittm virg£ y imo etiam puflulas carbuncuhfns , tjua, ibidim oriri folent CX caufa fimplici , de quibus fupra recenfita antiquiorum Medicorum loca intelligenda effe cenfcmus , a pu-^ ftulis fiu ulcufculis aliis ejufaem partis ex caufa vensrea , dc quibus nc verbum quiJ dem apud Veteres reperire eft . Afferic enim , Pratics. Lil>. 2. TraSl. 5. Cip. 9. earelos ac tidere proptcr coitum caLd& mulieris (fp noviter mmfirup.tA : Ibidem vero Cap, 8. Puflulas (arbuvculofas caufari in hominibtts ceiium hti.bentibus cum multere feeda , habente vulvam HlcratAm ulcere putrido vel maligno , %ol quia fiierit ne-viter men-firuAta , circa qua; cum Antiquioribus manifefte confentit . At vero dicit ibidem Lib. 5. Cap. i. Tuftttlas ventreas ex contagiofo concubitu enafci in partibus genitalibits , videhcet in vulva in mulnribus , (^f* in virga in homlnibus , (f (ffe uttetdum lividi coloris , aliqttando nigri , nottnumquaia fub» tilbidi ^ cum callofitate eas eircttmdante.
6 . Ha:c eadem a Falloppio olim animadverfa faiire in Traftatu de Morbo GaUico , nec 5n uno tantum loCO. Viderant uintiqHt fuis t^mporibus , jnquit ille Cap.j. orirt ulcera cirm *A pudend& , 9«« calcfafttoncs vocantiir: nam ante morbi Gallici ortum , Scriptores , utGui» do , &c. locuti funt de his , fel cum Juvcnis non mundat g!andem , vel qula habet rem vt» Ttcream cum mtihcn menflruata , ^ tnnc otiuntur calefafllones iflA .... jit ego dicam , pergic ille, ejfe maximam diferentiam inter cariem ( Gallicam ) & calefaEtiones . Antiqul Sertprores , ait idim Cap. 81, Gr^ct Cf Arahes , vehitt Taulus , Atius O* Avicenna locuii funt de ulceribus depifcentiius ccis : fed difftrunt tlla a carie (Gallica feu ulcufculis ve» nereis). Simlliter Chirurgici pofi,'rieres toquttntnr de his , fei non funt eadem currk his , quo- rum curattonem dare intendtmtis . Suptriores Chirurgict loquentts de dnpafcentibus , dtcunt duplici de caufa fieri , vel ex tiirpitudine A-ba vcl n:gr» , colhBa inter glandtm (y pr^p-.t- tium : hanc turpitudinem fordsm appellarit . Volunt igitur quod qucties fcrdes ifiii centinetttr
inter prAputinm ^ glandem , bulUens faciat huptfmodi cariem ?\j)s non lojiicmur ,
addit ille, de emnibus h:s , fed de ver.s aa'li(is Jarolis diEiis , ftvt Carolis , qui f-.int ab
alii! diflmguendi i calefaEliones , exceriationes , &c. factle fananrur fei ncn carhi
it» facile .
7-'. Pari ratione ca , qua? de Bubone in inguine Guijlelmus de Saliceto , Lanfrancus , Petrus de Argelata didfa ^.abfnc , non de vcnereo, fed de fimplici Biibnne accipi-nda tf- f e , qualis fimplici lymphx vicio accidit, aut ulcenbus penis iolet lupervenire , qua? 1 caufls ordirariis & a lue ^^nerca pline alienis inferantur . Tuncenim puris guttula' va- fis lymphaiicis , quar ab uicer.ais penis partibus fobolefcunt , ad iiiguinales glanduLis quo ipfa teadgnt , delatx, lymphara , quacumpermifcentur , ica inticiunt infpifTsntque,
ut lu
L r B 1 R I. € A P u T V t. 5 1
ut 5n elandularum cellulis hsrere cogatur , ubi Panum , Phygethlon i vel ut vulgi;» aiunt Bubonem excitat. Sic obfervamus quotiJie fimili prorlus ratione glandulas lym. t,hatic'as coilo vel maxiLIce Jnferiori adftcas toties tumefieri, imo vero quandoque lup- purarl, quoties capitis exteriora tinea aut ukufcylis detoedantur, fa<aa lcihcet materiaB morbifics metaflafi cum lympha inde redcunte.^ ,r ^ . r r .. .-
Seinndo E pofteriorihus unus tantum producitur Hngo Bencius , Senenfis , Medicus II. Oii. SEtate fua celeber, qui prjmum in Academia Ferrarienfi , & deinde in Parmenfi fioruit, ''^''" & qul Rotns obiit anno 1448. Pr^ter Opera alia non pauca , reliquu ille Confilm mo- f-°^"- d!c2 aliquot qu:E ccrreBa & emenAatx per ex.mmm Artium & MeitcinA Dc&srem , Ma- quod. Si/lrum Mentium de Cozadints , Mcdicum Bcncnienfcm , primum imprejf^ funt in fol. pcr ^»"]""^ jihannem de KeordHngcn & Hcnrtcum de Hcahm^ fub ^n n 0 Domtn, MCCCCLXXXH. , di, fJl^
•vere terrt^ tr,c
'^nfis OEiobris , & quas poHea Venetiis anno 1518. apud h&redes OSt^vtani : alibi pluries edita funt a variis varie autl:a & interpolata . Profiat i
Sco- in <juo
ti in fol & alibi Dluries edita funt a variis vane autta «: interpouta . Proliat inter ^"tsr. ve. illa Confilia, Confilium quoddam , infcriptum De Soattca , infedwne cutts Affafati , & delciibi tuflulis faciei, quod fic incipit, ifte ncbihs Actolefctns emt , qunfi &c. quod in Editicne puian: . Veneta anni 1518. numeratur xciii , quod vero in Editione anni 148* eft Lxxn , fed /Ine appofita numeri ncta , qu£ fingula ideo fcrupulr.fius aonoto , quod ConfiJium illud a variis varie indicatum Ct pro diverfa Editione , quam manibus verfabant_.
Asitur in ijlo Confilio " de nobili quodam Adolefcente , annorum clrcitcr viginti , 3, qui a xxferemcnfibusinceperat primo pati dolorem capitis gravativum per mcnfem cum „ dimidio : Eo tempove fudaverat in nofte fudore non univerfali dcficiente ia inferio- „ ribus, fcetido & colorante camifiam colore fubrubeo: Et oclava die menfs Novembris ,, inceperat pati quartanam , & quafdam puflulas duras circa fpatulas { fcapuU.s) 8c „ fpondylos (vertelras) dorfi , quantitatis ciceris vel avellansc: Et tandem poft men- „ fem fupervenerat apolkma durum in crure, in parte polleriori , prope pedem , in du-is j, partes divifum , quod Medici iudicaverunt efle Sephiros „ ( hoc elf , Skirrhum , fic enim Medici illius jevi vocem illam corrumpebaot ) " Et ita contradta erant membra j5 pedis , pracipue c;;lcaneus, quod nullo raoJo pedem explanare poterar :
3, Et poftea paffus erat febres diverfas , quandoque concinoas , quandoque interpola-. j, tas, & adhjbita dihgenri cura Medicorum , tantum evacuabantur phlegmata : Et in „ menfe Martii pafius erat dolorem vehementem , primo in gena dextra , & oculo , & j, aure cum alienationc (delino, ut puto), poftea in finiftra gena fada fnerat exitura 3, apoftemata & curata , remanente tamen febre, a_ qua fuerat mundatus de menfe Apri- „ lis: Et cum in jeftate fequenti febricitaret per intervalla diverfa , quinque vel o(5i:o , „ vel fimilium dierum , in menfe Augufti poft unum paroxyfmum vaide acutum foper- „ v^nerant maculjE rubece, parvx afperitatis , occupantes totum a collo quafi ufque ad „ coxas exclufive , & poftea dolores quandoque in fpaiula finiftra , quandoque in fcia j, dextra {jfchio dexire) quandoque in finiftra.
„ Ec cum iviftet ad balnea Sandlx Marix , obfervatis debitis ordinibus , & pcfiiis „ ventofis cum fcarificatione , receft^erant quafi de ie maculs a fua intenfa rubedine, & 3, dolores : Ec poft menfem inceperat pati dolores in diverfis membris, qui invadebant de „ fero , mitigabantur mane: Ec in menfe Oclobris pafsus futrat exituram in dextro ;, crure , quje dum fuic apoftemata , neque dolorcs coftarum , neque fcis infirmum mo- „ leftarunt : Fada cura & confolidato ulcere dolores & maculje rediverant , & fueranc j, in maculis rnbor & afperitas & furfuraj & paucificatis poftea maculis illis in fupe- „ rioribus partibus , alix lupervenerant in inferioribus . Tunc vero , cum pctebatur ,5 confilium, maculje quafi evanuerant , fed JEger moleftabatiir a dolore fciatico finiftro, ,, & fupervcniebant furunculi in diverfis partibus corporis , & Bothor plurima: ( yari „ plurimi tuberculefi ) in partibus faclei , prjccipue inter labium & nafum , & infirmus „ lentiebat multum defccnfum materierum a capite.
En laudatum Bencii locum , quem totum tranfcribere ideo placuit , ne quid dolo ma» 1d omiftum poftet objici , quod ad rem facere videretur . En illam Hiftoriam , in qua^ luis venerex naturam exsiBe deliKeatam ii vident , qui quodcumque volunt , fomniant. ^Son equidem miror fic vifum fuifte ZaCUto Lufitino, De '%ledicor, l^rincip. Hftona , Hi[hr, 73. §iH&[i. j^.quippe qui in ea fuit opinione luem veneream morbum efte -vetU' Ji<.[fi^num. Miror magis ab errore eoJeni fibi fatis non cavifi"'| Aloyfium Loberam , Tm- Sint, de Morbo Galltco , Cttp, I, & Johannem d? Vigo, frt^iii ^/^.f. Cap. i. quanquara
ambo
ji DeMorb'isVSneriis:
limbo pfb fflorbi fiovitate pugnaverint , & afleveraverinc affirmatifllaie Morlum GHllteurfi ignctum fuiffe Vtteniut , ntc unquam aliat , ut m pnftntia , »»rum . \afi"' ^^* *3"' ^'^ exiftimant, * m^gnofere a vtr* lapf$ r»tione -videntur . Et I. quidem nst \. * perfpicaces ii funt, imo Lyncaei , qui plus videant in Bencii confilio, quam viderit sedpro- Beneius Ipfe in fuo aegroto. Laborabat ille , ut ex confilii tura inlcriptione, tum vcrbis i"Vn *■ 1'<1"" ' ^°- Scifitictt ^ ideft, Dolore Ifchiatiicoi !.•=: inft^iione cutn Af[»f»ti^ ideft , ca cu« confilk» t^s infedlione , quam Grseci Medici A»jc»yi( quam Latmi impetiginem dixerei f. Vuflu- anllos lii fncitl i idefl, Varis callofis & ulcero/Is, quibus facifs fparfa erat . Ut ne^ari non
de q
y._... /ingL.. .„_„^„.,.w. - -. — .-
moibos qualis nunc in Europa graflatur.
gnitos7* ^^* ^®" '^^^^ "'^'^ ^*'*'' Bencius In argroto fuo praeter morbcs vulgo cognitos , quos
qui «0*. recenfst, fcd stfarn , quod majoris momenti cftjnullos alii s morbos curare aggreffus fuit
ininatim praeier morbos hujufce generis. In iioc enim tota confilii fumma confiftit , uc praemifils
lecen cn- ^gyjgjj-j piuriiT^js circa diaetam, proponat ad Seiaticam languinis mifllonem repetit*m de
2. Ncque vena Bafilica , vel f/tltem communi ( mcdiana ) \ veficantia «ppofna jmpir tcta ancha ( CO-'
"M°* xendice ) \ cauterium /» parte fihefirt ( exteriore ) fub gtnu fimftro , ciim u/u iterato
BeDci' clyflcrum, purgantium & aherantium : Ad infe&iomm tutis jiffafati , halniati<inim in
canndos deetB» folicrum Malv& & radicum Maivavifci ( Althse* ) Yio,t (y Btite ; Inunftiones cum
fufcipi, unguente tx adipe pnrcina , adipe Gj/lif,d & cerai Fricationt.S (um mantiti afptro , m~Aefa~
Sio in lixivio cemmuni , in quo decc(5la lint Ma/vavi/cus , Faenum grttum , Bltta , Mett/o.
tus , & Fumus terrd: Denique ad puftulas faciei Sanguifugas eppi-Ciias cirea fadcm ; Ablu.
tiones facici cum decoEtione Scabiofd ^ Fumi ttrra , aut cum dettfiione foliorum Fraffani
( Fraxini ) la aqu^t f^ actto j Emplanrum ex gummi granorum v<ridii/m ( Gummi Hede-
ra» , ni falht conj dlura ) ««/ tenbtnthina leta & aiuminihus ptumti & Inun^fionem cum
ttngumtc ex Sapone a/bo , Sa/e ammomaco (^ Thure: qux remedia jetate B;nci( in honorc
erant mAximo , quafi advtrfus eas morborum fpecies efficaciUima . Iraque qui plura vi-
dent iij confilio Bencii • illi proh(fto fibi fomnia fingunt , aui faltem vanis captiunculis
tricari amant , & ut vulgari feriur parcemia, in fole caligant .
, , III. Si quis (amen pervicacius contendat in illo Brncii confilio morbum aliquem de-
l/'qu^s° fcribi rarius obvium , minuique cognitum , quam fint afffciiiones illae , quas Bencius ipfe
moibut vidit, quas nominatim appcllat, contra quas fpecifica remedia proponit , yiderit illc num
"'.°'', ca fufpicio ad Scorbutum pcrtinere poffit , cuius (ymptomata fymptomatis in confilio vfd"'c-' memorat;s cognata funt atque germana , i°. Inreperat aEger B;ncii frimo pati doltrtm capi- tuf , (\X' tis gravativum . Et Scorbutici c\uo'\\i& gravifftmis nuche dolortus , lifque ttnfivis ^y pra^ fp cio. mtntihus alitjuand» ufficiuntur i * Tcfte Eugaleno , Ue Morho Scethuto , Sign. xiv. j". JE.-i Scoibi" gc Bencii fudaverat I» n»Sle menfe Odobri : Et fimiliter in Scorbuticis aliquibus copi», tum ca. fus fudor , media etiam iyeme , fuh teviffimis tegumentis erumpit . Ibld. Sign. XLiv. 5°. M-
ihus atiquando tifliciuntur i * Tcfte Eugaleno , Ue Morho Scerhuto , Sign. xiv. z°
«em in ,. gencii fudaverat in n»Sle menfe OClobri : Et fimiliter iii Scorbuticis aliquibus »u... v-- j^. ,'udor , media etiam lyeme , fuh teviffimit tegumentis erumpit , Ibld. Sign. XLiv. f. ..^- <icre luif- ggf Bencii paffus erat pufiuiaS (jUafdam dur/ts tircn fpjtulas & fpondy/os dorfl ; quantitatit fyi-ptoT '^"■"'" "^^^ avel/an*,: Ec pariter nonnumtjuam contingit in Sccrhute , ut totum corpus , ntcnen-
mcia auAlihet corporis partes .... tuhtrihus eum C^ fiite exulciratione extuherent , Ibid,
«pte «^o"- 0^/^ri.«r XX. 4°. jtgro h^nai fuperzenerat apofttma durum & SKirrhodes in erure in par, vtuarit . ^^ pofleriori prope peaem : Nec quoque rarum c(f adefse in Scorbuticis tumeres duros , ma-
gnos Cf prtfunnos m variis glandu'ofis partihus , tum ttiam in qualibet eorperis par^
te , ac mediis mufeu/erum fpatiis Ibid Sign. xvin. <,^. In a?gro Bencii ita reiraffus erat Catcantus . tjuod nullo modo ptdem explanttre pttetat : Et pari fennc modo fuihufdam Scer, tuticis talus retre vtrfus pcp/item trahtur . ne pofltricrtm pidis parttm terrA affigere tjueant, Ibid. S,gn. XX. 6", yEi^er Pen^ii pfffus erat non modo fuartaaam , fed mox etiam fehres diverfas , quandique conrinuas , quandeque interpolaraS erratic.lS , t^ per intervalla diverfa ^ tjuinqut , vel oclo , vtl ffmilium durum : Et vero inter figna quoque Scorbuti rccenferi fo-
lent fehrcs aut tentA , aut etntinu& , aiit intttpolat& ^ intttmittentes , . . . . qua
fatfe quotidianA , tertiam., «c quartam jehns typo proludunt .... nullo crdine invadunt ^
etiam pofl rtrrium ^^mpe , quartum . qulhtum , & fexrum diem Ibid. Sigms viti.,
3X , 6* X. 7^ In a:gro Bencii pofl unum fcbris paroxyfmum vaide atutum , fupervtntre ma,
(t culf.
* De fcoibuti fympromat;s teficm iinuni tantiim piofero , nempe Severinum Eugalcnutn , Medicum Doccumanum iritcr Fnfios , quia nullum futo proferri pofTe , aiir oculatioreni , aiit niafiis idoneiim , cum ille ex corfefTo Dt Sccrbute , moibo libi notiifimo, ii in Ijifia ; ttbirocdicinam facicbat, perquam familiati , rciip(i.-iit cmnium optimc.
L I B E R I. C A P u T ▼!. 5 3
euh ruhei, parvA afperitatis , tccupantes tctum a collo ti/que ad ccxns excluftvt . . . . . in ambHS erAttt furfur.i; & pnucificatis po^ea maCul.s illis ••» fuperioribus partitus , ali& fiiiir. verteruHT in mfericrihus : Ec pari prorfus ratioiie in Scorbutico quod.im poji rerttutn fe. bris paroxyfmum , fub.nde toto fcrt corpore , max.me t\rc» ft£ius cr f.^eiem macuU putpnreA eruperunt . l\>l<\. Olfervitt. \.\\. NulUimqu: Scorbuti fignum iio: lu5 cft, quam qi:od de(umi- lur exmaculis p^rvts velmajonlms , purpureis tiut fubHvidis, ad vioU purfurei fiorcm effltre- fcemihus qu2 crura fccdant . Ibid. Sign. ji. 8^ JEgev Bencii torquebatur doleribus quan- do^H* in 'spatuU ftniflrA , qufindcqui i» Scia dextra , quandoque :n finifira : Et eodem mo- do Scoibuticorum alii doUre corripniatur circa brac/jium , .... a!ii circa /capu/as , necnon fervicem , cexendiccm & genua . ibid. pafm , Sc maxime Obfcrvat. Lxvi. Imo nonnulli
tantinuo coxendicis dolore divexantnr . Ibid. Sign. XXX, & Ol/rv.^.t. xix- 9'. De.
nmm in segro Bencii do'eres in diverfis membris invadebant de fero , & m-.ttgabantur ma- yie: Et nihilo fecius dolores Scorbuticorum plerumque exarcebur.tar poft vefperam , vel /nh mtdi.-m nocfem . Ibid. Signis xii. & xiu. & Ol/crv. XL.
IV. Haud me quidem fugit Scorbutum vix prius in Europa pervulaatum luilTe , quam 4- MsN'i- exeunte ixc\x\o xvi , &: in borealibus Eurois plapis , qua? mari Bahhico adfident , in- •^%g''^^ quilinum credi . Sed ea vel fatis vera , vel fatis firma ncn funt , ut convelltre valeant pcnoha. alJsra p:obitionum momenta , qu.-e sx fymptomatum affitiitate repjtuntur. Etenim i^ Ne- bearui go Scorbutum Veteribus jgnotum & invifuru fuilTe. Omitto quid;m , ne longus fiam , („°, ^" qux a Strabone, Ctegrafh. lih.16. & a Plinio , Hi/roy. natur. Lib.i$. Cap. ^. narrantur de antiqui- Sccmacace &Scelotyrbe; Ac rcs eft conftfla apud omnesid morbi genus delcriptumfuilfe ab tiss co- Hippocrate, LiS.z. VrsidiHor, L<b.de JjfuH on.^ L:b. de mternis .Aff^Eiion. a Celfo , Vb. i. ^'-'^^^ ' Cat>. T, a Paulo ^glneta, Itb 5. Cap. 495 a CacllO Aureliano, Chremctr , Lib.^.Cap. 4 ; y;^^;^^ sh Avicenna, Lib. 5. Fen. 15. TraB. i. Cap. 5. &c. i^ Fateor quidem Scorbutum_ inctr Eutopa: accolas maris Balthici vernaculum e(Te atque endemium ; at inde nequaquam efficitur, ^jfqf,"" ut numquam graffatus fuerit in regionibus aliis caiidioribus . Nonne obvius olim fuit ^'^ gtjf. Hippocrati & Paulo in Grxcia , CeUo in Ica'ia , Avicennar in Perfia ? Nonne conibt fatum experiertia hac jetate noftra in tota fere Europa, atqus adeo in Italia & Ixpe & gravi- '"-"C . ler faevire , qiaanquam rarius , leviiifque, quam in pla^is quae Septemtrionibus msgis fab]c£ix funzf' Potuit crgo Adolefctns ille , de quo Btncius, licet in Icalia dtgerit, vi- xeritque ineunte fxculo xv , Sccrbuto tentari ex malo regimine , unde Bencius ait mor-
bum ab eo contradlum fuiffe, multiplicatis liumonbus mxlis non unius modi . Pctuit ergo Bencius ipfe Scorbutum , ex quo sgrocabit ille , fibi ignocum dtlcribsre alieno nomine ; qucmadmodum teftatur Scnnertus , FraEl.c, Lih. 5. 'Pjff. 5. S:fi. 5. Cef. 2. a Carolo Pi- fone in Tradtatu De morhis a /ero/a cc>!avicne c^ di'urte ortis , Scorbutum , ignoratis ta- men Sccrbuti natura, caufa, appellatione , graphice d:pi(fljm fuiffe , olferrjat^oruhas jj^ ., 75 & fe^^' dum morbos explicac , quibus Monachi aliquot Lotharing! mak f; hsbibinc anno ctrciter 159(5. Quamobrem , fi quem in Adolefcent: illo Bencii fufpicati jlaceac tnorbum atrociorem , & rarius obvium , quam effert illi qui 3 Bcncio nominatim lecen- fentur , quod tamen vix mihi perluadeo 5 nihil obftat quominus in Scorbutum fufpicio cadat, cajus fymptomata cum fymptomatls, qus iii Adolcfcente obfervabantur , appri, me convenire vidimus.
V. At vtro , taTierfi darernus lu°m veneream olim , perinde atque hodie , notam & va- 5. sd In gatam fuiflTe in Europa, quod fane nimium eft: , nec 2 nrbis facile impetrabitur , nihilo- defcn- minus fymptomata in Bencii confilio fricpofita , notaque luis veneres fymptomata ita re ^"^'^y pugnarent intcr fe, ut vel inde aperte liqucrtt lutm vtnsream fub forma morbi , qui a r.uiu' Bencio defcriptus eft, delitefcere 'lulla racione pocuiife. Nam v'. Adolefcens ille non ex prorhis impura, vulgivaga , fufpefta venere morbum conceperat , quod tamen iui vererea? pro- pt'°'^'= prium cftj fed tefte Bcncio , ex ma'o rtgimine , attt tx d.verfitxte ctmpUxicnum naturahum neresm" in fuis mtmbris , unde inuttipU'cati eravt hurrttres mah non unius medi , fed de fpecie phleg- agnpfci matis , /td de ffecie melancoliA ., /ed de fpicie chelerA rubti , a ^uibus fangnij infirmahatur ,^"^f
ejf fiehat muhities ntn naturatis. i°, Nullo vitio, nulio ulcere laboravtrac aut laborobat pon.ara" 5n genitalibus , unde tamen prima mali labes ortuni ducit in .^e vcnerea , & quo mor- intcr fc bi \ehcmentia potifllmum ruit. y. P'urimis deturpabarur ruftulis , quibus corpus fpar. lep^-. fum erat , cum Bothor five varis nuilcis 3n facie efflorefcentibas j Sed puftula? nulla» ne finj""* qus capilhtium occupabant , neque cingtbint frnnris corsfinia , ubi maxime abundant gIandu!a»_(£bactJE , quas fcdes propri;>s hbcnt puftulje vencrea», & ubi proinde puftu- Jarum iftiufmodi conors potiftima incubat . 4^^. Deraum exoftofi nulla , nulla hvperoftofi Totn. 1. C ■ offa
54 D E M O R » I S V P. N E R fi ! S.
offa in illo extumebant , a quibus corrupteljs vix vacua fuident in morbo tam inveterSJ
to, & partes folidas tam ahe oblidente , fi forte vcnereus ille fui^et , Abrrant eroo in
aegroto Bencii pleraque ryniptomata , quae in lue venere^i confirms-a adfunt fere perpetuo ,
atque ideo qua; funt veluci lotidem pathognomonica ejufdtni figna, quorura fi vel unom
abfuiflet, inde iufta effet dubitandi ratio j quorum omnia abefle minime potuerunt, qutn
in aptrtifllma luce conftituatur morbum In Bencii confiliodeicriptum a lue vencrca , qux
nunc grafJatur, toto cselo diverfum fuiffe . Cujus conlequen^is momentum rec Johan-
nem Manardum olim latuit , quippe qui Epifi. Lib. 7. Ept^iol. i. contendit ex illoBencli
confilio colligi non poffe aegrum , de quo quaeftio eft , lue ventrea tentatum fuiffe , cum
earuerit puftuits , tum geniTnlium y tum capitis inter capUlos , quA tamen /unt , perglt illc,
lel primi , "vel muxime hu]us mcrbl prcpris..
6. De- VI. Verum enim videre mlhi vldeor quid fucum fecerit : Scilicet mentio habetur in
hil""'in"' Bencii coii/ilio de Puftulis , quibus a?ger defcedabatur , Zc de nofturna dolorum , quibus
contia- torquebatur, exacerbatione . Hir-c abunde defignaii vifa efi lues venerea iis , qui pro
iiumcol- morbi illius antiquitate ferventius pugnant , quod ea fympcomata lui venereje ita propria
f/' l^cet ^^^ putaverint , ot nulli morbo alii pofient convenire . Sed tota ^ia crrant , qui fic opi-
jn confi- nantur. Kam 1°. Puiiuia?, five ulcerofa cutis tubercula , tum qus pure manant, tum
]io Ben- qux arida & cruftofa funr , nec in foia tantum lue venerea obvenire folent , fed in mul-
tio^fiat* "* quoque morbis aliis , puta in Sccrbuto, in I.ichenibus , in Herpece, in Scabie , ce-
puftuU- terifque omnibus cutis affcdionibus,- nec alieo tan:um tempore , quo lues venerea in Eu-
lum & ropam invefta eft , innotuerunt, fed ab omni hominum memoria defcripta; 8«: obfervatac
exaccrr^ fuerunt , quod nctius tft , quam ut piobatione opus effe videatur . i°. Idem quoque di«
bationis cendum de ncdurna dolorum exacerbatione , qua; venereorum dolorum propria quidem
doio. eft , fed ita propria , ut cum doloribus etiam fcrrbuticis , ut modo diftnm eft , & cuni
^"'"* doloribus VVarenorum, leffe Johanne VViero , Obferv. Medhar. L,b. 2. Ctip.\. §. d. com-
munis fit, imo cnm doloribus omnibus , quofcunque facit lympha in tendinibus , liga,
mentis , perioftio, &c. hxrens & impafla pra; fpiflitudine , quippe quje dum tepore le-
fti rarefcit & expanditur , appofitas fenfiles fibras validius diflrahit , unde eas acutius
dolere necefle eft .
Fruftra proinde, qui feorfum a nobis fentiunt de origine luis venerca? , tot veterum Medicorum Libros excutiunt intenfifllma cura , qui annn 1494. fuperiores vixerunt, cum ex omnibus quos inde proferunt locis , f\ jcquo animo & fine praeiudicio perpendantur , pofllt nihil prorfus colligi , quod allacaaj de novitatc luis vencrea? fcntentiam evertere valeat, aut fidem Hiftoricorum infirmare , qul morbum hunc orbi noftro , tempore bel- li Neapolitani a Carolo VIII. Francorum Rege gefti , indudum fuifie uno ore omnes affirmant.
i!=ck«- C A P U T VII.
tus , nu.
propul"'' ExpHcantur teflimoni» ci Gudltlmo Beckefto pro luis ventrcA anti^uitate nuptr preduSia . opinroV.is /^l'"i'onis de antiquitate luis vcnereae patrocinium nuperrime fufcepit Guillelmus BecKet- de ar,t!. \_) tus , Chirurgus Londinenfis, Difsertationibustribus , quasedendas curavit in XXX. & quitate xXXl, Voluminibus Tranfa<5lionum Fhilofophicarum , & in quas congeffit dibgentia fum- TiM^^'' ma qu3tcumqueex editis , inedicifve Mignar Britannia; monumentis potuit corradere , qua?
l.Con. viderentur opinioni fuae fuffragari. ^ _
tendit Trimo. Contendit in prima Diflertatione, qua; proftat in XXX. Volumine Tranfadtio-
^cniu^^^num Philofophicatum, N^ 357. ann. J718. gonorrhoeam venerram fa:culis aliqiiot ante Jium annum 1494. notam fuifle in Anglia nomine Ardsris , ar/ura , tncendn &c. anglice Bur~ *amdcmr,,;„^ (]„e srenning , de quibus fane mtntio frequtBS fit ab Hiftoricis Magnse Britannix : gofoV Et in opinionis confirmationcm auftoritatcs adducit mulras, quarum eonnulla; hoc anno jlieeain I494. aniiquiorcs funt, plprxque anno eodcm rccentiorcs . ,• -
v<"f- Antiquiores exccrpta; fofit i^ Ex Opere manufcripto Johann.s Ardern , Cnirurgi An-
"o^.od ^^'ci, fua fftate , hoc eft . exeunte farculo decimo quarto haud incelebris , ubi multa nnilis funt de ur/ura , quaffl dtfi^iit ille , ut refert BecKettus , ca!orem inTervrim eum excoria- auaoii- fjg^g tirtthrt.., iindc ardor.
c*cnat"r a°' Ex Colleaaneis quibufdam Medicis circa annum jjjo. & 14.10. fcri;tis , ut B:- Piobare. CK.-CtUS
LiBERl. CaputVII. 3f
cKettus arbitratur , in quibus legere eft formulas quafdam ad Mr/Hntm tum virorum ,
tum mulierum . . ,- , ,. , . « • ■ /- t
i". Ex antiquis ordinationibus Lupanarium Londini olim publice proftantium \n fub- urbio SouthvvaTk dido , qu« circlter anno r^jo. conftitutse crcddntur , qua» manufcri. pt2 exrant , & quarum articulo quodam agitur de his , qui cnftodiunt muUerei hnbintis nifand^m infirmiiatem y VCtaiur vero alio gravi muldx , ne qua /» Lnp^n^iri proftit fxmi, ns drfursL morho infeSfa. ,
Rectnti(pres depiompte funt i°. Ex libello, quo certus qurdam Simon F;sh, novarurn in Rcligione opinlenu.n impotens aiTccftator & Catholicorumofor acernmus Hennco VIIL Anglorum Regi (upplicavit anno ;Jio, in quo refertur Trtsbyterosm AtigitA Rfgnoomrti» litiare : ipfos a fxmims Mri , hoc eft arfura affici , »c alias foemmxs vicifim ttrere : ipfofqut « merctricilxts letmm comrahere , qtiam contrc5ittm cum aliis faeminis deinde cofnmnnicent .
%°. Ex libro, quem aono 1546. edidit Anarras Boord , Doclor Msdicus & Prcsbyter , quem infrripfit compendium Sanitjtis , & in quo initio Capicis cujufdjm his verbis pra»- fatur. Agemus Capite 19. De arfura proftibulorum i adoUque poftea , fi quis pofl contta- &am a pr9.fiibulo arfuram , rem habeat eadem die cum fann muliere , arfuram eamdem cnm illx cemmUnicaturum *Jfe.
$°. Ex Epiftola, quam Michael Vvood pra?pofuit Orationi De vera oleduntla a Sts- phano Gardiner f<riptae , & Rothomag: editje anno ijyj. in qua fit arfnr& mentio .
4°. Ex Opere quodam manufcripto Jchannis Balxi , quod eft penes ip(um BecKettum , & in quo Ba'aeus de DotSore Vvefton verba faciens, quem Reginaldus Polus Cardinalis , regnante Maria , Decanatu Vvindforii abdicavir ob adulterii crimen, ait Canonicum il- lum in curanda arfura mngis exercitum fuiffe , quam fcortum , quod m ttllo Ltipanari pro- /J^ref ; adjicitque mulierem aliquam in Varoeeia SanBi Bctolph ab eo nuper uftam futffe ^ ideft arfura affedlam.
S°. Ex Tradlatu Guillelmi Bulleyn , Do(5loris Medici , anno \<i6%. edito , cu]us infcri. ptio e(t Tht Bulvvatk CTc. ubi Audtor ille de meretricum ar/ura dillerit.
Ea fane numcro multa funt , fed re pauca , imo potius nulla , cum ruinqfo funda- Expli- niento confiflant. Omitto pm objedta ceftimonia ex Openbus , Legibus , Tabulifve_ inedi- cantur lis, aut Libris pcrraris deprompta elfe , qus id;irco nec ea , qua par eflTet , diligentia J^j*^^'^* fcruiari & excutere , imo ne infpicere quidem iicitum fuit, ut de manufcnptorum aeta- Becketto te, verborumve inde excerptorum fententia conflaret. Sed lubenter conceiTero BecKetto obiedx . hanc in re , ne vitilitigare videar quafi caufx diffiJerem, eique ultro dedero fingula re. dliflime fe habere , quod fane maximum cftj at vero pernego inde fequi arfuram illam , dequa quaeftio cft, eamdem fuifse quam gonorrhceam v.neream , atque adeo gonorrhceam ab impura venere orlundam <ir/«rx nomine olim grafTatam fuiffe. Verum ut cogitationes meas dilucide explicem , res pauio altiu* repetenda eft .
Itaque I. Lepra Arabum , qu^ in Anglia, ficut in cetera Europa , olim frequens erat, non folum conviftu, fed congrefl^u etiam contaglofa fuit ; quapropier lege conftitutuni erat, interpofita etiam gravi pcena , ut leprofi feu elcphantiaci deftinatis locis coerciti confuetudine cum fanis interdicerentur.
II. Proinde lepra concubitu, quo non eft contaflUs alter intimior , quafi praefentifiii- Lcpratn ma contagione propagari debuit , fi quis impuJens vel perditiflimae libidinis cum lepro- concubi- fis veneri indulgeret. Et fane ea ratione propagatam fuifTe teftantur uno ore co^tanei 'asfo^fsra fere omnes Medici , Ut Foreflus, Obfervationum Chimrgicarum Lib. 4. Obferv. 8 Palma. lulffe . nus , De Eleph^nriafi , Cap. z. ParaJUS , Operum Lib, lo. Cap. 8. Femtlius , De partittm morhis & fymptomatis , L:b. 6. C.tp. 19. Valefcus de Taranta , Vhilonii Lib 7. Cap. ^g. Gor- donius , LiHi Farticu'a I. Cap. 2i. ubi refert quandam Comitifsam venifje Uprofam m Mon. ti^mpeffnlanum , & fntjfe in fine in cur.t ejut i S^ yuemdam Baccalarium \n M'di ina mini- ftravifsc ei , p' jacui/ie cum ea , & mprAgna^.iJfe eam , & perfecii(flme leprofum facium fuif. Je, cujus Hiftcria? fimilem alteram profert Piiilippus Schopffius , Ltb. De Lepra , fcilicec Fabri cujufdam lignaMi , qui ex concubitu cum leprofa lepram brevi contraxit . "*
ni. Quodfi quando res melius fcrfan cederet , ac faltem^ex ufu veneris cum leprofis saiten» tnulieribus, imo etiam cum illis qnx ceteroqui fanaj cum It^rofis paulo ante rem ha- «x fon- DuinTent , gcnitalia p'erumque alfeda furrunt, phlogofi, eryfipelate, exulcerationecenchria- cllm'k- de live m;iiari , phlyft^nis, &rc. unde dyfuria , five ut tulc loqui mos erat , ardor , profis tffura , Incendium , calefadio, anglice Brcnning. genitalia
IV. Pofl^unt in confirmationem produci teft:s oculati , & multi, & idonci . Vstfu.
C i 1°. Theo- fuiflc.
ifi D E M O R B I S V E N E R E I S.'
i^ Theodoricus , * Medicus celcber anno 1150, qui ChlrurgiA Vtb. 6. Cap. 5J. aic niorbo infici , eju: p.-il ccitum Uprcfi ad mulierem acceJit,
i°. AuClor Tradtiuis ChirurgicJ manukripti, Roser,n& didi , idcoque Rogerio Baconi a quibufdani adfcripci , led qui videtur doctifllmo Johinne Freind , niBor. Aledsc j>/irr. 5. Kogerio Parmen/i potius adlcribendus , ubi diferte explicatur tclle eodeni Freind ' ii>i4em, qnoi quantilqua malis pateret illc, cui contingeret cum'irailiere fcortari, quae' a 'eprolo rccens comprefia fuiilit .
f. GilbtrtuSj A.iglicus, qui in Ccmpendlo Mndleinx, ram mtrhorum uaiverf»riim , qHato pnruciilarium eaJem profert Cep. 54J. qijjc in Rogerina legi modo diximus.
4'. BartholomsL:s , vulgo Glanville dJdtus , cujus Briv. Med. quod mfs. cxftat , cura Corr.p. Med. Gilber;i Anglici ita convenit , ut idem Opus elTe videatur. Sjne in Lrevi/t- rto illo, Lib. 2. Cap. 4. verba eadem legere eit , teite Freind , de perieulis immincntibu» ex eoitH cum mii'iere a leprofo recens ■vitUta , qU2 proftant ii) Comptndio .
5°. Jo; de G_:iddefden , Medicus Anglicus , qui in Pr^iB. Mcd. feu Koft Aaglica agi: capite peculiari de infeclione cx cencubteH cwn leprofo aut leprcfn , ubi ait illu^i , qut ccn- euLuit cum muliire , cum qux. ccivit leprcfus , puncSuras intra ca'nim & corium , hoc tft , inter balanum & prxpmium , & ali^Httndo eaUftiBiones in teto corpcre ftntire .
t". D:mum Jo; Manardus, Fcrrar.enfis , Medicus fua aerate celebcr, Lp<fi. Mai. Lih. 7.
t-pifi. 1 dcita ar.fiO 1525 , t;adit eos qut mulieri co\erir>t , qus. pArnm mntea tum I.tpt^fo^
( fic enim Elephantiacum "vocant ) rem hu^usrit , femint qmdem adhuc in uttro m^neate ^
eitphflntinfnn qnaiidi^que incurrere . quxndcque ncn , fid elias obtiflines , majtres minortfve ,
ptout eir ibfi .iffeB: junt , (^ Elephantiofus ttle qni mHlierem infcat .
Htnc ra- V. Hinc ergo fcjcile cxplicari pofTunt ttftimonia illa tria a Uecic^itio obi;6ia , quz aii-
lam ""''''? '''^•^- a»'iqui<jra lunt. Arfura nempe HU , y, dc «jua loqucbatur Johannes Arderii
iiuE ge. circa annum 1570,- i". advejlus quam exftaat foriuulx nianuferiptx cirsa annnm ijf».
n.taiiani, & 1440, 3°. de qu3 verba fiuiir in ordJnationibas manufcriptls Lupanarium Londincu-
HiAng^Ha ^P " circiter anno 14501 cadem plaue clt atque affcilio ilia , quaru probaT;mus concn-
fiequens biiu cuin mulicre lepiofa, vel quoe leprofo fui copiam reccnrer ftcidec , olim contra(^am
crat . fuifse. Ntfandti vero inf.nr.itas y cujus mantio eft ia orjiuationlbus iifderi!, videtur ipta-
nict lepra fuifle .
VI. Porro nullatenus mirum efle debec a Ijprofis mulicres non riro contaminari olifti pocuilie. Cum enim inter eos qui lepra tenebancur, muUi inexplorati effcnt , vel male explcrati , & quibus iJeo ufu cum fanis interdicluna non erat j cum inter fepofito« rnulci forenc quibufcum indulgentius agcbacur , & quibus ideo copta cftet al quando divjgnndi, facile erac iis omnibus libidini , in quam ex aiorbi nacura leprofos effrarna- tos jiiirsc conrtut, fefs totos dedere , eo quidom tempr>rr quo Lupanaria publice profta- banc, & prxfcrtim in populolis Civicatibus, ubi cuilibec ignoto latete nuUo negotio li- cicum eft . Mirum eft tantummodQ videri eatn morbl fpeciem in Anglia olim communio- rem fuifsc, quam in reliqua Europa, Si ab Hifloricis , Mcdicilqu» Anglicis inaxims celebratami ied inde forfan hoc repetendum eft , quod Lcges in leprofos fancitx ii: An- glia Jtviores olim fuerint , vel rcmifiius obfcrvacae > qua dc rc videant , quibus antiqua Anglix difciplina uocior eft . Arfiiram VII. Ceterum arfura illa cum gonorrhci venerea ncatlquaoi confundenda eft, a qua iilani a planc diverfam fuifle liquet muiiis argumentis .
^h"a^v '"• Q'''"d ccfi manus "vcKitco daremus , concederemufque lucm ver.eream multo anti-
nerea * quiorv.in fuifle quam putaajus, nulla tamen ratlone crcdi pofTcc gonorrh^am faiis anti-
plane di. quam fuifse, ut eadem fuerit atque arfura illa , qtix decimo tertio & decimo qu.irto
fu^fl^'" /aiculo [;rali'abatur . Compertum eft enim filentio omnium Audtorum , qui de lue venew
rea fciiplcre ante anniim 1^4^ , & dilerto Falloppii teftimonio, TraBatu dc Morbo GaUi-
co , C/tp. iy gonorrhcam veneream , prius ignotam inter luis fymptomata , primum appa-
ruifse anno «545, auc 1J46. hoc eft , quinquaginta annis ab ingreflu quem lui vencrcae
''ciHignamus , acque adeo multo tardius quam arfura illai fed de his fufiiis infra Cap. n.
i". Quod in gonorrh^a venerea , uc vox ipfa innuic, perpetuo cum dyfuria adCt , vel
eidem brevi fuccedat effiii)i;s purulcnti feminis uber & diuturnus ; nuUus vero olim ob-
ferva» t
* Theodotlcus , cujus exftat Opus D* Chhurj^ia , Meciifiis i\ C»ta!aniis etat , Senexque ad Ordinem S. Pominici fe Qggtegavit; Leet cosnoBiiHS ciirli altcio TlitoJorVo, Doinin'cr.na , qui Itahis etat , ac demiim Epifcopus Cecvienli: cicatus cft , pattii tamcn & Frofcffione oinsiro divcifus fuit , quidquid gaiiiat Bibliogtaplioriim vulgus •, qv.a dc ic vidc R.. P. Ethard, De Sirlptonlui Ordinh tr*dic4itritm ,
LIEBR I. CAPUT Vri. J7
fTvaretiir in antiqua illa arfura , nullus raltem mcmoretur ab Auaoribus qui 6: arfura fcripferunt, qucs omnes de tam gravi fymptomate /iiuifTe , fi adfuifTec , veririmile non Jft unde datur colligerc arfurani meram tuiffe glandis & urethrx phlogofim cryfipe-
Jatodcn . • n t < ji
?° Quod gonorrhea, quoniam contumacior eft , curatione plerumque dluturna , ac
certe femper diHicili oous habeat : concra vero arfura, qii^ fugacior crac , fanaretur fotu folo vel ad fummum'in)eaione anodyna, tefte vel ipfo BecKttco , qul in DifTercatione laudata Proferc fequcntia verba Tohannis Ardcrn. Contra incendium^ wrg^ v.rilis interjus tx c»lore & excoriaticne fiat talis fynnga C Idell , injedtio ( Lmittva ) : uicdf,e Uc mu. Ueris mnfculum nutrUntis , & farum zucc^rium , oleam vioU & ptifan& , quihus coyr.mixtis , ter firinixm infundantur ; & f, pradiSfis admifcueris Uc amygdalarum , me/icr ent medici. na Quod remedii genus congener eft remedii ad labiorum arfuram & pwndturam pro- pofitia Rogerio, ChirurgU Lib. t. Cap. 35. 9^- 3. RoIIando , Chtrurgis. Lih. 1 Cap. 21.
4°. Quod mulier, quar cum Syphilicico venerem exercuJt , imde male habet , gonor- rheam infcrat non folum eadem die, qua Syphilicico fui copiam fecit , ied etlam nifi fanata fic , poft quantumlibet temporis intervallum : ncn folum illota & fcmlne virulen- to adhuc in utcro refide , fed etiam probe lota , & poft excuflum totum femen ; At e contra nullum imminerei arfur» periculum a confuemdine cum f^mina , qux lej^ofo fuccubuifset nifi de novo , ut ait Lanfrancus , VrtiB. TraEt. ^. DrFrr. j. Cap. 11 ,- vel de trcxlmo, ut ait Valefcus de Taranta , P^ilcnii Lib. 7. c»p. 39, fuccubuifset i imo nifi (e. men kprofi in utero adhuc refiitarec , ftmine adhuc in matrice exi(lenTe , juxta Gordonium, Lilii vartic. i. Cap. ii. Valefcum de Taranta , uhi (upra . Et inde eft quod Johanncs de Gaddefden, in I{ofa jinglica, Capite de tnfeawne ex concubitu cum leprtfo vel Uprofa , haC tamen in re Gordonium ducem iequutus , muherem ab omni labe fecuram fore affirmec, fi poft coitum cum leprofo A/rc r , defcendat retro fortiter per gradus, & /lernutet cum puL vere piperis , vel cum penna cum aceto in naribus , ita quoA fferma pnus receptum defcen- d»t , & tunc lavet fe in deccBlone rofarum vel pUnt.xginis decoSUrum in vmo ^ furfure .
5°. Demum quod cx ver.eris ufu cura muliere leprofa , vel quam leprofus recens fiu- praverat , multa prarter arfuram fymptoraata alia inferrencur , quorum nulla aut cum goncrrhfa venerea coniungi, auc in lue venerea obfervari unquam folenc. Hac de re au- diendus idem Johannes de Gaddefden , ubi fupra . " Ille, incjuit , qui concubuit cum mu- , liere, cum qua coivic lep^-ofus, pundluras intra carnem & corium fentic, & aliquan, ', do calefadliones in toto corpore , & poftea frigus & infomnieiacts , & circa facicm ,', quafi formicas currentes , fi fit de caufa calida . Color variatur de rubedine in al- „ bum, & e converfo, & frequentir hsbent calorem lentum interius, & prorumpit ali; 5, quando exterius , quando eft poft coitum cholerici. Si fic poft coitum piilegmatici vel 5, mclancholici , tardius percipitur , & facies ftatim difcoloratur & fubtumefcit , & eft „ aggravacio omnium membrorum , quod vix fe movere poteft , & habec frigus iubcuca- 5, neum , cum formicacione faciei poft , deinde totius corporis. ,, Q_u£e fingula ipfiftlmis verbis leguntur in Chirurgia Thecdorici , loco jam Uudate ; in I{ogertna ; & in Cornfiend. Med. Gilberti.
VIII. De arfura illa, quae a lepra degener erar , pofrunt intelljgi, fi ita lubcat cecera tefiimonia a BecKecco addudta, qus anno M94. recentlora func i quam.quam , ut libere dicam , videntur ea omnia petius accipienda efte de morbis vere venereis. Omnium enitn anciquiiTimum ad annum 3550. pertinec , quo cempore lepra jam rarior fuic , quo vero lues venerea non in Italia tancum & Gallia , fed in Anglia quoque frequens erac & di. vulgata , ut conf?at ex teftamenco Dodloris Johannis Colec , Decani Ecclefioe Cathedralis Sandi Pauli Londinenfis ( a ) , anno ipS. fcripto , de quo J. Freind , Hi/i, Med, par. 5. Neque obftat fermonem eflfe in allatis locis de arfura genitalium , non de gonorrh^a, penifve ulcufculis. Debuerunt nempe novis illis affedlibus nomina accommodari ufu re« cepca aliarnm affedlicnum natura quidsra diverfarum, fed ad quas tamen viderentur qw^ damtenus allodere , quod & alibi faftum fcimus in denominanda lue venerea . Quou exemplo fimili , quamquam in re difpari , a Romanis olim faditatum legimus, cum Pyr- rhi Elephantos, Bevcs Luca? feu Lucanos appellavere: quod ah>mnibus femper faftitabitur, quindin homines a notis notarum rerum ideis ad ignotas ignocarum cogentur procedere.
Sccundo. In altera DifTerc. qus extac in Vol. xxxi. Tran/ffiionum Philofophicar. n. 365. II. Con. ann. 1710. BccKectus totus in co eft , uc probec antiquitatem luis ipfius venerejie , & ia "ndit Tom.I. ^ C 3 hunc ®"^"-
( « ) Obiit ille snno fcqucnte 1519. Vid. Notitiam Oxotiienfis."Acsdemi<r , /i^. loG.
3>
|8 De MoREis Venereis.
tu» lutm ^"nc finem pr«ter ratjunculas nonnullas , quibus jam abunde fatisfa(fium eft in ptsece-
veneream dcntibus, duo adducit teltirnonia , qnar notatione digna efle videntur.
^pf*""" Unum excerptum ell ex Manufcripto quodam , ^uod affervarur Oxonii In Collcio
snitam ' Lincolnienfi, ubi fic loquens inducitur Tiiomas quidam (a) Gafcoigne, qnem BecXetruJ
fuiffe . ait Univerfitatis Oxonienfis Cancellarium tunc fuiHe . „ Novi enim ego Magifter Tho
Quodco. ^^ nias Galcoigne, iicet indignus , (acrs Thcologia? Doaor , qui hxc (cripfi & collegi,'
probaic >y «Jiverios viros , qui mcrtui fuerant ex putretaaione membrorum fuorum genitalium
maximc „ & corporiS fui j qu* corruptio & putrefadio , ut ipfi dixerunt, caufata fuit per exer-
atgumen. ^^ citium copulx carnaljs cum mulieribus . Magnus enim Dux in Anglia , * fcilicec
Us. °* " Johannes de Gaunt , mortuus ed ex tali putrefadione mtmbrorum genitalium & cor-
„ poris lui, caufata per freqoentationem malierum ; magnus enim tomicator fuit , ut
„ in loto Regno Angliac divulgabatur , & ante mortem fuam jacens fic infirmus in le-
„ dlo, eamdtm putreladlionem Rcgi Angliae Ricardo 11. oftendit , cum idem Rex eum-
„ dem Ducem in fua infirmitate vifiraviti & dixit mihi , qui irta novit , unus fidelis
„ facra» Theolog-ae Baccalaureus . Vvillus etiam, longe vir maturaE «tatis & de Civitats
„ Londonii , mottuus eli ex tali putrefadtione membrorum fuorum genitalium & corpo.
„ ris fui , cauiata per copulam carnalem cum mulieribus , ut ipfemet pluries confeffus
„ eft ante mortem luam , cum manu tua propria eleemofinas diflribuit , ut ego novi an.
,, no Dotnini Mjo. " Hadlenus Thomas ille Gafcoigne , ex cuius verbis credit BecKeitus
pode colligi tum Jo: Ducem Lancartria; , quem Angli de Ganda^o feu Gaunr vccant ,
lumVvillum illum Londinenfem lue venerca laborafie ante annum 1450. atque adeo mor-
bum hunc olim obiervatum fuiffe ante detedlas Occidenrales Indias.
Alterum vtro tefiimonium depromptum eft ex quibufdam locis Operum manufcripto»
rum Jchannis Ardern , Chirurgi in Anglia celtbris circa annum 1570. nbi agiturdephir
mofi, paraphimofi, carunculis urethra? ac bubone ; unde videtur BecKetto infercndum ef.
fc ea fymptcmata venerea fuiflc , ac proinde luem veneream in Anglia srate illa jam
graflatam effe .
Expli- Sed mifor BecKeitum opinione fua ufque adeo occupari , ut luem veneream nullibi
cantur non videat ; videat certe ubi nulla eft , imo etiam ubi nulla prorfus adfunt luis indi-
argumen- cia, fi res at ttntius introfpiciatur.
cLuo '" ^^"' ^* Indicavimus jam fupra Cap. j, genitales partes gravibus morbis fcmper obno.'
oppofita. xias fuiffc , non minus quam ctteras totius corporis , ut quse iifdem caufis morbificis
Genita. paterent , nec ulla donarentur prarrogativa , ut % morbis immunes efTcnt . Conitat iane
morb^s"^ Mcdicos fcre omnes a primis Medicm* temporibus & longe ante notam luem veneream ,
femper uberrime difi^eruifJe de genitalium abfcefiTu , ulcere. carcinomate, putrefadlione , gangr».
obnoxia na ; de quibus vide Galenum , Lib. 6. Ve locis afciHs, Cap.6. & Cornelium Celfum, Lib.
^''^* • i. Cap. 1. Lih. 5. Ctip. zo. & Lih. 6. CMp, 1%. ut ceteris nunc parcam : imo vero vetercs
Hif^oricos de affedticnibus iftiufmodi haud raro mentionem facere . Sic narrat Flavius
Jolephus , Lib, 1. contra .ylpienem , imrrobum illum Judaorum calumniatorem ulcere pe-
nis laborafle, quo pofl incifiones fruftra adhibitas putcf3(5lis geniralibus in masnisdo-
loribus txfpiraverit . Sic refert idtm , H'ft Jud^ia Lib. 17. Cap. S. Herodem Juda;nrum
Regem genitalibus quoque putreiadis, tc verm:bus fcatentibus , tabe conftftum & fpaf-
mo convulfum intcriifTe. Sic conflat Eufebii ti.flimonio , * Hift. Eccl, Lib. 8. C/ip. 16.
Galerium Maximianum mortem miterrimam oppctiiflc ex abfcefiu & ulcere circa media
occultiorum corporis partium loca , nempe, ut arbltror, in pprinao, qui urerque mor-
bus infanabilis erat , cum incredibili vermium multitudinc & foetore inrolerando . S\c
notiffima eft Novocomenfis illius viri hifioria , quam Minius memorat , Epijielar. Lib,6.
Epift. 24. „ Maritus, inquit , ex diutino morbo circa velanda ccrporis ulceribus putrefce.
„ bat ; uxor ut infpiceret exegic, nequc enim qucmquam fidelius iudicaturum pofletne fa«
„ nari. Vidit , fanari defperavit , liortata eft ut morerctur, comefque ipfa mortis, dux,
imo
( 4 ) Socius fiierat Collcgii Oiialcniis \n Academia Oxonienfi y Decefllt «nno 1458. Vld. Notitiam 0.xonicnfis Academix, f»g. 61.
* ,, Johannes , cogncnientq .Plactagejieft , vulgo de G*u»t , a Gandavo Flandrix iitbe, loco natali , ,) ira denominaiiis , Edvvardi lil. Kegis Angliz, filius quatrus, a raiie Comitis aichmundiz titulo or. „ natus , . .. Obiit ann* icgni Rcgis Richatdi fccundi XXI- annoque Chrill; i;98. '' Ex ejlis Lpitaphio , quod legitiit a finiftto laterc Ch^-ti Ecclefiac S- Pauli Londincnfis. Apud Paul. Hentzneium , J. C. itt JtintrtriQ .Anxlt* , P^Sfi '75' '7'^'
* Euftbio confentiiint Scxtus Aliiclius Viftor , io Uiftcr, %y1uguft. Epitnmt , C*/'. .^c. & Zofimus , Hifttr. Lib. 2. Scd dc his vide Jofcphum Scaligcium , JD Animidvcrfionibus ia Chionologica Euftbii , n. MMCCCXXVI. fo^. n. »48'
(C
LiBER r. Caput VII. 59
imo «xemplum & neccffitas fuit ; nam fe cum marito ligavit , & abjecit in Lacum Larjum Slc dsmum teftatur Paliadius, /« //•/?. Latifiaca Vira s^. Eroni culdam cum Mi- ma con"refl"o enacum cne anthraccm in glande , quo fex menfibus ufque adeoaegrotavit, ut eiuslirilia computruerint & fua fponce ceciderlnc . Ex Jiis tamen omaibus iive Me- dicorum five Hi(toricorum lccis , nemini nifi qui m lebus medicis plane hofpL-s fuerir, non in inenteni dico, kd ne in fufpicionem quidem venirc pocuic eas afFedtionam Ipecies a lue venerca olim indud.s fuiffe , qus ne in a;ute quidem noltra, qua dira illa perni- cies max.me graffaf.ir, .b impura venere femper orcum iiabeant .
ir Ce.ifemus morbos ilhuimodi genicalium maxime frequentes fuilfe m mulierofis, Maxims fcortatoribus & in venerem tff a^nibus , cum enira libidmc & lalacicacc conciti merito/';^ ^:""!; riis fceminis maxime uterenur, qux femper impuriflima: fuere , cum a nuilis abflin:- '^,,;;^^. rent fla.'ic is . ftd quafi admillarii promifcue concumbetenc cum maheribus quibufvis , & fi$ . fjepius "cum malc hjbentibus cancro, ulcere , abfcefl^u uceri , &c. cum liquefcentibus flaore alb; , acri , viruleato, &w. cum lepra inlea^s , aut quac leproiis iui corporis ufu. ram recenter permKJflent , &c. inde debuerunt proculdubio ceteris frequentius arfuras, phlogofes, inflaromationes, abfeflus , ulcera , carcnom^ta geuitalium experiri .
Iir. Ouinimo,etfi daremus eos qui in venerem proniores erant , (anis , purifque tan- tum mulieribus ufos efle , quod fane maximumj debuerunc tamen ex ipfo opere coitio- nis nimium repctitje in eofdem morbos frcquentius inciderc , quam li qui fi non caftc, faltem temperanter vivebanc. Organis enim genitalibus acriore , faliiore, fsrvidiore (enii- he turgentibus , ispius & diutius attrcftatis, compreflis , ianguine a^iluante , qui in- flueretr aut qui retinerecut , diflentisi imo quod peflimum eft , aphro.liliacorum remedio-^ rum ufu. ut venus acrms foUicitaretur , non raro irncacis , oporcuic inde frequtnrius quoque orin arfuram , phlugofim & phlydarnas in balano; inflammacioncm , ablceflfum , tumorem in proflratis , veficLfUs feminariis, tcitibus , &c. TTc ergo qui intenfius decla- raant, pulmombus j qai minutioribus obieftis difpiciendis i-Jtenti funt , oculis male ha- benti fic eos quoque , qui libidinibus intcmperantius lele dedebanc, genitalibus male af- fici confequens fuit , atqas acSeo , uc Poetadicit, Isd alio fenfu, artifices arte p?rlre fua . Quod & a Stoicis probs intelieflum fuiffe videtur , qui tefte (, ^ ) Cicerone , Epicuro dyiuriam, qua it lahorarc confilus erat , vicio vercebant , quafi turp:s intemperanttA morbum . Sic Petrus Paulus Vergcrius, Julf inopolitanfis fenior, qui Patavii floruit anno 139J, auffor eft in H flona Carranen/is f ■m<li& nondHm publicaca, ttite Johanne Rhodio In Emeniiattontius & Notis ad Scribonmm Largum , N^. ccxxxv. " Ubertinum Carrarien- ,, fem , fjus nominis vii , Urbis iii. Prmcipem , ob nimiuin libidinis ufum , diuturno „ fecretioris partis vitio Patavii , die xxix. Msrcd, anno McccxLv, interiiffe.
IV. Itaque licet olim hic contendere aut 'ititt T«f yvnatiTyiTo; Manufcripti quod in Col f£;ncetgo legio Liricolnienfi latcre pehiberur, aut de au(5toricacc Thomae illius Galcoigne , a quo ruit pri. fcriptum dicitur anno 1430 , & qui proinde auditione tancum acccperat , uc ipfe ultro nj"'". '^e- fatetur, quaecumque narrat de Johanne de Gmdavo , ucpore anno 1398. fjdo iundlo i gumen!'' nihilominus tamen nifi cerciora afferantur , a nemine cum BecKetco pucari arbicrer indetuo». fequi Johannem de G.indavo, auc Vvillum Londinenfcm lue venerca olim laborafle , quid ilU mortui fint ex putrefaSiiorn memhrorum fuorum ge.nitalium & corperts fni j auc quod tlla. corruptio & putrefABio , ut ipfi dtxnrunt , ca,tifa.ta fuerit per exercitium copuU carntlif tum mulierihus . Ex prajdidtis enim abunde liquet corrupciones & putrefadiones iftiuf- modi geniraliurn citra omnem contagem veneream , vel ab impura venere cam mulieri- bus quarum uterus gravi malo affedius effec . cum leprofis auc leproforum conrubernio contaminatis induci potuiffe , vel a venere etiam pura cum fanis muli°r bus , fed nimia & imrpodica accidere olim potuiffe, ficut etiamnum prffunt eadem r.ifons contingere.
V. Haud meliore jure , neque adeo fucceflu feliciore attentavit B;cKtccus !oca illa , quae ex Chirurtjicis Operibus Johannis Ardern affert, & uai agitur tie phimofi , para- phimofi, urethrx hypsriarcofi five caruncula , &c. uc ad fuam de-orqueret iencentiam > Sane quidem certo certius eft • quod a neminc negari puco , affidfiones i'Ijs , uc Gra:ci nomina fatis indicaiu , a Gr«("is Medicis olim cognitas & ddcipta fuiffe , ac deinde a Latinis, ab Arabibus & ab iis qui in Europa Mcdicinam fa^icaverc.ab .Arabum tempo- re ufque ad renaca literarum ftudia . Praeter Gaienum & Celium, quos (upra laudavi- nius , in promrtu eflst , fi jra videretur , fexcentos alios i^iudare , apud qucs fingula eimcleate & diferte explicantur. Ai vero affsdiones illaf genicalium ab ordinaria caufa
C ,4 olitn
( 4 ) tf>^uU nd F<tniiliar. Lih. 7. Ef'fi<tU 27,
Nique alteium valtdius •cft.
4« De Morbis Venereis.
olim dependebant , uc eorumdem Au(5lorum ledtione fatis liquec , nullatenus vero a cau« fa vcn«rea , hoc eft , feminio rcncreoi neque adco ullo modo confundcnda? funt cuin af- fedionibus vencreis ejufdem fpeciei , quales hodie graiTantur , ut qaa» , licet earumdem congcneres fint natura & Isfionis modo , unde fimilera quoque appellationem fortit* func , ab iifdem tamen caufa & origine toto gcnere diflFcranc.
Demum Tertio , DifTertatio BecKscci cercia , quae exftat in eodem Volumine Jranfit- Eitonnrrt VhUofophicaTum N\ 366. verfatur circi lcprais Arabum , quam putat ille duplr- cis generis olim fuiffe , ceu in praeccdence DilTercatione iam indicaverat j alteram fcilicet, qua? lepra vere edet ; alteram vero , qua; falfo nomine leprx eadem foret , qa» lues vc- nerea hodierna . Sed hasc merae funt it.hn\x , quas JJccKcttus ad libidinem fingit , ut opi- nioni fus patrocinetur , fed qua: ")am abunde confutac^ fuiic fupra. c*f. z.
Huc crgo recidic rationum fumraa, quibus BccKitcus fencenciam de novitace luis ve- ncres, qux nunc fere omnium eft , & quas invalefcic in di:s , impugnandam aggreffus eft ; nempe pucat rem a fe pleniffime confcftam addJiSlis ccffimoniis aliquoc , qua: ex ol> fcuris & plerumque in:dicis Scnpcis conquifjca , mucila , dubia , ^quivoc^ fuiit , imo cciam qua; ad alios morbos manifefte fpedant. N^ egregia ad tantum molTnen argumei^* ta , quae fi apud aequcs rerum a?flimatorcs valitura tffcnt , fponder^ aufim me haiid di- fpari mithodo probacurum Araerfcam , quartam illam Oibis partcci , a Prifcis olim ante Chriftophori Columbi tempora & cognitam & navipatione pctitam fuilfe , quod tamcn falfifllmutn effe puto, imo vero probaturum elfe audtoritatibus pluribus & validioribus » quam ese fint qusc pro lais venereac antiquitace cpponuacur .
A
U
VIII.
T. Pii. nuim ai- gamen- tum pe- ticut ex Scatucis Lupana- ris Ave, nionen-j
Conftttaninr ttrgumenta relifua , qHtbus nonnuUl anttijttltAti luis venertA
p^itrocmxri con/intHr .
FOrte jam mulcis videor nimius effe in aftrucnda luis venereae novitace . Nondum ra: men confeci, & uc per difficilis ille nodus expcdiacur , fuperfunt infirmanda vel dilucnda potfus aliquoc alia argumcnca , qu^ concrana: opinioni favere creduncur , quat faltcm in probationem concrarise opinionis prcmi folent . _ • <?
I. Petitur primum ex Stacucis l^cquencibus , a johanna I. utriufque Siclliar Regma & Provinciie Comitc , de difciplina Lupanaris publici Avenionenfis aniio ij47- fancitis , & lingua vernacula fcriptis, qualis tunc in Provincia ufu vigebat , & quae fane ab hodier- na parum diffidet ■
Statuta antiqua Lupanaris Avcnonienfis
lingua Provinciali fcripca .
/.
L' an mil tres cent quArnnto ^ fet ' au hueit dati mes £ Avous , Noflro htno l{etno Jano a permes Ittt, Bonrdcon dms Avignon i Et vol qtte toudos las fremos debauchados non fe ten^on dins la Ciotitat , mat que fan fer. mxdos din lou Bourdeou , (3^ que per efire cou- ntigudos que porton uno aguliietto rougeou [ns r efpallou de la man tfcairo .
11. ^^ Item . Se qualcuno a fach fauto & "^olgo continua 4e mal faire , lou Clavaire 0» Capi-
StatHTx eadtm Lattnt reddita .
T.
Anno M. CCCXLVIL & die 0(flava menfis Auguffi, Opcima Regina noftra Jo- hanna conceflit, ut Lupanar publicum cffec Avenione ,• fed vetuit mcritorias muUeres per Civitatem cvagari , juffitque omnes Lu- panari concludi , & ab iis , ut cognofci poffint , * ligulan» rubratn ab humero fini- ftro geftari.
II.
item. Si qua puella, qua? iam culpx fuccubuerit , corpus vulgare velit , a Cla-
tane das Sargeans !a menar-i /eutott loubras vigcro feu Capitaneo Apparitorum brachio
per la cioutat , lou tambourln batten , embi prehcnfa per Civitatem ducatur ad tympa-
l' agullietorou£eou fttr l' efpailo ^, & U lougea- ni cantum , liguU rubra ab humero dcpcn-
ra din lou Bourdtou »mbe las autros ; ly de. dente , & in Lupanari collocetur cum ce-
fen- teris,
* Sic lege caunim erat uc meretiices, qui in Tolofano Lupanari proftabint, ligula ab humcro de- pendenre inligncs effcnt. Pafquicr , K'chtrchf! di U Fr*nce , L'v, 8. Ch.tp. ?5.
L I B E R I.
ftndrA de nen fi trouha foro per U viilo a perio das amxrincs ia premteiro vegado , & Im foue & bandido la fecundo fes . 111. No/lro hono Relno ccmmando ^ue lcu Bour. deau fieio k i» carrielro dou .^oy trAUcct , proche lcus Fraires Augeu/llns , juf<ju'au Vcur- tau Pehei Et qus fi-^go une porto d ' au tnef- mo coufla , dcu rodos ia gens intrarttn , & farrado a. clau per gfirda, que gis ds pumef, /» noirxiefeoun d-: las dondos fenfcu la permlf- fietu l'^badtffo OH Bayiouno, que /ara toudos loMS ans nommado per lous Confouls , La Bay- louno gardara Ia clau , avertira ia joulneffou de neu faire gis de rumour , ni d' aiglary els filltos abandennades \ Autromen U mendropia» gno que y ajo , noun fortiranpas que ious Sarm geans noun lous mcnoun en prlfout 1/. La B.eino vol que teudes lous famdes la «.?/- louno is' un Barbier deputat das Confouls vt- fitoun todcs ias fiiiios debuchados , que feran au Scurdeou ; Et fi fen trobo qnalcuno qu abia mal vengut de paiilardifo , que taios pilios fian feparados & lougeados k part , afin que nen las counougcun , per tvita LoH mai que la puineffo fourrie prenre ,
Item . $e fe trobo qualco^ fiiiio , que fiego ifiado empregnado din iau lourdeou , ia Bay- huno nen prendra gardo que V enfan noun fe perdo , & n avertira ious Csnfouls psr piur- vefi a l' enfan.
VI.
Item. Que la B»yIo»»D neun permetrra a ges d' amos d' intradins iou Bourdeou leu pur Vendr^ e^ Sande fan , nl ieu benhoura jour de Fafques , a peno defire cajfado (f d' ave lou feue ,
VII.
Item , L« Relne voi que todes las fiiiios de. hauchxios , que ftran auEourdecu, nou» fian en ges de dtfputo ^ ]aloufie ; g^«e neun fe derauboun , ne battoun , tnai que fian commo fotes; G^uequand qualco quareiie arribo , qut la Baylouno las accorde & ?»^ cadune ftn fiie a ce qut la Baylcuno nen jugeara ,
VII L Item . Se qualcuno a rauba , que la Baf^ louno fafio rendre lou larrecin a l' amiable i £t fe la iarrouno noun lou fai , que ly fian daunados las amarinos per un Sargean dins tmo eambre , <^ la fecondo loH foue per lou Jjourreeu de ia Cicurat.
IX,
C A P U T VIII. 41
teris , denunciaca , fi primam inde exierfc in Civitatem, virgarutn : fi iteruin , flagri & exilii poena.
III.
Edicit optima Regina noftra , ut Lupa- nar conftituatur in vico Pontis pcrtuff , juxca Convsncum Fracrum Auguftinorum ulque ad portam Tetri ( Petri ) . Et in eam- dem partem porta pateat , qua omnibus in- gredi liceat , fed quae clave referetur , nc quis juvenis mulieres adirc pofTit fine ve- nia AbbatidjE five Baylivje , qua^quotannis a Confulibus eligetur. Bayliva clavem fer. vet, moneatque Juvcnes ne turbas eieant , aut cimorem nullum incutiant mulieribus meritoriis ; fia kcus , {\ qua fuerit expo- flulationis cau/a , non exituros effe , nifi uc ab Apparitoribus in carcercm conjiciantur. IV.
Jubet Regina Sabbato quodlibst a Biy- livauna cum Barbi-tonforea Confulibuspra:- pofitomuliercs mericorias fingulas luftrari , quoccumque in Lupanari proftanc ; Et fi qua fcortatione segritudinem ullam contra- xerit , a ceteris feponi, ut feorfim habitet , ne fui copiam facere poflic, ut morbi pra:- caveantur, quia Juvenibus poffent concipi ,
y.
Item. Si qua mulierum , quse in Lupa- nati proftant , gravidata fuerit , caveat Bay, liva ne quid detrimenti embryoni accidat , moneacque Confules, ut futuro partui pro- videant.
VI.
Item. Caveat diligenter Bayliva ne qui's omnino in Lupanar admittatur diebus Ve- neris & Sabbati H;bdomadIs fanfta: , aut beata die Pafchatis; fin aliter faxit , exau» dloranda & flagro caedenda. VIL
Item. Imperat Regina , uc omncs meri- toria; mulieres , qua in Lupanari proft»- bunt , nec rixa , ncc invidia invicem con- tendanti a mutuis furtis & jurgiis abfti» neant ; & fororum inftar amice incer fe vi. vant i Et ^\ quid diffidii intervenerit , ut 3 Bayliva controverfia dirimatur, cujus judi- cio ftandum erit.
viir. >
Item . Si quid furto fubreptum fuerit , reftitutio a Ba^Jiva bona gratia procure- tur. Sin vero quae rea eft , refraftaria fit , primum pleftatur virgis ab Apparitore in conclavi j & li iterum eadem culpa ienea« tur , flagro a Camifice per fingul» Civita- tis cotnpita cxtiatur.
IX.
4» De Morbis Venereis.
I^' IX.
Ittm . g^«« It £.7yloun$ ttoun donnara. la. Item . Ne Bayliva judauni ullam in La«
rrado a gh de Juptus j Qxe [e per fintjfo ft panar receperit . Quod fi vero JudafUSqui-
Trcbo que qnaUun fii intrat ^ & ago dgu con- dani clam & aftutu introgreffus cum mu-
neijfence de calcuno dondo , que fia emprifoH" Ijerum quapiam rem habuerit , iil carcereiT»
nat per avi lou foue ptr toHto U Cioutxt. conjiciatur * flagro per Urbis corapita mul-
dtandus.
Quanatn fit illo- lum Sta. tutonim aufloiu tasf
ErqilJt- jiain Jo. hinns Reg nas
cauta fuifl'c vi. deacur , illa lan. cienji?
Ex arti culo 4.
Dlcuntur Scatuta illa reperta fuifle in. veterr quodam Manufcripto , quod exfcriptutn fuerit ex Adtis Ma^iiltrl cujufdam Tamarini , Notarii Avcrnionenfis & TjbrMiontJ Apo- ftolici , anno 1391. Memini certe notationem illam Apogr.ipho acifcnptam fu ilc , quod ab amico acceptum habui. Ipfc quidem in id feoulo incub.n , ut omni rariontr in auftori- tatem & 7»*' yviKriyrnTat illorum St.itutorum inquircretur , ac egregios doftilTimofque Vi- ros , tum Avenioiiej cum Aquis Sextiis coniulendns curavi , numde No-ario illo Tama. rino, ipfifi/e Statutis refcirent quidpum j fed de neutro nihi! hadlbsnus comoerirc darum fuit . l'lacuit camen Statuta illa hic apponere , tum qu!)d aliquam veri fpeciem p-x le ferant, tuni maxime ne quid lcicns diirimulaile viderer , quod in raeam opinionem tor- queri poflet.
Quod fi ea Statuta vera fin: & genuina , mirum forre vidtbitur Reginam , annos taii- tum viginci tres natam , in inftruendo legtbufque informando Lupanari publico tam fol. licitam fuifTe, to potillimum tempore, duni gravioribus curis dilf ii.eri JebuilVet, utquae e Regno fuo Neapolitano ejefta fuerat a Ludovico Hijngariac P..ege , Andreac fratris fui ac Johanns Mariti violentam mortem ulcifcente , cujus ipfa confcia fuilTe credebatur , &: 111 Provinciam, quaf fua* ditionis erat , profugere coada fuerat , Ck-tricntis VI. fun:i- mi Poacifics Avtni(>ne commorantis praffldium imploratura . Hinc probe fentio Reginam illam venire in fufpicionem vita» diflfolutioris & a modertia non parum alienar , tanto qiiidtm potiori jure quod Hifloricorura tellinwniis palam C\t illam libidinis noraine nu- le audiifle . _
Nihilominus tamen , ut vere dicara , videtur Johanna non tam ingenio luo, qiiam fui temporis coiiluetudini morem geililTe in Lupanari illo Avenione inilitueirdo . Conrtac fi. milia proHibuIa , non in prajcipuis modo { a ) Italia? urbibus jam tum a longo tempov re condituta fuilTe , (ed Roma; etiam jux a iplummet fummi Pontificis Pilatium , unde tribiitum capitba: Mareicallus Curii Romaiia; , quod exemplum Guillel it.js Duranrfi em:nd.iri cupiebac in Concilio VJennen/I. ViJ. TraSlHtum de modJ cehbrandi concilii Ge- ner/tlis , T»ri. i. Titu/. iQ Vidimus pncedenre capire quid in Ar>^'lia conflitutum fuerit anno 14J0, de Lupanari pub ico fuburbii Londinenfis Southroark di(5ti . Aderanc de:nun» & in regno Francii i.upai)aria publica , prsfeaim in Occitania , quar Provinciaf confi- nis eft , ut liqULt ex rationibus Curia Computoriim Monfpelirnfr reddicis & quar in ejufdem Adis exftanc \ & uc maxime confirmacur fx:mpIo Lupanaris publici Tolnfa» in- ftituti ( b ) iira ante annum 1201, acque privikgiis variis decorati a ( c ) Carolo VI. anno J389, & a ( <i ) Carolo VII. 1414 , quod ab anno 1500. in dcterius paulatim len» dens , ( e ) circa annum 1566 penitus dilapfum e(l , ncmpe quod cx eo tcmpore , quo morbi venerei vulgati fuerant , fumptus facitndi in curanda fcorta , qiiae lue inficieban- tur , meretricios quarlTus non arquarent modo, icA ctiam plerumque fuperarent.
Neque vero putabant Principes , cqut Lupanaria ilfiufmodi olim inlfltuebant, aut tuiJ bantur a Majoribus inftituta , fe ullius culpx reos eflfe j imo contra fe cum de Rsligio» ne, tum de Republica mersri optinne , ut q li eo paffo homines libidine perditos a ^z]o. re flagitio revocarent , matronarum virginumque pudicicix confulerent , ac graviora ma« ]a malis levioribus pratvcrterent opportune . Verum an fatis rcdt Priacipcs illi fenferint olim > An fatis redtc lc-ntiant etiamnum , qui in ditionc fua Lupanaribus publkis fa- vent , aliis iudicandum permitto. •** Hinc certe confcquicur Johannat, quaiitercuniqus morata ipfa fu:rit , crimini vertea-
dum * Pfofertiir a Petro dc MaA^'.. in ^ppendict M*rc* NiffAnict , pA^, lojJ. Charra anai io>4- qua con- ftat Heh.-sum qucmdam , nomioc Ifaac , bonis mulftatuin fuifTe, quod mdulttrium ixircuijftt cum <ju». ilkm Chrifii4na .
< <• ) De Lupanari publico , 4'dod Venetiij ante annum rjoo. inftitutiim fuit Scaatus decicto , *<"''« Nicolo Doslioni Lti. 1. D'lle «•»/« Mtraviiliift t tnitkili ttiha Citta di VintK'* * [ 4 ) Catel , Mimoirii di V Hijioin di htmgurdoc , pd^. 187. ( c ) Ttefot des Chaitres . [ d ) Catel , uH fipra . ( tj La fiillc, A''nAti! dt Tiuloufi, Tim. i. ad A.>"ttti 14*4,
tlBER I. CAPUT Viri. 45
a _- non c(Te, quod pro more Tua state recepto publicum Lupanar Avenione Inrtiiueiit Staruto. fed laudi potius . quod iniUtutum Lupanar, pra? csteris omnihus Principibus , * prx ruin pro., clarifilmis, jrquifTimis , optimifque legibus infor.navErit . Cetera quidem leguni illarum ^7^,-/ five Statutorum capita parum moror , quibus nihil ineft difficulcatis . Hjc expcndendum moibos tantum habeo Articulum quartum , in quo cavttur de morbis venerci contsgiolis, qu:m "r^^^"* ideo putant Adverfarii de irorbis ventreis incelligendum effe , & unde credunt hDrumce g/jd-^jpj inorborum aniiquitarem certo argui. . • ,• i, i- u ,• ^"'"'*
Verum ut id conficiant , ipfis probandum prius incumbit niillos ahos morbos olim fuiffe , prscter venereos quales nunc u(u vigcnt , qui a fcortis mcretricio qusllu corpus vul^ando contrahi , & ab iifdem ufu rei veneregs in concumbtntes propagan po:uerint . ^^ ,„„. Sinlliter enim , facius eft de morbis illis olim vulgo obviis cbjedum Articulum inrel- flst ob- li^i, quam contra aperta Audorum omnium teftimonia inde concludi venereos morbos 'j^-I^^Ij^"^"" ollm viguifie, ut nunc vigcnt ._ , . ^ , n ■ r -r ■ i n.oibos
Proinde argumentum , quod inde petitur , fundamento ftat ruinolo , niii prius probe. alios , dc tur morbos vencreos , qui nunc vagantur, (olos ede , de quibus accipi poflit quartus ille ^^"^V^^^,^ Statutorum Arti-culus, quod Adverfarios numquam prsftituros efle certi fumus . Conci. jue' pof- dit vero, ruitque funditus, fi femel probetur prxter venereos morbos nunc quidun vul- dt, debe- go obvios, fcd olim plane incognitos , affedus alios quondam fuide , qui promifcu.i &r >tJ^"Y"- immoderata venere concipi , qui coneepti femel in fcortatores manare potuerint , & de '^j^'f^pe quibus proinde Articulus iile iniellJgi debeat, quod nos fequentibus teftimor.iis lucukn- k. vulva: te confeduros efle confidimus. , &t^t1ri
Nempe confiat i°. Mulicres , quae refupinK multortmi abforbent ictus eiiam fanorum , ui<.j,3. volva; rhagadiis , aut fuperficiariis vaginje ulcerationibus affici : neque enim muliEbrcs tionts loci in venere immoderata & promifcua , iugi , concito, valido affridtu diflrahi, fuccuti , p|^']'^^*j"„ peifricari poflfunt , nifi fuo incommodo ac detrimento , in iis foeminis potiflimum , qux p°erctii- iuniores aut natura debiliorcs , molliore partium folidarum contextu prjedit^ funt . qui. cibi's,iin. bus utcrus in fede male coercitus verfus vulvam nimium defcendit ,- que? cum viris rnu. de (eipc. toniatis, aut quibus fenaen acriusefl, remhabents demum q^x locos , ubi collefta femina {^^^^^^o, fracefcunt , negligentJus rariufque colluunt, &c. Hinc ergo palam eft a vulgaribus me res , qui- retricibus, qua? plerifquc reccnfitis periculis maxime objtdae erant , fimiles parefquc bufcum . affcdiones frequentiflime olim contrahi debui/fe, femel contraftas caufs ejufdem fimiiif- j°'^^/i^ ve iteratione, auc meretricia focordia in dies invalefcere , ac tandem cum fcortatoiibus fce^bant' , communicari pcr diffufum in adu venereo tabum , non fecus ac fcabics , herpetes, furun labes culi , &c. contagione propagantur , undc fobolefcebant in viris virgje eryfipelata , herpe- multige- tes cenchriades . phlydt:a?nse , ulcufcula in balani fuperficie ac coronse ambitu , qualia i?." pjuo. ante notam luem venercam a Medicis defcribi fupra vidimus , Caf). 6. & 7. lem mu.
Conffat z°. Muliercs libidinofas , quje frcquentius fubagitantur , fi qua nativa uteri licbrem imbecillitas adfuerit , fluore mulicbri uteri , acri , foetido , imo vero ulcerc uteri , aut f^fi^um, quod peftimiim efl , carcinomate inde pletumqu; laborare . Fiunt nempe in utero , dum utcn ul- iterato , valldoque ereihifirio pcrcellitur ab crotico pathemate , flafes anomaI.aj tum fan S"^ • '"^° guinis , tum iymphje, quibus cola uterina relaxari , unde fluor muliebrisj uteri ftami- ncma'^'^i'ij na difcindi , unde ulcera i dcmum lymphaticcs decubitus generari neceffum e(i , unde meretri- SKirrhi , qui in carcinomata plerumque definunt. H^ud mirum ergo fi maitorige mulie- cibus.un. res , qua» publicie parebant libidini, iifdem affedtibus olim obnoxise .fuerint , unde efFe fc^oaato. ftum fit ut pra? acrimonia tabi vel puris ab utero tnanantis . concumbentibus morbos rjbus o- virios intulerint , uc balani , praeputii , virga; eryfipelata, herpetcs cenchriades, phlyfle- Jiebantur nas, ulcufcula , &rc. qualia ab impuris mcretricibus concipi narrant Audores ipfi , qui ely^ffpe. primo luis venerea? ingreflu antiquicres vixere, qua de re vide fupra 0.?/». 6 & 7- lata,her.
Conftat 3°. Ex iis , qua? praecedente capite difla funt , muliercs quae cum leprofis rem p",^/ ' habebant . phlogofi eryfipelatode vagina; atque urethrse plerumque affe«5tas fuiflTe , cum ^^ '^ulfu- gravi & molefla dyfuria , quod morbi genus ar/ura five inceniiium diceb.itur i vlrofque jfcuia &c. ipfos , qui cum iifdem concumberent fic infeftis , imo etiam fanis, fcd nondum lotis poft ^ Eryfi. admiflum leprofum , fimili parique affedionc ut plurimum xgrotaffe , quafi per conta- jen vTgi.
•* gionem m & erel
' Sane quidem videntur ca Lupanaris Avenionenfis Statuta, confidf^atius, prudentius, aquius con- d;ta elTe , quam leges Liipanaribiis Londinenlibus fubuibii Soiuhwarcenfis indifta , qui leguntur apud johannem Stovv , The Survej of t,ondon , Ed'tion. anni i6jj Poj^. 4.^.3 , "f^p ; Et apud Daniclem Tiir. ncr, A Difirtttion 0« tht Venertal Difeife , P«f. IJ , & ftijij, fed quas xiarias & ad quirtum potiu»
quamin commoda publica fancitas fuiile ind« liiuct , quod omnis culps taxatio intia pccuniam vcifa* iccui .
44
Di MoRBis Venereis;
thtephlo. gioncm cCntrafta . Aderat ergo quandiu lepra viguic, morbus, qui venere a meretricibus gofini , contrahi,- qui a meretricibus venere cum fcortatoribus communicari potuit ; qui olitn ^^j^^yj^^J quidem freqiiens effe debuicj Czd qui cum abeunte lcpra ipfe quoque ;am pridem abiit; lindium' Vidimus enim fupra Cap. 6. cum gonorriia^a venerea nullo modo confundi pofle. diceba- Conftat 4^. Ex iis, quar ecdem f/»/>/>* addufta funt , lepram , ut convidu & contu-
tur, &^ bernio , ^c maxime venereocongrelTu ab infedo in fanum propagatam fuiflc. Non eft erg(3 ^buVat- «lu^i^^ni quin ea ratione proftibula in Lupanaiibus kpram farpiflime contraxerinr ,• quin que fcor- contraftam eamdcm afflaverint fspifllme fanis plerifque , quos non pudebat in Lupanari- tatoribus jjyj ijbidinari . Proindc antiquitus adfuit , quandiu lepra viguit , quarta morbi fpecies, Bis crat.nempe lepra jplamet , quje vensrc concipi a meretriclbus, qua: venere in fcortatores ma-
<». Le- nare potuerlt. fam'" 'us Probe quidem novi ( <» ) legibus olim cautum fuilTe , tie leprofi ceterorum homiBura a'lepiofi1 confortio uterentur, fed nullibi credo leges hujufcemodi ea diligentia obfervatas fuifle , in fcorta, ut leprofi nuili potuerint ex leges vagari & in Lupanaria ciam irrepere . Certe conftat & a fcoi- judajQS omnibus femper invifos , & infigni nota a ccteris ( l ) difcretos, quam detralie- tMos "' ^^ vetabantur gravi muldia , in Lupanar , ipfum Avenionenfe, quo illis interpo/ita flagri fcortate. poena cautifljme interHidum erat Articulo Statutorum uhimo , fefe aliquoties infinuaffe, res faB»s ut in Adis ejufdrm Magifl:ri Tamarini narratur de Judxo quodam Carpenftoratcnfi , ta"non" ^""f'^'^" diifto , qui Avenioni flagro csfus ed anno 140S, quod meretricem in Lupanari laro tra, furtim conft upraviflet.
duccba. Hinc itaque , ut jam concludam , raanifeflum eft adfuifl["e olini affeftiones & numero ^'' plures & genere diverfas, quje meretricio quasftu contrahi , & contrada; in fcortatores a meretricibus propagari potuerinti quin potius , ut verius dicam , qu^ olim meretricio quaeftu contra(5la?, & in fcortatores a meretriclbus propagata! fuerint . De illis ergo po. teft, ac etiam debet intelligi Articulus ille quartus Statutorum , qui objicitur ; nullo modo vero de venereis morbis , quos in Europa recentiores efl^e probatur & demonftra- tur argumentis omni exceptione majoribus : imo , uc quid afferam quod ad rem propius fpedec , quos in Provincia ipfa ante annum 1456. ignotos faifTe conftat ( c ) ex A£tis Univerfitacis urbis Manuafc^, vulgo Manc/^ue , ubi Icgiiur quemdam nomine diflum Peirache Durez, qui publicis Civitatis furnis pra?pofitLs erat , a munere motum & ab Urbe cxpulfum fuifle, anno quo fupra , quod pateretur infirmitatem ( d ) de las Buias , quam duxerunt certt Armigeri a loco de Bjimnnia anne elapfo , exiftentes Ut fervitio Rfgis ( Caroli VIIL ) & lUuftriffimi Ducis Orlcani , ( qui deinde fuic Ludovicus XIL^ ) apud frsfentem patriam Provinci& fanam pro tunc exijlentem infirmitate pr^diEfa , qu*. adhuc non vigebat in Vrevincia . II. Ahe- ^^- Alcera argumentatio , qua» in nos urgecur, deducitur a denominatione luis vene- lum ar- rca? , qua? gallice dicitur Variola fimpliciter , la yerole , cum e contra varlola: , morbus gunien- jHe pucrilis notifllmus, gallice dicantur parva yariola, la pttite Verole , adjedto epitheto, tum pet^M qyg 2 jjjg venerea diftinguantur r unde videtur pofl!"e coUigi luem veneream variolis an- quod^cpi- tiquiorem efse , neque alio fine epithetum additum fuilse , nifi ut morbus recentior ab thero , antiquiore difcerneretur , quocum nomine conveniebat. Porro , fi ea vera fint , pacec no- ?"°adar ^*'^'"" ^^ novitate luis vencrea? opinionem inde pefsundan ; confequeretur enim Europarn voVi%aU noftram )am ab annis 800. & ultra , lue venerea infeftari , cum certo conftet ab illo tem- ]ics 'f «r». poris fpatio variolas in Europa frequentes efl^e. '^' ,"';;*• Sed haec quamtumvis fpecie egregia, re camen iDfirma funt , & quse ipfos Adverfarios ,
nola: 11- i ^ f 1 • 1
?nificen. a quibus opponuntur , facile recidant.
tur , vi. Nam 1°. Conftat VJrioIas antiquitus non parvnm Vario/am , la petite Verole , fed f^arie-
<*"'^'' lam fimpliciter, la rerole , galliec didtas fuifte ; quod potcft certiflime evlnci Auiflorum
liohs lue ipforum-
venerea .. ,. j
reccntio.* ( 4 ) Voyez La Matte, Tr.ilte dt U Vetice , L1V.4. Titrt la : Et lcripta pleroiuinqae Medicotum dc- les effe . cimi tettii & decimi quatti ficuli, ubi di ]uridico Uproferum iKttMinc . _ _
Sed con- „ ( b ) Divus L.idovicus jullir, anno 12S9 , Rnttm dijtutro feu panno ctoceo a Judiis in fLipeiioi»
tra pro- » vefte confui ante pcftus & jrtxo, cujut lota: latitudo eflet in circumfetentia quatuor digitotum , con- batur. ji cavitas autem contincret unKn palCnam . " Proftar.t Edifta fimili» de re eadera pliilippi III. diA. Au- i.Yatio- dacis, anno, . . . Ludovici X. Hurini dirti, anno ijxsi Johannis I. annis ij62. & i,i%. Vide lis Ordontn- ks galli" **' ''" ^'o di Fr*nce p*r M. Seciujft ad illos annos .
Idem quoque conftituium eKat in Ptovincia de Judzis ibi descntibut a Caiolo II. Ptovincis Comi- te , anno lapj a Conciliis Avenionenfibus , annis ijaS & iy~1 i a Rege Renato, anno 1454. Vide Mtmi', ril di 'Littfrnturi & d'' Hiftniri , Terae a. r<irf. t. pa^. jSa.
[ e ) Pitton , Hijloiri d' Aix , Liv. 4. ptg. 24«.
[d ) vulgatum cft iucm vcneicam ilio npminc ab Hirfanis «ppclUtiim fuidct
I
E R I. C A P U T VIII. 45
/ine epitheto , quce fane denominatio variolarum in plerifque Galiiaruin Provinciis etiam- porius num ufu vakt. Sic Laurentius Joubertus exprelTe teftacur , De rariola magnx , C«p. i. I''^^"'^^,^^ „ Variolas olim a Gallis abfoluce diftas fuifTe Va.role , nunc aiitsm dici Verite Vcrole, ex epjtheto. „' quo tempore fcilicet maior hxc (hiei venerea) vigere coepic in Europa . ,, Hinc, ut obi. tcr moneam, haud inanis fufpicio t[\ Caroltjm Thuiilier, Dodorem Msdicum , ignoratio. re prifci ierraonis dcceptum , perperam omnino ea intellexifle , Ohfervp.tions fur les Ma. ladies Veneritnnes , feconde .Edn'on 5 fg- J°» ^"^2 leguntur ini Aftis Senacus Pari fienfis , ai atinum 1511, de N. Pouillot inter Magifiros libellorum fupplicum admiffo die 25. Jnnii annidifti, deinde in eodeoi Senatu Praefide, ac tandem mortuo dsUViroU, qnafi jlcilicet fi^nificaretur poilrcnais hifce vocibus didum Pouillot lue venerea extindum effe, cum fignificetur tantura varioiis illum e vivis fuifTe fublatum .
2". Ccnliat e contrario luem veneream inirio non vayioUm , U verole fimpliciter , fed ^^ Con- magnam vartoUta , U greffe zerole vocatam fuiffe a Gallis , in CUJUS rei teftinionium iuf- tra vero ficit adduxifie, i^. Senatus Parifienfis Becrctum anno ipfo_ 1496. (ancitum de diiciplina ^,"^"3^'^' erga eos obfcrvanda, qui lue venerea infedi forent, quod infra proferetur ultmo huytfc^^ "nido"^ Ltbri capiti, & ubi roorbus ille vocatur /a gifff^i viroie -. 2°. Gafparem Torrsllam , qui gaiiice in Diahgo de iolore /» ftidendagra , fcripto in Gallia anno 1499 > Petrum Angelum Aga- ""j^^^ufl thum , qui /» adnotAtiom ad Caput >. Lil»-i- Gf.hielis FaUopfii dc M$rbt Gallio , S: Jo- {eu^rof. hannem le Maire, Poetatn Gallum, qui in Carmins allegorico , didlo Cempte feeond de fe ■veroU Cupido ^ d'A{rotos, fcripto anno 1520, teftantur dilerte luem veneream a Gallis grcffam f^ '^*'^'' variolam, la grcffe veroU nuncupari. 3°. Dsnique Laurcncium Joubertum , Medicum Mon- epjth^c. fpelienfem, Theodoricum de Hery , & Ambrofium Parseum, Chirurgos Parifienfes , qui in j. Hinc Operibas de lue vtntrex fcriptis annis JJ77, 1551, & i575> fviorbum illum nunquam pro^^^ie appsUant /^ verole , feJ femper la gtojfe verole . ^ _ fpfV\d^
3°. Hinc ergo tantum abeft , ut lues vcnerea vnriolis antiquior cenfcnda fic , ut con. verfario- tra indc confequatur vel ipfo Adverfariorum judicio luem vtneream , qus olim vanola rumjud'- TTiagna five grojfa d;<fta fuic ,_varioIis , qux i/«^;o/x fimpliciter appellabantur , resentiorem ^^"'^^2^^ c/Te, uc a quibus adje(5lo epitheto dfiingui debu:rit , quemadmodum in nobilium fami- va.-:olis liis ftirpes , qus gradu pofieriores funt , genrilitiam ttileram adfcititio quodani fymbolo recentio- coguntur diftinguere , ^uod gallice dicitur porter dcs armes brifets , ut a primogsnitis ""^^.^fj dignofcantur, quorum plena e-ft ac pura tefsera , quod gallice dicitur p'jrter des armes tameafa-
pleines i^r fans brifure . C!.\\m.
4^ Quod £\ vero jam ab aliquo tempore ufu receptum fit liiem venercim gallice voca '"•['j^j'."^ li vxriolam, U vircle fimpliciter, fine appofico epicheto, ideo fadum eft > quod cum ii , tum ad qui variolis aegrotabant, auc qui de segrotis iftiufmodi verba faciebant , diligenter cave. vaiiolas rent , ut adje(5io epitheco morbum illum a lue vcnerea , turpi fcilicec & probrofo affe- jjj^""' ^u , diftingueret , par-jam v.-.TioUm , l.x petite verois lemper di:endo , ufus tandeHi iova- adiiitea- luerit ut vario'sc jam non ampiius la lerole fimplicitcr , fed fcmper la petite veraie ap- tur. peilarentur, quocirca lues ipfa vencrea , cmifTo jam epichsto quafi plaiie otiofo, nuacu- 5- Q^^ pata fuit fimpliciter varlola , ia veroie . ^^"n^fTr *
5=. PofTunt allata egregie confiraiari exemplo ceterarum Europce nationuni , quibufcura- mantur que lues venerea cum varioHs homonyma efc perinde ac nobis . Sicab Anglis variolae r^e exeniplo peclts fimpliciter, hoc eft , varioia, nro the fmail poclts , hoc efl , parva vayscla ., no-xinan- '^'^'Vu. tur : contra vero Iu:s venerea fempcr vocatur the grcAt pocks vel the frenchpocks , mxgna [^^^ „3' variola vel variola Gailica,. Similiter a Bclgis , Germanifque variolae appellantur pls- t:oDiim . rumque fimplicirer dle pocken, variolse , vel die biatfsrn , pufluls , auc ad fummum fed i,''- Tcr- raro die kindir pocken , pueriles variolK: ab iifdem vcro lues venerea nuncupatur femper g^mj.n. ' die frankofifthe pohen , variola: Gailics, vel die grojsin bleittern , m.ign:e pudulse , tumpct;.
ni. Deniqus funt ronnulli, ititer qucs numerandus efl ( « ) Fabius Facius , Vicenti.*"' ^■'^ "^" nus, qut_ credant luis venereas antiquicatem inde pofsc aftrui , quod Grajca f;nt plera- ^,2^3 <\ue nomina , ut gcnorrhcea , phimofis , paraphimofis, bubo,;|^agadia , &c. quibus mor- fint plc- bl venerci defignaniur . Sed na? illi in re tuna litteraria , tum medica plane hofpircs cfre"queno. videiur , qui nefciaiit gonorrhctam , phimofim , &c. a Grasc<-5 quidem Medicis olim ob- ^J-bus ffrvatas & defcripras fuifse, (ed qus; caufa & origine plans diverfje , nullomodo vencrcs morbi
cflenc; y""'i
, deljgnan.
i * ) In TrAaAtn de Merbo 6^:11(4, tat .
4^ DEMORBISVENERErS.
Sel tilhi ^^^"^' i"''* vero eadem nomina, poftquam apparuic lues venerea, translara e{Te ad affe- tarlii!$ fliones fignificandas genere quiviem pares , fed caufa diTpares , uc qua; a feminio venereo, cxcfgita- novo & prioribus faeculis inaudico vcneni genere , orirencur .. Quidni etenim licuilftt in oif°r*'* " -'^^''^i^^i (^^^od in alia quavis materia femper licuic , fcilicet antiqua nomina & ad res h>'ron** qiiafdam defignandas ufu recepta rebus novis , /i qua intercedcret coHveRientia, accom. licuerit modare.'' Sic un l\egiment , phalangem \ in meufquet , carapultam \ U poudre a Canon , anriqaa pulverem pyrium j la BonJfoU , pyx'dcm nauticam,- l' impnmerle , Tvpographiam j &c. •"'mor. C'JEcis vocibus dicimus , quamvis certo certius fit hic omnia a Grxcis olim ignorata. botnovos fuifse , ut quas quam maxime..
fignia.
caidos . — . — . — . , — __________^_— —
accom-
modaxc. C A P U T I X.
FthuU de ortgine luis venereA referuntur 6* refelluntur .
j.uemvt, T T T Medlcorum omnium , qui decimoquinto dv°(inente & ineunte decimo fexto fjecu- fa"o"de- ^-^ '" vix^iunt , conftans & unanimis fuit fcntcrtia , novam ede luem venereain ; fic duAaiii " eorumdem varix & difcordts fusre opiniones de e)ufdem origine. Plerafque , cum fi<5ia: laiUe . & vanas cfTent, tcmporis diuturnitate extabuifTb vide^iius : Commenta enim delcc dies. E re tamen f<.re vifum eit potifllmas paucis referre ordine chronologico , & refsllere pau- cioribus , ut faniori , quam mox proponemus fequente capite , viara pleniorem & facilio- rem patefaciamus. lAma. I. Antiquirres Medici , ut temporum fsrebac conditio , feu potlus fuperftitio, Aftrolo- lifmm^'" S"''"^ nugis aniliter creduli dira: luis originem a maligno Adrorum influxu, aut a ma- iariuxu... lefica Planetarum coitione deducendam certatim crcdidere, fed ut error fibi ma!e conftat, a variis variorum Planetarum coitionibus varii deduxerunt. 1497. Sic anno 1497. Coradinus Gilinus , iii Opufculo de Morho G«llico , quod jam fupra
laudavimus , alkrebat orcum morbi adfcribsndum effe " eon)uKBioni SaturaiO' Mxrtis , qut. „ fuit die \6. Januarii 1496. circa meridiem , quse fignificabat corporum liumanorum „ inortalicacesi auc conjuncflioni Jovis & Martis , quae fuit die 17. Novpmbris 1494, i» ,, ^gno calido & humido, vapores a terra & aqua elevando; quas Mars calidus & /ic- „ cus inflammac & ignit , quibus pofTca ser immuratur & corrumpitur , humorefquc „ corruptos & aduftos gencrans harum a?gritudinum caufa ef^.. ''"'' „ Sic anno 1500. Gafpai Torrelia ajebat, TraEf. Dc Pudendasy», hunc morbum eveni- „ re a conftellacione corporum fuperiorum , eo quod effecHius univerfalis in caufas uni- „ v.-rfales refolvi debet ; & hoc propcer Saturnum exiffentem in Ariete , nim in Arietc. ,, & in Fifcibus func quajdam flera: habentes virtutcs generandi monftra. '5°** Sic anno ijoi. VVendelinus H^ck de EracK;nau, qui , uc fupra vidimus C/»/'/r<; K, luls venerca? ingrefsum refert ipfe ad annum 1494, ex prasjudicio tamen cum feipfo pugnsns conccnd.bat Operis , de Morbo Gallico Cap.',^. " hunc morbum verius ccpifTc^ exordium anno ,, Domini J48J. quiaeoannomenfe Oftobris fuerunt quatuor planeta? , videlicet Jupitcr, », Mars, Sol , & Mercurius in Libra , in domo «gritudinis ; &r fignificant ygritudinetn „ ex corruptione fanguinis &r choler»: Ec fuic ibi combuttus Jupiter eodemfigno: Fuit- ,, que ibidem conjundio Jovis &r Martis & Mercurii : Ec Martis & Vencris,! Jovis &: 3, Mercurii, & Jovis &r Vencris de msnfc Odlobris , die prima Novcmbris. „ F«/f pr&te^ rea f/is edypfata Luna co anno , tnm in S^orplone in domo igritudinis , quam in epis oppofi- to. Fuit pTAtcreain eodcm Sccrpionein ipft domo Agritudinis combnflus S.xtHrnUi & Mercurius ^ conptnnus Saturnus , & Venus , fuitque con\uvBus Saturnus & Mars in ultima Novembrls y ^ f^ JiAni^caverunt corr;iptwncm f.tngninis & cholert , & conjunBtones omnium humorum ,. & abundantiam humons melancolici tam in v:ris , quam /» muUeribus . '53*- Sic demum anno 1531. Laurentius Phrifius , Opufcul. Oe Morbo Gallico , Capi 5. puta- bal Sciendum efje ad cuuf& morbi primitiv& evidentiam , quod in anno Chrifli 148^. fuerunt nennulU vUnctarnm coKg^tl/^ones , die videHcet ij. mtnfis Oflobris , hora fecunda poft mert- diem. Vt autem clanus intel/igas , ajebat ilk, fcito tempcrc prtfato Jov.m, Martem, So.em iy MercHrium fimul coiifse /^ Libra, In cflava demo , qua. igritudinis <fi pgnificRtiva. ¥wt
quoque humant. natttri amicus Jupiter combufius Pnterta advcrtendnm efi funo.
fum fttijfe hunc annum . auia trima die ■Npvembrit corrobiratA funt ilU imprejfones conjun-
XlBERl. CaPUTIX, 4t
7{',n]UHS fci-tcff MArfis & Ventris , Jovls ^ yemris tn domo &grhudinis p&fatA, Luna quo- L. dtias pAffa eji (dnfis , unnm videlicn m Tauro, aluram in Scerpione,
Similia le°ere cft apud Petrum Maynardum , Veronenfem , TraaaTH de Morio Galhco , CtiP anno^ipSj Nicolauai Mailam . Venctum , Tran. de Morio Gallico, Cap. 6. anno i?ji, • Ul-icum d° Hutten , Equitem Germanum , Lii: ie Morli G^lhct cur.niorfe per ad- i^iUrstior,em hgni Guaaci , Cap. z. anno 1519. Johannem Kenedidh.m Germanum , i'- tell deMorhoGaUico, C^p. r. anno 1 540. Hierorymum Fracaftorium , Veronenkm , Lib.i, dt Mcrbis contag<ofis,Cap. z. inno i^i6.&c, u a Cu a vt
Sed ea proporu-fs=" prxfente quali vii-imus «rate , abunde refeHere eft . Nunc enim ^rdatioribus phvficis' certo liquet, i\ Planetas in corpora noftra nullo influxu agere,
a quo /Jbi cavere quem fibi accerfere unicuique hcet pro iubitu .
piiduic Medicorum nonnullos vanis Afiro'ogorum adertionibus nimium confidere; un- j^if; ^^'» de faftum effe videtur , ut quidam , negUaiis Aftrologorutn judiciis , de quifiione me, dica )uxta certa artis axiomata conveniencius fenfermt , rnorbi novi caufam ad peculia
tiola in< teiiipe-
1497.
rem aeris intemperiem rcf-rendo. Sic , verbi grjtia , anno mj)?- Nicolaus Leonicenus , ^'^^ Vicentinus , in Libello de Mori>o GalUc» , poftquam expofuit hunc mirbum atit divma ira , Ht Theohgi fenttnni; aut vi jfldrorum, ut jftrologi opinanrur ; aut ex certa aeris mtentpe. rie , quemadmodum Medui arbitrawtnr , evenire : Jta inde pergtbat , Nos Medicos hac :n parte fequentes y caufas naturi. froximiores ^fflgnabimus . lUud f.t.s confiat eo anno , quo Morbus GalUcus (cepit puUuUre , magnam aquarum per univtrfam ItaUam fuiffe exuberan- tiam . Teflis efl Rom» , qu& primg. id malum fenfit in ^ua Tybcris ita intumut , ut tota fit
faSla na^v-gahilis Non aliter quam in Romano Tybris , ;» a^ro etiam Boncnienfi
Rhenus . m Ferrarienfi & Mantuano Padus , in l^enetia- Athefis extra foltos iimires exunda' Tunt . Tantis denique imbrihus annus ille nbigue maduit , ut tcrris exinde huvientibus atqut (iarnant bus , minus mirandum ftt afiivum aerem ad illam venijfe /nrenipcriem calidam fct' litet & humidam , ^uam Medici arqus thihfcphi omnium putredtnum matrem effe confiten-
fHf , Scabies vero Gallica, fi fcab.es efi appell.tnda , per univerfam tunc app.xruit
Jtaltam , & adhuc perfiat adeo foeda , ut plerique Medici guadam decepti fimilitudine Ele- 1ihanti.7fim effe putaiiermt .
Cum Leoniceno hac in re ccnfenftnint Nitalis Montefaurus , Veronenfis , in TraBatn de Difprfiticnibus , quas vulgares Mal Franzofo appeUant , edito anno 1408. Capitu/o 4. quanquam ab eodem dc ccteris diflentiat: Antonius Scanarolus, Mutinenfis, in Difputa- tione de Morbo Calliee (^ opinionis Ni'. Leoniceni confirmaiione , contra Natal. Montefaurum , Veronenfim , eamdem oftnionem oppugnantem , qua? typis Vulgata fuit anno 1458. Demum Lconardus Schmaus , Salisburgenfis , Traciatu de Mrrbo Caliico Cap. 1. quem fcribcbac anno '518. __ _
Sed patet huiufce opinionis vanicas , 1°. Ex eo quod fi lues venerea a pluvio cceli ftatu ortum duxiflet , debuiflet jim ante annum 1494- f*pius in orbe noflro apparere , cum procul dubio faepius ante recurrerint tempefiates aeque humids , calidafque j i% Ex eo quod dcbuiflfet jamdudum lues venerea evaiiefcere , fi ab allata caufa unice depende- ret , qua» contraria aeris temperie, calida nempe & ficca , pridem diffipata foret , quo. rum tamen neucrum verum eft . Sed quid opus pluribus confodfre commentum , quod fponte ruit.^ Satius efl annotare hanc , ficut & priecedentem opinionem , ex mero praeju- dicio acceptam videri , nempe cum morbi natura nondum fatis perfpedta , & agrotanti- bus modum , quo luem contraxerant , caute diiTimulantibus , falfo crederetur Morbura Gallicum epidemicum effe peftis indar & peftilentium affediuum , atque adeo a caufa univerfali & communi dependere, quas fingulos , nifi nativa lemperies obftaret , poffet' inficere j quod (ane 'um a Leoniceno , tum a ceteris quos ha(5tenus prajfenti capite lau. davlmus , creditum olim fuiffe fcriptis liquet . Neqne enim p';j»ndum efife fanos alioqui viros potuiffj unquam , luem veneream caufae communi , aeris fcilicet vitio aut Pianeta- rum aip-ftibus tribuere , fi compertum habuiflTent hanc morbi^fpeciem non ab aere duci , uj^ ^i, led contagione tantum & contagione prxfertim venerca propagari. aliiscau.
III. Sed ubi primum melius innotuit morbi natura, & contagionis ratio, necefle fuit ^* I"'- caufas alias comminifci, qua? morbo iftiufmodi prodocendo aptiores viderentur. Inde or. fp,(.ij™^^^
,r—
48 D E M O R E I S V E N E R E I s;
XX yarls 8c multiplices fabuljc , prout quifque ad comminlfcendum fuit folertior & Iwi geniofior. A Sic i^ Johannes Man«rdus , Ferrarienfis, Epi^ola 2. L>k 7. quam ad Michaelem San,
PrrJr 'r/'" "'^f'''* T^rrticemnfi mfgn'. civitati ^ mhUi quod^m fcono ,' cujus ncaem Elethan- ht. T'^ ^»'dam ex eqtteftri crdme milcs quinqu/tgr.ntt aurels emit j ^r cnm ai muluris cmtw
titum freqtuns jttvenrus accurreret , intra pauccs dies fi^pra qHadnngentos inft&os , e quorum numero ntnnulli Carolum It-diam petmtem feq:iuri , pr^ter alia , qu* tidhuc vigent importa.
«m buerat .
•'^'' '•"' ""'""■■•' wr.,..„,„ i».,^.„,„ ^c,r„,,„, jc^int,,, f-ucier aiia , quA aafjuc vigent impo,.M,
ta mala , & hoc addiderunt inter mtnima rion deputandum . Similem , fi non eamdem hi- florlam narrat Pecrus Andreas Matthiolus , Sencnfis , in Opufculo de Morbo Callieo] fsd mutatis tum perfona, tum fcena, qucd dubiam & incertam famam arguit . NennuUi', in, quic, Mcrhum Gallos, cum per montem Salvium iter facerent , a fceminis leptofis per ccitum primitus contraxiffe mtmcris. proiiderunt ,
Scorto ^^^ ^°- Teophradus Paracelfus , Eremita Helvetius , chirurgtt. magnt, Tart. i. LiL 1.
bcrboni. Cap. 7. iradit Merbum Callicum irigmem duxife cx coitu Ltprcfi Calii cum Sccrto impuden.
''"■' l*b*' "• ' ^''^^"^'l"*' veaereis Uborante , qucd deinds Scortum ccntagio cmnts mfecit , qui pcfiea /»
llnii ,"' '^^^ ^f»/>l^xus vmrunt , atqu» f.c ix Lepra & Bubone vencreo , pergit ille Calhca ifta lues
quocum irta psr tJBtag'um tctum pcrreptavit orbem ^ qucmadmodum tx equi (^ Kfim, coitu mulorum
Xeprofus genus extitit.
co\tih. ^^^ S^- Antonius Mufa 13ra/i'ayolus , Ferrarienfisj Lib. de Morbo Gai/ico y narrat i» CaL
isj<j. lorum caftris fcortum adfuiffe nobilffimum ac pulcUrrimum , in uteri cre putrefanum gerens
Scotto' '^^f^^^'^"* • ^'^' > ^nqnh , qui cum illa coibant , adjuvante itiam humiditate ac putredme ^
alio quo- '^"'" ^'"'^^» virilia fer uteri ccllum perfricabant , cb loci eti.:m putredinem in ecrum virili-
dam tn ^«-^ membris prav.%m quamdam cftBionem contrahebant , qux exulcerabantur j^iic
Gallo- lues unum pnmo infccit hon.inem , pcftca ducs e^ trcs & centum , quia illa crat publica me- fl"th "ii. '■^^*''* ^ pulchsrrm^ i & nt procAx efi human.t natura in coitum , mult£ mulieres cum his jiis in u. vltiaiis viri- coeuntes lue ift.i mftEl& funt , quam deinde aliis vins funt impartit&. tero ab. .vjc 4°. Gabritl Falloppius , MutJnenfis, Traft. dc Mcrbo Gallico , Cap.i , contendit Hjfpa. lateret "^^ ' '^^^'diffiir.os atque cautos militcs , qui gladits hoftes , delis (y arte offendunt ( nam , in- J551, * quit , dcLus , an virtus quis in hofie requirat ? ) cum ipfi effent paucl , Gallorum vero nume. r^. A Fu- rus frcpemedum infinitus , ncBe egreffos effe relmquentes prcpria pnfidia , <^ putecs vcnenaf-. fpano^'' ^*' ' ^"^ Af'^ hcc fuifie , Italos pifiorts in cxercitu adverfo degentes pretio corrupifse , qui ^y., jum per, /'/«'" /'*"' admifccrent .
fidia ve. sic dttuum 5". Andreas C:rfalpinus, Aretinus , Clementis VIII. fummi Pontificis Me- aur°a -y '^''■"^ glf riatur , Artis MedicA Lib. 4. Cap. ^ , aliam hificrlam fe halere verhrem , ab Hfmet pfo cu^iii" tradiram qtii interfucrant , ex milite Arctino qui /"» eo bel/o miUtabat cum Hifpanis . Is , In- far na quit , referebat oppidum in Mente Vefuvio , qucd Somma dicitur , ubi copla eft vini generofi , mixro. cjuod Cncum appeHatur , clam ncEiu ab Hfpi^nis dtre/iElum obfidentihus Gallis , fed vino in- $■ Av.nls f'^" /^"S"''" ^ q"**n exiraxerant ex i;s , qui in Hcfpitali SanEii Laz.ari laborabant : Ingref- yencno fos igitur Ca/lcs atque co v:no exp/etos cocpifie laborari ccmparentibus f&viffimis fymptomatis initc\i^\. e/ephantiafim referentihus ,
Sed hxc gerr£e serman^ funt, & prcfcdo gerra: maxi.Tna?: Nam 1". Miles ille elephan- tiacus Maiiardi, /cortum Valentinum , & leprofa» mulieres Matthioli Gallos, qnibufcum mifctbantur , non lue vcnerea, qua ipfse immuncs erant , fed lepra qua laborabant , de- buerunt inficere . Sicut enim columba columbam , canis can;m , fic morbi contagiofi quilibet, dum in fanos propagantur, affeifus fui fimilcs & eiufdem natura? progenerant , Adde in dubio nullatenus elle pofie , quin )am ante Caroli VIII. tempora , & poft ea- dem , quandiu lepra in Europa inolevit , Itprofi auc Jeprolaj cnm bere vsleniibus furti- va aut permifla venere ufi fuerint, ncque tamcn compcitum fuit quid monftri unquam inde prodiiffe .
z°. Propofitam a ManarJp hifloriam Parncclfus pcfllme contaminavit , & ex falfa abfur: dam fecit. Quid etenim S^Yenfu magis alicnum, quam credere Morbum Gai/icum origmem dnxijje ex coitu Lcprofi Calli cum Scorto bubcnibut venercis labcrante ? cum nOtum fit bu- bones venercos inter parhogf^iomcnica mcrbi gallici /ymptomata atque indicia unum cfie ex certiflimis; atque adeo luem vcneream, ubicumque occurrunt , inuere &■ patefacere ceu prxfentcm , imo ceu confirmaiam ,• ex quibus lequitur repugnare vesjifircos bubones
potuifle
L 1 B 1 R I. C A P .11 T IX, 49
potuifiTe unquam in Scorto ullo occurrere ante natam luem^ vfneream , a qiia pendent tanquam a caula , perinde ac repugnat filiitni ante patrem gigni .
3". Neque verofimilius cft luem veneream natam effe ex illa meretrice Brafiavoli , in cuius utero abfcedus aut potius ulcus latebat, Facile equidem credidcrim puris aut icho- ris inde manantis acrimonia fcilTuras , phlyda?nas , ulcerationts leviorcs & facilc cura- biles in balano , prajputio , totoque pene excirari potuifs? j at vero lufm veneream mini. n»e, affcftionem fcilicet ita peculiarem, qusB a csteris mcrbis caufa , (ympcomatis, con. tagionis modo plane difpar fn . Profc(5io , ut humanum genus in venfrem pronum eft, contigit pluries viros cum mulieribus , quarura uterum ulcus depafctbatur , rem habuif- fe fnic uUo luis venerea contrahenda; periculo , modo ipfs eflenc taiis labis plane ex, pcrtes .
Sed incidit in animum fufpicio » nec vana forfan , Elephantiacum Manardi , Scorrum Paracelfi bubonibus venereis laborans , leprofas foeminas Matthioli, meretricem ex ulcere uteri ajgrotantem Braffavoli, luem vencream , quam jam contraxerr.nt , pudore , malitia, aut Ignorantia falfo nomine celavifTe , ut per morbi initia faclHmum erat ; qaa; fn ita lint, haud fane mirum erit Impura hujufcemodi venere morbum propagatum fuiffe , fed mirum erit tantummodo Medicos (ui jevi celeberrimos id ncquaquam fubolfeciile.
4'. At faltem mirari fatis non po/fumus aut Falloppium, qui aqua_ puteorum ab Hifpa- nts ven:nata, vel gypfo a piftoribus Italis pani addito; aut Carfalpinum, qui vino, cui fanguii a leprofis edudus mixtus tffet , crediderunt , luem veneream in Gallorum exer- citu excitari potuifie. Inde fane & graves & lethales affedus induci certo certius eft : Sic C. Proculejus Augurti Csfaris familiaris gypfo poto in maximo ftomachi dolore mor< tem fibi olim confcivit, tefle Plinio, Hi/i. nntnral. Lib. 36. Cap. 24. Sic quondam mifers periit fere totus Germanorum exercitus, qui , duce Conrado III , Impera'ore Germani. co , Iconium obfidebat anno 1148, cum perfidia Emmanuelis, Imperatoris Conftantinopo. litani, farina: gypfo adulterata? fubminiftrarentur . Vid. Funccium /» Chronvlog. Sic anno 1J2I , regnante in Gallia Philippo V , qui Longus cognominabaiur , 1-profi Judaearum fuafu & Mahumetanorum , ut fama ferebat , Granatenfis, & Tunctani Regum infiigatio» ne puteos veneno infecere, unde plurimi ChrifHani mifere inteiiere. Vid. Mezerai Albr. Chronoltg. ad anti. 1511. Sed ha^c cxempla ipfamet , utcumque ratio conticefceret , abunde probant talium venenorum hauftu morbum numquam invehi pofs? fporadicum , novs in- dolis & natura», ceteris morbis notis diflimilem , qui impura & vulgivaga venere pro- pagetur , demum qui eos numquam attingat , qui nulla vel qui pura "tantum venere utuntur.
IV. Novam de hujus morbi origine hifloriam , & ad fua ufque tempora plans inau jy ., ditim Leonardus Fioravanti, famofus fuo tempore in Italia Empiricus retulit , m Trida humans tu Italice fcripio & anno 1564 edito, cui tiiulus eft : CApricci Medicin^ilt di M Leonar- came ia d« Fioravantl . Vi-inc y ut omnem racndacii fufpicjoncm amoliretur, fe accepiffe aic a quo ^^^^"^ dam Pafchaji Gibiloto , fene Neapolitano , & annos jam nato 518 , cuius pater , a quo ta^.*"' filius retw tenebac , annonsrios prsebitor ( vulgo Vivxndier) , olim fuerat circa annum »554i 1456, In excrcitu Aifonfi V, Regis Aragonia? , qui de Regno Neapolitano cum Jolian. ne Renatl Ducis Auduim filio bello contendtbat.
Narrat ergo , cum diururno iiio bello obfonia tum Hifpmis , tum Gallis defeciffent , utriufque exerr.ic.s prxbitor^s lucri caufa, fed fcelere pefTimo , humanorum cadaveruin carncs clam fuceiias in vari=efcarum genera apparaffe , quae militibus tfurientibus care divendebantur : lade brevi quotcumque tam feralibus efcls vefci contig!t , puflulis , do- lorlbus , alopecia , uno vcrbo lue venerea ad unum fere omnes correptos fuifle: Gallos quidem tnorbo ^ifiiQn* , cum ab incepto bello cogerentur defifiere & in patriam redi- re, luem , quam m Regno Neapolitano cooceperant , Tieapolitnnam nuncupafTe : Hifpa- nos vero, Italofque , cum ignorata morbi caufa perfuafum haberent morbum novum , quem patiebanrur , a Galiis deveftum & communicatum fuiffe , CaUnum eumdem ap' peLavifle, quale romtn ctiamnum retinet non modo in Italia , fed in tota Africjc ora > totoque Turcico imper 0 , prasfertim in cunftis Afiaf portubAjs , qui mari adftant Me- oiterraneo . ; --^
, ^^.'|i' ^'^^ '^ein /e allatam mrrbi Gallici originem vCram effe experimentis compertura naDuille : Suem fcilictt domi aliquindiu nutrivifle carne porclna ceteris cibariis admifta , unde b-evi lus puftulis cbfita , laofifque fetis glabra fuerit : Parittr canem duos men. i»s canina carne aiuilTe , qui fimili fucceflu puftulis plenus pilos amiferit : Demum ^ ''"• ^* D accipitri
50 D E M O R B I S V 2 K' n R E i s .
accjpitri clcuri efcam ex carnc avfum ejufdem fpeciei aliquandiu obtuli/Te , unde cifo evafcrit puRulatus & deplumii. Hiiic conc'udit. anlmalia qiisvis, fi carne animalium fui gcreris nutriancur, Moibo Gallico , vel qui Gallici p!;,ne congsner iit, corr:ptum ii.
Sed hxc credulum , aat vanum & mcndacem Fioravaiui animum , qualis Empiricum dccet , maniklie arguunt . Nam i", Ailerit faifo luem Gallicam Itali* innotuinc circa annum 1456, quo quidcm temporc Joh.innes Renati Ducis Andius filius , & Alfonfus V, Aragonum llex , d£ Regno Ne.ipolitano bello diuturniore certavere i cum , ut fupra vidimus, Medici qui definsnte farculo decimo quinto in Italia fioruere , luem veneream in Italia ante annum 14514 plenifllme ignoiatam fuifle omiies uqo ore conficeantur.
2°. Teraere credic luem veneream , morbum fcilJcer chronicum, fporadicum , qui vene- re contrahitur, qui Isnta tabe corpus vitiat , f(u rarnis humacse 8c potifTimum mortici- n« inferri ,• cum e contra acutos tantum , epidemicos , peftilentes affe<5tus hinc induci polTe manifeftum fit .
5°. Faiiaciter concludit animalia qwsvis , fi carne animalium ejufdem fpeciei nuiriaa- tur , doloribus & puftulis brevi ccrripi , & pilorum dtfluxu gkbrefcerc ex luevenereaj cum mihi cerco conftet in cane , quem fex menfibus carne canina clim nutrivi , nihil quidquam fimile unquam obfervatum fuiffe .
Valeac ergo falfus & fallax fabuiator cam fuo Pafchali Gibilotto , tefte ignoto , tefle unico, tefie cantum aurito, tefle minus idoneo , qui de ic jam ante cer.tum annos perafta tefiimoium ferrec , tUta qui cum no:a rei veritate apertc pusnat , dsmum lefte dccrepi- to & dubio procul deliro .
Mihi profedlo dolet quod Francifcus Baco de Verulamio , Vir dodirtiimus , & in rebus phyficis pro fua state apprime verfatus , tam infulfo commento deceptus fuerit . Nihilo- minus tamen ncn diflimulsndum cenfeo eum ita deceptum e(Te , ut non modo huic f^el- \x f^dem ipfe adiubjerit, fed eide.n apud alios fidem faccrc voluerir ; eoqu-: confilio il- lam operibus fuis infercre non duhit;ivifle, fed prjus qundammodo refed:am & interpola- tam, UC crrdibilior efsec . Caih , jnquit, Sylv^ Sylvarum , /ivc H/font Naruraiis , Ccn- tur. 1. ^rttc. i6, a^uihns mirlius UiapoHnnKus dencminatienem Mccepit , referunt' fuiffe ;» 7{e«po'.it.\rni ol/fid!tne iiT^pfohcs mcrr nterts , qtii carntm hominum recens otciforum in Mutt» ritania za/is ccnditam , lcco thynncrnm divlderent j atque t.'jm foedo t^ grMvi ntttrimtnt» aitfcribi hii]us morhi orig>ncm . Neque a vtro abluitt , ait ille , ccnfiat enim Cannibalos ad Occidentem vefci carne humana i cague India , primum dtteSia cum cfftt , pturimum ia- boravit hoc tr.orbo . Quar fanf apfrtinime probant , ut a Cicerone di(5lum meniinimus, lib. 2. de Divinatione , nihil tam abfurde dici pofss , quOj non didum fit ab aliquo Phi- • lofophorum . V. Ane- V. Vidcnciir mox addufta Ciceronis veibi venfTime quadrare in Johannem Baptiftant fando VanhelmoiJtium, qui de origine luis veneres noram & omnlum maxime mcnflruofam fa- congrcf. b.jia-n narravit, au^loritate quicem nuil.i nulloque funJflmento nixam , fcd xiftone tan. jumen"o ^um (omnlaH , ut ipie ait , Fanatici cujufdam psrum fani , imo ne vificne quidem , fed lcabido . con)e(5lu;-a commenti.ia , qua^cx vana & inani vifioue deducitur . Nempcnarrat { a) Hel- if4,o. niontius i«iV» cuidam , qutm ill? zirum fancium dictt , quem lymphatum verius dixiffer, Tumiilo" animo apud fe tndaganti cttr ifia lues pr&rcrito faculo , (y non antea erupifjtt . , . & uk' peftis , de , ft ncn ab Indis in EiDcp.im dcvensrir , vtfum fuiffe in x:fione intelUBuali jttirenrum , ^'/''^'3''^^ ^'*ed pine diffiucret «.'(cre facrido , ^/// morbus c^uina fpeciei prcprius a nvfiratibus ( Belgis ) nirV '' dcn Vvorm , a Callii viro ie Farcui zocatur . Unde ii'e fufpicaUts efl , tjued in chfidicne Tireirrlna Neapolitana {^:'-a primttm dira h&c lues emerfit nefando aliquts peccatt ccngrcffum cum e]uf. i""""'^'- modi jumenro habuiffit . . , unde funm fermentum ( permittentc Deo vina.ce ) in humanam famiit^m naturalinr ttanff^/tr.Taverit . Cui c-.njedura? HtImo'.tius aniliter credulus totis i viribus ipfe fuffragatur . Std pudet otio abuti in 11% tradtindis quac turpia , autconfu-
tandis qu2 abfurda funt. Si quis plura cupi.t , adeat J.ih. VI. Cap. de Helmontio , ad «'»». 1^40. VI Aco- ^'- ^'tque minus lege e.Tdem brcvitatis teneor, & eamdem ob caufam in exponenda itu dete- opinionc Johannis Lincer .jJOodloris Mi-dici , cui nuper vifum cfl confidenter 3fJev:rare, ftabili Exerctat. dc Venents , Capp. 1. & lo, lueni veneream intcr Americanos originem hahuif- copiih"" ^" * Sedomia horr.ines inttr iy Cerccpithtcos magncs , fivc ycterum Satyrcs altquando cxcrci' cis. ' ta: Quo comrr.ento, ut nih'il vanius & abfurdius , fic nihil putidius confinEi potuic . 570^- Sc^ de his vide Lib. Vl. ad ann. 1706, ubi de Joh.nnc Linder
T
VII. A
Vll. INUll UUCU JWl*l.rt», lllliJUldl VW JIIia^lllEO tAllJL/kl JiiailJliu.} a-niwiUJ, i,n.vjiv
Ivani ia t'''^ >
<.„nj VII. Non adeo fpucas, impurafve imagines exhib:: Martinus Liflerus, Medicuss An
LlBER I. CaPUT I^. il
glus, fed nihilo veriorem opinionem videtur propocisre , w Kxercitathne de lue Venircn , cibos ad. in qua affirmac , " haud ira abfurdum efie creccr: luem venerexm originsm luam hi- hibita.. „ buiffe ex efu Iva>}£ feu jg«««^j Scrpentis fcilicec ex quadrupedum gsiere , quo I-idi ^*''*' „ avide vefcebantur . ,, Parum equidem miror illiim ita Itntire , ut qui c-rac paradoxi amansi miror magis ab eo , ut difta probet , unice proiiaci auctoricitem Gonliivi Ter- nandez ab Oviedo, qua jugulatur. Quippe non aic Fernandez , quod urique Liileri cpi- nioni favertt , carnera Ivanarum comeOam noxam ullam lanis unquam inftrre , quibos contra faiub:rrimam cife refiaturi fed air IvaK£ efu tnale fofiits dolfrss "jenereoi recrude- fcere , quod opinioni Liiieri favet nuUcmodo . Neque cnim quafritar quid venereos dolo- res, quorum fanatio certa non fuerit , redivivos eliiciati fed quid luem primum proJu- xeric olmi , quid etiamnum fine contagio poflit illam producere , quorum utrumque de comefla carne Ivanx nJgamus , quorum ncutrum ab uUo unquam , prster Lircerum , af- firmari meminimus. Verum de i:is fatisj Qui plura vokt, adeat Lw. Vl. ad /tnn, 15^4. /ii>i de Liflero.
C A P U T X.
Lntm veneream in Infulis Antiliis a Criftophoro Coltimbt deuEt.s , nc prifertim in Infuln
Hifpaniol» , qu£. nttnc Infula SafTifti Dominici appilLtitr , tndemiam
Anti^uims fuiffe, inde in Europam tranfmifsam efse,
COnftat Hiftorla? monumentis novum orbem aufp/ciis Ifabella? Regfn^ Caftiliarum & Q.;iotem. L-gionis , confilio & dudu Chriftophori Columbi , Ge;!uenfis , de-ettum fuifle fub ["'^ ^^; finem faeeuli decimi quinii. Hic cum navibus tribus , miliciburque vcl nautis numero tii!£ a lio, folvit e portu Bajticx, quera 'Palos nominant , dic tertia Auguftj . r.nno 149?. Poft Chnfto- errores , laborefque varios appulit die 6. DeceTnbris ejufdsm anni ad Infulam ab Indige- ^^^{°^ nis * Giu!z.que]-t Sc miti diiftam , quam Columbus nifpantotam^ EfpannoU , vocavit , qua: bo°dcte- nunc Infula San(5li DDminici, San Dtmingo , appellatur . Inde, conftrudto prius yropu-ft* fac. gnaculo, cui Nativitatis nomen dedic , & ubi 38 militjs reliquit , difcefllc die 6 Jauia.^'"^' rii anni 149J , & tempeftate adus oftium Tagi in L-.-fitania invitus fubiit di: 6. Klartii ejufdem anni. Hinc cum _8i five milicibus , five nautis , & novem Indis , quos fecum adducebat, incolumis rediic die ij ejufdcm menfis ai eumdcm Basticae portuni , qui Pa- iosdicitur, & inde terrepri itinere pervenic , die certia menfis Aprilis fequentis , B.irci. nonem, ubi Rex & Regina Hii^paniarum tunc aderant , iufccprs navigationis rationem x>"dditurus .
Chriftophorus renovato apparatu navali a Gadibus vela denuo fecic die ly Sepcembris Quz fue. e;ufdem anni J49J , cum navibus feptemdecim , miliribus volonibufque 1500, multifque ntmutm naucis ac operis, &■ ad Portum Regium in In.rula Hifpaniala , a propugnsculo , quod cp"l«i'' Nanvjtatis d]<aum iuerat , haud Joiige diftan^em, revsrfus eft die 27 Novembris ; uncie procatio ineunte anno (eqnence 1494. naves quatuor & decem in Hifpaniam remifit, qaibus du- fnter Hi- cen praffecit Antonium de Torrez. hm&^Hi
Menfe Aprili e]ufdcm anni 1494, Bartholomaeus Columbus , Chriftcphori trater, Hifpa. fpantam'' niolam adlvjt cum navibus tribus i & fub eiufdem anni finem iifdem navibus in Hifpa- anteann. niam rediere Pater Buyl , Catalanus, Mouachus Bcnrciftinus , & Petrus Mir-arit , nobi '^^^' ' lis Catalanus , qui jam lu: vcnerea gravitsr jcgrotabar .
Anno eodem menfe Augufto quatuor alia; nav^s ab Hifpania ad Infulam Hifpaniolam sppulere, duce eodem Antonio de Torrez , quje proculdubio cico quoque ad Hifpaniam re.Tiift^ funt, u_t de praecedcntibus didum eft . Imo func, ut menfe quoIib;-t navis una ab Hi/pamola in Hifpaniam , navifque altera ab Hifpania in Hifpaniolam folveret recK proci comraercii caufa, conllitutum eO.
Demum menfe Od^bri anni 1495. Johannes Aguado , Reinjm CathuHcorum Legatus , navibus quacuor in Hifpanio^am devtftus eft , ut de objeafs Chri(lo?horo criminibus auCtoritate regia inquirsret i & inde fubfequen;e anno cura navibus dusbus Gades repe.
"D z tiit,
n>,„^*,'^'"**^*"'* Inii^^enaram fe.-mone vafiAn &: AmpV_f/:n»m , n*r,l vero Afptrtm di r^:»tui>fAm fonabat , qUDd u:;ujrique de inhUa ilh verum ciat , r.ia.x-.T-ie juxt.i capriuu ■.nccUruiii .
Ji D E M O R 3 I S V E N E R E I S.
tiit, quo appulit die ii. Junii anni 1^96. cum Chriftophoro , & ducentis militibu»; qiu fue venersa infirmabancur .
Verfamur fcrupulofius in enumeraticne itinerum, qnx inter Hifpaniolam & Hifpanianl
pnmis annis infhtura func , ut inde liceat colligtre , etfi daremus nulla alia confedla
fuiffs, praeter ea qua? ab Hiftoricis memorantur , frequenti tamen noti commercii reci.
procatione Hifpanorum & Indorum nacionss iammixtas fui/Te anteannum n^^.auc 149J.
adeoque luem veneream potuiffe facile ab Hifpaniola in Hifpaniam jam tum derivari ,
ut hrc commun/s opmio , fi conffitciit femel eam luis Ipeciem Indigenis Hifpaniolse anti,
quiius propriani fuiffe & cndemiam .
Luem Sed controverfiam , ubi femel ad eam quxftionem addufta eft , folutam iure poffumus
Intiq'r'" -"^* '^"'^ luculentiffima adfint tum Medicorum , tum Hiftoricorum telHmonia , qui
Jusende- P''^"^° ^°^^^ ingredui in Europam fuppares vixerc , unde apertedemonftratur nonmodo,
jT.iam ,»°' Luem veneream in Iniula Hifpaniola ac ccteris vicinis endemiam fuifTe,- z°. Scd etiam
fuirrein m Hifpaniam navium commercio inde tradudam eflc ,• 3°. Ac demum ex eadtm Infuli
niolaV ^"^ ^.^ yicinis talis morbi genitricibus qucefitum morbo remedium , & Indlgenarumexem.
plo indicatum fuifle , cum nulla in Europa fuppcterent fatis efficacia .
Probatur Trimo . Jnter Medicos , qui pcfsunt in teflimonium adduci , potiflimi funt,
li^oMeJ '■ Antonius Mufa Braffjvclus, qui in rF/ponfione ni primam qutLflionem uiUx.zndri Fon-
dicotum. '^»*) ^^ l.'gno indico f^ve Guaiaco verba fatiens, fic ioquirur. „ Cum Gallicus affccflus,
I. Anto- 5, vel fimilis quidam fit f te peculJaris incolis , qui Indicas nuper leperrss Inlulas inh»
Br'a^vo* " '^v^"'^ » . ^^'^'^^"' ^'^' mgenio perfpicacts, qui frcquenter illuc apptllunc, homines In-
ji . ' ,, dicos vid^-ntes cali affedtu prsditos , talibufque iymptomatibus , qu..l)bus ia Hifpania
„ ac Lufuania it!i affic untur , qui lue Gallica laborant , qaomodo Indi iili curarentur
,> ac farile in fanitafem refiitucrentur animadvertecunt , & cuiandi modura in Lufltj,
5, niam ac Hifpanias sctulerunc , & una fecum lignum hoc indicum comporrarunt ....
,, cu)us deccdtum , pergit Uh ego primus Fcrrarije prsbui liluilri ^i^tx Pio in dulci
3, aqua 1526. cum omnibus aliis Medicis novum ac inauditum videretur ( ut verc erat)
„ medicamentum, mulcique idipfum deridebant, quoufque videre Illuflrem Virum fani-
" '■''^ refHtutum effe . "
lici Dia*z ^^.* Ro^ericus Diaz fvulgo Rui-Diaz) de Isla , Medici/s Hifpalenfis, in Libro ftnguU-
delsla. ''' hifpanice fcripto ccntra las Ii!:has , quem Johanni III. Lufica:;is Rtgi nuncupavit ,
& quem ideo fcriptum fuille necefJe efl ance annum 1557 , quo Johannes III. mortem
obijt, fequencia habet Cip. 1. a Georgio Hieronymo Velfchio fic latine reddita in Adno^
ratiiine ad ohftrvatton,m 4. Marcelli Cum^ni . „ In Hifpaniis morbus llle vifus d\ anno
,) 1493 Barcifions. qaz primum infe^fta tfi , & fic d.inceps Europa cum reliquo orbs
3, univerfo, cujus p.Trres hodie innotuerunt. Origincm traxit in Infula Hifpaniola , quod
., faris longa certaque experientia compertum fuic . Cum enim <i Chriftophoro Colono
j, ( five Cclumbo) Thalaflarcha reperta & detedla eflet , militibus cum incoiis converfan,
5, tibus , quod affeftus contagiofus effet, facile communicatus eft, & quarn citiflime in
j, excrcitu gra'ffab3tur,- cumque dolores eiuimodi nunquam abillis confpedl aut cogniti
,j eflent , caufam in maris labores & navigationum moledias referebant , aliafque occa-
jj fiones , ut cuique prcbibile vifum erat . Et cum eodcm tempore, quo Colonus Stolarr
„ cha appulcrat , Reges Catholici Barcinonae degerent , quibus itineris rationem reddcbat;
j, nuperque adeo reperta denarrabac , mox cota urbs eodem morbo corripi ccepic latifll.
„ me fe diffundente .... Std quia incoj;nitus hadenus , valdeque formidabilis yideba-
j, tur , iejunia , religiofs devotiones alix & cleecnofyna» inflituix lunt , ut Dcus illos a
j, morbo tucretur. Ar fequente mox anno 1494 , cum E.ex Galliarum Chriftianiflimus
,, Carolus , qui tum .'•erum potiebatur, ingcntem exercitum in Italiam duxiffet , multi
„ Hifpanorum , qui hcfles illorum erant , ibidem hac lue infedi vivebant , adeo ut mox
,, Regia? copiaf inficertncur ; ignarar tamen quis qualifve morbus effet , aut quo nomine
j, appellandus , credebanc ex ipfo acre regionis fubortum. Vocarunt igitur Malum Nei.
i, politJKMm. Itali autem & Neapolitani , quibus nulla ejus hucufque notitia , GaUicHm
„ nominabant. Deinceps vero , prout accidcrat , quifque pro lubitu aliud nomen impo-
j, nebat indc defumptum jC^inde originem fubnafci putarct; Cafiellani Jti«j , in Lufita-
,, nia autem MaUim CafieUanHm , in Indi.i Luficanica Morbum Lufit anUum .
III. Jo. III. Johannes Baptifla Mortanus, in TrgElAtn de Morho gMco , A Chrifli , inquit ,
Eaptift.T '> Nativicate 1492, quidam Columbus miles una cum multis Hifpjnis accefTit in Indias
Montani. >> iUas nov2s , qu.is Cillcnt appellant , qui quid^m morbus (C^tllicHs) quia ibi familia-
„ riffimus
viset morDUS lue concagiuius , luji i<im^n laii.i.ia.iin-..^- , v^ .v.^w .v^v.>~... ,.....-...
apud ipfos antidorum cius , qund lir.num Guaicaoum dicitur. Morbus itaqueilte iUis " eft ficuti apud nosfcabies, familiaris , &r acquiritur per contagionem , ficuti &fcabics. "iV^Gabriel Falloppius , Tr^ffatu de Morh Gallico , C/>f>. i. „ Inter Januenfes, inqult , iv. g». , no*bili ingenio fuit Chrirtophorus Columbus , qui Colonus a Petro Martyre, diiigen- brieiis
ti r-rum Indicarura Scriptore , vocatur .... Huic Ferdinandus & Elizabeth (ubmi- J?;"°P- ', niflraruMt liburnicam unam ^ celoces tres , .. . . cum quibus Indiam Occidentalem ' falutavit .... Inventum eft certe pretiofifllmum metallum , inde delata eft copia , & " ineens margaritarum magnitudoj fed eft etiam adiunda fpina , atqus aloe melli ad- " mifta. Detulit cnim Columbus triremes Gallica lue rtfertasj ibi nmis eft morbus & " inftarfcabiei , fed ad noftrum veniens orbem ita fcrus, ita immitis fadus , ut caput , ',' oculos, nafum, palatum , cutira , carnem , ofla , lisatneiua , vifcera tandem omnia in, „ feftet, inficiat, corrumpat. . , » . ^l '
Si qnis plura Medicorum teftimonia defideravent , confulat Leonardum Schmaum , Traff. 4e Morbo Gallico , Cap. i.; Johannem Manardum , Eplfi. nd Michsiehm SanFiannam, Chi^ rurgum ; Alfonfum Ferruin , in VrAfatione Uhrorum quaxuor lie Morto Gallico & ligni fanSfi naxura, tifuque multiplict ; Antonium Gallum , Opsr.de ligno fan&o ncn permifcendo , Cap. i.j Antonium Fracancianum , Lib.de mcrbo Gallicoi Profpcrum Borgarutium , Method. demor. lo Gallico, Cap. i. i &c. qui omnes teftantur veneream luem in Infulis Antillis , quse Me. xicanum Archipelagus occupant , antiquitus propriam & endemiam , ac fpecifids remediis huicregioni peculiaribuscuratam fuifl"e, priufquara Hilpanisadvenis innotefceret ; imo ve- 30 Hifpanis nec morbum , nec morbi remedium innotuifle, nifi ab Infularum indigenis .
Secundo. Paucos feligemus cx Hiftoricis , fed omni exceptione majores , & qui de pri- Et reni. ma luis venerea origine: tanquam de re fibi apprime cognita , oculati teftimonmm dicant . "'°"'o.
I. Gonfalvum Fernandez ab Oviedo, qui in Hifpaniola ipfa , quo a Rege Ferdinando ^^l°^\ miflus erai anno 1513 , ut metallorum fufioni pra?eflet , diu commoratus eft , & fcri- i. con. pfit ibidem circa annum 15J5 naturakm & generalem Hiftoriam Indianim . ,, Narrat falvi Fer- 5, autem ille ,._hujui Htftori& Lib. 10, Cap. 2. morbum hunc , qui dicitur d« U Bu^s , "»di1cz . j, ( Hifp*'*^ fic vocant /uem veneream ) effe omnibus his regionibus comunem , ideo-
j, que pJacuifTe miferationi divinae , quod auxilmm item omriibus communicctur , at- „ que pro eo tollendo ubique ia promptu fit . Licet vfro , pergit ille , lues ifta alibt „ etiam graJTetur & vigeat , principio tamen Chriftianis malum hoc cognitum , necnon ,, experimento arboris Guaiacan appsllataf curari vifum in hac Infula Hifpana dida . . . 5, Apud Indos haud eft adeo farvum malum , nsc t.intum affert difcrimen , ficut in Hi- ,, fpania & frigidioribus climatibus, fed parvo negotio huius arboris ope incolas curan* ,, tur. ,, Demum interiecftis quibufdam verbis fatetur " In illis regionibus Indicis pau. ,, cos efle ex Chriftianis, paucos , in^uit , admodum , qui congreflum venereumcum mu. ,, iierlbus indigenis experti fa^vum hunc morbuoi effugerint, quoniam profcftoeft hujus „ foli proprius affeflus, & Indicis hifce hominibus adeo frequens , ficut alibi funt aliac ,, communes argritudines. ,, Similia legere eft Generalis ciufdem Hiftcrii Lib. 2. Cap. 14, iicut & Capite 76. Summarii, quod anno 152? idem Gonfalvus Toleti iam ante confcri- pferat , dum in Regia negotiorum caufa verfabaiurj fcd de his fufius capite fcquente.
II. Francifcum Guicciardinum , Civem Florentinum , qui inHiftoria fui temporis Ita- n. cuic- lice fcripta, fumma diligentia narrat qua?cumque in Italia fuo tempore contigere , ab ciatdini. annro 1494. ad annum 1551. Is autem in fine Lib. 2. poftquam dixit luem veneream pa(-
fm Galltcam appellari , fic pergit ex Verflone Ca?Hi Secundi Curionis . ,, Verum ae- 5, quum eft hanc ignominiam a Gallico nomine removere .- Nam poft, eam luem fcabiem- „ q^ue foedifrmiam cx Hifpania Neapolim importatam fuiffe conftitit . Nec tamen t\us gcn,.. „ tis fait propria , fed eo quoque ex illis Infulis allata , qus Chnftophori Columbi, „ Genuenfis , navigations manifeftari iifdcm fere annis in noftro orbe coeperant ; quibus 5, tamen in Infulis hlc morbus naturie bsnignitate prarfentifTnillam hsbet remedium: quip- 5) pe tantum cuiufdam nobiliffimi atque alus multis dotibus mcmorabili ligni , quod ibi „ nafcitur , fucci hauftu facillirae curaturi Cuaiacum id vc;ant. ,,
III. Francifcum Lopez de Goraara, Clericum Hifpalenfem , & Capellanum Ferdinandi l?l-Fran. Cortefii , a quo impcrJum Mexicanum in Provinciam Hifpanam reda£lum eft . In iHius^j"^^"*
^^'»' -f- D 5 H'ftori* Gomaia.
■f4 De^Morbis Venereis.
Hiftoru Gener»rt indiarum , hiipanico idiomate fcripta , 8c Methymna* Campl edita <» fol. anno 1555, hsc kguntur latine reddita , Part. pnm. C»p. 29. Editionis indicatae j, fcl. 17. verfo . * Indigenae hujus infulae Hifpaniolje lue venerea omnes infefti lunt, „ ideoque Hifpani , qui cum mulieribus Indicis rem habebant , morbum eiimdem brcvi „ contraxerunt , quo non alter magis contagiofus efl: , aut doloribus magis difcruciat. „ C^uaproter cu\n fe torqueri gravialme , nec ulla rationc melius f"e habere intelligerent , ,j in Hifpaniam redierunt , plurimi iit fus valctudini , nonnuUi ut negotiis fuis confu- ,, lerent. A reducibus morbus ille latens in meritorias mulierss plurimas , & ab illis ,, mulieribus in eorum non paucos tradudtus fuit , qui in Italiam prof::di iunt , u: par- „ tibiis Regis Ferdinandi II. adverfus Gallos in bello faverent . Sic ergo lues venerea „ in Italia delata eft , qnse quoniam Gallos invafit fub primo in Itiliara ingreffu , ab ' „ illis idcirco Morhits Heapelitanus nominatus fuir , quod hunc a Neapolitanis fe contra- „ xide arbitrarentur : ab Italis vero , qui hunc a Gallis invedum efse opinabantur , Af«r- ,, Lus Cnliuus appellatus efl. Quamquam non defuit , a quo Sc.xbies Htfpamc» vocatus ,, fuerit ...... Porro ut morbus , /ic & morbi remedium venit ex Indiis, novo & ma-
,, ximo dicendi argumento inde primam morbi origineni dudam fuiffe. Id aut*m remedii „ genus Lignum efl , feu Arbor Gu/nAcam di(5ta , cujus generis arboribus alti montes „ ibi confiti funt. „ iV-Tatris IV. Dcmum R. P. Johannern Baptiftam du Tertre ex Ordine Fratrum Prjcdicatorum i du Ttr-I refiem quidem recentiorem , fed veritatis amantem & rerum Phyfica;um gnarum , atque "«• in Infulis Antillisdiu commoratum . Hic autem pofiquam affever.ivit Hftor. Centr*l. infu- lar. SanEii Criftophcri , 6uara'yilnpA , Martinict, & aliarum , gallice fcripta; Tarte 5 , Cap. i. §. II. " Harum Infularum indigenis turpem eum morbum , quem Lpian dicunt & qui ,, ipfiflirua lues venerea efl:, quafi hxreditarium efle , & ab iifdem cc-n:rahi non lolum ,, venere , fed etiam fponte concipi , peflimo vivendi more quo utuntur , pravilque ciba- „ riis, quibus vcfcuntur; mox addit , fe novifse certiflTima lcienria milires Hifpanos, qui „ cum Chriflophoro Columbo in Hifpaniam inde rediere primo idnere , ab indigenis ,, morbum hunc contraxiflfe , quem Neapoiim traduxerunt , unde contagium ad Gallos ,, propagatum fuit , & hinc in univerfam Europam diflferainatum . ,, Qvta dift* idem non femel repetit in Generali Hiftona ytutilUrum , Tom. 2. Trmite 7. §. iz.
Eadem vel fimilia kguntur apud Paulum Jovium , qui ex Medici profsflione ad Epi- fc/Bpatum Nucerinum evedlus a Clemente VII, fato fundus eft anno 15^1. Hiftoriarutn Lib. 4J Apud Johannem Marianam , e Soc. Jefu , diligentifllmum reram Hiipanicarum fcriptorcm, Lib. i6, Cap. 10 ,' Apud Francifcum Eud?s d: Mezeray , jibrege cbroKologique derHiftelre de France , ad annum 1496 &c. Sed ea figillatim defcribere fupervacaneuni efle duximus, \n re jam fatis manifefta , & cui lux nova mox acceflura fic fequente capite.
C A P U T XI.
Luem veneream, qus, ex HifpanhU oriunda e(t, ab HifPanis ai 2ieapoUtanos y ah uirifque ai
GmUcS^ demum ab his tribus ad cerercs EuropA , imc pUrofque Afig, ^ Afric& populos
quafi ex traduce propagstam ft*'f['' Repcr^n tamcn fub Zena Torriia ngiones
alias , in quibus lues ead:m vtrnacuU (^ ettdtmia futffe videatur .
• caro.! T7 Xeunte decimo quinto fxculo Ferdinandus & Ifabella communibus aufpiciis Hifpanias Jus viu! 12* reeebant. Hasc erat fuo nomine Re^ina Caftiliarum &I.egioius. Ille vero jur; pater- rianco. no poticbatur Regnis Aragoniar, Valentia; , imo ctiam Sicilia: , quam jure an iniaria.
lum Acx
lam
h6mm«, que%.fl-.ron i V^Vf^h la gucfra de Nuoles. c.-> l.vor del R.y D.n FerBando «1 Scgundo, conf.a Fi.incrfcs, y pcRaron al!a ,quel fu «ul , c' fi.. qut lc los pcgo a Jos FxaKe(cs . Y ^on.o fuc a un mefmo ti-.nipo , pcnfaron ei;<js que ie lc pe^o de fc.lar.os, y llamaron,e AUl N,»foUt»n^ . os otros Jla.iiaronleAf-./ Fr.wt, , creyer.do averfelo pegado dc Fiancclrs . Empeio tambien uvo quicn lo ll.-mo S*rn* Efpan.U .... Affi como vino el mal de las Indias. vino el rcmedJo , qiic tamb;en es orra ra. aon pai/ceer que ttaxo de aiia ongen . El qual <t el p.ilo, y aibol, d.cho G««>''f-« , >^e cuyc._ geeio a y giand flimos montes . Fraccefco Lopcz de Gomaia , H.fton» gtntrnl dt Us M,m> , c.T Medins dcl C«nipo in foJ. nsi. p4rlt primirs, C»}ifult 29. fd. 17. Vt'f) .
LIBER I. Caput XI. J5
iam non qujero , fed peflfimis faltem artibus Petrus III , Aragonenfium Rex , olim iiiva- de inva. fcrat , Gallis ad intemecioncm cxfis teterrimo & perfidiofo facinore , quod iii hiftona demlo^ famofum eft Vtffcrtrum SictiLrum nomine, , ^ r, ^ t, j NeapoH-
Tam a morte Ludovici XI. Fcrdinandus ille , Caroiufque Odtavus Francorum Rex de tano co- Comitatuum Rulcinonenfis & Ca?ritanis dominio inter fe decertabanc ; fed pasem fom- s^tan^. conerc Carclo vifum d\ anno 1491, ne quid obilaret exi.edinoni quam iri Itahatn pa- ^^„ p„, rabat ut NeapoiJtanum Regnum, quod har^editatc Caroii Cenomanendum Ducis libi ob- n-. <uni ventra , armis vindicaret . Tcedus itaque Narbone laum eft menfe Januano aonl 149^ , f '[^'-- feu potius 1495 , ut liodierni fert computandi ra:io & inter cetera fffidens cap:ta cx- ^^/^ preife fancitum fuit Ferdinandum in lioftium numero habiturum quolcumque Cavolus ho- Atago. fles /Jbi fidurus effet , qua conditione Carolus Ferdinando de Comitacibus , de quibus nenimm. crat ccntroverfia, volens & ultro decefiit. .^ , ^ ,. , - •
Sed pacis conditionibus , quamquam fibi arquifr|mis , FerGinandus non ftetit . nec a Cuuis
nec minore iure invadertnt, & iure pofthminii repcterent,
Hcec animo volvens Ferdinandus, ut erat callidifnmus frauJum artitex , nec Neapoli- tancs Reges confiliis & copiis clam juvare , nec Gallorum impetuai , hoftes concitando, fcciofve avocando , fecrcto retundere unquam cefTavit . Tandem , cum Carolus fortuna artibus maiore ufus in Neapolitanum Regnum arma viftricia illa'urus eftet , iuflit Fer- dinandus abieda diirimulatione , ut Antoniusde Fonfeca Legatus fuus iniufta» , ut ajebat , quam Caroius meditsbitur, ufurpationi fuo nomine intercederet , quod a Legato Velitns haud longe ab urbe Roma , diea^menfis Januariianni 1494 > feupotius i495 j Pro hodter- na computandi ratione , tsm infolenti arrogantia prarliitum fuit , ut tabulas i<fti Narbone fccderis, cuius conditiones obiiciebantur a Carolo , palam dilacerare non dubltav.;rit .
Abhinc aperto marte dimicatum eft interGallos, Hifpanofque. Ferdinandus duce Gon. Donec falvo Hernandez . Cordubenfi , qui deinde Mngnus c^pititneus cognominatus fuit , copias tandem in Sicilinm jam ante miferat. Huc Ftrdinandus II. five iunior , Regno Neapolitano exu. maVte°<l!- tus, ex Ifchia Infula , ^notridum altera , fe reccperat. p.iulo ante Caroli difctflu.m , ut micatum .cum Gonfalvo confilia communicaret . Hinc ambo cxcunte Maio anni 1495, paucis diebus eft inter a difceffu Caroli Rhe^gium invaferunt ciim fex millibus militum , unde viciniores civita- j^ffpanot! tts & provincias r)ccupavere. Diu ancipiti belli eventu utrimque pugnatum eft , fed re- cepta per traditionem Neapoli ; prarfidiariis militibus , qul Caftella Neapoli circumjeda occupabiut , fame ad deditionem coadis ,• inortuo Duce Montifpenferii , quo flabat prar- cipua regni tutela ; Gallos de deceflione pacifci nsceflum fuit fub finem fequentis anni 1496, ut diClum eft Cap. v.
Merebant in NeapoHtano , vel potlus Hifpano exercitu , milites non pauci , aut qui Hujufcc primo itinere cum Crinophoro Columbo menfe Marcio anni 149J, vel fecundo cum An- bellitem- tonio de Torrez principio anni 1494, vel tertio cum Petro de Margarit exitu eiufdem fu/^ ^^^ anni 149+ , ab Indiis reduces , lue venerea quam in Hifpaniola conceperant adhuc infe ncream 0.1 erant , aut faltem qui eandem luem , quas ab atiis ia.-Jioftrum orbem tradufta fiierat, »•? Hifpa- in Hifpania iam contraxerant . Igitur minime mirum eflTe debet labe fiaiili Neapolitanos NeapoH- plurimos . q;;ibufcum fub iifdem fignis militabant, brevi contaminatos fuifte, meretri- nnosjab eum communione /quat in caftris aut ptefidiis frequentes elTe folent. Hinc Idem conta- ","^''*,'j"^ gium ab alterutris vel ab utrifque in Gallos derivan cito debuit eadem de caufa j cum ^oatagio* enim^ toto biennio varla & inccrta fuerit bslli fortuna , ac civltares ea-dem ab adverfis ne dima.' partibus fapius & vi caprae & vi recept« fint , manifeftum eft eafdem meretrices , qua: naff«. cum Hifpanis & Neapolitanis iam confueverant , cum Gallis quoque confuevifse , uiide vcncrei morbl feminia ultro cicroque communicata funt & diftrada .
Sed ne quis forfan autumet nos quxcumque dicimus , temere coraminifci , aut conjedlura Qiia de tantum augurari , Auiflorem poffumus laudare vere idoneum , Gonfalvum Femandcz ab j'^'^^^" Oviedo, qui in aula Rigum Hifpaniarurn adfait Barcinone ant.! 149J , cum Chriftophorus /{f^Gon- Colambus ab Infula Hifpaniola, quam dettxerat, primum reverfus eft i qui amicitla_ vel falvi pcr. confuetudine cum plerifqueColumbi comitibus , ceterifve qui annis fcquentibus ab Antillis ".^"'^f^, rediere, iundlusfuit ; qui ab iifdem farpius audivit, utquxquein primis illis navigatio. ttftimo." r.ibus gffta effcntj qui meruit in Neapolitana expcditione adverfusGallos; qul a Ferdi- nium/
D A nando
J)
56 Dk Morbis Venereis.
Hando Hirpaniolam arrno ijij , ut fufionibus auri argentive e terra etfodi prseffet ; qui omnia demum quascumque per id tcmpus in Hilpaniii, in Regno Neapolicano, vel Infula Hifpaniola contigere , prsefens ipfe vijit &: obfervavit , vel a teftibus oculatis accepit .
Is autem in Snmmtirio Naturalis (y Generalis Hi/ioriA Indiarum Occidenulifim , quod ab Hifpaniola , ubi annos 1 1. jam commcratiis fuerat , in Europam reverfus negotiorum cau- ia hifpanice confcripfit Toletl anno I5XT, fic Carolum V. Impcratorem 8c Hifpaniarum Regem, cu)us iaifu fcribebat , alloquicur 0/>. 76. " Poteft , in^uh , Cjefarea Majeiias j, pro certo tenere liunc morbum , qui in orbe noiiro novus ert , in Infulis Antillis recens 5, detedis antiquitus familiarem fuilie , atque etiamnnm ita communem e(Te , ut ab Hi- ,, fpjnis ibidem contradus fuerit , quotquot fere cum Indicis mulieribus rem habere non puduit : Inde ergo in Hifpanias primuip. traductura fuifTe a Chriftophori comiti- bus , qwi primo vcl altero itinere hinc rediere : Demum anno 1495: cum Gonfalvus FernandusCordubenfis, magni Capitanei cognomine dein notiiiimus , copias In Italiam ,, tr^ieciflet aufpicio & imperio Regum Catholicorum Ferdinandi & Ifabella» , ut Fer- „ diisando II. Neapoleos Regi op:m ferret adverfus Carolum Gallorum Regem , quem a j, capitis mole Capiconem vocabant, ftipendia iii eo bslio miruiHe Hifpanos non paucos ,, eadem labe }am inquinatos, qua Neapolitanos & Gallos celeri cont^gione infecere ex „ promifcua cum iifdem meretricibus venere .
Similia fed fufius refert Au<5ior idem Lit'. i, Cap. i j. HiJioriA NatnraHs & Geniralts «*- rumdemindiarum , (\\i'£ Summario jam laudato aitero canto major cll , & decem pofl an- nis , hoc efl anno 15^^ 3 hifpanice fcrlpta . Ibi teftes norainacim adducit plurimos , exi- mios , oculatos , qui primis in Infulam Hifpaniolam navlgationibus interfuerant , & a quibus fingula qua; tradit fc accepiffe profitetur. Potiflimum vero nititur audoritate &: tefiimonio Petri Margarit , Catalani , teJhs quidem ea de re msxime idonei , uc qul cum Chriftophoro Colombo feciindo itincre in Hifpaniolam profedlus anno i«?j, inds redierit anno fubfequente 1494 venerea lue isiquinatus , qua ipfum nondum perf^de rele- vamm fuiiTc Au(5tor fulpicabatur , dum fcribebar , quoniam dolonbus continua angeba- tur . Itaque re probe cognita laudatus Auflor difertiflime afferit luem veneream ab H(- fpaniola ad Hilpanias devcdlam ancc anrmm 1495, & a militibus Hilpanis , qui lub Gonfalvo Fernando raeruerc in Italia , ad Gallos & Neapolitanos venere vulgivaga tradu- £iam fuifse . Ab italis jam porro , ut c diverticulo in viam redeamus , «ontaminatis femel ea ratione trlbus 5 '^^^Ti* pr£Ecipuis Europ* Nationibus, ccncagium ad ceteras debuit brevi diffeminari commer-
cc LiailJS r. r . _ r ,. , , ,„,„ri-, :ii;,,, ,« j„ f„..„_, ....
tiadu- tur diuturnobello, quac fingula debutre certe morbi propagationem magnopere accelfrare. ?*^ Sic conflat luem vcneream manaile a Caflcllanis in confines Lufitanos , a quibus ideo
" Morbus Cajltllanus ( a. ) vocatur ,• ab iifdem anno 149^, cum Johanna Fcrdinandi & Ifa-
belJjB nlia ad fponfum Pliilippum Archiducem dcduceretur , in Bslgium tradudam fuif- fc, ubi Morbus Hifpanicus appellatUS , tefle Bcverovicio , tdea Midecm. vetcrnm , PArte ^; C/tP. 8. Sic coniiat a Gallia in Angliam , ubi Morbut Gnllkus five Lues G^lUca nomi- natur, transfreiafie , & niaxime quidem e Burdigalenfi portu , cum olim Morbus Burdl- gAlenfis ibidem didus fuerit.
At vero debuit tamen ea lucs , quamtumvis celeri pa(Tu propjgata videatur, abHifpaJ nia , Italia & Gallia , ubi prima fuerc nafcentis morbi incunabula ; ad ceteras Euro- px oras progreffu gradario diffundi , acque adeo In variis regionibus , quo a primario morbi fomicc remotiores erani, eo tardius rasvirc. Id fane circa annum i6ji. dc Saxonia fuperiore etiam tum tcftabatur Daniel Sennertus , qui opirum Lib. 6. Varte 4. Cap. u poftquam retulit Capivaccium in Italia e folius Gallica? luis curatione ultra decem &
odto millia coronatorum iucratum effe Jngenue fatetur /« a 34. annis , quibns
VVittebergi. , nee bentdiilione divina (ine lucro , Medicinam faciebat , non tot coron.ttos , ^uor Capivaccius eorum millif jtucratum ejfe cx hujus mcrbi curaT:one , ob etrum qfi hoc morh» laborent hoc Itto penuriam .
0 ad Ccterum quo tempore morbofum luis venera: feminium ab Hlfpanialtaliam &GalHaQj, om?es 6c hinc cetcra Europx Regna contagione pervadebat eodem quoque ab Europa in Afiar & Aiix & Afric»
( « ) i\,odcticus Diaz dc Ifl*a , Lib, ctntt» '.nt ^nli/n hUpanicc (ciipto , Cap. n
Ll«ER I. CAPUT XI. 57
Afric» oras, qux Mari Mediterraneo adjacenc , contagione fitnili prorepi/Tc ccrtum eli, quod gemiiia via fadiutn cedimus. ^'■•' _
■prtmo. ExiHo quidein Mahumetanorum & Judaeorum , qui temporibus ilJfs Htfpania ^j^'j'* ^ cedere iufli lunt a Feroinando & Ifabella poll occupacum Regnum Granatenfe , & qui man'Me- in Afncam quo prnfagerunt , luem veneream fecum detulerc , quara in Hifpania ante diteira. contrax^-iant . Qna de re luculentum teftem habemus Johannem Leonis , Mahumetanum & fj\*n* . Grani;aj o.tain, cjui & ipfe cum ceteris cxul Feffum in Mauritania peciit , ubi litteris Aral)icis operam d?d{t , fed qui dein a Piratis captus & Leoni X , Pontifici maximo , doMo dr.is (.hriftianam Rcligionem amplcxus eft . Is autem in Defcriptione Africar, qui-a R.omx arabice (cripfit , & quam Johannes Florianus latine vertit , fic ait Lib. i. Hkjis m.t'i m numen ^uldem ipfis Afrtc»nis , netnm erjtt ante t/t tempor* , qutim Hi[pxnia, rnm Rcx Fcrdindndus Jud&os omnes ( & Mahumetanos ) tx Hifpaaia prcfligiifftt , qui uLi in parna/n )am rediiffent , cxperunt miftri quidnm ac Jceleratiffimi JEthiopes , cum illorum multeril/Hs hahire commfcium , ac fi tandem velut per manus pe/iis hxc pir tot/tm /e /parjit regionem , it» ut vix fit famili» cjua ab hoc m»lo reman/it libera . id autem fibt /irmi/fime atqne ir.dubttate perfuaferunt ex Hifpanta ad illos tran/migraffe j quambrobem & ilH mcrbo ab Hi/paaia Maium Hifpanicum («* nomlne deftitueretur) indiderunt . Tuneti vero , quem» admodum & per toTam It.ili/im M >rbus Gallicus dicitur j liem nomen in JEgypto atqut Sy^ ria adfcribirur i unde mnle imprccantis proverbium , te morbus male perdat Gallicus .
Secundo . Commercio vero maritimo : Mercatorcs enim , nautsque , qui ab Italias, Gal- lia;, aut Hifpania: portubus ad Afiae aut Africa: portus , quos Gradus vocant , merces quotidie ultro citroque convehebant, mercem pefiimam , lucm veneream fcilicet, unafi- mul convexere, quae dein ab oris mari Mcdirerraneo proxiraLaribus ad interlores tr3(5tus fenfim traduda fuit. Huius fane originis fidem manifeftam facit ipfa nomenclatura mor- bi, qui teftibus Johanne Leonis , loco jjm Uudate, & Leonardo Fioravanti, Capricci Me- ditinali , Lib, i. Cap. z6. in Afis & Africae portubus , ficut in Italia & Hifpania , (a) Galllcus appellatur, Afia: fcilicet & Africa: nationibus novum nomen cum novo morbo ab Europa°is fimul mutuantibus .
Sed neque hic fubftitit contages ab Europxis diffufa , aft latius opinione diflfeminata ^j^f-^ f^' irrepfit in remotiflimas Afia?plagas, iteratifque navigationibus ad Indias Orientales fen- Turcas, Cm penetravit . Sane conftat a Turcis ad finitimos Ferfas contagione dimanalfe , apud Petfaf. quos morbus Turcicus dicitur. Yit^. Johann. Gothofredum Hahn , De Antiq. vanolarum , '^j'^-'/-^ in Tnfatione. Neque repugnat Garcias ab Horto , quamquam velit , Cotloquios dos fim. etiamj.-. ples f e drogas , he coufts Medicinais de Indla , Lib. i. Cap. ^8. luem veneream a Perfis vo- ponios. cari Bedefrangi, hoc eft Maium Francorum , cum inde etiam confequens fic id morbi ge- nus ab Europaeis in Perfas propagacum fui fie , parvi vsro referat utrum per primarias manus , an per vicarias ad illos ufque contagium ferpendo tradutflum fuerit.
Conftar fimiliter a Lufitanis , quorum res in Orientalibtis tra(5libus diu floruere , re- giones & urbcs fingulas Indiarum , quas commercii caula frequentabant, morbis venereis dudum infeftas fuifle. Sic i°. Ab illis luem venereim in Calicutanum regnum , quod in India eft Cis-Gangitana in ora Malabaria», delatam fuiflfe colligitur ex narratione {b) Ludovici de Barthema , feu utquibufdam placet, (c) Vartomanni, Bononienfis, quiper Syriam, ^gyptum, .Sthiopiam, Arabiam , Perfiam & Indiam peregrinatus eft , ab anno lyoi ad annum ulque ijo8, atque adeo
^«' mu'torum providus urbes
Et meres homtnum in/pexit. Horat. Ep. z. Lib. 2.
Refert autem illc , (d) Libro terz.o dell' india. , Capitolo 36. deW Itlntrario /uo , quod proftat in Tomo i. delle Navigazioni e Vtaggi di Gtovan Battifla Ramufio , fe in regno Calicutano miUia aegrorum multa vidifie infeftorum morbo Gallico, qui ( « ) Pua illic appellaiur : additque morbum hunc Cal/cutaiiisgravioremeffequam hic Europaeis , &apud
Cali.
^ t ) foifan in otis Mediterianeis lues venerea appellatur, non mtrbus a*l!!cus fed mtrbHs Franci. '■'""» "°^ eft , Chiiftianorura , quos omnes Mahumetani Frtinc(H dicunt nullo difciimine.
C o ) Appellatur Ludovicui dt Bonenla a Jofia Simleio, in Epitomt t>l&««>-»-.
l c ) Aubeiro Mirso in ^uSi*rir>^ Cnp. sji.
*-d\ „ Sappiate che di queUa infermita ( di m*l Fr*m,iifo ) \o ne ho vifto ammalati di l^ da Cali- " ii"^'"^ • '•" ""'' "'isliaja, Sc fhamafi fua, e dicono che fono circa xvii, anni ch'elli comincio , ^. ea c allai piu catnva in quelli paefi che nelli noftti. Ludovico dt Barthtmn , loco laudaro-
} Jy ;'^" P""^' Juhus Ciefar ScaHget . in Cardaniim Exercit*t. i«i , ^rtic 19. Moibum Gallicum AnA .*'*''*".' ''""» >">min»ri i qus finc dubio ex Ludovico de Barrhema tianfciipfit, fed fupprcff» Awctoris nomine , ut illi in moie pofitwm trat, qusmvis cxeraplo pcflimo .
58 D C M O R. B I S V E N E R E I S\
Caiicuunos norum ciTe , nequ3 prius graffacua: , qu.^m drciter annis a.ueXVII, qulbus aperts indicatur annus 1493 vel 1494 ^ quo nempe tempore potuit morb'js ille ab Hifpa- nis in Europam jam devedus , a Lu/Iunii in illas India; oras facile convehi. Opnor enim, & jure qtiidem , ut videtur , calculum rttro ducendum efle ab anno 1510, quo priraum exculus eft Venetiisin 4°. Liber iUe Ludovici de Barthema i Parum cnim moror editionem illam qua: ab Antonio de Leon Pinelo , in Epitor/.e de U BlbHcthun Oricnral y Otr-dent^ili N.*iiiica y Geographicn , Venetiis prodiiffe dicicur anno 1508, quippe quarn numquam extitilTe puco, cum a')erte liqueat ex ipfo Ludovici dw Barchemi Itinerario, Li^. i. C^;/-. 35». eSi' 40 , ac potiflimum .';x Lii. 7. de'.r Zthiopia , Scriptorem iUum ex Je!- thiopia nondum excelTifle anno 1507. &: Vcnetias noudum venifl^e anno 15^8.
^}.' ^!"'.^^ iifdtm Lufiranis prima nia!i fcminia , non modo in oras Indiirum & Im- perii Sinici , atque adeo in urbes Goam & Macauiii , ubi etiamnum rerum potiuntur» fed ia ipfum etiam Imp-riLini J.iuonicum , unJe jam pridem exulant , importata fuifle certum tft. Teftatur enim Eog-lbertus Ka^mpfcrtjs in H'/}orii mttuvali civili (y ecclrftafti' t^ impern -f.,ponici , Lib. 1. c*/». 4. jLem veneream , quam in Japonia hsud infrequsntem elle paflim diclt , a Japonenfibus N»tnbak<tJ[(in appc!!ari , hoc" eft thorbum Lnftanorum , manitefto fane indicio raorbu.m a Luiltanis cum Japoiiinfibus tranlitione comraumcatum luifle.
Tritei Nihilominus tamen; quanracumque celeritate Iiies vencrea Europasorumcommercio q«o» nio'^/r^ *^"?^^'^",s fpargi vifi fit , multa funt quz pafuadeant , prajter Hifpaniolam Infulam , rirnen, ""1 morbum vcnereum endemium fuiflfe diximus, & unde vidimus primum in Europam iiiiilros prodiilTc, repenri loca alia non pauca , quas infeflentur morbo eodem , ip/is quidem pro- siiosfuif. prio & inquilino; nec aliunde accepto , qusque adeo ipfa flnt vcluti totidem alii luis venVrea: ^'i^^<^^^ venereaB foci.
fo£os_ !• Sic narrant tefles occulati , Franci/cus Lopez de Gomara , { a ) u-.llon» general da
las Jndias , p.i>-r# pritKera. , CapitHl. iio. fol. 6i. verfo . Hieronymus Benzonus , Mediola-
laRegno '"''"^^,' ^^^'■^ Hfloria del Mott-da guovo, Lib. ^. in fine j & Petrus de Cicca de Leon , ChrO'
/ Peruria. ^"'* *'^' "Peru , Varte primcra , Capitni, 46. morbum olim fuiflfe Regno' Peruviano pecu.
»0. liarem , tuberculis verrucofis , porris exulceratis & carcinomatodibus , puflulls fbrdidis
& livefcentibus infignem , non modo faciem fed totum corpus plerumque obfidentibusj
quem Hifpanij qui duce Francifco Pizarro Peruviam armis occup.veiunt , contraxere ex
contiirbenio cum mulieribus indigsnfs j qui decofio farfx-pjrillie ibidem crefentis fanabi»
lis eratj demum qui cum lue vencr^ra Infulac Hifpaniolce idem plane fuifl^e videtur.
^^ ^ 11. Sic conllat telHmonio larpius hudati Gcnfalvi Fernandez ab Oviedo , Lib. 10. Hi-
HiVpj. ftoriA Naturalis indiarum , c»p. 2. luem vencresm vulgarem fuiflfe in reliqua Americse con-'
nit . tinente fere tct^ , ut in nova H fpania , & pra:fertim in illis novae Hifpaniar Provinciis ,
qu3j Nicaragua & Nagrando appelbntur.
in Flori« ^''* ^^^ rcfert Jacobus le Moine , cui cognomen de Morgues , in proludio brevls >tsr-
da . rationis eorum , ^us. in Tlorid» AmtriieL ProT.incia, Gall's ttcciderunt fecunda in illam navi'
gAiione , duce I^cnate de Laudcnniere , anno 1564, hujufce regionis indigenas lue venerea
antiquitus laboravifse, quod confirmari novimus a Juliano Palmario in Tra&atu de lue
venerea, anno 1578 edito, £;i. 1. Cap. z, ubi raemorac Normannos , ^ui eam AmericA p.tr.,
tetn , ^uam Fltridam nuncupant , nuper luflravirunt , lutm veneream dlic enddnram ejfe {em
fiart , quctnaamtdum exanthcmata (^ eBhyma^a hic nohis , tantam^fe iliic ejfe ad hunc morf
bum proclivitatem affirmare , ut fi quis cum mulicre , ctti menfes profluant , jungatttr , Jlatitn
vel venertum buboncm vcl veram lucm contrnhat ,
?n '"'<- IV. .Sic alferic Thevetus, Cofmograph. Uiiiverjal Lib. }. Cap. z. quod eciam in Hiftoria
«ju^no. >' l^lan^^f^um Lugduncnfi legitur , Lib. 1% Cap. 131. •' in intcriore Africa ad utramque
iVuVi y, oram fluvii Stncga , in Regno Meli , quod meridiem , & in Regno Tomboudfou , quod
Africa . ,, feptentrionem fpc(5lat , morbum reperiri cndcmium , cum luc vcnerca fimillimum, vel
„ potius plane eumdem , qui .^thtopicc Borcx.ail vel Zail dicitur , qui gcnitales partes
„ vlrorum
( * ) Ei iifiJJi/nA verba Frit^-jfel 1,ifiz J* Gomdrd, Uct UudAti) . " Andando adi llegaron a Coaque, „ higar l)cn pioveydo y lico , do.nde fe lefrefcsron aflay cumplidamtnte .... Penas avian fatisfcclio ,1 «1 canfancio y hambie, quando l<s fobievino un nue»o y fco mal , que Uamavan Vtrru^*! . A\i.n qiie „ fegun atormentavan y dolian, ERAN BUVAS . Saiiaa aqucllas Vetiugas o pupas a las Ctjss , nari- ,, zes , oicjas , y otm par tes de la Cata y cuerpo, taiH grandes como nuezei , y muy fan,Tiientas . ,, Como eia nueva cnfcrmedad , no fabian que luzcife, y renegnan de la tierra , y de quien a ell» los j, tiaxo , viendo fe lam fcos , " Simili» legere cll apud Hiciooymum Benzonum 6c Pctium dc Cic$ado Lcon , Itcit Uudatis .
L 1 B E R I. C A P U T X r. -55,
' vlrorum f^minammque occupat, qui criruv cx nimia venere , cui medentur indigenar " Medici deco(5lo herb^ cujufdam jichanacA diftat , auc iruaus_ ciufdem 'herbar , qutm " jilnfard vocanc , eadem methodo , qua nos in Europa deco<ito ligni Guaiacini . ., Huic relacioni aperfe fuflFragatur Sydenhamius in EpifioU ftcunda, refponjoriti , ubi teftatur A "^ Anglorurn plurimis , iifque fje ligrits , qui Infulas Caribes diSl^.s tncoltmt , didicifse menci, tla recens e Cuinea allatp. , etiam anTequAtn in tirram defctndcrir.t , tum aliam ibidem de- genti^ , hoc morha tentari , nuNa. copula impttrti pr&greffn, , ita i,t rion raro unlverfam ali- quam torum familixm , -viros fciiicet , mulicres , hbtrrfque male mulEiet . K(qut ift* luts, p,er!?!t ille , ^us affliStiJflmos hofce fipe fepUis (nvadit , •vel hilum a Tjenena ntbis di- Ba ,'qUaHtum ego guidem inteiltgo ,-quo:=d fymptomAta fcilicet ., ulcsra , e^f. habita ncrr.pe di-verforutn rHmatum ratione , videtur difcrep.tre , licet ncmine prcrfus abludat , ctim The Yaws ab illis dicatur . jtt nee medendi metholus , qua utuntur iHi , a r.cfira abhorret'\ uircbtqtt^ enim falivatio ex hydrar-yro utrmmqtie facit pcitnam . In i f
V. Si« ttftatur Thuanus, Hifioriarum fui tcmporis Ltb. 71. in Java maprt homlnes lue jj'"' j^tl' ytnerea valdi infeflari , quam ta. rationt 'ci4rant ; a dtcim.J hora d:ei nfque ad fecundam po. majorc . merid-.anam ardentifsimo foit fe igri cxpor.unt , ^ ita peccantem ^ maVtgnum habititm dc' ficcftndo exh»tcriunt . Cum Thaano conlenttc Andreas Clej-erus, Batavo Orienta!:s Nego- tiatoru^n Socitratis.Proro-ftlcdicus, qui in Epiltola ex Arce Bataviae in Infula Java fcri^. pta 2nno j68i ad ChriiHanum Menrzelium , & Ephemcridibus Grrmanicls inlerta , D?. cur. z. Anno z. ( a ) affirm.at luemveneream in Infttla J.iva tnqt^iHnam efse , adeo ut fe. bre qu<t'.diana fit vulgattor , '
Mirari fubit proftdo , ut harc in tranfcurfu moneam , a Clcyrro, cui haec nota effcnt , pro novo , & ante annos 20, circiter, hoc efl , ante ^^nnum 16^0, plane infolente , habe- ri potuifTe horrendum illum affgdium Infula? Jav», in quo narrat digitcs manttnm , pedum, quB confumi; duris atque herrendis tumoribus , qni po/ica extihstati in ptitrida atque cacoe. thkm uJeera cnm carie cffiu:n degenerant , faciem defaedari ; nulUs medieamentis vicinas par. Tes ab h.itc i::fcll:one redki pofst immunes , nijt mem: rum infef^um exfiirpcttir ; Viis tam acre tfy' corroiivum effe , ttt quc.nAa tubercula /ponte non aperittntttr , po/lea fuerit animr.dver- fum iliui in ofsa fubyBa f&vitjse ', in inirio morbi , aurium extremitates futrx mtdutn intu- faefrere , cahaneofque omni fenfit deflitui , r.deo ut fine dclore aCHS integra pojfttadigl ; tllaf- Que partes nt plurmum exulcerari ; in initio lividas appxnre maculas , omnis fenfus exper- tts ; cApillitium , barbam {^ fupercilia decidtre , quamquam id perpctuo Kon contingat .
Quin vidic ille ha?c tam dira fymptomata a lue venerea dependerc , ad luem veneream debere referri , luis vcnereae prcpria effe , qua fcilictt compertum eft tubercula in toto corporis habitu CTtirl s ulcera mala , dyfepulota, Chironia , caco:thea gigni j offa tuber, culis vel ulceribus fubicfta carie tentari ; cutem totam macuUs atro«f?3vis , atrc-purpu- reis , pullis, livefceiuibus infufcari & dsftingui; capillos , barbam , fupercilia defluerej demiim ai-res , faciem , labra fparfis tuberibus deturpari . De prioribus nulli dubium eft: neque adeo opus effe puto ea multis corfirmarc , Poftremum vcro fymptoma fl cui mi. nus certjE fidei videatur, vclim iile legac quae ab Andrea Caefaipino { b) d(£la fiint de Tuberofttatilus faciem dcturpantibus in Uie veoerea , aut ab Aurelio Severino ( f ) de quo- darn ex lue venerea afgrotante , qui deglabratis fnpcrciliis , tuberculis per faciem corifitis, deprtffo <^ rutHartte nafi glcbo , turge:otibus lahris , mento itchene fcahro ^c. fatyricam for- mam aut htrcinam fpetivm induifse videbctur ; Ac demum conferac jconem Syphilicici fa- cte defirrnis ob enara tubercula , quam Severfnus expreflit in Libro fuo , Uc. laud. cum iconibns illis duorum Javanenfium ex novo , uc Ckyerus putabat , raorbo jegrotantium , quas ipfe fua; adiunxit' Epiftolx .
VI. Sic conf^at teftiraonio Jacobt Bontii , In Indils olim inter Batavos Medici , in iiWnfulI» Tr3d:2t!j qui infcribitur, Methcdus medendi , qua Indtis Orientalibus eportit uti /» <:«rfl ^^oluc. mcrbcrum illic vu'go ac pcpularittr grafj aniitim ,_£<?/>. 19. " Endemium feu popularem '" ' 3, qucmdam morbum in Amboyna & Moluccis Infulis oriri , quem Bacavi d' Ambcynjs „ pcci;'A vocant: Symptomitis fuis admodum fimilcm morbo venereo : in hoc tamen diver- ,, lum, qsiod h'c fine con.reflu ven°reo quoqiie nalci folfat : i:l|hocraorbo crumpere in fa- j, cie , bracbiis ac cruribus tophos ku tumores , duros prjmum ac SKlrrhofos , ac ram j, c-;bros pcr univrrfum corpus , quani clavi ac vcrrucje oriuntur in manibus ac pedibus s, J.i patria ( i» H/ttavia ) j fi vcro eos exulcerari contingac , matcriam lentam ac gum-
„ mofa
( - ) Vig. 7.
( * ) Artis Medc. tib. 4. Cap. 2.
[ c ) Dq xccord. A'.ccffa'.;m catuia , Vt: 9- C<j?. 2]. §. t,
6o DeMorbisVenereis.
„ mofam a fe reddere, attamen tam acrem ac mordacem , ut profunda ac ci\i ulcera ,1 inde oriantur , cum labiis callofis ac JBverfis : Foecium ac d^forme malum efle , & cum „ lue venerea conveniens , nifi quod hic tanti dolores non adfinc , nec caries in ollibus
„ tam facile oriantur, nifi per curantis incuriam Porro morbum iifdem fere I
„ remediis cedere, quibus lues venerea. . . Dccodlis e Chinaf radice , farfaparilla , Guaia- .
„ co , & corticibus ejufdem. . . . Et fi his ncn cedit , ad chymica & mineralia deve^ i
„ niendum effe , ut funt mcreurius vitaj feu butyrum antlmonii , turbith mineralej tutn
t, mercurlus praecipitatus albus. Unguenta quoque mercurialia fecundum artcm parata
„ hic externe adhibenda efie.
Inlmpe. Vir. Sic demum refertur a Garcia ab Horto, Cellcqulos dos f$mphs , t drogAs ^ he coHfns
xio Si. ntdiclntiis di india , Lib. i. Cap. 58; & a Theveco jam laudato , Cofmograph» Lih. 11.
"«S» Cap.z^. " lucm veneream in Sinarum „ Imperio communem efTe & curari folitam deco*
£lo radicis China:. Quod totidera fere verbis kgere eft apud Carolum Mufitanum , Tra.
(iat. de Morbo Vcnereo , Lib, 3. Cap. i. ubi aifirmatur radicem Chinae , qua: in Europa
morbis venerels efficaciter coHducit , & quae a Sin» feu chinn , unde primum devefta eft
Eomen traxit , fpecificum efl^e luis venerex remedium apud Sinas . Pofl^um ipfe eadem
certifTimo confirmare tenimonio: Nuper enim accepi a Presbytcro c Socletate Jefu , recens
e Sinarum Impeno reduce , ubi jam a triginta annis Chrifti fidem annuntiaverat , lucm
veneream Pequini inter Sinas non modo notam , fed etiam haud raram efse . Fruftra ab
eodem qua:fivi quid de ea lue Sinenfes Medici cenferent } An morbum novum , vel anti-
quum , an indigenara vel alienigenam crederent ? Num illum fo'a contagionc propagari
cenferent , an contra fponte quandoque generari fine prafvio contagio , ut plerifque cetc-
ris morbis commune eft ? Ille hasc omtiia fe planifllme ignorare profeflus efl : Neque fane
mirum j cum ab inftituto tam aliena eflent.
H«c omnia fclicior nepotum a?tas olim forfan reteger, qua? nos nefcire nuncdolemus,- Multa, enim , Ut ait Sineca , Glmfiion. T^tur/il, Lib, 6. Cap. 51. ficulis tunc futHris , cntn memoria no/lri exoleverit , refervantur . Interim tamen , ficuti neque cenfere licet ab Hi. fpanls vel ab ullis Europa:orum ad Mediterranea Amcrica; & Africas loca modo recenfita delatam , aut cum Javanis ccmmunicatam fuilTe lucm venercam, quas in iUis regionibus, ubi primum occupata? funt , inquilina antiquitus obfervata fuit j fic fiec facile quoque credi potefl tffeftum eumdem ad Sinas tradudum efl!e vel a Lufitanis , qui Macaum ad Sina; Httora tenent , vel a Japoniis , quos a Lufitanis morbo contaminatos fuifle vidi- mus , cum nullum vel faltem rarifllmum commercium femper interfuerit Eurcpsis Ja- ponijfqHe cum Provineiis Imperii Sinici interioribus , potiflimum vero cum Pequino , quod Imperii caput efl , & quod a Macao , quam Lufitani occupant , tc a Cantono , quo naves ceterorum Europxorum appellunt, multo diftat itinere.
Itaque putarem potius , ut nunc ad propofitum revertar , ex collatls penfatifque tefti* moniis colligendum effe prjeter Infulam Haiti five Hifpaniolam, ubi fuit notiflimus & Europae maxlme exitlalis luis venerea» focus , morbum eumdem loca alia pleraque, imo forfan cmnia , quar in America , Africa & Afia Zona? Torridse fubjacent, tanquam pe- culiares totidem focos , infcfia antiquitus habuiflTe tx caufa communi , de qua inferius, unde in viciniorfs regiones grafl^ari quidem mutuo commercio, fi quod fortaffe intercef- fit , fed Europa» nofirar cunquam innotuide potuerit , quandiu media terrarum pars, ^ux, folis orbita eft , ut cum Plinio loquar , Hiftor. Natural. Lib. i. Cap, 68. & ubi Jatebant morbi incunabula , exu/la flammis c3^ cremata cominns vaptre torreri eredita eft , at^ue /tdee inaccejja fuit .
C A P U T X I I.
Conjeciura de caufts tttr in Hifpaniola , ceterif^ue Infulis AtttiHls , lues ventrra f,-. olim familiaris (^ endemia fuerit.
Dlffidlis & perobfcura quxflio jam incidit , nempe unde prima fuerit origo luis ve- nereat in Infulis Antillis, ac pr.Tfertim in Inlula Haiti, five Hifpaniola , qua: nuoc San(5li Dominici dicitur. TTtcumque tnim ccrtum fit morbum ab a^groto in (anum conta- gione ferpcre , atquc ea ratione in pluret difleminari, attamen nifi fucceflivus ille conta-
gionis
L I B E R I. C A P U T XII. ^it
glonis pfogrelTus in infinitum retrogr^di crecicretur , quoi ineptum & abfurdum foret, ad aliquos tandem deveniendum eft , qui fine ullo praevio contagio au: labe ulla extrin- fecus communicata, morbum primitus conceperinc peculiari iiumorum dyferafia & de-
pravatione, undecumquc ea adveneiit.
Sed r. Sydenhamius j licec vsra efsent, quajcunque dicic , inde quaeftionem folveru f^iJyg"^" minime , fed ad fummum verfuram f iceret . Superellec enim explicandum cur Nigritx vifum eft ip/I 'u;m veneream primum conceperint , quam deinde in Hifpaniolam deporcavere : Ne- Syiei. qus ilte nodus de Nigritls facilius expediri pofTec , quam de Americanis . hamio .
1% Ea Sydenhamii opinio cum veritate Hiftorica aperce pugnat , fi quidem conflat Nigritas ad Hifpaniolam nullos deveilos fuiffe ahte annum 150^ Ac vero compertum eft jam anno 145»^ morbum ab Hifpanis in Hifpaniola contradlum , in Hifpaniam vel eodem vel fequente anno tradudam, atque inde anno 1494 j vel 1495, in Italiam tranfmiirum e/Te, ubi N:apolitanos & Gallos infecic, a quibus in coram Europam brcvi dimaiavit.
Itaque pofihabita Sydenhamii conjedura preftac cred:re Gonfalvo Fernandez ab Oviedo Sed in ii- hac de re_ teftl maxime idoneo , ut qui plures annos in Hilpanioia commoracus fuerit , lisinfuiis qui eum indigenis domeflicam habuirit confuetudinem , qui adeo ipforum morbos vel ab t"s'jnde. ilUs difcere, vel ipfe prefens obfervare pocuerit . Is autem conftanter aflerit variis in lo- miam cis Hij1ori& i^tur^/is «^ Generslis Indiarum Occide«t3.1ium , qua» iupra laudavimus , Cap. X. i^'^0^^ • & XI. luem veneream in Infula Haiti Cwt Hiipaniola , ad quam primum appulit Chri- ftophorus Columbus , indigenis antiquitus familiarem, fine prsvio ullo contagio , fpon- te generari , uno verbo vere endemiam efle, qaod corifirmacur unanimi teftimonio Medi- corum & Hiftoricorum , qui circa eadem tcmpora florucre, auc qui de re eadem recentius fcrjpferunc.
Novimus fane exempla non pauca morborum iftiufmodi , qui unicuidam peculiari re- gioni add/fti /Inc & cujus Hn^i raro cranfgrediancur. Sic in Europa Plici Polonis , Scor- fautus accolis maris Bslfici, Bronchocele fub alpinis gentibus propria func . Sic in Afia Vcna Medinen/is /Ive Dracunculus Arabibus, Andron , hoc eil ofcheo-hycirocele , & Pir- cal , feu Perical , hoc e/i ulcerofus tibiarum tumor inter Malabaros endemia func. Sic \n Africa Elephantiafls JEgypt; femper ^iculinri mnlum fuic , tsfte PUnio , Hiftorii. NAturnl, L-t. z6. Cap. I,
Efi Elepias morlfus qui propter flumina N.li
Gfttitur ^gypto in medi/t ^ neque pr&terea tifqunm. Lucret. Lib. 6.
Itaque, ^x qu« hadenus dida funi , vera flnt , ut fane veraeiTe lubjns credo, debet lues qaoqu2 venerea In eodem cenfu numcrari refpedu lafularum Antillatum , ac potiirimum Hiipaniolff.
Solent autem moibi ifiiufmodi regicni cuidam pcculiariter addiai /Ive endemii a caufaAd-oaae quidem, qua? huic regioni peculiaris /It , induci , fed /Imula caufa quse communis /It , ib d^m «c qua? mdigenarnm plurimos pofTic indifcriminacim afficere. Hujufcc generis cres tantum P'°'^^- caulas agnofcimus ;- i'». Aerem nempe, qui fpirando dacitur, /I jeflu nimio, pluviis im- ^'1?« j raodicis, tetris hal.tibus pfffiifer /it ; i°. Efculenta & potulenta , quibus vita fufientari c.ufa lolec, /i quahcate vel condimento peccenti 30. Demum antiquos & a/Iuecos gentis mo- ^-^'l^'" rcs, h valetudini quomodocumque noceant , D;b:t ergo inde coilisi veuerearn luem vel ^""'^^^ ab una aut altera ex illis caufis, vel ab omnibns flmul in Infula Hifpaniola, ubi ende illis n- «nja erat, olitn fponre genitam fuifTe. ' fulis pf-
Re(ae hucufquej iam vero ultra pergere difficillimum efl , cum cetera obfcuricate in- ^ffi'''' vG.ura iateanc. Nsfcimus enim quid Barbari illi , quid illorum JMedici ve! potius Medi- Kt.stio cauri, quos Butios vocab^nt . ds luis vcnerea origine auc itcracis obfervacionibus com- ""^am pertum habuennt, aut coniefturis perceperint . Imo vcro neque naturam aut qnalitatem .''ij*^"'^^; ciDariorum, quibus vefcebantur, reque condimentorum rationem , quibus cibaria pra?pa- raouTr, neque triores aut confuetudines , quibus utebancur , fatis bene novimus , ut inde i!C-.at, coliatis penfnifque omnibus , prim^m luis venerex caufam augurari . Majorem
vero
^* D' E M O 1R. B I S V E N E BL E r Sv
yero lueem fruflra iam fperarciTius ab indigenis , * cum omnes )am pridem dsktl flnc immani Hifpanorum crudeliratc , arque adeo rei notiiia , fi qua forlan quondam fuerit, cUm ipfis jam dudum contumulara fic.
Uxc rlim commode fci.e potuKfci; Gonfalvus Fernandez ab Oviedo , fi reritatis ioqui-
reiidx fategtlTet , ut virum cordacum decebat . Ille enim ab anno 1513. per annos ferma
quindecim cum indigenis, quoruni plures afdhuc fupererant , comnoratus cft , a quibus
proinde de prima luis venerea: caula , & fcifcitari multa & mul;a doceri potuiffet . Sed.
metito dolemus fupinara viri cetcroquin liaud ii)dil)gentisofcitant!am ; teHatur ipfeluem
venersam in Infula Hifpaniola anuquitus enaemum fain"e, & ibideni fmt prsvio conta-
gio, fuo etiara tempore ,' fponte generari : Iplc tamen & cur endemia efiet , & qua cau>
la fponte generaretur invefiigare neglexit. Sane luam culpam agnoviife videtur , dum eaoi
in ceteros Hifpaiios conatur coniicere , quos fatetur de rel'gione , ufibus, moribufque Inii-
genarum Infula Hifpaniol^ nihil ferc compertum ideo habuiffe , quod de horumce inJ
quifitione fcrius cogitaverint , fcilicet cum gentis primores , qui rerum domtilicarum
gnan eraat, trilH fato jim occubuifTenc , nec ulla pofset ccrta cognitio obtineri ab infi-
na & cera plebg , qui pauca fupererat.
Ncque In ea tamen caligme, ubi ceteri hxfitant , Leonardus Pioravanti Empiricus Italus non-
pnf pof- '^""^ ^ fe folutum efse oiim credidit , fed vanitate majori quam fucceflu . Contendebat
Je , fitiod i£'''ipf 5 binc quidem veneream luem fponte concipi ab hominibus etiam fanis & fine ul-
Antiila. io cont3gio,_ fi human* carne vefcantur , ficut & ab animalibus quibufcumque , fi carne
digtns"" 3iiima!iuin ejufdem fpeciei nutriantur : Illinc vcro incolas Infulx Hifpaniols Anthropo-
c»rnehu. phjgos fuifse & humana carne vefci folitos j unde coUigebat illo vidus genere cordemiu,
riana ve- iuem venereaui neceisario brevi incidi/Te , qua», licet intrinfeco humorum vitio & iins
tuV!"" conrage ulia primum orta effet , potuerit tamen contagione in alfos ibidem diffeminari ,
quos proinde & coinagiofx & ipontanfa? lui venerex patuifTe confequens e(f .
Sed ha?c ucroque pede cUudicant. Nam i'. Vidimus jam fupra Capite IX. canem, quem per <iuos menfes caivina carne nutriveram , nullis luis venere^ fymptomatis aifedum fuif- le, unJe fcquitur nec in hominibus cciam luem veneieam excitari poffe elu carnis hunu. •nar. i°. Conilat Hifloric rum tetiimonio indigenas Inlul^e Haiti fwz Hilpaniolae Anthro- pophagos neutiquam fuilTe, imo contra a ccteris plerifque Americx gentibus in eo di/fi- 'Hiiies ab humana carne abhorruifie.
Concidit itaque futilis hasc & commentitia Fioravanti opinio , atque adeo propofita. <juaeilio de prima luis venere» origine , fm minus intraftita , faltem inttgra iuperefT. Quocirca ne difficultate deterriti officio defuiffe videamur , c)ufdem explicationem tentare cogimur, & fi non veras profcrre , at faltem maxime probabiles rei caufas f-cligcre cx triplici caufarum clalTe fupri indicata. Sicut nec I. Videtur quidcm e numero caufaruai expungendus aer , qui in Hifp^niol^ morbos. a tempe. j^Jqs forfan inf;rre potuit , at vero luem veneream minime. Utique conf^at Europsos, quem du- <1"' ^^m Infulam jam a ducentis annis incolunc, luem vencream ibidem numquam contra, ccient.. xifTe , nifi contagione: Europari tamen aerem ibidciu ducunt & eumdem , quem olim du- cebant Indigenat, & dubio procul eodcm modo temper.uum & conftitutumj ticque enitn. _ poffet facile concipi ae.;s qualscatiS in regione eadem uno aur alte.^-o farculo ita mutatas. fuifTe , ut qui olim luein veneream Indigenis inferre potcrat , jam nuUomodo poflct eamde.m Advenis pari ratione inducere. imo vero IT. Haud licet idem feutire de cibariis auc cibariorum condimcntis , quibus Indigen«' jieque a utebantur. Moris quidem communis fuit , uc vefcerentur patatis , feu baratis , farina tri, Sum' tici Indi quod Mayz, dicitur, cr.flava , variifque fruaibus horaris , quos filvae fuggerunt .. quibus Sed fi illorum penuria efiet, ut e(Te debuit fjcpifTime apud ignavos, pigros , incuriofos, Venl^^' 's^^ris impatierces homines , haod dctredabanc vermibus , araneis , ferpcntibus, vefpertt. iionibus j aliifque id genus inquinameutis vefci. ,
Largiter utebantur condimeato quodam .'icriore , quod YrAca nominabant , ex radicibus & foliis ari, quod c^ulis Cariharum dicitur, furculis patatarum & mombini , cum larga
copia
* Kovies cenrena niillia , fecundiim Petrum Martyrem, y/.7?or. /nrfMr. 0«;,^ imo decies ccntena millia incolarum f-cundum Gonfalvum Fernandcz ab Oviedo , Hijhr, IndUrum , Lfft. J- C«p. 6- numera- bantur in Infula Hiin, cui.i primum illuc appulit Cluiftopluuus Columbus; fcd hic hommiim '^»"'''- tiido bievi cxhtulii eft , milcrnmis nicKiis , qiios vide apud laudatos Aurtorcs . Natrat tamen R. ^- ae Margat, e Societai- Jelu , Lettra edifxr.its & ctirieufa , Kecuell XX. ftg. W- aliquot ^'^\^}^,'^^^A^' digenarum familits a Vcnacotibus foituito nwpct repertas failfe in fiimaiis jugis montium /'""< 'to.. lum , ubi latuerant .
a
lent
liBiRl. CapwtXII. 6i
copia cap&i feu plperis Indici , quod ax\ voeabanc ; confefto , quo «tefS cibaria intiit-
^%«plfl"ime una coaveniebant , .mtabaci fumvxra haurirent , non quem arce eadem qua Europd, ore accipertot redderentque , fed qucm pecu'iari inflrunnsnto in nares foniier sutrahersnt , -donec fopore gravi obnici & fenr-mortui humi procambercnc .
Demum in cibo & quldam expetito illis erat lacenus quidam amphilnus , infuls pe- culiaris Ivana vel Istmna di<5lus , fapons quidem gratinTimi , led qiio dolorei venereos prxfentes augeri , auc male fop'tos tam vehementer recrudelcere obiervatum fuit a Gonfal- *o Fernandez ab Ovi?do , H>({or. indmr. Lib. i? , C*^. 3. ut credideric inde Lilierus , l.xercHM. de lne veneri/t , luem "veneream -ab indigenis primltus ideo conceptam fusfTe, quod lacerto, feu , ut ille a:t ferpente illo vdcercncur .
Forfan ea kvicra efsc videbuntur, nec afteaui gravjflimo, qualis eft venerea lues, pro' ducendo fitis comparata . Nihilominus tamen fanguintm inde corrumpi & viciari mani- feftum eft \ fanguine vero /cmel vitiato in calidioribus hifce plagis , acria , abnormia , 1/iru'enta iermenta generari pcffe certum eft , qux a fermentis venereis haud abludant . Sane nec graviora funt , quae Galenus ipfe profert , Methcd. n.Uend. Lib. 2. Cnp. ii , ut rationem reddac cur lepra , qux morbi venerei ita coagener eft , ut a maltjs eadem efle credacur, AlexanJrije frequenter oriretur. Velcnntur , iijqUit , AUxandrini pulte , hnte , cechhis y ac f4il((tmentis muhis i quidttm etiam carne ufinm» , & altis ey.ifmcdi , qu& craf. fum & meUnchclicum fticcum pariunt . Sic quoque hodierno tempore notum eft fcorbu- tum , qui a iue venerea tam parum difcrepat , ut ab eadem farpe ncn diftinguatur , fo- lo vi<^u pravo fponte generari.
III. Sed (luantacumque ea fint, poftunt raulco efficaciora proponi . Solent nempe foe- g^^ j^^_ min» in calid.oribus regionibus menftruis laborare acerrimis & quafi viru^entis , potifii fan ex mum vero dum pravo utuntur ciborum genere . Sic Gronus ait in adnotatis ad c^put V3gi,iva. XV. Levitici, in Syria (^ locls •vlcinis iii^nva. h.ibere aliquid contagione. nccens , Sic Taver- ^^&pfj. nier, Veyage des indes , Liv. 3. chap. 17 , reftrt mulieres apud Cafrr^s , prasfertim verojn ,ni(cua * ora Melindenfi , tam virukmas eflfe , cum menftruar.tur , ut Europari, fi urinjE quam il. vencic , Ik recenter tunc tmiferint , propiores adftent aliquandiu , rion tantum febre cum cepha- ^^ ^""" Ixi, fed etiam pefte quandoque corripiantur . ^°|,^
Sic demum , fi modo vera fint , videncur de menftruis mulierum , qu«. calidiores regic- ftruoium iies incolunt, pofte ea tantum intelligi, qus Plinius ait , Lib. 7. j^/fior. islaturalis ^Cap.^':^'^"^'^.' ly, cum not:e menftruorum naturje in. regionlbus magis temperatis tam malcconveniant . '''** j, Nihil, inquh i facile reperiatur mulierum profluvio magis monftrificum ; acefcunt iU' „ perventu muJia , fterilcfcunt tsda? fruges , moriuntur infita, exutuntur hortorum ger» „ mina, & fro<5lus arborum, quibus infedere , decidunc : Speculorum fulgor adfpeftii ■' ,, ipfo hebetat^r,^ acies ferri prafiringitur eborifque nitor, alveiapumfmoriuntur, as etiarn „ ac ferrimi rubigo procinus corripit , odorque dirus aera; & in rabiem aguntur gufta. 3, to eo canes , atque infaaabili venero morfus inficitur : Quin & bitrtminum ftquax ,, alioquin ac lenta natura , in lacu Juda:JE, qui vocatur Afphaltites, certo temporc an- 3, ni fupernatans, nequit fibi avelli aJ omnem contadum adh^erens , praeterquam filo quod ,, tale virus infecerit : Ftiam formicis , animali minimo, ineffe fenfum ejus ferunt, ab., „ iicique guftatiis frngcs, nec pofiea repeti.
Jam vero ft ranta fit -mfnftrualis fjnguinis vlrulentia in calidioribus regicnibus , mi- nime tutum efte debet ad muHeres ibi nccedere , cum menftruantur. Sane conftat in ha< roftra Europa , qua? magis temperata tft, fi cum menftruatis res habestur, balanum & prajpucium ieviore phlogofi aut rur:ifici.iriJs puftulis , qua tamen brevj cefTant , plerum- que affici . Quanto graviora ergo ijs impendere credfndum eft , quos in calidiore & ae- ftuante climate iiiifcfri cum foemiiis ron pudet , dum iliis menles adu fluunt naturi acerrimi & quafi vi ofi . Ideo forfan fadlum eft , ut Medxi Arabcs, qui rcgiones calidio- ; resiocolebant , quani Grsci & Latini , & primi & fspe difleruerint de piiOulis & ul- ceribus virgae , oriundis ex coitu cum foeda muhere , hoc eft , cum muliere meuftruata . Sicut enim apud Judsos . fic apud Arabes etiam , qui jam tum erant Mahumetani, men- ftruata muiier pro immunda feu fceJa habebatur . Quin imo i*eo videtur Judats Lege vecitum efte omne cum menftruatis commerc;um & concubernium , ne venere hujufcemo. di, quae tunc pkruraque impura erat , fe contaminanao , graves aft'e<flus inde contrahe, rentj Mofe nempe , aut potius Deo legis Mofaicje aui^ore , co interdido ficut aliis ple- riique Ilraelitarum incolumitati follicice providente.
Multis
(54 D E M O R R f S \r E ?? E R S 1 s;
Multfs ergo Sr graviflimis morbis irdigena; Infu^ae Haici affici olim debuifunt , ubi
nemo a menftruatis mulieribus (e continebat ; ubi riri IJbidme impotentes in venerem
obviam btlluarum ritu agebanturj ubi mulierfs , qua; Impudicifllma erant , viros pro-
mifcue admittebant, ut teftatur Gonfilvus Fernandezab Ovicdo , Hiflor.indiarnm , Lit. s ,
Capite 3i imo eofdem & plurts & impudentius provoeabant meftruationis tempore, «urtt
tunc incalefcente utero libidinc magis infanirent , pecudum more , Qiiid jgitur mirum
varia, heterogenea , acria multorum virorum femina una confufa , cum acerrimo & vi-
rulento menftruo fanguine mixta , intra uterum acftuantcm & olidum fpurciflimarum mu-
lierum coercita , mcra , hpterogeneitate , calore loci brevi computruiffe , ac prima morbl
venerei feminia conftituifTe , qua? in alios, fi qui fcrfan continentiores erant, contagiont
dimanavere?
Ctti opi. Propofitar conjefturar favet eonfideratio ceterarum regionum Amcricaf , Africa & Afc,
iiioni fa. Je quibus prajcedente Capite didum fuit, & ubi fulpicio efl lotidem alios luis vcnercae
vivMdi"' i<^^°^ antiquicus latuifJe. Cum enim fingulje intra Zonani Torridatu f\tx flnt, in /ingu.
inos ce. lis idem fuit aeris fervor & sf)us ac in Hifpaniola ; Compar quoque fuit in /ingulis
terarum impudicltia , asque fpurca & in venerem promifcuam a?qi!e prona . Jam abunde notum
rmm'in *3"''^ '^^ calidif^rjbus America? climatis rcferant Audtores , qui de America primi fcripfe.
quibus tc. Liquet fnniliter nec continentiores olim fuiffe Africanos , qui interiora incolebant,
lues ve. cum tefletur Plinius , Hift. I^ar. Lih, 5, Cap. 8, Carermntns matnmonhrMm excttes paf.
crVdiV'! f'"' "*^ foemmts degere . Sic riarrat Pomponius Mela , Di fitu orl's , Lih. i. Cap. 8. jlpui
enderaia G/tramantas « nuUl certam tixorsm ejfe : Ex his qui tam confufo partntum coiiu
fuiffe . faiftm inccrtiqut nafcunttir , quos pro fuis coliknt , forms. /imilitudin» agnofctre . Idcni tbidem ait uiugilarum faeminls foletnne ejfe, noFie qua nubunt , omnium flupro patere , qui cum mu. nere advenennt . Dtmum de indigenis, qui plagarum aut Infularum Orlentalium A/Tar, qua; Zonx Torridx fubiecflar funt, judicium ferre licct ab exemplo eorum, qui m Infu- lis, Marianis , didis , inhabitant , & qui , teffe R. P. Jc Gobien , Hi/loire des hles m». ri*nes , Liv. z, complures , inita contubernii focietate , communi & eadem muljere utt foJent . Cum ergo in cmribiis terrs lccis, ubi lues venerea antiquitus endemia fuifTe vi- detur , eumdem aeris fervo-^em cum pari incohrum impudjcitia conjundtum fui/Te mani- fef^um fit , hiud inanis inde locus eff colligendi morbum natura cumdem, quo regiones lon^iflime difilt*-, Sc inter quas nulla fuit commcrcii communio , fimili modo infcfla- bantur , a flmili caufarum earumdem concurfu , in quo tantum convenirent gcneratum olim fuifss , & generari etiamnimi , fi indigena; iifdem moribus vivanr. j jjeque Vidtbitur forfan allata opinio objedtioni patere , nempe quod debuifltt in liac hypo^ advetfa. thtfi^lues venerea in Europa antiquitus fponte generari , ficut in Infula Halti /Ive Hifpa- tciEuro. piola, cctcrifque locis modo propofitis , quandoquidem neque in Europa novuni eft cum pfumfuTl mcnflruatis rtm habere . Std efio ; demus in Europa venerem aEqvie impuram exerceri j exfimili. nequc fnim contra pugnare placet , quamquam ea tamen nimia videantur . Quid bus «lo- tyj^ inde ? Luem veneream debuifle in Europa perinde generari & arque antiquam effe mn"'nia.* ac in Hifpaniola /" Neutiquam fane: Ntque enim m liuropa , cum tcmperatior flt , adcft lumnunleadem in virorum femine acrimonia , eadem in menflruo fanguine virulentia , idem in quam utero mulierum fervor, quaks in Infula Haiti adfuifl'"^ probatum eft , unde nec eadem piodiir. ytfoijiqiie fyrrptomara fimultan^o caufarum concurfu fuboriri urquam potucrunt. Proin- de ut rcm paucis comprehendam , de morbis & morborum caofis dici debent eadem , qux de animalium ortu , aut plantarum germinatione fub diverfo caelo . Sicut ergo in Europa ncc Itones generant , ncc fimiae prolem ferunt , ncc pfittaci nidificanr , nec ple. raque plantarum Indicarum aut Americanarum femina , etfi folo mandentur , cterraerum. punt, aut faltem aclolcfcunt ; ilc ncc lues venerea potuit unquam in Europa enafci cx iifdem caufis , qubus olim in Hifpaniola genitam fuifle conjicimus, quia unicuiquceli- roati fua inefl flngularis proprietas, quia qusc in uno fponte veniunt , nulla arte pof- funt in altero provcnirc , uno verbo , ut cum Pocta concludam , quia non omnis feti tmniit ttllus.
C A-
G A P U T XIII.
De perhdis , gnai lues venerea in Eurcpa in hunc diem habuit ,
QUibus vcfierea lucs , poflquam Europee primum incubuit , fibi femper fimilis eam- Vail«s dem formam & eumdem tenorem conftanter retinuifle videtur , in rerum natura ii ^^""''J^- a:que hofpites funt & peregrini , ac qui regna oppidaque , qus nunc vident & bus'lucs potentiffima & opulentiffima, pan ratione feniper ftetifle arbitrarentur. Ut enim Hinori- venerea corum fide compertum eft varias oiim fuiflTe rerum vices & regnorum converfiones , flc ^"i"^'''"^^ quoque evidens eft nuda collatione defcriptionijm , quse proftant inter rerum medicarum yarias monumenta veneream luem fymptomatum quje intulit , diverfa vehementia & natura , ac petiodos circuituum, quos habuit, varietate & diflimilitudme faci;m jam * fzepius mutafl"e. Sed [,^J^°^"" ut ea qujeftio dilucide atque pefpicue poffit enucleari, opus eft luis veneres tcmpora in periodos diftinguere, quarum unaquaeque nova cujufdam fymptcmatis accefTione vel de- ceffione, ceu fuo charaftere , confpicua fit.
I. Primam quidem periodum ab anno 1494, ubi primus morbi exortus , ad annum Pnmam 1514. numeramus . Conftat autem fymptomata omnia , qua? a Nicolao Leoniceno ad cal- f^j^*^" cem Libri d* Morho Gallico , anno 1497? Gafpare Torrella , in eonfthis particularibus ad- annum ' iier/us pudendagram , anno ijoo , Jacobo Cataneo , Trafi.itu de Morbo Gallico y Cap. j, 1514. pcr anno 1505, ac demum Johanne Almenar , Liic/lo de Morbo Gallico, cap. i , anno 1510, '^^^^^ recenfua funt , tamquam luis venerta» eo temporc propria , diligenicr & accurate colle- maxime tta efse, & eleganter expreffa ab Hieronymo Fracaftorio , Lib, 2. de Merbts contagicfis , fsviit. Cap. II de Morbe Gallico, ubi fic ait ; " Principio cum is apud nos apparuiffet, ha: fere
j, nota confpiciebantur in eo morbo Animum triftitia quaedam detinebat , cor.
s, pus laflitudo, pallor faciem ; landem quod in majori parte inerat , ulcufcula quxdam
„ circa pudenda oriebantur hsec & emori contumacia erant , & vidta una
„ parte , alia regerminabant immortali propagine . Poft ha?c cruflofaj quasdam puftulse 5, per cutem erumpebint , in quibufdam quidem a calvaria incipientes ( quod ut pluri- j, mum erat ) in quibufdam in aliis locis j parvac primum ea? apparebant , mox auge. ,, Jjantur paulatim ad rnagnitudinem coopercuH ejandis & fimilitudinem eti»m , iis non „ abfimiles quae in pueris achores vocantur : Differentia: earum multa: vifebantur , qui. „ bufdam parvje & ficciores , quibufdam majores & pinguiores, nonnullis livida?, aliis „ exalbida; Icviter pallcntes, aliis duriorcs & fubrubentes. Omnes autem paucis poft die- ,j bus aperiebantur , ac mucore quodam mucilagineo foetido manabant j nec dici poteft „ quantus ille mucor perpetuo efflueret , quanta fordities . Exulceratae deinde exedcbanc ,> more eorum ulcerum , qua: phagsdenica appellantur , atque interdum non folas car. „ nes , fed & ofTa etiam ipfa inficiebant. Quibus autem circa fuperiora vigebat malum , 5, iis deftjllationes pravae contingebant, quie modo palaium , modo gargareonem , modo „ fauces & toiifillas trodebant : labia quibufdam confumpta funt, quibufdam nafus , qui- j, bufdam oc»'i ali s pudenda tota , Ad ha°c autem magna ex parte gummofitates qu§- „ dam per men.bra ccncrefcebant magna deformitatei nam fa»pe ovi , fa?pe panis magni- „ tudinem aequabant , quibus apertis mucor fuberat albus, mucilagineus s Tenax is cal- „ lus maxime in brachiis & cruribus accidebat , qui interdum ulcerabatur , interdum j, integer ufque ad mortem perfeverabat. Pra?ter predidla omnia , quafi parva illa fo- s, rent, inoerces lacerrorum dolores accedebant , fxpc cum ipfis puftulis , interdum ante, ,, nonnumquam poft, & ipfi quidem diuturni , quibus nihil crudelius aderat. Affiige. „ bant prascipue noftuj doior autem non proprie in iunfturis inerat, fed circa laccrtos „ iplos & nervos. Vcrum nihilominus fine dolore ulio oriebantur puftula? , quibufdam ,, fine puftulis dolores , major pars utrifque afffigebatur . Interea langucbant membra „ omnia , macies corpus detinebat , nullum aderat defiderium cibi , nullus fomnus , fed „ moeror & Iracundia affidua, & amor decubitus i facies & crura turgebant i quando- „ que & fcbricula qua?dam concomitabatur , fed raro ; dokbat quibufdam caput , dolor 55 is erat diuturnus & nullis medicaminibus parens .
II. Periodus altera ab anno 1^14, ad annum 1^16, annos llecem compleftitur, quo Secun, temporis intervallo videntur memorata fymptomata , qute pari vehementia pervigebant , °^^ "'»
^w- 1. E duobus J5,^° gj
... Ipf« Guicciardinus teftatur, Hlflor, "Lib. z. jam fuo tempore, hoc eft ante annum 1540, quo diem obiit, moibum ftft aliijuat »nnoTum cutrUula .... mtiltt mitUrtm ij/t (tei>S/e ; in plurii ttiam fpttici , .-
«fy«« » prima divtrf»t , futptt nnfra etmmutttui» .
6(J DEaiORBISVENEREIS
annum duobus novis fymptomaiLs auifla fuide j quorum ante nullibi raentionein hCim fulfft 15*''. per legimus .
quamad. p^jus erant excftofcs cum oflls carie plerumque junfta;, quas Johannes de Vigo, anno duo^^ro- 1514) primus omnium fic defcribcbat , TraBicA ch-.rurgicA Lib. y , Cap. i. '* S'milicec va fym. „ quoque cum didis puf^ulis. vel lahem poft earum ortum inde ad menfem curn dimi. ^',°ft 7^' '> °^° ^^'^ ^'""^ ' ?^^^-"'^ laboravit doloribus c'amofis interdum circa frontem , Intcrdum &\erru! ;> i" fpatulis & humtris & brachfis , & aliquando in libiis, coxis & anchiis. A qui- cae feii ,, bus doloribus aliquando multun pofl: tempus , videlicet pofl: annum & ultra , quae- r°'''. £«■ „ dam oriebanmr SKirrhofitates ad inflar oflium , a quibus sgrotantes doloribus c!amo/Ts
nita 'um. ^^ vexabantur, prarfertim tcmpore nodis & fedabamur in die cujus doloris finis
3, fcre femper fuit rs & almochatin {almochati : id efl, med,ulUm) corrumpere & vitia* „ re , quemadmodum in ventofitate fpinie accidit .
Poflerius vero fuere verrucs & porri circa genitaiia progerminantes , de quibus fe-
quentia leciams apud Petrum Msynardum , Tractaiu d: Morbo GxlUco , Cap. 4 , quem
citca idtm tempus fcriptum fui(Te haud inanis eft conjtfturaj ,, Propterea , inquit , dt-
,, cimus quoj flsnum potifllmum hujus morbi Gallici, ut experientia vidimiis , funt pu-
,, flulse apparentes in extremltate mentula: in yiris, & in ore vulvt in mulieribus five
3, in collo matricis , & pruritus in partibus feminis. Quse puflulae ut plurimum ulce-
,, rsntur. Et ut plurimnm dico , quia noDnuIlos vidi habentes has puliulas indaratas, ut
j, funt verruca?, clavi & porri.
Tertlam HI. Tertia periodus ab anno 151^, ad annum ij4o> luem veneream jam mitifcere iu-
sb anno cipiencem prima vidit , Tef?e Hieronymo Francaftono, qui in Opere de Morb.s contagio-
i!^''. ad f]s , anno 1546 Venetiis ediro, Lib. 1, Cap. u , rcfert , tamerfi nunc ^noque ( fuo lcili-
1540 per cet tempore ) ea ccntagio zigi-at , po/i tamtn pr.ma illa tempora tmmutatam videri : aiinde
quam enim annis f^re viginti cocpijje paucieres zidiri pujlulas , gummcfttates vero plures , cum e
"^" ? contr^rio prim:s annis fuifit : Fn^as itcm fwffe puflulas {/i qu& apparebant ) ficciores , ac
cetera dolores (Ji qu: accideb.tnt) (ffe aceriiores . De qua morbi mitefcentis remiflione Francaflo-
niitefcen. rio confentiunt tum Johannes de Bourdgne, Htfioirc aggregative des Annales ^ Clronic-
ti, fuper- ^,^^^ d' ^np,, ^ Pti r.nn. 1495 : tum Francilcus Guicciardinus , Hft. Lib. 1.
Bovo"bu^ ^cd eadcm pcricdus acccllu duorum novorum fymptomatum infamata fuit , phymatis
bo in ir. fcilicet aut pani in glandulis inguinalibus , quem Bubottem dixere , & alopecis feu ca-
guine& piilorum dtfiuvii.
aiopecia. ^^ priore quidem audiendus eft Nicohus Mafl^a , qui ad annum 15^^ fcribebat, Li- bro 1 de Morlo GaUico , Cap. 7. Al:quandp, inquit, ffl fcbricuU , e^ f&pijftmc apparent uL eera v:rgA , qr& funt mala cum dur:tie caV.ofa, qus. ta.rde fananturi f^ pufluU fiunt circ» piBinem .... Bt fequuntur apo^cm^ta ir.guintitn y qu& f fuppurnntur removent &gritudl- ncm , maximc a principio.
Similia exprcno bubonis nomine narrat Aloyflus Lobera, qui Medicus Imperatoris Ca- roli V. fioruit circa annum 15:40, Interdum, inquit , Tra&atu de Morbo Gallico , Cap. z , in virga ncrraulla ulccra cum duritie & caHoftate , qus, f.inari eXA&e ncqaeunt , perpctitur ^ quod Morbi G.tl!iei ctrtum fignum efi , maxime vero cum io ingumt pnctffertt apoflema , qucd Bubonem dicunt .
Videtur & ipfe P.iracelfus de Bubone vencreo mentionem feciffe circa annum I55<J, /»
Chirurgia magna , Vart. 4 . Lib. 5 , Cap. o.
Sed expreflius Antonius Gallus , Cap. i. Opufcuh de hgno [anSto non permifcendo , lute- tJE editi anno IH®- f^m vero adlito , affricAtoque ad pedem malo nonnunquam ufit vemt , ut viru'e«ra colluxics ad in^uina vomk&durioris crumpat imagine , qu& glandia , quas uhvcti vocant , olfldione velut amliat & circumvaUet : htc fi fuppurat , frequenter l-ono cft . . . Hoc morbi genus cancrefum vocant Bubontm , alti Pulinum , duaci ermmnum fcommait nc, tantes velut equulco infidcntcs, qua^^^c divaricaris incedunt criifcuUs qui eo maloimpiicantur ,
De pofteriore vero confulendus Fracaflorius , qwi in Of^ere de Morbis conragiofis Vcnetiis cdito anno 1546, & qucd proindc p:iuIo anteconfetflum fuifl"e credere efl, Lib.i.Cap. u , hffC habtt. Vorro & aKuis labsntibus, ann s jam fere fex fhcc cft , anno circitcr ifjS, aut 1J39) in qiobus nn»f fumus , magna rurfus t/turario facia eft e]us morbi ; quippe cum in valde pnucis piifluU jam vif^ntur , & do:cres fere nu'h aut mitlto Uvicrcs , gu 11 m 0 fit a^ tes vcro rnults ; iy qtiod miri:m omnilus vifum efi c.ipilcrum & reHquoum pilcrum cafus lomints fere ridiculcs facit , aliis ftr^e barba , aliis ftnc fupcxalits , aliis glabro capire in con> fpeSlutn venientiins i quod itiforttiuium prius putabattir cx tnidicaminibus tvenirc , pr&firt:m
tx ar.
L 1 E E R. l' C A ? U X XI ir. €7
m nr^enio vivo \ mox eerlkns f.iBi tmnts fcuir.t ex ipfo mcrbo imTBtitnto prtctdere s qni^ imo ( & qiiod pej^i ffi ) j^"* "«'^'^ mHltis ■vi.ientur iabtfg^ari dirijes , quibufda.m ttmm
IV. Quarta periodo ab anno 1J40 sd annum itto> mnc quideni in dies temperan vi ^
NoUm tamen Inde coH/gi Gonnorrhceam vlrulentam . qus impurs veneris pediflequa ^,"'';^'"-* eft, nofi ante vi/ara, cognicamve fuiffe ; Siquidem de illa mencio jam 11^3. fuerat plu- ihaa"" " ries in chirurgia magn» Paracelii, quK edita creditur anno ijj^. nempe T>art, iv. lib.S. Cap. 7. Tarte V. Z»'^. 4. Cap. 10. Librequc 6. Cttp. 7. Quod ii vero ea audloritas ideo mi- nus' valere vldeatur hac In caufa, quod eompercum fic Paracel/i fcripta a multis multi. farlam ( a ) interpolata e(Te, & idcirco non pauca fpuria & ab alicna manu recentius inferta habere,- at faltem extra dubiura eft eam gonorrhcex fpeciem graphlce depiiiiam fuilTe a Jacobo a Bethencouf c , in Tradatu de lue venerea, cui tituium fecic Novam pcs- nitentialem Giitadragefimam , &c. & qul Parifiis eJitus eft anna 1^17. "Coafuluic rae qui- j, dam Juvcnis, inqH>t il/e , Caplte de Pufittlis , cujus mintula fefqaiannum perpetiio fa- „ niofum ac vlrulentum vomcbat fuccum , quod venereo ( ait ) contraxsrat cercamins. 5, Ufus fuerat vel fruftra rnukorura Medicorum ac Chirurgorum coufilio , horufn fo- 3, mentis ac catheteris , illorum vidlus ratlone ac vacuacoriis opitulancium . Cum men. j, tula dolorofe arrlgerettir , de ulcere iufpicatus fum , confului cavcrct ab injedionibus, ,, tum ne phlegmone irritaretur , tum fi feminariis ulcus .'aticaret vafis, in mentuls
3, utroque latere finuofe difpenfatis , tales iautiles peiutus efient catheteres ,
„ medicaminibus deficcatoriis convaluic.
Verumtamen, fi res actendatur , bx: ipfa antiquiorum Medicorum tellimonia , cum nu. mero pauca , Imo cum fingularla fint , apertiflime arguunt virulenram illam gouorrhois fpeciem ipforum «tate raro obviam, necdutn artis fuifle,- fed fubinde paulatim increbuif. fe, ac demum omnino pervulgatam faifle clrca annnm 1J45 aut 1550 , ex quo fadum e(\ uc a Medicis huius jevi, cujus Scripta fuperfunt , inter ufitatifTima 8c frequentiflima luis venereie fymptomata tuiic primum uno confsnfu connumerata fit.
V. Quinta periodo , qii» anno 1610. terminaiur , novum luis ejufdem fymptoraa a Q.iiintara Palloppio obfervatum legimus , TraSiatus eptfdem Cap. zf , Tinnltum fcilicet aurium. j^''^^'^^" Ultra decem annos , inquit , numfuam audivi ab aliquo mentionem fitcism de hoc tinnitu : annutn eio prlmas cbfervavi , jam oEiivus agttur annus : rxri funt qui hu)ufmodi tlnmtum non hst- i<Jio. per l/eant in valde confirmato GaUico . Obfervetis ^ pergic il!e , diligentilflme hoc , eum fcri-^^^'^^''^' ftiim non reperiatis nb aliis , Hinc tinttitus folet ob alia fnhoriri , fei etiam fit ex G^llice. jiLim prf.
VI. Demum debet & fcxta periodus circa annum 1610, prxcedeiuibus forfan addi , in runni ob. qua primum apparaerint lymphaticx five crifialHnae veficula» in genitalibus , de quibus i^j^^Jr^^ primum mentionem fieri meminl a Johanne Hartmanno in Vmtxi chimiatrica. , anno 16^0, se.xram & quas fuflus dcfcriptas invenio a Carolo Mufitano, TraStat. de Morbis ven-reis , Lib. ^ , ab anno Cap 10, in quo narratur cryftallinas hujufce modi veliculas in Italia frequentes non '«i®' 1"» fuifle , nifi poftquam claffis Hifpana ad Neapclim appulit defedionis McfTansnfis tcmpo- janr v"et' re , atque adeo poft annum 1^7^. Porro autcm ea in levJ habco , quje de Cryftallina a ficuls Tanequino Guillaumet , Nemaufenfi Chlrurgo , anno i(?iij a Johanne Collc , Medico "^**'* Utinenfi, anno i6ip, & Fredcrico Monavio , Medico Stettinenfi , anno i(56j , propofica
funtj quandoquidem fi forte olim vera fuerint , a cryftallinis veficulis , quae nunc ob, viae (unt , abludunt toto coelo , ut infra probabitur Lib. VI, ad annos mox indicatos. Quod quoque didum volo de Samuele Hafcnreffero , Medico Ulmenfi , qiu videtur Illa q\ia: tradit de Cryftallo , ( in Opere fuo , quod infcripSt JiXi^Tkjx.Hov cdo oSipi^oi , edidic- que anno J^jo, Lib. i, Cap. i. ubi de Lue venerea ) ex ItaJis Medicis , quos laudat, ac prsfertim ex Johanne CoIIe tranfcripflffe .
E 2 Vide-
j-ir^ 1/ ^ ^'' ^'^<^'^'or Adamus nartac in K/"»* VatAcclJ! , Kitinium 4 Tiadenflftn ParacelC Cbirtitgiatn rivi- ^•M' , & MAxlmUiani, ii. infcri^fjje anm 15<5^.
I
<l De MORBIS Venereis
Harurace Videbor forfan gradarias luis venerea accefllones verbis exaggerare , & levlora qujti fcfiodo- dam fymptomata ignoratione vel incogitantia omifla pro novis venditando morbi pcrio- {c!im^n\ ^°* limis amplificare. Sane nec ipf; , ut ingenue dicam , ab eadem fufpicione multmn jnasnis alienus fim , faltem de fecunda periodo , in qua exoltofes & verrucas , porrofque pii- Auftoti. mum obfervata fuifle dixi , quippe ea fymptomata in morbinondum fatis noti defcriptio.' bu$ niti. ng vei omitti potuere , vel nomine gummarum & puftularum comprehendi.
At vero idem ijudiciiim nulla ratione proferre licet , i°. De bubone venereo , qui ter- tia tantum periodo prodiit; neque enim credere efl Medicos , qui ante annum 15^5. dc hie venerea fcripfere, omnes ad unum tam ofcitantes fuiffe , ut ahe filerr potuerint de bubone, tam infigni fcilicet luis venereae fymptomate , de quo Medici eodem anno po- Iteriores ad unum omnes tam copiofe diflerunt, fi bubo jam ante annum 1553 obfetva- tus fuiiTet.
x°. Saltem riKilIa poteft fubeffe fufpicio circa alopeciam , de cujus novitatc conftat idoneis & oculatis teftibus.
Sic Fracaftorius, Lii^. 1, Cap. i , Of>erls de Morbi] contaglofis , quod circa annum 1544. confedtum efse diximus, diferte refert j^w fex annis ^ ( hoc eft anno ipfo ijj* ) cafillo. rnm & pdorHm omniutn defluvium accidijfe , imo quibnfdnm Uiefx&orHm dentium cttfum.
Sic Braflavolus , in Libro de Morbo GaHitOy qui Venetiis anno 15^- editus efl , affe- rit jam a viginti annis cttrn, ( hoc eft , iim ab anno ijjj ) aHas qnafdam fpecies ertum habutffe , qu*. an decLnitntcm morbum fequantHr ■, an aliquo modo immutatum fit genus am- tigendum cffet . 6^uinque fitnt potiffimHm modt , pergit ille , qnts reftrre non p'gtitt . JJnus efl , ijui vulgo pellarola vocatur , vel deflMvium pilorum , qui modus homimi ridiculos rtd' dit ■, cum capilli decidcrint , iarbn , cilia , fupercilia t^ palpebrarum pili : nitHus enlm eji , qui cum hos videat ita dcpilatos , non rldeat. aIius modus efi , qui vulgi dicitur dentarola , quoniam dentes patienti dectdunt . Tertius modus efi unguium cafus , qui plerumque dcflu,
"vium fiUrum fequitur vulgus hunc medum zocat unguiarolam. Qtt*rtHs modus ,
in quo homines oculos amittunt , ^ OCchiarolam vulgo nuncupant ...... <^Hi»tHs modus
tfl Gonorrhcea.
Sic omnium difertifsime Falloppius , Cap. 15 , TraB. de Morbo Gallito , quem circa annurfi 1 jdo aut \s6i fcriptum effe liquet ex Capitibas 7. & ij. Vrimis illis dlcbus, inquit , ptr fpatium 40 annorum , ( hic eft ante annum 15^5, J non irat dtfluvium pilorum ; agitur
j^tm tngefimus annus , quo hoc defluvium mcepit Etpaulo infra 5 Jam tfi tranf^
ftSius quadr.tgefimus annus , quo ncn radimur oh vituperium nc/irum : Antea ncn erat de^ fiuvium piloriim.& radtbamHr . Hiipmi induxere tyrannidcm i» Italiam , GaUieum C bar- hs, lor,gA ufum .
}°. Neque minus indubia efl tum gonorrhoca; renerese accefllo , tum acceffionis epo- cha . Teftatur enim ibidtm idem Falloppius anno 1560 fcribens , non effe quindecim an- Kos , quibus obfervata efl gonorrhoe» Gallira . Ex quo colligimus , pergit idem , variam effe natmram morbi , e^ poffttmus expeEiare nova fymptomata . Inde liquet ergo calculo lubdudlo gonorrhceam veneream circa annum 1645. primum vulgo obfervatam fuiffe . Certc Braffavolus primus fuit omnium , quos fciam , qui '^n Tradatu anno ii5j typis cxcufo Venetiis , gonorrhoeam inter cetera luis venerta? fymptomara retulerit , fed qucm Fernelius locis fupra laudatis brevi temporis intervallo fcquutus fuifse videtur.
4^ Qjio tempore gonorrhoea venerea vulgatior effe ccEpit , innotuit eodem circiter tempore illa Stranguris & Ifchuri* fpecies , qua» poft gonorrhceas virulentas torquere fo- let miferum in modum. Norunt enim , qui in veteribus Scriptis Medicorum fsculi xvi. ftudiofe & multum volutati funt , id mali genus non prius obfervatum fuiffe , quam circa annum 1535, & cum primum apparuit Medicos fufpenfos diu tenuifse de caufa infolita; a?gritudinis , qua: a nota Stranguriar & Ifcuria theoria abludcbat tantopere. Teftem producam unum inftar omnium Johannem Baptiftam Theodofium , Msdicum Bo- nonicnfem , qui in EpifloUrum Medicin.tlium XI , narrat quanta opinionura dilienfione Medici aliquot inter Italos celeberrimi confilium habuerint circa annum 1^56, de morba lilufirifimi Fedefici 21 Gonzagi, Mantu& Ducis, qut Stranguria (y ifchuria laborahat tx go» norrhoea , cum excoriatioiti In pene ^ abfceffu m tfcheo . Neque vero minus hxrcbant m adhibenda medicina , quid agerent diu incsrti, cum remedia fibi vulgo nota morbo im- becillioia efse experirentur , donec tandem ufu rcperta funt nova auxiliorum genera, quibus novo morbo racderi datura fuit , qua de re vide infra, Lih. 111 , Cap. ^ , §■ 4. Et Lib. V, ad annos 1551, 1551, 1584, ubi de Andrca Lacuna , Chriftophoro a Vega 3 Gottofredo Glannati, &c. 5"« Ti*
LiBER I. Caput XITI. 6^
5", Pariter hiculento Falloppii teftim^nio , »l>> fnpra. , novi.tas rymptomatls , quod lui
venerex quinta periodo accefTic, tinnitus n;mpe aurium , abunde confirmatur . Refert
enim ipfiffimis verbis ultra. decem tinncs fe num^uam audiviffe ah aUquo menticnem fttSi/tm
de hoc tinnitu , quem ipfe primus obfervavit jarn ai> c&o annis , ( iioc eft , circiter an-
6\ Demum pofset ex abundanti teftis produ-ci Hgrcuks Saxonia , qui in L>b. de lne venerea , qui vulgatus eft anno 1597 > affirmatiirims fcribit , Cap. $ , tria xantum morbi fymptomata obfervAjfe priores Mtdieos , qui de hae lue fcrtpferunt , ji^uiUnum , Leonicenum ,
Natalem Montefatirum «feBuS fctluet cutaneos fub forma impetiginis (^ pu/iu-
larum Volores , & Tumores : Vaucis pofi annis, alia quinque his tribui connexa efje , dtfiw vium capillomm , unguium , dcntium . oculorum , & gonorrhoeam .
Sequitur ergo me ne cogitavifte quidem de numero augendis , exaggerandifve ullomo- \nitfr\o- do variis luis^ venerea; periodis, novifque fymptomatum fucceftlonibus , quae fubinde ac- j'^*.J='"«" cefiTere. Quin potius pofsem , nec immerito forfan gloriari ms non pauca novorum mor- ntlts^' borum genera , qwje a lue venerea fobolefcere vel revivifcere multis credira funt , pru- fympto. dentem filentio prajtermififTe, quod antiqua & alio nomine prius nota fui(Te , vel fi for- "^a^ta ad. te nova , noo a {ue venerea , tanquam a conjunfta adaequata caiifa , repetenda efle vi- JJ^Jn^pu. derentur. . «o-
Sic \°. Johanaes Vvierus , Gravienfis Medicus , \n Traftatu Germanice fcripto de qui ^-^^Neque htifd.m mcrbis haElenus incognitis & ncndum defcriptis , Lth. 5. J. 28. commemorat in Ca- //^'{u taiogo accUentium morbi Galiici inauditum 6^ intoUrandum malum , qued mllites Uifpani lam cor-
^ In inferiorem Gtrmaniam ultimo fuo reditu intuUrunt . VocAtur Formica , inquit rc/tvam a
ille, ejique venenatus , malignus , & contumax Herpes five Serpigo . Sumit atitem inirium ^^f"° A verendis , prcgreditur ab iis per univeffum corpus cum dolortbus ^ intolerahili pruritu . ptam. Nominabo itaque Formicatn Gallicam , Teutonice Zittefclien five Flechten . Sed hoc morbi genus, quod Vviero inaudltum malum vifum tuit , minime puto pro novo luis venerea: iymptomate haberi potuifse, quod tunc furervcnerit : fiquidem compertum eft iam olim nomine eodem Formic& corrofiv& deicriptas fuiffe a Marcello Cumano puftulas balsni ul- cerofas contagio venereo produdias , qua de re viie infra Libro v, ad annum 1495. Pa- tetque infuper vel Jcviter attendcnti affeftionem illam , de qua Vvierus , ad phagaedeni- cos & depafcentes, Lichenes rcducendam effe , qui lui venercje ab ipfis nafcentis primor- diis , qoemadmodum &■ hac ajrate noftra familJariflimi (emper fuerunt.
Sic 1°. Opinatur Euftachius Rudius , Utinenfis Medicus , Ve Morbo GalUco , Lib. i. 2. Nequ« Cap. 8. Et Lib. 1. Cap j. PUcam Polonicam { a ) Polonis Coz,dt.iec , lithuanis Koltun Plicani diftam , quae primum grafsari caepit in Polonia anno 1564) fi fides adhibeatur {b) Her. ^°jjj°"'' culi Saxoniae , & ( c ) Roderico a Fonfeca, novum delitefcentis aut degeneris viruUntis. in Polo- •uenerei. effeftum five fymptcnia tfle , penes formam tantum a morbo Gallico diver/um , nia gtaf- quod fane fuadere vjderetur ipfe Laurentius Starnigelius , Academias Zamofcienfis P.e "^^" ^°^' ftor in Palarinaiu Belzenci , & Eloquentiar ProfelTor , qui in (d) Epiftola adAcademiar ainum* Patavinae Profeft"ores Medicos, fcripta ultimo die Oftobris 1599 '^^ Plica Volomca , fir- J5H« miffime afleverat Morbum hunc , quem ait non ita pridcm in Polonia graffari capifte, maximam p-rtem foemmas invadere: Viros etiam , qui Callicum in mcrbum propendent , tum liberos ah his procreetos , qui lue gallica fuerunt infeEli . Sed , ut ea comperta eftent , quod \ix credo , inde efficerctur sd fummum reliquiis veneni venerei raale fopitis, aut in li- beris fyphiliticorum degeneribus Plicae Polonicie fomitetH prscberi , ut & aliis non pau- cis afffftionibus folemne eft minime vero Plicam a veneno iftiufmodi , tanquam a cau- fa ada?qu3ta , produci , cum in Polonia ex Plica scgrotent non pauci , in quos luis veneres fuQicio non caditj cum in ceteris Europae regionibus , ubi lues venerca maximc defa?vjt , ex Plica aegrotet nemo. Sic 5°. Non defunt , qui putenc ex eodem fonte fluxifTe Rachitidemj Anglice R'V/&*r/ , ^_ ^^^^^ Tom, 1. E 3 novam Rachin-
f 4 ) Gozdi,!ee . QUvum polonice, & lidtun , lithuanice 'P4xlllum ^nificant , qua nomina inotbo ideo impofita funt, quod capllli ir plicara contoiti CUvum vel Pnxillum icfcfant. Simili de caufa fa- flum eft , t)t Plica a Mcdicis quibufdam Metotls appelletur grsca voce ocTro' idv ■^f.a, qui CUvum fonat .
[ l> ) In Libio , de \>lica.
< c ) \n Confultsrione de Vlic* , quz exftat intei medicas illius confultationes .
t rf ) Confultationcm a Patavinis Medicirs Piofeffoiibus fupei hac Stainigelli Epiftola habitam XV ealendas Januani anni 1599 ( lioc eft , die 17 Decembiis 1599, ut nunc eft anni initium ) edidii Johan- nes Thomas Minadous Patavii anno iiSos. Herculcs veio Saxonia peculiati libro , qucm dt VHe» infcsU piif, & Patsvii vulgavit anno «odtm jfcp. lefpvridit ad ca qu« jn tnitfa epiftola qusjsbaniui .
^
70 D E M O R J3 I S V E N E R E 1 S
dem, An. novam morbi fpeciem , infantibui infiflam , qu^ circ.z anntim 16^4 vtl 16^0 In oce-im- plice/fi<:. tj^ltbus jingiia. rtgiomhus ortutn habuit , ^ fojie» ( ut morhis , »>alifjuc latiufqui fcrpfndi ^'Ang"ia "^'^ 'ft ) /'"' •*«''•'» /*»■« Ar.gi>am , arque iam pcr cotani fere Europam , inf»ntum cunns (Jic.tur agitavit. Coiiftat fane id morbi gcnus L^bique in infantes ilios grc/Tiri maxime , qMrum "'J'"" parefttcs tal?i in primis venercx , & itcratis gcncrtlocis multum cbnoxii fntrunt , S:d qui ili cuc"'an. pur2"t , chorda oberranc fcmper fadem j fcilicet probant quidem cgregie virus ventreum num ii;j4 degener producenda? Rachicidi (vmbolam conferre, ut & producendis non paucis morbis vei i'5'»o. aliis : prcbant vero minime venenum idem efle conjundam & idajquatam caufam Rachi- tidiSj cum certum fit Rachitide fa?pius tentari infantes pluriaios, quorum parentes omnl luis venerea: contagio perfedifllme femper vacavere.
Ceterum , ut ad rem redsam , qu^ntacumque fuerit olim potentia & efficacia luis ve. nerea; nafcentis aut adolefcentis, dum virus integrnm effervefcebat impetuofius, nihil ta- ]e i.^m metuendum elle ccnfeo a morbo eff?co , lenefcente , cujus vis in fine eft . Et fane ab ulcima fex periodorum , quas modo recenfuimus , omnia in melius femper abiere in hunc ufque dicm , fed tardo pede & gradu ferme ceftudineo.
i^ Nulla iymptomata accefferunc de novo ab Hartmanni tempore hoc eft abanno jfiio ; Neque enim nova dicenda cenfeo vel phimoflm ,_ quam accuratiffime defcripferunt Fallop- pius, Tr/iciatu de Morbo Gallico. Cap.t^ , 84, (5' ^J , & 7\lexander Trajanus Petroniiis , Ve Morbo CalHco , L'L 7. Cap, i «5* ? i vcl flranguriam , gonorrhfi pedi/fcquam, de qua idem Petronius, ihidtm , Cap. ij , & alii non pauci.
z^. Ex fvmptomatis, qus oHm fiviebanc, qusedam prorlus evauuerunt , ut prolapfus
oculorum, dentium, unguiutn , &c. qua» iam dudum a nemine contingit uc ob/crvcntur .
5°. Symptomata cetera plcraque jara rariora lunt & remifliora, ut gummata fteatoma-
tola vel atheroni-itofa i alopecisi purtulse cruftofa» i caries oflium ; ulcera maligna pala-
ti , columcllx , faucium , narium; &' dolorcs no(n:urni j Scc.
4°. In fumnu /uperfunt quatuor taHtum fymptomata , quibus toia lucs videiur nunc compr.hendi , tiempe gononh^a, bubo , ulcuti:ula cancrofa pcnis, & porri ieu verruca? , cum quibus folis lue conflanter incjpit , cum quibus folis folet non raro cerminari .
5^. Imo vero morbus in fola gonorrh^a uc plurimum confiffft , nec cetera uila fym- ptomata plerumque accidunt , ni/i negligatur_ gonorrh^a; curatio.
6\ Dtmum gonorrh^a ipfa ]\m curatu facilior eft , ac fjepe /ine remediis fponte fa- natur, modo dista fervetur conveniens . Cetera quoque tria fymptomata, et/i opero/iore niethodo oj us habeanc , ]im multo remiiTiora funt.
C A P U T X I V.
T>e periodis , quas pr&fag-.re licct lutm veriiream in p^fitrum hahtturam efft ,
Morbo- 'N/T^''^^' "°^' ^ ^" Europam aliunde advcdi , cum animalibus alienigenis aut plac- iuin,tjui _l_Vj. tis exoticis videntur jure racrito confcrri po/Ie, ut /upra indicatum fuit , c»p.XlL rovifunt jjj cmm animalium, qux alieni^icnar funr , alia in Ei;ropa commcde vivunt & gencra- i^p"m"' ""'■'c multiplicantiir , ut. bombyces a Sinarum Imp^rio oriundi , aut Gallins indics ab ahuPde Indiis Occidcntalibus delata^i Alia vero brcvi intereunt vel cito dei^cnerarjt : L^t plan- ^!^.''^'^' ' tarum auc arborum, quo? funt exotica? , aiijc laece fruticanc vjgentque in Europa , «t ftanter" hippccaftanum , vulgo M rronicr a' mde , ex India , aut Acacia ex jtgypto devc(^a ; alic perma. yero celcriccr pereunt aut mutata natura degenercs fiunt j fic quoque morborum , qui nete.ren. ^q^,; ^^^^ ^ jp Europam aiiunde advedi , alii funt , qui ab ingrcflu iidCiTJ con/ianter neifceic' permanent, eadem feviunt vehemcncia . idtoque perenrcs futuri vidcntur, ut variola? & alios. morbilli, quos ab Arabibus inm a miMe annis acceptcs hsbemus : Alii vcro funt , qui a priore ferocia paulo poft dcgencres tandtm fcn/im tvanuerunt , ut lepra . qux in Eu- ropam bis indufla , ut fu# a vidimus, Cap.Jl., bis in cadcm fponte ccfsavit .
Proinde . Itaque , dum in fucuras luis venere^ periodos inquiritur , id ununi vcrfatur in ad alre. quarflione , alicrurri alicnigenarum animaiium 1 aut plantarum cxoticarum gencri compa- ciaffem randa fic , utrum fcilicet cum anini:.libus 3c plantis quibufdam Europi climati ita af- liicm ve- fuefcat , ut apud nos propria & perennis ficri vidcatur , quemadmodum dc variolis futu- neream ^^^ ^^^ coniiciai\is ? An vero cum animalibus aut plautis ahis , adverfa acris temperie
peitint»
»e« . "'•'^
LlBER I. CAPUT XIV. 71
aut corporum, quibus infidet, conftitutione frada jim ita Lingueat, ut fsnfiin ad inte" ritum vergat tandem sliquando fututuni , ut lepras jam concigifse notum eft.
Sane tam difficilis nodus cxpediri non poteft , nec conjeduris inanibus & csca quafi Adquam divinadone, ut dum Fernclius, Lil>. i. de aUnis rerum cAufis, C^p. 14. Hieronymijs R:u p^j"'J^\jj fnerus, Lib. it Scorhuto , Carolus Mufitanus , TracfAt. de Morbo Venerfo , Lib. i. C-'?/'. 6 te.iic e temere pisfagiunt luem veneream in perpetuum duraturam eflTe i nec futilibus Aftrologis no.i -'le placitis, qujE non funt divinaticne minus fallacia, ut cum Petrus Maynardus , Cap. 3. P'°'''"„ Tr^fi. de Morho Gainto , anno 1518. cditi , falfo olim tradidit imnc morbum anno ijS^. ' - " " ccfTaturum eflej fed augurio, quod de futuris morbi periodis ex pcriodis iar.i pratcritis ducatur, & quonihii certius effe poiTe credimus in qusftione praelenti. Profedj, fi lues vencrea jam a 145. annis , a quibus in Europam introduftam iuifTe probavijnus , fenfim jn dies mitefcere vifa fit , & fi aetate noftra in dies migis ac magis mitei-cat, haudina- iiis fpes inrfe affulgere videtur, fore ut progreflu fimili in pofterum decrelcens ad i.iteri- tum tandem aliquando perveniat .
Vidimus quidem fupra in frAcedontl caplte teflimonia multa , unde liqueat primigcnia Sed mo- luis venere» fymptomata , quje initio (sviflima erant, fcnfinn in leniora mutata iai^zin defts au. ira primos fexaginta annos, Videbimus modo pnfenti c*pite teftimonia alia , quibus evi 5"'^^"^^ dens erit fecundaria luis e)ufdem (^'mptomata , i\nx prioribus fucccflerunt , ctfi 3 130. lacceiilo. annis eamdem fere naturam retineant, auamen ipla quoque non eadem ac olira vehemen. ce muta. tia nunc fsvire . Proinde cum utroque probationum gen:re perindc manifefJumfit vene- \^^^^^ ream luem , aut mutata in melius primitivorum fymptomatum natura , aut imminuca in,s , * pra?fentium intenfione , de priflina ferocia inultum remififTe , videmur jute msrito afTen- quam tiri pofle fcquentibus Mfdicis, eruditione & fama celrfrerrimis , qui a zoc. annis, quafi i^^^J"^ p^"* fucccfliva traditionis catena futurum luis vencreje interitum non Iperaverunt modo , ve- rum etiam, ut ea qur placent citius expedare commune eft , multo promptiorem fpe- raverunt , quam tarda morbi dedinario aiit pr^fens ejufdcm llratus pollicerencur.
I. Hiercnymus Fracaliorius , poftquam fufe expofuit Capite \i. Librt z. dg Morbls con- Hac me- tagiofis , mutationfs , quae iam luo cempore fymptomatis plerifque luis v:ner.-a? accide- '''°'^<' rant 5 &r qms fupra indicavimus pr&cedsnte c^pite , concludic iade Cap, 12.. exijHffi^ndum ^^'^p^]^ effe Jenium jitn hupis tnorhi incepijje , nec longe poft fiittirnm ut ne per contagem quide<n fe dem vi- propagtt , quoniam materia in dies frigidior fit & terreftrior , in qnx ^ feminarta ttim pau- deri luem thra , tnm ^ debiliora in dies gignuntur . Qaam eaindem conjedluram jim ance ipfe ex- 3"*',"™ preflerat fequentibus vcrfibus, in Ltb. i. Syphil dis edirx anuo ijjo. tum fen*.
Namque iterum , cum fata dabunt labentibtts annis , fimteo-
Tempus ertt , cttm r.oEie atra fopita jacebii U4.i
Interitu data.
II. Vidus Vidius , portquam probavlt , Tartis fecunia. de curatione morborum genera- 155«. tim , SeB. i. L/iJ. i. ubi de Mitbo Gallico , Morbum hunc novum anftri dtbere , m omnt tnemoria noftris regionibus inauditum , quem ab aere v/ aftrorum afftSio tncepifse videtur ve- rifimile , concludic indc credibile effe ali^uand» ceffaturum , idque vel ex eo camprebart ,
quid in dies lenior efflcitur ac mitior ,
III. Antonius Mu/a BrafTavoIus ex mutationibus luis venerea? ; quas ipfe etiam fedu. j^^z, lo adnotavit , collegit pari ratione in TraEfatu de E^dicis ChinA ttfu , Morbum GtlUeutn
fffe in declinatione univirfali , nam , inquit , remittt cxpit , C^ adeo remiitetur , ut penitus aheat , neque amplius allquem vexabit . Satis enim , pergit ille , per oEfuaginta fere annos vagatus eft , hoc nimirum modo mcrbt cmnes novi (y qut nonnulits foltim temperibus vifi fttnt , deinceps deliiuerunt e^ aboliti funt ,
IV. Francifcus Lopez de Gomara , Clericus Hifpalenfis , in Hifiorla generali iniiarum , 155^. quam hifpanice fcripfit , & quam edidit Methymna? Campi ;» fol. anno 1555. teftatur , l>art. prim. Cap. 29. ,, Lucm veneream in principio graviorem , foetidiorem & magis in.
„ famem fuiffe ; lua vcro xtate minore cum faevitia jam graflari , nec ita infamemefTe. I.ra efte mal a hs principios ^ inquic ille, muy rezi» , htdiondo f infamei agora no titne tanto rigor , ni tanta infamia ,
V. Gabricl Falloppius , Traciatus de Morbo Gallico , Cap, ^ afferit hunc morbum /«» isS». tempore ita mirem , ita famdiarem effe^um effe , ut . . , . , ex toto & maxima cum faa- litate ftiperetur .
VI. Bernardi-fius Tomitanos , L\b. i. it Morh Galiico , Cap. i. poft expofitas lois vene^ ,55^, rea? mutationes, fic concludit , Mcrbum Gallicnm j.zm ad extren um fen.um ptrvtniffe y hoc
£ 4 tft ai
Ji De Morbis Venereis
e/? Mi tccajmm iy iecUnuitionem tendere , froptereaque ceUrrimi brevique tempore fotc j ut nen timplius per contaBxm venereo/^ue coniplex.HS propagationem fufcipiat , materi» in dies fngt' /centg , ^ femmariis imbecilliortbus fnclis ; paucifque interpofitis ait ex mitigat» morbi n*. tura & pfacaus fymptmatis fe pro cetto affertre pofft eutn fam proximum effe tcrminatieni ,
^i^^-i' VII. Leviaus Lemnius , De occultis naturs. miracuUs , Lib. i,. Cap. 14. dicit Morbum CaT'
lieum fua ajtate mitiorem effe , quam olim , cum eaiiti fuferionhus annis iniolcrandij mtdis hcmines txcarnificaret , jam coepiffe mttefcere minufque mfeflum effe . i5«5- VIII. Alexaiider Traianus Petronius , Lib.i. de Morbo GaUico, C/i/'. ix. afleverat morbtitn Jib initio gravittr fdvl>//e , fed iradlu temporis mitigatum efle, & viSiui , aeri & laco , qai m Europa funt, parere paulatim affuefaBum, . . maxime quia ab uno i» alterum f&pius faEtx tranfmutatione luts debiltrata e(i ^ ex fera. mitis ev.-fit , quemadmodum vinum potens , facea iterum atque iterum ( »1 antiqui folebant ) percelatum , viribus ia^rmum redditur : Unde concludit ille ibid. Cap. 27. morbum hunc , fi quemadmodum fua dtate , continue m.igis mitefcere perfeveret , futurum effe nt vel omnino ex noflris oris exulct, vel in mor* bum aliquem Europs. cognatum fenftm vtriaiur , ^ flmUittr evanefcat . Qiia? eadem ipfe re- petit Lib, 5. Cap. I. in quo fatetur minui td malum O" reddi mitius viHu , loc» , atreque mtitatis , propartione prdferiim ad Indiatn Qccidentalem , unde primum ad ncs ftnetravit , habitM .
^57S. IX. Hieronymus Mercurialis, Tractat. de Morbo CalUco , C.rp. t, contcndit procul iubia
futurum tffe , ut quandcque pefiis h&c prorfus finiatur : Ad htc exiflim^indnm multis conje- einris Je impelli ; \Jnam tffe , quia eeleri morbl , qui tempore vta]erum apparucrunt > nevi , omnes funt tandem penitus extin&i: Ateram, quontam a principio , quo niorbus hic rcepit , ufque ad noftra tempora , valde imminutus eft , unde fi pr&terita prafentibus comparemus , exijfim^ndum efi in dies effe minucndum , ita ut taniem prtrfus abohatur .
•577' X. Laurentius Joubertus , in Libro De variola magaa five craffa , Cap. j. afTerit luem
illam finem aliquando effe habituram i Deo fuvtnte , etfi ca^radicat Fer»e!ius cuni
per varia ccrpora tranfitu faBo exoticus affeUus }^m multo mitior evaftrit , nt tandem in» clinans (^ confmefcens fimflicis feabiei (qua fimiliter eft contagiofa) . , . . fpefiem fit adt' pturus i quaf eadem verbis totidem jam ante dixerac , De erroribus pcpularibus , Lib. z. Cap. iz,
iS:o. XI. Johanncs Varanda?us , De Morbis hepatis , Cap. i. de lue venere» , teflatur morbi
ftrocitatim txolefiert aunc ^ quxfi minui , qtiia 'on?ius diftat a primo feminarlo feu infeflio- nis principio , Cf qtiia cauf*. difponintes vel ctncurrentis mir.us funt difpofits. ad ilUine fe^ vendum .
i<oi. XII. Andreas Ca?falpinus , Ar:'is medic& lib. 4. in qao agttur de Morb» GalUco , refert formam morbi non eamdem , nec f&viticm ftmpcr fuifse : Initio viguifsc Vuftutas , uhera cxe- dentia , tuberofitatts faciem dttKrpantes , dclores Lacotorum : Vofi annum quadragefimurfi ( 1540 ) emma mitigata fuifse ; pauciores Pufiulas , gummofitates plurcs , dolores fere nul- los , aut mulie leviores; fed coepijfe pilornm defluvia , dentium corruptiottes Cr cxfus : Noftrij ({uis) temporibus poft annum oeiuagefimum (X380) diftiUationem ( gonorriioeam ) mngs urgtrt , C^ ulcera Intra pudendum , unde fanies continue emanat \ putatur genorrhx» , cr
mulicribus fluores albi : "Njtnc ( Cseralpini ajtate) mitiora cmnia eije qu/,m anni^
elapfis , quta vis venefica mitigata tjl iy mmns centagiofa .
»"»• XIII. Epiphanius Fetdinandus, Ohjervat. & nijicriar. medKaXi^m Ohfervat. XYll, fcri-
bit iuem vencream , qua: inttio graviflTima fuit & ferocilTima ;*« immutatam tffe a prin- cipio, & multo benigniorem elie , quam in mtlius mutationem deducendam elie arbitra- tur, potiflTimum ex eo quod magls perJp.H* fit illius ctsratie ,
1650. XIV. Alexander Deodatus Regis Chnftir.n fftmi Medicus , in Valetudinarie fuo , quod Lug-
duni Batavorum prodiic anno 166.0 , & quod ipfe aic triginta Jepttm annerum uju cum agris omnigenis colleftum efle , morbos venereos jam dedinafTs paricer atceftatur , ac de- mum abicuroe aliquando fperfl habet bonam . ^ntmadmodum , inquit, d^.dtlue vcntrta , h&dos vidert tft ovibus fnppofitos , duncrtt Juos pilos moHioribits ptrmittart , & fcetus lupmos canum lacie altns plurimum beneficio illius educationis dt mnata. rcmirtere feritate; non alfi- mili prcrfus ratiene luem veneream Indicis Occidentalibus ■Vfrnaculum morbum ab Amcnca. nis m Eurep&crum corpora *,icidentem , infiinttn timporis progreffu mutationtm fubiifjt ctru:- mus..Qu& tnim primittis alopecia diformahnt , maculis fccdabat, puftulis ^ uUerihus detur- pahat , offtum carie dilaniahat , dolorJhus tmwnnibus excarnificabat , (3- tanJcm ttkam ali- quando tntcabxt , ^am aliquo moio manfuis fa^a , magnt illarum poenarum Partis mifris dgris gratiam facert ccep.t , Hoc btnepcium , an novo aucui in i*c tempcra intidenti afiinf'
mtj^
L 1 E E R I. C A P U T XIV. 75
mo , & Europam benlgno vtilru afpicitnti , ac in eAin indulgenter influenhi deleamns , aut /enfim emonenti UUus morbi vi , prout funt morbis etiam fui ortus <l3' occafus fatales termi- niy doSiicribus expefidcnJum relmquo . Ec paucis intcrjcdis /ic pergic , Exinde cUrum fit
quantum illt atrcciori lui demptuin fit priflmArum virium Fors fuit etum ut in
po(ierum tam Long& ^ ingrats. in his tcrris mora. iilam fuppude.it , 6* tAdio txElj. ud ftios, (^ fe digniores fe recipiat Indos .
Hoc reor , <& fi quid veri mens augurat , epto . XV. Georgius Hieronymus Velfchius , in Sylhge Curationnm & Obferva-ionum medicina- issS. lium , adnotatifine in Oifervationem CLXXy. HieronyrBi Rtufneri , conficetur fuis temperi bus mitiorem mcrbnm ( Gailicum) cum Hitronymo Mercuriali plerof^ue cenfce , ut aliquando fpontt dtfiturum augurentur , cui tamen ptrfuafiJim aut fpsi , nz quid difllmulemus , ille mix fidendum ejje putat .
. XVf. Johann;s Vvinell , Dodor Medicus Anglus , in Traftitu De lue vejierea anglice 1670. fcripto , affirmat iuem veneream cl:m , cum primum apparuit in Europa , multo f&viirem fuiffe : Nune vero ( (uo fcilicet tempore , circa annum 1670.) miticrem effe & minus letki» feram ', \n cujus mutationis caulas inquirit , Cap. 7. QHift.g. Qiiin in>o ipsm habet luem veneream in orbe noftro quondam ceflaturam effe , ut in Italia Mentagra & Gemurfa , & in Aglia Peliis Sudacoria pridem ceflavere , cujus fucuri phxncmeni caufas pro mo- dulo rimatur, Cap. 10. 6^«^;?. 3.
XVII. Thomas Sydenhamius , Epiflch 2, refponforia de lue vencrea , docet morlum , ve- "'^''* getabilium injlar , in alientim.i patrio fclum quafi travfplantatum , Lurop&o »o(lro non perinde litarl , fed languere In dies t!^ mitioribus ph&nomenis fatifeere , Novus apud >ics hofpes cum
'Jf'^ j Pergic ille , fi quem .irripuerat , mox cmncm fangumis mxffi^m co-ntaminnhxt , ^ ttiris capitis atque arttium doloribus , tum etiam ulceribus variis in part.bns fe prodtLat . jil vero centum retro annis goHorrhces, viruhntA fpccie fe primum ofiendebat , oftenditque adhue , hac fibi porta exitum quirens ,
XVIII. JohannesDevaux , Chirurgus Parifienfis , qui Tradatum Caroli Mufitani de 1711. Morbo veneree e latino gallicum fecit , actypis edcndum curavit Trivulcii , anno 1711. in adnotatis ad Caput 6. Lib. i. cbfervac fympcomata luis venerex in di^s Lutetia mitiora
cfle a 30. ve! 40.^ annisj gonorrhasjs nempe minus dolorificas , ulcufcula cancrofa mitws Ikva aut erodentia ; Bubones refolutioni aut fuppurationi magis comparatcs effe ; dolo- res vencreos, tum vagos , tum fixcs , minus cruciare ; uno verbo morbuiH ita remifTum ^am videri, ut fperare liccat Medicinar ope tandem aliquando fuperatum iri .
XIX. Demum ipfe quoqus, ut & meum proferam tcflimonium, iterata & attenta ob- i7j5- fervaticne compertum dudum habeo luem veneream fenfim in dies miti^ari; &quamvis,
ut eft prasfentis a»tatis in libidinem mtemperantia , hauJ rarius, iroo contra frequentius forfan etiamnum graffetur, debilius tamen iam pridem {aevire i tam muha, tam horreu* da, curatu t«m difficilia fymptomatanon inferre i remediis , fi c<iute achibeanwr , minus pertinaciccr reludiari ; uno verbo vetuftats pedetencim exolelcere .
E3c hac ergo teftium caterva, qui licet diverlis temporibus &r locts vixerint , in idem ramen omnes uno cre confpirant , liquet lueni vsner.am ad interiu^n gradarie tcndere , Jicet forfan adhuc pede claudo. Neque fane mirum morbum peregrinum (?c alictiigenatrs , in Europa praster nacuram inficitium , paulacim fenefiere , ac tandem aliqjando extin- gui. Spem r.Jtam facere poteft exemplum fimils lepra Arabum , qua: & ipfa apuJ nos hofpcs & bis in Europam olim tradu6la, bis in eadem fenflm dsfjit pa-i ds caufa, etfi tuiffec inter iniria a?que dira & «que vulgata,
Ceterum licet morbi interitum certi praefagiamus , de tempore interitus nihil defini. :mus , quod caliginofa no6le premit Deus. Cito quid^m lues ceffatiu-a foret , fi Tor-ella: .confiljum m Dialogo de dolore in pudendngra , quod ab Euftachio Rudio , in Opere de yMorbo Gallico , renovatum legiinus, poflet adhiberi ; FoemiDas fci'icec virofque omnes , • quotquot ius venerea inficerencur , rtmediis finiul fubjicere , ut fubhto omni morbl fe- nunio morbus radicuus extirpareiur . Scd hxc ad Ucopiam ableganda .
_ Satis eft morbuin ad occafum fponte vergere , mulcis de car^s . r. Quia virus qaod Qnibns in Europa fponte non pignitur , icd ex craduce tancum propagatur , tranficione in dies de caufis Itnfim debiluatur: :°. Qaia adverfis aeris natura , alimentorum qualioate , fanguinis jP*"'^ conltituuorc , apud nos quotidie inftingitur; j''. Quia remediis efTicacinimJs in dies re- morbum lundnur. Sic confociaa f,uifarL'm energia res ad optatum fucceflum tandera aliquando ".ndem jerducetur,- quar.dcnam vero, ipfe prorfus i;^-.oro ; csleritcr tamen , fl i". Quemadmo- ^o^^dcfil
ducn
tuxum ,
74 D E M O R B I S V E N E R E I S
dum nunc ufus vigec , asgrocantes mida cundatione male pudibunda ad rrmedla cit* confugianc , dum virus recens sril , nec unqujin ad;o permitcant , uc per longas moras invalelcens ultimum virulentia? gradurn a.upifcatur . i°. Si diligens * mundirir ftudium adhibeatur, uc nunc moris d, ialtem in Galliis, iceratifque locionibus extcrgantur fre- -. quenter pudenda , ne Iiumoris. acrioiis aut virulenti mora confpurcfncur. Gtavis N^n diflimulanda tamen obied:io , qua conjvii^ara? noftrx premi videntur : Scilicu fcia- obieaio tiiias e focis variis, qaos in Zona Torridi adraittimus , debere inrcrdum ad nos agij i1iam'cp'! ^uibus incendiuii jam fere fopicum in Europi denuo exfuicitetur , vel pocius , ut fine nionem ' metaphora dfcamus, e variis Zona? Torrida: regionibus , ub: lues venerea endemia viget, ^'''&"i' freqLi^niia veneni tflavia in Europam commercio debere tr.3diici , quae remitrentem mor- luitot. '' ^"f" renovatura fint, uc Alexander Trajanus Petronius affirraat, Lih. 2. T)e Morho Calh' co , Cap. 8. C^ Cap. 27 , Hifpanis .lUqulbus MCcidere , ^tiando morbut h.c ex IndU Occiduti recenter inveclus , hos primum inficere folet ..... ^ unde in ilhs etmm hae ttate aliquan, do fevus , velut ttb. initio , reperifnr,
Sed hanc argumentationem multa diluunt. i'. E regionibus iftijfmodi alias , qur omnium r.otiilima; er.uic» 8c unde morbus ad nos olim devcdus eft, j.imdudum vaftatas & mcolis exhauftas efle ; atqiie adeo nihil inde ad nos appcrtari jam ampHus pofTe ; qucd cosvcnit Inlu!a /zf.iiri feu iiifpariio'^, ctcerifque contincntis America: regionibus calidio- ribus , quaruni indigena? ab Hifpanis jam pridem intemcciore dthti funt .-
2=. Cum nonnullis aliis harumce regionum ita rara nobis fncercedere commercia , fi qua porio inrere*dant , ut vix ulla morbofa feminia pofTint hinc traduci , quoa potifli- mum verum eft dc inrerioribus Africas- Provinciis , adioque de Rcgnis Tcmbeu&oH ^ MeH , ubi luim veneream antiquitus vigere creditur.
^^ Imo virus raro concipi in ceteris regionibtis hu')ufcemodi , m illis cciam cum qui. bus frtquencior eli focietatis u;"us & mnjor confuctudo , ut funt Indiarum Orientalium oraf & omnes inful^ per mare Indicum fparfa", quoniam pofiquam femcl innotuic exem. plo luis venerea: , qu3c in Europa grailatur, venenum concupicu pofle cortrahi, folent vcl perditiflimi accencius (ibi cavcre ab imprudente & vefano ufu veneris cum muliert- bus barbaris .
4°. Quod fi vero contigerit aliquando quempiam illic contagio primigeniocontami- niri , ut Tetronius Hfpanis alquando acndere au<flor efi , &" ut intcrdum ficri inficias tre nolim , hunc efficaci remedioruni auxilio ccleritcr fibi profpicere ,_ atque ideo fic ab- rumpi procinus fuccefiivam contagionis carenam , qua? pofTct alioquin ncvas tragcedias forfan excictre. Et fane quidcm , licet Europsi jam a ducencis aniiis fere omnes Afiac oras & Inmlas fedulo lullraverint , ac inde forfan vcnenum venereum de novo non fe- mcl h.uifcrint , confiac tamen experientia luen vencrcam pari pafTu per idem tcmpus in dits mitigatam eflc , uc fi fcquens cum Afiuicis conluetudo , fi accepcum idencidem ab illis venenum hactenus non obfticerint , re iues fcniim in dics remitccretur , conftquens cfte vidctur fore , ut in poflerum caufa? ezdem haud eilicacius valeant obftare , cur ea. dem lues magis ac magis excenuata aliq^uando tandetn penitus non evanefcat.
Olim
C A P U T X T.
131 Legiltis ohm fancitit in ees ^ qui Int vetieres IsicrMbanr.. *
fukiucm /^Redebatur lues venerea , cum primiun in Europa apparuit , peftis inftar »b infe£lis: veneream \^ jn fanos contagionc in diftans ferpere , alloquio , convidlu , ufu vicar communis , re"in^d°" &^' *S"S fciliccc verum contagionis modum inirio vcl ignorantibus , vel difTimulanci- liarsfcrl bus .. Inde fluxcre legcs. illx , quae in infcclos olim lata: func in Galliis , & qnibus in- rere pe. columitati publica: ea diligentia providebatur , quam videbatur prKJudicii racio ?•• ^■^, '"" ftulart. .
Ab'hoc Sic txftat in A(ftis Stnatus Parifienfis Rtgi/he du Ctnfeil , eimmtnee le meis de Novim- |.r»judi. l>r$ ii^g6 , finijfant mu mois d' OS^tbre 1497, cotte N\ XL. Pol. 74- ^'^'if' 5 Decretum 4atu;B cift orti non
" Fredticus HoflFmannus, UiJTtrtMt. Vhifitt.MeiictrHm j. alTeiit luem venereim Conftantinopoli uoo giaffaii , additque iitt nan frajfari , ^xoi faemin* muniiilti *pprimt Jluiioft poft opus t^uam fum*nt , cr locti diligenttr ctHutn: . Scd videtar ille in erroic verlsii £cmino , nimfaifli , tiiin juris , fntti , aiendo, lutm vvicr«ani Conftt«tinoi)oli nullam obfciTiii 5 J""'» i lotionom utilitatem nimmm cxaggcranao .
I
L 1 B E R I. C A I- U T XV. 7 ?
non die 4 Martii, Mt refert 'Fontanonus , fdiEls & OrdcnnaT^ces ie Kois de Frxnce , Ti funt Le-
trt iS , fed die 6. Martii anni 1496, quo !ue venerea Infeftis pa?na «pitali intcrdidlum s^^ '^.'*
erat commercio cum f^nis, lancitumquc , uc in fubiirbium Sanfti Germani fucederent , in aor'lu'c
loca deftinata frgregandi . Pl.KSt ipfiirima Dtcreci («) verba gallica f xfcribere , ne quid vencica . \ertendo iminutaire videar ^
Arrefte du Parlement de Paris , portant Regleniente fur !e faic des Malades
de la Grojfe Verole .
jltiicurd' l?ui Jixiefmt M»rs , •pource que tn fetre viLle de T.xris y avtit phtfteurs malades de cerraire mila,die conragieufe , nomrrree ( b^ laGrofie Vcrole, qui puis dtux ans ertga « tu grant ccurs tti ce Riyaume , tant di cejit ville de Faris , ^ue d' autres lieux , a l' occa. fcn dequci efioit a craindre tjut fiir ce printemps elle mult pUafl , a efii- advife qu il etcit expu ditnt y pjurveoir .
Tour^upi ont efte mandez. les Offlclers du P^y tn Chajlciit , hfquels vcnus en la Cour , ont remontre , qu i/s avcient tfie en /« maifen de i' Evefque de Taris pnur y mertre provifion , ma:s n' y eftcit encore advife parmi letout pcur les difjicultez. , qui fe trouvoitnt ,
Si leur a ordcnne la Court y pourv.'o!r , <& ponr nffifler avtc ledit 'Evefque a cfii <cmm\s M. MArtm de Btllefnye , ^moiGreffier ( Pier. re de Cerifay ) en. fa compagnie .
"Et afrcz. ce que en ia maifon dudit T.vcfqui Avont eommunlqui enfemble , mt a efli en\o. \nt en fatrt l' Ordonnance , ce que ai fait fe- Un les A'ticles ci-«prez, inrcgifirez. , laqticlle Ordonnanct par mci fortie cn Chnfielet , ^ de- Uvrie au Frcvoji ds Pans , a efi mife a ex, eeutitn , (^ jufques cy hien gariiif .
Pour potirveoir aux inconvenients , qut ad- -vltnnent cfiacun jour par la frequentation ^ communication des maladcs , qui font de pre- fent tn grant nombre en ctfie ville de P.xris , de certafne maladie contagieufe nommie la Grofse Vcrole , ont tfli anvifez , concluds & detthercz. pnr Retcrend Tert en Dieu Monfieur l' Evefque dt P.iris , les Officiers du I{ci , Prt' vofi des Marcittds C^ Efc/jtvins de Taris & le eonftil & izvis dc plufieurs gr.xnts (^ nota. L'.es Tctfonnaigis de tous eflats , les Points &> Articles, qui s' ertfuivent . I.
Premierement /«r« /«/f cry publique deTar lc Koi , Que tous malades dt cefie maladie de
Groffe
Dtcrtlum StnatusVarifenfis de dtfcipHna
trga infefios magna Variola
cbfervanda .
Hac die ( 6 Martii ) cum in hac urbe Decreto Lutetia jrgri adfint plurimi, morbo quodam '"? cele. contagjofo affe(5ti, qui Mxgna feu cr.ijja Va- \'\'}^°^ riola appellatur , & qui duobus abhinc an- Vifcicn- nis in hoc Regno plurimum grafTatuj eft , li datum tum in hac urbe Lucetia-, tum alibi , unde ^l^ *^'' ^' iimendi locus fit ne morbus iJle hocce ve- annii^^e. re vehementius ingravefcat , vifum fuit pu- blics incolumitati profpiciendum cfTe .
Quocirca \\\(^\x. funt accerfiri Prsftdli re- gii in Caflellcto, a quibus Curiara ingref- fis cxpofitum fuit fe iim in domum Epifco- pi Parifienfis convenifTe proyidendi canfa,- negotium tamen nondum penitus ccrjfe([l:um ef^e, quippe quod difficultatibus multis pr?- meretur .
Atqui iuflu Curia, ut jim tandem pro« fpicerent 5 ac M. Martitlum de Bellefaye , &: me ( Tetrum de Cerifay ) Curia? Tabula» rium de!egit , qui confilio habendo una cum difto Epifcopo intereffemus .
Porro habita in domo difti Epifcopi de. llberatione , iufTus fumDecretum facere iux- ta Capita infra fcripta , quod a me dela- tum ad Caflelletum, traditumque Parifienfi Prajpc.fito, diligenter hucufque obfervatum eft.
Ut cautum fit infortuniis , qii» quotidie contingunt ufu atque confuetudine cum ae- gris , qui nunc in urbe Lutctia numcro plur/mi adfunt , morbo quodam contagiofo infedi, iraffa five magna Fanola vocato , a Reverendo Patre jn Deo Domino Epifcopo Parilienfi, Prefeftis regiis , Prxpofito Mer- catorum & Scabinis Parifienfibus , confilio multorum praeflantium & infignium Viro- rum cu')ufcumque ordinis , conftituta funt Capita fequentia.
1.
Primo , Regis Mmine per prxconcm edi- cetur interpofita raortis pcena , ut alienige-
nse ,
C -« ) Decietum idem a Domno Alcxio Lobineau , Monacho Benedifllno , efcriprum fuit . Hifitiredt
U V<Ue di Pari, , Timt JV. pa^. 6ij.
j '^^'P^' Torrella , qui aliquandiu in G«llia con'moratus fuit, afTerit •» Ditlo^o de Do/ore i» ;«.
dtndegTo. , qutm Blcfis icripllt anno i^pji , Sv.diniigrtim lArlfis & iri aIH} mdgnis eivitAtibus Ir*nciit a 1'ttrafis Groflam Yaiiohm 'iie'lnri.
t6 D E M O R B I s
GrOfTe Verole eflrAngUrs , tant hcmm^s que fcmmes , qm n (ftoitnt demottrflns & refid.ents en cejle ■vtlle de Paris , alcrs QUe ladite tnalu' die lcs a prins , i^ingt (3> quatre hettrts aprez. ledit cry fxit ^ s' tmoifcnt (^ fartent hors de cefted.te Ville de Paris es pays ^ hcttx dcns ils fent natifs , cu la, cu ils foifeient leur re. /i^nce quand ceiie maladie lcs » prins , cu AtUeurs ch hon lettr ftmblera, fur feine de la hart i Et a ce qiie fltts f/tciltmcnt ils puiffent pertir, fc retirent cs pertes Saint Dinys ^ Saint' Jaqy.es cu ilj troiiveront gcns depMtez. , lefqttcls leur delivrercnt a chacun quatre fols pdrifts , en prenar.t Imr ncm par c/cript , & leur faifant deftnfes frtr la peine que deffus , de r.on rentrcr en tcflt ville ]ufqti a ce qti ih foient entierement garis de cejie maladie ,
11.
Item. Q^ne tnus les malades de ce/le mala- dte f eftatit de cefte zille , ou qui eftoient refi dcnts ©^ dimottrants en cefle ville , alors que ladte maiadie hur a prins , tant hcmmes qnt fe^mmes , qui avont pui^ance de citlx retircr en maifcns , fe raircnt dedans le/dites vmgt C^ guarre hcures , fans plus aller par la vil- Iv , de jotir ou de nuit , fur ladite peinc de la hart\ Et Itfquels ainfi rctirtz. en leurfdi' tes maifons , s' tls font pcvrcs 0^ indigents , fourront fe reccmmander eux Cnrez. ^ Mar^ regliers dcs Tarroijfes dcnt ils fercnt , pour iflre recommandex, , i^ fans ce qu ils partent dt letirfdites matjons , leurs fera pourveu de •vivres convtytables .
111.
Item . Tcus autres povris malades de cc' ftedite ville , hcmrr.es qtii avcnt pnnt icelle maladie tulx rtfidar.ts, demourant cufervtinis gn cifte ville , qui ne avont pwjfance de culx retirer en mejon dedans Its vtngt & qiiatre heures aprcz. le fy fait , fur ladite peine de la hart fe rttirent a Saint Germain des Prez. , pouv eftre 0> dtr/.ittrer es maifons ^ lieux qui leur fercnt b/iiliiz & delivrez. per lcs gens e^ deputiz. a ce faire , aufquels lieux durant ladite maladie leur fera pourteu de vivrcs cly autrts chofis a eu'x nece/Jaires , d?* aufquels r on defend fur ladite piine de la hart de non rentrer en cifled.te vdle dc P.t- ris , jufques a ce que ils foicnt entierement gxrls de ladite maladie . IV.
Item . ^ue nulfot fi hg-di di prcndre le[- dits quatre fols parifis , s il »' tft eflrangitr ccmme dit eft , ou qtt' il vculfift partir de ce- fiedite ville fans plus enlrer jhfques a ce qu' U fcit tntitrtpjtnt gArt,
Venereis r.x , quicumque hoc morbo Varkb craffa five mngna €li(5lo afLdi Aint , tum viri , tum foeinina?, qui in hac urbe Lutetia non commorabantur cum morbo illo correpti funt, exeanc ex urbe intra viginti quatuor horas a promulgaiione, sbfantque ocyus in regiones & urbes ubi nati funt , vel quas jncolebani quo lempore morbus ille eofdem invafit , vel alio quocumque libuerit : Et ut commodius in viam fe dare pofTint , ac- cedant ad portas Sanfti Dlonyfii & Ssn. di Jacobi , quatuor folidos Parifienfcs ia fiugula capita accepturi a delegatis huic rou- neri viris , prolato fcriptoque prius fingulo- rum nomine, pctnaque mortis /Ingulis ite. rum denunciata , fi iii urbem audeant re- gredi , antequam a tnorbo illo abfolute con- valuerint .
II. Item .\Jt morbo ecdem sflFefti quicuinqiie ia hac urbe nati funt , aut ibidem coinmo- rabantur dum morbus invaflt , viri fcemi« naeque, quibus domus fuppetit quod fe re. cipere pofTint , fcdulo caveant , ut fe domi fcnjotos contineant intra viginti quatuor horas , nec amplius per urbem ncdlii auc interdiu audeant divagari , fin fecus capite pkdlcndi. Quod fi qui egeni fuerinf, indi- gentiam fuam Parochis, iEdituifque fuaruin Parofciarum fignificent , ut cibaria fibi , ce-" teraque quibus opus fueric , fubminiftren- tur.
iir.
liem , Ut fub eadem mortis poena ceteri omnts morbo ecdem affedli inopes viri , quibus morbus cbvenerit in hac urbe com- morantibus vel famulantibus , quibufque domus nulla efi , qua fe contineant , intra viginti quatuor horas concedant in futbur- bium Sarfti Germani Pratenfis , commora- turi ibidem iii domibus dcffinatis , fibiquc indicandiS a viris p a-pofitis , quo qtiarcun- que ad ulus vit« ncceffaria futura func , conferentur , denuntiata iifdcm mcrtis poe- na, fi prius in urbcm regrediantur , quarn a morbo planc convaiuerint .
IV.
Jtem , Audeat nemo folidos illos quatuor Parifienffs accipere , nifi alienigena fuerir, velitve ab liac urbe abire numquam reditu- rns , nifi perfeifte curatus.
V,
L I e E R
V.
I.
C A P U T
XV. V.
77
Item. ^f quant atix ftmmcs miilades , leur /ers peurveu de autres mttifons & demouran» ees , efquelles ils feront fournies de vivres Cf autres chefes h eulx necejfdires ,
FI. Item . A efie ordenite que four fatisfaire au- 'tlh cry , lefdits malades , qui ejioient de cetti ville^ ou qui efioient demourants ca cctte ville k l'(ure qtt' ils ont e(le prtns de ctjiedits ma- iadie . feront m>s en la maifen ^ qui j* aefle Uhe e peur cefie cau/e a Salnt Germain des Frez , (^ ok elle ne fourroit fournir , ftront frins granges & autres lieux eflant prez. *' icelle , afin que plus facilement ils puijjent efire fanfez, ; (S' en ce cis feront ceulx , a qui fe- rent les dites granges & maifons , remunerez C^ fatisfaits de leurs louaiges par cenlx qui Jont commis ^ deputez, a receveir /' .trgent cueilli 6* '«te «» fejie ville de Paris pour ief- dits malades par rOrdonnance de/diis Evefque 6* Cfficlers du B^i 6* Prevofi des Marcands ; & a ee fouffrir ferent contraints reaument f^ de fait ,
m.
Icem . jiprex. ledit cry fait fera pourveu par ceulx , qui font commis a recevoir ledit argent , k ce qu ils mettent deux hommes , c'e(i afga- voir UMg a la porie Saim "Jacques , C i' aul- tre k la perte Saint Denys , pottr en la pre. fence de ceulx , qui fercnt commis par les Of. Jiciers du I{pi & Prevofi des Marchands , paier lefdits quatre fols parlfis ^ prendre les noms p/»r efcrlpt de ceulx qui les recevront , <(^ leur faifants les deffenfes deffufdites ,
vm.
Iteitl . Sera ordenne par le Vreveji deParh Kux Examinateurs (fS" Sergents , que es quar. tiers dont ils ent la charge , ils ne Jeujfrent ^ permettent aucuns d^ iceulx malades aller , con- verjer , ou cemmuniquer parmi la viUe i P.t ou. ils en trouveront aucuns , ils les mettent hers d' icelle villt , cu les envoient ou menent en prifon pour ejlre pugnis cerporellement Jtlon la- dite Ordonnance.
IX. Item . Aprez. tedit crj mis a cxecution fo- ient ordonnez. gtns par lejdits Prevo/i & Eche- vins , Isjquels fe tiendrent aux portes de cefie iille de Varis , pour garder e^ defendre qu aucuns malades de cejie maladie ne entrent Ap^rtemtnt cu fecretement en cejiedite villedt Varis .
X. It€m. Soit peurveu par ceulx qui Jont de- f"^ez a receveir l' argent donne & aufmofne HHJdits malKits^ i ce ^ui A iceulx retirezef
dites
item . Foeminis morbo eodem infedlis alia parabuntur hofpicia , quibus ieorfuin a vi, ris concludantur , & quo ut cibaria , cetc- raque ad vitam fuftentandam neceflaria com- portentur, cura: futurum eft.
vr.
item. Sancitum eft , ut fecundum denun. ciationem xgri in hac urbe nati aucibidem commorantes , cum morbo illo tentati fue- runc, fecludantur in dorao , quse jam sere condudla eft hunc in ufum iu fuburbio fan. fti Germani Pracenfis , ac fi tot agrotis ca- piendis illa non f-uffecerit, in horreis cete- rifque hofpitiis proximis , ut commodius cu. ran poflint •• Quo quidem in cafu illorum horreorum hofpiciorumve dominis locationis precium numerabitur a Quaeftoribus pecu- nise in horrumce ^grotantium ufus in hac urbe colledae jufTu di(5torum Epifcopi , Pra;- fediorum regionum & Pra»pofiti Mercatorum : Cogentur vcro dominioblato locacionis pre- tio haud gravate ferre , ut i^lis hofpitiis di« 0.1 afgrotantes excipiantur.
VII. Item. Poft promulgatam edidionem , cu. rabicur a diftis colleftitia» pecunije Qu^fto- ribus , uc viri duo deligantur, quorum al- ter port» fan(fti Jacobi , alter porta» fanfti Dionyfii adftet , coram delegacis a Prajfeftis regiis & Mercacorum Prjepofico numeracu» ri abeuncibus in fingula capita quatuor il- los folidos, & finguiorum quibus numera. buntur, nomina i^cript«ri, fingulifque poe- nas jam faepius memoratas dcnuntiaturi .
viir,
Item . Mandabitur a Pra?pofito Parifienfi Curatoribus , Appariccribulque , uc in vi. cis, quibus finguli pra?funt, csveant dili. genter , re qui morbo illo inf>6ii per urbem divagencur : Er fi quos obvios force habue- rint , ut ex urbe ejiciant , vel compellant-in carcerem in cute pcenas daturos, ut in De. creto fancituai eft.
IX.
item , Re in hunc modum compofica de« cernant Prspofitus & S-tabini cuftodias, qua^ ad urbis hujufce porcaseKCubent , vetentque, ne ullis morbo illo iufcdis palam vel clam in urbem ingredi licitum fit.
X.
item . Pfocurabitur a Quacftoribus" pecu- nije colledlitia: & in ftipem erogatar , ut af. grotis qui domibas jllis conclufi detincbun-
tur,
78 DeMorsisVemereis
dites watfons fcit fHrveti 4e v.vres Cf autres tur , cibaria ceteraquc qulbus advltamopUS
chofes ntceffAitts foingnetifem:nt ^ en dtligen. eft , iJiligenter & abunde fiibminiftrentur ,
ce ^ ca» autrem:nt ils ne pourroieift obeir auf uc qui alioquin edidlioni parere Honpofllnt» iites Ordonnances.
s«u po- Videbitur forfan dies huic Decreto adfcriptus liaud ex.tguam difficultatcra afferre. Non
tiusanni potuit enim lues vjnfrta in Gallia citiusgraffari , quam poft reditumRegis CaroIiVIir,
htbearur ^^' ^'^ fummum Aulicorum, qui fuh co meri;ere in Italia, undemorbum addudum fuif-
latio fe credimus. Sed Carolus, cum Lu^'duni aliquandiu fubfiiteric , Lutetiam non rediitnifi
compa. menfe Odlobri anni 149^: Aulici vero militefque, qui cicifllme , nonnifi menfe Augu-
que minc ^°» "^ ^"* omnes interfuerlnc prxlio ad Forum novum commiflb die 6 Julii ejufdem
in'ufu anni, quo Carolus infignem de Venetls vldloriam reportavit. Quanam ergo computandi
cft • ratione dici potuit in allaco Decreto , hCto die 6 Martii anni 149«?, veneream luem jam
ab annis duobus vulgo in Gallia grafiari , tum Luretlae , tum allbi , cum vix a fex men-
fibus nota tunc foret, li a reditu Regis ratia ineaturi faltem vJx ab odlo , fi a reditii
Aulicorum millrumque?
Sed eas tricas expedire facillimum eft, modo ad diverfam computandi rationem atten-^ datur, quse olini in ufu fuic . Antiquitus enim anni principium ducebatur a Fefto Pa» fciiatls , nec mos ille Interverlus eft, nifi Edido Carolt IX , dato menfe Januario annl ij_^j, quo conflifutum fuit, ut deinceps annus initium fumeret a Feflo Cirtumcillonis Do- rainj noflri J. C. Itaque cum Pafcha anni 1497 incideret in dlem 16 Martii , Vid. Ta- bellas Chronotogicas , quA exflant in Clcjjfsri» Domini Dncangt , in verto Annns , Senatus coti- fultum, de quo agitur, quod datum dicitur die 6 Martii anni 1496 , rcipfa datum fuit die 6 Martii anni fequentis 1497, iuxta computandi rationem , qua nunc utimur.
Sed quorfum alienis fuffragiis operofe probamus, quse vel cx ipZ-s Senatus Parifienfis Adis apertiflfima funt. Quippe conftat in lllis annum J496 Decretis fingulis apponi per menles Januarium , Fcbruarium & Martium, ad diem ufque 16 menfis Martii, in quam incidcbat hoc anno Feftum Pafchatis : Inde vero in Decretis ceteris ex ordine fubfequen- tibus annum 7497 numerari. Ex his liquet ergo , ut modo dicebamus , Decretum , quod datam didtur die 6 Martii anni 1456, revcra referendum efl"e ad diem eamdem , fed an- ni 1497, fi computationis , quae nunc ufu receptaefl, ratio habeatur; atque adeo datum efTe o^ftodecim , imo viginti menfibus pofl primum luis venerea» ingrefl^um , unde In De- creto illo jure maximo^ dlci potuit , luem ]am ab annis duoiius graffari , cum nlhil ufa vulgatius fit , quam annum affedtum pro coakCto nuraerari .
Cum ea folucione fequentia cmnia mire concordant. Die Veneris , nempe $ Maii anni «iu^De. '497, hoc efl, duobus menfibus a propofico Decreto , a Senatu conftitutum efl , ut ex cretis ad multatitla pesania fcxaginta libra; Parifienfes numerarentur in ufus infc6lorum lue ve^ eiimdem nerea , ut proflat in ilfdem ACtis , foL 114. reEio.
nnem
tlbus '^ Une amende de fofxante livres Parifis , or- Sexaginta lihn Farifienfts a Senatu Tarifenfi'
Qux ex. donnee pour les malades de la m Jiipem erogatA ^grotis , qul magna
^*^*ia ^''"f' Ferole. Variola infem erant . Aftis Se-
natus Pa. Ce jour ( Vendredi y May ) la Cotnt a or. Hac die Veneris , 5 Maii , anno JJ97 ,
iifienfis . ^j„„^' l^ j^fnmt de 60. iivresParifs e/ire hail- lufltt Curia libras Pariflenfes (/») fexaginta
lee & delivrit par M. T^icole Herhetot , Rtce- 3. M. Nicolao Herbelot , jcris multatitii Coa-
veur des Expleits & Amendes de la Court dlore in Curia , numerari D. Nicolao Potier
de ceans , a Sire Niceles Votier , & aittrcs cxterifque, qui prsepofiti funt adminiftran-
eommis touchant le f<tiEt dcs Malades de N-t- dis negotiis cegrotanthim Morbo Neapolisa-
ples , pcttricelle ftmme eflre emplajee es affaires no , Ut in eorum ufus impcndantur. Adum
& ntcefttez dcfiits Malndes . Fait le-y.May. die J. Maii.
Die Sabbati 17 Maii cjafdcm anni Epifcopus Parificnfisa Senatu petivit , ut i^ova ftips
( * ) Non contemnebatur illis tempotlbus hxc fiimm» , quippe tunc argenti bes, vqIro U ^*''' apud Gallos llbras tantum undccim Ftancicas rcptEfentabat , ac ptoinde hi fexaginta libti , belles
,. - proxirce xcddebant, lui hodie liblis afS Kftiinatcntar . Vid. le Blanc , rrtite hifltri^'** des JAonntyts
dt Vr/mct .
*
sn
LlBER I. CAPUT 'XV. 29
feftlslue venereaadeflc velkt , quod facileexoravit, utkgere eft in Adis, fol. i^i .verf».
Remontrances de I' Evsfque de Paris a la
Court , pour faire aumofne aux
ITialades de la Grojfe •verole .
^Jlujcurd' hsti ( Samcii 17 May ) l" Evsfque de Paris 0 remcr^jire que des malades de Itt GroflTe Verole, 9«' t^-r- Ordonnanfe de la Co' urt avoient ejle mis es Fauxbourgs de ccfie Vtlle , y en avoit de garis en hien grant nom- bre > mais V argent etoh fHilly , & Jf ftiifoit
Rogatio Epifcopi Tarifienfts , «r Curia ftipem
Urgiri velit agrotantibus magna
VarioJa.
Hac die Sabbati , 27 Maii, anno 1497, Epifcopus Pari/Tenfis expofuit Curis ex in- feilis magna variola , qui Curia; Decreto in iuburblo {lujufcc Urbis feclufi detinebantiir , plurinios convaluifsa , fed pecuniam defice-
_ ^ . ^ . ... ''^ » ^t'?"^ elecmofynas perexiguas jam ero-
lon dc petites aumofnes pour le prcffnt ; S' il |^ari : Curiam proinde chrifliane niuniftcam efoit h plnfir de ia Ceurt y f/tire queltjua au- fore , fi segrotuitibus iUis ftipem largiri ve- mofne en pitie , eV.e feroit bien employe : Et lit , vel ideo maxime quodpecuaia , quam pourceque des deniers ordonnez par la Court a pauperum utilitatibus deftinaverat , nullo- employer en oeuvres piteables , ne ^ftoit poftble modo potucrit exigi . Quocirca rogavit ut sn recouvrer aucune zhoje , rtmonflrant 4 la juberet Curia nummos (, a ) quindecim vel Court gt(' il y avoit en mon Grtjfe xv.ou xvi. fexdccim , qui )am ante annos decem apud tfcus depuis dix ans avoit , & ne favoit lo» fuum Tabularium depofiti erant , ita ut ad k <]tii ils appaftenoient , ftc c' efioit le pUifir ijucm pernnerent nefciretur , ^grotantibus de la Court ordonner qu ils fujjent diftrihuez. illis erogari , quod facile impctravit j num- es fovres Malades , les dslivreras > ec qiti a mique iUi M. Johanni Fournier , Canonico efte ordonne , & iceulx ai baiUez a Me Joen Ecclcfia? Cathedrahs Parifienfis B. Marije di- Tournier , chanoine de 2ioftre D^.me de Paris , catse , numerati funt, in jegrotanlium illo» Jequele s' en e(l chxrge . runi ufus convertcndi.
Die Lunae 15 merfis Junii anni 1498. editum fuit a Praefedto feu Pripofito Parifienfi , ne quis infedus infeftave lue venerea commoraTetur Parifiis, fed qui extranei &alienigena? effent , ad fua remigrarenti qui vtro cives , sgrederentur ex urbis ac fuburbiorum po mcerio , ut legere efl in Ac5lis Curije Parifienfis , qua; Curia Caftelleti diciturj Regiftre lleu du Chaftelet de Tarls , fol, Jli verfo.
Ordonnance du Prevofl de Paris pour les malades de la Grojje yirole ,
Xlomhien que par cy davant ait efte publie , erie , ■& ordcnne a fon de trompe iT cry pu- blic par les Carrefours de Pans , h ce qu au. tun n en peut prctendre caufe d" ignorance.Qtic tcuts maiades de la GrolTc Vcrole vuiiaffent incontment hors la. viHe (^ s\n all.^ffent , les eftrangiers cs lieux dont ils font natifs , (fy
•■ les aultres vuidaffent hnrs ladite ville (ur pei^ ne de la hart : Neanrmcins lefdits malades cn tonttrnpnant 1,-fdits crys , font relournez, de
' teut parts (^ converfent parmt la. ville avec les perfonnes faincs , qui eft chofe dangereufe
\ prur le peuplc (^ U i>eigneurie , qui a pre-
[fent eft a P^ris.
j Lo» deffend derechif de p.xr le Roi & A/o»-
\/teur le erevoft de Paris a tous lefdits Mala. des de ladite maladie, tant hommss que fem- mes , qu& incontinent aprez, ee fre/ent cry lls -vuideni ^ fe deparient de ladite Ville & For-
sbourgs
EdiBio PrApofiti Varipcnfi in illos , qui magna Variola infcBi funt .
Quamquam jjm ante ediftum promul- gatum, & denuntiatum fuerit tuba & pra?- conis voce , ne quis ignorationcm caufari pofTit , ut interpofita capitis pcena quicam- que magna five craffa Variola a?grotarent , abircnt ocyus ex Urbe , alienigen^ qui- dem in eas urbes,Jn quibus nati funtj ce- teri vero extra urbis poracerium ; Nihilomi- nus tamen ajgrotantes if^iufmodi, fpreta de- nuntiatione , undique regreffi per urbeni vagantur, & utuntur cum fanis , unde ma- ximum impendet periculura tum Plebi , tum ( b ) Optimatibus , qui nunc Lutetix ad- funt.
Quapropter jubentur iterum nomine Re» gis & Prxpofiti Parifienfis quicumque mor. bo illo infefti funt , ut poft promulgatam hanc alteram ediftisem eX Urbe,' urbifquc fuburbiis decedant , abeantque , alienigense
in
K a ) Nummi illi folJdos j« tunc valebanr, atque adeo ex prscedente conipiitatione ledderent hodic linguh minimum libras Francicas ofto .
I o ) Adsrtnt tunc Lutetii pleiiqLie Gallil Pioceres , Nobilefquc ptimari; L''dov;co XII. obfequium priltJtiin, qui Rcgni niipcr prjtius pofl mortem Caroli VlH. Ambafia: fato fiinai d:c 7. Apiilis anni H5>8 , Riicm;5 jatn ;?!iiis ?rat , \\\)\ inijriv^tienc conU?rjtH5 h%m dic 27 M»ii anni ejufd«m,
Tum in ArtisCu.
lis fati- fienfis , qua: dici- tur Curia C*liclU>. ti.
to De Morbis VenEreis
^lhurgs de Taris , & s" envolfent , f^avolr lef- tn urbes ubi nati funt , c^terique extra ur.'
Mts ferains fairc leur refid.nce es pais ^ lieux bis fuburbia i fin fecus faxint, prsEcipites ia
eiont ils font nAtifs i ffs' les aultres hors ladi- amncm agendi, quofcumque ab hodierna die
te yille & Forsbcurgs , fur peine d' eflre jeBez comprehendi contingerit . Mandatur fimul Cu.
«» la l{iviere , s' i/s y font prins le purd' huy ratoribus , Prsfcdlifque VicanJs & Appari.
piffi : Enjcint lort a touts Commiffaires , G^itr. toribus , ut quofcumque obvios habuerint ,
teniers e^ Ser£tnts p'endre cu faire prendre prchendant vel prehcndi jubeant , d.nuntia-
ceux qui feront trcuvez pour en fatre execu- tas poenas daturos . Aftum die Lunz »J Ju«
tion. Fair U Lundi 2$ jour de Juin , l' nn nii , anno I4.$8. nfil quatre cens quairevingtdix huit .
Demum die ii Augufti anni ijoj , Senatus-confulto decretum fuit ut domus tcnducirei , p tiir , ubi lue venerea infiBi hAiitarent , ir ut lciarium r.Hmerarttur de fetunia multAtiria , jnfeftis * Tardius Tolofse provifum eft infcftis lue venerea , nec aiue abnum 1518, quo tcmpore lue vene- Guillelmus de Catel narrat> Memcires de l' Hifictre du Languedoc , p»g. 237, domum quam. xea tar. ^3^1 cum adjuufta jede Sanita; Catbarins in fuburbio Sanfti Michaelis eorum ului addi, eadem' 6tam fuiffe , qua? ideo vulgari idiomate appellat;! eft l' Houfpxtal dds V^ugnoufes di la ron» rariono, gno de Tiftples , hoc cft , Nofocomium laborantium lcabie Neapolitana. provifum Tandem vero , poftquam experientia compercum eft iuem veneream , licet attadu ido- * ■ neo contagiofa fit , attamen nec ccngreftu , aut alloquio in diftans propagari , imo rec
^^^'"j^ convidu aut contubernio, nifi opus vencreum accefterit , contadtufve alter intimus &: contagio, per partts moles & porofas, coeptum eft cum aegrotis lenius agi , & abrogatis fenfim nis ino. feviofibus Legibus . cuilibet concefium eft fui juris efte & vaktudini ex voluntatc con- ^°^j' ^^^'*' fuiere. Cavit tanrum Chnftiana charitas, quas in rmn(s effufa eft , ne inopes , quos nereadi^f. ttiorbus premeret infortunio contradlus , imo ctiam quxfitus culpa , trifti miferaque mor- iemina- te defungercntur ante dicm , remediorum aut alimentorum penuria : Idtoque in plerifque tur, me. urbium ampljorum fua fyphiliticis afllgnata funt nofoconii» propria , ut Roma? ( /» ) no. petu>°T' focomium Sandi Jacobi incurabilium ; Mediolam ( ^ ) Hofpitale Brolium j Utini ( c ) jam du- Xenodochium peculiare; Toloia; Hofpitale Sanda Catharina?, de quo modo j Lutetia? di- dum an. verfa divcrfis temporbus nofodochia , nempe (d) HofpitaleTrinitatis in vico Santfii Dio- "^"*'**nyfii, anno 15365 (e) Hofpitale 5>anfti Euftachii in Parcecia cognomine anno 15575 (f) H fpitaie Sanfti Nicolai , anno 1541.- (g ) Hofpitale de LoHrcmes in fuburbio SantSi Marcelli , anno 1559. In ceteris vero minoribus urbibus , ubi nullum potuit fyphiliticis proprium nofocomium afllgnari , in quo fegreges degerent & curarentur , atialtem in nofocomiis communibus certa illis defUnata funt conclavia , ubi feorfum fanitati refti- tuancur . Confe. Ex his tria videntur poffe coliigi , 1°, Luem veneream novam effe . Quorfum enim ftaria , Leges novas condere , nifi morbus novus fuiffet? i°. Lutetia; primum iDnotuifte anno qu« ex 149V, ut liquet cx prjmo Decreto dato Menfe Martio anni 14971 ubi morbus dicitur a ubus ".' '^"''^"S 3nnis graffari . 5°. A lepra Arabum plane divcrfam fuiffe . Quid enim caufa: dentur fuiffct, cum duo nofocomia Elephanciacorum , vulgo mttladiries , & leproferles , Lucetias poffe in- prafto effent , alrerum in fuburbio Sanc^i Dionyfii , ubi nunc cft Domus Sandi Lazari, *"' ' alterum in fuburbio Sa;i<5ii Germam . ubi nunc eft Morodochium , va\go Us Petites Mai- fcns . ( Voyez La 1/nrre , Traite de la Police Liv. 4, Tit. ii. Chap. 1 ) cur afdes alienjc ad fyphiliticorum ufus conducerentur multoare, nifi pro certo tunc fuiffet lepram lucm-^ que vencream ita difftrre inter le , ut qui alterutra harumce _ affedionum laborarent, cum infedis altera non poflent uns promifcue cohabitare , nifi maximo utrorumquc damno j fcilicct Inbe mutua per contagionem rcciprocata.
( a ) Thierri de Hery , Methodi CnrAttiri di U Crofi VirtU , fdg. 121, Jacobus Yercellonus , i» tra. fAt. Tr.7lf»t, di Yudtnd. mtrliit .
( b ) Ludov. Septalius, .yli.lmadv. & Caxti"»». L"'i. 7. Ctp. de Moibp C«lliCO» ( * ) Euftach. B.udius , De Morbc Gtllico , 'L.ib. j. C*f. ij. ( d ) Hiftoirc de Paris par D. Felibicn , Ttm. IV. fig. H». i t ) Ibidem fnz. eadtrm ( f Ibidcm ^ag. S97. i g ilbid. {ag. 788.
D E>
8i
D E
MORBIS V E NERE IS
LIBER SECUNDUS.
De Contagione , Natura & Therapeia Morborum
Venereorum.
CAPUT PRIMUM.
g^* fMtlone iues venere» eontrakarur ?
GNORABATUR !uem veneream , cum in Europa primum apparult , inltio contagione traducl ufu veneris , afgrotis fcilicet modum , quo infedi luem ve. erant , caure diflimulancibus , ut flagitia celarent , vel forfan ne fufpi- "„,'""* Cdntibus quidem poff; tam gravem morbum fola venere contrahi , utpote nioibos qus contagicnis ratio plane infolens effe videretur. Inde adeo fadtum eil «pidemi. ut Medici , qui illo tempore florebant , furama confenfione crediderint , meratam ut jam fupra diftum fuit , novum hunc morbum , more ceterorum pefti. fuiffe. lentium, epidemicum leu popularem effe , & induci proinde a caufa externa & commu- ti\ , qualem alii efle putabant noxium aftrorum influxum vel planetarum afpeftumi alii vero infalubrem aeris ftatum, quem pluvia? vel inundationes attuliffcnt.
Gafpari Torrells ptimo omnium de conragione luis venere» foboluifle videtur . Ille fane , iam anno 1500, diferte docebat, TraSlAtu De Pndendagra , hunc .jffedlum ut pluri. mum evenlre per ziam contagionis ^ fed tamen pra?concepta opinione dedudtus , vel aegro- tantium mendaciis delufus caufam alteram fimul adjungebat , aflerens ibidtm luem vene- reani aliter etinm tvenire pofte utendo malo regimine , quod exemplo Antonii cujufdam Marci , Catalani , Artium &r Medicina* Do6loris , confirmare conabatur.
In eadem fententia fuere Jacobus Citaneus De Lacu Marcino , Genuenfis , TraEfat, De Morbo Gallicoy Cap. 3. anno 1505; Georgius Vella, Brixienfis , inOpufculo De MorhoGd- lico , Cap. 1. anno ijoSi Nicoiaus Mafia, Venetus , Lil>. Dej^orlio Ca.llico , TraStatu i. Cap. I. anno ijjzi qui Iicet luem veneream contagione potfflimum fe-^pere faterentur , credebant tamen fine contagione ulla , inTrinfeca. , ut aiebant , alteratiene , pofle quo- que generari . Quin imo Hieronymus ipfe Fracaflorius , Veronenfis , celeber fua aetate Medicus , nec diligens veri invefiigator , idem fentiebat anno 1J46 , dum fcriberet de Hotlis contagiofis . Tamctfi enim COncedat , hH\us Operis Lib. i, Cap. la 5 maximnm Tm. I, j mrttt»
8i De Mokbis Venereis
mertaHum panem t eontagicnt merhum hunc ecatr/ixijjfe , putat tamen chfervAtum fniffe in •numeros ahos fine ulla eontagicne per fe InfeEfionem eam perpejfos fuijft , Nam , peroit ille impojfihilc aUcquin fuiffet , tnm parvo icmpote , ccntagionem , ^u£ per fe fegnis tji nec ccnci. pitur facile ^ tantum Tcrrarum ptr/igrijjt etb una claffe ad Uifpancs primum delatam , quan, do ccnJlMt aut eodem tetKpore , aut firt eodem , & in Hfpama «^*Ga'lia ^ Italia & dr- mania &• tota fere Scythia vijj>m fmjfe . Neque alia crat Benedidi Virtorii fententia , qui \n Libro De Mcrho Gallico , qufoi Florentiae edidit anno 1551 , ait Cap. 5, fc Jirma fide cpirijtri ccntagium ipfum ncn e^e exquifite necejjarium ad Morhi GalLc; proventum , fed pn* fentis cceli Jiatum cum humorum (latu putrefeentium /u^tcere, Quod ut certo , ut ipie pu- tat, exemplo confirmet , addit occumjfe fihi quandoque honiflas ^ fanBas Moniales , fub forti/jlmis cUufuris ohferatas , fub egrdua quippe ^ inviolabih cujlodia , qu*. ex trt.fentis cx* li (latu , atque ex Jiatu humcrum m eis putrefceniiMm cum flatu imhecillium mimhrerum , forte fua mala i» Gallicum ceciderant merlum . Std tat). Sed pcrvicit tandem nota rei veritas, ac jam dudum certa , conftanti indubitara ex-
*^^"'„"[" perientia innotuit, & unaniml Medicorum omnium teflimonio compcrtum ellt luem ve. lum efTe "'''^3'" "0" concipl , nec errore diaftas , nec aeris vitio, nec ullo rerum non.naturalium propagj. abufu, nec fpontanea humorum labe,- fed unica tantum raticne propagari , fi ab jegroto II nn. in fanum communicatione traducaiur.
tia^uVe. K^c autem communicatio fit vel gencratione , tranfmiira a parentibus labe , dum tenel- Ncmpe lulum embrycnis corpus ccncipitur,- vel contagione , moibo ab a:g;o:o in fapum tradu- J^ .^*'"'*- <5to . Lues priore mooo concepta , inreditariii ,fo[}enoxt vero , adventitia dicitur.
10/1«. j^^^j ha?reditaria creditur ab aherutro parentum id fcerum traduci pon"e , a patre &a matre; A patre quidem , quia feminales particulaE a patre deciduje & venereo contagio infeftae, embryonem , qucm lambunt , fimili labe coinquinant ; a matre vero , quoniam hafc, cum per novimeflre geftarionis t?mpu$ nutrimentum foetui fubmim/tret, morbificurn luis feminium, quo laborat ipfa, una fimul fuggerit . S:c (ompertum efl ab infefta ma. tre partus edi fquallidos , femi piitres , ulcerofos, vere SyphilitiiTos; imo quod mirabilius efl, a patre Syphilitico generari & enafci aliquando partus vere Syphiliticos & ulcero- fos {a) fana matre , vel falttm nullis morbi venerei /ymptomatis afifcfla , qua; manifefis ilnt , quafi virus , quod tenellum embryonis corpus malehabec, firmiori materni corpo- ris compagini corrumpirda? impar fuerit.
Sed abflrufior qua?ftio eft , utrum a parenrum altcrutro infefto poHlt tmbryoni virus infundi vcnereum , quod tota quidem pueritia tacitum fileat fine noxa , quod deinde ve. ro in adultis /ponte rcvivifcat , & fine nova ulla concagione veram & legitimam luera venereitm producat, de quo jure dubitaiur . Ipfe quidem noluerim eam a parentibus com. municaticnis viam prorfus rejicerc , quim ab omnibus ferme M^dicis probari novij fate- bor tamen ingenue mihi merito fufpedlam videri , fi de luevcnera vere & proprie diita quxflio f;t . F.quidem facpe vidi Rachitidem aut affedus Rachindis congeneres, flrumas aut flruniofos giandularum meferaicarum tumores, atrophiam pulmonarem , ofTium diftor. iionem , unde gibbofitas , aliofque non paucos morbos hujufcemodi , qui a lue venerea degenere crirl folent , in tenella infantium corpufcula tradudos fuifTe, vel prngrefTu arta. tis ticita labe fenfim prorupifTe: Nunquam tamen luem vencream vere fic d:(!}am & pa- thognomonicis fignis confpicuam , jure quafi h«reditario , in infantes tranfmilTam obler- vavi, unde in eam opinionem facile propendcrem hacaMedicis jam pridem levi fide ideo adraiffa faiffc , ut fi rcs ita fcrat , fama? poffint a^grotantium confulere , caufam probab;- lem , {{ non veram , iuis prstexcndo , qu$ argrotantes culpa abfolvere videatur. ^' "• Sed haec Ledtorum judicio permittantur. Saltcm fi non unica , at vero certiifima com, rm con- municationis via cft contagio , quae poft ortum advenit : Quo circa magoi incerefl mo- tajjione . dos omncs, quibus lues venerea tali contagione traducatur , exploratos habere , In gcnere quidem notuni efl plurimorum morborum exemplo contagionem pofl"e difTcminari triplici ratione; 1°. In dijlans ^ ipiterventu fcilicet aeris in qucm miafmara rnorbofa cxhalent . 2c. Per fomitetn qualemcumquc , quo effluvia morbifica m fanos defcrantur . 5°. Demum eontaffu immediato , iii qup libemma eft veneni trafmiffio; Sed fimul quoque notum eft moiios hofce fingulos ad piopagandam luem veneream perinde locum non habere. ii^n"conr ^'*' ^' Pfobatur tuni exrerienria , tum ratione luem venercam contagione in diftans pro- tacionc * pagati non pofle : Expenentia quidcm , cum nullum proftet in Mcdicorum Scriptis tefli- di- monium
i\itii.\
{ d ) Vld. Vi(1oretn Ttincavelliutn D/ tntlcni CHrMHd, T*r(tttilt bfn. crp. n^idm , Lil. 11. C*f. i?- £t AmatuDi , Ltirirjnum, Qtntnr. 1, C*r»t. $•.
LlJER II. Caput I. gj
moniofti cantrarium , imo contra , m /cripfi: Vidus Vidius , Dg Cuyatloae generatim ] p.trt. i. StB- 1. Lii>. 3. Cap. 5. " contagio Gailici Morbi numquam vifa fic per medium „ aertm obcde vicinis ,, unde licet jure coliigere pofllbilefn eum non effe contagionis modum, qui jim a ducends annis &u!tra nunquam, obfervatus fuerici E^tione vero, cum vcnenum, quo lucs vrnerea producitur , crafTius, denfius , fixius fit, uc in aerem, vapo- ris inliar, txiialare valeat , acqueea ratione indiftansad cercutn incervallum dideminari .
Ii. Hiud iia perfpicue liqueide contagione altera, qu« pcr foraltem (pargitur, jacen- rmo for- do lciictc in liidcm liiiteis, induendo ealdcm veftes , bikndo eodem pociilo, os & laba fan ne. eictcrg ndo iifdem ma; tiiibus, quibus infciSj* iam ufus fit . Proferuntur qaidem exem- "^"^. *^""- pla aliqu' t , qus iiuic coiitagionis Ipeciti fuffrngari videntur Sicrcfert Nicolaus MirTa, p^/fom'^ Lib. de Mario C^iixo TraBat. 1. i^ap. i fe curaffe .xmicum qutmdam /uum ijui per ccntn' tem . Bum li>itea.mini4rrt , m quibui dormicrat qmdam ^ut habtbat uLcus Q^iLtcum tn cture y captus fmt licet >n illii per ttnam ntElem tantnm dotonvcrit . SlC Antonus Frjcancianus , i/iJ, de Morbo G lliro , ait /e femel -LtUiffe iii.m GaLluam Ir.oc modo contraEiam » puella. feptem ftnnorum ^uA pelUceam vefiem c:i)ufiam tnfeSti mulierts indueritt . SiC Gabriel Fallop. piUS, TrMat. de Mcrbo Gallicc , Cap. zi. dicit /e icjuutum fuijje cum fene , cjul habnbat ddini duo! Lcborantes , hnt:entes pxrtes poileriores u.ceratas y ^ aff^rebat fe tnfeStnm ob ufum e)ufdem lat'in&. Sic LeonardUi Bocallus, M-Oicus AlteniS, Lib. de Lu>s venerea. curan- di. ratione . C-'p- 4 , tellatur amtcum & admoaitm f.imiLi»rem quemiam fuum , virum fnne intigrum ac probum , hnc miferta, oiim male muLEi*tum fuiffe , qut perpctue fupremo afftve- taverit de\tirio reputnre fecum mtntme pefje unde eam haufent , nift ex po'utis (u]ufiam fibi nectflartt. qui tunc acriter hac lue divexabatitr . Sic G^iHeimus Fabricius HildaiiUS , Ob. [ervat. ^ Eptflolar, Centur^ I. Obftrvat. loo , (CriblC puellam 15 annos natam , cum Bac- chanaiia celebraret irt ccnventu Nobii.um , Atqne vejiti cum adoLefcente ojnoiam commuTaf' fet , contaEiu caligarum tnfeSfarum pufiu/as ^ u.cera vener..a tn pudendis contrax.ffe . Sic demnn» Gfcgorius Horftius. Objervation. MeUictnatium Varte II. Lib. z Obfervat. j , af. feverat Pue 'am circit r nnnorum 18 , quA penes ncbttem Herum iue venerea iabcrantem fefiebat , & cum e^ufdem cartcubirta. leclo cemmuni uttbatiir ^ pD(i varia, fymptcmata ncEiur- norum doiorum , angu(it& peEtoris , & fi''iLium , tandem undt^ue pufiulis Gatttcis (^ condylo' tnattbus in partibus cbjcoenis infeclam fuiffe ..
Sed. hacc merito dub;^ videntur, vel idto quia rara funt . Hsc olim forfan obfervari potuere , primo ingrcfTu luis venercae , cum vctnmrntiflima erac morbi malitia ; & ea Fal- ioppii fentcntia fuifle viaetur , qu pofiquam retulit, ubi fupra , pr,mts temp^nbus eredi- tum fuifse ex uftt vitrorum wque pocuurum pofse na[ci affeSiicnem iflam , in hscc tandem verba ondudit , videte quanta morbi ifiius erat rabtes , hoaie non eji timsndum hoc . For- fan ctiam, qu'>d lane probabjlius clf , hzc omnia ab aegrotantibus aliu confid-j fuere , or fraude & fallacia fi.igitia celarent. Sane, ut cum Braiiavolo dicam , Ltb. de Morbo Gal. iicc , profi eri poflum nunqtiitm aliquem vidifse , ^ut rrierbum ptr fomitem fufccpent , neque quempiam audivifse , ^m id vtde*rtt.
In fumma nollcm equidcm cam contagionis viam pcrtinaciter negare. Sicut enim cer- tum eft vaiiolarum fermentum per tomKcm traduci apud Turcas , fi guttula; aliqu'tpu- ris gollypio vei linamei to cxreptjc luperficiiriis cutis lumma; incifuris infinuencu^ i imo vtro .ipud Sinenfes, fi puffulaE aliquot a vanolofis de^idue in nares intrudanrurj quidni fermentum venertum poterit qu->qu- per foinitem tranfmitci pan ratione , (ed tamtn t r- dius , debilius, difficilius, quoniam fermentum ifiud altero fermento denfius , crafTius y fixius eft . Verum cnimvero vellem malto minws eumdem contagionis modum pro com- perto admjttere , cum experimtntii , qux omni exceptionc majora fint , nondum liqu-at; imo con ra p-obabilis fulpicio lit adultos adultafve , qui tales morbi caufas aff ruot , rrcliori iure luem veneream acqmfiv lle , frd prx pudore difllmuhre . Sic Fallop -lus , Treiiatu de Morbo Gat/ico , Cap. ij . faKe irridebat quofaam , qui ut defenderent cofias matronas , diccbant e^s fuifse aqua bencdHta infcEias , fed infeEfiv liia , inquiebat , habuit Originem per MHl,m afp^rgiS, jcto- e^o .
III. Itaque contagio vei lola vcl oaimurn communi(n'ma ea^efl , qii2? fit contaiffu im- . , „, iTieaiato sgroti cum ano penes parteni an.quam , qio fane conftit ex erientu , li non ximccon. lernpcrj at faltera fr quennfTi nt luem contrahi , praflercim fi lequentes conditioncs f^rte tanionc toincidant nempe fi p ries quac con :flu junjiuntur, maJpanr humorv- qui veneni ve p=!, *^°"' nerei vchiculum f" ,• fi m' lles Uxae , vtneno fatile permtabil s fint : fi n tura , fuu vel trfcatioiie calefiant & rartlcanij atque adeo venenum canto facilius itnbibanc.
F fc Hint
$^ UE M0R3IS VenEREIS
Hinc cum varia fit & multiplex contaflus fpecies , in quo condftfoncs illx fimul rs- periantur , multiplici qiioque contaftu poieft lues venerea communicarj. veneris . ^°' ^^" veneris , five mulier fana fui copiam faciat viro in{i£io , cujus balanus ulcii- ' fculis cancrofis obfideatur , cui virulenta flu»i gonorrhcea , aut faltem cujus femen (emi. nio vcnereo inquinttur j five contra vir lanusconcumbat cum impura foemina, cujus mu- liebria ulcufculis erodantur , vel fluente gonorrhoej confpurcfntur , vel faltem feminali humore madeant, qui non fic veneni venerei immunis . Siquidem in priore cafu ichor purulentum , quoda balano ulcerato manat, autcorruptum femen quod ejaculationjsemit- titur, vulva?, vagins, utero venere sftuantibus adharrent allita , unde hicm variaque luis fymptomata brtvi illatura func . In altero vero mentula? glans, cx fe qaidem fpon- giofa, fed tiinc tenfione dilatata, & amatorio pathemate impenfius rarefada tabum , quod ulcufculis extergitur, aut feminalem humorem veneno ventreo pr^gnantem , qaem mulier ejaculatur in vulvam , alie imbibit, unde prima mali hbes »
Creditur etiam lues a viro fano contrahi poffe Lum muliere, qu2 & ipfa fana fit , fi paulo prius illa rem habuerit cum infedo , & ad alterum iliota -iccedati quandoquidem reliquia? feminis putridi paulo ante excepti , qua; in utero vel vagina etiam tum hs- rent , balanum viri paulo poft admiffi poffunt pari labe inquinare , qua virulentum fe, mcn , quod ab ipfa rauliere eaiitteretur, fi infedla tflet .
Demum quaecumque de contagione ex ufu naturr.Iis veneris di(fla funt , dcbent h*c eadem ii.telligi de ufu peflimo venereis praepoftcr» , qua contingit agcntem vel patien- lern , prout aiteruter morbo infeflus fueric , a?que ctleriter ac altera vencre , quae natu- ralis cfl , imo gravius etiam contaminaii , ut infra probabitur. a. Lafta. 2.°._La<5tJtu , fivc impura nutrix alumnum fanum la<ftet , nam tunc lac vitiatum , quod '"* fubmiiiiftratur , tentllum infjnus coipufcalum fimili vitio cito contaminat ; fivs alumnus
impurus la(5leat ex nutrice fana , quia tunc morbofa alumni faliva laxis nTammarum pa- pillis fu(flu infiauata veiiereum femmium fecum incro devehit. j. Bafia. ^r. Bafiatione , fi procus ir.feclus cum amafia fana , aut infeda amafia cum proco fano columbe.-it labra ccnfertndo labrts , potinlmum vero cum oris autfaucium interiora, auc columella, palatum, tonfiHa?, gingiva? . lingua , ulcerstione venerea computrefcunt; quo- niam faliva tniedi vel infeCla? , cum ex fs jam inquinata fic & purulentis guttis , qux ab ulceribus deraduntur, limul gravida , debet flmili vitio inficcre tum labra fani vel fanae , tum prarcipue linguam, cum petulanti lafcivia exerta vibratur . Sic Benedi(ftu3 Vitftorius teHitur , L:i> i. De ^erl/o Gallico , C»p. z, /e experientia cdoHum fuijfe juve~ nem fen' intulpabili /anitate muhittim , longo quidtm tempotis intervallo a/fuetutn <]uam f/i, pi/fi'me mulierem Ga/lieo M(rb-o dcpravatam ore ey.o/cHlari , nullo per ~/ovem exercitjte ecitu . . . . in morbum GaUicum incidiffe , Narrat /miilem hifloriam Carolus Mulltanus , Tmn. de Morbo venereo , Lib. i. Cap. 4 , de Monialibus Surrentinis, qua? morbum concepifls di. cuntur puellulam fuaviando, qua? a nutrice infe^ffa Ia(5i:;bat . *■ f".*"' 4°' Cubitu folo cum inquinato vel inquinata , & fine uUo ufu veneris, )acendo tan- " ° ■ tum per aliquot nc(ftes in eodem le^ffo & in iifdem linteis , praefertim vero f\ infc^ftus aut infe(5la morbo quodam cutaneo laboret , qui a concaglo venereo ortum ducat, uc fca. ble, puftulis, lichenibus , &c. vel f\ in leifio affatim fudec . Tunc enim ichor ab ulce« rata cute manans , aut .^u(^oris halitus ab infe(5to prodiens & a fano accubante excipi , cum pori cutis calore paieanc , exceptaque luem fimilem communicara facilc pofTunt. trefta?"' 5 • Denique immillione digiti vel manus in loca , quae ulcere vel fluxu vencreo fpur. tione" ca fint, ulcera, vetbi gr.ttia , venerea digito explorando , vel obftetricando infe(fts mu- .*!?"!"."? lic" , maxime vero f\ Chirurgi digitus, aut obffecrlcantis manus vulnere vel fcifl^ura fau- "'*'""" cientur , unde venenum facilius poflit imbibi . Sic Antonius Gallus refert , Lib. de Lign» fanclo nort permifcendo , Cap. \,/e ob/ictricim novl/fe , qui. dum muheris inquiniti partum exciperet , hoc morbo correpta fuit. S'ic Chirurgus , quiCarclum Mufiranum gallice loquen- tem fecit , in notis „-</ Caput 4. Lib. z. geminam iftiufmodi hiftotiam rcferc , ftd ica li- quide confirmatam , ut utraque videatur omni exceptione maior. Sic deraum Jacobus Vercellonus, TraStatu de pudcndorum morbis cr lui vcnerea , Artic. 4. §. i. teftatur fe nn. viffe adolefctnttm , gui eum^incrctrice fordida congrediveritus , e]us pudtndutn precMd tastum tnanu attre&averat, nihilom.nus membro hoc infclenti//tme tiimui/ft, pujluUs ubique fcatui/Je ^ inanim porro dele&ationem confianti morbo cxpiaturum , ni ad opem medicam confugt//et .
Ex fupra di(flis colligere efl , 1°. Duos quidem priores contagionis modos certis&fre- quentibus experimentis ita confirnjatos dfe , ut in dubium vepreron poflint ; Trcs vero
pcfttrio'
iilcerata lurrt
L I B E R II. C A ? U T U. Rf
pofteriores , utcumque probabiles fint , nzc certis careant Auflofibus , nondum tamen ita compertos videri .
1°. Daobus modis prioribus contagem promptam , facikm atque adeo frequentem efie , quia vencni iranfmifllo certa , velox , copiofa di : Tribus vero pofterioribus difficilli- raam , tardifTimam, rannimam rationc contraria , quia tradu(5tio veneni inccrta , Jenta , paucaeft, potifllmum vero (i in duriorem & integram cutem debear introduci.
1°. Proinde multo plures lue venetca infici prioribus duobus modis , quam tribus po. fterioribuS .- cui aflerto experientia manifcfte fuffragatur . cum conftet vix unum alteriim- ve bafiatione, cubitu , attadu contaminari, dum (upra mille funt, qui codem temporis intervallo Jaftatu , fed potiftimum vcnereo concubitu vitientur .
C A P U T II.
Gluid fit vtrus venereum , 6^ quale ftt ?
Vldimus in praecedente capite morbos venereos in Earopa contagione fola propagari . Luem Dimanat ergo ab xgris in lanos feminium fwz miafma quoddan morbificum , quod venercam pauca quidem , imo pauciflima quantitate & iuconfpicuis viis faao corpori infinuatum , ^,{°^l^^', dein copia , viribus, ei?icacia fenfim inv^hicens , totam humorum maftam lardius citiufve fico fe-' inficere valeat atuue peflundare. Hoc aucem feminium qualecumque folet nsc inepte fer- minio , menttit» , venenum, vtrus venerettm nuncupari . _ ^^^ vtni.
Haec propagationis ratio ex traduce lui venerea? propria non eft , fed cum cetcrisqui- ,,„„ apl bufcumque morb!s , qui contagione nocent , communis . Sic conftat variolas pnre paucu pellatur. lo e puftulls extr2<f>o & incifje cuti inftillato ; peftem pure ex Bubonibus manante & vuUieri animalis cujufvis infetto i fcabiem aut lichenes ichore , quod e cute morboia de- fluit & fan» cuti adhsrefcit i hydrophobiam faliva canis rabidi in demorfara parcem in- tromifta; afgriiudincm , quam Taraniula infert , humore , qusm phalangium hocce pun- ftura in cutem introducit, ccu fermentis totidem peculiaribus /ingulatim communicari.
Ut autem diverfis illis fermentis natura diverfa ineft, qua fingula fingulos morbos in- ferre valeant, qualesfolent advocare, fic quoque debet & ipium vlrus venereum fui pro* priaque iiidole pollerc , tanto quidem ceteris magis nocifera, quanto morbus quem pro- ducit ceteris gravior eft , & quam ideo tanco plurls interfit notain habere perfpedamque, ut indc certior adhibeatuf- medicina morbis , quos inducit . Fruftra quidcm qu^reretur de ejufdem natura , fi ea vel analyfi chimica , vel miflura cum attis notis liquoribus de- finicnda foret , quandoquidem experimenta hujufcemodi nec inflitui uila ratione pcftunt , nec fi inftituerentur , (atis tura effent & cmnis fallacijc immuniai unum ergo Criterium fupereft, quod fit exceptione maius , ex notis fcilicet veneni venerci efi"r(Sibus, unde pe- culiarem ejufdem naturam & proprietatem haud ineptis conjefturis colligere licet .
Itaque 1. Virus venereum partibus, quafcumque afficit , ruborem , calorem, tenfionem , i. viru» dolorem , uno verbo phlogofim vel infiammationem infert. Sic in gonorrhcea urethram , illud ve. proftatas , veficulas ftminanas in viris ; in fcemipis vero vaginam , vulvam, proftratas &: ""*"'" glandulas Covi^perianas .• S'c in ulcufculis cancrofis , balanum, frjcnum , prsputlum in ft,(;°fn' viris ,• pterygia , carunculas myrtiformes , ceteramque vulvatn in mulienbus: Sic in £u- eflc . bone , fnguinaJts i?landulas : Sic in exoftofibus , perioftium : Sic demum ceteras omnes corporis partes. qjafcumque viros cbfioet , iijflammari notum eft . Virus ergo venereum phlogifticum eft & infl jmmatorium , hoc eft, ita natura conformatum , cum membranea partium ftamina , intra quaj pentcrat , denfando , crifpando, adcoque extrema vaforum ca- piJIamenta , qua; iifdem laierjedta funt, conftringaido , cogat devlum faoguinem a con- fueto tramite in lattralia vafa lymphatica divertere , und: phlogofis & inflamraatio.
II. yirus venereumfibi permiilum (enfim rodit , exulcerat , dcpafcitur partes , quafcum. .|p.ViT"» que aliquandiu inflammavit. Sic in gonorrhoea urethra, proftata;, veficulx feminariae in reum"^! viris ; in foeminis veroproftats, ghudula; Cowperianx, vagi»a : Sic in ulcufculis viri- e^j^"™ lium, balanus , fiacnum & p^arpmiumi mulietrium vero , vulva . variajque vulvspartes : Sic in bubone , glanduls inguinis : Sic in exoftofibus, lamella? oftea: & perioftium ; Sicin palati & narium ulceribus , columeila feu uvqla , parifthmia feu tonfiUae, membrana pi. tuitaria , o.la palati quadrsngularia , vomer , lameJla; narium oftess , &c. roduntur 8c Tcm. I. p j exulce-
16 DEMORBISVP. XEREIS
exulcerantur. Virus ergo venerum ita comparatam cfi figuracione , mole , mobiljtare par-
tium quibus confla:, ut obvi^ partium ftamina , qnx itrii:sic, crifpavjt , inflaiDmavit ,
III Vif s ^3"'^^"'' fiiicindere, dilrumpcre, didolvere valeat , unde etofio & exulccratio .
iiiud v'c. III- Virus venereum in partibus , qunfcumque attingic roditve , SKirrhos , tumores
ijeiciim sKirrhoros, callofque producit . Sic in gonorrhoEa in utroque fexu proftratas , veficulas
lins^eff '^"i^"3rias aut glandubs vaginae : Sic in ulcufculis genitalinm , oras ulcerurn ; Sic in
^' bubone glandulas inguinum : Sic in puftulis bafim & perJpheriam puftularum : Sic ia
exonofibus periol^iuiTi offi appofitum, & perioftii filamenta lamellis oiTeis interiedta : Sic
mefenterii glandulas , hcpatis acinos , vafa pulmonum lymphatica , indurefcere , SKirrofa
fieri , vel callis durJoribus ob/idtri compeftum efl . Virus ergo venereum talls efficacijE
effe debet, ut paribus infiillatum, fi carumdem ftamina nequeat difrumpere & exulcera.
re , at faltem humorem lymphaticum , quo humefcunt , infplflando, pofTii eadem in caly
los multiformes i^lurare,
?y'J""s IV. Demum virus venereum nunquam jn diHans , fcd contadlu tantum immediato pro-
iie"eum^' pagaturi quin imo nec contagioni ccmpar eft contaftus quilibet, momentaneus, fugax ,
fxuir. inter partes duras, callofas, Trigentes, fed opus eft contadu diuturnlore , qui cum ca-
*^«- lore & rartfceiitia inter partes mollcs & fpongiofas intercedat , ut liquet ex iis qua
fraceaenri Capite difta funt de modis , quibus lues venerea ferpit & propagatur . Virus
ergo venereum non conftat partibus tenuibus, levibus , volatilibus , penetrabilibus , qux
in auras fpargi poffint i quaj in dillans avolentj quse ffrifliniuios poros celerrirae p^rva'
dantj ied craflis, ponderofis, fixis , qiia? communicari non poirmt , nificalcreexaltentur ,
nifi partes cbiedtas rarx fint & permeabiles, nifi contadlus intercedat immcdiatus & fatis
diuturnus,
Hinc Hinc confequitur i^ Saptis apte conjici virus venereum acids aut acido falfa? , cor-
niuita rofiva? & fixs naiura? efie, qua? sb aquarum fiygiarum vulgarium natura haud ita mul-
tur co". '"^"^ abiudat. Siquidem hxc una videtur e/le proprietas , qua virus pofl"it fimul & tam
feftatia ap;um effe uc inflammationem , exulcerationem, indur*tionem inferat j & tam ineptum
de nati!- ut in diftans contagione ctleri propagetur.
"a^c^^fcr *"• Vsi^U'" ^^^" conjciluram urgendam non videri , quafi revera virus venereum aqua-
jninii vt- rum (iygiarum in cmnibuscongener efTtt ; neque enim credibile eft pofie unquam in ho-
»crei. maiio corpcre venenum tam nccens &c tam aduofum generari ; fed eam ita accipiendara
cfle, quafi piopcfira fimilitudine vencni proprietas non tam accurate exprimatur , quam
quodammodo adumbretur.
y\ Nihilomnus tamen virus venereum, quantulacumque fit ejufdem efficacia , nuB> quam poffe in Europa, ea farguinls aut humorum corruptela , quae a caufis non natura- libus & ordi.iiriis inferatur, (ponte generiri ,• cum hic lues vcnerca nunquam ex fe in- vadat fpontaneo vitio, fed femper fcbDkfcat tradudione veneni jnfititii , qaod tragcediam ducat , atque primitivam labem ceceris humoribus inur.it.
4-. rorro virus venereum , quod a lano contrahitiir , haudquaquam pro novo humore feu liquido iiabendum efle intra ccrpus adtniffo, ceteris naturalibus humoribus fuperirj- dutfto, cofqiie infiricnte, ut vulgo credi videtur j fed meram c(Te vitiofam humorum na» turalium qualitsttm ;iut dyfcisfiam, qua degeneres a nativo ftatu in alienam naturam , hoc cft . in naturam praftemaruraliter lallo aciciaui , defcifcant .
5°. Proinde hum''r(s omnes vi;iofa illj qui.litate inquinari non modo pofl^e , fed ctiam reipfa ipquinari pltrurnque , cum ex prarcedente Capite iiqueat luern vcneream commu» nicari lafle , dum n nutrice in alumnum traduciiurj faliva , dum fudu aut fuaviatione tranfmittitur; fudore , duni cubitu contrahitur ; deinum ichore lymph.tico aut pure , dum cbftctricatione aut atradu ukeris (ordidi & vruienti concipitui .
6°. Nihilominus tanu-n Umcn & fcminalii Huida qua?cumqae huic vitio omnium ma- xime obnoxia efTe , peculiar. quad»m affinitate ; qua femmales quivis humores labem ifliufmcdi & facilius contrahant & aitius imbil^snt . S^nc conftat cxperien:ia lutm vene. ris ufu , adeoqoe fiminis aut lcminaljum humorum vdiiculo , rotiftimum propagari . Cujus rei ratio irde videcur repttenda , qivod fcnen & leminalcs cetei humores , cum acidam naruraTn ex ft habCnt , m in l'hyf.oIogia piobatur , pofiint ideo tanto facilius ad nimiam; adeoque morbofrim aciditater.i ab infpirato venaio venereo evehi. N;c delunt alia fimilis araloj-ije txcmpla inter certa vener.a , humorc-.que certos ; fic verenum hydro- phobicum falis.t ; vencnum variolofum pnri fuftUlarum ; venenum Vipcr.iru-n hutnori Jelleo, quiad radices dcntium uocinatonim iateti Vcnenum Scorpionum, Tarantul», &T.
humori
L I B E R I I. C A P W T I r. $7
Ijumori quem utricuiis a<i caudam v:l ad uncinos oris adfitis conclurura habeiu , caa- qu.)m propriis vehiculis iGfldent.
Ccicrarn haud lubec tcmpiis tererc in refotindis ccrum ctfmmcntjs , uc ( ^ ) Augufri ptolnde Hiuptmaiini & {b) Chriftiani Langii , qui arbitrainuf vin^s ienercum mhll ^Uud cfl'; , Inllaci- pr«:er numjrofam pullitiemanltnakulomm minutinimurum, apUimorum, vivacium , mui. "^ri cos, tiplict prole fcetihcantium , qua: lemsl admilT» mulca progenie Ibbolefcint ; quss ad \'i- tantiuew ria corporis loca frequeotes colonias oeducancj qux partes , quas incolunc , vellicando , vcnsream fodicando, mordendo , inflammenr, prodanc, exulcerenci in fumma , qas i.;n!ufa humo- Pf"'^''^' t\s qualifcumque energia, univerfa infcranc lympromata , qu£ in fyphihticis confpicua 'n^|J,jl/ func ; cum h«c enim mers fabuls /int, fomniantium vifij fimiilims, & ne conjeilaris cuiorum quidem nifantur ullis, nulla quoque argumentatione opus eft , ut rejiciantur . Nequi ipi^^utif- tnlm par efle videtur , uc a negante magno molimine everci debeant , quic abafRrinantc ^'"n"!,"^ nullo (iabiiiuncur fundamento. Satis elTe dcbet , _ fi ad hoc argumencum transfcramus , dacium'. qu£e in re haud dilfimili a (f ) TuIIio dicla novimus, nempe nihil ejfe minns ^ non dici- mus Medici, /f^ homints , quam id oltycere adverfario , quoi tlle (t virbo negarit , iongins frcigredi non p^ffit , qni ob]ecerit .
Porro autrm, fi pro vero femel admictcretur luem veneream ab anitnalculis fanguini innatantibus produci , idem quoque pari jure fentijiidum eifet , non modo de pefte, ut olim ( d ) Achanafio Kirchero c Sodetate Jefu , ac nuperrimc ( e ) Johanni Saguens ex Ordine Nlinimorum viium cll , fed etiam de variolis , hyJrophobia , fcabie , lichenibus , ceterifque affe(5tibus coiitagiofis , imo vero de morbis omnibus i atque adeo univeria Me dicinse Thcoria pcfTum itura forec; cum nihil quidquimdici poflTic, uc probent luem ve. neream ab anima!culis dependere , quod perinde non pugnet vakatque ad probandum ab animalculis fimilibus, fed diverfi generis , ceteros quoque morbos deducendos effe , quo *amen nihil abfurdius affirmari pofie crediderim .
Memini quidcm , anno 1717, has eafdem ineptias a Circulatore quodam , cui nomen D^ta oc- erat BcHe , Lutetix confidenter propofitiS fuiiTe , ea quidem afiutia, a qua fibi cavtre pri- cafionc^ mo aditu faciie non edit, fed eo landem fucceffu, qui debeat exemplo deterrere . Haud hfftoVia' longa futura cll narratio, nec ab inftituco aliena , & quae idcirco excufationsm facilio- de cir- rem impetrare poflic. Aficrebat ille nif rbos omnts ab animalculis, qua: fanguini morbo culatore fe inefient, produci , diverfos a diverfis .- Animaiculis iilis pefiiferis animalia alia hofies ^JJ-"^'^' efie capitales, fingula finguiis , quibus exagicarentur & delerentur, ut lepores a venati. bat mor- cis canibus, aut ab aeeipitribus coiuaibs: Se probe nolTe fingulorum animalcutorum pe- bos om. fliferorum gencra pro morbi cuiufcumque natura , nofie quoque fingulorum hofles accr- "^fmaU rimos , qui «grotantibus opitulari poflenc, & medicinas fingulas, qux animalculis illis culis,fi'n. auxiliariis foetiflJmaj cffent . Artem proinde fe callere morbos quofcumque radicitus cu- gulos a randi methodo tutiflima , breviffima, efficacifllma . _ ii.-igulis ,
rjt autem diftis fidem faceret , prasllo crat microfcopium cu']us ope gloriabatur pofl^e ^"' quscumque. diccret ocuUs ipfis repra?fentari . Hoc autem m'crofcopiutn mole fatis ma- gnum , non ex unico tubo redo, ut communis fertufus, feJ exquinque tubis conflabat , qui ad datos angulos alternis flexuris oblique commictebantur . Sic enim ajeba^t objcdo- rum imaginem magis augeri nonfola radiorum refracTtione per vitra interpofita , ucinvul- garibus microfcopiis i fed fimul etiam eorumdem refli:xione fupra fpecula , quae ad angu- los fingulos interne appofita laterent , pari videlicet artificio , quo celebcrrimus Nevvto- nus noti ita pridem ufus efl in conficiendis telefcopiis, quar licct brevia fint , ope tameti rtflexionis cum refradione conjundac , etfedlum eum pr^ftant in obfervandis fideribus , qualem a longicribus celefcopiis fperare vix liceret .
Extrcmo hujufce microfcopii tubo, qui ab oculo longifnraediflabat , vlcra apcabantur
.plana vel leviter concava , quar guttulas aiiquot continerenc feri edudi a fanguine pc-
.ccns emjflb e venis jegri cujuslibec . Dein omnia ex arce componebanmr uc vitra ad mi-
crofcopii focum confiflerenc , atque derepente intuentium oculis ingeus ofierebatur ani-
. tnalculorum examen fluido limpidoque humori celerrime innatantium , qua?, ut ille aie-
b'at, pro alia morbi natura fpcdabilia fuifTenc alia forma . aprtquam h^c omnia ab ad-
^ ¥ 4 ftanti.
( fc'\ T^" £/'(/?•'* frtUm,n»Y't Traftatui D» vlvn mo'tis im»glnt mox edendo ftcr&tn Ann» i<^5c» \ I ^/'f*''*'** trsfix* Scrutinio Peftis Kiichcfi ab illo edito U^fiic, anni 16^9,
C « ) In Scrutinit fhyfct mtdicf ftfiis , < l * i la SjfftenMe ^hyfct .
s,
■ io DeMorbisVenereis
ftantibus abunde fpeftata erant , vitris iifdtm z microfcopio detraCtis gucras aliquot iri' fiillabat hiimoris aliuJ , foeri , uc ipfe dicsbat , aninulcuiis qua; priora vcnarrncur & de lerent, & omnibus denuo arte compofitis, mutata fabito icena nihil appartbat ampliu qnifi vifa modo animalcula a pofterioribjs internecione deleta illico evanuiffent.
Minime mirum eft fi:nilibjs prjeltigiis fucum Sc diu & multis fa£lum fuiffe i fed tan- dsm fedula & curiofa inquificinn: palam & aperce patuit quatuor infimos microfcopii lubos vifioni nullomodo conferre, fed ad fraujcm unicr comparatos effe : Vicra proinde iero fai)guinis vel alio quocunque humore madentia, qua; extremouhimi tubi cantoappa- racu aptabantur , ludificacionis tancum ciufa appoiii , cuai nec liquoresquos concinerent , nec animalcula , fi qui iifdem iueffent , in confpeftojvi vcnire p-^flenc : Supremo tantum tubo v.fionem fieri , & eo folo raicrofcopium conlilferc : In hujus cxtremo vitra arcifi, ciofe latuiffe, qu^ liquorem conc.uderent aliqusm animalculis ioetum , qualts plurirai noti funt : Dum ceceri tubi vidtbantur ad vifionis neootium c^mp-^ni , vitra Jatencia a fycophanca , vel ad focum fupremi tubi callide dedu^fta , vel ab eodem abduda fiiffe , atque ea rationc facile pro lubitu potuiffe animalcuia , qus liquoribos inerant , vel of- fcrri vel (ubc.ahi incuerrium confpedlui.
En artes callidi quiJem & vaferrimi vereratoris , fcd fimul eciam vere impudentifTimi, qui pf^aefenti ixcu\n, dum fl^Trent Liter» & renjm Pliyficarum ftu-ia , Lutctise in urb; lcilicec dodilfimis viris refectiflima , ludos iCiiufmodi facere non duoitaverit! Ncfciaqui- dem qunn falliciarum frudtum fibi ipfe proraifiireci (ed certe lcio quara meritus fuerdt , poenam fug^ prudeoter caviffe; nain ubi primum fenfit frsudes recegi , convalans fa^-ci- nu'is ciam abiit , txcelTit . evafit , erupit. Sic explofis tandcm fabulis comme«titiis, Mt^ dicina antiquiflxtnis kgibus rclHtuta, & a ludlbrlis feliciter vindicata eil .
C A P U T
I I L
I. Viius
venere. Lun intio pcnrtia- ze tripli. c! modo . 1. Mado- 1«..
Uali.
tu .
j. Tra- duftione pei vala Jympha- tica .
II. Eas
corpotis parres primas affici, per
Qiiiius viis virus venereum introducatnr , CT qua norma illiinnnd* flt /ufffptt qHnntit.ts^
DOcet esperientia, quam folam in rebus Medicfs magiftram agnofclmui, L Virus venereum, dum contagione fpargitur , triplici via in fanos admictJ ,
1°. Madore folo , cum in obvios & fuperfi;iarios poros partiscui adhajrefcit, fo!o fTur- dicacis, caloris, fricarionis motu feiifim peoetrat . ut & ccteris quibufvis fiu-dis com- mune eil. Sic ulcufcula cancrofa accidunt in genicaiibus in utfoque fcxu , fi concubi- tu i in ore. lir.gua , gingivis, palato. faucibus , fi (ugendo aut (uaviando j in mimma- rum papillis. fi ladando, in cutis habitu , ficubandoi demum in manibus , dlgitilqut, fi obdecricando , aut ulcera venere» contreclando lurs contrahatur . ....
1;. Halitu, cum veneni partes calore exre.iuata? vaporis inftar exhalant •& yiciniori- bus partibus iufpirantur . Sic i-n gnnorrhoe-i urethra, proltatje , veficulas feminariar m vi. risj proftars vero , urcthra, glandulae Covvperianaj in faeminis: Sic m alumno ab iiitedta nutrice laftence trachxa arteria , bronchia & pulmonum veficula; , fola contagiJ exnaU- tione inflammancur, eroduntur & exulcerantur .
j. Denique tradudione per vafa lymphatica , cum virulentar guttular per poros par. tium in vafa lymphatica , quz cutem irrorant , infinuaca;, una cum circulancelympha in proximiores glandulas conglobatas , quo & lp(a confluit , devehuntur , ubi vires txe- runt . Sic concubitui impuro , ulcufculis cancrofis genitalium , aut gonorrhceaf parcius fluenti tumores glandularum inguinalium ; Sic venereis gingivarum , Imguae , palati auc faucium aphthis vel ulculculis in laaantibus , aut in iis qui bafiis morbum conc^pere, tumores glanduLirum maxillarium & parotidum; fic papillarum rhagadibus , iciduris , uiceribus venereis in nutricibus tumores glandularum axiUarium fnlent lapervenire , devt(5la fcilicet veneni parte a genitalibus in inguinales , ab oris incerioribus in parotides vel maxillares, a mammar^'p papiliis in axillares glandulas , juxta circulationis ieges quibus lyrapha paret . . .,
n. Proinde eas corporis partes veneno venered primas omnHxm afhci , quibus ctjnta- gium admittitur : Gmitalia nempe in utroque fexu , fi concumbsndo j linguam , gingJ. vas , buccas , palatum , fauccs in alumno , fi fugendo , aut in amafio vel amada , Ii lua- viandoi mamraaruai papiUas in nucrics , f\ lattandoi corporis hibitum; fi una cubando i
LlEER II. CaPUT III. 89
fvimmos demum digitos , fi obftetricando aut ulcera concreftando contages concipiatur , ^^35 yj. Unde facile eft foe ain^fUiTi diHimulationem ludifieare, quae ut [sft excufenc a culpa , fo- lus ad- lent aliquando falfam & ablurdam morbi orig nem pra?cexere , cum cxperientia comper- raitr'uur. tum fic ^ ea parte , quae prjma afteda fuerit , virus ctrtidime admidum fuifls , & vi- Jus nunqaanj admitti , nifi ei pars , qua admittirur , primu n alf da fuerir.
Fruft.a in concrarium obiicfrefur luem ipfo concubitu alfquando eoncipi fint prajvia Expli. ulU labe in cbfca'nis partibus. Id enim ullo exptnmfnto, qund cercum /it , confirmari qIj"^^^"^^^ negamus . Mcminimus qutdem legiffe apud Bernardinum Tonicanum , De Mori>» G-dlico tiones ,' Lil>. 1. Cap. 15. ficut & (a) alibi in una auc altera oblervatione aei»rocai)tes daos trefve , qn^ in qui morbum vcnertum ioralem i!ul!um unquam experti ciTent, vera& conlirmata fyphilide <^°'""- iaboravifre , quani quidcm in Xgrotatjte Tomitini imoeci'litas univerfn virium , pnfertim opponi vtntruuli Uhfaclatio- qu^m veio m duobus aliis puiiula; per cucem iparfa; indicarenc. pelsunt .
Sed hsc neque numtro, ncque mcmfnto tanca lunc , ut unanimi omnium fententia? re. ■ tVagari val-ant .
1". Forlan aegrocantes falfi funr , dum fe a morbo locali vacafie affirmarunt ,• neque de- funt p'ob<».biks erroris caufje. Sic impsriti porros , qui breves 8c parum obvii jn rugis fr«ni litenc , ignorarej fic ulcufcula venerea fed benigniora pro fiffuris cutaneis habere «• iic Icviores gonorrhcKas, quamvis venereas, potatae cerrvifis, equitacioni, aat nimio ve- neris uiui ad/cribere non modo pcfTunt, led ctiam frequentiffime folent . Multos fane re- perire cfl!ec vfneres lue fine prseviis morbis localibus infe<Sos , fi ineptis inexpercorum narraciombus aut prsejudiciis teniere fijes adhiberetur.
i."'. Foffan falfi lunt Obiervaiores ipfimet, cum agrotos illos lue laborare judicarunt . Unum tancum fignum meinorat Tomuiinus, [ciMce: mieaiiitatem virium ^ vintricuH la- befaclntionttn : ['ariter Obfervacof alcer unum cancum referc , pujlulas videlicet per cutem fparfas i fed horomce fignorum neucrum fyphilidi demonftranda: fufficit . Vtnum tinm im- heeiUitas & laiefaB^tio ventriculi , fi luis venertSE figna fior , figna iunc valde a^qu voca, acque adeo valde incerta; PnftuU vtro cutis certius quidem luem indicanc , fi venerea: fint j ftt pudulae omnes vsnereae non funt , &: in diUinguendiS pufiulis , qux a feminio venereo fiur.t , haud rarurn ert fucum fieri vel ocuhuffimis. Sane , ut libere dicam , & J)lura & certicra figna expe(5landa fjifle viderentur in re tam ancipici & tam nova, prae. iertim cujus obfervationem publici juris facere confilium rfset .
5^. Demus ramtn rem in illis a^grotantibus fc habuiffe , ut narratur , quod fane ni- mium , nimiurhque eft . Quid tum s" Luem veneream aliquando forfan pofle contrahi finc piasnunciis ullis morbis localibus f Elio. Sed fimul ultro confitendum efl ;d , fi verura ■Cxit tam raio ufu vtni'e , ut vix incer sgros mille, quid aio ? Vix inter decem mille unum niitnerare liceat , quem Iu£s'eo pacto per faltum infecerit . Ergone una auc alrera «bfervatio dubia , incerta , fallax , qu^ d vera fit rariiTima e(f, in normam ffatim duce- tur.'' Neutiquam fanc . Sed notis & rmni exceptione maioribus regulis infifkndum eft j & idcirco de lus venerea , quoties morbi localfs prsluferint , ex ievioribus quidem fi- gnis iudicandura cft : Si vero nulli pr*ce(Terinc , neganci opinioni adhafrefcendum eft, vel ad fummum, quod reipfa codem recidit , iudicium caute cohibendum , dunj figna patho- gnomonica plura , urgcntia , cerco cerciora rem in apertiflima luce Cdlioce.JC .
Proinde facile condono, ut de fadi vericace uherius nnguiratur . Nequ-e enim obfuit un-
quam , profuic vero non femel de iis , qua* evidenciillma efse videbantur, quaefiinnem mo-
vifTe. Sed inccrim cordatos Medicos monicos velim , qui veritati & aeyrocaatium com-
rncdis fen-ire ftudent , nc fine cerca, explorara , gravi aufloricace talii effutiant, q.jseffva.
nifede adverfantur notse feminii venerei fixicaci , qua fic ut illarfa paae qui admictitur ,
non poffic ulcra pergere ; imo qux pugnanc cum evidence cecerorum veneiiOrum nuura,
ctiam volatiliorum , qui licet altius penetrare valeanc , priraas tamcn ac potiffimas vires
cxerunc in partes , per quas intro fubeuot . Sc pus variolarum puftulas excicic vel fo-
lum vcl maxime in parte cui admovecur : Sic faliva canum rabidoruTi , dum hydropho-
biam producit , inflammationem raaximam infert cum dolore in demo-fa pjrte : Sic hu-
rror, quo fcabies aut h^rpes affricatur, eam coiporis partem Mxfertini mficit , cui ad-
hsret agglutinatus; Sic venenum Tarantula: , dum cragoediam edst in fanguine, dolorem
Feculiarem excitac in parte vulnerata .
III. Virus tandem , fi fibi permittatur , poft affcifla primum ea loca , per quas infro. m^ jq.
greffum dc viius
• t <« ) Jcan LouisPttit, Maitre Cbiturglen. TrtiUt in M«!«^i«s its Os . Tcm. 2. S»a. 5. Chip. 17. «**es opus pr:nia edhione maliim, 8i?heia yeius , \enia pelTinium SYai'-r , 5< putidae vaa-tatis pkwns.
90 D E M O R R l S V E N E R K I «
faulati» grefYutn eQ, in ipfiirn fanguinem fep.fim deduri , quod duplici via fisri credjmus , nl pergercf, circulatione fanguinis , qui tranfcundo pcr confinia virulentas parrts guttatim lambat & & fan-' abripiat i vel circulatione lympha;, quje ab infe(5lis pnrtibus redux una fecum plurimas RuiMm vpneni guttulas deveiiat in languinem , in quem ipfa pcrpetim conflu;t vafo peculianbus : 1.1 ccre, yj^yj aurem utraiibet via traducatur, inde ienfim multiplicari , intendi, invaiefcerej ac-
que demum multipiictm funfticnum liEfionem inferre, fed de his fsquenti Capite . IV.virus rv. In fumma virus, quocunque modo pene^rtt, vel raadore , vel lialitu , v-.l circula- que^mo- ^^°"° lymph», p.lri prorfus ratione guttu!arum tenuitae , fluditatis motu , calore quo do pene' arfluaf, mutua partium quas h.umtftac fricaticne , primo* femper introduci per poros trer.fem- minutinimos quidem , fed ferme innumeros , quibus cutis dcn/iflime pervia ell & permea- adfmui'^ bilis , quibus tamquam emiflariis feu fpiraculis txeunt ocTrippoisei^ quje forascfttuunt , ur lenuiin. rotiflTimum eft experimentis Sandori.inis i & quibus etiini -tanquam immiffariis feu in- mis & fundibulfs iniroeunt motu contrario iTrip^potxt, quar foris inffuunt, ut ex utilitate balneo- fiflimfs'" •■'i"^ ''quac tepida», embrochts aquarum ihermaiium, friftionum mercurialium , cataplafma-
* fum , linimentcrum j srj-planrnrum,. unguentorum q^ncrumcunque manifcflum. eft . Sroinde Ex his confequitur i".. Ad introducendum virus venereum una flmul confsrre & infe- morbofi <^um, qui agen>is j & (anum , qui patientis partes fuflinet j adeoque in seiTimanda ad- i".rromir. mifll veneni quantitate rationem perinde habendam efl^e, tum conditionum omnium, quas' fio.-icin poflTuni ex parte communicantis feu infedi uberiorem veneni copiam intro pellere,- tura dam^ene! condirionum flmilium, quas pofTunt ex parte accipientis feu fant uberiotem veneni intro-
du<3ion-;m perraittere.
iiodo ex 2,'. Ccndi.Mones ex parte infedi (eu communicantis repetendas efle ex capite geminor
Fc^Vi*! feu '"• ^^ copit feminii nlorbofl , unde ceteris paribus debet vencnum eo uberius introduci,.
comnm- quo copiofius abunridt , Hinc fl gonorrhoei fumme virulcnta i6tu fluat , fi pi*denda ulcu-
"icancis fcuHs vencreis erodantur i fi citra gonorrhoejm &ulcufcula, fcmen vei feminalqs humo-
tAntum.. j.^^^ j,^ quos concumbentes mutuo coUiquilcunt , contagio vsnereo multo inquinentur,.
tanto ficilius inde conragium communicabitur ceteris paribus , potiflimum fi ex fpurci-
tie haertntes virulenti humcris guttulx in illotis partibus computrefcanr. 2". Ex quali-
tate ejufdem feininii ,. unde virus ceteris paribus tanro facilius promptiufque debet intro-
gredi, quanto tenuis erit. Hinc fi virus lubtile , penetrans , fervidum fuerit cx naturait
fanguinis acrioris vitio , ex immodica corporis jac^atione & excJndefcentfa , qua? concu-
bitum prarcedat , ex impotenti amure, aut faiaciore libidine, ind^' tanto expeditius celc-
riufque per obvios poros in fanum introrumper, atque adeo contagione tanto certius nocebit ..
Modb ex 3"- P.iri ratione conditiones cx parte fani feu accipientis defumendas effe ex duobus
parte- fa. capitibus. i^. Ncmpe ex textura partis, qua virus admittitur , quar fi rarior , moUior ,
cipi^^entYsT r"3gis. fpongiofa , auc erofa , cuticula fifer,ud?.ta , ukeve faucia fir , debet ideo cctcris pa-
tintum ,. ''i^''JS tanfo uberius vcnenum imbibere . Inde cfl quod lues celcrrime contrjhaiur, fi ba-
lanus in viris nitura rarior , defedu iatis rigida? ereftionis mollior, auc erofione quavis
fuperfieiaria faucius f?t ; fi in fceminis vagin» aut vulvs^ fuperficies laxior, rarior, nimis
fpongiofa , aut exulcerata fuerit ; f\ in utroque fcxu urethra , proflrata? , veficulae feini-
narijt ex male curata gonorrhoea fint adhuc iilcerofa°, fuiigofa?, aut fiflulofae , &c. i°. Exr
fpatio remporis , quo pars veneno ingrefluro objicitur , nam quo diuturnius fuerit , eo
quoque futurum efl: , ut ceteris paribus uberior admittatur vcneni quantitax . Hinc ideo
luis contagio pcti^fTimum obnoxii funt , qui in vcnerem fegnes vel frigidi opus rardc
conficiunc ., aut qui rcperadta vafa non eluunt & abftergunt ; prjecipue fi longiore prac-
putio balanus obcegatur in viris , aut fi htioribus pterygiis oftium vaginae occludatur ia
mulieribus", atque adeo nidulantes fuperflicis contagii guttula? pertinacius retineantur.
Moddex 4'; Qaapropter, fi omnia fint paria ex parte infeifii vel infeda; , perlcula contagionie.
^^'j^^**"'* futur^ cflc invicem in ratione diredta condirioaum, qua? funt ex parte fancrum vel fa-
narum,- fi omnia vero parja fuerint ex partc (ani vel fanae , pericula eadem futura ef$e
inter fe in tationc diredla conditionunr, qua» funt ex parte inftdtorum vel infcAarum;
demum fi cundt-i fint utrimque imparia , contagionis pericula futura effc in ratione com-
pofita cx rarionibus direftis, tum condifionum qua? funt ex parte fanorum autfanarum,
tum conditionum q\ix (ant cx partc infeJtorum vel infeftarum .,
Hinc pa- 5^. Hinc ergo explicari commode cur Cnt alii , qui csntagium facillime comrahant
tetquan. vel ex levifTima occafione , alii vero , qui diflicilius , licet in difcrimen fa?piflitne /efc
Igj^g^jY-j*' coniiciant , alii demum qui diflicillimc & fere nunquam? Cur quidam quibus diu inno.
debeat in cuus cft vcncris ufus cura maxime. contaminatis , morbum celeriter concipiant , fi cum
aliia
L I B E R I r. e A p u T 1 1 r. 91
aliis kvius infedis mifceanTurf Cur nonnulli , qui cum infedlis rem dia ftabuerunt Cn^s contagio- noxa , ddn tamen abfque ulla novi niOibi accefllone ab iifdem aliqiiando vitienturj alia- nisiiiodc que hujufcemodi pluriaia probkmai.a , ad qnorum tamen folucionem haud pariim lucis '*';'* '"*« conferenc , quce in fequenti Capire proponentur , lum de muUipIicatione /eminil venerei piop'd"a. femel fufeepci , tum de multiplic^cionis modo. tur .
C A P U T IV.
§lua csufa •vlrus vfnereum intro admiffHm mHltSpliteJHr , ^ qH&rmn fit rrtultipticationis ratio?
I. "TT" Irus venereum, fuperficie fatis angu/la cuds, poTis inconfpicuis & ftridiffimls , virtis ve.
V brevi tempoiis fpacio exceptum , adcoque pauca quantitate intromiffum, poft '«'eurn affeftis proximiorts parces , ubi morbi locales flatim excnancur , nifi fedulo & tempefti. mXlm''' ve cccurracur, qua data porta fanguinem totum brevi iiificic , unde varia ac mukipJex muiiipili ]xfw cura in parciom fubftancia , cum in funftionibus , qualis obfervacur in lue confir. ?'^'' '" mata. Virus ergo venereum pedetencim in infeftis ^opia multiplicatur , Jum viribus Jjy^,"^'^ invakfcit . . confir.
II. Virus venercum , quo fanguinls maffa contaminatur in lue confirmata, ab uno fo matur . lum, qui vitium & ipfe retinet , in multos , lo, 50. joo. ita traducitur , ut finguli clri"mj'l iint, nifi medicina efficax cito adhibeatur, fimili & jeque confirmacalue brevi contami- gir, duni nandi . Virus ergo vcnereum multiplicatur ex traduce, dum ab uno in plures coniagio abinfefto
uno plu-
ne propagatur. ,es jlii
III. Virus venerem ferpit repetlta tranfmiflfione , cum unufquifque ex decem , vel inficmn- <5uinquaginca primum infeftis fufliciat inficiendis decem vel quinquaginta aliis, qui fin. fr . guli poflunt toadem alios ipfi quoque inficere. Eo fane modo a paucioribus Hifpanis , ^"^"P''- qui ab Infula Haiti fcu Hifpaniola olim redierunt , luem veneream in lotam Europam, xfiLe,dlim partemque maximam A/ia? & Africa; dilfeminacam fuifle credimus . Virus ergo venereum ab infcao gradarie multipHcartir , virefque acquirit eundoj dum numerofa progenie fobole/cens ab ""«> > uno in vulgus fpargitur, , . . PXj^-^f
Quaecunque de multiplicatione vcneni leu lerraenti venerei afferimus , cum venenis ftu tur inde- fermentis ceteris communia funt. Sic canis rabidus paucae faliva? vehiculo plures canes finitc . rabidos efficit , qucrum unufquifque potell lotidem alios fimili labs de novo coinqulna- empia'fir re. Sic fcabiolus unus pauciffimo ichore , quod a cute manat , pluribus /cab^em affri- miiis cat, qui finguU cum aiiis totidem polTunt eamdem communicare . Sic pelh correptus muitipii. unus cbviis plurimis morbum infert afflatu vel effiuviis , quorum unufquifque fimili i^n^cet^eris via pefie eadem totidem alios folet impertire . Sic demum xger unus variolis labcrdns venenis. poteft pus fufficere, quo plures mficiantur , quorum quiiibet totidcm aliis inficicndis par futurus eft.
Imo etiam eadem multiplicationis ratio in rebus ipfis fenfu carentibus obfervatur . Sic libra una fermenti vulgaris panifici plures farinas libras in paftatn convertit , cujus li- ctiain^m bra qua^vis totidem aliis farina» libris fermentandis & immutsndis paricer apta eft : Sic feimentis congius florum cerivifiae congtos plures decoiti ex hordeo f:n maLto in cerevifiam commu- "nnibus. tat , cujus cerevifia» fermcncatie congius quivis fimjlem nmtationem afferre pateft toti- dem menfuris novi ex malto decofti : Sic pomum putrefcens poma alia circumpofita in purredinem trahit , quorum fingula dum computrefcunt , fimilem labem totidem pomis aliis juxta pofitis impertiuntur , donec totus pomoram acervus eadem pernicie corrum» patur .
Patet autem attendenti ad fingula propofitam mulciplicationis fpeciem 1'. Non fuccede. q^, „ re , nifi inccr corpora invicem fermentflcibilia , qualia lunt omnia in cx'.mplis laudata , condit?^ hoc eft , inter corpora quorum partes moiu inte/^ino atfa? le/e mvicem impetant, eaque "«< re. hidii. fingulae & alcerent 6c alterentur, i^. Imo etiam inter cor^ra fermentefcibilia non j^"^"^"'^ /uccedere , nifi certa interfit naturse fimilitudo intcr ageos , cujus eft converfit)n(m moli multipli. j ri, patien/que , quod eamdJm pati debec . Sic fermentum panifiium fariram fimilaginis , cationis I f'^ qua conftat ipfum primituS , in paftam convertit , quod nequicquam efficeret in fari-. 'Ptcitm/ 1 na miliij Sic llores cerevifije decoiSum malti , unde ipfi prodiere , in cerevifiam commu-
tanc.
^yi
91 DEMORBlSVENIlRErs
tant, quod in deco(5i:(» lentium five maizii non prxtlannt ; Sic ecijm in prjefenti qux*.
flione humor virulentus ab unius fanguine defluens alterias fanguinem &: liuroores , quo»
rum natura compar eft , fmiili viruleiitia pervertit, ac in vijii confortiuin trahit. rrm^^con" Hinc ergo fequitur i°. Vi & cnergia ftrmenti minfitinimas particulas fluidi immutJn- feaaria ' di ita ntteri , (ubigi , comminui , conforraarj , ut uiole , figuratione , ncxu , particulis inde de- fermenti ipfius fimillimar fiant. fin""''* ^°" ^^"''^ ailimilationi co aptiores cfle particulas immutandi fluidi, quo natura propius
accedunt ad foimam , qualem fermenti particula» olim iplx habuere , adeoque quo pof«
funt facilius inde fimili modo dcfcifcere in formam , quam e^aem ferraenti partes jam
obtinent .
3°. Inconfpicuas illas mutationcs , quibus particula: fiuidi immutandi alterantur & a
primigenia forma dereneranc, fieri motu fermentativo (eu inteflino , ut in panificio &
prajparatione ctrevifis evidens eft , & ur de ceteris hauJ inani creditur conie(5tura . 4°. Proinde fanguinis & humorum a fanguine ieccdentium immutatiooem , qualis fit
sb admixto veneno venereo , produci motu illo inteftino five ferrrjentativo, qui continen.
ter viget in circulante (anguine , quo chylus- quem alimenta fuggerunt in fanguinem ;
quo (aaguis in varios liumores crnvettituri atque adeo virus , quod fanguini iniipira.
tym eft , in ipfo glifcere & multiplicari mecaDJfmo codem , quo fanguis ex chylo , quo
humores cetcri ex /anguiue renovancur . Dlfficile Quarrant ]zm umbratici Do(5bores, quibus dulce eil infolubilia ftiiliarl & jn phanta/I. e|Te iiK. macis ludere , qualis fit primitiva moles , figura , difpofitio minimarum atomorum cor. ;]Ii""s'"" peris immutandij qualis dcdeat effe nova paticularum facies , quam induunt , uc im- niijlcipli. mutentur ,• qaa vi , quo artificio, quo mechanifmo a priori form.i in hanc novam pof. cationit /Jnt defcifcere. Haud nobis fuppetunc oculi fatis lynrsi , ut f^cenas , qux in ea conver- j^gn^f fione exhibentur, poflimus perfpicerci & ca?cutientibus temerarium videtur in tanta for- ' marum & irechanifmorum pofTibilium diverfitate de formis certis & de mechanifmo pe.
culiari folis conie(5iuris velle divinare. Quocirca mittendam cenlemus quasfticnem obfcu-
rifllmam , qvx forfan nec fr.luta luctm majorem rebus medicis aftcrret , cum cxperientia
compcrtum fit Medicis priifticis , pcffhabit-a caufa , fi altius lateat & intricatior fit
plerumquc fatis efle, modo de efTc(flibus certi fint. Sedguod Ec fane , ut iam ad qua-flioiiem regrediamur , qualifcumque fit mutationis caufa & jncdKinx raechanifmus , rnanifeftum tft .
e«rto'Vi. '°- Mult)pI'cationem feminii virulenti in fano , dum inficitur , seftimandam efTe ex quere duobus capjtibus ; i^ Nempe ex viribus fermenti , quod agentis partes implet , & fau. mulnpli. guinem ceterofque humorts pervertit i 2''. Ex facultate fanguinis ceterorumque humo- "ij^^j^rum, qui murationem pati debent & fermenti cfncacia: pervertendo fe praebent. duplici i". Vires quidem fermenti feu concjgii venerei flatutndas tfle , i°. _Ex copia qua ad« captc I. rnifTum fucric ; virus enim tanto fortius & efficacius agec ceteris partibus , quanto ma« dimeh. f?'S abundaverit i fed ea de re confulatur Cnput prafceders . z''. Ex energia qua pollec ,• 1. E.\ v:.*nam virus eo magis efficax(Sc a(5luofum futurum eft cetcris paribus , quotenuius, acrius, xibus fe-fubtilius eric , ex nativa temperie , ut in region bus calidioribus ; ex morbofa dyfcrafia "y"^j' **' fanguinis unce prodiit , ut in cachtifticis , bihofis , atrabilariis = fcbre hcifiica laboranti- ipfiiis, bus ; &c. ex diuturnitate tempcris ex quo a-grotanti incfl, ut in iis qui iam dudum qiiod fcr. mcrbis venereis affli(5lnntur,
•genV;!^" i^- Facultatem vtro fnnguinis ceterorumque humorum , qua fe facilius pervertendos partcs prsebinc, repetend?ni effe , i=. Ex vitiofa eorumdem qualitate , qua venenum &r citius& fiiftirft. aitius imbibunt ; hinc qui cachexia vcl obftru(5i:ionibus laborant , auc qai biliofam vel '[iifj^jg atrabilariam tcmpericm a natura habent facilius folent cetcris paribus labem inde con. faoguinis cipere . i^ Ex accidentibus variis , qux veneni mulriplicationi favcnt , ut funt febrilis qui pa. incandefctntia , crror in dijtt.i . animi pathemata vehementiora , exercitia immodiw , cra- vicss' «e- P"'* ' ^Jgilia^ nimium protrada?, &c. qua? fi frequentius contingant , glifcenti vcnents lir, folcnt calcar addere .
4". Proinde muliiplicationis mcdum £E(limandum effe ex diverfa facultate fanguinis &
humorum, in quibus de^t venenum multiplicari , fi omnia pana fint tx parte venenii
ex diverfis vero ventni viribus , fi omnia paria fuerint cx parte fanguinis & humoruni;
demum ex ratione comp.-fita ex rationibus diverfis tum virium fermenti , tum facultatis fanguinis & humorum, d ex uir«que parte omnia imparia fupponantur, Vnie 5". Hinc ergo tanto magis paterc folutioncm pioblcmatum , qua: prcrcedente Capite
propo-
I I B E R I r. C A P U T IV. 9S
propOfuimus , & aliorum qiiamplurium quar in praxi fxpius occurrunt , nempe cnr P^^-^y""* •alii a morbis vensreis levioribus , & quibus videbatur diligenrer occurfum effe , in luem dm-j ^ . veneream confiimacam citiflime incidant? Alii contr.i a morbis fimilibus , imo etiam ur rietas gentioribui & negledis velnullum , vel leve & tardam damnum patiantur? Cur in aliis j^Jf^^J^^ iues malignior diris rymptomatis ferociat > In aliis coatra mitis fit & benigna.'' Cur cc- feinmor leriter modo, raodo vero tarde procedac ? &c. domulti.
Dlicatia
plicatif^ nis
C A P U T V.
§1^3 paf^e virus venerenm tam dtu allqnando lateat irt fangulnt Jine nox* }
T Am dudurr. obfervatione compertum eft , i°. Virus^ venereum cum_ profligatum credi-
t/truni-
- .. • . . - ^ . ^ ,, . qiie ex-
, tur, cla-r. aliquindo latere ad mulcos annos in iplo languine , line ullo a»grotantis pericntia damno, quod manifeftum fit , acqus adeo fine ullo fui indicio : i^. Ai vero , ubi primum "^^^P"' ex accidente fanguinis crafis vitio pervertitur , quimquam virus nullum de novo acce. ^^^ ^^ dat, hydrse inftar fponte revivifcers, celerique progreiru gravifllma fymptomata inftne, rusvene- unde lues confirmita . ... ^UqTan"'*
Sane utramque mirum eft , & pofse virus ita noccns in medio fanguine, quocum in doijter'e time confunditur, quiete tamdiu delitefce'e fine ulla noxa i & pofie tam paucam yeneni Cme no- quantitatem in ipfo fanguine, qui continuo' renovstur, illibatam tamdiu confervari. Sed xi , lum tamen neutrum feminio venereo proprium eft i virus «nim hydrophobicum , quod acrius l^'^^^^^, tft poteniiufque , non modo per mulcos a morfu dics , fed eiiani aliquando per annos pentetc plunmos fopitum latet in corpore , priufquatrf vires exerat, & aqua? timorem ca^teraque vivifceic hydrophobix fymptomata advocet . Quin imo , fi vulgari opinioni crcdendum fit , fer- ^,^'J^. mentum feu virus variolofum nob s congeiiitum eft a muerno utero , latetque prpinde fi- quecete- ne noxa longiflimo tempore , donec obla-a occafsone fcenas agat plerumque funelHffimas . risetiam
Midici , ut hunc nodum refecent , vulgo exiftimint vrus vcnereum ceteraque venena fo^lJ,'^, iftiufmodi , dum innocue latent, recondi loculamentis qmbufdam , qua? inter medias fan. ne eft.' guinis partes fulfureas intercedant , vel in glandularurn quarumdam receflibus feponi , Niliilo- ubi fint in tuto , fed unde data occafione poflint quafi ex infidiis erumpere , & vi at- "*'"^'^ '*• que impreflione fanguinem cereroique humores , imo vero partes folidas pcflu.idare . hxc ph^.
Sed baec mera.' nuj^ac func , nec ad veri fpeciem faris aptc confida». Quafi vero in fan- nomena guine, qui fluidus e(t, qui motu circulatorio indcfinenter cruditur , cujus partes fuf. e-''pl"^en. que deque multifariam aguntur , locularaenta ulla licear comminifci , invia , inacceflTa, q^JeVupi quibus veluti totideni pyxidibus partes vencni venerei arte concludantur cxhalent, auc ponendi ne aliarum partium confortio tandem immutentur : Aut quafi receifws , glandulave ulla JE^^ |" fit in toto corpore , in qu^bus fanguinis vel humorum circulatio v:! uiio momento cef- ]o"uia"' fet in ftatii naturali ; in quibus contentus humor perenni jugique motu fanguini non menra , reddatur, fi lymphaticus; in defiinata loca non convehatur, fi recrementitius j vel foras ^'''^y>- non expellatur, fi excrementitius fic; demtim in quib-js huraor ullus vcp.ereo veneno in- ^°n'/n'e, quinatus poflit per mulcos annos pacate fubfiflere illibata forma & indoie. que aj-'
Sed quid figmentis opus eft , cum pofl!ic quceflionis folucio ex cercifllmis oeconomiae mincias antmalis principiis deduci ? Chylus , qui ex alimentis conficitur , in fanrLiinem intra vafa J^^^gf^nr convertitur fermentatione; ibidem fermencatione fimili fanguis indc confedtjs, in h'imores dubs , in lecundarios ipfe commutantur. Sanguis quidem , quandiu purus efl , ex chylo proba» no. quibus tx ianguincm purum, & cx fanguine puro puros humores generat , uc in Itatu lano ; at te'te'pofr vtro fi fanguis veneno venereo femel inquinetur , fimilem paremque labcm dtbet inurere , fit . nifi ocyus occurran=r , tum fanguini quem ex chylo , tum hanioribus oraRibus quos ex Sed hsc /^angume de novo general , unde virus , quod initio parce infinuacum fiiit renovatur '^jng "' & perennat. _ ^oAe cx
Jam vero poteft ea labes, qnx fanguini infertur feminio vene^o , tripliciter gradu & diveif^ intenfione variare pro diverfa veneni admixti vel fuperflicis copia , auc diverfa fanguinis "^"^"^"^^ in qiiem agit , natura , qualuate, indole i nimirum , i'^ Glifcere in dies atque fenfim gui, i^ " fnvalefccre veneno venereo muUiplicato; i°. Cnntra minui ^ extenusri veneno venereo humo. evaneiccntej 3°, Media via progredi , & ftatum modumque eundem ccnftanter retinere, ^"j'^'^^'- v«neno veoereo renovato quidem , ftd fine srcefllone aut deceflionc iilln. «0111;*.'
I, Qui.
y
94 DeMorbisVenereis
Ei fiem. I. Quidem fi labcs glifciic & Invalefcat , fi virus inde celcri progrefllone augeatur irr pe ratio- dies & muUipIictcur , univsrfa languinis & liumorum maffa brevi corru.-iipttur , undc a4inlf!'** '"^5 confirmita; quod accidic ex triplici caufa , uc liquec ex prfcedente Capite/i^ Si lum all. virus multum , acre, fumme virulentum fit ; x°. Si fanguis in quem virus agit , vel na- quando tura vet per accidens pravus &. vinofus fucricj 3=. Si , quod pefllmuin elt , omnia hxc fnvilV-"" *^''^"' ex utraque parte /Imul coincidanc^
fcere *& I^- Coritra fi labe* in dies. retundatur & imminuatur , adeoque il contagfum & viri..
muitipli, bus cxtenuetur & defcrefcit copia , inJe lacita q liJem , fed certa proorefllonc vjrus omne
«*^** fenfim difflabitur , uc in iis qui a bub'inbus, ulaiicalis , lionorrhaels gravioribus con-
vakfcunt fme remediis , vel; cum remedns haud. Utis trticacibus & qui tnto v{-x rem-
pore optima fruuntur valecudine, in qjibas. quiu virus Trnereum aHquanculum & dii*
laruerit . & optima fangu-nis conlhtunoni. ..tqur felict rerum non nacuralium ufu fen.
fitn domitum fuent nailijs d'jbit .. Sea '■am fdulhmv lucceflum fperare nunqusm licet
nifi ex caufa triplici , ut co:ligere eft ^jx prfcedittte Capite Jege contrariorum , i». sl
virus pau-_um & benignum fit i i".. Sj (anuu^s purus , rite confii utus, & perfcdt elaho.
ratijs fuerit j j^. Qaod opcimum eft, fi tx ucraque parte. contingat ut hic omnia una
Concurranij„.
Demum III Quod fi lab:s medium ftatum tenea^ , ac proinde fi virus iugiter quidem renove-
do"^mo"' ^^- y^ prius fed lempcr efdtm tantum gradu , qualem initio habuerit, adeoque perin-
dlim ita '^^ impari ad efF.dum, tunc quidem virus fict conii^ncer pcrpetuum, fed fimul na coet-
ttncre , citum & refrajnatum , ut efFtdu. car.-at , leu quod idtm efl, vjrus latebit quidem in fan--
eunc/em S*^'"^ • ^^'^ latcbit Jnnoxie , quemadm.oiium .n praxi obvium e(f .
gradiim Ut haec 3u:em (ucLedant , oportet , ut virus , quod admitritur vel quod fuperfles re-^ conftan. manet , modum ita teneat in quanti'ate & cnergia , & ut fimul ianguis ipfe mediocrita- vViuf-"."*' ^'"^ ^'^ f<;rvec in quaiitare &r generationis ritione , ut iud; permittatUT quidem veneni r;produ<5lio , fed confians & eadem lemper pe mittatur , neque mjior neque minor. Sin i-.xus contingcrit, fi fcbrc aut alio, quoas morbo advencitio , fi erroribus. rtiarri , vigi. liis immodicis . crapula , &c. (anguinis qualiias vicictur , tunc qua ratione fanguis a naturali crafi defcilcet ipfe , tuturum e(t , ut ratione eadem venenum anrea luens copia & viribus prompce invalefcat, nacurali feiociae reiiituitur, atque inde quafi aperra Pan* dor» pyxide atra graviffimorum fymptomacum cohors derepente incumbat, undc luei. nianifeffa ..
Poirumus in confirmationenr exemplnm notifllmum adducerc , fru(5luum nempe , qut
in arboribus fylvaticis feri & agrclfts . ac proinde accrbi funt , cultura vero molliun.
tur & maniuelcunci non ideo quidem quod arbores nativam indolem , qus Jc^-refHor
cfl' depcnant , fed ideo tantum , quod dulcior fu cus , quem excultum folum uitigerit,
natales arborum fuccos ita temperec , uc inde frudaum fapor mitior fiat j quemadmndutn,
videtur vel inde pofle argui , quod fruftjs iiJem ^d priffinam acerbita-cm fuhin.-fe re.
deant , fi a cultura aliquandiu cenatum fucrit. Quippini ergo parji quoque modo porefl
pauca vtneni vtnerei benignmris copia intra eorpus latere quidem innocue , quandiii;
fanpuis punor largiorem vcnem fimilis renovationcm ref arnacurus efl ,• (ua: vero redii.
nativ^ ferocia? & virulentiae, ubi primum. depravata fanguis. incegricate datur latcnti vc--
neno noccndi 'ocus.'*
Qu»pro- Una fijpereft fotvenda quaeflio, utrum vjr latente morbofo feiTjinio inf dlus poflit fa.
be inttl., nam mulierem, quacum rem habuerit , lue venerea inficere , aur vjce vtfs f^mina vi-
]«fta plu- rum.'' Acritcr quidem difputant Medici in u.tramque partem , dum affi mmt alii , alit
confe- ncant, frd cum experientia utnque opmioni quandoque patrocmetur , pronum elt inde
innr ad colligcre utramquc opinionem perinde vernm efse , atquc adeo virum cumdem , in quo.
lefoiv^n. virus clam iateat , pofTe & non polie mulitrem, cum qua concujuerit , lut contaminjL»-
rrobic'.'* '■'^ ' P''o div-rfo mulieris (tatu , & vice verfa fcemiitam virum .
inata de Sane quidem , quoni.im conftat ex iis, quar prarcedcnte Capite difti funt, infeftionent: tonragio. non ab uno tantum , ("ed a duobus dependerc iequitar nm in uno tanrum , led in duo- jeV,*qui ^^^ cnnfidcrandam efte ..eiulque propagatioms modum non ex uno ff-d ex duobtis xVt. in que- mandum. Idcirco licet ceitus & conftans (upponatur inficiencis 'fatas , ne: fle e t ut ef. ftioncm ftiSus tamen diverfe varicc pro divcrfo (lacu inficiendx ; Vir igifur , in quo virus la-- vocan (gjj ^ poieft quidem mulicrem fanam lue manitefta inficcre , fi jpfi natnra irtorbo vi- vendi ratione, fuerit tali temperie , qualitate , indole , u' veneni vcerei vi$ , q uar in infedli viri fanguine incfficax , pcrvetttndo (anguini mulieris compar fiit . Non poteft
vero ,
L 1 B E R 11. C A P U T V. 55
vero fi mulier robuftior , fanior , raeltori conflitutione prsedita fit, atque adeo vim elu* dat veneni concubitu admini, quod in illa pcrinde ac in viro efteftu cariturum fn . '
Ex eodem principio deducendum eft , i». Cur mulier eadem , quac cum viro in quo fe- minium latPt , veneris ufum diu habuit fine damno , dein tamen aliquando ab eodem ce- leri ]i:e inficJatur ? Id enim fupponJt quiJpiam ex alterutra parte mutatum fuiftc, unde conragium , quod ab infedo viro manat , jjm efficacrus fit, vel fanguis mulieris , qui inficiendus eft, ad concipiendum venenum iam magis comparatus.
1° Cur cx pluribus liberis , qui ab iifdem parentibus fufr iciuntur , laboret unus auc alterftriimofis vel rachiticis affcdionibus , qua- funt <legeneris luis fymptomata, non ve- ro alii/ Id enim arguit hunc aut illum nativa corporis conftitutione , vel morbls , qui dum utfro geftantur^matrem debilitant , ceteris imbecilliorem efle , unde coutagio altiu? inficiatur; atque fic <Je ceteris omnibos pha:noinenis , quae in luis propagatione folent oblervari .
C A P U T V I.
De diverjif methodis jherapeutieh , iquA in cumnda Jue venere» a frtmo morll ingrefju in hnnc ujque diem adhtthnA funt ,
l. \\ Hdici , qui circa luis venerea: ingrefTum in Europa fiorebant , morbi novitate ^i^J^^^/J-j iVi & ferocia ftupefafti , hsfere diuvancipites , quid agerent plane nefcii : Nec venetee tmm audebant morbi curationem aggreJi, cui fe imparcs effe fentiebant. Pofl!"unt in rei ingref. teftimonium adduci Scriptores & plures & ex diverfis gentibus , qui morbi exordio fup- J^^^j pares vixerunt. ciiratio-
I". Sic inter Italos affirmahat anno Moo Gafpar Torrella , In TraBatu de Dolore in ncm de.
fndendngra ■) Litiratos ab hac cura fugifse , in Boe morbo fe nihil fcire confidendo i tiecta\e-
ium enim, pergit idem , nofiris temfaribus talis monflruofa xgritudo a nuUo fuerit vifa ^ idcirco a nuilo quantumcunque perito , ixperto , ^ fenio confeEio canonice & reSie cnritri po- ttrat Qus eadem totidem verbis legere eft apud Vvendelinum Hock , annoijoz, TraEt, de MorboGalico , Cap. i- Sic etiam Jacobus Cataneus a Lacu Marcino aftcrebat anno H05, TraEfatfs de Morho Gallico , Cap, 7. Apparente hoc novo in Italia morho , plurimos Medicorum mfignes hsifitavifse ^ e^ a curatione ipfius refugtfse . Jure quidem , fubjungit lile , ;» curan* dis enim morbts prima intentio , ut Galeno placuit , ab efscntm mcrbi fumenda efi , quA iCum nuU» hupts morbt metnoria ex/iaret , incognita erat ,
I 2°. Neque res melius cedebat tunc temporis in Hifpania , unde prima mali labes . Jo, hannes emm Almenar , Hifpanus , in Pr^fatione prtfixa opufculo , quod de Morbo Gallico confcripfit ante annum 1516 , conquerebatur de fupina Medicorum ignorantia in eo aJfcEIu curando ; Et Gonfalvus Rrnandez dc Oviedo narrabat anno 1535 , Lib. i. Cap. 14. Hifio' rit General. ^ 2iatur. indiarum Occident. hifpanice fcripta? , Morbum Gallicum feroccm , curatu difficillimum, plenfque initio funeflum fuifte, quoniam cum ignocus eftet, neque antea unquam vifus , Medicis , quo pafto infeftis mederentur, planc ignorabant .
3°. Conftat neque minus attonitos fuifse Medicos in Germania ; refert enim Ulrichus iHuttenus, nobilis Gsrmanus, anno 1519. Lihro de ruratione Morhi Callici p'r adminiflra- Tionem ligni Guaiaet , Capp. 1. & i, Medicos ab ejus mcrbi crtu tctum in Germania hien^ nium filuifse . ..... Et fugifse morhi afpeSium , wtdum contaBu abftinuifse , ut maii pr£.
terea nuilius . Ait vero Laurentius Phrifius. Medicus Metenfis , anno 1551, in opufculo de JMcrho Gallico , Cap. 1 , Tauperes hcc malo Uborantes initio expulfos fuifst ah homtnum con- virfatione , tanquam purulentum cadaver i derehEiofque a Midicts ( qui fe nolebant intromit' tere in curam tam in fpsculanio , ^ canfulendo , quam vifitanda ) hnbitavifse in arvis & fylvis ,
4°. Porro qua ratione Medici in Gallia fe geflTerint eodem tempire, planeignoro, cmn inter Gallos Auiflor nuUus exftet , qui de lue venerea primis illis temporibus fcripferitj & antiquiffimus omnium, quos noverim , fit Jacobus a Bethencourt , Rothomagenfis , qtii anno 1517. Tradatum de Morbo GaMico Hvz Venereo edidit , fed cujus a?tare jam lota erac tum Mercurii, tum Guaiaci adminiftratio & u(u frequenti confirmata . Nul- lus tamen dubito quia eodem ac ceteri llMpore perculfi fuerint , ut ex icriptis hac de
re ie-
95 De MORilS VenEREIS
re legifcus a Senatu Parifienfi, quas fupra attulimuSj Cap. ultimo ^ Lih, pnctiienth, haudl cbfcure videtur colligt . Defnde n, jxin vero morbo latiL-s opinione difleminato, cum numerus opem qujeritantiunr nem"aV- '" ^^^^ iriagis magifque crefceret , puduit tandem Medicos officio in rc tam gravi penitus grefli " deefse . Sic ergo primum veiecuiidia potius quam confidentia morbo Medicina fieri ccepti fiint the. cft, & niali curatio attentari - Liquet autem ex Openbus Nicolai Leoniccni, Coradmii qu^a'm' Gilini , Gafparis Torrcllje , Sebafliani Aquilani , Antonii IJenivenii , Vvendelini HocK , mcthadi. Jacobi Catanei ceterorumque Medicorum cjufdem actatls, in fequenti Tlierapeia adhiben. ca;n feu da Mcdicos omnes confenfiife, quam ceu rcfta» rationi methodoque ad congeneres affeilus T,tti(ina. receptaj maxime ccnfonam , mtthodtcitm feu ratiinnlem nuncupabant. pellibanc 1°« Qindem djjetam imperabant tenutra , cum ex Hippocrate ^phorifm. 9. SeStlon, 2, impura corpora, quo pliis nutriuntur, eo magis laEdantur i & falubrem , ad quam vide- Jicet deligebanrur cibi eupcpti & cuchymi, qui fanguinis vitio temperando paresefi"ent. 2°. Venam incidebant ineuntc morbo rarius vel frequentius , pro aegrotantium state, viribus, tempjrie: Morbo vero jam progrcflb a venar ftftione plerique cavebant, cujus vices malebant fupplere fanguifugis vel cucurbitulis .
3°. Qiia: in primis viis congefla eranr , educebant vel clyftcribus Uxativis ex decodo emolliente, caflla, catholicone , diaph^nico , &c. vil mcdicinis mtncmtivis ex fenna, caf. Ca , manna , myrobalanis , tamarindis , fyrupis pomorum Rcg.s Sapor, de cichoreo coin- pofito , rofarum folutivo , &c.
4°. Inde digerebant pravos hurnores , qui fanguini incrant , potlonibus alterantibus , pro varia fanguinis crafi variis ,• modo blandioribus , ut 1°. Apozematis ex fuccis depu- ratis cichore: filveftris, borraginis , buglofiTi , fcolopendrii , &c. 2". Syrupis ex iifdem fuccis ,• j°. Sero ladtis vaccini , cui herba; eaedem incoquebantur : Modo vero efficaciori- bus , ut 1°. Deccdtis radicum apii , petrofelini , f^niculi, 3.fparagi , polypodii , &c. & foliorum fumarijc, fcabiof^ , epithymi , praflii , fummitatum lupulorum , &c. x°. Syru. pis cx iifdem j |°. Sero ladis ii/dem herbis alterato.
5°. In eutTidcm finem utebantur baliieis in aqua tepida, modo pura , modo prius deco- fta , vei cum radice althss & nympiisxi foliis malvx, brancas uxfinar ; floribus chams- meli . melitoti ; femine lini , &c. ad emollicndum & diluendum: Vel cum radice cucu- mfris afinini aut ferpentaria: : foliifque lapathi acuti , chelidonia», fcabiofa^, praflfii, &c. ad refo'vendum .
6-. Humorcs femel digeflos dilutofque purgabant indentidem catharticis efficacioribus , modo fimplicibus, ut agarico, lenna , aloe , diagridio , turpeiho , infufis dilutifve in aquis aut dfcodtis flppropnatis ; ve! fyrupo , aut conferva cxc^ptis in opiatam : modo com. pofitis , ut cleduano lcnitivo, diafenna Rhafis , diacatholicone , eleduario Indo minore, confeftione Hamcc , ckduario de daitylis , &c. pilulis cochiis , ictidis , aureis Nico- lai , de hiera Ruflini , &c.
7°. Puflulas, fi quae cutem deturparent , calide inungebant pofl balneura linimento ex detergentibus & cxficcantibus , ut maftiche , thure, myrrha , fuligine , fulfure vivo , li- thargyrio, tar.taro albo, radice ireos,enula: carapana;, lapathi acuti , &c. tenuiffime pul,- vtratis & axungia exceptis.
8°, Si qui vero dolores torquerent , affeda loca fifpius illinebant calidiflims olco oli- varura antiquo , laurino , chamjemelino , anethino , de fpica , de croco ; medulla cervi, vulpis i adipe humana , fapone vcneto , decr^dto hyofcyami &c.
9°. Ad morbum difficiliorem uttbantur y?//j^/ , in quibus blando aqua; fervcnris calore, vel thymiamatum fumo aegri fudore manabant copiofo , f]uo fordities , quarcumque cuti adhserefccbant , abflergebantur . Pro pauperibus loeo ftuffirum calorc furni fudationem movtbant felicifllmo fucceflu , fi Galpari Torreils credere eft, qui in Traflatu de pndendA- gra ait inter omnin fiii experta pro curAtiene doloris ae etiam pu/fuJarum effe , tit patiens intret ad fudandum in furno calida ^ tmt falttm in ftujfa , <b' hoc faciat diehus guin^u» eontinuis vjunio /lomaco .
10°. Haud decrant , <«iui ad evcrtendas morbi reliquias multiplicem viperarum ufutn fuaderent , ut vini , in quo viperas extindta? efsent & aliquandiu infulxi jufculorum cx viperisj carnis vipcrarum elixa? vel aflTatat ; fyrupi ex decoifto viperarum j &c quac fin- gula fufius explicata invenics apud Sebaftianum Aquilanum , Jacobum Cataneum a La- cu Marcino , jdhanncm Bcnedidtum , & Petrum Andream Mattbiolum . 11°. Demum cauterium bregmati , occipiti , brachio , tibiseve inurebant , quo latentes
morbi
I*
,LiBER II. Caput VL 9f
morbi reliquise fenfim exliaurirentur , ut ab Hifpanis etiaranum fa^aritari dicicur . Sicaic Coradinus Gilinus , in Opnfcnfo de Morbo Gallico , cauttrium ^Siia!e vel potentiale fuper
tomrrfjfur» ccronaii maximum ferre ptvamentum & /e hct /» plur.bus exper-
tum effe h»r%t Agrittidinem in guU patientibus , qui omnes curati funt ad /audem Omnipotcn, Xis , <jui omnium infericrum & fuper.orum CAufa ex>/lit . SimiUa kgerc eft apud Vvendeli- num HocK, & Benediaum Vidkriom. ...
Poterant quidem ea fingula mnrbi rerociam mitigare , humorum virulentum lenire , & ad fummum viam renaediis tfficicioribus parare . Plerifque fane , nec fine fucceflu , etiamnum utimur , quotits a?grum ad inunftiones mercuriales prajparatum cupimus . Sed neutiquam poterant hsec univerfa motbum ita ferocem extirpare , & peftilentia, qua tota humorum maffa imbura erat , depellere. H^ud crgo mirum fi Med/ci ea metiiodo oleum &: opeiam ira perdiderint , ut referat Gabriel Palloppius , Tra&at. de Morbo Gal. lico , cap. lo, Medieos , qui adernnt in principio de/peraffe m arte , cum viderent fe methodo non potuiffe invemre rationem curandi , ideoque fuifse in maximo defp<fiu tunc temperis apud omnes , & nift cafu Chirurgict audaciffimi * invenifstnt hydrargyrum , & nlft Hifpa- ni illi fiipervenifjent doEli ^uomodo morbus traEiaretur in Indiis , fore ut rebeUis ejjet mor. bus & adhuc fiviret , Qux ipfiaima verba profert etiam Profperus Borgarutius , fu& Me- thodi de Morbo Callico Cap. i. ea fcilicet a Falloppio mutuatus, fed luppreflo tamen ejus
nomine. , . . „ , vr ■
III. De Hydrargyro five Mercurio pauca quidem hic proponere animus cQ, cum hoc ^e*,?""" argumsntum fufius traftaturi fimus fequenti Capite . Attamen ut fibi conflet narraiio- u^t^ ana. nis ordo , oportec aitendere Medicinam , qux cx Mercurio ad luem venercam petitur , h°y^j*,rRya Don cafu inventam , ut cenfebat Falloppius, fed ex antiquiorum Medicorum praxi ana- }^^'^l\^;^, logice dedu(flara efle : Jam ab antiquiffimis luis venerea? ttmponbus adhibitam fuifle , dotemfra. fcilicec ance annum 149S. atque adso ab ipfo morbi ingrtfiu: Videri quidem ab Empiri- y*^' mm« cis vel Chirurgis maxime tentatam fuiffe , at vero ubi lemel fuccefl^u comprobata fuit, feiici . a Medicis cekberrimis ncn laudatam modo , fed eiiam ufurpatam else; Porro parca , imo parciflima manu initio adnaotam fuille, atque adeo nuUo vel minimo periculo : l-adlum vero dein aliorum quid-m Smpiricorum ignorantia & praccipitantia , ut pra?propera fe- ftinatione remedii vis plerumque inefficax elTet , unde Huitenus afferit , Lib. de Morb! Callici curatione per adminljirattonem hgni Quaiaci , Cap. 4, ea methodo vix centeftmnm quemque levcttum fuijfe , recidivo ut plurimum maU : Aliorum vero temeritate & impru- dentia,uc Mercurio -'argius illito graviflima citrentur incomnxjda , imo vero mors ipfa prxcipiti cafu non raro accerferetur j unde conrendic Gafpar Torrtlla , in TraBatu de dolcre in pudendagra , ea therapcu Cardinalem Segobricenfem , ( BsrthoIomaEum , ut opi. nor , Martinum , Valentinum apud Hifpanos, Epifcopum Segovienfem , qui creatus Car- dinalis ab Alexandro VI. anno 1^96. m rtuus eft anno 1500. ) Alphonfum Borgiam , Alphonfi fatrem , innumerofque alios miferam morctm ante diem obiifle : Quapropier Medicos ncn paucos rot infortuniorum teftes in ea medendi methodum acriter inveftos ef. fe , non folum tanquam perirulrfam , fed etiam tanquam lethiferam , neque forfan inju- ria , a putemus mercurialtm th.;rapeiam cunc temporis ut pluriraum adh bitam fuifl"e ab ignariflimis nebulonihus, & in Medicina planc hofpicibus , qui quifi Andabacarum mo- re in tenebris pugnavilsent , Mtrcurium, remedrum nempe feroclflimum . nec arte tempe- rare norant , nec graviifnTii fympcomatis tnederi , qua: iibi permifTus Hydrargyrus ple. rumque advocat .
IV. Itaque res co tandem reciderat , ut ambigerent jegrotantes , utrum utri praeflarec , an Circi m, Medicos aufcultan.^o Itnta l;^b contabefcerc ? An vero certis cruciatibus exponi , imo ["^'U^f^ln",?; evidens capitis periculum adire Empiricis confidendo .*" Cum ecce contigit in Europam gi'i Gua,.. deferri ligna cx India , Guantcum & Lignum fanElum , quibus luem veneream fine peri- iJJi"eft!" cu!o eradicari contendebant , & qiia; ideo miro applaufu excepta funt , tanquam hurna» ni gencris akxicaca .
Refert Francifcus Delgado , Presbyter Hifpanus , qui anno 151^. Venetiis in publi-
cum emifit Librum italice fcriptum Del modo de adoperare el Jegno fanEio , hoc eft , dt
modo adhibendi Vgnum fanEium , ( n ) Guaiacum , five Lignum fanftum Hifpaniae pri-
nium innotuifie anno 1508. Italiae vero anno tantum 1J17. ceteris demum regiombus Eu«
Tcm. I. G ropjB
* Hallucjnatus eft Falloppius , cum voluit ChnurgUot iiydrArgyrum invtnlfjt ad cnratioflCin Inis vcne- netes ; Qiiippe conftat Mcd:«oruiH invcriciim efsf, «t probabitm Q»P. f<qutntt > [ * ) Cap. j.
$8 . D E M O R fi I S V E N E R E I S
ropx fubrtquentibus annis , quae fane videnrur cum rei veritace congruere . bs'arrat enlm UJrichus cie Huttfn , qui TraClatam fcripfit , anno jjjp. de Mor6i G^//id inratior.i per /tdminiftrettionir» l'gni Guaiaei , hoc remedii genus ( a ) Agritudtni gaUic& tnventum fu:(^t biennto ante , atque adeo anno 1517. in quo confentiencem habet Leonardum Schmaurn Salisburgenfem, qui anno 1518, Opufculuin de tttra Morll Galliei cum ligno ittdico edi- dit , iii quofatetur hoc jignum recentiflVr.s dete£tum efle , & vix dum in G:rm3- nia folo nomine notum. Si tamen ea , quas leguntur in i{efponfs Antonii MufsBraf. favoli ad quifticnes Alexmdri Fontand, ■, elsent ad verbum accipienda, Guaiacum i.n Ita^ liam tardius devedrum fuifset , nec ante annuni 1515. cum ipfe Mfftrat enno ijo. dtim fcriberet, -v.ginti fex annos agi , ^uod m Italiam divcltttm ifl tytfctmodi lignum zc ft primum fuiffe, qui hujus li^ni dccoEtum Ferrari^ pr&butrit liluflri JEnes, V\o cum omni' hus rIiis M^^dicis novnm ac intifitatum videretur ( ut %cre trat ) medicanentum multiau» id ipftim deridertnt , qucujque viderunt lliufirem Yirum fanitati reftttutum cffe . Sed haec ut opinor , de eo t^-mpore , quo lignum Guaiacum Ferraria: primum adhibitum fuit ) debent intelHgi , potius quam de tempore quo Italia? primum innoruit. med?? 'Ij. Nirrat itidcm idem Bradavolus , qua ratione & a quo illud remedium in Europam fiui ab In- primum delatum fit . Fuit , inquit , Confalvus quidam Hifpanus Merbo GalHco f&vifftme /». fXH fpat /f^«^ 5 qui rtl fama commojus , ( nam omnibus fere alns expertis prxfidiis fanitati reftitui niols pr,- nnn potuerat ) una fum aliis ad Jnfulas nuper rspertas navig^vit , feque curtiri fecit ac fn' cttum eu , nitari reliitui. Poftea in Lufit^nizm rediens Medict cfficio funEius <ft ■, ^ todtm modo Mcrbo Europm'" Gallico afftEios curare coepit , quo ^ ipfe ah Indo quodam Medico curatus fuerat . Nefcio deiatum. quo confilio Johannts Frcind , Vir de re medica optimc meritus, in Tertia Hiftcrii Medi- cins. parte, huic Gonfalvo , de quo Braffavolus , Ferrandi fcu Ferndndi nomen lic fiio ad- diderir , quafi nempe vellet innuere eumdem ac Confalvum Fernandez de Oviedo vel 0« vietenfem fiii/Te, qiiod ramcm a vero alieHifTimum puto , cum Ovietefifis in Lufitania. Medici officio numquam fanftus fuerit . fed ab anno 15; 15- quo jufTu Ferdinandi Arago- num Regis Indias petiic, ut regio nomine attenderet aJ mineras , & miner.ilium fufio. nes , jbidem commoratus fic ad annum ufque 1515. imo vero i5jT. ut ipfc tefiatur in fua Indiarum Occidentalium Hifloria.
Sunt qui rem paulo aliter uarret , ( b ) nempe Hifpano cuidam , gui luem indi- cam ah Indica concubma contraxerat , & qui dirir cruciatibus torquebatur , famulum Indum in Jz/ifpanioia Medicum agenttm aquam Guaiac propmaviffe , ejua non folum magnis iltit cruciatibus iiberatus tft , f»d prifttns. etiam fanati refiitutus : Hujus exemplo plurimos alios Hifpnnos morbo eodem infeftos curatos effe : Inde harum curationum famam Hi/pali primum evulgatam fuifse ab i;s, qui ex ea Infula redierunt , & hinc per totam Hifpa- niam ac tandcm per totam Europam , quam ca lues iam occupaverat .
Demum , fi Ulrichum Huttenum audiamus , de Morl^i Ca'l ci ctnaticne per adminiftra» tionem ttgni Guaiaci , Cap, 6 Nobilis quidam Hifpanus , cum GUttftor iw Provincia ( Infulat Hifpaniols ) eft^et , ac morbe graviter affligtrctur , monftrata ab Indigenis medicina ufum ejus in Hifpaniam attiiHt primum anxius ne non trans mare , quates in Jnful.i , effent tjns tfeSius.
Sed ut ut fic de modo , quo Guaiaciim in notitiam venerit, certinmie conftat unanimi Audborum omnium coastaneorum confenfu id remedii genus ab Indis Occidentalibus ac- ceptuf», a quibus Iu;s accepta , & ab Hifpanis in Europam tranfmiffum effe , per quos lues tranfmifl^a fuerat,- arquc adeo antidotum inde petitum, undc mnlum petitum erat , quemadmodum oiin: de Achillis hafla fabulabantur , quafi vnlnens auxitium tuUrit ead,m, qui vulnus inflixirat , Ut apud Pliniom Icgere elt , Hiftor, 'I^atural. L b. ^5. Cap. 5. & Hb. J4. Cap. ij. befcnptio Hasc aurem ligna Indica , quf ad lucin venerfam ^.''u valent , duo funt , ut jam in- ninifanfti'. nuimns: AUerum, ( c) (oiiiiu^n , denfum , r.finofum, nigricans, conflans ex fibr s va- ris impkxis, faporis acis , amarirantis &r aromatici , odoris fragrantis . quod ab Ameri. eanis Hiacan feu Huiacan voc.ibatur , unde Europafis Guaiatum diftum efl : Alterum, Jenli^ate , fibrarum impli^iitione , fapore , odore , priori fere proximum , fed albidius feu potius fubflavius . quod ao Indigenis //o/»:c :<»» appcUatum , ab Europjeis Llgnum fanfium nuncupatum cft , propter infignem ulum & efficaciam . Utriufque cortex efl lign-^fus ,
• tenuis,
( a ) Cap. 1.
l b ) Jn tfth aa Hiefonymnm Bfnzonum , edittnn Franccfurti 4 Theedor. de Sry, *nr.. i55<». ( c ) Piuhis Hermtnnus , 'n Cynifnra ntttttri* medifa , Samucl Dale, in iiharm^cdcgU .
i
L 1 * E R II. C A »■ U T V r. 99
tenuis, duriisj ex plurimis lamellis paiallclis & ftri(5le denfa:ls conflatus ; extus ex ci. nereo rufefcens , nigricans, maculatus ; iiuus pallldus & lavigaius i faporis acris, ama- ricdntis, odoris fere nullius,
Arbores. quce hxc ligna proferunt , non aetate folum , ut multis & nunc & olim vi- fum ell, fed ipccit difrerunr , ut demonrtratum eft a Johanne Terentio , Jn notis ad Gon, falviim Ffrnar^dez de Oviedo, & a PluKenetio , in Phycographia , quamquam ad idsm vel ad ariiie genus percinere credantur . Prior quidem , qras fuppedirat Guaiacum , olim primum oblc-rvata legitur in Infula Mfpanhla, hodie SanEit Dtm>»ici , fcd rrj&ximc in in- fula Bmra: AUera vero, a quo depromitur lignum fan<5lum , oUm obvia erac in Infula Borichen , qujE jam Sandi Joannis de Ptrttt ricco feu ^^'wV* dicitur . Nunc vero ambae fre- qun^^cs lunt m pletifque Infularum Antillarum , «5c in ea tota Amerira parte , quac Zone torrida: ft;biact.t. _
In'no , quandiu Guaiacum & lignum fan(fiam auro contra cara erant , mos fuit m Q^«^ciim eorum locum fufficere ligna varia Huropaea , quorum virtus congener vel affinis efse pro"fa«" cenfebatur, ex ( <i ) ebeno , citro , cupreffo , pinu , terebintho , corno , corylo , buxo , '^^^lll^. ^ Laburno feu Anagyride non foecida , Philiyrea , fed plerumque nullo vel mininio fuc- i.gni s.a cefsu. Unum ert , quod forfan exceptum velim , lignum videlicet ex junipero, cujus de*'*'- coCto recentem luem curari vel faltem mitigari compertum effe dlcitur non una cxpe- rientia : Qua de re prxttr Antonium Mafam BrafTavolum , lcco ad lihrim.xrginem lauda- 10, legi vclim Johannem Lctinis ,' Defcnptionis Africx, Lih, i. in fine , & Julium Caelarem Scaligerum , in Cardxnum de Suhtilitate , Extrcit. i8i. N. 19, de ufu ligni juniperini iii Africa ad luis venereE curationem . • _
Pofsem quoque in tellimonium adduc«re Francifcum I. Galliarum Regem , qui idem {h) ipfe ieiuiebat de hujus ligni virtute , & contra quem Guillelmus Rondeletius latis temere pugnavic , nimium fcilicet confidens auftoricati Diofcoridis , cujus vulgaria ex- en^plaria habebant tunt cemporis ramenta pmiperi hihifera efse , fed nefcius hsc verba Diofcoridis textui ab aliena manu infcrta fuifsj , & quafi fpuria ab Audloris illius ex- emplaribus abefse, qux melioris nocse erant.
Hic olim fuit Guaiaci decoquendi ratio ufu maxim? recepta . Ligni minucim concifl R»'''> ^'- aut ejus IcoDjs lib. ). leu ^ xi]. m I bris vn] x aut xij. aqux inrundebant per noras Guaiici. XXIV. in olla /iftili nova . Deinde vafe prius bene occlufo decoquebant in Diplomate, lento vel continuo igne ad quartie , tercix , vel dimidiaj parcis confumptionem , prout deco<5lum intenfius, debiliufve as;.;ri viribus & temperamento, morbive vehemectise con- gruere vidcbatur . Decodlum refrigeracum & colatum in vafe vicreo obcuraco ad ufum affervabant.
Ligno , quod in olla fupererat , affundebantur dcnuo totidem librje aqu« , iterum ad confumpcionem quarta; partis lento igne decoquendae . Secundarium illud deco<5lum flve Bocketnm in lagenis vitreis, ficut & pra?cedens , colacum recondebacur. Priore ucebantur tanquam medicamine , pofleriore vero pro pocu ordinario .
Cecerum an lignum Guaiacum flne corcice , an corcex Guaiaci fine ligno , an ambo fl. mul.'' An haec fola , an cum aliis lignis , radicibus , plincifve affinibus .'' An in vino , an inaqua, an decodlo vel aqua fliliatitia plantarum congenerum , decoquenda eflsnt, olim inter Medicos controvertabatur , & tanta quidem concentione ac fi pro aris focifque dimicaviTscnr . Sed quid opus lege certa rem incertam defiaire velle ? Cum sgrotantium temperies , jeras , flatus , roorbique natura, racio , coraplicatio , varie varient , res tota Medicorum judicio permictenda efl, qui ipfi in cafu quolibet ea eligent , qua: maxims profutura efTe videbuntur.
Paratis femel decodis , aeger blando cathartico prius purgatus & parcioribus cibis ab ^^^^f'^^ aliquot diebus enutritus , in cubiculo concludebitur , quod arte vcl natura teperet & coai- ita munitum effet , ut neque aer neque frigus penetrare poffent . Lecflo detentus furamo diluculo fumebat cyathum unum prioris decofti calentis, qui capax efTet ^viij. vel x. ,
G X ' &
^ * ) Ulrichus Huttenus, Li^. dt Marbi CiHict cttrdtltnt fir *dmin. CifkStci , ct^. ai. Antonius Muf.i Braffavolus , 'Lii. de Morho Cattico , Gabriel Falloppius , Tralt. de Morbo OilHco , cdp.jj. Btinardinus Tomitanus , LiO. a. de Mttbo Gttlico, ctp . j5. Piofptr Bllrgantius, Mttbad. dc Mtrbo Galtico , cdp. i.}.. Alexander T/sjanus Petronius, L;i. 6 di Motbi Gattico, cap. 24». Augftius Fetreriis , de Pudendtt^ra , L''^- i- ctpp. j5. <t ao.
( » > GuiUelir.us RQnddetJas ^ Lib, di Morbt /tnHca .
n>o De MoiiBis Venereis
& operto ftragulis corpore fudori feie comparabat per duas vel tres hotis . Abflefo Tc^ rael corpore & quatuor ad minus horis pofl alTumprum decodum ofllrtbantur panis bi- iccdi unciae dux vel tres , cum uvis aliquot paflls, ve! amygdalis aut piftachiis , & de- codum lecundanum afFatim propinabatur . Inde poft horas alterJS quatuor fumebatur cyathus alter dtcodi pnmarii ad ^ viij. vel x. , fudabatur ut prius ptr horas tres^ mundatoque dein corpore , & duabiis vel tribus panis bifcodi unciis itcrum comeff/s cum uvis pafHs . amygdalis vel pifhchiis, aliquot decodi fecundarii pocula rxhauneban- tur. Quod fi sger gracilis , attenuatus , tenerioris confticutionis , viribus mtnus valeret, neque tokrandas tam feverae inedi^e par vidrretur , concedebatur paulo m.i|or panis & pafiularum quantitas, vel panis unus Mnrnus , vel etiam iulculum ex pullo Gailinaceo; imo vero poft dies aliquot quarta vel dimidia pars pulli GiHinacei junioris affati , vel in aqua purj & fine lale elixi.
Servabatur ea methodus pcr dies quindecim , quo temporc fi alvus adftridio^: erTct , cnemate emclliente laxabatur altero vel tertio quoque die Tranfaclis quindecim primis diebus jegsr bLndo cathirtico, verl>i gratia , mifdulla caffi^ , manna , tamnrindis , &c. purgabatur , & ea die bibbit tantum e drcodo fecunda-io . Inde theiapeia eadem itera- batur eadem ratione ufqne ad diem trigefimum ve! quadragefirnam ,• ku paulo largiors dia?ta fenfim conceda . Imo pofl diem v;ge(Imum quinriim vel trigefin-ium licebat argro, fi viribus valerec . ledo identidem furgere , & btne vellito per cubiculum ambulare, dum ab omni fudatione iiber erat . D.mum fub curacionis finem iterum purg.^bjtur, ac ei copa tuncerat e cubiculo ncn quidem in aptrtum aercm exeundi , fed in ;iliud concla- ve, d')nec*aeri ferenini par tfle vidcretur. Neque cnim quidquam derepente innovanduaa erat, fed omnibus paulatim adfuefcendum per tnenfem alterum , quo aeger dietae ctiam- num obfervans & vino abfiiners fecundario deco(fio utebatur pro potu oriiinario.
Virtutde. Sic crgo meracius Guaiaci decodum , quod natura acre eft & aromjticum, vel nullis
coai Gm. vel pauciffimis cibariis in ventriculo aUeratum , 6c in vafa ladea pras inedia exhaulU & exinanita ube-tim exctptum, fiugulascorporispartes liberrime circulando pervadebat,- fan- guinis ymphseque globulos feminii viruknti pra?fncia induratos infpi.Tatofque folve- bar , attcnubat, hquabitj obvias ccnt^gii ^'uttulas vel alterabat corrigebatque , vel dia. phortfi aui diurefi abigebat & eliminabat i ac vifcera omnia, vafaque fingula acrl illo lixivio per dits quadraginta macerata , ft obflruifla efftnt , paularim reftrabat , fi hxren- le humore (nf^rdta . gravamine f;nfim lifaerabat ; unde delr;ta , eliminata, profligaca con- ta^ii vcnerei virulentia a?gri prillina» reddebantur valctudini.
otiiiMs jl. iviulcis fane ea cherapeia profuit & in Hifp.iniola & m Hifpania , narrarqueNicoIaus Foll , Caroli V. Imperatoris Msdicus , /'> Opufculo de curattone Morbi Gali.ci ptr lignnm Cu.Tiaiiinum , edito anno 1536. uno tjuafi & eodem tem^cre ufu decocti ex Guaiaco tria ho» mintim mdlin , de quibtis d'fpiraium erjt , ad honnm vaUtudinrm reduEta fuiffe , qui pe/l eonvnUfcentiam fibi tpfis retijfci viJebantur . Icaque haud mirum , fi tanram famatn dcrfpente obtinuerit, ut tefte Ulricho Hutteno , Ltb. de Morbi G»l/ici curatione per admi- niflrationem iigni Guaiaei , C^p. 11. Medici 1 on incelebrts nomine Cifans 6* cu]ttfd.im i» Germania Epifcopi Hifpamas adierint ad redtam adminif^rationis mecbidum addrfcend.im ab illis , qui in Spagnala retn u(u tggnoverant . Facik tamen crediderim non parum au. ftam fuifse in tota Europa hujufce remedii celebritatem Opufculo jam laudato ipfius Hur." teni , anno 15; 19. typis edito , quo Vir ille amicitiis &r inimicitiis , quis cum Erafmo Roterodamo fuccefllve exercuit , orbi notiflimus aperte teftab^tur, Cap.z6. fe MorboGal- lico graviffimo ab anms novem infe(flum , doloribus atrocibus , multiplici exoflofi , of- /lum carie ulcerofa , fumma totms corporis emaciatione , & difficili maralmo laborantem , undecics fed incaflum mercurialem curationtm txpertum , poft torturas , fupphcia , peri« cula , quae vix poterant animo concipi , cum de ipfius falute ab omnibus defp^iratum efTet , folo ufu dtcodii ex Guaiaco per dies tri^inca propinaci juxta methoJum , quam modo propofuimus , perf;(Sf£C & integrat valetudini felicitcr relliiutum fuifTe. Ejufdem Sed nihil eff vulgo imprudentius in xlfimandis novitatibus, Ut temere credebatur oliin
perjcui» fc decoftum Guaiaci tutam , cerram , innoxiam luis venertae medicinam effc, qiia finc peri.
<i4. culo uti liceret omnibu$,^fic etiam omnibus nuilo difcrimine propinabatur . Atverebre»
vi tempore certa trifliquc experientia cnmpertum efl phrofque, qui tenui efTent vaUtudi- ne , aut temperamento acri , bihofo, f rvido ; qui iiatura macilenti ^ exfucci i quibus pulmones , hepar , renes , aut ventriculus retorridi vel iam male alTeftt efTent ; deniquc qui in tabem quomodocunque indinarent,- inedia pim;a, acriore decc^o, fudoreimmodico
conte-
\
IlBER II. CaPUT VI. 10 1
confeflos & cxtenuatos ia marcorem , marafmum , febrem hedicam . tabem j phthtfim im^ medicabilem f«pe decidere. Ob/ervavi y inquiebac Petrus Andreas Matthiolus, /» opufcu- le de Morbe GaUtco , quod editlim eft anno 15 j 5- ftccieris habitudmif hotnines Morbo aalii. (0 Uborantes Hgni ptatione eum heElnam febriculam , tum rabem incurvjfe . _
Vifum quidem fuit , ut ea arcerentur peri;ula , adminiftradoms acerbitatem raitiga- Tti ideo permiffa eft plenior di«ta, decoftum debilius propinatum , dacum fuHationi tem- pus brevius. Quid inde emolumenti colledum ? Scihcet (oiuta verfura in contr;iria pec caium eft . Vis enim remedii eo modo frafta & deb):itata ad curandum raorbum jam non latis efficax fuit , querebaturque ideo ihidem idem M^ttlvoliis non viden hujufmodi kgnum, licut iam prius , ma!e habeniibus eonferre , & plerofque ejus tteicdMm ajfumentes noa fanari ob exhUentium incuriam , qui a kgibus leveriori!, dixtae aegrotos imprudenter abfolve- bant. Sicergo Guaiacum , quod initio tanto applaulu exceptum fuerat , minus commode audire iam cceperat i cum ecce aliati in orbem noftrum radice China? a;grotantium & medentium mentes in novas /pes ereaae funt . ^ , . ,. ^ . r ., r, a-
V. Radix Chin» ( a ) craffa, tuberofa , nodofa, levis , Iignofa, canem facile (entiens, ^^^*^-^^ extus pallide rubefcens, intus candida , faporis farinacei , & terreftris , levitcr aliringea- „otnic tis, odoris vero nullius, credttur effe radix fmilacis cuja(dam afperje , Lampatam iux- Europae u(b) Garciam ab Horto , feu quo magis finice fonat , Ve fou-lim juxta {c) Georgium ^'^" '"' Vefchium appellaca: in China five Sina, ubi copioie crcicit , & unde delaca nomcn CA;- ,anqulm na apud nos habuit. Reperitur etiam in America, prxfertim { d ) \n nova Hifpania & aiteium in Peruvia, radix affinis, raagis tamen oblonga , & intus paulo nugis rubefcens , quae ^p^'^' Radix Chinx Occidentalis appellatur , fed qux virtuce cedit Radici China; Orientali, c China vel Provinciis Chin» finitimis dcveftx.
Ea radix Goam , quod Indiarum emporium Lufltanis paret , anuo iTiJ- ut fcribit fO Garcias ab Horto, qui tunc in illa urbe commorabatur , primum delata fuit a mercato- ribus Sinenfibusj & inde paulo poft z ( f ) Lufitanis tranlveaa Europae innotuir, au. ftore ( g ) Theveto , quocum Vefalius ipfe confentic , ut qui referat m Epiftola de radi-
ce Chint, , dum iffe adhue Vtnetiis fub prjnipToribus (ty pncipuis lilic artem exercentibut Medicis *gras inviferet , radicim Ifiam , non fine ntaxima exptEiatione fummfqu* lattdibus iL luc fujfe perlatam. Vefalium enim , cum natus efset anno 1314- confequens cft vigefimo fecundo vel tertio artatis anno , adeoque circa aoiium a Chrilio nato 15J6. tel 1557. Medicinae ftudio operam navavifte, ac artis tyrocimum Vcnetiis fjcifte , pociflimum cum liqueat aucSoritate Valerii Andrea; in Btbltotheca Belgica Vcfalium , anno ijj?. Patavii publicum Anaromes ProfeiTorem-fui/Te.
Parabatur deccftum hujus radicis (eqiienti tnethodo j nempe radicis Chira» rccentis & S^ j **-^* non cariofar, ac in fruffula feu talieoUs tenues concilar ^ \ aut ij. viginti quaruor ho fiu" dec'oI ris in aqua; fontanas lib. vj. aut viij. tepide macerabant . Inde iii olla fidfili fatis am- ftum i- pla & operculo coiueGa lento igne decoqucbant ad duas tertias , decoftumque colatum P°""u'' in lagena vitrea obtuiata tepide detincbant ad ufum quoridianum. bh^um '*
Porro aurem a:ger prius prarparatus praemiflis univerfalioribus , purgatione fcilicet , fuciit ? imo ven« (<:(Xif>ve, fi ita e re videretur , cyathutn unum huius decofti calidj ad ? x. vel xij, fummo diluculo quotidie exhauritbac , ac in Kdto compofitus & ftragulis cbnttftus ad fudorem fe coroparibac ptr du.is vel tres horas . Inde fudore ffmei abfterfo e lefto furgere . & bene veftito in cjbculo ambulare licitum erati imo vero poft decimum vel duod'cimum diem , fi bcnignfor eft t aeris ftatus . domo egredi fub eadem cautione . Diae- ta quoque liberalior concedebatur quam in adminiftratione decpdli ex Guaiaco > pote. rat enim a»ger vefci puUs , gallmis aut caponibus toftis , vel llnc ullo iaJe elixis, fed vino penicus abftinenduserat , permiffo tantum pro potu ordinario decofto tepido radicis Chinar. Q.uotidie harc eadein fingula ordine eodem itcrabantor per dits z^. aut zy. quibus Tm. 1. G 3 curatio
( fl ) fdulut Httmtnus , ir Stimuil Titte, ubi fupra .
( t ) Gaicias ab Hoito H ftonm fimflrium ir *rom*tum IndU . Lib. 1. CAp. 38,
< c ) In aunotation. ir. Oh/trVAti<n. 77 Ii<tr<>r.jmi Reufneri .
\. d ) Nicolaus Monardr.<:, de firKfUcilius mtdic-.ntmii . Lib. i. e*p. 10.^
( « ) Colloquios dos fimples, e drojjas he coulas medicmais de Ind.a.Tiin. Goa , in 4. I5«j. Lib. x» "P- 38.
_,(.^ ).Nariar Amatus , Lufitanus , C">tHr. 1. Obfirvt. 90 qufmdam nomine Vinetnttum Cilium « Tri/r*nis , rerum maritim»rum mt ximum tX;'hratDrem , ir *pud Jndts frt<juintim nigitiatorem radicira Chint priaum i» Lufittniam tdvexijj, , ir hinc mtTCAtwrts in univirhtm EurtPnm brivi troxljfe , QUtd m»m ximum ^uaflum f^cirtnt .
<^ ) Cofir.ogtaphie Univeifal. Lib, 1». f-if. ij.
18t DE MoRBIS VENERII5
curaiio perficl credebatur , Cc fi alvus pigrior efltt, vel additis decoiSlo qiiotidlano fol-
liculis fennas , vel enemate emollimts alternis ditbus poterat lubciuci.
Ctlerum Celerem huic therapeiac celebritatem fecit au<ftoritas Caroli V. Imperatorls , qui jatn
obTin^uir. ^nte , Ut refert Vehlius in Epiftola de Rndtce Chim , Articularh fui merii ^ msh habitus
occnfitnt deco£ioCuAiaci u/us , icd irrito fucceffu , voluit fuo potiss marte quam Medicorutn
confilio radicis Chinjf virtutem etiam experiri Bruxellis, a qua Ci non optime, at certe
melius habuit . Hinc ergo fadum eft , ait ille , ut vlcini Ctrmanie. Medici quibu! fum'.
mum mundi Tnhcipem China ufum tffe ronftitit , magnifict dt htc remedio & ftr.ferint &
judicaverint , /liagtie multa defictre exlflimsverint , fi ncn ^ itfis hujus decoSii prcpinanH
r^tio comperta haberetur ..,.,«, Giuocirca fuis prlneipibns iftius decofti virts it* /aud.itf
d»s duxtrtnt , ut tlli apud Ctfarem Medicorum caufa inflart urgerequt n»n dedignati futrint ^
quo ab Au>':C!s Medicis univtrfus dtcoBum illud admlniftrandi modtis ipfts txpcneretur .
Sedqnam ^^^ qoam fluxa eft ac mutabilis trovorum rcmediorum fortuna ! Radix illa Chin«
ictiui.it tanctpere laudata brevi vilefcere vifa eft . Vefalius ipfcmet in hac tadem Epiftola anno
pjium 1546. edita, fatebatur, /« ctmptrtifimum habere Chint. deccEtum in tfftum txcrtfctntiis tumo*
"*• ribufve , iy^ fravis ulctribus vcntrtis Gualaci deoEio longe infenus tfft , Proftant fimilia de
radicc Chms teilimonia apud Hieronymum Caidanum , in Libro dt radiri chins feu de
Dec:.£iis . anno 1548. Apud Antonium Mufam Braflavolum , in Tr^Siattt de radiels chlm
ufu , anno 1551. Apud Antonium Fracantianum , in libro dt Morbo Gallico , anno 1564.
Apud Julianum ralmanijm , Lib. 1, de Lue venerta , c.>p. 14, anno 1J78. Sed omnium
direriiflimeapud GabrielemPalloppium , in Tra<flatu dt MorbeCaUco , Cap.6o. anno 13^0.
?{•» utarcr , mquit , hac radne in Morbo Gallico , txpertus enim fum ter Cf qnat^r , 6*
numquam aliquid petui afjequi . Sane ]am pridem apud omnes in confeilo cft radicem
Chinaf podigrae , ifchiadico dolori , tumonbus oedematofis , ftrumls , ventriculi imbecil-
litati , hemicranlae , renum & vefica» ukeribus prodcfse > at vero ad luem parum utiletn
efle , & /i quid forfan valeat , faltem Guaiaco virtute piurlmum cedere.
Radix VI. Famam paulo melius obtinuic radix altera nomine Sariac parillae notifilma , quae
farfje.pa- & ipfa eodem circiter tempore magnifice celebrata eft , m liqutt ex eadcm Vefalii Fpl-
Eu*o am ^°'^' Ccdit quidem Guaiaco, ai China virtute multum fuperior effe credirur commu-
«ielata *" "' fententia , imo etiam Guaiaco ip/i prarftare , quotiefcu;ique poft adbibitas inunftiones
ciica mercuriales , vel adminiftratum Guaiaci decoftum , fupcrfunt ulcera , rhagades circa anum ,
idem tophi , nodi, i^anglia, gummata , potinimum vero d jlores rheumatici , fixi five vagi , fed
tamquam ^^' iTipura venere primum oriundi, ad quos ft^ecifica exiftimatur.
fpecifi. Devehitur cx pluribus America: locis , pra?(«rrim ex Peruvia , Mexico , Bra/ilia &c.
cum tet. ubj fponre , & ubertim dicitur adolofcerc in fepibus ( « ). Tenuis eft, craftjcic :al.-;mi,
im^usde- '^"S^ ■ farmentofj , enoiis, forjs rugola & plicata , ex flavo pall-da , intus candida &
fciiptio,* farinacca , faporis &r odoris nullius cvidertis . Confians opinio eft radicem cfTe planra?,
quae cum (milace aipera eadem fit , vel fmilaci maxime afRnis. Inde faftum ut ab Hilpa-
nis /afa-parilU, feu far^a-jmrtllM difta fit , hcc eft viticula rubo fimt'is . id enim n^^mi-
nis eft fmilaci afperae apud Hifpan^s , ut audor cft Andreas Lscuna , nempe quod fnrji.
Jax iarmentis , foliis , hhrniQh vlticHlami ipinis, acuieifque r«^r«»» referat : ;-/» rjri» enim
rubrum , parilla vituulam hilpanice figniFcat Huie opuioni favet & ipfa expfrientia:
Conftat enim ridiccs fmilacis afperse r.oftr tis , ur larfac parilla» forma proxime fimiles
funt, fic virtuie fere pares efte , cum teftttur Falloppius , m Tr-tSi. dr Morbt Ca/lico ,
Ci,p. 6}. /e radiee fmilacis afpera in Italia tftufs ufum effe fthct ciim fuccffju , ^ plunmos
a Lue Gallica hheraviffe: (ed de hoc V'de Prolpfium Alpinum , De plantts Miypt. Cap.4^.
Er adm". Decoiuitur farfa parilla eodem modo quo Chma , fcilicet uncja? duae frui!acim refcdtaf
/1 fttan- macerantur tota die in aqucr communis lib. vi. Dein coquuniar i^ne remifto in diplo-
doi»nj, ^^^^ ^ pjj^ operculo bcne conteda , d- nec tfrtia vel media pars exhalaverit. Mane fura*
mo ab Sj^ro in Itflo iacente exhauntur huius decofti cyathus unus ad decem uncias ca-
pax. Quod fupcreft per dicm bsbitur pro potu ordinario , fic quotidie itrran lo per die$
lo. aut 14. Ceterum dixtj paulo lari^ior permittitur , quam in ufu decoifli Guaiacini,
cadcmque qu;im mndo propofuimus in aumjnjftratione radics Chinac ■
i/gnam VII A'Iatum eft circat'idem tempus cx vanis Amc-icjc tr;:.flibus, fed maxime ex Flo.
Suff=>fras, rida, lignum alterum ai luem venere.^m efficax, a F orjoianis f «^«w^t/* , Tefte Francifco
^f" Q Coreal , Veyage aux InKt^ Oeeiaerta/ts , Chap. i , Europaris vero Safffifras didum quod (h)
curi, quar, cum
iub
( a ) fat-lus H$rm»nnti$ , & Sttnutl Vdh , ubi fupra , { i ) VatiX' Hirmannui , ir S^mtiti D*it > ubi Aipra .
lt»6«. ii. Caput VI. 1«^
fub comce tenul, foras cincreo , intlis fanguiBeo, cx ruffd albtcat , lignofum, leve , ra- ram eft - f*poris acris , fobdu/cis & aromatici , odorifque fragranws , undc dici folec lignum fosiiiinli feu fcenieuUtnm.
Parabarur & adhibebatur hujus decoftum cadcm methodo , ac decoda radicum Chinar & farfas-pariilzi fed ut Chinara in abigendis lue venerea , de liiis veneteae fymptomatis virtute proxlme ajquat , fic Guaiaco & SarfacparillaE piurinnim csdit.
VIII. MiS jam pridem obcinuit ligna illa dao , Gaaiaciim & Saffafras , radirefque 'jtiraftz toiidcm Chin^ & Sarls parillae, quorum natura virtulque f;ini'is eli: , utji fimul de«>- feu^udo^ quer^, plerumqu'; (ine ullo purgante, aliquando vero cum lolliculis fcnnat, ut jam ab lifera;. anno ijfo in ufu fuiffe ccftatur iJraffavoIus /-» TrMStx.tn de r^Jn-it Qhms. uj», Hinc pa- rantur Decodta & Bochcca , quae modo tantum diaphoreiica & d:uretita , modo vero cathartico-diaphoretica vi pollent , & qua: notiffimi funt norainc i^ufanarum fudortfsr»'
rum , vcl VtifiriMrtdm e lignts fudonficis ,
Varia folet effe fingulorum dofis , pro divcrfls indicationibus quibus fatisfaciendura eft. In genere untiae ij. ligni Guaiaci in fcobem vel in fruftula redafti , unciarque to- tadem ligni faffafras in frudula paritcr divifi, cum radicum Chinac & farfxparills tni- nutim incifarum tin» unciis ttitidem , infunduntur repide horis 24. in aquse communis lib. X. vel xij, Inde additis, /i ita videatur, antimonii crudi criffiufcule trlri & nodu- \o laxe conclufi § ij , omnia lento igne in vafe operculo claufo decoquuntur ad con. fumptionem tertia? partis . TwJ^ additur liquiritiar raf^ uncia j, imo fi vii purgans iu decofto requiratur , foliiculorura fenna: Oricntalis ^ (^. qusr hora; momento coquenda funt. Poftea decodum , cum tepuit , colo tranfmittitur , & in lagenis vitreis bene ob. turatis fcrvatur ad ufum.
Solemne eft hujus decoQi tres hauftus quotidie propinari per duodecim vel q^uindecim dies , manc jcjuno ventriculo , quarta vel quinta hora poft prandiun , & velperi ante decubitum : vel faltem duo , mane fcilicet & vefperi , cmifto hauftu pomeridiano, fi ita e re videatur. Per id tempus seger ad parciorcm diaetam addiccndus eft , domique continendus fi anni lempus alperius ita exigat .
Hsec eadem lignorum decoda , quibus nihil Hotius eft , vulgatius nihil, Lutetiae ta- Tanquam men tanquam arcana remedia , & ad morbos quofvis pnnchreftti venditari non ira pridem aicana vidimus a duobus aretalogis , nec fine lucro , ufque adeq. vulgus , & praefertim vulgus "°^' ^ Parifienfe novitatis amans efl, avidumque . Priori , qui Chirurgus fuit , nomen erat C»- buiT"" lat : Hic ceteris lignis dicebatur adjicere lignum rhillyrear anguftifoliaE ; egregium fane quemcun. & vere cfficax additamentura ! Imo etiam prardicabat fe calcem auri una incoquere , ^"c ^p««^'' quod quidem fine difpendio fieri potuit , quod tamen fadum vix credo , cx quo demum AgVtm li f-ftum fucrit , eflicaciam nuljam decofto acceftiffe certas fcio. duobus
Alter , artifex liquaadi zris, didus Ymache ^ fuperbiebat praeparatp , antimoniali ne. vendita- fcio quo , cujus additione fuam ptifanam cetcris prarftare gloriabatur. Habuit hic unum '* " atque alterurn Medicnm , non conniventem modo , fed etiam fuffragantem , quod quidem in artis medfcje opprobrium redundavit aliquandiu , at vero fimul in multorum perni. ciem ceflit , & tandera , ut arquum fuit, in perpeiuura ipforamraet approbatorum de- decus .
IX. Fveftat tandem , ut hue congeramw remedia non pauca , quar quidem ad Iu;s ve Reraedia nerear curationem plane inefficacia funt , ideoque jam dudum obfoleta , fed quar tamsn a varia , lui Medicis, nec incelebribus , olim & lauiata & ufurpata fuifse certum eft . 'inde faltem ^fj"^''!. tnanifeftum fict exemplo jtlicno quanta pmdentia in rebus medicis , anticipatis aut teme- hibita.fed re conceptis coDjeduris parcendum kzt quantoque labore ad veritaiem pedstentim fit eni- huic cu-
tendum , landa:
1°. Lignnm Mefldeen vel f-IefteLdthen , de quo Avicenna , Cantnis Lib. z , TraS. t. '"i^*L*.' <^'«A J54 > & Lignum Karon five Kallem , de quo Idem , ihid. Cnp. 384. olim ideo f« ) gniim laudacafunt, velut fprcifica adverfus luem venereim , quod falfo creder^tur quodurrum- "'fi''''" que hgni genus , cum ab Avicenna appellaretur Llgnum indum , idern :(T- ac Gu^Lcttm ,l\l^f,',l. nominc Ligm iniiti tunc vulgo cognirum . Sed jam pridem animadverium fuit a P tro Andrea Matthiolo , Di^loge de Morbo G.iUico . Alfonfo Ferro fLib. j. Ve Morio Gallieo, C»p. z. Antonio Gallo , Oe Ligno fanBo nen permifcendo in Prnfat. Gabriele Falloppto , de Morbo GmIUco Cnp. 40, Profpero Borgarutio , d.; Merbo GalHc. Cap. I4. hoc utrumquc Avicennae lignum , qualecunque fuerit de quo non liquet , ex Indiis Orieotalibus peti-
G 4 tuo)
< * ) Nicol. Mafsa, Lifr. J. dc Morbi Hupditsa. r«f, 2,
1»4 D E M O R f. I S V E N E R E I S
tum fulffe qiiz fola: patebant aetate Avicennsi neucrum proinde Guaiacum fuifle , quod
ex Indiis Occidtntiilibus tantum advehuur.
gnumfjl ^^* Johannes Leonis, Africanus;, Defcripnonis Afria Lib. 9, & eum fcquutus Julfus
ttlcbe, ' Carfar Scaliger, ExercitMt. in Cardanum 181, Artic. 19, laudant lignum quoddam , jfri-
feu Oxy. cano idiomate Ettatche appellatum , taj.quam advcrfus luem veneream egreg um : Huius
«tdius, medulla in diverfis regionibus diverfi coloris elt , in Numidia candida , in ^thlopia iii-
gra , in Libya purpurea. MeduHa illa , qus ourpurea e(l , in kob:m comminuta { a )
Medici Afrtcant tn Morii Cal.'ici cttrationti/us titelantur , ur.de ^ M.01 hi Ga.lict lignum vhI-
gartter itppeUabatur , Patet autcm cx Deicriptitm'^ Johannis Leon;s, arbor.m, qux Ignutn
iioc profcrcbat , excelfam., fpinofam ^ Junipero fcliis fimtiltmatn , uno verbo earadem fuiflfe
ac ( ^ ) Juniperium maiorem bacca ruf::icente , five Oxycedrum. Porro lignum illud Et-
talche a Bernardino Tomitano , Ltb. 1. de Morb» Gxllic. Cap 16 , & Anronio Fracautia-
no, De Morbo Gailico , Cap. 10. vocatur , dcpravato nomine , lignum Hettechen , & ab
utroque adverfus luem veneream approbatur. ied quale judicium fcrendura fit in curan,
da lue venerea de ligno Juniperino , Guaiaci fuccedaneo , videfis , fupra .Articulutn iv. hu-
]ufce Capitis.
j.Opiata 3°' Johannes Fernelius , Medicus rarifienfis clariffimus quidem , fed ab hyJrargyri ufa
^^». F"- alieniflimus . quem pernitlofum Erapiricorum inve.-itum elfe putabst , Cne Mercurio &
Guaiaco perfedtam luis venerea» curationem poHicebatur , ope du^rum opiatarum , qua»
rum alteram majortm , minorem alteram vocabat . Componebatur utraque ex vulnerariis
& purgantibus variis , led neuira ad lutm veneream profligandam fatis efficsx trat . Il-
larum opiitarum formulae, quas piget hic exlcrib;re, obvi» funt apud ipfum FerneHum ,
De curatione iuis V^neria, Cap. 15 , aut apud Julianum PalmariuTi , I(^. i.de Lue venere» ^
Cap. 7 , ubi apcrtius pro^jonuntur .
4.^ Opiit» 4", Juliaiius illc Palmarius , celeber Fernelii difcipulus, fed ea in re m verba Magjflri
"■*'"• jurare nimium par.jtus non fubftinuic quidem Mercurii ufum cum jIIo damnare , ut cu-
jus utilitas in dis exploratior eflet , ac vsro exti»:mavit cum illo luem debellari pode
folo opiatae ufu quam ibidem proponit , qua dicit neminem haBsntis fa'fum tffe , quarn
venalem proftare monct Lurecia: m via Antoniano apud Pharmacopoeum quem nominat ,
quam fatttur ex duabus modo memoratis Fcrnelii opiacis compoiitam e/Tc, adpEtis eti.^m^
ut llle (ub)ungir, aitfjuot aliis medicamentis , qui adverfus venena valere , (y ai fudo..
res ciendos aptifpma effe compererat > fed quam cerco certlus eft optato efteiSui Imparem
fuiffe.
5 Syrupns j°. Gtiillelmus Rondeletius , Profeffor & Cancellarius Facnltatis Medica? MonfpefTula-
bie&!*'''" n*> afferit in Trailatu de Morbo Italico, fe tn paupenbus u(um tffe fyrupo Sanvf: Am^
brofii , qui ex decoHa mili paratur ^ ramentis ligni ficttum . Proflat finile remedium in
rharmac.ptEa Bitcana fub titulo DeeoSii /(mbrcfi..ni , diciturque Viaph^reticHm nohile . Re.
fert Nicolaus Chefneau , m ordme remediorum alphabetico ad calccm Obfcrvationum fua-
rum adicdo , tertiam eiufdem remedii formulam . iuxta quam mllium cum padulis 8C
ficubus decoquitur , aitque deco£tum illud laudari .tb Ottone Heurwo tanquam nobiie fu^
dorificum 6" diureticum . Sed liquct hofcc fyrupos five decc<fta , fi quid ad fudorem mo-
vendum conferant , tamen ad plenam luis venereae curationem hand quidquam valere.
c. Varfa 6°. Multa proponit Augerius Fc-rrcrius, Lib. de Vudendiigra . Capp. 15 lo , e regno ve.'
cun»*i'!" getabili petita remedia , quafi Guaiaci , China? , & Salla: parif ar luccedanca utiiia , uc
Radices Cannarum noftratium , Gentianar, Afarl , Torm-ntillar; quibus ab aliis addi fo«
lent Radices Smilacis afptrar , Petafitidis, Cyclaminis, Iridis, Enulx Campanar. ac prar-
fertim ( c ) Myricar feu Tamanfci . Sed haec fingula longe inefficaciora erant Guaiaco,
quod & ipium nOn fatis elTicax fuit.
^Decoaum 7°' Dccr)(5ium Saponariar Officinarum , feu Lychnidos Saponariae diftat , a Johanne-Baa
Sapienti». ptjfta Zapara , Empirico, tamquam Specificum laudatum fuit in Lib-^o , cui tjtulus eft
Li Maravigliofi Secreti , Cap. 9, & quod maioris momenti eff , tanquam efficax commen-
daturn ab Eu'tachio Rudio , Lib 4. De Morbo Gallieo , Capp. 5. (V iz , a Lurfovico Se-
ptalio, Caution. Mrdicar. Lib. 7. De Morbo GaHico , & a Daniele Smerto, VraSficA Lib. 6.
Pari.^. cap. 17 i fed jam*|Jridem penitus obfolevit, ceu nullius pretii .
8°. Nar-
( * ) Johsnn. Leon. lcc- /<tHi<.
( b ) L quet ex Avicenni , C^stn. L!b. 2. Tr*ll. i. Cdp. ^67. Junipeiam , arabice Harjr BUDCitpan .
( <■ ) Vidc Profper. Alpinum , D« PUntii u£ijfiiii, Q*y. 5. & Obfeivaiioncs Veffingii in he Qtifnt .
L I B t, N. II. C A P U T VI. lOf
8". Nariat Samuel Fomius , Chirurgus Monfpelicnfis , in Obfcrvatfonibus cum Lazaro s. R.dix lliverio communicatis , ObfcrvHt. 41, ,, Henricum III, Galiorum Regem , lue venerea ^*"'*"*- „ laborantcm , cum a Medicis ordinariis curari non potuiHet , monitum fuifTe Penam ,, ( Petrum ) tunc temporis Lutetiae medicinam facientem multos ab hoc morbo liberare „ reniedio peculiari, quod a quodam Turca dioicerat i ideoquc iuflifle Penam vocari , a ,, quo curatus fuit, " Illud autem peculiare remedium nihil erac prjecer radicis Bardana; in talleolas Ut\x •decoftum in .squalibus aqus fontanse & vini albi partibus , additis fub decoftionis finem folliculis lenna: , cujus dccocti felibra mane );)uno ventriculo pro- pinabat.'ir in Ufto psr dies 15. vel 20, admotis ad diverfas corporis partes filicibus ma, joribus caliJis, & linceo obvolucis , ad fudorem proliciendum .
Non nefcius fum quofdam efle , qui affirment Henricum III. ufu radicis Bardanat , ^uam Petrus Pena adhibuerit , non ex lue venerea , fed ex febre quartana convaluiffe . Ica fane fentiunt Tancredus llobin , apud Johan. Jacob. Mangetum , in hibUothec» Bh»r- mareutica , in verbo Bardan&t & J. B. Ch.anel , Do^tor Medicus Pari/Ienfis, Abbrege de l' Hifioire des vUntes UfuelUs , Sed eos fallbs effe opinor , & in errorem idco forte indu- 6los, quod minus attente legerint Obfervationes Georgii Hieronymi Velfchii , ubi nar. natur eadem hiftoria. Ille fcilicet , poftquam dixit m Obfervationum Medicinalium Epi. ftgmate , Obfervat. 4. Empiricum guemttam Varifienfem ptnrimos quartananos decc^h r.iii~ cis LappA majoris feu Bardans, tx vino a/bo magno fuccefsu curare folirum fuifse , mox ad dit ffidem qu»rtan& ^ luis venere* quandoque remedm obfervari . Sic iilam , pergit idem, cum xibiarufn nlceribus hydrargyrofi curatAm narrat Guillelmus BaUonius , Lib, z. Ep'dcm. & Ephemerid. ubi de conftitutione hyeraali anni 1575. hanc vero m Henrico n\. GaHia' rum I{ege , eodem decoEto Bardans, a Petro Tetta deletam efse tefi.itur Samuel Formlus apud Lax.arum Riverium, Obfervatione 41. Inde ergo faduin faiffe videtur , ut prae ofcitantia, nec fatis adverfa pronominum illam & ^anc relatione , creditum fit luem veneream cum ulceribus tibiarum in a?gro Ballonii , hydrargyrofi j quartanam vero in Henrico (II. de« cofto Bardanae curatam fuiffe, cum tamen ex ipfo oracionis contexru contrarium mani- feflum fir .
Itaque tantum abeft , ut ex Velfchlo au(5toritatem Formii elevare jure liceat , ut con- tra Velfchius ipfe Formii obfervationcm aperte confirmet . Neque in contrarium pugnat uUo modo Pena ip/e , quicquid a non nemine didum fuerit , cum nullum exffet hac dc re ejus teftimonium, quod equidem fciam . Quapropter credibile eft virus venereum ab Henrico III. olim contradlum , dum e Polonia r?diens V;netiis gonorrhoeira virulen- tam contraxit, aliquoc poft annis repullulafTe, quo tempore Petri Penx confilio decodto Bardanae retufum fuerit , ut refert Formius . Retufum dico , neque enim puto Birdans decodlum ad extirpandum virus venereum valere ; i'no neque cum decoSto Guaiaci ulla- tenus confsrendum efl"e , quicquid de Bardanae virtute adverfus morbos venereos praedi» cent tum Simon PauH , Gluadripartiti Botanici y Cap, 3. tum Georgius BigHvius, Vraxeos Lib. I, §. T)e lue vtverea ; ut nunc omittam ea , quae de anti-venerea virtute radJcum Bardanac ab alijs pafilm referuntur.
9=. Demum Scriptores peregrinationum per oras America; magno confenfu volunr fere p caro omnes , ad luem veneream egregie facere carnem Teftudmum marinarum grandiorum , tefiudi- qua? in Americs littoribus , infulifque frcquentes occurrunc. Aiunt nempe, f\ quis Sy ""j^jio, philiticus non alin vefcatur cibo prseter carnem illarn , furunculcs plurimos initio in j^m in' univerfo corpore erumpere , capita facere , largiter fuppurare i qua ratione credunt intra cibos ad- menfem virus quodcunque latet in corpore , ex toto expelli , eiici , excurbari j addunt- '^''""* que non alio rernedii genere prardones illos maritimos , quos vulgo Fhbufii'-rs vocant , & qui America: maria infefta habcnt, fibi mederi , quoties morbo IHo fe teneri fentiuncfibi familiariffimo . Sic memini primis nafcentis morbi' temporibus a plerifque Medicis car- nem , decoftum , fyrupum , &c. viperarum, ceu fpecifica & praefenti? remedia , olim lau-: data & ufurpata fuifte. Sed qus de his didta fnnt , de illis quoque dici volo . Poflum fcrtafle adduci , ut credam efu carnis teftudines fsvitiam luis venereo? aliquantifper mi, tigari , & cum ferociente morbo inducias fieri ad aliquod tema|is ; at vero perfefta? & abloluts fanationis fidem mihi cerram nemo faciet , neque enim moror allata vel pira- tarum experimenta , vel peregrinatorum teftimonia , quippe quos rerum medicarum atfti- «nacores efte duco , perinde ineptos .
C A.
j«^ DeMorcisVenereis
G A P U T VII.
We diverfo Mercurii 6* MercunaHum ufu sd luis veneres, curaiiottim tib ifft morbi ingrcjfu tU h&c ufque ttmfora .
GKxchr^i^pcc-pyvpoi , tiunlijiyua argentt vel Argntum vivum , recentioribus Chimicis Mercurius , eit fubftantia metallica , mobilis , flaida , ponderofiflima , globofam vel globolat proximam figuram afftdans , coloris ex csfio albicant;s , auro jungi amans . Du- plcx habetur, liaruralis alter , qui in forma viva e mineris eruitur , & dic.ur Mertu- riiis vtrginiHs : Alter Artificials , qui ex minera cinnabarina excoquitur , (y Mercurius cinH*barinus appellatur. Reperitur uterque in variis Europae locis , fed optimus cenfe» tur, qui ex Hilpania aut Hungaria devehitur. Hyirar. Hydrargyrus olim Ariftoteli notus , Metetrologieor. Lib. 4, Cap. 8. & Theophrafto eius gyrit» ab diicipulo , Libro de Lapidibus , nomine jirgenti fufi , dpyupu X^rv , Plinioque , HifiorU?{a- ^amna!.* »«»'«//^ Lib. ^j. Cap. 6 nominc Argentt vivi , abufu medico diu tsclufus eft , ut qui di- tus tan- ceretuf vencnolus . Sic olim creditus fuit a Diofcoride , de Medicmalt margria L16. f. quara de- C*/>. ijo. & Mexipharm. Cap. 28. vim habere pernitialem potus , fuoque pondere inttrn» letciiu». txeaere . Sic a Galcno , de fmphc Mcdieam Facultate. Lib. 4. Cap. 19. & 1/^.5. Cap. i^, Se in 6. Epidtm. Comment. 6. Textu 6. rclarus eft intcr deleteri» , quamvis hoc Galeni de Mercurio judicium aliorum fententia potius quam fua uiti videatur , cum fateatur ipfc alibi, De fiwplic Mrdic. Fitcultate , Lib. 9. Cap. 3. Artic. ji. fe nullum unquam Hy- drargyn periculum feciffe , intenmatne interne fumptut , an externe admotus ? Sic demum ab univerfa Medicorum pofteriorum turba cum Diolcoride & Galeno coalentiente pro- lcriptus fuit , ut vidtre ett apud Oribafium , Medic. ColUEi. Ltb. ij. m voce fSperpyupoi ; Aeiium , Tetrabib. 1, Strmune i. Cap. 1. & Tetrabib. a,. Sermene i. Cap.To. Paulum, iEgi- iietam, Dt re Mtdica. Lib. 5. Cap. 6z- & Lib. j . m voce TS^pecpyupos i Aduarium , Lib.f.. - Methodi medtndi , Cap» ii. ^c. Ab Ara. Primi omnium Medici Arabcs aufi funt Mercurium exterius adhibere : Tum ad pedi- fcibiume. culos enecandos, ut conltat de Rhafe , Lib. 9. ad Aimjn/orem \ de Serapione , Libro d* ufas »e ^""f''" Medicin» , Cap. 585 y de Aviccnna., Lib. 2. Tr»El. i. Cap, 47. & Je ifaaco, Z./^. 4. dicos.fed 2^'''*'^"'- Ca/'. 9. ubi praponitur advcrfus pediculos unguentum ex argento vivo , plerum- cxierio. quc cum additis cmeribus filicis & actto : Tum ad fcabiem , herpetem , ceterafque cutis 1«, voca. dcfctdationes fanandas , ut Iiquet ex Avicenna & Seripionc , locis jxm laudans & ex Mefue, in Antuetano , di(iinEI one 1 1. ubi ad fcabiem , impetiginem & phlegmj. groffum , ut aiebant, duo adducuntur ungusnta , ex multis quidem aliis compoHca , fed quibttSi immixtum intft argcntum vivum faliva extiniiliim . - In utroque Mercurii ufa Ar^bes, M^dicos ferc omnes Seftatores habucrunt , qui in>
feftato!'' Eiiropa ante rtnata literaxum ftudia claruere . Sic in pediculorum perniciem unguenta les ha- roercurialia a Petro Hifpano , celebri Mtdico , qui Suramus Pontifex creatus eft anno b»eiitnt ii7(S. & fibi nomcn Johatinis XXI. aflumpfit , prsfcribuntur in Thtf>^uro Pauptrum , Cap. «e's*M™'4- ^f Pediculis 6" Lendibus ; i. Guillelmo Varignana , qui Genuar Medicinam cum laude dicos.qiii fscit circa annura ijco. in Secretor. fubhmium TraSt. 3. Cap. j. Bernardo Gordonio , qui ^n Eino. MontitpeiTuli cum fama docuit anno 1505. Liii particul. 1. Cap. 9 ; a Guidone de Caulia. n^i*cu'o* *^** ' Summorum Pontificum Clemcntis VI. & Urbani V. Capellano & Medico , ab anno undecU 1^48- ad annutl 136 J. ChirurgiA magnd. Traclat. 6. DoSrin, i. Cap. j. i» fint > a Valcfco «o- de Taranta , qui M«dicinam Monfpelii prottffus eft anno 14«!. Philonii Lib. 7, Cap. 74» Sic ctiam unguenta fimilia contra fcabiem , variaique fcabid fpecies , ut malum morm tuum, phligma falfum , afaphati CTc. adhibita fuerunt a Rogerio Parmenfi , Medico cjrca annum 1250. Chirurg. Lib. i. Cap, 42. de Morph&a alba; a Rollando Capelluto , Medico , circa annura 1268. chirurg. Lib. 1, Cap. if. ds iyfOT4 feu Rufa capitis i a Petro Hifpano, qui cum Papa fuit anno 1276. vocatus eft Johannes XXI. m Thefauro Vauprrum, Cap. ^. de Puftulis eJ» fcabie capitis , & Cap. 76. De curatione Scabiei ; 3 Theodorico , Mcdico CC- lebri circa annum 1280. I^ul fcnex nomen addixit Ordini Fratrum Prafdicatorum , Chi. rurgis. Lib. j. Cap. 49. de Malo mtriuo ; ab Arnaldo de Villaoova , circa annum 1300« Medic. PraSfic. Lii. ». Cap. 43. Dt fcabie feu pruritu ; a Guilklmo de Varigfiana, coden» circiter tempore , in Secretis fublimibus ^ Trailit. 3. Cap. i ,• a Bcrnardo Gordonio , anno 1305. LiUi pariicHl. 1. Cap. 14. Rubric, 1. dc Cap. if. a Guidone de Cauliaco, anno ijiSj,.
Chintz»
L I E E R II. C A P U T VII. 107
Chirurgh mngTii. Tra£f»t, 6, Vcc^ri». i. Cap. j. Fjil/ric. i. z. & A' 3. Valefco de Taranta, anno i4i8. 2'f>ilonii lib. ?■ C^pp i$. & 36.
Inter unguenta mercurialia tunc ttmporis uiu receptiiTima tamoium tuit unguentum Saracenicum , ideo fic didum dubio procul quod ab ArabJbus feu Saracenis accepcum iaberetur. Exftat fequens hujus formula apud Guidonem ieco Uuiato,
ijt. Euphorh, i^ tithnrgyrn ana Itb. ii. Staphid. agriA quartam fs. uirgenti vivi quartam ]■
Axungi*. porci vtteris hb. \. , r r , ,
Jncorperattdo in tnertitrio fiat ungMentum , de qno tger inungMt fe femel tn ftptimana.
Debuit unguentum illud cuti ilHtum , ut quod Mercurio conftartt ad nonam partem, falivationem movcre in plurimls; & fane conftat etiam ncc Petrum Hiipanum , nec Theo- doricum, nec Guidonem honc unguenti effcaum latuifle , nam djferte monent duo po- fteriores hoc Itnimentum facere educere fuperfiuitates per os balneando , ( bavando ) ^ per fubafcellas refudsndo , addltquc Guido argentum vivum r.ccere mtmbris principalibus , & dentihus atque glngivis , ideoque varia proponit gargarifmata , quar ab ore interiorc no. xam arcereor. Petrus vero Hifpanus, propofito unguento fuo Saracenico , quod argenti vivj partem oftavam retipic , quod ille vocat Unguentum pretlofum ad Sctibiem , & cujus efftcaaam expertam effe ait, fic pergit, (*) Uoc unguento ungatur patiens a parte cubito. rum pofleriore ufque ad trts digites vcrfus metnus , & a fuperiore parte genuum ufqut ad tres d'gitos infertus: Ungatur ad felem veL ad ignem pofl nonam : £r fi videris phelgma ad vo . mttum vel irfldturam fuperiorum afcendere , cejsa ungere : Sin auttm , unge ujque ad ViJ. dietu . lUcs autem primos omnium fuifTe opinor , qui falivatir/nem obfervaverint , cu^us antiquiorem nullum Medicum , nifi forfan Alfaharavium , meminide credimus , & qua laroen notabile incrcmentum Medicina: accelTit , dete<fta nempe & nova & anti^uionbus Medicis incognita novas evacuitionis via.
Oportuit h*c figillatim memorare , quandoquidem conftat inde olim petitam fuifTe ex unde ad analogia meihodum iUam curatoriam , leu therapciam mercurialem , qua; nunc ad luis curatio- venerea; curatlcnem ufu pntiffimum viget . Cum icirent enim Medici , qui primis luis "'"^ '"'* venereae temporibus vixcrunt, uiguenta mercurialia ad impetiginem , herpetem , fcabiem , Ic"o^* phelpma falfum, malum mortuum , ceterafquc cutls defoedationes , tum ab antiquiori modatiis bus Medicis jam pndcm cum fucceffu adhibita fuifle; tum a feipfis quotidie feliciter ad. *? •nilo- hiberi , inde pronum ip/is fuit harc eadem accommodare ad curationem morbi novi, cujus *''• initio praecipua fymptomata & maxime obvia puftula: erant , ac cacoethea ulcufcuia , quibus cutis deturpabatur , atque adco qui a fcabie , herpete , malo mortuo , &c. parum differre credtbatur , In quo Cornelii Celfi confilium egregie fcqmiti funt , qui audor cft in Tr&fatone , " ut fi incidat mali geniis aliquod igr.otum , non ideo Medicus de „ rebus cogitet cbfcuris , " hoc eft , in ignota inquirat remedia tx conjedura, " fed ,, protinus videat , cui morbo id proximum fit , tentetque remedia fimilia illls , quae „ vicino malo farpe fuccurrerint , & per eius fimilitudinem opem reperiat .
Poffeni in teftitionium adduci Medici multi & ce'ebres , quibus plerifque luls vene- reaf ex^^^rdia videre contigic , ut Gafpar Torrella, anno 1500. /» Diaiogo de Dolore ia ptt- den^agrai VVendclinus HocK , anno 1501. de Morbo Callico , Cap 1 j. Jaccbus Cataneus de Lacu Marcino , anpo 1505. Traliatus de Mcrbo Gallico c«p, 7. Johannes Benedidus , circi annum 1510. dt Mcrbo Callic9, Cap. 4. Johannes Mmirdus , circa annum fjzo. in Efiftola ad Mich elem Sartannam, Chirurgum j Gabriel Falloppius, anno 15^0. De Morbo Calltco Cap. 76. Sed unum inftar omnium efle cenfeo Johannem de Vigo , qui Chirur- giam cum laude exercuit , qui ipfi morbi venerti ingreffui cca?taneus vixit , qui Trafta- tum de eodem sffedu circa annum ijm. conlcnpfit , ubi fic expreffis terminis loquitur, fraSiiis. Lib. 5, de \Jorbo GaUico, Qap. j. ^uitquid boni inventum fuit tam de lccalibut , ^uam dt univerfalibus auxuiis pro curatione hu)ufmodi Morbt Galiict , ( t^ crede mthi tan-' quam .xperto m tali re) a Theodorico , Capituio de raalo mortuo , & Arnaldo de Villa- nova , Capitulo de cu-a fcabiei • acceptmus.
Dtbiiit fane M:rcurius in unguenta ad luem vencream citiflille admitti j & ab ipfo Hydtar. aiorbi ingrcflu, cum Johanncs VVeidmann, in Libro de PufluUs, & Morbo, qui vulgato gy-s
nomine P'""'*
( • ) Tbeftuti Pituptrum Ctf 7«. T>i Seithiii curationt . Locum profcro ex editione Lugdiinenfi an. nt 1525. nam icctntioies hu/us l.bii editioncs juinore fidt fttnt , quippc ab Editoiibus nmltifjiiaiaadul. luatas U. latcjpolatx.
108 D E M O R 8 I S V E X E R E I S
lanrtnt. ncmine Mal dc Franzos tfppelUtur; Coradinus Giiinus , in Opn/cula di Merho Gellice , &
les tem. Gafpar Torrella, laTraR.itu it Tniiendagra , anno 1497 Seballianus Aquilanus, in rr«.
ia°'iin.* ^*'" '^' ^'''^^'' <^*'/'"> 2nr.o 1498,- Antonius Benivtnius in Libro ae aiditis morbcrum
guenta tau/is , 8c VVendelinus HocK, in Libro de Menrajra . anno jjoi 5 Jacobus Cacaneus, ia
admiffus. Traclatu de Morho Cillfco , anno iscy. Johannes Voehs , in Tradatu de Veflilenti^ »nni
t;o-. & ejus cura , anno 1508. Johannes Almenar , in Liie//e de Merho Galiico , anno 1510.
ffd omnium diferciflime Sc enucleatifllme Angelus Bologninus, Medicirs Coflor, & Chi-
rurgiaj Proftflor in Acaderaia Bononienfi , in TraSatu de Unguentis , e^p, 6. anno 1^06.
UDguenta varia m.ercurialia laudent vel proponant.
Idcirco vix iu eam opinioncm adduci pofTum, ut pntem Johannem Carpum, feu uc
vero noraine appellcm, Johannem Bertngarium, Carpenfem , Meoicum & Profefloreni
ChirurgiiE primum in ficinenfi , & dcinde m Bononienfi Academia , qui floruit anno
1520, Mercuni in curanda iue venerea adhibcndi primum inventorem fuiflc . aut, uc aic
Fallcppius, De MorLo CnUico , Ci:p. j6 , fclum colu.lje fecretnm haric medictoam . S;d fa.
cile crediderim & hunc , & Johannem de Vigo huic costantum egregios fuifle mercu-
rialis therapeia? promotores , qui ea msthodo a?grotantes quamplurimos curandos fufcc-
perint, & perfefte faoaverint , unde fibi comparavere & famam & diviiij'$ optimas .
Narrat enira Falloppius de Jicobo Carpenfi , Uto /audate , it» opuUntum redditum fmjjt fo'
lo :l'.o quifiu , ut meriens tefitttus fuerit numeratnm pecuniam i,ocoo, fiutatcrum , pnter ar-
gentetim m»teriam , qut omnia Duci Ferraris. retiquit i omms en.m aqun ad mare cwrit :
Johanres Tero de Vigo refert ipfe, PraBia L.b. 5. cap. :•„ fe ceratum mercuriaJe /«« di.
fcriptone ordinstum mHhfs expertum fuiffe cum hcnore (y u'ilitate ncn parva ,
Sfti p.r(if. Inicio quidem Medici Mercurium in uneu:ntis cautiflime adhibuere , poft ccnvenien-
&"Miii one tSTi prffparationena & dofi parcifllima, ut qui aegrotannbus mecuerenc a remedio nondum
««ximi. fatis exploraco. Sic in unguento , quod a Torrella proponicur , Mercurius vix cedebaC
in quadragefimam partem reliqua? materiei ,• in decimam qumcam vel decimam quarcam
ad fummuai in unguentis, qu« a Giliro aut Aquilano proferuntur ,• demum in unguen.
tis , qu3E profiant apud VVendeli um Hock , ad rdavam, quod maximum erat . Parcior
C3 quidem erat ^iercurii quantitas , (ed qua? potuifllet prudenter ddnde aogeri duce ex-
perientia , uc audam fuifle certum eft, acque ea ratione pedetencim ad dtbitam dofim de-
duci. Sed placuit Empiricis , improbiffinio & incciifideraciflimo hominum generi , prarci-
picantia omnia perdere , qullis prflsmiflls univerfalioribus remediis Mercurium temere illi-
iiendo : Imo cum Mercurium a Medicis parcius illicum ad curandam luem veneream ple.
rumqur inefficacem efl^e deprfhenderent , in contraria peccando ajgrocantes nimia & prx-
cipici hydrargyrofi ita opprimere , ut remedii vehementia mortem obirent non pauci , cc-
teri vero , qui vaientifllmi vel fe!iciflfimi erant, piyalifmo , diarrhcea , oris ulceribus ,
maraimo conftfti, maci'enti , luridi, fquallidi, edentati ,balbucientes , oreobligato capi-
flrati, pofl miferias diururnas & miferrimas lente convalefcerent .
•tam«!.o- Hinc fsdfum , ut Mfdici in Sycophsntas tot miferiarum audorej acriter Invedti flnt .'
f"4'j,°f"i ^(i^^frrJBr , inquiebat Gilinus loco fupr» laudato , hi qui ctnfiduat in ifiis imptritis y ut
ET.pirifo- l)ar/>itonforiius , /uicrtius , ac terdonibus , & mjxime viatcribus , qui nofiritrum carnium funt
pru-^tr.tit , e.-.rnifices , .... qui hi<morem facienftm merbum non tvacuant , fed folum cum loealibus has
Med"?* pafftfnes curare vciunt . ^romatarii , aiebar To'reIla in dialigo dt dolcre In pudendegra , hir-
icfiier in. barum toli-tSicres ., cctericjue mechanici ac vagabundt ^ (^ tmpoffores his tempenbus hujusmx-
rt I unr.^^- ^,^^^ ^ p,rftcie curatores feipfos ejfe profitentur , (3- quia nihil ftiunt , nihtl dubitant , (^
mirMbil:a poJicentur ,• qucs fi audires , mortuos fufcintre crtdires , ^ paulo foft fpcs inanlt
erit , nam rtpe> tina ac infperata mors inte^eipit .
Ntque cred'S Mediccs illos in Empiricos fui remporis acrius flomachatos fuifle , fi »'n"io,"fi' Huttfnum auriire velis narrantem infortunia fyphiliticorum , qui Mercurlo curabantur , Huitnr.m qyg, ^p^g mifrr!n:a vidit . (^ ijucrum pars magna futt , utpotc luem veneream per novcm anros ip!e paflus & undecifs urdus. ,, Luiimento , inquit ille ne curaticne Morbi Gal' 5, Uci pir adm n (Iraticntm ligni Cu-laci . Capite 4, fx variis rcmediis prarparato ungebanc ,, brach'orum & crurnm iundturas: Aliqcii Ipinam ac cervicero : nonnulli temporactiam ,■ j, icem & urrbilicum :*'Atque itcrum alii univcrlum corpus , quibufdam femel die , qui« ,, bufdam bis , rrnnullis tertio irerum die , auc quarto. CIaudtb.?ncur argri in xfluariOj ,, quod calebac afllidue arque intenfiiTimej alii viginti , triginta alii totos dies, nonnulli ;, plures. Teiuncfium lt(5to , qui intra ^fluarium flernebatur, apporebjnt , ac multa iu. „ perinifdta veflc fudarc cogtbant. Ille vix ijcium acceptg unguento coepit languffctrs
LiBER II. Caput VII. io;>
*^* mirum in modum , tanta unguenti vis erat , ut intra fiomachum , quod in fuTimO " corpore morbi fuiflst , cttmpdlsret , inde (^urlum ad cerebrum , unde per gulam & 0^ " dtfluebat morbus , tanta tamque violenta injuna, ut dentes deciderent , qui non accu- " rati on inttndiffent . Omnibus certe exulcerabantur fauccs , iingui Sc palatumi ir.tu- " mebant "in^ivx i dentes vaciUabant ; fputum ptr ora finz intermifTione profluebat , o- II mni proanus fcetore olentias, tanto contagio, ut quicquid alluidec , ftacim inquina-
rcc ac poUuerec. Unde Sc labia fic concadta ulcus trahebanc & intus buccae vulnera- r, bantur. Foetebat omniS circa liabitatio, atque adeo duriim erac hoc curdticnis genus,
otperirs morbo complures, quam fic levari mallcnt. Quamquam vixcentefimus quif- Z ^iue kvabacur, recid;vo ut plurimum a?gro , cum vix paucos ad dies duraret ejus
« jjuvamencum . . , . , , , - , . ^
~ „ Hr c autem in undione mifcrrimum lult , per^ti liem pjHlo pofl , quod qui fic me- ,", debnntur, medicinam ipfi non caikbant . Neque enim Chirurgici hac tantum utebin- ', tur, fed ut audaciilimus quifque, aut in aliis vidsrac, aut ipfe tulerac , ica circui- „ bat medicum agenS . Uno qaopiam ad omnts unguento urebantur i_& , utaiciile, nno „ calceo omnes calceabant, uno collyrio omnes fanabanc. Si quid acciderec incerim sgro, ,, confilii inopia quid fuaderenc noii habebant. Ferebancurque lacrones, ut in publico er- „ rore, cum obmucefcentibus M;dicis txperiri omnibus , qui vellenc , libsrum ?ffer. Ira- „ que nullo ordine auc prajfcripco , nifi quod sftu ac vaporc cruciabanc fimiliter omnes , „ nullius neque temporis neque corporum quaiiratis habita raiione curabantur aegri . j, Neque infcii perunft ires maceriam , qus morbi caufa effet , du6ta alvo luScrahebjnt , ,, aut circa efum ac potum cemperantiam auc ullum vidus difcrimen indicebant . Tan s, dem eo incommodi res veniebat , ut dentium ulus adimeretur , ipfis vacillantibus . Os j, "alioqui totum iino occupance ulcere cibi appetrntiam, frigefifto ftoma.ho & curb nte 5, fcecore, amicterent a:gri . Cumque ficis eliec incolerabilis , camen quod ad ftomachu.-n 3, facerec , pocionis genus nullum inveniebacur. Mulcis ad vertiginem, quibufdam ad in- „ faniam ufque infeftabatur cerebrum . Tremebant inJe non manus tantum , feJ pedes •,,'etiam & univerfum corpus , ac Hngua balbutiem trahebac , nonnullis immedicabilem . „ Mulcos in media curacione incerire vidi , & quemJsm novi fic medentem , qui trcs „ una die viros agricolas , cum intro hypocauffum p!us ^quo tffuans conclufiiitt , ac „ illi falucis, quam f\c adepcuros fe Iperabanc , ftudio paciencius quam par erac confi- j, flerenc , donec defe(5lis pcr caloiis vihemndam cordibus mori non fentirent , mifere „ jugulavic. Alios vidi intumefcente ad fauces gutture , cum exitum non haberet fanies ,, primum . quam in fputo dejici oportuit, d.inde ipf: etiam fpiricus, fufFocari; quof- „' dam , cum meiere non pofTenc , mori . Omnino pauci convahierunt , atque illi hoc ?c. „ riculo, hac amaricudine, his malis.
Haud igitur mirum eft fi Guaiacum & lignum findum , anno 1517. Ci raJix Chins , lade n. anno ijj^ d Sarfa parilla eodem circiter tempore ; {{ SafTaf-as paulo poft in orb:m no olZi^^m, ftrum illata miro cum applaufu excepta fuerint, canquam humani generis fo::rii: Cre r»a'^- Ghi. debancur enim miferrimos jegrocantes & a morbo difli:ili, & a remeJio morbo difficilio- 'p*,!u", & re liberatura. Sed o fpes hominum fallaces ! Brevi compercum fuic fpecies luis venercs ^''''^'" dari ncn paucas adeo virulentas, vel inveteracas adeo , ut elufa omnj reaediorum illo .p.,i.afai Tum exoticorum efficacia foli cederent hydragyrofi legicims. Sic ftatusbat Aifonius Fer f^^.^.*?,'*»!.» rus, anno 158^. Lib. ds ligno f.inEfo , Cap. 6. Ai inunclionts Mercuriales ventendnm efje , quir.i u . fojlquam ex Medicina Itgni f^nSti bis terve fnmpta cognitnm ftierit igrctum non anv.ilefce- rs . Sic Falloppius . TraSfatus de Morbo Gallice Cap.76. referebat anno 1560./? viiijfe cdo- Iffcentem laborannm G^Uico, »» ^uf omnia regm ( hoc eft mejicinas ex Guaiaco , radice Chi!'<e &C.) infeliciter experta fnnt , quem Empiricns hyimrgyra curavit. Q-vjr* , ptrgic i:li', /o rebelUbns Aff^Bibtis & d;fpt:r.%tis ttftts fttm , C" pr&nfne cum teitarim prlns aHns vias per omnix gcnera medicamentorum .
Itaque raagis exp'orata femel iteratis experientiis Guaiaci & China; vi , meliufque co- sed com. ?ni-a eorumdem inclVi:acia , atque adeo remediis illis in dies vilefcencibus , necefTs f'J't ''''J *„,„■' 1 Medicis, ut quibus jim nuUa alia efiicaciora remedia fuppeteren^, inundiones m^rciirip.. iorum ;.- 5es, aliquandiu fi non omiifas , ac certe negleftas , ad ufum revocare . Rem cotam inge- hyitlrRy.'^ nue conficctur Anccnius Fracantianus , in Libro rfe Morbo G.tlltc» , quem anno 1564. edi- lofim r.- dic. Aiius , inquit , faaationis tnoditi habetttr ex inunSitonibus hyirargyrnm recipietttibns ,{„1^5""* (?•■'.« qnidem licet cjuandocjf.a fAnnre videaniur , tamen tanquam nimis violentnm c^ periculo- utn p jarn nen (ra$ umpliKs in uftt , fed nnnc fir.tnins agttttr annits , Morhe Gallice rehelli
uo BeMorbisVenereis
& ccarnmati maxime fafto ^ quod multi fmt coalli , 6^ quidem doElijfimi itrr y hcrum ni pr&di&as inuoBiones devenire .
Abhinc Mci-curium Sc omnia Mercurhlia pra?parata fub rHedico cenfu retinere , tan- quim vera luis venereat rhizotoma ; iis fidere, iifque uti , f:d ea prudentia , qua par ■erat; denique mercuriales inun(5tiones adhibere , ftd caut-ore & tuciore methodo Medi. cis omnibus in Europa folemne fuit. Uius vero deccdlorum ex Guaiaco, r.idice Chinse, Sarfa^parilla, & Safl.ifras, &c. huc tandem omnis recidit , uc ad morbos venereos , lo. cales, incipientes, leves propinentur, vel ad lummiim , nec unquam nifi prsmiffis Mer- Curialibus, ad cas luis venerea^ fptcies , qus cum ftrumofa vel fcorbutica conftitutione implicatae funt , uc fuo loco vidcbimus.. Me?r"uMi' Moris fuic Mercurlo uti duobus moais , vel foris cuci iUito aut quomodocumque id* lirui.txm tnoto, vel intro ore fumpto devoratoque .
iwio^. '"' "Pi^iffo. Exterlor Mercurii ufus ingreffu luis vcnereas antiquior, hujus morbi curationf
ex analogia tantum accommodarus eft , uti modo diximus . Suam in illo adminiftrandQ
methodum Veteres olim habuere i (a^m recentiores hodie habent non parum difparem .
Wf'f"f!us_ _I- Mercurius extriefccus olim adhibebatur quadruplici forma , nempe Unguenti five
bt'uf'q.1»" Linimenti, Emplaftri fivc Cerati , SufFumJgii , & demum Lavatoni feu Locurje .
fo/tS'J'' . '°' I-ininisnti bafiserat Mercurius exunftus , ea quantitate ut fextam vel ©(ilavam re-
Lin„Benti liquaj materiei partem conlHcueret . Ne vi frigida , qua pollere putabatur , nervis noce-
eu7nti""*' ''^^ obftupefaciendo vel relaxando , adjiciebantur fexcenta alia e numero calefacientium *
actenuantium , difcutientium, rarefacicntium , incideutium , &c. ut axungia: , adipefve
porci, anferis, urfi &c j medulla^ variac, butyrumvei olcum chamsmelinum , anethi-
num , laurinum , rucaceum , maftichinum , vulpinum , lumbricorum terrefirium , petro-
laeum,- ciclamen , ariQolochia , Raphys agria ; radices zedoaria?, ebuli , enulas campan^ ,,
bryonia;, iridis florentinsi pyrethrum, zingiber ; bdellium , euphorbii/m, ammoniacum,
aloe, ftyrax , maliichei lithargyrium , fulfur vivum , tartarum rubrum , cineres farmen-
torurii, cheriaca , &c» qusefingula diverfo numero & dofi in variis linimencis varia , iir
morcario probe comminuta & commtiia in fjrmam linimenci lubigsb-intur . Unguento
i(tiu(modi calidc ad igntm illincbanc artuum junduras , & artus ufque ad axiUas vel
inguiiia , imo corpus univerlum , cavenio tantum a partibus, quas pri»cip»les vocabant,.
nempe ab abdomine , thorace & capite , fic plurics iterando donec manifel^a. imminerent
pcyalifmi indicia.
^i»'"'»'''*^ * ■ '^-^feries Cerati five Emplafiri mercurialis cadem erat ac linimenti , hoc uno ranv
empu II.. j^^ difcriraine quod parcior ellec axungia? quanticas , ccra vero fupplerec quoddea.xun-
gi^E quaacicate decedebac , ut ea ratione empladro debiti firmitas conciliarctur . Jam ab
anno ijo6. uciHtas ceraci ex Mercurio laudaia, atque cjafdem prarparatio & adminiftra-
tio propofita fuerat ab Angelo Bolognino , Mediciaas Dodtore , & Chirurgiae Profedorc
ia Academia Bononienfi, in Lib. de iraguentis , C/ip.6. Sed prascipua audoritas huicThe-
rapeis accefTifli: viJetur ab eo tempore , quo Johannes de V/go defcripfit , VraEtics. futco^
fioft. hih. j. Cap. i. Ceracum fuum , quod fc millies expertum tffe ait cum fjonore p" utili,
tare non parva , & quod dicic elTe nobilijfim& oper/ttionii . Huius formula obvia eft ill
pharmacopoeis omuibus nomine Emplafiri de vigo , fcd in quo componendo folet augeri
adhibiti Mercurii quanticas_, feu , iit aiunt, quadruplicari . Hoc emplaftro feu cerato fu,
per alutam extenfo artuum junduras , artus ipfos , totumque corporis^ habitum concege.
banc, cxccpcis, uc modo didum de Iinimento , ventre, thoracc & capirei neqnc decrahe-
banc , nifi prima apparerent imrainencis pc\ali(mi indicia. Sed qui limidiores erant , pro-
ccdebant caucius , & ex p>opofito emplaflro z.onam parabant , tres quacuorve digitos la-
tam , qua lumbos ajgroci cingebanc; vd armilias , <iuibus carpos, cubitos , genua j /u/c«/-
■ve , quibus plantas pedum circumligabanc . _ _, .
Ht foffu. 5". Suflicusex fimili parabancur mat;rie , nempe ex Mcrcurio faliva aut tercbinthml
*'«''■ extinfto, vel Ginnabari , quibufcum admifcebantur a!ia , qux oleofa & pingui qualica-
te igni concipicndo fovendoquc, & funo emiccendo paria efTenc . Sed qusilionem illam
hoc in loco non urgebi,-^ius , quandoquidem ne id remedii genus , de quo tam mira ple-
rique hodie praedicanc , levius attigifle videremur , optimum efle judicavimus , ut ratio-
ncm illius reddcremus copiofius Capitibus fequentibus .
4°. Primus, a quo de Loturis mprcurialibus mentionem fieri mcmini , Aiigerius Feire- rius eft, LtL i. Dc Pudendagra , c>^p. ij. ,, Fiebanc auccm ex ficcantibus , rarefacienci- „ bus, difcuticntibus , & msrcurio fublimato „ corrofivo , cujus uncix duae diffolve-
baiuur
LlBER II. CAPUT VII. III
bantiir jn librls V. vel VI, aquarurn flillathiarum, Loturis iftiufmodi „ in loco calido ablui & pertrjcari folebaiu omnes corporis partes , exceptis capite , pedlore, flonna- i cho, & fub alis: idout; dicbus decem, icmel , bis , ter in d'e , pro aegrotantis viri, " bus , & cfveris circumftantiis , quo tcmpore e cubiculo exire non permirtebatur . Pu. trefcebant iiinc g^ngivae & cxulcer^bantur , ficiit in praeccdentibus , Jioc eft , »'» {llitie- " tie & fpffitiom; qucd curationis finem indicabat . . . Poft ablurionem & perfridionem ,'' fudor in lefto procurabitar , appofitis iuxta pedes calcntibus lapidibus , neque enim ., quod moliebantur, agebaiU , qui fudores non procurabant. „ Conffat abhinc iotiones cVfmoci a mukis & laudatas & adiiibitas fuiffe , ut ab Antonio Gunthero BiUichio , Ohfervat. ae Par^dox. chjrmamcor . Lib. z. Caf. 14. Fag. 171. a Johanne Hartmanno , Prax. ChvmiatricA Pag. 354. 3 Stephano Blancardo , Infiitur. Chirurgic. P^rt. 3. Cap. 46. Ta^. 5x9. a Theodoro Turquet de Mayerne, Tra&. de lue venerea in Syntagmate fe<undo , forma Pedilavii,- demum a Felice Phtero , Trax. Tom. 5. Ltl>. 1. Cap. 4. Vag. 452. qui poffremus non modo , quod pejus eil , mercurjum fublimatum in parciore aqux copia decoquit,- fed quod penimum, qui addidit decodtioni ipfum Arfenicum .
II. At vero in illis methodis haud pauca emendata funt , & in melius revocata rcrum Q„;ti ufn ufu 8c xvi poflerioris diligentia. _ ""h,'"n
1°. Sic jam pridem obfolevit ufus obtegendi totum corpus emplaifris ad provocandum pu. iiio" ptyalif^mum, tum quod inde cutis calens,_ rubefafta , eryfipelatofa in piiftulas feu efthy f^',"'",^*^:. mata pruriginofa exafperaretur , cum maximo sgri tsdio , nec ilne fcbris periculoj tum bendi mo. maxime quod ea mefhodus tarda & ad movendum ptyalifmum patum efficax eflet , pro. ^°- pter Mercurium a cera ceteraque craffiore emplalfri materie ffriftius irretitum . Solent tamen emplaffra eadem cersis & peculiaribus locis etiamniim applicari , fi tumor durior , SKirrus, ganglion , nodus, exoftofiSj &c. refolvenda fint , aut dolor venereus fixus di- (cutiendus .
i°. Sic etiam pm pridem cefTatum efl ab ufu fuffumigiorum , ut qua; a:gros peflime haberent, fudoribus, incaffum conficerent , ptyallfmum plerumque inefficacem inovercnt, maxime vero capiti & pulmonibus plurimum nocerent , fi cxciperentur capite intra laco- I ricum inclufo, ut moris trat. Sed de his fufius fequenti capite .
I 3^. Sic Loturar , Lotiones, Lavatoria, Pedilavia ex decodione mercurii fublimati corro- fivi , aut Arfenici in aquis ffillatitiis , iam pridem abierunt in defuetudinem , & nemi- nem nunc effe reor , qui remedia iffiufmodi audeat cxpcriri . Nec fane miror , cum hinc vix ulla efScacitas in virus venereum praelfari poffjt a paucamercurii copia , quje in cor- piis ea via admittitur; illinc vero maxima impendeant pericula , non modo ne cutisero» fa nmas agat ulcerofas , fed quod gravius efl , ne venena cuti fuperaffufa intro fubeant, I& cum fanguine confufa agant tragcediam,
j 4°. Sicdemum linimcntum feu unguentum mercuriale, quod folum nunc ufu viget ad 'promovendam falivationem , fimpliciore , quam olim methodo dudutn prjeparatur : Exclu- fa nempe inutili , imo noxia illa calefacientium & incidentium farragine, ccnficitur ex folo Mercurio purifrimo, &, fi fitri poflit, e cinnabari redivivo, faliva fola vel pau- cifTima terebinthina tx'ir;<5fo, cum axungia porcina recente , non falita , in mortario diu trito , pifto , fubaflo. Poteft autem Mercurii proportio ad axungiam varia effe , ut Me. dico vifum fuerit : Sed nifi in contrarium impcretur, folet ut plurimum efle ut 1. ad i. ita ut unguentum ex asqualibui- Mercurii & axungia? partibus ; ve! ut i. ad 2. itaui unguentum cx una Mercurii & duabus axungia? partibus componatur .
Conffans nunc eft Medicorum fere omnium fententia illitionibus tnerculiaribus rarius Que mu. vel frequentius, pluribulque vel paucioribus utendum efle pro a?gri aetate , temperie , Vdh"Mn™ viribus; morbi natura, gravitate , inveteratione ; sffeftuum una implicatorum qualitate 'u' .>ii =(i- aur vehementia. Sunt nempe quos oporteat quotidie inungere , ut uber ptyalifmus pro- S^a^hyd^LV. liciatur : funt quos altcro , tertio aut quarto quoque die , ut ptyalifnus levior gyofi? fit : funt demi;m qi:os tantum < £favo qucque die , ut nullus cieatur ptyalifmus; imo quos identidem purgare expediat , fi ptyalifmus apparuerit , utdeturbata ad inferiorama- teria , arccatur falivatio imminens, vel incipiens fupprimatur. J
Sed ea?dem cautioncs neque oiim igiorabantur a Medicis , qui cordati erant , ut abun- c.ufior.-t de 'iqu?t ex Vvendelino HocK , 1501. De Mentagra , Cap. 15. Johanne Almcnar , 1 5 ' i- * qu^imtbul Da Mcrbo Cailieo . Capp. i^. & 6. Petro Miynardo, jyi8. De Morio GnllifO ., Cap. j. Jacobo o|^™ ';o * a Bethcnccu<-t, 1527, in Ncva pce-^itentin'.! ^Hadragcfima , Cap.de curatione m fpette ; Ni- «pie;<fque colao Mafla, isjz. Lib. 4. de Morbo GalUco ^ Capp. z. & 4. Johanne Paichali , 1554- i'^. ^»'"'"*'
de mtrbo
112, De Morbis Vemereis
d» nerho cmpcjito ^ Cap,6, Aloyfio Lobera , 1^44. De Morbo Galllco , C»p, ir. AfltonloMufa
Braflavolo , IJS'- Ve exomine omnium Looch , (°!>c, ubi de Morbo Gallico \ Theodorjco de
Hery , 1552. Methode Curatoire de U maladie venerienne , Vag. m 117. Amato Lufitano ,
1556. Centur, V. Curttt. ii. Guilleltno R.ondeletlo , 15^0. Di Morho Italico , Cap. de Un.
guentis ; Lconardo Botallo 1563- De lue venerea ^ CAp, 17. Georgio Dordonno, 156S. Lii,
2. de Morh Gallico . Cap. i. Ambroflo Pararo , 1575. Optr. Chririirgiccr. Lib. 19. ubi d» lue
venerea , Cep. it. JulJano Palmario , 1578, Lib, de Hydrargyro , Cap, 7. Johanne VViero ,
1580. De morbis inccgniiis , Lib. 5. ubi de Morbo Gall-co , §, 18. Johanne Zecchio , 1586.
De Morbo Gallico , Cap. 10. Hieronymo Mercuriali , 1587- De Morbo GaHico, Cap. 6. Luca
Chino 5 1589, De tnorbt NeapoiitMni curandi rationc ; Petro d" Torrez, 1600. tib, de la en-
fermedad de las Lubas\ Jchanne Hartmano, 161}. in Traxi Chymiairica i Ludovico Se-
ptalio , 1614.. Caution. medicar, Lib. 7. Cap. de Morbo GaUieo ; qui jubcnt omnes & inun.
dtiones fieri tantum tercio vel quarto quoque die , ne falivatio moveatur , & falivatio-
nem , fi nimia fit , imo quandoque fi appareat, cathartici exhibitione cohiberi i 8c quos
omncs figlUatim ideo receofcre vifum eft , ut ea quiftio femel & in perpetuum difTol-
veretur .
ufusMer. Secundc, laolo tardius cceptum eft Mercurio uti ad interiora : Obftabat procul dubio
tiirii inie' Atitiquiorum audoritas , qui ftatuerant quafi ex tripode hydrargyrum potum vim perni-
'^uUfK^^'" tia/em habere , & interanea /uo pondere perrodere . Sed demum fadlo periculo , ubi comper.
tintutn tuin fuic Vctcres ea in re falfos efte, mos fenfim invaluit Mercurium intus fiimendi nnil.
*^'"'- tiplici forma.
Njmpe 1°. Dtbetur locus antiquiflimus Mercurio prjecipitato rubro, hoc eft , folutione in aqua
cipHitfru- ftygia, vaporatione ad ficcitatcm , & candefa<n:ione in pulverem rubrum redafto , feu ,
''uuerfs' ^*" '^'l^' amant, prascipitato. Ea quidem prafparatio defcripta proftat apud Johannem de
i^ubei^jo- Vigo circa annura 1514. in Antldotano feu Lib. 8- TraEiicn, Cr.p. ij. Sed Johannes de
Vifio'' "^* Vigo , cum corrofivaE hujufce pra?parati acrjmonia; probe gnarus cfiet , pulverem hunc
rubeum inter phageda?nica , qua? fungofis ulcerum carnibus me^ierentur , refcrendum i{\t
ipfe fatebatur. ifte pulvis , inquit, heet inter medicamma cerrofiva domefticd ccrrcfionis poftit
eonKumerari , quoad e]us effeBum inter fortiora corrofiva primi ordinls connumerari poteft . Et
audeo dicere , pergit ille , jucd huju/mcdi pulvls inier medicamina ccrrodentia carnem malam
meretur ferre ccronam : Et propterea dico qtiod eft fecretum fecrctotum corrodcniium medicamen.
torum , cum quo in tempeftate nofira multas lucratus fum pecunias , c^ honores non parvoi
cen/ecutus .
Mirum inde forfan videbitur , nec immerito, ut opinor, idipfum remedii genusabeo^ dem Vigone intus praEfcribi , ihirurgis. Compend. Lih, 5. adverfus peftem , tanquam mira. ii/cm (T igr'giam Medicin.-^m ad dofim granorum iij. vel iv, cum theriaca : Imo vero pro- pcni ibidim 8c Copw/, Lib. 2. Cap, 20, ad dolorem colicum , tanquain acceptum a fide di. gna perfona. ad dofim granor. ii, cum fcrupulo j. Diacymini , vel cum ^ i^. Philonii Per- {\c\ , Nullus cquidtm dubito quin ea opinio de mercurialis pulveris ufu indolore colico fluxerit primum a raulo J£.g\ntK3 , apud quem legcre e({ , Lib. 7. de re Medica , argen. tum quidem vivum ad medicum ufum ncn adfnmi , cum venenum txift at ; verum uftum ^ in cineres red.xElum , alif^ue /peciebus perm xtum qui/dnm colitis (^ iliacls bibendum de- di//e , Sed certfllmus (um pulverem ejufmodi ad fam.im Mtrcurio pariendam infelicifllme deledtum fuiftfei cum enim natura drafticus fit , adeoque vehemcnriirima? & periculofje cpcritionis , prsconceptis prafjudiciis fovendis potius quam elevandis comparatus fuifte videbatur.
Ignoratur quo /ucceffu pulvis il!e rubcus & in pefte & in dolore cclico a V/gone olim adh.bitus fiierit, {\ tamen credere eft adhibicum unquam fuiffe . At certe conftat nun- quam ab codem in morbis ullis venereis intro ufurpatum cffe , fed foris tantum, fcilicet CffiofA iib. y. cap. 1. ad virgje puftulas feu cancrcfa penis ulcufcula , eodvm plane modo,^ quo folemnc eft eodem hodie etism uti.
Notus fuit ejufdem pulveris proceflus Nlcolao quoque Maftiae , circa annum if^t, quem Johanni de V\gc\ft non accepttim debere gloriatur , fed a ^uodnm alio viro Alchi-i mlfta fene accepiftc, qui, Ut ille ait, Dt Morbo Callico , TraHaiu 6, cap, 6. erat mirahilis^ txperimentator . Hunc equidcm pulverem angelicum vocandum ceiifet propter mirabilem ejus • Dperationem , iy angelic.xm in Morbo Gallico . . . Huic enim medicamini , fubJit ille , non e(i par , quoniam fi cum ipfo procedcs , u/que ai per/eElam cutis generationem ducit , ut ego fipe txpertus fiim , 6" eft nobile in virg& ulceribus malignis , Std \el inde liquet Nicolaum
Maft^aip j
LlBER II. CaPUT VII. II^
Madam , ^cuc & Johannem de Vigo , Mercurio prsecipitato rubro cxtrinfecus tantuin ufum fuiffe.
Pfimus anciquorum Medicorura, quos noverim , fi forte non folus , Petrus Andreas Matthiolus fuit , qui in Opufcuh de Morlo G^Utco circa annum 1535;. pulvercm iilum ad interiorem ufum adduccre aufus fit, fed quem pnus ideo jubebat probe lavari aquis flil- laticiis plantaginis & acetofaj , & aliquandiu ignis tortura exf/ccari , quomam , ut aie- bat, ex pnlvtre ifie plttrmA poffent ccntingere nexA affHmentibus tpfum, nifi prius dehita fn- \£ta'effet praparatio . Huiic autem pulverem, ita pra?para'.uin in catapotio prajfcribebat ad grana v. & illius ufu afftrebat fore, ut dolores Galiici trevt elidirentur , pituita , ut aicbat , t^ atr«bil$ vomitu , nec mn alvi- dejeSione evmcfcente . Proponebat etiam ufum ejufdem medicamenti , tanquam efficaciflimi, ad peftem , quartanam contumacem , melancholicum morbum , do!ore(que colicos & iliacos.
Sed in his feftatores nullos inter Medicos Matthiolus olim habiiit , cenfores veromul. toS) ut Hieronymum Fracaftorium , anno 1546. Lib. j. de Morbis coatagiofis , Cap. lo. Ga. brielem Falloppium , anno 1560. TrafJatus de Morbo Qalhco , Cap. 79. Aiexandrum Traja- num Petronium, anno 1565. ub. 6. de Morbo Gallico , Cap. zj. Michaelem johannem Pa. fchalem, anno 15^5. de Morbt GaUico > Julianum Palmariura, anno 1578. Lib. de Hydrar- gyro , Cap. 6, &c.
II. Prascipitato rubro fucceflit Mercurius nativa forma , feu , ut aiunt, crudus , qui ec nativ» olim adhibitus fuit in famofis pilulis mercurialibus , BarbarolTs ideo , ut opinor , di p^™;,'" dlis , quod iis ufus eflet Chairedinus ille Barbaroiia , Rex Algerii & rei maritimsapud Karbltoff*. Turcas Prxfeftus, Francifco I. Gallorum Regi fuppar . Et iaiie conftat teftimonio Petri
de Bayro , Medici Caroli II. Ducis Sabaudis , in Enckiridio de medtndis (crporit affeBi- bus , Capite dt dolaribus mufculorum ex Morbo Gallico genitis y circa annum 15:40. /cripto , reciptam illarum pilularum fuiffe ex Turchia apportatam . I H«c autem erat ratio pilulas hafce coniicicndi iuxta Bayrum.
"y.. Argenti vivi 5 XXV. R.heib»rb. elt£f. 3 X. hiagrid, 3 iii- Mofchi & AmbrA ana 3 \- Farim ftumenti , 3 •]- Cum fueco limonum f, maffn ptlularum , ex qua. fermentur piluU magnitudine eheris , & detur un* pre vice , omni die pcr horam ante caenam . Refert Bayrus hafce pilulas centra Morbum GaLlicum m aHquihus ( tx ukeribus & ncdofim tatibus multum exterminaris ) mirabiUm feciffe operationem ; neque tamen diflimulat pri~ mum , qui tnter Chrifiianos his ufus efi pilulis , cecidiffc repente mortuum fuper pentem Avt- nionis , cum ipfe ibi profugus efjdt propter prAlia , anno iS^j. Grave quidem infortunlum ! fed quod pilularum illarum ului airribui juce nequfquam potuit , cum unicuique vix ineflent quatuor grana Mercurii j quod tamen pilulis illis ex prxjudicio attributum fuif- fe non mjror , cum Rondelttiiis , qui & ipfe pilulas eafdem , fub alia tamen , (ed pa- rum diverfa formula proponit m Trafiatu de Morbo Itaiico , advertat quod , fi pnft dccem annos ahquo morho corripereniur qui hoc remtdio ufi effenx , huic impigeretur ac imputaretnr,
III. At iam pridem qtisecumque ad intemum Mercurii aut Mercuriafum ufum perti- Nunc vfro nent , in melius reUta funr, quand.-.quidem Pharmacia inventis Chcmia? locupletata mul- ™um^'pjf7;..' la & efficacia Mercurii praeparata nunc fuppetunt , quibus uti tuto licet , fi ita e re cf- i'»'^'» in- fe Medico videaiur. _ c\il^\n
V. Mercurius fublimatus dukis, five Aquila alba , cujus dofis a granis xli. ad xx. vel |°"^'" XXIV. & cu)us ufus , fi aiiquorits repetatur, fanguinem mundificat , virus oppugnat , alvum fubdiicit , ac demurn ptyalifmum movet.
1'', Panacaea Mercuriaiis , cuius dofis a granis xv. ad xxx. qus alvum quidem non fubducit , fi rite pra?parata fit . (ed qua; repetita ptyalifmLjm excitat.
3°. iEfhiops mineralis vulgaris cum fulfure communi tritu , feu quod praeftat , igne, paratiis . pofis eft a g.-anis xv. ad xxx. non purgat , imo neque falivationem ullam ple» rumque cif t , prarfertim fi foio tritu confedus fuerlt , quomanrmercuriaks atomi tunC male colligata; , ventriculi calore in guttas facile coeunt , qua tum mole tum gravitate ab ingreflu in venas 'afteas excladuntur.
^'^. iEthiopes alii mineralcs numero multi, qui parantur e Mercurio iteratotritu cum pinguibus, refinofis aut gummofis quibufcunque corporibus fubadto & extiii(5lo , Solent Tom. i. ^ H ill»
len-
I!4 ^E MORBIS VENEREIS
illi ^thiopes pro diverfa addhi remedii facultate diverfis notari nominibus non fine oftcntationis lufpicione , verbi gratia , Mercurn alkalifati , fi cum pylvcratis oftrcarum tcftis; AUrcurii anti phthifia , fi ciim balfamo Pcruviano /icco ; Mercurii anti fcorbuiici fi cuni gunimate Guaiacino; Mercurii vivi dulcis, fi cum inanna calabrina ,• MercMrit diure. tici , ({ cum gummate juniperino ve! ammoniacoj Mercurii cathirtici , fi cum lcammo- nio aut refina jalappii Mercurius fubigatur &c. Sed horumce fingulorum eflicacitasopi. nione plerumque minor eft , quod mercuriales atomi laxe coercita fponte revivifcant in ventriculo in majrires guttas , quarum pauca», imo forfan nuUar fanguinem fubsunt.
5°. Mercurius violactus, fi^u Mercurius arte fublimatus ex /Ethiope minerali , igne prxparato & cum aquali /alis ammoniaci parte commixto . Hujus dofis a gr. XX, ad XXX Blandior eft , at vcro fimul penetrantior Athiope minerali.
6". Mercurius prxcipitatus albus , ex Mercurio aqua forti vel fpiritii Nitri foluto & affula muria prjecipitaio paratus , tepidaque optime elotus . Remedii quidem genus & efficax & fatis tutum , quod fi cum quadruplo facchari commifceatur , & ad dofim vj. ix. vel xij. granoium prarfcribatur, alvum fubducit , & plerumque vomitum blande movet .' 7'. Ptifana fudorifica vulgaris ex deccdis Guaiaco, Salla parilla, China, &c. praepa- rata , & foluto Mercurio fublimato dulci vel panacara Mercuriali faturata ad optatam dofim. Expeiientia enim compertum eft pra?parata Mercurialia iftiufmodi, in ptifsna ce- tcri(que liquidis aqueis ebullitione ex toto difiolvi contra vulgareni opinionem , (\ quod prima vice indillolutum fupereft , quodque duas tertias partss totius in fumma sequat, iterum iterumque fupra porphyriten Ixvigetur, ac ebullienti liquori iterum iterumque jnfuiidatur.
8°. Solurio Mercurii per deliquium parata mediante lantum fale ammoniaco , & aquje
inflar pellucida, cujus proccfius explicabitur infra Lih. ly. Cap. ultimo . Potell tuto
quiiiem ea folutio ore exhiberi , ut cui nihil omnino infit , quod facultate , nedum cor-
lofivi, fed ne acriore quidem peccet ; At vero folec nullo vel minimo luccefiu plerum-
que exhiberi , quod perpaucam Mercurii loluti copiam in fe contineat , quaj nec ipfa
forte tota potefl in fanguinem penetrare.
Qjiamiim- ^^- ^^^'^ ^*"^ novi an inter remedia quac ad niorbos venereos faciunt , connumerari
vis eii»im debeant Arcana multigena, qu£ ab Agyrtis & Circumforaneis magnifice venditantur ,
h"b'«..tur° ut ftolidum vulgus dsludant,- quippe pleraque vel ineificacia funt , acque ideo probati
areinamui remedii ne nomen quidem merentur, vel quod peflimum eft , acriora funr & deleteria ,
IbTsy^rhl atque ideo hibent vim veneni. Porro autsm ut varia efl & mulciplex Agyrtarum gens ,
r.ti. "*me. niaxime Lutetia» , quo vclut agmine undtque confluunt , fic etum vanum eft & multi-
ttn^u",'" ple-x arcanorum ^erus, quibus fuperbiunc . Si qua ucilia fint & virture aliqua polleanr ,
qurd tamen rariffimum , dudum nota funt , & in Medicorum libris pafl^im obvia , fcd
quae de induHria fucare ipfi amant , ne pofTint agnofci . Cetera merx quifquilia? funt ,
& quod dcterrimum , plerumque nec tuto; , nec innocuat . PofTunt autem fere cunda ,
quse ab illo hominum gentre propofita novi , ad fequentia revocari.
1. Panaceas mercurialcs niultipliccs , qux licec proctfTu cperofiore priparentur vsl prjeparari dicTntur, vulgari nihilo efHcaciores funt . Inter ceteras commcndancur i. Pa. nacca folaris & lunaris Michaelis de h Vigne , Medici Regii Parifienfis, a Friderico Hof- manno laudata , vharmacefcea Medic. chimtc& Lib. 5. Cap. 15. $, 21. 1. Panacea N. de ]a Brune a G^rvafio 'Jcay , D. M. Tolofano, de/cripta , Traite de la Maladie Venericnne, ad libri calcem , & a Johanne Devaux Chirurgo Parifienfi , Tome 5. de l'Abbregi de la Medeiine pr.iSJtque de J. Alen. cujus ucriufque Panacea: procedus infra proponentur , Lih. 4. ^Cap. ultime.
2. Solutioncm Cinnabaris vel Prarcipitati Mercurii rubri in menflruo quodam corro- fivo fcu aqua fortj corr.- dla , qualis elt Ipirirus ille, qui Lutetfae Les Gouites du Gerteral de la Motte dicitur , unde paratur Tindor.i rucilans , ptirpurca , carbunculo concolor , cujus gutCT aliquot aqueo vehiculo, infufo verbi grati.^ foliorum Thcae , inflillantur ad ulum quotidianum per menfem unum aut alterum , nullo quidem quod fciam'periculo , fed nullo quoque fuccefTn .
3. Pra;parata Mercurialia ex acriorum genere , nempe Mercurium prarcipltatum ru. brum ; luteu^n five Turpcthum minerale ; praecipitatuni viridem fw^ venereum ; Arca. num Corallinum , Hcrcukm * Bovii fi^iz Aurum vitx Hartmanni &c. qua: ad debellan.
(laiii
* Sic diftiim , ut opinor, a Thoma Bovio , Empitico Veronenfi , quj cxeuntc fKCillo XVI. Jibfura fciipfit icalicc cum hac inrctipttone, li FUgtUt dt' Medici r*:{'tnali ,
LIBER II. CAPUT Vlt. Iif
dam luem venere-m Hunquam fufficiunt, periculi vero femper plena funr , quod corro- iiva , ciuftica, dektcria f;nt i atque adeo , nifi caute & in robuftis adhibeantur , vifce- ium'anxietares, infljtrimationes , crofiones, hypercatiiarfes , hyperemetos , cardialgiam , fpafmum , lyncopen lethalem non laro advocant.
4 Pra^cipuarum ri-brum iolarem , per fe & fine menrtruo confedlum , qualis a Gerva- fio Ucay deicribiur, Traire de >a MaUdie Feacrier.ne , chnp. % & cU)uS procedus infra proponetur, Lib. ly. C»/». ulvmo. Qufd remtdii g*-nus, iKet paulo blandius agat pra^ci. pitato rubro vulgari , neque lamen ipiummet latis tutum eft .
^ /\quas mercuriales, quas iili parant gcmina methodo , i°. Gattas viij. x. vel xij. foiutionis fublimati corroiivi unciis odo decodi hordei vel avenx infundendo & argris ore exhibendo per aliquot dies • a quo peffimo facinore non ablHnent Agyrtas Londinen» fes nonnulli, fi fides adhibenda fit RichArdo Vvifeman, Treiaife cf Lues venerea , Ci/xpt.^. pag. 10. & Dsnieli Tu.-ncl , Difert^rion on the venere.il Di/eafe , pag. 99. 1°. Semunciam , imo unciam unam aut alteram folutionis Mercuni in fpiritu nitri afFundendo libris dua- bus ptifanje fudorifica;, quas m.»ne iejuno ventriculo Jegrotantibus propinandasexhibent , quod fcelus cum prsecedente ferme compar refert de Chirurgo quodam Pariflenfi Johan- nes Devaux, ipfe quoque Parifienfis Chirurgus, in prajceptis generalibus , qus lubjun- xit ad calcem Syr.cpfeoi umverf& Meiics. 'j.Ailen, quam e Latina Gallicam fecit anno 1718.
C A P U T VIII.
^luo moio ^ qno evenXH fuffumigatienes ex hydrargyro CHrand& IhI venerex. olim
adhibtt& fuertnt ?
NON novum eft fuffumigia in medicinam adhiberi ad curationem plurium morbo- s^"^um^g^» rum \ compertum eft enim eam medicationis formim olim laudatam & ufurpatam ' um^nforl fuiffe ab Hippocrate, ad Anginam , Lb. 2. Da Morbis\ ad Fluores muliebres , De Mcrbis borum cu, tnuherum Lib, a. ad varia utcrl Vitia , De his , qus. uterHm non gerunt , oC De natura, olim ufuc- muliebri i ad muliebria educenda , jiphonfm.xt. SeBion. 5. ad futuram conceptioncm pra:- ?»"■ nofcendam , Aphorifm. 59. SeEiion. 5. A Ccrnelio Celfo , ad dolores nervorum , Lib. 3. Cap. 27. artic. z. ad dolorem vulvas-, ub. 4. Cap. 20. ad vu!nus a Scorpione infliftum , Lib. 5. Cap. 27. artic. 5. ad fuffufionem , Lib. 6. Ca^. 6. A Claudio Galeno , ad Scir- rhum , Ltb. z- Method. medendi ad Glanconem , Cap. 6. ad muliebria educenda , Comment^ 5. ud Aphorifm, i8. ad foecunditatem dignofcendam , ibid. ad Aphonfm. 59. ad Dyfp- notam , De remedits parabiUbus , Lib 1. Cap 9. Et ab uiiiverfo Medicorum pofteriorum choro, Gracorum, Latinorum , Arabum, & Chriftianorum quoque , qui ad annum uf- que 1480. in Europa vixerunt.
Sed novum efl fuffumigia adhiberi lui venerese curanda: , quia lues illa in orbe no- i^,;*^^""'^* flro nova efl. Attamen ut Illitus , & lHitus quidem ex hydrargyro ufum habuere pri- rtJlihi- mis nafcentis morbi temporibus , fic fuffitus etiam , & fuffitus quidem ex hydrargyro ni ubV'^"'.' hilo tardius in ufu fuerunt, adeo ut hoc utrumque remedii gtnus inter antiquiffima luis mum mor- venerear auxilia merito recenfeatur , longe certe antiquiora decodo Guaiaci , rsmediifque fuit.""^*' omnibus, qu^ Chemia ex .irgento vivo conficit ore affumenda .
Primos omnium , qui fuffitionum mentior.em feceriDt ad curationem luis venereae , & d''/"^''''' qui inter vetulhffimos de lue vcnerea fcnptores numerantur , fuiffe reor Angelum Bolo- m^gti'.. ad gninura , Chirurgia» Profefforem in Academia Bonomenfi . anno 1506. & Jacobum Cata- J„[*'^°;j^'" neum de Lacu Marcino , Mcdicum Genuenfem , qui fiorebat eodem circiter tempore. Ille re«men' quidem . poffquam explicavit quas. umque ad adminillrationem Unguentorum mercuria Jj°'^^J", ^'' lium fpeftant, " quasrit (a) .... utrum invcniantur alia mfdicamina , fimilem quali- fuat ^2«- 5, taterrv habentia , ita quod ex eorum approximatione ad membra , inducant takm eva g"'„„°,& j, cuationem ( lcilicet Ptyaltlmum ) Bjfpondet ip/e dicendum efife quod fic , non tamen ^'/^°|jj^, ^ » a narura praf.ti roedicamiius (hvdrar^yri) denudata valde.^t fuffumigia . ,, Hic vcro multo difertius & fuffumigiorum materiam & fufFum.gandi modam exponit . ,, Qjji- ,, qam, ((>) mquit ^ in curatione horum ex hoc morbo languentium , vice ma!3vm,uum
H 1 ,j fuflitiQ-
( 4 ) Lib, De Unguentis , C*p, «, ( fr ) De Moibo Gallico, C«f. 9,
Il6 DE MORBIS V£N£R£IS
„ futiitionibus cx cinnabari , qua: cx argento vivo 8c iulfure conftat , utaniur , & mi.
j, rabilia quandoque operantur,
Std a ne- Ea tamen curationis mstJiodus a nullo enudeatius & copio/ius defcripta fuic , quam
"rlnurdi. a Nicolao M3/ia , qui id unum agit in Li6ro quinto Tradatus fui De Morbo NfapolttHn»^
quim*Ni-"^ ^^"^* "'^'*^^ iuffituun formiilas , pecuiiarcs fuffitionis modos proponat , nnraiidas fuf.
•oUo M,f fumigationis virtuces & utiliraces extoliat: Ceterum contendit ille & jure quideni h:inc
*• modum curandi Morbnm Nifipolit/iriur?i cnm /uffumi^iis ex CinMbrio faclis non cffe a moair-
tiis inventum^ ied a Veteribus pcr aiialogiam acccprum , cum quidam Antiquorum in fca.~
bie maln uterer.tur ipfo ,
Quaraqujra Abfiinc vix uUus exftitic alicujus nominis Auflor, qui de Jue venerea fpecialem Tra-
^^"'"J'^^^' tfatum fcripferit , & a quo exprefla mentio fuffituum fafla non /it . Conftat fane de ea
<* * VuTde iTiedicatiofiis methodo fpiciitim traftafle Petrum Andream Mactiiiolum , opufcul. de Mor,
l"y['np{(. ^" ^'^'^^0 ■> a""o "55T- Hieronymum Fracailorium , De Morbis coatagiofis , Lib. 3. Cap. 10.
runt . anno i)4<5. Vidum Vidium , De curatione generatim , Pxrt. 1 Sefi. z. Lib. Z, Cap, 14.
anno 1550. Augerium Ferreriom , Oe Vudendjgra. , Lih. 1. capp. jo, o- 14. anno 15 jj.
Guillelmum Rcndeietium , De Morbo Ita/ict m fine , & GabrieJem Falloppium , Ve Mor,
bo GaLhco^ Capp. 69. 75, anno 15^0. Lfonardum Botaliura , De lut ventrea Cap. 24. an«
no 1565, Alexandrum Trajanum Petronium , De Morbo Cailieo , Lib. 6. Capp. i8. 21. anno
1565. Georgium Oordonuai, De Morbi GuJiiei euratione , rr/»c?. 3, anno iy68. Hieronymum
Mercuria'cm , De Morbo Gallie. Cap. 6. anno 1587, Lucam Giiinum , De Morbo T^apolira^
Ks , aniio 1589. Hiercnymum Capivacium , De lue venere» , anno 1590. Aurelium Mina-
doum , De ■virultntia venerea , ai:no 1 J96. Hcrcuietn Saxoniam , De lue venerea, C^p ^^. anno J597. A!cxa;;drum Maffariam , Trafiic. Medic. Lib, 6. anno J598. Andream Caffal« pinum , Art. Medic. Lib. 4. Cap. 8. anno \6qi. Eurtachium Rudium , de Morbo GaUico ^ Cap. ij. anno 1604. ut cettros omittam obfcurioris fams, quos figiiiatim recenferc neque per tempus Jicet, neque Jiberer , fi licitum eifet . Dupiicis In univerium fuffimenta eraut duplicis generis. Benigna alia , alia maiigna pro divcr- Vti.'Benfgn.i ^* conditione fpecierum , ex quibus coniiabanc . Pnora componebantur ex rebus , quje *\Lr- *''* P''""'^ injefta? oleofa & pingui n=tura fumo plurimo eraittendo pares elfent , aut luavi- suffjmlgi» t2'^ odoruni , quos fpirabant, ad refociUandos fpiritus valerent egregie . Alterutro nomi» beni£n«. nc JaudatifTima erant & acceptilTima , 1=. Ex re/inis&gummatis , Thus , Olibanum, Ma- ftiche ; Aloe , Myrrha , Styrax , Bfnzuinum , Opopanax , Succinum, Sandaracha Arabum feu Gummi Juniperinum , Gummi Anime, GummiHeders, Ladanum, Ammoniacum &c. 2^ ExAromacis, Cinnamomum, Nuxmofehata, Macis, Caryophylli, Spica Nardi , Gai. lia mofchara, Schoenanthus , Caccar Lauri , Juniperi, Folia iiampiUchi feu Majorana* &c. 3°. Ex Lignis pinguioribus, Xyloaloe, Lignum juniperi, Pini , Buxi, Santala omnia &c Sjffumigia Pofferiora vero a prioribus in eo difl-ercbant , quod pratter allatas maicries pharmaca miiigni. alia recipercnt, quas venena erant,ut * Sandaracha Gratcorum ieu Arfenicum rubrum, & Auripigmentum feu Rifigallum, vulgo Arlenicum citrinum,- vcl quae pro venenis ea letate habebantur, uc Cinnabaris fadina . Non me fugit procedeute temporc , cum vul. gatiora fuerunt Pr^parata mercurialia varia , qusE Chamicorum induftria fuppeditavit , moris fuifie nonnullorum fuffimentis addere Praeiipitatum rubrum , Turpethum minera- Je , quin imo Sublimatum corrofivum , quorum nota eft draitica acrimonia , vel delete- ria proprietas; fed certc perrara fuic tam inconfulta atque demens temeritas . Quod ad ctterum , ut fumus exhalaretur copiofior & fragrantior , fi non omnes modo meraorata; mattries, at faltem pinguiores & magis odoratar admi/cebantur, utThus, Maftichc , Aloe hepatica , Sandaracha Arabum fcu Gummi Juniperinum, Styrax ficca , Ladanum , Suc- cinum, Nux mofchata &c, f ffT*''° Porro fpecies , quas feligere vifum fuerat pro morbi vcl indicationum modo , in tc- rum. nuiiTimum pulverem contcrebantur feparatjm , & una deinde commilta: gemina ratione fo- lcbant adhiberi , nempe i^ Forma pulveris , cujus pugilli aliquot prunis infpergebantur , quod tamen rarum erat , quoniam pulvis, utpotc ficcior, ignem non nutriret , nec fu- marct fatis diu; i°. Forma pafiilli , trochifci, tabella? &c. materiebus terebinthina vel iiyrace liquida exceptis , \x. in paftillos , trochifcos, tabcllafveconformatis, quorum unus aut altcr candentibus carbonibus imponebatur.
Deinde
* Sfc olim Arfcniciim & AutipigmentQm adlrbebantur in fiiffimefita ad pUrgandas ades peftilcntes; Jmo laiidantiir etiamnum a pluximis ad hanc ufum . Vide FrAncii jiimchJn Tjaiftc de la Pcfte, Tart^ }. Ch<f. iff. ■ " ■>
llBER II. CaPUT VIII, 117
D^inde quoties fuffumigiis locus ede videbitur, incifa prius sgrotantis vena , &rprK- Admini.. miffo alterantiurti & purgantium ufu ad contemperandos humores , excalfiebat celiula o- f;4','°>*- ptlme claufa, ut e(Tct Adei feu fudatorii loco , in qua inflruebatur Conopeum, Tento- tuoi. rium'^ Laconicum, vel Papilio , vulgo t Anhet. ^grotum ibi , nudum , vcl interiore dumtaxat retenta tunica, fedentem vd ftantem , conclufo ve! exerto capite conftituebant pro raticne viriura. In appofitura ad pedes crucibulum prunis plenum , per feneftram ad hunc ufum paratara , "aliquot fufFumigii trochifchos vel tabellas per vices conjicic- bant , ita ut fumo exhalato seger tandiu totus exponeretur., dum iudor eliceretur copio- fus , nifi forfan imminerer dsliquii periculum , cui ut occurrerent , iubebani jegrum os appficare foramini in hunc ufum fabrcfafto, vel fpiritum ducerc ex fiftu'a , cujus cxtre- mum foris exftaret , ut aeri frigido & fincero iiber eflTec aditus in pulmones .
^grotus fub conopeo detinebatur, magis , minufve diu , pro morbi gradu , fymptoma- tum vehementia, virium integritate . Narrat («) Falloppius fuffitionem xtate fua ple- rumque prOtra(flam fuiffe fer horam integram , aut dimidiam , ant per qunrtam lel ter- ttAm hors. partem , prout valebat pari Ager . Sed tam firmam tolerantiam rarifTimam fuifTe autumo, neque puto pofTe ulla ratione inielligi de fuffumigiis , quae maligna diceban- tur. Ind'e deduftiis xger colIoiJabatur in cubili calefadto , & flragulis bene contegebatur, ut fudaret afFatim per horam unam aut alteram . Poftea ablkrfo prias fudore vini hau. flus exhibebatur , & pofl duas horas apponebatur cibus.
Solebant inf^iufmodi fuffitiones adhiberi quotidie, vel tertio tantum aut quarto quo- Ag«ndir». que die, pro morbi vehementia , aut virium firmitate . Iterabantur vero fexies , fepties , ^^.g,^^'^. odies & novles , donec ptyalifmus fubiret vel alvifluxus, aut cvanefcerent omnino mor- bi fymptomata . Demum variara in variis evacuationem prsftabant , fed triplicem inpleri^ que' i ut diferto Falloppii ( ^ ) teftimonio confirmatur : nempe i^". Solvebant ventrem & dedutebant excrementa ad tnteftina , fieut pharmacum purgans . i°. Evacuebant fere femUr per pulmones mc faucesy fcilicet fputatione & ptyalifmo , & hoe , ut plunmum , per feptem vel cSio Aies , intra quos acger expuebat catmum fputi per fingulos dies ad quantitatem li- hrarum 10. vel 6 : 3°. Vacuahant per fttdorem inftgnem .
Fatebaniur ultro (c) antiquiores Medici, 1°. „ Modum illum curationis noh effe fi- Oe tautio- ,, ne timore nocumenti mcm!:^rura principalium ; imo asgrotos fape recidivare , & ad "f^"^ j^J^f „ malas ^gritudines complicatas cum ifta devenire , qua? funt ut Afthma , Tuflis, Hy- fumTgio" " ,, dropifis, & Marafmus; quare non adminiftrandum effe nifi in inveteratis & in virtu btn4u*'^'''' „ te rorti , cum aEgritudine mala, in qua alia remedia non conferunt , & cura maxima ,, obfervanti» aeris & aliarum rerum non naturalium. „
x", Monebant ideo „ cavcndum efle ab illius ufu in corporibus, quaj Afthma patiun- ,', tur, aut confumptionem hefticam , aut febrem cum acuitate vel praedominio humoris 3, calidi , aut in his qui dcbilitatam naturam habent , vel alio quovis modo . ,,
5°. Quapropter, cum ea medicatio periculofa efTet , jubebant „ ideo fi quis ipfa pro '
5, cura uti voluerit , ut pracpararet in primis jegrum praeparationibus iifdem , quae pra?- „ mittuntur undioni , purgando corpus diligtnter & paulatim , confortandoque f^oma- „ chum , & fi opus fuerit, phlebotomando , vel apponendo ventofas, & reliquis utendo 3, qua; cordi opitulantur ad intra & extra , ut funt confedtiones cum gemmis & epi. „ themata , ,,
At vero adhibitis illis cautionibus tef^antur fanatos fuifi^e fuffumigiis aegrotantes non uudinrut paucos, quibus non modo Guaiaci Decodum , fed ne-ipfa quidem Hydrargyrofis pro- u^^^m'" „ fuerat ullo modo. tj'^","* *
Sic (d) Nicolaus Maffa „ inter alios cum fufFumigiis duos curavit , qui nunquam M«ff»"' ,, ab aliis medicaminibus cur^ti fuerant, qui inunfli fuerant pluries , fed nunquam ab „ ore aliquid miferant & erant juvenes , & ille cum fuffumigiis procefTit ufque ad re- ,, folutionem omnium apoftematuni , habita ratione virtutis . ., Narrat idem {e) ibi. „ dem „ fe non potuifle faspe aliqu^ s patientcs morbum Neapolitanum cum undfionibus
,, fanare , & hoc videntem ultra untlionem diftam fuffumigia fuperius fecifle .
„ Inter quos fuit , pergit ille , quidam iuvenis actate viginti aanorum , nomine Domini- 35 cus de Confinio Sanfti Petri , qui a moltis Empiricis & Mrbitonforibus & mulieri* Ttm. I. H 3 ,j bus
( « ) De Motbo GallicOj Cap. 72.
( l> ) Ibid. Ctp. 70.
( c ) NicoUus MafTa , De M»rl/a NidpilitAnt , J^iJ, 5, Cfx 1.
( d ) De Motbo Neapolitanp, !,■'*. >. Q»p. 2.
( e J Ibid. Cnp. j.
llS De MORBIS VEN-riREIS
,, bus f3c/ifC\m? unftus , nunquam fanatus fuerac, fed ad tantam maljgiiitatem inius »• „ gritudinis dtvsnerat , quod tota gulae pars & palacum ulceribus malis inffd^a effet , j, Rcque lcqui poterat , & vix comedere , & cum maxmia difficultate bibere potsrac , :, brachiifque & cruribus ipafmatis & contradis in lefto jiceba: , ita quod ad benefi- ,, cium corporis duo ipfum fcrebini , & quando comedere volebat, neccfle erat quod ali- ,, quis fibi cibum in ore ponerec : & ultra hoc ulcera hinc inde per corpus erant , & ,, gruma: five apoftemua dura cam dclo.-ibus junfturarum , qui ipfum vel parum , auc ,, nihil dormire permicebanc , cum maxima confumpcione totius corporis . Profefto ca. ,, fus maximus erat , quoniam cum iftis omnibus /empcr febriebat . Et cum rngaret me ,, ioepe mater mea /tiliiit M.^ffa , ut \ellem ipfum fanare , fi effet poflibile, ad ipfum ,, acceflfi ...... Virtute prius conf ortata , ccepi mungere ipfi junduras crurum & bra-
5, chiorum , & fadis tamen mukis unftionibus^ ulctra non confolidabantur , neque apo-
3, ftcmata refolvebantur , Quare cum fuffumigiis decrevi refiduum materix refolvere , &
,, fic proctfii , vidflicet in lero ungebam jund^uras cum unflione , & in mane , ipfo fub
j, pavione poGto, cum fuffumigio ip!um luffumigavi , & fic per multcs dies prrceni ,
j, & ulcera trant fere confolidata ; fed proflata erat virtus , Sc ideo dimifi per menfem
j; cuTi dimidio ipfum cum bonis cibariis, bonoque regimine quiefcere . Poflea iterum
,, coepi ipfum inungcre & fuffumigare, ut fupra dixi , & iliis faftis per quindecim dies
., coiicinuos liberatus fuit. „
A CuiiM- 5,(; gioriatur (a) Guillelmus Rondeletius de fanato a fe ope fiiffumigiorum ,, ulcere
ieiio.°" '',5 narium a Morbo Italico , quod non potuerat curari a Medicis Italia?, neque ab Auli-
,, cis, neque a ceteris Mofpclienfibus . ,, Sic Idem , ibrdem , fibi plaudit „ de quodam no-
,, bili , qui per fex menfcs Lugduni a Medicis & Chirurgis traftatus fuerat , neque ta.
,, men ulla diaeta , ullove niedicamento curari potuerat , & cujus ulcus ipfe quatuor
,, diebus curavit fuffumigiis, ita ut priufquam pervemrei domum fuam , quar quatuor
,, dierum itinere diffabat , integre curatus fici ,,
Er » Gi- sic demum Gabriel Falloppius (i) rtfcrt (e in lippicudine venerea cum inflamacione
loppio^^'' aJnatJe & exulceratione corna: larpiiis „ ufum effa cautenis , decodis & aliis , ftd frw
„ Jira , cum fymptomata in fuo robore perfifterenl' , quamobrem devcnifTe ad fuffumigia
,, & fanatos fuifTe Jegros . „ Sic Idem , ibidem , fatetur candide inter alios ,, primum
,, fuifle Notarium quemdam - qui in aliis multum illum fatigavit incaffHtn , & quem
l, poffea mulier qusfdam fuffiibusincolumen reddidic . ,,
Sed di- Verum enimvero , cum fufFumigia, ut efficacia effmt , haud exiguam partem recipe-
mnantur ^^^^ utriufque Arfenici , tum rubri , tum iiavi ; quin imo cura non deeflent inconfidera-
p^iiu^Sf» ti vel deriientes nonnulli, qui 1'raecipitati rubri , Turpcrhi mineralis vel Sublimati cor-
M»'(fl!Ron- rofivi parttm aliqu:im auoertnt fuptr addtre , minimemi-ri licet, i\ Si_ hocrcmedii ge-
<iri,tio, fc nus non raro exitiale fueric, non modo infirmis , cachefticis , pulmonaais , incommodaj
Fiiioppio. ^^,^.^jj^jj ^ fenibusj ftd etiam , adolefcentibus , robuft)s, validis, optimae corpoiis con.
ilitutionis, quibus vifcera incorrupta , pulmnnes lani , c:rebrum ii.tegrum tflTenc.
i^. Si Medici, ipfi etiarr, quibus ea msdicatio probabatur maxime, & qui faufios ii-
lius iucccffus j.idabant, haud inficias iverint rem efle periculofam & iubricam , quam
pr^cauto opus eflet . „ Cura cum iuffumigiis jnquu {c ) Mafj» , non ell ita tuta &
verax , .... & non eli f\nt timore nocumtnti. „ IIoc remedium , {i) a\t n^ndele.
", tiiis, defiderat vires rcbuftas, quia forte eit periculofum . Rationi curandj per fuffu-
" mi'')'^, in^uit {e) TaUfpms, iarpe ac f*pius gravilfima fuccedunt incommoda , nec
'\ ita^^tuto procedic talis curatio ; quare femper probavi, ut tilem, quantum fi^ri po-
" teli, fu2'amus , aliquilius enim peflima & lethalis eif .
Eobuni. " 3°. Si ftrme univerla c.ttroriim Scriptnrutn turb^ eam Medicina; rationem palam mul-
m'J\ui\ to uiagis damnaverit & improbaverit . Sic Johannes Bened ftjjs ( /) affirmatlffime fcrx-
corum tui. ijit j^ £mpiricorum fuffumigia .... en"e pra?fentiihma veneua , ex quorum fumo vulJC
*"■ ^ jpJe periiffe quemdam p.obiUnTimum Pi(5torem Bononias , «r mulicrem devenifTe ad Apo-
\\ Plexiam. „ Sic (O Beneditlus Vitftorius cenfet ,, a fuffitibus cavendum eile , uci ab /' ^ » iniojico
■ ( (t ) D« Morlo /ttlico , in fine. ( t ) D» M.rOo Galtico, G/tp, 6?. ( e ) Vbi /ttprt . (. d •> Ubi /«./T/t .
( # ) Ubl fupr* .
( / ) De Muibo Gallico, Co/'. «fi. ( ^ ) Dc Moibo Gallico , Cip. 7.
L I B E R. ir. C ^ I^ U T VIII. liy
kimico frecetn inteiente ; ilUs enim futfumigiis pr?,vos Sc venenofos fnrnos atqus va- pores iiiluigcre, qui per os intrantes atr,;'igfnterque nier.ibra & fpirarionis or^^aru . in hifque decumbcnes , fua vi aftridoria fptratimein toUunt , 3c repcute patinitem ftran- gulant : Pariter qarquc per narcs ad cerebrurti pt-rmear.t , & organa acque iniJrumen- ta f<<ciiltatis animalis adeo offrrciunt , ut in asultis pereanc fenlns & motus , atque facillime fiit lapfus in Epilepfiam & Apopiexirfm , in rremoremque & paralyfim ,ac /palmum . „ Sic Augerius Ferrerijs ( a) tradit „ Suffitus effe acerbifTimum reme- dium , quo prudaices & dodli plerique Medici ad totum corpus uti nunquam aufi „ funt. „ Sic Antonius Mufa Braffavolus ((>) narrat ,, fe qutmpum vidiffe qui ex fu- 3j mo c^put pr-tente in Apopkxiam incidic, & (latim monuus in terram corruit , & 3, idcirco laudar ac jubet ut segri non fuffumigentur , nifi capice extra conoptum exer- 5, to. ,, Sic Akxander Traj nus Pecronius (c) auitor eft ,, ne fuffimenta unquam adhi- ,, beantur, nifi morbus inveteraverit , nifi nulla fpes ab aliis auxiliis ofFcr.itur , & fere ,, defperata falus fit , & ubi propter affiduos labores seger vivac , an pereat nihil «iti- j, mat i in hoc enim difcrimine (atius eft ea iplaexpenri , quamnihil. ,, Sic Epiphanius j, Ferdinandus (d) docet ,, viam pcr lullumigia . qaibus Empirici dtbellanc hydramgal- „ licam j pcriculofam magis efie, quam inur.dionem , .... adeoque ea rannime uten- „ dum efle , nec ni/i fumma urgeiue necefficacc, cum omnis lapis fucric convolutus & 3, res e voto non fuccenerit. j, Sic demum Zacutus Lu/itanus (e) confirmat ,, futTumi- ,, gia fufpecJ-a efiTc , & in aftuali eorum applicatione plures e/Te emorcuos , neque pro- » inde iis utendum e/fe , nifi cum cetera noa pro/unt , quoniam tunc fn conclamato 3, morbo melius eft uti aliquo remedio , quam nullo &c.
In ea pugnantium opinionum diverfitate, cum caufa capitalis audcribus ex utraque ex quafa. parte magnis ageretur , prudentiores Medici id negotii fibi impend^re proba incellexe. ^'""^iff,'^' runt , ut medium quiddam tenerenc . neu approbantium elogiis nimium confifl nocuam fuent fiif admitterent , neu improbancium vituperiis male deterrici /alucarera medicinam repudi^i- i^^rTlTic. renc. Qiiare rite perpenfis omnibus , ac profperis & infauftis remcdii fucce/llbus fuo mo. cur.u.ik.- mento utrimque ponderatis , ad accuratinimas thcrapeu'ica» medicins ler.es attinere vi- gef^^cro- fum efi; , confenfu quidem magno , fed cujus gloria Rondeletio debecur pctiffima. ' "'= ■
I. F.x Suffimentis excludi omnino , non modo Sublimatum corrofivum , f:d etiam y\r Et in h-jnc fenicum utrumque, tum flavum feu Auripigmentum , tum rubrum feu Grjecorum San- ^"T'^- - daracham , ^quoniam utriufque explorata cr^t vis celeteria ; quod fadtum laudo , quam- ex^Vnffi^'" vis ea in re annocare fuccurrit Suffitum cx auripigmcnto ad afthma , ceterofque pulmo S>n"o,'m ' num af?e(5lus proponi & approbari a Galeno, De remidi^s par.xb:litjns , Lib. i , cap. 9; ab mrumijui-. Avicenna , Lil>. 1. Traff. i, Cap. 49 ; a Rondeletio De medtcam. extem. Cap. de Sujfitu ; a Theodoro de Mayerne Tr/ix. Traciat. 4 , Cap. 6 i a Medico Nemaufenfi anonymo , cu- jus obfervationes exflant ad calcem oblervationum Lazari, Rivcrii , Obferv. z.
II.Retincri tantum Cinnabarim mercurialem , quam omni noxa vacare, & quam ad »■ Retn«re morbi venerei curationem eificaciter valere compertum ]zm erat. Hanc Cinnabars utili- 00"»™^- latem , fi fola in fuffimenta adhiberetur, iam olim perviderant Cataneus & Ma(]a . rimnier-
III. Omitti inconditam illam remcdiorum farraginem , qux in fuffimtntis addebantur ^'^e**"^)- torreSioriorum nomine, cum jam in luffimtntis nihil adcdet , quod eflct veiienatum . ^ndtriin""
ly Proinde cum Cinnabari commifceri res paucas , quae ignicx fumum exhalarent rem.-dio. copiofum , & virofum Cinnabaris nidorem cdore grato corrigerent . ghwm^'"*"
y. Rts in/iiulinodi non cx conjedura aut inani arcis oflentationc , fed.ex caufa a(Tu- $■ Kespau- mijnempe fi fudores efTent movendi, Benjuinum , Styracem rubram & calamitam , Nu- "' .'qliT' cem mofchatam , Succinum, Zcc. qu« poros reduderent j H ulcera curanda , Myrrham > '^"'''*,jfh' -Martichen , Olibanum , Opopanacem , Ladanum , Lignum alocs , Juniperi , &c. quje fic- h"eiu gr»-' <arent & detergerent . '"■""
VI. In plerifque luffitiones itcrari quotidie per dics aliquot pro viribus argrotantium «. suffi'io. & morbi contumacia , donec fieret excretio pcr o«: Ac vero {\ ob imb;cil!iratem , conti- "/rrt''»^'»^ nue u(um ferre no» pofTct aegtr, non adhiberi nifi ex incervallis , quae fimilis intercala. t'equent«i. lio in adminiftratione illitionum ex mcrCurio jam pridem ufu«venerac .
, , H 4 vn.
\ « ) De Tndendagra, Lih 1 Cap. 14. < >> ) Lib. Dt M„rbo G»llici> . ( ^^ De Morbo Gallico, Lih. s.Cap, lo. ( « ) Centum Hiftoriar. Oljfervat. 17. 1 e ) Pxax. Hiftoiiai. Lfb. 2. C<f. i.
iio DsMorbisVenereis
7 Catiur. VII. Quin itno a^grotos , qui conftitu^ione molliore, aut tenui effent viletudine, poft '' lo*ft'e',"ct teftiam unamquamque (ufficioncm cnthartico blande purgari , ut fringerctur pcyaliimiim-. Tm"'^'' "'P^^^s, &r humor in fauces confluxurus verfus iiiteftina decurbaretur, quocJ in hycirargy. 1
rofi quoque jam pridem ufum habuifJe annotavitnus. Sic m.'ho. h'i'x^viJ!.'ix(ri! five iufficionum niethodus in hunc modum ad Medicina: leges revocata , t.onu^miu- tucior,_ideoque accepcior fuit, & ob eim caulam brevi ita increbuit , ac in tanto ho- tior luit, nore fuii aliquandiu , ut \'i"poipyupo7H five methodo illitionum accefferit proxima : fed fifion.I^''' Froxima tamen longo intervallo, Ihtim atque experienria, qua in explorandis remedio- methodo rum vlrtute & efficacia non ditur criccrium alceram certius, corapertum fun . "».«0*?!"* 1°. Multo minus efficacem eflfe i Cum sgroti ea m.-thodo hmu f&pe recid^varent , te- m!/iu^cffi. ^^ Mafl^a; & rarijftrai forent , tefle Brallavolo , qui eff^rit per fuffumigium ab aff^Eiu galHca cjx . penitus abfolnti , licet aliqui plus tcmfons tntermittcrent , aiii minus a tecidtvatione , fei
Jrt mnjort parte omnes in recidivam incidcrent . ». Quia ^- • Multo minus univerfalem efJe: Quippe quac luvenibus tantum, fobuftis , validif- mmutuni. que conveniret , quibus pulmones fani, corpus vegctum , vifcera fint labe, a;cas incegra ^*"'"' erant j cum e contra hyJrargyrofis tx arcis legibus adminKlrata , ad omnes fere jegrotos
perinde valeat , cujufcumquefexus , artatis , in.1olis. inriu?nl* ^°* ^^*^^^ minus tutam e(Te : Quippe ia qua fumus e cinabari exhalatus plerumque t."" " pulmoiiibus noceret , cerebrum opprimerec , qcuIos K-ederet , dentium caium (ollicita-
rec , ad minimum fudatiorjes aut diarrhoeas movcret gravifTimas , qux in hydrargyro/i
raro obveniunt . «. Quii 4°. Dcmum mulco minus coramodam elTe : Quippe in qua id onus fpeciale in aegros iDodi'."'"" Jficumberet , ut cellula impenfe calence , ceu ergadulo, ar6l; conoufi aeflu torrefi:rent ,
Ipiritum ducerent flammeum, fudoribus diffluerent , coliiquefcere'it perpetuo : Certe nt.
hilo commodiorem elTe,- ut enim nocas hydrargyrofeos prsr;>garivas nimis non urgeam ,
at certe negari non potefl ex utraque pa;te necefle efl'« eadem prajrjarationis , curationis ,
fputationis, alvi profluvii tsdia , faftidia , incommoda dcvotare , pares utrobique aru.-
mnas & miferi^is psrpeti. Q.ui()u« de Qiiid ergo mirum d tenuerit illitionum methodus , methodus vero rufRtioniim expul. ttu'm'eft" ^^ ''^' ^'■iof tuca, efficax, omnibus numeris abfoluta, in difs acceptior , vulgatior , ufl- ut ruffitio- tatior evafit. Quid aio? U-ia omnium methodorum acceptiflima , vulgatiffima , uficatif- ihodus^tx. f'"^'^ ^^ » "n^ omnium nunc ufu valet. Pofterior vero negledta, rarius fenfim ufurpata , puifi fue. in;fll;acia, perjculo, imo eciam folo ergafiuli pa»dore iiifamata, in defuetudinem ita pau- i'<>aijit nu- latimahiit, iitcum prior hujufce Libri editio exiic in lucem , anno 1736, affirmare aufira luionum' ^"^ ^^ annis 80 ^grotum unum fuilfe, faltem in Galliis , qui fe fufFumigiis curandum " """•■ prafbuerir , certe nullum medencium tunc in Galliis extitiflfe j ue uiium quidem , qui ea
methodo luem veneream curanuam fufciperet .
■ ■ ■ ■ ■ 1 '■ I ■ > I II ■ » 11 . ■ » ^ «
C A P U T I X.
§i»a ratione , & qno fucceffu Sufumlgationes ex liydfargyro curAndA Idl vtntriA
nuper adhihitA fint ?
A uupMo /""NBfoleverat jam dudum Suffitionum methodus , ut in prafceclente Capite diftum fulr ,'
fo^"f«cur ^^ '^"'" ^°^io quidam, cui nomen ChnmbinnUr , Sr qui prius fuerat Apparlcor Par-
f.auseft lamenti Aquifextani in Gallo Provlncia, venit Lutetlam , quo quidquid Agyrtarum u(-
^".1^ Tv- P'3m e"ft , confluic undique . Non fatis teneo quo cafu , quove magiftro fuffumigio-
petrnt. * rum ,,qua? pridem defueta crant , facultss & ufus huic hominl potuerint innotelcere ,
treuu 0. ^^j medicinalisi ars ignoca erat juxta cum ignarifllmis ; fed conflat ab illo aliqua reme.
dii hujufce pericula in Gallo.Provincia p.ius fadla fuifl[e, quamqn^n non tam profpe-
ro, quam aiebat , eventu .^ Ubi primum adventt io urbem , illico methodura novara cu.
randat luis venerea? a fe ri^pertam prasdicare , brevem , facilem, efficacem , fine periculo ,
fine incommodo ullo : Sanatorum numerum gloriofius jaftare , &: rairum in modum
ampiificare : Tefles ultroneos produccre , five a fe fanati effent , fwz potius , ut Agyr-
ta? quotidianum hoc habent , ex compadto prxconium illi prxberent ; PoUicationibus
cujjfta
II
IlBER II. CaPUT IX. IZl
cuncll Utb;S Compica implere : Ambul/aitir»m CoUegi.t , Mendicos , Mtmos , BsiUironet , td genus emne in fuas parces trahere: Demum ftupore vulgi , quod ubique, pracfcrtim vero lutetiJE, ftulte credulum eft , & novitatis niire appecens , permulcorum animos permo- vere, alledare , pellicere.
Intererat Reipublica; quid de fufiitionum viribus & facultace fentiendum effet certo f^^^jl^^n' definiri, ne fi forte inefficaces aut noxiae , Circulatoris deliramencis vel facinoribus prs. vifum fuit tcr squum & bonum permitteretur Civium incolumitas ; ne concra fi proficux efsenr , ^j*^f^,'|^*|o; temere repudiaretur medicina fortuico quidem oblaca , fed quse a pericioribus exculta nurneffica- poiset non meuiocrem utilicatcm habere . Quapropter vifum e(i Magifiratibus remedii cituri^"'" eff:£lus iceracis periclitationibus explorare palam inftituendis coram Medicis , quos Fa- cultas Parifienfis, penes quam jus & norma decidendi , deligere jufsa eft , ut tentamen- torum omnlum te(ks adtisenc oculaci & idonex , ucilitatumque, fi qua; inrie ermegerenc, Judices xquifllmi.
Prima omnium periclitatio habica fult in Regio militum infirmorum Hofpitio , galli- ,^fb-f.''*';^ ce V Hotel Royal des invalidcs , in confpedlu tum Medici, tum Chirurgi, qui huicce va- regio mau letudinario prafefti funt . Memini quidem profperos illius periclitatioiiis fucceffus a '^'^'^u,^'''' Medico multum celebrari, quafi Suffumigiorum prseftantiam demoftrarent egregicj ac vc Hofpitio. ro memini quoque nsn pauca a Chirurgo contra objici , qus fucceftus illos muhum elevarent, nec viderencur pofTe faciie dilui . IJt uc fic, aiunc Ada rei ibi gefts evanuif- f e , vel laccre condica , quam ob caufam utri parti faveant , & ad quem gradum faveanc alterutri , dijudicari neque poteft, neque opus eft .
Periclitationum cecerarum , quarum exicus notus eft atque raanifeftus omnibus , primn r.Perielc inflicuta fuit in publica paupcrum domo , /Ive Pcochotrophio , quod Eiceftre vocatur , i"ii?ho"ra- coram Medicis a Facultate Parifien/I legatis, fed qui bis tintum intcrfuerunc , femel "t ^'}'^°^f^'*'' de morbi gradu , inicio ; iterumque uc de reftituta valetuiine judlcium ferrenc ; abfolu- ,ri virlt ' ta curatione; ex quo faiSlum eft uc de incermediis reaiediis , & remediorum efFed:ibus , ^'J* 3UC de recidivis , quje poft ultimam infpe£tionem obvenete nonnullis harufnce a?groto- rum , nihil comperti haberc potuerint .
Altera periclitatio in eodem Ptochocrophfo hablta fuit in viris aliis duodeclin, coram ii.Perieii pluribus alils Medicis a Facultate P.KificnfI pariter deflgnacis , qui. fjcpius hebdumade jV^ ^" qualibet ad «gros accefTerunt, uc fufficuum adminiftrationi invigilarent , ac efifeftuum m. »1«« v.'rit de prodcuncium feriem expIorare;)t ; imo vero , ut rts ad liquidum magis petduceretur , ^'^ jufferunt ex morbo convalefcentes a cecerorum confortio fegregari per menfes aliquot , ut inde liquerer, certius an per id tempus a recidiva valerenc immunes.
Tfrr;/» periclitatio ibidem & eodem tempore.inflituta fuit in mulJeribus totidem iif. ni. p,rii dem cautionibus, fcilicct ut fjepius inviferentur per curationis ftadiuni , & uc poft ab- ciit»tioibiI iblutam «urationem per menfes aliquot fegregatse ab oitinium confuecudine arcerencur , m'mii"xff quo de recidiva, fi qua force fuperveniret, confiare pofTet Afta rerumomnium , qua; in tribus iUis periclitationibus geftae func, ftudiofe evoivi , & fin.^ula fumnia fiae coardli- vi brevitatis caufa in difcretas Tabulas , quae hic ovdinc apponencur .
Prxterea vifum eft quart& periclitationis loco hlftarias adjungere , quas certo fcio , iv. Ptri- ffgrocantium aliquot , in quibus vel motu proprio vel alieno induiflu fufntionei niercu, ^''/gVJ»,/" riales ad luis venerea? curationem adhibitx fu.runt eo , quo narrabitur, fucceflu . Sic bui aii^uot cnim con/idimns uc collatis pluribus tentamentis , & re raelius confulta atque explora. *"''' ta, tanto_ certius inde liqueat , quo demum in loco methodus fuffitionum habendafit.
Sed priiifquam ad caulam aggrediamur, non abs re erit advercere racionem fuffieiidi , Q" >««• quae ab illo suffumigatore adhibebacur , expeditifTimam fuiffe & compendiariam j nempe peJ^u.Vffi". iegrura veftibus, ut erat , inducum ftragulisj quar prs minlbus eraac , contegebac , ap- *'4\-°n„ ■po.ito ad pedes crucibulo prunis tjleno, in quas iniiciebat pagillos aliqaot pulvifculi , »d)iiber"t ? tx quo fumus exhalabatur multus. In principio , dum in Provincia fuic , segrotantium oculos & os accefTui fumi libere permittebat , pefTimo confilio j iode enim accidic non lemel uc oculi gravi centarencur opchalmia, & dentium aliquot deciderent . Ideo cxpe. rienria naeliora edo£lus, Lucecije ori oculifque fafciam, ftrophjimve femper obducebat , ne lumus cornea? , dentibufve atta(5tu nocere pofTet. Proinde una patebat fumo via ad na^es, in quas cuni aere infpiratione ducebatur , & quarum membranara'internam , qu« fiervea eft tam acriter ftiroulabit in plerifque uc valida Sfcrebra ftemutanaenta evocaret.
Nullis legibus certis illi definicuTi fuic fuffumigationis fpaoium , fe-J pro aegrorum vi- Qu.i Uge ims auc tolerantia varie variavic, raro tamen divjiuravjs quatuor, & raro brevius duo. 't^Xnx^x
bu£
nidirn &
(ufiina. iium.
Et quant»
CI.IU .'Hf*
pulv ffiili quem .n pr.iisti.on yicirbit . colorem £c naturam cccultirct-
122 De Morcis Ve.vbheis
bus mfnutls. Moris uiic , fed ncn perpetuo , abfoluta quavis Aiffitionc, asgrotum flragu» lis , fub quibus lattbat , &■ ftrophiis quae ori & oculis obducebantur , tvolutum ,■ in ledo calefado collocare , ut fudor , ii quis forte coniequeretur , proliceretur ubenus, Cettrum acger , toto curationis tempore , in generc & modo cibi Iiber erat , nec ullis dijPiar legibus tenebatur.
Ui oiuturnitas luffitionis fic fuffitionum numerus incertus erat . ^grotorum alios ocftirs taiitum , alios l;xles & decits luffi bat , pro morbi , virium , fymptomatum ratio. i;e. Inttrcalares aliquot dies ab omr.i 'cmfdio vacuos, inter unam & alteram fufficionem inrf-rponebar perpetuo, plures ve! pauciorts pro morbi , virium , lymptomatum modo.
Puivilcuii, qum adhibebat , colorem , naturam . prjeparationem occultabat fumma cum cura , tanquam myllerium, iit pondus & honorem adde-ret arcano (uo. Non negabat qui- dem ex mttrcurio confici , fed ane ionga & d.fficili, & multiplici aliarum rerum mixtuj ra . Aufim tamen vel jurfcjurando affirmare atque prarftare mercurium taneiim fuiffe, qualicumque partium (uifurearum addit^mento ■ a-re facillima in pulvercm converfum, fiu, ut aiunt , exrin<3:um , ut ea forma in fumos facilius avolaret . Tri.i funt ejufcemo- di prafparat.1 nemim non nota , nempe Mercu lus cum terebinthina extindus in pulve» rem nigrum ; .^thiops mineralis cx mercurio cum fulfure communi ignitione vel foio tritu praeparatusi demum qwx ccteris preftac tenuitate partium , Cinnabans ex mercurio cum lulfure vulgarj mixto & fublimato . Non dubito quin cum mercuriali pr^parato , qualecunque adhibtre vifum fit , odoramentum quoddam ex refinis vel gum.matis addide- rit in hiffimjn quo ingr.itior praeparati mercurialis nidor emendaretur ; miror tantum quod odof ille ab adflancium nemme perceptus fuerit , fed parum retert , an hafc addita fuerint , necne, cum anti-venerea (uffimenti virtus, qua; rei caput eft, liorum accefllont melior non fieret, aut deceffione ptjor .
Periclitatio I. Tab. i,
?{6tnina & 2£.tas ^grotorum.
I.
Petrus de la Noue, e Dioecefi Carnutenfi .
Annor. ij. II. Carolus Caillard , e Dioeccfi Trecenfi .
Annor. 27. III. Petrus Morliere , e Diceccfl Ambianenfi .
Annor. 25. IV. Ludovicus Beauvais , Tarifi» nus.
Annor. 21. V. Andreas Mnnfouion , e Dioe- cefi Lingonenfi .
Annor. 31.
VL ft. .
Francifcus Jourdain , c Dioe- celi Lemovicenfi.
Annor. 25.
Vt: s.grotabant finguli , cum ad fufjitiones- /eleSti funv:
dlt 22. Mnrtii 1757.
Porri in glande & in fummo prajputio , fubnati at menfibus odo . ruftulis aliquor totum, corpus refper. fum . .
Gonorrhcea aflu fluens . Ulcufcula duo venerea in prxpntio. Puftula: in fcroto . Levior tumor glandula^ rum inguinalium. Puftulae per corpus fparfa?.
Criftje in balano & in pra?putio:: DolocRenum. JE- grotat a quatuor menfibus..
Bubo in ingulne finiftro. Scabies venerea per totum corporis habitum. Puftula: in ano , (croto, pcne, &co- xis . Laboravit quinquies Gonorr hoea ..
Ulcus in media & interna coxx finiftrc parte. Ulcus in fuprema & portica parte tibia? cjuldem lateris , Do- lorcs nofturni crurum & genuum. Dolores kviores in brachiis.
Dolores articulorum. Scabies venerea > qu» (upefve- nit Gonorrhoe» etiaranum raananti.
Crifta:
L I
E R
II.
C A P II T
IX.
"i
VTI. joannes Grefeldain , e Dicecefi
Trevirenfi.
Annor. 15. VIII. Francifcus Licnnard , e Dioe- cefi Virodiinenfi .
Aniior. 40. IX. Carolus de la Couture , ParL /inus.
Annor. 57.
Francifcus Lfonardus Colfn , Normannus , e Dioeccfi Condan- tienfi.
Annor. 50.
XI.
Nicolaus Plebiu , Parifinus.
Annor. j7. XIL Henricus Grraudeau , e Dioe. Cefi Bituricenfi.
Annor. 45.
Crifta: in podice maxime . Jnguinales glandulx fub- tumida; . TTlcus venereum in balano pafTus eft olim . JEgrout a quinque nienfibus .
Glandulx aliquot sKirrodes in utroque inguine. Tu- fl:ul§ in fcroto , ano & cruribus. ^grotat a tribus menfibus .
Ulcus in infimo collo , iuxta fcapulam finiftram . Puftula; fcabidie per corpus rar^. .^grotavic olim , ab- hinc annis decem , ex gonorrlicea.
Herpes fupra fternum ; Ulcera varia pone aurem , in <olIo , fupra lumbos , fiipra nates , &c. .^Egrotavic ex gonorriioea jara ab annis feptera.
Exoftofis in ofte tibia? , cum doloribus noCiurms fx- vis . ^grotavii olim ex gonorrhcea abhinc annis trede- fim .
Ulcus contumax in balano & praputio : Tumor cor; porum cavernoforum : Bubo in utroque inguine . ^gro- tavit ex gonorrhoea ante annos credecim .
Nomin» JEgrtrum •
I.
De la Noue.
IL
Caillard.
III.
Morlierc.
IV.
Beauvais.
V.
Monfoujon.
V/I. Jourdain.
VIL
Grefeldain.
VI IL liennard.
PcricUtatio I. Tab, 2.
Ut fingHli ■vahhttnt , iMm (lofl adhihitat fnffltiones reccgniti funt die 4, Junil 17 i7,
Superfunt porri duo , quos Medici jubent refecari,^ utliqueatj utrum in polferum fponte repullulaturi fint . Die 19. Junii , cxcifi porri ;ion rep^illulavere, nec uUi alii aliis in locis excreverunt.
Evanuere cetera fymptomata, praster fluxum gonorrhoicum pauculura .
Nulla fupcrfunt fymptomata , prjeter ruborem fcorbuticum gingivarum, & levem oris excoriacionem , quae videtur eamdem caufam agnofcere .
Valec optime & impinguatus eft.
Obiit .
Dolores jam nulH , Ced tument gingiva? Zi ulcerofse furit. Ulcus cal- lofum adeft in crure finiftro . Tumet praputium . Brachium finiftrum fcabidum eft. Videtur de fcorbuto fufptftus, & ideo iubent Medici , ut aliquandiu utatur jufculis & fyrupo.antafcorbuticis .
Sanatus dicitur.
S^naius dicicur.
Eva-
114
De Morbis Venereis
IX.
Dc la Couture. Evanuere cetera fytuptonfiata , prseter ulcus colli quo4 vidctur ftru: mofas indolis .
X.
Colin .
Sanatus dicitur.
Confefti- rii .
I. Pericli taiionit .
XI. Plebau .
XII. Giraudeu.
Supertft exoftofis, fed roinor j Tibia valdc tumef. Afflrmat jeger do- lores nofturnos evanuifle.
Obiit .
Ex hac Primti periclitatione confequens eft ,
I. Ex illis duodecim ^grotis , quorum morbi defcribuntur , plerofque luc ^enerea le- vi , & ut ita dicara, primi gradus infedos fuifse, cum potiffimaex fymptomatis recen» fitis lint ulcufcula venerea balani , criHx ad anum , & puftula? aliquot per habitum corporis difperfs.
II. F.x jllo aegrotorum numero quatuor rantun» pro fanatfs habiros fuifTe a Medicfs , fcilicet IV, VII, VIII. & X , de quorum abfoluta fanatione non potuit tamen /atis certo conftarc , CDm nulla ea de re inquifitio iterata fuerit poft inducias aliquot mcn- fium.
III. Tres numerari, III, VI. & IX , quorum morbus curationem non admifit , & ^uos ideo alio morbi genere quam lue venerea laborare fatis temere crediium eft , cum in principio aliter vifum effet .
IV. Tres alios fuifse, I, II. & XI. in quibus certiflima fuperfuere luis venerejE indi- cia , quanturavis initio leviore, ut didlum eft, morbo tentati fuiflent.
V. Denique duos , V. & XII, mortem obiiffe in curfu curaiionis, quanquam in prfn» clpio leviflims a?grotafsent .
Periclitatio IL TS. u
Mgrcrum .
1.
Philippus Fran-
cifcus Prevot .
Annor. 50.
II.
Robcrtus Saul.
nier.
Annor. 45. III. Claudius le Jeu> ne.
Annor. 24.
IV.
Stepbanus Cot-
tin.
Annor. 18.
Stephanuj Bru- zeau. Annor. iz:
Vt £grctai>aRt /tnguU , eum ad fuffitiones deleFii funt die iz.Junii 17J7.
Puftula; in fronte atque temporibus . Rubor & excoriatio in anoj Dolores artuum . Cephalsa contumax a tribus menfibus . itgrotat a menfibus quinque.
Puftula; per totum ccrporis habitum difperfa: , maxime per frontem & peflus . Puftula; ulcerofa» in ano . Dolores nofturni articulorum. Manat contumax gonorrhcea. -^grotat a fefquimenfe.
Pafsus eft ulcera cancrofa numero fex , duobus abhinc annis topicfs fanara. Exoftofis adeft parva in radio brachii /Iniftri , cum doloribus lumborum , qui tamen non urgent contJnuo .
Ab anno uno gonorrh^am paft"us eft dies i j. Inde tumor glandula- rum inguinalium . Puftula ulcerofa in prafputio. Tumor teftis & fu- niculi Ipcrmatici finiftri iatcris . Dolor lumborum. Abhinc biennio li- thotomiam expertus eft , unde fupereft ulcus perinsti , ex quo fafces prodeunt. Aphthas in uvula & in Tonfilla dextra.
Ab 0(5io circiter menfibus bubonem pafsus eft in inguine finiftro," fuppurationis expertcm , unde nunc puftula: ulcerofa? circa anum: TO' mores fuperftites glandularyra inguinalium : Dolores artuum.
Poft
S E R
ir.
G A P U T
IX.
115
VI. , Petrus Adrian . Tiflier . Annor. i6»
I VII.
Cfaudlus Miiur- val.
Annor. ji.
VIII.
Johannes Bapti- liOa Mouillet. t Annor. ^j.
IX. iLudovicus Poi- I vret. ' Ann or, 54.
X. Francifcus Mil- [ lotot .
Annor. 4.4. XI. Jacobus Simor neau. i Annor. 4^.
xir.
Ludovicus Sal- lin. Annor. 17.
Poft prajgreffas gonorrh^as duas male curaras , & quarum utraque tutnefadis teftibus fupprelsa fuit , adfunt nunc Bubo phlegmonodes in inguine dexcro, ulcus cancrofum in balano , tutnefaftio dolens pra:pu, tiij dolores tibiarum & capicis.
Puftulae variar per corpus IpirCx i crifta juxca anum ; fluxus purls a balano fubtcr praeputium , quod glandl coaluic , ob catharretlcum remedium perpcram adhibitum ad ulcus quoddam curandum , doior fcapulx & capiUs, ^grotac a 4. men/ibus.
Porri quinquc in prafputio, tres vero in fraeno. Dolor artuum & ca- pitis. Exoftofis dolfns in parietali /iniftro. ^Egrotat a tribus menfibus ex gonorrhoea ctordata, cui nulla adhibuit remedia.
Crinat in veretro circa balanum & circa prarputium , quar fefqui- menfc poft impurum congrcffura apparuere . Laborat infuper Hcrnla in, guinali.
Tumor magnus balani cum ulcere venereo j Phlegmo cedematodes pra;« putii cum puftula; Fuftula: dura: fuper fcrotum , Sc glandula tumens in finiftro inguine.
Pudula herpetodes & duriufcula in pratputioj Pudula magna & eminens ad radicem penisi Tumor ^dcmatodes prjepucii : veftigia ulce. rura ad latera frarni . Narrat fc luem contraxiffe ab uxore fu» , quar ab alieno puero infefta fuerat .
Laborat a duobus menfibus gonorrhoea , quae ^am cxarefcit . Succef- fcre poft dies quindecim bubones duo , quorum alter "^am fuppuratus angufto foramine pus emiccit.
Periclitatio II. Tab, 2.
'Mgrorum .
I. Prevoc .
ir.
Saulnier.
IIL
Le Jeunc.
IV. Cottin .
Vt valebant ftnguli die jf. 7«»''> 17 37-
Terfuffituseft. Puftulx minusrubent. Quod ad cetera nihil immutatum .
Uf vAleiant /inguli die az." 7«»//, 1737.
Quinquies fuffitus eft . Decrevere puftula; frontis. Ipfe dolores leoiores efte aitj fed juxta anum tres parvae criftse enata?. Sudavit aliquantulum.
Puftula» in melius ablre videntur. Aflerit fe doloribus nullis jam tor- queri. Sudavit , & alvum foluium habet. Quinquies fuffitus fuit.
Terfuffitus. Eadem permanent ac in priRcipio . Teflatur acgcr dolores mitio. res efTe.
Non potuit ob imminens fuffocationfs periculum, fuffumigii , imo nec ipfius carbonis accenfi fumum pati j quocirca fine remediis dimiffus eft.
Ter fuffitus eft . Teftis cum funiculo Quinquiet fuffitus eft. Glandulae fpermatico detumuic . Puftula prsputii inguinales, TCftis & funiculus fufpen- & oris aphth* mclius fe habent . forius nullatenus tument. Alvumde»
ponii in die fexics vel fepties.
Ter
Ii6
V. Bruzeau,
vr.
Tiflier.
VII.
Minerval..
VIII.
Mouillet.
IX.
Poivrct,
X.
Millotot.
XI.
Simoneau.^
xrr.
S^llin..
De Morbis Venereis
Ter fuffitus nuUum aihuc levamentum expertus eft, prster levem dolorum re,-> mifllonem .
Ter iuffi'us eft , unde norabile leva- men in bubone , tumore prxputii , & ulcere balani.
Bis fufFumigla admi/it . & leniores. dolores fcapulx experitur , ut ipfc tefta-. tur.
Ter fuffitum paflus eft . Porri minO'^ res j detumuit exoftofis parietalis , & mi= nus dolet.
Ter fuffitus eft , unde criflae balani & preputii notabilitec dctumuerunt.
Illi tres ultimi ad Aif. fitiones non fuere delecfli , nifi die 17. Junii 1737. ideoquc nullam adhuc fuf- fitionem experti fucrant die ip. hujus menfis..
Quinquies repetitus fuit fuffitus. Omnia in melius verfa videntur . Heri fexies, hodie quinquies & decies de. jtcit , fed fine torminibus .
Quinquies fuffiius eft . Bubo nota- biiicer dctumuit. Ulcusbalani & tu» mor prsputil evanucrunt , Vacat a dolonbus.
Qiiater tantum fuffitum admifit ; Omnia permanent , ut in principio.
QuaterfuflTtusefi:. ExPorris, qua» tuor evanucre, ceteri imminuti funt» Exofiofis detumuit fere in totum .: Ptyalifmo tentatur.
'Quinquiesfufficumadmifit. Crifta» rum alia? deciderunt, alije detumue- runt. A tribus diebus multum fudi* vlt , & plurifs ; urgacus eft .
Alteram fuflfumigationem admifit ^ necdum ullum levamen expertus eft.
Abaltero fuffitunullum levamentutti ba(^enus habuit..
Omnia permanent, ut in principio j poft fucundam fuffitionem..
Periclitatia IL Tab. 3,
I.
Prevot.
II.
Saulnier,
ITI.
le Jeune.
IV,
Cottin.
V.
Bruzeau.
Vt VAlehAnt fingnll dle i j..
Ut. valebAnt finguli dit i^, Junii ^ 1737-
Septimum fuffitum, admifit .. Omnia. oa:ie« fuffitus eft. Oscalet, quafi remifliora fuut. abinftanteptyalifmo.. Omnia fympto4
mata evanuerunt.,
Sexies. fuffitus eft. Puftula=- cicatrice Scpries. fufti^tuseft. Remifit ptyalif- obduft? funt. Tument maxillares glan- mus, Vacat abomni dolore.. Puftulai dulxj adeft ptyalifmus blandus.. cicatricemi contraxerunta
Sexies fuffitus eft. Omnia in dies in Septiesfuffituseft. Omniain melius:
melius tendunt. Frequens alvi dejedtio,, verfi. Puftula pr«putii cicatrice oh^
& copiola fputatio. dufta eft. Alvus fexies, la dic depo.^
nitur.
Poft oftav^ fuffitum omnia ia dies Decies; fuffitus eft. E» tribus ani
remiffiora. Alvumdejicit quinquiesvel puflulis, duajtantum confpicua: , a!«
fcxies tantum. tcra rubore , altera levi duritie ..
Odies
L 1 li E R.
ir.
C A P U T
IX.
1*7
VI.
Tiflier.
VII.
Minerval.
VIII-
Mouillet.
IX.
Poivrct .
X.
Millotot.
XI. Slmoneau.
XII. Sallin.
Oftiesfuffitus eft . Omnia fere difcuf. Levis efl durities In loco ulceris
fa funt . Bubo vix confpicuus . Fumiga- cancrofi , & exigua glandula in lo-
tor illum lanatum erte pronunciat , ne- ^o Bubonis . que fuffumigio amplius fubjiciendum .
Quinquies fuffitus eft . Omnra in dies mitefcunt . Ptyalifmo detinetur ab ali. quot diebus»
Ulteriorem fuffitum pati non potuit proptcr praefentem ptyalilmum . Porri adhuc raagis contradi .
Septies fuffitus ell. RemiflTio notabi- lis, cum aliquanta fputatione.
Quintam fuffitionem expertus eft , cum notabili levamine . Quinquies & decies alvuni dejtcit heri.
Perfeverat ptyalifmus , & ideo non eft fuffitus ulterius. Puftula cicatri. <ce obduds vel imminuta: funt.
Perfeverat ptylifmus , & ideo non eft fuffitus, Omnia iti eodem ftatu.
Imminutaeft fputatio. Attamen vi. fum eft omittere fuffitum. Efchara» le- ves fuperfunt , ubi prius crifla; ade- rant.
Septies fuffituseft. Evanuerepuftu. Jc , remanentibus tantum levibus vefii- giis.
A quinto fuffitu nullura vel levifll- Sudavit per aliquot dies . Sympto,
tnum levamen expertus eft. tinta videntur efse paulo remiiliora,
Quinquiesfuffituseft. Bubones minus Septies fuffitus eft . Bubones tnole
tumidi lunt, fed aqueduri. decrefcunt , led non molliuntur .
Periclitatio II. Tab. 4.
Nomlaa JEgrtrum I
r.
Prevot.
ir.
Saulnier .
III. Le Jeune.
IV. Cottin.
V.
Bruzeau,
Xjt vaMant fiaguh dU I. 7«/;;, 1717.
Uiterlorem fuffitum non ad. mifit . Bene valet . Creditur fa. natus a fuffumigatore.
Die 19. Junii oftavo fuffitus eft . Bene valet . Creditur fa- natusa fufFumigalore. Gonor- rhoea fluit adhuc.
Dle 19, Junii oftavo fuffitus eft. Benevalet. Sanatuscredi. tur a fuffumigatore . Levis tu- mor in inguine finiftro.
Ulteriorem fuffitionem non admifit. Bene valet . Creditur fanatus a fuffiumigatore . Pu- ftula cruris finiftri minor & mollior eft .
X/t valebant finguli die S.JhIU, 1737»
Ulterloremfuffitum ne- quepafsuseft, neque pati debet . Creditur fanatus » fuffumigatore.
Os minus calet , & fpu- tatio levior; ftillat gonor- rhoE-a. Creditur tamen fa- natus a fuffumigatore , nec amplius fuffiendus .
Meque fuffitus eft am- Jilius , neque fuffiendus, Credirur enim fanatus a fuffumigatore . Tument glandula: inguinum .
Non amplius fuffitus eft, nequefuffiendus. Crelitur enim fanatus.
tJi valeiant finguU die p.fulli , 1737.
Bene fe habet .
Manatgonorrh?a; ttyalifmus fobftL tit.
t)etument glan, dulx inguinum .
Bene fe habet.
Ulte-
Ii8
VI. Tiflier.
VII.
Minerval.
VIII.
Mouilkr
IX.
PoiTret.
X.
Millotot
XI.
Slmoneau.
XII.
Sallin.
De Morbis Venereis
Ulteriorem fufficum pafsus non eft . A fuffumigatore crc- ditur fanatus. Ut in exami- ne praecedente.
Sextum fuffitum pa(Tus efl. Imminuta eft falivatio. Affir- mac a fex menfibus fs febre la- borade , quod ideo tacuic , ne a remedio excluderetur.
Die I. Julii, quinto,- &die a. fexto eft fuffitus . Superfunt fuper frarnum porri duo valdc exiles.
Die 19. Junii , odavo ; dle 30. nono eft fuffitus . Parum fputat , fed valde fudavic , E- fchaia: leviores funt & magis fuperficiariae .
Die 19. Junii odlavum fuffi- tum pafTus eft . Scomachi do lore & inappetentia laborat. Deleta funt puftularum veiii- sia .
Creditur fanatus . Non eft fuffitus.
Nonampliusfuffituseft. Sputat , melius fe habet.
Die^. Julii feptimo&4, oftaTO fuffitus eft . Rema- net exiguus porrus. Cre- ditur lanatus.
Creditur fanatus : non eft fuffitus. Paucula fuper. funt, /ed Ifvia , uc cuijer- cula, & ulcera levicra.
Die 1. JuHi non fuffi- tus eft . Omnia adhuc ma. gis rcmifla .
Die zp. Juniioflavo fufficus Omnia imminuta funt. eft. Bene valet . Omnia me- Nono fufficus eft die 4. Ju- lius fe habent . lii.
Suffitus eft 0(flavo , die 29. Junii. Bubones magis dccu- mufre , fed gonorrhcea nondum fubftitit.
Die 3. decimo & 4. un- decimo fuffitus eft . Bubo- ncs adhuc magis detumue- runt.
Bene fe habet.
^ CefTavit faliva; tio : melius fe ha- bet .
Ut in praecedetir te examinc.
Tubercula&ul- cera cacha?rcticis erofa funt , qux efcharas inuffcrunc
Meliusfe babct;
I
Orlsinterioraca- ienta remedio .Di« citur fanatus a fuf- fumigatore,
Bubones ambo, mole adhuc mino. res funt .
Periclitatio II. Tab. 5.
Nomlna JEgrorHfn ,
I. Prevot .
II.
Saulnier
U$ vaUbant flngtill dtt li.JuUi, 1757,
Remanet tantum puftularum veftigia ,
Nihil fupereft, pra;terlevia veftigia j fupprefTa eft faliva- lio .
Ut valebant finguli die 19. 7«»</, I7J7.
Nihil novum praeter va- ros geminos in fronte , de quibus nondum liquet . Creditur fanatus .
Manat gonorrhoea parum- per . Cetera bene fe habent . Suffumigator fanatum efte affirraat.
iTt v/tlehsnt flngule die jpjulli, 1757.
CoDtendit fuffu- migacor varos fron. tis a fuo remedia produdtos efle.
Fluit parumpcr gonorrhoea . Dici- tur fanatus a fuft fumigatore .
III. Le Jeunc.
Glan.
L I
E R
II.
IX.
Itj
IV.
Cottiii .
V. Bruzcau ,
, VI. iTlflier.
)\ VII. ' |lMinerval. ' VIII. i 'Mouillet .
/1 IX. : fPoivrct .
X.
iMillotot,
XI,
Simoneau .
XII.
Sallin.
Glanduls ingwinales in to- tum fsre detumuere .
Evanuitdurlties glandula- larum Inguinalium. Puftulx cicatrice fanatus.
obduftx . Dicitur
Bene fe habet. Creditur fa« nacus .
Melius fe habet.
Bene fe habet . Creditur fa- natus .
Melius fe habet. Creditur lanatus.
Dle 10. Juliideclmam fuf- fitionem paiTus eft . Melius fe habet.
Mellus fe habei . Creditur fanatus.
Die 10. Julii duodecimo fufiitus eft. Buboncs magis detumuerunt .
NuIIus tumor in glandu- lis inguinum . A fuffumi- gacore fanatus dicitur.
Rubor in utraque natc. Quod ad cetera fanus . Di- cicur fanatus.
Omnia evanuere omnlno . Dicitur fanacus.
Melius fe habet in dies.
Ut in praecedente exami- ne. Dicitur fanacus.
Leviores aliquot efchar^ in prarputio & in balano , a cathjercticis inufta? ad ro- denda tubcrcula. Dicitura fufFumigatore fanatus.
Levis duricics juxca frae. num . Ceteraevanuere. Af- firmat fuffumigator fana- lum elTe.
Die 17, Julii decimoter- tio fuffitus eft . Bubo in- guinis dextri magis 8c tu- met & calet.
Periclitatio II. Tdb. 6.
Ut v/tlehant finguli dit 7. ^Augufti, 1757.
Vt vahhant fingull dit xi.Auguftt, 1737.
^mln» JEgrorum ,
I. Prevot . Bene fe habet . Dicitur fa- Bene fe habet . Dicit ur
natus. fanatus.
II.
Saulnier.
IIL
Le Jeune.
IV.
Cottin.
Pauciflime ftillatgonorrh^a. Dicitur fanatus.
Nullum fupercft fympto- ma. Dicicur fanatus.
V. Bruzeau.
Tcm. 1,
]K?ne valct, Dicicur fana. tus;
Eene fe habet . Dicitur fanatus.
Nullus fymptoma ncque antiquum , neque nojum . Dicicur ianatus.
Bene fe habet. Dicitur fanatus .
I
Abiictumorglan. dularum inguina- liurai dicitur fa- natus .
Remanent fola vefligia puftula- rum ad anum . Di* citur fanatus .
Bene valet. Di» citur fanacus .
Eene fc habec. Dicitur fanatus .
Bene valet . Di- citur fanatus.
Bene valet. Di- citur fanatus.
Bene valet. Di- cicur fanatus .
Bene valet . Di- citur fanatus .
Bubo in (uppu. ratum verfus eft .
Vt valebant fingull diei.Seft.yiT^T.
Impicguatuseft. Puftul* frontis ci- catrice obduQx . Superfunt maculx herpetodes.
Optime fehabet. Dicitur fanatus.
TonfillajbinaetB- mentcs&exulcera- taf. Macula rubri in mento . Dieitur fanatus .
Bene valet . Di- citur fanatus. Bene
VI. Tifllcr ,
VII.
Minerva! .
VIII.
Mouilkt.
IX.
roivret .
X.
Millctot .
XI.
SimoDeau .
XII.
Sallin.
NimhiM JEgrorum»
I. Prevot .
II.
Saulmer.
II I.
Le Jcune.
I V. Cotfn.
V. Bruzeau.
De MORBIS Venereis
Bene valet. Dicitur fa- Opiime fe habet . Did- 0?t?me valet. Di. natus. tur fanatus. citur fanatus.
Ut praecedetite examine. Optime fe habet. Dici- Optims fe liabcc.
tur fanatus. Dicitur lanatus.
Eene valet . Dicitur fa. Optimc fe habet. Dici- Qptime vakt . Di- natus. tur lanatus. c?tur fanatus.
Bene valct . Dicitur fa- Optime fe habet. Dici- Optimevalet. Di- imus. tur fanatus. citur fanatus.
Bene valet . Dicitur fa- \Ji in prxcedenteexami- Maculsrubra? , fed natus . ne . Dicitur fanatus. fupcrficiaria? in utro.
que crure . Dicitur fanatus .
Bene valct , Dicitur fa- natus.
Optlmc fe habet. Dici tur fanatus.
Bubo apertus eff angu- Bubo inguinis flniflri fto foramine . Non amplius dolcns , infljmmatus , fup- iuffietur , fed admovebun. puratus . Tumsnt glandu tur emplaflra. la^ininguine dtxtro. Ad-
movcnda emplaffra.
Optime valct . Di. eitur fanaius-
Bubo magis dolet , & inflarv.matus ad fuppuratum magis tendii. Glandula^ in xnguine dextromagis tument & dolcnt.
Periclitatio 11- Tab, 7,
Vt v»hb»nt finguli die 12. Septemins , 1757.
Unica fuperefl macula herpetodes pla* ne eutanca. Quod ad cetera bene valet.
Fluit gonorrhoea i quod ad cetcra bene vakt ■.
Tonfillae melius fe habent. Optime valet.
Vt valehmnt finguli die 27. Septemhrii , 1757.
Cenfet Suffumigator viros omnes deccm , qui fuperfunt tx duodecini ilbi tradiris , lanaioscfTe, fi unus cxcJpiarur Ludovicus Sallin Ro- gat , uti ctreri novem aliquandiu coerceantur alicubi .
VI.
TifT.er.
VII.
Min<-rval .
VIII.
M'uiMft,
IX
PO-V T.
X
Millviot.
.ffquum pofiulanti affenfum ef} , accommunibus vo.is decrerum , ut viri illi dccm, qui f.fKn funt , fegreges aliquandiu detincantur , & a Medicis lifdem identiJem re. cognnfcantur , dibgenter explora- luris nuin qtiid novi forte accidat , & an faas certo <ibi confltt illo- rum fanario, quam Suffumigator Maculac pallidiorcs funt. Cetewqui be- iterum atque itcrum pollicitatnr , ne valet. Opti-
Excffllr fuga clandeftina , noftc decima hujus m.nfis.
Optimc valet.
t
Optime valet .
BcBe valet.
L I B E R
II.
P U
IX.
iSt
XI.
Simoneau.
xri.
Sallin.
Optime valec
Bubones permanent in eodem ffatu. Ro- gante AifFuraigatore cenlent Medici admo- venda cataplaimata & emplaltra emollien- tia , donec poffint incidi : Interim fufficus iterandos eOe.
Incifus eft bubo in^uInJs dextri, unde p' s oT' ofi" -ffluxit ; ul- cusdigeftlvr; cur^tun- Admotum alteri bnbf-ii bafilicun > & fuper- pofitum emplaftrum de Diachylo cum gummi.
Periclitatio II. Tab. 8.
|
'iietnin» Mgrorum . Prevot . |
l/f vttleBant (inguli die ti OSiabris , 17 j 7. Bene valet. |
|
II. Saulnier. |
Valei optimc . |
|
III. Le Jeune." |
» |
|
IV. Cottln . |
Valec optime. |
|
V. Bruzeau . |
Valet optime . |
|
VI. Tiffier . |
|
|
VII. Minerval. |
Vari aliquot furfuracei circa o! |
VIII.
Mouillet.
IX. Poivret.
X. Millotot ,
XI.
Simoneau,
XII. Sallin.
cundum longitudinem penis. Tumores ru- bri dolentes fupra fcrotum . Juxta anum levis tumor rober, & puftulat non difll- milis.
Bne Valet,
Optime valet, Optime valei ,
Optime valet»
Bubo dexter male fe habet. Sinifter fup. puratus eft . Teftis & fcroti pars ejufdem lateris tument & inflammantur . Ceterom seger minus valet exfuccus eft , palli- dus, macilentus, neque ullo modo fana- tus, quod ipfe fuffumigator confftetur , cajus permiffo ex piochodochio dimicti- «ur.
Vt valehAnt finguU die ig. Novemhls , 1117»
B£ne valet ,
Bene valet.
Bene valec. Bene valet ,
Vari farinacei per totum corpus , cum pruritu importuno . Dolenc fcapulae. Tres , quatuorve puftu» IjB propre anum . Una puftula fu- per fcrotum . Puftulae plurima; in priputio&inglande . itgrotateit iue venerea. Iterabicur fufticus.
Bene valec.
£ene valee.
Bene valet, fed adeft prurltus itt fcrotO) fine rabore camen.
Bene valet.
Sefe exhibuit ut Infplceretur, Faftus eft ab exicu fuo fuffumigia fibi cer adhibita fuiftr , & bubo- nibus Sttaplafmata & emplaftra appofita . Bubones melius fe ha- bent. Teftis finifler cum funicu- lo ejufdem lateris detumuic . Pau» lo minu& macilentus eft* I i Pcrl,
'i*
JE^rernm
I. rrevot >
ir.
Saulnier.
iir.
le June.
IV. Cottin.
V.
Sruzeau :
vr.
Tinier .
yir.
Minerval .
VI rr.
Mouillet.
IX.
Poivret.
X.
MillocoE.
XI. Siraoneau .
xir.
Saliin.
De Moreis Venereis
Periclitatio IL Tab. ult.
ConrtOt. ri» II- Pc' riditatiO. oil .
Vt v»leb»nt (inguH die 7. Januarii , 17J8.
NuUa fympomata antiqua . rmpin- guatus eft. Adeft varus cum calio in gcna dextra , fed fine rubore . Cenfcnt Medici varum malignum non effe.
Nulla fymptomata antiqua. rmpin- guatus e(l .
Nulla fymptomata antiqua. Uvula tubet, forfan a catarrho , quo laborac ilJe. Puftula poftadhibita fufFumigia in nate finiftra enata , non longe ab ano , quam Medici veneream cffe cenfent .
Nulla fymptoraata antiqua. Optime valet .
Decies fuffumigatus eft apud fuffumiga- torem. Oninia fynipiomataevanuerunt .
NuIIa fymptomata antiqua. Impin- guatus cft.
Nulla fymptomata antiqua. rmpin- guatLS eft.
NuIIa fymptomata antiqua. Calluj in fede Uiceris cancrofij ruborcs in prae. putio & juxta coronam glandis , ad quos Medici cenfent non efle attenden- dum ) fed a quibus Chirurgus diHentit .
NuIIa fymptomata antiqua. Optime valet .
De illo nihil quidquam amplius cora- perti habeo cum Ada taceant : fed prz. cedens valetudinis ftatus mortis fufpi- ciontm facit .
pijfeflio Ctidxveris Chuiit Minir-^ttl qui ebin die n. Jdntunrii , 1738.
Cadavet diffedum fult die jf. {cX quente.
rn Abdomine, omnia fana erant.
rn Peftore , lobus dexter pulrao- nura inflammatus , purc plenus, Pleu. rae , Mediadino , & Diaphragmati va. riis in locis adhsrefccbat .
In Capite, vafa turgida f.inguinc in iJura & pia niatre : lerum pauJa nimium in ventriculi» anterioribus.
In Uiere fiuiflro Cerebelli inflatn- matio , cum extravafatione fanguinis grunrvofi .
A/firmant Medicl fcbre maligna per- emptum effe , neque mali quidquatn fuffumigiis imputandum.
Chirurgus primarius abiit dancu- lum infalutatis Medicis.
Chirurgus alter relationi fubfcri- bere detredat .
Ex hac alrera Periclitatione colligitur.
r. ilgrotantes illos duodecim levi lue venerea , 9e qux vix excedere limites primi gra- dus , afledos fuifTej quippe quae indicabatur tantum Puftulis , Tumoribus glandularum inguinalium , Porris , ULcufcuIis prarpntii & balani &c. fine ulcere narium vel pala* ti , fine ulla oflium carie , fine hyperortofi ulia .
ir. Ex duodecim unum fuiffe , nempe III, qui fuffumigia nullo modo tolerare po- tuit ob imminens fuffocationis periculum • In ceteris fuffitiones iteratas fuiffe ad minuj
oftiesj novies, & dcciesi irao icxits & decies in VII, & m XH.
III. Cu.
LiBER II- Caput IX. IS?
IIT Curationis ftadium fuifTe ad minus dicrum 59. nempe a die iz, meB/is Junii 1757. ad diem 20. Julii fequcntis; imo vero diuturniorem in VII. & Xn.
IV. In plerifque curationem difficilem & laboriofam fuiHe , cuni plerique fudationes, alvi profluvia , ptyalilmum pafll fint . , . _ .
V Ex <"ufficis, qui fegregati fuerunt per raenfes circner quatuor , a die ly menfis SePtembris 1717. ad diem 7. Januarii fequencis , & qui decem tantum numerabantur rnam III fuffumis;ia tolerarfi non potuerat , & VI. clam autugcrat ) quinque dici omni- bus morbi fympcomacis fttiooaos fuifje, & pro Uanii liabitcs, nempe II, V, VlII,
I X & X I ■ ■ 7 ' ■ , :
VI Unum qui VII. numerabatur , mortem opperiiffe , licec juvcnis efTec &.• valids confticutionis' nec in principip gravicer atgrotaffet , fed qui fuffitiones fexdecim tolerave- rat Conftat a'ucem ex cadaveris le<aione illum obiiffe ex inflammatione & abfcelTu lobi d-xtri pulmonum cum inflammatione & exwavafatione fanguinis in latere flniftro cerc- belli . Non me fugit Mcdicis vifum fuiffc hunc sgrotum ftbre mallgna peremptum fuif- ie neque mali quidquam fuffumigiis imputandum efle i At certo quoque fcio Chirur- «■os Ptcchotrophi , qui ptselentes aderant, aliter omnino fenfifle, nec immerito , mea qui- dem fententia. Illa enim febris maligna:& lethalis , qu^ex Improvilo accidit argroco fexies & decies fuffito, videtur Det<s ex mHchina ad expediendum nodum , hoc eft ne intericus fuffiti vitio verterecur fuffumigatori. _ _
VII. Sufpicioni locum efie XII. quoque, nomine Saliin , in curationis Oadio mortuum. fuifse; quippe qui graviter & periculofe aegrotaret ex recognitionibus prsecedentibus, qus diebus iz. Oftobris & 19. Novenibris 1737- habitar funt , & de quo nulla mentio fada fuerit in recognitione uitirsa & decretoria dici 7. Januarii anni 17^8.
VIII. In reliquis, I, IV , X. & m XII, fi non ob:erit , luperfuifle manifefla & pa- thognomonfca luis venerex fymptomata , quas morbi caufam nullo modo extirpacam el- fe argutbant, quantumvis XII. fexies & decies fuffitus fuifset.
NtmJna
JEgrarum.
I.
Francifca Ta-
vernier .
Annor. »5.
II.
Francifca Dar.
courr .
Annor. 18.
III. Joanna Gi» rault. Annor. zj.
IV. Maria F.d- mond, Annor. 19.
V.
Ellfabeth ifi,
dore.
Annor. 17,
. VI.
Maria Julien,
Annor. 10,
Periclitatio III. Tab._ i.
XJt AgrotabAnt JinguU Fcemint. , eum ad Suffithnes dele<&* funt die 6. Junii , J757.
Marifca? in ano : Tubercula iuxta podicem : Vef^igia aliquoi puflula. rum.- Pufiula? aliquot exulceratas . Jam femel curationem admifit ufu inunftionum. Laborat fcabie.
Puflula in ano : Porri ad cxtremam urethram , & in labiis vulvae; Laborat fcabie .
Fici, Marifcae, condylomata , lum in ano , tum in vulva j imo etiam in cpxis, Laborac Infuper fcabie .
. . ' J ' " ^
Criflaf pufiulofa» m labiis pudendi. Condyloma punulofum in fummo crure finiftri 1 teris . Porri & puftula? in ano , qua: omnia fupervenere gonorrhfa? jam a menfibus quinque mananti : Laborac praterea fcabie.
Quatuor fici decufTatlm pofiti in labio finillro Cunni, Crlftae duae in podice. ^grotat a menfibus quatuor.
1 Labia pudendi puftulis obfita : Condy'otnata plurima in ano ulcerofa : Tumor in inguine , bubonem redolens ; Gonorrhoea .
Tm, 1.
J 3
Marifcs
154 VII. Ludovica Fa. jet. Annor. 20.
VIII.
Catharina Godart. Annor. 23.
IX. Mariade Bla- che. 'Annor. »4.
X. Maria Anna Pifliere . Annor. ji.
le
XI.
Toanna Comte. Annor. 24. XII. Simona Gail* lard. Annor. 40.
De Moreis Venereis
Marifca lemf-lunaris in ano . Puftulae in nate dcxtra juxta anum pii; ftula una in labio dextro vulv? . Puftula? in crure dcxtro . JEsn ptValif mum pafsa efl inunaionum ufu jam ab uno menfe per dics vigjnti & unum. °
Rhagadla & marifca? in ano : Puftuljt plures in cruribus, in natibus in cadurdis : Tumores duri & rubri in collo : ^grotat ex sonorrhcta vi- rulenta, fcd quae non fiuxit a diebus quatuor.
Marifcs & porri podicem obfident : Puftula? plurim* nates crura ti bias ftEdant : ^grotac ab ofto mcnfibuj , & gonorrhcam contraxit a menfibus quinque , qua adhuc tenctur. * :
Puftular in labio vulv* finiftro & in crure dexrro : Fici in ano • Tu. bcrcula cutanca per hypogaftrium difperfa : abdomen valde tumei • fup- prefsa catamenia a menfibus quinque. Laborat gonorrhcea, qux iam ab annis fcre quatuor remedia cludit.
Puftular ulcerofae in iabris & pterygiis vulvat; Fici Sc marifci in po- dice.
Puftula; per corpus fparfar , latar , rubrar , eminentes , & pluribus in locis racematim congeftar : Condylomata in ano: Puftulac ulcerofar juxta vulvar labia Laborat gonorrhcea, quje adu fluit.
Periclitatio III. Tab. 2.
NtmtnM JEgrArum .
I. Tavernier.
IL
Darcourt .
III. Girault.
IV.
Edmond .
V.
Ifidore.
Xrt VMlibant finguU die 17, Junii, 1737.
Suffumlgia quater pafsa , eadem pari- tur. RefeSar marifcjc, requirentc fufFu- migatore.
Quater fufFumlgata , cadem patltur . Abfcifsa cft verrucalis excrefccntia juxta anum . Parcitum eft porris ;uxca ure. thram .
Suffumigia quater pafsa , ifdem malls fubjacet . Marilcar in aliud tempus omif- (x i nifi fponte decidanc tunc rcfecandx .
Suffumigia quater pafta . Non potuit infpici , quod mcnftrua a^u manarenc .
Suffumigia quatcr paffa , fine ulla vd cum minim^/ympcomacutQ remiftione.
Ut valthant finguU dit I9. Junllli 1737.
QuitcT fuffumigio tantum expo^ fita , quod cacamenia pafsa fit . G/j7< givar tument, & rubeut. Cciera\it in principio .
Quinquies fuffumigia pada eft. Omnia permanent, uc in principio.
Quarer tantum fuffumigia pafTa cft, quod os }am exulccratum cf- fet. tJIcera jam incruduerc. Inci» pit Ptyalifmus. Purganda die fe- quente .
Quintam fuffumigationem noa admifii . Omnia perftant , ut in principio.
(^uintam fuffumigationem paffi cft . Una tantum fupereft crifta in ano. Diarrhoea detinecur , fcdoris inceriora fana func.
Poer-
L I B E R
II.
C A 1'
U T
IX.
jjy
VI.
Julien*
VIT. Pojct.
viir.
Codirt.
IX.
De BUche.
X.
f Fiflters.
XI.
LeComte.
XII.
Gaillard .
Puerpera a duobus tantum menfibus niammas habet lade turgidas, idcoquc fuftamigia nondum pafla erat. Cenfent Medici non ideo differenda c(fc fuffumi- gia .
Ter fuffumigia paffa . Puduta labll dex- tri vulvaB paulo melius fe habet . Hac eadem die caiharticum haufit ob oris ul. cufcula , qu« an fuffumigiorum , vel Inundlionum ufu ab uno menfe adhibita. rum ortum habeant, dubitacur.
Ter fufTumigia paffa * eadem omnloo experitur .
Quacer fuffumlgia pafTa eft, nee quid. qaam immutatum eft.
Iterum fuffumigia cxperta efl. Omnia perftant , ut in principio. ^gra rcfere fe ab adhibito reme- dio minorcm cephalzam pati, & facliiorem fomnum cxperiri.
Quintam fuffumigationem non admiflt , ob fluxum menflruorum . Iterum purgaca fuit , unde fatpius dejecit. Superfunt in ore ulcufcu- la.
Quartum fuffitum experta cfl. Omnia cadcm perfeverant . Attamen tumores colli videntur detumuifTc. Oris intcriora ulcerofa fuat.
Quartum fuffi^um pafTa efl tan- tummodo, ob fluxum catamenio» rum. Omnia ut in principio.
Quatcr luffuraigia pafTa eft . p«u* muit venter , quoniam atgra ab initio remedii frequentius purgata eft. Cetera cadeai permanent .
Quater fuffumigla pafTi . Puftulx la. biorum vulva; dc pterygiorum melius fe habent.
Quater fuffomlgia pafTa. fe habec*
Ulteriorem fuffitum non admf. fit. Qs ulceribusobficum. Ptyalif- n>us uber. Diarrhoea pertinax ab exhibito cathartico . Iterum crai purganda cum CathoHconc & Man* na .
Sexies fuffitz oriic Interiora ca- lent . Omniaceteroqui permaneat, ut In principio , fed marifcx anl aliquantulum detumuere. Paulo melii/s Quintum fufHtum non experet «ft, quod os ulcerofum cfTei . Per- manent oris ulcera , fcd puftulc videntur fanationem adniittere.
Pcriclitatio III. Tab. j,
JEgrMrHtn .
I. Tavernier .
II. Darcouit .
lll. Girault .
179 v»hh»nt fingMU dU ai. •}uniiy 1757.
Ad qulntum fuffitum non adroifTa , proptet mcnfirua adu fiuentia; & idco dimiffa fine partium infpe^ione .
Septimum fuffitum pafsa eft. Evanue- re porrl, qui urethrsc aflidebant. Recifac crifix aliquot , quz fupra carunculas vel ptcrygia fitaf crant.
Quintum fuffitum pati non potuit , quod ptyalifmus uber raanaret . Reclfi fici & porri , qui anum obfidebant. Pac* «Uum eft porns vulvac .
%Jt v»Ul>»nt finguU di$ zf. jMnii, ijif.
Sexfes fuffitaeft. Exfedac ant nu- rifcz non fuccrevere . Una tantura fupcrefl in ano cxcrefcentia : mi- nora funt ani tubercula : Puftulx lcviores .
Nonum fuffitum jam paffa cft. Puftulx Sc porri ani leviorcs funt .
Ultcriorcm fuffitum nondumper- mifit ptyalifmus , qui perfeverat. Decrevere porri & condylomata .
I 4
Sezici
IV.
£demond<
- V.
Ifidore.
VI.
Julien .
VII.
Pujet .
VIII.
Godart.
IX. DeBIache.
X. Pifllere .
XI.
LeComte.
X II.
Gaillard.
Tlemina
I.
Tavernier
II.
Darcourt
II r. Girauit •
De Morbts Vemereis
Sexies (uflfita eft . Ead;momnia perma.: 0£tivam fuffitionera expcrja eft^ nent. Refeftiporrij quia.;umambiebaat. Omnia in mitius converfa vidcntur;
Septies fuffita eft . Fici quatuor labii Nec fuffitlonem ulteriorem admit- finiftri vulv« pure manant , & ideo de. tere , ncc examini mbjici potuit , tumuere. quod menftrua adu fluerent .
Qtiartum fuffumlgium experta eft . Sympcomata videntur paulo remiftiora.
Sextum fuffitum non potuit admitte- re propter fluxum catameniorum i neque idcirco patuit examlni .
Quinquies luffitaeft. Puftulx mino- res funt & tubercula molliora ani, ma- rifcJe forfice dccifs funt .
Sexies fuffita eft . Notabile levamen in criftis , porris & puftulis,
Novam fuffitionem non admidt, quo- niam ptyalifmus ubertim manat . Febri- citat . Dubitat num pratgnans fic &c num motum fetus in utero experta fuerit .
. Septies fuffita eft . PuRula? vulvae d- nationi proximae. Ani n";iri(ca; fedcione extirpatae' funt .
Adeft ptyalifmus , ideo a fuffitu ab. -ftJnercvifum eft . Omnia levamsn vi- dentur accipcre.
Sexies luffita cft, melius fe habet.
Sextum fuffitum pafla eft. Puftu. larum aliz difcuftx , alia? mitigatas .
Sexies fuffita eft. Oraaia fyrapto- mata remiffiora funt .
Poft oftavum fuffitum , quem jatn admifit , omnia mitiora funt. Go- norriioea parce fluit .
Piffa eft fextum fuffitum . Puftu- Ix labri finiltri omnino evanuere," fuperftite tantuni aiiqua duritie. Criftas dua: in ano rek£tx mole fi« tis magna: . L-iuit gonorrhcea .
Puftula: in cicatricem albam & fubdurara coivere. Mirifcar aiii de- tumuefunt. Novumfufficum. nonad-- mifit, cb hxmorrhagiam , qux con- fscuta eft reledionem marilcarum ani .
Suffita eft quinquies , om.nia vi.. dentur in dies remitti .
Periclitatio III. Tab. 4.
Ut v^Uh/int finguli. die 28. Junii , i7j7.
Septies jam fuffira , ftbricitat ab he- fterna diej capat & ventriculus illi do- knt i ideo liec fuffiri , nec inipici po- tuit .
Decimum fuffitum paffa eft die i6. huius menfis. Puftula ani cicatrice ob. duda? fuiit . Fumigator faiiacam eam el^ fe arbitratur .
Omnia per'.ianent ut ante. Ptyallf- mum nondum finitus , nihilominus ta- men quintum fuffitum aamilic.
f 1
Ut vakhant fingt*l& dit i-. jHnii, 1757.
Die 19. Junii , odlavo ; die jo. no- no i & die I Julii decimo fuffita eft . Laborat diarrhoea . Evanuere fym- ptomata vensrea. Alvum dejecit in- tra ditm unum qumquagefies .
Nullum ulterius fuffumigiumadJ hibitum eft. Dicitur fanata a fuf- fumigatore. Omnia (e habent , ut in prcced^nre examine...
. S'<i . . /77
Die 19. Juniifexto, diejo. fepti- moi die I. Julii oftayo fuffita eft . Inani laborat vomendi conatu , ideo vena fedta eft & exhibicum cathar- ticum .
Decies
IV. Edmond .
V. iMote .
vr.
jiilien.
VII. Pujet.
VIII. Godart.'
IX.
De Blache.
X.
:• Pifliere.
xr.
Lc Cotnte.
xir.
Gaillard
LlBER. II. C /
Decies hiffica eft. Puftulat feu po- tius condylotnaca cruris notabiliterim- rainyca func .
Refedi fici , qui labiutn finiftrum vulvajob/idebant, atque ideo fuffumi- gium pati non potuit .
Septies fuffica eft . Manat adhuc go- norrhoea . Ceterain melius vertunrur .
U T IX.
ij7
li
In exulcerato ore apparent indicia imminentis ptyalilmij quocirca vifum eft abflinere ab ulteriore fuffiiu. Pu- ftula: decrefcuni .
Odies fuffita eft . Levis tumor in labio dextro vulva: ilne duritie . Ce. tera in dies remictuntur.
Nonum fufficum pafta eft . Unica fupereft inano crifta, fed minor. PU' ftulac omnes ad cicatricem tcndonc . Scillat gonorrhoea .
Septies fuffita cft . Refeda: criflx non repullulaverunt . Criftse dua; , quae anum ambiunc , minores fuiu . Stiliat gonorrhcea .
Proprer menftrua fluentia nonum fuf. fitum non pocuit aJmitcere , fed jam ofties fuffita eft . Fici in ano perma- nent, ied imminuti .
. . '«
Septies fuffita eft. Suppreffa eft go- norrhoea . Evanuere cctera omnia (ym- piomaca .
MgrarMm. L
Tavernier.
IL
Darcourt.
III Girault .
Die 19. Juriii undecimo , & die jo.' duodecimo fuffica eft . Laborit dolore ftomachi ab odlo diebus . Omnia in melius verfa funt .
Diejo. Junii odivo, &diei. Julii nono (uffita eft . Stomachus dolet .• h\- vus addriifta : lumor durus in fini- ftro pudcndi labro , ubi laccbatffnus. Sinus ille incifus eft, & calli refeitt..
Die 19» Junii, oftavoj die^o, no- no fuffita eft . Laborat tenefmo cum lorminibus ventris . Manat gonorrhcea i cetera in dies mitiora fiunt. «f
Die 50, junii, feptimo , dia r. Ju- liioiftavo fufficaeft. Inani vomendi co, natu plurimum vexatur . Omniai ut in prjEcedente exaraine .
Diejo. Junii nono , die vero i. Julii decimp (uffica eft . Vacat ab omni dolo- re . Rcledje crifta: numero fex , qua:- ano appofitje erant.
Die jo Ju >ii decimojdie vero i. Julii undecimoiuffica eff. Dolet illi ftomachus ab odo diebus & a'vum habjt adftri- ftam . Reliqua melius fe habent .
Die z9. Junii odtavo fuffir.'. eft. La- borat diarrhoea gravi cum rorminibus diris : deTtcit crigefies ab horis 14 , unde plurimum debilitatur.
Odtavo fuffita eft die j8. Junii , a quo tempore bene valet. Creditur fanataa fuffumigatore . Fici podicis magis de- tumuerunt.
Die 19. Junii , oftavo; die^o, no- no fuff.ta eft. Bene valct .
Periclitatio III. TaK 5.
XJt vahbAnt png^U die 5. 1737«
Julii
Ut vnlebant pngtdi. dlt 5. I7i7'
Jhh
Idem ac in prafeedenteexaraine, dcs tantum fuAta.
De-
Puftula: narium minores funt&de- preflioresi non eft amplius fuffica.
Non ultra fuffita eft . Creditur fa- naca a (ufFumigatore. Rubor cum tu. bercuUs in ano t radices porrorum du. riufcula: iuxta uretbram.
Non ultra fuffita eft . Porri Ubro. rum fuperfunt , quamqoatn «mminu» tl. Adhuc fpuiat.
Tubercula nuta .
& tumores funt iromi-
Perfcverat falivatio. Porri diminu- ti funt,
IV. Edmond .
V. 1/idorc.
vr.
Juljen.
VII. fttjc»-
VIII.
Godari .
IX. Dc BUchc.
X.
Piflirre . XI.
Lc Comte.
XII.
Gaillari .
D£ MORBIS Venereis
JEgrMrum .
I. Ta?crnicr.
II.
Dicourt.
III. Girautr ;
IV.
Edmond .
Non eft ulcerius fuffica . CondyIo« maca minora • porrus juxta anum . Conorchoea nondum fubfticit .
Non eft ulcerius fufSta . Satia bene fe habet . Adeil taroen fluxus purifor* mis ez vagina.
Die 4 Julii deeimo fuiSta cll ■ Ma- nat gonorrhcBa > rubor in ? ulva • tu- bercula juxta podicem.
Ulceriorem nullum fuf&tura adral- fit. Refedta crifta fcmilunarit , qua: ■no adftabat .
Pudulx & condylomata ani ar^ius l; t|| contra^a . Porri tk gonorrhoea per. manent.
Omnia !n melius abeunt. Manarti; men a vagina porulencus humor. Cre« ditur a iutfumigatore faaata.
Rubcr vulvx & tubercula podicis fentimevanefcunt. Dicicur fanata. Gob norrhoB4 tamen manat .
Omnia fatis bene fe habeat a tenu pore operationis diei f. Julii . Dicitur fanata .
Ulceriorem fuffitum paiTa non eft . Gonorrhoea manat , & magna illa
Puftulx Tel imminutx , vel cicatrice natis /iniftrsB puftuU pus jugitcr fua«
obdudlat, fed & rubra & duriore. dit & dura eft.
Non cft fufBta ultra . Creditur fa* Ut in praecedente examine . DicU
naca a fuflfumigatore • Omnia bene fe tur a fufFumigatore ianata. habent .
Ulteriorem fufHtum non eft experta .
Ulteriorem fufHcum neqoe pafTaeft, neque pati debet . Dicitur enim fana. ta a fuffomigatore . Manat tamen a va* gina humor purolencus.
Non eft ulcerius fufHca. Omnia be- ne fe habent . Manat tamen vel pocius fiillat gonorrhopa.
Itefa^a eft * rogante fufTuralgacorCt crifla , quar ano afTidebat . 6:ne fe habet.
Bene fe habet. DicitUr faaataafuEi fumigatore.
Pcriclitatio UL Tab. 6.
Vt %»Uh*n9 pnguU it$ I». JmHI t
Tenttta eft Epilepfli , cut ab anno actatis feptimo obnoxia eft : £t ideo non e(l infpe^a.
Apparet dc novo ad anum «xigua «rlfta.
Dle lo. Julii nono fuffitaeft. Porrl labrorum molliores quidem , fed non minores . Ptyalifmus perfeverat .
Die 10. Julii tertio & decimo fuf- fita eft . Oranii in melius videntur coQverti .
Wr VMlti>*Mf JiMgnU dlt sf, juUl , 1737.
Non potuit infpici, quodraenftruis detineretur . Caput dolet ob i^um inflidlumj dum epileptica decidic in ter* ram.
Evanuit crifta , quar ad anum fita crat. Omnia benefe habent . Creditur 3 fuffumigitore fanata.
Perfiflic falivatio . Porri labrorum TUlvac evanuere. Adfunt porrialiinu- ncro tres iuxta pterygia .
Puftuljt & condyloraata in toto fer- me evanuerunt . Leve tuberculum iux» ca anum , levls excoriatio iuxra ca« ruaculas. Gonorrhoea non fluit.
Nullus
L I B E R II. C A P U T IX.
IJ>
V. ' Ifidore.
vr.
^ Julien.
VII. . Pujet.
VIII.
Codart.
I.
' IX. De Blache.
X.
Piffiere .
xr.
LeCottite.
XII.
Gaillard .
NuUus puris effluxus e vagjna . Si. nus qui incifus fuit die x, Julii , ad cicatricem vergit .
Omnia, ui in pra^cedente examine. Creditur a fufFumigatore fanata.
Melius fe habet quam In prarcedente examine . Creditur a fufFumigatore fa. nata. Gonorrhcea tamen fiillat.
Manat gonorrhoes . Puflula nee ita dura, nec ita purulenta ed .
Manat gonorrhoea . Tuberculura pu- ftulofura in nate finiftra. Diciiur fa- oata .
Puftula cruftofa in nate dextra ; porri aliquot in crure dextro. Affir- mat prxgnantem fe eflc.
Bene fe hatet. Dicitur fanaia.
Ut in pratcedente examinc . Credi- tur ianata.
(
JBgrarHm.
I. Tavcrnier.
II.
Darcourc.
III.
Glrault.
IV. -£dmond ,
V.
Iddore.
VI.
Julicn .
Loco recifi fici adeft hyperfarcofis ejufdem natura: . Ceteroqui benc valet. Creditur fanata a fuftumigatori.
Manat gonorrhcea cum phlogofi tuI- var. Creditur fanata a fufFumigatore .
Manat gonorrheea j cetera videntur curata . Dicitur fanata a ruffumigatore.
Manat gonorrhoea. Puftula natis fi; niftrx> cruftofa eft j fed tninusdura.
Manat gonorrhjea . Puftula natis fini. ftra: minusdura . Ad anum rubor.Cre. ditur fanata a fuftumigatore .
Gonorrhoealargiterfluit. Puftulana- tisdextra: tumet , fed non eft cruftofa . Vulvar pars fuperior phlogofi tentatur a fluxu gonorrhoico . U lceratio ad anum, ubi rcfedac crifta: duac.
Omnia fymptomata evanucre .Credi- tur fanata a fuffumigatore.
Veftigia puftularum minus rubenc. GonorrhcEa fluit, fed parce. Creditor a fufFumigatore fanata.
Periclitatio IIL Tab. 7.
Ut valeiant finguU die i6, JuUiy J737.
Manat gonorrhoea. Superfunt lcvio. res aliquot puftulat in nate dextra . Hefterna die Epilepfia iterum corre- pta fuit.
Melius adhuc valet nata a fufFumigatore .
Credicur fa.
Perfeverat falivatio . Porri caruncu- larum minores funt.
Gonorrhoea flult ,• cctera ferme ut in prarcedente examine.
17» vmUbHnt finguU dit 7. Augufii , I7j7«
Manat gonorrhaeaj rubores fuperfunt in fcde puftularum. Dicitur fanata.
Gonorrhcta ftillat , & ad urethram leves exukerationes . Porri ad anum . In cxtremo Redlo exulceratio . Aliquot tu- bercula in nate dextra . Dicitur fanata .
Nondum fubftitit falivatio , orifque interiora exulcerata funt . In vulva porrus fatis magnus & cauftico clam femi uftus . Porri & puftul* aliquoc in principio vaginx.
fiene fe habct.
Hyperfareofis imminuta cft . Veftf. Omnia evfnuere , praeccr veftigia a gia aliquot adhibiti cauftiei . Credi, cauftico inufa. Dicitur fanata. tur fanata^,
Manat gonorrhoea. Vulvaminusru» Manat gonorrhcea; vulva minusca^ bet. Creditur fanata. let. Dicitur fanata.
Nihii
»4q VJI.
VIII.
Godart.
IX. DeBlache.
X.
Pifllcre.
XI.
Le Comte.
XII.
Gaillard.
Nomha
JEgrarum,
I,
Tavernicr.
II.
Darcourt.
III.
Girault .
IV.
Edmond.
V.
Ifidore.
VI. Julien.
De Morbis Venereis
Nihil fupereft prseter gonorrhoeam . Creditur fanata.
Manat gonorrhfa . Pultula natis fi- niftra: melius fe habet . Sed ad anum aliquot exulcerationes & rcliquias cri- ftarum.
Gonorrhoea fluit fatis larglter. Pu- ftula natis finiflrs ad cicatricetn ten- dit . Sed ad anum exulceratio nova . Manat pus a podice . Dicitur fanat» .
Manat largiter gonorrhoea , & ure- thraf confinia calent . Perleverat exul- ceratio ad anum. Calcitratcmbryoi re. nes dolent , & manat ichor e vagina j quamobrem vifum eft fanguinem mitti.
Bene valet migatore .
Creditur fanata a fuffa-
rjc in prafcedente examine . Credi- tur fanata.
Fluit gonorrhcea. Appare: de no»o puftula in labio vulva; dextro . Dici- tur fanata.
Ut in prafccdfnte examine. Sed nu- per apparet tumor notabilis in ingui- ne dextro . Glandulap alterius ingui, nis lubtumcnt quoque.
Manat largiter gonorrhca . Puflula natis finiftrae cicatrice rubra obdufta efi . Perfeverat excoriatio ad anum j fluit pus e podice , ac demum nupe- rus porrus apparuit juxta anum . Di« citur fanata .
Gonorrhoea largitcr fluit , cum cli. toridis phlogofi. Exulceratio ad anum & puflula riatis perfeverant. Prarterea plus effluit e podice . i
Apparent de novo in labio vulvaj fiiiftro dua? excrelcentiae. Dicitur fa. nata .
Fluit gonorrhoea . Quod ad cetera btne le habet . Dicitur fanata.
Periclitatio II. Tab. 8.
Ut v»lebitnt fingula. die ii. Augufii , 1737-
Plnguior f»(5la eft . Sedes puftularum rubra eft . Rubor quidam apparet iuxta anum.Dicitur fanata. Manat gonorrhoea.
Gonorrhoea ftillat. Exulcerationes ad urethram candicant & videntur cauftico exufta? . Levls exulceratio in extremo re- ^i. Tnbercula evanuere . Dicitur lanata .
Ut vaUbant fmguls. die j. Sefttmhris , J737.
Fluit gonorrhoea . Evanuit rubor juxtaanum. Cicatrices puftularum mi. nusrubent. Lcvis inHammatio in oftio vaginas . Dicitur fanata .
Gonorrhoea manat ; circa vaginx o- ftiumporri pullulantes apparent,- in re- fto , ubi aderat excoriatio , leves ali- quot porri. Dicitur fanata .
Subftitit /alivatio ; porrus in labio fi Oris interiora ex ptyalifmo erofa me-
nlftrovulvx ,• grana glandulofa fubtu lius fe habent . Porrus in vulva. Gra-
mida inlabiis vulvse. Elchara: in nate na glandulofa labiorum vulvae magis
dextra numero tres , caufticis inufta?. tument. Dicicur fanata. Dicitur fanata .
Ut in prarcedcnte examine. Dicitur fanata .
Lfcentiam habuit abeundi Magiftra- tuum manda'o , die 17 Julii. Medicl teftantur fibl non conftitifte de illius fanatione.
Fluit gonorrhoea cum rubore & phlo- gnfi cIitoridis& partiumadjacentium» Dicitur fanaia.
Succrefcunt inter pterygia & labium vulvjc finillrum , exiguaf aliquot ex- crefcentis , criftis aut porris fimiles. Dicitur fanata.
Patitur menftruorum fluxum . Di- citur (anata.
Fluxu
L I
E R
II.
C A p ti
IX.
>4»
VII.
?U]€C .
vrir.
(Sodart.
IX.
} iPeBIache.
X.
Pi/fiere .
xr.
Le Comte*
xir.
iGaillard.
JEgrarutn.
U iTavernier.
II.
IDarcourt.
III.
Giraulc.
IV,
Edmond,
V.
l[/i^orc.
I VI. fulicn .
VII.
Pyjet .
Fluxu tnenflruorum tenetur. Dicitur fanata .
Manar gonorrhoea . Evanuit tumor inguinum . Puftula natis dextra? mj. nus cruftofa eft , fed scque dura. Im- minura? exulcerationes prope anum . Dicitur fanata .
Manat gonorrhoea. Exulceratio prope anum minorcft. Porrus propeanu^ri. Pus fluit ab anOj fed paucum. Dicitur fanata.
Fluit gonorrhce»,- cetera ut in prx- cedtnte examine. Laborat tenefmo .
Excrefcentia», quar m labio vulvs fi- niftro apparebant , imminuts funt . Lc- vis adeft excoriatio , quae videtur a cauftico inufta. Dicitur fanata.
Perminet puftula in labio vulva; dextro , nec imminuitur . Dicitur fanata.
Manit gonorrhoca . Puftula natis /iniftra»a:que duraj fed minus crufto- fa. Pus manat ab ano. In ano tuber- culum femi-lunare cum crifta promi- nente , quaecauftico recenter ufta fuif. fe videntur. Ditur fanata .
Non liquet de gonorrhcea , quod menftrua paiiatur. Eadem cxcoriatio adanum, cum verrucis aliquot . Ma- nat pus ab ano. DJcitur fanata .
Manat gonorrhcea. Juxta urethram creduntur latere finus aiiquot,pusfun- dentes . Nonum geftationis menfem aegra ingreffa eft . Dicitur fanata .
NuIIum fymptoma fupereft . Dici- tur fanata .
Fluit gonorrhcea. Dicitur fanata. Stillat gonorrfccea . Dicitur fanata .
Periclitatio III. Tah, 9.
Ut valebant finguU dle ii. Septembris , 1757.
Nonpotuit infpici, tum quod fl uerent menftrua , tum quod epi- leptico leneretur infultu.
^ Permanentloca candicantia va- g)n« , qua: porris fimilia funt. Ad. funi in redlo porri quatuor cxiguj.
Porrus vulvar imniinutus eft . Grana glandulofa labiorum de- tumuerunt.
Ut in prscedentc examinc .
Stillat gonorrhcea cum rubore urethraf. Cetera bcnc fe habent.
Puftula labii vulvae finiftri ' tumoris , rui)oris & duritiei eft expers.
Die 17,
Septembris
I7J7. Mulieiei non fiieiunc examini fubjeftz , quippe qus jam delatz eranc in Ptochodo- chium di- d\um dt Ia Sdlpitriiri , fed confti lutiim fuit
invifecdas
elTe die S.
menfis O.
£lobris fc-
quentis .
Vt valebant (inguln die S. 0£lcbris , 1737.
Fluit gonorrhcea . Ceteroqui bene valet.
Macula candicans ad urethrani ; plurimi exigui porri vidcniuf iuccrefccre ad oftium vagina; . Porrus notabilis juxta anum .
Oris ulcera cicatrice obdu^a funt. Granaghndulofa labiorum' vulva: & minrra 8i pauciora. Porrus ad internam faciem utriuf. quc labii vulvar.
In facie interna labii finiftri vulva? videntur porri aliquc/t re- pullulare. Juxta anum tres emi- ncntiae verrucales.
Manat gcnorrhoea . Rubent con. finia clitoridis & ani , a fluxu humorlt gonorrhoici , ut Medi- ci cenfent .
Benevalet, impinguataeft . Ad. eft tamen iuxta anum rhagadium , de quo Medicis non iiquet .
Manat
D
MORSIS VENEHEIS
VII r.
Godarc .
IX.
De Blache.
X.
Piffiere .
XL
Le Comtc.
XII. Gaillard .
Homlaa ^grarnm ,
I. Tavernicr.
ir.
Dacourt .
III. GirauU
IV.
Edmond
V.
l£dore,
VI. Julicn .
M»nat gonorrh?a; puflula nacis dex- Mann gonorrhoea. Puftulanatis ff-
ux minus dura . Pus paucum ab ano niftrs minima eft . Juxta anum ii
exprimitur. Tuberculum femilunare& funt excre(centiar dus , unde fi pre'
crilta refti mmora funt . mantut, pus exftillat, fed paucum'
Manat gonorrhoea r Excorlatio ani & verrucjE minorcs : Adeft cnfta nova prop- pe clitorida .
Manac gonorrhoea ; unica fupereft ex- conatio adanum. Inftanc dolorespuer- perii a diebus quinque .
NuUum fupered fymptoma.
Stillat gonorrhcea j ceteroqul bene fe habet .
SufFumigator tnulieres omnes fanatas eflTe afHrmac , li una excipiatur Maria Anna Pirtie- le, cui piopter praEgnationem non potuit le- iiiedium fatis commode adhibeii . Rogat ut aliquandia fegiegatx coeiceantur >
Manat gonorrheea ; nulla crifft prope clitorida , fed ano aflldenc ek- crefcentiar feptem , quarum quatuor verrucarum, tres criftarum naturam. redolenr,
Infpedta fuit \n Ptochodochio dt Bicejlre die ii, menfis Oftobris , <\\x<y tempore gonorrhcea iargicer fluebat. Aderant ad anum criftae du«e . Con- fitetur fuffumigator fanatam non ef» fe . Nondum pepererat.
Bene valet , attamcu pus ab ano exprimitur.
Manat gonorrhcea , ceteroqui faenc valec,
Omnes mulieres imptnguataE fu^t <>
Periclitatio IIL Tab. ultr.
iJt VAlehant finguU die f. Novef^. brhy ni7.
Ut vahhant finguU die j, jAtiuit' rii, J7iS.
Non potufc infpict propter fluxum Fluit gonorrhoea. Quod ad cetert menllruorum. dicicur fanaca-
Juxca urethram pullulant porri de Permanent iidcm_ porri ► Adflat cri- novo. Porrus in labio vulvje dextro , fla lateri (iBiflroani. itgfaimpingua- & iuxta anum rhagas . ta efl..
Oris interiora fanata funr . Grans glandulofa labiorum vulvat evanuere . Attamcn in labio finiftro porrus , in labio dexrro excrefcentiaj dusc rubre
criftis firailes . In ala naris finiftrje tu* ^
mor, & infra narem exulceratio.
Juxtaurcthramcxcrefcentiaf aliquot, Permanent excrefcentfje & vcrru- quas naturales non funt . Prope anum cae , kd deprefiTiores Sc mlnus durar» verruca una, loco trium,dc quibus fupra r
Manat gonorrhoea , idcoque rubent tum ditoridis» tam aoi confinia»
Rubent clitoridis conffnfa, quod Me- dici gonorrhaeac attribuunt i at non Chirurgus. Enata cft crifta in labio finiftrovulvac. itgraimpinguataeft ,
Bena
L 1 B E R
II.
C A P U
IX.
Mj
VII. pujet .
VIII.
Godart.
Bene valet & impinguata eft . Loco Manat gonorrhcsa, aftant ano tres rhagadis , adeft excrelcentia propeanum crifta: . Impinguata eft. ad formam crifta?.
, IX. 'DeBIac
he.
Puftula natis fininr^ evanuit ferme jn touim . Perdurat prope anum excre- fcentia gemina , unde pus exprimitur.
Pluir gonorrhasaj excrefceniiaj cardem anum obfident.
Permanenc ad anum esedem excre- fcenti^ purulenra?. Oborta; in quo- libec labio quatuor puftulx , & pu. ftula una enaia eft in nace dextra pro. pe anum .
JVlanat gonorrhoea. Anusfeptuseft porris quinque & criftis tribus.
X.
i^ifliere.
Xf- . . u /■ .
.e Comte. Bene valet, fed tamen exprimitur pus Pus exprimitur ab ano, led par-
ab ano. cius. Impinguata e(l .
xn.
3aillard , Pluit gonorrhoea . Ceteroqui bene Bene valet . valet,
Ex Periditatione Tertta confequitur;
I. iEgrotas omncs duodecim , quae ad periclitationem illam fehdse fuere , lue venerea Coarea»,. i!evi & qua; inrra primi gradus iimites 'ubftitifte videtur , laborafte- j quippe quibus i.ul- pj,,fVJ,.
a alia adeflent fympromata , prarter Puftulas, Porros , Marilcas , Condylomata, Gonor- tionu . •hoeas , Bubones , Rhagadia &c.
II. Si tres excipias , nempe VII i X , & XI , quae < fties tantum , ceterasomnes novies , & decies , imo IV ter & «lecies , luffitasfuifte intra dits 40. (cilieet a die 6. Juniii737. ad diem 15. Julii fequentis , quo a fuffitionibus ceflatum fuit .
III. Curatif-ncm in omnibus laboriofam fuidc atquc difficilem , cum ptyalilmo uberi , imagna oris exulceratione gravi ventris pmfluvfo ,• & quod foeminis non paucis pecu.
iare fuic , cum gravi dolore venrriculi in IV, V, &lXj inani vomendi conatu inlll.
& VI/ ; tenefmo & dins ventris torminibus in VI & X< de quibus vide Ta^. 4.
i IV. Mulieres, qux fupererant XI ('Quinta licent am abeundi impetr..vtraf ) per men-
I fes circiter quatuir feorfum cocrcitas fuifTe, a die ij. Sepcembris 1757. ad dicm 7. Ja-
Iruarii fequentis , quo ultimum infpeftae ftierunr.
I V. Per id temporis intervallum Porr' s , txcrefcentias , Criftas , Marifcas , qua* anum vel muliebria obfidebant a curationis principio , plunes refedlas fuiffe, quin etiam clam ippliciio 'auftico, fufi^umigatoris iuflu qui bona fide non agebat , faepius ^xuftas , uc n V, die 26 Juniii in IH die^. Augufti j in II & in III. die ^i. Auguftii in VIII, die 5- Septtyrribrs &c. fed nihilo fecius , elufa ftmper fuffunngiorum efficacia, brevi re« jerminafTe/ priulve malum renatum fuifTe.
VI. Ini(( vero oborta fiiifTe in ipla curatione fymptomata venerea nova in plerifque , ut criftjs .>d anum m II, die ii. menfis Julii: Porros novos in pterygiis in III , dic 19- Julii ; Hyperlarcof^-s de novo in IV , die tadem; & aliquot criftas dte j. Septembris; Exiatiani crrftam prope cbtfrida in IX , die i>. Septembris: Bubonem in inguine dexrro in VIII. die 7. Auiiufti: Duas ex.rekentias in labio finiftro vulva; in XI > die 7. Au. fti j cnltam in vulva in VI & puftulas in labiis vulvac ir. VIII i porros • cri ftaf^que ad ilni m in IX, di. 7. Januarii , &c. ita ut plera?qua? £groteff. (rvnt meaindo . I VII Ex omnibus luffitis ad tummum duas fuifte, ncmpe I. &XII qua; perfc6l;con- valueruiii, fi tamen e^s perfede convaluiffe credendum efl i quippe qxiibus ab ctlo men- fibus tirnorrhoea manabat , qua» curationem nondum receperat . 9
VIII. teteris decem lue ventrea, item ut ante. affefffas fuifle , quam manifeftam fa>. ci^bant Porri Criftae Excref^en^iae, Puftula? &c. qua: fsepius recila , & admoto cau- nico exiifta , ab radicibus cito repullulaverunt .
iX N hilo tamen mirus luffumigatorem toto curationis ftadio fibi plaufifte , a»grotas srnnes i.acatas effc clarc praedicafTej imo fingulas Medicis ac fi fanat» forent , audenuas
exhibuif.
U4
De MORBIS VE>fEREIS
CXhibui/Te, ctiam cutn in finguHs confpicua erant figna pathognomonica , qufbus mcrbi vis atque potentia apertiflime patefiebant, quod argumento maximo efle debet , quanta ex ini^citia, vel quanta ex impudencia , aut quod hoc hominum genus quotidianam ha* bct, quanta ex infcitia & perinde quanta ex impudentia illa laboraverit ,
Periclitatio IV. Tah, i,
^ger primus , qui inttriit Fhthiji fufumigiis ttntrnB» .
I. Guillel- mui Mi/o> ri en O^ci. iinlt infe- riore , m. (Ui inr-ot J5 , firm» corporit coiiftiiu tione , tni- lel gres». riiis Centu ri^ D. Pu. rhei in Le- Rione Au- gcnfi , vul" go lc Rf?i- mffitdEx.
* MafTiliar luem veneream concepic men- fe Decembri , anno 1736 , quam palara fa- ciebant Bubo in alterutro inguinum ; ulcera duo venerca in virga , alterum in pr^pu- tio, in frsno alterum ; cephaljca contumax, articolorum dolores , puftul» per corpus fparfse , agrypnia , &c.
Indu(5lu & perfuafu commilitonum fefe curandum tradidic, menfe Februario, 17^7. tribus Empiricis, feu Agyrtis , qui infedos quofcamque non tutius quara commod;us a fe perfanari gloriabantur , & quos con- ftat ex inftitoribus fuiffe ipfius Charbon- nier , de quo/«^r/», qui nondum Lutetiam advenerat .
Diftum , fa(5lum , nulla prajmifta prarpa- ritione fufficus eft . SuflRtiones iteratas paf- fus eft undecim , fed intercalatis inter fin- gulas duobus vel tribus diebus . Poft ter- tiam alvus impenfe foluta eft , at proflu- vium ventris Jntra duos dies defiit, ubi pri- raum obortus fuit Ptyalifmus , qui tamen intra modum fubflitit tota curatione , ube- riori fputationi proxime compar.
/Eger, tota curationis fene , nihil incom. modi paffus eft , pra?ter tufllculam impor- tunam , ficcam , quje nihil emoliebatur, & qux poft unamquamque fuffitioner.i invale- fcebat ; & praster difficultatem fummam du- cendi fpiritum , qui veluti Interclufuj ar- dlius meabat.
poft quinquc vel fex fuffumigatloncs cva- nuere puftula? &ulcurcula venerea ,• ccpha- Isa & artuum dolores abfccfterunt dic 15. ciirationis ; Bubo refolutioncm non admific , fed abiit in fuppuratum , ac tandem riipta puftula, vel pctius fotaminulispluribus per- tufa , pus profudit .
Tandem dic 5^. curationis ab Agyrtfs il- Jis de apgroti ftatu inquifitum fuit, Prarpu- tium , cu')us limbus extrerous callo obdu- ruerat , glandem lam ar(fle concludcbat , ut retrahi non po.f^^et . Bul ;nis ulcus manabat etiamnum fero feu ichore pauco. j^grotus viribus debilis erat , fed quod ad cetera fa.
tis bene valebat . Quamobrem Agyrtar ilti hiud cunftanter pronunciaverunt perfe<3e fa- natum efle, ac phimofim , qux fupererat , brevi ceftacuram , ubi primum viribus refe* (flus effet.
.ffgrotus , vigefimo die a finito remedio , quanquam viribus parum integer , Legio- nem , quae ii> Alfariam contendebat , profc^ quutijssft, fed cum male tufTiret , ncc iti- neri pedibus conficiendo par eflet , farcina- riis curribus receptus eft . Agerrime Ve- funtioneii pervenit , & cum longius pro. gredi per viletudinem non poffet , in Nofo. comium San(5bi Ludovici deducftus cft , ubi infpf(5lo illius corpore, Chirurgo Nofocomii certo confti(it .
1°. Extrcmum praputii marglnem ultra glandem in callum obduruifte , qui balanuni mole aequabit; i^ Bubonsm in fiftulam de- pcneraffe , unde ichor faniofum exibat ; j». Ulcufculis minutis, fed frcquentibus fauces depafci: 4°. Tibiarum alterutram ulcere la. to & callofo obfideri : j°. Pulmones anhe- lofos & cxfuccos efTe , vocem raucam , fpu- tationem nihilo minus uberem , quam in ipfa curatione , non fine febr: lenta i uno vcrbo concurrere fimul figna omnia confir. matar luis veneras , & febris heflicae inci« pientis .
Cum omnia periculo plena eftent, reme. dils abftincre vifum fuit , dum diaeta anale. ptica & quiete vires recrearentur. In ufum adhibica funt , non quidem lac , quippecu. jus a?gri ventriculus patiens non erar , fed cremores oryza* , hordei , csteraque farina- cea ejufdem modi . Ubi pauJuIum vinboJ confirmatus fuic miles , rogavic enixiffime, ut hydrargyrofim poffet experiri vulgari me- tiiodo.
Obfiabat fane manifefta pe(5iorls Jmbecil- Jitas: at cum nulla alia occurreret auxilii raiio , aflenfum fuit. Sed vix perdiemunum, aut alterum jacucrat in conclavi quod cu- randis a?gris iftius generis dicatum eft i necdumullaomnino uudlione adhibita , cum
ptyalif.
* P
«itifquc
/cftt oculato
fimam hanc hiftoriam accepi sb JEpidlo Vacher, primario Nofocomii Vcfuntioneofis ehlrurgo , : fus peiitiflinip : Ccteias duas a Chiiurgo «lio, fide «Jigniflimi» , & eemai qu« ficfta rarfst ,
L I S E R II.
)tyalHmum fponte prodeuniem paffus eft co- )iofum , & cui ferendo cum vires impares :flenc, a?grotante in aliud condave transla- io, ipfius faluti profpicere necefTe fuic.
Ex illo fortuito ptyalifmo hunc fru- ftura quidem cepit «ger , quod pra^putlum ita emollitum & relaxatum fuerit , ut ad di- ■nidium balanum potuerit rctrahi , & tunc 'ub afpe(ftum venerunc & ulcufcula venerea, quas giandem depafcebant , & interfperfi porri. At vero fimul id damni fuit , quod pufiula? plurima:varlis in locis effloruerint, ^(iccar, cruftofae , orbiculares, quarum fin- gulaf nummum unum minoris forma; am- olitudine ferme xquabant.
Veteribus puftulis novar fubindc accrevc- runt: ac deinceps accefferuntarroces artuum iJolores, quibus leftoaffixus fuit, alopecia,
C A P w T I3f. I4f
feu potius univerfale pilorum omnium de- fluvium i abfceffus in cubito brachiii finiflri, cum oedemate ulna?; puris exfcreatio , & fc- bris hedica , qua confumptus obiit dic ii. Martli , anno 1738.
In diifefto Cadavcre fuperior parsutriuf- que pulmonum lobi , quae Trachia: divifio- ni adjacet , Uicerofa & putrida fuit : Pars inferior fanguine fpiffo turgida . Cetera vi. lcera ad fenfum (ana omnia .
In cubito capita trium oflium , quibus conftac, fcilicet humeri , cubiti & radii , ad fex digitos tranfverfos canofa erant , & fiftulofa , quae digitis leviter prefl^^a in pul- verem extenuarentur . Caro vero circumpofi- ta, atra & lutofimilis er»t, fine ulla fibra- rum fpecie .
JEger cdttr , qui convsluh , fed ImptrfeSie & fa^laeiter .
Agrotabat ex lue venerea , cujus figna crant puftulaf duodecim infronte, ulcufcu- iaduoinpene, Puftulxquinque juxtaanum, cum condyJomate.
Primam fuffitionem admi/it die 9. Julii anni 1757 , & deinde fuffitiones fimiles per quinque dies coniinuos iteratae luni quoti. die . Apparuit lityapfmus die 6\ & intra dies trcs adeo invaluit , ut per dies 15. fe- Iquentcs, libras quinque vel fex faliva? fin- gulis diebus rejecerit ; ac per dics alios 9. libras duas quotidic. Geminam infuper fuf- fitioncm paffus eft ipfo ptyalifmi temporc , fcilicet feptimam & oftavam , quibus addi debent quatuor alis , quas per anum admi- lit. Ter purgatus fuit fub finem ptyalifmi . jCurationis fpatium fuit dierum }o.
Ulcufcula penis &puftula: omnrs evanue- Ire in ipfa curatione, fed non condyloma .
Menfe Dccembri fequente ad anumapparue. h. runt de novo bina; criftae cura binis porris, Mout^".* & rhagadio inter^tfto. "«''*'''"'
Menfe Januario anni 1738, fuadente, imo Duciii^i. fumtus tolerante ipfo fuffumigatore , fuffi- J^nno, „*'/ tiones iteravit , una cum quinque aliis fa- tui »$• mulis morbo codem laborantibus , quibus « ficut & ipfi , fruftra fuerunt fuffitioncs jam femel ab eodem adminiftratar .
Tunc decies fuffitus fuit intra diesay. Sa- livam rejecit ad libras triginta , nihilomi- nus tamen fymptomata non difcufta funt , nec crifJa? , cercrajve excrefcentiaj , quam- quam fa»piu$ recifx &cauftico exuftap, ca. rationem admiferunt.
Menfe Junio in patriam profedas eft , fed conftat amico cuidam fuo ante profedlionem faflum fuiffe criftas aliquot ad anum fibidc- nuo fuccrevilTe.
^ger tertlut , ^ut ncn ttnvAluit ,
Lue venerea infcftus erat , ut conftabatex ter duas quotidie . Duas fuffitiones allis
ukufculisvirgar , cephalara contU'naci , agry. paflus eft in ipfa curatione , nempe nonam
pnia, doloribas articulr^rum in brachiis, & & decjmam . Bis purgatus fuit in fineptya-
libils. cum laffitudine fpontanea &c. lifmi. Curationis ftadium fuit dierura 17.
Primum fuffitus fuit die lo. Julii , anno Fruftum nullum percepit ex fuffitionibus :
J7J7 ) ac inde femel quotidie per dies fe- imo menie Decembri fequente pullulaverunt
ptem . A die fexta emifit finguHs diebusper ad auum puftula» fer>tem , oftove , ex quo
dies ji quatuor aut quinque libras falivar , indudluseft, u' hydrargyrofim tandem adhi-
ac deinde per dics 9. fequcntes libras circi- beret , qua perfanatus ell .
Ex PerichtaMone quart» colligere eft;
I. Ex iribus illis aegrotantibus nullum omnino fuifle , qui graviffima lue venerea la« boraverit, qijippe qua? in fingulis iis tantum fymptomatis fignificabatur , quar luis vc- nerear lcviorjs propria funt.
Tom. I. K II. Cu,
in.
I>ionyfiu« Forel , , Rhcditiut Oucit riuf. dem Ni «rerncnfii > Annofi 4t'
CenfeQ*^ fi« IV Pe- ricliutie- nii.
Sumrat Coufeft»- tiOrum 0« inniuin .
Zx qut lU
quct mc*
ihodum
fuffitionuBl
Cuim illi-
tionum
neihodo
liulii'enut
ccmpirin-
dtn elle-
1^6 De Morbis Venereis
II. Curationis fpatium fuifrs dierum 34. in I, dierum 50. i/i 11. disrum 17. in III 1 atque adeo nihilo brevius in unoquoque , quam in lis quibus hydrargyrofis adminiftra, lur, fi non etiam diuturnius .
III. In II. & in III. ptyalifmum afque ubcrem & sque Jaboriofum adfuifle, ac vulgo folet adede in liydrargyrofi pleniore.
IV. In tribus illis afgrotantibus luein veneream fuffitionum cfficaclam ita elufiffe , ut non modo niliil emolumenti ulli inde accefferit , fed etiam nova unicuiquc lymptomata venerea fupervenerint,
V. Quin imo rtm pefllme cefiiflre I, quippe quiex tabe pulmonum raortuuseft, quara ex fuffitionibus contraxerat , & cui nullo modo fuerat ante obnoxius.
Itaque , lubdudis calculis , fumma omnium Periclitationum ad fequentia capita recidit .
I. Inter a?grotantes numero XXXVII , in quibus periculum (uflEtionum faftum c(l , nullum fuifle, qui gravifllma, imo nec qui gravi lue venerea infcdus effet , fed in ple- rifque cutaneas tantum adfuifle affe(5^iones , ad quas delendas cxploratum eft fuffuinigia cfficaciter valere , ctiam non eradicata morbi caufa .
II. ./Igrotantium fingulos curationem per Anathymiafim expertos fuifl"e Jcque diutur» nam, arque difficilem , a?que laboriofam , ac per hydrargyrofim effe folet , fi forte non diuturniorem , difficiliorcm , magis laboriofam .
III. Ea mcdicationis methodo mortem faltem quatuor opperiifle , hoc eft unum ex no« vem proximei duos nempe in Periclitatione I , unum in II, & unum in IV, quantura- vis finguli ex morbo leviter «■grotafTent , & eflent ajtate integra & valida conflitutione.
IV. Ex illis XXXVII. afgrotantibus qui fufiiti funi! , viginti duobus ad minus , hoc eft plus dimidio , fuffitiones fruftra fuiffe , cum inde frudum nullum percepcrint , certe cum nuUo modo fanati fuerint .
V. Ad fummum ex illis XXXVII, fuifle XI , hoc eft proxime partem lertiam , qul pro fanatis habitifuntj fcd quorum nonnulli brevi temporis intervallo recidivam lucm , experti funt, quamquam uc lanftiflime juraverunt , nullutn novat contagionis admitten- dae periculum adierint , & a venere omni caute abftinuerint .
Quod fi ea nunc cum iis confcrantur, quar in Hydrargyrofi foient contingerc , afiir- mare aufim ex ea methodo curatoria , modo legitime adminiftretur , ea nempe ratione quae in fequentibus explicabitur, e XXXVII. xgrotantibus , qiiorum morbus , habitufque delcripiis flmilis fit , nullum omnino moriturum : omnes ad unum perfedtc fme recidivar periculo fanatum iri , curationis modo nihilo diuiumiore , vcl magis laboriofo , quin imo breviore , faciliore, commcdiorei qua in re mecum confentientcs me habiturum con- fido omncs quibufcunque ea Therapeix ratJo nota cfl atque^ perfpeda . Unde liquet, fi e fuccefl!"u fuffitionum , qose a fuffumigatore ipfo palam adhibitx funt , coHato cum fuc. ceflu illitionum in re fimili , judiciam de utraque methoJo fercndum fit , Ki/u^vitiet^n five methodum fuffitionum , cum rS^puyupaa» leu illiiionum methodo aullo patto compa- randam efle .
C A P U T
X.
Merc....i in humwno (OipOfC ■
Qualh ft Mercurii & Mercurialium vis ^ tfficacia , & ?«•« tllius cfficatit cuu/a ?
EXperientia comperrum cft , quod fane ratio nunquam fuggefl5fl[et , nempe Mcrcurio ,• feu * intro fumatur chimice pra?paratus in pulveres tuto potabilcs , feu extirdus & axungia exceptus corpori foris illinatur , varios & multiplices efledus produci ;
10. Sanguintm, fingulafque fanguims partes attcri , comminui , liquari , atque inde
morbof' lentori tum rub^ae , tum lymphaticae cruoris partis , cfficacem mcdicinam fieri .
>°. V4a qucccumque ctv.poris , fanguifcra , lymphatica , fccrctoria & excretoria , ctiam
minima & indtfinite parva , adiri , penetrari , excuti ; fi qua infaida fint , liberari gra«
vaminci fi qua obftrudla , rcfcrarii aique adeo omnia liberc pervia cflici .
3^ Cordis
* NOvcrat quidem Ferrelius falivationcm hydrargyio foiis illito moveri, fcd ncfcicbat intto fum- t>to peiindc cxcitaii • D$ luU vtitcrt» Qw»t. Q»p. 7.
LlBER II. CaPUT X. 147
3*. Cordls & arteriarum pulfutn ma)orem , validiorem , plcniorem reddi ; at vero fi- mul cciam molliorem, arquabiliorem , magis eurithmum, ita ut diaftoles , fylJoIcfque , fiagulx fingulis , magriitudine , duratione, celeritate , intervallo &c. perfefte confonent .
A^'. Secrecionum , quae a fanguine fiunt , ubcrtatem promoveri , maxime humorum qui ferofi luni auc Jymphatici , uc urinae , fudoris , lymph* ftomachalis & intellinalis , fa. Jiva: &c.
5°. In ore prxcipuam fcenam e(Tc , cujus inccriora calent , rubent , dolent , in papulas areafve cry/ipelacodes cumenc , rimas uleerofas agunt, phlydtsenis phagatdenicis dehifcunt, & ulculciil s ferpentibus , quar in mcdio candicant , depalcuntur , unde faliva fpiirae , vilcofce , limpidae & albumini ovorum /imilis uber effluxus, itn Vtyalifmus.
6. Invalefcencc pcyalilmo fccretiones ceteras qualcumque imininui & fupprimi , exce. ptis ad fummum diurefi & diaphoreli i imo vero ne illis quidem excepcis , quandoqui. dem conftat & eas multo ub-riores ftituras e(?e , d faiivatio vcl nuila vel parcior forct .
7°. Aliquando tamen , fed raro, nullam, vel perexigu^m falivationem cieri , & oris in- teriora^ nullomodo vel parum affici , quamvis ceteroqui Mercurius & dcbita dofi & rao. do debito adhibeatur ; Scd tunc plerumque paulo largior^s effc vel ceteras omnes fecre- tiones , vel faitem unam alteramvc , qux idcirco funt velut vicariac deiicientis fali- vacionis .
8°. Inde, five falivatio fuccedat , fivc deficiat, dummodo legitima fuerit Mercurli ad- miniftratio, intra menlcra refolvi partium tumores , ganglia , nodos , tubcrcula , exofto- fes , hyperoftofes, difcuti dolores rheumaticos , archriticos , ilchiadicos , qui ab impura vcnere ortum ducunt j fanari cutis puftulas , rhagades , ulcera ; cohibenoflium caries , & ad callura properarej ac demum quod in vocis eft , fanguinem ab omni feminii venerei labe purum & immunem praeftari.
EfFedus illi funt oppido mirabiles , & in medicina non ante vifi , nec qui ab inful- .E^piictri fo & inodoro corpore , qualis eft hydrargyrus , viderentur expedlmdi . Eos tamcn e n°?i1"M** Notis Mtrcurii qualitatibus facili mechanilmo deduci pofle confidimus , modo diligen- f"^»' <J»»- tcr attendatur ad fequentes Mercuni proprietates, quaeulu obviae & experientia confir- '""""• niata; funt .
Pofiui»tum I. Mercurium fubftantiam eflTe metallicam , fluidam , mobilem, ponderofara , a vi premente, conterence, comminucnce in gutcas indcfinice parvas divifibilem.
TofiuUtum II. Difcretas guttas fingulas globofam figuram natura affcftare , eo qui- dem perfedius fph^ricam vcl ad fpha»ricam propius acccdcntcm , quo mole minore funt.
VojluUtum III. Gutrulas illas liquoribus fere nullis , ianguini vero omniutn minima mifcibiles efl^e , unde fit , ut Mercurius dici foleat , ^qua, non mndtfacitns,
fofiuUtum IV. At vero invicem facillime iungi , & in majores guttas coire , fi vel uni- eo punfto fcfe mutuo incime contingant , fed in novas minutiasnova vi denuo facile re. folubiles cfle .
Poftulatum V, Guttulas omnes , ut ut indefinite parva» fupponantur , pro nativo Mer- curii pondere , aqua , atque adeo languine circiter quater & decies graviores efle it fpecie .
Inde velut ex poftulatis toiidem cruenda funt , quarcumque ad explicandam Mercurii efficaciam pertinent . Nimirum i°. Quibus viis & quanta copia Mercurius admittatur in fanguincm. 2°. Qua vircute femel admiffus vaforum infarftui & fanguinis vicio medea* lur una circulando. 3°. Qua facultate fanguinem alterando fumma petat quafi ex eledio- ne & excjtatis in ore fcedis ulcufculis largam & jugem falivacionem moveat .
Primo. Uc Mercurius geroina methodo adhiberi folet , foris , cuti vJdelicet illitus un- guenti fpeciej & intus, ore fcilicet hauftus pulveris aut catapotii forma , fic varias ge- minafque vias effe necefle eft , qua» ingreffuro praefto fint .
I. Mercurio quidem , fi illinacur, haud defucuri funt aditus , per quos incro fubeat. ..Q«"'»'»« Vidimus enim (upra , huius Libn Cap. III. cutem toiam poris innumeris denfiffime per, ollius fal viam eflc , quibus tanquam emiflariis exeant quidem -ffliivia, quae corpore vivente l^^gi- ''n,'o"fub. ter exhalant , fed quihus etiam tanquam immiflarjis^ pofllnt m^Mu concrario, fi vi fupe e»t? riore urgeancur, introire qusecumque corporis haSitui admoventur . Guttulis ergo iiliti unguenti facilis qaoque per eofdem poros aditus primus incra cutem , unde poffintapo- ne fequentjbus ukra promotae , vel in vafa fanguifera capillaria , quz per cucem numi. role luduntj refta pergerc , vel quod corporis oeconomia: magis confcntaneum effe vide-
K £ tur, va*
I4S De Morbis Venereis
tur, vafis lymphaticis excepta; , qua: ab ipfis emilTariis cutancis ortum habent , ona com lympha in majorcs venas convchi. Ritiosfti. Cum ea mercurialis linimsnci introdudio effc(5lus fitcorrelativus, qui fimul dcpendeat "\"?»*ntita difpo/itionibus tum cucis , quae Mercurium admiflura .- tum Mcrcurii , qui cute ad- *?iU'h«' ' "^i^-sn^Jus eftj de conditionibus tum cutis , tum Mercurii ex utraque parte iudicium tu* .mro- ferendum eil , ut inde ceria ratio iniri poffit Sc celcritaiis , & copia: , qua Mcrcurius dwitui . admittendus eflfe videatur .
Ex parie quidem cutis aiiendendum eft , i°. Ad amplitudinem partis , quas unguen- to mercuriali obiinitur i quo enim htius cxtcnfa eft , eo plures poros offert ingreffuro Mercurio.
1°. Ad tenuitaiem cutis , qua: quo tenuior , eo pluribus & amplioribus poris per.. »ia eft.
5°. Ad eiufdcm munditiem i quo enim cutis magis deterfa eft , eo liberius paient iU llus pori .
4°. Demura ad calorem partis j porl enim partis eo amplius hianc , quo ipfa colore impenfius rarefcit. ' Sic ergo conditiones omnes , quae fe habent ex parte cutis , futura? funt in ratione
compofita 1°. Amplitudinis partis, qux inungiturj i^. Tenuitatisi y. Munditieij 4°. Ec caloris cutis inunftse.
Ex parte vero Mercurii pari ratione attendcndum eft ; 1°. Ad quantitatem tum Mer.} curii , qui unguento ineft; tum unguenti, quo cutis illinicur. Quo alcerutra enim ma^ jor eft , eo plures ceteris panbus mercunaiirs gutiulas iniromilTum iri confequens eft .
i^ Ad tenuitatem Mercurii latcntis in liniraento, qui quo purior eft , quo pauciore plumbagine inquinatus, quo in fubtiliores guttu'as divilus, eo uberius intromitti debet , 3°. Ad gradum motus, quo intro pellitur •, quo emm fortius & diucius cuti affrica- tur , eo oebet copiofius cute imbibi .
4°. Dcmum ad moram , quam irahit in parre inuni^a i eo cnim majore copla admit^ tendus eft ceterjs paribus , quo majore cura cavetur ne cutis icmel iliita extergatur .
Sic ergo conditiones alterat , quae (e tenent ex parte Mercurii , futurs funt fimiliter ira ratione compofita , 1°. QuaRtitatis; 1°. Tenuicatis ; 3°. Motus Mercurii ; 4°. Et morjc t quim trahit in parre inunda.
Proinde admifTat Mercurii quantitates, cum ab utroque conditionum ordine perlndedc-
pendeant , «ftimari dcbent in diverfis individuis ex ratione compofita tum ratinnis com-
pofita: prioris cx conditionibus , quae ad cutem ; tum rationiscompofic* pcftenons cx con-
ditionibus . qua? ad Mercurium fpttftant. Haud mirum ergo, /1 cocupiici conditionum
combinatione cotuplicia emerganc difcrimina , acque adeo fi contingat aliquando magnl
illiti unguenti quantitate nullum effeftum prari^ari in uno ; in alcero vero pauca magnam
& inexpedatam falivaiionem moveri ; qua: nocare vel ideo vifum eft , uc inde tantocer.
tius liqueat, quam caute vel expertiflimis procedcndum fic in adminiflrando eo remedio ,
cujus effe^tus tot ac tam variis de caufis variare poflunt.
Quibui II- Mercurio vero , fi ore fumicur pulverts vel pilularum forma , multa: patent in in-
tli\a^V' "^'"^» vijc, quas ingrediatur, nemini non nota: . Vafa cnim chylifcra , quibus defarca-
."o"r'im?* tior dulciorque co(5torum alimentorum liquor , fivc cluius , a primis viis in fanguinem
^J^,',»^'^'"- traducitur , prjtfto funt , quat mercuriales atomos una cum chylo abforptas communi alJ
trtduciiut» veo in fanguinem convehant . _
Rtiioaft'. Quantitas Mercurii liac altera ratione introdu£iI pendet , ficut in pratcedente cafu , a
"uVnt.T.rii geminis difpofitionibus , tum vaforum qua: admitcunt, tum mercurialium partium qua;
q^»"hacVi ^dmJttuntur. Hinc ergo uberior vel parcior futura eft ex altera quidcm parte , 1°. Pro
ie"t* vi«*"numero; x°. Et amplitudine ofculorum , quibus vafa illa chylifera hiant In inicftino-
>o»oduci- yyrn cavum; 3°. Aut gradu fyftoles alcerna? vaforum eorumdem, qur forcius & celerius
o/cillando appofica liquida avidius exugunc. Ex altera vcro , i^ Pro quantitate , x°. Et
Tenuitate partiam mercurialium , quae per inteftina fiuunt ; 3°. Aut pro gradu pulfio-
nis , quam a contradis i.nceftinorum tunicis experiuntur, & qua in hiulca vafa chyli,
fera urgentur.
Itaque ficut in fuperlore cafu, fic & io ifto , introdufti Mcfcurij quantltas afftimanda eft in individuis diverfis in ratione compofita cx rationibus duabus aliis compofitis; al- tera quidem conditionum , qua: a parte vAf«rum chyliferorum; »ltera vcroconditionum, qua; a parte mercurialium acomorum fe habent.
Parado
IlBER II. CaPUT X. iA9
Paradoxum for/an videbitur , fi dixero Mercurium ore hauftum parcius difliclliufque _ m«»u. !n fanguincm transfundi , quam ii cuti illinatur ungueiui fpecic ; attamen nihil certius fum^ium'* tl} , aut experientia magis confirmatum . Neque ratio , fi us introfpiciatur , in contra- p«'nus «t rium pugnat; Mulra enim officiunt ingreffui mercurialiurn partium ab inteftinorum ca. fn^^nguj^ vo in vafa chylifera , que obflant minime, ne Mercurius cuti illitus in obvios cutis po. "em ">du. ros Jioere lubrat . _ forii iiii,
1°. Mercurialium partium cum chylo immlfcibilitas, gravitafque major , qua prajpon» """• derant . Cum enim prxcipites ruant ad imam inteflinorum partem , nec in vafa chylife- ra facile penctrare pofiunt , qua: funt in fuperiore aut laterali facie , ut a quibus de- fcenfu ablcf ndant , nec in ea qua funt in inferiore, ut qua? pondere Mercurii nimio op. primantur & aggraventur . Indc cft quod Mercurius crudus , etiam ad aliquot libras in- tro fumptus, falivationem nullam unquam moveat ; paucam vero & raro Ethiops mi- Reralis , etiam magna dofi datus, potilTimum fi folo tritu cor.fsftus fuerit.
z°. Vis cathartica , qua pierumque prajparata Mercurialia pollent . Cum enim intcfti- norum tunicas in motus periilalticos cicatiores agant ftimulando , illa deorfum deturba. ri necefle eft motu nimis pra?cipiti , quam ut pofllnt vafis chyliferis affatim infinuari . i
Inde eft quod Mercurius fubiimatus dulcis cieat ut plurimum paucam falivationem.
_S°- Atomi mercuriales femel admiflTar , quacumque introierint aut undecumque » ve- niant , nota regionc viarum , venis fcilicet valifve lymphaticis ad cor cito convehun- tar, unde repetito circ&lationis motu adar partes /uas paulaiim obeunt fequenti ordrne.
Ltmm* I. Alterno cordis & arteriamm motu ']i£tnx cum fanauine promifcue ita con- .Eff«am lunduntur, ut in iingulas columnas cruorjs , qui per magnam arteriam nuit , Jn lingu- Mucurii- los arteriarum furculos , in quos arteria iUa difpertitur , & in fingulas partes, ad quas minutiflimi arteriarum furculi pertinent , aequali ratione diftribuantur .
Limm» ;/. Eliquatis fanguinis fervore terebinthinar & axungiar partibus , fi qua» ta. men Mercurii partes in ipfo fanguine etiamnum coerceant , nativa Mercurii fornu fpontc rcvivifcit in guttulas fpharricas, larviflimas , roris inftar tenuiflimas . Sic videmus oculis cx unguento mcrcuriali , quoties kvi jgnis calore colliquefcit , Metcurium palam re- gcnerari .
m:
guenti mercurialis, ut in quas fpicula faiina intimius penetrent.
Lemm» jv. Mcrcoriales guttujae in fanguine, qui a cordc contrafto in aortam exclu- ditur, interfpcrfar , parl cum eo velocitate feruntur , dum exeunt . Habent ergo fingulae eam tiiotus quantitatem , quae fit ad quantitatem motus gu;taruR3 fan^uinis eiufdem mo- lis, in ratione dire<5ta ponderum refped^ivorura , atque adeo quater & decies maiorem quantitatem motus , quam guttae illar /anguinis molis ejufdem , cum ex PoftuUio F. Mer- curius fit quater decits fpccifice gravior fanguine.
Lemma V. Ifopcrimetrar lum Mercurii , tum fanguinis guttulae intcr circulandum de motu primum indito deperdunt fingulje fingulis iftantibus pro mod« fuptrficiei , atque adeo ex arquo, cum fuperficies jequalis in utrifque fupponatur. Ittque , fi ea decre- raenta «qualia ex quantitatibus mctus jn sequalibus utrimque detrahantur , ratio quan- titatum motus fupsrftitis in mcrcurialibus guttis , ad quantitates refpeftivas motus, qui /upereft in guttis fanguinis , irajor futura eft fuccefi^ive fingulifque iftantibus . Sic ergo iclocitas guttarum Mercurii , quar primum eadem fuit, major fiet fingulis inftanti- bus velocitate guttarum fanguinis arqualipm & circumfufarum .
lemma VI. Ea difcriminis ratio inter velocitatim guttaram Mercurii , guitarumque "^'^' ^' K } fangui.
Hme liquet Metcurium nunquam fdicius & efficacius operam prxftare . quam cutn inconfpiciiz il. Jius atomi in vafa (iibeunt pauciflimo adipis gUitine leritet vifcats, & nullo negotio reducibiles in fiib. tuihmas fiuttulas, peifeAe fplisticas, qux tenuiflimi lotis inftat in fanguine libeiiinie fluitent . Vi- acr;flt eigo Chimici, quo confilio Metcuiii moleculas lot incafTam vextnt totturis , folutione , calci.
1 y» D E M O R B I S V E N E R E I 5
-fanguinis una interfperfarum , nec unquam major ede poteft , qaani dnm ttiaxlma t(l motus tarditas in gutns fanguinis ,• nec ullibi , quam in tenuifljmis cxcremorum vafo- rum capillamentis , ubi conltac fanguinem lentifTimo gradu procedere.
Lemma VII. Sic igitur moiiientum guttarum Mercurii , quod primo inilaiui, quandiu velocitas una fuit, lupcrabar momentum guttarum aequalium fanguinis ratione foiius gra- vitatls , qua mercunales guccula? guttulis fanguinis in fpecie prjertabaiic , jim eodem intenlius futurum ell ratione tum ponderis majoris , tumcitatioris vjlocitacis i atquead-.o licet abrolute decreverit a primo gradu eadtm ratione, qua decrevit primigenia ejufdesrj velocitas , nihilominus tamen reipedivs majus futurum cl\ finguhs inrtancibus fucccfli- \is . Slc ergo cum primo inlianti quuer decies majus cunum fit in aorts trunco , ino- mnito partium fanguinis ejuldem molis, multo ma)us futurum cil momenco partiumca- rumJem in exremis artsriarum capillarium ra:nis.
Lemma vilL Mercurialts guccula? agunc in obvia inter circulandum inflar folidi cor. poris, & iJeo tanto mapn mora.nto , quanto majori mole ; Quapropter quo plures ia grandiores guttw una coieriiit , eo fortius in cbvia arietaturar. Bfrcau» fr. Ex his coiligi po^unr Coroliaria lequtntia.
cuiidiirii . j_ Mercuiiales gutcuLs inier circuUndum pervia corporis vafa cuiufcunque gencris , etiam tenuifllma, pcnncaturas efle , cum prae oivi/ibilitate pofTint vaforum quorumcuin- que anguitiae fjcile accoramodari tx Po/lulato I.
II. Impete hQ.Q penetradur.fS etum in ob!tru<5la vafa , qu» fanguini invia funt, rao- do oppo'ita refiltentia rainor fit mom.nto, quo Mcrcurius languini prasvalet, per Lctn- mata IV. & VII.
III vSi quod vas obftfU^Sum refiftentiam majorem opponat , colledtis ad oftiolum prar hirentia & mora pluribus Mercurii guttis , qux in unam coitura: iunt , ex Po(iula.to IV. velut agmioe fado, atque adco validiore ariete pey Lemma, VIII. obje<n:um obiceoi pulfatum irl, dum fiat via vi.
IV. Sic ergo itu rcdituque, referatis fcnfim, disjctflis , perruptis obicibus , vafa omnii SOrporis , eciam angu/lifTima , lib^ire perm?abilia futura e(Te .
V. Liquida omnia corporis , fanguincm, lymphatn , humores rccrementitios & excre- rnentitios, fi qua crafliora vifcidioraque fuerint , momento (najore , quo Mercurii guttx ubique poHenc per Lemmata IV. & VII. & celeritate majori , qua movtntur iu extre- mis vafis per Lemma VI. atterenda & comminuenda effe, atque adeo eliquanda , & ad narivam iiuiditatem paulatim omnia rev.-canda .
VI. Sic ergo tucam , cercam , celerem vitiolo fanguinis , lympha: , humorum recrcmen- dtiorum & ixcieinenciciorum lentori medicia^im affore.
- VII. Porro inercuriales guctulas, tunlcas quoqu- vaforum pro momenco & celeritatc njajari fortius impctituras efle , atque adeo sd ofciUationis motum efficacius follicitatu- ras , unde illorum puKus mdior & citatior futurus etl
VIII. Sic ergo liquida qua?vis fanguinea , lymphatica , recrementitia & excremcntitii jam nuidiora, <5c ab ofcillantibus vafis foitius propulfa, progreffura & circulatura effe velocius , facilius , libenus , atque aJeo infarilus quolvis , quibus vafa omnigena gra- vantur, expediendns elle.
IX. Sanguinera attricum & CGmminutum, disjedis in latius fpatium moleculis , ra>- refaciendum efl^e , magis quidcm rainulve pro majori minorifve mercurialium guttarum eificacitate , aut m.ijori mmorive parcium languinis Ipifficudine .
X. Sic ergo pulfuin i". Majorem & pleniorem fucurum efle , quoniam fanguinc impen- fius rarefcenre arteriarum tunicce & pK-nius rcplentur & magis dilatantur. i°. Frequen. tiorem , aequabiliorera & magis eurithmum , quoniam vafa omnia libcre pervia , lolito- que tono ofcillantia facilem , conftantem , arqualem viam fluxuro cfuori permittunr .
XI. Singulas, qu« in toto corpore iiunt , fecretiones inde largiorcs fore , multiplici de caufa, 1°. Pro auda humorum fiuxilitate , ex corolUr. %, i°. Pro majore vaforum o-, mnium fecretoriorum & excretoriorum permeabilitate ex Coroll,/\, 3". Procitatiore & frC" quentiore fanguinis appulfu ex CaroLU 10. & 4°. pro validiore momeoto , quo fanguis appellit ex Coroll. eodem . (^f
XII. Sic ergo virus, ccntagium , (emiiiiumve venereum , qualecunque fit , quanturrj- cunque in corpore fupponatur , ubicunque lateat in fanguins , vafis , glandulis &c. ite- rato guttularum mercurialium incurfu disjecftum , attritum , comminutum , cxturbaa- «iuin, profligandum & fecretoriis quibufvis emifTariis eliminandum efls.
xiu.
I
Lf I K E R ir. , C A P U T X. 15:1
■XIII, Fioihde reddita fluidis quibufcumque fluxilitate, refcratis vafis , duftibus , po- ris emiflariis; promoto ofcilUcorio partium motu.> accelerata humorum circulatione ; atrrito, comt\iir.uro , eliminato contagio venereo i id eft , fublata ciufa morbi anteceden- te; coniunfla, continente, difcuffuni iri morbofcs humorum dccubitus ,.atque adeo do. Inres rheumaticos, arthriticos , rheumatico arthriticos j prsternaturales tumores tutn mol- lium, tum onearum partium i atque adeo ganglia, nodos , phygethla , gummata , meli- cerides , atheromata , fteatomata, SKirrhos , exofiofes 8c hyperoliofes ; Ulcerofas partium erofione's , atque adeo ferpigines , herpetes, puftulas, ulcera,_ caries > uno verbo omuia luis venercs fymptomata ceffatura efTe, aut ad perfedam lahationem properatura.
Ceterum , qua: ds Mercurii cffedibus diximus , noli-n ita accipi , quafi vero nullis Vfrtutem coercerentur liinitibus. Ccrte cum momentum , quod maximum mercuriales guttulse in ^^^j',';",';^!^^ fan^uincm , vafa , cbicdofque obices poffunt exercerej finitum fic , finitam quoque fore but fo«t. ' ejufdem momenti efficaciam confequens e(t . Sic ergo Mercurius referandis obflrudioni. "" " bus , difcutientibus infardlibus, refohendis tumoribus fatis quidem eft , quoties impafla h«renfque materits mollis adhuc & cerca Mercurii momento cedere apta eft ; Minime vero, fi durior firmiorque pertinacius cidem reludetur ; & inde eft quod ganglia , no- di, sKirrhi, exoftofes & hyperoftofes , fi inveteratione nimis induruerint , pof! inundio. nts mercuriales , etiam ex arce aJminiftratas , aliquando {uperfinc , fcminio tamen vene- rco plane profligato.
Tertio. Jam rrftat , ur rationem reddamus falivationis, purgationis fcilicet genere no- quq modo V5e , antiquis plane intentatas, nec in Medicina unquam vifae ante ufum Mercurii , ctii Mereuriai foli quidem propria eft , fed non feniper . Licet enim a Mercurio folo producatur , Srnemeie«. producatur fspiflime, ab illo tamen ftmper non produciexperientia compertumeft ,• cutn ffgrocancium nonnulli Mercurii efficacicatem interdum conHanter eludant , quantacunque arte adhibeatur. Itaque duo explicanda incumbunt, 1°. Cur Mercurius falivationem mo- v:at faepiftime , quod fane explicatu difficile eftj 2°. Cur non femper moveat , quod ex- plicatu forfan difficilius .
I. Dicebamus modo ufu Mercurii fecretiones omnes promoveri , Vid. Coroll. XI. undc licec colligere & ipfam falivae fecrctionem uberiorem fore • Inde tamen non putamus fa. Hvationem arcefti po/Ie , qualis inundiis Mercurio lolet advenire , cum augmencum illud paucum fit , neque faliva? pra? ceteris humoribus peculiare , At faltem cenfemus induccn- dum efTe falivationis primordium, qua- deinde fequentibus de caufis intendatur.
Itaque j°. Inrer lccretioncs ceteras fecretio humorum limphaticorum , falivse nempe. & humoris ftomachalis atque inteftinalis, debec eo nomme uberrima effe , quod fanguis , dum Mercurio acteritur, in lympham , lymphaticumve laticem fcre totus refolvatur.
z^. Ipfa vero falivae fecretio prac fccrctione humoris ftomachalis & mteftinalis debet ideo largior e(Te , quod nempe, cum faliva ut in os confluit , ita fine mora expuatur , fccretoria & excretoria glandularum (alivalium vafa liberiora inde fint , atque adeo ma- gis pcrvia , quam vafa fecretoria & excretoria vcntriculi & inteftinoruni , ut qua: a nia- terie ibidem coIlt<5li & ftagnante, five jam anre iecreta , five aliunde devedlia , preman- tur & ctFerciantur.
5°. Sic ergo omnibus fubdudis faliva fecernetur uberius ab ufu Mercurii ceteris omni- bus humoribus , & in os largiter affluet , unde frequcns 'Sc importuna fputatio , quse primis inundionis diebus plerumque obfervatur , & quse ligitima? falivationi folet prjeludere.
4°. Porro faliva illa copiofior, qus in os jugiter confluit , quam Mercurii virtus ab attrito fanguinc vi elicit, qua: in fyphiliticis quidem virulenta , in ii;. vero qui pcrfede fani funt , acns cft , falfaque, tenuiflimfs ofculis vaforum muciferorum , quibuj os in- ttrius confitum eft , latenter illapfa, collefto muco vitiolam animoniam impertiiuru -.ft , qua futurum ut ille fua tacite rodat conceptacula . Hinc in locis ons , ubi conceptacu. 3a iftiufmodi mucifera plurima proftant, in labiis , buccis , gingivis , palato , im s fau. cibus, ac praefertim lateralibus linguse partibus, primumcalor, rubor , tumor, acdemum cxulccratio varia, multiplex , ferpiginofa, phaL-edxnica.
' 5°. Doloris autem fenfus, qui ulceratis partibus perpetuo in^ , qui fubinde intendt. 'uir acrioris Jalivac sffluxu , lingux motu, dentium allifa , potulentorum aut efcultnto- rum attadtu , fortiorcs citatiorcfque motus ofcillatorios in vafis ftaminibufque glandula. rum falivalium , parotidum , maxillarum , raninarum &c. ex nocis fympathijB Jegibus
K 4 follici*
IJt DE MoRBIS VENfiREIJ
follicitaturus eft , unde promota uberiore & celeriore fecrctione contjnuus Sc larsus fa- turus eft cffluxus, rivi inftar , faliva; fpiffs, vifcofa?, limpidar . Sic pipere lingu» ad- mo{o {alivam extundi , fic fumo lacrymas elici notum efl . Hinc ptyalifmus legitimus tandiu duraturus , donec oris ulcera , quibus fovetur , fponte ve! arte confanefcanc.
6°. Invalekcnte in hunc modum falivac fluxu , imminui , immo fapprimi necefTe eft
fecretiones ceteras omnes ferei fangufs enim , quo largius falivationi fufficit , eo parcius
eetcris poteft fuflicere : Unas tantum excipimus diurefim & diaphore/im, qua umcn io'
lent etiam ipfaj haud levcm deceflTionera inde pati.
Qu« "«'c- II. Rarum eft , fed tsmen indubia cxperientia compertum , ui modo diftum fuit, Mer:
r.mfiUvi' curium effedlibus fuis magnam partem quandoque de(iitui , licct artc , methodo , dofi
iion«m debitis adminiftretur j frulirataque medentium & ajgrotantium fpe ncc ulla inferrc ulce,
fDoveat > ra m ore , vel pauca , cutanea , levia j nec ullam lahvationem excirare , vel pcrexiguam
& fputationi potius quam falivationi fimilem. Mirum profcfto tam quiete intra corpus
aliquando adelfc remtdium idem , a quo tantas ternpeftates concitari iolemnecft. Si quid
autem conieduris valeo , videtur id toium repetendum e(?e ab una aut altera caafarum
fequentium.
1°. Si cutis dcnfa, compafta , vafis nimium turgidis conftipata , ingrcffuro Mercurfo minus pervia iit , quem ideo parce , parciftlmc admittat.
i». Si fanguis natura ficcior , quantumvis a Mercurio atteratur , paucam , paucffllmam Jympham fuggerac , quar falivationi fovendje vix ac ne vix quidem fufficfat.
j°. Si qua alia evacuatio , veri^i graria pcr fudores , urinam , alvum , &c. natura , ca- fu , arie , folito uberior fit, unde lympha alio avetfa , qua motus liberior eft facilior- que , falivationcm imminui, irao (upprimi neceffe fit .
4°. Si falivales glandular natura vel morbo denfar, prefta? , compadar, durar, SKirrhoir «Jes , lymphar falivali appellenti difficilem , ideoque tardam viam permittant .
5». Si naturali vcl vitiofa fanguinis diathefi laliva , quar in cs confluit , ita crafl^a , vHcofa, pinguis fit , ut falibus ftridc irretitis acrimoniaE expcrs fiat , nec ullam proindc muciferis oris vafculis noxam inferre apta fit.
6°. Si anguftiora valorum illorum ofcula virus latens In faliva non imbibani, vd it» parum imbibant, ut inde vel nulta vel levi/Iima labes conceptaculis inferatur .
7°. Si defit vel arquo dcbilior fit fympathia, quar inter orls interiora glanduhfque fa-
livalcs folct intcrcedere . Sic enim nec irrltatio , nec exulceratio cris falivationem ullo»
modo moturar funt . Quod fi mira forfan videatur ea varJatio in fympathiis , qualem
hic admittimus , attendatur, velim , fympathias certis nullis teneri legibus ; fed in varfis
va^-ias effe i & hinc non raro caufatn repetendam efte cur alii aliis facilius difficiliufvs
ab emetico vomant, a fumo lacryment , ab errhino ftcrnuant &c.
.;. . 1 - Ceterum cxperientia omni rationc maior Mcdicos iam pridem docuit Mercurium, etiam
lui «i< dum nullam fahvationem cjct , ceteroqui tamen coldcm cfTeitus jn (anguine praeftare , ac
Jf*r'S" fl falivatio legitima ir.ota foret , modo debita copia ad fanguini-m penctraverit ; & pro-
deri nr.e' jnde attenuatis liquidis , referatis vafis, reftituto ofcillaiorir partium motu , difgrcgatis
'"' obicibus , profligato feminio morbofo , luem veneream radicitus perindc extirpare.
iilivaiio ne
C A P U T XI.
Z)« tligtni» ftiflltma , tuiijfima, tfficaciffim» mtdtndi Mtthoio', ac j°. Vtra sitri fnftct ^ tx
Guaisct , «."» ex Mtrcurio Medicin» ?
HAud fatis eft methodos curatorias reccnfuifTe, quas in curanda lue venerea hadienus adhibiias fuiffe novimus : Opers pretium eft expendere Infuper quo loco unaquar- quc habcnda fit , & penfatis fingularum emolumcntis &incommodis, paucis indicarequae omnium optima , quse tutiffima cfle videatur.
Jam diftum eft /«/>r/»(. Cnp, VI- hujus Libri , methodos illas curatorias tres omnino cfte, nimirum i^ Thcrapciam illarn methodicam , qua Medici olim ufi funt primis inorbi tcmporibus : 2". yvdminiflrationcm lignorum, radicumque , qus vi fudorifcra pollcnt ; 3'. Ufum Mcrcurii atquc Mercurialium. De prima mora quidem nulla eft , neque cnira
puto
I I R E R II. C A P U T Xr. IJJ
puto quemquam e(Te , qui hodic arbitretur luem veneream , morbum fane pr» magnitu. dine liercultum Sc vulgaribus medicmis plane fupcriorem , iis remediis d.bellan po/Te , qu2 neque adverlus fcabiem paulo difficiliorem i^atis valerent .
Id unum ergo in quzdionem primum venire poteft, utra luis venereae curandje metho, dus potior flt , an adminiftratio lignorum & radicum , an Mercurii & Mcrcurialium ufus? Caufa vero Mercurio feme! addida , ulrerius difpiciendum erit , quacnam ex omni- bus Mercurii adhibendi ratiombus tutifTima & cfficacidima fit, atqiic adeo prsferenda ?
I. Non mlror ufum Mercurii adminiilrationi lignorum a pkrifque poftpoficum fuifte uter utri decimo fexro fxculo. Vigebant tunc prariudicia in Mercurium pridem concepta , necdum Me"uri'i'" fatis nota crat rcdla illius adhibendi ratio; unde modo parcius tardiufque , atque adco ^[^^''Kn^fo pletumque irritoi modo largius cekriufque adminiftrabatur , atque adeo plcrumquc fu [!*f?.o,um' nefto fucceftu . Adde Guaiacum, Chinam , Sarfam pariUam , Saffifras , nova tuac fuif?e "^""- remedia, fatis temerc quidcm , fed maxima tamen a:mulatione'vulgo laudata i miranjque efte in plerofque novitatis illecebram , in omnes publici applaufus potcftatem.
Inde nata probra illa itqse maledi(5la , quibus tum Mercurium , tum eos qui Mercu- oi^",'";" rio utebafltur, olim vexatos fuiiss legimus , ut videre eft , apud Gafparcm Torreilam , tis d»mni in Dialogo de Volcre in. pndendagra , anno 1499; Johannem Baptiftam Montanum , Traci. *""" de Morbo cMco , anno 1550; Denediftum Viftoriura , Lih, de Morh» GaUico , Ca{: 7. an. no 1551. Johanncm Fernelium , paffim in Operibus, fed prxfcrtim De luis veneret, Curn- rione , Capp. 6. 6* 7- aniio 1^6» Gabridem Falloppium , TraEl. Dc MorLo Gallicoy Cap 75. aono 15^0; Dominicum Leonem , Metkoi. cKrjinki fii>res , tumorefqHe pr&ter natiirAm , an- no 1561 i Bernardinum Tomitanum , De Morbo Gallico, L'ib. ». Cap. 15. anno i5<53- Julia- num Palmarium , Lib. dt Hyirtirgyro , Cap. 6. anno 1578 ; Johannem Baptiftam Silvati. CUm , Centroverfinrum Medic/tr. 34. anno IJ^O. Aurelium Minadouu-i , Lib. de Virulentia vcoerea , Cap, 59. anno J 59(5 ; &c.
Non defuere tamen , vtl hoc eodem tempore, qui de Mercurii ufu re£lius fenferint , piu"fbu?! * ut Johannes Eenediftus , Lib. de Morbo Galbco , Cap, 4. anno 1510; Hieronymus Fraca. florius, Syphilidos Lib, X. m fine ., anno ijjoi Johannes Pafchalis , Lib. de Morbe Callice , CAp, 6. anno 15J4J Petrus Ferrus , De hgno f.tn6fo, Lib. i. Cap. 6. anno 1757 j Antonius Mufa Brafsavolus , Lib. de Morbo GnHtco . anno ijji; Augerius Ferrerius , Lib. i. dt Tu- dendagra , Cap. 1 1. anno M5Ji Antonius Francancianus , Lib. de Merbo GttUtce , anfto ly^j; Alexander Trajanus Petronius , de tdorbo GulUco, Lth. 6. Cap. 7 anno 1565 ,• Prof« per Borgarutius, Methoii de Morbe Gallico , Cap. 13. anno 1566; Michael JohaniKS Pa. fchalis, Trtiei. dt Morlo Gallico , anno eodem i &c.
Sed inter ceteros confuli pntiffimum velim Nicolaum MaiTam , qui De Morto CaUice TrnB. 4. Ctp. 1. anno 15?^, affimat inurdit-nes ciim argento vivo , etfi muitis ingrntA fint , profeSio tAmen , fi cum ol^ftrvatitne $pf.i , t^ eenditionibus requifitis quii utatur , tffe infnlltbHem (t ftcutijfimam viar/. fttnandi hanc tgritudmfm: Guilkmum Ronde'etium , qui anno 1560. Librum de Morbo itaiico conc'udit fequentibus verb s i Ex /upr*aiciii , inquit , fatis apparet argentum vtvum , snttdotum , ^ maxtrne accommedatum remedium ad Mcr^ hum Italieum effe , qnla quomedocunqKe adm n-fi'ctur , morlmm curat ; Leonardum Bo« tallum , qui in Trafla^u cui titulus eft De rxtiont Imis veneret, (urtind& , Crp. 17. an. no IJ63. teftatur remedia cum hyirargyro arte ccmpofira curare minfic» humana cotpera lui •vtnerea infe&a , fi arte fint aiminidrara , humcrts e <erperibus txcludendo fuLtilts (3- cuti prcximos per halitum , vifciios vem atque intimcs ptr fauits (^ atvum , fitc ut mirum vi. dtatur quam celerittr belieque id prtftent : Antonium Chalmetxum , Mtlhtd. Morbt Venerti curandi , Cap, j. anno I5t4, uli pofiquam ^ffirmavit tos , qui tantopere Mtrcwit ufum improbant , aut nunquam , aut non ut decet illius pcricuium fec>ffe , add t Mercurii ulum
ipfum nunquam fefelifie , qui quamplur.mes ab hac ditefiania lue eti/im inveterata
I>ei btneficio liberaverit : Ambrofium P^reum , qui Optrum Lib. 19. Cap.g, anno 1575, ait inunBionum mtthodum omnium utiliffimam & tutijfmam effe ., rcpetitque Cap. 10 , mcx lau- data Rondeleiii verba , arg^ntum nempe vivum ejfs lu s al xipharmacum , prepnumque ai^ tidotum , qucd rppottune exMbitum vircs habeat admirandas j curare enim qnocttmque medt Appcfitum partlum tinuitnte exficando & fudorts movendc. ^
Omnium tamen difcrtiffime Mercurii utilitatcm prajdicavit Epiphanius Ferdinandus , in Hi/ioriis five ob/ervationibui ^ cafibus medicis , quas numero tentum edidlt anno 162« , ubi fcripfit Hificria 17. centum & quinquaginta Gallicos cmnis «tatis & fexus , tempe. ramenti varii, & in variis anni partibus hydrargyri ufu a fe pcrfanatos fuiffe > nullo
fym-
154 t> E M O R B 1 S Vfi N 1 R E I S '
fymptomate fupfrflite : Nominatque ibidem Medicum altcrum Johannem laurentiurft
rrotoparam, qui juratus ipfi rttuhrit l"e plulquam mille Gallicofos curafse feliciilimo
fucceffu unguento mercuriali , unde colligit grates Deo agendas else , a quo ad tmtuai
morbum tam efficacem medicinam detegi permidum fuerit.
bul^fim"'' ^^- ^^ ^^'° ' '"^^^ Mtrcurii caufa tum numcro , lum momento fuffra^ioriim potior
dudum li. olim fuifse videatur , fatendum tamen toto fxcuio decimo fexto qusflionem illam ma-
ffuTpr*. S"is utrimque Auftoribus controverfam fuifse r & plenam didenfionis inter dodiniaios .'
fritut.du- Id fcihcet condonandum illis temporibus , quibus ne latum quidem unsuem ab Anti'
treifuiT qucrum opfnione recedere licebat , & nefas ede ducebatur remedio uti , qucd ab iis in.
famatum fui/fet. Sed tandcm difcufils prxjudiciis prsviluit fuperiore fxculo cxperientia
rerum magi/ira, ac repetitis exemplis apertifllme compertum cfi lignorum quidem admi.
niftrationem ad curandam luem veneream confirmata , imparem & inefScacem efle ; con-
tra vero ufum Mercurii tucum, cercum , efficaciflimum , modo nte adhibereturj unde fa.
tflum, ut univerfus Medicorum chorus , illorum etiam , qui juraverant in verba Veterum *
non potuerit , xjuin veritate addudlus , iKcof uiMyTiyi i-viiu M-Tcurio primas deferret '
ejufque ufum in extirpanda omni luc vencrea lignorum adminiftrationi perpetuo praefe!
rendum elTe clare confiteretur.
. Rtiione Huic conclufioni fuffragatur & ipfa ratto, qus in rebus Medicis , /i fola fit , parvi
le*^* """'■ quidem i fi vero experientiaf adfiipuletur , magni femper fscienda eft. Nam i°. Partes in.
tegranres , feu potius guttulae dccncfli li^norum , cum non aganc in fanguinem "ravita-
te , uc quaj fanguinis partibus nihilo graviores fint , non pofiunt in illum agere nifi
quilicate altera , figuratione nempe fpecifica , cujus ope acrcs , aromaticse", lixiviofx ,
quicquid fpiffum , denfum , vifcidum cruori intfl , folvere ac eliquare apra? natje , partcs
feminio venereo inq'jinatas corriganc, imo vero feminium ipfummec paulatim deftruant :
Ac fane ea eft una agendi ratio , quam in decofto lignorum ab omnibus admitti certum
efl . At inde multipkx mali labes ; parces enim illaf hujus decodli debenc fua endem figu-
ranone tum folida tacite deradere Sc extererc, tum vitiofanj liquidis acrimoniam imper.
tiri: Unde fumma corporis emaciatio, txrcnuatio, confumptioj unde pulmonum calor,
irritatio, exulceratio j unde jecinioris, ceterorumque vifcerum arflus, phlogo/Is, infiarr-
rratio ; unde renum & vefics erethifmus & phlogofi cum gravi dyfuria ; unde in foemi.
nis immoderata menflruorum eruptioi unde demum, uc paucis contraham , univerfa illa
incommoda , quje lignorum adminiftrationi folent adefle vel fuccedere .
». Guttula» eardem illius decodti cum momcnto fatis dcbili peilancur , ucpore parum ponderofa? , nequeunt faepe in vafa ut vaforum glomeraniina Cvjc glandulas penecrare , quae fpiffiore humorc, nimiumque denfaco oppleta /"unc , neque aden harrentem & vitio. fum humorem ibi congefium ullo modo corrigere. Hinc ergo lab?s altera prjecedentc pe- )or , flquidem humor ille pridcm infedlus , fi cafu vel ccmporis dccurf» fenfim eliquetur & circulationi reddatur , luem veneream alcerara non raro renovat , priorc male extinfta iiihilo mitiorem .
Neutrum vero metuendum eft a Mercurio ; nam i°. Cum omnis acrimonia; expers fit , agatque folo pondere , neque Iiquidis acredincm , neque erofloncm folidis ullam cx fe \n' ferre pocefl. Cerce fi altcrutra Ixfio ex ejus ufu videatur unquam emergere , ca non Mercurio tanquam materiali caiifx accepta rtferenda efl , fed nimia? hnmorum ipforum. mtt acrimoniar aut virulcmia; , quse diluentibus & cdulcantibus, ut prius temperaretur , jCatis dilfgenter curatum ncn fuit. In fumma dupltx rantum a'M"rcurio periculum im- minct, fi qucd imminet , ne partium pondere nimio vifcera molliora aggravct , & momcnu to validiore vaforum tunicas nimium diftentas difcindat. Scd utrumque przecavcre faci- le eft, depletis prius vena? feftione vafis , rclaxaco emollientium ufu folidorum tono , •Mercurio parce & pariter adhibito, &c. fed de his alibi,
1°. Mercurius , cum mcmencum excercest momento ianfuinis decics , & quatcr vali- dius, vafa qusevis tenuifllma , qua: occlufa & fanguini ipfi invia funt, aperit, recludit, permeat, atque adco viius omne undiquc extundit , profligat ubique , extirpat radicii tus. Quod fi qua vafa in roro corpore impervia fuperefTe poffint , quod quidem rarum eft , fed quod tamen de vSiis duriorum txof^^ofium , gummatum , nodorum &c. interdum verum cft , ea cerre tantum , qua? cum moniento Mercurii ineludiabilia /int, vi nulla alia debiliore unquam in poflcrum referanda funt, & qua: proinde pro vafis omnino oblite- ratis haberi debent , humorque lifdem impadus pro humorc nnmquam refolubili , & a quo nwllum recidiva: perlculum futurum fit.
III. Mi-
LlB ER. II. CaPUT XI. JJJ
ni. Mirum fortafle videbitur nonnullis Guaiacur.i ipfum nullo difcrimine cum ccte' Quiritia ris lignis confundi , & nullius efficacia? ad luis venerea; curationem nunc cenferi re- ft!,m'fi!,u:' mcdium idsm , quod olim in Infula Hifpaniola tantopere inicio valuit adverfus eumdem <>u»j»cum
morbum. ^ molt pro
' Sed 1°. Non facis conflat ie antiqua illa Guafaci virtute . Novi quidcm unum elTe fyf/^^J^y^ .' aut altcrum Scriptorem , ( a ) qui memoraverint in Infula Hifpaniola Guaiacum ab In- re* reme-* digenis ad luem veneream cum fucceflu adhibirum , & Hifpanis olim indicatum fuiffe , fun^*j',"i,, qui eodem felicittr ufi fint. Verum iufpicio eft , neque vana , Scriprores illos morbi mitigationem pro radicali ( l) ) curatione fiabui/Te , qua in re a plurimis in Europa quoque olim peccacum fuiffe cJrtum eft.
i^. Eflo tamen . Demus Guaiacum ad curandam luem veneream efficaciter olim valuif. fe : Quid tum .'' Num potuic Guaiacum-recens excifun , iic;oque fucci plenum virtute ea poliere olim in Htfpaniola, qua deftituatur In Europa , ubi exfuccum & evanidutn adminiilratur , quod fane videtur ille quoque odoratus ef?e , qui primus Guaiaci ulutn in orbem noftrum induxit. Qua de re vide Ulrichum Huttenum ulii ftipt» , Cap. 6.
5°. Adde luem veneream, licet in Europa Guaiaco non cedat , potuifTe tamen in Hif- paniola cedere , cum ibi natura mitior (it & curatu facilior, tefte Gonfalvo Fernandez ab Oviedo, loco mox laudito , & Falloppio , Tract de Morbo Callico , Cap. 1. quoruni fiac dc re teftimonium poteft exemplis confirmari . Exploratum eft cnim luem veneream i-n aufJrinis regionibus & lenius la»vire & facilius lanari , quam in regionibus ad Se- ptentrionem propius fitis.
4°. Denique quorfum tam multa? Sperantnc , qui haec objiciunt , fe unquam cfFeftu- ros, ut experimentis numero paucis , antiquis , male compertis, m alieno orbe inftitu- tis , quar ambigua funt , fidem elevent experimentorum quje plurima ^ cerctfllma funt , qua; nunc , quar quotidie , qua; apud nos fiunt , & quas concra Guaiacum apercifllme te(\antur?
IV. Ne tamen Guaiacum fuis laudibus defraudafle videar, lubens conceffero , i°. Ejus C»rut,ad deco£iiim, quod de ptifana quoque didum velim , quae e China , Sarfa-parilla , Safla- a"um g"°.' fras &rc. pra?paratur , facere ad morbos verrercos locales & incipientes , ut ad gonor. 'i'^ ""'*
j rhfam, bubonem , ulcufcula venerea , & porros , in quibus feminio morbofo extirpando ' plerumque fufficr, cum & paucum & recens fit . Cauto tamen opus eft , ne temere ad- hibeatur in macilentis, exfuccis , retorridis, biliofis , picrocholis, iifve qui pulmone, re- nibus, vefira iam male habent .
z°. Decotffum idem utiliffimum effe ^ fed fub Cautione eadem , ad dolores diffipandos , fi qui ab impura venere olim oriiindi hydt-argyrofl fuperflnt , five prcfcribatur folum , ft.!
t ve addito ladle vaccino ex arte temperetur, pro nota fcilicec scgrotantium temperie , bu- midiore vel ficciore , ferofiore vel falflore.
5° Denique decoftum illud necefsario quandoque exhibendum ene poft hydrargyro/Im legitime adminiftratam , fi lues venerea cum ftrumofa aut fcorbutica cachexia ita con. junda fuerit, ut fymptomata morbofa ab utraque caufa dependeant . Mercurius enim , quo virus venereum potenter exterminatur . pierumque ne attingit quidem ftrumofum vel fcrrbuticum feminium , quod utrumque Guaiaci decofto felicius cedit . Sic obfervavi fyphiliticos nonnuHos. qui flrumis vel fcorbuto flmul laborabant , ab hydrargyrofl legi- tima perfeflje valetudini .-^eftitui non potuiffe , nifi poffquam per menfem ufl fuerunt de- cofto mcraciore, nunc quidem folius Guaiaci , nunc vero Guaiaci ceterorumque ligno- rum , cum additis plantis quibut'dam anti-fcrofulofis , aut antifcorbuticis.
V. Opinor ad prius luis venerea? genus , fcilicet ad ftrumofum , pcrtinere obfervationem (1'"«' nuot Jllam, quam proculit, tn Vrefatione Editiom Lugduno^B^itavA Aloyfii Ltilfmi pnflxa . Vir do. "ndum^" dilTimus Hermannus Boerhaave , fcriptis fuis aureis & perpctua femper dignifpmis ■viia de «e"''»» "* re Medica, fi quis altcr, ©pcime meritus, cuiufdam fcilicet ^gri , qui mcafjum cptimorum g^uoHeV Medicorum confilia fequutus , atq»e frufhx hydrargyrcftm expertus pro defperato rehfliis fue* BoeX.re. rat , <& ^ui tavnn rtiie eonvaluit ufu dcco(f^i Guaiaci ex methodo ab Hurtenio defcripta
in Libro , cui titulus cft De Morbi Gailid curatione per admip^r^tionem ligni Guaiaci .
Sane ut fufpicer luem eam , de qua agitur , e ftrumofarura gen^e fuifte , id ponfllmum
facic ,
iani przfeiti
ur
m
M^ E>E MORBIS VenEREIS
facit, <jHO(t Ut ipfe Botrhaave narrat , i» diverfis carporis locit cjf» iffeut adce ralefaffa
ut in digito tnanus anicnlus utms exciderit, m crure vero p'.Hriina ioca c^rtof» [pcBattutHy
Licet cnim ea oiriutn labes lui vensrea? , qus ftrumofa eft , non fit propria , ut aiunt .
^uarto tnedo , expcrientia tamen compeitum eft in il!a frcquentius ulu venire , quim ir
alia ulla. Quod fi vtra conjicio , ]im cbfervatio a Viro dodiflTimo propofita inefficaciaii
Mercurii in profliganda lue venerea nullomodo probitura cft , qus tamtm fv,\j, in quS'
fiione verfatur i fed probatura folum Mtrcurii incfficaciam 'n curandis fiiumii & ftru-
mofa cachexia, dc qua nuUatenus ambigitur.
fKpendi- ^^- Cetera vero argumenta , qus '» 'Vr&faticne eadcm advcrfus vim Mercurii iij omnl
rii "^v"!" '"■ vencrea afferuntur, Audloris nomine magna quidcm , re tamen tant^ non funt , ut a
io t ffimi fententia dimovere valeant . " Argtntum vivum , in^utt Vir dofnjfmus, fola vi vit« adutn
y^^.hla"' » ^^^ malum fanat, motu expellit . lieo & ejus medicata potelias haud valet conJgerc
»«de vir. ,, venereum tabum , quando ille figitur ia locis , ad qua; a(5lio cordis & arteriarum
euMi '^"" 5. vix pertingic . Hinc caricm diploes cranii non fanat , (ed in cellulas ejus oneas con.
e"rT T'- " f"™Pto pingui vacuas , iners effufus ftagnai . Inde & ofnum medullam inquinatara
inuab^l\ » hoc malo vix repurgat. Gonorrhceas in fola cellulofa pcnis fabri:a hserentes , per quas
,, vix ullus circumeuntium humorum impetus, nunquam faiiat , licet lucra fimul domi-
,j nantem perfeile eo tenipore tollat. oaicula tenernma, folis lenuibus tedi membfanls
„ fervare nequit , ne excidant ........ fed mala venerea , qua? latitant ia
5, Jocis j per quae arteriae rubra; , flavse , ferofx , pellucidjc, cetersque per quas liquida „ cum idonea velocitace ruunt, argentumque vivum admittere in le poffunt , atque il- ,, lud fortiter urgeie vitali poteflate, perteftc fanari queunt Mercurii virtute. „ if-fff-
K»s lUe .
Ef reiici. -^ed i^. Quandia in parte corforis quavis , ctjam a cordc remotifljma , vlta efl , hoc
muit.s"?- ^^ > <iuaridiu in illa folidorum ofcillati» & liquidorum motio reciproca vigent, quibus
g"nentit , vjta dcbetur, tandiu mercuriales acomi liquidis interje<5ta? & eadem , qua ipfa , vi acfla?,
»usn«nt'.'* moventur cum celeritate , qt«e major fit celeritate liquidorum ipforum , ex Letnmnte v,
pTSLCfA. C/ipit. &: mome.-itum exercent , quod adhuc multo majus fit momento xqualiuni
partium liquidorum , ex Lcmm.Tte Vli , ac proinde tanJiu aptiflimar lunt ad atterenda ,
commiiucnda , dilTolvenda liquida quaevis harentia, infpiflata , impad.i in ea parce ; ad
folidorum ofcillationes promovcndas & iiuendtndas j ur.o verbo ad ftminiunv venercurn
csturbandum , fi quod ibi lateat , & ad reparandos feminii vcnerei effedus , fi qui ibi
fint ulla arte reparabiks. Falet ergo M.reMrit medicata poteft^s , prar altero qiiocumque
remedio , ccrrigere venereum tahum quacumque /igatur in parce , dummodo ea pars vivat,
hoc eff , dummodo ad illam aBe eerdis iy srteri.irum perting.,t .
z^. Quod fi pars corporis qu^edam , fufflaminata lolidorum ofcillatione & fupprefT» motione liquidorum , plane emortua fit , aut c.irie latenter crofa , vel ab(cefFu fuffofTa, tunc fane mercuriales atomi, qua» in hirei>cibus iii parte fiuidis minutiffimar fluit.int, pulfionis dcfcdu fibi applicirae & pondere deciduaj in guttas confpicuas una coitura» funt , quemadmodum in dcfandorum cadaveiibus obfervatur poft largam hydrargyrofim. Inde frequcns eff in iis , qui Mercurio inunfti fuerunt, Merairium coKigi intra ofTa , fl qua cariofa fint , auc partes quafcumquc, fi abcefTu vel ukere faucientur : Ut tcflantur Johannes Langius Eplftolar. Ltl>. i, Ef^ifi. 45 j Johannes Fernelius , De luls ventrtA Curam tione , cap. T i Gabrid Falloppius , TraEi. de M»rl>o Galiico , Cap. 76 \ Alexander Trajanus Petronius , Lil>. 6. de Morto Gallico, c^p, i. Et alii pj^m . Itaque jure merito ait Her- mannus Boerhaave Mercurium /» teliulas ccriift dipoes , iaertem , effufum ftagnate.
3°. Colk£to huic Mercurio via cita plerumque paratur, qua effiuat citra noxam , dera- fa fcilicet carie vel aperto abfctffu. At vero , utcumque aliquandiu retineretur , nihil iniic imminrret pcriculi, ut "pm pridem docuit experientia, qux Antiquorum prx)udicia de vi argenti vivi venenofa falfi convicit. Siquidem Mercurius efi , tefle ipfo Bosrhsave. hcD laudato , emnium forte ccgnitorum ccrpornm minime rodens vel acre . Ideoque yjxta Alexandrum Petronium Trajanura, de Morho Gallico, lH. 6, Cap, j , cu)u$ fcntentiae fuf- fragattir expcrientia, fi foft inunciiones in human» corpore Injus rein^uitur , proptcrta r*. tnen , ubi ad fe rtditrit ^'^'^^ alicubl firmus ptrinttnferit , non magit ohfuturus , quam flum- bum , uhi fcrte in aliiju» hominis memhro retinetur .
4°, Porro minime potefi Mercurio vicio verti , fi cariem diplots crnnil n»n fanet •> fi of fium medullam in^uinaiam hoe mitlo vix repitrget i fi genorrhceas in fla, ceUHlef» penis /«•
Iriea h«.rtntts nun^u.^m fttntt . Cum ea enim fynvfiomita a femirvio venereo
4ep(n-
L I E E R II. C A P U T XI. 157
Jependeant , non tanquam a caufa conjundla conrinente , fed tanquam 3 caufa conjunda Cmpliciter, pofito qunism leminio ipfa poni puffunt , fed illo fublato eadem auferenda effe non confcquitur. Nernpe opus hibe;Tt ulteriore curatione & diuturniore tempore, ca- ries offium qujHem , ut corrup'a oflis facies txfoltari; gonorrhfa vcro, ut prodratarum , veficularum leminsriarum & cellulcfaB penis fabricar ulcera detergi ,• ambo deraum ut callus vel cicatrix fehciter coire poflit . Satis eft fi Mercurius luem deminantem to teta- fere perfeElt toUat , ut ab illo toUi teflatur ipfemet Boerhsave . Si quidem ea ratione, profliijato emel feminin, a quo folidarum partium vitia fovebantur , futurum ut caries & exulcera'iones fuperiHces quaecumque , qua; ante venerear erant & remediis fuperiorcs, iii melio'em narura.in mutatx remcdiis ordinariis jam tandem cedant.
f^. Neque metJori jure obucitur in Mercurium , quod ofpcula tenerrima , folls tertuilus teSta m:mbriihii , puta Vomerem & turbinata ollicula interiorum oarium , fervnre ne. qfsAt , tte exciaant. Ea enim olficula vel tota fubftantia , quod pra? tenuitate fere perpe- tuum eft, vel altcru^ra tantum facie corrupta funi & cariofa , quod rariflliraum . Si prius, non magis poteft integritas ipfls arte reftitui , ne excidant , quara vira mortuo : Fruftra igitur a Mtrcurio id exigas , quod a nuilo remedio obtinere poflfis , & quod eft fupra natura? vires. Si rofteriu$,decifa ea oflis facie quae cariofa eft , poteft altera quan- doque fuperefle , quod fane a Mercurio arque tuto praeftari poteft , ac ab alio quocum- que rem.dio, atque adeo Mercurii conditio, fi non melior ac certe haud pejor inde cen- fenda eft .
VII. Ad ea confirmanda , quae difta funt , egregie faciunt fequentes Hiftoria? , quas .jy","//^'* tvon ex iaftantla , a quo longiflime abfum , fcd eo tantum confilio refero , ut fi quos piu qu«, Boerhaavii auftoritas tranfverlos egerit, exemplis illi perducantur ad laniorem de Mercu b*„^'*^"* rii cfficacitate opinionem . _ h'»'"
Prim» Hiftoria. Nobilis Hifpanus lucm veneream in Patria conceperat i & cum ccrtif- ' °"*' fima urgerent morbi iam confirmati indicia , hydrargyrofim Barcinone expertus fuerat , adminiftrante Chirurgo quodam. Anno poft cum recrudefcerent non pauca redivivi mor_ ^}^"^] bi fymptomata Montem Peffulanum profedtus eft , & ibi aufpicio atque duftu Chirurgi ol max?i', cujufdam eamdem medicationis rationem iterum adhibuit , neque tamen exitu meliore . Jf,^"p^j|'"'' Ut vcrum dicam , videtur utrique Chirurgo rc$ improfpere ideo ceflfifl^e , quod cariei quf ptiie dea deinde prodiit, prima rudimenta in ofle maxillari clam concepta elsent , nondum qui liJiba, """ dem fatis magna, ut certa fui prarberent indicia , at vero jam nimium confirmata , quam dcxtti i»- ut remedio ullo corrigi, aut ad vitalem ftatum arte ulla alia revocari poflent , quam «"', Hrio! corruptl ofljs defquamatlone , ftu, ut vulgo aiunt , exfo/iMtlone . (aman.
^grotus hoc p»6to fpe bis dejeilus , & nihil fibi non metuens , Lutetiam venit , ut ad fpem noviflimam , anno 1757 i Medtcos his plurimos magni nominis confuluit , & placuit illi quoque meum exquirere confiliura . Marcidus, exfanguis , colore plumbeus, viribus exhauftus , vix pedibus poterat infiftere j cajteroquin animi alacris & vividi. Ut cetera leviora fymptomata cmittam , artuum cruciatus , lapldeas exoftofes , &c. do. lebant illi aflidue dentes molares fuperloris ordinis in dextro latere ad qaorum radices confpicuus aderat tumor , quo palati pars dextra difformis erai , & qui exiguis forami. nulis, quibus fiftulofus erat, pauculas ichoris guttubs prefTus exfudabat : foetebat na- rium dextra , ac mucus inde puri fimilis, imo puruleniu» identidem emungebatur .
Latere feminii venerei reliquias nullus dubitavit, fed mox , immifl^o in firtulofa tumo. ris foramina fpecillo, malum multo gravius innotuit, nempe eam offis maxillaris dextri partem , qua dentium molarium praflepiola five alveoli continetur , fuo denudari perio- ftio, fcabram & afperam efse, uno verbo carie tentari. Hinc oriri dolorem dentium dex- tri lateris , hinc foveri lumorem palati pcrtinacem, hlnc manare ichoris guttulas quae ?er fiflulofa tumoris foramina cxftillabant , hinc fcaturire mucum purulentum , qui ex cmundla nare dextra esiucebatur . ftatim intellcxi , ac argroto finc cundlatione fignificavi rem ad triarios , quod a^unc , iam rediiffe , fcilicet ad hydrargyrofim tertio , fed majore diligentia , longiore tempcre , cautionibus ccrtioribus , adminiftrandam .
Fateor aquam mihi ftatim aliquantifper haefiffe, ancipiti cura^iftratSo . Pratparationem diuturnam poftulabat quidem argrotantis conditio , fquallidi & ex prsgr-flis remediis ferme tabefcentis : Repugnabat vero caries diutius negleda , & ob fedem quam occnpa- oat periculi plena , fi mora ferpcret latius. Fortuito accidit , ut asger poft venam prius fe- ciam & alvum j ut moris eft , fubduftam ieni cathartico , balneationi ferenda impar fue- m. Si unica via fuperfuit , cui fine dubitatione jnfjftere nccefsc erat. Itaque mox illi-
tiones
35» De Moreis Venereis
rioncs adhibui ex unguento, quod jequalcs Mercurii extindli & pinguedinls porcJnar no» falitae partes recipicbat , dofi rainima darum vcl trium draclimarum , & longo quinque, fex , feptemve dierum inicrvallo , ne ptyalifmus uUus moveretur , a quo mihi maxime cavendum effe ducebam propter ulcerofam oris cariem , quae adventitia phlogofi & inflam- macioHe potuiflet ingravelcere..
Ea methodo per iex menies continuos , a menfe Odobri anni 17^7. ad extremura uf- que diem meniis Martii anni infequentis, unciis circitcr quinque unguenti mercurialis aegrotum illinivi , nec ci toto illo curationis fpatio cibum ullum alium concefTi , praeter lac , cui concoquendo ejus vcntriculus efficaciflirne coniparatus erac . Vix ille levem fpu* lacionem unquam expertus ert ; fe tamen lubiculo artc tepido caute fempcr continuit, nec invitus , cum vix pcdibus ftare , nedum in publicum procedere poiiet . De ccter» lurgebat e k£to quotidie , nec carebat grato amicorum coUoquio.
Vifum fuit hydrargyrofeos iuitio dcntcs , quotquot in dextro latere mobiles erant , eximerc, quod ad os carioium paterct, acceflus facilior. lacila quoqoe fuit eodem con. fil^o ca gingivarum & palati pars , quas cariei luperltrata erat . AvuUa deinde ab ofsc maxillari fchidia non pauca cariofa , qua; dentium exemtcirum alveolos conftituebant , quo iterato totirs opus fuit , prccedente curacione , quoues fragmentum quoddam oHeum ab ofle riliquo divuKum nutare vifum eft , f:d levi femper & fufpsnfa manu avulfa funt , adeo ut nec vis ofli faoo uila inferri , nec vana difcindi, nec ha?morrhagi« occafio prar- i)eri [^oflet .
Poft duos, trefve menfes, detradtis pluribus fchidiis , ofll quod rdiquum crat , gingi- «arura & palati caro paulatim accrelcere , mucus magis lincetus paulatim cmungi , na- res levius pauiatim pucere vifa lunt . Nihilo-fecius tamen placuit illitionibus pertinaci» ter in/iflere, quoniam me infaufta priorum curationum exempla cauciorem faciebant . Sed dcmutn cum perbono loco rts eflet , nulla fupereflcnt cariei figna , «gerque dolori- bus vacuus habitior pcr adhibitam theripeiam evafiflet , diuturnat fcx raenfium medica» • tioni fincm injpoiui , sgroque , dttcrla ex more cute , & raercurio iceratis purgationi- bus e coipore eautto , quoad ejus ficri potuit , conceflj, feu potius fuaii , ut liberiorC acre frueretur, & in quemdam ex proximis Urbi pa:;is rufticacum abirec.
Obtempcravit il'e , quod ei fuit craolumento ; nara vires brevi recollegit villicatione'
& exercicio. Dcficiunc quidem in parte dcxtra max:lla; fupenoris dences molares, quos
' avulfos fuiffer diximus , & os maxillare, cui h»rebanc mfixi , longa rima dchifcit in fi-
nura maxilla? ejufdem laceris , ex quo fit , ut quoties rima pcrvia cft , vox ftatim rau-
cefcat , & circa narcs elidatur i fed /i fpongiola tcnui occludacur , derepente vox ite-
ruiu refonat clara atque litapida . Cererum viribus vakns , vegetus , habitior, alacer,
jam ab anno fungitur oranibus muneribus ccrporis , & integra ucitnr valetudine.
AtiM* tl- -^ittra Hifiorii . Nobilis Adolefccns luei» veneream contraxit in Bitavia , & poft er-
»eriui s- rores varifis . quibus enarrandis fuperfedco , Hermannura Boerhaavc adiit confilii caufa»
|u°o'iffea Uigcbant vagi artuum cruciatus i fuccreverat cxoftofis dolens in interiore & infiriorc cu.
Eihmoidi. biti dextri parte ; fcd , quod prascipuum fuit , latebac in fumma narium^ parte ulcus tc»
^''^ei'*'' lephium & nomodes, cum carie variarum oflis Ethmoidis appendicum , quarum , frag-
i>a» r. nter n^gpj^ paucula )am dscideraut
naiem nr. Bocrhaavius pro ea methodo , quam in fua Vra.fatione Eaitioiiis tertiat Apnrodiiiaci
«•r/c^m
«r»vi fi.., . , . \ ■ o •
(orrompt. iEgrotus difto audicns eam therapeiam pcr tres msnfes , Februarium, Martium & Aprt- kkQIW -" - • -- ■•■•
«r.vi f',„, propoluit, decodum Guaiaci praefcripfit iuxta exailifrimas diafta- legcs propinandum.
lem anni 1758. fumina cum diligentia adhibuit, donec macilentus, fquallidus , decolor , vix pedibus flare, vix fpirirum ducerc potuit , nec fe remcdio diutius tolerando viri- bus parem cfse fenfit. Ea methodo dolores abierant, decreverat exoftofis , narts fcetebanc tolcrabilius , & pauciore pure manab.mt . Quocirca re perpeitfa cenfuit Boerhuvius ar- §rotum perfefte ianatum efse , juffitque, ut ad communera vivendi racionein paulatim rcgrederetur cum regimine.
Menfe Junio fequente Adolefcens ille Lutetiam vcnit , &r fuar diffifus valerudini me Jn confilium adhibuit m,-nfe JuHo. Singula infpicio & perluftro dlligentifrime : Supere- rat in brachio drxtro ofleura tuberculum , quod ex prxgrcfta cxonofi reliquum erat , Sc CompreflTum obtufe doletiat ; nares olebant peffinic i pus non paucum cum muco permi- fium deftillabat , vel emungcbatur fingulo mane ; nafus ruber, tumidufque indolefcebiat vel leviter taflus; excidcbant idcntidem ofliculorum fragmenta cariofa , mole & figura varia < fupercrzt quiicai cartilagincum narioia intcrfepinieatum , quod inierius eO, fei
parks
LlBER II. CaPUT Xr. 15-^
parles off«us intergerimis , quem os Ethmoide efficit, & qui fuperior eft , earie frufta- tim confumptus defluxerat , /ummaquc narium pars , qux naturalirer bipartna eft , & utrimque oppletur Sinubus Ethmoidacis, in vacuam & communem fpecum abierat .
Quis ergo dubitationi locus in re tam manifcfla ? Minime cundatus Adolelcentcm ar- grum Iue venerea etiamnum affici pronuntiavij & quod in lue venerea pefllmum , intc. riora narium ulcere telephio, & gravi carie tcntari j proinde abjeda omni mora ad rc- medium , quod unum , mea quidcm lententia , efficax & decrctorium effet, nempe ad hydrargyrofin , celerrime confugiendum efle.
Annuit ille fuse conditionis non i.dc\m , & prxmifia fanguinis miflione & cathar/I , vjfum ert per menfem unum & dimidium apozematum diluentium , balncorum , aquarura minerabuni ufui per vices infiflfre, ut fanguis dilui , partes laxari , vafa mollefcerc , totum corpus humefieri pofset. Tandem , die J5. menfis Scptembris anni 1758. primum adhibita eft raercurialis inundio ex unguento , quod acquali Mercurii & pingucdinis porcinsB quantirate conftabat , ac deinde per tres menfes continuos , variis jntervallis , brevioribus modo , modo longioribus, dofique varia duarum, trium , quatuorve drachma- rum pondere pro re nata , faepius repetita fuit , fingulas corporis partes pluries inungen- do , fi pcdus & abdotnen excipiantur , ita ut per id tempoiis fpatium uncise o£lo un- guentt adhibita? fuerint .
Nolui ptyalifmum ulhim provocare, ne rborta in ore inflammato naribus , qua; ian» male habcbant , ulcerofam phlogofim ob viciniam , vaforumque communitatem infcrret, qua malum ingravefceret ; fcd largam & uberem fputationem toto curationis tempore fu- ftentavi ^uxta artis leges, ex qua levihus & lijpcrficiariis rhagadibus five rimis ulcerofis interiora oris , maxime ad maxillas utriufque commifturas , perpetuo obfidebantur , fed fine phlogofi , vel certe cum phlogofi leviflima.
M.%ZT per tres iUos menfcs continuos fe cubiculo tepidiffimo caute continuit j folitas tamen nunquam intermifit occupationes , fed pro confuetudine applicavit fefc quocidie 3d ftudium Mufices , faltationis &c. non alio cibo viftum toleravit pcr id lempus , quam offa vel oryza cum jure carnium , ovis forbilibus , fed praefertim ladle vel polenta cum lade codla . Demum ex praefcripto curavit fcdulo, ut diebus fingulis dccoAo vulnerario levi ex Bugula , Veronica, Virga aurea &c. in nares atiradlo , ulcus femel atquc iterutn elueret , mundaret , detergeret .
Poft menfem unum & dimidium , delapfum eft fchidium fatis magnum oflls nigri & ;ariofi, quod fponte deciduum fuit Cint dolore , fine harmorrhagia , a quo temporc omnfa in melius verti , pus nuHum manare, nares minus foetere in dies , iiafum detumcre, na- ivo colori reftitui , & fine ullo doloris fenfu digitis libere tradari obfervatum eft. I Quamquam ea figna cfsent omnia ad falutem , nihilominus tamcn illis non omnino :redulus , nedum hydrargyrofin intermittendam , fed contra potius curationis tempus du. Dlicandum ideo ccnfui , ut fi quid mali lateret in abdito oculis inacceftum , temporis Jiuturnitate perfanaretur . At vero demum poft trimeftre fpatium . cum omnia in tuto ;ft€ compertum habui, a curatione deftiti i & afgrotanti prius bene deterfo, ac ter qua. crve purgato ad educendum Mercurium in corpore reliquum , potcftarem in publicutn Drocedendi paulatim feci ipfo menfe Decembri , fed veftibus probe muniro , & cautionc )mni adhibita, qualem & premifta» curationis ratio, & prarfentis hyemis vis poftulare 'idebantur .
^ Tot indiciis, quamquam omnia perfe^Sa; fanationis fidem faccrent, nolui umen incon- Iderantius credere , tum quod in rec^flibus narium inaccefTis potuiflet aliquid latere dif. ■icilis & nimium inveterati mali , tum maxime quod in oculis mihi femoer efTet ex- rmplum Viii me multo dodioris , quem fpes jam fruftrata fuerat . Quaproprtr adole- centi fuafor & impulfor fui diuiurnioris mecum commorariouis , eo iiempe fine , ut fi rcipfa morbus curationem admififtet, fanaiionis veritas ad liquidum temporis c^iuturni. ate perduceretur ; Sin vero mlnus , pofl^et faltem malum ad falutem converti efficaciore ilia therapeia , ncque videretur aeger temere dimiftus fine recidita fanitate. Lubenter af- enfus manfit ille Lutetix rres mcnfcs alios , donec tandem , cu^j omnia tuta & faluta- ■ia experiretur, neque (uperefsent ulla morbi vel reliqui vel redivivi figna , fuae valetu- Jjni 3^m omnino confifus nec immerito , lartus in patriam profc^liJS eft .
Ex binis hifce Hiftoriis colligitur i. Methodo llliuonum ex Mercurio rite curari malut»t ^^""^''p^o' (cet 72en palUfcet ir.fttir mortui &ger , licet ncn errmtietur frorfus , licet alimentis inter cu. pofuit H:. andum qutim minimt pingtiibus mn numittHr , licet taniiiu ncn protrHhatur curatio , da ul^Rii° '
i^o T) E. MoR«is Venereis
nec unlverfi eorports humorts , qui uHtmodo pinguet funt , in aquam redlganfur ', & expel' lantur de corpore , ficque firr.ul mmt^ium his tnbum vettereum abluatur quam perfe&ijfime de corpore aftSio . contra quam putavit Boerhiavius i cum diftorum agrotantium neuter ex hydragyrofi efficaciter adhibita pallutnt aut emaciatus fuerit , imo cum prior habitior in ipfo remedio evalerii : cum ambo nonalioJbo, tocacur^.tione , fuftentati fint quam la^e, quod inter pingut alimtnta locum habet : cum in neutro nulla vifa fit tanta humorum liquefaftio, qua In ajuam redtgi potuerint , certe nulla fuerit catharfis , diurefis , dia- phorefis , fputatio , uno verbo evacuatio nuUa naturali major , qua expelli & atlui pu- tuerint quam perfe£iijftme de corpore affeSte , qua? non modo de duobus illis argrotis , fed mille aliis pari meihodo , fimilique fucceflu fanatis , didla volumus.
1". IllitioneS ex Mercurio cariei offieuhrum ^ gmtenerrima funt , & folts tenuibus teSt» memhranis, mederi tutius & efficacius Decofto Guaiaci ; & fi forte officula eadem fervare nequeant , ne exddant , quod & a Guaiaco quoque fruftra expeflaveris , quoties ex tota fubftantia corrupta funt , ut modo diximus ; at faltem quod ea in re palmarium cft , {a) hac methodo rtti exculta atque obfervata ojftcula narium ^ fragmenta palati, feparata exfoliatione , ceteta ftnctra relinquere , contra quam tenuit Boerhaavius ,- ut confJat de lamina oflis maxillac fuperioris argrotantium priorc , & in pofteriore dc appendicibus E- thraoidsis, & fpongiofis nafi ofliculis, quorum ( b ) caries confirmata fola hydrargy^ rofi efiicaciter rcp'efla fuit .
Sed quid multa.^ Licet vel ex ipflus Boerhaavii verbis egregium pro Mecurii pra;flan. tia fuffragium elicere , cui lubenter fublcnbimus . Ille enim ultro confitetur /-^r/^^e /.t- niri pcjfe Mercurii virtute mala venerea , qutt latitant in lecis , per qud diftribuuntttr ar- feriA rubrt , fl vt feref&, pellucidt. , cetenque pir quasltquida fum idonea velocttate ruunt , argeatumque vivum aiimittere in fe pojjunt , atque illud fortiter urgere viialt potefiate , Sed per omnia corporis loca diflribuuntur arterix rubra , flava , ferofa , aut pellutidt, i fed ia fingulas illas arterias , quandiu vitali motu fruuntur, liquida ruunt eum Idonea veloclts» te i fed in fingulas argtntum vivum libere admittitur , ac fortiter urgetur vitali foteftate. Confequens eft ergo , vel auftore ipfo Boerhaave , mala venera poffe Mercurli vlrtute pet' feSie fanari in omnibus Cf^rporis locis , quandiu ineft iis vlta > ac prcinde fi forte Mer- curius conceptas fpes unquam fruflretur, ut fane fruftratur aliquando , id Inde dedu. cendum «fl^e , non quod extirpandae lui venere» impar fit, fed quod minus fit compara- tus ad virus ftrumofum vel fcorbuticum profligandum , quorum alterutrum cum lue Venerea conjunftum tunc lateat , quorum utrumque fuis propriifque remediis opus habeat prajter Mcrcurium , ut extirpetur.
C A P U T XII.
D« eligenda factUima , tutlffima , efficacijfima medendi Methodo , ac i». Vter prefiaiiller ,
Ittternus , externufvf Mercurii ufus} Et j°. Inter modos MercurU externt
adhibendi quis prtjlamljjimus ?
uter utro ^ yfUlta cgimus , dum priraas Mercurio detulimus j fed non peregimus. Potefl enim
•n inte-
Mui _ , .
Mercurius ipfe bifariam adminiflrari ; intro fcilicet ore hauftus forma pilularum rSrve"'*' ^"^ pulveris j & foris corpori applicitus quomodocumque .
Mcrcurii Primo . Hinc ergo exiftit hoc in loco quarftio ahera, utra utri praftet adminiftrationis ''^'"' ratio, qua? praccedente quidem non minus gravis efti fed folutu facilior, & In qua di« rimenda interior Mercurii ufus exteriori ad cordatos omnes caufa ceflurus eft , raulti, plici argumento.
I. Quod prajparata Mercurialia deglutita fpiculis acidis , quibus horrent , ventriculi tu- rlcas pungant, irritent , laceflant , atque adeo iatdant & debilitent. Inde eft quod ftoma- cho plerumque male habeant , quicunque Mercurialibus intro fumptis diutius ufi funt.
II. Quod particuIs«7irffparatorum Mercurialium , proeadofi, qua aflumuncur , parce, quin etiam parciflime transfundaniur in fanguinem per vcnarum laftearum ofcula , ex
Capite
{ A ) Sic loquitur Boethaavius de Hutteniana nicthodo exhibendi decoAi e Guaiaco > qux ramen ad poftetioris Xgioti fanationem fatis non valuit .
( b ) Vide de le cadem Guillelmum Fabricium Hildanum , qui Cintur, j. Obfirvtt. 8. & Ctntur. 6. cifirv. j), caricm oflis maxillaiis fiipcrioiis a fe inunAioJiibDs tfictcui ialibut itliciininc fanatam fuif^ (c mcmoitt, dcJtffa rxius tltioi] «flis fquama .
LlBER II. Caput XII. i6r
C*p'te fricedente^ atque ad:o paucam debilemquc vim exerant in fanguinem , 8f in vi- rus quod in fanguificm invafit.
III. Quod atomi prsparatorum Mercurialfum in fanguinem tandem transfufaf , cum fpicuiis acidis alte adaftis configantur , argre, tarde , parce ad nativam Mercurii formam redeant , ex Lemmntt lll. Cap. ptAcedent. atque adeo minus cflficaciter fanguinem corri- gant & virus dcbellent, cum ex laudato Capite tota Mercurii vis ab ea forma depen- deat , qua divi/ibilis eft in minutias indefinicc parvas , quarum linguls globofam figu- ram liberrime affeftent .
' IV. Qijod atomi illae, quandiu pulveris formam pertinaciter retinent , definita & im- mutata gaudeant tura mo!e , tum figura , neque adeo poffint aut in minutias indefinitc parvas refolvi , ut exilidima corporis vafa pervadant , aut in grandiores guttulas coirc , ut maiorc momento in validiores cbices arietent , qiii in vafis ampltoribus occurrunt i «nde fit> ut nequeant virus venereum , fi quod in intimis lateat receflibus , aggredi ul- lomodo; auc fi quod in latioribus vafis fortius hsreat , fatis efficaciter aggredi .
V. Quod mercurialcs iila; atomi fpiculis horrids, dum \n fanguine fluitant, itu redi* tuquc tenuiflima molliorum partium vafa pungant , irritent , ftimulcnt , unde calor , ir- ritatio, phlogofis , erethifmus multiplex pulmonum, cerebri , ventriculi, jecinoris , re- num & vefica?, atque etiam uteri in mulieribus.
VI. Quod mercurialts ea»dem atomi , dum ore manant cum faliva , fpiculis falinis , quibus iiorrent , ulcerofas partes pungant , fodicentque altius , atque adeo gravius in- flamment , unde ptyaliimus laboriofus , drafticus i ons phlogofis & inflammatio; altio- ra Zc maligniora ulccra j dolor immoderatus urens.
Hinc itaque iiquet pra?paratis Mercurialibus intro fumptis ventriculum ladi, & mul. tiplicem noxam pulmombus , ceterifque vifceribus inferri , atque adeo illorum ufum nunquam plane innoxiura tRt : Inde tamcn nec fanguinem perfede corrigi , nec virus altius repoftum efficaciter profligari , atque adeo u(um eorumdem lui inveteratae curandse jmparem elTe. Quocirca haud mirum fi interiori Mercurii ufui, ceu minus tuto & rai- nus efficaci , praeferaiur exterior , a quo nihtl fimik metuendum eft , imo vero a quo contraria omnia expedlanda funt, utpote quo Mercurius in fanguinem fubeat i°. Intadto ventriculo , 2°. Via facili & expedita , 3°. Sub nativa forma , 4°. An omnis acrimoni» fxpers , adeoque ingrefl^us opem laturus fic certam , pra?fentaneam , efficacem & ex fe plane innocuam .
FacefTant ergo cum fuis mendaciis, qui panaceis , pra?cipitatis , magifteriis , pilulij, ,,|J,'J ^Jf pulveribus, arcaniS) elixiriis j tinfturis fuis mercurialibus fe luem veneream confirma- i*«nt ^m- tam radicitus curaturcs tffe audent polliceri , cefientque demum Medicinam coniamina- MMcur». Te & abufu peflimo egregia infamare remedia , quae multis faluti fuere , & qua: mukis i-» ? laltiti futura funt fi rite exhibeantur. Neque enim is ego fum , qui prarparata Mercuria- lia intro fumpta ullatenus improbem j quin potius ea proficua efie cenfeo , quoties iis adhibentur morbis , ad quos valent , & ea adhibentur methodo , qua par eft .
lis quidem mnTbii md qstcs v.ilent ; ncmpe 1°. Morb'« venereis incipientibus & locali- bus , ut gonorrhceje , buboni , ulcufculis, porris &c. quia tunc fpes eft: , nec inanis , vi. rus, quod paucum eft & recens admifium , ea therapeia poile eradicari .
z°. Confirmata; etiam & univerfali lui vcnereae , non curandat quidem , fed fi nimiuna fsviat , mitiganda? tantum , dum atgroti commodo liceat motbo certiorem medicinam fa- cere ; quod fane non eft fupra notam & explontam illorum praeparatorum vim .
T/i vero methodti , iju» per efl \ fcilicet 1°. Abftinendo a preparatis Mercurialibus dra- fticis mochlicifque, & idcirco a pra?cipitatis Mercurialibus fere omnibus , ut quae vo» mitiones & cathar/es immodicas moveant ,- ftoroachtim pervertant , imo non raro ero» dant ; convulfivos folidorum erethifmos, & abnormes liquidorum ataxias in variis parti- bus inducant, quae nunquam periculo vacant .
1°. Inter cttera ea fcligendo qua» blandiora & lcniora funt, ut Mercurium fublimatum tJuIceni, Panaceam mercurialem, .f,thiopem mineralem igne praeparatum , quac non mino- ri forfan energia agunt , quam vehemfntiora , fed minori certe tumultu , atque adeo femper minori periculo. 3
30. Dijjgenter cavendo ne ha:c ipfa , quamquam blandiora , dofi nimia , ufuve diutur- niore aut frequentiore pulmonibus, ventriculo, vefic* , utero &c. noceant; fed fingulis moduna adhibendo ex artis legibus, pro a?grotantium tcmperie , ftatu , viribus ; morbi, que natura & gradu,
Tom. 1. L CetCj
im. DE MoRBIS VnNHREIS
Ccterum, qnanucumque ciutio fi^t , ne putes ve\ la allatjs ipfis cafibus interlorem Mer.
eurialium ufum ufui exteriori unquam ajquiparandum efle > hunc enim femper tutiorctn,
& cfficaciorem , atque adeo ceteris paribus prscftabiliorem tds tum ratione roanifefium
eft , tum experientia exploratum.
Qu» optJ. Sethnd* , Pfogredientibus ambages novar. Pottft Mercurius extrinfecus adhiberi triplici
•»• fi' Me^- ratiojjo j fuffumigiorum , ceratorum five cmplaflrorum , & Imimentorum five unguento-
«dhibendi" fum forma . Conftituendum itaque quae omnium facillima, tutiflima & cfficaciffima, at-
JnVsio^"urai quc *^so ^"* ^^ optima adhibendi Mercurii methodus.
empiiftto.* I. Conftat quidem aperte ex iis , qua; fupra dida funt, Cap. VIIT. hujus L-tri , eam iVn^enfo fanc laudcm haud deberi fufFumigiis, quar cx acribus , vtnenofis. deleteriis rebus paran. fumfarm»? jur, puta ex Realgarc vel Auripigmsnto , quippc qua? ab omnibus merico damnentur , ceu perniciofa , & quae a Meiicina jam pridcm cxnlent . Haud ob(cure vero potert col- Hgi cx Cap, IX. vix mellcri jurc probari poffe fuffumigia alcera blandiora, quat cx Cin- nabari cum Thure , vel Refina , aut Gummare quov s alio inrjocuo conficiuntur , cutn periclltationfs hac de re palam inftitutc tam improfpere ceffcrint . Sed ne rem brevius perftrinxifte videamur , de quarOione il!a pleniflTiTie di/putabimus Capite fequente .
II. Idem fermc iudicium de ceratis fivt cmph^ris mercufialib^is ferendum eft , ex Cap. VII- hujus Libri. Licet enim minus per culi hibeant qium fufFumigia , attaraen neque maiore poUent cflflcacia , neque falivationem movent feliciorem ,• quandoquidem aromi mercuriales craftloribus & unguinofis emplaftrorum parc^bus arflius irritat , nec fr ftiopc ulla , fed calorc folo corpoiis cxcitata; , & parcius & lentius intro fub'unt . Adde & aegrotantibus incommoda efle , quos inde angi crrrum eft calore, prurigiae , varis , ery- i?pe]ate, imo furunculis, propter nit>iiam emplaflrorum acredincm , aut inhibitx perfpira. tionis moram . Ideo jam dudum univerfali eorum u/u defitum eft , ncque ]im ea admo- veri unquam folent nifi ad tumorts shirrhofos , exoftofes, gummata &c. in parte qua- dam particulari refolvenda.
JII Unus eft linimentorum feu unguentorum uTus , in quo optatam tum facilitatem ,
tum efficacism una rtperire cft . Unguenta enim majorem minoremve recipiunt mcrcurii
quantitatcm , ut lubet ; inunguniur ad dofim , q a? videtur ucilis ; repctitur inur.ftio
pro ufu; nullam in cute ureWinem excitant , fcd ad fummum levcm & fugacem calo-
rem j MercurialfS atomi in unguentis laxe li^antur, ex ricantur faciic , fricationis motu
alte adiguncur &c. (Jfus ergo linimentorum mercuiialmm ceteris omnibus pra?ferendus
cft, ut fane conftac pm dudum pra?ferri , non modo ad curandam luem vfneream, quae
eonfirmata & onlverlalis eft . fed etiam ad morbos vencreos quofcunque locales, feu ad
luem veneream particularem & incipiencem .
Diiuumur Proinde ]am videretur ea quxftio & communibus Medicorum fuffrigiis, & quae pr«.
;'f('"^""o ponderare debent , certifllmis txperientiis abunde decila , nifi id tribucnduni cflet nomini
Mod «d Richardi Mead , cekbeTiml Loiidinenfis Medici , ut argunjenta . quae in illitiones Mei-
5t»[gyfo' CurialfS oppofuir us c* •7rotpoS'eo , in Mechxnic» Venencrum Exp»fnione , TrjHat. 5. eonemur
fin piopo- amice diluere, & Virum illum, fcriptis, fadilque ej^resium , in HydraifVrofeos inetho-
** dum squiorcm facere , quod nobilitanda huic thcraptiac non parum protu urum confi-
dimus . Ut enim nihil conducit efiicacius ad aflerendam remedii cujufdam prjtftantiam,
-quam fi a celebribus Medicis commendetur, fic etiam nihil magis obeft illius auftorita-
ti , quam fi ab aliquo artis principe minus commode audiar.
Porro autem , poflquam cxplicavit Ille vjm deleteriam Mtrcurii fublimati , modofque
■varic^s qu.bus tam prat^ens venenum poteft retun.li & hebetari , data occafione pauca ,
differit dc ufu inrerno praeparatorum quorumdam mercurialium , additque inde fummo
jttre condudi tutiffimum ejfe mod«m fMlii/Mtionis excitand* per intefna ill» medicamenta ,
eum omntA quA nb his eriuntur malM , nb externo Mercurii ufu , ftd multo mapre coMtm-
gAot gradu , quod ut probet , adducit argumenta duo fequentia .
..'aJ^"*"*. »°' " Quia ( « ) clobuli roinerales, cum intime falibus combinentur in variis pracpa*
eurUUire- ,, ratiombus ( ^ercuni ) quibus utimur jnterne, horum irritatione taciUime & omnino
?,n|"'„i" ,, in fecretionis organa proj cientur , dum fanguis toto fuo Iiberetur pondere ; cum iii
& >n cffi.' „ oninibus inunftionibu*,' ( cum ) unguentis mercurialibus nunquam certi fimus nullas
"'■ „ graves particulas adhuc reliftas latitare in fibrarum & cellularum ofljum interftitiis.
fc (iuo« x°. •' Qtiia cum ad calculum reducitur Mercurii quantitas, quat in totum delideratur
„ Pfr
..<<•) Locum adduto ex interpreratione JoAix Kelfon , D. M. qux Lugduni Batavorum in Juctm ••Ht aaiio 1757 > quamquani ad latini fcinionit iotesritaccm paiuni acconuuoilata vidcaiut.
LiBnR IL Caput XII. id^
•, prr interna ptyalifmum promovere , & eiufdem mineralis pondus vulgari modo impcn- m«io» fit ',' fufn, quoties idipfum per inundionem cffidtur , patet quantitatera , hoc in cafu , prio- ^^,^^'*^^;: ,'. rem in immenfum fuperare , & per coniequens incommoda indc metuend* eamdem <urii copi»
'' . qutm in
„ p-oportionem gcrere. ufu raerc».
Sed ut iib:re dicamus, videntur ea profefto Icvia, pertenuia , & ad probandum infir- ti.iiu». miffima.
Nam 1°. Id Ille prarparatis Mercurialibus laudi vertit , quod a ceteris Medicu omni- veium biis merito improbari video, nempe quod dum fecretoria organa falibus acrioribus , qui- P^°^*i"^ bus foeta funt, irritant , fpafmos & erethifmos plerumqae producant , unde fit , ur cir. p.odtffe cuitus fanguinis nHatur modo , modo urgeatur, humorum fecretio nunc parcius , nunc {"^rZV- Jargii!s promoveatur per vices, non fine gravi phlogoleos, inflammationis , abfceffus &c. lif»»" <»"« perlculo , certe abfque ullo a?grotantium emolumento , cum ea ratione compertum fit fc- "ieitur""' minum venereum ignavius & inefficacius attingi , fubigi , expugnari . Cont-ra vero ut nthil tale n^oliri poflunt crudi Mercurii guttulse , qnx fanguini illitionibus fubmini- ftrantur , quia lcviflima: , fic nullas hujnfccmodi turbas cicnt in corpore ; fcd dum vafa cmnia tacite pervadunt , fi quid ufpiam veneni latcat , everrunt, atterunt, exterminant ffficaciflimc, & quod ea in re palmarium^ eft , pacatilnme . Quocirca , fi falivationutn ■fpecies , qux in utraque diverfa methodo prodeunt , cum purgationibus alvi , quas ii. •verfa cathartiea movent , conferrc liceat , videtur pryalifmus , quem prarparata mercuria- lia interne afiumpta provocant , fimillimus purgationi a mochlieo & acriore quodant pharmaco, interiorem inteftinorum tunicam fodicante , quae parca , laboriofa , molefta , tenefmodcs cft , & infiammationis aut exulccrationis periculo nunquam vacai . Ptyalif- mus vcro, quem illitiones ex unguento mercuriali cient , fimillimus purgationi qu« a dilufnre & blandiore cathartico , lenitcr , fine torminibus , fed ubertim tamen promove- tur , cum ivfiopt^ , atque manifeflo a?groti lcvaminc
1°. At ob-,icit Ille m omntbuf inunSwnihus ( cum ) untuentis mercurialibus nunauttm »• Nullum nos certss ejje nutlas graves particuUs adhuc reliBas /atltare. Et CCrtC opioor iplC quoque , riculum imo vero certiflime lcio, abfoluto hydrargyrofeos fladio , plurimas Mercurii guttuhs ^n ^^^lj^leuii». languine fuperefTe ; ideoque Medici prudentis erTc reor , fuperflites iUas Mercurii atomos libu» ito- cekrrime per alvum educere repetito carhartico , quoad ejus fieri poterit , ac nihilo fe ""inguin» cius spgrotos pr^monere utabacre frigidiore perdiu fibi cavcant. Sed dummodo cautiones poft h!^^ illar ex arti* Itgibus adhibitar fint , i°. NuIIum inde periculum fubeflc puto , cum nec fi"',9ttu* viderim , ncc audiverfm unquam a?grotantium ulli quidquam dctrimsnti importatum »»"'* fuifle ex hydrargyrofi pr^grefTa , H fxpius ante purgatus fuerit , & cum in publicum procedit , dfto audiens fit . i°. Si quod inde periculum forte immineret , ejufdem & ii qu' que confortes futuri efsent , quibus pra?parata mercurialia internc exhibita funt , cum in hac methodo perinde ac in hydrargyrofi , non pauca Mercurii quantitas in fanguine retineatUr per aliquod tempus . s»M4rat^***^**^^
3°. Quod vero ad^citur Mercurii partlculas , feu potius guttulas reliffas Utit^ire in fi' «Mw «oU '^ 'hrarum & ceUularum cjfium interfiitiis atque adeo offa fordida & eariof* reddere , id acci. bf,' '"nTfil** dere unquam pofle pernego , quandiu ofTa fana fibras & cellulas illaefas habsnt , quandiu pr meiria^ ▼afa integra naturali ofcillationum altcrnatione gaudent , quandiu poffunt hurr.ores per fed""coni olfium partiumque ceterarum fubftantiam circuitus afTueios celebrare. At non diffiteor id f^f'"^' "f^;. Irequens efl^e in cffibus ■, quoties jam cariofa funt, imo in mollioribBS etiam partibus, g^iu*r,'poirI quoties abfcefifu latenter fuf^offa; funt ; fed hxc in hydrargyrofin non migis millitant, i^^j^fj^^j** quam in ufum pra:paratorum mercurialium . Nempe in utraquc methodo , quando fan- nos». guis vel lympha e difcifllis vafi in cariofa ofl^a , vel in excavatas partes depluit , Mercu- rii guttular, fi quje confufae lateant , ut latent plerumque , debent in ma)ore.s guttas brevi coalefcere , & nova aliarum acceffione mole fubinde augeri . Quin imo revivifcens co pafto Mercurius debet in cariofi.s oflibus vel in partibus pure fuffofTis pertinaciter h^- rcre innato pondere , dum quod in humoribus illapfis tenuis efl , fubtiliufque , vel fen- -fim exhalatur,- vel ab hiantibus vafis lymphacicis reforbetur : fed hatret ibi innocue , haud difpari ratione ac globulus plumbcus , ut ipfe Richardus Mead narrat fe fua didiciflTc experientia , cum in perimo eujujdam de patibuh defumpti ad JeSiienem hominis , molem 'Mircurii fatis grandtm femel deprehenderit Jtne ullis tamen m parte ccrrojitnis indiciis . EC fane obfervJtione compertum efl jam pridem coIle(Stum ea ratione Mcrcurium tandi» clam delitefcere , quandiu jeger fata profert , fi ad falutem non pofTit perduci i vel fi •perducatur ad falutem , do.aec~derafa , decifave per exfoliationcm laraella oflis cari^jfi ,
L r vd
I#4 r> E M O R B I S V £ N JE R E I S
vd aperto ruppurati? partis ablctffu , Mercurio via fiat cum pure . Vtrum in utroque
cafu perinde abfurdum cflet in Mercurium revivifcenrem cariei vel ablcefsus caufam re.
fundcre, cum e contrario cx didis colligaiur abfceffum , cariemve antecedentes Mercurio
locum prarbujfTe , ut revivifceret. 4°. Quod ad ultimum obieftionis caput, videlicet qumHtitAtem Mtrcurh qua? inundlio-
res , Mercurii ^uar.titatem qua? interno pr^paratorum ufu ptyalifmum mcvcc, in iwmf».
fum fuptrmre ^ brevia harc rcfponfa habeat. 4. Dtmum Nimirura haud ita difpares efle collatas Mercurii in utraque methodo adhibiti quan- rt'rpl««*. ^'"^^s • DifFerentiam , fi qua adfit , nimium exaggerari : conlhre potius , C\ ea pr*parata Uatit\it\i Mercurialia excipiantur , qua: acriora funt & draftica, ut Turpethum mineralc , Pr«ci. >ju«iit:t»j« p.fgtyrj, viride, rubrumve &c. quorum cxigua dofi /alivatio pierumquc promoveri folet,
?ed parca , laborioia , phlogodes , inefficax ; non minore plerumque Mercurii copia opus
effe , ut praeparatis ceteris blar.dioribus , vtrbi c^ufu , panacsea , mercurio dulci&c. quo.
nim tutior eft ufus, ptyalilmus cieatur , quam ut illito unguento , fl rion & aliquando
majore : de hoc tamen nihil fatis certi definiri po/Te , quod pcrpetuum fit , cum in utra.
que methodo modo pauca Mercurii quantitas fufficiat excitacdo ptyalifmo , modo vero
ne magna quidem compar fit. Jln"/!"* ^^}o enimveroj utcunque daretur ma)orem Mercurii quancitarem in hydrargyrofi re. difpirei quiri ad ptyaliimum, tantum abefle , ut id illitionibus mer;urialibu$ vitio verti poflet, ia'f'u' "* "^ contra laudi maxime ducendum efie videretur , quod attendi pervelirri: nempe quoties aum p8. morbum venereurn perfeiliffime extirpatum volumus, eam deberc efie votorum fummam , tuii.^quim yj Mercuni , hoc e(t , fptcifici remedii , quod contra virus vakt efficaciffimc , maxim» dundat '.*" ''°P'* J" fangutnem transfundatur , damno, periculo , cruciatu , dolore nullo, vtl mini- tttia effe. nio : hoc padto , fi quo alio , fpcm efse morbi (eminium radicitus dtbellatum iri , via
omnium certiffima & minime periculofa : in hydrargyrofi quidem Jicere facile votoruta
compotes fieri , at vero in quavis alia methodo raulto difficilius, nec ita tuto ; & e^pro.
pter ill[ therapeiar primas merito defcrendas videri. CBdeton- IV L quet ergo fruftra cfiTe quajcumque in hydrargyrofin affcruntur argumcnta ,* cam- iydr«!gy. ^"^ medcndi methodum , tutiffimam certiffimamquc , d rite adhibea.cur , ceteris omnibus 'ff* d"?" P'^*'^^'"^ longo intervallo; ac proinde id unice curandum fupereiTe, ut prxparacio & ad« fendti"!'' miniftratio unguentorum mercurialium optime inftituatur, circa qua; fcquentibus Legi-
bus fiandum e(t . a.imV? '" ' * ^'ig^ndus Mercurius purus , a fordibus & plumbagine quam maxlme defaecatus, ftiTnd';s & fi fi^ri poffit , e cinnabari redivivus , ut inde in tenuiffimas atomos tanto ficilius
|^'»^'J"aioni»i1iffl,biIis fit.
v«nd«. ' 2.°. Extinguendus faliva fola in mortarlo stneo , vel fummum pauclfiimis icrcbiBthin» -^«wt «♦m';-»-, vj , S^ttis ut partes laxius irretita: ad prifiinam formam promptius redeant . ••*««-%*4»*r^ '* ,i^' Admifcendus cum axungia fuilla . infulfa. recente , quae nulla acrcdine , ut a ran-
• • cida qunndoque fit , cutem exurat , aut varos prurigmofos ad pilorum radices excitet.
4°- iEger illinendus ad ignem , qui flamma ardeat , & pofi fricationem ficcam, unde pars rubefca': , eo fine ut p<ri amplius pateant, & Mercunum magis imbibant.
1[°. lHinendus fricationc cum (piffiore unguento , non pcnicillo pingendus cum liqui- diorc; ut mcrcurialcs atomi motu & calore fricationis excitatac altius penetrent.
6°. Ficatio quasvis tandiu produccnda , dum cutis illita videatur exarefcerc fricando , & fncantis manibus lubrica fiat.
7°. Expedif non ab argro fricationem fieri , ut a quibufdam fuaderi «udio , fed a mi, niOris , qui ad opus hibiliores & alacriorcs funr j manibulque nudis , non chirotheca muoiris , ut calor major fricationi accedat. Non me fugit minlftrum ipfum venire iii difcrimfn falivatioms, {\ idcm pluribus fricandis m die vacaveriti at nullum periculum effe probe novi , fi uni tantum ferviat, pra:fcrtim fi ubi primum finita cft fricatio , cu- rct ur manus probe eluat.
8'. Oblita pars calidis libialibus vel femoralibus contegenda , ne illitum unguCBtunfi lergatur : & acger pcr horam unam a fridione lecflo ealide continendus , ui Mcrcnrius ▼i caloris altius introdufatur .
9". Suut quibus placeat onguentum , quod cuti illitum fupereft , de induftria extergere finita quavis friftionc , nc odore qucm (pirat prodatur remedii geniis > quod ovcultari cpus efti & id quidem facilc condonandum , quotJts juflis dc canfis a?gro neceflc cft ad- iiibicam MeilicinaiQ cautiffime diftimuUrc, ac it quotidie coran^ jLinicis aut piopnquis
prx-
L I B E R II. C A P U T XII. 16S
orxfentem fiftete. At vero fimul attcndenduTi eft i°. Ut paulo major obliniatur unguen- ti dofis fridiione qualibet; z°. Ut dofis oblita paulo diutius affricetur, donecungu^ntum viJeatur penitus exarcfcere , atque adeo duplici illa via penletur quicquid de remedii efficacia detvahirur praepropera unguenti aecerfione.
Terth. Tandem fupereft noviffima quaeftio , fcilicet an ma)oribus , crebrioribus , quo. tidianis inunftionibus uber ptyalifmus arte proritandus fit , an contra parciores & ra. riores inunftiones de induftria adhibendac, ut falivationis fluxus prjecaveatur , vel par- cior fiat. Dudum habuit , iiabetque etiamnum opinio uirjque auflores fucs, & utraque quidem sgregios. Facillimum tamen litem tantam componere , fi adea, qua; pracedentibHs Capitihus huius Libri jam adduftj funt , ajquo animo attendatur ,
I. Salivationem, modo de admiffa intra corpus debita Mercurii quantitate conftitcrit, ad exterminandam morbum abfolute neceffariam non efse , ut fupra probavimus, C^p.X; contra quam olim a multis creditum fuic , & etiamnum a nonnullis creditur.
II. Nihilominus tamen falivationem detradlionis genus efTe , quo ceu via tutiflima fa- cillimaque virus, quod in fanguine latet , maximam partem educitur , atque adeo cui , fi defit , opus fit detraftiones alias quafdam quafi vicarias fubftitui , natura quidem , per f^jdorem vel urinamj arte vero , per aivum, ut virus qua data porta pofiTit emitti & ex» Jiauriri .
III. Imo vcro falivationcm medentibus cynofurar inftar cfie, unde poffint certius co!- ligere , tum quanta Mercurii copia admifsa fit , tum quantaai vim Mercurius admifsus exerat in fanguine j atque adeo unde fciant remsdii efficaciam pro nata morbi natura aut inveteratione tutius moderari •
IV. Videri proinde utroque riomine falivationem proritandam efse , fi ceteraconfentiant , tum ui exiturienti feminio morbofo via pcrmittatur facillima, & quam remedii vis fibi ipfa fponte facit ; tum ut liceat inde Medico conjicere quid pm aftum fit , quid uttra agenduro effe videaiur , ne andabatarum more cacca no<fte cogatur in morbum pugnare .
V. Salivationem potiflTimum requirl , quoties in gravi , antiqua , invettrata lue virus penetravit altius, ac plurimas partes iam invafit. Tunc enim cum morbus difliciiior fit, majori quoque opera enitendum eft , ut virus alte repoftum cvellatur radicitus , & evul. fum omnino eliminetur , atque adeo , ut vulgari fertur adagio , malo nodo malus cu- neus qua»rendus efl .
VI. Caute tamen falivationem femper temperandam efle , 3f fi e re e(Te videatur , cathar. ticis coercendam , ita ut & pauca fiant in orc ulcera , nec profunda ; & ejf^fl^ quolibet die faliva» copia unam aut alteram libram non excedat . Quorfum enim ^gros taedio , ae. rumnis , vigilia , dolore , falivatione, remere nec fine viti periculo torquere , maccrare , conficere - exhaurire, fi curari poflint ^que tuto . & maiori compendio?
VII. Quin imo tarda , & parca Mercuni adminiftrato :e de induftri declmandam , aut fi apparcat, arte reprimendam efse catiiarticis , fi seger ad phthifim inciinet, aut eplplefia laboret; fi gingivac fcorbuto male habeant i fi collum , coilique ccnfinia glandulis llru- mofis obfita fint ; fi mulier uterum gerat * fi vires infirmat aiuturno ptyalifmi (xdio to« lerando impares efie videantur 8cc. Sed de his fufius aiibi.
rtioVi^rtf *<^
U
Xlll.
Vt eltgenda facllUma ^ mtijftma ^ efftcacifpma medendl mttkodo ; ac 4°. Utra tutler , certhfy & morbi tnfi^is abfolutoria jit , Anuthymiafis ., ^u* /ujfitiene , an HydrAr^yrc/is ,
quA fit illitioHt mercuritiU }
PPobavimus fupra, Capite IX, ex egrotantlbus illis XXXVII, quibus fuffirinnes ab ipfo s; «x fnf, SufFumigatore adhibitac iuni, 1°. Singulos curationeni jeque diururnam , sque diffi- "ff^' fiifi. cilem , fquc laboriofam expertos fuifle anathymiafi quam hydra'-girofi folet efie .• i" dic?um 7*". Quatuor ad minus raortem oppetiifie , hoc eft , cir' "r parti.n^omoium nonam : 3°. "«• ,"y^f,J']J* gind duos , hoc eft , plures quam dimidiam partem i lanationt^m non admififse. 4° Un cum hy. ' decim tantum , hoc eft , partera circiter tertiam , pro ianatis habitos fuiffe , quorum non- ^o"lI,'°n^ nulli nova redivivat luis venereae fymptomata paulo po^- pafll lunt , certiifima fopui <i»ra nm iolum & non debellaci mali indicia . ««»•
Tem, j» h 3 In<Je
l6S D E M O R 3 I S V 3 N E BL n I S
Inde coHegiflius, nequs fane , ut opinor, kvibos momenris , metiiodum illam fufKtio- num cum illMionum meihodo lullo modo compardndam efle , curn paribus exemplis ex- ploratum fn adliibita juxta artis l:ges hydrargyro/I ex XXXVII. a?g-ous , quorum mor-' bus . habitufquc fupra riefcnptis /imilis fuerit , nullum omnino mori ; omnes a.i unu:n ^ "V-x P^'^^*^^ ^ ^"'^ recidivar periculo ianari j dtmum curationis raticnem nihilo diuturnio- ' ./".•**" rem , difiiciliorem , vel magis iabofioiam efle , quin potius brevjotem , ficihoiem ccm' '^''•'••^.x^.i.v^ mcdiorem. '
%^^-i» •H«^4>WA
.:>»,
pS^frttn. At nolo ea perrinacius urgere , ne conditione nimium bona , quam delifta Suffumiga. "''"%'•' f^-^^aViffl'* toris mihi faciunt , videar iniquius abuti. Neque enim illa debent methodo fuffitionum' ? ^, ../uffumigj- vitio \erti , qua- muJta peccavit SufFumigator, rerum medicarum plane ignarus , ac ve- IiondehlM fe ctnixT-poKoyirToi . Ille fcilicet nullam primifit opportunam pr^parationem j nuUis a-oro- me^/iX"'" '^"^^* aflrinxic dia?ta; legibus ; Sufficiones fmgulas temere adhibult, quafi ea res arbilra- vTiio^e»;. fu regereturj Suffitis vagandi licentiam fecir j curationis progrcflum exploratum minime habuit. ut qui agrorum plerofque fanatos affirmaverit , cum fanati erant minimc ; in- . — grucnnbus fympromatis ur occurreret non curavit , nec iis occurrendi rationem novit fuffitiones frcquentius, rariufve, longius vcl brevius , ad dofim magis vel minus copio- ■fam admovendo &c, quae fingula tanti funt momenti, fi attcndantur, ut minime mirum fit, de remedii pracf^antia multum inde decefTerit . *t qii« Sine dubio efficacius , tutius , commodius ea curatio procederet , fi a perito Med'cr> tiie «mea- adhibeictur , r. Qui anathymiaii pra3p2ratj,oriem eamdem prffmiutrct , qux hydrareyrofi 4»ri. prsinjtti folct , $c de qua inferJHs: x"'. Qui certas diaet» leges agrotantibus imponerct , pro conf^itutionis modo & morbi aut fymptomatum vehementia . ^-. Qui sgrotos fuffi. tionum ttmpore , non in hypocauflo quidem , ut olim moris fuit , ftd in cubiculo mo- dtrate calido contineret, interclufa vagandi licentia . 4'. Qui fuffitionum frequentiam & diuturnitatcm , qui fuffumigiorum vim & dofim ex caufa , non ex conjedura moderaretur , pro jEgrotantium viribus , state. confiitutione, pro morbi gradu & vehememia , pro fymptomatum ingruentium ratione &c. 5-- Qui medicin» callens fymptomata morbi, fi quaobvenirent , vel minus profperos curationis exitus , fi qui acciderei.t , prjevidcret, fu. laris occurreret, vel mederetur prarfentibus . 6". Denium , qui a fuffitionum ufu non prius cefTaret , quam antiqua omnia morbi indicia abiifient, nifi prajfens periculura , vel gravis periculi metus alitcr fuaderent, Ex quo e» N^n diffiteor ea quidem ratione fuffittonum methodum tutiorem , efficaciorcm , com- methodui modiorcm futuram efTe , ac proinde encomiis illis multo d'gniorem , quibus ad ccelum lio^effic» extoliitur, quam fo que nunc adminiftrantur modo ; nunquam tamen ilJis vere dfgnara eior, .01» forg cenfeo. Etenim utcumque omnia optinK & prudentifTime a perito Sc hujufce cu« runauiin rationis apprime gnaro Medico gererentur . '.ihilominus tamen dubium nullum efle pw """'"ran ^^ ' ^^^^"^ aiiaiiiymiafis feu fuifiiionum meth< dus , methodo illitionum fcu hydrargyrofi dicumiiy muUum coHccdat : ron quidem quod diverfum fit auxilii genus ,• idem enim adhibetur dtitsyrofi yf,f,t)ique remedium , nempc Mercurius, five Hydtargyrus : non quod diverfa fit remedil facultasj compar enim efl utrobique cnergia atomoruro mercurialium in venereum femi- nium, & humores venereo feminio inqumatos : Sed quod muitar aliae iBterfint DifereKm tit. permagni momenti , & tx multiplici capire repetenda;. cx qulbus fit ut cum hydrar- gyrofis" tuta, efficax , certa & inorbi abfoluroria fit , anaihymiafis e contra nequc fatis luta , ntque fatis ffficax , n^que fatis certa & morbi abfolutoria unquam elfe poffit . Dfrntia Dlff(renti0 primtt . ex diverfo modo , quo Mercurius in vafa admittitur. I , fi/dV'' i^ Mercurius illius in vafa penetrat per cutem , quar denfa , firma , mcrcurialium d"/°u"°" P^ttium impetui fuliinendo comparata cfl : Mercurius vero fuffitus in vafa fubit pet Mftfui.ui ipfos pulmones, in quos infpiretione attr.ihitur , & quorum fubflantia mollis , laxa , initm*u?'?' tenuis eft , & mercurialium partium incurlui cxcii'itndo parum idonea. Ergo ceteris pa- ribus maior erit vis in pulmones fuffiti Mcrcurii, quam illiti in cutem , prout mollior cfl pulmonum textura , quam texiura cutis.
r". Mercurius ilHtus in cutem agit eo velocitatis rantum gradtt , qucm ejus molecu-; la? motu friQionum poflurt adipifci , & qui levis efl : Mcicurius vero fuffitus in ptjJ." monum veficul.s vim fitit toto eo veiocitaris impetu , quem hibent cjus moleculac ab igne, dum Jn fubMme agunror, Bc qui multo major cf?. Erpo ceteris paribus momentmn in pulmones (ufTiti Mereuni maius erit momento illiti in cutem , prout vdocitas Mcrcurii fufliti, illiti velccitntem , vel fi Leibcnitio & Bernoullio de viribus vivis credenuum eft, prQuC quadratum vclocitati$ jVlercurii ruffitl quadracum velocJratis illiti magis uperat.
j\ Quam-
L 1 B E R I r. C A P U T XIII. 167
5^. Quamobrem , ft utriufque inxqualiiatis ineatur ratjo , ut jequum efl , periculum jfuptionis, fcifTarje vel ero/ionis . quod a. Mercurio fuffico pulmonibus imminet , eric ad perjculum eiufifem generis quod imminet cuti ab illito , in ratione compofita . 1°. Ra- tioni moI('ittei puimonum ad mollitiem cutis , z°. Rattonis velocitatis aiomorum fuffiti Merc^urii act velocitafm atomorum illiti < feu quod majus ert, quadraci velocitatis atomor rum fuffiti ad qnadratum velocitatis illiti, atqiie adeo multo gravius prxfentiuique .
4-. Haud eigo mirum fi fuftitiones plerumque exitiales fint , non modo Pulmonariis , Aflhmaticis, Cach.-dicis , Hjemoptoicis , Phthiflcis &c. quibus pulmo antecedente Uhe vitiofus efl , & quibus ideo interdicuntur ; fed ctiam robuf^is , validifque, quos conflat fuffum giorum ufu noxam immedicabi!':^ n(,n raro conrraxifTc , ut condat de argroto Vir. periditarionis feiunds., maxime vero de «groto I. periclitationis qunrt&.
S°. Attendant ergo , ac ferio cogirent, qjorum ioterefV , tres ad intromittendum Mer- 'CUrium vias c'fe ,• Cutem , fi i!li:ionc; Vf^nrriculum , fi dcglurione r Pulmones , fi (uf!i- tione inrroducatur : Peccare graviter , qiiicunque vjam vencriculi eljgunc , ac prxparata msrcurialia exhibent d?voranda , cum expenencia compsrcum fic vencriculum inde \£. di , 'abefieri - peflundari : Peccare gravius , quicunque audenc Mcrcurvum p?r palmones fuffitione introducere , cum U pars moilior & rarior fit , impecui Mercurii ferendo mi- nus idonea, fitBuI vero nobilior & ad fuffentaudam vitam magis neceffaria : f^roinde fa- pere iilos , & rapere quidem folos , qui cucem cantum extimam MercUrio permittunt , cui ab illito vitium nullum timcndum eft, cu/us vitium , fi quod timendutn effet , pe- riculo vacaret rmni. ^
DiferentU fecundH^ ex divcrfo impetu , quocum mercuriales atonai jam admiflW irrum- pifferen- punc in fanguinem. diWo^*
i^. \u illifione mercuriales atomi lentius in vafa fubeunt, quam in fufhtione, ex Ar imtctu, ttc 1. Oijfer. I. Ergo irrumpunt in fanguinem minore impetu. _ m°rcur?»-
i-. In iUitione mercuriales atomi , offiola fubingrcffaE' venarum capillarium , qua» per !« »"<"»• ve languirjearum , five lymphacicarum , in majores fenfim ma]orefque in Mngui- truncos traduntur , donec ad cor tarde pervenianc cum fanguine paulatim & a»quaiibi- "*"• le-- permixcs: In fuffitione vero atonii ea»dem , majoribus venarum fanguinearum vel lym* pharicarum ramis , qui per pulmones diftribuunruf , excepta;, celerius m cor rapiuntur inaequaliter & per manipulos cum fanj^uine confufar.
5°. f'i illjtione, pro re nata , in facifi efl vel Mcrcurii impetum frangere derraftis lin- teis Mercurio imbutis, & decerfo unguento cuci illito , quae func inflar fomitis , vel Mercurii molimen ^ugiter adjuvare linceis eifdem non decradtis , nec deterfa Cuce : In fuffitione vero nihil rale fuppetir , in qua quod fadlum cli: , infedtum fierj nequit, ne- que licet ulla ratione gradum unquam revocare.
4''. Itaque, ut omnia breviter jam colligam, 1°. Mercuriales atomi in illitione fegnius & minori vi irriHnpunt in fanguinem ,' celerius & maiore impetu in fufficione , ex pri- rno AftHulo'. i°. In illitione commifcentur cum fanguine lentius & «quabilius ; prom- pcius & magis cong'obatim in fuffi-ione , ex Articulo fecundo : 3°. In iliitione , cum ufus pofcit , "cl ferocientis Mercurii impetus frangi , vel elanguefcencis \is iuvari po- teft , quod utrUmque in fuffitione denegatur , eX trrtio Articulo . Ergo futurum efl per. petuo j & mulfis quidem de caufis , uf mtrcurialium atomorum moHtio in fanguinettt pacata fTt in illitione, aequabilis , uniftormis, conf^ans, unius tenoris, obfequens , qui fe regi paciacur : In fuffifjone vero tumultuaria , turbulenca , fubitaria , inarqualis, fine tenore, inobfequ^-ns ; quaf lege nulla' coerceri poffit. quar freqUences erethfmos & aca. xias inferat: Ex quo facile eft judicare urra utri praefiet medendt ratib, cum fi ulla io re, certe in adhibendo Me-cu^io,^ lentt kta^et fe/liHandum fir , utpote ad quem fatios eft calcare , quam freno opus cffe .
5°. Ea verba, quae poflremo excidere , cofflparatiionem cotiimode fuggerunt , qua? ad rem facit appofite , mentifque ienfum apiiffime fignificat. Videtur nempe lacralipta fimi- lis effe equiti , qui in equo fedet, valido quid.m &• acri , fed docili . gradario, quem calare blande admonerc . fi tard:us incedat , quem tra?no po^^c compefcere fi concica- tius feracur, &" a quo proinde nibil p°riculi fic illi , nifi daudicec in officio impru- cif^ntia vel incuria : Suffumigator vero fimilis equiti alii , qui equo rnvehirur feroci , aipero, exfultante 5 effrajni , quem re^ere nuila arte poteft , & a quo periculuf" ^^ > ^^ in avia rapiatur, quantumcunquc fibi caveai,
L 4 Ex
i6i De Morbis Venereis
Esj duabui Ex duabus illis prlmis Diftirentiis liquec quantis pcriciilis fuffiricnuoi irrthcdus ot>. d!ffe?emiii i^<^^^ ^^ j ex qua /cilicet perpetuo metus eft , i'.Ne noxa gravis pulmonibus iniitatnr p'rt?j ; liquet me. Six(]pte<rH , exulcerationc , phlogofi , inflammitione, luppuratiof.e , abfcedu &c. ex Oift. \umiTnum ''^^'"* P'^'"'^' ^^- Ns Mercurius iinpetuofius irrumpens ex DifferemU fecun.ia, fanguinem F-ricuio in orgafmum concitet, folidorumerethifmos , & iiquidorura ataxias inducat, ai/xaTnracT-iij "°* *' /ive inflammatorios Tanguinjs decubitus sccerfat febrem acccndat &c. Differentia VifferentU tertia y ex diveria efficacia , quacum mercuriales atorai cum fanguine per- vetff"ffi-* '^'''f'^ virus venereum impeiunt .
racu.qu»- Pendet mcrcurialium partium efficacia in virus venenereum ceteris paribus , tum ex ",™„*^°j°j copia, tum ex cnergia admifli incra fauguinera M:rcuriij quocirca ea duo funt figillar vcuijene. tim penfitanda.
fetuftt'.*' I- In fuffitione mercurlaks atcmi \°. Tenuiores funt ; 2°. Aguntur motu celeriorei 3°. Permeant per pulmqnum fubftantiam , qus laxior eft & nijgis pervia. F.rgo debent cx triplici illo capite ceteris paribas copiofias fubire in fuificione , quam in illicione .
At vero contra 1°. Illito ad tninus (cxies taaro diuriumior eft /nffitionej 2^ Quandiui tenet illitio , tandiu niercuriales atomi contir.enter in cwfm urgentu"- & sdiguntur fiiie intermiffu : Ac non ita in fuffitione , in qua atomi illae poirunt taacum in pulmonurn vafa iogredi , cum aer attrahitur ifpirationf , noii vero cum fxpiratione reddi'ur , unde fit , ut utile fuffitionis tempus duplo brevius fit ; _j°. In i!li:june, quanrum Mercurii unt' guento ine^ , tantum cutis poris applicstur, qUa fubire debet : In fuffitjont vero po. tiffima Mcrcurii pars , qu^cn fuffumigium cxh.ilat , pcrit fine fru(5iu , in auras difper/i nec pulmonibus excepta , ac vere dici poteft abire in fumvs; 4^ Mercurius , qui reliquus eft in cute vel in linteis poft friftionem peiietentim fed jugiter pjr poros iniroducicur : In fuffitione vero nulla ipes fupertft de Mercurio, qui exhalatus fuit Ergo debent mercuriales atomi ex quadruplici illo capite plures admitti, ctteris paribus, in illitio^ ne , quam in fuffitione,
Jara porro nec gtometrice utrimqne pcnfari commoda & incommoda , nfc proinde cer« ta ulla ratione dtfiniri pofte reor ex utra methodo m^ipr Mercurii copia reipfa introduJ catur . Verum tamen conjedura auguror pociorern eOe ea in re illitionis conditionem , quippe in qua plura fint compendia , qua; ad uberiorem Mercurii adraiffionem egregis faciunt , atque ideo opinor ex drachma iina aut frfqui-drachma Mercurii in illicum ad- hibiti , multo plures mercuriales atomcs in fanguinsni traduci , quam ex eadem Mercu- rii dofi in iuffitum exhalati .
II. Vis & energia Mercurii in fanguinem , virufque venereum , quo fanguis inquina- tur , tota dependet , ut probatum eft fuperius Cai^ite X. 1". Ex momcnto , quo ponderof? Mercurii guttula» , circulationis motu abrepta: , obvias fanguinis guttulas impetunt 8c atterunt; t°. Ex globofa guttularum Mercurii figura . ex qua fir ut cum gutcularutu ceterarum omnium «equalis fuperficiei denfiffimaj.fint & ponderofiffim^ , inde tanto diu- tius inditum feijiel rootum retineanc , ob)t(5i:afque cruoris guttulas qua? lentius progre- diuntur , tantn furtius impetant ; 5°. Qiiod rernUijni momenti eft , ex liquiditate guttula»! rum Mercurialiutri , qua: in fanguiffe difperfa; fluitint, ex qua fit , ut diffiliant facile Je« vi illifu in guttulas plures , fpha^ricas , minores, minorefque, quoties anguftiffima vafa ; ubi quid veneni venerei forfan latet , perluftranda funt j coeani vero , dum haerent , iti majores, maiorefque guttas , pariter fpha?ricas, quoties impetu fa£lo in firmiores obiccs fortius arietandum eft.
Jani vero , ut ea aJ rem , de qua qaxPilo eft , accommodemas , 1°. Atoml mercuriales; qua: fanguini fuffitu. tenuiores funt & fubciliores, ideoque leviores iis , qua; fanguini illitu fubminiftrantur 5 Erg^ceteris paribus debent inde obiedas fanguinls vitiofi gut«J ras , in quas incurrunt , tantoi debiliore momento impctere.
2''. Mercurii guttulr, quxlatent in unguento , ubi primum illitu vafa fubierunr ; a confortio fulfurearum ungueclti partium , quas fanguini fervor eliquat , cito libera; , Jarvam exuunt , & ad nativam'.formam celerrime redeunt; nec mirum, cum exploratum fit partes eafdem leviore inulto calore 10 unguento fponte revivifcere ; debet ergo guc- tulis ifliufmodi intra fan^uinem receptis globofa fua figura reddi ocyffime , adeoque fotum efficacia: momentum , quod ab ea figura dependet . Contra vero mercuriales aty. rai , quf fuffitu vafis illabuntur, cinnabarinam formam, fub qua latent , retinent perti. nacius, quippe qu| , nifi addita calce viva, vel limati ferri fcobe, vi:t unquam deporTj;
tur j
LlBER II. CaPUT XIII. S69
tur i Debent ergo atomi iftiufmodi non globofam recuperare , qus guttularum Mercurii vivi propria eft , fed anguloCam retinere figuram atomorum Cinnabaris , ac proinde ob- vias ianguinis guttas , per quas moventur , tanto debiliore momento impetere.
}°. Mercurii partfs iUitu admiffjE , cum fuae lum liquiditati , tum formae reddantur cehrrime , podunt pro re nata & in guttulas indefinite minorcs diflilire , ut anguftiofiffi- mos valorum reccdus perluftrent , & in guttas majores coire , ut obices perrumpant lir- miores, fi qui opponanur. Debent ergo vim & efficaciam , quantamcumque a Mercurio cxpfdare iicet , integre exercere : Contra vero mercuriales atomi fuffitu introgrefla? , cum nativa: nec formx, nec liquiditatireflituantur , neutramutllitatem habere poffunc, neque adeo taiit.i poUere efficacia.
Liquet ergo , uc omnia paucis contrahamus , 1°. Atomos mercuriales fuffitione parcius admitti; 2°. Qnx admittuntur, fubtiliores effe, & levioresi 3°. Globofam figuram , qua? omnium efficaciflima ert , fere numquam adipifci infanguinej 4°. Proinde ineptas effe de. fe(ftu iiquiditatis , qua: vel in minores guttulas difiTultare , vel in majorts guttas c©a- lefcere unquam pofllnt . Debet ergo ex quadruplici illo capite efficacia in fanguinem , virufque venereum , quod ineft fanguini , minor & debilior exerceri a mercurialibus atomis , quar iuffitione admittuntur , quam ab atomis congeneris naturje , quae illitione irrepunt .
F.x hac tertia DJfferenda patet fuffiriones , ceteris paribus , plerumque inefficaciores e< hit dif. ; fore illitionibus, feu qucd Mercurius in fanguinem parcius admittatur fufficu , quam fj"^"*;^ ' illitu , ex primo Articulo i feu quod luffitu admlffus fegnius agat , debiliufque , in fan- quet fuiH- guinem & in virus venereum , quam admilTus illitu, t\ fecundo ArttcHlo . lumque **
Dijfertntia, quart» & ultima, ex diverfa facultate , qua mercuriales atomi fuffitx vel y«ffic»ce« tWnx pollent ad ulcera venerea cutem depafcentia .
1°. In fuffitione cinnabarinae atomi , quar fervida; exhslantur , cutaneis allapfa» ulcu- Differeafia fculis , tum mucum quo obiidentur, tum molliorem carnem , quae in fundo fuccre- yy,^^^*,^'- fcit , & conglutinationi obefr maxime , calore exficcant & adurunt , ceu leviora pyro i euiute.qu» ca i vel acrimonia erodunt & abfumuni , ceu blanda cathaeretica : In illitione vero nihil v^Vttomi tale prjfftari poteft ab atomis Mercurii vivi , quae ulceribus affricantur i quippe , quse rjiffi'* ^«l omni calorc, & omni acrimonia penicus deftituantur. Unf.d^i}.
2". In fuffitlone particular rerum, feu fpecierum , quae cum cinnabari adduntur in fuf- "" "'"'' fimenta, ut Myrrha , Thus, Maftiche , Gummi Anime &c. dum in fumos dilabuntur , "*'"*'"" TJrtute detergente, farcotica & epulocica, qua valent , ulcera emendant , expurganc , ad fanitatera perducunt: qua; omnia in illirione frullra fperaveris a fuilla pinguedine , qua Mercurius extimn^us excipitur in unguentum , quippe qux detergendis & coiiglutinandis ulceribus plane impar eft.
S°. Debent ergo utroque nomine fuSitiones ad detergenda , exficcanda , conglutinanda ulceraquscumque venerea, fiyemanantia , five puftulofa, multo magis vi pollcre , quam iillitfones : quod utique experimento deprehenditur . Conftat enim ulcufcula venerea viri- lium & muliebrium , puftuhfve, qnx per cucem fparfse funt, duabus tribufve fuffitio- jiibus plerumque evanefcere , intra dies paucos , adqux curanda opus fuiftec & pluribus jllitionibus , & diu.urniore temporis intervallo.
4°. Sed hxc ipfa fpecialis fuffitionom virtus, quae mulcis fucum facit & quae trium- phandi locum non femel dedit , tandem in Suffumigaioris ignominiam & in vituperium fuffumigiorum redundat fspenumero . Credit facile vulgus, quod ineptum eft j cre^iit & Suffumigator ipfe , qui vulgo nihilo plus fapit , caufam morbi debellatam effe , ubi pri- . mum abiift^e vident aliqua morbi fymptomata . Hinc ill« mutu» de valetudine feliciter & commode reftituta gratulationes j hinc magnifica remedii elogia , quae paflTiTi jaaan- tur. Sed ad lu<aum brevi recidit illa laftitia , fed inines illi triumphi in dedecora ple- rumque commutantur , ut nova prodeunt luis venerea? redivivar fymptomata, quae njor- bum male curatum fuifle certo indicant.
5°. Haud longe arceffenda eft tam irriti fticceftus caufa . Cinnabaris nempe , qua? fuiii, la ulcufculis venereis cutem depafcentibus praBfentem & efficaceramedicinam plcrumque lacjt, ut modo didum eft , in vafa fcmel incrogrefTa difpari plane ratione agit in fan- guinem, & in virus venereum, quo fanguis inquinatnri neque operam in illa prseftat , fiif! fegnem, debilem , inefficacem , ex Differentia /ecunda , qux morbi caufam retundere & . muigare aliquantifper poffit , nequaquam vero debellare omnino & ex toto eliminare . ' Ex quo minime mirum videri debet , fi Suffitorum plqrimi , qui <3e reftituta valetudine
glorjaban-
170 De Morbis Venereis
gloriabantur 5 quos velut idoneos. tcftes prafftantis methodi fuaESutfamigator oftentabat; paulo poft fine contagio novo , luem vcneream experiantur recioivam, & priore plerum- que peiorem, ac tuni demum, quamquam fero, & fuffumigia & SufFumigatorem , qui- bus k ludificatos eHe fenciunt, diris devoveant.. Exdiffe- Ex hac ergo DifFcrentia quarta palam eft fuftitiones, quantacumque vi poileantad cu- 2'.q"e*^fuf' ""°^ quaedam vitia , quae a lue venerea d?pendent, non jdeo veram &abroIutoriam mor- *i«ion«i {'ul bi curationem , fed plerumque fallacem , fucatam , temporariam , & ut vulgo aiunt, />.:/- pMmu liativam tantum prjeftare , qiiaj fine ulla contagione nov* in laem venercam recidivam v.im , pie. frequentiflime folet erumpere.
p^iTftl';^, Sed de his jam fatis: Quod enim in quarftione verfabatur probavifte confidimus tan-
d'i'n-ffic» ^o certius , quanco majore confenfa coivccrdat ratiocinia noftra , ex ipfa remedii natura &
ci« fuffitii'. agendi ratione petita , cum txperimentis fupra reUtis. Stquiiu j", Ex Diff^trtntia prtm/t
expetVmrn.^ ^^''*"'^'* > anathymiafim , five fuffitionum methodum pulmonibus noxiam , & nniltisaliis
tit ir.irum de caufis peticulolam efte : ViJimus autem fupra ex agrotantibus fuffitis XXXVII, qua»
conwt-''"'" ti^"'' mortem obiifte in ipfa fuffiruum admimftratione , ex phiogofi , inflammstione , ab«
<i»"f fceffu , ulcere pulmonum vel cer^bri . Sequitu-r 2^.. Ex 'ifferentia terti» inefficacem , ac
morbo debellando picruraqus imparem effe .- Vidimus aucem fupra ex XXXVIL a?grotan.
tibus fuflitis qui leviter intcfti erant , viginti & unum fuiffe , hoc elf , partem dimi-
diam & quod fupereft , quorum morbus curationem non recepit . Sequitur 5°. Ex oife.
rentia qttitrt» plerumque fsllacem & temporariam efle, quam morbus recidivus fubfequa-
tur ; Vidimus auftm fupra in fuffitis plerifque, in ipf^a fuftitionum adminiftratione , vel
brevi poft adminiftraras fuffitiones, nova fuborta efte luis venereat fymptomata ; imo et«
iam , quod pejus , non paucos ex illis, qui pro (anatis habiti fuerant , recidivam luent
expertos fuifte .
Qjiwpro. Exulet ergo in pofterum ex medlcina ea medicationis ratio, necveniat unquam, apud
pter fi,ffi- acquos rerum aeftimatcres , in concentionem honoris & urilitatis cum hydrargyrofi feuil.
thojuipii- hctonum mechodo , qua» tma eft , qus eflicjx , quae luis venerear caulam tollit fimu! &
3f j^'''*"- fymptomata , quae morbi ablolutoria cf^ , modo legirime adminiftretur . Q.uod C\ forte
tamen fuffitiones fub cenfu medico etia-mnum retinenda» vid:;antur , ne /?t querendi locui
quidquam arti dctrahi , non tanquam catholicum , feu univerfale remedium , cujus vi«
cem implere minime pofTunt , fed tanquam ropicum , cutaneis leu localibas tanrucn affe-
dUonibus adhibeantur , contra quas vufgo creduncur pollere tfK.-aciflime.
Vel fi r«- Nempe I. Puftuhs per faciem difperfis , quam turpem in modunr depafcwntur; & uf,
d«tar*/'' cufculis venei-cis virifium aut mulKbiuTi , qaac maligniora funt .
ino'b:^tan- H. ( <» ) Lipfituitni rthelli ^ ^uA. adnat.xm inflammar membranatn , cS* corve»mi excirimf ^ n^^is /dhtr hoc eft , Ophthilmia? gravl , inflammatoria» .. uIcero'£e. bendatft. ju. Capiilorum dciluvio {h) m kominbus wigns; auEtoritMtis , ut prascaveatur immi»
BCnS Alopecia , & pitrgentur Viri il/i a Uedecore ©-- infamia i Quod VCnercum fymptoma , olim frequenter obvium , jam pridem rarius occurric.
IV Ulccribus callofis , foetidis , dyfepulotis oris vel narium » cum' oflium fubftrato"- rum carie , quae ab inveterata lue venerea ortum habent. Tn his tamen ulceribus , fi Her. mannus {c) Eoerhaave audiendus eft , fuffumigia ex. cinnabari, pmr-vo & /spe inforrunaf
fucfeffi4 adhtheniur .
V. Artuum dobribus , cum' atrociter cxcruciant , Gummatiy, GangUis, Exoftofibus ,,
Hyperoftofibus &rc, Btfumid. In his tamen cafibus diligenter atttndar Medicus ad a?ratem- , conftitutionem' , vires J Aibetur, ad habitumque apgrotantium , ne quid nimium fic in adhibcndis fuftitionibus , ac fcquentia «'tiione» potifnmum caveat omni Itudio^
«enden/um ^°- ^^ ruffimcntis nulHs aliis utatur , quam cinnabari mercuriafi , quacum ad squa* cft- les partcs mifceantur, ur ufus- vencrit , vel dctergcntia , ut Sryrax, Olib^num , Lada-
mim, Gummi Anime &ci vel cxficcantia &:epuIotica , ut Myrrl^a ;,, Maftiche,, Succinumj,',
Gummi Junipfnnum 8rc. 2°. (Jc fuffitiones no(<. ireret' faltem in principfo' , nifi inttrpofTris induciis . ne quam
turbam cieat prarpropera feftinaxioj nec ad fmgulas maiorem abhibeat fuffimenti dofim ,
quam drachmam unam , mox paulatim , fi res ita pofcat , progrediendo ufquc ad drach-
mas dua^ , 6c ulcra .
( « "> Gabtitl Falloppius , Vi Morho Galtite , €$, H ) Idcm , ibidm • { c ") Opciat. Cficittic. t4Tt. j. iroceJ^H io«.
i'^' "'f
L I B E R II. C A P U T Xrir. 171
5^ Ut fpatiiim fuffitionis cujufcumque opportune definia.tur ex viribus & conftitutio- ne aegrotorum , maxime vero ex fymptomatum nitura & contumacia, ita ut quarta horsc parte raro diu.nmius , & otH^iva raro brevius iit.
4", Ut fuffjmigii fumum, quem tantum calcre oportet , quantum arger ferendo par erit j ad affeftas partes accommodato infundibulo apte deducat , cauteque avertat a fa- cie, ab oculis , ab ore, a naribus & a vitalibus .organis , nifi forte malum adfucrit pa- lato , naribus , oculis , quo in cafu lente feftinandura erit , parvis dofibus & longis intcrvallis.
5". Ut nunquam fuffitiones in ufum advocet , nifi urgeat grave periculum , aut infi- gnis aliqua difformitas , quibus confeftim occiirrendum fit , certe cderiore aliqua via , quam fit hydrargirofis , qua; paulopigrior eft : xum legitime adminiftraiur \ v. g, £ pu. /tular malignae faciem dehoneftent & depaicanti fi ulcufcula vcnerea balani , frani , vel pra»putii , Crfllofa aut infiainmata gravem phimofim vel paraphimofim ptoxime indui^ura finf, d pr^fens immineat conjundlivas vel cornea fuppuratio aut grangrsena ,• ii derepen? te finendum fit defluvium capillorum , quod dcdecori Arertitur j fi periculum fit ne ca- riofa oflium palati vel nafi concameratio mora longiore corruat j fi dolores artuum vel exoftofium a?gros tam dire excrucient, 3Jt fomnum adimant , nec ulla habeant intervalla requietis.
6°. Demura , ut pro certo teneat inflitutam «a ratione fyuiptomatum venereorum ihe- rapeiam , utcunque feliciter proceflerit , fallacem femper efle , neque unquam morbi de- cretoriam,- ideoque curet fedulo , ut quam primum legitittia adhibeatur hydrargyrofis , quae morbi caufam extirpet & extermtnet, jegrotos monendo curatione palliativa infliuf- modi , nifi fibi caverint certius , eos in gravius difcrimen vocari, cum limendumlfit, ne virus venereum ab affe<Sis partibus ■vi repreffum, in nobiliora ^jusedatn vifcera, qua dai ta porta, aJiquando erumpai «
3
DE
D E
MORBIS V E NERE IS
LIBER TERTIUS.
De jEtiGlogia , Diagnofi , Prognofi & Therapeia Morborum Venereorum localium,
s j r E De Lue Venerea incipiente.
C A P U T
P R 1 M U M.
S.
I.
l>t C<in*rrhce0 viruUnta . DESCRIPTIO.
UOTIESCUMQUE Gonorrhcea virolfnta a concepto feminio venereo af- fntura eft , totks paucis poft impurum coitum disbus , 4, 8, ii, pri- mum diftillat guttatim pcr urethram non fine aliquo voluptatis fenfu ferum pingue , lymphaticum , vifcidum , fed paucum , quo extremas ca- nalis orae congluiinantur ; (ummaurethra: rima rubet , calec, hiatque praf. ter naturam j inaffueta percipitur in geniralibus titiliatio , praefertim io- 'i ter meiendum, fine dolore quidem , fed cum aliquo caloris fenfu , qui ad dolorem in dies propius accedit.
II. Deinde glifcit pauiatim morbus ; tendltur, rigefcit , induratur nervus fine caufa , at non fine dolore; mnnant liquidJcris feminis aut humoris feminalis guttac multa?, fpif- fa?, denfje, maxime cum poft emifTam urinam vefica (ortius expnmitur j crefcit in dies urina; difficultas cum ^^ordaci acrimonix & caloris fenfu in urethra tota .
III. Poftea omnia intenfius urgent , perii aeum tumet , calet , dolct, fi prcmatur; ardor urina: mientem urit , difcruciaij ertftio frequenseft, involuntaria , dolorifica, cum fen- fu validae conflriiSionis , imo vero quandoque cum diftorfionepenis incurvati j uberadeft proiluxus feminis, aut feroinalis humoris calentis^ dilutl, acris^ inodo colore cinerei &r
purifor.
L I B E R III. C A P U T I. IJS
puriformlsj modo puniftis firiis, filaracntis , fanguineis nocati i modo gravfolcniis , fli> vi , viridis, vere p^.ulenti. o • • t
IV. Demum defervefcente caloris vi , paulatim mitefcunt & remittuntur omnia ; hu- mor gonorrlioicus placatius fluit, magis albicat , rpimor eft ; cxhaufla fenfim lcaturigi- nc penitus exarcfcit, ejedtis prius floccis f;u ramentis pluribus tenuiffimis, lymphiticis,
fero innatantibus . i- •. / •
Qus de viris diximus, pari ferme modo in mulienbils luccedunt . Si quidem I. Ini- D.fcripiio tio concepta iabe madent paucis po(t diebus mulicbria inroUto humore , & f.-equensadeft f°J°mims' in vulva pruriginis fenfus cum calore conjundJus 3 qui ab unna; ardore propius abeft
Jn dies. , , , . , .^ . ,
II. Dein audo vaoirse calore, ardcre, rubore , doJore , veretri admiffio vix toieraiur; urit acrimoniae fcnlus intcr meicndum , pltrumque tamen remiflius quam in viris ; pro- fluit copiofus humor feminalis , calcr.s , liquidus , accr, puriformis ; modo fanguinolen- tiis,- modo flavus, viridis, graveolens , vere purulentus-
Iir. Inde imminuta fen/Iai vagins & appofitarum partium phlogofi ac mitefcente dy- furia , perfeverat tamen aliquandiu pucris , vel purulenti feminis aut feminalis humo- ris effluxus , fed in dics magis raagifque albicantis , donec pedetentim landem ceffet poft cmillos floccos lymphaticos , tenuefque , qui urma? veluc ramenta albicantia innacant.
§. II. SEDES, DIFFERENTIiE, CAUS/E.
I. Manat in gonorrhcea fx urethra in viris , c vulva in fceminis , fcminalis ''^^"^O'" ^JJtha»*' .non mcdo calens, acer, mordax , led etiam multus, ubsr , copiofus . Inde liquec ergo "n ?itit* /eminaria conceptacula , qu» funt primse feminis aut feminalium humorum fcaturJgines, unde femcn aut feminales humorcs in urethram in viris , in vultam in foerainis profun- duntur , vel emnia vel pleraquc , vel ex iis unura quodvis male afiici : Siquidem certif- fimum eft axioma, ibi morbi Jedem tjfe , ur.At prcfluit humor morbofe vitiatus .
Haec autem feminis conceptacula in viris quaiuor funi , i-. ycficulA femirmrii gzminx , ad latcra principii urethrac hinc & inde fitar , qus femen prolificum in teftibus fecrc- tum \a fuis receflibus recondunt , ac in urethram gemino , quo patent , oiUolu juxta caput gallinaginis tffundunt cum opus eft . 1°. Gemmi prtfiatA , feu potius p^ofiata. unt~ eus , vcfica? collo fufafiratus & lateralicer adfitus, unde leninalc fluidum in ipfo fscre- tum & duodecim capfulis coercitum, foraminibus toridem in urecrhain cjicitur.^o. Am. bas gUaduU ccvvpcriariA fub acceleratoribus mufculis prope anum fitsc , quae feminalcn»
humorem in fe ipfis fecretum longo & obliquo utrimque d.ftu in eumdsm urethr^ ca-
nalcvn evomunc ad pcnis radicem , Sc uno circitcr polhce ultra emiHaria veficularum fe« "" minariarum & proftatarum. 4^ Demum eellttU multipHces , quibus incerna urechrae faties confica eft , & quar feminalem humorctn vix difpartm ab humor: glandularum Covvpe- rianarum ipfair qiioque eruftant , maxime in facciformi feu tsaviculari ilh cavitaie , In quam ureihra ad balani radicem dilatatur , & in qua compercum eft exulceracione* gra- ves plerumque latere in gonorrbcEa . Ceterum harutnce cillularum nomine copjprcheadi velim glandulam ab Alexio Littre (a) defcriptam , qua? citra proflracam locata , ure- thrar adnata , & intcr utramque iltius tunicam fita , in hunc canalcm multiplici fori- ttiine patet , unde jugiter manant guttse aliquoc humoris feminalis, qui hunroris gland»- larum Covvperlanarum congener eft.
Toiidem funt in mulieribus conceptacula , unde ferainales humorcs in vulvan^ pofTunt Seie» go. ccnflucre, fed alio fitu difpofita. 1«. FrofiatJt, vel potius prcfiata , qui in fceminis ure-fa^^iJ''* ;hram arabit & in vulvam fubter clitoridem dehifcit duobus oftiolis , Civc lacunit , hinc Sc inde ad ureth a? latera . t°. GUnduU Ceyvfertans, in perinaeo , dvs. interfemiDeo prope mum fit», qui juxta caruncularum myrtiformium radices bino dui^u patcfcunt In vul- •■am ad vaginae principium. 3°. GUnduU bttrjformes racematim per vaginam confitae , quas fccretum humorem tenuibus & difcretis ofculis eru^ant in vaginara , unde in vulvam ioci declivitate defluit . 4^. Denique ctiluU per urechrat faciem tilfperra? , quar in foeml- ais tamcn pauca: lunt , cum urethra brevis fit , atquc adeo qux fi forte unquam , ccrtc arius quam in viris gonorrhceam folac ptoducunt.
Inde fcquitur ic. Gonorrhoeam in viris quadruplicem clie poffe ratioae fedis , nctnpe Gononia
\ » ) Mimiiru dt l' ,A<(*demie dts Seitrxfs , aaat »70«;
174 DeMorbisVenereis
•ft r»tione cellularum urethra» , glandularunn Covvperianarum , proftatarum , & vc/icuJarum fcmiaal fn''vijr", riarum , prout partes illae fingulae fingulatim afficiuntur.
tuminfo. zo, Gonorrhoeam in mulienbus pariter totuplicem e/Te pofle , nimirum glandularun "*""'■ Covvperianarum , proftatarum, glandularum borryformium vaginae , & ctllularum qui bu$ urethrae faciss interna confita eft , fi tamen ha:c ultima fcdes iola afiici , aut aflf.ft. gonorrhoeam pofijt unquam fola inferre in muiieribus. '' j^ Inde plures emergere in utroque fexu goncrrhoeat compofitar fpecies , quoties ac
cidit in utroque fexu , (accidit autem frequentiflime in gonorrhoea ) ut fimultanea , vc gradaria & fuccefllva labc ferainis conccptacula, duo, tria , imo quatuor, adcoquc O' mnia fimul afficiancur ,
4°. Simplices quidem gonorrhceas raro dari , quoniam rarum eft feminis co»ceptacula cum ratione officii, natur», & humoris quem contiaent , intcr fe conveniant omnia , & fimili caufarum earumdem efficacia: fingula pateane , plura a prarfeme caufa firau.; non affici .
5°. Si quando vcro dentur , rariflimc fimplices perftare toto morbi decurfu , quoniair cum prope adfint invicem conceptatula feminaria , humo.-efque inde atflui in urethra inter fe communicent , rmflimum cit labem ab ahero in alterum non propagari .
<S°. Singulas gonorrhoe» tum fiii>p!icis , tum compo^tz fpecies , tametfi /ymptomatii pathognomonicis una femper conveniant, gradu , numero , gentre eorumdem fymptoma» Oiibut »- '""^ "°" parum invicem plerumque difcrepare.
suii.eiirii Quaecumque hacSenus de gonorrhceae fcdib-is difta funt certifllmis ccnfirmamur argu-
tur'''"'»* "^CDtis. Conflant enim in viris , qui gonorrhcea virulenta laborant, perinaeum tumere
*f fedibui calere , dolere , quod (a) prollratarum , veficularum feminariarum , aut glandularuns
|^'}i|^i* Covvperianarum inflammatioaem arguit . Conftat in iifdem malum non raro in tefles dc
volvi , qui inde tumenc, calent , intenfe dolent , quod probat naalum prius fuiffe in vc-
ficulis feminariis , quibufcum ardum telbibus intercedit commercium per vafa deftrei>-
jia fcu ejaculatoria . Confiat fimiliter in foeminis gonorrhoea jegrotantibus extrema lacUi.
naruna ofcula urethrar hinc & inde appof.ta manifefta phlogofi & inflammatione aliquan»
do , imo Don raro ulccre affici , ac in vulvam fcminalem humorem fetni-putrcra infunde-
re , Urtde liquet (l>) proftatas,ad quos lacuna? pertinent , tunc morbo tentari . Conftac
^uoque in iifdem vaginam aliquoties calere, dolere , & prarternaturaliter madere humo»
re femjnali purulento, unde palam ei\ morbi fcdem tunc ibi effe . Conftat demum obfer,
ratione in cadaveribus eorum obvia , qui gonorrhcea sgrotabant dummortui funt , con^
«eptacula feminis modo defcripta in utroque fexu, male femptr fe habere ex tumore, rc-
Bitentia, rubore, phlogofi , inflammarionc , CTulceratione ,fuppuratione vel apoftemate 5:c
Sed nc taea fide lcqui vidcar , confuli velim (*) Alexium Littre , Dodlorcm Med*. ,
cum, qui teftatur Ic compertum habuifle obfervationibus iteratis in cadaveribus eoruttn
jnftitutis, qui , dum fato fundi funt gonorrhcea aifiu laborabant i
1°. In gonorrhoea virulenia fcminis conceptacula nunc otnnia , nuac pauciora , nunc £ngularia male affici .
1°. Quae.
{ *) Potiflimam Gonotthcez virulentx ftdem :n vitis ProAratas cffe.Medicis jain ptidem comper- tum fuit, quippe conftat Guillelmum R.ondeletium , De di^ttofctndis mortii , C»fp. 9- & <%• & ^'*. </• Morir» Ittlitt, ftatuifie jam ante aiinum rsfio , foncrrbctxm virttltnt»m »k in^mmtktiont P/ird/tttArum prtm duci , qiio nomine intelligitut ab iUo non riufivsitTij'; x^^uiH^y.t ?»r*ft*t» vtricofut, hoc eft , cotpus py- lamidis inftat ex vaforum complexu efFormatum , quod fuperioti teftis utriufque apici adjacet , & qiiod «itiamnum P*r«//<i/« nomen retinet : Sed rTaparoT;; o('^<vc«^n'( , ^*r*ft»t» gUniliiUfui , hoc eft glandu. lofum curpiis ptincipio utethtz appoflium ad collum vefica: , quod nunc Trtft**4 appellatur . Eadem de fede gonorihGta: leguntur apud Julianum Palmarium, anno 1578, Lit>. 3. Jje lue venerea , C*^. 9 ', Apud lettum Foreflum, anno rs97 , Obferv. Lii. 32. Okrerv. 2. in lcholiis , qui laudata B.ondeIetu vetba ad- ducit ; Apud Tliomam Banholinum , anno i<i54. JHfteriar. Centur. 2. U.ftnr. J«. qui rcfett fe in omniliut fonarritl» Uko^Aatiliui in noftdochio diJJiSii ulctra reptriijfe , feu ctillum uiceris frtterili ftinum , additque Alarcum Auielium Severinum Nt*poli in dijftilis invenijfe infitmmAtiouim & tlifcijfum in Yartjittii ( Vio» ftatis); Apud Johannem Vigeiium, anno iiJss. Ch^rurf;. Lit- }. C»f. *o ; Demum apud Geoigium rfie, lonyaium VeUchium , »nno |«<SS , ia Efifngmtti , Ol/ferv. 67. & in Curdtio». prepriar. Dec*d. t. CurMt. 7.. qui narrat Johtnneno Getrgium Virfungium m cad»verum fedione *erlorei gonorrhoeac CMuf»i inveftigsjfe , r#. ftrijje<jue in tmniius gui hd^ preluvit faieni tnt*riirunt , frtftatts h*ud leviler eitulceratti , ickerefqui /«»»0«. ft) , virulentos & *cres frofundentes .
i i ) Novit hanc Gonorrhcear fpeciem in focminis Regnerus de Graaf , quam obfetvatione anatoraic* compettam habuir . ,, Gononhaeam , in^uit, ex glandofo Froftatarum corpoie proveniie_, & pei Iacu« ,. nss circum St in raeatus atinarii exitu collocatas erumpeie , cadavetis cujufdam mulieiis hoc vitio. ,, infcAi di/Teftio palaai fcciti nam utero , ejufque vagina innoxiis , corpus glandofum five proftatas. j, ureth.'z citcumpofitos , folum male aifedos oltendinius. „ Ot AiHli$r, OrgAit, Q*f, Dc flusu menftiucK
i e ) Mtmeirii de V ^tt*dimi$ dit ScMTXt* , iRi, 17IX.
L I B E R III. C A P U T r. I^
i©. Qujecumque affef^a funt , tenfa , dura , tumida , rubra , inflatnmata dcprchendi. 3", Modp quidem Inimore putri , albo , flavo , viiidi rrferta efl^e , fcd lamcn incegra $C '■abfque ullo luppurationis aut exulcerationis indicio j quoJ rarum. " 4.0. Modo vcro fuppurata , abfcedentia , erola , multifariam exulcerata , & purulento '''iumorc diverficolore turgida ; quod frequens eft .
5°. Emillaria, quib'js conceptacuia morbrfa in urerhram hiant, phlogofi & irflamma. " tione feraper, imo non raro ulcere tentari in extrtmo finc , qui in ureihram abit . '>' 6°. Pcnique faciem inrernam urethrjc ab emifTariis illis ad lummum ufque glandisapi- "■■cem humo-e eodem obduci , quo morb^fa cnrceptacula turgent , & rubram cffc atque
phlogodem, imo vero f«pius phlytilajnodem & ulcerofam . '> Errant proinde 1°. Quicumque credunt ( « ) cum Thoma Sydenhamio contngionem ve Qujd 1 tw ^ neream in viris camo/iim virg/t fuifi.intiam primum aiiorirt , quam corrumptns , ttdemqtie 5^',',^^^'*°* '^^rlm» infammationem , mox uicero/am djathipm fenfim mductns efficiat , ut /anies , qttans fitf
in gonorrkte.t cernttur , in urethram lente exJltUtt : quod nulla rdlione CUm rei vericatc " ftare poffe jam lippis stque tonforibuJ notum eft .
2°. Quicumque putant cum { i? ) Nicolao de Blegny gonorrhoea; fedem in mulitribu? uterum efle , in quo confundit ille errore manifeflo fluorem album five muliebrem & vi- ' rulentam gonorrhoeam, afifeftus quidem fpecie fimiles , fed lamen re diverflflTiraos , natu- 1 ra, caufa , ftde & therapeia.
3°. Quicumque exiftimant cum {c) Guillelmo CocKburnc , Do£lore Medico Anglo ,
gonorrhQea: ledcm , in viris quidem in urethra tantum efle , nunquam in proftatis, vefi-
cuHs feminariis , aut glandulis Covvpcrianis : In foeminis vero in vagina lanium , nun»
quam in proftatis glandulifque Covvperianis , in quo certifldmis oblervacionibns nullo
^' argumento , led ex prxjudicio tantum repugnat.
■ II. Profluit in gonorrhcea fcmen aliquando calens , acra , dilutum , puriforme. Prodit 11. Ciuf» ^' ergo tunc e conceptaculis ajftuantibus , irritatis , laceflltis . motu fyftaltico frequenti idt gXKha. ' conftrigeiuibus, uno verbo e conceptaculis phlogofi vel inflammatione affc6lis. in urtoqttt
Profluit in gonorrhoea feroen aliquando calens , acre , puriforme .• pundtis , ftriis, fi '*""' lamentis fanguinpis notatum , vere fanguinolentum . Prodit ergo tunc e conceptaculis , s in quar c vanis vaforum circumrepentium fcifluris fanguis effundicur , hoc eft , qux nop modo inflammata funt , fed quod gravius cft , in qua: fanguis extravafatur .
Profluit tandem in gonorrhcea femen calens , acre , flavefccus , viridefcens , gravcolens, vere purulentum . Prodit ergo tunc e conceptaculis , qua? non modo infljmmata lunc , & inflammata cum extravafatione fanguinis, fed qu« fimul erofa funt & luppurata.
Hinc ergo fequitur 1°. Tres gonorrhoea: fpecies diftinguendas «fl^e rationc caufar .• Trl- Conorrht» mam , qua» a phlogofi vel inflammatione firnplici ccnceptaculorum feminis ; jtltfram - ^«''"«lone qua? ab eorumdem conceptaculorum inflammatione , fed graviore , & lu qua fanguinea «^uf*- vala pv^H difcindantur vel Siillpuan erodantur : unde fanguinis extravafatio : Ttrtmm , denique - quar ab eorumdem conceptaculnrutn exulceratione vel luppuracione dependeat.
j°. Tres illas diverfas gonorrhoear fpecies , cum /olo gradu differant , inter fe ita pro- jcime convenire , ut nifi morbi vthementia cito refrarnetur , prima in fecundam , ftcunda in terriam facile coneertatiir . Ingravelcente tum caufarum , tum fymptomatum atrocitate. 39. Singulas illas gonorrhoeae fpecies fuos haberc variofque vehementiar gradus, majo. res minorefvc, pro extenflone vel intenfione inflimmationis j pro numero vel amplirudinc vaforum quar aperiuntur , & rimarum unde fanguis raanat j tandcm pro numtro , ex.en- flone , altirudine exulcerationum.
III. Phlogofis & infljmmacio cujufcumque partis quadruplex cfle folet , prout cum lir. Diffe. ceteris tumorum generibus divcrflmode concurrit : nimirum phUgtncnedes , tryf.p atodes , '.ontTcei'" adematodes , aut skirrhcdes . Idem crgo ftatuendum quoque de phlogofi five mflammatio j;' ntroiju» ne conceptaculorum femlnis , qua gonorrhoea infertur , acque adco & ipfa qaoqiie ifl tp tidetn fpecies pari modo diftinguenda eft.
Hinc fequitur x". Ratione fpeciei inflammationis , a qua gonorrhoea pendere potefl , quatuor nova gonorrhofcar genera confticuenda efle , nempe gonocrhoeae , i'. Quar ab In- flatnmatione phlegmonode : i°. Quar ab inflammatione eryfipeUtode: 3». Qu« ab ii>flamma- tfone oedematode: 4». Quae ab iaflanMnatione ikirr^fi^e producitur,
3/». Ecoin-
^ » ) '» EpifloU d* luit vtniret h!ft»ris & curdtitue .'
( b ) L'^rt dt guerir lt$ M*Udiis renerltHnit . Part. a. C*pp. tf. 8c 19.
{c ) Dt virttlma gtnmfittt n«f«r« & (»"/1, Pait, i- gapp, j, 9f •». '.
l!t
17^ D E M O R B I S V E N E R E 1 S
2^ Prolnde futurum effc , ut rymptomata , quac ad /ingula illagonorrhcpa* gfnera per- rinent , multiplici ratione varient ,• numero , gradu , generej pro diverfi inflammationis fpecie j a qua pendebunt .
Sic ergo , ut paucis contraham qus diffufe dixi , plura funt (umma gonorrhoea genera pro divcrfa fedc , caufa, fpecie caufac , qua; quidem fingula fuas habent difFerentias , numero multas, ut mododidum eft, fed ex quibus, fi bina aut terna una combinentur, multo plures emerfurs funt. Qus dift» Ne quis autem toc ac tam multiplices differentias gonorrhcat temere afferri putet, ve« fi"m.n°ur 1^^ attendat totuplices in morbis quibufvis inflammatoriis a'pra£licis vulgo admitti . §1 »xempiii Sic 1°. Inflammatio pulmonum in pcripncumcnia diverfum pulmonum lobum , aut di- iiiBiiibut. y,^f{^ ejufidem lobi loca : Sic inflammatio intefHnorum indyfenteria diverfa inteflina , auc diverfas eiufdem intefiini partes occupat , ut modo dicebamus de inflamm.itione concc- ptaculorum feminis , qua gonorrhoea producitur . Et hinc prlma claflls differentiaram lum peripneumoniar , tum dyfenteris , nimirum tx feie morhi .
1°. Sic aliquando pulmones levi tantum phlogofl tentantur, & tunc fputa copiofa , ca, lervtia , acria , purifcrmia , aitamtn mere pituitofa feu lymphatica tufllendo ejici , ut in Catarrho > quod refpondet primse gonorrhceae fpeciei ratione caufa? : Aliquando vero gra. ▼ior inflammatio extravafationem infert, & tunc /puta calentia , acrla , puriformia j fed flmul punftis, flriis , filamentis .'anguineis notata, aut vere fanguinolenta expe(florari , ut in principio peripneumonix ; quod cum f^cinda gonorrh^ar fpecie quadrata : Demum ialiquando inflammatio in fuppuratum abir , & lunc fputa calentia , acria , graveolentia, & vere purulenta educi folent , ut in peripneumonia fuppurata i quod convenit cum ter- lia gonorrhfse fpecic.
Idem de inflammatione inteflinorum diccDdum efl in dyfcnteria , unde fi inflammatio fimpkx fuerit, mucus' multus , acer , calens , fed pituitofus,- ut in dyfenteria incipiente : fi inflammatio cum cxtravafatione fanguinis conjungatur , mucus multus , calens , pitui, tofus , itA fanguine perfulus: ut in dyfenteria confirmata : Tandem fi inflammatio fup» puretur, aut exulceretur, mucus multus , calens , fcd putris , imo vere pnrulentus ex- cernitur: ut in dyfenteria fuppuraca vel ulcerofa . Et hinc a,Uera claffis differentiarura peripnrumonia; & dyfenteria; tx taufa .
5°. Denique dc Inflammatio , qua pulmones in peripneumonia , & inteflina in dyfcn-
teria tentantur , nunc phlegmonodes , eryfipelatodes , oedematodes , aut sKirrhodes eft , ut
modo difium fuit de infiammatione conceptaculorum feminis , quas gonorrhoeam creat :
Et hinc ttrtta claffis difFerentiarum peripneumonia;& dyfenteriar ex fpeei* irifiammathnis .
Cmfttn- J3m porro , ut in explicanda gcnorrhoex actiologia procedamus , modo defcripta iit
'"n"r'h'(M utroque fexu feminjs conctptacula ntc phlogofi , nec irflammatione , nec foppuratitw*
lft"°»iru? aut exulceratione tentari pofTunt poft impurum concubitum , ut in gonorrh^a virulenta ,
Tene.tum. yjj omnia vel pleraque tentari certum cfl , nifi acres , phlogifiica; , corrofivar particulac
perverterint naturalem indolcm feminis . fluidorumque feminalium, quar illa continent,
quibus jugiter madent, quibus folis poflunt impeti. Fatendum ergo in iis , qui ex im-
puro concubitu gonorrhoeam contrahunr , femen ceteraque feminalia fluida inquinari ab
admiflis infufifque partibus. acribus, phlogiflicis, & corrofivis , quar e virulento alte.
rutrius coeuncium femine exhalantcs , & cum fano altero communicat» vtnertttm illud
ctntaglum conQituunt tancoperc famcfum , quo fenfim propsgato luem veneram difTemi-
nari fiipra diximus , L>1>. ii. Cop. i , & quod unicam caufam efficientem gonorrhoear &
ceterorum affeduum venereorum efl^c credimus. _ ,
Quibut Potefl autem virus illud cum femine ac feminalibus fluidis commireeri vla gemina :
vii« yMUi ^ltem brtviorc Sc facilicre , qua in viro quidcm a corrupta; foeminx vagina ad genitalia
',"umYd""pfr urethram afcendit in fubftantia , vel laltem tenuis aurar formi ; in muliere vero al> f
cS?"ftmi. fif^o ^ '""■* vaginam admiflo corrupti maris femine ad vicina fcminis fopminei coiire. '*
n^:*iii.'b«." ptacula illabitur vel exhalat: Lorigiore aitera , qua corrupti feminis guttul* fanis genita,
*** ' Jibus per coitum applicitar , ac per muItipHccs poros fcnfim inirogrella fanguinem cir-
cumfluum primum , n indc maflam fanguinis totam ita inficiunt , ut femini , dum in * fanguinc laret, propicr analogiam confufa? , una fimul ad memorata conceptacula deffrin- | tur , ubi fibi permiffar viics foa» exerunt eo , quo iam didlum tfi, modo. Neutrani qul- ^ dem tx his communicationis viis rejcdam volumus, cum neutra aliqua veri fpccie de- flituantur , quamquam tamen videatur prior , quae brevior & certior cfl , cum flrudlura partium, de quibus quatAio eft , 5: cum modo , quo gonorriiosa contrahitiir in utroque fexu, magis congruere, I. Poteft
iit
9u
L I B E R III. C A P U T I. 177
I. Poteft auterp contagium venereum , quod genitalibus illabitur in a^flu venereo, vel Quomsd* aura morbifica ,. quae ab eodem ciinc exhalat , diverfa feminis conceptacula afficere, nunc Jer"lf.mf. plura , nunc pauCiora; 1°. Pro uberiore aut parciore copia , vei majore energia , ratione nu ccnce,* quarum vel omnia frmiil vel pauciora tanmm adoriri poteft : 1°. Pro divcrfa amplicudi- p'""'*'
I ne ofculorum feu emiffariorum , quibus conceptacula fingula cum urethra in viris , aut ; cum vulva in mulieribus (tommunicant , unde virus venereum auramve morbificam faci« (j lius ub:riufque admittunt, vel contra : 3®. Pro diverfo compreflionis gradu , quo a rige- j| {centibus corporibus cavernofis laudata emiflaria varie , hcc eft , aut ha-c aut illa , ma-
gis minufve conftringuntur & coardantur in a«5lu venereo : dum maifmata venerea pra?-
fto func in cbvia quaevis impetum facSura; 4°. TaHdem pro diverfo conceptaculorum to-
no, qux quidem, fi denfa finc & fana , afilato veneno magis repugnanti idera vero , fi
mollia fint, & fungofa, altius faciliufque imbibunc.
Hinc ergo futurum eft, ut in viris aliquando gonorrhcea in proftatis , in veficulis fe-
minariis, in glandulis Covvperianis, imo in cellulis urethrae fingularem fedem habeat ;
aliquando vero pfuribus locis fimul infideat i quae de foeminis quoque pari modo debent
intelligi mutatis rtiutandis.
II. Virus conceptum in a(flu venereo variis conceptaculis feminis , in qua; admitti- j^^nj „ tur, labem variam varie illaturum eft , iS Pro diverfa copia , aut divcrfo energia gra- dem . rsd" du , quocum agit in fingula : z°. Pro diverfo tono partium in quas agit , nempe ut de7' "'* iHoUiores vel firmiores iunti feniu pollent acutiore vfl obtufiore ; majore vel minore , citatiore vel tardicre ofcillatione exercentur; 3°. Pro diverfa fanguinis indole & quanti- tate , aut divcrfo motus gradu quo trudicur , lcilicet ut acrior cft aut infulfior ; copia magis minufve abundat; celerius vel tardius movetur; aefiuat impenfius parciufve &c.
Hinc ergo futurum eft , ut in utroque fexu gonorrhoea qualemcumque fedem habue- rit, modo phlogodes tantum , aut fimpliciter inflammatoria ; modo inflammatoria cum ad- junda fanguinis extravafatione; modo tandem ulcerofa vel fuppuratoria fit.
III. Inflammatto , qua gonorrhcea producltur , diverfas fpeciei futura eft , i*. Pro tono ^^^^ j^^ partis jnflammatae, ut natura raollior eric aut denfior: z°. Pro natura & indole fangui- miim «. •nis , ut acrior erit falfiorque, impenfiufve rarefcet , aut e contra: 5», Pro copia fangui- demmodSi nis qua; vafis ineft, ubcriore vel parciore .• 4°. Pro moius gradu quo agetur , & pro mo- ftdsradu^ mento quo appellet, nempe ut imp:tu nifuque majore vd minorein affeftaspartes arietabit . dw^fo^ifl
Hinc ergo futura eft inflammatio ccnceptaculorum (eminis , a qua gonorrhca pendet , ''"*'• piilegmonodes , eryfipelatodes , cedematodes vel SKirrhodes.
S. III. SYMPTOMATA.^
GonorrhoB», ficut ceterorum morborum , quatuor funt periodi , prlncipium , uugmen- jMm , ftatus & declinatie , unde varia eft fymptomatum ratjo, gradus, vehementia.
I. Initio gonorrhoeat , 1°. Acres & corrofiva» contagii partes reccns admiffae concepta* , p ;„«; ~' cula feminis , in quse infinuatae funt , ad majores & citatiores contraftiones follicitant pio moibi pun(5tiunculis : Unde uberior (ccretio , atque inde ftilltcidium feminaUum flluidorum dilu. ',**"sni!ici. tiorum . Sic & pari prorfus ratione fumus lacrymas ab oculis . piper falivam aboreelicit . djumftmi'
2,°. Stillatitiat ills humoris feminalis gyttul» , quas rariore ploratu tacite depluunt , """ Mi extremas urethrae oras , ubi haerent fufpenfae, primum agglutinant, ac deinde vi phlogi- ms ure'*' li' ftica inflant & rubefaciunt , unde extrema urethr& cnler ^ rubor . &"c1i'r''°'
3o. In morbi augmento, invalefcentibus in dies morfibus a latente feminio illatis , in- in .ug- terna: conceptaculorum tunicae in majores maioreique crifpatif nes gradatim adiguntur , "'"|°tiiia. quibus necelfum eft ixtremos arteriaruni fii.es comprimi , complicari , conftringi, atque »'i> . p'urs. ideo fanguincm in artcriis capillaribus ha?r?re , ftagnare , congeri ; unde phlogofis conce- lcfii^^geni- ptaculorum, in quae (eminJum venereum introgreffum eft , atque adeo una cum phlogofi '»''""> CKlor , frurige , titilUtio genitalium.
4°. Quin imo diuturna cauiarum earumdem praefentia confequens tft , ut fingula in 4 !"«•». dies intendantur; conceptacula fodicentur altius; ifamina, fibr», mtn-branae in criipatio- fepV°cu?o"-' nes adigantur magis enormes,- fanguis a folitis viis penitus pra?clu^^iur , irsdufu/que, ""»? ^""'- qua data porra, in lateralia vafa lyirphatica tandem «rrumpat ^ Hinc ergo /»/?<!»?ro<»r/* "*"°""°' proprie didca conceptticulorum fertfnis ■, cum acuto calor.s (^ acrimom*. jtnfu .
y°. Contingit plerumque ut urechra fimul & eodem modo ipfa quoque !■ flammctur : j.pyf^,;,. Saltem ubi primum inflammata fonc feminis conceptacula , dcbst & 'r! quar in utro- que fexu illis coniigua eft , cito inflamTiari . At vero inflammau urfr-.ia debent fibrx r^ffl». l> M nerva; ^
I
178 Dl MORBIS VENEREIS
nerveae, qujc ureihr» intertextat funt, magis tendi , atque ideo a praeterflu;nte Hrfr!,-i vi-
vidius fuccuti . Hinc ergo inter meiendum accr, mordax , urens doloris & caloris fen-
fos in urethra , Hve (/y/urU .
* Sfringo. ^°' Acunor doloris fenfus in urethra inter meiendum involuntariam fphinfterts vedca;
ri» . 'conftri^ionem advocat ex noto fympathiarum mcchanirmo . Hinc crgo fupprimitur invo>
Juntarie urina; fluxus, fcd qui luppreffus momento temporis denuo permittitur volurta-
lis imperio , fimilibus de caufis itcrum iterumque deinceps & fuiprJmendus , & permir.
lendus alternatione eadem . Hinc ergo fic , ut urina non ajquali tc.iore & fluxu conti-
nuo emittatur in gonorrhcea , fed laboriofc, interruptis vicibus , lubfultim, guttatim , &
quafi per ftillicidium , hoc eft , ut firMngnna eum dyfuria conjungatur .
7 Frequeni 7°- Calentia & inflammata ftminis conceptacula ipfa quidem acutius lentiunt; vividius
ft invo, vero percelluncur a feminc aut ferrtinali fluido, quo turgent, acrioie ?ccaiidiore, Hinc
«teaioin ergo Iiquet multjphcari 8c mtendi utraquc de caufa venereas genitauum tiiilutiones ,
Tirit. acceleratores proinde & ereftorcs mufculos ex fympathiarum legibus in contradliones ma-
jores & frequentiores agendos efle , penemque identidem inflanuum & tendendum effe ,
unde frtquens & inv»lHntsria treEiio .
I. v»gtn» 8°. Simili mechanica fponte & fine pra?viis veneris Iliecebris excitatur in mulieribus ,
dii't'enti- qu«e gonorrhoBa laborant , frequens & involuntaria contraftio fibrarum carnearum vagi.
go !•> fflB. n«, tum longicudinalium , tum circularium , unde frequens & involuntaiia vMgin*. rige-
minii- fctntin & tliioridif teHt£o, ctiam cum libidinofe non cogitant.
» Erettio 9°' Sfd dum penis crigitur, necefl"e eft urethram diftraht, & proftatas, veficulas femi-
doioiific» . nanas , & glandulas Lovvperianas, qux peni appoficx funt , comprimi . Illar vtro par.
les , cura ex diftis inflammataE fmt , nequc diftrahi, neque comprimi pofTunt fine acuto
dolore . Ergo neceffum eft ereStionem pems , qua: in gonorrhoja frequenter fupervenit ,
dolorificam tu»f 'Jfe.
ic. y»a'n» le*. Pari quoque modo in foeminis, dum riget & tcnditur vagina tentigine , interior
dofonfif» illius inembrana complicatur , prernunturque proftata: & glandulac Covvpcrianar , quar va«
nuoquf- ginae adjacent . Scd nec membrana illa complicari . nec proftatar glandula;que Covvperia-
na: premi poffunt citra dolcrem faevum , quippe quae inflammationc tentancur . Igitur &
in foeminis quoque rigidac %ti!vA & vMgina tenfg», diUrifi, n futura eft in gonorrhoea .
II D«ci. 11°. Quandiu rr.flammatio verendorum adu viget, nec in viro pcnis frigi, aut eredus
irVn«ea'in intrudi j ncc in foemina vagina dilatari, aut dilatata fuccuti potcft fine dolorc , cujusin-
unoque tcnfio intcnfionl inflammatlonis refpondrat. Non poffunt crgo , nec vlr , nec foemina ,
""* quandiu gonorrh^a infJammatoria laborant, venen indu'g!re fine do!tre.
t». Copio- 11°. Quandiu manet inflammatio conceptaculorum fcminls, randiu fluida feminalia dc,
x"' *fem"il t)Ent uberius fecerni gemina d." csufa , tum quod m.ijoribus & veheinentioribas arteria,
ni1!ySihu. rum ofcillationibus fortius exprimantur per colatona , tum quod ab harrente & ftagnante
«fnihi*' cruort colatoriis fuggerantur uberius . Hinc ergo coficfus & pir-nn-s effiuxus femiuis anf
fluidi ftminAHt , dilutioris, calidioris, acrioris , cu)u$ jugi diftillatioae omnia ingrave-
fcunt & exacerisantur.
,,. Efflu. i3°' Semen autem , fluidave feminalia , qus in faac gonorrhoex fpecie a genitalibus di-
«iiifenvi ftillant, quamquam diluta , acria , caientia fint , nativum tamen eolerem fcrc retinent ,
»i'n'ih|S* nimitum All>i(Mniem, vel ad fummum cx *ll>o eimercum, quonum flncera funt , nec ul-
Bioriidiiu- jan^ alieni humoris mlxturam experiuntur , quo poflit nativa fscies corrumpi vel inqui.
If/.ori. . nsri. Sic in peripneumonia incipiente vtl Icvi , ubi nulla adeft extravafatio aut fuppu.
forer'n2." "■^^»0. ^P"»* '^«t caleant & acria fir.t , atiamcn mcre pituitofa funt , atquc adco e cinc.
livuoi ifr. reo albicantia , quandiu funt impermixta .
««•I, £j f^jfj gjjg ^Qj^j pfriodiis in Icriore gonorrhopa , quar fit a phlogofi , vc! a fimpli-
ci conccpraculorum feminis inflammationc fine cxtravafatione & exulccratlowc , & quar
maxime in argrorantibus optime conftltutis , & in quibus tum a fanguine vitium , tum
ab affciftis partibus isbcft anieccdens labes , intra mcnlem unum plerumque fanarur , modo
infimmatlo, quac afftais partibus indufta cft , provido remediorum ufu & diartae rtgi..
mine fine graviore noxa refolvatur.
n.Tnmcr. II. Contra vero, fi rf.nia fuerir admifTi contagii acrimonia vel copia j fl inflammatio-
«&diffi*"' "^'"'* ^^^ tnffficacibus remediis occurratur ; fi error admittatur in diarta gravis, mul-
tiijore. *tiplex . fi f?.jiguis in argrotantc peccet acrimonia ; aut fi loca affefla Ube aliqua malc
prius habucrint , omnla folcnt indc intendi, in pejus gradatim ruerc, & ad eum gradum
tandcm dcduci , qui fuminus cft morbis ftatus.
Ncmpe
L I B E R III, C A P U T I. JT9
' Nempe i". PerinAnm qsidero in viris , in f^minis vero vulva (y vsgina tmptnfe ctt- 1. la ?ifii Unt , tument , dJent , quod in viris lubftrara ptrinso , in f^minis adfita fioi vulvas aSi''"^^'^]^;"; vagin^ conceptacula leminis, qux gravi tentdncur infiammarione. rutv» &
*■>. Inrcrna conceptaculorum tacies , lemiBii morfibus objedta , vio^cntis crifpationibus J^.^JJJ"^ ^J" «Rfciudttur , vd iteratis punCtiuiicuiis tandem croditur. Tunc crgo rorant cx irulcis va- [«■"'^ £s gurtulx ianguinis , qu-bus diiutis, corfu/is, intlme commixtis nativus leminis , aur hl ., .r"""*
/emmaliS fludi Color inficitur. Hinc croce» , flava , aut fuhfljtva fiunt fluii* tU» A"»'»* e,*^'ju^fli*
A* , quae la gonorrhfa g>avi diftjlljnt> liaud difpari rationc ac in ptripneumonia fput^ vi.' flava , ii\x potjus rubigin- fa rufli cjiciuntur , quoties infufo fanguinc pauco vit.'at4 iunr.
i°. fngravtlLeitilus Itnfim prim s illis (cjffuris , ukufcula in conceptacahs gcnsran. 4- tti» vi tur , lata vc! ? xijiUa , alta vel iupcrficiana , paucicra vel numcrofiura , pro contagii i'\ ."xli^-V^u faoguinis acim lia, aut parcis ipfius m''licie; unde pus fjniclvc lugiter manint , qul- ii<J«rceaui. bus flaida (eminalia jam flava, vjridi , vel ex flavo vjridcrcenre colore ring int»» . Hi ^c frcflu-vtum fiHmorts Ififftorts , atritrii f errre/ivi , purultnti , virtd.s »Ht ex flnvo vir drfctntts y qui ex lemme vcl icTi.nali fluioo , pauctilimis fanijuinis ilillis 8f aliq lot puris gutris compniiitur. Sic in peripneum(-ni«i fputa folent e» flavo virelcere , quotics latct in pt.do- re luppuratio vcl exulctratio .
4^ jugi dtfluxu humorjs illiufmodi , ub^rioris, acrioris , vere purulentl , neceffum eft *• *j**|^''^' urehran magis ac m^gis inflamm r. 'n dies ; imo vero ukufculis non paucis interdum ut ftcwiBu- afiici , poiiifimum in ex'r:mis emidariis, quibus ab Jtjflammatis cnnccptacu.is morbous"*" hamor inlhll^cur , & quibus adharrcicic diutms . Hinc ergo futurum eft ut viwioius a prxtetfliCnte lotio percellatur inter mciendum , unde non leve auimtntum accedet dy-
fnrtt. & llr.:mgurit.
i°- (Jrethia graviter irflammna , aut ulcufculis faucia non poreft in cre<£l:ione pcnis vi f^J^''^'^^'* dilirahi finc «ce b. dol"ns fenfu j quantumcunque vcro diftrahatur , non poteft unquam dait. peni in ert.(5l oncm nitenti cocxtendi . Qu< 'T^brem necefl^um cft p. nem erigi cum dolorc fummo, & cun m.ximc rigct deorium irifl:di & incurvari quafi chorda lubtenfa , un. de tunc generrhce» therilitta .
6 Quandoque vero accidit , fcd raro & in gravifTima tantum gnnorrhoea , ut liga- «• ln««n mentum uembraneum , quo dorlum penis ad commifluram nffiun pubis alligatur. quin "«'oifia imo aherutrum e toiporibus c^vernofis . quae penem conftituuni, infl^mmationcaflician- "'"»• tur; quar fi eveniant , neceffum eft 8c pencm cum dolore diftendi , & diftentum vel fur» fum refleEt- , vel itd aherutrum latus oHijue dec inare ,
7°. Cum urethra infl-mmatione ve' exulcerationc laborat , haud rarum eft poft ere- 7' Efflux« ftionem guttulas ftrt.-.f-rje f»nguinis cum lemne aut femindi fiuida , quT a genitalibus ma- p'oft"e"e. nant, commifccri , qux a difciflTs uechra difruptifve ukeru.n lar>r«s proveniunt. aianem.
8. Quod fi ij.fl^mmatio ab urethrat fuperficie alrius penetret , & ad cellulolam ufque ». Senfu» fubftanr am , qua u -.tihra cingitur , gaditi.n promoveatur, jndc fu:urum eft , ut mcm- J,'?^";'^''^!^; branacea» illius lubftaniiar cellu^ac expanfioni valide repugnf-nr , dum penis tcnditurj & aione- fi forte crdant , gravem ab cxpanfifnc Holorem experiantur. Unde dthr tlle , ftn/uf^ut vslida eenllritfioni, ^ qua pc.ts ftringi videtur^ tum in e-e-*ionrm nititur.
9". Debenr hx<. eaden- de muheribus intcMigi , quar ipfa» quoque acutum doloris (y ad- • Doiorfi' ftriflients fenfum folent txperti m vagin* (T itt vulva , fi partcs illar involuntaria tcnti ^0«".'°*** g'ne rigerkanr , quindiu infl mma ar funt.
10. Proindc neque rir ncquc fcBnina ventrit ufu frui pxffunt in graviore gonorrhoea , „'°'.^""- mfi cum d«ort «c Lahtre fummo , &, quod plerumque pe'ias cft , cum manifefta morbi riv nfuui'»
eXJCf rb?tione . uroque f«-
«-um gonorrho-a: militia , vj frminii morbofi , ««rotantis incuria , medentium culpa , «Joiorifitw. aur alio quocunque fato eo ufque proceffit , caut. 'C diliiicnii therappia opus eft , qua: irflinnmationi & erethifmo fjenitalium occurrat , qaat fymptomatum vehementi-im leniat , quac conceptacula t?bo diffiuentia dctergat qur latcntes lcminii 'cliqaias pmfliget 3c eliminet , demum qua? u'cer:i ccatric» repugnantia confolidet , fcd hxc fingula , cum Jint fjtta difficilia , multi temporis indigent,
ni. «i ea cx votis fucceoant ■ r. Se remitteme inflamraatioivl rtmittentur pari paftu „V,fi ^'j', tMltr , jo'f,f freth.jmus genitahum miTio..* 1.
*°' ^cminalis humor, qui prfluit, in d=?s futurus eft finrtrier , fp>fer , candidier , ^o /" r^rA*'"' ^ "'"''i^x, femini aut fcminali fluido magis analogus , cum femine taodem »,J[;;X' perrttte concolor & congener. caudiaor
M * f' Cuni
I
.i8o De Moreis Venereis
j. Fiowi ^'^, Cum u!cus ad coitionem properat , fere pcrpetuum eft cmitti hnfihatkts fioecot fl. ^ii\nizt\o. ^o^"m injl/ir ffiffos , denfcfijtie , qui vel ut ramenta urin« iiinatant , & qui lympha nutri- tia conflant , quae dum uJccra rei^arcit , in ipfis conceptaculorum canaliculis m floccos infpiirata conformatur. 4.Getratife- 4% Dcnique refoluta inflammatione , & ulcerlbus cicatrice obdu<5lis , fponte ceflnt /i. «aTiom. imnis , jemmaUs flstidi , purifqHc ptafluviHm , oc omau naturalis oecoflomis muiiis in« /taurantur .
5. IV. DIAGNOSIS ET PROGNOSIS.
1 Dijgno- I. Dlagnofis gonorrhoear virulentac facilis cft in viris ; In illis cnim quidquid ex ure- ihaTTa ^^^^ dcfluit, vcl i coficeptaculis femtnariis manat , ut fcmcn , Itminalia flaiaa, pus &c. Tini. in gonorrhceis i vel a vefica , uretheribus , renibufque , ut pus , lanus , muciis , & mucofa pituita in variis renum & veficae affeftibus . Utcumqu; vtro materis , quac tx utroque loco eiiciuncur , conveniant ahquanao Ipecie , forma , indole , quod tamen per- petuum non ell , certe difftrunt femper modo quo ?')iciuntur . H«e fiquiuem nunquan^ nifi cum urina defluunt , atquc adeo nunquam nifi dilacuo vefic* lphinClere> qaod nem- pe a loco proveniant ultra fphinderrm pofitoi iUar vtro /eorfum ab urina prodeuor Joljc , ctiam cum fphinfter raaxime conftnftus eft, quod a conceptacuJismanent citra fphinCtc- rem fitis.
H!n< ergo obvium eft difcrimen, quo gonorrhoea; quacvis a variis puris aut muci ftil.; licidiis ex vefica dignofcantur . Sed neque operofivjs eft quod fupercft conficere , nempe gonorrhoeas diverfas diiiinguere ; /1/»/»/.?^^ , qua: inafluetac potationi c. evifisi equiratio- ni nimiarj immoderato ufui veneris, etiam pura» ; aut clyiieri calidtus admiflo fucce- dunc : £t virulentas , qux ufu impiirar veneris c< ntrahuotur contagiont. . Priorcs enmi fi- ne crethifmo jnvadunt, fine dolore fluunt , cito & fponce ccflant , ncc iilla itipantur raa« lignitatc : Pofttriorcs vero gravem dyfuiam advocant in principio , diuturnar funt diffii cilefque , ac manifcfla acrimonix & virulentis indicia prarbsnt tota argrotatione . Et in fd. At vcro non ita certa cft in fceminis gsnorrhcear virulents diagnofis. Q_uaecunque ad minis. vuivam in iis confluunt, vel a vefica per urethram, ut in veficar , renumque affedibus niodo dedaratis , vel ab utero per vaginam , uc in fluore mulicbri; vel demum a pro- flatis, glandulis Covvperianis , glandulifque botryformibus vaginar defluuat ut in go- norrhoeis cujulcunque fpeciei . Quse tnodo quidem diximus circa viros, vnlent hxc ea- dem in foeminis quoque , tum ad difcernenda puris aur muci ffillicidia , quar a vefica prodeunt, a gonorrhoeis quibiifcunque , quar a concepta:ijlis feminariis mananc •, tum ad diftinguendas diverlas gonorrhce^ fpecies , nempe fimpiicis aut virulents. Verum lolet, ia foeniiiis gonorrhoea cum fluore albo , qui ab ucero per vaginam minat , fxpiffime con. fundi , ad quem fane , ut primum infjammationis vehementia remifit , videtur ipla proxi* me accedcre, & cui errori fivent mulieres, quat morbi caufas , vcl ignorant aliquando bon» fide, vcl data opera pleru.nque mala fide diffimulant .
Itaqae C\ rei veritas , notitiaque primarvac indolis morbi ex «grotar confeffione elici non poffit , vel propcer ignoraatiam , vel propter diiTimuIationem peffimam , tunc una fupe-eft veri indagandi rario , nimirum fi vulva introlpiciatur. Monulraus enim fupra tres in mulieribus fedes efle gonorrhoear , proftatas , glandulas Covvperianas , & glandulas va- gi.ales. Quamobrcm fi puruienta materies cx proflatis per lacun^s in fuperiorem vulvar partem , aut ex glandulis Covvperianis in infcriorem exprimatur , inde palam futurum cfl foeminam gonorrhoea laborare , non fluore albo , quoniam in illo materies putris ab utero per vaginam promanat . Quf^d adhuc certius conflabit , {] qua fimul apparcant in- flammationis , aut faltem phlogolec $ figna in iis vulvar locrs , quibus profUrar aut glau- duiar Covvperianar adfidcnt , dum cetcra vulra» loca ab omni labe immunia funt .
Ar fi gonorrhoea vaginalibus glandulis forfan infideat, ut infidet farpe , ultro confiten. dum eft ne vulvae quidem infpeifliionc a fluxu muliebri uTo pado diftingui pofle , quip- ?<- qui & ipfe viam eaaidem confpurcet. Unde tunc fuiurum cft ut res inambiguofit, donec aperta confeflio setnotae, mariti aut viri cui confucvit , verum tandem prodat i vel mali natura conjcdluris .'.iltem definiatur captis ex diuturnirate & oifficultatemorbi , aiiC ex lymptoraatis , quae pedetcntiro fuperveniant , & qua: vencrcam caufam attcftari vi« dcantur .
j L'i'b E R III. C A P U T I. jffi:
Haud me latet tamen quid a Scriproribus * nonnullis vulgo aflfcratur ad inflituendam , ut ipfi pucant , certiflimam utriufqne morbi diagnofim. Volunt nempe fluxumgononlioi. com & virulentum effe, quoties pcrmanet confpicuus, fliientibus etiam caiamtniis : Coa- tra vero fluorem muliebrem feu album efTe , qiioties evanefcit , feu potius videcur eva- uefcere , prodeuntibus menftruis, non redicurus, nifi poAquam menfes cefTavennt.
Sed haec , quantzvis proferantur confidenria , ad ^oriOThoeam virulentam a fljore mu«
Jiebri dignofcendam nequaquam poflunt conducere . Neque enim latis vera fut.t de fluxii
gonorrhoico , qui a proflatarum aut glandularum Covvperianarum labe dep;ndat ,- at ve»
ro certiflime falfa funt dc gonorrhoico omni fluxu , qui a vaginalibus glandulis icaturiat .
1°. Non fatis vrra fiint de gonorrhoico fluxu, qui a proftaris foemineis , glanau'ifve
' Covvperianis manat. Licet enim virulenta; materiei fcacurigo a vagina , quse catamenio-
'jj rum via eft , nonnihil tunc difl^ta fit, cum iifdem tamen quandiu profluunt , m.iXime Ci
'] profluant ubertim , debet ea materies ita cotnmifceri in vulva , atque adeo atro /eu pur-
' I pureo colore ita infici , ut plerumcjpe nulla ratione poffit jam amplius dignofci in mu.
•; lieribus , quandiu menft^rnantur .
'i 2°. Ctrtlfima falfa funt de gonorrhoico fluxu , quicumqus a botryformibus vagina:
•|i glandulis lcaturit , Cum etenim materia viruknta , qus inde defluit , cum mfnftruo (an-
i| guine ab utero vel a vagina dtfluente & diu , & per intima fubadla confundancur in
' ipfa etiam vagina haud difpari jnodo quam lympha ipfamec , qua in fluore albo diflil,
r lat, ex iifdem locis, inde necefl^um eft, ut gonorrhoicusfluxus iiiaem planc viciflitudinibus
' obnoxius flt, quibus fluxus ipfe mulicbris , atque adeo de utroque perinde verum flc ,
quodcumque de alterutro, Quapropter liquet rulla inde crui pofle figna , qua morbum
a morbo dijudicent & diflinguant, in quo conientiencem habemus experientiam .
ir. De fede gonorrhc^eaf nullis conftat indiciis certis ; neque magnopere opus e(t ad cu- if. Oiagn». rarionem , cum ubivis gonorrha?a iedem habuerit, cadem iere remedia ex ufu futura fint . ^-Jltl^ Haud inambus tamen con]ecturis poteft colligi gonorrhoeam iniidere. i 1°. ProftatA (^ ■veficulis feminarlit , quac e']uldem mali conlortcs efle folenc proprer vi-
Cinicatem , nempe quoties materies uber eft j tumor dolorque perinaeum longe lateque cc- cupanc , & altius lepulii videnmr i teftes fine caufa , vel faltem levi de caufa in inorbi focietacem veniuntj denique fymptomata omnla, dolor, calor , erethifmus geoitalium in. tenfe urgent. Coniicitur autem vefieula alcerutra tantum affici , fi alteruter tantutn tefiis caleat , doleat, tumeat; utraque, fi uterque.
Glandults Cevvperi/tnts , quK mole parvjc funt & fitu cXitanea» , quoties tumor &dolor minus ex^enfi , magis fuperficJarii , & ad anura propius adpofiti funt; pauca difluic materies i fymptomata remif/a funt . Conjicitur pari modo utramque glandulam Ccvvpe- rianam fiiTml aegrotare , ii tumor , calor & dolor, ani confinia occupentad urrumque ia- tus raphesj alterutram vero , f} ad alterutrum tantum .
5"^. Cetlulis urethr& , quoties paucus humor diftillat , nullufque in toto perina?o tumor, dolor auc calor percipitur ; ut accidit in ea Gonorrho;* fpecie , qus dependent ab exul- ceratis cellulis navicularis illius foftae , in quam ureihra dilatatur a3 glandis radicem . Hanc autem manifeftara faciunt fedes doloris , callus , renitentia , & phlogofis illius fof- fa?i 'puris indoles , quod deffluit f piflius , parcius , a femine putrido omnino difpar , & vere purulencum . Excepta ea gonorrhoea; fpecie , vix credo ab afl^edis folis uretha; cel- lulis gonorrhceam uUam aliam unquam induci , praster Gonorrhceam iilam, quas ficca dicicur , & de qua tnfra.
4°. Demum omnihus fimul parvlhns memoratis , quoties nmnia memoraca indicia una concurrunt , acque adeo gonorrhea intenfifllmo genicalium calore , ardore , ercthiimo ftipatur.
III. Caufa triplex, qua gonorrh^am produci diftum eft, non tam ex diverfa fympto ^'| o/t. matum natura dignofcitur, quas plerumque squivoca videri pofl^et , quam ex colore di- f*%noJl'" verfo humoris diftillantis , da quo certum efle poteft judicium . iIicb* ,
Sic 1°. Humor pellucidus , albicans , vel ex albo cinereus , uno verbo coloris reti- nens , qui femini aut feminali fluido naturalis eft , fUogofim ^t fimplicem tantum irt.
1°. Humor idem croceus, flavus, aut obfcure flavefcenSj atque adeo confufis, dilutis, oC jntime cominixtis fanguinis guttulis tindus itiflatnmaticnttn , quae cum extrav/ifatiotte conjunfta flt.
^'''»- A M i S°- Dsniquc
P/zfertJtn a Charktono in Gm<AUg\4 Rhtumntifmi nttrmi , fiyt flunis *lii H-fttri* .
i8t De Morbis Venereis
3°. Deinque humor ex flavo virefccns , viridis aut atro-viridis, adeoque puris admix- ti prcfentia contaminatus , uleerof*m iul /uppuratorimm injjsmm/ttionem arguit, IV Di«- IV. Haud difpari ratiane ds fpecie inflanoinaiionis conjiciendum eft : ferenlii'*''^' Nempc 1°. Oedemstodem effe^ /i copiofa manet noateria , fcd fcrofa, diluta, parum mor- rjinEonor^ dax i fi dyfuria , calor , erethi/mus genitalium mediocres flac , cum molU perina:i ' ■ tumore .
*°. fhi-egmon»dem , /I materics paulo mlnus uber diftillat , fed fpifllor ac mordacior : fi dyfuria , calor dolorque genitalium acerbiores /int , cum manifeflo Sc firmo perinaci tumorc .
3°. Eryfii>elatodem y fi dyfurla, calor , dolor & erahifmus genitalium intenfiflTime ur- geant; fi fluat materies pauca , fed acerrima , mordaciflima & iumme flava ; neque ta. men perinaei tumor fymptomatum veh^mentia; mole refpondeat .
4°. Ultimo Scirrhodtm^ fi tumor mamfeftus & retincns perinaeum occapet ; {{ pauca
prcfluat & fpiffa materieij (i dolor , calor , crcthifmus genitalium moderati fint ; fi re.
mittentc dyfuria fuperfit ftranguria , proptcr compreflioncm a sKirrhofis proftatis aut vc-
ficulis feminariis appofitar urethrar illatam.
I. Pfosno- Prognofis . I. Cum gonorrhoea morbus fit inflammatorius , debct & ipfa pro more cete-
^am^lk ''^'■"'" inflammationum, quatuor modis judlcari rejolutione , [uffurntione , skirrh» , gm».
gcaert . gri»A .
1°. Optlmum quidem eft re/ehi inflammatione, quac gonorrh^am parit : Inde enim ci- ta ac perfefta curatio fine ulla labe , qua: in affedis partibus luperfit . Sed rcfolutio raro fuccedit , nec fere ufiquam nifi in levioribus gonorrheis , & in quibus argri tum itera- tis fanguinis miflionibus ultro acquiefcunt, tum a regula & ptaflcriptlone diaecar ne la- tum quidem unguem difccdunt , quod m jegrotantibus pcrrarum , prjtlertim cum ( a ) prtpter mdole/cemimm minus vdent y mugis impen/e eupiunt , ton/ulunt parum.
1°. Gravius eft inflammationem in uicus vel /uppuratum mbire , ut m omni gonorrh^a i fi a princlpio negligatur, fere perpetuum , & in gravi haud infrequens eft quantacunque cura adhibeatur. Tunc enim 1°. Curatlo tardior eft diuturniorque , quia ulcus vel apo- ftema inde genitum pedetentim & gradario progreflfu detergendum , carnibus opplcndum , cicatricc obducendum eft. i". Minus perfefta , quia , etfi cetera incommoda absflcnt , at certe cicatrix fuperfutura eft , quat fi nimis dura , aut arquo fungofior fuerit , urethram perindc anguftatura eft , unde ftranguria, gonorrhfar pediflcqua.
3°. Idem impendet periculum fi Jnflammatio in skirrhum xfnvertatur i nam pars SKir- rhodes urethram , cui adjacet, ita mole comprimet , ut illa exiturienti urinar argre pcr- via fit , unde ftranguria habitualis in ifchuriam facile degenerans.
4-^. Demum de acgri falute fere conclamaium eft , fi Jnflammatid 1» gangrenam defmat^
ut cui , cum in occulto lateat, efficaciter mederi difficillimum fit . Abfit t^men de gonor.
rhe» vix unquam tam male ominari, nifi fato peflimo inflammatio urens , deleteria, in-
tennftima fit j nifi omnia omnino auxilia omittantur , quin imo nifi pars Inflammata diu.
turna equitatione, 'aut coitione immodica , comprefla , contuCi , male habita fuerit.
II PfO, II. Ceteris paribus generrhee» levior cft, fl quod tamen rarum , gianduUs Cowperfanas
no^iha» ra."j;«»» affieiat ; quia cum parvar fint & cuti proximius fubjeftar , inde morbus minor
p°o"d?»'tr- eft , & topicis remediis non inaccefl^usi feminis purulenti cifluxus parcior i & abfceflus ,
f«rede. g fgyjg a«cidat, curatu facilior cute incifa.
Contra vero gravior eft gonorrhaea , qux fedem habet in projiatis aut veficulis femina- rits i tum quia cum majores fint , inde quoque major eft & latius extenfa inflammatio , uberiufque feminis putridi effluvium i tum quia fi loca affc^ta abfcedant , fanatio diffi. cilius & lentius fucceffura eft.
De prognofi gonorrhfar, qux /olis uretn eelluUs infidet, vix quidquam dicendura oc-
currit, cum hujus f ra(^atio , fi malum lateat in fofla naviculari , ad Caput Vjl, uhide
Ulceribus cancrofis i fi in reliqua urethra ledem habeat , ad Mticulum // Capitis fequen-
tis pertineat , ubi de gonorrhaea [icca .
iir. Prc- III. Gonorrhoear fata , djfcrimina, therapeiar differunt quoque inter fe pro diverfa in-
no^fhoB.' flanimationis fpecie, a qii'j morbus dependet .
p.od.Ttr. Nimitum 1°. Si ab cedematode , nec acerba jegrotatio, cum omnia lenia vel faltem mp- ihfljmml derata fint, nec curatio difficilis futura eft , cum plerumque nulia , vtl ad fummum le. tionii. yjs tantum fiat exulccratio . Quamobrem parcior fit fanguinis mifllo , rarlor dilucntiuni
& humc-
( a ) Terint. Adclph. A.A, i. Sccn. 9.
L I B E R II I. C A P U f I. l8j
& humeftantium exhibitio, contra vero purgatio frequens, iteraia /icut & exhibitio de« coSli ililuti ex lignis Guaiaci dc SafTafras, radicibuique China? & Sarfar-pariUa; ; alio- quin enim metuendura forec , ne per rclaxata fero conceptacula , aut conccptaculorura emiflaria aquofius (emen diftilJaturum fit , etiam pofl curatam gonorrhceam.
2°. Si i phlegmonode , majus imminet pcriculum futurae fuppurationis , ideoquc pra:-' miffis vena; feftionibus pluribus largitcr cxhibenda diluentia , demulcentia , anodyna , a quorum ufu non prius defiftcndum , quam genitaiium calor & erethifmus raanifefte fe remiferint.
50. si ab tryffftlutoit , jure metuendum eft , ne gravis fuccedat partium afFcftarum ex. ulceratio , adeoque pra;miflis venac fedionibus , non diluentibus modo , demulcentibus & anodynis infiftendum eft, ut In cafu prarcedente , fed etiam narcoticis , qua; acutiorem partium dolentium fenfum obtundant minuantque ,
4°. Tandem fi a sktrrUode , non omittenda quidem remedia , quae hadtenus indicata funt , fed diligcntiflime curandum , ut interno ufu praeparationum mercurialium , ac potifli- mum externis perinxi inundtionibus cum unguento mercuriali, materia in atfeftis con> ceptaculis harrens & impafta difcutiatur & refolvatur.
IV. Ceteruni gonorrhoea qualifcunque, modo medicina adhibeatur opportuna, pericu* j^ \o vacat , ac feliciter fanatur, tardius citiufve pro fymptomatum vehementia , contagii gnoni gol' venerci acrimonia , varia fanguinis diathefi &c. p?o'n«ur»
jo. Verumtamen f\ gravior fuerit , ac diutius rcpugnaverit reracdiis curatac folet ple- ^y-pwmt. runque lupereffe involuntarium & habituale feminis ftillicidium , ob erofa, dilatata ,*'"°' vel relaxata proftatarum aut veficularum feminariarum emiflaria ,
3°. Gonorrhoea luera vcneream nunqujam inducit , modo lcmen aut feminale fluidum «ontagio venereo contamlnatum ubertira & libere profluat , quia admifl^um virus exhau- ritur , potiflimum quidem , fi fimul ea ufurpentur remedia , qua? eldem fcopo accommo- data lunt.
4°. At vero fi virulenti feminis aut feminalis fluidl effluxus fuppriraatur aut Immi- nuatur, tunc rcflux morbofi feminii fanguinem contaminari necefle eft , atque adeo luem veneream contrahi. Supprimitur autem , vel imminuitur effluxus ille pluribus de cau- /Is, 1°. Superventu febris, unde au(5la partinm afi^tftirum inflammatione feminis emifla- ria obftruuntur: le. Callo vel fungo in exulceratis conceptaculis feminariisoborto , quo cadem emifl^aria comprimuntur vel ofFcrciuntur : ^'^. Prxpoftero aftringentium ufu, qui- bus emiffaria eadem conftipantur: 4°. Inflimmatorio vel sKirrode teftium tumore , quo femen congeftum retinetur.
5°. Gonorrhoea , cujufcunquc fpeciei fuerit , folet in f^minis toleratu facilior efl"e , ce- teris paribus , quam in viris , quod ills nulli vel ad lummum levi dyfuria: obnoxicC fintj nulU quidem , fi gonorrhca fedem habeat in glandulis vaginalibus vel Covvperia- nJs , cum urethra hinc longe diftet ; ad fummum vero Uvi , fi ipfi proftatar Infiderit ; quamvis enim urethra ab omni influnmatione tunc immunis non fit , attamen prarceps urina: rivus per urethrar dudum, qui brevior eft latiorquein f?minis, nulla vel minima noxa facile traiisfluit. Contra vero in viris , cum affeda conctptacula omnia cum ure- thra communicent, quar proinde mali femper confors eft , fit inde ut in his non modo dyfuria perpetuo adfit, led etiam femper gravior flt aceibiorque, quoniam prarterfluers urina eo vividius urethrar illidit in viris, quo via anguftior eft quam in f^minis , ac illifus eo pluries repetit, quo via eadem longior eft .
6°. Pari quoque ratione gonorrhca , cuiufcunque fpeciei fit , minus gravis eft in f^. minis, qiiara m viris, ceteris paribus . In viris enim calor & erethifmus genitalium , qui dyfariac morfu induci , vel faitem intendi folent , fuppurationemaut cxulcerationem difficilem plerumque advocant. Tiim vero in iifdcm caruncular hyperfarcofes , cicatrices , fungi, aliaquc id genus, quac in ulcerofa urethra, aut in conceptaculorum emiffariisad- nafcuntur, viam urinJB non raro prsecludunt vel anguftant , unde habitualis ftran^u^ia , qua: in ifcjriam farpe degener eft ; Quorum malorum neutrumin ffminas videtur ^oHecadere, ex iis quar prarcedenti Artuulo difta funt , vel qu« faltem in illas cadunt rariffime.
7'. Tandem gonorrhea, cu')ufcunque fpeciei fit , difficilius t%ratur in ffminis, ceteris paribus, quam in viris j five qucd muliebria, quae natura molliora funt , & raagis ato- na , & quar ut de uiero vulgo dieitur , funt lotius corporis veluti fentina , {i femel ve- nereo feminio larfa fint , nativo tono difficilius reftituanturquam virilia ; dvi potius, ut mihi videtur , quod feminar facile ncgligant ftillicidia , quar male curatis gonorrhfis
M 4 luperfunt,
1
l84 DeMorbisVenereis
fuperfunt, ut quibus pJerilque naturali vitio facniliare fic vulvani ac vaginam humore pertufas experirii ctim e concra viri remediis iion parcanc , quandiu vel unica hunjoris guttula e gemtaiibus profiuit , unde fciunt niiiii quiqtiam nacuraUt£r prodire .
§. V. C U R A T I O. CoratioKOJ Trfs /unt gonorrhceac periodi in inftituendi curatione cautc diftinguendae ; Prima /». I nofthiB*. f^^j^atis & ccnfiftentis , in qua calor & eretiiilmus gcnicalium intenie urgcnc cum gravi i dyfuria : Altira retnittentis , in qua urini liberius ejicitur & cum minori dolorc , ac pu- tre itmtn vel (e.i.inale fluidunl facilius & copiolius profluit : Tertia demum dffmentts , in qua pacato geiutdlium fervore purulenti lcminis vel ieminalis Iiumoris icaturigo inci- pit cxarerce.e. . _
I i. tn pri. I. In prinu periodo , fiTiul ac apparet gcnorrhoea, omni ope atque opera minuenda eft "a* ''*'^'°' infl^mnia^o tsda vti fiens , & fucura praecavenda , temperandus unnx ardor , deniujcen- dd Jeminis auc ieminalis humoris acrimonia , &c.
In hunc linem i°. Saij>;uis e brachiorum alierutro ftatim mitcendus eft , quod perinde ac in ii.flammacoriis qiubafcunqu;; morbis , dcbec tunc primis difbus pluries itcrari , pro «grotantium viribus ac temperimento & fympromacum vehemencia. Sic enim deple.tis va, fis fanguifais, & imniinuco fanguinis circuiancis momcnco , minor fuiura eft inflaroma- tio & cen.^io, adeoquc calor & dci-or tum ccnceptaculorum femmis , tum uiethi« ipfius ,
2^. Licet opera: pretium fit in omni gonorrhoea fanguanem mittere, largius camen mic-
lljjii li deb:t in iis gonorrhctaj ipeciebas, qua° ub inflimmatione eryfipsiatode ac phlegmono-
'' de dtp;ndenc , nbi lumiius eft genicalium calor , ardor , erethilmus, cum gravifllma dy-
furia , & in quibus proinde haud fegnius , parciufve venam tundet^dam eflc opinor , quani
in ipfa peripneumonia vel dyfenteria.
1°, Praelcribenda fimul pro pocu or refrigerantium & demulcentium , ut
tha;.^ &c. foiiorumqne parietaria? , cynoglodi , laCtucae ljcc. addendo pro lingulis decoctls libris femidrachmam , vel drachmam uiiam cryftalli mineralis , falis prunells velj nicri depuraci .
4\ Atvus, /i natura aut ufu ptifana» liquida non fic , blande fubducenda quotidiana inji-dione clyfteris ex codem decotlo, quo pcifana paracur, vel fincero , vel cum inftil- iaco pauco aceto, cum loluci ialis prunella: vel cryftalli mineralis 5 ) , vcl 3 i] , auc cum diluta medulla caiTise rccente ad t, \.
5^ Qaod fi inflammationis ardor cantus fit , ut huic mitigando non fufficiat largus ptiianar ufus, tunc e.xhibendx bis in die mans fcilicec & vefperi emulfiones cx contritis in niorcario marmoreo lcminibus melonum, agni cafti , cannabis , papavcris albi , & 11- ni &c. ana ^ H. vtl 5 j. & dilucis aftafo ad lib. ]. decodo florum nymphxje , poll co- laturam diiuendo fympi de nymphaja ^ ij. pro duabus dofibus.
6\ Quin imo, ft oinnia incenfifllme urgeant , conducet cuilibet dofi emulfionis , fed pra?fertim vefpercinac narcoticum adjici , quo acucior parcium dolencium lenlus iopiatur vel faltem obnundacur , uc , verLi gr.xrii , lyrnpi de diacodio unciam femiftcm , tirdurx anodyns saaas xv auc xx, laudanj diftoluti gr. j, pilularum ue cynogloilo dilTolutarum grana v. &c.
7°. At vero, fi debilinr ftomachus nimium hunc rcfrigerantium ufum non ferat , ut fa?- pius accidit , tunc omiflis emulfionibtis iola pcifana utendum erit ,• imn fi ptifana quoque liomacho gravis fit , foJa aqua communi , fontana vel fluviatili , aflatim haufta , & cui aliquantulum cryrtalli mineralis vcl nicri purificati admixtum fuenc. ^ 8^. Verum fi morbus remedia vincat & videatur in dies ingravefcere , quod tamen nun-
quam fcre evenit.nifi maxima aeprorantium intempcrantia ; ii urethra graviter inflsn.me- tur , ut iu gonorrhoea cordaca; fi purus putufque /anguis ex di/ciflis ruptifve ureihra; vafis promanef, fi perinaeum caleat , cumcat , doicacque pracfer modum ; fi dyfuria tniler- rime urat j tunc iteracis pro Medici prudentia venx itdfionibus , ac tempeiato , quan- <um fieri poterit , genitaiium x(hi internis remtdiis , nimirum emulfionlbus & ptiiana , uc fupra diftjm eft , ad t;".terua quoqvic five topica reinedia confu<<iendum erit . Itaqus i". Msntula & gcnitalia lafle tepido fovcnda, imo & ladi immerfacontincnda funt inin- feffu: 1". Perinaro admovendum cataplafma de mica paniscum ia<^e & croco ; vel de oryza cumbutyro codfi & infufo crocoaltcrata : y, Decoiftum radicis ahhara: ; aqua fpcrmatisra- narura diffolutis aliquoc iacchari Saturnini granis levifiime albefccns , vcl lac caprillum
deco(iio
L i B E K III. C A P U T I. 185
•deco(So radicis Sihhxx dllutum & infufo croco tinftum &c. in urethram flphonei identi.
dem /n)icienda iunt, impulfu leniffimo, minimo. ,i>°. Condiicit qaoqua u(us internus camphorx & facchari Saturnini , qux anodyna 8z
anri-phloginica f/ciiltate mire temperant, & jeftum compefcunt. Ufurpantur autem for- -ma pulveris , vei etiam boli , exccpta conferva florum nymphafa» , vel rofarum , a»a a •gr. vj. ad ^^ fii fed cauriflime adhibeantur velim , dofique minima , prsfertim faccharum iSaturninum , cum ab omni noxa non vacct. Prodeft etiam aqua Rabelii , Caftre uhimo W.ii. 4, infra defcribenda , fi ptilanje refrigeranti ad gratain aclditatem guttatim inftlllecur. f ■ 10°. Quod fi forte conftans doloris fedes aperte indicec in facciformi feu naviculari il. I3 cavitate , in quam urethra dilatatur ad radicem balani , latere ulcus cancrofum mali ■inoris & inflammafum , quod a tr^terfluente lotio laceflitiim acuciflitne doleat , Sc into. -Iferandam inferac dyfuriam, gravi & importuno malo mederi promptum erit artificiofa. lcili , fcilicet inrromifia in urcthram renui fiftula argentea vel p*umbea , qu« ultra lo. Gum ulcerofum pertingat , & per quam expell<itur urina , inoffenfo ulcere , atque adeo Hne dolore . Imo vero proderit aliquando , ut levamen cercius fit , fiftulam obvolvere fubtili rela filo Iigaca , & nutrito leu unguento moliiore imbuta , qaod ex oleo ovo- rum , fDeritiate ceti , &r aliquot micis cerae virginese una liquatis & confufis componacar, & ubi ftmel intromlfla fueric , levi manu ita circumrotars , ut telam dimittac , & cir- cumrotando ped:tencim jca educere , ut tffa urethra; ha?reat applicita ; cujus extrahen- da? , cum lubu.Tit , copia erit per appenfum filura , modo altera fimili artificio repona- tur, fi ita pnfcat morbi ratio.
11°. Allato remediotum apparatu gonorrhcaea , fi levior fuerit , intra paucos dies ple. rumque curatur , reftitutis fcilicct ianguini naturalis circuicos viis , ac proinde felici- «er rcfolura iDuammaiione conceptaculorum feminis. Tunc evanefcencibus derepente dy, furia , gcnltalium fcrvore , dclore, erethilmo, femini/quc effluxu £pger tat« perftdte con» vakfcit , vtt dubirct ip/e nonnunquam, an gonorrhcea virulenta laboraverit.
11°. Cett-rum toco hoc priaio raorbi ftadio , quod brevius aut longius , gravius aut levius efie folet pro concagii natura & copia , aut a»srocancis conftitutione vel continen. tia , imperanda eii dia;ta icnuis & humedtans, nimirum a?ger ptifanse non parcac , fed vinum & liquores omn^s fpiriiuofos ex toto fibi circumcidat , exercitiis vehementioribus & veneri valedicat , ac cibis uratur eupeptis & euchymis , quales funt carnes juniorum animanrium , pullorum prxfertim , elixs vel aftata: , faUis piperatifque condimentis pror. fus ablc.^aris .
II. In altera gnnorrhifx periodo , cuius initium dianofcere facife eft ex inflammatio- ir. In fe. nis remirtione , dviuri^e mitigatione , raritace ac icniore dolore ereftionum , denique li- fi'o"do.'"' beriore feminis aut feminiilis humoris effluxu , eo dtbent indicationts omnes fptftare, ut admifli contagii pars maxima faciii purulcnti feminis manatione eliminetur ; cetera por- lio purgantibus alio avertatur; rtliquia? tandem - fi qua: forte fuperfint , ita profligentur ac corrigantur vi adhibiti Mercurii , ut intra languintm tra<;cedias agere nunquam poflinr. ■ Itsque i^ JE°?r identidem purgandus eft , principio quiuem cathartico blanditore , ns retniiTa inflammaiio rccrudefcat , vcrb; gratit , cuii ^ ij. mediil!£ caH^a? in duobus cyathis ptifnns vel reri \z(X\s dcpura;i diluts. pro duabi-s^doiibtis intra tres horas mane fumen- idis, \-\:r)0 ventriculo. Poilta vero , fi ita e re elle vid^atur, addi poterunt ad efficjcio- [ifem c^?harnm movendam ialappium vel diagridium ad gr. x. vel xij. aut nquila alba ad gr. XX.
a°. Valuit olfm apud omnes , valetque etiarn nunc apud nonnulios ufas exhibendi pra?. parata Mercurialia, quas catharticas virtutis cx' ercia (int , uc Panaceam vuk^arcm , fivQ Mercurium fublimatum dulcem duodecim laboribus exaUatu.u; .^tliiopem mineialem, fi- ve Mercurium fulfure fixatum ignitione ; Mercurium violaceum, fivc flores ammoni.i- cafes Mfcurii &,:. quorum fingulorum dofis erat in adultis a gr. xv. ad 7) j. fingulis diebus vel alternis tancu.m pro Medici prud;ncia j fed qua; conferva vel fyrupo excipie- bancur fub forroa boli , ne dentes nigrore inficerent illica , imo quod pejus efi , carie tencareTt.
^3»'.: (Jrerdo preparacis Mcrcurialibus iftiufmodi diligenter cavA.itur, ne acris humidi- lateauc figore, ventove vthementiore diaphorefis , quam Mcrcurialia movebant , cohibe- rcturj uifde fluxiones ac catarrhi gravcs accidifsenc. Qaocirca jubebatur aeger , fi tem- pjfiss fripidior tffet , cubiculo fe concinerc.
4". SCrfcim arque ccntinuato Mercurialicm ufu pri.^ia apparebant ptyalifmi indicia ,
pufgaK
aili itnl
1j/3|
«liu
W
tlon m ftad
18^ De Morbis Venereis
purgatio exhibebatur pra?cedenti fimilis , vel prjccedente paulo validior cum infufo folli- culoium fennar, addltis fale vegctali & manna ; vel cum diagridio fulturato & ialap. pio, fyrupo aut con/erva exceptis in formam boli &c. ; co finc ut vtrfus inferiora dc- turbaretur materies , quae ad os irruens ptyalifmum motura fuiffet.
5°. Ea methodo aiternans praeparatorum Mercurialium & purgantium ufus pluries re- petebatur , ut morbi gradus & iymptomatum vehementia pofcerc videbantur , doncc flu- xus gonorrhoicus omnino evanefceret , vel abiret tandem in flmplex feminis flillicidium aliis remediis coercendum .
.6°. Verum frequentior illa & iterata pra?paratorum Mercurialium exhibitio videtur in |,;,^| dies obfolcfcerc ,■ ncque injuria, meo quidem judicio , Compertum cfl enim illorum re- mediorum ufu , non modo ventriculi lonura debilitari , virefque infringi , quod fanc magnum efl , fed etiam , quod maximum , fanguinis acrimoniam ita intendi , ut ulcera, quse in conceptaculis feminis latent , aufta fanguinis dyfcrafia , nedum fanentur , fed maligniora fiant & curatu difficiliora. Certe pluries ipfe expertus fum , & mecum tx- pertos e(1e_Medicos ccteros nuJIus dubito , ufu Mercurialium caute etiam exhibiiorum dyfuriam iam remittentem, fluxumque gonorrhoicum fatifceniem recruduilTe , cum nova humoris manantis virukntia, quam ilavus viridifve coior, auAaque acrimonia latis indl- cabant .
7". Ideo ablegatis, vel faltem rarlus ufurpatft prajparatis Mercurialibus ore exhibendis, 1"^] ufu jam receptum eff friftionibus mercurialibus cxterne uti, perinoeum , genitalia , c/u- |||.. nes, inguina in viris s ia foeminis vero perineum , clunes , inguina , pudendi labia , imo nifi gravius indc doleant , vulvam ipfam unguentofive linimento mercuriali :>d ignem inun* gendo . Solent friftiones ifliufmodi tertio tantum vel quarto quoque die rcpeti , adhibita dumtaxat una vel altera unguenti drachma , ne illitus frequentior aut cum majcre un» guenti dofi ptyalifnum concitet . Demum ut unguenti reliquiar cuti adhaereant, nec in- dufio abflergantur , inducenda funt femoralia, quat toto curationis tempore geflentur .
8^ Ea fane methodus & eficax eft , & commoda . Efflcax quidem , quia atomi mercu- riales in cutis fpiracula, in vafa lymphjtica a cutc oriunda , in ipfum demum affedarum partium contextum illitu fenfim infinuata? corrofivas conragii venerei particulas , quibus morbus inducitur , efficaciter impetunt , infringunt , dcftruunt : Commoda vero , quia eaidem mercuriales atomi illitus ope , via brevi/fima & fms ul/a ventriculi noxa , ad partes deducuntur , ubi latct feminium venereum , quod neutrom convcnit przparatis Mercurialibus interne fumptis, vel faltem minus convenit .
9°. (^uod fi ptyalifmus videatur inde forfan imminere , adhibita leni catharfi cum manm vel caffia in fero la<5lis aut ptifani , (upprimi debet , antequam invakfcat i ac poffea ei^em methodo, fed minore unguenti dofi & longiore fridionum imervallo dcnuo infifiendum eft pcr duas aut tres hcbdomadas , vcl per menfem unum , donec feminio venereo penitus dtbellato aut eliminato , gonorrhoea tandem perteite curetur .
10°. Porro in adhibenda ea therapeia cavendum cd , fi frigidior tempeffas fuerit , ut ager domi & cubiculo kk contineac , quandiu friftionibus utetur ; nam Mercurius , fanguini per jllitum infufus , diapnoem augct , ut de praeparatiJrum ufu modo diceba- mus , qua; fi frigidioris aeris attaiflu intempeftive reprimetur , periculum inde foret , ne gravis decubitus aliquo fierer.
ii^ Dum fri£liones illae adhibentur , non omittenda cetera auxiliorum genera , quae reliquias inflammationis conceptaculorum fenainis refolvendas, /i qua? fuperfint ,• qua ad detergcnda ulccrai qna? ad deraulcendam fanguinis acrimoniam utilia funt ; fedccntraeo Oiajore diligentia ab aegrotante adhibcnda , quod iam ab interno Mercurialium ufu vacet . 11°. Quod fu dum ea gcruntur , recrudefsat genitalium infiammatio , aut virulentl feminis fiuxus fupprimatur, quod utrumque argrotantium intemperantia non raro acci* dit , potatione , coitione, aut exercitatione nimia j tunc omiflTa inutili , imo ncciva the- rapeia , opus abintegro infiituendum eft , eamdem telam redordiendo , hoc cft , ea omnia , qua? primo gonorrhoea» ffadio conferre diximus , in ufum revocanda funt, donec mitjga. ta inflammatione fupprefltis humor libere denuo pro^fiuat.
i^". Verum , fi mariiftftum fit in naviculari urethrac fofTa , quas ad balani radicem ad- fita efl , latere ulcus cancrofum mali moris , quod prxcipuus fit morbi fomes , operat pretium erit malo, ad quod aditus patet , eadcm admovere rcmedia, qua? valent adverfus ulcera cancrofa balani 6c prajputii , & de quibus infra Cap. Vll. Quod ut obtinearur , 1 j' fubtilis tcla rcniediis ill;s imbuta , & circutu fillulam argenteam plicaia , ita introdu. *^
cenda
I
L I E E R Iir. C A P U T I. 187
cendaefti ut urethra? arabitui appliceturj vcl quod cxpeditius longiorfs turundar, quar craflifie «quent urethrar amplitudincm , & qua; iifdem unguentis oblitx /int , in ure. thr^in intrudenda» funt. Curandum folum , ut ad nota unguenta toties renoventur artc cidem, quoties contlgerit , ut effluentis urina: impetu deradantur . Conftat fane ea me- ihodo , fcilicet aJmotis topicis mcdicamentis , qux malum immediate attingant , ulcera iJIa multo certius, promptiufque ad cicatricem venire , quam medicaminibus ullis, qu« ore exhibeantur, utpote quac morbum e longinquo impugnent .
14°. Porro in hac aitera gonorrhce^ periodo eadem ac in prafcedentc viflus continen.
tia fervanda eft. Poteft aJ lummum aegrotantibus , fi ftomacho langueant , concedi ufus
. vini oligophori , & multa aqaa diluti, modo cetera omnia profpere procedant , nec ul-
" ia fuperfint fervoris indicia , quamquam tamen , ( « ) ^uia frodefl raro , nocei f&pilftme ,
mtlius tfjet nou adhibert omnino .
III. Deraum , ubi primum iedato ac reftinfto genitalium aeftu , refolutaque inflamma- iir. ir» tione , afgrotans ab ercdtioneinvoluntaria, lentigine, dyluria &c. libereft, humorque fe* ','od^.^'* joinal^s fpiflior, Jenior , parcior , magifque albicans difiillat , tum tcrtium adcft morbi ftadium , in quo har iunt Medici partes, ut ulccra interna tietergai i detcrfaque canfoli- det,- ac tandem acriraoniam , quam fanguis & femen concagii venerei «fflatu contraxere, demulcenrium & diluentium ufu temperet & corrigat.
Ad hunc fcopum conferunt 1°. BalJama & balJamica omnia identidem exhibita pcr tres quatuorve dies continuos , ut Terebinihina Chi»- vel Veneta a 5 fi» ad 3 ij- modo fola, modo cum Rhco pulyerato a 3 {J. ad 5 ]. aut qua? fi non re , faltem nomine prs- ftant , Balfamum Copaivanum , vd Balfaraum Canadenfc ad guttas fex , decem , vigmti , triginra, hoc cft , a 3 ft. ad ^. ij. Ha;c autem triplici ratione poffunt exhiberi , nem- pe ovi vitello diluta in liquorc quovis diffolvi ; vel fyrupo cuicunque , verbi gratia , fyrupo capilli venerls fuperaffufa uno hauftu ex cochleari exforberi i vel demum faccha- ro pulveraco obvoluta boli inftar deglutiri.
i». Lac afjninum, capriHum , a«t vaccinum , purgato prius corpore manc jeiuno ven< triculo exhibitum, imo fi ftomachus ferat , vefperi etiam antc decubitum , primum qui- dem & alterum fincerum Zc impermixtum .• tertium vcro alteratum aqua fecundaria cal- cis, aut levi decodlo radicum Chinar vel Sarfaevparill» in pituitofis & adipnfis,- & levi iecocSo radfcum tormentilla:, confolida: majoris, biftorta? , vcl fragariat in biliofis , mc- ancholicis & maciJentis.
5°. Aqux minerales, acidulaf, vitriolicat , ferruginea: , quales funt in Gallis les Eaux •\e Camarets , de Capverd , de Caranfac , de Forges , de Tafft , & alia: confimilis faculta. is nullibi non obviac , quibus, fi per quindecim aut viginti dies epoientur , quidquid crius falfiufve fupereft in fanguine vel in femine , eluitur fenfim & everritur.
4». Quod fi ea fiftcndae gonorrh^ac imparia efTc videantur , potcrunt inierne adhibcri iftringentia , ut corallia rubra prarparata , fuccinum , diaphortticum minerale , crocus Vlartis aftringcns , lapis haematites , os fepiar , fanguis draconis , terra Japonica , vulgo atechu fi ve Cachou , alumen ropeum &c. quorum fingulorum dofis a gr. x. ad gr. xx. el 3 !• Ex his numcro pluribus vel paucioribus intime mixtis contritifque , & confer- ^a rofarum rubrarum , vel fyrupo cydoniorum exceptis pararur bolus per duodecim aut uindecim dies devorandus alternis diebus , fuperbibendo hauflum infufi theiformis folio- um ficcorum mentha: , vel duo aut tria cochlearia aqua? ftillatitiae mentha; a Querceta. 10 defcriptae in Tharmacopeea , & a Lazaro Riverio Ispius laudatae i» futs Ob/ervationi- 'us , cuius proceftum infra profererous ad calcem Libri IV.
5°. Quin imo , fi humor qui a genitalibus diutius aliquando diftillat, poft difcufTum eftum ac fervorem paucus fit , tenuis , albicans, vifcidus, feminis inftar adha?rcns , vere eminalis, tunc licebit impune uti injeftionibus in urethram in viris , in vaginam ia fminis, non quidem aftringentibus ftypticifve, a quibus femptr cavendum tfle arbitror, ed mere deterfivis , fcilicct ex levi decodlo herbarum vulnerariarum , ut bugular , fanicu- a», marrubii, gcranii , alchimillae &c. cum difloluto melle rofaceo j vel ex aquis ther» nalibus , iis maxime qua: fulfurear funt , dcco£lo hordei alterat!'^. C°. si quis plura defideraverit ad exhauriendas contumacioris gonorrh?a: reliquias ; dire poterit vel hujufce Libri Caput IF. Artic. 5. ubi de feminis fttHicidie , quod gonor- hcca» curata» non raro fupereft j vel fcquentis Libri Caput X, ubi de gonerrhoea , qus. poji ydmrgyroftm reliqua efl , agitur.
^V. Cum
( <i J Cicero . Df Ktt. "Deorum , Lih, j.
I
l88 D E M O R B I S V c N E R E r s
IV- Quid IV. Cum ad perfeftam artis notitiam opus fit , non fcire modo , quid in curandis ^''^"^j, j°; morbis agtndum , led /imul ctiam nofTe quid cavendum fu , ideo probe notari velim rtndn go. multa in curanda gonorrhoea viruienta pleruraque peccari .
noirJicE»; ^ _ purgantia mochlica temere prajlcribendo, ut pra?cipitata Mercurialij , rubruai , aj.* bum , luteum , viride; Colocyrthidtm vel Trochifcos alahandal &:c. quje vtntncuii to« num femper debilitant ac peflundant, facultatemque pervertunt ,• quse lupervomitirres, fuperpurgationes , dyfenterlam , hsmoptoem , lipothymiam , afphyxiam , morrem eti^n» quandoque inferunt y qus nunquam tuto, qua* raro impune exhibenturj qua: fi unquam adhiberi' poflint a prudente Medico , in robuftis tancum , athleticis, rulUcis , militibus Src. adfaibcnda funt.
2°, Decoda , qus vulgo fudorifica dicuntur , & qux parantur ex lignis Guaiaci &' Saffafras, radicibufque Chinas & Sarfaf-parills , omnibus indifcriminatim exhibendo . Va-; lent ea quidem ad exficcanda ulcera in pinguibus & pituitofis , quibus fanguis crafUor eft, aut nimio phlegmatc luxuriat : Atvcro noxia funt in macilentis, melanihoiicis , br-^. lio/isj quibus fanguis flccior efl & falfo-acrior , unde infoletm orgafmo , quem cient io; fanguine, rcnovant genitalium £e/ium & inflammationem , atque purulenti femin^s fJu« xum augent & acrimoniam intcndunt non /ine raagno a;grotantium detrimento.
Ceterum decofta iffiufmodi , fi quando conducere viueantur , folenc fub kquenti for. mula przfcribi.
5^. Lignorum Cuaiaci & Sajjffifras , ana ^ ij. Rttdic. ChinA & Sarfi-pariLa , ana ^ j. {^. Antimorni irudi crafftujcule triri ^ 'uodulo inclufl o j. (5» Ligna & radices incidantur, & infundantur omnia tepide per nodem in aquar fonta- ranae , liJb. viij. Deinde bulliant moderato igne ad tercia? partis ccnfumptionem , ad. dendo fub finem crftionis.
Follicul. fenVA ? ^. Radicis liquiritiA raf*. ? j.
Colatura fervetur ad ufum, ter in dic ufurpanda ad § viij. mane jejuno ventriculo, hora quinta vel fexta pomeridiana , & ante decubitum.
y. Pra?paratis Mercurialibus interne immoderacius utendo , vel aburendo potius , \\s ctiam quae blandiora funt , ut Aquila alba , Panacea , ^Ehiope minerali , Mercurio vio-- laceo &c. Hinc enim non modo gravis noxa ventriculo infertur , ut fupra diftum eft , fed etiam , maxime in conftitutione falfo-acri , fanguinis excandefcentia & feminalis hu- moris acrimonia adeo intenduntur, ut genitalium ulcera , qu* cicatriccin proximc tra. dura vldtbantur, aliquando recrudefcmr, & coitioni perviv^cius indc repugncnt.
4''. Balfamica, qualia funt Terebinthina , Balfamum Copaivanum , Canailenle , Peruvlai num &c. fumenda dando prxpoffere, vcl farpius inculcando immoderate . Hinc enim tum ianguinis , urina? , putridi feminis fervor , tum phiogofis urcthra: valde intenduntur , e)P quo utroquc capite dyfuria, ceteraque gonorrhoex fymptomata , quf jam abieranr , vel rtmiferant, folcnt extemplo renovari vel rccrudelcere . Imo quod pejus , accidit fa:pe u» hinc externa ulccris facies, qua» urethrae obverfa eft, a iotio balfam.icis partibus nimium' gravi, quod odor abunde arguit , ira extcrgatur , exficcetur , exarefcat , ut conftip.itis emiftariis confuetus putrefcentis feminis effluxus inhibeatur , de quo folent qu^dem im- \ providi vel inexperti fibi aliquaodiu plaudere initio , quafl de gonorrhoea miracuJo fa- nata , fed de quo inox & diu dolent, cum fentiunt teftium alterutrum intumefcere a rc« tento femine putrido , quo infarcitur, & in htrniam veneream feu fpermatoceien phleg- monoden indurari , cujus refolutio res eft difHcilis , diuturna & periculofa; plcna aleje.
j^ Denique adhibcndo perperam injediones aftnngentes in vaginam in fccminis , in urethram in vjris, cum lapide medicamentofo Crollii , Colcothare , aut pulvere de Vemy infra defcribendo I/^. IV. Cap. ultimo , aliifve id genus pulveribus ftypticis , vitriolicis, alunninofls &c. quibus folet tum «rethra morbofc conftringi , unde gravis ftraiisuria , quar gonorrhoear plerumque pediftequ.» eft , tum cwam Jues venerca inferri , quoties (c- mini aut fcminali humotJi , cuius -fiuxus fupprimitur , vcl minima contagii pars adhuc jneft , quandoquidcm feminium illud inrro cocrcitum cogityr fanguini , in quem rcfiuit, , latente vitio ineiudiabileni noxam inurere. •
C A-
L I B E R I IL C A P U T II, J89
C A P U T II.
De Empirieh Gtnorrhoes, eumndA Methodis , tic de etmmenthla ejufdem Prephylaxi .
%. I. DE EMPIRICIS GONORRHCffi^ CURANDiE M E T H O D I S.
PRopofuimus hadenus Therapeiam, quam ad curandam gonorrJieam tutiflimam j effi- y„;. ^,^ cacifilaiam, expeiientia maxime comprobatamj atqae adeo ceteris omnibus jure prar riit adht. ferendam effe cenfuimus. Ne quid tamen in re ita gravi omififfe videamur , lubet & ce- ^ho^oT^^u. teras methodos curatorias , quar veluti compendiariae a noonuHis commeodantur , paucis '«>r..i ad p-rferre, ac de eifdetn judicium candide fimul apponere , ne inani buccinatorum pollici rhaam. r ope fnciutioribus fucus fiat . Sed omiffis antiquionbus thcrapeiis , qua: primis luis V.- crr « temporibus olim adhibitar funt , at vero quas dies jam pridem delevit , iis tan- tum infiftemus quj vigent hac atate noftra , & quibus noviraus aegrotantes etiam hunc /a:piflime deludi.
I. Carolus Mufltanus («) laudat quafi (pecificum remedium , quo intra triduum go- 1. in;<ftio. norrhoea fdnctur, & quod fpem nunquam frullretur , injeiiionem in urethram fequenti °j[|,iJJ ^^^ modo prajparatam. diffoiuns
lii. Aq. vUntttg\n, ^ viij, quibus d>ffolve Dracenh mitigati , hoc eft, Mercurii fublima- Mer'eu7i'»-
ti duUis, in alkool redaSii 3 ij. ''bu»'
jigitentur fimui , & ii^»orij lUius tttrbidi ae tepidi 5 ij fipkone tburnto in urethram in^
jieiatur tir m die . Afferit Mufitanus hac inje^tione fola , citra omnem alium remediorum apparatum, im. minentem vel incipientem gonorrh^am ftatim reprimi ac veluci futflaminari , modo abje- €tz cunftatione inieitio adhibeatur, ubi primum putridum femen fluere incipit j imo ve. ro antequam quidquam dilUllet , & ftatira atque genitalia poft fufptdum concubitum infolita prurigine tnillaniur.
Proftrat (h) in altere praxees Mt^ernlant, fyntagmate haut diftimilis injeftionis formu^ ia ad gonorrhoeam virulentam , quae fequentibus verbis exprimitur, ?{. jl^. calcis ^ v].
Mellis rofati ^ ij.
Mercurii duleis in alkool redaffS 3 1. M.f. mde Injeffio in urethram , qua Mavernus ait gonorrhoeam ■viruhntam eerte fana- ri pr&mijfis frdmittendis , & qua afferit E^uitem quemdam nomine Sir Kmelmum Dig- hy inira ^usnque dies perfeEte curatum fuifse ex gonorrhoei . YacilJs profefto & expeditus gonnorhoeam curandi vel pra:cavendi modus , fi veritate sed qu» njteretur, fed qliem maximo ganeonum infortunio tum ratio , tum cxperientia perindc ▼«'»' '"«''• falfi arguunt. SJ??
1°. Ratto quidem. Neque enira vcrifimile eft injeftione iftiufmodi contagjo venereo jam fufcepto mederi poffe , tum quod in urethram tantum penetrent > atque adeo ad virus ulque venereum non pertingat feminariis conceptaculis jam infinuatum, ubi tragflias in- cipit agere; tum quod etfi forfan eo penetrarent , vix pofl^ent corrofivis contagii partes lam fubito deftruere , eorrigerc vel hebetare, ut mutata natura ab inflammandls feminis conceptaculis illico defifterent. Quin potius metuendum foret nec inani , ut opinor, fun. damento , ne falins & pundloriar Mercurii dulcis particulx, urethra: interiora & conce- ptaculorum feminariorum emiftaria durius velicando , immincntem aut mcipientem phlo- gofim feu inflammationem pratcipitarent vel intenderent .
1°. Experientia vero . Experimentum enim ipfimet fieri aliquoties juffimus fed fine fuc- cefsu , non quidem in incipientibus aut imminentibus gonorrhecis , circa quas Medicos adiri rarura eft, fed in recentibus, non iifdem quoqus formulis , quas modo tradidimus, (ed minorc Mercurii dulcis aut panaces dofi , ea fcilicet prudentia, qu« Medicum feoa. per d«cec in txperiundo . Nunquam vero vel dctrimentum vel emjDlumentum ullum infi- gne inde acccflifle oblervavlmus. *
(^uapropter conjicerem opinionem de eftiicacia illarum injedlionum inde conceptam limfle, quodadhibit» fuerint in calu ubi nulla imminebat gonorrhoci, vel fi gonnorrhoea ,
3am
C O D« Mtrhis Vtnertis , Lifr. |. C<». j
t$0 D E M O R S 1 S V t N E R E I $
j^ra incipefet , in cafu ubi gonorrhfa haec crat genere liniorum & hak rero!ubi'turn undc focordia aut vaniloquentia icmcre crcdicum furrit , harumce injCuUoiiuaj op." iTiml- iientcs gonorrhfas praecaveri aut incipientts fupprimi, cum revera tamca Lu;tatje ini diio- n£S nihil ipiar prsllutrint , aut ad fummum felicem eventum, qui fponte iuturus etat j i.on corruper^nc .
Si eui tamen rem denuo experiri lubuerit , per me quidem facJIe licebit, modo peri. culum fiat non m gonorrhcci adnio.ium virulcnta , «um ureth ■. 8c concepcaculis femiiiis graviter inflammaiis dyfuria ad.ft urens , meiuula veiuc lubt-nla chorda retrada dcorluaji^j incurvatur, ablceiius in perinato in-.minet &c,- fed »n leni & incipi-nte gonorr!ca,'i ubiB cum omnia mitiura fint, delidtum levius polfct minori damno permitti, fi forlan cotn» tnitteretur expe lundo. IL ufum II. Thom .s Bartholinus ( « ) commendat in gonofrloCi virulcnia fequentem infufhy»
«mhjt?. ncm , quim ijic quoque Frioericus H ffraannus ( ^ ) approbat .
dttmiiirttb- ^. Cji>ith»rtium pulxeraTMr . t i
ft»n la Tcl . ^ t „/ ■ /■ ■ Z ...
«B «nfii/». InjHua. i» vtni R/>ea»ni , »cl fptritus xtm 0 JiJ.
Steitt i» infujioae per »htjuot diei , aeinJe pcr (h^rinn» h Bulam fjltrtntur , Fx eoUro tf.
fuort coci>>ear unum Jeptctn »ltts f» ke»r,ius /f» vint feu tere.ifit tdmifte , Ett
hoc mixt» prim» U.e lothlfr UHum , ttlteto dtt auo , (jy ftt deinaps propmentur .
Martinus Liltcrus quoque , in exeriirattone Md dinnmli de lue -ven^rea , viuetur iiec ipfe
iifum infufi cantharicun rtf rm dare , quo It bii ufum foifle rtftrt in aC|:rotis fcilicec
2 1. & II In priore quidtm cai"u , draihma unm t^nthartdum digerttur ttnem ealido tun»
fnulrjs allis JpCcie-buS i» Ipftl bus vini reBificatiJ^mi iiirm (emijfe ; \n{\x\\X\Xi fitratum per
thartam Ittul.im i> s ih df prdfcriittuT aa gHitMf XXXX in frtx.pa ttfda . \n poiieriore
vero , (itntartAum araihma una aigertiur per a>em balneo m. ria eum techtmilis >» vini Rht'
tsmni Hb. y & hujus iniufi ttihuar unum tum decotfo GuaiMci hts ^m<.tidte rxhihetur .
Cnnftat fimilirer tanthar dcs in lubllantia a Pau'o Hcrmann'» ( e) in Cynofuret materi» Pieaita .jroponi a< tcrrgtndam gtnorrheeam virulem. m intipiendo m dofi mm n", fctiitet 4 gr. fi. ^ fi fiat um a^ri tevamine »a gr. j. vtl \\. Laudaittr etism ab eodem Ir.fu/utn cantaridum . cujus untam ftmifjem miicendam cenfet tum a^uarum nymphaa . pnrtulaem (^ gtmmmis ana ^ ij. «y oUi terebtnthmi guit. v , qu m mix uram fucreffivt txhihen^am c(Ie vult , etu »xtrtmum remedium in genorrhetx virultnta invtttrmta eitm uUtribus fordi^ dis , imo ett^m per pinem mytiendam effe.
Sic eti:im Srephanus tvUncardus ( W ) ait fequcns remeckiuni, qaod caMtarldes recipitv "ii> ponormcjea fumTiovere confcrrc :
'• Ipf. Canth-ridum 5 i, .
" Oici terebinthms 3 \i ^ ^ ^
" Infunde per ahquot diti in Ipirito vini ?y Dofis ^ ii. In «hiculo approprfatoi
Demom Mrchael A'bcrtu5, in Academia Hallenfi ProfeMor Medicus , ( ^ ) laudar ipfe
qu que tffentiam eanthmriautn Earthohnianam tn (ub) ftis robttfiter-but ad gonorrhj^Ol
iim/di eentumattm & r frmEiarimm , modo cnm mliquo meder»mtne adhibtmtur .
Scdqnirt. Mk r cquidtm a tot ran itque Viris rcmedium ad gonorrhccm prop ml non dico tsm
?.'n^im ' Infidum . <ed ram apcrte pfrnicirium Csnrharides enjrn , fi interne ularpenrur vcl dofi
»triu(i9. mrnima, trrri'^ri»r;#qu4rta oarte grani unius, ren^s , vt ficam, veficar collom, au- urethraai
phlogofi, }nflaii"narione, exulceratione pierumquc affi.iuas, vel ipfo ( f) eorundcm re« :
llimcRio, a quibus tara temere laudanriit ad ^onoThocam . Cantbarides crgo , five ia
fttbftantia fivc in infufo in erne exhibeanrur, cnfrre nunqaarn , nocere ftmpcr d*bt^i>i
in gonorrh^J virolcnta , in affcftione lcilicet rhlofide, infl mmatoria , ufccrofa ureih'{,
Inqulent forfan , qoi contra (entiont , c-n tharidts deterloria pollere fjculrarf , arquC aden conducere in gononh^a contumacio'e ad dctei{»enda ulcera dy':pn'o'a Sed eam de- tcrg^^ndi facu?tarcm cantbaridibus ipit run-quim cnncefTcrn , qui p obe fcam canth3'ide$ ad ulcera tantum <i)teienda , ad dcttrgend^ vero nunquam externe adhiberi Eflotamen; Derergant cantharides. Quid tum / An ideo utendum erit remcdio detergente iiiiofmo- /j" dJ j
( • ) l».#»r. Olnmutiiit^il Q,n*mr. 4. £^i^, 5}. Et Clnttir. J. Hifter, »*. ( h ) 'eh*Tm»e. Uedit. Chimic. L>. f. Stfl. 4. §. yf, {* ) Siii J. in >cibo Cdini4tri<tn, { d ) Ch utg L.* i C'p. ?s- ( f ) TiT«p».< Af' ic. S«» 8. Cmf. 1?.
Ei Mm<tr>» Mtdic i»Sio»i j. Caf. I. §. 9. ( f ) V>dr Hi.ffwaBD. & Homianun , lec. Jupra lami. £( Aibciiun I in Fraxi iKltmgirapta , Cafu 44.
LiBER II T. CaputIL rji
dl quod inflammatinnem renovarc ; quod cxulcerationem augere j quod ad gangrae-^im
om*niii dfducere poteft j qaod Csvc idflammationem rencvat , exulcerationem auget , civmia.
qae a<i gangrxnan? d^iduc rj' Non ccrte, ne quidem fi alia dcficerent omoia detergentia j
niiwime vero , cum tot a!ia Aipperant efficaciffima & ab omni periculo planc jmmunia .
Scd obvia , ni fallor, eiroris c?ufa. Nempe in omni gonorrhoci adefr dyfuria gravis ,
OMX cum ftranguria non rao conjungitur. Utrique vifum fuir occurrcre uAi diuretico-
■ rum, ceteriCque tucioribus cantharides , ut qax facultate diuretica egregie polieant , pre.
' ferre' plscuit , errore fane pefnmo, cum loco diurcticorum temperanrium & demuken.
«"tlum, qu« frigida dlcuntur, & quse fola in inflammatoria dyfuria cx uiu efse poflunt,
>■ adhibicum fuerit diureticum ph!ogi(licum , corroflvum, deletcrium , quoomnia exarcer-
bari , & ingravefcere neceflf^um fit . .... ,. ,.,. ... , ^
»' Ceterum quamvis nefcius non fim cantharides interne olim exnibitas tir;ie cum (a)
ab Hippocrate, tum ( ^)a Galeno , liaud diffitebor ab intcrno carun:ide'n ufu caute
femper abftinuiflle in gonorrha?a quamvis virulenta , nec auftorem efse velle cuiquam,
ut eafdem interne exhibeat , cum lot alia remedia ad gonorrh^am pra?fto fint opportuna,
prsefentanea, tuta ; Internufque «ntharidum ufus gonorrh^a qualicuoque femper pejor
fit & periculofior.
III. Idem Martinus Lifterus /» Exercltatiine tMdtm , quam modo laudavimus , turn J'J;,„^,^'- : ad gonorrhccam , tum ad effedus alios venereos Cocheniliam adhibet in Obfervationi. rochen.ii» bus 9«.rr«er, 8 , 1» , 12, 6- J4- In prima prsfcribit cocheniliam in fubftantia , & dofi ,7/;^"*a" quidem maxima , fcilicet ad ^. iv. eum ojfis frpiA optme Uvlgati '^^. ij. pro dofi qualibet, iniufa . nifi forfan error fit in numeris. In fecunda & tcrtia exhibtt infufum cotheniU&i demura in quarta cochenliiam dccoquit in valentifimi Cuaiaci detoEiom
Cum primus ille fit omnium quos novi , qui cocheniliam ad curationem gonorrhcer
propofuerit, haud inanis conjeilura: locus efse videtur medicamentum illud fpecificum ,
11 quod ait in Trtfatiane Exercitationibttt prtfixa , .* fe editum efjt in Extrcitatione illa de
< lut vtntrta , & quo aflerlt ft a multis annis cum fucceffu ufutn fuiffe ad gonorrlosam ccm-
•^ frimendam , ipfiflimam efle cocheniliam j neque enim reperire eft in illa Exercitatione re-
medium ullum altcrum, quod novum fit , quod iam prius cognitum non fuerit.
Sed multa fant quac fuadeant Liflerum hac in rc lapfum , & dc cocheniliac efficacia Sed qua !n curanda gonerrroea nimia neque fatis explorata pollieitum fuifse . Si quidem com- fpempUoi pertum eft cocheniliam nihil efl^e prster animalcula , Tuna: fivc Opuniio majori fpinofo ftuftitut" innalcentia in America, fcarabacis fimiilima , qux fumo exficcata , & alis pcdibufque truncata confricatione in globofa grana conformantur. Debet ergo cochenilia , ut & ce- tcra omnia, quje ab animalibus, ab infeftis potiflTimum provenlunt , fale fcatcre alKalr- no volatili, quod fane inftituta analyfis teftatum facit. Hinc dcduccnda eft facultas car. diaca , alexiteria , fudorifica , qua cochenilia pollet non mlnore , imo vcro efficaciore quam grana Kermcs, quibufcum colore convenit i ficut & virtus anti-epilcptica , fi ca valcat , ut ( r ) Stephano Clerico , Gencvenfi Medico , olim vifum fuit . Hinc ergo de- ducenda quoque vis diuretica , qax ia cochenilia non minus confpicua eft , quam in ple- rifque diaphoreticis , & qua certe afellos five millepedcs cochenilia fuperat.
Primae quidem illae cochenilia; facultates nullius utilitatis funt in gonorrfioea ; At ve- ro potuii hacc ultima fucum facere Liftero , quafi diuretica cocheniliar vis ad dyfuriatn & ftranguriam gonorrhoicam valeret . In quo tamen eum errore maximo duci manife. ftum eft ex fupra diftis, quod dyfuriat & ftranguriae phlogodi , infiammatoria; , ulcero« f at , qualis in gonorrhoca perpetuo adeft , non frigida diuretica , fed calida , qualis co- chenllia eft, adhibcnda cenfucrit , quibus morbi caufam intendi , atque adeo morbum ipfurn ingravefcere ncccfre eft .
Nihilominus tamen , cum ab exhibita cochenilia exigua tantum noxa immineret , vi. fum eft rei periculum aliquoties facerc , non quidem prlmo gonorrhccae ftadio, cum omnia fervore fummo exatftuant, fcd fecundo aut tertio , ubi omnia remifliora funti neque vc- ro ea dofi, quam Lifterus proponit, fed dofi minore , verbi grafia ad grana xv. pro dofi qualibet. Hinc autem experientia compertum habni , quod apimo prius conieceram , nempe cocheniliam curand» gonorrhoeac prodefTc nihil , fcd noccre poiius , quod dyfu-
riam
( * > D» intttnh affiltionib. Q»f. j8 , Edlt. Ch*Tttr.
, . ^* dt r»ti»ni ■viSui in scMtii, Tixtu 10^, tjxfd, Editlori. C * J Ctnitntnt. tn tot. Hlpp. ptjtiriortm .
Et di fimp. Midit*mint. fneuti. Lit. il. Ttxtu 4<), Edit. tjnfdll» , i t > >laii2tii)« Sibligih, Jilf4i(. in rtxbff Qochnilia ,
1^1 DE MoRBis Venereis
rlam genitalium phlogofim , ac feminalis humoris, qui diftillat, acrimoniam & virulen.
tiam intcndat. ciyium^"' I^- Carolus Mufitanus laudat ( /« ) ubl fupra , quafl fpccificum ad vcteres gonorrhfis prscipiu- Mercurium prjecipitatum virldem , quem exhibendum cenfet a gr. ij. ad iv. & quo re- dem o're'" centcs gonorrhoeas una dofi , inveteratas quatuor ad fummum dofibus curari afserit. exhibitum. Cum co confentit Paulus Hermannus , ( l> ) qui & ipfe ait iifdem fere verbis Mereui\
rinm viridem fpecificun ejfe In £Of/orriaea vlruhnta rAtione ferti cupri propter terram v!trio\
Hram , exhibitum a gr. ii']. ai v.
Sed qui. Jane novi medicaftros , feu potius afgyrtas non paucos , qui eodem remedio tanquani
"."^''"njro. P^lmario ^'ti foleant ad gonorrhceas extirpandas: Sed quid de illo fentiendum fit jam fu
xius eft . pra abunde indicatum fuit, ubi de ufu purgantium mochlicorum , inter quat vehementia
eminet Mercurius ille viridis , cu)us vi draftica non modo hyperemetos & hypercathar-
/?s , fed quod n\agis eft , cujus vi cauftica phlyftsnat & ulcerofa; fciffurar ventriculo in-
ferunt fapenumero . Adde gonorrhaam , fi ea ratione fidaiur , ut farpe fifti experientia
comprobatum eft , /Ifti tantum violenta humorum metaftafi , quam vomitio vel purgatio
nimia eoncitant : non vera humoris profligatione < cum una aut altera dofi pra;cipitati
viridis ad gr. ij. vel iij. quibus vix unum Mercurii crudi granum continetur , non pof-
fit fanguinls mafta tota pervadi , neque atomi omnes contagii venerei , quar variis in lo-
cis nidulantur, corrigi & eliminari ,- unde fir , ut apparens, non vera fit gcnorrhoeae fa.
natio, quae idcirco vel fponte recrudefcic , ve! luem veneream tacite ingenerat.
V- Rffi. V. Refina Guaiaci , quam alii gummi vocant , & quae ex conicihui extraii» vel fpon-
iaci , tius te fua mannns , arida efi , frteibilis , fubnigrans , pellucida , faporis acrls , odorls grati , pn-
Juifi*'"fpt- A'''"" fi 'i"^ impanatur , gonorrhKS, /pecificum dicitur { e ) Sl Paulo Hermanno , fi a 3 j.
cifie». ad 9 ij. in fubftantia exhibeatur. Quin imo non veretur illc ad refinam Guaiaci praeci-
pitatum viridem adjicere dofi granorum quinque in fequente formula.
9t. Kefint. Cuaiaci '^ ]. ■<
Mercurii pr&cipit. ■virldis gr. v.
Sacchari Saturnim "^ {^. >!
Succini pr¶t, gr. xv. Terebinth. feu balfam. Vtruvian, q. /. M. f, Plluls contra gonorrhteam pro \. dofi . Laadatur quoque ufus eiufdem refina» a Carolo ( </ ) Mufitano ad gonorrhoeam ; de^oa/^if- ^^^ Hquct refinam illam feu gummi Guaiaci , nec aliter, nec efficacius valere , quara gniGuai.- intenfum decoftum ejufdem ligni , quo quidquidligno refinofum ineft , codura diflolvitur . ciiiu"nJe Vidimus autem fupra decoftum iftiufmodi nec ad omnes gonorrhoc.v fpecies , nec In c ufu pr». mnibus aegrotis conducerc: Imo potius quandoque nocere , humorum feminalium acrimo- '"'""■ niam & genitalium fervorem intendendo , unde morbi \iis, quae jam remifl^i erat , folet recrudefcere. Quocirca ide*Ti quoque fentiendum eft de refina Guaiaci , quae fane ideo rari ufus eft . VI Situp VI. Si Fridericus Hoffmannus audiatur , { e ) Saccarum Saturni in oleo Tereblnthint ili*""''' folutum & leni calore cinerum digfflum , egre^ium & f*re dlvinum pr^bet m gonorrhoea re. medium , in primis fi aUquid addatur camphort , Extat apud Maycrnium ( / ) compar rc- medium ad gonorrhocam fequente formula. l^. Camphor. 9 fl. _
Sal. Saturnini "^ \. '
Sal. tartat. gr. xil- Cafs. fiflularis 5 fl. Tertbinth. Venet . 5. i- M. f. botus , ^ui , fin in jtuBore fides fit , gonorrhoeam turat intra paucts dies . Denique vidimus moJo faccharum quoque Saturninum a Paulo Hemianno ( g ) inter^ ne exhiberi in gonorrhara a 9 f^. pro una dofi .
II
F.t
( * ) Tiaft. De Morbi^Veneieis, t,>h- J. Caf. a.
( t )Cynofara Matetis Medic. Pait. a in veibo , Mtreurius vtndn . { c ) Cynofiiia Mat. Medic. P«rf. 1. in t/trio Coitex Giiaiaci . (d -> XJii fufr*. f € ) Pharmac. Med. Chinn. tib. 3. C*p. ij. ir §. J58.
(s)m f«tr» .
L I B E R I I L C A P U T II. Ip^
Et profsfto Saturnina rsmidia in ultimo morbi ftadio nequaquara contemnenda funt , Quaufiii» ut quar fellcitcr adhiberi pofllnt in gonorrhcca habituali feu contumaciore feminis aut }']^^ '"ft" feminalis humoris ftiliicidio , quod gonorrhfjc virulenta: aliquando fupcrefti fed ils nun» c»ute'»d-i 4Uam utendum ede cenfeo , nifi dofinainima v. g. baUamo Saturnitio Hoffmanni ad guttas '>'''""'"'• »iij. vel xij , aut faccharo Saturnino ad grana iv. vel vj, caute attendendo num ab crxhi* bltis cardialgia , raorfus oris ventriculi , naufca &c. xgrum angant , qoar ii forte accide- rent, ab ulteriore exhibitlone teraperandum eftet , quandoquidem cxperiencia exploratum eft SaturnittM remidi.t nunquam interne futis tnta effe , ut verbis ipfis utar Johannis Boe- cleri in additionibus ad Cynofuram PauH Hermanni, Vnrte %. in verbo viitmbum .
Vir. Nicolaus Chefneau , Medicus Maflilicnfis haud incelebris fuo tempore , fequentem ^vn Mt- methodum propofuit ( « ) gonorrhoes virulentar, ut ille ait , Jine cajfit^ , fine emulficm- ci^rop^,- liHs , fine vent, feEfione eurandae , quam cetcrls omnibus tnticrera & campendtofiorem credit . ^"'pi^J' ^. Mercurii dulcis gr. xij. Cherneju .
DlAgridii v/eport fulplmris ca/tigati gr. ii). M. cnm f. q. lyrup, rofartnn pHrgxtivi . F. iolus mxne devorandus , ftmindo ]u', fculum pofi duits htrns . Die infcquente idem bolus iterandus eft , fed auifla tum Mercurii , tum Diagridii dofi duobus granis : Iterandus quoque die tertio , fed aufta denuo eorumdem remediorum dofi duobus aliis granis , nifi forlan prlma exhlbitione alvus copiofe depofita fuifiet.
Poft triduanam lllam purgationem , qua; quo magis vencrem moverit , eo utilior fu. tuta eft , utendun fLqucnce opiata . W' Qnmphir. ^. j.
Cremor. Tart. 5 vj. S«l. TrunelU 5 ii']. Terekinth, ^ j). ^. M, emnm. ^ dlvidantur in fex dofes icfuttles , per fex dles ttntlnuos metne fumendns tribus horis ante faftum , pulverato fnccharo ohvolut»s . Sl poft ufum opiacat perfeveret adhuc psnis dolor cum dyfuria & fluxu (eminis pu- Tulenti , fubiiavi , aut viridefcentis , iterand» purgationes , ut prius , cum Mercurio dulci, aufta ejufdem dofi ad grana xx. vcl xxiv , non auita vero diagridii dcfi ultra gr, iv, fcd /i acger difficiiius purgetur , addito cocleari uno fyrupi rofarum (olutivi.
Ac vero ubi primum femen profluet albicans & fincerum , liccc aquo/ius fit , potifii- muna vero /i jam cefTaverit dyfuria, fcrio de fiftenda goncrrhoca cogitandum , in quem fi. iiem Au(5lor ille plurimum commendat crocum Martis aftringentem, ex limatura cii.ily. bis, cur aqua forfis affufa, fic ,• paratum juxta proceffum Beguini , per triduurn dofi ;^'). quolibec mane exhibendum fub iorma boli , conferva roiarum exceptum .
HadJcnus Nicolaum Chelneau diligenttr exccrpfimus . Jam vero ut ingenue proferamijs std quae ^iennmus , videcur propofita thu-apeia . r. Perieulofa in gonorrhoeoc vehementicris gono,,h«J pnncipio;_Deque enim validiora purgafttia fatis tuta funt, cum inflammatio concepcacu. c""/^^^ Jorum feminis mtenfa eft , cum genitalia aflluant , cum omnia nimio fervore dcuruntur '•''p»^ 'Te » immodico erethilmo graviter dolenc . 2^ Parum efficax in vetufiiore gonorrhcea , in ""*""■ qua inflammatio in fuppuratum degeneravit ; cum tefte experientia raro derepente cedat purgantibus , nifi mochlicis , inter quar minime locum habere poteft bolus ex viginti aut vjginti quatuor ^irinis Mercurii dulcis , & fcx f^ranis Diagridii.
Si cui tamen magnificts Nicolai Chcl'neau promiflls perfuafo , fuo periculo fapere pla: ceat , uionitum illum velim , uc ab experiundo abfijneat, dum prima morbi ferocia vensc lettione refrigerantibus & demukentibus fe remiferic; pofteaenim vel nulla vel minor noxa metuenda eft a prspoftero hujufce mcthodi ufu , nifi forfan nimia croci aftringentis do/i |onorrhoeae flaxus acquo citius cohibsrecur , fed ab errore ram manifefto fibi cavere dif- ncile r>on eft .
nr^i?,!' ^|"^»e u,^^ receptum eft apud Medicos , ( b ) Chirurgofque non paucos perviriT.n. octiduum 5 j. exhibere opiata: fequencis. d/m ufJm
9t. Terebinth. Venet. ?. iv. rerfbm
Rhei eleEl. ^ pul^irat. ^ iij. % We"r^T
Mercurii dulcis 7. i * dulci.quod
TUI r 1 .r. /7 ^' lerafdiite-
J^. limul. F. mafjn /» oBo dofes dtvidendtt. •>" 'utum
Tom. I. ^ ..., . eft, &po.
N QllOd ttft inter-
( 4 ^^J""""'<'r- !-'■*. S. Ol/trv. 3«. Clle.
l ) Devatx, in AdngtRtivnib^s #»</ W, UI. Carcli M^firaDi D# Mn^ii VtfnrtU , Q*p, a,
1^4 De Mokbis Venereis^
Quod fane remeclii gcnus & tutum cil & falurare , modo tertio vsl ad fommum fe- Cutrdo morbi ftadio txhibeatur , cum fe remirtei.te fervore & dyfiuia opus ef» ut ulcera detergantur, & deteria obdudla cicacrice foiidcntur. Attamtn nulJa raiione prakrendura eise cenfemus icvioribus inunfiionibus mercari,iltbus , quar externc illininntur codem Ipfo tempore , quo baliamica ore exnibentur juxta methodum fupra propo/itam , unde cadem omnia emolumenta accedunt , quar ab opiata, fed cetticra & tfficacioia , minorc noxa, & fine allo ventriculi damno ,
§r II. DE CQMMENTITTA GONORRHffiiE ■PROPHYLAXI,
PropSjri»' Jam \eto ut de prophylaxi gonorrhoeaf , ceterorumque morborum venereorum paud
▼enfrea" V^okTamMs , conflat aniiquiores Medicos , ubi primum exploratum habuere affediones
femtd.i omnes ifimimodi folo vcncris :ifu contrahi j in id omni ope atque opera olim incubuiile, ut
d?r"n"°" ^"^'■'^fsTo coniagio vias arte prscluderent , atqueea ratione orituros indemorbos remcdiis
fSm."qu.m ^^'^'■'■""'srent. Poteit in exemplum unus inilar cmnium adduci Gabriel Falloppius , qui
iberaptu. Opcris iui de Morho Cslhco Cftpite 89, fic praefatur . { a ) Egp , inquit, mhi! fecijfe vi~
"'•• det^r , ni/i doeeo xos quomodt quis vidtns puleherrimMm Sirenttm , d' coiens cum ea , ttinm
iriftBA, ^ carie (^ lue GsUiett fnfervetur . fgo enim femptr fui hu]Hs ftntenti*. , quod »d-
fit ratio prteitven4i ne per contagium hujufcetr.eai ulcufcuiu ( vcnerea ^ orisntur. Deindc
multis ca remedia profequitur, quse ad luis prophyiaxim valere putat ; laudatque inter
cetLta linteolum decodto remediorum vulnerariorum , alirjngentiuin , Guaiacinorum &
Mercuriabnm irnburum , quod balano apponi vel principio urethr» inirudi jubet . Ait
autem fe feaffe expcrimentum in centum & miHe hominibus , <^ Deum teftAtHr immcrtalem
nulittm eorum infeElum fuiffe ,
Cum Falloppio conientit Petrus Angelus Agarhus qui Falloppii Opus SchoHis & An-
notationibus auxit anno 1564. fpie enim proponit tanquni vere prophylsfticum non in
viris modo, fed in mulieribus quoque ufum tum lintei haud diffimili decofto imbuti,
qiio balanus aut vulva obtegantur reconfeda , tum fufFumigii mercurialis , quo fufEantur
loci venerej poft opus eloti. Sic crgo gratiinma fane incolumitatis ipes oflenfa efl homini-
bus libidinc perditis , quos nota vulviva^a* vencris difcrimSna terrebant, quam fpcm te«
mere conccptam ut abhinc foverent , fuifque pollicationibus interdum incenderent, mul-
tis femper curar fult, qaos minimc pudet dubia , inania, falfa confingere atque commini-
fci , dummodo ex aliena credulitate quiiium faciant qualemcunque .
D» iiiit Sed ur tandem aliqaando fraudibus ac fallacii* finis fiat , opera: pretium futurum eile
TOf?um*en ^'^""^ ^^ j paucis fcd diligcntia , qua pofTumus , fumma ftquentia duo capha feorfum
dentur ? expendcrc , quibus univerfa quacfiio de prophylaxi morborum venereorum circumfcribl
Mdcm"? ^ definiri videtur : Nimirum 1°. An revera dentur remedia , quibus poflfit contsgio ia
■ruigere , ipfo impurjE vel fufptdaE vencfis ufu certo prarca^eri .'' i^ An fi dentur remedia iiliuf-
«dentur? ^^^\ ^ Mtdico liccat , qui probus fit & rfligionis amans , illa quirentibus indicare, pro-
ponere, imo etiam fcriptis editis vulg re.'' prob.tur Circa Prius , i^. Indiibium cft goncTrhoeam , ccterofque omnes affcdus vcncrccs prarca- *''".P''"' veri non pofTc, nifi remcdiis iifdem, qu.bus curanturj Neque enim int^refsurum venenura retundi poteft rcmediis aliis , quam quibus conftat idem jam ingrfflum ac tumu'tus agens in fanguine dcbellari, domari • deffrui . Iiaque in prophylafticonim remediorum nume» rum ea tsntum venire pofiunt. quar adverius virus vencrcum valere fupra diximus : Prc. parata fcilicet M.r. urialia , vel decofla fudorifica Guaiaci , SafTafras , Chire & Sarfas- Parillar ore exhibita : Inun(ftiones meruriales exttrna ilHtx genitalibus , ub. potiifima ac prima impcndentis tragoedisp fcena futura eft : Suffumigia & empl ftra mercurialia iif. dem partibus admota , aut lintca decoftis vulierariis & anti-venercis imbuta , qi,alia 3 Falloppio laudari mr.do direbamus. Tar.dem injedliones cum decoftis fudorificis lignorum & radicnm , aut cum prjrp.)r3tis Mercurialibus blandioribus ut aquila alba vel panacca In decofto hordei vel radicis altbxac in urethram in vjris , in foeminis vero in ureihram & vaginam fiphofc imi^ifTi , qusles a Carolo (i) Mufitano proponi fupra vidimus qua- les efse probabiie cft illas, quar a Guillelmo { e ) CocKburne tam impenfe Iiiud.intur. ^* r. Ac
( <• > Falloppius ideo duricer rapulat judicio Henrici Stephanil. >^ptlciit finr Utrtdeti , Lil>, i. eiAp. IJ. Sed an jure , an inliitia infit videbiiur. ( b ) Ul,i fujr» . ( * ) Dt gontrrh. virnl, /)mfttm. nA$nr. ctnf» & tnrstion, F«r> a« C«P« I.
L I B E R. I ri. C A P U T I I. 19?
1". At vero, ut ca remedia optatutn crfedum prasare valeant, i°. Dofi eadem vel faltera do/i fere proximaadhibenda func , ac durn morbus pratfens adell ; quandoquidem non minor in remedio exigi ur en;rgia , ut conta^io iiigrelTum molienci obniratur , quam ut medei» lur )Am admiilo. i^ Iifj-ra quotidie infiftendum elt /ine incermiilione , quandiu fuipedac veneris nfus frcquens e'^ & fere quotidianus , quandoquidem penculum ceteroquin foret, |}e quando oblatum conragmm in loca indefenfa ireperet.
5°. Scd ea methodo non am pratcaverctur maium quod reformidatur , quam perpctuHtn fnduceretur quoniam ne quando forfan opus futurum elfer remediis anti vene ei$ ad go- ' norrroci n jam conrridam , quar porro rarius obvenit j iiidem ucendurn forct qaotidic , fine iiitermiffione , toto \t'X tempore , vel faltem quindiu libido effra?naca dominaretur ; ^,^ gua* tamen fine manifello nocumento quotidie adhiben non polfunt , & quod foret pro- .^» kdo milerrimum vitas genus , m quo videlicet ne aegrotatio femel inciderct , continuo * , ",
• aegrotandum eifet . ,/,
4^. Adde futurum t<1e ut corpus & fiumores , qui corpori infunt , Mercurialibus fen» fim affuefcerent ; aique adeo , ut purgantia 8c narcotica frequentius exhmiti eff^c^Suni non prxilant nifi auda d fi, fic & M^^rcurialia quoque f'uftra fore , nifi dofi in dies majori ac majori exhib.rentur , unde fequeretur quod ne quando brevi temporis fpatio & dofi moderata Mercurialia forlan efifcnt adhibenda , iifdem toto vicac curfu uti necelTe eflet & qmdem maxima hoc eft u: txiguum , breve , incertum maluni declioarctur , fcfe prefenti & maximo infortunio madare quotidic .
S°. Quin imo nfque tamen inde , quantacumque diligentla omnia prajmunita videren- tur, fatis certa unqoam fucura ciret prophylaxis. Cum cnim tam multa loca fimul mu- nienda efient , penculum immjncret, ne venenum veneream copia vel acrimcnia prartermo- dum invalc£cciis impede fadto vim ahquam faflurum foret . Sic plerumqu: lolent , ut ex« emplo rem patefaciam , qulcunque adftant propUfinando vailo , quod longius exporre(5lum cft , ab hoftibus fi uenlo agmine incurrant , profterni & fuperari , quod in plura loca difperfi & dift^ibuti colleftx turmar pares ubique cfle non poftint.
6°. Ex his iiaque coUigendum eft alexitena , quat a gonorrhcci , ceterifque morbis vc« nercis incolumes prsftenr fine detrimento , nulla d^ri, certa , tuta , efficacia: Si qua da« rentur , mnrbo ipfo vtl !a'tcm incerti morbi periculo pejora eflTe i neque adeo ab ullo,, qui confultor providulque fit utilicatum & opportunitatum fuarum , unquam adhi- bcnda : Unde faftum ut lintea illa anti-venerea a Gabriele Falloppio tam impenfe lau- data ruflFumigia M rcurialia a Petro Angelo Agatho probata , injefl ones in urc- thrant fimiiis virtucis a Carolo Mufitano , & Guillelmo CoKburne propofita? , uno verbo prophyladtica omnia remedia , fi qua unquam a creciulis in ufum vocata fuerint, jara pridem in defuetudinem abi?rint ceu nuIUus efficaciar.
7°, Proinde una tmtum eft fibi cavendi ratio , quar certa fit , nempe ut vita fit cafta , temptrans . ab impura Iufpt6la, vulgivaga venere abftinens/ Quod fi vero malefuada libido fcortationis pericula acJire iufl"erit , dubia, incerta , formidolofa om lia femper futura funt , undc emcrfuri fint paucifllmi quaRtJCumque celerirateopus conficaTt , ut fefe pc- riculo citius fubfrahant; quantacumque diligcntia confdo opcre virilia vcl muliebria aqua tepida vd urina fua eluant , & ab infpvfiS fordibus mundent , ut nulli vel pauco •con-agio pateant. ^
Audio a perditifliimis ganeoniljus , qui meretricios amores effrafnate leftantur , adhiberi {*) nupcr la Anglia foIlicuTos e tenui & inconfatili pcliiculJ in vaginac formam confi- Ctos & Anijlice Condum didos, quibus congrelTuri obvolutum pencm 'oricao. , uc a pe- riculis piigna? Kmper dubi» tutos (e pr^fttnt. Autummt fcilicet if* catapraflos , haftif- c2t«#«^**«^ que eo modo clypeatis , fe vuigivagar vencris difcrimina fubire impune pofis . *^*^T
Sed errant quidem masime . Etenim i°. Pcrit opcra ex toto Ci folliculi nelijcula alf. cubi hiulca aut difci/ja fit , vcl in opere ufquam hict aut difcindatur ; fi tenuior alla- benti tabo venereo , quo madet , pervia fiat , dum iricaiione iterata maceratur , ac vene- num alftRimbibitj quaj fingula debent frequentcr ufu evenire . Memfiu haud mfcite olim quasri ab Antiquoru<n quodam , num inter mortuos rcccnreri.^debere:K , qui alto mari navigant, ut qui \ morce tantum diltarcnt lignea tabuli quartior digitos lata : H^ud minori iare qusn poffe a'b'tror, num inter Jnfdos co^munierari debsant , quicunque ab iniedionc .^ qurtidie non ab(unt nifi pellicula fubtili, i ihula , permeabili,p!erumque la- cera. IUis fanp non pellitula fragilis , fed robur ^ tf iriplex efllc dcberet c/rcA penem,,
N a . q^ii
( « > Daniel Tuinw, DiiTfrMli»» »» »!>• Vwrv^l D'T««f(, pag. 107,
1^6 D E M O R ft I S V £ N E R E I S
qui partem eam tam facikm ad contagium irapurifllimo meretricum barathro amant ecm-' mittere .
z". Efto ramen; Perftet toto opere folliculus & integer & impervius : Nondum taraea! omnia iatis tuta . Nec pubcm enim , nec ingulna obveftit ille: Proftant ergo loca ea ob. noxia attaftui niabrniis iiumoris fpermatici , ifi qucm muheres colliquefcunt dum vene- ri litant , unde fi vencno infeSus fit , periculum futurum eft grave ne ( « ) bubones . j^i genercnt»r, atque inde lues vcnerea , hoc cft , ncc conduplicato foeiiore verfura tandcm lli^-^f!^'/'- ,y^. iolvatur. Quid o!im profuit Achilli rfliquum corpus vulnerari non pafte , fi calcantum •■f^ "^^^'|<riuA*i*"'"f*'" paftiit, utide cecidit.'' Quid pariter profuturum eft ganeonibns illis mentulam ' T'J*j]|-;^^Tt,,;f^**i»ingreiTuro contagio imperviam ede, fi contagium idcm poffunt admittere pubes ac jngui» j,^;^i-(-A««»^'na , unde ab imbibito vcncno bubones, & a bubonibus lues ipfa perinJe concipiantur ? _3, : )W'K£2a!!l- /'--' i°- Sei quid maltaP agc porro, Uceat fcortatoribus i!Ii$ , fi ita liibeat , in obiccrna .■f*tii- fua fpurcitlx fibi plauder;. Optabat olim Virgilius , ut Marvii amarent carmma quicun- '
"" que Bavium ncn odiftcnt : Sic ipfe optandam efse puto , ut illis qtiibu canque circ» je-
ciir ulcerofum malefanus amor facvit, vencrem eo tantum padlo expenri lieiur , quo ve- nerea votupt»s, qusr in intimo contadu refidet . ita obtunditur iic h.betatur , ut con- cumb^ntiurn neutci- hymenarum canat , vel cantat uterque fere fine feniu . Certe mmoris conftat cafte viverc vel permii.';^ ac ffcura vencre tantum uti, quam ita turpi putidoque invento , nec tamen fine periculo, tam cafTa , levi 8c evanida voluptate poriri. Probitut Vojlenori qu^^ioni h^aec eadem fatisfaciunt , quac de priori (Jiximus. N;que cnim opus eirc«pofte- eft de jure anxie multumque quatrere , fcilicet an liceat akxiicria rcmedia adverfus afte- d"reii't.ir, ftiones ventieas indicare , proponere , exhibere , fi femel de fadlo ncgative conftitcrit , dro M^V. '^^"^P^ nulla dari rem dia ifluifmodi , quf cum emolumento certa & efficacia elfc poffmt. vuigirt.* 1°. Att^imca a qua forte darentur , libere dicam & ingenue viderj non modo licerc Me, dicis , quorum eff opiferos effe , ea exhibere & vulgare, fed illos etiam nc ea celarent, reI'gione ipfa obJiriiigi, cum ea ratione advrrfus conragionis pericula prartnuniri poflent , quod in votis bonorum omnium tist ikhit , tot nutrices impuros fufpedofve infantcs la- daturae , tot alumni ab infeftifve fulpedivis nutricibus laftandi , tot uxores , quat ex matrimonii deb to cum maritis latente morbo contaminatis tenentur concumbere , quibus omnibus accidit isepius , ut fine culpa in affedas venereos mifcrrime incidant .
z°. Piobs tamen novi quid in eontrarjum vu'go opponatur , nimirum vulgatis femel alexiteriis illis remediis , libidinfs fraMos laxari , excufto falutari morbi niecu , quo in- temper.intia coercetur. Sed quid eft cur ea , etfi vera forcnt , reciderent in Medicos , a quibus alcTciteria vulgarentur , fi abufas nulfomodo confcii fua remedia ad iuflos tan- tum legitimofque uAis deftinarent, ft fincere cuperent , ut juftis legitimifque tantum ufibus adhiberentur ? Quafi vero arquum foret inventonbus rerum , qux ad humani genc. ris u'ilitatem prodefle poflunt , peflima eorum imputari confilia , qui rebus iildem in "** pernjciem fuam , fuamve infamiam ahuterentur,
^j". Verum tamcn , ne quid difTimalem , neque futurum illuH effrarnatioris libidinis pe- riculum , quantumvis exag^eretur , ad remsdia- prophyladtica profcribenda fufficiens efle videtur , nifi fimul eademquc opera profcribere vclint remedia quoquc therapeutica , qu^j & jp(a libidinis intemperantix aperre ideo favent , quod facilior ■ morbi curatio morbi metum minuat . Certe & caftius Sr temperantius viveretur , fi experientia femel compcr- tum foret , venercos morbo.s remediis nunquam fuperari , ac infeflis ineluflabiiem cele- remque mortem femper Jmpendere. ^,^, 4°. Sane nobifcum fcntire videntur, qui rei publicar admiaiftrandaf prjrfunt , cura fcor-'
' «.-«i^. tilla trinbolaria lue venerea infeda de meJio rcmoveri iubeni , ut curentur. Licet enim palam fit minui ea ratione pericula , quibus fcortatores fubjacent , verentur iam*n mini- me , ne dnm confulunt publicar incolumitati , infimulentur unquam , quod depuUo vel imminuto' falutari luis veneree metu , civibus ad nequitiam feneftram patefecerint .
5°. Quocirca invigilent ii, ad qucs cuia c'e moribus pertinet , ut caccos mortalium animos ab impudicitia avocent mcnitis , pracclptis , documentis ,• at vero liceat Medicis , qui corporis valetudini ("rviunt , concives non modo a pracf^ntibus morbis Iiberarc , fed H qua forte daretur via ,''ab immir.entibus quoque incolumts folpitefque pratftare .
C A-
C 4 ) Vidc infi» , C«p. S»-J'»i«*s lil"' . « • ■ . I
L I B E R III. C A P U T II L I J7
C A P U T HI.
Dt dutihuf tiliis GontrthaeA fpedehits , quti r^rtHs occurruttt i Et de Opthttlmia Gtnerrhoica , ^HS. fu^prefjs, gonorrhoeA quindo^ue fupervenit ,
§. I. DE GONORJIHCEA VIRULENTA SICCA, y/t/« D Y S U R I A V E N E R E A S I C C A .
PRjerer gonorrh^am virulentam modo dercriptam eft & alia urethrae aftsdlio venerea , °5^ffjJ'ji^'^ ad gonorrhceam quodammodo pertinens in qua dyfuria acris & iirens f grum difcru- \^^^^^°" ciat fine ullo liquidioris aut puralenti feminis vel feminalis humoris fluxu , vel faltem ' ** ' '*' cum fluxu pauciffimo. Hancvulgo dicunt dyfurittm verttream ficcam , imo etiam quaodo. que gonorrhoeam ficcam , qus ultima denominatio vere impropria eft , cum contradifto. rium fit gonorrhfam fine fluxu efle , fed quam taraen retinere necefTum elt , quoniam ufui parendum , ^uem penet arbttrium & jus 6* nerma lequertdi.
Cum dyfuria urgentiflima , qua; iflius gonorrhfar fignum eft perpetuum & eflentiale , eonjunguntur figna alia, fed qus inter fe variant , imo vero pugnant . Modo enim fi. mul adeft cum dyfuria gravi ftranguria , quam calor , dolor , rubor , tumor perinati , imo fsepe eiiam totius penis comitaatur; modo vero dyfuria fola urit cum leviore ftran- guria, fine ullo nec perina?i , nec penis tumore aut rubore manifefto.
Symptomata. Hinc palam eft gonorrhoeam ficcam in duas fpecies diftiflguendatn efl^c, | du» runt quarum prior ab inflammatione feu phlegmone proftatarum aut veficularum feminaria- LoI"h««' rum dependeat; & illa vehementicres gonorrhceas virulentas vel incipientes prjccedit , ^pe«'« • vel fupprefl^as fequitur : Poflerior vero a phlogofi eryfipeiatode urethra; producatur ; & harc poceft quidem gonorrhoeae virulenta: fymptomatice prsluder: , fed plerumque eflen- tiaiis eft, nec ullius alterius morbi comes aut prjfnuntia,
I. In priore quidem i°. Urit dyfuria gravis , tum quod tenfa & inflammata interior J^jfj^Jf^^^ urcthra! facies vel leviflTimas urmx pracicrfluentis morfiunculas acuiiflime fentiat j tum ris i Dy-* quod urina, quae vefica concluditur, «ftu inflammatarum partiura calorem & acrirao- J-"* ^'•' niam majorem contrahat.
• x". Stranguria frequens affligit , turp q«od inflammataE & tumida? proftatar , & vtficu- »• Seringu- lar feminarla? biam exiturientis urina; anguftent , urethra: duAura comprimcndo j tum q'*eni*.' quod dolor acer , quem urina infert exeundo , advocato juxta notas lympatfaise leges fpi- rituum fluxu in fpinftercm veficae , convulfivas & involuntarias lllius contradionespro- ritet, qua? miftioncm intenurbant, imo identidem lupprimunt.
3". Adfunt lumor , calor , rubor, & dolor perina?i : Haec enim lunt pathognomonica ,. Tu«of , figna inflammationis, adeoque in perinoeo ca fupervenire minime mirum eft , quaodo •jgj"'^''"" proftratae & veficulac feniinarise , quaj in perin^o latent , gravi tentantur inflammatione. rir.oeo.
4°. Imo vero tumcr, calor , rubor &* dolor totum penem aliquando occupant , cum ♦•imoin venae pudcHda» externae & internaf gravi proftatarum & veficularum feminariarum tume- """ p*°* • fadione comprefTae , difficioiiorem fanguinis regrefl^um permittunt , tum a cavernofis corpo- ribus penem conflituentibus , tum a cutaneis integumentis cavernola corpora involventibus.
5°. Demum nuitu* efl putridi feminis fluxus , qui proftatarum & veficuiarum femlna» -^- Nuiim riarum emiUaria nimla harumce partium inflammat;one ita conftipantu.r , ut viam omnem xut. denegent femini pauco , quod intro admitti vel ibidem fecemi potuit . Sic pari ratione ferme nulla in peripncumonia expcdoratio fperandaeft, quandiu intenfior eft pulmonum inflammatio.
11 In pofteriore vcro gonorrhcea: ficcae fpecie i°. Atrox dyfuria difcruciat atgrotantem ii Syjiipfc, iTcut in priore, & propter cafdem caufas . "o.i,'"'""
a°. Torquet fimiliter frequens Itranguria , non ideo quidcm quod urethrae canalis «• Arox nmltum angufteiur, cum phlogofis eryfipelatod.s , a qua hafc altera gonorrhcejc fpecies »^F"Jtquen, dependet ,'lenfibilem nulluin tumorem inferat j fed ideo tantum quod dyfuria invoiunta- fiMogun». rias &. convulfivas fphlnteris vcfica; contr^ftiones advocet, qu bus urinae.fiuxus idcntidem coercetur, voluntatis imperio in contrarum tune fruftra niten-t')
3°. Nullus efltumor, aut rubor ncc in pene , nec in ipfo pfrir^o, quia phlogofis ery- j Sedirot- fipelatodes , qua? internam uiethra? fiflulam obfidei , ad externa ufque integumenta non i^! ',""" protendituri dotent tamen & caicnt rum perinaeum, tum p;nis , propter viciniam ure- necinpeni Lhraf affeax , quaf caJet ipfa doletque. tTnw?'*"
Tttn. 1, ^ ^ jf>, Deni*
Ift D t M O R 8 l' V V E N E R E I S
4-N««ue 4°. Deufque nullus cft ieminis fluxus , five quod proftata Sc ve/lcul« femlnaria; ab nis"fluxui'. omni Ube immuncs /int , fjve quod , uc vero/imilius aut /altem frequenrius e(t ab ery- /ipelatods ureibra? phlogo/i emifrana proltatarum & veficUiarum /cminanarum ita con. flringantur, ut /emini via i;on patcat . uiutqat"' ^'**A' Ceterum liquet utramque gonorrhoe:e ficcae fpeciem , a contagjo vercreo fimili. ter produci, quod in obiedam parteni vim fu.*m ccrrofivam, inf?ammatoriam , phlogifti. cam pfrinde exerat , cum uiraque sb impuro concubitu perinde inducaturj fed cb ecdem veneno diierfas in diverfo calu partes a/fici , cum diverfa fit mf.rbi fedes ex d^ftis . Vi. detur auteni hujus difcriminis ratio ex triplici fonte repetenda . i°. Ex diverl'i contagii venerei volatilitate j z". Ex diver/a anguftia emiffariorum , quibus veficulae (eminaris & proftata: hia.nt in urethram ,■ 3°. Dcmum ex divtrfo coitionis tempore , quo vinis fu- fcii>itur. Itaquc pnorem gonorrhceaE fptciem contrahi credimus , fi virus venereum fi- XJus lit i fi idto cum tardius exhalet , urethr^ non inftilletur nifi poft ptraftum ejacu. la'ionis opus , dum vacux proftatarum & vtucularum cellulas p( flunt venenum altius imbibere ; demum d ita hiulca fit & pervia proftatarum & veficularum em^ffaria , uc infpiraium vtneDum largiter admittani : Conira vero po/?eriorem gonorrhoca? fpeciem induci , fi virus acrius & volatilius fit j fi ideo celcrius & ante cmi/Tum eiaculatione femen urethrae infinuetur , dum proflatar & veficulje femine turgcnt & ingre/Iuro veneno magis reluftantur i /1 demum angu/fa & nimium conrtridba pro/fa^arum & vtficularum emHaria pauci/Timum venenum po/fint intro fufcipere. OiaKncfii. Dittgnofts. Gonorrhocini virulentam ficcam dignofccve facile efl , quoties accidit , ut acris & urens dyfuria cum flranguria frequentc divexet paucis diebus ab impuro vel faltcm a fufpefto concubitu , fine ulla alia caufa manifefta : Ab utra vero caufa gonor- rhea illa dcpendeat erucre jque facile c/^ ex pr?fcntia vel abfentia tumoris & ruboris in ptnna?o & in pene. riognofii. Ptegncfis, Sicca gonorrhoea gonorrhoea fiuente feniper periculofior eft , tum quia vc- nenum non fluens , fed intus retentum radices agit altiores , tum quia partes affe(^as graviuc rodit & labefadat.
Pri'r goncrrhceae ficcae fpecies , qua: a phlegmone proftatarum & veficularum femina» riarum depcndet, nifi inflammatio brevi rc/olvatur , aut provocato (eminis fluxu niitige- tur in ab/ccfsum perinari facile degenerat , ob pro/lratarum aut veficularum fuppura-" tioncm .
Poflerior vero fpecies , quae ab eryfipelate urethrae producitur , nifi cito reiblvatur , in fphacelum abit ut inflammatis mcmbranis folemne eft , quod in interna partc ferc perpe» tuo leth fir.im eft. Cdrttio. Curittio. Omni opcra annirendum eft , ut phlegmone vcl cryfipelatodes phlogofis refol- vatiir aut mitigetur ; edulcctur urinar acrimonia , & contcmperctur affedarum partium aftus.
i^ M hunc finem prodeft prjpcipue fanguinis m'fllo larga & frcquens , & mitlo fal- tem quira ()uaquc h^^ra celtbranda ; nequc enim aliud quidquam prarftanrius aut effi- cacius n-'vimus ad inflamationcm minuendam , & harrcntis fanguinii relblutioncm pro- movend.iTi
i^ Debt-nt gcniralia , penis, fcrotum , pcrin^um foveri identidem h<Se fubtepido , vcl decrdo radiris ai'h3faf & /cminis lini ; quin imo cx hfte , vel ex hoc dccodo debcnt femicuj^.a fcu in.eflus parari.
i°. Cu-n jBgrorans nec femicupio femper infidcre pofiit , nec dolcntcs partes foyere per. petuo , a: 011. nda funt catapla/iiiata anodyna , ut dc mica panis cum ladie & ovi vittel- Joj vcl '!< la<5li$ cremore recenti & fubtepido ; v:l de medulla cafliz &c. qua: affecflas par- rcs late cfinttgant atque comprehendant , & quac muientur fipius in dic , ne ficcitatc ni- mis indur-ntur . '
4^ Aivus (ipius abluenda encmate rcfrigerante & anodyno, ex decodo radicis althaes & feminis lini cum cafll» mcdulla, addito pauco nitro purificato, vel /ale pruncU».
50. LJcct mixtio dolrrifica fit & di/ficilis , & ideo non videatur adaugenda urin.T co. pia , pratftat tamen urin/ni diluere & temperare, ne fi acrior eflet , rodendo morbum in- tenderer dum emittcrftur. Conducit iraquc fr^^quens potatio ptifanae refrlgcrantis , para- tar ex infu/b radicis alih^ar , feminJs lini , florum malvx &c. cujus libris fingulis gra- na aliquot nitri dcpurati vel /alis prunella? addi pofl^unt. 6°. Injicienda in urethram lac vaccinum aqua dilutum , vcl ferum Isftis , vcl deco-
dtum
L I B E K ni. C A P U T HL 199
ftum radlcls althara? fubtepidum, vel aqua fpermatis ranaruai , modo pofTit injcdlio w' ftitui finc miigni dolons aogmento, quod levi & fufpenfa manu explorandum eft.
7°. Dcmum narcotica adhibenda funt, ut fyrupuJ papaveris a!bi , Uudanum , tinftura anodyna &c. dofi conveniente, qua» dolorcs intoierandos compefcant , conflriftiones urc- lhr« convulfivas cohJbeant , & hberiorera remediorum ufura perraittant.
8'. Hxc therapeia , fi caute & celedter adhibeatur , morbi ferocia Jntra tres quatuor» ve dies, aut ad fummum intra fex mitigata, vel optatus fucccdit femiois putridi flu- xus , qui partium inflammatarum rdaxationem denotat , vel fine fluxu ullo qui confpi. cuus fit , pHogo^s fenfim refolvitur.
9°. At vero , fi morbus tenorcra cumdcra , eamdemque vehementiam ultra fex feptcmve dies teneat, periculum iraminet, oe inflammatioinfuppuratum, aut phlogofis in gangrar- nam dcgeneret.
jo^ Quaraobrem tunc, fi qua appareant fuppurationis incipientis indicia , perin«o ad- movenda cataplafmata maturantia & putrefacientia ex pulpa radicum liliorum alborura & althjea? &c; foliorum acetofs . malvae , jjetaf &c. cum oleo liliorum , quibus ferraen- tum acrius vel unguentun» bafilicum adjiti poterunt, ft ita e re cfTe yideaiur.
11°. Quamprimum autem vcl leviflTima latentis puris fluftuatio percipictur , pa'S rite xncidenda , ne pus diurius coercitora finus agat periculofos , fed de iiis fufis infraj Cap. ir, §. 2 ubi De ai(ct(jH perini.i .
\i°. Quod f? in altera gonorrhocat ficca fpecie , qua? ab eryflpelate uretra: dependet j poft fcx feptemvc dies , dyfuria & flranguria , quac aniea urgebant intenfe , derepentc cefTent, & fi urethrar dudlus in perinaro , qui antea fortiter tenfus dolebat cx levidimo attadu, jam roagis obfequiofus. & minus dolens flt , merito tiraendum eft , i^ praf.cns mejendi libertas laxitati urethrar a fphicelo induft» accepta debeatur , quod pcriculi plenum eft,
rj° Quapropier fimul ac prima nigroris indicia in perinaeo obvia fuerint, vel citius, ii graves de laiente fphacelo conieftora? urgeant , immilTo in urethram fulcato cathetere, perinaeum ad aherutrum latus raphes incidendum eft , ficut in iit^otomia . Dein vulne» ris labia leviprlbus vel profundioribus fcarificationibus pro rei necefniaie diffecanda , ac calide fovenda decodo ariftolochias rotundar &fuHgini« fplendentis in vino rubro, cujus Jibrar cuilibet unciar trcs fpiritus vini camphorati , totidem tinfturx myrrhse adjedl? fint .
14°. Demum vulnus traflandum cum digeftivo fequcnte,
9t. ^igeflfvi vulgaris ex Terehinrh. lou f^ vittlhs cvorum par/itl ? iv. Add. Vngueiit. de ftryrnee ^ {^. Olci Hyferlt, ^ j.
TtnSiurar. Alofs ^ Myrrht znt § j. MifteAntur omtnn prehe. F. Dtgeftivum cum llntee eatpt» vulnerl admovendum.
Hocce dfgeftivo uiendum cft , dontc oborta fuppuratione efchara a fubiefti partc fece- dat , quo tempore adhibendum eft digeftivum firriplex, vel baUamum Arcari.
ly^Cererum prnbe notandum eft in gonorrhoji quacunquc virulenta ficca •. anti-venc- rea, quat ad gonorrhoc^m virulentam fluentem fupra propofita funt , prxfertim vero Mcrcurialia forma unguenfl perinato illita, quar ceteris efficacia preOant , caurc fed diu Uiurpanda effe , ubi pr n um mitigara fymptomatum vehementia illorum uTum permifent, Siquidem cum in hac gonorrhcear fpecie fufccptum virus nullomodo tffi lat , fcd intra corpus totum coh bcatur, inde tanio diiigentius attendendum efl , ut fpccificis remediis corrigatur & fuper ti r .
Qiar de viris diximus , accidunt cadcm in foeTiinis quoque fed mutatis ™«'andis . ^^p^™'^* Nunc enim omnibus gonorrhcear virulcntae fymptomnibus ten;n'ur , dyluria & oolore , dem jo«or. calorc & rubore proftat-rum in fuperiore . vrl glandularum Cf;vvoerianarum in «nferinre |j^^,^,!j"|" vu'var angulo . finc ullo tamen humoris effluvio , vel cum effluvio perpauco j & tunc palam eft proftratas vel ghndulas Covvperianas vere infliraraari , qund cum priore go- tjorrhoeat ficcac fpecie in viris convenit : Nunc vero illxfis ceteris muliebrium locis , la. borart rantum cx vagina, quar calet , dolct , tentigine perpctjUa rumpicur cum do»ore 2^cri & intportuno ; & tu' c liquft internam vaginz facicm ph'ogofi eryfipelaiodc affi^i , quod cnm altcra grnorrhcear ficcae fpecie in vjris congrun.
P''^*"''^ facilc eli trueri: ex fupra diftis run caufas atque lymptnmata , qus urriq'"e »i'i affe^Vioni vtnercx propria fuot infoctninis, tum curarorias mtihodos, quaradurram- que faciunt . , c
N 4 S. II.
iOQ De Moreis Venereis
§. .II. DE GONORRHSA SPURIA, five DEVENEREO * STILLICIDIO E BALANO.
tiaWpB, Defcripth. Datur & tertia gonorrhceae fpecies in -viris non raro obvla , qus fpurtM df-
'>»• 'citur, Sc in qua non ab urethra , fed a corona balani, qu^ dolet«& inflarnniarur , pro- manat humor Jymphaticus , /ubvilcidus , purulentus , non ubertim quideru , ficut in gonorrhoea vulgari , fed tamcn fatis copiofe i unde vocari poteft venereum /iiilici4iMm » i>»lant. •■-.'•.:
Conftat illam gonorrhceae fpeciem obfervatam fuiffc , tum oiim aThctna Sydenhamio; in tpiflol* fecunda Refponforia , ubi fic legitur . Ipfe vidi viruentam hti)ufrni>di mitttriAm fer fub(l*ntiam glaadis poro/am exudare , non per urethrnm e^tdum , nulloi^ue ulcere 'vel glandem occupante -vel prAputium : Tum recentius a Jdcobo VcrcelJeno , in Tet*ab<i?l'o de pudenderum Morbis & Lue venerea , Capitt 3., Articul» i , §. 2, ubi ille fic ait : H^mtni ego etiam plurimorum , qui in membro in ejufmodt latnnis ( pudendo fcilicet mulierum luc iofedarum ) folum Uviter mtm&o , alba fanie pojlmodum pJcr.irunt per fub/itntiam glandis porofam , etiam circa ( lego citra ) ullum ulrus: Tum recentifrmie a Guillelmo MafTon, Medico Beterrcnfi in Occitania , qui ttllatur in Commentanis Acidemii Scientia- rum Ann. i-ji^. p^g. it Sc in tnbus viris hanc gonorrhceae fpecJem curaviffe , in qui- bus fingulis , e glandulis quas coronam baiar.i ambiunt , emanabat humor putris , acer, virukntus, plane congener humoris , qui per urethram deflait ir, gonc rrhoei vulgatiore. Unde Jiquet gonorrheam illam haud raram efle ,• & fane iilam ipfe pUirics corandam habui , modo folam & feorfum abomni alialabe, modo cum ulcufculis venereisbalani conjundam .
e^lifm"!"' Coniido mulieres ipfas quoque huic gonotrhoex Ipeciei obnoxias efle , txi qua hnmor
muiieri. gonorrhoicus non e proftatis , vagina , glanduliive Covvperianis , ut in vulgari gonor. "* ■ rhcea , fed ex ipfa vulvs facie fola exffillat. Certe vidi nuper puellim decem vel unde- cim annos natam, quat anno ante a nefario quodam conftuprata , morboque contaminara, ffd qua? , inaccefta ptopter ar(5titudinem vagina^ in vulva tantum vim palfa fuerat , flu- xu gonorrhoico virulento tentari , non a lacunis , vagina , aut glandulis Covvperianis, fed ab ipfa tanrura vulvae facie prodeunte, ut facili cxperimento compertum habui. Vuiva enim prius probe deterfa deprehendi humorem noH ex memoratis locis proHuere , fed ex ipfa vulvae facie guttatim cxudare , fi pudendi Jabra 'molli atta(!T;u comprimerentur .
Stdesiiiius Non eft dubium , quin ea gonorrhoe» fpecies a venereo coaragio origincm ducat- \n
i° ucVoq'^! utroqiie fexu , cum impuro concubitui fuperveniat , Sc anti-venereis remediis curetur .
^'*'^- Sedem habet proprJam in febaceis feu odoriferis glaindulis , in viris quidem ad radicem five coronam balani ad/itis , iii foeminis vero per totain vulvjc fjcicm confitis , qua? acri ,^veneno venereo irritatas, laceilliae , infiammata? trequenti & irerata ofcillatione copiofio- rem proventum fuggerunt humoris illius vifcidi , glutinofi , febacei , fcd quj tunc dilutior eft liquidiorque, & qoocum permifcenrur ahquando nonnullae prius guttular ab erofa balani vel prarputii facie in viris, aut vulva in foenninis deciduar . Sic eodem plane me. chanifmo piper linguae adinotum , falivam; fumus oculis exceptus , lacrymas movet: vel potius quod ad rem magis facit , fic infi^mmat^ & irritatas in oprhalmia glandulat , qua» palpebrarum oras ambiuut , copiofo vifcidoque humore gcnas irroraat in llppis. Ciuf* in Caufs, , Contrahitur auiem hsec gonorrhoea: fpecies ex caufa triplici i 1°. Si febaceac
'""' feu odoriferae glaudulx modo defcnptc laxiores fuerint , rariores & ninsis hiulc? con- formationis vitio . adeoque vi^us venercum, quo madefiunt in impuro concubitu, altius & copiofius imbibant. 1°. Si praeputium nimis longum non ablterfas ichoris vJrulenti guttulas , quar coronat balani poff coium harrent , «rdius conftringat & intimius ap- plicet giandulis febacfis, 3°. Demum fi caufa: hae geminx una fimul concurrant, ac pro^ inde agant ideo tanto elficacius.
C»ura in Nec dilpari ratione poteft gonorrh^a eadem a foeminis concipi triplici de caufa, 1°.
cemmii. ^^ febacea; vulvje glandula? laxloribus ofculis patefcant . »°. Si femen ab' infefto viro emifrum vulva tantum cxcipiatur, de quo lis plcrumque cura eft , quae a prafgnationc iibi cavent. j<^. Si utraqpe caufa una forfan coincidat.
Falfa harc gonorrhoea'cum flueute & ficca modo conjungl folet , raodo ▼em fola & feorfum accidere . In priore cafu adlunr fympcomata omnia, qux fupra recenfulmus , & q»x gonorrhoeam utranique, fiuentem & ficcam, comitantur; In pofteriore vfro defunt illa cmnino. & rihil quidquara obfervaiur prxtcr dolorem , tumorera , cadorem & Ic- v«m erofionem inflammatar coronx balani in viris, & vulyx in fctminis. . TMiii^' -' . . -■■i Dixgnt'
L 1 B E R III. C A P U T III. /•O'^
VtMgncfii , Facile eft gonorrh?am fpuriam dignofcere & in viris & in fceminis , cuni Di»gno«« ■ \t\ ipfa infpedtione mm morbus , tum morbi fedes innotefcant.
Fr0£nojis . Gonorrh^a fpuria , modo prodcns adhibeatur medela , periculo plerum- prognon»!. que vacat .
At vcro fi omittintur remedia , fuperficiariae glandularum febacearum erofiones , gli- fcente celeriter labe, in ulcu/eula cancrofa degenerant, quibus balani corona cingitur in viris , quibus vero in ffminis vulva obffdetur , unde affedus periculo/ior .
Imo etiam, fi calli ulculculis undique fuccrcfcentes (olitum fanguinis & lyrnpha; r:- gi-efTum inhibeatTt a balano vel 3 prxputio in viris, aut a nymphis , carunculis myrti- iormibus , vcl puJendi labris in fceminis, continget non raro in utroque fexu phimofis , paraphimofis, velcryftallina , ut infra fuo loco vidcbitur , unde grave immintbit perlculum.
Curatio . 10 Venae feftio in brachio alterutro femel atquc interum celebranda eft , pro Cutttio. morbi vehemcntia, icilicet uc prx/ens baJani vel vulvae inflaramatio mitigetur , & prac- caveatur imminens.
z'\ BaUnus, & retraflo prafputio corona balani & interna praeputii facies in viris, ih fgminis vero vulva faepius ablucnda funi decoilo hordei , vel foliorum agrimoniar , vel raaicis z.hhx7t melle narbonenfi tsmptrato . Pocerit quoque , fi dolor nimius dilcrutiet , vcl ferum laiflis recens , vel lac iplum in hunc finem fatis commode ufurpari. .
3°. Quin immo , fi dolor acrior urat , facile erit & alia non pauca paregorica reme- dia adhibere ad acrimoniam & inflammationem mitigandam , verki gratm , balanum de- nudatum praeputio in lade tepido detinerej vel linteo quod lafte perpetuo madcat , con- legere ; vel cataplalmate de mica panis , aut cerato refrigerante Galcni fupra telam ex. ttnfo obvolvere &c.
4°. Poft dies aiiquot pacato inflammationis fervore, anti.venerea omnia , quac ad go- norrhfam fluentem propofuimus , eodem ordine in ufumadvocanda, qus virus venereum fubigant , alterent , corrigant, evacuent .
5". Hac methodo folet ut plurimum fponte fubfiftere humoris fluxus, qui a glandulis corons balani vel vulvar promanat . Si quid tamen vifcidius indc exftillaverit , ut natu- ^ ralis tonus & glandulis & glandularum emidariis reftituatur , uti!e erlt balanum vel t I vulvam per dies aliquot identidem eluere vel fovere dccofto ligni fandi fwz Guaiaci i I vino rubro in quo ferrum candens aliquoties extindum fit i vel levi falis aut facchari Saturnini folutione in aqua plant^ginis.
6°. Quod Ci vel remediorum prstermiflione, vel morbi vehementia , corons aut vulve Jnflamnutio in ylcufcula degeneret , qua? phimofim , paraphimofim, auc cryftallinam in- ferant, tunc remediis utendum erit , qualia infra proponemus ad ilUrum affcdionutn curatlon^m .
, X III. DE OrHTHALMIA GONORRHOlCA , QVJJe. StTPPRESS/t GONOR- RHOEit QUANDOQUE SUPERVENIT.
Si gonorriidea venerea errore in dijeta , crapula , veneris ufu, vigiliis nirfiium protra- Oph<h»J,! ais , exercitlo immoderato , exhibito acriore catharrico , morbo quodam adventitio , aut nlt'!*LV' cafu quovis alio fupprimatur , parciufve manet j imo cjuamvis liberc manaverit, i\ fum- p'«"» so'. ma virulentia exfuperec , inde accidit aliquando in utroque fexu , ut alteruter vel uter- SSIndofus que oculus gravi & repentina tentetur Ophrhalmia , qua» fui generis eft , ex qua fum, '^»p«''*n«' mtim periculum ocUlo portenditur, cujUs hxc eft formse & progreftionis ratio.
Defcriptio. I. Oculns , in quem morbus cadit , fubrubet, fubdolet, lacrymatur, ac dL Defcripti. Itillat humorem folito copiofiorem, undc E'm<popx. tu^usOph.
II. Tota & univerfa Conjun^aivje feu Adnatae facies brevi iutenfe dolet , rubet , 8e: ' ""' exfuraet ad altitudinem opinione raaiorem , ita ut comear area , quae labe immunis eft , orbicuiarem foveam , five Iiiatum , grikce ziJI^^ , referat, unde morbus ille conjuB^aiv» JLmfMxris nuncupatur »
III. Coniunftiva in hunc modum tumens & rubens carnis fpeciem ita exhibet. ut vere carnea cfte videatur : InoUmeta tamen e^tims fupeificiei pun^\, ceu oftiola totidem , rotant guttulis frequentibus lymphae fpift"ae , vifcid» , fubflavat ,'>acris , mordacis, fimiK iimaBhumori, qui in gonorrhcea e genitalibus defluit,
IV- Si morbus invalefcat , angufta illa oftiola, quibus con)un6liva acrem lympham exiudat, in ulcofcula five i-Ku^Tdiycii totidemcito degcnerant, vnde r»b<3r, calor, dolofj tumor «onjunaiva folent magn^pere intendi.
V. Cttia
a^i D E M O R C I S V E N E R E I S
V. Cum protuberans oculi globus ftto^jeiflis palpabris contcgi non poflit , neceffc eft »t mansat ptrpetuo femi apenus &: male connivens. ut leporlbus» familiare effe dicitur undenafcitur iJ vitii genus , quod eapropter \oiyoip^cekfji.is appellatur. '
VI. Fit co;»fors ejuidcm lab $ intema facies utnuique palpebrac , maxime vero inferio- ris, quar ideo non modo dolet & rubet , fed etiam in tantum extumet , ut palpebrara illam ex rorfum invertat, und: ExrpflV»»»' .
VII. Ni/j pra?icnti' malo praelens adhibeatur medicina, ccrnea noxam illam brevi conci- piet , quac ipfi propria , ac iphaceii leco eft , fcilicet opaca fiet & aibefcet exteriore fa- Cie , ac in tenues laaiellas refo v^tur , quar marcidar fingulatim decident»
VIII. Q^ix reliqu* fupereunt pauciores In cornta lameila, a fuppoilto humore aqueo extrorfum pulfar, pauUtira cxplicabuntur , intendentur, in utriculum faftigiabuntur aci. nifo.-mem , qui pro vario raagnitudinis gradu lA-JMKifacKH j 2Tct^v\uiji,ceTos ^ & MnX* no- men obtintbit,
IX. Imo vero contingei aliquando ut fuperftites lameirae dehifcant tandem , ac tenui rima non modo humori aqueo, qui proximus fubcft, fed cetensquoque humoribus viam quandoque patefaciant, unde effluxus humorum , collapfus oculi , & vilus amifllio.
Hze Opii. L'cet harc ophthalmiar fpecies , de qua hadenus, gonorrhceaf vcnerex non raro fuper-
c«T,?wUo ^^1'^^' * nu"o ramen inter Aphrodiliacos Scriptores memoratam fuilTe memini . Scripfit
Aphroa.. quidem Johannes de VigO , FraSiic. Lii. 5 , C^p l , diverfcs otulorum morbot m Morbo G»l'
ScMpIo"m 1'c' gfnfari; prt/ertim Ophthalmt*m , Recenfuit quoque Johannes Manardus, EpftoUr,
«atmofiu. Lib. 7. Epiftol. 2 , Ophthalmiam tnter luis venerts. fymptomAt» . Ncuter tamen videtur de
Ophthalmia modo delcripta intelligendus efte, tum quod uterque primo gonorrhctx vi,
ruJenta: exortu antiquior vixerit, atquc adeo neuter de Ophthalmia illa mentionem face-
re potusrit , quac folius gonorrhoea» (ymptoma cft i tum quod illa, qus ab utroque dc
Ophthalmla carptim memprantur, ad alias oculorum affediones , fpecie/ve Ophthalmia
referenda efte videantur, de quibus infra Lib. IV. Cttpp. i. & $ , quat ab Ophthalmia go-
norrhoica multum differunt.
* e«folo Hanc ergo Ophthdlmiat fpeeiem a nemine prius defcriptam novi , quam a Carolo de
^v/,%"i. ^*'"' ^*'* ■ Chirurgo*oculario artis fuae bcnc perito . lUe fane primus omniom in Tra-
mum de-' ftatu iie merhis ocuierhm , qucm gallice fcriptum Lutetix edidit *nno 1701. /»8 , Ophm
riptifuir, ,^^!„i^ vtneres. meminit Lib.x , C.rp.n, Artic. 10, quo nomine Ophthalmiam gonorrhoi-
cam intellexit, ut fatis conftat ex brevi defcriptione quam appofuit. Ille primus »d ope-
rationem , quar contra hunc morbum prodeft efficaciflime , inftituit & erudivit alteruin
de Saint tvcs juniorcm , qui Magidri defundli , ut nomen, fic & famam egregic lu(ii-
net , Sc qui mccum graiiam iniit m.ignam, quod mihi , dum ccrta morbi exenp^a quar-
rerem cupidc , argrum unum atque alti.rum hoc ipfo oculorura vitio , de quo quafftioeft ,
laborantem lubeos produxerit atque exhibuejit , ia quibus argritudinis fpeciem , fedetn ,
morem rimandi & penitius exquirendi copia fuit.
^'"0 h "" ^'"*f*' E* anatomicis compertum eft Adnatam five Conjunftivaa», quanracumque tenufs
tuk!«i«,' eiTc videatur, cellulis innumeris, confertinimis , difcretis , inter fe perviis , extroriutii
hiantibus conformari , quibus fecernitur humor pinguis, lymphaticus , faponaceus , in
hunc finem a natura , utilitatum noftrarum provida confultrice , deftinatus , ut (u er
oculum ftillatira eft°ufus & lacrymali lympha dilutus , adverfas & comiguas oculi 8a
palpebrarum facies latves & lubricas iugiter tue?tur .
Ea quidcm ex natura: inftituto fe habeiit , atque adeo iltibate , quandiu tumor ille
«tnni contagii vitio immunis eft i at vero , fi quando cum feminio venereo , quod ex go.
norrhcea iupprefta vel parcius manantc in fanguinem refluit aut alia quacumque de cau-
fa in vafis nimium redundit, & quocum naturam habet aflintm , ut infra pr.babitur j
Lrb. IV, Cap. i. , connubjum ineat , inde futurum cft , ut fafta mali metaftafi. , ctllulae ,
quibus Conjunftiva conftai, tumefada: & inflammata: eadem vel fimili labe afliciantur ,
qua urethra in gonorrhcea, unde nova & improvifa cohors lyrnpiomatum incubuuraeft,
qualia in liefcriptione modo recenfuimus.
A«fluitu« Verum quaniacunque fit afilnltas atque cognatio fcminti venerei Cum faponaceo con-
(•e.uni tn. junctivaf humorc , vix'vuto venereum contagiura , a genitaubus reprellura , in ceilui.ts
pVuitium* coniun<^'vas impetum unquam fafturum ex fe , nifi prarceftcrit caufa quafdam , qua: ftj-
^iiit. turat noxat nonnihil locl dederit. Et (ane conftat experimcnto Ophthalmiam gonorrhoi-
cara fuppreffat gonorrhoea: in illis tantum fuccedere , quibus oculi n<ruramolIes faiu 8c
iafirml, aut quibus i£tu , a^ri^lu, feftucat illapfu fQrtuito&c. malc h«bent» hoc «.) . m
quibu&
L 1 B E R III. C A P U T 1 II. iO|
«luibus altefutro vitio, fivs ccnnato, five adveatitio, aditus exundanti femlnio venereo
liberior patefit . ./■ • ■
Porro autem , ut virus in coniun^flivje cellulas divertit nunquam , mfi yi , aut quod «'"- p».[^« rariuj eft , topia arceatur a genitalihus, quo natura ducitur , & qna illi viac compen- de'c.ufu'" dinm cfli fic e contrario a coniundiva , quo femel illapium cft , folet facili opera aver- JI^Jj'^ '^",, ti & avocari , quotits ittr interclufjjpi denuo expeduur , vel aperitur altcrum , xque qu.ndodi- breve Sic oblervatione com[>ertum liabeo Ophthalmiam gonorrhoicam , in fummo etiam *•""' • incrememo, vel dido citlus rtmiflam fuiffe , vd evanuifle derepente, redintegrai6 gonor. rhoes fluxu, vel erumpentc bubone ven-reo in inguinura alterutro.
Iiide pronum cfl colligere cur morbus ille adeo prarceps fit , & ftadia lua tam celen- »• cuf ii« rer percurrat , ut brcvifTimo temporis intervallo invadat, invalefcat , oculo labem inren- °«fp*n« tet certamque perniciem inferat . Quid enim pacati vel b:nigni Iperes ab efl-;ro veneno , ^^«^^^'f- quod dum exseftuat maxime , ab effluxu prajcluditur , & m conjundtivaf celiulas irrum- pit confeftim , quas copia ir.flat immodice, qu*s acrinionia rodit , quas utraque ratione inflammat, exulcerat, labefadat & peflundat. _ . n ■ ,
Id miri tantum fubeft Ophthalmiam gonorrhoicam, quae fuppreUam gonorrhceam non j. Cur > raro fequitur , a latcnte lue venerea nunquanr produci , cum tamen fit utrobique cora tVncreV'" par (eminii venerei natura & indoles. Non me quidem fugit lui venereas familiares efle nur.qu.m & plures alios oculorum morbos , & plures alias Ophchalmia? fpecies , de quibus infra «"°""'* • Ltt- IV, C^pp. 1. & 3 i fed obfervatio nuila luppetit certa , qua conftet Ophthalmiam hanc , qujp nunc in qusrftione verfatur, citra gonorrhoeam vel a^Su manantem, vel nu- per fuppreflam, ab antiqua lue vencrea indudam fuifle. Id autem , ut' opinor , inde repc. rendum eft , quod in lue venerea virus in fanguinc clam latens tacltis idibus partes ad- oriatur, neque adeo poflit impcte h£io tumultuariam conjunftivac tumefa£lionem & in- flammationem unquam accerfere , fine quibus lamen nulla efle poteft Ophthalaiia gonor- rhoica. Contra vero virus idem , a genitalibus p:r vim errlufum infupprcfla gonorrhoea , irruat impetuofius , qua data porta , In ccUulas coniundivar , quas proinde tam fubita* neo raalo impares & graviter inflammari, & muhum tumefieri nectflum eft.
Symftom»tA . I. Cellulae tunica; adnata; humore luo, qui ob admifl"um virus jam fpiC Symoto, fior eft , turgidx , debent initio iubtumere , circumflua vafa comprimcre , intertextas ner **„, "^0-' veas fibras diftrahere &c. unde conjunftivar tumor , rubor, calor, dolor. nwihoitx.
II. Simul vcro cellula: eacdem humore , qui acrior quoque eft , fortius laceflltar, debent validiore & frequentiore fyftole , in ipfo mali pnmordio , & copiofiorem humori fapona- cei fecrctionem , & frequentiorem fecreti excretionem follicitare , unde lacrymatio feu uberior humoris acrioris diftillatio ab afleCtis oculis , quar grarce F.Vf^apc^ nuncupatur,
III. Invalefcenre deinde humoris ejufdem lum fpiflicudine, tum acrimonia, confequcns eft cellulas coniunclivae & dilatari magis , unde tumor ille conjun^ftivar , quo deprefla cornea cingituri &:adil«tatis ccllulis fanguinis curfum per vicina vafa fortius inhiberi , unde inflammatio coniunftivae, qua: carnisconcolor circulariambitucorneam compledtitur .
IV. E dilaratis, doientibus, inflammatis coniundiva: cellulis neceflTe eft humoremfapo- naceum extrudi ubcriorcm , acriorem , fpiflfiohem, mcfdacem , fubflavum , humori qui ex genitalibus cffiuit in gonorrhoea , calore, confiftentia, acrimonia &e. fiinillimum.
V. Quin imo . ii malum continuetur , & magis etiam fi ingratrcfcat , futurura ut bre- vi lumma cellularum oftiola iugi acrioris humoris effluxu erofa in phlyftsnas degene. rent, ieu minutiflima uicufcula, fpifle conferta , unde novum accedet augmentum rubo. ri, calori, doiori , tumori conjunftivjt.
VI. Cum turgidus & prcminens cculi globus palpebris , quantaeumque vi in conta» ftum nitantur, contegi non poffit , fcquitur oculum affeftum , femi-apertum permanfur rum efle,'quandiu duraturus eft inorbi impetus , unde Axyof^x\fio< t
VII. Tunica utranque palpcbr„r4jm intcrne veftiens, cum coniU' dliva: pcrtio fir conti- nua & congcner , eodem quoque celiularum apparatu componitur, & eid.m vacat ufui. Hinc ergo non mirom , fi fimili caufarunr^ earundem energia fimilitercxtumefcat , inflam* metur , exuIceretur,_quod lamen in infericre palpebra frequentiur|obfervatur , quod harc acris humoris c coniundiva deplaentis ftitlicidit) & magis & diutius expofita fit.
VIII. Non poteftautem interna palpebrar inferioris facies nimio plus tumere, quin pra: cute ipfa, cui adftat applicita, & quac vitii expers eft magis expandatur & explicetur, atque adco quin palpebra illa cxtrorfum paulatim inverfa , ut in tKrpoTry» cdnfpicuam felc exhibeatj tumidam, rubram, infiammatara, fcre carneam.
IX. Con.
i«i
104 D E M 0 R B I S V E S £ R E I S
IX. CenjunSIva prajter modum tutnens corneam , quam compleditiir ] iu ftringlt ,^ eomprimitque circulari ambitu , u< lyraplia inde revehi amplius non poffit more folito , cx quo fit , ut Inter cornez lamellas, qua» maxime extima? lunt , & qu« ideo facillimc locum fadur» /unt , latenter congefta inallueiam cornear opacitatem & morbofam albedi- nem inducac .
X. Imo procedente malo, laraellaf fingulas, quii))i$,coagmentatur cornea interjediu lymJ phat invicem divulfae, pra»fertim qua: omnium maximc extimaefuni, debent marcidae pau- latim decidcre , undc nativa carnea: denfitas in dies magis ac raagis attenuatur .
XI. Hinc futurum, ut pauciores & invalida; lamellaf , qHac in cornca fupererunt , cum obnirentibus ceteris oculi tunicis contraniti non poflTmt , a fuppofiio humore aqueo ex- trofcfum pellantur & in utriculum faftigieniur aciniformera , pro cujus magnitudine fiec Muioxi(i)ix>^oy ^ ^TufvKcofjLu , vel lAii\o» .
XII. Quin etiam , li pcrftet earumdem caufarum efficacia , nimio plus attenuatar debenc tandem lajpius difcindi & tenui rima dehlfcere , qua locum faftura; fiiit humorum efflu» xui , u-nde oculus cxinanitus collabafcit & orbatur lumine.
DUsnofu; Diagnofis . Ophthalmia gonorrhoica patet vel ipfo oculorum iudicio ex allata defcri- pilone. Caufa antccedens , videiicet fluentis^gonorrhfae fuppreflio , colligitur ex cognlca morbi natura, vel candida argroti confeflione plerumque ultro declaratur .
Operaf pretium eft diligenter attcndere ad morbi gradum & diuturnitatem ; ad cornex
colorem, opacitatem, pemiciemj ad gonorrhoea?, qujc morbi fomeseft , virulentiam , vel
fuppreda? caufam &c. quo certior ex his poflit inlHtui prognofis. Sed hxc fingula facile
dignofcuntur infpedtione partium afF:(5tarum , vel cognofcuntur a»gri indjcio.
Piognofrt . Trtgnofis . i°. Ophthalmia gonorrhoiea, fileviorfit, fibenigniori gonorrhaeae fuperveniati
fi cito revocetur gonorrhcaE fiuxus , cujiis fuppreflione induda fuit , aut fi quod aliud
venereum malum cafu interveniat, quo virus fanguinem inquinans feccdat, poterit ali«
quando rcmediis vulgaribus rite adhibitis mitigari , reprlmi , refolvi fatis feliciter.
pUfumque io. At vero fi fecus, non alter morbus eft , qui oculis gravior fit & magis exitialis ,
'■*'*■ aut in quo curando , fi vulgaribus tantum remcdiis infiftas , operam magis lufcris , ut-
poic quorum fuperata efBcacia in ccrtam oculi perniciem celerrime feftinat . Sic vidi olim
in MontepefTuIano , dum Medicin» ftudio operam dabam , adolefcentes duos ex ophthaU
mia iftiufraodi oculorum alterutro captos , elufa omni Medicorum induftria qui curatio-
nem adhibebint .
Etitn» 5°. Quin etiam ipfe quoque mercurius , fummus alioqui ven^ ni venerel domitor , nihi-
M*"r"iV°e. ^*' niagis auxlliari folet , five interne , (wt externc adhibeatur , quoniairi prarceps morbi
gibus idhir impetus illius efficaciam anticipat , Et fane memini in altero adolefcentium , dc quibiw
'"• modo, mercurialts inundiones adhibitas fui/Te, magna etiam dofi & omifTa omni prjtpa-
ratione fefiinandi caufa , fed fruftra adhibitas fuiffe in tuenda oculi integritatc ; nec mi-
rum , mcrcurius enim vim fuam prius non cxerit , ut cum cclerrime , quam quarto ,
quintove die ; oculus vero ex iHo morbo perit citius .
Nifi operi' 4°. Igitur una tunc fupereft Medicina , quae prarfcntanea Cit & efficax, nempe operatio
tio iiiiii- tnox proponenda. Ea enim medendi ratione "morbus illico reprimitur quafi miraculo , &
plovOT^n!' ita repritnitur, ut horae momento omnia tuta fiant, cum antea omnia periculi plcna ef-
•^' fcnti imo fx quid intcgrl in cornea perftet adhuc , id totum operationis illius ope fal.
vum fuperfit & incolume . .
S°. Porro tamen , quantacumque fit operationis virtus & efficacia , poteft illa quidem
prxfenti nox^ mcderi , & imminenti occurrere; at vcro nequaquam potefl jam contradam
tollere vel corrigere. Quocirca cavcat ajger, nc morbo indormiat periculofo , caveat Me-
dicus, nc remcdlis immoretur inefficacibus, interea dum cornea , oculufve ipfetnct labem
concipient inemendabilem .
Cunrio rr. Cur/ith . Quandiu Ophthalmia gonorrhoica recens efi & modum tenet , tandiu vulga-
r.rfbu.M* ribus remcdiis infiftcndum cft , nec morbo , qui initio quandoquc facilis eft , difficilis
«•« »"- medicina temerc adhibcnda eft j vitium cnim ubique ert , quod nimium tft. Itaque fan-
Jinwi." guis pluries mittatur e. brachio vel ex malleolo , ut in omni inflammationc folem.nc e(t;
admovcantur hirudinef 'temporibus & fronti ; temperentur fanguinls fcrvor & orgafmus
ptifana diluente, balneo aqua? ttpida?, cmulfionibus , iulcpis fero ladtis tScc ; coerceatur
& rcprimatur vencni vencrci ferocia praeparatis mercurialibus interne exhibitis , vcl in-
undionibus ex hydrargyro celcrrime adminiftratis j eiuantur oculorum fordes, & tumor
relaxetur farpius inftillatis in oculos decoftioiUbus vel aquis, qua; intcr ophthalmicas &
rclaxances
L I B E R Iir. C A P U T III. i»y
reUxantes five fActXxxriKaii prarcipuat finc, u: decoiflione radicum AUhacaf , infu/ione fe-^ minutn Pfyilii , Isro la£lis , la<5le fceminino, aquis ftiUatitiis rofarum , althaca:, planca- ginis, Eupliragiaf &c. in quibus diirolvi potelt mica facchari Sacurnini, Vitrioli albi , vel lapidis divini .
Incra haec omtiis olim fuit morbi medicina ; & ca quandoque profuide ftiiciter non Aiiquindoi diffirendum , cum morbus levior vel incipiens fuit 5. aut cum veneno venereo exiturienti "1^"°/,'^; alia qugedam via parari potuit arte vel cafu . At vero experiundo compertum eft eam «med.t o. medendi rationem penitus inefiicacem efTe, quocies morbus gravior efl , quocies confir- ™'^j,V."'"^° matus, quoties a veneno producicur , cui omnls alius exicus prasclufus fn ; atqueadeo, cuni fx his quadam adtunt , & quod magis efl: , cum omnia fimul concurruot , huic percinacius minime Infiftendum efie , ut qua fa^is conltec nihilo magis tunc pTOfici , quam fi nihil agcrecur.
In his curacioMis angoftiis placuit iam pridem id , quod imminenti gangraena: in ce. terts parttbus auxiliatur, idem in oculo ad (phacelum inclinante experiri , nempe con» fjnflivam , quar extufnebat, fpiffe & alte fcarificare , quo globum oculi, pociffinimn vc« ro corneam premerec inirtius: Apparebac euim cam magnam , celeremque perniciem ocu^r lo ideo creari, quod i conjun^Siva prartumida ardius ftringeretur. Ec revera ea mecho- do res vi(a fuit profperius procedere .• Inde enim yis morbi ita quidem laxata e(t , ut oculus male affeftus & lenius jam dolerec, & in inreritum properarec lentius ; vcrum tamen raro vel nunquam evicia fuit , fine dubio quod fuperilites conjun(5ltva: flocci in- fuperabilem fubjedo ocalo noxam adhuc inferrent.
Quid etg9? Una tantum fuperfluit medendi via, fcilicet circularem tumentis conjun- Qmpto. £kivx ambitum ex toto exfcindsre & exftirpare, ne qu-a comprefllonis caufa reliqua ef- fjppat""'" fet , unde oculus male haberet . Hanc idso cenere vifum fuic , & bonis quidem avibus > medsndi cum fic morbo difficili prajlentiffima medicina reperta faerit , quae nunc ufu valet maxi- eSci^' fir* n\t i nam ubi primum Ophthalmia iHiufmodi occurric gravior auc confirmatae proxima , nempe^eoi- in more pofitum eft ad operationem confeftim, tanquim ad facram anchoram , confuge» '««"toto^eL re, omifljs ceteris remediis ceu ineffitacibus, & ab']efta omni can^Slacioiie ,_cujus morbus ''■'P"'*- jam patiens non eft . Expedit ad fammum veuam prius aliquoties insidere'in brachio vel- in pede , nifi ;am iterato incifa fuerit primo morbi infultu.
Hxc autem •cft opcrationi? iliius «V^?^;^;?. ^gro commode collocato , & palpebris affetli oculi hinc & inde didudis a inmillro , circularis coniundtivae ambicus , qui pra:- tumet , in punftis duobus e diamc-tro oppoficis , h'.r3(bntali dudtu ita transforatur acu incurva, quaB filo inllrudi fit , ut tradudum ea ratione filum anf^e inftar efle poffit , q.ui tumor (ufpcndatur. D.iiide circularis ambitus proxime ad fclerotiden fummis forfici. bus attondetur. Decila conjanftiva rorare quidem folet aliquot cruoris ftillis , fed pau- cis rarifqiie , & qua» poft operationcm vel aqua coiamuni egelida , r.l fubcepida deco- ftione radicJs althaja; faciie reprimuntur & exterguntur.
Si tumor congener inreriorem palpebrarum faciem occupet , mixime inferioris palpe* Er tncm« brar , ut in fxTpoTn» , membrana inrerior, qua: morbi fedes eft , & qua: extrorfum inver. qu'^}™,^^ fa oculis fub')icicur , fummis forficibut paritfr detondsnda eft & deglubenda , cavendo ta- jn^.s'"»'» men follicitc, ne deleacur communis illa plicatura, qiia coniundtiva & incerior palpebra: |"ipXa^ Tuembrana una coeunt & continuat funt; quandoquidem inde grave impenderec pericu- o^^vrftir , lum , ne palpebra cum adn-aca ica coalefcerec agglucinata, uc mocari amplius non poftec , 'fonJere.*' cui incomraodo obviam ire cercum eft, fi plicatura , qua invicem difcernuntur , uc ima fui parte fuperfit iUibaca & integra.,
■Vix ullo alio collyrio , rsmediove opus eft ad plenam fanationera , quim aqua com- Djcir^con, TOuiii . vel deco6to levi radicum altkarar , quar oculo farpius inftillancur fubcepida ad [^"*'*,^^ eluendas fordes , purifve guctulas j diligentcr interim curando, ut molli & frequenci pal- f«pius_ pebrarum mucatione mucua ilUrum cum adnaca cohxfio prscaveatur . e»'!""'*
Ad fummum , fi oculi fuperficies lympha vel ichore manaveric diucius , adhibeb^tnr fub ^^d fim- curationis fi'n!:m.aqua Ophcnalmica quxvis , quae fic leviter exficcatis , & in qua tancil. u''.imqu»n, lum vicrioli albi , auc fahs Rabeliani difTolucura , vel tantillu[r(?|Tuthi>£ aue Trochifco- ^^^;-''/,'^" nrn alboruni Rhafis dtlurum fit , cuius ope oculns brevi ita perKde confanef:it , ut con bimde ex- iundtlva:, licec detonfa futrit, fuus tamen reddatur Ixvor nativus , nitorque ille mar- *"*""'•• garitarum candorem refsrens , quibus album oculi confpicuum eiTe folet .
Jam haud opus eife videtur , m-o quidem iudicio , monuiffe ad OphchalmiatB gonorrhoi- cam percinerc Ophthalmiam illam virukijtatn , & quafi inocuhclone propagatam , cu'ius
raraoa
106 DE MORBIS Venereis
raram fed certatti ob/ervationem attuli in priori hujus Operis editione ad calcem huju- fce Capitis i res eniin luce mrridiana clarior elt, Adolelccns quidamdudum conrucveraC fingulo mane oculos abitergere urina fua calcBte , ut oculorum tirnoaret aciem . Polt con- tr^ctam ex infortunio gooorrhaeam virulcntam , a confueco u(u minime ablhnuit , nihil inali fibi inde mstuens . Unna tamen virulentis mialmatis inquinata Jabem eamdem cum ConjuniSiva & palpebris cito communicavit , qua gcnitahun luteriora afFeda erant ; unde oph;halmia gravis & venerea, cum acri & iDvoluitario lacrymarum & lippitudinis fluxu, qux amba iifdcm remsdiis tandem pcrfe(5le curaca fuerunc , quibus jpla gonorrhcta.
Si quid autem dilcriminis inter eam Ophthalmiae venerex Ipcciem , & Ophthalmi<im gonorrhoicam , dt qui modo , interfit , totum. in eo pofitum eft , quod in hac virus a grnitalibus vi prsclufum impeiuofius & majori copia irrumpat in oculos , atque adeo malum gravius inferat . qaod fine operatione vix unquam medicabile fit : Contra vero in illa virus , cum nec a gciiitalium via inhibcrerur uUomodo, nec oculis inftillatum effcc oifi per accidens Sc fortuita inocuiatione, parcius ideo , lentiulque irruerit in oculos ( morbumque induxerit leviorem , dc qui una cum gonorrhfa curationem facile admiAt^
C A P U T IV.
De Merbis y qul GenorrhaA virHltntt, fohnt fucteiere .
S. I. DE TUMORe testium venereo,
five HERNIA VENEREA.
?*{"'?«'<' /^ONTINGIT frequenter in iis, qui eonorrhot* vel lue venerea laborant, ut tefticu> pfiicgrao V_> lorum a/tcruter vel uterque tumeat , infleiur , dilfendatur , cakat , doleatque , uno ft^ufi !'" ^'^'^^o v'-*''^ iiifl.mmctur. H.£C autem flngula fympiomata , adeoque morbus iplemet in- flammatorius , a quo dependtnt, varie variant , tum intenfinne , tum extenfione .• Intenfie. ne quidem , ctim magis vel minus urgentia fint : Extenffne vero , cum modo teftes am- bos, mcido unum tantumi raodo totam teftis fubftantiam , modo aliquam aumtaxat tefti» partem occupent . Gemin» Cmu/x . Hic autcm tcftium tumor phlegmonodes, qualifcumque fit , a gemina caufa *iim""*°J-' Pro^^ucitur, i^. Quidem a fupprcffionc vel coercitionc putridi & virulcnti feminis , quod <■»• a prortacis & veficulis feminjriis manarc debcr in gonorrhoea . i. A virulentis & \zae-
reis miafmatis, quar in fyphiliticis femcn , quod inficiunt , infpiftanc in teftiuin valcu- lis , & ibi congcftum detinenr . Ntmpe go. Itaque i . Si fluxus gonorrhcEar quomodocumquc fupprcflus vel cohibitus fuerit , de lupprS». *J"" ^ide qua; diia funt fupra, €■■{>. i , virulentum femen , quod a teftibus iii vcficulij feminarias , & a veficulis in urechram profluebit , cogetur fubfiftere ; retentum ea ratio- ne femen vafcula ttftium , quibus coercetur , infarciet , diftendet & tumefaciet ,• diftcnt» & tumefada vafa fpermatica , arttrias venafquc juxta rcpentes compriment i demum com- preftis venis arteriifque , fanguis continuo fluxu appelkns in lateralia lymphacica vaf» cogrtu'^ arietare, & vja vi fada novam iter /ibi cudere; fic- ergo a primo ad ultiaium iDflammatorius teftium tumor producetur . Wxc >-ft prior morbi caufa , qua; a gonorrhoei femper depcndec , qus cum cadem farpe coniungitiir . ^Vei luti t=. Si virus venureum , quod ut jam diftum , natur* falfo acidum cft , lateat in fangui. «<«""*"=. femcn , quocum ex analogia multum commifcftur - ind plerumque infpiftabitiir , uc ab acidis quibufvis folemnt cfl fulphureos hu nores infpiffari ; ac inlpifl"atum in nurae- rofiiTimJs, ftriifiifnmis , & glnmeris inftar multifariam contortis & compltcatis vafis fper* miticis harrebit & fub/iftet; unde niniia illo um vaforum diftenrin & tiimefaftio , yena- rum & arteriarum compreftlo , fanguinis harrentia & inloUns prr iymphatica va/a circu- latioi ac demum inflam(;atorius teftium tumor . Harc cft ahera morbi caufa , quac a la* tcatc fynhilide dcp.ndet , fed quar fins prxrente gonorrh^a folet accidere . tD«'"ii*o- Sympomitt» . Liquet inde i". vrionm quidem tumoris Ipecicm , cum a lubita feminis re- iit fp-ciei. tentione infcratur , feu , utAntiqui loquobantur , j7m;<'(»i»* fi.it , cfTe magis infl.immatoriam . fl.mmuio. »"• Proinde pro more tumorum inflammatoriorum Intcnfiorcm caloris & doloris fcn- 1. inun- fum cxcitare .
fiot, c»tor, ,o C»A
L I B E R III. C A P U T IV, 1C7
i^ Sed ideo quoque felicius refolubilem cffe; & fi refoivatur, perfedlius refolvj , ac i, F.e,i.«r plerumque fine ulla aut fere uila duricie luperiiite in tefte , poiifTimun:» fi renovato go. "='''''"« 'o- norrlifx fluxu via fiit infpifiato & grumtfado (permati.
4=. si rcioUitio non fucfe/ferjt , faepius in fuppuratum ablre , ruptoquc abfceffir in fi- 4- v»i f«u /lulofum ulcus degenerare. «no''''""
5°. Ceterum hanc tumoris fpeciem dextrum vel nniiirum teftem occupare , prout femen s- Sympt^ in veficulis feminariis vel dextri vel finiltri lateris retineiurj utrumque vcro , fi in vtfi- no',*u?'**- culis utriufque lateris femen coercearur . ^ ...
6'. Contra vero pofierioyc^t tumoris /pcciem , cum a tardiore fcminis hxrcntia produ- " Kir\ot catur , feu , ut cum Antiquis loquamur, congefiione fiai , minus inflammatoriam efle. ii^Atnml.
7°. Proinde minorem in affecto telle caloris & doloris fenfum producere. "°-
go. Setl eo quoque nomine nec tara facile refoiubilem eflei nec fi refolvatur, tam per- 7 obtufiot feftc refolvi, & duritiem aliquam in tefte plerumque relinquere, cum nulla fit fpcs in c°,'°; j^* provocato feminis fluxu per gonorrhceam . "''IJ.o''.
5>°. Superliitem duririem dimidls fenfim tenuioribus partibus frequenter in SKJrrhum & d'ffic'°' indurari, qui hydrocelen , pneuma:ocelen , farcocelen , &c. non raro inducit : imo qui j*»' »»fo. quandoquc validioribus arteriarum interrepentium ofcillationibus , fortuito attritu , hu. "y.° skhi morum acrimonia &c. lancinante dolore tandem percclii & in carcinoma mutari folet . '^^»-
10°. Hanc aheram tumoris fpeciem dextrum finiftrumve tefteni invadere, prout laxior contextus , aut fortuitus alterutrius atiritus ha;rentias feminis locum dat .
11°. Ceterura in uiroque tumoris gencie Epididymides five psraftaras promptius 'ffici J^ ^y*jj^ quam tciVes , quia vafa Epididymidum laxiora funt , atque ade» fubfiftenti iemini faci- teti. t'ftii lius ceduntj contra vero vafa cetera fpermatica tcftem compoeentia, qux tunica albugi ^"„^^"„7'' nea arft^ concluduntur & fifmantur, f:mini efficacius rcfiftunt.
12°. In Epididymidibus vero fivc paraftatis glcbum leu angulum inferiorem frequcn- p,'»-(,f^'.J" tius inflari , quam fupetiorem, quoniam difficilior eft feminis regrefTus ab inferiore an- giob.n in- gulo , propter maiorem declifitatem. _ rupVJioVr*
13=. Moieftum ponderis fenfum percipi , quia lumefadus tefticulus reipfa ponderofior «» Senfin cft .• fenfumautem ilium ad inguina ufque protendi , quia tefticuli pondere funiculus fper. fefteV"'" maticus qui & ipfe inflammationis particeps eft, difirahitur.
J4°. Demum fcbrem accendi , five quod acutus doloris lenfus , quo arger torquetur , ^i*. ^l'" frequentiores cordis contraftiones fympathice foMicitet; fwt quod languij a fanguiferis bji/! " teftis inflammati vafis prxclulus, citatius per cetera vafa circuiet , atque adeo frequen' liorem cordis fyftolen promoveat .
DiAgue/is morbi , & gradus morbi, infpeiii-ione : Caufarum vcro , argri rdatione mani- Oitgnofii . fefta eft.
Prognofis . Tumor inflammatorius tcflium nu-quam periculo vacat , cum fcbrem comi- Progn^fii . tem habeat, ac in graves ^iffeftus , abfccflum, fiftulam, SKirrhum , hydrocelen, farcoce- len , carcinoma teftium poffit dcgenerare .
'Tumor , qui ab inhibita gonorrhcea dependct , acutior eft , & citius proinde ftadiafua percurrit ; Tumor vero , qui a fyphilide latente producitur , magis chronicuseft, & len. tlus movetur , fed babet ucerquc fua fibiquc propria pericula , de quibus modo fatis fu« fc dijTtmus .
cuTj.tio. 1°. Ven« fe<5tio c brachio farpius iteranda pro artatc , viribus, tempcramento curtt». aegrotantis- morbi ftatura & intenfione i & fcbrilis orgaimi incandefcentia . Sane nec pr». ftantius nec promptius ullum aliud eft auxilii genus , quo inflamraatio refolvi , difcu- li, vel minui & mitigiri poflTit .
a°. Largus potus ptifanar impcrandus eft , qualem fupra ad gonorrhcam propofuimus, «gerque dista teDuifTima, hoc eft , foiis jufculis ex puUo tc vitulina*carne confedisnu- triendus . aIvus demum enematc laxand» cum medulla caffiar. '\ 3°. MifTis remediis internis mochlicis & purgantibus, ficut externis aftringentibus &re- pcrcuticntibus quibufcumque , anodynis rantum infiftcndum fub forma iotionum , fomen- torum , cataplafmatum. In hunc finetu conducunt decoftum radicis althsa: , & (eminis lini , vel lac fubtepidum , quibus fcrotum identidem foveaturj v^l cataplafma anodynura demicapanis, aut emolliens cataplafmi cx radicibus liliorum , foliifque hyofcyami , rnalv«, brancx urfina? ad purrilaginem codls, in quarum pulpam lini farina, oleumque lumbrjcorum terreftrium vel liliorum admifceatur. I 4°. Qj<od fi in hac prima morbi pcriodo dolor acutlus difcruciet, utcndum narcoticis, 1 ut fyru*
io8 DeMokbisVenereis
ut iyrupo de diacodio, dc larabe i laudano ,• tinftura ancdyna &c. dofi convenierite . 5°. Remitttnte fe inflammationis , ac proinde febris & doloris vchementia , jrgfr leni cathartico purgandus eft , x-. g. diluto decem drachmarum vel unci* unius & femiflis mcdullar cafliar in feri laftis dtpurati Jib. j. pro duobus hauft:6us .
6«. Tunc polTunt /ine periculo admoveri cataplafmata leviter refolvcntia , inter qux laudat ur fequens , ex quatuor farinis refolventibus . ?t. rann. H»rdei . Lufinotum . Tocni grtci .
Et Stcftlis ana ^. ij. Stminis Cutr.tn, pulvirat, ^ ^. Coq. in *qu* ccmtn. ad formum pnltis ffijft»r'i} ', Mmifce eUi lumirtttrum | ], ^ r. Cataplafma.
Laudatur quoque ea terrae Cimoli» fpecies , qu* colligitur in fiiulis cultrariorum , & qu2 cotis & ferri ramcntis conftat ; hac prius calefada lintheam fplile inducitur , & lumenti tefticulo cum fuccefl"u admovctur.
7^ Jam quoque in ufum tuto poffunt advocari anti-venerea quaecumque interne fum- pta , qua? virus venereum alterando nativam feminl h»renti fluiditatem poffint reftituerc. Sed hacc repeti debent CX Cap. prlmo , ubi de Ctnerthaeti.
8°. Tandem refoluta teftium Jnflamrnatione fupcrcft ut pIuriT.um durities qujcdam , maior minorve, praffertim in epididymidum angulis , quae ab induraro infpiffatoque fe- mine procedit. Hiiic dffcuticnd* multa poifunt conducere, i". Inundio tx balfamo ful- furis fuccinato , vel ex oleis maftichino , rutaceo 6e" mentaceo tina commixtis , & fi ita ▼ideatur, addita cera paululum infpi/Tatis in formam unguenti . i°. Emplaftrum de Vigo quadruplicato Mercurio , five de ranis cum Mc'Curio , emplaftrum de cicuta , empla- ftrum diabotanuni &c. quar poftunt vel fecrfum , vel nna fimul , ea qua lubuerit propor- tione tempcrata , applicari . 5°, Inundio fimplex cum MercHriali feu Neapolitano unguen- to , identidtm repetenda cum debitis cautelis , nc ptyalifmus advocetur . 4». Imo vero omitTis refolventibus fortioribus , mira quandoque prarftant fola relaxantia , ut cmplaftrum de mucilaginibus , de fpermate ceti vel ranarum, &c.
9". Dum ea adhibentur medicamina , debeiit tefticuli fufpenforlo cingulo contineri , ne inaflueto pondcrc vafa fpermatica nimium diftrahant , & extendant , atque adeo ipfi ob, ftcnt refolutioni feminis quo turgent.
10°. Quod £\ adhibitis incaflum remediis anodynis, refolventibus , difcutientibus, in- flanj^matus teftis in fuppuratum vergat , quod patet ex phlegmores diuturnitate & ex fymptomatum redintcgrationc, qiije puris confecftionem comitari folet .• tunc iteratis vena: feflionihus , fi morbi vchcmcntia ira exigat, continuandus eft ufus cataplafmatum eraol- lientium , qualia prafcripfimus fupra , Cnp. lll. S. i. Imo etiam adiugenda eft niaturans eor-jmdem cfficacia, additis unguento bafilico , fermento veteri , vel cochleis terreflribjis tefta exemptis & in putriiaginem cqntufis.
!!•. Dcinde ubi primum Jcvi partis cujufdam mollitie, vel obfcura quadam fludua- ticne, vel fymptomatum urgentium remiflione conftiterit pus jam aJicubi confeftum la- tere, via ipfi cito paraoda , ne mol'fm teflis fubftantiam funditus corrumpat . Solent in hunc finem nonnulli cauterium adhibere potentiale , fed parum laudabili confilio , quo- niam deleteriar cautcrii pattes , teftis tunicas admodum fenfiles rodendo , graves convul. fiones erethifmo farpenumero excitant. Quapropter fatius eft phlebocomo partcm incidere, Jevi quidem manu , ne teRis fubflantia altins faucietur, Sc mediocri apcrtura , quse pu- ris effluxui fuflficiat quidem , teftis vero fubflantiam nimium non pcflTundet .
11». Edu(5i:o pure , abfceflTus cavum bis In die detergendum eft inje^o decoSo hordci cum melle rofaceo, ac pcniciUis molliter replendum , qui levi & anodyno digcftivo ma- didi fint ex tertbinthina Veneta , vitello ovi & guttis aliquot olei de hyperlco , una mixtis & fubaft/s . Deinde finita fuppuratione , dum carnes fuccrefcunt , ulcus eluen- dum eft aquis Thcrmalibus , Balerucanis, Borbonienfibus , Karegianis, &c. & curandum bal/amo Arcari , cui gJi^cx aliquot balfami viridis Metenfium poterunt adjici , ut firtnior cicatrix inducatur.
'' 13°. Verum , fi inflamfnatus teftis incipiente gangraena corripiatur, fi fuppuratione ni- mia fundirus corruptus fit , aut fi sKirrho jamdudum affedus circinomatoJes fiat , ab)e- fta omni cun£latioi;c, abfcindendus trit caftratione.
J4°' Denigoe ♦
LlBER III. CaPUT IV. 109
14°. DeH4q«e f! fiftulofutn ulcus in luppurato tefte fuperfic , /1 teftis totus SKi/rhodes retnanear , aut fi notabilis & sKirrodes dunties teftis vel Epididymidis partetn aliquatn occupet, neceffario adhibenda: funt inundliones raercuriales , qua? func in morbis venereis contumacioribas tanquam facra anchora. Hanc cnim mcthodo fola poteft fanguis cffica- citer aUerari, feme« craflius, quod in tefte haeret , atteri , ac demum corrigi virus ve. ilcreum, quod vel )am prideta latet infangoine , vel cura eodcm falcem receiuer commix- tum fuit ob gODorrhfcam fupprenara , & a quo fupperlHtes morbi reliquiae foventur.
§. II. DE VENEREO f-ERINiEI ABSCESSLT.
Cau/t , Tres partes funt quar in Gonorrhot:» iDflamniatione afficiuntur modo fimul , Q"°,'fu^': modo feorfum, ut fupra vidimus, nimirum veficulae ieminaria: , proflratje , & glandul* «enVur nr tovvperian». Sl gravicr ergo & nimium virulenta gonorrhoea contrada fit j fi conve- ^^^°;; niegs gonorrlioeat curatio diutius negli^atur j fi omiffis venar fe(ifionibus & anodynis re- mediis, mochlica , draftica, vehementiora purgantia prarpofterc adhibeantur >• fi impruden- ti veneris ufu , potatione vini meracioris aut liquorum ardentium , equitarione , exerci, lio nimlo Scc, mcrbus cxafperetur; fi virulenti (eminis effluvium injedionibus llypcicis Sc aftringcntibus tcmere cohibeatur i in his fmgulis cafibus grave periciilum imminet , nc parces (Uftra(5tx & inflaromata? , fanguinis harientis copia , arteriarum diftentarum pul- iatione vehementiore , ac colleai feminis virulentia & acrimonia difcindantur , atque tandem putrefado fanguine , qui a difciitjs effluit & cum viruicnto femine permifcetur, in verum abfcefl^um abeant in perinaro larentem.
Poffunt ergo , imo dtbent haec omnia inter caufas abfceftus,p2Erinaji enumerari , qui fu. Quot Jo« pervenit gonorrh^ar, maxirac quidem fi in ^grotante accidaat , cujus acrior fit fanguinis ,°j"°e*i„- diathefis , aut qui veficulas feminarias , proltatas , glanoulafve Covvperianas praegrefta «°J"'^^|'«^; multiplici gonorrhoea labefadtatas habeat . ^ ... <^*'>''
Aitamen experieniia compertum eft gonorrhoeam quidem , quac in veficulis feminariis cantum aut proftatis fedem habuerit , rarius in abfceflum degenerare i live quod maior Tirmiorque illarom raoles dilacerationi, fine qua fuppuratio raro fit , magis refiftat , five quod multa, lata, brevia , emifl^aria, qua? ex illis partibus in urethram apcriuncur, li- beriorem viam ha?renti $c corrupto feminl prarbeant , unde minore efficacia coKcIudentes eellulas dcbct erodere : Contra vero gonorrhoeam , in qua glandular Covvpcrians affeda: funt, in abfceffum frequentius abire , ratiooe contraria , fivt quod minor &• mollior il. larum molfs facilius corrumpatur j five quod femen inibi colleftum, cum Icngo , obli. quo, angufto du(5i:u in urethraoi eft^undatur , diutius in ipfis reftitet , atque adeo ipfa- rum contextum promptius peffundet .
Sympternata. Ceterum a quacunque caufa , & in quacunque perlnari parte fuppuraclo synpio. iiat , 1°. Symptomata omoia , quae gonorrhoeam comitantur, ut dyfuna urens ; tumor , "'Exjret- calor , dolor, lenfio , rubor perin^i , imo ipijus penis multum incenduntut j nec mirum , b»'<o fyn»' cum fuppuratio incipitns fit ultimus iDflammationis gradus. ^''dnonir"
a". Quin imo accidit dolor pulfativus manifeftus, quoniam arteriar per partem inflam* *• P''''"' maiam & fuppurationi proximam diftrbut» , cum ftagnante /anguinc turgeant , adeo *"" *'"'"* qui jugiter appellit qualibet cordis fyftole , & raagis & validius dilatantur, ac proinde ahernationc eadera dolentes partes vehementius & dolarifice quatiunt.
3°. At vero , fada (emel fuppuratione remittuntur fymptomata omnia quae rccrudue- ^ p^^^ rant , ceftatque pulfativus dolor, quia foluta continui unicate, fauciatae & cSifciftae par- iupput.t o- tes jam minus tenduntur, ac circulanti fanguini debilius obftant . r/m""un-
4°; Pus in abfccflfu latens, pro qualitate magis vel minus-acri , Cnus fibi cudlt varios «"f- partium juxta pofirarura erofione , vel intror(um , & tunc ex urethra effluit; vtl extror- ii'iJ,"van," fum, & tunc a perina?o manatj vel io utramque partem, & tunc utrinque prcfluit , &'<>'•• ab urethra, & a perinaro. Qain etiara vidimus non femel cuniculos iftiufmodi in urc- thra & in perinaeo multiplicari , imo vero pertufis re&l tunicis i^n pcdicera aperiri , ita ut urethrar prlocrpio & redti ex:remo cum perinseo per vias la-jntes coramunicantibus , urina , pus , farces alvinae liqu:diores , flatufquc , urethra , podice , aut perinari fiftulis promifcue excernercnttr .
5°. Calli varii finuum latera cito obfident, quoniam Jiarrentis puris particular non pau- ^, ^,^^1 cae lympham per coafioia circii^antcm ita iifTpifTant , ut inaflucta durities snde concilie* mui» • tur , quod pro-mpiius (olet accidcre , fl uriiia auc fafces in finus illos irrumpant.
X^w. ,'. 0 t>°- Hinc
»10 De Morbis Venereis
«sFifiul» 6". Hitic ergo mulriplices perlntei fiftolac; varie cum urethra , cum reflo , inter k
wuiiipii fommunicantes; quae modo paucom , iribf^o niulcum , modo (eorlum & tei.ue , modo vi-
fcidum , nxdo iarguinc kn'um pus profundunt ,■ qu^ infianim ntur modo,modo inilam-
mationis expertes furt pro diverfis erratis in vi(5lu aurin ulu rerum non-naturalinra .
Quspar. Quscunque de viris Jiadenus difta funt . dtbtnt hajc eadem de mulieribus in-.ell.igj >
•bffe °ci«V fed njutatis mutandis Fiunr in illis ex fuppurjta ^onorrhaeaabfcenus inprortatis, quo-
rhaii°i"T" ''""' P"' "'^ P^'' '3'^^"^"' evacuetur, viam flbi fenfim cudit vel in ^rethram , vel in va-
■iimi'?' 'ginaro. Idem accidit in intetfoemineo , fi glindula; cowperiana», qus ibideni in fcrmi»
nis latcnt , cx gon&rrhct-a virulenta h flammentur & (nppurfntur , & tunc abfcellL^s vel
in vigfnam , vel in podiccm , vel in utrainque partcm aperiri folet . Quod ad botryfor-
mes vaginae *lar,dulas , qua; in roeminis terriam gonorrhcea: fedem prsbent, vix permir-
tit conf rmationis ac fitus ratio , ut in abfcelTum abire pofllnt , fed venerea vaginz ul»
cufcula inducunt ^ (i inflammata? fuppurentur, ut infra fuo loco prol)abimus.
Di«gnofii Diagnc/is . Abfceflus /*»/ dignofcitur exscerbatione fymptomatiim omnium , quac in-
perlnioV" flaiDfnationis propria funt j FaEius vero fymptomatum eorumdcm mitigatione, partis in-
flainmarae mollitie, obfcura puris latentis fluduatone.
Exierior & quafi fubcutanea puris fluiftuatio ad ani confinia , Covvperianas glandulas ; Inttrior & profundior , veficulas feminarias , aut proflatas aflSci demonnrat ; Hos qui- dem , fi ano; illas vero, fi penis radJci proprior fit j in dextris finiHrifvepartibus , prout in dextro vel in finiOro latere percipitur.
Fiflulofa perin^i ulcera externa oculis patent ; fiius , numerus , commercia eorundem vel ex accidentibus manifefta funt , velimmiffo fpecilio expiorantur, Interna vero ex fre- quenti purJs effluxu per urtthram , ex obfcuro doloris (enfu in perinaro , ex frequenti urethrac inflammatione cum ftranguria , qu^ puris exundatione cefl!"at , demuro ex prxgref- fls gonorrhceis, & methodo qua curatae fuerunt , abunde conjiciuntur. Profnofii Trpgntfis. AbfcefTus quivis in p^rirxo periculofus , quia partcs glandulofas afiicit , perinao.'" quas ad cicatriccm perducere f.icile non eft .
Eo periculofior, quo major & profundiorj hinc periculofiores abfceflus veficularum fe- minariarum & proftatarum , quam glandularum Covvperianarum .
Periculofiflfimus , fi pus conclufum diutius lateat, quia hinc multiplex & callo/us finus excavatur, quo urethrje pnncipium , podex & perinaeum multifariam corrumpuntur.
Ulcus externum & fiftulofum perinxi haud faciie ,• iniernum , quod Jn urethram aper- tum eft , diflRcillimc curatur j & neutrum fere unquam , nifi incifo perinaeo & deteifla morbi fede.
Mulriplicia &fi(?ulofa perinariulccra, quas cum urethra & reftocommunicant , vix debenr curanda /ufc'pi , cum non liceat intlmos moibi receffus perfcrutari , (Ine quo tamen lu- ditur opcra , vel faltem non Jiceat , nifi cum maxima partium deperditione , 8f incifione multiplicl, quod femper pcriculofum eft . Proinde ut plunmum fatius cft fMlli*tivam eurarionfcm adhibere , re infamctur operatio , quar multis faluti fuit ; quod maxime vr- rum cft de acgr.iis morbo diuturniore exhauftis & emaciatis , & in quibus fanguls vi- tio non vacat. Ciirjiioit-. Curatie. Therapeia quadruplex ad quadruplicem morbi ftatum reperiunda eftj i°. Ad oVrulad" fuppuratifiiem immincntem, quam omni ope atque opera oportet prafcaverg, ii pra?caveri poflit i 2^ Ad abfce(Tum in perir^o genitum , unde pus iemel confeflum educi debec quam ocyfllm'- i j«. Ad cuniculos muftos , var^ios , quos pus diutius conclufum cgit in varia loca finirima , & quns incidere neccfTe eft i 4». Admitigationcm palliativam mor» bi, fi ad cur^^tioncm dc(perati aggredi non Jiceat . I. Suppu. I. Nihil non tentsndum eft , ut imminens perinai fuppuratio prarcaveaiur. Venae fe. fmn/.7' ^'ones iieran-^a? fieque^ter & largiter ; diaeta tenuis , & corporis quies imperanda 1 Cau. {x externa unde irfl^mmatlo recruduit, diligentcr amoveodar .• larga potatlo prifanaf re- frigerantis, de qua (upra , Cap. i, praffcnbcnda ; paranda fomenta & femicupia emol- lientia, temperanru anodyna , ex decodo althaae , brancae urfinar , malvae, violari* , aut ex Jaflc tepifto ; admevetf^a cataplafmata anodyna , relaxantia , dc mica panis , aut ex cmollientibus pulpis radicum alihacar , nymphafar , lilic rum alborum &c folioruroquc malv§ , hranca. urfinar, bera? , violariar 8cc i injiciendi clyfteres cum dccofto cmollicnte, cum fcro ladi"; , cum iredulla cafTa reccnter extrafta ad i j, &c ; adhibenda narcotica , ut fyrupus diacodii , tinftura anidyna , lau4anum Scc, qusc dolorcm leniendo refolutio- ni faveant Scc.
II. Qfiod
L I B E R III. C A P U T IV. Zli
II. Quod fi fruftrato remediorum fucceffu inflatnmatio in fuppuratutn abierit , puri rc. Abf«r. latenti, ubi primum certa fui dedsrit indicia , via paranda eft , ne fmus fibi cudat, acjj'^^^,"'- varios callos inducat .
Itaque i°. Immifso in utrethram cathetere, locus abrceffus aperiendus eft feftione, qua» fit ad raphen parallela, breviore vel longiore , magis miiiufve alta pro Ipfius abfceflus fitu , extenfione , altitudinc , fed ab urethra , quam catheter indicat , caute declinando.
x°. IramilTo in vulnus dsgito , fi qui linus adfiot , incidendij fi qujc ligacura;, dilTe^ candafi ac omnia, quantum fieri poterit, ex artc ita complananda , ut pus nullibi lateat, lit remedia quocunque penetrent, ut omnia confpici, vel faltem facile ext)lorjri po{fiat.
^°. Quin imo, fi qui calli lateant, exfcindendi, fi loci ratio permiferit, tcI faltenti digitis conterendi , aut quod .pra:ftat , fumrao fcalpello fcarificandi, ita ut pnctt'4fa fuo- puratione fponte evanefcant , neque adeo opus fit adhibere cathacrctica , quae alcerls oras depafcendo & fuppurationem in dies renovando, coitionem iropedianc v;l m.'7iniar.
4^ Vulnus carpto tomento ficco primum opplendum , deinde curandum cu n vulgaii digeftivo , fi omnia fatis fana efle videanturj fin minus, cam digeftivo , cui okum hy- parici , tindura myrrhae , aut unguentum -^^yptiacuoi , adra^xta fiut , fi putrefidjO ni» mia in grangra:n=im videatur vergere .
5°. Procedente luppuratione , ulcus mox injedlionibus detergentibus , nempe decofto hordei cum melle rofaceo , & poftea vulnerariis, ut decodlo hyperici , agrimonia; , fa- nicula» , bugula; &c quotidte eluendum eft ; ac demum adhioito balfamo Arca;i , imo vero balfamo viridi , fi molliores carnes fuccrefcani, ad cicatricem deducendum,
6°, In hac autem curatione ca praccipue cautio adhibenda eft , ne quis finas , utcun- que exilis , curantem Chirurgum fuperftis faliat ; ideoque perpetuo attendendum eft ad ir, dolem copiamque puris , quod efflait,- ad indolem carnium , quje progerminanti ad iaxira. tem duritiemve partium qua» ulceri contingux funt j ut inde figna coUigi poflint, qua: finum alicubi latentem arguant , vel qus ab importuno metu tandem liberent medentes.
III. Verum fi agrotantium incuria , vel negligentia medentium pus diutius coercitam ril oiee- cuniculos in finitima loca Utenter egerit , tunc non diflTimili , fed tamen paulo difficilio- "^«»0°'* re operatione opus erit , quam variam pro vario ulcerum fiitoloforum fitu , & vario eo-, <*•• rumdem commcrcio cum vicinis partibus , inftitui necefle eft.
Nam 1°. Si ulcus vel ulcera interne csca , extrofum tantum aperiantur , tunc eadein plane methodo, quara propoluimus, operatio inftitu-nda eft , hoc uno tantum difcrimine qaod ad cuniculos oTines diflecandos , & ad cailoS vsl forfije exfcindendos , vel fuppura» tions diffolvendos, vel abfumendos cathxreticis tanto cautius ac diligencias attendendum fit , quanto plures Sc frequtntiores tum hi , tum illi in fiftulofis ulcerlbus adefle folent.
1°. Si ulcus vel ulcera utrimque pervia , & exrrorfum ad cutem , & introrfum in ure; thram fimul apcrta fini, ab incidenda urethra tunc abftinere nullomodo licei. Quapro» pter immifl^o cathetere fulcato , pars ulcerata urethra: & perinsei longitudinali plaga fcw cundum cathereris fulcura , fcapello feu lithotonio diflecanda , non fecus ac in lithoto- tnia. Dein cetera otnnia , ut in praccedtnte calu peragenda j finus &r cuniculi omnes inci' dendi; calli exfcindendi , & fi qui fuperfint vel faopurarione vel cathasreticis abfumen- di; vulnus deraum arte eadem , ufderaque renediis curandum . Ha;c una eft difcriminis tatio , quod cum difl^rfta fit urethra , catheter in vefica dctinendus fic , qoemadmodum in Jithotomia ex ufu effe confuevit •. ut ca arre urina ab ulcere , quantum fieri poteft, averiatur, cui fale fuo ammoniacali mulmm nocerei , <ionec tandcm coalitio internOTUfH labiorum ursthra? catheteris ufura inutilcm faciat .
3". Si ulcus velulcera externe occlufa incrorfum tantum in urethram conniveant, plane eademoperatioinftituendaelt, accautionesearderaadhibendae , ut morbus perfediam ablolu- tamqae curationem recipiat . Ceierum notari velim abfceflum iftiufmodi in perinaro , qui illsla cute in urethram tantum patear , Tarum efle , ideoque com purulento proftatarum au» veficularum feminariarura ftillicidio ab inciutis cnnfundi pofle , a quo tampo videtur fatis apertc diftingui , i°. Quod puris proflnviom ubtrms fitj i°. Quod turaor mollis adfit in periniaeo cum flidtaationc coUeiti humorrs j j". Quod xvvaot iile crefcat cum uri. n.j emiftltur , parre fcilicet lotli iliuc illabente ab ureth>a , ^ua d.flicilius decurrit j 4"^- Qao.l pre^Tus deiumafcat , pure cum lotio per urethram exundante ,quar fingula ab- fc flus prxlentiam , e*)ul<iemqut cum ur thra commrrciura abunde arguunt .
5"- Deniquc fi ulcus »cl ulcera, qux exiroium patcfcont, non raodo cumurethra, fei
O * cum
iji De Morbis Venereis
cum porfice etiam communicent , operatio , fi forte tentanda videatur , eoilem modo tunc celebranda cft ac in ca(u prscedeirte , (ed cuniculorum ductum fequendo ad podiccta uC ^ue extendenda eft , ubi fedtio eadem inftitui debet , ac in ani fiftula. Cetcroqui cautio. ncs omaes eardem ac in prectdentibus cafibus aohibenda?. IV. M.; IV' Demum fi malum radicalem & abfolutam curaiionem admittere non videatur, uil h™b.iefiT *""? ulceribus multis, obliquis , fifiulofis, callofis, finuofis , cum urethra & podicc hincl i.iiin!«.ii' & inde communicantjbus perin^um totum fuffollum efl , maxime fi sger valetudine in-JI «"Tg*n. firrnus & cachefticus fit , atque febre lenta qua contabefcit valde extenuatus , palliati dum. vara faltera therapeiam adhibere neceffum ell , qux aiorbi augmcnto obvjam cat , vitam- que licei miferrimara pcffit producerc: Ad quem linem valtnt.
i°. Quarcunque nauriaticam fanguinis acrimoniam minuunt , eluunt , vel demulcenti ut diasta teouis , hurae£lans , rcfrigeransj abllineotia a vino , venere, exercitiis , equita. lione , pathematis animi vehecicniioribusi balnca tepida aquaf dulcis i jufcula aut ap«2e- mata refrigerantia ; Jadlis ufus etiam pro omni alimento ; iterata cathanica blanda ex diluto § ij. medullar caflia; in feri ladtis depurati lib. ]. vel ex manna? calabrina» 2 ij, in cyacha ptifanx diffolutis, addita falis vegetalis ^ ]■ fi ita e re effe videatur .
2*- Quafcunque ulcera detergunt , ut aqua? mincrales acidulae & ferruginei faporis ; ptifana vel bochetum ex radicibus & lignis fudorificis ,• infufiones TrmHmstiiA f«u vul- nerarjar, ut infufio fanicula: , bugula», alchimillafi falviar , mcnrar &c.
50. Quarcunque bilfamica funt , adeoque cava ulcera explent & ad cicatricem dedu- cunt,- vel falte;n compefcunt , cohibsntque ne ferpant ; ut Terebinthlna Chia vel Veneta ad 5 J> Balfama D-' Copau , Peruvianum , Canadenfe &c. ad gutt. vj. viij. x. xij. fac- charo pulverato obvoluta in bolos , vel uaa cum fyrupo capillorura veueris confufa , ut uno hauftu exforbeantur .
4°. Qua;cunqus partium affe(5tarum tonum firmant , humorefque ibidem congeilos li. quefaciunt , ac ideo utroque nomine circulationi tum fanguinis , tum lymphac promo- vendx idonea funt j ut fotus vel embroch; perinaci cum a.quis thermalibus, Balerucanis , Baregianis, Borbonienfibus &ci a\Ji inun(5tiones fufpenfa manu identidena repetcnda: cura «nguento mcrcuriall,
§. III. DE SEMINIS STILLICIDIO; five DE GONORRHffiA
Q^CJ h U HABITUALEM DICUNT. -"1
Dtfctiptio Defcriptio . Qui gravi & diuturna , vel frequentiorc gonorrhcea raboravcre , folent iion| jfi»'r'i?.Ti!. "'° m°nfibus & ioterdum annis aliquot, imo quandoque toto vitar tempore, iuvolun-i lic.iii fe-' tarium feminis profluvium pati fine ullo venereac voluptatis fenfu , vcl faltem cum fenfui "■"■' mimmo, modo quidem copia paucum fed pcrpetuum , quod jugi fiux» didillat , cutn ambulant , fedcnt , aut alia quacvis munia obcunt ; modo vero r.)riu$ ied fimul uberius,: quod guttis majribiis exundat , cum ad cgeftionem etiam parum difficilem nitunt«ri< cum libidinofe cogitant ; aut cum tento vcretro ad venerem fefe comparant. Quomoc!o Conftat autem ex Phyfiologia femcn ferme totum , quod ab urethra defluit ^ e veficu- JSncVp.'"" 'is feminariis aut e proftatis manare* foecundum quidcm & prolificnm ab ilHs , in qu;» cuiii fo«r, a teftibus convehitur ptr vafa defcrentia; infoecundum vero & mere lymphaticum ab his.. n.Vunitu. ut"! fecernjtur. Veficulas autem ferainariaf cum urethra: duftu communicant binis cmif »•''' fariis, unaquatque fuo , inter quar exigua intcrjacet prominentia , S»fut GxUini^ginit fivc Veru montAnum tjuocupata . Proftatx vero in urethram hiant ofculis doodecim , numero» fioribus quidera , fed ctiam angufticrJbus, ut ferofius tenuiufque femcn , quod recondunt., ardlius concludant.-
Ceterum h*c fcminis emiffaria interieftis fibris raufcularibus i <juae fphinftcrum vict funguntur , ut mu'ti putant , vel folo cJrcumpofirarum partium elatere ita occIudun«ui in ftatu naturali , ut ne gutta quidcm (eminis exftillare inde poflit , nifi veficul» fi^,fni- nariar aut profiatx validx comprimantur , lum fyftalcica membranaru-m circumveftien-j tium conftridtione , tum ijcnultanca mufculorum eretitorum & accdcratorum fuperincum-, bentium contraiStione , ut in cpcularioris opcre folemne eft . 0,(1« iint 0«A • Liquet indc feminis ftillicidium practernaturale , de quo agltur , gemino enuffa fiiihcidii riorum vitio produci > 1°. Si nimis aoipliata & dilatata fint , atque femi-aperta io ure
thram
unw<
pra<crn«> Ciit,'il
ciui« }
LlBER III. CaPVT IV. xi^
thram contlnenter hient . i», Si partium ambientium inercia & laxitate debilius coftrin- gantufj unde nimis laxe conniveant, nec femen vi conilridoria cceictant lans efficaci . A priore quidem vitio depeadet perpetuum & iiillatitium profluvium remJnisi a poUeriore vero profluvium alterum , quod identidem recurrit , fimul ac vcficulae feminarias aut pro- ftatsE vel leviter premuntur , uc in egeftione paulo difliciliore , vtl parumpcr conftringua- tur, ut in prima venerea; voluptatis promulfide .
So'et autem vitium utrumque emiffariis conceptaculorum feminariorum a gonorrhcea gravi, diuturna, frequente induci , atque adeo nequaquam mirum eft , fi akerucrum fe. minis ftillicidium gonorrhcEis iftiufmodi fuperfit . Nam i°. Scmen purulentum debet in gravi aut diuturna gonorrh?a emifTarla, unde effiuit , vel copia dilatare , vel acrimonia corrodere , ac utroque modo eadera prsetermodum ampiiare i i°. Partes quibus emifTaria cSdem cinguntur r inflammationc adjacentium proftacaru:Ti & veficuUrum feminariarum turBefaftione , continuoque puris copiofi transfluxu diftradlse & elongacz ultra totum , debent inde debilius conftringi , atque adeo emiftaria ignavius occlufa feminis ftillici- dium cx levifTima prefTiQne frequenter permittere .
Hsc utraque caufa ftillicidii feminis plerumque fovetur , tum vitfo feminis ipCius , fi ^^^'^^lf^, a veneno venerco aut remediis phlogifticis tancam acrimoniam contraxerit , ut veficulas ftiiiici- & profiatas ad frequentiorem & fere concinuam expreftionem irricando follicitet : tum veli™,!''' vicio ipforum proftratarum & ipfarum veficularum, fi diuturna & aflldua phlogofi affeda? acutius fcntiant , ac facilius in erethifmum adigantur, quo colkdlus humfr ad egreflum perpetim urgeacur . Sic nocum eft lippitudinem , qux a glandularum palpebras ambien. tium laxiiate dependet , ab carumdem phlogofi & humoris lemofi acrimonia non parum intendi .
SymptomMtx. \°. Si perpetuum adfit fcminls ftillicidiura utcunque paucum , cum '"a- ^sywpt». rior inde futurus efl ad venerera ftimulus: quia femen in veficulis feminariis & profta» Tlddii .'i.' tis parcius colleftum , copia, calore , morfiunculis venerem rarius follicitabit . ^d^ven"
z°. Hoc autem maxime verum eft , Ci veficula: fcminariar afficiantur ; mlnus vero , C tem- folao proftatse : quia femen , quod veficulis ferainariis continetur , magis a(fluofum , ener. nerlm^*' gicum , cfficax eft , & proiude ad venerem magis faciac ; concra vero proftatarum femen «nerti». . vappidius eft inertiufque, & ideo ad venCrem minus efficax.
5^. Qnod R feminis profluvium continuum non fit , fed identidem tantura rariufque J,; '^'"°' recurrat , haud tanta futura eft ad vencrem frigiditas : quia femen in concepcaculis co- fiigKiVta,'' pioCms colligi , ac proindc paulo majori efficacia libidincm accendere poterit , prsfercim ]^^l"" ii femen quod profluit , non a veficulis f:minariis, fed a prcftacis cantum promanec .
4°. Vcrum fi tcnto veretro in armis aljquandiu ftandum fit , femine citius quam par *:J^'^^'t effet profluente, atquc adeo fubtrafto veneris ftimulo, ianguidus penis brevi flacceicet an- q*ie /irini, te aggreffum opus , uride manifrfta fakem ad venerem minus parabilem impotentia. 'ium",*.'^"'*
5°. Demum , fi copiofum fit feminis profluvium , confequens eft exh-ufta fenfim balfa- ' M»rtot mica & fpirituofa fanguinis parte, marcorem, phthifim, tabem dorialtm inducenda efic , ''"'"'' ratione eadem , eademque de caufa ac in iis, qui venere iromoderata it(e extenuaut .
Diagnofit . Morbus & cauia morbi priniaria , gcnorrhca fcilicet , indicantur aegrotantis Di«gnofii. confefTionc .
G^minae morbi fpecies ex fe patenr, atque inde colligere facile eft , quonam vitio emif. faria ferainis laborent , cum ftillstinum prcfluvium ab emiftariorum amphatione , qux femi-hiulcai prcfluvium vero intermittens ab emiftariorum laxitate dependeat, quae iner- lius ocdufa funt .
Tandcm haud arduum eft dignofcere utris vcficularum ftminariarum , proftatarumvc morbus infideat . Semen enim tenue , ferofum , limpidum a proftatis j fpifTum vero , vi- fcidum , albicani a veficulis dtfluic.
Progntfls . Scminis ftillicidium raro periculofum eft , nec unquam nifi nimium fit , quod Piognofii. rarum eft .
At fi non periculofum , falcem incomraodum eft, potiffimum iis , qui dolent funeratam vel funeri proximam eam partem hibere^ qua fe Achilits efte gloriabantur .
Curatu difficilius eft flillicidium leminis perpetuura, quam^rofluvium identidem re- currens , cum difficilius fit iatiorum emiftariorum amplitudinera rajnuere , quam parti- bus incrtia peccantibus tonum reddere .
Curatk. 1°, Cura experientia dccuerit perpetuum feminis ftillicidium , prster emifi[a- c»r»tio ». norum laxitatem , a Jcyi proftatarum & veffcularura feminariarum , aut emiflTariorum, T(m. l. O 3 quibus
114 DeMoreisVenereis
quibus in urethratn hiant, phlogofi quandoque foveri , ficut in lippientibus vitlorain le- inarum fccretionem a jfimili giandularum, qua palpebras cingunt , afteftione defendere diximus, prsftat initio unam aut alteram vena: fedionem pra?mittere , qua meihodo vidi noii femel recens fenis profluvium fdjciter & celeriter curatum fuiflTe.
a°. Simili de caufa , cura leminis acrimonia a ventno venereo vel a remediis contrafla ilillicidium plerumqueintendat , demulcentia adhibenda funt, ut balnea domeflic» , aquas minerales aciduls, jufcula vel apo^emata diluenti» &r temperantia , ferum laflis chaly- beatum & fucco fumariar alteratum, lac ipfum femd aut bis in dic , imo etiam pro o« mni alimento.
3°. Inde ad vulneraria & balfamica deveniendum eft , quae ulceris reliqujas, fi quse in feminis conc^ptaculis lateant, detergant & ad cicatricetn perducant . In hunc finem uti- lia funt infu!a levia ex vulnerariis herbis Helveticis, ve! foia , vel lafte affuro tempera- ta i infufa fimili modo parata cum foliis ments vulgaris & millefolii ; bocheta aut de- cofta ex radicibus & lignis fudorificis jam fupra praeicripta , caf>. de Conorrkee» ; The. rtbinthina Veneta, vel co£la , vel ovi vitello diluta a 5 {^. ad 3 1 J Balfama varia dc Copau, de Tolu , Peruvianum , Canadenfe &c. a guttis fex ad duodecim cum faccharo pulverato in bolum conformata &c.
40. Utiliter quoquc adhibentur fomenta vel embroches perinasi , flut injeftiones in ure- ihram cum dtcodlis vulnerariis, vel quod prajfcntius efl, cum aquis thermalibus , ut hcc modo vitiofa partium laxitas corrigatur.
5°. Quod fi hafc univerfaliora minus bene fuccedant , advocanda erunt in ufum fiyptica & aflringentia interna , quae virtute fpecifica priflinum tonum emiflariis reftituant . Hac Yirtute polient corallia rubra pra?parata , oculi cancrorum fiuviatilium , fuccinum , dia- phoreticum minerale , vel qus cfficaciora funt , cornu cervi philofcphice prarparatum , / fpodium , terra figillata , creta Rrianconenfis, lapis harmatites , fanguis draconis , alumen
rupeum , crocus Martialis afiringens &c. ex quorum tribus quatuorve tenuifTime tritis , Mna ad dofim quindecim granorum prxfcriptis, & conferva rofarum vel fyiupo cydcnio. rum exceptis , boli vel opiats parantur, quibus per dies aliquot utendum efl .
€*'. PofTunt quoque tuto adhiheri injeftiones aftringentes , raodo femen ab omni femi- neo venereo immune fit , & proinde poffit fine periculo intus coerceri . Prsrparantur in- jedliones ifliufmodi ex radicibus biflortaj , tormentilla; , pimpinells , gallis , balauf^iis , malicorio, cupulis glandium &c. in aqua fabrorum deccftis , uncia; cuilibet decofti ad- dendo grana aliquot facchari Saturnini , vel aiuminis rupei . Ctlebris efl ad eumdem ico- pum injefti", qua; fit cum pulvere dido de Verni , cujus femidrachma in unciis c<fIo aquas ftillatitiar plantaginis diffolvitur . Hujus autero pulveris con/iciendi prccelium in- fra proponemus ad Operis calcem, in Mantiffa j»/»rr* libro adijcifnda. Sed dc hisomni. bus fufius infra Lii>. IV. Cap. 10. ubi De Curaticne Gcriorrhoes, diffitilis , quje pofl admini- ftratam hydrargyrofim aliquando fuperefl.
7°. Ut curatio profluvii feliciter fuccedat , fcrvanda eft diaeta tenuis , humedans, re-
frigeransi «ger venere , vino , exercitio vehementiore , equitatione diu fe abflineat , vel
iifdtm parce utatur,- urinam diutius ne coniineat , & alvum , fi tenera non flt , encmate
cmolHente frequenter injJciendam curet.
Mui!*r«' Cetcrum ut in viris, fic etiam in fceniinisj gonorrhoea gravis aut diuturna folet in-
,Moque ft- ferfc profluvium fiillatitium feminalis humoris , qui a proflaiis , glandulis Covvperianis ,
mom"(t,'i- vel botryformibus vasinx glandulis exftillat . Sed ipfar fiillicidium iftiufmodi paruro cu-
'"xf'°funt rant, quod cum fluore mulirbri amant confundere , nec medicam opem expetunt , cum
•iiqutiido: incommodo muhebrium madori providere folcant ipfa? fotu ex decc(flione lithargyrii in
ffca»«T*a<3«2 fabrorumj vel in aceto . Quod fi tamen rnalum adeo ingravefcat , ut amedicoopcm
cogantur perere , methodo eadem , quakm modo praefcripfimus , curanda: venient .
§. IV. DE STRANGURTA CONTUMACI , FREQUENTIORIS GONORRHOEit PEDISEQUA .
_, . . De/criprio . GcnarrhoeaC.' virulentam, diuturnam , frequentiorem firanguria contumax , ftiangufis, 8e ut vulgo v.uat , l^ltuj/is , non raro fequitur , in qua non pleno alveo , non nuxu rha«°prdj". «cquabili & continuo , fed filo tenui , farpius interrupto , & bifido urina redditur ; non
Sjj^l fcQB» ta.' rnotu facili longc profi'it, fed vix prorumpit conatu maximo,- non potefl in vefica com.
?! < mode diu «ontineri, fcd inquieci Sc crebra fiimulatione ad mi(^itandum follicicat.
L I B s !t IIT. C A p a « IV. iijr
H«c tamen , quandiu modum tenent , tolerabilia funt . At fi baccho , vetiere , exer- citio , cquicatione , vigiliis , acriore disc* , animi pathematis vehementioribiis exacer* bentur , cakre , dolere , reniti penaarum ; (tranguriam in ifchuriam derepente muurii continuum quidem effi miduriendi deiidtrium , ied urinam omnino fupprimi j & cona- tu etiam maximo vel nihil , vel pauculum q« d mucolum , picuitolum , purulencurn excerni frequenti obfervatione compercum e(t , unde febris accenditur ; tumet , dolet , teoditur vefica ulcra modum plena , cum periculo immi.iencis inflammationis ; accidit vomicio urinam rrdolcns , ac tandem cecera omnia fymptomata ingruunt , qua* folenf ifchuria inferri . ...,,.. , ^ .
Perfcverar eadem morbi vehementia longiori yel breviori temporis fpatio , pro caufa- rum energia , aegrotancis tcmperatura , «rethrse & vicinarum urethra; parcium labe , re- mfdiorum adhibitorum fucceilu, donec fcnfim fe remittente paroxyfmo urina primuni ftillatim guttis raris & parvis , dein guttis grandioribus & crebrioribus , demum filo tenui fed contmuo rurfus prodeat . Tuoc ubi pnmucn procedenre refolutione tonus par- tium relaxatus eft , (olet qu»ndoque per unum aut alterum diem quid mucofum , pitui- lofum, purulencum , faniofum &c. guttatim cmitti.
Ceterum , fi immiflo catlietere urethra» dudus caute exploretur, tum etiamcum omnia Haj «naj maxime libera efie videntur, via quidem in ipfa penis longitudine facile pervia effe (o- ^t^llJlti iet, kd in perinseo, ubi principio urethr«E proftata: & veficuls feminarije adjaceot, non ".'.>" »'^^- unicum 5 fed duos , tres, quatuorve obices plerumque reperire eft , fuccefllve, &, ut fic bui ? 'qiTi dicam , gradarie difpofitos , urethram annularibus hgaturjs totidem ftringentes, magis mi- ^^^'^'iJj'»'^ nufve duris, magis minufve latis , facilius vel difScilius fuperabilibus , tandem raajori •vel minori incervallo invicem diflitis.
Cau/i. . Inde ergo neceffaria confecutione manifeftum eft , ftranguriam habitialem , qua; a gonorrhoea ortum habet, memoratis in urethra obicibus , fi urethrs dudlura tantum anguftenti ifchuriam vero, qu« ftranguris identidem (uccedit , iifdem produci , fi tu. mefafti urethrac canalem penitus conllipent . Docet autem tum Anatomica fedio eorum , qui dum in vivis erant , ftranguria gonorrhoeae pediiequa laboravcre, tum natura gonor- rhcjest ipfius , a qua ftranguria induci lolet , variorumque fymptomatum , qu» hunc a£. feftum comitantur, obices iftiufmodi in fex genera diftinguendos effe : i°. Ulcufcuia cal<^ lofa & cacoethea, qnx in ipfis proftatarum aut veficularum feminariarum emiflariis per- tinacius infidcnt: i°. Callos fj\e cicatriccs duriorcs & callofas, quas (anata ulculcula ia urethra relinquunt: 5°. Carunculas , ^ excrefcentUs five hyperfarcofes , in quas ulcufcu- la fungofa urethra: aoeunt : 4°. Veru-montanum prscumidum , quod in urethram ultra modum prominet : 5°. Proftatas duros , callofos, sKirrodes i glandulafve feminaria« labe fimili affeftas: 6\ Demum Profiatas fungofos , fpongiofos, & ad frequentem tumefftflio- nem nimis faciles j quod in veficulas feminarias paricer cadit .
I. Fere quidem perpetuum eft in gonorrhoea , ut fupra diiftum fuic, virulentt fs'"^"** JibJ^^clIu** profluvio ulcera varia produci in variis urethra partibus, fed prajfertim in cxtrerais pro. fituretki»i' ftatarum & veficularum feminariarum emifi^ariis . Frequenter autem accidit, fi gonorrhcea negligatur vcl male curetur , ui hxc urethra? ulcufcula perfede non fanentur , ca vero maxJme , quje in ipfis proftatarum aut vcficularum leminariarum emiftariis fita funt vel proxime adftant , quoniara affluxu virulenti ferginis , quod exindc jugiter ftillat, conti. nuo irritantur & foventur. Debent ergo ulcera, quae initio levia , fuperficiaria , mollia erant , traftu lemporis in ulcera cacoethea , fiftulofa , callis obfit^ degenerare , quibus urethrae duftum varie anguftari, & urinae fluxum magis vel minus inhiberi contiiiget , prout errore qualicumque dixtx , auda fanguinis effervefcentia vel acrimonia , ulcerum labia magis vel minus intumefcent.
II. Quod fi enata in urethra ulcufcula ad curatlonem feliciter undem perduci fuppo-*-.* *•• namus , ut faepiflime perduci minime negaraus, at laltem fanata hsc ulcufcula m cica- liotibut . trices non raro coibunt nimium duras, quac in fe ftriftius conftipats , quam eflet antea illibata cutis c^^ufdem loci, circularem ureihra? ambitum anguftabunt corrugando , potifp fimum vero fi ulcera profundiora fuerint , & obdu6fa: ets cicatrices call fa: finr , ut in illis partibus frequenter accidit , fufricientis deterfionis defedlu ^ Eo paci:o urinae fluxum ftranguna retardari 5 imo fi cicatricts fumefiint , ifchuria fupprimi polle manifefturti «ft . Poflumus in confirmationsm exemplum adducere haud diftimile , quo conftat cicatri- cibus, in quas oris ulcera in fyphiliricis poft ptyalifmum coalcfcunt , miaffTiprum mu. fculorum lendinc? , quibus ulcera inufta crant, inierdum ita corrugari , & inferif-fem
O 4 maxilliai
Sl^ I>E M©RBIS VENERIIS
maxiliam ita furfum retrahi , ut os vix deduci poffit , fed quafi frjcno adflriAum vi-
deatur, quod gallicc dicitur etre bnde .
I- A «t- ii[. Quin imo , cum ulcufcula venerea in urethra progermlnantia , nedum detergi pof.
u1e'hr« /int , Ad e contra jugi feminis putridi , & acpioris urina: iJlapfu magis in dies forde-
•ttiwtu. fcantj haud adeo rarum dle debtt fupcrflua carnis luxurie in excrefcentias five hyperfar-
cofes abire, feu , ut vulgo aiunt , caruneulas callofas aut fungofas , magnas aut parvas ,
falfiles aut penfiks, in his aut illis urethrs locis fitas , numcro plures pauciorefve &c.
pro vitio vel copia lucci nutritii, & pro latitudinc , numsro , fitu ukeruni , unde li-
quet urmar fluxum varie retardatum iri
Novimus quidem omnimodam caruncularum in urchra exiftentiam a plurimis nunc
Bfgari, fed non a!io f .rfan arjumento , ut cft genus h'minum v.)rJum & mutabile, ac
novitatis femper cupiilam , quam quod non ita priicn .inwquiores Medic! caruncnlas
urcthrae uno ore omnes haberent pro c^ufauni^-a ftr.-inguria , qua? goncr.lioejs folent fuc-
cedere. Sed a?que culpabili praccipitanti^ hi.nc & ind: gravjter pecc^tam cft . Antiqurriini
ignorantia; parcendum non cenlemus , qui ceteras Ihanguria? v-nereic caufas , Sc gravioies
& frequentiores praeterniiferei fed nec Recentiorum ttmcrjtatem excuTatam voJHmus , qui
caruncularum in urethra exiftentiam audent fine cau(a pernegare, cum aiialo;;i!a ab ulce-
ribus quibufcu'ique iordidis dufta , imo . quod palmarium eft, cum Jpfa cadaverum fe«
£lio carunculas in ulceribus urethr* quandoque fuccrefcere demonflrent , non t.-?m frcquen.
ter quidem ac olim ab Antiquis creditum eft , & ab Agyrtis eti.<n?num creditur , kd fa.
tis fiequenter tamen , ui carunculas inter ceteras (irangunac caufas recenfere neceffe fit.
4. Avsru- IV. Sahem vcru-montanucn iivs caput gallinagias , q-iod inter bina veficularum femi-
»k.^rho'fo nariarum emiflfaria medium i.iterjacet , in gravi & conturoaci goncrrhcya fa»pe erodi , tu»
reirttcofo. mcfieri , inflammari , ac demum fi provida inflamationis reioiutio & ulcufculorum deter-
ilo negligatur , ut in g.Tnorrhocis , qui iniedionibus adftrujgentibus fupprimuntiir , in
vcirucam /eu excrefcentiam dsgenerarc debet , fungofam c?llolam , $k rroden , fuperficic
tenus vatie exakentam , qu^ varia , muhiplici de caufa niags minuive intumefcet , at-
que adeo flU' f ti urinae obicem opponer perpctuum quiriem , !ed varie variantem,
5. Avefi. V. ConOat in omni gonorrhct?3 prollatas vel veficulas feminarias , feorfum aut fimul
nirll/l^vti '"f^rn""'*'»""'^ vel exulceratiorie affici . Hinc f\ frequentior rnorbi ejufdem iteratio eas
?aduri'iV P^""'^* i""" kbefcrerit , suffi conveniens omittaiur therapeia , confijqusns efl tacito mali
&c«itof». progrelTu callofa & fifiulofa ulcera in illis parfbus produdum iri , "Uijde au(fta profta-
tarum & veficularum ("eminariarum mole , adiacentetn urethram compnmi & exiturienti
urins obiccm ea ratlone opponi manifeftum eft , fftd pto varia partium prementiura in-
tumefcentia varium .
e. Abiif. VI. DetnurB e contrario , iiiteriora proflatarum aut veficularum feminarlarum , fi altc
cSus ve['" Sfo^' carnium fuccrefcentium luxuriei locum d^dennt , nifi caute derergantur, carnc ci-
ptoftaiis, to oppltbuntur . moUi , rara fungofa fpongiae inftar , qu.iHs fordidis & callofis ulceri.
"&*fr»n' biis (olec interdum innafci . Hinc ergo tuirefient tum proftata* , tum nficula; feminariae,
giof» pu. ^ ure.hram appofitam prement, majori vel minori momento , prout fungofas carnes, qu«
proftatas vel veficulas replent , magis vel minns tfficacit^r dilatari & cxtumefccre conti-
gerit.
sympto. SvmfiomM*. Sequitur ex aHata attiologia , 1°. Urethra: dudum in ftranguria , dc qua
™»'*-'*"|'- agitur , ab obice qualicunque ex (extuplici genere modo propofito anguftari vel com.
oViuipro- primi. Ergo urina non jam pleno alveo ut anrea , fed tenui tantum filo profluet , raa-
*uj! '*""' g'S vel minus crafl^o pro amplituditie via fiiperftitis , quod dc s^io quoque femine , dum
in adu venereo eiicitur , didum volumus. X. Nir«n. i<^. Quo major refiftentia exiturienti urina? obnititur, eo veficani efficaciore momento «ncfiiidum contrahi necelium efse, ut urina (cparata refiftentia emittatur. Erjjo urini non jam motu facili rtddetur ut antca , fed nifu valido , qui rcfifientiar urethram anguftanti refpondeac gradu ; quod etiam dc eiaculatione feminis vtrum tft . 3. Ne( ■•- 5". Celcritatem urina: , poftquam obices urethra: jam prastergrena eft , tanto tardiorem j!^','^j"p',o* cfle , quanto inagis urethraj via , qua tranfivit , ab obicibus anguftata fuerit . Conftat fiii ir» cnim ex Phyficis liquidi(*in quodcunque , dum ab apguftiore in latiorem canalem fluit , co tardius iii latiore moveri , quo Canalis, unde fluit, anguftior efl . Ergo urina emifla jim non in arcum longe profiliet , fed lento reptatu ex urethra vix erumpet ; idcmquc dc ejaculationc feminis dicendum . Vi»»'"ivu ^°* ■*'J"2^ilem uriiiar curfum ab obvio in urethra obice In daos rivos fciocli , qul licet
ujDa
t 1 « E R ni. C A P U T IV. »17
vna furfus coeant , quandiu intra urethrse canaleni coerccntur , finguli tamen fuam reti- rkarur ;n neiii determinationem , qua ubi primum fpatium dabitur, in diverfa loca extri qrethram f,"° **"*"" divaricariiur . Ergo urina jam non rivounico & cylindrico, fed bifido proflaet , quod migis vcl minus manifeilum crit, prout obvius obex m urethram magis vel minus prominebit .
c°. FUientum urinx in oppofitum cbicem co validiusarietare , quo urethra; duftus angu- ^Vlocikc». ftiorurina flucnto magis obnititur. Ergo ea urcthrac pars ab incurrente urini tanto for- tius fuccutietur, & fi inflamiiuta vel ulcerata fit, atque adeo alterutro nomine fenfu acu- tiore T3rxdica , tanto magis dolorifice fentiet, quanco anguftior erit urinx via, undedy- furia f-eqaens vel perpetua . Siraili de caufa kmsa ipfum folet emitti cum dolorc , in
6°. Dyfuria , fi inter meiendum acrius urat, validam colli veficar conRriaionem fym- "ifp*??^: pathice proritari juxta icges naturalis partium confenfus , quae voluntatis imperio ceflTec Mrv»ii. quidam, fed quar redeat denuo fimili urin* appulfu , ut fupra explicatun fuit , ubi 4e ijj".""'* gtaorrhmi. fjmptomatis . Ergo tirina jam non fluxu continuo , fed inaequali & Identidem incerrapto, proflucc . Conliat fimili de caufa k-.n^n in^quili & interrupta ejaculatione
7^ Collum veficx feu urethrar principium, contra3:a phlogofi ab affeiia urethrae partc ^;J^"'" qu* confiois eft , acutius fcnrira, ac proindv vividius percelli a calente urina, qua;_ ve ficx ineft, & ejas morfiunculis magis obvium efie. Ergo urina jara diu coramodc retineri aon poteric, fed ad miaicandum crebra fti.uulatione urgebit. _ s Aiiqui«
Z^. Urethram anguftari modo quidem carunculis , aut veru-montano , aut cicatricibus do ft.iiici, duris & callofis i vel comprimi proftatis aut vtficulis feminariis sKirrhoJibus , unde ni. ^^"Vf^ft Jiil manare poltit,- & tunc ab ureihra nihil quidquam deflu:t prxter urinam , vel defluet iiiqu»nioo tantum mucofum quidpiam , quod a vefica» collo mi(ftitando deradetur: Modo vero ure- thram anguftari ulcufculis manantibus j carunculis auc veru montano ulceratis , vel com- primi proftxatis aut veficulis leminariis fiftulofis, fpongiofis fuppuratis ; & tunc fub mi- ^aionis 6nem pus auc fanies cxcernetur, quae colorej odore, confiilenda, copia ^ qualitate varJe variant. _ .
9°. Hadenus recenfita fymptomata Intendi omnia & ingravefcere , fi acriore aut ni- inj"*,"'* .mium excandefcente fanguine ex venere, prava dia;ta, vigiliis, animi pathematis vehensen- fcuntmui" tioribu*; fi (alfioris lotii acredine cx potatione vini meracinris ; fi fortiore affeftirura «,'. *""* -partium compreflions ex cquitAtione vel freqaentiore cc<pporia-'cecrfji,-i i Ci puris acrioris prae- fentia , quod fanguii acrior fuggeric, obices varii, qui in urechra vel urethrae confiniis latent , inflammentur, tumefiant, Brins fluxum penitus intercipiant « i» Ettune
jo^ Tunc quandiu duraverit paroxyfmus , calere , dolere, tumere perinarum ; ftranguria fuperremt in ifchuriara murata , continuo fed inutili mi(5l:uriendi con.icu nihil quidqjam excerni , ''^''""''* vel excerni tantum quid mucolum vel piirulencum , quod ab inlijmmacis vel fuppuracis parcibus exftillec j demum , ut mulra paucis contrahara, om.iia ingruere fympt^maca > qu^ ifchuri* efTeinialia funt. "
11°. Inde vero remittente k paroxyfmo , & detumefcentibus ol)i<;ibus urethr* viam pe- pJiij,'^* detentim relaxari, & urins curfum fenfim reftitui gradario progretTu : Ec tunc tandem ■'«'»'"''"*''" Iguttas aliquot ejici, pluces pauciorefve humoris mucofi vel pituicofi , (i ab infljmmatis tantum obicibus j» purulenti vel faniofi, fi ab obicibus ulceratis & fuppur^tis exprimicur.
ji°. Ceterum rarum eft mulieres ex prargreiTis gonorrhaeis etiam c«ncumacibus auc plu- "• ^» nes repetitis ftranguria unqaam v&xari, tum quia m ipfis urethrae caGalis brevior eft la- foeaiin.si tiorque, quam ut poffit tam facile anguftai-i vel comprfmi ac in viris ; tum potiffimum dVJJ.''''*' quia coTieeptacu-Ia muliebris femini^ , ubi gonorrhoeae fedes eft, vel ab urethra longe di- iftant, ut glandul* Covvperian^ & glandula bocryformes vaginae vel fi prope adftenc , urethra: tamen non inhiant , neque adeo poflunt tam commode cum eadem vitia commu- nicare , ut de proftatis foemineis verum eft , qui licet urethrac adnati fint Sc circumpofi- ti, duftibus tamen ab urethra diverfis , quos Ucunas dicunt , in fuperiorem vulvs par- .tem aperiuntur .
13°. Obfc4:vavi tamen aliquando mulieres ipfas ftranguria ii^iufmodi ex gonorrhoea la- J,'j,ni<,*^* iborafTe , vicio foilicet proftatarum , qui tumidi & callofi uret^ra» dudum , quem am- "l^^^^^Jl*^ biunt , praccermodum anguftabant. Quin imo femel obfervavi in f^mina fuppurato* & fi- «"funr** .ftulofos proftatas lateralibus finubus in urethram apertos fuiffc , unde jugi putis acrioris jn urethra? canalem ftiUicidio ftranguria trequens inducebatur. Di»gBofi,«
f)//»j»oy7x. Morbus jper fe cbvius eft ex trs-dita defcriptioae . rronum eft guoque ante- fltanturus.
cedentem
!i
i»8 De Morbis Venereis
«edentem morbi caufam dignofcere , cum atgri relatione liqueat quot & quantis gonor-
.^ rhoeis iam ante labcraverit .
«*uf/rum" Vcrom , quod ad caufas cori)un6l:as , quibus morbus aiftu foveatur , hoc eft , quod ad
«^agu- naiuram & qoalitatem obicum , qui urethram obfident; cum ha;c in obfcuro lateant , me-
ris conjeduris poffunt inquiri . Itaquc fi quid purulentum aut faniofum fub mi(5t'ionis
finem effluat , licet coniicere obices effe e genere fupruratorum , atque adeo vel carun-
culas (uppuratas , vel uicufcula in urethra callofa, vel abfceflus & fifiulas in proftatis
aut veficulis feminariis callofis , fpongiofis , luppuratis &c. Conira vero fi nihil effluat ,
vel effluat cantum quid muco(um , licet inde colligere obices ede e genere non fuppura-
torum , atquc adeo vel cicatrices duriores, vtl carunculas callofas , vel veru-montanum
iHftururum vtl proftatas 5Kirrhodes.
Qiiod fi pus creb.js & granriioribus guitis profluat , adeoque indufia frequenti lata- qne macuia inficiat, inde probabile ftet fiuxum iftiufmodi non a levioribus & (uperficia- riis ulcufcol'S urethrse , nec a carunculis cxulceratis fcaturire , qux pus copiofum non poffunt fufiictrej fed a prof?atis ipfis aut veficulis icminaris ulcerofis , fuppuratis , fiftn. lofis, uc evidenter pacebit fi e» perinaei regio , ubi proftata; & veficula feminaria latent , paulo tumidior appareat, aut faltem oblcure & profunds doleat , dum premltur.
Dcmum expioratio ptr cath?cer.-m fulpenla & prudenti manu inftituta, obicum naturam & qualitatem Htcunqur non demonrtret , tamen aliquando illam indicat ex qualitate hu- moris , qui catheteri extremoadharrefcit cum exfradus eft : Ac faltem certo docet quot nu. rasro finc , quibu;: urethrae locis adfiti , qua vi (tringant ure-hram , aut qua mole op- pleant , quis major mioorve fit, quam laticudinem quilibet habeat, quo inccrvallo invi. cem diftent &c ; qus fingula non modo ad prognofim , ied etiam ad curandi methodum funt admodum utilia.
Pregnofts. Stranguria , qus a gonorrhoeis ortum habet , contumax eft , cum difficile fit obiees quibas iiiducitur , vel exftirpare tel retundere >• & periculofa , cum ifchuriam & periculi plena ifchuria? fymptomata non raro inferat .
Quo difficilius urina mingicur, & quo frequentius fupervenit ifchuria , eo periculo- iior eft ftranguria .
Similiter eo con tumacior , quo urcthra? obices numero plures latiorefque funt , aut Qrethram magis anguftint , premuntve fortius.
Ceteris paribus , curatu difficilior eft & periculofior, quae fit ab obicibus fuppuratis vel exulceratis , quam qua? ab obicibus callofis . Ha?c enim ab unico tantum morbo, il. la vero a gemino dependet .
Similitsr, cateris paribiis , periculofior eft & curaru difficilior ftranguria , in qua pro- ftatae fuppurati , ulcerati, callofi, fiftulofi , SKirrodes funt, quod quoque de veficulis fe- minariis diftum volo, quam ea in qua leviora ulcera urethram cantum infeftant , tum quia in priore afficiuntur parces ampliores , cum quia parces, qux afficiuntur, ejus con. dinonis func, ut vix fanari queant fine gravi operatione.
Tandem ifcuria , qua» ftranguria» /uccedit , fi gravis , fi diuturna fit , fumme periculo-
fa futura eii, cum ex urinar fuppreflione, fuppreft^ in diverfa loca exundationc , vefic» ple-
nioris inflammatione, inflammata? gangrarna &c. prarfens immiiieat vitae difcrimen , nifi
natura vel arte via cito reftituarur urins . *
Curaiio. CurAtio . Cum geminus fit morbi ftatus , gemina quoque proponenJa curandi metho-
dusj altera qua* prajfenti ifcuriar, altera qaa; ftrangur ae habituali conducat. ti^i^^ifeh"* ^* I" /""'cre cafu , qui urgentior eft , ea omnia in ufum advocanda , qua* fanguinis »»»■ motum & copiam minuendo, xftum tesaperando , partem rclaxando , fibras nimium ten- fas emolliendo , fuppurationem promovendo, inflammatoriat urethrar coardlationi mederi & urinac fluxum reftituere valcant.
Idcirco 1°. Vena incidcnda eft in brachio alterutro , & fanguis largiter cducendus ho- ra quarta qualibet, quandiu morbi vehementia poftulaverit & a?grotantis virts patientur. Qua inremorritos velim Medicos, ut proceleritate invafionis ipfi in'aperienda vcna celercs quoque fint , acpra;cipiti morbo citam opem providi ferant ; nifi enim principiis rbfiftant , fero medicina parabiturv& fi dilata vena* /edione , primis morbi diebus ofcitantius fe ge/rcri nt , incadum dein inutili fanguinis miflione culpam reparjre conabuntur.
1°. Diarta tenuiffima imperanda cft ex folis jufculis & paucis & dilutis , ut ca quo- oue ratione plethora fanguioi* magis exhaufta , & ejufdem diatheli fluidiore fafta', ure- thrx infltimmatio tanco citius refelvi poffit .
3°. PerL
LlBER II r. CaPUT IV. tif
3^ Perlnxum jugiter fovendum vel linteis la£le tepido aut decoflo altharar & brancaj- urfin» madidis, vel vefica fuilla iildem liquoribus calentibus plena . Quin imo infelluj ex iifdem parandus eft , in quern tepidum clunes, perinaeum, genitalia immergantur .
4°. Clylieres demiilcentes , emollientes , rcfiigerantes frcquentitr in')icicridi , qui proft^» tarum , veflcularum feminariarum , urethrse inflammationem tempercnt ; fed ne inteftino^ rum venis laftcis abforbeantur , ac lotii copiara augeant, czfCn identidem admifcenda e!t, quje non modo partes efficaciter laxat , fed qua: tacultate eccopiotica alvum ad cgeftio» nem bhnde fimul follicitat .
5°. Ambigitur anne liceat largam ptifane refrigcrantis & demulcentis potationem atgro- tanti /uadere vel permittere. Scilicet negant alii , quia largiore potu iotium uberius fug- geritur vefics, unde omnia ifchuri» fymptomata debenc ingravefcere : Alii conira affir- mant , quia calens, acre , falAim, muriaticum lotium, nifi potu diluatur, demulceatur , temptrecur, veficae & urethrx phlogofim acrimonia adaufturum fit . Ipfa vero , fi liceac tantas lites componere, crediderim utrique opinioni aliquid condonandum cfte , ac pro- inde media proccdendum effe via, ita quidem ut ptifanx potus ablolute non dcnegetur , fed nec etiam largiftimus concedatur .
6«. Similis eft de ufu balnei qusftiOj quem hi conducibilem , ut qui poftit partis fer- vorera compefcere, & tenfionem relaxarci illi contra noxium cffe , credunt , ut qui fan- guinem infpiflando & ad imeranea rcpellendo uberiorem promoveat urina: fecretionem. Ego vcro mifTa vitiligatione a balnco abftinendum e(ie cenferem, vel eo fblo argumento, quod ab infefTu , cujus ufum fuafimus, cmolumenta eadem expeftanda fint , qua: a baU neo , fine ullo nocumenti periculo.
7°. Quod fi mucofa?, femi-putres , purulentae aliquot guttulas ex urethra decidua? in- ternas partes, quje inflammat* funt, ad fuppuratura vergere fignificent , omni opera aa- nitendum eft, ut fuppuratio efficaciter promovcatur, quippe qua? meatuin urinarium ccr. tiftime relaxatura fit . In hunc finem admovenda pennaeo cataplafmata eraollicntia & ma^ lurantia , ex pulpis radicum liliorum alborum , foliorum althaeae , malvae , brancae urfi. nae , acetofae &c. cum oko liliorum & panis fermento ; aut ex conrufis limacibus tefta cxemptis ; aut ex mcdulla caflia: recenter cxtrafta confefla , qua: identidem renovari de- bent , ne ficcitate indurcfcant, & partem Ijcdant fcabritie.
8='. Si ea methodo mitefcente infJammationis vehementia , urethra incipiat relaxari , & urina jam guttatim profluat , bonum eft . Tunc enim haud inanis fpes affulget fore ut eodem remediorum uiu coafiriftoria urethrac aut adjacentium partium inflammatio fup- purationc , vel quod pra;ftabi!ius eflet, refolutione penitus tandem evanefcat .
9". Verum , fi morbus diut/us protrahatur, ii vefica lotio diftenta ultra modum tumcat , fi urina in fanguinein reflua vcnrriculum inandet , & vomitioncm concitet , omifla omni cundfatione ope catheteris via urin^ celeriter aperienda cft . Noluerim quidem hanc ope- rationem primo ftatim morbi infultu tcmere & praecipitanter tenrari , ve! faltem ea ten- tari pertinacia , ut vulgo tentari (olet , quoniam conftat inutili & imprudenti fodicatio. ne inflammatiotiem non raro graviter intendi , & ad fuppuraiionem deduci , qua; forfan iibi pe tnifsa refolutione feliciter difllparetur, Sed noluerim quoque operationem camdem diurius differri, ne vefica ex diftenfione diuturniore atoniam contrahat , cui mederi faci. le non eft ; imo vero , quod lethale eft , n.e vefica gangrarna afficiatur immedlcabili.
10°. Catheter folerti & cauta manu immittendus eft , non caeco impetu , qui vim infc. rat, fed prudenti cundatione qua? viam fenfim exploret . Uti!e eft meatum urinarium prius lubricaffe ini^ftione olei recentis amygdalariim dulcium , vel mucaginis e feminc lini & pfyllii. Demum ab inftitura operatione deterrere non debent aliquot guttulje fan- guinis , qua» profundi folent , nifi fimul dolor gravior inf;raturi Vix enim poieft un- quam catherer in anguPtatum canalem infinuari fine levi cruentatione. Si ea methodo ca« theter ad veficam ufque tandera perducatur, & urina fffluat , omnia derepente remitten- tur . fed cavendum, ut catheter in vefica tandiu detineatur, dum remediorum ufu urfrhrj inflammatio refolutione vel fuppuratione cvanuerit; dum atonia vefics , fi qua adfit, emendata fuerir j uno verbo , dum ad meiendum vefica efficax, & urethra libera fuerir .
11°. At fi catheter in veficam introJuci nulla prorfus rationeApofljt , urgeat vero gra- ve gangrxna: periculum , tunc ad alia properandum. Itaque fuicato cathetere , qualis ad lithotomiam adhibetur, in meatum urinarium , quam altifllme fieri poterit , immiflo, alterutrum perin,a?i latus feftione ad lineam raphes parallela ad extremum catheterem litho- lomo indiJendum, ut in calculi extra^aione folemne eft. Dein per inflii^ura vulnijs infi-
nuandus
kl
iio De Morbis Venereis
miandos in urethram catheter, non iam flexuofus ut in viris opus eft, fed reftus , quali i foeminaj folent explorari . Docuit enim frcquens experientia ea ratione cacheteris intre- du(5lioncm ffliciys fucccdere, tum quod breviorem catheterem quaqujverium detorquerc & angufta viarum certius inde fequi liccatj tum quod catheter non obliqua , ut antea , fed rtfta impulfione in urcthram adigatur , adeoque viam tanto facilius /ibi aperiat. Ceterum, fi ca pro votis fuccefferint, catheter in vefica detinendus , donec rcfoluta fic urethr» Inflatr.matio, & rcftitutus vtCcac tonus ; cxiradlo demum cathetere vulnus , quod fupereft in perinafo , vulgan methodo fanandut« eft,
11°. Verum , & catheter nullo pafto pofl^ic intro/^ucl •, unica fupereft ratio confulendi aegrotantis faluti , fi nempe fiftula argentea cava , cufpide ferrea quadrangulari & promi- nente intus armata , quod inftrumentum vulgo Tyoifc.^r dicitur , pcr vulnus perinjti re- fta in vcficsm demittatur, (ecundum notam urethra? diredionem , ac edudla dein cufpi- de 5 que fiflulam opplet, per mediam fiftulam via urinar aperiatur . Non diffitcmur in' trufam in hjc operatione fiffulam a naturaii urethra? duilu faepius abcrrare, & difciffis ac vulneratis ejufdem tunicis in veficam introduci. Sed quid tumi" Si in pr^fenti mor- tis periculo fatius fi: anceps remedium experiri quam nullum , llcitum efl a fortiori , cum cetcra dcficiunt, auxilia dura quidem , fed taraen plerumque tuta adhibcre i neque enim vulncra urethrse inf^ida ejus naturae funt , qux curationem non poflint aumitteie . Ceterum ut in prscedcntibus cafibus, fic e;iam in ifio catheter Jn vefica tandin dctintn- duSj dum via urethrae llbera , & tonus vefica? perfecffe refiitutus fuerit; ac dcmum cdu. dio cathetere vulncra yrethra: dctergi , carne oppleri, cicatrice cbduci debent , juxta ar- tjs regulas.
15°. Tandfm , quomodocunque ifchuria ceflerit , ubi primum libcr erit urinse fluxus , ac fcbris & inflammatio ceflaverint vel notabiliter fe remiferint, ^ger identidtm purgan- dus dilutc caflJiar ad | j f^. in fero latftis, quod fine ullo crethifmo blande eluat falfu- ginofam ac muriaticam acrimoniam , quapi tum fanguis , tum ventriculus ab urina re- tenta contraxere .
II. Haftenus de curatione urgentis ifcuria? . Supcrcfl nunc ut de remediis habitualis flrangurif dilTeramus, qua? cum prima fir morbi caufa , rccidivam ifchuriam facili ne- gotio dcnuo pofltet inferrc , fi negligerctur . Medentur autem in genere huic flranguria: omsia qujpcunque varios in urethra cbiccs , quibus inducitur, pofl^unt cfficaciter & tuto cxflirpare, abfumerc , ad fuppurationem dcducere , delere, comprimere , complanare, auc retundere, in quorum ufum quaiuor methodos ufurpatas fuifse invcnio.
I. Antiquiores , cum in meatu urinario alios cbiccs non agnofcerenr, prapter caruncu- las, callos & verrucas, in id unice fludcbant, ut ca excrcfcentiarum genera urins /?u- xum rctardantia abfumerenc carhicrcticis , * qua? ope candelarum ccrearum introduceban. tur, & ulcufcula qua» in bafi [upercrant , confolidarcnt epuloticis eadem raethodo . Multa quidern proflant apud Auftcres Medicos Chirurgofve machinamentorum genera in hunc fi- nem comparata , & multat; unguentorum aut coUyriorum caihsrecicorum vel exficcantium formulae eidtna fcopo deflinata?, circa quae poflunt inter cetercs confuli Andreas Lacuna Mtthtd, exjlirp. caruncuL urtthn,: Aniatu s Lufiranus, Centur. 4. Curat. 19 ; Daniel Scnncr- tus, Ltb. 5, TArt.^, Sifl. 1 , C«p. 9 i Anbfcfius Pareus , Lit. 19, Caf. 17 , &(. Sed h»c figiliatim rcferre piget , ncc immerito, cum jam ea mcthodus penitiis exolevcrit multipli- ci de caufa . Reiieitur. 1°. Quia convenit folis tantum carurculis & verrucis meatum urinarium obfidcntibus , minime vero ceteris cbiribus eumdem canalem anguflantibus . a quibus tamcn flrangurjam gonorrhcca; pedifequam i fi non femper, at faltem frtquentiflrime produci jam apud omncs in confeflTo efl.
1°. Quia
* Ea Mtfhodus adhibendi cathzretica ad rxftitpatidas urethiz carunculas inventa &j rtinuiin ufurpara fuit ab Aldeieto , Mrdicini Piofrnorc S»Iinant cerfi , Aniaii lulitani mafsiflro , a quo Aniarus fe eam scceplfse fatetur, Cintur. 4. Ctr»t.\9. Illani ab Aniaio adicfle d.xitur i'h^|ippui quidsni , Lu/iranus, £i^piiicQS > dum ipfi mjniflci adflabat inilircm qucndam cuiarci ex catunciiiis uicthi:; gravitci aeio. tantem. Conftat fane ea mrthodo thiJippu» illutn famani fibi compa/avifte tcfic Andica Lacuna Af«- thed. cxfiirfatidi CdrtmcuUi g itir. p 6. ac fcrpluits Rrnix lana»i|<e, & imcr alics firdinnndtim a C<ir- JtHtiA , ^/tnirdtllum Nc»pclit»num , CT hudovicum CMniv*}*llun . Dcmum Andress J^aciina , libio edito anno 1551 . meihodum iljam public; juns f«cit , qtiani a l^hilippo il\o jfiti taud itM priditn cemrr.unicttatn juiffc ait, & ciiius PhiJippum imjcntuicm c£i opT.abatut . Sed de his vide >»</?< L<_*. Y. ad annum 1551 , ubi de Andiea Lactina ; Et ad annum 155^ , ubi dr Phillppo . Poiio Weilicdo Jlla inebantur olim , ti:m Empiricus ille, natione Gallus , qui Vcnetiis /ioiebat ciica annum 1555. Vide in/f^ L^. V. ad ennum I];;, ubi de Vl^ore Tiincavellio ; tum Gorofiedus Gianoari , Empiiicus natione Italus, qui caiunculis Caioli ]X, Galliaium Kegis, fanaiTc dicitui , dt q^o vtdc /»/r4 JL»i. K> ad anniiin is84<
U. Habh
tulilis
firingu.
•ia.
Trim3 Methodut i»fu caihs' reiicorum
%
L I B 1 R III. C A P U 1» IV. 111
1» 0«ia nunquam tuta cft > nam «athaeretica , qua» carunculas abfooiuni, debeat una fimul^nam urcthrx partem inflamffiarc , erodere, exulcerarc. Novimus quldem huic in- commodo aniiqulores obviam Ire conatos fuiffe multiplici inftrumenrorum & remediorum apparatu , fed novimus quoque cautiones omnes plerumque fruftraneas faiffe , cuin apud ipfos non rara exempla reperire fit, corum qui hac methodo virga: inflammadone, abf- ceOibus perinari, imo gangrxna correpti funt. ,
1°. Demum, quia pkrumquc ita nocct , ut ftranguria Jnd« gravior fiat , five quott ulcufcula, qu« in meatuurinariocathatreticis excitantur, male deierfa in novas hyperfar- cofes feu carunculas {uccreicant ,• five potius quod coeant in duriores & flri^liores cica- trices quibus filtula urinaria in arftum cogitur j five tandcm quod membrana urechrx dudlum tnterne fuccingens , quanto fortius ab appofitis cathaereticis fodicatur & erodi-: tur tanto ardius ideo conftringatur , deniatis crifparifque viliis, quod & cetcrarum quo- que'membranarum nervearum proprium cft , quod in fpeciali de vefica urinaria coraper. tum eft experieniia, ac proifldc iTHivs conftrifta urethrar meaium tanto magis in angu-
ilum adducat. „ - , ... , ,
II. Huic raethodo, qujc iam dudum infamata cft, & ab Agyrtis ignans nunc tantum ^//^^jl^^* ufurpatur, fucceffit alia, * qua & ipfa brevi abrogata eft , quamvis primo intultu mul- ur.thc«, to urilior effe videretur . Explorato videlicet obicum ficu , qui meatui urinario ineraut , '^n^tZlJ 6c notato perinsi loco fuperjefto , fulcatus catheter quam aluflime in urcthram immitte» bacur, ad cujus exrremum alterucrum perinati latus , (ecundum raphes rcftitudinem , in- cidebattir lithoiomo , ut fieri folet ad extraaionem calculi i ac inde cathetere viam in- dicante incifio verfus anum producebatur. Hoc ergo raodo obices omnes, qui locum ob." fldebant, oculis ipfis jam obvii , facile pot<rant pro diverfa natura diverfis & fpecificis remedils curari: cathsrccicis quidem , fi caruncula» , calli, excrefcentia; aderant ; detergen-
tibus vero & mandificantibus, fi ulcafcula (ordida urethram depalcebantur. Tandem cum omnJa perfedte fuppurata, deterfa cicatrice obdudta erant , nec quidquam oranino fupere- rat njorbofum , perinaji incifio arte eadem fanabatur ac in lithotomia.
Ea faoe ingeniofe videbantur excogitata 8c miris cncomiis laudari olim memini , fed ,J"'^' €xperientia rerum magiftra jam pridem docuic ea omnia fruftranca cfte. Conftat cnim «gros plurimos talem operationem paflbs , & a Chirurgis diu excarnificacos , abfoluta cafldem cicatrice, non melius inde valuifse, imo vero graviore ftranguria laborafte quam antca , ideo fcilicet quod urethrae pars , qua: cath^reticis , detergentibus, mundificanti» bas male habita f uerat , rndijda cicatricc ita conftringeretur , ut viam mulco aftguftio- rem urina* permitteret .
III. Omift"o Igitur-tum corrofivorum , tum operationis cujufcunque ufu, vifura eft ea i^,7o^*,' tantum adhlbtre auxilia , qujc facili mechanifmo & fola mole anguftaram urethram di- a^ > tu. !atarent , ac dilatando obices in eadem depa^aos recunderent. * * In hunc finem paratur [,•'„"«',"« fiftula argeatea , refta , cava » utrimque pervia , qua: in urethram ufque ad cfbicum '? """ priQcipiura po^fit comode introduci. Fiunt fimul ex cela lintea & tenui, quar cera ca- ' *"' lentc, vfl ungucnto de Vtgo quadruplicato M^^rcurio inunfti fit , & iater duos afteres l^vigacos & calidos ftricftilVime convoluta, turandse cylindricae , durae & firmae , craffi-
«ie & longicudine variar , quarnm finguli? filum craflTam & longum affuitur. ; Eligitur initio turunda exiliflima & brevifiima , qua? cavo fiftulae in raeatum urlna- rium iam immiftje infinuata , ftylo antrorUim propellitur, donec fiftula? extremum prx- tergrefta in anguliatam urethra: parcem_ fenfim adigacur . Dein retraiia fiftula , turujida in meatu urinario quam diuciflirae retinetur, dum coUeda urina ad mingendura follici-' tavcrit , quo tejnpore facile potcft educi per filum afl"utum , quod extrorfam propendet. Ha:c turunda , dura in urethra horis aliquot harret , humore qui undequaque depluic maitum Intumefcit , & intumefcens urcthrat canalem pari gradu dilarat , (uode via lon- giori & crafljori turunda? fenfim paratur, qua? & ipfa , ubi femel introdua-i fHcrit , ra- tdone eadem lertia? longiori «5c craftiori locum fcciet , atque fic deinceps fimili arteficio, donec aiopliatA fenfim urethra libcre pervia fit, A: urinam plcno alveo emittat, Compertura quidem eft itcrata experientia propofitura mctiiodura utilifljmam tffc , Su»p»tjtiu
^^ & fa- ^'i:"*'
H«c »lteia M«thodu$, quod & de ftqaente diftum volo, qutfi hnl* S>JfiitUl!s 'ftulifftr fuu, r*- inti txort» eft , tiftntino oecldit ; ut ad leiu pt^fcnteth accommodem patf miam , quam a Blaiito ad> iberi meraini , Vfeudtl. kSt. i. Seen. i. ''
Methodtis hulc affinis, & ra« judice mulio utilloi , ab Hleronymo Pabfkin ab Aqaapendentc ofia^ fopofita & defctipta fuit . Ootntion Ci/riBff. C^p, i-j. Qya 4c re vidc infr/i Libtum Tl , ad ann. iS;7,- Di d< F«mii*i fcd ill» 24c;nQdus bjcyi tctjdflr, ne*iwe latliQiibus aBfpijiis nupw r«af« vtfa cft .
I
I ltli'l
,1)
iimii
^.^
icifv €
n I \«i
na De MOREIS Ve.nJEREIS
& facili tutaque ratione ftrangunas etiam Contumac^fllnias pedetentim <juideiji , fed edi caciter tanacm miclgarc. Videtur tamen , \ȣ libjre dicam, gemino petcare vicio.
1°. Quod turunda in meatum urinarium introduda , cum urethram longitudine not aequet, eam qaoque asquiliter non explicet , kd eum tantum locom dilatct , quem ipii repkt, conftritlis eodem temporc hinc & inde extremis partibus ad quas terminatur, & eo fortius quidem conftridis, quo validias pars intermedia dilatatur, ut in dudlibus quip buslibec cxcenlilibus iokmne efi, fi in una tamum parte diitrahancur.
2°. Quod operofior fic ajparatus , uc turunda in meatum urinariura introducatur , ad-
•oque non poffii commode xgrotans huic operacioni iple lolus vacare, led Chirurgi opc-
ra ivmper egeac , quod in diutiirna & habituali cherapeia , qualis eft , ifta , ptTmolcftum
elt. Inde fadum ut ea methodus faciliori, expeditiori, efficaciori locum landem ceffe.
rit , ^d quam expiicandaru fuperefLut aggrediamur .
ouaru , IV. Parentur * ex plunioo duftili deccm aut duodccim virgulae cylindricas per inat-
gSii'um'' ^^^^^^ foramina lamina: multiforis, gallice une filiere y vi trajetta?. Singular quidem no-
pi.imbe». vem aut decem poUices lotijix lint , fed craiTitie ita inxquaks, ut cum crairiftima calan^o
in™ore"* fcriptorio fit paulo m*jor , ccttrar gradatim decrefcant . Si arger ad operationem paratus i ,;,
«hrim .di- fit, vacuau pnus vefica , eli^acur virgula omnium tenuifTima , qua? olco recenti amyg- f
guotu. . jjiajm^ Jniciiira, vel butyro iUita in urcthram immittatur, & rcfto tramite ad oblces \
ufque perducatur, intra quos , quam altiftime Jine dolore gravi licuerii, adigenda eft. I
Si eo padlo ii) veficam piimo die devencric, opcimum ; led minime malum efl , quamris 1
citra cogacur fubfi(iere intra medios obices , ut pkrumque accidit . Oporcet tantum die-
bus fcquentibus ppus ita urgere , virguiam plumbeam ulterius pcdetentim promovendo ,
iic ad velicam tandem perveniat. Quolibcc autem die virgula tres vel quatuor horas ia
ficu detiaenda, donec coUedla urina aa meiendum folicitaveric j & eadem operatio quo-
tidie iceranda eft , uique adeo dongc virgula & hbcre introducl poftit & libere cximi
iine dolore.
Tunc virgula alia paulo craflior eligenda eft , quaf fub eadem cautione per dilatara
.^,_ urethram in veficam lenfina immiCdtur , atque , fic pari prorlus ordiue fucceffivc adhiben-
T I..d2E virgula; finguiat , gradaiim ad majores alcendendo, doncc omnium crafTifrima fuo or-
4ine adhibica fuerit qus li ipfa iacile introaucatur , meatumurinarium dilatatum & ana-
pliacum : obices reprefios, complanatos & recufos i viamquc urina? perviam cffc cercoar-
giimento erit.
Ceterum, quamquatn contigerlt ut urina reddatur pleno|lveo, curationi nequaquam
couridcndum eft , cum experientia cettum fit comprefTos obiccs farevi regerminare , com-
.• X :T planacos relur^ere , & dilatatam urethrar fiftulara reftringi , fi femel ab immifrone fre-
• •-'• qi^enti virgulacum ceffatura fuent . Quocirca dlutifTime operl infiftcndum efl , primum
.'. "Iquijera quocidie per unam alccfamve horam, dein bi« aut ter in hebdomade , ac demum
ter vel quater in raeufe . Ncque enim aufim perfeCtam , & Ht arunt , cur»ttvmm iftius
flranguiis medicinam ur.qaam polliceri , lcd mere /'«^//Aff*»». ^
«u. vide- At ialtem i.i allata meihodo id commodi iiieft , quod argrowns poffit ipfe fibt medica-
^' '^' ri fequenti rationc; jacers in lcdto lupinus , complicatis & divarrcatis cruribus, virgu-
IZZt lam qusm eleg^ric , oko aut butyro inuna<.ra dex-ra manu immittat in penem , qucra
eomm.j, fjnjj^j^ continet . Faclle quidem eft hanc redo tramice ad radicem mentulat deducere ,
mJiS""'" icd tunc perinzum kviccr idtntidem intro comprimendum , ut apex flexibilis-virgat
KuV- propcWka med\catio adh.beirur, ad lequenus cautiones diligcncer attendendum eft "h c.o.io. P ,r TTf fi indiciis ceicum, imo vero urgenttbus tantum conieauns probabile fir argro- !!-»«.. tanrem feramio venerco infeduttt ciTc . fpccifica ad iiUDC morbum rcmedia prattnictantur , de qflibus iotra. ^„ ^^
L I B E R III. C A F O T IV. Iji^
z". Ut , fi commode liccat , cligatur ad flrangurix curationem tempeftas idonea , vcr* V »a icilicet vel autumnalis, in qua partium contexcus mollior eft , neque fanguis ad fc )rem concipiendjm ita c 'mparatus . j . Ut pra-miiTis univerfahoribus, venaf /eftione videlicet & purgatioiie , fanguinis ' icrimonia jufculis aut apozethatis refrigerantibus , fero laftis, aquis aciduUs minerali- ' )us , balneo &c. ante emcndetur.
I 4°. Ut toto curationis terapore a?grotans a vrno, venere, cxercitatione abftineat,- dixV ; ;a fobria, humedante , refrigerante utaturj pro pti/ana potet infufum feminis lini & flo- [ um malvaej demum perinseaiti relaxet fotu vel inftflu emoUiente. ] 5"^. Ut virgulse plumbeae curiofis oculis perfpiciantur , & reprobentur ea? omnes , In ' quibus fiffurx vel leviflimaf confpicua; funt , ne fi in urethra forfan diflilirent, perinari ncifione opus eflet , ut poffcnt fragmenta educi . 6^. Ut virgulx plumbea: non urgeado, non properando , fed gradatim & fufpenfa ma^ ' lu introducantur , cum experientia notum fic ^ fi ex praccipitantiaobicibus inferatur vio- lentia , & meatus urinariu5 durius tradetur, «grum rcpentino iiorrore corripi , cui iri- ' tenfa febris ephemera fuccedit .
7°. Ut vena illico tundatur in orgafmo fcbrili, fieo modo peccatum fuerit, cum harcj jnlca ratio fir vitanda; inflammationis in meatu urinario & adjtftis pariibus.
8 . Uc fi gravis urgeat dyfuria aut dolor acrior, anodynx injtfliones identideni fijnc in urethram , ad quem finem laudatur decoi^um radicis altha:aE vel nymphars, cui infu- um fi( femen lini \ lac vaccinum tepidum decofto hordei dilutum i emulfiones ex qua- uor feminibus frigidis majoribus , & femine papaveris albi aut hyofcyami parataE J *ut lemum inje(5liones fequentes , qua: funi cflicaciflima: .
^t. Semi». LAStued,
PApavtris alhl y Lini ,
HytfeyMmt ^lhl ana 3 ^i- Exirahatur mucilag» io aquar. Stlani ,
* • Tlantsghis
. £' Refarum ana 2 i']. Add. Trtthifcer. mlhi 'R.hafis 2 j. M. F. lajeffif , Vd
l^, SMCterum depurator. Toriulaei. ,
Solani
Et femptrvivi ana ^ ij. Alhumtna ovorum n^ ii'].
Agitentur diu in mertarlo plumhet cum piftillo plumheo . Ex qua mlxtura f ,
In-jeSiie ,
9*. Ut cxulceraiiones , fi quat excitentur in ureihra , aut jam anic adfuerint , unde
pus , vcl fanies manet , ex arte detergantur & deterfat cicatrice obducantur. Deterguntur
autem injcdo decofto fimplici hordei , in quo diffolvitur rael Narbonenfe, vel fi impar
videatur, decofto fequente.
Iji. Hord, non excorticat. pug. IM. I{adic. Artftolothii, rotundi, § ]. Foiiorum plantagtn. m, j. .' '; T 4«h1 floq JiWftr- . Coq. in f, q. aqHA. ColaturA zdd. Mellis rcfatei ^ ij. M, T. Injeltio, Cicatrice vere obducuntur efficaciflime, fiad uncias duas hujus dccofli addaturdrach* ! ma una iequentis amalgamatis, & una fimul tepide injiciantur. ]9t. -Plumbi l ij. />
Liquefaffo plumho addc Mereurii § ij,
F. AmaLgama , quod tn tinuijjimum puhertm ton^eratur & ftrvttur ad
•""^ """■'; ufum. ■ ■' '. -'
10°. I3enique ut curentur morbi reliquia;, fi quat pcrtinacius fuperfint , ufu h^is
afinini aut vaecini , vel potatione aquarum mineralium temporc opportunoj 8c ii quid
mucofum vel faniofum efluat , ufu injeftiooum exficcantium & aftringentium , quales
fupra propofuimus ad fcminis flillicidium, vel faltcm fcquentCr -, .^,.,
if4 De Morsis Venereis
1 ^. Aqut feeundA esleu lib, ]« Lith»rgyrH^»rgent ,
Et Cerujf. tenuijjlime pulvernt . ana 7^ \. CAmfhort fulvtrat. 3 j. '
Mifeeantur cmnitt , tK quibus injiciantm tefide dr/tthmt. ^ustuot vil fex ,
C A P U T V.
V)e ♦ Muhanihus ventreis , vulgt Poulains. §; I. DEFINITIO, DESCRIPTIO ET DIFFERENTli^.
n»ttt
Eaben
ipria 'D U B o N E 8 vcncrel funt tuoiores glandularum conglobatarum Gve lymphaticarum qu« um. Jj In inguinibuj latent , dolentes, duri , renitentes, ad luppurationem lente tendences , & ex impufo concubitu oborti raediate vel imnudiate .
Itique five viro five mulieri , qmbus ex impuro concubitu ea morbi venerei fpecies immediate accidic , in alrerutro vcl utroque inguiac aJiquot dicbus poft (ufpecfiam coi- tionero glandulz modo plures , pauciorts modo , leviter dolent inter ambulandum , 8e fl digitis patpentur , tumidaf «blcrvantur . Cre/cit fubinde progreflu tardiore vel ccle- riorc tumor ille , durus fit , ten/us , renicens ; inde pars acutius dclet , & pra?ter na« turam calet , cuie tamen nativum colorem retinente i inceffus laborofior redditur; Tan- ^em bubo maBifefte apparet , ma^gis vel minus faftigiatus aut profundusj figura varius , orbicularis, oblongus , ter»s; magnitudine nunc ovi columbini aut gallinacei , nunc pu. gni molem «quans. I DifiWcni DifFerentiar bubonum ex triplicl capitc repetuntur , i°. A modo , quo invaduiit . AUI ti» Bubo. enim impurae copulationi foli & immediate fuperveniunt , & mcrhum effeKtittUm : Alii vero gonorrhoca: virulentae fupprefl"* parciufve fluentis , aut ulcufculorum cancroforum genitalium comites funt , & merhum fymptomMticum : Alii demum citri ullum coitum proxime prxgreffum iponte contingunt , & fignum l/itentis luis vtnertt pMthtgnemtmcum con/lituunt.
1°. A qualitate , quam pr« fe ferunt . Alii enim multum dolent , calent , pulfant, reaituniur-, & pilegmancdes .- Alii vero modice calent ,, dolcnt , pulfant , renituntur , imo potius molles prementis dlgiti veftigia '& admirtunt & rervaiit , & eedem»todtt : Alit denique doloris , caloris , pulfatioHis expcrtes , duri funt & validc rcnituntur , &; skirrhodes nuncupantur.
j^ Ab exitu , quem varium liabent . Alii enim vel fponte vel remediorum , qua? ad- hibentur , energia fenfim refolvuntur & evaccfcunt : Alii vero in fuppuratum vertun- tur , ac pure per aperturam cauterio vel incifione paratam femel edu^o cicatricem rc- ctpiunt : Alii tandem maturantium & emollientium vim eludunt y ac duri ^ renicentes perdurant .
$. II. C A U S iE .
CiufaBo. Inguinales glandula? tumere non pofl^unt pofllmpurum concubitum & in bubonem indu- bonom. rari , nifi lympha, quar a vicinioribuspartibusilluc convehltur, ceu in diverforium commu- nc , & quae per iriedias illarutia cellulas fivc veficulas dtbet transfluere , ut alio dedu- catur , ibidem harreat , ftagnct '& cumuletur . Sed lympha in glandulis inguinalibus h«rcre non poteft & cumulari , nifi folito craflior , (piflior, vifcidiorque fit . Sequitur ergo tx impuro concubitu lympham, quat pcr glandulas ingulnum circulatur , orafllio-!
**»« /i' rem tc
* Non abs i« futiit mcnuifle BuboBtm Venertufn , moxiin* fi (xulcerattis fit , • Pafatelfo C*fxlu. t*m appelJari, Dr ^ptftiriMiitut , C»f- :+. Et Chiturgm ntf^ntt Pdrt. 4. I,it. j. Cx/. *. L<*. 5« C*;. p. & Li*. 9- C»f. 6. Qua de le vide Rcclii le Baillif X)<ltiinMritlum mocum , ^uilut t/tracttfus ufut tft , quod ad calcem Opeium Paracclfi tditum «n . Jam veio utxum vetbuin iljud CnTniiuc» ab idioiifino Gctnia- qico aut Melveiico deduAiim fit , an a Paiacelfo ^Aum , ut in faciendis vcibis hujufccmodi lexccQns aliis non ninus baibiiis audax fuit , v:dciint ii 1 qui gcintaDicc <ut hclveticc fciunt > dc ^ui ftUi^t fn» . tart ijfe ttli^uid nugtt f ataccifi .
L 1 B E R iri. C A P u T V. aiy
retf» & vifcidiorem effici , atque ideo ibidcm cumulatam harrere & bubones venereos iii- de producere. . /- ,.
At vero nihil noTi corpori accfdit exccncubitu impuro , prajter limplicem contagii vc- Deduftn. nerei admiffionem. Debet ergo virus illud intra corpus /ufceptum , ac cum inguinallum j^^.g',^^; olandularum lympha cowmixtum , fpifli- rem illam ac crafTio-em efficere , cui quidem tf ph«m m- feitui producendo ex fe accommodatidimum eft , cum (al/o-acidam naturam obtineat , p'''"'* cujus ad coagulandos fulfureos liumores, qualis eft lympha , efficacitas nota eft .
Poteft autem virus intromiftum , cum lympha glandularum inguinalium commifceri duplici via, longiore altcra & intricatiore , ninirum circulationc languinisi brcviore aU tera & m»gi$ expedita, ope videlicet vaforum lymphaticorum , quas in glamiulas ingui. nales tendunr. Priorem quidem , ut qua-ftioni praefenti refolvendse parum idondm reji- cimus , qucniam ea femel admiffa omnes univerfi corporis glandulasconglobata: five lym. phatics pari modo deberent affici ac inguinales, cum lymiiham ab ec^dtm fanguine per. inde haurirent, quod tamen experientiie repugnat . Polleriorem itaque iolam in re prat- fenti admittendam effe cenfemus.
Verum, cum triplex fit , ut fupra dixiraus, bubonum fpecies ratione invafionis , una bubonum, qui coitui impuro cito & immediate fuccedunt j altera ^bubor.um , qui fup- prefTx vel parcius fluenti gonorrhcEa?, aut cancrofis genitalium ulcufculis fuperveniunt : tercia demum bubonum, qui a latente lue venerea c.ccidunt fine caula ulla manifefta ; dcbet diverfitas , qua? inde ptnes communicationis modum intercedit , paulo fufius expiicari .
1°. In coitu , externa muJierum pudenda , vulva nimirum, vulvac labia , & vagina , QuoJ foo." femine a vjro infufo irrorantur. Igitur fi iemen corruptum fit , debet contagium m (ub. gjfnd^,,'* ftantiam partium imbibi & cum lympha illac circulante commifceri. Sed illa peculiari- jn^Euiniiet bus lymphae dudibus ad glandulas inguinales tendit . Debet crgo admiflum contagium i^rK^conl venereum ad eafdem glandulas una fimul transferri . _ ... pu^o? '"**
Pari modo viri coeuntis genitalia, glaos , mentula , & pubes ipfamadefiunt vifcido il- lo & feminali humore , quo mulieres inter coendum ubertimdiffluunr : quamobrem fi hu. mor ille corruptus fuerit , conragium per genitalium poros infinuatum lympham illac fluentem pervadet. Uxc autem lympha jugi fluxu ad inguinales glandulas inde conien- dit. Igitur eodem quoque contendet contagium fyphiliticum cum limpha permixtum .
x«5 In gonorrhoea fupprcffa parciuive fluente, proftatx , veficulas feminariaf , glandula? ^. in go, eovvperianar & teftes in viris ; in fceminis vero proftata; , glandula Covvperiana; , & ?°pp^fffj-. glandular b;)tryformes vaginae putrido atquc corrupto femine turgent . Dcbent ergo femi» nis virulenti partes aliqua? inde exhalantes , lymj ha? ab iifdem concepraculis vcl a fuper. ftratis par.ibus, fcroto videlicet & perinajo in vins , perinaeo vero totaque vulva in fce. minis refluentl infpirari , atque una ad inguinales glandulas deferri , quo ipfamet con- vehitur, bubones ibi ciio produdlurx , nifi retento femini putrido porta denuo citifli- me detur.
5=^. Nec difpari ratione m cancrcfis penis aut vulvae ulcufculis , lympha qnx inde re '• ^!* "!t«- greditur , una fecum debet revchere in elandulas inguinsies , quo ipl^ tradutitur non ercfi! ru"' paucas vimlenti puris guttulas ab ulceratis pariibus hauft«s , qua» lympham inipiflando '•^'"lo"""- & glandulas, quibus con'inetiir, infarcienct') , bubo^ibus locum frequenter dabui^r .
4°. Tandem in lue venerea Iati.nte , cura Itmen teftium , proftatdrum , veficuiarum fe- 4- in lue minariarum & glandubrijm C^^vvpcrianarum in viris . in foeminis vero proftatarum , ^^"(VeVjtv glanduiarum botryfori ura , & Cowperianarum gbndula-um ieminio venereo infeftum fit , dcbet contagiofis mialmatis hinc exhaiantibus lymfha tum conceptaculofum ipforura , tum partium concepracuHs fupcriedarum 'ta vitiari , ut in glandulas inguinum coDglo- batas delata , lympham ib' congeitim pari vitio coinquinando , bubones produ^ura fit , fi afflatum contag u n l.<tis efficax fiierit.
_ Ceterum a quaiici.aque cau<a , vel jmpuro concubitu , vel gonorrhopa fupprefta par- t^nd? bubo ciufye fluente , vel u'.ulculis cancrofis . vel demura lue venerea latente bubo procedat, fi "o"ue'"iS* contigerit ui lympha in utroque i-guin^ feminio fyphilitico sequaliter inficiatur , ac 8"'"* • omnja utrimque ad amuffim ajqualia fiar , mamfeftum eft fore vt in utroqijC latere bubo perinde iubnalcatur; fi vero ex alteruira parte difparitas qua^dam initrfuerit , in alteru- tro tantum, dextro finiftrove.
Deiumitur autem ea difparitas ex triplici caplte .
i". Ex vitio partis , Bnde virus tranimittitur . Sic conflat glandulas dextri finiftri- ,i?i^,''JJ'o''* ^'e lateris contagio magis inquinari , proui proftat» , veficulae feminari» , glandulae '«ntum ^'^ I' P Covvpe. ?;f.""-
%i6 De MoRBis Venereis
Covvpcriarsc , teftis in viro , vel in foemina proliats, glandula? Covvperians, botryfor. mejglandulae vaginatalteruirius latcris virulentofeminc magis turgent , quia lympha , qux inderedux eft & in glandulas ejufdcm lateris convehiiur , magis virulenta futura clf .
1°. Ex vitio partis, quacum vjrus communicatur. Sic conftat inguinales glandulss al- cerutrius lateris magis affici , prout cx nativa cooformatione magis aihiCtx , niagis an. fraduofjE, magis celluloiz , uno verbo minus pervia: funt , atque adeo inlpiflata iympha faciiius infarciuntur.
3^ Ex cafu cxterno, ut aiunt, naere fortuito. Sic conftat omnibus ceteroquin paribus & glandulis utrimque squalitcr feminio contaminatis , bubonem in altfrutro Iat:re in- terdum excitari prellu vel contufione inguinis alterutrius , unde lympha: infe(5fa conge- ftio promoveatur in alteruira parte ; imoctiam folo decubitu in alterutrum latus , unde lympha; ejufdcm regreflus difficilior tardiorque fiat ex parte minus declivi.
j
sympto. ^. 1 1 1. S Y M P T O M A T A .
tnaia.
I. Tu«or »"• Lympha in gJandulas inguinales conveda & feminii vcnerei contagio infpilTata de- exiguut. in bet In illis haerere & retineri proptermultiplices & anfradluofas cellularum invicem com- jnguine. niunicantium vias ,' qua? exiturienti obHant . Inde ergo levjs initio morbi glandMUrun
irsguinalium rumor , f. Dolorin xo. Glandulat inguinis tumcre non poflunt , quin diilrahantur j nec difirahi quin do- »ng«ine . ]f3nt ^ magis minufve pro tumefa^ionis modo & impetu . Hinc ergo in bubonc , praefcr-
lim crefcente, inguinalium glandul»rum tumor , »•!'»"''■"« jo, InceiUus fieri non poteft , nifi mulculi crus antrorfum fleilentes cum extendentibus *'""""■ alternatim contrahantur. Sed illi mufculi alternatim non pofl^unt contrahi , quin fuprapo- fitas inguinis glandulas jam tumefaflas premant , ac premtndo dolorem excjienc . lnctjfus ergo e?cereert non foteft in bubone vcntreo , ntfi lum dolore , atquc adeo cum laborc . _ j.j 4°. Glandulae mguinis femel infar^ae novo lymphar appelientis sggeftu magis magifque in din tu. in dics dtbent fenfim inflari , donec tandem vis , qua glandular ulieriori dilatatjoni rc/i- ^°^,'" '"• fiunt , arqualis fit momento quo appellens lympha eamdcm moiitur . Sic c^%c) dcbet buh» incipiens in dies crefferi , mdurtiri , extrorfim prcm'tnre >n fafligium , ac obliique proten. di , fecundum glandularum inguinalium fitum , magis tamen minufve pro diverfa glan» dularnm magni'udine & extcnJibilitate , aut vario Jymphar appellcntis impctu , «.eaiorio S°- Crefctnte bubone finguiftra vafa , quar ptrmtdiam glandulajinduratar fubftantiam babonc, repunt , dcrepente c< mprimi ncceflum efl . Sed iis derepente cmprtflls <^nguis iBitrfluens tandiu ha?rere debet & retineri atque adeo calorem ftrvldionm tandiu parci conciliarc, dum novas circulationis vias fibi fenfim paravent . Indc irgo, faltcm in prlncipio bu- bonis - intennor futurus cjl tumef/iEli partis c«lor , «. Biibo 6. Quin imo , fi ccler glandui-rum lumcfaftio & p?r fiuxioncm fafta f.inguinis cur- S'Jd?™°' fum fubito cf.htbeat , f\ validus fit arteriarum pulfus ex natu aii corporis fabrica aut fcbre adventiiia dcmum fx fanguis naturi calens & arfluans impenfe rarcfcat , extrcma: guttuls fanguir.is validius pulfi , in lateralia vafa lynphatica vi irrumpeiu , unde infii. luta nova fanguini.s titvii circulatione^/^^o /<r calore , dolore, pulfu , renitcntia mfigtiis, uno verbo pklegnionodes . 9. S!n»nt»» 7, Quoniam lamen in fuperjeda cute , quae morbi cxpcrs eff , vafa fangujnis rulio- fcli^i''in"u. modo vel parum admodum anguftantur , fanguis ptr ca circuitum folitum nihilo uiffi- ««• * ciiius perhcjet, unde cutis non jnflamn abitur , imo vero nec tohrem ferme mutabit j fed n*tivum , aut a n'=tivo parum di/parem retineiit . t. Btibo 8°. Si ver' tijmor knte crcfcat , fi dcbilis fit & tardus orteriarum pulf'is , fi cruor na- a(ien..to tura aquofus fir & difioJutus , hinc rivns fanguns in vafa glandu'ar infarifla c b Jius & tsrdius propeMetur, & in ii/dem lentius , adcoque mi-.ori c pia toercebitur Non flagnabit crgo vel parunr fi.-»gnabit in vafis circumfulis , ac proinde modicum calrrem & dolTcm , ac dcbikm aritri..rum pu!/um inferet i kd vlas per quas flujt , ienfitri 1 a dila- tabit , ut anguflia extrinitcus ii dufta c^mpcnfctur j vel al as fibi ptdttcnrim via* apiriet in larfrnlia vafa , in qifus derivetur , den<iflis tantum in tumoris liiL/^.^niian. , vel faV.m in tiirroris confinia Itrofs & lymphitjiis partibus tcnuif-nbus , qu»tu< abund.-t . (nde crgo luto in gl2idu'is inguiraiibuN obor us modice caitbit dobbit, pullabit & renjte- tur , frd mollior , faltem (uperfitie lenus , prementit digiti %tliigiHm fntilt admittet & tar. de dimitteti uno verbo fc4tmsn>4tt futurus eft*
5\ Demum,
L I B E R Iir. C A P U T V. 117
93. Demum , fi fanguis crafllor & ficcior crafliorem & ficciorem lympham fuggerat, /1 9. Bubos ea lympha lentiflimo^gradu in glaiidulas ioguinales pedetentim congeracur, bubo qui in- •'''""'^" * de /ubnafceiur , skirrhodes erit , durus iciliccc & renitens, quia fiec ab impada fpifllore lym^ha & diuturnicate temporis magis indurata ; calorisvero, doloris & puUus expers, quia nulla circuin adeft fanguinis ha°reacia; nam cum lentc fiat in gliodulas congeftio, qua proportione viciniora vafa compriiuencur , proportions eadem alia remotiora , qui, bulcum communicant, lenfim dilitabuntur , unde vu compenrabitur .
lo^. ^ )ho phlegmcr.odes facile & perfcde »"/«''i">«''- SangujS enim , cujus ftagnarione ,«. Buho ex parte inducitur , mobiUtate nativa & circulatione reftitatar irBptu hcWf. difflabirs p'»^"'^^'»!»^ _ e(t ; Lympiia vero quaf glandulis intus impa6ka retinetur, calore intenfi.»re & validiore ."°e"efo-* arcerurum '.fcillatione, quse buboni huic pr.ipria funt & f]u'diraem pi.rinacius '"ua.n '""''"■ tustur. & ai motum circulaoriutn fortius urgetur , ac proinde utroque nomine jI re- folationcin m»gs comparaa eft.
II . Quod li non reiohitur , /«/f«w iifdem de Ciu(\s haud tgre /uppurat . Nam fa-i^^uis , n. Si non cuius hasrentia cx parte fovecur , infia partium fuarum vi fermentativjm puirefjolioiiis J»toe"rup,' motura loncipfre aptus naius eft; lymph* vero , quar glandalas opplet , calore fervr^io- t"r»« re , quo agttatur , & forciore arceriarum puKu , quo conquaflatur , ad fuppurationem e/ficacitc-r difponitur.
11°. Bubo oeitmatodes fAcHe quidem reftlvitur , quatenus ferum tenuius , quod vafa tu- »». F»eiie mori circumftta inundat, ficile poteft pcr ly nphaticos djdtis folitas circulationis »'-'5 [,ft/,^fotI relegcre ; Sed re/olv.tur mferfefie , quia lympiia crafli)r cellulis glandulac impadti dffiftu ».t.»Bubo caloris, quo liqueicat , & (ufficientis olciliationis arteriarum , qui atteratur & ultn ^!,*!"*"'' urgcatur , quae jmbo in ea bubonis fpecie delunt , reloiutioni argre cedit' undc nudeus dunor remanet non facile refolubilis.
ij' Iildein de caufis aifficu/ter c\nnqne /uf>purat , quia infptfTna lympha , tum natura „. At difc fua ob falinarum & adaolaruTi partium penunam , tum def:d:a ca'oris intenfioris , quo ficui(« ditfluat , & validions artenarum ofcillatlonis , qua fubigatur , fuppurationi coniiipiendac "'"'"""• parum idonea eft .
14, Demum bubo SK'rrhodes nec refolvitur nee fuppurxt unquam ^ nifi difficillime , .^ed t4. Rjba plerumque In dies magis induratur , tum quia lympha, quar in glandularum ceUulishsE- d!^ffi'if«e ret , craflior fpiflior, viicofior eff ; tum quia deeft praeternaturalis calor & arteriarum re.oiT.uc ofcillantium quaflario, quibus id refolurionem vel ad fuppuritionem poffit comparari . ^^j^'"''"'' §. IV. D I A G N O S I S E T P R O G N O S I S. r)iagnofis . Bubones venerei cum fimplicibus, peftilentiabbus , fcorbuticis & ftrumofis Dignofii» bubonibus conveniunt racione fifus & fignrar j fed «b iifdem diftinguuntur figms pecu'ia ^1'^°";' ribus : 1°. A fimplicibus qui.fem & peflilentialibus , quia in his cutis rubct & inflam. tuma «'«. matur, fecus quam in venereis. mhubooi-
10. A ftruraofis vero & fcorbuiicis , quia ex noto prius atarotantium ftatu manifefta ftrumarum vu-I fcorbati indicia colliguntur . 5°. Certius tandem ab omnibus argroruni relatione , qui fatenrur fe impuro aur fufpefto concubitu ufos effe; vel gon^rrhoea aut C3ncrofis ulcufculis laborare; aut qui univoca proferunt argumenta , quibus virus in fan« guine lattre evidens fit,
Minor efl bubonum veneorum cum bubonocele five hernia inguinali convenientia ; no- vimus tamen cum eadem aliquando cdnfundi ; non cura ea quidem bubonocele , qua: fit ab Omento, & qua» t.piploceU dicitur , in qua tumor moliior eft , fed cum illa > quac ab intcftino producitur, & c\mx appellatur Enr-roctU , in qua maior adcft renitentia , ratio- ne cujus cum bubone proximius convenit : Neque etiam cum ea interocde , in qua ia. teftinum per ob iquos mufculorum epigaftricorum annulos delabirur , quoniara locus, quo inteftinum decidit Si ubi tumor exciratur , a glandularum inguinilium , atque ad- eo bubonum venereorum Joro, nimis diftat ; fed cum illa enterocele , in qua inteflinum per arctiatum peritonei fornicem , qua vafa cruralja tranfeunt , in ingu°n proUbitur, quae ratione fitus quem occupat, a glandularum inguinalium & bubonum in ipfis fub- nafcentium fitu parim vel nihil abludit . ^^
Poteft lamen facile bubo diftingui ab enterocele quacunqoe fignis fequentibus. Tuniib«n.
i\ In enterocele tumor fuperficie levis & fisura proxime fpharicus , licet latam ha- ttiae«ie. beat fupcrfiiiem tenuiorc bali, quae foramini. unde iTttftinum decidic,' jequiiisfit, quafi pediculo inguini adhf refcit : Contra v-ro bubo fupcrficie inaEqualis, & figura plcrum. que oUongus cft , & Iat« ac cxpanlat bali innititur .
P 1 x°. In
^8 De Morbis Venerets
1°. In enterocdc tumor , fi pcematur, facile cedit , fed retrafto digico reilituitur il- lico : Contra vero bubo vel premrnti digito reniticur, ut bubo phlegmoBodes , & SKir- rhodcs i vel ii cedac , veftigiurn retinet , ut bubo cedemarodes , & fuppuratu^.
5^ In tnteroctle patet actadtu flatus vel folos , vel cum liquidiore maceria confufos tumore toto contineri , ex facili compreffione & reftitutiorc celeri ,• Contra vcro in bubc- ne nihil ioefl: ilaculenti , imo /i quid liquidi 'atere percipiatur cblcura fiuduaciose , id omne & paucum eft & frofundum, & mcdium lantum tumorem occupat, ut in bubo- se fuppurato .
4". Enterocelc gravia fecum infert fymptomata, fcbrem , doiorem colicum , fuppreflio- nem dejedionis , f^cum alvinarum per lupcriora vomitionem , iliacam paffionem &c. quae omnia in bubone femper abfunc .
Adde rarum eH^e , uc impurus vet fufpedus concubitus, quo bubo , cum lapfu ab al- to, idu m vencrem , aut vehementiare motu , quibus tnterocele poffit iiiduci, cam apte £mul coincidant , uc actendenti dubicare Jiceat, utra fit tumorts in inguine oborti natu. ra , & utri caula? adlcribenda videatur.
Porro, ubi lemel conftat bubonem venereum ad-effe, facile eft difFerentias , quibus di- ftinguitur, ex fignis in defcriptione propofitis dignofcere. Nam fi tumor intenfe caieat, pullet & renitatur , fhUgmonodem i ({ moderatius ca^eit , dolcat , pullec Sc rcnitatur , imo yero mollior premencis digici vcrtigium reciiicac , eedimatoitm ; fi tandem calorjj; , doloris , pulfus ferrae expers , durus fit, & valide renitens , skirrhodem bubontm cfTc manifeitum ert .
Demum caufaj bubonum venereorum erui debent , vel <x aegri relatione, vel ex antecc» dentiU'.T» notida , unde liqueat an feminium venerum impuro concubitu.'' An gonorrhce» fupprifla , parciufvt fiuente, aut cancrofis genitalium ulcufculis ? An latente fyphilide, cum glanddlJs inguinalibus comuunicatum fic. Proanofii. frogmfii . Bubo venereus , modo caute curetur, periculo vacat , fcd tamen affe£lusgra. vis elt . cum operofam therapeiam femper exigac, & fjepe etiam Chirurgicam feftionem .
Poted nihilorninus bubo eo nomine pericnloius cenferi , quod luem veneream fsepiflime inferat , nifi virus fufceptum diuturna fuppuratione , aut icerucis purgationibus cducatur, ac reliquia;, fi qax fup-rflnt in fanguine, diligenter Ipecificis rsmediis corrigantur.
Minus tameii Iiws periculum imminec a bubone , qai impuro concubitui , aut fuppref-
fae parciufve fluenti gonorrhoea: , auc genicalium ulcufculis , quam a bubone qui fine
caufa prajfenre fupervenit. N^m priorafeminio recenter admiifo , quod cum nondum fan.
, guinem infcccnc. poteft educi vel corrigi j pofterior vero a fcminio dependet , quod in
fanguine jam dudum latet, & qu-em ideo fundjtus cor.caminavit .
Bubo phlegmonodes curatu facilior e(f bubTne ceoematode , ac pra*fcrtim SKirrodej cuvu cnim prior rtfolvatur, aut in fuppuracum facilt convercatur , poccfi alterutra via adhi- bicis cautionibus convenientibus •..erfefte cito /anari : Fofieriores vero in tumorem vere SKirrofum plerumque abeunt, qui remediorum omnium vim diu eladit, ac deraunR in Mrcinomatodem ntturam non raro degenerat .
§. V. C 17 R A T 1 O.
Bubo veiicreus poreft curandus ofTerri in tripilici cafu , i°. Si fine caufa manlfefta in-
Curttio bubonic , ,
fi > lue re. ad iierea
valcrit; 1% Si cum gonorrhoea virulenta, vel ulcufculis cancrofis genitaliura conjunftus fit ; 3". Demum fl impuro concubitui folus & immediate fuccedat .
in frimo cAft4 , cum bubo luem veneream latere fignificec , expedit abjefta cundatione hy Jrargyrofim ftatim properarc , qua tutn bubo , tum lucs , qur bubonis caufa eft ,
dicitus curentur. At fi afgrotanti tam fanum confilium fequi non lubeat liceatve, utcn-
dum erit fpccificis aliis remediis juxca methodos infra tradendas , argrum tamen prarmo-
nendo , uc ingenuum Medicum decet , eo paflo non fincerara & efficacem , fcd fucatam
tantummodo & mitigatoriam medicinam morbo afferri . Si » go. la fecundo cafu , adhibenda fimiliter eadem remcdia juxta eafdem methodos , fed cum a«t"ib"u'i. ^^i^> ^^3^ gonorrhoeae apt ulcufculis conveniant, itacommifcenda , ut penfatis utilitatibas c.:,fcuijt ' & coniociata medicamentorum eflicacia congeaeres illa; affefiiones perfefte fimul curentur . "iTwini Demum /» tertio eafu , qui cum fimplicifllmus fit , cfterorum veluti norma cfie poteft , impuio in id unice incumbendum , ut contagium recens admiffum cfficaciter deftruatur aut edu.
catur , &r fi quar in fanguine fuperfint reliquiae, qua: morbum renovarc aut luem inferre
poflent, cauce corrigantur auc eliminentur.
immediate proveniat
L I B E R III. C A P U T V. ilj
Ufa vigee gemina methodus , qua ea omnia perinde prajftari poffint ; alfera quidem > qua curantur bubones vencrei fine fuppuratione , aut ulla maturantium appiicatione , rolo nempe Mcrcurialium & purgantium u!u , donec refolutus tumor ienfim evanelcat. Altera vero, qus bubonibus medetur iuppuratione , quam topicorum maturaiitium appo- iltio promoveat , & quae cum internn Mcrcurialium ufu ita conjundta ell , ut feminium morbofum utrimque fimul efficaciUime oppugnetur.
Prlor metliodus operatione vacat, brevior cft, dolorls expers , & asque tuta, ac pro- Inde multorum judicio alteri jdm prjefercnda yideiur , fed id fimul tiabtt incommodi , quod aeger domi & in cubiculo toto cursilonis tempore continendus fn , nifi frigidioris aeris attaAu grave pcriculura velii incurrere . Poitcrior quidem plerumque iongior , mul- tum txdlofa, & cum operationem exigat , dolorifica eft , fed cum jegrum officia implere ut plurimum permittat , nondum omuium fufiragiis deflituiujr j quin imo eo aonnum- quam re« fpontc recidunt /uppuratione jam incoepta , ut Medico eamdem vbl invito fe« qui necefTum fit . Qaocirca ne quid omiliile videamur , utramque metiiodum proferre operat pretium eft, fed utramque paucis . I. Itaque fecundura prtorem metliodum
K. Sanguis initlo mittendus eft, ut nimius glandularum infanH^us minuatur, Sc inten- Got earumdem inflammatio precaveatur. Liberaiius quidem , fi bubo fit phlegmonodcs , parcius vero fi fit osdematoaes vel sKirrodes. Hac dc re crgo non audiendi Antiquiores , qui ex praejudicio, quod expericntia falfi convicit , a fecanda vena abhortebact in cu- ratione bubonum , quafl fcilicet virus inde ad interiora retrafflum luem veneream indQ, £turum fuiHet .
!■'. JEgit deinde purgandus, tum ut vla paretur ufui ceterorum remedlorum , tumut conragii pars quam citiffime educatur : Lcntore quidcm & Antif^hlegiftUo cathnTtico , fi bubo infiammatorius /it , nempe ex medulla Cafliaf , decodlo Tamarindorum , fale quo- dam purgaBte , cum moderata doH Mercurii duicis /ive Aquilst alba; i fub formulis fc- quentibus.
JSa, Mtrcurll fuhltmat. dulcis ^rlme prAparAt. gr, XV.
Medull. ciiff. recenter extr/iBA ^ j. M, F, Bolus fHmendus jejuno vtntrieu/ff, Vel
Iji., Tam*rlndor. pinguium | j fj. Sal. vegetal. ^ j. . H , BuHiant in m^. cmm. lih. j ft,
Colatur» divdatur in duas do(es [umtndas partUis vUMus & interjeSie rrltim hom u, mrum intervalh , devorataprius bolo ex Mercurii fublitnati duleis gr, xx, eonferva rt.
f»rum ficca excfptis . Fcrtitre vero & drafiico purgante , fi bubo cedematodes vel SKirrhodcs fuerit, fcilicet Jalappio, Diagridio, majore dofi Aiuilat alba:, additis eiiam , Ci ita e re cffe videatur , Trochifcis alahandal , fub formulis fequentibus ,. ?t. ^quil. albi. gr, XX. Jalappii .
Et Diagrid. fulfurat ana gr. xl), M. ium /. f. conferv, rofarum ficcA , f . Bolut , ' Vel
?t. ^^«i/, sUi gr. XX. mut 7^ i. Vtagndii fulfur.'.t , gr. x, Trochifcor. alahandal , gr. iv. Olei anift ^utt, iij.
M. cum f. q. conferv. rcfarum ficet, f. Botusl -3°. Pofthic perfcribcoda prjeparata Mercurialia, qua» nulla piirgandi facultate polleant, atque adeo cum i nguine diutius confundantur , virufque venereum efficacius oppu- gncnt . Iftiufmodi lunt panacea Mercurialis duodecim laboribus fublimata i MercurJus violaceus , fivc flores antiraoniales Mercurii , optime loti i iEniops mincralis cam Mer« curio & fulfure tritura, vel igoitione-paratus, vel Athiops mineralis alter . cum Mercu- rjo * Baliamo Peruviano aut Canadenfc tritura confedus. Singulorura dofis eftagr. xv, ad XX. aut ad xxiv , quae conferva rofarum excepta aflumuntur bis in die , mane & velpen , aut femel tantum qualibet die , aut alternis tantum diebus j prout celerior Tm. 1, P 3 eft aut
IJO T>E MORBIS VENEREIS
efl aur tardior forumdcm efficacia 5 huic methodo tandiu infiflcndo ufque dum infltfntur gingivac, incalekat os & proximus irnmineat ptyalilmus.
4°. Tunc autcm imminenti ptyalifmo caute occurrendum eft purgatione , qualcm m»- do jrarfcrip/irnus , ut per inftriora deturbetur feminii morboH pars , qux per (alivaies glandulas txitura effet . Quod ut felicius fuccedat , ab omni Mtrcurialium ufu pcr dits aliquot abltinendcm erit , nec quidquam ultra movcndum , donec cmnia quiete r<enuo compofita /inti quin imo, fi res exigat , purgatio eadem itcrum , fa?piufque repetenda , ut falivatio lanto tfficacius ciiiibeafur.
5°. Pacato femel (alivationis motu , ad Mercurialia redeundum fimili metliodo , stque ^deo ptyalifmu» dtnuo provocandus, qui ut prlmum apparuerit, rurfus ut prima vice coercebitur iterata purgarione , ac ceflatione ab omni Mercurialium ufu j fic per viceS repeteiido donec tandem bubo refolutus fenfim evanutrit.
6°. Rcfoliitioni promovendse C( nferunt topica emollientia & refolventia , pt emplaftrum de ranis cum Mercurlo , vel fine Mercurio ; emplaftrum de muci!;>ginjbus ; enplaflrum de fpeiuiare ceti ; aut quat longe pra?ftant , leves inunftionts bubonis & inguinum cum un^uento mtrcuriali a 3 j ad 3 (i- quotidie , alternis diebus , aut tertic quoque die , prout ufus poftulaverir aut permiferit ptyalifmi pericu'um. Conftat cnim eo pafto lym- pham , quae in glandulis inguinum hacret pia; fpiflitudine, efficaciter liqutfieri , ac inde faciiius reiolvi .
7°. Imo jam receptum eft loco M?rcurialium interne aflumptorum , quar ftomachum gravsnt vel pervertunt , & ncxam fanguini plerumque inferunt , externjs inunftiones , qua? innocua: fun"" , cum unguento mercuriali a 5 ft ad 5 i. adhibe.e (upra nates & in- guina , modo alternis ditbus, modo tertio quolibet die , pro vario gradu morbi , & di- verfa indolc efFeftuum , qui inde confequunrur , Sed ubi prima falivationis indici» appa. ruerint, non modo a friijtionum ufu caute abftinendum erit, fed etiam «grorans ptr in- fcriora ftatim purgandos , ut mattria per os exiturjens alio divertatur , quemadmodum fupra monuimus. Inde vero pacato orgafmo fridiones ittrum renovandas , ac imminens ptyali/mus dtnuo cohibendus fimili artificio, doneo»bubo pcrfecfte refolvatur.
8". Nullum aurem periculum eft , neea methodocontagium venereum in fanguincm cuno Jympha refoluta refiuens per 'ymphaticos duftus, veoeream luem indudturum fit ,• tum quia virus,_quod fanguini remifretur, Mtrcurialium energia cicuratum & correftum eft , atque adeo jam inefficaxi tum quia, etfi virulentum fortt , fanguinem non pofTet mora inficere, cum eadcm proponione purgantibus eliminetur, qua in fanguiaem refunditur.
9°. Ceterum , toto curarionis iftius fladio , a?ger domi & m cubiculo tempcrato conti. nendus eft , alioquin enim perifolum impcnderet , ne cutaneis & fa'ivalibus glandu!/s frigidiore atre derepcnte conflriftis, adtcque fubito fnppreffis tum di-phorefi , rum ptya- Jilmo , qiaE a remediis concitantur , dfficilis dtcubitus feitt in pcdius vel ctrebrum .
10°. Diarta quoque imperanda eft tenuis, diluens, humeC^pns , exofiis, panaitllis, crc- moribi^s oryzaf, gelatinis , jufculis ,& ad fummum ovis forbjlibus, inrerdifto vel parcc admodum permiflo ulu camium , etiam CHpeptarum , ut pullorum aut galiinarnm junlo- rum. Tandfm curandum ut arger venere , excrcitio , animi contf^ntione , ac prat(crtim vi- no abftineat, ac largo ptifanae potu utatur , i>t Mercurii guttula? & liberius cum fan- guine circulantc commifceaniur , & in lentcrem lympha? a morbolo /tminio induftum cfficacics arietent . Methodu. II. Haftenus de priore methodo . Quod /1 altera atgrotanti ttiagls arrideat , ut qui a lu^Tuppu. nfgotijs landiu abeflTc non poffit , aut fi dum Mcdirus advocatur , bubonis oiflteries pm f at<ont ob. ad fuppuratloncm ita prcxime Inclinet , ut eo deducenda fit , poterit ca poflerior meiho- "" dus fequenti procefTu adminiftrari.
1°. Pra?mittcntur univerialiora , venae fedio fcilicct & purgatto , cum ii/dem cauiio- nibus, quas lupra propoluimus.
1». Adhibebuntur irde tora curatione prxparaia Mercurialia , quae purgandi fficultatis experiia funt, minori quidem dofi & in^ervallis longiorlbus , quam ir prarcedente merho- do, fed tan;en dofi qua? (ufficiat ad vi'us venereum profligandum . Quod fi vero ptyaiif- xnus inde forf^n iinminei»'t, cathariico caute averruncandus eflft, ut fupra di(5tum eft .
3". Topica fimul buboni applicabuniur, quibus' tumoris materia emollefcat & ad fup- purarionem perducatur , in quem finem cpnfcruat fequentia cataplalmata» J^. Cef* eifit /ui tiniritMs ? ij, '
Sfpmis nigri,
JEr tm-
linetU''
Vcl
t i B E R Iir. C A P U X V. »51
£r iuaguentl DUchylo». cum gumntl , ana § j ^,
Bsfilifonis ^ j,
ContirAntttr omnitt /» MortAri» mamorto ai forvtAtf puUis . F. CatapUfmM .
^tlie. AttU*. i
Srytnld, , ^
Et lilitrum alborum, Znl ^ }. tneidtntur cmn>^ & coquMntur, Add. Fdiorum malv.
Ei brant, urfint , Sna m. ],
Cejuantur omnt» ii putnUginem , e»»TUHd»ntut in unrt4rh& fttdeeotfjiychnttfv:;,
Fu'p*. tr»ieft* adde f<rmenti vtteris^ £t unguenti B.^filtton. ana | ft. aut |. \, Cep*m »lbtim fub cinetibus coB*m *» mortarii eontufam n. j. Olei liliorum q f. P. CatapUlm* p»rti admovindum 6* 'dintidem renovandunt , 4o. Cataplafmatum loco potcrunt adinoveri emplaftra macurantia , quat parti aJha?rent) Zi idso commodius geftantur. Intcr hajc primas tenent Diachylum fi»plcx ; Diachylum cum gummi, hoc eft, quocum Galbanum, Ammonucum , Sagapenum , Opopanax com- mixta /unt,- Diachylum olco Galbani & A^iimoniacJ dilutum; Diachylura cum anatica parte Saponls nigri j Pix navalis cum pice Burgundica , arquatis partibus , mixta &c.
$°. Licet certa fe prodant lacciitis puris indicia , bubo prarcipitantius non apertendus eft, fcd expedlandum aliquandiu > donec protrafta fuppuratoria fermentatione potiflim» bubonis pars lenfim compucruerit , ut ea ratione abfumptis fponte callis bubonis cura» tio & citius & felicius perficiatur.
6". Potcft bubo fuppuratus dupfici ratione aperiri, vel fcapello, vel cauterio potentia» li. Si priore , btibo alte incidertdus eftj minor uoica quidem plaga , qujc inguinis plica- turam fequaturj maior vero gemina ad angulos redtos & in crncis formam du£la , CUJUS anguli forfice exfcindantur. Si pofieriori , appofita tumori , ope emplaftri feneftrati , lapi- dum caufticoram catena pro bubonis mole longa & lata , efcharaalte inurenda eft , quas fi ad abfceffum non penetraverit , vcl nova appofitione cauteriorum pronaovcbitur , vel j quod fupereft, incifiofie peragetuf.
7°. Conftct In aperiendo bubone cauteriorur» ufum feftfoni plurimum prasftare , tunt quod cauieria latiorem plagam inf?rant . unde intcriora bubonfs perfpicere & curare fa« cilius licet ; tum potiHimum quod cauteria cathsretica facultate callos , duriorefque glandalarum partes abfumant, vel putrcfaciaiit , unde ulceris fuppuratio, deterfio&: glu- tinatio felicius fucccdunt.
8". Edufto pure , aperti bubonis finus linteo carpto ficco ftatira replebitur , quo pro«' ftridie detrafto adhibebitur Digeftivum vulgare ex Tereblnthina cum «vi vitello & oleo Jij^pfrici , quocum Ci ulceris fordities ita poftulet , admifceri poterit .(tgyptiacum , imo Tindura Myrrha: & Aloes. Demum procedeate fuppuratione ulcus curabitur cum BaL' famo Arcacii
9^. Porro , ubi primum phlogofis fuppuratione relaxabitur, ulcerls cavum caute exploi randum cft , & fi qu» lateant finus, izik\ont ve' aperiendi fi Hceat , vcl faltem ita dila. tartdi, ut & detergi tc curari commode poilint. Si qui verocalli fuperfinc, ut fcre fem- pcr folemne eft , corrofivis fenfim ablumendi , tapide fcJIicct cauteriali , pulveris inftar plursaceolis infperfo , aut prascipitato Mercuriali rubro cum noguento bafilicooC mixto . 10. Tandem durior bubonis bafis iterato anguenti mercurialis iiliiU emoUienda & re. laxandi i carnium , quibus ulcus coinpletur , firmltas conciliandi ufu Bilfami vtridis Metenfium j ac fi nimis luxuriaveriat , carpto linteo tenaiore & fi eco , vel calctnato alu- mine rcprimendari dcmum laxatis ac det»rrtefceiitibus glandulis ukus ad optatam coitio- nem deducendum.
11°. Cefcrum toto curationis hujut"ce ftadio «gef a confueto vivenJi raore coeitur mi. nus recedere, quam in pra?cedcnte meihodo , nifi foffan fuppuraMonis teropore f-'br<s jn« vafent , cuius ratione neceft^e fit acgrum cibis interdici per dies aliquot . Nihilominus tamen exptdit , ut vino, venere , exercitio , cibis falfis , piperatis , dyfpfptis aut fucci pravi fe abfttneat i imo aeri incUmcntiori kk taro & Cautc offerat, praefertim quaodiu pjasparata Mercurialia interne adhibebuntur.
p 4 §. yi-
IJi DE MORBIS VENfERKlS
§. VI. CONSECTARIA ALLAT^ BUBONUM iETIOLOGIiE. RtCoivun. Ex modo di(5lis haud arduum eft fequentia Problemita refolvere . r^obiem"-' J°- An bubonct ulli venerei alibi fubnarcantur, quam in inguinibus f " An b ConfUt expericncia & in axillis , & in jugulo , & ad laera maxillx fnferioris vcne- boan iiibl reos bubones aliquando enafci , vel falrem tunaores bubonifoTmes , bubonibus inguinalibus *"il4*°J"'' fimilhmos, qui eodem raodo invadant , morem eumdem teneant , iifdemque curentur rc- •nguinibui? mediis. Qua de re vide Zacucum LuGcanum, Ve Medicor. Vtincip. £jftor, Ltb. i, ^utft. 38. Obfor-var. 50.
V Cur aii. 2°. Quanam de caufa bubones venerei illis in locis aliquando cnafcantur ? tirV"^'*"' , Nempe gemiaa de caufa, ut de inguinalibus raodo diftum cft j 1°. Contagio venereo jam antiquo, quod in luc venerea lympham inficJt & infpiftac , unde facilis eiufdem de- cubitus in has illafve glandulas , ubi primumfrigus externum, vel i(5tus , attritus, pref- fufve fortuitus idoncam ciederint occafionem . z°. Contagio venereo recens admifio , quo4 cercis partibus excepcuna in ilias gUndulas una cum rcduce lynphd circulatione craduci. tur. Sic nucrices , quae ab alumno inficiuntur, bubones fajpius habenc vel in glandulis conglobatis mammarum ba(i fuppofitis, quo primum , vel in gJandulis axillaribus , quo poHea confluit lympha , qua: revehitur a papillis , iii quas prima mali femii ia infinuao- tur fudlu. Sic alumni , qui a nutrice contaminantur ; aut amafia , qua: a proco j procuf- ve qui ab amafla columbando virus concipit , bubonibus obnoxii funt jn maxillaribus vel jugularibus glandulis , quo convehitur lympha qune redit a buccis , lingua , gingi. vis, ac ore incerno, in quae prima pcnetrant contagii raiafmata , cum la6tc vel cum fa. liva permixca . lio.Sca!*' ^ ' Q"omodo curentur bubones venerei iftiuftnodi»
rcn't"rbii. Eadem planc therapcia , qui buboncs ipli inguinales , quibufcum in omnibus jta ccn* aribrobol. fentiunt , ut gutta gutta: /irailior non fit. Ideoque adhibitis ven$ fedionibus , purgatio. t»? nibas, inund:ionlbuj mercurialibus , ad refolutionem omni ope atque opera adigendi ,
qua:(i ex voto non cefTerit , ad fuppurationem deducendi, incLdendi , detcrgcndi , cicatrfr» ce obducendi ex artis legibus , quas fupra propofuimus. 4. Numbu- 4c, Num in internis glandulis lymphaticis bubones venerei dliquando fuccrefcant .<' ne"'imtri, Ccrce nec ipfc ullos obfervavi bubones venereos interne genitos , ncc ullos unquam ab «fn"s^»"' ullo obfervatos legiffc memini; fed pcrvulgatum eft in Syphiliticis oborirl & tubercula fta.uurT du:a ac SKirrodea in pulmonibus , & infariflus duros ac SKirrhodts in glandulis Mefente-
fii, qua» fi a bubonibus exitu forte abludiat , at vcro cum iifdem caufa «onveniunt . fii^ifci*-'" J"- Unde ea difcriminis ratio, cum e contrario feminium morbificum cum toto fangui- min,i*iiiiui pe , atqu?' tota lympha perinde confufum in lue venerei , parem fimilcmque lakm i^n. '*"°' gulis ^landulis illaturum efle videatur ?
Ideo forfan, quod in internis glandulis lymphaticis , cum in locis latcant calore per- petuo a?!luantibus , nativa lymphte liquiditas pertinacius fovcatur , unde haerentia lyiri. fhx rarior, & fi forte accidat , minor , tardior , & ad refoluticnem facilior, quam la externis glandulis, quae frigus experiri foknt. Adde interiores glandulaS ab idu , attrj. tu, preliu tutas efie, quibus e contra vidimus lymphae decubitum non raro promoveri in exteriores glandulas . ?nV.""di' *^'' psn'<iue utrum in cin*dis pathicifqne buboncs vencrei generentur unquam ulu vc-. bubonetg','. H^ris impurar 5 & fi ea ratione generentur , Ubinam tunc enafci folcant ? . .
uTlcat ^^''■'^a P^i^'' quidcm, nec ipfe vidi, nec ab aliis piuto unquam vifos eflc bubooes in ci- «ntu, .' nsdis , auos ccrto conftiterit concaglo ufu impurinims veneris recens concraao obortos p^'crm("'* fuide . Ntque cnim exiftimo cinardos ullos dari , qui muliebria ica pati ament , ot yuilu nunquam omnino aganc! Partes autcm viri vil lemel egiffc iatis eft , ut jurc ambigatur de prima bubonis origine , (i quis forte polihisc fupervenerit .
Circa poacrius vern , vix credo fore nt bubone in cinasdjs, fi ab impura venere UB- quam proveniant •, in glandulis inguinalibus gSnercntur , quo lymphs extrenV) reflo atti- q.je confiniis vel nulla vel pauciflima deftrtur , fed opjnio tft generandos eflc m glanduUs illis ly^nphaticis, qii« in abdominc juxta Aort« defccndentis divortium adlident, in quas lympha convehitur ab i.t.is partibus ; & inde torfan cfficitur, ur buhones iftiulmodt nun- quam v?! rarifllme producantur , quod com ills glandulae lateant in abdomine, caio* vj;. cinarum partium , quo arftuant . lymphx infpiflaiioni & hxremia? rcpugnet ; ut modo di- auna eft. Sed nefibiideo gratulcntur, qui tam turpi parent nequ:tiar, (cu ^"•'iiS' "?fa* mi» > fiquidem prxtcr morbcs peculiarcs r.»n paucvs graviflitncfquf , quos fibi flagnio
panuc£
L I E E R III. C A P U T VI. »S3
t>ariant & de quibas infra , Cap,X, hibtnt etiam & bubones proprios , abortivos qui- dem fed inguinilibus nihilo levioreSj fi non&pejores. Nempe iis accidit, ut lympha , ouar'ab extremo refto anique confiniis regreditur; mialmatis a virulento femine exhalaiis 'infpiffata , glandulas lymphaticas mole quidem parvas , numero vero multas , podici ad- fitas & in adipe lepultas, in quas primo paffu illabitur, inflet, diftendat i tumefaciat i un^e gignicur fpecies quafdam bubonis annularis , quo podex circulariter cingitur cum calore, rubore , renitentit , ac dolorc maximo , praefertim quoties alvus deponenda cfti qui reraediis iifdem, eademque methodo curandus c(t, ac bubones venerei inguinales.
,C{ A P U T VI.
Ve Morbis, qui Buhoni mttle eutato fuferveninnt , §. I. DE BUBONE FISTULOSO.
BUbo femel apertus, fi negligatur , deterfis & coaiefcentibus labris ac conftrifto o"- ^(^^^,'5,^°'^* ficio in fiftulam degenerai , hoc eft , in ulcBs finuofum & callofum; hacc enim duognuio. fidula cfTentialiter compkfticur.
Multiplex e(i fiftuls iftiufmodi differentia, _ Diff«en-
lo. Ratione aperturjc , quae modo latior eft , & ideo perpetuo hiat, modo anguftior , «'»• adeoque vel crufta vel tenui pellicula intcrdum obducitur.
x°. Ratione finuum , qui intus latent , latiorum vel anguftiorum , plurium vel pau- ciorum , cutaneorum vel profundiorum , reftorum vel fiexuoforum &c.
j'^'. Ratione huo^oris , qwi iode profiuii , paucioris vel copiofioris ,* purulcnti , faniofi vel fimpliciter iciiorofi .
4". Demum ratione caUorum , qvii fiffuum latcra obfident , & magnitudine, numero , duritic plurimum variant .
Cau/A. Poteft quidem apertus'bubo in ulcus fordidum, chironium , dyfepulotum abireCiufa. vitiofa fanguinis dyfcrafia, potiflimum vero femJnii venerei in fangulne latentis pra»fen- tia, unde pus acrius fuggerituri in fiftulam vero nunquam , nifi fupina Chirurgi infci- lia multis modis peccatum fit.
1°. Scilicet fi bubonem fuppuratum anguftiore foramine imperitus aperuerit five fcalpel- lo five cauterio . Inde enim edudlo pure, cum ulceris luperftitis fundus nec oculis nec remediis fitis obvius fit ., facile non cft aut ea qua; intus geruntur perfpicere , aut iifdem mederi . Quamobrem ulceris interiora forjlida remanent , dum iabra qux remcdiorum vi- tibus magis patent, melius deterfa ad coalition^m properant , undc fiiiulara gensrari ns- «eflum «ft.
2°. Si ulcus , utcunque lata plaga aperuerit , ad cicatricem citius tendere incautus permittat , nondum perfefte fuppurata glandula qua; exulceratur , vt\ infima faltera ejtff. dem pcrtionc , qua; ukeris centrum occupat ; variifque membranis , quibu(^cum adhserc. fcit , & quas funt inftar pediculi , fKppuratione nondum delapfis . Experientia fiquidtm norum eft nec ulcus perfetSe unquam curari , nifi fundus probe dctergaturj nec fundum probe unquam detergi , quandiu fuppurata? glandular fruftulum quod"is, auc adhajrefceu- •tium membranarum lacinia intus remanferint , fuppuratione nondum decidua .
3°. Si male providus non advertat pus ex fuppurata altera viciniore glandala , aut ex intensdla inter viciniores glandulas In^crcapedirfe in ulceris fundum latenttr inftillari , cui jagi paris fcaturigini nifi cico oceurratur dilatita via fcalpello vel cauterio , perfc- •6ta ulceri« coalitio nunquam fperanda eft , utcunque labra ad cicatricera teniere videaa- tur , fed uicus in fiftulam neceffario defiturum eft .
Symptemata. Qualicunque ex propofitis modo Chirurgus peccaveri: , fequitur inde i^ syBvpw» Fundum ulccra^i bubonis , ii remediis non detergatur , fi potridis glandula; aut membra- °\"'mj^, Barum laciniis 'obfideatur , fi pure iugitcr illabente rnadeat , n«c mundificari , nec proba chiro. -carae replcri , nec ad coitionem properare poft^e , fed chironia exulceratione indefinenter ''•'"'°- -erofum iii cavitatem vacuam, maiorem minoremve , ambiturum effe.
1°. Labra vero alceris, qua? cum reoiedioram cnergis obvia & cetsris vitiis immunia »• Q"°J fint , perfede elui, detcrgi , fuccrefcentecarF.e augeri poftunt , ulceris oram mutuo acceffu pU,uVfir- ita fenfim coar<itatara , ut aditus in cavitatem paceat exiguus , qui magis minufve hittl, »»^^'^1^1^^^ cus vel perpettto pervius fit. vel Mentidsm crufta aut pclHcula obducatur. tui.
3^ lo-
i. Sed cal.
I>S niuhlj (ingitiif •
4- *f fiaut
<)u< vei. fum .
5. Humo. rennue ptcfuiiiit
i^um .
l^/aBnoHs
P'0gAOfil
Curatio
I
1^4 DEMorijisVenereis ,
5"*. Interea pus ulceris cavo coercitum adjedlas partes Jatenter impctiturum , 8c earuw:l detrj /tamina comprimeudo , fib as difteodenap, circumfluara lympham infpiflando, duriu. fculos callos brcvi circumquaque generacurum , qui numero, mole , duricie varic varianc pro diverla paris cner^ia , hbrillarura erofarum firmitate & denficacc , aut circulantis lympha: fpiffitudine .
4°. Imp vero , fi diutius retlneatur & natura acrius fit . promota fenfim erofione cuni- culos novo$ in varia loca brevi fuffoffarum , num:ro quidem plures pauciorefve , & am- plitudine latiores vtl anguftiores pro acrimonia: gradu ; reftos vero vel flexuofos , pro. fundos veJ cuc^neos prout objcftar partes puris cfficacum magis vel minus retundunt , aut cjdem -varie relui^antur.
5^ Ceccrum humorem inde proflaxurum natura variutn ; ichorofum quldem , R lyra-
pha fola ex erofis lymphacicis du(5l)bu$ depluat j faniofum , fi cum lympha fanguis c va-
J,ei"f»I^"™ fis fanguifcris fauciacis in cavum fiftalae inftilletur ; purulentum , fi mora lympha &
fanguis puris formam adipifcantur j demum copiofum vel paucura , pro diverfa humoris
confiuentis copia ,
Biaintfis . Fiiiulac , in qusm bubo ulceratus degeneravit , prarfentla & ftatus oculas patenti finus quos rccondit, Ipecillo exploranturi calli tadlii dignofcuntur i caufa: de- mura ex nota anteccdente buboois therap^ja facile eruuntur.
Provno/is. Fiftula in inguine ex bubonc ort3 , grafis eft, neque unquam contcmnentia , cum plcrumque luem venercam fupponat , a qua inducatur aut foveatur ; & ex fc cura. tionem chirurgicara femper exigat , longam , difiicilem , Iaboriofan\.
Imo vero pcnculofa eft i°. Si finus habeat, qui ad vafa cruralia aut majores illorum rarnos altius penetrent. i^. Si callorum , quos rccondii , nonnulli acute doleat & adi carcinoraatis naturam accedant.
Cuy»th, Si certis , imo fx urgentibus tantum indiciis , qualia infra proponemus , Lil>, IV, Caft, 4, locus fic conjiciendi fifluhm , in quam bubo nlceratus degeneravit , conjun- gi cu«T lue vcnerea qua foveatur, curationi fithilaf hydrargyrofis prxmittcnda eft metho- do inferius tradenda eodem libro, Capitt 7. Ncque enimfpes ulla eft futurum , uc effc- ftus perf.^die unquam eurecur , nifi fublata prius caufa . Deinde fub ptyalifmi finem , ctfm fanguis iam purgatus fuerit, fiftulae ex arte curanda? providebitur, ut eo pafto luis vcnerea; & fiftulae curatio pari paftu procedat , & optatum finera fimul perducaiur,
Si vero liqueat e contra bubonem in fiftulara degencraflc foU Chirurgi imjeritia , nec Olla hrenris lyphilidis fufpicio fic, tunc modo tempeft^^iis ratio permlf tac , ad fiftula; cu. rationctn depofita dilationc quacunque properancium eft fequenti m.thodo.
1°. ^ger ad cur:tionem rite prarparabitur , non modo auxiliis univcrfalloribus , ven* fedione fcilicec & purgatione , pro xgiotanrium tCTiperie & viribiis , morbique naturz rarius fa?piufvc ireratiS , vcrurn etiam jufculis diluentibus & refrigcrantibus ex pullo gallinaceo juniors, aut Cirne vitulina cum radicibus & herbis coiiveH'entlbu$ > fero la- ^is chalybeato ; lafle afinino aut vaccinci imo f\ tempcftivitas fu*dfac , balneacione in a«)ua dulci tepida , aut pocacione aquarum mineralium acidularum.
V. Dcin cXpIor»ris prius nuracro, longitudin;, diredione finuum , qui cum fiftular oftlo Communicant , fingulorum apercio inftituenda erit ; ac quidera , fi' cutanei & iMrumcal- loi! fint, uti licebit lcalpello vel /orfice , quorura introdudtio fpecillo fulcatodirigetur ; laljraque fiinc & indc pendula forfice caute exfcindtnda , uc fiouura fundus dctegalur; & deindc uc iolemne eft , plaga flatim replebitur ad fiftendum fanguinem carpto lina» mento , quo poftridie levi trianii detfadio ulcus digeftivo fimplici aliquandiu , ac pofte* Balfamo Arcai curabituf*
j". At vero , fi finus profundiores fuerint aut nimiura callofi , fatius erit caufcrin viara fibi facere , wt jara nionuimas prtredenti Capite. Itscjue appofifo fiftiilat emphftro quoli- bft ica feneftfato, ut potlftima kauum pars emplaftri foramini ku feneftrar fubjacear , Ia« pidum cautticorum carcna fuperlmponeturi ut efchara alte Inuiatur: qua? fi ad fi.ius uf- que roo penerravcrit , incffa; ad vivum efcharx lapidcs alii indentur . vel quod brevius eft , ferro djlcjndetur (emi-putris intcrcapsdo , qua finuum recedus conttgnntur .
4°. Dein efchar» lapfu^ quam ocyffime promovebitur emollientibus & rtlaxjnt.bus , ut
kutyro , vitello ovi folo , vel cura oleo hyperici , aut bafiliGonc , aut rercbiothina con-
quaftaro & linatnentis excepto; lapfaque elchara Ulcus cum digeftivo vulgari curabitur,
doncc fupuratio parcior Biliami Arcaei ufum fuadeat vel permitiat .
S''. ReUxatis fenaei fuppHracionc tHiu labris wm cofifiiiiis wkcris , omnia diligenter ta-
Ctut
L ^ B E R III. C A P U f VI. iir
au ocolis , fpectllo exploranda funt , nam alicubi lateat finus, cailofve gravlrr fuper- fit 'quibus mederi nec^flum lit , priufquam ulcus ad cicatrkera ^coire rerQiutatur , ne error n/>vlflTmus pijor efiet prjore , alteraque fiflula inde dtnuo fobulcfcre?.
e^ leuur fi finus quifpiam detegatur , led in f-arte qua- itaioneiu permittat iine pe- ricuio iota'longl.udiDC ftatim inciderdus , fi !iceat i vel iahtm cjuidem cft um jntrufo elcParJtico ita ampliandum, ut fundus lam obvius Jibere decergi , & iutrufjs medicami- nibus peifcftc curari poffit. ^
r Verum , fi finus ad vafa crurialia vel m3.\ortm flliqucm ecrum ramum tam propc acfed-it ut wicifio periculo vix careat, cathaEreticia folum uf-ndum etn , & blandiori- bus quidem , qu3e moderate agant * oflium /5ni.'$ rofione jca gridaria dilatent , ut de eorumdem effeftu judicium ferrc quoiidie liceatj jmo etiajti caute attendcodum erjc , ut cath£e'-etica ad eam lantum iiniis oram admo«'eantur , qwae a cruraubus valis Jongms di. ititerit , & qu» eorumdem efficaciae poflit tutius objici.
«'. Si duriores calli luppurationem cluferint, cathaerencis fenfim abfumendl lapide fcilicst inferrali, Japide caurtico vulgari, aut praccipitato rubro cum ungucnto bafili. cone petmixto, quorum ut sfficacior fit virtus, conducit callos lummo lcalpqlli apicc levib !S punfturis lcarjficarev .
9", Jjinabus lemel glutuiatis, «allis abfumptis & fuppuratJs , fi luccrefcens caro fir- roa, denfa , granofa , rofea fit , ulc?us ad cicatricem deducendura , cui fint conoucunt cpulotica , qu» ulceris fuperficiem cxficcando cicatricem inducunt , ut balfamum Muidti pomphoyx , plambum uifum , cerufla j parata «x iildem emplaflra j linantentum car- ptum ficcum i alumen uftum &c. aut colletica , quae tenui glutme cicatricis rudimenta , donec firmentur , ai> aeris erodentis attadu tutantur , inter quac primas teneat tercbin- thina pulvcrata poftquam codlione induruit , farcocolla, tus five olibanum , myrrha
10°. Demuni ab ipfo curaiionis principio diarta convcnicns acgrotanti imperanda , te- nuis quldem ex offis , panaiellis , cremoribus oryzae , & ad fummum carns pullorum gallinaceorum , cum omnla pro «otis maxime fnccedunt i tenuifTima vero & ex iufculis tantum levioribus , fi febris invadat ; ii fuppuratio copiofa & foetida li j ii ulceris orae inilammentur i fi caro moUior & fungofa Juxuriet &c.
S. II. DE BUBONE SKIRRHODE.
"De/cri efficacia
ifnh & diferefitU . Accidit allquando , ur bubo venereus elofa remediorum omnium u^'^''?'' tun.ai..d nec refolvatur nec fuppuretur , fed totus vel fere totus a-ftius lenfim conftrin- diktipio gatur, denfetur, indorefcat , ac in siclrrhum proprie didum , flurum , renitentem con- vertatur, quas de bubone oedematodej & SKirrode potiffinnum vera funt.
Gtniti eo modo' sKirrlii difFerunt 1°. Ratione figurac & molis , circa quas plurimum i^i&ftn- Tariant. **■'
»°. Ratione numeri fitufque glandularum , quibus infidenti alii enim unam tantum , & conghb/iui alii vcro plures , vel racematim vel catcnatim dilpofitas, occupant, & ra. cematim vel catenatim <^«»f*y?< dicuntur .
i°. Raiiione mobMitatis , cum alii quidem fubjeftaf parti laxius cohajreant , fiac & illac mobilesi alii vero ita immediate adnalcantur, ut nulUinodo inde dimoveri poflint.
4°. Denique ratione fenius, cum alii indolemes fint & vere shrrhodes i alii vero dolo- rem obtufum inffrant , & ad («reiocmateden naturam proxime degenereftt.
C«w/« . ideo bubo in sKirrhum convertitur , quod iympha in veficulis fivc celluHs Ouf** glandularum ingu naliiim harrens fpiffatur praftermodum , unde partibu^ c»^nf}ipatis & ad inrimiorem contadtum fenfim adduftis duritiena veluti cafeofam adipifcirur . Lympha vero in hunc modum fpiffatur multiplici de caufa.
i^. Vltiofe craflitudine , qua natura pcccat, unde fit, ut deindc a fufcepto venereo con- lagio lanto magis eeteris paribus fpiffefcat.
^ a°. Nimia fufcepti venerei copia vel energia , tinde fit ut ceteris paribus lympha, cui mfpiratur, tanto magis coaguletur . '''■"'■ ^
j". Utraquc tnemorata caufa fimul concurrente, unde fit , ut lympha natura craffior a coinagio & nimio & eflficaciore in compofita utriufque cauf^ ratione infpifletur.
^°. Ufu pratpofttro topicorum repercuticmiumj quali^ incipicnti buboni interdum ap-
plican-
mata
*i6 15 E M O R B I'S VH V B It E, I iS '
plicantur , at reprlmatur, fed pefilmo confilio; cutn'au(fta' JrtBpha /piffitudine rinde iKtfi rhodes fiat bnbo , qui fpontc refolubilis fuiffct.
f». Abufu topicorura refolventium autmaturantium , quse fi liquefacJCDdjc lymphx hx- renti imparia fint , augent ex accidenie eiufdem crafUrudinem , quatenus difllpant quod- ctHique tenuias Hquidiulve incrat . ,
6-^. Tandem abuiu topicorum acnoium, ut funt caplafmata maturanria ; quibus femeo finapi contufum admifcetur, qux irritando fyftaJticas glandulofi contextus con/trtftionss eient , uliles quidcm , fi roarena impada dudtilis fuerit & ad relolutionera compara^i ; noxias vero fi durior fit & expreflTioni relu^etur , quandoquidem ?1 exclufi* teouio.rjbus panibus craflamcntum , quod fupercrii , in duriorem maflam coiturutR eft . Sy*jHa- Symfaemata . Inde liquet pro diverfa lympha: in diverfas infjuirum glandulas appellen» "e^iiubo tis naiura , indole, contagi«ije , vei pro diverfa diverfarutn earundem glandularum laxita, coilguj^bi" ^^' ^fxtura, permfabilitatc, raodo :unam tantum glandulara , mole, figura variam affici , tui vei uade bubo, ac proinde SKirrhus fcngiebatus , mole & figura variusi modo plures fimul congtftni . racematim vel cateaatira difpofitas , unde bubo , ac proindc sKirrus racematim vel cate-
natim eenge/ins . »•• Mo^"» 1°. Pro divcrfo glandis infarftac Ctu , magis vtl minuj profundo , aur pro diver/a ten* wDi. * dinearum fibrarura vz\ merobrana»um , quibus glanduia cum confiniis adha?rcfcit , longi» tudin* & mollitie , bubonena atque adco JKimhum in r natum modo libere mobilcm va- ctllare , modo contra Uabilem cum fub')eda parte conglutioan. ,
i. indot#ni 5". i^rout lympha in glandulis har?n$ , vel quieta e(t & fine rrotu , vel caufa multi- n»».*"*'* plici infra reccnfenda , §. fequente , rarefcit & expanditur , concludcntcs glandularum snembranas modo imniotas pcrmanere , unde tumor vero mdoleos & perfefte tkirredtsi mo» do doiorifice didrahi, unde tumor incipit obfcure dolere, atque adeo ia c*rciit«m* dege» ner efife. 4. Ciieni *°' Demum io priorc quidem cafu , in quo fangais & lympha vel vsfa fua fenfim jam * inbcni , dilatavuunt , vel vias novas collatena vafa fibi jam fecerunt , cum ab immota indolenris &''r!b»;V' sKirrbi matcria nulla nova inferatur vafis compreifio', nihil indc quidqiiam mutan penes tnperi, colorera & calorem partis. aut lympha? decabitum ; jn porteriore vero , haec cadcm fccus
fe habere , ut infra videbitur §. fequente . DMgnofu. DiMgnofit . SKirrhi inguinalis rura prarfentia , tum djfferentrar in quas diftinguitur. ocu- lis & digitis obvi§ fiini : Caufac vero quibus produtbas fuerit , ex praecedente xtiolo. gia colligi poffunt. Piognofis. Pro^oyf/^ femper mala inf^ituenda efl , cum bubooen)!in ^Kirrhuni mutatum haud iid'- le fit vel refolutione vel fuppuratione diffipare.
Pcffima autcm , fi dolere incipiat , cum inde mafnifcflum fit ad carcinoinatod«ra natu- rara fcnfim defciCcere. Cutttia. Cumtio. Dtfflci!!imum eft , ut modo diximus , bubonem sKirrhodeii refolyere vel /up- purare, Suad.-nt quidem nonnuHi concurbiram ficcam bubom quotidie applicandam effe^ per horaf quadrantem, ut confluxu fanguinis imp.fta in SK rrho rnatcria caltfiat , & t^o- picorum refolventium vel J^uppurantium cncgiae facilius dcinde pareat . Sed docuit ex- perienrja eam methodum fere femper fruftraneam efte , imo non rarp pericolofam , cutn» SKirrhum a coofluente fanguine frequen,tiu$ incalefc^ns landcm^ in qarcinoraa f»pft;degc.
ncrtnt . ■ ■ ^ '• . , - , ir r-
Alii vero volunr JKlrrhoden glandulam cathereticis pedententjit) abfumendam cfle , ii refolventium & maturantium t-fficaciam eludat , vel incifa cute ftrro extirpandam . Sed urquara fuaferim longas , difficiles , ptriculi plenas optrationes ifiiufmodi, quandiu sKir- rhus indolens nuilam noxsm inf:rt : Quod de catharrtticis prarfertim diftura volo, quo- rura ufu prarpofiero SKinhus in carcii.oina farpc convertitur .
Itaque fatius eft ad bydrargyrofim confugere, a qua feliciorem fuccefium licet expedlare. Partes enim Mercurii , quac eo pado in fanguinem infunduiyur , cum cfficsciflimx finc cum ad attenuendam & difl^olvtndam harrcntcm Jympham , tum ad corrigendas feminii Venerei paniculas , quar Iymph?in coagulant , pqfunt. feiicius quam ullum aliud remc- dium, sKirrhoden buboT.rm fenfim rcfolvcre, ut qui lympha vifcidiore & contagio vene. xto iiimium fpidata producatur. , -i,::^ .
At vero in adhibfnda hydrargyrofi duo caute notanda. i». Ut aeger diuturno diluen- tium &relaxantium ufw prypareiMr, tum univerfalium tum particulatiura > univerfalium
quidem ,
l I B E R III. C A P U T VI. z}7
quidem, quae fanguinem & lympham temperent & liquefaciant , ut a Mercurii partibus licilius pofllnc commioui & extenuari : Parcicularium vero five topicorum , qu§ bubonis contcxtum emolliant & relaxent , ut lymphx hafrenti tpagis permeabilis fiat .
Priori indicationi conducunc balnea in aqua fluviatili tepida > jufcula aut apozemata refrigerantia ; feram hdis chalybatum; lac afininum j aqua; mineralcs acidula; five cha» lybeatje,- &c. Pofteriori vero lacisfaciunt caplafmata de miea panis, aut ex pulpa radicum & herbarum emollientium ; vel emplaftra de mucilaginibus , aut Ipermate ceti , quibus din infiftendum eft .
1°. Ut hydrargyrofis lento paffu procedat , hoc eft , ut pauca unguenti mercurialis dofis illinatur qualibet fridionej uc fridiones fiant longis intervallis ,• ut protraflis fri- dlionibus Mercurius cum fanguine confulus diu retineatur &c s eo fcilicet fine uc Mer. curii partes cum fanguine diutius circulantes, lympham , qu« tn glandulis inguinalibus hscret impadla, poflint efficafius difTolvere, & perfe(Sam bubonls sKirrhodis refolutionem procurare .
Hac methodo certum eft inguinales sKirrhos , qui buboni pra?gre(To fuccedunt , fi per- fe(fle non refolvantur, quod rarifTimum cft , faltem ita imminui , ut tumor (uperftes amyg- dalx aut avellanc molem vix arquec . Nokierim tamen certum & indubitatum effeftum fcmper polliceri, quoniam novi sKirrhodes bubones i»a rebelics interdum efle , ut hydrar- gyrofi fumma eciam cautione adhibitaj pertinaciter refiflanc .
Quofi fi hxc accidant , modo bubo lapideam duritiem nondum adeptus fit , nec ad cancrum occultum propendeat , proderit Thermas Biregianas adire, ut emUrochen fuper bubonem iterando , inguen morbofum fiillicidio aquse fiuentis fupponendo, demum tu- inori limura, qui in aquje fuodo coiligitur , apponendo quotidie , coagulata lympha fen- fim liquefiat & tandem refolvaiur, Neque cnim ufquam alibi Thermas ullas novi , quas vel lenius agani , vel glandularum infardus eflficacius difcutiant.
Cauto tamen opus eft , ac fi bubo inde rarefcere , calefieri , dolore incipiat , Therma- rum ufu ajger ftatim abftineat , ne sKirrhus in carcinoma degenerec. Tunc igitur miffis remediis omnibus res tota natura» viribus committenda eft , aonvenientem diastam impe- rando, & lumori emplafirum imponendo cx a?qualibus partibus emplaftorum diaUotaoi & de raucilaginibus>
§. II r. DE BUBONE CARCINOMATODE.
T)tfcr'iptio ^ differentU . Bubo shirrhodes , dum in carcinomatoden degcnirat. Ejbsn!»
i^. Incalcfcit , obfcure dolet fi prematur, intumefcit , dtrius renititur, identldem laa- fgj
Orcinom:*
ctnat , raro ramen , & tunc Carcmoma in<iptens appcllatur . fctiptio
T.°. Inde tiiagis calet, dolet , tumet , renititur , frcq^jentius & acutius lancinat , n|u- tJta figura in apicem faftigiatur, quem cutis tenfa , iarvis , lucens , fubrubra obcegit ; & tunc CArcinom* confirmatum quidem , /f</ occuhum dicitur.
5°. Demum faftigiatus apex difciflla cute in ulcus dehifcitj luide fanguis , ichor , fa- nies ftillatino manant ; ulcus incipicns tacito progrefi^u fenfim ampliantur ,• cancrofe «lateria expanditur & extumet ,• ulceris orse invertuntur & extrorfum replicantur; caro fuccrefcit fungofa , tabe diffiuens ; ichor, fanguis, fanies ubercim profluunt ; doloratrox, uiens , lancinans difcruciati turaoris confinia liveDt , uno verbo Carcinoma confirma,tHm & txtilcera'um eft.
Ctterum , ut de SKirrho di^flum eft , fic quoque carcinoma mobilitatis ratione viariats r.am modo vacillat & in fede mobile eft , raodo concra ftabile fubje(flis partibus firmiter adhaerefcit,
Cam/a . Carcinomatis aetiologia hoc unico prlncipio, ha^f^enus ignoto , attamen verifli- (Stufii Eio , toti nititur , nimirum lympham in stirrho impa(5tam rarelcibilem effe fi calefiat, conceptoque femel fervore ad expanfionem infito elaterio nici momsnto tanto raaprc , quanto magis denfata& conftipata fuerit. Id faoc vel ex eo abunde demonftratur , quod SKirrodes tuntor , cum in carcinoma incipit degenerare , intumefcac citra taoien fuppura- tionem ullam j quod crefcente intumefcentia SKirrhi pars fi\e ang^ilus in apicem failigie- turi dcnique quod difrupta femel cute cancrofa materia , quac intus latet , ubi primum liberior expanfioni locus datur , extumefccQS Sc veluti cxuiidans ulcus inc(£ptum £enfitB diducait , ic dum fefc magis magifquc effert , ulceris marglnes circutnquaque esctrorfum invertat .
Inde fequitar prafceraaturalem calerem , gaera laaietia \n SKirrho impafta concipit,
froxi»
138 De Morbis Venereis*
proximam e(Te caufam , qua SKirrhus in carcinoma convertatur. Conrtat aucem calorem
hujufcemodi a sKirrhofa materu concipi .
1°. Quotitfcunque fanguis juxta fluens /cfTidior ipfe eft a febre ardente aut diutur-
na > dista acriore , lalfi , piperata ; abufu tini nicracioris aut liquorum ardentium ; ve-
nere, cfercitatione , vigilia, immoderatis. 1°. Quotiefcunque languis , licet calore non aefluet , nimia tamen copia cogitur harrC'
re in sxirrhi confinns, ut accidit ex frequenti cucurbitularura applicatione , aut skirrhi
contuCone , concrcfiatione , compreflicne &c.
3''. Demum quotielcunque tumor SKirrhodes pritermodum calefit admotis topicis 3(5iu
vel poientia calidioribus i prspofiera aquarum thermalium cmbroche i imprudcnti abufu
e/charoticorum &c. Ddent ergo hafc omnia inter remotas five procatarfticas carcinomatis caufas fingula
recenferi . Srmptoiu. S/mptomtts . Ideo ex dirtis sKirrhus incipit in carcinoma mutari , quod con'enta ma- "ke.-.iitn- ^^'''* fcrveat & rarefcat. Debet ergo sKirrhus in carcinoma dcgcnerans paulo magis ca- ti» ,u;,jor . Itre, cunierc , reniti. ». Doior. z°, Tumct maieria in SKirrho degtnere. Debent ergo condudentes cellular & externa
glanduls sKirrhofae invoiucra fortius inde diftrahi , atque idcirco doitre. Ba'fi(>','""' 3 Maitria eadem validiore niu idcncidrm rareicens ab externa caufa qualicunque va-
fa jiiXta lepentia foriius compnmu. Debent ergo .rteria» reiento fanguine magis turgida:
tortius inde ofcillare, pirtelque appofjtas quatere vthcmenuus , undc dolor tancinans. gui«"*srar 4° Qua proportione in sKirrho degentre materia grad^rio augmento magis fervet & vefcuiu .n impenfius rarelcit , proportionc eadcm debeot calor , dolor , tumor, renitentia lancinatio
magis & magis in dies invalefccre. j. Apexfa. jf. Cum iKirrhofa materia non fit pcrfede homogenca & uniformis , (ed in varJis tu« Ogutui. ninris cellulis ad cxpanfionem magis minufve comparata , pari modo cum nec ipfx car-
iula; qiiibus cnni^luditur , expanfivo niiui arqualiter refiitant , fed momento vario &
iniquali pro diverfo contextus modo , debet una auc alteia SKtrrhi degneris pars alteru.
ira vel uiraque de caufa extumere prae ceteris , & mutata figura in apicem fafiigiatum
fenfim protuberaro. i^f^mmo "^- Q^® nikgis unus aut alter tumoris degeneris angulus in apicem faftigiatur , eo *p'te , magis neceflTum eft fupcrextenfam curcm diftrahi , tendi & explicari . Debet ergo fum-
mum ipex ttnfa , levi, lucente , tenui cute obtegi ; imo 8c lubrubra, quoniam ianguis
vafa c')uldem nimium dilfradfa djfficilius permeat. 7. E<uici- 7"- Cutis dilfrAdione nimia attenuata difcinditur cum fubjeda materia degenere . In. «•"o. de ulcus parvum & fuperficiarium , fed quod caufarum earumdem efficacia (cnfim crelcit
& dilatatur. Sic in malo granato, vel momordicae pomo , cum macura funt , vel levif-
fima fciifura folet fpontc in ampliorem dehifrere lolo involucrorum elaterio. 8 Suppu. go, Manat ex ulcerato carcinomace fanguis , fi maiora vafa (anguifera difcindatur: J^iu.'"*'' Lympha five ichor , fi illaefis fanguineis vafa lymphatica tantum difrumpantur : rurulen-
ta materii, fi tungola caro , quar ulceris fuperficiem obducit , compurrefcat .• Demum
fanies fivc lympha (anguine & purc inquinata , fi memoratae conditiones una fimul cm-
currant; Numquam tamen pus verum , finc^rum , laudabile , cum ssirrhofa materia tunt
propcer naturaoi lyraphaticam , tum propter (piflitudinem nimiain perfeftar fuppuratloni
impar fic « ,, Libr» 9-. Crefcente cancrofa* materiei cxpanfione, Cum cutis circumferentia non pofTit pari pi."VilulV '■^^'0"= txtcodi, confequeus ell ut ulceris labra extrorfum revolvantur & contorquean-
tur fGediflifTio fpeft^cuio .
10=. Tandcm , conapreflis circumquaque venis , fanguis non modo harret in tumoris n° c^rtu*. confiiiiii , fcd dcpofito ob moram rubore nativo nigriorem colorem contrahit , unde li- ciio. viri. vences ac varic .fa valorum propagines , quibus carcinoma cingitur . mem."^ Diagn*fis . Natura , (f.itus , diffcrcntix bubonis carcirtomatodis facile pateilt cx defcri- »>i»g"ofit. ptione. Caufa? vcro eru^ pofTunt ex ant«ccdente vivendl more . Ffognofii, Prognofis . Bnbo carcinbmaiodcS morbus e(f gravis & periculofus , qul raro curatur , nec
unquam nifi feno &r ignt . Duro enim nodo durus cuneus apponcndus rft. Si bubo fubjcdis partibus (fabi!itt.r adhireat , cum neque ferro , neque catharreticis
radicitus extirpari po^Tit , planc incuraljilii cft, & mitigationcm tantum leu pAlltationem
adtnittit .
Sl
L 1 B E R 11 1. C A P U T VI. Ij»
Si vero mobilis ik & a fubjeftis partibus fcjun^ftus , poteft perfeifte curari extirpatio- ne, modo a cruralibus vafis fatis diftiteric, ut operatio fine periculo poflTit inftitui.
In genere bubo careinomatodes major minore , acutius dolens dolente obtufius exuke- ratus occulto gravior eft.
Curatio Varia eft , ut modo diximus, pro diverfo tumoris flatu ; curatprU fcilicet fi J^^.'"^;'_* mobilis , ^ ////ir/f/» tantum fi ftabilis fit .
I. In prii-re cafu haec prajfens urget indicatto , ut tumor cancrofus celerrimc exfcin- datur , ne viciniores partes in coniortium trahat, aut mole au6lus lubjedas parti flabili- ler agglutinetur.
Itsque 1°. yEger , ut lam fa?pc diftum eft , ad operarionem ftatim pra;parandus univerfa' lioribus rcmediis, ven* fc^ione fcilicet & purgacione > jufculis aut apozematis alcernanti- bus ; lafte afinino, vacino , aut fero iadis i aquis mineralibus ,- balneatione &c; qua: pro 5grotai;tis conftitutione , ftatu, a^tate , annique tempeftate varie variare debent. Imo ct- iam hydrargyrofis prarmittenda eft , Ci qua fit latentis fyphilidis fufpicio, ut fxpe accidit .
1°. Deinde , fi nonnulli audiantur , utendum cathajreticis , potifTimum vero diverfis Arfenici prjeparationibus , corredionibus, calcjnationibus quibus afftrunt glandulam can- crofam totam , ut aiunc , mortificari , & fponte decidere , dum avellitur. Ea de re con- fulendi Falioppius, Tra&. de Tumerihm fnter naturtim i Senertus , Operum Lib. 4, {■av u i , SeEi. I , Caf 7 , de Fulvere bcnediiSo Antonii Fuchfii; Johannes Vigerius, /» chU rurgU mAgrtM ; Petrus Johannes Fabcr , in Myrcthech Spargyrico ^ de quinta eflcncia Arfe-; nici , Johannes Baptifta Alliot. Traite du Csncer SCC
3^ Scd eam methodum , quamquam forfan manu parciflima in parvis & cutaneis glan- dulis tentari pofTit , periculofam tamen cenfcmus & parum tutam , fi grandior aat pro^ fundior cancer curandus contigeriti 1°. Quia catharrttica magna dofi adhibira , irrirando , iacefrcndo , rodendo gravcm inflammationem excitant cum ftbre, quae nunquam pfriculo vacant . z°. Quia dolore acuciore, quem inferunt , viciniores parres quar fan^ erant , in cancri naturam mutant , unde crefcit earcinoma & fubjeftis partibus adhsret , a quibus ante fejunjjcbatur. 3". PotiflTimum landcm , quia nunquam tutum credtderitH ufum Arfe- nici , quocunque modo prarparetur, calcinetur , corrigatur. Noium eft enim , nec unica cxperientia, folo ufu cxtcrno Arfenici mortem miferam argrotantibus illatamefle. Qua de re vjde Fernelium M^^thod. medetidi Lib, 16 , Cap. 18 , ubi refert Arfenicum & Mercuriuiri fublimarum, cancro mammat jmpofita, mulierem diebus fex de medio fuftuliffe , perindc ac fi eadem orc haufta fuifsent.
^^' Igicur fatius eft mobiltm cancrum ferro exfcindere radicitus celeri operatione: Sci- lice £;lai)dul3 cancrofa digicis, ligatura , forcipe circulari, aut volfclla uncinata arrcpta fuloenditur; inde cutis & tumons bafis, novacula , ad dimidiam long'tudinis partem iin- teo obvo'uto arniata. circumquaque fubtus circumciditur , donec cancer tocus radicitus extirpe-ur , fedulo cavendo, ne quid refiduum remaneat , quod cancrofa? indolis fufpedlum cfie videafur . Sariguinis fluxus vel ligatura , H vafa unde manat ampliora fint, vel fola vitrioiici fruftuli applicatione rtftingu tur ■ Plaga linamento ficco oppletur & manu ali- quandiu comprimitur , donec farguis fubfiftac . Dein poftera tertiave die , poftquam li- namentum deciderit , fuperOes u'cus digeftivo vulgari > balfamo Arcaci , balfamo viridi fuccefHve curabitur , ut artis eft , & ur ftret ufus.
5°. Ceterum in id unice Chirurgum intendere neceffum eft , 1°. Ut {\ qua pufilla glan. dula cancrofa vel ad cancri natrram proximi lateat in confiniis, diligeoter exrirpetur; cancer enim hydra eft , quar femper revivilcit , nifi capita omnia reft<^a fint. 2°. Ur rar- nis optimar regeneracioni caute providfatur, ulcus curando fumma diligcntia , ne in fiftu» lam degentret, quod de cancrofis u'ceribus nimium frequens eft .
6'. Sanato demun ulcere vtl ad cicatricem properante , vitiofa fanguinis diathcfis , qui a cancro induila cft . vel qua? cancrum ipfa fovebat , remed rs corrigenda eft , nc fipii!. vicio novus cancer in parce altera repullulet . Ad hunc autem icopum f,ci:t me- thodus modo proponenda ad palliattvam cancn ftabilis therjpeia.n ; Quarcunque enira caricro mrigando conducunt , conducunt eadt-m cancro prarcavenr^o .
II In cafu alrero , nempe fj cancmfus rumor vicinis partious jam adhaefcrit , neque adco poffic radicitus ulla rarione exrirpari , ab operatione omni abftinendum eft tanquam inutiii , imo nnxia, & palliattvn tantum remediis infiflendum.
1°. Hnud defunt tamen , qui cnrationem perfedlam etiam in eo cafu polliceantur Ufu catharrcticorum , pracfcrtim vero arfenicalium i fed «grotantcs , fi magnificis promiffis
iftiuf-
4?6 De Morbis Venereis
iftiufmodi conficlant , temerariae credulitatis pcenas cito luent morte mifera & cruHeliffi. ' ma . Neque enim fperare licet utilem forc in flabili cancro tlierapeiam , quam noxiam ■■ cfle in mt bili modo demcnfiravimus .
2°. Tunc ergo una falus argris eft nullam falutem fpera-re , & miffa inani & periculo- fa fiducia unice providere, ut cancri augmentura prarcaveaiur ; viciofa fanguinis diathe- iis corrigatur i dolores , qui jegrum miferrime torquent , leniantur : demum vira quam diutiflinne & quam mitiflirae procraftiRetur , in quibus procurandis therapeia palliativa tota verfatUT ;
3°. Eapropter aeger identidem purgandus eft , non quidcm catharticis drafticis, ut nonnulliS temere videtur , fed blandioribus , ut tsanna , calfia, rhabarbaro , fyrupo fiorum perficorum &c. quae congeftam in prirais viis cacochyliam & biliofam amurcam leniter cducant fine graviore orgafmo,
4°. Vena quoque in brachio alterutro identidem inci.denda eft , fi dolor & calor ingra» vcfcant j eo fiquidem modo depletis vafis arteria; tumori circumiedac minus turgebunr, atque adeo debilius ofcillando calorem doloremque cninorem inferent .
5°. itgroranti interdiceBdum vino , venere , exercitatione nimia , animi pathema- tis vehewientioribus , alimencis falfis, piperaris, acrioribus , & condimentis quibufcun- que : ac diaeta imperanda eft tenuis , humedans , tempcrans ex hordeaceis , avenaceis, cryza, cfl"a , jufculis levioribus aut gelatinis , demum ad fummutu pullis junioribus , gallinis, carHe vitulina &c.
6°. Ufurpanda identidem jufcula vel apozemata reftigerantia Sc dilucntia ; aqua: cba- lybeat» minerales e clafle leviorumj balnea vel femicupia in nqua dulci tepida ; !ac afi- ninuta , aut vaccinum ; ferum ladis &c. imo quod pra»ftabiliu$ cft , Iac_ vaccinum pro omni alimento vel continenter , vel frequentifllme faltem , quod re ventriculum gravct , pocerit dofi matutina? addi aqua (ecunda calcis ab ^ j. ad iij. vel deccdium ama- rum foliorum abfinthii , centuari , chamardrios dcc. ad f iij, iv, aut v, vel ante laftis hauflrum devorari quolibet mane bolus abforbens ex coralliis rubris , oculis cancrorum, cortice Peruviano, lapide hsematite , terra figillata, creta , aliiive hujufce gcneris , quJt lingula ad 3 j exhiberi poflunt , fi diio aut tria tantum fxhibeantur.
7°. Carcinomati , fi occultum fit , topica nulla remedia admovenda funt , nec calida , acria, refolventia, quae calefacicndo morbum ag^ravant ; nec refrigerantia, anodyna , pin- guia , demulcentfa, quae cutis poros oftipando & infenfibilem diapnoem inhibendo tumo» ris calorem atque adeo morbi progreflum intendunt per accidens . Suflicic igitur curare ne tumor frigore conflringatur , aut humortm extrinfecus contrahat ab aere humidiore , quod utrumque cavere haud diflicile eft ratione iedis , quam tumor occupat .
X°. Contra , ft carcinoma exulceratum fufrit, tunc ncceflu eft ulcus quotidie curare , linamento /icco molliter exrergere , dectdo Agrimoniae aut Geranii Robertiani eluere , & humoris defluentis ferociam rctundere vel faltem mitig le topicis , quar virtute anodyna aut ab/orbente polleant , modo oleofa non fint . Multigena in hunc fincm laudanrur reme» dia , fed ceteris palmam videntur prarripere fcquentia : Nutritum ex fucco Solani hor- tenfis feu vulgaris . vulgu Morelle , reccntcr expreflo , & faccharo vel potius Magiflerio Saturnino, in mortario plumbeo cum piftillo plumbeo agitando paratum j olcum ovo. rum recens Jn mortario plumbeo conquaflatum , donec nigre/cat j lamina plumbea atte- nuata , vel fota , vel Mercurio illita j caro cochlearum terreftrium , aut cancrorum fluvia- lilium clixa & ad putrilaginem in mortario plumbeo contritaj Talleola» camis vitulina! calenris; catelli recens nati per medium difletfli , & calfntes admoti ; oleum e ranis viri- dibus per defcenfum diftilljtum, addito exficcatarum ranarum earumdem , bufonum , aut cancrorum fluviatilium pulvercj remedia omnia ex tuthia , pompholyge , Saturno &c. pra?parata.
9°. Debent narcotica , ut Opium , a gr. ]. ad ij. vcl iij. iifdem remediis admifceri , (i dolor fit nimius , acer, mordax , lancinans : Imo vero interne etiam u/urpari debita & conveniente dofi , ut inde dolor eflficacius deliniatur , quod de cancro raobili , fi acutc doleat , & de occulto d i<Sum quoque volumus .
io°. Demum oportet idcntidem blando cathatretico carnium fungofarum , quar fuccrc- fcunt , luxnriem reprimcre , ad quem fcopum efficafllmum efle novimus balfamum , quod chalybis vulgo dicunt , & cujus conficiendi modum infra proponemus ad calcem li- iri IV. Unguentum ciiim five balfamum iftiufmodi rodendo ablumit carnes fungofas , le- niter taraen , quoniam fpicula correfiva fpiritus Nitri fermentationc atirita , chalybea-
L I B E R IFI. C A P U f VII. »41
tis partibas cartrata, oleo olivarum irrecica funt . quin imo , fi ita videaiur , poteft bal- famum illad infulfius infulfiufque fieri , atque adto minus minufque corrodcns , fi re- pjtita fsepius abluiiooc, acida fpiritus Nitri ipicula diligentius eluantur.
(nc-
C A P a T V I L
T3e l//f»A«^<V cancrefit fiie csrie fudettdorum , vu^go Chancre^. §. I. DESGRIPTIO ET DIFFERENTI.£.
ULCUSCULA cancrofa ab impura venere , qus pudendorum cariem confiituunt , uiruffui funt ulcera exJgua, fuperficiana , parumcava, rotunda, callofa , contumacia; qus J^^^^" a vencreo contagio in pudcndis fuccrefcunc ac repullulant. _ _ deicfiptio ,
Infident in utroque fexu varlis genitalium locis ; in viris quidem frequenter internac pr^putii fjciei , & dorfo vtl lateralibus partibus balani , frequentifljme eiuidem coronje vel irxno , quandoque etiam excrtmo urcchr^ dudui , qui per mcdium balanum cxtror- fum porrigitur : In iceminis vero faepe internx faciei labiorum vulva» feu magnar fiffu- rx i fxpilfime clitoridi , clitoridis radici , prseputio quo clitoris obtcgitur , geminsnym- pharum fcu pterygiorum faciei , caranculis niyrtiformibus , vaginaej quin etiam q\>3i;do. que extremas urethra: juxta lacunas.
Initio levis extuberat papula miliaris vel miliarem parum fuperans , rubra , acumina- ta , calens, pruriens, cu^us apex /cnfini alb:fcit & complanatur, ac tancfem lcvi apertu- ra dchifcit , unde ichoris quidpiam ejicitur . Continuata dein labrorum erofione ulcus crefcit, dilatatur , excavatur; callis cingitur magis vd minus duris , denfatifque i pure craito , vifcido , tenace fcatet ; & fimilia ulcufcula in vicinis partibus plerumque excitat .
Differunt invicem ulcufciiU ifliufraodi , i°. S^e \ alia enim ad balaoum , ut ea quar ejufdem dorfum , vel quod frequentius , coronam; alia vero ad prarputium , ut ea quae internam ejufdem fa^jiem, aut extremum marginem ; alia demum ad utrumque pcrti» nent, ut ea quae frasnum hinc vel inde occupant , quo pra:putium cum Inferiore feu in- fima balani parte conneditur. ^
2°. Numeroj nam modo pauca funt & diicretaj modo numerofa & confluentia ,• modo in unum fimul colleda , confenaque adjacent areatim difpofita,- modo vero circulari am- bitu vel balani coronam cingunc, vel prxputii radices obfidenc.
5°. Qualitatej nam alii func bcnigniora, qua: rocunda , fuperficiaria , parum callofa , in fundo albicant , pus laudabile fuggerunt & labra habent nec rubra , nec txtubsran- tia ; alia contra maligniora , qua? figura irregulari &angulofai cavitate nigra, livefccn- te , atro.purpurea j lalris admodiim duris , calloCs, prominentibus , rubris , inflammar:s confpicua lant, ichorofum_quid fundunt potius quam pus, & latiusiltiufque ferpunt.
4°. Demum caula ; alia fiquidem iuperveniunt impuro concubitui fine prxvia ulia Ia« be, & proinde a contagio rtcens admififo ; alia vero fine concubitu ullo fufpefto , faltent qui recens fuerit , a lur' dudum latentc infcruntur , & proinde a contagio jam jiridera accepto & inveterato dependent.
Praeter modo defcripca , contingic & in aliis quibufdam partibus ulcufcula ejufdemge- uie„rfu!t neris quandoque obfervari, fi forte per illas partes virus venereum admilTum fuerit . Sic •" «ii's lo- in catanriitis, {[ cum fyphiliticis confuefcant, ani confinia tam interne quam externe ; fic in' 'pSde™ in nutricibus , fi ladtent alumnum infcdum , mammarum papillje , & circulares area; , ,„,„^0' e- quae papillas arabiunt; fic i^alumnis, fi ab impura nutrice ladeant , aut in procis, fi n«feuntui. cum fyphilitica amafia columbentur , labia , buccjp , gingivx , Imgua , ulcufculis fcedan- lur cancrofis, quae a contagio venereo ortum perinde ducunt , & qua: venerea genita. lium ulcafcula ita referunt, nt ovutn ovo fimilius non fit.
II. C A U S iE.
Ultofcul» cnerea cerca lcn
In impuro concubitu non moclo balanus praeputiumque , quobalanus contsgitur, fed v«nere»
etiam pems totus , imo non raro pubfs ipfa folent in vi.isobjici virulento humori quem pudendo. raulier infeiffa emittit , dum vcnere colliquefcit , vel quo fordent illota rauliebria . Ncc ft,", . "' Tom. I, Q difpari
S^l D E M O R B I $ V E N E R E r S
difpari quoque ratione non /olura vagina & vulva , & variar illarura partlum rugx & caruncuijE , fed cxterna qucque pudendi facies, tctumque interfoemircum folent in fce. minis perfundi corrupto fcmine , quod vir ejaculatur , vel virulento pure , quod e can, cro/is penis ulcufculis manat . Vcrum licet omnes gcnitalium partes communi off.-rantur periculo, conftat tamen fingulis parem inde libem nequaquam inferri . Uicufcula enim vcnerca , ut raodo dicebamus , in viris balano quideni , balani coronje, frino & internz pratputii patti infident, nunquam vero extcrnas ejufdera faciel , aut reliquac cuti , qua pcnis veftitur: In foeminis vero vaginas quidem aut vulvar interiora occupant , nunquam vero pudendi exteriora . Hinc ergo confequens cft latere quia in illis locis peculiare, un- de virus , quod a ceteris partibus Iffdenilis abflinet , poffit in ilJas efiicacius agere . Obvias taatum proftant caufs duae, a quibus difcrimen deduci poffit, fitus nempe il« , larum partium , & peculiaris earumdem ftrudura.
i.t°fituViSi I- F'^ quidem fitu , ut balani & interna prasputii facies in viris j in foeminis vero va.
dedivu». gin^ & vulva: interiora femine virulento in concubitu magis madefiant ,• eodcm , niii
JumTi^. eluatur, diutius perfundantur poft concubitumi & idcirco illius energia? & cfEcaci» in-
lum. (je magis pattant prat ceteris partibus. Sed fianc priorem caufam, quamquam ad ulcu- fcula in tnemoratis partibus frequcntius producenda confcrre valcat , lolam tamen fufficere minime credimus, ut in illis tantum lccis producantur.
1°. Quod cutis penis & externa prsputii facies in viris ; extrema vero pudendi lahia & totum ioterfoemirjeum in roulieribus , licet virulenti fcminis coniaftui non tam forian pateant in concubitu , nec femen vitiofum, quo frmel madent , tam diu rctineant opere confedo, quam balanus & iiuernum prxputium , aut vagins & vulvar interiora j nec ideo poflint tam frequentcr ulcufcuHs infeflari i at fajtem nili aiia cbfiiterit ratio , deberent — aliquando uku.^culis & ipfa afficr, cum certum (it & ipfa femini virulenti contaflui & cflicaciar fatis diu objici , quod tamcn repugnat cxperientia? ,
z°. Quod fisc ipfa gcnitalium loca , ubi ulcufcula puUulant, modo opere conftdo fla. tim eluercntur , /vix uUum a fitu detrimentum pati deberent prar ccteris gcnitaliiim par- tibus , qua? in concubitu virulenco femini perir.de obviac fuere. Docet tamen experientia etiam cum ea cautione , qua? videretur^:fcrimen «quatura , ulcufcula in illis locis non raro , in aliis vero nunquam cnafci, qucd proinde videtur non ex folo fitu , fcd ex alia penitiore caufa repetendum efle.
3°. Quod , utcumque res fe fiabeat in impuro concubitu , & in ulcufculis qua con. cubitu contraiiuntur , at faltem omnia paria futura fint , /i ulcufcula citra concubitum a fyphilide latente iponte progerm.nent . Confiat tamen etiam in illo cafu ulculcula iii ccr. tjs tantum genitalium locis enaici intaftis aliis , qucd tunc cvidens efl a partium fitu tninime dependere.
Sedfiiiont II. Liquet ergo ex caufa alte^a , fcilicct peculiari firudura partium , qua» folent uN
«'"'^^j^^j cufcul.s jrfcfiari , deducendum efle , cur ctrto difcrimine partes illar prae ceteris genita-
qSi"i'"ir jium partibus huic raalo fingulariter obncxiac fmt.
conf^Vu» Docet autem Anatomia in viris infernim prseputii , totamque balani faciem , fed prar.
eft. fertim fra?ni b'era & corcnas periphenam ; in fceminis vero interram faciem vuivar &
caruntuljrum omnium ,* quar in vulvam piomintnt, iplumquevaginar principium & myr- tiformes caiunculas , quar vagiry adflant, deniifTime conftirni vafculis numercfis , minu. tifljmis , vix femi-linea prrfundis, parallelis, cylindricis , cavis , irfima parte csecis , al- tera txtrorfum dehikentibus tenui rfculo , qusacircumfluo fanguine humortm pinjjuem , album, febactum , virolum fecernunt , fecietunique ftillatim evomunt , unde partium Ix- vitas , fepfus, mollities, lubricitas jugiier fnvcntur , fcd unde , fi lotura: parcatur, for- des brtvi cumul^ntur fubalbida?, oleoia? lcetidi & gravioris odoris. Indt ergo pronum tft coniictre defcripta vaicula vcnereo fcminio peculiariter objici i humore ftb^co quem ccntincDt , fimul sc infpirato contagio vencreo corruptus futrit, dilatari , infi.-»mmari , crodi , exiilccrari ; uno verbo ulculcuHs cancrcfls infcftari, quorum vera flnt & prcpria fedcs. Sed de his fufius infra. ut miiiiit Huic autcm coiiiedurar multa fuffrjgantur. i^. Quod venerea ulcufcula in iis tantum
proWitur . genitalium lccis obferve-uur , quac deftiiptis vafculis (ive potius Incerniculiscon/ita funt j nulla vero in ccterls eorumdem partibus, quorum difpar ftruflura.
z". Quod ulcufcula eadtm , qua? in aliis quibufdam corporis partibus quandoque con« fpicua funt, fl virus per hac loca admiflum fuerit , partes eas lantiim infeftent , in qui- bus iimilis cfl fliDiliufn incemiculorum five vafculorum fabrjca & djfpofitio •, v. £. con.
fiiiia
L I B 1 it III. C A P y X VII. 44^
finia ani , ad quem pr«ftant febacese plurimar glandula , unde profluit humor illc fu[>- pinguis , quo podcx oblinitur ,• mammarum papillas aut papillarum areas , in quibus la- tent glanduls confimiles, quar homorcm fundunt unguinolum ; oris labia , buccas, gin- givas , linguam &c. in quibus fingulis conftat iimilem adeffe /imilium vafculorum fivc incerniculorum appaiatum . r • •
Ex his frquitur, /ola fupra cutlm adharfione feminis vel feminalis humoris vifcidi cor- ruptique a coeuntibus emifli, viras exulcerandis ^eniralium partibus iBfpirari , fcu ut expreflius dicam , in cava vafculorum modo dercriptorum gututim illapfum humori , quem continent , latenter inftillari.
Inde eft 1°. Quod ulcufcula iis genitalium partibus potiflimum infideant , quae vi:iofi humoris attadui m^gis obnoxiae funt , & in quibus virulentus humor pcrtir.acius he- ret : In viris kilicet inter prajputiutn & balanum j in foeminis vero iater vagin* rugai, variafqiie vulvx plicas five caruncufis.
a". Quod in iis viris frequentius accidant, quibus longins & amplfus prxputiura , balanum, & humorem , quo balanus madet , ardius comprehendit ; rarius vero circum- cifis & apellis, quibus arte prjecifo pr^putio , aut verpis , quibus praputio natura bre- viore glans deteda eft , unde facilius extergitur.
^■^. Quod idem & in fceminis quoquc obfervari videatur , quarum ceteris paribus ulcufculis illas prarfcrtim infeftari compercum eft , quibus ampliora pterygia vaginam Hridias occludunc , ideoque virulentum femen , quod infufum cft, percinacius retinent. 4°. Deraum, quod ulcufcula rariflime affligant, Ci poft fufpeftam coitioncm genitalia vino, aqua vel lotio quam citiflime mundentur & eluantur j contra vero faepiflime , fi illota tradantur pardori & fpurcitiei .
Modo diifla vo'umus tintum de illis ulcufculis intelligi , quse folent coitui impuro immediate fuccedere ; nam cetera qu^ citra concubitum , faltem qui fufpedlus Ct , a lus jam pridem latente fponte repululant , ea fane producl manifsftum eft , non ab alieno fe. minio , quod excrinfecus adv^niat , fed a feminio venereo , q'iod iam dudum fanguini in- fit, & quod a viiiato fanguine humori febaceo fupra defcrJpto circulatione latenter fub- miniftretur,
Id unum miri fubeft a veneno eodem , genitalibus fimili ritione affrifto , aftediones q^o^^Jio^a' tam diverfas in diverfis , modo gonorrhceam , modo buboncm , modo ulcufcula cancrofa , tontiKiun» modo harc omnia fimul inferri . Sed videtur nodus ille expediri poffe gemina differentia, ^'^'"/^"j. qua; in veneni efficacia intercedit , altera penes diverfam vim , qua poUet virus quod »"fimoie agit,- altera , penes diverfam partium, in quas agit , conrtitutionem. »»<:ut.
10. piferentia quidcm pcnes diverfam veneiii vim & indolem ; nam fi ita fpiffum craf- fumque fit , ut cuti hxreat impaftum , nec ulterius penetret , in co cafu poteric ad (um- mum ulcufcula cancrofa producere , in vaficula febacea cuti fubiefta fenfim lllabendo . Si vero tenuius fit , ideoque ad humorem febaceun coagulandum & ulcufcjla producenda. minus efficax fed altius fubiens cum lympha fubter cutem circulante commifceatur , bu- bonem quidem excicaturHm eft in glandulis inguinalibus , quo una cum lympha conve- hiturj nuUam tamen gonorrhoeam , qooniam pra; fpi^ltudine in vaporofos halitus refol- vi non poteft , quibus urethra; interiora & prarfertim feminis conceptacula impetantur . Demum Ci vatde fubtile fuerit ~& penetrans , tunc illibatis febaccis vafculis glandulifque inguinalibus . quia nec humori febaceo , nec lymph-e coagulandis prar tenuitate compar eft , vapore fubtiliflimo in quem fere totum exhaUtur & refolvitiir orgafmo concubitus, conceptacula feminis aggredietur, aique virulentam gonorrhceam inferet . Quod fi mul- tigenum fuerit , pariefque habeat penes tenuitatem diverfas, in il!o cafu vcl tres memo- ratos affeQus, vel binos faltem una fimul poterit inducere , ut in praxi frequcnter ob. fervatur .
^°. Differentia vero penes diverfam parlium conftitutionem j nam virus idem in illa lo- ca efScacius vel inefficacius aget , unde ulculcula , bubones , gonorrhoeam varie illaturura eft , prout febacea genitalium vafcula ubi ulcufcula migit vel minus patula laxa eruntj inguinales glanduIJB, ubi bubones , magis vel minns dcnfaias, comprcfsae . ad in- /avdum facilfs; dcmum feminaria conceptacula , ubi gonorrh^ar fiunt , magjs vel minus hiulca , aut concipitndar ulcerofar irflammatJoni magis vcl mjnus comparata erunr ; quae cum fexcentis modis & invicem v riare , & cum diverfa feminii morbofi qualitate & indole poffint ccncurrere, iode infinita diverfitas debet emergere, qualis ex eodem concu- bitu in ^encrandis morbis venereis in variis varie obfervatur.
Q z 5. III,
'44 E>E MORBIS VENEREIS
S. III. S Y M P T O M A T A.
uicuftiiio. i^. Duoi genitalia mident humorc virulento, debent tenuifiini» quaedam guttulz pcr re^um"* ^'^S^^^'^ vafculofum febaceorura cCc.ula incro fubire tacito illapfu in hatc aut illa , io i^ymprom.. pluta vel paucioM , in conjunila vsl difcreta , prou: diverfa diverforum vafculorutn ori« ^pVus'coni ficia magis vel minus hiulca lunt, aut prout humor copiofior ccrtis locis cafu adha- J^s*'^»^^' ret , vel ad illa declivitate confiuit . Idem dJftum volumus de veoeoo venereo , quod a «luUs re" circumfluo fanguine febaceis valculis lateorer fubminirtratur , cum ulcufcula fine pracvio bi:««t. itnpuro concubitu oboriunrur in geniialibus.
i^^mortl'" *''• m^PC^? fenfim guitula? febaceum humorem , qui natura oleofus eft , vitio contami- fcbicei a nant gemino , tum acidis aut acido-falfis partibus infpiffaudo , tum fpiculis corrofivis iK». acrem effici^ndo . %
puu m''*' ^''' ^'"^ ^''0° ^cbacsus humor jam vifcidior, cum e folitis ofculis nequeat pro biotc Ji»i?i.™'' exlHUare, fcnfim congeritur , & inceriiicula feu v:.(cula in quar coacervatur , paulatim
diflendit, inflat . & in pipu"am miliarem & acuminatam faftigiat . loff'!"^"* ^' Comprcnis inde a dilatato vafculo exrremis artcriarum capillamentis & primij ve- rubore. narum radicibus , qua; juxta lerpunt miitao invicem coalefcentes , (anguis mterclufa vi» & in fuis dudtibus ha:rere , & in appofica vafa lymphatica via vi fidi irrumpere eogi- tur , unde rubor , calor , inflimmatio pspula? , jQ-isftn. 5°' Ac fimul tx altcra parte iebacaus idem humor, jam acrior & calorc inflammatac fe^dlhi'-'"' P^pii!* in motum veheraentiorem adtus , valculi quo concluditur , interjora debct impc- icit. tere ac Jenfim erodere , unde prlnu Isbes apparet in fummo apice , ut qui tenaior fit.
o E! runc 6\ Itaquc papulsE faftigiura femi-putre , nec amplius fanguine circulante perfundi , " '^" • ideoque depofito rubore inflammaJorio alb;fcecj nec laxads fibris femi.Iaceris tendi ut ante poterit , ideoque in fe fubfidet , unde color albus & complauatio fumma: papulae . 7Etwtui. 70. Declfa fenfi^n albicante pcliicuIU , qux fiftigiura conveftit , papula angufto oftio- "»tur, JQ dehjfcet; ^ gjg ergo papula in verum ulcus degeuerabit , u«de manabunt guttula» icho-
ris vifcidi & purulenti ex febaceo humore corrupto , detritifque vafculi laciniis . cuMn*"'* .^' ContMiuata earumdem caufarum energia tenuiftlmura ulcufculum crefcet & amplia- nitaiibui .' bitur in oranem loci differentiam , arque adeo latius fitt & profundius.
9 cum ^ 9^ Interim partes contagii acido fixae ulceris ambitui infinuata? lympham circumfliMm "j''q,|"fa"u'* i"^piftabunt & callos prociucent, qui fenfim fuppuratione colIiquefce»tes ulcus nova ac- eins>tup.^ ceffione ulterius proferenr. Sic ergo in pudendis ulcufcula contumacia, «allis obfita , fen-
fim ferpentia progerminabiint. IirV'io<fe" 'o'- P"""! fimilique mechanifmo vencrea ulcufcula ejufdem generis & in aliis quoquc : r^c!s\*"". P^^itius enafci folent , fi virus illac admifTum fuerit, fimilifque in illis proftet vafculo- duat- "'' rura fcbaceorum apparatus, ut in ani confiniis , mammarum papillis , arekfque papillas ambientibos, labiis ,' buccis , lingua , palato , columella , gargareone &c. »• Cre. 11°. Creduntur vulgo purulenra materia , quae ab uno ulcere exudat , vicinar partes pHre^quod *I"'bus adhsret , labe eadem contaminari. Et fane , cum h»ic materise ylrus infit, quod inde e.iu. cx fc ad gignenda ulcufcula aptum natnni cft , haud miruf» foret ncva indc ulcufcuia in uiVuVrX* eodem fubjeflo produci , cum certum fit experientia ab eadem materia ulcufcula in alio cjicit.ri. fubjedo cxcitari , fi forte concubitu communicetur . ^ . i
i» D.-quo jjo. inde vulgari fertur opinione ab unico ulcufculo, nifi probc mundctur , plura alla a<lb:llbil'* quafi ex traduce areatim aut circulari ambitu ']uxta fuboriri. Sed ea , quanquam forfan »ur . ygra (Jfit, non debent pro indubitatis temere admicti , cum locus fic nec inanis conjicien-
di iilcufcula , quae folent aliquando in eadem parte confeftim enafci , ab eodem contagio extrinfecns admiffo, tanquam a caufa fingulis coramuni , potius foboicfccre , quim alia ex aliis genenndo fuffici . n.uicufcu. ij\ Ceierura, fi virus quoi in vifa febacea penetravit, oatura blandum fit vel copia jl,i°'&'*'*' paiicum , 1°. Ulceris ambitum lentius rodetj hinc minora &magis fuperficiaria erantul- inuro »ibo cufcula , & primxvam vafculorum febaceorum figuram orbicularem cooftantius retinc- S!e'di'o'^ bunt : 1". Lympham in ulcere circumfluam ignavius infpiftabit ,■ hinc caJIi pauciorcs , minus duri , miuus com.jadi, ideoque labra molliora , minus protuberaniia , qua? lym- pham ulceribus fuggerent uberiorem & fpiffiorem, unde pus laudabile : 5°. Demum ftba- ceura humarera , qui inftar rauci fpiflioris in fundo hxrct , minus alterabit; hinc ergo
ipuccla.
B 1 B E R III. C A P U T VII. 145
nneont nraterla, quae ulceris fundum occupat , colorcm album , qui nativus eft , ierva- blt, donec fanatio certa fit.
u». COQtra vero , fi virus copia nimium vcl natura acerrimum fuerit , tunc ratione u. uicu, concrarli, i°. Ulcerirm oram citius 8c efficacius erodet , unde ulcufcula profundiora ^ pl\l\*^i^ latiora , imo etiani minus roiunda , quoniam celeriore erofione ulcerura labra lacjniatim centro u- di/ccrpentur : i°. Lympham fortius dcnfabit , unde calli plures , crafliores , duriores , ad- *"*** •oque labra duriora, magis proraincntia , e quibus non lymphi , quae puris formam adipifci poflit , fcd (erum tantum ichorofum in ulcera exiudabit ; 3°. Denique nativum colorem mucofi feu febacei humoris , qui in fundo latct, vcl pervertec innaco vitio , vel infufis cruoris guttulis, quar a Jacerii^labris exftillan:, inficiet , unde tundi nigror vel falccm livor .
i5*>. Si cetera paria fuerint, at faltem debebic ulcufculorum indoles ex diverfa fede n. Mjg;« quam occupant, divcrfe atftimari ; nempe 1°, Maligniora funt in gcnera ea ulcufcula , iVngTiT qua; prarputio In viris, quam quar bilano; quae clitoridi aut carunculis myrtiformibus p"> i"it . in foemiois , qaam quar vulva labils aut nyftiphis ; 2,. Maligniora in balano, quajejuf. pi"!".""*" dem frarno vel coronac , quara quar dorfo aut lateralibus parcibus : 3^. Denique niali- gniora in prarputio, quar (ummo ejufdem margini five limbo, quam quar mediar vel in- fimar ejufdem parti infident. Nec ratio difcriminis obfcura elTe videtur , fiquidem prio- ra loca,cum magis nervea fint, ideoque fenfu gaudeant acutiore, debenc facilius in- flammatione corripi ex dolore & erethiimo , fi ulcufculis infeftentur; concra vero porte- riora , quar molioris & magis fpongiofar texturjc funt , ac fenfu pollent obtufiore, ab inflammationis periculo magis luca (unt .
i6\ Demum, fi ulcufcula venerea plura fint , denfa, conferca & maligni moris , fo- M.piin,. lent inde genitalium partes quas depafcunrur , balanus -v. g. 8c prarputium in viris , ^^'^^0^' nymphar five pterygla , clicoris , vulva: l»bia , infiari , tumerc, inflammar , undc phimo. cryitiiuaf fis , paraphimofis, cryftallina, carcinoma balani , gangracna & fphacelus. Scd de his (!-'"*""• gillatim in fequentibus.
$. IV. DIAGNOSIS ET PROGNOSIS.
T)'iMgnifis circa tria verfatur , nacuram , caufam & differentias ulcufculorum vcnc- reorum .
1°. Faeilis eft diagnofis naturac moibi ex defcriptione fupra allata . Itaque pro venercis DUgnofi» habenda funt ulcufcula quarcunquc in defcriptis genitalium locis fubnafcuntur , rocun» «o''''* da, orbicularia, calJofa , contumacia ultra cutem profuoda , in fundo plena albicancis vtl livefccncis muci.
Solenc quidem in iifdcm parcibus citra venereum concagium exctrlationtt interduxn {^t* ri , (i cuni muliere res habcatur, coi menftrua acriora aftu fiuant , vel paulo ante flu- xerint , aut que fluore muliebri mordaciore laboret. imo etiam fine concubitu, fi nimia fueric acrimonia humorjs, qui e febaceis vafcuJis fcacurit in viris , & fub prarpuiip in fordes colligicur , nifi tluatur. Sed excoriaticnes hujufcemodi ab ulcufculis venereiis ex eo difiinguere faciie ell, quod cucem fuperficiarie tancum Jambant , quod late & ir- regulariter ferpanc, quod nuUis callis obfideaniur . & quod clto exficcentur vel Jppntej vel fola lotione cum vino foJo , auc cum herfais vulneranis infufo .
Concigit etiam , quamquam ranus, in iildcm locis ulcera gentrari vulnere, abfcefi^u , rofione , perinde ac in ceteris quibnfvis partibus,- lcd hsrc ulcera ab ulcufculls vcnereis in eo evidentfr difcrepaBt , quod lata, irregularia , profunda fint , fine callis in ambl. tu , fine muco in fundo < uno vtrbo quod notis cecerarum partiura ulceribus ad amuf. fim fimilia fint, ideoquc ulcufculis venereis tanto magis diffimilia
2°. Quod ad caufam, abunde liquet ulcuicula vsntrea concagio venereo produci; Vlm- DUgnofis bigicur cantum ucrum Coniagio recencer admifl^o impuro concubicu, an vero lue dudum SJo/Jj'"* latente producancur i fed ea quarftio ex argrotantium confeflione dirinjenda eft.
Quod a argrocantes, ut culpam celenc . malint lui jam pridem conceptae morbum ad- fcribi , quam recentiori ftupio, quod crimine non vacaret , ut familiare eft molieribus, quae jam viduar funt >• imo etiam viris , qui ex nupero vitar inftituto cafticacem vove- runtj_ poterit tamen etiam in eo caiu r^ vericas f\ non certe , at faltem ex conjedtura colligi. Itaque fi ufcufcula in viris frarnum , in foeminis carunculas myrciformes, nyni. phas aut clitoridem occupent; fi multa maligna & confertafioti fi ftadJa percurrantcum Tm. u Q^ 3 celeri;
i4* r>E MORBIS VENEREI5
celei-jrate -i hlric probabilc ert recefiti concubitu contrafta fuifle , cum e'a , ijtrafll fatentC
lue dependent , prarputii fr«num , ant vulva? & vagina? carunculas non afFddieBii ^rz ce-
terJs pudendorufn pariibus; pauca , difcreta bcnigna plerumque Cni j ac taTdii'%< pluri.
.rnum judiccntur. . :i.^-. ( , xr
dJffe.Vn".''' 3°' I^f"'""^ ulcufculorunn differentiaB obviar furtC;, & infpcdiche fdla pittf in nlulVi
tiaium vel pauca ; difcrcta vel confcrta i areadm difpofita vcl circulari arabitu diftrlbuta ; mul-
■""^'- ta vel pari.m calloia ,• rotunda vel angulofa.- in fundo albicantla vel livcntia ; uno vcr-
bo benJgna vel roaligna fint ?
Taulo difficJlius eft ulcufcula dignofcere , qujt •Interuum cxirem* urethra; dtj<f?urri oc-
cupant, & quaf oculis obvia non /unt. Et fane ideo contingit non raro ut icum gonor-
rhoea confundantur , ciim in utroque jfFcdtu fimilia f^-niptomata , dyltria , dolor in ere-
dlione , puris effiuxus 8cc. perinde urgeant. Errorem tamen licebit effugere , ii attcnda-
tur, 1°. In ulcufculis interms extrcma" urethrarpns parcius efflutre , quam in gonorrhcita i
z^. Dolorenfi tunc in perinaro, ut in gonorrh^a perfentiri in tfeclione , led in extremo
cole; j'i Doloris & proinde morbi fedem ab ip(o a;groto plerutTique indicari ad radicem
glandisj 4°. Imo poffe commode ulcus iplum explorari vel fofo tadu fi callofum fit , \el
faltem fpecillo aut candela cerea in urethram immifla .
Prognofii Prognofis . 1°. Ulcufcula venerea benigna , utcumque contumacia /Jnt , ex fe tamen
"im'v"en«- psi^iculo vacant , cum ea labes , quam partibus inferunt , & exigua flr , & remcdiis
reoium . fpontc obvia .
1°. At vero gravJa & periculofa funt, qviotics plura , conferta , maligna , phaga:denica funt, potifllmum fi praeternaturales pra?putii aux balani in virisj in fo&minis vcro carum ;'«»iH. pudendi partium , quas obfident , tumefadiones inferant , unde phimolis , paraphimofis , cryflallina &c. de quibus Capire fc^nente , §. i. 6" z.
3°. Tandem pro cleploratis habcnda , fi ex tumefadione nimia , aut acrioris coatagii venerei rofioneprima appareant incipientis gahgramx /igna in partibus tumentibus auc exulceraiis , cum huic morbo mederi nulla arte liceat , nifi periculofa cxfiirpanone, ui videbitur Cap. fe^uente ^ %. z. ...
4°. Ceterum ulcufcula omnia, utcunqiie mitifTimft videar^tar . id proprium-habent , quod luem vel prsefentem atteflcntur , vel futuram prafnuntitnt . Pra:fentem quidcm atttflan- tnr, fi finc fufpefto concubitu app^rcant, qucniam a larente veneno ea ninc produci ne. cefTum eft. Putursm vero prarnurtiant , fi ab impuro concubitu immediate producantur , quoniam intro admiffum vjrus arguunt, quod a fanguine femel exceptum , nec parciorc pore »b ulcufculis nsanante fatis unquam exhauflum , luem veneream tandeni aiiquando tardius citiufve illarurum fit.
5°. Nihilominus tamen ultro confitendum compertum cfle experientia nonriuUos , qut vencreis ulcufculis olim laboravere , vitam deinde oninem tranfigere a quocumque liiis fymptomate plane immunem , fiVe quod fufcepta vcncni quantitas remcdiis forfan olim difcufla fir, i\vz quod optima, qua illi valent , conf^itutlone finfim in fanguine comita fiierit stque fuperata, ut fupra vidimus Cap. y. Lib. 11. .1.1
6^. Quaproprer, etfi ulculcula venerea , fi olim prargrefT^ fint , latentis lais tinerea» fufpicionem iure importare videantur , haud tamen licet hoc unico artutiifnto jegrum inunaionibus prrcipitantius damnare, nifi fimul acceflerit adminiculi inf^ar pathognotijc- ricum quoddam (ymptcma, vel arquivOcorum fymptomatum taiis fyndrome , qu» patho- gnomonJco frgno squipollcat , unde pofTit latentis luis veritas certius colligi , ut infta videbitur , Lib. IV. c«p. 4.
§. V. C U R A T I O.
'" «** T. Si^ tJlcufcuIa , qufl? cariem pudendi connituunt , a latente lue dependeant , inft^is una «icnrtX lalus cft, morbum qu<im ocyfl")me inunftionibus crariicare juxta methodum inffs tradeh. •"■■ dam. Frufli^atio tn;'m, ron euratio efl^ct virus levioribus rcmediis oppugnare, quod inde
mitigationciTi nuHam , qus diuiurna Ct , admittit , & quod fi aliquando fopiri vidca-
liir , foiCt inde hrevi ferccius recrodclcere .
Imo vero ad ipfa ulcufcula , quar a rccenti concubitu prdducuntur , turiwimum foret
eamdcm trethoJum fiatim cxperiri , cum eo tantum mndo virus , quandocumqur' fangiii-
nl incfi, V^\ktit ec!uci aut exftingui poflll fin« ul!o recidiv» periculo, quod ab aliis
mcthodis haud ita certo expcftare liceat.
Attamcn ,
%
L 1 B s R. III. C A P u rs Vir. Kf,f^
Atiamenj quoniam xgrotantes aboperofiore illitionum mechod.um plerumqup 4>horrenT» Quippe qui leriufculo malo le affeftos cfTe arbitrantur, cogimur uc pluiimum hre*r^ore »'fa ««rationemaggredi juxta tJierapeiam tnodo tradendam^ quat licec ad ulcufcula . qujc ab liiveterata lue dependent , pjrum jitilis fit , plcrumque fufficit carandis alil^ uicyiitu? lis, qua: a recenciorc caufa producuntur, ; ,,frii.'
Porro autem juxta eam meihodum tribus Indicationiba» fatisfaciendum eft? Vrftnt,:; ut phlogofis pudendorum , quaUm uber ulcufculorum progermlaatio inducic , eauie cempe- retur & compefcatur , ne balanus aut prsputium in viris, va^tna aiit vulva in foeminis in confortium iijflammarinnis trahantur: uhtri ; ut viras , quod in faaguinem fnrt>' cans- fulum cft, cekriter aberetur & prrigatur, vcl eliminctur , ne mora invaUfccns f^ngui- pem laoe in^ciat : TertU deraum j uc exceroa genitalium ulcera probe dctcrgantur & mun. ]/dentur, acque emoUicis & difcuflis callis cicacrice felicicer obdacintur. -
I. Primx quidem indicationi multa' conducunt , i°. Vcna; fy(flio , qua praffentius .aal- J:^''''^!,*'? lum eft rrmedium ad inflarnmationem prscavendam , &quK ideo , fpreco inani AntJquo- pV^mlmia, rum prsejadicio , debet in eo cafu pluries iterari ex alcerutro brachio , pro asgrotantis n^o",°"hcc virbus xtare , temperie &:c. & pro morbi vehementia ■. gradu , periculo &c. . ; r»,'»d
2". Frcquens pudendorutri, qua; male aiiciuntur , ablucio , deterfTo, fotus, cum deco- ^""''pMSr €to ridicum altiiarse , nymphafse &c. feminis lini , florum nri<ilvjE, aut cum laft- tepido . sofim .
jo. Admotio topicoruai , qua; anodyna fi.it, de quibus, fufe mfra , ubi de infltmma» torio prasputii auc balani tumore ; Quacunque enim prasfenti inflammationi medentur;, poiTunt ha:c cadcm tanto facilius imminenti occurrere.
II. Ad alteram indicacionera , i°. Utilis ell Mercurialium ufus , qualem fupra propo- n. Thert- fuimus ad curacioncni gonorrhcex c»p. i. five inrerne aflumancur prsparata ex Mercurio, 5fca**on',"^ iic Panacea ^E hii>ps miner»lis , Mercurius violaceus &c. five excerne tantum adhitican- »iier.m , lur leviorcs inundiionrs cum unguento mercuriali idencidem repecitar . v??ul'd'e!'*
z° Propofi o Mercyrialium ului , qualifsunque fueric , eatenus infilleodum , donccpri- heiuuv tna appareanc imminentis pryaUfitii-indicia , quae uc cohibeantur, acger ftatim purgandus ""** eft . Iterandus deinde Mercuri^Jium ufus , & fuo quoque terapore iteranda purgatio: JJic ..plurics alternando pro morbi natura ac Medici prudencia.
. 3 '. Vcrum per id tempus cavendum eft , uc fupra monuimus , ne liberior aer frigore aut humore motam a Mercurialibus perfpirationem coerceat. Hinc enim rheumacifmi , ca- tarrhi , imo & periculr.fat ad interanea- fluxiones inducenntur,
4^. Poft fufficientem Mercurialium ufum , modo adipofa sgri coniiitutio perraittac , atir fuadeat pituitofi temperies, ptifana fudr^rifica , de qua fupra - ex radicib-is Chinae & Sarfa?-pa'-il'a; , lignifque Guaiaci & Siflafras , & pulverato antimonio deco(5lione pa- rata , utilis erit ad exficcanda ulcera & reliquias contagii everrend $ . Cavendum ramen , ne cum ChTurgo'-um vulgo acrior illa ptifana ^grotis quibafvis /ine dele(5lu praffcriba- tur . J^m cnim nnonijimus pi<^. i6g. hac in rc iuiicio opus eff^.
MI. Tertia indicaoo tria intendit, i*. Ut ulcera probe detcrganfur ; »°. Uc calli, fi ilt- The. quid poft decerfionera fuperfint , difcutiantur & refolvantur ; j°. Denique uc cicacrix fif- ,'*,7.'.Vin.
IXia obducarur, di(a«.o
10. lo eo confiftit optata dcterfio , ut mucofa feu febncea materies , quc ulccris fundo "(t^ldA^ impadla inhacret , avelfatur & interna ulctris faci^-s in rcnovetur v-I faltem mundeiurj, '"ca,[fji;^ uc ro'eo colore fuffundatur, qui carois proba: notar , faccrefcentis & ad cicatrjcem pro- d.nd» "ul- p€ an is , indiciuii eft . :) • .' . *"*•
1°. Si mucor paucus fit , Ia?vis , albus - mollis & rarus , poterit exdirpari levitribus «atharreicis , ot folutlone fimplici vitrioH Cypni; collyrio vulgari Lanfranci j aqua , qua» coUyrii Lanf-anci vjcaria cft i & q'ise ad puJcndorum cariem paratur ex aluminis tapihptirtitus iij. & «ruginis parte j. ia f. q. viiu rubfi decoftis ; vel unguenco feqaen- te , quod a multis laudattfr.
St. latdis enlaminaris , §.{5« Sulfuris
i.t siygenTt •vhA , ana J f. Ttreiinthins ^, /, M. In ftrmam u/,guenti, adJ. amiltum sxungU fnilU non falitti
1°. Pkruraque tamcn ad catharetica forciora confugienium eft , ut dcnfos & compa-
Q, 4 4us
14S DeMorais VenEreis
ftBS tnucor, qui ulcerh fundum pertinacJus occupat , radicitus evellatur . Ifliufmodl funt Japis caulticus vulgaris, vel lapis infernalis exfoluticne argcnti paratus , quibus tilccra levi & fufpenfa manu attinguntur i vel quar ceteris palmam prarripiunt, prjepa- »ata varia Mercurialia , quibus ulcera infperguntur , oi prarcipitatum rubrura , vcl fla; vum, iterata fpiritus vini deflagratione prius mjtigatum , & cum aequali ctru/Ts pulve- ratar parte commixtiim,- imo vero prapcipitatum album , non modo pari artiflcio eduka. tum , fed etiam quouiam acrius eft , cum cvi vitello igne indurato, & pauco melle nar- bonefi ad unguenti formam in mortario marmorto piftum & fubadum .
4°. PJilogofis , quam admota ea remcdia rodendo inferunt , ttmperanrfa , fi gravior fit, lafte tepido ; decodJo radicum althsa? & nymphsar ; aut mucagine feminum pfyllii & lini , aqua rofarum extrafta &c. fevendo; vel cremore laftis rccentis i vitello ovi aur fo- lo , aut cum oleo liliorum iubafto ,• a'bo Rhafis, catap!afniate de mica panis &c. «^/«-' Ktndo.Uxc autem /acpius iteranda, ut pars c»lens perperuo & madcat & rclaxetur.
5°. Delapfus efcharaf , fi Jeniius procedat , promovendus butyro recenti , vitello ovi , digcflivo fimplici , vcl unguento bafibcone cum oleo ovorum temperato . Eidem quoque fini condueuot cetera omnia remedia ex anodynorum familia , quar primo articuo enu- merata funt , ut qua? emolliendo fuppurationi faveant , atque adeo efchara: putrefc-entis fejunftioni a fubjffta carne .
t>o. Ac qtt^anticuiuque a nonnullis fijnt hafienus laudata remedia, ufu communi cete- ris omnibus prsfeftur unguentum ^■jrietcoi' lequens , ex praccipitati rubri probe loti pAr- tt '}. & unguentJ bafiliconis parril/us vj. vel viij , in monaiio marmoreo piftis &c una (ubadlis , quod ceteris eiScacius & tutius eff •, nam frrocii Mercurialium &: corrofivarura partium balfamicis un.;:uenti bafiliccnis partibus ita temperatur- ut bUndierofione fuper- ficiariam tantum efcharam inurant fine phlojjofi ulla , & fimul erofa pars a bafilicone ita emollitur, ut inufta efchara levior fruftulatim citodccidat, fine notabili ulceris incremento.
7"- Vitanda fcmper &■ ^caitfe & diligenter cfcharotica fortiora , ut arjenicalia prapara, ta omnia : Mercurius fublimatus corrofivus i oleum glaciale vitriolij aqua» fiygiar flve fortes ex nitro , vitriolo , alumine , fale marino ignis reverberii tortura diitillaudo pro. licita»; aqua mtrtHtt five fecunda aurificum , qua jam folutum fuerit argentum , & dein in)e(flo cupro prscipitatum; aliaque hu/ufce generis multa , qua; efcharam profundiorem inurunt, & graviorem inflammationem excitant .
S». Si qni leviores calli in ulcere deterfo & mu»dificato fuprrfint , prarftabilius eft ,eos levi uiigu^nti mercurialis feu Neapolitani inundmne per dies aliquot itcrata fenfim refolvere & difcutere, quim nimio fortiorum cathaereticorum ufui perclnacius iniJfterc , Ut confumanturj cum inde & acger inani dolore torqueatur , dc parti notabilc «Jecri. mentum accedat ulceris amplificatione.
9^ Ubl primiim totus ulceris ambitus , remoto raucore &: emollicis cillis, mollis, levis , roieus videbitur , acathereticis caute abftlnendum , que rodendo ulcns perennarcnt , imo dilatarent; fed trauroaticis five vulnerariis tantum infiltendum , qux carnium fuc- „^rclcentium prcgcrminationi faveant, ut balfamo Arcari , vel unguento fimplici bafilicone.
10". Ulcus fuccrefcentc carne femel complanatum in cicatricem fjcile coibic eorunadera remediorum ufu. Si tamen ea re ita vldebitur , poteric infpergi pulvere tuthiar , pora- pholygis , cerufTae, terebinthina: ad duriciem cofti & pulveratsr; vel foverj elyxirio pro- prietacum Paracelfi, cujus efficaciam nonnulli ad hanc rem miris laudibus prardicant .
11°. Quod fi morbus a?gr) negligentia aut incuria , Rimia remediorum quar adhibentur , ferocia , errore dixt^, ufu rerum venercarum , aut alia quacunque de caufa ingravc- fcac , &• iiflammaco prarpucio vel balano in viris , auc prerygiis , carunculis vcl cHtori- de in fceminis, urgenciora accidant fymptomata ; tunc ab elcharoticorum ufu defiften» dum , & intermilfa curatoria therapeia folis palliativis aliquandlu utendum eft , ut vi- debitur fequent» C^pte,
ix". Debent fimlli methodo curari ulcera venerea , quar ad urethr* fioem folent ali- quando interne enafci , fcilicet remedia eadem eodem ordine , eademque cautione in ure- thram guttatim inliillando , vel fiphone breviore immittendo , vel p,enicilIo introducen- do; quar toties in die iterari debent, quoties vel loci declivitate vel lotii emifliooe par- tem abftergi contigerit . Cavendum enim ne ad contincnda unguenta urethrar duftus tu- runda obturetur , ut a Chirurgis interdum peecari novimus , magno profedlo argrorum infortunio , cum virutenta matcries , quar ab ulceribus exliillat , introrfura ea raiione «oerceatur , & rodcndo quap fan» funr , raorbum fcnfira augeai .
ii% Cc-
L I B S H I.II. C A J» U T VII. »49
" ij°. Ccterum toto curationis ftadio, mentula circBmligato cingulo linte» fupina fxif4 pendeoda cft , ui rix dccHvltate motus iJberior fit fanguini regreffuro , quam ex prona Cive pcndula, adeoque levius immineai inflamntiationis a<Jt tumefadionis periculum. C^uod ad iizum vcro , fufiicit temperantem , humcdlantem & niediocrem impcrare , nifi torte fcbris, inflammatio aut aHud quodcunque gravius fymptomata tcnuiorem fuadeant.
•i--
U T VIII.
De Jfftflibus v/trlh , qu'i ab Uleu/eulis venereis genitnlium dtpendenf j
Ji' vel lifdem fuperveniunt .
r, S. I.. DE TUMORIBUS PRiEPUTII ET BALANI, UBI DE PHIMOSI ;
PARAPHIMOSI ET CRYSTALLINA.
SI ulcufcula, qujB internam pra?putii faciem fr«numve , aut ipfum balani dorfum co- Oefccictl^ ronamve obfidenr , multa , conferra , mallgna , dolorifica fint, aut fortiorum cfcharo- ticorum abufu nimis irritentur , contigit inde glifcente labe , ut vel prseputium , vel balanus , vel utraque pars fimul brevi mfletur , caffefcat , tumeat.
I. Pra:putium autem balanufque , cum infilantur , i°. Modo calent , dolent , rubent , i. Tu»ot prementi digito ^gre cedunt , led fublata prefllone prompte rcftituuntur ; atquc tumor ?J"t)»l,ni f llle injtammarortut five phlegmontdes j
2*. Modo vero caloris , doloris , ruboris expertia , videatur quafi pellucere fero turgl- da, & prementi digito ita cedunt , ut impreffotn veftigium diu retineaut ; atque ttt'? mor ille ferefus feu aedemtttcdes :
3°. Denique modo caloris , doloris & ruboris expertia qutdem funt , fimul ita renl- tentia ac dura , ut diglti preffionem eludant ; atque tumor ille durus feu shirrhoies ap- pellatur.
fl. Porro prsputium, quacunque racione intumefcat , raodo in extremo limbo coar^a- li. PW- tum glandi tam firide obvolvitur , uc ad pofteriora deduci non poflic ; & ille flatus p",^'^fci.** grarc» nomine phimofis dicitur , hoc cft , lignturn .- modo ver« pone balani coronam re- ■tfeoi . tradlura fta corrugatur & conftringitur , ut ad incertora adduci nulla arte queat; & ftatus ille prscedenti contrarius , p»r»phimofit appellatur , hoc eft, tircum-Hgatura .
III. Pari ratione, qualifcunque fueric balani tumor, folent non raro , fi infarftus gra ^^u^ vior & diuturnior fit , ex ejufdem facie , qua? in paraphimoG denudata eft , vel cx ttiar- eryft»iti- gine praiputii , quo cofltegitur in phimofi , hydatides emergsre feu 1/hIU tKjuofc ^ ery. ^»'"*' ftallini, , qua» pkna: iympha tenul vel craffa , lirapida vel fubrufa , opaca vel diaphana , fola vel cum aere permixta; numero, magnitudine , prominentia varis , modo fummum glandis apicem , modo coronartf, mododorfum , modo latera occupant ; qum imo efflo» refcunt quandoque in phimofi & paraphimofi ex ipio p«^xputio , prseputiive frxoo.
Harc aucem fingula non virorura taatum propria funt , fed mutatis mutandis mulicrl- bos qooque CQmmunia ex eadem caufa.
Nam 1°. Vulva; labia , nymphar five pterygia , clicoris ac clitoridis prafputium , & ffi***," carunculac myrtiformes quar vaginae oftium obvalfant, fi ulcufculisobfideantur malignio- r«reaianM TJbus , tunient & inflantur pari modo ac pra?putium aut glans in viris ; tumorque iiide "^"Tim obortus fimlH prorfus racione inftammxTorius eedematedes vel skirreies eft. i» fieau-
2°. Qtvod fi caruncuIiS myrriforme* auc vagina; oftiuai ulcufculis graviorlbus tentaxi'"'* concigerit , inJe gravis fupcrveniet vagins coardatio ligaturam referens , quae fhimoftot ■nomen jure merebituT» '■
3°. Imo vero ptodeunt interdum cx tumentium partium fuperficie hydatides feu vefi- culat lympha plenae , quas eryfiallinas viroram bulUs figura , qualicatc , natur» rcfc- runt . ■
4^ Sinftle quld in catami^is pathicifque obfervatur , fi in ano ex impura veoere ^^*^'* ^J^** Ta cacoethea concrahant . Inde enim , quandiu ulcera fjeviunt, & gravem extrcmi reftl i inflafnmationemj & nv^irbofaaa podicis arftitadinca» (cvi fhmoftm experiWBtar. L ' ■ S^ Dfa ■ -
i
»5© D E M O R B I S V E N E4R ,E I ft
T»at in 5°. Demum, nec difpar eH oucricum canditio , c^^ la^Uado virus caacipiunt ; niRt 5uL"uc^anI cxperieotia comp^rtum cft rnammarum papillas , fiulcuiculis venercis bafim depa/centibus «io inft. n^jjg habeant , inde multum tumsre m apice , & morbofa juxta balira conftriitione C04r«
Ouiuur ,-,. »- i
ftari. . ■ .
Tument Cau/i. . After jac ad praeputium & elandem , ficut ad ceteras corporis partes , commu-
t.iiuB» ni alveo geminum nuraorem , (anguinem cc lympham dersrunt , qui invicem lecedentes,
^*' peculiaribus diftiniSiiique yafis, fanguis venis , lympha lymphaticis du(5libus , inde r;grc-
diuntur. Quandiu humores illi avehuntur copia cadem qua advedi /unt, tandiu prapu-
tium Sc gUns nativam formam & mellidemj-etinent ; /ed fi quacunque de cauia mmori
copia revehantur quam convefti fuerint , tunc pro haerentis & coHt<5ti humoris copia pra:-
putium & glaiidem infljri & intumeicere neceflc eft.
Poteft autem advefta (anguinis & lymph^ ccpia copiam reveflam excedere caufa gemi-
na , quam utramque prarpuiium 8£ gla; s cu'n (etcris quibuicunque psrtibus communem
hab*nt . i°. Si parcior ianguin-s aut lympha» copja a pra^putio vel glande deducacur ,
quam pro more iolito , non immiiiuta ecrumdem humorum ccpia qua? adciucitur . z°.
Si folito ubcrior eorumdem liumorum copia addacatur , non adaudta copia qua? deduci*
tur , vel iaitem n'Mi acajdta ad eumciem mnaum .
^i-^.Quj» I. Ideo quidem fanguis & lympha parciori copia a pracputio aut glande rccedunt ,
lympii*» .«. quam qua accefferc , qaod vaia , quibus ii de devehi folent ., auguftata pm ampJitudjne
p»i«iui"'' io»ito ftriiftiorem viam regreiTuris permittaiit , & idc-rco tcdcm velocitas gradu minorem
eorumdem copiam jsm lieducant. Duas autem cauiis agnofclmus anguftat* amplitudinis
vaiorum venolorum , quibus langui», & lymphaiieorum , quibus lympiia a prjrputio vel
glandc deferuntur.
i: PfOR|e» j'. Conupreftionem , quam ab sppo/itis duris ac retinentibus ccrporibus va/a illa pa.
JSSm^." '^ tiuntur . Iiide fit ur ukufcula dura , callola , confeita , f: majores vtnarum ramos aut
lyajpfix dudtus ambiant vel obddcant , qui a prxputio vel glande rcOeunt , mole , duri-
tie ,- numero cavitatem eo.-umdem premendo d fficiliorcHj reddant regrtffum lympJjae av>t
fangulnis , ac ideo praeternaturali prapuiii auc balani tumcfadioni locum pf^beant.
•• ?'°I'" i*. Conftridtionem , quam fanauifera vafa aut lymphatici duflus a circumiedtrs tendi-
Bem. ncjs aut muieulolis pra:putii vei balani nbris ipaimodice contr^ais exptrjuntur . Inda
eft quod ulccra eadem , fi intenfius doieant , vcl njcu^-a , vel impruuenti efcharoticorum
abuiu , dura convulfiva indc cietur ex ivmpatbia conftridtio fibrarum , interfertos valo,
rura dudius nimium coardent , & fanguinis aut lymphas dccubitum in prarputium vel
glandem producant. , , .
Ir. (iur« II. Ideu »cro fanguis & lyrnpha folito uberius ati prxp«tjum vel ad ^landcm affluiinr , ij
«ur*i!h'.-' quod prarclufo ad victniorcs partes aditu in Vofa appofita , quap ad ptatpuuum vtl ad
iiyi, .■«<■- glandem ttndunt, coganiur copiofius di.vercere . Harc Itcum habent quotieicumquc alte-
vknrn * rutra iHaruin paTium i-^m ance inflammjtur : Cuhn enira comniunes ab.;".rteria pudcndi
rdmi""' ex'criore ramcs habcant bal.nus prajputiumque , fi languts, queoj truncus arteria? conti.
non' pof- nenter dcvthit, non pofTit furculos qui bal.ino profpiciunt , pervadere , quor.iani propter
*"* • iBfli.uimationcm fanguine ha?rtnte niraium turgcnc , atcjue ideo facil' permeabiles non
funr , cogetur in collatcrales qui ad pra;putium pertinent ,. copitiiius irrumpe.re, atquc
adaudo cruoris affluxu pra?putii phlogofim vel inflammaritr^^m ^dv^care. Sic viciftif>i &
fanguis trunco comnmnis artcriaf adveiftiis non poflit in prarputium iam irflammatum
pro rata parte ut ante derivari , totus in balanuni congeretur , qucm ideo ii flAmmabit.
Inde eft, quod tnflammatio bJ^ni cnm prapuiio , aut pr«putii cuai balano mutuo lan»
facile cominiinict.rnr , ut utraquc pars fi ncn arque cito, at faltem funili labe ex arquo
plcriar.que afficiatur.
Quibit j» Contingit autem balanum citius quam pra?putium , aut pra?putii:m citiys fluam bala-
!f.**"e!^Hf» ""''^ > '"' uttumque fin.ul inflammari cx peculiarl ulcerum v.enereorum feo<. Si jgla liis
^«am p.«- quidcm coronam arabiant, compriniendo peculiaria vaia qua: ianguinem a balaoo reve-
■^"''" frunr , glandis folius ; fi vero radices prarpntii occupent , vafa alia qux a pta:putio re-
ricunt anguftando folius prarputii > denium fi utrique parli infidcant, fimuluneara bala-
ni & pra?putii inflainmatioium advocabui.t.
Q2ifc«i d« Cctcrum vana futura cft rumoris fpfcics in priputio aut balano pro varJa reftpgnaa-
Jo»rt.p*ra. tis.humoris natura : <S vhhgmcnoUct quidtra, fi venis compreflls vel tQiiftridt'S nifu 'a-
tattMmx%' lidiore , fanj!uis iple hajrcat , ^ harrens in vafa Ivriiphatica vi irrumpat « i". OtUnjata^
uiLm.".^ 'i" ^erOi fi raoHje.ntutn coroprcfliouu auc ccuflri^ticnjis licbilius fit, & VAfa J^rophatica,
L 'I 2 E R IIT. C A P U T VII. tn
qu* molirora funt, anguftando , lymph^ tantum coercetidse com^t^jr 5«. Demum skiirrho- rfw , fi lyrtipha . quse in prsrputio aut baUno retinetor , IpiHa , vilcida , glutinola fic , adcdqui mora diinifTis fenfim Kfiuioribus partibus in callum bcile indurefcat.
SyrhPtdthAt» . i'°. irflarom praeputium , ut diCtum eft , modo in extremo limbo coarda- sympt»- tur, &gland(;m ita comprehendic , ut ad pofhriera^Teduci non pofTit , unde fhtmofis ; mtD- "* pj, „„ do contr." ponc corotiam corrugatiir & glanjem ita conftringic , uc ad interiora non po( fi» ^ntV». fit de.uci, unde ;>^r<r;>/y;to<»y7j/prius quioem accidit iis , quibus prxputium naiura lo-n- j,;^*^'""* g-.as eft, prjt/ertim in duobus cafibus , 1°. Si ulceribus CTodatur vel circa frjenum , vel cuca extremum margiiiem , unde fupremus eiufdem limbiis anguftior fiat. zo. ^\ ptaeptj- tii toW-rftiaio bahni tomorera tempore prxcedat , atque adeo pofllt tanto facilms bala.^TJ^. " num riniTdum tumefadlum comprehendere . PoHerius vero verpis & appellis ufu venit ," poriffiiiium in contrari^s totidem cafibus , i^ Si ulcera pofteriorem pra?putii partem juxta radicem iti-ftent, ufndt dccurtatum prajputium retrorium corrugnurj i°. Si tumor prs- putii tumefadiontm balani tempore fubfequacur , heque adeo poffit commode balanuin jam tumentem obvolvere.
2". In phimofi , cum urina , dum tningitur , nequeat ex an?u(lato prxputii fummo io- „V"fi^, ramine eodem tenore eff^uere , quo ab urethra defluit, neceffum eft , ut non pauca ejufdcm fufa pr*pu. copia introrfum regurgitet , & fubter prxpucium reflicans balani & prsputii faciem do- ^ort'.",'/^^;^ lorifice irrltet & inflanimet mora , atrimonia' , falfugine , Un-de ulcufcula latiora , pro- t» • fundibra , maligniora in dies fient.
3°. In paraphiniofis vero , cum urethra praeputio nimium conflrida a?gfe pateac uri- »^ inpari. na» exiturienti, ncceflum efl 1°. TTt midio gutcatim fiat & quafi ex fl:il!icidio , unde ^1','™^^^*;,'' firangaria ; i°. Ut gravj flipetur doiore , quem ciec urina , dum in Inflamtnaiam & an » ft'»"i«u. guftatam parccm fortius incurric , unde dyfuria ; 3°. Uc fpafmodico erethifrao , quem do- "*' lor inducit, inflammacorius balani & praeputii cumor incendatur, unde Hhnfculertim in. erementum.
4°. In utroque cafu manifef^um eft vafa fanguifera & lymphatica praeputii & balani *'^|"f"p"I ftagnante humore ultra modum turgerej debet ergo in utroque cafu lympha feu ferum »eniunt fanguinis e diftradbs vafis vi exfudare , & fubter divulfam cuticulam in unam p'urefve ^'^}j*jj''^f* hydaiides, five bullas cnlligi cryftarw.^es , prominenres quidem vel complanacas, lacas vel anguftas pro lymph* copta,- plcnas vero fero limpido vel fubrufo , tenui vel crafl^o , pellucido vel opaco pro qualirate effufar limpha? .
y°. Imo Mtro ., f\ vrficuls diucius integra; duraverint , continget tandem flatu femi-ple- (Q.u»fu«. nas obftrvarl , quia baMuIa? aerea; , quae in Hmpha intermixts latent , ficuc & in ceceris pg*^^, fl','^ , quibufCunque liquidis, diutina caloris inflammatorii efficacia fenfim extrufar, ftrofi hu- ifntt/iunt' moris , qui pro parte tandem evanefcit, locum occupant in bullarum fummjo .
6°. Defcripta? bulla? mnltis variifque genita'ium locis infidfnt : Scilicet in paraphi- e. Er fjua mofi , denudatje glandis (upcrfictei aut corona? , vel rugis fra?nove corrugati pracputii j ^.ri-t inS. in phiaiofi vero , externae pra?putii faciei , fuprcmo ejufdem limbo , aut fummo balani dVildJ^rrfn apici , prout pars unaqiisque exiturienti fero debilius rcnititur . '•*"■
70. Dncult experientia phimofi & paraphimofi bullffque cryftallinis frequcnter labo 7. ac in rare mentulatos , & potifiimum fi cum impura muliere , qua? junior vel arftior fit , rem g"'f'/°"'' habeant : Frequentiflime vero , qui venere abutuncur fodomitica . Et fane quo pra?putium 'iven'm. & balanus fortius perfricancur , & fricatione magis atteruntur & quafi contunduncur , ""''>»"'• eo crteris paribus inflammationi virulentje gravius paccnt , & exfudanti limpha? cedunc facilius .
8°. Quotiefcunque pra?putii vel balani inflammatio gravior erit , febrem Inde accendi ^■,/''','""' toties fucurum cft , tum anomalia circulationis fanguinis , quam inflammatio infert j pu .0 vei" tum dolore urente, quo inflammata genitalia tcrquenrurj tum demum virulenris miaf- ^*ll'° ^"
perye.
matis in fanguinem ab ulcerara parte tacite exhalatis , quae fingula fuo qua?que modon''' inducenda? febri fymbolam conferunt.
9°. Ccterum . quae de viris dicimus, debent quoque mutatis mutandis de foeminis in-». QuaSn. telligi . fi ca phimoftos fpecie laborcnt , cui poflunt ipfa? obnoxix efle. Scilicet 1°. Midio ^,",',', 'J;';^"' difficilis & dolorifiea futura eft j d<fficilis quidem , quia urethra ab inflaramatis parti- t.nd.. bus coar£hbitur ; flf»'o^»/?f* vero , quia urina dum effluec , inflammacas auc ulceraras par- fu.Tcum* tes diftrah^c auc irritabit. r°. Inde manifeftum accedet augmentum inflammationi & ex- faeminii.. ulcerationi affedarum partium, quas lotium irricando durius habebit . j<^. Tandem , fi ea nimia /ini, ferum a ftagnante fanguine fenfim expreflutn fubter cuticulara colligetur
in
^ IJfe D E M O R 1 1 S V E hf E R E I S
In ctyftallinas hydttides, buUis , qus in vironim genitalibus inflammatis emergunt ; forma , qualitate , caufa fimillimas . Solent autein iftiufmodi hydatidts in foemini? ef- florefcere potifllmum in vulvar labiis, nymphls five pterygomatls , clitoridc , clitoridif- quc pra:puiio, dc carunculis myrtiformibus , quoniam partcs illar , cum laxaf fiat fii pendulz , tiacrente fanguine facilius turgenc . i& Cnm 10°. Ntc difpar cH: conditio catamitorum, pathicorumque , in quibus ani (onfinia ul- ciMaiiii. j^fcuUs venereis&phimofitentantur j indc cnicR farcum cgcftio parca , difficilis , dolorifi. ca cft ; quin imo crefcente in dies morbi malitia fi negligatur, crynallinx buila; ad ani tnarginem non raro prodeunt , bullis modo defcriptis plane compares . iiCuM i\», Tandem nutrices ipfae , qu« ladando labcm coacepere , & quibus contingit ut, """**'"'■ mammarum papilla infJammata? 6« ulcerofa: phimoG ftringantur, i'. Experiuntur flmili iuccefTu la(5tationcm difficilem & doloriHcam , quia lac per conftri<5los infiammat» pa« pJllat duftus manare non potefi , nifl parcifllme & xgtrnmc: 2°. Habcnt pleruraquc pa, pillas variij hydatidibus tibCtas , nifi urgcnti morbo prompta adhibeatur medela. BUeoofti Dhgnofis . I. Morbi quidem natura evidens efl, cum tumor piscputii vel balani in vi« tlunV.Vti '"^ variarura vulvac partium , aut eflii vaginat in mulieribus; marginis ani in catami- rtspaui. tisi dcmum papillarum in ladantibus , vel ipfjs fenflbus obvius flc. Ae«v«'<'« ^^' ^^^ difficilius efl morbi /peciem dignofccrc , cum fenfuum tcftimonio perinde ma- cumorii flifefiuBi flt an tumor ille rubeac , caleac , doleat, flK infiammatoriusi an mollis , laxus , *"'*'■ indolens , & ofdcmatodes , «lemum an durus, retmees , indolens , & sKirrhodes fit.*' nioorroi III, Licet pari tuodo & ca^u & vifu diverfum prsepucii fitum obfervare , atque adeo •,'g'JJ';'"" phimoflm , in qua prarputium in excrenio Hmbo coarftatum glaodcm coram concegit , a paraphivnofi diflingucrc , in qua denudatus balanus a prarputio ad glandis radicem re. tradto conffringitur . BoiUrnnf IV. Similiter fenfuum eorumdem adrainiculo facile eft certo pronuntiare de prffentia, Wj.<'y- numero, qualitare, & fitu bullarum lymphaticarum feu hydatidum cryllaliinarum, quac Mm'?*" in pudendis effiorefcunt in utroque fexu .
Singnit- V. Deraum , nec obfcurum efle potefl judicium de morbi caufa , cum oculis quidem
Niniqus pateant ulcufcula , qux genitalia obfidenc , & a quibus morbus producitur >■ aliunde
altboi"^' *cro manifelluOT fir ea ulcufcula ab impura venere ortum ducere , tum Jtgrotantis con-
4uciuituf fefTione de impuro vel fufpe(flo concubltu qucrentis, tum dcfcriptione ulcufculorum ve-
nereorum fuperius tradita prActdente dtfite .
VI. Proinde haud difficile cfl cavere , ne venercus prarputii & balani , aut muliebrium tumor, vel venerea earundem partium phimofls vcl paraphimofls , quae remediis rgre cedunt & periculo numquam vacint , temere confundantur cum tumefaftlone vcl con. flridlione quavis , quar lifdem partibus accidunt qiiandoque ex leviore phlogofi & finc ulcufculorum pra-fentia , fciJicet vel petulca contredatione fa-pius iterata , vel laboriofa & difiicili vcnere, quautumvis pura , qua cum teneriore virgine yir mentulatus faepius ufus fit; & quar proinde periculi iramunes funt, & fponte brevi difcutiuntur , modo jrgrotantes a caufa , qua indudts funt , fe abfiincrc velint. Ptognofii Vrognofis . Tumor qualifcunque pr^putii & balani, qui ab impura venere originem du- Instnfre. ^j^ ^ j^ Seniper gravis efi , tum ratione fymptomatum , cum dolcrem , inflamroationem , iiranguriain &c. comltes habeat; tuni ratione caufar , quar contumax & maligoa vel al. tas radices jam egit , vel brevi a(5lura eft, mfi cito occurratur.
II. Seroper periculofu^ eft , cum in gingrarnam & fphacelam plerumque deflnat, qui- bus mederi fere non licet, nifi circumcifo prarputio, imo amputato veretro , fi labes al' tlus penetraverit.
III. Demum , femper curatu difficilis efl , cum vltiofo quafi circulo penis quldera ulcufcula a praeputii & balani tumefadione, tumef.;<flio vero prarputii & balani ab ul- cufculis penjs vicifllm vircs mutuentur ; & cum ambo flrnul ab interna caufa , nempe feminio venereo, ita foveantur, ut artem diu eludant & aliquando fupcrent.
Qua ff> IV. Itaque, quamvis prognofis nunquam faufta eftc poffic , varie tamen varianda cft , 5tlu?nfti- atque adeo magis vel minus funefta inftitui debet .
lui debet. 1°. Pro natura quidem & fpecie tumoris ; hinc affe^us gravior Sc pcriculofior cenfcn'
inotii°/pV. ^"s eft , fl tnmor ini?ammatorius fic , ut qui graviora infcrat fymptomata , & in gan-
ci«- grsrnam faipius celeriufque deflnat .• Contra minus gravis & minus periculofus , fi cede.
matodes fuerit , quia mitioribus f>ipatur fymptomatis . neque tam trifttm exitum inten^ \
ut; Dcmum curatu difiicilis & maxime contumax , fi sKirrhodcs , quoniam lympha in
calios
t I E E R Iir. C A P U T VIII. iSi
callos indurata jegrius difcucitur , quam hxrens vel devius fanguis , auc lympha ftagnans
cuidem , fed fluida . .^.. ..^ . - , r
a° Pro ratione & gradu tunaonsj fciliceteoniagis minufve gravis, periculolus , con.i.p,(,t„ tumax futurusefttumorqtialircunque prarpulii , & balani , intiammatoriu.5 , adematodes, ™°"« su» sKtrrodes, quo JnflatHmatio , oederaa , SKirrhus, magis minufve intenfa & gradu majora
vel minora futara funt . /- . • « r i a n
,°. Demum, pro effedlibus , quos tumor advocat ,• fic morbus pericdlofa: p^enus ed j. Pro m,. aleae i° Si dolor acer, Qranguria urgens, febris ardens &c. adftnt, unde manifeltum fiatja^bui. omnia brevi in pejus ruitura efle. %°. Si in graviore phimo/i inflatum prajpatmm glan- dem ita contegac , ut ulcufcula , quae funt pnma mali caufa , nec detergi nec carari poffint aui fi"' in paraphimofi inteofiore glans corrugaco ad pofleriora prajputio tam ar- £tc conftrin^atur, ut praeclufo fanguinis regreffu inflammatio invalefcac cum gangra?ns periculo. 20^ Tandem, fi in pr§putio aut balano ex Inflammationis intenfione & diu- turnitate', bull« feu hydatides cryftallinx efflorefcant , qnx funt veluti prima gangrsn^
incipientis indicia. r . r . , n ri/-j- • » •
Curath. Tribus indlcationibus in genere fatisfacienduin elt, qus fubhdiano veluti or- u cuntio. dine fibi fuccedunt : Prims, , ut pacatis vel temperatis fanguinis motu , fervore , orgaf- \ll\l'J^ mo, partifque affedx dolore, tenfione & erethifmo , faufta promoveatur mflimmationis nei. & intumefcentise refolutio : Alten , fi ea fecus evenianc , ut falcem imminens praecavsa- tur gangrjena, remota diligenter caufa , a qua metuenda videretur : TertiA denique fi morbas arcem eluferit , ut incipiens fphacelus celeriter repriinatur , fi ita liceat , vet ce- teroqui crudeli fed neceffaria operatione cito exftirpetur .
I. Itaque ex legibus prims indicationis , 1°. Sanguis in principio largiter mittendus .Prira» . ut eft ex venis cubiti alterutrius , non modo ter quaterve , fed etiatu , C\ morbi vehementia ("cJ.^iyfo- ita poftulaverit , quarta quaque hora pgr unum aut aiterum diem , uc depletis ea ratio- ^^'^°^^l°- ne vafis, fraftoque cordis & arteriarura pulfu nimio , cruoris quidem affluxus ad par- " tem dolentem parcior fit & debilior , refluxus vero uberior faciliorque.
1°. Ab omni efcharoticorum & cathsereticorum ufu illico caute abftinendum, ne gravi dolore quem cient, fibrofa partlum ftamina convulfive ita crifpentur , ut folitus fangui. nis commeaius difficilior inde fiat .
5°. Imo vero contra adhibenda fedulo emollientia , rela^rantla ; paregorica , qua? dolo. rem compefcendo & eretifmum mitigando cruorii circulacioni fiveant . Canduc4bile eft in hunc fineno parc5m affeitira fovere ladie fubtepido Io!o , vel cui flores & corcex me« dianus fambuci incodi fuerint i decoifto radicum akh^se & nymphaea; ,■ infufo mucagt- nofo feminum pfyliii & lini in aqua rofarum &c : vel fummo peni cepide admovere •cremorem recentem feu florem Ia(5lis ; cataplafma de mica panis cum croco & ovi vitel- Jo, vel quoi efficacius eft , admixta laponis albi rafura temperatum &c.
4°. Utile eft in eundem finem lum fomnum , fi dolore nimio irapediatur , nardoticis ■conciliare , ut Decodo unius alteriufve capitis papaveris albi , Syrupo de diacodio ab § ^ ad 5 vj, Opi vel laudano a gr. j. ad i), Tindtura anodyna a gutt. xx. ad xxx. Pil- ! lulis de cynogIoflI"o a gr, v. ad x. &c. ; tum alvum quotidie laxare enematis emollientr- 4)as , diluentibus , eccoproticis , ex aqua flavidtili tepida , pura, vel oleo amygdalarum ■dnlcium , butyro recenti , melle violacco aut mercuriali , medulla cafTia: &c. tetaperata.
5°. Si febris cemes adfit,_ut fere perpetuum eft quotielcun^ue tumor inflammarorius -gravior eft , sger a folidioribus cibis interdicendus & jufcuhs tantuai vel dilutis cremo- ' ribus nutriendus eft > largus fimurpotus iraperaadus eft tenuioris jufculi ex pullo galli- naceo , vel ptifanse ex decotftis ridicibus altha?a», aymphis , aeetofa: , cichorii diic. addi. ' ta pro libra qualibet fcmi-drachma cryftalli mineralis vel falis pranella:. D;mum bis in die propinandas emulficnes diluriores ex femlnibus frigidis, femine lini , papavcris albi & cannabis, ut nimius fanguinis fervor efficaciter contemperetur,
6'. Ceterum expedic aegrura, fi nsorbus urgentior fusric , in le5:o decarabere fjtu cor- ■poris fupino , tum ut quietus otiofe iaceat , tum ut rem&dia coaamodias poffint & ad- moveri & contineri , tura potiffimum ( « } «? coUs ni ventrcm dsUgari pojjlt , ijuod. irt ■omni euratione ejus netejfarium e[i , ut fupra docuimus Cap. 7. §. ^.
7°. Dum hxc univerfalia in ufum advocantur , topicis fimul infiftendum eft , qua; paif' tis labera corrigant . Quamobrera fi £hin:^ofis adfit , glaDfgtie aritius contegatur , ( l> ^
ii0ere
ii' ) Celfus, m4. ** ' 'f ^'
J?4 Dl MORBIS Venereis
I tlyftert anrieSUrio Intsr eMtn , cuTetnqut inferenda eft vel aqua pura tepiiia,- vel ptifana cxl dcco£lo hordei , cui diflolutum fit rael rofaceum , aut ex decodo radicis althsex, cui fe- raen pfyllii Infufum fuerit ; vel aqua calcis dilutinlma cum admixtis aliquocfacchari Saturnini granis; ut quicquid fordium fub prajputio latet , eluatur , ulcera detergan. tur, phlogofis temperetur, demum ut rigidiores fibrx rclaxeniur & emoliantur .
8». Si vero glans in paraphimofi denudata fit , levi fufpenfaque manu decodis iifdetn idencidem eluenda & fovenda, ulcera fingula accurate ab omni pure abftergenda , tuthia vel cerulTa pujycratis infpergenda, compiicati prsputii ruga: fingulatim everrendf , uc deftrada fpurciiia pofllt inflammatlo tanto facilius promptiufqus refolvi vcl faltctn remicti .
9°- At d vel in fummo prxputii limbo in phimofi , vel ad balani dorfum aut coro» nam , prarputiive frarnum aut nigis in pataphimofi bulla fcu hydatis lymphatica emcr- gat , quam vulgo cryftaLltnum dicunt, locus fovendus eft deco(fto hordei cum melle ro- faceo, lade cui flores fambuci & chamasmell incodi fint. aqua calcis cum faccharo Sa. curnino , vinotepido, in quo ferrum ignirum extinitum fuerit , aut aqua vits campho. rata &c. leniora fcilicet vel forciora feligendo , prouc ntcrofeos pcriculum magis vel minus urgere videbitur.
i-s". Si urina parce, laboriore , dolorifice emittatur, aut fi cum emittitur, pars fubter pra?putfum regurgiter, expcdit in utroque cafu cannam argenteam tenuiorem in ure. thram intrudere, qua lotium facilius exeat , & aptatis funicuiis ita continere , ut ela- bi nullomodo pofTic. Identidcm tamen canna de induftria removenda eft , ut urethrsc fta. tuj exploretur , & ut fordcs, quae adha-refcunt , eluantur .
11°. Ubi primum partis infiamrostio fe remiierit , ad ufum blandorum refolventium properandum eft , qux n-i0cun! ianguinis & lymphac urgendo , & fylialticam partium conrra<3ionem follicicando, afFf(32 partis conctx^tuiii priifina; laxitati, mollitiei, duftili- tati reftituant. Laudantur ex hoc cenfu lac decoftum cum floribus mellloti , chamame- li , fambuci &rc ,• cataplalmaca ex mica panis filiginei , dcco(fla cum vino rubro ; puls ex quatuor farinis refolvendbus, in leni lixivio farmfncorum coda , addito polvcre flo- rum diamaemelj & melitotr , oleoqus chamsmelino ; puls ex farina fabarum in dccodlo foHorum hyofcyami albi ; cataplafma ex terra cimolia , qua in iamiatorum five cultra. riorum fitulis ex fcrri & cotis ramenris colligitur,- cataplalma ex pulpa radici bryoniar in aqua codaj & foliorum hyofciami fub cineribus maceratorum &c.
\i°. Si res pro votis fuccefserit , laxatum femel prarputium verfus- glandis radicem Ic- Bitcr reducendum eft in phimofi , ut ulcera qus fubtus latenr , detergi & mundari pof- fint . Id autem friicius nunquam obcinctur , quam fi balanus fummis digitis ita com- primatur lateraiiter , ut antrorfum protenfus ultra fummum ardati prsputil marginen» ienfim deoucatur vj cadem , qua pracputium ipfum eodcm tempore , fed motu concrario , retrorfum reducitur. Deteds ea ratione tum balani , tum prarputii facies eluenda» , detcr- genda», cverrenda; funi decodtis emollientibud , refolventibus , detcrgeniibus , qua; varis varlare oportet pro diveffa ulcerum condicionc. Quod f\ alicubi prtrputium glandi for- fan coalueric, levi manu invicem divellenda funt , vel diifecanda fummo fcalpcllo .
13°. Pari confilio in paraphimofi corrugatum praspucium explicaudum &r ad anteriora ileducendum cft , fimul ac refolutione relaxabitur. Id autcm nequaquam tcntandum cft , ut a Chirurgis , artis minus gnans , non fcmel tentatum novimus , fummum glandis apicem jmpofito digico rctrorfum pellendo , cum ea ratione glans magis expandatur , arf- eoque latior fupra annularem prafputii ambitum magiS extuberet , fed contra balanl late- ra fummis digitis moUiter ita comprimcnda , ut gians loogior inde fiat & cxilior; fi- mul vero pra°putiurB digitis iifdem ad anteriora blande deducendum, Quo femel confcdo opportet explicatas pra?putii rugas , rugarumque fulcos rite fovere , eluere, detergere & relaxare decoclis variis fupra propofitis.
14°. Tunc remittente fe inflammatione, therapaia , qualcm ad vcnerca ulcera propofuf-» mus pncedentc Capitt , vel redintegrartda eft , fi jam ante adhibita fuerit , vel jam de nnvo adhibenda , ut ea raechodo uleera , quae latcbant , fuppurata deterfa , muodata , ci- catrice tandem coalefcanc . Vcruo) feligcnda fuppurantia , dctergentia , mundificantia le. nifllma ; imo etiam anodynis & paregoricis plcromque caute temperanda inflammaioncoi rcnovare ullo modo pofUnt .
35". In fine niorbi alvus blando catharticd identidem fubducenda , tum uteliminetur ca- cochylia, guae io priuais viis ooigefta cft ex errorc diatt« vel ccftionis , tum vero ut
Tubtrv
L I B E R III. C A P u ¥ VIII. tu
fubthhatur pars veneni , quod morbum etJamnum fovet. Utruraque fcopum feliciter im- plet medulla Cafllae ab ? j. ad ^. ). ^. cum Mercuril dulcis granis xx. alternis diebuj iteranda .
16°. Ceterum , cum evidens fit venereas inflamtnationes praeputii & balani vcl a conta- gio dudum latente produci , quod fanguintm jam pridem ioJ^ectrit , vel fi a recens ad. miffo forfan illata: fiot , locum faltem dediffe ut iiaud pauca concepti contagti pars in fanguinem deduceretur , quandiu inflammationis vehementia debitas cbftitit puris deteri. fioni , opcra? prxtium eft in utroque cafu , ut curatio frlicius fucctdat & perfcfta /It , morbo iam remittente mercuriales inundioncs adhibere , legitimas quidem & ex artis pra?ceptis , quales infra proponemus Lii. iv, C/?^. 7. fi certa fint Juis indicia ; leviores vero , quales jam fafpe propoiuimus , fi haud ita firma fuerit luis fufpicio .
17". Univerla qua? de vins hadtinus aitulimus, perinde conducunt fere /inpula mulie- ribus , five mammarum papillas , {ive muliebria venereo contagio tumentia, inflamrnata , contaminata h;ibeant. H^c eadem quoque paucis mutatis de catamitis v:ra funt , qui, bus anus tumore infljm-natorio obfidctur ex ulculculis venereis . In his enim ad ium. mum duo funt , quae paulo fcrupulofius attendeada videantur: priusquidem, ut renuif- lima J;ajta cx folis julculis flatim imperetur , ne fa»ccs , fi nimiiE aut duriores cfTent , inflammationem augerent , tum egertrentur ; alterum vero , ut alvus cnemaris quotidic liquetur , qua? (int ex genere anodynorum & paregoricorum , fcilicet ex l3d:e , tx fero ladis , ex decod^o radicum altha?*, foliorum verbafci , cynoglofTi, quatuor feminum fri. gidorum , feminis lini, papaveris aJbi &c. ex jufculo pingui , quibus fingulis admifce» bitur ovi vitellus , vei faccharum album , vel oleum ex amygdalis dulcibus exprefTum ; imo etiam prsftabif quandoque oleum smygdalinum fincerum clyfferis forma immittere.
II ^i vero arre elufa vel fupurata inflammatorius pr^putii aut balani tumor in dies Air*fi,ut ingravefcat cum doloris , calori.s , tenfionis augmcnto i imo fi ita perfiftat , ut ufu pro «™"»">e'»» pofitorum remediorum intra fcx fcptemve dics ad refolutionem proxime non tendat , me- pr»clve». rito timendum cft in utroque cafu , ne ftagnantis fanguinit copia & virulenti humoris '"' * mora in gangra:nam deftturus fit. Quocirca advocato Chirurgia? auxi^io difcindenda fta- tim rcpagula , quibus-fanguinis circulatio inhibetur vel retariiatur , & via vi aperienda e(\ ftagnanti cruori , ut poflit infl^mmatio vel refolutione celcri , vel tuta fuppuratione feliciter terminari , ac proinde juxta fcopum fccunda: indicationis imininens prxcaveatur gangra?.)a? periculum.
Itaque eo fine , 1°. In phimofi pra?putlum incidendum efl , non quidem fupra balani dorfum , qua grandiora vafa perreptant , fed alterutrum vel utruroque glandis latus : Igitur intrufo fenfim inter pra?putium & glandem alterutro forficum fcapo , qui flmus fit & pra?pilatus , comprrhenfa cutis alte diflecanda cft , & fi unica fedio detegendae grandi non fufKciat, compar in parte oppofita inftitoenda eft fimili cautione . Quod fi commode non pofllt prae anguftia loci fcapus forficum fatis alte intrudi, fpecillum ful- catum feu ftriamm prius infinuandum efi , cuius ope facilior certiorque via apici fcapi aperiatur . Sunt quibus videatur pra?ftabilius loco forficum cultello tenuiore uti ad for- mam fcalpelli fcriptorii cujus apex vei folus , fed globulo cereo armatus, vel pcr cre- nam fpccilli prius immifli fubter prarputium pedetentim plano fitu introducitur ad opta- tam altitudinem , & quo pertulum femel pra-putium retrahendo difcinaitur . Sed in re iftiuimodi . qus levioris mo.nenti eft , cuihbet ut fuo fapiat ingenio , facile permitten- dum ccnfeo.
a^ Simili confilio in paraphimofi annulares rugjp complicati praeputil , quibus glandis corona arftius ftringitur , vulg;ari fcalpello, quod Bificuri dicunt , tranfvcrfim diflecandje inciiuris aliquot perpendicuUribus . qws penis rcctitudini refpondeant , addudoque deiu orxputio fuper glandcm ruga? ante conftipatflE feduio explicai dse funt . Oportet autera incifuras priputii in pr^fenti cafu , ficui incifiones eiufdem in praecedente , opplere fU- :im linamento ficco ad ha?morrhagiam reftinguendam , ac poftea digeftivo fiinplici & de. ndt balfamo Arcaci curaie , ut artis eft .
3° In oriore quidem operarione , revoluto poft incifionem pratputio , exulcerationes naligna? foetidatque , quap fubtus latebant j in poftcriore vero explicato praerutio , fifl"u. ae rhagadeique omnes qua: intra fulcos delitefcebant , diiuentibus, relaxantibus , refoi- /entibus, vulnerariis , phaga?denicis qualia fupra propofuimus , eluenda: , fuppurands , letergenda», mundificanda? funt , donec cx artis legibus cicatrice tandem obducantur.
4=. Si qua bulU cryftallina nec refolucione cvancfcat , nec fponte difrupta difluat ;
fummo
f^e D E M O R B I S V E (* E R E i S
fumino aplce lata plaga incidenda crlc, viaque paranda contcnts Jympfia?, ut ftamlna iti confiirio nimium diftraita relaxcntur, atque ca ratione prxcaveatur imminens gangrxna, quam humor mora acrior iliaturus effet. Dcinde , fi qua appareant ineipirntis livoris £> gna , bafij bullx cute tenusprius fcarificata contegcnda eft penicillo /eu plumaceolo, aqua vitae camphcrata , tinftura myrrha? , vcl oollyrio Lanfranci imbuto, quat identidem reno- vabun-tur , donec advocata fuppuratione & delapfa fideraca fuperficit , nccrofeos pcricu- tixm dccefTerit,
5°. Singula, quae attulimus de iniJammationo genitalium in viris, perinde conducuBt
tttm imulieribns , fi vulva vel mammarum papillas i tum cataraitis muliebria paffis , fi
ani confinia venerea iHflammationc nimiuni tumeanc , que remediorum tfficaciam eludac
5? In gangrasnam brevi abltura videatur . Scilicct pares , quae dolorifice difknts, cruo.
re turgidac , fiderationi proxim» funt , fcarificanda? confertis quidcm incifuris, fed tragis
minufve altis pro contextus natura & fcnfus conditlone. Delnde, poftquam fanguis ila-
gnans, ichorve putrefcens guttatim infiillavtrint j refolventia , fuppurantia , traumatica fiy
ve vulncraria , phagsdenica adhibenda funt ex artis legibus , dum partes deiurgentcs ^
nativam laxitatcm adcpta? cieatrice coea»t.
Tertit , III- Tandem , fi morbus rcmediis major fit , fe prjecifa fpe omni avertcnds gangra:n»,
"t ^'tT. ^^*"'^ J^"^ appareant necrofeos indicia , tunc una falus fuperefl , ut in tcrtia indicatione
ci^m'«- propofaimus , rncipientem fcilicet gaBgr$nani celeriter reprimcre , vel fi jam rcprimi
veUKiut' r'°" P*'^'' > amputatione partis affeda; radicitus exflirparc ,• fcd de liis infra , tcrtio hu-
picur . jufce capitis arcicvlo , ubi di gtnUtilhim fpbacilo,
§. II. F)E PHIMATIS ET TUBERCULIS CALLOSIS; CHORDISVE SKI RRHODIBUS BALANI ET P R .E P U T 1 1 .
_ , . . Defcrlptto . Difcuffis vcHercis pra:putii aut balani turaoribus , vcl fanatis ulcufculis- pkymitum fupcriunt interdum duriores oc renitentes calli, numero & mole varii , ir.odo in ipfo *«m''.°'^*" partis contextu fepulti & folo ta£lu dignofcendi, modo prominentcs & vifui quoque ob-
vii , qui fi nodorum inflar conglobati fint, phmat» feu tuicrcuU appellanturj chord& ve-
ro , fi inflar funiculi in longum porrigantur.
Solent auttm conglobata phymata in quacumque prasputii aut balani parte adeflfe : Ea
tamcn jotifTimum loca aflFeftant quibus ulcufcula venerea profundiora infcderunt . Hinc
frequentif^ma in extremo praeputii margine , in corona balani , in frxno , quo balanus
cum praeputio committitur . ^
Dnmskir- ^^^ etiam sKirrodes chorda? , etfi quamlibet prxputii aut baJani partem occupare pof- ^hodei fint , frequentius tamen ob/ervancur in extrcmo prscputii circulo . qui anguffaiur in phi- '""' ■ mofij in rugis , in quas pra?putium complicatur in paraphimofi .• in fracno preputii &
in corona balani , qus ufculis gravioribus & catenatim difpofitis rbfepta fuere.
Quandiu phymata feu chordac hujufcemodi naturam calli feu SKirrhi rctinent, dolore,
utcunque premantur , ac cmnimodo fenfu carent ; fed ad fummum f\ mole nimia tu-
meant , obftant ne libera fit pra?putii fuper balanum dedudio vel addudio , atque adco
phimofim vel paraphimofim habitualcm infcrunt. P At vcro accidit interdum , ut progrefl^u tempcris fenfim intumefcant, incalefcant , lanci- I
«rci'n'^-"' nent & obfcure doleant, fi comprimantur, fi tcnto & rigente veretro vcneri milicandum fic, renetam*. auc f\ i?.m iterato miiitatum fucrit , & tune ad carcinomacodcn naturam proxime degenerant. Dtim futif Quod f\ periculum inde immincns celcricer non prarcaveacur , traftis in confortium vi- cjrcinom». cinioribus partilus, audaque in dies mole manifefle dolent , lancinant, calent, mutata- **"'"■ que figura in apicem fafiigiatum cxtuberant , qucm cutis tenfa , iarvis, lucens , rubraob.
tfgitj & tunc carcinoraa confirmatum eft , quod pro diverfo fitu aut diverfa mole phy-
matumi vel chordarum , a quibus initiura duxit , modo balapum prajputiumve totum,
modo partem tantum balani prapputiivc occupat . Quandiu cutis carcinomati fuperjcfta integra efl , nccdum difcifiTa , carcinoma, latens
five occultum diciturj vcrum ubi primum tumoris incremento cutis d^ihcerata in ulcus
abiit , carcincma mutato nomine jam apcrtum & exulccratum appcllatur .
Carcinomati prarputii balanive , f\^t occulto , fivc exulccraro , omnia eadcm accidunc
fymptomata, quac bubonis carcinoniatodis propria cfl^e fupra diximus Ctip.6. J, 3. & tan-
to quidcm intcnfiora , quanto fcnfus prajputii & prapfcrtina baiani acutior eft & magis
cxquifltus prx ienfu glandularpm inguinaliwm.
Ha?c
I i B E R III. C A P U T VIII. if7
H«c cadftn in mulkribus etiam obfervantur fimili ds caufa , in quibus vulvje labra , D.-rfrrptio pterygomata five nympha: , clitoris clitoridifque prarputium & myrtiform s carunculsc , «^':^'»^J''" phymatis callofis iltiufmodi interdum confita funt , qua: a prafgreflTis ulcufculis vel in- nimTfj!- flammationibus venereis fuperfunt : Imo vero in quibus non rarum eft vaginae oitium ch) ««'n'»' da SKirrode annuli inftar ardatum liabituali quafj phimofi conftringi , unde fii ut fcortil- la diobolaria, qu« obviis quibufcunque corpus j»m pridem vulgaverunt , poll contradl» venerea ulcufcula ementitam virginitatem aliquando pra: fe ferant.
Sicut autem in viris fic & in fceminis callofa ca phymata & sKirrhodcs chordac foleot interdum in tumores carcinomacodes, 8c vera demum carcinomata fenfim abire progrefsu codem & jpque funeft:o fucceflii.
Utrumque catamitis etiam familiare eft, in quibus poft ulcerofain ani inflammationem Et in e« - venere contraftam , tubercula phyraataque varia ani marginem interdum obfident , dura ^ "»'•"' ' callofa & in cancrofam naturara f«pe degenerantia ; & in quibus a caufa eidem tanta cft aliquando ani ar^itudo , feu phimofis quafi habitualis , ab annulari chordj sicirrode induda , ut fseces, nifi prius folutx & enemate quafi liquefadae fint , nequeant egeri , imo ctiam nec eo pafto egerantur «nquam finc dolorc.
CauU' Calli omnes tumorefve callofi fiunc in parte molli ab humore vifcido prarter pSym»t» naturam indurato . Debent igitur tubercuia , phymata , chords sKirrhodts tum balani, ^'f^Joief tum pra-putii , quar fingula ad callos tumorelque callofos pcrtinent , ab humore iftiuf fiuntaiyn»- modi prarpucii balanive contextu fpifl^efccnte dependere. ^^***
Sunt aucem in fumma duo tantum humores , qui praeputium balanumve alluant , fan» guis nempe & lympha . ^anguis vero , cum ad ioppurationem concipiendam natura com- paratus fit , dum in parte quavis retinetur , vix unquara poteft in callum indurari , ne- <}ue adeo Jnde arceflenda videtur caufa phymatum , tuberculorum , chordarumquc , quar in pratputio vel baiano cbfcrvantur. Superert ergo , ur tumores ijli repetantur ab indu- rata lympha * cujus fane conclufionis veritatem abunde teftantur & color phymatum , qui idcm eft: ac color lymphae infpiflTatar, nempe albicansi & ficus phymacum , quse iis partibus infident , ubi potiflima eft lymphaticorHm vaforum copia.
At vero non poteft lympha Jn callos unquam indurari , nifi h^reat ; tandiu enim in- ."^^*. *'' fpiffationii impatiens eft , quandiu jugi fluxu indefinenter renovacur circulando . Harret ^'"^0^^*- auiem duabus de caufis , r. Quia ftagnac ccpiofius colleaa intra dudtus diftencos qui- ^'i°;^\j;.' dem, fed tamen inregros ; 2°. Quia excravafatur c laceris dudlibus effufa incer vaforum t.o..« . vicinorum incerftitia . Ucrique caufae locum eflfe in venereis prsepucii & baiani tumori- bus & ulcufcuhs manifeftum eft , in quibus 1°. Vafa lymphacica comprimuncur & angu- ftancur, unde lympha in tenuioribus horumce vaforura capillamencis cogicur cumulan & ftagnarej i». Exiics lymphacicorum ramuli nimia copia Ivmphx congeftac difcerpuntur, tinde coguur collea:» lympha guctatim efiFundi & extravafari.
Verum non fufficit ad callorum genefim lympham harere, fed praterea opus eft ut hc- B' iWsia rendo infpiflctur, dimiflis ftatim tenuioribus partibus , qu» aquof* funt , deinde ad in. {'J:[';,L. nmiorem contaCtum addudtis ceterjs, quar crafliorcs funt & vifcidk. Dimitcuntur qui- •'°'"' p»'- dcm partes tenuiores & aquofiores , tum quia copia & prefllone lymphar pone urgentis ['.Z T^m exludant, tum quia calore & arftu partis exhalantur, Ad intimiorem vero contaftum '®'f' '•'«• adducuncur partes ceter ar , tum quia jam exulant parces aquofiores , quarum incerventu ner«i. ' fciungebatur , tum quia ab admixto contagio venerco acido aut falfo acido denfius con- Itipantur .
Ha;c omnia un» fimul concurrunt in tumoribus , ulceribufve vcnereis , ad producenda in prapucio aut balano phymata: Siquidem 1°. Vafa colledla lympha turgent; ergo pref- lu oebent exfudare partes lymphar tcnuiores : i°. Calet & arftuat pars inflammata ; ergo deDeni partes e»dem exhalari fervore : 3°. Partes crafllores lymphae dimiflis femel renuio- riDus m le propius accedunt,- ergo debent flriftius denfari : 4°. Demum , infpiratum iyS* n """g*""^ venereum , cujus narura acida cft aut falfoacida i debct ergo jympnar craflamentum magis inde conftjpari . Proinde nequaquam mirum eft , fi ea cau-
«^''« J^" «'"'^uP, y'"*'* "'^^^^ ' P^'^ diuturnos tumores venerecS aut graviora ulcera , in prepuuo & balano tam fjcpe obfcrventur.
fnMir a'* "^^r^? ^"»5lem difcreta , conglobata, orbicularia , chalatiorum inftar grandinofa c.uf. 4i- Cnt,,,r.r« I ' '"ccedant vel difcretis olcufculis venereis , vel difcretis congeftionibut, quar '"''"r™- flnf ^nlVl"/ '"^'u ^^^^.""int, quod ibi forfan major fuerit tcxturs inertia, fcu ube. Sh'«:ti. . nor coiiectar lyinphx copia. & in chor
Ttm 1 d" obfcr-
^ '"• '• R Modo «"""•
mati
ij8 De Morbis Venereis
Modo vero in SKlrrodes chordas porrigentur /i ulcera quibas fuperfunt , una ferie fibl
invicem continua fuerint, vel quod frcquentius eft , fi peculiari partis conformationc
congelHo ia Jongum extenfa fuerit . Inde eft , exemph lauftt^ quod in phimofi cxtremus
prarputii margo , quianguftatur i in paraphimoficiufdcm rugi quxin fu'cf)s complicantur ;
in utraque fr^num & corona balani , chordis SKirrodibus (arpifiime obrigefcant. Qiiafingu- Quxcunque de phymaiis venereis genitalium in viris dida funt , h$c eadem conve- lierlbuf" niunt phymatis , qua? cx impura venere muliebria in /oe-niiiis, aut ani confinia in cina;- eldef.rt. dis occupant. Nam & perinde fiunt congeftione indurata» lymphari &pecaliar£S qu.)que bent'.ntVi. 'OfH^ndem diflferentJaB in difcreta (eu orbicuUria , & ca^enata feu in cho das porredti , a ii£'- fimiiibus caufis pcrmtie deducrnJa? funt . N"tandjm tantum phymsta in mulieribus &
cinsdis plrrumque rariora efie qnam in viris , quia ex vaforum fitu partiumque confor-
matione fluxus fanguinis & lymphaE minus inhibetur in venereis niuliebrium aut ani ,
quam praeputii vel balani inflamtnationibus & ulceribus . Sympto. Symftomjta, \°. Quandiu Ivmpha in phymatjs chordilve sKirrodibus indurata nullo cie- . AVfeniu tur motu cxpanfivo , tandiu nec locus eft violentx dutradlioni fijrillarum n:rvearum juxti c°iot'ir. ^' pofitarum , nec compreftioni vaforum fanguiferorum juxra repentium, n:c fanguinis ha:-
rentiae. Ergo per id tcmpus phymata cordaeque tum dolore , tum calore vacare debent , 1. Phimo- z". Verum , fi mole ita nimia fiant, ut prarputii ambitus anguitetur, vel augeatur ba- rlVh"iiof'i' l^ni craflitudo , altcrutro vitio perinde obftitura funt, ne fiat dedudlio vel addudio praj- habituKiii. putii fuper balanum . Inde ergo inducetur habitualis phimofis vel psraphimo/fs. j.Aiiquin 3°- Itaque ^\ anguftatio fitin extrcmo prarputii margine , vsl fi tumor in balano fit co- dophy. ronae finitimus , in utroque cafu prarputium femel adduftum argre deducctur , potilfimum
/i longius fuerit . Tunc ergo balanus retegi non poterit, vel segrc retegetur , atque adeo
phimofis habitualis futura eft. 4 Aiiquin. ,4°. Contra vero, /i anguftatio prarputii /it in parte pofteriore, aut /i balani tumor ^^p^y*p'>'" ejufdem apicem occupct, dedurtum femel prsrputium argre adducetur, prarfertim fi bre-
vius /it. Tunc ergo balanus non poterit contegi , vel ajgre contegetur , atque adeo pa-
raphimo/is babitualis futura eft. j.Phimofif 5°' P^ri modo in foeminis oftium vagin» , /i craftioribus phymatis vel chorda sKirrho. vigin? in dc obfideatur, angultiore rima patcbit. Inde ergo fiet habitualis phimofis , virginitatem «■""»«• nientiens in corruptis, quar jam virum laepius expertx funt.
c.Etaniin ^o^ Similiter in cinaedis , /I ani confinia aut infima refti pars vel phymatis anguften- **"* "' tur, vel chorda sKirrode conftrigantur , tanta ani aretitudo fcu phimofis futura cft , ut
farces alvinar argre egerantur, imo etiam vix egeri po/fint , nifi liquidiores & encmate
jam folutar. ?,o^fre'"** '"• Quo'1 h" tandem acrlmonia vel fervore fanguinis, errore diart* , contre£l»tione yel <i'.?en5%um fricarionc nimia &:c. phymata irritata vel agitata fortius fubinde rarcfcant , tum nifu "'°'*- expanfivo diftr^hent identidem continentcs tunicas fibrafque nerveas intertexras, tum vafa
circumflua comprimendo /anguinem retinebunt . Inde igitur frcquens lancinatio cum ca-
loris (enfu , unde ftatus in carcinoma proxime degencr. 8. uiceri, 8°. Si lympha, qua: in phymata induruit , fatis mollis /it duftilifque , ut in purre li- ftftui"".'' quamen poftlt relblvi , dum iifdem caufis fortius & frequcntius atteritur, inde fuppura-
lionem racite conceptura eft , vel in fummo phymatum apice , unde renovatio ulcerum
ventreorum; vel in phymatum centro,unde ablccflus, imo vcro quandoque fiftular , prar-
fertim in rnulieribus & cinsdis , in quibus abfceflus huju/cemodi , cum altius lateant ,
difticilius deterguntur, ^ ^ ,
a Cifeino- (,o_ Contra ve"ro. fi lympha eadem ftrivftius conftipata & quafi cornea ruppuratloni Im- wltu» par /it, vi earumdcm caufarum lacpius impetentium magis '\vi dies rarcfcct citra fuppu-
rationem. Inde lancinatio , calor , renitcntia, lumor intenfius in dics urgebunt , quibus
viciniores partes in confortium fenfim trahcntur , unde carcinoma confirmatum , fed ta-
nien aohuc occultum . 10. Tmo 10°. Demum , f\ difrupta cute iummum phymatis fafllgium levi fiftura dehifcat , hinc eluicerT* neceflTafia fuccefllone fiet exulccratio maligna , ichorofa , fungofa , phagaedenica , in dies tum. crcfcens, cum duris, granofis & replicatis labris , ut fupra explicavimus C»p. 6. §. j.
atque adco carcinotna' jam non modo confirmatum , fed etiam exulceratum feu aper-
lum erit . Qu. t.tio. Dhgncfis. i\ Prjcfentia, numerus, fitus &c. phymatum calloforum & chordarum sKir- TJZ"», '■^odum oculis patcnt. ^^^ ^.^^^^
1 r B E R III. C A P U T VIII. 2J9
1". Liquet fimiliter fenfuum teftimonio , an phimo/i vel paraphimofi pra^putium ftrin* f;mi»phv. gatur, & ad qualem gradum in utroque cafu? rhorZu"at
5°. Colligitur ex dolore lancinante, n recurrat identidcm led ranus , phymata ad car- ">"> iiur. clnomatoden naturam latenter defcifcere ; fi frequentius vero & fcre continuo , jam de- Vanl'*
fcivifte, l-.tcum in
4°. Vifu taftuque dignofcitur an carcinoma occultum fit exulceraturave j an magnum , "de'm'^n»' quod bahnum aut prxputium totum in viris , tocam vulvam auc totum vagina» oftiiim '^'^'^^^1'^" in mulieribus, totumve ani ambitum in cinaedis; an parvum , quod exiguam tantum fin-^'""* gulorum partem occupeti demum an ]axum & mobile, a vicmis partibus feiundtum fit, poffitque proinde radicitus exftirpari fine labe nimia i immotumve & ftabile viciniori- bus partibus ita dudum accreverit , ut nullo modo podit exlcindi fine earundem am- putatione?
5°. In viris, & mulieribus nuptls vlduifve , genuina horumce morborum caufa vel Tuminvii fitu & indole callorum conjicltur, vel aegrotantium confeflione manifefta eft. '"•
6°. At vero foemin^, quse innuptae funt, & quarum ideo refert flagitia fua celare, Tum in raro fatis ingenua; funt , ut fe contagio contamioatas efte fateantur ; i;no potius audenc '^^'^'''''' malo dolo morbofam vaginse arftitudinem impura venere contradiam pro virgmitate often. tare. Sed tantam impudentiam falfi arguere facile eft , in iis fal.em quas veneri ispius li. ravere, in quibus labia vulvae & pterygia , laxa, mollia, pendula lunt ; fofta navicula- ris Isvis , complanada , didu(fia ; demum interior vagina ultra primum limen , quod morbofe coardatur, patula , ampla , attrita eft, cum e contra in integris & virum non- dum expcrtis angufta & rugofa fit .
7°. Pari confilio cinardi quoque fimulant non raro prasternaturalem podlcis ardtitudl- Tum in nem, quam impurs veneri & muliebrl patientia; acceptam debent a pra?greflis vel pr^- ""*"^"' fentibus hxmorrhoidibiis dependere. Sed mendacium vel inde mauififtum eft , quod coar- ftatio iftiufmodi ab hsmorrhoidibus vix unquam induci polfit j potiifituum vero quod ea coarftatio in cinafdis , qui morbo corrupti funt , perpetuo conjungatur cun ficis , marilcis , criftis, aliifve ani tumoribus , qui veram coarfiationis caulam abunde denotant.
Prcgnojts . 1°. Phymata callofa, chordarque sxirrhodes genicalium , quandiu exigua , mo- Progtions. bilia, pauca funt, nullius fere momenti putantur . Contra vero incom:iioda funt, fi nu mero, mole, duritie, prxputium aut vagmje oftium nimis coardent & vcneris ufui ofi ficiant .
1°. Malum, /i phymata chordarve incipiant latenter in carcinomatoden naturam defci- fcere,- peflimum , fi jam defciverint, cum carcmoma confirmatum ferro tantum & igne feprimi pofllt .
3^ Quandia pfaymata carcinomatodea mobilia funt & ferro radicitus exfcindi poft^unt, fupereft falutis fpes, niagis minufve certa pro modo & gradu operation^s , qua utendum eft ut exftirpentur: Sed fi ob fitum vel adhaefionetn cum vicinioribus partibus nequeant exftirpari , tunc mifera & insluftabili mortc lenfim pereundum eft.
4°. In fceminis & cinajdis phymata carcinomatodea rariora quidem funt quam in vi. ris, ut iupra vidimus , fed graviore periculo in iifdem flipantur quoniam alcius recon- dita operationem difllcilius admittunt, neque reinediis a?que obvia lunt.
CurAtio ad tria debet dirigi pro triplici morbi ftatu i i°. Ut phymata perfec^e difcu Cur«tio. tiantur & refolvantur, fi mere callofa fint & indolentia. i^ TTt caveatur , ne in carci- nomata Ocgenerent , fi eo inciinare videantur, ^°. Ut exflirpentur quani cekrrime, fi in carcinomata iam defciverint.
!• Ad procurandam phymatum refnlucionem , i°. Materiei in eallos impaifljE mollitfes , QuomcJo « denfiori callorum contextui laxitas concilianda eft , ut liquidiorem lympnam laxiora ^tUiU^n- ftamina minis ccerceant , Huic fi i conducunt diluentia omnia interna , quascjnque (u-4',' ^" '"" pra attulimus hupfce Lilri Gap. 6. §. 2. ubi de Tumore teftium -venereo , fomcntaque fiutT"* cmollientia varia, qu* 'bidcm propofita funt.
•h ' ■^^'"'^^' ^' *1"^ ^t latentis & male curata» luis fufpicio , ut accidit non raro, ad. fliDtnda hydrargyrofis convtniente tempore & debita methodo , ex arcis legibus infra pro. ponendjs, ut eo pafto virus admifl^um tdometur , nativa fluiditas lymphas reftituatur , atquc adeo fuperftites calli efficaciter refolvantur.
3"- Quin imo , etiamfi Hqueat nullam latere luem , fi non hydrargyrofi plenae, qua tunc opus non cft , at faltem levioribus inundionibus unguenti mercurialis infifiendam cit, raro quidem, nempe femel qualibei hebdonaade, fed diu , per ires quatuorve menfes
R i iteran-
i6o DE MORBIS VeNEREIS
iterandis . Docuit nerape experiemia vix alternm rsmedium ad promovendam refolutiofiem ! callorum illito Mercurio efficaciui ede , praBfertim veroquotics harrentis lymplia: ipiflitu- \ do ab i{pir»to feiiiinio venereo primum orta eft .
4°. Poflunt etiara eodem confilio inundionum loco in ufum advocari emplaftra varia ex
J^ercurio cum refolventibus , vel relaxantibus varie temperato prarparata , ut emplaftrum
de Ranis cum Mercurio , five de Vigo quadruplicato Mercurio &c. modo feorfum & fo-
h i modo ad arquales partes cum emplaftris de mucilaginJbus , de fpermate ccti , aut dia^
botano mixta & fuba^a . Notari tamen vclim emplaftra iftiufmodi tum virtute refolven-
tium acriorum , quibus ex parte conftat , tum glatinofa & emplaftica facultate, qua po«
ros cutis conftipant & perfpirationem inhibcnt, calorem «lorbofura parti plerumqus con-
ciliare, Sc idcirco inuni^ionibus mercurialibus nainus tuta effe.
QuoDvodo 11« At vero fi ea remcdia fruftra fint , phymataque lancinante dolore identidem corripi
"»«"^^'»™ contingat , tunc mutato confiiio, 1°. A topicorum ufu cavendum eft, tum r.folventium ,
Mfcino». qua? impai^m materiam , attenuando & rarefaciendo , ad carcinomatis naturam pr^cipi»
rentTfi eo ^^"^ ' *^"^ relaxantium , prarfertim fi fint e genere pinguium & oleoforum , quar cutis
iiiOtAare ^ poros obliBendo perfpirationem intus retineat , motumque , quo materia jam cietur , cx
».iea:ui? ^Qctd^ait magis augent & accelerant .
z'. Expedit itaque iu eo rcrum ftatu vel topicfs penttus abftinere , & affeftam partera tantum fovere , ut a forditie munda moderate caleat , & ab externo frigore tuta fii s vel ad fummum topicis iis uti , quar merc aquea fint , uc funt decodi radicum altha;*, nyinpiiapa; &c. vel quar ad aqueam naturam proxime accedant , uc lac vel fcrum laftis repens .
30. sj lancinatio & gravius & frequentius urgeat , fanguls mittendus eft ex alterutro brachio femel atque iterum , ut deplet» arteriar , qua: dolentem partem alluunt, fegnius inde ofcillent , atque adeo minore momento in objeftos callos arietando harrentem mate- riam tardiore & inefficacijDre motu conquaftent- Narcocica quoque identidem adhibenda , ut fyrupus de diacodio vel de fuccino ad 5. li. Laudanum ad gr. ]. Tintura anodyna ad gut. XX. Pilulae de cynogloffo ad gr. v, vtl vj , ut compages phymatum pec fomnurai debilius fuccutiatur & obtufius doleat.
4°. Interea vero adhibenda remedia omnia, quardiluere, temperare , humcftare valcant ; atque adeo fanguinis fervorem infringere, acrimoniam ejufd^m mitigire, & expanfivum rarcfcentium calloruni nifum fufflaminare, ut lac , ftrum iaftis chalybeatum , iufcula dL lueatia ex pullo gallinaceo & plantis refrigerantibus , aqua? acidular leviores &c. interne fumpta i femicupia, bilnea in aqoa dulci tepida 3cc. extcrne adhibita; quat fingula jara f^pius recfnfuimus .
50. In primis operar pretium eft , ut aegrotantes vencre fe abftincant, ne dolentia phy-
mata , quac ia pudendis latent , tenfione , calore , fricatione , diftraftione agitata carcino-
matoden naturam celerius inde contrahant . Curandum etiam in ciaaedis, ne alvum un-
quam depbnant, nifi emolliente enemate prius liquefa(fla fuerit.
DfBi-jiie III. Dentquc fi res male cadet , phymataque duriora , magis dolcntla , & in apicem
Sxft^p^- faftigiata , in carcinomata confirmata , five cxulcerata five occulta , defciverint , vel pro
d». fi m xime defcitura videantur, lunc abic£^a omni cun(5l3tione ad certiora pratfidia properare
dt-rcive. necenum d\ .
iioi! jo. igiriir, fi quod phyma carcinomatodes in prafputio in viris , aut in raulicribus in
nymphis five pterygiis lateat , quod mobile , laxum , ab omni ncxu liberum fit, & a fubiedtis partibus fejundium , fummis finiftrar digicis arreptura cultello exfcindendum eft, neque prspuuo in viris, aut affeftar nymphar in mulieribus parcendum , ut phyma radichus exftirpetur . Deinde vulnus fuperftes cx artis legibus primum digeftivo unguen. to , deinde ballariio Arcari curandum eft .
20. Si vero phyma cancrofum in balano in viris, in alterutro vulvar fea pudendi libio 2n mulieribus, aut in ani margine in cinardis profundius quidem fepultum fit , fed fois tame.T finibus ita circumfcriptum, ut nulla adharfione committatur cum partibus ullis aliis , quar fritioncm refpuant , pari modo exftirpandum eft . Igitur pars afleda a mi- niftro diftenra , & a Chirurgo finiftra raanu compreffa , ad phymatis ambitum femi-cir- culari ff<flione alte incidetur. Poliea phyma fummis finiftrar digitis , vel etiam , fi ita opus fucrlt , urcino aut forcipe arreptura ftipitus exfcindetur cum fibris omnibus , vul- nufque , quod inde fupereft , curabitur ut artis eft. j°. Si phyma cancrofum , quod in prarpntto balanove /atebat , mole ita creverit, ut
ccmmu-
L i B £ R Ilt; C A P W T VI ri. t<5r
(fommonicata per adhsfionem labe , contigua corpora cavernofa , quar penem conflicuiint; in confordum duda fint , «na iam fuperell falutis racio, nempe uc penis caput, quan- tum morbo affeaum eft , totum celeriter amputetur , araputatique vulnus curetur ca me- thodo, quam trademus fequente paragrapho. . n.
4° Verum fi cancrora phymata in foeminis Incernam vulvam aut vagina; oftium occu- pent', fi in cinscdis refto altius infideant , fi in virls ad penis radicem exteredantur , con- damatum cft quandoquidem carcinoma nulla poteft opera tunc radicitus exllirpari ,• ne- que cnim magnificis hariolorum promiflls ullomodo confidimus , qui cathareticcrum ufu fe carcinomaca adhxrentia perfcde fanaturos efTe pollicentur , qua de re vide qus didla funt fupra , hujus Libri Cap. 6. %. ^. ^
5°. Tunc ergo fpcs omnis in eo fita eft , ut Therapeia, quam i>alhat>vam dicunt , do- lor leniatur , morbus fuftineatur , humoris ferocia retundatur , ulcens progrefl"us retarde. tur , & miferabilis jegrotantium vita quam diutiftime procraftinecur , micigacis uc ma- xime fieri poterit jerumnis, vigiliis, doloribufque , quibus dirum in modum premuntur , qua de re confuli poflfunt, quar fupra propofita funt , Cap. 6. Arvt. 5. de Bubone car- tiootnittode,
§. III. DE GANGRiENA ET SPHACELO GENITALIUM.
Vefcrlptio . Niff geniralia , genitaliumvc partes in utroque fexu , anive margo in cins- DefctipHo dis , qux ulccribus affedla harentibus fanguine & lympha impenfius curgent , perfeda fSe"', celerique refolutione decuraefcant , aut in pus maturentur, folentintra paucos dies gan» t.s. gratna corripi , quse tacito , fed gradario progreftu , brevi invalelcit ordine fequenti.
1°. Tumor vel tumoris apex , quJ ante tenfus, renitens, l«vis , lucidus erat & acure dolebat , flaccefcit , Ignavius renititur, crifpatur , infufcatur , obtufius dolct , arque inde urgentia imminenth gangraenae indicia .
1°. Cutis inertior magts magifque relaxatur , fubfidit , prementi digito facilius ccdit , latifUti. veftigium imprefTum magis retinet , Hvefcit cum manifefto doloris , fenfus & caloris de- »'>• cremento j & haec gangra?nam incipientem fignificanc.
3°. His fingulis ingravefcencfbus accedunt puftulae feu veficula? ex cute emergentes , coi.firnii- iciiore fubflavo vel lubrubro plens, quarum bafis plerumque nigrelcit, numero, fitu , '*• raagnitudine varia? j & tunc gangra?na confirmata. dicicur.
4°. Demum tum cucis , tum pars cuci fubjedli , cf.rrupta», emortua; , lividjt, nigrs , Depior». fcetidar; caloris, fenfus pulfufque expcrces . in tabum difluunt graveolens, vel fi digitis '*• prehendantur , a fubjeda carne lacioiatim divelluntor j atque hic ultfmus eft necrofeos gradus , qui a Gra:cis (phacelus , a "Linms fideratio appellacur.
Gangratna ea? genitalium auc ani partes tentantur , quse a ftagnante fanguine vel lym. pha male habent : Frequenter quidem illa» , qua: natura molles fimt & fpongiofs , ut balanus in vitis , labia vulva» in mulieribus , ani margo in cinajdis *, frequencius vero , qux funt cucanese &. magis flaccida; , uc in viris prafpucium , in fotminis nymphs fi- ve pterygia , in cina°ciis crifla: ani . Inde malum altius longiufque ocyfllme fcrpit , & ab affedis partibus in corpora cavernofa , cotumque penem in viris ,• in vulva clau- ftra & vaginar oftium in fceminis j & in cxtremum rcdlum fn cinarciis celeri pafl^u pro- pagatur .
Qau[&, Perit in gangra?na & fphacelo fenfus , calor , circulatio fanguinis & lympha? j „ nexus , coharfio, firmitas partium. Conciduntur crgo in gangrjena & per minima divi- induf'*"* duntur, 1°. Nervi , quibus fenfus vigeti i^ Arteriae , veoar , vafa lymphatica , <5uibus p^",'^;'/"^^^,, fanguis & lympha circulando caiorcm nativum fovent > 3°. Demum ftamina omnia tendi- texiu. nea , quibus partis coutextus firmitafque conftat.
Poteft ea confequentia ulterius confirmari ex nota efficacia caufarum prarcipuarum , quibus gangraena folet efficaciflime inferri. Sic ignis comburendo j efcharotica , cauftica, catharretica remedia erodendo . ccntufio nimia conterendo j congelatio, cui partis ccngs- latar folutio citius fuccedit , lacerando j fingula fcilicet fuo quarque modo partis contex- tum , vafaque parti intertexta coacidendo , gangrarnam & fphacelum advocant.
Id unutu ergo fupfrcft, ut miflls ceterarum gangrarnarum caufis , quarura jam non fa« gu» di- tagimus , in peculiares caufas inquiramus , quibus videtur partis contexcus deftrui poffe [„-"'),',"" in prarfenti cafu . Duas autem ad fummum agnofcimus , alteram quidem in phlegmone , 'aione/fut nimiam fcilicet fanguinis Sc lymphar in parte congeftionem & turgefcenciam , unde aSemat '-
%€t De MoRBIS VElNEItEIS"
non modo vafa nimium diftenta , fed etiam appofita ftamina perrumpi & laciniatim di- lcindi necefle efl : Mteram vero in wdemMte ^ nempe falfioris & acrioris lymphse decubi- lum & flagnationem, unde fero laxata & emollira parcis exiliora ftamina , vafaque tc- nuiora , falinis particulis tandem nnnutatim difolvi & erodi dtbent . Prior caufa citius agic , fed pkrumque magis fuperficiarie j poflerior tardius fed al- ^sympto. jjysj amba? , Ci iungantur , citiflime, efficaclffime, alciffime.
i. immi. Symptomat». 1=^. In gangrsna imminente pauca & exilla flamina difciffa vel crofa funr . "0/15°, do- Hinc ergo in affeda parte parum relaxatur tonus , tenfio, firmatasi atque adeo caloris , ^'.jj ^* '*■ doloris , lajvoris imminutio debet tunc effe in moderatiffimo gra<iu .
i. r>iriis -2.°. in incipiente vero & plura & craHlora ftamina dilaceran vcl erodi ncceffum efl ab Ju^"*i^vo- invalefcente caufarum earundem cfficacia. Hinc ergo tunc magior partis fiaceiditas, fub- re. fidencia , lasvor, cum manifeflo fenlus & caloris decremcnto.
i°. In confirmsta tenuior latex fanguinis & lympha? , e difciffis vel erofjs val7$ exun- feroVicn^ '''^ntium , debet fenfim per femilaceram cutim permeare, atque cuticulam feu epidtrmida , ubicunque fubit.£ta; cuti laxius adha;ret , divellere & in hydatides inflare , fcu ve/Iculas fcro plenas, fubflavo , ii purum fit , fubrubro , fi admixtis aliquot fanguinis guttulis inficiatur. 4. p»rt »r. 4°. Demum , in fphacelo craflamentum fanguinis & iymphx , quod in ruinofa partis J|y*^*'j|*- (}rue fuperefl , & minuta frufiula , in quas fibraj , membranae, vafa conciduntur, una fi- foiTitur. nuil permixta , confijfa , fubacfta tabum confiituunt putre , atrum , gravfolens , quod quidem liquidius efl » fi gangr^na /it in parte moUi , ubi vafa copiofiorai fi ab oedema- te fiat j & fi nullo , ut in oedemate , vel pauco calore ftipetur , ut in phlegmone oede. matode : quod contra fpiffius efl , & craffioribns partibus firidlius denfatis corneam du. ritiem interdum aemulatur , fi gangraeni ab inflammatione vel eryfipelate oriunda partcm duriorem & exfangucm occupet , & fi cum intenfo calore invadat. {. Gtier r- Partes , qua? gangra?n:e vel Ipbacelo fubiedi:^ aut contigua funt , parcicipant ipfa: gtngtasns Jabcm camdem , qua fphacelata vel gangrarnofa pais ante laborabat . Debent ergo a viru- piop.g»tio. i^j^j^ ^^^g ^ quod a gangrjenofa parte undique defluit & alte imbibitur in vitii ejufdem confortium tanto facilius trahi i atque adeo minime mirum efl , ii gangrarna fphaceluf- que alte lateque celeriter ferpant, &^partes depafcantur , quae confines lunt . «. Puifu» <5°. Vafa lymphatica a gangrsenofa parte prodeuntia in fanguinem jugiter traducunt dei>iiii & guttas tabi quas inde haudunt , tanto quidem plures , quanto gangraena latior & pro- jy^glj""" fandior eft , & foetido tabo magis fcatct. Sed gutta? tabi ifliufmodi, in venas femel in- fufse , debent infita proprietate ianguinem inlpiflare , & in/piflAci circuitum rerar<:'are . Debent ergo pari quoque proportione nativum fanguinis calorem imminuerc , & chordis motum infringere quoad vchcmentiam & magnicudinem , unde pulfus in fphacelo debilis &■ parvus futurus efi cum horrcre frcquencc. Di»gnofii Diagnofis. V. Ex fignis in delcriptione propofitis facile eft , tum imminentem gangrx. gangrsf.*- nam pr^videre , tum incipientem , ccnfinnatnm, in fphacelum degenerem , dignofcere. Limitum a"- Limites , quibus gangrscna circumfcribitur , vifu taduque patent ut plorimum ; ' hinc ergo facile judicium qualis quantafve partts occupet , lcilicet an prajputium , bala- num, frarnumve in virfsi an labia vulva, pterygia , ditoridem , prsrputiumve clitoridis in mulitribusi an criflarum aur ficorum falii^ium, ip/umque ani ambituiri in cinardiSc»
3^. Cavendum tamcn , ne ex p-aTUtii conditione (tc flatu balani qui in phimofi fub- tus latet , tcmere judicium fiatj conflat enim exptrientia gansrarnofo praeputio illibatum balanum interdum recojidi . Quocirca prseputium mcifim diffeaum ad pofiica revolven- diim efl, ut de retcfta gbnde aj ertius certiufque ftatucre Hccar . Aitiiudi A'- Uf a^flimctnr gangrsenjc altitudo, conjeauris minime fideniium, fed pars aftciSa in- »"• cifuris eoufque fcarificanda e.'f , dum incifionum fundus dolcat , & floridum fanguinem
emittat. Hinc enim certo conflat & de vitali fubjedlarum partium fiatu , & de fuperje- £lar gangrsnaj altstudine. ,
5^ Cautio eadem adhibenda , quotics de gangr.Tena partis cu)ufdam ambigitur. St le- vioribus enim incifu.is punflim fcarificata doleat & cruorem fluidum atque rutilum Et csuri, emittat , omnia falva funtj contra vero , fi fecus .
rnm 6.n- (,o DeiDum, manjfeflum efl ex prargrcifis a qua caufa gangrarna ortum habuent \ an ^iCg^Mc/i. ab cedemate, an a phlegmonc , an ccmplicato vitio ab a'demate phlcgmonodc ? fum^mTel Prognops . 1°. Gangrjcna malum eft , quo non alterum periculo/ius , cum necrolim inte» netc.tumrat, cckrique paffu a parte in partem prorepat .
in Ptrticu. .> » * • ^o^ Pq.
Itii.
t 1 S t K III. C A P U T Vlir. I6i
io. Poteft imminens gan.-^rsna praecaveri , & incipiens feprimi , feJ confirmata & in fphacelum degtner nulla arte iaflabiliselt , nifi excirpetar; undt facile el\ /ingularum pc-
ricula atftjmarc . ... /• u- -j • . a: n. r
2", Bonum . gangraenam rubro circulo circumfcnbj j id enim inter affectam fanam- que 'partem cercum dilcrimeB intercedere /ignificac. ^
4°. Malum contra , gangra:nofam partem cum lana ita confundi gradaria colorum di« minutione, ut certus gangracnf terminus aflignari nullus pofllcj id cnin» denotac gangrae- nofum virus & lairnter & lue ad confinia lcrpere. .
5°. Sphacelus levi , nec difficili excifione exftirpacur , fi praeputium in viris , nymphas in foeminis, criftas ani in cinasdis folam afficiar.
4». Graviorem & periculi plenam operationemexigit , fi caput penis , alterutrum labio- rum vulvjc, aut portio marginis ani morbo teneantur.
7°. Nullam operationem admittit , fi ad penis radicem , ad vaginae oftium aut intra rc' €t\im procefferit, /ed res tota natorse viribus comitcenda , qua: cperatur interdum cura, tiones mirificas.
8=. De ^grotantis falute nulla fpes reliqua eft , fi fphaceio ad mreriora prorepente horror , rigor , fyncope , ikbiiitas parvitalque pulfus identidem recurrant; hinc enijn le» thalem noxam coHceptam efle evidens eft.
Curatie. Pr(j triplici gangrxniB ftatu triplex therapeia adhibenda eft j i°. Nempe ^an- jj^^^^j^^ graena, fi fit imminens , praecavenda i i°. Si incipiehs , reprimenda; 3°. Si confirmata & in fphacclum degener , exftirpanda cft .
I. Ad praecavendsm imminentem gangraenam , 1°. Removeantur obices omnes , quibus Gangr»M fanguinis & lymph» circulatio retardatur , ideoque , nifi jam ante provilum fuerit , in- {,7«"^^«- cidantur quam celerrime prajputium in phimofi , & con^plicatje pra^putii rug^ in para- d». phimofi, bafifque pterygiorum in mulieribus crebris inciluris fcarificetur , fi nimis ad- Itrifta fit .
1°. Provideatur celerl opera nimia: vaforum turgcfcentiae , qua partls ftaminibus di- fciffis, & nimia» lymphac acrioris Itagnationi , qua ftaminibus eifd?m erofis periculura eft ne gangrafna inferatur ; «deoque pars crebris punftiunculis feu incifuris pertundatur, magis minufve altis , prtut imminet magis vel minus profaada gangrarna .
50. Simul ac fanguis ex incifuris abunde manaverit , atque pars affeila onere levata fuerit , vafa , qua: prajgrefta dilatatione atona , vcl nimia relaxatione flaccida funt , red- dantur tono , firmitati , elaterio naturalibus, uc recupcraco motu olcillatorio conluetara fanguinis & lympha? circulationem renovent , a qua jam feriabancur ; ideoque pars poft fcarificationcm foveatur tepide fpiricu vini five folo , five camphoraco , five etiam cum addito fale ammoniaco i Ipiritu vini theriacali,- fpiritu vini cum a?quali parte aqux cal- cis &c> linteifque contefta detineatur , quar iifdem liquoribus ^ugiter mndeanc , & iis per modum cmbroches identidena irrorentur . Conffant enim calore , partium tenaitate, punftione . doloris fenfu efficaciter inde follicitari ofcillatoiium vaforum motum , hurao- rumque fingulorura circulationem , in quibus'confiftit partis vita.
4°. Sit qua fit in partis fuperficle nota feu niacula paulo nigrior ideoque gangraena: magis fufpefta , ut plerumque accidit in bafi bullarum cryftallinarum , penicillus feu plumaceolus imponatur, itnbutus tinftura niyrrhae vel fola , vel ad fqualem dofim cum aqua phagafdeiiica permixta , qua gangrenam incipiencem efficaciter reprimi certum eft. _ 5°. Eadem tandiu admoveantur, donec pars detumefcat , & ex incifuris feu fcarifica- tionibus pus erumpat maturum & laudabile ; qua: lunt certiflima figna non remots mo. do caufa:, a qua yangraena: periculum , fed etiam plane reftituta: in partc •vhalititth^ quae ambo explevifse in votis erac.
60. Incerim , ne nsgljgancur auxilia cetera , qua: antecedentes gangrarnae caufas poftunt retundere vel debeliare , fed dum copica admovenrur , fimul eciam vena femel atque ite- Tum incidiior , fi ita ferat morbi racio , arque aegrotantis condltio permittac ,• largus irnperetur potus ex decodis herbis temperantibus & dilaentibus, ut ex cichorio , borra- :gine , buglolTo, fcoiopendrio, pimpinella , agrimonia &c. fi febrilis aeitus veheraens ficj cx diaphoreticis vero & cardiacis, ut ex carduo bcnedi^flo , Icabiofa , fcorfonera, angeli- ca , ilofibus chamaemeli &c. fi pacatior fic fangainis motusj imo vero , f\ pulfus depref- fior fit , cochleatim propinetur quohbet bihnrio mixtura , hauftus , feu potio ex a<}uis cardui bcnedidi j melifldC, fcabiofje , angelica; , fcorfonerae , fcordii auc cinnamomi, io
R ^ quibus
a*4 t> E M O R B 1 S V E N S R E I S
^uibus diffolvantur pulvercs, elcdluaria , falia volatilia ex attcnuintium , diaphoretico* rum, carediacorum familfa , juxta fequentem formulam. 5t. AquAr. cnrdui benediEii , Et mebffs, ana \ ij. fl. ^uibus dtffoLve diafheretici miueral. vel iex,onrditi jovi/tU g. }, Sal. voUtil. olecf. Z. {J. Theriaci. vetens 5- 1 ft- Add. -4^«x hordeats, cinnnmem, 5. j. M. F. Vctto , CM)us (umxntur cochlear \. vel i). quohhet btborl» . 11 Gan- II. At vero {i morbus. mcdlcamenca viccrit & in apertam gangrxnam ab«at , miffis re« SJp.eM^Jl raediis illis , qu2 urgentiori malo imparia forent , ad arificaciora properanduQi . ««•uuiida, 1°. Aotiquiores quidem , ne noxioruin humorum affluxu gangrjtna ulterius ferperet , partem fanam. munire*fatagebant defenfivis .^ quae conftarent remediis e familia aftringea- ciura, v.g. emplaftro rubroj cerato a Vigone defcripto, VraSttc. Lib. z. Cap. 17; aut ca» taplafinate olim ufu receptiQimo ex bolo armeiiiae , terra figillataj pulvcribus gallarum , nucum cupreffi, corticum granatorum , aut myrtillorumj & farina hordsi una io6th in oxymclite.
2°. Gangra?nofum deinde locum fcarificabartt , ut fanguis jam corruptus effluerct , Sf putfidi vapoies exhalarentur .
3°. Scarificationts calide abluebant & fovebant aqua muriatica , urina, lixivio forti in quo luptoi incodti fuiffent , oxycrato vel folo , vel in quo unguentum Agyptiacum dif- folutum eflet .
4°. Inde admovebant fimum caballinura calentem & oxycrato dilutum , vel cataplafm» CK farinis oro&oram . lupinorum, loHi , fabarum , &c. codis in oxymelite , quibus ad- debant fuccutn ab/inthii & marrubii , fal muriaticum, imo etiam rayrrham & aloeo pul- vcratas , /i inten/iori putrediiii medendum eflct .
5=^. Si quid jam iidsratum effe videretur, abfumebint unguento .Sgyptiaco , pulverc uftf calcanchi , vel trpchi(cis catha?reticis variis . aut Andronis , vel Polyida? , vel Mufae j vtl ex afphodclis, qui in antiquioribus difpenfariis olim obvii, e reccnti»ribus }am pri- dem exciderunt .
6". Hrc ftlim fufc AuTiquorum thtrapeia ad gangratnam amolliendam , quacn noluerim equidem acerbius reiet'«fte , quafi inefficacem vei noxiam , ne inlquius damnarc videar methodum , quae multis emoJumento quondam fuit , ac ccrte quam multo nrinus aufim vel approbare vel luadere, hanc prajfertim afcate , qua artem eertiorem experientia feci c excmplo m.onftiante viam ; fiquydem iam Ucet exitiali & gravi morbo , quo non peri- culofior alrer, qualis eft gang-rxna , potentiorcm, efficaciorem, tutiorcra medicinam adhi- bere (equeini methndo . • • r
7^ Itaque ml(fis defenfivis , qvix perfpirationem inhibendo nociva raerico cenlentur, pars gangr«no(a ad vivum fpi(fe fci^rificetur j imo , (i quld fideracum fic , caute reiece. tur & dccondeacur, tum ut tanto ma^is imminuatur morbi fomes , tum etiam ut appo- nenda remedia tanto altius faciliufque penetrarc poRir.t . ■ y o r
8°. Sanguine prius largiter edudlo , fcarificsta pars, fi gangrfcna levjs fit & (uperfiria- ria , favcatur decofto ariftolochiae rotondse < linraura myrrh-e vel aloes ; unguento ,£gy,- ptiaco, quod in fpiritu vini camphoraro difTolutam fii , aqua phag«cdenica ; vel quac cc- teris prarftat , tinftura myrrhs & aqua phi-xdcnica , ad arqualem dofim pcrmixtjs , & in quibus diifoluium fic unguentum ^gyptiscufn, Pcnicilli ieu piumaceoii nideiTi Iiquo- ribus imbuti admoveantur , locufque aptc canre.ga(ur &" '^']«setur hnieis Ipiritu vint camphorato, vel folo , vel cum addito fale ammon.aco m.ltientibus . ^ /-■/■.
9°. Si vero gangrsna gravior fit & profundior , pflts perfur>datur fpuitu acido fulfuris per campanam edudo ; vel contegatur linteis madenti"bus folutionc Mercurii in aquaforti fcu ftygia, auc lapidis caufticl vulgaris in aqua communi ; vel illinatur oleo glacjali vitrioli , aut butyro antimonii ; qua? fin^ula pro diverfo gangrarnx gradu vel more par- cius largiufve affricare dcccc , & pura adhibere , vel oleorum , unguentorum , ptmAtaTHm mixtura varia tempcrarc .
10°. Quin imo, fi ad mali ferociam & firmiore dc celeriore prsffidio opus fit , pars inuratur cauterio a-tiuali , acrios quidtm Iciulve , ferroque maais triinufve candentc , prout & mnrbi ratio poftulavcrit , & pcrn^iftrit 'fidLratce partis ^ondirio.
11°. Cavcatur tamsa ab omni ufu arfenici fcu auripigmenti , & arfenicahum prc-
parato-
f*
tlEER III. Caput VII r. afij
paraterum i ut funt magnes , rublnus , regulus arfenicales ; rublimatum , oleum , buty." rum arfenicalia &c. Siquidem , ut fupra monuimus Cap. 6. $. j. experientia compertum e/lhlfce remediis feu potius venenis qualicuHquearte adhibeantur , gravia fymptomata ple* rumque inferri , ut deliria , fpafmos , fyncopcn &c, & delcteria, qua poUent, virtute fanguinem letliali noxa infici.
II», Nota autem & ufu confirmata propofitoromcaufiicorura & cathaereticorum efficacia in amovenda gaografna tota repctenda eft ex di/criminc , quod intercedit inter partes, qu2 tacita labe computreicunt , partefque cetcras, quaf putredinera nondum fenferc . II. Jae quldem tenuiiTimis caufticorum partieuljs , quas pras mollitia; alte imbibunt , in li- <iuam."n funditus & aduti^m diffolvuntur ,• Hx vcro firmitate , tono , motu ofclllatorio, quibus etlamnum valcat, earumdem particularum non modo attadlum diutius refugiunt, Sc energiam pertinacius eludunt s quin imo acrius inde ftimulata: in fortiores crebrioref- qus ofcillationes agi folent , unde faclliori & promptiori fanguinis & lymphaf circula- tioni confuiitur. Haud igitur niirum eft caufticorum facultate femi-patres partes , qaaj ad interitum prxcipitantur, lam apertc difcerni ab integris , quae vidtnt-ur inde raajorem 'vitaiitMtem adipifci.
li". At vero hoc opus , hic labor eft tam cauto prudentique confilio caufticorum vim, ac gangra-na» ferociara & denfitatem conferre & penfare , ut nequc imbecilliora caufllca admoveantur ; qua: putredinis partem inta(ftam , & in jugem mali foraitem ceffuram re- linquantj neque acriora , qua? fanas partes iruftra abfumanc. Sed in tam prscipiti malo gravius peccaretur, defedtu quam exceflu ; adeoque ut incolumitati confulatur , fatius eft fanas partes aliquatenus erodere dura pietate , quam gangrxnam radicitus non exftir* pare culpanda commiferatlone .
14°. Ctterura , ubi primum inuftf efchara: ambitu rubrocirculo circumfcriptus obferva. bitur, indicJum eft gangrafnofam partem cohibita labe a fubjeftis partibus , qua* integra: funt , fejungi , potiifimum H quas maturi puris gutta* interraedia; manent. Tunc itaque crufts delapfus quam citiffime procuretur , \°. Efcharam fcarificando , ut emoUientia al- tius penetrent , & puri fubtus latenti via fiac. i°. Oleofa & pinguia adhihendo, quibus eruQra emolliatar & relaxetur , ut butyrum , cremorem U&is , ovi vitcllum , adipem jfuillam , digeftivum vulgare fimplex , vel ovi vitello temperatum &c. 30. Si nimia fit partis mollities , pinguibus admifceodo ca remcdia , qu2 ftd putredinem valent , ut tin. <5furam vel pulverem myrrhjB aut aloes .
iy°. Efchara femel delapfa ukus fupyftes , C\ fcetidum fit, eluatur & foveatur primis diebus decoflo radicum ariftolochia? rotundae, vel foliorum abfiathii , ruta; , fcordii &c. aqua cakis , tindlara myrrha: vel aloesi pro diverfo putredinis gradu . D:tergatur dein- de unguento ^gyptiaco vel apoftolorum , aut digeftivo vulgari , cui tindMra vel pulvis rnyrrhae aut aloes admixta fint. Demum ufu balfami Arcari , & fi opus fit, balfami vL ridis MetenfiuTu ad perfedtam cicatricem deducatur , ut artis cft.
if. Ceterum, ne negligantur interna remedia , faltem gaografnap initio , dum omnia periculi plena funt . Itaque , fi niroius fit fanguinis a:ftus , vena tundacur in brachio, Jargus potus impereiur ex deco^is herbis rsfrigerantibus & tjmperantibus /upra prop6fi- tis, enemata infundantur emollientia & demulcentia ; imo ^tiam alvus fubducatur iden- tidem blandiore cathartico, ut medulla cafli^ , vel minna calabrina in fero ladis vel de- ♦cofto cichorii .
17"' Contra vero , fi contrafto arteriarum pulfu horror intercurrat cuoa periculo fynco- pes , pocus prsfcribatur ex herbis cardiacis & diaphoreticis , quales fupra recenfuinius, ubi de gangrsna imminente , virifque refocillentur ufu potionis , mixtUTaB vel hauftus , qualem ibidem propofuimus, fed cui tunc addi necefl^e eft , cum omnia pejus ruant , car» diaca cfficaciora, ut guttas Anglicanas , ad gutt. xv, vel xx , lilmm intimoniale Para- celfi, ad gutt. XXX . vel XL , fal volarile viperarum , aut falis ammoniaci , ad gran. xxx ; aut pulverem cochenilia: tenuiffimum , ad gran. xv , aut xx , &c
Hr. Tatidem , fi fphacelus confirmnus fit , neque iam fpes affulgeat pofTe partem inte- ni. can- grain ulla opera confervari, neceffum eft , ne pars fincera trahatur , exitiali raalo, quod ^rm"«««" •moras non patitur , citam opem ferre exftirpaiionc . furpmda.
Igittir 1°. Si pracputii pars qustdam fidcrata fit , pars illa ftatim abfcindenda; fi_ prz, p-utium totum corrupttim fic , totum quoqus circumcidendum ; Locus vero ir.cifionis ie- inde curandus eft vel jaxta nvsthodum , <]uam ad imminentem gangrgnam , vel juxta il- lani , <juam ad incipieniem raodo proT?o(iiimuS; orQut exiget m<i>rbi ratio.
?,". Sitii-
'ie6 .DEMORBlSVENfeRElS
2c. Simlliter j f: pterygoraatum alterutrum In fceminis , vel quajdatn m ano crifta iti cinxdis necrofi tEntetur , forfice ad bafim exfclndenda , bafifque Incifa curanda cft , uj modo de incifi prseputii vulnere didum fuit.
3°. Quod fi fphacelo ad cavernofa ufqne corpora lam progreffo fpes nulla fic poffe mtntulam intcgram fuperefTe, ne morbus cundando ulterius prorepit , fiderata pars quatn ocynfime amputanda . Itaque mentula manu finiftra fufpenfa, novacula vel fcalpello refe- cetur ad gangrarfia; ambituni, fed tamen in parte fana , ne quid refidui fuperfit , quod fphacelo contaminatum fit . Deinde le!)iter ^xpreffo mentula; trunco fanguis , qui manac ab arteriis pudendis interioribus & exterioribus ^ fi(fatur ve! appofitione fmftulorum vi- trioli cypril goffypio obvolucorum , i'no vero , (i opus fuerit , levi ferri femi-candentis attadlu, quo efchari inuratur fuperficlaria ; reliquo vulneri imponatur defenfivum fly- pticum & affringens cataplafmatis forma ex bolo armeoia , fanguine draconis , terra fi- gillata , gypfo , gallis, aloe , maftiche &c. tenuiffime tritis , & ovorum albumine excc- ptis ad mellis confiltentiam . Omnia cx arte deligentur & cooperiantur linceis fpiritir vini camphorato madentibjs, & eodem Ipiritu identidem irrorentur in modum embro-> ches. Altero , tertiove die , detrado primo apparatu , penicilli digefiivo , cul tinftura myrrha; admixta fit , imbuti apponantur , continuata eadem embroche cum fpiritu vini camphorato , donec manifeila appareant fuppurationis indicia. Inde ulceris fuppuratiodi- geflivo eodem vel folo , vel cum additis tinftura aut pulvere myrrhs; dcferfio vero bal- famo Arcaei , pariter vel folo , vel cum tiniSlura aut pulverc iifdem .• demum cicatrix epuloticis ex artis legibus procuretur.
4°. Simili modo, fi alterutrum vulvae labium , vel psrtlo quardam margtnis ani fpha- celo afficiatur , ad vivum refecanda , exftirpando fi fieri poffit quidquid fideratum efl . Inde cohibito f^anguine aUringentibus , ligatura , vel cauterlo adiiuali , pars toveatur & irroretur fpiritu vini camphorato cura fale ammoniaco > ac ubi primum fuppuratio ap- parucric , fuppurantibus, detergentibus , vuluerariis , epuloticis ad cicatricem ex arts deducaiur . .
5°. Ceterum , fi unquam , maxime in cafibus modo propofitis , interno cardiacorum iifut infiflendum efl , qua; cordis motum , fanguinis circuitum , fpirituum influxum tueantur, adeoque horrori , fyncope , afphyxia? efficaciter medeantur, de qwibus vide quar fupcrius di(5la funt ,
c A p u T ix:
Di Ptfris, Verruelt ^ Condylomatibus genit»Uum ,
S* I. DESCRIPTIO.
D.fcriptio A Cctdit praecedentibus jaHl defcriptis quarta morbi venerci fpecies , verrucofx fcilice» Fe""».™' /tL excrefcentiae in genitalibns, quandoque coitui impuro , fed plerumque prasgreflls iondyi?> & "^ale curatis cetcris affeftionibus fyphiliticis , folent fuccedere.
m»iu(«.' in viris, in toto pene gerrainant , kd potilfinlum in prxputio & in balano , ad coro- nam aut juxta frxnum.- lo fcerninis vero , in tota vulva, fed prarfertim m pudendi la- biis, in clitoride, clitoridis praeputio , &i nymphis feu pterygiis : Ad ani ambitum ef- fl )refcunt in iis pragfertim , qui mUliebria patiendo contaaiinaiitur: Demum in nutrici. biis, qux ladlando morbum conceperc , mamraarum papillas, vel papillarum bafim ob- fident.
Figura variant, ficut & fitu : Si oblongje , exiles & teretes fint , perrt dicuntur ; ver- rut£, fi teretes qnidem, ff:d breviores planiorefque i condylomat» , fi complanatiores fjnt & in oblongam aream exteolae ; demum crifln. , fi mole grandiores , in fimbrias leu laci- nia'; latas & fohaceas excrefcant.
Modo fpoiite decitlunt exarefcendo , fed fuperflite bafi ex qua repullulani j modo per- m.(nent, fed flaccid*, molle* , & fenlu fere orbae ; modo dure, ficcar , rigentes & quafi cornese, fenfu carcnt & vere callofar (unc ; modo vero dolent , ichoris quidpiamex fum- aio apicc erttftant & Haturara carcinomatoJcra xni«l3ntar .
§. II.
por.
1 I B E R III. C A P U T IX. i^f
§. II, C A U S ^.
Compertum eft papillas contextu nerveas , figuw pyramidaks feu potius cyiindficas , cauf^^po wodo rparfim , modo parallelo ordine infiderc extims cuti , qus genitaha in utroque -o.u- . fexu veftit ficut & cuti reliqus , qua ceccrx corpons parits obteguntur ; & numero- ,um & fas, confertas, prominfntcs maxime obfervari in faalano , fra^no utraque pr^putii facie -^^J^^^^J & extremo eiufdem limbo in viris ,• in fa?minis vcro in toto vulv» ambitu , variilque ducendjr»b prorainentiis ' qu* in vulva conlpicuae funt , ut in nymphis , carunculis myrtiformibus, -7;;,'.^- clitoride clitoMdilque prsputio. Proftant pares fimilefqoe papillac &. in aiii ccnfiniis , rum cu:»- & in mammarum papillis, areifque papillas cingendbus. "'"""^
Sicut ergo conftat verrucas , quibus manus aut tetera quxvjs corporis partcs quan- doqup deturpantur, fieri au^mento papillarum ifliufmodi cutanearum , quae praeternacu- ram indurancur, fic etiam confcquens tll poros, verrucas, condylomata , crift.-.s , qu£e genitalia 10 utroque fexu infeffant a caula venerea , fimili ratione deducenda efle ab in- cremento papillarum ejufdem generis, qua: elongatae cxtra contiguam cucem lupercre- fcunt, quotiefcumque contingic eaidem uberius nutriri,
Pacet autem delcriptas genitalium papillas uberius nutnri non poffe , nifi gemina de caufa ; vel quia lympha nutritia copiofius convchitur j vel quia retinetur pertinacius . Sed pr'iorera caufam excludeudam cenfemus , ut cui locus e/ie non ponlt , quptics agi- tur de incremento partis peculiaris. Reffat igiturut preternaturale papillarum incremen- tum in porros & verrucas ab ha:rentia fola iympha? nutritix repecatur .
Tam vero , ut ceteras cauias omittamus , quac papillarum increniento favere folent Ci- 9«» p»- ne contagii ullius interventu , & quarum in praeicnti non fatagimus, ideo tantumlym. excfe-"^'" pha in papillis pcrtinacins hjerere pocelt ex caufa venersa , quod papillarum bafis , quar ^';';',';^''"(,°'* intra corpus mucofum fepulta jaccc , occallefcit energia contagii venerei , quo mucolus rirocMiu* humor circumfluus inficitur . Inde enim receflus lymphs , uc qui per vafa Jymphatica g",' l^^-^_ mollia & ex le inertia fieri debeat , difficilior, ideoque parcior futurus eft ejufdem ac- s'i, tene/, ceflu , ut cui arterix ipf? deftincBtur , quae cum claterio tura ofciliatione compreffioni '*" fortius renituntur i ac proinde quantululcumque fit lymphas convedx excefl^us prje re« vcfta , confequens eft fore j ut papiHs tacita lympha: congeftione in porros aut verrucas fenfim excrefcant^
Docet autem experientia pofle mucofum humorem , qui fub genitalium cuticula latet , vei letfnt feminio venereo contaminari gemina ratione ; 1°. Quia tenuior portio virulenti tabi ^[T^fff'''^, quo gen'talia madent quotiefcumque rcs eft <um infttSis, per mediam cuticulam infub. 1 7.ngiin*e jeftum corpus mucofum latenter imbibituri & tunc porri venerei citra prsccdeniem cor- '^i^^l"\^^r poris noxam concubitui impuro immediate (uccedunt . i°. Quia portio feminii vencrei , n.imftr»ti, quod in fanguinem dudum penetravit , mucofo humori inde fecedenti infunditur ; & tunc porri fine ullo recente concubitu , qui fufpedus fit , a lue venerea pridem latente dependent.
Ceterum virus venereum mucofo humori ^^uomodocuinque infufum, modo unicam cu- 'Jnd* Pfo tis papillam , vel exiliorem papillarum manipulum fingulatlm afficit , fed valide , & p"pTiTi- porros i modo vero papillas plures , juxta adfitas intra circularem aream , fcd debiliter, a^'^"'''* & verrucas i modo papillas plurimas contiguas , & in aream oblongam & fafciola; fimi aut' pro'' lem difpcfitas inficit , fcd debiliter & eondyhmatd i mododemum papillas plurimas, fed ^t*,,'}^.'""^ valide, & trijias producit, fcun, . ai-
Difcriminis huius ratio ex diverfa caufa repetenda eft , prout diverfa fupponitur pri- Wl^l^Ttl' ma contagii venerei fcaturigo : Nempe , 1°. Si virus illud fit portio tabi illius virulenti {^'^'"^m genitalibus affufi in adu venereo , Ex loci declivitate, qua tabum huc vel iiluc copio- *"" ' fius confluit, hasrecquc ibidem pertinacius: Ex vitio cucicula» fuperjtdaj , qua» Ci fic ali-' cubi faucia , abrala , hiulca, fuperaffulum tabum facilius intrcmittit : Ex qualitate tabi vcnerei , quod eft magis ramufve acre & energicum &c. z^ Si vero virus idem fcatu- riat ab ipfo fanguine pridem inquinato , Ex diverfa laxitate celluiarum cotporis mucofi , qua» virus facilius copiofiufve admittunt: Ex diverfa papillarura moHitie , qux virusin finitimis cellulis latitans altius citiufque imbibuat : Ex diverfa contagii natura ; unde niajor minorve efiScacia &c.
§. III.
z'^ t> E Moasis Venereis'
§. III. SYMPTOMATA.
t. i«r«- 1°. Sl e graviore oblce lympha uberius reiineatur ia una vel pluribus paplllis, verru- longVorvei '°^* excrcfcentia in long,uni produda cuti multum fupetcminebit: Contra fero, fi a lc- ^"^Moiiit ^^^^ °^^" pardus hirear, excrefccntia deprefllor fupra cutim minus exflabit. rti ik°-" i". Si lympha, qua in papillis retinetur , tenuis , aquofa, diluta fit , excrefcentia mel- "'!*int»f- ''* • Si verovifcida, fpiffa , tenaxfuerit, excrefcentia dura, callofa, SKirrhodesfuturacft. dum deei- jo. Si porrus longus , mollis, exilis, partis cui inhaft<t , calore, vel indumentorum »i"vir»dix. afFridlu fenfim exarefcat , fponre quandoque decidet, fed cx fuperfljte bafi cito denuo
progerminabJt. 4. Nonrt- 40. si excrefcentia mollis & laxa , vel a fricatione nimia, vel ab acriore medicamento «aturlmo doleat , advocato inde conftriftorio paitis erethifmo folitus fanguinis commeatus interci- *«bfcedir. pietur , undc inflammatio, imo & abfceflus.
{. Quin 5°'.Si excrcfcentia SKirrljodes fricaticce nimia , vel pra»poflero cathireticorum ufu , j»°^^»'^-_ identidem irritetur, calore quem dolor advccat , indurata lympha fenfira rarefcet , unde cinomi. [" dolor , calor , laocinatio , uno verbo carcinoma incipiens .
eircimjkij ^°' Tandem , fi excrefceotia «adem durius aliquaodiu tra^Slata in dies pejus habear, & (i*seflerai, In fummo apice dehifcccs ichorofum quid profaodat, fiet iode carcinoma, leve quidfni 8c
fupcrficiarium , fed iam confirmatum & apertum , & proinde nequaquam negligendum.
f. 1 V. D I A G N O 8 I S .
Biagnsflj 1«. Prarfentia . fitus , difFcrentia , conditio porrorum, verrucarum, condyloraatum , crlJ furum*"" flarum tadu & vifu patent.
itaZi' i". An a venereo contagio ortum habsant , conjicere cfl ex numero . Rarum eft enim qSibiii *de. genitalia unquam obfideri verrucofis excrcfcentiis , qu* mulrat fint, fine labe venerea . wndet . * 30. Porrorum lamen indoles apertius indicatur , fi femel exflirpati fponte & fine caufa repullulent.
4°. Rci veritas certo demura colligitur ex a?grotantis confeflione, ur cui facile fit ver- rucas, quas in pudendis habuit a teneris unguiculis, diftinguere a porris , ceterifvc ex« crefcentiis, quae poft fufpeflum veneris ufum apparuere.
5°. Similitcr ab afgrotante difcendum eft, an porri aut verrucse fifcceflerint impwrocon- cubitui, qui recens effct , atque adeo a contagio geniialibus nuper affufo progermjnavc. rint.'' An contra citra concubitum ullum, qui fufpeftus efle poflit , fponte prodierint , aique adeo a feminio in fanguinem jam pridem infufo dependeant, luemquc veneream ai* teftcmur jam confirmatam, imo inveteratam.
§. V. P R O G N O S I S .
Pfognofic jo. Venere* genitalinm excrefcentix ex fe quidem leves funt , poffuntque facili nego-
variainni- , ,, . nt •
tui debet tio radicjtus exltirpari. , ■ . r
f»'i°eVi'uf» ^''' ^^ ^^^° ratione caufr graviorcs elTe poffunt, nempe fi H feminio in fangumem jam "q.i"det' pridem infufo p.oducantur , quoniam tunc luem veneream confirmatam arguunt , cujus prndent. j,ydrargyrofis unica mtdicina eft .
50. Quin imo , licet conftitcrit eafdcm inferri a tabo genitalibus reccnter fuperaftufo in impuro concubltu , periculum tamen eft, ne virus , quod fubter cuticulam iam pene- travit , nec indc poteft ulla raticne cffluere , ulterius progreft^um fanguincm pedetentim inqOinet , & luem confiimatam tandem inferat, fi omittatur antivenereorum ufus.
4^ Hinc liquet luem confirmatam plerumque argui a porris & verrucis gcnjtalium ve-
ncreis, vel tanquam caufam, vel tanquam cffedum . Cave tamen , ne cum Chirurgorum
vulgo lucm veneream in iis omnibus latere tcmcre ccncludas , quorum genitalia vel pra^-
fentibus obfidentur porris aut verrucis, vd olim obfefl^a funtj cum certa experieniia com-
pertum fit porros & verrucas , qui a contagio dependfnt recenter adraifTo , radicitus quan-
doque curari fine ulla noxa , quar in fanguine fuperftes fit.
Btnu3.ero 5^ Potri , verrucar , condylomata , criflae geniralium , fi inflammata in abfcefTum ab.
rmpioma. cant, aut fi lancinantia carcinomatoden naturam contrahant, quam celemme exfiirpanda
«JS/°q11» funt , nc cunftando finitlmjc partcs in ejuldem labis confortium trahantur.
fupervt- ' " §. V I.
niMIK •
1 1 B E R III. C A P U f IX. 16^
§, VI. CURATIO.
Porris, verrucis, condylomatis , crirtis duplex medicina facienda efl ; altera intertt/t , quar feminio viruknto in fanguinem ']am ingreflb vel proxime ingrelTuro medeaiur ; ex- ttrnit altera, qua; partis vitiam deleat & emendet.
I. Circa internam quidsm medicinam , fi colligere liceat ex indiciis urgentibus laem intem» veneream iaterej i^. Plcna hydrargyrofi utendum eft juxta methodum infra proponendam , '.""^*"* cum ea tantum ratione virus , quod in ianguinem jim infufum eft , certo debelletur. thetipei».
a°- Quod fi argrotans huic methodo, ceu operofiori , repugnet, at faltem adhibend^
funt identidem leviores unguenti mercurialis inunftiones fuper genitalia , inguina , na-
, tcs&rc. > vel prxfcribenda pr^paraca Mercurialia, qua: diaphoretica firjt & tacite anti-
! venerea, interjeftis identidem catharticis , qua; humores ad falivales glandulas confluen'
tes deorfum deturbent, juxta methodum , qaam fupra propofuimus Ca.pite i. ubi de
Sonorrhxa .
S°. Si vero nulla fuerit luis fufpicio , & cxcrefcentia? , qux impurum concubitum fe. i quuntur, virus recens, nec dum ultra morbi fedem progreflum fignificent , plens quiJ dem hydrargyrofi licebit tuto parcere i at faltem , ut in prarcedenti paragrapho diftum ell , levioribus inundionibus vel iterato Mercurialium pra»paratorum ufui fatis diu infi- ftendum erit , donec virus fubter cuticulam illapfum perfede profligatum efle videa^" tur .
II. Jam vero, quod ad externMtn porrorum , verrucarum , condylomatum curationem, excT/reen^ variant Jam pridem fententiar. turum
i^ Antiquiores Medici excrefcentias omnes filo vel feta equina comprehenfas ar6le li- ' *"''*'•• gabant, donec exficcata; fponte deciderent . Sed ea methodus jam damnatur , nec immeri- to, cum dolorem acrera (emper , gravem inflammationcm plerumque inferat arftlcre li- gaturai cura excrefcentiis caHoiis , potiflimum vjro fi complanatc fint & parum exiflent, impar fit , ut qiias colligare non liceat j cum , decifo tantum exftantium faftigio , nul. Ja medicina adhibeatur bafi , flve fedi , a qua fuperftite nova; excrefcentiae brevi repul- lulant.
2°. Satius efl proinde excrefcentfas fummis finiftra; digltls prehcnfas forfice ad cutim proxime refecare, & deinde , modo nullus ad bafim callus fubfit , levius quod fupereft ulcufculum cicatrice quam celerrime obducere , quod plerumque facillimum eft.
3°. Si quid vero cailofi lateat, operar pretlum eft, ut priufquam coeat cicatrix , callus vel fuppuratione refolvatur , vel ufu cathaereticorum abfumatur, ne inde nova faccrefcat porrorum luxuries, vel quod pejus efl , ne derelidti calli in phymata radicentur.
4". Ea fane methodus utiliflima , quoties poris longioribus , qul duri & callofi rmt , vel criftis grandioribus & in plures lacinias divifis medendum eft , quoniam eo padlo levi facilique incifione horae momcnto obtinere eft , quod alioqui repetito acriorom ca- tha;reticorum ufu vix forfan intra plures dies conficeretur, cum fumraa argrotantis mole- ftia, nec fine gravi inflammationis periculo . Porro , detruncatis femel cxcrefcentiis , b^fi caure profpiciendum eft , neque permittendum unquam, ut prarmature coeat, nondum rc- folutis , /uppuratis , emollitis , vel abfumptis callis omnibus.
^ 5°. Sed methodus eadcm iatis commoda nequaquam videtur, quotiefcunque excrefcen- tiae humiles breviorcfque , nec digitis fufpendi , nec radicitus exfcindl poflunt ,• quam- obrem priftat ad cathaereticorum ufumconfugere, qua» porris , verrucis , condylomatis il- Jita vel admota , non modo cxcrefcentiarum fafligia , qua: prominent , detruncant , ki earumdem radlces funditus exftirpant ; & quibus adeo nec certus nec efficacius quid- quam novimus.
6=, Inter cetera minoris nota ufu probatiflima funt & receptifllma pulvis ex duabus fabins pulverat* partibus & una ochra; ; pnlvis vitrioli cyprii j pulvis ex arqualibus Mercuni rubri pricipitati , aluminis ufli , & fabina» pulveratse partibus ; pulvis Mercu- rii praecipitati rubri , folus , vel cum squali parte prajcipitati Mercurii albi &c. quae ""S''ia porris & verrucjs faliva prius madsfaftis infperguntur , vel buryro aut unguen- 10 bafilicone «cepta cum Unamento iifdtm admoventur , donec exficcata: excrefcentix iponte decidant. 7^ Si porri & verruca? nimium callef? horumce rsmediorum vim eluJanc . pofsunt
in
J70 DeMorbisVenereis
in ufum vocari fequentia , quac poteatiora funt , nempe aqua aluminofa magiftralis Fal'' lopii ,• aqua phagafdenica , quae cum aqua calcis & fublimato corrofivo paratur i au^ oleum viridis a:ris per deliquium , quod ex «erugine cum nitro calcinata & in cella de"' liquefcente conficitur. H«c autem fingula porris , verrucis , condylomatis vel guttatim in/tillantur , vel linamento imbibica iifdem apponuntur , cavendo nc vicinaf partes lae* dantur .
8°. Imo vero , fi cfficaciffimis opus fuerit , quod tamen perrarum eft , licebit uti lapl- de vulgari cauftico, lapide infernali (eu luna cornea , oleo glaciali vitrioli , butyro an. timoniali &c. iifque excrefcentias levitcr attingere , vel etiam derafa paucula lapidum ramenta , aut unam vel alteram olei butyrive guttulam goflTypio vel linamento exceptam jifdem caut€ appHcare, {ed confinibu? partibus emplaftro defenfivo probe prius munitis.
9°. Cavendum tamen , ne arfenicalia unquam adhibeantur , aut corrofiva uUa ex arfe- nicalium familia , quoniam quantacumque artc prarparentur , clcurationis nefcia naiu« ram femper retinent , adeoque acrius deurendo dolores intolerandos , inflammationes , fpafmos, lypothymias &c. plerumque advocant i quia etiam leihalem quandoque noxatn fanguini inui-unt , ut )am non femel monuimus .
it°. Bafis ulcexata, quse fupereft poft porros, verrucas , condylomata decidua , curan. da eft vulgari methodo cum balfamo Arcaji , cui grana aliquot Mercurii praecipitati ru- bri admixta fint , donec callis perfgde refolutis feliciter coeat , novos porros nunquam produ(5lura .
C A P U T X.
X>e Crljiis , Mcrh , Fhif , Marifch & l\k»g*dis Ant , 5. I. DESCRIPTIO.
M'
'Orborum Jocalium , qui a feminio venereo recenrer admilTo producuntur , agmea ctaudunt affedus varii, qui folent in ano vel iuxta anum oboriri , ut cnftar, ir;ora , fraga , fici , marifca: , rhagadia &c, qua? fingula paucis jam cxponenda funt. Dffttiptio I. Criftar lunt elongatae cutis appendices , fitu & magnicudine varia? ,- modo pendu- tumanit" IsE , mollcs , fl*ccidsc , reliqua? cuti concolores , paleis , qua: a galljnarum mento dcpen- dent firaillima?j modo contra durx , rigenres, callofat & SKirrhodes , criftis fimilts , qua? fummo gallinarum capiti innafcuntur . Si fricationc , contfeftatione , diftradlione , ufu acnorum remediorum nimis irritentur , inflammantur , & nifi inflammatio cito relolva- tur, in fuppuratum abeunt, fi molles fuerint >■ fi vero sKirrhodes , in carcinomatoden naturam degenerant . II. Thy II. Adnafcuntur ano cxcrefcentis alix denfiores , fphairica; , globof» , capitata» » JJ°^^™^ ^ granofar , tenui pediculo cuti adhatrelcentes , qua? fi mole minores fint , thymt,frjg.t vcl mo,<,ium.! tnera i fi majores , fici vel mnnfct dici folent ex fimilitudine. Modo moUes, pulpofar , !""/«!*' lavcs funtj modo vcro duras , afperx, SKirrhodes, Ex fe inflammationis quidem expertes lum . funt , indolentes, cuti concolores ; fed (\ vitio fanguinis , diftradlione, contufione , uft» acrioris topici inflammentur , ve! in abfcelTum abcunt, f\. molles fint , unde non raro ani fiftula i vel fi durar fuerint, cicra fuppurationem calent , dolent , lancinant , uno verbo carcinomatodes fiunt. iii.Rhig»- III. in fundo fulcorum, qui radiatim anum amblunt, fiirurar fiunt , CxTtciii Khagadts fh.TJ'." vel Ri.agadia A\Ctx , qua: fi fupcrficiariy , ac labris mollibus atque complanatis leptac ""»• fint, parum dole^nt, pure fpilfo, albo, maturo manent , boni moris j fi vero profui?. dac, phagaedenicaf , labris callofis , duris , extrorfum replicatis obvallata: fint, identidemi lancinent, & loco puris ichore diffluant, mali moris effc confueverunt.
§. I I. C A U S ^ .
•Si ^irft* I- ''rifna criftarum rudimcnta in ano apparent , quoties ultra tonum anus vi fspluj exerefcen- diftrahitur vel averfa venere, vcl violenta duriorum fa:cum egeftione, dum cnim didufta ""'* cutis fibi denuo permittitur , laxata in fefe concidit & in plicas pcndulas corrugatur.
Lcvio-
L I B E R III. C A P U T X. i^jrt
levlores !!!« plicJe fefe in dies paulatim pi#mittunt in criftas , quoniam ftagnante lympha uberius nutriuntur. Stagnat autem in iifdem lympha caufa gemina , i°. vifcidit». tt quam hab;t feu ab admixtu contagio venereo , fcu ab alia quacunque caufa , unde fic'ut xgrius progrediatur » »°. l^mia. partis ipfius molUtie , unde fit uc debilius pro-
pellatur. ... <,,'■, . , r
Hinc er^o liquet criflas legitimas luem veneream QC muuebrem paticntiam trequenter
quidem, kd non femper arguere. , ^ . , , Ii Thymi
ir. Proflant ad ani ambitum veficuli , vel ii mavjs , lacunae multae , quas natura va-„ora,fr». cantfecernendo humori pingui, vifcido , febacco , ad podicem lubricandum a natura 8^\;;f^^.'^ comparato. Ab hifce veficulis , Ti molc turtieant , oriri folent in ea cutis parte , quam i,„ i.cjnit occupant, excrefcentix variar , globofx , capitata? , granofx , qua» ano adnafcuntur j mi- l^^'^^^'^' nores quidem & frttgis feu moris pares , fi veficula: & pauciores & minus extumeant ; maiores vero , & ficts feu marifcis fimiles , fi veficula: plures aut raagis excrefcanc .
lUae vero veficula ideo tument & excrefcunt , quia humor quem recondant , conta. 'gii venerei illapfu ita infpiffatur, ut incra fua conceptacula ha:rers, eadem fenfim dila- tare, & lymphs circumfluae regrejrum retardare vel fupprimere necedum habeac , undq veficularum tumefadio , accretio , ac demum fupra cucim finitimam extuberatio .
Poteft autem hutnor ille contagio venereo infici , vel a fanguine ipfo pridem infefto, cujus vitia parcicipat humor febaceus, qui inde fecedic; vel a virulento femme , quo ab ano ftillatim manante podicis confinia non raro madent , in iis qui aliorum libidini fla. gitiofifllme ferviunt .
Hinc liquet moras , fragas , ficos , marifcas luem quidem vencream femper , ac non fem« per flagitiofam veneream atteftari.
III. Rhagades fiunt vel diftradione , qua difcinduntur i vei rofione qua ulcerantur 5,^,; dj." irugarum interftitia in ano : DtfiraBione quidem , vel a violenta diiriorum fsecum egeftia- [^""(^*'];, ne , vel a flsgitiofa cinadorum pacientia ; Rofione vero, vel a virulenta humoris femina- rusVrun, iis , qui ab ano defluit in cinaedis , vel ab acrimonia fuccorum , qui a fluentibus vel •,"J^j['j'g" fuppuratis hajmorrhoidibas aut ab inteftinorum cavo , in dyfenteria , diarrhoe a , hyper» fii'. icatharfi &c. depluunt , & harrenc qui impa£li inter ani plicas.
I Hinc liquet rhagades a lue quidem venerea aut ab impuriflima venere quandoquc > frequenter vero a neutra caufa, fed a vitio leviore produci .
Pudet fane turpia tam fxpe refricare , ied exigebat inftituti opsris finis caufam mini- me reticeri , quam maximo humani generis opprobrio experiencia docet morborum vene. reorum caufam efle & nirais veram & nimis freqaentem . Imo vero pofcerc vifa eft ipfa honeftatis ratio eamdem caufarn /jcpius inculcari , ut ii quibus circa jecur ulcerofum tam male-fana hbido l^vit , monici aliquando iapianc , & fi neque naturae fsnfu revocari , neque deterreri valeant D:i judicio, ac falcem certa malorum hinc impedentium hocicia a tam lurpi flagitio tandem avercantur,
§. III. S Y M P T O M A T A .
jo. S\ crlflaj lympha tenui , parce congefta , nullo vel pauco feminio venereo infedla j^o\\il]^a. excrefcant , laxje & pendula?; contri vero rigences & callofa? fucurse func , Ci iympha c.iiof«. crafla, ubertim aggcfta , & feminio venereo mulcum inquinaca nucriantur.
z°. Similicer mariicfE moIJes & pulpofas fucura? func, fi lympha fluxili , paiica , pura » -M»'tf<:jt nutriantur i concra vero , fi lympha vifcida, uberi , virulenca , renitences & sKirrhndcs. 5e'Tk*to. ' 3° Pari quoque modo ex divtrfa lymphar copia & qualitate repetenda eft diverfa la- «^* -^ .^ biorum conditio in rhagadibus , quac quidem dura & callofa-, fi lympha vifcida, copio. dur«'fVei fa, contagio venereo gravida fueric i contra vero mollia & laxa futura funt, fi lympha '•'^- tenuior , parcior , purior fit .
4°- Criftae , marifcae, rhagades , fi diftradione , contufione , preffione , contre6i-atione ; 4 Aiiq-f-n- ' ufu cathxreticorum j fa?cum alvinarum dunorum afpcritie j vel earumdem liquidiorum i°"fc^** acrimonia nimium irritentur, cocrcito prae dolore fanguinis circuitu inflammabuntur ma- inflaia. gis vel minus intenfe , prout fanguis ipfe natura fervidior erit vel temperatior. mancur.
5'. Nifi vero inflammatio celeri refolutione evancfcat , inde crifta; & marifcac , fi hioI- j.ai q«»n. les jfinc, in fuppuratum ibiturx funt , unde abfceffus , apoftcma , fiftula ; vel in necro- d"^',''^";! fim, unde Iphacelus: Si vero dura: & SKirrodes fint , expanfivam rarefcentiam fenfim con» »•»«!"»' '" cepturx, undc dolor accr, lancinans, uno verbo carcinomatodes * ejmcwm..
6^. Nec
ifi B E M O R B 1 S V E N E R E 1 S
». Pt ttia, 6°. Nec difpari rstione rhagades ipfar femel inflammatse, fi molles fuerlnr, fuppufatio^i IbfcefTus ns cuniculos fiftulofos fubter cutem agent in podicem ; vel necrofi in fphacelum defcU »ei in gan. fccnt : Si vero callofar, expanfivo calore in carcinoma degenerabunt. ^llimoni. 7°- Quandiu criflat, marifcar, rhagadc-s inflamniatione vacant , vel mere SKlrrhodesfunt ; cqu.taMo-' ambulationi , fefiioni , equuationi , farcum egeftioni officiunt quidem, fed officiunt pa. ni' vlri."* rum : Contra vero , fi irifl<)mmatar, fuppuratar, cxulcerata: , carcinomatodes fiant, obftant efficiunt. jjg eadem munia nifi ciim dolore exerceantur.
8, FcEtor» 8». Ut ut excrefcentia omni malo vacua» fint atque periculo , at faltem rhigades , quje fu"r.°''"* femperj marifcac , qux plerumque j crif^ae , qux intcrdum uicerofat funt , pure, quoftil- lant, fcetcnt perpetuo & pcrmokftx funY.
5. IV. D I A G N O S I S.
Di.gnofii J*' Rhagades quidem vifu folo facile dignofcuntur ex defcriptione fuperius tradita , «higidum. cum fuam fibique propriam naturam habeant, quar cum nullo alio ani affedu commu, nis fit. At vero Crifts & marifca: folent non raro cum hsmorrhoidibus confundi. Criftt- Xo. Criftae ramen , fi legitima; fint , pofttint ab hjemorrhoidibus ideo diftingui , quod """• ipfar tenues fint & mcre cutaneae, nihilque incermedium comprehendant : Contra vero har- raorrhoides, utcumque fubtiles fint & criftiformes , crafljores elle foleant , & quid molle ac pulpofum in medio femper compkftantur , cincinnos fcilicet ad minus, capreolofvc arteriarum aneurifmalium , venarumve varicofarum, quarum dilatatione producuntur . !<«*«**"" 3°' Mo*"3 vero, fraga , fici & marifcae ab harmorrhoidibus in eo difterunt, quod excrc- fcentiae hujufcemodi globofae, capitatae , granofx , tenui terctique pe4icuIo podicis mar- gini adhaerefcant i contra vero hatmorrhoides cufpidatar , angulofx , fuperficie l^viorcs fint, & plerumque latiore bafi ab ano vel ani margine depcndeant. Diignoflt 4°' Facile eft conditionem ftatumve criflarum , mororum , marifcarum , rhagadumve di- diff.-ren- gnofcere vifu ta(Sluque, vel ad fummum fpecillo: Vifu nempe taBuve , an molles , callo. quibui »f. fsB , inflammatat, fuppuratar , ulcerofar , carcinomatodes i fphacelatar fint ? spccillo vero , iii*'fi"ngu. *" cavar; & d cavar fuerint , an per bafim foraminulcntam fiftulofos cuniculos alte ege* js diftin rint , necne , & in quam cgerint loci differentiam?
*"Di'ignoCi 5°- Difficilius eft certo erutrc an cnftar , mora , marifcje , rhagadefque ab avcrfa pro^
^"'ifbu? brofaque venerc ortum habeant, necne j fed nec juvat in tanta flagitia euriofius inquire-
depen- rc , dccetque Medicum arqui confcium coniefturis parcere , tanto quidem magis, quoi
'^*"'* inde nulla accedat utilitas nequcadmorbi prognofim, neque ad curationem inftituendam .
6°. Pluris intereft: ftatucre an affcdiones hujufcemodi lucm veBercara prxfentem indi«
cent , necne, vel tanquam caufam , a qua ipfar fobolefcanc s vel tamquam coefFcdlum cau^i
far ejufdem, a qua & ipfar dspendeant, contagii fcilicet illius , quod recens admiftura ,
& labem parti inudcrit, cui primum affridum fuit , & fimul etiam fanguincm latenter
vitiaverit. Id vero licet tantum colligere ex conditione & fyndrome fignorum, quar luem
fignificant , & de quibus infra Lib. IV. Cnp. 4. quorum quidem unum aut alterum ex
urgentioribus requiritur, fi criftar aut rhagades iolar adfint, quoniam priores illar ifFc-
ftiones , ut fupra §. II. di£lum eft , lucm ex fe perpetuo non indicant j unum contra aut
alterum ex levioribus fufficit, fi marifcis vel ftcis anus obfideatur , quoniam pofteriores
iftse affeftiones, ut ibidem expofitum eft, luem veneream magis ipfae arguunt . Quod fi
criflar, raora , marifcar , rhagades fuppuratar, ulccrofar , fiftulolar , careinomacodes fint ,
tunc vel lcvifnma fufpicio prudcnti Medico fatis erit , ut ad hydrargyrofim , ceu ad fa-
cram anchoram , ocyus properet , cum in evidenti periculo fatius fit rcmedium inutile ,
fed quod omni nocumento caret , adhiberc, quam omittcte neceflarium.
§. V. P R O G N o s r s.
Cfiftij *"• Crifljt , mora, marifcar, rhagades, affeftioncs funt cx fc graves , cum Curari non fn»tifc« . pofljnt nifi exftirpentur, ncc cxftirpari nifi urendo & fccando , hoc cft , duris, difficili- eo*p«1ci. bus > hborioriofis operationibus .
<i?o''ff ^°' ^^'"' ^''S° confequens eft co graviores & curatu difficiliores effc, quo numeroplu- aTonrt Tf. res , molc grandiores, duriore, crafliorc , magis callofa bafi depcndent , ad ani ambitum fcnt'';"/^ propiws adftant , vcl in interiorc r£(5lo magis radicantur ; quoniam pofTunt inde & diffi- inttitnio. cilius
LIBER iri. CaPUT X. 17^
gUIus cxfecari , & re(e(ftis graviora , callofiora , latiora , magis dyfepulotlca ulcera fu- perfunt , quorum curatio difficilior .
j°. Ceteris paribus , eo quoque graviores cenfendx funt , quo graviora fymptomata ^^*,,^^™" advocant. Crefcit ergo fingularum periculum , fi callofa?, infliramat£e , fuppurarae , ul- gnvlor*» ccrof», carcinomatodes , fphacelata: fint , cum ea fint totidem morborum monftra , quae "'''°'*'" • debeliare difficIUimum fit .
4°. Accedit tertia periculi caufa, fi cum lue venerea conjungantur , five recente , five Qi.'o«gr». Inveterata , ut pote quae in neutro cafu radicitus curari poffint , nifi prius cxpugnato fe- f»°de?en" rainio venereo, a quo tunc excrefcentias inftiufmodi produci , vel faltem foveri certum *'"'• cftj quod tamen nunquara obtineri tuto poteft , nifi plcna & legitima hydrargyrofi, at« que adeo dura condicione .
"~ §. VI. CURATIO.
ic .ffgrotans ad cfficacem therapelam prjeparabltur tum remediis unlverfalioribijs , ve- Prsmin» naf feftione fcilicet & purgatione, qua? plcthora: & cacochyli^ medeantur ; tum alteran- '^°^j'.* pJ* tibus, diluenribus, demulcentibus , actenuaiuibus , qua? fanguinis fervorem , acrimoniam, **"* ' vifciditatem corrigant vel tempcrent, nempe jufculis cum pullo gallinaceo , vel fruftulo carnis vitulinjc , & cichorio , fcolopendrio , agrimonia, pimpinella &c t fero h£tis , ia- fte afinino , caprillo , vaccino ; aquis mineralibus acidulisj femi-cupio ; balneo tepido aquse dulcis &c j varia feligendo pro tempeftatis modo , aut prava* diathefeos ratione.
2°. Deinde , fi qua legitima fit latentis luis venere^ fufpicio, plena perfe^aque hy- drargyrofis adhibebitur, ut profligato feminio, quantulumcumque ianguini ineft , remo- laque caufa anteccdente, poflic inde morbus & tutius & felicius ad optatam cuiationcm deduci .
3°. Praemiffa eo modo pra^paratione , & hydrargyrofi, fi ea forfan uti vifum fit , fini- ta vel finiente, ad refeftionem criftarum , mororum , ficorumve devcniendum , ubi pri- mum tempeftas faverit . Neque enim fperare licet excrefcentias , quse in hypcrfarcofes ac- crevere, poffe unquam ratione ulla in arftiorem molem denuo cogi & priftinx reddi angtjftia? .
4°. Olim ufu receptum fult, criftas, mora , ficofve fiio ceraio vincire & in dles ftrl- Crift* «e flius & ftriftius coUigare , donec fponte contabefcerent , deciderentque . Scd ea metho» ^";[p*„ dus nunc exploditur , neque immerito, i°. Quia plena eft acris & diuturni doloris ; 2,^d*,non Quia cohibifo fanguinis regreflu graves infiammationes in ligatis excrefcentiis plerumque °p* ''*"«• excitat , qua in fuppuratum , in gangrxnam , in carcinoma degenerant,- j°. Quia ad cri. ftas ficofve , qui craffiore & caliofo pediculo fufpenduntur , vix unquam utilis cft i 4°. Demum, ut ut cetera omnia optime procederent , quia bafim excrcfcentiarum intadam femper relinquit, unde novi fungi cito progerminanc ,
5°. Nec utilior eft methodus altera , qua folent ani excrefcentiae cathacreticis paulatim n«: ufti cxedi. Nam 1°. Ea methodus diutumitate ta?diofa eft , fi hyperfarcofes grandiores fint ; "',y^'V'* imo etism q\iandoque inefficax, {i callofa: fuerint; 2°. Dolore intolerando argrotantes di- fcruciatj 3». Gravem inflammationem non raro advocat , qua: ad unum ufque extendi- tur j 4°. Demum , abfceffus & apoftemata quandoque infert inflammatione , fi excrefcen- tix molles fint ; ceteras vero , qua» dura: & callofse funt , ad carcinomatis indolem prar- cipitat dolore & irritatione. Atcamen , fi excrefcentia? minuta» , molles , pulpof» fuerint , agro qui ferri aciem nimium expaverit , poterlt cathxreticoruin ufus non gravate condonari.
^°. Igitur una tantum therapeia tuta eft , cerca , efficax , fcilicet excrefcenlias fcalpel- Sed ferro lorefecare, vel detondere forfice . Sic enim horse momento & dolore inftantaneo res con- •^'';'"'^*"- ficitur , ceteroquin ultra menfem duratura cum fuiRmo aegrotantis dolorc. In hunc finem seger apco fitu primo componendus eft . Icaque genubus infiftens & reclinato deorfum capite clunes extrorfum porrigat ; vel quod plcrumque commodius eft, in latus jaceataK terutrum , & capite genubufque ad lefti interiora reduflis nates extrorfum quam maxi- meproferat, natiumque fuperiora miniflro quoddam furfum retrahatur , ut inferior , ubi mall fedes , Chirurgo magis obvia flt.
7''. Inde excrefcentia? , cujufcumque generis fuerint , five criftar , fivc mora , five ma- rifcar, quacumque raagis prominent & apprehendi poffunt , Hniftra fufpcndantur ; & fi i . Ttm, l. S latar ,
.»f4 De Morbis Venereis
latar, darar, eallofae ba/i infideanc , novacula, v:I fcalpello, vulgo B-Jtouri, ad vlvunt refecentur; forfice vero exfeindantur proxime ad cucim , fi exili , mollique pediculode- pendeant ; quas vero breviores humitiorcfque funt , extremis forficis fcapis comprehenfx ad cutem deradantur. Quod /i fufpicio fit , ne qua carcinomatodrs vel sjangranrdes la- bes in excrefcentiarum bafi fortaffe latest , incifioni minime pa cen.^um eft, /ed fatis al. le excavandum, ut qu«vis carcinomatis radiculx exftirpentur , & deleantiir omnia »an- gracnae rudimenta. Prseftat cnim in re magna & gravi carnis fanae aliquantulum diripe- re , quam vel tantillum corruptae dimittere. Dtinde ^°- P^^ftca extcrfo cruorc bafis conditio exploranda eft , atque i". Si mollis fuerit & : uicu.quod labis immunis, ab omni incifione & fcarificatione tempcrandum , nec pars jam fana fru- elliV'eti. flra dilanianda eft . 2°. Si vero grandinofis & difcretis callis confita fic , fummo fcaf- MnduiB . peiii acumirie fpiffe fcarificanda , ut uberior promoveatur fuppuratio, qua fpese;ie pof- fit callos omnes refolutum iri , 3°, Demum , fi in callum uniformem & qusfi corneum indurata , aut favi inftar foraminulenta fit, aut fi carcinomati vel gangrxn* iub/lratata» citam labem inde contraxerit, ignito ferro Cive cauterio aduali alte deurrnda , quo toK latur efficaciter*morbi fomes .
5>°. Deinde in duobus primis cafibus , fanguis fJuens linamcnto ficco cohibendusi imo fi opus fuerit, quod tamen rarum eft , pulveribus aftringentibus malicoril , balauftio. rum, gallarum, aluminis , gypfi &c. ovi albumine exceptis . Apparatu illo poftera die detradto, fuperftes plagj curabitur digcftivo vulgari ex terebinthina & ovi viteJlo, quo- cum admifcebitur oxum hyperici, fi foetidior videatur vulneris faciesj tinflura vel pul- vls myrrhai aut aloes , {i qu 'd immineat fiderationis periculum; prarcipitatus Mercurius ruber, fi calli duriores 8c rcfolutionis nefeli fuppurationem eludant } fed fingula diver- fa doii , majori minorlve^ nempe quar variet pro diverfo periculi modo .
10°. Ubi primum remittetur iuppuratio , digeftivi loco utendum erit balfamo Arcjrf , ui plaga detergatur & carnis regeneratio fcnfim promoveatur , quocum poterit identi- dem mercurius prajcipitatus ruber admifceri , fi ita e re efle videatur, ac tandem rcfolu- tis , fuppuratis, vel exefis callis omnibus , vulneris coitio in cicarricem permittcnda.
11°. In ultimo vero cafu , inufta efchara butyro recenti , vcl ovi vitello bis de die il- linendaeft, duni decidat . Dtindc utendum digeliivo vulgari , cum oleo quidem hypcri- ci, vel tindtura myrrhje aut aloes , fi nimius fit ulceris foetor ; cum prarcipitato vero rubro, fi qui calli fuperftites ulceris fundum vel labra occupent . Demura , uc deterfio & carnis regeneratio felicius procedant , balfamum Arcari vcl folum , vcl cum balfamo viridi j fi carnes fungofe luxuriaverint , adhibendum cft , donec vulnus perfedle confa- ne/cat . Ncque 14°. Triplex diftinguendus eft ad therapeiam ftstusrhagadum , cutanearum , profundio- «t^"thi'. >'^'n > ^^^ quas tamen benignje fint, & nulignaruin.
eadibuiid. CutMTiet quidem , fi inflammata? doleant , fovcantur la«5le, fero laftis , decofto verbafc/ Jiibend». ^ut althafSe , vel folo , vel cum addito faccharo Saturninoj fucco depuraco plantaglnis , fcmpervivi feu fedi , &c. mucagine ex feminibus pfyllii , lini, cydoniorum &c. cum aqua plantaginis extradla ; oleo e viteilis ovorum , v»! e femine lini , diu in mortario plutnbeo fubadlo , dum nigrefcat . Si vero inflanimarione vacent abluantur farpius in dic aqua thtrmali quavis, Balcrucana, Borbonienfi , Bagnericnfi , &c. infufo vcl dccoiSo plantarum valnerariarum , ut AlchimillaE fivc pedis leonls, faniculs , bugular, pyrolar, *eronicaB , virgxaureae, ang.Hcae, betonicx, prur.s.llaf, vincae pervincar, pilofellar, &c ; aqua calcis j vino rubro, cui ferruni ignirum intindum fueric ,• aqua vulneraria fivc traumacica vulgari, qua? ex vino albo cum plantis vulnerariis modo diflis infulo diftil- latlone elicitur. Lotis & deterfis iUinatur buiyrum i ceraitini refrigerans Galeni paulo liquidius; album Rhafisj ungufntiim de cerufia .• unKuentum album camphoratum,- un- guentnm diapompholygos &c. qua methodo brcvi confaiiefcunt rhagadss , lcviorefque ad anum fifl"uraB , quar cutanear funi , & a nullo foventur fanguinis vitio.
ij°. Rhagades vero frofundltres y fed qua» tamcn bcnignar func , id eft , quarum labra mollia funt & callorum expertia , fi acrius dolcant, rcmediis iifdcm , quar in prarceden- ti articulo modo propofuimus, demulcenda? funt ; fi vero inflammationis & intenfioris doloris immunes fucrint , elui debcnt aqua p.hagedarnica mitiorc, vel lapide infernali Ic- viter attingi , ve! unguento .Sgyptiaco cuiari , ut lurida & femiputris ulccrum facies renovetur. Dimum, dcterfis & mundatis ulceribus admovenda unguenta dcmulcentia , quae fupra indicata funt, ui mitigata fuccorum affiucntium acrimonia , cicatrice fellcf- ter obducantur. 14°. Sl
i|
LlBER III. GaPUT X. tff
4", Sl rhagaJes malignA fint , id eft , labrls duris , callo/Ts, cxtrorfum replicatis, ob- ' ure Jancinantlbus &c. obvallata?, ulcerofa facies fpiflls incifuris fcarificanda j imo la. u>ra, fi dnriora fint , fummis forficibus alte exfcindenda , quantum fieri poterlt . Inde cohibito femel fanguinc ope linamenti ficci , poftera die rhagadum fulcis admovendum unguentum ^gyptiacum, vel bafilicum cum prarcipitato rubro i quin etiam , fi ea for. fan imparia fint , ulcera lapide infernali , vel lapide cauftico vulgari contingenda funt , donec efcara inuratur , quac ad vivum penetret,- qua delapfa vel bafilico vel balfamoAra cafi , folis, aut cum catharreticis commixtis, ex arte curabuntur.
15°. Quod ii rhagades maligniores ad gangrtnam vel tarelnomx jaro defciverint , vel defcirur» proximc videantur, tunc abje^^a omni cunflatione urgentifllmis malis occur» rendum ert . In hunc finem excifis derafifque forfice partibus, quat malc affeda? funt , ulccri cauterium aduale inurendum cft , quo morbi reliquiae potentidime reprimantur . Poftea delapfa efchara fuperftes ulcus , ut lam farpe diftum eft, ex arte curandum .
16-. Demum, fi crilfar, mora , marifcae luppuratar, {i rhagadts ulcerofa? tacitos cuni- culos ad poJicem ceterafvc vicinas partts clam egtrint , unde multiplex fiftularum ge- nus, cafcarum vel apertarum; profunde lateniium vel cutancarum i reftarum obliqua* rumi fimplicium , compofitarum &c. ubi primum fpecillo rcs innotuerit , conveniejis operario adhibcnd* . Sed harc non funt noftri inftituti ; quocirca adeanrur, ix italubeat, Audlores varii , qui ea dc re ex profeffo fcripferunt i vel confulatur ( « ) DxQmillo , quam de cod m argumento ipfi olim edidimus.
( 4 ) Oiflcicatio dc f iftula ani . JdmfftUi , tont 171 1. in la.
S 2 DE
ijs
1 1 r:
D E
MORBIS V ENEREIS
LIBER QUARTUS.
Dc -Stiologia , Diagnofi , Prognoli , Therapeia Morbi Venerei univerfalis ,
s I y E De Lue Venerea confirmata.
I. Moibi g»nil«-
llUIQ-
CAPUT PRIMUM.
De/eriptlo Ittls ventrtA confirmat*l
ACTENUS dc morbis venereJs topicis flvc localibus , qui contagio «• cens admi/To geniti , partes peculiarcs , undc hauftum eft , infident, ac- que inde tacito progreffu funt veluti prima incipientis luis ^udimenta . jam de lue eadcm confirmata , qua non una aut altera corporis pars , naturalifve oeconomise funftiones pauciores Ja:di , fcd qua fingula fere corporis loca infici , 'fingulaque munia perverti folent . Tam lace patec mali natura , Sc tantam /ymptomatum difcrepantium fyndromen comple- ftitur, uc non tam morbus unicus , quam morborum Ilias ciTe videatur . Quocirca fru- ftra laboraretur in definiendo morbo , qui arftioribus definitionis cancellis comprehendi Vix poteft , multoque fatius eft accurata defcrijjtionc , & recenfionc potidlmorum iym. ptomatum , e)afdem natnram , formam , indolen'» , & cffc^fluum , qucs producit, feriem & nexum fiib uno afpeftu ponere. Verum , ut fingula ordinc quxque luo exponeren. tur, necefle foit fymptomata, quibus partes, a fyniptomatis , quibus fup.cliones vitian- tur , dtftingui j uiraque vcro revocari ad diverfa propriaque capita , pro divetfitatc par- tium vel fundionum, ad quas percinent.
Itaque I. Morbi venerei genitalium recrudefcunt , renovantur , de novo invadunt. i'. I{etruafcf4nt quidcm & maligniorfS fiunt, fi qui forfan prxfentes fint. Hinc in lue ve- nerea confitmata gonorrhoea virnlenta, fl qua ?egrotantefrt affligat, acrior & pcrtinacior diutius fluit, & fspius in^ravelciti Hinc gcneratio plurium calloium in proftans, vc-
ficulis
L 1 » E R IV. C A P U f r. 177
ficulfs feminarlis, urechra: Hinc eatumdem partium apoftemata , ulcsra i fiftula: frc-
quentiores. , -. . /• ...
1°. Rerjovantur vcro , (i qui jam ante prafcenerint , led dudum curati . Hlnc In lue ve- rerca confirraata accidont finc caufa manifefta in gcnitalibus ulcera cancrofa , pnrri , ver- Tucx, condylomata j juxta anum fraga, fici , mariic^j in inguinibus pani fivs bubones; in tefticulis tumores multiformes, fpermatocele, varicocele, farcocelc , pneumatocelc , hydrocele .
3°. Denique de ntvo invadunt , fi nulli praBCXtiterlnt . Hinc quotidlanum eft in lue ve- rerea confirmata genitalia aifici niorbis localibus , quos nondum lenferant , fi unaiu cx- tipias gonorrhceam virulentam , quam a fola lue & fine impuro concubitu produci , nec unquam ipfe obfervavi, nec a quoquam obfervatum fuifle raemini .
II. Cutis multifariam afficitur . i°. Variatur , potifllmum in peftore &r interfcapuHo , ft"nj*f*," maculis ephelidum iiifiar phnis, non extuberantibus , rofeis , purpurfis , flavis , aut li ti"."" * vefcentibusi raodo diicretis, parvis , circularibus, lentiginciis i modo latius diffufis dc expanfis.
z'^, Tentatur fcabie, impetigine , lichene, herpete multiplici, ficco, fluentc , furfura» ceo, puftulofo, miliari , exedente &c. ^ _
3°. Finditur in volis manuum , plantifquc pcdum , fciffurls feu rhagadibus duris, cal- lofis, prurientibus, ichore tetiui maiiantibus , & hinc fuffofTa cuticula foluto nexu muv tuo a fubje(fja cute laciniatim fecedit inftar exuvia» , unde U Vellarelle .
4°. Infeffatur tubercuHs fet: pufiulis duris , callofis, circularibus , non faftigiatis , funv> ma parte ulccrofis, pleromque ficcis, & fine pure, fed aliquando humidis & manantir bus, fquamofis , furfuraceis , Havis , qua; frequentes funt in commiffuris labiorum alif- que nafi, prafertim circa frontem & tempora , poneque aures, ubi ieriatim difpofitJC ve- luti coroMam referunt, vulgo U ck^peUt , Inde totum capillitium , ccterafquc corporis partes fenfim occupant , maxime {{ pilofae fint .
5°. Glabrefcit defiuvio tum capillorum , unde areae circa crotaphytas & in occipitc , O^iKfiit A'X(i"7rsjcic< , calvities ; tum etiam plloram fere omniura, ita ut fupercilia , gc- rar, mentum, inguina, pilis nudentur, unde U peUde .
^°._Demum, ungues , qui extreniar cutis appendices funt, inarqualcs , crafli, rugofi ,' fcabri fiunt , & obortis ad radices reduviis, paronychia, vulgo f^narlcio , inflammatio- ne, ulcere, fponte decidunt , unde l OngUde,
III. Male liabent oris, faucium & narium interiora ; r. Uvula Ciwt columella, wn^i* f,J";f^'iV. li {['■z Tlaeicri-y.tx , totumque lacunar ftucium dolent , ealent , inflammantur, ulcere depa- r'uS^"& fcuntur, cariefquc inde cum adfitisofllculis palatiniscommunicatur , qua brevi exeduntur . ^*"'^'"™'
x°. Tubercula Sc puflulat palato innafcuntur, qua; in ulcera rotunda cacoethea phageda;- nica degenerant, quibus palati fornix ofleus carie nonnunquam ad naresufque perforatur . 3^ Membrana pituitaria fimili labe infcfta vel in polypos fungofos , ulcerofos , callo. fos, carcinomatodes extuberati vel phlyftafnis pluribus, in oza:na« feu malignas exulce. rationes definentibus , lentatur, unde fpongioia narium ofla , offa bina triangularla nafi, vomerquc quo fulciuntu|r, carie erofa corruunt cum marifefta nafi deprefllone .
4°. Hinc tam multiplici lasfione organorura , qua: loquel» ferviunt , vocis immutatio , raucitas , aphonia . #
' 5°. Gingivar aphthis, parulidibus, ulCftribus eroduntur , unde dentes dolent , vacil. lant, cariofi fiunt , e fede dccidunt.
6». Indc aniroae foetor corruptis, ulceratis , putrefcentibus locis, qua fpiritus ducituf, fcilicet naribus, faucibus & ore.
IV. Dolorcs frequentcs , acuti , atroces , notflu & in lefto pracfertim fasviunt , dum iv. Ooio Corpus ftragulis incaluh,- natura , gradu, loco diverfi; tenfivi , pungitivi . pulfatorii vel ',1?, i?: "" lancinantes •, 1°. li quidem mode partes mufculofas membraoaceafque , 8c Rhtum.xticcrum \ modo vero ligamenta tendinefque , qui articulos ambiunt , & ^rthritifrum i modo dg- mum mufculos , articulolque fimul occupant , & RheumMtico-Arthriticorum dolorum na- turam referunt.
r^i' ]r^^^ cetera dolorum venereorum geflera peculiari appellatione defignantur dolores Ifchiadtci , quibus partes ofli Ifchio adfita? , totaque coxendix externa ; lumbMg» , qua lumbt lumborumque mufculi ; dolores OVixcVoi , quibus ofla ipfamet difcruciantur , quafi irangerentur aut terebra perfoderentur .
5°. Ceterura partes doloribus vencreis affedae quandoque dolent & calent citra ^'"»' J» S 2 tumorem
i7i De Mo1^8I$ Vemereis
Jiimoretn & inflart>inationem j contra vero quandoque tument & inflimiiaiitur in fuppuJ ratum abiturs , nifi occurratur. Pari quoque in incoftaatia dolores mod> fixi lunt 8e pcrmanentes , modo contra vagi & erratici, Bffium!°'''' ^- ^^'' "i*i'"pl'c/ quoque noxf patent : i". Inmedia & den/iffima parte in ^li-acntf extument raajores minorelve , modo fubmoHes & quifi (emi-pulpofas , modo tenitLntes ^C vere offeas , quae nunc atrocicer, nunc levius & colerabilius dulent, imo vcro quando- que indolentes (unt.
z°. 0(Ta ad extremos finfs , ubi fpongiofa funt & mJnuS denfata, tacita accretione feu tmpoTwti lenfim dilatantur & intumclcunt , tota quidem mole , (ed inxquili tamtn mo- do pro inafquali C' mpagis denfitafe unde articulorum , ad quos illa ofliom capita per- tinentj tumor, dolor . ad motum i(ini)oren;ta , Kyy-y^Kuvu &c.
3°. Carie tentantur externa , quar lup rficicmi intc^ina, qu« madirullium ; univerfali , qus tctam ofllis compagrm Iabefa<iiat, unde fragilia & femi-cXv'fa leviflimo ac fere nullo conatu difliliunt & confringuntur.
4°. Inio etiam cbfervatione crmpertum cfl in demortuls medu'lam ipfamraet , qua: of- flum cava replet , nonnunquam inflammafam , fuppuratam , exulreratam atrociflimos & verc ofteocopos dolores excitavifTe , atque abfceflus exoflofes , cariefve in interna ofEura cavitate produxide .
5°. Conftat quoque nbfervatione offa feminio venereo , quo alte imbuuntur, aliquaa-
do ita molleicc-e in , OWiocup-Kur» ut cera? infiar inf^cdti, eomprimi & in anguftius /pa»
tium redigi poffint ; quin imo femel enollita fingulis partium moll/um cfitdtiuiiibus,
phlogofi , infiammatiOBJ , dolori , fuppurationi , exulcerationi , fiftuls , gangrasnae patere.
VI Viti» VI. Lympha infi.6i:i virium brevi communicat cura promptuariis , vafifqae , quibus
gb™duu* continecur , &cumpartibus, qu suberius alic. i°. Hinc glanduls lymphaticar five conglo-
rum lym bataf, moleaudar & in callos indurata: tumores varios, duros , mobiles, circumfcriptos,
rum!" ftrumofis tumoribus fimillimos in collo, axillis, inguinibus . menfenterio &c. efformant.
2^ Dilatata , expanfa , crafTefaifta lymphatica vafa , & harrcnte fpifTiore lympha turgen.
tia , gummata fcu tumores molles & membranea cyftide conclulbs variis in locis conltic
tuunr , quarproconteina; materiei qualitate, colore, Ipiffitudine, AS-sysw/AotTc*! MtXiKniiSti ^
%Ticfm>iu.ot7ci ^ appellantur.
j^ Harrens & indurata lympha intra villos membranearum , tendinearumve partium
quas nutrit, nodos in tendinibus , in nervis ganglia , tophofque in arciculorum ligamen-
tis producit .
byicjio"' ^^^' ^*^"^' v^riis morlijs rentari folent in fyphiliticis. i°. Palpebrar denfar, afperar.ru-
tilm."*' brar, pruriginofar lipn» fcu lcmofar, callofaB, ulcerofar , ficofar , cancrofar funt , & vcr.
rucis, hordeolis five 'KctXix^ioif , grandinibus obfitar.
x°. Adnata five cnjUiftiva cenetur ophthalmia conturaaci , diuturna , oedematode, phlogode, inflammatoria , ulccrofa , phlydtarnode , qux comitem habet epiphoram conti. nuam , acrcm , falfam.
y. Cornea ni'b.culis feu albupinibus offufcatur , vel puftulis , phlyftarnis , ulcufculis eroditur, que in 2rc(if,v\coixcc definunt.
4". Humores infpidantur , vitreus , unde rxaJ)c«|u,se , cryflallinus , undefufFufio, barba-
xisCaiaraBa , aqueus , unde multiplcx pilorum villorumque per acrem voliiantium fpecics,
5°. Carun^-ula lachrymalis , qua? in majori oculi cantho latet , nimium excrefcens un-
guem five TIt( puyiov ; ulceratus lachrymarum faccus fiftuiam iachrymalera five Aiyii^uTrx i
Iris, pupiUa, uvca fuppurata j rVoVye;' inferunt .
vui Au- VIII Neque aures a labe vacant. i°. Frequenter adeft Cne caufa ulla manifefla fibilus,
*""■ tinnitus, niurmur , 'Bccpvnxoict feu auditus gravitas, furditas.
2°. Aurium interioia , alvearium , cavitas tympani , finus mafloides , duflus hemi-cy« clici, cochlea , labyrinthus, dolenl , inflammantur , abfcedunt , exulcerantur cum dolorc atrociflimo, intolerando,
3°. Carie exeduntur officula, qua: auditioni ferviunt , malleus , incus , ftapes , os or- biculare, ofTeufque aurium fornix.
4°. Lympha, ichor, pus, fanies defluunt ex alveario & aure interiore, quafl ex fiftu-
lofo finu - cum fcetorc fummo & fere cadaverofo.
IX. i.»fio . IX. Funftioncs ipfar ferociam mali brevi fentiunt , qua lardi folent multiplici vitio,
funftio imminutione , abolitione , depravatione , i°. Fundioncs animalcs Koepii/3<ieteoe feu capitis
nrir«'iium , gravitaie ; ccphalaea interna, extcrnave; clavo , ovo, heraicrania > vertiginc fimplici vel
tcneb'^!
1 1 B E R IV. C A P U T I. »79
lenebrfcora Teu 2^owfi<xTt: epilep/ia tum idiopathica, tum fympathicaj fpafmo, motibuf- que fparniidicisi iremore artuumi hcmiplegia, paraplegia , paralyfi paniculari j hydro- tephaioj agrypnia coniuoiaci &c. ..... „.
1°. Funftiones vitales dxfpn?a , afthmate , orthopnoea , hsmoptoe fcu fanguinis fpu^^o > j.Jn,^"*- tulTi ficca humidave, vomica , ph hifi a tubercnlis vel ab ulceribus pulmonumi cordis trcmore & palpitatione, fyncope, Iipothymia , afphyxia i pulfuura inaequalitate & inter-
5". Funftiones naturaks \'yopi^ia:ku inappetentla , Ats^jV feu indigeftionc, afFeeiione /'y^V'"*' hypochondriaca , fingultu , frequtnti vomicionc : diarrhoea contumaci , bilio/a, ferofa , ftercoracea, lienterica , coeliaca ; obflruftionibus aut sKirrhis hepatis , lienis, pancreatis j iftero flavo, nigroj hydrope abdominis feu afcite , ha:morrhoidibus ca:cis, fluentibus , callofis, inflaramatis , fuppuritis, ulceratis, carcinomatodibus.
4°. Fundliones univerfales totius corporis marcore , atrophia , marafmo ; virium languo J;i""^'"" re, defl-<aione, imbecillitate j vultus decoloratione , pallore, livorev febre intrrmittente , periodica , anomala , erratica; febre continua lenta , he(5lica , coliiquativa, maralmode.
5^ Demum, /c&minae fuas , & fibi proprias ajrumnas experiuntur , cancrum mamma- 'J^"'"*,"; rum, fupprelTionem vel fiuxum menfiruorum immodicum , muliebrem fiuorem, pafnonem f»min.- hyf^ericami inflammationem , abfcefium, SK rrhum , gangrasnam , ulcus , carcinoma ute- p^rajCt. ri i flerilitatem vel frequentem abortum , partum foetuum eryfipelate univcrfali ruben- tium, fquallidorum , (emi-putrium , ulccroforum .
Cave tamen putes fymptomita ea omnia unquam una concurrere, aut in fubjeflo quo- quam fimul obfervari . Singalos fingula fingulatim afficiunt , omnia vero nettiinem . Nc que enim venenum , quod conceptum eft , utcunque in corpore multiplicetur , totactam variis noxis inducendis fufficicns efl , «eque etiamfi fufficeret , podet unquam harc omnia fymptomata fimui advocare , cum pieraque inter fe contraria , imo pugnantia fint. Sed tx quamplurimis fyphilide laborantibus , qui fingwli Aio quique modo aegrotarent, pUt. rima fymptomata feligere & in unum congerere vifum fuit, ut venerea lues pluribus de- fcripta lineamentis accuratius depingerctur .
Cave etiam ne exiflimts recenfita fymptomata omnia lui venerea» propria efTe , & ad luem veneream pertinerc omnia . Contra notifTimum eft , ut nulla omni , fic pauca foU iui venerea? convenire. Pleraque cum ceteris quibufvis moxbis communia funt , paucifii. ma vtro , imo forfan nulla , luis venerea» ita propria , ut pathognomonica dici optimo jure mereantur. Sed de his fufius infra, ubi </e Di-gnofi .
Demum , cave quoque ne credaS fymptomata luis vtnera; defcript?one fupra allata ex- haufla dsty neque piura dari , quam qaa: recenfita funt. PotifTima quidem & frequentif- fima fclegimus, fed non omnia ; cetcroquin opus fuiifet non modo morbos omnes , fed omnes etiam morborum differentias enumerarft i fiquidem experientia compertum eft ve- ncream luem, Protei iiiftar mutabiiemj & omnes morborum forraas induere , & dmnes eorumdem fpecies referre pofTe .
C A P U T II.
C/tufA Luts VetiereA tonfirmatA.
SYmptomata , quje modo recen/uimus & qua» luem veneream produnt & man-feftant , Semin^um ncmineni unquam adoriuntur, nlfi &um infefto vel infeda concubitu, contaftuve , aut ^'^'^'''jlj^^ i.fix(kn intimiore fefe poUuerit. H'nc ergo confequens eft venerea illa fymptomata a tag.one ' n-.orbofo feminio five contagio dependere , qucd ab infe(5lo in fanum latenter ferpat ; *o™;.\"/'^ tum ea tantum rarione ccncubitus conraitufve fano vel fanae nocere valeant. •»""•
Sed admifsum femel contagium {\vg feminium tot & tam lon.^e diffitas partes afHcere, Et admir. tof & lam vafia munia pervertere ron poteft , nifi in univerlas corporis partes diffun- ^" '">""-' tiaiur ,■ nec in nniverlas corporis piries ditfundt , nifi commifceatur cum huTsore quo- /oTpurjjer. dam , qui unJverlas par-es alluat, qui per univerfas circulet , qui ad uniVerias vjrus fe- vid«rc. cum deferat. Sequitur ergo virus femcl admiffum & cum humore qnodam ad.nifceri , qui totum corpus perluat & pervadat , & una cum humore illo ad omnia corporis loca & organa latenter traduci .
S 4 Sunt
iio DeMorbisVenereis
Crmmif^e, Sunt auKm duo tantiim humorcs , qui perenni & iterato fluxu refluxuque cufiftas r'ri.n"fl"-* forporis partes ^ugirer irrorent , & cundiis infundantur , nempe fanguis & lympba . Dc- iJ^Jj'",'"' ^^^ frgo venereum leminium cum altcrutro commifceri , vel quod eodem recidit , cuiu' 9hT,\tl utroquci nam ambo, licet in extremis arteriarufti capillamentis lecedant , inde peculia- «nmut.o- rjbus vafis verfus cor revehendi , fanguis quidem venis, lympha vcro vafis feu duftibus ! iymphaticis, una tamen denuo confunduncur in fubdavia finiftri lateris, & inde cordis & arteriarum fyflole fubadi , attriti , intime permixti , vitia fi qua habeant , reciproce intcr ie communicant. ab*!Id'dt- N°" quarrimus , nec qua via contagium venereum pani cuidam affufum & inha»rens ft.im fuiffe ad faaguinem 'aut lympham traducatur ,• nec qua ratione guttatim tradudlum ocyus fe- mnnol^', riufvc in languine augeatur & multiplicetur j nec tandem qua vi , indole , efficacia fcmel ■j"j'g^''^ muhiplicatum fluida perdat & folida labefadet. Hxc omnia fufe eplicatata fant fupe- e«e^cia rius Csfhilius 2. 3. ^ 4, Lib. JT. ubi demonftratum fuit i°. Contagium in fanguinem V«M»8i'. "3<luci via gemina, vel circulationc fanguinis , qui virulentas guttulas ab infe(5ta par- le lambendo fecum abripiat ; vel circulatione lymphar , quat ab inquinata parte regre- diens Jn fanguinem , quocum denuo commifcetur , una fe cum devehat plurimas tabi vi- rulenti guttas. i°. Contagium admiffum ocyus feriufve mulciplicari in fanguine ex de- pravata haematofcos occonomia , unde naturale fanguinis opificium pervertitur . Sic /Imi- Ji de caufa contagia cetera , hydrophobicum , fcorbuticum , peliiferum , fcabiofum, in /anguine raultiplicari j fic compari ratione fermenta quarvis , panificum , cerevifiarum &c. in operaudo augeri certum eft . 3°. Denique contagium venersum e(Tf acida? vcl acido-falfa? naturae , corrofivae & fixae , quod ideo & iulfurea fluida , quibufcum mifce- lur, infpifTarc & coagularei folida , quibus infiillatur, rodere & exulcerarc t & utro, que nomine numerofam fymptomatum , quas recenfita funt , catervam induccre valeant . fam"?i** Vcrum tamen , quamvis experieotia compercura fit hamores quofvis , qui ab infedo «uu.s ccn fanguine feceduHt , fcminio ifliufmodi affici pofTc & infici , neque ullum penitus e[se , mo"™qt'or. ^"^ integritaterafuam queat perpetuo illibatam tueri , fatendum eft contaglum venereum dim , po 'hiimores quofdam potius , quam ahos , ex fe affcttare , cum his facllius proinpciafque , ahoi^affe? QHam cum al(is, affinitate conjungi ; adeoque partes peculidres , quibus d:ftinantur , rau. aart. D'aque quibus exercendis vacant , fpecialius & frequentius labefsdlJre . Unde fit , ut li- cet fymptoma morbofum nullum ftt , quod a lue venerea dependere , quod cum luc ve- ncrca conjungi non pofHt, /int tamenaliqua, quac ad illam luem frequentius, &,utita dicam , efsentialius pertinerc videantur . hanlZT ' '" genere quidem conffat virus venereum , cum natura pingue fit & vifcorum , cumr «lu. fen.i'. pingujbus, vifcofis & infulfis fluidis faciilimc commifceri , adcoque humores ifiius ge- i»iei. neris, ut fibi maxime analogos, citiflime 8f ut plurimum omnium primos contaminare. Sed cum ea in re ex peculiari humorum natura & indoie , quat plerumque latei , non pauca diverfitas intercedat , ac propofita modo regula exceptionibus pluribus indc pateat, operar prstium vifum eft fcalam five tabellam harumce affinitatum ex obfervationibus quam maxime certis conficere , cujus ope uno quafi intuitu pefpicere liceat , quar fre- queniiffima tfiTc foleant luis venerear fymptomata , atque inde tutius pracfagire qus pro, xime impcndcant, & quar prxfcntibus fuccefl^ura finc.
Itaque 1°. Semen prolificum , quod in tcllibus virilibus cTaboratur humorefquc fcmi. nales ceteri , qui in viris quidem in proffatis , glandulis Covvperianis & lacunis ure- thrarj in fceminis vcro in profiatis , glandulis Covvperianis , & botryformibus glandulis vaginac coi)ficiuntur , primum po irtimamquc affinitatis gradum fibi vindicant i ncc im- merito Virus enim venereum , quod e corrupto femine primitus genitum cft , originaria^ iudolis retinens debet cum feminalibus fluidis proxime himogeneis facili connubio jun- gi. Hinc pcrpetuum eft in (yphiJiticis lcmcn & fcminales humores contaminari , quacun- que via non genitalium modo, concumbendo ; fed etiam mamraarum , laftando ; oris, fu- gendo vci bafiandoj cuiis , cubando &rc contagium conceptum fuerit , unde tam frequcn. tes funt in confirmata lue vencrca Ioc;-Ies genitalium morbi . i.Humorei »°. Alterum affinitatis gradutn obtinent humores ambo vi/cidi & oleofi, qui ad cutcirt .•/J'!"^,;;*^. peninpnt, mucofus fcilicet , qui cellulis reticularis corporis inter cutem & cuticuhni fum^foi,- imeimediis reconditur; Sc fel>ateus , qui peculiaribus cutis glandulis ftu potius lacunis fecernitur. Hinc morbl muUiplices CUiis, cucicplx pilorum, capiliorum , & unguiuni in fyphiliiicis adeo frequcntcs. _ .
3°, Tcrtius
cei fetx ceuiu
1, i B E R TV. C A P U T 11. iil
^^ Tertius locus cedit tribus humoribiis mucofis & pituitofls , qui faucium nanum- jMt»08, queproprii funt , nempe i^ Muco , qui e panlllimiis five '.onfiUis , & columclli fivc ;"^ „','.'' uvuiai x"^. Muco , qui e glandulis paladnis , gingivis &c. 3^. Muco , qui e glandalis rmm. • membrans pituitarise erudatur. Hinc tam varise in fyphiliticis affedtiones faucium , palati , gingivarum & narium. ...
A°. Ouartum locum afilgnandum cenfemus ungumoJis & muciJagineis himionbus , qui 4- Humo- ad motus artuum , mufculorumque molliendos comparati lunr , tum qui a glanduhs g,„ros.c?ui junfturarum ad oflium capita oblinienda , barbaris /ynovi.t diftus ; tum qui a glandulis ^;^^^"J^^«™ membranarum mufculos & tendines veftientium ; tum qui a glandulis perioOii difti! mufcuio. lat ad perioftii mollitiem &• l^vitatem tuendam . Hinc multiplex dolorum venereorum ^;'^;;^^""" genus, arthriticorum , rheumaticorum , rheuaiatico-arthriticorum , ifchiadicorum, ofleo- obi.ninnt . coporum , lumbaginoforum. .
s°. Proximas renet pingais & oleofus fuccus oflium medullaris , tum qui majonbus < m^<"«- oHium cavitatibus, tum qut difcretis exiremorum oHiijm celluhs , tum qui muitiplici fucco« . bus lamellarum ofTearum interftitiis ineft . Hinc exoftofts, anKylofes , caries oifium , at. que medulljc in oflibus latentis inflammationcs , fuppurationes , abfceffus.
6^ Inde in vicem fuccedit lympha pinguis & fubvifcida, quse toti corpori communis p^-^y»* cft, qua univerfs partes irrorantur & nurriuntur . Uxc contagio infefta , infpilTata, acrior h6ti glajjdulas conglobatas, quas pervadit i vafa lymphatica , qubus revehitur ; partes tendineas & membraneas , quas nutrit , in ffrumas vcl tumores ftrum.arum smu- los , gummata varia , nodos , ganglia , tophofque inflat & tumefacit.
7°. Septimuslocusdebetur humoribus , quioculorum, partiumve adoculos pertinentium ^'^j^"^"' proprii funt, nempe 1°. Humor vifcido & lemofo , qui manat a palpebrarum margine j phjticoi 1°. Ilumori febaceo, qui a caruncula lachrymali majoris canthi exprimitur; 3°. Humori °"''°""°* Jymphatico & pituirofo, qui innumeris tenuifllmifque oculis e tota coniundivae facie erudaturi 4°. Humori lachrymali , qui e lachrymali glandula fuper oculi bulbum de- pluit; 50. Denique humoribus lymphaticis , qui vitreum, cryftallinum , aqueum oculo- rum humorem conftituunc. Hinc pro diverfa eorum humorum infedlione , fpiflitate , acrimonia , chalaeia fivc hordeola , inflammatio , lippitudo ; T/3«^iw^toc , ^u^iua-n palpfbrarum ; carunculae lachryroalis llTtpJ^w^five unguisj epiphora , ophthalmia inadnatai \^x.wij,ixrce Cvenubeculje, puftulx, phlyftaenas, ulcufcula in corneai fiftula lachrymalis feu argilops , fufFufio , abfceffus , hypopyon , gutta ferena , unde vifus imminutio & cscitas. ^
S°. Demum agmen claudunt ceruraen aurium & bilis , quse ipfa contagii venerei »urfum™'k cnergiam fentiunt , quamquam feriu* , propterea quod alcalina , qua pollent , acrimonia jf'^"* '>'- feminii venerei vim falfo-acidam diutius hebetent . Hinc fit ut infedum cerumen folito quidcm fpiflius haerendo phlogofim , inflammationem , dolorem in meatu auditorio,- [o' lito vero acrius rodendo herpetes, cxulcerationes ibidem producat. Hinc quoque fit, uc bilis vitiata folito quidem vifcidior & in emiftariis reftitans obftrudtiones , infardus, SKhirrhos hepatis , & inde iflerum , hydropem , hamorrhoides j folito vero morda« cior , inteftina , quo fluit , ftlmulando diarrhoeas , dyfenterias , fluxus harpaticos in- ferat.
VJx fupereft quid ultra eloquamur de ceteris humoribus , falJva , ftomachali & inte- ftinali lympha , fucco pancreatico i tracheali ieu bronchiali humore , lachrymis , fudore, urina , &:c. quoniam conftat hos omnes , ceu tenuiores & ferofiores , recenfitjs lardius parciufque inquinari , & inter fe nullo vel fere nullo difcrimine diftingui.
Ceterum allatar affinitatum fcdla: feu tabells noli inconfiderantius confidere . quafi cmni exceptione major eftet , neque po/Tent fymptomata , quas venereo contagio fiunt, a propcfita norma vel tantulum unquam declinare. In phyficis enim rebus , medicifque potifTiraum , conftantiam tantam pl<rrumque fruftra requiras. quoniam varia & mutabi- Jia eflfe necefsum eft quaecunque tam multo variarum conditionum concurfu nituntur . Et fane in exemplum adduci pottft quarftio ipfamet , de qua agitur: Quantumvis cnim Natura, (i fibi permittatur & omnia paria fint , propofitara normam affedare aperte »i- deatur , docuit tatnen experientia multa faepius intervenire , qua: ordinem varic pervcr- rant & interturbent.
Nempe u. si nativa vel adventitia fit in parte quadam debilitas, vitiumve ulluracon- J^"i*Jj3; formationis , pars illa ccteris paribus citius & ante ordinem morbo tentabitur, tum cffe , qu«
' " - ,. . _U i..r-_ _: 1. .:-_:- r..:i: i propo/itu -
Ofiinem inrerverfi le palHnt .
quod huraores infedos magis retineat ob pradufam circulationis facilitatem , tum quod oHi^nfm""* h«rent€$ debilios repellai ob dcbiliiatam facultacem fyftalticara . Sic anteccdentia vi. intfrrerte-
tia
^8i f) z MORBIS VENEt.EI$
tia ocoIorHfTj , pulmonum , utcri &:c. contagio venereo anfatn prarbent , ut partes cafdenr & celcrius & cfficacius adoriatur , quam ex prxdifta affinitatura fcala five tabcUa cxpe^ ftandum effe videretur.
2". Si humor quidatn acrior, uberior , nimiutn follicitatus , mota pra?cipuo ad deftl- nata loca jam ante confluat , virui venertum. una abripi , ad eadem ]oca copio/ius dedu- ci, & partes iUas peculiares pracmaturc labcfaftare cogetur . Sic diarrhcta diuturna , gra- vior coryza feu catarrhus narium , fluor mulitbris 'n foeminis &c. ad intcflina, nares , fauces, uterom &c. fymptomata advocant in fyphiliticis inexyedbta.
3^.. Si humor quilibet alieno coniagio irquinetur , virus veni.reum fuperadditum efli"^ caciam majorem inde contrahet , atque adeo bina venena confociata partibus , ad quas humor illc pcrtinet , & graviorcm & prffprnpfram noxam infircnt . Sic virus ftrumo. fum , quo lymphaj^aut (corbuticum , quo faliva inficitur, feminio venereo . quod in iif- dem humoribus quietum latet, ita calcar addunt , ut ad ftrumofos glandu'arum coiglo- batarum tumores producendos , sut ad gingtvas exulcerandas ocyus inde teftinet ,
4°. Si adhlbitis remediis t^picis parris cupfdam , & hiimorum qui psrtis t jufdcnr pttsprii funt , integrtati cauto con/ultum /it . pars il!a qua: j!ioqui ciiiflime inficiendi eftet , vel nullomodch ii.ficietur, vel infici^tur tardiflime & infra oidinem , qui ex fcala couapeteret. Sic levidts genitalium fiftiones cum unguento mercuriali tuto pra?cavenc vd ad minus diu rerardant ven^rcos earumdem partium morbos , qui ceteroquin ex no, tis affinitatis legibus fere omnium primi (olent apparere.
5°. Denique, u ca(u quovis fortuito humorum decubitus in partcm quaTidam accer- fatur , inde tanto facilius virus venereum in parte eadem cum humore harrente ftagnatu- rum eft , & eidem labem tanto citius ailaturum . Sic in fyphiliticis farpe accidit , ur ofli iftu contufo exoftofis , articulo lapfu diftorto anicylofis vtl dolor artliriticus , parti , qus frigoris acerbitatem pafTa fuerit , paralyfis , cuti lcviter attritar herpes &c. ex im- provifo fuboriantur .
Haud inficias iverimus, quin forfan plures aliar repcriri pofljnt exceptiones (eu ano- malis iftiufmodi , fed quas ipfi novimus candide propcfuimus: Ceteras alii impertiant, fi quid noverint redius iftis , vel allatis utantur , a?quo animo nobtfcum expedando ,, dum experientia, quar in rebus medicis rerum magifira*eft, certiora docramur , Faten- dum interim allatis ancmaliis regulam, nedum uMis infirmari , fed omnibus potius con- firmari egregie , cum vel ex anomaliis ipfifmet liqueat Naturam fui conftantem , nor- mam femper afF^ftare, nec ab illa unquam vel tantiHum difcedere in anomaliss, nifi yi cogatur. Hinc ergo colligere eft prcpofitam affinitatum fcalam five tabellam , quamvis fatis certa non fic, uc plenam & perpetuam fideru impetrct , ar faltcm fatis veram vide- ri , ut a Medico artis gnaro ignorari non debcar , cum pofllnt aliquando furura incipien- tis fyphibdis fymptomata Jnde prsfagiri, imo etiam felicitcr pracverti . Placuit ideo & In recenfendis luis venereae fymptomatis, & in iifdcm nunc expUcandis , huic normar po- tius infiftere, ceu obfervatione certa probatae , quam ordinem fequi arbitrariam alium quemlibst, & nullo nixum fundamento.
C A P U T IIL
Symptomata Luis Vetiere» coAfirmtitt. . §. I. MORBI GENITALIUM.
IN genltalibus quatuor humorcs peculiariter diftfnguendi funt , qui veneno venerco frT» ficJ, & infedi locales genitalium morbos infcrre poflunt» i°. Semen prolificum teftiuna viriljum ; 1°. Semen infcecundum utriufque fexus , fcilicet proftararum , g'andularum Covvperianarum , & lacunirum urethra? in viris ; in foeminis vero proflatarum , glandu- • larum Cowperianarum , & ghndulznim vaginx ; 3"- Humor (cbiccus glandularum cu- ' lanearum, qu2 balanum & internum pr^putium in viris , in foeminis vero vulvam, \a utroque (exu ani confinia obfident ; 4». Humor mucofus , qui inter tenuifllrnam cuti- culara glandis , praeputli aut vulvac , cutemque fubjeftam interiacet , ficut in reliqua
corporis cuie.
Itaque
LlBER IV. CaPU-? Iir. tij
■ Itaque I. Si gonorrhoea reccns antiquac fyphilidi fuperaddatur impuro concubitu , fe- i. conor- TOcn , tum quod a teflibus ia veficulas lcminarias confluit , tum qusd in proftatis &Jd'(i*''^^* glandalis Covvperianis fecemitur , adventitio vitio jam corruptum , fimul etiam virus iign,or"&' jugiter haufturum eft a fanguinc jam pridem infefto. Hinc ergo, glifcente in dies mor ^","'^1^'^' bi virulentia propter fomitem continuum , gonorrhoea malignior pertinaciorque & diu- tius fluxura eft , & (xpius rcnovanda . ^
II. Simili de caufa , diuturniore feminis vitio, quod a fanguine fovetur , lympha per- n- ima luens fcminis conceptacula in callos infpifl"anda eft , qui in dies maiores 8e duriores fu '}ti°ou"u, turi funt, & tandem in apofteraaia, ulccra, fiftulas non raro abicuri, ut vidimus fupra «'«tof». Caflre 4. §• *•. ^'^- ■^•^^»
III. Pari ratione, fi ulcufcula cancrofa , bnbo , porri , aut verrucat in genitalibus , fici itr. uifn. aut marifca; in ano , fyphilidi jam ante contrad* de novo fupervenianc impura fed recen p^^'* ''^''t'',"; te venere , major fingulorum malignitas futura eft propter fomitem , quem /anguis per. iofij,e\ & petim fuggeret , quam quae a folo contagio recens admilfo expe(5tanda forec . Hinc ergo '^/"oiti'-^' ulcufcula acriore purc fcatentia , magis phagcdasnica futura funt i bubo , porri &s. fpif-
fiore limpha indurati vel enutriti, contumacioresi imo vero fingula ia callos & dLiriorcs & majores plerumque defitura funt ,
IV. Quod fi fupponantur fyphilidci immunes efl^e novi contagii , nihilominus talnen iv P»si femen habent illi utcumque , tum facundum , tum infoecundum fermento venerco pri- y*" .^"''"- dcm jnquinaium , quod a ianguine transfuodKur . Hinc crgolimpha , quar icminis utrml- sumibji-. que promptuaria , teftcs , veficulas feminarias, proftatas, glandulafque Covvperianas per-
luit , & indc tenuiorcm feminis partem circulando haurit , idem contagium participatura eft , quo nimium infpifl^ata in glandulis inguinalibus , ad quas coDfluit , fubftitura eft , panofque fcu bubones ibidem produ(5lura, de quibus fupra C^f>. 5. Lil. ill.
V. Imo vero, fi kmen prolihcum nimiam ab admifl^o contagio vifciditatem & fpifllttt- V.Swr»». dlnem contrahat , nec in teftibus anfraftuofos & replicatos vaforum fpermaticorum gy Vico/ele^*' ros peragrare , nec a teftibus pendulis ad veficulas feminarias furfum afcenderc poterit . r*''^^*'';' Hinc ergo tuturi}rn , ut hercntis & reftitantis copia vafa fpermatica diftendantur , unde vei'°pn»V. fperroatocele ; cohibito fanguinis fluxu, venofi furculi in varices inflentur , Unde varicocc- "^*^****'*' le j retenta limpha pinguiore , qua:dam teftium loca in farcofes excrefcant , unde farCo»
cele i dcmurn a ftagnante fanguine vel limpha ferum iut flatus vi extundantur intra va» ginalero tunicam, unde hydrocele vel pneumatocele .
VI. Si a/emine iftiuimojli virulento, quod vel pollutione nofturna , vel concubitu etiam Vi. Porn, cum fano aut fana , vel pcr ftillicidium poftmiftionem emittatur abipfoinfefto infeaave, condyfo' balanus pra?putiumve in viris , aut vulva In foeminis ita madefiani , uc tenuioribus par- ™»t». tibus , qua; per mediam cuticulam penetrant , fubjeaus humor mucofus vcneno jnquine-
tur, a muco femel inquinato pulpofa: bafes papilJarum cutanearum , quas circumfluit , brevi induranda: lunt . Hinc fuiurum , uc papilla? cutis retenta limpha fpiffiore, qua nu. iriuntur, in porros, verrucas, condylomata fenfim excrefcant & exporrigantur , de qui- bus fupra egimtis Cap. 9. LiL ili.
VII. Si vero acrior feminis pars in hiulcas aliquot glandulas febaceas irruperit , quat vn. „,_ in pra?putio, balano, aur vulva frequentes funt, humor , qui intus latet , vitiofani inde *"f<:''i» lum fpiflitudinem , tum viralentiam concepturus eft. Hinc ergo ab harrentia fpiffiorishu- '"'"°''»- moris j glandularum illarum in papulas tumefadlio producenda eft i a virukntia vero acrioris, earumdem erofio in ulcufcula cancrofa , de quibus fupra c»p. 7. Lib. in.
VIII. Nunqiiam tamen h3(3enus obfervatum fuit femen tantam ab infe<5lo fanguinc, fi Vll^.t' ne uUo contagio recens admifl^o, virulentiam pofle coiin?ahere , ut conceptaculis perf (fle s»''"''^. fanis inflammandis aut exulcerandis compar fiat , poflitque adeo ulla unquam racione go- noto 'c^oV norrhoeam virukntam cx fe de novo inferrc fine contagii acceftione , quod in concubitu '"'""'• impete fafto introrumpat. Poteft tamen antiquior gonorrhcea , quas male curata fubftitit, renovari folo vitio , quo fanguis & femen jam pridem infeda funt , fed hsec , ut patet, minoris funt molis.
IX. Si ea, quac ex corpore egeruntur, virulento inteftinorum muco oblita fint , feba. emVcu"" ceum humorem infpiftatura funt , qui in lacunis ano adficis reconditur , & natura craf •"' • f'»gi. jior eft fpifliorque. Hinc ergo ab humore illo intra fua conceptacula congefto , & ea fen- m°,'frc^"' fim dilatante, prodituri fun: ad anum tumores varil , fraga, mora, ficos ligura referen- "'•
tes, de quibus fupra Cnf, 10. Lib. III.
X. Si mucus ille, aui humor qui ab ano diftillat vel egeritur, acrior fuerii, rugas x. Ve^-i,-
aS4 D E M O R E I S V E M E R E I S
ni?is (df. ani quibus inftillaiur in fiffuras erofurus eft. Hinc crgo rhagades ani , de quibus fitpr*
futX ffU r ^ I L TfT ■
i)u£«dei. ^"P- "*• ^'^- ^'^'
XI. Ceccrum pofTunt etlam porri, verrucat , & ulcufcula cmcrofa genitaHum , ficut 8c fr^ga, marifcs, rhagadelque ani, commode deduci abaffinitate fola, quaf intcr virus ve« nereum & febaceum mucofumque humorem geniralium & atii intcrcedlt , qua fiar ut hu- mores illi primario & per lc vitiolo contngio a fanguine immediate contatnincntur , ad« eoque memorata /ymptomara accerfant, fine ullo leminis intervcntu .
§. II. VITIA CUTIS.
Duo funt humores in cute , qui veneni venerei confortium faclle admlttunt, mucefui
nempe , qui in fpongiofis cellulis corporis rcticuUti cHcicuIx immediate fuppofitt inter-
cludicur i & febateus ^ qui e glandulis feu potius vafculis, lacunifve cutaneis fenfin
eruditur, Ceteros duos , qui c cute etiam fcaturiunt , fudorem ii:mpc , & infenfibilem
perlpirationem , non moror, quoniam tenuiores fuat, fubtiliores , & nimis aquei , ut vi«
rus vsnereum , quod cralTum eit vifcidumque, aut imbibere , aut retincre pofllnt .
I. s«»b!«, Itaque I. Si mucofus humor connubio veneni venerei inquinetur, majorem Inde acrf-
He?p«i".*'" mcniam contrahet , qua fummam cutcm vellicaturus eft j hinc pruritus frequens & im-
petigo : Erofis demde fibrillis, quibus cuticula cum cute alligacur, laxatam epidermidem
in veficuhs miliarcs fero falfo plenas inflaturus eft , quar in ulcufcula leviora dchifcenc,-
Iiinc fcabies : Demum crefcente malo gravjores exulceratlones cuti illaturus eft , quibus
erola & eficcata cuticula furfuris inftar fpontc decidet ; hinc herpes ficcus , furfuraceus,
puftulofus miliaris , exedens.
«•R'«* II. Cum cuticula nuUibi craflior fit denfiorque , quam in voHs manuura & plantis
leuThig» pedum, miicolus humor, qui fubtus latet , difficilius inde efflabitur per cuticuls fpi.
nlnuam^' ''acula . Diutius ergo , & ideo copiofius , colleftus calorem &r pruriginem majorem ibi-
dem excitaturus eft . Hinc arefa(Sa cuticula fatifcet in rimas five rhagades duras, calla-
fas , prurientes, ichore manantes : Imo etiam latcnter fuffoffa & a fubjedta cute fponte
fccedens interdum deponerur fxuvia» inftar.
J,«cuu"V." . ni Si humor idem , fed benignioris veneni confortio minus acer, fummam tantumcu-
pheiidibui tis fuperficicm levifTime erodat in certis corporis locis feu arcis , intadla & iUarfa cuti*
cu!a , vafa cutis femi-lacera gutris feu ftillis pauculi fanguinis roratura funt , quo nati-
va humoris mucofi pelluciditas inqumabitur: Hinc crgo cutis macular planar , non ex-
tuberantes , ephelidibus fimiles , difcretar, fi in difcretis cutis locis humor mucofus vi-
tretur,- latius expanfar , {i in pluribus locis coatinuis ; livefcenres, purpurear , rofear ,
flavae &c. pro rorands fanguinis copia majore vel minore , aut diverfo ciufdem colore ,
ni{?ro, rubro , rofeo , flavo &c.
ivophi.. IV. Conflat pilos, capillofque fingulos in rotundo vel ovali bulbo cartilagineo intr»
p«if.* cutem latente, velut in tefta florali - radieari i e pluribus exilibus, mollibus , mucilagi-'
neis fibrillis five radieulis cum bulbi fundo continuis enafci,- gradaria , fcd latcnte , ha-
rum radicularum accrctionc, quam lymphar pingui & mucofje acceptam debent , fuccre*
fcere & promitti . Inde confequens eft pofl^^e pilos capillolquc triplici caufa morbofe do
fltierc. 1°. Si limpha , qua nutrfuntur , contrada ab admixto contagi» acrimonia, tenuif-
(imas capillorum fibrillas trafverfim fuccidat, demetatque , illarfis tamen radicibus pri-
mis. i°» Si acrior & magis virulenra primas ipfas pilorum & capillorum radiculas ero-"
dat & exftirpct. 5°. Si ulcufcula cutis ipfafmet glandulas feu bulbos ovales , unde pili
<apillive prodeunt, depafcantur & funditus pcftbndent. Hinc arex , ophiafis , alopecia ,
capitis calvitium, imoetiam A>cff«\«J"7-/W(f feu glabrities fuperciliorum , gcnarum , mcn-
ti , ceterarumque omnium pilofarum corporis partiumi quar vitia funt modo quidem na-
tura vel arte reparabilia , ut cum a prima caufa dependent s modo vero cx toto immc-
dicabilia , ut cum a duabus poftremis inducuntur.
V. Vn- V. Similiter corapertum tfl ungues, qui extremos diglcos ornant armantque , e papil-
f^i^&cl-* Jis nerveis tcndineifvc cutis fhidJe invicem unicis coalefccre , mollibus in origine , pulpo-
'«»• fis , & rcticulari cutis corpore circumdatis, donec firmitatem adeprar fint . Cetcroquin
ungues , ubi induruerint , accretionis plane nefcios fola harumce radicum molliorum nu-
iritione , quas limphar vjfcidirri debetur , fenfim extcndi & exrrorfum promitti . IgJtur
fi vifcidior illa limpha , cujus appofitioneunguium radicrs crelcunt &explicantur , ipif-
fitate vel acrimonia nimia peccec , quas a feminio venereo contraxerit , molles &
pulpofas
I i B E R IV. C A P U T irr. l8f
pulpofas radicum fibras diftraftura, lumefa^aura , corrofura , exulceratura eft . Hinc un- guium /cabrities, crafTities ; hinc ad unguiam radicesreduvia», paronychi^ fivs paa-iri- tia, inflammationes, ulcera,- hinc demum erofis radicibus unguium cafus. vr p o
VT. Si humor febaceus , qui vafculis feu licunis intra cutem reconilirur, ut ftillatim i* cut»!. affufus coidermida molliat & obliniat , veneno venereo inficiatur, i°. Infpiffabitur , un- "«'• de conceptacula hsrendo dilataturus eff , & hinc tuberculacutanea , parva, difcreta , du. ra, rotunda, parum faftigiata. z°. Acrior fiet , unde fummum apicem conceptaculorum in tubercula dilatatorum latenter erofurus eft , & hlnc puftula? venerex feu ulcufcula cutanea, dura , callofa, circularia , plerumque ficca & fine pure , al.quindo tamen hu- mida & manantia, fquimofa , furfuracea, flava &c. qua; in commiffuns labiorum , alis nafi, toto capillitio, pariibufque omnibus pilofis frequentia funt , ubi magis abundant glandula: feu lacuna: febaceac.
§. III. MORBI ORIS ET NARIUM.
Humores duos in ore agnofcimus , quibufcum virus venereum iun?i am^t ; i°. Macum fcilicct vifcofum , qui in tonfillarum cellulis, glandulifque coIume"a: ik totius lacuna- I Tis faucium fecernituri i°. Scbaceum & unguinofum humorem , qui e glandulis feu la- cunis gingivarum & palati exfudat , & quo lingua & dentes obJuci foltnt , nifi deter- geantur . In eodem quoque cenfu numerandus in naribus mucus, qui e glandalis mem- branae pituitarife depluit, & internas nares emollit , fi abundaveric emungen-^us.
Proinde I. Aiucus faucium, fi feminii confortium admitrat, tum infpiffjbicur , atque J^,."'^"» adeo ha:rendo cellulas glandulafque, quibus continetur , dilataturus eft , venafquecircum *;{;"» ""J repentcs compreffurus, unde tonfillarum, columella: & lacunaris faucium tumor, dolor , ?j,',nom''^" phlogofis , inflammatio, cum difficultate deglutiendi i tum acrior fiet , atque adeo roden- do partes eafdem exulceraturus eft , unde tonfillarum , columella: , lacunaris faucium «Icera dyfepulotica , maligna , cacoethea , phagedasnica , quibus palatina ofla appofica, Qu» lenuia funt , carie cito tentari , & abfumi neceffe eft , unde hiatus ad nares. ir oif r
II. Idem diccndum de febaceo humore in palati glandulis fccreto, qui femsl infedus , p»uti,eum & Ipiflior inde fiet, unde ha:rendo & conceptacula dilatando tubercula dura , difcreta , "eifoff/i- rotunda, parum faliigiata in palati fornice produdurus eft , inflammatoria modo , modo
vero inflammationis expertia ; & fiet fimul acriqr , unde fuHinia tuberculorum faftjgia erofurus cft in ulcera rotunda , dyJepulotica , maligna, quibus offeus palaci fornix fuper- indu(3u$ carie ad nares ufque intcrdum perforabitur .
III. Eadem quoque humori febaceo gingivarum conveniunt , qui contagio venereo in. ginj',w'''* fpiftatus fua conceptacula in tumores grandinofos induraturus eft , unde gingivarum ru- '"'".'*•"• bercula j qui fimul ex contagio eodem virulentus conceptacula indurata corrufurus eft , «lum.""" unde aphtha: fivc ulcufcula gingivarum , fuppurationes ulcerofa: in excremis gingivis , parulides five abfceffus Inter gingivas & radices dentium , ad demum pure ad tenuem jnembranam, quae inflar periolHi dentem intra alveolum conveftit , fenfim prorepente , dolor, vacillatio, caries , cafus dentium.
■ IV. Nec difpar eff ccnditio muci narium , qai fi contagio admifto nimlum infpiffe. ^v. ^jicrr» tur, glandulas, quibus fecernitur , dilataturus ha:rendo & fenfim tumefaifturus eft in "«fid^,,/. farcomata polypofa, callofa , fungofa, ulcerofa , carcinomatodea pro diverfa lympha* nu. ^*"* trititia: qualitate : Si vero nimiam acrimoniarn caufa eadem adipifcatur, eafdemmet par- tes rodendo produfturus eft uicera, phlyftasnas & ozznas , feu exulcerationes maiignas, & hinc caries fpongioforum offium narium , triangularium duorum ofllum nafi , vome- rifque ipfius cui innituntur, undc corruente nafi concameratione , & deprefto acrorhi- nio , fimi dereptnte fient , quibus ante nafus aquilinus fuerat.
V. Corrofa columtlla , ofriculis palatinis , fpongiofls narium offibus & vomere carle v. sonui ixefis, deprefio rafi fornice, neceftum eft vias quibus defertur aer , qui efflatur , penes ?phonu^. amplitudincin vane immutari . Hinc ergo coniequens eft variandum quoque vocis to- num , uc ex Muficx pneumaticar theoria liquet , unde fonus nafalis , vocis raucitas , aphonia &c. quibus fingulis fymbolarn quoque non raro conferunt inflatio , durities, a. fperitas, erofi> & exulceratio tum tracheae arteria: , tum glottidis.
VI. Necelle al a fpiritu , qui e pulmonibos exfpirando educitiir , purulenta miafmata fJ^J' o»'« iion pauca tranfeundo abripi ex faucibus, gingivis, naribufve , fi exulcerata: fint, atque '°' ' Inde oUdifrimum cdorem conyrahi. Hinc eft quod fvphilitici, qui ore vel naribus exul- ferAtis laborant, id oleani.
Cl
a*6 De Morbis VtNEREli' '''"^.
( * ) ^»od ficct redolti palus lacunt , Quod prcjf» plgtr hircus in ettpelU , Quod iis niHrtce vcUhs inquinMtHm , GiHod jejunia SAbb»t/triarum .
§. IV. DOLORES VENEREI.
Ad contagimn vcnereuro , quod irrepit, admlttendum fe facilia pratbent tria humorutrr
gencra, quac ut artuum rootioni conducant a natura comparata funi , nemp? i°. Mucaga
mufcularis, qua extima mufculorum luperficies madet, ut lubrica fiit . x°. synovi* , feu
articularis mucago, quar in iunfturas inftillatur , ne oniiim aff;i(5las durior fit . 3'. Mu^
cago perioftli, qua exterior perioftii facies oblinitur , ut fuperiedli mufculi liberius mo-
vcri poHlint . Hinc erga deducendi dolorcs omnes venerei , quibus fyphilitici dirum ior
modum difcruciantur.
I. DoiosM Nempe I. Si mucaga mufcularJs venere» femlnio gravid? in conceptaculis haereat, graa^
t tumtti. dinofos tumo'-es excitatura cd , unde cohibito vel retardato lansjuinis fl;ixu dolor rheumau-
Bicus , ten/Ivus , puifativu», cum tunore manif-fto & Inflammatori^i : /i vera lymDha fluat,
fed acrior , Sc virulenra, mo^-dicando & ftimuland^ dolorem illatura eft rheuniticuTi,
acrem , pur»gitivu-n, cuncalore q nd?m , fed ftne inflammatioo: Djlores auc: n iftiuf-
modi , hxQ auc illa , plura vtl pauciora loca occupant , & viii vel fixi fut, prout
mulcuhris lymphJ iu his aut i'li$ , pluribufqu; vel paucioribus locis ^iffijitur . vitium»
ve quo peccat , p rma lens eft , vel murabile ; quat fingula varie varunt pro partiurti
confjrmitione & qualirate, accid.ntiun externirum concurfu , & veneni venerei naturx^
& indole . C';teram ac rh^umiticos dolores ifchiadici , & lami>iga , referendi lunt , ut
Ipecies ai genus , cum ad muiculos ambo pertineant.
II Dilarst II .Simili modo , fi macigine articulari feu fymvia , quae virulenta p^ar fpiflitudine
Mihriiici. ha?reat , m'i:ilajmofar ghnda'ae , unde fciturit , inflntur, Sc coercito fan^uinis circuitu
inflmmentur, dolor arthriticus advccandus cft , icnfrvus autpulfativus , cum articuli ca-
lore , rubore, ioflammitione : Sin vero muc3g'ne eadem , quat in VunSjras libere qul«r
dem fluat , fed quae jufto acrior fit , Iigam.°nta aite fodicentur , dolor arthriticus inferen»
diis eft accr 8e pungitivus, cum calore quiden» , at Tero plcrumque fine tumore Sc iih
fl.'.mrnatione.
in Doio- 'II Si vero mucago utraque mufcularis & arcicularis pari vltio laboraverinr , hinc (k
ret.heumi- muitancus futurus eft rheamaricorum & arthriticorum dolorum eoncurfus , unde dolo-
iiet?'* " rs rhrumatico arthritici , tenfivi, pulfativi , acres , pungitivi , inflammaiorii , vel non
i.iflamnatorii ex caufis prarJiiflis.
IV. Dolore» ofteocopi, quibus offa frangi videntur , triplicr de caufa fiunt . 1°. Si pe- .«oncV/rioifium ab hsercnte lynpha, qus ipft propria eft , infletur & prxcipni langumis con, «o»»- fluxu inflinmetur, unde dolor atrox , tenfivus , aut putfativus cum calore fummo i». Si ab tffluente ly npha eadem , fed acriore , perioftium fodicetur 8f erodatut^ , unJe do- lor acer & pungitivus , fed cum calore minus urente . j°. Si ab oft^: fubtus in cxoftofin» celcritcr luccrefccnte perioftium vi diftendatur & diftrahatur ut infra videbimus , undc dolor terebrans .
S.V. MORBI OSSIUM.
Succus medullaris , qui ofTibus pecullaris eft , tenuiftimls , exiguif & arachnoidibu* vefJcuIis feccrnitur & fecretus continetur , quar ficut fedcm , fic formam quoque tripH- cem obtinent ; nempe In majnribus ofTium cavitatibus racematim congefta; & communi membraoa vcftitse in candelas vcluti febaceas compinguntur j in cxtremis vero corunuirm capitibus in tenuts floccrs diftributar fingulas cellulas replcnt ; quibus forarninofa oftium caviras pervia cft ,• dcmum in dcnfiflima ofllum fubftantia in fruftilla minutifll na difgre. gatar fpatiola cxiguifHma inter lamelas fpifse interjrfta occupant . Cercrnqdi natura fuc- ci medu'I*r'S eadem eft ubfque , nempe oleofa & unguino^a ; ufus idcm , cffa fcilicet emolliend», ne ariJitate difTiliant ; cadem quoque cum fermento verereo affimras , quo folct ficile infici citius tamen feriufvc prout concepracula externx frigoris iniunar ma- gis minufve parent : Itaque frequentiffime fuccus , qui in fruftulis medullaris fubftan,^
( « J MaiciatV £p'nr4mm. «. Lih. f • ^
L I B E R IV. C A P U T ril. 187
tla lamenijS offeis inrerfperfa: , undo exoftofes cariefque offium duriorum > rarius , qui in iioccJs capita ofliwm replentibus, unde anKylofcs, cariefque offium molliorutn ; omnmra rari/fime . qui in medullari (ubftantia continetur ofllum majorum cavitates occupinte , unde abfceffus caricfque in internis ofllura cavitatibus . . , .. «
Sic er^o I. Exofiofii ^ ut Grstca vox fonat , tumor efl: ofltum , qul circumlcnpro tube- {•„'"*"*' rc fupra^confinium partium libellam extrorfura prominet .
Exoftofim aiiar fpuria: funt , quar fubmolles prementi digito cedunt a!iquantu'um , acriterque dolent , imo etiam intcrdum lancinsnt; legitimx alia: , quje dura & reniten- tes non cedunt, & nullo vel levi doJore ftipantur.
1°. Compercum quidem eft iterata obfervatione fpurias induci fine ulla cfljs labe , fo- lo tumore perioftii ex caufa fupra propofita , pnragrapho pricedente , n. 4. duri , sKirrho- dis & quod ofli fubjedlo ita adhasrcat , ut continuum efle vidtatur . Hinc ergo patet ratio, tum quare exoflofes illae fubmollts fint , ut quae in parte molli fiant; tum quarc acriter doleant, imo vero lancinent & carcinomatodes fint , ut qua in parte fiant fcafus
acutiffimi. , . ,, .
2°. Legitim» vero fubdividuntur in duogenera,- altcrum quidem , in quo os tumens in fornicem cavum arcuaiur , fubter quem numerofa: latent cavernulae lamellis ofTeis diflin- £1* , & fubflaniia carnea , firma , dura , cartilaginea plena: : Alterum vero , in quo os tumcns intus plane folidum cfl , ceteroque offe candidius inftar eboris , neque uUis ceU lalis , qu2 confpicua: fint fuffoflum, fed contra folito durius compaftiufque .
Liquet autem ex nota offium fabrica prius legitimarum cxortolium genus produci a fruftillis medullaris fubftantis , qua; inter lamellas ofseas interjiciuntur , fi nempe fucco TieduUari fpiflo , vifcido, viruiento, ita pedetetim turgeant , ut angufta fpatiola , ijt quibus recondita funt, in ampliores cavernulas dilatent , extimamque ofCs fuperficiem in fornicem attollani.
I Hins ergo planum eft 1°. Cellulas, quibus in hoc cxoflofium genere ofTa tumida mul- :ifora funt , nihil aliud efTc praeier fpatiola , quae interjc6ia inter lamellas offeas, fruftil. la medullaris fubftantiae recondunt , fed jam jilus a»quo ampliata , dlftenta , dilatata .
z°. Subflantia carnis aemula , imo plerumque carne duriore , qua cellula; replentur , fruflilla ipfamet repra:fcutari mcdullaris fubftantia: , leii prarternaiurali acretione audia mole & Indurata.
3°. Exoftofes hujufce generis dolere quidem , ut in quibus Ijedatur pars fenfu priedi- ta, fed pJerumque dolere lcnius, quam qu^ fpuria: funt , qHoniam pars , qua: la:fa eft , sbtufiore fcnfu pollct, quam perioftium .
4°. Contra vero acrociter quandoque dolere , imo etiam interdum lancinare, fi fubftaniia jKirrodes cariilaginis vel carnis armula , qua ccllulaf opplentur , in carcinoma occultum abeat , ut poteft variis de caufis accidere , qua: repetantur cx Cap. 9, §. 5. Lib. 111.
Alterum exoftofium legitimarum genus fit uberiore nutrimento ceria: oflTis parti ideo appofito , quod ibi lamellat ofTca: fero medullave aquofiore emoUita- , vel acricre femi- erofa:, lympha: nutritia: appulfui facilius cedant . Siquidem notum eft iympha: nutritia: id partem quamvis acceflum ceteris paribus in eadem radone augeri , qua minuitur partis ipfius refiftentia ad ulteriorem dilatationem , feu quod idem eft , qua crefcit partis molli- ties. Itaque fi fuccus medullaris , qui diftillata fruftillis meduUaris fubilinda: ofllbus interfperfa: , acrior fit & corrofivus in" certo loco , aut fi a pcrioftio , in quo lyiipha fla- gnat , ferum acrius fubjefto offi infundatur , emollitione , auc tacita & iatente lamella- rum oflearum erofionc , locus fiet nimia: earumdem nutritiom a lympiia bbsrius acceden- te, adeoque pra:ternaturali accrccioni in exoftofim vere ofTeam & plane fo!idam .
Hinc lacile eft colHgere exoftofes iftius generis dolore vacare , cum pars ipfa affeda fenfu careat, perioftium vero, quod ofTi fupcrextenfum eadem propordone expandi necef- fum^ eft , qua os ipfum mole excrefcit , ita gradaria lentiflimaque expanfione diftrahaiur , ut inde nullus dolor cxcitari poflit .
Ccterum , licet a:qualis fimilifque fucci medullar^s infeftio in ofllbus fingulis fuppo- ratur , tamen quaedam futura funt oflTa , & in lifdem offibus loca quxdam , qua: ceteris citlus tentabuntur exoftofi . i*'. Nemque quarcunque frigori externo magis objefta funt, & in quibus proinde infpifTationi , quam medulla a vencno jam habet , accedit & alte- ra, quae frigcri debetur. Inde eft , quod exoftofes frequentifllmae fint in dorfo utriiJfque tibia?, & in ofife frontali fire ceronali , in ulna & in extremo cubito, &c. quandoquidem ea ofTium loca fola cuie conteguntur, x°, QusecunqUe iftu vel cafu contunthintur , quor
tiiam
j88 De Morbis Venereis
njam violento latnellarura otfearum attritu decubitus medullas virulentaf In iffedi parte procuratur , unde cita hbes infcrenda eft offis intcgritati. n. Hype- II. Hyferofiofts , ut vox Gra»ce iignificat , tumor eft oflium fpongioforum , quar ita in- ro««c». flancur, ut pars altera alteram non fupcremineat , ut in exoftoii , fed omnes tumorem !• ieque participent .
Ea autem tumoris fpecles oflTibus accidit in lue venerea caufa triplici; lo, Qufa cel- luls ofsex fingulsf, quibus olsa fpongiofa conftant , a contentis floccis medullaris fub- ilantia? , ftagnante fucco meduUari fpiffiore & virulento nimium turgentibus , extroriuTi impenfius dilatantur . 2°. Quia ctllulae ip/smet ab inftillato acriorc fucco medullari fe- mi-exefa" , nutrimento, quod accedit, facilius inde ccdunt , adeoque ia craffiorem molem fenfim accrefcunt : j°. Demum, quia fimultando utriufque caufae concurfu , cellula: oiTeae a turgefcentibus floccis medullaris fubftantix vi dilatantur, & ab acriore fucco mcdullari emollitf uberius fimul nutriuntur. In primo cafu mole augentur meduilaris fubftanti^ flocci , & ideo quidera celluiar ampliantur , parietes vero cellularum exiliores fiunt . In altero neque cellular neque l^occi majores fiunt, fed cellalarum parietes in craflitudlneni maiorem excrefcunt . Demum in tertio , qui frequentiflimus occurrit , pari pafTu flocci mole crefcunt, ampliantur cellulje, & cellularum pirietes craflefcunt.
Hinc ergo fequitur 1°. Capita oflium , quibus articuli conftant , iiyperoftofi farpenu- mero in lue venerea tumefacienda eflc, quoniam offium capica omnia, funt e genere of- /jum fpongiolorum.
1°. Inter cetera ofla fpongiofa ofTiumve capita , tum ea hyperoftofi maxlme obnoxia «(Te , qua: carne pauciflima contefta citifllme frigefiunt, ut clavicula:, coftce, coxendices, & ofia , qua: pedum , genuum, ulnarum &c. articulos conflituunt , tum ea , quorum textura idu , cafu , contufione , debilitata fuit.
5°. Ofla fpongiofa ofliumve capita hyperoftofi tumefieri non pofTe , qutn perioftium, mufculi & ligamenta, quibus circumdata funt , dolorifice diftrahantur , magis minufve, prout accretio oflium celcrior tardiorve fucura eft , unde dolores rheumatifmum vel ar^ j thriditem mentientes.
4°. Hyperoftofes in tota capitum ofteorum mole raro & vix unquam arquabiles effe & uniformes , fed plerumque varie gibbas & anomale inarquales , prout inarqualis eft eorum- dem ofllum denfitas, firmitafque in diverfis locis. Hinc variar corporis deforniationes , artuumve anKylofes , unde gibbofi , fcambi , vari, valgi, fcauri &c. rri. Viti» III. MeduIIarem fubftantiam , quar in ofTium majorum meditullio latet , iifdem mor. duiia^of- bis affici pofl^e a veneno venereo , quibus ceterar partes mollcs afficiantur, iiquet ex cjuf- fium . ^em ftruftura, quar ceterarum partium mollium ftru(5turae compar ex veficulis membra- neis , ncrvis, arteriis , venifque perinde componitur. Morbis vero iifdem reipfa affici li- quet experientia, («) qua compertum eft msdullarem oflmm mijorum fubftantiam ipfatn quoque veneno venereo corrumpij lardius quidem , quara ceteras medullar portiones, quia intimius recondita ab externis injuriis magis tuta eft , quibus contagii venerei fe, rocia folet intendi : ceteroquin totuplicl vitio, modove . Nunc enim veficuli^ , quibus componitur, medullari fucco turgentibus, quem acidius virus in febum infpiflat, duratn inde & SKirrhoden firmitatem acquirit , in carcinoma tandem aliquando degeneraturam , nifi virulenti» occurratur . Nunc vero veficulis iifdem fpiffiore fucco plenis & acriore ftimulatis , unde njturalis fanguinis circuitus dercpente inrercipitur , inflammatoriam phlogofim vel phlegmonem contrahit , nifi refolvatur in abfceffum cito abituram . Nunc demum erofis ftnfim veficulis iifdem a fucco medullari , qui feminii acrioris confortio corrofivam facultatem nadus eft , ulcere maligno & efthiomeno corroditur .
Hinc confcquens eft i^ Dolores in oflium meditullio excitandos effe, quotles medulla 1 • eorrumpitur , cum certis conftet experimentis { b) medullarem fubftantiam fenfu pollere j ' & illos proinde vere oftcocopos fore , tanto quidem graviores vel minus graves , quan* ' to nervear fibrillx , medullari fubftantiar intextar , magis minufve tenfar erunt , aut con- ^' tento fucco validius vcl ignavius ftimulabuntur . '
»°. Ab appofita medulla male affeda fenfim ita vitiandam e(Te concavam oflium fuper» J f'* ficiem, quas contigua tft , virulentia fucci , quem inde imbibit , ut , quemadmodum jjni f cxplicatum eft num. i. hujufce pttregraphi , cxoftofis hinc inferenda fit , in interioretn
quidem
( « ) Johannes Chrift. Heyne , TmtAm. MedUt.ChirurgU. Di prtdpuit tj^um mtrlii §. Z9. < <> J Mcmoiics de fAcadcmic Koyalc dcs Sciens, vinnci 1709.
niij /iii ,
imi
L 1 t E S IV. C A P V T Iir. ttf
SlWem oflis facle fubfiftcns, /i vitium lcve /it, ad exteriorem vero extenra , fi vuium gravius extrorfum prorepat ; modo univerfalis & toti oflis longitudini sequalis , fi tota medulla corrumpaturj particularis modo , & quac ambitu annulari ofTis peripheriam cin- gat, fi definita tantum medullaf pars vitietur.
3°. Ichore j pure aut /anie , quae a corrupta medulla depluunt , fi femd abfcefferit aut ulcerofa fit , inferius offis caput , quod fpongiofum efl , in fimllis labis confortium brevi deducendum eflc, unde capitis illius hyperoftofis , anKylofis, aportem» , caries &c
IV. In fyphiliticis ofTa carie frequenter infeflantur , ideo quod acrior & virulenta iv. Ciriei lympha medui/ave, quac in offium fubflantiam alte imbibitur in exofiofi, hyperoftofi , & °''<*'» • perioftii medullatve interioris vitiis, lamellarum oflearum nexum ita relaxct , fuperficiem
ita rodat, foliditatem it« pefTundet , ut ofla , cribri inftar foraminulenta , raukifariam erofa, & foluto partium nexu ruinofa, carie tandem corruant & dilabantur.
Hinc fequitur i°. Offium carieia feaiinio venerco indudam dolorem quidem illaturatn efle acrem & urentem , fi gemina caufa concurrat, nempe fi fedem habeat in parte offis rnolli & fpongiofa , ubi abundet medullaris fubflantia cui fenfus inefl , & fi tanta fit iiumoris rodentis virul^otia , ut una cum lamellis ofleis celeri efficacia erodantur fruftil- la medullaria, vafa qua? ii offa penetrant , perioflii appendices &c. qux inter lataellas interjeda funt , & qua; fenfu pollent. Contra fecus nullo dolore manifeJfam fore, fi fiac in parte oflls duriore & dcnfiore, ubi partes fenfu prardit^ pauciffimae funt ; aut fi ab iiumore ignavius , debilius , tardius erodente producarur.
x°. OfTa cariofa quandoque manatura eflc ichore fcetidifTimo ex concurfu cau«far gemi- nat , fcilicet fi, quat carie rentantur, molliora fint & fpongiofa , adeoque pluribus vafis fanguiferis vel lymphaticis abundent, & fi fanguis liquidi»r ferofiorque lympham ube. riorem fuggerat : Contra vero quandoque ficca fore caufar alterutrius defedtu , fcilicet fi ofla , quar cariem fcntiunt ^ duriora fint , in quibus vafa fin: pauciora s aut fi fanguit fpiffior ficciorque lympham parciorem fuppeditet.
3°. Ceterum carien qualemcumque modo univtrfalem fore & in toto offe , fi antece- dens vitium generalei modo vero particularem & in peculiari offis loco , fi vitium par- ticulare fuerit : Modo externam & fuperficiariam , fi extcrna tantiim pars offis ab exoflo- fi exteriore , vel perioflii inflammatione ,• modo internam , fi interior oflis cavitiS ab in. durata vel putrefcente medulla labefiat ; modo demuni internam fimul & externam & to. tam oflls foliditatem peffundaturam , fi extc rior caties cum interiore in eodem l<.co cod' currat, vel quod frcquentius efl , fi interior ad exteriortm ufque offis faciera , aut exte- rior ad interiorem ufque oflis cavitatem cxtcndatur : Denique modo aream circular-m cccupaturam efTe , fi txoflofi vel ulccri circulari fuccedat ; modo vero annulari ambiiu ^
cflis peripheriam labefafturam , fi a vitio niedullaris fubfiantise dependeant , quod ad xoniiguam offis contincntis circumfercntiam traducatur .
4^. Tandem in omni ofTium cane lamellarum ofl^earum nexum & firmitatcm peffundan. dam efle , tanto quidem roagis , quanto altior futura efl latiorve caries i omnium vero maxime, fi totam oSJs peripheriam annulari ambitu occupet. Hinc efl . quod in fyphi- liticis ofla cariola tam fragilia cfle foleant , ut farpenumero in fragmcnta difliliant & diffringantur idu miaimo aut faltem nifu leviflimo, potiflimum fi caries annularis to- tam oflis peripheriam ambiat.
V. Ofleofarcofis ♦ efi lenta & tacita oflium emollirio , qua cartilagineam , imo etiam v. oft.t. «irneam naturam adipifci videntur . fttcofu.
Poteft ea labes ab aliis ctiam caufis ofllbus induci , quarum hic non fatagimus , fed producitur frequentifl!ime venerea virulenta, ut leftantur exempla , quse proflant apud Scnptores Obfervationum IWcdicarum , qua de re confule Jo/iannem Ferneliura , De ^hdi- tis rerum tnufts Ltb. x. Caf. 9. Jacobum Hollerium , Ohjtrv. tttrur. Obferv. 7. Petrum 1 Caflro, %tt Zphemerid. Acttd. Ntttur. Curiofcr. German. Decur. i. ^n». j. Obftrvation. 37. Danielcm Prottcnium , AHorum Httfmet.f Vclum. 3. Obfervnt. i^. Georgium Hierony- roum Velfchiuin, <» Obferv. Medic. Epi/^gm. ob/erv. 81 Dominicum Gagliardi , Roma: , rrokflorem Anatomicum , Anat. oftum Fnrt. i. obfervat. z. Petrum Rommclium , Ephe- , ^'""- •'• T merid.
* Johanttcs Ludovicuj Tetit j Chlrurgus Communltafis Sanfti Cofma; , cofttendit id mo-bi genus recens cognitum elle , Mcu,ir,s it i' .yicdtmie , ^nn. 1711. P»g. 229. At veto ea qnx oifert , probanc min^ine nioibuhi lilum r.ovum tffe , quippe quem ronftat vel in ipfis fjiifdem Acadt-m x Comn.tnta- jiiS , ut omittam nunc feltccnta alia teftimohia , jam ptideni ind canim fuiffe . Vide Mtmorcs de 1'A.e». V,!^",« ^""v'7''°- ^H- 5«- dt rHfioirt : Piobant tantum , fed pigljaat ««ntttm c«refiie Chimrgum il- mm jn aite fua Bovum cflc, ut tui ««nia nova cffc vi^cjntm .
19« ' D E M • O Tl B I $ V E N" E R E r S
tHcrid. Acad. Natur. Curiofor. German, Deiur. x. jtnn. 7. O^fervor. lli. Hteronytntltti Atnbrofium Lagenmantelium , li"i. ObfervM. z_jj Jo<nnem Jofcphum Courtial , Medi',
CUm Tololanum, tJouvelks Obf^rv»t. fur hs ts . Obervnt xi. N Saviard, Chl'Uf«
gum i'arifinum , ObjervAt '..hirurgicaUs Obfervttt. 61.
Contingit autcm offi eo pa<5lo em^Uelccre , qu.Ticfcomqae humor virulenrus . quoiin- | ^ii buuntur , lolico quiilen acrusr , mitjor (amen quam in carie ticirc diffilvit q.n.quid duri , lolidi, ac vere offei ineft ofribus ceteras vero nirrrs illapfs limictit , tendi e*s , nipnybraiio<4S , veficulofis Sc vafcu1of.JS quac inrerpofiat fuot ; part inodo ac folent fer» rum & a?s *b aqu* 'ygia penitus di'folvi qu» tamen m^Hior rera ne quiJem atringi- tur. Sic «nim paaes illa» ab iniuria tuta: & l\>'i ians jam / ftar , 1"?« fanguinis iliapru per vala inte^-ra nutriri ; perenni fpiricuum per iiervos ill^batos influxu viviftere > moN lem difToluiorum olVium paitam depfere , ftrinftere , conf /rmatc . uno verbo cartilaginls , imo carnis formam induere & fptrciem fzw apte reprjBlcntare d:b?nt.
Hinc lequitur 1=. Olfeofaicofim modo dolr^rss expertem fore fi moHioribus partibuj^ qua? in o(Te lacent, & qus folat fenfu gaudeni , nulla fiat injiria ab humore virulento bcnigniore; nodo vcro dilorem comitem habituram cfle fi humor idcm malignior & lai^ gis corrofivus molli' res illas psttts acius Himulet, vellicet , erodat.
1% Olfd (emel emolliti» tunicaf mufculorum ambientium contradioni , fupercumbentJs reliqui corpnris gravitationi , & cauiarum externarum enfrgije facile ceffura efle , unde , h inuhipliccs dtrformarionts partium , artuumve decurtationes , qui tHtic ffatumine carenc. d Sic ref-rt l'rottenius agrotuTS de quo toquitur , loc» fufr» laui»<o , annos z5. natuna , in quo o.la crrea erint & flexilia, ad ftaturam infintis triennis decrcviffc. Sic iple olim Tolofff vidi in nolf^cnmio pueliam , cujus offa emolhta & qiafi cerea ita fenfim decur- tata fuerunt anre obitum , ut corpus longitudine tres pedes vix a-quaret.
■j°. Offa, quae in carnram luturam dclciverunt , morbis omnibus , qui partiutu naol. Hum proprii lunt , obnoxia fore , ac proinde inflammationi , do.on, fuppur.itioni , apo« ftemati , carcinomati, gangrarnar &c qua de re adeas , fi luSeat Antonium B^^niven on, He abditis ncnnu/lis ac mirandis morbarum ^ ctir/ttionum C*ufis , C»p» 79. A ex.indruni Benedi£lum , Anatemices Lib. i. Ctip. 6 Johinnem Langium , Me^icinalnin Efi/iv/arMHi Itb. I. Ep:fi»'a 4z. Hieronymum M ntuum , Tom. ^. Anafceves ., Cap. 54. Th mam Bar- tholinum , Efhemerid, Academi*. T^aturJi Cunofcr. Cermanit. , D''tir. 1 »nn. i. Obfervn- uon. j7, Alchardum Hermannum Cumnienum , ibid. Oecurn t. an». j. ObfervM, iiz>
§. VI. TTTMORES GLANDULOSI ET LYMPHATICI.
Lympha humor eft loti corpori communis & a!ter a fanguine . A cerd; 5n partes cle- fertur ipfifmet arteriis, fed ab extremis iMjrum finibus fe.fdit ut p rtibus infundatur Zc iiiftilletur: Hinc rcdit venis peculiaribus , numerofilTimis . tcDnifTimis , pci!ucidis , araehnoide lunica vcflicis, multiplici valvularum appariru diffinitis in brevia HKcrno» dia, non uno continuoque du6tu progredienribus ceterorum vaforum ritu , fcd per in- tervalla fzpius repetita in glandulas conglobatas five lymphaticas dtfintntibus , quo vc. lut in fucccfnva diverticula lympham convehunt ad deftinatos ufus donec tandem (upe- racis rcmoris omnibus in fubclaviim finiftri lateris conflu it , ceterofqu? maiores vcmrurn ramos prope cor , cum fanguine iterum commifcenda. Ceterum , cum lymph) narura fub^ "t, idco cum femiBio venereo , quod fecum devthit in (yphiliticis ,
pinguis & vilcida fii , .vi^v. vu.i >w....r..v<^ .^.... — , ., ,
fatis apte confentit, ut debeat confortii damna frequentcr experiri ■ i^ » f. 1 I /- , • • L.r. :......- n.,/..,,...
les, qiii moao in sKirrhos & carcinomata , modo vero in abfce/fus & ulceraabuun funt , fj li neglig^ntur. | ic
II si" lymplu a feminio venereo vifcidior In quibufdam lymDhatjcorum vaforum ra- trr;d«*,"mis fcu ramorum internodiis, iifdem de caufis congeratur, fucurumut rami quiHem feu
^thcrom». incemo.
"^ I I B E R IV. C. A P U,T . Iir. J^l
internodia collefta Jympha turgentia in tumores noyos & inafluetos ditatentarj tunica t», fteat»- vero arachnoides, qua veftiuniyr, fimul fiat craffior & in denfam cyftidem paulatim™'*' abeat ob lar«ius appofuam lympham nutritiiiam, quae preffione retinebitur . Hinc ergo summau, fivc tumores cyftide conclufi , qui prout colleda. materics calore & Ipiffitu- dine ad mdlis, pultis , aut febi confiilentiam Sc fimilitudinem accefierir , melicerides , ather-.mata, aut fttatomata dici folent . _
' III. Quod fi pari de caufa lympha virulenta ha-reat intra contextura tendinearum par- iir No. tium, quas outrit, tum mora, tum calore denfius corporata & conrtipata produftura g^J^g^.^',' eft tubCiCula varia, globofa , dura, renitentia , fupra partis libelJam extuberantia. Hinc in perioftio nodi, in ligameHcis artuutfl.tophi , in oervis tentlinibufque ganglia.
S-\'tl I. 6 C UX O R.U M M O R B I.
In ocuHs partibufve , qua? ad ocutos pertmentL, proftant humores numero multi & ufu varii . quibufcum virus veriereum confortium mulcifiriam inire lolet ; Nempe i°. Hutnor ille vifcidus & febaceus, qui a. palp^brarum margine exfudat , quo palpebrarum orjE obliniunturj qui dum copia aut acrimonij peccat , lip/>ltudQ aickur : z^ Humor pin- guis & febaceus , qui paucus prodit e glandula in majore oculi cantho obyia & falfo l^chrymali AiEta.: 3°. Humor Jymphatico-pitpitofus , qui cx externa toca cpniundivs fa.- cie guttatirri & inconfpfcue exprimitur , ut oculi buibus.iugiter lubrefiat : 4°. Lachry., inahs feumor, qui a glandula lachrymali , in luperiore orbita? parte fira , plerumque ra- ris, aliquando crebris guttis depluii; : 5". Demum humores illi lymphatici natura pro- xime congeneres, quibus vitreuS, cryftalliniis & aqaeus hiimores conftant.
Itaque I, Si lemofus palpebrarum hamor.veneno venereo acidiore infpifl"ctur, in fuis i- Paipej Iacun'S ftagnaturus eft , quas in dura , .renitentia , rotunda vel ovata tubercula , Palp^- ft',mm»i'i^', brarujn margini adfita, dilataturus.eft.,'& hinc chalazia , grandines, hordeola palpebra- iipp,.uao.' rutu.', Si verp acriore veneno corrofivam facultat,em adipifcatur , emiftaria rodendo ulcu- [yVof^j"' ' fcula feu puftulas ulcerofas orae palpcbrarum iUaturus cft , & hfnc palpebraru.m inflani- inatio, lippitudo, denfitas , afperitas , callofitas, trachoma , fycofis &c. .; , vi
II Pari modo, fi febaceus humor glandulse , qua; in majore oculi cantho obvia eft , n. Enr.n- fcminio' ventreo mficiatur , hinc quidem pra: fpifficudine ftagnando fua conceptacula di- 'his.ung"'» lataturus eft , unde glandula: inflatio & phlogofis : Hinc vcro , prs acrimonia rodendogium'''"'' v^ria ulcufcula ibidem exciiaturus cft , unde glanduiar ejufdem exulcerati*. fJtroque no- mine ea glandula, fi raalum protrahaiur,.itifpiflrata lympha nutrititia nimium excrefcens ad pupiilam fenfim exporrigenda , & prsc.er foedara dcformitatfra vifui non parum noci. lura, unde encanthis , unguis fivz pterygiura .
III. Sirailiter, fi humor fubvifcidus & pituitofus., qm e vafculofis coniundivar lacu- iii. Epi' nis erumpit, veneno inquinetur, fpiflitudine quidem emiftaria dilaturus eft in tubercula ^p^,'^^|_ miliaria, dura , renitentia , conferta , qua fanguinis vias anguftando inflammationi locummi»- datura funt , unde Epiphora & Ophthalmia : Acrimonia vero fummum tuberculorum apicem ercfurus in ulcufcula minutiflima , phlyflafnodea , phageda^nica, uode ophthalmia ulcerofa , omnium coficumaciftima .
IV. N"c difpari modo humor vifcidus congener , qui e lacunis cornear emanat , ve-iv. Aibu^. neno fitBili infc-dlus , fi fpiiTi r lente ha»reat , tmifl"aria ita oppl.turus eft, ut opacitatem ^jj]" • vel tota cornea ■, vgl varia cornea? punda contrsdura fint , unde leucomata, albugincs , ns.iuphy. five nubecula? : Si viro copiofJus celeriulque ftagnet, emifl^aria eadem i^a inflaturus , ut'^™"»' /Tngula faftigianda fint in fubercula minuiiflarna , feu miliares papulas , cum levi phlo-
gofi & uredinis fenfu, unde phJyilaenx ccriiear: DemuuT, {\ acrior papulas eafdem fen- fim ulterius erodat , puftulas totidem circulares , cavas , phagedarnicas produflurus eft , qua: in ulcera maiigna & cacoethea , imo in ftaphylomata non raro defiturae funt , nifi raedicina cito paretur.
V. Fatenoura fane lachrymaIem.<}uoque humorem recepfitis palpebrarum , adnat* & corneaj yitiis (ymbolam t>ec inefiicacem coUaturum efl^e v quotie/cumque feminio vene- reo grayidus futurus eft , ut qui partes illas madefaciat perpetuo , atque adeo noxam eifdem inferre tanto raagis vakat. At vero experientia coirftar lachrymalem humorem ce-
: leris humoribus , de quibus hadtenus & tardius & minus infici venereo feminio , quo- niam cum lenuior fit ferofiorque , contagii vifcidioris mix^uram pertinacius refpuit & xcfugit.
T 2 VI. Si
aji D E M 0 R B I 5 V fi N E R E i 5
^'1«^"' ^^* ^* ^"'"'•^ acrloris particular ab erofls, fuppuratis , ulcerofis palpebriS , adnata, Wi'-
^'Ut fh,'e "-a.i dccerptae, una cum /achrymali fluid» in faccum nafakm deferantur, internam facci
»giiopi. faciem brevi erolura» funt , undc fillula lachrymalis five xgilops , Poteft tamen morbiis
ideni aliis quoque caufis, 8f flnc pravio oculorum ulcere , inferri , nempe papula venc-
rea intia facci nafalis cavitatem enata , quar fupparetur i exoftofi ofHum nafi , quat fac-
ciim comprimendo lachrymarum ftagnationi & putrcfcentiac anfam prxbfai i carie oflls
unguis a fomite venereo , qua? fuperjeftum faccum nafaiem exulceret &c.
mV' "■*! ^^'* ^^ virus acl humorem vitrcura, cryftallinum aqaeumvepsnetraverit , & acidum fit ,
«"nfmltio pra?tcrnaturalem Illorum humorum infpiffationem indu(5lurum cft , unde glaucoma , fuf-
hypo-' ' ^^° ^^^ barbaris catdir«Ba , aut inaais viMorum in aerc volitantlum fpecies ; Sl vero
rroo. acrius, corumdem hutaorurw vafa tunicafque muhifariam cxulceraturum , unde fuggil-
latio Cve faarmalops , inflamraatio feu ophfhalmia interaa , abfccffus , hypopyon , totius
oculi fuppuratio &c.
fyi}i^'iu ^^^^' Demum in fypJiilide haud raro accidit vifus imminutio, carcitafque, anervorum
r.nVttr* opticorutH paraljfi , qua: barbarls Gutts. feu Fluxit ferenx ideo dicitur , quod in oculis
•"**''*»° fic affeftis nativa perftet perfpicuitas & pelluciditas . Porro autem contingit in fyphilidc
nervos opticos ideo refblvi , vel quod obftruantur fpiritibus veneno infpiflatis , quod ra-
rius eftj vel quoil comprlmantur arteriolis interfperfis , quar fanguine fpifllore turgent j
nodis gangliifve oborrls in tunica, qua veftittntur,- aut cxoftcfibus qua: foramini o(!eo ,
qua tranfeoQtj iDuafcuniur ; qua; frequcntiora funt.
J. VIII. MORBIAURIUM.
Ceruojen aurium , in alveario fen meatu auditorio fecretum , unicus humor eft , qul auribus peculiaris fit. Etfi fulfereum Ct & tuellis inftar vifcidum , quo nomiac veneni venerei congencr eftc vldetur , idco tamen rarius & tardius infici folet , quam cetera corporis fluida, quod acidi veaerei confortium vel refugiat , vel faebstet innato amaro. re. Inficitur tamcn quandoque, & hinc prier claftls morborum venereorum, qui auribus proprii funt.
Prarterea offea interioris auris claunra, varlaque oflicula ibi latentia exonofes , hype-
roftofes & caries a fyphilide eTcperiuotur , perinde ac cctera offa, imo etiam frequentias,
faltem H ulcafcula venerea fauces vel tonfillas infeftent , proptcrea quod expirati aeris
pars, tubis Euftachianis feu aquat-dudHbus in cavitates tynnpani dedudla , illuc una /e-
cum deferat non pauca virulenra miafmata, quar ab ulcerofis locis abripit trafeundo, &
hinc claflls alrera raorborum venereorum , qui ad aurcs pertinent.
Tt. Fiffiira, Itaquc I. CerumeB aurium, /Iquando contagium conceperit , inde quldem rolito fpu-
^ilTilnu' ^"*' ftagnaturum eft in fecretoriis lacunis. tanta copia ut dilatatis conceptaculis , cotn_.
inm^ata prcflifque idcirco venis juxta repentibus, phtogofis , inflammatio , dolor in meatu audi.
Miitor.o. jjj^ig cxcitanda finc , in abfceffum non raro abiiura : Inde vero (olito aGnus , interiiani
mcatus ejufdem cavitatem ita erofurum , ut fiffuris , rhagadibus , ulcufculis multifanam
corru-rapatur in herpetcs malignos , imo etiam in ulcera cacosthea farpe degeneratuns .
Hinc crgo alterutro nomine ab auribus fluxura funt pus , ichor , famcs &c.
n. Kxo. n. Offa inrcrnar auris, prxter generales caufas exoftofeos & hyperoftofeos, quas cuin
";?'"' eetcris corporis offibus communes habcnt , patent ctiam cauds ahis pecuharibus , viddi-
«bi^t. o'fB. cct tctris halitibus , qai a faucibus ulcerofis per tubas Euftachianas feu aquardu«us in
luS. aurem ictemim penttrant inter cxpirandum , & qui offa obvia miafmatts virulentis, qai-
.urc,v„a. Ijms gravidi funt , mnle aificiunt . Hinc eri;o fyphllticis fxpe adfaturar lunt exoltoles m
'"""' fornice ofteo cvmpani , fmus maftoidis, labyrii>thi, &c. vel hyperoftofes quatuor ofl.cu-
lorum auditioni infervientium , incudis , mallei , ftapedis & offis orbicularis.
III. Ea offa exortofi vel hyperoftofi tumefa(5ta , a virulenta lympha, qua mbuuntur , fcnfim erodenJa funt & tacita carie exedenda ex caufis fup^-a allans § V. N. IV. Hinc ergo futunim eft , tum ut pus f-^u potius ichor foetidura & gravfokns a carJolis offibus defluar in tympamim , & erofa membrana tympani e meatu auditorio nniatitn icaruri-it ; tum ctiam ur una cum pure non raro prodeant officula intcgra , quar auai- tioi.i conducunt, vcl faltem eorumdcm fragmina , anr varia oftea ramcnta, a tornice m- ternJC auris erofione ticcidua. , . . . ., 1 • „-
IV. s;iri- IV. Sanguis in fyphilide fa^pe ftagnat iir cncephalo lentore nimio , at «i"'» ^^'*!^.'"'°* mi/.^u»'^' ^^' »"• '• "'^^ ^^ "P^"* gravitate. Hinc crgo neceffutn cft fanguinem , ^'^^^^^^^^^*
III. Olee- la in aaie iuterii* .
L T "s E K I V. C A ' P U T I r. i9>
tsetardafum , in laterales arterias divertere , quje a carotidibus orts auri inrcnje profpi. chint ; fineulos earum ramos pcr auris interiora pereptantes & nervis acouftiJs appo- iitos irnpen^fius dilatarej motuique, quo laliunt, vehem^ntiam adeo jntendrre , ut in ner- vos acoufticos valide ariecando inaflueta fuccuffione eamdem in aure imprcfllonem produ- cant , qujcamotu aeris treniulo folec excitari , cum lonus percipirur. Hinc f..lla & impor* tunafnni auditio , qui pro varia nervorum cenfione & vibratiiitare , auc frequcntio e vel fariore arteriarum pulfu , modo cnntinuus & acutus futurus eft , & fibihm \ mudo continuus fed gravis & murmur ; modo demum interruptus & intermictens , & tmmtHt
appellarur. , ...-/-.• ,
V. Denique, baryecoia /ive gravnas auditus, imo cciam lurditas , quandoqwe contin- V. B.rye- git ex lue venerea , fcu quod oflicula caric exefa jam perierint , vei faltcm hyperoflof/ ^.j»,^ '"" tumefafta folitis muniis imparia fint ,• feu quod acouliici nervi crafTiorjbns fpiritibus ob- ftruanrur, vel comprimantur arteriis nimaim curgentibus, nodis aut g^ngliis juxti ena- t(5, exortofibus oflium , per qu» cranleunt &c. qua de re vide , qu3c fupra di^a funt dc CXeitate , pnragr>ifho fr&cedente N. Vlll.
§. IX. LiESIONES FUNCTIONUM.
Cetera , qu« fuperfunt brevius perftringemus , & ne totam pathologiam compltaffe v5. <!eamur , Is^/ac cujufcunque iunftionis caufam tantum indicabnnus . Curabimas|tamen TVi fi^mus obfcuri , dum breves efle laborabimus i a quo propofito ideo confiientius (pi- ramus t)on abtrraturcs erte , quod mox di6ta dicendis haud parum lucis afferanc , upote qui utrsque pennde dependcant a iimili efficacia vcnenis ejufd^m , quod humores q lofvis lyiT.chaticos & vitiofa IpifTjtate , & acrimonia corrofiva iimul impertiat & pervertat .
Itaque I Fiin<5l:iones animdes , /eu fundliones iPse , quae exercentur opc organnrum in fJ„ito*'''' cspite latentium, lafdi poflunc in lue venerca multiplici de caufi i 1°. Tumoribtis pi\T- nani. ani. ttr naturam grnitis , cxortofi vil carie aUerutrius tabulaci ofTium , quae luperiorem vel ^j?* ' ""* inferinrem cranii pirtem componuntj nodis gingliifve pericranii aut meningum ; hyda- tidibus vel tuberctilis pkxuum choroidum > ski rho glanduia? pituitaria? , qua? infidet ephippio ; apolfemare vcl rumore gummaco/o in tncephslo &c. i°. Hajmoftafia . feu fan- guini.i; fiagnarinne & ha?rcntia , five fiat lola fanguinis fpiflitudine , vel a recenfitis obi- cibus fanguinis flujcum rerarJantibus . 5°. Vitiofa fpirituum animaliutn craflitie , unde & parcius iecernuntur & fiuunt lentius in partes.
Hinc 1°. Capifis j^ravitas fivc xotpii(^xp'ist , fi fanguis fiagnct & haereat in toto ence- ^l'^^}^!''* phaU . r C'.:v'm
2^ Clavus Bc ovum , f? exofiofis cariefve partem offis cujufdam occupet 5 fi nodus in ^"^'"n- perJcranio. fi tubercula vel puifula? adfint in quadam mcntngis parte ; fi quod alicubi lateat apofiema; fi fanguis fola fpiflitudme hatreat m loco quodam , auc acriorem lytn- pham diimttat.
5". Hemicrania ab iifdcm caufis , fcd quaf latiorem capitis partem obfident , ac ple- c!i^'"^'' rumque diiuidiam .
4". Cepha1a?a feu cephalalgia , gravativa quidem aut pulfa,tl-o» , fi arteria? m?ningum 1 *j ^'p''*" fanguine ha^rcnte curgida cercbrum (ubjf(5lum dilacatione premant , vel pulfu validiore membranas qua'iant 5 ptmgitiva. vero & morUicans , Ci acriore fero eodem effafo meninges dolorificc fiimulenur.
5". Vfrtigo , fimpUx quidem , fi fanguis a cerebro propter ha:moftafiim praclufus in i.Vertig». oculos copif fius fiuat per anerias collaterales , & artcriolarum retii^ inrcxtarum puUa- torium motum ita intendat , ur inde fibrillar nervea? juxta fita? rnoiu rremulo fuccuti,in. turj tenehri.ofa vero , fi fibrillK easdem pia? comprefTione mmia fpiricibus admittendis impares fianr . ^
6°. Spafmus , fi qux arteria? cerebri fanguine nimium targidse validius pulfenc , fpiri- isSpafmui. tufque in ncrvcs obvios majore, led contmuo impctu rropellenr : Motus vsro fpafmodici , fi cx variabili variarum arteriarum turgefcentia v^riabilis quoque fit earumdcm arceria- rum pullus , unde fpiritus ad h^s illafve partcs varie amandentur.
7°. Epiicpfia , fi ta accidat ha»moffafia 'n encephalo, qua fibrs quidem interni fenforii «•Epilfpfi» comprtflionc cercbri relaxentur, undc «V«io-3-»o-;« ; fed qua tamen fpirituum fecretio per- mittatur natura i fcrme compar , qui ancridrum curgencium pulfu in nervos praeccr na« luram agantur , uude fpalmus vel moius fpafmodicus .
7m. h T s 8"- Para-
^94 ^E MORBIS VENEREIS
«. Pitiiy. 8^ Paralyfis , fi molMa nervorum principia vel infarciantur lympha , cui devehfndff
*'■ vacant, S: qnx fpiritus animalcs conftituic j vel exodofibjs , nodis , gmgtiis, vafifve
fanguiferis nimium turgentibus ita comprimantur , ut fpiritus mfluxuros ncqueant ad« mittere. Tertiam enim caufam, cui paralyfis folet inierdum adfcribi, concidentiam fcilicec nervorum, qui collapfu parietum molliorum impervii fiant, locum in fyphiliticis nul- ]um habere ideo cenfeo, quod ea fic feminii ventrci indoles , non qua: paries emollire & relaaare pofllt , fed e contra quas ealdtm denfet, aftringat, Jnduret.
p Attunm 9°. Artuum fufpenfonim tremor , quem fpecie geminum diilinguendum efTe arbicror ;
ircmot.^ alterum , in quo pars, qua: tremori obnoxia efi , viribus fuis dcftituitur ; alterum , in quo pars affcfta poHet robore nativo. Fit ille , quotits fpiritus per nervos allatis dc caufis femi-occlulos a;quo parcius influunt , quam uc adverfus fufpenforum artuum pon» dus contraniti valeanti ac proinde caufa cetcroqui congener , gradu tantum differt a pa- ralyfi , quacum plerumque conjungitur , quoties illa invadic vel definic: Hic vero to- ties producicur , qunties fibrillx nervear aridiores ita tono tenduntur , ^rteriacque quar intcrrepunc, tam forcicer fimul ofcilianc , uc neceffe fit pulfu "validiore nerveas fibrillas, qua? folito vibraciliores func , fubinde quaflari ., fpiricuumque influencium momencum alternacim intendi , cx quo efficicur ut artus illi motu tremulo fuccutiantur , quippc qui nifu tonico, atqueo adco vi jequilibrii , fufpenfi pofTunt kvifllmo momcnto huc vel illuc impelH.
ccphiWi"' ^®"- Hydrocephalus , fi glandula pituitaria, quae fellar Turcicje five ephippio infidst, SKirrhodes fiac , & ideo lymphae , qux a ventriculis cerebri deflit , viam deneget ; aut ii tumefafta quxvis in encephalo loca naturali fanguinis motui cfficiant > unde praccer- naturalis feri decubitus .
pnia**"^" ^i"'* Agrypnia, fi aeger doloribus acutiftimis , rheumaticis , archricicis ofteocopis &c. difcruciecur .
JJfti^*''*' II* Fun6lioncs vitales, quje fiunt ope organorum ^ontencorum in 'peftore , depravari
nam vitt- folcnt jn fyphilidc variis de caufis , i°. A cuberculis ^el gummatis , in pulmonum fub.
'''""""'^*' ftancia lacentibus , five cruda finc , five fuppuraca; i°. Ab acrimonia , quam crachealis humor morbo contrahic j j°. Ab hxmoftafia fanguinis in pulmonibus , five foli cruoris Ipifficudini, five oppoficis in pulmone obicibus debeatur j 4°. A farcomatis five polypis veris , qui e carneis cordis columellis in ventriculorum cavo fuccrefcunt > 5°, A lym- phaticis concretionibus , feu polypis fpuriis ibidem genitis ,■ 6°. Ab hydropc 1 abfceffu vel exulceratione pericardii .
i.Aiihm». Hinc ergo 1°. Dyrpnoea, afthma, orthoprroea , qua? gradu tantum differunt ,• nempe fi fanguis in pulmonibus harrcat , vel pra: fpiffitudine tardius fluens, vel obje(5t(s obicibus five tuberculis rctardacus.
», Tuffli- z°. Tuflis fi trachealrs humor acrior ab admixto morbofo feminio , intemara bronchlo-
rum tunicam -validius ftimulet. , Hstno- 30. Hjcmoptoe feu hsmoptyfis , fi ftagnantis fanguinis copia , vel asftuantis rarefccntia
pt.«. vafa p'11'iii difcindantur , vel acrlmonia trachealis humoris Sice/Spwu erodantur. Voroici. 4". Vomica , fi qua gummata , aut grandiora tubercula in abfcefi^um lacencem cacita
* fuppuracione abeant , unde pus difcifia vel crofa cyftide tandem crumpar,
j. phiihi. 50, phthifis, fi vomica aperta , cuberculave fuppuraca, vcl erofio bronchils a tracheali
*"• humorc fenfini illata in "ulcus malignum , cacoetJies , 'dyfepuloticum degenerenc , uc in
pulmonibus fere perpetuum eft.
aChntdu, 50^ Cordis tremor & palpiratio, fiquaexterna repagula comprimendo cordis dilacacio-
p/ip.uiio. ni obftenc , uc hydrops, abfcefTus , exulceracio , farcofis pericardii ; fi qua obturamenca intcrna obftrucndo fanguinis egreflum c corde retardcnt , & cordis contradionem iclro reprimanc , uc polypi veri , concreciones polypofae , farcomaca maiorum arccriarum , in- farcSlus pulmonum &c,- denique , fi qua convulfio carnearum cordis fibrarum mocum ea. rurodem refra:nec pervercacvc, ut in fpafmo aut raotu fpafmodico, five idiopaihicus , d' ■ve fympathicus fueric. rSynco- ^o_ Syncope, lipochymia , afphyxia ab iifdem caufis , fed qua; potentius agant , & cor.
^' dis fyftolcn vel diaftolen quoad fenfum aliquandiu fufflaminent .
•mo"'ui' ^°' Jnsqu^lif^s & intcrmiffio pulfus ab iifdem quoque caufis , quibus cordis tremor r.l.'"*" '& palpitatio , fyncope , lipothymia & afphyxia inferuntur,
f.'naio*''° m- Funftioncs naturalts , quarum exercitum debetur organis in abdomine contentis, n."m n«tH- perverti poflunt in lue venerea caufis frequentibus : i°. Vitio ftomachalis f^' intertinalis ^^'jj?' lymphaf,
L I B E R IV. C A P U T ir. »9^
lymphse, morbofo fomire inquinatje j i°. Vitio fimili biJis & fuccr pancrpatici ab eodem concagioi 3°. SKirro glandalaram cong'obatarum , quae diverfasabdominis partes jpotifli- mum°vero msnfentenum obfidenti 40. Hsmoftafia » qua; five fpiflltate fola. fanguinis, five multiplici vircerum infaritu, inducitur. ^ ^ . ,. „. ^ „ r .• ,
Hinc 1°. Anorexia feu inappetentia , & apepna feu indigeftio, h itomachalis- lympha t Anote- folito fpiflior, vel a naturaii criCi ku indole degcner, nec fami excitandae» nec fermen- f^.Vpeun. tandis & coquendis cibsriis compar fit. ^ «'»•
1°. Vomitio aut fingultus , fi lympha eadem corrofiva fimili vitio contaminct chylum »•^'^'1* quem con/icit , unde vdlicata quidem ncrvea totius ventriculi tunica > vomitioi unde tul/ vcro rtimulato orificio tantum fuperiore ventriculi , fingultus.
3°. Affvdio hypochondriaca , fi ad ea fymptomata, quat vitiofus & acrior chylus po- j,- ^^'^'i,*^;* reft producere, ventr-culum & inteHina pungendo ac irritando , Sc fanguinem , in quem dru?». transfunditur, infpifiando, ceterafque anxieratcs qua» a fem.inio veoereo p^-oducuntur in univ-rfo corpore , accedat ea menris difpofitio ad melancholicum delirium vergens , quar ad affcdtus hypochondriaci effentiam pertinet .
4°, DiaThcea fi\e alvi flaxus, fi chylo qui a ventrlculo acrior deflult , aut intedina- 4 0:»t- li lyrapha, bile , fuccove pancreatico, quje veneno venereo inquinantur, ad motum pe- »'»*'• riftalticum citatiorcm inteftina follicitentur , fiercoraeea quidem, ft folar fa?ces deturben- tut 'y /ero/a t f^ 3 glandulis inteftinalibus ierum uberius irritatione exprimatur ; biliofa , fi caula eadem fluxilior & copiofior bilis ab hepate extorqueatur ; lienrerica , fi alimenra nondum confcda vet ma!e confefta e ventriculoexeanr ; cos/iaca^ fi chy!us a venis ladteis cxclufus propter SKirrhos giandularum mefenterii in fatcibus retineatur , & una cum il- lis egeratur.
5°. ObHrudiones & infardus jecinoris, liei)is , pancreatis &c. fi bilis , lympha liena- lii^^J*'": ris , vel fuccus pancreaticus (piftitare peccent, & in (uis hatreant conceptacuHs . cinoHs!*
6". Iderus , fi bilis a fecretione prjedufa in fanguinem exundec ,• )?<it/«f quidem, fi bi- (","';/'."*' lis flivaj niger vero , fi nigra fic . e.iaerut.
7^. Hydrops afcites, five abdominis , fi faneuis vcnofus obftrucflione hepatls , fplenis & iHyiwt. pancreans retardatus, ferum quo turget, guttatim dimittat in cavum abdominis.
8°. Haemorrhoides, fi compreflio ven£e portarum ab hepate obftrufto vel SKirrode, tan- g. Hsmor, ta fit , ut cum via vix pateat fanguini ac ha:morrhoidaIlbus venis regredienti , extrema 'JiO'^es. illarum capillamenta fanguine nimium diftentaad ani ambitum in varices dilatanda fir;t. Illa? autem hsmorrhoidts, csecse, fluentes , callofa? , inflammat^e , fuppuratar , ulcerofae aut carcinomatodes futurar funt variis de caufis , quarum difquifitio non eft hujus loci , fed ex peculiari hujufce morbi theoria repetenda eft.
IV. Fup<5tionum univerfalium laffio poteft in fyphiliticis caufas fequentes agnofcere , funft.o* }". Vitiofam ncrimoniam lympha» nutritia; , morbo infedlae > v°. Parciorem &r lentiorem ^".7^|V,'''- fpirituura influxum per nervosi 30. Minorem fanguinis attritionem 8c fermentationem j und*.'"™' 4". Copiam recnmentitiorum aut excrementitiorum humorum , qui in fanguine propter vifcerum infardus refiagnant.
Hinc igitur 1-. Marcor , atrophia, marafnius , fi lympha nutritia acrior & corrofiva i. Mnror parres , nedum nutriat, fcd potius deradendo excenuet & emaciet. at»rroph,a.
1°. Virium languor , defedio & imbeciHitas , fi fpiritus ad partes mufculofque prae- i. virium fticim & parcius & lentius fiuant ; parcius quidem , quia] inj cerebro parcius fecernun- ^*"^'"" tur ■, lentius vero, quia crafisores funt.
30. Dccoloratio, pallor, livor vultu? , unde in foeminis chlorofis, fi fanguis craftlor & pi\\if'^^ minus attritus ignavius fermentetur , adeoque colore minus florido vultum pingat ; aut decoior». fi bilis ita redundet , ut mucofus humor cuticula? iubjedus , quocum confunditur , vi. ""* liofo colore inficiatur.
4°. Febres intermittentes , fi cacochylia , a ventriculo primifque v!is in fanguinem tra- .4 F^br« dufta , aut amurca recrementorum quae in fanguine retinentur, folitam circulationis gco- tentes"^" nomiam pervertant.
y. Febres lenta ab iifdem caufis , fed contumacioribus , vel quod frequentius eft , ^ itaJt^}"*' doloribus atrocibus, ab exulcerationibus variarijm partium, a gummatis, nodis , autexo- ftofibus pucrefcentibus, ab abfceflibus internis &c. qua: fingula in lue venerea invecerata plerumque pcrpetua funt.
V. Dcnique la°fio funflionum, qux muHeribus propris funt , dependere potcft in 'ue j^v^J^^'"'» venerea , amultis caufis. i"^. A vitio lymphx latasje , feu laftis mammarum , quod vifci- numl^qu»
T 4 dius
^9^ D £ M O R B 1 S V £ K E R E r S
maUerum dius & actlus eft flb adtDixto veneno *• a°. A fimili vido lytnpha fea U&h uteri , cui fu°?!'*an. Periodicus cacameriiorum fluxus debetorj 3°. A vitio lymplia , qua turgent oviformes de? veficulff flve ovula, qus in foeminis teftibus five ovariis larent , & priraa funt conccpti
^^ embryonis incunabula. nnmm.." Hinc igituf 1°. Canccr mimmarum , fi lympha laftca vifcidior ia veficulis mammanim /ua. hzreat, & h^rendo in sKirrhum doleijtem induretur , five cancrum ; «ccultttm quidem , quandiu congefta materies in quiete duratura eft ; mptttum vero & exulcer/itum ^ fi lym- pha eadem vjrulenra concepto rarefcenris nifu tumorem exulceret. ».Supur.f. i°. Suppreflio me.nftruorum, ft defcdlu lymphar lafteje uteri , quat pra; fpiflitudine a fe- muoruai cretione penitus arceatur, nec impJeri veficulofa uteri conceptacula , nec comprinii vena: uterina: appofitar, nec laterales earum appendices dilatari , inflari, extremo fine. dckifcerc piux t P"*nt, ut fangujs menftruus more folito efFundatur . imtnoauut . 3^' FIuxus njmius menftruorum , fi vitio lymphae cjufdem , qnx fecernatur quidem, eouim. fed qas pra? fpiffitudine non excernatur, veficulofa cadera conceptacula ita dift"ndantur , veoa: appofiiar ita comprimantur , appendices ca-cae continuo ita dilatentur & hient , ut languis lugi fluxu manaturus fit , Poteft quoque affcftus uterque , fuppreftus fcilicet & D-in^ius catameniorum fluxus, a graviorJbus morbis induci , fufprejfus quidem a SKirrho * Piuor ^^^ carcinomate; Ktmius vero ab erofione vel ulcere utcri, •ibo, , 4° Tlunr albus five muliebris , fi lympha eadem acrior & ideo largius fecreta , c con-
ceptaculis perenni & uberi fluxu fcaturiat ; vel fi nimia & diuturna compreffione, quam vafa fanguifera patiuntur a vicinis tumoribus uteri , vel ab uterinis colis fpifliore lafte {■laftira- '^"'■g^""bu6 , lenue cruoris ferum in uteri cavum jugiter & ubertim exftillct. matM Me- /)"• Inflammatio , C ex fubtanea eolorum uterinorura , adharrente ladta lympha, dilata- "■ tione . ita derepente fufflaminetur fan^uis per venas refta fluens , ut a via pra-dufus im-
pcte faiSo in lymphatica vafa ab extremis arteriis prodeuntia cogatur irrumpere. Ea autetn uteri inflammatio in abfcellum , aut quod pc)us eft , in gangrarnara abicuia eft, nifi de- pletis \if\s & refolutis obicibus devjo fanguini via cito reftituatur . ttieri."" , ^^- Ulcus uteri, quod poteft gemina caufa induci , j°. Suppuratione & apoftemate , (i iuflammatio, de qua modo , in abfceftum verfa , aut fi atheroma , fteatoma , melicerifve, quap \n ipfis uteri tunicis latent , val juxta aJnafcuntur , fuppurentur , & in uceri cavitatem aperiantur: i°. Erofione, fi femen ab infedto viro admifTum; fi menftrua , quz periodice prodeunt ; f\ fluor albus , quo utcrus non raro madet i feminio morbilico con- taminata, internam uteri faciem exulcerent . utlM'.''''" ?°' '^^''■'■''"s uteri , fi lympha hdea lente congeHa intra fua cola firmiter indurercaf, SKirrhus autem in carcinoina /a?pe degencraturus eft , fi lympha acrior adnifum rarc- fcenti? concipiendum comparata fit, undedolor, Jancinacio , exulceratio gradarie fuccedanc. .kinhvu-' ^^' T°P'^^' sKirri ,_ tumores ovariorum , fi lympha , qu» opplentur veficulx pellucid:?, mor ov». fphasroides , celluiis fmgula timcoercita?, qua; inferiorem ovariorum partem diftinguunr, & riamni. ^^,^/^ foeminina dicuntur; vcl lympha fimilis , qua pcriuitur ac turget fuperior corum- dem ovariorum pars , mollis , pulpofa , fucco plena , u.Tde pendent ovula defcripta, prar. ter naturam ita craffefcat ab infpirato veneno venerco , ut m tophos , sKtrrofve indure- tur, numero, mole . figura , fitu varios, & in carcinomata quandoque dsgeneres variis de caufis fupra recenfitjs , Lib. ill. Cap, 6, §. 5. dti"'h'y"" 9°- Ovariorum hyiiatides . hydrops , abfceft"us , fi tubercula in ovarlis gcnira ex caufa f/T '•'•' ^^"^''^^ ' fan^uini aut lym[ har regreflui ita obffent, ut ferum latenter dimictntur in va- lioriitB'* ti^iS ov.iriorum ctllulas , aut ovula variis cellulis conclufa , unds hyiatides : vel i^ ipfum ovaiiorum contexcum exundet, unde hydrofs , quod utrumque malum in abfccftus ano'nalos haud raro d.^generaturum eft . ■ o.S;eiiii 10°. Sterilitas, fi tncnftrua fupprefta, nimiavej fluor albus nimius; uterus cxulceratus , "'■ SK'rrhodes au' carcinomatodcs , conceptioni obflent ; vel fi citra ullam uteri labem ova-
ria m-,rbife tumeftint , aut oviformes veficula: indurefcant & foecundationi inepts fiint*- II F e- i,c, Fr'quei'S abortus , fi conceptHS cmbryo virulenta acriraonia Iad:is utcrmi , quo oiiui. c/mtrjtur, cico contabefcat.
II. Piitus it°. Parrns fcrtuum fLTuallidorum , cryfipelate rubentium , femi-putrium , ulceroforuni i«ii>u" &c 3^ t?dem caufa,cum virulenta materni fanguinis indoks tsncUuoi embryonis corpu, iiiuia. fcuIuBi celcri labe perdat, pe/Tmidet , dtftrwat.
L r B E R IV. C A P U T IV. X97
C A P U T I V.
T)!«gn»Jis lu'i$ ventreA confirmati, ,
1N disgnofi duo inquirenda func , An a?ger luc venerea vere laboret ? Delnde quali la- .^'"^V."- borer, & an laborec foJa ? Nempe I. An vere laborec , cum ne magno paticntis infor- fi','''*?n' tunio, nec parvo medicantis dedecore, umbra pro corpore , larva pro morbo oppugnetur ; f^'f ^°|ip' tum ut nafcens liydra, fi forfan Jaceat , in incunabulis ocyus opprimatur, antequam ade- rea f lefcat: II. Qiialis adfic lues & an adfit fola ; ut morbo compar paretiir medicina , fim- plici fimplex , multiplex multiplici ,• vel {{ remedia repugnancia fuerinc , falcern ut prius proiligato morborum alcero , qui curatu facilior eife videbitur, liceat inde alceri , qui perciiiacior cft , tanco faciliHS mcderi .
§. I. AN iEGER LUE VENEREA VERE LABO RET/
Dlagttofis Ink veneres oppido facilis efl"et & expedita , fi fides iis dari poffet , qui P"' f,'^!'',"^^' tanc ab Infpefto fanguine, qui ab aegris dctraliitur , de latente morbo iudicium certum fjt','fi^ii- fieri poffe . Sic Joiianncs /eflTenius a Jeffen , Medicus Hungarus , concendebac anno i6iS. ^"J.]^^ ^o),' (/») pallorem guemdam (^ albicxntiam [Angutnis , morbitm -venereum nrguere , ubi eutis in- bui pitt«' finr rtUqusi. mttjjs. adhtret tenaciJJtmHs , Sic tradidit , anno 1718, Georgius Daniel Cofcliv. '^'' vicz, ProfelTor Medicus in Hallenfi Academia (,b) mucefcentiam , ut illeaic, -venereitm y qu*. ad fangHtHem ufque penetrat , «» fumme infttlis fe haud raro manifejiare fub ven& fe^ €li9ne y qnando tlloritm fanguis refrij^eratus , non modo fpectalem le»torem in genere , /ed por- liones vifcefaf albidas fingulettiier colleBxs monfir.tt.
Ha:c autem opinio in Scriptoribus illis miniine fingularis ell , fed jam pridem vulga- ue »uTgo ris & pervagaca . Paffim enim videas eciamnum medencium non paucos , qui luem vene- medirn'- * ; ream nunquam cercius fignificari cenfeant , quam fi fanguisedudtus & infpiifacus * cru- "u"> non- Ita obcegatur denfa , firma , fpifia, diverficolore ; maxime vero , quod illi urgentius ede "" ''* autumanc, fi fit illa in difcretas & difcolores areas diftinda , flavas , fubluteas, vioia- ccas, nigras , auc fi corpus fanguinis in pacellas effufi , crebros fpiifatum fit in grumrs, firmos , duros , denfos, pififormes .
Nihil_ efl proinde quod miremur, C\ vulgus vanam illam opinionem tam alte imbibe- Etabe?ro. rit, quippe quod aniliter credulum efi j & fi imbibitam tam mordicus etiamnum reti- ''jjjj!"' reat , quippe quod fii^li pravique tenaciffimum eft , ut fint alii , quibus lue venerea fe ''*"'^"'*' inficiperfuaderi non poflit , dum certiffima & pathognomonica urgent morbi fymptoma» ta , nifi crifterium a colore & confiftentia fanguinis peticum accedac : finc a!ii vero , qui fe a lue venerea Iiberos eflfe perpetuo diffidanc fine caufa , fi ex morbo quovis aiio famo- fa illa colorum varietas , auc ina:qualicas confiftencis in (anguine e venis edudlo forte confpiciantur .
Fuic olim vel eadem , vel plane fimtlis opinio de fanguine eJephantiacorum incer Me- Sit oiim dicos tralacitia, a quibus inter certiftlma lepra? figna vulgo numerabatur , i. Si (^c) fan-"n\t'\t^ guis ex elcphantiacorum venis decradus niger effa , plumbeus ^ tensbmfus, cinerulentus ,^'1^^'^^^ drenofns , ©. thromhofus v z. (d ) Si pofi lotionem illius in panno dupUci lig.tti , caro illa ,guiiie»r-* 3«* remanebat in colatotio , fiv: panno (pars fcilicec lymphatica fpiffior fanguinis, vulgo^"'* fars fibrofa) efftt arenof* , granulofa iQ' thrombof» ' ^- (e) Si in fnnguine appnrerent gtA- a» inftar aven* , firma ^ denftt ^ tonferta.
Inde
( c ) Guidon. de CaiiHaco , Chlrurg. TraB. VI Doar. 1. Cap. 2.
{ a I Btrnardi Gordon. hilii , Vertic. 1. Cap. 22. Et De fhieOatomia Lih. i. C*f< ij. • f * ) Valcfci de Taranta , PbiUnii Cliirurgtei , Crfjj. 10. Vide ctiam Ex»min Lfprefantm lominati; ir alibi pejfim.
11:;« JIIKl
(
198 De Morbis Venereis
vndenpe. Inde fit , ut mihi fic perfuafilficnuni ab hac antiquiorc opinione dc vitiis fanguinis etej ||1«' lor oVinTo, phantiacorum , per analogifnsum acceptam fuifTe deduftamque opinionem alceram recen lil^^^.ut tiorem de fimilibus vitiis in fanguine fyphiliticorum .•■ nempe cun> in u!ri!que eadem ve ry'p!iii'.',i. affinia apparerent fymptomata, pronum fuit in fanguinc utrorumque eadem vel affini. iiunt"»!!-. ^"^^ fupponi , potiflimum primis temporibus, quibus luem vcncrom ab elephantiafi , qui le ne a Medicis, quidetn , fatis dillgenter plerumque diftin£i:a'n fuifle certo cenius ert. "'t?Vi'!m> Porro autem utrum vitia iila, quae ab antiquis Auftjribus rrctnfencur , fuerint olin dubi"n*^i ^"- clsp^sntiacorum fanguinc revera confpicua , non fatis ipfe leneo , utrotc cui elfphan |nt in fignunv tlacus nullus cbvius fuerit , prster unvam, quem o!im , dum medicmag fludio operaa »'> ftVw^rln- «labam , forruito vidifle memini in MontepefTulano , qiio c Sicilia , patria fua . fe contu J»ni p.mniL de- krat valetudinis caufa» fed ut addubiccm facit audlnritjs Fciicis Plareri , Bafileerfis Me v"ia'um dici, qni (a) fi-.nFts te/l.i/jjirur , circi annum \6o^ fe fnper.oribuf triginta ^ amplius an^lii L""ofit" *''^ ^^^ plurimorum hac lue ( 'epra^ inf-MerHm fnngMintm dHigenter infpextjfe ^ obfervavtffi
c3^ tentavifei neque fe ..nerjue Jibi ad^unSios Chirurgpt , ex fsngume qutdquam certi , ^«««B St'
ilcph^ntiafim datot.xrtt ^ un^vAm deprehendere potuiffe , fed iiel fanorum fanguini ftmtllirnum .\ ^
tiel fi ab eo refejfjjet , aon flus mut/itum , corruptum , aut infeflum fftiffe , quam in febrt
a'iqua , vel iEvero, aliove mcrbo accidtre foht . Quaraquam , ut dicam quod res eft , non
fatis, capio qu- PJatero locus fuerit tot elephantiacos infpiciendi cxeunte farculo XVI. &
ineunte XVII. in Bafileenfi traftu , climaie fcilicet frigidiore , ubi Medicinam fjciebat ,
cum per id terripus vel nulti vel rari occurrerent elephantiaci \n caJidioribus aliis Euro^.
p* pSagis, faltem in illis Galliarum provinciis , quae maxime Auftrales (unc. _ _
At certe. At sixo , ut FJephantiacos miffos faciam , id pro certo & comperto habeo nihil qaid»i
vTi'.'dum"' ^^''^'^■' ^* infpirftione languinis concludi poffe de lue venerea. , 1
e« .11 fy- 10. Quia in deploratis ryphiliticis fanguis detrahitur, perfaepe purpureus ,- unicolor ,
ph.iitici! . n^oiijs^ laxus, uno verbo fpecie maxime fincerus.
z°. Quia vitia , fi qua appareant, ut app.trenc fa?pius , non fuperant vitia qna? in fan- guine paflim confpicua funt in morbis aliis vulguioribus , cum nulla eft fem:nii vene- rei fu(picio; atque adeo ab iiidem fim.ilibulve caufis repetenda cITe videantur, non vcr» a venereo feminio.
3°. Quia interdum ufa vemic, ut in fyphilide confirmata fanguis educatur magis ruti- I lus & Ipecie purior ante hydrargyrofim , dum (eminio morbofo raaxime inquinatur : con» tra vero , fi qua levior inciderir afFe(flio, crafllore & verficolore crufta feu areis crufio- fis obduftus poft hydrargyrofim legirime adminiftratam , cuni virus planidime extermina- lum eft .
Neque vero ea tantum in vlrus fyphiliticum cadunt, k& de ceteris quoque venenis ve- ra func, hydrophobico , variolofo , peftilcntiali , fcorbufco , &c. Siquidetii languis edu- ftus e venis sgrotanrium , qui aliquo ex illis venenis infefti lunt , nihilo magis yitio- fus apparet penes colorem & confiftentiam, quam q-ai in aliis vulgatiorious morbis de. trahitur, ubi nulla eft latentis veneni fufpicio; fi non & minus. Ex quo Iiquet manitc. fte fanguinem tota iubftantia perverti pofie & graviflHme perverti, illibaxis colorc &con» j|ii iiftentia naturalibus, ut de vino conftat, quod colorem & confiftentiam retinet natura-pj lem , cutn vappefcit , aut in acetum abit , hoceft, cum tota fubftantia corrumpitur. P Prolnde Proinde fruftra fperes ab infpefto aegrotorum fanguine lucis aliquid in dignolcendai d^e^p^^Tn- lue venerea, quse nullo unquam innorefcit tam manifefto & obvia indicioi ad quam pa- t.. luisve- tefaciendam perpetuo opus eft abflrufiore indagatione; & de qua iodicium raro certum ,
nfr«tnuj'- - .. — .. ~ . . ... ,-
Ut
q.jn» ... pierumque anceps , femper difiicile efte debet multis de caufis.
f^^Vd""' ^° Quod fymptomata !uis venerex, quae fupra recenfita funt , pleraque cum aUis-
p^Vt.fo IV' quoque morbls ita communia fint , ut ad luem veneream nullo potiori jure , quam ad
rfXae""' morbos alios , pertinere videantur , neque adeo pofTint luem veneream potius, quam mor-
mnitii dt bos alios indicare. , ,.
**•"'• i^ Quod fymptomata cetera, numero pauca , quse lui ita propna funt , ut loU con-
veniant, inveteratz tantum, fed raro incipicnti accidant , atque adeo inveceratam quidein
demonftrent, nullius vero ufus effe poffint ad recentem & incipientemdefignandain , quod
tamen votorum fumma cflet . i • r
5°. Quod ea fit luis venerex indoles„ ut femel ctfncepta nativx a?grotantlum temperief
plerum-
( « ) fiaxeos Tom. IH. L>1>. i. C*p. 4. ptg. m. 58J.
( b ) Platerus ait fc annos 4J. E!cphantiacis infpicicndis vacaville Supenoium nunUto • >io< "•«• t«ri Obferv. L.t. 3. f*^. 7J4.
l r B fi R IV. C A p u T rv. 19^
p!erumque ita fefe accommodet, ut morbos cofdem memiatur , quibus aegri ante afficie- bantur. Si quis v, g. pulmone, capite, oculis , hepate &c. ance laboraveric, admiffo feJ mel contagio iifdcm in locis perinde laboraturus eft , fed paulo urgencius > unde fic uc dc novo morbo nulla fic fufpicio, credaturque aeger vetere tancum morbo languere, ijui inveterafcendo invalueric.
4°. Quod aegrocantes fa:pe celenc Tnorbi partem , faltem morfai originem & progre(Turri
diflimuknt , ne caufam receganc . Sic verum vix cxtorqueas ab adolefcencibas , qui a pa-
rente vel magiftro /ibi timencj ab innupcis foeminis , quas pudct culpara confircri ; imo
irero ab adultis fenibufve, qui fui juris funt, quos |)iget nonnunquam antea(51:am vicam
i candide relegere , & iuvenilium errorum reminifci.
; In ca rerum ambage una fupereft ratio veritatem fugitivam expifcandi , neinpe , {i Mc- u iudi. 1 3icus, fedulus & fagax veri indagator , ad lequentia figna parallela , qua; in xlupliccm ""»,",/„*"- I )rdinem digefllmus , diligenter utrinqu e accendat i finguia fincere difcucia: , diftifjguat , deniumer. kcftimetj & quid dc luis venereac praffcntia opinandum fic conctur collatione utrorum> o'mn'|t'!^"* I ^ue mutua colligere , quod a fingulis , fi feorfum fpedtarentur , vix poflfet elici . Nam , ■ jt docec Hippocrates, Progneftic Text.37. Edit. chnrter. „ necefle eft ut illc, qui . . ■« , :|, rede praedidlurus fit , intelligencia comprehenfam omnium fignorum dodlrinam ajfti- :;, met, & eorum vires inter fe collatas rationc expendat ,, j qaod Calenus & hic muU I is afferuit in Commmt/trh /uo in hunc Hippocratis locum , & alibi Commentsrh /uo in fcxtum 55« Libri Hippocratis de ^cutorum mcrborum viEfu ^ Edition.Ckarter, totidem ver- )is tranfcripfic. • 1 Prior ordo fignorum, quibus innotefcit lues venerea , eorum eft, quae ab eflFcftibus fe- gj,orum itnii venerci deducuntur & quae prarfencem argri ft.icum demonftrant , unde s Tt Je/xr/xoc , »''» de- eu demonftrativ* \ pofterior vero eorum , qua; defumuncur a caufis feminii e;u(dem , & *«°'!'*,7u* ;Uae praetcritum jegri ftatum <:ommemorant , unde uvcey.v>iTfHix feu ccmmemorativ» di- «'^^"'emo. : untur.
PRIMO. Signa demonftraciva duplicis gcneris func ; alteraqoidem lui venereae ita pro- PriMi . I >ria , ut foli conveniant vcl ferme foli , & ideo pxtbognomonicn e^ univcca ; altera vero J^'"",'^!,*' ui cum ceteris morbis ita communia , uc in diverfis morbis perihde oblervencur , Sc vtianivt. i deo tquivota appellantur. Priora ab effedibus defumuntur , qui fiunt vitio humorum *,*qii^'c». ;um venereo contagio maxime analogorum , & quos fupra recenfuimus C»p. II. prioribus irticulis fcals affinitatum. Pofteriora vero ab efFe(5tibus ceteris , qui fiunc vitio ceterorum lumorum minus aflinium , & quos expofuimus ibidem pofterloribus arciculis defcriptio- lis ejufdem .
De utrifque caute advertendum efi in hoc ordine dcmonftrativorum fignorum , quse Cm- ;ula ab effcdibus repetuntur, prsefentia fignorum fyphilidem quidcm argui, quia pofito tfedu caufam poni necefl"um eft ; at vcro abfentia eorumdem fyphilidem minime exclu- li , qui pofita caufa confequens non eft effedum femper poni , cum pofru caufa; efficacia r.ultiplici modo inhiberi , tetundi , aut alio diverti . Quocirca demonftrativa figna , fi idfint , luis venerecE exiftentiam fingula pro fuo quajque modulo affirmant ; negant Vero mnime, licet dcfint, fi ab aliis indicetur.
Signa univoca feu pathognomica , quaj in indicanda luc vcnerea prjecipua funt & pri- sign» ua!. Tiaria , tx ordine figillatim proponemus , breviffimc tamen , fed ita ut nuUa omittatur J^^y^^j "»* cauticnum , quarum ufus efle debeat in diftinguendo & xfiimando figno quoUbet iftius cem° generis. Deinde vero figna a?quivoca nude cantum referemus brevicatis ftudio , cum ex tradita ^tiologia abunde pefpicuum fit , quanti fingula aeftimanda efle videantur.
SlGNA UNIVOCA fcu PATHOGNOMONICA . Primum . Infedio cum altero quafi ex tra- Pn„um. iduce communicata quocunque modo , concubitu , laitacione, fuftione, bifiatione t cuba- .inf-tt'^ '
Hoc quidetn fignum eft indubium & primae notae latentis fy|)hilidis , <:um , ut vulga- eo^niuni- n fertur adagio, nemo dct ijuod nen hahtt , modo tamen conftiterit de fanitate anteccden- te alterius, quacum res fuit & quar fe infedtam fuifle queritur . Sed in eo negotio tot praeftigia , tot oflFuciar funt , Ut nafutum non unum novcrim , cui fucus faftus fuerit , quafi ab ipfo acceptus morbus cflet , qui tamen vel ufu , qui cum illo interccfferat , an- tiquiorerat, vel ab alio nupcr contradus .
1'orro nc quis fe morbo vacuum efle ideo reputet, quod nullam labem vcneream diu- turna veneris confuetudine afFricaverit . Monebamus enim modo figna omnia , qua: hic re« cenfentur, prebationes effe potentiffimas ad affirmandum , infirmas Vcro & inanesomnino
ad
Stcun- 4um ■ C>e
ir. a'j ff Tuum «K orr^vorum & ftmi- pusrium .
Tertium .
Mo-bo(j
liberorum
Vica.iuin
Aenltitu.
tio.
Siufinum. Mcrbi ve Mic lo c»l« fll- rr* rrcrn (Vi Arti- culo 1 , De jcyiptiD. nii .
(iuinttim . iviorb: ve- «leiei le- ten' con- traiti , (i •d ve' Tus •dh bi'i lemrdi» diu relu- Aentur .
Textum ■ \iK\i om- nis rura- rea fupra memorata Aviic- I. Defcri ptionit . Vt I. nii- culx.
JOpf ■'T) E -^M O R B l"s V E N ^ R E I S! '
ad negandum : Alibi vefo , nempe Tupra Lit. ll. Cap. ^. pag. ij^. probatum fuk pofTe fa- num , r.inainve innocua venerc uci cum infefla vel inftdio , quod licec fn aliis cafibuS haud itj raro evenidC, ac frcqucntius concin^ere ciraim e(t > qaoties in sr;;rocantib ^s ss- nicalja nulla Inbe locli laboravere , auc cunc faltem nuila laborant, qua pollic morbi fo« mcs , uc pjoximius , fic & certius , traduci.
-, Secuntium . Gmfratio toetuum abortivorum j vel qui , fi legitimum tempas attjng.e- rint , iqualiidi, emaciati . pulfulofi , ulcerofi , lemi putr^^s , nuliomodo vitales pariantr.f. ■ Simplex quidem inuciufn t(l , (eu fignum ft-cundse notx , ftd urgens , & quod fi plu. res repeutur finf Criufa u.la manifcMa , qux foecum maturius exturbare , aut in utcra' materno pcflund re vjleat, in fii;nura ^ere psthognomonicum & univocum abiturarn" e(>. Cu.v. enins conti git [•'artus plures ma'e affici quafi hjcreditaria fucceffioHe , liquet jnde parentuin alct-iurum ad muius inft(5li-m efle debere , quod quidem argumentum <fc in macrem , quge fcecui alimoniam (ugaeric toto gcftationis terhpore; & in patrem , qui in generationis optrc primu confcrtj & in utrumque fimul , validuin eft , uc qui coa« iuetudiii; venereis rnorbos invictm communicari loleant , licet tamen non femper.
Ternum. Morboia libe orum vitalium ccnificucio , qui flrumofi , rachitici, gibbi, h;«" ifici , macilcui , maralmodes , vel mileri ante diem obeunt , vel fi fuperent , ftatura hu« miles , delumbes, capicones , fi!i , vari, vatii, valgi, compernes , deartuati, varie diftor. ti fiinc & articulos tubcrolos habent.
Ifiud indicium cum prafcedtn.e ferme convenit, & eft ejufdem notaE . Validum qui." dem , fi in pluribus vt! io cu'.(flis liberis repetatur , & fi neuter parentum (irumis auc rachicidi o!im obnoxius fuerit, nec inter avos ulli numerentHr , qui iifdem morbis affe- (ki futrint . Contra vero, fi Itcus, plane infirmum, nifi ad)un(5la pondus addant .
G^itartum . Morbi vencr-i locales lupra mtmorati Citp. i. §. i. ut ulcufcula venerea ,' phiniofis aut paraphimofis, porri, verrucje, condylomata, fiagi , fici , marifcx, bubo- ncs &c. f\ in genitalibus ano , aut inguinibus vel primuai fponce appareant , vel ante curati irenoventur fine uHo concubitu , aut (alccm fiae ullo, qui ('ufpC(flns fic .
Signum hoc luis venerex cercifi^imum e(t & primariae notae , fi morbi illi venfrei ap« pareant vtl renoventur fine ullo concubitu. At vcro minus certum , fi pofl concubitum quemlibet fupcrveniant , cum nullus rei veneiess u("us ica tutus fit , in quem fufpicio non cadat j ut tnim amor , furti ; fic libiao , fraudis amans e(t. Ceterum figna diagnoflica , quibus poflunt uicufcula g. nicalium venerca a levioribus cutis fi(Turis : porri & verru. cac ventrcse a non venereis j bubones ventrei 2 fimpHcibus vel ftrumofis difiingui , repe- tcnda (unt ex illis capitibus prarcedentis Libri , ubi de eorumdcm morborura diagnofi fu/e a(5tura fuit.
Quinrtir»^ Morbi vcnerci locales impuro concubitu recens contnfki , f\ remedia eJfica- ciifima diutius eludanc , & nullam . (ahem non pltnam & ptrfeilam , fanationem admic. tant , quamvis medicini ex a^tis 'cg bus adhibeatur.
Hoc quidem luis latcntis fignum eile poteil , fed fecundae tantum notx, & in quoa^J flimando mignopcre ctiam cavendum e(t , ne f.inationem ideo tardam efle ducas , quod aegfotanti viutatur t^rdiTima, aut latenti virultntiac temere tribuas , quod curantis in- lcitisE & incu ix . vel sgn erronbus in diirta acctpium referendum fic .
Srxtum. Vitia otnnii lupra receifira C»p. i. »rnc. 1. quibus cutis deturpatur, fi fmt caufa ulla manifelfa accidjnc , & remediorum v:m & efficaciam diurius eludanr . Inter hxc pnmas quidem tcn'nt macnlir venertje , tubercula & pultulae ; ordinis vero funf infcrioris rhag.ides m.inuura , dtfluviuiH capillorum , unguium moibi, fcabies, lichen , herpes Scc,
Ut allata fymptomata fignorum ratione habere pnffint ad indicandam luem veneream , opus eft ut iplamet caute prius difcernantur ab aliis morbis, qui licet affines videancur, nihi^ominfs tamen a wtnrrto conragio ni.'quiquam depiendent .
Sic I. M.icula? venere* cutis di{tino;utndar funt , r. A Ifntiginibns , in eo quod ma- culae vener 2 & recentcs fint , & in p (ftore ac mtericapulio tantutn obfervari folcant ; lentigints vtro faciem , rollum & nnnus , partes fcilicct corporis nudas , deturpent , & congenitoj fint vel ad minus antiqua?.
i^ Ab ephelidibus Solis ardore contra£t's , qu^d maculy vcnerez in partibus , qua? a Solis radiis tufse funt, appareant & d fficillimc dilcutiantur , contra quam acciJit ephe- lidibdS hniufctmoli .
j°. Ab ephelidibus gravidarum, quod macula? vcneresE in partibus quas infeftanr, per-
tinaciu s
l^BEk tV. Caput IV. io t
linaclui petfeverent ; ephilides vero gravidarum foluto utero fponte evanefc^nt . AddC ephelJdes in gravidis ad faciera & collum pertinere , qusc lotfa maculat venerea? non ia- /ident.
4°. Denique a maculis purpureis , fl»vis vrl liventibus fcorbuticorum , quod maculse veneres ad")un(5ti quidem habeant alia fym?t«>nati hjis venereae . fed nulla fcorbuti ; ma- culs vero fcorbutica? nunquinl efflorefcant, nifi prius gtn^ivis exulceratis & io fungoi fuccrefcentibus , tibiifque livore nigrefceiitibus , qua? certiflima funt fcorbuti confirmati
indtcia . , it t i. r
II. Tubercula vero & puftuls , quar ab impura venere fiunt_ , dignofcuntur hciVt t^uiplZ opera a varis feu ionthis facid , quoi non facje-n folam ut vari , ki ceteras corporjs "" * • partes occtjpsnt , & in apicem purulentam non abeant, ut va-is orf>prium eft , fed dura;, callofse , ficca: , cruftofa: f.nt. A ceterjs vero cutis virjis abunde differi-nt numero, fede
in pilofis partibus, figura , cailo, colore , nocio tiiberofo quo tub^rcula renicuinur , fof* fulis in quas puftuls excavantur, ineffioacia remediorum qua» idhibita funt &c.
III. Demuni rhagrdes manuum , defluvium capiiloruoi , unguium vitia, fcabies , U JjJ,^^!* chen, herpes, impetigo &c. fatis fuperque liquent ex defcriptione fupra propofita , C<?/>. i . nuum, &c mrric, i.
Septimum. Ulcera tonfillarum , fauciura, coluiiellas, palati, giogivarsm, cum ofllum {)^,{^;ff;^- adfitornm carie; ulcera fimilia internarum narium , cum carie & prolapfu oflium nafi ; cmm , p». farcomata , polypi in naribus , &c. qualia fupra defcripta funt , Cttp. i. tirtic. j. iiiVium*
Hacc omnia in lue venerea inveteraia faspe obfervantur, in recente rariflime , d unquam . Singula fuppeditant ficna totidem primina, fi farcomata & polypos narium excipias , qui funt ordinis tantum fecundarii . Verum eauto opus ei^ , ne venerea ulcera iftiufmodi confundantur cum ulccribus fcorbaticis os infeftantibus , affinibus quidem fede , feritate , curacionis difficultare , fed quar tamen differunt multis nominibus .
1°. Quod ulccra venerea primum t&nfillas, fauces, columellam, inde gingivas , fed tar- dius rariufque ; contra vero fcorbutica primum gingivas , indc vero fauwCs , tonfillas , j columellam a^ciant, (ed rariflime & tardifTime.
%°. Quod ulcera venerea nares fajpe, fcorbutica vcro nares nunquam occupent.
3°. Quod vencrea in ambitu & ba(i callofa fint,- minime vero lcorbutiea.
4°. Quod venerea circumfcripta & plerumque circu'aria certis tantum locis infideant ; contra vero fcorbutica , ferpentia & irregularia latius explicentur , & totam oris cavica» rcm non raro male afficiant.
fo. Quod venerea erofione excaventur ,• fcorbutica vero in fungos & fungofas hyperfar- cofes excrefcant .
6°. Quod venerea in ambitu rubra, in fundo ex albo einerea lintj fcorbutica vero tot* livcant perpetuo.
7°. Quod venerea fubjeiiis oflibus Caricm cderem inferant .• fcorbutica nunquam , vel tixo. I 8°. Dcmum , qaod ulcera venerea ad)un(5i:a habeant figna luis veaereae , fcorbutica vero rfcorbuti figna , quae aliena funt.
OuMvum . Dolores venerei , rheumatici , arthritici , rheumatico arthritici , ifchiadici , |^'^'»f«'"' , eftcocopi &c, fupra propofiti, Cap.i. artic^. fi remediis diutius refiftant, & nodu atro-n«e°V'" eiter ingravefcant.
Elici pofl^unt ex pri«ribus dolorum generibus indicia tantum luis venerea; , feu figna fecundae notar : Ex doloribus vero ofteocopis figna vere univoca.
Verum I. Cavendum eft ne dolores venerei rheumatici , arthritid , rheumatico-arthri- J^',^^;^'^^^»^ tici, ifchiadici &c. confundantur , i». Cum doloribus levioribus, led anxiferis , qui ro ihritci',* ta tibia fub vefperam oberrando ad irrequietam pedum iaftationem vel invitos follici- j^^.^^htl- tant , gallice vulgo ties m^uietudes . Ab his enim in eo illi diff^erunt , quod calore ledi ""• augeantur & invalefcantj confra vero hi in leifjo der^pente ceflent & fopiantur.
^°' Cum rheumatifmo, arthriride & ifchiade a ciufa fimplici .• fed ab his in eo illi di- lcrepant, quod nodlu prxfertim faeviant , alioquin de die fatis mites , quod remediis nullis eflScaciter leventur , quod perftent diutiflime infanabiles , quod mercurialium ufo mitigentur, fecns quam his folemne eft .
3°. Cum doloribus fcorbuticis per artus vagantibus; fed a quibus in co ille diffentiunt ; quod figna alia congeneris natura; , hoc eft , luis venerea? propria adjun^ita habeant i ht vero fignis a loe venerea plane alienis & (corbuio peculiaribus indicentur.
II. Do-
BO* ©E MORBlS VenIREIS
11 Oft«w If« Dolores vero oftcocopi, a quacumque caufa fiant, ad luera veneream ita pecullarl. «opi- ter pcrtinent , ut quotiefcunque diutius, pertinacius , atrocius difcruciant , totics luetn vencream certam , plenam , confirmatam apertifllme demonftrent . Ncfiam. ^onum. Morbi oflmm , quos Cap, i. trtie.^. expofuimus , ut cxoftcfis , hyperoftofis, muu.de caries , sbctdus interioris mcdull*, fraftura a levilTirTjo nifu & ofteo(arco(is. fl^^^^ut ^ Singula totidem funt figoa pnmaria luis venerea? , modo caute diftinguaBtur a ceteris jiiicripiiir- BBOrbis , qui fimilis quidem fpeciei e(Te polfunt , led qui ad caufas a loc venerea alienas ""• referendi funt.
^/,^<»- I. Exoftofis proprie didia , hoc eft , extubsratio area? offea? in lumor^m hemifphf rlcum, /i doleat , ^\ cakat j aut fi cute rubra , & phlogodeobteda fit, vsnfrea perpetuo cenfenda eft , neque tunc ulteriore inqulfltio.ie opus eft . Sia fecus potrrit iorian confundi a4 fummum cumcallo, qui oflfi poft frafturam coalito fuperefi i cura exoftofi , quar ofli ac- cidit idtu vcl cafu contufo i & cum vitiofa oflis difforraitate , qux congenita fit i a qui«. bus timen levi attentione facile diftinguetur.
ic A callo quidem, tum quod nota oflls fradJura.<^notur%ue fraftura* locus callunr & calli fitum abunde indicent , tum quod callus si^k penpheriam circulariter ambiats contra vero exofto/is hemifphsrica fit , & circularfm tantum aream in o(Te occupet.
i=. Ab cxoftofi benigna , quas fi^ \\\ ofle idhr validiore contufo. quod harc minima fit;. nunquam dolusrir , jam dudum argro nota fic . externar & raanifefta; caula: fucceflerit, contra q.iam hafc eadc.m flngula in exofiofi maliga» five venerea obiervantur.
3-. Denique ab cflls diflonnitate congsnita , quod ti?bfr connatum nunqujm doluer.t, iam pridiin ab acgrotante obfervatam fuerit, & plerumque compar h.;beat tuberculum er oppofi.o, vel io oife eodem , fi os unicum lit , vel in offs congenerc , <i duplex , quar iane exoflofi venerex neutiquam conveniunt. P^^'P*" II. Quatuor alia hyperoftofium genera pra;ter venereas agnofcimus , nemp: rachltica» rum, ftramofarum, lcorbuticarum & arthrincarum . Totidera erga diagnofes inftituen» da , ut de vsnerea hyperoftofsos natura hqueat.
ic. Hyperoftofes quidem racliitica: , pueruiis propriaE , nec adolefcsDtes n^ adultos ado- riuntur j non u..um tantum alterumve articulum , fed plurcs fimul invadunt ,• dolorr omni vacsnt, niu dum fiunt> femeL fj<5lar artus. varie diftorquentj quibus finguHs a ve- Bsreis abunde difcrepant.
2*^. Hyperofto;«s ftrumofa: non dolent, vel obtBfe tantum dolent , & iis tantum acci» dunt , qui ftrumis olim a tsnera aetate laboravere , & quibus etiamnum in diverfis cor« poris locis glandulat conglobatar tumcut & sicirrodes func> unde a venc reis aperte difli- dent, qua; nihil fimile adjunftum habsar.
3^=. Hyperoflofss fcorbutica? raro obfervantur, nec unquam nifi in ofTe ulceri fcorbuii- co fubjeCte, in ofss v. g. maxillari cum foperjefta ginsiva ulcere eroditur.- mole parvar funt,- in carism citifllme abeunt j cum maculii fcorbuticis, violacei aut nigricantis colo- ris , cum tibiarum psdumque livors, cum ulcsrofo gingivarum & palati nigrore , cete- rifque fcorbuti fignis conjungi folent , qua: in vsnereis nemiquara obfcrvantur .
4-. Tandem hypsroftofss arthriticas fucceduet arthritidi gravi , diu«urnar, frsqusntiuS' in eodem articuio repstita? i tophos , tophacsafve concrstiones comites habsnt 5 raro ma. jores cccupant articulos , falttm nunquam nifi prius rainores dlgitorum juniluras pei- fundederint , quz fingula contra fe habsnt in hyperoftofibus venerejs. iii. Cs- III. Caries citra caufam omnera veneream efl; poteft , quoties 1°. Hyperof^ofi rachiti- "*'■ car, flrumofar, fcerbutica, aut arthritics; 1°. Ulceri maligno aut cacosthi ad os adfitof
l\ Abfceflui feu apofteraati iub perioftio, vel iuxta psrioftium a cauf* quavis mainfcfla indu£toj 4=. Oflis frafturar vel contufioni nimie fuccedit.
'jsd 1". Liquet cariem hyperoftofi rachitic* , ftrumofa:, fcorbuticae , aut arthriticar fu- pervenire ex fignis modo propofitis , quibus manifeftum eft hyperoftofes , quas in cariera I tandem absunt, rachiticas , ftrumofas, fcorbuticas , arthriticas cffe.
>^ 1°. Liquet fimiliter cariem ulceri maligno & cacosthi quod ofli adfidst , abfcefl"ui ab
externa caufa fubter vel juxta perioflium fuppurato, fraOurac ofTiS, vel contufioni vi il- lata: fuccedere ex fignis antecedentibus , quz ulceris , abfcefsus , fradara: , cofituhonis. raturam, caufam , diuturnitatem fignificant. . _
3^. Si cafus hofce cxcepcris , offium caries venerea femper cenfenda eft , praBlertiiH fi exoftofim aut hyperoftofim veneream , aut abfceflum msdullaris fubftantic fequatur, iMO ctiam abfceflum pcrioftii, qui ipoate & fine caufa cvidente accidcrit, •
^ ^ IV. Ab-
t,»
I I » E R IV. C A P U T IV. 3OJ
•IV. Abfceffus medullaris fubftaniia?, fi fiat ab offis fra^flura in acutiores ; fchidus , tv.K^rrtt. qujbus medulla lacerctur vel pungaturj aut ab cxteroa cirie , qua altius progrelfa me- ,';•
1'!^ (Ttr lil*
fut-
dul/a putrefiatj nuUam quidem luis venerea? lufpicioneni moverc debet , uc cuius caufar ftaiiua. pateantj ab omni morbofo feminio plane aliena;. Conrra vero virus latens totics apcrtif- firoc pnoditurus eft 5 quoties fine ulla labe , quae obvia fit , inoffiuns cavo clam producetur, Rarum efl abfceflTum iiuiufcemodi putreicente medulla gigni in offiuTi cavo, nifi cum Ihcs venerea graviffima eft&valde inveterata. Rariffimum vero pofle unquam certo explo- rari, nifi cum & medulla computruit tota , & offis fublbncia intime cariofa elt , ideit, cum de a?gri falute nulia ferrae fpes fupereft . Attamen ad fingula arccndindo fedulo, quid in occulto fiat poterit Jiaud inepte coniici , i=. Si dolor olteocopus altior , acrox , nullis cedens remediis, eamdem offis partem continenter obfileat; 2». Si levis liorror lub verperam quotldie redeat, dc in febrilem incandefcentiam terminetur : 30. Si nullus tu- mor , rubor, .calor in parte dolente obvius fit ; 4", Denique fi dolor non intendacur, dun locus ad quem refertur , confricatur vel premituf . ^ v f -a
I V. Fradtura oflis ab exiguo conamine fignum eft luis venerese evidentiftlmum , fed fatis omi"b "«?- 1 rarum , & quod nunquam nifi in valde inveterata & deplorata fyphilide accidac . m"i°"''"*
VI. Denique ofteofarcofis geminam tantum caufam agnofcit , ftrumofam aut veneream , V£.f>»e«- & haac quidem frequencius quam iliam. Itaque quocies deiunt figna , qax ftrumis aper '^»*'^^'- te indicent , toties colligerc eft ex ofteofarcofi virus latere . Rara tamen ea indadtio > quia fignum rarum eft , quod fciiicet de tot fyphiiiticorum milibus vix in uno auc al- Rro reperias., & quod adco in ufu quotidiano truftra requiras vel expe(5l;s . .
Dtcimum . Tumorrs jjlandulofi'& lymphatici glandularum conglobatarum , tophi . nodi , tu" or"? ' ganglia , gummata feu tumores cyftide conclufi , ut atjjeromata, 'ftcatomata , meliceri q"':<"''«« des, qu« liJi!lacim expolita funt lupra Cap. i. Ai^ttculo 6. Art. <s.
I Haec fingala, licet effc poffint eff^ftus luis venerea;, ab aliis etiam caufis fajpe depeti- dent : Hinc ad iudicandum cauto opus eft , ut caufs probe di linguantur. Quapro;)Cfr fi univoca luis venercat figiia cenfenda /int , at faitem non cenfenda elle videntur , nifi in- ifcrioris ordinis.
j .Sic I. Tumores venerei glandularum tonglobatafum Cum ftrurflofis ita confentiunt , ut ^'J^ ^^- ovum ovo fimilus non fir . Idcirco virus venereum nequeunt certo unqtiam a guere , nifi ^!M<fn»"' conftct aegros ntc ullis ftrumis 3 tenera aetate laboraviise , nec oUis aliis ftrumaruft iyva \l;l^^^' ptnmaris t inc oonoxios cfle.
II. lophi , Dodj , ganglia non a folo veneno venereo fiunt , fed producuntur etlam nf,dy°gj^* contufioDc aur Aii\raQr,ot\z viulenra n;rvorum , rendinum , ligamentorum , & diururnis gUi'. dolorib-i$ arthriticis. Ideo, fi qua valida partis contufio , {{ qua ia^ur* difiorfio, H quisiii.ttJiius arhriicus diuturnior prafcefltnc, repnmendnm eft iudiciura , nec temtre de lue vtiicrea pr. im.i-iandum ex iliis tumoribas , nifi adiunfti alia figna pondus addanc . : m. Gummata feu lunorcs cyftida, tanquam folliculo , conclufos , qui in atheroma- m- G-'™. ta, ucatomaa, & md cendes diftinguuntur , a vitio lymphst or.1inario fjepius criri ccr Tol-^'"^'' tum t>»t p alertim in Cipicc, ubi ttfiHdines Sc talp* , & in gutture , u^ii botij, , fiv; «- o-"»'». brthihntli, xm\oo gouetres , appelUnrur. Si tam-^n contig-rit ceteras corporis pirres tu nder.'""' rocnbus iftiulmodi piu>jbus quafi ex improvilo obfi.ieri illjefis capite & suttire, haud Ififirr. u-r :n ; argumentum futurum eft foniite venfrto latente lymphampervern 8c in'pi(fjri .
SlGWA i^oyivOCA in duas clafies diftingui debent ficut univoca , alteram qaiacm fi ^^^"■»"** gnoium pt.mA r.tn , quac licet cum aliis quoque morbis comnaunia fint , frtquenciixs ra ' men & m gis proprie ad luem veneream peftinent , adeoqu.' ad univoca propi-js acce. doit: Aiteram vcro fignorum rttt* fecundi , quat nullo potiori jure lui venercs pecu'ia- xiA lunt, quat in aliis quoque morbis nuilo fere difcrimine obfervantur arque adco ab univccjs rc^cdunr longius.
Prioiis nota vuigo cenientur, 1°. bculortm morbi , ut rubor , prurigo , lippitudo , Ai4, faat ufcera, verruca!. hordeola palpebrarum ; ophthalmia ph'ogodes, ukerofa , ph^y^ajnodeij """•' corn.ar ncbu ae five aU.ugmes, puftular, ulcufcula , ftaphvloma, glaucoma , iix&u&o , pte- ry^i^um, fidula lachrymalis fivc argilops, hypopyon . ' ^
ij. Mmb) aurium uttinnitus, /Jbilus, tnurmuri gravitasauJitus , furdrras; intfrirrfs 3urs inKanmatio, abfcefsus, exulceratioi carics officulorum , & oft^^ei aurium tornicis , cum e fluxu puns foetidi.
r. Cspitis graviras, cephalataj ovum , clavus , hemicraniai vertigo, epilepfia j phthf- Jis, marcor, atrophia, maralmus, virium languor 5 pallor & livor faciei i ftbris inter»
mictens
Alli v«ro
fccundx •0(0 .
fetunie ■ Siei» fon>- inemoraii- v« tepe- (untur ex ■loibis ve- iieicis lo- cilibus , qai pra- cefr«re .
QuoraB •lii caufx , • iii v«ro COtifcaui rttionein btbeni-
flfrttm femmemo* tiitivtitn ■ Poirij ver. lu .» , <■"- fix ctn- dylomM» I u^endo I uia •
Sirriniium.
Ll u cul<
tti ui.dcro
piriiOM .
jb4 DbMorbisYenerbi^
mittens diflidlis, aut Itntai & in foeminis fluor muliebris ; inflamtnatio, abfceflus ; SKir« rhus, c^nctr utcrii fttrilitas, abortus frequcns, partus foctuum Iquallidorum, f«mi-pu« irium &c. (i ea forlan «oniingant fine ulla caufa e»iciente, qu^ elfci^uiproducendo cota- par efie videatur.
Inrer figna vero inferioris nota* numerantur cetera fjrmptomata , quar fupra recenfitt funt Cfp. i. la defcriptione , ut (pafmus, motufquc fpaimodici, trensor artuum , paraly- fls, hydrocephalus , agrypnia . afthma, dyfpnota , orthopnoeai iismoptoe, tuffisi cordis trtmor & palpiiatio, fyncopci pullus in«qualita« & intermiflio i anorexia, apepfia , affc« tlio hypochondriaca , fmgultus, vomitio , diarrhcea , obflrudioncs hepatis, lienis , pan» creatis , jfterus , hydrops , haroicrrhoidesi & in iceminis cancer mamraaruin , fupprefrio vel fluxus nimius nrienitrunrum , paffio hyflerica icc.
SECUNDO. Stgna coromemoraciva pr»teriti itatus dcfural dcbent a morbis veBcreis topicis five localibus, qui lui fenere» temper prarludunt , 8c quibus ea corporis loc», unde mali labes contagione concipitur , primum inficiuntur. Siquidem compertum efl experientia, ut fupra vidimus c«^. 3. Lii. il. viru« prar nativa fixitate intra corpus nunv quam admitti, nifi ea pars, pcr quam adiaittit»r, prius afFs(^a fuerit , atque adeo lueni veneream nunquam coiitrahi per faltnm , ut ita dicara , «miJJ» medi» , hoc cfl illxf* partc qua contrahitur.
Morbiillilocales fivetopic!, modo caufa? rationem habent refpedu luis venirex, qaam tunc proinde indicant, tamquam caufi cffcdum. Sic gonorrhoea virulenta fupprcffa , fic bubo temere repreflus lutm vencreani infcrunt , & illatam dcnotant , tanquam effedum. Modo vero relpidu luis venertae rationem habeni coefFtftus ab eadcm communique cau- fa, & luem proinde tunc flgnificant , taiiqu»m cfifedus cotffe<aum ejufdem naturar. Sic porri & verruca: , fic ulcera cancrofa gtniiahum fyphiiidem defignani , non tanquam cau- fa effedum, cum ipfa iVphilidcm rarifrime prod»cant , fi forte unquam ; fed lanquam effedfus cotff;(5lum unius & ciufdem caulae, quandoquidem tum vitia illa in genitalibus , tum ipfa fyphilis ab eadem caula fiunt , nempc a contagio vcncreo , quod parti adhx» rens porros, vcrrucaS j ulccra i quod fanguini infuluna fyphilidem inferat .
At vcro qualitercunque figna iftiufmodi fe habeant relpedu luis venere», fivc ut cau- fjE , five ut coeffcdus , cautc perinde advatendum efl in hoc fignorum ordine , contra. rio modo concludendum eflc , quam in pratcedcntc .• nempe 10. si defuennt, hinc luena pcBitiiS excludi, quoniam fi caufar rationcm habeant , notum efl caufa non data itec effe- iium quoque dari ; fi vero coeffc(5lus tantum fint e)uidera caufar , conflat pariter a caufa quavis £fi!.dum graviorem & difHciliorem fruftra expc^ifari , quar alteri effe6tul ejufdem raturar , led faciliori & magis obvio , produccndo jam impar fucrit. »°. Si vero prarlu- ferint , inde tantum probari lutm iotf[c pofie, fed non probari revera adefle , cum pofita csuia effviftus quioem ponifcffit, fcd non pcrpctuo ponatur. Pofito pariter effe(^u leviore & magis obvio poffir quiciem fimil ter poni «otfIt(5lus altcr ejufdem naturac, quanquaiii difficilior i at vero ncqujquam ctrtum fit idco Itmptr poni.
Ceterum , quemadmot.um fupia demonltrativa , fic etiam commemorativa figna ordinc fingula jam recenicbimus , additis notis , qua? paucis indicent quanta fit fingulorum gra- vitas , qusnti proindt faciendum fit teftimoiaum , quod ex fingulis fcorfum elici poteft, atque adeo quantum luis vencrcar penculum ab uno quoque dcnuntictur in fingulis ca. fibus.
Itsque I. Stgnum eomtKetncrstivum . Porn , verruca» , criflx , condylomata , farcofes'j qus in genitalibus fuccrrlcunt pott impmum conculjitum .
Monuimus fupra Lii>. lll. t /t/>. 9. & lo. morbos lociles inter venereos nullos alios ef- fe , quibus lyphilis certius fUcccdat , cum virus admiflum ncc effluxu , nec fuppurationc Ulla mnc cvacucrur . Vtrum ceicris paribus gravius penculum iniminet , fi excrefcentix ilt.ufmodi plures & majortS fucrint, fi acutius doluennt , fi frarno inccderint , fi increvC' rint c^krius, fi omiffisremrdiis diutius negkdtar fint &c. contra vero levius, fi fecus .
JI. Ulcufcula canciofa & phlyftarnodea, quibas genitalcs partes infeltantur ab impa. ro concubitu.
Ulcufcula vencrca grave periculum femper denuntiant futurac fyphilidis , cum viruj' uberius acceptUm parca fuppuratione educi totum vjX pollit ; gravifllmum vero , fi pl»»- ra , cava , lata , phsgedaenica , rebcllia fucrint , fi prarpucio & p.xiertim frarno adlliterinc, fi argrctantis cun(ftatione vel locordia ren.edia omilia lint , fi fcbre fupervcnicnte fuppura- tio cxarucrit, fi calius di^cilis poft curata ulcufcula fuperiit.
III. TU-
IlBElt IV. Caput iV.
^of
TII. TuMor phlcgmonodes vel phlcgmono.oodomatodes balani & pra;putli In vlris ; in rmioi*' ftsminfs vcro vulvac Sc oftii vaginar , undc phimofis , paraphimofis , bulla; cryilallinae Phimof.tl'
*r/. P»ripSi-
Ut tumor ille cum ulcufculis caufa , fic cum iifdem gravirate quoque coflfentitj vel ^^11« err- fi difcrepet , in eo tantum difcrepat quod gravior fit, quatenus fupprimit ulcufculcrutn *""*"• fuppurationem , qua poflet mulra pars contagii cduci , & illorum deterfioni obftat , qua virulcnria contagii mitefcerct. Ceterum periculum debet varie aflimari pro tumoris in- tenfione, exienfionc, «liuiurnitate, virulcntia , phlogofi , & gradu ftbris fymptoraaticjf, qua* advenit .
IV. Bubo Rve panus ingulnum Impuro concubitui fuperveniens . ^
Hoc fignum praecedentibus gravitate cedit , fi bubo fuppuratus diu fluxcrit , aut fi in Huxrtum. repreflb mercurialia ex arte caute adhibita fuerJnt ad virus profligindum . At fi neutra pfpu';"-'^'* ratione veneni propagationi occurfum fuerit, prarccdcntibus haud impar eft , prarfertim fi Eu.num.' bubo & glandulas raultas & diu male affecerit , fi fuppuratio febre vel phlogofi ante tempus exaruerit; Ci calli duriores fuppurantium eflicaciam elufcrint &c. ej,i,uuM.
V. Gonorrhcea virulcnta, qualis impurum concubitum frequentifllme fequi folet. x^"""'' ^ Vix licct unquam luem venercam infcrrc ex prargrefla gonorrhoea , quac diu , ubertim , ie,"iy""''
/iBC intermiflione fluxerit , cujus juge cffluvium remediis non cocrcitum fuerit , Icd vi- rulentia fenfim mitefcente fponte cvanuerit &c. quoniam tunc larga fuppuratione virus omne, quod introfuceptwm erat, exhauftum foiflc fpes cft , nec ut piurimum vina . At '
vero ftn /ecus , conftat Juem frequentiflTime a gonorrhoea produci, quoties contingit vi- rulentum huraorem in fanguinem rctrocefliflc , uc accidit .
1°. Si fluxus inhibitus fuerit conftipati veficularum feminarlarum Sc proftatarum emif- fariis abufu injcdionum aftringcntium in urctram, vel remediorum internorun e']ufdem cfficaciar.
a°. Si fluxus fuppreflius fuerit inflammationc partlum alfcftarum , qualis advocatur ufa praepoftero rerum vcnerearum , equitatione , potatione , febre fpoBie oborta , erroribus diartar &c-
3°. Si fluxus coercitus fit tumore fpcrmatico, inflammatorio, aut cedcmatode utriufquc Tcl alterutrius teftis.
4'. Dcmum, fi fluxus , licet perennis , veneno exhauriendo impar fuerit , fivc quod ve- nenum nimium fit & folito acrius , five qu^^d argrotantis focordia nec mitigatum tcmpc- ;rantibu$, nec opportune mercurialibus prrfligatum fit .
VI. Porri , verrucar, condylomata , fraga , fici , marifcaB, ulcufcula cancrofa &C. quaf ftxtt^^. ad anum adftant, quando virus tmpuriflima corporis ufura contrahitur. ruta',' frV."'
Periculum , quod a fingulis timendum eft, arftiroari debet ad exemplum periculi, quod ^*'f(*Jf,'; "'' a fimilibus morbis immintt in genitalibus , de quibus modo diximus y?;gB* commtmtrMti- xu.nu»".
VO l. ^ 1.
VII. Ulcufcula, phlogofis, inflammatio, condylomata , excrefcentia: , qux in papiHis Jf'"'"»:"»». arei/que mammarum, aut bubones , qui in glandulis axiliaribus acciduut , cum morbus pWogofilV ab infantibus in nutrices ladlatione traducitur. eondjrio.*
De Cngulis judicium idem inftitucndum cft ac de affinibus aff^sftibus , qui congreffui "ipiMu"* Smpuro fucccdunc in genitalibus . T»m?*-
VIII. Ulculcula phlogodea labiorum , gingivarum , palati , linguae , columellar , aut ofiavumt. lattcium; tumorefque buboniformes glandularum lymphaiicarum , quar parotidibus aut ,,bior'um',' mixillaribus adfitjc func , fi infantes contagium a nutrice (ugendo , vel adulti columba- orit, Uai tjm ofcula jungendo concipiant. **"*
; Ut fingulorum horumce morborum artiologia cadeiB eft ac artlologia fimilium affeduum, I qui ab Impuro concubitu fiunt , fic eadem cft quoquc fingulorum prognofis , idemque
periculum futurar luis a fingulis impendet .
IX. Scabies, impetigo , hcrpes, tubcrcula , puftulae , ulcufcula cutis , fi quis unquam Ne»um.,
cubando cum infedo infeftave, cui cutis ulcerofa fit , aut qui nodu fudet, contagio Verp";
inreaus fuerit. puft.i«.
Cum hasc vitia , ficut naturam eamdem, fic cadem quoque prognofim habcant, quacun- eutit. que caufa produfla efl"e fupponantur , quantum fyphilidis futura» periculum a fingulis impendeant , colligerc eft ex iis , quae de iifdem fupra diximus.
TERTIO. Signa demonftrativa & commemorativa , qu» haftenus recenfuimus , d feor- Jf^'^'^^ lum fpectentur, lui« vcncrea: veritaiem fubindicant , magisquamdemonftraHt. Opus eft ad di.gnofti- Tom, i, ' V pleqam
Ganon <<• ttadui .
einon tcr- tiui •
^06 I) E M O R B I S V E N E R E I S
«I eoihtJo. pknam rei notltiam , tit fiDguIa cum fingalis cnnferancur : Sic enim crefcfft collarrone rum»r"^f /ingulorum valor , ut augetur in arithmctica valor cifrarum appofirione. H'nc ergo, fi quf fpefiei quatuor fignorum demonftrjtivorum fpecies , fcilicer univocorum & squivoCTUTi tutn ^*^""""*'* prim», tum fecundar notas , cum duabus Ipecielxjs anarnndticofum , n:mpe graviuo) & leviun», combinentur , ofto Canofles ("equent^-s elici poliunt, qui totam luis venerear dia- gnofim fub uno velut incuitu fatis apte repraBfentant . Ctnonpii- CanON I. Sl unum aut ttlterum e ftgnn dtmonftrutith univoe^s prlmi netd. , eum uni ■"^ • Aut altero fignt ctmmemorafive , ^ued grave fit , concurTnt , ctrtiffimum ae /ue venere/t jn» dicium efta .
Sic crgo liquet cenifljme a?grotura lue Tenerea labora-c , quoti^s poft prargrefTos por- ros, ulculcula, bubonem fuppriflum & negleftum , aur gonorrhoeam arte vcl cafu cohi- bitam , morbos eofdem denuo fine nova ciu/a experitur . iifdt.m alterum inficit, morbofos liberns rmnes gencrac> puftulis , exolofi , dolori ofteocopo &c. obnoxius eft &c.
CaNON II. Si unum aut «'terum e pgnit demonfrattvis univocis ptimA Hoti, , cctat cum uno . ut sltero fgno ccmmemerativo lev:ere , cerium de lue venereu iudicium efte,
Sic certe liquet £egrum, de quo quapftio eft, lue infici , quoties poft gonorrhoeara ri« te curatam & quae (ponte evanueric, (uperveniunt figna eadem quae modo receufuimus, inleftin alteriuj; generatio morboforum liberorum; puftular, exoftofis, dolores oftcocopi, fradurae offium levi de caufa &c.
CaNON III. Si unum aut ttterum e fignis demonftr*tivis univtris inferieris erdinis , ren. venitt tum une aut *itere fgne eommemorative , quod grave Jit ^ fimiliter certum de lue ve- nerea judtcium eflo.
Sicetiam certe Iiquet luem latere , quoiies a?grotans , qui iam experitur defluviuna capiW lorum aut cafum unguium, rhagades manuum ; ulcera tonfillarum , faucium , columellac, narium; ^olor^s rh^umiticos aut arthriticos j o(fium carics aut hyperoftofes; tophos , no- dos . ganglia , gummata &c. confitetur (e olim laboraviflc porris , u(cufculis , bubone ne(»'eilo vel male curato , gonorrhcea virulenta con") dionibus cohibita &c.
Canon IV. Si unum aitt eiterum e /ignis demonftrat:vis univocis infenores nota., eonjun. gatur cum une aut altero figno commemorativo j <juoi l&vius fit , urgens tantum de lue vene, rea pnfumptio tfto .
Sic prarfumitur lues venerea , qitoties poft fuppuratum bubonem , aut gonorrhoeam, quar diu fluxerit , & f; onte ceflfaverit , obveniunt oifiura caries & hyperoftofes fine cau- fa mar^ifefta , rhagadcs manuum , ulcera faucium , orjs , palati , nanum &c.
CaNON V. St unum aut alterum e fiqnis demonftrjtivis Aqiiiveeis frim& nctt , eoneidat tum uno aut altero figno cemmemorativo ex ordine gravium, urgens etiam de lue ventrem pr&fumptio efte .
Sic praefumitur lues vencrca, fi cui poft porros , ulcufcula, bubonem male repreftum, aut gonorrhceam cohibitam (uperveniant ophthalmia contumax fine caufa , fiftula lachry. malis , hypopyon ; tinnicus , abfceflus aurium , furditas ; vertigo , cephalara diururna, phthifis, manfraus, faciei pallor , febris intermittens difficilis &c. Et in foeminis fluor mu- litbris , fterilitas, abortus frequms , partns foetuum fqualHdorum fcmi-putrium &c.
CanOM VI Si u*ium aut aiterum e fignis dcmcnftrativis tquivocis prim*. not/t , cencurrnt enm uuo aut nltere figno commemorHtive ex ordine levium , ut irt rt de qua non Liquet ^ afit, fliatio tfto.
Sic ampliandum eft & ulterius inquirentlum , quoties figna quar modo reccnfuimus ; & quae natura arquivoca funt, non apparcnt nifi poft gonorrhoeam benignam, lcviorcm, qua? diu fluxerit , & curata fponte tandem txaruerit.
Canon VII. Si unum aut alterum e figms demtnftrativis &quivecis fecunds, nett, cenjun- gatur eum Uno aut altere fign» commtt>.trAti*ve ix ordine gtavium ^ ut in rt de qu/t tttn U* guet , amplintie efto.
Sic ctiam ampliandum cft > f\ quis poft porros . ulcufcula , bubonem male rcprefl"um » aut gonorrhoeam virulentam cohibiram , motibus fpafmodicis. tremore artuum, \)zri\yCM afthmate, harmoptoe, tuffi, cordis palpitatinne; anorexia , apepfia , vomitione, affctilionc hypochondnaca , diarrhoea , iftero , hyJrope &c. laboraverit.
CaNON Vlil. Si unum aut alterum e fignis demonflrarivis iquivocis ferundi tantum no- ti , cenveniat cum une aut altere figno commemorativo tx ordine tantum levium , pltna dt lut venerea ahfotutio e/lo .
Sic aeger abfolvendus eft , fi uni lanium aut alteri fymptomatura mitiorum & aequt-
vocorum ,
Cinon
quiriut •
Ginon quintut •
Canen tet* tus.
Cmon fe. piinut.
Ctnon
«fttVIM •
I ! B E H IV. C A P U T IV. 507
vWbrUM ) qo* propofuimus canone prtcedente , pateac , nec uUum raorbum vencreum ■^ocalem ante expenus fuerit pratter gonorrhoeam unam am altcram , lcrem. , benignam , qu^E rfmediis brevi mitigaa & pcrfciSr curata foerit.
£x diftis manifeftum ell i". Hydragyrofim impcrandam e(Te , qaotiefeumque certo li- Hineiiqutt quet de lue venerea. Expedit tnim raorbam quam ocyfTime debcllare , qui vires acqui hydr"«y.
"t eundo , ^ JwiT"
x°. Hydrargyrofim fuadendam eflTe , quotiefcumque gravi de caufa conjicitur luem Qjo c»fa Jatere . N^que enim in re , qax raora ingravefcit , opus e(l demonftrationc , qua? farpe ^^^^^^^^ nunquam jdvenit, faliem qua» lcnsper tarde . Plane idum forec de Medicina , quat ars conjcduralis eil , fi graves & urgentes conjedurx confilio capiendo non fufficerent.
j'"^ Hydrargyrofim omittendam ede , quotieicumque ambigitur de lue venerca , quan- Demum doquidcm probum Medicum nunquam decet remedium temere adhibtre , quod ut cetera ''','?. "^" laceam incommoda , vires frangit , temperiem non raro pervertit , atque li lorlan pericu» d»* lo , certe nunquam damno vacai .
Geminus tamen cafus eft , in quo licet , imo vero expedit , ab allata regula difcede. c«fuiduo. re, hyJr^rgyrofim adhibendo quam"is res in ambiguo fit. Alicr quidem , ^\. asger uxo- q">bu» ex. rim dudurus fit . Prasftat enim illum remedio potius damnari ditficili , taediofo , forfan uti"f'sai» inutili, fed quod eft periculi immune, quamuxorem lue, liberofque rachitide auc ftru- "i^fse^i»'*' TVii% conraminari , aliilve «fFnfiibus, qui a lue degeneres , lue ipfa. nitiilo mitiores funt, nam uc communi fertur ad^igio , mali corvi ovum femper mt^lHm,
Altr vero , fi a?ger difficili morbo detineatur , qu; jdhitiitorum remediorum vim & efficaciam j-im diu eludati tunc tnim fufpicio eft , nequc temeraria ut plurimum, virus lattre , quo morbus pertinacicer foveatur . Expedit tamen in eo cafu ad plenam & legi- timam hydcar^yroCm prius non properarc , quam levioribus inunftionibus , vel interno mcrcurulium u/u, caute pericuium hStum fu futuri levarainis, unde innotefcat vclut €x ungue ko, quid falutis ab inundbonibus Icgicime adminillracis cxpeftandum fit .
§ II. Q.UALI LUE iEGER LABORET , ET AN LABORET SOLA LUE .?
Minus inctt difficultaiis in relolvenaa qoaeftione altcra . quaj fecundamdiagnofeos par.' lem facit , ncmpe quahs adfit lues venerca & an adfit fola.'' Siquidcm ,
F'imo Palam elt ex nativa coiporis fabrica, ex naturali fundionum ceconomia , ex aperta argrotanuum cdiifcfrione , g?,1'pi"eit
i^ An lues vcner^a humores tantum infecerit , qui funt arte reparabiles? An vero ul- i"»'" fit terius progrefJa folidas quoque corporis par^es la^lent, quorum vuium (fabilius eft, ac m.'""** minus mutabWe?
a°. Quos & quales humores contaminaverir contagio , anfeminales, pneumonicos, ga- ftricos, uterinos , muciferos qui narium febaceofnt qui cutis proprii funt ? Q.iaii con- laminaverit vitio, an infpiflatione, an acrimonia, an utraque ? Ei quanco , an medio- cri , an fummo?
5°. Quas & quale* folidarum corporis partiura vitiaverit , au molles , nempe carncas tendinealvei an vtro duras , fcilicet ofleas ?
4^ Quaies e moUibus corforis partibus corruperit an principes nobilefque , quaf vitas prsiunt , ut ctrebrum , pulmonem , hepar , ventriculura, uterum &c. ignobilefne, quar ad vitam parum- vei miuus laltem ntccfl.:riar funt, ut arus exremos, cutim , carneaf. que- partes cuti proxime Jubi <ftas ? Quali vicio eafdem coiruperit, an tumore aut SKir- rho, an u!ctre, an utrcque? Et quanto, an ad gradum mediocrem , maxitnumv; ?
5°.. Sirniliter quibufnam & qualibus ofTibus labem miulerit , an in capite aai in trur?- co corporis , undt offa exfcindi non pofluntj an in artubus fummis , ubi offium excifio facilior, minuique pirituKfa? Quaiem illis labem intulerit , an exoftofim aut hypero- fiofim , an cariem , an utramque? Et quantdm, an luperficiariam , ideoquc leviorcra , an aliiortm & graviortm . quar ad oflis medKuUium pcnetret.''
6°. Quinta ac qu«tuplex uidc fobolefcat ex uiroque capice funftionunr» la-fio , anima.' lium , vitalium , naturalium , ccterarumque , quae ad viros , foeminafve fpecialiter pertineni ?
7°. An morbus reccns fir , aut diururnus & inveteratus ? An remedia noiidura exper* tus fuerii ? An contra adhibiti v3ru remedia jam eluf rii ?
8 . Demum , au acgrotanres *t<.'e, viribus , habi udme valeant? Aa Cofltra aftate pueri fini aut fenes, coiporis habiiU iwfirmi , viribus exhaufti ?
V a Setundc,
3"« !> lE M O R B t $ V E M E R E i S'
Stcunde. Ncquc dlfficilius futurum eft judicium utrum lues fola adfit, nccne; quandflS ' ^
quidem morbi , quicunque folcnt cum luc venersa concurrerc , fua habent propriaqnc
fymptomata , quibus abunde declaratur fingulorum natura , invetcratio, novitas. ^ibui fi- |. j^aiurA quidem, fi praffentia fint fytnptonsaia , qua: pecnliaribus morbis peculiaria ?"i"pam°' funt. Sic ut rcm per fe facilem ad pauciora excmpla contrahamus, conftat. i°. Epilepfiam Tum^iua'" ^^"^ ^^^ venerea convenire , fi fyphiliticus fui impos pracceps in terram identidem ruit, tencre» membra quatit , orc Ipumat , varie cenvellitur, fenfu orbus cll . fc:«niT ^°- Paralyfim, fi pars corporis quatdam nec fenfu poUeat, ncc parcat impcrio volunta?
tis motum jubentis. 30. Afthma, fi afgcr anhelus & fufpiriofus , fed a febre llber, fpiritura Idcntidem du-
cat & crebrum & diiHcilcm. 4*- Phthifim, fi a febrienie, tufTiculofo , raarafmode pus exfpuacur , vel fputa pure
gravida .
5°. Strumas, fi glandulat lymphaticat in coUo , ad maxillam utramque, in axillis , In
Inpuinibus, in variis ariuum internodiis &c. doleant , caleanc , tumeant , indurentur ,
sxirrodcs fiant .
6°. Scorbutum , fi macular , ftrla; , vibrices , are« in pedibiis tibiifve appareant coloris
violacei, atro-purpurei , iivefcentis &c & fi glngivac tumioa; , fungofar , ulcerolar , ni-
grat , dentcs qui in fedibus mobiles vacillant , fupereminea u .
7=". Affe^i nem hypochondriacam , fi arger meticulofus, melancholicus , inquies, de va-
letudine anxie provideat; fyiflptomata qua:caiique patitur, etiam kvifiina , verbis exag.
grret; & a morce qaafi femper imminere^ , fibi femper timeat. ^h'!"!)»^-' iJ- inveteratio vero , fi fymptomata iUa fingulis fingulatim peculiaria multo anre ap- f (lumfit. paruerint . Sic liquet epilepfiam , parayfim, afthma, phthifim, ftrumas , lcorburum , af« fili ui°e'v»- f<;<Sio"cni hypochoridriacam , ceterofque quofvis affefbus , qai cum luc podunt concurre- "*•'*•<"'- re, luis irigredutn prxcefTifTe, quoties fymptoniata, quibus defignantur, antfquiora func in'^? impuro concubitu , quo lues admifia creditur; & cuuc profe^o evidsns eft morbos illos
cfsentiales efle & a lue plane alienos , quacum nihil commune habeant , vel fi quid for.
fan , id unum ad fummum , quod ab illa tanquam a fomite intendantur. *^''^'c'»t' ^'^' ^^'"^™ 2i»vitas , fi fymptoraata illa peculiaria recens oblerventur . Sic crgo, fi ?oii.(;?*" fymptomata cpilepfi* , paralyfeos, ahftmatis, phthifeos , ftrumarum , fcorbuti , affe(5fio- mri* ru- "^* hypochondridca: &c. propria , non apparuerint , nifi poft luis ingrefium , inde mani- »efvt.,«- felium fututum dl morbos , a quibus fiunt, poll acccpxam tantum luem veneream adve- *""' niffe. Id unum ambiguum fuperefse poffet an a lue venerea , an a caufa quavis fimpli-
cioe adrenirenti» Sed vix dignus ert vindice nodusille, cum in utroquc cafu hydrargy-
rofis prlnde adhibenda fit , uc lues radicitus deleacur , & ea femel curata in aperto fu-
lurum fit , fi fymptoraata fimul ceffaverint , raorbos , ad quos pertinebant , fymptomati»
cos fuifse & a lue oriunJos j fi vero perfeverent, morbos eofdem eflentialcs efle, adeoque
poft curatam lucm fpecificis remediis ex arte oppugnandos cfle. Qm pru- pro corouide juniores Medices monitos velim , ut fe modefte gcrant , ceu ingenuos de- «r*''V8^^ cct , tum in fcifcitando an & quales morbi venerei pracceflerint , tum in pattfaciendo quid «•"•'' p*'- de pratientia luis venerear ipfi fenriant .
mo.'biVvet I. LeTis quidtm conjedlura fufficit ad adolefcentes juvenefve interrogandos , ut qui ge- forVV^'?*! fUanc roorbos venereos, quos jam pafll funt, ultro narrare , quafi egregia totldem faeino- «■'ffr.e.'*' ra , quorum juvat meminifse . At vero urgentiore prxfumpiione opus eft , f\ cum viris ^!i°'(teii'!' maturiorem xtatem jam aflecutis agatur, potiffimum ii fevcriorcm vitx rationem ingrefli fce.itti, fynt , ut quos , fi non pudet , pigeat faltem antiquos errores relegere . Nihilominus ta- iJT-e''")^- men, ne cundatio nimia culpas affinis videatur, propofitis demum argumentis ex prarlen. »raiurei ,,$ mofbi ftatu maniftftis, quaf audoritatem quarflioni addant , libere quatrendum cft an
iuvcntntcm labis venercat ita immunem egerint , ut fe ab omni fufpicione vacuos cffc ju-
re arbitrari pnlTint. t^^r^T' "• Q^o'^ ^'^ toeminas fpe<aat , res quidcm fatls facllis cft & expedita , fi dc nuptu iii#M.<um viduifve quaellio fit . Ur^^ens enim prarfumptio , imo vero kvior conjedfura fumcu , ut »««f'.ll»T." iure percontsri liceat , non quid ipfar for/an egerint , quod femper nefas, fed quid agaiu
egerintve mariti. Ufus enlm invaluit viros , ut jure matrimonii liberorum omnium , quos
uxor parturft , parcntes funt , ficetiam morborum omnium venercorum , quos uxor patuur,
auflores eflt jure vel injuria . Sic ergo data femel occafione , ut foeminae natura lufpiciol?
tuQt & loquacula , qujccunsue dc viris fui$ noverint , quxcunquc ipfx unquam expertac
iucnnc
L 1 B E R IV. C A P U T I 1 1. J09
lucrlnt illorum conmrbernio , fponte efFutient, unde judicatu facile futurum ert quid de fuis prsfenua opinandum fit . At vero lubrica & perardua res eft, fi in quxdione verfe- tBr ftatus innuptarum, prjcfertim quar lamam /?ne labe teneant , & fan<5l:iore iuperbimt vitse inftituto; tunc fane nifi inconilderatiffimae Sc demencilTim» temeritaus notam pai-utn curcs cfFugerc , neque fufpicio prius aperienda eft , quam certo liqueat de lue venerea ; neque turn vero unquam aperienda , nifi odii raitigandi caufa morbi originem In paren- tes ve! nurrices refundendo. Vidi equidem eo pafto innuptarum plerafque , quas inter- fogandas habui , rem fatis libere confefllas effe ; fakem fi quae verecundior^s fuerint , ve- ri fibi confcias nec mficias iviffe , nec propofitis remediis difficiles kk praebuifTe , quod Medico fatis effe debet , ut qui de morbi origine parura follicitus , folius curationis de- hsic fatagere.
G A P U T V.
"prcgnc/is Luit veneres. confirmaTA .
IN prognofi dub tantura debent inquiri , i^. Quacnam lues venerea? ceterisgraviores fint , ^Qi'omoio q\3x omnium graviffims atque inter letiferas referend^ ? i°. Qu^ curationem facilio t/fii«'yj; rcm vel difficiliorem admittant , & cura maJQre minorcve periculo ? dfc7n' aa'
fii? 5. I. QU^ LUES GRAVIOR. , QIJJE GRAVISSIMA SIT? r. Luem
omnem
T. Lues omnis venerea in genere gravis & difficilis cenfenda eft ,• 1°. Ratione caafje; s'*«"> * pendet enim a feminio corrofivo , quod in partibus omnibus folidis corporis a!te imbi- .(fe."'*™ bitur, cuni liquidis omnibus intime coofunditur, a corporc difficulter cvelUtur, & cui j^Jf^''""" icvulfu fupereft plerumque non una labes partibus inufta .
2°. Ratione fymptomatum; nam veneno venereo , quod in adum exeritur , non modo 1. R»tione dolores acroces excitantur , fed pleraque corporis raunia mirum in modum depravantur |^,'{'^^- & pcrvercuntur.
, 3°. Ratione la;fionis partibus folidis illatse j obfervatur enim veneni venerei acrimonia t.Ktnaae non liqiiida tantum corporis infici, fed partes quoque folidas vitiari & erodi, nofl mo- ptfnSus do molJiores , uc pulmone.n, liepar, uterum &c. led duriores etiara , ut olTa . Joi-dis ii.
4°. Ratione remedii quod competit ; licet enim id rara: felicitacis effe videatur ad hunc 4"R.ltione naorbum certius , & efficacius remedium dari, quam forfan ad alterum quemquam, mini. 'e™e'i>'- me tamen diffimulandum hnc ipfum remedii genus , quantacunque cautione adhibeacur , haud raro ncn tsediofum modo , fed durum , imo quandoque periculi non expers effe , praffertim H ad morbum nimis inveteratum pleniore hydrargyrofi opus fit .
50. Demum ratione recidivce , qua morbus , qui profligatus credebatur , Iterum re '•A"'""' viviicit ; contingu enim non femel medentis culpa , qut curationi finem imponere prse- i"' »'>- propere feftinat , aut qui impareni mercurii dofim adhibuit , virus nec radicitus evelli, ^"et^ni» nec funditus deleri ,• unde morbus mitigatus quidem , fed non curatus , poft fallaces in- *"• ducias cum priftina ferocia fponte rediniegratur-
IL Cave tamen cenfeas eamdem paremve de omni lue venerea prognofim inftituendam ir. Marbi elTe. Conftat enim morbi gravitatem varie variam efse, atque adeo varie in variis cafibus s''»'''^*; aeftiinandam , muitiplici caufa. rfim^'
_ 1°. Morbi novitate; vel inveterationc . Sic ergo ceteris paribus lues venerea, quo recen- '"^".'■'p,o tior, eo roinus gravis futura eft , cum a veneno recenter adtnifTo certum fit liquida cor- '»orbi .,0. poris minus corrumpi, folida minus labefadari , muniaque minus perverti . E contra vero V^iTi<^xl^^ tanto gravior, quanto magis inveterata , cum contraria fint contrariorum confequentia . """"^ ■
lo. iEgrotantium astate. Sic ceteris paribus lucs venerea magis periculofa eft in infan- »■ P'o a- tibus & ienibus, quam in adolefcentibus,- in quibus magna veneni pars exercitio expel- V.n«um°" htur vcl edomatur, quod vero refidiium fupereft ,,citatiore circulationc abreptum , iiiten- fiore fermentatione attritum & fubaifium , validiore partium nifu retufura mitiorcm tra- goediam agit.
3^. Sexu argrotantis . licet enim mulieres viris plerumque /mbecilliores fint , & eo nd- ,. Pro aiine efhcacias contagii venerei femel aimifli magis obnoxiae videantur, docuit tamen *s'°""- ^''«•'- ' V s frequens •""*'""•
JIO De Morbis Vemereis
frequei>s experifntia morbum a foeminis ceteris paribus ficilius tolerari , quam i vlrW^I quandiu libere flutnit caramenia , ut quibus cnntagii pars non pauca fingulis mcnfibus cxfaauriatur; at tero conOat e contra omnia in peius ruere , ftatim atque fluxus msn- ftruorura ceffat ex accidente & antc lempus , vel ex legitimo natur» ordioc circa anutn artaiis quadragefimum quintum aui quinqujgefimura . 4. ?ro na. 40. Nativo temperamenro . Quandoquidcm virus & plures & graviores cfTeflus proda- piTmentoi Aurum cft ceteris paribus, fi f»nguis quocum permilcetur , natura falAis , cradus acer , ad rodendum aptusj, infufi feminii virulentiam foveit , irao inttndat ; quam fi tcnmSj inruHus. rite temperatus , eamdera reprimat corrigatque. j. Pra ni. 5°' Naturali partium conftitutione. Majus enim a lue venerca periculum imminet , fi J|'j;j,'%''*,',; certbrum aut pratcordia male «^ffefta , fi vifcera male conformata . cct-ravc orgaiia laxa ftuutione' & mollia fint, aique adco adventitio veneno fefe pelTundanda tanto facilius permittant; quam fs partes eardem firmat, validar , integrsp , vcneni energ)at pertinacius Sc efficacius , reludlcntur .
fymp?o'f ,^°' Numero & vehemcntia fymptomatum , quar lucs invehit. Sic ergo lues tanio gra. mifo» vior cenfenda efl, quanto plures funiliones j quanto ad vitam utiliores ut vitales & ani- »"v|h« maks, quanto vchementius eafdem Isdit & depravat. Hoc enim major m vel malignita- ■enti». tem in feminio , vel infirmitatcm in organis larfis fupponit , quod utrumque ad morbi prognofim perindc efl, 7 Pro 7°» Morbo habiiuali , quo argcr antc Jaborabat . Lues enim cetcris paribus magis ti- bifuiii.^ljo '"^"''^ ^" epileptico, phthifico, hydropico , arthritico , cachedico &c. quam in ptrf-cfle sgri »nte fano , quandoquidem , ut antiquus morbus acceffions rccentioris ingraveicit , fic novura {^^Y*' antiquioris praEcxiffentia intendi necefTe efl .
s. Pro n» i\ Natura partium affcftarum . Nam patet ceteris psribus eravius c(Tc i. lue periculum ,
lium tft i°- 3I lolidar corpons partes corrumpantur , quarum reparatio difhcilior , quam fi Iiqul»
ftiiun- djf tantum inficiantur , quat poHunt facilius renovari j x°. Si inter folidas partcs car cor*
rumpantur, quar intemat latent , lunt e genere nobiliam , muniifque ad viiam necefTariif
deihnamur, ut ptrfmo , ventriculus . hepar , uterus &e. quam ii fuerint ocuiis obviar 8c
cx ignobjlium numero , ut cutis , tunica adipofa , mufculofa caro &c. quarum labts 5c
levior eft & curatu facilior .
'■ ^"fo"' ^* Tandem gradu larfionis foHdis partibus illatar . Moribus enim eo gravior eft ceteris
tu %i^^ panbus , quo larfio maii.r aut plaga pmfundior: Hatc cnim & cauiat morbificat atrocita-
«*'''j;J°''- tcm & perf ftat curationis difficukatem i.^dicant.
Ui E«i III. In gencre imcr omnes lythilidis fpecks ., pro graviffimis ic plerumquc lethiferjc
tTiieVcs"" '^'* habendat (unt , r. In qu)bus pars ai vitam neceilaria, qux intcr uobiles locum
free.ei obfincat , gravi & difficili vrio afficitur : z° In quibus pars alia quatvts ignobilior , quat
UfjV"'"'" reinediit parum obvia fit n--c ^en:> cxfcindi poffit , immedicabili labe corrumpltur.' 3°. la
quibiis contagium aliud pcnifcrum, fcrofulofum nempe , fcorbuticumve cum veneno vcJ
nerco admixtum latet . Itaque ad eas clafTcs periincnt lues venerex , quxcumque mab
afficlunt .
I Qu«(e- '"• Ccrebrum , ccterafque cncephali partes cerebro adfitas; ut fl interius ofllum tabu-
tebiuni- latum exoftofi tumeat sut iatente carie erodatur . figummata. tuberculavc duriora piara
duramve meningcm obfideant ,- fi quis cerebri tra<fius in sKirrhum indurettir , aut latentc
& anomalo abfceffu corrumpatur; fi venofi finus , tum fuperioreS , ut loftgirudidalis ,
, 'latcrales, torcular Galeni . tum inferiorts , qui bafi cranii incumbunt , polypofis inipif-
fati fanguinis concretionibus oppleti fint j G plexus choroides , qui in utroque anteriore
ventriculo proftant , congcncrclque fimilium plexuum lacinise. quar anticar & pofticx
cerebelli partl fubjacent", muitiplici hydatide turgeant ; fi glandula pituitaria , qnx
ephippio infidet , indurata lymphat co latici , qtli pcr infundibulum a ventriculis ccre-
bri confluit , tranfitum denegct in jugulares , finuique , qui jugularibus inferuntur j fi
ventriculi c«lle<fla lympha repleantur & diilcTidantur &c. unde cephaljca contumax fine
caufa extcrna , motus fpafmodici, epilepfia , paralyfis, cxcitas, Tcrtigo, fcotoma, lethar*
gus, carus, ap'iplexia &c.
,. Qua x°. Pulmonem , cetcraque prarcordia , quae In peOorc latent ; ut fi pulmonaris contcx-
»"'•""••• tus duris crudifque tubtrculis ita infarciatur , ut e molli , fpongiolo & dilatabili, fir-
mus, durns , sxirrodes fi.it ; f\ tscita tuberculorum fuopuratione , abfccfCbus feu vomici»
' , multis fcateat j fi ab erofis difciffifve vafis fanguis in bronchia , veficulalque pulmonires
effluat, inde cxpedorandusj fi intcrior bronchiorum aut veficularum facies latenter cor,
rofa
L 1 E E H IV. C A P U T V. 311
rofa ab ulcerc depafcaturi fi lympha a venis nimium compreffis cxundans thoracis ca- vum oppleat; fi in cordis thalamis aut majorum arteriarum orificiis polypofa; (arcofes /uccrcfcant , aut fanguis craffior in polypiformes concretioncs infpifletur &c. unde afthma & orthopnceaj hsmoptoe , phthifis tuberculofa vel ulcerofa , hydrops peftoris j cordis tremor & palpitatio &c. „ . •
5°. Hepar, vafaque hepatis propna ; ut h ductus hepatis fecretoru & excretorii fpif- j. Qa»he. yfore bile ira oppieantur, ut bilis accedens in fanguinem cogatur retrogredij fi oppletis p"' duftibus biliferis via fanguini per hepar tranfeunti practcr naturam prajcludatur , undc partis phlogofis; fi praeclufa circulationis via fanguis, qui per portarum avenaminhe- par jugiter contendit , in capilJaribus vena; ejufdem principiis cogatur fubfiftere , prodeun- tibus e cundis vifceribus, qua: intra abdomen fiuiiantia funtj (i erofa aut difciflj in he- pate fanguifera vel bilifera Vafa in abfcefl^ura latentem abeant &c. unde hepatis infardus , SKirrhus , abfceffus, iderus , haemorrboidcs , vomitio fanguinis , fluxus hepaticus.
4". Uterom, partefque utero annexas ,• ut fi interiorem uteri faciem ulcus cacoethes ♦• Q"» depafcatur ; fi veficulofa; uteri glandulat lafle uterino fpifTiore in sKirrhum indurentur j "'""™' f\ jnduratar dolore lacinante percellantur , & in carcinoma degenerent ; /1 tacita fuppu- rarione computrefcant >• fi ferofa coUuvies in uteri cavum colligatur ; fi ovaria hydatidt- bus , gummatis , sKirrhis intumefcanr ,• fi tuba: Fallopianse iifdem vel fimilibus morbis afficiantur &rc. undc utcri ulcus, sKirrhus , canccr , abfcefTus, ac ovariorum multiplex lumor & fuppuratio.
5°. Proflatas , veficulas feminarias ac glandulas Cowperianas in viris , in fopminis ve- «. q.u» ro proftatas & glandulas Covvperianas i ut fi durae & sKirrhodes fiant ; fi in carcino. ^^'"y*^"^ matodrn naturam degeneraveript ; fi fiflulofis & cavernofis abfceffibus pervi» fint ; fi ero. u, remi.' fa? & cuniculis multifariam fuffofTar in labis confortium traxermt viciniores partes , uc «>»f»»'- in viris urfthram , collum veficar , extremum redum , natium alterutram > in foeminis vero uretrhram , vefica: collum, vulvam . vaginam , monticulum veneris , &c. unde do- lor, ftranguria , frequens midluritio , demum involuntaria urins cxcretio, cura cunicu- lofis frflulis in finitima qxiaeque loca .
6\ Medullam oflcam , tum qua; in cylindrum raccmatim coUefta offium grandiorum a Qu» cavitatem , tum qu* in lacinias fruflillatim diffributa minorum cellulas occupac ,• ut fi "(Euai".*'" in febum indurata SKirrhodcn auc carcinomatoden naturam adipifcatur , cum fuperjedti offis tumorcj fi fuppurata in tabum diffluat cum offis continentis carie j pra»fertim fi hxc fpongiofis offium capitibus accidant , quae artuum jun(flura$ conftituunt, aut iis offi- bus, qua? nuNa opera exfcindi poffunc, ut ilchio, facro , vertebris , coOis, omoplats , claviculaci offibus maxiJlarum, cranii, aurium, narium &c. unde dolores ofleocopi, hy- peroflofes , exoftofes, anKylofes, caries,- ulcera profunda , cacosthea , pure foetidiflimo manantia ; febris heilica , marafmus .
7». Partes quafvis totius corporis, mammas, labia , interiora narium , linguam , ranu- 7. Qu» la» , uterum , penem , teflem alttrutrura , glandulas lymphaticas , quac in inguinibus , ^*f«ffi^!„. axillis , collo , pone aures , propter maxillas &c. proftant i fi carcinomate occulto vel uicerib.u! aperto infefientur , pra?fertim vero fi partium affeftarum fitus , connexio , natura, ufus te'&?.°m^ &c. extirpationem non permittani. lehJbeot.
8°. Demum, ejufdem generis funt lues , quiafcuaque dependent a veneno venereo non ». sicutet, puro, fcd quod cum veneno rachitico vel flrumofo, maxime vero cum fcorbutico ita in- ^'^^'^ Ji^"*_ lime commixtum fit , ut coitione bina venena in peflem alteram novam , qua? hybrida fit , tide ,"«,«" degentra erint . Nullum fane morbi monfirum f^rfal) rcperire efl , quod ftrocius fit , buJoeon-* quod jEros plnribufmodis miferrime torqueat , &^q^^od curatu difficilius remediis efii:a- ^^na» ciffimis pertinacius refiftat. '""'•
IV. Ex diftis m^nlfeffum efl pofle luem venereara qualemcunque in tres gradus diflin- iv. TtU goi , ut jam pridem fertufus.- frtmum-, quo comprehendatur lues vcnerea quaevis , quat •«^^'«"«se* riccns fic j quac fluida tantum infecerit , necdum attigcrit folida j quac pauciores fun- Pc«i»L»j , ctiones pcvertat, & levi viio pervertat ; quxque adeo tutam ac plerumque facilem cu- ficiriV"" rationem admittat.
Alterum y qui compleftatur lues omnes venereas, in quibus virus antiquius vel acrius j*'''rtt« , folidas corporis partes , fed ignobiles tantum , labe varia , multiplici , gravi iam corru- ,„'?"''"" permt , Jed tamcn medicabili , & quarum ideo tuta futura fit curatio , quanquam pau- Jo difficilior.
Teriittm^ denique , ad qucm pertineaat lucs venerea: omnes , quas modo inter gfaviffi- J^^'^»^_'
V 4 mas m« .
SJ2 tSE M0B.BI8 VenEREIS
mas five }ethaleS recenfuimus, & quarum proinde neque lucam ncque facilem curatfonert poiliceri unquam licet.
§. ir. QU^ LUES CURATU FACILIOR AUT DIFFrCILIOR.^"
Quid fcn- I. Conftat lues omnes venereas curari radicitus , plcrafque etiam fatis facilCj ope Hll. fiTdeclTri *^* mcrcurialis , qui modo rite adhibeatur , efficaciflimum eft contagii venerei rhizoto. lio.e lujt" raum , Et fane cum tot fint gravium morborum genera antiqua & ab orbe condito nota, Vinleui, ut phthifis, peftis, epilepfia , hydrophobia &c. in quibus abigendis curandifvc medicina re lupTO etiamnum cefpitat , imopotius ca?cutit , pro rara felicitate com^putandum eft ad curatio* 'ue^cul^i nem luis qua? nova eft, & qua: in Europa a duobus tribufve farculis priraum apparuit, ijpoffe. tafn certum Sc pra?fenraneum remedium induftria medentium fagacitate invcntumeffe, quo |
morbus omnium ferociffimus profligetur tuto, cito , imo vero jucunde.
». Tuto . I. Tttio. E ceatum enim atgrotantibus nullum , qui Mercurii ufu melius non habeat ,
vix unum reperias , qui perfefte non convalefcat, modo corpore prius rite prjeparato hy-
drargyro/is adhibtatur methodo , dofi, ordine, cautione , & dierum numcro competenti ,
quod in ceteris morbis , etlam levioribus haud ita plerumque ufuvenit , ut quorum
optima ea ccnfeatar roedicina ,• qua inter centum argros quinquaginra vel fexsginta per.
fe<5lc confanantur .
». Cito . z. Cito . Nam curatio numeris omnibus abfoluta eft intra triginta aut quadraginta
di(S 5 vel ad fummum intra- menfes duos, quod vix de ullo alio morbo fperare licet ,
quorum pkrumque, li graviores fuerint , integra curatio ad annum & ultra non rato
procraftinatur.
t tiitin- 3°. Imo vero jucundt . Fateor equidem id olim minus vere dici potuifTe deantiquaun-
/ucuiui». guentj mercurialis adminiftratlone, in qua , cum immodico & pra?cipiti inundiionum
ufu gingiva;, palatum, & fauccs exulcerarcntur, uber <5c diutumus foetidinima: falivat
ptyalilmus cieretur , & facies., caput ac lingua plerumque intumefcerent , folebantargro-
tantes txdio , agrypnia, dolorc confici , & miferrimis miferiis diutiflime macerari . Sed
hsc jam pridem prudentiore & magis cauta hydrargyrofeos methodo ica ccmperata funt,
ut fi remedium iucundum dici merito non poflit , qood forfan in nullum vere cadit , ac
faltem haud ita nioleftum fit ac vulgo creditur . plerumque nullus proritatur pcyalif-
mus vel ad fummum facile tolerabilis : nuila fit oris exulceratio , vel faltem levis & fu.
perficiariai demum minus faftidii atquc moleftis a?gro iam exhauriendum eft , ut ex luC
venerea , faltem reccnte , perfeftc convalelcat quam ex febre quartana contumaciore,
ir. Dari H. Minimc tamfn diflimalandum ert nonnullas cfle luis venereac fpecies , qux curatio.
!""m" - "'"^ plenam & perfcdam ceteris difficilius idmittant, & quSbus etiam poft accuratilTl-
u"/™ar7 roam hydrargyro/Im quxdam fuperfint ex fymptomaris , qu^ ante aderant ; fivc ideo quod
nhaitufe ^^^^^^^ morbi prafrcntia ca labes folidis corporis partibus illata fit , quam corrigere vtf
i.jai tuie. jgjgj.g f2^j[g j,Qjj 15^. /ive etiam , quod tamen rarius , ideo quod portio quacdam feminii
venerei integra lemanferic forma ilhbata, vel necdura fatis perfede deftrutta . Expcrien-
tia autem compertum cft io hunc cenfum prscipue refcrendas efle fequentes luis vencreae
fpccics. .... o,
UM. Quo- 1°. Qnotiefcumque dolores venerei rheumatici , fivc fixi , five vagi , argros torquent &
d^o*»""' difcruciant, pr^efertim fi diuturnitate invaluerint. Accidit enim frequenter poli hydrar-
veaerei . oyrofim dolores cofdcm pari fere vchementia larvire ac ante. An quod nodi , phymata ,
tubercuiave, mufculorum fibris ranicifve etiamnum impafta , faneuinis & lymphxviam
angiiftando,- an vero quod vafa fanguifcra & lymphatica, prargreflls diftentionibus in nl-
mias varices dilatata, languinis & iymphs motum retardando, acrioris falfiorifque feri
decubirui locum prxbeant ? . . n.-
». Q.oti«i 1*. Quotiercumque habitualis eft arthritis a veneno venereo of ta ; Licet entm innndtio-
^rtiiTitit nibus ex arte adhibitis fxp^numero cedat , femper tamen noB eedit , potiflimum fi inve-
hfSu"ii. terata fit & crebris Infultibus vires iam dudum adepta . An quia tunc ea funt in articu-
"»• lis vitia , qu« Mercurio corrigi non poffinc , & qua: novos fimilefque arthriiidis mful-
tus iterum atque itcrum advocare valsant ? j. Qttotiei 3". Quotiefcumque cutis impetigine , fcabie , fed pra:fcrtim herpete ficco , maligno , ft°bu»V^'" efthiomeno five erodente deturpatur i fiquidem haud rarum eft ab hoc fymptomate totam .»cr.ei. d«- Mtrcuiii vim ehidi . cui cetera ccdunt . An quod in ea cutis infdtione corpus rjticula* lurpatur. ^^ j-^^.^ mucofum cutis, contjgio vcnereo alteratum & erofum , in filtrum pcrenne abie- fit, quo ;am ubercim confluat quicquid falfuginofi & acris ineft fangu ni/" ^
t 1 B E R IV. C A ^ U T V. }li
4*. Quotiefcumque adfunt gravcs cephala?» , hetnicranijB , aui dolores particulares ,4.Qnn!!« qui certam tantum capitis aream tenent, & ovum vel cUvus dici folent , prxlertimfi. *«j;„";,;,. fiant fine caufa ulU externa > obfervatum eft enim farpius dolores iftiufmodi poft adhiei bi.uahtor- tam J^ydrargvrofim priftinam ferociam retinuide . An Ideo quod dolores iiii pendeant ab °"""' exofto/i vcl carie interioris cranii tabula;, vel a nodis, phymatis , tubercuhfve in menin- gibus cerebri, qxxx Mercurii illitu refolvi & difcuti non potuerint?
5». Quotiefcumquer offa lument cxoftofi vel hypcroftofi dura , antiqua , inveterata . Li- j^Q^otSet cet enim contingat ufu Mercurli hyperoftofim plerumque refolvi , qua? rccens eft , imo rmVun-" ctiam exofto/Im ipfam , prsfertim fi cavernofa fit & producatur ab inflatis medulla? offeas "»'• laciniis, iamellas offeas in ccUulas dilatantibus , docuit tamen cxpcrientia fpem fimilis fucceffus raro ratara fore , quoties hyperoftofis aut exoftofis tempons diuturnitate indu- ruerint, maxime vero fi exoftofis fit e genere exoftofiam verc oflearuro , qux ncc ebori cedant duritic . Inde repecendum eft quod anKylofis venerea profligato morbo fajpius f«- perfic . Anne hac ita eveniunt , quod Mercurii efficacia , qus folvendx materiel ofteje raolliori & recens impa^^a; fufficif , impar fit relolvendx duriori & in verum os jara folidat». „ jj
e". Quotiefcuraque tefles ambo, vel leftium alteruter, tument at) harrente , collecao & feftifj^jS*. infpiffato feminc . Solent enim fjepenumero tumores iftiufmodi , fi iriveteraci fint & lapi- '^^j^j'"- dcam duriticm adepti , ita difficiles eife , ut remediis rtbelks nulli cedant hydrart^^.yrofi. "* An ideo quod Mercurius nec femen infpifl"atum & cafei inftar gruraofum , quo teftes turgent, attenuare & dilluere j nec iaxata vafcula fpermatica , quorum glomeracione tc- fles conftant, nativo tono refticuere valeat , undc gemina de cauia nulla teftium relolu- tio fperanda fit?
7". Quottefcumque adeft gonorrhcea virulenta , five recens fit, five antiqua & invete- 7. Q«miei rata . Quamvis enim nec femel obfervatum fuerit' inuniflionum adnainiftratione cum cete- |°"XmT ris iymptomatis gonorrhoeam quoque perftde curatam fuiiTe , id tamen perpetuum non iJ/una» eft, acciditque multoties etiam poll legitimam hydrargyrofim , gonorrhoeam , licet jam ""* amplius venerea non fit , fluxu arque uberi ac antea fcaturire . An quia prarter veneni vim inundtionibus delctam , longiore temporis intervallo & fortiore ulcerata: partis de- terfione opus eft , ut ulcus in proftatis fuperftes cicatricc coeat ? _ 8°. Quotieicumque ftranguria a prargrcfTis gonorrh^is orta argrotantes torquet. vel con- 8. Q.ioti« tinuo, vel per intervalla. Malnm enim, licet ufuMercurii levius plerumque fiac , natu- [,,»"^^1* ram tamen ica retinet , ut iterum pari ferme ferocia fjcviat identidem . An quod ^^ercu- s^no^j^^<'« rius impar fit refoJvendis hyperfarcofibus , qua: in urechra fuccrevere ; emolliendis du- • : rioribus cicatricibus auc futuris, quar in eodera dudu proftant ,- aut demum confolidan» t| dis ulceribus , quibus eroditur ; a quibus caufis ftranguriam dependere fupra vidimus? .
[| ^ 9% Denique, quotiefcumque ftrumofa vel fcorburica conftitutio luis venerese comes cft ftr^mcfi*' i Jndividua . Experientia eiaim compertum eft eas luis venercs fpecies ufu mercurialium , vei fcor- I 11 lola lint, non tam expugnari quam provocari , acque adeo 11 radicitus unquam curen- «itutio i| tur, curari nunquam, nifi anti-choeradica aut anti.fcorbutica cum anti-vencreis & mer- jj"^''^^*^" \[ curiaiibus vel una vel alterne exhibeantur. An quod fcrofulofi vel fccrbutici feminiigut- Ij tular j veneni venerci guttulas aliquot in finu ita intime rccondant , ut inacceflx fiant & ti Jnexpugnabiles j haud difpari modo ac in amalgamate auri & argenci folcnt auri atomi quardam ab argcnii atomis undique ita obvolvi, ut ab aqua regia nequeant ullomodo nec attingi ncc difl:olvi.
III. Datur & alterum luis venerear genns prarcedcnte pejus , in quo curationem raorbi ge,.ui ."' iflttituere adeo periculofum cft , ut foleant inde gravia infortunia fa3?enumero obvenire , ^"^"^ '"'« nifi cautifTime procedatur. Iftiufmodi funt lues venerear feque>ues i in"quS ci-
1°. Quxcumque inter gravifllmas lethalefvc lucs venereas , quas fupra recenfuimus , 'uiof«Tt'r locum habent . Jurc cnim nictuendum eft nc argrotantes gravi ^ diutina labc iam fra ' Si mor- tii j antiquove morbo exhaufti qui inundionum ufu plerumque exafperatur fahem ini- „"„„'0' tio , tadio & vehementix adhibiti remedii , atque provocati ptyalifmi raoleftia; fuc- s'»vifn. cuinbant. » ^ r i- y raorum.
2°. Quarcumque fcorbutum comitem habent , qoo gingivae & oris interiora fceteant , -y^^i*»"' liveant, putrefiant & tumeant in fungos . Quippe ubi primum accedit oris phlogofis & iim Vcor- exulceratio, qualis in ptyalifmo adeft , folent femivputres tum gingiva: , tum faucium ^|^;^','^»°'j' falatique partes, ab ulcere phaged^nico Sc erodente depafci , quod in gangrasnam brevi ti«ne definit, vel proximc defitufwra videtur .
3°. Qux-
3 »4 DE MORBIS VENEREIS
'rfofuif"" ^°" O^J^cunque tum fcrofulis ftrumifvc adeogravibusconiunftaefunr, ut aures collum
gavV/i. 3ut maxilla ucraque, multis, duris , tumidis, callofis glandulis obfideantur . Timendum
*"" • eft fcilicet , ne ftrumofa? glandulf una cum falivalibus mole augeantur ptyalifmi tempo-
re , & jugulares vcnas, ramofque venofos , qui in jugulares definuni , ita comf^rimant &
auguftent , ut inde a retento fanguine , tum in ore major futura fit piilogofis & cxulce-
ratio cum periculo gangracnas , tum quod graviijs ell , nimia cerebri opprertio, non line
vitje difcrimine.
Jii*eU«r . ■♦'■ QuafCunque epilepticos adoriuntur , qui frequentibus & gravibus paroxyfmis cor-"
cujut in. ripi folent. Nam periculum eft ne ptyalifmi cempore , du n ghndula» falivales tumenr,
qu;(ues"' 'uiuefji^Hone venas jugulares prcmant , graviflimi advoccntur infaltus ; unde tum major
fint. oris inflammatio & exulceratio a varia maxillarum d!i?or(ione & multlplici lingu» mor-
^, j^ fu , tum quod pejus eft , immodica in cerebro hscraoiiafia, qus pericuio nunquim vac.it.
/lypocoii 5; Ci.uarcunque hypocor>driacis accidunt. Cum enim nitura & morbo mericulofi fint ,
feau^gtil vanis imaginibus perculfi inani quidem pavore perterrcfi-int toto curationis tempore , ac
vi . Mtdicum importunis querelis txagitant i fcd h»c toleabilia : At vsro dum ptyalifmus
acrius urget , animum plerumque ita defpondent ex defpcrftione , ut frequenti & gravi
delquio (ubinde dtficianr , unde inipiovifi lalivar fljen'is (upprtffio, tumef^io glandu-
Lrum falivaMum , hafr-rtia faog inis in ore, capitc , cerebrj , adecque harumce partium
inflamnatio vel ofpft.ffio5 quas fingula piriculi pltna funt,
di^^fia""* ,^°' Q^isecunque a.t af»roranres pfrnnent , qui diarrhoe? laborant habitua'i . Tunc enim
i»ib.iuju, \{s ora Mtrcuni ad inteftina ru-ns , quo tendi' humoru-ii inpetus , vellicat , inflammat,
rodit interiorem eorum ^em runir.am , & ventris tormioa graviffima , alvi ilaxus multi-
colores cum tenefmo , imo iyfenteriam advocat , & ea quidcm vehemeotra . qu« ulterio»
rem inunftionum ufum non riro di(Iu<^deat. Idem rlane dicendum , fi inunftiones ptya-
lifini loco diarrhoeam ipfac moveint , qjod aliqu.'ndo obringit ftiam iis quibus alvus
adftrifta efle folet , fed nunquam fine roagno aegrorantiuii detrimento.
ii'r!b *""* '°" Q^^^fcumque mulieres male habent , qua? utcrum gerunt . Siquidem periculum eft
q'ua"u!e- ne abortiant, tumorgalmo, quem Mercurius ciet in fanguine , tum ta;dio , dolorc agry.
*fum.^*' Pni^ ' <3"* ptyalifmum confequuntur , tum maximc ventris torminibus & ni/u defiden-
di , fi alvus diarrhoci folvatur , s.Autqui 8^. Quscunque curandae veniunc in fceminis laborantibus ulcere , SKJrrho , carcinoma- ui^cete^el '^ utcri , five 3 caufa venerea , five ab aiia quavis- Contingit enim non femel fanguinera eijcino- nimil attrirum & comminutum , in anguftata , infarda , conftrifta uteri vafa arietare S"^e.'t.'' ptyalifmi tempore momento ita valido , ui viam fibi vi faciat , & hxmorrhagiam cx ute-
ro vel lethalem vel periculi plenam advoeet .
» Tinjem ^o. jandem , quatcunque infantes, ffnefve decrepitos invadunt. Cum viribus cnim pa-
b" i'? si^ieT rum valeant, quar in his grandiore jrtaie fraftat, In illis vero tenenore nondum confir-
"i""- mnx funt , de utrifque pcrindc timenduai eft , ne mifere fuccunjbint , aut graviori ca-
fui, fi quis forfm ingruat , aut etiam foli ptyalifmi vehcmentiae, fi diuturnior fit.
IV. m- IV. Ceterum fi de asgri falute nulla fpes efte videatur, palliATtvis quidem remediis mi-
c.'u^r.°dh" tiganda eft morbi ferocia , fed defperatis nuUa hydrargyrofis adhibenda , nc tcmere infa-
bendVm ' mentur ea remedia , quat multis futre faluti. At vero f\ qua fpes affulgeat , quamquam
*"* • exigua , remediorum a!ea tentanda eft , cum, ut ait Celfus ;» evidenns morhi pencuh f^-
tius fit Mneeps remedium txperlri , j«ai» nuUum , fcd lentanda eft prudenti cautoquc con-
filio.
S' '"^*, Itaque i°. Si lues venerea fit e gcnere graviffimarum & qur plerumque morte ludican-
gen"e tur , poU dcbitam prajparationem Mercunus longioribus intervallis illincndus cft & par-
*um !'''"** ^^ m.inu , ca fcilicet dofi cui fercndat vires pares effe videantur . Vix quidem Iperare li-
cet eo pado morbum gravem & inveteratum plene cxftirpatum iri j at_ faltem ita miti-
gandum elle ccrtum eft , lu ffgro , poftquam a remedio convaluit , meliufculc fit . Tunc
crgo rcdintcgratis viribus, mercuriales inundiones dcnuo , fed raajori dofi , adhibend« ,
quibus fi morbi vehemcntia nccdum ceflerit , inftauratis rurfum audlKque viiibus hy«
drargyrofis tcrtio repetenda , fcd tandem , tanquam re ad triarios rcdada , omni opcra ea
faltcm vice jam enitendum cft, ut virus cmnc perfediffime debelletur.
si«f e jo, 5i Iqjj ^t ex earum numcro, qua? curationem cum periculo admittunt, ilHtus mer-
^°"qy«' curiales fimili methodo raris quidcm intervallis adraovendi & pauca dofi , nempe ne quid
'""""«um '"^'^ pra;cipifantia accerfatur, camarinam pracpropere commovendo : At vero & plurie$ 'p^ITeoio" ic diutius iicraodj , fcilicct ut admifluj ca ratioiic McrcuriuJ ncn modo xquet Mcrcurii *4aiuitat* quanfir
^'1
venerea i
nutnctoe*
qy
I I B E R IV. C A I* U f Vt. ^Tf
^uantltatem • quat ad plenam curationem neceffaria eft, fed etiam aHqiiantuhim fuperef. Quaproptcr inundlionum adminiftrario non urgenda ante tempus , fed potius ulrra tem- pu$ fuftinenda eft, cum in re tam gravi omnia fatis cito iieri putanda fint, modo iatis benc.
f. Si lues venerea locum Iiabeat jnter eas, qua? Mercurio difficile cedunt , inunftioni. , sifin» bus & paulo majori dofi & paulo longiore tcmporis (patio utendum erit, ut quidquid «»'""" '^^** niorbofi feminii ineft fanguini, vi Mercurii vel falivatione omnino everratur, vel extin- Me.v2r' Aionis vJa plcnifllme debelletur , atque adeo fi non utraque ratione , faltem aiterutra , 3„^J'J''«' lues omnis venerea radicitus evellatur. Qiiod fi vero fuperfint etiamnum poft abfolutam JiydrargyrofJm difficiliora quardam fymptomata , cx eorum numero qus ante aderant, cum jam amplius a lue venerea neque dcpendeant neque foveantur, remcdiis coramunio» ribus corrigenda erunt, ut infra videbitur.
4°. Si mulieri utero gravidae , quae lue venerea infeda fit , partus prope inftet , ab hy- 4 si rau. drargyrofi lunc quidem abftinendum eft , ne in ipfo ptyalifmo periculofius enixura effet. Ijrtt.e^um Sed ubi primum a puerperio refefla fuerit , ex arte fananda eft , dum alumnus pendet «'"« f" ctiam tum ab uberibus, ut una eademque opera lanetur & ipfa , Sc infans , quocum vi-peadfit. liom comunicavit. At vero fi legitimuin puerperii tcmpus longe abfit , cum periculum in mbra maximum efte folcat , omifta inani cunftationc inunftiones mercurialti ftatim adiiibenda; funt , fed fco gradu , quem mater & fottus qui utero geritur , finc detrimcn» 10 tolerare poffint.
j°. Si infans, qul lue venerea inquinatus eft, ladteat, tenerrimse quidem ejafdem aetatl {•Si!nf«ni parcendum eft, fed Ipfius loco nutrix hydrargyrofi fubmittenda , lanto quidefti potiore uaei""'" iure , quod haec ejufdem vitii particeps fit. Sic nutricem fanando (anabitur facili opera & alumnus, ladlis ope , quocum mercuriales atomos ca quantitate haufturus eft , quas curanoni /ufficiai. Si infans vero jam a nutrice fubinotus fuerit , ipfcmet fine cunftatio- ne curandus eft , vel preparatis mercurialibus intcrne fumptis , vel quod tutius cenleo, intinftioinbus ex Mcrcurjo . Nec obftat huic therapciat artas tenerxor , cum facilc fit pru- dentia & confilio infantis incolumitati confulere.
6°. idem dicendum de fenibus , qui fi jue venerea laboraterint , illitu mercuriali ex *. s! »gtr arte curandi funt , quamquam depoutani , & decrepiti, fed ca methodo curandi , qua dc ^icl^Zl, poritanos & decrepitos curare decet & licet .
C A P U T VI.
D» frtp»r»titnt ad hyir^rgyffim .
SAtis conftat ex iis, quat fupra difta funt Lik. 11. capp. 11. ti. e^ i^. virus venereunt nulla methodocertrore, tutiore, efficaciore profligarj poffe , quam hydrargyrofi , Hinc ergo non dc genere medicinar, quac confirmato morbo venereo conducat , fed de med ci- cinx modo quarritur, hoc eft , de rcda InUnftionum mercurialiom adminiftratione fivz hydrargyrofi j fiquidem trifti , fed nimium frequenti expericntia compertum eft , hanc ipiam hydrargirofim, etfi periculo Vacet ritc adhibira , gVavem effe , difficilem , & peri- culolar plenam ale* , fi temere , prafpoftere , inconfideranter , praepropere adminiftretur. Qu(jc\rca cauto opus eft i feduloque providendum , 1°. Quidante, z°.Quid per, ?c. Quid poft hydrargyrofim peragendum fit .
Anie hydrargyrofim prudentis Medici officium eft ad quatuor attendere : 1°. Ut prae. am. h» fens agn ftatus Mercurio ferendo par fit: 1°. Ut anni tcmpeftas remedio fit opportuna i dr.>«yro-" 3-. Ut diligcns adhibeatur pr^paratio , qua vitia fanguinis , f! qua fuerint , emendari , ?u".'«?;fS: & noxat qua ab ufu Mfrcurii pierumque imminent, declinari poffint : 4^ Dfimum ut ^ft"*"" reda fit unguemi mercurialis, quod illini debet, compofitio •
$. I. AN PR.CSENS iEGRi StATUS tERENDO REMEDIO PAR SIT?
CJrca^irrmuna certa eft & ab omnibus definita lex , ne hydrargyrofis »grotanti u!II i Uf«gef- adhibeatur, qui ex morbo quovis periculofe decumbat , aut quem vires , morbo , vene- »,dio°pM rc, laborc, inedia nimium exhauftat, ferc deftituant. Quorlum enim conduplicato malo ««■
morbura '^"'"'''^
'51^ DeMorbisVenereis 1
hydrirty. morbum morbo addere , & aegrotum remedio difficili imparem imprudenti therapela ii^: J^Jll^^™" cruciare non finc evidenti vitse difcrimlne /
1. Nec iu Itaque I. Hydrargyro/I perpeiuo fuperfedendum eft , quoties fyphtliticus acuto morbo '''"""'° • tentatur, ut febre maligna, fynocha , lipyria , caofonc &c. pleuricide, peripneumonia ,
hamoptoe &c. ^
». Tjrc i.i II. imo vero quoties morbo chronico detinetur , qui deploratus vel admodum pericu» co'n.o'ibo''' lo/us flc , ut hydrope pedoris vel abdominis confirmato ; gravi siirrho hepatis , lienis, ttntiMm, uteri ; phchifi ad tertium gradum pirdudaj febrc leata liiutHrna &c. N.fi pio-* III. Huic tamen legi minime parendura eft, fi certo conftet vel faltem valde probabUe morbotli. ^t morbos illos chronicos a lue venerea , tanquam a caufa primaria , fymptomatice de- los chroni- pendsre . Tunc enim aegro , eum fit in prscipiti , fpes una eft , nempe fublata femcl venercr morbi caufa morbum qusque fublatum iri i acque adeo in evidenti mortls periculo fatlus pcridere. ^^ anceps remedium cxpenri , quam nullum .
IV. Ceteri vero morbi chronici , quicunque natura vel intenfione minus urgent , nuU lomodo obftant quominus hydrargyrofis adhibeatur. Neque cnim puto queraquam ab hur jus remedii ufu deterreri polTe , quod arger afthmatc v.g. cordis palpitatione , inappetea- lia , bradypepfia , cephale habituali , nephritide &c. laboret. quJbli^iV- ^' Qpo'* ^*' vires , pra:fens illarum ftatus prudcnter cxpendendus cft j Sc ex acquo ac resmagso. bono «iiimandus >, & fi a caufa qualicuniquc magnopere exhaufta: fuerint, hydrargyrofls Krurt"" ufque diffcrenda eft , dum temporis diuturnitate, quiete , di«ca analeptic» inftaurentur , lunt. ne debilior a?ger ptyalifmi tadiis , doloribus, incommodis mifere fuccumbat. Prsreriiin VI. Cetcrum quandoquidem duplex eft hydragyrQjGs , altera pltnitr , quar inunflionibus fi de hy- majoribus & quocidianis, vel fakem frequcncioribus , donec ptyallfmum cieaturj parcitr pi*more° altera, quas minoribus & rarioribus illitibus perficitur , & qua nulla provocatur faliva- qu«(ti9flt, {Jq ygi pauca, diverfam cautionem adhibere neceffura eft , prout utram utri prafferre vi- fum fuerit, majorem nerape, /i pleniore hydrargyroii ptyalilmus excirandus effc videatur, quia vires inde magis frangi certum eft : Minorem vero , fi hydrargyrofi parciore , qua: nuUum ptyaliimum motura fit , uti placuerit, quoniam conftat ea ehcrapeia vires non exJ, olvi, vel lalteni multo minus cxolvi. r, VII. Cum cxperientia docuerit falivationis impecnm in mulieribus Mercurio inuniStis
i.ecmuiie plcrumquc ingraveicerc , cum inltant catamenia , operx compcndmm, fi)ret mercurialem fem"pore"° therapciam intermedio tantum temporc , quod vaciium cft , in illis mftituere . Sed cum inft»Bt hydrargyrofis ultra menfem produci foleat , vix ulia rationc poteft effici , quin cum pur- menftru» . ggjJQ^e illa menflrnali aliquomodo concurrat. At falcem diligenter curandum eft , ut in finem therapeia: incidat, dum falivatio incipit fponte fua remitti. Quamobrem prsmitTis remediis prxparatoriis ante profluvium menftruum , hydrargyrofis confeftim adhibenia cft altcro vel tcrcio die , poftquam defierit cacameniorum fluxus, eo paiflo non ance redii lurus quam poftrcmo curationis ttmporcj fecuj rc$ in vado fatura eft .
§. II. QU^ ANNI TEMPESTAS ELIGENDA SIT?
Dc anni tempeftate^re nulla qusftio cft , nara I. Omniura opinio eft hydrargyrofioi »i't".'pe"' nec hyeme, nec «ftate , adminiftrandam effe, (i commode ita liccati non hytmt quidem, fl.sidonet^g fanguis frigorc infpiffatus tardiufque circulans Mercurii efficaciam nimium eludat ;
ne corporis pori arftius conftipiti peipirationem parcius cxcludant i ne frigore fubitaneo
fuppreffa perlpiratio, vel falivacio cohibita locum dent gravi catarrho in pedtus , aut de-
ideoque cubitui In caput : Non Aftatt vero , contrariis racionum momentis , ne (anguine calorc
necjrft.v., fprvidior, citatiufquc motus nimiam a Mercurio eliquationem experiatur ; ne per eutis
mViii"" fpiracula laxius patentia immodica fiat diapnoe , cum notabili virium detrimento,- de-
mum, ne periculofa turbar & febriles orgafmi in fanguine excitentur ex leviore caufa,
non fine aliquo aegrotantis difcrimine. SedTern». n, Anni tempeltates hydrargyrofi maximc opportunas vernam effe vel autumnalem , dum nli.ry'"'" 3" tepldior Mercurii encVgiam neque retardat , iJeque prxcipitat, icd commode adjuvat,
ac diaphorefi & ptyalifmo utiiitcr favet. Et pr»f.r. III. Vernam t:imen autumnali eo nomine prarferendam videri, quod veris tcmpore crC; 'ri^endi"* fcciite in dies aeris fuavitate »gri remediis jam dcfunai rcHituantur celerius commodml» *"♦ que , qium in aucumno, praBfertim extrtmo, quo aciis inclementia ka^m ingrayecic.
si rrgrbin IV. Verum fi morbus fyropcomatum gravitatc urgeat , & periculum fuerit in mora,
ab]fua
tlBER IV. CAPUT VI. 517
abicwfta anxia commodioris temporis expedatione , liydrargyrofitn confeftlm adhibendam urse.f, t»- efle iel ipfa aftate, auc hyemc media, ea tamen cauaonc atque provifione , ut in cu ^^IVX biculo, in quo JBger decumbit, aeris fervor, frigorifve acerbitas omni arte atque opera btr. qu.»i,
quam maxime mitigentur. _ . . ., „ •«
V. Hyemem ceteris paribus hydrargyrofi mmus inopportunam videri quam arftaiem ,!>edhyeme
quandoquidem certiora & tutiora fuppetunt praefidia ad frigorum vim extenuandam .coSmodiu.
quam ad fedandas caloris moleftias. Adde hyeme Mercurium tardi-us fegiiiulque agere , J^»™*"»-
atque adeo facilius regi & cum minore afgri periculo, quam asftate.
Ceterum quavis anni tempeftate cauco opus eft , fi ccelum dubium & ita variura fic ,c.utofeni-
ut modo frigeac, quod ante «ftuofum crdt, aut asliuolum fiat quod modo frigebat , au- P^',?re"^,
ftfo & aquilone vices alternantibus . Hinc enim , cura mercuni vis nunc recineatur ,iumfitinu-
nunc incitetur inopportuncj major in illa dirigenda ex ntirna , & cautio & diligentia "'"^* *
adhibeoda eft.
§. III. QUALIS PRiEPARATIO AD HYDRARGYROSIM ADHIBENDA SIT ?
Opcrac pretium eft hydrargyrofl prajparatoria ea remedia pr^mitcere , quar emendatis m. utdi- fanguinis vitiis , fi qua adfint , nitniam Mtr.um efficiiciam moderentur , turbas inde j^se^';*^'^*- alioquJn excitandas compefcmt , atque infortuniis occurrant , fj qua for!an immiusrent . hibitut . IJiue enim efi /apere y ut Coinicus ( .r ) ait , nc» quod antt pedes modo t/i ytdere , fed etiam <!Ia , quA fntura funt ., Profpictre .
Vrim» . In hunc ergo fincm i". Minuenda eft fanguinis quantitas & vafa deplenda , Tndicat,». ut fanguini Mercurii vi rarefaciendo fpatium fiit. _ "i°,'sf.d»o*.
II. Everrenda cacochylia, qua: in primis viis congefta laiet ; irao etiam bilis , ceteri dttn» «fta que humores vitiofi , qui in languine redundant , evacuandi funt, ne ptyalifmi tempore
a~i0ta camarina intempeftivas turbss cicac .
III. Diluendus elf fanguis fpilfior , & fi acnmonia peccaverit , demulcendus , ut Mer- curio atteremi facilius inde oblequatur , minorem fervorem contrahat , & humores diu- refi , diaphorefi, catharfi , ptyalilmo educendos mmus acres fuggerac.
IV. Demum , cmolliendus eft partium , & praslertim vKcerum tonus ut laxiora va- fcula & vjfculorum ftamina fanguinis attritionem & circularionem citatiorem , humo- rum fecretionem & fxcretionem uberiorera, & perfcd,im relolucionejn obicum reniten- tium , /1 qui forfan impadi harreant, fine damno tolerare poflint.
Seeundo. Uiu reccptum eft generalibus illis indicationibusftquent! m^thodo fatisfaccre, Vuig.rii J. Vcna tunditur in alterucro brachio , acquc fanguis emi citur aa 2 xii. methodui .
II. Pratmdlo clyitere emoIUentc , catharticum fequcnte cl!e cxhiDcrt r pro varia acgro- aciific . tantis temperie varium, fcd ut plurimum ex infulo 5 ij. follicu' rum vel foliorum fen«
naj oricntalis , & :^ j. fatis vegetalis, cum addit s manna; Cdlabrifi* ? i].
III. Deinde balnea aqus communis lepidac adh.bentur , femel tantum in die , f\ sger imbecillior fit, G. vero fortior fuerit , bis, mane iejuno ventriculo, & vefperi poft con- fedtam prandii concoffioncm . In quolibct balneo imraorandum eft ad hoiam unam , vel ad fefquihoramj ceterum in balneandis roulieribus , qu» utcrum gerunc, cauto opus eft , nc balneis nimiis aut diuturnionbus ucero noxa inferatur . caufaque detur abnrtio- ni. Imo quandoque confulte agas, fi balneationes in totum omittas iii prsg' antibus va. letudinariis, qua? utero utuntur difficiliore , ne quantacumque cautione adhibeairur , fadi abortus caula fint , vel in fufpicionem veniant illati . Scd tunc bilncrrum omiftlo fupplenda eft diuturniore exhibitione apozematum diluentium & tcmperantium , feri la- ftis, imo ladis ipfius, fi ftomachus ladis patiens fit .
IV. Propinaiur quolibct mane in balneo vel in ledo hauftus f:ri laftis dcpurati, cha- lybeati, & infufis chamardryos , nafturtii aquatici , chatrefolii &c. fo'iis alteratJ ; vel iufculum ex pullo gallinaceo , aut fruftulo carnis vitulinaf cum decodlis herbis diluen- tibus , refrigerantibus , vulnerariis, nempe cichorio filveftri; pimpinella , agrimonia , icQ». lopendrio , capillo vcneris , nafturtio aquatieo, & fimilibus.
V. Balncorum numcrus ccrta lege non dcfinicur , fed varius effe debet , & pro a?gro- tantium tempene (icciore , vel humidiore , maior, minorve . Rarum tamen eft balnea ci» tra decem fubfiftcre, aut afcenderc ultra vigiiici.
VI. Finito balncorum ufu , vena dcnuo fecatwr in plethoricis, acdeindeiteraturpurga-
tio,
(.*) T«xcnt, KMjh, KH. j. S«». j.
3l8 t> £ M O R B 1 5 V E N 1 R E I S
tjo. Sia vcro nulla adfic plethora , neque alia urgcar mittendi faaguinls Indicatlo, omil £a Tcna; fcftione purgans denuo prsfcribstur , quale fuperius.
VII. Sunt qui balncum femelatque iterum repetant poft hanc alteram purgationem , u fcrvorem cacharticoinduftum tem^erent, quodipfe nunquamimprobo, imo in segrotantibu biliofx temperatura & habitus IJccioris utilc ellc judico.
VIII. Ceterum toto pr^parationls ftadio itnperatur diaeia temperans , hume(Sans , refri gerans ex cibis eupeptis & euchymis, moderate affumptis, & in qua a vino , ventre & exercitis nimiis tum corporis lum animi parcatur.
IX. Ex his liquet graviter eos errare , qui putant a:gros ad hydrargyrofim prarparaaAtt dos efTe remcdiis calcfacientibus, jufculis v, g. viperinis; decoftis Guaiaci , radiris Chl na?, Sarfar-parilla: & Saflafras ,• praparatis mercurialibus interne fumptis &c. His enijn fangulnis fervorem , liccitatem, acrimoniam augentj his folidorum fibras, ftamina , vafj durant, crifpantque. Hinc ergo Mercurii vis In fanguinem raagis tumultuofa, ne dicana incendiaria ; hinc excretiones parciores & acriores j hinc demum frequ^ntiores iuturjc funt cris & interaneorum phlogofes eryfipelatodes , ulccrofa , gargrjcnodes .
p/»p«r«ie Tertio. AJlata remedia fatis funt fuperque in vulgo fyphiliticorum , in quibus cetero- "SV^i^^hi- ^1"^°. oninia fana funt. M vero paulo opcro/iore prafparacione opus eft, ii qu-« labss alia biuii^ett. grayis lateat, qua? cum lue venerea conjunfS» fit, ut liquet exempJis fequentibus, quae
notiflimos & maxime obvios cafus exhibent. inonaim'" . '' I'^'^"^ ^ *Ssr pulmonarius , raacilentus , febrtcula» obnoxius , anhclofus , ruffiens, in phthi^m , vel tabem inclinavcrit , neque ad hydrargyrofim , imo nequt ad ullam antc hydrargyrofim pra?p.irationem properandum eft ;
j°. Nifi prius cxhibito lade afinino , caprillo , vaccino &c. per unum aut alteruni menfem, femel aut bis in die, imo etiam pro omni alimento , fi ventriculus lac facile concoquar .
z°. In ipfa prarparatjone blandis cathartfcis utendum cft , manaa fcillcet vcl meduUa ca/Tix ,• ac balneoruna loco femi-cupia tantum adhibenda , ne fortiorum purganttum vi , vel nimia aqua totum corporis halaitum ambientis preffione pfdlus male habeat. &!"«?'''*' ^^' ^* ^^^^ lurido & cachedico pedes cedematofi , & vifcera obftrudionibus iHfarifll iint , 1°. Per duodecim vel quindecim dJes exhibenda quotidie mane iejitno ventriculo opiata purgans & aperiens ex croco Martis aperiente , pulvere millepedurn recente , aloc fuccotrma, fale tartari , abfmthii , vel ammoniaco &c. ut promoti diurefi fcrum in cor- pore ftagnans evacuetur.
i^. Quarto vel quinto quoque die huic opiata: addendum eft jalappium ad gr. xv, yel XX, aut diagridium ad grana ix, vel xii, ut catharfi facilius egerantur, qux iegnius tardiufque diurefi educenda forent. . , . •
3°. Demum in ipfa prafparatione nulla debet ut plurimum venz fedlio cekbrari, vel faltcm celebrari debec parciore manu. Balnea quoque minus multa adhibenda , ne folido. rum fibris vafilque jam morbo laxioribus nimia laxicas concihetur. 'Intt ^^'- ^" iftericis, quibus bilis , & hypochondriacis , quibus fanguis fpiflTior el\ ficcior- »!cii".' ** que, 1°. Utile eft exhibere per dits aliquot jufcula vel apozemata cx decodis foiiis ci- chorii , fcolopendrii , pinipinellar, agrimoniat, nafturtii, cum tartaro chalybeato folubiii ad ^ '). vel arcano duplicato ad 5 ft. a». Poffunc, fi tempeftatis ratio permiferit , aqua» minerales chalybcatar ex earum gene- ; re, quar blandius agunt, qualcs funt Ut Eaux dt Forges, de VaMy , de Caran/ac, de Sp»
1 &c. per hebdomadas aliquot potandx prarfcribj, ad libras ij , vel iij, mane je)uno ven*
triculo, fed qua? balneo Marix prius calefiant.
3" In ipfa praeparaiione balneorum ufui diuturnius infifiendum cft , quibus & bilis
Jftericorum tenuior , & hypochondriacorum fanguis dilutior fiat , unde minus pericull
futurum fit , ne in ipfa hydrargyrofi turbas dent .
4. in epi. IV. Si jeger frequentjbus inlultibus epilepticis quati foleat , omni ope arque opera enU
uptieit. ienfl„m eft , ut frafta prius morbi vehtmeBtia nulli vel lcviorcs paroxyfmi adfuturi fint
tempnre hydrarsyrofeos .
In hufic fintm i^ Sangufs paulo largius mittendus eft , & mittendus quidem c ptdc^ ttt a cerebro quam longiflime evocetur. _ .
1°. Purgatio ircrata nrn lanaviore cathartico movenda eft , ftd emetjco , quo docuit experienria cercbri infardus qualefctinque eflicacifllme difcuti vtl imminiii. 3°. Balnea ea cautione adhiLcnda, ne noceat capin nimi» languinis copia , quae ab ha.
bittt
liber IV. capot yj: jr^
bitu eorporls intro rcpellitur aquat fuperincumbgntis gravitate: Sin feciis; bmiffis balaeis /cmi-cupiis utendum .
4<5. Toto prarparatioBJs tempore , imo ctiam ante Frarparatlonem , in ufum advocanda funt remedia, qua; anti cpileptica dicuntur , inter cjnar fama porKTimum valenc pulvera- tum cranium hominis violenta morte pcrempti; ungula alces i falia volacjlia viperarum, cranii humani , cornu cervi j pulvis ad gucteram ; radix valerianat /ilveftris pulverataj marrialia, mercurialia , prafertim cinnabaris antimonialis &c. exquibus varie commixtis confici poffunt boii vel opiataf mane jejuno ventriculo deglutienda: , fupcrbibendo jufcu- lum radice pa?onia? maris altcr^tum.
V. Si in a:gr<atantes tibia* raaculis violaceis , llvidis , nigris variar /fnt ,• fi gingjvat -f.rnffor- imoHes, fungofar, putres fuerint ; uno verbo fi fcorbutus adfit , vel ftatus ad fcorbutum '>'""*' • Tianifefte inclinans, uno auc altcro ante prjcparationem raenfe fanguinis dyfcrafia: & gin- glvnrum putredini fedulo medendum eft fequenci methodo .
TTtendum eft i°. Jufculis , apozematis, ptifana ex decoGis radlcibus herbifque anti*fcor- juticisj V. g. radicibus polypodii , lapathi filveftris lapathi aquatici , ariftolochiat rotun* I», ari, lepidii , raphani rufticani &c. ; foliis cochlearia; , armoracia: , nafturtil aquati- ;i, becabuDgs, edera: terreftris, lupuli , falvia: , argentina:, eruca: , apii , chama:dryos, chamspityos &c.
x°. Bolis aut opiatis ex remediis ejufdem fimilifve efficacia: , qualia funt cortex Vvin- eranus five canella alba , gannanaperis five cortex Peruvianus , fchacarilla , fa:cula radicis ri, fcmen naiiurtii, crocus Marcis aperiens, ceteraque martialia , antimoniura diaphorc- icum , sethiops mincralis, falia volatilia omnia &c.
3°. Aquis mineralibus chalybeatis , qua: fanguinis rauriam eluant , & vitiofan crafli- iem emendent, quales funt Its E»ux de For^es , dt V/tffy , dt piugues , de Sp», de CMritn- ac , dt VaIs Scc.
40. Lade afinino vel caprillo fincero , aut vaccino eum addito ad aeqnas vel ad tertlas lartes decoSio ligni fanfti , femel in die, manc fcilicet Jejuno ventriculo i vel bis , ncra- Ipe mane & fero. '
! 5°. GirigivjE putres , refeftls prius fungis , fi qui fint , & fcarlficata fungorum bafi , !,anfranci collyrio, vel fpiritu falis leviier imbuendae funt , quo putredini occurratur, iDdnde garganzationibus fivelotionibus antifcorbuticis abftergenda: funt , qua: parantur ex qu3 v;'2e cum additis camphora, faccharo candido & alumine rubeo ; vel ex decoftis ra, !icum ariitoiochia: rotundas aut biftortat, ftrebilorum pini , corticis aurantiorum arna* orum , foliorum & fruftuum fumach , cum addito fpiritu vini camphorato & aluraine ubeo ad (. q.
6' Mitigata iis remcdiis morbi ferocia , quod ad cetera adhibebitur vulgaris pra:para- io ad hydrargyrofim . VL Demiim, fi fyphiliticus diarrhcea detineatur conturaaci & habituall, aliquot ante ». rn;;«, ydrarEyrnfim menfibus laborandum eft , ut morbus curetur, vel faltem midgetur. ?h4Alb"i.
Eo fine I . yEgcr identidem pureanduseft cum catholico pro ore ad ? j. vcl ii. aut fy '"«n itbo- upo magiftrali ad 5 j. IS. vel ^ ij,
2^ Pro nota diarrhoeat caufa remedia adhibenda funt varia , nempe aqux minerales -orgenfcs C '^^ ffyg") pro potu ordinario , d a bile acriore i pulvis corticis brafilianl ive hipecacuarha: ad gr. xx. xxv , vel 5cxx, f\ a pituita vitrea , mordicante j pulvis Sima- roubat ad gr. xx , in fubftantia, vel ad >• i^, indecodi», fi » fero falfo morbus dependeat» -
3°. Exhaufto vel hiitigato morbi fomice , ad abforbentia recurrendum , inter qua: potif- fima funt coralha rubra pratparata, creta Briangonenfis, terra figillata, lapis haennatites, terra Japonica five Catecnu , crocus Martis aftringens, cornu cervi uftum , m^licorium, balsnflia, galla: , conferva rofarum , miva cydoniorum , theriaca , diafcordium Fracaftorii, fyr' pus de rofis ficcis , corallorum , vel cydoniorum &c. opiatica omnia &c. cx quibus pulveres, opiatas, bolos conficere facile eft .
4". Dia:ta imperanda efl tenufs ex cibis eupeptis & euchymis , qui ventriculum non gravenr , nec in vitiofa liquamina degenerare poffint.
50. Denique pratparationis tempore balneis paucioribus utendum erit , ne alvus jaiw [ixior nimium folvatur,
Hidtenus demorbis variis , quos plerumque conttngit eum lue venerea cotjcurrere ; :irc3 quos velira prudentem Mcdicum perpetuo memorem cfTe unguentum mercuriale tunc temporis, fi unquam alias , & parce & lente adrainiftrandum effe, hoc eft , raris inun^
6lionibus
3^0 6 E M O R B r S V E V E R E I $
ftionibus & do/ibus pirvis , unde non repentinus & tumultuarius in fangumfm fmpctu fiat, uc ab inunctjonibus largioribus & trequentioribus , fed tardus ac fegnis , quen proipcfe , <i r£$ forfin male cfderet, reprimere vel cocrcere facilc futurum fit. Nonnuiii ^iuArtv . Coiitra vero funt al>af morbi venerei facies , quar nedutn longiorcm prspara fu.t rDtt. ticnem cxpofcant , (ed ne vulgaris quidem prxparatioois raoras permictunt, fi nempc o *^i'"Vi" 1" aituum quodam larentcr Ciriolum leyi nifu vel iClu dcrepente diffradum fit, unde vi piapiri- rulenta tabes circum diffluat ; fi carics in offe quodam altior ad mcdullam propius acce t« nonV»- dat ; a exoHofis calens , dolers, lancinans in apoftema videatur proxime degeneracura «uocor. junc fane , cum periculum fit in mora fummum, omifTa penitus pr^parationc , vel ai fummum prajmifsa venjc f dione & purgatione ad liydrargyrofim ocyus properanduti cfl , quar majoribus fiet inundionibus femel atque iterum , Ci ad retundcndam fympcorai tis urgentis vehementiam uberiore mercurii dofi opus elle vidcatur. At vero, mitigati fcmel morbi impetu , tardiore gradu deinceps procedcndum crit , tum ut mercurius h fanguine diutius reflitans vim ma')orem cxerat , tum ne prsecipitantia infortuniutn quod dam imprudentcr advocetur . Sid, fie»- Si cafus illos cxcipias numero paucos & rcipfa raros , audior efic nolim ut diligen: rumelo atgrotantium prarparatio aote hydrargyrofim unquam oraittatur, quam nen modo utilcm piucoi e»- fed etiam neceflariam cffc puto , tum ut vitia a lue vencrea aliena , fi qua in fanguint pimlo'"'" vcl in primis viis lateant , cmcndcntur ; tum ut admittendus Mcrcurius effe«ftu$ fuos fe ''i)'in."fi"n ^^^^^^ tutiufque prarflarc valeat . ttaquc Sydcnhamium, virum cetcroqui magni nominis pencuio' hac in re minime audiendum efle cenfeo , dum in i.pi{ioU refpcnfon» z, p* Morbis Vent omitti po- f^jj ^ contendi: prAludit^ iftiufmodi tanquam dAtnntf» fcmper omitunda effe , ac pr»rtar< nihil agere , quam vent fefiione d* tenuiore dut» viret frangere , ^ itnportune f»tMgemdi ttecere . Quafi vero periculum cffet , ne vires aigrotantium miflionc fanguis Sc purgatlo- nc una aut altera iutra dies quindecim ita exhaurirentur , uc Mercurio ferendo impares fierenti cum e contrario manifeftuni fit cauta illa praeparationc, i°. Eliminata primarutn viarum cac chylia , i°. Imminuta vaforum plethora , 3*. Relaxato folidarum partium crc. thifmo, Me^curii in fanguincra efficaciac , fanguinis ceterorumquc humorum attritioni, demum vitiolcrum humorum excrctioni per oris, inteftinorum , cutis , rcnumve cola,' viam faciliorem parari.
S. IV. QJJS. SIT COMPOSITIO UNGUENTI MERCURIALIS.
ftv$ NEAPOLITANI.
iv.Uiun- tTna eft & admodum fimplex ratio unguenti mercurialis feu Neapolltani componcndi , gutnium quar nunc uiu rtccpra fit.
H*e'com-' I. Eligendus eft MLrcurius minime adulteratus , ex cinnabari redivivus , aut faltetn poiiiur. pjr ccrium fa?p us trajedtus , atque adco a plumbagine qu»m maxime purgatus.
cju» ft 11. Ii) mortario contercndus eft additas pauciflima quidtm , fed tamen lufficiente terc- ouorufifK binthinaf quaniitare , donec in fulcum nigrumvc pulveiem extinguatur . in to'ii'po. lU Cum illo pulvere mifcenda cft pars xqua axungix iuilla: non falits , non rand- lucmcX ^* » f^o" liqiief.>(^as, fed a fuis membranis purgatar, & una tandiu fubigenda piftillo, feiT.nd» dum pulvis mercutulis m ttnuifllmas aiomos diftnbutus fit , qux oculi etiam armati ^*' * acirm fcie tffugiant, & pcr totam unguenti maffam cx arquo dilpertiantur .
IV. i'ot;ft tnam , fi ita videatur , non aqua , fed dupla axuogiar pars cum pulvcre mercuria!) mifceri , unde tertia parte dcbilior futura eft ungucnti fatultas; fed harc mr. dtntium jr.d-cio permittenda funt, qucn^m officium cft ex nota argrori tcmperic, morbi» que cirandi invcterationc, ungucntl, quo uti pfacuerit, vircunm metiri ac modcrari.
V. Ufum illorum minime laudo, qui axungiae Joco unguencum mercuriale cum buty» *, ro conficiunt,- nam eo paflo unguentum colliqutfcit facilius, nec inundar parti fatis ad- ha^et. Adde mercuriaks atomos minus diftraftas & iiiterj:;fto Iiquidiore butyro l.ix ius ccercitas in majores guttas facilius coire , quar in cutis poros tanto diflicilius pe.netratu* rar funt.
VI. Cenfeo tamen gravius peccari , fi ex antiquiorum Medicorum prarjudiclo , quihus perfuafum erat Mercurium frgidar natura: elfe , unguento mercuriali caiidiora remcdia adjici:r.tur ad imiginariam illam noxam emendandam , nt oleum laurinum , chamarmeli. nun? , irinum, rutaccum , fefaminum , anethinum ; unguentum Martiarum, aregon, cnu- latumj thus, fiyrax, iris flureoiina pulveraia, cinis farmentorum, & alia «jufdctn gene.
ris
IlBER IV. GaPUT Vr. jii
■rf^ fexcenta. Etenim ea medicamina Bullius utilitatis funt , cum Mercurius f-igic?i'ate non peccet, & plerumque ideo nociva, quod cruori una cum Mercurio inlHlIata feliretn aliquando cieant ; qood faltem cuti illita , quam acredine irritant & inflammant, "xan- themata, phlyasnas & eryfipelata producant, quibus ager, fi in pcriculum non deduci- tur, at certe mirum in modum moleftatur.
Vri. Acciciit interdum in aegrorantium non paucis , quibus unguenrum mercuriale af-
fridu illinitur niore folito , ut ad radicem fingulorum pilorum , quibus partes fr cata:
veftiantur, papulx fubnadfcantur mole parva?, fed pruriginofaf , rubrse , phlogodns , fup-
.puratoriae, eryfipelaf.odes , vel herpetodes, qux acgros follicitant , angunt , fomno prchi-
bent. Id prjefsrtim ufuvenit & lceminis , quibus vita umbratilis & delicata , cutifque
'niol/ior eft & tenerior; & viris, qui pilofi funt, vel potius hirfuti : Videturque caufa
'potiflimum refundenda aut in terebinthinam , quacum mercurius in pulverrra extinguicur,
aut *in axungiam acriorem , vctuftioremve , qua mercurius extinftus ligatur in unguen-
irum . Alterutriuj enim guttula: , dum ungucntum frjcando iilinitur , ad pilorum latera
Jubter cuticulam latenter illapfae forma inconfpicua , cellulis reticularis plexus , in quas
irrepunt, acredine fua luffodicndis & in papulas circumcirca faliigiandis nimiuni aptae
VIII. Si quld ergo in co genere ex nota cutis natura , vel priorum luxurle , aegris inetuendum e(Te videatur, huic incommodo obviam ire facilc futurum eft adhibito un- guento mercuriali , quod in hunc modum confe(5lum fic.
^. Mercurii e Cinrmbari redivivi , vel faltem eftime purgatt , qaatitum volaf
Irii, V. g. ? ij. Adde mkas aii^uot Olei , feu potius Eutyrt , quod e fafta nucleorttm Cacao iit aqua huUientt mliquartdtu iecoHa colligitur . Tere diu, & tritu pulverem fubatrum extingue in mortario . Ad')iciantur tunc Butyri eju/tiem ^ ij.
Omnia fimul accuratiflTtme conterancur & fubigantur in mirrario . Verum ne firmius fi: unguentum , admifce olei <x7rvpti amygdalarum dul- cium, vel quatuor femiiium frigidorum maiorum 5 ] auc quod prse- llat , tancundem olei Balani myrepficae , vulgo nucum de Behen^ quod nunquam rancorcm concrahit, Unguentum ea ratione prjeparatum, oranis acrimonije expers , blandum , anodynum, cuti fovendx natum & accommodacum eft , quod illitum firmiter adhajrec nec difluit',^ & quo mercurfi partes ligantur fatis quidem , ut fcjundac perftent & feorfum iegregataf in atorcios inconfpicuas i non facis vero, ut in fanguinem commode & expcdite transfun- di non poflint.
C A P U T VII.
Tie .Aim)m(lratt»ne unguenti feu petius Imimentl Mercurialis five de Hydrargyvofi,
GEminam t({t hydrargyrofim non femel diximus ; alceram , in qua continuis vel fal. G?m; tem frequentibus & magnis inundionibus falivatio cietur uberior ; alteran , in qua tyroTcc
n*
Irir»
rarioribus & minoribus friiflionibus lues venerea exftirpacur , nulla vel parciore faliva- met'»o'i««' tione. TJtraque iuas habet utilitatcs, pro aegrotantium «tate , temperle, ftatu , aut mor- bi gradu & inveterationc i ideoque noftri muneris efle reputamus utramque ordine pro- ponere & explicare.
§1. DE HYDRARGYROSI PLENIORE.
In hac methodo tria diftinguuntur ftadia: Unum , In quo adrainiftraris fricSlionlbus ptyahfmus proritatur i alterum , in quo motus femel ptyalilmus caute regitur,- tertium , in quo pcrfeda morbi curatione fuperftiti ptyalilmo & ptyalifmi reliquiis medicina ad.
lubetur.
In primo ftadio , i^ Tribus primis dicbus, atque adeo fingulo quoque diei vel quod ^'^'''"^"'^.'
Eutius prudentiufquc videtur, intra primcs quinque dies, atque adeo diebus tantum al. hwSllful
Tem, 1. X ternis , E'«ini'«'«i-
511 De Morbis Venereis
aton;t.w. ternis, friaiones tres adhiberi plerumque folent. Dof?$ unguenti ad frJftionem quamU- •ot«m"" ^"' "^ "''^ '"^*^* drachmas duas , fic euam raro fupra unciam lfc.mi(T.m cffe dfbet. Pri- ma quidem fridtio a pedibus ad tibiarum luras , altera vero a /uris ad crura media * rer, tia demum a crurum medio ultra nates ut pluriroum extfnditur . Frilaionibus perlndc opportupae funt tura ferotina? , tum matutinas dici horat, modo mane ante cibum, vefpc- re perfciSa concodione adhibeantur.
1°. Fri<aionis adminiftrandar methodus femper eadeta eft . nempe acgro ad ignet» iflflam-
mantem fedente vel ftante , pars ea corp^^ris , quar unguenro inungi debet , manu ficca ab
Jatralipra prius confricatur ad ruborem ufque, ut caiore afFr.(5lus pori laxius patifiani.
Tunc deliinata unguenti dofis inter iatus uirumque xquiliter diftribuitur , & nudis
manibus ad ignem tandiu illinitur , donec intra cutim kndm imbibita exaruerit . PofJea
inun(ftus locus libialibus linteis in tibiis , femoralibus tn femoribus , vel indufio in reli-
quo corpore obtegitiir , quaf indumenta landiu geftan neccfljm eft , quamquam lordida
iint, quandiu e re eflc videbitur , ut inceptus ptyalifmus fuftemctur & prolateturj cutn
enim unguento a cute abrafo /emel infcfta fuiit, emplaftri mercurialis viccs gerunt, quo
Mercurii in fanguinem admiffi energia continenter promovetur. Denique inun(5lus xger
calefadliura confeftim repetlt , ubi per unam aut alteram horam kCt continet , donec illi*
tum unguentum altius penetraverit .
Et tato jo. Dje ono poft fri<fti»nem tertiam in oris Intcriora attente tntrofp?ciendum eft , an
promwf- forte adfint ulla figna futuri ptyalifmi , qui per id tempus ut plurimum ingruit. Ino
do' ' "°" ^^''^ quantumvis duce experientia ccBiper[.um ft ialivationem raro movcri ante frii^ioncm
proce4«- tertlam , potiffimum parcioribus unguenti defibas qualfs aftate noftra iUtnuntur , nihil-
'^"' ■ ominus tamen fapientis eft ad fecundara , multoque magis ad terriam f'i ^ionem non
prius procedere , quam ore infptdto de M^rcurii i-i cercum augurium du<ftum fit . Mul»
ta funt autcm , qua: Imminentem ptyalifmum prarfajjiant , remote quidem virium languor,
cardialgia , capitis gravitas, pulluj f equentia &c. Proximc vero parotidiim & glandula-
rum maxillarium tumor & dolor , dentium ftupor , & infiammatio extremorum dudluura
falivalium tum fuperiorum, tum inferiorum, lingua? & gingivarum rubor & inflatio,
oris calor & toeior, au<fla /alivar fecretio , frequentior fputatio &rc.
4°. Quod fi die (eptimo nihil In ore novum , nihil mutatum apparcat , lunc abicfti cuniflatione ad quartam friiSJ-ionem non modo properandum qua lumbi & dorfum a na- tibus ad collum ufque illinantur , fed eiiam pauio majorc unguenti dofi urendum eft . Imo a poft quartam illam fri^ionem res in eodem ftatu perftiterit , die nono quiiita fri6lio adhibenda, pari fimilique do/i unguenti , fuper utraque brachia a fummis fcapu» lis ad pugnos ufque.
5c. Gontra vero , fi die ill« feptimo praefens gingivaruin , lingux & buccarum ftatus
immincntera ptyalifmuti prarnuntient , ne quid temeritati datum videatur , fubfiftenduni
cft , donec aperte liqueat quo res abitura fit, Si in plenum & legitimura ptyalifmum
erumpit , bcne eft , & ab ulteriore friifiione penitus ceffandum, motaque falivatio ex ar-
lis legibus infra proponendis regenda cft . Sin vero apparentia /igna brevi evanida fpem
cludant , poft dies aliquot quarta fndio celebranda , imo & quinta fub cautionc eadem ,
donec tandem optatus appareat ptyalifmus .
E« «gri 6'. A prima fridione arger in cubiculo temperate calido continendus ; vino & folldio-
difto «u- ribus cibis intf rdicendus , /i gravem diarrhoeam , irao dyfenteriam declinare cupias j ju-
fiif"l" fculifque nutriendus, vel ad fummum levioribus offis . Pro potu exhibenda ptifana tc-
pens ex decodo h^Tdeo vel gramine cum liquiritia, quae affatim potanda eft , tum ut
przcaveatur febrilis incandefcentia , tum ut fufficicns materia falivationi fubminiftretur ,
jtiterum II. Moto femcl ptyalifmo, qui plenus & legitimus fit , ftadium adeft curationis alte-
in quo I. rum, de quo nunc paucis .
«ei"pty*' 1". Plenum & legitimum ptyalifmum illum dicimus , in quo faliva lenta , tenax . vi-
r/u"^!- ^^^^^ ^ pituitofa fluxu jugi, vel parum interrupto , ab orc manat ad quatuor, quinque
buwtEi- vel fex libras intra nydhemeri fpatium , quod tamcn nequc de incipiente , neque de de-
'"'• linente piyalifmo intelligi ve'im , ubi fAllvatio necdum ita uber , vel iam parcior eft,
fed dc ptyalifmo ad ftatum dedu^lo , dum maxime vigei , cujufque legitimos limites a
tribus ad fex libras efte puto, quas ultra citraque nequeat redJum conffftere. Si enicn
fluxus infra libras tres fubfiftat , jpquo minor futurus cft , & qui debcilando morbo x-
gre par fit , nifi per plu»cs dirs prcogttur . Sin vero ultra fex invalefcat, fortirr, nec
quem aeger facile tolerare pofTit per fufficiens dierum fpatium , ut moibus exftirpctur.
1 1 B I R IV. C A P U f VII. 5:5
Poteft aufcm falivationis gradus non modo pratfens ex effluentis faliiraf copia aeRimari , fed eriam futurus ex ulcerum , quat in ore pullulant, iitu , numero, gradu fatis tuto , prs' ofci , ut explicabi'ur infra . ^ , ^
a" $i ptyalifmus modum debuum teneat , aec excitandus, nec coercendus, fed uno & codem renore fovendus eft per di s ij. 18. lo. z$. prout uberior vel parcior fuerit .
Sl vero ptyalifmus exceffu peccet & nimius elfe vidcatur , compcfcendus eft & ad de. bitum modum revocandus , i', Detraftis tibialibus , fcmoralibus , indufio , leftique lin- teis qux ab tllito Mercurio fordent : z°. Deterfis oris ulcufculis & attradu collyrii lanfranci coercitis; 5°. AdJiibitis etiam , fi opus fucrit , catharticis , qus paitem lyna- ph« & Mercurii ad 0$ , impetuofius tendentium verfus inferiora divertat .
E contra fi ptyalifmus defrdiu peccaverit & atquo parcior fit , calcar torpenti Mer. curio adhibendum eft , novis iteratifque fridlionibus, nempe fexta, feptima , odava &c. fed ea tamen catrtfsaa non ante adrainiftrandis , quara ex obfervato oris ftatu conflite- rit largiorem falivationem non expe^flandara efse, nifi nova Mercurii additione conci-
tetur.
3°. Si ergo cx ptyalifmi modo ac prarfente oris ftaru falivatoriat thsrapeia; canon & ordo* perpetuo dingendus eft, ut lolet ex infpciHia pyxide nautica curfus navigii. Hinc unice liquere poteft ftandumne in adminiftranda hydrargyrofi, an procedendum vel retro- ccdendum fit , atque adeo ea eft indubia curationis norma , a qua fi nec tementate , nec inconfiderantia, quicunque commiflae argrotantium faluti provide confulit , aberraverit «nquam, non eft cur timeat ulla in curationis ftadio infbrtunia, vel fakem cur gravia timeat, & qua? poffint atgros in ^ifcrimen conjicere.
4°. Ulcerum , qua; in ore Mercurii efiicacia fiunt , & quibus ptyalifmus promovetur, fi;^"™J" diverfa ratio habenda eft pro diverfo fitu • quem in ore tenent. Alia enim inutilia funt , in^ofe'"* imo pcriculofa; utilia alia & a periculo oaini vacua . Illa quidem omnl ope atque ops. ^."^«■er'^'* ra quam celerrime cohibenda funt , & ad cicatriccm ducetida , ut quat nocere pofllnt : obierv»* E conira vero hatc tota curationis periodo blande fovenda , ut 3 qulbus falivationis te«"*'' nor dependeat.
5». Ad priorem fpeclem referenda funt , i°. Quatcunque fine utilitate molefta funt, ut ulcufcula , qus iabja fuperiora vel infcriora, palatum , apicem , dorfum , vel infsriorem faciem liguat &c. occupant , unde docait experientia atgros inani dolore angi & excru* elari, fine pronrotae falivationis emolumento. i=. Qaatcunque incommoda funt cum pe, riculo , ut ulcufcula quat co!umellsp & tonfillis f^vs parifrhtniis infident , unde difficul- tas degluticndij qus in radice linguat adfunt , unde inflammatorius inguat tumor, qui vocis ufurn intercipit j quae ipfis maxillarum commiffuris interne adnafcuntur juxta ten- dines mufculorum raanforiorum , nempe crotaphytis , maffeteris, pterygoidis interni, un- Je crofis cinvulfilvc illis tendinibus mducitur oris ilridura , vulgo bntiure .
6=. Ad pofteriorera claffem pertintnt , 10. Quatcunque in genarum medio ad oftia du» £iuum falJvalJum fuperinrum , five Stenonianorum , prope adftant. z°. Quatcunque fraao linguat hinc & inde affident, cxtremis oftiis dudtum falivalium inferiorum , fivc Vvar- thonianorum . confinia. 3«. Dcmum quatcunquemedi^ iinguat margincs dentibus molari- bus hinc & inde contiguos occupant, utpote quibus omnibux cxperrentia compertum fit irritando , pungendo , lancinando ptyalifmum cx fympathiarum legibus alibi explicatis efficacifllmc & uberrime proiici.
7^. Debent ulcufcula prir^ris generis, ubi primum ptyalifmus apparuerit , ocyffime co '•Q.uamo. hiberi , ne mora nimium excrefcant , Ib hunc iinem cum pcHicillo linteo, imbuto colly- inutiii.*' rio Lanfranci, quod in officinis proftat , bis in dle detergenda funt , donec deralo albi- '^''"'' "^*- canre muco rubra fiant & ad cicatrlcem ductndam comparentur. Quod fi coUyrium viri 'uV.d^ein' bus impar efle videatur , admifctri poffunt gutta; aliquot fpiritus vitrioli , vel fpiri n'=^'*J" "*' tus falis; imo in ulum vocari fpiricus iidem melle addito mitigati , vel etiam finceri. QuaJibrt vicc poft admotum penicillum collyrio vel (piritu acido intin(^um dolor ali. quandiu fuftinendus eft, ut liquor in ulceris cruftara penetretj at mtra momcntum pti- fana tcpida poterit mitigari , a deglutitione cavendo .
8° Cetera ulcufcula altrritis fpeciei , quorum certa eft utilit^js blande fovenda funt »• Fown- ac fibi permittenda tota falivationis periodo. In (umma fi atrocius doieant , leniri pof. qJaVdfl''.' funt decoao tepido radicis aithatat, vel paffularum & ficuum pinguiumj mfufo femmura j'',i;^''j;r'-" llni &pfyllii; aqua Ipermatis ranarum, vel quod ceteris pratftit , lafte vaccino vel ca cunTfini prillo tepcfafto , f©lo vel cum croco infufo &c. quibus os identidem colluendum eft. "<''«"*•
X i At
3'in D !e M o r b I s V e n e r e I s
At vero nunquam temere cqhibenria , nifi ex immoderata humoris affluentls acrimonla contigerit, ut eadem vel altius excaventur, vel latius ferpaut , plerumque non fine no- tabili vaforam confinium erofione , atque adeo cum fummo hxmorrhagise periculo , in quo cafu utile futurum eft ulcera nimium luxuriantja attadu remediorum , qux ptipo- fuimus , ita reprimi , ut debitos limites minus ^xcedant.
9°. Interea, fi exollods , dolor , tumor , gummatum , nodus , morbufve ullus localis
perculiare corporis locum infeftum habeat , pars illa fingula quaqus die , fi ptyalifmus
moderatus; aherna aut ttrtia tantum die, fi nimius fic , ex artis legibus inungenda eft
una aut altera pro vice qualibet nnguenti mercurialis drachma , ut ea ratione , dura
Mercurius in fanguinem maioribus inundiionibus transfufus potiffirnas in curando morbo
partes implet , fuperaddita Mercurii dofis , quafi nova mantiflfa , in fymbolam venin ,
morbamque in parte quadam peculiari radicatum fpecialius impetat & exiftirpec . Ve-
rumtamen cauto opus eft, ne levioribus illis fridlionibus ptyalifmus jam mctus nimium
intendatur.
<.D;ii;ens io\ Toto illo altcro curationis fladio a^ger folis jufculis nucriendus eft j & fi efuriar,
p',*'t^bi? ova forbi'ia ad fummum concedenda funt, modo febris abfit . Largiffimus ptifanar tepen-
ui. tis potus in§erendus eft , ut minimum ad libras iv. vcl vj. quovis ny<5themero . Debec
autem os ptilana caute pnus collui , quotiefcunque jufcuia ve! ptifana exhaurienda
funt , ne pituita acrior vifciJiorque , qua: in ore hajret , abrepca in ventriculuni mole-
fla tormina inf.rat .
iF. Licet aegro, /I vires valeaat , e leflo identidem furgere , & ad ignei-n federe intra
cubicuJuin tepidum ,• fi vero ie<^um teneat, debet ia illo plerumque aHidere eredo cor-
poris trunco & capite antrorfum pendulo, ut faliva (piffior ab ore facilius effiaat . De-
mum . quocies prs virium imb;cillitate exporredlus cogecur decumbere , iaceat in os pro-
nus , neque in alio corporis ficu ad fomnum ic unquam componat, nempe ut faliva per-
pedm in os affiuens fola vix declivitate fponte foras manare poffic & a ventriculo aver-
ti . P^rro ne nimio humorum decubitu alterutra pars oris , lingua: , genarunnve immode-
ratius tumeat , curae fic ut afger , fi fisri poffic , in utrumque lacus alcematim jaceat.
Tandem fi alvus pigrior fic, altero vel tertio quoque die enemate fubducatur .
Tm/otvj, III- Ea methodo ptyalifmus regendus efl tota itadii fecundi periodo , hoc eft per dies
ply»hf° ^^' ^^' ^^^' ^ perfeCta qua?ratur morbi enratio . Hinc vero falivatione fponte fatifcente
n.'us*e'«- incipit ftadium tertium , in quo ptyalilmi reliquias exhaurire , oris noxas reparare, 8c
&ii»ritui. exhauftjs a?grotantis vircs inliaurare nfcefie eff.
Itaque P. Lint;a omnia , qua? Mercurixxfordida funt , ut tibiaiia , femoral/a , indu-
iium , detrahenda funt , & nnutanda ledi , in quo a?i,'er jacec , lintea , ut omnia mundi
finc. Summa cutis, qujEcunque Mercurii illicu fpurca e(l , oleo amygdalarutn dulcium
primum, inde aqua vitae detergenda , ne qua Mercurii portio in cute reliqua faiivatio-
nem aequo diutius protrah^.t . Tunc quoque alvus, qua? pkruraque pcyalifmi cempore pii
gra, imo aditrift) lolet efle ob humoris coiifluxum verfus o$ , primum enemate eccopfo.
iico , mox purgante laxanda efi ex decodo foliorum verbafci & feminis lini, additis
butyro recente , aut olco amygdalarum dulcium j vel calfia recenter cxtraita ad 5 j. f^,
aut cathohcone ad $ j.
OfMuift- i°. Die f.;quente exhibenda purgatio ex fcnna , rhabarbaro , fale vegetali , manna , caf-
la cuiMi- /jj , aliifque hujufce gcneris blandioribus catharticis , qus fi ptyalilmus uberior flt al
^"'' ternis diebus iterum atque iterum rcpecenda elt , donec ptyaiifmus pedetentim exhau
liatur .
3°. Oris ulcera , quibus hucufque parccre vifum fuit , detergenda arte eadem , quam
ad molefta vel periculofa adhibendam effe modo dicebamus, nempe bis in die inting.-nda
cpe penicilli iintci coHyrio Lanfranci , vel folo, vel quod addicis fpiritus five yitrioli ,
five fnlis guitis aliquot acuacur ,• imo , fi collyriutn L.qnfranci inefficax e(Te videacur ,
fpiritu iplo vitrioli vtl falis melle tcmperato. InJe fjtpius eluenda aquis chermalibjs tc^
pencibus , v, g. aquis Balcruc^nis , vel decofto tepido radicis alth«a: , aut hordei inrtfjri
cum nulle roiicco, ctu p^lt dies aliquot vinum rubrum gutcatim debec infundi , uc ul-
. cera ad optaram cicatrjcem L-ltcius citiufquc deducantur. Tandem vinuin rubrum pa-
rum putumque adhjlxrnuum eft, qno nihil prafftantius ad curation n^.
Solidior 40. I^aulo loiidiur cibus paulacitn cxhibendus eft poU puruationetii , ur offs, cremores
*uiitur' "fy^*. pinatcllae ex crulia pnis, aut ex came galiina» contnta , ova forbiha S.^c. inno
pullormn vcl gallmarum caro &&3.U auc elixa , modo ulcerofus oris llaus. fnl dorum
cjborutu.
L 1 » E R IV. C A P U T Vir. jtf
fclborum raafticatlonem & dcglotitionem patf poffit . Ceterum , cum segroiantes , qui ab hfdrargyrofi convalefcunt , fame feu potius efurie tentari foleant , cavendum ne immodi» Ci ciborum ingurgitationc morbum novum /ibi acccrfant .
5-c. Dum ulccra coeunt , curandum ne lingu* latera marginefve cum internis gingivls ; aul cum externis interior gcnarum facies conglutinentur , ideoque argrotanti cura; fit , ut intrufo in os digito iingux margines, genafque intemas , a gingivis Iiinc & inde iden- tidem dis']ungat . Oportet etiam os fafpius diduci & maxillarum commiffuras diftralii quam maxime , ne ulcera locis illis inufta in Ce[e contrahantur , & arifliore cicatricc coeant, quae naturalibus maxillx & buccarum motibus officrat.
6'. Ulccra femel repreffa neque amplius glifcentia natursE viribus & tcmporis ffficaciae permittenda funt, donec paulatim gradaria cicatrice obducantur . Periculum enim eft , xie in duriores & callofas cicatricfs abeant , fi feftinatione nimia , qux mor« impatiei>s fit j collyrio Lanfranci vd fpiritu falis frequentius imbuantur.
7°. Dum omnia in melius fenfim abeunt , tunc primum aer paulo liberius in cubicu Vires de lum admlttendus eft reclufa porta vel fenedra , vel quod prarftat , ab illo cubiculo demi' «."^j;-^. grandumi imo vero a;grotantibus magnopere conducit rus fe conferre , ut coelo puriorc uti & auram liberiorem captare poffint, quar ad perfedam celercmque virium iftaura- tionem non parum faciunt .
8^- Demum , fi ita e re effe videatur cx nota /icciore , acriore , fervidiore atgri tempc- ric , ufus ladlis afinini, caprlJIi , vel vaccini per menfem praefcribendus eft , femel aut bis in die , fcilicet mane & fero , quo plerumque niiiil efficacius cft ad pratgreffa: fali- vationis reliquias exhauriendas, ulcera qua: in ore fuperfunt j fananda , virefque remc- dio ^ incdia debilitacas reparandas .
§, II. DE PARCIORE HYDRARGYROSI.
Haec altera mcthodus priore facilior, expeditior , commodior eft ; utinam arque certa n.Hydnr» & efficax ! Cum prarcedente convenit praeparationis modo , unguenti adhibendi qualita |,o'°."'"** tc, fimilique cautionum natura, quar potiflima funt curationis capita ; Ab eadem vero in eo tantum di6Fert , quod minoribus unguenti dofibus & longioribus inun^Slionum in- tervallis adminiftretur.
1°. Dofis unguenti mercurialis ad undbionem unamquamque poteft effe a drachma una nSrlbls^n" ad drachmas duas, quibus rnethodo eadem , fimilique opera partcs fucceffive ad ignem «"«"ti do- illinenda? funt; hoc tanrum difcrlmine , quod pro unguenti paucitate pars quoque cor. ' '^'' poris fuperficie minus extenfa inungenda fit , v. g. pedes tancum prima , tibiar ad furas ufque fecunda, genua tertia, crura ufque ad nates quarta , naces & interfsmineum quin. ta, lumbi fexta , dorfum & interfcapulium fepcima , odlava demum & nona , li locura habeant , utrumque brachium ad pugnos ufque .
z". Sunt qul reliquias unguenti , qu* cuti illitse fuperfunt , foleant dedita opera ab' ftergcre poft finitam fridionem , ne iinimenti iuperftitis odor remedium prodat .- Quod quidem facile coRdonandum efTe jsm fupra monuimus , tih. 11. Cap. iz. quoties ntcefle eft «grum fe prsfentem fiiiere quotidie corani amicis , parentibus , conjuge , plurimiquc refert genus rcmedii celari , quod clam adhibetur. VerUm enimvero , ut ibidem quoque monuimus, fimul operse pretium eft, fi fauftus remedii fuccefl"u^ curar fuerit, quidquid inde detrahitur de efficacia unguenti adhibiti deterfione .prarfeftina , abunde compenfari 1°. Diuturniore fricatione, qua unguenti particular & copiofius & altius penetrent ; 1°. Paulo maiore unguenti dofi ad friftionem quamlibet, unde mercuriales atomi in fangui- nem transtundantur largiore proventu.
3*. Intei' friftiones fingulas necefle eft ut interced^nt tres , quatuor , quinque dies , Et i«u .«tio,. imo etiam fex , feptemve, fi arger valetudine vel natura infirmlor fit. Ac ne foli qui- "itn """' dcm dierum mtervalio, quantumvis longo , uHomodo fidendum eft , fed ad ulteriorem inunetionem nunquam procedendum , nifi prius ex infpedlis buccis, lingua , gingivis &rc. aperte Iiqueat rem in prafcipitem ptyalifmum proxime emerfuram non efle.
4°. Itaque lente feftinandum tota curationis periodo levioribus & farioribus inunftio- A,,uej<ieo nibus, nempe diligenter cavendo, ne quid infortunii accidat ex moto largiore vel ni p,';j*''°"« rnjum prarcipne ptyalifmo ; fed feftinandum tamen , & fi necefl"e fit , auda ung uenti do- norbu^ 11 , vel contrafto inunaionum intervallo , opus paulatim ita Urgendum eft , ut poft *^^'"^ qiiartam qujntatnve friftionem falivatio cieatur , non quidera pr£eceps ; tumultuofa j 2^"^' ^- X / fubitHiB
51$ -t>E MORBIS VeNEREIS
fubicum cris, co!!i , capitis*, tumorem inferens , infljmmatoria . phlogodes, a!fe lateque
ulcerola, fr^ni impatietiS , immoJerata j in qua cmilTa faliva a(ceiiuat die quaiibct ad
libras vijj. ix. X ,• qualem a pleniore hydra-gyrofi induci frequenter dolemus ; qui ^gros
ron paucos lufFocvi , qua plcrofque in manifeftum dilcrimen venire notum t-lt : fed
c conirario lenta; lenis,- facilis regi j nullo capitis tumore ftipata ; leviter aphthodes,
vel ad fummum fuperficiarie phIy<5t«Hodes; modcraia ; quar libram uiiam aut alteram fa-
Vivs tantum fuggerat quovis nydthemero; fineq^a vix quidem licet uBqaam fperare m:)r-
bum venereum exflirpari poffe , maxime fi inveteratus fuerit , ut iufra probabjtur fequen"
te Capite; qua vero conftanti expcrientia compertura cft xgrotantium falutem nunqaan\
periclitari.
dum"uM?I '"• Qp^ndfa falivatio ea ratione mota modum tenet , qualem defcribimus , tandiu cau-
jiv«iio to- te fovenda eft ex artis legibus , ab ulccriori inunAione abftinendo. Quod fi txhalato fen-
modertt»'! ^"^ Mercurio remifllor fiat & paulatim ita concidai fatifcatque ut ceffaturaf proxima
videatur, tunc renovatis eadem cautione fridionibus toties intcndenda vel inftauranda
eft , quoiies morbus gradu , malignitate , inveterationc , ita exigere videbitur ad plenani
perfe^amque mali curationem , ut eo pado tota therapeiae pcriodo idem falivationis te-
nor arte luftentetur .
Continei- 6^. Contra fi ptyalifmus derepente erumpat, quod fane rarum non eft pofl inun(5liones
mu. ' "' ter , quarer . quinquies adhibitas . prarlertim fi dofi nimia aut breviore intervallo admi-
niftratas futrint, tunc frirtionibus fuperfedendum eft ditbus aliquot , alvus enematis fol-
venda, largus ptifa^^ae po"us exhibendus , neque prius iitundio denur. repetenda , quam
icmporis mora , dijph^rtfi , diurefi , vel alvi refo!utione impetus materiae nimium ptya-
lilmum molientis rttulus fit , & falivationi immoderatiori fovendac "pm plafte impar.
Rtprimj- 70, Ac verojfi ptyalifmus ea methodo fibi aliquandiu permiiTus Ipontc non remitta-
moder»"? tur , fcd contra fenfim gliicens in inflammatoriam aut ulcerofam faiivationem proxime
abiturus videatur , lunc derrado fanguine ; & iteratis purgationibus ex ftnna , fale ve.
getali, nianna , caflla &c, alvus blande fubducenda eft lemel stqU-.' iterum , ut turgenS
materia, qua? in os vim tumultuofe fadlura foret , ad inferiora divenatur.
Dcmum 8°. Quod fi forte contigerit ut DtyalifiDi impetu intcratis purgationibus ^lmium coet-
VfTSppIef' cito vel repreffo faliva fluxus inde ptnitus ceffet , vcl fiat aequo tardior, lentiorque ;
'•*'. poft inducias ^ierum aliquot ad fridionum u(um redeundum erit , fed ca cautione , uc
cum experientia jam liqutat in argrrtante fanguinem energi» Mercutii jufto facilius ob-
fequi , unguentum ideo minore jam dofi dc intervallis longioribuS adminiftrctur , ne fic
error noviflfimus pejor priore.
!fa"fm«' 9'* Difficile eft a priori definire, quantam unguenti copiam inungi neceffe fit tota p4-
quamTie riodo ad pcrfeftam morbi curationem ; in hoc fiquidem multipliciter variari folct pro
Sngfuebe"* ^g''*'^''"^'""^ statc, fexu , temperameiiro ; morbi malignitate, g;adu , inveteratione; par.
' tium afFedlarum numero, nobilitate , uiu &c. Proinde certum judicium hac de re a po-
fleriori faciendum eft ex accepto levaminc & cefl^aiirne lympicmaium , Ut probabimuS
Capite fe^ueate. Frequenti tamen nbfervaticne compertum hsbtmus totam illiti unguenti
copiam nec infra uncias duas fubfiftere, ncc fupra tres quatuorve afcendcre ut plurimunt
dcbCrC. r k ' -/r •
Sicuieti.m jt,o, slmilibus confiliis tota curationis periodus regi debet , falivatione permifl^ qut-
dlliturm», dem , fed lenta , gradaria, Jeni , parum ulcerofa , ut modo dicebamus. Ceterum in hatf
iJ»tm!ne° nie'liodo tanto diutius curationi immorandum eft , quanto minoribus Jofibus & longio-
definTend. ribus intervallis Mercurius adhibftur: Inde enim tardius, lentius , ipefiicacius agat necef.
'""'■ fetft. Quamobrem diuturniorc mora opus eft , quam in pra;cedente methodo , ut quodcun.
que dc remedii vi detra^a-um cft , tempore compenletur. Itaque a principio remrdii ad fi-
rem ufque dies 30. 40. 50. imo etiam plurcs computandi funt pro divcrlo tuni morbi gra-
du , tum inundiohum adhibitarum numero, hoc cft , a prima inundtione a?gro tandiu
in Hnteis unguento dtlibutis fordefcendum eft , nifi malit /pontanea* recidivat akam eitn
periri.
11°. Ubi femcl vifum fuerit lintea fordida pofle argro detrahi , cetera omnia , ut in
priore methodo , fimili eademque ratione gen debent. Itaque purgatione una aut altera
alvus moveatur; dixta iargior fenfim concedatur ,• permittatur aer purior , liberior ; praf,
fcribaiur maturinus laftis ufus , ac demum jrger fuls muniis relfitujtur .
Quidiiwn ,2,, Verum fi accidat unquam , ut Mvrcurii efficacia cafu , errorc , imprudtntia, eo
ffriarail ufque proccfTcrit, unde gradum revocare nullo modo liceati motaquc adco lalivatio , elu-
I r B E R IV. C A P U T VII. 517
fo catbarticorumuru, frani otnnis impatiens tffc videaturj nequaquam contra enitendam nifeaum diutius fruftfineo conatu , fed prudenter obtemperando res eo deducenda potius , quo na fj^^' tura vergit. Apertus iraq«e ptya.lifmus permittendus , regendufque ex legibas in pnore «'u<np»t? me;hodo propofitis., fovendus lcilicec , fi moderatus i contra compefcendus , fi nimius ftjerit , donec poli dies 18, zo 24. praemifia , ut moris eft , purga.tione , oris ulcera de- tergere, oborum u/um concedere, & £egrum vitas priori reddere liceat.
13°. In iiia raetJiodo, modo carnium & vini ufus ex loto circumcidatur , diata psulo j.^J*^*™ largior e(Tc poteft , adcoque leves ofFx , cremores oryza? , panatella? &c. permitti poflunt , >iue4t in imo etiam ufus ladis vaccini femel in die , horis nempe matutinis, fi itae re effe videa- doV™"'"' tur ex nota fanguinis diathefi, quandiu nec ulla falivacio , nec ulla aderunt infiantis. falivationis jndicia j fin alitet enim , acgcr ut in prioremethodo didlum fuit, folis julcu- }i$ nutriri deberet. Ceterum largus ptilanae repentls potus imperandus eft , ut venerea fanguinis coiluvies ehita per diurefim vel diaphorefim clebatur j & alvus , ficontra^Sa fit, emolliencibus enematis ad egeltionem faecum identidem Ibllicitanda.
14°. iEgris licicum eft e lefto fingulis , folidifque diebus furgere , modo tamen intra conclave temperate calens kk contineant ab externis aeris injuriis tutos: Neque enim il- lorum ufum probandum cenfeo, qui in ipfa therapeia sgrqtis tota urbe vagandi copiam faciunt. Certe. fi niraia illa induigsntia femel forfan atque iterum non male celTerit , pro- pter tardiorem in aegris quibufdam mercurii efficaciam , at concra experientia comper- tum eft argros inde in exiremum capitis p:nculum pluries adduftos fuiffej nec proinde audor effe velira , ut ullus viam tam lubricam & periculofam nnquam infiftat .
Patet hinc ad fummum in hydrargyrofi quacunque ad quatuor potiifimura attenden- ^^«n»"'»» dnm elie . rofeot c«-
1°. Numerum, dofim , frequentiam unftionum raercurialium nulla certa lege definiri i"'"»» "• pofie, qua aequum fic argrotantes omnes indifcrimininatin adilringi , fed in variis pro temperamento , xtate, viribus, morb: gradu &. inveteracione , v^rie variare : Rem totam proinde msdentium pruJentias permictendam efifc , quara pro re nata diverfimode reihiri iiiit: M.c)nendos elie tanrum, ut cauci fint , diem unum atque altcrum inter friftiones ple- lumque interponant , ad ulceriorem inundlionem nunquam procedant , nifi prius infpeilus oris ftaius. aperce permilenc, uno verbo lence fefiinent ac curent diligentiffime Ne quid nimis: Mercurium in fanguintm iceratis inuri(5ljoi/ibus introducere facillimum quidem , fi forfan defiti femel vero introdudlum educere, d copia peccaverit,, ptrquam difficile ef- £e : Quocirca in adhibendo remediO illiufmodi fatius tuiiufque femper tore , fi calcarCj quam /i frxno , utendum fic.
1°. Cauto opus eife pociffimum , fi dum afger inungitur , cceium' ffante auflro xftuo- iius fiat 5 fiquidem cnmperfum eft ob acceleratum cruoris mocum & laxatum partium to- num mercuriaks atomos , qu^ in languine confulae. iatent , f.-rri maiore impetu , ac ptya. lifmum nimiv praecipiiem plcrumque movere , ut jam lupra Capire 9. §. 2. diStum eft. Concra vero minus. efie ptriculi a mercurii energia , fi tempore inui dlionum fpirante aquilone frigus invalefcat ; cum enim contrariorum contraria fint confequfntia . tunc ob re.ardarum cruoris mdtum &. aftridum yilcerum tonum futurum eft , ut ab atomis mer- curialibcs minorcs tardiorefque turba; cieaniur.
5". Pro piaculo vL.lgo etiamnum haoeri , fi venter, th-^rax , caput, mercuriali unguen-
to inung.jntur: Viutn horrorem illum _ex antiquo M.dicorum pr^iuJicio oLm natum ,
Mercuiium nempe venenatat qualicatis efse , neque adeo poflc vicaies nobiliorefque par-
I les illo propjus iilini fine pericuJo : ExperienJia quiuem jam dudum compertum fuifss
l Mcrcurium tx fe plane eife innoxium,- nttdum ranien intermiflum efse mor-rm ilium par-
; cenui ventri , thofaci , capiti inter inung-^ndunvi quin imo, cum Mercurius perinde agac
cujcunque corpcris p=irti fiffricctur, nec temcre intermittendum videri , ne forfan qui fecus
fecerir, male audiat apud imptritos , fi quid infortunii ex alia qualtcunque caula evene-
ric ; Ai vero fi. noaus, ganglion , exoitofis , tumor , ukus , uno verbo morbus quivis
loca.is, ventrem , thoracem , aur calvartam cccupet , tunc ina;.! praiijd'cio ncquaquam
obitqucndum efle ; fed loca ibus inunrtionibus. partem aftcdlHm illinendam effe ex arre,
qucd noii modo fine ulla noxa , fed etiam cum emoiumeiuo maximo fieri pofTe experienr
tia ncn temel ipfe didici.
4^ Narcoticorum uium , praefertim opiaticoram', quae impermixta & forriora funti' acgroiis nunquam coiicedendum effe idlivaiioms tempcre, quamtumvis dolor ons ulcerofi, quo torquentur , Sc agrypnia coniumax , quam patiuntur ,, concra iuadere videanrur . ,
X -* Timep-
328 De MORBIS VENERE15
Timendum enim, fi falivx fluxus narcoticorum energia dcrepente fupprlmatur ve! ni.' mium retardetur, ne locus detur tumefadioni glandularum falivarum , tum fuperiorum , lum inferiorum, unde fanguis a regredu cohibitus & in cerebro reftitans veternum in- expugnabile produfturus fit . Adde per fomnum diftillantis faliva» partem in ftomachum clam irrepere , quae pungendo & irritando dolores ventris , tormina , naufeam , vomitio- nem, alvi fiuxum &G plcrumque induceret, unde, fi nulla periculi , quod tamen nun. quam faiis certum eft , at faltem non levis effet ajrumnarum acceffio. Itaque poteft ad f ummum , modo febris abfit , permitii modica Theriacar dofis ad 3 {i- qus praefcrtim conducii, fi remedii tatdio & pertinaciore diarrhcea arger confectus , tum viribus, tum animo deficiat. Imo vero , fi ajger quanquam diarrhcea vacet , labori tolerando impar ef- fc videatur j exhiberi poteft Tinftura anodyna , fed cautione eadem , hoe eft , dofi parcif- flma & ita per intcrvalla repetita, ut argri non dormiant, fed femi-fomnes conquiefcant, aut quod prarftat , jcitra fomnum aliquantam tantum doloris 8c moleftiae relaxationem experiantur.
C A P U T VIII.
De laforiuniis f qut, in Hydr«rgyrofi plenlore <juaHtioqfie tveniitttt y if de eorumdem remtdiis .
QlTemadmodura peregrinantlbus prodeft noffe non modo ftratam viam regionis , qua iter eft, fed etiam calles femitafque, quibus , fi forfan aberratum fit , liceat vJat )>yJM?y. compendio regredij ratione eadem in mercuriali therapeia medentibus utile eft pr»-
IhoduTfin. ^^^" fnethodum , quam in prarcedente Capite defcripfimus , & quar communirtima eft , ce- «uiii f.iie- teras quoque methodos jam defcribendas perfpedas habere , licet u(u rariores fint . St info^^uniTi ccrta cft & cxplorata illius utilitas , quoties ptyalifmus ex voto fuccedit , fic har locum TAt'"r!'' ^^''^"^ perutilem & falutarem , quotits infortuniuin qualecunque in hydrargyrofi adve- qua'cve> nit . Quocifca , ne qua ncva mobi facies , inopinave furgat , omnes mechodos illas anta "'•"'• percipijfe cxpedit , cum omnes periode pertineant ad artis medicae complementum , ut quae
non minus obliqui quod male , quam refli quod bene cedit , confultrix efte dcbeat. Infortt» Infortunia , quar in liydrargyrofi evenire folcnt , numero muita & natura diflimilla Bii, nu» funt , quorum nonnulla utrique hydrargyrofeos methodo , pleniori & parciori , commii- tytV,l^ nia; plcraque altcrutri tantum propria lunt . Ut ergo fingula ordinc proponantur , vi- rofim le- [um cft univerfa in duas clafTes diftribuere , & ea quar plcniorcm in hoc , cetera qua: m t"ei"d»V- parciorem hydrargyrofim fequi /olent, in fequente Capite figillatim traflare. fr, d.ftjn. Solemne eft in pkniorc hydrargyrofi tria ftadia diftiogui , ut fupra didlura eft , quo. v'o tripii. rum unumquodque lua habeat iniortunia.
Ciihrr.pe.
** ""*"*• §. l. I N F O R T U N I A P R I M I S T A D I I .
In primo, dum mcrcurius fanguini latenter inftillatus tumultuatur , cxitum fibi molf-
turus qu» data porta,-
T. Subit» I. Accidit aliquando poft tertlam quartamve Inunflionem , ut falivalesglandular , lum
'^^^iJ.g'"- maxillares, tum parotides , lonfillxque dcrepente tumeant , caleant , doleaat ; hn?ua tu-
rum c.iore mefiat & foras promineat ; faci^s, totumque caput turgefcant, unde deglutitio & refpi-
te doiott. j.^jj^ difficilis; vox fupp^effa v:l Incondita , & mugitui fimilis ; fopor , veternum , le-
thargus , febris &c. quar f\ non omnia feraper adfint , at faltem pleraque folent una cou-
curreie. 1 • -n.
Dependcnt mala harc omnia a Mercurio nimils & freqOentioribus dofibus adminiftrato, quo glandulaj falivales, tonfillafque, in quas impctuofius ruit , fubito dilatari , cohibi- toque proinde (anguinis refluxu a cerebro per appofitas ^ugulares venas , cecera omnia cor.fequi neceffum eft.
Una autem falus e ft , quoties continglt ut argri funefta iliorum fymptomafum fyndro- me opprirriantur , nempe nimium mercurii impetum ocyffimc retundere & coercere , vel fjttem aliorlum divertere , ui detumefcentibus falivalibus glandulis lcthalis in cerebro
haemonafia dedinetur.
Itaque
L I E E R IV. C A P U T Vlll^ J19
Itsque 1°. Vena illico incidatur in bracliio , vel quod prsftat , in pede , fanguifqne noa ^emel, fed iterum atque iterum mittatur & largo quiaem rivo , fi morbus urgeat, & ^grotantis vires tolerando pares fint.
z°. Detrahantur extemplo indufia omnia Mercurio intinda , mutenturque lefti lintea ;
imofi commode fieri poflit , mercurialis fordities , qux cutj inhsitkit , dstergatur , ne
Mercurio intus furenti tacitas ferat fuppetias.
30. immittatur , fi per tempus liceat , clyHer purgans ex decofto foliorum fenHa», cutn
idiaphoenico aut hiera picra , imo cum aqua benedidta Rullandi turbida , ut egsrtis fcci.
bus, qus In craflioribus inteftinis indurat* hxrent , futuras purgatiom via fiat liberior.
j 4°. Deinceps fine mora exhibeatur cathaiticum , pro morbi gradu & «grotantis ajtate
vel viribus varium , fed plerumque ex intufo folhculorum fenna;, radicis rh:i , & falis
vegetalis cum addita manna : Imo fi grave periculum immineat. , cum aqua bensdida
Rullandi , feu vino emerico ad § ] (^. Verum tamen , fi ob practufum guttur a tonliU
larum tumore vomitio difficilior fuiura elfe videatur, prxftaret grana aliquot tartari HL
biati folobilis, f. g. V. in aquar libris ii. dilfolvere , & partitis hauftibus potanda pra-
bere ; fic enim frafta , adeoque voraicioni protnoVeudac impar deorfum ire pergec ftibi|
vis, quse paulo fortior impetum furfum fadlura fuilTet.
5°. Caveacur follicite, ne lingua tument & extra os exferta primoribus dentibus vul- rcretur, imo etiam , quod pejus eft , ne prseciaacur , ut non femel oblervatum fuit. Itaque lignei cuneoli utrimque alce adigancur inter maxHIas, ut dentes nec fibi invicetn allidere, nec lingus , quae intermedia elt , noxam ullomodo inferre valsanc.
6°. Repreffo femel ferocientis Mercurii impetu , quo seger in capitis dikrimen deduce- bacur, oris interiora , in quae tota pernicies mox eruptura elt , ledulo temperentur, ns phagedanicam exulcerationem contrahant , & in hunc finem foveantur jugitcr lade te- pido, folo vel cum mfufo croco orientali j decodto radicum alchara», nymphaea; &c. fs. minum laftucae . papaveris albi , hyofcyami a!bi , melonum &cj iofufo fcminum iini, pfyllii &c. in aqua communi i aqua diftillata fpermatis ranarum &c. caute abltinendo • ; -j gargarifmaiis quibufcunque acidis , aftringentibus , & rcpercutientibus , qua: falivani exiturieatem retinendo graviffimos & periculofos decubitus in glandulas falivales pofTenc I arceffere .
( 7°. Ptyalifmus, fi vehementior uberiorque fuccedac , ut fuccedit plerumque , ex artis ' legibus prudenter compefcatur diata tenuiffima , largo ptifana» pocu , ufu clyfterum quo- tidiano , iterata purgantium exhibitione &c. Quod li vero accidat calu vel fortuna , uc admifli Mercurii vis adhibitis remediis frangatur , & falivacio vel nulla , vel votis mi. nor pm cieatur , poterit tunc Mercurii efficacia incendi vel renovari refficutis lint?is Mercurio fordidis , qua» decra(5ta (unc , vel adhibitis denuo fridionibus aliquot , fed pru. denter, parce ac longionbus intervaliis, ne iterata culpa fuccedat ad eumdsm lapidera rurfus offendere .
II. Quandoque citra graviorem ullam pernicicm xger febre tencatur poft tertiam quar. f"ti^f,^','' tamve inundtionem , continua vel intermittente , intenla vel remiffa &c. qua oris interiora veimter' jmpenfe calent , falivatio fupprimitur vel reuiittiiur , fpiritus aegre ducitur, ceteraque """'"'' omnia invehuntur fymptomata , qua? febris propria funt, fed vulgaribus tanto pejora , quod Mercurius per diverfa loca exicum molicns in fanguine tumultuetur. j -Provenit febris illa a gemina caufa . 1°. Quod ncglcfta ante hydrargyrofim prarparatio- 'rc,nec primarum viaruro cacochylia edudta fuent , nec vitiofa languinis acridionia emendata : i''. Quod Mercurius pra?cipitantius adminiftratus fic , atque adeo impete fa- fto turbas nimias in fanguine cieat.
Ceterum a quacunque caufa dependeat , huic mederi fatis facile eft , fi levior f?t , diar- ta teaui t;t 'lufculis levioribus , largo ptifana? potu , ufu enematum emoUientium , cef. fatione ab ulteriori iHundlione , detraCtione linteorum &cj at vcro fi gravior fit , fi cu- ratu difficilior diartx non cedat , imo fi invalefcat.in dies , ad tutiora & efficaciora re- currendum erit .
Itaquc 1°. Vena fecabitur femel iterumque , fi morbi vehementia videatur itcrationem cxigere.
z°. Purgaiio inflituetur ex infufo folliculorum fennas & (alis vegctalis , cum addita manna vel meduHa caffiae , quibus fi pignor alvus fit , aliquot tartari ftibiaci folubilis grana adjicientur. B°< Si febrij pcriodics intertaittat , adhibebitur cortex peruvianus , vulgo KanAl-ina ,
in
N
330 DE MORBIS V«NEREIS
in fabftantfa vel in decofto , femel pluricfve in die, ad 7, j. vel i). dod qualibet, cuiui : efficacitas explorata eft in curandis febribus periodicis, tunr continuis , tum intermit tCDtibus.
4°. Curata femel febre , fi aeger infirmior effe videatur , mercurialis iherapeia in aliuc tempus differetur: Si vcro viribus fatis valeat , falivatio urgebitur, fiob adhibita reme dia fe remiffrit tantum , vel renovabicur fi ccffaverit , quera in finem oportet & imte; reddi , quar Hsrcurio (ordidata font , & novas aliquot inunftiones, fed caute, iterari ceteraque omnia regi juxta leges fupra explicatas. 1
III. Solet in nonnullis fecunda; vei jertis inunftioni ptyalifmt loco gravis diarrhflW' fucccdcre, quac fi negligatur , cito abitura efl in manifeftam dyfenteriam, in qua tormi- na maxima , tenefmus fere perpetuus , difficilis excretio paucac , mucofae , fanguinolenta: materiei , uon raro ciim febricula , quac identidem recurrit vel ingravefcit. lir.Gta- Id mali^ frequens eft 1°. In iis, qtii nulla ad hydrargyrofim prxparationeufi funt , vell .Ti-.Tn nsgligentius ufi. i°. In iis , qui a primo curationis dic regulis dixta». non obtemperant J ?um7jpe {^'^^^."1*'" potant , aut cibis nimium fcfc ingurgitant j . In lis , quibus infirmior eft| isenef * inteftinorum tonus , rariorque glandularuni intcftiriilium tex ura , und= fit ut pro mii nori refiftentia Mercurius in corpore tumultuans in harc loca impetum maijr.rem f;ciat . Tunc una curationis raiio eft, nempe remedia anodyfia & parergorica qualicumque via adhibere , qus humorum difluentium acrimoniam demulcere valeant, &. partium folida. rum erethifmum compefcere .
Itaque J^, Suftineatur nimius Mercurfi impetus cefTando ab utteriore iniinfbionci imo. £ immoiieratus. vid.ejtur coerceatur detrahcndo lintea , qux mo'b6 formtrcn\. fuggerunt. 2^ Vena fecetur in b'achJo alterutro , uode- fanguis educatur ad ? \i]. (i calore &.do- lore acri inteftina urgeantur tum mani/efto phlogofeos, imo inflammacionis periculo,
5°. Oleum am;gJaIarum diilcium recens & iTrupov exhibeatur partis, hauftibus intcr fin-. gula jufcula ad g fj, vfl $ j. qualibec doTi j & pdlana parata ex decodlis radicibus al- xhxs foliis verbaf^ci, floribufve malvae, aut verbafci &c. largiter poretur .
40. Infundantur in alvum alte.a quaqne hora unc ae lcx (eptcrove ladis caprilli cuni' iofu^s floribus croci , vel decofti anod^ini omaforum pinguium vituli , foliorum verba» fci, plantaginis , burfae pafforis , cynoglcfli &c. fcminum lini, thali^. , la<ftuc« , papa. veris &c. florum hypeperici , tuflilaginis rofarum ruh-arum &c. cujus libris duabus. adddtur terebinthina» Venrta? duobus ovi teUis folutae § fi. vel f ']..
S". Si morbus gravius urgeat , difTolvantur in injcdlionum una aut altera , dic quali- bet , grana aliquot Philonii Romani, v. g.. 10. ly ao. imo exhibeatur femel aut bis in die Diafcordium Fracaftorii ad 5 ^. boli inftar degluticndum ,, vcl in aliquot iuicuJi co- c.hlearibus dilaendum..
6°. Si morbus uifficilior remediis non cedat , in ufum advocetur pulvisradicis brafilia- nae , vulgo HipeeacuanhA , 3 granis xx , ad xxx. quo nihil cfficacius eft ad liqutfacienp dam & cverrendam acriorem pituitam , qua inteftina irritantur & ad excretionem conti? nenter follicicantur .
7°. Mitefcente alvi profluvio purgatio pratfcribatur ex catholicii pro ore & manna: ca.. labrina? ana § j. in decodfo foliorum verbafci , vel cx % 'i\. fyrupi Magiftralis in eodetrt dccodo diluti , uc fomitis morbofi reliquiat, fi qua; fuperfint , educantur.
8° Demum pollhinc caute artendatur, an per aegri ftatum liceat in propofito fufcepto-
que confilio perfevcrare , necne ? Si prius , therapeia aliquandiu intermifta ex arcis lcgl-
bus inttauretur; Sin contra , curacio malis avjbus. inftituta in tempus. opporcunius difte.
ratur, dum ajgrotantis vircs confirmatat fuerint,.
IV Abfo- IV. Ufuvenit in atgrotantibus nonnullis , ut poft inun^iones quioque legiiime ad-
t'10'.s'ab'' minifiracas nec falivatio ulla , nec ulla etiam figna appareant futurat falivationis prar-
nu"»o?»eui». 9"""^' *1"^^ Mcrcurius , cujus in plerifque nimiam efficacicatem' jure rcformidamus ,
q"J'dii.. ' in his plane iners ac fuae virtqtis dcgener hebcfceret. rhxnomenum profcfto fingulare ,
5'alg'ym' cujus cauias, quat in alco lattnt, eruere atcentavimus fupra Lil^. 11. df. lo; quo nul-
iHj.^»"»'- lus quicJem dubito , quin primum creditnm fuerit iherapeiam, mcrcurialem peftum itu-
ram ; icd quo tamen experientia jam pridcm, ccmpertum e(t remedii; exiium nec hlUitn
infringi aut in deterius pcrverti , modo (equens metHodits ex arte adhibeatur..
1°. Quoties coniingii,.uc lcgitimis unguenti mercurialis inundionibus quinqtnes repe. titis per dies novem falivacio nuUa (uccedat , mora interponcnda eft dierum quatuor vel quinque, ut cxplorarc. liceat, num per id. tempus Msrcurius fat magna copia iam illi-
tu$ ift
Aretut
j LL « » "E R IV. C A P u T VIIT. ^51
Hus 3n apertum ptyalifmum eruptarus fit. Interea a;ger parce nurriatur , ut fanguis, a
chvlo purior adeoque fluxilior , humorcs fecernendos fatiliiis deponat ; & largo tepentis
pciYanx potu eluatur , ut atomi mercuriales lacius didufta; per intricariffimos vaforum
poros liberius permeent , obftruifta vifcera efficacius referent , & /; quid moturie fint »
ocyus moveant . . ^ ,■ r . «.
^o. Poftea , fi nullomodo lurbatum fit , per novem dies fequentes fniliones alia* quin. que iteranda funt, eadem methodo, pari vel etiam majori unguenti dofi, fimilique cau. tionum diiigentia , alvum quotidic clyftere eluendo , & os diligenter introfpiciendo , ne quid mali a dupla unguenti quantitate , qu* adhibetur, ex improvifo fuperveniat.
3°. Quod fi piyalifmus tandem obrepat , regendus eft ex artis legibus /upra propofitis, •Caf>- prscedente. fovendus fcilicet fi moderatus , compefcendus vero fi nimius fuerit j cc. terum fatis longo dierum fpatio permittcndus , donec morbus exftirpatus elie videatur . i 4°. Contra fi nullus advcniac ptyaiifmus novem illis alteris diebus , intcrponenda rur. us mora aliera dierum novem vel decem , ut Mercurio fpatiutn non defit vim fuam exe- •endi , qnibus tranlaflis tuto & fine ullius recidiv» periculo licet cxartis regulis cuterft ,ieterg€re, lintea detrah£re , purgationem aliquoties iterare , pleniorem dixtam paulatim |;oncederc, ac dcmum argrum priori vita; refldere. *. . ,
50. Interim tota curationis- pcriodo bonis verbis confirmandi & erigendi jegrotantes , qui deficicnte pTyahfmo quem pratftolabantur, nihil non metuunt , ac vana fibi fingunt )ortenta, quibus fliifere animo angi lolent .
I Sunt qui ab omni lue fe vacuos fuifi^e, & ad remedium fine caufa damnatos inde ar-
';uant , quod Mercurius nullam falivationem valeat moverc ; quafi vero hydrargyrofis in
anis femper ineffi.ax ab infedtis tantum ptyalifmum proliceret , num e contrario expe-
lentia certa liqueat falivationem cum in fanis, tum in. contaminatis venereo contagio ^
Ilito mfrcUrio perinde excitari.
I Sunt alii, qui anxie timeant, nequid vel in compbnendo , Vei in adminiftrando unguen.
:|o peccatum fit , unde Onatur falivationis abfentia > cum tamen error in his difficillime
ilari poffit, fi detur unquam ; cum e contra rertiflimum fit iterata obfervatione inunftio-
libus etiatn Ugitimis & fumma cura adhibitis ptyalifmum nullum aliquando fuccedere.
Pkrique dtmum de futuro remedii fuccefTu male indc augurantur, veriti , ne defedu "alivacionis curatio quoque defeftura fit; qUafi feminium morbofum profligari nou pof. 1t , nifi foras exterminetur . Sed nae illi errore tenentur maximo -• Jara pridem enim pa« am e(f obfervationibus mulcis veneream fuem fine falivatione ulla radicitus non raro ex. firpari . Et <ane cum morbus ille contrahatur fine humore ullo confpicUo qui intro fu. leat , nequaquam mirum videri debet , {i perfeftam curationcm recipere poffit , Hnt ma- lifefta uliius humoris evaciiatione . Adde porro defeftum falivationis plcrumque fupple- i alvi fufione , diurefi, fudatione , vel faltem infenfibili perfpiratione , qua» fingulaeeva- uaciones dcficientis faliVationis vicarias cffa folent . -
Igitur rantum abefl, uc aegrotancibus , quos in inydtargyrofi ptyalifmus defiituit, caii. a ulla fit cur vicem fuam doleant , modo redc Sc ex artis legibus procedatur . ut con- ra potius fibi jUre merito gratulari debeant, quod fibi datum fit rara fatis felicitate abf- que taedio i& periculo falivationis , atque adeo tutufquc commodiufque, a venereo ftior* )0 perfsdfe convalefcere.
§. il. INFORTUNIA SECUNDI STADlt.
' In altero curatJonls iiidio fanguis merculiaribus atomis , quas fecum confufas vehit ^ nimium attritus & rarefadtus, aitufque citatiuS in omneS corporis partes , validiore mo- nicnro quam par fit , {{ qua debilius refiftat, hac viam fibi fadtus eft , unde infortunia non pauca (ladium hoc infeftum habere folent.
I. TufTiculofi , pulmonarii , ha»moptyfic( , fanguinem Iblent exfpuere , purum modo , j. Eifpu;- Iiquidum , fioridum , ipumofum ; mcdo cum pituita confufum , nigrum , grumofum- ''"i'^'?"!.' que. Sed quocumque modo fanguis exfpuatur, res efl periculi plcna , & quje cito au, moptyfu?' xilio opus habeat.
Iraque 1°. Reprimatur omnl arte atque opera nimius Mercurji impetus , abftincn. do <-'b inunftionibus, indufia detrahendo , a?gri cutim detergendo , lintea lc(5ti mutan. :oo &'c.
i^ Vena fccetur bis, & ter in die , imo vero quarta quaque hora , & fanguis largi^
ter
m
I j l" D n M O R B I S V- E K E R E I 5
ter cducatur primis potKTimum mJirionibus. Nullum e.^i*n remedium eft , quo finguinl: ad pedus ruencis impetus , & in pulmonaria vafa arietantis mpmentum , celerius & cf ficacius retundi pofiint.
3°. Pro potu exliibeator leve decodum radicis fymphyti majoris ; pareutur iufcula CJ carne vitulina cum radice ejutdem plancae, fcmine lini, aut pauca oryza j ima ex pifci- bus faxatilibus, ii ad obtundcndam cruoris acrimoniam, & procurandam vaforum difcil forum conglutinatlonem collccicis opus cffe videatur.
4°. In ufum advocencur cetera omnia remcdia, quar ad harmoptoen valeat , ut bolu: .irmenia , terra figillata , fanguis draconis , margaritx pratparatac , fpodium , corn\» cerjl''^ vi nftum, vel philofophice pracparatum , terra Japonica , vulgo C»t*chu five CMtcAou amylum torrefadum , corallia prxparat» &c. a gr. xv , ac 9 j ; gummi Arabicum , Trai ' gacanthse&c. a gr. xx , ad xxx ; focci depuratl urtica:, miilefolii, plantaginis , vel fi def ficiant fucci, aqua; ftillatitiae earumdem plantarum ab | ]. ad ij ; fyrupi de rofis ficcis cydoniorum , myrcini , de lucco porculacx , aut plantagmis , de fymophyto Fernelli , col lorarum &c. ab | {i- ad § ij; e quibus boli , opiatar , juiepi, mixturaf varise conficicj arte, prout morbo conducere vifum fuerit.
5^ Demum, poft harmoptoes curacionem , de argri convalcfcentis ftatu caute judicetur,
fi morbus m ipfo curationis ingreflTu invaferit , fi arger raorbo debilitatus , difficili &:
diuturniori remedio impar eflfe videatur, hydrargyrofis in aliud tempus difFsrenJa : Sin
contra arger fatis commode valeat , ac thsrapeia jam vergat ad cxitum , quac fuperfunt
ex artis legibus regenda funt.
II. inful- II. Frequenter accidir , ut Epileptici in hydrargyrofi media , dum fanguis Mercurii vi
Mduc?°'fi' impenfius rarefcit atque arituat , infultu corripiantur , ac in terram prarcipites ruantcon-
rr Epiie vulfi cum ftertorc , otis Ibuma , ceterifque iymptomatis , quar in morbo caduco pcrpe.
''*^'- tua (unt.
Tunc i'^. Si Infultus levior fit , nihil prorfus movendum cft j cavendum tantum nc arger damnum fibi affcrat dum convellitur, ac cuneoli lignei inter dentes adigendi , le maxilla inferior convulfione ada morlu linguam lardat .
1°. Sin vero periculum fic , ne paroxyfmus diuturnior gravlorque in apoplexiam dege« neret , k£ii prius vena , depletifque v.ifis cerebri harrente fanguinc nimium turgidis , eX' hibendar vini emecici ^ ii- quibus vomitio cieatur, ac folvatur infultus.
j°, Quocumque modo paroxyfmus vel fponte vel arte difcuffus fuerit , ad hydrargyroi
lim redeundum eft , fed cautius procedendo , & adhibitis /cmel , imo ctiam bis w die re.
mediis, qux vi anti-epilepcica valere creduntur , quorum potifllma /upra reccnfita funt
Caf>. 6. §. ;. ii. IV. & ex quibus bolos aut opiatas conficcre facile cft .
lU K«- ^"* ^^"<^ rarum eft Podagricos , eofque qui doloribus rheumaticis , ifchiadicis, ar-
«rbitio ticulatibus obnoxii /unt, pati in ipfa hydrargyrofi novas moleftafque dolorum exacerba.
aMhrTtrco tionesj fed quibus una certa eft medendi rauo.
lum.rheu- ^0^ Salivationi largius flaenti moderandum quidem eft , f«d ita tamen ut ex toto non
ri.m'"chi.cohibcaiur, nifi dolorum acciftio vehmentior febrem advocec. . A
dicorum . jo^ Doloris morfus mitigandus di^ta tenuifiima , largo potu ptlfanae lenientis & <iiu-|B
reticae, ufu clyllerum qiotidiano cx decofto communi cmolliente vel anodyno , nempe
foliorum verbafci , feminifque lini , cum oleo amygdalarum dulcium aut butyro infulfo,
jmo cum meduMa cafliar - fi alvus pigrior fit.
$"=. Sanguis jugiter cUiendus ufu infufionis foHorum thear vel herbirum rulnerariarutn ■ ex blandiorum genere , quales funt lcolopendrium , urtica , falvia , veronica , virga au« rea , mclifta , chamarpitys &c. cuius mane & fero pofl^unt pocilla allquot lorbillari , ut levis mador prollciatur , quo dolorcs , fi non difcuciuntur , faltcm leniantur & mici- gentur. IV. Eiu- IV. Soknt in mulieribuserumpere catamenia, nunc quidem ftata perioJo , quoties icu menio"'* licct in aggredicndo remedio de tempore, quo recurfura effcnt , parum provifum fuerit j """' nunc vero extra ordinem & vi Mercurii ante tempus proritata , acque adeo fruftrata eau- lionc, quantacumque d; vitando illorum regrcfiu aJhibita fit . Sed quacumque ratione vel periodo contigerit, ut mCflftrua hydrargyrofi fupervcniant .
1°. Tunc (uflinendus eft falivationis impetus , f\ forte vehementior fit .• Ea tamen c»- Tjfte vix unquam opus eft , cum cxperiencia comperrum fit ptyalifmum fponte tatifce- re, quandiu menfirua uberius manaiit , materia fcilicei , quar ad os conflaebat , dcorfutn
divertcntc
a". Si
L:^ r B E R IV. C A p u' r - Vlir. ^j.)
je. Si catamenia moderate fluant , bene eft , refqac cora naturae viribus commlrtenda ; hic una cautione ut aum fluunt, julcula fuit valenticra , vel additis crenore oryzae aut ovi vitello firmiora fiant . _ ^
3°. si vero immoderatius manaverint , iis utendum remedlis , qua» adverfus imraodi-
cum menflruorum fiaxu.n valent , ut funt rcmcdn fere omnia fupra recenfica artuuio i.
i)ujus fiad t , ubi de hs.mopxee\ led prjcAr^im dtcodfum aurantiorum immatur.ruin j alu-
men rupeum fub forma boli ac 5 li > quolibec quacirihorio devoratum ; vel bolus ex aequis
i.aluminis rupei , fanguinis daccniS & facch^ri rubri pjrtibus, cujus dofis ad 7^ j. quo-
: libct quadrihorio iteranda eil /i mo'-bus urgeac.
V. Muheres, qua; utcrum gernnt , aliquando in ipfa fiydrargyrofi abortiunt , five ci- v- Abor- i, ta;iore impetu quo fansuis atjitur a Mercurio tumultuance , five irrequieiis fcetus , qui'"''"P'*" t| tunc ipfe male habet, calcitrationibus.
1, Ubi primum ex fanguinis profluvio , ex depr^rrione ventris , cx dolore in utero» & k| «X enixuum praehntia manifeftum eft abortum inftire.
1°. Hydrargyrofeos vchewentia , quam maxime fieri poterit , fuftinenda eft ex artis re- gulis , ut jam faepius didum eft .
z°. Parturienti ex arte obflecricandum eft , & exclufus infans , fi vivus fit , baptifmo confcftim luftrandus, rie pra:matura morce occumbat . Cetcra vero omnia circa matrem procuranda , ut piocurari folenc in puerperis , quae morbo immunes .'unt .
3°. Si lochia rite & moderate fluanc , iz% cota naturs permittenda , donec fponte cef. fenc , quo tempore Mercurii efficacicas infrauranda , fi nimium inttrmifia videatur : Ad minus ixmedii diuturnitas ad plurcs dies proroganda, ut quod intenfioni & e.^iicaciae for- ian deelf , tempons diuturnitatc compenfetur .
4°. Si contingat vero , ut lochia fapprimantur vel parcius manent , pari prorfus me- thodum niedendum eft , ac fi thtrapeia mercurialis adhibita non fuiflet , nempe cly(fe- rum uterino'um ulu , vena: U(!}ione in brachio vel in talo pro fupprefTionism(»do& gra- du , emmenagogis blandis , purgationibus &c. quae non funt hujus loci.
5°. Cetcrum infj.ntcm, fi vivat , a matre ladari neceile eft , ut fi lue venerea etiam- .num forte laboret , ceu laborat plerumque , quocies nondum abfoluca curaiione in lu« centi editur , profligatis ufu ladis materni , quod mercurialibus atomis turgidum eft , .aiorbofi ieminii reliquiis intcgrae reftituatur vaiecudini .
VI Hvpochondriaci , qui natura meticulofi lunt, remedii taedio , diuturnirate , dolo- yj, !•„,„;, r? cito fra(5ii , curatione quidem affecfti de falute defperare , confefta vero de valetudine v''»»''^- . folent diflidere, ac in utroque cafu medentes afiiduis querimoniis enecare & plcrunique "u'^',ypo'. /ii;e cauia . th^iKiiiifi
eeterum eit cum illis cautiffime procedendum e(fe , ut qui morbj impatientes nnt , o- icnt. mnia tuta timeant , ac pro nihilo portcnca fibi fingant , quibus mirifice confternantur . Icaque bonis verbis erigendi (unc, quandiu therapeia mercurialis durat , ne animo de- fpoadeanc , qaod nunquam periculofum non eft J finita vero curatione manifeliis rario- num momentis arguendi , ut dc valetudine diffiteri nuUomodo poflint . Sed in utroque cafu fcias velim plurimum inefl^e difficultatis ac 1300^^; in tilo , quod hypochondn -.ci ex vivida phantafia? vi , qua multum valent , morbi ipccie gravius affici fokant , quam plerique alii morbo ipfo: in hoc , quod cum ceteri id verum efle facile pucenc quod mul- tun) expetunc , ii contra id folum verum efie credanc , quod maxime fibi metuunc. ,VII. Scorbucici , ,aut qui ad fcorbucum inclinanc , qa:bus gingivx natura molles & vrt.uife- lungofs func, au: in quibus ianguis , ac proinde gingivarum mucus ammoniacali pec- 'l?''\^^f' cat dylcrafia,-.gravia in toco ore ulcufcula pati fo.lent , ferpentia , phagedaenica , foetida , ftgf1,ui?ci'" gangrsnodea , quae buccas, gingivas , linguam, palatum foeJe depafcunturj qeiae f\ ton- fillis , colufiicllae , vcl pariflhmiis affidcanc, deglucioni magnopere <.fficiunt i & quibus proinde , cum maximum fit in mora periculum , celeriter occurrendum eii .
i°. Coercendo vel fuftinendo adhibiti Mercurii impecum, ne immoderatius invalefcat.
i". Ulcera omnia prcbe dettrgendo collyrio Lanfranci , & fi collynum impar fic , fpf- r.itu falis niati.i vel.vicnoli additione mellis tem^erato , imo eciam fincero, fi morbi ve- hementia ita faaJeat:.
^^♦.;Os identulera abluendo dccofto radicum ariftolochiae rotunda» , biliorcae, raphanl ruftic.-^^nt &c ; /olinrum cochleariae , aquilegiae, falviy . becabangaf &Ci.corticis auran- tiorum amarorumi baUufiiorum , fructuum lumach, ftiobiiorum pini &:c i cum addito fpiritu vini camph(,raco & aiumine rupeo a(i q. f.
§. III.
JJ4 DeMorbisVenereis
5. III. INFORTUNIA TERTII STADII.
In tertio demum & ulcimo therapeia? roercurlaHs ftadio, dum attrico > ellmiaato profligato morbofo fetainio opus efio vela jam contrahere , promota: falivationi finetia im- ponerc , & illatam ori noxam cmendare, nova folct ingruere malorum cohors , quar ple- rumque non tam remedii adhibici virulenciae , quam medcntium incuria; vel inconfidCv rantiar debenc acccpca referri . i-ui«r» T. Nonnunquam ulcera numerofa, profunda, fo'dida , depafceacia , dyfepuloca , oris mott^. '' inceriora peffime habenc , unde pcyalifmus diuturnior , quem compefcere vix liccc , nc dum fiftere , quo tamen acgrotantes pedcientim marcefcunt & extenuantur.
Id perpetuura effe folet , 1°. Quoties Mercurius vel uberius vel prjecipitantius adml. nlftratus eft : t°. Quoties ulcufculis in ore efflorefcentibns tempeftive occurfum nonfuit, fi niaiia fuerint, aut in alienis locis infederint : 3°. Quocies acrior eft falfiorquc humo« rum crafis in aegrocance , unde ulcera cicacrici diutius repugnant : 4°. Deniquc quoties mollior eft, laxior , nimifque fungofa ginglvarora & interioris oris caro , qualis in fcorbucicis , unde ab ulcerum cabo facilius eroditur.
HIdc palam eft Medicos in raanifefta culpa effe in prioribus (ftjobus caflbus , ut qui temere vel inconfulte fe gederint : a culpa vero plane ncn vacare in duobus ponerioribus, uc qui ad afp,rotantium , qui fe illorum fidei dedere , temperiem ftatumque fatis caute non attcnderinc in adminillrando Mercuno.
Porro a qualicumque eaufa id mali proveniat , unica eft medendi ratio.
1°. Nerape fi oris interiora caleant , doleant , rubeantqoe inilammatorie vel eryfipelato» fe, veni incidenda eft femel atqoe iterum , modo vires atgrotantis permictanc .
2°.' Ulcufcula cepide fovenda lafts vaccino vel caprillo , deco<5lo radicum althara: , in- fufb feminis lini, aqiia fpermatis ranarum , fimilibufque, qua; in ore pcrpecuo concineri debenc identidem renovando.
3°. Bis in die decergenda funt iccoSto hordei cum melle rofaceo , vlno rubro aqua temperato, aquis thermalibus v. g. Balerucanis , qua; , fi ita videatur , temperari pof- funt decocio radicum allhara; ; Imo fi ulcera valde fordida fuerint , collyrio Lanfrao- ci identidem imbuenda , attaraen parce , ne fibrae acrius laccfilta: erethifmo intenfiore per. ceJIantur.
4°. Alvus fubducenda eft quotidie enemate cmolliente & eccoprotico, & tercia qua- que die blando cathartico ex fenna , manna , caflja , fale vegecali &c ut humor, qui ad os copiofius affluic, verfus infsriora fenfim divercatur.
5°. Interim acger nucriendus eft folo lade vaccino , fi vencriculus hu}us nutrimenti patiens fiti lac faltem femel aut bis in die exhibendum, mane fcilicet , & fero : De «. tcro praefcribtndaf forbiciones , quat eupcpta: & eiKhymae finc , & qua; fice mafticationc po/Tint exhauriri.
6. .ffgrotanti non modo permittendus , fed ctiam imperandus eft liberioris aeris ufus, ii tempeftatis ratio permittat , uc promota ubcriore diapnoe, atomifque mercijrialibus copiofius ideo exhalantibus fenfim compelcatur cumultus, quein in fanguine ficiunt, ac imminuacur nimius humorum confluxus , quem verfus os follicicant . Ceterum modo uN cera videantur eicatricem paulatim contrahere , cura fuperftitis ptyalifmi tempori tota eommittenda eft > licet enim tarda fit i!!a medicina , quam »ffert longinquitas & dies , at certe experientia compertum eft & inagnam dc efficacem effe .
7°. Sunt qui ad reprimcndum ptyalilmum largiorem & diuturniorem utt foleant gar- garifmatis aftringentibus ex balaufiiis , rofis rubris, myrtillis, fumach , ac.cia, baccis berberum , gallis , malicorio , alumine rupeo &c. ut laxirra duduum falivalium oftiola coarftentur. Sunt alii , qui nummos aureos in orc volutandos prarfcribant , pilulafve , qua» auri fcobera , calcemve, aut bradeas recipiunt ; devorandas exhibeant, ut mercuria» les atomi , quas copia nocent , auri ranifntis, quibufcum jungi am.iHt , abforbt-antur & una fimul educantur. Sed utrumque jam pridem a gnaris & prudentibiis Medicis meri- to damnatur. Tnus quidem ceu periculofum , neque enim unquam tutum eft ptyalKmun^ dura largius fluit , aftringentiura vi intempefiive coercere ; Poflerius vtro ceu vanutn & inutile, non quidem quod negem quod aperie liquet , fcilicet auri ramentis mercuri^lct atomos nonnullas in ore aut in inteftinisabripi & inde educi , fed ncgo latismagna copia ea ratione unquara deduci, pr»rertira e fanguine, ubi potiflirna fccna eft, ,ut ca thera?
peia
tiBER IV. CaPUT Vlir. j;j
peiain^grotantiumcommodum ccderep»ffit , nifi efficaciora & tutiora remedla adhibeantur.
ir. Dum ulcerum efchara; decidunr, fupervcniunt non raro harmorrhagia: ab erofis h, cerifve vafis quje ulcera depaiia funt . Id roali frequess eft quoties ulcera profundiora ir.H«moM altius excava'ntur, prarfertim fi ab afgro cruftaeulceribus inunae praecipitantius dctrahan- uuljibi? tur aut medentibus citius deradanrur frequcntiore afFridlu penicilli collyrio imbutl. orii.
Leve quidem maium cf! , & quod Natura: committi potefl , fi fanguis paucus exiiillct :x vafis tenuioribus venofifque : At vero gravius , & cui mederi oporteat, fi ubertini manet ab arteriofis & amplioribus vafis.
Tunc ergo i°. Abluto ore locus, unde fanguis fiuit, fj oculis pateat , ut patet perpe* cuo dum hatmorrhagia manat a gingivis , lingua, buccis aut maxillarum commifTuris , :olIyrio Lanfranci , folutione aluminis rupei in aqua plantaginis , aqua ftyptica , aqua iluminofa Ftrnelii , aut qui ceteris praffiat , fpiritu vitrioli irabuatur . Si harc fiftendo "anguini paria non fint , vafi difciflo cauterium aftuale, fed leviter calens , imponatur, itque cfcliara ea ratione inufta caute foveatur , ut fupra di(5tum ijp. i. paragmphi frMe>- ientis, ne decidat prspoftere. Interea vero arger nutnatur jufculis, forbitionibus , pana» ellis, cremoribus oryzjc , ovorumque vitellis , & damnetur filentii , ne mafticationis mo- ju, vocjfve contentione efchara fede dimoveatur & harmorrhagia renovciur.
2o. Verum, fi locus, unde fanguis raanat, in OGcuIto fit , ut dum latet in fauclbus ut in poftica facie lacunaris narium , incidatur vena femel iterumque , fi morbi vehe. ncntia ita exJgat , & argri vires ferendo pares efte videantur . Interim os farpius ablua- ur deqodo aftringente & fiyptico balauftiorntn , rofarura rubrarum , fumach , gallarum , lalicnrii, cum addiiis aqus Rabclii guttis aliquot i & pro potu ordinario exhibeatur ecofturo radicis graminis vel cichorii /iiveliris aqua eadem Rabelii imprsegnatum ad gra. am aciditatem.
$°. Memini in cafu fimili profuiffe in argrotante quodam narium interiora , quae fau- ibus proxima adftant , unde hasmorrhagiam gravem patiebatur , ferro tenuiore , recurvo ic leviter cadente, canalis ope in nafum extrinfscus immiflb , comburere •, duro qmdem onfilio, fed quod durior neceflitas fuadebat , &quod felicicomprobatum fuitexitu, cum a rationc & haemorrhagia reftinfta , & Jeger ab orci faucibus revocatus fuerit .
III. Contingit nonnunquam , ut cum ons ulcera ad cicatricem veniunt , erofae linguae 'atera, pratl^rtim circa radicem , cum interioribus gingivls , qua: appofitar funt ,• gingi. rr.Ccngiii^
ae extcriores cum adverfis buccis i aut ttvula five columella cum fiiiitimo lacunaris for. g',"Vu.>'.'"" lice coalefcant . gmgivii ,
Leve quidcm maJum & quod omitti poteft , ii nullum afferat incommodum . Sin ali- fu'| "bu"-!" er vero, oportet nicdicinam adhibere & promptam & facilem , nempe dum cicatrix re- «"• u*"»'» ens eft , partes male coalita adadlo digito diffociandae ; fi vero firmior & antiquior fit, nTp«ti- calpello ex arte difTfcandat , ac pofica cavendum ne femel difcreta; denuo invicem ag *"■«• •lutinentur, ideoque interjefto pcnicillo molliore, qui decofto detergente vel vino rubro mbutus fit, blande pluries in dic fovendat funt , donec cicatrix obducatur .
IV. Tandem fupereft aliquando poft curata ulcera ea oris ftridtura , vulgo Bridare ,
}ua maxilla inferior fere immobilis & quafi capiftrata nequit a luperiore diduci ulla iv. Ori« -atione, vel /altem ita parum diducitur , ut os adftridis lortiter dentibus nullo vel an re'.'cj"pi-' »uflo tantum hiatu patefcat, unde aliraenta folidiora in os indi , inditave mafticari , aut ",'*'°r, vocis fonus diftinde exprimi vix poflunt. _ YurT.
Solet hoc malum fere perpetuum effe , quotiefcumque tendines mufculorum manforio- rum,qui in maxillarum commifturis adftant , male affedi funt vel ab altioribus ulceri- bus ea oris loca depafcentibus, vel ab acrioribuscatharreticis , quae ad cxftirpanda earum partium ukera atfricantur . Hinc enim elaftica ftamina , quibus tendinei funiculi con- ftant, punfta, irritata , laceflTita quomodocumque, crifpari & in brevius conrrahi n^cef. |fum efi, haud difpari fere modo ac cariha pergamena ad ignem propius admota corru-" gatur. Quapropter minime mirum, fi retradi eo modo tendines ac extenfionis priftinse •|am nefcii inferiorem maxillam luperiori tam firmiter applicitam detineant , & oris di- ouftioni tam valide obftent , ut quantufcunque nifus in adverfum fiat , renitantur ip/i momento fuperiore, donec difcerpantur.
'' Grave quidem malum eft, tantoquc gravius quod inemendabile . Sunt qul gargarifma- tis emollieniibus ex dccoftis radicibus altharae, brancar urfinar, malvar, feminibufque li- ni , pO^llii 8fc. contradios tendines tentent relaxare, fcd fruftra j ncque cnim obfcrvatio- ■ne haaenus compcrtum eft pofse eos unquam nativat mollicici ullo modo reftitui .
Sunt
5 3^ . P E M O R E 1 S V' E N E R E I S ' !
Sunt a1ii , qui adaftis intra dentes cuneolis ligneis raaxiilam vi diducere ; ic mahfoJi rioruni tendines ad nativam exte liionem revocare conentur , mc feliciorc tamen exitu ;| niliil enim vcl minimum proftciunt labor; maxirao , ac ubi primum ab opere txdiofo ceflatum eft , cito perit uiiiturni laborfs utihtas. i
Denium non defunt , qui duriore iVd seque inutili confilio firmiores cicairices internis ' maxillaru n commiifuris nbduiflas incifuris fcarificent , eo fcilicet fine ut maxilla infc. rior facilius moveri poffic , qaa'i vero durioribus oris cicatricibus malum induceretur , quod a recraftis cnfpitjfque miiiculorum manioriorum tendmibus unice pendet , incifif- ve cicatricibus iuperficiariis m rb. s furari poflet , cui medicina efficaxadhiberi nulla ra» tione poflet , nlfi fedice tendi'ium . quara tentare piaculiim foret .
Quorfura ergo afurotan. um animos inani fpe fruflra tam diu laftare , aut quod pe» jus , novis miftfis iliorum m fcrids quotidie cumulare ? Difcant randem fe immedicabi- li raorbo cietineri , ac oimiffi non fruftranea modo , fed etiam periculofa medicina, ea fibf parent levamenta, quje p-^flint conducerc , quar nocere non poffint . Cum folidiores cibos nec devorare , nrc mafticare queant, liquidioribus utantur admiffis per rimara , qua patet os , vel per eam qu.'m facit dens unus data opera evulfus j eoque artificio, fi non dtlicate, at faltem placide vitam trai'ucant . De cetero durum , fed immedicabile io- fortunlum forti ferant aniaio , ut ( a) levius fiat pathntia qnicqHid arrigert e(l nefAs .
C A P U T IX.
Ve infotrunih , gu£ in parehre fJydr»rgyrofi interdHm acciJunt , & de eorumnem meiicin»,
Hydrtr. T Atii fupra monuimus Ctif. 7. %. a. omnia mitiora effe & pacatiora in parciore hydrarl
^tlilat } gyrofeos adminiflrafione . Cum enim Mercurius minore dofi inung..tur, cumultus ii
fjjquoque fanguine, fi quis fiac , minor inde futurus e(ij & cum inun^iones longioribus intcN
Fortuni»'?" vallis repetantur , impendentia niala prajvidere, & prarvifis ante occurrere facilius efl ,
Inde tamen putet quifquam nolim hac methodo in curanda lue venerea navigationis cur-
fum teneri qaafi per mare pscificum , quod procellas nullas experia^ur, quod nulla vi-
deric unquam njnfragia ,• fiquiilem fisc ipfa mtthodus fuj qaoque paritur infortunia ,
quorum alia quidtm p^rit a?grotaiitiuai imprudentia , qu' Me^iCiS monenribus morem
non geruntj & hxc huic mthodo cum pra?cedente plerumque comm^inia funt : Alia ve-
ro accidunt Medicorijm iocuria , qui (efe xgro/qut. frufirari f«lent , dum per erroret»
medicinam imparem morbo adhibent , dc ea hutc mcLhodo quafi propria funt .
§. I. DE INFORTUNIIS HUIC MF. THODO CUM PK^CEDENTE COMMUNIBUS.
1 Ffbri» *• .^gfotantes. cum in hac mcthodo ab exulceratione oris & falivatione imnsunes no:
»dvfnit,4t xam nuihm patiantur, ta?oet p erumque , in cubicuio conclu/^s taudiu detineri . Conni-
fum^fci" , ventibus itnque, vci faltem diffi-nul ■•, tihus Medicis . .>mant per urbem vagari, ignari,
(1 a^ri v«- rnalQfu-n quse fibi po(T'jnt parere , cu.n .Mtrcurio iniHa unquan fides fit . Vidi tqujdem,
lum^te- neque (eniei , rcm latis rrolpere , faitrm firc damno , fucreiride in rcgionecalidiore , qua.
mfdi» ad- jjj g(^ ociitania , tempeflaie xliiva , in argrrtantibus demum , in quibus taruior erat &
htbetior M' rcurii er.ergia : At vero ae^roca.itts ilios & numero plures ibidt^m vidi , quibuS;
iimili iinpiuaentia •^ravifTima ' arta iunt infor.uiiia, undcin loeT-um capitis difcrimen venere.
Neque fane mi:u:n, quippe fi dum interiora calent & afiuant a Mcrcurio intus to.
multuante, contingit ur extimus co'-poris habitus v£!!;o, frmore, hu^niditate derepentc
refrigereiur, necflTe eff p'o confiipat.i cuts & dcnfatis fpiramt-iitis , quibus pervia efl ,
infciifibilem perfpirstio' em (ubito inhiberi . Hmc particu'ap mcjbificaf . quac in hac rae.
thod : a ceterisemiflartis prarc ufa;, (altcm tacite hac cxh<ilabantur j hinc non paucae nier-
ci'"ia!es aiomi , qua: circulationis motu zbicptx latenrer tvanefcen.int via cadcm , iiitra
corpus jam retineri , & retenta? trafoediam agen dvbeot pertt-nli plc-nain , Mod^.. fcilicet
intra fanguif.ra vafa coercita:, motum circulantis cruoris incei)d:ndo , carneafque tum
cordis,
( d ) Hoiar. od. .3«, lib. t.
I
L I E E R IV. C A P U T IX. ''j^f
feorclls ) tum arteriarum fibras ad ofcillationem frequentius follicitando , febretti accenJe. re uc difluni eft Ctp. prtced. §. i. Artic % : Modo vcre impete fafto ia falivales glandu- li% tum parotides , tum maxillares, fubitum illarum tumorem , calorem , dolorem in- ferre cum infi-^Tii Imgus , totiufque capitis tumefadlione , ut ibUem didum eft §. r, Arut. I : Modo^tandem tum in falivales glandulas vim fimul exerendo , una eademquc opera* &' febrcm inducere - & glandularum falivalium tumcfa£lioni locum dare.
Sic ergo in hydrargyrofi ipfamet parciore , argrotantium imprudentia infortunia eadetn non raro acci.dijnt, quibus fupra diximus friceiente Capite , §. i. artic. i. ^ i plenio- rem hydrargyrofira infeftam & infamem haberi , fed quibus eadem quoque raedicina fa- rienda eft , quam idcirco, ne aftum agcre videamur ,_repeti yolumus ex praecedentc Capite.
II. NcnnuUi , qui natura multi cibi fuHt , cum inedia;_impatientes tenuiorcm dia?tam, H- Fehrit qu« imperatur , obfervare nolint vel nequeant , non largiorem mr>do fibi concedunt, ut rh™/fc"' Famen depellant , quod condonari facile poffet , modo offis tantum, cremoribus, panatel- ^rj«^'>'»'ijv lis & ovorum villis utercntur; fed etiam gulat interdum ita indulgent , ut cum oris in. fefe"'il.g'ur- teriora ab exulceratione libera ad mafticationem & deglutitionern prompta fint , non du- iJ^fj^fn-jJ}' iitcnt cibis fe ingurgitare ; carne , eduliis , ferculis , cupediis promifcue vefci i quin setnt- imo vinum adhibere , quafi in therapeia tam lubrica pergraecari licitum foret .
Sed delidum gravis ptena plerumque fequitur , neque pede cUudo . Cum cnira in hy- Jrargvrofi quavis conco(5lrix ventriculi facultas manifcfte infringatur copiofiore, ut opi- lor , muce tonc temporis in ftomachum confluentc, quo torius ventriculi relaxatur , & lebetatur fermenti chylopoei energia , inde fit ut ingefta cibaria & male conficf, & in ritiofam abire foleant cacochyliam, acidam , acrem , biliofam , qua quidem , fi in fangui- lem transfundatur, febrem moveri , qualem fupra defcripfimus , c.^f pr&cedente , §. i. 'irtic. 2; qua vero, fi in inteftina provolvatur , diarrhoeam produci necefte eft in dyfen- ericum fluxum brevi degenerem, de qua ibidem , artic ^.
Sic ergo in hac eiiam raethodo argrotantium intemperantia mala fspe creantur gravif- Ima , qua? ut natura eadem funt ac affeftus illi, de quibus fupra , qui in pleniore hy« Irargyrofi evenlunt , fi cum iifdem nonnunquam gradu & intenfione fere paria fiunt , at- que adeo iifdera remediis impugnanda funt , de quibus /upra loco Uud^to .
III. Huic alteri hydragyrofi, dc qua nunc quarftio eft , ut quae ad patiendum & tole rircenfi •:ndum mulco facilior fit , moris eft novitii quidcm, fed jam recepti ajgrotantes pluri- praJJjen- nos credere natura infirmos , viribus parum valentes , morbo habituali exauftos . ut pul |','f'","'|°^' ronarios, tabidos, hjfmoptoicos , epilepticos , fcorbuticos , podagricos , mulierefquf fi hyir"»*- jterum gerenres , quibus plerifque pleniore hydrargyrofi o!im interdicflum erat . Neque 1^',"^^^^"* "ane mutati confilii poenitendum efte videtur , quo non folum ufitatum , fed ctiam qao ftfs. »e idianum eft , aegrotantium plurimos ab inveterato morbo feliciter convaiefcere , qui tan mif°"fon- juam deplorati naturae viribus , vel ad fummum mirigatoriis , fed fnefficacibus , quibuf '*'.'";" »<*- lam auxiliis quondam permittebantur , donec pauhtim morbo confedli mortem miferam 01'".'""'* jccumberent ante diem .
At vero cum nihil occurrat quod ex omni parte a periculo tutum fit , inde fimul ef- Feftum eft , ut mitior haec ipfa hydrargyrofeos fpecics, utcunque natura blanda fit , in- fortuniis tamen non paucis obnoxia interdum cffe foleat , quae cum altera camraunia ha- bet, ut fputo fanguinis in ha»moptoicls , infukibus morbicaduci fivefontici in epilepticis, ukeribus oris phagedaenicis in fcorbuticis , paroxyfmis podagrjcis , aborrui , ceterifque id genus numcro fat multis. Quantumvis enim & parcis dofibus & longis intervallis Mercuriusadhibeatur, quamtumvis tacite vim fuam exe^at in profligando feminio mor- bofo, vix unquam fieri poteft , ut nec in liquidis orgafmum , nec in folidis erethifmum ullum exciietj neutrum vero excitare unquara poteft in a?grdtantibus natura infirmis, cachefticis , corpore male conftitutis , quin periculum maxiraum inde immineat , ne the- rapeia in infortunium quoddam eruptura fit , varium quidem pro vario jpgri ftatu , fed nunquam a periculo vacaum .
Sic ergo in parciore quoque liydrargyroG , sgrotantium infirmitate infortunia eadem in- terdum contingunt , ac in pleniore : Plerumque tamen pau'o mitiora , quibus proinde medendum eft auxiliis lifdem, quae allata funt Capite fuptnere , §. 2. tV- AJi-
IV. Rarum eft oris ulcera altius penetrare in hac hydrargyrofeos fpecie , rarius ulcera q>"ndoui- eadem fieri maligna , cacoethea , dyfepulota . Poteft tamen utrumque medentium indili amm°pe" gentia aliquando contingere,- & tunc eadem omnla infortunia limenda funt, de quibus f,V""mJ(?
fupertore Capite didJum eft , §. 5. gn. intden'
Tctf>. I, Y CfA ".vn <]<=-'
3j8 De Morbis Venereis
Sed ut illa infortunu natura , caula , periculo cum iis proximc convenlunt , qiijt Iju-
dato loco recenfentur , fic medicina ad illa efficax cum ea «onvcnit , qua: ibidem propo.
(ita fuit , & ex eodem Capite repetenda eft
5. II. DE INFORTUNIIS HUIC METHODO QUASI PHOPRIIS.
J'.'r* yr'?'" Haftenus fed pauds de infortunlis , qua: iiydrargyrofiis parcior communia quidem bi-
{eot^tue- bei cum pleniore, fed qua; tamen mitiora & rariora patitur : nunc pnulo Fu/ius de in-.
ceffui. fortunio illo, quod licet cum utraque commune ftt , ad parciorem tamen fpecialius &
frequ^ntius pertinet i nempe dc irrito Mercurii fuccenu , gravi fane infortunii geoere, Sc
fi ca excipias quse capitis difcrimen advocanc , omnium gravifTimo , quo fit uc morbus
male eftirpatus poil breves inducias fponte revlvifcat , agatque iragcediam alteram priore
pejorem .
pS?Jo?«™ Novum quidem non cft pleniorem hydrargyrofim ipfam quoque omni plane fucceffu
«ifi^com-" a'^^'^^"''^ dcftituii fed id tamen rarum eft, nequc unquam fcre accidit , nifi cum adhi<
LunisTft. bita therapeia vel nimia medentium feftinatione, vel przfentia graviorum infortuniorum,
p^c^o/e'" '3"* urgent, citius quam par effet interraittitur, unde vix poteft tunc ignorari & erroris
ftequen- admiffi caufi , & emendindi racio. In parciore vero hydrargyrofi id intorcunii genus eft
d,t'. *"'" frequens & pervulgatum eft , & quod maxime mireris , tum etiam cum omnia ex artis
legibus rite adminiftrata videntur, ae cum thcrapeia moram ac fuftentationem fatis diu-
turium habuit , ita ut nec fatis liqueat plerumque in quo peccatum fit, nec ab admitten.
_ . . . da culpa cavere , aut admiffac mederi facile fit.
ritfhy-"' Itaque oper» pretium eft latentes caufas curationis in ea methodo tam fa?pe inkStx
feoVf''™" '■ef^gs''^ > modumque fimul indicare, quo in pofterum id inforuinii caverc liceat. Sic il-
la curatoria methodus , qu« blandior , tutior , faciliorquc ab omnibus cenfetur , nota
inefficacia;, unde male audiat, femel purgata , poterit ab omnibus tuto admitti non par-
vo therapeiae compendio, inaximoque a?grotantium emolumento. Sed cum ea quasltio ob-
fcura fit & dfficiles explicatus /labeat , rem paolo altius repttere neceffum eft.
ineauf» Gonllat cum ratione, tum experientia , effedlum qucmcunquccaufam habere certam , quaf
q*cumq*ue ^^ ^^^*"" gradus, & quar certo egeat tempons intervallo, ut efficax fit. Sic ut exemplis
requiri «t utar vulgaribus & obviis, cera liquefcit certo tantum gradu caloris , & eo caloris gra-
dum MiiV*' du quem certo temporis fpatio experta fit : Sic aqua congelatur certo tantum gradu fri-
fionii.et goris , & fo frigoris gradu , cui per certum tempos obje.ta fueric . NuIIa arte , nu^
"mp™ri« opcra fieri unquam poteft, ut cera liquefcat , aut aqua congeletur, nifi caufa; finguljF,
fnor»ia, g quibus finguli illi efftftus producuntur, ad certum illuni intenfionis gradum evehan-
tur, qui tftedui producendo correfpondeat , & in fubjeda agat per cam temporis moram ,
quat ad cffedtus illos producendos requiritur.
Diio ei. Sic ergo & pari prorfus ratinne profligatio & cxterminatio feminil fyphilitici , quali-
Mc?eu"o tercunque fiat , i°. Certam in Mercurio vim & encr^iam poftulat , qua in virus agat:
r nuili.ui »°. Certam ac determinatam requirit temporis diuturnitatem , per quam ea Mercurii quan-
pfiul'" titas in virus agat. Si alterutrum drfeceric, luditur opera , nequeunquam fperandum eft
poiric. fore, ut virus venereum radicitus debellari poffit a caufa , quat altcrutro nomine imbeU
lis , vel potius impar eft .
Jam vero cuai Mercurius homogeneus fic , & e particulis fimillimis & fimplicifllmls'
totus componstur , qua» nullam in fanguine mutatienem pati poffunt, unde murerur ea-
rumdem eflicacitas , palam eft certum illum virtutis & energiae gradum , qui In aohibi-
to Mercurio defifleracur , ut virus venereum prcfligari & cxterminari poffit , non diftin.
gui ab ipfamet adh'biti Mercurii quantitate , atquc adeo ad eradicandum morbi venerel
tomitem iiecefiumefle, i°. Certam ac determinatim Mercurii quantitatem fanguini fyphl-
liticorum inftillari, undexftimanda eft certa adhibiti Mercurii efficacit.is: 2°. Semel inftil»
latam fatis diu in eodem morari , unde aeftimanda eft certa temporis diuturniias, quar in
agenie Mtrcurio requiritur.
Duaf pro- Liquft crgo duas cffe legcs in adhibendo Mercurio pcrpetuo obfervandas , f\ optato
e(Te*in^*d- f""effu potiri quis velitj i°. TJc ea Mercurii quantitas , qux ad perfedlam luis vene-
>ibtndo res curationcm requiritur, agat in fanguinem , & agat eo momento , quod producendo
|^hf«vli'°- effeiftui aptum fit; fin fecus enim , nunquameo nifu illum agreffura , impctumve fi(flura
d.i. ■ ut eft ejus a^adus , qui ad effedum neccflarius eft : i'. Ut admiffa Mercurit quantitas in
r'«f«;: fangui-
futetfnit' luac ,
Ljber IV, Caput Ix. 3J9
f'ngufnem pari eademque vifatisdiuagat » acinchoatatn in i!lo mutationem fatis diuturrao to fempff. '^Tiporis fpatio urgeat , donec totum languinem , vafa fingula , rcceflus omnes pervafe- ^llij^h';: 'h, ne quid iaaccelTi ufpiam {.uperfit » ubi morbi fomes abdi , & unde recidiva pati bwtur. Poffit»
Peccant in prioren» quidem Tegemt,, quicunque Mercurium dofibus a;quo parcloribas& pror"mr IntervaiHs iufio longionbjs admmiftrant , unde deeft in fanguine ea Mercurii quantitas , qu^ Mfrcu. qujc ad producendum effcaum neceffaria eft; In pofteriorem vero , quicunqje affe»5tam ;,'",Tbu'^'' mercurii admiftrationem citius . quam par eft , intermittunt , ex quo efficttur ut mura ^'^^f^)/^," tio fanguin; jam induit:» f^tis. diu non (aftineatur ad morbuTi radicitas exrtirpandum. &',apofre!
XJtrumqu;: peccati genus freqatns eft in fiydrargyrofi parciore. Hinc in illa methodo' l^'^',»,'^'^^^^^ vani illi & uriti fucccffus curationum mercurialium , quibus mitigatur quidem fympto- roii.veitius matum faviria , mal-umque remittiiur ; fed quibus nor. deletur morbi fomes , nec proin- de niorbus funditus exftirpatur. Hinc fallaces lila: morbi thcrapeia: , irritis ipfis fuccefl iibus pejores . in quibus evane/cunc qutdc-tn fympcoriata , uuJe xgrorantes mafe providi 'faufta omnla fibi ttmere ddpondent , led qux poft brtves iniucias ia recidivas abeunt priore morbo plerumquc difficiliores.
Probe teneo quod illi errent , qui folent ad hunc modum Mercuno uti vel abuti po. Hine f»!- tius , nec ignarus fum offuciarum , quas fibt ipfi faciunt , ut mcthodum eam probent i'^,„ie* Mercurii & parciore quantitare & breviore temporis fpatio admin ilrandi . «"* luit
Nempe circa priu* fic argutantur. Vnciae ires unguenti mercurialis quatuor f iftio- ^JT^innet. nibus intra feptem dies asgrotantt illita? luem radicitus plerumque fanant intra triginta •^•'^'^ "»• dies . Ergo uncia? totidem eiufdem ungumti , trictionibus duodecim y jntra dies triginta menu.qua adminiftratae, morburo eumdem pari facilitate, fmilique efficacia eradicatur^ funt. H°m*eTho-
Circa pofierius vero fic amant fifai fucum facere. Conftar , io^uiitnt , fanguinem totum doiff.-ru»- per corpus pfuries hora qualibet circumvehi. Poftunt ergo mercuriales atomi in fangur- '^^rsuniea- nem celerlter diftnbui , univerfa corporis vafa pluries hora qualibet legere , & relegere ,«'»'»• p"- & caufam morbificam , iibicunque latet , efficaciter impetere ; atque adeo debent intra""""' ipatium temporis opinione brevius morbum penitus delere,
At vero in utroque pcrinde liallucinantur . Circa prius quidem , nec damus tres un- Argumen- guenti uncias ad curationem luis femper fatis efTe , nec ab omnibus in parciore hydrar. |JJ™ *'"^ gyroft uncias tres unguenti femper adhiberi , quod utrumque gratis afTumunt. Sic ergo ruentibus permiffis conclufionem funditus ruerc neceflum eft»
Verum, ut etiam dcmus duas illas fumptiones, aflumptio lamen non dabitur; Certum Soiwitur eft enim haud leve difcrimen inter collatos cafus intercedere, i°. Ex divcrfo adminiftra- wmpMu"! tionis modo: x°. Ex inafquali intervallo , quod inter friftiones interjicitur: 3°. Ex di- verfa raora , quam Mercurius trahit in fanguine.
1". Ex diverfo qaidem adminifiratienis medo . Cum enim tres unciae unguenti mercuria. lis quatuor friftionibus adhibentur , manifeftum eft fri(flione qualibet illmi drachmas fexunguenti, ex quibus circiter drachmae tres M^rcurii in fanguinem transfundi polfunt. Contra vero , cum unciae totidem friftionibus duodecim illinuntur , unguenti quantitas vice qualibec adhibiti non afcendit fupra drachmas duas, ex quibus ad fummum circiter drachma una Mercurii in fanguinem exprimitur . Liquec ergo momentum , quod poceft a Mtrcurio exerceri in priore cafu , efTe ad momBntum quod ab eodem exercetur in pofte- «orc , ut trcs drachmx funt ad drachmam unam , feu quod idem eft ut 5. ad i. ■ tP. Ex inefusli temporis intervallo , qued inter frifTiones /tngulas inter)ieitur . Cum Cnim irr priore calu fridiones alrero quoque die adminiftrentur, breviore intervailo quod ho, ras 48. ncn excedit , parcior quantitas Mercurii ex prarcedente inunftione admifti debet evanefcere , unde tanto major futura eft Mercurii fumma ex fridionibus omnibus in fan- guine collefta . Conira vero , cum triiStiones tertio vkI quarto tantum quoque diefiunt, longiore intervallo , quod horas 71. vel 96. aequat, inajus debet eflfe difpendium Mercu- rii praecedentc inunftione intromifli, unde tanto minor futura eft in fangmne folida Mer- curii fumma ex friflionibus omi>ibus rcliqua .
J°. E,x diverf» mora , ^uam Mercurii fummm ducit tn fanguine . Nam In priore cafa quantitas Mercurii quantacunque adminiftratur, die ipfa feptima totacum fanguinecon- fufa adeft , adeoque momento , qua maxime poHere poteft , fanguinem impetit , ac virus cxterminat pet dies ad minus viginti, vel vigintt tres. Contra vero in catu alrero quan- tJtas eadem Mercurii , fi tamen in iJlo quantiras eadcm poffit unquam fanguini fimul in. «ffe , quod fane ex praecedcnte articulo nequaquam credibile eft , non ante collefta erit ,
Y X quam
J40 De Moreis Venereis
quarn die trigefirro , atque adeo vix per dieni unum , poteft adunato impetu vlm inte- gram in fanguinem exercere.
Sic ergo colligere cft Mercurium i^ Parcioribus dofibus illitum: le. Longioribus in- ' tervallis admininratum : 3 , Tardius in corpore adunacum , debilius momentum, cum in fanguirem , tum in virus cum fanguine permixtum , exercere , quam fi majonbus & fre* qufntioribus inundionibus adhibeatur , utcunqoe ceteroqui fupponatur eadem copia ad- miniftrari ; atque adeo quicunque crediderit pofle utraque methodo luem vencream aque tfficaciter profligari , credat idem oporret januam , quar valido ariete impulfa labat , po(- fe perinde perfringi, fi fruftulis, in quae aries ille dideftus fuerit , fuccefTive impetatur; aut murum , qui globo tormentario facile disiicicur , perinde diruendum efle glandibus tninoribus, quarum ponderis fumma pondus afquer globi tormentarii , & quar fingulae vi cadem , fed fucceffive , emittantur. Soivirui Jam vero circa pofterjus 1°. Confiteraur quidem fanguinem per corpus ciicumvehi plu- poitwiui. jjp5 jj^j^^ horam , fed hafc de maioribus taitum vaiTs vera funt . Negamus enim ejufdem •urfum in anguftiflimis vafculis afque celerem eflfe , atque per illam tam fa?pc iterari. Er.2o fequitur Jnde Mccurium inunftionibus admiflfum per majora quidem vafa fatis prompte dfftribui : At vcro fequetur inde nunquani pari celeritate diftribuendum effc per intricatifTjmos gl^nduhrum. vilcerumque dudus , ubi latet potiflimi morbi caufa.
1°. N:hi)ominus i)'tro demus Mfrcurium per omnia corporis vafa, etiam minima mira
celeritare diftribui. Quid rum ? An inde efficietur unquam, ut Mercurius pari cekritate
optaMim eff*(flunj prartet ? Minime gentium . Nempe ad perfedam luis vcnerex curatio-
^, nem fingula? finguinis guttulae fubeundx & a feminio venereo txpurgandae ; perluftran-
di receffus om es intricatifllmj vifcerum , glandularum & medullac offium ; obices de-
mum , (j qui ubicunque adfint, atterendi , & diflipandi itu redituque multiplici i ad qua;
/)nj»ula tempus requitur idoneum , qaod experientia docuit diuturnius elTe pleramque ,
quam quis prima fronre putaverir.
^,^»'"»- Ex his itaque palam eft, ut iam redeat oratio , unde primum digrelTa fuit , efficacia?
fi'«',it* Mtrcurii ad luem veneream exftirpandam certos fines efle , tum in adminiftrandi modo,
ftlTridi" ^"'^ ^" adminiftrationis diuturnitate, quos intra Mercurius morbum perfede curet, ca-
Mcfcirii retque minima argrotantium jerumna: Quos ultra morbum curet etiam , fcd majore segro.
Sn,l"ur''/* tantium labore, imo fatpe non fme periculo : Demum quos citra ajrumnam quidem mini-
'um in mam inferat, fed fimul etiam curationem nullam, vel curationcm imoerfeiflam prarftet.
.Me?carVi' Qiiocirca therapeia? mercurialis cardo in eo totus vertitur , ut certus ftatuatur modcs
'^minrl-' '^"^ quantitati adhibendi Mercurii , tum mercuriali adminiftrationis diururnitati , unds
■"oniid.u- cmolumentum quidem accedat quam raaximum , curatio fcilicet omnibus numeris perfe-
urnur, . ^iflHma , damuum vero quam minimuiti accerfatur , fcilicet moleftia noxaque quam k-
vinima .
Scd ^oc eput , iie lahor e(i . quippe variatm efte necefle eft , tum adhibendi Mercurii quantitatem , tum adminiftrationis diuturnitatem pro morbi novitate vel inveteratione , diverfo intenfionis gradu , partium affe^hrum natura aut afFedtionum [pecie , fymptom?- tum numero & farvitia, atque argrotantium statc , fexu , va'etudine, quae
Incert» ( a ) fi tu pofiules . Ratione certa facere , nihila plus agtts , Quam fi des operam , ut cum ratltne InfaniAS . At neu- l^hil ergo licet hac de re definire quod certum fit , ratione fola feu ut aJunt, a tru.Tv rt- prhri , fcd ducc «antum expcrientia & ab effedibus, fcu ut vulgo dicunt , a po/lerinri. ^'J.po^eft, Q"* autcm mulsiplici & iterata obfervatione hac in re maxime explorata ipfe hadenu$ (ei exp,- habeam, lubet paucis exponere, ut fi quis j«/'^ noverit ifiis reEiius , tandidus impertiafy
Ji non his t*TaTHr mecum . Qu»dut«/ I. Iraque compertum eft experientla Mercurlum exftirpandae Jui vcnerea? parem efTeJ '°Z''Vi{ ^"''"fs legitimum ptyalifmum movct . Quocirca danda tft opera ut falivatio cieatur, Mfjrii- non fubiranea , tumulruaria . immodlca , qualis in pleniore hydrargyrofi, nnde falivales ^'^"^„",j glandulae tumeant, oris interiora inflammantur , plura & profunda ulcufcula ia ore, •dh bou emergant, faliva ad libras odlo , novem , decem , dcfluat intra nydhemerum ; fed placl^ u""bil..d» <** » moderata , remift'a , facil- tradabilis, qnae ori inflammationem nullam , vel levem , iai7a"o' ^"* ulcere pauca & fuperficiaria inferai , quar UDam aut alteram , vel ad fummum ircs a.rai.o. ^jjjyjg jibras intra lioras »4. fuggerat .
( * ) Teient, Euituch. ^S. 1. Sctn, t.
I
1
LISER li^. Caput IX. J4r
Igitur, ftatim atque ex tribus priinis friaionibus innotuefit quid in jpgrotantis fan. Et motim gulnem Mercurius valeat , reliqua in hanc finem ita dirigatur curatio , modo inundio nj^"*'.'"! num dofim , modo crebritatem , modo crebritatem /imul & dofim intendendo , ut faliva d'X(ov^n- tio ex voris tandcm fuccedat , quae fi moderata, fovsnda ; fi parcior, coufirmanda novis ^]^ 'mor- fridionibus ; fi for(an immoderatior fit , reprimenda eft, & ad raodum reducenda ex ar- *»of. cyok- tis legibus. Proinde , ut ex Cynofurje afpefta navigationis curius , fic ex falivationis ev^nue* prafentia & gradu mercurialis therapeia femper regenda eft . n»t«.
Errant igitur, qui putant falivationetn in curanda luc venerea cane pejus & angae vitandam efle, ideoque in eo toti funt, ut, parciffimas rariflimafque fri^.ones adhibeanc. Sic enim operam ludunt iuam, fuofque deladunt zgrotantes.
Nec multo levius peccant , qui motam vel imminentem falivationem intempeftivis pur» gationibus reprimunt vel coercent ; atque adco Mercurium , dum optato inftat operi , evocant & amovent; fic etiam id unum videntur agere , ut operoie nihil aganc.
Haud equidem nego aliquoties finc falivatione lueai veneream feliciteT exftirpitam fuif- fe , qu£ recens effet & levis , & qux asgrotantes afficeret Mercurio facile obhquiofos t At vero pernego poflTe inde Hnquam colligi falivatiaaem femper omicteBdam clTe in cura- tione luis venereae cujufcumque . Quafi vero, fi quid femel, iterumve prolpere fucceffe- rit cafu vel fortuna , debeat illico inde exemplura fumi , quod in pofterum norma fiac , etiam contra squum & bonum : Auc quod pejus eft , quafi nefas forst ad confilia tu. cius explenda novis Sc muniiioribas viis utf , qwas indeftffa rerum obfervatjo feliciter parturit ad utilitates noftras . Nae mihi videntur , qui fic vitiligant, non firmiore caufa niti , quam fi quis praefratac ideo contendat navigationis curfum fine pyxide na«tica fe- liciter nunc regi & poftc & deberc , quod contigerit foffan aliquando , ut in regenda navi ventis fecundis a(5la pyxis nulli fuerit ufui , vel quod conftet Scriptoram teftimo. niis a veteribuc olim pyxide deftitutis fatis felicitcr aliquocies navigatum fuifte .
II. Altera curationis regula eft , ut promota falivatio nulla rationc prius cohibeatur ,
quam morbofa fymptomata, qu« a lue venerea ortum habent, evattuerint . Neque enitn
licet aliunde criterio ullo , quod certum fit, de fanguinis dyfcrafia emendata , de profli-
gato luis feminio, demuro de caufa morbi funditus deleta tuto decernere , quam cx affe-
ictuum, quos morbus produxit , cefl"atione.
I Errant ergo quicunque, non ex rymptomatum curatione, fed ex folo dierum numero iherapeiam mercurialem metiuntur & circumfcribunc . Etenim cum morbi gradus , faw- guini/que confticutio nunquam fibi firailes finc in diverfis xgrotis , mhil inepcius fingi poteft , quam methodum eamdem adhibere fingulis , & uc vulgari fertur adagio , omnef codem calopodto cttlceare , quod clim a Galeno , Method. Medend. LiL 9. Cap. 16. diftum merainimus in Medicos quofdam imperitos , qui non habita ratione temperamenti diver- fi eadem remedia omnibus admovebanc.
Porro tamen noluerim otiofe quifquam diuclus expeftet dum omnia fymptomata eva-
Duerinc , quae a iue venerea ortura ducunt . Neque enim fperandum eft fore ut omnia
femper evanefcant, quandoquidem nec eadem eft omnium natura , nec fimilis produdtio-
nis ratio . Quippe alia luis venerear fymptomata , lcilicet ea omnia , quae inducuntur
folo humorum five fiuidorum vitio , aut ad fummum folo ereihifmo folidorum & citra
Jabem ullam ultcrlorem , pendent a feminio venereo tanquam a caufa centinente , atqae
adeo inde neceftario futurum eft , ut fublata ea caufa , hoc eft , profligato feminio ve.
nereo , ipfa quoque pcrpetuo tollantur . Alia vero , nempe ea omnia , quar a quali-
] cutnque labe folidis ilJata nafcuntur , pendent quoque ab eodem feminio venereo , fed
tanquara caufa fimpliciter conjunSia , atque adeo licet pofita ea caufa ipfa pofica fue-
nnt, attamen confequcns non eft fore, ut , eadem fublata , hoc eft , exterminato feminio,
ipfa quoque tollantur illico . Qua» difta abunde indicant fedulo diftingUHJi Jum efte in-
tcr diverfa illa fymptomatum genera , & diligenter cavendum ne remoto omni difcrimi^
ne, idem dc omnibus judicium lemerc interponatur ; fed de his iafius in fequentibus.
Tm. i. Y 5 C A.
^ 3A* D E M, O R. 8 I, S V E N E R E 1 S
C A. P U T X.
Dt ^jfeczibuiy^qulpeft Hyirargifrop». reliqul fum , /ed fuibui miditin». repiriri poteft ,
P*«"nf. r JT nonnulli adfunt, qui ab hydrargyrofi abhorrent fine caufa , fic contra non de.
d'Jirgy,o'fi \-^ Tunt , qui eidem nfmium credant . Illl fibi nih:! non timent a Mercurio, ceu ab
S.ffidiini '"fi^9^ &• male tuto remedio.- Hi nihil non fpcrant ab eodem i. ceu a certiflima & abfo-
<c gu. ei'- lutoria medicina; &, fi forte non putent fore ut inde rejuvenefcant, quod Poetajolim fin-
Sdunt?'nu ^^''^.^^ -(Efone, Jafonis patre, Medfae artibas juventa: reddito , at putant certe. fe ab
mmm . omnJ morbo liberos integerrimaE waletudini rcftitutum iri , quali olim ante conccptam
luem maxime valuere. Sed utrique , dum diverfi abeunt, in contraria peccant : lUi nem.
pe, quod de Mcrcurio. nimjum diffidant , cujus. ufus legitinius tucus eft. & periculi ex-
pers , uc fupra probavimus Lib. U. Capp. n. \z. ^ ij. Hi vero , quod eidem, confidanc
nimium j quamfumvis cnim Mercurius remedium fit &, opiferum & efficax , non idco
tamcn fcquicur huju& ufu omnia lymptomata , qua: a, lue venerei. indu(5ta. funt , femper
^ dcletujn iri , ut in fequentibus probabimus.,
Juu^ene- , J^^ fupra Cap. V. §. i. hup4s Ltbri vidimus tres.ede luis venercJE fpecies , primam , cifnu/rl, "?1^* virus paucum , benignum , recens admiffura humores folos corporis , plures pau- qi«" hu ' ciorefve, inficit, illae/is iolidis partibus : Alteram, tertiamque in qua vlrus ubsr, acre , "m"infil ^"*.^'^*^^^°"^ auftum & multiplicatum ad organa varia corporis penetravit , partefque fit , »it«it iolidas non paucas laefit vitio multiplici , phlogofi , inflammationc ,, infarftu., tumorc , difprtces gummato, SKJrrho , erofione , exulceracione, carie &c..
'prlo" 1 Prima quidem luis vencrear fpccies. perfede curatur hydrargyrofi legitlma ; nec fane
rumqj» "^ mirum , cum enim virus vensreum , quod in humoribus latet , folidas corporis parces,
^»\u»* nondum vitiaverit, confequens eft , uc fi e fanguine ceterifquc humoribus femel cxcermi.
hvitirgy. necur, nullum illius veftigium exftet , nec ulla; maneant morbi reliquiaf : Et fanc com.
lofi . pertum eft luem vcneream- eo fuccefl^u toties curari , quoties recens. & levis in lolis hu-
moribus ctiamnum infidet. Solct quidem ab hydrargyrofi fangumi ceterifque humoribus ,
dum Mercurio atteruntur & fubiguntur, acrimonia; quidpiam non raro accedere , (ed id
plerumque leve eft , &. diarca humedante ac refrigerante , vel fi.opus fuerit , ufu laiflis
facilc emendatur.
Atpefte- At vero raro , vel potius nuhquam , accidit ut dusc aliar luis- fpecies pari. felicitate
lim-e".- f*"eiiur. Utci^mque enim remedio proftigatum fit virus omt;e , quod humoribus ineft ,
lafuper humorcfquc inficit , nihilominus tamen fuperfunt plerumque vitia ilU, quar folidis par-
p!iur'.mum tibus morbo iam IMata fuot ; & quandiu. fuperfunt , tandiu affedliones non paucas ex
foi.dii^^um ^'■^'^^"^rum genere &. fovcri & perennare neceffum eli , unde fit uc irrita fpe plerumqus
iiiiiifu'" doleant , quicunque male providi, nec rerum latis gnari perfedtam expeciabant , nume-
rifque omnibus abfolutam curationem. inveterata: luis venereac , partefquc folidas jam
5;,,;,;;, dudum infidentis,
iiiii »iii Ex vitiis aucem, quar in folidis partibus poft extermlnatum virus venereum fupercfl'"^ iiiy^nfi. folent , pofl^unt alia arte atque remediis cmendari , & hinc provcniunt affediones , fu- Mtxiei »f- perftites quidem lui vencres , fed tamen fanabiles, de quibus in hoe : Alia vero ne. lonft^"" queunt ncc opcra, nec medicina ulla corrigi , & hinc fiunt affeflionts , non modo lui ve- luum. nerea? fuperftites , fcd etiam omninc infanabiles , dc quibus in ftquentc t»pite agemus.
piurimi Ideo mihi vifum eft hoc argumentum accuratius tradlare , quod exploratum habeam
intereft quanti referat in medicina fyphiliticis facienda prius noflc , quid de fingulis morbi fym-
affealo-* ptomatis fentiendum fit atque prxfagiendum , quam hydrargyrofis adhibeatur j nam, ut
DHrd.ftin- ^" Celfus, L.-A. j. Cap. 2(5. art. i. jinte omniti fciri Midicus debei ^ua in/an.ibi/ia /int , &
Euer» . <ju* diffidlem curationem habeant , qut, promptiorem . Efi enim prudfntis hominis , primum
eum , qui fer-vari nen potefi , non Attingere , nec fubirt fpeci:m ejus, ut occtfi , quem /ors
ipfiHs intcremit . Deinde nbi gravis metus fme certa tamen dfper.itione e/i , indlrare neieffa*
riis peritlitantis in d fficih rem effe , ne fi vi6ia. ars m.ilo fuerit , veL ignoraffe vel fifellifle
vide/ttur. Sed , re£le lubdit ille , ut h&c prudenti viro tonveniunt , fic rurfus hifirionis tfi
parvam rem atte/lere , quo p/ns prifiitiffe videaiur .
Ceterum in enarrandis affeftionibus illis , tum prioris, tum pofterioris generis , qu» poft hydrargyrofim lcgvimam reliquac foknt efle, ordine fingulas iia perfequemus & ia
ifto
t t B E U I V. C A P U T X. 3^
Ifto & in fequeptc -Capite ut pritnum qux frequentius, deinceps vcro recenfeantur qua ^
rarius occurrunt .
§. I. G O N N R OE A.
I. (jonorrhoea, /ive phlogodes fuerit & recente contagionecontra£l:a, five Jnveterata & *• ^oaari in habituale kminis proflavium jam degener; hydrargyrofi etlam legitimje plerumque fu re«m.t"S ^erefTe folet , non quidem virulenta , qualis fuit ante inundlionum ufum , fed fi"iP^ex , }j«''^'J|j*^'|^ •quam virus nullum ]zm foveat , & qua? prornde contagione conimunicari amplius non rofi fiipec- poflTit. Retinent hxc Jn viri« gonorrhoea; nomea , fed in raulierlbus cum fluore albo feu*'*' raulicbri fluxu confuodi folet , q/jo nomine araant iHx reliquias raale curata: gonorrhoea; priEteiere .
Vidrmus fupra Li^. III. Cnp. i. §. a. vlrulentam gonorrhceim , quar recenter contrafla '^«"e q" eft , pendere femper a phlogofi vel infiammatione ulcerofa , in viris urethra: , glanduU-^'**"' * rum ceUulofarum in urethram hiantium , glandularum Covvperianarum , proftatarum , aut veficularum feminalium : In foemlnis vero , urethrar , cellularum qus in urethram pateni , proftatarum , glandularum Covvperianarumaut glandularum botryformium , qui- bus va^inar faieies conftrata eft. Poteft autcm phlogofis , & exulccratio in una aut plu- ribus enumeratarum "partium femel infidens aliquandiu fuperejre , etiaai poft feminiam omne hydrargyrofi difcuffum & extcrminatuna. Haud igitur mirum effe debet , Ci poft bydrarg^yrofim nte adminiftraiam gonorrhoca recencer contrafta fuperfic aliquando inutro- que fexu^
Vidimus pariter, ihtdem , Cmp. }. §. j. gonorrhoeam inveteratara , quar ncg^lcda abiic '^""J,"',"* in habituale lemims ftillicidium , pendere in viris vel ab au(5ba amplitudine , vel a nl. «»' mia laxitate & aronia duftuum excrecoriorum , quibus cellula; per urethram fparfat, ve- ficula: feminartac , glanduia: Covvperiana» , & proftatac in urethram patent . Qtod de fce- minis quoqae verum eft, fi pro veficulis feminalibus , quibus carent , intelligas veficu. !as five gla^ndulas racematim congeftas , quS; internam vaginam conveftiunt . At vero poft curatam luem veneream permanct eadem tum amplitudo , tum atOnia dudluum illoriim , qus fuit antea . Ergo confequens eft ^ ut manea: etiam habitualis eadem gonorrhoea in utroque fexu ,
Utraque Jlla gonorrheea; Tpecies , Hcet curationem perfefliam non admiferit , fenfit ta- „J^''*''"* men vim & energiam Mercurii , cum priftinam malitiam depofuerit . Namque poft hy- MTrTurii drargyrofim neutra nec feminio jam fovetur , nec ullum femiqJum fpfa fovet; neutra vi- ^*^**.'"* rulenta efti neutra contagione traduci poteft ; fed ambar jam nmplices & fine fomite ul- lo , a fimpHcibus partium vitiis pendent , quibus fanandis /ufficit aliquahdo mora tem- poris & legitima diaeta ; quibus tamen , ne diuturnitate noCeant , fatius eft adhibere re- media, qualia fupra jam propofuimus i/*. lii. Cap. i. & ?. nempe lo. Quaj demu|ccanc nativam vel adventitiam fanguinis & ceterorum humorum acrimoniim . i». Qua: affefta- Tum partium Ulcera eluant, detergant, mundificent. 3°. bemum , quar priftinum parti. bus laxioribus tonum reftituant , .
Itaque i°. Exhibeatur aliquandiu, vel femel in die & mane, vel bis , mane atque fei Qu« «»'•- ro, lac afininum, caprillum , aut vaccinum: primum quidem & aJterum , purum & fin- |o°norih«4 tcrum; tertium vero , vel fincerum Sc impermixtum , vel arqua parte decofti hordei , auc ^J'^'',''""*» graniinis, aut radicis fymphyti alteratum , prout jegro lubitum fuerit , aut Medico vifum. 1°. Deinde potet arger cum regimine ad librss tres quatviorve mane jejuno ventriculo , per dies quindecim aut viginti , aquas mincrales acidulas, vitriolicas , chalybeatas , ut Jex E/iux de Torges , de C*ranfat , de Capverd , de Paffy ^c. quales nullibi non fcaturiunt , & quar in Galliis noftriS priefertim frequentes funt .
3°. In ufum veniant balfamica , quae latentes in ureihra exulcerationesdetergant & a«i cicatricem ducant. Pracftant auteni inter cetera balfamum Copaivanum &Canadenfe , cu- jus alterutrius guttar fex , cSlo , vel duodecirn poffunt alternis diebus per hebdomadara unam aut alteram devorari, cum pulverato faccharo in boll fpeclem conformatse . Juxta Pridericura Hoffmannuna , i» clavi Pharmac Sckrederiana ■, Ub. j. Cap. ij. art. lyS. Sae- c/jaruin Saturni ;» tUo terehinthinA /olutum (if leni calcre cinerum digefium , egregium (^ fere dtut^um pr&bet \n gonorrhcea remedium , in primis fi ali^uid addatur cnmphors. . lUiuS dofis eft ad aliquot guttas in idoneo vehiculo. . \
4°» Intus afTumantur aftringentia ex blandiorum genere \ qux ulcerata loca iexficcentj
Y 4 & rcla^
344 T) E M © *. B 1 S V E M E R E T S?
Bc relaxata denfent atque eonnifent , ut 1°. Hauftus Thelformes cx iniafis follfs raeR. thar , marrubli , agrimoniar, plantaginis, rofarum rubrarum , burfae paftoris , piJofell» , falviar , melifsa», vitis, capreolis ejufdeni , aut fummitatibus rubi . i°. Aqua compo^ra menthas a Jofepho Quercetano defcripta in Vharmitcepa» DegminicetMm riftitut» , & a Lazaro Riverio farpius laudata ad gonorrhosas contumaces , Obfervat. 15. c^ ^6. Centuris, frimi , & Obfirvnt. 50. e^ 74. Centurxs, x. cu')u$ defcriptio infra Cap. Xll. proponctur .- Aut aqua diftillata ex fruftibus brufci, quam laudat Samuel Formius, Chirurgus Mon. fpelienfis, 47 Obfervationum quas cum Riverio communicavit . Aqua: utriufque dofis cft ad cochlearia diio mane jeiuco ventriculo per dies aliquot. j°. Opiara; five boli ex coralliis prafparatis , terra Japonica , rulgo Citthetu five CAchou , baluftiis , malicorio , fanguine draconis , rerra figillata, bolo armenia, lapide hxmatite, alnmine dulci , cornu cervi ufto, ebore , oflfe fepiae , camphora , fucco hypocifHdicisinfpiffato, fuccino pulvera- 10, pulvere coloris aurei , qui dorfo foliorum Afplenii ineft infperfus, Scprarfertim cro- co Marris aftringente, quorum fingulorum dofis eft a gr. x. ad xx. Celebrantur ad eura. dem ufum in Pharmacopoea Batcana pilul^ de creta Palmarii adl^j. vel ij. pro dofiqua. liber , quarum difpenfationcm infra vide ad hujns Libri calcem . 4^ Confervar aftringen- tes , ut rofarum rubrarum, cydoniorum , fruduum cynosbati, foliorum menthat vcl ru- tae, prun-^-rum filveftrium, & praefertim frudluum brufci, quarum dofis eft a 3 j. ad 3j. fi feorfum prarlcrioantur.
jo. Prodeft etiam aqua Rabclii , cujus parandar ratio infra proponetur Cap. Xll. Solet autem hacc aqua ad gratam aciditatem iniHIlari guttatim librar \. aut libris ii- ptifanas vu'garls , quar per dies aliquot continuos adJito fyrupo quocunque , tJ. g. capiUorum »eneris vel violaceo, exforbendar offeruntur per intervalla , raane quidem iejuno vijntri- eulo, vel poft meridiem, fed longifTime a paftu. Poteft etiam aqua eadem ambra grifea vel myrrha imprargnari ex methodo infra proponenda , Cap. xn. & ad guttas vj. vii). r. cxhiberi quotidie per dies aliqijot in bolo aut vehiculo qualjcunquc j quo rtmedii gene. re ab egregio Viro narrari memini gonorrhccam habituakm nuper feliciffime curatam fuifTe, cui reprlmendx cttera remedia imparia fuerant .
6\ In urethrara in viris , in fceminis in vaginara immittantur fyphonls opc iniedlioi nes cx infufo decoflove eorumdrm remediorum iti aqua calcis fecunaaj vel ex diftolutio» ne lapidis ftyptici , qui vulgo de f^erny dicitur , cujus proceflum infra defcribemus ad hu)us Libri calcemj aut lapidis mtdicamentof? Crollii . Sed ea caute & parce adhibean* tur velim, ne acrimonia phlogofim excitent , vel repentina nimiaque adftridione proflra- turam & vcficularum feminariarum cmifTaria nimium conflipent.
7°. Denique fi laxitas in caufa fuerit , cur ofcula duduum feminarlorum prarter natu» ram htantia femtnalcm humorem, quem laxius concludunt , ftillatira profundant , pro- derit cmbrochen aut balnea aquarum termalium , ut fum les EaUx de BaUruc , de £our~ ien , de B^rege , d^Aix h Chnpelle &c. expcriri , qua: ad partium tonum firmandum effi,- caciter valent . ^
8". OmifTura nolira a Petro Garldello, Medico Aquifcxtienfi , Hiftoin des vUntes iAix Cr de Provenee , in verbo Chiftus , pag. m- 115. proponi qua fi fpecificura ad gonorrhceas difficiks & contumaces fequens infufum , quod a fe pluries & feliciter expertum fuiffe afBrmat .
]?i eanthjftid. IntegrAT. 3 fi- Succi hypoeiflid. tnfpiff/iti , gummi aut extraSti GhA' iaci ana 3 j. Cochemll. ^ j. infundantur per 24. horas in M. B. in Spintus vini lib. \. Cehtura fervetur ad ufum , tu\us capiat t.get pre (ingulis dofibus ab ^ (^. aJ I i, bis per dtem , mane fcilicet je]uno ventriculo , & ftr» hora. decubitus, in tyatho deeeBienis Gualacl.
Hoc infufum cum infufo Lifterl , de qao fupra , pag. 100. proxime convenit tum qua- Jitate, tum numero fpecierum, fed ab ilio differt, quod fpecies eatdem parciore dofi in- fundantur , & infuudantur in maiore fpiritus vini copia , quac gemina de caufa exurgit ind infufum mitlus , lenius, minus phloglfticum.
Vix tamen poffum quin dc infufo Garidelli judicium idem feram , quod jatn tuli de IrfMeri infufo. Si non cautior, quar fumma virtus foret, at certe natura timidior fum, quod in rebus Medicis vttio verti non poteft : Itaque haud difllteor a remedio iftiufmo- di , qiod natura phlogifticum eft , malc femper metuere , neque hadtenus a me impetra- re potuifle, ut illud ulli praefcriberemj cum tutiora , neque miniis cfHcacia iuppeterent.
3u
'I
fl I B E R IV. C A P u f X. 54y
Si quis tamen affirmatiflima Garidelli oblervarione , quem licet in rj-bus prsdlcis miiius exercitatum, fateor virum, faiffe probum, ingenuumj veri amantem & vcridicum , ptrmo- tus, confidentior fuerlt , nec a faciendo remean peric-ulo rtfugerit , per me liccbit, mo- do id fiat Garidelli fide , & iis cautionibus , qua° a cordato medico perpctuo tentndae funt in remediis novis ufu explorandis , lcilicet ut do/ibus parcifllmis & per intervalla iBterpofita exhibeantur , qua mtthodo rcmcdii efficacia- certius dignolcenda; , & {i quid infortunii forte cbvenerit , illi tfmpeftive medendi locus detur, <lonec tandem fafto peri* culo remedium plenifllme ahibcrc tuto licitum fit.
5. II. PORRI VENEREI.
II. Porri vcnerei , qui in partibus pudendis infident , cum recenres , cxiles, molles funt , ^^^- P°''^ exrerminato per hydrargyrofim fcminio venereo , unde pronati fuere , folent aliquando »iiqu«ndo marcere, exarefcere & fponre decidere. At contra nonnumquam , p^-sefertim fi craffiores , ^"i;^']'^'* duriores, & altius radicati fucrint, etiam poft hydrargyrofim legitime adminiftratam in- qmre'? tegri permanent, quod nutdmentum pediculo fuccolo jugicer in illos illabatur ; haud difparf tnodo ac in vcrrucas quaruncunque partium folet illabi, qua? in luem venercam caufam non habent .
De fururo porrorum exitu haud difficile eft judicium ferre , dum hydrargyrofis ad fi- Q"» ,'^",'fj nem jam properat , acque adeo natura? viribus & remedii efficacia: permittendi, fi fpon- nnt 'fiVofl te videantur delapfuri . Sin aliter , 1°. Forfice proxirae ad cutim relecandi funt , ac ^i ''^;'Vtmre. bafis molHs fuerit , utendum emplaftro confedo ex xquis partibus emplaftri Vigonis qua. ^i^nelat » druplicato Mercurio , & emplaftri Diachyli cnm gutnmis, quo promoveatur blanda fup- puratio & abfoluta callorum refolutio , fi qai forfan exigui bafi fubftrati fint , priuf- quam refcifsorum porrorum plaga? cicatricc folidelcare permittantur.
1°. At v£ro fi bafis durior fic , & multis , duris , altifque callis obfita, tunc ut fupra di(5lum eft Lil>. lll. Cap. 9. leves in confiniis inun(5tiones mercuriales identidem repeten- da?, & refcflis porris iuperimponendum unguentum bafilicum cum addito pra?cipitato rubro , uc callis partim erofione , partim refolutione fenfira evansfcentibus emollita uU cerum ora poffint fine periculo recidiva: in cicatricera duci .
3^ Irao vero pofl^unt, fi ita videatur , efficaciora cathafreticajfn ufum advocari , qualia fupra propofuimus loco jam Laudato ,• fed raro vel fere nuiiquam accidit , ut iis opus fit poft hydrargyrofim rite adminiftratam , cum legitimus inundionnm ufus plerifque callis certam & efficacem medicinam jam attulerit.
§. III. PHIMOSIS ET PARAPHIMOSIS HABITTTALIS.
III. Contingit aliquando in viris , quibus extumuic balanus aut prsputium ab ulc*u- nir Pfe;- fculis venereis, quiideo phimofim vel paraphimofinexperti funt , ut curatis ulcufculis, ^"fph.^o, imo etiam exterminato morbi feminio ufu mercurialium inundionum , phimofis timen fishioitu»" aut paraphimofis habitualis remaneat , unde conftriftum prarputium deduci , aut corru- gatum adduci non poteft . Hqc utrumque infortunii genus frequens eft , quoties pra?pu.
tii tumor & diuturnus & SKJrrhodes fuit , in quo fcilicet conftrifla» vel corrugatae prxputii fibra; impafta lympha turgeet ita indurata., ut Mercurii efficacia eludatur.
Adeft & in fceminis quandoque morbus , tum natura , tum caufa proxime congener , p.simofi» nsmpe praftcrnaturalis coardlatio muliebrium , maximc oftii vaginx , feu phmofis habi- '" ^*""- tuaiis conftridione vel coalitu induda. Caufa utraque familiaris eft fcemmis , quarum "' vulva «c vagina? prineipium ulculculis venereis multis, fpiffis , profundis, callofis, ma- le affeda fuerunti neutra vero adhibito etiam Mercurio fere unquam cedit.
Id mali in utroqu« fexu natara levc eft , & facile tolerari potcff , ut quod nec peri^ culum viiae, nec gravem moleftiam inferat. Attamen cum gentrationis operi officiat , fi medicinam idco facere lubeat , fequenti methodo facienda eft.
1*. Paretur decodum tnucilagineum & enaolliens ex radicibus althiaf , nymphsa; , li- Methodui liorum alborum j foitis brancas urfinse , malvac , feminibus lini , pfyliiis &c. in quo rc- ""^'"^' pente pems totus intingatur per horam unam aut alteram bis in die. ReliqUo diei tem. ru«. .n »;- pore totum pems caput cataplafmate cx pulpa radicum , foliorum , feminumqu? ctfc^-do- ^'^'Yoi'^^- rum circumtegaturj auc falcem tepide foveatur linteis decofto illo madidis, laeoiulque nu. renovandis. Imo vero in phimofi decodum idcm lubter praeputiura lyphone infundcn-
dum
j4(J D E M 0 R B I S V E N E R E I S
dum e(l, ac in rimam , qua prjeputium dehifcit, intrudendus penicillus linteus, velte nus fpongia , qus eodem decoclo perfufa fint , ut ea ratione cofrugat^E prxputii fibrsede coftumalte, perpetuo, undique imbibant , quo tandem mollefcant Screlaxentur.
2". Simiiiter in fgminis debent muliebria ac vaginae principium decofto eodem fa; pius in die foveri , atque pulpa plantarum , feminumque decoftorum linteo obdufta it fbrmam pefTarii , aut quod plerumque expeditius eft , peffarium linteum , vel fpongi; decofto illo emoliiente imbnta in vaginam immitti , ut hac opera conftriftie partes hu more emoliiente jugiter madeant & liumefcant.
3 . Emoilita femel looa mechanica quavis arte, caute tamen , dilatanda funt , u nativx amplitudini fenfim reddantur: Nempe in paraphimofi , fubter pr.Tputium pon« pjandis coronam corrugatum , quodmanu finitba molliter retinendum efl, balanus Dlan-| de intro repellendus , praeputium antrorfum fimul adducendo & illius rugas paulatun expiiosndo . In phimofi vero rima qua prsputium pervium ed, paulatim ampliaijida eft fpeculo ani , quod fummo apice primum introdu6lum , dein pedentim expUcatur . Demum in fa-minis conftriftum vagin^ principium , intrufo ani vel matricis fpeculo, gradatim dilatandum e(t fimili methodo , q\ix fingula pluries , fed modice & caute re- petenda funt , donec emoUitione & diftraftione alternantibus corrugatx partes priltina: amplitudini fenfim & fine fenfu relHtuantur.
4'. Quod fi ea non fuccedant, feilione utendum efl, nempe in paraphimofi , plicrc corrugati prarputii hinc & inde perpendieulari & fatis alta plaga incidendar , ut laxa- tum ptceputium libere adduci : In phimofi vero , annulus conllri6ti prxpiitii hinc & inde fortice diffecandus , ut pr£eputium deduci pofTit . Solent autem in utroque cafu penis latera ad fe£lionem eligi , quod anatomia compertum fit illa paucioribus & te- nuioribus vafis fanguiferis perlui , unde mmoris haemorrhagiae periculum . Ceterumvul- nerata loca ex artis legibus curanda funt, primum digeilivo, & dein balfamo Arc.Tt , diligenter cavendo ne cicatrix in angufiias contra£la pra?putii dedudlioni Hc addu£tioni obefie , 5c morbum renovare potfit.
5,. In mulieribus fedhoni nullus locus e(t, nifi aperte liqueat phimofim pendere 2 coalitu laterum vaginx vel vulvs, quce pofTint proinde fine periculo feitione divclli . Sin aliter , a fe£tione omni abfiinendum elt, neque enim licet tunicas vagina in an- nulum corrugatas & contiriftas temere medias difcindere plaga difficili , & quae ple- rumque inutilis futura fit, tum cicatrix plagas inducenda locum denuo coarftatura fit. Sed quid in his diutius moror? quafi vero mulieres ills, qua: in venerea pale/lra iam- pridem meruere , noftra curarent confilia , opemque implorarent, & non mallent emen- tham illam virginitatem incauto cuidam , fed ad opus llrenuo juveni concedere , cui fe pertnndendas prarbeant .
§. VI. CONDYLoMATA ET CRIST^.
IV. Spes nulla efl fore ut condylomata , criflae, fraga , mora , fici, marifcx , cete- IV ron- rxque id genus excrefcentix, qux ab impura venere adnafcuntur ano velpudendis, ufu
iu\?^*!*t! mercurialium inunftionum marcidx & extenuata; , fponte unquam decidant ; quippe rVacifen. quod lato , ctaffo , fuccofb pediculo radicat^ riutrimenlum uberius accipiant . Quocir- I'um"pu'"*' ca abjefta omni cunitatione , in hydrargyrofi ipfa, cum ad exitum vergit, fi xget vi- d^^'i°'"|'"- ribus fatis valeat ; f[ vero infirmus fit , poit inihuratas vires aliquot dierum induciis , Id^er"u. ' deradenda' & detondendx funt quam proxime ad cutim ; caili , fi qui in bafi fubfint , ^vtm'lu- cathsereticis exedendi vel igne adurendi ; demum plaga fuperlles fuppuranda , detergen- fun.iiie da, & cicatrice obducenda eil ex artis legibus, quasiupra pofuimus Lib.lll. Cap. lo.
roiimmiet
^"«'* §, V. FISTULA ANI, ET LACHRYMALIS.
V. Idem eft judicium de Fiftula ani , quae a lue venerea ortum habet . Lat«t ali- v.Fiftoi» quando inter ipfos ani ficos marifcafve ; aliquando vero abfque excrefcentiis ullis tacitos
Jijircurium agit cuniculos , fed ideoin utroque cafu hydrargyrofi cedere perinde nefcia e(t , quod pus 'AV'" ' ^aniefve, qucefinuum anfraftus opplent , cumpurgari& extergi nequeant , vitiumperpe- eurihd»* ruent. Idcircofimili quoque methodo, dum hydrargyrofis adexitum properat , vel faltem *"• potlquam cfger viribus infirmior ab hydrargyrofi aliquantifper convaluit, ani fiilula C\'
nubus omnibus diligenter prius expioratis incidenda eft ; putrida & ulcerata labra
re-
Cl «( tiCi
nfur I
L 1 R E R IV. C A r u T X. _547
refecanda; profundiores calli , fi qui forte adfint, vel fijmmis forficibus fiatim exfcin- ' dendi , vel cathsreticis paulatim abfumendi y denique vulnus emoUitum , fuppuratuin , ' «ieterfum , mundificatum , ad opta;tam eicatricem deducendum ert , qua de re confuli
velim Auftores, qui de Chirurgicis operationibus nuper rcripfere , vel fi lubuerit , Dia-
tribam, quam de an) fijiula publici juris alim ipfe feci. Qnx autem de ani fiihila difta funt modo , debent eadem intelligi de fidula lachry- J;^|'^''j- !mali five iEgilope, fi a lue venerea ortum ducat, cui curandac manum prius admove- "ft.iiru- \t£ nefas eft , quam femi^nium venereum quo fovetur , hydrargyrofi proHigatum fuerit.''''^""''-
VI. DOLORES RHEUMATICI ET A.RTHRITICI.
VI. Experientia notum ert dolores rheumaticos , arthriticos , & ifchiadicos, tam Gum maxime a ferainio venereo proiuci creduntur , plerumque tamen legitimx hy- vr. do'o- , irargyrofi fuperefie , dum cetera luis fymptomata evanefcunt.- Quod videtur a triplici '.l^,'^'" ' :aufa pendere, i . Ab acrimonia , quam fangnis ab admixto contagio venereo contra- ^^'^"^^'^ ' sit , unde folfior, acriorque lympha tendineis fibrofisque partibus infunditur / 2'. h. 'tipVKx viiciditate nimia fanguinis & limphse, unde tardius per anguda partim vafa circulan- ".'''"^,','^^^; tur in iifdem hrerent llagnantque facilius/ ^°. Ab atonia & laxitate , quce prKcedenti- '•< er,c- bus crebrifque decubkibus accelfit nbrofis ligamentorum , tendinum , & mufculofarum '^""'" mnicarum fhminibus, unde futurse falfioris lymphae flagnationi facilius pitent.-
Hic ergo liquet ad dolores illos , qui curato morbo ven;reo fuperlhtes funt , lenien- ^os , vel quod pluris interefi , difcutiendos , vitiis fanguinis & lymphaf , ac atonice ten- iinearum fibrolarumque partium occurrendum eife .
Itaque Prxmiflfis univerfalioribus remediis , conducunt in falfa & muriatica fan- guinis dyfcrafia, i°. Omnia laftis genera , ut afininum, caprillum , vaccinum ; femel , ^^"ipt'™ sis ia die , vel pro omni alimento ; per duos , plurefve menfes ; modo ventriculus di- ^erendo par fit : 2 .. Jufcula ex puUo gallinaceo juniore , vel frullulo carnis vituIin:E ;um herbis temperantibus , cichoreo filvefiri , borragine , fcolopendrio fumaria , agri- nonia, pimpinella, nafiurtio aquatico &c. j"". Aquse minerales acidulcC pei plures dies epotae ad libras ij vel iij quatuorve , qualibet die .
2°. Conferunt in vifcida fanguinis cpniiitutione , i'. Blanda fudorifica, quae fangui- aem atterant, & excedentem fanguinis muriam diurefi vel diaphorefi excludant, ut de- co£ta & bocheta ex lignis , corticibus, radicibufque fudorificis, r. ^. ex ligno Guaia- ;o & Saffafrasy cortice Guaiaci y radieibus Chince, farfse-parillse &c. quorum duo vel :res haullus abforbentur in die per hebdomadas duas. 2. Julcula ex viperis vel colu- jris , quae per dies 14. vel 20. repetuntur cum debito regimine .
5 . Quod fi ea fanguinis vitia , acrimonia nempe atque vifcidltas, una concurrant , unc neceffum eft prapofita quoque remedia conjun6tim vel alternatim exhiberi . Con- unciim quidem , ut fi lac. decoao ludoritico alteretur : aut fi hons ferotinis jufculum 'X vipera, matutinis lac ^tshtztnx : Alternatim vero, ut fi fudonfica decofta vel vi- )erina jufeula lafti jufculifque temperantibus; lac vero jufculaque temperantia decoclis udorificis, jufculifque viperinis per vices fuccedant ,
4^ Dum hxc intro adhibentur, ut emendentur vitia fanguinis, extus faciunt ad fir- nandum partium dolentium tonum, r. Fricationes ficciE cum pannolaneo molliore ad :utis ruborem : 2. Inunftiones multigenze cum axungia urfi , taxi , viperarum , ferpen- :um , huraana &c. cum oleo chamaemelino, laurino , anethmo', rutaceo , fcorpionum yiatthioli , catellorum, lumbricoru.m , nucilte, laterum five philofophorum &c ; cum apone duro & fpiritu vini vel aqua vulneraria &c. cum balfamo tranquillo , & aliis lujus generis fexcentisy ^' . Exercitationes jejuno ventriculo ad madorem ufque .• 4^ Jfus quatidianus fubuculai laneae, qu£e ad cutim proxima fit &c ; qux fi irrita fint aut ninus efficacia , ad embroches , blaneaque thermarum , praefertim earum qux funt e ulfurearumi genere , confugiendum eft , quafi ad facram anchoram . 5 . Ceterum diligenter inquirendum efl , num dolores illi , qui curatu difficilesfunt , feminio fcorbutico forte proveniant , de quo conjeilura erit ex ulcerofa gingivarum utredme , aut ex rubris , violaceis, nigris tibiarum maculis & vibicibus ; qus fi ap- areant , iis reraediis potiffimum infiftendum erit , qu£e adverfus fcorbutum efficacius alent, de quibus fupra hujufce Libri Cap. 6. §. 3. /Jrr. j.N. 5. iis tamen nonomilfis, ux raoJo propofuimus.
§. vir.
_j4* DeMorbisVenereis
§. VII. HERPETES ET LICHENES.
vri H«r- Vir. Nec difpari fcre methodo herpetibus, lichcQibus , impetiglni, ceterifque cutis vn
p«cei^«c li. tjjs medendum eft , fi poft ufum hydrargyrofeos permaneant , quod non raruoi >• aut
*""■ quod frequencius eft , fi prr intervalla renoventur . Nam cum utrumque repetendum fitj
ut de doloribus modo dicebamus, i°. Vel ab acrimonia fanguinis , atque adeo humorij
febacei & mucofi , quibus cutis jugiter tnadefcit : z°. Vel a vifciditate eorutndem humo-
rum , prxfertjm quaf cum acritate coniunfta fit : 3". Vel ab ulcerofa mollitie glauduU'
rum corporis reticulari feu mucofi , & fuperjedlac cuticula: , quar vitiofos fuccos a fangul-
re facile imbibanr fiitri inftar , confequens eft ad affcAioncs illas cutaoeas radicitus cu-
randas adhibenda effe .
Quomojo f. Eadtm remedia , quar modo propofuinaus adverfus oadera fanguinis vitia , hurao-
curindj. romque , qui a fanguine fcaturiunt , acrimoniam fcllicet aut vifciditacera morbofam .
2'. Cum iifdem iungenda efle , quaecunque contra cutis vitia valent , fi itlinantur, ut funt fucci exprefTi e radicibus lapathi acuti, ciclaminis, foliifque arthemifie & nicotia- na; , aqua calcis, aqua fale marino farurataj oleum carthar , tritici adufti , tartari per deliquium; lana fuccida , ad nigrorem in olla daufa torrefafla , pulverata , 8c ia aqua rofarum diluta; pra?cipiratum rubrum vel album cum fmattt. quavis permixtum , e» dofi qua: idonea vifa fuerit , aqua phagedaenica &c. qua; quidem , ut gradu varia lunc , (ic etiam majore vel rainore cautione debsnt admoveri .
S. VIII. RHAGHADES MANUUM.
IIIRK»- VIII, Raro & infolenter accidic in iis , qui fe corpufque molliter curant , ut volat
auum."**" "i»nuum, plantajquc pedum illis unquam deturpentur rhagadibus in lue venerea , pro.
pterea quod manuum pedum^iue cutis fepe lota , nec labore attrita , tenuior eft mollior-
quc, quam ut in filTuras dchifcat. Concra vero id mali haud iafrequens eft in iis, qui.
bus manuum vola: , pedumque plantar fquallore & labore ita occallefcunt & exficcantur,
ue rimas fponte agant , qua: afflaxu viruienti humoris In dies ingravefcunt .
Curantur Adverfus rhagades , ^\ qua; hydrargyrofi fuperfint, utilia funt remedia omnia , qua?mox
i.mtm re. contra hcrpetes propofita funt , quibufcum videlicet rhagadia natura & caufa proximc
htn)'et«V. convenire certum cft. Inter harc autwm pratfenriftima funt pracipitata mercurialia omn^
cum pomata quavis admixta, majore vel minore dofi pro divcrfa morbis raalitia .
§. IX. U L C E R A C O N T U M A C I A.
IX ulcefi IX- Soknt ulcfra, qa« in diverfis corporis locis fiunt a phyniatis , nodis , gangliis ; co.uum.ti» gummatilve abfcedentibus , & qaa? proinde a veoerea caufa certiflime proveniunt , poft '•ufii*'"°' adhibiram etiam hyrfrargyofim cicatricem tarde irahere , nec fi ampla fuerint, fanari plerumque . nifi fatis longo poft intervallo.
Modo tamen ul tris confinia mcllia nrque vaide caleant , neque intenfe rubeant , ne- que infigniter tumeant,- modo caro , quac ab ulceris fundo fuccrefcit , firmi , dcnfa, granofa, roieique Cdloris fit j modo demum pus , quod ab ulcere manat , paucum , fpifl fum , Ixve, album fit , & lympha imtritia? feu rori partium fimillimum , res falva eft. Hjec enim indicant ulcus ad curationem feliciter qaidem tend.'re, ut coalefcat , fed pau. lo longiorc temporis mcra epus efle , facile & tuto concedenda.
Sin vero haec , contra ac dico, elfenr omnia , vel falcem pleraque , gravis inde noxa forct , & qua? perdifflcilcm curaTfonem habj'ura effet . Soleiit autem ulccra ifliufmodi, qu2 poft extrrminatum virus chirinia & dyfepulora funt , qu,idruplicem caufam a^no- fccre . i^. Sinus & cunicuJos \tx vicina ulcerum labra latenter fuffofl"os, unde pus focci- dum iugicer cffiuit : i. Cariem fubi^ftl ofTis , uiide purulentum ichor perpetim manat .• 3^ & 4". Morbificum in languine feminiura , fcorbuticum ftrumofumve, quibus inficicur lympha nutrititia, qoa? ad reparandum ulcus appellit, undc certapernicies ulccri conti- Buo affertur.
Prima caula djgnofcitur tumore , dolore , calore , rubore , reni.tentia partis cuiufdam ulceri confinis j affluxu puris aut purulenti fichoris , dum pars illa de induftria pre-
mitur
I r B E R IV. C A P U T X. ^49
mlturi denique fpecillo, quo fufpenfa manii per obvum oltium introdudlo finus latcii- ds /itum, aUitudirem, dircdionem explorare f.ciie cl\.
Patei altera, fi labra neque tumeant , ncque dolean^ , neque renitantur , & ulcus ta- men cicatrici repuenec; fi ulceris fundus , iicet deterfus , tpo-giofa , molli , facile in pu- tredinem colliquelcente carne opp'eatur . & ichore faetido p:rpetuo madefcat ,- demum fi vifu vel fpecilli attadu palam fit os fubiedum nudatum , fcabrum, alperum , inacqua- bile, foraminulentum , uno verbo canofuni e(re.
Tindem inote/cunt tertia & quarta fignis , quae femin um fcorbuticum vel ftrumofum folcnt iridicare : Scorbuticwn y fi gingiva: fcet ant & putretiant , aut /i tibia? maculisc-on- fperfx livefcant: Strumofum ^ fi u!cns in ghmlulofa parce in/iJeat , fi ulcers bafis SKir- rhodes fit , fi glanduix aliae, five ulceri coiifiiies , dss in aliis locis fitac , fimili tumore jKirrhode laborent . ! De tribus ultimis caufis mox agemus articulis fequen'ibus . Nunc de prima tantum Quomodo j caufa ulceris chiroiiii qua:f1io ert , ntmpe de fillulofis finub is. ^ %TcyJ*
Certum eft & i.dubitytum Chirurgia» axioma vulnera ulcerave turius, citiu.^que nun- medeniiuni quam fanari cetens panbus, quam dum reclufis rcccflibus cunftis orinia funt in pro. "' patulo, & ita obvii, ut pus nullibi lateat , fingulaque loca fuppurari; detcrgi, elui & mundari faciie poflint .
Itaque i°. Si coramode poffit fierf , finus omnes quantictimque fint incidendi , forficibus quidem , fi cutanti : fca'pello, bifiotiri d''(5to , quod /pecillo iulcato in finus ImmifTo re- gatur, fi alticires fuerintj labraque pendula liinc & inde refecanda, ut ad fundum fici- lior pateat aditus.
10. Praflat tamen aliquando , ut feilioni parcatur, fi longior finus ad oppofitam par, tem proxime attingat , ex adverfo aperturam facere , unde gemma pateat via puri exiru- rienti, facilifqne fit ultro citroque commeatus, ut omnia poflint injeiftionibus probeelui, & immiflis medicaminibus facile detergi.
3°. Quod fi ulceris fitus paniumve adiacentium natura neutrum permittaC , falteni nece/Te eft oflium finus ita dilatare fcalpello hinc & indc , vel admocis cathsreticis ita ampUare, ut fundus oculis, digitis , remediis faciie obvius fiutj ^ffcctamque partem ita deligare, & in eo fitu retinere , fi liceat , ut a fundo finus in plagam via declivis fic puri effluxuro.
4°. lis ita comparatis tota ulceris facies ex arte fuppuranda digeftivo fimpiici vel cum oleo hyperici , iir.o cum tinftura myrrhs , fi odorem fpiret foetidum & graveolentcni , ac colorem /ubiividum prar fe ferat . Poftea ireratis ipjeilionibus eluenda , nempe dcco- do hordei cum melle rofacco , decodto agrimoniae , hypenci , betonicar , buguls &c ; & baliarao Arcasi curanda , quocum fi carnes luxuriaverint , proderit admilcere balfa- mum viride Wetenie . Quod {\ carnes molliores & fungnfae videantur, reprimentur pul» vere infperfo aluminis ufli , vel lcvi atradtu lapidis infrnalis ■■, ac demum cicacrix ad- vocabitur appofitione linamenti carpti , aut ufu pulveris terebinciiina: cr.ftx , ceterorumr ve epuloticorum .
50. Dum ea cxtra geruntur , intra adhibenda funt qua; ad corrigendam fanguinis dyf- crafiam faciunt , nempe epiccraftica feu temperantia & cdalcantja , (ola fcilicet, qu<tlia modo propofuimus hu)us capitis §. 6. fi dyfcrafia falfo mu-ia ica fit j edu'cantia vero , cum diaphoreticis & actenuantibus pcrmixta , qualia protulimus ibidem , fi ex acri olcofa £t, vifcidaque .
i>°. Trofuit aliquando labra, confiniaque ulcerum chironiorum , fi a feminio vencreo oTtum primum habuerint , unguento mercuriali iden'idem illinere , quod callos , fi qui adfint, rcfolvit , quod vitia lympha: ad ulcusconfiuentis cmendat, ideoquead Jabrorum mollitiem & cicatricis progrefium utiliflTime confert.
7°. Denique in ulceribus chironiis , quod dc doloribus quoque& herpetibus , qui poft curatam luem veneream (uper/unt , volumus intelligi , ucile ett fonticulos occipiti , vel brachiorumj poplitumve alterutri inurere, qui partem acrioris lymphafcducant , velaver- tant falcem ab affcfto loco.
§. X. CARIES OSSIUM.
X. Caries >cnerea , qua offa tcntantur , hydrargyr«li ctiam ritc adrainiftratar raro ^^.f^» ^
fponte
3i*> De Morbis Veneheis
aiwf»M- fponte cedlt} nec fane mirum , cum ad ejus. curationetn. opus fit & operofiore therapeia ' tlo/'**" 8c diuturniore temporis intervallo., ]
Os carie aflfedum modo carne 8c perioftio plane denudatur & oculis ipfis obvium eft Modo contra carne tegituc , fedmolli, fungofa, fanguinolenta, quac nunc rubicundi eft , nunc albida , nunc fublivida ,^ & quar fubiedo ofTi non adhxrefcii . Prior maniftfta pofterior occulca caiies dicitur , fed quam tamen dignofcere facile eft ex naturacarnium quae ulceris fuadum replent i ex ichore graveolente, quod eodem confluit j demum qua certifllma exploratio eft , ape fpecilli , cujus attadtu Wquet os fubiedum deteclutr. & nudum cfle atque cariofum .
H''C utrumque cariei genus in duas fpecies fubdividendum eft in praxi , aher.-m , in qua onls fuperficies fuo quidem perioftio nuda eft , arida , exfucca , fanguini aut lym- phz nurritja admittendis inepta, fed in qua nulla apparent manifeftse ertftoni& ligna , & illa n0t, ex^rrfcentU : Altertim , in qua oftis fuperficies fcabra. , inarquabilis , alpera cft , imo non r.iro varie foraminulenta , atque adeo in qua confpicua funr erofionis in- dicia , & hxc e/if.es vere dicitur. Ambar diuturnitate tantum differunt invictm ; illa enitn recenriorem , a qua levior labesj hxc vero antiquioreni caufam habet , a qua Ubes gra» vior ilbta cft .
1°. In utvique , fi caro femr-putris cariofum locum contegat , vel fcalpello ita dera» denda ei> , rnodo commode poffit , vel admocis cathacreticis ita abfumenda, ut os nudum oculis ufurpetur, & adhibend?s remediis obvium fTc . ^Retatdifc 2,0. in priore cai iei fpecie fufficit plerumque , fingula quaque curatione , ofli impone- rc pinicillum. linteum imbuium aqua vitac ; fpiritu vini i tinftura myrrhar , aloes , eu- phorbii &c ; vel infpergere pulverem radicis ircos Florentinae , aut pulveratum eupbor- bium, aut ad (ummum identidem infandere guttas aliquoi: olei Guaiaci , aut qux effica* cior eft, dilfolutionis Mercurii in aqua ftygia.
i^. In pofteriorc vero neceftum eft caacerium aftualc admovere , quo facies oflis , qu» cariofa cft , deuratur. Sed cauto opus eft 1°. Ut labra ulceris linteis aquamadidis priw couceda adverfus ignis vim muniantur: z°. Ut media oflis. cariofi pars, ubi labes maxi ma , paulo fortius , debilius vero ejufdem arabitus comburatur : j''. Ut uftionis intenfiov quar pendet tum a gradu caloris, tam a mora temporis , per qucm cauterium admovc' tur , inorbi gradui refpondeat, fcilicet major minorve fit pro diverfa cariei altitudine , pro divcrfa cariel ficcioris vel hi*midioris natura, pro diverfa offis qualitatc , uc magis. vel minus fpongiofum cft .
4""- Limelln ofHs, quar carlofa cft, rcmedifs vel igne eficcara , aliquanto pofl tempore ab offe fubjcfto fponte fecedit , feu exfoliatHr\ nempe conftipacis in hunc modura &are- faflis illius lamellar fibris , neceffum eft omne fanguinis ac lymphar commercium interci- pi inter hanc, qua: planc emortua eft , fubjecftafque oflis lamellas , quar vita fruuntur ,- quipropter cogitur lympha nutritla iugiter appellens , cum ulterius progredi nequeat , iubter lamellam guttatim colligi, & in carnem fenfim efflorefcere , firmam , denfam, gra. nofam , candidam . ab ofTis fa^ni facie pullulantem , eique firmiter adhacrefcentem , qua fuccrefcenre os cariofum a fubjefto ftnfim divcllitur , tanto quidem facilius quod lamd. la illa exficcatione in hrevius fpatium contr^fta , Incum , quem antea occupabat, j»m laxius repleat , atque adeo poflit e {tit facile dcturbari,
5". Dooee optata cariofi offis exfoliatio fuccefferir , ulceris labra' continenda funt , ne fundus Importuna carne opplearur . Solent in hunc finem admaveri penilli e linamento Ccco , vel (i caro nimium luxurlet , ungucnto lufco imbuti , quod fit ex uoguento bafi- lico cum addita prarcipitati rubri dofi varie varia, prout ufus fuerit.
<° Verum ubi primum delapfa cariofa lamella locum cefferit carni ab ofTe fano fuc- crelcenti , quar cum uiceris labris confociari poflfit, res tora Naturse viribus permittenda eft , ca^vendo tantum , ut caro, fi mollior fir , aut prarcipitantius excrefcat, arte reprima- tur , nempe alumine ufto . aqua calcis, aqua phagedxnica , ungucnto aegyptiaco , bai/a- mo viridi Metenfium, ballamo fufco, de quo modo, ccterifque fimilis efficaciar . ^
T. Interea toto curationis ftadio , 1°. Dyfcrafia , fi qua fanguis forfan peccaverit , iif- dem remediis emendanda eft , de quibus fupra , nec fernel . z*. jtgcr parce nutrlendus , nempe folis iufculis auc dilutioribus panatellis, fi a febre non vacet ; ofl[is vero, vel quod prarftat , lafte vaccino, fi fcbre careat : 3^ Inurendus unus aut alter fonriculus , ut pars peccantis lymphar abducatur : 4°. Cctcraquc omnia auxiliorum genera adhibenda , qu« alimentcrum eonooQioni , fanguinis iotegritaii & animi corporifquc quicti pofTunt con- ducere . 8°. Ceic-
L I B E R. IV. C A P If T X. j,I
S». Cetsrum , fi caries in tnapribus artuum onftbus ad raedullam ufque penetraverit ; leccfTe eft non modo affedam oflis partem^ tercbra pluribus in locis perforari , ut cxte- luetur, fcd etiam intermediam intercapediiiem, quat inier foramina interjicitur , lcal- Dro ope raallei plumbei comminui & difllpari, ut facili &expedita via poflint lum emit- :i pus & fanies , quat intus latebant: tum inieftiones & unguenta iramitti , quibus rae- iullaris offis cavitas elaatur , detergatuT , mundetur . At vero fiaiul curandum eft , ur lum cflTis medulla ad fanationem properat , cxfoliatio promoveatur in toto oflis ambitu , le quid curationem retardei , &ut confociatis carnibus, qua» undique fuccrefcunt , pof- int omnia ad cicatricem pari paiTu tendere, cujusfirmitati confulendura erit iildera caa- ionibus , quas modo rccenfuiraus .
9°. Pcrro lamen , fi caries fpongiofum oflis cujufdam grandioris caput tam alte oecu, )et, ut nuUa fit exfoliationis fpes ; fi interiorem oflls medullam labc afficiat , qujt fit mmedicabilJs j vel fi arger viribus exhauftus marcorc , Sc febre hc6lica contabefcat , ne- as efTe puto ad curationcm methodicam aggredi , tum ne ars infametur temeritate , tum luoJ pluris cft , ne^xgrotus doloribus confe(ftus & excarnificatus prajmatura & cruJe- iore morte occumbat , fcd arbitror priseftare Naturz viribus & therapei* palliativ* iUttOi rommittcrc, ca ratione & diutius vifturum, & moriturum placidius.
§. XI. S C O R B U T U S .
XI. Scorbutus & Strumx , qus Cum fyphilide aliquando conjungimtur , hyJrargyro. ^xr. Scor- :os efficaciam non fentiunt , vel fentiuni parum .• neque enim morbifica feminia, qUibus lue"^»"" nducuntur, Mercurio ctu remedio alieno & rainus idoneo cedere apta funt . Permaneanc 'l^'°"''i'^' rgo poft hydrargyrofim ambar illae affeiiiiones fuis propriifque remediis debellandae, fed drjV/ror. im mitiores, depofito fcilicet connubio, quod cum femlnio venerco intercedebat . m°iMt"rV"
Uterquc morbus natura gravis eft , & difiicilem tura cxplicationem tum curationem abet ; ideoque confuli velim Auilores illos , qui de uiroque arguuienco fpeciales Tradta- us edidere : Neque enim permlttit inftituti operis ratio , ut a propofito longius diva- lemur, & fatis futurum efle arbitramur , fi ea paucis afferamas remedia , qua;ad curan- jos & exftirpandos morbos illos ha^lenus maxime cbmprobantur.
' ic. Scorbutus affedtus cft plerumque indelebilis , reraediis faltem , quibus nunc valet Quibusr»-. nedicina , quem proinde mitigari quidemj depelli vero nunquam perfedbe videas , pras- ri|an'dui"' ertim fi diuturnitatc invaluerit. Jam fupra hujus Libri Capite 6. §. > n°. j. propofui ^"^^-^^J^^ lus therapeuticam methodum omnium quas novimus cfficaciflimam , ad fcorbutum repri poffit . lendum ante hydrargyrofim , quando concigit ut cum lue venerca conjungatur. Hxc ea. era perinde conducit leniendo & curando fcorbuto , fi qua poft hydrargyrofim fui pra:- eat indicia , atque adeo inde repetatur velim .
Zfl. In fumma tria funt raedicinarum genera, qujc in prjcfcnte cafu ceteris praef!ant . 'rima eft, ptifana hidrotica ex lignis radicibufque fudorificis, decoftione, ut artis eft , jarata, fine fenna vel cum fenna pauca , quas taraen a vulgari in eo differat , quod ifli adix raphani ruflicani inccdla fit ab ^ fj. ad ^ ]. pro libra qualibet decodf . Huic pti- anar, qua; bis in die , mane fcilicet & fero exhibetur , tanto diutius infiftehdum cft , juod blande agat , nec ullam vel faliem Icvem catharfira moVeat.
3°. Altera eft lac vaccinum fucco depurato cochlcaria: vcl becabungae alteratum , bis In dic mane & fero exhibcndum ab ^ vii). ad lib. j. per plures meofes , imo eciam pro omni alimento , modo ventriculus ladis patienS fic .
4°' Tertia eft iulepus e fuccis expreflis & depuratis foliorum fcordii, alliariar , fcoro- doniar &c. aut fi fucci defint, ex intenfo earuradem plantarum decofto ab ? i). ad ^ iv. aut vj. cum infufo cortice Vvinterano, vel caffia lignea , addicoque fyrupo fumaria: vel de quinquc radicibus ad § "). aromatifatus , &alternis diebus repetendus per dies bis fc. ptenos. Opus eft autcm allata reroedia , quanquam invicem fubcontraria effe videantur , plurics alternare, donec fcorbuticum feminium vel diaphoreticis attritum j, & diapnoc > fudationc aut diurefi eliminatura i Vel ufu laftis irretitum & edulcatura fuerit.
§. XII. STRUM-ffi five SCROFULiE.
XII. Strumae five fcrofula» fcorbuto difKcuhate vix cedunt , cedunt tamen . Pendent a ^^J^'"^- tumore glandHlarura lymphaticarum five conglobatarum SKirrhode j vel falcem ad sKirrha. dMrgywfi
dev
5?i I>;e Morbis Venereis
tirodim- dem proxlmo , unde palam eft i°. A fpiffiore lympha & in glandularum anfra<flibus ht^ rum"'ue •'ente induci ; a°. Efficaciter impugnari non pofle, nifi remediis diluencibus, liqusfacienti- rn^rS' l'usj sttenuaiJtibus , incidentibus , aperientibus &c. quae crafliori lymphae nativam fluxl-
Ijtatem , & Itagnanti prilfinum motum reftituant . ptoptfnie '"'^^ '"^ locum habent, i". Jufcula ex plantis aperientibus, nempe radicibus cichorcl cemtLV' /ilveftris . brulci , anonidis, eryngii , foliifque fcrofulariar, agrimonia: , oarturtii aquati- ci , cum fale «dmiriibili Glauberiano, vel arcano duplicato ab 3 i. ad 3 {^. aut 3. j.
z°. Serum ladlis dcpuratum ad ^ viij. cum tartaro chalybearo folubili a gr. xx. ad "^]. aut floribus martis antimonialibus a gr, x. ad xv,- cum infufls afellis five millepedibas vivis , n. XXX ; demum cum fucco fumarix aut fcrofularia; ad f ij- alteratum &c.
3°. Aqua? minerales , tum chalybcata? , ut les Eanx de Forgef , de VuJJy , de Tougues , de Spa , de Carnnjac, ^c. tum ctiam thermales, fed fulfurca:, ut d' Encaujfe , de vkfjy , di la. Motthe ., de Burbanne , d' Aix.la-QhaptUe CTe.
4°. Prarparata varia e mineralibus , qua: aperiendi & incidendi facultate pollcflt , uc funt martialia , mercurialia, antimonialia &c. ex quibus, addiiis purgantibus , boli , rabellaf, piluls coi.fici folent.
5°. Laudantur qijafi /pccifica , 1°. A Gabriele Falloppio radix rufci pulverata , & ^i dofim drachma: unius in vino cpota cum radicis iridis pulverata? granis x. per dies 40: a". Ab Arnaldo ViUanovano , PraEltcs. MediclnsL Lib. x. cap. 5. Radix fcrofularix puUe- rata & ad dofim 7) j. exhibica: 3°. A Roberto Boyle , de utUitate vhiUf. Experim. fart i. feS X. Paronychia folio rutaceo, feu fedum tridafjylites , in ccrevifia tenui infulum %c cu^us infufio pcr aliquot dies potanda.- 4^ A Zacuto Luficano, Praxeos Medic. admiran- ds. Lib. I. obfervat. loi. Unguentum ex radice bryonia; , cujus formula proftat r«/>. xi r, h»]us Libri : j°, A Medicorum turba decoftum fpongix marina; ad 5 iv , vel cinis ejuf. dem combufia; In olla claufa ad 5 (J vel lapis qui in fpongia plerumque latet pulvera. tus & in vehiculo idoneo exhibitus a 3 j , ad g (J. per pluresdies; fed horum omnium penes Audorcs fit fides.
6°. Non ita pridem in Galliis increbuit ad curandas ftrumas qua?clam antimonii pra?- par^tio, quae ad antlmonium diaphoreticum proxime accedic , & quas ab Empirico ne- lcio quo , Ritrou dido , a quo primum ulurpatam fuifl^e narrant , Pulvis de Retrou vul- go appellatur. Prnferetur e^ufdem parandi proceffus ad calcem hujufce Ltbri , cum rsifli adminiftrandi ratione ; fed pra?monitum Leftorem velim hoc remedii genus . ut cetera plc. raque qua» vulgi pracconio tcmere celebrantur, fama magis quam fuccellu plerumque va- Ifre , nt ipfe non femel expercus fum.
C A P U T XI. ,
Ve ^ffeftihus pene difperatls , qut pofi Hydrarifroftm aliquMndo fuperfunr ',
OV X. recenfuimus ha(Senus, mala omnia , imo peflima , fed tamen medicabilia : Quas mox traftHur; (umus . multo pejora , cum fint pleraque immedicabilia . In confef- in quos fo eft ca quidem produci fumma vi veneni venerei, unde prima mali labes , quippe quo rer.i*i!'"" folida? corporis pa^tes irreparabili datino labefadlantur . At vero neque minus conftat , ^"•J'^'!^^^*- quantacumque fuppr^.natur vis feminii morbifici , producl eidem nunquam fine lupina fidi. vti «grotantium culpa, qui focordia 1 -cum dant concepto contagio, ut vires acquirat eun- "«"oun." (io. ac in nfllum medullas p netret . & intima vifcera depalcatur. Ipfiproinde a?grotan* tium. tes infortimioruni fuorum auflores funt , ac calamitates maximas fibi pariunt defidia vel temeritate ; Vefidia quidem,fi nirempcftive cunftentur , neque Medicis aufcultent . qui ut bydrargvrofi morhus ocyus prrfligctur urgent & inftant fummo cum ftudio: Temeritate vero , quoties verbis & promiffis masnificis delufi , Circulatoribus , Agyrtis , Ernpiricis i^fe credunt , quorum remediis feminium morborum recundi forfan, debellari nunquam potcft,
§. I. ttJMORES TESTIUM.
i.Tumorei inter inforfunia hujufccmodi qua: curationera non admittunt, numerantur I. Tumores '"'""» ' teftium
1 I B E R IV. C A P O T XI. j^j
teftium qulcumque ad hernias humorales pertinent , ut fpermatocele , farcoeele , hydro»' ttle, pneumatocele , Kirfocele &c. de quibus fupra C*pite m. §. v.
Spermatocele , qua: ceterarum herniarum humoralium eft veluti principiun , caufam habct geminam, Bempe i°. Stagnationem feminis , quo fpermacica teftium vafa curgent, ut quoties fluxus genorrhoear injeftionc aftringente , crapula, equitatione , coitione , fc- bre &c. derepente fBpprimitur: z°. Congeftionem vlfcidioris feminis , quo Vdia eadem offerciuntur , ut quoties a latente caufa vcnerea fanguis inficicur , iemcnque ipiflitudi- nem vitiofam inde nancifcitur.
Prior fpermatoceles fpecies, quat In gonorrhoea frequens, levior eft , cum a ftagnuio- ne fola fiatj & ubi primum reftituitur gonorrhoea; effluxus , data ftagnanti iemjni via plerumquc fponte refolvitur . Pofterior vero , quae a Jue venerea ortura h.bet , curattj difScilior eft, quia femen tarde congeftum , mora magis ifldurefcit atque ideo difficilius difcutitur.
De utraque fere defperandum eft , fi hydrargyrofis fpem fruftrata fucrit , cum fit ex- perientia compercum tum femen humorum omnium , qui concrefcunt , difficillim:; refo- iubile efle ; tum inveniri vix pofte remedium alterum , quod ad infpiffatos humorcs eli- quandos, ac nativa fluxilitati reftituendos magis valeat, quami Mcrcunus ipfe, qui jam incafTum adhibitus fuit.
Tunc ergo fpes , quas reliqua eft, \t\ eo tota fita eft, i°. Ut diutifljme fepetantur in- Quibuire. unftiones ex unguento mercuriali fuper fcrotum , bis auc ter hebdomadv qualibet , ad do- ^,'„j','/"' fim 7^ ]. quaque vicej vel fi commodius forlan videatur , ut turaenci tefticulo contincn- ""cu .'rV' ter admoveatur emplaftrum de Vigo quadruplicato Mercurio , folum vel cum ajcjua par- p°''''"' tc diabotani fubadumj aut emplaftrum faponaceum & camphoratum P>i«/< Bnrbette ^ quE menfe quolibet, vel etiam quinto decimo quoque die, renovari neccflum eft ; vd ut ap- ponatur cataplafma ex pulpis radicum coftarum bryoHiar, cucumeris fiiveftris & ireos>- addito gummi ammoniaco in aceto difl!^oluto .
y. Interim vero, ne pondus teftem aggravet , ac funiculura , ex quo dcpendet , nU inium diftrahat , unde tum doloris morfus , tum novum regrefTuris humonbus impedi- rnenrum , opus eft jtgrum uti fubligacu'o fufpenforio diOto , cujus ope in appenfo follc five marfupio teftis uterque fuftineatur .
3°. Porro fedulo cavendum , ne immoderato aut prajpoftero ufu incideatium & refol*. ventium internorum aut externorum sKirrhodes teftis in abfcefl^um abeat , quod ex prat- Jentibus fuppurarionis fignis palam foret; aut quod pejus eft , carcinomatodem nacuram paulatim concrahat, de quo conjtftura eflet ex repetita doloris lancinatione , & varicofa venarum circumrepentium dilatatione. Proinde fatius eft maium , quod quantumcunque iit , prajferiti periculo caret, fortiter pati , quam impotenti fanationis defidcrio ea expe- riri remedia , quibus tnorbus defperatus fiat. i
A,". Quod fi nimia tumoris moies , aut durities quafi lapidea fpem omnem prarcidanc futura; refolutionis, fi teftis pondere nitnio graviffimam exhibeat moleftian, fi piriculum fit ne malum a tefte ad funiculum fpermaticum , & inde ad abdomen ufque procurrat, de tefticulo cxfcindendo cosltandum eft, pra?fertim /i fuppuratum aut in carcinoma pro- ximc degencr fit.
j^. Prius tamen caute attendendum eft, utrum funiculus fpermaticus , quem arteri» venaque fpermatica, vas deferens , lymphaticar venae nonnulla?. nervus verfus teftempro. grediens, & fufpenforius teftis mufculus coraponunt, mollis fit & nacuralis ftatus reti, riens; Sin aliter enim , ab operarione prorfus abftinendutn eftet , cum pahm fit cx callo. fo funiculi tumore morbum in abdomen ufquc proreperc, neque adeo refciffo tefte poffc ulla ratione penitus cXftirpari.
6°. Nunquam felicius fuccedit hxc operatio, quam C\ dorfo amputandi tefticuli prius apponantur fruftula aliquot lapidis cauterialis ordioatim difpofita, quibus tum fctotum , tura vaginalis tunica teftis alte erodantur. Hinc enim edufto fero & pure , fi qua forte lateant, & contra^So tefticulo, quidquid reliquum eft licet expedicius profequi . Adde ea ratione certius dignofci ftatum tefticuli moibidi , quem noffe permulti refert , cum acciderit non femel in hydrocele , imo & in farcocele , ut tefticulus ipfe fanus effet, to- tumque vitium ipfius tunicis adnatum foret , cui proinde meden facile fuit citra caftrationem. 7°. Explorato teftis morbo, d durus , vKirrhodes , 'umidus , fuppuratus , fyderatus fit, qua? fingula cunftationem non rCcipiunt , iigatura filj duplicati fpermatico funiculo ar- cte iniicienda eft , quam infra ad unum pollicem appenfus tefticulus cxfcindendus eft , "^"f»' i' Z lacinis
3u De Morbis Venereis
lacinix exinanit! in fcroto loculi refecandae, vulnufque ex arre curandutn vulgari m«i» thodo, nempe dige'iivo dura ligatu.a decidat , dcinde balfamo Arca:» , ac dcinum cuni plaga ad cicatricera tendit , epulocicis , de quibus faspius di(5tun\ eft.
§. II. PENIS DISTORTIO.
ir. Venu I^* Infortunium alterum eft Penis , dum rigercit , diftortio in diverfas partes, furfum, erefti di» ideorlum, aut ad latus alterutrum , qux ulum rei venerea; li non interdicit , ac certedif- itoitio. jicilem & propagaudde fpeciei pkrumque ioiparem efficit.
Id mali provenit a nodo fjve ganglio in prspucii frxno, in uretiira; parietibus , ia lU gamento penis fufpenforio, vel in ipfis caveraoiis corponbus ex caufa venerea enato, un- dc fit ut penis , qui dum iljccidus e:l , hbcre & recfira propendet , verfus partem afFe£lani detorqueri neceflum habe^t , dum erigitur , quandoquiJem obftat latens in illa parte gangfion , nc pofllt illa debitam adipifci longitudint m . Hinc penem furfum , fi Jigamen- lum penis lufpeoiorium ; deorlum , /i frsnum prarputii aut urethra i ad dextram fini, Hramve parcem revolvi neceiTe cft, fi pars uUa dextri finiftrive corporis cavernofi male aiHciatur. Re«edi»& Incurvati penis remedia ead:m funt , qu* remedia teftis SKirrhodis , cum in utroque «Kempa. ^ffsttu perinde opus fit impadlam maceriem diicutere & refolvere . Repetantur ergo ex prafcedenttf paragrapho; Qua: ii irriia fint , aequo animo feratur malum , immedicabile quidc-m , fed planc innoxium .
Memorat Jacobus HoUerius, Comm. *td Aphtrifm. 6j. Llb, 5. fi non idem , certe haud abfimile penis vitium peculiari artificio a le corre^tum . Vidi \ inquit , qttl membro ita obtorto non poterat ggnere , ^nod femen femper refiitaret in cervice uteri , Huic paratus efl cnnaliculus ptumbtus vcl tirgenteus , accommodatus cr.iffituiiui ipfius pcnis \ in quem immiffo penv circumpofita. Q' alligat& funt cifielU , it.z ut tandem figuram membri reflam ac naturA- Len> recuperarit f c genuerit - Qua* licet latis obfcure proponantur , inde tamen colligi pocert quali aruficio ufos fit ille , atque adeo fi ex ufu fuerii , pronum eft cuivis fuo perieulo idem experiri .
Non moror quae JuHus Csefar Arantius , Lib. de Tumonbus priternaturaUbus , Cap. jo. retert de q^iadam penis incurvacione, quam cenfet deducendam effe a laxitatc cellularutn in alterutro cO'pore cavetnofo, u;.dc fiat ut quantum ccHuIx ills, qujc laxiores lunt, cetcris magis dilatantur , tantundem in rigido membro decrefcat longitudo cavernoii il- lius corpons , ad qudm d'.buitTet ilioquin extendi , ex quo fequitur penem verfus illam partem ntccliario detorqucTjdum efle . Ait autem ille i» hanc moril fptciem incidere , qui veneri nimis indulgent , ©* qui fiequenter c^ diu ut mulierculis placeant , dtfiento funt gtni- taU, utpore in quibus diftraftione nimja & diuturniore pars aliqua in cavernolo alte. rutro corpore relax tur ; puiatque illad malum non emollientibus , fed aftringentibus curandum vffe , quorum formulas aliquot reccnfet. Std haec fi veritate nitantur , inquod non lubet nunc inqutrtre, faUem ab inftituto noftro plane funt alicna , cum ad luem vcneream nuliomodo pcrtineant,
§. III. IMPOTENTIA AD VENEREM/
Tii. impo. III, Impotentia ad venerem morbis venereis frequenter induci folet: Nec fane admirl*
y€ne*tm ^^ ^^^^^ ' ^^ ^^' piignaut acnus io veneris caftris , ac frequentiora patiuntur vulnera 1
rendct » ceteris citius huic miliria? impares fiant.
"piiciT. Spccies tre$ impotentise ifliufmodi obfervamus, ■primam , in qua arrigitur quidem nec invahde, fed in qui nullum , ve! paucum & ferouim feinen emittitur : Hanc puto pen- dere ab omnimoda conftipatione duduum emiflariorum , quibus veficula? feminaria; & profta-ar cum urethra communicant , Id-.oque pra:p')fkrum nimiumque uium injeiflionunt fortius aflrigentium fequi , qiio nonnuili ad gonorrhotac curationem flDuti folent.
jilrcram, 10 qua e contratio fine voluptatis fcnfu , vel falrem cum fenfu pauco, foli- toque cekrius fenim diflillar , aflfetSa tantum necdum perf ftj crtclione , unie prat^ccps & iivoluntaria refolutio . Videtur ifta oriri a nimia du<5luum eorumdem amplitijdine , per quar femen e conceptacu'is cxpriinitur facilius promptiufq-ie . atque adeo amequsm omnia ad opus compar.na fint . Solet ea impotenti;» fpecits gonorrhatis diuturniof.bus fuccedere, fi morbi nacura aut argrotorum ncgligentia , contumaciores fucrint.
Tertiar»
L i B E R IV. C A P fc T Xt. 3?? .
Tertiam demum , in qua penis flaccidus & vietus Vicet , neque poteft arte ulla exfu" fcttari. Et h«c muita variaque vitia lupponit , latencia i°. Vel in ipfi^ femiuis conce- ptaculis, ubi poiifi~'mum viget rtl venerea? fenfus , ncmpe. in proftatis , veficuhlque fe» minariis , ut fi caliis induruerint , aut fungofis carnibtis oppleanrur , ex quo efEciatur ut a colltdo fcmine nullatenus , au; fegnius titilJentur i z°. Vel in mulcuiis eredoribus aut accelatoribus , quorum mJnifterio virga rigefcit & tenditur, ut (i )axi & inertesad ere(5lionis negocum inepti vel minus con.parati fint : Quibus fijigulis noxis liaud rarum eft femini conccptacula , mufculofque ersdionf famulantes, a caufa venerea patere.
Prima impotentia» fpecics nuiiam videtur curationem admittcre j neque fane novi quo pado cmilTaria ardifllme conftipata pofllnt iterum referari . Per me tamen cuivis licet cper^m ludere, fi lubitum fuerit , in^ediones emoUientes immittendo in urethrara , bal- rea aut (cmicupia emollientia ufurpando , cataplafmata maladica perinaro admovendo , aquas minerales , prajfertim fapojiaceas , cxhibendo &c.
Neque remediis facilius ceflura cft poftrema imporentia» fpecies , praefertim fi contra ^^^^j'^^ hydrargyrofim pm tenax fuerit, Ne quid tamen reliqui fiat quod ad curationem perti- fn cjufil, rere poflir , au(fior fum ur ea tententur remedia, qusead callos refolvendos efficacia funt , j^^^^j"^"^^»^ & quae fupra prcpofita fueie hu^ns Capitis §. i. ad SKJrrhum teftium : Imo ut fupra pe- repugnmt. rina?um fiant aquarum thtrmalium ftillicidia feu embroches , qua? adverfus mufculorum eredorum & acceleratorum inertiam remedio eflfe pofl"unt .
At vcro licet plerumque fecunda^ impotentia? fpeciei paulo efficaclifs medicari , fi per« fedtc mederi non detur , ulu fcilicer remediorum omnium, cum internorum, cum exter- norum , qux adverfus gonorrhoeas inveteratas vakre fupra diximus Capite prAcedenTe , §. I. quandoquidem h»c /ingula latioribus emiflariis conftipandis & ccercenddls aptiffi- md funt . Velim tamen , ne qua nox^' poflic inferri, ut a blandioribus remediis iftiufmo- di fiat ad fortiora progreftus , & fortiora ,, fi ex ufu finc , caute & interjffto Ipatio repetantur.
§. IV. NODI, GANGLIA, TCJBERCULA, GUMMATA.
IV. Nodi, ganglia , tubercula , & gummata medicinam omnem plerumque vincunt , iv. Nodi, prasftrtim fi hydrargyrofis jam fruftra adhibita fueric . Neque enim vakntiora reperi<-e berLu?" e({ remedia , qux impa(ilam lympham efficacms liquenc , aut liquefa(5tam potenrius re- e^mm"» • folvant..
Profuit tamen al/quando diu & pertinaciter adhibuift^e medicamina , qux fupra pr&ce, i.aem tt- denu Capite, §. i^. contra ftrumas facere dK^um fuit i emplaftrum de Vigone quadru. ^;;,';,''^;'^^^".: plicato Mercurio, modo folum , modo cum- diabocano permixtum , vel tenuem lamellam bus herpe- plumbeam hydrargyro quotidie illitara appofuifte , ma*ime nodi & ganglia molli , fed '^'' iterata conire^^atlone quocidie ita prius- atierantur , ut fubafta maceries remediis folventi- bus fiicilius obfequi pofTit .
Ssd vix aii(Jior elfc velim , ut rorturis iftfufmodis quifquam utatur , nifi cum nodi , ganglia , gummataque vel mole nocent artuum motui, vel facici manuumque venuftatem deturpant . Ceterum quoties- neque officiunt uHo modo , imo ncque confpicua (unt , a remediis temperandum puto, vel ideo maxime quod non femel obfervatum fit gummata gangliaque: remediis, & prefertim fortioribus fri^Sionibus , male habita in carciuomata d^af ncrafle «,
r. V. E X O $ T O S E s .
V. Suplra Cap. 5. §'. flatuimus duo effe prima exoftofium genera , alterum fpuriarum , fy,|^°,1,''^ qua? a perioftio in durum ganglion five tubcrculum cradefa^So ; alternm Ie§itimarum , fpeciei. quat ab ipfa offis fubftantia tumefa(fta dependeant : Hoc rurfus in duas fpecies fecunda-
rio dividi , prout offea fubftantia , quje in exoftofim protuberat , vcl in plures cellulas concameratione diitinguicur , quje fingnlae cartilaginca aut fungofa carne oppleantur ; vel ex toto folida eft , imo reliquo offe pierumque durior ,
Prima exi)ftofium fpecies hydrargyrofi haud raro j poftrema fere nunquam difcutitiir. Secunda medium tenet , uc qi'a? dilcuti foieat , fi parva & recens fuerit , fi fpongiofa concameratifne conftet , fi molflorem camem condudat ; fin alitcr , adverfus ipfum Mcr- curii ulum fit ut plurimum contumax.
Curitifl •xoAo- fium •
3J< 15 ;e M 0 R B 1 S V E N E R E I S |
1°. Si fuccefferit ut exoftofium ulla ullibi fuper/it poft hydrargyrofim , prjeftartf puto» i quandiu indolens fuerit , omitti fine remediis , quam operofiorcm medicinam morho im- medicabili cum nullo vel cum minimo fucceffu adhiberi . Sl tamen ajgrotanti aliter vi- deatur, adverfari nolim , quin ea tentet remedia , fiducia lamen fua , qujc /upra §. i. & 4. allata funt ranquam efficaci;^ concra teftium SKirrhos , gummataque quarumvis partium .
i". At vero fi exoftofi , quac advcrfus hydrargyrofim contumax fuit , fpontc vel reme- diis nimium vexata acute doleat , lancinetque cum manifefto cutls fuperjeftae calore 8c rubore, ita urget periculum , ne in abfceflum cum sflls carie conjundum, vel quod pe- jus etiam eft, in carcinoma degener fiat , ut res cundlationem nullam reclpiat . Igltur pratraiflis univerfalioribus, quje viam cctcris pra;muniant , ad opcrationem quam ocyfli- tne devenire necefi"c eft , qua cutis in crucem incidendaj anguli quatuor qui propendent, forfice refecandii derafoque perioftio exoftofis terebra variis in locis perforanda , ut at- tenuetur i deinde ferra vel fcalpro penitus exfcindcnda, bafifqus cui infiftebat, pulveri- bus myrrh*, aloes , euphorbii ; tindluris ex iifdem extradis ; vel fi ita poftulaverit carici aliitudo , ferro ignito ad exfoliationem deducenda j demum plaga , quae fupereft , eadcm plane methodo curanda, ac fupra Capite prtcedentey §. 1°. didlum eft dc ulceribus , qux cum fuppofiti oflis carie conjunfta funt.
§. VI. DOLOR OSTEOCOPC7S.
VI. Contingit nonnunquam poft hydrargyrofim legitime adminlftratam , ut dolor pro- fundus, fixus , ofteocopus , afper , perpetuus , & aliquando per intervalla lancinans , cer. tum in ofle quodam locum occupet & infeftet, fine tumore ullo & cum lcviftima in cu- te caloris & coloris mutatione, quod mali gcnus , fi contra cmoUientia , anodyna, \>i- regorica & refolventia remedia pertinax fit , haud inanis conjedura; locus futurus eft peHdere vel a carie latente inoftepartis dolcntis, vel ab cxoftofi cum carie in interna oflls ejufdem facie , quac ad niedullam fpedat , vel quod omnium pefllmum cft , ab sbfceflci meduilaris fubftantix.
Itaque fi conjeftura in dies urgcntior fiat , fi nulla fuppetat alia falutis ratio. , durus & crudelis medendi modus fupereft, fed unicus , n-empe cutcm loco dolenti fuperexten- fam in crucem inciderej angulofa ejus labra circum refecare; perioftium deradere ; de« mum cs nudatum terebra perforare ad meditullium ufque . Si nihil inde profluat pra?te? paucas fangujnis ftilias , rcs ulterius urgenda non eft , nifi cerfiora Jatentis cariei auc abfcefl^us indicia oflendantur. Sin vero purulcnta aut faniofa materia indc profundatur, os novjs foraminibus tum infra , tum fupra pertundendum eft , ut attenuctur , ac iii» lerjcdaf intercapedines fcalpro cum mallto plumbeo ita exfculpend^ funt , ut via libc- ra fiat tum effluxuro puri , tum immittendis meilicamentis . Reiiqua omnia curaada funt juxta methodum fupra propofitam Cap. prACedente §. 10. donec medullari fubftan- tia fuppurata & deterfa , & cariofi oflis facic exfoliatti , omnia ad cicatricem pro votis properent .
Ceterum, ut libere dicam , cum Medicl naturam & caufam morbi , qui in oiTe me- dio latet , tarde conjiciant ; cum tardius audeant ex con}£(fi:ura gravem & moleftam 3c pcriculi plenam operationem decernere i demum cum acgrotantcs Medicii monentibus & inftantibus aufcultent tardiflime , plerumque ante conclamatum efl , quam operatio infti- Tuatur , faltem inftituitur , raro nifi cum acger eft in prsecipiti, ex quo efiicitur ut vix unquam de illa bene fperare liceat.
$. VII. CARCINOMATA.
vn. G»r; ^^^* Compertum eft carcinomata , qua? a caufa venerea vel maxime ortum habentj hy- «inomtiti drargyroleos ufu ferinam naturam fempcr non deponere , nec in mitiora ulcera aut apo- »»aii»enr- ijjj^jj^ ptrpctuo commutari . Compertum pariter ganglia , tubercula , guumata , imo excrefcentiss quafcunquc SKirrhodes, <?c exoftofes k)rnicatas, quae celluljs cartibjjineaiu carnem continrnt , {i hydrargyrofi fuperfint , in cancros non raro de-gernrarc abufu atte- nuantium & rc-folventium acriorum , qux fortius atterant fine refolutione , vel ad ium- naum cum refolutione imperfedta. Qua vero ratione , aut quibus de caufis hjcc ita eve- nlant , non juvat hic inquirere, cum de hoc argumenio abunde dilputatum fit , Lih. uh Caf, V. §. j.
In iitro'
Vr. Dolor oOrocoput
(icni (1 riem offit •ut medul-
^um indU
<^ibui fo- ]* opeii- «ione ine- 4*ti licti ■
I I B E R IV. C A P U T XI. iif
1n utroque cafa prarfens carcinoma , five inveceramm , five recens fit, manifeftum eil cum ex natura & indole tumoris fuperftitis , qui durus, renitens , iKirrodes eft; tum ex Kiorlu doloris atrocis , perpetui , per intervalla lacinantis , quo tota tumoris moles inti- ttts percellitur & fodicatur: Nam quoties ca duo concurrunc , certum eft verum adeffe carcinoma , malum fcilicet difficile , mora cito ingravefcens , contra quod celeri & efS- caci medicina opus fit. . ,.
Itaque 1°. Pratmiffis univcrfalibus & pra-paratoriis remcdiis , qu» dyfcraflam fangui- Rtnei;». nis emendent , tumor carcinomatodes , fi protuberet fupra cutem , quacum tenui vel lato nomJ.V" pedicuio adharrefcat , novacula vel fcalpello refecandus cft , & fi quid cancrofi aut sKtr ''^'(('J^°V, rhodis in bafi fubfit , fummis forficibas exfcindendum , vel catharreticis abfuraendum : htiwtl'/ Taodem refolutis cruftis a vivo, plaga fi mollis fit , fi carne firma & grauofa oppleacur, ai cicatricera deducenda eft , ut artis Chirurgica; ratio poftalat , eaque raethodo de qua iam fajpe .
1°. Quod fi carcinomatodes tumor partibus circumiedlis fepulcus fn, ita tamen ut nec 5n vafis majoribus aut nervis , nec in offc aut cartilagine alla fit adnatus , fcd ab iifdetw fejunftus ac libere mobilis, caationibus iifdem parique celeritate exftirpandus eft i nem- pe hinc Sc inde lunata plaga alte circumcidendus , deinde finiftra arreptus fufpenfufqus a vicinis fubjeftifque partibus fcalpello exfcindendus , & u: ita dicam , enucleandus : Demum vulnus, quod fupereft , primum lineamento ficco, altera vero vel tertia die di- geftivo fimplici , ac deinccps balfamo Arcaji ex arte curandum eft.
3°. Si exoftofis cellulofa in carcinoma ipfa quoque degener fiat , difsedla in crucem ctf- te fuperjefta , refciflis labris angulofis , derafoque perioftio , exoftofis , vel tenui ferra fubfecanda, vel fcalpro cum roalleo plumbeo partitis iftibus minute concidenda ad oflTis reliqui libellam; poflea bafeos exfoliatio vel tindlura myrrha? & aloes , vel pulvere eu- phorbii , vel folutione Mercurii in aqua ftygia , vel tandcm cauterio afluali , fi efficacio. rs remedio opus fuerit , procuranda eft , ac denique delapla offis exfoliati lamella , Sc fuccrefcente ab oflls vivi facie carne granofa & firma , cicatrix inducenda eft ex artis le- gibus , de qulbus fupra nec femel .
Quod fi cancrofi tumoris fitus vel connexio, aut deploratus afgrotantis ftatus difficilem & periculofar plenam aleae operationem diflTuadeaat, tanquam non inutilem raodo , fed & noxiam, pailiativis medicinis tunc infiftendum erit , qux morbum leniant, quem cu- rare non licet. De illis abunae didum eft fupra Lii>. lll. Cap. V. §. j. artlc i. ideoquc ne videatur adlum agi , inde velim ut repetantur. Ceterum potiflinaa prasfentiflimi leva- minis fpes in opiaticis fita eft , qualia funt decodlum unius aut alterius capitis papa- veris albi i fyrupus diacodii, vel fyrupus de Karabc ad ^^ fjj laudanum ad gr. j. pilulse de cynogloflo ad gr. v. j. tindtura anodyna ad gutt. xx. vel xxiv. quorum fingulorum dofis per gradus paulatim augenda eft , prout morbus ingravsfcit , vel remcdiorum virtus hebecacur aduecudine.
^. VIII. ULCUS UTERI.
, VIII. Ulcus uteri naalum eft in mulieribus , quar lue venerea laboraverunt, haud In- Ji||^u"'" '••eqoens: Ec profeijlo quidem debet uteri cavitas pra: ceteris totius corpons partibus & Een*ere*'^ g^vlus & frequentius affici , cum femini corrupto, quod a viro infed:© inter concum- ^n'" f^fnJum emitiitur, & prlmum & potiflimum pateac .
Ulcus uteri venereum inducitur caufa gemina, nempe i°. Latente crofione, quam inter- "* teri facies contrahit ab admifl^o viri femine, a menftruis exftillantibus , ab humore V^^Katico ladeo , quo madet &c. fi venereo contagio contaminentur . Harc ulceris fpe- cies in.JQ ^jjj dignofcibilis eft, ac principio quidem pus paucum & aequivocum fuggc- iii, led.jgjjjj progreflibus paulatim tandem invalefcit. zo. Suppuratione , quam gan- 2. 9",»n8i*nmatum , tuberculum , nodus, atheroma , fteatoma, meliceris &-c. in ipfa ute- 'kf ff genita vel juxta adnata concipiunt, unde rupta in uterJm vomica fivc
aDiceilu pus Orepence & ubertim exundat e muliebribus.
irius uleens ^tgrini genus poft hydrargyrofim legitime adminiftratam non advenic de novo, vej fi aiyeniat forfan , faltem non a caufa venerea , quandoquidem humores, qui in uterum affi.upt ^ nullo peccant amplius contagio ; f^d fi forte praeextiterit, fs- piuime eludit vim v^rcnrii , nempe quod vitium hujufcemodi altis dcfixum radici- Dus pertinax cflfe foleat, pracfettim in uiero muUebri , qui totius wrporis fentina eft. Tm. h *^ 2 3 Pofte-
^j8 De Morbis Venereis
Porterius vero ulcer]s gcnus potei^ poft adhibitam hydrargyrofim fine nova feminii veHe^ rei acctfrione accidere , videlicet fi gangiia, tubercula, gutnmata &c. qubus refclvendis Rlercurji e/Scacia impar fuerit, in abfceflum veniant vtl fponte, vcl prsepoitero refolvcn- tium u(u.
Pcrro ulcus uteri ab utralibet caufa pendeat , in duo genera perinde fubdividendum
eft , alterum fimfhx , in quo uterus & ipfx ulceris oraf nativam mollitiem tuentur ,
nullo vel levi aolore tentantur, & pus a.bum Ia?ve, fpillum profundunt : Akerum can.
cre/ftm , in quo e contrario ulceris confinia , imo & ipfius uceri pars , sKirrodea fuut ,
crebri & atroci lanciraticne fodlcantur, ac demum pus cmittunc paucum , ichorofum ,
finioliim , ferofum . Prius ulceris genus raro , pofterius vero numquam fanari experien-
tia comperrum eft .
fin?''pTc*'' At nihilominus tamen, cum natura morbi, qui in occulto eft , perfecfle non liqueat ;
f"'*S'i*'"' ^"'^ etiamfi liqueret , liceai nunquam a-grotantem quafi deploratam fine auxiliis ullis
t'e"ca',d!' defercre , tentanda eft remediorum alea, qua: fi non fanationeih, at certe lenimen allatu-
iimen ,t- ra funt.
»1«»',°""° Idcirco 1°. Adhibeantur quafcumque valent fanguinis dyfcrafiam faifara & muriaticam edulcare, atque adeo vitium lymphar, quae ad uiceratam partem coufluit , emendjre.' CT.c 1°. Ptifana ex radicibus altharae, confolida; majoris , biftorca» &c. conLfta , & fuptraffu. fo plumbo liquefdfto alterata : i°. Jufcula cum pulio gailinaceo, caiicns fluvistilibus , foliifque agrirfioniar , pimpinellar, fcolopendrii, cichorii filveilris, fumarix, nafturtii &c. 3°. Aqux minirales acidular , ut les eaux de Ferges , dc Tougues , de Spa ^ vel faponaceae , ut les eaux de vlombieres : 4°. Balnea aut femicupia & infeffus in aqua fluviatili tepida : 5°. Serum ladis chalybeatum infufis fumariae foliis alteratum ; lac afininum aut capril- lum femel vel bis in die, vel quod prarftabilius eft, modo ventriculus ladlis patiens fit, lac vaccinum pro omni alimento; 6». Denique fi fanguis fpiffior fit , bocheta leviora ex decodlis radicibus Chinae & Sarfar parillac, quorum tres hauflus in die cxhibeantur .
2°. Inf^ituantur identidem blandx purgationes cum caflia» aut mannae ? j. li. aut § ij. in cyatiio ptifanae , vei feri Ia(5tis, eum ad finem ut primarum viarum cachochyMa , & biiiofa fanguinls amurca evenantur . Mittatur pariter fanguis identidem c brachiorum alterutro ad ^ vii). vel x , ut fraflo momento fanguinis , qui in uterum ruit , locus phlogofi vel nunquam vel rarius praebeatur.
j". Dum catamtnia adlu fluunt , fi nondum morbo intercepta fint , alvus quotidie ene. matis fubducatur, ex iufculo pingui , vel ex infulo feinine lini, vel eriam ex levi deco* fto foiiorum matricaris & artemifiar, & florum chamarmeJi , Ci q\it affusrinr mntus hy% Ikrici , addito oleo amygdalarum dulcium .• Imo vero pcifanar quoridianae tunc incoqua. lur capui unum aut aiterHm papaveris albi , ut eo pado menftruorum eruptio fine plilo'. gofi & erethilmo proficiatur.
4". Per intervallum, quod a menftruatione vacuum erit, injiciantur in uterum ope metrenchytes decofta pro natura auc gradu morbi varia ; nimirum i". Maladlica & pa- gorica, fi dolor & calor urgbanc, ut emulfionts feminum frigidorum leviter codae , fe rum lacflis caprilli cum infufo croco orientali , decoiSta folorum plantaginis, fummifi; tum malvar, radicum altharar, nymphaEaf , capitum pspaveris albi &c. 1°. Detergentia, i' ulcus mundari pofllt fine periculo , ut decodla hordei integri, lentium, fabarum non e- corticatarum, furfurismacri , foliorumagrimoniar , abfinthii, caprifolii ,marrubii, radic»'^^ ariftolochi», ireos florentinae , zedoarias &c quibus addi poterit aqua vulneraria , imo coKyrium Lanfranci aut unguentura itgyptiacum , f^ ulcus fit valdefordidum. j". Demun exficcantia & epulotica, (\ ulcns deterlum & mundificatum cicatrici non repugnet ^^ decofta radicum confblidse maioris, biflortae, foliorum plantaginis, caudar equinar .''"'''' far paftoris, fanicular, pilofellar, millefolii i rofarum rubrarum &c; addendo cui'-^^' ^"* jcdioni drachmam (^. unguenti poropholygos, vel de ceruflTa, aut quar cceris -*ftant, terebinthins Venetar vel balfami Copaivani , ovi viteilo foluti, fcrupulum (^. «
5°. Quod fi ulcus cancrofum efle vidtatur, de quo ex dolore lancinante c^^i^v'^'"* .'
infundanmr in uterum fucci depurati plantaginis, portulacae . femperviv'' foliorum v.
baccarum maturarum folani ; cancrorum fluviatilium &c; in raortaiio '["nibeo cum pi-
flillo pariter plumbeo fubadi & attriti donec nigrefcant , addendo in»ctionl <^^'''^^[ '^^
ita e re efTe vidtauir, fyrupi diacodii 5 ij. aut olei ex vitellis, ovo'^'^' ^"^ mucl.ag .
nis ftminum pfyllil vel lini ? {[. aut plumbi ufti fjepius loti , tu-»» pra-parata: , cerul-
far, ficchari Saturnini, aui camphorae 'i^ j. , .
^ -^ ' 6°, Interjm
I
1
I, T B E R IV. C A P U T Xr. Sf^
6" rnterlm nec omkti debent interna remedia , quae adverfus internas fupparationes va- Jent inter qu* poti-^iimum iaudantur balfamica, ui terebinthina lota cum faccharo ro- faceo ad ^ fi v b3''iamurn de Copau vel Canadenfe ad 9 f^ > pillula» balfamica; Mortoni ad «r. vii! qux pluries repeti poffunt cum regimine. Imo putaverim tuto etiam ufurpari poffe tum opiitatn > tum aquam , quibus Zacutus Lufitanus teftatur Obfervat.Zj, & 88. lih, X. defpcrara uteri ulcera a fe perfedie fanata fuifle , & quarum ufum a Lazaro Ri- verio laudari novimus , Prnx. Medic. Lib. \$. Cap. 8. De ulcere uterl , Sed nohm tamen d.-fTiTiulav^nf, "« 'l"'* imprudens ejufdem teftimonio nimium confidat , Zacutuni illum AretalogMm mihi videri maximum.
7o. si ulcus in vagina , feu ut olim loqul amabant , in collo uteri fedem habeat , prx- ter «.ni:(fliones modo propo/itas , qua; tamen magno ufui femper futura? funt , poterunt ulceri , cum rnacceflum non fit, unguenta balfamaque varia apponi , nempe prifnum di- gefi;va, deinde balfama detergentla , uc balfamum Arcasi , ac demum varia epuiotica, ea- dem plane methodo ac ceteris ulceribus omnibus , qu* pofTunt oculis ulurpari .
Sc. Ali/eris argrotantibus , fi nodlts ducant irrequietas & infomnes, /i dolore torquean- tur atroci , fi retera remedia irrita fueiint, narcotica exhibendi funt , de quibus fupra, parAgrapho 7- 2\{, 4 : qua? fj non medelam , at faltem certifTimum lenimen praibirura Amr, donec sgra doiore , febre, tabe confedae miferrimam & calamitofam vitara cum meliorc
tandem comrautent.
IX. PARALYSIS.
IX. Vidlmus fupra Cap. lU. §. 9. N. 8°. Paralyflm veneream gemina caufa inducl , \^cn^^l',l ic. Obflruftione nervorum ab hserente lympha , cui devehenda; inferviunt , & qua fpiri. curxionVm tus animales conf^iruit.- 2°. CGmprefTione, quam nervi patiuntur a nodis , gangliis, tu- *^™doneit bercuHs &-c. in ipfis geniris, vel juxta adnatis. tjmen re-
Si patalyfis venerea foHto contumacior hydrargyrofeos vimeluferit, vix oflenditur fpes pugnLUT* ulla fore ut caufa; . quibus fovetur , qua; jam ulu Mercurii difcuti non potuerunt , dif-*'^- cutiantur unquam ab aliis remediis , quorum efficacitas inferior ef^ . Attamen minime commiitam , ut quemquam ab eorum remedioru n u(u dehorter , qua» ad paralyfim fol- vendara valere creduntur , & quae fi non profutura fint , ai certe nocers non pofTunt , qualia funt.
ir. Decoda vel bocheta diaphoretica ex Hgnis Guaiaci &Safrafras, radlcibufque Sarfsr- parilljE &■ ChinJE parata cum antimonio crudo, quorum exhibendorum ratio jam farpius expofita e(t .
i°. Jufcula ex decoftis in diploo viperis vel colubris cum gallo veteri , additifque foliis nafturtii , fumariae , bugu'ae, veronicaf , chamardryos &c. & rafura cornu cervi , quje per dies viginti pofTunt ufurpari cum regimine.
3*. Baliiea , embroches, ffillicidia aquarum thermalium , five quse muriati-cse funt, ut lei eaux de Bourbon , de Balarue &c. five qua? fulfurea?, Ut ler eaux de Bourbonne , £:rfge, ./iix U chapelle &c.
4. Ammochofia , infefTus in vinaceis fermentatione calentibus, aut fi fuppetat , in fse- ce tepente olivarum pr«Io fuppofitarum , unde tum calore , tum partium tenuitate folcnc obices, qui nervis partibufve impadi fpirituum infiuxuiofficiunt, fatis feliciter plerum- que relolvi.
5°- Demum illitus varii & muhipliees cum axungia anferis, ferpcntis, taxi , vulpis;
humana adip? ; oieo vulpjno, lumbricorum, rutaceo , chamaemelino , laurino , lateritio
.iive philofophorum , ballamo Guidonis, ceterifque id genus, qux ufu receptiffima funt.
J. X. T R E M O R A R T U U M.
X. Geminum tremorem artuum agnovimus fupra Cap. UI. §. 9. N°. 9. Alterum , in ^',2L""°' <luo pars treraori obnoxia debilis ed: : Alterum, in quo robore fuo pollet . Utrumque .^uu ve- hydtargyrofi fuperefle haud rarutn eft , fed rarUm cft ullum remediis unquam perfefte"""- fanari .. ■ •
Prior quidem , cum natura & caufa ad paralyfim proxime accedat , «-qua folo gradu ^ifFrrc, & quacum, & dum invadit , & dum definit , plerumque coniungi folet , iif- dem remediis impugnandus efl, quibus ipfam paralyfim impugnari modo diximus.
Z 4 De po-
51^3 De Mohbis VekereiS;
•'Qm fsiio- De pofteriore vfro , qui tum a vehementiore arteriarum pulfatione , tum ab immodjca SusTiT" fibrillarum nervecrum diftenfione dependec , magis ambigitur . Sant fi audiatur Praifiico- rum turba , nefas effe crederetur adverfus fianc tremoris fpeciem a'ja u/urpare remedia pratter volatilia , fpirituofa , aromatica &c. quorum numerofa: formula. nuilibi non pro- ftant. Scd cum harc nervorum tonum & erethifmum , arteriarumque puifum magnopere inteadant , confequens eft noxam inde illatum iri , nedum levamen ullum prjeftandum' cf- fe, de quo lane experientia nobifcum aperte confentit .
Quocirca fatius eft methodo plane contraria ea adliibere roedicamina , qu« nervos ar- terialque relaxent & cmolliant , ac circulatorium fanguinis motum promoveaot dilucn- do & attenuando , atque adeo atquabiliorem efficiant & faciliorem , nempe jufcula di. luentia, balnea jiv aqua tepida , ferum laftis chalybeatum , aquas minerales acidulas , ceteraqueiftiufmodi , quat cum blandioribus aperientibus & incidentibus ex Marte , Mct- curio, Aniimonio prasparatis focianda funt. Sic enim una eademque opera utrique morbi caufac fimul occurritur, atque ea therapeia morbus , fi non evincatur , quod fperare vix licct, ac ialtem frangetur & imminuetur, ut mihi non femel feliciter cxperiri contigit.
S. XI. ALOPECIA.
oi & 'efui ^^' Alopecia, fi capillitium folum infeftet , leve malum eft , ex quo percrebuit ufus «ufa. coma? adfcititjae, vulgo Terru^ue , qua catvities abfconditur : At fi barbam , fuperafiia ,
maxime vero cilia adoriatur , non molefta modo & odiofa eft, fed etiam probro vertifolet. Statuimus fupra Cap. j. §. z. N". 4. alopeciam tripllci cauTa indaci , nempe 1°. Si te-
nues fibriJiz, quibus capilli 8c pili conftant , prxcidantur in mediis glandulis ftve bul.
bis , illaefis tamen primis radiculis. xo. Si primae illar radicula?, unde pili & capilli pul-
iulant , erofione exftirpentur. 5°. SI glandular feu bulbi, in quibus radicantur capillj &
pili , ab ulceribus cutem depafcentibus peft"undentur. Harumce caufarum fecunda & tertia
Irremediabiles funt , fiquidem partes organicas femel deftrudas remediis reftitui inaudi.
tum eft , ideoque prima fola eft , cui medicinam facere liceat. Q11» modo Prjpcipuum omnium qua? noverim hujus alopecia: r?medium eft , fi prima renafcentium p°io'r»m** pilorum aut capillorum lanugo identidem rafitetur i ut enim fylva ca?dua opacior fit , ifum^r" ^^^" fafpius cajditur, fic capillitium & barbam denfiora fieri neceft^e eft , fi fxps ton- gerraina- deintur, quoniatTi fcilicet lympha nutritia , dum in ipfis capillorum pilorumve radicu. Vtn'°"°' lis tota coercetur frequenti rafione , capillos detonfos, & idcirco breviores , magis nu-
trit, capillofque plurimos, qui lanuginofi funt & vix confpicui , quia nutrimento de-
fraudantur, explicat, & co pa(5lo una cademque opera capillos, tum crafliores, tum den-
iiores e/ficit.
Pofl"unt tamen, fi ita lubeat, omnia remediorum genera ufurpari , quar vulgo credun-
tur ad pilorum capillorumvc regenerationem facerei ui quorum ufus , fi fine emolumer?.
to fit , ac eertiflime fine damno futurus eft j cujufmodi funt 1°. Decofta foliorum mar»
lubii, abrotani, verbcna?, centaurei, capillorum veneris , vel lupinorum , fabarum &c.
quibus pars fovetur.
1", Lixivia e cineribus teftarum nucum juglandium , vel nucleorum amygdalara^mama-
rarnm , echini terreftris aut marini , apum , muris domeftici &c. quibus pSrs glabra
abluitur. ^ 3". Linimenta cum pinguedine urfi , cuniculi , talpae , cervi &c. vel oleo laurino . 33-
niperino &c, quibus pars illinitur.
5. XIL DEPRESSIO NASI.
xir. Df. XII. Tandem ufti venlt aliquando, ut malum aegrotantium Incurla, aut imprudentia ^""'"j^"' medentium , altius fefe infinuans organicas partes non paucascorrumpat , & peftundct ir- dentium, reparibili labe. Sic modo fpougiofis narium oflibus carie exefis corruit toca nafi conca- •»^1110'»^ meraiio , & deprimitur acrorinium ; modo dentes cariofi alveolis excidunt ; modo uvula *"'• »f-^_ five columella ulcerata fuppuratione abfumltur , modo offa palatina , quae columcllaf ap- liflwum' pofita funt, in mall confortium veniunt & dilabuntur carie j modo tandera ofleus palati
fornix carie ad nares ufque perforatur &c.
1°. Si narium concameratio conciderit oflium carie , quantumcunque offenfionis indc
accedat iii dcformicMe facici, forti animo ferendum eft infortunium, cuimcderi jam amj
plius
I
1 1 B E R IV. C A P U T Xr. 3^1 ■
»lia$ non licet Cavendum folummodo ne quid ulceris in occulto lateat , ideoque nariuoi jnteriora identidem eluenda (unt aqua thermali quavis , ut Balerucana, Bar?gienfj , Ber- bonienfi &c. quse fpiritu per nares in os adducenda , aut ex ore per nares foras educen- da eft Quod fi aquarum i/Hufmodi thermalium copia non fuppetat , poterit fubftitui decoftiim hordei , foliorura veronics , & agrimomac, aut radicum ariitolochis cum gut- tis aliquot aqu2 vulnerarlse , qua^ ex plantis vulneranis cum vmo aibo infuhs dittilla- lurj aut etiam, fi morbi natura ita pofcat, linftura? myrrha: vel aloes. ^
2° Ad dentes firmandos , fi in alveolis male hareant, ea valent remedia , qiiac gingl- varum putredini medentur , & qua: fupra Cap. ^I- §■ i & 5- & Cap. x. § n. ad fcor- butum propofita funt. Prae ceteris autem probo opiatam quandam , cuius formula Capi- te feqmnte proponetur : Hac enim fajpius expertus fum gingivas putrefcentes efficacifn- me detergi, mundari, confanefcere, ita ut nativo tono redditae dentes labantes ftabiliant. Verum fi dentes jam fede motl fint , id unum reliquura eft , ut deterfis prms & fana. tis gingivis , in deciduorum locum adulterini ex arte reftitujntur, non ex ebore , quod nimis cito flavefclt , fed ex dentibus Hippopotami, qui candorem tucntur diutius.
r- Columellse, quse ulcere eroaitur, lifdem lemediis medendum eft , quibus ceterls oris ulceribus, qua de re vidc prjeter alia loca , Cciput Fiii. §. 5. ^rtic. i. Neque vero fi columella erofione iam abfumpta fuerit , de amiflione magnopere laborandum eft , rao- ^o femel cohibitum fic ulcus ne lerpat ulterius , fiquidem experientia compertura eft nec "'^lutitionem, nec loquelam inde otfendi .
'i. Cum ofla palatina peftum abiere, aut alterutrum offium maxillanum m medio pa- '^^'^ornice ad nares ulque perforatur , non fatis eft ferpenti carici occurrifie idoneis re. mcdii^ "jt vero fimul etiam oportet mederi vitio vocis , qua tunc rauce , incondite , ex nafo iop fonat , quod emiffus fpiritus in patentia narium penetralia abforbeatur ,- quocir- ca neceuv gft partis defe(5lum prorthefi reparare . Solemne fuit olira in hunc fincm obtu- rando foamini tenuem & cameratam lamellam, auream vel argenteam , apponere , &ope fpongiolseTiollioris dorio alHgatae , quae in apercum foramenintrudebitur , admotam de- tinere, qua^g ^t confule Ambrofium Parasum , Lih.n. Cap. 4. & Guillelmum FabrJciuTi Hildanum , (,„;■. 2,. ohfervet. ti. Verum cum fpongia illa muco corrupta foetorem brevi contrahat maxrnum , jam pridem placuit aptare lamina: elaterem parvum argenteum , qul foramini infertu.^ fibique permiftus lamellam fufpendat , ut vidcre eft apud Comeliunt Solingen , Operat. chirurg. Lib. 1. Cap. 43. & Joannem Muys , Trax. Chirurg, ratien. Decad. 7. Ob/erv. lo.
C A P U T XII.
AppenAtx de rarlortbui ttUqHot rtmediis ., qu& p.d morhos lenereos pr&cUre faciunt y
vel creduntur factre .
HIc plura quidem refero , quam approbo ,- quocirca velim ut de Cngulorum utilitate feratur judicium non ex vanis Aretalogorum pollicitationibus , fed ex nota rei ve^ ritate , vel , Ci ea forte in ambiguo fuerit , ex dodlnna in hoc Opcre tradita; nulhimque ex proponendis remediis in u(um medicum a quoquam vocet^ir, mea faltem fide & au- doritate, nifi quod ipfe difertis verbs dixerim proficuum, vel falttm tutum effe . Siqui- dem arcanorum inventoribus , fautoribus , diribitoribus , minime crcdendura , quoruna plerofque palam cft in experientiara & imperinam fummam fumma cumu'are vanilo- quentia , quofque putidiffimorum mendaciorum nullatenus pudet , dummodo remedialua, plerumque nullius pretii & valoris , non raro noxia & veneno quafi delibuta , femper temere & imperite adhibita, in honorem aliquem adducant, {a) Samamque veriofis ftro- phis conentur aequlrert^ uno verbo , dummodo malis artlbus quid lucelli corradant , cui unice inhianc A'ixp^Mpyi~if ^ & quam (t) recie »0» poffunf f Gbi quocumque mtdo rem faciant.
I. P».
* ) Phedr. U\>. i. f^t. j^.
* ) Hoiat. I. tf>lttU AiJ. ».
S€z
De Moreis Vekereis
Phif inico* pOB« Medi. eo-Chimi- ca F idri- ci H-ff- intii^i • tibi.Cap..
l * ) Ttii« te de 1» MtUdie Veneti"»" ne }. edi- tion , paS'
( * ) Ubi Jufra .
Tnnacen ( * ) de la Vlgne j Mediei Kegil TArifenj7s , /e» peiiui Mereurxut pr&cipttntui
rubes Sdaris ^ Lunaris ,
„ Recipe & in attialgama coge t^"^ & ^ «»4 ^ ]. ^. $rii vivi ? li). idque indurefcat ia „ mafTam albam. Simul ac conteritur, ut ne granula duriufcula maneanc , ( ha;c enina. „ adhxrent poftea vitro , & non excuti, nec in pulverem converti pofiTunt ) ftatim ap- j, parebit materia humidior, & exprimetur per linteum Mercurii currentis bona pars . ,j Poft prob: conteratur amalgama, ut (ubigantur granula omnia , fi.tque materii fubfu- j, fca & nigricans. Si fic relinquetur ftatim. recandefcet , 8( obdurefcet ex tritura vero j, fcmper madorem & nigrorem contrahit . Atiditur autem feniper aliquid novi Mercu- ,, rii , ita ut cum initio dupla Merciirii pro fimpla feu unica portione mafa» Solaris & „ Lunari fic, poflremo cum faepe conteritur , & exprimitur Mercurius , decera partes. j, Mercurii ad unam partem maffs veniant.
,, Hxc omnia infunde phiala? , digeranrur igne lampadis continuo , & per quinque j, vel lex hebdomadas Arbor Hermetica inde gignetur ( tribus chopinis Parifienfibus ole^ j, per iTienfem facile ignis alitur , ut ellychnium unum concinnacum ex qu^tuor F^^ :, continuo ardcat ) leviter modo claudatui- phiala charta , ar(5lius ut c'aud3tur *^^" 5, opus efi: , quia Mercurius non ultra quam aa medietatem afcendit , indeque deci'-'' P^^ 3, blandas quafi /ublimationes , idque circirer decjes fit . Ad finem fit pulvis r^^^ ^* ,, omnis generis mcrbos vel defperatiflTimos creberrinu txperientia probatus . , ,
,, Tota operatio novcm menfium fpatio abfolvitur adhibito con?inuo lamp'^'^ 'gnc. ,, Dofisgr, ■]. vel ij. ufque adv vel^f^- in vehiculo apprcpriato . CTfu illius <?'"!»cear N., „ de la Vigrtc in morbis defperatiflimis quafi miracula prarllitit . Haflenus /jimannns-
Peccat ea Mercurii prarparatio deleteria acrimonia , ficut & cetera? eju/<='^ getieris, ideoque ftomachum graviter fubvertic cum fyncope & aliqaando cum exi''^^''^"^"'? pe. riculo. Quocirca Medici fibi caveant velim , ne illa retnere utantur , ve' ^ "^j vifum fit , exhibeant nunquam nifi robuftis jegrotantibus , quibus latera firma ^nt , qui toleran- do acriori medicamini pares cfle videantur, & quibus non liceat lub^iitve tatiora , fei tardiora remedia experiri.
II.
Pracipltarus /o/frls ( * ) Gervafii Ucay , polfens Medici Toh/ani.
R. jiuri purifictitt part. j. , ... •
Mercurii e tinnahari redlvtvi part. li).
Piat amalg^ma, quod in raatratio luto diligenter obdudlo exponatur tres menfes ignl fuppreffionis, primum quidem levi , mox per gradus intenfion , donec amalgama colo- rem pulveris obkure rubri adlpifcacur. .. x , , r
Ea Mercurii praeparatio r^nns effertur laudibus ab Auftore C^ ) laudato , quafiomnium prsrtantiffima . Attamen cum draftice purget «Vc v^ >c«7a , & deletericE acrimonia: expers non fit, nemini audlor effe velim, uc id prxparati genus facile adhibeat , cum tot alia fuppetant mitiora medicamina, qux periculo vacant. Si cui tamen fecus tacere vilum fuerit , poierit pnparatio illa exhiberi a gran. ii). ad xi). ad quam tamen dofim nun- quam afcendendum , nifi in robuftiffimls j & permifceri cum pillulis polvchreUis aut ca, tholicis, quibus prxcipitati vis inferiora verfus ducatur.
^^^- >;
Mthiopcs Mlnerales v»rii,
Mercuriuj cum pinguibus ac refinofis quibufcumque corporibus tritus convertltur , feu ut vulgo loqui amant , extinguttur in nigros aut fufcos pulveres , quibus habita tum coloris, tum originis ratione , noraen ^thlopum Mineralium inditum tuic.
I^ j B E R IV. C A P U T Xir. 56^
' « pft ac muUiplex matnerum genus , qua? cura Mercurio tritu conjungi P°f "c"' 'Jlrrrrius cum balfamo Pfuviano ficco, auc cum balfamo Copalvano vel Cana-
I. Sl Mercur xthiots anti-ph^'f^'^*^-' •
denfi """8"^^"' ' j/j Guafacino -^'^'''/>^ anti.rheumatuus , five artlfcoriutieusi \]\ ^ii^iunf manna calabrina , ut cum re/Ina jalappn , JEch^ops purg.ns ;
IV Si cum summare luniperir, vel cum (ale ammoniaco, JEtktops d,ureticusi
V Demum fi cum oculis vePulvere cancrorum fluvucilium , auc tedis oftreorura ,
'Mthicps '>JHJf^^"''''^y^^^^^^^ congruaquc doff, prouc diverfis fatis-
fac endrm S indicationibus , ^ ^m^" Medicos monitos velim , in prafparationibus hu- pcicnauu y Mercurii fr^ ^'"'^^ ™*'^ coercitas , calore interaneorum facile denuo
julcemodi § . .t ^ , o ingreffu in chylifera vafa pr^clufas tum mole , tum pon-
coire K ''^^^ ., ^j *^^ j^jperme excludi , unde fit , uc pra»paraca ilHufmodi , qu»ntif. cunque"'cekbrentur Uud^*' co"cepcam ipem non raro fruftrencur, ac nullam vel mifti- niam efficaciam plerumq P*"^ ^"^ ' j ^^
V la Brune , ^ua uti folent in reglo Veteranerum , Infirmerumve fanacea JS. . ' ^^.um Ho/pitio , lulgo 1' Hotel Royal des Invalides.
Bi Af " ."f''^^''* *tdiviv'i q. V. ex grat, lib. ']. Superfunde in matratium , quo t^. Mercurn e)^^ ^-.^■^ op^jp^i aquale pondus . Digerantur una balneo arena», donec continetur , ip^j^jj fic . Fiat tunc baineo eodem , fed intenfiore , evaporatio ad ficcita- Mercurius dii? ' "^
'^™ "^^"^' refidua eft , miiceatur cum vitrioli ad alborem calcinati , & falis marini A cDati ar^'^^' '' ^^"^"'^ ""^ conterantur in mortario vitreo cum vitreo piftillo , vel in^^raortari'"*''"^®'^^^ '•"'" piftiHo ligneo , ac in matratiura indita fublimentur ex atte
Ovfta]'^ materies , qua* matratii lateribus adhxret fublimata , e diffrado matratio exemota^^"'^ fecreta tum a fa?cibus , qua: infra , tum a volatiliore & farinaceo pol- line Q'-* ^^ fupra, denuo ut prius conteratur cum libra ]. falis marini decrepitati , gj yj,^ii ad alborem calcioati libra femifle , mixtaque materies in alterum matratium indatuS"^ arenae iterum iublimanda.
j-y, fraAo rurfus matratio cryftallina materies a faecibus & a polline utrumque fe« creta onteratur cum libra una falis marini decrepitati , fed fine addicione uUius vi- triolij*^ deinde fiat ex arcis legibus fublimario tertia, fic deinceps pari methodo qua. ter rep^"'^^» toties addito eodem falis marini decrepitati pondere , donec materies iam ftptiesiiblimata , fola tandem conteratur & fublimetur fola oftava vice, fine ullo iale
Si^imatus Mercunusccrrofivus , qui ea ratione conredtus fuerit, m partes duas a?qui- Jcs vidarur . Sit v. g. pars una dimidia librarum duarum, qua: in pulverem C( ntrita in ortario vitreo cum vitreo pifiillo, mixtaque cum libra una reguli antimonialis pa- j-jr contriti, diftilletur ex retorta igne reverberii , gradatim intendendo , donec pro. ,j»t in recipiens aqua femi-plenum Mercurius ex fublimato redivivus , qui probe eluen. (JS tft & exficcandus.
Parti alteri dimidi» fublimati corrofivi , qua» fepofita fupereft , & qua: libras duis j {>e uncias 24. aequat pondere , addantur partes duas tertia: Mercurii illius ex fublimato jdivivi, nempe uncix 16. & omnia fimul tam accurate conterantur in mortario vitreo irtillo, ut Mercurii vivi ne mica quidem ulla fuperfit confpicua .
Inde maffa illa, quje ex Mercurii vivi & fubfimati corrofivi connubio coalefcit, fu- blimetur ex arte , fublimataquc femel materies a fatcibus & a polline prius fecreca ac itl pulverem ccntrita fublimetur iterum iterumque novies repetendo.
Demum materiei ultimo fublimataj & tenuiffime contritic fuperfundatur ad akitudinem trium digitorum fpiritus vini aromaticus , hoc eft , quocum aromata , ut cinnam^mum, mscis, caryophylH &c. infufa fuerint, ac procurata per dies aliquot digeftione balneo arens abftfahatnr & diftilletur ex cucurbita fpiritus virii , atque mafsa qnse in fundo cucurbi'5E. ficcata fupereft & quae panaceam mercurialem conftituit , fervetur in vafe vi» treo dilisentcr obturato.
j64 D£ MORBIS VEveRei^
Ex illa panacea tenuiflTime lar-igata fiunc cum guumi Tragacantha ia ann» rnr„„^
uco piluijE , quarum graviffim^ grana quatuor poriere non fuperenc Hmnfr; e dofis ert a gr. xij. ad xx. vei xxx. quotidie iterado, dum ptyalifmus deatur^^ jxime inftet. X6<»iur ,
fol
cpa? dofis ert a gr. xij. ad xx. vei xxx. quotidie iterado, dum P^tyyiifmurcwamr ^^v.^" proxime inftet . *va*ur , Vvi
iviiris Uudibus extollitur id panacMr genus , quafi adverfus morbos oranes veneren. pr*ftaDnfn,Tium. At vero vix capio quo nommepraefe.ndum flt panacea vulLri nu^ compendiofiore quidem proceffu prxparatur & nimus oprofb , fed tamen hauditaHifff mili. Quin pocius vulgjrem illam panaceam ifti antefertdam efse ccn^erem ideo A blandior fit.utpotein qua conficienaa unciis fex fublimai. corrofivi permifceantur^^un- cia; quatuor cum '- Mercurii vivi , cum e contra in ifta Frparanda unciis fex fublimati corrofivi addantur tantum unci» qua'uor Mercurii. unde -ija & eorrofiva fubliraati fpiccla minus infriDgi manifeftum eft . *»"uiudu
V.
Motius faturnandi prt,para,tis MircurUliiMS pttf^nam /*''*'■ r^^ -„, ti
cujufittn^ue generit , * * '*'*
licei Mercurius fublimaius dulcis , feu Aquila alba, & ^^^^^^'^pxcu.thlh I
credantur in aqueis fluidis indiflolubiles , ccrta tamen experientia cov V ''"'g^
que illam Mercurii preparationem Iterata ebullitione in ptifana fudor» ,^ ' f}-^^^^'
gnis Guaiaci &: SafFafras , radicibufque China? & Sarfaj-parillac ; veP. ,., ""^* ^- quenti artificio in totum didolvi . ^"^ 'l"^^" ^^'
^, Sublimati dulc;s , veL Panacea merCHrialis 5 1» v. g. Latvigetur tenuih^ ^ phyriten , deinde injiciatur in oUam , in qua buliiant lib. ij. ptifana: fudorif., "P''j' P^'"" cujulcunque. ' "*^
Poliquam ebullierint per unum hors quadrantem , olla ab igne removeatu.^. •/. na tepelcat , & pars fublimati dulcis aut panacear, quse foluta non eft , funi^ ^ * Dein decantata ptifana fubiimatus dulcis vel mercurialis panacea , quar fuperfu j^ r J do , exficcentur, Isvlgentur denuo fupra porphyritCH , ac ptifana; iterum ebulL.: .w" folvenda commictantur , pari methodo deinceps ter quaterve repetcndo , donec, n\\cx quidem prsparatorum Mercurialium in fundo fubfidat.
Poflunt ea methodo ptifana; quxvis, maxime vero bidrocicx, prarparatis Mercuij[)us ad certum ufque gradum fatur.iri , unde facile futurum eft ut haullu folo pcifanauju. icemodi ptyalifmus fa?pe movearur. Sed ea ra'io medendi lui venerear cum legiciiTt».,ufj. ftionum mercurialium ufu minime confcrenda eft , quem conftat certiorem , eflicafo^fQ cxploratiorem effe, ac minoribus flmul paucioribufque perioulis obnoxium.
V I. Mercurius viclaceus diaphoreticus , five Tlorts mmmoniace-mtrcttriales ,
^. ^thiopis mlneralis per defla^rationem paratt . q, v. Adde Aquale pondus falis ammoniaci , & una in pulverem contere.
Mafla in macracium vitrcum indacur, cujus duar partes vacuaf finr . Fiat fublimag cx arte balneo arenar .
Pars violacea a farcibus , quat fundum , & a cryftallis pellucidloribus , quar fuperio/| occupant , caute fcparttur, & fervetur in vafc virreo obfurato.
Conftat illa Mercurii prarparatio ex parribus tenuiorjbus yEchiopis mineralis , qu. una cum integrantibus nonnullis falis ammoniaei atomis fublimatar funt , unde virtus il lius anti-venerea & diaphoretica.
Efficax eft ille Mercurms , quoties virus venereum corrigendum eft , liquefacienda lym» pha fpiffior, ac diaphorefis promovenda /ine ptya!ifmi periculo . Prarfcribicur a gr. x, aJ gr. XX, in bolis vel pillulis, ut cetera Mercurlalia.
V l I. Solutio Mercurti pir deli^ulum , quA cum ptifanis qnibustitet admifceri poteft .
J^. Sal. atnmeniac. q. v. ex. cauf, ? ij. Contcratur in lenuiftimum pollen in mortario marmoreo cutn ligneo plftillo.
Coiicriro
^a;
t r B E R IV. C A P U T XII. 5^5
Contrho adjlce guttatim MercurU crudi f }. tandiu una fimul tere , doncc Mercurius cxtJnflus & cum fale amnioDiaco intime fubadus in pulvcrem fubfufcum abierit.
Pulvis fuperimpcfitus marmori dcdivi permittatur fenfim colliquefcere in cella vina- ria j fubje^loque vale excipiatur liquor in quem convertitur , in cujus fundo conlpicuai funt nonnullse Mercurii gotta: in priflinam formam redintegrarar.
Decantsto liquore qui fupcrnatat , Mercurius in fundo (uperftes cum novo fale ammo- niaco denuo conteratur , pulvifque inde confedlus dcliquio denuo exponatur eadcm me-i thodo, qua prius.
Deinde liquore , in qucm convertctur , iterum decantato, Mercurius , fiqulsetiam tum fuperfuerit , cum fale ammoniaco tertium conteratur ac tertium exponatur deliquio, ea- dem toties repeterKio, donec tota adhibiti Mercurii uncia in liquorem pellucidum una cum adhibiro f»le ammoHiaco abierit.
Poteft ea Mercurii folutio ptifanis quibuslibet, v. g. ptifanat fudorifica?, affundi dofl idonea. atque ore exhiberi fine noxa , imo plerumque non fine emolurnento, haud difpa- ri meihodo ac ptifana eadem prafparato quovis Mercuriali per ebullitionem faturata , ut fupra didum eft, Artic.v. At vero pari quoque fucceftu , hoc cft, nunquam fatis certo, & fere nunquam fatis efficaci , atque adco qui legitimae Mercurialium inunftionum ad« miniftrationi plurimum concedac.
VIII.
T>r//f»« Hfidretlco-eaTkartic» , vulg» Tti/ana de Callac , fic dtBa a Chlrurgo quodatn Empirico, qui hec Arcano tncUruit. Vide fnpra ^ pag. iio,
^. Mercurii dulcis tn (uhtilijftmum pulvtrem triti ? *].
Sennx, erientaiis mundatA, ^ in duos neduos &qualittr dijiribntt ? i/. ' Seminis Ceriandrt nodulo paritcr inclufi ^ ]. Sar/d-partlU eptim& , frufluUt.m concifa. lib. i- ft. ISox^A 1°. Sarfam-parillam, qua» ex Vera-Cruce Mexici advehitur, optimam cffe , quippe craffam, pinguem, fucculentam!;. 2°. Radices Sarfi-parilla: pcrindc proficuas efle , & in decoflum perinde adhiberi
pofle, ac ipfa flagella . 3°. Sarfar-parills dofim ad unclas aliquot augeri vel imminui pofle pro tempe-! ramento afgrotantis phlegmatico , vel biliofo. Indaninr omnia in leberem aurichalceum, qu! capax fit lx. librarum aquae , & fupe- raffufa aqua fluviatili vel fontana limpida ad libras xlviii. decnquantur igne puro , ufque dum iuperfint folum libra; xxix. Cavendum autem inicio , ne aqua bulliens fupe- reflTundatur . fpumam , qua? fumma petit, fubigendo fpathula lignea, & cuni reliquo de- codto commifccndo.
Sub finem deco^ionis in lebetem projiciantur Alutnnis l{omani , calclnati & nodulo in- tlufi , 5 i). /^. qua? cum reliquis fpeciebus bulliant pcr aliquot minuta .
AiTioto deinde lebete ab igne , ubi primum decodlum refrixerit, per fetaceum coletur j expfimantur frufta iarfar-parillaj in ipfo lebetij fundo , & feparatim noduii Sennatj fuc- cu^fque expr;'fl"us dcfundatur iu decodurn colaru-n , quod eft DecoStum pnmirtm . . Ddnde omnia in lebetcm reponuntur , ut primum , & fuperaffunduntur iterum libr^ xLviii. aqua; coTimunis qoa» dctrquendx rurius igne puro ad libras xxxii. vel xxx. Decoftnm illud percolatum & au<5tum expreffione tum farfje-parillae , tum (enna; , dici- lur DecnBum fecundanum .
Servatur utrumque Dccodlum ad ufum in lagenis fi£l'libus non obturatis . Vrioris A^o vel trcs cyathi cxhibentur quotidie , lcilicct niane jciuno vencricu'o ; hora quarta vel quinta pomer.diana ; & itrri ante decubitum . Decoftum vero feeundanum adhibetur in potum ordinarium . ut mons eft in exhibcnda ptifana quavis lutorifica.
Pti/ana hsc olim Lutetiac in lionore fuit , & au(Sori , leu potiu^- pofsefTori , nummos comparavit, quandiu arcana fuit , quod cetens arcanis quibufvis ufuvenit , qnx nun- qu^m magis fiorcnt , quam cum in occulto latcnt , /ed quorum proditio famam minuit , quod iMorum vanaatem m^mifeftam Lciat .
Nihilo prolperius cefTit Ptifanae , d;. qua quaeftio eft , qua» ftatim valuit, \n innotult,' 5uoniam compertum eft neque novana, neque ad curationem luis venerea: afticacem efte;
11°. Nott
366 De Moreis Venereis
jo. Tion nevam; Quid enim jain pridem notius , quam farfam-parillam decoquere ? Vlde- fupra pagg. ic8. ic^. Decofto fennam incoquere ? V ide /ttpra pagg. no. 198. Et decoftio- nem prarparato mercuriali faturare? Vide fuprit pag. 584. 1°. Non effieticem i conftac enim illorum etiara teftimonio , a quibus farfa-parilla maximc praedicata fuit , vires illius ra- dicis non arquare Guaiaci vires , quas tamen Mercurio, efficacia plurimum concedere in confeffo eft .
Verumtamen, cum varia fint liominum judicia , veram illius ptifana; prxparanda; for« mulam , quae pra; manibus erat , miffam facere nolui , ne ledores remedio quodam de- fraudaffe viderer , qjod poffec aliquando ex ufa effc , raodo caate , provide, oppor- Kune adliibeatur , qua de re vide fupra pag. 138.
IX.
Medhamin* /intlchaerAdic* , qulbus utebAtur non Ita prldtm t.mtiritus quidam nomlnt. .:§.otrou, c^ j«* ejufdem, nomine etiamnutp eireHm/eruntur ,.
h
TINCTURA AURIFICA..
^, T^ltri fixl Hb. iij. folvendxs \n aejua. hulHtntis Hb. iv.. Antimonit epitmi ^ purtffimi lib. iii.
Antimonio in pulverem contrito, ac in cucurbitam vitream immiffb fuperaffundatur fo-^ lutio nitri fixi : Cucurbita occludatur appofito vafe viteo quod occurrat : Digerantur omnia per o(5liduum balneo aFt^ar , cujus calor identidem eo ufque intcndatur, uc ma- tcria ebullicioni proxjma fiat. Tranfado odiduo, reclufifquc^vafis , filtretur tindlura char.. ta emporetica & fervetur ad ufum in vafe vitreo.
Hsc tinftura, qua» a Rotrou ^«ryff«. dicfbatur , fumme foetet , convenitque proxlmt eum decofto illo (coriarum , quas in conficiendis regulis antimonialibus fumma petunc.„ CX quo paratur affufo aceto /«'/«r aurntum antimontale ,
Hujufce tindturx aurific£. dofis eft a guttis x. ad xxxo.
I L.
E L I X I R I U M A U R I F I C U M .
Calcl antimonii, quje in cucurbita fupereft ex praecedente operatione , fed prlus exflc*- caiaB, affundatur fpiritus vini re<aific3tiflimus ad fupereminentiam quinque vel fex di- gicorum. Inde appofito ad cucurbitam occurfionis vafe , fiat circulatio balneo arenat mo. derato per menfem unura . Poft-hinc reclufis vafis decantetur tfnftura in. vas vitreura probe obturandum.
Affundatur iterum fpiritus vlni calci eidem antimonii ad fupercminentiam quatuordi- gitorum , fiatque fimilis materierum digeftio balnco arena; , donec nova. tindura elicita fueric , quae cum priore pari mechodo mifcenda eft .
' Hinc diftillatione ex cucurbita abftrahatur balneo arenac pars dimidia vel" partes duae fpiritus vint : Quod fupereric in fundo cucurbitx erit E/ixirium aunficum quod quatri- tur, minus fcetj:ns quidem quam tincHiura , at vero minus quoque efficax.. Hu^us dofis cft a guttis XX. ad Lx. in vehiculo approprittto. Hocce Elixirium ragra cft. tindtura fulfuris aurati. antimonii , fpiritu vini prolcfta.
I I L
PULVIS LIQUANS..
*• K'i'*^^ antimonil optime pr&petrati & in pulverem triti ,
T^tri ptirificati & in pulverem feoffum redaEti ana lib. j. fl* .
Mixtis ambobus illis pulverlbus fiant ex arte proieftiones cochleatim in crucibulum igne candens, finitifque proiedionibus raaieria fex horis calcinetur.
Poftea
L I B E R IV. C A P U f Xir. jtfy
Poftea edu^fla materics In pulverem redigatur dum calet , & per feraceura trajeda coti-' ^ineatur in vafe vitreo probe obturaco , ne concepto humore colliquefcat .
LibrjB cuilibet hujufce pulveris , fuppofito igne tepide calentis , atfundantur gutta; tim aquge fpirituolje cinnamomi ^ vj. femper agitando , dum aqua affufa penitus exhaJ
Pr^paratus ea ratione pulvis ab Antimonio diaphorecico non loto vix difFert . DicebaJ tur a Rocrou Pulvis fuus liquans , quocum mifcebac ille pulverem putaminum ovoruni probe Isvigatum, quem pulverem alkalinum appellabat .
Puerulis quidera primis diebus exhibebat pulverem liquantem ad grana iij. bis in die, & pulverem pucaminum cvi ad gr. i] : Adultis vero priorem pulvcrem ad gr. vj. altC'. rum ad gr, v. in utrifquc dofim fucceflive deinceps augendo.
I V.
iPILLULiE ALEXITERI.E, SECJ POTI17S PURGANTES.
^. ISiucleorum Indicorum , fivt granorum Tilli , a putaminibus mundatorum. lib. i. ^. Conterantur in paftam tenuifllmam in mortario marmoreo cum ligneo piftillo, ex qua pafta denfo linceo conclufa oleum , quod ineft , fortirer exprimatur.
Deinde palfa conteracur iternm fuperaffufls guitis aliquot fpiricus fulfuris per campa- nam diftillati, iierumque ex contrica exprimatur fuperftes oleum , fic deinceps repetendo donec oleum exprefl"um efle videacur.
Tunc pafta exficcetur aere libero , exficcata in pulverem extenuetur , ac per fetaceum trajiciatur.
Tr.iierti pulveris , ? vj. adjiciantur radicis Viperlnar feu Contrayerva* Virginiana; in pulverem reda^fta? § iv. Tartari albi in pulverem contriti § j. Omnia probe fimul com- m.xta in vafe parum alto fed oris latioris , quod fuperextenfa tenui tela ©bducatur , per unum aut alterum menfem exponantur aeri libero , in loco quo folares radii non attin- gant omnia faepius in die fuccutiendo . Quo diutius pulvis ille aeri exponitur, eo mi- tior fit.
Ex illo pulvere affufis guttis aliquot vini Hifpanici diluto fiunt pillulae five boli exi- gui granorum ij, vel iij. qui in aere ficcantur , & m vafe vitreo claufo fervantur ad ufum.
Vis cathartica granorum Tilll refiAtt potiflimum in oleofa parte j quamobrem oleo di. ligenier expreft"o amurca , quxfupercft, multo minus acris eft i caute tamen velim ut ad- hibeatur , & in illius remedii ufu prae ceteris fupra propofitis fumma requiritur in Me- dico prudefttia . I Dofis, eft a gr. ij. ad gr. xv]. cum conferva qualibet , aut fyrupo quovis . Minima illa do'i , a qua femper incipiendum eft , blande purgac , & quidem ita blande, ut reme- dii efficacia promovcBda fit die eadem enemate purgante , vel die infequcnte catharcica quodam ore exhibito.
Quacumque die remedium adhibetur, dia;ta eadem fervanda eft , ac fi catharticum af- fumptum fuiftet : Scilicet poft horam tertiam jufculura leve exforbendum eft , totaque die tepide & largiter potandum eft.
V.
PR^tCEDENTIUM REMEDIORUM A DMIN I S T R A TI O .
T. Praemittitur pra?paratio temperamento xgrotantis idonea ; nempe (tdn. vena , purga- tcque ccrpore, iterantur per dies aliquot apozemata temperantia & diluentia cum hume- dante diaeta.
IL Exhibentur pillulae purgantes ad gr. \. i], vel iij. mane iejuno ventriculo , cum lolito purgantium regimine , ac fi alvum fatis copiofe non moveant , enema purgans \Zn fperi Iniicitur.
III. Exhibitio pillularum Iteratur initlo qutrto vel quinto quoque die , deinde C(5l*- vo ) decmio quinto, imo trigefimo tantum,
IV. Dofis
^6i De MORBIS VENEREIS
IV. Dofis pillularum qualibet exhibicione augetur , fed caute & pro ratione effeftu» prarcedentis exhibidonis .
V. Si pillulae alvam fatis non fubducant, opus erit die fequente potionem purgantcmi fed blandam, propinare.^
VI. Diebus ab exhibitione pillularum vaeuis adhibebitur pulvis liquaos ad grana iii. cum i). granis putaminum ovorum pulveratorum in infantibus: Ad grana vj. cum granis' V. eorumdem putaminum in pueris duodecim annorum , quar conferva aut fyrupo quo. vis , vel pulpa pomi cofti excipiantur & in boli formam componuntur.
VII. Pulvis ille ufurpatur bis in dic , mane jejano ventriculo , & quarta hora poft prandium» Imo etiam , fi morbus urgcac » poterit exhiberi tcrtium iribus horis poft cce- ; nam .
VIII. Quoties iterabitur ufus pillula'-um , de quibus fupra , totics dofis pulveris Ii« quantis & pulveris alKalini augenda granis aliquot , pro gradu morbi , aut effedlu queai iam prseftiterit .
IX Toft devoratum pulvercm liquantem exforbendus vicc quaiibet hiuftus ptifan«," vel levis decofti carnis vitulinac , vel quod prasrtat , decofti radicis China;. w X Diebus iifdem exhibebitur quotidie bisindic, nempe poft prandium & poft ccenam tinftura aurifica ad gutt. xi) vsl xv. aut elixirium aurificum ad gutt. xx. vd xxv. in cochleari vini , vel levis decofti radicis Chinaf.
Xr. Licec remedia illa quocunque temporc intermittere, fi ita e re cfle videatur .
Xir. Si fit reraediorum ccfiatio, utile e(l pro nota argrotantis tcmperatura velaquasmi, nerales chalybeatas , ut Forgenfes aut Pafliacas, vel lac afininum aut caprillum prjcfcribi,'
XIII. Qpin imo , fi ifa lubeat , poterit ufus illorum remediorum cum ufu aquarum mlneralium aut ladis conjungi , modo co die , quo pillu!af purgmtes exhibentur , re. mediis aliis interdicantur : Ccteris vcro diebus pulvis liquans pomeridianis & vefpertinis tantum horis exhibfatur,- maxime fi lac ufurpetur.
XIV. Quod fi qua fuerit luis venertat fufpicio , nihil obftat quominus antf-venerea cum remediis propofitis copulcntur; nempe aquila alba cum pillulis , & panacca mercu« rialis cum pulvere liquante , ea , qua par erit , dofi.
XV. Pari modo , fi opus effe videatur , poffunt cum piUuHs purrantibus, aut liquaai te puJ^^ere, remedia alia qujevis tuto fociari , ut agaricum trochifcatum trochitci ala. handsl, fcammonium , ialappium , rhabarbarum, hipecacuanha &c. ea dofi , qu* «to* tantis atati & viribus , morbique natura? & intenfioni iiionca fit.
XVI. Tandem in glandulas ftrumofas , fi qux fint ulcerarar vel fiftulofar, debet tin£iu^ ra aurifica vel elixirium auriftcum fiphone injici , aut linamsnto apponi , ut calli refol- vantur , fungofx carnes colliquefcant , renovataque ulceris facies ad cicatricem deducatur*
jiqua JHahelii, pe ttb Empirico qntilHm dilta, tui Rabel netntn fuitt
5^. Olti virrhli rlte prtparMti p. j.
Spiritus vini relfificati p. iij.
Oleo vicrioli in matratium infufo fuperaffunde fenfim fpirttum vinl . Infere recipieOJ quod occurrat ad circulationcm , quar inuio folo caloru effervefcentis olci vitrioli, dtin- de knifllmo igne areua: perficitur . Diftilletur tandcm materia ignc arenje , & fic proll» cietur aqua l{^l>elii .
Aqua illa conducit ad hxmorrhagias quafcunque fiftendas , etiam internas , modo ab inflammatione vacent : Utilis eft quoque in febribus ardentibus. Inftillatur guttatim ve« h^iculo convenienti ad gratam aciditatem.
Admifcetur etiam cum fucceffu ptilanis refrigcrantibus , quae initio gonorrhce* prjfcrl. buntur, maxime fi dyfuria nimis difcruciet .
Methodus conficienda» aquar Rabelii, feu potius methodus edulcandi olei vitrloli addi- to fpirifu vini & cohobato, jam pridem defrripta furrac a Petro Maria Canepario , Crc- menfi, Lil^ro de Atramentis cu^ufcurtque generis , Defcnpt. f^I. Cnpp. i8. (^ 41. Ncquc mc-
thcdus illa diffcrt uUo modo a vulgata mechodo prarparandi fpirituni dulcem falis, vel nitri.
X I.
Ai
L I B E R IV. C A P U T X I r. jgf
X I,
TinSiura uimira grtf*& cttm aqnx. R^belil , /e« «leo v.ltrkli dtilctficnt» ,'
?t. Amhre, grifeA in pollen rednB& q. V. v. g. ^ i). Immitte in raatracium oblongioris colli ,• luperaffunds aqu« Rs^belH ad /upefemineni tlam unius digiti. Fiat digeftio fupra calidos cinsres , donec liquor colore faturatus fic . Tunc decanta, novam affunde aquam Rabelii , affufara digere cum ambra , quae rell-i qua e(t, digcftamquc cum priore mifce , ac in vafe vitreo obturato ad ufum ferva. " Illa tin^aura in gonorrhoea habituali & contumacl ore exhiberi poteft bono ac felict exitu ad dofim quatuor , fex , odo , decemve guttarum in vehiculo quovis fub forma hauftus , vel cum pulvere liquiritije & conferva rofarutn ficca fub forma boli , ut mihi ccnftat audtoritate & exemplo eruditi & cordati Viri .
Pofsunt arte fimili , neque difpari admodum fucceffu , cum aqua eadem Rabelii elici tindurss e niyrrha, lacca &c. qux ad eumdem fcopum utiles effe po/Tunt fimili metho* ,do, dummodo non prius exhibeantur , quam cum licec ulcera gonorrhoica probe fuppui ?ata & deterfa ad cicatricem cuco deducere .
X I r.
'Aquii Metiths. ( * ) ^uercetani ai gontrrdaettm faetidnm & virukntam] at^ut («jPhir-.
etiam inveteraiam , prAjidatiJJlma . DOTmici-o
run» refti-
^. Talveris Menth& ficcA , ^"h';' ^^\\l
ViElamni , ' '*b "' ^'^■'''
tB^adicis ireos Flerentln* ana § j. 7. cr^ww.
) Titlvtris feminum Agni tafii ,
* I{Ut£. ,
LaBucn ana g j.
I Terehinthin& yenets § iv.
I Vmi albl ? XX. ^
Haec omnia injiciantur in alembicum & per balneum vipoforum diftillentHr."
De hac aqua exhibe mane duo cochlearia per aliquot dies prarmifsa convenienti , feii
mercuriali aliqua purgatione. " Hanc centics expercus fum , in^uit ^ercttnnue ; coadei
„ cic eiiam ad ulcera renum .
X 1 1 r.
Lapis medic/tmentofus , vuigo CroUii 4iSut ."
^. Alumnis rufei ,
Lithargyrii aiiri , '
£oli armenia , Ceruff&, ana g j.
CtUotharis vitrioli | iv.
In pulverem contrita bulliant in aceco tandiu , cium ad eonfiftentiam lapidis accedanr .
Hujus 5 ij. liquelcant in ^ viij. decodi radicis altha?a; , vel infufi feminis lini , unde quotidic tepide fiat injedtio §'1 ^" urethram vel in vaginam ad reliquias gonorrhoeaE ha- bitualisexhauriendas. Cave tamen ne quid viruknti cohibeatur, quod tragoediam reno- vare poflfit ; quocirca pra?ftat fere fcmper a male tuto remedio abftinere , tanto quidei» raagis, quod injedtiones iftiufmodi morbofas urcthrae crifpltioncs & anguftias plerumque pariant, unde morborum Hias in pofterum.
Proflant in Difpenfariis alia; lapidis illius prxparandi formula non parurh diverfae, fed quae ideo vidcntur rcjicienda: , d«m lapidis folutio in urethram iniicienda cft, quod i lapis iis methodis prarparatus acrior fit,
Tom. I. A 31 XIV.
i7«
De Moasis Venereis
XIV. I »
1 ^
( a ) la FiiuU 4t ( « ) Crtf» r»lmarU , I f
Pharmaco-
px.i B.1- ^ I f -
ts.ma. j^t. jthes Cptlmi. § 1,
CretA »ib>jftm*f Snccini albi j CehtianA , l/lyrrh*, ,
Radic. FraxinelU ana J '],
Mithrtdatis ^ iv. '
Terebinth. l»tA 3 ij. •
syrupi de aithi» q. f. ut fiat mafTa . „ Sunt qui addunt Calomelanos ^ ii. vel J v]. Dentur ad 3 !)• vel 5 i* hora fomni „ onini nofte per dics 15. Ad gonorrharam curandtm nihil arquale . Idem praeftanc in ;j proiluvio albo mulierum.
X V.
i
Pulvls aflringens , vulgo de Verny diSius , nb Etnpirico qHodam ii
nomme Verny .
Ify.. Aluminis rupei , Cerujfi ,
Tifrt figillati BUfenps ; Cretd Erianponenfis ,
Viiriolt tum viridis y tum carulel , ana partes sequales 7 a
Contrita cochleatim in erucibulum candens projiciancur , calcinentur ufque dum ei
caerulco albefcant . MalTa in pulverem conteratur in mortano vitreo vel marmoreo , & iii
vale vitreo bene obturato fervecur ad ufum,
Pulvis ille diluitur in vehicuto conveniente , v. g. in aqua flillatitia rofarum , plan-
taginis &c. vel in decofto radicis altha?» , nympharae &c. vel in fero la^lis , aut inemul.
fione co<5ta &c. a gr. xv. 3 j. pro unica injedlione . Sed de illius ulu didam volo ,
quod modo <ie ulu lapidis raedicamentofi .
XVI.
Bal/amum , qued vulgo Chalybis dicitur .
5t. JquA Tortis duplicis ^ ii). Aciculas ex puro chalybe conftilas , quas ex modo , quo difliliunt , dignofcere facile cft , aliquot injice, donec ebuUitio maxima fiat.
Adde tunc ctei ohvarum cptimt ^ iij. vel iv, Confundantur omnia donec in unguenti vel balfami (peciem coeant . Ubi refrixerint aqua iterato elue , ut dulcefcanc. Balfamum iUud ucile eft ad carnes fungofas abfumendas in cancrofis ulcEnbus . Poteft aucem vis illius corrodens infringi , fi lubueric , repetita pluries ablutione , qua acidi fpicula aquat fortis excerguntur.
xvr I.
( i, ] 7,,fa. Unguenttm {b) ad Strumas .
IU< L' tlr.-
I 1.1 , f > J». , , .11/7
.r:Uriic a({~ Vi. Hadtcts BryontA bene nutritt Iib. {\
rr.iran ' a;A,i Ob-
Seca in talleolas minutiflimas , fige in Ub, iij. tlei, elivarMm, fi fieri poffit , infulfi. '•f. '"■ Colatura: iAAt Terebtnthint. lib. ^.
Cers, X V,
Vafe
«
I \
I V B E R IV. C A P U tP XII. 371
VaTe rfmoto ab igne fi-st unguentum, in panno lineo ftrumJs apponendum bis in die . laudacur in eumdem finem unguencura Digicalis, cujus prxparatio proftat ia plerif. flue Diipenfariis.
XVIII.
OpUtn (^a) »d ientes firmmdos , ac ghgtvat ietergenitts ',
?t. Tulvtris feliorum JquilegU^ Salt/iA trifpA , Er Mtnths. ana 3 ij. Uucis mofchntA , MyrrhA ,
X,t aluminis rupei , ana ^ ij. Mellis Karbtnenfis liU ft.
Mifceantur omnia /imul cum melle igne leni calefado , atque uns dia agitentur & fubigantur , ut intime commifceantur.
Ha?c opiata fuper vitram linteam didu<Sa fungofis , ulceratis , putrefcentibus gingivls adn^ovenda , & admota per horas aliquot , ij»o tota die continenda , donee fuppuratx & decerfar gingiva^ confansfcant .
(«) Dinicl Senneriui >
Operuro Lii. III. Tart. <.. Sef/. 2. Cgp. 7.
Aa 2
01 Sr
J7i
D I SS E R T A T I O L
De origine , appellatione , natura & curationc Morborum Venereorum inter Sinas.
NiM) celi. qui leci ut rompwtum rnbtiem , qai de hoc snoibo Mc. iicis Sioen. fihii! vi- doistur .
£i pfOpret O.uafito- rum indi* «rtn Pe- quinum Jnifi sd Pnesby e- ritin qucm- dim .Sor;e- utit Jefu .
A quo ref- Jioiifio- em "uperifne atccpi .
Inc|U*ftir r«t fcpoiif» iibi • Me dic.i Sin»n. fi daia , quem psr- ronittui fuit ■
jjAm ab anno MDCCXXXVI , cum Lrber in luccni prftnum prodiit, audt- veram a Presbvtero Socittatis Jefu , reccos e Sinarum impeno reoucc , ubi ChriQhnam fidem triginta annos prsdicaverat , lusm venerer.n Pequi- ni inter Sinas non modo notam , fcd etiam Jiaud raram effe, ut fisnifica- vi in priore Operis cditione, L:i>. I. Cap, X. quod in hac altera Xl- nu. meratur. Hinc percepi ftatim qaantirei medica; intcreflet expifcari , quoad ejus fieri poiTet , quid de luis venereae origine , natura , curatione fentiret Naiio illa , qua? Litcrarumatqueadeo Medicinae cuhrix ab omni a;vo, qua: longiflTime ab oris noftris djflita , qua? ut alio fole calens , fic aliis difciplinis infJituta , non mutuati- tias , fed fuas fibique proprias teneat opiniones , fi qua ullibi altera.
Nihil ergo mihi antiquius abhinc fuit, quam modos omjies commlnirci , unde politm cer'o cognofcere indicJQ, quid Sinar , quid eruditifllmi inter Sinas Medici ds recenniis capitibus cenferent . At vero facile intellexi , quoniam nulla eft cu;n S:nis nec linguae » nec commercii focietas, unam tantum viara , rationem unam effe confequsndi quod opca- bam , nempe a RR. TP. Societatis Jefu , qui Pequini jam pridcm commorantur, 8r commorantur Europaeorum foli , rem fcifcitari , fi quid fcrte de illa inaudiilTent : Siii minus ab cis prece impetrare, utipfiaSinis Medicis qusefita fcifcitarentur. Haud me fu« giebat quidem Religiofos illos id unum fludere omnes , ut Sinas ad Chrifti fidcm addu- cant , quod ut votorum fumma , fic illis unicus laborum cninium finis. At veio cctq lenebam flmul ipfos nihilo fecius & literas noftras humaniores ceterafque Icientias natu- rales cokrc, ut /ibi Sinarum exiftimationem parent , 3 quibus vidcnc eas fufpicii & H- teris Sinenfibus perdifccndis vacare , ut /ibi Sinarum amicitiam quatrant , quibus iciunc illas charas effe,- atque adeo ad exemplum D. Pauli , {») :nfirmis infirmos & Sinis quafi Sinas fieri , Ut Sinas Chrifto luerentur S: [alvos faciant,
Qiiid ergo .'' Viam illam inivi . qux fola aderac, & tribus abhinc ainis pc.r Aniicu.n Jnterpt firum Pcquinum mifi' Quarfitcrum Indicem ad R. P. Petrum foureau , Prtsbycc. rum e Societate Jefu , Virum doCiu n , diligentem , officiofuifi , & niagno illum roga-.i fludio, ut de iis non modo Sinenfes Mcdicos, quos noffec dcdllimos percontaretur , fed ipfum etiam R. P. Luaovicum Parennm , qui Religioforum Societatis jfefu Pequini ie- gentium antiquifiimus eft & erviditiHjmus .
L
I I.
Amicam ab hllo Religiofcf refponfionem nuper accepi , rardius quidcrn quam ut fuo lo» co potuerit inleri huic Ljbro, cui nec inferi facile potuiflet ut ut celerius data , quip. pe qua» longior, fcd quse qua?fi-is omnibus cumulate /atisfacit , ac rcin omnem appefite enuclcat. In hac enim lepenre t.ft non modo qoid fentiant Medici Sinae de cTiorbi origi- ne , quibus i:ium defigret appellationibus , quoc diverlas eius fpeciei agnofcant ; fedquod pluris eftj quales fint prascipuar remediorum formuls, qua? ad curatioDem incer Sinas re- ceptiflime funt .
Narrat ille fe de re regatum , quam nefcicb.-)t iuxta cum ignarifTimis, Sinenfcm Medi. cum, libi notum & amicum, in coHfilium adhibuifse, doiftum &: ufu peritunii propofj, ta dubia & qus/ita omr.ia illi aperuifl*? finico idiomate j rclponfa fingulis Capitibus icri- pto data fide optima gallice inrerpretatum eflTc , & ne in aliquo erraret imorudens , fer- moncs cum eo fsepius confuliire, quo <-,:rtius fibi liqueret fe illius cogtationem aflccu- tum fuiffe : Quorum ut fi.I-. m 'mpecrct , mifit mihi fcriptam idios/raphum Medici Sinen- iis , quod penes mc aflervatur, quod '«i]icam in Puropa effe puto Difiertationem Sinican^ dt /t*e venerea i & qnod parum abfuit , quin arre ceUndum curavcrim »
III. Sumnta
f « ) I. Ad Coiinth, Cap. ?. v«rf. iji. ao. 22.
Mtrhcrum Ver.ireerum inrtr SittMSl 57J
III.
Summa fides, qua vcluit Religiofus illc mandataexequi , incommoda importavii duo, Atquepr^j ^fed quibus medicinam ille reperiit & certam & facilem .• Alurum quidem , quod dam j^'':'» [^^ Sinicas remediorum formulas tranfcribit, pondcra fmgularum fpecierum quibus formula? motha m- conftant, defignaverit .ex ratione ponderandi inter Sinas ufitaca ; At vero ponderum iHc- [jg^^fi^^odo* rum proportionem ad noftra pondera fimul indicavit , unde promptum eft pondera Sini. iecenfety ea in formuiis expreffa , ad pondera , quibus in Europautimur, rtducere : Ahtrum vero , quod fpecics illas fere omnes nominibus tantum Sinicis exprefferit, quod alfter fieri non potuit a viro in rebus medicis & botanicis minus verfato, cui grajca? vel latinae carum fpecierum nomenclatura: non fuppetebant , imo cui non conftabat u;rum fpccies iHa: o- mnes in Europa obvia» eflenti At vero fuppciiitavit ipfe facultattm fupplendi quo.i ab skJ «dem illo omiffum fuit, quod omicti debuit, nimirum fpecies ooines , quoccumque in fjrmu- "",0',',', • ."' lis recenfentur, coHegit , in fafciculos fingulas feorfum colligavit , nomina adlcripfit g,wiei. Sinica , & capfa diligenter conclufas in Europam tran^ferendas curavir , ut egomtt co« ram fingulas luftrarem , ad clafTes fuas referrem , & fuis certis ac propriis vocabulis nominarem.
Rede quidem fadtum , nec fine prudenti confilio . Capfa feliciter ailata eft , fpecies laquo fe- quas continebat, recognovi , nominibus fuis diftinxi, & fi quid negocii reperii , ut in Ji!i'p,2ft''. multis reper^i plus quam farjs , viros rei botanicar & materia? medica: peritiflimos An- ""» »«■<{« tonium & Bernardum de Juffieu confului. Unde futurum fpero , ut formulx, qua? si-'^''"''" nicis nominibus expreflae & ad Sinica pondera exaifae , barbara; effe videbantur , jimmo- le noftro concepta? uitatis inter nos fpecierum nomenclaturis, ^ noftra ponderandi ra, tionc, facillime cuivis pateant, neque ledtorem ullum pofiint remorari .
IV.
Sed dum argumentum accuratius tra£lo , ita ci^evit matcries , ut ne quid obfcuritatis DiviCo offimderet rerum dicendatum copia , opus efife duxerim DifTertationem hanc in fex P*ra- JjXilt graphos partiri, in quorum I Quxfita a me Pequinum mifl^a ; H. Rtfponfa Pequino da-tionii." ta , qus ambo , cum gallice fcripta eflent , latina feci : III. Exp'icatio remediorum & formularum nnedicarum , quse proferuntur in prscedente Paragrapho : IV. Adnotationes in Theoriam morborum venercorum , qua? recepta efl inter Sinas : V. Adnotariones ja Therapeiam, quam cuandis morbis venereis Sina? adhibent : VI. Therapeia: nofir» cum Slnica coUatio, ut liqueai utri in curanda luc venerca praeftet eflicacitate.
5. I.
Gititfit» tid Rellgh/um t SoeUtaU^e/H TeqHmum ntiffn anno exeunte 17J7.
I.
An lues vencrea, ceierique ffiorbi hujus generls, inter Sinas graflentur.^ Tnd«
Iy ■ tum, qii2
■1. ' PeiuirLi»
Quale ^t illis flomen , & an nomen illud cx ipfa lingua iinics dcdu^um fic, an deri' vatum ab extcra quadam lingua aut nationc?'
iiL : V
Quae medidtia rinrrbis illis adhibeatttr in regno Sinico ? GurentiJfne pfantis quibufdam indigenis, an ulu hydrargyri/
IV. '' '
Si prius, quxnam fint plant* illae fpecifics, & quae adminiftrandi ratio?
. V.
Si poifenus , qua methodo hydrargyrus adhibeaiur, & quales effciftus habeat ? ^^»»»' i' Aa 3 VI. An
miSjt funt •
374 DilTertati© I. De natuU & (utMtUne
V I.
An morbi llli a Medicls Sinenfibus habcantur morbi indigenac , & qui ab omni «vo in regno Sinico gralTati /int , aa contra novi & advenac , quorum Origa recens fit & ab extera quadam regione dudta?
VII.
Si antiqul /int Sf ab omni atvo in Sinico imperio noti , quales fint charafteres Sinici , quibus illorum nomina exliibcntur ? An deriventur illi a charaftere quodam pnmario , qui morbum in genere deQotet, originatione eadem, fimilique analogia , qua ceceri cha« ra^eres, quibus morbi alii fignificantar.'
V 1 1 r.
Contra vero, /i novi fucrint & alienigenac, unde, quo tempores per quos contages. illa in Sinicum imperium devedla fuerit , & an apud Sinas morborum. horumce ferocia. invalefcai , remittatume ?
I X.
CJtrum morbi venerei contagione rantum. propagentur & prarfertim per afum veneris, ut in Europa; an fponte & citra labem ullam contagione contraftam gencrentur vitio folo caufarum. noonaturaliom., uc inter nos Ailhma} I^erus, Nephriti&.f
X.
Quot , qaalia , quanta finr pratcipua luis venereat fymptomata. inter Sinas '>. & quibus. nominibus aut chara^eribus Sioicis fingula defignentur i
XI.
Num lufs venerea vulgatior fit , imo vero &antiquior forte in provinciis Sinici impe« rii, quac magis auilralc& func , quara inprovinciis, qux ad /eptemtrioaes magis vergunt^
§. II.
^e/ponf«. Pe^ulnt /crift* ttnno ixtuntt 1739. ui /tninl» ^ut/it».
I.
Morbi vencrei graflantut ia Sinenfi imperlo , perinde ac in Europa .
I I.
lui?*""^' Multis ibi, variifque nomlnibus defignan folent. Appellaatur enira lez «iccr 1°. Yang MEi TCHOUANG . Vox illa Tchouang fignificat in generc pUgtm , meus , ''"•*,• rang mtt vero nomen eft fruflus cujufdam edulis, gratiinmi fucci , qui nec Pequini, nec in borealJbus Sinici imperii provinciis, fcd. is auftralibus tantum maturefcu , coloris fx albo purpurafcentis, figura globofas, nuculam mole aequans , cutc afper & rugofus. Videtur ^utcm nomen hujufce frudus loi venereas idcainduum, quod ulceravel pullu- 1* venerea- fruftura iUum colore , Imo fortc & afperitate fatis apte referant .
TAng ^f-^i — h Mei iir«£^Jf Tchounng
I i
il« »". TiEN PAO TCHOUANG De vocc Tc/jousng jam dlHnm efl r (4) r«/» M» »f'0 ^^^"^
valet ac grandtorem timpulUm fisz lulUm ^ vcl ut Sinat loquuntur , MmfuUttm five hullMm
cceli ,
i a } Srephanus Fourniont , Regis Infctiprionum & Humanioriim Lirerarum Acaderaiz Socias , ac in Rei?io Franci» CoUegio Lingm Arabic* Profeffor , Vif omni doftrina ornariflinius , & Sinicz lia* gni fupra fidem callens , cenfec numine illo Sinico Tiin fo Tcbouani , hoc eft , }AoTl/t bullarum cteti , Sgniflcaii Mttbum iuUAtttm , in ^nm^ /oUt »^u» fgtefiit /tu jjluvi» /ufflttri , dum /{•ff« dttidit •?*»' .
Morberum Vtntreerum inier Sirtas, ,_-
iflfj/, hoc eft , ampulUm five bulUm magnirudtne Atjuahm exle . Id ergo nominis fignifica'^ Vleut , itt quo magoA ampulU , five pufluU. Cenfet tamen R, P. Parcnnin Tien piio Tche- fiang latine meJius Tcddi Hlem , quod a ceelo puniente poena, e(i . Haec ambo priora luis wenereas nomina, omnium quidem vulgatifllma funr & ufu maxime trita ; nequc lamett io^o omitrenda crn^iiiJ alia, qua: fequuntur .
TUn
%
la«
Tchtuang
' 3°. MlEN HOA TCHOUANG . De voce Tehouang ^ourjde liquet. Uien hoa. vero fignift. cat Gejfypium. Videtur autem lues VenCrea ideo appellari . VUus Qojfrptum vel Gofjypii , quod ut fubtilia goliypu Itamina , fi veftibus Srmius adhxrcant , difficiUime excuttis abllerguntur, /Ic pari quoque raodo ncque !ues venerea , fi inveterata fttcrit , poffit fa-
fcilc remediis exftirpan ,
Mien
Hoa
^
Tch oukng
4°. KOUANC TONG TCHOUANG . Kouang tong nomen eft Sinicum Urbis illius , qu3e praEcipuum iiinenfis imperii emporium eft , & quae ab Europxis Cantenum vel Quanto- num appellatur. Itaque Kman^ tong Tchouang idem fonac ac UUus Cantoni . Aiunt au. tem luem vcneream ita nominatara fuifte , quod Cantono in reliquum Sinicum imperium invefta fit , fed incertum quo tempore .
Keuang
je,
Tong
S-
Tchiuang
>. Chi TCHOUANG . Chi fignificai temput , ac proinde Chl Tcheuang idem efl ac Vleuf femporis . Potuit autem lues vcnerea a Sinis fic vocari , vel quod ab omni tempore ku sevo fafvicrit in Sinenfi imperio ; vel quod invadat omni tempore ^ hyemc & aeftate .
Chl
U
Tchtuatig
Harc autem omnia vocabula ex ipfa lingua Sinica analoglce dcrivata funt, Ht liquet ; nec uUa funt qua? ab alieno fonte cadant.
I T I.
Curandat lui venereae adhiberi folent tum plantse aliquot indigenae tiwn Hydrargyrus.
Aa ^4
IV. De
Vu!t autem luem veucteam a Sinis eo nomine appellaii, ex metapJiota popuHs Onsfltis familiari , quod vcneicae puftul* , qus cutem dcpafcuntui , ut fotma lefetunt , fic mole arquant bBiluIas pluvi» ^fti. »« , neque minus lint denfe & confertx . Et hsc fane refte : Sed ptsvaleie tamen videtur inteipteta- tio a R. P. Paiennin propofita , dummodo notio , quam huic vocabulo Ttao fubjicit , non abhorrent a pBttfiate illius vocis Sinic* , a qua non sbhorrete ideo pro cettb habeo , quod probetur illa itciprc. tatio R. P. Ludovico Paicnnin *quj In omni liteiatuia Sinica emditus tft , ut nemo magis .
iir.
IV.
V.
j7tf Diflertado I. D* nauir* 6* cursthiie
IV.
s.n'ico'um" ^f plantis, q\ix adverfus luem veneream facere creduntur, & de plantarut» illarumad.
r«.'o iiT mlniftratione Jiquebit cx formulis fequentibusj fed prius duo notari velim: Alterum ,
noftr». j^g ponderum Siiiicorum rationem fequi ; verura ne quis error inde obrepat, fatis erit
femel monuiffe Libram SinenfemconftareXVI. Taelis qui pendunt unclas Parifinas XVIII.
Dividi autem Tuelum unumquemque in X^. Mas , Mtis vero quera^libet in^X. Fin , unde
expcdita eft dofium Sinicarum ad dofcs-Europatas reduilio: ^.'f'fi^«»," PlsTntarum & fpe.
cieru.Ti nomina a me apponi Sinice tantum , quod mihi fatis non conftarct de appella-
tionibus graecis , latiiiis , galiicifvc plcrarurotfue ; imo fufpicio effet nonnullas in Europa
ignotas eflc. Porro autem , ut ca .prsetermiffio fuppleri poflet, fd^ntas fpeciefque flngu-
Jas , quas fequentcs formulx recipiuni, tranfBiittendas curavi , «nde faclte fuiurum eft
tnateria medicae & botanices intelligentibus fingulas dignofcere . Potuiflem fortaflTe , &
quidem levi damno, ut videtur, nonnullas fpecies plantafvc omittere ; ut Glycyrrhiz.»m ,
Mitlum Cotoneum , c»ptifoUum &c. quas in Europa , perinde ac in Sinico regno , obviai
cfl"e noveram , fed neque illas omiffas volui , ne qua forte inter plantas hujus fpeciei Si^
nicas & Europaras differentia intereflet , quaf me fugerct.
Methodi G^f^ina methodus eft intcr Sinas curanda» luis vcnerea: : Alttrn , qu2 vi morbum ad*
inttf smai oricur j vel ut Sinae loqui amant , obftieti After/ty quar vencnum tacite educit per fudores.
FormuUI. PiluU , qug. luem veneream c«fk»t frlir* methodo , morhutn vt exterminsndt .
Bt. 'Ex Kinfen, Mas ii.
Hajc fpecies in tenuiflii^m^ pulverem conterenda eft, donec atomi nullae
confpicuae iint, quas wiefni. Ex Enl tcha , Mas iij Genus eft lapidis cujufdam mollioris , qui ad Sinas foris defertur, fed unde deferatur nondum compertum habeo, Species illa tenuiflime quo- que & feorium conterenda eft • Ex Hoai hoa mi , Mas V.
Torr:;tur illa ipecies fuper batillo , & in pulverem fubcilifl!imum exce- nuatur . Ex Kouei pnn , Mas V. Ea fpecics eft cortex Inferior teftudinls vulgaris, feu coriex quo venter obtegitur, lineam Onam circiter craffjs, qui prunis impofitus leviter torretur vinum vel acetum guttatim inftillando, quod pluoia diffundi. tur in omnem faperficiem , ut attius penctret . Ubi primum ea uftu- • ■*■ latione teftudo flavanr colorem contraxit & frsgilis evafit , in fubti- lem pulverem comminuitur. £X Farina tritici, Taeloj ij. Mifceantur omnia accuratiflime guttatim afl^undendo aqua? communls q. f. & maffa verfetur atque pinfatur , dum in Paftam coeat neque du- ram , neque mollem , fcu utSina:ajunt , neque hHmidam , neque ficcam, ex qua fiant Pilulae magnitudinis pifl. itgfoto exhibentur harumce pilularum Mas iij bis in die , mane & fero, per dies con. tinuos fex feptemve, d morbus levior fit i fi vero gravior , feu ut Sinae loquuntur, pon' derofier tuerit , per dics undecim vel duodecim , vetando per id temporis fpatium cali- diores cibos , maxime carnem v;rvecinam,. Ab ufu harumce pilularum.dentes plerumque dolcnt , & fluit ab ore ialiva uber & valde foecens , quod celeris cur3tioi]is fignum eft. Lues venerea ea methodo vi fanata plerumque recidiva eft gemina de caufa: Nam mo- Ao xgroti ipfiufmet , qui fanatus effe videbitur, fauces morbo iterum tentantur , narefque ^ & oris interiora brevi computrefcunt , dnlentque nervi &r offa ipfa , ut loquuntur Sina?;
& tunc morbus appcilatur Kie rou , hoc eft , Vfnenum adh&rens : Modo morbus latens in liberos vel nepotes tranfmitticur, tunc morbus vocatur T tou , hoc eft , Ftnenum htrt- ditarium .
Multa cpmpoficionum genera laudancur ad Kf» fw, fjve Venenum aih&rtns . Omnium ufu receptiffima efl fequens, quar ea verborum eitiphafi , Sinis familiari in venditandis remediorum compofuionibus , ut carius va:neant, nuncupatur K/» tchan to KiatfieouFan^, Verbum poftremum f««f , ccmDofitwntm c^nimWhzt remtiW in genere fignificat ; ceteraiden fonat 3.1: com^ofitionm vini vernationis ferfcntis lliins qni Kin tchan tif>f>ctlarur , ku claiius,
compofi^
1
Motiorum Vetier^arum inttr Sinat ..
i7T
Formal» II.
tmfoftthnem vlntt qm *grl perindt refitiuntur (y redmtegrsntHr , Mt /erpens Kin tchan, fw* iepofttA fened» vtrnavit .
Vinum effieax ni cunttionem luis retldivs, 6* inveterat*.
ift. Vinl cptimi Libras Sinicas y.
Infundc in catinutn , in quetn iraTnitte Bufonem magnura , vaHdumque J fu-
perimpodto catino altero , commilTuras argilla cum fale marino diluta
obduce , feu /«f«, ne quid cxhalarl poflit. Coque balneo Mariar per ho-
ras duas cum media , vel pe^ horas tres , & deinde no^e toca decoftun»
refrigefcat.
Mane fequcnte afgro tantilm vini illius medicati leviter calidi , quantum bibere poteric
«Itra ebrietatem , miniftrabitur in lcfto jacenti , ut fudet , quacunque anni tempeftatc
fcu hyemali , feu «ftiva , remedium adhibeatur. Mane altero bibet xger cx eodem vino
dofim minorem , & quaj fit hefternar pars dimidia , fudabitque pariter, nifi heftcrna fuda-
tio uberrima fuerit. Sic deinceps die quovis dofis ck codem vino fed prarcedente dimi.
d!o minor, cxhibcbitur, donec virus exhauftum fit, «grum fedulo admoncndo, ut fibi ca.
veat ab aerc per dles ofto , cibos adhibeac leviores per dics quindecim , 6c a vencre fe
abftineat per dies centum .
Methodus altera medendi lui venerea: , venenum pedetentim expellcndo & diftipando, quat efficax eft tum ad reccntero , tum ad inveteratum morbum , etiamfi a»ger toto cor- pore computrcfceret , & nervorum oftlumque doloribus tentarctur, omnis eft intra ufum Decoftorum aliquot, quae fequuntur .
Veecitum probatifftmum & prtftntif «ftnt, .
i\ j ft. Ex Ifea fen , Mas Ij. Ex Fang fongy Mas j,
Ex Fang Ki, Mas j, ''^
Ex Tfao Kio tchin , Mas ), ' Ex Pe fien pl , Diftammo albo , Mas ].
Ex Lten Kiao , Mas ]. Ex Tchtuen Aiong , Contrnyervi , Mas j.
E~* Tang Keuei , Mas ].
Ex Feng teng , Mas j.
Ex Afew KoHx , Malo cotoneo , Mas j.
Ex K/» yn hoa , Caprifolio , Mas j.
Ex Tehnn toui , Mas j.
Ex r mi gin , Mas j.
Ex Ko» tfao , Glycyrrhiza^ Fen. y.
Ex ToM fou lin, radiee Ghinje , Taelos ij. Si morbus partes corporis inferiores occupet , adjice
Ex Hjeou fi, Mas j. Indantur omnia in ollam terrcam non vitreatam, & fuperaflpufa aqua commu^
ni circiter ad Lib. j. ft. feu Taelos xxiv , F. Decoftio ad confumptionem
Taelorum iv. ,
Affunde tunc cyathum unura vini optimi, & Decoftum aegrotq miniftra'jejuno quidera . ,- .-, ventriculo, fed permiffa poft duas horas comedendi licentia , quotidic iterando per dies .rm'\^\%H%iy 20, fi morbus gravior fiii ger.dics tantura lo, fi levior. -»♦»,'**»/*•¥.
lU.
Deeoffum aliHi, quod facit 4d vtnenum expellendum , fitie recens five inveteratum fit »
^. Ex Tou fou lin, radice Chinae, Taelos ij. Ex Tang Kouei , Mas ]. & Fcn V. Ex Pe tchi, Mas i. ft. Ex Tfao Kio tchiny.&ve Tfa» Kit tfe, nam utrumquc nomca Idem fonac;
Mas ). ^. Ex r mi gm, Mas j. Fen v.;.;;jj^ -.;
Ex
ForniaU IV'.
J73 Di/Iertaclo L JDt nniura ^ turstione
Ex Men Koutt , Coconeo malo , Mjs j.
Cauto opus eft , Jie cultro »el iiiftrumento quovis fcrrco fpecies llli attingatur.^ Ex "Pe fitn pi , Mas \. Ex MoM ttng ; Mas j. Ex Kin yn hem ^ Caprlfolio, Mas j. ■ Ex Kan tfae, dycyrrhJM , Fcn V. Coque in aqua coramunis Libris ij. ad quartam partem , ideft , dd Libratn di- midia, qux argroto quotidic nianc jcjuno ventriculo «xhibsnda eft dies continuos ufldecim vel duodecim.
FormuU f^^/^y^^^^ ^^^^ ^^/^, adverfut MJeera venereet iyftpulttx , tx albc.tuhtnti* i ftvt meiidna Qutiinm *li*t Mt p»r e/i, prius 4ntut ^dhibit» fuerit^ fivt ncn,
^. Ex Jou hiangy Thure, Mas j.
Exprimantur oleum ex thure calefaiio , <& intcr «hartas 'duas cfafldorts forilter compreffo . Ex Melye, Myrrha , Mas j. Ex H'ong homg ; Mas j. Ex ^tve Ke , Mas ]. Ex i^mg pien , Camphora , Fen JiJ» Ex Ktn fen , Mas iv.
Conterantur omnia feorfum in pulverera fobtililUrauni . Adde
Ex Te U, Cera alba , Mas fij.
Ex AdJpe fuilla , Mas iv. vel v. liquaniis /imul cerar & adipi ceteras fpecies adde , & una mifce , fobigendo
in Emplaft-um (ans firmum, quod fupra cartham crafliorcm extendiiur vel
lupra linceum, & ulcerofa? parti admovemr,
V.
£"."(1"'!?. ^" Sinenfi imperio Hydrargyrus curandar lui venerear nunquam adhibctur, nifl pracpa. iir.no Hy- rafa . Vfcatu tuoc K/n fn , vel Tfin fin , nam utnimque vocabuluai u/itatum eft & drar£/ri. tritum. TJna tantum eft in toto Sinenfi imperio familia in urbe Stu teheau feu provin- cix Ktar.g n«n , quse pr«par^tionis illius ratlonem calieat. Creditur in hunc ferme mo- dum id ( tyotii confi.i . Hydrargyri ea , qua? , lubusrit , quantiias in vas immittitur, quod idonec operculo eontcgiiur , lutatilque commiffuri» ne quid Hydrargyri cxhalari, vel aeris lubire poflir , ignis fubjicitur dies aliquot: Ex calefafta Hydrargyro vapor attollitur, qui opirculo nivis tnftar adhajrci, Ha:c eli materies Kin fen didta , quar cum fpt-jebus aliis moco recenfitis admittitur in pleraquc medicamenta fupra mcmorata , ad auxi.iandum contra 'uem veneream,
VI. ■ l
CrtMi^r Cenfenr Sin^nfes M^^dici veneream luem ab^omni vetuftate In Slnico imperio grafl^atara
/i^*, nfcw^^r^- fuifie: Ft fane Lib'f d^ rebus medicis Sinice fcriptt , quos antiquos efl"e perhlbent , dc
/^^•>»«"«»»wi.ingitflu il'ius morbi ^he filcnt , imo in illis luis venerear mentio fit , ceu roorbi jam
-^►*K»^#t»t- vtiuniflimi hof (pio fciipore , quo Lib'-i illi fcribebantur . Proinde ne^uc notum id
. n't ^»^*^- vndVi foris invcitum ffiOe , ncque verifimile eft , Certe (lulla' ratione argui pglTe puto ex
-'''^/'^'*' votabulis, quibus Sinice appellatur, & de quibus iupra Refponfe l. /.fur,-:
vn.
T)e III» De lue venerea non difTeritur in Librfs medicfs in eadem clafle , in qua de ceteris Rlfur"!!! Li^ 'ttOrbis , fetl incertam qua de caufa. Inde eft forte quod in omnibus nominibus, qui- c/nrn^'''' ^"^ ''''^'^ veijt.reim fianificari r.-^odo dicebam , foli illi chara(5icri , qoo exprimltur vox 'pirrs"tfc illa icheyang , ideft Vlcusj fUg», lemper aiSgator id principio not» fcu diagramma il-
tcou. •- o . j^j
Mcriof^um Veumtyum infef sinSi: }7j»
lud ffngulare, margini appofitum , quod folum quidem characfterem nullum ex fe con- hituit , fed quod additur femper m compo/itione charadterum omnium , quibus defignan. tur nomina morborum, & quod cft illorum nominum veluti non charafteriftica. Voca- tur autem illa nota, Fif^i 'A r'o»y iioc eft, Caput littr* morbos ftiTnfic»ntis ,
VIII.
PrJorl caplti §lMs(iti Vllly dt »ovit/tte sur Mntiqmtate luh vinereA inw Sinas , abun- quet^a,. '" de fatis fecit Re/ponfum ad QuAjitum VI. Quod ad caput alterum , ucram morbo$ iHe^ ',"" '''j^^' apud Slnas videatur quidquam de fua ferocia jam depofuifTs > no«dum potut uUa raiio. qu.mde ne comperirc an morbus procedcnte rempore invalefcat , remittaturne. Neque caufa ulla. J"* f*/°i_ cft cur id ignorari mirum fit , quippe Medici Sinenfes morborura origines , progreffus , fe»it m viciflitudines, uno- verbo morborum hiftoriam , non ita callent , ut Europafi. Eo recidit nfcot nej- potiffima illorum fcientia , ut experimenta aliquot norint aniiqua , & ut aJiquot reme. •»«? diorum formulas. ad manunn habcant, kA plerumque vcruffaj , Libri de re medica fere omnes antiqui funt ; nulli vel pauciflimi , qui recens kribantur. Quocirca Medici , quas antiqua fuat» paulo- certiu& norunt plcruraque, rerum receatiorum ferc omnino igaari.
IX..
Doccnt iJbrl Medicl Sinarunr luem veneream concipl pofle- trlpllci ratione. dfi"":,.""'
i''. Ufu venercis & commercio libidinis cum mulieribus , quar communiflimi eft & -r^^n^lTx vulgatiftima communicationis via , unde fit ut in Scriptis Medicis: vencrea: lucs plerum- e°«ditm . quc appelletur ^enenum aBionum turpium.
i°. Refpirarione , /T odor peftifer, qua? arger fpirat , nares & odoratus organa acriu» percellat. Vblunt in hoc utroque cafu morbum contagfone /ola pari ratione ferperc j fae» vire tainen difpart modo: In illo inferiorem corporis paptem ( ficemmSmaeloqui amant) ut plurimum infeftarij maculir rubris diftingui, doloribusarrocibus nervorum & oflium lentarl : In hoc fuperioiem corporis partem raagis affici ,. potiffimum caput & faciem : Cetcrum curandaf lul vcnereaj , utrolibet modo concepta fuerit , nullo difcrimine pofTe adhiberi vel remedi» vehenwntia, qua* morbura vi exterminent, vel fudoriftca, quaj ve- nenum tacite diffipent.
i° Tertium eftis modunt incidendi in luera vcnercara , nempe /T quls irr loco aquofo & humfda, aut \n tempeftate auftrln» & pluviofa t imo vero fi quis fudore diffluens ma- didufve pluvfa, impenfeconcaiefcat. Nam, infulunt sins. , fpiritus aquei in corpus , dum *^*'''*V '"^''"S"^ ^^'"'«'''f^nf I morbumquc poffunt producere , quod tamen perpetuum non cfle agnofcunt , curo. facpius idtcrus tantum inftratur, vel gravitas totius corporis , *cl dolor , dum urfna movetur . Addunt eadem impendere , fi quis plus potus & ufus largius liquore quovis a?ftum concipiat maximum , quoniam fpiritus liquoris tunc pcr corpus diffundi, & fcrmentando morbum creare poffunt pari modo. Ceterum nolunt in hoc tertio luis venerear gencrc vchementiora remedia unquam adhiberi , ne radicalis hu- mor exhauriatur & difperdatur, quod anorexiam , marafmum , mortem ipfam poffet ac- •iCcrfere . Unani proinde falutis rationenv tunc effe putant , fcillcet fi largus urina: ffuxus omni ope atque opera promoveatur ,
n/
libus, in quibus & folum cxcelfius eft & aer ficcior. ^..»**.^;?«,>.
X.
Tn fripUci luls venerea? fpecle , de qua in Aniculo pfaecedente, morbus , fi lcvlor fit jPj^s"»'»» ©f recentior facile ad fanjtatera venit , neque ull» graviora producit fymptomata . Ve- iJ».'^*"*" r^m /i antiquior fuerit & inveterafcendo vires acquifierit , capillorum dcfiuvium ple- »umque inferi. De nomimbus Sinicis luis venereae nihil addo, de his enim abunde fupra *V>»»/* I.
XI. Te
j4le Diflfei*tatio I. D< n»tur/i cf eurstioHe
X I.
tueiti »e- De hocce ultimq €Uidftto vide que difla funt Ktfpmfo ad Qt/tfitHm JX. Atramen iiifi- tiqal^tn' c'3s non ivero conitcitura: locura efTe luem vcneream auftralibus SiixeDfis imperii provin- p.o"i'n'" '^'^ rnulto prius grafTatam /uJfTe quam in borealibus , cum inter ceteras morbi appella, ioftiiK-'" tiones una qusdam fit quat nuncupatur Kouang ttng TckoH»ng , Vlcut Ctintoni , unde col. bui . Jigfre cft , morbum illum vel ex hac urbe originem primam olim duxifle vel in illa prz
aliis Sinicis urbibuj vulgatiorem fuiiTe antiquis temporibus . tues vf- OmifTum noJira , »diiit R.T.Fetrus FoureAH, me accepi/Ic a R.P. Parennin & a Fratre noTeftVn Roulset , qui Rejigioforum omnium Pequini degentium morbos tum Europatos , cutn s-nfo rf- sinicos maxime cailent , venereara luem ejufque fympcomata lenius fevire in Sinenfi ira- fn eMr^oV"; perio , quam in Europa : Alioqui vix unquam futurum efle , ut fanationera admitteret min'rfeH. * Medicis Sinenfibus , quippe quorum remedia morbo depellendo imparia e(Tent , & ita tiiet tx '" quidfvn imparia, iit ne moibos quidem lcviores , quales curandos habent , radicitus ex- ftifP»iui. ftjrpjye valeantj nifi perraro,
$. III.
ExplicHtie remediorMm ^ formultirum ^ jut proferuotur in pncedtnte Paragrapi» .
I.
e Jo* '^d"* Ha(ftenus totidem verbis reddidi , quae Pequino mi(Ta funi. Nunc antequam irc per- fn^R«7(X)n*- gam , lux prius danda fubobfcuris aliquot locis praecedentis Paragraphi , nc cui aqua «0*01111* ^" ^"'* batreat , & in Medicina , quam Sina: morbis venereis faciunc , cu.n medicina, quam nos in Europa iif.-era adhibemus , pofTit inde facilius comparari : Ncmpc i°. Rati^ ponderum, ad quae fingula; fpecies in formulis modo propofitis exiguntur , revocandi ad rationem ponderuro noftrorum: z°, Specics fingula» , quae in iifdera formulis ncminibu-s Sinicis expreffar fuut, ufitatis inter nos nemenclaturis dillinguenda : p. Denique flngulae formulaf, qua? nominibus Sinicis exprefla: & ad Sinica pondera exa(5tac funt , concipieiv dz tum noltris nomenclaturis , tura noflra ponderandi ratione , «t fingulorum horuracc; remedioruna virtutem & efEcacitatem certius sftimare liceac.
I I.
I Pofld«r» Protnptum quidem fuit & in expedito pondera SinJca ad noflra revocare , ubi femcl nJft'r"rt compertum eft , ( Vid. u4rtic. jy. §. prictd. ) Libram Sinicani conflarc Taelis xvi , qui Tc«aod» . pendant Uncias Pari/inas xvm: Dividi vero Taelos fingulos in Mas x, & Mas in Fcn
?. Hinc enim fequitur dudio calcuio inter Sinica & noftra pondera fequens «quipon.
^iutn dari , nempc
libram Sinicara I. aequare Uncias Parifinas XVIIl.
Taelura I. Drachinas IX.
t: Mas I. Grana LXIV, cum quatuor partibus quintij-
grani unius . Ten I. Grana V I , cura duodecim partibus vigefi.
mis quiutis grani unius.
Nvj.,\w.,,;, III. '
• ^ j«
"n ui?s? ^^ ^"" mnlto magls operofa & multo difficilioris indagatlonis Species Slnlcas for. nio"nom*i mularumj qu2 Sinicis nominibus expreffac erant , ad noias in Europa nomenclaturas rc- p/rr''^."^. v^care. Capfa quidem , ut fupra diftum efl in Prolcgo , Pequlno tranrmilTa fuerat fpe- lattt tiitcr cJebus iis oranibus in fafcicuJos coHigaris pkna , qua? in formulis propofitis occurrunt. ^if.unTdil Imo eiiam , cum loleant Pharmacopolz Sinx fpecies , quas populo yenditant , teffellafim i>|nguen- & tenuifTime concidere , re forte ideo ob alteratam faciem difficiiius a nobis dignofce- rentur , prudcns curaverat R. p. Pctrus .Foureau , Presbyter Societatis jefu , qui huic ne- gotio fuam benigne prarftitit diligentiam , ui plerarumque fpecJerura frufia integra ia capfam feorfum inderentur, Pateor fane cauiionibus iliis viam aliqMm patcfadlam fuiffe
ad
iM
Merhe^tifn Vtnmtitm tnter Stttail ^8i
'1 JJt^nofce-v^as fpeciss illas , cum ea ratione oculis fidelljus fubjejflaf fiicnnt j fed xzZ rncr nec haVacilcm, u* a quovis iiiiri poflet; nec iu tricam , ut nulls rupjrefient fale. htx quxmorarentur. Quocirca nolui in diflinguendis tot fpeciebus exoticis , alio fub l'ol-'natis exfuccis , marcidis, rugofis , vietis , quarum non paucar cariem fenferant lon- EJtudine vi^ , miJii praefidere , fcd potius in confilium adhibere vifum efl Antonium & Bernardum de' Tuffieu , Facultatum Pariflra & MonfpeiTulana: Dodorcs Medicos , nobile rar fratrum , in rebus medicis egregie dodlum , in botanicis & pharmaceuticis nulli fc- CHndum . Re'cognitas ilicrum diligentia , indaflria , mira in perfcrurando fagacitate fpe- cits fingulas in feqi^cntem Tabellam digefTi , cujus columna Pr/«rSinica fpeclerum omnium Pequino mifiarum nomina exhibet ordine alphabctico, ut quarentibus facilius obvia ef- fent- 4ltera vero vocabula Synonyma , quibus fpecics eaedem io Europa nominantur . Ad- icfts funi intcrdum breves adnotationes , qua» Ipecierum naturam & praEparationetn in- dicent vel ad Auftores alios relegent , qui plenius argumentum idcm traftaverunt .
NotnlHa Stnka Specierum , qus. m formulis allatls adhtbentuT .
Eul tcha .
2{omina Synonyma Specierum earundem itf Europd ufitatafunt.
qu&
Fang fon.
Fang Ki. Fong teng. Hiong hoang.
Hive Kie.
Hoa fen.
Hoai hoa mi ,
Jou hiang. K^n tfao.
Hin fen.
Terra Japonica , vulgo Cachou hrut. Vide Hiflo- riam Tcrra; Japonicaf, five Cachou. Mfmoires dc l'Academie Royale des Sclenccs. 1710. Pfg. ^40.
Radix Dauci vu'garis Clus. Uifior. %. Vxg. i^H. Tourn. In(l. r. h. J07.
Radix Arifiolochiar longs vera; C. B. P. ^jo^.
Planta Sarmentofa^ forte Smilax vel Sarzaparilla.
Auripigmentum , qu^^d abundat fulfure magis quam no?!rum, & pauciores continet partes rs- gulinas fcu arfenicales.
Sanguis Draconis Indiarum , Sanguls Draconis Va- lent. Hijior. Simp'ic. Pr,gg. 265. -1.66. Et Indis. Literar. Epiflol. VI. Pag. u.14. Dsjerenang, ideft , Sanguis Draconis ex frudibus Palmx conifera? fpinofs elicitus Kampff. Amxnit. fafe. j. Vag,
5^j. Obf. VI, Flacourt , Hifloir, de Madag^fcar . Vag. li^. 136.
Mechoacanoa alba Officinarum . Radjx Convolvu-
li Mechoacan difti , Raii Hiflor. Flores Genifla;, fed non iiquet cujufnam fpeciei. Thus. Radix Glycyrrhizae fillquofa* & germanica: C. B,
P. ^yz. Ec Tourn. Inflit. r. h. 389 Mercurius fublimatus (iulcis, florum Benzuini fj. millimus, colore niveus , micis lucidis & mi- cantibus intcrfperfus . Speciesida videcur potius efle Panacea Mercurialis quam
Mercurius dulcis . * Ut exploraretur pra?paratioais illius natura , materiam omnem , quantulacunque Pequino tranfmifTa fuerat, GuiUsImo Fr^ncjfco Rouelle , PharmacopcBo Pari- fienfi - utriufque pharmaciar pericidimo, r-ecognofcen„ da dedi , \u quo negotio diligentem operam ille prs- ftirit , & fequentja obfervavit fedulo . *
I. Inrerfperfas in Sinica iila Panacea fplendere lamel- las aliquot, Talci acmu^as , tenues , complanatcis, Pa. nacea leviores , q-iar a ceteris PanaceaB atomis facils ppfTent iurnma acu f.ligi, »
II. Inflituta cx arte fublimatione PanaccjBatomosomnes de more ad fuperiorem matratioli partem fublimes avolafss, fuperflitibus in fwndo illis tantuni hmel.
f J.. • -. /•
ml-o €.0 lO/P XM- -f«t<;<l-C<Wt. «««» .Af-
(»Cc Iftiurt» .
/fc^«.,*»t^n «*<■ «■>-^*^
.--■«.«''-.••..•Vr * ♦•>■»»» .♦»
•^%% < V»". -»4 •^*
5^* Differtatio I. P* uMtura e^ eurMthne
Nomfna Sinlea fpttierttm qu& in 'Htmina fynonyma fpeeltrum earundem , qut
fvrmulis allath adhibmtur . h Europa ufitata funt .
Tis , fed nitore ism depofito obfcitritatis , quod pro- bat a ceteris Panaceae atomis diverfas effe. ■>i' 4» III. Pof* fublimationem confpicuos fuifse in collo ma- tratioli globulos aliquot redivivi jMercurii , iinde colligi potcft Panacea-n illam Sinieam rite prarjura- tam efse , & mercuriaHbus atomij^maxime^ fituratam. n „ IV Syblim.atam Panaceam in aqua perfede folubilem fuiffe , lamellas illas minime; quod arguit magis di- verfam elTe illarum natu'am . % «. V. Lamellas illas sccenfo carboni fuperimpofltas in fu- mos omnino abiiffe , argumento quidem non fuifse Talci bradl-as . indicio vero partes fiiifse potiusarfenica- les, de quo tamen ob paueitatem fatis compertum non efl-. •» H.VI. Solutioni Panacea? illius Sinica: , & folutioni fi- mili Panacea» more noftro prafparacac perinde inftil- lata fuifse Oleum Tarrari per deliquium, folutio- nem faiis volatilis Salis Ammoniaci , aquam calcis^, folutionem calcis & auripigmenti 8rc. quibus in utra. quc mutationes inducta* funt ita fimiles , ut ovum ovo fimilius non fit.* w Obfuit materis paucitas , ne piura Inftituerentur^expe- rimenta , quibus .Panaccs illius natura liquidius pa. -iefie«ret. Sed cum ea pryparatio elegans iit , & ufui efTe poflit , inodo ab omni arfenicalium partium con- fortio libera /it , cura- milii erit ut a R. R P- P. Societatis Jefu^, Pequini degentibus , maius iliiu pondus proxime impetrem , quo pofTit illa in pattes." fuas analyiice refolvi,partefque fingula? penitius in- trofpici , & certiiis recogno/ci. *
Summitates cum folliculis florum Caprifolii ger- manici Dodona?i, Vetnpt, 411; Et Tourn. infl. »•. h. 608. Cortex inferior teftudinis vulgarls , quo «venter
obtegitur, ex arte uftulatus. Capfulae feminum cujufdam fpeciei Adatods. Mala Cydoniae anguftifoliac vulgaris Tourn. J»/?.
r. h. '(>ii. Species incogtiita , fed quae videntur efie radix plants cuiufdam aquaricae.
Andreas Cleyerus , in Sptctmint MedUint Siniett , intet mtdicamcnta limplicia , qui a Chinenfibut ad ufum medicum adhibentur , lecenfet N° J8<f^ fpe- ' ciem q^iamdam diftam Mt tum , quam "ait cflTe r*mcs
/lU fruticts ftiperit tcro.duUii , timfertti , 9«' intrant cor , heptr , & inteftir.* tenuicrA , npiritivi funt , & nictnt virmes . Sed incertiim an fpecies Mo tum Clcyeti fit ea cadcm , quz noftra M^u ton^ :, & ut certum efl'ct , tamcn niagis indc non liquciet quid lei effet Mcit ttng .
Myrrha.
Species illa in capfa defuit, & per imprudentiam videtur omifta .
Vult Cleyeriis , ibider» , Nitu fe , qu* recenfetur N». re , & quam fpeciem eamdem puto ac noftram » Niiou fi , mdicim tfc »cididulcim , temptr*t*m , qu4
intrtt renis j re(i*ur*t f*nguinim ; genu» , nirves , & vjfa corrckorAt . Scd ut con)cftuta non abcrrarem 1 qaat •n fola nominiim vicinitate tota nititur , tamen nihil inde lucis acccdcict ad di^tiofcendum hoc fpe- ciei genus .
fc la. Cera Sinica. Te fis"
Kin yn hoa,
Kouei pan.
Lien Kiao. Mou Koua.
Mou tong.
Mei yol KieouTi.
Morhorum Vtncncrum tnter Slnus .
383
Jtfcmina Sinlea fputerum , quA in formuiu nlUui adhibentur,
pc /len pi
Pe tchi Ping pien
Tang Kouei,
Homint /ynonyma fpecierum earumdem , ^a« i» Efirepn ufttatn-funt ,
Radix FraxinellajClus. Hi/ior. i. P^g 99' EcTourn.
/«/?/>. r. h. 4JO. Didlamni albi vulgo , five Fra.
xinellae. C. B. P. m. Radix Imperatoriie tnaioris C. B. P. ijtf. Toura,
Z«///r. r. h. 117. Camphora officinarum C. B. P. ^co. Arbor , ex qua
/iiblimatur , appellatur Laurus Camphorifrra
Kxmpff. J^Pon. 770. F'z. no, Laurus foliis ova.
tis , utrimque acuminatis , trinerviis , nitidis ,
petiolis laxis. LinnAi. Hort. Chffort. 1J4. Radix Plantae cujuidam ex familia Urabeljfera-
rum , fed non liquec cujufnam.
Cleyerus , '^'oi fitfr* , lecenfec No.jj. fpeciem quamdam appellaram Tam ^ue pacum abeft a noftio Ta.r,£ '- -
a noftio Ta'i£ kciui nariat efle radicem valde uj:r»(*»i pid»n , qux ingreditur car , titptr , oM« forte idem efi , qttod ElUbi>'US , conftat quid fit Tatn tjuei Cleyeii
q loi vocabu!um (Sc harc fpcc;em tcri-dulcem , tt.
lienem i Addic , Sed hinc neque neque liquet an
TAm ^««i Cleyeti idein fit , quod noftriim r^n^ Ko«e Tchan toui Exuvis Cicadarum .
Tchouen hlong . Radix Contrayervae Lufonis. Wtn hom Kaempff.
Japon. 901. T. 901. Kempfriria Linn^i, Gen. Pl. 8j6. Hort. Ciiffort. t. Tai>. j. Contrayerva feu Dolo Camellii Raii. ^pp.6^7. Tom. j.-Hc Raii , 'Htflcr. fiirpium in Luzone nafcntium a R.V.Ca- mello ^ p. ^i. Tom. j. .App. Cac S)ula Kelengu , Uort. M*l^h. XI. Ttti. Sj. Tnk. 41. Tou fou lin Radix Chinac viilgaris ofiicinar. Smilax minus fpi-
nofa , fru<5tu rubicundo, radjce virtuofa chmA dida. Karmpff. ^/j/itfw.ySi. r.781. SanKira , vul- go Quaquara japoneniium.
Scribit idem Cleyerus , loco laudtto , diias efle in
legno Sinico fpecies ladicis Chinx: .^lteram albam, qiia
, J>e.fou.lin , & de qua fupra /"d^. loiS : Alteram colous
fubiubei , qus Tou.fou-Un appellatui , & de qua hic
agicui : Piiorem vimitem pisftaie Scideocarius cmi .
Lignum Saffafras , vel fpecies ligni Laurini quod ligni SaiTafras proxime congener ell.
Semina defquamata Lacrymje Job Clus. H/Jior. x, TAg. H6. Tourn. In/itt. r. h. jji.
V r.
Poft expedita duo prlora Capita nihil negotii fuit propoficas in praecedente Paragr/ipho
formulas , qua» nominibus fpecierum Sinicis exprefss &c ad pondera Sinica exadlae (unt ,
- mort noflro concipere ufitacis inter nos nomenclacijris & noftra ponderandi ratione , ut
indt pateret ciarius quid de fimili medicacionis modo & de medicinis in hunc modum
compofitis (perare liceret. Ceterum formulas , quas interpretatus fum , eodem ordinedigeffi,
quoin prjECcdente 2'<ty<»|r«/'/&«, ur poflent facilius , fi ira vidsatur , fingula? fingulis conferri.
Pi//nU, ^u& Litem Veneream perf^narc dicuntur , ^
^. Mercurii dulrn 3 f. gr Lvu, J, *
i Terrs. "^aponicA ^ ij. gr. L Ju
r *
Ftnrum Genifla tnrrefa^orum
Corticis ufiulati teftudints aiia ^ gr. XXXV j.
Conterantur fforfum /pecies iil,t in pulverem tenuiflimum. Adde
Furitta rritict § iij j^ iii.
Mifceantur omtia accuratifiime , & affufi aqua communi pinfantur irt panarn fubraol- lem , tx qua fiant Pillul» magnitudinis pifi.
Do/i harum-
Tfao Kio tfe , vel tchin» Y tni gin.
^tr. For- mulj! fin- gulf moce nofl 1 o r on- eipuiid*: .
Fotnuiii L
-84 Diflertatio I. De Katura (y curatkne
Bofi harumce Piliularum ad 5 ij- «»■• l. J. bis in die tnane & fero , p«r dies 6 vel
7,* imo fi morbus gravior fic , per dies ii vel ii Illarum ufu pcyalifmus plerum- qiie moveturj cum oris foetore & dolore dentium.
fjjrmul» VltJum tfficax ad curMtionem luls venertA recidivt & iaveierau,
W- rini optimi . Lib. V. g x.
Infunde in catinum, in quem immttte m
Btifontm vivum , magnum vnJidHm^ue '. ■||
Superim-ofito catino altero , & lutatis coramiffuris coque Balneo Mari* per faoras ij,
vel iij, Dofls vini illius eft ad fatietatcm prima die , fed tamea citra ebrietacjm : Die feguen- |
te duplo minor, & G.C deinceps femper decrefcendo ad dimidias .
^
/
PoiauU UtcoSlum prohatijfimum ^ quo mer^us pAuUtim depelli creditur
Bf. MechoMCanns. alhl 3 j. gr, LVII. _:;»
Radicis Dauci vulgaris ,
jlriftohchia. longt ,
tigm Satfafras , vel certe Laurini cujufdam ,
Radicis FraxmellA ,
Capftdarum feminum AdatedA,
Radicis Ccntrayervi Lufonis , • l{adicis Flanid. CUjufdam Vmbelliftrs. , de CUJOS fpgcie non fatis liquet ,
SarfsL-parilU , vcl Plants mjxime affinis ,
A/«/« Cydonii ,
Summitatum Caprifolii ,
Exuviarum Cicadarum ,
Seminum defquamatorMm LacrimA Joh , ana gr, LXIV. Jt, ',
Radicis GlytyrrhizA gr, XXX il. J5, ' '!!
Radicts chin& ? ij, ;::; ij. p
Si morbus partes corporis inferiores ob/ideat, adde , h
NieoM fi , de qua nihil compertum habeo, gr, lxiv. J, \i
InJe in ollam terrcam ncn vitreatam , & fuperaffufa aqua communi ad L\h. j. 5. xj. j^
fiat Deco(5tio ad ronfumpiionem '^ iv. ^. Adde cyathum unum vini optimi . Exhibe Decodum totum a?groto manc jejuna veiW
triculo per dies x , fi morbus leviori per dies xx, fi gravior fit .
DecoHum alterum , quod creditur facere contra venenum (ive recens , IV. five inveteratum. '.
^. Radicis Chinn ^ ]. 3 ij. i',
Raaicts Plantae cujuldam (Jmbelliferx , - ,iiii
Radicis Jmper.ttoriA majoris , Xi/fn
Ligm Saffafras, vel lignJ CUJufdam iaurini , nfnli
Seminis def/]uamati lacrj/m* Jehi , ana 3 )• Jf* XXV. ,L
Mali Cotonei ,
Radtcrs FraxlnelU ,
J^adicis Vlanta , quje videtur ex aqnaticarum famiiia,
Summitatum Capnfolii germanici , ana ^r. LXiv. .L
m
Radicis Glyeyrriix,* gr. xxxii. JL 1"^'
Coque in aquae communis Lih. i]. 5 iv. ad quartam partem , hoc eft , ad ^ jx , qu* (^f^
«gro mane jejuno ventriculo quocidie cxhibeantur pcr dies continuos n. vel la. „,u^
Empla. fJ
Mothorum Venereorum tnter Sirtas, ^^9^
Effjplaflruht MercurUle , qutd v»let •dvtrfut ulctvJt. venvre» iyfefuUta . fVtrnuU
5f. Thuris , ex quo oleum expreffum fueric ,
MyrrhA ,
^uripigmentl ,
Sanguit Dratonis , ana J»'. LXIV. *.
Camphort. , gr. XIX. 'Z. . »J Mercurii dulcis , 7 iij. gr. XLlir. i.
j
Conterantur omnia feorfum in pulverem fubtiliffimuinr Adde Cev& g ij. gr« I. i. ,
Adipis fuilh 5 ii]. gr. XLIIi: l, vel 7, ]V. fl.
Liquatis fimul Cers & Adipi ceteras fpedes commifce omnia accurate , permifce & fubige in Emplaftrum fatis firmum , quod fupra cartham craflTiorem , vel lin- teom , vel alutam extenditur , 8c ulcerofa: parti admovetur .
5. IV.
'Adnotatienet In Theorlam morhorum venereorum , qut Inter Slnfs recepta efi ,
I. $in« tenent uno ore luem veneream , morbofque ceteros qui ex lue venerea pendent , in Lu»m' v*.
iiti
Sinenfi Imperio ab omni a:vo graffari. Vide Refponfum VI. Multa tamsn concurrunt, ne- ,7r'*si"aJ ue fane levia , rationum momenta , qua: illos falli perfuadcant . nonn»
1°. Quod Lues Venerea tot , tamque varils vocabulis a Sinis nuncupetur. Quinque re- Ar*Bum«n. cenfentur in Kefponfo i. fextumque in Ejfponfo IX. Quid attinet vero tam multis & tam t"™ i. dlverfis nominibus morbum unum & eumdem vocari , nifi quod illi nttlla cflTet certa , propriaque appellatio , quaf pateret omnibus , qu» omnlbus edec obvia , qua: fingulos li» beraret cura novam aliam fingendi & comminifcendi ? At fine dubio lui venerea: non de- fuiffet appcllatio i.liufmodi , fi ab omni »vo in Sinenfi Imperio morbus ille vagatusfuif- fet, quemadmodum non defuit ceteris morbis omnibus antiquis . Ut ergo ex ipfa voca- bulorum varietate , quibus lues venerea in Europa olim nominabatur , evicimus fupra "Pag. 4. ©" feqq. morbum hunc in Europa novum effe ; fic idem videt»r poffe inferri ex caufa fimili de Sinenfi Imperio . Et fane cum lues venerea poffit in Europa inter morbos antiquos jam connumerari , inde quoque faftum eft , ut jam habeat certum & proprium nomen luis venere& in Libris omnibus medicis , qui prodeunt latine fcripti . Quod fi apud diverfas Europa? nationes , diverfa etiamnum rettneat nomina , ita tamen illa reti- iiet, ut apud fingulas uno tantum nomine nunc appelietur.
a°. Quod inter Sinica nomina luis venerese unum quoddam occurrat , quo morbi no- Arg«t»«n< vitas videtur fatis aperte indicari , nempe Chi rchouang , hoc eft , Ulcus temporis . Vide "*" Refpcnfum II. Ait incafium Religiofus Societatis Jefu , qui hac in parte Medicorum Si- nenfium interpretem agit , luem vencream ideo ita didlam videri, vel quod ab omni lempore, feu arvo faevierit in Sinenfi Imperio} vel quod perinde invadat omni temporc anni, tum adate , tum hyemc. Liquet enim hjec mera effe commenta , eo excogitata con- fiiio ut aliqua fubjiciatur ratio origmationis feu etymologia» vocis ignota; . Si quid licf- tum eft coniedlura confequi in lingiia peregrina , luem veneream Sinice diftam fuif- fe opinor Cht "Tthouang, Ulcus temporis , quafi ZTlcus tempnris pr&fentis , fimili Idiotifmoac dum nos gallice appellamus mcrbum temperls , la maUdie du temps , morbum quemvis , qul vel fpecie vel frequentia quid novi habere videtur.
3". Quod in Libris medicis Sinarum non dilTeratur de lue venerea , morbifque aliis ^'^"i|i?'' sjufdem generis , in eadcm clafTe , in qua de ceteris morbis. Vide Refpdnfum llt. Unde- nam , qua?fo, difcrimen iftiufmodi, & cur non luivencreje, morbogravi, difficili , per- vulgato, id dacum fuit, quod morbis attis & levioribus & rariusobviis? Fstentur Sina» Tom, I. Bb Medici
^S6 Differtarlo I. De narura & turationt
Medici fe caufam nefcire: at ego odorari mihi videor id ideo fiftum , quod cum luej? venerea primum apparuit , CoHedto , Hiftoria , feu mavis , Corpus tnorborum jam i'\\x conclufum , conftirutum & quafi obfignatum effet , cui quidquam addere religio Sinis fuit, quippe qui & Prifcos & Prifcorum Libros vehementcr, nc dicam luperftitiofe , ob- fervcnt , veritis fcilicet ne Antiquitatis parum reverentes efle viderentur , quod piaculum illis foret , fi ftatutos a Majoribus Medicinae terminos aufi effent reveiiere» Abhmc tnvc- teravit confuetudo diflerendi feorfuin de morbi venereis , fed appofita tamen illorum vo. cabuli nota illa , quam Ving rfe teou dicunt , & qus ChAra(^er eft literarum omnium morbos fignificantium , ut indicio effet luem veneream , licct illius tradlatio extra ordi. nem vagarctur, tamen ad morborura clafl^cm pertinere.
Ab Auftr. Negant Sinje luem veneream ad fe foris inveftam effe , voluntque in Sinenfi Iraperio libus nro crdemiam & indigenam fuiffe ( Vide Refponfum VI ) quod putant arg'ii ex Sinicis nor- borrjrei'" ^^ nominibus. Contra vero mihi ipfe perfuadeo , & )ud;ce quovis eviftaru;n eife confi- pj°p»s= ao, nomina ha?c ipfa .h»ud obfcure oftendere i°. Luem veneream ab auftralibus S "ici Im- perii provinciis in bortales tradudam fuillt : z°. Imo vtro in ipfalmet auHrales provin- cias ab exteris regionibus deiatam videri . c?ml'"*"* Etenim lo, Lues venerca vocatur l[ang m4 Trhoutmg , ( Vide Re/pon/um I ) idf ft , t'C interpretatur Religiofus Societatis Jcfu , V'euf fruEiui Tang mA , fivt UIcus , quod c- lo- re & aiperirate fruftum Tang mei quodammodo refert - (Jptime quidem j ied ubinam aaolefcit arbor , quar fruftum illum proferc ? Ubinam fruftus ill' provenit.'' In Aulfra' libus tantum Provinciis Imperii Sinenfis , nequaquam lo Bjreahbus. Vide Refponfum ll. Id ergo nominis lui v;:n£rear inditum cft tn Aufiralibus , non in Boreahbus provinciis j neque enim potuit nomen ex fimilirudine cum frudtu quodam deri\/a-um a.ibi imponi, quam ubi frudus ille ita pafTim frequens, obvius , & vul^o nocus eflet , ut allufionis & nomenclaturx morbo inditar ratio om-ubis perfpicua effet . Boreaks ergo Sinenfis Impe rii provinciar , ut morbi nornen ab Auftralibus provinciis , fic & raorbum ipfum ab il- lis accepere . »umiT.*°" !"• Lues venerea pafTim nuncupatur a Sinis Kouttng tong Tchouang , hoc eft , trUus ca>f toni leu Giuantoni. Vide {{efpcofum 11. Harc autem morbi appellatio quaeftionem tara evi- denter deiidir , ut Sinar , quos vidimus morbi antiquitatem affirmatiflime affeverare, co- gantur ipfi confiteri inde f.qui v-^nereos morbos 3 Qimn cheu, vulgo ^'taatono ftve Can- teno , celeb'i Emporio provinciae Qtmn tong , in reliquum imperium cradu(flos & propa- gatos fiiifle. Vidt; Re/pon/a 11. & XI. At vero ne quid vidcantur de morbi antiquitate remirteire- addunt (itiuI inccrtum quo tempore i fed mox oftendam haud ita incertuni id videri , ac ipfi putant . Argumen- 3°. Conftat Hyclrirgyrum a Sinis Medicis non adhiberi curandis morbis venereis , nifi lura iii. prxparatam. Vide }{tfponfum V, De preparatione jam non quxro , de qua infra fufe. Id unum annotare nunc fuccurrit, fcilicet pra?parationis illius modum Sinas omncs , etiara Medicos , alte bttre; unan tantum in univerfo Sinenfi Imperio familian effe urbis Sou tthem fou , in Provincia Y.ix»g nan , quar illius gnara fit , & aqua una hydrargyrus prx. parata lubeniniftratur , quantacunque a Sinis adhibetur ,- unde inferendum puto & hy. drargyri prajparands modum , & hydrargyri pra-paratx ufum inter Sinas perinde novum effe , & non ita pridem cognitum. Sin aliter enim , debuiflet ea pra?parationis ratio, cum arcaniim iftiufmnJi , quod ad paucos recidit , nequeat non effe qusftus compendii. que maximi, jam pridem pernotuifse , vel faltem ad plures clanculum emanaffe, nifi Si- nx inertfs fint , fupmi , & utilitatum fuarum negligentes fupra quam credibile. Profe(^o perfuafiffjn-um ni hi tft quantocunque ftudio arcantim hujufcemodi tacitum teneretur in Eu'opa , tanquam Tnyfterium, brevi fore ut palam ficret , vel emifititiis vicinorum, ami- cori m , propjnquorum «culis introfpeftum , vel proditum leu loquacitate famulorum firodigorum arcani , feu inopinstis verbis domcfticorum commifsa enunciantiura j fcuetiam familiz ipfius incuria , confortiumve quandoque dormicantium.
,„ III.
A L.iftii- ^' licear iiltenus conieiffuris tendere , non modo luem veneream in Sinenfi Imperio no- i.ii .., s.nit vam elie aufim aflfirmare , fed etiam a Lufitanis Cantonum olim delatam , & cum Sinis vi'd7ri*."* conta^ione communicatam fuiffe , quod verifimilia pluriraa videntur perfuadere.
1°. Vi.
Morhorum V^nereeytim tnter Si»/n. • 587
lo, VijJimus jirtlc. pr&cedeme luem veneream Cantono irr ceteras Sincnffs Imperii pro Argumcr.- «incias dimanaffe. 8ed vix credibile eft Quantcni fponte generari folo rerum nonnatura.'""' ^ liDm vitio, vel pravo ufu . Dcbuit ergo illuc aliunde transferri. Sed undeaara , qu^fo , & per quos translatam potius credemus , quam commercio maritimo , cum Urbs ilJa eeleberrimum Einporium fitj & per Lufitanos , (^uos coiiftat Europarorum primos illuc appuliffe , & a quibus compertum eft idem morbi genus cum Japoniis , qui ultra Sinas ad Orienrtm jacent, llmili modo communicatum fuiflfe , fed tardius. , quia ad illos tar- dius aditum eft.
z^ Lu/itani ia Quantoni portum primum appulerunt anno 1^7 > quo tempore fcili-^^'?"™"'»-
cet in Europa , atqiie adco in Lufitania , lues venerea paflim graifabatur , quo plerique, ""
potiflimum Nauts, Milites, ceterumque id genus hominum , qai licentius vivunt , mor-
ho illo jam divulgato paflim infedi erant. Narrant quidcm ( /» ) Hiftorici Ferdinandum
Perez de Andrada , qui Lulitanorum primus cum navibus novem ad portum Quanconi ,
Infulafve quac prafjacent , invedus eft , ubi menfes decem & quatuor confedit , pruden-
res fefe gefline . Efto , non repugno,- Imo vero ultro concedam illum & illius comitss
omnes fe inculpatos pra?buifle toto illo temporis intervallo, /ine ullo libinis commercio
cum foeminis indigenis, atque adeo fine ullo periculo coramunicati ullius morbi , quod
fane nimium puto de nautis , militibufque , quibus erat proftibulorum copia & quorum
nora libido folutior. At vero negari nequaquam poteft , quod uao ore ( ^ ) Hiftorici
omnes fcrfptis prodiderunt , Simonem de Andrada Ferdinandi Perezii fratrem , comiref-
que quos fecum navibus illuc adduxerat paulo poft fratris difceflum , plane diverfam
vivendi rationem iniifse , &utcetera omittam militaris licentix ficinora , foeoiinas quaf-
vis quibus manus injiccre potsrant, vellent nollentve , promifcue conftuprafle , quod vijc
fadum puto, quin ex meritoriis vel vim pafTis fceminis complures contagio vensreo con.
taminata? /int , quod in conterraneos veneris commercio tradudtum & in urbem Quanco-
nura 8f finitimas Quantono provincias brevi fed latenter divagatum eft , unde in Imperii
Sinenfis provincias magis boreales pedetentim irrepfit .
30. Fovcnt Sina: opiniones nonnullas, quas videotur ab Europsis , ac proinde a Lufi Arguwen- tanis, mutuas olim accepifls : Nempe i^. Luem veneream vel contagione contrahi, vei '^"' '"' fponte concipi rerum non-oatUTaliums prafferrim aeris vitio , ut in ipfo luis venereae in Europara ingreflu creditum fuifl^e vidimus Pag. 87. z°. Curanda? lui venerea; adhibenda tfle vel Mercurium prasparatum pilularum fornia , vel DecoCla fudorifica , eadem icre methodo , qua in Europa initio ahJbita fuiffe notum eft . Non equidem nego potuifle hoc utrumque, /i res fummo jure penfitetur , in mentena illis vcnire , ficut & EuropaEis, quippe , ut aic Comicus a Seneca { c ) laudatus,
Cuivis poteft acc^dtre i ^uod (uiquatn poteft , Ax. yero, ut res vulgo fe habent, vix mihi perfuadeo gentem , qua? a nobis moribus , difciplina, infiitutione , in tantum difcrcpar, potuiffe fine.commxinicatione ulla nobifcum ranta ac tam conflanti convemencia- confentire.
r V.
Haud me fugit objici pofl^e in argumenrum , quod Sina? , quos volumus lue venerea a iv. lufitanis contaminatos fuifle , de mo ba illo fecum co.ninunicato nec qucfti fint ullo- ^*'S"'«»">- niodo , nec luem veneream Lufitannt morhi nomine appellaverint unquam , contra quam coarrarium fecilTent /ine dubio , /i vera conjiceremus , ut a Japoniis fadum fuifle ipfi agnovimus f^.^J;"' '"^'^- alibi , Lh> 1. Cap. II.. Vag. 62. ad quos conftat iuem veneream a Lufuanis contagions rranfmiflam fui/fe.
Sed facilis eft & expedita refponflo , modo^attendatur ad difparem exifti nationis gra. Diiuuntur. oum . qua olim valuerunt Ltifitani apud Sinas , Japoniofve . Apui hos itilicec , a qui- bus benignifliine excepti funt , eo numcro (iatim cnnfederunt , & ad eas opes , eainque fortunam breviemerferunt, ut Japoniorum pleriqut , dum navos hofpites oblervant, ipe-
B 0 4 culantur.
3^8 Differtatia I. D* ratura &> (uravme
culantur, ftupent, non potuerint non intelligere obnoxios illos d{& morbo culdarrt igik)- to, qui in eas, quiburcum confuefcebant , facile tranfiret , & quem , ubi primum divut. ,;r garj coepit , Lufitdnicum appellavere. Contra vero Sina? Lufitanos , quos non ita tnulcos Simon de Andrada /ecum adduxerat, cum procacius , obfcoenius , violentius fe gererent, ita confeftim impete hC^o interemerunt vel abegerunt , ceu pra?dones omni holpitio pla- ne indignos, ut nedum morbos , quos illi proprios habebant , & quibus Sinicas aliquot fceminas fortc infecerant , fed ne nomen quidem , patriamve ipfcrum fcifcitari penfi ha- i. bucrint : ex quo evenit , ut nomen novum novi morbi , quo abhinc Sinas laboravifle cre, i. dimus, ab alia quacunque caufa potius dedudum fueric , quam a Luficanorum commer. cio, quippe quorum adnavlgatio ad provinciara Sinicam Quantoni , feu petius exfcen- (io , ut tumulcuaria , /ic quoque ica brevis fuerit , ut vix ulU in tam vafto Impc- ju rio exftiterit illius memoria. :;
Qusnim Duo olim acciderunt inter nos evenca , omnium ore celebratifTima , qua: cum luis ve- '.Vaoi>io- "^'■^* ingrelTu in Europam arfte cohasrenc , & qui morbi novitatem apertifiTime teQifi- vititem cantur : Alterum quidcm , Inventio novi orbis a Criftophoro Columbo anno 1491, cx ,'?,' e'"!" quo qui redierunc, rtupendas rcgionis illius divitias &: inexhauftas auri mineras non hieiialT ni3gnificentius exagger»bant , quam de novo quodam & acerbo morbo , quem ibidem contraxfrant , conquerebantur dolentius : Aherum vero , bellum Neapolitanum , quod an- nis 1454. & 1495' Gallos Inter & Italos , Hifpanofque geftum fuic , & in quo tres iliar gentes morbi novi odium , quo fe infeftas elfe fentiebant , aliae in alias , quafi maiedi- ftis certarent, transferebant. Haud defucre tamen qui olim credidcrint , nec defunt qui credant hodie, luem veneream in Europa ab omni aevo graflari , ac fine uUo pracvio con- tagio fponte ibi generari vulgivaga & promifcua venere . At fi ut inter Sinas, (ic inter nos qiwque lues vencrea dam irrepflflet, a graffatoribus feu Piratis pauculis in extremas aliquot Europae oras latenter deveda , & in pauculas fceminas vel mercenaria? /lipis, vel cx infima populi farce initio tradtda fuifTet, a quibus fed tacito & obfcuro progref- fu in plures dimanafTet , nullus dubito , ut plerique folent falfis quam veris potentius moveri , quin magna confenfione confpirarent fere omnes ad aflerendam morbi antiquita- tem ; ad jaftanda ea Prifcorum loca , qua: huic opinioni faverenc; & ad explodendos fi- bilis diflentieBtes, fi qui tamen in co rerum ftatu auderent diffentire. c>p;ni«n(m Porro nc quis immerenti ftudium partium raihi objecerit , nocari velim ad me quod 2°fg"™ '^" attinet , meamqueopinionem , codcm recidere fivc iues venerea in Provinciam Quantoni a luis veii*- Lufitanis inve<fta fic anno J517, /ive in ea reglone ingenita fuerit & endemia . Si prius t'op«',"p^-' ^nifn ) ian> Sinarura & Europarorum eadem futura efl conditio , quod contendo , 8c \'J"^&rt^' 'i^^^^^^o^^^ lues illa ex Infula Hifpaniola in Europam per Hifpsnos tradu(5la fuit , luM iiu fic in Sinenfe Imperium ab Europa per Lufitanos delata fuerit . Si poflerius vcro, tuiic J.O *a fit"" no'"S luis venerese focus in Provincia Quantoni, & in urbe G^an eheu , quar Provinciar il°e «nii- caput cft , admittcndus erit , quod nedum noflra? adverfetur opinioni , ut etiam cum iU *•"*■ la concordet egregie; fiquidem agnofcimus ipfi ( Vide I/^. 7. Cap. ii. ) praeter notifti-
mum focum Hifpaniolae , focos alios eiufdemmodi complutes in variis America? & Afri» ca? locis , variifque Afia? Infulis in mari fndico jacentibus , quas Zona torrida continen- lor , ac proinde obftat nihil quominus novum alium focum pari jure agnofcamus , /ii res ita ferar , in provincia Sinica Quantoni , quae & ipfa intra Tropiccs fita eft. Sed d? his /atis, /uperque : Nunc pcrgamus ad alla. >
V.
t^aCiuCi sina» Medici tres agnofcunt caufas luis venereaB ; i^ Commercium libidinrs cum infe.i ie» jVx"!' ^is •• a". Spiricus communionem cum scgris: 3°. Temperiem aeris auftrinam & pluvio- Sift»i. fiirn , /i quis atftum nimium per id tempus concipiat . Vide l^rfponfnm IX.
Vrirna caufa in dubium venire non poteft, quippe quam in Europa , perindr ac in Si- neafi regno , vulgatiflimam efle notum eft etiam lippis arque tonforibus . Id auiem il- lius proprium eft , quod morbus ea contagionis via conceptus inferiores corporis partes ,; quibus peccatum eft , utrobique maxime infideat . Miror taiitum omiflos fuifle a Sinenf'!: ^fedico aiios contagionis niodos , quibus ladatione a nutrice in alumnum , aut fudtione ab alurano.in nutricem lues tranfmittitur , & quorura non dubito quin ioter SioJs exem- pla frequentia finc. *^t«r»iiu- p^ ^^y^^ ^y^^^^ -jyj.g dubitatur. Ccrte conftat in Europa luem veneream nunquam ir
didan»
151
Te'tlj rl*
^Morhcrum Vencrtorum inttr Smai', ■ 5$^
ii'bi:s propagarl interventu aeris, quo noniJiie cont^gio qua diffundi folet , coatagioni ariolarum , morboruinque pcllilentium mulcum concedic . 3;d iiaud fcio an morbus il- :, qui refpiratione concspi a Sinis dicitur, fic revera ip{a lues vciierea , na<x\ Vifo po- ius affedio quardam alia nobis incognua , quam Sinar a lue venerea facis diligenter non iftinguunt & de qua amphus inquirendum fic .
Teriia videtur omnino falfa , fed diverlo nomine pro diverfa hypi^the^. ,
1°. Si morbus inter Sinas alienigena fn ■, ut opinor , perinde ac inter Europaens , cau- fa'.""^
VI illa pra»')udicio tantum nititur , quod olim & in Europa quoque ii)vamcrat , cum
'Irimis morbi temporibus a Medicorum plurimis crederetur luem non contjgionc (ola in-
luci , fed vitio quoque aeris vel diajf^ produci, qua de re vde fupra 'Pag. 50 Si ve-
a conjicio, mirari fuccurreret id comntenci, quod delevit jam pridem mter aos dics &
xperientior rerum ufus, nondum inier Sinas deletum fu.ffe , nifi quod minime muuin
(Te poflit gentem illam tam exiguos iii rebus medicis progreffus habere, quani palam fic
legligentem efse , & indagandi veri parum Hudiofam. Vide B^cfponftim Vili.
iP, Contra , fi lues venerea in auftralibus Smeofis impfrii provinciis fponce concipia»
ur fine contagio ex folo rerum non-naturdlium vitio , ut Sina» volunr, & quod ipfe vix
;redo, nequaquam tamen verifimile eft polTe unquaip generari pluvia & auftrina aeris
;onftitutione , quantufcunque corporis aeftus concurrcrit , quippe quas ne in ipfis quidem
\merics regionibus , ubi olim endemia erat , ne in ipfis quidem Africat provinciis , ubi
tiamnum cndemia efi^e creditur , alio moda unquam concepta faeric , concipiacurve ,
|uam itnmoderaco ufu veneris, non iilis quidem femper impurs & contaminataf , fed ta-
nen femper fpurcac & promifcua?, in qua commixia muitorum femina in fracido ucero
ompurrefcant , & in virus mora convertantur .
3°. Sed omifla quaeftione an nova , an antiqua fit lues venerea interSmas, de qua non-
I lum liquet, haud inanis efl fuipicioni locus cum lue venerea ab illis confundi mor-
)um, quempiam alium a lue venerea , fed lui affinem , qui Scorbuti congener fit , vt]
5 ;tiam Scorbutus ipfemetj Et ha;c conjedura confinnari videtur , tum quod Sina; aiant
Tiorbo iilo , quem fponte co-.icipi volunc , fuperiores corporis parces pocilTlmum affici , uc
• :iic a Scorbuto; Tum quod narrent iidem in palud^^jfis Sinenfis imperii provinciis ubi
luftrina eft aeris conftitucio, quafi endemium eCe , ilon aliter ac in Europa regiones fx'
il milis temperatura? fcorbuto infefts efte folent.
J Ceterum notari velim w? tv 'jrupiyoi) , ex longis verborum ambagibus , quibus Sina: co* f nantur rationem reddere cur lues venerea contepto a?llu intenfiore in auftrina aeris con- ^ifutione fponte generetur , colllgi poffe commenticias explicaciones , verius dicam bulla. ;as nugas , non illis minus placere , quam Medicis noftratibus feculo praeterito , quo : plerorumque mentes fJypotefium lenocinio delinita?, feu potius invifcata; , vana le^aban- t tur phantafmata, & nubem inanem, ut Poetat ds Ixione fingebant, Junonis, hoc eft, ve- ■iritatis loco amplexabantur. h V I.
H
Subdu(ftis & circumfpe^is omnibus, non alia io Refponfis Pequjno miflls recenfentur Defympio ; fuis venerea: fympi^mata , prajter 1°. Maculas rubras in pudendis , Refp, ix. ideft , uc "enerei"',' ^opinor, ulcufcula cancrofa , feu cariem pudci.Jioruin : 1°. Uicera cutis, qua» referunt ^'"«"'' '«»• frudum YAng met , i{e/p. V. hoc cft , Puftulas cutis venereas , ut mihi videtur : }° Dolo- '"''"' " res atrqces nervorum & offium , K^/pp. IV. 8ciX. 4°. Putredinofas exulceraciones faucium , narium & interiorum oris, Re/p. IF. 5°, Demum capillorum d:fluvium , I{e/p. X,
Nolim equidetr» ex taciturnitate Sinar Mcdici , quem Religioius Societaas Jelu percon. . tatus eft, & qui de pluribus fymptomatibus filentium lenuic, ftatim concludi non alia efle luis venerex fymptomata in Sinenfi regno i fed vix induci poffum uc credati a lue. venerea inter Sinas omnia eadem infcrri fymptomata , quas inrer nos . Non moror Bubo. , -aes , Phimoies, Paraphimofes , Porrcs , Criftas , Rhagades &c. qus tamen inier cetera, iiuis fymptomata egregium locum obcinere videntur. Ac v:ro quis credit Gonor-hcEatn , qua nihil in Eur0pi vulgatius eft . oiiiitti potuifse, ut a Medico Sina onida fuic , dum leviora receniet & rarius obvia , fi ea morbi fpecies lui venerea: praeludcret in Sinenfi mperio, ut aft"oIrt in Europa. Porro diverla illa fpecies 8c indoles iymptomatum . quf. ,ms lues Europxos , SinaiVe affligit, mirabilem in modum confirmat , qu? fupra Lih. I. [^"P-IS- ^"g 69. dida func de variis fymptomatura fuccefncnibus , quas lues in Euro-. ,>a olim habuit.
VII. Circa
jfO Diflertatio I. Vf nstura & eurstUne
VII.
enofi i^u' Circa Diagnofim liquet €x Ktfponfis luem veneream a Sinis diftingut i°. Tn Adveotitiam veiiere». & Hafrediiariam , Refp. hv. z°. In primum Invadsntem & Recidivam , i{ffp. IK 3-. lo
fponte conceptam vitio aeris , & contradam contagione , Re/p. ix. 4°. Demum in Recen-
tem & Inveteratam., Refp. x. de'm*Hc>.' Similiter de Prognofi ftatuunt Sina? 1°. Luem veneream recidivam lue venerea , quar gnoC . primum jnvadit , pcjorem tffe ; Re/p. IV. i". Contraftim contagione , remediis fortioribusj
conceptam linc contagione, lenioribus impugnandam eiTe ; Bjfp. iX. 3°. Rtcentem & ie-
viorem inveteraia & graviore facilius curari, l{e/p. x. Qua* fane pauca funt de Diagnofi
& Prognofi morbi tam varii & tam difficilis ,• ied iniurium effet de indiligentia expo.
fiulare , qua Diagnoftica & Prognoftica luis venerea: figna propofita funt , cum de illis
nihil fpeciaiius quaeiitum. fuerit.
§. V»
A.dnetfnltnes in Therapeiam , qunm curandis Merbis Vtnereis Sim. uAhihent .
I.
Tfipiex !n In fumma tres tantum Therapeias curandat lui venereae a primo morbi ingreffu ad-
yenere* hanc ulque dicm in Europa adhibiias novi : fnmam , per alierantia & purgantia , quar
imetTn!.. ^^*'^''^"'* i -^^feram. , per Decofta tum lignorum Guaiaci &SaiTafras, tum SaKar-farilla:
fifut inter & radicis Chinie , qusi J^idreriea ic\x SHdatoria > Tertiam , per Hydrargyrum five Mtr-
ufopsoi. curium foris adraotum , vel interne exhibitum , qua° Aferf«r;«/// appellatur. Pr/w>»- locum
iiabuit per initia mcrbi nafcentis, cum Medici vulgaribus remediis nimium confifi , vel
potius novis diffi/i iriquius fibi cavxbant maxime ab iliis methodis , qms Empiricas vo-
cirabant . uiltera in ulum pnmum indufta anno iji8, quo Guaiacum innotuit Europse,
magis deinceps inclaruit dciatis radice China?, Salfa-parilla & Saifairas , & in hcnore
iuir ad annum ufque 1560, z quo lempore paulatim vifa eft obfolefcere, fcd ita tamen
ut fatis diu aliquos habuerit probatores. 7trtta primajum fere iemper tenuit, tenetque
etiamnum, quamquam nec paucos , nec indocflos adverfarios experta fuerit .
Ab illis tribus Metliodis ntdum abludunt Sinen/ium Medicorum Therapeia? , fed potius cum illis proxime conveniuiit , & propius quidem , quam facile credi poffet deMethodis curjtoriis, qua? ufu rccepta funt inter Mcdicos lon^'o terrarum intervallo diflitos, raori- bus & inftituuone diverfiffimos , & quibus nulla eft ccmmercii focietas., nec ulla. do« ftrinae communicatio.,
LI.
T. Prima, I, Pauca quidem fuppetunt de Meihodica Sinarum Therapeia : In iis enim quae Pequi-
d',c^"?Im-°" '^o refcripta protuiinius , fruftra quarras remedia vcl aherantia , vel purgatitia, intra qua-
pietur po- omiiis ca curationis ratio olim fuit. Sed opinor tnedicamenia hujufcemodi a SinenfiMe-
eSt" dico de induftria om.ifla fuiffe , quod univerfalibus indicationibus magis quam fpcciali-
u«o«o bus fatisfacereot 5 feupotius, quod ut nobis , fic& Sinenfibus Medicis illorum inefficacia
"""'"' in curanda lue comperta efl"et . At vero in dubium venire non poteft , quin ad Methodi-
cam illam Therapeiam pertineat Formula 11. qua defcribitur Dfcodtum Bufonis in vino,
laudaturque tanquam remcdium efficax ad curationem luis recidivac & inveteratar . Con-
flat ( a ) enim olim & primis morbi temporibus curandae lui venereat a Medicorum plu-
rimis adhibJta fuifle in Europa iufcula ex Viperis vel ex Serpentibus , imo ctiara Vi-
num i ( ^ ) in quo Vipera fuffocata fiierat . Si quid antem opis conferuiit Viperat , «
quid & Serpentes , non minus opis conferre poteft ipfe Bufo ( c ) & fimili quidem ra-r
tione.
( * ) Vide fupra, ?»g, 'oj;
< i ) Andreas Cafalpinus , ^rf. Mtdic, Lii. IV. -Ctpp. 6.6-7, . . „
( c ) Konnulli lecipiunt Bufones vivos , eofque extinguunr ir fpliitu vini vel vino Malvatico , pottea
eximunt, rotos in tetortam imniittunr ,& pei giadus igne aperro pellunt fal volatile , egtegmm lu.
doiferiim & diufeticum ; Spititu-s vero virii vel vinum , quo extinfli fueie Bufanes , habetut expeitil.*
liiniim & efregiiim alf xiphatmacum intctne hauftum , Jotmnit Bicltrui , Cynofui. Matcri Medic. co/n\.'
suat. Tcw» /. )l*g. w.7ii8.
Merborum Vcntrevrum inter Sinas. jft
tione . Quocirca cum illa remedia intcr fe virtote planc affinia fint , ad eamdem inditio- nem perinde valere cenfenda funt. „ , . .
Porro tamen , uccunque congener nt horurace remediorum natura & indoles , vix la- p^*,./"* duci poffum ut credam vel nobis Sinas, vel nos Sinis in hoc negatio exemplo praeluxif- fum"'bEa. fe: 1°. Non Sinas nobis , cum certum fii ( a ) viperarum jufcula a Sebartiano Aquila 'w.-p^f. ro, Tacobo Cataneo , Johanne Bencdido &c. curandac lui venereaf in Europa adhiblta te v.dctur fuifse lon«»e ante annum 15 17, quo primum Sinenfe imperium ab Europaeis navigatione *'"°2"»'»' petitum fuit : z°. Meque nos Sinis , cum nulla fatis idonea caufa adduci poflet , cur ab illis in locum viperarum vel ferpentum, quibus non dellicuebancur , bufone (utFedlis ef. ,fenc. Igitur longe verofimilius eft , ut Vipera: apud nos , fic Bufoncs apud Sinas ab omni aevo in medicinas ulurpata fuifse , qus alexipharmaca virtuce venena dcpslierenc, & inde fadtum eilc, ut utroi)ique utrumque reroedii ycnus ad v^nenum venereum proiii- gandum ex analogia pari jure traduftum fucrit ,
iir.
II. Therapeiam Hidroiicam implent in Europa Decoda Guaiaci Sc Saflafras , Salfat ',* .j.^';/,- IparillsB & radicis Chins , quibus addi poffunc Dccoda Buxi , Juniperi , PhiUyreaE, Sa- peii , qu« ponaria-, Milii . radicum Cyperi , Bardanz &c. Debenc crgo aa illam Therapeiam refcr c^e^au"' ri VormuU 111. 8c i-y , quibus manifeflum eft dcfcnbi Deco<Sa vere hidrorica & fudori- fudot.ficit fica , atque adeo energiae fimiliima , qua: fi non ex Guaiaco , quod in Sinenfi Imperib ° """*"• dteffe (ufpicio eft , at ialcem perinde conficiuncur ex radice China: , ex Salfa parilla vel ex planra congenere , ex ligno SafTafras vel ex ligno alio quodam laurini generis & f\^ milis cffi;acia?, imo ex radicibus Dauci vulgaris , Ariftolochise lonox , Fraxinellaf, Con- trayervjc Lufonis , Imperatoriar maioris &c. piantarum fcilicec e familiis vuloerariarum & fudorificarum ,• quibus vinum ipfundi folcc , ( vide Form. III.) uc ol im Decodis no- ftris (udorificis; quae pcr dies 10, 15, zo continuos exhibcncur , non fccus ac DecotSla .nofira (udonfica .
j Cave tamen inde colligas Nacionum alterucram alterutri fudrtrificjs illas m ediclrtas u,f,^Jj.'< laccepr^s debere , Europaeos Sinis, Sinalve Europaris . Uc nobis propria erant Dccoda fu- genti vi. dofifica ex ligno Guaiaco, quod Infula Hifpaniola largiter praebebat , priufquam Sin» ^^'^'p^o' adirentur; fic Sinis (ua erant Decofta alia , fimilia quidem , fed ex fpecicbus quae ipf?s pJ'*^*^p«- proprije erant & peculiares , n:mpe ex radice Chinar , quae in Sinenfi Imperio inquilina fu.ff/)' ed, unde nomen habuit; cx Salfa-parilla & ligno Saffafras , quat fpecies cum noftris co- gnominibus , vel pocius cum Amcricanis , non omnino congruunt .- demum ex multis alus plantarum generibus , quar in Sinenfibus provinciis leguntur , & quas fert tellus
illa.
1 V'.
III, Solct in Europa Hydrargyrus in Terapeia mercuriali quatuor modis adhiberi : 1°. rii. Ter- In rilulis, Bolis, Cacapotiis, qua» Mercurium crudum , vel prxparacum admictunt: i°. m*, ;„"!"" In Emplaflis vel Ccratis, qua? cum Mercurio componuntur : 3°. In Suffitionibus cum in , qu>' Cinnaba'i , Praeparacifve aliis mercurialibus : 4^ In Unguentis racrcurialibus , quibus modoVn- cutis oblinitur; qua? fingula mcdicationum ^enera varie variant dof? & diucurnitace pro '" ^'"»-. iverio morbi gradu , aut diveria afgrorum temperie. Liquet autem cx illis quatuor mo- pUfi imet dis, tres tantum inter Sinas receptos effe . pietit!r'
1=5. Pilulas mercurialcs , quae Fermula I. defcribuntur . Conftant illae ex Mercurio dul. ci pereleganci & candidilTimo, Terra JapoHica, floribus Genilta, Cortice ullulato Tcftu- dinis , quae fudorifica virtute pollenc , ac demum ex farina Tricici multa ; folentque per dies aliquot. plures pauciorefve , devoranda exhiberi pro morbi veheraentia , dum ptya- lifmus moveatur.
a°, Emplaftra mercurialia , quar proponuntur Formu^a V. Illa quidem in Sinenfi regno non laudantur ad curationem univerfalem , ut olim in Europa , fed ad ulcera taiitutn venerea, qus cucem depalcuntur & funt dyfepulota. Recipiunt autem non modo Mercurium dulcem , de quo /cpr», fcd eciam Thus, Myrrham, Sanguinem draconis , quje inter de- tergencia; & Camphoram , quae inter refolvencia & anodyna locum habenc, Neque fubeft
caufa ,
(« ) Vide Tim, II. ad annos 1498. 1505, 1510. ubi de Aquilano , Cacaoeo , Bcnedifto, tagr. $7»» 597. 61J.
«*■
fiiiffe.
jpi Differtatio T. Dt hmtum & eufAfhne
caufa, cuf quls exhorrefcat Auripigrnenrum , quod cum illis materiebus admifcetur irt Eraplaftrum , fi atteodat Auripigmentum noftras Sinenfi multo venenofius , quippe quod pauciores partes tulfurcas, atque adeo tanto plures arfenicales fi«e rcftuiinas contineat , non modo in Emplaltrum exttrne admovendum , fed in ipfum CoUynum Lanfranci ad> di , quo lolent detergi oris ulcera noii fine periculo ne guita? quardiim deglunantur.
5. Suffitiones mercuriales . De liis quidera filet Medicus Sintnfis i quem R. P. Foa- reau in confilium adhibuit , fed illarum exprefie meminit Medicus alter Sinenfis, nomi-; ne Li che tehin , in Opcre fuo prajgrandi de Materla Medua , quod inter Sinas celebra», tum eft quafi cladlcum, vocaturque (/>) ftn tfito cang mcu . In illo eaim (k legitur • J^, Mercurii "^ jv.
Vlumbi (y Stanni ana gr. L.
Hoang tan , quod litbargyrii genus eft ,
Ctnnabaris ana gr. xxjv.
Singula in pulverem contrita mifceantur , & divldantu^ in partes aquales 3uodc:
cim . Ex parte qualibet in tubi fpcciem conformata fiant velot ellychnia , quat
oleo immerfa accendantur ;
( ^ ) .^ger , fi fumum qucm cxhalant , in loco claufo exhaurlat , convalefcet pro.
vocata falivatione.
IV. Pratcipuus & efficacifllmus Therapeia» mercurialis modus , nempe illitio unguenti
mercurialis, Sinis Medicis hadhnus inauditns effe videatur, cum hac de re verbum nul-
lum nulJibi fiat quod fciam , in quo lane vicem Sinarum doleo , quod ea dcftituantur
medicationis ratione , qu« fi non una eft qua? fi tuta & efficax, at certc omnium tutlf«
fima eft & efficaciffima.
in^fufp'"'' ^^ Mercurio miror profefto, quod id remedii genus , cujus vis & natur» anti-venerea
cionemui, nuUa ratione videtur potoifre conjici , ab Europaris & a Sinis in curanda lue perinde
t|u°4.V.m, probatura fit , neque poflum quid inde adducar in fufpiciortem oltro citroque natorutn
V"?,?i<Tl ^"^ acceptorum remediorum , maxime cum attendo ad affinitatem & cognationem , qua
inter le conveniunt PiUuIa: mercuriales Sinenfes, defcriptx FormuU 1. & Pillula: noftrat
Barbaroflae , vel in eo quod additur utrifque haud mediocris farinae tritices copia . Sd
probe fcntio commercium iftiufmodi non per Lufitanos , qui Europarorum primi in Si-
nicum Imperium appulerunt , interceflidc, tum quod a Sinis hofpicio amico tardius ex-
cepti funt , nec prius anno 1560 j turo quod cum fermone non uterentur eodem, vix tria
verba imtio cum Sinis commutare potuerunt , qux de Medicina fuifle nemo credat . Opi-
rjor potius illud Medicinae commercium , fi quod oecultius interceflerit , fuiffe perinter-
pofitos Arabes, penes quos oHm fuit aliquandiu Literarum & msdJcin* imperium .
Sane compcrtum eft ufum medicum Mercurji in Europam induftum fuifle exemplo&au-
ftoritate Arabum, pillulafque mereuriales ab ( f ) iifdem nobifcum communicatas. Sed
incertum an Arabibus aliqua fuerit cum sinis fimilis dodrinae communicatio , inccrtius
vero an Arabes a Sinis , an Sinx ab Arabibus Mercurii ufum acceptum habeant ? Utinam
de his aliquando viderint , quibus licet medicos Sinarum Libros legere & evolvere, ar-
que adeo cerio definire, utrum inter Sinas ufus Mcrcurii antiquus fuerit , & fi fueritan-
tiquus , utrum antiquior quam inter Arabes?
V. De
( tf ) Hoc Opus quod Voluminibu! XXXV- Sinico itiore compaAis toBtlnefttut , Imperaroris CAi' Tfor.g II , five /^i« tcbing , q(i' ninrtetn obiit anno Chrifti 15*7 , inftitutuni fult a Doftore Sinico , ijominc Li cht tchin , cum cfTet Tchi bien , hoc eft , pisfeftns Urbis tettii ordinis , & ab illo ad um, bilicum duftum regnante Imperatore Chin Tfong II , five V*n lit , qui ptincipatnm aufpicatus eft an- ro iS7f Pleraque ex optimis quibiifq le Lib.is botanicis , & medicis e«eerpta funt tum aOtiquis nim lecentibus j fcd quibus ajunt ab Auftore addiras efle dc fuo Compofitiones lemcdiorum novas J74, ita ut in tord Opeie numercntur 8160. Vlde /t. P.J. B. du Hildt . Defcription da la Chine - Ttm. 111.
P^X* 4-^^ Co/. 2. r a
Jacobus Francilcus Vandermonde , tandreicenfis , Doftof Medicus Facultatis rarifienft» , dum M». cai , in cclebii illo l.ufitanoruiii emporio , quod a Cantono non longe abeft, Medici rcfiii munere Jun- gcbatnr , a Rege Liifirania legatus , vaftiinma: luijus Mateiiz Mcdic* Sinic* pittem illam, in qua dil- 1'eririir de MiatrjHbus , hifitanice vertendara ciir.iv.t a vito , <3ui utrlufque lingux fciens erat : Ipje ve« 10 verfionem illam gallice intcrpietatus cft fumma fide , cujus iiiteiptetanonis raanufcripti copia m\» hi fada eft , & q.iam nunc fcquoi . ■ t,-
( * ) Haud dilpar fiiffitionis niodus propofi'us olim fuit ab Aleicandfo Trajano Petiom» , De Mif' Id GfUici) , Ciip. ii Candela , in^^uit iUe , e.\ M^nio ! cino4b*ri ) & Ccia conficutu'r , cujus accenl» «apor zgto inlpiiarui , vci iilceiibus cxccrnis admoverur .
( c ) ^ide fupta P*^^. 671. 6-ji. 752, 7J9. ubi de Pillulis Metcutialibus Barbaroux .
) . '^Morhorum Vetteretrum ihrer StnAs , 19%
V.
. De «tero nou fatts caplo cur Medicus Sinenus, qui quxfitis meis refponfa dedit, af- P'p°';«*'« firmatiflime afleveret Mercuriura dulcem in Sinenfl Imperio ab una taiuum familia con- di*M"fu- fici, qu2 incolit Urbem Sou-tch^eu-fou in Provincia Kiang-n,n , cum in ampla illa Ma- '^{J^ff^\ terisE Medicx Colledione , Sinice fcripta , & quam Pea-tfao Cang mou appellari modo di- tec sin»/ cebam, diferte proferantur plures Proceffus feu Encheirefes Mercurii fublimati dulcis , a 7,"„'sV' • noftris paulum diverfs , fed qua propofico fatisfaciant . ,, Sic pra?parat«r , inquit AuBor quaii..ffi.f- ., illUis Libri^ choui.yn-fin , {isz Kiu fen , hoc £ft , Mercurius fublimatus dulcis. RefponlT.
Bt. Mercurii crudij, \. - l','}^',^^,
Muminis ^ i]» , •
Sitlis tnarint f j. „.,,.„«.
., Conterantur Jisc in pulverem, donec ullx micaj fplendeant, & contrita indanturin Proeeff«
„ vas ferreum , cui fuperimponatur vas alterum ferreum , quod cum priore conve-
,, niat. Obduttis commifluris luto ex cineribui & fale communi, ignis fupponstur
„ per ires horas . Finita operatione reperietur, in partc fuperiore vafis , Kin-ftn ,
,, feu Mercurius fublimatus dulcis , candidiflimus, , Sunt qui pr$ferant feqaentes Proceffus , fergtt >llt. Pto«ff«
,, ^. Mercurii crudi ^ j.
„ V^trioli vlridis^T^ vij.
,, Salis mnrini 3 v. '
„ Contere & deinde te gere, ni fufr», „ Vel ^. Vitrioli viridis ^ jv. *iw«ffu«
,, Salis tn/irini ^ j.
„ T^tri punficati 3 v. ,, Qua; contrita in pulverem, & una coramlxta exponantur ignl , donec materies fla-
j, vefcat. ,i'
„ Ex hac effinge pijulas five globos , & deinde „ Yjt., Mercurii crudi ? ].
„ Glohulorum , de quibus modo , ^ ij.
,, Aluminis J 3, ,a Contere milce & te gere ui fupnt ,
§. VI.
Therapei* ntflrs. cum Slnica coll»tie , ut liqutAt utra utri tn curania Lue venerea prtfiet effiatcitMte .
I.
Ex diftis conficitur Sinas. nihilo aliter , qu»m nos , :duas & eafdem indicationes ilbi nobifcum'' proponere in curanda lue venerca i jiltemm , ut virus feu feminium morbificum , fan- ronfiiio »d guini in/ufum, espellatur fudatione: Alteram , uc ejiciatur falivatione . Illi diaphoreti- ',"»"0"'' cis , hidroticis , fudoriferis ; huic pra»paratis , vel fufFumigiis mercurialibus conantur "ndim fatisfacerc. , t- f > 5 .g,,.,.„,.,
At vero fl pari nobifcum confilio ad curandam luem veneream aggrediuntur Sinaf , cuMnVp" certe non pari fucceffu . Nobis ita profperc fuccedit ea curatio , ut maxime optabile fo- ri (wedu. ret, fi ceceris morbis chronicis, mederemur non infelicius : Sinis vero , qui mitioribus i tamen morbis venereis confiidantur , longe fecus, ut fupra vidimus §. 11. quod equidem I facile credo , cum nec fatis falutarem , nec fatis efficacem medicinam fperarc liceat ab iis medicaminibus , qua: Sinas morbo adhibent.
I I.
1°. Non a decodo Bufonis. Quid enim opis efle potefl in Decofto Bufonls, & unius i.^oe^oai* quidem Bufonis, cum Viperae, quae virtute pra:poIIent, plures Sc plures in iufculis co- Bufonf, ,' <^aB, nihil unquam prxftiterint in Europa admodum utile .'' i^m'*'"'^'
Tm, I. Bb III.
394 E>ilTeftatio I. Ve n/itttra t^r enrathne Jdotborum f^enereertm z^e,
I I I.
ftoVuS'"- ^°' ^*^" ^ Dccoftis ludorificis, quia in illis deeft Guaiacum , jtnijus virtus pr*cipua
donfieo- eft & cfficacifrima ; quia exiiibeniur femel tantum in dic , mane (cilicet j quia non exhi.
pi»e"»n«* bentur, nifi pcr dics lo, ii, vel ad lummum 20; cum decoda noflra hidrotica , quo«
rutn cfficacitas major tft ob additum Guaiacum i qvz ter in die exhibenrur mane , poft-
mtridianis horis , & vefpcri ; qi;ae per menlem integrum exhibentur , fpem lemptr fru.
ilrentur in lue inveterata & gravi,. Sc raro impkanc etiani in levi dc rccenti.
I V.
iir. Pilu- 3°. Non a Pilulis mercurialibus , quibis vix ineft Mercurii dulcis pars vigefima ter.
tuiuTiITm" 'i^, quarum do(es dux quotidianx vix aequant grann xviij Rlercurii dulcis , & quz
guii idbi- per dies tantum 6 aut 7, vel ad lummtim jj aut n iicranturi cum pilula? no fi r af mer-
*"' ■ curialts ccnfirmatum morbum vix URquam vincant , quse camen &majoredofi Mcrcurit
dulcis conftant , & diuturnius fumi folent.
V.
puftlotum* ^*'" Non ab Emplanris m.ercurialibus, qvx mere topica funt , qi-'Z morbis topicis taiT- iBercun»- tum , hoc cft , cutaneis ulceribus, adhjbentur , quae vix quanam Alercurii dulds parttm idmoven* ^dmittunt i cum Emplaftra mercurialia nodra , quae iaiiori corptris fuperficiei^admoven-
tur , & qoae maiorcm recipiunt Mtrcurii copiam , jam dudum obfoleverint propter mani.
fcftam inefficaciam. ^
VI. t
y'ii^m'^f- ^°' ^°" Suffumigio mercuriali, quippe fumus parcior & tenuior, in quem abit elly- curuiii"<iuo chnium Mercurio dulci & Cinnabari infartum, nrn poteft virtute eadem pollere , qua utuntur. denfior & copK,(ior fumus , quem exhalat Cinnabaris in prunas injida , cuni dtflagrat,
Quocirca , cum (ufHtio pcfteriore, hoc cft , ncflra n-ethodo adhibita mo»bo rebtlli & j pertinaci nunqusm mcdeatur, argumento tft muho miTius- eadem mcderi pofle fufttionem aiteram, quaf celebratur more Sinico.
VII.
Quotirf» Proinde caufa fubeft , & jufta quid;m, cur flbj pratulentur Sinar , quod morbis vene- VuVbe"." reis confiiaenfnr Icvioribus , ccnrra qi rs fi non peipe.uo, at faltem pleruiiique (atis va. lunr.quod ]ent remedia , qua? vulgo adhibenr. Sane fi morb;s tentHrcntur aque difliciljbus ac inEu- n°re.r "le" ropa , vix puto fierr urquam pofie, ut id lanitattm vcnirert. nifi rectflitatt coadti &.' F.u- Tonfl^ftln- roparorum txemplo moniti meliorem \iam irfifterent , & mifl-s ineptiis veram &C (flicaif
lu). ' " cera morbi medicinam, hoc eft, hydrargyrofim, aliquando tandem ampUd1ertn:ur .
IN-
3PS
INDEX RERUM,
Qus contineiitiii Tomo Primo.
ABortus frcquens a caufa venerea . pag. zoj Abortu! t>impore hydrargyrofcos . i^i
A/>fc^Jfus venertus l'erinei . 200. & feqq.
Vid. P^rinei Abfcfjfum venereum . Abfceffus medullaris fubftantix offium a caufa venerea. 218. 239. Quomodo dift^guendus .
Admrnijiratio unguenti mercunalis . ;}2i
Vid. Hj/Jrargyrofim .
AJmiJfto veneni venerei, quibus viis fiat ? 88.
& Jeqq. Unde a;rtimanda veniat ? 90
JEgilops a iue venerea. 292
Aeris intemperies lueam veneream non addu-
xit . 47
< TEtbiopes mercuriales varii . 113. Igne prspa-
ratus . Confefius folo tritu . Vulgans . Alka-
lifatus . Anti-phthificus : Ante-icorbuticus .
Diureticus . Catharticus . 114.
JEthiops mineralis . Anti-phthificus . Anti-
rheumaticus . Anti-fcorbuticns . Purgans . Diu-
reticus. Alkalifatus. ^^z/. Vide Mercurialia .
AffeHus varii , qni ab ulcufculis venereis geni-
talium dependent , vel iiidem luccedunt ..
249, & feqq.
Aff^itius cum iuevenereaconjunfli, qui pofthy-
drargyrofim reliqui funt , fed quibus mecidma
repenri poteft. 342.6^ /f^^cj.Gonorrh^a. 34^.Por-
ri venerei . 345. Phimofis& Paraphimoiis. ibi.i.
Condylomata & Crift.r. ^546. Firtula ani ,
& lachiymalis . 347. Dolores Artritici &
Rheumatici . ibtd. Herpetes & Lichines .
348. Rhagades manuum ibid. Ulcera contu-
macia . ibtd. Caries oiTium . 349. Scorbutus .
351. Strumaj five Scroful<E. ibid.
Aflffius pene defperati , qui poft hvdrargiro-
(im fuperfunt . 332. & feqq. Tumores Te-
Ihum . ibid. Penis dirtortio . 354. Impoten-
tia ad venerem. /^/1/. Nodi , ganglia , tubcr-
cula, E,ummata.3S5 ExoHoies.ibid. Dolor o-
fi;:ocopus. 356. Carcinomata. ibid. UIcus u-
teri . 357. Pralyfis . 359. Tremor artuum ,.
ibiJ. Alopecia. ^do.Depreilionafi . ibid. Dc-
perditio columelia.. ibtd. Jadura onium p^-
latinorum . 361.
AJfinn.itum Scala , juxta quam humores varii
a feminio venereo tardius citiufve folent in-
fici . 279. I . Humores feminales . 280. z .
Humores cutanci . ibiJ. 3 . Mucus oris &
narium . 281. 4-. Svnovia articulorum . //■/d'.
5 . Succi mcdullaves . ibid. 6 . Lympha . ib.
7 . Humores ocuiorum . ibiJ. 8 . Cerumen
anrium, & bilis . ibid. Qiii ordo aliquando
tamen pervertitur &. multis de caulis. 282
,Ajrica An luem veneream endemiam habuerit?
58. 59. Qua de caufa? 64. An inde in Ame-
l-icam tradufta , ut Sydenhamio vifum elt ? 83
Agrypnia a caufa vejierea. ijz
Agyrtie^ Circulatores nonalio fcriptitant con- filio, quam ut luciferamcelebritatem arcano fuo comparent . Pr^/. vj.
Alburas . Vide Lepram Arahum .
Alkigincs in oculis a caufa venerea . 291
Alderetus , ProfeflTor Medicus Salmanticenfis , primus adhibuit cathasretica ad eltirpationcm caruncularum in urethra. 220
Alopecia v^snereain tertia luis periodo primum apparuit . 6j. 6%
Alopecia venerea explicatur. 284. 6* feq.
Alopecia vencrea , ii hydrargyrofeos efficaciam vincat , viK ^anatur . 360. Remedia alope- cia» . .ibid..
Alumni laflentes quibufnam morbis venereis obnoxii lint? 232. dj 241
Ambrie grifete tinflura cum aqua Rabelii . 3^9
Ambrofu ( Syrupus Sanfli ) laudatur ad cura- tionem luis venereaE . 104. Paratur ck. deco- ftis ficubus ciim milio. ibid.
Amsrica deviifta Vidlores fuos corrupit morbo pertimo, nempe lue venerea, utAiia Roma- nos olim contaminaverat vitiis Prtef. viL
Kvtniiv.Xa/jTuijLi venerea, feu glabrities fuper- cihorum.. . 286
Anathymiafis \\<,. & feqq. Utra tutior., cer- tior, & morbi magis abfolutoria fit, Ana- thvmiaiis , an Hydrargyrofis ? \6<,. 6* feqq. Anathymiafis hydrargyrofi periculofior 168- Inefficacior 169. Moriai minus abfolutoria . ibid. Proinde planerejicienda . 170. Velinoi- bis cutaneis tantum adhibenda . ibid. cum rcquifitis etiam cautionibus . ibid. Vid. Suj- fumigia & Suffumigationes .
Anathymiajis , /eu methodus SuffumigioruiTi in ufum revocatur ab Aretalogo quodam. Prief. VI I. Sed compertum fuit minus com- modam , tutam , efficacem efle , quam hy- drargvrofim . Pr.sf. ibid.
^/2ir^i^^(FerdinandusPerez dj) primusLufita- norumappuhtCiUitonum anno 15 17. ubi pru- denter' (e geffit. 387
Andrada ( Simon de ) Ferdinandi Perczii h^a- ter, qui in Cantoni portum invc(5lus eftpolt fratris difcefTi-im , in Sinasgraillitus eftlicen- tia plane mihtari cum fuis foclis nautifque , a quibus ideo videtur iues venerea in Sinas tradufta fuiiTe. ibid.
Andron . Species Ofcheo-hydroceles Malabaris pecuharis . '81. 'dT feq.
Angli luem veneream a Gallis concepcre , ui> de fit ut ab ilhs appelletur lariola Gallica .: maxime vero commercio cum Burdigalenfi- bus, quamobrem luem veM,;rcam olim ap- pellabant Marbum Bnrdigalenjcm . 57
Angelica febris. 8
Vid. Febrem fudatoriam ^ Animakula. Non defunt, qui opinentur luctn JB b 2 v.ene-
356
IKDEX RERUM.
veiieram produci ab animalculis minutiffi-
mis & mordacibus . 87. HiAona Circulato-
ris cujuldam , qui aiebarmorbcs'cnnnes ab
animalculis produci. 88
A>ikylofis venerea. 277
Anaus^ unde principium olim duxerit antean-
num 1564? 73
Ancnimus . Verfus duo Gvxci Anoaymi , qvii
dinlogum fcripfit J? Fidj^e & Lupo , propo-
nuntur & explicantur . 14.
Anorexia a luevenei-ea. ^95
Anthropopbagi . Indigenx Infulac Haiti five Hi-
Ipaniolar non erant Anthropophagi , utaqui-
bnfdam fnpponitur.' 62.
Antt-chxradica medicamenta de Rotron , Em-
pirici. ^66. Qua ratione adminiftranda ? 367
AntilU'R Chriftophoro Columbo dt;teflii; anno
■i49i 51. Lue vensrea in illis olim endemia
fmt. ^2. & feqq.
Antiquitas luis venerej', nequeuHis argumen-
tis probari poteft . 5. 6* [eqq. Nequc ullis
■ Veterum teftimoniis . g. & feqq. Neque locis
aliquot aliis a Domno Calmct nuper produ-
ftis . 13 & feqq. Neque Verfibus GrsEcis dno'
bvis qua; a Meurfio proponuntur in (ilof-
fario Grreco-Barhr.ro . 14. Neque locis uUis ,
qus e Bibliis facris dctorqueri foleut, 15. 6r
feqq. Neque vitis Sanfli Bennonis , aut San-
«^<T Columbs. 21. eir /f<j{7. Neque telhmoniis
a Becketto produflis . 34. & feqq.
Antonii (Ignis facer Sanfli) qui iiono & dect-
mo fecuio in Galiiis grailiitus eft , jam pri-
dem evanuit. 7
Apion, improbus ilie Judacomm cahimniator ,
ulcere penis laboravit . i?8
Apollin.tr ius fcripfit morbum Jobi fuifle Ele-
phantiafim. 12. ir feqq.
Aqua argentivivi. Vid. Hj/i/>-«r^j/r«»7 , velMfr-
cuTit/.ni . Aq::iV mercuriales corrofivae. 114
Aqu^ mercuriales vere deleteria: ab impruden- tibus Agyrtis ad curationem luis venerex exhibits. 115
Aqu.e Rabelii , cmpirici cujufdam . 3^. Men- th-x Quercetani . j6p
Aqua pendente ( Hieronymus Fabricius ab ) pri- mus videturpropofuiiTlMntroduiflioncm turun- darum lintearuminuretrham ad itranguriam veneream . 222. Arabes . Medici Arabes cur primi & fnspc dif- feruerint de puftulis & ulceribas virga; , or- tis ex coitu ciim foeda vel impura , hoc e<t, cum menl^ruata muliere. 64. Primi omnium aufi funt Mercurium toris illitum adhibere . 64. 10(5 Afabes literarum & mediciliw aliquandiu arbi- tri fuerunt . 392 Illis acccpta refcrenda funt , tum ufus medicusMercuni, tum pilu- Ic mercuriales BarbarolTa; . ihid. Videtur per iilos nobifcum cum Sinis aliquid commer- ciiintercefTifTe, antequamSinaEnotiefTcnt. 393 Arcan.i multa Agyrtarum ad luem veneream curandam , fed periculofa & deleteria . 1 14. Arcana. An liceat Medico arcana fua celare (i efficacia fmt? ?X(«^^ vi. viii.
Arcanum CoralUnum. 11,^
Ardentif.m morbus , qui in Gallis olim graila- tuseft, evanuit jam dudum. 7
Ardern (Johannes) Chirurgus Anglus, de ar- fura (ive incendio locutus eft . 34. Sed hxc de Gonorrhoea venerea non debent intelligi» 3(5. Quod ait de phimofi , paraphimofi , ca- runculis urethra;& bubone, non de venereisy fed defimplicrbus debentquoque intelligi . 38
Ards-,'. Vide Arjitram .
Argelata (Petrus ds) Anvenereas virg? puftu- las notas habuerit ^ 29. & feqq.
Argentum -vivum , Vid. Mercurium , vel Hy drargyrttm .
Argumenta diluuntur, quae pro ftabilienda luis venereac antiquitate a quibufdam proferun- tur. 5. 44
Argumenta pro nimlum parca hydrargvrod ad- ducuntur. 339.- Etdiluuiuur vel refelluntur-
Argumenta , quibus probatur luem veneream inter Snras novam efTe. 385. Quibus evinci- tur a provinciis aullralibus in boreales pro- pagatam fuiirs ib:d. Quibus colligitur a Lu- fitanis iu Sinas dsvcflam fuifTe . 336. Qvi^irt contrarium adduci pofTunt , diluuntur. 387. Cur Snii luem vencream Morbum Lufitani- cum non appellavere , fi a Lufitanis mve>fla fuerit , ut a Japoniis appeliari compertum eft? ib:d.
Arfenicum fuffumigiis malignis ad luem vene- rcam olim additum , ficut& fuffitionibusad- ditur ad purgandas »:des peftUentes. 116
Arfenici ufus exteriora multislaudatur ad»;3r- tificandos , utajunt, bubones carcinomatodes. 239; Sed merito fufpei5>us eft. Ibid.
Arfura . Quid eo nomnii Medici , Chirurgiquc olim intellexerint ? 36. & feqq. Concubjtu cum leprofis induiflam fuifTc. tbid. A gonor- rh?a virulenta abfuifTo ex toto . ibid.&feqq.
Artuum tremor a caufavenera. 294
Artunm tremor a cauf;\ vcnerea , fi hydrargy- rofeos efficaciam elulbnt , qua ratione cu- randus. 35P
Ajlbma a lue venerea 4 z9i
Aflrorum influxu lues venerea indufla non fuiti 46. «'7 feq.
Atrophia a kie venerea . 295
Avenioncnfe lupanar . A quo conftitutum fuc- rit ? 40. E)us Statuta. 41. & fcq. An genui- na fint ? 42. ^iquius condita , quam Satuta lupanarium Londinenfium . 43. Minime pro- bant lucm veneream olim grafTatam fuifle .
^z. <sr feq. ivc-nionis Pc
ons . Quid acciderit fupcr pontem illum? 113. 6* feq.
Augudus . An laboraverit iuc venerea ? 10. 1 1. 1 j
Aurifica tinftura //? Rotrou. ^60.
Aunficum «lixirium ejufdem . ibid.
Auripigmentum addebatur fufTumigiis ad lutm veneream , ficut etiamn = m additur futfimen tisadpurgandas a:des pcftilentes iii5. Additu- a Medicis Sinis in Emplaihum, quodulccni bus venereis admovetur, licut & a nobis irf Collyrmiti LaiUranci. Jpa
Ati-
INDEX RERUM.
397
Jlurtum Tinnhus venerevis primum a Fallop- pio obfervatus fuit circa annum 1362. 67
Aunum morbi venerei . 278. 592
Vid. Morhos aunum .
Aufomus . Epigramma Aufbnii a D. Calmct objeftum explicatur. 14
B
BAco ( Francifcu? ) deVerulamio, confentit cum Leonardo Fioravanti de prima caufa luis venere?e. 5°
Balani Tumoris Defcriptio. 249. Cauf^E . ibid. Symptomata. i^iDiagnofis. zsz.Prognofis/*. Curatio. 253. 6" fsqq. Infiammationis refo- lutio . ibid. Dcclinatio gangrxnaE . 255. Gan- grenac repreilfio. 256
Balfamum, qaod vulgo Chalybis dicitur. 370 Barbarojf.^t pilulas ex Mercurio crudo & reme- diis purgantibus componebantur . 113. De- fcribuntura Petro de Bayro. ibid.
Bardante deco(5tum . An utUe fit ad luis vene- rex curationem r" 105. An a Petro Pena cx- hiaitum fuerit Henrico III. lue venerea la- boranti? ibid,
Barth?ma ( Ludovicus da ) Bononienfis , quo tempore & per quas regiones pereghnatus fit^s^ Qijia narret de origine iuis venereac apud Calicutanos . ^ 58
Bartholinus ( Thomas ) commendat ad cura- tionem gnnorrho&<E iRfutionem cantharidum in vino albo . 200
Baryscoi.r a lue venerea . 293
Baftationj poteft lues verterea traduci . ibid. Bateanea Pharmacopoea proponitfyrupum San- di Ambrofii , feu Dccoftum Ambrofianum , tanquam Diaphoreticu/n nobile . 104
'Beckettiis ( Guillelmus ) Chirurgus Londmen- fis, multa teftimonia nuper produxitpro an- tiquitate hiis venerea & gonorrhaesE rirulentf , qviae explicantur & diluuntur . 34 &' feqq. Bedefrangi , nomenUns veneres; apud l^rfas . 57 Bclgte ab Hifpanis iuem veneream contraxe- runt , quam idcirco vocant Morbum Hifpa- nicum. 56
Bencius ( Hugo ) Medicus Senenfis, quo tem- pore floruerit.'' 31. Refert inter Confilia fua Medica cafum, quo luem veneream depingi contendurrt . 32. Sed p robatur nullos in il- io morbos ^atios defcribi , quam vulgo co- gnitos , quos ipfe nominatim recenfet . ibid. In fumma poffe fufpicioni locum etle Scorbutum ibidem defcribi . ibid. Nulla ve- ro ratione agnofci potTe in illo cafu luem veneream. 33
Senno (San6tns) quo tempore vixerit . 21. 'Ex Libro Miracnlorum San6}i Bennonis non pof- fe colligi luem veiieream cognitam fuitrean- tiquitus. ibid.
Bethencourt ( Jacobus a) gonoi-rh?am venerearft accurate defcripfit anno 1527. 66
Bihliotheca Chronologica Auftorum Aphrodifia- corum quo confilio inftituta fuerit ? Pra-f. jx. Qiiibus auxilii^ auifta & ampUficata .' ?r4. ibid.
Blegny ( Nicolaus de ) in qua partecredat go- norrhoeam fcdem habere ui mulienbus ? iy$ Bocbeta ludonfica. 09
Boe/haavs ( Hermannus ) Q.uid fjntiat de effi- cacitate decofti Guaiaci ad curationem .iuis venerea; ? 155. & feqq. An fiitisreile fentiat? 156. & feqq. Botle. Circulator hpc nomiiis app^Uatus con- tendebat non ita pridem Lutetias morbos o- mnes ab animalculis inferri , finguios fingu- lis . 87. 88.
Bolduciu! ( Jacobus ) Capucinus , exiltimabat morbum Jobi eumdem fuiffe atqus luem ve- neream, m quo falfus elt. 19
Bolle (// Male delle) Lues Venerea, fic nomi- natur a Tufcis . 3
Bologninus ( Angelus ) hydrargyrofim enuclea- timme explicavit jam ab anno 1536. 108. Suf- fumigiorum quoque mentionem primiis fe- cit, 115
Borgia ( Alphonfus ) Alexandri VI. ex fratre nepos , moritur ex therapeia mercuriali . 97 Borozail , nomen lui veneres apud /Hthiopes .
58. Br.sjfavolus (Antonius Mufa ) putavit luis ve- nereas orignem ia Europa deducendam e(?e a fcorto vulgari, cujus in utero abfcefTusla- tebat. 48. Confitetvn- tamen luem vcneream in Hifpaniola endemiamolim fuiile. 52. De- lcripfit gonorrhceam virulentam anno 1551- 6j. Sasvitia luis vencrea; jam remifTa eratil- hus astate. 71. & feq.
Bronchocele frequens & communis morbus m regionibus fufaalpinis . 61
Brofuls ( Lo malo ds U ) Lues Venerea fic di- <Sa a Loinbardis. 1
Bubas , Buvas, Baas , Boas . Lues Venerea ab Hifpanis fic vocata fuit . ibid.
Buhones inguinum ab aliquot Medicis ante an- num 1493. detcriptos , non fuiiTe venereos . 29. & fcqq. Non obfervatos fuitfe , «ifi in tertia penodo luis venerca:. 66
Bubonis venerei , vulgo Paulain , Defcriptio . 224. Diderentiae. ibid. CaufnE . /i/ii. Sympto- mata. 226. Diagnofis. 227. Prognofis . ibid. <(3- fcq.Cwnio.^i . Refolutione. 228. 229.6" 'feqq. 2 . Suppuratione . 230. 6* feqq. Confe- flaria allat.i; bubonum a;tiologi.T. 232. ?^./fW. Bubunes veH.n-ei pofTunt enafci pone aures , & m axilHs. ihid. Quibufnam in cafibus? ibid. Cur vero numquamin internisglandulis'/iJ;<^. Bubonis_ firtulofi Defcriptio & Dit^erentia; . 23J Cau-fa». ibid. Symptomata . ibid. Diagnotis & Prognofis . 234. Curatio, ibtd.
Bubonis Skirrhodis Defcriptio & DifferentiiE . 235. Cmfs ihid. Symptomata. 2 3(5. Diagno- lis & Prognofis. ibid. Curatio. ibid.
Bubonis carcinomatodis Defcriptio & Ditferen- ticX . 237. CaufjE . tbid. Symptomata . 238. Diagnotis & Prognofis. ibid. Caratio radica- lis & abfoluta. ibid. & feq. Paliiativa - 239. 6* feqq. Bubo five Panus inguinum , IV. fignum com- msmorativum luis vencre.T. 305
Bufonts decoilura in vino laudatus aSiniscon'
tra
398
I K D E X ■ R E R U M
tra luem veneveam . 5-7. Qmxl remcdii pe- nvs cum decoflo Vipcrarum conicrri potei*:, quo Medici Europei primo morbi ingre(Tii utcbantur. 350. Neque tamenvidetur abEu- ropiis- acceptum uUomodo . liij.
BulUc CryitallinaE: , tardifTimum lui venerea: lymptoma, primumdefcnpt.T: a Johannj Hart- inanno.d/. Videntur differre aCryftallinaTa- nequiniGuilhaumet, Johannis CoUc, & Fre- derici Monavii. /^,,/_
Bullarum crvftallinarum Dcfcriptio in viris « in toeminis. 24;». Caufa: . 250. 251. Svm- ptomata . ibtd. Diagnofis . 231. Pro^noiis . /^. Curatio 2Si.& fcqq.
»«iw«2^ five B-remiy7g. Quidea voce apudAii- g!os Medicos olim fipnificp.tum fuLT.t ' ^\. Morbus ille concubitu cum leprolis indM- cebatiir. 36. A gonorrhoea virulenta omn.no diverfus tuit ,t,^, & /v,^^.
iiutios. Sicdiai m HifpaniolaMedicartri indi- gena:. ^i
/^ •<f.?o . Butirrum e Cacao eduflum utile in
V-i componendo ungucnto mercuriali blandio-
'■e &.<^uti fovenda; accommodato. 321
Cachethci quomodo ad hydrargvrofim prajpa-
C,icbc:i five Catec.:^u , vulgo Tcrra Japonica , utihs VI fua altri(5>oria ad Eonorrhoeam in- vcteratam . 34.^. Apellatur Ey.ltcha a Sinis , a quibus curaudwB luis venere<e adhibetur . 381
C..cl\dp,nus ( Andrcas ) narrat luem veneream primum induaam fuilTe ab epotis vinis, qua; ab Hitpanis Leproforum fanguine infeflatue- rant . g
C.tl.it (ive Ctillas , Chirurcus Parifienfis , ven- ditat diu tanquam arcanum panchrelhim , pti- tanam ivKlonficam cathaiticam. 103. & jea. Compofitio vera ptif.uij; tudonfica; ab iUo venditat.T. i6<,. & jsq,
CikjatUones & Carol(fs inter pellem <sr prtepit- tium virg.c diltinyui a puftulis venereis feu carie Ealhca. 30
C.?//V^f,;«/ hiem veneream a Lufitaniscontagio- ne concepere . ^ 8
Calmet (DomnusAu^uftinus) e Congrcj?atione SS. Vitoni & Hidulfi , loca qu.xdam' nuper produxit, ut probaret kiem veneream anti- quitus notam fuifTe, qua; refelluntur. ij.eir ieqq. Opmatur iuem venereameamdem efTe, quam Lepram a Mofe defcriptam , in quo talfus eft . 17. Arbitratur morbum Jobi a hie venerea hodierna non dilcrepavifTe , in quo panter errat. 18
CambHCJ . Quid eo nominc Paracelfus intelle- xerit? 224.
Campanus tnorbus. An idem fuerit ac lues ve- nerea? 12. 13
C.(wr;-, mammarum a hie vener^a . 295
Cambus famiharis morbus, a hie vxnisrea pla- ne diverlus clt. 8
Canones Vlll.diagnoftici luisveneres. 305. Ex
quoium L 11. 111. certa eftdemonftratioluis veneiea;. jod. & feq. Ex quyriim IV. & V. ur^ens elt praefumptiode lue venerea . ibid. Ex quorum VI. & VII. , ut in fe de qua noH liquet , ampliatio concluditur. ibid. Ex quorum VIII. plena de lue venerea abiblu- tio . ibid.
Canones cenerales hydrargyrofeos . 327. 6* feq. Maxime hydrarayroleos parcioris & interca- lat.T. 341. 342
Cantha-ndum ufus internus commendatur ad gonoiThaEii.n a Barthohno & ab alus . 200- Sed merito reprobatur , tanquam perniciofus. ib:d. <& feq. Neque videtur adhiberi unquam pofTe etiam gonorrhoe« inveteratas , quan- quam a Petro Garidello laudetur ad contu- macem gonorrh'Xam , tanquam expertus . 345
Capiflratio oris, vuluo \iiidu)v . 335
Capitis gravitas a hie venerea . 293.
Capitis tumeiadho in hydrargyiofi . 328. 337.
Capfa Pequino miffa fpeciebus plena , qui a Smis ISledicis hu venerca: curauda: adhi- bentur. 373
Car^apariila . Vid. Sarfam-parillam.
Carciaomatu vencrea , fi hydrargyrofi legiti- mx non cedant , quomodo trailanda fint ?
Cariei oflium in fecunda tantum periodo luis venerea; obfcrvata eit 65. & feq.
Caries oilium , etiam tencrriiTiorum , fi fit e-, mendabihs , perfanatur hydrargyrofi , coii- tra quam Hermauno Boerhaavio' villim fuit 156. & fe.jq. Caries offium venerea. 278. & feq.z^g. & feq. Qiiomodo diitinguenda a carie non venerea.'' 302. & feqq. Caries olTium veiicrea poft hydrargyrofim fupc- rei^, & quare.? 350. Quotuplex 'fit , & qua: illius remedia ? ibid. & /<•./.
Caries pudendorum , vulgo gallice Chancrcs . 240. dr feq.
Vid. Vlcufcula cancmfa pudcndoru.m . C.<iro humana in efcam appiuata , temere cre- ditur luem veneream primum invexifTe . ^). Ut &caroIvan<T in cibos adhibita. 50. <ir/i>j. Carolus VIII. Rex Francorum , de regno Nca- politauo invadendo cogitat , & ideo pacem componit cum Ferdinando , Rej;c Aras^o- nia;. 54. Regiium Neapohtanum armisoccu- pat . 55
Zarolus V. Tmperator, hiboravit lue venerea.z Et ufus efl interprimos decoito Radicis Chi- na;. 102
Carolus IX. Rex Galliarum , laboravit carun- cula in urethra ex gonorrhiia virulcnta . 2 Carolus a L.othar!ng!a , Caput foederatorum , feu potius perdueihum adverlus Henricum III. & Henncum IV., Reges Galliarum , a^- grotavit ex gonorrhoea virulciita . ibid.
Caroli . Vide Culefafiiones Carpus (Jacobus Rerengarius) non fuit auflor Mevcurii ad curandam luem veu.ream adhi- bendi forma iinimenti , contra quamaFaUop- pio narratur. 108
Cariincul.s in Urethra. 216. An reiplii dentur
uU.T >
INDEX RERUM.
10
ullx? ib. & feq. Q.uomodo cuiandae? zoo. & feq. CataraEia venerea. 278. 292
Catamemomm eruptio inipfa hydrargyrod . i^ G,?f /.-w^j- ( Jacobus ) Hydrargyrofim inter pri- mos delcribit. i32. Sicut & Aiiathymiafim . iid Catechu , V'id. Cachou .
Cauliaco ( Guido de ) An in illius Chirurgia mentio fiat morborum venereorum? 28. &feqq. Cauf^ gonorrhoes virulenti. Conjundte . 1^4. Antecedentes . i7i5.Gonorrhoe.T virulents (ic- cae. 198. fpuris 199. Ophthatmias gonorrhoi- C3C. 202. Tumoris Teftium venerei , feuHer- iiiaE venereaE . 206. Abfcertus venerei Perinei. 209. GonorrhoeaJ habitualis. 213. Stranguria: venere.x. 215. 6* fea.
Caufe Bubonis venerei . 224. Bubonis venerei n- rtulofi . 2^^. skirrhodis . 235. carcinomato- dis . 238. Ufcufculorum cancroforum in pu dendis 303. Tumoris prsputii& balani. 250. Phimofeos & Paraphimofeos . iiiii. Bullarum cryiiallinarum . 251. I'hymatum & Tiibercu- lorum calloforum , atque chordarum skir- rhodum in genitalibus . 257. 258. Gangrsns genitalumi. 261. Porrorum , vermcarum & condylomatum . 266. Cnltarum , mororum , ficonim, mariicarum & rhagadum ani . 270. Luis venereas confirmats , 279. & feqq.
Caufie luis venereje tres a Sinis recenfentur . 379. Commercium libidinis cum infeflis , quod certum eft . 388. Communio fpiritus c«m sgris , quod dubium . 389. Auftrma ae- ris temperies , fi corpus calefiat , quod fal- fum . ii>itL
Cauterium variis in locis olim inurebatur Sy- philitici? , ut nunc ab Hiipanis faftitari dici- tur . g6
Cephal,ea a lue venerea. 293
Ceycopitheci . Pudet me a Johanne LinJer cau- lam primam Uus venerea: refundi in con- grcflfum detsftabilem cum Cercopithecis. 50 Charbomer, nuperus Agyrta Aquifextanus , Suf- fitionum ufum propoiiut ad curationem Uus venereaj, 120. Qua methodo fuffitiones adhi- beret . 121. Quas lei;es tensret circa nume- rum , & diuturniratem fuffitionum ? ibid. Ejus methodus fuffitionum cum methodw il- litionum nuliatenus comparanda , ut ex Pe- riclifationibus inrtitutis liquet. 146
Chairedinus , Barbaro/Ia di6tus , Rex Alge- rii & rei maritimse apud Turcas Prsfeftus , nomen dedit pilulis mercurialibus . 113. 114. CWj/i/j- Baliamum . 370
Canckres ( Les ) Ulcufcula venerea pwdendo- rum . 240. & feqq. Vid. Ulcufcula cancrofa pudendoYum . Chapelet . ( Le ) Quid rei fit ? 277. 284. & feq. Cbefneau ( Nicolaus) proponit ufum mercurii dulcis cum diagndio , quafi compendiariam curandi- gonorrhoejE methodum . 193. Sed qu£E videtur & inefficax & damnoia . :bid. Chi Tchouung , nomen Sinieum luis \cncrea; . 375. Quo videtur probari luem venciam in- ter Sinas novam eiTe. :<85
Chtmici operam perdunt , duni labore naulto Mercurium iolvunt , torreiit , adukcrant , ut pr.Tparata varia conficiant crudo Mercu- rio minus efficacia & minus tuta. Pr.f/. i\'.
Chinx ( Radix ) Europs innotuit circa annum 1535. loi. Ejus deicriptio . ibid. Quomodo decoquatur , & ejus decoflum exhibeatur ? /^^a'.CeIeremfamamobtinuit . 102, Sed quam retinuit parum diu. ihui.
Chordarum slcirrhodum in pudendis Defcriptio iu Viris. 226. 111 FoEminis . ibid. inCatami- tis . 257. Caufs . ibid. & 258. Symptomata . ibid. Diagnofis , ibid. Prognofis . 259. Cura- tio . tbid.
Chryfofiomur (S.Johannes) morbum Jobi aLe- pra non dminguit. 20. 6* feq.
Cinie radix . Vid. Chtnic radxem .
Circulatores & Agyrti co t:uitum confilio fcri- ptitant , ut arcano fuo comparent cclebnta- tem lucriferam . Pr<ef. vi,
Circulatorum &Agyrtarum impudentiam ^im- peritiam retegiinterelt tumrei publica:, tum rei medicaB . Fr.cf. xir
Circulatorum & Agyrtarum numerus nuncma- ximvis elt, Pnef. ibid.
Clavus SL lue venerea. 292
Cochenilia a quibuldam adhibetur curandi go- norrhoeae virulenta;, 201. Sed plerumque tu- iirato fucceflfu . tbid.
Cockburn ( Guillelmus ) unam gonorrhoes fc- dem admittit in viris, nempe urethram. 175
Columba ( Saufla ) Reatina , quo tempore vi- xent? 211. Exiliius vita nihilcolligi proan- tiquitate luis venerea; . ibid. 6* fcq.
Columbus ( Chriitophorus ) adinfulam Haiti {\- ve Hifpaniolam navem appulit anno 1492. 51, Rediit in Hifpaniam anno fequente 1^93. mcnie Aprili , cum comitibus , quorum ple- rique ex lue venerea igrotabant . 52. 6* feqq.
ColumelLv deperditio a lue venerea , malum leve , 360
Commercium remediorum ,an aliquod inter Si- nas & Europacos ©lim interceflfent ? 392. Si quod interfuit non alia viam potui olim in- tereiVe , quam per interpofuos Arabes , quod iane multaprobabilia fuadere videntur. ibtd.
Condum. Folliculi e temu i<c inconflitili pelli- cula, quibus fperant nonnullis <e tutos fore acontagio. 195. Sedquorumufu femperfpur- ciffimus eft, & plerumque inutihs. 120
Condylomatum in genitalibus utnufque fexus Defcnptio. 2(^6. Caulir. 267. Symptomata. 268. Diagnofis./i'/W. Prognofis. ;*/i^. Curatio . z6g. Interna . ibtd. FLxterHa . ibid.
Condylomata & crillaE: , qua; pofl: hydrargyro- fim fupcrfunt. 346. Quomodo curari poflunt?
347- . . Congluttnatio IinguaE: cum gingivis , aut gingi-
varum cumbuccis. 335
Qongreffus nefandus cum Jumentofcabido luem
veneream non produxit . 50. Neque coiuref-
fus deteltabilis cum Cercopithecis . ibid.
CorjjeEiur.e de caufis cur lues venerea in Hi-
fpaniola, ceterifijse Antillis, olim fueriten-
de-
4C<?
!• N D E X R E R U M.
demia. (5o c5r/(f^^. Qaod repetendum noneltex eo quod Indigens vefcerentur humana car- ne. d2. Nec quod vitiofum ducerent aerem.
- ibid. Nec quod pravis viftitarent cibariis . ibid. Sed quod promifcua uterentur venere,nec a menftruatismulieribus fe abftinerent , qua- nim camenia in ea regione acerrima funt . 63. & feqq^. Quod commune fuitceteris quo- que America, & Africa: locis , ubi lues ve- nerea creditur antiquitus latuiffe . ibid. Af- fertur ratio , cum idem in Europa locum non habuent ? 65
Corjfalvus iiie , qui a BrafTavolo dicitur pri- mus virtutem Guaiaci expioravifle , non de- bet confundi cum Confalvo Fernandez abO- viedo . 98
Confeflarial. PericlitationisAnathymiafeos . 124 II. PericlJtationis . 132. III. PericUtationis . 143. IV. rei'iclitationis . 146
Confedarioium omnium fumma . ibid.
ConfeEiaria colligenda ex duabus Hiftoriis a:- grotorum , in quibus caries oflkulorum te- nuiffimorum Mercurio pcrfbnata elt, 159
ConfeBaria aliquot ffitiologia; bubonum venereo- rum. 232. & feqq.
Conflantinopolis a lue venei'ea immunis efle falfo creditur a Friderico HofFmanno . 74
Contagio luis venerea: a Medicis initio ignora- batur . 81. Suboluit primum Gafpari Torrcl- laE . 82. Diu creditum fuit luem veneream generari interdum folo errore in dia:ta . 81. Sed tandem experientia compertum eft pro- pagari tantum ex traduce. 82
Contagium iuis venereas propagatur generatio- ne . ibid. Sed praefertim contagione . ibid. Non in diftans . ibid. Neque forfan per fo- mitem . 83. Sed per contaftum . 84- Uiuve- neris- Laflatu. Baiiatione. Cubitu fimplici . Contreflatione partium exulceratarnm . 85
Contagium venereu.m , cur ab aliis quidem fa- cilius, ab aliis vero difficilius contrahatur ? 90. Cur aiiquando ab lis , qui innoxia jam diu venere utuntur euminfeftis celerrimecon- cipiatur , fi cum levius infedis rem vel fe- mel habeant ? ibid. Cur ahquando contraha- tur ab iifdem infeitis , quibufcum diu res ante habita fuerat fine noxa ? j?i
Contagium venerenm . Vid. Virf.s venereum .
Contretiationt partium exulceratarum a vene- no venereo , lucs aliquando contrahitur . 84
Cordis tremor & paipitatio a caufii venerea . 294.
Cofchvvitz ( Georgius Daniel) non fatis refte opinatur,cum ciedit fpeciali fanguinis emifli lentore , &portionibus vifcojisfubalbidis lucm veneream mnnifefiari . 297
Cn7?^n<wani Defcriptio. 269. Caufac ibid.Sym- ptomata . 271. Diagnofis . ibid. Prognofis . 272. Curatio . 273
Crijiie non funt exftirpanda; ope ligaturac . ibid. Nec ufu cathaereticorum .ibid. Sed ferro ex- lcindendar. ibid.
Crijiie &condylomata, quas pofl hydrargyrofim fupcrftint. 346. Quomodo curari po/Tunt ? 347.
Crollii lapis medicamentofus . 369
Cruji^ diverficoiorcs in edufto fanguine fre- quenter obfervantur in atleftionibus Rheu- maticis , Catarrhofis , & Inflammatoriis , ft nonfemper. 28
Cryjiallyntc vejlcula vectntiifimyxm luis venereae fymptoma . 6j. A quo primum defcriptae ?
ibid.
Cryftallina nomine videntur Auflores nonnulli quid chimericum defcripfifTe . ilid.
Cryjiallinie BuUx. 24.^. & feqq,
Vide Bullas Cryjlallinas .
Cubitu fimphci lues vencrea creditur poflecon- cipi . 84
Curatio gonorrhoeas methodica . 183. in prima periodo . 184. in fecunda periodo . 183. in tertia periodo . 187. Quid peccari folcat in curanda gonorrhoea? 188
Curatione\ varisc empirica^gonorrhoeas veneres- ibid. Caroli Mufitani , injeftione Mercuni dulcisinaqua plantaginis foluti .189. Thomjc Bartholini, infufioneCantharidumin vinoal- bo. 190. Martini Liften, exhibitione Coche- nilia?. 191. Caroli Mufitani , ufu Pra°cipitatf. viridis. ibid. Friderici HofTrnanni, Saccharo Saturnino in Oleo terebinthinac digefto . 192. Pauli Hermanni , refina ex Guaiaco extrafta. ibid. Nicolai Chefneau , Mercurio dulci cum cathartico mochlico, v- 5. Diagridio . 193. & fcq.
Curatio gonorrhoejBvirulentae. Siccae. 198. Spu- riac . 201. Ophthalmias gonorrhoicae . 204. Tu- moris Teftium venerei , feu Hernia vene- reas. 207. AbfcefTus venerei Pcrinei . 210 6* /e^. Gonorrhoeas habitualis. 213. IlchurijE ve- nerea: . 290. Stranguris veneres . 220. Bubo- nis venerei. 227. (srjeqq.
Curatio bubonis venerei fiftulofi. 234. Sfcirrho- dis. 235. Carcinomatodis Curatoria . 238.(5? feqq. Palliativa . 239. & feq. Ulcufciilorum cancrofbrum in pudendis z^6. Tumorisbala- ni & pra:putii . 233. Phimofeos & Paraphi- mofcos . ;i^/.2. BuUarum CryflaUinarum . ibid.
Curatio Phymatum & Tuberculorum calolb- rum , atque chordarum skirrhodum in geni- talibus. 259. Gangrasnas genitalium . 262. Por- i-orum , verrucarum & condylomatum . 268. Crifianun , mororum , ficorum , marifcarum & Rhagadum ani.272. &feqq. Luis venereas confirmatx'. ^16. & feqq.
Cutis afFeifliones venercs . 277. 284. Scabics & Herpcs. Rhagades in volismanuum. Ma- cula» & Ephelides . ophiafis & Alopccia . Cafus & viria unguium. Pufiulse. 2S<,. &feq.
Cyprianus , Ciftercienfis . Quid de morbo jobi opinatus fuerit ? 19
D
DAvid . An luem veneream pafTus fucrit .' 20. & feqq. Qua ignominia abfolvitur ibid. DccoBa noftra fudorifica ex Guaiaco , SafTa- fras, Salfa-parilla , radice ChinaE , a Deco- (5Iis fudorificis Sinarum, c[uxFormulis III. & IV. deicripta funr, non abludunt . 391
De-
INDEX RERUM.
46T'
rjocoSia inter Sina'; protatiffima adciirationem lius venere.-c. ^H- 392.CumDecoa1siMftri.sra- dorificis eKGuaiaco , Saffiifras,SaHa-panllac>i radice Chins proximeconvenmnt . ^9^- ^t- qiie tamen videntur a nobis mutuoaccepta .
ihid
Dscrettrm Senatus Parifienfis de Drf«iplinaincu- randis fyphiliticis obfervanda.75.Sancitum fuit Jie 6. Martii 1^96. , hoc elt , juxta compu- tandi rationem , qua nunc utioiur , die 6.
Martii 1497- r/x , r '^^
Defimcio bubonis venerei . 224- fiftnloii • ,.,?^°
Delgado (Francifcus) narrat Guaiacum Hiipa- ni£E prLmum innotuiflfe anno 1508, , Italu| vero anno 15 17. £°
Dentium cafus a lue venerea-. ^77- ^»?
Dejcriptw gonorrhoes virulentae mviris 165. m
f.:eminis. Kid.Gonorrhoeae virulentxdccae. 197.
fpuria; . 199. OphthalmicX gonorrhoic.-e . 201.
I Tumoris teftium venerei , feu HermaB vene-
I reJE. 106. Gonorrhas habrtualis. 212 Stran-
•' gwriac venereK. . ^^*
Djfcriptio bubonis venerei . 224.. fiftuloii. 233. skirrhodis . 235. carcinomatodis . 237. Uku- fculornm venereorum in pudendis . 24.0. Tu- 'moris pracputii & balani. 252. Phimoleos & l'araphimofeos . tbid. Bullarum cryftallma- rum . '{['^'
DsfcriPtio Phymatum & Tubernii'-'"'" .c«ik,- forum arau'' /-k-.u«.u..i sKirrhodum in ge- ^;,„iiK'i.s . 256. GangraEnac gaiitalium . 2&"i. Porrorum , Verrucafum & Ccndyiomatum .
■ z66. Criftarum, mororum, ficorum,marifca- rum & rhagadum ani.270. Luis venerccX con- nrmats . 276. & feqq. Luis veaereaD . 3^5.4. 6- feq.
Diieta . Qualis prasfcribenda in Hydrargyroli pie- niore ? 324. Poft hydrargyrofim pleniorem ? 325. Qualis diccta conducat in hydrargyrofi parciore? 3^7
^iagnofts goiiorrhoeK vrrulenta: in viris . 187. in foEmlnis. ibid. Sedis gonorrhoeac iSi.Cau- larum .gonorrhoeaF; . ibid. Difterentiarum %o- norrhoea; . 182. Gonorrhoeas virulent.-c ficca;. ig^. fpuric-E . 201. OphtalmijE gonorrhoicas . 203. Tumoris teftium venerei , ieu Hermae venere». 207
Diagnojis AbfceflTus venerei Perinei .210. Go- norrhoeae habitualis . J13. Stranguria: vene- reas. 218. Bubonis venerei. 227. Bubonisve- nerei fiftulofi . 234. sicirrodis . 235. carcino- matodis . 237. Ulcufculorum cancroforum in pudendis. 245
t)iagmfts Tumons pracputii & balani . 232. Phi- mofeos & Paraphimofeos 256. BuUarum cry- ftallmanuTi . ib:d. Phymatum & Tuberculo- rum calloforum , atque Chordarum skirrho- dum in genitalibus. 258. GangrsnaE genita- lium . 262. & feq. Porrorum, verrucarum & condylomatum . 268. Crirtarum , moronnn , L ficorum , Marifcarum & Rhagadum poiiicis .
0 ^ 272 & feq.
1 Dia^nofis luis veneres confirmats . 297'. An adfit ? ibid. Qualis adfit ? 306. An adfit fo- la .' ibid. Qua prudentiadeceat aegfotantes de
morbis venereis percontari? 308
Did^nofis luis veneres confirmatas 297. t^ feqq. Non poteft imquam elici ab infpeflo fangui- ne , qui ajgrotanti detrahitur . 298. Semper difficilis eii: , & plerumqne anceps mnltisde caufis . 299r Debet colligi ex collatione 'fi- gnoriim demonltrativorum & commemorati- vorum . iiid. Vide ^igtia .
Diarrhoea a Ine venerea. 295
Diarrhoea habituali laborantes, quomodoadhy- drargyrofim prsparandi ? 319
Diarrhxa in d/ienteriam degener, qua» accidit
■ in hydrargyrofi. 330. 337
Differentiie Gonorrh?aE virulentas Ratione fedis. 174. Ratione cuaia: . 175. ^^ feq. Gonorrh?a* vu-uIent£E (icca-. 197. Bubonis venerei . 224. fiftuloii . 233. skirrhodis. 235. carcinomato- >dis . 237. Lilcufculornm venereorum. 240
Dijfertationes duaj in hac altera editione addi- ta, ubi quaDrendae ? Prtef. xvi.
Dijfertatio iinice fcripta de lue venerea , Pe- quino miflTa, & cujusautographum penes me eft . ■ ' - 372
Dolores venerei Varii .277- 285. & feq. Rheuma- tici. Artritict .Ifchiadici . Rheumatico-Arthri- tici . Olteocopi. ikid. Quomodo diftinguendi fint a doloribus onli"^»-»"? vci icorbuticis? 82
Dnln^-^ venerei, VIII fignum univocum luisve- nereae. ibtd.
Dolores Arthritici & Rheumatici , etiamfi de- pendeant a caufa venerea , iliperfunt tamen^ plerumque poft hydrargyrofim 347. Illorum therapeia . ibid.
Do/o/ ofteocopus contumax cariem offis , p.ut meduUc-E abfcefTum indicat. 356. Quibus fola operatione mederi liceat . ibid.
Dolorum CKacerbatio noflurna , non eft pi'-opria folius luis vcneresE. 34
Dominici (Iniiila Sanfti ) . Vids Hifpaniolam .
Dracunatlus , five Vena Medinenfts , apud A- rabes endemius raorbus . 61
Dyfuria venerea ficca. 197
Vide Gonorrhmam viruhntam pccitn^. .
ECcleJiaflici locus objeftus , an de lue vene- rea accipiendus fit? 20
Edttio prior hujufce Libh in facienda medici- na ajque prodefle poteft, acaltera quznunc prodit. Prxf. xii.
Elephantiafis Gracorum , Vide Lepram Arabum.
■Elephas, morbus in iEgypto endemius. (5t.
Elixirifcm aUrificum de Rotrou . i66
Empirica Gonorrh?SE curationes . 188. Injeftio- nibus mercurialibus in uretrham . 167. Ufu interno Cantharidum . 190. Exhibitione Co- chenilias . 191. Mercurio pra;cipitato viridi . ibid. Refina Guaiaci . 192. Saturninis reme- diis . ibid. Methodo compendiaria Nicolai Chefneau . 193. Pilulis ex terebinthina cunj Mercurio crudo extinflo. ibid.
Emplajlrum, quod Siuct adhibent ulcefibus ve-
nereis . 378. 385. Noftris congener eft: , ne-
que vero rejiciendum, quamvis auripigmen-
tum admittat. 392
Cc En-
401
Encanthh vSnerea. 278. zpi
Endemii morbi in multis regionibus . 61. Lues venerea in inlula Hilpaniola fuit pari mod» endemia . 58. & feqq. Conjefturs de caufis cur ibi endemia fuerit ? 61. & feq. Qua; ad ieteros luis venerea: focos antiquos in Ame- rica, Africa & Afia pertinere poilvint. 64.
Ephelides a lue venerea . 284
Epian . Sic appellatur iucs venerea ab Africanis mancipiis in Antiliis . 45
Epilep/ia a lue venerea . 293
Epilepfia (uperveniens in ipfahydrargyrofi. J32
Epileptici , quomodo ad hydrargyrofira prapa- randi ? 318
Epiphora venerea . 280. 291
Epifcopus Parifienfis prarerat iis , quibus anno 1497. negotium datum erat , ut Syphihticis providerent Lutetia: . 75. Rogat Senatum , ut ftipern elargiri veht aigrotantibus ex ma- gna 'uariola , quod facile exorat . 79
Eroni cuidam cum Mima congreflb enatus eil Anthrax in glande . 38
Ettakhe , feu Oxycedrus , hoc eft , Juniperus ma- jor bacca rufefcente . lUius medulla in fco- bem comminuta Medici Africani utebanturin curatione morbi galhci . 104. Lignum Ettal- che a nonnuUis depravatonomine appellatum eft Hetechen. ibid.
Evagrius . Lues Venerea in principio difta fuit Morbus Saniii Evagrii . 4
Eug/fl^nus (Severinus) MedicusDoccumanusin- ter Frifios, de Scorbuto lcripfit optime. 32
E«/-ff^<? . Terra Japonica • 381
Eufehius . Locus Eufebii explicatur , unde a- mant ahqui coUigere luem veneream antiqui- tus cognitam fuifte . 10. 11
Europa morbis venereis oHm immunisfuit. i. & feqq. Nec eofdem fenfit , nifi poft reper- tas a Columbo Occidentales Indias , undede- lati funt .51. Cur venus vulgivaga , etiam forte cum menftraatis , venercam luem in Eu- ropa nunquam produxerit, ficut in plcrifqueA- mericae , Africs , & Afiae locis ? 65. Quas periodos in Europa lues venerea habuerit in hunc ufque diem? ibid.drfeq.
Exoflofes ciwn carie offium fecundaluis veneres pcriodo apparuere . 66
Exoflofis venerea.277. 2S7.&feqq.Qs\ot\\\->\ex fit, &a quibus caufis inducatur ? ^SS.OHiculorum auditoriorum . 292. Quomodo dignofcenda ab exoftofi diverfi generis? 3°^
Exoflofes venerea hydrargyrofi ahquando non diffipantur . 355. Quomodo iis tunc meden- dwm? '^'^«
FAbuU de origine luis venereae . 46. 6* feq. Vide Luem Veneream. Fallopfius (Gabriel) refert lucm Veneream ab Indiis occidentalibus in Orbem noftrum com- portatam efte . 52. Dcfcribit gonorrharam & tinnitum aurium circa annum 1562. , tam- Quam nova lnis venerea: fymptomata . 6-j.ki- tirmat fuo tempore luem veneream jam mi- tiorem cfle. 7»
INDEX HERU M
Falluppius haUucinatus eft , cum voUiit Chi- rurgos hydrargyrura invenifte ad curationem luis venerca;. gy
Fang-fon. Radix Dauci. 381
Fang-kt. Radix Ariltoiochis longa; . ilid.
Farcin (Le) morbi genns jnmentorum . Anlues venerea ortum duxerit a nefando congreftli viri cum jumento, quod eomorbi genere la- boraret ? 50
Faucium morbi venerei. 277. 285 Vide Morbos Faucium .
Febres intermittentes . 280. 29S.Lenta: a lueve- ncrea . ibid.
Febris fuperveniens iu ipfa hydrargyrofi . 329. 336. 337-
Fen , pondus Sinicum , quod eft pars decima Mas . 376. Squat gr. vi. proxime. 380
Ferdinandus , Rex Aragoniac , male ftat condi- tionibus pacis cum Carolo VIII. fancitcE. 55. Ac demum cum eodem aperto marte audet dimicare , miflfis in regnum Neapohtanum co- piis, quae fuppetias ferrent Regi Ferdinando II. ibid.
FernandeX ( Gonfalvus ) , ab Qviedo , aflSrmat luem vencream ab Hifpanis in inlula Hifpa- paniola conceptam , & in Hifpaniam primum traduitam efleannoi492. 56. Deindeabiifdem cumNeapolitanis & GaUiscontagionecommu- •^•'■a^aiTi fuiflTe tempore belli NeapoUtani . ib.
Fernehus ( Jonii.....o > Mprrurio diffidens duas Opiatas anti-venereas impenie lamu,. __ fgj quas efFeftus non comprobavit . 104
Ficorum ani Defcriptio. 270. Caufae . 271. Sympto- mata. 272. Diagnofis . ibtd. Prognofis . ibid, Curatio . 27}
Fiora-vanti (Leonardus) refert, fed errore ma- ximo , luem veneream in Gallorum & Hi- fpanorum caftris produflam fuiflt carne hu- mana ab annonariis prasbitoribus in efcam mi- litibus apparata fraude pe/Iima . 49
Fiflula ani a caufa venerea. 271. 275. Curanda venit poft hvdrargyrofim . 34°
Fiftula lacrymalis a lue venerea. 292. Plerum- que fupereft poft hydrargyrofim . 346. Quo- modo curanda. 347
Flores ammoniaco-mercuriales. 364
Fluor albus a caufa venerea . 2<;(5
Focus luis venereaj celeberrimus fliit in In- fnla Hifpaniola. 51. (a^feqq. Sedalii nonpau- ci variis in locis Zonae torridae permultis videritur exftitifle , quamquam minus cogni- ti. <,%.(yfeqq.
Fomes alienigena , quo redivivo viget lues venerea, ab aegriv in fanos multis modis tra- ducitur , fed potiflimum venere . Thtorema JI.
Fong-ten. Planta Sarmentofa, forte Smilaxaut Salfa-parilla . jSi
Forw/w corrofiva, a Wicro defcripta , nonfmt novumluis veneresEfymptoma , contra quam videtur ille credidifle. 69
Formius (Samuel ) Chirurgus Monfpeflljlanus, narrat Henricum III. lue venerea aftea»i'!' decofto radicis Bardans a Petro Pena ielici-
ter curatum fuiflt. _ ^°*
For-
I N D E :t
Fo-muU remediorum ex paucis femper con- flari debent> ex caufa, nun sx conjetiura af' fumptis . Pr^f- viii.
TtormuU remsdiorum , quibus Sina: lui vene- reae m?dentur, Sinicis nominibus fpscierum exprertas. 376. & feqq. Ad fynonymas fpecie- rum earumdem nomenclaturas revocata , qu« in Europa ufitats funt . j8j. <Sp feqq,
Foureau ( Petrus ) Presbytar Societatis Jefu . Q.ua diligentia & qua hde Quifitis meii Pe- quinum miffis refponderit? 372
Fourmont (Stephanus) Quomodo unum ex Sini- cis luisvjner>;aBnominibusmterpretetur ? 375
Fracaflorius ( Hieronymus ) defcripfit elegan- ter fymptomata luis veneresE nafcentis . 6$. Primus locutus eft de alopecia venerea cir- ca annum . J536. 66. Ferocia luis veneres jam remiflfa erat illius SEtate . 7;r
FraSiura offium ab exiguo conamine arguit luem veneream . zpo. Quoraodo dignofcen- da ? 30 j
Fraga in ano. Defcriptio, Caufae, Symptoma- ta, Diagnofis, Prognofis, &Curatio. 270. eir feqq. Vide Ficos ani .
Fancefe ( U Mal ) Nomen luis venerea: apud Italos. 4
Francifcus /.Galliarum Rex,luem venereamcon-
t traxit ab uxore mercatoris ferrarii . 2 De vir- tute lignijuniperini re^Jiius fentiehat, quam Rondeletius , loi. 6* feqq.
Frantzofen vel Frantzoflschen Vocken , nomeii iuis veneres apud Germanos , 4
jFmV/i ( Johannes ) hallucinatur , dum innuit Confalvum illun» , qui dicitur a Erafl^volo primus virtutem Guaiaci expioraviflt, eum-
F- deni eflfe atque Confalvum Fernandum. 98
Fri^iones , Vide InunSiones & Hydrargyroftm,
FunSlionum laefiones varisD a caufa venerea , 281, 293, & Jeqq. Animalium tbid. Capitis gravitas iine xcepsf/Eotploc. Clavus & Ovum . He- TOicrania . Cephalsea , Vertigo . Spafmus . E- pilepiia . Paralyfis. 294 Artuum tremor . Hy- drocephalus . Agrypnia. ibid.ViX3Xi\xm. ibid, Althma, Taflfis. Hxmoptoe. Vomica. Phthi- ^s, iiid. Cordis tremor & palpitatio , Syn- cope . Intermifl[io pulfus- Naturalium, ibid. Anorexia feu Jnappetentia . Voraitio . Sin- guitus . Afte(flio hypochondriaca . Diarrh?a. Obdruftiones vifcerum. Ifterus . Hydrops.395. HaDmorrhoides. Univerfalium. i/>. Marcor & atrophia. Virium languor. Vultuspallor &de- coloratio. Febres mtcrraittentes , lentae . Qusc mbherum proprix funt . iiid. Cancer mam- ATiarum . Supprefl^io menftruorum . zg6. FIu- xus immodicus . Fluor albus . Uteri inflam- «latio. Ulcus. Skirrhus. Tophi & Tumores Ovanorum. Hydatides,& AbfceflTus Ovario- rum . Sterilitas . i bid. Abottas . Partusfftuum ]3utrium, JHj,
r-L Addefden velGatifdea (Johannes de) Quo
^J tempore claruerit ?' 28. An venerea vir-
ga: ulcera ipfe noverit ? ttid, & feqq. Quos ,
R E ^ U M. 40^
qualefve morbos contrahiaflerat concumben- do cum muliere , cum qua coivit leprofus ?
Galertits Maximianus, mortem oppetiit ex ab- fcejfu & ulcere ctrca mfdiuocc-ffforuin corpo- ris pariium loca , nempe ut vidjtur, in Pe- rinco. ^8. 39
Galli liiem ab Hifpanis & Neapolita-iis con- traxerunt , quam deinde cum ccteris Euro- p« populis corHmunicaverunt . 54. 6" feqq.
Gallus ( Antonius ) bubonem venereum expref- fe defcribebat circa annum 1540, , prolato nomine vulgari gallico Pultnt . gi
Ganglia venerea contumacia . 355
Cangrantt: genitalium Defcriptio. 2i5i. Cau!a5 . ibtd. Symptomata. 262. Diagnofis . ibid. Pro- gnofis . tbtd. Curatio . 263 . imminentis . ibid. incipientis. 264. confirmats. idj
Gafcoigne ( Thoma ) Quis ille fuerit & quo tempore vixerit? 38. Quid narret de putre- faiftione genitalium m Johanne de Gaunt & i« Wiilo, Cive quodam Londinenfi? Ibid.
Caunt (Johannes de ) Johannes Plantasenet , filius Eduardi III., Regis Anglis. ibid. Cur didlus fuerit de Gaunt} Ibid.
Gemurfa , morbus antiquus , qui reftinflus eft etiam obliterato nomine. 7
Ceneratio fftuum abortivorum , vel femipu- trium , II fignum univocum luis venereae joo
Generatio. An luisvenera; virus pofTit in gcne- ratione a parentibus i\\ liberos traduci , quod in legitimam luem olim erupturum fit poft longas inducias , fine novo contagio ? 82
Genitalia variis morbis femper obnoxia fue- runt , fed quos conftat a morbis venereis o- maino diverfos fuiflle ante anuum 1494. 11. 38. 3p, Exerapla nonnullorum , qui aneftio- nibus varus genitalium olim laboraverunt aa- te notam luem veneream . tbtd.
Geyntalium morbi veuerei . 276. 282. 283
Giltni ( Coradmi ) fententia de ongme luis ve- nereae . 46
Clandularum Ivmphaticarum vitia venerea . 278. 291. Quomodo dignofcenda ? 303. ibid, Vide Tumores glandulofot.
Glaucem.i venereum . 278. 292
Comara ( Francifcus Lopcz ds ) fcripfit lujm veneream ab Indiiis in Hifpanias devedlam, & ab Hifpanis m Neapolitanos & Gallostra- duilam . 54
Gonorrhaea fimplex ab omni svo cognita fuit . 17. & feqq.
Cenorrh^a ■uenerea cum Arfura five Burningkn- glorum ramime coafundsnda . 36. & fsqq, Ante annum 1494. prorfus mcognita eiat , contra quara credit Beckettus. 37
CoHorrhx:e venerea priraum innotuit quartaluis venjreaB penodo poft annumi5;o. 6j. Prius tamen defaipta fuerat a Paracelfo anno 1539: Irao vero & a Jacobo a Bethencourt anno 1527. ibid,
Gonorrhaea virulcntae Defcriptio. In viris. 172. in foeminis. 173. Sedes inutroque fexu.174. Quas probantur ceteris obfervationibus . i7S- C c ft Et
404 1 N D E X
Et antiquioribttS Mcdicis compsita fuere . 174. Circa tiuod tamen a recentioribus ncMi- nullis peccatum e(t . 175
Coysorrhftc virulent^ Differentiae ratione fedis . 174. CaufsE conjunfts . 175. Caufae antece- dentcs . ij6. Symptomata varia . 177. In priH- cipio. Ibid. In augmento. 178. In remiffio- 112. 179. Diagnofis & Prognolis . 180. Cura- tio methodica . 18?. Curationes empiricx . 188. (ir feqq.
Gononh^ie duac , qui rarixis occurruiit ficca & fpuria. lod
Coyiorrhfie virulentae ficcas Defcriptio & Diffe- rentiae. 197. Symptomata . ibid. Caulae . 198 Diagnofis & Prognofis. ibid. Curatio . ibid. & feqq.
Conor/hjtc fpuriae Defcriptio. 199. Sedes 200. Caufx. ibid. Diagnofis. 2oi.Prognofis. tbid. Cui-atio . ihid.
Gonorrbae<e habitualis Defcriptio. 212. Caufac . >h'd. Symptomata. 213. Diagnofis & Progno- fis . ibid. Curatio . rbid.
Gonorrhcea virulenta recens contrafta , mali- giiior, cajlofior, ulceroiior fit ex lue vene- rea antiqua . zS^.&feq.lnde tamennunquam generatur, (ine novo concubitu. ibid. Po(t hy- ilrargyrofim plerumque fupereff , & quare ? 343.Q.uomodonunc temporis curanda iif?/i^.
Gonorrhxa. Remedia ad gonorrh?am habitua- lem laudati/Tima. Balfama, ut Copaivanum, Canadenfc , Saturnino terebinthinatum Hof- fmanni .' Aqua menthas Quercetani . Aqua ex frudiibus bruicri Formii . Piiuli' de creta Palmarii . Opiats aftringentes . ^44. Aqua Rabelii . Tinfhn-a myrrhae cum aqua Rabelii. Tinftura Cantharidum GarideHi . Injeiftio- nes in urethram. ibid. & feq.
Cenorrhaea viruknta , V. fignimi commemora- tivum luis veneres. 305
Gonorrhaea venerea a medico Sinenfi omifTa eft inter fymptomata luis venerex' ; Incertumid- circo an Medicis Sinis ignota (it? 389
Conorrhoica ^hthalmia . Vide Ophtalmiamgo- norrhotcam .
Cordoniits ( Bernardus ) Art lotus e Lilio de- promptus debeat intelligi de mcn^bis veiie- reis ? 28. & feqq.
Gozdyiec , hoc eft , Clavus , nomen polonicurn Plica: . 69
Gr/?;?/ ( Regnerus de) fedem gonorrhfac in vi- ris obfervatione compertam habuit . 174
Craca nomina , quibus pleriquj morbi veTierei defignantur, nequaquam arguunt morbos il- los antiquos efTe . 45
Guaiacum Hifpanis primum innotUit circa an- num 1508., Italiscirca annum 1517. , ceteris Europae populis circa annumisi^. 98. Abin- digenis InfularHifpaniola;indicatum fuit . ib. Defcriptio Guaiaci . ibid. Quac ligna olim ■habita fuerint pro fuccedaneis Guaiaci? QCf. 104. <sr feq.
Guaiacum . Ratio decoquendi Sc adminiftran- di Guaiaci . 99. Decofli Guaiaci virtus & u- tilitas. 100. Ejufdem pericula& incommoda. Jiid. Succedanea illitts multa . 104. O* feq.
R E R U M.
G:iaiac: ufus . Uti-um praef^et 'uA.ti Mercirrif ? 152. cir feqq. OLim i« Hifpaniola propracfeu" ti luis vcnereae medicina habitus , & qua- re ? 154. Utilis^etiam ad aliquos cafus. 155^ Inter quos caius ille , de quo HermMinus Boerhaave , ibid. & feq. Sed nunquam Mer- curii ufui pnTferendus . 154.159. i6c-,
Quatact sefma laudatur a Paulo Hermanno, ceu fpecificum gonorrhfa; . 192. Sed vix un- quam praspoilet decofto Guaiaci . ibid.
Gutcciardinui' (Francifcus) fcnpfit l'.;em vene- ream allatam fuifTe ex Infuhs a Chnitopho» ro Columbo detcdis . 5j
Gumm.tta a lueveiierea. 290. Quomodo digno- fcenda ? pj
CumrKata venerea, qus hydrargpofeos etfica- ciam eludunt . :?jS
Gutta lercna a lue venerea. 392
Gypfum cumfarina dolomalo permixtum iuem veneream non invexit . 48
H
HJEmalops a lue venerea. zgz
Htemoptot a caufa venerea. 294.
Hxmoptyjis fuperveuiens tempore hydrargyro-
rofeos. 3;?i
Hicmonhagia ab ukeribus oris poft ptyahf-
mum. 33 j
Hicmorrohides a caufa venerea . 2:95
Hxreditaria . Dubitatur an ulla fit lues hacre-
ditaria , quae in infantibus nulla fui in'a;beat
indicia? 8a,
Hagioxvlum . Vide GuaiacUnf , five Lignum
San^tim . Haiti , fire Hifpania , Infula Americs , itnde
lues venerea in Europam devefta fuit .
Pref .vii. Haitt. Vidc, Hifpaniolam . Quid ftgnificavene
vox illa Amencana. Si
Hartmannus (Johannes) vidcturpnmus defcri-
• pfifre bullas cvyil-aUinas pudendorum . 67
Heimontins ( Johanucs Baptifta ) fcripfit anili
credulitate luem veneream onginem habuif-
fe a nefandocongrefHi hominis cujufdam ne-
quam & improbi , cum jumento , quod ulcere
f?tido diffiucret . 50
Helotis . Vide Plicam .
Hemicrania a lue venerea . 293
Henricus III. Rex Galliarum & Poloniarum ,
gonorrhfam virulentam contraxit Venetiis .
2.Convaluit ex lue venerea, non cx febre quar-
tana, deco<^o radicis Bardanae a Pctro Pena
cxhibito. 104. ros
Hcrmannus ( Paulus ) laudat refinam Guaiaci ,
tanquam fpecificum gonorrh?aE: . ipa
Hernia venerea. 206. & feqq. \'ideTeflium r«-
morem venerettm . Herodes, JudaEorum Rex , genitalibus putrefa-
(5tis intenit . 38
Herodotus . Locus , Herodoti explicatnr, quem
luis vanerea: antiquitati favere credunt ali-
qui . 10
Herpes venerojs. 284. Quomoda diftingueudu^
301
INDE^ RERUM'.
4.05
Ho-pcs meatus auditorii . 2,92
Hcrpetes venereipoft hydrargyrofii-n fuperftitcs, quomodo curaiidi ? 34»
Uelidc^n , five Hejleb-dehcri Avicennx, non erat Guaiacum . ^°i- ^04
Hetechen, Widc Ettalcbe. ,. , ^
Hiacan, Huiacan, Hoaxacan. Vide Gnaiacum. Hi danus (Guillelmus Fabncius ) memorat ca- riemvenereamoflTismaxiliaris iuperioris mun- itionibus a fe feliciiTime lanatam fuiife. 161 Hiong-boang. Aunpigmcntum. 381
Hippocrates. E^cpUcantur Hippocratis loca illa, qu.-E pro ftabilienda luis venereas antiquitatc profei-ri & obtrudi vulgo folent. 10
Hifpani luem venerea contraxerunt in Infula Haiti. 51. 52. Quam deinde cum Neapoli- tani & Galliscommunicavere, unde in cete- ras Europae, Africae & Aiix uationes propa- eata eft . 54- <^ M'7-
Hifpaniolan Chriftophoro Colurabo deteitaan- no 1492. si.Lues venereaantiquitusendemia fuit m haclnfula. 52. Quodmultis compro- batur & egregiis auiioribus - Ibid. & feqq. Conjeflurae de caufis cur lues ven^rea inhac Infula oUm endemui fuerit ? 60. «ir feqq. Uifpaaiola. In hac infula numerabantur cura deteita fuit , pooooovel loooooo indtgena- ruro 5 qua; hominum multitudo brevieshau- fta ert . -^2
Hijlortie du£ . Altera acgroti , cui os maxilhTB fupenoris , quo conftat paiatum , cariofum e- rat. 157. & feqq. Aiter.i a»groti altenus , in quo ofle.TE Ethmoidis appendices , & ofTeus paries inter utrumque nareminterjeilus, ca- rie gravi corrumpebantur. 158, c!r feqq.Qxw- rumque uterque fanatus eft hydrargyroti ; unde coUigitur conu-a Boerhaavium Mercu- rio cariem ©fficulorura tenuiflimorum perfe- fte curari. i(5o
Hijloricorum Veterum loca explicantur , qiix pro Ivxis venereas antiquitate adduci foleut . 10. n Jiiflorici non pauci referunt Uiem veneream an- tiquitus endemiam fuifle in infula Haiti , fi- ve Hifpaniola. 53. 54
Mive-kie. Sanguis draconis Indiarnm. 381
Hoai-hoa-mi. Flores Gjuift-i. ibid.
Eoa-fcn . Mechoacanna alba . ■ibid.
Hochk ( Wendelinus^ Quid de origine Uiis ve- nerese fenferit ? 4*5
Hoffmannus ( Fi-Riericus) Pater , refert Sac- charum Saturniin oleoterebinthini folutuiri, egregium & lere divinum remeduim iTracbere in gonorrh?a . 192
Moratius. An de hie venerea intelHgenda fint loca ex Horatio addu^^a ,, ut nonnullis pla- cet? V 12. c^ feq.
Mumana carne in efcam apparata falfo credi- tur lue& venerea inve£ia fuifTe. 49
Huttenus (Ulrichus) accuratiftimedefcripfitin- fortunia hydrargyrofeos , quaBiaEtate fua ulii recepta erat . 108. 109
Midrargyroji fola & movetur ptyaUfmus , & ey.ftirpatur ,lues venerea , unde patet eflSca- jCitas latxaliptices . Theoxema VIU Vr^tf. xi.
Hydrargyrofeos inventio h^^nori eft Medicinas , & Medicis._ Pr<ef. xii.
Hydrargyro/is in ipfo morbi ingreflTu adhihita. 108. Ac promde ante xtatem Johannis Car- pi . liid.^ Sed parciflfima do(i & cautione ma- xima . ibid. Erapiricorum imjjrudintia ci- to infamata fuit . 108. Neq'ie immeri- to , ii audiatur Huttenus . ibiJ. Umie faflum ut neglefla fuerit po<I:q'iam detci^a fuersint Guaiacum , radix China; , Sar<a-pa- rilla & Saflafras .109. Sed comperta reme- diorum iUorum inefficacia in ufum citorevo- cata fuit. ib:d.
HydrargiroftsmtevcAl^ta. perinunftiones dilcre- tas &. raras ab ingrcflTu morbi adhibita fuit. III. 112. Etiam interjeftis cathartias ad ptyalifmum declinandum velcompefcendum. III. Quarum pJerjcque ab iplb morbi in- greflTu cognita funt. 112. Perperam impu- gnatur a Richardo Mead.id^. fir /6>^^. Leges in hydrargyrofi diligerjterobfervandae^id^.Utra tutior , certior, & inorbi m.agis abibiutoria , Anathymiafis, aii Hydrargyrofis? j6$. & feqq. Hydrargyrop.s ., anathymiafi praferenda multis nomuiibus, i66.Differential. Ex diverfo mri- do , quo Mercurius in vafa corpons admit- titur . ibtd. II. Ex diverfo impetu, quocum merciu-iales atorai irrurapunt m fanguinem- 167. III. Ex diverfa eflficacia , quacum atomi mercuriales virus vencreum impetunt. idS.IV. Ex diverfa facultate , qua mercuriales ato- mi fuflSts vel illitcX poUent ad ulcera ve- nerea cutis . 169
Hydrargyrops , quibufiiam in cafibus imperaii- da ? S\iaaenda ? Omittenda ? Quibufnam in cafibus ab allatisregulis difcedendum fit ? 307 Hydrargyrojts. Quibufnamin cafibus ab hydrar- gyrofi abftinendum fit ? 315. Qua anni tem- peftate potifTimum adhibenda ? 3i<5. Qualis prasparatio hydrargyrofi praemittendafit ? 317. Vulgaris pracparatio . ib. Prsp"aratio operofior in variis cafibas. 318. & feqq. Quibufnam in cafibus pracparatio intotum omittenda? ibid. Quos cafus fi excipias nunquara poteftomit- ti fine damno. ibid.
Hydrargyrojis duplex ;: altera plenior , parcior aitera. 321. Plemoris tria fant ftadia , thid. Primum., in quo ptyalifmus movetur , ibtd., Alterum, in quo motus re^^itur . 322. Ter- tium , in quo diuturmor exhauritur . 324. Parcioris fiveintercalatacleges . 325. Hydrar- gyrofeos Canones generales . 327
Hydrargyrofeos plenioris infortunia . 328. In primo ftadio. ibid. In fecundo ftadio . 331- In tertio ftadio. 334
Hydrargyrofeos parcioris infortunia . Commuma cum pnxcedente methodo. 336. Huicmetho- do pecuUaria. ^^y
Mydrargyrofeos parcioris fuccefHis faepe irritus ert. 338. & feqq. Caufas irriti ilUus fuccef- fus. ibid. Diluuntur argumenta , quiincon^ trarium objici fblent. 339- 340
Hydrargyrofis , feu ilUtio unguenti mercurialis ad curationem luis vensK;aj, vtdetur a Sinis ignorari.. .39?
^o6
INDEX RERUM.
Hj/drargyrumnb Antiquis damnatiim, tanquam
deletenum . io6. Ab Arabibus in ufus medi-
cos exteriores adhibitum . i6id. Demum a Me-
dici'. ad curationem luisvenerea ex analogia
accommodatum . 107. Et primis quidem luis
venereaE temponbus . ic8. Vidc Mercurium .
Hjfdrargyrum , quomodo prsparetur apud Sinas?
378 l'ra;paratum appeilatur Ko/i-fen vel Tfin-
pn. ihid. Frasparatur ab una tantum familia
in urbe SQU-tcbeuy.-juii,. ihid. Ex quo, fi ve-
rum fit, videtur iequi liiem veneream inter
Sinas novam eflTe . 386. Sed caufa fubelt ,
cur id in dubium vocetur . 392. 393
Hjdrocele venerea . zg?
Hydrocepbalui a caufe venerea , 294,
tiydrops a caufa venerea . 295
Uj/pero/lo/is- venerea , iir q\io difFerat ab exo-
iTori ? 288. A quibus caufis producatur . i/i/d.
Ofliculorumauditoriorum. 292. Quom»dodi-
gnolcenda ab hyperoftofi rachitica , itrumo-
fa , fcorbutica , arthritica , 2 1 s
Hjipsrjacofi! in Uretra . zi6. Quomodo cu-
randa ? 221. & Jeaq. Vide Carunculas .
liypochondriaca afreftio a lue venerea. 295
Hypochondriaca afl^eftio ingravefcens hydrargy-
rofeos tempore . 333
Hypopyon a lue venerea . 292
Hypotettcx r«rum exphcationes videntut Sinis
Medicis aeque probari, ac Europacorum ple-
rifque. 289 3po
JAponii luem veneram a Lufitanis contagio^ ne acceptam habem , quae prius illis ne audita quidem fuerat . 5g. Et idcirco luem veneream vocant Nambacajfam , hoc eft , Morbuni Lufitanicum. 388. Cur lues venerea inter Sinas fimili appellatione non defigna- tur , fi a Lufitanis invet^la fuerit.' ihid.
Jecinoris obftruftio a liie vcuerea. 295
Jeffenius a Jeflen ( Johannes ) temere credidit pallorem quemdam & alhicantiam fanguinis, morbum venereum arguere . 297
Jobus. Morbus Sanflijotii. Sic in principio di- fta fuit lues venerea . 4^ Ulcus Jobi de luff venerea nulla ratione intelligi potelt. 19. & feq. Quicquid in contrarium fcnferint ali- qui Commentatores 20, Sed aperte convenit cum Lepra Arabum , feu Elephantiafi . tbid. & feq.
Johanna I. Utriufque Sicilia: Regina , & Co- mes Provinciae, an fanxerit itatuta de difci- plina Lupanaris Avenionenfis ? 40. &feqq. Si forte fanxit , certe non pravo confilio , fed ex confuetudine fui tempons . 42. & feq.
Joubertus (Laurentiii';) fcripfit luem veneream fam mitiorem evafifle , & finem aliquando habituram . 72
Jou-hiang. ThUS. 381
Judteis non licitum fuit ingredi in Lupanar A- venionenle. 42.Neque etiamChriltianamul- lam conftuprare . tbid. Olim infigni rota de feutro difcreti erant . 44
Judicium de Aut^oribus Aphrodifiacis modc-
ftum, imo verecundum a nobis interpofitum eft, nili forte de Circulatoribus qu4;ltio in- cident. Praf. xii,
Jumentum fcabidum . Pudet abHelmontio cau- liim pnmam luis venereae deduci a congrcf- fu nefando cum jumento fcabido. sc»
Juniperus . Lignum Juniperi olim loco Guaia- ci ad curationem luis venerea; adhibitum fuit. gg. Laila Rondeletii opinio de hujufce ligni virtutc lethifera . ibid. Reitius de ill» fentiebat Fiancifcus I. Galiiarum Rcx. ibid. Major bacca icfufcente , five Oxycedrus, u- tilis ad curationem luis venere?e. 104..
Jujfieu (Antonius &Bernardus dc) diligentem, amicam , & fubfidiariamoperam mecumcon- tuferunt in recognofcendis fpeciebvis Sinicis Pequino miflis . 381
Juvenalis. Anmentionem fccerit luis venereaD? 12. 13
ICterici , quomodo ad hydrargyrofim ipracpa- randi ? 318
ISierus a caufa venerea. 295
ignis Saniii Antonii jam pridem evanuit iit Europa . J
Ulittone ungucnti mercurialis , fuflfitionc cum cinnabari , exhibitione mcrcurialiUm, ptyali- fmus pcrinde movctur . Theorema . VI. Pref. x i.
Impotentia ad Venerem, quac hydrai^yrofi non curatur, ' 354.
Inappitentia a lue venerea. ^ 295
Incendium . Vide Arfufam vel Burntng.
Indice mulieres libidinofiffims . 63
InfeBio cum altero , alterave communicata , primum fignumunivocum luis venereaE . ibid. Non communicata vero non abfolvit a lue venerea . ibid.
Infortunia hydrargyrofeos plenioris , 328. Iii primo Itadio. ibid. Capitis tumefaftio. ibid. Febris continua . 329. Diarrh?a, & Dyfentc- ria. 330. Abfentia falivationi<;. iiiii. In fe- cundo Itadio- Hacmoptyfis. 331. InfuUus E- pilepticus. 332. Infultus Arthriticus . ibtd. Eruptio cataBncniorum. ibid. Abortus. 333* Pavores vani hypochondriacofum . ibid. lU- cera phagedaenica oris . ibid. In tertio fta- dia . Ulcera oris dyfepulota . 334» Hacmor- rhagia ab ulceribus. 333- Congtutinatio lin- guas , gingivanim , columella; . ibid. Oris capiftratio, qu.T vulgo bridure, ibid.
Infortunia Hydrurgyrofeos parcioris . 1^6. Qua: cum plcniore communla funt. Febris & tu- mefaclio capifis . ibid., Febris cum diarrhja & dyfentena . 337. Pleraque infortunia hy- drargyrofeos plenioris in cachefticis , & in- firmis. 338. Ulcera oris profundiora ex me- dentiumnegligentia. ibid. Quae huic metho- do magis propna funt . ibid. Irritus fucccf- fus. ib;d. & feq.
InieEiiones mercuriales inurethram adcuratio- nem gonorrhfaivirulent.x laudantur a Mufi- tano & a Mayernio . 189. Sed videntur da- mnaifdx' multis de caufis . ibid. 6* feqq.
InjUla Hifpaniola, five Haiti . ViJ. Hifp.iniolam .
Infultus Arthritidis vel Rheumatilmi hydrar- gyrofeos tempore. li'-
13'i I
"'I ;
0'] i
ifcet illoi'
'»,'3..
,u., m,
UCIS
I N D E X
Inteyyjpefles aei^ liiem veneream noii imulit in Europam . 47
Inun6iiones mercuriales . Quibus legibus admi- niftranda:.' iii. 164. A multis approbatcX . ^SJ. A nonnullis improbata; . ibtd. Interca- latas a primo morbi ingreifu adhibits funt . III. Etiam interjeftis cathaiticis . ibid.
JnmBiones mercuriales, continus (iint vel In- tercalat.-B . 321. Qua methodo continus vel pleniores inunfliones debeant adminiftrari ? i<54- 178
IfabelU, Reginae Caftiliarum &Legionis aufpi- ciis India Occidentalis five America reperta fuit . 5 1
Ifchuri<e, quaj: ftranguriae contumaci & vene- rea» fupervcnit , Defcriptio . 214. Curatio . 218
Isla ( Rodericus Diaz de ) narrat luem vene- ream ab Hifpaniola , ubi endemia erat , in Hifpaniam adveftam fuiflfe. 52
Ivana vel Iguana , lacerti fpecies infulae Hi- li^aniola; peculiaris. 50. 62. Illius carne in cibos adhifaita lues veiierea non fuit indu- ita . nec potuit induci . 5 1
-ir An-tfeao . Kidix Glycynhizse . 381
^*- *■ K»pi)/Iseeix a lue venerea . 293
KiipocXajM a lue venerea. Quotuplex fit? ibid.
Kyjlici tumores a lue venerea. 290
Karon five Kaliem Avicenna:, non erat Cuaia-
cum . loj
"rum'' ■■ ^^•'^"•■'"s fublimatus dulcis Sina-
in /dde'n'd.^'rUPi''' ^»"^",^ Mercurialis .
dam illius naturam inft».^ ""^ ^^ u '3'
Kyn-yn-hoa. Summitates Caprifolii. jo,"
Koltun , hoc eft , Faxillus , nomen Lithuani-
cum Piic» . 69
, Kouang-tong Tchouang , nomen Sinicum luis
venerese . 373. Qijo videtur probari lucm ve-
1 neream Quantono in reliquvim Sinicum im-
perium diiTeminatam fuiflfe . 387. Imo aLu-
I fitanis illuc foris inveftam erfe . iiid.
, Kouei-pan . Cortex inferior teftudinis uftula-
tus. 382
LAcerta yiridis. Vide Mercurium pracipita- tum viridem . Liefiones funftionum venereac. 280. 293. &feq. \ Vide Fun6iionum Ixfiones . [ La/npatam . Nomen Sinicum radicis Chinae jux- ta Garciam ab Horto . 101
Lanfrancus de Mediolano . An de morbis vene- reis locutus fit? li. & feqq.
L«/j/j medicamentofus CroIIii . 369
'-atini fermonis virtus pras idiomate gallico
Pr,ef. XII <t^^e/ in Syphihticos lancitx Lutetis a Sena. Tolioli " ■ '"^' ^ ^'■^P°^^° i'anficnfi . 7^ Lrf»/^w (LaBvinus)teftatur state fua luem
R E R U M. 497
venfcream mitiorcm e(!e, quam initio . 72
Leonicenus (Nicohius) retulit primam luis ve- nere^ caufara ad intemperiem aeris . 4.7
Lepra credebatur olim indicari ab infpcdlo s:- grotantium fanguine . 298. Sed dubitatur an (atis refte? ibid.
Lepra Jlruhum a iue venerea hodierna omm- no diverfa. 5. 6. 7. 3is invaluit in Europa. /^/<y.Quibus (ignis demonftrabatur ? /^.Exa ipe- rabatur ufu Guaiaci vel Meixurialium . ibid. Cur Akxandiia' frequenseftet? 63. Sponte m interitum abiit ii' Europa. 74
Lepra Hebrtsoruma Mofedefcripta, diverfa fuit a lue venerea. 15. & feqq. Signa iUius Le- pra: ex Levitico . 16. Eadem fuit ac Lepra Arabum . ibid. Certe a lue venerea eviden- ter diverfa. 17
Lepra, qux per Earopam olim graflfata eft , non fblum conviilu , fed multo magis con- cubitu contagiofa fuit. 35. Saitem uivi vene- ris cum mulieribus hac leina infeftis , vel quas cum leprofis iitiufmocii paulo ante rem habuerant , genitalia gravi dyfuria afteifta fuerunt, quam Arjuram, Inc^^ndium , angli- ce Brenning , vocabant . ibid. Ut muitis te- ftim.oniis comprobatur . 36. & feqq.
Lepra falfo creditur a Becketto duplicis gene- ris fuiflfe, altera quas eadem eflfetac luesve- nerea ; altera quas ab ea differret . 39. 40 Vide Elephantiafim .
Leprefi abftinebant ab ufu cum iis, qui lueve- nerea infefti erant . 7. Arfura contamina- bant ff minas , quibufcum rem habebant . 36. In venerem proni erant . 29. 6* Jeq.
Leprofus cum Scorto concumbens luem vene- ream non produxit . 47. Neque vina iifligiu- ne leproforum.infeila. 48. & feq. Vide Ek- phantiacos .
■^z-' - r Morbus . An apud Lucianura luerti ve- neream iis.-w:,^,, »^ jj. ,4.
UvtttCUS. LOCUS ^X x„.:»;,o ^ Qop. XUL ubi de Lepra Hebraeorum queltio eit , explica- tur. 15. & feqq. Locusex Levitico , Cap. 1%, ubi de Viris ieminifluis, pariter explicaiu«* 17. & feqq.
L/^r^S/w/f^pendituncias noftra Parifinas XVIII. 375. 380.
Lr^rt de morbis venereis fcripti vitiis fcatent. Prtef. V. Aliis quidem ahtiquiores , qui ante annum 1600. fcripti funt . Pr<tf. tbid. Aliis vero recentiores , qui abhinc prodierunt . Pftef. VII.
Lichenes a caufa venerea poft hydrargyrofim fuperftites , quomodo curandi fint ? 348
Lichnis , Saponaria difla , laudabatur olim ad curationem kiis venere». 104
Liin kiao . Capfulas feminum Adatode. 382
Lienis obftruftio a caufa venerea . 295
Lignum Guaiaci . Vide Guaiacum . Safl&fras . Vide Sajfafras San(flum. Vide Guaiacum ,¥^- niculatum. Vide Sajfafras .
Lifler (Martinus) exil^imat luem venereamin Infula Haiti ortam eflTe efu lacertorum ma- jorum , qui ibideai occurrunt , & Iguante feu Ivante appellantur . Cocheniliam adhibet cu-
ran-
p9
INDEX RERUM
randas gononh^x, ceu novum & efficax fpe- cificum. 191
Ixbera, (Aloyfius) bubonem venereum defcri- pfit circa annumis^o. , expredb Bubonis no- mine . 66
Loca ex Medicis , Hiftoricis , Poctis antiquis dc- fumpta , quafi antiquitati luis veneres fave- rent , exphcantur . 9. & feqq. A Domno Au- guftino Calmet nuper produfta expenduntur. i^.eir/e^^. Ex Bibliis Sacris defumpta adpro- bandam luis venereas antiquitatem , expo- nuntur. 15. e5? feqq.
Lu-cianus. An de lue venerea intelligendus fit? tk
Lndo-jicus XIL Lutetiam concefTit anno 1498. portquam Rhetpis inunftione confecratus fuit die 27. Maii ejufdem anni . 79
Lues reneyeaVetmbws incognita fuit Prtef. vii.
Lues venerea in infula Haiti endemia , ab Hi- fpaiais in Neapolitanos & Francos tradufta
■ fuit. Pr^f. ibid.
Lues Venerea in Orbem noftrum divagata e(t gradu giganteo. Praf. ibid. Videtur paula- tim mitefcere & ad interitum tendere , fed adhuc tamen pede claudo. Pr,x:f. x.
Ijues •venerea in Europa fponte non gcneratur, fed viget fomite alienigena , at femper redi- vivo & perenni . Theorcma l. Prxf. ibid.
Lues Fenerea nuUa alia arte aut medicina per- fefte edomatur, quam hydrargyroii . Theo- rema IX. Praf. xii.
Lues Venerca-, nec Grsecis, nec Romanis olim nota fuit . I. Ut probatur filentio Medico- rum 2. Hiftoricorum/ . ibid. Et Poetarum veterum . ibid. Atque diverfitate & incon- ftantia appeliationum , quas initio habuit. j
Lues Venerea , cum primum in Orbe apparuit, varia nomina obtinuit . ibid. A Symptoma- tis , qu-B intulit . ibid. A San(flis , quoruir auxilio implorato fanitas fperab»*^-- '/'^A- diverfa natione , unde ^---^s tranfmiflus credebatur /1 "~ i^uctorum arbitno . 5
Lues Venereei a Lepra Arabum plane diverfa . ibid. ^ S^l^- Non oritur a vencre vulgiva- grt 6c pandemia . 8. 6* feqq- Omnino diveria eft ab antiquaHebraeorum Lepra. 15. &feqq. Et a morbo Jobi . 19. & fcqq.
Lues Venerea ab anno 1494. ad annum 1496. Europa: primum innotuit . zz.& feqq. Quod probatur difertoteftimonio xxi. Medicorum, qui exeunte xv. & ineunte xvi feculo vi- xerunt . ibid. Et Hiftoricorum aliquot con- temporaneonun . 26. 6*/^^^. Neccontrahanc Epocham quidquam faciunt loca quscdamde- prompta ex Medicis anno 1494. antiquiori- bus, quippe qujE non debeant de lue vene- rea inteliigi.zP. 6"/?^^. Ut neque cafusdefcri- ptus in Conjiliis Medtcis HugonisBencii . 31. & feqq. Neque teftimonia Guilielmo Becket- to nuper piodufla . 34. <5r feqq. Neque fta- tuta iupanaris Avenionenfis. 40. dr feqq.
Lues Vcnnva ante annum 1456. in Provincia ignota erat • 44. Initio a Gaiiis difla fuit Crajfa Variola , La CroJJe Vcrole . 45. Sed u- i"u5 tandem invaiuit , ut Variola limplicitcr diceretur , gallice //? ^rVo/f . :. iind.
Luis Veneren; antiquitas nulfomodo poteft a»' gui vel ex eo quod nunc dicatur gailicc If Verole fimpliciter , fine adjefto epitheto . 4.4. 45. Vel ex eo quod pjeraque nomina morborum venereorum graeca fint . ibid.
Lues ■venerca . Fabuls de illius origine . 46. & feqq. Non a maligno Syderum influxvt , nec a Planetarum coitione ortumhabuit^^. Nec a vitiofa aeris intemperie . 48. Nec a fcorto bubonibus venereis laborante, quocumlepro- fus Gallus coierit . ibid. Nec a Scoito , cu- jus in utero abfceflfus lateret. ibid. Nec a puteis venenatis,aut a gypfocum farina irtix- to. ibid Nec a vinis leprofbram fanguinein- fe(flis . ibid. & feqq. Nec ab humana carne in efcam apparata 49. Nec a nefando coii- grefTu cum jumento fcabido. 50. Nec a coi- tu deteftabili cum Cercopithecis . ibid. Nec a canie Ivans in cibos adhibita . ibid.
Lues foierea olim endemia fuit in infula Hai- ti, iive Hifpaniola . 52. & feqq. Et inde a Columbi Comitibus in Hifpaniam tradui^a , annis 1492. & 149^ ii^id. Quod probatur e- gregiis teftimoaiis tum Medicorum , ibid. <& feqq. Tum Hiftoricorum . 53. 6r feqq. Deiiule ab Hifpanis in Neapolitanos , ab utrifquc in Gallos contagione dunanavit. 54- & feqq-^^t ab illis in ceteros Europa: , imo plerofque AficX & Africae populos propagata eft . $6. 6* feqq. Apud quos varia nomina fOrtita fuit . ibid. 6* feqq. Prajter celeberrimum luis ve- nereae focum in Hifpaniola Intiila , extitere alii non pauci in plerifque Zonae torrid<-E lo; cis SS.&M^. In RegnoPeruvi^„^.-g^^;, '^, va Hifpan.a.Iii Flo.j^fuiV j^^^. i^ ^„^1^ "°^!^'K.A*rifi'lmperioSinenfi.
^JesVenerea. ConjefluraE! de caufis, cur inHf- fpaniola Infula olim endemia fucrit . 60. & feqq. Sicut in ceteiis focis, in qviibus anti- quitus latuit in America, Afi-ica tc Afia. 6
Lues Venerea . Quafnam periodos br.buGrit ha tflenus in Eviiopa? 6$. & Jeqq. Quafnam in pofterum habituia videatur ? 70. & feqq. An duratura fit in peipetvuim ? 7'
Lues venerea. Inter nova luis venercacfympto- mata non debet admitti Fonnica conofiva quac a Wiero defc.-ibitur . 6g. Kcque Plica Polonica ihid. Neque Rachitis. 70
LuesVenerea . Non defunt , quiconjiciant lue.n veneream inperpetuum duraturam . ^i.Cvm primum apparuit , vulgo credita fuit fcrpe- le in diftans contagione . 74
Lues venerea ab anno 17 10. nullis novis fym- ptoiratis aufta eft, fcd contra jampauciori- bus & mitioribusin diesftipatur. 70. 71. Vi- detur multis jam dudum ad interitum ten- deie . 72. 6- feqq. Unde poteft colligi ali- quando extinflum iri. 7?- Caufa: cur ad in- teritum gradarie tendat . 74. Solvitur obje' aio, qua: in contrarium aflviri po,«ft ■'■■■> ix feqq. . • •
Lucs Venerea inter morbos Epidemicos nntio numerata fuit. 81. Sed tandem u u compey- tum eft propagari tantum ex "'^""'^^,,
:t
I N D E X
Nempe Reneratione . ibid. Et prifertim con- tagione . ibtd. Non in diltans . ibid. Neqiie foriaii per fomitem . 183. Sed maxime per contaftum . ibtd. Nempe ufu venereis , la- flatione , bafiatione, cubitu fimplici & con- treiflatione partiumexulceratarum. 84. Nun- quam contrahitur per jaltum , & fine prae- via labe ni parte , per quam contrahitur . 88. 6- Jeq.
Lias Venereie confirmataE Defcriptio . 276. <& feqq. Caufe. 279.6* /p^.7. Symptomata. ibtd. Morbi genitalium . ibid. Vitia cutis . 284. Morbi oris & narium . 285. Dolores vene- rei. 286. Morbi oifium . ibid. & feq. Twmo- res glandulofi & lymphatici. 290. Ocuiorum morbis . 291. Morbi Aurium. 292. & feq.Lx- fiones funftionum . 293. Animaiium ibid. Vi- taluim . 294.Naturalium. ibid. Univerlalium . 295. QuaEi mulicribus propriae funt, 296. Dia- gnolis. 297.Prognofis ^o^.Curatio.jis.d*/^^^.
Li<es Venerea . Qualis fit ? 307. 6* feq. An fo- ia fit , necne ? ^08. An adjunftis raorbis re- ceiitior ; an antiquior? ibid.
Lues -uenerea confirmata femper gravis eft & difficilis. 309. Ita tamenut illius gravitas va- riare poflfit multis de caulis. 310. Unde fit, ut quxdam graviffims fint . 311. Nulla ta- msn ett, qus curari non polTit . 312. Sed a- lia; carantur difficilius . ibid. Alia; cum ma- jore periculo. 313. AIis demum diligentitli- ma cautione opus habent. 314. Quas fintUies venercaE omnmm graviflimse? 315
Lmcs Venerea ingenere duplex efl , Altera,qua; humores folos inficit : Altera qus partes folidas la:dit . 342. Pofteriori etiam fanataE fuperfunt aliquando atfeftiones ,qua5 funt infanabiles . ib.
Lues Venerea inter Sinas non modo nota , fcd
etiam non rara. 372. Quas apud illos appel-
lationes habeat. 375. Creditur ab omni aevo
grafTata in Sinico imperio. 378. De illanon
diffevitur in hbris Medicis Sinicis in eadem
rta^, in qua de cetcris morbis. yjq. Sed chara-
fteri \\\\Tcbou..rng femperaflfi^iturnota P;»^-
tfe-ieou difta , qua indicantur charafteres
morbos fignificantes . ibid. Ek quo videtur
argui luem venjream inter Sinas novam ef-
fe . 385. An invalefcat , remittatur ne incer-
tum eit inter Sinas, & quare ? 378. Volunt
illam concipi tribus modis , ufu veneris ,
refpiratione , & pluvia aeris tempefirate , fi
corpus tunc calefiat. 379- Quse caufae figil-
latim CKpenduntur. 388
Lv.ts Venere.-p inter Sinas nomina. 274. Caufge.
ijg. & feq. Symptomata . 388. Diagnofis .
390- Pi-ognous . ibid. Therapeia . 176. 6r
.feqq.i^z. 6- feqq.
Lues Vsnerea videtur inter Srnas nova efTe ,
contra quam ipfi putant . 385. & feq. Vide-
tur ab anftralibus Sinici imperii provinciis
in boreaks propagata. 386. Videtur a Lufi-
tanis in Snias devefta. ihid.
Lues yenerea inter Sinas multo levior efl &
leviora inducit fymptomata, quam imerEu-
ropjEos. 380. Recens facile curabilisinSmico
imperio , difficUiime jnveterata . ii^ Videtur
R E R U M. 4«»y
multo prius graflata' fuifle in auftralibus Si- nici regni provinciis , quam in borealiba* ibid. Poteft ab omni a:vo in provincia Quan- toni cndemia fuiffe, cum illa intra tropicos jaceat. 388. & feq.
Lupanarium Londinenfium Ordinationes anti- quae , antiquitatem luis venerea: non probant. 34. & feqq.
Lupanaris Avenionenfis Statuta antiqua. 40. ?y feqq. An genuina finr ? 41. ^quiuv condita, quam Statuta lupanarmm Londinenfium . 43. Nihil inde pofTc coliigi pro antiquitate luis venerea; , 42. & fiqq,
Lupanaria in diverfis urbibusolim publice con- ftituta . 43. Reflene, aliis judicium fit . ib.
Lupa-riaria Londineniia Suburbi Southwarcen- fi . ib. Antiqua illorum Statuta . ibid.
Luf.tani Sinicuin Impcrium adierant anno 1317, & Cantonum appulennit. 386
Lufit.ini a Catlellanis luem veneream .icce- ptam habuere , quam ideo dicunt Morbum Caftellanum . 55
Luxus Capitalis Nolanorum : An de lue vene- rea apud Aufonium pofTit accipi ? i>
Lymphie vitia venerea. 276. 290, Vide Tumo- res lymphaticos .
M
MJcuU cutis venereae . 284. Quomodo di- ftinguendas a fimilibus vitus cutis ? 300. 30 1
Mic-uius. Morbu? Sanfli Ma:vii , nomen luisve- nereas apud Germanos . apj
Mammarum cancer a lue venerea . 296
Manardus ( Johannes ) credidit luem vene- ream ortam efle a Scorto quodam Valenti- no, quocum leprofiis rem habuerat. 47
Manuafcie , ut & in reliquaProvinicia lues ve- nersa prius grafl^ta non fuit quam poft an- nura 1496- 44
Marcor a lue venerea . 295
Marifcie ani . 270. & feqq. Non funt exftirpan- Ax opc Itgatvira». 273. Neque ufu cathsreti- corum . ^b.d. Sed terro exfcindends , ibid, Vide Ficos ani & Crijlas ani .
Marttalis . An in Syphiliticos jocatus fit . no- mine ficofbrum. 12. 13
Murtlnus ( Bartholomaeus ) Cardinalis Segobri- cenfis, moritur ob adhibitam therapeiam mercurialem. 97
M.is , pondus Sinicum , quod eft pars decima Taeli . 376. yEquat gr. Lxiv. proxime. 380
Maffa ( Nicolaus ) de bubone venereo paiica quaedam dixit anuo 1532. 66
Mauritani luem veneream contraxerunt a Ju- da;is ex Hifpania espulfis. 56. 57. Quam i- deo vocant Malum Hifpanicum . ibid.
Mayerne (Theodoras TurqucT de ) laudat in- jeftiones merciu-iales in Urethram ad gonor- rhoea: venerea; curatjonem. 189
Maynardus ( Pctras ) primus defcripfit anno circiter 1520. vernicas & porros genitalium. 66. Falfo oiim praedixit luem venercam cef- faturam anno 1584. 70
U.e«i ( RiChardus-) duo argttmenta proponit D d ad-
413 I N D E X
adverfus Hydraigirofim . 162. Qu^ facile di- Imintur & explicantur . 16^. & feqq.
Medicamina anti-chfradica de Ro:yoi< . ^66. & feqc}. Ratio iUa adminiftrandi . 367
Medicorum re^en-.m ioca explicata , unde cre- ditur antiquitas luis venerecE poflTe coHigi . 9. & feq. Expenduntur locaaliquotMedico- rum anno 1494. antiquiorum , qux de mor- bis vfcuereis a quibufdam intelli^untur. »8.
6- feqq.
Medici complurc; teftantur luem venereamen- demiam olim fuiffe in lufula Hifpaniola . 52. <& feqq.
Medict luis venereaD curationem initio detrefla- bant m Italia, Hifpania , Gcrmania & Gal- lia . 95
Medicus Nemaufenfis Anonymus , primus pro- pofuit ufum virgularum plumbearum grada- riae craflitudinis ad ftranguriam veneream ,
2Z2
Medicus Sinenfts qnidam de lue venerea inter- rogatus optimercfpondet. 372.111iusfcriptum idiographum penes me aflervatur. ibid.
Medullte oiTium morbi. 278. 289. & feqq.
Mei-yo . Myrrha . 382
Melicerides veneres. 278. 289
Menflrua in calidioribus regionibus acerrima funt . 63. Ideo lege vetitum erat Jvidais , ne cum menitruatis ullum haberent contuber- nium 6^. Ideoque Arabes Medici & primi& fepe differunt de puftulis &ulcerib«s virgfp, oriundis ex coitu cum ffin, hoc eft, curti menitruata muliere . ibid. Inde videtur re- pefenda potidima caufa, cur luesvenerea in Antillis endemia fuerit . ib.
Menftnmnm fuppreflfio . 296. FIuxus immo- dicus 9 caufavenerea . ihid,
Menflruorum erwptio tempore hydrargyrofeos ,
Mentagra difla fuit lues venerea a Wendelino Hoclc . 4.
Menth,e Aqua Q.uei-cetani . 369
Mentulaera difta fuit lues venerea a Jofcpho Grundpeckio . 4
Mercerus (Johannes) modefte filet de natura morbi , quo Jobus percuiTus fuit . 19
Mercurialia pra:parata , ad quos morborum ve- nereorum caius maxime valeant ? i(5i
Mercuriale unguentum, quomodo nunc praepa- retur? 320. 321. Vidc Unguentum & Neapo- litanum .
Mercurio , & inter variai Mercurii adhibendi methodos, Hydrargyrofi vifloria ceffit incu- randa lue venerea. Pr^ef. vii.
Mercurii & mercurialium ufus unice valetcon- tra luem veneream, & modo cautus fit, tu- tus eft & innocuus . Thcorema V. Prtef. xi.
Mcreurius nunquam tutius & efficacius luem exftirpat , quam fi purus & fincerus roris inftar fanguini inftilletur . Theorema VIII. Praf. tbid.
Mercurius a Grxcis & Latinis Medicis damna- batur, tanquam deleterius . 113. Ab Arabi- bus ad uius medicos , fed cxteriores , voca- tus eft . 10(5. Qiioruni cxempla lequuti fiint
R E R U M.T
Medici Europaji . ikid. Unde faflum , ut ad luis venercT curationem accomodatus fit ex analogia. 107. Et primis quidem morbi tem- ponbus. 108. Initio parciffima dofi & cau- tione maxima adhibitus . ihid. Sed Empiri- corum imprudentia brevi infamatus fuit . ib. Unde fa<flum eft , ut exoleverit poft detefla Guaiacum , Radice Chnias , Sarfam-pariUam & Saflafras . 109. Sed vileicentibus ob inef- ficaciam remediis illis, in ufum revocatus eft . 1 10
Mercnrius adhibetur externe vel inteine . ibid. Ufus externus quadruplex eft . Forma li- nimenti vel uniuenti . ibid. Forma ce- rati vel emplaftri . ibid. Forma fuftiimigii , ibid. Forma lotienis . ib. Quid mutatum fue- rit in ufu externo? iii. Ufus internus Mer- curii olira tantum duplex. 112. Forma Pra:- cipitati rubri . tb. Forma nativa Meicurii crudi. 113. Nunc veio Mercurius multiplex interne adhibetur . 114. ut, Mercurius fubli- matus dulcis . Panacea mercurialis . ^thiops mineralis . Igne pnparatus . Prasparatus tri- tu. Vulgaris. Alkalifatids . Anti-phthificus . Anti-fcorbuticus . Diureticus . Catharticus . Mercuriusviolaceus. Piacipitatus aibus . Pti- fana fudorifica. Sohitio Mercurii per deli- quium . ibid.
Mercurius . EfFe(fIus Mercurii in humano cor. pore . 146. Poflunt explicari ex notis Mer- curiiqualitatibus 147. Qiubusviis iltitusMer- curius introfubeat?/^. Ratio a»ftimandn:quan« titatis Mercurii , qus hac priore via intro» ducitur. /i^. Quibus viisMcrcuriusorefumptus ad fanguinem traducatur ? 148. Ratio acfti- rnandi' quantitatis Mercurii , quac hac altera via introducitur . 149. Mercurius orc fum- ptus parcius & diflficilius in (anguinem tra- ducitur , quam illitus , ib. Leinmata de ef- feftibus primariis Mercurii . ib. Coiollariar dc effe(^ibus fecuudariis. iso.Mercuriusnun- quam efficacius agit, quam cum in fangui- nem traducitur nativa forma . tbid. Virtus Mercurii certis limitibus coercetur . 151. Qucj- modo Mercurius falivationemcieat? ia. Qua ratione falivationem femper non moveat ? 152. Lui venereae efficaciter medetur finefa- livatione . ib.
Mercurii ufus ad curationem luis venerea; o- lim a multis damnarus . 153. Laudatus aplu- ribus. ib. Pivefertur ufui lignorum fudorifi. corum , duce experientia & comite ratione . 154. Etiam in ipfis Iniiilis Antillis. 155.
Mercurius. Uter uracftabilior , internus, exter- nus illius ufus ? 160. & feqq. Qua; fit opti. ma Mercurii foris adhibendi ratio, fuilUmi- giorum , emplaftrorum , an linimentorunt forma? 162. Ratio adhibendi illitu Mercurii ceteris omnibus praeftar . 16^
Mercurius, qui poft hydrargyrofim in fangui- ne reliqiuis eft, nullam noxam infert . 163. In offibus nunquam coUigitur , nifi prius cariofa fuerint, & tunc colligitur fine noxa. ibid. Utilc eflet ad curationem efficaciorem iuis venerea: maxijnam Mercurij copiam
INDEX RERDM.
411
xii faiiguinem transfundi , modo fine p^ri. ciilo . 164
Mermrii/.s . Duo in Mercuno rscfuiruntur , ut luem venefjarr, poffit efficaciter depellere . ^^8. Hinc duT leges oblervand.-e in admmi- ftraiido Mercurio. 339. Quas clefinire nonli- cet ratione , fed experientia tantum . 340. Ut blandam & ihtis dmturnam faiivati6n.'m mo- vea: . 34 i
MercM-iy,s praecipitatus ruber , folans & iu- naris de Li Vigns 362. Praecipitatus folaris Gervafii Uca>- . Ji. Violaceus diaphoreti- cus. . ^6^
Mercf.rti foKuio per deliquium . 365
Mercy/rius jublimatus di/.kis., quibus modis aSi- nis praEparetur fecundum Auftorem Libri , qui Pen-tfjo-cang mou, infcnbitur. 393
Meretrices . Vide icoria.
Metbodus rationalis ad luis vensre.x curatio- nem . c)6. Piane inefficax . 97. Mercurialis deinde adhibita , fed ad plerifque initio da- mnata. ib-
Methodus adhibendi cathKreticaexftirpandisca- runculis \\\ urethra, proponitur & rejicitur. 220. A quoprimum inventa , &a quibus po- tiffimum approhata aut commendata ? 221
Methodus fecandi urethram propter raphem ad delendas carunculas , proixjnitur & im> probatur. ib.
Methodus introducendi turundas linteas ad dc- lendas caninculas , aut ad itranE;uriam vene- ream fanandam, proponitur& rejicitur . 222. A quonam primum adhibita fuerit? 223
Methodus immittendi virgulasplumbeas inftran- gula venerea , proponitur & laudatur . 222. Modo ad debitas cautiones attendatur . 225. A quonam primum adhibita fuerit? ib.
Metbodi curaiuicC luis venereas, qur-e inter si- iias receptx' funt . 376. & feqq. Altera , qua; morbum vi adoritur . /^. Altera, qusE pede- tentim expclUt . 377
Metbodi curand-r luis venereas tres funt in fum- ma inter Sinas, ficut& interEuropseos.jpo. Metbodica , ad quam referendum decorfum bufonis in vino. ibid. Hidrot:ca , ad quam pertinent duo decofla fudorifica -, 3(/i. Mer- curialis, ad quam revocantur pilula: & em- plaftra ex Mercurio . 392
Metbodus illitionum vel inunftionum , Vide Hydrargyrojim .
Methodus Suifuniigationum vel fuffitionum . Vide Anathymiajlni, vd Suffumigationes .
Mevennus vel Mevsnnius (SanSiusj colitur in Britannia minore. 4. Idem qui Sanfius M,c- 'vius Germanorum, & SanSius Sementus Va- lentinorum . ihid.
vieurfi:is (Johannes) propofuit in G/oj7I?«o G»-*- co-Barbaro verfus duos , unde videtur pofle colligi antiquitas Iv.s venereas , fed perpe- ram , fi res attendac w . 14. & feq.
Microjcupiu/n . Qua arnficio conftaret micro- fcopium Circulatons cujufdam, cujus ope fe in lero fant,iunis divcribrum asgrotantium , diverfa animalcula repraileutare gloriabatur .
Min-hoa-Tcbouang , no;ri2n Sinicum luis ve- nerccE . 375
Modus frturandi pr.rparatis mercitrialibus pti- fanam fudorificam . 3154
Monacbi Lotharingi , de quibus Pifo in Qbfer- ■uationibus , vidsntur lcorbuto afFedi fuif- <e- 33
Montanus ( Johannes Baptilla ) refert luem venercam in Indiis novis tamiliarem fuif- fe. 52
Moj"^ ani. zyi.&feqq. Fico? ani , &iCriJiasani.
Morbi quidam paulatim evauuerunt , ut Ignis facer Sanfli Antonii, ieu Ardentium morbus Febris fudatoria &c. 8
Morbus Campanus. 13. Lesbius . 14
Morbi meretricum. 43. 44
Morbi Scortatorum. 12. 38. Maxime lirem ha- beant cum menftruatis . 63. 64.. Potiffimum in regionibus cahdioribus . ibid.
Morbi alienigeiiaE in Europa, alii fponte brevi intereunt, ut Lepra . Alii perpetui liunt, ut Variols, & Morbilli. 70. Ad alterutram claf- fem an percineat lues venerea ? 71. & feq^'
Morbi , qui Gonorrhoeas virulenta; iuccedunt . 206. & feqq. Qui buboni male curato fuper- veniunt. 2 33.clr/tf^^.Qiuab ulcufculisvenereis genitalium dependent , vel iiidem fuperve- niunt. 249. & feqq.
Morbi venerei genitalium recrudeicunt , reno- vantur, de novo invadunt ex iue venerea . 276. ut , Ufcufcula cancrofa . Porri ieu ve- rucaE. Pani feu Bubones . Condylomata. Fi- ci , Manfcas &c. Rhagades . Spermatocele , varicocele, farcocele , hydrocele , pneuma- tocele , &c. 283. 284
Morbi Oris , narium & faucium , qui venerei ilint. 277. 283. Ulcera faucium cum carie offium palatinorum. Ulcera palati cum carie fornicis oifei . Ulcera gingivarum . Cafus dentiiim . Ulcera narium , & nafi deprei- fio . Sonus naialis & aphonia. Oris foetor. ibid .
Morbi offium venerei . 278. 28(5. & feqq. Exo- Itofis . 287. Hyperoftolis . 288. Vitia varia medullas offium . ibid. Caries . 289. Ofteo- farcofis . ibid,
Morbi Oculorum venerei . 278. 291. & feqq. Palpebrarum inflammatio , lippitudo , Tra- choma, Sycofis . ibid. Encanthis, unguis , five pterygium . ibid. Epiphora , Ophthal- min;thid. Aibugines, phylacTOcE, ftaphyloma- ta. ibid. Fiftula lachrymalis, five iEgilops. 292. Ha:malops, Hypopyon. Ibid. Gutta ic- rena . Uid.
Morbi Aurium venerei . 278. 292. & feqq. Fii- furas , herpetes, ulcufcula in meatu audito- rio . 292. Exoftofes vel Hyperoftofesofficulo- rum quae audinoni inferviunt . ibid. Ulcera in aure interna . ibid. Sibilus , murmur , tin- nitus. ibid. Baiyecoia & furditas. 293
Morbi venerei locales in genitahbus , ano ,
inguinibus iponte prodeuntes , IV. fignum
univocum luis vcnerea?. 303
Morbt venerei locales recens contrafli , fi adhi-
i>ita remedia eludant , V. fignum univo-
Pd 2 cum
INDEX RERUM
412
ciim luis veliereae. Ibid.
Morbi offium venerei , IX. fignum univocum luis veneres. 302
Morbi venerei. Vide "Luem Veneream.
Morbof.i iiberorum etiam vitalium conftitutio , III. fignum univocum luis vensrex. 300
Mou-koiui . Malti Cotonea. 382
Mou-to/ig . Specie uicognita . i eid.
Mulieris jpd^e vel f^tidiv nomine a Medicis , qui ante annum 14.94. <cripferunt , non in- teliigitur mulier lue 'uenere.i infeEia , de qua iilis ne fufpicio quidem uUa hiit , fed mu- lier menjiruata , v^Ucprofa, vci ex ulcereiMt cancro uteri mak affeBa. 29. 30
Multiplicatur virus venereum fcmel admiflTum. pi. & feqq. Quod cum plerifque vensnis com- rnune habet . Ibid. Ciuxnam lint rauitiplica- tionis illius conditiones? ibtd. Cauix ScC^c- itus . 92
Munditiei ftudium in utroqus fcxu utile ad praccavendam vel debilitandam luem ven^- ream . 74
Murmur in auribus a luevenerea. 292
Mufitanus (Carolns) laudat ad curationem go- norrhixaE injeftiones ex aqua planta^inis, in qua Mercunus dulcisdifTolutus (it . 189. Ap- probat qiioque ufum internum Mercuniprs- cipitati vindis. 191
N
NAmbakaffiin , Nomen luis venerea; apud Japonios. 58
Naples ( Mal de ) Nomen luis veneresE apud Gallos. 4
ISarium morbi venerei . 277. 285. Vide Mor- bos nartum .
Hafi depreilio alue venerea . 277.285. Malum eft immedicabile . 360
t^sapoUtani luem veneream conceperunt ab Hi- fpanis , quam cum Gailis communicavere . 54. 6- f:qq.
YieapoUtanum bsllum Caroli VIII , Gallorum Regis , cum Regibus Neapolitanis , & Ferdi- iiando Aragoneniium Rege , Epocha fuit qua iues venerea Europae primum palam innotuit , prius inaudita . 5S- &feqq.
NeapoUtanum Unguentumex quibus olim com- poneretur ? iio. Ex quibus nunc compona- tur.' 320. Qiianta diligentia adhibenda (it in illo com[X)nendo? ibtd. Unguentum alterum blandius & cuti Ibvendas magis accommoda- tum. 321
Nieou-fi. Species, quas defuit in Capfa Pequi- no miiTa. 382
Nigritte luem veneream endemiam patiuntur Sp. 61. Fallitur tamen Sydenhamius , dum putat ab illis in Inlulas AntiUas deveftam fui/fe. 62
t^di venerei poft hydrargyrofim fuperftites , quomodo curandi? 355
"Nolanus Luxus . An apud Aufonium de lue ve-
nefea debeat intelligi? 14
hlomina varia , quaE lues venerea in Europa
, obtinuit initio , cum primum appaivut . 3. 4
Nomina Sinica fpecierum , qus in formulis Pequinomiilis adhibentur . Synonymaearum- dem fpecierum, qus in Europa ulitata funt. 381. & feqq.
Nomina Sinica luis venereac . 374. 379. Probant luem venereamnovam eflTeinter Sina? , cou- tra quam ipii putant. 385. & feq,
Nofocomia ptculiaria Syphiliticis delhnata in plerifque Civitatibus. 80
Novitas luis venereaE probatur teftimonio Me- dicorum plerorumque, quiexeuntefeculoxv, & ineunte xvr vixerunt . 22
Novitas luis venerea; probatur inter nosduobvis ejufdem temporis eventis , Inventione Orbis novi , & Bello NeapoUtano ^ Ik nihiio minus tamen negatura multis 388. Inter Sinaseum nullo evento conjunrta eft , nec mirumpro- inde ii ab iifd;m illius ingrefTus ignorctur . tbid.
Novocomenfis quidam circa velanda corporisul- ceribus putrefcebat . 39
OEfletricatione luesvenerea faspenumerocon- trafla fuit. 84. &feq.
Ob/lru6i.'o ]ecmons , Lienis , Pancreatis acaufa venerea . 295. 6* feq,
OculoYum morbi vener«i , 278. 2pi.& feqq.Via. Morbos oculorum .
Oleum Vitrioli dulcificatum , feu , Aqua Rabe- lii . 36P
OngL:de ( L' ) Lues venerea cum cafu un- guium . 277
Ophiajis venerea . 284
Opbthalmiie gonorrhoics Defcriptio. 201. Cau- Ix . 202. Symptomata . 203. Diagnofis . 204. Prognofis. ibid. Curatio. '}id.
Ophthalmia gonorrhoica , quafi inoculatione propagata . ^°^
Ophthalmia a lue venerea . 291
Opiata Fernclhi , live major , Tive minor ', quam ille ad curationem luis venerea: lau- dabat ceu efficaciftlmam, nuUius virtutis e- rat. 104. 1'almarii , ex illis duabus compofi- ta, haud efficacior fuit. ibid.
Opiata ad dentes firmandos & gingivas deter- gendas. 37X
Ora maritima Africac & Afio; , mari mediter- raneo adfita , luem veneream accepit com- merciocum Gallis velChriftianis , quac ideo ibi vocatur Morbus Qallicus , vel Morbits Francoruni . 57
Origenes refert morbum Jobi ad EIephantiafim.20
Origo luis venerete . Vide Luem Veneream . F«l- bulac de origme hiis venereac .
Ommorbivenerei. 284. 285. Vide Morbos «ris,
Oris f^tor vencreus. :bid,\
Oris rtriftura iive capiftratio, vulgo bridure.^
^25 Ojfa etiam tenerrima , fi carie afti6la fint e-
mendabili , hydrargyrofi perfaixari poflLint .
157. & fcqq.' „, ^ . „
Ofltum morbi venerei . 277. 280. Caries . 278.
289. Vide Morbos oJ[tum .
OJftum
INDEX RERUIA.
413
Offiuni cai-ies venerea poft hydrargyrofim ple-
\-umque iliperelt. 349. Q.uotuplex fit , & quse-
nam lint illius remedia? 350
OJftum palatinorum amiffio . jdo Quomodo re- paranda? S^^i
OJieocepMs dolor contumax cariem ofl!ium , vcl medulL-E aWcefTum indicat . 336. Quibus fo- la operatione mederi licet. lii^.
OJleofarcofis venerea , a qua caufa inducatur ? 278. 289. An lit morbus recens cognitHs, ut Johanni Ludovico Petit vifum fuit ? iliid. Ofh. emollita morbis omnibus obnoxia red- dit, quibus partes moUes . 291. Quoniododi- Itinguenda ab ofteofarcofi , quse ab alia cau- fa potell inducif' 303
Ovanornm tophi , slcirrhi , tumores , hydati- des , abicelTus , hydrops a caufa venerea . 296
Ovum a lue venerea- 293
Oxycedrus , five Juniperus major bacca rufe- fcente , curandae hii venereat: olim in Afri- ca adhibitus. 104
PAbumvvc , Vide Saffafras , vel Vavame in Indice Tom. 11. VMadius. Locus Paliadii exponitur , qui cre-
ditur facere pro antiquitate luis venereae .
10. II Valmarius (Julianus) exduabus Fei"nehi opia-
tis anti-venereis unicam componebat , qUiX
Fernehanis nihilo efficacior erat. 104
Valmarii Pi1u1<e decreta. 370
Valpebrarum^ inflammatio , lippitudo tracho-
ma, fycofis a caufa veneream. 278- 291 Valpitatio cordis a caufa venerea. 279. 294. Vanacea mercurialis . 113. Solaris & Lunaris .
114.. Mtchaelis de la Vigne. ibid.l6z. N...
de la Brune. 7^67,. ib.
Tancreatis obftruftio a lue venerea. 295
Vandemia ( venus ) Vide venerem vulgivagam. Vaniis venereus. Vide. Bubonem venereum . Varaceljus (Theophraftus ) de bubone venereo
mentionem diferte fecit anno 1536. 6j. Vi-
dctur quoque gonorrhfa: mentionem tecifte
anno eodem. ibid^
Varalyfls a lue venerea. 294
Varalyfis a caufa venerea , quas poft hydrargy-
rofim fupereft , raro fanationem admittit .
359- Remediis tamen omnibus impugnaada
eft. . ^ ^ zbid.
VdraphimofeosV)Q{zr\^t\o .rOtV. Caufae. 250. Sym-
ptomata. 251. Diagnofis 252. Prognofis. ib.
Curatio. 253. 6* /d-^^.
Varaphimofis habitualis poft hydrargyrofim ni
viris. 345. Qiiomodo curanda ? ibid.
Varaflata duplex, glandulofus, qui nunc Pro-
Jiata vocatur & varicofus , qui Paraftatac no-
mgn retinet . 174
Varennin (Ludovicus) Presbyter e Societate Je-
fu, in literatura Sinica eruditiflimum , qua
ratione uuum ex Sinieis luis venereae no-
minibus interpretetur? 375. Putat luemvc- neream lenius fsvire inter Smas, quam in- ter Europseos , & tamen minus fehciter fa- nari . 380
Vartus aliquando in lucem editi fquallidi & femi-putres ex lue venerea , matre tamen fa- na. 82
Vartus foetuum femi-putrium a caufa vene-
'■^*- . i}9
Vathognomonicaf^gnn luis . ^gg.VidcSignaluts.
Vaturfa difta fuit lues venerea a Johanne Aii- tonio Rovereilo. 5
Ve-fou-lim Nomen Sinicum radicis Chin.t jux- ta Georgium Velfchium. loi. Radix Chinx albidior & carior. , 382
Ve-la. Cera Siuica. ibi^.
Velade (La) Lues venerea cum defluvio capil- lorum & pilorum. 279
Velarells (La) Lues venerea cam rhagadiby^ volarum manuum. ibia.
Ven-tfao-cang-mou , vaftiilima materia; rne- dica; coUeftio Sinice fcripta. 391. Pars illius in qua de Mineralibus , galhce verfa eft a Vandermonde, D. M. Fac. ParifincP. 392
Vena (Petrus) dicitur Henricum IIL lue ve- nerea laborantem fanailedecoilo radicisBar- dana? . 105. 106
Venis diftortio , quae poft hydrargyrofim fupe- reft . 354. Ejus remedia & exempla. ibid.
Vericlitatio I. Suffitionum in viris duodecim luem venerea infei5tis . 122. 6* feqq. II. In viris aliis duodecim iue venerea pariter in- feftis . 124. & feqq^. III. In f^minis duode- cim lue venerea inteftis. 133. & feqq. IV. l\\ tribusviris lue venerea inteitis . x^/^. & feqq.
Venculis tantum noftris difcere nobis datumef- fe videtur . Vr^f. xii.
Verinei AbfceflTus venereus . Illius Caufas. 209. Sedes. ibid. Symptomata . ibid. Diagnofis . 210. Prognofis . ibid. Curatio. ibid.
Veriodi , quas lues venerea in Europa in hunc diem habuit . 6<,. & Jeqq. Prima ab anno 1494., ad annum 15 16. , quas a Fracaftorio defcribitur . ibid. Altera ab anno 1516 , ad annum 1526. , in qua duo nova acceffere tymptomata, exoftofis cum carie ofTium , & porri atque verrucscirca gemtalia. 66. Ter- tia ab anno 1526., ad annum 1540. , inqua primum apparuerc bubo inguinum & alope- cia. ibid. Quarta ab anno 1^40, ad annum 1550., quo tcmpons intervallo apparuit go- norr?a virulenta. 67. Quinta ab anno 1350, ad annum 1610. , novo fymptomate aufta , nempe tinnitu aurium . ibid. Sexta ab anno 1610., quo apparuerunt veficuloEcryftallina; . ibid. Qua; finoulEE periodiluculentis compro- bantur tertimoniis . 68. 75. Futurs periodi , quas videtur lues in pofterum habitura. 70- & feqq.
Verfx luem veneream a Turcis contagione ac- cepere , quaai ideo vocant Morbum. Turci- cum . 57
Vejiis juxta nonnuUos producitur a vermiculis inconfpieuis , mordacibus & admodum proli- feris. %-j.&feq,
V:
4H
INDEX RERUM.
Vi-fun-pt . Radix Diftamni albi , five Fraxi- nella;. 382
Pe-tcbi . Radix ImperatorizE raajoris . ibid.
Pet/t (Johannes Ludovicus) Chirurgus , narrat acgrotantes duos trefve a A; vifos , qui mor- bum venercum localem nullum experti tue- rant, confirmata fyphiiide laboravifTe . 89. Cujus ohfervationis hdes auiloremipium ap- pellet. li^id. Judicium de Tradatu illuisgal- lice fcripto do ■/noriiT offutm. ibiJ.
Petronists ( Alexander Trajanus ) fatetur luem veneream mmui & in dies mitiorcm red- di. 72
Phimofeos Defcriptio in viris & in foeminis . 249- Cauia:. 236. Symptomata. 2si.Diagno- fiS . 252. Pro gnolis . ibui. Curatio . 25 ^. ^sfeqq.
Pbimo]ts_ , Paraphimolis & bull.T cryitallins , III. hgnum commjmoratmun luis vene-
Pbimojts habitualis poiT: iiydrargyrofim in vi-
ris. 343. In fcemmis. fbid. ciuomodo in u-
trifiiu;? curanda iit? ibid. <& 34<5
Pbljthcn.e in o;ulis a caufa venerea. 291
Phriftus (Laurentius) Q,nid de origine hiisve-
ncreas opinatus (it? ^fi
Vhthifts a lua venerea. 294
Phymata indoientia , quomoJo rifolvenda ?
259. Q.uomod;) cavendum, ne in carcinoma-
ta degenjrent . 260. Quomodo exrtirpanda ,
fi degeneraverint i" ibid.
P-him.a:i-n calloforum in pud;ndis Defcriptio
in vins. z<^6. m ffminis . ibid. in cina;dis .
257. Cauf^E, ii./,/. Symptomata . 258. Dia-
gnoiis. /4;i. Prognoiis . 255». Curatio . tbid.
Pili/A.a Barbu-oire. u^
FiluU alcxitcriie feu purgantes de Rotrou .
367. di creta Palmani . 370
T//«/.« 5 quibus Sina: utuntur adverfus liTem
veneream . 376. 383. Proxime conveniunt
cum Piluhs mercurialibus BarbaroiTs . 391.
Und^ videtur colligi quid commercii Sinas
intcr & huropajos clam olim interce/fiflc per
imerpofltos Arabes . 392
Pi/ied.i ( Johannes de ) e Societate Jefu opi-
natur raorbum Jobi cum hodierna iue vene-
rea confenfifTe-, fed perperam . 20
¥ing-t)tc/t . Cixmphora . 382
Ptng-tfe-teou , nota charafterillica nominum
morborum. 379
P/Vf..'/ five Peric.il, ulcerofus tibiarum tumor
apud Malabaros endcmius. 61
Pifo (Carolus ) videtur Scorbutum defcripfif-
fe , Objerv. 54. js.eir /^^^. Traflatus demoY-
bis a ferofa coUuvie ortis , quamqBam Scor-
butum nominc non noverit. 33
PLtnetarum coitione lues venerea indufla noii
ftiit 46. 47. eir feq.
Platerus ( Felix ) infpiciendis Elephantiacis
vacavit annos 43. 298. Negat fe ex Jangni-
ne qttidquam certi , quod eleph.intiaftm^ de-
nutaret, unquam deprehendiffe . 297. 6* feq.
Plica , Morbus cn;nllorum Polonis proprius .
6g. <^ fcq. Primum graffari c^int in Polonia
circa annum 1564. tbid. Non fiiit novum
luis vencrese fymptoma, contra quam vide-
tur indicare Starnigelius . ihH'
Pltnii diftum egregium , ntdlum lihtum tam ma- lum ej}e, ut non altqua cx parte proftt.Pr.i^'
Pltivia aeris temperie , lues Venerea creditur contrahi inter Sinas , maxime in auitralibus provinciis , quod ii non talfum , at certe val- de dubium efTc videtur . 387. (y feq.
Pneumatocele venerea. 283
Poetartim . Veternm loca , qujB pro antiqviitate luis venerea: faccre creduntur, expficantur . 12. & feqq.
Pocken ( Spaanfe ) Nomen luis venereas apud Belgss . 4
Polychronius cenfet morbumjobi fuifle fpecicm Efephantiafeos . 19
Pondera Sinica, ad qujE exafla: erant fpcciesiii formulis defcripta;, facile poffunt ad noftra reduci. 373. Dittinguntur in Libras , Taelos Max & Fen . 376. Ad noitra pondera revo- cantur. 380
Porrt genitalium in fecunda tairtum pcrlodo luis venere-E primum apparuere . 66
Porrorum genitalmm defcriptio . z6d. Caufa; . 267. Symptomata . 268. Diagnofis ibid. i'ro- gnofis . ibid. Curatio . 269. Interna . ibid. Externa . ibid.
Porri venerei genitalium aliquando po(t hy- drargyrcfim fuperfunt . 343. Qiia ratione tunc curandi ? ibid,
Porri , verrucs , crifta; , condylomata pudeit- dorum, I. fignum commemofativum luisve- nerciT . 30^
Porri , verrucae , fraga , fici , ulcufcula juxti» anum , VI. fignum commemorativum luis venerea; . tbid.
Pox (Fronch) Nomen luis venereae aqud An- glos . 4
Priectpitatus tubet defcribitur a Johanne de Vigo. 112. A quo inter phageda;nica nume- ratur . ibid. Defcribitur quoque a Nicolao MafTa. 113. A Matthiolo priino omnium 111 ufiim internum adduftus ett, ad curationem luis venerca:. tbtd.
Pracipitatus ruber Solaris & Lunaris. 114. So- laris per fe Gervafii Ucay. 115
Pracipitatus vindis a nonnuilis adhibetur cu- randac gonorrbfs; virulenta; . 191. Sed fera nunquam innoxie. 19^
Priccipttatuf ruber Solaris & Lunaris ^62. So- laris Gervafii Ucay. ibid. & Jeq.
Prteparata varia mercurialia. Mercurius pr<-E- cipitatus ruber, luteus, fivcTurpethum mi- neralc , viridis, fivevencreus. Arcanum Co' ralhnum.Hercules Bovii. Aurum vita; Hart- manni . 114. Ad quos cafus vaieant. i6t
Pr.eparatio ad hydrargyrofim .^i3-f=^ /ff?- Vul- gatior. 317. Operofior in Piilmonariis . Ca- che6ticis. Iftericis. Epileptici.<; . Scorbutici.s. Iifque, qai diarrhoea labonuit habituali . ibid. Omitti debet in quibuldam cafibus, fed pau- cis. 320. Quos fi excipias, nunquam omitti. tur fiiie damno. ib/d,
Ptteputii Tumoris defcriptio . 24.9« CaufaD^ 250- Symptomata. 25 1. Diagnofis. 252. Prognofis. ih. Curatio.233. (crjeqq. Reiolutio inflamationis.;^.
De-
jNDEX RERUM.
41S
Decliiutio gangr«nae . 255. GangracncB re- pre/Tio . 2 3 (5.
Froile,nata aliqiiot de cont.-^ioiie veneni ve- n.'1-ei , 90. Car alii difficilius , facilius alii morbum contrahant ? pi. Cur quidam , qui- bus diu innoGUus fuit venens uiiis cum ma- ximecontamuiatis, morbumceleriteraliquan- do concipiant , fi cum aiiis levius inteiflis mifceaiitur? ihd.Cnr nonnulli, qui cum in- fefiis remdiuhabviere fini noxa, deinde abi- que ullamorbiaccefTione, abeiidem aliquan- do contamincntur ? il^id.
TroHemata de efficacia vciieni venerei . gi. Cur alii a morbis venereis levionbusin luem veneream citiilime incidant-, aliicontra non incidant, nea graviiTimisquidem? ibid Cur in aliis lues mttior, tardiorque-, in aiiis ce- lerior, maligniorque .' ibid. & feq. Cur vir, qui fanus efte videtur, fedm quo feminium latet , mulierem quacum rem habuerit , lue ahquando inficiat, aliquandonon? p^CurcK multis libens, qui ab mfeilis parentibus fu- fcipiuntiir, unus aut alter rachitide vel itru- mis laboret, non vero aUi? 95
frohlsmata aliquot circabubonss venereos fol- vuntur . 232. & feqq.
Vro^nofls gonorrhoE* virulenta: . 182. pro di- verfafede. /i^/i/. profpecie infiammationis./^. pro natura /ymptomatuTi 18^. Gonoivhoer^ viraienM iiccae . ip8. fpuri.r. 201. Ophthal- muE gonorrhoic<E . 204. Tumoris teftium ve- jierei, feu Hemi£E venerex. 207. i& feq. Ab- fceinis- venerei i'erinsi. 211. & fsq. Gonor- rhaes habitualis . 21^.
Progriojii itranguris venereje . ziS.& feq. Bu- bonis venerei.i27.6abonis venerei fi;bilori.254.. skirrhodis. 235. &feq. cnrcinom.itodis. 238. Ulcufculorurn cancroibrumin pudendis. 24.6. Tumoris baUni &. pi<i;putii. 232. l'himofeos & I'araphimofeos . i^fd. Bullarum cryftalU- narum . ii,id.
Frognofis Phymatum & tubevculorum callofo- rum, atque chordarum skirrhodum in geni- talibus . 259. Gangrasnae genitalium . 262. Porrorum , verrucarum 8c condylomatum . 2(58. Criftarum, mororum, ficorum, marifcarum & rhagadum. 273. Luis venereas confirma- ts. jop.Quigravior, qua; ejraviffimafit. ii. Q,uaE; curatu facilior .aut difficilior ? 312. Propagatio ex traduce , iui venereas propria non eft, fed cum aliis morbis pluribus com- munis. 85.
Trophylaxis gonorrhaeaf: a multis diligentiffi- me quaefita. 194. & feqq. A neraine reperta, nec reperiunda. ibid. Proinde cafte vivat , qui fe fanum cupit. ipj. Si qua tamen re- periretur, videturpofTedivulgari . lod.&feq. Pterygium , five Unguis a lue venerea . 291. ?tifuna iudorifica, Iwe hidrotica fimplex . 103. Cathartica fivePurgans. 104. AbAgyrtis duo- bus , tanquam arcanum novum Lutetis ven- ditata . ibid.
Ptifana fudorifica praeparatis mercurialibus fa- turata . 364.
Vtifana hidrotico-cathartica , vulgo Ptifana de Callac. 365.
Vtyalifmus, qviomodo excitandus ? 322. Quo-
modo regendus? 323. DeficitaUquando iii hy-
drargyrofi , fed Ims damno . 337. & feqq.
Vide Hydrargyrofim . Pua, Nomen luisvenerexapudCalicutanos. 58. Pudcndagra dida fuit lues venerea a Gafpare
Torrella . 4*
PuHtties aninjalculorum minutiiTimorum &
mordacium luem veneream nonproducit. 87. Pulmonarii , quomodo ad hydrargyrofim prat;-
parandi ? 108.
Pulfus intermiflio a lue venerea. 8<5.
Pulvis ruber Joannis de Vjgo. iiz.Vide Prce-
cipitatum rubrum . Vul-uis Iiquans de Rotrou . 298. aftringens de
l'erny. 3°^"
Puflulte genitalium , de quibus ab aliquot Me-
dicis mentiofaftaeft, qui ante annum i494'
fcripferunt, nullo modo venercK fuerunt. 28.
& feqq.
VufiuLe venerea2 . 285. Quomodo diftinguendas a confimilibus vitiis cutis? 301.
Vutei .ab Hifpanis venenati Galiis luem vene- ream non intulerunt. 48.
Q
U^fita de lue venerea Pequinum mif-
_' . 372- 171'
Qu,ejhones de diverfa ratione, qua Ivies vene-
rea concipitur, vel non concipitur; conce-
pta ingravefcit , vel non ingravef(;it , &c. ex-
plicantvir. gi.giz.&Jeq.
Quantoni . Provincia. Nihil obftat , qum lues
venerea endemia eiTe potuerit ab omni aEvo
in illa Provincia , cum intra Tropicos fita
fit . 388.
Quercetani Aqua Menths. 3<59-
Quizqueia. Vide Hifpaniolam . Quid fignificet
Yox illa Indica. Si. & feq.
Rjtbsllius. Aqvia Rabelii , feuOleum Vitrioli edulcatum . 368
Racbttis dicitur in Anglia, ubi ortum habuit, primuminnotvnfrecircaannum1634.veI1640.70 Non fuit novum luis venereas fymptoma , con- tra quam plvirimi opinantur. tbid.
Radix Chime. Vide Chinie radicem.
Radtx Sarfte-pariUie . Vide Sar^ic-parillie radicem.
Regina . Morbus Sanflas Re^inas idem ac Lues Venerea.
Remedia quaEdam, quae contra virus oiim ad- hibita vel lavidata funt. 103. & /^qq.
Varia deleteris virtutis ab Agyrtis *itis te- mere adhibita . ^H- "S.
Rem;d'a qusedam rariora, qus --^ ^iX(^m. vene- ream facmnt , vel facere cre^^^ntur. ^6i.&feqq.
Res non-naturales , faltev" mEuropa, Iviem ve- neream nuUa unq^-inj ratione pofTunt pro- ducere . 8z
Reftn.'' «uaiaci laudatur ab Hermanno , tam- qiiam fpecificum gonorrhaecE , fed vjx pra-po- iet illa d«eo^o Gfiaiaci, ud
R.-r-
4i6
INDEX RERUM,
Refpimtione liies venerea dicitur contrahi iii- ter Sinas. ^jg
Refponfa Peqiiino fcripta . 373. Explicantur & enucleantur . 380
Rhagadum ani Defcriptio Z77. Caufe . ibid. Symptomata . ihid. Diagnofis . 272. Pro- gnofis. ibid. Ciiratio . 273. Rhagadum cu- tanearum . 274. profundiorum . ibid. mali- gnarum . ibiii. carcinomatodum . 27$
Rhagades venerexin volismanuum. 284. Qiio- modo diftniguenda» ? 301
Rhagadcs manuum a caufa venerea fuperkmt plerumque poi?: hydrargyrofim. 348. Quomo- dp curandJEfint? ibid.
Rochus . Morbus Sanfti Rochi , fic vocabatur initio lues venerea . 4
Rondektius ( Guillelmus ) utebatur fyrupo San- (fti Ambrofii in curanda hie venerea . 104 Quid Itatuerit de fede gonorrhoes in vi- ris? 174
Rotroi/. . Medicamina anti-choEradica de Ro- trou . ^66. Tinfluraaurifica. ibid. Ehxirium aurificum. ibid. Pulvis iiquans /^/^. Pilul.x alexiteria:, five purgantes . ibid. Ratio ad- mmiltrandi illa . 367.
Ry.dius ( Euftachius ) Quo confiUo luem ve- neream penitus exirpandam efle cenfeat ? 74
SAccharuni Saturni in oleo Terebinthina; iolutum laudatur, ceu egregium remedium in curatione gonorrhoea: antiquas. 192
Sa/icetus ( Guillelmus ) An locus, qui ex e- jus Chirurgia adducitur , de hic venereaac- cipiendus fit? 27. 28 & feq.
Salivatio quomodo a Mcrcuriomoveatur ? 151. Cur aUquando non moveatur ? tbid. Utrum utro totius fit , fahvationem movere , an nullam excitare ? i(54
Salivationis defedlus in hydrargyrofi . 330. Qua methodo curatio tunc adminiftranda fit ? ib.
Salivatio ad curationem Uiis vencre.r femper movenda. 341. Irritafuntargumentaomnia, quibus in contrarium aliqui pugnant . 339. & feqq.
Salfa-pariHa . Vide Sarf.am-parillam , vel Sar- fM7i-paritlam .
Sanguinis detrafti in Syphiliticis , ncque co- lor albieans , neque lentor, neque crufta , luis venereae pra:fentiam arguunt uilomodo. 297. Imo neque Lepram ohm fatis vere vi- dentur demonftraife . 298
Saponartte decoi^um laudabatur ohm ad cura- tionem luis venereaE. 104
Saracenlcum unguentum. i®(5
Sarfa-parUia in Europam delata efteodemcir- citer temix«c, quo radix Chinas . 102. Gua- iaco cedit , fU radics Chinae virtute fupe- rior eit . ibtd. Deitribitur , ac fimul expli- catur nominis etymolOj,ia . 103. Decoquen- dac & adminiitranda: mocius . ibid.
Sarcocclc venerea. 283
SAJfafras deveihim in Europam circa annum 1340. 103. Decoquitm' & adnginiltratur e^-
dem modo, quoGuaiacum. ibid.
Saturnina remedia . An curandas goiiorrhoex conducant? 192
Scabies venerea . 284
Scab^es , herpes , puftuls, ulcufcula cutis , IX fignum commemorativum luis venerea; . 305
Scala aflSnitatum veneni venerei cum variis humoribus, qui a fanguine fecedunt , utzSo. Cum humoribus feminalibus. ibid. Cumhu- moribus cutis . 281. Cum muco multiplici tum oris, tum narium . 282. Cum Synovia articulonim . ib/d. Cum fuccis medullari- bus. ibid. Cum lympha . ibid. Cum humo- ribus oculorum . ibid. Cum cerumine au- rium , & bile . ib/d. Quiordoaliquandoper-
II
ibid.
vertitur , & quare :"
Scorbutici quomodo ad hydrargyrofim praepa- randi? 319. «ir feq.
Scorbutus videtur a Bencio defcriptus in illo Confiho , in quo quidam luem veneream quacrunt. 34. Antiquituscognitusfuit , &peL" varias Europs; regiones aliquando graffatus . 35. Endemius apudaccolasmarisBalthici . 61
Scorbutus cum hie venerea conjunflus, fupe- ■ relt poft hydrargyrofim . 351. Qiiibus reme- diis tunc mitigandus , fi lanari non poffit ? ibid.
Scorta diobolaria variis affeflibus morbofis ob- noxia fempre fuerunt , etiam antequam lues venerea Orbi noitro innotefceret , fed a lue venerea alienis . 43 & feq.
Seorta. Neque Scortum , quoaim Leprbfus rem habuerit, prima cauiii fuit luis venereaB . 47. Neque Scortum bubonibusvenereislaborans, quocum Leproius Gallus coierit. ibid. Ne- que Scortum, cujus in utero abfceffus latu- erit . 48
Scortatores variis genitalium morbis femper pa- tuere. 11. 37. 36. Ut probatur multisexem- plis. '*"''•
Scribonius Largus, licet Ethnicus, in iUos a- criter invehitur, qui remedia experta: yirtu- tis celant . Pitff. viii.
Scrofulie , qua: cum lue vencrea concurrunt hy- drargyrofi non cedunt , fed fuis propriifque remediis curanda: funt. 352. Unguentum ad fcrofulas . 370
Sedes gonorrhoea: in viris 173. in fxminis. ibid. Ut piobatur niultis argumentis 174. Quod ncc ab Antiquioribus i^noratum fuit . ibid. In quo tamen a vanisenatumeft. 175
Sedes Gonorrhoea: viruleiua: ficca: 198. fpu- ria:. 201. AblcefTus venerei Pennei. 2051. Ulr cufculorum venereonim in pudendis. 242.
Sementus . Morbus Sanfli Sementi Nomen Luis Venerea: apud V.-ilentinos . 4> Quis fit ille Sandus Sementus? tbid.
Seminis fluxus a Mofe defcriptus Levitici C«/r. 15. erat gonorrhoea fimplex , fed non viru- lenta . i^Cir feqq. Cum agrotantibus ex illo morbo vetitum eflet commercium cum fa-
'nis? 18. 19
Seminium venereum . Vide Firus venereum .
SePhiros. Sic Skinhuin vocabant Medici lemi- barbari, ,,'^^
I N D E X
Siiilus in auribus a lue v-eiierea . 292
S/gna luis veiierex , alia funt Demoyijirativa ,
alia Commemorativu . zgg. Demonftrativa
rurfus dividuntur in Univoca & (Stqui-jo-
ca. ibid. Univoca luntnumero decem . ibid.
&feqq.Eqmvoca duplicis aeneris, alterapri-
ininotaE;, altera nots fecund.r . ^o^.Comme-
tnorativa (unt numero novem . 304. & fsqq.
Sincc opiniones aliquot fovent de caulis & de
therapeiis luis venere.i: , quas videntur ab
Europa;is mutuas accepifTe. ^587
Sirjic contiidantur morbis vcnereis levioribus,
quam Europcci, & tamen minus profpere fi-
nantur. ijc0 j'eq. Unde fequitur vix fm:;-
tum iri, ii tentarentur morbis acque difficili-
bus . 394
Sinis lues venerea non modo nota , fcd etiam
familiaris . 37^
Sin^e lue venerea confliftantur perinde ac Eu-
ropcTi . ibid. Quibus nominibus lucm vene-
ream appellent? :j74. & feq. Cenfent illam
in Smico Impcrio ab omni a:vo grailatam
tliiiTe . 378
Sinis nobifcum nuila poteft cCCc commercii li-
terarii focietas , nifi per RR. l'P. Societatis
Jefu, qui Pequini commorantur. 372
Singultus a caufa vencrea . 279. 295
Solutio cmnabaris inmenltruo acido, unde pa-
ratur tinflura rubra . 114. Mercurii vivi per
deiiquium . ibij. Mercurii in fpiritu nitri ,
cum ptiiana fudonfica permixta ab Agyrtis
propinanda e>ihibetur . 115. Sublimati cor-
rolivi, ab Auyrtis nonnullis curandjE lui ve-
neres adhibita . ibid.
Solutio Mercuni per deliquium . 385
Spavta parilla . Vide Sarfam-parillam .
Spafmus a luj vcnerea. 25^
Species remediorum , qu,-E a Medicis Sinis lui
curand« adhibenrur , Smicis ilns nominibus
expre(TJ2 funt in Refponfis Pequino datis .
380. At veio fimul Ipecies ipfe Pequinomif-
ix funt , ut poflent dignofci . ibid. Qiiod fa-
tis feliciter prxltitum fuit . ibtd.
Spermatocek venerea. 283
Sphacdus genitalium . 274. & feqq. Vide Gan-
greenam genitalium .
Statuta antiqua Lupanaris Avenionenfis . 40.
& feqq. Dubitaturde. eoriim auf^oritate. 44.
Qiiartus itatutorum illorum articulus non de-
bet intelligi de morbis venereis, fed de va-
riis aliis affewlibus, qui contrahebantur olim
corpas promifcue vulgando. 42. 6" feq. Pru-
demius & acquius condita erant , quam fta-
tuta lupananum Londinenfium. 43
Staphylomata a lue venerea . 291
Steatoniata venerea. 278. 291
Sterilitas a caufa venerea. 296
StiUicidium feminis . 212. 6* feqq. Vide Gonor-
rhxam habitualem . Stranguriie contumacis , qus c;onorrhoea: pedif- fequaeft, Defenptio. ^u.Caufa:. 215. Sym- ptomata . 216. 217. Dia_nofis. /^. Prognofis. tbid. CuratioIfchuria;PrcE(entis. zi^.&feqq. Habitualis itran=;uriaE . 220. Ulii cathsreti- corum . ibid, Sedione Urethrs . ibid. Intro-
R E R U M. 417
duflione turundarum lintearum. 221. Opcra virgularum plumbearum, qua; omnium opti- ma methodus. 222. 223
StriElura oris , five Capiltratio poft hydrargy- rofim . 335
Strumce , fi cum lue vcnerea concurrant , fu- perfunt poft hydrargyrofim . 351. CurandcE vel mitiganda; luis , propnifque remediis. ib.
Stuff.v adhibebantur initio ad curandam luem veneream difficiliorem . p5
Sudatoria febris Anglorum jam dudum eva- nuit . 7
Su?tonii locus explicatur , quo creditur a qui- bufdamantiquitas luisvenercs probari. 10. 11 Locus alter a Domno Calmet prolatus ex- ponitur . 14
Suffitiones mercuriales , omifTJE a Medico Si- nenfi quem R. P. Foureau coafuluit , recen- fentur ab alio Medico Sinenfi , in vaita Ma- teriae MediciCoIleftione, qua: Pen-tfao-cang- mou appellatur. 392. Quo artificio admini- ftrentur? ib/d. Conllat fimili artificio ni Eu- rojjanon femelolim adminiitratas fuif]e.39i
Suffumigationes ex hydrargyro . Quomodo & quo eventuolimadhibitajfuerint ? 11$ &feqq. Qua ratione & quo fuccefTti nuper adhibita: fint ? 120. 6* feqq. Hac de re Periclitationes IV. Inftituta:. tb. Methodus nuperi (ufT^limiga- toris . 121. Quam liquet ex inftitutis peri- clitationibus cum illitionum methodo nulla- tenus comparandam efle. 146
SHffumigationum methodus methodo illitionum multum concedit ex ditFerentiis IV. 166. I. / Ex diverfb modo , quo Mercurius in vafa admittitur . ibid. II. Ex diverfo impetu , quocummercuriales atomiirrumpunt in fan- guinem. 167. Unde liquet fuffitionum met- hodum periculofam efle. 168. III. Ex diverfa efficacia , quacum mercuriales atomi virus venereum impetunt . ibid.Unie liquet fuffi- tiones plerumque uiefficaces effc . i6g. IV. Ex diverfa facultate, quamercuriales atomi fuffita; vel illita? pollent adverfus ulcera ve- nerea cutis. ibid.Unds liquet fuffitiones cu- rationempalliativam tantum plerumqueprs- itare . 170. Qux fingula experimentis confir- tnantur . ibid. Ex quibus colligitur mctho- dum fufFumigationum vel plane rejiciendam efTe . 171. Vel morbis tantum cutaneis ad- hibendam . ibid. Etiam cum requifitis cau- tionibus . ibid. Contra quos valet efficaciHS, quam illitionum methodus . i<58
Suffumigator nunerus , nomine Charbonnier.Q\.\\s fuerit ? 120. Quomodo fuffitiones aegris ad. hibuerit ? 121. Quas leges tenuerit circa nu- merum & diuturnitatem fliffitionum ? ibid' Ejus methodus penclitationes non futtinuit. 146. Multa peccavitimperitia fua. 166. Qus pofTent facile eroendan . ibid.
Suffumigia ab Antiquisad curationem plurium morborum ufurpata . 115. Curanda; lui ve- nerca: a Medicis cito adhibita. ibid. Dupli- cis generis erant, Bsnrgna & Maligna. 116. Prxparatio & adminiltratio fuffiimigiorum . ibtd. Cautiojies ya ufu futfvimigiorum adhi-
ben-
4i8 I N D E X
beiidjE;. 117. Laudantur a multis . 118. Sed improbantur a pluriOMs. ib:d. Ad accuratio- res thirapiii kjies revocata . ioid. Ua- de tutiora abhinc tliere, icd cum illitionum methodo non SEquiparanda . 1 19. Q.(ubus de caufis faiflum cft, ut methodiis fuffitionum demum expuifa fucnt. 120
Siiljur auratum antimoniale. j66
Su'i'ditas a lue venerea. 292
Sydr/iframiys ( Thomas ) falfo credidit luera vcneream in AntUlas ex Guinea dedu,flam fuilTe . 61. & jeq. Cenfet luem veneream ianguere in dics, & mitioribus phxnomenis latifcere . 7^. Qualem f;dem attnbuat go- iiorrhijens vu-ulenta:i' 175. Non audiendus . cum damu*t prEfparationem ad hydrargyro- (im. '320
%ydeaim influxus caufa non fuit luis vens- reas . 4,6
Sympiomatum luis venereac qusdam jam pror- fus evanuerunt . 6j. Accefferunt alia qus- dam. 70. Nunc in llimma quatuor funt po- tiffima , Gonorrhaea, Bubo, Ulcufcula can- crofa 3 & i'orri . ikid.
SymptomaTa gonorrhoe3& virulenta: in princi- pio. 177. inaugmento. 178. in remifTione. 179. GonorrhoefE virulents^ ficcJB . 197. Ophthal- m\x gonorrhoica: . 203. Tumoristertium ve- nerei , feu Hernis venereas . 207. AbfcefTlis venerei Perinei . 209. & feq. Gonorrhoea; ha- bituahs. 21^. Strangurisvenere^r . iid&feqq.
Sj/mptomata Bubonis venerei . ibid. & feqq. Bubonis yenereifiituloli^^^.skirrhodis 236. (ir feq, carcinomatodis. 237. 238. Ulcufcuiorum cancroforum in pudendis . 2.1:3. ^ fi-i^- Tumoris balani it prc-eputii . 250. Phimo- feo-^ & ParaphimDfjos . ibid. Builarum cry- ftaliinarum . 251
Symptomata Phymatum & Tnberculorum callo- lorum, atcp.ic chordarum skirrhodum in ge- nitalibus . 258. Gangnrna; genitalium 261 Forrorum , verrLicarum , & condylomatum. 2dS Cnltarum, moronim, ficorum, marifcanim & rhagadum ani . 271. Luis venercac confir- inatas , qualia 1'unt 282. & Uqq. IMorbi ge- nitalium . ibid. Vitia cutis . 284. Morbi oris & narium. 283. Dolores venerei . 285. Mor- bi onium . ibid. Tumoresglandulofi & lym- phatici . 290. Oculorum morbi . 291. Morbi aunum . 292.5^/^-7. Lasfiones funftionum . 293 animaIium./^/W.vitalium.294.naturaiium/3/</. univerfalium. 295. quas mulieiibus proprijE funt . :bid.
Symptom.ita luis venerea: inter Sinas ^ 389
Syncope a caula venerea. 294
Siphilis . Vide Lv.em veneream .
Sjiphilitlcis initio interdi(flum fuit Lutetiae ab omni cum fanis vitae commercio. j6.& f^qq. Jubcbantur alicnigen.-E in patriam ocyus re- gredi . ibid. Indisicna: domilc continere. vel ad dettinatasdomoscom'jdere,ubi legregesde- gerent donecconvalui<rv.nt . 77. Haud tamen \-ifum fuit eofdcm ad nofocomiaElephantia- corum, qvisE prarfto erant , dedaci, ne lepro- fos nova & alicna iiie inficerent , 80
R E R U M.
Sj/YKpus SanitiAmbrofnlaudafurad ctirationem luis veneres . 104. (^uomodo preparetur ? :bjd. & fq.
T
TAcitus . Locus Taciti , quem aliqui de lue venerea mtelligendum eflc putant, expli- catur. 10. II
Tael vel Tae':<s, pars decima fexta Librs Si- nics. 376. & fcq. Squat Drachmas noltras novem . 380
T:ir,g-k-Mci . Radix Sinica , de qua non iati? liquet. 383
Tar.mta ( Valefcus de ) An in Philonio quid- quam (criplerit de venereis virgs ulcenbas vel pnituhs ? 28. & fsqq.
TaveUs {Lo M.ns de le) Lues venerea fic ap- pellata fuit a Genueniibus. i
Tchan-toui . Exuvi-x cicadarum . 38^
Tchouen-hiong. Radix Contrayervse Lufonis . ibid.
Te/tre ( Johannes Baptilta dn ) teltatur fe no- vifle certidima fcientia Hifpanos Columbum fecutos pnmo itinere luem veneream con- traKiiTe in Iniliiis Antillis , atque ind; in Hiipaniam traJuxiile . 54
Teftium tumores, qui hydrargyrod non refol- vuntur, vix curationemadmittunt. 352. (^ui- bus remediis curandi, li curari poflint. 35 j
Teftium tumoris venerei defcriptio . 206. Cau- {x . ibid. Symptomata . ibid. Diagnofis & Prognoii'? . 207. Curatio . ibid.
Teftudinum grandiorum caro in cibos adhibita laudatur a Scriptoribus peregrinationum , qua- li contra luem veneream efficacifTima , ied incertum an mento? 105. er /;'.?.
Theodoricus , qui ds Chirurgia fcripfit , diver-' fus etta Theodorico, Epifcopo Cervienli . 30 Ait morbo infia , qui poft coitum leprofi ai mulierem accedit. " ibid.
Theoremata novem, quibus Medicina aiifl.i efl ab eo tempore , quo lues venerea Europ.x innotuit . Pr<ej. X.
Tkerapsia nulla i/iitio a Medicis lui venerex p.dhibebatur . 95. D«Wfadhibita fuit thera- peja , quam methodicam dicebant , five ra- tionakm . g6. Sed qui propter ineificaciatn brevi exolevit. 97. Tertio therapeia m^rcu- rialis, fed qUtX initio a plerifque damnaba- tur. tbid-
Therapeia Bubonis venerei carcinomatodis cu- ratoria . 238. mitigatoria. 240
Therapei,e , quas Sinrr lui adhibent , minus cf- ficaces , quam noltraE: . 394
Tien-pao-Tchouang , nomen Sinicum luis ve- nerea:. ?74
TinBura aurifica de Rotfou . 366. ambras gri- fccX, quae cum aqua Rabelii p.aratur. 369^
Tinnitus aurium a lue venerea . 292.
TinKttus aurium venereus aFalloppio primum obfervatus . ^7
Tomitanus ( Bernardinus ) credidit state fua luem veneream ad extremum fenium perve- niile. 71. Referr a fe viiiim fuiflfe acgrotan- tcm lue venerea infc>ftum fine prsivio mor- bo ullo localr . 89. Sed illius obfervationcs videntiir inerito fufpcilae. tbtd.
Tot-
INDEX RERUM.
♦is»
r9i'>'ell/e ( Gafparis ) fententia de origine luis venercK . 46. & feq. Coiifilium ad luem ve- iiercam exltirpandam . 7i
Tou-fou lin. Raiiix ChinaE. iSj
Tremor aituum a caufa vcnerea . 294. cordis a caufa veucrea . ihid.
Trermr artuum a caufa venerea, qua ratione curandus , fi m\\ cedat hydrargyrofi ? 359
T''ii1an!s ( Vincentius Gilius a ) radicem Chin* dicitur primos advexiflfe in Euro- pam, loi. 6" feq.
Tfao-kio-tfc vel tchi/j. Spscies aflfinis ligno Saf- , . fafras. 383
Jtnk Tubercula callofa in pudendis.2S(5. 6* feqq. Vi- ■'h de Phym.ita callufa.
^WiTubrrcnl.f venerea poft hydrargyrofira aliquando fuperfunt. 3S5
I Tumw tejlium vcHereus . Vide Teflium tumo- .•'"■I re^m venrreum .
Tumor balani & pra^putii . 249. ?^ feqq. Qui- bus dc caulis mado balanus citius tumeat quam pra»putium , modo contra pra:putium citius quam faalanus. 250. 231. Vide Balani tumorem & Praputii tumorsm .
Tumvres glandulofi & lymphatici a lue vene- rea, ftrumofi, skirrofi, gummatofi, carcino- matodes. 278. Melicerides , atheromata , ftea- tomata . ii>id. Nodi , tophi , ganglia . i/>id. Kyltici venerei. iiid. & 290. Quomodo di-
. gnofcendi.'' 304
Tu/nor,'s glandulofi & lymphatici , X. fignum luis venereas. 303.
Turcic , quo nomine appellent luem vene- ream ? 57. A quibus acceptam habeant? ibid.
Tulfis a. caufa venerca . 294
'yr Alefcus de Taranta
n
Stt
tS
Vide Taranta ( Va-
Isfcum de )
Vui-and;us ( Johannss ) teftatur ferocitatera luis venerei fenlim exolefcere & minui. 72
Vancoiele venerea . 283
Variola , Vairok , vel Verole , nomen vulgare luis veneres apud Gallos. 3
Variol^, gailice nunc la Petite Verole, antiqui- tus dicebantur r^.'Vo/5 fimpliciter, five laVc- vole , ante notam luem veneream . 44. 45 Neque ufus invatuit, nt pofthinc dicerentur parvte variolie, gallice la petite Verole , nifi ut a lue vcnerea diftinguerentur . ibid.
Vanolie in Europa alienigenae ftint, fed tamen videntur perennes futura;. 70. &feq.
Variola crajfa. Vide Luem Veneream.
Vartom.rnnus. Vide Bartbema .
Vatablus (Francifcus) Q.uidda raorbo Jobifen- ferit.' ' 19
Velfcbius. (Gsorgiu.sHieronymus) narrat luem vener-am in Hennco III. deletam fuifie a Petro i'jna decofto radicis Bardana:. 105
Venen.i plcraque maltiphcantur , poltquara fe- mel admifTifunt. 90. Aliquando tamen clara latent in corpore fine noxa per aliquod tempus . pj
Venere lues venerea contrahitur inter Sinas .
379. & feq.
Veneris ufus frequeiltiflfimvis eft modus , quo lues vensrea contagione ferpit. 85
Venur V.".lgiv.z^^a luem veneream non produxit in Europi.S. ,& fsqq. Multarum atfeflio' num caufa fuit in msretrtcibus , etiam ante notos marbos veitercos . 38. 44. Videtur po- tifTima caula futde Iins venere-^ in infulis Antilli» 63. 64. Sicut dc in cetcris Amcnc^E, Afric^, & Afia; lo;is , ubi antiquitus viguit. ibid. Cur parem efteflum in Europa non pro- duxerit ? 6^
Vermicuti , An hies vencrea a vermicnlis ? 85. 87. An Peftis a vermiculis? ibid. Vide Ani~ ■malcula & Pullitiem .
Verny Empiricus. Pulvis aftringens de Verny . 370
Verrucie genitalium luis venereas acceneruntin fecunda periodo. 66. Verrucarum in genita- libus Defcriptio, Cauis , Symptomata , Dia- gnofis, Prognofis & Curatio. z66. & feqq.
Vertigo a lue venerea . 293
Vejicf.lie cryftallinaD . Vide Bullas cryflallinas .
Vigne ( de la) Medicus Panfienfis . Ejus Pa- nacea . 362
Vigo ( Johannes de ) priraus omnium dcfcri- pfit exoltofes venereas ante annum 1514. 6<5
Vineiche, artifex Iiquandi a;ris , venditavit a- liquandiu Lutetix , tanquam arcanum pan- chreftum , ptifanam fudorificam catharti- cam . 103
Vina veneno intinfta falfo creduntur lucra ve- neream ijiduxifre . 48
Vinum efficax contra luemvenereara invetera- tam. 377. 384
Virgilius legendis Enmi libris vacabat;, ut ex: iTercorealiquot aurigrana colligeret. Praf. ix.
Viper,e a multis initio laudabantur ad ever- rendas morbi reliquias , ut julcula aut car» viperarum . g6
Viperarum decoftum , vel fyrupus primis mor- bi temporibus curandas lui venere^ adhibe- bantur , 391. Quod remedii genus conferri poteft non inepte cura decoflo BufonisSina- rum , tbid.
Virfungus (Georgius) veras gonorrhoeas fedes reperierat in viris . 174
Virium languor a lue vencrea . 29$
Virus Ven^reum in confpicuis guttulis tradu- ftum, brevi plerumq.ie augetur, multiplica- tur, invalefcit in fanguine , in quem traf- funditur , citius tarduifve . Theotema III. Praf. X.
Virus venereum aliquando latet in fanguine finc noxa, fed data occafione erumpit , de- fsEvitque cum impetu. Theorema U^. Pr^ef.yii- Virus venereum . Sic appellatur venenum mor- bificum , quo lues venerea commumcatur . 85. Phlogifticum eft five inflammatorium . ibid. & feq. Corrofivum . 8(5. Coagulans . ibid. Fixum . ibid. Hmc deducuntur conje- flunE quaDdam de natura ilhus . .'bid.
Virus Venereum admittitur mtra corpus forma madoris vel halitus . 88. Partes , per quas ad- mittitur j primaj afficit. ibtd. Explicantur ob-
f^-
420
I N D E X
R
fervationes aliquot, qua; ih contrarinm op- poni pofllint. 89. Accipitur a fangiune vcl lympha per partemcirculantibiis. liid.EAi- matur aamirfi veneni quantitas , ex parte in- iciii , ex parte inficientis , vel ex parte u- triufque . 90. Uncie vanetas niaxima in con- tagionis modo. ibjd.
.l'/rus venexeum femel admiflTum multiplicatur intra corpus inferti. 91 dx feqq. Conditiones ad eam multiplicationem requifita» ? ibid. Conjeflurs de cauia multiplicationis illius . 92. Ex quotuplici capite multiplicatio illa ajftimanda fit? tbid. Unde vanetas) maxima in multiplicationis modo . Ibid. & feq.
l'iri'S -jenereum latet aiiquando diu in fhngui- iie fine noxa . 9j. 6" feqq. Non quod recon- datur in loculamentis , aut in glandalis qui- bufdam . ibid. Sed quod intra faui^uinem ju- giter renovetur, & femper ad eumdem gra- dum . ibid, Unde fequitur pofli aliquando retundi & edomari fine remediis , optima fanguinis conftit\uion';, fipaucum fuerit. 94.
Virus ■uenereum . Qiiomodo ad feminis conce- ptacula illabatnr, ut gonorrh?am prodvicat ?
176. Q.uomodo diverfa conceptacula afHciat?
177. Et afificiat diverfimode ^ diverib gra-
du ? ibid.
Viriis venereum cum fanguine permixtum hu- mores omnes inde fcaturientes inficit . 279. & feqq. Quoftkm tamen citius faciliufque quam alios, ordine fequenti . 280. Humores feminales . ibid. Humores cutis . ibid. Mu- cos multiplices tum oris, tum narium. 281. Synoviam articulorum , ibid. Succos medul- lares . ibid. Lympham . ibid. Humores ocu- lorum . ibid. Cerumen aurium , & bilem . ibid. Qui ordo aliquando tamen perverti- tur . 282
Vitia multa , fed varias in Libris , qui de morbis vencreis fcripti funt. Prttj. v. Qux- nam in antiquioribus fcriptis ante annum . 1600? Pr.p/". iiid. Qu£Enamin recentioribus, qua» abhinc prodierc ? Pk/c/I ibid.
Vitia cutis venerea . 284. ?ir feqq, Vide Cutis affeSiiones .
Vitia lymphoB & glandularum lymphaticarum . 281. 290
Vitiamt\s venerea , fi contumacia fint, VL ii' gnum univocum kiis venerca; conftituunt . 300
Vitrioli Oleum dulcificatum dicitur Aqua Ra- feelii . 368
Vomica pulmonaris a caufa venerea. 294
Voniitio a luc venerea. 295
Vox nafalis a lue venerea. 277. 279.
Vultus pallor & decoloratio a lue venerea . 295 u
UBcrtinus Carraricnfis , ob nimium libidi- nis ufum , diuturno fecretioris partis vi- tio mteiiit anno. 1J44. 39
Ucay ( Gervafius) . FraEcipitatuseius folaris. 362 hJlcera genitalium a Medicis quibufdam , qui ante annum i4f?4. vixerunt , defcripta , non erant venerea . 29. & feqq.
Ukera venerea faucium . 285. Palati . ibid. Gin- givarum . ibiti, Njjriwin , ittd. Meatus au-
E R
ditorii
U M.
l-tfiif Indicis Tmi /.
292. Auris internsB. ibid. Q\iomodo dignofcenda ab ukeribus fcorbuticis? 301
Ulcera vencrea laucium, palaU , gmgivarum , VIL fignum uuivocum luis venerea; . ibid.
Ulcera in diverfis partibus plerumque pott hy-
drargyrofim contumacia , &quare? 348. Qua
ratione iis tunc medendum fit? 349
Ulc:'.s]ah'i\\on debetintelligi de iue venerea . 19
Sed de Lepra . ibid, & feq,
Ulcus uteri venereum , fi hydrargyrofi legitimaj non cedat , plerumque infanabile eft . 357 Sed cujus tamen ian.itiomodis omriibus ten- tanda. 358
Ukujculorum cancroforum in pudendis , vulga Chivnaes , Defcnptio & Ditierentia: . 241 Caufa:./A/<y. Sedes. 242.Symptomata.243 ^feqq. Diagnofis ^ Prognofis. 245. Curatio. 246
Ukufcula cancrola pudendorum, iimt II fignum commemoiativum luis vcnereac. 304
Ukufcula, phlogofis, condylomaM in papillis mammarum, VII. iignum commemorativum Iu!S venerea3* ^0$
UkufcuUi labiorum , ovis, faucium , VIII. fi- gnum commjmorativum luis venere.T. ibid.
Uneuenta dctor!.;entia & exiiccantia fine hy- orargy.o Ini venerea: initio adhibebantur . c)S •
Unguentum Saracenicura . 106
Unguentu/p Ne.ipohtanum feu mercuriale , es quibus ilmicomponebatur . 110. Exquibus& qua methodo componatur hodie ? iii. 164. Quanta diligentia in illo componendo obfer- vanda fit? 320. Ungucnrum alterum blandius'- &cuti fovend.B magis accomodatum. 32»
Ungentum ad ftrumas . j^flj.
L/wor^/jfavc Pterygium alue venerea . 278. 291'
Unguium vitia & caius a lue . 284. Qiiomodo diftinguenda? 301
Uteri inflammatio , Ulcus , Skirrhus a caufa venerea . 29^
W
WOrm (den) belgice fignificat h Farcin. Anhies vcnqrca ortum duxerit a con- grertii cum jumento icabido , quod eo morbi genere laboraret? 50
Y
YAng-mei-Tcbouang , nomen Sinicum luis venerccx. 375. Quo videtur probari luem vcneream ab auftralibus Sinici Imperii pro- vinciis in boreales propagatam fuiflTe. i^6& feq. Yaws, Lues venerea Nigntarum. 59. & feq. Y-mi-gin . Semina defquamata lachryma; Jo- bi . 383
Yraca, condimenti genus apud indigenas Infu- l£E Hifpaniola; . (5s
Yves (Carolus deSaint) videtur primus defcri- pfiife ophthalmiam gonorrhoicnm . loz
z
ZJil , nomen luis venere^ apud ^tiopes . s^ Zapata ( Johannes Eaptifta ) laudabat de- coflum Saponariae, tanquam ipecificumin lue venerea. 1041
Zona torrida. Pleraque Zoni torridaj loca luen» vcnerearn expenuntur, tanquam endemiam- 58. & feqq, Conjeftura; de caufis, quae luent veneream ibidem prodHcwut , • 6*
I
HEALTy SCJENCES LIERAR ' UNIVERSITY OF IVARYLAriO
T 1
]
^fll
m
/ 9