f 


:i^^=^\ 


K^> 


KI 


D    E 


NATUURLYKE 

HISTORIE 

DER 

INSECTEN. 


D  E 

NATUURLYKE 

HISTORIE 

DER 

INSECTEN; 

Voorzien  met  naar  't  Leven  getekende  en  gekoleurde  Plaaten. 

Volgens  eigen  ondervinding  befchreeven ,  door  den  Heer 

AUGUST  JOHAN  RÖSEL, 

VAN  ROSENHOF,  Miniatuur-Schilder. 

Met  zeer  nutte  en  fraaie  Aanmerkingen  verrykt ,  door  den  Heer 

C.     F.     C.    K  L  E  E  M  A  N  N. 

Uit  deu  echten  Hoogduitfchen  Di-uk  van  den  Heer  Rösel,  en  de  gefchreeven 
Aanmerkingen  van  den  Heer  KLEEMy\KN,  vertaald, 

Onder  het  toezicjit  en  de  befchaa ving  van 'eenige  voornaame  Liefhebbers» 
TWEEDE    DEEL. 

Te  HAARLEM  en  AMSTERDAM, 
ByC.  H.  BOHNenH.  GARTMAN,  Boekverkoopers.. 

Met  Privile^it^ 


%#%J%#fe#%:J%#%#%#%#è#^ 


VOORREDE. 


Genegen  LEE  ZE  R! 


^<*><^^et  aantal  der  Begunfligers,  dat  ik,  door  myne  moeily- 
T  H  A  ke  Onderzoekingen  der  Infeélen  ,  verworven  liebbe, 
^<*>'<>^  heeft  nog  altoos  de  menigte  der  zulken  overtroffen, 
die  'er  uit  onverftand  den  fpot  mede  dryven  ,  waar- 
door ik  des  te  meer  aangemoedigd  ben  ,  om  'er  onophoudelyk 
mede  voort  te  gaan  ;  dat  my  thans  in  ftaat  ftelt ,  om  ook  het 
Tweede  Deel  myner  Natuurl^ke  Hiftorie  der  Infeden  te  flui- 
ten. De  8  onderfcheiden  Clasfen  ,  van  verfchillende  foorten 
van  Infeften,  daarin  vervat , zyn , 't  is  waar,  niet  even  groot; dat 
eene  ongelykheid  baart ;  maar  het  is  my  onmogelyk  geweefl , 
deze  ongelykheid  voor  te  komen.  Want  ik  hebbe  van  de  eene 
IL  Deel.  *  Clas- 


3  8018 


V      o      o      II      R      E      D      E. 

Clnsfe  meerdere  foorten  ontdekt,  en  van  derzelver  Eigenfchap- 
pen  meer  leeren  kennen  ,  dan  van  de  anderen ;  en  onder  de-- 
zen  bevinden  zich  zommige  foorten  ,  die  ik  eens  by  geval 
gezien  hebbe ,  en  my  dan  in  2  of  3  jaaren  niet  weder  onder  't  oog 
gekomen  zyn.  De  Clasfen,  die  van  de  Springkhaanen  en  Kre- 
kels ,  mitsgaders  van  de  Libellen  of  Waternimphen  handelen , 
welke  laatften  de  tweede  Ciasfe  der  Water- Infeften  uitmaaken, 
hebbe  ik  zo  volledig,  als  my  immer  mogelyk  was,  uitgevoerd; 
en  ik  gcloove  niet ,  dat  'er  van  diergelyke  Infeften  in  onze 
Geweiten  nog  veelen  zyn,  die  ik  niet  befchreeven  hebbe:  maar 
in  de  overige,  en  ten  deele  kleiner,  Clasfen,  ontbreeken  ze- 
kerlyk  nog  veele  Infec^en  ;  die  by  ons  gevonden  worden.  On- 
dertufTchen  is  echter  dit  Tzveede  Deel  niet  kleiner  ic^an  het 
Eerfle:  want  het  Eerfte  vervat  79  naar  't  leven  getekende  en 
gekoleurde  Plaaten ;  en  het  tegenwoordige  Deel  80  fluks.  Ver- 
der is  myn  oogmerk,  het  gene' 'er  nog  aan  ontbreekt,  in  't 
vervolg  te  vervullen.  Het  reets  begonnen  vervolg  ,  dat  het 
Derde  Deel  van  dit  Werk  zal  uitmaaken ,  is  daar  toe  ingericht  ; 
en  in  't  zelve  zal  ik  ,  gelyk  elders  al  gezegd  is  ,  alle  de  my 
nog  bekende  foorten  van  Infeólen  befchryven,  zonder  op  eene 
geregelde  orde  te  zien.  Dit  is  my  al  voor  lang  door  veele  Lief- 
hebbers aangeraaden  ;  en  als  'er  ook  zodanige  Inleften  in  ge- 
vonden worden  ,  die  tot  de  aangevangen  Clasfen  niet  behoo- 
ren;  zo  zal  ik  buiten  dien,  wegens  hunne  verdeeling,  wel  raad 
weeten.  Ik  zal  dan  in  't  toekomende  hier  mede  op  dien  voet 
voortgaan,  in  hoope  van  het  Derde  Deel,  zo  God  my  leven  en 
gezondheid  verleent,  te  volbrengen» 


S^2. 


V    o 


R      R      E      D      E 


S-a. 


De  Liefhebbers  ,  die  myn  Werk  maandlyks  ontvangen  heb- 
ben ,  zullen  zich  wel  herinneren  ,  dat  ik  met  cenige  Uitgaven 
achter  gebleeven  ben  ;  maar  men  zal  zulks,  zo  ik  vertrouwe, 
niet  ten  kwaadften  duiden.  Dit  toch  is  uic  geen  achteloosheid 
gefchied ;  maar  grootlyks  daar  aan  toe  te  fchryven  ,  dat  ik  het 
genoegen  der  Leezeren ,  door  eene  geltadige  Verandering ,  gezogt 
hebbe  aan  te  kweeken.  Ook  hebbe  ik  my,  door 't  veelvuldig 
opzoeken  der  Infeéten,  dat  my  dikwyis  ,  in  nat  en  koud  weer, 
deed  uitgaan ,  en  noodzaakte  om  door  't  water  heen  te  wande- 
len ,  eene  fmertelyke  ziekte  op  den  hals  gehaald ;  die  my  meer 
dan  eens  het  uitgaan  belette  ,  en  my  dwong  mync  Kamer  te 
houden.  Nochtans  ben  ik  dit  niettegenftaande  ,  voor  zo  veel 
myne  fmerten  zulks  toelieten ,  niet  ledig  gebleeven ;  en  fchoon 
ik  in  't  opzoeken  der  Infeften  verhinderd  wierde  ,  befleedde  ik 
evenwel  t'huis  den  tyd  aan  een  onderzoek ,  dat  my  (toffe  verfchafte 
tot  een  nieuw  Werk,  waaraan  ik  eerltdaags  meene  te  beginnen* 
Ik  hebbe  ,  naamlyk ,  alles  wat  my  reets  van  de  Vorfchen  be- 
kend was,  door  nieuwe  Waarneemingen  vermeerderd;  ten  dien 
einde  veele  Vorfchen,  welken  ik  my  van  buiten  liet  bren^ren, 
naauwkeurig  onderzocht,  ontleed,  van  't  Ei  af  opgekweekt  af- 
gemaaid, en  de  daar  by  gemaakte  aanmerkingen  zorgvuldig  op 
het  papier  gebragt.  De  Liefhebbers  der  Natuurlyke  Hiflorie, 
een  nader  bericht  van  dit  Werk  begeerende,  zullen  hier  omtrent; 
in  't  kort  door  eene  byzondere  befchry ving  daar  van  voldaan  wor- 
*  *  den; 


VOORREDE. 

den ;  en  ik  vleie  my  den  zulken  een  Werk  te  leveren ,  dat  hun  zo 
veel  genoegen  baaren  zal ,  als  het  tegenwoordige. 


S.  3. 


Men  denke  echter  niet  dat  dit  Werk  van  de  Vorfchen  myne 
Hiftorie  der  Infecten  nadeel  toegebragt  zou   hebben  :    ver  van 
daar  ,   want  het  gebrek  aan  Infeften  was  de  oorzaak  niet  dat  ik 
een  ander  Werk  ondername.     Ik  had  nog  veele  Infeften,  wel- 
ker omftandigheden  my  airede  grondig  bekend  waren ;  maar  kon 
dezelven  in   dit  Deel  niet  plaatzen  ;  ten  ware  ik  nieuwe  Clas- 
fen  had  willen  maaken ,  daar  myne  Begunftigers  veel  tegen  had- 
den.   Ook  hebbe  ik  nog  niet  van  de  Slakken  gefproken  ,  die 
zich  ,   zo  wel  in  't  Water  ,   als  op  het  Land  ,   onthouden ,    en 
die,  even  als  de  Mosfelen,  welken  in  't  Water  te  vinden  zyn, 
tot  de  Infeften  behooren.     Even  zo  moeft  ik  nog  fpreeken 
van  de  Bloedzuigers ,   van  de  Pieren  of  Regenwormen ,   en  van 
andere   diergelyke  foorten.     De  Spinnen  ,   waar  van   ik   veeler- 
leie  foorten  kenne  ,  die  zo  wel  op   het  Land  als  in  't  Water 
baar  verblyf  hebben  ,   zullen   my   ook  nog  overvloedige  ftolTe 
tot  fchryven  verfchaffen.    Daar  benevens  ftaat  my  mede  nog  te 
handelen  van  de  Polypen  of  Veelvoeten ,   zo  te  Lande  als  te 
Water;  en  gelyk  ik  van  de  Vloon  gefproken  hebbe,  zo  kan  ik 
ook  nog  van  de  Luizen  fpreeken ;  ja  ik  ben  bovendien  in  flaat, 
om  nog  veele  andere  Infeften  by  te  brengen  ,  welken  voor  't 
bloote  oog  onzichtbaar  zyn.     't  Is  myn  voorneemen ,  om  van 
alle  deze  Infeften  in  't  vervolg  te  handelen  ,  en  ik  hoope  ten 

min.- 


VOORREDE. 

minden  eenigen  van  ieder  flacli  te  befchryven.  Het  zal  my  ge- 
volglyk  in  lange  aan  geen  ftolFe  ontbreeken  ,  om  myne  Hifto- 
rie  der  Infeden  verder  voort  te  zetten;  te  meer,  dewyl  ik  nog 
menige  Rups  bezitte,  welker  Vlinder  ik  door  den  tyd  zoeke  te 
ontdekken ;  en  wederom  menigen  Vlinder  ,  waar  van  my  tot  he- 
den de  Rups  ontbreekt.  Schoon  ik  nu  zo  ongelukkig  ware  ,  dat 
de  Verandering  dezer  Infeéten  my  onbekend  bleeve  ,  zal  ik  ze 
echter  medcdeelen ,  zo  als  ik  ze  hebbe  ;  en  'er  zo  veel  berichts 
van  geeven ,  als  my  mogelyk  zy ;  ter  vervuUinge  van  den  wenfch 
veeier  Liefhebberen  ;  welker  begeerte  ik  tot  nu  toe  niet  vol- 
daan hebbe;  om  dat  ik  my  fteeds  vleie  met  het  denkbeeld  vari 
een  dubbelen  dank  by  hen  te  zullen  verdienen ,  wanneer  ik  ieder 
dezer  Infeften  in  zyne  gantfche  Verandering  befchryve. 


4. 


Terwyl  ik  hier  van  de  Vlinders  fpreeke  ,  fchiet  my  te  bin- 
nen 5  veelmaals  gehoord  te  hebben  ,  dat  'er  verfcheiden  Lief- 
hebbers van  myn  Werk  gevonden  worden,  die  niets  anders  dan 
louter  Vlinders  wenfchen  te  zien;  en  wel  alleenlyk  de  zulken, 
die  met  bonte  koleuren  vercierd  zjti.  De  neiging  der  Men- 
fchen  is  zeer  verfchillende  ;  en  men  behoort  hier  omtrent  wel 
eenige  toegeevendheid  te  gebruiken  ;  maar  nochtans  ftaat  het 
by  my  vaft,  dat  de  edelfte  altoos  den  voorrang  verdient.  Iets 
alleen  te  beminnen,  om  dat  het  de  zinnen  ftreelt,  zonder  daar 
by  te  zien  op  deszelfs  oorfprong  ,  of  het  nutte ,  dat  men  'er 
uit  trekken  kan ,  is  eene  neiging ,  die  my  nooit  tot  de  Onder- 


VOORREDE. 

zoeking  der  Infeften  heeft  aangedreeven.  Myn  oogmerk  is  al- 
toos edeier  geweefl: ;  nademaal  ik  zulks  en  ten  pryze  des 
Scheppers  ,  en  ten  nutte  der  Menfchen  ,  ondernomen  hebbe. 
In  hoe  verre  ik  daar  omtrent  geflaagd  zy,  laate  ik  aan  't  oordeel 
der  gcenen ,  die  bekwaamheids  genoeg  hebben  ,  om  'er  over  te 
konnen  oordeelen.  Dit  zelfde  zal  inmiddels  ook  in  het  toeko- 
mende myn  oogmerk  blyven  ;  des  ik  niet  voldoen  konne  ,  aan 
de  begeerte  der  genen ,  die  niets  anders  dan  bonte  Vlinders  in 
myne  Verzameling  wenfchen  te  vinden.  Voor  't  overige  zal  ik, 
al  ware  het  dat  dit  Tweede  Deel  niet  zo  veel  goedkeurings  von- 
de ,  als  het  Eerfte  heeft  weggedraagen ;  echter  wel  te  vrede  zyn , 
als  het  flechts  aan  eenigen  gevalle.  En  dat  het  aan  zodanige 
Liefhebbers  niet  ontbroken  heeft,  daar  van  ben  ik  ,  toen  het 
Stukswyze  is  uitgekomen,  genoegzaam  overtuigd  geworden ;  de- 
wyl  'er  verfcheiden  Begunftigers  geweefl:  zyn,  die  my  ter  vol- 
tooijinge  van  hetzelve  allen  mogelyken  byftand  verleend  heb- 
ben; 't  welk  my  meermaals  bewoogen  heeft,  om  hun,  ter  bc- 
hooiiyker  plaatze  ,  den  verdienden  lof  te  geeven  ;  en  my  hun 
ook  nog  by  dezen  hartlyk  doet  dankzeggen.  De  genegenheid 
dier  Begunftigers  zal  my  ook  in  het  toekomende  verder  aan- 
fpooren  ,  om  de,  naar 't  uiterlyk  aanzien,  allerhaatelykfte  en  af- 
fchuwelykfte  Schepzelen  te  onderzoeken  ;  welke  moeite  my, 
behalve  door  der  zulker  Gunft  ,  genoegzaam  beloond  zal  wor- 
den ,  als  ik  het  geluk  maar  hebbe  van  de  eenvoudigen  te  over- 
tuigen ,  dat  de  vinger  Gods  ook  in  zulke  Schepzelen  belpeurd 
kan  worden :  en  dat  het  eene  domme  en  Godslafterlyke  meening 
is  ,  te  gelooven,  dat  de,  naar  het  uiterlyk  aanzien,  fchadelyke 
Schepzelen   en  Infeften  hunnen  oorfprong  niet  van  een  goeden 

Schep. 


V     o      o      R     R.      E  '  DO  E.' 

Schepper  konnen  hebben;  maar  van  den  Vyand  des  Goeden' voort- 
gebragt  zouden  zyn. 


NB.  „  Wy  konnen  niet  wel  nalaaten  ,  hier  aan  't  einde  dezer 
„  Voorreden  nog  te  plaatzen ,  het  welgepafte  Vers  van  den 
„  Heer  D.  G.  L.  Huth,  door  hem  gemaakt  op  de  Uit- 
„  gave  van  dit  Tweede  Deel  van  de  Natuurlyke  Hijlotie  der 
„  Infecten ,  en  getyteld  Toevallige  Gedachten  6cc. 
„  Het  luidt,  in  't  Nederduitfch  vertaald ,  aldus : 


Heer  Rösel,  iiive  Komt  heeft  ^  op  een  eed'le  luyz^y 
Zo  tot  des  Scheppers  Lof:,  als  tot  der  Duitfcben  prys. 
Ons  reets  in  ';  Eerjle  Leel  de  Vlinders  willen  toonen. 
Die,  met  -veel pr acht s  ver  der  d,  in  uw  Cewejïen  woonen^ 
Nu ,  in  dit  Tweede  Deel ,  toont  gy ,  met  welk  een  vlyt 
Gy  aan  '/  Infeiien  fi'erk  hefteed  hebt  uwen  tyd; 
Vermits  nog  niemand  ooit,  door  liefde  en  hst  gedreeven, 
Zü  groot  een  aantal  heeft  getekend  en  hefchreeven. 

De 


VOORREDE. 

De  gunst  t  die  u  dit  Deel  by  Kundigen  verwerft 't 
Verwerft  u  te  gelyk  een  Lof  die  nimmer  Jlerft, 
En  dm  verftrekken  u  de  Wormen  dezer  Aarde , 
Tot  Eer  stekenen  van  duurzaamheid  en  waarde ! 


T  o  T    D  E 

EERSTE     C  L  A  S  S  E 

DER 

AARB-KETERS, 

ff  aart  ft,  zo  zvel  de  Kentekens  3  waardoor  de  in  V  h^^zonder  zoge- 
noemde Aard-Kevers,  en  hunne  Wormen,  van  de 
overigen  te  onderfcheiden  zyn ,  volledig  aangetoond  ,  ah 
ook  eenige  Uitheemfchen ,  tot  de  foorten  dezer  Clajje 
behoor ende ,  be/chreeven  worden. 


^^^  ^v^"  '^'^^^^  in  onze  Gewesten  zo  veelerleie  foorten  van  ICe« 
l^TV/f^l  ^^^^»  ^"  2;e  zyn  van  zo  verfchillenden  aart,  als  'er  in  an- 
I  IVl  ï  dere  Landen  gevonden  worden.  Vermits  ik  nu  voorge- 
St$^* JJ  nomen  hebbe  deze  verfcheidenheid  van  Kevers  te  befchry- 
ven,  zo  oordeele  ik  het  noodig,  om  eene  goede  Orde  te 
houden  ,  dezelven  in  verfcheiden  Claffen  te  verdeelen.  Byaldien 
men  alle  de  Infeéten,  die  knaagen  of  knabbelen,  waar  van  het  woord 
Kever  zyn  oorfprong  heeft ,  onder  de  Kevers  rekenen  wilde  ,  zou 
hun  geflacht  een  der  grootften  weezen :  maar  ik  houde  alleen  die  In- 
feélen  voor  Kevers ,  welken  harde  Dekvleugelen  en  zes  Pooten  hebben , 
en  uit  een  zespootigen  Worm  voortkomen  ,  die  in  eene  Pop  verandert, 
Zommigen  verdeelen  deze  Infeélen  in  drieërleie  foorten ;  en  tot  deze 
Verdeeling  hebben  derzelver  Vleugels  hun  aanleiding  gegeeven.  Onder 
de  eerfte  foort  rekenen  ze  die  met  harde  Dekvleugelen;  onder  de  an- 
dere die,  welken  maar  halve  Boven-  of  Dekvleugelen  hebben ,  en 
A  tot 


4SHIJ 


2  VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

tot  de  derde  foort  brengen  ze  de  ziilken ,  die  met  doorzichtige  Boven- 
vleugelen  voorzien  zyn ,  waaronder  dan  ook  de  Aard-  Boom-  en  Wa- 
terluizen  voorkomen.  Doch  zo  wel  deze  ,  als  ook  andere,  welken 
onder  de  derde  ClalTe  gerekend  worden,  behooren ,  myns  oordeels, 
in  'c  geheel  niet  onder  het  geQacht  der  Kevers;  maar  onder  de  Infec- 
ten,  die  met  een  Zuiger  of  Voed-angel  voorzien  zyn,  en  geene  ver- 
andering ondergaan;  en  uit  dien  hoofde  kan  ik  deze  Verdeeling  geen- 
zins  goedkeuren.  Naar  myn  inzien  heeft  men  in  tegendeel  die  Ver- 
deeling voor  de  gefchiktfte  te  houden ,  waarin  de  Kevers  gezamenlyk 
Kuee  Geflachten  uitmaaken;  volgens  welke  de  Aard-Kevsrs  onder  het 
eerfte ,  en  de  IFater-Kevers  onder  het  tweede  gedacht  gerekend  wor- 
den. Van  deze  laatften  hebbe  ik ,  aangezien  zy  zich  onder  eene 
Claffelaaten  brengen,  de  eerfte  ClafTe  der  Water- Infeften  gemaakt; 
en  van  de  eerften  zyn  my  zo  veelerleie  foorten  bekend,  dat  ik  noodig 
geoordeeld  hebbe ,  dezelven  in  Zeven  Claifen  te  verdeden. 

1.  De  eerfte  Clafle  vervat,  de  in  't  byzonder  zogenoemde  Jard- 
Kevers;  waardoor  ik  de  zulken  verfta  ,  die,  zo  niet  het  groot- 
fte  ,  of  hun  leven  in  hunnen  volwaflen  ftaat,  ten  minfte  het 
meefte  gedeelte  van  hun  leven,  als  Wormen  en  Kevers , onder 
de  aarde  doorbrengen. 

2.  De  tweede  befchryft  de  zogenoemde  Hout-Bokken  ,  of  Houh 
Kevers. 

3.  De  derde  handelt  van  de  Blad-Kevers. 

4.  De  vierde  behelst  de  Zuiger-  of  Slurp-Kevers. 

5.  De  vyfde  vermeldt  de  Spring-Kevers. 

6.  De  zesde  geeft  ons  de  yJas- Kevers;  en  in 

7.  De  zevende  komen  de  Roof-Kevers  voor. 


De  zogenoemde  Maiworm  ,  eene  foort  van  Houtwespen  ,  welke 
een  kleinen  Dekvleugel  fchynt  te  hebben ,  enz.  moet ,  volgens  de 
meening  van  zommigen  ,  ook  onder  de  Kevers  gerekend  worden; 
doch  ik  telle  dezen  onder  die  lnfec1:en  ,  welken  ,  doordien  ze  nu 
i«ts  van  deze ,  dan  iets  van  eene  andere  foort  bezitten ,  onder 
geene  Hoofd  -  Clalfe  te  brengen  zyn  ;  maar  tuÜchen  -  ClaÜen  uit- 
maaken : 


:  D  E  R     A    A    R    D  .  K    E    V    E    R    S.  3 

maaken  ;  hoewel  'er  gemeenlyk  weinig  van  diergelyke  Infc  den  ge- 
vonden worden.* 


•  Wylen  de  Heer  Röfel  heeft,  volgens  zyne  bekende  en  alomberoemde  zucht  tot 
de  goede  Orde,  hier  zyn  beft  gedaan,  om,  in  zo  verre  't  hem  mogelyk  ware, 
naar  zyne  tot  dien  tyd  verkreegen  kennis  van  het  vvyd  en  breed  door  de  ganc- 
fche  waereld  verftrooide  geflacht  der  groote  Kevers  ,  eene  zekere  en  welgegron- 
de Claflen- Verdceling  van  de  verfcheiden  foorcen  en  geflachten  derzelvcn  te'ont- 
werpen;  opdat  men  daardoor,  gelyk  hy  ten  aanzien  der  Rupfen  en  Vlinders  te 
wegen  gebragt  heeft,  uit  een  enkelen  Kever  zou  konnen  opmaaken,  onder  welk 
een  geflacht  van  deze  of  gene  foort  hy  te  rekenen  zy  ;  en  uit  welk  eene  foort 
van  Wormen  hy  de  Kevcr-gedaante  aangenomen  hcbbe.  Doch  dewyl  'er  onder 
dit  zo  groot  en  tahyk  geflacht  der  Infeclen,  even  als  onder  de  Rupf^en  en  Vlin« 
ders,  ook  zulke  foorten  zyn,  die  niet  gevoegelyk  onder  eenigcn  van  de  hier  ge- 
formeerde Claffen  gebragt  konnen  worden;  nademaal  ze,  of  niet  alle  de  aangehaal- 
de Kentekens,  ofwel  iets  van  deze,  of  van  gene  Clafle  bezitten;  zo  dat  ze  noch 
tot  deze,  noch  tot  gene  Claffen  behooren,  en  bygevolg  als  Midden-  of  TufTchen* 
Infeften  aan  te  merken  zyn;  zo  zoude  ik  hier  nog  veel  by  de  Röfelfche  Claflen- 
Verdeeling  konnen  voegen.  Men  zou  hier  in  overweeging  konnen  neemen, of  men 
alle  de  foorten  van  Kevers  onder  die  ClafTen  zou  konnen  brengen  ,  dan  niet  ;  ea 
of  het  noodig  zy  ,  dat  men  nog  geheele  nieuwe  Claflen  maake  ,  en  't  getal  der 
Clafl^en  vermeerdere,  dan  niet.  Doch  het  komt  my  gefchiktervoor,  myne  beden- 
kingen deswegen  te  befpaaren  tot  eene  volgende  gelegenheid,  wanneer  ik  myvoor- 
gefteld  heb  'er  omftandiger  van  te  fpreeken;  wanneer  ik,  door  de  daarby  gevoeg* 
de  noodige  Afbeeldingen,  de  echtheid  of  onechtheid  der  Claflen  beter  zal  konnen 
aantoonen.    Ik  zal  voor  tegenwoordig  alleenlyk  hier  nog  aanmerken,  dat  wylen  de 

■■  Heer  Rafel,  door  zyne  zorgvuldige  Hefciiry  ving,  welke  hy,  raakende  de  geboor- 
te en  verandering  van  zo  veelerleie  foorten  van  Kevers  ,   gedaan  heeft,  (fchooo 

.hy,  wegens  zyn  korten  levenstyd,  en  de  menigvuldige  zwaarigheden  ,  die  met  de 
onderzoeking  van  den  gantfchen  oorfprong  eens   fchepzels  ,    gelyk  de  Kever  is, 

'  verknocht  zyn,  dezelven  niet  zo  tairyk,  als  veele  Natuurkenners  en  goede  Vrien- 
den zulks  wel  gewenfcht  hebben  ,  heeft  konnen  in  't  licht  brengen;)  aller  Lief- 
hebberen dank  verdient;  aangezien  hy,  door  dit  Tweede  Deel  van  deNatuurlyke 
Hillorie  der  Infeften  ,  een  veel  grooter  licht  over  dezelve  verfpreid  heeft  ,  dan 
alle  zyn  Voorgangers.  VVant  ik  kan  my  geen  Natuur -Onderzoeker,  die  voor  hem 
geweefl:  is,  te  binnen  brengen,  welke  zo  veelerleie  foorten  van  Kevers  ,  ten  aanzien 
van  de  wyze  hunner  Veranderinge ,  befcbreeven  beeft,  als  by.  Een  opmerkzaam  Lee- 
zer  zal,  zo  ik  hoope,  ondervinden,  dat  ik  hieromtrent  niet  van  de  waarheid  ben 
afgeweeken.  En 's  Mans  pooging,  om  ons  van  de  wyze  der  Vcranderinge  dezer 
Infedten  een  naauwkeurig  en  grondig  bericht  mede  te  deelen,  is  zeker  ten  hoogfte 
voortreffelyk,  en  by  ieder  dierbaar  te  achten;  dewyl  menig  Natuur -Onderzoeker 
daardoor  in  il;aat  gefield  wordt,  om,  uit  de  evenredigheid,  welke  tufll:hen  deze 
befchreeven  en  andere  foorten  van  Kevers  bevonden  worde ,  zeer  waarfchyriyk  te 
Iconnen  befluiten,  dat  het,  me:  hunne  wyze  van  Verandering,  met  hunne  Worm- 
gedaante, enz,  even  zo  gelegen  zy. 

K  L  E  E  M  A  N  N, 
•i      ,  A   2 


4  VOORBERICHT  TOT  DE  Eerste  Classe 

S- 3. 

Voor  tegenwoordig  zullen  vvy  ons  voornaamlyk  met  de  Eerde 
ClafTe  der  Aard-Kevers  bezig  houden;  waarin,  als  gezegd  is,  de  in  V 
h'^zonder  zogenoemde  Aard-Kevers  voorkomen  ;  waaromtrent  wy 
niet  alleen  die  Kentekens  en  Eigenfchappen  in  aanmerking  te  nee- 
men  hebben,  die  hun  allen,  zo  wel  in  de  gedaante  van  Wormen 
als  van  Kevers  eigen  zyn  ;  maar  ook  tevens  alles ,  waar  door  ze 
van  anderen  onderfcheiden  konnen  worden.  Hunne  algemeene  Ei- 
genfchappen beflaan  eigenlyk  hierin: 

1.  Ue  Wormen  van  alle  deze  Kevers  onthouden  zich  nooit  bui- 
ten ,  maar  altoos  in  de  aarde ;  waarin  ze  fteeds  hun  voedzel  vin- 
den, bellaande  in  Wortelen  en  verrot  Hout. 

2.  Ten  aanzien  der  geftalte  in  't  algemeen,  en  zo  ook  der  ko- 
leure,  zyn  ze  elkander  byna  volkomen  gelyk;  zodat  ze,  wanneer 
men  van  hun  geheelen  wasdom  niet  volftrekt  verzekerd  is ,  met 
opzicht  tot  de  foorten  ,  bezwaarlyk  te  onderfcheiden  zyn.  Alle 
hebben  ze  een  harden  bruinen  kop,  waaraan  ik  tot  nog  geen  00- 
gen  hebbe  konnen  befpeuren.  Ze  zyn  lang  van  lyf ,  week  ,  van 
achteren  als  een  zak  gevormd ,  vol  dwarsplooien ;  en  daarenboven 
zo  gekromd,  dat  ze  niet  zo  zeer  buiten  de  aarde  kruipen,  als  wel 
in  dezelve  voortwoelen,  en  die  doorgraaven  konnen.  Na  by  den 
kop  hebben  ze  zes  pooten,  welken  aan  de  einden  doorgaaas  ftomp , 
en  met  bruine  hairtjes  bezet  zyn. 

3.  Deze  Kever- Wormen  hebben  ,  van  \  Ei  af,  tot  aan  hunnen 
volkomen  wasdom,  gemeenlyk  vier  a  vyf  jaaren  noodig  ;  waarna  ze 
veranderen  in  Poppen ,  uit  welken  in  't  volgende  jaar  de  Kevers  ge- 
booren  worden;  mvoege  dat 'er  eenigen  vyf,  anderen  zes  jaaren,  van 
't  E.i  af,  in  de  aarde  blyven.  Doch  alle  deze  Wormen  befluiten  zich, 
voor  dat  ze  in  Poppen  veranderen  ,  in  een  zogenoemden  Aardbal,  of 
Aardpille,  die  zy  zelven  vervaardigen,  op  eene  dergelyke  wyze,  als 
veele  andere  Infeften  doen.  Hierom  kan  ik  niet  zien,  datmeneenig 
recht  heeft,  om  zommigen  dezer  Kevers,  boven  anderen,  den  naam 
van  Pillen -Kever  QScarabaus  piiularius')  te  gever]:  want  dat 'er  ee- 
nigen zouden  zyn,  die  dezen  naam  verdienen  ,  om  dat  ze  den  ver- 
fehenMed  tot  een  ronden  klomp  vormen  ,  en  'er  een  Ei  in  leggen, 
heb  ik  tot  nog  niet  konnen  ontdekken. 


derAARD-KEVERS.  5 

§'  4. 

Dit  zyn  dan  de  algehieene  Kenteken?  der  Wormen ,  waaruit  de 
Aard -Kevers  gebooren  worden  ;  laat  ons  nu  vervolgens  nagaan, 
wat  ze  met  elkander  gemeen  hebben.  Indien  wy  dezelven  op  het 
naauwkeurigfbe  befchouwen  ,  zullen  wy  echter  niet  meer  dan  één 
enkel  merkteken  vinden,  dat  terllond  te  kennen  geeft,  of  de  Ke- 
ver tot  deze  eerde  Clafle  behoore,  dan  niet.  Dit  merkteken  be- 
flaat  daarin :  dat  de  beide  voorfte  pooten ,  aan  den  achterften  Icher- 
pen  kant  van  hun  middeldeel ,  uitgetand  ,  of  met  fcberpe  punten 
voorzien  zyn;  met  welker  behulp  zy  door  de  vafte  aarde  heen  graa- 
ven  konnen.  Deze  fpitze  punten  worden ,  zo  wel  aan  de  grootfte 
buitenlandfchen ,  als  aan  de  kleinfle  inlandfchen ,  die  my  bekend  zyn, 
gevonden ;  maar  men  zou  ze  aan  die  foorten  ,  welken  de  andera 
Claffen  uitmaaken,  te  vergeeffch  zoeken. 

§.  5^ 

Dus  ver  gekomen  zynde,  diene  ik  nu  voorts  ook  aan  te  toonen  3 
waarin  de  Kevers  dezer  eerfle  Clafle  van  elkander  onderfcbeiden 
zyn;  en  hieromtrent  komt  ons  terflond  een  onderfcheid  in  hunne 
manier  van  leven  te  vooren.  Eenigen  dier  Kevers  leeven  flechts 
eenige  maanden  ,  en  worden  uit  dien  hoofde  Maand- Kevers  g&- 
noeind  ;  ook  draagen  zommigen  wel  den  naam  ,  alleen  naar  die 
Maand,  in  welken  zy  hun  leven  verflyten.  Zo  is  't  gefield  met 
de  Mai- Kevers^  de  ^uny- Kevers,  de  July- Kevers,  enz.  welken, 
kort  na  dat  ze  gepaard,  en  de  Eieren  in  de  aarde  gelegd  hebben, 
hun  leven  eindigen.  Men  ontmoet  daarentegen  wederom  andere 
Kevers ,  die  zich  van  't  voorjaar  af  tot  in  't  najaar  vertoonen ,  en 
zomtyds  wel  drie  en  meer  jaaren  leeven  ;  gelyk  dit  inzonderheid 
omtrent  de  Ros -Kevers,  en  dë  Goud  -  Kevers ,  of  zogenoemde  Goudr^ 
Torren,  waar  te  neeraen  is;  die  ook  door  andere  kentekens  teonder- 
fcheiden  zyn.  Dat  diergelyke  Kevers  wel  drie  jaaren  lang  konnen 
leeven,  is  aan  de  Goud -Kevers  te  zien;  welken  ik,  met  Ooft  en 
vochtig  Wittebrood  ,  zo  lang  een  tyd  in  't  leven  gehouden  hebbe. 
Vermits  nu  hun  levenstyd  ,  uit  kracht  hier  van  ,  zo  naauw  niet  te 
bepaalen  is ,  moeten  ze  alleen  door  de  koleur ,  en  door  de  plaats  van 

A  a,  .  hum 


6  VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

hun  verblyf ,  onderfcheiden  worden.  Doch  het  grootfte  onderfcheid 
tulTchen  de  foorten  der  Kevers  dezer  eerfte  ClaiTe  is,  dat  ze  deels  Z'oor- 
nen  hebben,  en  deels  'er  niet  mede  begaafd  zyn.*  Die  foort  van  Ke- 
vers, aan  welken  de  hoornen  ontbreeken,  worden,  ten  aanzien  der 
Gedachten  ,  door  de  Voelarmen  onderfcheiden  ;  en  by  de  anderen 
heeft  alleen  het  Mannetje  hoornen.  Onder  de  gehoornde  Kevers 
zyn  'er  eenigen,  die  maar  met  één  ,  anderen  die  met  tivee  ,  en  we- 
derom anderen  die  met  drie  hoornen  voorzien  zyn.  f  Doch  de  drie- 
hoornigen  worden  in  onze  Geweften  niet  gevonden ,  maar  wel  in  de 
Indien  \.\  en  zyn  meerendeels  ongemeen  groot.  Zy,  die  tivee  hoor- 
nen draagen ,  hebben  dezelven  ,  of  naaft  ,  of  tegen  over  elkander 
ftaan ;  en  van  dezen  worden  ook ,  voor  zo  veel  my  bekend  is ,  geene 
foorten  in  onze  Landen  gevonden.  By  deze  beide  zitten  de  hoornen 
of  aan  den  kop^  of  aan  het  horftjliik;  en  zyn  oï  beiveegelyk  ,  of  onhe- 
iveegelyk.  Indien  ze  aan  den  kop  nevens  elkander  Itaan,  en  een  be- 
weegelyk  lid  hebben ,  behooren  ze  onder  het  Geüacht  der  Hart-Kevers; 
doch  de  overigen ,  met^c'//,  t'.vee^  oï  drie  hoornen ,  onder  dat  van  de 
Neushoorn  -  Kevers.  Dezen  hebben  alleen  een  fty  ven  krommen  om- 
geboogen  hoorn,  boven  op  den  kop;  of  dezelve  Haat  recht  vooruit, 
en  eindigt,  na  eene  tamelyke  lengte,  in  tweefpitzcn,  die  eene  foort 
van  gaffel  uitmaaken ,  doch  in  't  midden  nog  eenige  tandjes  hebben. 
By  de  anderen,  die  twee  hoornen  hebben,  gaat  'er  over  den  gemelden 
Kop-hoorn  een,  die  zomwylen  nog  grooter  en  langer  is ,   en  uit  hec 

borft- 

*  Verfcheiden  Toorten  der  Aard -Kevers  dezer  eerfle  Clafle  fchynen  echter  oolc, 
■  door  de  uiterlyke  gedaante  en  de  geüeltenis  van  hun  lichaam,  van  elkander  onder* 
fcheiden  te  zyn.  Zulks  kan  men,  by  voorbeeld,  aan  de  Mai- Kevers  ,  Juny-Ke- 
vers ,  en  July-Keveis  duidelyk  zien  ,  welken  een  veel  ronder  en  verhevener  rug 
hebben,  dan  de  bekende  Goud-1'orren.  Doch  ik  hoope  my,  door  den tyd  , over 
dit  merkclyk  onderfcheid  der  geflachcen  nog  omflandiger  te  vcrklaarcn  ,  dan  hier 
gefchieden  kan.  K le  emann. 

f  Ik  kan,  door dcondervindina;,  verzekeren,  dat  ik,  onder  diergelyke  Uitheemrche 
groote  gehoornde  Kevers ,  'er  zelfs  eenigen  gevonden  hebbe,"dic  met  4  ,  5  en  6 
hoornen  voorzien  waren.  K  l  e  e  m  a  n  n. 

4.  Dat  'er  zulke  met  3  Hoornen  begaafde  Kevers,  niet  alleen  in  andere  Geweflender 
Waereld,  maar  ook  in  Europa,  ja  zelfs  in  Duitfchland,  gevonden  worden  ,  heeft 
my  de  ondervinding  geleerd  ;  en  de  Heer  RÖfel  heeft  zelf,  op  Tab.  B,  Fig.  2  ,  een 
diergelykcn  Inlandfchcn  Kever  afgebeeld,  en  onder  't  oog  gcbragt. 

Kleemann. 


derAARD- KEVERS.  7 

borflftuk  voortkomt ;  en  deze  formeeren  te  zaraen  eene  Kreefcen- 
fchaar.  Die  van  drie  hoornen  hebben  'er  maar  één,  welke  aande  voo- 
rigen  gelyk  is ,  voor  aan  den  kop ;  en  aan  ieder  zyde  van  het  borft- 
ftuk  wordt  men  een  hoornlpits  gewaar;  en  zommigen  hebben  alle  drie 
de  hoornen  aan  het  borflffcuk.  Met  betrekking  tot  deze  foorten  van 
gehoornde  Kevers ,  ftaat  aan  te  merken  ,  dat  de  Wyfjes  byna  in  't 
geheel  geene ,  of  maar  zeer  kleine  hoornen  hebben.  Van  alle  deze 
foorten  zal  ik  'er  in  't  vervolg  ettelyken  befchryven.  Ondertuffchen 
moet  ik  nog  zeggen ,  dat  'er ,  behalve  dezen  ,  nog  eenigen  zyn ,  die, 
in  plaats  van  hoornen ,  flechts  punten  en  hoeken  aan  het  borfbduk  en 
op  den  kop  vertoonen ;  van  welken  'er  insgelyks  vervolgens  een ,  af- 
gebeeld ,  onder  't  oog  gebragt  zal  worden.* 

$.  (5. 

Wanneer  myne  veel  geachte  Leezers  de  Kevers ,  op  de  volgende 
eerfte  Tab.  voorkomende,  befchouwen,  zullen  zy  zich  waarfchynlylc 
verwonderen,  dat  ik  zulke  groote,  en  tevens  zulke  kleine  Schepzelen 
onder  ééne  CiafTe  brenge;  maar  ze  gelieven  in  agt  te  neemen,  dat  de 
Oliphant,  in  de  Hoofd-Clafle  der  viervoetige  Dieren,  vooraan  treedt, 
en  dat  de  Muis,  als  het  kleinfte,  het  flot  maakt;  ja  dat  men  zelfs  in 
de  byzondere  Clafle  der  viervoetige  Dieren  ,  waarin  de  Muis  voor- 
komt ,  ook  den  Haas  en  't  Mormeldier  vindt ;  in  vergelykinge  van 
welken  de  Muis  zeer  klein  is.  Des  niet  tegenlïaande  behooren  zy  al- 
len onder  het  geflacht  der  viervoetige  Dieren ;  dewyl  ze  hunne  Jon- 
gen in  volkomen  geltalte  en  leevend  ter  waereld  brengen.  De  groote 
Struis  is  een  Vogel ,  die  zo  wel  Eieren  legt  ,  als  de  Coluber  der  An- 
tiüifche  Eilanden  ,  welke  naauwlyks  zo  groot  is  als  de  Mai- Kever. 
De  Krokodil  is  niet  min  een  Hagedis ,  dan  het  Diertje  dat  bepaaldlyk 

dien 

*  Over  het  algemeen  worden  ,  onder  de  gehoornde  Kevers ,  de  zeldzaamflc  foorten 

•  gevonden;  zo  ontdekte  ik  zelf,  voor  eenige  jaaren  ,  in  de  fchorfe  van  den  (tam 
eens  L5ooms  ,  een  kleinen,  naauwlyks  2  liniën  langen  Kever  ,  van  welken  ik  my 
niet  bedenken  kan,  dat  ik  ooit  iets  gehoord  of  gezien  hebbc.  Dezelve  had  eene 
bleek-bruine  koleur,  en  was,  in  plaats  van  vooraan  hoornen  te  hebben  ,  op  het 
achtergedeelte  zyner  bovcnvleugelen  met  diergelyke  leden  begaafd.     Dit  zeldzaa. 

•  me  Kevertje  ben  ik  vervolgens  kwyt  geraakt;  doch  als  ik  in  't  vervolg  weder  zo 
gelukkig  mogt  weezen,  van  'c  zelve'tc  vinden,  zal  ik  'er  eene  duidelyke  Afbccl» 
ding  van  mcdcdeelen,  Kleemann. 


t  VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

dien  naam  draagt ,  en  by  ons  onder  de  kleine  fchepzelen  gerekend 
wordt.  De  kleinfle  Vifch ,  dien  ik  kenne ,  zal  mogelyk  de  in  Saxen 
en  elders  niet  vreemde  Stekeling  *  zyn;  dewyl  zyne  grootte  ,  in  de 
lengte ,  niet  veel  meer  dan  een  duim  is ;  ondertuflchen  heeft  hy  met 
de  groote  Vischen  die  zelfde  Eigenfchap  ,  dat  hy  zo  wel  als  dezen 
zyne  kuit  fchiet.  By  deze  gelegenheid  herinner  ik  my ,  ergens  gelee- 
zen te  hebben,  dat  'er  in  de  Indien  zulke  groote  Moffelen  zyn  ,  dat 
de  Inwooners  zich  van  dezelver  Schulpen ,  in  plaats  van  een  Varkens- 
trog, bedienen;  terwyl  men  'er  in  tegendeel  wederom  anderen  ziet, 
die  zeer  klein  zyn :  nochtans  behooren  ze  beiden  ,  volgens  de  Ken- 
tekens ,  in  de  Voorrede  van  myn  Eerfte  Deel  opgegeeven  ,  onder  de 
Infeften;  fchoon  men  anders  denke,  dat  delnfeéien  maar  kleine  Die- 
ren zyn.  Om  kort  te  gaan ,  de  grootheid  of  kleinheid  kan  my  in  my- 
ne  Verdeeling  niet  hinderen;  en  de  kleinfte  Kever,  dien  my  ook  het 
Mikroskoop  maar  aantoont,  (waarmede  ik  het  tegenwoordig  zo  verre 
gebragt  hebbe,  dat  het  my  de  voorwerpen,^  in  hunne  middellinie  al- 
leen, 3456  maal  grooter  voorj 't  oog  (lelt, )  een  zoda_n,ig  klein  Kevertje, 
zegge  ik ,  behoort  zo  wel  tot  deze  eerlle  Claffe ,  wanneer  hy  de  tot 
de  graaving  noodige  fpitzen  aan  zyne  voorpooten  heeft ,  als  het  zo-, 
genoemde  groote  Vliegend -Hart. 

S- 7. 

Verfcheiden  Schryvers  over  de  Infeélen  hebben  met  de  Kevers  een 
begin  gemaakt ,  en  menig  een  zal  veelligt  denken ,  dat  hun  de  voor- 
rang toekomt;  overmits  derzelver  Wormen  zo  veele  jaaren  noodig 
hebben  tot  hunnen  Wasdom;  het  welk  my  ook  van  geen  ander,  der 
Veranderinge  onderworpen  Infed ,  bekend  is.  Maar  de  Moffelen  en 
Slakken ,  welken  insgelyks ,  volgens  de  kentekens  ,  door  my  opge- 
geeven ,  Infeélen  zyn ,  fchoon  ze  niet  veranderen ,  bereiken  nog  een 
hooger  ouderdom.    Indien  nu  de  voorrang  in  gevolge  hier  van  te  be» 

ftem- 

•  Dit  Vifchje  is,  van  boven  op  den  rug,  en  ter  wederzyde  onder  aan  den  buik  ,  en 
dus  in  alles,  met  drie  fchcrpe  punten  of  doornen  voorzien  ;  welken  het  zo  wel 
langs  het  lyf  toeleggen  ,  als  uitfteeken  kan.  Van  daar  komt  het  ,  dat  men  zom- 
tyds  in  den  bek  der  Baarzen,  en  andere  Roofvischen  ,  zodanige  Vischjes  half  ver» 
gaan  vindt  vaftzitten,  dewyl  ze  dezelven  cict  konden  doorflikken  ,  om  dat  dezen 
de  üeekcls  ui  tgcbrcid  hadden.  R  ö  s  e  u 


derAARD-  KEVERS.  9 

fteramen  ware,  dan  hadde  ik  daarmede  moeten  beginnen.  Doch  ik 
ben  van  gedachten ,  dat  elk  hierin  eene  vrye  keuze  heeft;  en  zo  wel 
myne  Leezers,  als  ook  ik  zelf,  hebben  daardoor,  dat  ik  niet  met  de 
Kevers  of  Torren  begonnen  ben ,  iets  gewonnen.  Want  federt  dien 
tyd,  dat  ik  myne  befchryving  der  Infeclen  hebbe  beginnen  uittegee- 
ven , ,  is  zulks  meer  en  meer  bekend  geworden ;  en  heeft  my  verfchei- 
den  Liefhebbers  doen  ontmoeten  ,  welken  de  goedheid  gehad  heb- 
ben, van  my,  in  myn  voorneemen,  de  behulpzaame  hand  te  bieden. 
Onder  dezen  ben  ik  inzonderheid  den  Koninglyk-PoolfchenenKeur- 
Saxifchen  Berg -Raad,  en  Opzichter  der  Koninglyke  Naturalicn- Ka- 
mer, den  Heer  EiLENBURG,  degrootftedankerkentenifleverphcht; 
als  welke  my  niet  alleen  verfcheidenuitheemfcheSpringkhaanen, maar 
ook  eenige  gehoornde  Kevers ,  om  'er  myn  Werk  mede  te  verderen , 
heeft  toegezonden.  Daarop  gaf  ik  tuiïchen  beiden  de  Plaaten  en  Be- 
fchryving der  gemelde  Springkhaanen ,  zo  als  ze  in  't  vervolg  van  dit 
Deel  voorkomen,  uit  *;  en  fchoon  myne  bladen  alleen  de  inlandfche 
Infeólen  behelzen  moeden  ,  hebben  echter  de  Liefhebbers  dezelven 
zo  wel  ontvangen  ,  dat  ik  my  van  de  vreemde  Kevers,  welken  ik 
thans  befchryve,  en  afgebeeld  onder  't  oog  wille  brengen,  niet  min- 
der beloove.  Byaldien  ik  nu  myn  Werk  met  de  Kevers  begonnen 
had,  zoude  ik  mogelyk  niet  in  ftaat  geweeflzyn,  den  Liefhebberen 
het  volgende  bericht  dezer  vreemde  fchepzelen  mede  te  deelen.  On- 
dertufTchen  vleie  ik  my ,  dat  ze  dit  alles  met  vermaak  zullen  zien : 
want  fchoon  men  ze  hier  en  daar  verdrooid  vinde  afgebeeld  ,  ben  ik 
echter  van  gedachten ,  dat  ik  deze  Afbeeldingen  met  eenigen  meer- 
der yver  en  vlyt  bewrocht  hebbe;  doch  ik  laat  dit  voorts  aan  't  oor- 
deel der  kundige  Liefhebbers  over  ,  en  keere  my  thans  tot  de  be- 
fchfyving  dezer  uitheemfche  gehoornde  Kevers.  Men  ziet  hier  ,  in 
de  eerïte  plaatze ,  in  T  a  b.  A.  L  Ng.  i . 


Den 

Doc'n  dat  de  Heer  Röfel  dezelven  aldaar,  als  gemeene  Kevers,  uicgegeeven heeft, 
daar  toe  heeft  hem  dies  tyds ,  toen  hy  dit  Werk  üukswyze  uitgaf,  de  gelegenheid 
aanleiding  gegeeven;  want  de  Springkhaanen  heeft  hy  voor  de  Kevers  gehad  ,  en 
dus  heeft  hy  ze  ook  eerder  konnen  afbeelden.  K  l  e  E  M  A  N  n. 

B 


lo         VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

Den  zeer  grooten  •,  Indiaan fchen^  Uinkenden  ^   en  zvjart -hruimn 

Neushoorn -Kever  ,  met  twee  hoven  eikander  ftaande 

lange  Hoornen. 


Tab.  a.  I,  Deze  ongemeen  groote  Kever  heeft ,  met  zyne  twee  vooruitgeflrekte 
^'S-^'  en  tegen  over  elkander  ftaande  Hoornen,  die  aan  eene  Kreeftenfchaar 
niet  ongelyk  zyn,  de  lengte  van  51  duim.  De  bovenftaande  langfte 
Hoorn,  die  met  het  Voorlyf  of  Borftftuk  een  geheel  uitmaakt,  naar 
den  onderften  toe  geboogen  of  gekromd  is .  en  als  met  eene  fpits  ein- 
digt, maakt  ruim  de  helft  van  den  gantfchen  Kever  uit.  Omtrent  het 
midden  van  dien  Hoorn  is,  ter  wederzyde,  eene  iets  naar  benedea 
geboogen  tandvormige  fpits  te  zien,  die  aan  het  uiterfte  punt  op  eene 
byna  onmerkbaare  wyze  gefpleeten  is.  Deszelfs  onderfte,  ofbinnen- 
Ite  vlakte,  is  ,  tot  byna  aan  de  buitenzyden  ,  met  okergeele  ,  flyve 
hairtjes,  of  fluweelpluis ,  digt  bezet:  doch  ter  plaatze  ,  daar  de  on- 
derfte Hoorn, by  het  toeknypen , aan  den  bovenften  fluit,  zyn  geene 
dezer  hairtjes.  De  onderfte  Hoorn  is  wel  een  derde  korter  dan  de 
bovenfte ;  zyne  kromte  gaat  naar  beneden  opwaarts  ;  en  dezelve 
maakt  met  den  Kop ,  gelyk  de  bovenfte  met  het  Borftftuk ,  een  ge- 
heel uir.  De  bovenlte  Hoorn  is  wat  breed,  van  boven  rond,  maar 
van  onderen  byna  plat ;  de  onderfte  is  in  tegendeel  dun  en  breed  , 
en  heeft  van  boven  genoegzaam  fcherpe  kanten  ,  die  met  tanden 
bezet  zyn ;  van  welken  'er ,  .behalve  eenige  kleinen  ,  inzonderheid 
zes  in  't  oog  vallen  ;  naamlyk  de  twee  buitenflien  ,  en  vier  in  het 
midden;  waarvan  de  drie  laatden  of  achterften  het  naafle  by  elkan- 
der ftaan.  De  Kop,  die  op  dezen  Hoorn  volgt,  is,  van  onde- 
ren, in  het  dikke  en  breede  borftftuk  ingeflooten  ;  en  met  korte 
okergeele  hairtjes  begroeid ,  die  de  voegen  dezer  influitinge  of  in- 
ledinge  bedekken;  opdat  dezelven  door  geen  zand  of  flof  onbruik- 
baar gemaakt  worden.  De  beide  , .  ter  wederzyde  aan  den  Kop 
ftaande,  groote,  blinkende  oogen  ,  worden  ,  door  eene  digt  daar 
aangeflooten  fpits,  (die,  van  vooren  komende,  zich  midden  door 
dezelven  tot  op  de  helft  uitftrekt,  gelyk  by  de  inlandfche  Neus- 
hoorn-Kevers,)  zodanig  bedekt,  dat  ze,  door  het  wroeten  in  de 
aarde,  niet  ligt  befchadigd  worden.     Onder  dezen  ftaan  de  kleine 

Sprie- 


SCAIL.-iBAFj  OR  UM  TRRES  TRUIMFRAE^F.  CLA  S  SIS .  I. 


^» 


l^.J^/J  a.  a!^/„zk^f^ 


Tah.A.I. 


".^(".JCif^rTU/iri   fctih. 


fctiif-rte 


derAARD- KEVERS.  ii 

Sprieten  met  korte  kolfjes ,  benevens  de  overige  fpitzen  ,  zo  als  byiAu.A.i. 
onze  Kevers ;  en  de  Kop  is  ,  aan  zyne  ondervlakte  ,  insgelyks  met 
okergeele  hairtjes  bezet.  Het  Borftftuk  is  rondsom  den  buitenrand , 
met  een  fmallen  verheven  zoom,  cierlyk  bezoomd  j  en  onder  den- 
zelven  heeft  het  eerfte  paar,  of  de  grootfte ,  Voorpooten  ,  zyne  in- 
leding.  f-Jet  achterfle  en  grootfte  deel  van  't  lyf,  't  welk  door  dege- 
flooten,  blinkende  Oppervleugels ,  van  boven  ten  eenenmaale  be- 
dekt wordt,  is  rondsom,  even  als  het  Borllfluk,  insgelyks  met  oker* 
geele  hairtjes  begroeid  ;  en  aan  't  zelve  zitten  de  overige  twee  paar 
Pooten.  De  beide  voorlle  Pooten  zyn,  gelyk  aan  de  andere  Kevers 
dezer  Claflè ,  met  eenige  groote  fpitzen  of  doornen  ,  in  't  midden , 
gewapend ;  en  met  behulp  van  dezen  kan  de  Kever  door  de  hardfle 
aarde  heen  graaven ;  waar  toe  de  onderite  beweegelyke  Hoorn 
mede  veel  fchynt  te  konnen  toebrengen. 

§.  9. 

Dat  zich  deze  Kever  in  Brazilië  ophoudt ,  blykt  uit  Markgraafs 
Hijlorie  der  natmirlyke  zaaken  in  Brazilië^  waarin  dezelve,  pag.  246 
en  247,  nevens  andere  gehoornde  Kevers,  befchreeven  en  afgebeeld 
is ;  welke  by  de  Braziliaanen  Enena  heet ,  en  dien  de  Markgraaf 
Tmtrus  volans  (den  vliegenden  Stier)  *  noemt.  In  zyne  befchry ving 
van  dezen  Kever  vinde  ik  niets  byzonders  ,  dan  dat  hy  zegt :  zyne 
huitenfle  Vleugels  heflaan  uit  eene  olyfkokurige  fcbale,  daar  iets  donker, 
geels  mede  vermengd  is ;  en  dezelven  zyn  met  bruine  punten  hefprenkeli; 
het  welk  zich  by  den  Kever,  dien  ik  afgetekend  hebbe,  gelyk  de  Fi- 
guur uitwyft,  heel  anders  vertoont,  f    Doch  als  hy  verder  zeit ,  dat 

de 

*  De  Heer  LinncBUs  geeft  dezen  g;rooten  Kever  den  naam  van  Hercules.  Zied.^szelfs 
Syftema  Natura  Claffis  V,  Infecta  Colioptera  Scarabccus ,  Num.  I.  pag.  ^4.^  Halt.  Adagd. 
1760.  8vo.  Kleemann. 

t  De  Heer  Röfel  heeft  dezen  Kever ,  welke  ,  ten  aanzien  der  geflalte  en  grootte, 
byna  in  alles  overeenkomt  met  den  genen,  dien  hyhier  op  Tab.  AA.  Fig.  i.  heeft 
voorgedraagen ,  naderhand,  in  zyn  IV'de  Deel,  op  Tab.  V.  Fig.  3.  nogmaals  afge- 
beeld,- en  aldaar  het  wezenlyk  onderfcheid  tufTchen  denzelven  en  dezen  hier  van 
hem  afgebeelden  duidelyk  beweezen;  en  by  die  gelegenheid  getoond,  dat  de  Heer 
Markgraaf  zich  y  in  de  befchry  ving  van  denzelven,  zeer  wel  uitgedrukt  heeft. 

Kleemann. 
B  2 


12  VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

Tab.  A. !.//(?  Kever  zyne  heide  hoornen  te  zamen  knypen ,  en  Vr  iets  in  vafïhouden^ 
kan-,  wil  ik  hem  zulks  gaarne  toelle'mien.  Petiver  noemt  dezen 
Kever,  in  zyneNaamlyll,  of  het  Tweede  Deel  zyner  Schatkamer  der 
NatLiure  en  Konften  ,  Rhinoceros  /lm er.  ciner.  rostro  nigro  nitente., 
(den  aschgraauwen  Amenkaanfchen  Rhinoceros,  met  den  zwart -blin- 
kenden  bek ;)  en  in  dit  zelfde  Tweede  Deel  dezer  Schatkamer ,  alwaar 
hy  op  Tab.  70.  Fig.  i.  afgebeeld  is,  geeft  hy  hem  den  naam  van  the 
Toddy  Fly  i  de  7oddy -Vlieg.  De  oorzaak  dier  benoeminge  is  ,  gelyk 
hyfchryft,  deze:  Zy  wordt  aldus  genoemd.,  van  wegen  de  fchade ., die 
ze  dezen  hoorn  toebrengt;  nadem  aal  dertig  of  veertig  derzelven  de  fchor- 
Je,  met  behulpvan  haar  en  fniiit- hoorn.,  doorzaagen.>  zich  met  het  uit- 
vloeiende fap  bezuipen  ,  en  alzo  gevangen  worden.  De  Kever  ,  dien 
Petiver  gehad  heeft,  is,  volgens  zyn  eigen  gezegde ,  op  Martinique 
gevangen;  doch  hy  voegt  'er  by,  dat  ze  in  Guinea  insgelyks  gemeen 
zyn.  Dit  bericht  heeft  Petiver  ,  uit  het  Mufceum  Regalis  Societatis 
Nehem.  Grew,  genomen;  waarin  deze  Kever,  die,  gelyk 'er  ftaat, 
uit  Guinea  gekomen  was,  pag.  162  ook  befchreeven  wordt:  welke 
befchryving  van  die  van  MarkgPvAaf  daar  in  verfchilt  ,  dat  de  oogen 
by  een  Hennip  -  korrel  vergeleken  worden ,  deivyl  ze  niet  alleen  kogelrond 
zyn ,  maar  ook  de  grootte  van  volwaffeu  groene  Erweten  hebben^  Doch 
na  dat  Grew  aldaar  gezegd  heeft,  dat  deze  Kevers  een  gedeelte  der 
fchorfe  van  den  loddy  -  boom  doorzaagen ,  voegt  hy  'er  by  :  dat  de 
tanden  van  den  fnuit- hoorn  deswegen  door  de  Natuur  zeer  wyslyk 
boven  elkander  gefchikt  zyn  ;  vermits  het  ivcrk  hier  niet  verricht 
wordt  op  die  manier  ,  gel-yk  een  menfch  zaagt  ,  naamlyk  door  de 
zwaarte  van  het  Dier ,  die  gering  is ,  maar  door  de  kracht  zyner  poo- 
len ■>  die  den  hoorn  voortdryven.^  VVyders  zegt  die  i^chryvernog,  dat 
men  in  de  Philopyphical  Tran/a^ions  No.  9;.  de  befchryving  der  Teel- 
deelen  van  dezen  Kever  kan  vinden ,  zo  als  dezelve  door  Zwammer- 
DAM  medegedeeld  is;  doch  die  befchryving  is  dezelfde  ,  welke  ik  in 
de  Hillorie  van  den  Neushoorn-Kever  ,  in  Duitfchland  ,  aangehaald 
hebbe. 

§.  10. 

*  Over  deze  foort  van  zangen  heeft 'vvyle  de  Heer  Rófd  ,  in  zyn  IVde  Deel  ,  by  de 
befchryving  van  den  grooten  Neushoorn  -  Kever ,  op  Tab.  V.  verfcheiden  Aanmer- 
kingen gemaakt,  en  zeer  fchrander  zoeken  te  bewyzen,  dat  de  befchryving,  door 
den  Heer  Grew  daar  van  medegedeeld,  zo  geloofwaardig  niet  fchynt  te  zyn  ,  als 
mcD  in  den  beginne  wel  gemeend  heeft.  K  l  e  e  m  a  n  n. 


derAARD-KEVERS.  13 

S.    10.  T.B.A.L 

Vermits  'er  in  de  bovengenoemde  berichten  gewag  gemaakt  worde 
van  den  Toddy-hoom ^  zal  ik,  zo  ik  hoope,  zommigen  myner  Leeze- 
ren  geen  ondienll  doen ,  door  eenig  nader  bericht  van  dien  Boom  te 
geeven.  Ray  (lelt  denzelven  ,  in  zyne  Hiflorie  der  Planten  ,  Lib. 
XXIX.  Se&.  UI.  Cap.  14.  p.  1665.  onder  de  Boomen  ,  welken  hy 
ylrbores  pomiferas  fnictucorticqfo ,  fJoris  calyce  bafi  adbcerente.,  (dat  is, 
Appelboomen  met  harde  vruchten  en  hangende  klokkebloemen ,} 
noemt.  Daar  ter  plaatze  zien  we,  dat  het  een  Indiaanfche  Boom  is, 
welke  Mamei  of  Mamay ,  en  in  't  Engelfch  Tbe  ^.lammee ,  Momin  of 
Toddy-tree,  genoemd  wordt.  Doch  ik  zal  ,  in  plaats  van  zyne  be- 
fchryving,  die  hy  uit  andere  Schryvers  getrokken  heeft  ,  hier  liever 
dat  bericht  laaten  volgen,  'c  welk  Millf. r  daar  van  geeft  in  zynen 
Juin  -  Lexicon ;  om  dat  hy  deze  Plant  ,  of  den  jongen  Boom  ,  zelf 
gezien  heeft.  Hy  fpreekt  'er  aldus  van  :  „  De  Mamei-boom  heeft 
5,  eene  roosachtige  bloem,  welke  uit  verfcheiden  bladeren beftaat,  die 
„  in  een  kring  groeien :  uit  derzelver  kelk  komt  een  flamper  of  ftyl 
„  voort  ,  die  naderhand  verandert  in  eene  byna  ronde  vleefchige 
„  vrucht,  waarin  twee  of  drie  zaadkorrels  zjm  ,  die  in  harde  ruwe 
„  fchaalen  zitten.  'Er  is  van  dezen  Boom  maar  eene  foort  bekend, 
„  ï\-^^m\.'^\^  Mamei  magno  Fru&ii.,  Per ficce  japore.  Pliim.Nov.  Gen.  4.^. 
„  de  Mamei  met  groote  Vruchten  ,  van  fmaak  als  Perfiken.  Deze 
„  Boom  groeit  in  de  Westindiën  tot  60  a  70  voeten  hoog  ;  de  bla- 
„  deren  zyn  groot  en  ftyf ,  en  blyven  het  gantfche  jaar  door  groen. 
„  De  vrucht  is  zo  groot  als  eens  mans  vuift;  en  ryp  zynde  heeft  ze 
„  eene  geelachtig -groene  koleur ,  en  een  aangenitaraen  fmaak.  Hy 
„  groeit  menigvuldig  in  de  Spaanfche  Westindiën  ;  alwaar  de  vruch- 
„  ten  doorgaans  op  de  Markten  te  koop  gebragt,  en  voor  de  besten 
„  des  Lands  gehouden  worden.  Hy  wafl  ook  op  de  heuvelen  in^'^- 
3,  maica.,  en  is  op  de  meefte  Antillifche  Eilanden  overgebragt  en  ge- 
,,  plant,  alwaar  hy  buitengemeen  wel  aarten  kan."  Na  't  opgeeven 
dezer  befchryvinge,  toont  hy  aan,  hoe  deze  Boom  voort  te  teelen^en 
te  kweeken  zy ;  doch  van  het  ifap ,  ter  welker  oorzaake  wy  'er  hier 
wel  byzonder  op  ftaan  blyven,  maakt  hy  geene  melding.  Daarente- 
gen zegt  Ray,  op  de  aangehaalde  plaats  ,  hier  van  het  volgende : 
„  Uit  de  ingefneeden  takken  drupt ,  by  menigte  ,   een  doorzichtig 

B  3  „  i'ap, 


14         VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

Tab.a.i.j,  Sap,  het  welk  de  Inwooners ,  den  Boom  beklommen ,  endefchor- 
,j  fe  van  een  tak  opengefneeden  hebbende,  in  eene  daar  aan  gehan- 
,,  gen  Cocosnoot  opvangen.  Zy  wceten  de  infncede  in  diervoege 
„  te  doen,  dat  ze  de  wonde  weder  toeftoppen,  en  dus  verhinde- 
5,  ren  konnen  dat  'er  meer  Sap  uitvloeie.  By  nacht  laaten  ze  dan 
„  de  wonde  open,  en  by  dag  fluiten  zy  dezelve  weder:  want  in- 
„  dien  ze  het  Sap  ook  by  dag  lieten  uitloopen ,  zouden  de  zonne- 
„  flraalen  hetzelve  zo  veelvuldig  uittrekken,  dat  de  Boom  gevaar 
„  zou  loopen  van  te  fterven:  ook  wordt  het  by  dag  uitgcdroopen 
„  Sap  voor  niet  zo  gezond  gehouden;  nademaal  het  te  raauw,en 
„  niet  genoeg  gcdiftilleerd  of  gekookt  is.  Dit  Sap  noemen  ze  den 
„  Mamei- oï  Toddy-fVyn.  Het  moet  fpaarzaam  gedronken  worden, 
„  en  wel  niet  meer  dan  één  glas  vol  tefFens;  want  het  is  fberk  af- 
„  dryvend  ,  doordringend  ,  verdeelend  ,  en  dient  om  den  Steen 
„  voor  te  komen  ,  of  te  ontbinden  en  te  doen  loozen.  Het  ver- 
„  wondert  my  ,  dat  anderen  geen  gewag  maaken  van  dezen  Wyn." 
Dit  is  dan  gevolglyk  het  Sap ,  waaraan  onze  Kever  zich ,  volgens  het 
bericht  van  Grew,  dronken  drinkt;  doch  of  hy  ook  niet  even  zo  lief 
het  Sap  der  Cocosboomen  drinke ,  dat  anders  Stiry  of  Sura  heet ,  en 
van  zommigen  ook  Toddy  genoemd  wordt ,  gelyk  uit  eene  van  den 
Baronet  Sloane  ,  in  zyne  reize  naar  Jamaica  * ,  aangehaalde  plaats 
fchynt  te  blyken,  zal  ilc  daar  laaten. 

S.  II. 

*  A  Foyoge  to  the  Islands  Madera,  Barbadoe!,  Nieves,  St.  Cbriflophoers .andjamaicai 
witb  the  natnral  Hijlory  of  the  Herbs  and  Trees,  Four- Footed'Beafts,  Fifbes ,  Birds^ 
Infedst  Reptiles  &c.  of  the  laft  of  tbofe  Islands  ^c.  By  Sir  Hans  Sloane  Bart.  in  Jtoo 
Folumes,  Fol.  Londen  Fol.  I.  1707.  l^oU  IL  1725.  Ik  hebbe  het  grootftcgedeel- 
te  des  Tytcls  van  dit  fchoone  Boek  hier  ter  neder  gefteld  ,  dewyl  het  ,  wegens 
zyne  zeldzaamheid,  aan  weinigen  bekend  Js;  doch  het  is  my  ,  door  de  goedheid 
van  niyn' hooggcëcrden  begunltiger  ,  den  Heer  Dr.  en  Hofraad  Tre  iters  ,  be- 
kend geworden;  die  my  hetzelve  voor  een  tydlang  tot  myn  gebruik  ,  gelyk  ande- 
re zeldzaa  me  Boeken,  heeft  toevertrouwd,  waarvoor  ik  hem  ten  uitenten  ver- 
plicht ben.  De  aangehaalde  plaats  wordt  in  het  tweede  Deel  van  dit  Werk,  in  't 
achtfte  Capittel,  dat  van  den  Cocosboom  handelt,  gevonden;  aldaar  leeft  men  ook, 
uit  Dampier,  het  volgende:  Uit  dien  boom  trekt  men  Toddy ,  en  van  dezen  zuu' 
ren  Arak,  die  het  beft  tot  de  Punch  is:  men  trekt  dien  uit  een  tak  ,  ivelke  dit  fap  zo 
lang  laat  vloeien ,  als  de  vrucht  zou  gegroeid  hebben :  Zo  men  alle  dagen  takken  infnydt^ 
volgt  'er  geen  vrucht ;  doch  die  niet  ingefneeden  voorden,  blyvtn  vruchtdraagend. 

De  AucTEUR. 


derAARD-KEVERS.  15 

§.  II.  T-^B.A.r. 

Men  vindt  ook  nog  eene  kleinere  foort  dezer  Kevers;  gelykikzelf 
in  zekere  fraaie  Verzameling  van  Infeélen  gezien  hebbe.  Dezelve  is 
den  hier  befchreeven  in  alles  gelyk ,  en  'er  alleenlyk  ten  aanzien  der 
grootte  van  onderfcheiden ,  als  zynde  ruim  de  helft  kleiner.  Dat  de- 
ze Kever  een  jong  zou  wezen  van  den  genen  ,  dien  ik  hier  befchree- 
ven hebbe,  zal  niemand  gereedlykgelooven;  nademaal  het  al  te  be- 
kend is ,  dat  de  Kevers  ,  wanneer  ze  eens  de  Kevergedaante  aange- 
nomen hebben,  nooit grooter  worden.  Pater  du  Molinet  moet 
evenwel  van  die  gedachten  geweefl:  zyn ,  dewyl  hy  ,  in  de  befchry- 
ving  van  onze  foort  van  Kevers,  gezegd  heeft:*  Ik  weet  niet  ■>  of  men 
de  jaar  en  dezer  hfe&en  niet  moet  afneemen  uit  de  punten^  die  van  bin- 
nen in  den  klein ften  Hoorn  in  '/  midden  gezien  zvorden  ;  gelyk  men  z-egt, 
dat  men  den  ouderdom  der  Harten  aan  de  takken  hunner  Hoornen  moet 
zien.  Ik  worde  in  dit  gevoelen  daar  door  verft  er  kt ,  dat  ik  drie  dezer 
vliegende  Stieren  (dus  noemt  hy  deze  Kevers)  van  eenerleie  foort  ge" 
zien  hebbe ;  van  zvelken  de  eerfle  maar  twee  zodanige  fpitzen  of  punten 
aan  den  klein  ft  en  Hoorn  had,  de  tweede  had  'er  drie-,  en  de  derde  vier. 
Uit  dit  gezegde  blykt  genoegzaam  ,  zo  als  't  my  voorkomt ,  dat  de 
Schryver  geloofde,  dat  deze  Kevers  grooter  konnen  worden;  en  het 
aantal  der  fpitzen ,  in  den  kleinen  of  onderden  Hoorn  ,  welken  hy 
opgeeft,  zou  menig  een  tot  dat  gevoelen  kunnen  verleiden.  Schoon 
ik  nu  dit  laatlle  voorgeeven  niet  tegenfpreeken  kan,  zo  geloof  ik  ech- 
ter niet,  dat  deze  fpitzen  aan  onzen  Kever  zich  met  de  jaaren  ver- 
meerderen ,  gelyk  de  takken  aan  de  Hoornen  der  Harten  ;  want  by 
dezen  gefchiedt  zulks  ,  om  dat  ze  alle  jaaren  van  Hoornen  verwifle- 
len ,  of  dezelven  afwerpen  ;  en  de  takken  naderhand ,  by  het  her- 
groeien ,  dikwyls  verminderen  ,  doch  doorgaande  vermeerderen: 
maar  hoe  zou  dit  onze  Kever  konnen  doen?  Men  behoeft  hem  flechts 
oplettend  te  befchouwen  ,  en  men  zal  wel  dra  zien  ,  dat  hy  den 
Hoorn  met  Kop  en  al  zou  moeten  afwerpen.  '  Bovendien  is  de 
ouderdom  van  een  Hart  wel  uit  de  Hoornen  af  te  neemen;  maar  dat 
het  zo  veele  jaaren  zou  hebben,  als  'er  takken  aan  zyne  hoornen  zyn, 

is 

*  Zie  het  van  hem  uitgegeeven  Cahimt  de  la  Bibliotbeque  de  Saint  Genevieve.  A Paris 
1692.  ;>.  187, 


i6  VOORBERICHT  TOT  DE  Eerste  Classe 

Tab.a.  I.  is  geheel  bezyden  de  waarheid;  dewyl  de  takken  aan  de  Hoornen  van 
een  Hart,  in  het  zevende  jaar,  reeds  tot  i6  aangenomen  zyn.  Laat 
ons  nu  op  onze  T  A  B.  A.  II.  de  volgende  Figuur  2.  befchomven; 
dezelve  vertoont 

De  f2  zesr  groot  en  en  met  drie  Hoornen  'voorzien  zynde  Neus- 
hoorn- K  e  v  e  r  ,  welke  anders  ook  Taurus  V^olans  i  of  de 
Vliegende  Stier,  genoemd ivordt.* 


Tab.  Alhoewel  deze  Kever  de  lengte  van  den  voorigen  niet  hebbe, 

^,:  ^^'  zo  is  nochtans  zyn  achterlyf  zo  wel  breeder  als  grooter  ;  en  in- 
'^'  '  dien  hy  zulke  lange  hoornen  had  als  de  eerfte,  zou  hy  denzelven 
ook  in  de  langte  overtreffen.  Hy  draagt  op  zynen  kop  een  voor- 
uitftaanden  en  Tsrora  geboogen  Hoorn,  welke  aan  't  einde  in  tv;ee 
fpitzen,  als  eene  hooivork,  verdeeld  is.  Van  boven  heeft  hy  nog 
een  anderen  Hoorn  ,  die  niet  verre  van  den  kop  voorwaarts  uit- 
llaat,  en  een  weinig  overgeboogen  is.  Verder  is  de  Kop,  nevens 
de  ter  zyden  ftaande  Gogen  ,  en  de  deelen  van  den  Bek ,  even 
als  by  den  voorigen  gefield  j  dezelve  maakt  met  den  Hoorn  maar 
één  deel  uit,  dat  voor  onder  het  borftftuk  zyne  inleding  heeft,  wel- 
ker voege  met  okergeele  korte  hairtjes  bezet  is.  Het  Borftftuk 
zelve ,  dat  rond  verheven ,  verwulfd  ,  en  van  boven  in  't  midden 
met  eene  vlakke  verhooging  voorzien  is,  heeft  ter  wederzyde  een 
ftyf  vooruitgeftrekten  Hoorn.  Beide  deze  Hoornen  hebben  eenige 
gelykheid  met  die  van  een  Stier,  en  buiten  tvvyffel  heeft  de  naam 
vdxi  Scarübccus  Buceros  ■>  Taurus  Volans  ■>  de  Vliegende  Stier,  zynen 
oorfprong  daar  van  ontleend.  Zo  wel  het  Borftftuk,  als  het  Achter- 
lyf van  dezen  Kever  ,  zyn  ook  aan  de  ondervlakte  met  okergeele 
hairtjes  bezet  ;  alhoewel  die  aan  myn  Origineel  niet  wel  te  zien 
waren ;  vermits  dezelven  waarfchynlyk  met  Oly  of  Vernis  beftreeken 
zyngeweeft;  waardoor  deszelfs  weezenlyke  koleur  en  heldere  glans 
geheel  verdoofd  en  veranderd  waren.    Doch  hoedanig  dezen  gefteld 

zyn, 

*  De  Heev  Linveeus  heeft  aan  dezen  Kever  den  naam  van  Ac  te  on  gegeeven  ,  ia 
zyn  Syftem.  Nat.  ClaJJa  V.  Inf^St.  I.  Caleopt.  Scarab.  pag,  345. 


SaHUBAKOUrT^lTl 

ZRRIISTRIUM 

i»IM£F.  CL^^.s'I^'.  r. 

V 

py 

. 

T^h.A.II.\ 

i 

^^^^^^^hI 

Rj 

v^^^^S^^^ 

IS^ 

é^- 

S-*- 

^i^ 

mt 

4 

^ 

^ 

./^j^/J/.j^5^.V.;?^- 

derAARD-KEVERS.  17 

zyn,  hebbe  ik  aan  een  anderen  Kever  van  deze  foort  gezien,  diewelTAo. 
veel  kleiner  was,  maar  behalve  zyne  okergeele  hairtjes ,  ook  nogzy-^*  ^'' 
ne  fchoone  zwartblinkende  koleur  behouden  had.  Dezen  Kever  be- 
zit ik  in  eigendom,  en  dezelve  is  my  door  een  Begunftiger  van  myn 
Werk,  als  een  gefchenk,  uit  Lubeck  toegezonden.  De  zes  Pooten 
hebben  aan  dezen  ,  even  als  aan  den  voorigen  Kever  ,  ter  zelfder 
plaatze,  en  op  eene  dergelyke  wyze,  hunne  inleding.  Met  voorde 
Paar  is  ook  hier  het  groocfle  ,  en  bezit  insgelyks  aan  zyn  middelfte 
gedeelte  groote,  nederwaarts  geboogen ,  fcherpe  haaken.  Dezehaa- 
ken  of  fpitzen  zyn  by  elke  foort  eenigzins  anders  ,  en  maaken  het 
Hoófdkenteken  der  Kevers  dezer  Clafle  uit ;  aangezien  de^elven  zo 
wel  aan  de  grootlten  als  aan  de  kleinften  te  vinden  zyn.  Dit  kan  men 
duidelyk  zien  aan  de  twee  zeer  kleine  inlandfche  Kevers  ,  welken  ik 
ten  dien  einde  op  deze  zelfde  Tab.  van  A.  II.  afgebeeld  hebbe.  Beide 
hebben  ze  hun  verblyf,  onder  denophecveldliggendenKoe-  enPaar- 
demeft;  doch  ik  hebbe  de  Wormen,  waaruit  zy  ontftaan,  tot  heden 
toe  nog  niet  konnen  ontdekken.  De  kleinfte  met  de  rolle  Vleugel- 
dekzels  en  het  blaauw  glinfterend  Borstftuk  ,  Fig.  3  ,  heeft  geen  Fig-  s. 
Hoorn*,  doch  de  andere,  Fig.  4,  met  de  oker  bruine  en  zwart  be-^'ï*** 
Iprenkelde  Vleugelen ,  die  ook  een  zwart  breed  Borstftuk  heeft ,  is 
op  zyn  kop  met  een  kleinen  recht  op  ftaanden  Hoorn  voorzien,  f 

Doch 

♦  Ik  hebbe  eens  in  't  Voorjaar  een  kleinen  Kever  gevangen,  die  gantfch  gelyk  was 
aan  dien  van  Tab,  A.II,  Fig,  3  ,  en  evenwel  van  voeren  een  klein  verheven  punt- 
je had  ;  doch  hy  is  my  weder  ontkomen  ,  anders  zou  ik  hem  afgebeeld  hebben. 
Mogeiyk  is  hy  't  Mannetje  van  den  in  Fig.  3.  afgebeejden  Kever  geweeft,  diegeen 
hoorn  vertoonde,  volgens  het  bericht  van  den  Heer  Röfel ;  welke  ons  ook  buiten 
dat,  in  §.  5.  pag.  s,  erinnert  ,  dat  de  VVyfjes  der  gehoornde  Mannetjes -Kevers 
doorgaande  of  in  't  geheel  geene,  of  maar  zeer  geringe  hoornen  hebben.  De  Heer 
Linn»ut  noemt  dezen  Kever  Simetarius.    Zie  zyn  Syfl.  Nat.  pag.  348.  Num.  22. 

Kleemann. 

t  Deze  Hoorn  flaat  eigenlyk  niet  recht  op,  maar  veel  meer  voorwaarts  gekromd,  inde 
hoos;te,gclyk  de  geëerde  Leezers  zulks  konnen  opmaaken  ü'nFig.  4.  b;  alwaar  ik  dezen, 
in  Fig.  4.  a,  van  den  Heer  Röfel  afgebeelden  kleinen gehoornden  Kever,  nogmaals, 
doch,  om  duidelyker  te  zyn,  vergroot  afgebeeld  hebbe  ;  volgens  welke  afbeelding 
ik  dien  kleinen  Mest -Kever  hier  wat  naauwkeuriger  zal  befchryven.  Men  heeft 
deswegen  aan  te  merken,  dat  de  Kop,  de  Bek,  de  Oogen  en  de  Sprieten  ,  onder 
liet  voorfte  Schild,  dat  den  gekromden  Hoorn  in  de  hoogte  dryft ,  meerendeeis 
verborgen  liggen.  De  beide  Sprieten  beftaan  uit  5  leden  ,  waarvan  het  voorfte 
»et  3  bladerachtige  deelen,  gelyk  men  dit  by  de  meefte  Mest-Kevers  vindt,  be- 

C  zet 


i8         VOORBERICHT  TOT  DE  Eerste  Classe 

TAn.  Doch  wy  keeren  weder  tot  onzen  grooten  Kever ;  en  merken  nog  aan, 
'  ^  ■  dat  het  middellte  gedeelte  der  overige  Pooten  mede  met  eenige  fpit- 
zen  bezet  is ,  maar  die  veel  eer  doornfpitzen  dan  haaken  te  noemen 
zyn;  en  welken  den  Kever,  wanneer  hy  met  de  voorfte  pooten  graaft, 
ter  vastzettinge  en  voortfchuivinge  in  den  grond  dienen ;  overeenkom- 
ftig  waar  mede  ook  de  vier  pooten  ,  die  met  leden  in  't  achterlyf 
gehecht  zyn ,  niet  zo  wel  vooruit  grypen  konnen ,  als  de  twee  voor- 
iien.  Het  onderfte,  of  tederfte  deel  van  alle  de  zes  pooten,  dat  met 
vier  of  vyf  leden  kettingswyze  te  zamen  gevoegd  is ,  heeft  aan  't  ui- 
terfte  einde  een  dubbelen  haakvormigen  klaauw;  in  welks  middenee- 
ne naar  beneden  gaande  hairzagte  borltelfpits  gezien  wordt.  Op  eene 
dergelyke  wyze  is  het  ook  met  de  andere  Kevers  dezer  Clafle  gefield ; 
onder  welken  de  meefte  Neushoorn  -  Kevers  nog  dit  byzondere  heb- 
ben, dat  de  bovenfchenkels  van  alle  de  zes  pooten  fterker  met  oker- 
geele  hairen  bewaflen  zyn ,  dan  die  der  anderen. 

§'  13- 

Deze  Kever  fchynt  my  desgelyks  Brazilië  tot  zyn  Vaderland  te  heb- 
ben :  want  fchoon  'er ,   onder  de  vier  foorten  van  den  vliegenden 

Stier, 

zet  is.  Het  Rugge-  of  Borftfchild  is,  naar  den  kant  van  't  Kopfchild,  tamelyk 
groot  en  verwulfd;  het  is,  benevens  dat,  zwart,  maar  valt  tevens  eenigzins  in 
't  ligte,  en  wel  iets  in  't  rosaohtig  kopervervyige.  Ais  men  liet  zelve  door  een 
ftcrk  Vergroocglas  befchouwc,  ziet  men,  dat  het  vol  kleine  groefjes,  en  met  te- 
dere korte  hairtjes  begroeid  is;  het  welk  ik  ook  op  de  Vleugelen  waargenomen 
hebbe;  die  bruingeel  van  koleur,  met  ettelyke  aderen  en  groefjes  doortoogen , 
en  voorts  mee  zwartbruine  vlakjes  getekend  zyn.  Tuflchen  de  (luiting  dezer 
Vleugelen  hebbe  ik  ,  gelyk  ook  aan  veele  andere  foorten  van  Meft-Kevers,  gee- 
ne  zodanige  driehoekige  tuOchenfchildies  konnen  ontdekken  ,  die  men  anders 
aan  andere  Yoortcn  van  Kevers  naby  den  rug  ziet.  De  buik  is,  benevens  de  poo- 
ten, met  geelbruine  hairtjes  begroeid;  en  de  pooten  ,  inzonderheid  de  voorflen, 
als  de  flerkllcn  zynde,  fchynen  vooral  daar  toe  gefchapen  te  zyn,  om  in  den  meffc 
door  te  wroeten.  Verder  zyn  hier  de  6  pooten  ,  gelyk  by  alle  de  Kevers  ,  van 
vooren  met  nog  eene  foort  van  kleinder  voorpoocen  ,  'uit  5  bladeren  of  leden  be- 
fliaande,  voorzien;  van  welken  het  voorite  lid  altoos  met  een  dubbel  teder  klaauw- 
tje  bezet  is.  Dit  tederfte  voorfte  deel  is,  aan  de  twee  voorfte  pooten,  hetkleinfte. 
Deze  gehoornde  Kever  is  het  Mannetje:  want  het  VVyfje  ,  dat  diklyviger  en  iets 
helderer  is,  heefc  geen  hoorn,  maar  twee  toegepunte,  dwars  over  het  kopfchild 
loopende  ,  hoogtens.  De  Heer  Linmus  heefc  dezen  kleinen  Kever  ,  in  zyn  SyJL 
Niic.  pag.  347.  'Nam,  17,  den  naam  van  Nuchicornis  gegeeven. 

Kleemann. 


D  E  R    A    A    R    D  -  K    E    V    E    R    S.  19 

Stier,  welken  Markgraaf,  in  de  even  aangehaalde  plaats ,  voof-Tab. 
draagt,  geen  één  is ,  die  in  alles  met  den  onzen  overeenkomt ,  zo^*  "* 
houde  ik  echter  den  eerften  derzelven ,  met  den  tegenwoordigen,  voor 
Kevers  van  eenerleic  Ibort,  en  vermoede  dat  dezelve  kwalyk  van  hem 
afgebeeld  is.  in  de  Gottorp/che  Konjlkamer  wordt ,  onder  veele  an- 
dere Kevers ,  ook  de  onze  gevonden  ,  Tah.  XVI.  Fig.  2  :  en  men 
vindt  'er  te  gelyk  gezegd ,  dat  dezelve  de  Taurus  volans  van  AldPvO- 
VANDUS  is;  maar  ik  hebbe  niet  konnen  vinden,  dat  Aldrovandus 
'er  iets  van  zegt.  Moufet  vertoont  hem  ook,  en  voegt  'er  by, 
dat  hy  geen  Wyfje  heeft,  maar  alle  jaaren  fterft;  en,  door  behulp 
der  Zonne ,  uit  zyne  verrotting  weder  hervoort  komt  Qa) ;  dat  ik  ech- 
ter niet  gelooven  kan.  Gre  w  befchryft  dezen  Kever  insgelyks  (Z»); 
en  die,  welke  zich  in  het  Konflkabinet  der  Koninglyke  Sociëteit  be- 
vond, was,  van  het  einde  van  zynen  Snuichoorn  af,  tot  aan  't  einde 
van  zyn  achterlyf ,  vyf  duimen  lang  ,  en  over  den  rug  iwee  en  een 
vierde  duim  breed.  Fan  de  Vleugelen  dezes  Kevers  ,  zegt  hy  ,  is  dit 
merkwaardig ,  dat  ze  aan  hun  uit  er jl  e  lid  te  zamen  gewikkeld  ^^  of  naar 
den  kop  toe  binnènwaarts  geboogen  zyn ,  en  dus  onder  hunne dekzels vet' 
lig  liggen;  en  dat  ze  f  in  hunne  gantfiheuitgeftrektheid,  by  na  tweemaal 
zo  lang  zyn  als  het  achterlyf.    Nu  volgt  op  onze  Tab.  A.  111.  Fig.  5. 

Een  iets  kleiner  Indiaanfche  Neushoorn- Kever,   pjet  zym 
boven  elkander  flaande  gajfelvormige  Hoornen.* 

§.  14. 

Deze  Kever,   die  ook  door  Swammerdam  (f)   onder  'toogTAs. 
gebragt,  en  eenigzins  befchreeven  wordt,  doch  zonder  deszelfs  Va J^^  ^^^' 
derland  te  noemen,  komt,  ten  aanzien  zyner  beide  hoornen,  met  de  '^' 
eerfte fig.  tamelyk  overeen:  maar,  doordien  hy  byna  een  derde  klei- 
ner 

Ca)  Infect.five  min.  Animal.  Tbeatrum,  pag.  152. 

Q)  Loc.  cit.  pag.  161. 

*  Mogelyk  zal  dit  de  Kever  zyn,  dien  de  Heer  Lt«B«ax  S  i M s o N  noemt ,  weikeu 

hy  als  een  Americaanfch  Infedt  befchryft.    Zie  zyn  Syjt,  Nat.  Claffe  F.  Ord.  I.pag. 

345-  Num.  3.  Kleemann. 

(e)  Bibl,  Nature  i  pag.  345.  Tab.  XXX.  Fig.  IL 

C   2 


20  VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

Tab.  ner  is  dan  de  eerfle  ,  en  dat  'er  bovendien  ,  by  eene  naauwkeurige 
^"  ^"'  befchoLiwing,  zo  wel  aan  het  borstftuk,  als  aan  beide  de  hoornen,  een 
merkelyk  onderfcheid  gevonden  wordt ,  zo  fpreekt  het  van  zelve ,  dat 
hy  eene  andere  foort  van  dit  geflacht  moet  zyn.  De  beide  hoornen 
hebben  daarin  iets  byzonders ,  dat  elk  aan  zyn  uiterfte  eenigzins  ge- 
boogen  einde  twee  dwars  llaande  gaffelfpitzen  heeft;  ook  gaat  de  bo. 
venfte  en  langde  hoorn,  met  het  borstfchild ,  niet  recht  uit ,  maar 
wat  fchuins  buigende,  en  vertoont,  buiten  zyn  gaffel,  geen  ander 
punt.  De  onderfte  en  kleinfte  xioorn  integendeel,  die  met  den  kop, 
gelyk  de  bovenfte  hoorn  met  het  borstftuk  ,  een  geheel  uitmaakt, 
heeft  aan  zyne  bovenfte  fcherpigheid ,  byna  in  't  midden  ,  een  tand- 
vormigen  bochel.  De  Kop  is,  onder  het  borstftuk,  met  een  lid  vast; 
en  vertoont  aan  zyne  oogen  ,  fprieten  en  fpitzen,  byna  eene  gelyke 
gedaante  als  de  voorige ;  ook  is  deze  Kever  aan  zyne  ondervlakte  ins- 
gelyks  met  hairen  bezet;  doch  dezelven  zyn  hier  bleek  okergeel. 
Zyne  harde  dekvleugelen  maaken  ,  dat  hy  overal  zeer  blinkend  is; 
maar  de  koleur  is  niet  eenerlei :  want  het  voorfte  deel  heeft  ,  bene- 
vens de  hoornen  ,  eene  zwart  -  bruine  ,  en  de  vleugel-dekzels  eene 
rood-bruine  koleur,  en  de  zes  pooten  komen  hierin  met  het  borstftuk 
overeen.  Het  voornaamfte  kenteken  der  Kevers ,  tot  deze  ClalTe  be- 
hoorende,  is  ook  hier  aan  de  v/iorlte  pooten  duidelyk  te  befpeuren. 
Voor  't  overige  hebben  ze,  nevens  de  vier  anderen  ,  dezelfde  ge- 
daante, als  boven  gezegd  is.  In  de  fchoone  Verzameling  van  Voge- 
len, door  den  Engelfchen  Konftenaar  George  Edward  uitge- 
geeven  ,  en  waar  van  hy  ook  naderhand  het  tweede  Deel  gele- 
verd heeft,  komt  in  't  eerfte  Deel  pag.  40  deze  Kever  mede  voor; 
maar  insgelyks  zonder  benoeming  van  zyne  gewoone  verblyfplaats ; 
echter  voegt  'er  de  Schryver  by  ,  dat  hy  uit  Oostindië  gekomen  zou 
zyn.  Van  den  hierop  volgenden ,  en  in  de  6^'^  Fig.  van  Tal^.  A.  III. 
afgebeelden  Kever,  kan  ik  ook  met  geene  zekerheid  zeggen,  in  welk 
een  gewed;  der  waercid  hy  zich  gewoonlyk  onthoude.     Dezelve  is 

Een  drievoudig  gehoornde  Kever,  zonder  Neushoorn.* 

§■  15. 

♦  Dezen  driewerf  gclioorndcn  Kever  noemt  de  Heer  Linnaus  ,  in  zyn  Syft.  Nat.  CL 
^' i^J' 3U' ■^'''»- J»  ALOëus,  en  fchryfchemceavcrblyfcocinNoord-America. 

K  L  E  E  ai  A  N  N. 


SCJRABAWRUM  TEHRESTRIUM  FRAEF.  CLA  SS  IS  I. 


J.^.Ji.Td^jSf/'.^J. 


D  E  R    A    A    R    D  -  IC    E    V    E    R    S.  sr 


Deze  Kever  gelykt  vry  wel  naar  dien  van  Tab.  A.  II.  Fig.  2 ,  maar  Tab. 
is  'er  duidelyk  van  onderfcheiden  ,  zo  wel  ten  aanzien  der  grootte ,  ^•.  "^• 
nademaal  dezelve  byna  de  helft  kleinder  is  ,  als  met  opzicht  tot  zyn  '^' 
voorften  hoorn  ,  die  hem  niet  op  den  kop ,  maar  op  het  borstftuk 
ftaat,  of  liever  een  gedeelte  van  hetzelve  is.  Hierom  kan  hy  ook 
geen  Neushoorn -Kever  genoemd  worden  ;  doch  tot  den  naam  van 
vliegenden  Stier  heeft  hy  zo  veel  recht  als  de  anderen.  Dat  deze 
voorite  hoorn  niet  aan  den  kop  zit,  kan  klaar  genoeg  gezien  worden; 
alzo  hy  over  den  kop  iets  opwaarts  geboogen  heen  loopt;  en  boven- 
dien ,  niet  alleen  midden  in  het  borstftuk  eene  verhooging  maakt ,  die 
zich  tot  aan  de  helft  van  het  zelve  uitftrekt ;  maar  ook  ter  wederzy- 
de  twee  groote  dof  geflippelde  verdiepingen  vormt;  achter  welkende 
beide  fchouder- hoornen  op  eene  blinkende  hoogte  Haan  ,•  wier  ach- 
terdeel eenigzins  ingedrukt,  en  ook  dof  geftippeld  is.  De  ongehoorn- 
de kop  is ,  onder  den  voorften  hoorn  van  't  borstftuk  ,  met  een  lid 
ingeleed ,  en  dezelve  is  van  maakzel  zeer  gelyk  aan  de  koppen  der 
boven  befchreeven  Kevers.  De  koleur  van  dezen  Kever  is  ,  op  de 
vleugeldekzels j  donker-rood- bruin  en  blinkend;  maar  op  het  borst- 
ftuk en  de  drie  hoornen ,  als  mede  aan  de  zes  pooten  ,  valt  de  koleur 
iets  meer  in  't  zwarte.  Deszelfs  vier  achterfte  pooten  zyn  met  fcher- 
pe  fpitzen  of  klaauwen ,  om  zich  voort  te  fchuiven ,  en  de  beide  voor- 
ften met  groote  haaken,  om  in  den  grond  te  graaven,  voorzien.  De 
ondervlakte  van  't  gantfche  lyf  en  van  den  kop  is  ,  gelyk  de  boven- 
fchenkels  der  pooten,  met  veele  rood-geele  hairen  begroeid.  In- 
gevalle  eenige  Liefhebbers  myner  Werken  dezen  Kever  met  de  twaalf- 
de foort  der  vliegende  Stieren ,  door  Markgraaf^  ter  bovengemel- 
de plaatze  medegedeeld ,  mogten  vergel yken,  en  uit  hoofde  van  de 
gelykheid,  die  hy  daar  mede  fchynt  te  hebben,  op  de  gedachten  ko- 
men ,  dat  dezelve  ook  veelligt  een  Braziliaansch  Infecl  zy ,  denzul- 
ken  wil  ik  niet  tegenfpreeken.  De  Heer  Sloane  befchryft  een 
byna  diergelyken  Kever  (a) ,  dien  hy  Scarahaum  majorem ,  nigrum 
trkornem  ,  of  den  groot  en  ,  zivarten  ,  driehoorhigen  Kever  noemt ; 
doch  hy  is  iets  kleiner  dan  de  onze  ,  en  zyn  voorfte  hoorn  vertoont 

zich 

(O  In  't  boven  aangehaalde  Werk ,  P^qI.  Il  L.  II.  C.  ir.  p.  aej. 

C3 


21         VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

T'^"-  zich  aan  'c  einde  gefpleeten.  Petiver  heeft  ook  zodanig  een 
^'  ^^^'  Kever ,  doch  met  een  ongefpleeten  hoorn  ,  C  Gazophyl.  Dec.  UI.  T, 
XXIV,  Fig.  lo.)  en  deze  noemc  hem  ,  Naficornis  Tauroceros  Ma- 
rianus  fpkndens  ,  cajlanei  coloris ,  t eiree  Mariance ,  dat  is ,  de  blin- 
kende^ kajlanje -knleurcle  ^  Stier  vormige  Neushoorn -Kever  uit  Mary 
land;  zynde  een  Landlchap  in  Canada,  in  Noord- America.  Beide 
deze  berichten  leeren  ons  ten  minden  zo  veel  ,  dat  wy  konnen 
zeggen,  dat  'er,  byaldien  onze  Kever  zich  niet  in  Jamaica  en  Ma- 
ryland  onthoudt ,  althans  eene  diergelyke  foort  daar  ter  plaatze  ge- 
vonden wordt.  Nu  ftaat  ons  nog  de  7^^^  Fig-  onzer  Tab.  A.  111, 
te  befchouwen,  en  die  vertoont  ons 

Eene  uitheemjche  foort  van  Neushoorn- Kevers,  met 
een  enkelen  Hoorn* 

§.  16. 

De  Heer  F  r  i  s  c  h  heeft ,  in  zyne  befchryving  van  aïlerleie  foor^ 
i^i'ii.  ^^^  '^^^^  Jnfe&en,  in  het  derde  Deel,  pag.  6  enz.,  een  misflag  be- 
i^'ë-  7'  gaan ,  dien  hy  echter  naderhand  zelf  bekend  en  aangetoond  heeft. 
Hy  had  naamlyk,  in  plaats  van  den  Worm,  waaruit  de  Neushoorn"- 
Kever  voortkomt,  den  Houtkever  -  Worm  opgegeeven.  Maar  bui- 
ten dit  heeft  hy  ook  daarin  misgetalt ,  dat  hy,  in  plaats  van  den 
Duitfchen  Neushoorn-Kever ,  de  tegenwoordige  buitenlandfche  foort 
befchreeven  en  afgebeeld  heeft ,  gelyk  uit  zyne  bygevoegde  Figuur 
duidelyk  genoeg  afgenomen  kan  worden.  Deze  toch  is  een  Azia- 
tifche  Kever  ,  die  zich  op  de  Philippynfche  Eilanden  ,  inzonder- 
heid op  Lucon,  onthoudt,  gelyk  in  P et i vers  Gazoph.  Dec.  V, 
Tab.  XL IV.  Fig.  9.  en  Dec.  X.  Tab.  100.  Fig.  3.  te  zien  is.  Al- 
daar wordt  hy  genoemd  Rh'woceros  Lucon.  nigricans  capite  vaginis- 
que  pmidulatus .,  oï  de  zwarte  Luconifche  Neushoorn-Kever  ^  met  een 
gejpr enkelden  Kop  en  Vleugeldekzels.  Schoon  nu  deze  Neushoorn- 
Kever  den  onzen  het  meelt  van  allen  gelyke,  is  hy  'er  nochtans, 

niet 

*  In  Linnaus  Syjl.  Nat.  ClojJ.  V.  Ord.  [  I.  pag.  346.   NuTn.  1 1.  wordt  dezen  Kever 
Jnsgelyks  den  iiaam  van  RiiiisocERos'.gegecvcn. 

Klesmann. 


D  E  R     A    A    R    D  -  K    E    V    E    R    S.  23 

niet  alleen  in  grootte  en  koleiir ,  maar  ook  in  maakzel ,  van  on-^AB^ 
derfcheiden.  Men  ziet  hier  uit  de  voorgemelde  Figuur ,  dat  zyne^"  '' ' 
Vleugeldekzels  niet  glad ,  maar  met  veele  tedere  ingedrukte  (lippen, 
en  met  ettelyke  in  de  lengte  loopende  gladde  ftreepen  vercierd  zyn. 
Het  borstfluk  heeft  eenige  verheven  randen,  door  welken  de  tiis- 
fchen  beiden  zynde  befprenkelde  verdiepingen  ,  als  met  lysten, 
omtoogen  zjn.  De  Hoorn ,  welken  deze  Kever  op  den  kop  draagt, 
is  niet  rond  ,  gelyk  die  van  den  onzen  ,  maar  heeft  van  vooren 
en  van  achteren  eene  meer  platte  dan  ronde  vlakte,  die  tot  in  de 
fpits  van  denzelven  uitloopt.  De  ondervlakte  van  'c  lyf  en  van  den 
kop  is,  voor  't  overige,  hier  ook  met  roodachtig  -  geele  hairendigt 
begroeid,  die  insgelyks  aan  de  bovenfchenkels  der  zes  pooten  ge- 
vonden worden  ;  en  deze  laatften  zyn  met  de  noodige  haaken  en 
klaauwen  tot  het  graaven ,  even  als  de  overige  foorten,  voorzien. 

§'  17- 

Na  dat  we  nu  eenigen  der  grootfle  Uitheemfche  foorten  van  Kevers, 
en  twee  kleine  Inlandfchen  befchouwd  hebben;  zal  ik  ook  nog  eenige 
anderen  onder 't  oog  brengen;  doch  van  welker  Verandering  ik  niec 
veel  zeggen  kan ,  dewyl  ze ,  zo  wel  als  de  voorigen  ,  vreemdelingen 
by  ons  zyn.  Ik  zal  echter  van  deze  Kevers  nog  eenig  gewag  maa- 
ken,  om  dat  ze,  uit  hoofde  van  de  door  my  opgegeeven  algemcene 
kentekens  der  in  't  byzonder  zogenoemde  Aard -Kevers  ,  tot  deze 
Clafle  behooren.  Dezelven  beftaan  in  acht  foorten  ,  en  de  7al>.  B. 
vertoont  ze  naar  't  leven  afgebeeld.    De  eerfle  is 

Een  zeer  zonderlinge ,  gebochelde  en  dikke ,  groen  -  blinkende 
Ke  VER j  die  twee  kleine  Hoornen  op  den  kop  draagt.* 


De  haaken,  die  aan  beide  de  voorde  pooten  van  dezen  Kever  ge-^^p_  ^^ 
zien  worden  ,   geeven  duidelyk  te  kennen  ,   dat  hy  tot  deze  Kerfte/iv.' i.' 

Claüe 

*  De  Ridder  Linnceus  noemt  dezen  Kever  Mimas  Ciie  zyn  Syfl,  Nit.  Cl.  V.  Ord. 
I.  pag.  347.  Num,  i>),  en  zege,  dat  hy  zyn  verbiyf  hcefc  in  Zuid- America,  lic 
houde  denzelven  vooreen  van  die  foorten,  welken  haar  verbiyf,  gelyk  onze  zo« 
genaamde  Meflkeversj  in  den  Mefl  der  viervoctig.e  Dieren,  en  vooral" in  den  Koe- 


24  VOORBERICHT  TOT  DE  Eerste  Classe 

T/E.  D.  ciafle  behoort;  doch  het  geweO:  van  zyn  gewoone  verblyf  is  my 
geheel  onbekend,  en  ik  weete  niet  dat  ik  'er  ooit  eenige  afbeel- 
ding of  befchryving  van  gezien  hebbe.  De  hoogte  des  lichaams 
overtreft  byna  zyne  breedte;  de  kop  is  flomp  en  dik  ,  en  boven 
deszelfs  kleine  oogen  ftaat  een  paar  opwaarts  gerigte ,  korte  en  fpits 
toeloopende  Hoornen;  weshalve  hy  billyk  onder  de  gehoornde Ke« 
vers  te  rekenen  zy.  Het  borstftiik  is  niet  alleen  zeer  dik  en  groot, 
maar  het  heeft  ook  eene  gantfch  byzondere  verhevenheid;  welke, 
naar  vooren ,  met  eenige  Icherpe  en  hoekige  fpitzen  voorzien  is.  De 
harde  Dekvleugels  zyn ,  naar  de  lengte  ,  met  verdiepte  groeven  en 
inkervingen  doortoogen  ;  waar  door  'er  dan  ook  noodwendig  eenige 
langwerpige  verhoogingen  op  moeten  weezen.  Naar  de  geftclrenifle 
van  't  lyf  zyn  ook  de  pooten  gefchikt;  zynde  naamlyk  zeer  kort,  en 
daar  benevens  aan  de  bovenfchenkels  tamelyk  dik ;  doch  voor  't  ove- 
rige is  'er  5  omtrent  hun  maakzel  ,  niets  byzonders  aan  te  merken. 
De  koleur  van  dezen  Kever  is,  aan  het  borstfluk,  aan  den  kop  ,  en 
aan  de  bovenfchenkels  der  pooten ,  mitsgaders  aan  de  ondervlakte  van 
\  lyf,  zo  fchoon  goudblinkend  groen  ,  als  ze  ooit  aan  de  prachtig- 
fte  Goud -Kevers  weezen  kan;  doch  op  zoramige  plaatzen  ,  voor- 
naamlyk  op  de  Vleugeldekzels ,  valt  ze  iets  meer  in  't  zwarte  dan 
in  't  groene  :  maar  of  dit  aan  den  ouderdom  van  het  Infeél ,  of 
aan  zeker  daar  over  geftreeken  Vernis,  toe  te  fchryven  zy,  laate 
ik  over  aan  die  genen  ,  welken  dit  beter  konnen  nagaan.  Ikjheb- 
be  'er  geene  van  die  foort  gezien,  dan  alleen  het  Origineel  ,  naar 
't  welk  ik  deze  Afbeelding  getekend  hebbe  ;  dat  by  ons  in  een 
voornaam  Kabinet  gevonden  wordt,  en  zeker  Begunlliger  van  my- 
ren  arbeid  my  toegedaan  heeft,  te  mogen  aftekenen;  waarvoor  ik 
hem  nogmaals  verplicht  ben.    De  hierop  volgende  is 

Een 

inefl  hebben.  Zyne  gantfchegedalte,  byzonder  die  der  Pooten  ,  heeft  zo  veel 
overeenkomfl;  met  die  der  Pooten  van  onzeMeflkeverSj  dat  men  daaruit  ligt  konnc 
opmaakcn,  dat  ze  tot  even  het  zelfde  gebruik,  naamlyk,  tot  het  graaven,  zwab- 
beren en  omwrocten  in  den  drek  ,  bellemd  zyn.  Voorts  fchynt  dezen  Kever  ook 
het  kleine  driehoekige  VleugelCchildje  op  den  rug,  achter  het  borstftuk,  te  ont- 
breeken;  gelyk  dit  aan  meer  Mestkevers  ontbreekt,  (want  ik  kan  niet  zeggen  aan 
allen,  gemerkt  my  Wyfjes-Mestkevcrs  bekend  zyn  ,  die  zulks  duidelyk  vertoo- 
nen,)  ea  tiu$  heeft  hy  ook  in  dit  ftuk  met  dezulken  eene  mcrkelykeovereenkomft. 

KLEEMANtï. 


D  E  R     A    A    R    D  -  K    E    V    E    R    S.  25 

Een  kleine ,  donkerbruine  Nkuseioorn- Kever,  met  tzvee       J^""-  ^' 
•      kleine  Schouderfpitzen.*  '^'  ~' 

§.  19. 

De  eigenlyke  verblyfplaats  van  dezen  Kever  weete  ik  zo  min  als 
die  van  den  voorgemelden  te  bepaalen  f  ;  echter  Ichynt  hy  my  toe 
veel  overeenkomft  te  hebben  raet  den  genen,  dien  Petiver  inzyn 
Gazophyl.  Nat.  &  Art.  Dec.  I.  Tab.  8.  Fig.  4.  afgebeeld  vertoont.  Hy 
noemt  denzelven  Rhinoceros  Lufüanus  ,  niger  ,  fplendens  ,  vaginis 
Jlriatis,  of  de  Portugee/cbe ,  zwarte,  blinkende  Neushoorn-Kever  .,met 
gejlreepte  Vleugeldekzelen  ,   en  heeft  hem  van  een  Vriend  gekreegen , 

die 

*  Deze  heet  by  Liiumis  L  u  n  A  r  i  $.    Zie  Syjl.  Nat.  Cl.  V.  Ord.  I.  pag.  346.  Num.  8. 

Kleemann. 

f  Vermits  ik  het  verblyf  van  dezen  Kever,  die  insgelvlcseenlVIeftl^ever  is,  ontdekt 
hebbc,  zo  kan  ik  'er  nader  bericht,  dan  de  Heer  Röfel  geeft,  van  mcdedeelen,en 
melden,  dat  hy  ook  in  Duitfchland  te  vinden  is.  Dezelve  is  my  niet  alleen  eens 
van  myn  Oudften  Broeder ,  Johan  IVolffgang  Kleemann ,  een  bekwaam  Landfchap- 
fchilder,  voor  omtrent  drie  jaaren,  nog  leeVend  toegezonden;  met  bericht,  dat  hy 
in  de  Landftreek  van  Pbilipsburg  aan  den  Rhyn  gevangen  was;  maar  ik  hebbe  den- 
zelven naderhand  verfcheiden  maaien  zelf,  in  onze  Landflreek,  of  in  de  Weiden, 
altoos  in 't  Voorjaar ,  en  doorgaande  in  de  Koe-  of  OfTen  •  meft  befpeurd.  Zync 
kolcuren  zyn  my  fleeds  meer  blinkend  zwart  dan  donkerbruin  voorgekomen,  en  ik 
heb  bevonden,  dat  hy  in  de  vlucht  een  helder  gebrom  met  zyne  Vleugelen  maakt; 
als  mede  dat  hy  by  nacht  veel  Icevendiger  isdanby  dag;  waar  uit  ik  befluite.dathy 
onder  die  Infedten  te  rekenen  zy,  welken  mecrendeels  by  nacht  hun  voedzel  zoe- 
ken, paaren  en  vliegen.  Nopens  de  befchry  ving,  door  den  Heer  i^o/e/liier  van  hem 
gcgeeven ,  daar  omtrent  hebbe  ik  het  volgende  nog  aan  te  merken.  Geduurcnde 
zyn  leven  draagt  hy  zyn  Kopfchild  niet  zo  ingetrokken  ,  als  hy  in  de  2'^'^  fig  afge- 
beeld is.  Hy  heeft,  van  onderen  befchouwdjkogelrondeblinkendezwartcüogen  , 
die,  door  een  Vergrootglas  gezien,  zich  netvormig  vcrtoonen;  dewyl  ze  ,  gelyk 
by  anderen  onzer  Infeften,  uit  zeer  veele  kleine  oogen  te  zamen  gefield  zyn.  De 
Sprieten,  welken  hy  intrekken,  en  onder  het  Kopfchild  verbergen  kan,  zyn  geel- 
achtig-bruin,  en  aan  't  voorfte  lid  met  drie  bladerachtige  deelen,  hoedanigen  meer 
Meftkevers  hebben,  begaafd:  dezen  laat  hy  zelden  anders  dan  in  'c  kruipen  zien. 
Zyn  gang  is  ,  als  die  van  anderen  zyns  gelyken,  tamelyk  langkzaam  ;  gcmeenlyk 
draagt  hy  den  Kop  nederwaarts  geboogen,  als  of  hy  'er' iets  mede  opgraaven  wilde. 
Wanneer  men  hem  aanvat  ,  trekt  hy  veelal  den  Kop,  nevens  de  Pootcn  en't  Lyf, 
te  zamen,  het  welk  meer  diergelyke  geboomde  Kevers,  maar  niet  alle  de  Meftke- 
vers, doen.  Behalve  dezen  gehoorden  Meftkever  ,  kennc  ik  'er  nog  meer,  wel- 
ken ik,  benevens  het  Wyfje,  dat  echter  geen  zo  grooten  hoorn,  als  het  Mannetje, 
heeft,  insgelyks  nog  afgebeeld  onder  't  oog  der  Leezcrs  hoope  te  brengen  ,  irge- 
valie  het  te  lang  zou  aanloopen,  eer  ik  de  wyzc  hunner  Verandcrincc kundig  worde, 

K  L ;;  E  M  A  N  N. 

D 


26         VOORBERICHT  TOT  DE  Eerste  Classe 

Tab.b.  die  hem  omtrent  LiiTebon  gevangen  had.     Hy  vaegt  'er  verder  wel 
^'ö-  -'    ]3y^  ^^;  ^g^g  mïjjchien  de  derde  Neushoorn -Kever'^an  Aldrovandus 
zy,  Infect.  451.  Tab.  2.  Fig.  3.  Ed.  Fr.  179.  Col.  1.  Tab.  p.  17^- Tig- 
3;  als  mede,  dat  de  Kever ^  zuelke  by  Imperatus,  pag.  694,  ter 
recht  er  zy  de  van  het  vliegend  Hart  afgebeeld  {laat ,   dezen  zeer  gelyk 
Jchynt  te  zyn.     Maar  Pet i  ver  dwaalt  daarin  ;  nademaal  geen  dezer 
beide  Auóleuren  zynen  Kever  geftreepte  Vleugels  toefchryft;  en  des- 
zelfs  koleur  door  hen  ook  zwart -rood  genoemd  wordt.     Daarenbo- 
ven is  de  Figuur  van  Peti  ve  r  mede  veel  kleiner;  en  'tblyktjmyns 
oordeels ,  uit  het  gantfche  voorkomen  hunner  Figuuren  ,    dat  ze  dien 
Neushoorn -Kever  vertoonen,  welke  ook  by  ons  gevonden,  en  door 
my,  in  deze  Clafle  op  Tab.  VII.  Fig.  8,  afgebeeld,  en  aldaar  $  12. 
befchreeven  wordt.     De  tegenwoordige  Kever  is  niet  wel  zo  groot  als 
een  gemeene  Meftkever  ,   en  dezelve  heeft  over  't  algemeen  eene 
blinkend  zwart- bruine  koleur.     Zyn  kop  is  tamelyk  plat  en  breed, 
hebbende  byna  de  gedaante  van  eene  Schoffel ;   en  op  deszelfs  mid- 
den ziet  men  een  niet  al  te  dikken ,  maar  vry  langen ,  iets  achterover 
geboogen  en  fpitzen  Hoorn.    Benevens  dezen  wordt  men  twee  klei- . 
ne  Gogen  gewaar  ,  welken  weinig  uitkomen ,  en  zich  zo  wel  op  de 
boven-  als  op;de  ondervlakte  vertoonen.     Het  Borstfluk  is  verheven  op- 
geworpen ,  en  van  vooren  zo  uitgehoold ,  dat  'er  vier  hoekfpitzen 
door  ontdaan;  van  welken  de  beide  zydefpitzen  de  grootften  zyn, 
en  een  paar  kleine  fchouderfpitzen  vertoonen.     De  Vleugeldekzels 
zyn  met  groeven,  of  met  verdiepte  en  verhoogde flreepen  overtoo- 
gen.     De  zes  pooten  zyn  tamelyk  kort ,   en  aan  het  voorfte  paar 
kan  men  het  opgegeeven  kenteken  duidelyk  befpeuren.    De  onder- 
vlakte  van  't  lyf  is  met  roodachtig-geele  hairen  begroeid. 

%  20. 

Hier  aan  volgen  nu  nog  zesderleie  byzondere  foorten  van  Kevers , 
die,  gelyk  ze  met  verfchillende  koleuren  pronken,  ook  van  verfchei- 
den  gedachte  fchynen  te  zyn.  Myne  kennis  aan  dezelven ,  hebbe  ik  aan 
de  goedgunftigheid  van  ettelyke  Vrienden  te  danken ,  die  myne  Ver- 
zameling der  Infeften  daar  mede  hebben  gelieven  te  vermeerderen ; 
en  ze  zyn  ook,  om  hunne  zeldzaamheid,  wel  waardig,  dat  wy  ze  wat 
naauwkeuriger  befchouwen.    De  eerite  derzelven  is 

Een 


derAARD- KEVERS.  2^ 

Een  donker-roode  Kever,  wiens  Bovenvïeugeh  met  zwarts 
vlakken  en  punten  befprenkeld  zyn.* 

De  koleur  van  dezen  Kever  is  geheel  dof- rood  ,  zonder  eenigen  Tab. 
glans;  even  zo  ziet  'er  ook  de  ondervlakte  van  hec  lyf  uit ;  maar  de^'^* 
zes  poocen  zyn  iets  donkerer.  Deze  Kever  draagt  zynen  kop ,  gelyk 
de  meefle  Goud-Torren  doen  ,  onder  het  breede  ,  rond-verwulfde 
borstftuk  ingetoogen.  By  de  gewrichten  van  de  met  zwarte  vlakken 
befprenkelde  Vleugeldekzels,  ziet  men  van  vooren  ,  ter  wederzyde 
van  't  achterlyf,  eene  harde  fpits,  die  tot  aan  den  laatften  poot  voort- 
loopt; hoedanig  iets  aan  byna  alle  de  Goud -Kevers  te  befpeuren  is; 
niet  welken  deze  Kever  insgelyks,  ten  aanzien  zyner  overige  gellal. 
te,  volkomen  overeenkomt:  waarom  ik  hem  ook,  zo  wel  als  de  drie 
hier  op  volgende  foorten ,  waaraan  het  zelfde  te  befpeuren  is ,  onder 
de  Goud -Kevers  rekene.f  De  Heer  Sloane  befchryft  in  zyn  bo- 
vengenoemd fchoone  Werk,  Fol.  11.  p.  20$. Tak  237.  Ff'g.7,S.  een 
Kever,  dien  hy  Scarabceum  e  ruhro  c'tnereum  minorem,  maculis nigris 
mtatum,  oï  den  kleinen  ■>  roodachtig- aschgraauwen  ^  zwart  gevlakten 
Kever  ^  noemt,  en  die  my  dezelfde  fchynt  te  zyn  met  dezen ,  dienwy 
hier  voor  ons  hebben.    In  de  4de  Eg.  vertoont  zich 

Een  fcboone  dof-  groene  Kever,  met  eene  Oranje  •  geelt 


S-  21. 

Deze  Kever  heeft  ook,  gelyk  de  voorige,  geen  den  minllen  glans,  tab.d. 
maar  is  over  het  geheel  dof- groen,  en  fchynt  als  met  fluweel  over- /"'^.^i 
toogen.  Zyne  Vleugeldekzels  hebben  een  cierlyken  Oranje  -  geelen 
zoom,  die  ook  wel  om  het  borstftuk  heen  loopt,  dcch  daar  ter  plaat- 
ze  min  aanmerkelyk  is.  Deze  foort  van  Kevers  heeft  zeer  dunne  en 
tedere  pooten,  en  ze  zyn  alle  zes,  benevens  de gantfche ondervlakte 
van  't  lyf,  fchoon  groen,  maar  iets  glanziger  van  koleur.    De  leden 

of 

•  Deze  wordt  by  Linnaus,  Syjl.  Nat.  CL  V.  Ord.  I.  pag,  352.  Numsi.  Canius 
genoemd.    Hy  ftelt  deszelfs  verblyfplaats  in  America.  Kleemann. 

t  Zy  zullen  zich,  benevens  de  drie  volgende  foorten,  gelyk  de  meefte Goudtorren, 
ook  waarfchynlyk  meerendeels  op  het  bloeizel  en  de  bloemen  onthouden. 

KlEEMANIf. 

D  2 


s8         VOORBERICHT  TOT  DE  Eerste  Classe 

T.n  R    of  ringen  van  't  achterlyf  vertoonen ,  ter  wederzyde  ,   heldere  oker- 
/>?4:    ll^vlakrn;  en  vooraan,  daar  de  uiterfte  hoek  der  Vleugeldekzels 

aan  het  Borstftuk  floot,  is  een  helder  hoekpunt  te  zien.    De  vyfde 

Figuur  ftelt  ons  voor  oogen 

Een  kleine,  blinkende,  zwarte,  met  witte  punten  hefprenkeUs 
Kever. 

S-    2  2. 

T.Mj  B.  Deze  is  juist  niet  recht  zwart,  maar  zyne  koleur  valt,  wegens haa- 
^V  5*  ren  glans ,  eenigzins  in  't  koperverwige ,  en  is ,  zo  wel  op  zyne  Dek- 
vleugels  ,  als  op  het  Borstftuk  ,  met  witte  punten  ,  van  ongelyke 
grootte ,  vercierd.  Het  gantfche  lyf  vertoont  zich  meer  plat  dan  rond- 
verheven  ;  en  is  aan  de  ondervlakte  met  tedere  hairtjes  bezet.  De 
voorfte  pooten  bezitten  het  opgegeeven  kenteken  dezer  Clafle  ,  en 
2yn,  even  als  de  overigen,  pik  zwart.     Nu  volgt 

Een  rood -bruine  Kever,  die  met  witachtige  punten  befpren- 
keld ,  en  met  roodachtig- geele  hairen  begroeid  is.* 

§.  23. 

TAB.B.  Deze  Kever  komt,  ten  aanzien  zyner  geftalte,  in  zeer  veele  Huk- 
fis-  6-  ken ,  met  onzen  Goudkever  overeen ;  doch  zyne  grondverwe  en  ove- 
rige cleraaden  geeven  hem  eene  gantfch  andere  gedaante.  De  Kop, 
het  Borstftuk  en  de  Dekvleugels  zyn  eenigzins  dof  bruin  -  rood  ;  en 
deze  zo  wel  als  gene  is  met  veele  bleeke  okergeele  punten ,  van  onder- 
fcheiden  grootte ,  vercierd;  van  welken  de  grootften  op  de  Vleugel- 
dekzels in  reien  achter  elkander  ftiaan.  Voorts  is  deze  Kever,  zowel 
op  zyne  boven-  als  ondervlakte,  met  bleeke  okergeele  hairen  begroeid; 
die  echter  op  de  laatfte  menigvuldiger  gezien  worden  dan  op  de  eer- 
fte.  De  Oogen  zyn  zwart,  en  de  zes  Pooten  zwart -bruin.  De  twee 
voorfte  Pooten  hebben  het  kenteken  dezer  Clafle;  en  ze  zyn  alle  zes 
met  veele  okergeele  hairen  bezet.  De  Kever,  dien  Petiver  (Ga- 
zopb.  Dec.  I.  Tab.  8.  Fig.  i.)  Scarabcemn  Capenfem  pilo/um  ,  vagïms 

ru- 

*  Deze  heeft  by  Linnsus,  Syjl.  Nat.  Cl,  F.  Ord.  I.  pag.  353,  iVi^m.  50-  den  naam 
vao  Capensis.  Kleemann. 


SamABAEORUMlkRRESTRIUMPllAKF.  ClJSSIS  I. 


^A  ^/.SP^y/:-/  fent  et 


derAARD-KEVERS.  29 

ruhris-»  plurimiS',  pim&uUs  albh  afperfm-,  of,  den  hairigen  Kever  van 'Ykv..'^. 
de  Kaap  de  goede  Hoop ,  met  roode  J/^leugeldekzels ,  die  met  veele  witte  ^'^-  ^' 
punten  befprenkeld  zyn ,  noemt ,  zal  mogelyk  dezelfde   zyn.    Voorts 
ontmoet  ons  in  Fig.  7. 

Een  kleine,  zwart -blinkende  ■>  gladde  Kever,  met  oker- 
bruine  vercierzelen. 

§•  24. 

Dezen  Kever  hebbe  ik  van  een  myner  Begunftigers  uit  Lubeck-r^B^ 
ontvangen.  Zyne  voorfte  Pooten  geeven  duidelyk  te  kennen  ,  dat  Fig.  7. 
hy  tot  deze  Clafle  behoort ;  doch  dewyl  ik  hem  anders  nooit  ge- 
zien hebbe,  houde  ik  denzelven  voor  geen  Inlander,  maar  voor 
een  Vreemdeling.  De  gantfche  bovenvlakte  van  zyn  lyf,  en,naar 
gerade  tamelyk  groote  kop ,  is ,  benevens  de  zes  pooten  ,  zwart- 
blinkend;  en  heeft  'er  de  volgende  okergeele  cieraaden  by.  Door 
het  midden  van  den  kop  en  het  halsfchild  loopt  eene  tedere  linie, die 
zich  tot  in  den  fluithoek  der  beide  Vleugeldekzels  uitftrekt ;  ook  ziet 
men  het  fchild  van  den  hals ,  ter  wederzyde  en  van  vooren  ,  oker- 
geel  bezoomd.  Het  achterlyf  fbeekt  boven  de  Vleugeldekzels  uit,  en 
heeft ,  zo  wel  van  onderen  als  van  boven,  eene  okerbruine  koleur^ 
die  echter  eenigzins  in  't  roode  valt  ;  het  achterlle  lid  is  met  drie 
zwarte  vlakjes  vercierd,  welken  driehoekig  zyn ,  en  wier  langde  uit- 
fteekende  punt  achterwaarts  uitloopt :  het  middelde  is  het  grootfte. 
Dit  Infeft  heeft  aan  de  achterlle  pooten  ook  een  dubbelen  haakvormi- 
gen  klaauw ;  welke  verdeeling  echter  zo  digt  aan  elkander  geflooten 
is,  dat  dezelve  maar  enkelvoudig  fchyne  te  weezen. 

§'  25. 

Het  flot  van  deze  Kevers  maakt  eindelyk 

Een  buitengemeen  fchoone  goud-  en  rood-koleurlge ,  blinkende , 

drievjerf  gehoornde  Kever,  uit  het  Kminglyke  Kabinet 

van  Natuurlyke  Zeldzaamheden  te  Dresden.* 

De. 

*  De  Heer  Linneus  noemt  dezen  Kever  Carnifsx.    Zie  deszel^s  Syjl.  Nut.  Cl. F". 

D  3  pag. 


30  VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe 

Tab.  Bi  Dcze  Kever  mag  wel  gehouden  worden  voor  een  der  zeldzaamflrea 
fis-  8.  Q^  fchoonften  van  allen ,  welken  ik  tot  hier  toe  befchreeven  hebbe. 
De  van  het  borstftuk  zeer  afgezonderde  kop  is  plat  en  breed ,  en  met 
een  fcherpen  rand  voorzien ,  zo  dat  hy  wel  naar  eene  fchofFel  gelyke. 
Midden  op  denzelven  ftaat  een  lange  fpits  toeloopende  Hoorn  ,  die 
byna  recht  op  gaat ,  en ,  even  als  de  kop  zelf ,  zwart  van  koleur  is : 
een  weinig  achter  dien  hoorn  ziet  men  ,  ter  wederzyde  ,  de  twee 
kleine  bruine  Oogen,  welken  indiervoege  geplaatft  zyn ,  dat  ze  zich, 
zo  wel  op  de  boven-  als  ondervlakte,  vertoonen.  Het  Borstftuk  is  zeer 
dik ,  en  fteekt  boven  den  kophoorn  uit  ;  maar  deszelfs  uitgehoolde 
verdiepingen,  mitsgaders  deszelfs  verheven  randen,  zyn  zodanig  ge* 
field,  dat  het  my  niet  mogelyk  zy,  die  allen  volledig  genoeg  te  be- 
fchry ven.  Ter  wederzyde  van  dit  borstftuk  ziet  men  ,  naar  vooren , 
een  Hoorn ,  die  van  onderen  breed ,  van  boven  fpits  toeloopend ,  aan 
de  zyden  fcherp  en  zvvartkoleurig  is;  het  zelve  heeft  ook  aan  de  ge« 
melde  zyden  een  (cherpen ,  tederen  rand ,  die  eene  verheven  zwarte 
linie  vertoont';  voor  't  overige  is  het  zofchoon,  hoog  goud-blinkend» 
rood ,  als  de  fynfte  roode  foelie.  Van  even  diergelyke  hoog  -  roode 
koleur  zyn  ook  de  Vleugeldekzels ,  die  tevens  met  veele  verhoogde  en 
verdiepte  ftreepen  doortoogen  zyn.  De  gantfche  ondervlakte  is,  be- 
nevens het  achterly  f,  zwart  -  bruin  ,'  en  die  koleur  hebben  insgelyka 

de 

fag.  346,  Num.  10.  en  haalt  Browii's  Jam.  4?8.  T",  43.  Fot.  5.  aan;  waaruit  hy  meldt, 
dac  dezelve  zich  in  Jamaica  onthoudc;  docli  ik  ben  onderricht,  dat  het  vaderland 
van  dezen  zeldzaamen  Kever  in  de  Ooflindicn  zou  weezen.  Byaldien  nu  dezebei- 
■  de  berichten  waar  zyn,  moeft  deze  zonderlinge  foort  van  Kevers  in  beide  de  Indi- 
en t'huis  hoeren;  en  wel  in  twee  Waerclddeelen,  die  door  de  twee  grootfee  Zceq 
zeer  verre  van  elkander  gcfchciden  zyn!  Maar  hoe  zyn  ze  van  het  eene  Waereld- 
decl  in  het  andere  gekomen,  zo  deze  geweften  eertyds  niet  nader  by  elkander  ge- 
legen hebben,  dan  tegenwoordig?  Want  door  het  Noorden  ,  daar  deze  Geweften 
niet  zo  verre  van  elkander  gcfcheiden  zyn,  zullen  diergelyke  Infcften,  welken  zich 
niet  gaernc  in  koude  geweften  ophouden,  bezwaarlyk  den  weg  derwaarts  genomen 
hebben.  En  fchoon  het  mogelyk  fchync  te  zyn,  dat  de  Eieren  dezer  Dieren  toe- 
vallig door  zwaare  Orkaanen  over  den  grooten  Oceaan  gedreeven  konden  weezen , 
zo  komt  het  my  echter  ongeloovelyk  voor,  dat  dezelven,  door  dat  middel,  zover- 
re en  zo  onbefchadigd  gcbragt  zouden  zyn,  dat  'er  nogeenleevendfchepzeluitzou 
konnen  voortkomen.  Doch  wat  hier  van  zy,  men  heeft  in  dezen  voor  't  overige 
nog  aan  te  merken,  dat  dit  Infeft  ,  zo  ten  opzichte  zyner gantfche geftaltc,  alsdie 
zyner  Pooten,  eene  foort  van  Meftkevers  fchynt  te  weezen,  en  zich  vermoedelyk 
JD  den  Drek  zal  ophouden. 

Klbemann. 


derAARD- KEVERS.  31 

de  zes  eenigzins  korte  pooten;  waaraan  naauwlyks  eenige  roodefche-  Tab.b. 
mering  te  befpeuren  is ,  en  aan  de  voorfleu  wordt  men  ook  het  ken-  ^'^'  ^' 
teken  dezer  Claflè  duidelyk  gewaar. 

%.  26. 

Ten  befluite  van  dit  Voorbericht  moete  ik  hier  nog  byvoegen ,  dat 
we  genoegzaam  verzekerd  zyn ,  dat  alle  deze  hier  boven  befchreeven 
Kevers ,  Ichoon  ze  Uitheemfche  Infeélen  zyn  ,  welker  herkomft  wy 
niet  hebben  konnen  waarneemen,  zo  wel  als  de  onzen,  uit  een  Worm 
voortkomen.  Myne  geëerde  Leezers  zullen  my  zulks  ligt  toeftem- 
men; wanneer  ze  gelieven  te  overweegen  ,  dat  JVIejufFr.  Merian, 
in  haar  Werk  van  de  Surinaamfche  Infeélen  ,  ten  volle  beweezen 
heeft,  dat  de  Indiaanfche  Infeélen  op  die  zelfde  wyze  veranderen, 
als  de  onzen.  Doch  wanneer  ik  zegge ,  dat  zodanig  een  Worm  ook 
die  kentekens  bezit ,  welken  ik  van  de  onzen  opgegeeven  hebbe » 
zouden  zommigen  wel  van  een  ander  gevoelen  konnen  zyn ;  door- 
dien het  hun  onwaarfchynlyk  mogte  voorkomen ,  dat  de  Worm  van  zulk 
een  Kever,  als  Tab.  A.  I.  vertoont  ,  'er  even  zo  zou  uitzien  als 
de  Worm  van  een  ongehoornden  Kever.  Maar  het  by  ons  beken- 
de  Vliegend  Hart  heeft  twQQ  lange  hoornen  ,  en  echter  ziet  'er  zyn 
Worm,  de  grootte  uitgenomen,  over  het  algemeen  niet  anders  uit, 
dan  de  Worm  van  een  Maikever.  Pater  Charlevoix  zegt  wel, 
in  zyne  Befchryving  van  't  Eiland  St.  Domingo ,  Hiftoire  de  Visie  Sf. 
Domingue^  Tom.  I.  pag.  45,  daar  hy  een  Neushoorn-Kever  befchryft, 
dat  dezelve ,  in  een  afgehouwen  Palmboom  ,  eene  menigte  van  ge- 
hoornde Wormen  doet  voortkomen,  welken  de  Inwooners  vly  tig  op- 
zoeken ,  en  voor  eene  lekkere  fpyze  houden ;  maar  hy  is ,  in  de  be- 
fchryving van  den  Worm ,  zo  omftandig  niet ,  als  in  die  van  den  Ke- 
ver zelven ;  weshalve  ik  hem ,  wegens  de  hoornen ,  die  hy  den  Wor- 
men toefchryft,  myne  toeftemming  tot  nog  niet  geeven  kan;  ten 
ware  hy  hun  tangen-gebit  voor  hoornen  aangezien  hadde;  en  voor 
't  overige  geloove  ik,  dat  deze  Wormen  niet  anders  zyn,  dan  de 
Kever- Wormen ,  die  uit  de  Eieren  van  dezen  Kever  voortkomen. 
De  Heer  Sloane  handelt  in  het  ll^ie  Deel  van  zyn  bovengenoem- 
de Werk ,  in  het  Il'ie  Cap.  van  het  11''^  Boek ,  van  zodanige  Infec- 


3i      VOORBERICHT  tot  de  Eerste  Classe  enz. 

ten^  van  welken  men-,  zo  hy  ze^t ,  gemeenlyk  gelooft ,  dat  ze  geënt 
Verandering  van  gedaante  ondergaan ,  en  zes  pooten  hebben ;  en  hy  ver- 
toont op  Tab.  233.  F/g.  9  en  10  ,  twee  Wormen  ,  welken  een 
ieder,  die  onze  afgebeelde  Kever- Wormen  gezien  heeft ,  met  den 
eerften  opflag ,  voor  even  diergelyke  zal  houden :  maar  hv  befchryfc 
ons  ook  ,  als  boven  reeds  gemeld  is ,  een  Neushoorn  -  Kever ;  en 
deze  zal  mogelyk  zyn  oorfprong  uit  een  diergelyken  Worm  gehad 
hebben.  Doch  dit  zy  zo  als  het  wil;  wat  my  betreft,  ik  zal  zo 
lang  gelooven,  dat  deze  Kevers,  dewyl  ze  met  de  onzen  eenerlei 
kenteken  hebben,  ook  uit  diergelyke  Wormen,  die  met  de  onzen 
overeenkomen,  oorfprongkelyk  zyn  ,  tot  dat  ik  van  het  tegendeel 
duidelyker  overtuigd  worde.  Ondertufichen ,  gelyk  ik  hoope  ,  dat 
myne  geëerde  Leezers  deze  van  my  afgebeelde  vreemde  Kevers, 
als  een  bewys  van  myne  aangewende  vlyt ,  om  hun  genoegen  te 
geeven ,  zullen  aanzien  ,  zo  beloove  ik  hun  ook ,  dat  ik  ,  in  het 
toekomende  ,  met  gelyken  yver  daarin  zal  voortvaaren ,  en  blyve 
inmiddels  hun  toegenegen 

A.  J.  RÖSEL. 


AARD- 


Bladz.  33 

AAE.B-KETERS, 

E  E  li  S  T  Ë    C  L  A  S  S  E. 

De  alom  lekende  Mai-Kevrr,  benevens  deszelfs  Vonrthvcnging^ 
IVasdom  en  Verandering  van  V  Ei  af  aan* 

§.  r. 

*5©S®*e]ykde  Mai -Kevers,  die  na  verloop  van  een  ruwen  Winter  te  voor-T.^. 
P  /  ■  ^  fchj'n  komen,  zo  wel  de  jonge  als  oude  Lieden  verheugen  ;  dceer- 
^  '  ^  ften,  om  dat  ze  met  deze  lnfe(!:U-n  een  vermaaklyk  tydvcrdryfge- 
^SfiS;*  nieten,  en  de  laatüen  ,  om  dat  ze  dezelven  als  voorboden  van 
den  alles  verfrischenden  en  levendigmaakenden  Lentetyd  aanzien  j  zohoope 
ik  ook,  dat  myne  pooging,  om  van  de  Voortbrenging  ,  Wasdom  en  Ver- 
andering van  dit  Infeft  een  omllandig  bericht  te  geeven  ,  mynen  gunftigen 
Leezeren  niet  onaangenaam  zal  zyn.  Want  fchoon  'er  in  ons  Waerelddeel 
mogelyk  weinig  menfchen  zyn  ,  die  de  Mai  -  Kevers  niet  van  der  jeugd  ken- 
nen ;  zo  weeten  nochtans  de  minften  van  hun,  op  hoedanig  eene  wyze  hun- 
ne Voortteeling  ,  Wasdom  en  Verandering  toegaat ;  en  nog  veel  minder 
zal  hun  bekend  zyn  ,  dat  ze  uit  een  Worm  voortkomen.  Elk  weet  genoeg, 
zaam ,  dat  deze  Kever  ,  dewyl  hy  in  de  Maand  Mai  te  voorfchyn  komt ,  daar- 
om ook  den  naam  van  Mai -Kever  draagt  ,  en  dat  de  meeden  in  't  eene  jaar 
een  rood,  maar  in  't  andere  jaar  een  zwart  Halsfchild  hebben. f  't  Is  ook  over- 
bekend, dat,  wanneer  ze  in  groote  menigte  te  voorfchyn  komen,  niet  alleen 
de  Ooft- ,  maar  ook  de  zware  tike  • ,  mitsgaders  de  Wilge-  boomen  door  de- 
zelven zeer  gehavend  worden ;  invoege  dat  ze  wel  eens  naar  dorre  ryzen  gely- 
ken,  en,  zo  niet  geheel  bedorven  zyn,  ten  minften  laat  in  't  jaar  eerlt  weder 
uitloopen;  't  geen  wy  by  ons,  in  't  jaar  17^3,  maar  al  te  veel  gezien  hebben. 
De  ondervinding  eindelyk  leert  ook  een  ieder  ,  dat  ze  ,  na  verloop  van  twee 
maanden,  geheel  weder  verdwynen;  alzo  ze,  of  door  andere  Schepzels  opge- 

peu- 

*  Liniiéeui  noemt  dezen  Kever  Melolonttu.    Zie  zyn  Svfl.  A'at.  Cl.  V,  pag.  351.  Niim.  43. 

K  L  r.  E  M  A  N  N. 

•f  In  't  vervolg  zal  ik  nog  wel  nadere  gelegenheid  hebben  ,  om  byzonderer  te  onderzoeken  ,  of 
men  dit  aangenomen  gevoelen  voor  eene  vafte  en  onvcranderlyke  waarheid  hebbe  te  houden, 
itan  niet.  Klee.mann. 

utie  Deels  ijle  Stuk.  E 


3+ 


TWEEDE    CLASSE 


T.«.  I,  peuzeld  worden ,  of  ilerven.  Dit  alles ,  zegge  ik ,  weet  elkeen :  maar  dat  ze 
Eieren  leggen ,  waaruit  Wormen  oniflaan  ;  dat  'er  uit  deze  eieren  binnen  vier 
jaaren  weder  Kevers  voortkomen ;  en  dat  men  voorzeggen  kan  ,  of  'er  veel  of 
weinig  Kevers  in  dat  jaar  zullen  zyn  ,  als  mede  of  ze  roode  of  zwarte  Hals- 
fchilden  zullen  hebben;  daar  van  hebbe  ik  nog  weinig  gemeld  gevonden; 
en  derhalve  zal  ik,  al  wat  my,  door  een  vlytig  onderzoek,  daar  van  bekend 
geworden  is,  hier  omllandig  befchryven. 

Ik  zal  myne  Befchryving  met  die  van  den  Kever  zelven  beginnen.  Van 
deien  Mai- Kever  vindt  men  tweeëerleie  foorten,  waar  van  de  eene  foort,  in 
het  zelfde  jaar  ,  menigvuldiger  dan  de  andere  ,  en  wel  beurtsvvyze  ,  gezien 
wordt.  Dat  deze  beide  foorten,  by  haare  groote  gelykheid,  echter  door  het 
Halsichild ,  dat  aan  de  eene  rood  ,  en  aan  de  andere  zwart  is ,  gereedlyk  te 
onderfcheiden  zyn ,  valt  een  ieder  ligt  in  't  oog ;  maar  buiten  dat  bepaalend  merk  , 
is  'er  aan  het  harde,  flyve  en  naar  beneden  geboogen  flaartpunt  ,  ook  nog  een, 
ter  onderfcheiding  dienend  kenteken  te  befpeuren.  Want  dit  flaartpunt  is  aan 
alle  de  Maikevers,  die  een  rood  Halsfchild  hebben,  klein  en  kort,  en  aan  die, 
welken  een  zwart  Halsfchild  draagen ,  langer  en  dikker;  ook  zyn  aan  zommi- 
gen  dezer  laatflen  de  Pooten ,  die  anders  eene  roode  koleur  hebben ,  insgelyks 
zwart.*  Het  gedacht  der  Mannetjes  en  Wyfjes  dezer  beide  foorten  is  ook  ligt- 
lyk  te  onderfcheiden  ;  nademaal  het  zelfs  den  kinderen  bekend  is ,  dat  de  bla- 
derige  Sprieten  der  Mannetjes  lang  ,  en  die  der  Wyfjes  kort  zyn.  f  En  hier 
F'S-  9-  uit  kan  men  terftond  opmaaken  ,  dat  de  9  ^'  Fig.  onzer  T^^  Tab.  het  Wyfje  van 
^^^  '°-  eene  roodfchildige  foort  zittende,  en  de  10  J'=  Fig.  het  Mannetje  vliegende 
/■/„..  ,,.  vertoont;  als  ook  dat  'er  in  de  1 1''^  Fig.  een  zwanfchüJig  Mannetje,  en  in  de 
m'iz.  '  I2''=  Fig.  het  Wyfje  dezer  foorte,  beide  kruipende  ,  afgebeeld  worden.  Het 
bladerig' bosje  der  Sprieten  is  kleiner,  als  de  Kever  rull,dan wanneer hyvliegtt 
want  zo  dra  als  hy  zich  gereed  maakt  om  te  vliegen  ,  fpreidt  hy  die  bosjes 
uit.  Deze  Sprieten  hebben  vooraan ,  by  de  zwarte  oogen ,  een  gewricht  ,  en 
onder  aan  den  bek  ziet  men  nog  twee  andere  kleine  Sprieten. 


Men  kan  daarenboven  onze  Maikevers,  door  de  driehoekige  en  witte  vlak- 
ken aan  den  Buik,  gemaklyk  onderfcheiden  van  de  andere  foorten  ,  die  in 

deze 

*  Or  deze  aangehaalde  Kentekens  wezenlyk  daartoe  konnen  dienen ,  om  de  rood-  en  zwartfcliU- 
dige  Maikevers  in  tweecrleie  foorten  te  onderfclieidcn ;  zal  ik  ook  vervolgens  trachten  te  be- 
flisfen.  Kleemann. 

■\  Een  zodanig  bladerig  Bosje  ,  als  'er  aan  de  Sprieten  der  Maikevers  gevonden  wordt  ,   bcrtaaa 
'  Ijy  dfi  Mannetjes  uit  7,  en  by  de  Wyfjes  maar  uit  6  blaadjes. 

Kkeemann.. 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.    Tab.  I.  35 

deze  ClalTe  voorkomen.  Wat  het  overige  maakzel  der  niterlyke  declen  des  Tab.  I. 
lichaams  betreft,  het  zelve  is  duidelyk  uit  de  Fig'.iiircn  af  te  ncemcn  ;  en  ik 
laate  een  iegelyk  befchouwer  vry  oordeelcn  ,  of  ik  in  de  afbeelding  de  natuur 
wel  gevolgd  hebbe,  dan  niet.  De  onderlle  doorzichtige  Vleugels,  als  ook  de 
bovenvlakte  van  't  lyf,  zyn  in  de  ic'^  t'ig  onderfcheiden  te  zien;  en  hierom- 
trent flaat  nog  aan  te  merken,  dat  deze  Kever,  gelyk  ook  andoren,  op  de 
bovenvlakte  van  't  achterlyf  met  luchtgaten  voorzien  is,  welken  ter  weder- 
zyde  op  de  ringen  of  leden  flaan;  en  dat  'er  zoinsgelyks  achter  het  Ualsfchild, 
onder  de  menigvuldig  aldaar  liggende  haircn  ,  nog  twee  ditrgeiyke  luchtgaten 
gevonden  worden,  die  echter  allen,  in  't  zitten  van  den  Kever,  onder  de  Vleu- 
geldekzels  verborgen  zyn.  Onder  de  zes  Pooten  hebben  de  beide  voorften , 
behalve  dat  ze  korter  zyn ,  nog  dit  byzondere  ,  dat  hun  middellle  lid  dikker 
is,  dan  de  anderen,  en  ook  aan  zynen  fcherpen  rand  twee  of  drie  fcherpeuit. 
getande  punten  heeft  ,  waar  door  de  Kever  in  Haat  gefield  is  ,  om  de  harde 
aarde  des  te  beter  en  gemaklyker  te  konnen  doorgraaven.  De  overige  twee 
paar  Pooten  zyn  elkander  ganfch  gelyk,  en  het  dunne  middelfle  lid  heefc  aan 
het  einde,  naar  den  klaauw  toe  ,  twee  fpitze  doornen.  Ka  by  dezelve  heeft 
het  dunfte  deel  van  den  Poot  zyn  gewricht,  het  welke  aan  alle  de  zes  Pooten 
uit  vier  of  vyf  kleine  leden  bellaat,  en  aan  't  uiterfte  einde  met  een  paar  fcher- 
pe  hoekvormige  klaauwen  voorzien  is,  die  ter  vaflhoudinge  dienen.  Tuffchen 
de  Pooten  is  de  ondervlakte  van  't  lyf  digt  met  geel-graauwe  hairen  bezet;  en 
op  het  Halsfchild  en  den  Kop  ftaan  msgelyksverfcheiden, hoewel  korter,  hairt- 
jes,  Diergelyken  ziet  men  ook  ,  zo  wel  op  de  bovenvlakte  der  Vleugeldekze- 
len ,  als  aan  de  Pooten  ,  wanneer  men  den  Kever  door  een  Vergrootglas  be. 
fchouwt;  doch  die,  welken  op  de  Dekvleugelen  zyn ,  fchynen  voor  't  bloote 
oog  flechts  Hof  te  weezen.  * 

§.  4. 

Dat  deze  Kevers  paaren  ,  en  geduurende  het  zelve  lang  aan  elkander  vad 
blyven,  iseene  bekende  zaak  ;  doch  om  eene  afbeelding  hunner  Teeldeelen 
op  deze  Plaat  te  geeven ,  laat  de  ruimte  voor  dit  maal  niet  toe.     Het  na  de 

paa- 

*  Men  kan  ,  uit  de  geftalte  des  Maikevers  en  de  gefleltenis  zyner  Pooten  ,  duidelyk  afiicemen , 
dat  zy  geene  zeer  groote  gelykheid  heeft ,  met  de  gelblte  van  zodanige  Kevers ,  die  zicli  ge- 
ftadig  op  de  Aarde,  of  meerendeels  op  de  Bloemen  onthouden  ;  gelyk  dit  veelvuldig  van  de 
Goud  -  Kevers  gefdiiedt  ,  fchoon  dezelve  ook  veeltyds  op  het  bloeizel  der  Boomen  govonden 
worden.  Want  behalve  dat  hy  ronder  verwulfd  is,  zien  'er  de  Vleugels  infgelyks  ronder  uit; 
ook  z\ni  de  Pooten  niet  zo  breed  ,  als  die  van  andere  Kevers  ,  die  zich  meer  in  en  op  den 
Aardbodem  onthouden  dan  hy  ;  en  hierin  komt  de  Mai- Kever  meer  overeen  met  zodanige 
Kevers,  die  hun  voedzel  op  de  Boomen  moeten  zoeken.  De  menigte  dezer  Kevers  veroor- 
zaakt ,  door  het  veeh'uldig  zwermen  om  de  bloeiende  Ooft-  en  andere  Boomen ,  een  brom- 
mend geluid  in  de  lucht,  het  welk  in  de  ooren  der  Kinderen  een  aangenaam  Muziek  is;  en 
de  anders  op  de  uitroeijing  van  't  Ongedierte  niet  zeer  bedachte  Jeugd  tracht  deze  Kevers  by 
menigte  ce  vangen ,  om  zich  met  derzelver  fnorrende  vlucht  te  vermaaken. 

Kleemann. 

E  a 


35  .        E  E  R  S  T  E    C  L  A  S  S  E 

T«.  I.  P^^ring  bevruchte  Wyfje  kruipt  terflond  in  de  aarde,  en  een  fpan  diep  daarin 
gedrongen  zynde,  ontiaft  hec  zich  van  zyne  Eieren.     Ze  hebben  eene  eenig- 

F'S'  i,  zins  langwerpig  ronde  gedaante,  en  helder  geele  koleur,  gelyk  de  i'*^  Fig.ds- 
zclven  in  hunne  nauiurlyke  geftalce  en  grootte  vertoont;  en  zyn  niet  ,  gelyk 
zommigen  onderftellen,  in  eene  fjort  van  aardpillen  beflooten  ,  maar  liggen 
enkelvoudig  verfpreid.  De  Eieren  gelegd  zynde,  zo  komt  de  Kever  weder  uit 
de  aarde  te  voorfchyn,  en  geneert  zich  nog  een  tydlang  met  de  bladeren  der 
boomen:  doch  of  hunne  paaring  in  dat  jaar  meer  dan  eens  gefchiede,  en  zy 
dienvolgens  verfcheiden  maaien  Eieren  leggen,  heeft  my  de  ondervinding  tot 
nog  niet  geleerd  ,  en  ik  twyffele  'er  ook  hartlyk  aan.  Dat  ze  Eieren  leggen  , 
hebbe  ik  op  de  volgende  wyze  ondervonden.  Ik  verzamelde  eene  menigte 
van  deze  Kevers,  die  zich  gepaard  hadden,  en  bewaarde  dezelven  in  groote 
Glazen,  welken  totover  de  helft  met  aarde  gevuld  waren;  op  deze  aarde  lei 
ik  eene  groene  zoode,  en  bedekte  het  glas  met  een  dun  toegebonden  floers. 
Veertien  dagen  daarna  vond  ik  in  één  dezer  glazen  reeds  ettelyke  honderd 
Eieren,  doch  zonder  aardpillen  ;  een  ander  glas  liet  ik  onaangeroerd  ,  vree- 
zende  dat  de  Eieren  daardoor  eenige  fchade  mogten  lyden,  en  bragt  ze  geza- 
menlyk  in  een  kelder. 

§•  5. 

Omtrent  den  Herffl:  wierd  ik  dezer  glazen  weder  indachtig,  en  toen  ik  naar 
de  daar  in  zynde  Eieren  zag,  vond  ik  ,  in  derzelver  plaats , louter  kleine  Wor- 

Bg.  2.  men,  gelyk  in  de  2^^  Fig.  afgebeeld  zyn.  Doch  dewyl  de  Zoode  in  den  kel- 
der wat  verwelkt  was ,  en  ik  ligt  denken  konde  ,  dat  ze  hun  voedzel  daar  in 
zochten,  zo  veranderde  ik  dezelve  ,  en  gaf  hun  eene frische  Zoode.  Hierop 
wierden  myne  Wormen  ,  geduurende  den  Herfll  ,  merkelyk  grooter  ;  des 
Winters  zette  ik  het  glas  andermaal  in  den  kelder,  en  nam  'er  het  zelve  ,  in 
't  begin  van  't  Voorjaar,  weder  uit  ,  opdat  de  Zoode  langer  groen  blyven 
mogte.  Na  verloop  van  de  maand  Mei ,  en  wat  dieper  in  den  Zomer  ,  toen 
myne  Wormen  reeds  een  jiar  oud  w.iren ,  hadden  zy  de  grootte  van  de  3'= 

f^:g-  3'  fig  .  en  toen  moellen  zy  om  den  anderen  cf  derden  dag  met  eene  frische 
Zoode  voorzien  worden  Toen  zulks  eerlang  cok  niet  meer  kon  toereiken, 
bezaaide  ik  eenige  'I'uinpotten  met  Erweten,  Linfen  en  Saladezaad;  en  't  ge- 
zaaide uitgeloopen  zynde,  bragt  ik  'er  myne  Wormen  in,  opdat  ze  hun  voed- 
zel aldaar  vinden  mogten,  beftaande  in  de  wortelen  van  jonge  planten  On- 
dertuflchen  durfde  ik  .  om  hun  een  genoegzaamen  voorraad  te  verfchalFen , 
niet  meer  dan  één  ,  of  op  zyn  hoogft  twee  Wormen  ,  in  ieder  Pot  doen.  Op 
die  manier  voedde  ik  dezelven  tot  in  het  tweedejaar;  na  verloop  van  't  welke 

F/g.  4.    zy  de  grootte  hadden  van  de  ^'i'  Fig. 

§.  6. 

Alstoen  befpeurde  ik  duidelyk,  dat  rovne  Wormen  dezelfden  waren,  welken 

de 


SiARAbMORlH  TeRRKSTRUM    (^I  ASSIS  I 


Tob  I 


Jw.8. 


A    l  Aofil  fecd  el 


DER     A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.   I.  37 

de  Tuin-  en  Landlieden  by  ons  Engerlingen  noemen;  die  zy,  in  't  ploegen  en  Tab.  F. 
fpicten ,  dikwyls  zien,  en,  van  wegen  de  fchade,  die  ze  hun  toebrengen,  als 
hunne  grootfle  vyanden  aanmerken.  Wanc  dewyl  deze  Infedcn  de  wortelen 
der  jonge  planten  en  kruiden  afknaagen  ,  zo  veroorzaakcn  zy  het  verwelken 
van  dezelven  ;  en  ik  hebbe  menigmaal  gezien  ,  wanneer  een  'J'uinman  eene 
verwelkende  plant  op  een  der  bedden  zag,  en  dezelve  met  aarde  en  al  uit  den 
grond  nam,  dat  'er  zodanig  een  Worm  onder  zat.  Ku  verzekerd  zvnde,  dac 
myne  uit  het  l'-i  opgekweekte  Wormen  de  wezenlyke  zogenoemde  Engerlingen 
waren,  belloot  ik  daar  op  een  groot  deel  derzelven  te  verzamelen; en  bezorg- 
de hun  het  noodige  voedzel ,  zo  veel  doenlyk  was.  Maar  de  tyd  van  myne 
uit  het  Ei  voortgekomen  Wormen  my  veel  te  lang  vallende  ,  verkoos  ik  ,  om 
de  Verandering  des  te  fpoediger  te  zien  ,  eenigen  der  grootden.  Nochtans  , 
om  tevens  te  weeten  hoe  veel  tyd  'er,  van  hunne  geboorte  af,  tot  aan  de  ver- 
andering in  een  Kever  ,  verliep ,  bewaarde  ik  ook  de  mynen  afzonderlyk  .  en 
vergat  geenzins  voor  hun  onderhoud  te  zorgen.  Desniettegenftaande  verloor 
ik  'er  veel ;  maar  die  ik  overhield ,  bragten  ook  het  derde  jaar  door ,  zonder  te 
veranderen ,  en  hadden  toen  de  grootte  der  gedaante  van  de  5  '^'•"  Fig.  F'g-  5« 

§.7. 

Laat  ons  nu  dezen  Worm  wat  naauwkeuriger  befchouwen  ,  om  denzelven 
van  anderen  der  tegenwoordige  Clafie  des  te  beter  te  konnen  onderfcheiden. 
Zyne  grootte  beloopt  ruim  i  ï  duim  ;  maar  dewyl  hy  meerendeels  binnenwaarts 
gekromd  ligt ,  fwhynt  hy  korter.  De  koleur  van  zyn  lyf  is  meefl:  bleek-  geel, 
doch  tuflchen  de  rimpels  van  den  rug  iets  graauwachtig.  De  ondervlakte  van 
't  lyf  is  glad,  maar  de  bovenfte  verwulfd.  Het  achterlle  lid  is  het  grootfleen 
dikfhe;  en  dewyl  'er,  benevens  de  fpyze,  ook  de  drek  in  is ,  die  'erdoorheen 
flraalt ,  zo  heeft  het  eene  blinkende  violet  graauwe  koleur.  liet  gantfche 
lichaam  van  den  Worm  beflaat ,  behalven  den  kop ,  in  12  ringen  of  leden,  ge- 
lyk,by  de  Rupfen;  en  op  den  verwulfden  rug  is  op  ieder  ring  een  paar  rim- 
pels of  plooien  te  zien ;  welken  den  Worm  in  de  r^arde  tot  vaftzetting  en  voort- 
Ichuiving  moeten  helpen  en  dienen.  Aan  ieder  zyde  van  't  iy  f  loopt,  overal- 
Ie  de  ringen,  een  verheven  lyfl;  of  wrong ,  waarin  men  9  Spiegelpunten  gewaar 
wordt ,  die  zo  veele  luchtgaten,  en  gevolglyk  een  getal  van  18  ,  uitmaaken; 
welken  den  Worm  ter  ademhaalinge  behulpzaam  zyn.  Dezelven  liaan  ,weder- 
zyds ,  op  ieder  n'ng  een ;  behalve  op  den  tweeden  ,  derden  en  laatften.  De 
zesPooten,  die  onder  de  drie  eerfte  ringen  zitten,  hebben  eene  geelachtig- 
roode  koleur,  en  vier  of  vyf  leden,  van  welken  het  uiterlle ,  inzonderheid  aan 
de  achterlle  Pooten,  flomp  toeloopt.  Ik  hebbe  aan  deze  Pooten  geen  klaau- 
wen  konnen  vinden,  maar  alle  derzelver  leden  zyn  met  veele  tedere  hairen , 
van  dezelfde  koleur ,  begroeid  ;  welken  ook  hier  en  daar  over  het  gantfche  lyf 
befpeurd  worden.  De  Kop  van  dezen  \^'■orm  is,  naargerade,  tamelyk  groot, 
^n  plat  rond  van  gedaante.  Deszelfs  koleur  is  blinkend  en  geel -bruin;  en 
E  3  van 


33  EERSTECLASSE 

van  vooren  is  hy  met  eene  (lerke  donker-bruine  Byttang  voorzien  ;  welke  aan 
de  einden  flomp  en  ingetand  is,  en  tuffchen  beiden  eene  half  ronde  lip  heefc. 
Met  deze  Byt-  of  Knyptang  knaagt  de  Worm  de  wortelen  der  planten  en  krui- 
den af  ,  en  zuigt  'er  liet  hem  noodige  voedzel  uit.  Ik  hebbe  niet  konnen  mer- 
ken ,  dat  deze  kop  met  oogen  voorzien  is  ;  maar  achter  de  Byttang  heefc  hy 
twee  Sprieten  of  zogenoemde  Voel-armen,  die  geel  -  bruin  zyn  ,  en  vyf  leden 
hebben.  Doch  zo  gemaklyk  als  aan  de  daar  uit  voortkomende  Kevers  hec 
Mannetjes-  en  Wyfjes -gedacht  te  zien  is  ,  zo  min  hebbe  ik  dit  onderfcheid 
aan  de  Wormen  konnen  ontdekken.  Uit  eigen  beweeging  komen  deze  Wor- 
men niet  ligt  uit  de  aarde  te  voorfchyn  ;  en  indien  ze ,  door  het  ploegen  of 
graaven ,  voor  het  daglicht  gebragt  worden ,  zoeken  zy  zich  ,  zo  fpoedig  als 
mogelyk  is,  weder  te  verbergen;  nadien  ze,  behalve  dat  de  Vogels 'er greetig 
op  loeren,  de  zonnellraalen  ook  niet  konnen  verdraagen. 


Deze  Maikever  Worm  verandert,  ten  minfte  eens  in  't  jaar,  van  huid;  en, 
om  zulks  des  te  gemaklyker  te  verrichten,  zo  maakt  hy  diep  in  de  aarde  eene 
niirne  holligheid  ,  waar  in  hy  zyne  te  eng  geworden  huid  onverhinderd  af- 
ftrookt.  Deze  holligheid  is  hard  en  rond,  ook  wordt  ze  wel  byeenepillever- 
geieeken:  en  doordien  meer  Keverwormen  zodanige  pillen  maaken  ,  worden 
ze  Scarabai  pilhilarn ,  of  Pillenkevers  genoemd;  alhoewel  zommige  dezen  naam 
in  't  byzonder  aan  deMeftkevers  hebben  gegeeven.  Maar  dewyl  'er  ook  an- 
dere  Infeïten  zyn,  die  voor  hunne  Vervelling  en  Verandering  diergelyke  harde 
pillen  bereiden,  zo  kan  ik  niet  zien,  waarom  men  den  Kever  ,  boven  andere 
infeólen,  dezen  naam  zou  toeeigenen.  Na  het  afleggen  van  de  huid  verlaat 
de  Worm  zyn  hol,  om  de  wortelen  ,  als  zyn  voedzel  ,  weder  op  te  zoeken; 
zo  lang  de  aanhoudende  warmte  des  aardbodems  hem  zulks  toelaat  :  want  zo 
dra  deze  door  de  koude  verfhyfc  ,  begeefc  hy  zich  weder  dermate  diep  in  de 
aarde,  dat  hy  van  de  Vorft  niet  befchadigd  konne  worden;  en  hy  blyft'erbe- 
ftendig,  zonder  voedzel  te  gebruiken ,  liggen,  tot  dat  de  warmte  hem  op  nieuw 
naar  boven  lokt. 

§•  9- 

Wanneer  nu  deze  tot  hier -befchreeven  Worm  zyn  vierde  jaar  byna  ten  einde 
gebragt  heefc ,  is  de  tyd  zyner  Veranderinge  gebouren.  Miflchien  zal  dit  me- 
nig een  ongeloovelyk  toefchynen;  maar  indien  men  in  Mai  ,  en  de  volgende 
maanden,  waarin  de  Kevers  te  voorfchyn  komen,  by  het  omfpitten  der  aarde 
'er  acht  op  geeven  v.'il ,  zal  het  wel  haall  blyken ,  dat  men  ter  zelver  tyd  ook 
Wormen  opgraaft ,  en,  wel  niet  van  eenerleie  ,  maar  van  verfcheiden  grootte, 
zo  als  ze  in  de  2^^%  s'^^e  ^  ^de  en  ^de  //^r.  onzer  Tab.  afgebeeld  zyn.  Met  de 
Verandering  nu  van  dezen  Worm  gaat  het  aldus  toe.  Hy  graaft  zich  in  den 
Herfit,  menigmaal  ter  diepte  van  een  vadem,  in  de  aarde;  maakt  aldaar  eene 

hol. 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  I.  39 

holligheid,  welke  hy,  met  zyn  ontlaften  drek  en  andere  vochtigheden,  zo  glad  x^„,  r. 
en  effen  weet  te  bepleifteren ,  dat  hy  'er  niet  alleen  eene  bekvvaame,  maar  ook 
eene  veilige  wooning  in  konne  hebben.  Kort  daarna  begint  hy ,  korter  en  dik- 
ker wordende,  op  te  zwellen;  en  legt  eindelyk  nog  in  dien  Herftlzynelaatfte 
huid  af,  waarna  hy  die  Poppengedaante  krygt  ,  welke  onze  ó'-  big.  in  haare//^-.  6. 
holligheid  vertoont.  Yeelen  dezer  Poppen  hebbe  ik  in  een  Tuinpot  gelukkig 
behouden,  lehoon  ik  de  meeften  dcrzelven  alle  jaaren  verloore.  in 't  begin  is 
zodanig  eene  Pop  witachtig;  en,  na  dat  ze  allengskens  donkerer geworden  is, 
krygt  ze  haare  ordenlyke  en  rechte  koleur  ,  die  doorgaande  flecht  oranje-  of 
roodachtig  -  geel  is.  ïlaare  geflalte  en  gantfche  uiterl',ke  gedaante  geeft  alree- 
de  te  kennen,  welk  een  Kever  daarin  verborgen  ligge.  De  Kop  is,  benevens 
het  Halafchild,  tegen  de  ondervlakte  van  den  buik  geboogen.  De  zesPooten, 
de  Sprieten  en  Vleugeldekzels  vallen  zeer  duidelyk  in  't  oog,  doch  omtrent  de 
helft  der  Achterpooten  worde  hier  door  bedekt.  Aan  het  achterlyfen  de  fcher- 
pe  zyden  ziet  men  donkere  Spiegelpunten;  ook  ontdekt  men  aan  deszelfs  klein- 
fte  en  laatfle  lid  een  achterwaarts  omgeboogen  '1'ipje  of  Flepje  ,  waar  in  het 
flyve  Staartpunt  des  Kevers  verborgen  zit.  Wanneer  deze  Pop  aangeraakt 
wordt ,  befpeurt  men ,  dat  ze  eene  merkelyke  bevveeging  maakt  ;  ook  kan  zy 
zich  naar  believen  wenden  en  keeren. 

§.  10. 

Onze  Pop  behoudt  deze  gedaante  gemeenlyk  niet  langer  dan  tot  in  de  volgen- 
de maand  January ,  en  op  zyn  langft  tot  in  Febniary,  voor  zo  veel  ik  zulks  heb 
konnen  nagaan.  Alsdan  komt  'er  een  Maikever  uit  te  voorfchyn,  die  in 't  be- 
gin zeer  week  en  witachtig  geel  is;  en  eerft  na  tien  of  twaalf  dagen  zyne  har- 
digheid  of  rechte  koleur  erlangt.  Doch  dewyl  hy  voor  zyn  bertemden  tyd  nieC 
uit  de  aarde  te  voorfchyn  komt,  en  'er  bygevolg  nog  twee  of  drie  maanden  in 
blyft ,  zo  zyn  veel  menfchen ,  welken  in  dien  tullchentyd  de  Maikevers  by  ge- 
val uit  de  aarde  opgraaven,  van  gevoelen,  dat  ze  flechts  in  de  aarde  kruipen  , 
en  'er  jaarlyks  weder  uit  te  voorfchyn  komen.  Maar  indien  ze  naauwkeurig 
opmerken,  dat  onze  beide  foorten  van  Mai- Kevers  alle  Jaaren  verwiffelen  , 
dan  zouden  zy  wel  haait  ontdekken,  dat  hun  gevoelen  valfch  moet  zyn.  't  Is 
wel  waar,  dat  'er  altoos,  behalve  de  gewoonlyke  foort  ,  die  jaarlyks  te  voor- 
fchyn komt,  ook  eenige  anderen  onder  gevonden  worden;  doch  dezen  heefc 
men  als  nabroedzels  van  't  voorige  jaar  aan  te  merken.* 

§.  ir. 

•  Toen  \\-y,  in  't  Jaar  1/6(5,  in  onze  Gewcflcn  ,  een  langdiiiirigcn  en  tot  in  't  laatile  van  De- 
cember zeer  drooge  Ilerfft  hadden  ,  bragt  dit  te  wege  ,  dat  vcrfchcidcn  onder  de  aarde  als- 
Poppen  liggende  I\Iai  -  Kevers ,  voor  den  ge\voonlylcen  tyd ,  tot  hunne  ryplicid  geraakten ;  en , 
nog  voor  't  begin  van  den  daaropvolgende  ürcngen  Winter,  by  ons  in  'de  Tuinen  uit  de  aar- 
de gelokt  wierden ;  docii  dezelven  hebben ,  buiten  twyffel  ,  zo  wegens  hunne  ontydige  IcomiV 
ei  gebrek  aan  vocdzel ,  als  uit  hoofde  van  de  kort  daarop  invallende  felle  koude  ,.  zulks  mee 

dea' 


40  EERSTECLASSE 

Tab.  I.  §•    II. 

Na  dit  nu  ons  Tnfeft  zic'i  vier  Jaaren  lang,  en  wel  den  meeden  tyd  als 
Worm,  in  ds  aarda  onthoiiien  heefc,  komt  het  ten  laatfte,  gemeenlyk  inde 
maand  Mai,  oo!c  wel  wat  vroeger  of  laater,  naar  maace  dat  het  weer  warmer 
of  kouder  is,  in  zyne  Kevergellalce  te  voorfchyn.  Al  wie  omtrent  dien  tyd 
eene  wandeling  doet,  en  'er  op  lecten  wii ,  zal,  inzonderheid  tegens  den 
avond  ,  befpeuren  ,  dat  ze  hier  en  daar  ,  op  zodanig  eene  wyze  als  in  onze 

^S-  7-  7'^  l'ig.  verbeeld  worde,  uit  hunne  oude  woonin^  te  voorlchyn  kruipen.  Hier- 
om vindt  men  ook,  de  ganifche  maand  Mai  door,  hier  en  daar,  naar  gerade 
dat  het  getal  der  Kevers  in  dat  Jaar  groot  is  ,  op  de  vaftgctreeden  voetpaden 

rig.  8.    veele  dier-^elyke  ronde  gaten,  gelyk  de  8'*^  l^ig.  vertoont. 

§.  12. 

Vermits  het  nu  buiten  kyf  is,  dat  onze  beide  foorten  van  Mai -Kevers  beurts- 
wyze,  het  eene  jaar  om  het  andere,  te  voorfchyn  komen;  dac  in  dit  jaar  de 
roodfchildigen,  en  in  het  andere  jaar  de  zwartfchildigen  in  grooter  menigte  ge. 
vonden  worden;  en  dat  ook  myne  navorfching  my  geleerd  heeft,  hoedeMai- 
Kever,  van  't  üi  af,  eerlt  na  vier  jaaren  volkomen  worde,  zomeeneik  tekon- 
nen  voorfpellen,  dat 'er  in  het  tegenwoordig  loopende  jaar  1744..  \^-j^vineèT  de 
Heer  Röfcl  dit  fcbre-f;']  weinig,  en  wel  zwartfchildigen  ,  voor  den  dag  zullen 
komen.  Want  toen  in  't  jaar  1740.  de  zwartfchildige  Kevers  verfcliynen  moe- 
ften,  duurde  de  Winter  zo  lang,  dat  eenige  velden  nog  in  't  laatll:  van  Mai 
met  Sneeuw  bedekt  lagen,  en  dat  'er  op  zommige  plaatzen  ,  daar  de  ftraalen 
der  Zonne  niet  komen  konden ,  in  Juny  en  July  nog  Sneeuw  en  Ys  te  vinden 
was.    Hier  door  konden  de  Kevers  op  den  gewoonlyken  tyd  niet  uitde  Aarde 

ko- 

den  dood  moeten  bekoopen.  De/.o  nu  zo  onverwacht  te  voorfchyn  gekomen  Mai  -  Kevers  wa- 
ren ,  zo  veel  als  ik  'er  ter  dier  tyd  magtig  konde  worden  ,  meerendeels  met  roode  Schilden 
voorzien;  en  het  daarop  volgende  Voorjaar  van  1767.,  leerde  my ,  dat  ik  in  myne  meening 
niet  bedroogcn  was ;  denkende  dat  die  van  den  voorigen  Herfft  geen  nabroedzels ,  maar  zoda- 
nigen  moeften  geweefl:  zyn ,  die  voor  den  gewoonlyken  tyd  Py'p  geworden  ,  en  deswegen  te 
vroegtydig  te  voorlchyn  gekomen  waren;  en  dat  we  derhalve  in  het  daarop  volgende  Jaar  mis- 
fchien  eene  groote  menigte  van  dezelven  zouden  Icrygen.  Want  de  Boomen  in  onze  Gewes- 
ten werden  ,  in  dit  zelfde  Voorjaar  ,  van  eene  zo  ongehoorde  en  verbaazende  menigte  dezer 
Kevers  bezocht ,  dat  de  takken  door  derzelver  zwaarte  moellen  buigen.  Ondertuffchen  merkte 
ik  als  iets  byzonders  op  ,  dat  zy  ,  die  in  de  Boomgaarden  onzer  Stad  gevonden  wierden , 
meerendeels  roodfchildig,  en  die  zich  op  het  Land  aan  de  Eikc-  ,  Wilge- ,  Ell'e-  en  andere 
Boomen  onthielden,  integendeel  raeeft  zwanfchildig  waren.  Gevolglyk  ben  ik  nog  niet  volko- 
men overtuigd,  dat  'er  eene  beftcndige  en  jaarlykfche  vcrwiffeling  in  de  verfchyning  der  roott- 
en zwartfchildige  Kevers  zou  plaats  vinden.  Alhoewel  ik  ook  de  oorzaak  niet  wecte  te  zeg- 
gen, waarom  'er  in  de  Boomgaarden  meed  roodfchildigen,  en  integendeel  op  het  Land  mcell 
z^vartfchildigen  gevonden  wierden:  ten  ware,  dat  de  verfcheidenheid  van  't  voedzel, 'twelkze 
op  het  Land  in  de  Wildernis  en  ouder  het  Gras  genieten ,  hun  die  zwarte  koleur  byzettede. 

Kleemann. 


DER    AAR  D-K  1=:  V  E  R  S.     Tab.  I.  41 

komen  ;  en  fchoon  ik  myne  Onderzoeking  reets  in  het  voorige  jaar  begonnen,  Tab.  I. 
en  ook  ten  dien  einde  genoeg  Kevers  verzameld  hadde,  dacht  ik  evenwel  ,dat 
ik  vergeeffch  gewurmd  had ;  door  dien  ik ,  om  myne  Onderzoeking  voort  te 
zetten,  in  dit  jaar  niet  meer  dan  drie  Kevers  magtig  konde  worden.  Tv/ee 
derzelven  kreeg  ik  in  Jidy  ■,  en  één  op  den  eerflen  Auguftus.  Men  mag  derhal- 
ve, uit  het  geringe  getal  der  Kevers  van  dit  jaar  ,  op  goeden  grond  beduiten, 
dat  de  meeflen  derzelven  onder  de  aarde  bevrooren  en  omgekomen  zyn;  en 
dewyl  deze  Kevers  zich  onder  de  aarde  niet  konnen  paaren,  is  't  niet  moge- 
lyk  dat  ze  veele  Lieren  nagelaaten  hebben  ;  gevolglyk  konnen  'er  ook  in  het 
gemelde  jaar  niet  veel  zwartfchildigen  te  vinden  zyn.  Dat  het  ook  hiermede 
zo  tgelegen  is  ,  meene  ik  door  de  ondervinding  geleerd  te  hebben ;  want  in  't 
jaar  1740  was  ik  nog  van  gevoelen,  dat  een  iegelyk  Inftél  niet  meer  dan  één 
jaar  tot  zyn  volkomen  wasdom  noodig  had  ,  en  dit  deed  my  gelooven  ,  dat 
het  volgende  jaar  ons  maar  weinig  Kevers ,  en  wel  niet  anders  dan  zwartfchil- 
gen,  zou  opleveren:  maar,  tot  myne  grootfle  verwondering,  kwamen  de  rood- 
fchildigen  in  gioote  menigte  voor  den  dag.  In  het  volgende  jaar  wierden  ook 
de  zwartfchildigen  veelvuldig  gevonden  ,  en  in  't  laatll  verloopen  jaar  1743 
wederom  de  roodfchildigen.  Byaldien  nu  dit  laatlle  broedzel  ,  naar  des  He- 
mels fchikking,  noch  door  een  al  te  heeten  Zomer,  noch  door  een  al  teftren- 
gen  Winter,  geen  fchade  lydt,  zo  hebben  wy  in  't  jaar  1747  wederom  eene 
groote  menigte  roodfchildige  Maikevers  te  verwachten.  Indien  deze  myne 
voorfpelling  niet  bewaarheid  wordt ,  zal  ik  niet  nalaaten  ,  de  oorzaak  myner 
dwaalinge,  zo  veel  als  mogelyk  zy ,  aan  te  toonen,  en  myne  begunfligers  om 
verfchooning  te  verzoeken  *. 

S.13. 

*  Hoe  getrouw ,  diiidelyk  en  uitvoerig  ook  de  Heer  Rijfel  hier ,  'boven  alle  andere  InfeAen-On- 
derzoekers,  die  voor  hem  gefchreeven  hebben,  de  voortkomft  en  \vyze  der  veranderiiigc  van 
de  JMai -Kevers  befclireeven ,  en  hoe  zeer  hy  zich  beyverd  hebbe  om  niet  mistetaften  ;  zo 
heeft  hy  echter,  myns  oordeeis,  zulks  niet  geheel  konuen  ontgaan.  Want  hy  zegt  §  i.  2. 
10.  en  12.  uitdrukkelyk ,  dat  'er  onder  de  Mai- Kevers  tweeërleie  verfcheiden  foorten  zyn  , 
welker  verfchyning  Jaarlyks  verwilli^lt;  ja  hy  neemt  in  §  2.  zelfs  de  moeite,  om  de  onderfchei- 
den  kentekens  daarvan  op  te  geeven  ;  maar  hy  zal  mogelyk  nooit  gemerkt  hebben  ,  dat  die 
zelfde  Kevers,  welken  hy  voor  twee  onderfcheiden  foorten  houdt,  met  elkander  paaren.  Dit 
laatfte  nochtans  hebbe  ik,  in  't  Jaar  i~6~.  den  4.  Jiiiiy  ,  op  het  Land  zeer  dikvvyls  met  alle 
vlyt  opgemerkt ;  en  daar  by  waargenomen ,  dat  werkeiyk  zwartfehildige  Mannetjes  met  rood- 
fchildige Wyfjes ,  en  roodfchildige  Mannetjes  met  zwartfehildige  Wyfjes  paarden.  Dit  geeft 
ons  grond  om  te  beweeren  ,  dat  het  onderfcheid  in  de  koieiir  der  fchilden  noch  eene  by- 
zondere  foort,  noch  ook  het  onderfcheid  van 't  niannelyk  en  vrouwelyk  geflacht,  bepaalt,  en 
dat  hier  maar  enkel  eene  verfchakeering  fchynt  plaats  te  hebben.  Ik  denke  derhalve  ,  dat 
«7le  de  lieer  Riifil  zich  hier  (Icchts,  door  eene  toevallige  beurtsu7ze  verfchyning  der  rood- 
en  zwartfehildige  INIai  -  Kevers ,  heeft  katei  verleiden ,  om  ze  voor  tweeërleie  foorten  te  hou- 
den. Indien  echter  myne  ondervinding  nog  tw7fFelachtig  mogte  voorkomen,  verzoeke  ik,  dat 
men  zich,  door  eigen  waamcemingen,  daar  van  nader  ovcrtuige. 

Kleemann, 
stJe  Dech  \fle  StnL  F 


4a  E  E  R  S  T  E    C  L  A  S  S  E 

T.m;.  T.  §  13' 

Voor  't  overige  zal  ik  hier  nog  aanmerken  ,  dat  onze  Maikever  ,  wien  dè 
hevige  koude  zeer  fchadelyk  is ,  insgelyks  geen  groote  liitte  verdraagen  kan. 
Hierom  zitten  ze  ook  meed  overdag  flille,  op  de  bladeren  der  boomen;  maar 
als  de  avond  genaakt,  maaken  zy  zich  op,  vliegen  herwaarts  en  derwaarts, en 
zwermen  in  eene  groote  menigte  rondsom  de  bloeiende  boomen  .--  doch  dewyi- 
ze  de  ftreek  van  den  wind  gaerne  volgen,  begeeven  zy  zich  geduurig  van  de 
eene  plaats  naar  de  andere.  Hoewel  nu  deze  Kevers  zeer  fchadelyk  voor  de 
GewafTen  zyn,  en  men  zich  aan  dezelven  ligt  konne  vuil  maaken  ,  gelyk  de 
handen  der  kinderen,  die  'er  mede  fpeelen,  aantoonen  ,  zo  hebben  ze  echter 
wederom  van  den  anderen  kant  hunne  nuttigheid.  De  Vogelen  althans  vinden 
in  dit  Infeft  een  zeer  goed  onderhoud  voor  hunne  jongen  ,  welken  omtrent: 
dien  tyd  het  meefte  voedzel  noodig  hebben  ;  doch  dit  is  't  niet  alleen  ;  want 
het  gebruik  der  Maikevers  wordt  daarenboven  ook  hoog  gepreezen  ,  als  een 
hulpmiddel  tegen  de  beeten  der  dolle  Honden.  Zie  Fol.  VI,  Aüonim  N.  C. 
Obferv.  92.  ƒ).  325.  van  den  Heer  D.  Joh,  Hartm.  Degner.  Mogelyk  zit  'er  in- 
de Engerlingen  of  Mdkever- Wormen  eene  diergelykeof  nog  fterker  kracht ;  en, 
gelyk  dit  der  onderzoekinge  wel  waardig  is,  zo  heeft  men  ook  wel  toe  te  zien, 
dat  men  den  Maikever  en  zynen  Worm  niet  met  den  zogenoemden  Maiworm^ 
vermenge;  nademaal  ze  zeer  van  elkander  onderfcheiden  Wormen  zyn. 

De  bekende  groene  en  bruine  Goud -Kever,  of  zogenaamde 
Goud- Torre  ,  benevens  zyne  voori teeling  en  verandering. 


Tab.  ri.  \  Ihoewel  my  het  uirgeeven  dezer  Claffe  der  Aard -Kevers  ,  door  es- 
J^-^  nige  Liefhebbers  myner  natuurlyke  Hidorie  der  Infeélen,  afgeraaden 
wierd  ,  heeft  nochtans  derzelver  eerlle  blad  *,  waarin  ik  den  Mai- Kever 
befchreeven  hebbe ,  zo  veele  goedkeuring  gevonden,  dat  ik  daardoor  inzon- 
derheid  ter  voortzettinge  van  myn  oogmerk  aangemoedigd  ben  geworden. 
Vermits  nu  ook  eenigen  myner  begimlligers  verlangd  hebben  ,  dat  ik  eene 

be- 

*  De  Leezer  gelieve  hier  het  eerfte  blad  der  Eerfle  ClalTe  van  de  Aard -Kevers  niet  te  venvis- 
felen ,  met  het  eerlle  blad  van  het  tot  deze  Claffe  behoorende  Voorbericht  ;  want  |  de  Heer 
Röfcl  had  ,  volgens  zyn  beftek,  dit  eerfle  blad  der  Aard- Kevers  van  de  Eerrt«  Claffe  ,  al. 
voor  het  gemelde  Voorbericht  uitgegeeven  ,  en  wel  reeds  in  Mai  1744;  waar  tegen  hy  het. 
cerffe  van  't  Voorbericht  iiict  de  daarnevensgaande  Plaaten  veellaater,  en  eerft  in  5'«"?ir4"j 
witgaf. 

Kleewann. 


DEU    AAR  D.K  EVERS.    Tab.  II.  43 

Isefchryving  van  den  Goud- Kever  mogt  laaten  volgen  ,  zo  is  't  my  een  ver-TAc. 
maak ,  dat  ik  my  in  ftaat  bevinde ,  om  hun  die  zo  zeer  begeerde  befchry  ving  mede 
te  kennen  deelen;  en  ik  wenfchte,  dat  ik  insgelyks  in  ftaat  ware  ,  om  ook  de 
tiegeerte  der  zulken  te  konnen  voldoen ,  die  naar  eene  befchryving  van  den 
Keiishjorn  -  Kever  verlangen.  Ik  hebbe ,  om  dezen  Kever  op  te  fpooren  ,  al 
veele  moeite  aangewend  ;  maar  tot  nog  toe  daar  mede  niets  anders  gewon- 
nen ,  dan  een  enkelen  en  reeds  dooden  Kever  van  deze  foort ,  die  ik  door 
de  goedheid  van  een  Vriend  deelachtig  ben  geworden  ,  en  in  myne  Verza- 
meling van  Infeéten  bewaare.  ik  kan  derhalve  hun  verlangen  voor  tegenwoor- 
dig nog  met  niet  anders  voldoen  ,  dan  met  alleenlyk  te  melden  ,  waar  men 
eenig  bericht  van  dezen  Kever  zou  konnen  vinden.  Het  zal  ,  naar  gedach- 
ten, veelen  hunner  airede  wel  bekend  zyn  ,  dat  de  Heer  Frisch,  in  het 
derde  Deel  zyner  Befchyvhigc  van  allerhande  Jiifetun  pag.15.  daar  van  gefproken 
heeft ;  maar  weinigen  zullen  mogely k  weeten ,  dat  de  beroemde  S  w  a  m  m  e  r  d  a  m 
een  volledig  bericht  van  denzelven  heeft  nagelaaten  ;  te  vinden  in  het  kofl- 
baar  Werk,  dat,  door  toedoen  van  den  onfterfelyken  Boerhave  ,  in  twee 
Deelen  in  folio,  in  de  jaaren  1737  en  1738,  te  Leiden,  onderden  volgenden 
Tytel  ,  gedrukt  is  :  joaiinis  S-Joammcrdjinii  Ainflelcsdainenfis  Biblia  natura:  , 
froe  Hifluria  Infc6torum  in  certas  ClaJJes  redaFla  ,  tfc.  Nu  zou  ik  uit  dit  Werk 
hier  wel  eene  korte  befchryving  konnen  laaten  volgen  * ,  maar  dit  blad  is  ge- 
fchikt  voor  den  Goud-Kever,  tot  wiens  befchryving  ik  hier  mede  overga. 


Gelyk  'er  in  deze  Claffe  Kevers  gevonden  worden  ,  die  hun  beflemdeil 
tyd  hebben,  die  alleen  in  zekere  Maanden,  en  ook  maar  eens  in  't  Jaar, te 
voorfchyn  komen ;  dat ,  by  voorbeeld  ,  van  den  Mai  •  Kever  bekend  is  ;  zo 
zyn  'er  ook  weder  andere  foorten  te  vinden ,  die  in  't  geheel  geen  bepaalden 
tyd  of  regel  houden,  zo  wel  in  't  Voorjaar,  als  in  den  Zomer  en  Herfft  ge- 
zien worden,  en  bygevolg  nu  vroeger,  dan  laater,  nu  in  deze  ,  dan  in  die 
Maand ,  in  grooter  of  kleiner  getal ,  te  voorfchyn  komen.  Maar  fchoon  die 
een  onderfcheid  maake  ,  dat  in  onze  Clafle  wel  opgemerkt  dient  te  wor- 
den, zo  blyft  dit  echter  teffens  buiten  twyffel,  dat  alle  de  Kevers  ,  die  tot 
deze  Claffe  behooren,  het  zy  ze  groot  of  klein,  in-  of  uitlandfchen  zyn,  een 
vaft  kenteken  hebben  ;  te  weeten  ,  dat  het  middelfte  gf  grootfte  deel  der 
beide  Voorpooten  breed ,  en  met  fcherpe  takken  of  fpitzen  tot  het  ingraa- 

ven 

*  Het  gene  den  Ilcor  R'ófel  in  tiezen  tyd,  te  weeten  in  't  Jaar  1744  ,  nog  niet  mogelyk  was, 
is  hem  echter  nadcrliand  mogelyk  geworden  ;  gelyk  te  zien  is  aan  de  befchryving  van  dezen 
Kever,  die  i  Jaaren  daarna,  te  weeten  in  November  1746,  door  hem  uitgegeeven  is  ,  en 
hier  wat  verder  gevonden  zal  worden;  zynde  deze  Kever  en  zyne  gantfche  verandering  om- 
ftandig  bcfchreeT.cn ,  en  op  Tni^  VI.  en  VII.  naauwkeuris  afgebeeld. 

Kleemann. 

F* 


44  EERSTECLASSE 

ir.  ven  voor2ien  is.  Onder  dezulken  nu  ,  die  geen  vaflen  tyd  hebben,  is  ook 
deze  onze  Goud -Kever  te  rekenen  :  want  hy  wordt  gemeenlyk  in  ieder  der 
drie  opgenoemde  Jaargetyden  gevonden  ;  en  dit  is  daarenboven  nog  zo 
onregelmatig  ,  dat  men  niet  eigenlyk  zeggen  konne  ,  in  welken  tyd  of  in 
welke  Maand  hy  het  zekerde  of  het  meelte  te  vinden  zy.  Doch  uit  welk 
een  Worm  hy  voortkome  ,  waar  hy  gevonden  worde,  waarin  zyn  voedzel 
beilaa,  en  op  hoedanig  eene  manier  zyne  Voortteeling  gefchiede  ,  daarvan 
zal  ik,  voor  zo  veel  my  de  ondervinding  zulks  heeft  geleerd,  een  omllandig 
bericht  konnen  mededeelen. 

§•3. 

De  Worm,  die  in  een  Goud -Kever  verandert  ,  is  alle  Jaaren  ,  op  ver- 
fcheiden  plaatzen  ,  van  allerhande  grootte,  in 't  Voorjaar,  in  den  Zomer,, 
en  in  den  Herfft  ,  te  vinden  ;  en  veelen  derzelven  hebbe  ik  in  Mai  ,  ook 
naderhand  in  de  Zomermaanden  ,  en  wel  in  een  groocer  getal  ,  gekreegen. 
Hy  onthoudt  zich  zomwylen  in  de  holen  der  Eikcboomen  ,  die  van  onderen 
niet  alleen  verrot,  maar  ook  met  aarde  gevuld  zyn  ;  en  hy  verkiefl  insge- 
lyks  wel  eens  andere  dorre  en  verrotte  houthoopen  tot  zyne  wooning.  Ik 
htbbe  'er  ook  eens  eenigen  in  een  bofch  onder  een  fleen  gevonden  ;  doch 
het  alterzekerfle  zyn  ze  onder  de  groote  Mieren- hoopen  te  zoeken,  en  men 
zal  ze  daar  ter  plaatze  altoos  het  meefte  vinden.  Dergelyke  plaatzen  zyn 
boven  anderen  het  beft  tot  hun  verblyf  gefchikt  ;  nademaal  zy  'er  altoos 
te  gelyk  eene  Voorraadkamer  vinden,  die  hen  geen  honger  laat  lyden;  door- 
dien hunne  fpyze  alleen  in  vervuild  hout  en  wortelen  beftaat  ,  die  in  de 
aarde  liggen  :  waar  door  ik  'er  ook  zeer  veeïen ,  tot  aan  hunne  verandering 
daar  mede  gevoerd  en  onderhouden  hebbe  ;  wanneer  ik ,  naamlyk  ,  eenige 
glazen  met  aarde,  en  eenig  verrot  hout  daar  onder  gemengd ,  vulde;  waarin 
myne  Wormen  zich  dan  wel  haafl:  begroeven.  Maar  dewyl  ze  de  Mieren- 
hoopen  't  lieffte  hebben ,  is  't  niet  te  verwonderen  ,  dat  het  Wyfje  van  den 
Goud- Kever  zyne  Eieren  vooral  daar  onder  zoekt  te  brengen  ,  en  diep  te 
begraaven.  Want  het  is  allen  Liefhebberen  der  Infeften  genoegzaam  be- 
kend ,  dat  ieder  Infeft  altoos  de  bckwaamfle  plaats  voor  zyne  Jongen  weet 
iiit  te  kiezen.  Deze  Eieren  geh  ken  volkomen  aan  de  liieren  der  Mai -Ke- 
vers; het  daarin  zittende  jonge  broedzel  komt  eerft,  na  drie  of  vier  wee- 
ken  ,  uit ;  en  is ,  na  de  geboorte ,  behalve  de  grootte ,  in  niets  van  de  vol' 
wallen  Wormen  te  onderfcheiden. 

§.4- 

Hoe  lang  nu  zodanig  een  Worm,  die  geen  gebrek  aan  goed  voedzel  heeft, 
noodig  hebbe,  eer  hy  volwaffen  zy,  kan  ik  niet  vafl  bepaalen.  Ondertus- 
fchen  kan  ik  echter  verzekeren ,  dat  jk  deze  Wormen  twee  a  drie  jaaren  lang 

ge- 


SCARABAEORUM  TERRESTKIUM  CLASSIS  I. 

TsLh.ir. 


.^.S7.^;p.;y^//:...^ 


DER     A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tah.  II.  45 

■gevoerd  en  bewaard  hebbe,  zonder  dat  ze  veel  in  wasdom  toegenomen  wa- Tac.  ir. 
ren.,  en  ?oiider  dat  ik  wille,  in  welk  ecne  foort  van  Schepzelen  zy  verande- 
ren zouden:  want  zy  waren  my  toen  nog  onbekend.  Ook  km  het  wel  wee- 
zen, dat  het  gebrek  aan  het  hun  behooriyk  voedzel  oorzaak  van  dezen  langk- 
zaamen  Wasdom  geweefl  is ;  dewyl  ik  van  gedachten  was  ,  dat  ze  zich  ,  gelyk 
de  Mai  -  Kever  •  Wormen  ,  met  de  wortelen  van  het  op  de  zooden  groeiende 
gras  geneerden;  tot  dat  ik  door  den  dood  der  eerllen ,  welken  ik  verzameld 
had,  van  het  tegendeel  overtuigd  wierd.  Doch  wat  hier  van  ook  zy  ,  ik  ben 
van  gevoelen,  dat  deze  Worm  meer  dan  twee  of  drie  Jaaren  noodig  heeft, 
eer  hy  in  een  Kever  verandert  :  en  dac  dit  myn  vermoeden  niet  zonder 
grond  is,  zal  ik  millchien  in  't  vervolg  nog  wel  eens  nader  bewyzen;  fchoon 
ik  oordeele  ,  dat  zulks  reeds  blykbaar  genoeg  is,  uit  de  verfchillende  grootte 
dezer  Wormen,  in  welke  men  dezelven  in  alle  warme  Maanden  des  Jaars  , 
altoos  op  de  voornoemde  plaatzen  ,  en  inzonderheid  in  de  Mieren-  hoopen, 
kan  vinden.  Zy,  die  weeten ,  dat  de  Mieren  byna  alles,  wat  in  hunne  hoo- 
pen komt  ,  aanvallen  en  oppeuzelen,  en  dat  men  uit  dien  hoofde  de  fchoon- 
Ite  geraamtens  van  Vogelen ,  Rotten,  Muizen,  Kikvoilchen  enz.  kan  kry- 
gen  ,  wanneer  men  deze  Dieren  in  fpaane  Doozen  ,  met  gaten  doorboord  , 
in  de  Mierenhoopen  begraaft  ;  zy  die  dit  weeten  ,  zegge  ik  ,  zullen  zich 
veelligt  ten  hoogden  verwonderen ,  dat  onze  Wormen  zo  menigvuldig  in  de 
Mierenhoopen  te  vinden  zyn  ,  zonder  dat  ze  door  de  Mieren  aangevallen 
en  vernield  worden  :  doch  de  ondervinding  toont  ,  dat  zy  dezelven  niet 
aandoen  ;  het  zy  dat  de  INIieren  van  natuure  geen  lufb  tot  diergelyke  fpyze 
hebben,  of  dat  ze  zo  veel  moeite  niet  wülen  doen,  om  de  Wormen  op  te 
zoeken  ;  die  zich  altoos  diep  in  de  aarde  begraaven  ,  en  wel  meed  hun  ver- 
blyf  veftigen  ter  plaatze ,  daar  het  oude  hout  begint  te  rotten  :  ook  weeten 
deze  Wormen ,  by  een  naderend  gevaar ,  wel  haalt  nog  dieper  in  de  aarde  te 
booren. 

§.5. 

Deze  foort  van  Wormen  is  met  anderen  hierin  overeenkomflig  ,  dat  ze 
ook  zo  menigmaalen  als  die  van  huid  veranderen  ;  doch  daarentegen  heeft 
ze  dit  byzondere,  dat  ze,  volwaffen  zynde  ,  niet  even  groot  zyn.  De  i^^  p/g.  i. 
Fig.  derlf^  Tab.  vertoont  ons  zodanig  een  Worm,  die,  uitgerekt,  naauw- en  2. 
lyks  anderhalve  duim  lang  is;  en  de  tweede  Fig.  fielt  ons  een  anderen  voor, 
die  van  de  grootfte  foort  ,  en  wel  2  duimen  lang  is ;  en  gelyk  hy  den  voo- 
rigen  in  de  lengte  overtreft  ,  zo  verfchilt  hy  ook  merkelyk  in  de  dikte  van  't 
lyf.  Van  deze  beiderleie  foorten  hebbe  ik  'er  veelen,  niet  alleen  in  de  Mie- 
renhoopen  ,  maar  ook  beneden  in  de  verrotte  en  holle  tikeboomen  gevon- 
den ;  echter  zyn  ze,  uitgenomen  de  grootte,  zo  wel  in  de  uiteriyke  geflal- 
te,  als  koleur,  elkander  zo  volkomen  gelyk,  dat 'er  niet  het  minfle  onder- 
fcheid  tuffchen  dezelven  te  vinden  zy.  In  den  eerften  opflag  zou  iemand 
konnen  vermoeden  ,  dat  ze  met  de  voorige  Mai  ■  Kever  -  Wormen  volliomen 
F  3  ge- 


46  E  E  R  S  T  E    C  L  A  S  S  E 

Tab.  II.  gelyk  waren ;  maar  wanneer  men  dezelven  by  elkander  befchouwt ,  zo  blyl<t 
terflond  het  tegendeel.  By  onzen  Worm  is  het  grootfte  gedeelte  van  't  lyf 
naar  gerade  veel  dikker  en  ronder ,  dan  by  den  anderen ;  doch  naar  den  kop 
toe  wordt  hy  iets  fmaller.  De  koleur  van  den  zak,  waarin  de  fpyze  en  drek 
liggen,  toont  weinig  verfchil  aan;  en  zo  is  'er  ook  in  de  grondverwe  van  't 
gantfche  Lyf ,  die  men  witachtig-okergeel  ziet ,  weinig  onderfcheid  te  vin- 
den ;  maar  hy  verfchilt  zo  veel  te  meer  van  den  Mai-Kever- Worm ,  ten 
aanzien  van  den  kop.  Want  deze  is  aan  onzen  Worm,  niet  alleen  in  evenre- 
digheid van  de  dikte  des  Lichaams,  tamelyk  klein,  maar  ook  veel  kleiner  dan 
de  kop  van  den  Mai  -  Kever  •  Worm  ;  by  dien  was  de  koleur  geel-bruin  , 
dan  hier  is  ze  geelachtig  rood ;  en  deze  koleur  hebben  ook  de  beide  uit  klei- 
ne  leden  beftaande  fprieten  of  voel -armen.  De  Gebit -tang  is  hier  ook  wel 
donker -bruin,  even  als  aan  den  Mai-Kever  -Worm,  maar  dezelve  is ,  naar 
maate  van  den  kop  veel  kleiner  ;  en  de  ter  wederzyde  ftaande,  en  fpits  toe- 
loopende  geelachtig -roode  vlakken  ,  die  wy  aan  den  hals  van  onzen  Goud- 
Kever- Worm  zien  ,  ontbreeken  aan  den  anderen.  De  zes  Pooten,  welker 
voorde  paar  het  kortlle  is  ,  vertoonen  mede  een  baarblykelyk  onderfcheid  : 
want,  behalven  dat  ze  aan  dezen  veel  leeniger  of  buigzaamer  zyn,  zo  heb- 
ben ze  ook  aan 't  uiteinde  een  kleinen  klaauw,  die  aan  den  Mai-Kever- Worm 
niet  te  vinden  is ;  daarenboven  zo  hadden  de  laatftgenoemden  hairen  aan  die 
Pooten ,  welken  by  dezen  niet  te  zien  zyn.  Maar  betreffende  den  opgewor- 
pen wrong,  aan  beide  de  zyden  van 't  lyf ,  waarin  de  i8  luchtgaten  ter 
ademhaalinge  gezien  worden ,  dezen  ontdekt  men  aan  beide  de  foorten  even 
eens  ;  ook  is  onze  Worra  insgelyks  met  dwarsplooien ,  dienende  ter  voort- 
fchuivinge  in  de  aarde  ,  voorzien  ;  en  zyn  gantfche  lyf,  inzonderheid  het 
zakachtige  gedeelte  van  't  zelve,  is  mede  met  veele  korte,  roodachtig-geele 
hairen  bezet.  Voor 't  overige  kan  men  onzen  Worm,  bultende  aarde  zyn- 
de,  van  den  Mai-Kever»  Worm  ook  daar  door  onderfcheiden,  dat  hy  zich 
niet  zo  fterk  tezamen  krimpt;  echter  komt  hy  met  denzelven  weder  hier 
in  overeen  ,  dat  hy  nooit  uit  eigen  beweeging  buiten  de  aarde  kruipt ;  nadien 
hy  de  open  lucht  zo  min  als  de  Mai-Kever- Worm  kan  verdraagen, 

§.  6. 

Wanneer  onze  Worm  geheel  volwafTen  is ,  maakt  hy  zich  tot  de  aanflaan- 
de  verandering  gereed  :  ten  dien  einde  ontlafl  hy  zich  eerfb  van  alle  inwen- 
dige vuiligheid;  vervolgens  kruipt  hy  wat  dieper  in  de  aarde,  en  vervaardigt 
zich  aldaar  eene  ruime  hoUigheid  ,  in  welke  hy  onverhinderd  en  gantfch  be- 
flooten  kan  liggen.  Deze  holligheid  ,  welke  van  anderen  ook  by  eene  pille 
vergeleeken  wordt,  doordien  de  Goud -Kever  onder  de  zogenoemde  Scara- 
bceos  pillularios  behoort ,  beftaat  echter  niet  alleen  uit  aarde ;  want  de  Worm 
mengt  'er ,  als  hy  zich  in  zodanig  een  hollen  Boom  bevindt ,  daar  hy  voor- 
raad van  verrot  hout  heeft ,  ook  eenig  verrot  hout  onder  j  en  als  hy  in  een 

Mie« 


DER    AARD-K  E  VERS.     Tab.  U.  47 

Klieren -hoop  uitgekomen  is  ,  gebruikt  liy  'er  de  daar  zynde  flukjes  vanwor-'i.Ac  II. 
telen  en  andere  fpaantjes  toe;  zelfs  moet  hem,  behalve  de  rondsom  zich  vin- 
dende dingen,  ook  zyn  eigen  drek  ter  vervaardiginge  zyner  wooninge  die- 
nen. Dit  alles  lymt  hy  ,  door  een  kleevend  llym  ,  die  fchielyk  opdroogt,  te 
zamen  ;  hier  door  vertoont  zich  deze  behuizing  van  buiten  zeer  ruw  en  on- 
gelyk  ,  maar  ze  is  van  binnen  gantfch  glad  en  effen,  zo  dat  de  Worm,  zon- 
der van  iets  gedrukt  te  worden  ,  'er  veilig  in  liggen  konne  ;  te  meer  dewyl 
dit  gebouw  door  den  tyd  zo  hard  wordt  ,  dat  het  niet  ligt  open  te  maaken 
zy.  De  3=^^  Fig.  brengt  ons  zodanig  eene  behuizing  of  pille  onder  't  oog  ;  n^.  3. 
en  die  ze  in  de  natuur  wenfcht  te  zien  ,  kan  ze  in  een  Mierenhoop  zoeken  : 
men  vindt  'er  's  jaarlyks  eene  geheele  menigte,  nu  grooterdan  kleiner.  Zom- 
mige  der  Wormen ,  die  ik  t' huis  opkweekte,  beflooten  zich  in  de  Maand 
Mai  in  zodanige  pillen ;  doch  de  meeften  in  yuny  en  July  ;  ook  had  ik  'er 
eenigen  ,  die  hunne  Wooning  eerft  in  den  Herfft  bereidden  ;  en  vervolgens 
bleeven  ze  den  gantlchen  Winter  door  in  de  geftake  van  Poppen  liggen. 

%  7. 

Dewyl  ik  nu  meermaab  een'gen  dezer  Pillen  geüpend  hebbe  ,  zo  ben  ik 
gewaar  geworden  ,  dat  de  daar  in  liggende  Wormen  nog  meer  dan  acht  da- 
gen in  deze  behuizing  doorbrengen,  eer  ze  in  zulke  aartige  Foppen  verande- 
ren, als  de  4'^  Fig.  'er  ons  eene  in  eene  geopende  Pille  vertoont.  Vermits  r/^.  4. 
de  Wormen,  als  boven  gezegd  is ,  van  verfchillende  grootte  bevonden  wor- 
den,  zo  zal  zich  niemand  verwonderen  ,  dat  ook  de  Poppen  in  dit  opzicht 
onderfcheiden  zyn.  Haare  koleur  is  in  't  begin  even  zo  helder  als  de  koleur 
van  den  Worm  ;  doch  na  eenige  dagen  verandert  dezelve,  en  alsdan  wordt 
het  lyf  helder-  geel ;  maar  de  Kop  ,  de  Vleugelfcheeden  en  de  Pooten ,  zyn 
iets  donkerer,  en  meer  roodachtig -geel.  Wat  voor 't  overige  de  geftelteniile 
der  Leden,  en  derzelver  hgging  betreft,  zulks  is  uit  de  afbeelding  zo  dui- 
delyk  te  zien ,  dat  ik  het  niet  noodig  oordeele  ,  den  genegen  Leezer  ,  met 
eene  wydloopiger  befchryving,  daaromtrent  op  te  houden.  In  deze /^^^  Fig. 
is  de  Pop  afgebeeld  als  van  onderen  te  befchouwen;  doch  de  5'^'^  Fig  toont  F/g.  5. 
aan  eene  grootere  foort,  hoe  zy  'er  op  den  rug  uitziet;  waaromtrent  aan  te 
merken  Haat,  dat  men ,  op  het  helder -geele  halsfchild  ,  ter  wederzyde  een 
ronden  bult  gewaar  wordt,  welken  ook  alle  de  Poppen  van  deze  foort  met 
elkander  gemeen  hebben.  Het  donkere  achterlyf  is  op  den  rug  met  plooien 
voorzien,  en  op  zyde  vertoont  zich  een  helder -geele  wrong  ,  waarin  de 
luchtgaten  ftaan.  Vermits  ik  maar  eens  zulk  eene  groote  Pop  gehad  hebbe, 
en  dezelve,  om  ze  af  te  beelden  ,  te  lang  buiten  de  aarde  moefl  houden ,  is 
ze  naderhand  bedorven ,  voor  dat  ze  de  Kever -gedaante  aannam  :  de  ande- 
ren ,  waarvan  ik  eene  tamelyke  menigte  in  Mai  en  Jwiy  gekreegen  had  , 
veranderden,  na  vier  of  vyf  weeken  Üggens,  gelukkig  in  zo  vcele  Kevers. 


48  EERSTECLASSE 

Tab.  II,  §.   8. 

Deze  Kevers  bleeven  nog  wel  veerden  dagen  onder  de  aarde,  eer  ze  voor 
het  daglicht  verfcheenen  :  want  aanvangkelyk  zyn  ze  nog  week  en  witach- 
tig  ;  de  gewoone  koleur  en  hardigheid  der  Dekvleugelen ,  als  mede  die  van 
den  iiiterlyken  bafl ,  verkrygen  ze  allengskens  ,  zo  dat  het  hun  gemeenlyk  ook 
onmogelyk  zy,  eerder  door  hunne  harde  Pille  heen  te  breeken  :  en  ichoon 
ze  dit  al  eens  doen,  ze  komen  echter  niet  bultende  aarde  en  in  de  openlucht, 
voor  dat  ze  bekwaam  zyn  om  te  vliegen.  Het  verdriet  ,  welk  my  't  verlies 
myner  groote  Poppe  veroorzaakt  had  ,  verdween  eenigzins,  toen  ik  in  Au- 
guflus  en  September  meer  dan  vyftien  dezer  Kevers  uit  de  overige  Poppen  voor 
den  dag  zag  komen.  Dezen  waren,  niet  alleen  in  opzicht  der  grootte, maar 
ook  der  koleure  van  elkander  onderfcheiden  ;  gelyk  ze  ook  byna  's  jaarlyks 
op  het  Veld  alzo  gevonden  worden  ;  maar,  dewyl  ze  voor  't  overige  in  de 
uiterlyke  gedaante  ,  en  zelfs  tot  in  de  minfte  deelen  ,  aan  elkander  gelyk 
waren,  zo  ben  ik  in  twyffel  ,  of  ik  ze  voor  eenerleie  of  voor  tweeürleie  foorc 
moete  houden.  De  meetlen  hadden  de  grootte  van  de  8  *'^  Fig.  en  de  overi- 
ƒ■/>.  8.  ê^"  ^^^  ^^"^  9'^  F'ig.  *  Onder  deze  beide  foorten  hadde  ik  'er  eenigen,  die, 
enp.  by  den  onvergelykelyk  fchoon  groenen  glans,  iets  hadden  dat  hoog  rood  en 
als  goud  flikkerende  was  ,  even  of  ze  ,  om  de  fpreekwyze  der  Schilders  te 
gebruiken,  gelafeert  waren;  gelyk  in  de  y'^'-"  Fig.  te  zien  is.  Doch  anderen 
hadden  ,  in  plaats  van  dit  cieraad ,  een  blinkenden  donker -bruinen  grond  , 
die  een  weinig  van  goud  fchemerde  en  in  't  groene  fpeelde  ,  zo  als  de  8'^« 
Fig.  vertoont.  Ook  had  ik  'er ,  onder  deze  beiden  ettelyken  ,  welker  Vleu- 
gels met  helder -geele  dwarsflreepen  en  punten  befprenkeld  waren  ,  die  de 
Heer  Fnfch  voor  reeten  van  't  boven  huidje  opgeeft  ;  anderen  vertoonden 
niet  alleen  minder  zodanige  flreepen  en  punten,  maar  waren  ook  welgantfch 
groen:  doch  allen  hadden  ze  aan  't  onderlyf  veele  bruine  en  korte  hairtjes. 
Behalve  dezen  vindt  men  ook  ,  alhoewel  zeldzaam  ,  nog  een  veel  grooter 
Fig.  6.  Goud- Kever,  dien  ik  inde  6'^  en  7'^'=  Fi^.  afgebeeld  hebbe  ;  maar  die  by  my 
en  7.  niet  veranderd  is.  Deze  Kever  pronkt  met  een  buiten  gemeen  kollbaaren 
Goud -glans,  welke  zeer  fraai  door  zyne  groene  koleur  heen  fpeelt  ;  terwyl 
zyn  gantfche  lyf  nergens  eenig  punt  of  dwarsftreep  van  eene'  andere  koleur 
laat  blyken  f.  Mogelyk  zou  ik  'er  zo  een,  uit  de  gemelde  groote  Poppe,  ge- 
kreegen  hebben ,  indien  ze  tot  de  Verandering  gekomen  ware  ;  en  ik  hoope 
ook  nog  door  den  tyd  daar  in  verzekerd  te  worden. 

§.  P. 

*  De  Ilccr  Ltiiti.er/s  noemt  dezen  Kever  Aur.ati's.  Zie  Sy/I.  Ntii:  Cl.  F,  In  f.  Col.  I.  pag.  352. 
Niim.  52.  Tuui.  I.  8vo.  /////.  Magd.   1760. 

Ki.ei::m.\nn. 

\  Van  dezen  grooten  Goiid-kever  wordt  hier  na ,  op  het  einde  der  befchrj'vinge  van  den  Neus- 
hoorn-Kever, Tab.VX.m  VII  §  15.  aaiigomerlct,  dat  dezelve  met  gefloten  Deicvleiigelen  ,  en 
bygevolg  alleen  met  de  Ündervleugclen  vliegt. 

K  L  E  E  M  A  N  N. 


DER    AAR  D-K  EVERS.     Tab.  II.  41) 

§.  9.  Tab.  II. 

Hier  boven  hebbe  ik  gezegd  ,  dat  deze  drie  ,  in  grootte  en  koleur  onder- 
fcheiden  Goud-Kevers ,  voor  't  overige  elkander  zo  gelyk  zyn ,  dat  ik  in  twyf- 
felftonde,  of  ze  eenerleie  foort  waren,  dan  niet;  derhalve  zullen  \vy  nu  deze 
deelen  eens  wat  naauwkeuriger  befchouwen.  Vooreerfl  vinden  \vy  aan  deze 
Kevers  ,  het  zy  ze  groot  of  klein  ,  bruin  of  groen  zyn  ,  altoos  terweder- 
zyde ,  op  het  onderfte  deel  van  't  achterlyf ,  en  op  deszelfs  eerfte  lid  ,  waar 
aan  het  achterlle  paar  Pooten  zit ,  een  tamelyk  fpits  uitfteekzel ;  het  welk 
naar  achteren  tegen  de  buikzyden  aan  ügt  *  :  vervolgens  is  het  Buikfchild  , 
dat  lulTchen  de  laatfle  en  middelfte  pooten  in  flaat ,  en  in  de  7^'<=  Fig.  te  zien 
is,  aan  allen  eveneens  van  gedaante;  en  dus  is  't  ook  gelegen  met  den  Sluit- 
hoek,  die  van  boven  tullchen  de  Dekvleugelen  en  't  Borflfchild  te  zien  is  f. 
Even  deze  gelykvormigheid  is  'er  wyders  ,  wanneer  men  de  grootte  en  de  ko« 
leur  uitzondert,  ook  aan  't  Halsfchild,  den  Kop,  de  Sprieten,  Pooten  en  On- 
dervleugelen te  befpeuren;  welke  laatflen,  by  hunne  doorzichtigheid  ,  bruin- 
achtig, en  met  donker-bruine  aderen  doorweeven  zyn;  dat  men  ook  in  de 
Mai-Kevers  befpeurt.  Laat  ons  hier  nog  byvoegen  ,  dat  'er  insgelyks  geen 
het  minfte  onderfcheid  aan  de  Wormen  en  Poppen  te  vinden  is.  Dit  alles 
nagaande  komt  het  immers  waarfchynlyker  voor ,  dat  ze  van  eenerleie  foort , 
dan  dat  ze  tweeërlei  zyn  ;  doch  hieromtrent  verhindert  my  hunne  paaring 
weder;  en  dit  maakt  dat  ik  'er  geen  bepaald  vonnis  over  llryken  durve.  Deze 
paaring  hebbe  ik  menigmaal  gezien ,  doch  nooit  hebbe  ik  bemerkt  ,    dat  'er 

twee 

*  Vermits  'er  ook  diergelyke  fpitze  uitftcekzels  aan  de  zyden  des  lyfs  van  andere  Kevers ,  die  op 
de  bloemen  aazen,  gevonden  worden,  zo  is  uit  die  gemelde  overeenkomt  niet  tebeflniten, 
dat  de  Goud-Kevers,  welken  diergelyke  zyde-fpitzen  hebben,  onaangezien  hunne  verfcheiden- 
hcid  in  grootte  enivoleur,  allen  van  eenerleie  foort  zyn.  Ik  voor  my  houde  ten  minden  de 
gi'oote  groene  Goud-Kevers  van  F/g,  6.  en  7.  voor  eene  foort  geheel  onderfcheidcn  van  die  , 
welken  onder  Fig.  8.  en  9.  vertoond  worden.  Want  zo  veelen  ,  als  'er  my  \-an  diergelyke 
groote  Kevers  tot  heden  onder  't  oog  gekomen  zyn ,  hebbe  ik  'er  nog  geene  zo  klein  gevon- 
den ,  als  die  van  F/g.  8.  en  9.  Ook  hebbe  ik  nog  geene  diergelyke  gefprenkelden  ontdekt , 
als  onder  de  foorten  \-an  F/g.  8.  en  p.  opgegeeven  worden:  doch  het  zou  konnen  zyn,  dat  my 
de  gefprenkelden  onder  die  foorten ,  ingevallc  zy  'er  onder  zyn  ,  toevallig  nog  niet  voorge- 
komen waren.  De  Wormen  van  deze  beide  foorten  konnen  voor  't  overige  ,  fchoon  ze  njetvan 
eenerleie  foort  zyn,  elkander,  tot  op  de  grootte,  wel  zo  gelyk  weezen  ,  dat  'er  geen  merke- 
lyk  onderfcheid  aan  te  befpeuren  zy. 

K  L  E  E  iM  A  N  N. 

■j-  De  bovengemelde  aanmerking  raakende  de  fpitfc  uitfteekzels  ,  valt  ook  op  de  2  Sluithoeken  , 
welken  ter  wederzyden  aan  deze  Goud-Kevers  ,  tufichen  het  rugfchild  en  de  vleugel-dekzels 
gezien  worden  ;  als  wnar  door  deze  Goud-Kever  raeerendeels  van  andere  foorten  van  Kevers 
te  onderfcheidcn  is.  Echter  fchynen  zy  niet  allen  daar  mede  voorzien  te  zyn  ,  als  blykt  uit 
T<}1>.  III.  Fig.  3-5. 

Kleemann. 

iife  Deels  \(ïe  Stuk.  G 


50  EERST  ECLASSE" 

T.uj.  II.  t.wee  T<'ever3  van  ongelyke  grootte  aan  elkander  vaft  zaten ;  en ,  het  gene  my 
nog  als  iets  zonderlings  daar  by  voorkwam,  is,  dat  men  aan  deze  Goiid-Ke- 
vers  de  tweecrleie  geOachten  hezwaarlyk  kan  onderfcheiden ;  want  hoe  naauw- 
keurig  ik  de  gepaarde  Kevers  ook  befchouwde  ,  ik  vond  ze  beiden  eenerlei ; 
enkel  de  Sprieten ,  die  juiil  geene  groote  bladen  of  kolven  hebben ,  fcheenen 
aan  den  eenen  iets  grooter,  dan  aan  den  anderen,  zo  dat  ik  dien  voor 't  Man- 
netje hielde.  Eindelyk  hebbe  ik  van  één  Wyfje  de  Eieren  in  de  aarde  vaneen 
myner  Glazen  gehad. 

§•   10. 

Wanneer  deze  Kevers  aangetaft.  worden  ,  laaten  ze  uit  het  achterdeel  van 
't  lyf  een  flinkend  bruin  fap  vallen  *  ;  en  dit  is  het  eenige  middel  niet ,  waar 
door  ze  het  gevaar  zoeken  te  ontgaan;  zy  trekken  ook  daar  henevens  den  kop 
en  de  pooten  zo  digt  aan  't  lyf,  dat  ze  als  dood  fchynen  ;  te  meer  ,  dewyl  ze 
een  tydlang  onbeweegelyk  blyven  liggen ,  en  zig  niet  verroeren  ,  fchoon  men 
ze  herwaarts  en  derwaarts  werpe.  Hoe  veelerlei  voedzel  onze  Goud-Kevers 
gebruiken  ,  kan  ik  niet  bepaald  zeggen;  echter  weete  ik,  .datze,  behalve  op 
de  witte  V^lierbloemen  ,  ook  nog  aazen  op  zeker  Kruid  ,  dat  in  de  boschen 
en  op  vochtige  plaatzen  groeit,  een  hoogen  ftengel  fchiet ,  fcherp  van  reuk 
is,  en  voor  het  overige,  ten  aanzien  der  bloemen,  veel  overeenkomll  heeft 
met  het  Vlier:  ook  is  het  Ooft  in  den  llerffl  eene  aangenaamc  fpyze  voor 
hun ,  en  ter  plaatze ,  daar  het  fap  van  een  Eike-  of  Wilgeboom  door  de  fchorfe 
fypert,  laaten  zy  zich  in  zo  grooteene  menigte  vinden,  dat  het  zeer  geloove- 
lyk  zy ,  dat  dit  fap  hun  wel  fmaaken  moet  f.  Voorts  is  het  iets  byzonders  , 
dat  de  Goud-Kevers  ,  daar  andere  Kevers ,  die  zich  maar  eenmaal  des  jaars , 
en  in  zekere  maanden  laaten  zien,  in  het  zelfde  jaar  weder  fierven  ,  zich,by 
gebrek  van  Ooft ,  met  vochtig  gemaakt  Wittebrood  wel  drie  jaaren  lang  on- 
derhouden laaten.  Dit  zou  my  byna  doen  denken,  dat  de  kleine  Goud-Kevers 
van  tyd  tot  tyd  zo  aangroeiden,  dat  ze  eindelyk  de  koleur,  geflalte  en  grootte 
van  die  der  rA  en  7''=  Fig.  verkreegen;  inzonderheid  ,  dewyl  de  kleinen  aan 
den  buik  met  tedere  hairtjes  bezet  zyn,  die  de  grooten  niet  hebben;  alzo  het 
zou  konnen  gebeuren,  dat,  de  Kever  meer  dan  een  jaar  leevende  ,  deze  hair- 
tjes ,  door  het  dikwyls  in  den  grond  kruipen  ,  afgefchuurd  wierden.  Doch  ik 
wil  hieromtrent  nog  niets  vaflftellen;  en  liever  alles  aanwenden  ,  om  ,  door 

een 

*  De  ondervinding  heeft  iny  geleerd,  dat  ook  verfcheiden  andere  foorten  van  Kevers ,  wanneer 
men  liun  te  nakomt  ,  een  diergelyk  ftinkend  en  dikwyls  gantfch  zwart  fap  uitfcliieten.  Van 
deze  en  andere  foorten  van  Kevers  mcene  ik  door  den  tyd  nog  eenige  afbeeldingen  te  vet 
▼aardigen. 

Kkeemann. 

t  Deze  Goud-Kevers  worden  ook  veel  op  de  Roozen  gevonden, 

Kleemajin. 


DER    AAR  D-K  EVERS.     Tab.  III.  51 

een  vlytig  onderzoek,  tot  meerder  zekerheid  te  geraaken  ,    ten  einde  mynenxAB.  IL 
geëerden  Leezeren  als  dan  nader  bericht  mede  te  deelen  *. 

De  tweede  foof't  der  G  o  u  d  -  K  e  v  e  r  s  ,    henevens  derzeher 
Worm  en  deszelfs  Verandering]. 

§.  I. 

Aangezien  de  begeerte ,  om  deze  ClafTe  der  Aard  -  Kevers  gedimrig  te  Tab.  III. 
vermeerderen ,  my  geen  ruft  vergunde  ,  en  beftendig  aanfpoorde  ,  om 
naar  nieuwe  Wormen  te  zoeken  ,  hunne  Verandering  waar  te  neemen  ,  en 
aangaande  hunne  byzondere  eigenfchappen  kundig  te  worden  ;  zo  hebbe  ik 
ook  den  tegenwoordigen  Worm ,  op  Tab.  III.  afgebeeld  ,  zo  dra  ik  hem  ge- 
kreegen  hadde,  zorgvuldig  bewaard ,  fchoon  hy  den  voorigen  tamelyk  gelyk 
fcheene  te  zyn.  Ik  bevond  my,  in  de  maand  April y  in  zekeren  Tuin  ,  daar 
men  bezig  was  met  het  uitgraaven  van  een  verdorden  Kwetzen-boom  ;  deze 
had  van  onderen  een  gantfch  verrotten  ftam,  en  toen  ik  dien  naauwkeuriger 
befchouwde,  bevond  ik  niet  alleen  dat  hy  vol  gaten  was,  maar  ik  zag  ook  te 
gelyk  de  Wormen ,  welken  hem  doorboord ,  en  tot  dien  tyd  toe  hun  voedzel 
daar  aan  gevonden  hadden.  By  ongeluk  waren  'er  niet  meer  dan  drie  in'tlee- 
ven ,  alzo  de  overigen  door  't  graaven  en  't  vallen  van  den  Boom  verpletterd 
waren.  Ik  nam  terftond  een  zekeren  voorraad  van  verrot  hout  en  vermolmde 
fchorfe  van  dien  boom  mede,  om  myne  nog  leevende  Wormen  daar  mede  te 
voeden  ,  en  tot  de  Verandering  te  brengen.  Ten  dien  einde  vulde  ik  een 
Glas  tot  op  de  helft  met  aarde  ,  mengde  het  verrotte  hout  daar  onder,  en  na 
dat  ik  myne  Wormen  daarin  gedaan  had  ,  dekte  ik  eene  groene  Zoode  daar 
op  :  doch  ik  nam  eerft  den  grootften  Worm,  vergeleek  hem  by  anderen,  en 
na  het  befpeurde  onderfcheid  maalde  ik  hem  naauwkeurig  af. 

$.2. 

*  Voor  zo  veel  ik  tot  hiertoe  hebbe  konnen  waarneemen,  komt  het  my  voor,  dat  de  verfcheiden- 
heid  der  grootte  onder  deze  Kevers  ,  niet  zo  zeer  van  hun  verfchillenden  ouderdom ,  als  wel 
van  de  onderfdieiden  grootte,  tot  welke  de  Wormen,  waar  uit  zeontftaan,  door  het  genieten 
van  meer  of  minder  goed  voedzel,  geraaken,  afgeleid  moet  worden;  en  de  Ucqt  RiiJ'e/ zegt 
hier  boven  zelf ,  dat  hy  uit  Wormen  van  verfcheiden  grootte ,  ook  Goud-Kevers  van  verfchei- 
den  grootte  geteeld  hebbe. 

K  L  E  E  JI  A  N  N. 

f  Dezen  Goud-Kever  noemt  de  lieer  Lifiu.sus,  'm  zyn  S\/I,  N<!t.  Cl.  V.  Inf.  Coleopt,  p^g.255. 

Nuill.  54.  No  BIL  15, 

K  L  E  E  M  A  N  N. 

G  2 


52  EERSTECLASSE 

Tas.  III.  g.  2. 

F'S-  i«         De  r''*  Fig.  dezer  TaJ.  vertoont  de  afbeelding  van  dien  Worm.    Dezelve 
had  reeds   zyn  volkomen  wasdom  of  grootte  bereikt ;    maar  dewyl  hy  naar 
zyn  aart  altyd  krom  gebogen  lag ,   kan  ik  zyne  lengte  niet  naauwkeurig  be- 
paalen  ;   echter  ziet  men ,  dat  hy  niet  veel  meer  dan  een  duim  lang  zal  wee 
zen  :     en  dit  is  airede  een  kenteken ,  waardoor  hy  van  de  anderen  te  onder 
fcheiden  is.     Buiten  dit  vinden  wy  nog  een  ander  kenmerk  aan  zyn  lyf:  wan 
fchoon  het  zelve  even  zo  veel  leden  of  ringen  hebbe,  als  dat  van  den  ande 
ren  ,  van  dezelfde  geelachtig- witte  koleur  ,   en  op  zyne  gantfche  bovenvlak 
te  insgelyks  met  korte  ,  rood -bruine  hairtjes  bezet  zy,  die  men  op  den  achter 
zak   het  langfte  befpeurt ;   is  het  nochtans  merkelyk  dunner.    Het  derde  by^ 
zondere  kenteken  is  aan  den  Kop  te  zien  ,•   alzo  dezelve  niet  alleen  in  grootte 
dn  Kop  der  voorige  Wormen  overtreft,   maar  ook  eene  iets  donkerer  bruine 
koleur  heeft  :   doch  de  Voel  •  fpitzen ,   de  Byttang  ,    en  de  geelachtig  roode 
vlakken  ,   die  ter  wederzyde  van  den  hals  liaan ,  vertoonen  geen  onderfcheid  ; 
zo  min  als  de  zes  pooten ;    die  wel  tamelyk  leenig  ,    maar   by  hunne  rood- 
bruine koleur  aan  de  einden  ook  met  een  enkelvoudig  klein   klaauwtje  voor- 
zien zyn.     Voorts  ontdekken  wy  hier  nog  ter  wederzyde  de  kichtgaten.  Maar 
of  ik  ook  den  achter -zak,  welke  hier  niet  zo  dik  en  graauw  is,   als   die  der 
voorigen  ,     voor  een  byzonder  kenteken  van  dezen  Worm  opgeeven  kan, 
weete  ik  niet  :  want  dewyl  ze  allen  drie  ,   kort  na  dat  ik  ze  gevonden  had  , 
veranderden,  zo  kan  het  wel  weezen,  dat  de  alvoorens  gemaakte  ontlediging 
der  gewoone  vuiligheid  de  dikte  en  de  koleur  van  dien  zak  veranderd  heeft. 

§   3. 

Ik  had  naamlyk  deze  Wormen  naauwlyks  ettelyke  dagen  bewaard,  of  ik 
vond  ze  reeds  in  pillen  beOooien,  welken  zy  uit  aarde  en  verrot  hout  vervaar- 
digd hadden ;  zo  dat  ik  in  verzekerde  verwachting  ware  van  'er  Kevers  uit 
te  krygen.  De  nieuwsgierigheid  dreef  my  ook  zo  verre  ,  dat  ik  ééne  dezer 
Pillen  opende;  maar  ziende  dat  de  Worm  nog  in  geene  Pop  veranderd  was  , 
zo  dekte  ik  die  opening  zorgvuldig  weder  toe  ,  en  lag  de  Pille  in  haare  voori- 
ge plaats.  Van  dien  tyd  af,  door  andere  bezigheden  verhinderd,  zag  ik  'er 
in  veertien  dagen  niet  naar  om;  doch  naderhand  die  Pil  weder  openende, 
zag  ik  'er  in  't  laatfl  van  April,  niet  zonder  groot  genoegen  ,  in  plaats  van 
een  Worm,  eene  Poppein;  welke  ik,  na  de  helft  van  de  Pil  weggenomen 
Fig  "..  te  hebben,  zorgvuldig  aftekende.  (Zie  de  2'^" Fig.)  Deze  Pop  zal  waarfchyn- 
lyk  in  't  begin  geelachtig- wit  zyn  geweell :  want  de  tyd  haarer  Veranderin- 
ge  was  nu  reeds  daar  ,  en  zy  ook  derhalve  van  koleur  verwiffeld.  De  met 
zwarte  oogen  bezette  kop  lagbinnenwaarts  geboogen  tegen  den  buik,  en  was, 
benevens  de  bojll  en  den  rug,  geelachtig  bruin- rood;  maar  het  achterlyf  met 

zy- 


SCARABAEOKUMTËRIll.SrRIUM  CLASSIS  1. 


-^^.^;/> 


DER    AARD-K  E  VERS.    Tab.  lU. 


53 


73'ne  Leden  had  eene  heldere  Okergeele  koleiir  ,  uitpenomen  het  laatfleüdop  Tab.  III. 
een  na,  dat  van  koleurwas  als  het,  voorlle  deel;  doch  het  laatlle  en  grootfle  lid 
liep  fpits  toe.  Het  groen  der  Vleugel -dekzelen  fchemcrde  airede  door  de 
Scheeden  heen ,  maar  de  Pooten  waren  bruin.  Wanneer  men  deze  Pop  aan- 
raakte, gaf  zy  haare  gevoeligheid,  door  de  beweeging  van  haar  gantfche  lig- 
chaam ,  terilond  te  kennen. 


Vier  weeken  na  de  gebeurde  Verandering  dezes  Worms  ,  kwam  de  Goucf- 
Kever,  op  Tab.  lil.  afgebeeld,  in  de  maand  Mai  ^  tevoorfchyn.  Ikkonmyby 
deszelfs  ontdekking  niet  erinneren,  ooit  een  diergelyken  gezien  te  hebben';  en 
fchoon  hy  met  de  voorgaande  kleinen  in  koleur  overeenkome,  is  hy  'er  echter 
merkelyk  van  onderfcheiden,  zo  door  zynen  fchoonen  Goudglans,  als  door 
de  overige  deelen.  De  befchouwing  van  de  3'^'=  en  4'^  Fig.  zal  zulks  duide' Fig.  x, 
lyk  te  kennen  geeven  ;  nademaal  ze  ons  terflond  doet  zien,  dat  het  Hals- en  4.' 
fchild  aan  deze  foort  noch  zo  groot,  noch  zo  breed,  als  mede  veel  dunner  is, 
dan  by  de  voorheen  befchouwden ;  de  Vleugel-dekzels  zyn  ook  veel  korter; 
waar  door  de  achterdeelen  des  lyfs  verre  daar  onder  heen  fteeken ,  die  daar- 
enboven vol  ingedrukte  punten  zyn.  De  4^"=  Fig.  toont  ons  een  dezer  Kevers ,  Fig.  4. 
wiens  halsfchild  een  vergulden  gelafeerden  rooden  glans  heeft ,  die  den  glans 
van  gepolyfl  Koper  verre  overtreft  ,  en  zich  in  de  groene  Vleugeldekzelen 
verliell.  De  fchoone  groene  koleur  der  gemelde  Vleugeldekzelen  gaat  tot 
aan  het  einde  van  't  achterlyf ;  de  Kop  is  ook  groen ;  maar  de  Oogen  zyn  zwart ; 
en  de  Sprieten  ,  welken  geene  al  te  groote  bladen  hebben ,  zyn ,  benevens  de 
Pooten ,  bruin ;  doch  deze  fchynen  hier  naar  gerade  iets  langer  te  weezen  , 
dan  aan  de  voorigen.  Aan  de  beide  overige  Kevers  ,  welken  uit  de  boven  be- 
fchreeven  Wormen  voortgekomen  zyn ,  was  niets  roods  te  befpeuren ;  zy  wa- 
ren op  hunne  oppervlakte  alleenlyk  met  een  groenen  Goud  -  glans  vercierd  ; 
doch  ze  hadden  allen  drie  op  de  Vleugel-dekzels,  en  op  het  achterlle  ont- 
blootte deel  van  't  lyf,  eenige  Goud-  geele  vlakken. 


Dewyl  ik  wenfchte  ,  dat  'er  onder  deze  drie  Kevers  een  Wyfje  mogt  we&- 
zen,  zo  befchouwde  ik  dezelven  zeer  naauwkeurig  ;  maar  ik  bevond  ook  aan 
dezen  ,  zo  a's  aan  de  voorigen,  geen  merkelyk  onderfcheid;  behalve  dat  my 
het  middellle  hd  van  't  achterfhe  paar  Pooten  aan  den  Kever,  in  de  4^'^  Fig.  Fi"-. 
afgebeeld ,  wat  dikker  en  kolfachtiger  ,  dan  aan  de  anderen ,  voorkwam  ; 
echter  zou  ik  daarom  niet  beweeren  willen,  dat  het  een  Wyfje  zy;  al  is  't  dat 
zyn  iets  dikker  achterlyf  dit  vermoeden  niet  onwaarfchynlyk  maake.  Voor  't 
overige  was  do  ondervlakte  van  't  lyf  aan  allen  drie  met  hairen  bezet,  en 
bruinachtig  van  koleur  ;  zynde  ter  wederzyde  nog  eenige  Okergeele  vlakjes 
G  3  daar 


54  EERSTECLASSE 

T\B.  III.  daar  in  te  befpeuren.  De  5'=  Fig.  ftelt  ons  dezen  Kever  vliegende  voor  00- 
/vV.V  'g'^ni  waaruit  wyzien,  dat  zyne  doorzichtige  Ondervleiigels  veel  langer  zyn 
dan  de  Bovenvleugels  ;  dezelven  zyn  bruinachtig  van  koleur,  en  met  donker- 
bruine aderen  en  ribben  voorzien :  waarin  zy  met  de  Ondervleugelen  der  Ke- 
vers van  Tab.  II.  volkomen  gelyk  zyn.  Het  gedeelte  der  bovenvlakte  van  't 
achterlyf,  dat  naar  gewoonte  door  de  bovenvleugels  bedekt  wordt,  is  by  de- 
zen blinkend  flaal-blaauvv;  voor  't  overige  hebbe  ik  niets  byzonders  aan  deze 
Kevers  konnen  befpeuren.  Ik  behield  ze  vry  eenigen  tyd  in  't  leven;  en  be- 
vond dat  onder  het  bloeifel,  waarmede  ik  hen  opkweekte  ,  de  witte  Vlier- 
bloem  hunne  aangenaamfle  fpyzawas;  maar  hunne  paaring,  om  welke  na  te 
gaan ,  ik  ze  zo  lang  trachte  te  behouden  ,  kon  ik  niet  afwachten  :  hierom 
ilak  ik  ze  ten  laatfhen  met  Spelden  vaft,  om  ze  onder  de  andere  Aard -Ke- 
vers myner  Infecien  ■  verzamelinge  te  bewaaren. 

Het  nut,  dat  deze  Dieren  in  de  Waereld  doen,  beftaat  onder  anderen  ook 
daar  in,  dat  de  een  den  anderen  tot  fpyze  dient  Wy  hebben  dit  meermaals 
omtrent  de  Infeden  waargenomen  :  en  nademaal  niet  alleen  het  etne  Infeflaan 
het  andere  tot  voedzel  moet  verllrekken  ,  maar  dat  ook  andere  Schepzelen 
hunne  fpyze  daar  aan  vinden;  zo  is 't  geen  wonder,  dat  onze  Kever- Wormen 
insgelyks,  fchoon  ze,  wat  hun  zei  ven  betreft,  nooit  uit  de  aarde  te  voorfchyn 
kruipen,  nochtans  in  dezelve  niet  voor  alle  vervolging  vry  zyn.  Veelenzyn 
van  gevoelen  ,  dat  de  Mol  geene  oogen  zou  hebben  ,  maar  Derham  be« 
weert  in  zyne  Phyjkotheologie  of  Godgeleerde  Natiiurkumle ,  pag.  10 1,  102.  hette* 
gendeel  *;  het  zy  nu  dat  de  een  of  de  andere  gelyk  hebbe,  dit  is  zeker,  dat 
de  oogen  voor  den  Mol  in  den  aarde  van  weinig  nut  konnen  zyn ;  devvyl  hy  ze 
toch ,  zo  hy  ze  al  hadde ,  om  'er  geen  letzel  aan  te  krygen ,  zou  moeten  flui- 
ten ;  edoch ,  fchoon  dit  waarheid  zy ,  de  Mol  weet  des  niet  tegenfl:aande  de 
Kever- Wormen  zo  wel  als  andere  Wormen  te  vinden  ;  en  ik  zou  niet  konnen 
zeggen,  of  onze  Kever- Wormen  wel  een  grooter  Vervolger,  dan  den  Mol, 
te  vreezen  hebben. 


Dat  de  Ileei'  Derhfim  niet  ten  onregte  ,  maar  op  goeden  grond ,  ann  den  Mol  oogen  toegefchree- 
ven  heeft ,  daarvan  ben  ik ,  door  eeiie  naaiiwlveurige  belcliouwing  van  dit  Schepzel ,  ten  vollen 
verzekerd  geworden  ;  nademaal  ik  aan  het  zelve  twee  zeer  kleine  oogen  ontdekt  hebbe  ;  wel- 
ken ,  myns  oordeels ,  zo  diep  in  den  kop  zitten  ,  dat  hy  'er  niet  ligt  letzel  aan  krygen  konne. 
En  dewyl  hy  'er  mede  voorzien  is  ,  moet  hy  ze  ook  konnen  gebruiken  ;  want  de  vvyze 
Schepper  der  natuure  heeft  niets  onnut  voortgebragt. 

Kleemanx, 


DER    AAR  D-K  EVERS.    Tab.  111.  SS 

Tav..  Hl. 

De  groote  zzvart  -  bruine  Kever  :   benevens  eenige  Eyvoegzeh , 
die  tot  de  befchryving  der  M  ai- Kevers  behoor  en. 


De  groote  zwart -bruine  Kever,  onder  op  onze  Tah.  I!I  Fig.  6.  arge-TM-..  iii. 
beeld,  is  hier  alleen  geplaalfl:,  om  dat  de  o^/crige  ruimte  zulks  toeliet, //ij.  6. 
maar  niet  uit  een  denkbeeld  ,  als  of  hy  onder  de  Goud  Kevers  te  rekenen  wa- 
re. Echter  behoort  hy  onder  de  eerde  ClalTe  der  Aard-  Kevers ;  dat  aanzyne 
beide  voorde  Pooten  te  zien  is  ;  als  welker  middelde  en  grootde  lid  ,  by 
zyne  breedte ,  ook  nog  twee  of  drie  fpitze  takken  heeft  En  fchoon  hy  ten 
aanzien  der  gedalte  met  de  overige  Kevers  in  veele  dukken  overeenkome, 
is  hy  nochtans  in  grootte  en  koleur  zeer  onderfcheiden  van  dezelven.  Ik 
hebbe  den  Liefhebberen  myner  Hidorie  der  Infeclen  hier  de  afbeelding  van 
dezen  Kever  te  eerder  willen  mededeelen ,  om  dat  ik  twyftele ,  of  ik  wel  ooit 
den  Worm  ,  waar  uit  hy  ontdaat ,  zal  vinden.  Hy  is  my  tot  nu  toe  geheel 
onbekend  geweed;  door  dien  ik  hem  noch  in  eenig  Cabinet  gezien  ,  noch  in 
eenige  befchryving  der  Infeften  afgebeeld  bevonden  hebbe.  Ik  ontdekte  den- 
zelven  ,  wanneer  ik  eens  in  de  maand  Auguflm  eene  wandeling  deed,  endoor 
het  vinden  van  nieuwe  Infeften  myne  Verzameling  zocht  te  verryken.  Ik  ont- 
dekte  hem  van  verre,  zittende  aan  den  tak  van  een  Wilgeboom,  en  zyne  don- 
kere koleur  was  oorzaak ,  dat  ik  hem  in  't  begin  voor  het  Wyfje  van  een  Vlie- 
gend-Hart  of  Boom -Kever  aanzag;  doch  nader  komende ,  vond  ik  tot  myn 
grootde  genoegen  dezen  onbekenden  en  vreemden  Gad.  De  gantfche  boven- 
vlakte  van  zyn  lyf  is ,  benevens  de  zes  Pooten  ,  blinkend  zwart  bruin  van 
koleur;  maar  de  leden  of  rmgen  van  zyn  tamelyk  dikke  en  iets  fpis  toeloo- 
pende  achterlyf  zyn  wat  helderer  bruin,  en  even  zo  vertoonen  zich  ook  de 
hairen,  waarmede  de  ondervlakte  van  de  bord  bezet  is  ;  de  eenigzins  kleine 
Sprieten  eindelyk  hebben  maar  kleine  Blaadjes  of  Kolfjes,  Uit  dezen  ,  zo  als 
mede  uit  het  dikke  lyf  des  Kevers ,  zou  ik  byna  befluiten ,  dat  hy  een  Wyfje 
moet  weezen;  maar  ik  hebbe,  als  gezegd  is,  nog  nooit  een  anderen  dergely- 
ken  Kever  gezien  ;  en  moet  het  derhalve  aan  't  geluk  overlaaten,  of  ik  door 
den  tyd  in  ftaat  gedeld  mogte  worden,  om 'er  den  geëerden  Leezeren  een  om- 
ftandiger  bericht  van  te  konnen  geeven. 

§.    2. 

Na  de  befchryving  der  Mai- Kevers,  hebbe  ik  nogeenigen  hunner  grootde 
Wormen,  met  alle  zorgvuldigheid  opgekweekt;  en  naderhand,  in  't  Jaar  174+, 


56  EERSTECLASSE 

Tab.  III.  waargenomen ,  dat  z.ommigen  derzelven  eerfl:  in  Juny  en  July  in  Poppen  ver- 
anderden ;  mitsgaders  dat  zulks  by  anderen  nog  fpader  gefchiedde.  Uit  de- 
ze Poppen  kreeg  ik,  na  verloop  van  vier  of  vyf  weeken  ,  ook  werkelyk  de 
Kevers;  maar  zy  wilden  volllrekt  niet  buiten  de  aarde  blyven;  ik  mogt  ze 'er 
üit  krabben  zo  dikwyls  als  ik  wilde  ,  zy  kroopen  altoos  ten  eerften  weder  in 
de  aarde.  Zo  als  dit  nu  by  my  gebeurde ,  zo  gaat  het  ook  buiten  twyfFel  in 
't  Veld;  en  ik  geloove,  dat  veele  Mai  ■  Kever- Wormen  geduurende  den  Zo- 
mer in  Poppen  veranderen  ,  en  naderhand  nog  in  dien  zelfden  Zomer  als 
Kevers  te  voorfchyn  komen ;  maar ,  gemerkt  zy  hun  bellemden  tyd  houden , 
en  zich  maar  eenmaal  des  Jaars  laaten  zien ,  zo  blyven  ze  ook  zo  lang  in  de 
aarde,  tot  dat  de  Mai -maand  hen  daar  uit  lokke.  Alle  deze  by  my  uitko- 
mende Spadelingen  hadden  eenzwart  tlalsfchild  ;  en  dewyl  de  Zwarifchildi- 
gen  in  dit  zelfde  Jaar  in  groote  menigte  verfcheenen ,  zo  wordt  hier  door  myn 
gezegde,  by  de  befchry ving  der  Mai- Kevers  Pag.  39.  op  het  einde  der  10''  §. 
gedaan,  beveiligd;  dat  naamlyk  die  Kevers  ,  welken  in  geringer  getal  onder 
de  heerfchende  foort  gevonden  worden  ,  Spadelingen  van  het  voorige  Jaar 
konnen  zyn.  Ik  hebbe  ook  in  die  zelfde  belchryving  Pag.  40.  §  12.  voorzegd, 
dat  'er  in  dit  Jaar  [  174^]  weinige  ,  en  wel  zwartfchildige  Kevers  te  voorfchyn 
zouden  komen.  Nopens  het  Schild ,  is  myne  voorzegging  vervuld  geworden  ; 
doch  raakende  het  klein  getal,  daar  in  zou  ik,  volgens  de  meening  van  zom- 
migen  gemifl  hebben;  en  ik  moet  zelf  bekennen,  dat  derzelver  groote  menig- 
te my  zeer  opmerkzaam  maakte.  Doch  men  moet  hier  omtrent  evenwel  in 
acht  neemen,  dat  zy  zich  nochtans  zo  menigvuldig  niet  vertoonden,  als  men 
dezelven  in  de  drie  voorige  Jaaren  gezien  had  ;  en  dewyl  één  Wyfje  meer 
dan  twintig  en  dertig  Eieren  legt,  zo  konden  'er  van  de  weinige  Kevers  ,  in 
den  Jaare  1740.  overgebleeven  ,  nog  genoeg  ontftaan,  indien  de  Eieren  geen 
fchade  geleeden  hadden.  Een  Mai- Kever  heeft  buiten  twyfFel  meer  dan  twee 
Jaaren  tot  zyn  volkomen  Wasdom  noodig;  en  dewyl  beide  die  foorten  beurts- 
wyze  te  voorfchyn  komen,  zo  vindt  het  ongelyk  getal  der  Jaaren  hier  geen 
plaats.  Het  zou  ook  wel  konnen  zyn,  dat  my  de  ouderdom,  dien  de  Worm 
bereikt,  niet  recht  bekend  ware;  hoewel  ik  zulks  nog  niet  geloove;  maar  ge- 
field het  was  zo  ,  dan  moell  noodwendig  zulk  een  Worm  zes  Jaaren  van  het 
Ei  af  toebrengen,  eer  hy  in  een  Kever  verandert  ;  en  dus  zou  het  getal  in  den 
Jaare  174^^  *,  wanneer  de  zwartfchildigen  in  grooter  menigte  dan  de  roodfchil- 
dJgen  verfchynen  moeten,  weinig  zyn;   het  welk  de  tyd  leeren  zal  f. 

De 

*  Twee  jaaren  na  dat  dit  blad  gedrukt  was,  naamlyk  in  't  Jaar  1740,  verzekerde  delleer  iJi/p/, 
wat  verder  in  dit  Werk,  in  de  bercliryving  van  den  Neushoorn-Kever  op  Tjb.  VI.  en  VH.  § 
15.  met  meer  bondigheid  ,  dat  de  I\Iai-Kever-\Vorm  5  Jaaren  noodig  heeft  tot  zjni  volkomen 
wasdom ,  en  eerll  in  't  zesde  jaar  in  de  Kever-geflalte  verfciiynt. 

Kleemann. 

*  Dat  men  die  bcurtswyze  verfchyning  der  rood- en  zwartfchildige  Mai-Kevers ,  meer  voor  cene 
toevallige  dan  voor  ecnc  regelmaatige  en  beflendigc  zaak,  te  houden  hebbe  ,  zal  de  genegen 
Lcczer  uit  inyne  aanmerking,  by  de  bcfchryving  des  IMai-Kevers,  reets  hebben  konnen  afnee- 
:ncn.  KL!:EM.•^^■^, 


DER    AAR  D-K  EVERS.    Tuh.  IV.  si 

Ta'j.  IV. 

De  Hart-Kever,  of  bet  zogenoemd  Vliegend  Hart, 
benevens  zynen  oorfprong  uit  den  grooten  Houtworm. 


Dat  de  Kever  ,  dien  wy  thans  voorneemen  te  befchryven ,  byna  door 
gantfch  E  uropa  den  naam  van  het  Vliegend  Hart  bekomen  heeft ,  daartoe 
zullen  zekerlyk  zo  wel  zyne  Hoornen,  als  zyne  grootte  aanleiding  gegeeven 
hebben  *.  Zyne  hoornen  hebben  veel  overeenkomft  met  die  van  een  Hart,  ■ 
fchoon  ze  niet  zo  veele  uitfpruitzels  of  takken  bezitten;  en  nopens  de  grootte 
overtreft  hy  alle  andere  Europifche  lnfc6ten,  die  my  bekend  zyn,  gclyk  hec 
Hart  al  het  andere  viervoetig  Wild  in  grootte  te  boven  gaat.  Jn  Duitfch- 
land  is  hy  voornaamiyk  bekend,  by  den  naam  van  Schiöter ;  als  ook  by  dien 
van  Bomer  en  Fuurixonn.  De  laatfte  naam  zou  hem  ,  volgens  het  bericht 
van  den  beroemden  Heer  Bruckman,  Epi[l.  Iiiner.  LXXVIII  pag.  3.  ge- 
geeven zyn,  om  dat  het  onkundig  Gemeen  gelooft,  dat  deze  Kever  vuur  en 
gloeiende  kooien  van  de  eene  plaats  naar  de  andere  kan  draagen.  Daar  nu 
Bomen ,  of  Bamen ,  dat  een  Nederduitfch  Woord  is ,  zo  veel  als  Branden  be- 
tekent ,  zo  is  het  zeer  waarfchynlyk  ,  dat  de  Duitfche  naam  van  Bümcr,  en 
de  Hollandfche  vzn  Banier  ,  uit  dit  gevoelen  van 't  gemeene  volk  ontftaan  zal 
zyn.  Doch  dat  hy  by  ons  Schröter  genoemd  wordt  ,  is  ,  volgens  het  gevoe- 
len van  Jon.  Faber,  een  Roomfch  Profeflbr ,  geboren  te  Bamberg ,  (Zie 
zyne  Nova  plant arum,  animaUum  £ƒ  tnineralium  Mexicanarum  hijloria,  <iFrancisc. 
Hernandez  &c.  compilata  ^c.  Romcs  1651.  pag.  836.)  van  het  woord  5fA/-o- 
ten  af  te  leiden;  dat,  gelyk  hy  zegt,  zo  veel  beduidt  ,  als  iets  te  zamen 
drukken,  vaftklemmen,  of  voortfluwen. 

§.  2. 

Deze  Kever  is  niet  in  alle  Geweften  ,  ook  niet  ten  allen  tyde  by  ons  te 
vinden;  want  hy  onthoudt  zich  meefl  en  lieffl;  in  de  Eike- Wouden;  ende- 
wyl  hy  ,  even  als  de  Mal -Kever,  en  andere  Kevers  meer,  een  Maand -Ke- 
ver is  ,  zo  komt  hy  alleen  in  Juny  en  Jidy  ,  in  die  geweften  ,  daar  veele 
Eike  -  boomen  groeien  ,  te  voorfchyn.  Doch  fchoon  hy  iedereen  ,  en  zelfs 
den  Kinderen  bekend  zy  ,  welken  het  vermaak,  dat  ze 'er  in  hebben,  menig- 
maal ,  door  het  knypen  zyner  hoornen  ,  met  traanen  betaalen  moeten  ;    zo 

wee- 

•  Het  heeft  den  Heer  L/ni/.ei/s  behaagd,  hem  insgelyks  den  naam  van  Chrvus  te  geeven.    Zie 
zyn  Syjl.  Nat.  Cl.  F.  Inf,  Qokopt.  Scarab.  pag.  353,  Num.  58. 

Kleemann. 
ide  Dieh  \jle  Stuh  H 


58  EERSTECLASSE 

T.Ms.lV.  weeten  echter  de  minften  iets  van  zynen  rechten  oorfprong.  Hoe  veele  Schry. 
vers ,  welken  van  de  Infeften  gefchreeven  hebben ,  men  ook  nazie  ,  men  zal 
'er  nochtans  niets  anders  dan  onzekere  berichten  van  aantreffen.  Veelen  zyn 
van  gedachten  ,  dat  de  Schröcer  voortkomt  uit  het  verdroogde  of  verdorde 
Eike  •  hout ;  anderen  beweeren  ,  dat  hy  door  de  paaring  van  een  Mannetje 
met  een  Wyf je  voortgeteeld  wordt ;  en  'er  zyn  weder  anderen ,  die  fchryven , 
dat  hy  uit  een  Worm  ontftaat  ,  die  in  't  verrotte  Hout  groeit ,  en  miffchien 
uit  den  Mefb  oorfpronglyk  is.  Maar  dat  hy  uit  het  verrotte  Hout  of  den 
MefI:  zou  voortkomen ,  gelooft  niemand  in  onze  dagen  ,  daar  men  van  den 
oorfprong  der  meefte  Infecten  gantfch  anders  overtuigd  is  ;  doch,  of  hy 
door  de  paaring  reets  als  Schröter  uit  het  Ei  kome,  dan  of  hy  eerfl  een  Worm , 
en  welk  een  Worm  het  zy ,  die  in  een  Schröter  verandert ,  is ,  voor  zo  veel 
ik  weete,  nog  van  niemand  aangetoond,  't  Is  wel  waar,  dat  Swammer- 
DAM,  in  zyne  algemeens  Hijlorie  der  JiifeSien ,  dit  Vliegend  Hart  in  de  derde 
Clafle  fielt ;  waaronder  ,  volgens  zyne  verdeeling  ,  alle  de  Infeclen  behoo- 
ren ,  die  als  een  Worm  uit  het  Üi  voortkomen  ,  naderhand  in  eene  Pop ,  en 
eindelyk  in  een  gevleugeld  Infeft  veranderen  ;  maar  men  heeft  reden  om  te 
gelooven  ,  dat  hy  den  Worm  van  dezen  Kever  nooit  gezien  heeft  ;  want 
daar  hy  de  Pop  van  den  Neushoorn -Kever  befchryft ,  wenfcht  hy  eene  Pop 
van  't  Vliegend- Hart  te  mogen  zien.  Zie  Biblia  h'atwce.  T.  I.  /'fl^.324.  Wat 
my  aangaat  ,  ik  ben  altoos  van  gevoelen  geweeft ,  dat  de  Schröter  ,  als  een 
Aard  Kever,  uit  een  Worm  voortkomt ;  inzonderheid  ,  dewyl  ik  weete  , 
dat  alle  de  Aard  -  Kevers  ,  welker  oorfprong  ik  nagefpoord  hebbe  ,  in  't 
begin  Wormen  waren.  Vermits  nu  deze  Wormen  meercndeels ,  de  grootte 
uitgezonderd  ,  in  gefbalte  met  elkander  overeenftemmen  ;  meene  ik  waar- 
fchynlyker  wyze  te  konnen  befluiten,  dat  de  Schröter-Wormdenzelven  ook 
gelyk  zal  zyn.  Maar  indien  ik  denzelven  vinden  wilde  ,  moefl  ik  ook  de 
plaats  van  zyn  verblyf  weeten  ;  en  fehoon  de  Schröter  zich  aan  de  Eike  -  hoo- 
rnen onthoude  ,  waar  van  hy  zyn  voedzel  trekt,  zo  was  het  echter  nog  on- 
zeker ,  of  de  Worm  zich  ook  da  ir  mede  voedde;  nademaal  my  bekend  was, 
dat  de  Mai  Kever -Worm  zyn  voedzel  zoekt  aan  de  wortelen  der  gewalfen, 
fehoon  hy,  als  Kever,  hec  loof  van  onderfcheiden  Boomen  tot  fpyze  gebrui- 
ke.  Ondertuffchen  fchoot  my  te  binnen  ,  dat  de  Wormen  van  den  Goud- 
en Neushoorn -Kever  van  't  verrotte  Hout  leefden;  en  dit  verfterkte  my  in 
myn  gevoelen,  dat  ik  den  Schröter- Worm  by  de  Kiken  zoeken  moell.  Na 
dat  ik  nu  omtrent  zes  jaaren  lang  vergeeffclie  moeite  aangewend  hadde,  om 
dezen  Worm  op  te  fpeuren  ;  verwekten  echter  de  voorgemelde  gedachten 
eensklaps  in  my  eene  vafle  hoop,  dat  ik  toch  eindelyk  het  loon  voor  deze 
myne  pooging  erlangen  zoude.  Ik  deed  derhalve  een  naauwkeurig  onder- 
zoek naar  zodanige  Geweften ,  daar  veele  Eiken  groeiden  ,  die  niet  te  verre 
van  ons  afgele^ijen  waren;  en  verftondbydie  gelegenheid  uiteen  goed  Vriend  , 
dat  'er  in  het  Pappenheimfche  gantfche  Bollchen  van  Eike  •  boomen  ftonden : 

waar- 


DER    AAR  D-K  EVERS.    Tab.  IV.  5() 

waarin  ook  de  Hart- Kever  op  zyncn  tyd  in  eene  groote  menigte  te  vin-T.n.lv. 
<len  was.  Ik  liet  terftond  myne  gedachten  daar  over  gaan  :  want ,  nadien 
de  Eiken  by  ons  zo  veelvuldig  niet  groeien,  dat  ze  boven  of  onder  de  aarde 
verrotten,  zo  oordeelde  ik  ook,  dat  ik  dien  Worm  alhier  niet  zeer  gemakijk 
vinden  zoude.  Maar  ik  had  goede  hoop,  dat  ik,  door  de  goedheid  van  myn 
begunfliger,  den  Heer  Jon.  Hen  rik  Zorn  ,  Pharheer  te  Hiethfurt  en 
Schambach,  van  wiens  uitmuntende  kennis  in  de  Natiiurlyke  Hillorie  zyne 
Petino-Tbeologie  genoegzaam  getuigen  kan,  wel  haafl:  nader  bericht  op  mynen 
aan  hem  gezonden  i'ri. f  ilond  te  ontvangen.  Ik  had,  naamlyk  ,  myn  vermoe- 
den, in  een  Brief  aan  dien  Heer,  ontdekt,  en  gemeld,  hoedanig  ik  meen- 
de dat  'er  de  hchröter-Worm  moeft;  uitzien  ;  mitsgaders  hoe  ik  geloofde,  dat 
hy  zich  by  de  verrotte  Eikeboomen  ophield.  Gemelde  Heer  vereerde  my- 
nen Brief  niet  alleen  met  een  genegen  en  fpoedig  antwoord,  in  datoden  2*'e" 
yuny  dezes  Jaars ,  waar  in  hy  my  aanmoedigde  om  dat  werk  voort  te  zetten  : 
maar  hy  zond  my  ook  kort  daarop  een  tamelyk  aantal  der  begeerde  Wor- 
men; met  naricht,  dat  zy,  die  de  vervuilde  Eiken  uicgraafden  ,  ook  eenige 
halfvolwaflen  SchrSters  gevonden  hadden ,  welken  zy ,  om  dat  'er  niet  naar 
gevraagd  was,  hadden  laaten  liggen.  Was  ik  te  vooren  begeerig  geweefl 
naar  de  Wormen,  ik  was  nu  ruim  zo  nieuwsgierig  om  deze  ha\{\v3.iTen Schrö- 
ters  ,  welken  ik  voor  Schröcer- Poppen  hield,  te  ziin.  Ik  fchreef  dien  volgen- 
de op  nieuw  aan  mynen  Vriend ,  en  ontving  voorts  verfcheiden  groote  Ei- 
vormige,  uit  kleeverige  aarde  beftaande,  harde  Ballen,  waar  van  zommigen 
byna  zo  groot  waren  als  eens  Mans  hand  ,  met  bericht ,  dat  de  halfwaften 
Schröiers  in  diergelyke  ballen  gevonden  wierden.  De  nieuwsgierigheid  liet 
my  niet  lang  wachten  ;  ik  opende  terftond,  en  met  de  grootde  begeerte ,  alle 
deze  Ballen,  om  te  zien ,  of  ik  'er  zodanig  eene  Pop  in  vinden  mogte;  maar 
ik  zag  'er  toen  nog  niets  anders  in  dan  loutere  Wormen,  die  allen  deneerfl- 
toegezonden  gelyk  waren.  Ik  maakte  deze  Ballen  weder  zorgvuldig  toe  met 
leem,  en  lei  ze  weg  ;  in  gedachten,  om  ze  wel  haafb  wederom  te  bezichti- 
gen; en  te  zien,  wat  'er  van  geworden  was  ;  als  zynde  voor  ditmaal  genoeg 
voldaan,  dat  ik  deze  Wormen  in  hun  verblyf  deelachtig  was  geworden.  Want, 
gemerkt  zy  zodanig  eene  Wooning  vervaardigd  hadden ,  die  zo  hard ,  van 
binnen  geheel  glad,  en  telTens  zo  gefield  was,  dat  ze  daar  in  geen  voedzel 
konden  vinden ,  kon  ik  daaruit  vaftftellen  ,  dat  de  tyd  hunner  veranderinge 
reeds  naby  moeft  weezen.  Maar  het  fcheelde  weinig,  of  ik  was  op  andere 
gedachten  gekomen;  en  de  hoop,  om  de  Verandering  van  den  Schiöier  te  lee- 
ren  kennen ,  fcheen  byna  te  verdwynen.  Ik  had  naamlyk  cén  der  Ballen  over 
't  hoofd  gezien ,  en  ongeopend  gelaaten  ;  toen  my  zulks  te  binnen  fchoot , 
opende  ikdenzelven,  en  vond  'er  eene  Fop  in,  die  niets  minder  dan  naar  die 
vaneen  5c-^;ü7(?r,  maar  veel  naarde  Pop  vaneen  Hout -Kever  geleek;  gelyk  my, 
dewyl  ik  reeds  verfcheiden  foorten  van  Hout-  Kevers  kende, haare  lange knob- 
belige  Sprieten,  benevens  de  overige  geftalte,  duidelyk  te  kennen  gaven.  Al- 
kenlyk  dacht  ik ,  zou  het  onmogelyk  zyn ,  dat  'er  onder  de  Schröter- Wormen 

H  2  een 


6o-  EERSTECLASSE 

T.ffiilV,  een  Hout  Kever -Worm  huis  vefle?  Daar  by  kwam  ook,  dat  de  Bal,  waarin 
die  Pop  lag ,  van  de  overigen  in  gedaante  onderfcheiden  ,  en  meer  rond  dar> 
langkwerpig  v/as ;  waar  tegen  de  andere  Wormen  den  overigen  ,  welken  ik, 
volgens  myne  Verdeeling,  in  de  Eerfte  ClafTe  gebragt  had  ,  in  alles  meerge- 
lyk  waren,  dan  dien  Hout -Worm;  waaruit  deze  Kevers  voortkomen,  en 
waarvan  ik  'er  verfcheiden  kende.  iVlet  de^.e  en  diergelyke  gedachten  bezwan- 
gerd, groeide  myne  hoop  weder  ,  dat  ik  de  Schröter- Wormen  verkreegen 
hadde;  en  de  uitkomfl  toonde,  dat  die  hoop  niet  ydel  was  ;  want  toen  ik, 
na  verloop  van  drie  weeken ,  den  eerften  Bal  weder  opende  ,  zag  ik  'er  met 
groote  vreugde  de  Pop  van  een  Wyf  jes  -  Schröter  in.  Deze  gezien  hebbende  , 
lier  myne  nieuwsgierigheid  my  geen  ruft,  tot  dat  ik  ook  de  anderen  met  op- 
lettendheid bekeeken  had ;  doch  deze  vertoonden  my  hunne  Wormen  nog  in 
de  oude  gedaante;  met  dit  onderfcheid  echter  ,  dat  ze  geheel  nat  en  vetfchee- 
nen  te  zyn ,  als  of  ze  met  zweetdruppelen  bezet  waren.  Na  verloop  van  achc 
dagen  bezag  ik  ze  wederom,  en  ontdekte  andermaal  twee  Poppen  van'tMan- 
lyk  geflacht.  Wanneer  ik  dezen  nu,  gelyk  de  eerfte  ,  naauwkeurig  afgebeeld 
had,  maakte  ik  de  Ballen  zorgvuldig  weder  toe  ,  en  begroef  ze  ,  in  het  daar 
toe  bereide  vat  van  Eike-hout.  Hierin  had  ik,  tot  behulp  dier  Wormen, 
die  nog  geene  Wooningen  gemaakt  hadden  ,  van  onderen  een  handbreed  Pot- 
aarde  gedaan;  op  deze  Pot -aarde  ftrooide  ik  een  deel  vervuild  luke-hout,. 
de  overige  ruimte  vulde  ik  met  aarde  ,  en  deze  bedekte  ik  ,  om  ze  langer- 
vochtig  te  doen  bly ven ,  met  eene  groene  Zoode. 

§    3. 

Dewyl  ik  nu  door  de  goedgunftigheid  van  den  Weleerwaarden  Pajloor  en 
Seniur  Zorn,  dien  ik  hiermede  nogmaals  myn  dank  betuige  ,  in  ftaatgefteld 
ben,  om  mynen  geëerden  l>eezeren  deHiftorie  des  Schroters  mede  te  deelen  ; 
zo  zal  ik  dezelve  van  't  Va  af  beginnen,  en  zo  veel  my  mogclyk  is  ,  tot  aan 
f;g.  1.  den  dood  van  dezen  Kever  omftandig  befchryven.  De  i'*'^  Fifr.  van  Tab. 
IV.  vertoont  ons  de  Eieren  ,  waaruit  de  Schröter  Wormen  gebooren  worden. 
Dezelven  zyn  langkwerpig  rond  van  gedaante,  en  hebben  eene  donkere, blin- 
kende, Stroo  of  Zeemleer-geele  koleur  :  doch  dat  dezen  den  gantfch  frifchen 
Eieren  in  alles  gelyk  zouden  zyn  ,  kan  ik  juift  niet  beweeren  :  dewyl  ik  ze  , 
by  de  volgende  gelegenheid  ,  uit  een  gedroogden  Kever  genomen  hebbe. 
Zeker  goed  Vriend,  weetende  dat  ik  met  het  onderzoek  van  den  Schröter  be- 
zig was,  vraagde  my  eens,  of  ik  wel  recht  verzekerd  ware ,  dat  de  Scbröters 
met  de  groote  Hoornen  de  Mannetjes,  en  die  met  de  kleinen  de  Wyfjeszyn? 
Wanneer  ik  hem  nu  ten  antwoord  gave,  dat  ik  zulks  voorzeker  v/ifl;  bragt 
hy  daar  tegenin;  waarom  dan  Ra  jus  in  zyne  Hijloria  Infe^onim  p.  75. 
den  grootften  als  het  VVyfje,  en  den  kleinften  als  het  Mannetje  befchryve? 
en  betuigde  ook  dat  deze  meening  hem  zeer  natuurlyk  voorkwam ;  nademaal  de 
Wyf  jes  der  overige  Infcclen  altoos  dikker  en  grooter  waren  dan  de  Manne- 
tjes-, 


^S CARABAK  ORUM  TERRKSTRIUM  CLASSIS  I. 


^.J7_JP^/:./  /:.v^ 


DER    AAR  D-K  EVERS.    Tab.  IV.  6t 

tjes*.  Ik  zal  u  ,  antwoordde  ik  hier  op,  met  der  daad  toonen,  dat  Ra  jus  Tab.  IV. 
kwaalyk  onderricht  is  geweefl:.  Ik  opende  toen  terftond  zo  wel  een  groocen 
als  kleinen  Kever;  welken,  alzo  ik  ze  reeds  lang  gehad  ,  en  in  myn  Kabinet 
van  Infedten  bewaard  had  ,  gantfch  droog  waren.  Des  niettegenflaande  von- 
den wy  in  den  grooten  flraks  het  manlyk  Lid,  waarvan  ik  hierna  verder  fpree- 
.ken  zal;  en  in  den  kleinen  de  Eieren  ;  die,  na  dat  ze  een  tydlang  in  't 
water  gelegen  hadden,  van  zodanig  eene  gedaante  waren  ,  als  ze  in  de  ge- 
melde eerlte  Fig.  afgebeeld  zyn.  iJyaldien  ik  met  den  aanvang  ,  toen  ik  de 
eerfle  Schröter- Wormen  ontving,  die  my,  benevens  hun  voeder , in verfchei. 
den  grootte  toegezonden  wierden ,  om  de  Eieren  gedacht  had ,  zou  ik  ze  mo- 
gelyk  ook  verfch  gekreegen  hebben.  Want  als  ik  ,  na  verloop  van  eenige 
weeken,  eens  weder  naar  myne  Wormen  zag  ,  zo  vond  ik  'er  in  de  aarde  , 
onder  het  hout ,  wel  vyf  ,  die  nog  zeer  jong  waren  ,  en  welker  langde,  de 
grootte  der  2^=  Fig.  had  ;  deze  zyn  waarfchynlyk  by  my  eerll  uit  den  dopF/ig'.  2. 
gekomen  ,•  vermits  ik  'er  in  't  begin  niets  van  befpeurd  had.  Dat  deze  klei- 
nen ook  werkelyk  Schröter- Wormen  waren,  daar  aan  kon  ik  ,  wegens  hun 
blinkenden  Oranje -geelen  Kop,  en  zes  Pooten  ,  in  't  geheel  niet  twyftelen; 
fchoon  aan  hun  het  dwars  geplooide  lyf  iets  graauwer,  en  de  achterfle  darm- 
zak  bruiner  van  koleur  was  ,  dan  aan  de  grooter  Wormen.  Deze  iaatrten 
bleeven  altyd  gekromd  liggen  ,  waar  tegen  de  kleinen  zeer  behendig  over  de 
vlakke  Tafel  kroopen  ,  en  den  Darmzak  eenigzins  gekromd  achterna  fleepten. 
De  verfchillende  grootte  ,  waarin  deze  Wormen  op  denzelfdcn  tyd  van  'c 
jaar  gezien  worden,  doet  my  gelooven  ,  dat  ze  wel  zes  jaaren  noodig  hebben,. 
eer  ze  hun  volkomen  wasdom  bereiken  ,  waar  in  wy  ze  nu  befchouwen  zul* 
len. 

§,4. 

De  3''*  Fig.  vertoont  ons  den  grootilen  der  Wormen  ,  dien  ik  ontvangen  Fig.  3; 
hebbe;  en  hier  uit  ziet  een  iegelyk  met  den  eerflen  opOag,  dat  hy,  ten  aan- 
zien der  geftalte  ,  tamelyk  overeenkomt  met  de  Wormen  der  voorgaande 
Mdi-en  Goud  Kevers.  De  Kop  van  den  tegenwoordigen,  is  echter  rooder 
van  kjleur;  ook  zyn  de  leden  van  't  lyf  meer  geplooid;  en  ,  behalve  dat  de 
Schröter- Worm  geene  hairen  op  het  lyf  heeft ,  gelyk  de  andere  Kever  Wor- 
men ,  zo  ziet  men  ook  op  het  laatlle  lid  eene  hartvormige  vlak ,  die  door  een 
diepen  omtrek  dus  gevormd  is.     Onder  deze  is  de  losplaats  der  vuiligheid  ; 

en 

*  Ilct  is  welwaar,  dat  de  Wyfjes,  onder  de  meefte  Ii'ire(5len  ,  gemeeiilyk  grooter  zyn  dan  de 
Mannetjts;  maar  het  is  geen  ongewoone  zaak,  dat  de  Wyfjes,  onder  de  foorten  van  gehoorn- 
de Kevers,  of  geheel  geene,  of  ten  minde  veel  kleiner  Hoorneu  hebben  dau  de  Mannetjee; 
en .  dit  blykt  ook  aan  't  Wyf je  van  den  Schrütcr. 

Kleemann,- 

u  a. 


63  EERSTECLASSE 

en  naar  maate  dat  de  Worm  zich  beweege  of  ademhaale  ,  beweegt  zich  ook 
dit  hartvormig  deel  uit-  en  inwaarts.  Dit  nu  ,  benevens  de  grootte  ,  is  't 
voornaamfte  ,  waar  door  deze  Worm  van  de  overigen  dezer  ClalFe  onderfchei-. 
den  kan  worden.  Aan  den  grooten  rondverwulfden  Kop  heeft  hy  ,  gelyk  de 
anderen  ,  eene  ilerke,  fcherpe  en  zeer  harde  Byttang ;  welke  binnen- waards, 
ter  wederzyde ,  met  nog  eenige  by  takken  bezet  is  ,  en  die ,  benevens  de 
middel -lip,  eene  donker  zwart  bruine  koleur  heeft.  Met  deze  tang  kan  hy 
zo  flerk  toebyten,  dat  hy  aaneen  ftukje  houts ,  't  welk  hy  met  dezelve  vat, 
om  hoog  geligt  wordende ,  'er  lang  aan  konne  blyven  hangen.  Onder 
deze  tang  zyn  nog  een  paar  leenige  en  uit  verfcheiden  leden  bellaanJe 
Vreetfpitzen  te  zien ;  en  tuffchen  dezen  (laat  nog  een  paar  kortere  ;  die  ech- 
ter uit  hoofde  der  ligginge ,  welke  de  Worm  in  deze  figuur  heeft ,  niet  in  't 
oog  vallen.  De  zes  pooten ,  die  elk  uit  vyf  leden  beftaan  ,  hebben  aan  't 
uiterfle  einde  een  kleinen  klaauw,  en  zyn  Oranje- geel  van  koleur.  De  grond- 
verwe  van  't  lyf ,  dat  zeer  blinkend  is ,  valt  by  den  tegenwoordigen  Worm 
tamelyk  bleek,  en  Zeemleer-of  Scroo  geel  ;  maar  op  de  zes  laatfle  leden, 
op  één  na,  op  den  rug  in  't  graauwe.  De  boven  en  ondervlakte  van  't  lyf 
worden  door  een  opgeworpen  bobbeligen  wrong  van  elkander  onderfcheiden ; 
die  zich  ter  wederzyde  ,  van  den  Kop  af  tot  aan  het  laatfte  lid ,  uitftrekt. 
Op  de  bobbels  van  dezen  wrong  ziet  men  de  negen  Spiegelpunten  ,  of  Lucht- 
gaten  ,  die  niet  zeer  groot  en  bruin  van  koleur  zyn  Wanneer  deze  Worm 
de  volkomen  grootte  bereikt  heefc ,  ligt  hy  meeren  deels  altoos  zo  gekromd; 
om  dat  hy  zich  niet  meer,  gelyk  in  zyne  jeugd ,  kan  uitftrekken  ;  hoewel  hy 
zich  in  die  gedaante  geduurig,  op  eene  zeldzaame  wyze  ,  van  de  eene  zyde 
op  de  andere  wende  en  keere.  Die  zelfde  kromme  ligging  belet  ons  ,  de 
lengte  van  den  Worm  ten  naauwkeurigfte  op  te  geeven  ;  nochtans  zal  hy 
in  die  grootte  ,  zo  als  'er  hier  een  afgebeeld  is ,  wel  vier  duim  konnen  haa- 
ien :  doch  het  gebrek  aan  voedzel  is  eene  oorzaak,  dat  veelen  derzelven  zo 
groot  niet  worden. 

§•  5. 

In  den  tytel  van  dezen  Hart -Kever  hebbe  ik  onzen  Worm  den  grooten 
Hout -Worm  genoemd  ,  fchoon  hy  niet  in  't  Hout  leeve  ,  maar  'er  alleen 
zyn  voedzel  van  trekke  ,  en  in  de  aarde  woone.  Doch  hy  is  eene  foort  dier 
VVormen  ,  welken  de  ouden  CoJJiis  noemen  ,  en  dien  de  Duitfchers  den 
naam  van  Hout -Worm  gegeeven  hebben  :  gelyk  ook  Swammerdam  hem 
in  zyne  taal  Houtimvi  noemt.  Deze  haalt,  by  de  befchryving  vanden  Worm, 
waar  uit  de  Neushoorn  Kever  voortkomt,  Bibl  Nat.  T.  I.  pn^.  328.  uit  Pli- 
Nius  aan,  dat  de  Ouden  diergelyke  Wormen  voor  eene  lekkere  Spyze  ge- 
houden hebben ;  ook  voegt  hy  'er  by  ,  dat  het  Wormen  geweefl  moeten  zyn, 
uit  welken  de  groote  Kevers  voortkomen ;  en  de  eigen  woorden  van  Plinius 
beveiligen  zulks  j  nademaal  hy  zegt:  Pragrandesque  reborum  delkatiore  fiint  in 

ciho: 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  IV.  63 

cibo:  cojjiis  vocant,  tfc.  Nat,  ////?.  Lib.  XVII.  c  24.  Hy  noemtze  ,  ter  de-TA£.lV, 
zer  plaatze,  de  zeer  groote  Wormen  der  Steen  -  Eiken  ,  die  buiten  twyffel 
onze  Schroter- Wormen  2yn ;  dewyl  'er  bezwaarlyk  grooter  Wormen  der 
Eilv-en  gevonden  zullen  worden  ;  ook  konnen  dezelven  wegens  hunne  vettig- 
heid fmaakelyker  zyn  ,  dan  die  der  Neushoorn  -  Kevers.  Jk  hebbe  naamlyk 
den  Worm  van  een  Neushoorn  -  Kever  eens  geopend  ,  om  te  zien  ,  of  zyne 
Maag  en  Gedarmte  zodanig  gefchikt  waren ,  als  S  w  a  m  m  e  u  d  a  m  die  voor- 
fielt  ;  en  alles  ook  zo  bevonden.  Daar  benevens  hebbe  ik  een  Schroter-  ' 
Worm,  dewyl  dezelve,  volgens  het  uiteilyk  aanzien  ,  alleen  door  de  grootte 
van  den  bovengenoemden  onderfcheiden  is  ,  insgelyks  geopend  :  doch  hier 
waren  de  Maag  en  de  Darmen  gantfch  anders  gelleld  ,  en  ze  lagen  geheel  in  'c 
vet  begraaven ;  echter  kreeg  ik  geen  trek  om  'er  de  proef  van  te  neemen  ,  hoe 
zy  fmaakten.  En  gelyk  de  Heer  Fontenelle  niet  gelooft ,  ( Zie  Hifi.  de 
V/lcad.  des  Sciences,  Année  1736  pag.  35.  Edit.  Jmflerd.)  dat  de  nieuwsgie- 
rigfle  en  kloekmoedigfte  Philofooph  ligt  beOuiten  zal  om  Rupfen  teeeten;  zo 
kan  ik  my  ook  niet  verbeelden  ,  dat  iemand  in  onze  dagen  trek  zou  hebben, 
om  met  de  Ouden  de  Schroter  Wormen  te  nuttigen  :  te  minder,  vermits  men 
dezelven  tegenwoordig  ,  voor  zo  veel  ik  weete  ,  niet  eens  meer  in  de  Heel- 
kunde gebruikt ;  fchoon  de  Ouden  fchry  ven ,  dat  ze  alle  Zweeren  ,  inzon- 
derheid de  invreetende  Mondzweeren  ,  geneezen ;  wanneer  men  dezelven  tot 
poeder  brandt,  met  een  gelyk  gedeelte  van  Anys  en  Uly  vermengt ,  en  het 
befchadigde  deel  daar  mede  beflrykt. 

§6. 

Zo  dra  deze  Worm,  na  ettelyke  reizen  van  huid  veranderd  te  zyn,  de  vol- 
komen grootte  bereikt  heeft,  zoekt  hy,  in  de  plaats  van  zyn  verblyf,  onder 
de  aarde ,  een  niet  zo  zeer  zandigen  als  wel  lymachtigen  grond  ;  en  daarin 
vervaardigt  hy,  door  behulp  van  zyne  Byttang  en  Pooten,  een  ovaal  ronden 
Bal  ;  die  van  binnen  gantfch  glad  en  gepolyil  is ;  mitsgaders  zo  veel  ruimte 
heeft,  dat  'er  de  Worm  bekwaam  in  liggen,  en  voor  alle  aanvallen  van  an- 
dere Schepzelen  veilig  in  ruften  kan.  Zodanig  een  Bal  is  altoos  veel  harder 
envalter,  dan  de  aarde,  waarin  hy  gevonden  wordt;  des  het  fchyne  ,  als 
of  hy  van  Pot  aarde  gemaakt  en  gebakken  ware.  Dit  doet  my  ,  als  zeer 
waarfchynlyk,  vallftellen  ,  dat  de  Worm,  by  de  toebereiding  zyner  VVooninge 
onder  de  aarde  ,  te  werk  ga,  gelyk  de  Rupfen;  die,  by  het  infpinnen  een 
kleverig  fap ,  dat  ze  by  zich  hebben ,  onder  haar  fpinzel  mengen  ,•  en  dat  de  Bal , 
door  middel  van  dit  vocht ,  naderhand  deze  zyne  hardigheid  verkrygt.-  In 
de  ^^"^  Fig.  zien  wy  zodanig  een  geöpenden  Bal,  die  echter  ,  om  de  weinige /7>.,|,. 
ruimte  van  de  Plaat  ,  hier  veel  kleiner  verbeeld  is ,  dan  hy  in  de  natuur  ge- 
vonden wordt  :  aangezien  de  kleinfte  Worm  dezer  foorte,  die,  of  een  Wyf- 
je.  of  uit  gebrek  aan  Voedzel  zo  klein  gebleeven  is  ,  altoos  eene  grooter 
Woonmg  voor  z:ch  toebereidt  j  ja  zelfs  zyn  'er  Ballen  onder,  die  in  de  leng- 
te- 


€^  EERSTECLASSE 

Ta3.  IV.  te  de  gantfche  ruimte  onzer  Plaat  zouden  beflaan.  Ook  hebbe  ik  niet  zonder 
verwondering  befpcurd  ,  dat  de  Ballen  der  Mannetjes  eene  veel  langere  hollig- 
heid  hebben ,  dan  die  der  Wyf  jes ;  en  wel  om  de  volgende  reden.  Wanneer 
de  Schrötcr  uit  de  Pop  komt ,  welke  insgelyks  eene  grooter  ruimte  dan  de 
Worm  noodig  heeft ,  dan  moet  dezelve ,  indien  hy  een  Mannetje  is ,  zyne 
hoornen ,  die  eerfl  op  de  borfh  liggen ,  konnen  uitltrekken  ;  en  gemerkt  de 
hoornen  der  Mannetjes  veel  langer  zyn  dan  die  der  Wyfjes  ,  zo  moeten  de 
Mannetjes  ook  eene  veel  grootere  holte  tot  hun  verblyf  hebben :  want ,  fchoon 
ze  reeds  de  gedaante  van  een  Schröter  hebben  aangenomen  ,  komen  ze  echter 
■niet  uit  hunne  wooning  te  voorfchyn  ,  voor  dat  alle  hunne  deelen  behoorlyk 
gehard  zyn,  en  het  jaarfaizoen  verfcheenen is ,  waar  in  ze  hunne  vlucht  begin- 
^nen. 

Ik  hebbe  hier  boven  nog  vergeeten  te  zeggen  ,  dat  deze  Wormen ,  op  het 
eerfle  lid  naafl  den  Kop ,  ter  wederzyde  ,  geene  zodanige  ruitvormige  vlak 
hebben,  als  men  aan  de  Wormen  der  Goud- Kevers,  en  aan  die  der  Neus- 
hoorn- Kevers,  welke  ik  in  't  vervolg  befchryven  zal,  befpeurt.  Voorts  ftaac 
my  nog  te  melden,  dat  ook  eenige  Schröter- Wormen  zodanig  eene  wooning 
als  boven  befchreeven  is ,  by  my  toebereid  hebben  ;  weshalve  ik  den  Leezer 
berichten  kan,  dat  zulk  een  Worm,  in  zyn  beflooten  Bal  ,  zyne  Worm -ge- 
Halte  nog  wel  vier  weeken  lang  behoudt;  als  mede  dat  hy,  hoe  meer  de  tyd 
zyner  Veranderinge  nadere,  te  meer  te  zamen  krimpt;  en  wel  in  diervoege  , 
dat  hy  hoe  langer  hoe  dikker  worde ,  gelyk  ik  by  de  opening  der  Ballen  meer- 
maals befpeurd  hebbe.  Omtrent  dezen  tyd  beginnen  ze  ook  op  de  bovenge- 
melde wyze  te  zweeten  ;  en  eindelyk  dringt  de  nog  verborgen  Pop  ,  de  Worm- 
huid aan  't  boven- einde  van  den  Kop  in  flukken  ,  en  ftrookt  dezelve  door 
eenige  krommende  beweegingen  van  zich  af ;  in  diervoege  ,  dat  men  nader- 
hand de  volmaakte  Pop  in  de  holligheid  van  den  Bal  vinde  liggen. 

§.  8. 

Celyk  nu  aan  de  meefle  Poppen  gemaklyk  te  zien  is ,  welk  een  gevleugeld 
InfetSl  uit  dezelven  te  voorfchyn  komen  zal  ;  zo  is  zulks  ook  aan  deze  gewaar 
■'"''£•  5'  te  worden.  De  5'''=  Fig.  vertoont  ons  eene  Pop  ,  die  van  't  manlyk  gedacht 
is,  en  alle  de  uiterlyke  deelen  en  leden  van  den  toekomenden  Scbiöler  duide- 
lyk  laat  zien.  Men  ontdekt  aan  haar  reeds  de  zes  Pooten  ,  de  Vleugels,  den 
breeden  en  grooten  Kop  ,  mitsgaders  de  lange  Hoornen.  Alle  deze  deelen 
zyn  eenigzins  dikker,  dan  ze  zich  aan  een  volwaffen  Kever  vertoonen  ;  als 
Eynde  ieder  op  zich  zelve  nog  met  eene  tedere  huid  overtrokken  ;  en  beide 
de  Hoornen ,  benevens  den  Kop  ,  liggen  binnenwaards  tegen  de  Borft  geboo- 
gen ;  ook  is  daaromtrent  nog  aan  te  merken ,  dat  beide  de  uiterfte  einden  niet 
to  duideljk  als  de  binnenften  te  zien,    en  nog  zeer  ftomp  zyn.    Deze  Pop 

kan 


DER    AARD-KEVERS.     Tab.  IV.  65 

kan  irct  haar  Voorlvf  en  deszelfs  deelen  geen  beweeging  maaken;  maar  hetTAo.  IV. 
Achterlyf  in  tegendeel  is  beweegel\k;  en  hier  door  kan  ze  zich  ook  naar  be- 
lieven wenden  en  keeren.  De  beide  aan  'c  laatfte  lid  van  't  achterlyf  zit- 
tende fpitzen  of  plinten,  doen  hier  zeer  veel  toe  ;  ze  zyn,  fchoon  ze  uit  vier 
a  vyf  Leden  beflaan,  en  dus  beweegelyk  fchynen  te  weezen,  nochtans  zeer 
ftyf,  en  aan  de  einden  fcherp.  Aan  de  Manlyke  Pop  zyn  deze  fpitzen  wel 
driemaal  zo  lang  als  aan  het  Wyf  je  ;  ook  is  't  noodzaaklyk  ,  dat  ze  grooter 
Eyn  ;  aangezien  de  Pop  van  't  Manlyk  geflacht  een  veel  grooter  en  zwaarder 
lyf  te  beweegen  heeft ,  dan  het  Wyf  je.  Deze  Pop  is  in  't  begin  ,  op  het  af- 
leggen van  de  Wormenhuid  ,  genoegzaam  gantfch  wit ;  maar  ze  wordt  ,  na 
verloop  van  ettelyke  dagen  ,  iets  geeler  ,  en  aan  't  Achterlyf  byna  Oranje- 
geel. In  de  6 'e  Fig.  zien  wy  de  afbeelding  eener  Poppe  van  't  Vrouwlyk  ^'J- <5. 
geflacht ;  waar  aan  byzonder  op  te  merken  is ,  dat  'er ,  achter  de  twee  gemel- 
de korte  llaartpunten ,  aan  de  onderfte  vlakte  ,  nog  een  paar  korter  op  twee 
Wrattenvormige  hoogtens  flaat ;  waar  door  het  gemis  van  lengte  in  de  ande- 
ren vergoed  fchynt  te  worden.  Met  de  overige  leden  is  't  gelegen  ,  als  by 
de  voorige  Pop ;  alleen  zyn  de  Kop  en  de  Hoornen  kleiner ;  de  koleur  is  ook 
iets  bleeker  ros  -  geel ;  doch  deze  is  insgelyks ,  naar  maate  van  den  ouderdom 
der  Poppe ,  of  helderer ,  of  donkerer. 


Aangaande  den  tyd  ,  wanneer  de  Schröter  -  Wormen  in  Poppen  verande- 
ren, kan  ik,  uit  het  gene  met  andere  Maand  -  Kever  -  Wormen  voorvalt,  op- 
maaken,  dat  dezelve  onbepaald  is;  fchoon  de  tieren  van  den  Schröter  alleen 
in  Juny  en  July  in  zodanige  aarde  gelegd  worden  ,  daar  verrot  Hout  onder 
is.  Wel  is  waar ,  dat  eenige  myner  Wormen  in  de  voornoemde  maanden 
veranderd  zyn ;  maar  ook  anderen ,  en  wel  de  meeflen  ,  gingen  eerfl  in  Af 
guflus  en  September  daartoe  over;  doch  alle  deze  komen  niet  voor  het  volgen- 
de Jaar  te  voorfchyn;  vermits  de  Scbiöter,  als  een  Maand -Kever,  nieteerder 
dan  in  Junyenjuly  gezien  wordt.  De  Poppen  behouden  haare  gedaante  twee 
of  drie  maanden ;  en  als  deze  verloopen  zyn,  ontwikkelt  de  Kever  zich  van 
de  Poppenhuid ,  dewelke  men  naderhand  ,  benevens  de  huid  van  den  Worm  , 
in  de  holligheid  van  den  Bal  ,  te  zamen  gekrompen ,  ziet  liggen,  in  't  begin 
heeft  de  Kever  eene  geelachtig  -  witte  en  zeer  tedere  huid ,  zo  dat  hy  ligt  in 
te  drukken  zy  ;  de  Kop  en  de  Hals  beginnen  het  eerfl:  zwartachtig-graauw 
te  worden ,  maar  de  Hoornen  en  Dekvleugels  bly ven  nog  een  tydlang  fchoon 
geelachtig  -  hoogrood.  OndertuiTchen  komt  de  Schröter  niet  voor  den  dag,  ten 
zy  hy  de  volkomen  koleur  en  hardigheid  ,  waartoe  hy  byna  drie  maanden 
Boodig  heeft,  verkreegen  hebbe ;  en  byaldien  zulks  niet  ten  bepaalden  tyde 
van  zyne  gewoonlyke  uitkomfl:  gefchiedt,  blyft  hy  zo  lang  verborgen ,  tot  dat 
die  tyd  wederom  nadere.  Doch  of  hy  middelerwyl  fpyze  gebruike  ,  daar  zou 
ik  aan  twyffelen  ;  ik  hebbe  ten  minflie  niet  ontdekt,  dat  die  genen  ,    die  by 

5«'e  Deels  ijle  Stuk.  I  my 


6Ö  EERSTECLASSE 

T'.G.IV.  my  veranderd  zyn,  eenige  vuiliglieid  ontlail;  hebben;  welke  nochtans ,  indkii 
*  ze  iets  genuttigd  hadden,  in  de  holligheid  gevonden  moeft  worden. 


Uit  al  het  bovengemelde  nu  blykt  zeer  duidelyk  ,  dat  men  den  Scbib'ier  op 
cnderfcheiden  tyden  ,  met  verrchillende  koleuren,  mitsgaders  in  verfchei- 
den  ligging  en  geflalte  kan  aantreffen  ;  waaruit  ook  teffens  te  verklaaren 
is ,  het  geen  twee  beroemde  Mannen  in  Duitfchland  onlangs  van  den  Scbröter 
bekendgemaakt  hebben.  De  eerlle  is  de  Heer  Dr.  Joh.  Seb.  Albuecht 
te  Coburg,  die  in  het  zesde  Deel  der  Jclonim  Natura;  Cwhforuin  Obf.  CXX. 
■p.  404.  de  befchryving  eener  Schröter- Poppe  van  't  Manlyk  gedacht,  be- 
nevens de  daar  toe  behoorende  figuuren ,  mededeelt  ;  tot  een  bewys  ,  dat  'er 
ook  by  den  Scinütcr  eene  Verandering  voorgaat ;  maar  van  den  Worm ,  waar- 
uit hy  voortkomt  ,  maakt  hy  geen  gewag.  Ook  hebbe  ik  het  flakvormige 
einde  aan  't  achterlyf  dezer  Poppe,  dat  hy  opgeeft,  aan  de  mynen  niet  be- 
fpeurd.  De  ander  is  de  Heer  F.  E.  Bruckmann,  Phil.  ^  Mcd.  Dr.  £fc« 
welke  ons  in  zyne  fraaie  Epijlolis  itinerariis,  Ep'ijl.  LXXVlIi.  een  bericht  varj 
den  Schiöicr,  en  zyn  Winterkwartier,  heeft  gegeeven.  In  dezen  Brief  vindt 
men  de  verfcheiden  naamen  van  den  Sch}  öcer ,  benevens  de  befchryving  zyner 
geftake  en  andere  Eigenfchappen ;  maar  van  deszelfs  Verandering  wordt  'er 
niet  gefproken,  enden  Aardbal,  waarin  dezelve  gefchiedt,  houdt  hy  voorde 
plaats  ,  daar  de  Schröcer  den  Winter  in  doorbrengt,  en  gerufllyk  flaapt.  De 
Heer  A  lb  recht  kreeg  zyne  Pop  den  20  July ,  en  de  Heer  B  ruckmann 
erlangde  twee  in  hunne  Wooning  beflooten  Schrüters  in  'c  laatfl:  van  Juny.  Bei- 
de deze  berichten  dienen  dus  tot  een  bewys  van  't  geen  ik  boven  gezegd 
hebbe;  dat  'er  ook  eenige  vSchröter- Wormen  in  deze  Maand  veranderen ; en 
dat  de  Schi'Oier  niet  uit  de  aarde  te  voorfchyn  komt,  voor  dat  hy  zyne  na- 
tuurlyke  hardigheid  verkreegen  heefc  ;  nademaal  de  Schröter  van  den  Heer 
Bruckmann  anders  omtrent  dien  tyd  niet  meer  in  den  Aardbal  gezeten  zou 
hebben;  indien  hy  anders  levend  geweeft  zy.  Doch  in  zo  verre  nu,  als  een 
Schröter  zyne  wooning  niet  verlaat ,  wanneer  hy  na  de  maand  jFuIy  eerfl  vol- 
wafTen  is ,  maar  tot  in  het  volgende  jaar  daarin  blyft ;  in  zo  verre ,  zegge  ik , 
kan  men  zynen  Bal  ook  zyn  Winterkwartier  noemen.  Dat  echter  een  Schrö- 
ter, die  eens  uitgevloogen  is,  wederom  in  de  aarde  kruipen,  en  zodanig  eene 
wooning  daarin  bouwen  zoude,  komt  my  zeer  twyffelachtig  voor  ;  en  ik  ge- 
loove  veeleer,  dat  alle  SchriJters,  na  dat  ze  gepaard  zyn  geweeft,  gelyk  ande- 
re Maand- Kevers  fterven.  En  fchoon  ik  dit  myn  gevoelen  voor  geen  vol- 
flrekte  waarheid  konne  uitgeeven  ,  zo  wordt  het  echter  ,  door  de  veelvuldi- 
ge doode  Schrüters,  of  gedeeltens  van  dezelven  ,  die  men  in  den  Herfftondey 
of  by  de  Eikeboomen  vindt ,  zeer  waarfchynlyk  gemaakt. 


§    II. 


DEU    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  V.  C? 

§.  ir.  '^-•^- 

Wanneer  de  Schrvier  uit  de  Pep  te  voorfchyn  gekomen  is,  vertoont  hyzich 
zo  groot  als  hy  worden  zal;  en  een  kleine  Schrotcr  groeit  niet  meer,  en  is 
ook  niet  voor  jonger  te  houden  dan  een  grooter,-  maar  hy  zal  grooter  of  klei- 
ner zyn  ,  naar  maate  van  het  veel  of  weinig  voedzel ,  dat  de  Worm  gehad 
heeft.  De  yJ*  Fig.  der  V-''^  Tab.  vertoont  ons  hier  een  der  grooiften  in  eene/:^.  7. 
zittende  of  kruipende  geflalte  ,  dien  wy  nu  eens  in  alle  zyne  deelen  zullen 
befchouwen.  Zyn  breede  en  groote  Kop,  benevens  den  Hals ,  fchynt,  we- 
gens zyne  harde  en  uitgebreide  Schale  ,  met  eene  foort  van  Helm  bedekt  te 
zyn  ;  en  heeft ,  ter  zaake  van  zyne  groote  Hoornen  ,  die  met  den  Kop 
meer  dan  de  helft  der  lengte  van  't  gantfche  lichaam  uitmaaken  ,  niet  wel 
kleiner  konnen  weezen  ,•  te  meer,  dewyl  de  Hoornen  by hunne  inledingmet 
fterke  Spieren  voorzien  moeten  weezen  ;  om  dat  de  SchrJter  daar  mede ,  ge- 
lyk  de  Kreeft  met  zyne  fchaaren,  geweldig  knypen  kan.  Deze  Hoornen  be- 
llaan in  twee  ftana;en  ,  aan  ieder  van  welken  drie  fpitze  punten  of  takken 
zitten  ;  waarvan  de  twee  uiterften  een  gaffel  verbeelden  ,  en  de  derde  om- 
trent in  't  midden  van  den  Hoorn  binnenwaarts  ftaat.  Tuflchen  dezen  mid- 
den-tak en  den  uiterflien  gaft'el  ziet  men  ,  aan  de  binnenfte  fcherpe  kant  van 
den  Hoorn  ,  eene  rei  kleine  tanden  ,  hoedanigen  'er  ook  eenigen  op  den 
midden-  tak  volgen  ;  zo  dat  het  gene,  dat  tuflchen  deze  beide  Hoornen  vafl:- 
gekneepen  wordt,  den  Kever  niet  ligt  omfnappen  konne.  Achter  deze  groote 
Hoornen  heeft  de  Kever  ,  aan  ieder  zyde  ,  nog  een  dunnen  Spriet  of  Voel- 
arm  ;  deszelfs  eene  helft  beflaat ,  van  de  inleding  af  ,  uit  een  geheel  iluk  ; 
maar  de  andere  helft  is  uit  vyf  kleine  leden  te  zamen  gefield ,  en  aan  't  einde 
met  vier  bladervormige  deelen  voorzien  ,  waarvan  het  buitenfte  het  dikfte  is. 
Deze  Voel- armen  kan  de  Kever,  naar  believen,  ter  zyden  onder  den  Kop 
leggen,  of  verbergen,  en  ze  ook  nog  langer  uitflrekken  ,  dan  in  deze  figuur 
te  zien  is.  Voorwaards  tuffchen  de  Knyp  -  hoornen  ziet  men  nog  twee  ande- 
ren ,  die  korter  zyn ,  onder  den  Kop  uitlleeken  ,  en  elk  uit  drie  Leden  be- 
ftaan ;  tuflchen  dezen  ,  is  'er  naafl:  den  Bek ,  nog  een  korter  paar  te  zien  ; 
doch  ze  verdienen  allen  vier  veeleer  den  naam  van  Vreetpunten  ,  dan  van 
Sprieten  of  Voel -armen.  Den  Bek  ,  benevens  alle  zyne  deelen  ,  naauwkeu- 
rig  bezichtigd  hebbende ,  hebbe  ik  hier  geene  Byttang ,  gely k  aan  de  Mai  -  Kevers 
en  anderen  meer  gevonden  wordt,  konnen  vinden;  zo  dat 'er  ter  plaatzevan 
den  Bek  niet  anders  zy,  dan  de  vier  tongenvormige  ,  byeen  ftaande  ,  geele 
deelen,  die  aan  den  Schrotcr  gezien  worden.  Dezelven  beitaan  ,  eik  in  'tby- 
zonder,  uit  een  tederen  fl;eel,  die  ter  wederzyde,  als  eene  Pennefchacht ,  met 
hairige  vezelen  bezet  is ,  en  de  Schrüter  kan  ze  eenigzins  intrekken  en  uitflee- 
ken.  Met  deze  lleelen  of  tongswyze  punten  trekt  of  zuigt  hy  een  fap  uit  de 
Eike  bladeren;  en  het  geen  zomtyds  uit  de  oude  Eikefl:ammen  fiepert ,  dient 
hem  insgelyks  tot  voedzel.  Hierom  zyn  de  Schrot  er  s  veel  ter  plaatze  ,  daar 
I  2  dier- 


6i>  EERST  ECLASSE 

T«.  V.  diergelyk  bruin  fap  te  vinden  is;  en  de  Heer  Swammerdam  verhaalt  ,  dat 
hem  zodanig  een  Kever,  na  dat  hy  hem  een  weinig  Honig  op  het  punt  van 
een  mes  gegeeven  had  ,  als  een  Hondje  naliep.  Bibl.  Nat.  T.  I.  pag.  282, 
De  beide  Oogen  ,  die  achter  de  Voelarmen  ter  wederzyde  van  den  Kop 
flaan,  zyn  duidelyk  te  zien;  en  behalve  dat  ze  op  zich  zelven  hard  zyn  ,  zo 
worden  ze  nog  door  den  fcherpen  rand  van  den  Kop  bedekt  en  befchermd. 
Ter  plaatze ,  daar  de  Kop  met  den  hals ,  en  deze  met  het  achterlyf  veree- 
iiigd  is,  zyn  de  leden  met  flyve  en  geele  hairen  bezet,  op  dat 'er  geen  zand 
invallen,  en  de  beweeging  verhinderen  moge.  Aan  de  ondervlakte  ziet  men, 
terzelfder  plaatze,  ook  diergelyke  hairtjes  ;  en  aan  den  Kop  is  eene  zo  gepo- 
lyfle  vlak,  dat  men  'er  zichbyna  als  ineen  Spiegel  in  befchouwen  konne.  Ach- 
ter den  hals  hebben  de  harde  Vleugeldekzels  eene  inleding  ,  en  tulTchen  de- 
zelven  is  een  harde  Sluithoek.  De  btide  voorlle  Pooten  hebben  hunne  inle- 
ding onder  den  hals ,  en  de  vier  overigen  aan  de  ondervlakte  van  't  achterlyf. 
Het  achterfte  paar  is  iets  langer  dan  het  voorfte  ;  maar  dit  is  daar  en  tegen 
wederom  dikker  ,  en  aan  zyn  middelde  en  dikfte  deel  met  meer  en  grooter 
fpitzen  voorzien  ,  dan  de  twee  andere  paaren.  Die  fpitzen  moeten  aan  deze 
foort  van  Kevers  voornaamlyk  daar  toe  dienen,  dat  ze  door  dit  middel  des  te 
ligter  door  de  vafte  aarde  heen  graaven  konnen.  Het  overige  deel  van  ieder 
Poot ,  beflaat  verder  uit  vier  kleine  leden  ;  waar  op  'er  één  volgt  ,  dat  iets 
langer  en  kolfswyze  naar  beneden  geboogen  is ,  waar  aan  twee  kromme  haak* 
vormige  klaauwen  zitten;  tuHchen  dezen  wordt  hier  eindelyk  nog  eene  kleine 
fpics  gezien  ;  en  die  maaken  met  elkander  eigenlyk.dat  de  Poot  ter  vailhou- 
dinge  recht  gefchikt  is. 

5-  12. 

f/o-,  9.  Laat  ons  nu  dezen  manlyken  Schiöter ,  in  de  9=^^  Fig,  in  eene  vliegende  ge^ 
flalte  verbeeld ,  eens  befchouwen.  Hier  vertoonen  zich  de  doorzichtige  geel- 
bruine Ondervleugelen  ,  welken  zo  wel  met  grove  als  met  tedere  aderen  door- 
vlochten zyn ;  en  men  ziet  ter  plaatze  ,  daar  de  dikfle  aderen ,  naar  haar  ui- 
terfte  punt  toe,  over  dwars  in  een  te  zamenloopen  ,  zo  veel  als  een  lid,  dat 
de  toevouwing  der  Vleugelen  gemaklyker  maakt ;  op  dat  derzelver  uiterlle 
punten  ,  wanneer  de  Dekvleugeis  zich  fluiten ,  niet  buiten  zouden  blyven. 
Vermits  nu  deze  beide  Vleugels  hier  uitgebreid  zyn  ,  zo  konnen  wy  ook  de 
bovenvlakte  van  't  achterlyf  befchouwen ;  waarop  wy  ter  plaatze  ,  daar  de 
Ondervleugels  hunne  ink-ding  hebben  ,  een  paar  groote  balvormige  Spieren 
gewaar  worden ,  die  donker-bruin  van  koleur ,  en  met  veele ,  korte ,  helder- 
blinkende  hairtjes  bezet  zyn.  Die  zelfde  koleur  hebben  ook  de  overige  leden 
van 't  achterlyf ;  en  tufTchen  dezelven  flaan  desgelyks  veele  zodanige  hair- 
tjes. Voor  't  overige  toont  ons  deze  Figuur  nog  ,  dat  de  Schröter  in  't  vlie- 
gen zyne  hoornen  te  zamen  fluite.  Nu  ftond  ons  verder  het  oog  te  veftigen 
op  het  Wyfje ;  doch  eer  we  ter  befchouwinge  hier  van  overgaan  ,    z.ullen  wy 

eerfl 


SCARABAEORUMltüRZSTRIUM  CLASSL^  I. 


DER    AAR  D-K  EVERS.     Tah.  V.  60 

eerd  het  Manlyke  lid,  in  de  lo'*  en  11'^=  f;^.  afgebeeld ,  in  aanmerking  nee- T.is.  v. 
men.  In  de  10^''=  Fi^.  is  het  eenigzins  te  zamen  gekrompen,  zo  als  ik  het,  r/ir  10. 
hier  voorens  gemeld,  in  den  droogen  Kever  gevonden  had;  en  we  zien  daar>-"'i  u. 
byna  niet  anders  dan  de  fcheedc  of  het  voederaal  van  't  eigenlyke  lid.  Deze 
fcheede  beflaat  uit  drie  met  heldere  randjes  omgeeven  donkere  rood  -  bruine 
fchubben,  van  onder  welken  alleen  het  uiterfte  einde  van  het  teeldeel  eenig- 
zins te  voorfchyn  komt ;  achter  aan  ziet  men  nog  iets  van  het  vleefchig  deel , 
waaraan  de  fchubben  vaftgegroeid  zyn.  Na  dat  ik  dit  gantfche  hchaameen 
tydlang  in  't  water  had  laaten  weeken  ,  en  het  vervolgens  drukte ,  kwam  ten 
laatfle  het  eigenlyke  Lid  uit  de  fcheede;  in  diervoege  gelyk  de  1 1^=  Fig.  ver- 
toont. Aan  het  voorfte  einde  van  't  zelve  wordt  men  twee  bladervormige 
Jeelen  gewaar,  die  naar  onderen  ftomp  en  krom  omgeboogen  zyn  ;  en  tus- 
fchen  dezen  zit  nog  een  klein  kolfachtig  deel ,  waar  door  naar  allen  fchyn  het 
Zaad  zyn  uitgang  heeft.  Toen  ik  dit  Lid  uit  zyne  fcheede  drukte,  kwam 'er 
te  gelyk,  aan  de  ondervlakte,  een  hair-dunne  bruine  draad  uit  te  voorfchyn  , 
die  zo  wel  voor  aan  het  dunne ,  als  achter  aan  het  dikke  deel  vaft  was :  doch 
of  het  Lid,  door  middel  van  dezen  draad,  weder  te  rug  getoogen  worde  , 
dan  of  dezelve  eigenlyk  de  zaadgang  zy  ,  kan  ik  met  geen  zekerheid  zeggen. 


Eindelyk  vertoont  de  8***  iv^?.  ons  een  Wyijes  ■  Schröter  ;  en  gelyk  deze  F/g. 
reets  door  den  kleiner  kop  en  hals  van  't  Mannetje  onderfcheiden  is  ,  zo  zyn 
ook  de  korte  Hoornen  van  't  zelve  gantfch  anders  gefteld  ;  gelykende  meer 
naar  eene  Knyptang,  dan  naar  Hoornen,  leder  gedeelte  dezer  tange  heeft, 
behalve  zyn  middellte  fpits  ,  nog  twee  korter  fpitzen;  zo  dat  dit  gellachtnog 
gevoeliger  en  fcherper  konne  toeknypen  dan  het  eerfte.  Voor  't  overige  zya 
de  andere  deelen  even  als  die  van  het  Mannetje  gefteld  ;  uitgenomen  dat  ze 
iets  korter  zyn :  want  byaldien  men  een  gedroogd  Wyf  je  den  kop  en  den 
hals  afbrak,  en  den  kop  en  den  hals  van  een  Mannetje  daar  aanzette  ,  zou 
men ,  ten  aanzien  van  't  achterlyf ,  geen  ander  onderfcheid  befpeuren ,  dan 
dat  de  vier  achterfte  Pooten  iets  te  kort,  en  de  beide  voorden  iets  te  lang 
waren*.  DeHeer  Mukalt  merkt  in  de  befchryving  ,  welke  hy  ,  in  de 
Miscell.  Jcad.  N.  C.  Dec.  IL  ^n.  3,  pag.  201.  ,  van  den  Schiöter  gegeevea 
heeft,  van  het  Wyf  je  nog  aan,  dat  het  zelve  ,  van  onderen  op  het  lyf ,  'er 
uitziet  als  Segrynleer  ;  het  welk  men  echter  niet  met  het  blootc  oog ,  maar 

wel 

*  Ook  zou  'er  ten  aanzien  van  't  Achterlyf  nog  dit  onderlcheid  aan  IietVVyfje  te-befpeuren  zyn . 
dat  het  zelve  voorwaans,  naar  het  Hals- of  üorllfchild  loe,  niet  zo  breed,  noch  zo  fpitshoc- 
kig,  als  het  Mannetje  zou  fchynen. 

Kleemann. 


70  EERSTECLASSE 

Tab.  V.  wel  door  een  Vergrootglas  kan  ontdekken  ;  wanneer  men  te  gelyk  gewaar 
wordt ,  dat  het  Wyf  je  even  als  het  Mannetje  vol  verheven  punten  is.  Van 
de  Eieren  hebbe  ik  boven  reets  gefproken.  Waarom  eindelyk  het  Wyf  je 
kleiner  is  dan  het  Mannetje,  daar  immers  het  tegendeel  aan  veele  andere  In- 
feften  gezien  wordt ,  kan  ik  zo  min  met  zekerheid  zeggen,  als  ray  nog  wei- 
nig bewufl  is,  op  welke  eene  wyze  deze  Kevers  paaren*. 

§.  14. 

Zo  als  ik  de  befchryving  van  den  Sch'óter  wilde  fluiten,  fchoot  my  nog  te 
binnen, dat  ik, in  het  fraai  getekende  Surinaamfche  Infedlen-werk  van  MejuflFr. 
M  E  R  I A  N  ,  ook  eenigen  den  Schruter  gelykende  Kevers  gezien  hadde.  Wan- 
neer ik  nu ,  om  myne  befchryving  des  te  vollediger  te  maaken  ,  en  te  onder- 
zoeken ,  of  'er  ook  buiten  Europa  diergelyke  Schiöters  gevonden  worden ,  haar 
groote  en  koftbaare  Werk  nafloeg,  vond  ik  wel  drieèrleie  gehoornde  Kevers, 
maar  geen  Sclnotcr  of  Hart -Kever.  De  eerfte  ftaat  op  de  24*^^  Plaat,  waarop 
zy  een  Worm  vertoont,  uit  welken,  gelyk  zy  zegt,  de  Kever  groeit;  zo  dat 
de  tanden  van  den  Worm  in  de  Hoornen  van  den  Kever  veranderen ,  en  de 
buik  by  denzelven  nog  eenigermaate  de  Wormgedaante  behoude.  De  Kever 
heeft  wel  twee  hoornen,  welken  den  hoornen  van  een  6'c/;)ö7er- Wyfje  iets  ge- 
lyken;  maar  nevens  dezelven  ftaan  twee  zeer  lange  Sprieten,  die  'er  uitzien 
als  de  Sprieten  van  een  Houtkever.  De  tweede  Kever,  dien  zy  op  de  48"=  Plaat 
voor  't  oog  brengt ,  en  van  welken  zy  niets  anders  zegt  ,  dan  dat  ze  hem  al- 
daar gezet  heeft  om  de  ledige  plaats  te  vullen ,  is  wel  zo  groot  als  de  groot- 
lle  Schruter  zyn  kan ,  maar  zyn  gantfche  maakzel  is  zeer  onderfcheiden  van 
denzelven.  De  derde,  op  de  72'"^  Plaat  afgebeeld,  is  eindelyk  die  Neushoorn- 
Kever,  die,  volgens  het  gezegde  van  S  w  amïi  erd  am,  met  recht  de  Ele- 
.f  bant  genoemd  kan  worden.  Dus  is  'er  geene  onder  deze  drie  Kevers  ,  die 
onzen  Scbmer  zo  naby  komt,  als  de  Kever,  daar  in  de  Engelfche  Phüofopbicnl 
TransfaÜions  van  gefproken  wordt  ;  wiens  befchryving ,  die  ik  ten  befluite 
hier  zal  laaten  volgen ,  in  het  Jbridgment  van  Joh.  Lowtorp,  Tweede 
Deel ,  -pag.  782.  aldus  luidt  ;  „  Ik  zende  u  hier  hetafbeeldzel  vaneen  groo- 
„  ten  vliegenden  Kever,  die  donker- blinkend  bruin  van  koleur  is,  en  , 
„  naar  gerade  van  zyn  lichaam,  een  paar  groote  Hoornen  heeft;  die  gelyk  de 
:„  hoornen  van  een  Hart  gefteld  ,  en  met  takken  voorzien  zyn  ;  waarvan  hy 
•„  ook  den  naam  heeft;  dewyl  onze  Engelfchen  in  Virginic  en  Nieuw -Enge- 
„  land  hem  het  Vliegend  Hart  noemen.  Hy  vliegt  hoog  en  fnel ,  en  zet  zich 
„  doorgaans  op  de  takken  of  ftammen  van  groenende  Boomen  :  zodra  hy  zich 
„  nedergezet  heeft, verheft  hy  zyne  fchelklinkende  trillende  ftem,  diealiengs- 

„  kens 

•  Vfin  de  paaring  dezer  Kevers  wordt  hier  onder,  in  de  volscndc  befcliryving  van  den  Neiis- 
lioorn-Kevcr ,  §.  15.  een  kort  bericht  gegeevcn, 

Kleemann. 


DiR    A  A  R  D  K  E  V  E  R  S.    Tal.  V.  71 

„  kens  luider  wordt,  totdat  het  gantfche  Woud  daarvan  wcergalme  ;  endanT\u. 
„  ook  allengskens  weder  afneemt,  tot  dat  ze  eindelyk  met  eene  llille  Huifle- 
„  ring  geheel  ophoude  ;  even  als  of  dit  kleine  Schepzel  zich  in  den  flaap  ge- 
„  zongen  hadde.  Hierop  begeeft  hy  zich  naar  eene  andere  plaats  ,  en  be- 
,,  gint  zyn  gezang  op  nieuw.  De  hoornen  zyn  van  eene  harde  zelfflandig- 
„  heid  ,  en  derzelver  fpitzen  loopen  met  het  Lyf  in  eene  gelyke  vlakte 
„  voort".  Deze  Kever  ,  zegge  ik,  heeft  zeer  veel  overeenkomft  met  onzen 
Scbrüter,  het  welk  niemand  tegenfpreeken  zal;  byaldien  anders  de  igo""-'  Fi^. 
van  een  Schmer  ,  die  in  dit  Boek  gevonden  wordt,  tot  deze  befchryving  be- 
hoort ;  hoewel  dezelve  daarin  niet  aangehaald  worde,  en,  zo  't  fchynt,  ver- 
geeten  zy. 

De  Neus  HOORN- Kever  ,    benevens  deszelfs  Worm 
en  Verandering, 


Op  het  Vliegend- Uan  ,  laaten  wy  den  vliegenden  A'^w^^jorK volgen  :  wantjTAc.  vt, 
gelyk  wy  den  Schiöter  ,  uit  hoofde  van  zyne  Hoornen,  den  Hart -Kever 
noemen ,  fchoon  hy  de  Hoornen  niet  gelyk  een  Hart  draage  ,  zo  heeft  ook 
deze,  dien  ik  thans  voorneeme  te  befchry ven ,  den  naam  van  Neushoorn- of 
Rhinoceros-  Kever  verkreegen  ,  hoewel  zyn  Hoorn  op  den  Kop  ,  en  niet,  ge- 
lyk by  den  Rhinoceros,  op  den  Neus  ,  flaa;  waar  op  hy  echter  mogelyk  liaan 
zou  ,  zo  'er  de  Kever  een  had.  OndertulFchen  zou  men  hem ,  ter  oorzaake 
van  dezen  Hoorn,  mede  welden  Üenhoorn  -  Kever  konnen  noemen;  en  eeni- 
ge  Schryvers  hebben  hem  ook  werkelyk  den  naam  van  Scarahceits  momceros  , 
dat  is ,  Eenhoorn  -  Kever ,  gegeeven.  S  w  a  m  m  e  k  d  a  m  ,  die  dezen  Kever  wel 
het  omftandigfle  befchry  ft,  heeft  zevenderleie  Neushoorn -Kevers  in  zyne  Ver- 
zameling gehad  :  (Zie  deszelfs  Biblia  Natura  ,  TomA.  pag.  281.  en  300.) 
Doch  vyf  van  dezelven  zyn  uitheemfchen  ;  en  onder  dezen  komt  ook  de  zo- 
genoemde Vliegende  Stier  (  7a«rMJ  Volatis)  voor;  welken  ik  insgelyks  in  my- 
ne  Verzameling  van  fnfeften  bezitte  :  en  indien  ik  de  andere  Uitlandfche 
foorten  mede  deelachtig  konde  worden ,  zou  ik  dezelven  ook  daar  benevens 
tntr,  vermaak  afbeelden ,  en  in  't  Voorbericht  dezer  Clafle  mededeelen  *.  Dien- 

vol- 

*  Venrrtts  de  Heer  Röfel  naderhand ,  omtrent  een  Jaar  na  de  uitgave  van  dit  Blad  ,  in  het  ge- 
drukte Voorbericht  tot  deze  eedle  Clalll-  der  Aardige  vers,  op  IVib.  A.  II.  F/g.  2.  dezen  Tauius 
■uolans,  of  vliegenden  Stier,  nog  naauwkeurig  befchreeven  en  afgebeeld  heeft;  en  ik,  tun'chen 
de  Afbeelding  van  deu  Heer  Swammerdam  op  Tab.  XXX,  Fig.  3.  en  tulicheu  die  van  dea 

ilccr 


72  EERSTE    CLASSE 

Tab.  VI.  volgens  verzoeke  ik  aan  de  Liefhebberen  myner  Uitgave  ,  welken  deze  of 
gene  uitheemfche  foorten  bezitten ,  en  ze  gaarne  in  dit  Werk  afgebeeld  willen 
zien  ,  dat  ze  my  dezelven  gunftig  gelieven  toe  te  zenden  ;  waar  tegen  ik  be- 
loove,  niet  alleen ,  dat  ik  ze  hun  onbefchadigd  weder  ter  hand  {tellen  ,  maat 
ook  dat  ik  hunne  goedheid  met  dankbaarheid  erkennen  zal*. 

§.  2. 

Van  den  Neushoorn  •  Kever ,  dien  wy  thans  befchouwen  zullen ,  maaken  , 
behalve  de  bovengemelde  Swammerdam,  mede  gewag  ,  M  o  u  f  e  t  t  ,  In- 
feBorum ,  five  Minimornm  Anmalium  Theatnim  Sc  Lond.  1634.  p.  53.  Al- 
DROVANDus,  de  animaltbus  Life^is  Sc  Frankf.  161 8.  p.  179.  Wormius, 
Mufeum  fVormianum.  Seu  Hifioria  rerum  rar'wruvi  Sc.  Liigd.  Bat.  1655.  p.  242. 
JoNSTON,  Hiftoria  naturalis  de  InfeStis  Lio.lU.Sc.  Frankf.  1Ö53.  p  93,96. 
Imperato,  Hijlor.  Nat.  Lib.  XXVIII.  £5'^.  Culon.  1695  p.  902,924,925. 
Olearius,  (üütfcvfiTcIjc  ivunitfammcr.  Tab.  'K.Wl.  Fig.  4..  en  Fris ch, 
Q)cfcf;rdbun<?  von  <x\kxU\)  ^nfecfcn  &c.  Derde  Deel.  p.  ö.;  Doch  geenevan  deze 
gemelde  Schryvers  fprèekt  'er  wydloopiger  van  ,  dan  de  laatftgenoemde. 
MoUFETT  zegt,  dat  dezelve  eene  fchoone  en  raare  foort  is,  aan  Mercurius 
toegewyd  f  ;  welke  hem,  van  C.  Clusius  uit  Wenen,  alwaar  hy  veelvuU 
dig  gevonden  wordt,  in  afbeelding  toegezonden  was:  hy  geeft  'er  ook  eene 
aftekening  van  ,  befchryft  deszelfs  koleur,  en  meldt  ons,  dat  hy  met  een  zeer 
fcherpen  Hoorn  voorzien  is.  Aldrovandus  heeft  'er  insgelyks  eene  af- 
beelding van  gemaakt ,  en  zegt ,  behalve  het  gene  hy  van  deszelfs  naam ,  ko- 
leur 

Heer  Röfel,  een  zo  merkclyk  onderrdieid  befpeiird  hebbe,  dat  ik  onmogelyk  gelooven  konne, 
dat  de  Konflenaar  van  S-xammerdam ,  by  zyne  gele\'erde  Afbeelding  ,  die  eigende  foort  \'an 
Kevers  ,  welke  Rüfel  geleverd  heeft ,  voor  zich  gehad  hebbe  j  zo  oordeele  ik  het  noodig , 
zulks  te  melden,  en  het  onderfcheid  tuiïchen  die  beide  Afbeeldingen  aan  te  toonen.  De  Kever 
van  den  W^itx  Sivammerdam\s.  niet  alleen  merkelyk  dunner  of  ranker,  maar  ook  aan  zynen 
Hoorn,  die  van  onderen  uit  den  Kop  te  voorfchynkomt,  en  achterover  gekromd  is,  vanvoo- 
rcn  niet  gniTelvomiig  verdeeld,  noch  van  boven,  niet  veiTe  van  den  Kop,  met  een  takje,  ge- 
lyk  die  van  den  Heer  Rüfel,  voorzien :  daar  en  boven  zyn  ook  de  beide  Hoornen  ,  welken 
boven  uit  het  borftftuk  te  voorfchyn  komen,  aan  dien  van  Swammerdam  ongelyk  langer,  dan 
'  ■    aan  dien  van  Rijfcl.    Wyders  zegt  Sivatnmerdain ,  dat  de  zyne  uit  Japan  gekomen  is ,  waar 

.   tegen  Röfel  Brazilië  voor  't  Vaderland  van  den  zynen  houdt.  Zie  het  Voorbericht  ,§13. 

Kleemann. 

♦  Deze  belofte  heeft  de  Heer  Röfel  een  Jaar  daar  na,  te  weeten  in  't  Jaar  1747  ,  door  de  uit- 
gave van  zyn  Voorbericht  tot  deze  Clanfe ,  en  de  bygevoegde  Afbeeldingen ,  begonnen  eii  vol- 
bragt.    Zie  het  Voorbericht,  Tab.  A.  I.  A.  II.  eu  A.  III.  als  mede  Tab.  B. 

Kleemann. 

■j-  Met  dit  gezegde  (lemt  ook  de  lieer  S-Juammerdam  overeen  ,  die  het  zelfde  in  zyne  Befchry- 
ving  meldt. 

Kleemann. 


DER    A  A  Tx  D-K  E  V  Eli  S.     Tab.  VL  73 

leur  en  geflalte  bericht,  dat  deze  Kever  /.eer  langzaam  vliegt ,  en  bygevolgTAu.M. 
ligt  gevangen  kan  worden.  Worimius  verhaalt  het  zelfde,  en  voegt 'er  by: 
,,  In  den  Zomer  des  Jaars  ir^+t.  zyn  ze  menigvuldig  in  onzen  Tuin  gezien; 
„  en  daar  uit  hebbe  ik  ook  die  Kevers  gekreegen ,  welken  ik  bezitte ,  die  een 
„  enkelen  krommen  en  fcherpen  Hoorn  hebben.  Ten  aanzien  van  't  lichaam 
„  zyn  ze  ongeloovelyk  flerk  :  een  van  dezelven,  die  in  eene  tamelykc  groo- 
,,  te  Doos  beflooten  was,  beet  'er,  om  dat  hy  het  dekzel  niet  opheffen  kon, 
„  ter  zyden  een  gat  in  ,  en  vloog  weg".  Jonston  ,  by  wien  mede  een 
afbeeldzel  van  dezen  Kever  gevonden  wordt  ,  zegt  'er  niets  anders  van  , 
dan  't  geen  Moufet  en  AJdrovandus  'er  van  gemeld  hebben.  Imperato 
fchryft ,  dat  deze  Kevers  hunnen  naam  hebben  van  den  Hoorn  ;  in  zyn 
Land,  in  de  Maanden  Juny  en  Jiily  ,  gezien  worden  ;  en  langkzaam  vlie- 
gen ;  als  mede  dat  hunne  koleur  in  't  roodachtige  valt :  daar  benevens  heefc 
hy  'er  ook  eene  aftekening  ,  zo  wel  van  't  Mannetje,  als  van  't  Wyfje,  by- 
gevoegd.  Olearius  geeft  alleen  eene  af  beelding  ,  en  in  't  geheel  geene 
befchryving  van  dezen  Kever.  Frisch  ,  die  ons  eene  befchryving  van  des- 
zelfs  oorfprong  en  andere  eigenfchappen  geeft,  vertoont  ons  daar  en  boven  , 
niet  alleen  den  Worm  ,  de  Pop  en  het  Mannetje  van  den  Kever  ,  maaroolc 
verfcheiden  deelen  van  denzelven  ,  op  de  derde  Tab.  ,  die  tot  dit  Deel  van 
zyn  Werk  behoort.  Doch  die  Heer  heeft  ten  opzichte  van  den  Worm  ge- 
dwaald ;  doordien  hy  ,  in  plaats  van  den  Neushoorn -Kever  Worm,  de 
dikke  Hout -Made  ,  waaruit  de  van  hem  befchreeven  grootfle  Hout -Kever 
voortkomt,  afgebeeld  heeft;  gelyk  hy  zelf,  in  zyn  Vyfde  Deel  N.  I.  aan- 
merkt ,  alwaar  hy  dien  Hout  -  Kever  befchryft. 


Dewyl  ik  nu  in  deze  befchryving  van  den  Neushoorn  -  Kever  aangetekend 
zag,  dat  dezelve  zich  in  der  Loojers-Run,  en  in  de  Aarde  ,  waaronder 
houtfpaantjes  vermengd  zyn  ,  onthoudt  ,  of  dat  'er  ten  minllen  de  Worm  in 
gevonden  wordt ;  zo  had  ik  hoop  ,  om  denzelven  ook  in  onze  Landftreek 
te  vinden  ;  maar  alle  myne  deswegen  aangewende  moeite  was  vergeeffch  , 
gelyk  ik  airede  in  de  befchryving  van  den  Goud -Kever  pag  43.  §.  i.  gemeld 
hebbe.  Dit  bragt  my  nochtans  zo  veel  te  wegen  ,  dat  ik  kort  daar  op  van 
een  Vriend  uit  Bremen  bericht  ontving  ,  hoe  men  aldaar  de  Paden  in  de  Tui- 
nen met  Kun  ,  in  plaats  van  met  Zand  ,  beflrooide  ;  welke  Run  van  de  Eiken 
fchorfe  komt  ,  na  dat  de  Loojers  dien  gebruikt  hebben  :  en  dat  zich  ,  in  de 
Aarde,  onder  den  Run  ,  niet  alleen  de  Wormen  van  den  Neushoorn-Keyer 
in  groote  menigte  onthielden  ,  maar  ook  zelfs  eenige  Kevers  gevotiden  wier- 
den. Dit  bericht  verwekte  in  my  eene  groote  begeerte ,  om  zelf  die  Wor- 
men te  zien  ;  en  na  dat  ik  myn  Vriend  en  Begunftiger  zulks  bekend  ge- 
maakt had ,   maakte  hy  my  wel   haafl  zeer  verblyd  ;    deer  my  niet  alleen 

2Je  Deeh  i,le  Stuk.  K  ruira 


74  EERSTECLASSE 

Tab.vi.  ruim  honderd  fluks  van  deze  Wormen  ,  die  alle  levend  en  van  verfcheiden 
Ouderdom  waren ,  maar  ook  ettelyke  Poppen  en  Kevers  van  beiderleie  ge- 
flacht ,  in  hunne  aarde  over  te  zenden  ;  waar  voor  ik  hem  nog  dankbaar 
ben.  Hier  op  was  ik  niet  meer  verwonderd  ,  dat  ik  dit  Schepzel  by  ons 
niet  had  konnen  vinden  :  want  de  Loojers  by  ons  maaken  hunnen  Run  van 
de  fahorfe  der  Dtnnen;  -en  behouden  ze  zelden  zo  lang  ,  datze  aan 't  rotten 
gaat  ;  dewyl  'er  veele  Looi- ballen  van  gemaakt  worden.  Schoon  nu  deze 
Kever  geen  inwooner  van  ons  gewefb  fchyne  te  zyn,  en  bygevolg  alhier  van 
my  niet  befchreeven  moelle  worden ,  nademaal  ik  alleen  voorgenomen  hebbe 
de  Infeften  van  ons  Land  te  befchryven  ;  zo  hoope  ik  nochtans  den  Lief- 
hebberen der  Infeften  geen  ondienft  te  zullen  doen ,  met  hun  ,  benevens  de 
Afbeelding  ,  ook  de  befchryving  van  dezen  Kever  mede  te  deelen  ;  waartoe 
ik  nu,  door  de  goedheid  van  gemelden  Regunftiger  ,  in  ftaat  gefield  ben. 
Doch  dewyl  Swammekdam  reets  veele  byzonderheden  van  dezen  Kever 
heeft  aangemerkt  ,  zal  ik  my  hier  en  daar  te  gelyk  van  zyne  aanmerkingen 
bedienen  ;  en  wel  te  meer ,  om  dat  zyn  koltbaar  Werk  niet  zeer  ge* 
meen  is. 

§.  4- 

Onze  Kever  houdt  zich  dan  ,  gelyk  we  gezien  hebben  ,  onder  den  Run 
op  ;  doch,  volgens  het  fchryven  van  Swammekdam,  vindt  men  dien  ook 
op  Scheeps  Timmerwerven,  onder  de  Spaanders  en  het  Riet ,  waarmede  de 
Schepen  gebrand  worden  ;  alsmede  in  de  Mellhoopen  ,  oude  Boomen  en 
verrot  Hout.  Hy  paart  ,  volgens  het  getuigenis  van  Friscii  ,  middenin 
den  Zomer;  Swammerdam  fchryft,  dat  zulks  in  ^wiy  en  7?;/}' gefchiedt, 
en  geeft  'er  verder  het  volgende  bericht  van :  „  Het  Mannetje  beklimt  het 
„  Wyfje  ,  en  zet  het  hoornachtig  deel  van  zyn  Teel  lid  ,  als  twee  kromme 
j,  haaken  ,  in  het  hoornachtig  Teel-deel  van  't  Wyfje  zo  vaft,  dat  hetzelve 
„  hem  daarna  niet  meer  ontloopen  kan  ;  en  op  deze  wyze  wordt  het  Wyf- 
j,  je  ,  door  het  uitgedreeven  Zaad  van  't  Mannetje  ,  dat  'er  een  overvloed 
„  van  heeft  ,  vervolgens  bevrucht.  De  Mannetjes  zyn  op  deze  verrichting 
„  zo  heet,  dat  ze  zeifs  met  doode  Wyfjes  paaren  ;  en  zomwylen  zou  men 
„  ze  eer  in  flukken  breeken  ,  dan  ze  van  het  Wyfje  los  konnen  maaken. 
,,  Na  de  paaring  graaft  zich  het  Wyfje  diep  in  de  aarde  ,  onder  Spaande- 
„  ren  of  Run  ;  en  ontlafl:  zich  aldaar  van  zyne  Eieren;  welken  het  nietby 
„  hoopen,  maar  enkelvoudig  hier  en  daar  verfpreid  legt."  Deze  Eieren  zyn 
nu  grooter,  dan  kleiner,  naarmaate  dat  het  Wyfje  groot  of  klein  zy  ;  en  ik 
hebbe  'erveelen,  benevens  de  Wormen  ,  in  de  Run -aarde,  waarin  ze  my 
overgezonden  waren  ,  gekreegen.  Wanneer  ik  dezelven  naauwkeurig  be- 
fchouwde  ,  bevond  ik  ,  dat  ze  van  tweeërleie  foort  en  geflalte  waren;  wanc 
F/g.  II.  de  eerften  ,  welken  de  ii<<e  Fig.  van  Tab.  VJL  vertoont,  waren  eenigzins. 
van  2"<7^.1angkwerpig-rond  en  Okergeel  van  koleur;  en  deze  waren  het  minlle  in  ge- 
^"'  tal  i 


DER    AARD- KEVERS.     lab.  Yl.  js 

tal;   de  anderen  ,  in  de  I2<'e  Fig.  der  gemelde  Tab.  afgebeeld,  welker  aan-T.^n.vr. 
tal  grooter  was,  en  waarvan  ik  'er  naderhand  nog  veele  in  eene  met  aarde />;,.  ^„^ 
gevulde  Doos  van  myn  Vriend  ontving ,  met  bericiit ,  dat  dit  de  rechte  Eic-  van  Tab. 
ren  van  den  Neushoorn-Kever  waren  ,    hadden  wel  ecne  diergelyke  koleur,VlI. 
maar  hunne  gellalte  was  gantfch  rond  ,  en  met  twee  fpitze  punten  voorzien; 
dit  bragt  my  in  twyffel  ,   of  het  ook  wel  de  waare  Eieren  mogten  zyn.    Ik 
had  naamlyk  uit  de  Afbeelding,  door  Swammerdam  van  deze  Eieren  ge- 
geeven  ,  befpeurd,  dat  de  aldaar  vertoonde  met  die  van  de-  ii''^  Fig.  gelyk 
waren;  en  teffens  uit  zyne  befchryving  gezien  ,    dat  de  Kieren  der  Regen- 
wormen in  twee  punten  uitliepen ,  en  zo  veel  als  twee  poolen  hadden.  Schoon 
hy  'er  nu  byvoege  ,   dat  die  Eieren   langv/erpig  rond  zyn ,   en  eene  bleek- 
geele  koleur  hebben  ,   die  eenigzins  in  't  groene  vak;  en  ik  zulks  aan  demynen 
niet  befpeurde  ;  wierd  ik  daar  door  echter  in  een  denkbeeld  gebragt ,  dat  ik 
niet  de  laaitgenoemden  ,    maar  de  eerftgcmelden   voor  Neushoorn  -  Kever- 
Kieren  had  te  houden.     Ook  vond   ik,   niettcgenfcaande ,    dat  ik  de  Aarde, 
die  met  Run  vermengd  was ,  vlytig  van  alle  Regenwormen  ,   die  zich  daar- 
in ophielden  ,    zuiverde  ,    evenwel  geduurig  nog   nieuwe    Regenwormen ; 
fchoon  ik  'er  geene  andere  Eieren  in  ontdekte. 

S.  5' 

Hoe  lang  de  Eieren  liggen  moeten  ,  eer  dat  'er  de  Wormen  uit  voortko- 
men, durft  Swammerdam  niet  vaft  flellen  ;  echter  zegt  hy,  dat  men  de 
jonge  Wormen  reets  op  het  einde  van  Jv.gufim  kan  vinden.     Ik  had  myne 
Wormen  al  een  geruimen  tydlang  bezeten,  wanneer  ik  de  Doos,  waarin  ze 
waren,  eens  omftortte,  en  alles  nauwkeurig  doorzocht  ;   om  te  zien,  of 'er 
ook  airede  eenigen  in  Poppen  veranderd  waren.     Dit  gedaan  hebbende ,  vond 
ik  ettelyke  kleine  Wormen  ,   die  my,   na  eene  naauwkeuriger  befc houwing, 
genoegzaam  toonden  ,    dat  ze  niet  anders  dan  Wormen   van  jonge  Neus- 
hoorn Kevers  waren  ;  die  onfeilbaar  by  my  uit  de  Eieren  moeften  voortgeko- 
men zyn  ;   't  welk  my  gevolglyk  overtuigde,   dat,  onder  de  tweetrleie  bo- 
vengemelde Eieren ,   de    eene  foort  zekerlyk  Eieren  van  Neushoorn -Kevers 
moeO;  wezen  ;   want  ik  hebbe,  hoe  naauwkeurig  ik  ook  toezage,  geen  derde 
foort  gevonden.    De  i^^'^  Fig.  der  Vl'"^  Tab.  vertoont  deze  kleine  Wormen,  f/j-,  i. 
Eenigen  tyd  daarna  vond  ik  'er  weder  een  van  die  grootte  ,    als  de  2'^'=  Fig.  ^v  ^ 
aantoont ;   doch  de  meeften  waren  ,     toen  ik  ze  eerllmaal  zag  ,    zo  groot  ,   '"' 
als  ik  dezelven  in  de  2'^^  en  4''^  Fig.  afgebeeld  hebbe.    De  eerften  van  I'ig.  Fig.  3. 
3.  moeften  nog  eens  vervellen  ;    en  de  laatften  Fig.  4.  waren  al  naby  de  en  4, 
Verandering,     Volgens  dezen  zullen  wy  nu  dien  "VVorm  eens  wat  nader  be- 
fchouwen  en  befchryven. 

K  2  §.  6. 


76  EERST  ECLASSE 

TAD.VI.  §.    6. 

In  den  eerften  opflag  fchynt  dezelve  den  Maikever  •  Worm  zeer  gelyk  te 
zyn  ;  ook  kwam  ik,  toen  ik,  by  de  opening  van  de  doos  terllond  een  Worm 
der  grootte  van  de  3-^  Fig.  te  zien  kreeg  ,  byna  tot  die  gedachten  ,  dat  my 
de  verkeerde  Wormen  toegezonden  waren  ;  doch  my  fchoot  teffens  terftond 
te  binnen  ,  dat  hy  ,  volgens  myne  verdeehng  ,  zo  wel  eenige  gelykheid  mee 
dien,  als  ook  met  anderen  dezer  ClalFe,  hebben  moeft  ;  en  dat  'er  ,  zo  hy 
a!  niet  grooter  ware ,  echter  nog  wel  eenig  onderfcheid  aan  te  vinden  zou 
zyn.  Dit  viel  ook  zo  uit  ;  na  dat  ik  'er  een  ter  grootte  van  de  +^'^  Ftg.  ge- 
vonden had  ;  waar  omtrent  ons  nu  het  volgende  Itaat  aantemerken.  Zyne 
grootte  zou  mogelykwel  drie  duim konnen haaien, ingevalle  hy  in  eene  rechte 
linie  uitgeftrekt  lage  ;  ja  zelfs  wordt  hem,  door  Swammerdam,  de  dikte 
van  een  duim  ,  en  de  lengte  van  vier  duimen,  toegefchreeven.  Zyn  Kop  is 
zo  geel -bruin  niet,  als  die  van  den  voorgaanden,  maar  altoos  blinkend  don- 
ker-rood  ■  bruin,  en  daar  by  vol  ingedrukte  punten.  Zyn  Tanggebit  is  byna 
zwart;  doch  de  andere  deelen  van  den  bek  ,  benevens  de  voel-  en  vreetfpit- 
zen,  komen  in  gedaante  met  die  van  den  anderen  overeen.  De  drie  paar' 
Pooten,  welken  hunne  inleding  hebben  onder  de  drie  eerlle  leden  van  't  lyf , 
en  uit  drie  of  vier  afzonderlyke  leden  beflaan  ,  zyn ,  even  als  by  de  andere 
Wormen  dezer  ClalTe,  geel -bruin  van  koleur,  en  met  diergelyke  hairtjes  be- 
zet ;  mitsgaders  aan  't  uiterfhe  lid  met  een  enkelvoudigen  ,  haakvormigen  , 
of  eenigzins  krommen  klaauw  voorzien;  welke,  benevens  het  Tanggebit ,  den 
Worm  ter  ingravinge  in  den  grond  dient  :  want  als  men  hem  uit  de  Aarde  , 
of  uit  den  Run,  ophaalt,  graaft  hy  'er  zich, door  middel  van  zyn  Kop  en  foo- 
ten  ,  terflond  behendig  weder  in.  Deze  Worm  heeft  ook ,  ter  weder  zyde , 
eene  zo  langkwerpige ,  ruitvormige,  rood-geele  vlak  aan  den  hals  ,  als  de 
grootfte  Goudkever  Worm  van  Tab.  JI.  Fig.  i.  en  2.  De  negen  Luchtgaten, 
of  Spiegelpunten  ,  flaan  wel  ter  wederzyde  ook  in  hunne  gewoonlyke  orde, 
op  rond  verheven  bulten;  maar  ze  zyn  hier  veel  grooter  dan  aan  den  Schröter- 
Worm;  boven  dien  gantfch  rond,  en  zo  donker  rood-bruin  als  deKop;  doch 
in  het  midden  vertoonen  ze  zich  iets  helderer.  Swammerdam  zegt  wel  , 
dat  de  luchtgaten  meer  boonvormig  dan  rond  zyn  ;  doch  naarmaate  dat  de 
Worm  zich  uitflrekke,  verandert  deze  hunne  gedaante  ,  die  ik  doorgaande  , 
als  gantfch  rond ,  waargenomen  hebbe.  De  grondverwe  van  't  gantfche  lyf  is 
helder  Okergeel ,  maar  iets  donkerer  dan  aan  den  Schröter-Wormjenaanden 
Darmzak,  alwaar  de  huid  gefpannen  ftaat,  daar  de  zwarte  dikke-  en  rechte- 
Darm  door  heen  fchynt,  valt  die  koleur  iets  in  't  graauwe.  1  lier  tegen  ziet 
men,  op  de  overige  ringen  of  leden  ,  behalve  de  gewoonlyke- inkervingen  , 
nog  veele  andere  by  vouwen  en  inkervingen  ;  en  voorts  is  deze  Worm ,  den 
geheelen  rug  over  ,  tot  aan  den  Zyden-wrong ,  met  ontelbaare  korte  en  tede- 
re, geelachtig -roode  hairtjes  bezet. 

§•  7. 


SCARABAEOR UM  1'ERR:ESTRIUM  ClASSIS  I. 


^A^.^Ö/ilJ-eaó^  eire^^c 


DER     AARD-K  E  VERS.    Tab.  Vi.  77 

Tab.  VI. 
$•  7' 

Hoe  lang  zodanig  een  Worm  noodig  hebbe  tot  zyn  volkomen  wasdom  , 
kan  ik  niet  bepaaldlyk  /.eggen  ;  maar  vermits  ik,  nu  reecs  twee  jaarenlang, 
een  groot  getal  van  de/.eiven  in  't  leevcn  behouden  hebbe  ,  zo  gtioove  ik  , 
dat  hy  'er  wel  vyf  jaaren  toe  noodig  heeft  ;  het  welk  de  ondcrfcheiden  groot- 
te ,  waarin  men  ze  op  een  zelfden  tyd  ziet  ,  ook  eenigermuate  aanduidt. 
SwAMMERDAM  is  van  het  zelfde  gevoelen:  want  na  gezegd  te  hebben  , 
dat  hy  diergelyke  Wormen  meer  dan  een  jaar  in  den  Run  onderhouden  had , 
zo  vervolgt  hy  aldus  :  en  daar  uit  bcJlitUe  ik,  dat,  ivannecr  een  zo  groute  (-l-^orm, 
va  dat  hy  volkomen  Vul-^Jfen  is  ,  mg  een  ganijch  jaar  !ee-jen  kan  ,  de  jonge  en  nog 
niet  volwajjen  M^ormcn  eenige  jaaren  lang  moeten  groeien  ,  voor  dat  ze  hun  volkn- 
vien  imsdoin  bereiken.  Het  is,  inderdaad,  itts  wonders,  dat  ook  die  fVor7n,  waar 
uit  het  Kever-aas  voortkomt,  by  de  drie  jaaren  noodig  heeft  ,  eer  hy  daarin  veran- 
dert ;  fchuon  hy  na  de  verandering  van  gedaante  pas  vyf  miren  leeve.  Die  zelfde 
Schryver  heeft  nog  eene  andere  eigenfchap  aan  onzen  Worm  befpeurd  ;  die  ik 
niet  wel  kan  naiaaten  hier  mede  aan  te  haaien,  lly  zegt  naamlyk  :  het  ge- 
J'chiedt  dikivyls  ,  dat  de  Run ,  of  bet  Hout  ,  waarin  onze  IVormen  z'cb  onthouden  , 
in  out/leeking  geraake  ,  gelyk  bet  natte  Hooy ,  en  eindelyk  zeer  heet  ivorde.  Maar 
de  Wormen  kreunen  zich  des  niet ;  ivant  hoe  warmer  hunne  fVooning  is  ,  hoe  beter 
zy  zich  daar  in  bevinden ;  als  zynde  dan  veel  gezonder  ,  frifcber  ,  en  moediger^ 
ook  byten  ze  dan  by  de  aanraaking  fchielyker  enfleiker  van  zich;  daar  ze  anders  zo 
boosaartig  niet  zyn,  en  zich  gemakiyk  laaten  behandelen.  Hoe  dikmaals  ,  voor 'c 
overige  ,  onze  Worm  van  huid  verandere,  zulks  heeft  Swammeudam  niec 
waargenomen ;  waartegen  hy  de  vervelling  ,  zo  van  dezen  ,  als  van  andere 
Wormen  ,  naauwkeurig  befchryft  ;  derhalve  zal  ik  'er  hier  ook  nog  iets  van 
bybrengen.  Onze  Worm  verwilTelt,  niet  alleen  zyne  buitenfle  huid,  maar 
hy  verandert  ten  zelfden  tyde  insgelyks  de  huid  van  den  Slokdarm  ,  een  ge- 
deelte van  de  Maag ,  en  de  binnenfte  oppervlakte  van  den  rechten  I^arm.  Ee- 
nige  honderd  Luchtpypjes  of  Adertjes  ,  leggen  als  dan  ook  hunne  dunne  en 
tedere  huid  af;  de  Kop  verdeelt  zich  in  drie  deelen  ,  en  verandert  desge- 
lyks  zyne  huid ;  en  zo  ook  de  Lip ,  de  Tanden  ,  de  Voel-  en  Vreetfpitzen  , 
benevens  de  Pooten. 

5-8. 

By  deze  uiterlyke  befchouwing  van  onzen  Worm  ,  zal  ik  thans  ook  nog 
iets  van  zyne  inwendige  gefteltenifle  voegen.  Ik  wil  wel  bekennen  ,  dat  ik 
het  ,  in  de  ontleding  der  Infeélen  ,  nog  niet  verre  gebragt  hebbe;  te  meer, 
alzo  ik  van  diergelyke  Inftrumenten ,  welken  zo  teder  zyn,  dat  men,  om  ze 
fcherp  te  maaken,  een  Vergrootglas  noodig  hebbe,  hoedanigen  Swammek- 
DAxJi  by  de  ontleding  der  Infeden  gebruikt  heeft,  niet  voordien  ben  :    maar 

K  3  aan- 


78  EERSTECLASSE 

Tab.  VI.  aangezien  deze  vlytige  Natuur  onderzoeker  de  inwendige  gefleltenïs  van  on- 
zen Worm  naauwkeurig  belchryfc ,  zal  ik  er  ook ,  zo  verre  het  noodig  is  , 
iets  uit  zyn  Werk  van  aanhaalen.  Om  dezen  Worm  des  te  beter  te  konnen 
onclceden ,  heeft  hy  denzelven  of  in  Wyngeeft ,  of  in  Water  ,  dat  iets  meer 
dan  laauvv  was,  laaten  fierven,  en 'er  hem  eenige  uuren  daarna  weder  uit- 
genomen. Toen  ik  dit  nu  insgelyks  deed  ,  zag  ik ,  dat  de  Worm  nog  eer- 
der in  't  warme  Water  ,  dan  in  den  Wyngeeft  llierf.  Het  hart ,  langs  den 
rug  gelegen  ,  ftrekt  zich  als  een  Kanaal  of  Pyp  uit ,  tot  aan  den  laatften 
ring  ;  alwaar  het  ,  gelyk  de  Watervaten  {vaja  lympbalica')  knobbelig  wordt. 
Wanneer  men  nu  den  Worm  daar  ter  plaatze  opent ,  zo  ziet  men,  na  de  uit- 
looping  der  waterachtige  vochtigheid,  door  Swammerdam  het  Bloed  ge- 
noemd ,  eenige  veselen  ;  die  de  leden  van  den  Worm  beweegen  ,  en  op  ver- 
fcheiden  wyze  van  't  eene  lid  tot  het  andere  gaan.  Diergelyke  Vezelen  lig- 
gen ook  in  de  lengte  aan  het  hart,  waar  in  ze  ingeplant  zyn  ;  dienende  om 
hetzelve,  als  zo  veele  koordjes,  open  en  toe  te  trekken.  Het  hart  is,  naar 
't  uiterlyke  aanzien,  niet  anders  dan  eene  lange  vliezige  Pyp,  welke  voor 
aan  't  lyf  zeer  eng  is;  omtrent  het  midden  wordt  ze  vervolgens  ,  gelyk  een 
knoop  ,  enger  ;  daar  op  verwydert  zy  zich  weder  ;  en  eindelyk  wordt  ze 
aan  't  achter  einde,  onder  het  dertiende  lid ,  zeer  naauw.  Indien  men  nu  de 
huid  verder  opent,  dan  komt  het  vet  te  voorfchyn,  dat  uit  ontelbaare kleine 
kogeltjes  ,  van  gedaante  als  Zandkorrels  ,beftaat;  die  op  tedere  doorzichtige 
vliesjes  zitten,  en  dus  het  zien  der  innerlyke  deelen  beletten.  Dit  Vet,  het 
welk  de  Audleur  nog  breedvoeriger  befchryft,  hebbe  ik  in  den  Schroter  Worm 
menigvuldiger,  dan  in  dezen  JN'eushoorn-Kever- Worm  aangetroffen.  Op  eene 
dergelyke  wyze  als  het  Vet  deze  innerlyke  deelen  bedekt,  zo  doen  het  ook 
de  Luchtpypjes  ,  die  uit  de  achttien  Luchtgaten  voortkomen  ,  en  zich  in 
ontelbaare  Zyd-takjes  verdeelen ;  invoege  dat  'er  geen  deel  des  Worms  zy  , 
waarin  niet  eenigen  van  dezelven  uitloopeö  ;  ja  zelfs  zyn  'er  de  fpieren ,  de 
harflens,  en  de  zenuwen  van  voorzien.  Het  fchynt  derhalve,  gelyk  de Schry- 
ver  zegt  ,  als  of  deze  Worm,  en  de  overige  foorten  der  Infeften,  meer  door 
eene  fyne  lucht  onderhouden  worden  ,  dan  de  groote  en  bloedryke  Dieren  ; 
of  men  moefte  beweeren  ,  dat  de  lucht  zich  by  dezen  door  de  Long  met  het 
bloed  vermengt,  en  met  het  zelve  door  de  Pols  aderen  in  alle  de  deelen  des 
lichaams  gebragt  wordt;  welke  meening  ook  niet  geheel  onwaarfchynlyk  is. 
Voor  't  overige  loopen  alle  die  Luchtpypjes  in  den  Worm  gelykmaatig  uit, 
en  hebben  geene  afgedeelde  blaasjes;  dezen  vindt  men  alleen  in  den  Kever. 
Wanneer  voorts  de  geheele  Worm  ,  door  de  fnyding  der  huid ,  geopend  wordt , 
dan  vertoont  zich  de  Maag,  welke  het  gantfche  lichaams  bykans  vervult.  Zybe- 
Haat  uit  eenige  huidjes  of  rokken  en  kringswyze  vezelen ,  door  welken  het  ge- 
ne ,  dat  zy  in  zich  bevat ,  in  beweeging  gebragt  wordt.  Men  vindt  dezelve 
ook  altoos ,  behalve  wanneer  ze  van  huid  verandert ,  met  gekaauwd  Hout  of 
Kun  gevuld}  en  dewyl  zulks  menigmaalen  door  de  huid  heen  fchynt,  zo  ziet 'er 

de 


DER    A  A  R  D.K  E  V  E  R  S.    Tab.  VI. 


79 


de  Worm  dik  wils  blaauwachtig,  en  zomwylen  roodachtig  uit.  Deze  Maagx.uj.vr. 
is,  terplaatze  daar  ze  by  den  iMond  een  aanvang  neemt  ,  en  den  Slokdarm 
maakt,  zeer  ent^;  maar  kort  daar  op  wordt  ze  wyder,  tot  dat 'er  eindelykdc 
bovenmond  of  krop  van  de  Maag  op  volgt;  en  liieris  de  Maag,  naarvooren 
toe ,  met  omtrent  zeventig  tandvormige  deeltjes  bezet  ,  die  van  ongelyke 
lengte  zyn.  Alle  deze  deeltjes  ontlallen  zich  in  de  Maag,  even  als  het  Pan- 
creas (Alvlees,  of  Klierbedde,)  by  de  Viflchen,  zich  ontlafl;  in  den  naad  aan 
de  Maag  liggenden  Darm.  Wat  verder  ziet  men  twee-en-t\vintig  andere 
witte  klierachtige  Pypjes,  die  naar  achteren  fpits  toeloopen;  en  eindelyk  wordt 
men  ,  aan  't  onderlle  deel  der  Maage  ,  tegen  over  't  begin  van  den  Pykrus 
of  Portier  ,  wederom  dertig  zodanige  Pypjes,  van  ongelyke  grootte,  ge- 
waar ,  welken  fchuins  en  binnenwaarts  loopen  ,  zich  ook  in  de  Maag  ontlas- 
ten ,  en  met  hunne  fpitzen  voorwaarts  gekeerd  zyn.  Uit  de  andere  deekn 
van  de  Maag  ,  welken  ,  zonder  afbeelding ,  naauwlyks  te  befchryven  zyn  , 
loopen  insgelyks  ontelbaare  luchtpypjes  in  dezelve  ;  daar  en  boven  ziet  men 
aan  de  zyden  van  de  Maag  nog  verfcheiden  opgezwollen  en  faffraanverwige 
Vaatjes ,  die  zich  in  eene  cierlyke  en  fchoone  orde  vertoonen.  Ter  plaatze  , 
daar  de  Maag  by  den  Portier  eindigt,  wordt  men  een  kleine,  enge  en  korte 
Darm  gewaar,  die  zich  voorts  uitbreidt  in  een  grooten,  dikken  ,  doch  ook 
korten  Darm  ;  welken  men  ,  wegens  zyne  overeenkomende  gelleltenis  met 
eens  menfchen  Darm  ,  den  dikken  Darm  zou  kennen  noemen.  Men  vindc 
dezen  Darm  gemeenlyk  met  veel  dreks  gevuld  ,  die  in  gedaante  met  de  rotte- 
keutels  overeenkomt.  Deze  zodanig  met  drek  gevulde  Darm  brengt  te  wege,  dat 
deachterfte  Leden  des  Worms  dermaate  gefpannen  ftaan  ,  dat  ze  glad  en  blin- 
kend fchynen  :  en  dewyl  de  Worm  daar  ter  plaatze  geen  vet  heeft ,  zo  fchy- 
nen  de  Zilververwige  Luchtpypjes ,  die  op  dezen  Darm  verdeeld  liggen ,  zeer 
fchoon  door  de  huid  heen  Die  zelfde  Darm  buigt  en  kromt  zich  eenigzins 
naar  de  Maag  toe,  en  eindigt  aldaar  in  een  naauw  Pypje,  dat,  recht  onder 
den  Darm  liggende  ,  ten  aanzien  van  deszelfs  gedaante,  inleding  en  gebruik, 
de  rechte- of /Aarsdarm  genoemd  kan  worden.  Alles  wat  hier  van  de  Maag 
gezegd  is  ,  hebbe  ik  ook  in  een  geöpenden  Worm  gezien  ;  en  een  ieder  dié 
zulks  met  eigen  oogen  begeert  na  te  gaan,  behoeft  flechts  zodanig  een  Worm 
open  te  fnyden  ;  doch  hy  moet  in  't  openen  wel  zorg  draagen,  dat  hy  de 
Maag  zelve  niet  kwetze ,  dewyl  anders  alles  ,  door  het  daar  uitvloeiend» 
zwarte  Sap ,  bedorven  wordt. 

S-  9- 

Het  geen  'er  nu  verder  volgt ,  is  veel  moeilyker  waar  te  neemen ,  ook  hebbe 
ik  'er  niets  van  konnen  te  zien  krygen;  en  ,  alhoewel  ik  geloove,  dat  men, 
door  de  oefiening  en  veelvuldige  opmerkzaame  befchouwingen  ,  met  goede 
Vergrootglazen  ,  deze  byzonderheden  wel  zou  konnen  leeren  ontdekken  ;  'er 
zal  nochtans  een  goed  deel  Swammerdamfch  geduld  toe  noodig  zyn.  Dit  ver- 
der 


8o  EERSTECLASSE 

Tab;  VI.  der  onderzoek  betrefc  eigeniyk  de  Harffenen  ,  het  Merg  des  ruggegraats  en 
de  Zenuwen.  De  in  den  Kop  van  onzen  Worm  Hijgende  harffenen  beftaanin 
twee  halve  kogelvormige  deelen  ,  die  te  zamen  ccn  hchaam  uitmaaken.  Voor 
uit  dezelven  oniipruiten  vier  kleine  Zenuwen  ,  en  ter  wederzyde  ëénegroo- 
ter;  deze  beiden  laaten  eerfl  eene  tamelyke  ruimte  tullchen  zich,  maar  loo- 
pen  naderhand  in  één  te  zamen,  en  maakendus  het  merg  van  den  ruggegraat 
uit.  Dit  gaat  niet  verder,  dan  tot  over  den  derden  of  vierden  ring  des  Worms , 
en  fchynt  byna  in  veertien  Kogeltjes  verdeeld  tekonnen  worden;  van  welken 
de  drie  laatllen  genoegzaam  maar  ééne  verdeeling  uitmaaken.  Uit  dit  merg 
des  ruggegraats  nu  komen  de  Zenuv/en  even  als  Zonnefhraalen  voort ;  en  de- 
zelven verdeelen  zich,  op  eene  nette  en  zonderlinge  wyze,  door  het  lichaam 
des  Worms.  Ter  plaatze  daar  dit  rtiggemerg  ,  naar  den  kant  van  den  kop, 
in  twee  Zenuwen  verdeeld  is ,  of  daar  het  uit  dezelven  voortkomt  ,  loopt  de 
Slokdarm  naar  den  mond  des  Worms  toe.  Dewyl  nu  ook  de  Maag  en  de 
Slokdarm  in  den  hals  en  't  lyf  liggen ,  en  de  harffenen  in  tegendeel  boven  in 
den  Kop  zyn ,  zo  zou  het  ruggemerg  zich  om  den  hals  hebben  moeten  flin' 
geren ,  en  niet.  onder  in  't  midden  van  't  lyf  hebben  konnen  liggen ,  als  het 
niet  van  boven  verdeeld  was ,  of  uit  twee  takken  beflond.  Over  dit  rugge- 
merg loopen  twee  tamelyke  takken  der  Luchtpypen  kronkelend  heen ,  en  dcr- 
zelver  uitfpruitzelen  verzeilen  ook  de  tederlle  verdeelingen  der  Zenuwen  De 
harffenen  liggen  derhalve  op  den  Slokdarm  ,  en  zyn  met  denzelven  ,  door 
hunne  Zenuwen  en  de  daarbykomende  luchtpypen  ,  vereenigd  ;  en  de  Slok- 
darm ligt  met  de  Maag  op  het  ruggemerg;  zo  dat  het  zelve,  door  geen  been- 
achtig  deel  befchermd  zynde,  daar  door  bedekt  worde.  Van  onderen  komen 
twee  tedere  Zenuwen  uit  de  harffenen  voort  ;  deze  loopen  eerfl  voor- 
waarts naar  den  mond  toe,  doch  naderhand  maaken  zy  eene  kromte,  loopen 
over  de  harffenen  te  rug,  vereenigen  zich  te  zamen,  en  maaken  een  knoop; 
uit  dezen  knoop  ontfpruit  weder  eene  Zenuw,  die  ,  over  de  harffenen  heen, 
en  nevens  den  Slokdarm,  benedenwaarts ,  naar  't  begin  van  de  Maag  loopt; 
aldaar  weder  een  knoop  maakt,  en  zich  eindelyk  in  tedere  Zenuwtjes  verliefl. 
Dus  is ,  gelyk  'er  in  de  groote  Dieren  ,  zo  wel  als  in  de  Menfchen  ,  eene  te 
rugloopende  Zenuw  gevonden  wordt ,   ook  onze  Worm  daar  mede  voorzien. 


De  Worm  dus  genoegzaam  befchreeven  zynde,  zullen  wy  overgaan  tot  des- 
zelfs  Verandering.  De/.e  zag  ik  by  myne  Wormen  met  groot  verlangen  te 
gemoet  :  en  meende  ook  niets  verzuimd  te  hebben  ,  van  't  gene  'er  tot  hun 
volkomen  onderhoud  noodig  ware.  Dewyl  nu  htm  voedzel  voornaamlyk  be- 
llaat  in  Run  ,  de  fpaanderen  en  de  fchorfe  van  Eikeboomen  ;  en  my  inviel , 
dat  de  voorraad  van  fpyze  ,  door  zo  groot  eene  menigte  van  Wormen,  als 
ik  bycen  had  ,  wel  haaïl  verteerd  zou  zyn  ;  ja  dat  'er  reets  werkelyk  eenigen 
aan  het  vat ,  waar  in  ze  waren ,  begonnen  te  knaagen  ;   zo  wierp  ik  'er  ver- 

fchei. 


DER    A  A  R  DK  E  V  E  R  S.     Tab.  VI.  8i 

fcheiden  {lukken  van  Eikenfchorfe  in  ;  die  hun  ook  zeer  wel  fcheenen  tefmaa-TAn.  vr, 
ken,  doordien  zy  'er  aan  knabbelden.  Dit  niet  tegengaande  zag  ik 'er  noch- 
tans geduurig  eenigen  ,  die  te  zamen  gekrompen  en  gellorven  waren.  Einde- 
Ijk  kwam  ik  tot  de  gedachten  ,  dat  dit  mogelyk  Wormen  zouden  zyn  ,  die 
veranderen  wilden;  doch  niet  tot  de  Verandering  konden  komen ,  dewyl  'er 
te  veel  byeen  waren  ;  en  de  een  den  anderen  by  het  giaaven  in  de  aarde, 
en  't  bouwen  der  wooninge  ,  verhinderde.  Ik  zocht  'er  derhalve  degrootflen 
uit,  en  bragt  ze  in  eenbyzonder  verblyf;  waarin  ik,  niet  alleen  van  onderen 
Potaarde ,  maar  ook  andere  met  Eikenfchorfe  vermengde  aarde  deed  ,  die  ik 
met  eene  frifche  Zoode  bedekte.  Deze  voorzichtigheid  had  eene  gewenfchte 
uitwerking;  want  toen  ik  ze  na  twee  maanden  eens  befchouwde ,  hadden  zom- 
mige  zich  reeds  in  de  Potaarde  ingewikkeld  ,  en  op  't  einde  van  de  maand 
Jprii  vond  ik  eene  volmaakte  manlyke  Pop.  Swammerdam  verhaalt,  dat 
deze  Verandering  by  hem  in  't  Jaar  1673.  op  den  16  Jugujhis  gefchiedis,  en 
befchryft  zeer  omftandig  alles  ,' wat  'er  by  voorvalt;  derhalve  zal  ik  ,  om  al- 
le wyd'lcopigheden  te  vermyden  ,  den  nieuwsgierigen  Leezer  liever  tot  zyn 
Werk  wyzen.  Echter  moet  ik  'er  dit  nog  van  zeggen,  dat  de  Wormen,  die 
tot  de  Verandering  vaardig  zyn  ,  zich  dieper  in  de  aarde  bcgeeven  ,  aldaar 
een  vaften  grond  zoeken;  en  in  denzelven,  met  behulp  van  den  Kop  ,dePoo- 
ten  en  't  achterlyf,  eene  Eivormige  ,  van  binnen  gladde  ,  en  wel  gepolyfle 
wooning  bouwen  ;  waar  in  zy  voorts  zonder  beweeging  blyven  liggen.  Hierop 
worden  ze  ,  na  zich  van  den  drek  ontledigd ,  en  de  overvloedige  vochtigheid 
uirgewaaffemd  te  hebben,  mager  en  korter,  mitsgaders  rimpeliger  ,  zo  dat  ze 
fchynen  te  fterven.  Ondertuflchen  groeien  de  nieuwe  deelen  onder  de  oude 
huid  aan,  tot  dat  de  herlTenpan  zich  eindelyk  in  drie  deelen  verdeele,  de  huid 
op  den  rug  openbarfle  en  ten  laaflen  afgeftroopt  worde,  door  eene  golfswyze 
beweeging,  welke  aan  het  te  rugblyvende  lichaam  der  Poppe  te  befpeuren  is. 
De  Pop  ,  die  ik  verkreeg ,  zien  we  in  de  5^"=  Z-V^  van  Tab.  VI.  in  haaren  Bal  f'g.  5. 
hggen.  Deze  Bal  is  naauwlyks  half  zo  groot  als  die  van  een  Schiüter;  ook  was 
dezelve  zo  hard  niet;  doch  dit  kan  wel  veroorzaakt  zyn,  doordien  de  aarde 
al  te  vochtig  was. 

Om  nu  deze  Pop  nog  wat  naauwkeuriger  te  befchouwen  ,  zullen  wy  onsT.M;.  vii. 
wenden  tot  de  6'^^  Fig.  van  Tab.  VII.  Dezelve  vertoont  ons  het  Mannetje  j/-/^.,  g, 
waaraan  de  Hoorn ,  hoewel  nu  nog  ftomp  ,  voor  op  den  Kop  flaande ,  reeds 
duidelyk  te  zien  is.  De  Kop,  en  het  daar  op  volgende  halsfchild,  zyn  hier, 
even  als  by  alle  Kever-Poppen  ,  iets  voorwaarts  over  geboogen.  Tuffchen 
den  Kop  en  de  Voorpooten  ziet  men  zes  kleine  kogeltjes,  waarin  de  fjineten , 
de  vreetpunten  en  de  oogen  ,  ieder  in  't  byzonder,  opgeflooten  liggen.  Daar 
aan  volgt  het  eerde  paar  Pooten,  dan  het  tweede  ,  en  tuiïchen  dezen  en  de 
laatften  liggen  de  Vleugelfcheeden.  Azn  ieder  zyde  van  't  achterlyf  ftaan  zes 
Tonde  bulten ,  die  te  zamen  een  wrong  uitmaaken  ;  en  daar  in  zyn ,  kort  aan 
de  inkervingen ,  even  zo  veele  luchtgaten  ,•  htt  overige  derde  paar  zit  onder 
de  Vleugelfcheeden  en  het  Halsfchild.  Het  laatfte  lid  van 't  Ivf  heeft  wel 
=<?r  Deels  iflc  Sn:L  L  geen 


82  EERSTECLASSE 

Tab.  VII.  geen  Tpits,  maar  is  eenigzins  naar  den  ru^  overgeboogen  :  des  niet  tegen- 
ïlaande  kan  de  Pop  zich ,  door  de  beweeging  van  haar  achterlyf ,  in  haare 
beOooten  wooning,  van  den  eenennaar  den  anderen  kant,  wenden  en  draaien. 

Fig.  -.  De  Wyfjes  ■  Pop ,  in  de  7  ^'^  Fig.  afgebeeld  ,  en  die  ik  insgelyks  gelukkig  ver- 
kreegen  hebbe ,  heefc  niets  byzonders  meer  of  min  ,  dan  de  voorgaande  j 
behalve  dacze  ,  in  plaats  van  den  i^oorn,  eene  kleine  hoogte  vertoont. 


Zodanig  een  Worm  li.^t  vier  weeken  lang  in  zyn  beflooten  hol  ,  voor  dat 
hy  in  eene  Pop  verandert  ,•  en  deze  heeft  ,  voor  zo  veel  ik  hebbe  konnen 
opmerken  ,  by  de  twee  maanden  noodig  ,  voor  dat  ze  haare  huid  afllrookt» 
en  in  de  gedaante  van  een  Kever  verfchynt.  Swammerdam  zegt  ,  dat  hy 
vergeeten  heeft  zulks  aan  te  merken  ;  doch  hy  bericht  ons  echter  teffens, 
dat  ze,  als  de  Wormen  in  den  lierfll  de  huid  afftrooken ,  en  'er  eene  fchie- 
lyke  koude  ontllaat  ,  ook  wel  den  gantfchen  Winter  door  in  de  gedaante  van 
Poppen  overblyven.  Dusdanig  eene  Pop  is  in  'c  begin  geheel  wit,  en  met  zo 
veel  vochtigheid  opgevuld  ,  dat  ze  wezenlyk  zwaarer  weege,  dan  de  Kever, 
die 'er  naderhand  uit  voortkomt.  Hierom  vergelykt  Swammerdam  deze 
Pop  ook  by  een  Waterzuchtigen,  dien  het  gebruik  van  alle  zyne  Leden  be- 
nomen is ,  tot  dat  hy  van  de  overvloedige  vochtigheden  ontlaft  wordt.  Onze 
Pop  verliell  dezelven  allengskens  door  de  uitdamping ,  en  hoe  meer  zy  af- 
neemt ,  das  te  meer  neemt  haare  koleur  in  donkerheid  toe  ;  tot  dat  ze 
eindelyk  zo  flerk  en  krachtig  wordt,  dat  ze  de  huid  konne  afftrooken  ;  waar 
op  ze  zich  als  een  Kever,    die  evenwel  nog  gantfch  wit  en  week  is,  vertoont. 

§•  12. 

'Er  verloopt  dan  echter  nog  wel  eene  geheele  Maand  ,  eer  dat  deze  Ke- 
ver  zyne  volkomen  hardheid  en  koleur  heefc ;  zo  dat  hy  als  Worm  ,  als 
Pop  en  als  Kever  wel  435  maanden  in  zyne  wooning  verborgen  blyve,  eer 
hy  zich  buiten  dezelve  laat  zien  :  ook  blyft  hy  ,  wanneer  hy  tot  de  uitvlie- 
ging  tyd  overig  heeft,  nog  wel  langer  in  de  aarde.  Als  hy  uit  de  Pop  geko- 
men is,  groeien  nog  eerfl  zo  wel  zyne  Vleugels  als  derzelver  Dekzels  ,  en 
aan  't  Mannetje  wordt  de  l^oorn  insgelyks  nog  iets  grooter.  In  Juny  en  Jidy 
ziet  men  hem  meed  rond  vliegen  ;  dat,  volgens  het  boven  gezegde,  de  tyd 
zyner  paaringe  is  :  nochtans  kan  ik  niet  voor  gewis  verzekeren,  dat  hy  een 
FiiT.  8.  Maandkever  zou  zyn.  De  8'"'=  Fig.  vertoont  ons  het  Mannetj-e  van  een  Ku- 
«nio.  ropifchen  Neushoorn- Kever  ,  en  de  lo''-'  Fig.  het  Wj'fje  ;  die  echter  beiden 
zo  wel  grooter  als  kleiner  gevonden  worden.  De  koleur  der  Vleugeldekzels 
en  der  Pooten  is  fchoon  blinkend- rood  en  donker  Caftanje- bruin:  de  J<op, 
het  Halsfchild  en  de  Hoorn  hebben  ook  wel  die  koleur  ,  maar  ze  zyn  merke- 
lyk  donkerer.    I  Jcc  overige  achterlyf ,    benevens  de  gantfche  ondervlakte  , 

ver- 


DER    AAR  D-K  EVERS.     Tuh.  VU,  83 

vertoont  zich  fchoon  bruin -roodachtig -geel,  en  iets  helderer  dan  de  voorigeT,\r.  vir. 
deelen.  Het  geheele  lyf  is  met  veele  flyve  rood-geele  hairen  begroeid  .hoe- 
danigen  men  ook  aan  den  Kop  ziet.  Voor  op  denzelven  ftaat,  aan  't  Manne- 
tje, de  harde  en  flyve  Hoorn  ,  die  eenigzins  achter  over  geboogen ,  en  met 
een  fpitze  punt  voorzien  is  ;  men  vindt  dezen  Hoorn  by  onderfchciden  Ke- 
vers ,  nu  eens  korter  ,  dan  eens  langer  ,  en  dezelve  hcefc  geen  bewet-gelyk 
lid  ,  maar  is  geheel  (lyf.  Nederwaarts  verbreedt  zich  die  Hoorn  eeniger- 
maate  naar  de  zyden  ;  en  deze  verbreeding  loopt  over  het  midden  van 't 
oog,  doch  niet  volllrekt;  waar  door  hetzelve  dan  dermaate  bedekt  zy,  dat 
het  in  de  aarde  niet  ligt  befchadigd  konne  worden  ,  fchoon  het  evenwel  in 
het  op-  en  nederzien  geen  beletzel  vinde.  Onder  aan  den  Kop  zit  nog,  na- 
by  ieder  oog,  ter  vvederzyde  een  korte  Spriet  of  Voelhoorn  met  een  dik  en 
bl'aderig  aanhangzel  ,  het  welk  aan  de  Wyfjes  nochtans  veel  kleiner  is. 
Aan  den  bek,  dien  men  hier  van  wegens  de  hairen  niet  duidelyk  zien  kan, 
ontdekt  men  ook  twee  korte  vreetpunten.  Van  den  Kup  af  begint  het  hals- 
fchiid  zich  eenigzins  te  verheften  ;  en  by  de  Mannetjes  ziet  men,  van  ach- 
teren af,  eene  breede  vlakte,  die  genoegzaam  het  voorgemelde  tegen  loopt, 
doch  van  vooren  een  fcherpen  rand  heeft  ;  welke  met  drie  vlak  uitIoop,;nde 
punten  voorzien  is  ,  en  aan  de  zyden  van  het  halsfchild  verlooren  gaat.  De 
beide  Vleugeldekzels  zyn  tamelyk  rond  verwulfd  ,  en  de  Kever  is  op  zich 
zelven  in  't  algemeen  flomp  en  dik.  Swammerdam  zegt,  dat  het  Mannetje 
altoos  kleiner  is  dan  het  Wyfje  ;  maar  gemerkt  zy  beiden  nu  grooter^dan 
kleiner,  konnen  zyn  ,  houde  ik  het  daarvoor,  dat  het  bezwaarlyk  zy,  daar 
omtrent  iets  zekers  te  bepaalen.  Ten  minde  fchynt  het  Wyfje  ,  Flg.  lo.F/g.  10. 
afgebeeld,  niet  zo  dik  verheven  ,  maar  vlakker  te  zyn  :  waartoe  echter  ook 
het  laage  halsfchüd  veel  doet;  hetwelk,  in  plaats  van  eene  verheven ,  fcher- 
pe  en  met  fpitzen  voorziene  vlakte ,  flechts  een  fmallen  wrong  en  eene  dwars- 
lyll  vertoont.  Ter  plaatze,  daar  de  Hoorn  van  't  Mannetje  zit,  ziet  men 
aan  't  Wyfje  niet  dan  eene  kleine  hoogte,  die  evenwel  by  zommigen  nog 
een  fpits  puntje  heeft.  De  overige  deelen  zyn  voorts  aan  beiden  eenerlei  j 
en  de  voorlle  Pooten  zyn  ook  hier  ,  zo  als  aan  andere  foorten  dezer  Claffe , 
met  iterke  en  fcherpe  punten  ter  inwroetinge  begaafd  ;  aan  de  overige  poo- 
ten zitten  ook  esnige  punten  ,  maar  die  veel  dunner  zyn. 

§•  13. 

Vermits  ik  by  den  Schöter  zo  wel  het  manlyke  Lid  ,  als  de  Eieren  ontdekt 
hadde,  zo  ondernam  ik  het  zelve  mede  aan  deze  foort  van  Kevers  na  te  gaan; 
en  ik  was  zo  gelukkig  ,  dat  ik,  by  het  Mannetje,  een  gedeelte  van  dit  Lid, 
doch,  by  het  Wyfje  ,  flechts  een  klomp  vond,  die  wel  uit  Eieren  fcheen  te 
beftaan,  maar  welken  ik  ,  fchoon  ik  ze  lang  in  't  water  weekte,  niet  duide- 
lyk genoeg  onderkennen  konde.  Su'ammerdam  is,  uit  hoofde  zyner  groote 
bekwaamheid  ,  daar  omtrent  gelukkiger  gcweefl:  ;  en  uit  zyne  befchryving 
L  2  'heb- 


U  EERSTECLASSE 

TAB.vn.hebba  ik  geleerd,  dat  het  geneik  in  Fig.  g.  afgebeeld  hebbe  ,  maar  een 
f-,^  .  gedeelte  van  't  manlyke  Teellid  is.  Hy  verdeelt  hetzelve  in  het  zenuwachtige 
"'  '  en  hoornige  deel.  Dit  laatlle , 't  welk  onze  Figuur  vertoont  ,  is  maar  eene 
fcheeJe  ,  door  welke  het  eerfle  zich  beweegen  kan.  Voor  aan  deze  Scheede 
ziet  men  twee  hoornachtige  beentjes  ,  die  als  twee  haaken  zyn ,  welken  zich , 
door  behulp  van  hunne  fpieren  ,  zo  verre  van  eikanderen  verwyderen  kon- 
nen,  dat  ze  het  Teeldeel  een  vryen  doorgang  laaten.  Hunne  Spieren  liggen 
in  de  gemelde  Scheede  ,  en  het  Mannetje  zee  zich  met  dezelven,  byde  paa- 
ring ,  aan  het  hoorn -been  van  het  Wyfjes  Teeldeel  vall.  Achter  deze  Schee- 
de is  het  zenuwachtige  ,  weeke  en  dikde  deel  van  het  teellid  ,  waarin  een 
klein  hoornachtig  beentje  zit.  Die  hebbe  ik  niet  konnen  afbeelden  ,  dewyl 
ik  de  proef  aan  twee  ,  federt  een  geruimen  tyd  ,  verdroogde  Kevers  geno- 
men hebbe.  Op  dit  zenuwachtig  deel  volgt  de  wortel  van  het  teellid  ,  dat 
een  dun  en  met  veel  zenuwen  voorzien  Pypje  is.  Hier  in  ontlaften  zich ,  zo 
wel  de  afvoerende  vaatjes,  (vafa  dcferentia,}  welken  uit  beide  de  Teftkulen- 
of  Ballen  voortkomen,  als  mede  de  Zaadblaasjes  {Feficula  feminaks).  De  Bal- 
len hebben  eene  gantfch  byzondere  gedaante;  nademaal  ieder  uit  een  eenig 
Vaatje  beftaat,  dat  zich  uit  elkander  laat  wikkelen,  en  wel  2  voet  en 2 duim 
lang  is.  Doch  zulk  een  Vaatje  kan  niet  zonder  veel  moeite  en  geduld  uit  een 
gewikkeld  worden;  dewyl  het  door  de  menigvuldige  luchtvaatjes, waarmede 
zo  wel  de  afvoerende  Vaatjes  ,  als  ook  de  Ballen  bezet  zyn  ,  te  zamen  ge- 
houden  wordt ;  des  men  dezelven  bygevolg  eerft  weggenomen  moete  heb- 
ben. De  Zaadblaasjes,  die  tuffchen  de  afvoerende  Vaatjes  liggen,  eindigen 
in  twee  gekronkelde  tedere  draaden  ;  die  zich  ieder  wederom  in  zes  Pypjes 
verdeelen ;  aan  welken  even  zo  veele  küertjes  hangen ,  waar  uit  het  Zaad  in 
de  Zaadblaasjes  komt,  die  van  de  toevoerende  vaatjes  niets  krygen.  Ook  zyn 
deze  deelen  met  zeer  veele  luchtvaatjes  omgeeven ,  en  zo  wel  als  de  anderen 
gantfch  wit;  waar  van  echter  de  Scheede  van  het  l'eellid  en  de  ZaadblaasjeS' 
uit  te  zonderen  zyn :  want  de  eerfle  is  met  haare  twee  haaken  br uinachtig- 
rood  ;  en  de  laatflen  zyn ,  ter  oorzaake  van  het  doorfchynende  Zaad ,  dat  'er 
in  zit,  graauwachtig.  Alle  deze  deelen  liggen  in  den  Onderbuik,  en  zyn  zo- 
danig in  een  gewikkeld,  dat  men,  by  de  optning,  gelooven  zoude,  dat  hec 
onmogelyk  ware  ,  dezelven  van  elkander  af  te  zonderen :  maar ,  zegt  Swam.» 
M  £  K  D  A  M ,  geduld  overwint  alles. 

By  de  Teeldeelen  van  het  Wyfje  vertoont  hy  ook  den  Slokdarm ,  de  Maag 
en  de  Darmen ,  welken  te  zamen  nu  een  wyden ,  dan  een  engen  ,  doorgang 
maaken  De  Eierftok  ligt  in  het  onderfle  gedeelte  van  den  buik  ,  doch  als 
hy  met  Eieren  opgevuld  is,  vindt  men  denzelven  iets  hooger.  Hy  beftaat 
«it  twaalf  Eiergangen  {o-:idu£ius}  ;   aan  ieder  zyde  liggen  zes  derzelven;  die. 

zich. 


scarabaeürtjmTerke:strium  classis  I 


\-4.J7.J^^/Z/  f^rvtr  rf  e^c 


ïjEK    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.    Tab.  VIL  85 

zich  in  twee  gemeene  gangen  vereenigen ,  welken  wel  haaft  tot  een  worden ;  7_^n.  vir. 
waaraan  men  den  naam  van  Lyfmoeder,  of  Moederfcheede ,  zou  konnen  gee- 
ven.     Deze  ftrekt  zich  uit  tot  aan  het  einde  des  buiks;   daar  zich  een  hoorn- 
beenachtige  mondvormige  Ring  vertoont,  die  van  onderen  met  hairen  bezet 
is;  waar  door  de  1' ieren  hunnen  uitgang  hebben. 

De  overige  deelen ,  welken  S  w  a  m  m  i-  r  d  a  m  te  gelyk  met  dezen  afmaait ,  laa- 
ten  zich  niet  wel,  zonder  afbeelding,  befchryven;  mogelyk  zal  ik  in  't  vervolg 
alles,  wat  ik  aangaande  de  ontleding  ,  zo  van  den  Kever  ,  als  van  zynen 
Worm  te  berichten  hebbe  ,  in  eene  byzondere  Plaat  voordraagen.  1'hans 
moete  ik  alleen  nog  zeggen  ,  dat  ook  in  de  Wyf  jes  alles  met  Luchtvaatjcs 
omgeeven  is  ;  en  dat  die  Luchtvaatjcs  in  den  Kever  gantfch  anders  gcfteld 
zyn ,  dan  in  den  Worm.  In  dezen  gelyken  zy  naar  takken  van  Boomen  zon^ 
der  bladeren  ,  en  in  de  Kevers  naar  '1'akken  met  bladeren ;  alhoewel  ze  meer 
blaasjes  dan  bladeren  verbeelden. 

§.  15. 

Tn  't  begin  dezer  befchryvinge  is ,  volgens  de  berichten  van  anderen  ,  ga^ 
zegd ,  dat  onze  Kever  zeer  langkzaam  vliegt:  en  daar  op  ben  ik  zeer  begee- 
rig  geweefh  om  te  weeten,  of  hy  in  't  vliegen  zyne  Vleugeldekzels  geflooten 
houde,  of  dezelven  wyd  opene  :  want  Swammekdam  verbeeldt  hem  met 
meerendeels  gellooten  ,  doch  Impk rato  met  wyd  geopende  Vleugeldekze- 
len.  Deswegen  hebbe  ik  veel  moeite  gedaan  ,  om  dezen  Kever  aan  't  vlie- 
gen te  krygen  ;  maar  alle  myne  poogingen  zyn  ydel  geweell.  Ondertuflchen 
kan  ik  niet  nalaaten,  by  deze  gelegenheid  te  melden ,  dat  ik  aan  dengrooten 
Goudkever  Tab.  U.  waargenomen  hebbe,  dat  hy  gewoon  is  ,  met  geOooten 
Vleugeldekzelen  te  vliegen,  ik  had  'er  naamlyk  eenigen  in  een  Glas  te  zamen  ; 
en  dewyl  dit  glas  in  de  Zon  ftond  ,  zo  wierden  ze  door  de  warmte  dermaa- 
te  onruitig  gemaakt,  dat  ze  my  door  hun  gebrom  en  gedruis  bewoogen  ,  om 
'ernaar  te  zien.  Teen  zag  ik,  dat  ze  allen  ter  vlucht  vaardig  waaren  ;  en 
hetfcheen  my  toe,  dac  ze  de  Vleugeldekzels  gellooten  hielden.  Om- nu  hier 
van  verzekerd  te  weezen  ;  nam  ik  er  eenigen  uit ,  en  kleefde  met  Wasch  een 
hair  over  hunne  Vleugeldekzelen  ;  en  by  anderen  trachtte  ik  dezelven  door 
een  ftukje  Wafch  aan  elkander  te  houden  ;  doch  zy  wierden  daardoor  in  't 
vliegen  niet  verhinderd.  Dit  hebbe  ik  eerfl  ondervonden  ,  na  dat  ik  den 
Kever  reeds  befchreeven  hadde  ,  en  maake  zulks  derhalve  by  deze  gelegen- 
heid bekend.  Evenzo  moete  ik  hier  ook,  volgens  myne  belofte  ,  melden,  dat  ik 
mis  gehad  hebbe,  toen  ik  ,  by  de  befchryving  van  den  Mai-Kever,  (Zie  pag. 
40 ,  56.)  zeide ,  dat  dezelve  vier  jaaren  noodig  had  ,  tot  zyn  volkomen  wasdom  : 
want  nu  ben  ik  verzekerd,  dat  hy  wel  5  jaaren  noodig  heeft  ,eneerft  in 't  zesde 
jaar  als  Kever  voor  den  dag  komt.  Den  Meftkever  ,  dien  Frisch  den  Neus- 
hoorn-Kever der  middehle  foorte  noemt,  en  in  zyn  IV'  Deel  pag.  16.  be.- 
L  3  fchry ff,, 


85  EERST  ECLASSE 

TMi.Vll.  rchryft;  de  klein  fle  foort ,  die,  volgens  zyn  zeggen  aldaar,  een  Moorntje 
'  heeft,  dat  men  meer  voelen  dan  zien  kan  ;  en  zyn  Meflkever  met  Schouder- 
hoornen  ,  waarvan  hy  in  dit  zelfde  Deel  pag.  17.  gewag  maakt  ,  hebbe  ik  tot 
nog  niet  konnen  vinden  :  echter  zal  ik  niet  nalaaten  ,  dezelven  vlytig  te 
blyven  zoeken,  en,  als  ik  ze  gevonden  hebbe,  naaiiwkeurig  af  te  beelden  , 
mitsgaders  omftandig  te  befchryven.  In  zeker  Kabinet  van  natuurlyke  voor- 
werpen hier  te  Lande,  hebbe  ik  een  grooten  Goudkever  gezien,  die,gelyk 
het  Mannetje  van  don  Neushoorn-Kever,  eene  verhooging  op  het  ruggefchild 
heeft.  Of  deze  nu  het  Wyfje  van  een  insgelyks  gehoornden  Goudkever  zy, 
kan  ik  niet  zeggen.  Ondertu'lTchen  zou  hy,  dien  het  bekend  is  ,  dat 'er  onderde 
Goudkevers  mede  Neushoorn -Kevers  gevonden  worden,  niet  alleen  my , 
maar  ook  ,  zo  ik  denke  ,  alle  Liefhebbers  van  de  Hiftorie  der  Infeften  ver- 
pHchten ,  wanneer  het  hem  geliefde  my  daar  van  bericht  te  geeven. 

Verdere  hejchrYoiug  van  den  N  e  u  s  h  o  o  r  n  -  K  e  v  e  n ,    en  van 
den  Sc  11 RÖ TER. 

%.  r. 

Tac.VIII.  Tn  de  twee  voorgaande  bladen  ,  van  den  oorfprong,  verandering  en  andere 
1  Eigenfchappen  des  Neushoorn-Kevers  handelende  ,  hebbe  ik  de  inwendige 
deelen,  zo  wel  van  den  Worm  ,  als  van  den  Kever,  tegen  myne  gewoonte, 
wat  omftandig  befchreeven.  De  fliftorie  van  dit  Infeft  ,  ons  door  Swam- 
M  E  R  D  A  M  ,  in  zyn  meermaals  aangehaalde  Werk  ,  nagelaaten ,  heeft  'er  my 
aanleiding  toe  gegeeven  :  en  dewyl  ik  gezien  hebbe  ,  dat  de  Liefhebbers  van 
myn  Werk,  niet  alleen  in  myne  Afbeeldingen  ,  maar  ook  in  de  bygevoegde 
befchryving,  altoos  een  welgevallen  gehad  hebben,  zo  wierd  de  hoop  in  my 
des  te  grooter,  dat  de  van  Swammekdam  gemaakte  ontdtkkingen  hun  ook 
even  zo  veel  vernoegen  zouden  vercorzaaken  ,  als  ik  by  derzelver  doorlee- 
leezing  ondervonden  had.  Hierom  hebbe  ik  ook  in  myne  befchryving  telkens 
ingelall,  al  wat  my  in  de  zyne  merkwaardig  voorkwam;  en  my  te  gelykeeni- 
germaate  verbonden  ,  om  de  Figuuren  ,  die  tot  opheldering  der  Suwnmerdam- 
Jche  berichten  behooren,  op  eene  byzondere  Plaat  te  leveren.  Deze  befchry- 
virg  nu  heeft  niet  alleen  't  geluk  gehad  van  den  genen,  die  dezelve  geleezen 
hebben,  te  behaagen,  maar  zy  hebben  my  ook  het  gemeene  Spreekwoord, 
Belofte  viaakt  fchuld  ,  erinnerd  ;  en  de  Afbeelding  dier  befchreeven  deelen 
van  my  begeerd.  Vermits  ik  nu  akyd  de  begeerte  myner  Leezers  als  een  be- 
vel aanmerke,  zo  hebbe  ik  ook  myne  toezegging  ,  door  'lab.  VIII.  en  IX. 
welken  ik  hier  ,  benevens  de  verklaaring  ,  zal  laaten  volgen,  wel  willen  ver- 
vullen. 

5.2. 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  WUL  87 


In  den  beginne,  toen  ik  met  de  befchryving  van  den  Neushoorn-Kever  be-TAB.vin. 
zig  was ,  verwekten  de  Figuuren  van  Swammekdam  een  grooten  liifb  in 
iny ,  om  met  de  Wormen  van  dezen  Kever  te  beproeven  ,  of  ik  ook  zo  ge- 
lukkig zou  zyn,  van  die  deelen,  welken  hy  vertoont ,  indezelven  te  ontdek- 
ken; en,  fchoon  my  deze  eerfte  onderneeming  in  zoverre  gelukte  ,  dat  ik 
het  gezochte  vonde  ;  dezelve  viel  toch  zo  wel  niet  uit,  dat  ik,  met  derzelver 
behulp,  eene  duidelyke  afbeelding  dier  deelen  zou  hebben  konnen  maaken. 
Maar,  dewyl  men  my  vervolgens  verzocht,  deze  afbeelding  te  vervaardi- 
gen; beproefde  ik  myn  geluk  anderwerf,  met  een  paar  Wormen,  in  de  hoop, 
dat  ik  den  misflag,  by  de  eerde  proefneeming  begaan  ,  nu  zo  veel  te  ligter 
zou  konnen  vermyden  ,  als  ik  denzelven  te  oplettender  had  gade  geflagen. 
Ik  durfde  wel  vaittlellen,  datmyne  Leezers  genoegen  zouden  neemen,  fchoon 
ik  my  van  de  Simmmcrdamfche  Figuuren  bediende  ;  maar  ,  behalve  dat  deze 
Figuuren,  naar  myn  oordeel,  niet  net  genoeg  gegraveerd  waren,  was  ik  ook 
genoodzaakt  myne  Afbeelding  volgens  de  natuur  te  doen  ;  nademaal  ik  an- 
ders aan  die  afgetekende  deelen  hunne  natuurlyke  koleuren  niet  zou  hebben 
konnen  geeven.  Hier  uit  is  't  ook  ontüain,  dat  de  Maag  en  de  Darmen  des 
Worms  in  myne  Afbeelding  'er  eenigziiis  anders  uitzien  ,  dan  in  het  üimm- 
vierdaJiif.he  Werk.  Wat  verder  de  deelen  des  Kevers  betreft,  die  hebbe  ik 
zelve  voor  ditmaal  niet  konnen  onderzoeken  ;  dewyl  ik  gebrek  aan  levendige 
Kevers  had.  En  ik  wil  daar  benevens  gaarne  bekennen,  dat  ik  zeer  twyffe- 
Ie,  of  ik  in  derzelver  onderzoeking  wel  zo  gelukkig  zou  zyn  als  S  wam  m  er- 
dam;  die  in  dit  fluk  meer  geoeffend  was  ,  dan  ik  my  verbeelden  kan  ooit 
te  zullen  worden.  De  ondervinding  heeft  het  my  reets  geleerd  :  want  toen 
ik  een  p'i^T  SchrUtcrs  opende,  om  de  deelen,  die  tot  de  teeling  behooren , 
in  dezelven  na  te  fpeuren,  waar  van  ik  hier  na  nog  fpreeken  zal  ,  hebbe  ilc 
gezien,  hoe  veel  'er  toe  behoore  ,  om  een  Malpigius  of  Swammek- 
dam te  zyn. 


Ik  hebbe  hier  boven  gezegd  ,  dat  de  Figuuren  van  Swammekdam» 
myns  oordeels,  niet  al  te  net  gegraveerd  waren  ;  waar  uit  iemand  zou  kon- 
nen denken  ,  als  of  ik  daar  door  te  kennen  wilde  geeven  ,  dat  'er  niet  veel 
op  te  vertrouwen  was  :  maar  dit  is  volllrekt  myne  meening  niet  ,  dewyl  ik 
hier  mede  alleen  van  den  Konftenaar  fpreeke  ,  die  ze  in  't  Koper  gebragt 
heeft.  Ik  houde  my  verzekerd ,  dat  de  deelen  zelven  ,  door  vS  w a  m  m  e  u  d  a  m 
benoemd  en  voorgêfteld,  door  hem  alleszins  behoorlyk  opgegeeven  zyn.  Ten 
minfle  hebbe  ik  alles  in  den  Worm  gevonden  ,  wat  hy  opgeeft  ;  en  al  wie 
myne  Figuur  by  de  zyne  vergelykt,  zal  'er  ligt  van  overiuigd  worden.  DiE 
geeft  my  ook  gronds  genoeg ,  om  valt  te  Hellen ,  dat  men  met  recht  gelooven 

mag» 


S3  EERSTECLASSE 

Tab.VIII.  mag ,  dat  de  overige  Figuuren,  welken  ik  uit  het  Swammenhmfche  Werk  ge- 
nomen hebbe,  insgelyks  volkomen  met  de  natuur  overeenflemmen.  Doch 
vermits  het  'er  inzonderheid  op  aankome  ,  in  welk  een  tyd  men  een  Infeft 
opene  ;  ora  dat  deszelfs  voorvallende  Verandering  ook  noodwendig  zynedee- 
len  veranderen  moet  ;  zo  verwondere  ik  my  in  't  geheel  niet ,  dat  de  dee- 
len  van  mynen  Worm  ,  volgens  myne  Afbeelding,  'er  iets  anders  uitzien  , 
dan  die  van  Swammerdam.  Maar  laat  ons  dezelven  nu  eens  achtervolgende 
doorgaan  ,  en  wat  naauwkeuriger  befchouwen. 

Fig.  I.  De  Eerjle  Figuur  van  Tab.  MII.  vertoont  ons  de  Maag  en  "t 

gcdarmte  van  den  Worm  eens  Neus  hoorn- Kevers. 

a.a.  a. a.  De  van  boven  op  den  rug  geopende ,  rimpelige  en  hier  fterk  uitge- 
fpannen  huid  des  Wornis ;  welke  van  binnen  vol  vet  is  ,  behalve 
daar  ze  den  dikken  darm  bedekt  ;  die  hierom  door  de  huid  heen 
fchynt ,  als  de  Worm  nog  geheel  is  ;  en  met  de  zilververwige 
luchtpypen  ,  die  'er  over  heen  loopen  ,  en  zich  daar  in  verdee- 
len  ,  eene  fraaie  vertooning  maakt. 
l.  De  Slokdarm. 

c.  Het  boven  deel  der  Maage,  waarby  hier  de  letter  c  ontbreekt;  doch 
men  kan  daar  en  tegen  aan  de  tweede  Figuur  dezer  lab.  by  c.  c. 
duidelyk  zien,  wat  gedeelte  hier  door  te  verflaan  zy. 
d.  d.  De  eerfte  rei  der  Tandvormige  deelen ,  waarvan  in  de  befchry ving 

van  den  Worm  §.  8.  pag.  79.  gefproken  wordt. 
€.  e.  De  witte  doorfchynende  i^ypjcs  ,    die  hunne  fpirzen  naar  achteren 
keeren  ,  en  waar  van  insgelyks  pag.  79.  gewag  gemaakt  is. 
ƒ.  Het  benedenfle  deel  der  Maage. 
g.g.  De  dertig  Pypjes,  waar  van  ook  pag.  79.  gefproken  wordt. 

^,  NB.  Ik  hebbe  hier  voorens  gezegd  ,  dat  de  deelen  des  Worms,  volgens  my- 
„  ne  Figuur,  eenigzins  anders  fchynen,  dan  in  de  Figuur  van  Swa  mmer- 
,,  DAM  ;  en  dit  is  inzonderheid  ten  aanzien  der  deelen,  met  d.d  ,  e.e  ,  en 
.„  g.g.  afgetekend,  te  befpeuren." 

h.b.  De  opgezwollen  en  faffraangeele  Vaatjes,  welken  zich  aan  dezyden 
der  Maage  in  eene  cierlyke  en  fraaie  orde  vertoonen.  Deze  heeft 
SwAMMF.RDAM  gautfch  andcrs,  dan  ik;  ook  zien  zy  'er  in  myn 
Origineel  niet  faffraanverwig ,  maar  witachtig  uit. 
i.  De  Pylorus,  of  Portier  ,  benevens  den  daarop  volgenden  kleinen  , 
engen  en  korten  Darm. 
i.k.  De  dikke  Darm. 

/.  /.  /.  /. 


SCARABAEORimTERRKSTRIUM  ClASSISI. 


Tah.vm. 


.^'a-  d- 


^^.-^.^yVA 


DER    AAR  D-K  EVERS.     Tab.  VIIF.  S<j 

/.  l.  1. 1  De  bovenfle  en  onderde  Luchtpypen  ;  tuflchen  welken  'er  ter  we-  Tad.VIII. 
derzyde  nog  zeven  diergelyken  gevonden  worden.  Dezezyn  onder 
veele  anderen  de  grootften  ,  waar  uit  alle  de  overigen    fchynen 
voort  te  fpruiten  ;    doch  zy  zeken  komen  uit  de  i8  luchtgaten 
voort. 

De  Tweede  Fi^tiur  van  Tab.  VIII.  vertoont  de  Macig  en  V 

gedarmte,  tia  dat  ze  van  de  Huid  en  van  de  Lucht' 

pypen  afgezonderd  waren. 

Deze  Figuur  brengt  ons  byzonderlyk  voor  't  oog,  hoe  de  Rechte-  oikix%-Fig.  2. 
darm  uit  den  dikken  Darm  voortkomt ;    dat  in  't  Werk  van  Swammekdam 
niet  te  vinden  is. 

a.  De  Kop  van  den  Worm. 

h.  De  Slokdarm. 
c.  c.  Het  bovenfle  deel  der  Maage. 
d.i.  en  e.  e.  Vertoonen  het  gene  ,  dat  in  de  voorige  Figuur  door  deze 

Letters  aangeweezen  is, 
ƒ.ƒ.  Dit  is  in  de  voorige  Figuur  door  g.  g.  aangeduid. 

g.  De  Portier. 
/;.  /;.  Het  zelfde  van  die  Letters  in  de  voorige  Figuur. 
i.  /.  De  dikke  Darm. 

k.  Toont  hoe  de  Rechte-  of  Aarsdarm,  waar  van  pag.  79.  gefproken  is, 
uit  den  dikken  Darm  voortkomt,  als  mede  zyne  gedaante  en  ligging. 

De  Derde  Figuur  van  Tab.  VUL  vertoont  het  Hart  van  den 
Worm,  dat  §.  Z.  pag.  78    hefcbreeven  is. 

a.  Het  Hart,  gelykende  naar  eene  vliezige  Pyp,  _  Fig.  3. 

b.  Het  naauwe  deel  van  't  zelve  ,  kort  aan  den  Kop  liggende. 
c   Deszelfs  twee  verwydende  deelen. 

d.  Het  naauwfte  deel,  onder  het  laatfle  lid  van  den  Worm. 

De  Vierde  Figuur  van  Tab.  VIII.  vertoont  de  Harffenen  en  het 
Ruggemerg  ,  welke  Deelen  %.  9.  pag.  80.  hejcbreeven  zyn.  ■ 

a.  De  Harffenen  met  de  daar  uit  voortkomende  vier  kleine  Zenuwen.       Fig.  4. 

b.  De  twee  Zenuwen,  die,  door  derzelver  vereeniging,  het  Ruggemerg 

uitmaaken. 
c.  Het  Ruggemerg  zelf. 
d.  d.  d.  De  uit  het  Ruggemerg  voortkomende  Zenuwen ,  die ,  wegens  hun  wit- 
ten glans ,  verfcheiden  koleuren  vertoonen. 
2de  Deels  ifie  Stuk.  M  De 


90  ^  EERSTECLASSE 

Tab.VIIL 

De  Vyfde  Figuur  van  Tab.  Vlfl.  vertoont  de  te  rughopende 
Zenuw  ,   hy  vergrooting  afgebeeld. 

P'S-  5-    a.a.  De  plaats,  daar  de  te  rugloopende  Zenuwen  ,   by  haaren  oorfprong  aan 
de  Harllens ,  afgefneeden  zyn. 
h.  b.  De  wyze  op  welke  deze  te  rugloopende  Zenuwen  naar  boven  gaan. 
c.  c.  Haare  kromming. 

d.  Haare  vereeniging  in  den  daar  door  ontftaanden  knoop. 

e.  De  uit  dezen  knoop  te  rug  loopende  Zenuw. 
ƒ.  Derzelver  tweede  knoop. 

g.  De  uit  haar  voortkomende  tedere  Zenuwen. 

§.  4. 

Dit  zyn  de  Figuuren  ,  welken  tot  den  Worm  behooren  ;  nu  zullen  wy 
nog  die,  welken  in  den  Kever  voornaamiyk  aanmerkenswaardig  zyn  ,  en  dié 
ik  uit  het  Werk  van  Swammerdam  genomen  hebbe,  laaten  volgen.  Doch 
hier  by  moet  ik  voor  af  aanmerken  ,  dat  my ,  overmits  ik  ,  in  de  Voorrede 
van  het  Eerfte  Deel  myner  Hiilorie  der  Infeften ,  als  een  onderfcheidend  ken- 
merk der  Infeflen  opgegeeven  hebbe  ,  dat  ze  geene  beenderen  hebben  ,  de 
uitdrukking  van  Hoorn-been  niet  behaagt ;  maar  dewyl  S  w  a  m  m  e  r  d  a  m  zich  daar 
van  bedient ,  en  ik  hier  zyne  gezegdens  moet  aanhaalen ,  zo  kan  ik  niet  wel 
nalaaten  van  dezelve  ook  in  dit  geval  te  gebruiken.  OndertulTchen  fchynt 
het  echter ,  dat  ook  hy  hier  door  geen  volkomen  been  verdaan  heeft ,  dewyl 
hy  het  zamengevoegde  woord  van  Hoorn-been,  oi  Hoornachtig  been^  géhiuikt. 


De  Zei  de  Figuur  van  Tab.  IX.  vertoont  het  Manijke  Teellid 
^d-y  Kevers  ,    en  wat  'er  toe  behoort. 

Tab.  IX.       a.  Het  hoorn-beenachtige  deel  van  het  Teellid  ,  of  de  Scheede  van  het 
F/g.  6.  zelve.    Zowel  van  dit  als  van  de  volgende  deelen  is  §.  13.  pag.  83. 

reets  gefproken. 
^.  De  twee  hoornachtige  beentjes  of  haaken  ,   met  welken  het  Mannetje 

zich,  by  de  Paaring,  aan  't  hoorn-been  van  't  Wyfjes  Teellid  vaft 

hecht. 

c.  Het  Zenuwachtige,  weeke  en  dikfle  deel  van  't  Teellid. 

d.  De  wortel  van  het  Teellid. 

e.  e.  De 


DER    AARD-K  E  VERS.    Tab.  IX.  jm 

e.  e.  De  Vaten  die  het  Zaad  afvoeren.  Tab.  IX, 

ƒ.  ƒ.  Eender  Ballen,  welks  Vaatje,  waar  uit  dezelve  beflaat,   hier  uit  el- 
kander gewikkeld  is. 
g.  Het  einde  van  dit  Vaatje  ,  dat  genoegzaam  een  knoopje  verbeeldt^ en 

ook  geen  uitgang  heeft. 
h.  De  andere  Bal,  byna  in  zyne  natuurlyke  ligging. 
j.  Het  losgemaakte  einde  van  dezen  Bal. 
k.  k.  De  Zaadblaasjes. 

/. /.  De  twee  gekronkelde  tedere  draaden ,  die  zich  elk  in  zes  Pypjes  ver* 
deelen. 
ni.  VI.  De  zes  Kliertjes,  welken  aan  de  bovengemelde  zes  Pypjes  hangen. 
n.  Het  onderfle  ronde  deel  dezer  Kliertjes. 
0.  Het  bovenfte  platte  deel  derzelven.     Dit  toont  deze  Figuur  niet   dui- 

delyk  genoeg  aan  ,  maar  het  is  in  't  Origineel  even  zo. 
p.  De  onderfle  zyde  van  het  ronde  deel  dezer  Kliertjes ,  die  hier  een\g-Fig.  9. 

zins  vergroot  afgebeeld  ,   en  in  Fig  9.  te  zien  is. 
q.  De  in  den  Omtrek  zittende  fubflantie  ,  waar  in  eene  ZaadflofFe',  naar 
het  wit  van  een  Ei  gelykende  ,  vervat  is. 

Ve  Zevende  Figuur  van  Tab.  JX.  vertoont  de  deelen  van  het 

W;jjies  Teellid ,  waar  van  %.  14.  pag.  84.  gefproken  is, 

ook  ziet  men  'er  daar  benevens  den  Kop  ,   den 

Slokdarm ,  de  Maag  en  't  gedarmte  des 

Kevers  in. 

a.  De  Kop  van  het  Wyf  je.  p,^,  j^ 

b.  De  Slokdarm  en  de  Maag. 

c.  Het  Gedarmte. 

d.  De  Uitgang  van  't  Gedarmte. 

e.  De  Kierftok,  beftaande  uit  twaalf  Eiergangen ,  waar  van 'er  op  ieder 

zyde  zes  liggen ,  die  zich  in  twee  gemeene  gangen  vereenigen  ,  waar 
uit  vervolgens  de  Moederfcheede  ontftaat.  in  de  Eiergangen  vertoo- 
nen  zich  zo  wel  groote  als  kleine  Eieren. 

ƒ.  De  opening  van  het  Teellid  ,  waar  aan  zich  een  hoorn-beenachtige 
mondvormige  Ring  bevindt. 

g.  Een  langwerpig  Peervormig  zakje  ,  het  welk  zich  door  een  teder  Pypje 
in  de  Moederfcheede  ontlaft.  Als  men  dit  zakje  openfnydt,  vindt 
men  'er  eene  geelachtige  iloffe  in ,  die ,  na  dat  ze  wat  taai  geworden 
is,  zich  laat  wryven.  Haare  geelachtige  koleur  fchynt  door  het  zakje 
heen.  Van  deze  zakjes  hebbe  ik  in  de  befchryving  van  den  Neushoorn- 
Kever  geen  gewag  gemasvkt ,  uit  vreeze ,  dat  ik  den  Leezer ,  door  de 
M  2  be- 


52  ~  EERSTECLASSE 

T^vB.Ix.  benoeming  van  zoveele  dealen ,  zonder  bygevoegde  Figuuren  verdrie- 

tig vallen  zou.  Het  nut  van  dit  Zakje  en  der  daar  in  zittende  flofte, 
is  aan  S  w  a  m  m  e  r  d  a  m  onbekend  geweeft.  Dit  Deel  fchynt  veel  over- 
eenkomft  te  hebben  met  iietgene,  dat ,  in  't  vervolg  van  dit  Werk 
op7^/Z?,  IX.  fig    3   k.  van  de  Springkhaanen  en   Krekels  afgebeeld 
gezien,  en  §.  14.  befchreeven  gevonden  zal  worden. 
h.  i.  Dit  zyn  twee  andere  Fypjes  ,    waar  van  desgelyks  in  de  befchryving 
geen  gewag  gemaakt  is  ;   dezelven  zyn  aan  de  einden  gedooten ,  en 
vereenigen  zich  in  een  kort  en  naauw  Pypje  ,  dat  in   de   JVloeder- 
fcheedü  uitloopt.   Swammerdam,   die  van  't  gebruik  ,    waartoe 
■    deze  pypjes  dienen,  ook  niets  te  zeggen  weer,  voegt  'er  by  ;   dat 
het  eene,  getekend  met  /;.  gelyk  een  vliezig  watervaatje,  doorzich- 
tig ,   en  het  andere  i.  fneeuw-wit  ,   zenuwachtig  en  hard  was.     Een 
byna  even  diergelyk  Pypje  hebbe  ik  ook  in  den  Springkhaan  ge- 
vonden, gelyk  ik  vervolgens  zal  melden. 
k.k  k.k.  De  Luchtvaatjes  met  hunne  Blaasjes  ,   welken  in  eene  groote  menig- 
te rondsom  de  eerft  befchreeven  Deelen  gevonden  worden. 
/.  Is  een  groote  tak  van  zulk  een  Luchtvaatje  met  zyn  blaasje,  liggen- 
de aan  de  eene  zyde  van  den  gemeenen  gang  des  Eierftoks. 
m-  Een  ander  kleiner  Luchtvaatje  ,    dat  omtrent  de  Maag  en  Darmen 
gevonden  wordt. 

Eer  ik  deze,  Paragraaph  fluite ,  moete  ik  nog  zeggen ,  dat  ik  alle  deze  dee- 
len ,  uitgenomen  het  hoorn-beenachtige  deel  van  't  Manlyk  Teellid  ,  ne\'ens 
deszelfs  haaken,  en  voorts  den  Kop  en  de  mondvormige  opening  van 't  Vrouw- 
lyk  Lid ,  eenerleie  koleur  gegeeven  hebbe ;  fchoon  in  derzelver  befchryving 
gezegd  worde  ,  dat  de  Zaadblaasjes  graauwachtig  ,  en  het  met  g.  getekend 
lakje  in 't  Wyfje ,  enz.  geelachtig  zy  JVlaar  ik  hebbe  zulks  gedaan,  omdat 
de  Sviammerdamfche  Figuuren  onafgezet  zyn  ,  en  my  de  eigenlyke  koleuren 
onbekend  waren.  De  koleur,  die  ik  'er  aan  gegeeven  hebbe  ,  is  alleen,  om 
ze  van  't  wit  papier  te  onderfcheiden. 


Dewyl  ik  nu  in  de  befchryving  van  dezen  Kever  dus  veel  uit  het  Werk  van 
Swammerdam  aangehaald  hebbe  ,  zo  hoope  ik  mynen  Leezeren  geen  on- 
dienft  te  zullen  doen  ,  wanneer  ik  'er  ook  zyne  woorden  byvoege ,  waarme- 
de hy  zyne  Verhandeling  van  dit  Infecl  befluit.  Hy  eindigt  naamlyk,  gelyk 
hy  altoos  Gods  Eere  tracht  uit  te  breiden  ,  zo  ook  hier  ,  met  de  volgende 
woorden  :  Na  zal  ik  Jliiitcn,  en  te  gelyk  mynen  Leezer  in  bedenken  geeven  ,  of 
zodanige,  zo  'Süonderbaarlyk  veranderde  en  konjiig  vervaardigde  Deeltjes  dezer  Dier- 
tjes ,  welke  naauwlyks  het  maakzel  van  het  menjchelyk  lichaam  iets  toegeeven  ,  ivel 
toevalliger  wyze  en  uit  de  verrotting,  door  toedoen  van  de  ^varmte  en  vochtigheid. 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  IK.  93 

hunnen  oorfprong  zouden  komen  neevien  ?  En  of  'er  niet  veel  meer  eene  godJelyke  Tab.IX, 
kracht  ,  en  een  almachtige  (hrke  arm  te  befpearen  zy  ,  wiens  vingeren  de  Heme- 
len geiveeven ,  en  de  gantjchc  ll^acreid  gevormd  hebben  ?  Fermits  ik  nu  gcmve  , 
dat  'er  niemand  is ,  d:e  dit  zal  durven  loochenen  ,  zo  zal  ik  deze  Hijloiie  bcjliiiten 
en  zeggen  :  Dat  de  Kever  cene  vergroeide  en  veranderde  Poppe  ,  en  de  Pop  een  ver- 
anderde en  vergroeide  fVorvi  zy ;  doch  alle  drie  maar  één  Dier  ouder  drieërlei  gedaan- 
f  e  ,  het  welk  door  elende  en  dood  tot  eene  heerlyke  Opftanding  komt.  M^ant  de  Worm 
leeft  f  inderdaad,  elendig  in  de  aarde  ;  de  Pup ,  die  geen  beiveeging  had,  was  ge- 
noegzaam dood;  maar  de  Kever  ,  'welke  nu  boven  en  onder  de  aarde  ,  als  ook  in  de 
lucht,  leeft,  wordt  tot  eene  verwonderenswaardige  beerlykheid  verheven,  welke  hy 
door  de  elende  en  den  dood  verkreegen  heeft ;  want  zonder  deze  droefheid  zou  het  hem 
onmoogelyk  zyn  geweeft  ,  tot  zulk  een  hoogen  (laat  verbeven  te  worden  Dus  gaat 
iet  lyden  voor  de  vreugde ,  en  zo  is  de  dood  de  poort  e  ten  Leven.  Hierom  heeft  de 
jipojlel,  ten  aanzien  van  ons,  ook  met  recht  gezeid,  dat  het  lyden  dezes  tydsniet 
waardig  zy  de  heerlykheid,  die  aan  ons  zal  geopenbaard  worden.  Ondertus- 
fchen ,  dewyl  wy  zulks  na  het  lyden  van  dezen  tyd  ,  en  na  onzen  dood  ,  als  navol- 
gers van  onzen  Heer  Jezu  Chrifli  verwachten  ,  veiheft  myn  hart  zyne  femme  en 
verlangen  tot  God  ,  terwyl  het  uitroept  :  Loof:  den  Heere  ,  myne  Ziele;  want 
hy  heeft  my  grcote  dingen  ontdekt,  hy  die  machtig  is  ,  en  wiens  Naam  hei- 
lig is! 

Byjoegzel tot  de  Hifione  van  den  Sciiröter. 

§  ö. 

Toen  ik  het  met  de  ontleding  des  Worms  van  den  Keushoorn-Kever  zo 
verre  gebragt  had  ,  dat  ik  deszelfs  Maag  en  Darmen  konde  aftekenen;  kreeg 
ik  ook  lufl  om  zulks,  met  den  Schroter-Worm,  insgelyks  te  doen  :  en  dcze 
proefneeming  is  my  mede  in  zo  verre  gelukt  ,  dat  ik  in  ftaat  geraakte  ,  ont 
zyne  inwendige  deelen  af  te  beelden.  Doch  voor  dat  ik  de  8'^-f/g.  van  Tab. 
IX.  verklaare  ,  moet  ik  nog  zeggen ,  dat  ik  dit  onderzoek  tweemaal  gedaan , 
en  daar  by  'er  eenig  onderfcheid  in  opgemerkt  hebbe.  De  eerflemaal  waij 
de  Worm  zeer  levendig  en  vet ;  doch  de  tweedemaal  kon  ik  'er  onder  allen, 
die  ik  hadde  ,  geen  vinden,  die  zo  levendig  en  gevuld  was  ,  als  de  eerfte  : 
en  hier  aan  is  het  toe  te  fchryven,  dat  de  deelen,  die  wy  thans  befchou- 
wen  zullen,  in  den  eerden  voller  en  meer  uitgefpannen  waren  ,  dan  in  den 
laatllen ,  naar  welken  ik  de  Afbeelding  gemaakt  hebbe. 

Ds  Achjle  Figuur  ^an  Tab.  IX.  vertoont  ons  de  Maag  en  het 
'■  Gedaante  van  den  ScHRÖTER-WoaM. 

a.  Is  de  Kop  des  Worms.  Fig.  2. 

b.  De  Slokdarm. 

M  3  c.  c,  Het 


P4.  E  E  R  S  T  E    C  L  A  S  S  E 

Tab. IX.  c-  C'  Het  begin  van  de  Maag  ,    waar  aan  hier  eene  foort  van  Pinnen- 

vormige ,  en  van  gantfch  andere  uitileekzels ,   te  zien  is  ,    daa 
aan  den  Worm  des  Neushoorn  Kevers. 

d.  d.  Eene  rei  andere  fpitzen ,  welken  byna  gelyk  zyn  aan  die  van  den 

Worm  des  Neushoorn  ■  Kevers. 

e.  e.  Een  gedeelte  van  de  Maag  ,    waar  op  zeer  veele  Vaatjes  gezien 

worden ,  die  ook  wel  op  de  voorige  en  volgende  Deelen  waren  » 
doch  daar  van  afgenomen  zyn. 
ƒ.ƒ.  Eene  rei  van  zodanige  fpitzen,  als  die  van  d.  d. 

g.  Dit  iets  naauwer  deel  was  in  den  eerften  Schröter-Worm  ,    dien 
ik  opende,  met  het  voorige  van  e.  e.  van  gelyke  dikte;  zo  dat 
ik  niet  weete ,  of  ik  het  den  Portier  moge  noemen. 
hé  Is  het  laatfte  deel  der  Maage,  waaraan  wederom  zulke  uitileek- 
zels ,  als  by  c.  c. ,  te  zien  zyn, 
i.  7.  De  dikke  Darm, 
k.  De  Rechte-  of  Aarsdarm,  welke  in  den  voorigen  leit,  maar  hier 
iets  voor  den  dag  gehaald  is  ,   op  dat  hy  des  te  beter  in  't  oog 
valle. 
•  /.  /.  /.  /.  Het  nog  aan  de  huid  vaflhangend  Vet ,   waarmede  deze  Worm 
ryklyk  voorzien  is 
tn.  m.  m.  m.  De  op  zyde  gelegde  huid.     Vermits  deze  huid  zeer  veele  rim- 
pels of  plooien  heeft,  welken  haare  kromte  veroorzaaken  ,  en  te 
wegen  brengen,  dat  de  Worm  zich  nooit  recht  uit  kan  flrekken; 
zo  is   dezelve  hier  veel  korter  dan  de  Darmen  ,    die  'er  over 
heen  hangen. 

De  Luchtpypen  ,  die  we  aan  den  Worm  des  Neushoorn-Kevers  waarge- 
nomen hebben,  en  uit  de  i,S  Luchtgaten  voortkomen,  kan  men  in  dezen 
Worm  desgelyks  zien,  maar  worden  hier  niet  vertoond;  dewyl  ze  by  den 
zelven  veel  dunner  en  tederer  zyn  dan  by  den  anderen,  en  zich  ook  zo  ge- 
maklyk  niet  van  het  Vet ,  waar  in  ze  begraaven  liggen  ,  laaten  afzonderen. 
Op  den  dikken  Darm  ziet  men  verfcheiden  takken  ,  die  uit  denzelven  ont- 
ftaan. 

§.  7. 

Indien  wy  nu  de  inwendige  deelen  van  dezen  Schröter-Worm  vergelyken , 
by  den  geöpenden  Worm  des  Neushoorn-Kevers  ,  is  het  zeer  duidelyk  te 
befpeuren,  dat,  gelyk  ze  beiden  reets  van  buiten  geheel  onderfcheiden  ^yn, 
ook  hunne  inwendige  gelleltenis  ons  tweeè'rleie  Schepzels  vertoont.  Want 
behalve  de  Pinnenvormige  deelen  ,  welken  hier  te  zien  zyn  ,  zo  flaat  nog  in 
■  't  byzonder  op  te  merken  ,  dat  'er  by  den  Schröter-Worm  in  't  geheel  geen 
dunne  Darm  te  vinden  is ;  en  daar  ,    in    den   Neushoorn-Kever  ,  de  dikke 

Darm 


ScarabaeorvmTerrestrium  Classis  I. 


T^b.IZ. 


^^. 


'..•7.^7;.//.w,-^/-,.t-.-, 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.    Td^.  IX.  95 

Darm  opwaarts  ,  doch  de  Rechte-  of  Aarsdarm  nederwaarts  gaat ,  loopt  in  Tad.  ix. 
tegendeel  ,  in  den  Schröter-VVorm  ,  de  dikke  Darm  in  dezelfde  richting  , 
als  de  Maag  ,  en  de  daar  uit  voortkomende  Aarsdarm  gaat  in  de  hoogte. 
Voorts  hebbe  ik  by  de  opening  van  dezen  Worm  nog  twee  dini^en  waarge- 
nomen ,  aangaande  deszelfs  uiterlyke  kentekenen  j  waar  van  ik  te  noodzaalc- 
lyker  gewag  moet  maaken  ,  nademaal  ik  'er  in  deszelfs  befchryving  het  tegen- 
deel van  gemeld  hebbe.  Pag.  ói.  §  4.  gaf  ik  te  kennen,  dat hy  met  geene 
kleine  hainjes  bezet  is ;  maar  toen  ik  hem  by  geval  tegen  het  licht  bezag  , 
hebbe  ik  hier  en  daar  ,  inzonderheid  aan  de  beide  wrongen  op  de  zyden  , 
zeer  veele  hairtjes  befpeiird,  die  echter  zo  teder  zyn,  dat  ze  ligt  over  't  hoofd 
gezien  konnen  worden  Dus  hebbe  ik  ook  §.  7.  pag.  64.  gezegd,  dat  deze 
Wormen,  op  het  eerfle  Lid  naaft  den  Kop  ,  ter  wederzyde  ,  geene  zoda- 
nige ruitvormige  Vlak  hebben  ,  als  men  aan  de  Wormen  der  Goud-Kevers 
en  aan  die  der  Neushoorn-Kevers  befpeurt.  Doch  ik  ben  ontwaar  geworden, 
dat  dit  gantfch  anders  zy  :  want,  nadat  ik  de  rimpels  van  dezen  Worm  naauw- 
keuriger  befchouwd  had,  bevond  ik  ,  dat  men  tuffchen  deze  huid  -  rimpels  , 
ter  wederzyde ,  zodanig  eene  ruitvormige  vlak  vindt  ,  die  echter  vry  klein 
is,  en  byna  geheel  niet  in  't  oog  valt. 

S-  8. 

■  In  de  befchryving  van  den  Neushoorn -Kever,  hebbe  ik,  pag.  7S.  §.  8.  ge- 
zegd, dat  het  Vet  des  Worms  uit  ontelbaare  kleine  Kogekjes  ,  van  gedaante 
als  Zandkorrels ,  beltaat  :  en  even  zo  is  het  gelegen  met  het  Vet  van  den 
Schröter  -  Worm ;  het  welk  ik  waargenomen  hebbe,  na  dat  ik  den^elven 
een  nacht  in  't  water  had  laaten  hggen.  Ik  had  naamlyk  de  inwendige  dèe- 
len  van  den  Worm  naauwlyks  van  het  Vet  ontbloot ,  of  de  invallende  avond 
verhinderde  my  daarin  voort  te  vaaren.  Op  dat  nu  myn  arbeid  niet  ver- 
geeffch  mogte  Z3'n,  en  ik  niet  inde  noodzaaklykheid  gebragt  wierde,  van  een 
anderen  Worm  te  openen  ,  zo  leide  ik  den  reets  open  gefneeden  Worm  ia 
frifch  water ;  op  dat  deszelfs  tedere  deeltjes  niet  verdroogen  zouden.  'loen 
ik  nu  des  anderen  daags  gezind  was  myne  Aftekening  te  doen,  en  naarmy- 
nen  Worm  omzag  ,  bevond  ik  ,  tot  myne  verwondering  ,  het  water  zo 
bruin -koleurig  ,  dat  de  Worm  naauwlyks  kenbaar  ware.  Doch  na  dat  ik  'er 
dit  water  afgegooten  had  ,  zag  ik  wel  dra  ,  dat  deze  verandering  des  Waters 
denzelven  geen  nadeel  toegebragt  hadde,  zo  als  ik  op  't  eerfle  gezicht  vrees- 
de; en  dat  het  Vet,  het  welk  nog  aan  de  huid  vafl  zat,  zich  thans  als  louter 
kleine  Kogeltjes  vertoonde.  Dit  deed  my  gelooven,  dat  de  Worm,  behalve 
het  Vet,  ook  nog  een  flymachtig  fap  bezit,  het  welk  de  tuffchenruimten  der 
Vetblaasjes  vult ,  dat  nu  door  't  water  ontbonden  was  geworden.  Dit  had 
ik  reets  te  vooren  vermoed  ;  want  toen  ik  den  Worm  opende  ,  wierden 
myne  vingeren  zeer  kleeverig.    En  wat  voorts  de  bruine  koleiir  van 't  water 

be- 


96  EERSTECLASSE 

TiB.lX.  betreft,  deze  tlel  ik  vafl,  dat  van  de  fpyze  des  Worms  voortkwam;   dewyl 
dezelve  uic  ipaantjes  van  Eikenhout  bellaat ,  die  altoos  bruin  afverwen. 

5-  9. 

Nu  ftaatmy  verder  ook  nog  iets  van  den  Schiöter  zelven  te  melden.  Toen 
ik  denzelven  hier  boven  bcfchreef ,  zeide  ik,  pag.  70.  §.  13.  dat  iknietwift, 
hoe  de  paaring  van  deze  Kevers  gefchiedde.  Kort  daarna  wierd  my  de  Fauna 
Sttecica  vanden  Heer  Linn^eus  bekend,  welke  ik  reeds  in  de  befchryving 
der  Springkhaanen  en  Krekels  aangehaald  hebbe  *.  In  dit  Boek  befchryft  hy 
den  Kever,  dien  ik  voor  het  Wyfje  van  den  Sclnöur  opgegceven  hebbe;  met 
byvoeging,  dat  dezelve  eene  byzondere  foort  ,  en  geen  Wyfje  van  denó'cArö- 
tcï  zou  zyn.  De  Heer  Linn^.  us  heeft ,  niet  alleen  door  de  Botanie  of  Kruid- 
kunde ,  een  grooten  roem  verworven  ,  maar  zyne  Schriften  getuigen  ,  dat 
hy  ook  by  uitftek  ervaaren  is  geweefb  ,  in  de  Natuurlyke  Hiftorie.  In  het 
voornoemde  Werk  heeft  hy  928.  Infeften  befchreeven  ;  en  dat  hy  zeer  veel 
tyds  aan  derzelver  onderzoeking  hefteed  moet  hebben,  zou  men  ligttyk  kon- 
nen  nagaan,  fchoon  hy  't  zelf  niet  zeide.  Zyn  aanzien  had  my  bynabewoo- 
gen,  hem  toe  te  {temmen  ;  te  meer,  dewyl  ik  de  paaring  van  den  Schrdier 
nog  niet  gezien  hadde;  doch  voor  dat  ik  myne  meening  liet  vaaren,  wilde 
ik  deswegen  nog  eerfl  eene  proef  neemen  ;  en  deze  is  zo  uitgevallen  ,  dat  ik 
geen  reden  hebbe ,  om  van  gedachten  te  veranderen ,  als  uit  het  volgende  zal 
blyken. 

%  10. 

In  de  Vierde  ClalTe  der  Dieren ,  door  den  Heer  L  r  n  N  je  u  s  befchreeven , 
zyn  de  Infeften  vervat,  en  onder  dezen  hebben  de  zulken  den  voorrang,  die 
met  Vleugeldekzelen  voorzien  zyn.  Het  eerfle  dier  Infeóten  is  de  ^chioter  ;  het 
tweede  noemt  hy  pag  12)^.  Scarabceus  maxillis  Iwmlatis  prominentibus  dentatis ^ 
tborace  'mermi  ,  of  den  Kever  met  geboogen  voufwaards  jtaande  en  met  tanden  be- 
zette Kevels  ,  die  geen  gewapende  borji  heeft.  Wat  het  laatlte  ,  naamlyk  de 
ongewapende  borll  aanbelangt  ,  deze  neemt  hy  hier,  buiten  twyfFel ,  als  een 
kenteken,  dat  dien  Kever  onderfcheidt  van  den  daarop  volgenden  Kever;  die 

ook 

*  De  Leezer  gelieve  te  necten,  dat  de  Heer  Röfel  dit  Werk  niet  uitgegeeven  heeft  in  die  orde, 
zo  als  het  thans  in  deze  Deelen  volgt ,  maar  nu  deze  dan  gene  Plaaten  ,  met  derzelver  be- 
fchryving, afieverde  ,  nanr  maatc  dat  hem  de  Infeften  eer  of  laater  ter  hand  kwamen  ;  of  dat 
de  begeerte  der  Liefhebberen  zich  uitftrekte  ,  om  nu  deze  dan  gene  voorwerpen  van  hera 
afgebeeld  en  befchreeven  te  zien.  Dit  is  in  't  algemeen  de  rede  dat  hy  wel  eens  meer  van 
zaaken,  als  reets  verhandeld,  fpreekt,  die  in  dit  Werk  ,  zo  als  't  nu  gelchikt  is  ,  naderhand 
ecrft  volgen. 

Kleemann. 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  IK.  97 

ook  wel  even  zulke  Kevels,  maar  eene  borfl  heeft,  welke  wederzyds  met-}.,;,  j,^'_ 
drie  lakken  vooriitn  is.  VVyders  geefc  hy  'er  naderhand,  pag.  129.  met  be- 
trekking tot  den  voorgaanden ,  de  volgende  befchry ving  van.  Hy  heefc  met 
den  vwrigen  ecncrh'ie  grooite.  De  Bek  is  vooruitjleekcnde .,  en  heeft  twee  gebongrn, 
zwarte ,  hoekige  ,  en  voonvaards  (laaiule  Kevels  ,  die  aan  de  binnen  zyde  tiiet  fjiec 
tandjes  getvapend  zyn ;  ivelken  by  ieder  Kever  een  paar  uitmaaken ,  en  waar  van  bet 
eene  boven,  en 't  andere  beneden  /laat.  De  Hord  is  glad ,  vertvulfd,  zwart,  e;: 
met  een  rand  voo) zien,  die  zich  echter  nergens  verheft.  De  Vleugeldekzels  zyn 
glad  ,  zwart  •  purperverwig  en  gerand.  De  Pooten  zyn  takkig.  Jlan  den  voorjlen 
en  acbterjlen  rand  van  de  Bor/l  zitten  graauwe  hairtjes.  Dus  blykt  uit  de  gedaante 
der  Borfl,  en  uit  de  Kevels,  dat  deze  Kever  geen  IVyfje  van  den  voorigen  ,  gelyk 
het  Landvolk  wil,  viaar  cene  byzondere  fwrt  is;  fc'won  de  fpricten,  de  grootte,  de 
vleugeldekzels ,  de  pooten  en  de  buik  eencrlei  fchyncn  te  zyn.  Byaldien  nu  iemand 
het  van  my  afgebeelde  Schröcer-Wyfje  ,  by  deze  befchryving  ,  gelieve  te  ver- 
gelyken ,  zo  zal  hy  zien  ,  dat  alle  de  deelen  ,  door  den  lieer  Linn^eus 
opgegeeven ,  daar  aan  te  vinden  zyn.  Wel  is  waar,  dat  iemand  zou  konnen 
denken,  dat  het  met  de  grootte  niet  uitkomt;  maar  men  vindt  ook  Schröter- 
Mannetjes ,  die  eenerleie  grootte  hebben  met  het  door  my  afgebeelde  Wyfje; 
en  nopens  de  graauwe  hairtjes ,  die  ik  geel  noeme,  men  weet ,  dat  het  in- 
vallende licht  de  koleur  op  veelerleie  wyze  kan  veranderen.  Doordien  my  nu 
deze  befchryving,  als  gezegd  is,  byna  tot  andere  gedachten  gebragt  hadde  , 
zat  'er  voor  my ,  om  in  deze  zaak  verzekerd  te  zyn ,  niet  anders  op,  dan  de 
Teeldeelen  te  onderzoeken.  Ik  opende  derhalve  een  paar  van  deze  Kevers , 
om  tezien  ,  of  het  verlangde  onderfchcid  ,  uit  de  gelleltenis  hunner  inwen- 
dige deelen  ,  te  ontdekken  ware.  Ik  hoopte  ook  in  myne  onderneeming  des 
te  gelukkiger  te  zyn  ;  nademaal  de  golykheid  ,  welke  deze  Kevers,  ten  aan- 
zien der  Veranderinge ,  en  andere  Eigenfchappen,  met  deNeushoorn-Kevers 
hebben,  my  deed  vermoeden,  dat  ik  ook  eene  gelykheid  in  de  Teeldeelen  , 
welken  my  van  den  Neushoorn-Kever  reets  bekend  waren  ,  zoude  aantreffen. 
Maar  ik  ontdekte  we!  haaft  ,  dat  Swamm  ekdam  gelyk  heeft,  wanneer  hy, 
by  de  ontleding  van  den  Neushoorn- Kever  ,  zegt,  dat  deze  deelen  zodanig  ineen 
gewikkeld  zyn,  dat  het  volftrekt  onmogelyk  fchyne  ,  dezelven  van  elkandeï 
af  te  zonderen. 

§.  ir. 

Dewjl  ik  de  eerfte  proef  met  een  Mannetje  wilde  neemen  ,  zo  lei  ik  het 
zelve  in  water  ,  dat  meer  warm  dan  laauw  was  ,  om  het  te  doen  fterven.  Het 
had  'er  niet  lang  in  gelegen  ,  of  ik  befpeurde  geen  tekens  van  leven  meer; 
maar  het  was  naauwlyks  uit  het  water,  of  het  begon  zich  op  nieuw  te  bewee- 
gen;  en  ik  moest  het  'er  wel  een  halfuur  in  laaten  liggen,  eer  het  volkomen 
dood  fcheen.    Jk  zegge  fcheen :  want,  toen  ik  de  boven-  en  ondervleugelen 

dik  Deels  ifte  Stuk.  N  leetS 


93  EERSTECLASSE 

Tab.  IX.  reets  weggenomen ,  het  lyf  met  eene  fpelde  door  de  borst  vastgedoken  had, 
en  gereed  was  om  het  Infecl  te  openen ,  begon  het  op  nieuw  zyne  pooten  te 
beweegen;  zodat  ik  my  genoodzaakt  vonde  dezelven  insgelyks  af  te  fnyden, 
dcwyl  ze  my  in  myn  voorneemen  hinderlyk  waren.  Dit  beletzel  dan  ook  uit 
den  weg  geruimd  zynde,  zo  opende  ik  het  achterlyf  met  alle  voorzichtigheid; 
ten  welken  einde  ik  den  fcherpen  rand  ter  wederzyde  met  eene  Schaar  weg- 
knipte, en  vervolgens  de  eenigzins  harde  bovenhuid  van  't  achterlyf  zorgvul- 
dig wegnam.  Dus  was  het  lyf,  van  boven  ten  eenenmaale  open :  maar  wat 
v/as  'er  nu  in  te  zien  ?  niets  anders  dan  een  gedaantelooze  klomp  vet.  Een 
niet  al  te  groot  penceeltje  moest  my  dienen,  om  het  vet  wat  uit  den  weg  te 
ruimen ,  en  na  te  gaan  ,  of  'er  geen  andere  gevormde  deelen  onder  lagen ; 
maar  ik  ontdekte  niets  anders  dan  een  kanaal ,  dat  nu  enger ,  dan  wyder  ,  aan 
de  Maag  van  den  \'eushoorn  -  Kever  (zie  Tab,  IX.  Fig.  7.  b.')  zeer  gelyk  was, 
en  my,  wegens  zyne  bogten,  eene  ongefchikte  ligging  fcheen  te  hebben: doch 
van  de  overige  deelen,  die  wy  Tab  IX.  Fit.  6.  van  d^niVeushoorn  Kever  ge- 
zien hebben,  vond  ik  niets,  dan  't  gene  ik  van  't  Teelüd  reets  op  Tab.  V.  Fi^. 
10.  en  11.  afgebeeld  hebbe. 


Dit  Lid  naauwkeuriger  befchouwende  ,  zo  viel  my  de  tedere  draad  in  de 
oogen ,  waar  van  ik  by  deszelfs  befchryving  pag.  69.  §.  1 2.  al  gewag  gemaakt 
hebbe ;  en  toen  ik  den  oorfprong  van  dien  draad  onderzoeken  wilde ,  ging  het 
einde  daar  van  los ;  zonder  dat  ik  het  minfte  geweld  gebruikte.  Doch  na  dat 
ik  dien  draad,  hoe  teder  hy  ook  ware,  met  twee  vingeren  gevat  hadde.en'er 
uittrekken  wilde  ,  befpeurde  ik,  tot  myne  verwondering,  niet  alleen  dat  hy 
zeer  flerk  was,  maar  dat  ik  ook  het  gantfche  Lid  daar  door  zodanig  uit  elkan- 
F;g.  12.  der  trok,  dat  het  die  gedaante  kreege,  waarin  ik  het,  in  de  12'''=  Fig.  van  Tab. 
IX.  afgemaaid  hebbe. 

a.  Is  de  tedere  draad. 

b.  Is  een  witter  deel ,  't  welk  door  middel  van  den  draad  uitgetoogen  wierd , 

en  te  merkwaardiger  is,  om  dat  het  eene  Roede  met  twee  Callen  ver- 
toont. In  den  aanvang  was  ik  niet  gezind  'er  eene  afbeelding  van  te 
maaken:  want,  devvyl  ik  geweld  gebruikt  had ,  zo  dacht  ik,  dat  het- 
zelve bygeval  die  gedaante  verkreegen  had;  maar,  hoe  ik  het  naauw- 
keuriger befchouwde  ,  des  te  werktuigiyker  gefchikt  kwam  het  my 
voor;  en  daarom  hebbe  ik  het  afgebeeld,  zo  als  het  zich  vertoonde. 
C.C.  Twee  haakvormige  deelen,  welken  ik,  pag.  69.  §.  12.  bladervormige 
deelen  genoemd  hebbe;  waarmede  de  Schröter  zichwaarfchynlyk,by 
de  paaring,  aan  den  mondvormigen  Ring  van  't  vrouwlyk  deel,  dat 
wy  hier  na  befchouwen  zullen,  vasthecht. 
^.  e.f.  Fs  het  uit  drie  helder  geboorde,  donker -rood -bruine  Schubben  beflaan- 

de 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.    Tab.  IX.  99 

de  Voederaal  ,  of  de  Scheede  der  overige  reets  aangeweezen  deelen.  ■]■,„ 
g.  Is  iets  van  't  weeke  deel  van  dit  Lid ,  waar  aan  het  vast  was. 

Ik  had  met  de  onderzoekingen  dezer  deelen  een  geraimen  tyd  doorgebragt, 
en  den  geöpenden  Kever  airede  voor  dood  ter  zyden  gelegd,  toen  ik  bellooc, 
de  Borft  en  den  Kop  ook  nog  van  binnen  te  befchouvven.  Ik  opende  derhalve 
de  Borft;  maar  wierd  'er  wel  dra  in  verhinderd;  doordien  het  bovendeel  des 
Schröters  my,  met  zyne  fcherpe  hoornen,  tegen  alle  verwachting,  zeer  ge- 
voelig in  de  vingeren  kneep;  en  my  dus  erinnerde,  dat  ik,  in  deszells  be- 
fchryving,  nagelaaten  had  te  zeggen,  dat  hy  ook  nog  knypen  kan,  fchoonde 
kop  van  't  overige  lyf  al  afgezonderd  zy. 

5-  13. 

Met  den  Kever ,  dien  ik  voor  het  Wyfje  uitgeeve  ,  ging  het  my ,  ten  aan- 
zien der  inwendige  deelen,  even  als  met  den  voorigen,  en  ik  vond  'er,  be- 
halve de  Maag  en  het  uitwendig  Teellid  ,  niets  in.  Doch  dewyl  ik,  met  den 
eerften  Kever  van  boven  te  openen,  het  manlyke  lid  niet  ras  gevonden  had; 
zo  opende  ik  dezen  eens  van  onderen;  waar  door  ik  ook  het  begeerde  deel  wel 
dra  ontdekte.     Wy  zien  hetzelve  in  de  ic'^  en  ii'^^  Fig.  van  lab.  IX. 

De  lo'ie  Fig.  vertoont  deszelfs  ondervlakte.  ^^.^^ 

a.  Is  een  bruin,  blinkend,  plat  kogeltje,  dat  aan  een  wit,  teder  en  blinkend    ** 
pypje  e.  het  welk  zeer  fterk  is ,  hangt.     Dit  pypje  ontdekte  ik  in  het  vet., 
voor  dat  ik  'er  nog  het  geringfte  letzel  aan  toegebragt  h,id ;  en  dewyl  ik 
vermoedde,  dat  het  mogelyk  een  Eiergang  was,  zo  deed  ik  myn  beft  om 
'er  meer  van  te  vinden ;  maar  al  die  moeite  was  vergeeffch. 
b.b.  Is  een  halve  Ring,  welke  hier  ter  plaatze  fchynt  te  weezen,  ten  einde 
het  Mannetje  zich  met  zyne  haakvormige  deelen,  daar  aan  vaft  haude. 
c.  Is  het  achterfte  deel  van  het  Teellid,  dat  van  binnen  hol  is,  en  zich,  ge- 
lyk  de  Figuur  vertoont ,  met  eene  fpleet  opent. 
d.  d.  Is  het  overige  gedeelte  van  dit  Lid. 

De  11'^*=  Fig.  ftelt  ons  deszelfs  bovenvlakte  voor;  waar  in  eene  ^eele  plekte  Fig. 
befpeuren  is.    De  daarby  gevoegde  Letters  duiden  het  zelfde  aan ,  dat 
'er  in  de  voorige  Figuur  door  aangeweezen  is. 

§.  14. 

Zie  hier  alles  wat  my  van  de  Teeldeelen  des  Schröters  bekend  isgewordeiT; 
en  fchoon  ik ,  noch  in  't  Mannetje  de  Ballen  en  Zaadblaasjes ,  noch  in  't  Wyf- 
je den  Eierftok  hebbe  konnen  ontdekken ,  zo  meene  ik  echter,  wegens  de  ge- 
vonden deelen,  bcwys  genoeg  voor  myne  ftelling  ie  hebben.     Zonunigen  zul- 

N  2  len 


ICO  E  E  R  S  T  E     C  L  A  S  S  E 

Jen  wel  denken,  dat  het  byna  niet  moge]yk  zy  ,  dat  ik  niets  van  de  gemelde 
deelen  zou  gezien  hebben;  en  ik  bekenne,  dat  ik  'er  ook  zelf  over  verwonderd 
was;  tot  dat  my  eindelyk  te  binnen  fchoot,  dat  beide  de  Kevers,  welken  ik 
geopend  had,  neg  jong  waren,  't  Is  immers  eene  bekendeziak,  dat,byzul- 
ke  Dieren,  die  maar  een  gezetten  tyd  om  te  paaren  hebben,  de  deelen,  tot 
de  teeling  behoorende,  in  den  zogenaamden  Bronstyd  ,  grooter  en  duidelyker 
te  zien  zyn;  waar  van  het  geopende  Wyfje,  dat  ikbefchreevenhebbe,  tot  een 
voorbeeld  kan  ftrekken;  en  dit  bezefFende,  verwonderde  ik  my  niet  meer,  dat 
ze  hier  nog  fcheenen  te  ontbreeken.  Ik  hebbe  naamlyk  myn  onderzoek  in 
Aoüewi-tT  gedaan;  en  dewyl  in  de  befchryving  des  Schröcers,  §.  g.  pag.ö^.ge- 
zegd  is  ,  dat  deszelfs  Worm  in  'Jimy  en  'July,  ja  zomwylen  ook  in  /^ugujiiis  en 
i^eptembcr  verandert,  zo  moeten  de  Kevers,  die  men  in  A^oüswèer  vindt ,  nog 
jong  zyn.  De  Schröters  zelven  ben  ik ,  door  de  goedheid  van  den  Heer  Pas- 
lor  Zo  RN,  deelachtig  geworden;  die  dezelven,  na  myne  befchryving  gelee- 
zen te  hebben  ,  heeft  laaten  opzoeken;  wanneer  men,  op  den  12  November, 
by  het  uitgraaven  van  Eikeboomen,  eene  tamelyke  menigte  derzelven  in  hun- 
ne balten  vond ;  van  welken  hy  'er  my  eenigen  heeft  toegezonden ;  waar  voor 
ik  hem  nogmaals  verplicht  ben. 

§•  15. 

Oordeelt  iemand  nog,  dat  deze  van  my  gevonden  deelen,  tegen  het  gevoe- 
len van  den  Heer  Linn/eus,  geen  bewys  genoeg  uitleveren;  zo  kan  ik  daar 
en  boven  nog  iets  bybrengen  ,  dat  (trydig  is  tegens  zyne  {telling.  Ik  hebbe 
raamlyk  alle  de  Wormen,  welken  ik,  door  de  goedheid  van  myn  bovengemel- 
den  en  veelgeëerden  Begunfliger ,  kreeg ,  naauwkeurig  befchouwd ;  en  'er  llechts 
één  enkelen  Worm  van  een  Houtkever  onder  gevonden.  Alle  de  overigen  wa- 
ren niet  anders  dan  Schröter-  Wormen;  en  ik  hebbe  uit  dezelven  zo  wel  eene 
Mannetjes-  als  Wyfjes •  Pop  gekreegen :  ook  waren  'er  in  de  Aardballen,  die 
ik  in  November  ontving,  niet  alleen  Mannetjes-  maar  ook  Wyfjes-  Schröters. 
Schoon  'er  nu  tuffchen  derzelver  uiterlyke  gedaante  een  merkelyk  onderfcheid 
waar  te  neemen  zy ,  zo  valt  het  echter  bezwaarlyk  daarom  te  beweeren ,  dat 
ze  van  tweecrleie  foorten  zouden  weezen:  want  het  Wyfje  van  den  Neushoorn- 
Kever  is  ook  van  't  mannetje  onderfcheiden ;  maar  wie  zou  ,  in  aanmerking 
reemende,  het  gene  ik,  zo  wel  uit  Swammerdam,  als  uit  eigen  ondervin- 
ding, van  dien  Kever  gefchreeven  hebbe,  na  dit  alles  durven  beweeren,  dat 
ze  van  tweeërleie  foorten  waren  ?  Is  men  hier  mede  nog  niet  ten  vollen  vol- 
daan; welaan,  ik  hebbe  nog  een  vafterbewysgrond  voor  myn  ge  voelen :  naam- 
lyk,'dat  een  ander  begunfliger  van  myn  Werk  my  ,  met  een  Brief  van  den  5 
December  1746  vereerd  heeft ;  waarin  hy  fchryft ,  dat  hy  de  Paaring  van  den 
Schröter  gezien  heeft ;  en  dewyl  hy  tefFens  ook  gewag  maakt  van  eene  andere 
Eigenfchap  des  Schröters ,  zo  zal  ik  hier ,  ten  befluite,  zyn  eigen  woorden 

laa- 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tal'.  l.Y.  lOt 

laaten  volgen.  De  ontdekking  der  icrandcr'mge  van  den  Schidicr  (zegt  hy)  /;??ƒ;  Tab.  IX, 
my  een  gront  genoegen  •ceiiveki.  Hunne  wyzc  van  het  Sap  te  zuigen ,  verdient  een 
verder  onderzoek,  ten  aanzien  hunner  inwendige  gcjleltcnijje.  Zy  kannen  ook  daar 
benevens  een  ivyd  Gebit  openen  ;  luaarin  men  echter  niet  anders  dan  een  fponsachtig 
wezen  ontdekt.  In  dit  Gebit ,  zo  als  ik  het  in  dezen  noemen  moet,  ziet  men,  wan- 
neer ze  oud  worden  en  haajl  fierven  zul/en ,  de  Kever  -  Luizen  by  menigte  loepen ;  en 
even  zo  ook  tujjchen  de  voegen  of  plooien  van  't  lyf.  By  de  paaring  dezer  Schröters 
hebbe  ik  opgemerkt ,  dat  het  Mannetje  op  het  Wyfje  zit ,  en  tamelyk  vajl  met  betzel' 
ve  te  zamen  hangt.  Het  uiteinde,  waartoe  deze  Kevers  zulke  gruote  takken  en  hoor- 
nen hebben,  kan  ik  nog  niet  bczoffen,  daar  ze  immers  dezclven  tot  geen  roof  gebrui- 
ken, om  'er  iets  mede  vajl  te  houden;  en  ze  ook  ter  verweer inge  niet  behoeven i  de- 
wyl  ze  buiten  dat  gebarnajl  zyn.  Doeh,  zo  ik  my  niet  vergijji ,  worden  ze  inde 
Apotheek  gebruikt*.  Oiidcrtujjchen  is  en  hlyft  het  builen  tv:y ff  el,  dat  God  niets  te 
vcrgeeffch  in  ds  Natuur  gelegd  heeft ;  Jchoon  wy  'er  het  uiteinde  niet  altoos  van  konneii 


De  Heer  yf^;-.  Msrkleiii,  Med..  DoA.  te  Neurenberg  ,  geeft  het  volgende  bericht  van  het  nut  der 
Schröter- hoornen.  Deze  Hoornen,  aan  den  hals  gehangen  en  gedraagen,  zouden  goed  zyn  voor- 
allerhande  Kinder -ziektensi  en  wel  voornaamlyk  om  het  water  op  te  houden,  entemaaken,  dac 
de  Kinderen  niet  zo  veel  in  't  bed  wateren,  üoven  dien  zouden  zy  de  Kropzweeren  verdryven  , 
en  de  pyn  van  't  Podegra  verzachten  ,  wanneer  men  de  pynlyke  plaats  daar  mede  beflrykt en  aan- 
raakt. Voorts  plagt  men  deze  hoornen  ook  in  oly  te  kooken ,  dan  met  Schorpioen-oly  te  vermen- 
gen ,  en  vervolgens  dit  mengzel ,  als  een  byzonder  Jrcamim  of  Geheim-middel ,  tegen  verzwakr 
king,  als  mede  by  Kraamvrouwen  in  zwaaren  baarensnood  te  gebruiken  ;  ook  zou  dit  mengzel 
eindelyk ,  op  een  der  Polsaderen  van  de  hand  gefineerd  ,  van  groote  nuttigheid  tegen  de  Koorts 
zyn.  Zie  deszelfs  Hijl.  Aled.  Dicrboek  8".  1717  pag.  570.  gedrukt  te  Neurenberg.  Doch, .of 
'er  op  deze  voorgegeeven  geneezingskrachten  der  Schröter-hoorneiT  wel  veel  ftaat  te  maaken  zy, 
laate  ik  over  aan  't  oordeel  van  Artzenykundigen.  Ik  hebbe  alleenlyk  willen  melden ,  wat  ik. 
*er  vau  geleezen  had. 

Kleemann. 


N  3  VOOR- 


V  €3  o  M  JB  M  MIC  M  T 

T  o  T    D  E 

T  PV  E  E  D  E     C  L  A  S  S  E 

DER 

IVaarin    de  Kentekens  der  gemeenlyk  zogenaamde   Hout- 
Bokken,  of  Hout- Kevers,  als  ook  van  der- 
zei  ver  Wormen,  waar  uil  ze  ont  liaan,  aange* 
toond  ^  en  nog  tivee  Buitenland fche  tot  deze  Clas- 
je  behoorende  foorten  bejchreeven  ivorden. 


5.  I. 

^|**ö|-|^an  de  ^fiv/i  Claffen-,  waarin  ik  de  Aard -Kevers  van  ons 
*■  -r  T  i-  Geweft  verdeeld  hebbe  *  ,  vervat  de  Tweede  Clafje  de 
%  V  %  Hout -Kevers-^  waar  van  ik 'er  een  tamelyk  getal  kenne; 
ftv*^ff  doch  in  diervoese,  dat  de  Verandering;  van  allen  niynoch- 
tans  niet  bekend  zy.  Dezen  komen,  even  als  de  andere 
Kevers,  voort  uit  een  Worm,  die  zes  pooten heeft,  voor zyne  ver- 
andering in  eene  Pop,  beftendig  in 't  Hout  leeft,  naderhand  een  Schep, 
zei  wordt,  dat  ook  zes  pooten  heeft,  en  zyne  vleugelen  onder  har- 
de dekzels  beflooten  draagt.  Dit  hebben  de  Hout- Kevers  met  alle 
andere  Kevers  gemeen;  maar  wat  verder  hunne  o/ï./^r/i'/.'^/^ffzr/^  Kente- 
kenen betreft,  die  zullen  wy  eerfb  aan  den  Kever  befchouwen;  nade- 
maal  ons  deze  Schepzels  gemeenlyk  meer  als  Kevers,  dan  in  hunne 
andere  gedaante ,  voor  't  oog  komen. 

*  Zie  yoorhericbt  tot  de  Kerfte  ClaJJe  der  Aard- Kevers  ^  §.  i.  pag.  2. 


DER      A    A    R    D  •  K    E    V    E    R    S.         103 

§.  2. 

De  bedoelde  onderfcheidende  Kentekens  zy^"^  »  of  allen  IIoiic- Ke- 
veren in  't  algemeen ,  of  maar  eenigen  in  *c  byzonder  eigen :  i!c  zal 
niet  naUuten  ,  de  laatlten  by  ieder  ibort  naauv/keurig  op  te  merken; 
en  de  eerden  zullen  \vy  iiier  terdond,  met  het  befchouwen  van  de 
Sprieten i  en  het  Tangen- gebit y  als  mede  met  het  nagaan  van't^c;^?- 
Juid^  dat  ze  haten  hooren  ,  en  het  bezien  van  hunne  Pooten  ont- 
dekken. 

De  Sprieten  bcftaan  aan  dezen  Kever  uit  louter  knobbelige  leden, 
welken  tien  in  getal  zyn  ^  doch  fchoon  'er  een  ander  elf  telde,  ik 
zou  het  hem  niet  betwiden;  want ,  zo  men  den  grootften  en  naas- 
ten aan  den  kop,  die  eigenlyk  de  wortel  der  Sprieten  is,  mede  on- 
der de  Sprieten  telr,  zyn  'er  wezenlyk,  aan  eenigen  ,  elf  te  vinden. 
'c  Is  wel  waar,  dat  'er  ook  andere  Infe^^en  zyn,  welker  Sprieten uic 
tien  leden  beflaan,  gelyk  aan  de  Water  -  Kevers ,  in  derzelver  ecr- 
fte  Claiïe,  gezien  zal  worden;  maar,  behalve  dat  de  Hout -Kevers 
'er  veel  grooter  knoppen  of  knobbels  aan  hebben,  vindt  men  dezel- 
ven  by  hen  ook  veel  liinger;  devvyl  ze  aan  zoramigen  wel  zesmaal  zo 
lang  zyn  als  het  gantfche  Lyf  *.  Vermits  nu  de  meelte  Hout -Ke- 
vers 

*  Alhoewel  het  tienvoudig  getal  van  knobbelige  of  kolfachtige  Leden  aan  de  Sprie- 
ten der  Hout -Kevers,  en  derzelver  lengte,  zodanig  een  Kenteken  zy  ,  waar  door 
diergelyke  Kevers  zeer  merkclyk  van  andere  foorten  teonderfcheidenzyn}  zo  kan 
het  echcer  niet  geloochend  worden,  dat  'er  ook  zulke  foorcen onder  dezelvenzyn, 
welker  Sprieten  van  dit  wezenlyk  Kenteken  afwyken.  Want  ik  zelf  kenne  een  paar 
foorten  van  Houc- Kevers,  die  meer  dan  lo  Leden  aan  hunne  Sprieten  hebben, ea 
'er,  de  Wortel -leden  mede  gerekend,  wd  12  vcrtoonen.  Deze  Regel  gaat  ge- 
volglyk  by  allen  niet  door,  even  zo  min  als  die  Regel,  dat  de  Leden  der  Sprieten 
van  den  Hout- Kever  in  't  algemeen  knobbelig  of  kolfachtig,  mitsgaders  langer 
dan  by  andere  foorten  zouden  zyn:  want  ik  kenne  ook  zodanige  Hout -Kevers, 
welker  Sprieten  in  't  geheel  uit  geen  knobbelige,  maar  veel  meer  uit  platte  ge- 
wrichten beftaan,  die  in  hunne  inleding  eene  zaagvormige  of  ook  wel  cene  hart- 
vormige platgedrukte  gedaante  hebben  Wyders  kenne  ik  eene  foort ,  welker 
Sprieten  wel  uit  10  Leden  beftaan,  maar  die  over  't  algemeen  kort,  en  waar 
van  de  3  voorde  leden  ongelyk  breedcr  dan  de  overige  zyn.  Ik  zal  mogelyk 
door  den  tvd  in  ftaat  weezen,  om  niet  alleen  van  de  Kentekens  aller  Kever-gew 

flacii- 


104        VOORBERICHT  tot  dc  Tweede  Classe 

vers  da  Sprieten  gekromd  ,  even  als  de  Bokken  de  hoornen,  drin- 
gen ,  zo  worden  ze ,  op  zommigc  plaatzen ,  Hout  -  Bokken  genoemd ; 
waar  door  zy  ook  in 'c  Griekfch  den  naam  van  AiyoV-tjas,  en  in  't 
Latyn  dien  van  Capicornus  hebben. 

§.4. 

Het  Tang-gchHy  waar  mede  de  Hout -Kevers  voorzien  zyn,  is 
hard  en  fcherp,  en  dienvolgende  fterk  genoeg,  om 'er  mede  door 
het  Hout  heen  te  byten.  Schoon  hetzelve  aan  eenigen  langer,  en 
aan  anderen  korter  zy  ,  en  hoewel  zommigen  het  met  denkop  voor- 
uicüaande,  anderen  het  nevens  den  kop  van  onderen  hebben,  gelyk 
de  Springkhaanen;  allen  zyn  ze  'er  echter  altoos  mede  voorzien. 

S.  5. 

Wanneer  ik  het  Geluid ,  dat  deze  Hout  Kevers  van  zich  geeven , 
onder  derzelver  Kentekenen  telle ,  zou  men  my  konnen  tegenwer- 
pen, dat  'er  ook  andere  Inieden  zyn,  welken  een  diergelyk geluid 
laaten  hooren  ;  en  ik  kan  niet  ontkennen,  dat  zulks  de  waarheid  is; 
doch  des  niet  tegengaande  blyft  dit  geluid  eene  byzondere  Eigen- 
fchap  der  Hout- Kevers.  Want,  fchoon  de  bonte Julius  -  Kever, en 
de  zwarte  Water-Kever,  het  zelfde  doen,  zo  zyn  echter  de  dee- 
len,  waar  mede  zy  het  geluid  vormen  ,  zeer  onderfcheiden.  De 
Hout-Kevers  maaken  dit  geluid  niet  alleen  voor  zich zelven, maar 
ook,  wanneer  men  ze  aanraakt  of  drukt,  mitsgaders  wanneer  zeby 
'c  lyf  vaftgehouden  worden.  Doch  of  ze  dit  geluid  ook  ten  dien  ein- 
de maaken,  op  dat  het  Mannetje  daar  door  zyne  tegenwoordigheid 
aan  het  Wyfje  te  kennen  zoude  geeven;  dan  of  ze  zulks  doen  om  dus 
ten  deele  hunne  vyaiaden  af  te  weeren;  dit  is  eene  zaak,  die  nog  zo 

"ge- 

flachren  in  't  algemeen,  maar  ook  van  het  ondcrfcheidcnd  Kenteken  dezer Hout- 
KevcTs  in  't  byzondcr,  omflandigcr,  dan  hier  gefchieden  kan,  te  handelen;  en 
alsdan  te  gelyk  de  zulken  aan  te  toonen  ,  welken  men  voor  middel-  of  tus- 
fchcn-foorten  houdt, 

KleemaNn. 


DER     A    A    R    D  -  K    E    V    E    R     S.  105 

gemsklyk  niet  bcnid:  kan  worden;  maar  zeker  is  het,  dat  dit  geluid 
van  den  Hoiit-Kcv^er  veroorzaakt  wordt,  door  den  nek  tegen  liet 
halsfchild  of  borstlhik  aan  te  wryven.  Maar  de  Julius -Kever,  en  de 
zwarte  Water -Kever,  welken  een  diergelyk  geluid  laatenhooren,  ge- 
bruiken 'er  den  nek  niet  toe;  dewyl  ze  hunne  harde  Vieugeldekzels 
tegen  het  achterlyf  wryven  ,  wanneer  ze  dit  geluid  willen  raaaken. 
De  Dooden  -  Vogel  ,  als  ook  de  Springkhaanen  en  Krekels  ,  fchoon 
ze  mede  een  zeker  geluid  laaten  hooren ,  komen  hier  in  gecne  aan- 
merking; dewyl  ze  Infeften  van  eene  geheel  andere  foort  zyn.  Ver- 
mits de  Hout -Kever  een  kraflenden  toon  van  zich  geeft,  wordt  hy  hier 
te  Neurenberg,  en  op  andere  plaatzen,  dsCeiger,  dat  is,  Viool- 
fpeeler,  genoemd. 

§.  6, 

Wat  de  Pooten  dezer  Hout -Kevers  betreft  ,  men  ziet  aan  't  mid- 
delfle  gedeelte  der  Voorpooten ,  geene  zodanige  haakvormige ,  groo- 
te  en  fcherpe  punten,  gelyk  de  byzonderlyk  zogenaamde  Aard -Ke- 
vers hebben.  Dezelven  zyn  in  tegendeel  meerendeels  gantfch  glad, 
en  flechts  weinige  van  deze  foort  draagen  aan  het  einde  van  den  mid- 
del-poot ettelyke  tedere  punten  ,  die  naauwlyks  te  bemerken  zyn. 
Maar  zy  hebben  alle  te  zamen  dit  ,  als  een  byzonder  kenteken ,  dat 
de  eigenlyk  zogenaamde  voet,  of  het  laatfte  deel  van  den  Poot,  uic 
vier  leden  beftaat ,  welken ,  behalven  het  laatfte  met  den  dubbelen 
haakvormigen  klaauw,  plat  zyn,  en  de  gedaante  van  een  hart,  zoals 
hetzelve  doorgaans  afgebeeld  wordt,  vertoonen.* 


§.  7. 

Die  de  gefteltenis  der  Pooten  by  de  Hout -Kevers  met  opmerking  wil  befchou- 
wen  ,  zal  bevinden,  dat  dezelven  ook  daar  door,  van  andere  foorten  van  Ke- 
vers, en  inzonderheid  van  die,  welken  onder  de  eerfte  Clafle  der  Aard -Kevers 
behoorcn,  als  de  Mai -Kevers,  Goud -Kevers,  Meft- Kevers  enz.  zeer  merkelyk 
te  onderfcheiden  zyn:  Want  deze  laatftcn  konncn  de  Pooten,  by  de  buiging  vaa 
derzelver  leden  ,  niet  zo  Springkhaanachtig  by  't  lyf  om  hoog  fteekcn  ,  als  de 
Hout -Kevers  gemeenlyk  doen;  datduidelyk  genoeg  blykt  uit  de  voorige  Afbeel- 
dingen van  de  Aard. Kevers  der  eerde  Clafle,  en  die  der  tegenwoordigen ,  wan- 
neer men  ze  met  elkander  vergelykr. 

KLEEMAMIf. 

O 


io6       VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 
-    §•  7. 

Het  tot  dus  ver  gemelde  is  't  voornaamfle,  waar  door  de  Hout -Ke- 
vers van  alle  andere  Kevers  te  onderfcheiden  zyn;  en  ik  denke,  dat 
hy,  die  deze  vier  kentekens,  door  my  opgegeeven,  aan  eenen Ke- 
ver befpeurt,  niet  dwaalen  zal,  indien  hy  hem  onder  de  Claile  der 
Hout. Kevers  rekene.  Doch  zo  iemand  mogte  denken,  dat  ik  nog 
iets  vergeeten  hadde;  om  dat  hy  mogelyk  aan  eenige  Hout- Kevers 
befpeurd  heeft  ,  dat  ze  een  hoekig  en  ongelyk  Borstfluk  hebben ;, 
als  mede,  dat  hetzelve  met  fcherpe  fpitzen  voorzien  is;  zo  wil  ik 
gaerne  toeftemmen,  dat  zulks  aanmerking  verdient,  maar  nochtans 
moete  ik  tefFens  zeggen,  dat  alle  de  Hout -Kevers  zo  niet  gefteld 
zyn.  Want  ik  weet,  dat  eenigen  een  hoekig  en  ongelyk  Borstftuk 
zonder  fpitzen  hebben,  by  anderen  is  hetzelve  te  gelyk  met  (pit- 
zen  bezet ;  zommigen  zyn  met  veele  zodanige  fpitzen  ,  anderen 
flechts  met  drie,  of  twee,  en  wederom  anderen  met  geene  de  min- 
fte  fpitzen  voorzien.  Derhalve  kan  men  zulks  niet  onder  de  al= 
gemeene,  maar  men  heeft  het  als  tot  de  byzondere  kentekens  be- 
hoorende  aan  te  merken.* 


Vermits  nu  ook  de  Hout  -  Kevers ,  als  Kevers ,  uit  Wormen  voort- 
komen ,  zo  moeten  wy  desgelyks  derzelver  kentekenen  in  overwee- 
ging 

*  Voor  zo  veel  ik  tot  hier  toe  hebbe  konnen  befpeuren,  zo  zyn  de  Hout -Kevers 
ook  nog,  van  andere  foorten  van  Kevers,  onderfcheiden,  door  de  gcftalte  van 
hun  lichaam;  het  welk  by  de  meeften  een  iets  langer  voorkomen,  (dat  ze  door 
de  lengte  van  hun  achterlyf  verkrygen,)  heeft,  dan  by  andere  foorten.  De  mees- 
te Hout -Kevers  hebben  daar  benevens  een  kleiner  en  meer  rond  gevormd 
Borstftuk  ,  dan  de  andere  Kevers,  uitgezonderd  de  Snuit- Kevers;  ook  is  hun 
Borstftuk  ,  van  boven  ,  zelden  zo  fchildvormig  gefteld  ,  als  by  anderen  ;  en 
fchoon  'er  eenigen  onder  zyn,  die  een  fchildvormig  Borstftuk  hebben,  is  echter 
het  getal  derzelven  zo  gering,  dat  'er  niet  wel  eene  byzondere  Clafle  van  te 
maaken  zy.  Hierom  zal  ik  dergelyke  Hout -Kevers  zo  lang,  voor  eene  foort 
van  Middel  Infeüen,  tuflchcn  deze  en  andere  Claflen,  houden,  tot  dat  ik,  door 
andere  ontdekkingen,  van  het  tegendeel  overtuigd  worde.  Voor  't  overige  zal 
ik  nog  aanmerken,  dat  de  fchouders  van  *t  achterlyf,  of  de  vleugels,  bydeinle. 
ding,  van  faykans  alle  de  Hout- Kevers,  terftond  achter  het  Borstftuk,  veel  hoe- 
kiger  zyn,  dan  aan  andere  foorten  van  Kevers, 

Kleemann. 


D  E  n      A    A    R     D  -  K    E    V    E    R    S.         107 

:ging  neemcn.  Zy  hebben  gcmeenlyk  hun  verblyf  in  't  Hout,  cii 
worden  ook  menigmaal,  tegen  vermoeden ,  daarin  aangetrofFen;  de- 
wyl  men  zomtyds  van  buiten  geenc  opening  befpeurt  ,  waar  door 
men  zou  denken,  dat  zy  'er  ingekomen  waren.  Dit  is  ook  de  re- 
de ,  dat  'er  nog  Lieden  zyn ,  welken  hun  eens  aangenomen ,  en 
door  my  dikmaals  wederlegd  gevoelen  ,  als  of  de  Infeclen  uit  de 
verrotting  ontftonden  ,  byzonderlyk  met  deze  Wormen  willen  be- 
wyzen.  Om  hen  nu  van  de  nietigheid  van  dit  bewys  te  overtui- 
gen ,  zal  het  noodig  zyn  aan  te  toonen  ,  op  hoedanig  eene  ma- 
nier dergelyke  Wormen  in  't  Hout  komen,  zonder  dat  men  de  o- 
pening  van  hunnen  ingang  befpeure.  Kerft  en  vooral  ftaat  ons  aan 
te  merken,  dat  'er,  by  de  verfcheiden  foorten  van  Hout- Kevers, 
even  als  by  andere  Infeélen  en  Kevers  ,  een  onderfcheid  van  ge- 
flacht  plaats  heeft ;  dat  'er  zo  wel  Mannetjes ,  als  Wyfjes ,  onder 
zyn,  die  met  elkander  paarcn  ,  en  dus  hun  geflacht  voortplanten. 
Wanneer  het  Wyfje  ,  dat  aan  het  uitdeekende  deel  van  zyn  ach- 
terfle  Lid  gekend  kan  worden ,  van  'c  Mannetje  bevrucht  is ,  zoekt 
het  zyne  Eieren  op  zodanige  plaatzen  te  leggen  ,  alwaar  de  daar 
uitvoortkomende  Wormen,  terftond,  een  voedzel  vinden,  dat  hun 
eigen  is;  en  daar  toe  verkieft  het  gemeenlyk  vermolmd  Hout,  om 
daar  aan,  in  de  kleinfte  holligheid  en  fcheurtjes,  hier  en  daar, 
een  Eitje  vaft  te  hechten;  of  het  maakt  eenige  kleine  openingen, 
ten  dien  einde,  met  zyn  Tanggebit.  Het  Eitje  blyft  ,  door  toe- 
doen van  "t  lyraachtig  fap  ,  dat  het  Wyfje  te  gelyk  met  hetzelve 
afgeeft ,  ter  plaatze ,  daar  het  gelegd  wordt ,  vastzitten ;  en  als  'er 
naderhand  de  tydig  geworden  Worm  uitkruipt,  byt  hy  de  fchaale 
aan  die  zyde  door,  daar  het  Eitje  aan  't  hout  gekleefd  is  ;  invoe- 
ge  dat  hetzelve  de  opening  in  't  hout  bedekke;  welke  men,  zelfs 
buiten  dat ,  niet  ligt  gewaar  zou  worden ;  aangezien  zy  altoos ,  naar 
gerade  van  den  Worm,  zeer  klein  is,  en  hy  dezelve  ook  zeer  be- 
hendig weet  toe  te  ftoppen  ;  waartoe  hem  de  afgeknaagde  hout- 
fpaantjes ,  zo  die  hy  door  den  Endeldarm  ontlaft  ,  als  die  by  het 
knaagen  ter  zyden  gevallen  zyn,  dienen.  Op  deze  wyze  nu  ko- 
men alle  Hout -Wormen  in  't  hout,  het  zy  het  van  Eike-,  Boe- 
ke-  of  andere  foorten  van  Boomen  is;  nademaal  deze  boomen,  zo 
wel  als  de  Dennen- en  andere  boomen,  hunne  Wormen  hebben  ,w«ar 
van  zelfs  de  Linden  en  Wilgen  niet  uitgezonderd  zyn:  doch  men 
O  2  zal 


io8      VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 

zol  deze  Wormen  meer  in  't  vermolmde  ,  dan  in  't  frifche  hout 
vinden.*  Schoon  nu  deze  opening,  waar  door  de  Worm  in  'c 
houc  komt,  bykans  onzichtbaar  zy,  inzonderheid,  wanneer  dierge- 
lyk  hout  zyne  fchorfe  nog  heeft ;  zo  wordt  dezelve  echter  van 
binnen  Heeds  grooter  ;  door  dien  de  Worm  ,  naar  maate  van  zy- 
nen  wasdom  ,  geduurig  meer  voedzcl  ,  en  grooter  ruimte  noodig 
heeft.  Zo  veel  heeft  my  de  ondervinding  van  den  oorfprong  der 
Hout- Wormen  geleerd:  doch  indien  zulke  Natuur -Onderzoekers, 
die  meer  pooging  en  vlyt  aanwenden,  om  anderen  te  wederleggen 
en  belagchelyk  te  maaken,  dan  om  de  waarheid  te  vinden ,  'er  niet 
mede  te  vrede  zyn  ,  mogen  zy  by  hun  oude  gevoelen  volharden ; 
terwyl  de  toeftemming,  welke  ik  my  van  andere  waarheidlievende 
Mannen  belooven  kan  ,  al  was  hun  getal  nog  zo  gering ,  my  zo 
veel  vergenoegen  baart,  dat  ik  alle  die  fpotters,  hoe  groot  hun 
getal  ook  zy,  met  een  gelaaten  gemoed  insgelyks  befpotte.  Doch 
ik  keere  weder  tot  de  Wormen  der  Hout  -  hev&rs  •,  van  welken  my 
insgelyks  nog  te  toonen  ftaat,  waar  door  ze,  zo  in  \ algemeen, z\s 
in  't  hyzonder,  van  anderen  te  onderfcheiden  zyn.  In  't  algemeen 
ftaat  ons  aan  te  merken  ,  dat  deze  Wormen  een  recht  uirloopend 
lyf  hebben;  waar  tegen  de  Wormen  der  in  't  byzonder  zogenaam- 
de Aard -Kevers  gewoonlyk  gekromd  zyn,  en 'er  van  achteren  zak- 
vormig  uitzien.  Daar  en  boven  is  het  lyf  der  Hout -Kever -Wor- 
men, wegens  deszelfs  diepe  inkervingen  en  rimpelen,  eene  Wach- 
tel-roep- pyp  niet  ongelyk  ;  wyders  hebben  deze  Wormen  eenen 
eenigzins  breeden  en  niet  zeer  grooten  kop ,  en  aan  de  voorfte 
Leden  zes  Pooten.  Doch  in  't  byzonder  heeft  men  omtrent  de- 
ze  Wormen  in  acht  te  neemen  ,  dat  het  eerfte  der  Leden  ,  die 
het  lyf  uitmaaken  ,  en  over  het  algemeen  geelachtig,  wit  van  ko- 
leur  zyn ,  het  dikfte  ,  en  meer  breed  dan  rond  ,  als  ook  geelach- 
tig. 

*  Dat  diergclyke  Houtwormen  ook  menigmaal  in  't  frifche  hout  te  vinden  zyn,  hefa- 
be  ik  door  de  ondervinding  geleerd;  en  daarom  ben  ik  niet  vreemd  van  te  den- 
ken, dat  zodanige  Wormen,  wanneer  ze  in  't  frifche  hout  komen,  waar  medezy 
zich  geneeren  s  het  vergaan  of  de  vermolming  van  't  zelve  veroorzaaken;  dochiïc 
hoope,  dat  ik  my  door  den  tyd  met  meer  zekerheid  daar  over  zal  konnen  verklaa- 
ren.  Echter  wil  ik  hier  mede  in  't  geheel  niet  ontkennen  ,  dat  zich  ook  vcele 
Houtwormen  in  't  vermolmde  ,  ja  zelfs  in  't  verrotte  hout,  ophouden,  en  zich 
éaar  mede  voeden;  dewyl  ik  zodanige  foorten  insgelyks  kenne, 

Kleemann. 


DER      A    A    R    D-K    E    V    E    R     S.  lo^ 

tig -bruin  van  koleur  is.  De  Kop  is  niet  van  .'t  lyf  afgezonderd,  en 
heeft  een  dwarsdaand ,  fcherp  en  hard  Tanggebic,  hetwelk,  even 
a!s  de  kop,  nu  donker  -  bruin  ,  dan  helderer  van  Icoleur  is.  De 
Pooten  dezer  Wormen  zyn  zo  klein  en  teder  ,  dat  men  in  den 
eerlten  opdag  zoude  twyfFelen  ,  of  zy  'er  wel  waren,  inzonder- 
heid dewyl  ze  die  zeer  fterk  konnen  intrekken ;  maar  wanneer  men 
zodanig  een  Worm  op  eene  effen  vlakte  legt ,  en  denzelven  eens 
naauwkeurig  befchouwt ,  als  hy  zich  beweegen  wil  ,  dan  zal  men 
de  poocen  wel  haaCt  zien.  Indien  dezelven  langer  waren  ,  zouden 
zy  meer  nadeel,  dan  voordeel,  toebrengen:  want  zy  maaken  nooit 
eene  grooter  opening  in  't  hout  ,  dan  de  omtrek  van  't  lichaam 
noodig  heeft  om  'er  zich  in  voort  te  fchuiven.  Hunne  Verande- 
ring gefchiedt  niet  altoos  in  't  hout;  dewyl  'er  eenigen  onder  zyn, 
die  zich  omtrent  dien  tyd  in  de  aarde  begraaven.  Wanneer  ze 
eindelyk  de  Worm -huid  afgellrookt  hebben  ,  en  als  Poppen  lig- 
gen, zyn  ze  van  de  anderen  te  onderkennen,  door  de  knobbelige 
hoornen,  die  aan  de  Hout •  Kevers  alleen  eigen  zyn. 

Door  deze  opgenoemde  Kentekens  nu  kan  men  de  Wormen  der 
Hout -Kevers  van  andere  Houtwormen  gemaklyk  onderfcheiden. 
Want,  behalve  de  Rups,  welke  ik  in  het  terfle  Deel,  in  de 
Tweede  Clafle  der  Nachtvlinders  pag.  2  8 1  enz.  befchreeven  ,  en 
op  Tab.  XVin.  aldaar  afgebeeld  hebbe ,  en  van  welke  nog  wel 
meerder  foorten  in  't  hout  konnen  zyn  ,  vindt  men  ook  nog  an- 
dere Wormen  in  het  zelve;  die,  uitgezonderd  hun  byzonder  Ken- 
teken, deels  zes,  deels  meer  ,  en  deels  in  't  geheel  geene  pooten 
hebben;  waar  uit  echter,  gelyk  wy  hier  na  zullen  zien,  geen  Ke- 
vers ,  maar  verfcheiden  foorten  van  Hout  -  Wespen ,  en  allerhande 
Vliegen  voortkomen. 

§.  10. 

Voorts  flaat  hier  nog  aan  te  merken,  dat  alle  Hout -Wormen, 

het  zy  'er  Kevers,  Wespen  of  Vliegen  uit  ontdaan,  met  een  zeer 

hard  Gebit  voorzien  zyn.     Wanneer  ze  derhalve  in  't  hout  byten 

of  knaagen ,  moeten  ze ,  naar  maate  van  hunne  grootte ,  eenig  ge- 

O  3  luid 


ï[o       VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 

luid  veroorzaaken ;  en  hoe  harder  en  drooger  het  hout  is ,  waarin  zy 
huisveften,  des  te  duidelyl^er  kan  men  zull(s  hooren.  Dit  geluid  of 
getik  komt  vceltyds  overeen  met  dat  van  den  flinger  vaneenZak-Ho- 
rologie;  en  dewyl 'er  zich  verfcheiden  foorten  van  Hout -Wormen 
in  de  planken,  raamenen  balken  onzer  Wooningen  onthouden,  zo 
gebeurt  het  dikwyls  ,  dat  men  dit  getik  in  de  kamers  of  bedfteden 
hoort;  en  dan  worden  deze  Wormen,  daar  men  anders  Hechts  af- 
keerig  van  is ,  doch  die  men  voor  't  overige  niet  vreeft  ,  tot  geduch- 
te voorboden  van  een  toekomend  fterfgeval.  Want  die  zogenaamde 
Dood-klok,  of  WekkerjOf,  gelyk  meninDuitfchlandzegt,de  Aard- 
fmit,  is  inderdaad  niets  anders  dan  een  Hout- Worm,  die  in  deplan- 
ken  of  wanden  der  Kamers  of  Bedfteden  zit.  Men  zou  my  hier  veel- 
ligt  wel  van  eene  dwaaling  konnen  befchuldigen ,  ondcrftellende  dat 
ik  de  Wand-Luizen  niet  kende ,  welken  van  verfcheiden  Schryvers 
voor  de  oorzaak  van  dit  geluid  gehouden  worden;  gelyk  nog  onlangs 
de  Heer  T.  G.  H.  in  zyne  Aanmerkingen  over  de  zogenaamde  byge- 
loovige  Sterf- Horologien ,  Dood-kraaijen  ,  enz.  dezelven,  als  deze 
gewaande  verfchrikkelyke  voorboden  befchreeven  heeft.  Doch  het 
tegendeel  is  waar,*  ik  kenne  die  zogenaamde  Wand-Luizen  zeer  wel; 
maar  ik  hebbe  groote  reden,  waarom  ik,  ten  himnen  opzichte,  het 
gevoelen  dezer  Schryvers ,  welker  verdienften  ik  anders  hoog  achte , 
niet  kan  toeftemmen.  Deze  Wand -Luis,  welke  ook  de  Papier-Luis 
genoemd  wordt,  en  zekerlyk  dien  naam  heeft,  om  dat  zyne  gedaan- 
te veel  overeenkomft  heeft  met  die  van  eene  Luis,  behoort  tot  de  In- 
feclen  die  geene  verandering  onderworpen  zyn  ,•  heeit  geen  vleuge- 
len, maar  lange  fprieten  en  zes  pooten,  van  welken  de  achterftende 
groocften  en  langften  zyn.  Dit  alles  hebbe  ik  door  middel  van  een 
Zon  -  Microscoop  geleerd;  dat  ik  nooit  gedacht  had  te  zullen  deelach- 
tig worden ,  als  uit  de  Voorrede  van  het  Eerfte  Deel  myner  Natuur- 
lyke  Hiftorie  der  Infeclen  blykt;  alwaar  ik  gemeld  hebbe,  door  wien 
ik  het  gekreegen  hebbe,  en  waar  men  het  zelve  befchreeven  kan  vin- 
clen.  Dewyl  nu  dit  Infeft  zeer  doorzichtig  is  ,  zo  hebbe  ik,  door 
middel  van  dit  Microscoop  ,  deszelfs  inwendige  deelen  duidelyk  be- 
fchouwd,  en  zelfs  de  beweeging  van  het  voedzel-fap  daarin  waarge- 
nomen; maar  geen  enkel  zodanig  ondoorzichtig  en  hard  deel  in  't  zel- 
ve ontdekt,  dat  het,  om  zulk  een  geluid  te  veroorzaaken  ,noodwen- 
<iig  hebben  moeft:  en  indien  ik  het ,  volgens  de  vertooning  door  het 

Mi- 


DER      A    A    R    D-K    E    V    E    R    S.  in 

Microscoop  ,  aftekende  ,  zou  men  zien  ,  dat  het  veel  eer  by  een 
Huis-  of  Veld .  Krekel ,  dan  by  eene  Luis  te  vergelyken  zy-  Dit  In- 
fed  wordt ,  in  de  Drukkeryen ,  in  oude  Boeken  en  tuÜchen  gedruk- 
te papieren  gevonden;  maar  het  doet  'er  geen  fchade  aan,  en  kan  zeer 
fnel  loopen.  'Er  is  ook  nog  eene  andere  Ibort,  die  zich  meeft  in  de 
Tuinen  en  op  de  Velden  onthoudt.  Deze  is  niet  zo  blank  als  deeer- 
fte,  maar  meer  donker  graauw- bruin  van  koleur,  doch  voor 't  overi- 
ge van  het  zelfde  maakzel;  men  kan  ze  onder  de  bloemen  -  knoppen  • 
en  elders  by  menigte  vinden.  Indien  nu  dit  Inlect  het  zogenaamde 
Dood -klokje  ware,  dan  moefl  men  het  op  zulke  plaatzen,  alwaar  het 
zich,  gelyk  in  de  Drukkeryen ^  veelvuldig  onthoudt,  niet  alleen dik- 
wyls,  maar  ook  op  verfcheiden  plaatzen  te  gelyk  duidelyk  hooren;- 
doch  ik  hebbe  'er  dit  geluid  nooit  vernomen  ,  fchoon  wel  verzekerd 
dat  'er  die  Diertjes  tegenwoordig  waren,  en  ik  'erwelnaauwkeurigop' 
lette.  Hoe  zou  ook  dit  Diertje,  mag  men  wel  vraagen,  dat  geluid 
konnen  maaken  ;  daar  het  zo  teder  en  week  van  aart  is  ,  dat  het,  by- 
aldien  men  het  niet  zorgvuldig  behandele,  met  een  teder  penceeltje 
ligtlyk  aan  flukken  te  wryven  zy.  Ik  blyve  derhalve  by  myn  gevoe- 
len, dat  het  zogenaamde  Dood-klokje,  of  voorteken  des  Üoods,niet 
anders  is,  dan  een  Hout -Worm;  en  houd  'er  my  des  te  vafter  aan, 
om  dat  ik  meer  dan  eens  door  de  ondervinding  hier  van  overtuigd 
ben  geworden.  Ik  hebbe  naamlyk  verfcheiden  maaien  de  m'oeite  ge- 
nemen,  om,  wanneer  ik  dit  tikken  hoorde,  op  de  plaats,  daar  't  ge- 
luid van  daan  kwam,  eene  opening  te  maaken;  en  'er  dan  altoos  een 
Houtworm,  maar  nimmer  eene  Wandluis  gevonden.  Indien  het  ech- 
ter een  ander  Infed:  mogte  weezen ,  dan  't  geen  ik  hier  befchreeven 
hebbe,  zal  hy  my  zeer  verplichten,  die  de  goedheid  hebben  wil ,  van 
my  het  tegendeel  aan  te  toonen.  Doch  het  zal  tyd  worden ,  dat  wy 
wederkeeren  tot  onzen  Hout- Kever  :  want  fchoon  ik  tegenwoordig 
niets  meer  van  zyne  Eigenfchappen  te  zeggen  hebbe,  moet  ik  echter, 
eer  ik  dit  Voorbericht  lluite  ,  nog  eenig  bericht  geeven  van  de  twee 
met  a  en  b  getekende  Figuuren  onzer  Pe  Xab. ;  nademaal  zy  niet  tot 
onze  Hout -Kevers  behooren,  welken  in  de  volgende  bladen  dezer 
Claffe  verhandeld  worden. 

l  II. 

Ik  zou  wel  haail  zeggen ,  dat  de  Kevers  den  voorrang  boven  alle 

an- 


112       VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 

andere  Tnfeélen  verdienen;  dewyl  'er  zo  veele  onder dezelvenzyn, 
die  eenige  overeenkomft  hebben  met  de  viervoetige  Dieren  :  want 
men  vindt  'er  Stieren  ,  Harten  ,  Neushoorns  en  Bokken  onder. 
\'an  deze  laatften  zien  \vy  twee  voorbeelden  op  Tab.  I.  van  deze 
tweede  Ciaüe  der  Aard- Kevers.  De  Kentekens  ,  hier  boven  van 
de  Hout -Kevers  befchrceven,  laaten  my  geenzins  toe  te  twyfFelen, 
of  ze  ook  by  dezen  gevonden  worden  ,  Ichoon  ze  buitenlanders 
zyn  ,  en  my  hunne  gantfche  verandering  onbekend  zy.  De  gelyk- 
heid,  die  deze  Dieren  ,  ten  opzichte  hunner  Veranderinge  ,  met 
elkander  hebben ,  doet  my  vaftftellen  dat  zy  ook  uit  Wormen 
voortkomen ;  te  meer  ,  dewyl  men  onder  de  Afbeelding  der  Suri- 
naamfche  Infeclen  van  Mejuffr.  Merian,  op  de  vier-en-twin- 
tigfte  Plaat  ,  een  Hout -Kever  ziet  ,  wiens  Worm  aan  den  onzen 
ten  eenemaal  gelyk  is.  Ondertullchen  moeten 'er,  in  andere Land- 
fbreeken  der  Waereld  ,  nog  meer  zodanige  Kevers  van  eene  zon- 
derlinge grootte  zyn:  want  in  het  Gafophylacium  van  Petiver  ziet 
men  'er  een  op  Tab.  XLVII.  die  byna  vyf  duimen  lang  is;  en 
S  w  A  M  M  E  R  D  A  M  heeft  'er ,  onder  anderen ,  twee  gehad ,  waar  van 
de  een  vier  en  een  half ,  en  de  andere  meer  dan  twee  duimen 
lang  was.  Jk  zou  'er  ook  nog  wel  een  paar  uit  het  Werk  van 
Mejuffr.  Merian  hebben  konnen  afbeelden,  als  weetende,  dat 
het  mymen  geëerden  Leezeren  niet  mishaagt,  wanneer  ik  hun  zom- 
tyds  eenige  uicheemfche  Infeólen  mededeele  ;  maar  ik  ben  geen 
liefhebber  van  Copiëeren,  en  wil  alleenlyk  zulke  afbeeldingen  gee- 
vcn,  welker  Origineelen  ik  in  de  natuur  gezien  hebbe.  De  tegen- 
Tv ■  ^'  woordige  Hout- Kevers  hebbe  ik  zo  gehad.  De  eerfte  van  f ig.  a. 
''''  '  wordt  'by  ons  in  een  fchoon  Kabinet  van  konflige  en  natuurlyke 
Voorwerpen  bewaard  ;  wiens  bezitter  ik  nog  ten  hoogden  dank- 
baar ben ,  dat  hy  de  goedheid  gehad  heeft ,  van  my  denzelven  zo 
lang  te  vertrouwen,  dat  ik  hem  hebbe  konnen  afbeelden. 


Dezen  Kever  zag  ik  met  een  zonderling  genoegen ,  toen  hy  my 
de  eerflemaal  in  de  natuur  onder  't  oog  kwam.  Het  is  even  de- 
zelfde, dien  de  Heer  Scheuciizer,  in  zyne  P/jy/ica  S^cra ^  voot 
een  Springkhaan  uitgeeft ,    (gelyk  in   myn  Voorbericht  van  de 

Springk- 


DER      AARD-KEVERS.  113 

Springkhaanen  en  Krekels  zal  gezien  worden ,  )  en  dien  MejufFr.  t.'.».  r. 
Me  RIAN,  op  de  2S^^  Plaac  van  haare  ^iuri^aam^che  Infeclen,  af- 
gebeeld vertoont.  Het  origineel  ,  door  my  afgebeeld ,  wordt  in 
Spiritus  bewaard;  en  dit  maakte  my  in  den  beginne  beducht,  dat 
het  mogelyk  zyne  natiuirlyke  koleuren  niet  meer  zou  hebben  : 
maar  toen  myn  hooggeëerde  Begunfliger  ,  de  Heer  Dr.  en  Hof- 
raad  Treu,  my  vergunde,  het  afgezette  Exemplaar  van  haar 
Werk,  dat  hy  bezit,  en  miüchien  het  eigenhandige  van  Mejuffr. 
Merian  is,  door  te  bladeren,  zo  bevond  ik  ,  dat  myn  geteken» 
de  en  gekoleurde  Kever  zeer  weinig  van  den  haaren  verfchilde, 
fchoon  hy  iets  donkerer  uitgevallen  zy.  Deze  Kever  is  een  Wyf- 
je  ,  als  by  deszelfs  naauwkeurige  befchouwing  blykt ;  want  van 
achteren  heeft  hy  een  byzonder  uitlleekend  deel,  gelyk  'er  aan  de 
andere  Wyfjes  der  Hout -Kevers  te  zien  is.*  Doch  hy  behoort 
onder  die  foorten,  die  den  Kop  meer  nederwaarts  dan  voorwaarts 
draagen  ;  die  lange  Sprieten ,  en  aan  ieder  zyde  van  't  Borstftuk  , 
gelyk  eenigen  der  onzen ,  maar  ééne  fpits  of  doorn  hebben.  Doch 
hy  heeft  iets  byzondcrs  boven  alle  de  my  bekende  Hout -Kevers, 
ten  aanzien  zyner  beide  Voorpooten,  en  der  fpitze  Punten  zyner 
Vleugeldekzels.f  De  twee  voorpooten  zyn  veel  langer  dan  de 
vier  overigen;  zy  hebben  zeer  fterke,  en,  als  Chagrynleer,  ruwe 
bovenfchenkels  ,  doch  het  middelfte ,  het  langde  en  dunne  deel, 
van  den  poot  is,  behalve  zyne  byzonder  gedwongen  kromte  ,  aan 
de  binnenfte  vlakte  ,   met   eene  rei  van  veele  achterwaarts  geboo- 

gen, 

*  Ik  hebbe  het  Surinaamfehe  Inrcften-Werk  van  MejufFr.  M er iAN5,of,  volgens 
den  naam  van  haaren  Man,  Mejuffr.  de  Graaft  opge/lagen ,  om  te  zien  ,  of  zy 
•*er  iets  meer,  dan  de  Heer  Riifel  ,  van  zcide  :  maar  ijc  vond  niets  anders  ,  dan 
alleen,  dat  zy  van  den  oorfprüng,  de  wyze  van  verandering,  en  overige  eigen- 
fchappen  dezes  Kevers  niets  te  zeggen  wifl  ;  en  dat  hy  haar  alleen  tot  Cieraad 
der  Plaaten  ,  waar  op  zy  een  \Vildea  Surinaamfchen  Citroen  afgebeeld  had  , 
nioeft  dienen. 

Kleemann. 

t  Dat  ik  insgelyks  eens  zo  gelukkig  gevyeefl  ben,  van  een  kleinen  Kever  in  onze 
Landftreek  te  ontdekken,  welke  op  zyne  vleugelen  ook  diergclyke  ,  hoewel ,  naar 
gerade  van  zyne  kleinheid,  groote  punten  heeft  ;  zulks  hebbe  ik  hier  boven,  in 
eene  Aanmerking,  in  het  Voorbericht  der  eerfte  CiafTe  der  Aard-Kevers,  reeta 
bekend  gemaakt. 

Kleemann. 
P 


114        VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 

T.Mj.  r.  gen  ,  wel  korte  ,  maar  fcherpe  fpitzen  bezet.  Maar  deze  fpitzen 
of  punten  zyn  gantfch  anders  dan  die  genen  ,  welken  ik  toe  een 
kenteken  der  in  't  byzonder  zogenoemde  Aard -Kevers  opgegeeven 
hebbe  :  want  ze  ftaan  niet  aan  de  zyden  ,  maar  aan  de  binnen - 
vlakte  van  dit  gedeelte  van  den  Poot:  die  voor  't  overige  zo  niet 
gefield  is  ,  dat  de  Kever  denzelven  tot  het  graaven  in  de  aarde 
zou  konnen  gebruiken.  Ik  onderllelle  daarom  veel  liever,  dat  de- 
ze Kever  een  Boomlooper  is,  waar  toe  zyne  byzondere  Voorpoo- 
ten  hem  zeer  dienPcig  zyn ,  dewyl  hy  dezelven  om  een  takje  liaan , 
en  dan  vervolgens  het  achterlyf  na  zich  trekken  kan.  De  byzon- 
dere fpitzen  aan  de  Vleugeldekzels  zyn  zes  in  getal  :  van  vooren 
nan  ieder  fchouder  ,  als  ik  zo  fpreeken  mag  ,  ziet  men  'er  ééne , 
van  achteren  aan  ieder  zyde  weder  eene  andere  ,  en  ter  plaatze, 
daar  de  beide  vleugels  te  zamen  komen  ,  ftaat  nog  een  paar  ,  dat 
maar  eene  enkele  fpics  fchynt  te  zyn.  Daar  nu  de  meelte  Infec- 
ten  den  Kop  niet  veel  konnen  bcweegen,  en  dezelve  aan  den  te- 
genwoordigen  Kever  benedenwaarts  ftaat,  invoege  dat  hy  niet  naar 
alle  kanten  konnc  zien  ,  zo  fchynt  de  lengte  zyner  Sprieten  te 
vergoeden,  het  geen  aan  't  gezicht  ontbreekt;  vermits  hy  met  de- 
zelven van  verre  kan  voelen,  of  hem  eenig  vyandlyk  Schepzel  te 
nakome.  De  fchoone  roode ,  oranje-geele  en  witte  vlakken,  trek- 
ken en  flreepen  ,  waar  mede  deze  Kever  zo  wel  aan  een  Kop, 
?.ls  ook  in  't  byzonder  op  de  vleugeldekzels  ,  en  aan  de  boven- 
fchenkels  vcrcierd  is,  waar  van  'er  eenigen  op  een  Violet  fcheme- 
renden  zwarten  grond  ftaan,  geevcn  hem  eene  zeer  fchoone,  ge- 
fchakcerde  en  bonte  gedaante.  Doch  deze  Cieraaden  vallen  zo 
duidelyk  in  'c  oog  ,  dat  ze  geene  M'ydloopiger  befchryving  noodig 
hebben.  Het  onderfte  en  kleinde  deel  van  den  Poot ,  het  welk 
de  drie  platte  hartvormige  leden,  die  aan  alle  Hout -Kevers  eigen 
zyn»  zeer  duidelyk  laat  zien,  is  aan  alle  de  zes  Pooten  eveneens. 
Éindelyk  flaat  hier  ook  nog  aan  te  merken  ,  dat  de  Gebit- tang 
van  dezen  Kever  wel  niet  zeer  groot ,  maar  tamelyk  fcherp  en 
hard  is. 


Tf.-,.  I.        De  tweede  Kever ,  in  Fig.  h.  te  zien ,  is  my  van  wylen  den  Heer 
i-'i-  ^'    Me  LM,  voorheen  beroemd  Apotheker  te  Bremen,  wiens  veelvuldi- 
ge 


DER      AARD- KEVERS.  115 

ge  my  betoonde  genegenheden  ik  zo  min  vergelden ,  als  genoegzaam  Tab.  r. 
roemen  kan ,  onder  andere  zeldzaame  Inlec^en  ,  in  een  mee  Spiritus 
gevuld  Glas ,  ter  aftekeninge  toegezonden.  Betreffende  het  Vader- 
land dezes  Kevers ;  ik  houde  hem  voor  een  Landsgenoot  van  den  zo 
evengemcldcn;  want  ik  vinde  in  't  Werk  van  Mcjuffr.  M  er  ia  n,  on- 
der de  Surinaamfche  Infeden,  op  de  48'^*^  Plaat,  een  Hout-Kever, 
die  met  den  tegenwoordigen  veel  overeenkomft  heeft,  uitgenomen  ' 
ten  aanzien  van  de  Gebit- tang;  welke  aan  den  Surinaamfchcn  wel 
driemaal  zo  groot  als  aan  dezen  is.*  Vermits  nu  de  Spiritus  de  ko- 
leur  van  den  voorigen  niet  veel  veranderd  heeft,  zo  geloove  ik  ook 
dat  ze  by  dezen  haare  natuurlyke  gelleltenis  behouden  zal  hebben. 

§.  14. 

Deze  Hout -Kever  behoort  onder  die  genen,  welken  den  Kop  en 
de  Gebit  -  tang  voorwaarts  recht  uit  draagen ,  die  middelraaatige  lange 
Sprieten,  op  ieder  zyde  van  het  borstftuk  drie  fcherpe  hoofd -pun- 
ten, en  eene  bultige  bovenvlakte  hebben.  Het  Tang -gebit  van  de- 
zen Kever  is  veel  langer  dan  zyn  Kop,  en  heeft,  aan  't  voor  einde, 
twee  fcherpe  inwaards  geboogen  fpitzen.  De  binnenfte  rand  is  ook 
met  veele  kleine  puntige  tandjes  bezet,  en  aan  de  fcherpe  buitenzy 
de  ziet  men  een  kleinen  zyden-tak,  welke  insgelyks  niet  anders  dan 
een  fcherpe  punt  is.  Doch  dewyl  deze  Kever  de  Gebit -tang  voor- 
waarts draagt,  zo  vallen  ook  de  vier  daar  onder  flaande  korte  vreet- 
Ipitzen  in  'c  oog;  welken  by  de  anderen,  fchoon  ze  'er  ook  te  vinden 
zyn,  wegens  den  nederwaarts  geboogen  Kop,  en  de  geflooten Gebit- 
tang ,  niet  vertoond  hebben  konnen  worden.  De  Oogen  zyn  hier 
groot  en  zwart -blinkend;  doch  de  Kop  en  het  Gebit,  benevens  het 
Halsfchild  of  Boi'Siftuk  ,  hebben  eene  donker  rood  -  bruine  koleur. 
Door  ditlaatlle  loopt  van  boven,  in  delengte,  eeneongelykbrecde, 

bul- 

*  MilTchicn  is  deze  van  den  Heer  Rofel  het  Mannetje  ,  en  die  van  Mcjuffr.  Merian 
he:  Wyfjc.  Zy  iieefc  hem  vliegend  afgebeeld,  zo  dat  men  zyne  dunne  Onder- 
vleugels ook  te  zien  kryge,  welken  doorzichtig,  en  iets  arooter  zyn  dan  de  Bo- 
venvleugels;  maar  zy  zege  niet,  of  ze  hem  vliegend  gezien  hcbbc,  dan  niet,  en 
betuigt  alleen,  dat  ze  goedgevonden  heeft,  de  ruimte  van  haare  Piaat  met  hem  te 
vuiler. 

Kleemann. 
P   1 


ii6    VOORBER.  TOT  de  Tweede  Classe  der  AARD-KEV. 

Tab.  I.  bulcige  verhooging ,  welke  uit  louter  zwart  -  blinkende  verheven  pun- 
ten, van  onderlcheiden  grootte  beibaat ;  nevens  dezelve  ziet  men  ook, 
ter  wederzyde ,  op  even  deze  oppervlakte  ,  eene  verheven  fpits ,  en 
aan  de  fcherpe  zyden  ftaan ,  tuflchen  de  reets  gemelde  drie  fcherpe 
fpitzen,  nog  meer  kleinen.  De  Vleugeldekzels ,  die  het  grootfte  deel 
van  't  lyf  uitmaaken ,  vertoonen ,  in  een  donkeren  grond ,  veele  O- 
ker  -  bruine  onregelmaatige  trekken  en  ftreepen ,  van  ongelyke  lengte 
en  breedte,  waar  van  de  meeden  naar  de  lengte  uitloopen  ;  doch  de 
buitenfte  breede  zoom  der  Vleugels  valt  naar  vooren  in  't  Oranje- gee- 
le.  Voor  't  overige  zyn  de  Vleugeldekzels  niet  zeer  dik ,  en  de  zes 
rood -bruine  gladde  Pooten  zyn  allen  even  lang  en  van  eenerlei  maak- 
zel  \  waar  aan  ook  de  byzondere  hartvormige  platte  deelen  duidelyk 
te  befpeuren  zyn.  Aan  den  Kever  van  MejufFr.  M  e  r  i  a  n  ,  die ,  vol- 
gens het  boven  gezegde ,  den  tegenwoordigen  zeer  gelyk  is ,  zyn  de 
trekken  en  ftreepen  in  de  Vleugeldekzels  byna  volkomen  zo  als  hier  te 
zien;  maar  de  koleur  is  over  het  algemeen  veel  helderer.  Hier  me. 
de  fluite  ik  dit  Voorbericht,  en  ga  over  tot  de  befchryving  derHout- 
Kevers,  welken  onze  Landftreek  oplevert. 


AARD- 


scarabaeorumTerrestriitmFrjefat.  Classis U. 


Bladz.  117 

T  IV  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E. 

De  Zu:art -bruine  Hout- Kever,  tiit  den  EikenbooiH 
of  ander  hard  Hout  voortkomende. 


t'»f-=<*>x<*>"5»e  Kevers,  op  onze  eerfle  Tab.  met  Vig.  r.  en  5.  getekend  ,  ver  7 
r\  h  toonen  het  Mannetje  en  't  Wyfje  van  eene  foort  van  Hout-Ke-  n 
■^  vers,  die  men  noch  eene  der  grootflen ,  noch  eene  der  kleinllen  e" 
<H>°<*>"^  kan  noemen.  Dezelve  behoort  onder  die  genen  ,  welken  den 
Kop  met  het  Tang -gebit  voor  uit  ftaande  hebben,  en  aan  weerskanten  van 
het  Borstfluk,  gelyk  de  in  't  Voorbericht  befchreeven  buitenlandfche  foort, 
Fig.  b.,  drie  fcherpe  fpitzen  vertoonen.  Deze  beiden  hebbe  ik  uit  de  Wor- 
men gekreegen ,  welken  my  door  mynen  meergemelden  Begunstiger,  den 
Heer  Paftoor  Zorn  te  Dietfurth  ,  onder  de  Schroter- Wormen  gezonden 
zyn.  Den  Worm  ,  benevens  zyne  Pop  ,  zullen  wy  op  de  volgende  Tab. 
zien;  en  thans  bepaalen  we  ons,  om  den  Kever  eens  naauwkeurig  te  be- 
fchouwen. 

§.  2. 

Deze  foort  is  over  het  algemeen  donker  -  of  zwartachtig  rood  bruin  van 
koleur,  en  haare  Sprieten  zyn  niet  van  de  langften;  maar  ten  aanzien  van 
't  lyf  is  deze  Kever  breeder  dan  veele  anderen  dezer  Claffe ,  fchoon  het 
Mannetje,  Ftg.  i.  merkelyk  fmaller  zy  ,  dan  het  Wyfje,  Fig.  2.  De  Sprie- 
ten vertoonen  hier  zeer  duidelyk  het  onderfcheid  van  't  gellacht;  want  aan 
't  eerfle  zyn  ze  veel  zwaarer  en  dikker,  dan  aan  het  laatfte,  alhoewel  ze 
aan  beiden  uit  knobbelige  Leden  beftaan;  daarenboven  wordt  men  ook  by 
het  eenigzins  grooter  Wyfje ,  aan  het  laatfte  lid  van  't  lyf ,  een  byzonder 
uitfteekend  deel,  dat  roodachtig -bruin  van  koleur  is,  gewaar.  Deze  uiter- 
lyke  Kentekens  zyn ,  myns  oordeels  ,  genoegzaam  voldoende  ,  om  het  on- 
derfcheid van  geflacht  aan  te  duiden. 


PS  S  3. 


Tar.  T. 

Fig.  I. 
en  2. 


iiS  TWEEDECLASSE 

§.  3. 

7ab.  I.  Van  onderen  het  fcherpe  Tang -gebit  zien  wy,  in  de  z'^^  Fig.  vier  kleine 
Oker-geele  Vrcetpuncen  iiitfleeken  ,  die  uit  ectelyke  leden  beflaan ;  maar 
wat  het  voedzel  dezer  Kevers  zy ,  en  of  ze  dit  hun  gebit  alleen  gebruiken  ,oni 
zich  uit  het  hout  te  byten ,  hebbe  ik  tot  nog  toe  niet  konnen  ontdekken.  Wel 
is  waar,  dat  ik  die  Kevers,  meer  dan  eens,  op  het  hout  gevonden  hebbe,  en 
het  dus  zeer  v/aarfchynl>k  is,  dat  ze,  zo  wel  als  de  Wormen,  van  'thoutlee- 
ven;  maar  ik  moet  het  by  deze  waarfchynlykheid  laattn  beruften  ,  tot  dat  ik 
daar  omtrent  meer  zekerheid  bekome.  De  oogen  zyn  nog  tamtlyk  groot  en 
verwulfd ,  en  van  vooren ,  kort  by  dezelven ,  hebben  de  Sprieten  haare  inle- 
ding.  De  Meer  Frisch  vertoont,  op  de  p''-'  Tab.  der  tv/eede  Plaat  van  het 
Dertiende  Deel  zyner  Befchryvinge  van  /lUerkie  In/eflcn,  een  Kever,  dien  hy 
den  Zaag- hoornigen  zwarten  Hout  Kever  noemt;  byaldien  dezelve  nu  deze 
is ,  dien  wy  hier  befchouwen ,  gelyk  my  waarfchynlyk  voorkomt  ,  dan  is  het 
van  de  Sprieten  afgeleide  Kenteken  echter  niet  wel  op  deze  foort  toe  te  paden ; 
vermits  de  Sprieten,  gelyk  myne  Afbeelding  toont ,  aan  het  Wyfje  niet  zo 
zaagvormig  zyn,  als  aan  het  Mannetje.*  Het  Borstfluk  van  dezen  Kever  is, 
zo  wel  ter  plaatze.  daar  het  zich  met  den  kop,  als  daar  het  zich  met  het  lyf 
vereeniiït,  met  korte,  geele  hairtjes  bezet,  die  het  Lid  befchermen  ;  ten  ein- 
de het  iiof  of  zand,  dat  'er  op  vallen  mogt,  deszelfs  beweeging  niet  verhinde- 
re.  Behalve  de  zes  fpitzen,  waar  mede  dit  borstftuk  gewapend  is.  vindt  men 
ook  deszelfs  oppervlakte  eenigzins  bultig  verdeeld.  Daarenboven  heeft  het, 
benevens  den  Kop  en  de  Vleugeldekzels,  ter  oorzaake  van  de  menigvuldige 
kleine  verdiepte  Punten  ,  een  doffen  glans.  De  zes  Pooten ,  die  allen  evea 
lang  zyn  ,  hebben  aan  hunne  kleinfte  en  uiterlle  deelen,  waar  aan  ook  het 
Kenteken,  in  't  Voorbericht  opgegeeven,  waar  te  neemen  is  ,  eene  helderer 
of  meer  rood  bruine  koleur ,  dan  aan  hunne  grootere  Leden. 

§.  4- 

Wanneer  deze  Kevers  paaren ,  blyven  ze  niet  zo  lang  aan  elkander  hangen  , 
als  die  van  de  eerfl:e  Ciafie  en  eenige  andere  foorten;  doch  eer  ik  hunne  paa- 
ring nog  gezien  had,  hebbe  ik  'er,  om  van  't  onderfcheid  des  GeÜachts  des 
te  beter  verzekerd  te  zyn,  eenigen  geopend  In  den  genen,  dien  ik  uit  hoof- 
de van  het  opgegeeven  Kenteken  ,  voor  't  Wyfje  hield,  vond  ik  het  lyf  ge- 
heel 

♦  Do  Zaagvomiige  f;ed.iaa:e  dezer  Sprieten  moet  men  niet  overbrengen  op  de  zasgvormige  ge- 
ii-a.wte  der  Sprieten,  v;tn  welke  ik  l>ier  boven  in  't  Voorbericht  §.  3.  aangemeritt  Iiebbe  ,  dat 
nen  aan  eenige  Ilout- Kevers  col;  zodanige  Sprieten  vindt  ,  dte  eenc  platte  Zaagvormige  ge- 
daante hebben;  want  de  Sprieten  des  tegenwoordigen  Kevers  zyn  nocli  zo  zaagvormig  ,  noch  zu 
plat  gedrukt ,  alsdie  genen ,  waar  van  ik  in  de  voornoeradc  Aanmerking  gefproken  hebbe. 


DER    AARDKEVERS.    Tab.  L  n? 

heel  met  Eieren  gevuld,  welken  wy  op  de  volgende  11'"^  Tab.  zullen  zien;  en^  , 
dewyl  ik,  behalve  deze  verfchcn,  ook  nog  eenige  gedroo>^den,  van  gclyke 
foort,  in  mync  Verzameling  der  Infcften  had;  zo  opende  ik  'er  ook  een  van 
dezen,  dien  ik  insgtlyks,  wegens  het  achter  uitfteekende  ,  brecde  en  (lompe 
deel ,  voor  een  Wyfje  hield ;  en  bevond  'er  het  zelfde  in  :  alhoewel  hier  de  Eie- 
ren in  een  vormeloozen  klomp  te  zamen  lagen;  zo  dat  ik  ze  cerfl  in  't  water 
weeken  moefle,  om  ze  duidelyk  te  konnen  zien.  Wanneer  ik  nu  insgelyks, 
zo  wel  een  levend  als  gedroogd  Mannetje  op  gelyke  wyze  or.derzocht ,  vond 
ik  aldaar,  in  plaats  van  den  liierflok,  loutere  zaadvaatjes ,  benevens  het  TeeN 
lid,  dat,  als  een  langwerpig  lepeltje  van  gedaante,  roodachtig -bruin  van  ko- 
leur  ,  en  met  hairtjes  bezet  was.  Van  vooren  aan  "t  fmalle  deel  vertoonde 
zich  in  't  midden  een  kort  fpleetje,  doch  achter,  aan  de  binnenile  holle  zyde, 
waren  twee  bladervormige  kleine  uitfleekzels  ,  voor  welken  eene  kleine  fpits 
ftond  ;  en  op  deze  wyze  ben  ik  van  het  onderfcheid  des  gedachts  dezer  Ke- 
vers ten  vollen  verzekerd  geworden.  Het  door  de  paaring  bevruchte  Wyfje 
legt,  met  behulp  van  deszelfs  achteruitfteekende  deel,  dat  wy  volftrektals  het 
uiterfte  viin  't  teellid  hebben  aan  te  merken,  zyne  Eieren  hii;r  en  daar,  enkel- 
voudig, in  de  reeten  en  fpleeten  van  't  hout,  waar  in  zy  door  de  Lym ,  die  te 
gelyk  met  dezelven  voortkomt,  valtgehechc  worden  en  zitten  blyven. 

§•  5. 

De  Tweede  Tak.  vertoont  ons ,  in  de  3'''  Fig.  eenigen  dezer  Eieren  in  hun-  Taz.  ir. 
ne  natuurlyke  grootte.  Dezelven  zyn  in  't  begin  ,  als  ze  gelegd  worden  ,  ftroo-  f'g-  3- 
geel,  maar  ze  worden  na  eenige  minuten  bruiner.  Wanneer  nu  deze  Eieren 
tydig  geworden  zyn,  het  welk,  naar  maate  dat  het  weer  koel  of  warm  is  ,  nu 
vroeger,  dan  laater  gefchiedt;  kruipen  en  booren  de  jonge  Wormen,  gelyk  in 
't  Voorbericht  airede  gezegd  is ,  ten  eerflen  naar  binnen  in  't  hout.  De  wel 
vaftgelymde  Lierfchale  blyft  dan  op  die  gemaakte  opening  vafl:  zitten,  en  ver- 
hindert dus  het  uitvallen  derafgeknaagdelloutdeekjes;  welken  vervolgens  den 
jongen  Vv^orm  van  dienfl  zyn  ,  om  verder  in  het  hout  tebyten  ;  dewyl  hy  daar 
door  een  fleunzel  van  achteren  heeft :  anders  zou  hem  het  voortkruipen ,  zo 
niet  gantfch  onmogelyk,  ten  minften  zeer  bezwaarlyk  vallen;  dewyl  zyne  kor- 
te pooten,  waarvan  hy  'er  Hechts  drie  paar  van  vooren  hecfc,  veel  te  zwak  en 
niet  gefchikt  genoeg  zyn ,  om  het  overige  groote  en  zwaare  deel  van  't  lyf  te 
draagen.  De  ondervinding  heeft  my  ook  nog  boven  dien  geleerd  ,  dat  deze- 
Women  in  't  Hout  niet  konnen  voortkruipen  ,  indien  ze  van  achteren  geen 
fleunzel  ter  voortfchuivinge  hebben:  want  wanneerikdeHoutv/ormen,  diemy 
veelvuldig  van  de  Houtkloovers,  benevens  het  gekloofde  Hout,  gebragt  wer-" 
den.  uit  het  hout  nam,  en  'er  dezelven,  na  dat  ik  ze  afgebeeld  had,  weder 
in  zettede,  hebbe  ik  opgemerkt,  dat  die  Wormen  ,  welken  ik  de  houtfpaan- 
tjes  ontnomen  had,  of  welker  wooning  door  het  klooven  ledig  geworden  was, 
geen  vermogen  hadden ,   om  weder  in  het  hout  tebyten,  en 'hun  voedzel  te 

zoe- 


120  TWEEDECLASSE 

Tab,  II.  zoeken ;  maar  dat  ze  altoos  te  zamen  krompen  en  flierven :  waar  tegen  die 
genen,  welker  ingangen  met  kaauwzel  van  't  hout  toegeltopt  waren  ,  veel 
beter  voortkwamen  en  't  leven  behielden. 

§.  6. 

Byaldien  men  een  bykans  volwaflen  Hout -Worm,  buiten  zyne  gewoone 
verbiyfplaats ,  ter  veranderinge  bewaaren wille,  behoeft  mendenzelven  ilechts 
in  een  aarden  of  glazen  pot  te  doen  ,•  want  eene  houten  wooning  zou  hy 
doorbyten,  en  dus  wegraaken:  doch  deze  pot  moet  met  Zaagzel  van  't  hout, 
waar  mede  de  Worm  zich  voedt  ,  met  aarde  vermengd  ,  en  vaft  gedrukt, 
gevuld  worden;  wanneer  hy  daar  in  zyn  voedzel  vinden,  en  wel  voortko- 
men zal.  Indien  echter  de  Hout-Worm  van  zulk  een  aart  is,  dat  hy  niet 
in  't  hout,  maar  in  de  aarde  verandert,  gelyk  de  tegenwoordige ,  dan  moet 
men  zyn  verhlyf,  van  onderen,  met  dikke  en  klciachtige  aarde  vullen,  op 
dat  hy  zich  van  dezelve,  ter  vervaardiginge  van  een  Bal-  of  Eivormige 
wooning ,  waarin  hy  verandert ,  bedienen  konne.  Hoe  veel  tyds  nu  zulk 
een  Hout- Worm  tot  aan  zyne  verandering  noodig  heeft,  hebbe  ik  tot  he- 
den toe  nog  niet  naauwkeurig  konnen  ontdekken ;  ondertuflchen  ben  ik  volr 
komen  verzekerd,  dat  de  meeflen  wel  twee  of  drie  jaaren  noodig  hebben^ 
want  ik  hebbe  'er  eenigen  ,  op  gemelde  wyze  ,  zo  lang  in  't  leven  behou- 
den. Daar  benevens  kan  ik  den  Lezer  verzekeren  ,  dat  de  tegenwoordige 
Worm ,  even  als  de  overige  dezer  Claffe  ,  van  't  Ei  af  tot  aan  zyn  vollen 
Wasdom  ,  eenerleie  gedaante  heeft  ;  en  de  afgeftrookte  huid  ,  die  ik  me-- 
•nigmaal  in  't  hout  gevonden  hebbe  ,  fielt  het  ray  buiten  twyffel  ,  dat  hy. 
ook,  gelyk  andere  Infeélen,  vervelt. 

§•  7. 

Fig.  V  Dc  tegenwoordige  Worm,  dien  ons  de  4"^=  Fig.  dezertweede  TaZ». vertoont , 
beloopt  in  de  lengte  omtrent  2  duimen;  doch  men  zal  ze  ook  menigmaal  groo- 
ter  *,  en  menigmaal  kleiner  vinden.  De  diepe  inkervingen  van  het  lyf  maa- 
ken ,  dat  hy  niet  ongelyk  is  aan  een  Wachtelpypje.  Deze  leden  of  ringen 
zyn,  behalve  den. Kop  en  de  kleine  Nafchuivers  te  rekenen,  dertien  in  getal; 
onder  dezelven  zyn  de  achterflen  de  langden ,  en  ook  te  gelyk  de  dunften , 
waar  tegen  de  voorden  de  dikften  en  konden  zyn.     De  Kop  van  dezen  Worm 

is 

*  Ik  bcbbc  onder  diergelyke  Moutwormcn  ook  grootere  foorten  ,  dan  die  hier  op  Tnh.  II.  Fig, 
4.  afgebeeld  is,  gevonden;  maar  by  hunne  Verandering  ontdekt,  dat  ze  mede  in  eene  groo- 
tere foort  van  Hout -Kevers  ,  met  lange  Sprieten  ,  veranderden  ;  en  van  deze  grooter  foort. 
van  Hout  -  K«vers  hoope  ik  in  het  toekomende  insgelyks  eene  Afbeelding  mede  te  deelen. 

Kleemann- 


SCARHABAEOR  UM^rRRRESTRIüM  CZASSIS  JT. 

Tab.n. 


'f  S7.^y^/y^.,^  et  .-cc 


DEH    AAR  D-K  EVERS.    Tah.  II.  lat 

eenigzins  breed  en  kaftanje  •  bruin ;  van  vooren  met  eene  fcherpe  overdwars  -j-^,  u^ 
ftaande  Gebit- tang,  en  onder  deze  met  vier  korte  Vreetpunten  voordien; 
waar  boven  de  bovenlip  als  eene  halfronde,  helder  geele  vlak,  en  achter  de- 
zelve een  graauvvachtige  dwarsflreep  zich  vertoont.  Voor  't  overige  is  deze 
Kop  niet  van  't  eerde  lid  afgezonderd  ,  dat  ook  by  andere  Wormen  dezer 
foorte  plaats  heeft ;  gelyk  ik  in  het  Voorbericht  dezer  Claffe  airede  gezegd 
hebbe.  Hier  door  kan  ook  deze  Worm  den  Kop  in  het  eertle  lid  fterk  te  rug 
trekken  ;  en  dit  is  ,  benevens  het  daar  op  volgende  lid ,  meer  plat  dan  rond 
verheven;  ook  zyn  ze  beiden  helder  Oker -geel,  waar  tegen  de  overige  leden 
of  ringen  witter,  en  op  het  gevoel  veel  weeker  zyn  dan  de  eerften.  Aan  ieder 
zyde  heeft  deze  Worm  negen  tamelyk  kleine  Luchtgaten,  waar  van 'er  gee- 
ne  aan  de  beide  eerfle  ringen  te  zien  zyn.  De  drie  paar  Pooten  zitten  aan  de 
drie  eerde  leden,  en  dewyl  de  overige  leden  geen  pooten  hebben ,  zo  beweegt 
zich  de  Worm  ,  of  kruipt,  door  t'zamentrekking  en  uitdeeking  der  overige 
leden ,  in  't  hout  voort.  Over  het  midden  van  den  rug  loopt  eene  donker  - 
groene  linie;  welke  op  de  twee  laatde  leden  rood  -  bruin  wordt,  en  by  een 
levendigen  Worm  eene  geduurige,  hoewel  langzaame,  beweeging  heeft  ,•  waar- 
om de  Heer  Frisch  dezelve  de  Pols -ader  der  Rupfen  noemt;  en  in  de  eer- 
de Claffe  der  Aard -Kevers  hebben  we,  by  de  befchryving  van  den  Neushoorn- 
Kever  ,  5.  1.  pag.  78  en  pag.  t}p.  l'^ig.  3.  gezien,  dat  anderen  haar  het  Hart 
noemen. 

§.  8. 


Wanneer  onze  Worm  nu  veranderen  zal  ,  wil  hy  een  kleiachtigen  grond 
hebben ,  aangezien  hy  ,  gelyk  eenige  Kever  •  Wormen  der  Eerde  Claffe ,  eene 
beflooten ,  ovaal  ronde ,  en  van  binnen  glad  gepolyde  wooning  maakt ,  zo  als 
in  de  5'^^  Fig.  afgebeeld  is.  In  deze  blyd  hy  nog  omtrent  8  dagen  als  Worm  Ffg.  5. 
liggen ,  en  na  de  afdrooking  der  huid  heeft  hy  de  gedaante  der  Poppe  van  de 
ó''"  l'ig.  Men  kan  de  fprieten ,  de  zes  pooten,  en  de  vleugels  reets  duidelyk/^'^'.  6. 
aan  dezelve  befpeuren.  Aan  't  laatde  lid  van  't  achterlyf  heeft  ze  een  paar 
bulten  of  wratten ,  die  haar  ter  omkeeringe  dienen ;  en  tuffchen  dezelven  ziec 
men  nog  een  ander  bultje,  dat  eigenlyk  het  roodachtig -bruine  deel  is  ,  welk 
de  Wy^es- Kevers  vertoonen;  zo  dat  zy,  gemerkt  ook  de  Wyfjes- Pop  altoos 
dikker  is  dan  die  van  't  Mannetje,  ten  aanzien  van  't  geflacht  al  onderfchei- 
den  konnen  worden  ,  eer  ze  nog  volkomen  Kevers  zyn.  In  't  begin  is  de  Pop 
geelachtig- wit,  naderhand  wordt  ze  bruiner  en  donkerer,  doch  na  drie  of  vier 
weeken  fpringt  haare  huid  van  elkander  ;  het  welk  den  Kever  gelegenheid 
geeft ,  om  zich  tot  den  uitgang  te  bereiden.  Deze  is  in  't  begin  insgelyks 
wit,  maar,  na  dat  hy  nog  omtrent  acht  dagen  in  zyne  beflooten  wooning  ge- 
bleeven  is  ,  krygt  hy  eindelyk  de  noodige  hardigheid  zyner  te  vooren  zeer 
weeke  deelen ,  benevens  eene  donker- bruine  koleur,  gelyk  hy  in  de  boven 

•ule  Deels  ïfte  Stuk,  Q  be- 


'Ut  TWEEDE    CLASSE 

Tab.  ir.  befchreeven  en  op  de  F*  Tab.  afgebeelde  gedaante  te  zien  is.  Vermits  deze 
Hout  -  Kevers  geen  bepaalden  tyd  hebben  ,  maar  nu  in  dezen  dan  in  genen 
Zomertyd  gezien  worden,  zo  kan  men  ze  ook  niet  onder  de  Maand -Kevers 
rekenen,  'i'oen  ik  ,  door  de  goedheid  van  denmeergemeldenPaftoorZoRN, 
verfcheiden  zodanige  Ballen  ontving ,  waar  in  de  Wormen  dezer  Kevers  ver- 
borgen waren,  vond  ik  in  eenigen  derzelven  bereids  ettelyke  Poppen;  uit  wel- 
ken ik  de  grootfle  verkoos,  om  ze  af  te  beelden;  die  ik  ook  vervolgens  weder- 
om in  haare  wooning  deed,  welker  opening  ik  voorts  met  klei  toemaakte;  maar 
dewyl  de  Pop  te  lang  in  de  lucht  was  geweefl,  zo  bedorfze.  Doch  deze  fcha- 
de  wierd  my  ryklyk  vergoed  door  de  overigen,  weiken  allen  van  eenerleie  ge- 
daante waren,  en  naderhand  gelukkig  in  Kevers,  maar  van  een  kleiner  (lach, 
veranderden.  En  hier  aan  heeft  men  't  toe  te  fchryven  ,  dat  de  afgebeelde 
Pop  grooter  is  uitgevallen,  dan  de  Kever,  dien  wy  op  Tab.  I.  gezien  hebben. 

De  kleide  Oranje- geele  Hout-Worm,  welke  zich  in 

(k  verdorde  takken  van  den  Hazelaar  onthoudt., 

benevens  zyne  Verandering  in  een  kleinen^ 

zwarten  ,  diinlyvigen  Hout  -  Kever. 

5-  I. 

Tab.  liLTTXat  de  Infeften  over  't  algemeen  in  't  eene  jaar  llerker  voortteelen,  dan  in 
Y_J  't  andere ,  en  zo  wel  aan  de  gewaflen  als  aan  andere  dingen  grooter 
fchade  doen  ;  ja  dat  ook  zommige  foorten  zich  ,  inzonderheid  in  dit  jaar 
(1749),  veelvuldiger  hebben  doen  zien,  dan  anders  ,  kan  den  Liefhebberen 
der  (nfeéten  niet  onbekend  zyn.  Sedert  eenige  jaaren  hebben  wy  zulks,  ten 
minflen  by  ons  ,  ten  aanzien  der  Rupfen  merkelyk  befpeurd  ,  welken  twee  of 
drie  zomers  achter  een  de  boomen  onzer  Boomgaarden ,  voornaamlyk  de  Ap- 
pel -  en  Pruimeboomen,  gantfch  kaal  gemaakt  hebben.  De  Springkhaanen, 
welken  in  't  voorige  jaar  1748  veele  klagten  veroorzaakten,  vertoonen  zich  in 
het  tegenwoordige  wederom  even  zo  menigvuldig  :  by  welke  gelegenheid  ik 
onlangs  nog,  van  een  voornaam  Begunftiger  ,  het  Keizerlyk  Bevel  ,  ter  ver- 
delginge  dezer  fcliadelyke  gaften  ,  te  Wenen  uicgegeeven,  ontvangen  hebbe; 
het  welk  ik  mogelyk  by  eene  andere  gelegenheid  mynen  Leezeren  zal  mededee- 
3en.  Behalve  de  Rupfen,  die  ons  dezen  zomer  zeer  laflig  vallen,  hebben 
•wy  ook  hier  te  Lande  over  eene foort  van  Hout-  Wormen hoorenklaagen  ;  wel- 
ken ons  houten  gereedfchap  en  huis -meubelen  in  eene  overgroote  menigte  aan- 
^etafl:  hebben.  Van  dezen  zal  ik  ook  op  hun  tyd  en  plaats  handelen;  doch  te- 
genwoordig zal  ik  my  bepaalen  om  een  Hout -Worm  te  befchryven,  die  in  de 
Ijazelaaren  huisveft. 

§.  2. 


DER    AARD-KEVER  S.     Tab.  III.  uj 

§•  2- 

Een  ander  voornaam  Begunfliger  en  Liefhebber  van  myn  Werk,  die  my  in  j^^  jj. 
de  voorgaande  maand  Mai  kwam  bezoeken  ,  bragt  my  ten  zelfden  tyde  een 
paar  dorre  takjes  vaneen  Hazeiaarfiriiikmede.  In  een  dezer  takjes  ,  zat  een  klei- 
ne Oranje -geele  Worm,  dien  ons  de  i'*'^  Fig.  dezer  111''=  Tab.  vertoont,  wel-  F/^.  i. 
ke  het  merg  of  het  pit  van  het  takje  doorboord  had  ,  en  met  zyn  kop  neder- 
waarts zat,  maar  nog  niet  volwaften  fcheen.  Het  andere  en  dikfte  takje  was 
insgelyks  doorboord,  doch,  in  plaats  van  een  Worm,  zat  'er  eene  geele  Pop 
in,  welker  kop  om  hoog  ftond.  h'eide  deze  takjes  waren  zeer  behoedzaam 
zo  verre  gefpouwen  en  geopend ,  dat  men  'er  zo  wel  den  Worm  als  de  Pop  in 
zien ,  en  de  gemaakte  opening  met  het  afgefneeden  deel  weder  bedekken  kon- 
de;  zo  dat  die  twee  Jnfe<Sten,  tot  aan  hunne  Verandering,  veilig  en  wel  be- 
waard konden  worden. 


Bovengemelde  Begunfliger  berichtte  my  tevens ,  dat  hy  die  beide  takjes  ai- 
rede een  tyd  lang  bewaard  ,  en  veelmaals  bezichtigd  had ;  mitsgaders ,  dat 
de  Pop,  in  het  eene  takje  zittende,  nog  kort  geleden  een  Worm,  even  als  de 
andere,  maar  wat  grooter,  geweefl  was:  hy  voegde  'er  nog  by,  dat  de  Worm, 
die  in  deze  Pop  veranderd  was,  ook  zynen  weg  naar  beneden  genomen,  en 
by  gevolg  op  den  kop  geflaan  had;  waar  over  hy,  de  Pop  naderhand  met  den 
kop  naar  boven  gekeerd  ziende,  zich  ten  hoogften  verwonderde;  aangezien  de 
uitgehoolde  pyp,  in  het  merg  van  het  takje,  te  eng  fcheen,  dan  dat  de  Worm 
zich  daarin  zou  hebben  konnen  omkeeren ;  zo  dat  het  hem  waarfchynlyk  voor. 
kwame ,  dat  het  achterfte  deel  des  Worms  den  kop  van  de  Pop ,  en  zyn  kop 
haar  achterfle  deel  geworden  was.  Deze  omftandigheid  ,  die  eene  nicuwsgie- ' 
righeid  in  my  verwekte ,  om  daar  omtrent  beter  onderricht  te  zyn  ,  deed 
my  terflond  ettelyke  Ilazelaarftruiken  opzoeken ,  om  zodanige  rysjes  of  takjes 
aan  dezelven  te  vinden  ,  waarin  diergelyke  Wormen  verborgen  waren.  Ik  was 
ook  zo  gelukkig,  dat  ik  'er  verfcheiden,  in  de  jaarige  en  tweejarige fcheuten , 
aantrof;  en  na  dat  ik  dezelven  een  tydlang  bewaard  had,  zag  ik  my  opnieuw 
overtuigd ,  dat  de  Worm  ,  welke  met  den  kop  naar  beneden  gaat ,  in  de  Pop* 
pen -gellalce  den  kop  naar  boven  gekeerd  had;  waar  by  ik  echter,  doordien  ik 
myne  Wormen  al  dikwyls  befchouwde,  opmerkte,  dat  ze  zich  dunner  en  dik- 
ker konden  maaken  ;  ook  fcheen  het  my  toe,  als  of  de  plaats,  daar  de  Pop 
lag,  iets  ruimer  ware,  dan  de  gang,  dien  de  Worm  gemaakt  had;  zo  dat  ik 
my  volftrekt  verzekerd  houde,  dat  dezelve  zich  omkeere,  ten  tydezyner  ver 
anderinge. 

§.  5. 


Na  dat  nu  myne  Wormen  in  Poppen  veranderd  waren,  kreeg  ik  uitc 
ven  dat  InfeÊlj  waarin  ze,  naar  myne  gedachten,  veranderen moefleni ik 

O  3 


ik  uit  dezel- 

mee- 

Q^  3  '  ne 


J24  TWEEDECLASSE 

Tab  III  "^  ^^"  Hout- Kever,  en  ik  was  'er  zo  gelukkig  by ,  dat  ik  ze  van beiderleie ge- 
il achten  kreeg.  De  \vyze,  op  welke  diergelyke  Wormen  in  deze  takjes  komen, 
is  duidelyk  te  bezefF^n.  Hei  bevruchte  Wyfje  dezer  Kevers  hecht  zyne  Eieren 
boven  aan  het  fpits ,  of  aan  een  oog  van  een  jaarig  of  tweejaarig  takje ,  of  wel 
aan  zulk  een  uitfpruit/.el ,  gelyk  'er  veelen  uit  den  wortel  der  Hazelaaren  op- 
fchieten ,  en  die  menigmaal  in  éénen  zomer  meer  dan  drie  ellen  lang  worden. 
Wanneer  nu  het  Ei ,  dat  aan  zodanig  een  oog  vaftgelymd  is ,  den  daarin  groei- 
enden Worm  te  naauw  wordt,  en  hy  gevolglyk  hetzelve  verlaat  ,  dan  neemt 
hy  zyn  weg  naar  beneden,  en  byt  door  het  oog  heen,  tot  dat  hy  aan  het  merg, 
dat  in  't  midden  van  het  takje  zit,  gekomen  is.  Daar  ter  plaatze  vindt  hy  dan 
zyn  benoodigde  voedzel ,  en  verteert  ook  al  wat  'er  om  en  voor  hem  is;  doch 
dewyl  hy  in  't  begin  Hechts  weinig  behoeft,  zo  gaat  de  uithooling  van  het  tak- 
je ook  langkzaam  in  zyn  werk;  en  nadien  hy  over  't  algemeen  genomen  niet 
zeer  groot  wordt,  zo  heeft  hy  in  zulk  een  takje  altoos  voedzel  genoeg;  ja  men 
vindt  hem  zelfs  menigmaal  reets  volwaffen,  of  in  eene  Pop  veranderd,  als  hy 
pas  de  helft  van  den  voorraad  in  het  lang  opgefchooten  takje  verteerd  heeft. 
Nademaal  nu  dat  merg  niet  te  vergeeffch  in  de  Gev/alTen  is,  en  tot  derzelver 
groei  vereifcht  wordt;  zo  is  't  geen  wonder,  dat  die  takjes  ,  waar  in  diergely- 
ke  Wormen  het  merg  verteeren ,  verwelken  en  verdorren  ;  en  hierom  kan  men 
.dezelven  ook  onfeilbaar  in  de  jonge  verdorde  fpruiten  vinden.  Hoe  lang  ech- 
ter zodanig  een  Worm  in  zyne  naauwe  behuizing  doorbrenge,  tot  dat  hy  zyn 
volkomen  wasdom  bereikt,  kan  ik  tot  nog  toe  met  geen  zekerheid  zeggen. 

5-5- 

fig.i.  De  2''^  Fig.  vertoont  ons  een  jongen  Worm  van  deze  foort;  en  even  als  hy 
'er  in  dien  ouderdom  van  gedaante  en  koleur  uitziet,  zo  is  hy  ook  in  zyn  vol- 
F/g.  3.  waflen  llaat;  derhalve  zullen  wy  hem  in  de  ^'^^  en  4'''^  Fig.  eens  wat  naauwkeu- 
en4.  riger  biifchouwen.  Hy  fchynt  genoegzaam  uit  twee  deelen  tebeflaan,  en  is 
byna  |  duim  lang.  Het  achterlle  deel  van  zyn  lyf,  welk  uic  tien,  enalsmen 
.'er  het  achterfte  kleine  lid  by  rektnt,  uit  elf  leden  beftaat,  maakt  het  grootfte 
gedeelte  van  den  gantfchen  Worm  uit.  Hetzelve  is  op  het  gevoel  tamelyk 
week  ;  doch  het  voorde  deel ,  dat  maar  uit  één  lid  fchynt  te  beltaan ,  en  veel 
harder  is,  is  het  dikfle,  langfle  en  breedfte  van  alle  de  leden  des  lyfs.  Dit 
valt,  fchoon  het  met  de  overigen  eenerleie  blinkende,  heldere,  Oranje -geele 
koleur  hebbe,  nochtans  op  zyne  bovenvlakte  eenigzins  in  het  donkere;  en  van 
achteren  ,  als  mede  op  beide  de  zyden  ,  is  het  iets  verheven.  Op  gemelde  bo- 
venvlakte is  ook  nog  een  bruine  overdwars  flaande  hoek-flreep  te  zien,  die 
uit  louter  kleine  puntjes  beftaat;  en  van  wiens  beide  einden,  ter  wederzyde, 
eene  tedere  linie  naar  den  kop  toe  loopt;  die  in  dit  deel,  of  lid  ,  geheel  ver- 
borgen fchynt  te  zyn.  Dit  laatftgemelde  lid  mag  ook  wel  iets  dikker  dan  de 
overigen  weezen,  om  dat  'er  de  fpieren,  die  tot  de  beweeging  van  de  Gebit- 
tang noodig  zyn,  in  huisveften  moeten.     Dit  Tang  •  gebit ,  als  mede  de  Kop,, 

waar 


ScARRA3Ai:oRmL  Terrestüium  Classis  II 


^\ 


Tnh  m 


DER    AARD.KEVERS.    Tab.  IIL  125 

waar  aan  het  zyne  inleding  heeft,  is  zwart -bniin  van  koleiir;  tufTchen  het-T.vB.llI. 
zelve  komt  eene  geele  Lip  te  voorfchyn,  en  aan  beide  de  zyden  ziet  men  een 
lederen  en  korten  Spriet,  (inze  Worm  is  ook  met  Pooten  voorzien ,  fchooii 
men  byna  denken  zoude,  dat  hy  'er  geene  had  ;  want  ze  zyn  zo  klein  en  te- 
der ,  dat  men  ze,  zonder  Vergrootglas,  niet  ontdekken  konne;  zelfs  zyn  ze 
menigmaal  met  een  Vergrootglas  nog  niet  te  vinden,  gemerkt  de  W^orm  de- 
zelven  geheel  en  al  binnenwaarts  kan  trekken. 

§.  6. 

De  natuurlyke  drift ,  die  den  Tnfeften  eigen  is ,  leert  ook  onzen  Worm ,  dat 
het  hem  bezwaarlyk  vallen  zoude ,  als  Kever  uit  zyne  wooning  te  kruipen ,  by- 
aldien  hy  na  zyne  verandering  met  den  kop  naar  beneden  bleeve  liggen ;  wan- 
neer dan  de  tyd  zyner  veranderinge  gebooren  is,  maakt  hy  zyn  lyf,  dat  hy 
buiten  dien  reets  intrekken  kan,  door  het  uitledigen  van  zynen drek,  nog  dun- 
ner, en  keert  zich  vervolgens,  als  gezegd  is,  om,  zo  dat  zyn  kop  naar  boven 
kome  te  flaan;  en  als  hy  dan,  na  eenige  dagen,  de  Worm  -huid  afgeflrookt 
heeft ,  verfchynt  hy  in  die  Poppen- ge flal te  ,  welke  de  5'^!'=  Fig.  vertoont.  In't Fig.  5. 
begin  is  deze  Pop  helder  geel ,  doch  naar  maate  dat  de  in  haar  zittende  Kever 
tydiger  wordt,  verandert  zy  ook  meer  en  meer  van  koleur  ,  tot  dat  ze  einde- 
lyk  aan  't  voorlyf  en  de  vleugelfcheeden  gantfch  zwart  worde  ;  dewyl  die  ei- 
genfte  deelen  van  den  Kever,  die  nu  gereed  flaat  om  'er  uit  te  breeken,  door 
de  Poppen -huid  heen  fchynen. 

§.  7. 

Myne  eerfte  Pop  bleef  drie  weeken  lang  liggen ,  voor  dat  'er  de  Kever  uit- 
kwam, doch  naderhand  kwamen  'er  meer  te  voorfchyn  ,  waar  ónder  zo  wel 
Mannetjes  als  Wyfjes  waren,  gelyk  ik  hier  boven  gezegd  hebbe.  In  de  6'- 
Fig.  is  een  zittend  Mannetje  afgebeeld,  het  welk  daar  aan  te  kennen  is,  dat /v>  (J. 
het  aan  't  einde  van  't  achterlyf  geen  zo  uitfleekend  deel  heeft ,  als  'er  aan  het 
Wyfje  ,  volgens  het  voorheen  getoonde  van  de  grootere  foorten ,  te  befpeuren 
is ,'  als  zynde  dit  het  voornaimlle  der  uiterlyke  Kentekenen.  In  deze  gedaan- 
te vertoont  zodanig  een  fmalle  of  dunlyvige  Kever  eene  over  het  geheel  zwar- 
te boven -vlakte;  en  zyne  tamelyk  lange,  doch  zeer  tedere  Sprieten  zyn  ook 
zwart;  maar  de  zes  Pooten  hebben  in  tegendeel  eene  oranje- geele  koleur.  De 
y-ii  fig,  vertoont  ons  zulk  een  Kever  in  eene  vliegende  gedaante ;  dezen  heb-  Fig.  j, 
be  ik  naar  een  Wyfje  afgebeeld,  en  men  ziet  hier  ,  niet  alleen  de  ondervleu- 
gelen, maar  ook  het  ontbloote  achterlyf.  De  vleugelen  zyn  eenigzins  doorzich- 
tig; by  hunne  inleding  vallen  ze  in 't  geelachtig  bruin ;  doch  deze  koleur  wordt , 
naar  't  uiterfle  einde,  als  verdreeven,  in  't  zwartachtige.  Het  achterlyf  heeft 
daar  en  tegen  eene  oranje -geele  grondverwe.  Deze  grond  is  naar  achteren 
toe  zwart  bezoomd ,  en  de  inkervingen  tuflchen  de  leden  vertoonen  zich  als 

Q  3  zwar- 


126  TWEEDECLASSE 

Tab. III.  zwarte  en  fmalle  dwarsftreepen  :  wyders  is  ook  de  fpits  van  het  laatfle  lid , 
mitsgaders  het  kenteken  van  't  Wyfje ,  zwart.  Schoon  nu  dit  gemelde  fpitze 
uitfteekzel  my  bevvys  genoeg  opleverde,  dat  ik  ook  Wyfjes onder  myne Kevers 
had ,  was  ik  echter  daar  mede  niet  geheel  voldaan ;  dit  bewoog  my  ,  Lot  meer 
zekerheid,  het  achterlyf  van  een  dezer  Kevers  te  openen,  en  ik  vond  'er,  zo 
als  ik  wel  vermoed  had,  eene  menigte  van  Eieren  in.     Men  ziet  deze  Eieren 

Fis-  8.  in  de  8''*^  l'ig-  afgebeeld;  dezelven  zyn  niet  groot ,  langkwerpig  van  gellalte, 
en  geelachug-wit;  welke  koleur  echter  iets  verandert  en  donkerer  wordt,  als 
ze  in  de  open  lucht  liggen. 


Alhoewel  ik  nu  van  de  my  bekende  Hout -Kevers  dezer  Landen  flechts 
tweeërleie  foorten  befchreeven  hebbe  ,  ben  ik  nochtans  genoodzaakt,  deze 
ClafTe  hier  mede  te  fluiten  ;  vermits  de  Claflen  der  andere  Infeften ,  in  dit 
'1'weede  Deel  voorkomende,  zo  flerk  zyn,  dat  dit  Tweede  Deel  het  Eerflein 
dikte  wel  zal  evenaaren.  Gelyk  nu  deze  Clalle  der  Aard -Kevers,  om  die  re- 
den, zeer  klein  uitvalt,  zo  moete  ik  ook  de  volgende  Derde, waarin zesderleie 
foorten  van  Blad -Kevers  befchreeven  v/orden,  zolaaten  jalszevverkelykblads- 
wyze  uitgegeeven  is.  Van  de  Snuit-Kevers  ,  Spring-Kevers  ,  Aas- Kevers 
en  Roof  Kevers  ,  welken,  volgens  myne  gemaakte  verdeeling,  ook  tot  de 
Aard  •  kevers  behooren ,  zal  ik  thans  geene  befchryving  geeven  ,  doch  men 
vreeze  evenwel  niet  dat  zy  vergeeten  zullen  worden:  want  dewyl  ik  de  overige 
Kever- Claflen  nog  denke  te  vermeerderen,  zo  zal  ik  ook  dezen  op  zyn  tyd 
laaten  volgen,  hlet  ontbreekt  ganfch  niet  aan  de  Kevers  ,  maar  ik  moete  om- 
trent hunne  Verandering  nog  veele  byzonderheden  onderzoeken,  die  ik  tegen- 
woordig nog  van  allen  niet  weete,  en  waaromtrent  ik  in  't  vervolg  gelukkiger 
hoope  te  zyn.* 

VOOR. 


♦  Dat  de  Heer  Röfe!  dit  niet  te  vergeefTch  gehoopt ,  mnar  die  hoop  vervuld  gezien  heeft ,  zal ,  in- 
zonderheid in  het  Derde  Deel  van  deze  Natuurlyiie  Hiftorie  der  Infeften ,  blyken  ,  waarin ,  on- 
der anderen ,  verfcheiden  Claflen  vervolgd  en  vermeerderd  gevonden  zullen  worden. 

Dê  Vertaaler. 


rpr 


E  J&.  I  C  MT 


T  O  T    D  E 


DERDE    C  L  A  S  S  E 


DER 


Waarin  over  't  algemeen  een  kort  bericht  geseeven  ivorclt  van 

de  Kentekens  en  Eigenfchappen  der  Blad- Kevers, 

als  mede  van  de  Wormen,  zvaar  uit  de^ 

zelven  voortkomen. 


§.  I. 

Je  Kevers ,  welken  ik  in  deze  Clafle  befchryven  zal ,  draa- 

D^  gen  den  naam  van  Blad -Kevers,  en  de  Heer  Frisch 
^  heeft,  voor  zo  veel  ik  weere,  onder  de  Duitfchers  hun 
^^jg<^-^  dezen  naam  het  eerft  gegeeven.  De  plaats  ,  daar  zich 
deze  Infeólen  onthouden  ,  zal  hem  buiten  twyfFel  aan- 
leiding tot  deze  benoeming  gegeeven  hebben ;  dewyl  ze  niet  alleen 
als  Kevers,  maar  ook  als  Wormen,  meerendeels  op  het  loof,  het 
gras  en  de  bladeren  der  boomen  te  vinden  zyn  ;  waarom  my  ook 
deze  benoeming  zo  wel  bevalt,  dat  ik  ze  insgelyks  behouden  heb- 
be.  't  ïs  waar  ,  't  is  geen  zeldzaame  zaak  ,  dat  men  ook  andere 
Kevers  op  het  loof  en  het  gras  vinde  ;  nademaal  'er  zelfs  eenigen 
zyn  ,  die  zich  daar  mede  voeden  ,  als  daar  zyn  de  gemeene  Mai- 
Kevers;  de  Goud -Kevers,  en  anderen,  die,  zo  wel  als  deze  tot 
de  Eerfle,  tot  de  overige  Claffen  behooren;  maar  hunne  Wormen 
©nthouden  zich  niet,  gelyk  de  tegenwoordigen ,  op  de  bladeren; 
als  liggende  meerendeels  in  de  aarde,  of  in  het  hout  enz,  verbor- 
gen. 


128         VOORBERICHT  tot  de  Derde  Classe 

gen.  Men  ziet  de  Wormen  van  de  Roof,  en  Aas -Kevers  ook 
wel  zomwyien  over  de  aarde  kruipen ;  maar  behalve  dan  zulks  zel- 
den gebeurt ,  kan  men  ook  nog  niet  zeggen  ,  dat  ze  zich  op  de 
bladeren  onthouden.  Schoon  nu  voor  't  overige  alle  Blad -Ke- 
vers ,  zo  veelen  als  ik  'er  kenne  ,  dit  met  elkander  gemeen  heb- 
ben ,  dat  ze  op  de  bladeren  woonen  ;  is  het  nochtans  eene  by- 
zondere  Eigenfchap  van  veelen  derzelven ,  dat  ze  zich ,  en  als 
Wormen,  en  als  Kevers,  enkel  en  alleen  met  de  groene  bladeren 
geneeren  ;  waar  tegen  anderen  hun  voedzel  wel  op  de  bladeren 
zoeken,  gelyk  die  foort ,  welke  op  de  Il^e  Tab.  zal  voorkomen, 
maar  de  bladeren  zelven  nooit  verteeren.* 

§.  2. 

Het  getal  der  foorten ,  die  tot  de  Blad  •  Kevers  behooren ,  is  zo 
groot ,  dat  ze  wel  eene  byzondere  Clafle  konnen  uitmaaken ;  te 
meer  wanneer  men  'er  ook,  ten  aanzien  van  hunne  huisvefting  op 
dé  bladeren,  de  Snuit -Kevers  onder  wilde  tellen;  die  zich  ins- 
gelyks  ,  en  als  Worm,  en  na  de  V^erandering  als  Kevers,  van  de 
bladeren  der  gewaflen  geneeren.  Maar  dezen  zyn ,  ten  aanzien  hun- 
ner geftalte,  van  dezelven  zeer  onderfcheiden :  want  vooreerft  zyn 
hunne  Wormen  met  wel  veertien  Pooten  voorzien  f,  daar  de  mee- 
fte  Kever -Wormen  in  tegendeel,  en  dus  ook  de  Wormen  der 
eigenlyke  Blad- Kevers,  maar  zes  Pooten  hebben;  ten  anderen  zyn 

ze, 

•  Deze  Toort  van  Blad-Kevers  had,  myns  oordeels,  zeer  gevoegelyk  in  eencganfch 
byzondere  Claflc  gebragc  konnen  worden  ;  niet  alleen  daarom,  dewyl  ze  zich  niet 
met  de  bladeren  voeden,  maar  ook  inzonderheid,  wegens  hunnehalf  kogelvormige 
hoog  verwulfde  geftaice;  te  meer  dcwyl  'er  toch  verfchciden  foorten  van  zyn  ,  die 
zich  van  alle  andere  Kevers  merkelyk  laatcn  onderfcheiden.  Doch  ik  wil  daar- 
mede niet  zeggen,  datmendeClaflen,  zonder  noodzaaklykheid,  vergrooten  moet. 
Want  als  ik  by  nader  onderzoeking  overtuigd  worde,  dat  diergelyke  foorten  van 
Kevers  onder  deze  Clafle  konnen  blyven,  wil  ik  ze  daar  in  't  geheel  niet  van 
zoeken  af  te  zonderen. 

Kleemann. 

t  Dit  Kenteken  der  Snuit -Kever- Wormen  gaat  niet  alleszins  door,  gelyk  aan 
den  Hazelnoot- Worm,  die  in  het  lilde  Deel  Tab.  LXVII.  Fig.  2  en  3.  gezien 
zal  worden,  blykt;  als  welke  in  't  geheel  geen  Pooten  heeft. 

Kleemann. 


deh      A    A    R    D-K    e    V    e    R    S.  1251 

ze  ,  in  de  Kever  -  geflialte  ,  met  een  langen  Snuit  voorzien,  waar 
van  zy  ook  den  naam  hebben.  Dus  behooren  ze  tot  eene  byzon- 
dere  Clafle  ,  die  ,  volgens  myne  gemaakte  verdeeling  in  't  Voor- 
bericht tot  de  Eerfte  Clafle  der  Aard -Kevers,  de  Vierde  is:  doch, 
dewyl  my  tot  nog  geene  andere  Snuit -Kevers  bekend  zyn  ,  dan 
de  zulken ,  die  zich  met  de  bladeren  voeden  ,  fchoon  'er  mogelyk 
zyn ,  die  andere  Eigenfchappen  hebben  ,  zo  zullen  myne  geëerde 
Leezers  my  wel  toeftaan  ,  dat  ik  ze  ook  onder  de  tegenwoordige 
ClaiTe  befchryve.* 

s.  3. 

In  't  algemeen  is  nog  van  de  Blad -Kevers  onzer  Landflreeke  aan 
te  merken,  dat  ze  meerendeels  uit  loutere  kleine  foorten  beftaan, 
waar  tegen  zy,  in  andere  Waerelddeelen ,  veel  grooter  vallen;  na- 
demaal  ik ,  in  verfcheiden  Verzamelingen  van  Infeften ,  ook  eenige 
Indiaanfche  foorten  gezien  hebbe  ,  die  in  geftalte  met  de  onzen 
gantfchlyk  overeenkomen ,  maar  dezelven  in  grootte  verre  overtref- 
fen. Voor  't  overige  hebben  ze  ook  nog  deze  Eigenfchap  ,  dat 
hunne  Wormen  ten  deele  op  de  aarde  in  Poppen  veranderen,  en 
ten  deele  zich  ten  dien  einde  in  een  Spinzel  befluiten.  Hunne 
overige  Kentekens  zyn  niet  wel  te  befchry ven  ,  doordien  ze ,  vol- 
gens de  natuurlyke  grootte  afgebeeld  zynde  ,  niet  zo  duidelyk  in 

't  oog 

*  De  Heer  Mfsl  verklaart  hier  ,  dat  hem  op  dien  tyd  ,  toen  hy  dit  Voorbericht 
fchreef ,  nog  geene  andere  Snuit- Kevers  bekend  waren  ,  dan  dezulken  ,  die 
zich  ,  en  als  Wormen  ,  en  na  de  verandering  als  Kevers  ,  met  de  bladeren 
voeden.  Maar  hy  heeft  'er  naderhand  wel  eenigen  leeren  kennen,  die  zulks  niet 
doen;  als  blykt  aan  den  Worm  van  den  Snuit- Kever,  die  zich  in  de  Hazelnoot 
ophoudt,  daar  mede  voedt,  en  vervolgens  onder  de  aard?  in  een  Snuit -Kever 
verandert  j  dien  hy  in  het  voornoemde  lilde  Deel  ,  op  Tab.  LXVII.  Fig.  i—6. 
afgebeeld  heeft.  De  Worm,  welke  de  zwarte  Koorn-Worm  genoemd  wordt , 
die  zich  van  't  koorn  geneert,  en  in  een  Snuit -Kever  verandert  ,  is  hem  van 
's  gelyken  niet  onbekend  gebleeven.  Had  hy  toen  gedacht  ,  dat  'er  Snuit  Ke- 
vers waren,  die  zich  met  andere  dingen,  dan  bladeren,  voeden,  zou  hy  moge- 
lyk zo  verre  niet  gegaan  hebben,  van  ze  hier ,  uit  de  in  't  Voorbericht  van  de 
Eerfte  Clafle  der  Aard -Kevers  voor  hun  beftemde  Vierde  Clafle  te  rug  te  roe- 
pen  ,  en  in  deze  Derde  Clafl'e  over  te  brengen.  Want  hunne  zonderlinge  geftalte 
vereifchte  reets  dat  ze  tot  eene  byzonder'e  Clafle  gebragt  wierden. 

Kl£&mann. 


rjo     VOORBER.  tot  de  Derde  Classe  der  AARD-K  E  V. 

't  oog  vallen;  maar  hy,  die  de  moeite  gelieft  te  neemen,  van  de- 
zei  ven  by  de  Kevers,  die  in  de  twee  eerfle  Claflen  der  Aard -Ke* 
vers  voorkomen,  te  vergelyken,  zal  bevinden,  dat  de  Kentekens, 
waar  door  die  van  elkander  en  ook  van  anderen  te  onderfcheiden 
zyn  5  aan  dezen  noch  in  de  gedaante  van  Wormen  ,  noch  in  die 
van  Poppen  en  van  Kevers ,  gevonden  of  waargenomen  konnen 
worden. 


^'^*^*^  "^  ^  ^  "^ '^'^ 


K   E- 


Bladz.  131 

DERDE    C  L  A  S  S  E. 

De  gezellige  Ke ver-Worm,  die  op  de  Wilgehladeren 

aajl ,  benevens  den  daar  uit  voortkomenden  hlaau- 

luen  Blad  Kever,  met  een  groenen 

zueer/cbyn. 

5.1. 

^^M^^n  de  maanden  van  Mai  en  j^uny  ,  ja  byna  den  gantfchen  Zomer  x^b.  I. 

f^      j      ^  door,  ziet  men  op  de  groene  bladeren  der  grootfle  foorten  van 
1  Wilgen ,  kleine  Wormtjes  by  elkander  zitten  ;  doch  ze  vallen , 
^Ww^M  wanneer  ze  geheel  volwaflen  zyn  ,  eerft  recht  in  't  gezicht ,  en 
worden   in   hunne   eerfte    jeugd    ligtlyk    over    't  hoofd  gezien.     Zy  zitten 
nu  aan  de  boven  - ,  dan  aan  de  onderzyde  der  bladeren  ;  alwaar  ze  alleen 
de  buitenfte  huid  en  het  daar  onder  liggende  merg  van  dezelven  vertee- 
ren; invoege,  dat  'er  niets  anders  dan  de  ribbetjes  of  aderen  van  overbly- 
ven,  die  wel  dra  bruin  worden.     Zomwylen  beginnen  ze  by  den  fleel  van 
een  blad ,  en  knaagen  hetzelve  af  tot  aan  het  punt ;  doch  ze  beginnen  ook 
wel  aan  het  punt,  en  houden  aan  den  fteel  op,  gelyk  in  de   1""=  Fig.  van  F/g-,  i. 
Tah.  I.  te  zien  is.     Vermits  'er  nu  op  een  Wiigeboom  meer  dan  één  broed- 
zel  van   zodanige   Wormen  is ,    en  dat  ieder  broedzel  ,  een  blad  verteerd 
hebbende  ,   wederom   op   een   ander   valt  ;  zo  is  't  geen  wonder,  dat  men 
zomtyds  Wilgen  ziet,  die,  in  plaats  van  groene  bladeren ,  menigmaal  niets 
anders   dan   louter   bruine   geaderde  bladeren  hebben.     Men  vindt  'er  wel 
twintig  en  meer  van  deze  Wormen  op  één  blad,  waarop  ze  derwyze  naad 
elkander  zitten ,  dat  ze  gefchikte  reien  uitmaaken  ;  waarvan  'er  menigmaal 
drie   of  vier  op   elkander  volgen ;  ondertufTchen  zyn  ze  in  't  beknaagen  der 
bladeren    zo  geregeld  ,  dat    de    eerfle   reien    altoos  iets  voor  de  volgenden 
overlaaten.     Deze  Wormen  naamlyk  zyn  van   vooren  en  van  achteren  fpits 
toeloopende,  of  wel  fmaller  dan  in  't  midden  ,  en  dewyl  ze  in  eene  rechte  li- 
nie voonkruipende  vreeten  ,    zo  blyft  'er  altoos  tulTchen  hen  iets  van  't  blad 
overig,  dat  de  volgende  rei  voorts  oppeuzelt;  waar  toe  zydan  ook  in  diervoe- 
ge  gefchikt  zyn,  dat  men  altoos,  tuflchen  de  twee  voorgaanden,  eene  van  de 
volgende  reien  met  den  kop  vinde  liggen.     Deze  Wormen  veroorzaaken  wy- 

R  2  ders 


Tab.  I. 


Fig.  3- 


jgg  DERDECLASSE 

ders  een  leelyken  ftank;zodat  men,  wanneer  ze  in  menigte  op  eeneWilgezyn 
reesop  eenlfftandvan  eenige  treden  hunne  tegenwoordigheid  konne  ruiken 
De  hier  boven  genoemde  i"^  Fig.  vertoont  ons  dezelven  m  hunne  natuurlyke 
grootte;  doch  ze  veranderen,  eer  ze  die  erlangen  ,  tot  viermaal  toe  van  huid. 
en  op  dat  men  ze  te  beter  mogte  leeren  kennen,  hebbe  ik  er  in  de  2^^  lug 
^''-  =•     één  ?an  de  overigen  afgezonderd  verbeeld      Deszelfs  lengte  zal  omtrent  een 
vierde  van  een  duim  uifmaaken,  en  men  zal  ze  zelden  langer  aantrefFen    Het 
Ivf  is  Spoelvormig,  meer  breed  dan  rond  verwulfd ,  en  van  voorenen  van  ach- 
teren puntig.     Dé  kop  is,  nevens  de  hals  en  de  zes  korte  pooten.zwart jhet 
grootlle  gedeelte  van  het  lyf  Oker-  of  Stroo-geel    en ,  zo  wel  aan  zyne  fcherpe 
kanten,  als  op  zynebovenvlakte,  met  veele  tedere  zwarte  ft.pjes  vercierd, 
doch  de  achterlle  fpits  is  gantfch  zwart.      In  't  kruipen  is  deze  Worm,  in 
vergelykingby  anderen,  zeer  langkzaam,  enalsdetyd  der  verandennge  na- 
dert   begeevenzy  zich  allen  naar  den  grond,  kruipen  onder  de  .buiken ,  en 
worden    zonder  zich  in  te  fpinnen,  eene  bleekgeele  kleine  Pop    die  ons  in  de 
S^e  i.7g.  voor  't  oog  komt,  en  met  zeer  tedere,  naauwlyks  zichtbaare,  zwarte 
puntjes  befprenkeld  is. 

Zommieen  dezer  Poppen  blyven  Hechts  veertien  dagen,  anderen  den  gant- 
fchen  Ser  over  liggen  :  want  indien  de  Worm  nog  in  den  Zomer  veran- 
dert" zo  verlaat  hy  ook  in  denzelven  zyne  Poppen  .gedaante  en  wordt  een 
ICevèr  ;  maar  als  de  verandering  in  den  Herfft  gefchiedt,  blyft  de  Pop  den 
Winter  over  liggen.  Het  Kevertje ,  dat ,  op  de  wyze  der  groote  Kevers ,  uic 
de  Pop  te  voorfihyn  komt,  islangkwerpigrond,  donkerblaauwvankoleurmet 
een  g?oenenweerfchyn,  en  hier  in  de  4- i^^.  afgebeeld.  Indien  he  getal  der 
Wormen  ,  waar  uit  deze  Kevers  ontüaan,  menigvuldig  is  op  de  W  Igen  dan 
is  de  menkte  van  dezen  niet  minder;  en  fchoon  men  ze  met,  gelykdeWor- 
men,  by  elkander  in  gezelfchap  ,  op  de  Wilgebladeren  zie,  zo  zal  men  de- 
zelven  echter  op  den  eigenden  tyd  zo  wel  met  Wormen  as  met  Kevers  bezet 
vinden  ;  invoege  dat  deze  laatften  niet  onder  de  Maandkevers  konnen  gere- 
kend  worden. 

§•  3- 

Deze  Kevers  vallen,  nu  meer  in  het  dónker-groene ,  dan  weder  in  het  don- 
ker-blaauwe;  doch  hunne  gantfche  ondervlakte  is  zwart,  welke  koleur  ook  de 
zes  tedere  pooten,  en  de  met  kleine  kolfjes  voorziene  fprieten  ,  hebben.  By 
aldien  iemand  mogte  twyffelen  ,  of  'er  by  deze  kleine  Schepzeltjes  ook  een 
onderfcheidin'tgellacht  zy,  die  kan  'er  niet  oeter  van  overtuigd  worden  aan. 
wanneer  hy  ze  zelf  in  den  Zomer  opzoekt :  dit  doende  zal  hy  wel  dra  z  en ,  dat 
.,,  ,  'er  verfcheiden  Paaren  op  de  Wilgebladeren  op  elkander  zitten  ,  gelyk  de  5  <= 
'-  ^'  fL.  vertoont.  Het  bevruchte  Wyfje  legt  naderhand  zyne  Lieren  aan  de  Wil- 
gebladeren of  derzelver  fleelen;  en  na  verloop  van  8  dagen  komen  de  jonge 


F-s-  4- 


SCAHABAK  OR IIM  TEKSKSTRIüM  CL.iSSIS  EI. 


Tab.I. 

-^ 

.-^^■s: 

^^.^. 
^ 

^ 

Tab.n. 

^.*. 

IW 

^.^. 

^ 

^.^. 

^.^. 

Tah.m. 

.  /.i/:::^c^fi/j^crt-  et  ^^c 

DER    AARD-K  E  VERS.     Tab.  I.  133 

Wormen  al  weder  te  voorfchyn  ;  zo  dat  deze  Kevers ,  wanneer  hunne  eerde  Tab.  i. 
paaring  vroegcydig  gefchiedt ,  zich  in  cénen  Zomer  tot  in  het  derde  geflacht 
vermeerderen  Itonnen.  Voor  't  overige  zyn  ze  onder  hunne  harde  Vleugel- 
dekzels ,  gelyk  de  groote  Kevers,  ook  met  dunne  doorzichtige  Vleugelen  voor- 
zien ,  en  bygevolg  zo  wel  als  die  bekwaam  om  te  vliegen ;  doch  hun  leven 
duurt  zelden  langer  dan  tienen  Zomer. 

De  ronde,  hoogroode  Marien- Kever  met  zwarte 

punten  ,  benevens  zynen  Worm  en  deszeifs 

Verandering. 


De  tegenwoordige,  wegens  zyne  fchoone  koleur,  zeer  fraaie  Kever,  is  nietXAB.  II. 
alleen  by  ons ,  maar  ook  in  andere  Landen  zo  gemeen  ,  dat  hy  zelfs  den 
Kinderen  bekend  zy ,  welke  met  dit  Infeól,  als  een  onfchadelyk  fchepzeltje, 
hun  vermaak  neemen.  Dezelve  heeft  ook,  boven  andere  Kevers, dien byzon- 
deren  voorrang,  dat  men  hem  Gods  Koetje,  Gods  Schaapje  ,  Marién-Ke ven- 
tje, en  lieven  Heers  Wormije  noeme  ;  dewyl  deze  Kevers ,  gelyk  de  Heer 
Frisch,  in  zyne  Befcbryving  van  allerleie  Infehcn  ,  Vierde  Deel,  pag.  2.  zegt, 
niet  alleen  gepn  fchade  doen  ,  maar  zich  ook  airede  opheteerfteMaricn-feefh, 
naamlyk  dat  van  Maria -reiniging,  laaten  zien.  Ookhebben  ze,  volgenshet 
zeggen  van  den  Heer  Reaumur,  in  zyne  Mem.  pourfervir  h  l'HiJi.  des  Infec- 
tes  Tom.  III.  Mem.  11.  pag.  394.  Ed.  Paris,  daar  hy  dezen  Keveronder  de  Wor- 
men, die  de  Bladluizen  opeeten,  befchryft,  in  't  B'ranfch  even  dergelyke  naa- 
men,  die  hy  onderftelt  dat  hun  van  de  Kinderen  gegeeven  zyn  ;  nademaal  zy 
dezelven  Vaches  a  Dieu  y  Bêtes  h  Dien,  Cbevaux  de  Dien,  Bêtes  de  la  f^ierge , 
Gods  Koetjes,  Gods  Diertjes ,  Gods  Paardjes  en  Marien  -  Diertjes  noemen.  On« 
dertusfchen  behooren  deze  Kevers  bepaaldlyk  onder  die  Blad -Kevers,  wel- 
ken, fchoon  ze,  en  als  Wormen  en  als  Kevers,  op  de  bladeren  woonen,zich 
nochtans  met  dezelven  niet  voeden ,  maar  alleen  de  Bladluizen  van  dezelven 
opzoeken  en  verteeren.  Dit  meldende,  kan  ik,  by  deze  gelegenheid,  niet 
wel  nalaaten  hier  aan  te  merken,  dat  'er  nog  andere  Wormen  gevonden  wor- 
den, welken  my  gedeeltlyk  bekend  zyn ,  die  ook  de  Bladluizen  tot  fpyze  ge- 
bruiken, en  evenwel  in  geen  Kevers,  maar  in  Muggen  veranderen.  Van  de- 
ze tegenwoordige  Kevertjes  zyn  'er  ,  ten  aanzien  der  grootte ,  koieur  en  an- 
dere Eigenfchappen ,  zo  veelerleie  en  onderfcheiden  foorten,  dat  ze  bykans 
eene  byzondere  ClalTe  zouden  uitmaaken;  waarom  ze  ook  van  zommigen  af- 
zonderlyk  met  den  naam  van  half-  kogelvormigen  befchreeven  worden.  Eene 
foort  van  dezelven,  die  ook  mogelyk  de  grootfte  is,  is  iets  langwerpig-rond, 
en  heeft  roode  Dekvleugels  zonder  vlakken  ;  doch  het  halsfchild  en  de  overi- 
R  3  ge 


134  DERDECLASSE 

Tm.  II.  ge  deelen  zyn  zwart.  Eene  andere  is  iets  fmaller,  maar  lang  van  lyf,  enderzel- 
ver  helder-roode  Dekvleugels  zyn  met  twee  groote  en  even  zo  veelkleinevlak- 
ken  getekend.  Op  deze  volgt,  ten  aanzien  der  grootte  .  de  tegenwoordige 
foort ,  die  wy  nu  wat  omftandiger  zullen  befchry ven.  Ook  ziet  men  'er  eeni- 
gen,  welker  Dekvleugels  Oker -geel,  en  met  zwarte  punten  vercierd  zyn;  by 
anderen  zyn  dezelven  donker -geel,  met  heldere  langkwerpige  vlakken  jzom- 
migen  zyn  zwart,  en  hebben  nu  geele  ,  dan  hoogroode  punten  en  cieraaden, 
en  wat  dergelyke  verfcheidenheden  'er  meer  mogen  zyn.    , 

§.    2. 

Indien  wy  nu  deze  gemelde  derde  foort  wat  naauwkeuriger  onderzoeken  willen , 
moet  vooreerft  de  Worm ,  waaruit  ze  voortkomt ,  befchreeven  worden.  De- 
zen Worm  vindt  men  niet  alleen  in  't  voorjaar,  maar  ook  den  gantfchen  Zo- 
mer door,  op  de  bladeren  van  verfcheiden  gewaffen,  alwaar  hy  bezig  is  met 
het  zoeken  en  verteeren  der  bladluizen ;  men  vindt  hem  van  verfcheiden  ou- 
derdom en  grootte,  doch  altoos  enkelvoudig  of  alleen;,  en  fchoon  hy  ook  eeni- 
gereizen  van  huid  verandere,  zo  blyft  hy  echter  altyd  van  eenerlei  maakzel 
Fi£.  }.  «in  koleur.  De  i"^  Fig.  vertoont  ons  denzelven  in  zyne  volkomen  grootte  en 
geftalte;  zyne  grootfle  lengte  zal  omtrent  een  halven  duim  uitmaaken;  en  zyn 
langkwerpig  lyf  is  van  achteren  fpitzer  dan  van  vooren  ;  ook  draagt  hy  het  laat* 
fte  lid  eenigzins  om  hoog  gekromd.  De  grondverwe  van  dit  lyf  is ,  zo  wel 
als  die  van  den  kleinen  kop,  blaauwachtig-graauw  ;  maar  de  laatfte  heeft  een 
zwarten  zoom ,  en  eene  kleine  gebit-ang.  De  elf  of  twaalf  leden ,  welken  het 
lyf  uitmaaken,  ziet  men  met  veele  verheven  hoekige  fpitzen  bezet,  die  mee- 
rendeels zwart ,  doch  ook  ten  deele  oranje -geel  zyn.  Van  deze  koleur  flaan 
'er  twee  op  het  kleinfle  lid  naad  den  kop ,  op  het  volgende  lid  zyn  'er  weder 
twee  iets  grooter  te  zien  ,  en  het  vyfde  en  achterfte  lid  hebben  'er  aan  ieder  zy- 
de  twee,  die  digt  aan  elkander  flaan.  De  zes  tedere  en  iets  lange  Pooten, 
met  welken  hy  eene  gezwinde  beweeging  kan  maaken,  zyn  zwart. 

5.  3. 

Wanneer  deze  Worm  ter  veranderinge  llaat  over  te  gaan ,  maakt  hy  zyn 
achterfte  gedeelte  aan  een  blad  of  takje  vaft,  en  dewyl  men  geen  het  minfle 
Spinzel  aan  hem  ziet,  moet  zulks  noodwendig  dooreene  ly  machtige  ftoftege- 
fchieden ,  die  door  den  regen  niet  losgemaakt  kan  worden.  Hier  op  wordt  hy 
allengskens  korter  en  dikker ;  het  welk  echter  menigmaal  naauwlyks  een  dag 
duurt,  of  de  Wormhuid  fpringt  van  vooren  op  den  rug  in  ftukken,  endenieu- 
we  Pop  kan  ze  vervolgens  door  eene  geringe  beweeging  geheel  afftroopen ;  al- 
hoewel ze,  ter  plaatze  daar  de  Worm  zich  vastgemaakt  heeft,  iets  te  zamen 
gffchooven  blyve  hangen.  Vermits  men  nu  aan  deze  huid  van  den  Worm  het 
voederaal,  of  het  ovtrgebleeven  der  Pooten  ziet ,  zo  zyn  zommigen  op  die 

ge- 


DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  II.  135 

dachten  geraakt ,  dat  het  voorfte  deel  des  Kevers  uit  het  achterfle  deel  des  Tab.  II. 
Worms  ontltaat;  maar  dat  zulks  valfch  zy  ,  toont  de  naauwkcurige  befchou- 
wing  van  zodanig  eene  Pop  ;  nademaal  men  de  Pooten  van  den  Kever,  die 
'er  in  verborgen  zit ,  reets  ter  zelfder  plaatze,  alwaar  die  van  de  Wormen  te 
voeren  waren ,  kan  zien. 

"~  §•  4. 

De  Pop  zelve  is  van  vooren  het  dikfte,  en  loopt  naar  achteren  fpits  toe, 
gelyk  aan  de  2^«  Fig.  te  zien  is.  Haare  grondverwe  is  Oranje -geel,  en  mF'S-"- 
dezelve  zyn  menigmaalen  zwarte  punten  en  vlakken  te  zien.  Zy  wordt gantfch 
flyf  en  hard  ,  en  heeft  in 't  geheel  geene  beweeging;  doch  na  veertien  dagen 
komt  'er  die  halve -kegelvormige,  hoogroode  Marien -Kever  uittevoorfchvn, 
dien  de  3^^  Fig.  vertoont.  In  den  eerften  aanvang  heeft  hy  juist  die  gedaante  Fis-  3. 
nog  niet,  dewyl  hem  zo  wel  de  vleugels  als  de  koleur,  ontbreeken;  maarhy 
heeft  naauwlyks  een  half  uur  noodig  om  volmaakt  te  worden.  De  hals ,  het 
borstfluk,  de  kleine  kop,  de  beide  korte  fprieten,  mitsgaders  de  gantfcheon- 
dervlakte,  zyn  zwart;  hoewel  men  aan  't  halsfchild  twee  witte  punten  zie,  en 
naby  den  kop  nog  twee  anderen,  die  echter  veel  kleiner  zyn.  Op  de  helder- 
roode  vleugeldekzels  flaan  zeven  zwarte  ,  ruitvormige  vlakken  ,  waar  van  'er 
drie  op  ieder  vleugel  genoegzaam  een  gelykzydigen  driehoek  vertoonen,  die 
beiden  door  de  zevende  van  vooren  vereenigd  worden.  Ook  ziet  men  dikwerf 
eene  foort  dezer  Kevertjes,  waarop  negen  zodanige  vlakken  te  tellen  zyn.  Het 
Wyfje,  bevrucht  zynde  ,  legt  de  Eieren  aan  allerleie  Gewafien  ;  en  indien 
zulks  niet  al  te  laat  in  den  Herffl:  gefchiedt ,  dan  komen  de  jonge  Wormen  na 
weinig  dagen  reets  weder  te  voorfchyn.*  Deze  Kevertjes  hebben  voor  't  ove- 
rige hier  in  iets  byzonders  boven  anderen ,  dat  ze  ,  oud  wordende ,  wanneer 
men  dezelven  naamlyk  bewaart,  hunne  fchoone  koleur  verliezen  j  waartegen 
de  koleur  van  andereu ,  die  groen  of  blaauw  is ,  niet  vergaat. 

*  In  't  jaar  1768,  den  5  Janiiary,  ontdekte  ik,  dat  deze  Kevers  hunne  Eieren  airoos  hoops- 
wyze  op  eene  plaats,  op,  of  tufl'chen  de  fchorle  der  takken  van  de  Pruime-  Perfikke-  en  aiv 

,  dere  Ooft-boomen,  opwaarts  gericht ,  leggen.  Deze  Eieren  zyn  glad,  zeer  blinkend,  enfpoel- 
vormig.    Huane  koleur  is  ia ';  begin  helder  geel ,  niaar  zy  worden  allengskens  Oranje  geeler. 


Dt 


i3<5  DERDE    CLASSE 

De  kleine  zwarte  Schild-Kever  ,  met  tivee  roode 
vlakken,  benevens  z^nen  Worm  en  deszelfs 
Verandering. 


Tab.IIF.  "T^en  tegenwoordigen  Worm,  in  Fig.  r.  afgebeeld,  hebbe  ik  altydingezel- 
F'S-  I.  JL^  fchap  van  anderen  zyner  foorte,  nu  op  de  Wolle- wilgenbladeren, dan 
ook  op  andere  Struikgewaflen ,  in  de  Heggen  en  Boschen,  doch  meefl  vol was- 
fen  ,  gevonden;  weshalve  ik  met  geene  zekerheid  kan  zeggen  ,  wat  eigenlyk 
zyne  fpyze  zy ;  om  dat  ik ,  fchoon  ook  de  bladeren  ,  waarop  ik  hem  vond , 
doorknaagd  waren ,  nochtans  niet  verzekerd  konde  zyn,  of  zulks  van  dezen, 
of  van  andere  Wormen  gefchied  ware.  Het  lyf  van  zodanig  een  Worm  is  ver- 
heven verwulfd,  en,  ten  aanzien  van  den  voorgaanden,  tamelyk  breed;  men 
ziet  het  dermaate  met  ftekel  -  fpitzen  bezet,  dat  hy  byna  een  Egel  gelyke;  hoe- 
wel men  echter  tulTchen  deze  fpitzen  de  grondverwe ,  die  Oker-  ofgeel-bruin 
is ,  befpeuren  konnc.  Deszelfs  Kop  is  zeer  klein  ,  en  de  zesPooten  zyn  ta- 
melyk kort  en  teder. 

§•  2. 

Wanneer  ik  eens  ettelyken  dezer  Wormen  mede  naar  huis  nam  ,  en  ze 
naauwlyks  twee  dagen  bewaard  had,  zag  ik  ,  dat  ze  airede  in  Poppen  veran- 
derd waren.  In  't  eeril  wifl:  ik  niet,  wat  ik  van  deze  Poppen  maaken  zou; 
vermits  ze  veeleer  verdorven  Wormen  dan  Poppen  geleeken;  maar  naderhand 
ontdekte  ik,  dat  deze  Poppen  in  de  Wormhuid,  als  in  een  bed,  blyven  lig- 
Flg.  2.  gen,  gelyk  de  2^2  /O'^.  vertoont;  en  de  3^*2  Fig.  fielt  ons  de  Pop  buiten  de  huid 
*"  3'  voor  oogen ;  waar  aan  men  ziet ,  dat  haar  voorfte  deel  zwart,  en  het  overige 
grootlle  deel  donker -bruin  is. 

§•  3. 

Na  verloop  van  veertien  dagen  kwam  ,  uit  deze  Pop  ,  die  kleine,  vlakke 
Fig.  4.  en  breede  Schild-Kever  te  voorfchyn,  dien  men  in  de  4''=  Fïg.  afgebeeld  ziet. 
Hy  is  zwart -blinkend  van  koleur,  en  heeft,  in  't  midden  zyner  boven  vlakte, 
twee  hoogroode ,  naafl  elkander  ftaande  vlakken.  De  Kop  en  het  Halsfchild 
zyn ,  gelyk  de  beide  Sprieten  en  de  zes  Pooten ,  zeer  klein  en  kort :  welker 
laatften  ook ,  wegens  de  twee  breede  Vleugeldekzels ,  die  nevens  het  Borstfluk 
met  twee  fcherpe  hoeken  uitfleeken ,  byna  niet  te  zien  zyn.  Men  kan  deze 
Kevertjes,  by  ons,  alle  Zomers,  zo  wel  enkelvoudig  als  gepaard,  vindennen 
het  Wyfje  legt  zyne  Eieren  aan  de  Gewaflen  ,  waar  op  het  zich  onthoudt, 
hoopswyze  te  zamen. 


DER    AAR  D-K  EVERS.     Tab.  IV.  137 

Hel  hom  gevinkte  Sparsie-Kevertje,  henevens  zy- 
nen  Worm  en  deszelfs  Fer  ander  ing, 

%.  I. 

VV'T'anneer  de  Sparfie  reets  gefchooten  is,  vindt  men  hier  en  daar  aan  de-  Tab. IV. 
\y  zelve,  in  'fiily  en  /iw^nftns,  ook  zomtyds  nog  laater,  een  groenach- 
tig-graauwen ,  of  bleek  olyfkoleurigen  Worm,  en  wel  in  cenetamelyke menig- 
te. Dezelve,  vohvasfen  zynde,  zal  ruim  een  derde  van  een  duim  lang  zyn, 
en  hy  is  van  zodanig  eene  gellake,  als  de  i'^  Fig.  uitwyst  Schoon  menjuist  ^'5':  i- 
niet  konne  zeggen  ,  dat  hy  dik  zy  ,  is  hy  echter  ook  niet  van  de  dunden;  hy 
valt  van  achteren  iets  dikker  dan  van  voeren,  en  is  over  't  geheel  glad  en  blin- 
kend. Zyn  kleine  roode  Kop  heeft  van  vooren  eene  platte  vlakie  ,  welke,  mee 
een  zwart  ftreepje,  omgeeven  is.  Terftond  hierop  volgen,  aan  't  onderdeel 
van  't  lyf,  zes  korte  klaauw-pooten ;  en  hoewel  hy  ,  behalve  de  twee  bykans 
onzichtbaare  nafchuivers ,  geene  andere  pooten  hebbe ,  kan  hy  nochtans,  op 
de  tederfle  takjes  en  blaadjes  van  de  Sparfle,  zeer  wel  van  de  eene  plaats  tot 
de  andere  komen,  om  zyn  voedzel  te  zoeken,  dochhy  beweegt  zich  wat  langk- 
zaam.  Als  men  dezen  Worm  aanraakt,  befpeurt  men,  dat  hy  zich  door  een 
bruin  fap,  welk  hy  uit  den  bek  fpuwt,  zoekt  tebefchermenofteverdeedigen. 


"Wanneer  deze  Worm  ter  veranderinge  wil  overgaan  ,  kruipt  hy  in  de  aar- 
de, en  verandert  aldaar  binnen  korten  tyd  in  eene  flroo-geele  Pop,  van  ge- 
daante als  de  2''^  Fig.  vertoont.  Aan  deze  valt  wyders  niets  byzonders  op  tQFig. 
merken ,  dan  dat  ze  van  achteren  fpits  toeloopt ,  en  dat  'er  ter  weder  zyde 
van  den  kop  twee  zwarte  puntjes  gezien  worden;  welken  niet  anders  zyn , dan 
de  beide  oogen  van  het  daar  nog  in  verborgen  zittende  Kevertje;  dat  na  ver- 
loop van  drie  of  vier  weeken  uit  de  Poppe  -  fchale  te  voorfchyn  komt. 

§.3. 

Na  dat  dit  Kevertje  zyne  behoorlyke  hardheid  verkreegen  heeft ,  ziet  het 
'er  uit ,  zo  als  het  in  de  3''^  Fig.  afgebeeld  is.  Naar  gerade  der  voorensbe  Fig. 
fchreeven  Blad-Kevers  ,  is  het  veel  ranker  ,  en  langkwerpigvanlyf.  De  Kop 
en  de  Vleugeldekzels  hebben  eene  groen-blinkende  grondverwe  ,  waarin  zes 
witte  vlakjes  derwyze  gezien  worden,  dat  'er  op  ieder  zyde  drie  ftaan.  Maar 
dewyl  nu  het  borstftuk ,  en  het  onder  de  vleugeldekzels  uitdeekende  achter- 
lyf,  rood  zyn,  zo  krygt  de  Kever  daar  door  eene  tamelyk  bonte  gedaante.  De 

ide  Deels  \fte  Stuk.  S  ietS 


138  DERDECLASSE 

Tas. IV.  iets  lange  en  dunne  fprieten,  benevens  de  zes  tedere  pootjes,  zyn  zwart;  en 
gelyk  de  Worm  van  dit  Kevertje  zich  met  het  Sparfie-gewas  geneert ,  zo  be- 
dient  zich  hetzelve  ook  van  geene  andere  fpyze.  Al  wie  deze  Kevertjes  zoe- 
ken wil ,  zal  ze  dikwyls  gepaard  vinden  :  en  het  Wyfje  legt  zyne  bevruchte 
Eiertjes  ,  die  kogelvormig  van  gedaante  zyn,  insgelyks  aan  het  Sparfie-gewas; 
uit  welken  dan  na  weinig  dagen  de  kleine  Wormen  wederom  voortkomen;  ge- 
lyk ik  meermaals  aan  de  Eieren ,  welken  ik  dikwyls  vond ,  befpeurd  hebbe. 

De  dof- zwarte  Gras-Kever,  henevens  zjnen  Worm 
en  deszelfs  Verandering., 


Tab.  V.    '^o  dra  het  Gras  in  de  Weiden,  in  de  Greppels  enz.  met  het  voorjaar  be- 

Fi".  I.  mLa  gi"'^  ^^  groeien,  ziet  men  diergelyke  Wormen,  als  'er  onze  i^«  Fig.  een 
vertoont,  en  zomtyds  by  menigte  aan  het  zelve  ,  doch  voornaamlyk  aan  het 
Gras,  dat  men  Schaaps-garve  noemt.  De  Worm  is  hier  in  zyne  volkomen 
grootte  afgebeeld  ,•  het  gemelde  gras,  waarop  hy  zich  onthoudt,  is  ook  zyne 
Ipyze,  en  zo  ras  men  hem  aanraakt,  kromt  hy  zich  te  zamen  en  valt  ter  aar- 
de. Zyne  lengte  beloopt  doorgaande  een  halven  duim,  alhoewel  'er  ook  zom- 
wylen  grooter  gevonden  worden  ,  waar  tegen  hy  zich  ook  veel  korter  kan 
maaken.  De  dikte  van  zyn  lyf  loopt  van  vooren  en  van  achteren  fmaller  toe; 
het  is,  benevens  den  kleinen  kop  en  de  zes  korte pooten,  zwart,  enmetveele 
fpitzen  bezet ,  waar  van  'er  op  de  meefte  leden  of  ringen  zes  geteld  worden. 
In  't  kruipen  is  hy  zeer  langkyaam,  en  by  zyne  verandering  blyft  hy  gemeen- 
lyk  op  het  Kruid,  dat  hem  tot  voedzel  gediend  heeft ,  zitten.  Hy  maakt  zich 
ten  dien  einde  aan  het  zelve  vafl,  met  een  doorzichtig,  wydluftig, bruin Spin- 
zel,  dat  maar  uit  eenige  draaden  beftaat;  en  na  dat  hy  'er  een  dag  lang,  bin- 

lig.  2,  nenwaarts  gekromd,  in  gehangen  heeft,  (zie  de  2^^  i'7g.)  barft  de  wormhuid 
open,  waar  na  de  Pop,  die  'er  in  verborgen  zit,  dezelve,  door  eenige  bewee- 
ging, doet  afvallen;  deze  wordt  kort  daar  na  fchoon  geel  ,  gelyk  ze  in  de  3^)^ 

Fi^.  3.  /,7^_  is  afgebeeld.  Dezelve  heeft,  behalve  eenige  zeer  tedere,  zwarte  punten, 
en  etielyke  hairige  fpitzen  ,  waar  mede  zy  bezet  is,  niet  veel  merkwaardigs; 
alleenlyk  moete  ik  nog  zeggen,  dat  ze,  haare  hardheid  verkreegen  hebbende, 
insgelyks  ter  aarde  valt. 

S.  2. 

Deze  Pop  blyft  veertien  dagen  in  dien  flaat  liggen  ,  en  wordt  ondertus- 

Fig,  4.     fchen  hoe  langer  hoe  zwarter,  tot  dat  'er  eindelyk  de  Kever,  in  de  4'''=  Fig. 

afgebeeld ,  uit  te  voorfchyn  kome.    Zo  dra  als  zyne  Vlcugeldekzels  volwafTen , 

en 


DER    AARD-KEVERS.    Tab.  Vh  139 

en  zyne  leden  behoorlyk  flerk  zyn,  heeft  hy  ook  die  zelfde  dof-zwarte  koleur,  T.\a.  v. 
die  wy  aan  den  Worm  zien  :  hy  is  wel  veel  breeder  dan  de  voorgaande  ,  maar 
zo  rond  verheven  niet  ,  dat  hy  onder  de  half-kogelronden  geteld  konne  wor- 
den. Op  zyne  Vleiigeldekzels  ziet  men  veel  ingedrukte  punten;  de  Sprieten 
zyn  teder  en  lang  zonder  kolfjes,  en  hebben,  benevens  de  zes  pooten ,  de- 
zelfde koleur  van  den  Kever.  Het  Wyfje  legt  zyne  Eieren  gemeenlyk  m 
de  aarde. 

De  op  de  groot  e  Dis  telen  zich  onthoude?hk  Schild- 
kever, benevens  zynen  met  Stekels  bezetten 
Worm  en  deszelfs  Ferandering. 

§.  I. 

Onder  de  verfcheiden  foorten  van  Distelen,  die  ,  zoby  onsalselders,in't -p^g^l^ 
wild  groeien  ,  is  'er  geene,  waar  op  ik  den  Worm  ,  dien  ik  tegenwoor- 
dig befchryven  zal  ,  gevonden  hebbe ,  dan  op  de  groote.  Op  deze  üistelen 
hebbe  ik  byna  altoos  een  gantfch  broedzel  van  diergelyke  Wormen  aangetrof- 
fen ,  die  echter  niet  na  by  elkander  zaten ,  maar  hier  en  daar  aan  denzelfden 
flruik  verllrooid  waren.  Wanneer  zulk  een  Worm  vohvaffen  is  ,  heeft  hy  de 
gedaante  van  de  i**^  en  2'''=  Fig. ;  doch  zyne  geftalte  is  altoos  eenerlei,  of  hy  Fig.  r. 
groot  of  klein  zy,  en  fchoon  hy  zelfs  eenige  reizen  vervelle,  is 'er  echter  wei-  en  2. 
nig  of  geene  verandering  aan  hem  te  befpeuren.  Van  deze  Distelbladeren  ver- 
teert hy  alleen  het  bovenfle  en  onderfte  vlies,  benevens  het  daar  tusfchen lig- 
gende merg;  hier  uit  ontftaat  het,  dat  men  aan  dit  gewas  nu  en  dan  bladeren 
ziet,  die  verfcheiden  vlakken  fchynen  te  hebben  ;  maar  welken,  bycenenaauw- 
keuriger  befchouwing,  een  teder  of  fyn  floers  gelyken  ,  en  niets  anders  zyn, 
dan  de  door  het  blad  verdeelde  en  van  huid  en  merg  ontbloote  aderen.  De 
Heer  Frisch,  die  dezen  Worm  nevens  den  Kever  ,  in  't  vierde  Deel  zyner 
Befchryvinge  van  aUerlete  Infeclen  enz.  insgelyks  befchreeven  ,  en  op  deX'^  Tab. 
afgebeeld  heeft ,  zegt ,  dat  hy  denzelven  op  de  zwarte  Melde  {Atripkx^ ,  en  op 
de  roomfche  Salie  gevonden  heeft,  en  dat  deszelfs  koleur  ,  naar  maate  van  't 
gewas,  waarop  hy  zich  onthoudt,  verfcheiden  is.  Ik  wille  ook  zeer  wel  geloo- 
ven,  dat  hy  dezen  Kever  anders  van  koleur  gevonden  heeft;  maar  ik  kan  hem 
niet  toeflemmen ,  dat  het  voedzel  daar  van  de  oorzaak  zou  zyn;  dewyl  de  on- 
dervinding, gelyk  ik  in  de  Tvieede  Clajfe  der  Dagvlinders  aangetoond  hebbe, zo- 
danig iets  tegenfpreekt. 


S  2 


140  DERDECLASSE 

§.  2. 

Tab,  VI,  ^i"  dezen  Worm  recht  te  leeren  kennen ,  moeten  wy  de  i"^  en  2'^^  f  tg.  eens 
wat  nader  befchou  ven.  De  eerfle  toont  ons  denzelven  zo  als  hy  gemeenlyk 
gevonden  wordt;  te  weeten,  altoos  met  eene  bruine  klont,  die  hy  als  een  Pa- 
raibl  boven  zich  draagt  ,  en  welke  aan  de  beide  achterfle  en  langde  fpitzen 
vafl  kleeft;  welke  fpitzen  in  de  tweede  Figuur  te  zien  zyn,  na  dat  'er  naam- 
lyk  de  bruine  klont  afgenomen  was ;  dat  evenwel  niet  gemaklyk  toegaat ,  na- 
demaal  die  klont  niets  anders  is  dan  de  drek  of  vuiligheid  van  den  Worm,  die 
'er  zich  aan  gehecht  heeft.  Wanneer  de  Worm  zich  daar  van  ontlafl,  zo 
fteekt  hy ,  uit  zyn ,  buiten  dien  reets  in  de  hoogte  ftaande  ,  achterdeel ,  den 
Endeldarm,  tuffchen  die  beide  fpitzen,  verre  uit,  aan  en  om  welken  dan  de 
drek  blyft  zitten  ;  die  ,  genoegzaam  tot  een  bedekzel  wordende ,  hem  voor 
eenigen  zyner  vyanden  befchermen  kan ;  ja  menigmaalen  komt  'er  de  afgeleide 
huid  nog  by,  die  insgelyks  aan  de  fpitzen  blyft  hangen  ,  en  van  den  Worm 
een  tydlang  omgedraagen  wordt.  Wanneer  hy  van  alle  vuiligheid  gezuiverd 
is,  gelyk  de  tweede  J'iguur  hem  vertoont,  dan  ziet  men  ,  dat  zyne  koleur 
bleek  graauwachtig-groen  wordt ,  hoewel  ze  ,  toen  de  Worm  nog  jong  was, 
wit  geweest  zy.  Het  lyf  is  in  den  omtrek  byna  ovaal-rond ,  doch  het  loopt 
van  achteren  iets  puntig  toe.  In  't  midden  is  het  maar  een  weinig  verwulfd , 
aan  de  beide  zyden  plat  en  fcherp  van  rand ;  echter  ziet  men ,  dat  het  niet  te 
min  zyne  afdeelingen  heeft.  Den  Kop  ,  welke  zwart  en  niet  zeer  groot  is , 
krygt  men  niet  te  zien  voor  dat  de  Worm  kruipt;  want  buiten  dien  trekt  hy 
denzelven,  gelyk  eene  Schildpadde,  onder  zyn  breede  en  platte  lyf  te  rug, ja 
zelfs  in  't  kruipen  fchuift  hy  hem  in  en  uit  Van  de  aan  't  lyf  zittende  zes 
pooten  is  ,  zo  als  de  Worm  hier  ligt ,  byna  niets  te  zien  ;  het  welk  de  op  de 
zyden  uitfleekende  fcherpe  fpitzen  meerendeels  verhinderen.  Van  deze  fpit- 
zen zyn  'er,  van  den  Kop  af  tot  aan  het  achtereinde,  op  ieder  zyde,  zestien 
te  tellen ;  en,  als  men  de  beide  laatften  ,  die  aan  het  achterfte  overgeboogen 
lid  fbaan,  uitzondert,  zyn  zy  bykans  allen  even  lang.  Deze  Worm  is  zeer 
traag  in  't  kruipen;  en  als  de  tyd  zyner  veranderinge  nadert,  blyft  hy  vafb 
zitten  op  het  blad ,  waar  van  hy  te  vooren  zyn  voedzel  genooten  heeft.  Voor 
zyne  veranderins^  vreet  hy  in  twee  of  drie  dagen  niets  meer,  zo  als  hy  ook 
by  ieder  vervclling  doet;  en  eindelyk  verfchynt  hy,  zyne  Wormhuid  afgelegd 
hebbende ,  in  de  gedaante  van  eene  Pop. 

§.3. 

p.  Deze  in  de  3<'=  F/>.  afgebeelde  Pop  heeft  eene  gantfch  byzondere  geflalte. 

Haar  ^'oorlyf  is  kort  en  veel  breeder  dan  het  overige  achterfte;  beiden  zyn  ze 
wat  plat,  en  door  eene  diepe  inkerving  of  hals  van  elkander  gefcheiden.     Het 
achterlyf  vertoont  nu,  aan  den  rand  van  ieder  zyde  ,  maar  acht  fpitzen,  wel- 
ken 


ScararaeorumTerrestrium Clas<!is  m. 

T«6.ir 

m 

^j:^.«. 
^i®)' 

Tat.^ 

1   ^■- 

^.2, 

X 

c 

^ 

T^b.n. 

^... 

^.«. 

^ 

m 

% 

ë 

DER    A  A  R  D-K  E  V  E  R  S.     Tab.  VI.  141 

ken  ook  korter  zyn,  dan  die  wy  aan  den  Worm  gezien  hebben;  doch  aan  'tjAS.lV. 
laatfte  Ud  zyn  de  twee  lange  fpitzen,  zo  wel  ten  aanzien  der  grootte,  als  der 
lengte,  onveranderd  gebleeven.  De  koleur  is  nu  meerendeels  donker-bruin; 
hoewel  de  met  Itekels  bezette  fcherpe  rand,  ter  wederzyde,  zich  ietshelderer 
vertoone ,  en  genoegzaam  een  gcelen  zoom  uitmaake.  Het  voorfte  deel ,  of 
het  Halsfchild,  heeft  aan  den  voortten  rand  een  breeden  zoom  van  die  zelfde 
koleur;  en  midden  door  denzelven  loopt  een  dubbele  zwarte dwarsftreep.  'Ier 
plaatze  daar  de  beide  deelen  dezer  Poppe  zich  met  elkander  vereenigen,  is 
eene  geele  vlak  te  zien ,  waar  in  zich  wederom  twee  kleiner  en  donkerer  vlak- 
ken bevinden,  die  'er  ook  menigmaal  maar  cén  uitmaaken.  Byzommigen  de- 
zer Poppen  is  'er ,  over  het  midden  der  bovenvlakte  van  't  achterlyf ,  ook  een 
geele  Ilreep  getoogen ,  die  echter  aan  anderen  ontbreekt  ;  en  daar  ziet  men , 
gelyk  aan  deze,  Hechts  écn  paar  van  zodanige  vlakjes. 


Na  verloop  van  drie  weeken  komt  de  Schild-Kever  ,  dien  wy  in  de  4'^^  Fig.  f,-^.  4. 
zien ,  uit  deze  Pop  te  voorfchyn.  De  Heeren  BLANKAART(in  zyne Schduyj- 
plaats  der  Riipfcn ,  IVurmen ,  Maden ,  enz.)  en  Goedaart  hebben  hem  den  naam 
vangroene  Schildpadde  gegeeven;  welke  naam  hem  ook,  zo  wel  in  de  Worm- 
als  Kever-geftalte,  met  recht  toegeëigend  mag  worden.  Deze  Kever  is,  on- 
der de  overige  Schild-Kevers,  welken  door  hunne  grootte  en  koleuren  van  el- 
kander te  onderfcheiden  zyn ,  voor  zo  verre  my  bekend  is  ,  de  grootfte.  Op 
zyne  gantfche  bovenvlakte  is  hy  bleek  geelachtig-groen ;  doch  de  Vleugeldek- 
zels ,  voor  zo  verre  zy  rond  verwulfd  zyn  ,  en  inzonderheid  naar  achteren , 
zyn  fchooner  groen;  ook  ziet  men  ze,  naar  delengte,  met  diepe  llreepcn 
doortoogen;  daar  benevens  hebben  ze  van  vooren  aan  het  borstiluk  cene  brui- 
ne vlak,  die,  dewyl  ze  uit  eenige  donkerer  vlakjes  beftaat,  eene  cierlyke  ge- 
daante vormt.  Het  borstiluk  maakt  byna  het  derde  gedeelte  van  den  Kever 
uit,  en  vertoont  geen  byzondere  cieraaden.  Zyn  gantfche  omtrek  is  een  ta- 
melyk  regelmaatig,  langkwerpig  Ovaal;  en  als  hy  niet  kruipt,  ziet  men,  noch 
zyne  fprieten  ,  noch  zynepooten;  dewyl  hy  ze,  ftiizittende,  gelyk  eene  Schild- 
padde, ingetogen  houdt.  Ondenusfchen  heeft  hy  zes  korte  ,  zwarte  pooten, 
die  aan  het  bultende  einde  bruin-rood  zyn  ;  en  als  hy  zyne  fprieten  uitfleekt, 
ontdekt  men  aan  dezelven  twee  kolfjes.  De  5  ''=  Fig.  vertoont  ons  de  on-  F/g.  5. 
dervlakte  van  dezen  Kever;  welke  Figuur  doet  zien  ,  dat  zyn  lyf  veel  klei- 
ner is,  dan  men  denken  zou,  wanneer  men  hem  alleen  van  boven  befchouwt. 
In  deze  omgekeerde  Figuur  vallen  ook  de  zes  pooten,  benevens  de  kleine  kop, 
zeer  duidelyk  in  't  oog;  en  boven  dien  kan  men  'er  uit  afneemen ,  waarom  men 
dezen  Kever  by  eeneSchildpaddevergeleeken  heeft.  Hetgeende  IleerFRiscH 
van  de  Eieren  dezes  Kevers  zegt,  hebbe  ik  insgelyks  waargenomen.  Hy  legt 
dezelven  naamlyk  altoos  aan  de  onderzyde  der  bladeren ,  benevens  en  op  elkan- 
S  3  der. 


Ha       DERDE  CLASSE  der  AARD-KEVERS.  Tah  VI. 

Tab.  VI. der,  en  bedekt  ze  met  een  blinkend  vliesje,  dat  nu  doorzichtig,  dan  ondoor- 
zichtig is ,  en  ook  zomtyds  meer  dan  zes  of  zeven  Eieren  in  zich  bevat. 

§.  4* 

Hy,  die  dezen  Kever  wil  zoeken,  moet  voorzichtig  zyn,  dat  hygeen  Veld- 
of  Boom-Luis  daar  voor  aanzie ,  nademaal  hy  eenige  overeenkomfl;  met  dezel- 
ve heeft.  Maar ,  gelyk  de  Boomluizen  ,  door  de  uiterlyke  gedaante  ,  van  de- 
ze Kevers  nog  wel  te  onderfcheiden  zyn  ,  zo  hebben  zy  ook  die  verfchillende 
eigenfchap  ,  dat  ze  aan  geene  veranderinge  onderworpen  zyn  :  want  alle  Lui- 
zen, het  zy  ze  in  't  water  of  op  het  land  leeven,  komen  ter  waereld  ,  zo  als 
ze  zyn;  behalve  dat  by  de  gevleugelden  de  vleugels  eerll  moeten  groeien;  der- 
halve komen  ze  uit  geen  Worm  voort,  en  veranderen  ook  niet  in  Poppen. 


VOOR- 


T  o  o  JU  B  :iEl  JU  J  C  JBI  T 

T  o  T    D  E 

EERSTE    C  L  A  S  S  E 

DER 

WATER-INSECTEN. 

Waarin  de   zogenoemde  Water- Kevers   dezer  Clas* 
f  e  in  V  algemeen^  volgens  hunnen  Oorfprong^  Ver- 
andering ,   en  andere  wonderbaar  e  tigeU' 
fcbappen  ,  bejchreeven  ivorden. 


^|****^et  is  eene  ontwyiFelbaare  waarheid ,  dat  'er  niet  alleen  op  het 
*•  T_J  f  ^3^^  Kevers  zyn ,  die  uit  een  Worm  ontflaan ,  zich  in  eene 
^  LX  %  Pop  veranderen ,  en  vervolgens  Kevers  worden  ;  maar  dat 
§|.^^^J§  'er  ook  diergelyke  Infeélen  in  het  Water leeven,  hetwelk 
zy  onder  geenerleie  gedaante  verlaaten ,  dan  alleen  wanneer 
ze  ,  als  Kevers ,  uit  het  eene  Water  in  't  ander  vliegen.  Hun  aantal 
is  wel  zo  grootniet,  dat  ze  in  verfcheiden  ClalTen  moeten  verdeeld, 
en  niet  in  ééne  ClalTe  verhandeld  zouden  konnen  worden;  echter 
vindt  men  'er  verfcheiden,  zo  groote  als  kleine  foorten,  die  door  de 
koleur  en  geltake  van  elkander  onderfcheiden  zyn;  van  welken  ik  even- 
wel,  tot  heden  toe,  nog  de  minflen  van  den  Worm  af  opgekweekt 
hebbei  om  dat  hunne  Wormen  zeer  bezwaarlyk  te  vinden  zyn. 

Om  nu,  naar  myne  gewoone  handelwyze,  ook  'm  dit  Foorbericbt de 
Kentekens,  waar  door  deze  Water -Kevers  in  't  algemeen  van  ande- 
re Infeden  te  onderfcheiden  zyn,  ter  neder  te  Hellen,  zo  zal  ik,  voor- 
eerft ,  van  hunne  Wormen  aanmerken ,  dat  dezeiven  uit  alle  andere 

Wor- 


Ï44    VOORB.  TOT  Dft  Eerste  Classe  der  WATER-  INSECT. 

Wormen  der  Water  -  Infeclen  te  kennen  zyn ,  door  hunnen  platten  Kop , 
door  hun  vooruitfteekend  Tanggebic,  en  door  de  tuflchen  het  zelve  (taan- 
de vier  voelfpitzen.  Wat  de  Pop  aanbelangt ,  dezelve  heeft  geene  byzon- 
dere  Kentekens ;  maar  de  Kevers  zyn  van  andere  Infeften ,  door  hunne 
gantfche  uiterlyke  gedaante,  zo  duidelyk  onderfcheiden,  dat  niemand, 
dezelven  ziende,  behoeft  te  twyffelen,  of  ze  Kevers  genaamd  moeten 
worden:  doch  dat  ze  Water  .Kevers,  en  geen  Land- of  Aard- Kevers 
zyn,  toonen  hunne  beide  achterfte breede en  dikke  Roei  ■  pooten,  die 
inzonderheid  tot  het  zwemmen  gefchikt  zyn.  Maar  indien  de  Water-Ke- 
vers  in  grootte  verfchillen ,  zo  zou  het  ligt  konnen  gebeuren ,  dat  ie- 
mand, die  geen  genoegzaarae  kennis  van  Infeften  heeft,  eenige  Wa- 
ter -  Luizen  voor  Kevers  aanzag ;  dewyl  die ,  zo  wel  als  de  Kevers ,  VHeu- 
geldekzels  en  twee  Roeipooten  hebben,  en  boven  dien  in  de  uiterlyke 
gedaante  tamelyk  met  dezelven  overeenkomen.  Derhalve  zal  ik ,  ter  be- 
tere onderfcheidinge,  hier  nog  aanmerken,  en  zeggen,  datde  Water- 
Kevers  met  eene  Gebit  -  tang  voorzien  zyn ,  welke  men  aan  deWater.Lui- 
zen  niet  vindt;  alzo  dezelven,  in  plaats  van  die,  een  Zuiger  hebben , 
die  by  zommigen  langer,  en  by  anderen  korter  is.  Ook  zyn  de  Vleu- 
geldekzels  der  Water  Luizen  veel  dunner  en  doorzichtiger ,  dan  die  der 
Kevers.  En  daar  dezen  door  de  verandering  uit  een  Worm  voortkomen , 
zyn  de  anderen  integendeel  aan  geene  veranderinge  onderworpen ;  om 
dat  ze  niet  als  Wormen  uit  de  Eieren  voortkomen ,  maar  ten  eerllen  hun- 
ne volkomen  geftalte  hebben ;  behalve  dat  hun  in  't  begin  de  vleugels 
ontbreeken,  welken  zy  eerft  naderhand,  by  hunne laatfte vervelling, 
krygen;  gelyk  ik  op  zyn  tyd  omftandigerftaa  aan  te  toonen,  wanneerik 
hunne  Afbeelding,  met  de  bygevoegdebefchryvingjZalmededeelen.* 

§•  3. 
De  reets  gemelde  zeldzaamheid  van 'tverkrygen  der  Wormen,  waar- 
uit de  Water  -  Kevers  voortkomen ,  en  de  zwaarigheid  die  men  heeft ,  om 
ze  ter  veranderinge  te  brengen ,  laaten  my  niet  toe  te  belooven ,  dat  de- 
ze Clafle  zo  veelerleie  foorten  bevatten  zal,  als 'er  wel  in  anderen  voor- 
komen ;  echter  zal  ik  niet  nalaaten ,  van  die  genen ,  welken  ik  befchry  ve , 
alle  demy  bekende  Eigenfchappen,  van  het  Ei  aftot  aan  hunnen  vollen 
Wasdom  toe,  omftandig  en  volledig  aan  te  toonen, 

WA- 

*  Deze  Afbeelding  en  Bercliryvins;  heeft  de  Heer  Röfel  in   het  volsiende  Derde 
Deel,  tan  lafc/XXII.  lotTab.  XXIX.,  geleverd.  Kllemann. 


Bladr.  t4S 

WATER'' INSECTEN. 

EERSTE    C  L  A  S  S  E. 

Dt  Water  -  Worm  ,  met  den  groot  en  Linzenvor- 
migen  Kop  ,   en  deszelfs  wonderbaare  Veran- 
dering in  een  Water -Kever. 

S.  I. 

gg^^j^^  at  het  onderzoeken  der  Water-Infe£ten  veel  moeilyker  valle ,  dan  -j-^^  j, 
m    n    \L  '^^'^  genen  die  zich  op  het  Land  bevinden,  is  buiten  allen  twyf- 
^  %  ^^'  ■  ^"  ^^  "^^^  ™^^  waarheid  zeggen  ,   dat  deze  (bort  van  Wor- 

ÜWww^g  ™e"  '"y  '^'^i^  jaaren  lang  zeer  veele  vergeeffche  moeite,  vlyt  en 
overleg  gekofl  heeft;  alleen  om  zeker  te  weeten,  of  dezelven on- 
der de  Infeften  behooren  die  veranderen  ,  dan  of  ze  onder  dezen  niet  te 
rekenen  zyn.  Want,  dat  'er  een  Water-Kever  uit  ontflaan  zou,  kon  ikmy 
niet  verbeelden  ;  en  in  zo  veele  fraaie  befchryvingen  der  Infedlen  was  er 
weinig  of  in  't  geheel  niets  zekers  en  uitvoerigs  van  te  vinden.  Ik  vond 
wel  een  diergelyken  Worm  in  het  tweede  Deel  der  InfeSten-befchryvinge  van 
den  Heer  F  r  i  s  c  h  ,  van  welken  hy  pag.  27.  meldt ,  dat  dezelve  zyne  pooten 
op  den  rug  heeft :  maar  dit  was  aan  geene  myner  Water-Wormen  ,  die 
ik  had ,  waar  te  neemen.*  En  fchoon  ik  hunne  fpyze  wel  haaft  ontdekte , 
kon  ik  hen  echter,  by  hunne  naderende  Verandering,  het  noodige  tot  hun 
beftaan  niet  verfchafFen ;  en  ik  moeft  ze ,  tegen  wil  en  dank ,  altemaal  van 
honger  zien  fterven. 


§.2. 

*  De  Worm,  door  den  Heer  FwcZi  befchreeven  en  afgebeeld  uitgegeeven ,  moet  ook  een  andere 
geweeft  zyn,  dan  die  ,  waar  van  de  Heer  Z?»/^/ hier  fpreckt;  want  ik  bezit  den  Kever,  waar- 
in hy,  volgens  de  ontdekking  van  Frisch  ,  verandert.  En  deze  ziet 'er  niet  alleen  grooter,  langer 
en  zwarter  uit ,  dan  de  Kevers ,  welken  de  Heer  Rifel  uit  zyne  Wormen  kreeg  ,  inaar  dezelve 
heeft  ook  zulk  eene  bruingeele  bezooraing  niet,  noch  zulke  lange  fpitze  Sprieten  ,  als  dezen; 
dezelve  vertoont  korter  en  van  vooren  digtbladige  Sprieten,  en  is  daar  benevens  op  zyn  buik  van 
«en  veel  langer  en  ongefpleeten  fpits  voorzien.  Indien  ik  deszelfs  Worm  deelachtig  worde,  ea 
ter  veranderinge  brenge ,  zü  ik  denzelven  ook  mededeelen. 

Kleemann. 
■SLileDeels  ifle  Stuk.  T 


X4<5  EERSTE    CLASSE 

Tab.  L  Deze  onderzoeking  begon  my  airede  te  verveelen ,  wanneer  ik  het  geluk  had' 
van  een  paar  Water-Kevers  in  een  moeras  te  vangen,  welken  bezig  waren  met 
te  paaren ,  en  aan  elkander  vall  zaten.  Ik  nam  dezelven  in  een  glas  met  wa- 
ter gevuld  mede  naar  huis ,  en  het  Wyfje  lei ,  na  verloop  van  eenige  dagen ,. 

Fig.  I.  veele  ovaal-ronde^  geele  Eieren,  welken  in  de  r'^^  Fig.  afgebeeld  zyn;  die  al- 
len op  den  bodem  van  't  glas  nederzakten ,  en  'er  ook  bleeven  liggen.  Doch 
toen  ik  naderhand  ontdekte,  dat  deze  Kevers,  uit  honger,  elkander  begonnen 
op  te  vreeten,  moeft  ik  ze  in  een  ander  glas  over  doen;  vreezende,  dat  ze  ook. 
die  onbarmhartigheid  aan  hunne  Eieren  mogten  oeffenen. 


Na  verloop  van  S  a  12  dagen  zag  ik  uit  deze  Eieren  ,  met  een  byzonder 
vergenoegen,  louter  kleine  Wormen  voortkomen;  welken  het  water  gantfch 
levendig  maakten,  door  zich  in  het  zelve  gezwind  en  fris  heen  en  weder  te 
beweegen.  Doch  myn  vergenoegen  wierd  nog  veel  grooter  ,  toen  ik  deze 
Wormtjes ,  door  een  Vergrootglas  ,  wat  naauwkeuriger  befchouwde ,  en  uit 
hunne  gedaante  duidelyk  zag ,  dat  ik  hier  dezelfde  Wormen  ontmoette  ,  waar 
aan  ik  reets  zo  veele  vergeeffche  vlyt  belleed  had ;  dat  my  nu  geenzins  be- 
rouwde, vermits  ik  myne  aangewende  moeite  eensklaps  rykiyk  beloond  zag. 
Nu  was  myne  meefle  zorge  maar,  met  welk  eene  fpyze  ik  deze  Wormen  voe- 
den zoude:  maar  zy  verzorgden  zichzelven  ;  en  het  was  hier,  aart  houdt  zyn' 
aart;  dewyl  deze  Infeclen- familie,  met  gelyke  onbarmhartigheid  ,  als  de  Ou- 
ders onderling  betoond  hadden ,  elkander  opvrat. 

5.4. 

rig.  a.  Binnen  4  of  5  dagen  hadden  deze  Wormen  reets  de  grootte  van  de  z'^^Fïg. 
en  daar  op  veranderden  zy  voor  de  eerfle  maal  van  huid;  welke  men  echter, 
wegens  haare  tederheid ,  naauwlyks  in  't  water  zien  konde.     Na  verloop  van 

Fig.  3.  nog  vyf  dagen ,  hadden  de  meeilen  de  grootte  van  de  3''*=  Fig.  en  vervelden 
voor  de  tweede  maal.  Maar  dewyl  ze  geduurig  voortgingen  met  elkander  op 
te  peuzelen  ,  en  bygevolg  hoe  langer  hoe  minder  in  getal  wierden  ,  moeft  ik 
beclacht  zyn ,  om  dit  kwaad  voor  te  komen.  Ten  dien  einde  gaf  ik  hun  eeni- 
ge andere  kleine  Water  -  Infeften  tot  fpyze,  en  verhinderde  daardoor,  dat  ik 
dit  gantfche  broedztl  niet  ten  eenemaal  verloore.     Na  dat  ze  de  grootte  der 

/;>.  4.  +''"  •'''2^-  bereikt  hadden ,  leiden  zy  de  derde  huid  af,  en  toen  moeft  ik  hen  al 
meer  en  meer  zodanige  Water -Infeéten  verfchaffen  ,  die  geene  harde  fcha- 
Ie  hadden ,  en  levend  waren :  want  al  wat  zonder  bevveeging  was  ,  raakten  zy 
niet  aan.  Hierop  kreegen  eindelyk  myne  Wormen  hunne  rechte  lengte  en 
grootte  j  die ,  by  de  meeft  volwafTen ,  op  ruim  2  duimen  loopt.    Toen  zag  ik 

aan 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tah.  l.  147 

aan  deze  zo  gelukkig  opgekweekte  Wormen,  zelfs  zonder  Vergrootglas,  dat  Tab. 
het  zodanige  Wormen  waren  ,   als  ik  menigmaal  in  de  flilftaande  wateren, 
poelen  en  moeralTen  gevangen  had;  en  die  men  ,   benevens  andere  foorten, 
aldaar  ook  alle  jauren  in  de  Lente,  Zomer  en  Herfll  vinden  kan. 


§.  5.       • 

Doch  dewyl  'er  verfcheiden  foorten  van  deze  Water  •  Wormen  zyn ,  zo 
zullen  wy  nu  de  Eigenfchappen  en  Kentekens  van  den  tegen woordigen  wat 
naauwkeuriger  befchryven;  op  dat  men  weeten  moge  ,  in  hoe  verre  Iiy  van  de 
volgende  foorten  ie  onderfcheiden  zy.  Zyne  koleur  is  meerendecls  graauw- 
achtig- bruin;  hoewel  ze  onder  aan  den  buik,  die  ook  als  doorzichtig  is,  al- 
toos iets  helderer  geelachtig  valle,  dan  op  de  bovenvlakte.  Het  lyf  is  rond- 
achtig ,  en  loopt  naar  achteren  fmaller  toe.  Met  opzicht  tot  den  kop  is  voor- 
naamlyk  aan  te  merken,  dat  dezelve,  in  vergelyking  met  anderen  dezer  foor- 
ten,  hier  groot  is,  en  van  zodanig  eene  ronde  gedaante,  dat  men  hem  ge- 
voeglyk  Linzenvormig  noemen  konne ;  hoewel  hy  van  vooren  breeder  zy ,  dan 
van  achteren.  Aan  ieder  zyde  van  den  kop  ziet  men  zes  kleine,  zwarte  pun- 
ten, die  in  de  manier  van  Spinnen- oogen  te  zamen  ftaan;  en  onder  dezen 
ontdekt  men  het  eerfle  en  langfte  paar  dunne  Sprieten  ,  welken  2  of  3  Leden 
hebben.  Na  by  dezelven  wordt  men  de  Vang  -tang  van  dezen  Worm  gewaar; 
welke  uit  twee  kromgeboogen  dunne  en  fcherpe  fpitzen  beflaat ;  die  de  Worm  , 
naar  vereifch,  of  verre  van  elkander,  of  naauw  te  zamen  trekken  kan;  en  van 
welker  nut  en  gebruik  hier  na  gefproken  zal  worden.  TulTchen  deze  Vang- 
tang  flaan  nog  twee  paar,  of  4  andere  fprieten,  die  echter  korter  zyn  dan  hec 
eerrie  paar.  De  bovenvlakte  van  de  voorfle  helft  van  't  lyf  vertoont  weinig 
cieraaden;  maar  de  achterfle  helft  is  met  veele  tedere  punten,  opdewyzevan 
een  fchulp,  vercierd.  De  hals  is  dun,  en  niet  ongelyk  aan  een  halsband.  Hec 
daar  op  volgende  lyf  beflaat  uit  twaalf  leden  of  ringen,  van  welken  het  eerfte  na 
den  hals  het  grootfte  en  dikfle  is,  waartegen  de  overigen  allengskens  afnee- 
men  en  kleiner  worden.  Van  boven  hebben  deze  leden ,  gelyk  de  Kreefteftaar- 
ten,  eene  fchubbige  bedekking.  Midden  over  den  rug  loopt,  van  den  hals  tot 
aan  den  ftaart,  een  helder  bruine  ftreep;  en  ter  zyden  zyn  de  fchubben  ook 
helderer ,  dan  boven  by  den  gemelden  ftreep.  Het  laatfte  ftomp  toegepunte 
lid  is  naad  het  eerfte 't  langde,  en  't  naafte  daar  aan  is  Hechts  iets  kleiner. 
Van  vooren  heeft  deze  Worm,  gelyk  anderen  dezer  foorte,  zespooten;  wel- 
ken  uit  vier  leden  beflaan,  zeer  dun,  en  van  onderen  met  eene  rei  tedere  hair- 
tjes  bezet  zyn.  Aan  het  achterfle  en  laatfte  lid  heeft  hy  twee  afhangende,  even 
groote ,  tedere  en  weeke  fpitzen ,  die  aan  de  zyden  derwyze  met  hairtjes  be- 
zet zyn,  dat  ze  genoegzaam  twee  vederen  vertoonen.  Diergelyke  hairtjes 
vertoonen  zich  ook  ter  wederzyde  van  het  laatfte  lid  des  Worms ;  doch  deze 

T  2  zyn 


I4&  EE  R  S  T  E    C  L  A  S  S  E- 

Tab.I.  zyn  zo  teder,  dat  men  'er  naauwkeurig  op  letten  moete,  en  komen  alleeijr 
in  't  water  te  voorfchyn:  want  als  de  Worm  buiten  't  water  is  ,  vallen  ze 
zo  digt  aan  't  lyf ,  dat  men  ze  in  't  geheel  niet  te  zien  kryge. 

Tot  dus  ver  de  uiterlyke  gedaante  van  onzen  Worm  befchreeven  heb» 
bende,  flaan  ons  nu  voorts  nog  eenige  Eigenfchappen  van  denzelven  in  aan- 
merking te  neemen.  Deze  Worm  fchept  lucht  door  het  einde  van  zyn. 
laatfte  lid.  Hoe  wonderbaar  dit  ook  iemand  moge  voorkomen  ,  het  ia 
nochtans  zeker,  dat  de  Schepper  het  niet  alleen  aan  deze  foort,  maar  ook 
aan  andere  Water  -  Infeéten  ,  op  zodanig  eene  wyze  gefchikt  heeft.  Wan- 
neer deze  Worm  frische  lucht  wil  fcheppen ,  dan  komt  hy ,  uit  de  diepte , 
naar  de  oppervlakte  van  't  water  ,  en  neemt  zulk  eene  geftalte  aan  ,  dat 
hy,  met  een  achterwaarts  geboogen  lyf,  den  kop  naar  beneden  houde,  en 
zyne  twee  ach:erfte  vederfpitzen  op  de  vlakte  van  'c  water  legge ;  waar  op 
hy  door  middel  van  dezelven  een  tydlang  blyft  hangen  ;  gelyk  in  de  5"^ 
f/g,  5.  Fig.  te  zien  is.  Na  dat  hy  nu  frische  lucht  gefchept  heeft  ,  fchiet  hy  we- 
der naar  de  diepte  ;  en  ,  om  dit  ter  uitvoer  te  brengen  ,  arbeidt  hy  zeer 
fterk  met  zyne  pooten,  dewyl  hy  zeer  langkzaam  in  't  zwemmen  is.  Maar, 
om  des  te  gezwinder  voort  te  komen  ,  geeft  hy  zich  ,  door  eenige  fnelle 
buigingen,  zomwylen  een  fierken  fcheut  ,  inzonderheid  als  hy  iets  vyand-. 
lyks  in  't  oog  krygt.  Ondertuflchen  moet  hy,  om  onder  water  te  blyven, 
zich  met  zyne  pooten  ergens  aan  vall  houden ;  anders  zou  hy  ,  flille  zyn^. 
de,  van  zei  ven  weder  om  hoog  dry  ven. 

Hy  houdt  zyne  Gebit -tang  gemeenlyk  geflooten;  doch  wanneer  hem  b]^ 
geval  een  ander  Infect  ,  dac  hy  oordeelt  te  kennen  overmeelleren ,  te  na 
komt ,  fpert  hy  dezelve  wyd  open  ,   en  ftelt  zich  in  zodanig  eene  geftalte , 

tiS'6.  als  de  6'<=  Fig.  vertoont;  dus  wacht  hy  zynen  roof  af,  en  mikt  op  denzel- 
ven  met  zyne  tang ,  gelyk  iemand  die  fchieten  wil.  Zo  dra  dezelve  nu  na- 
genoeg by  hem  is  ,  fchiet  hy  ,  door  het  krommen  en  buigen  van  zyn  lyf, 
als  een  blixem  daar  op  toe,  en  bemagtigt  aldus  dien  buit;  het  zy  een  in- 
fe6l  van  zyn  eigen  aart,  geljk  boven  gezegd  is,  of  een  ander,  of  ook, 
zo  als  menigmaalen  gebeurt  ,  nieuw  gefchooten  Vis-  of  Vorfchen  -  kuit. 
De  vangfl  gelukkig  volbragt  hebbende,  fchiet  hy  'er  mede  naar  de  diepte; 
en  houdt  dezelve  zo  vaft  ,   dat   ze  door  geenerleie  beweeging  of  fparteling 

ƒ;>  -  los  konne  geraaken.  De  7^^  Fig.  fielt  ons  zodanig  een  Worm,  met  zynen 
buit  in  den  bek,  voor  oogen;  dien  hy  dan  op  zyn  gemak  verteert,  na  dat 

hy 


IxMicTüKCM  /iauATiun:^.  Classlv  1 


■i:  :/  ^*to/^l  fi-cLl  <./  e^c 


Dia    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  P7.     Tab.  I.  149 

Hy  zich  op  den  grond  met  zyne  pootcn  aan  eenig  gras  of  wortelen  op  nieuw  Tab,  ï, 
vallgezet  heeft.  Doch  hy  vreet  het  veroverde  Infedrt  niet  gantfchlykop;  maar 
zuigt  'er  alleen  het  fap  uit  ,  en  laat  de  ledige  huize  weder  vaaren.  Ge- 
dmirende  dit  uitzuigen  ,  weet  hy  het  gevangen  fchepzel  ,  door  middel  van 
zyne  Vangtang,  zo  behendig  te  wenden  en  te  keeren,  dat  ook  het  minftedeel 
niet  ondoorzocht  blyve,  of  eenig  fap  behoude.  En  om  'er  het  fap  te  konnen 
uittrekken,  is  hy,  naar  het  fchynt  ,  met  een  hollen  Zuiger  voorzien.  Oiïder- 
tufTchen,  hoe  naauwkeurig  ik  ook  ,  door  een  helder  glas,  waarin  de  Worm 
was,  op  dit  zuigen  lettede  ,  kon  ik  toch  niets  anders  waarneemen,  daneene 
langzaame  beweeging  ,  welke  van  vooren  midden  in  den  doorzichtigen  kop 
duidelyk  gezien  kon  worden  ,  en  my  't  dcorllikken  der  fpyze  te  kennen  gaf. 
Ook  hebbe  ik  veelen  dezer  Wormen  met  JVluggen- en  Mieren- eieren  ge-- 
voed;  doch,  zouden  zy  deze  laatden  aanpakken,  dan  moefl  ik  ze  eerfl  in  be- 
weeging brengen;  anders  lieten  zy  dezelven  op  de  boven  vlakte  van  't  water ■ 
onaangeroerd  liggen. 


Toen  nu  myne  ,  op  de  bovengemelde  wyze,  opgekweekte  Wormen  hunne 
volkomen  grootte  bereikt  hadden,  verlieten  zy  de  fpyze,  en  fielden  alle  poo- 
gingen in  't  werk  om  uit  het  water  te  komen.  Ik  bragt  derhalve  ettelyken 
van  dezelven  in  drooge  aarde ;  nadien  ik ,  uit  de  berichten  van  den  Heer  F  r  i  s  c  h  , 
verdaan  had  ,  dat  ze  omtrent  dien  tyd  geene  nattigheid  meer  verdraagen  kon- 
den: maar  ook  dit  was  vergeeffch,  en  alle  myne  tot  hier  aan  toe  befleede  vlyt 
en  moeite  wierd  door  hun  fterven  verydeld.  Dienvolgende  moeft  ik  bedacht 
zyn,  om,  uit  de  poelen  en  flilftaande  wateren,  op  nieuw  diergelyke Wormen 
te  verzamelen ;  en  ik  bragt 'er  ook  in  korten  tyd  eene  tamelyke  menigte  van 
byeen.  Met  dezen  nam  ik  de  proef,  om  hunne  verandering  te leeren kennen, 
op  de  volgende  wyze.  Zodra  zy  hunne  behoorlyke  grootte  bereikt  hadden,  nam 
ik  een  langkwerpigen  aarden  pot;  v.iens  eene  helft  ik  vulde  met  vaft tezamen- 
gedrukte  aarde ,  in  zo  verre  dat  ik  die  nog  met  eene  diergelyke  Zoode  bedekken 
konde;  de  andere  helft  van  den  Pot  vulde  ik  met  water,  en  bragt 'er  toen  my- 
ne Wormen  in,  die  nu,  naar  hun  believen,  of  water  of  aarde  ,  of  wel  beide 
tevens  konden  hebben.  Niet  lang  daarna  zag  ik  ,  dat  eenige  Wormen  reets 
onder  de  Zoode  gekroopen  waren;  en  dat  anderen  boven  dezelve  den  Potuit- 
kroopen  ;  weshalve  ik  den  Pot  met  een  gaas  bedekken  en  toebinden  moefte. 
Wanneer  ik  nu  twee  dagen  daarna  myne  Zoode  eens  wegnam,  befpeurdeiktot 
myn  grootfte  genoegen  ,  dat  eenigen  dezer  Wormen,  in  de  aarde  onder  de 
Zoode,  airede  eene  hoUigheid  gemaakt  hadden;  weshalve  ik  dezelven  , in goe' 
de  hoop,  wederom  ten  eerften  met  de  Zoode  bedekte.  Na  dat  ik  nu  deze 
hunne  nieuwe  wooning,  welke  geduurig  vochtig  gehouden  moefl  worden, da- 

T  3  ge- 


150  EERSTECLASSE 

Tab.  I.    gelyks  met  veel  begeerte  en  naauwkeurigheid  befchouwde,  zag  ik  eindelyk,na 
verloop  van  14  dagen ,  dat  eenigen  dezer  Wormen  in  eene  diergelyke  Poppe 
Fig,  8.    veranderd  waren,  als  de  '6^^  Hg.  in  haar  hol  verblyf  vertoont. 

In  den  eerflen  opflag  gelykt  deze  Pop  niet  kwalyk  naar  eene  ingewikkelde 
Mumie;  behalve  dat  ze  niet  zwart,  maar  geelachtig-wit,  en  boven  dien  zo  vafl 
in  eene  tedere  huid  beflooten  is  ,  dat  ze  geen  een  lid  van  haare  zes  pooten, 
welken  men  duidelyk  ziet  liggen ,  beweegen  konne.  Nochtans  kan  ze  zich,  als 
ze  aangeraakt  wordt ,  met  haar  gantfche  lyf,  door  fherke  krommingen  ,  van  de 
eene  zyde  op  de  andere  wenden  en  keeren.  De  overige  gedaante  dezer  Poppe 
is  in  de  H'*^  Fig.  duidclyker  te  zien  ,  dan  tebefchryven.  OndertufTchen  dienen 
zy ,  welken  het  onderfcheid  der  foorten  dezer  Infeélen  begeeren  te  weeten , 
voornaamlyk  in  aanmerking  te  neemen ,  dat  de  tegenwoordige  Pop  aan  haar 
achtereinde  een  paar  ftompe  oker-geele  punten  heefc;  dat  de  kop  groot  en  met 
twee  blinkende  zwarte  oogen  voorzien  is;  dat  'er  een  gladde  zoom  of  omflag 
over  het  voorhoofd  heen  loopt;  en  eindelyk  dat  haar  gantfche  lyf  zonder  hal- 
ten is;  het  welk  aan  andere  foorten  niet  gevonden  wordt.  Zommigen  dezer 
Poppen  bly ven  wel  3  weeken,  andere  flechts  ló  dagen  in  hun  vochtig  verblyf 
liggen :  doch  de  Wormen ,  die  eertl:  in  den  Herfll  veranderd  waren ,  bleeven , 
als  Poppen  ,  den  gantfchen  Winter  door,  tot  in  het  voorjaar,  in  hunne  ge- 
melde wooning.  Echter  veranderden  zy  beiden  op  de  volgende  wyze  in  een 
Water-Kever. 


De  Pop  begon  omtrent  dezen  tyd  allengskens  tamelyk  te  zwellen,  zo  dat  de 
fiuid,  waar  mede  zy  omgeeven  was,  op  den  rug  van  elkander  barftte,  die  ze 
vervolgens  door  ettelyke  beweegingen  affhrookte;  zo  dat  men  in  de  plaats  van 
eene  Pop  een  Kever  zage  liggen.  Deze  Kever  was  toen  nog  zeer  week,  en 
geelachtig-wit  van  koleiir;  maar  die  koleur  wierd  ,  na  dat  de  Kever  nog  8  vol- 
le dagen  in  zyn  vochtig  hol  bleef,  dagelyks  donkerer  ;  ook  nam  het  lyf  hoe 
langer  hoe  meer  in  hardheid  toe.  Doch  dewyl  'er  zeer  veele  foorten  van  Wa- 
ter-Kevers  zyn  ,  zo  dient  men  naauwkeurig  op  hunne  gtftalte  te  letten  ,  opdat 
men  de  eene  foort  niet  met  de  andere  verwjflele.  Van  de  platte  of  breede 
füort  ,  waar  onder  ook  de  onze  behoort,  ken  ik  'er  vyfderlei:  als  eene  zeer 
groote,  waarvan  ik  den  Worm  tot  nog  niet  hebbe  konnen  ontdekken;  en 
voorts,  met  de  onze,  nog  vier  andere  foorten  ,  die,  behalve  in  de  grootte, 
anders  in  veele  opzichten  aan  elkander  zeer  gelyk  zyn. 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.     Tab.  l,  ijrr 


Met  opzicht  tot  de  tegenwoordige  foort  flaat  ons  nog  aan  te  merken ,  dat  tab,  r. 
het  Mannetje,  Fig.  9  gladde,  en  't  Wyfje  F.g.  10. met fmalle  verhieven ftree-  ,../ 
pen  ingekorven  vleugels  heeft.  Hier  door  is  deze  foort  ook  van  eene  andere  ciwoj 
te  onderfcheiden  ,  welke  haar  anders  zeer  gelyk  is ;  alleen  daarin  uitgezon- 
derd, dat  het  Wyfje,  zoals  het  Mannetje,  gantschgladde  vleugels  heeft.  De 
oppervlakte  dezer  van  boven  harde  vleugelen  is,  aan  beiderleie  geflacht ,  blin- 
kend zwart -bruin;  en  ter  wederzyde  ziet  men  ze,  zo  als  het  halsfchildronds- 
om,  met  een  oker-geelen  breeden  zoom  geboord.  Deze  geele  zoom  is,  aan 
de  buiten  zyde  der  vleugelen  na  achteren  toe,  verdeeld,  en  gaat  eindelyk  te 
niet.  Voor  aan  den  kop,  by  den  bek,  is  ook  nog  een  geel  boordzel,  en  aan 
de  zyden  ziet  men  twee  blaauvvachtige  blinkende  oogen.  De  lange  fprieten 
vercoonen  zich  aan  beiJe  de  gedachten  byna  eveneens ;  dezelvenzyn  dun  ,  geel- 
bruin van  koleur,  en  beftaan  uit  10  leden.*  Onder  dezen  ziet  men  aan  den 
bek  nog  een  paar  korte,  inwaarts  geboogen  fprietjes  ,  welken  van  's  gelykea 
uit  eenige  leden  te  zamen  gefield  zyn.  Doch  het  voornaamfte  Kenteken, 
waar  aan  ,  by  deze  breed lyvige  Water-Kevers  ,  het  Mannetje  best  van  het 
Wyfje  te  onderfcheiden  en  te  kennen  is ,  beftaat  daarin ;  dat  het  eerfle  een 
paar  dikker  Voorpooten ,  en  aan  dezelven  ,  van  onderen ,  een  breeden  Bal 
heeft;  met  welken  het  zich,  behalve  met  de  tedere  klaauwen,  in  het  paaren  , 
op  het  Wyfje  ,  kan  vasthouden  ,  en  zich  dus  ook  van  zynen  buit  verzekeren. 
Een  dezer  Voorpooten  van  't  Mannetje  is  by  Lett.  a  ,  iets  vergroot,  onder  't  Fig.a, 
oog  gebragt;  en  daar  aan  befpeurt  men,  ter  plaatze,  alwaar  het  eerfle  lid  aan 
't  lyf  zit ,  een  paar  fpitzen :  hec  tweede  lid  is  voorwaarts  met  eene  rei  hairen 
bezet ,  en  daarop  volgt  de  Bal  ;  waar  uit  het  dunne  en  uit  4  leden  befhaande 
overige  deel  van  den  poot  voortkomt , .  die  aan  't  einde  2  haakvormige  klaau- 
Tven  heeft. 


5.12.. 

•Ik  hfbbe  aan  de  Sprieten  dezer  Kevers  wel  11  ,  en  roet  het  wortel-lid  mede  -mA  12  leden 
geteld.  Derhalve  fchyiit  de  Heer  RSfel  in  het  Voorbericht  tot  de  tweede  ClafTe  der  Aard- 
Kevers,  §.  3.  pag.  103.  van  dit  Deel,  eenigzins  misgetaft  te  hebben;  doordien  hy  aldaar  de- 
zen Water- Keveren  insgelyks  tienledige  Sprieten,  gelyk  den  Hout- Keveren  (dat  echter  ook 
by  allen  niet  doorgaat,)  toefchryft.  Doch  ik  ben  niet  ongenegen  te  gelooven  ,  dat  'er  ook, 
in  het  aantal  der  leden  aan  de  Sprieten  der  Water  -  Keveren  eene  uitzondering  plaats  heeft,  7.0 
dat  eenigen  meer  en  anderen  minder  dan  10  leden  verroonen  :  want  de  groote  zwarte  Wa- 
ter. Kever  van  den  Heer  Frifch,  waar  van  ik  hier  voorens  in  de  Aanmerking  op  de  eerfle  §. 
gerprookeii  hebbe ,  heeft  niet  alleen  anders  gevormde  Sprieten ;  maar  dezelven  fchynen  ook  liiE 
minder  dan  10  leden  te  beftaan, 

KLEEMArUX, 


^Si  ;E  E  R  S  T  E    C  L  A  S  S  E 


Tab.  r.  Gemelde  Bal ,  en  wel  deszelfs  ondervlakte,  flaat  by  Lett.  b.  nog  meer  ver- 
groot afgebeeld.     Dezelve  is  rondsom  den  rand  met  korte  hairen  bezet;  doch 

.Ffg,  b.  in  zyne  vlakte  ziet  men  zeer  veele  ronde  verdiepingen,  die  meerendeels  eener- 
lei zyn;  behalve  dat  'er  twee,  gelyk  onder  elkander,  alzo  ook  ten  aanzien  der 
anderen,  ongelyk  grooter  zyn;  boven  dien  zyn  ze  allen  nog  in  de  diepte  met 
een  middelpunt  voorzien.  Met  deze  verdiepingen  houdt  zich  de  Kever  zo  vafl 
aan  het  Wyfje,  dat  hy  *er  naauwlyks  van  los  te  krygen  zy  *  Van  de  overige 
twee  paar  Pooten,  zullen  vvy  in  de  befchryving  der  volgende  Tah.  fpreeken, 
en  hier  alleen  nog  iets  zeggen  van  de  ii^'^  Fïg.  Dezelve  vertoont  de  onder- 
vlakte  van  onzen  Kever,  en  is  zo  veel  te  merkwaardiger,  om  dat  ieder  foort 
faier  eenige  byzondtre  Kentekens  vertoont. 

§•  15- 

'*  Dewyl  de  Heer  Frifch,  in  liet  tweede  Deel  j^yner  Infeflen,  pag.  33.  en  34.  den  aart  en  wy- 
zc ,  op  welke  zich  deze  Kevers ,  met  de  breede  ballen  iiunner  Vourpooten ,  zo  vaft  Ivonnen 
zetten ,  wat  omflandiger  befchryft  ,  zal  het ,  zo  ik  hoop  ,  onzen  weetgierigen  Leezeren  niet 
onaangenaam  zyn ,  wanneer  ik  zulks  kortlyk  uit  de  gemelde  befchryving  van  den  Heer  Frifch 
aantoone.  Die  Heer  noemt  deze  Pootballen  Kniefcbyvcn ,  en  zegt:  dat  hy  gezien  heeft,  hoe 
een  zyner  Kevers,  dien  hy  Meel  in  't  water  toegeworpen  had,  zich  terftond  met  zyne  beide 
Kniefchyven  aan  't  glas  vartzettede  ,  en  lin  die  geftalte  geftorven  ,  doch  na  zyn  dood  niet 
afgevallen  was;  maar  in  aiigulo  redlo ,  of  rechthoekig  daar  mede  aan  't  glas  was  blyven  zit- 
ten. Voorts  meldt  hy ,  dat  deze  Kniefchyven  van  binnen  cene  fpier  hebben ,  die  <ie  Kever  te 
rug  trekken  kan.  Wanneer  hy  deze  kniefchyf  ergens  op  zet,  dan  (luit  ze  zich  met  Iiaarenrand, 
en  de  omftaande  hairtjes,  zo  vaft,  en  de  fpier,  die  'er  binnen  in  is,  hecht  zich  ook  te  gelyk 
zo  vaft  fluitende  aan  't  voorwerp ,  dat  'er  geen  lucht  tufTchen  de  plaats ,  daar  ze  aanzit,  en  tus- 
fchen  de  fchyf  konne  komen.  Als  nu  de  Kever  de  fpier  te  rug  trekt,  dan  drukt  de  lucht dezel- 
we  ook  aan  de  hardrte  IlolTe  vafl ,  en  bygevolg  nog  meer  aan  de  weeke.  Gelyk  by  voorbeeld  de 
Kinderen  een  rond  leder ,  dat  ze  natgemaakt ,  en  daar  ze  een  touwtje  in  't  midden  door  ge- 
daan hebben,  op  een  hout  of  (leen  plat  neer  drukken,  dewyl  dan  het  touw,  in  't  midden, door 
het  optrekken,  eene  holligheid  maakt  ,  en  'er  de  nattigheid  geen  lucht  in  laat,  zo kleefthet leder 
zo  vafl  aan  den  (leen,  dat  ze  denzelven  daar  mede  uit  den  grond  trekken,  of  in  de  hoogte  kon- 
nen  ligten.  Byna  op  dezelfde  wyze,  wil  de  Heer  Frifch  zeggen,  maaken  zich  ook  diergelyke 
Mannetjes  der  Water  -  Kevers ,  in  't  paaren  met  de  Wyfjes ,  op  derzelver  gladde  vleugeldekzels 
vaü.  Want  ze  zetten  en  houden  zich  te  gelyk,  met  de  voorlle  klaauwen,  aanhetrugfcbild  vaft, 
dewyl  ze  anders  ligt  door  't  water  losweeken  zouden;  te  meer,  om  dat  ze  met  het  Wyfje  dik- 
wyls ,  ter  fcheppinge  van  lucht,  om  hoog  zwemmen,  en  andere  beweegingen  meer  daar  by  maa- 
ken moeten.  Wyders  vermoedt  de  Heer  Frifch  nog,  dat  het  niet  onwaarfchynlyk  is,  dat  dierge- 
lyke Kevers,  als  Schepzels  die  van  den  roof  leeven,  niet  alleen  op  de  Infeflen,  maar  zelfs  op  de 
visfen  loeren,  en  dezelven  dus,  terwyl  ze  zich  met  hunne  voorlle  klaauwen  daar  aan  vafl  hech- 
ten ,  zelfs  levend  durven  aanpakken.  Daar  en  boven  fchryft  hy  aan  deze  Keveren  eene  behendi- 
ge vlugt  toe,  het  welk  ik  zelf  mede  dikwyls  gezien  hcbbe  ;  ook  brommen  zy  in  't  vliegen,  even 
als  de  Mai-  en  zwarte  Mest- Kevers  doen;  en  zoeken  by  nacht  de  flilflaande  waters  op,  om  hun 
voedzel  aldaar  te  vinden.  Dezelfde  Heer  Frifch  verzekert  nog,  gezien  te  hebben  ,  dat  ze  zeet- 
.greetig  gevallen  zyn  op  een  dooden  Hond,  die  eeuige  1000  fchreeden  van  andere  wateren  af,  en 
in  een  met  water  geviilden  mestkuil  lag. 

Kleemann. 


DEK    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  L  153 

§.  13. 

Deze  ii''"^  Fig.  is  naar  een  IManneije  afgebeeld  ,  en  verfchilc  van  de  on- Tab.  I. 
dervlakce  van  een  Wyfje  in  niets  anders  ,  dan  in  de  voorfle  Pooten.  De- 
ze ondervlakte,  benevens  de  huid  der  pooten,  heeft  altoos  een  rosachtigen ^'■^'  ''* 
oker-bruinen  glans.  De  achterlle  en  langfle  Roeipooten  hebben  hunne  in- 
leding  in  't  midden  van  't  achterlyf ,  welk  gedeelte  des  lyfs,  van  hier  af 
tot  aan  't  einde,  in  zes  of  zeven  leden  beftaat.  Aan  het  andere  gedeelte 
des  lyfs  ,  van  de  Roeipooten  tot  aan  de  middel fle  pooten  gerekend ,  zyn 
geene  leden ,  maar  eenige  zwart  bezoomde  gladde  velden  ;  en  tufTchcn  de. 
zelven  is,  op  het  verheven  midden,  een  byzonder  fmal  uitgefneeden Schild 
te  zien;  dat  bruin  van  koleur  ,  en  naar  beneden  toe  in  twee  flompe  fpit- 
zen  verdeeld  is.  Naar  boven  tulfchen  de  middellle  pooten  is  dit  Schild 
wederom  met  een  (lomp  punt  voorzien.  Ook  is  'er  tuflchen  de  beide  voor- 
He  pooten  een  byzonder  ,  kort  en  hard  punt  te  befpeuren.  By  alle  deze 
gemelde  Kentekens  kan  nog  gevoegd  worden  ,  dat  deze  foort  van  Water- 
Kevers  van  achteren  niet  zo  fpits  toeloopt ,  als  de  volgende  van  deze  groot- 
te. Wat  nu  hun  voedzel  betreft  ,  zy  bedienen  zich  tot  hun  onderhoud 
van  alle,  zo  wel  doode  als  levende,  fchepzelen,  die  hun  in  't  Water  voor- 
komen ;  en  welken  zy  ,  naar  het  fchynt,  door  den  reuk  weeten  te  vinden. 
Vermits  ik  nu  in  de  11'*-  §  reets  gemeld  hebbe,  dat  'er  nog  eene  foorc 
van  Water-Kevers  is  ,  die  met  de  tegenwoordigen  ,  behalve  de  vleugels 
van  't  Wyfje,  meerendeels  overeenkomt;  en  dewyl  ze  ook  een  diergelyken 
Worm  en  even  zodanig  eene  Pop  ten  oorfprong  heeft,  hebbe  ik  het  over- 
bodig geoordeeld,  om  'er  eene  byzondere  afbeelding  van  te  maaken. 

De  Wat  ER- Worm  met  den  hreeden  Ruggeflreep ^ 
zonder  Staartpunten  ^  henevens  deszelfs  Ver- 
andering in  een  Water -Kever. 


Schoon  ik  den  tegenwoordigen  Worm  niet  zo  menigvuldig,  als  den  voor-TAs.  IL 
gaanden,  deelachtig  hebbe  konnen  worden,  zyn  'er  my  echter  zo  veelen 
onder  't  oog  gekomen,  als  noodig  is,  om  'er  eene  befchryving  van  te  geeven. 
Want  behalve  twee  volwalTen  en  veele  kleintjes  ,  welken  ik  gevangen  hebbe, 
heeft  ook  een  Wyfjes-Kever,  die  uit  dezen  Worm  voortkomt,  zyne  Eieren, 
voor  myne  oogen,  in  een  glas  met  water,  geleid.  Deze  Eieren  waren  volko- 
men gelyk  aan  die  van  Tah.  I.  Fig.  i.  De  jonge  Wormen  kwamen  ook  even 
zo  fpoedig ,  als  de  voorigen  ,  in  de  maand  Jum ,  daar  uit  te  voorfchyn ,  en 

V  had- 


154  EERSTE    CLASSE 

hadden,  de  grootte  uitgenomen,  dezelfde  geftalte  van  den  Worm,  hierin  de 
i^^  Fig.  dezer  Tab.  afgebeeld.  Doch  dewyl  ik  de  groote  en  kleine  Wormen 
in  een  glas  te  zamen  had ,  en  de  zwakken  door  de  fierken  aangevallen  en  uic- 
gezoogen  wierden,  zo  was  ik  genoodzaakt,  om  dezelven,  indien  ik  ze  behou- 
den, en  myn  oogmerk  bereiken  wilde,  van  elkander  af  te  zonderen,  en  aan 
ieder  de  noodige  fpyze  te  bezorgen.  Vermits  nu  deze  Water-Worm,  met  be- 
trekking tot  zynen  oorfprong,  wasdom  en  vervelling  ,  in  niets  van  den  voori- 
gen  onderfcheidcn  is,-  zullen  wy  ten  eerflen  overgaan  totdeszelfsbefchryving; 
waar  uit  blyken  zal,  dat  hy,  ten  opzichte  zyner  gellalte,  zo  wel  van  de  voo- 
rigen,  als  van  de  volgenden  ,  verfchille. 


Zyne  grootfte  lengte  loopt  v/el  tot  twee  en  een  halven  duim  ;  en  bygevolgis 
hy  een  goed  deel  langer  dan  de  andere.  Wanneer  men  dezen  Worm  flechts 
oppervlakkig  wilde  gadeflaan  ,  zou  men  hem  ligt  voor  den  eerften  aanzien ; 
maar  eene  naauwkeuriger  befchouwing  zal  ons  wel  dra  het  volgende  onderfcheid 
aanwyzen.  Zyn  Kop  is,  naar  gerade  van  't  lange  lyf,  niet  zo  groot,  van  voo- 
ren  niet  zo  rond,  en  't  achtereinde  des  Worms  is  wel  met  tedere  puntjes ,  maar 
geenzins  fchulpswyze,  vercierd.  Over  het  midden  van  den  kop  loopt  een  paar 
Imiën,  die  voorwaarts  in  twee  donkere  nevens  elkander  flaande  punten  eindi- 
gen. Ter  zyden  van  dezelven  worden  zes  byeen  flaande,  kleine,  zwarte 
puntjes ,  als  oogen  ,  gezien ;  doch  hier  ontdekt  men  daar  onder ,  ter  wederzy- 
de  ,  geen  lange  fprieten,  gelyk  'er  zich  by  den  eerfben  Worm  voordoen;  maar 
'er  komen  alleen  twee  korte  fpitzen  te  voorfchyn.  De  lange  Sprieten  Haan  hier 
onder  de  Vang-Tang,  welke  aan  dezen  Worm  van  achteren  breeder,  en  van 
vooren  met  bruine  punten  voorzien  is.  Van  binnen  inde  Vangtang,  tuffchen 
de  lange  fprieten,  ziet  men  nog  twee  anderen,  die  korter  zyn  ;  en  de  voorfbe 
rand  van  den  kop  heeft  drie  fpitze  uitfteekzels,  wier  middelfteikvoordenZui. 
ger  houde. 

§•  3. 

Laat  ons  nu  verder  het  lyf  van  dezen  Worm  befchouwen  ,  dat,  gelyk  by 
den  voorigen,  door  een  dunnen  hals  met  den  kop  vereenigd  is.  De  Streep  , 
die  by  dezen  over  het  midden  van  den  rug  loopt,  is  breeder  ,  dan  by  de  eerlle 
foort,  en  de  koleur  vertoont  zig  geheel  anders.  Want  gelyk  de  kop,  het  tang- 
gebit en  de  hals  donker  oker-geel  zyn ,  zo  is  ook  die  koleur  voornaamlyk  aan 
den  breeden  ruggeftreep  en  aan  de  zes  pooten  te  zien.  Van  de  leden ,  waar- 
uit het  lyf  beftaat,  is  het  eerde  't  grootfle,  en  ook  van  's  gelyken  donker  o- 
leer-geel;  waar  tegen  de  grondverwe  der  overigen,  behalve  de  ruggeftreep, 
meer  in  't  bruine  valt.  Derzelver  benedenvlakte  is  hier,  zo  als  in  de  voorige 
•Figuur ,  ook  wel  iets  helderer;  maar  zy  wordt  hier  niet,  gelyk  by  den  ande- 
ren. 


DER    WATER-INSECTEN.    Tab.  IL  155 

ren,  door  fchubben  van  de  bovenvlakte  afgezonderd;  en  in  dezelve  zyn,  aan  Tab.  IL 
de  meefle  leden ,  ter  wederzyde  ,  verfcheiden  lichte  flreepen  en  punten  te  be- 
fpeuren.  Deze  leden  verminderen  naar  achteren  toe  allengskens  in  dikte,  zo 
dat  het  laatfle  gantfch  fpits  toeloope ,•  en  dit,  benevens  het  voorftaande.gelyk 
ook  de  zes  pooten,  is  met  tedere  oker-gecle  vederachtige  hairen  bezet-,  doch 
deze  vederachtige  hairen  zyn  aan  de  pooten  niet  zo  lang,  als  aan  de  beide 
laatfte  leden  van  't  lyf.  Door  die  hairen  wordt  het  roeien  en  zwemmen  dezer 
Dieren  verligt,  en  de  hier  ontbreekende  twee  achterfte  Vedervinnen  genoeg- 
zaam vergoed :  want  om  dat  de  eerile  Worm  daar  mede  begaafd  is ,  heeft  hy 
ook  alleen  aan  't  laatfle  lid  diergelyke  hairen.  In  't  begin  raakte  ik  op  de  ge- 
dachten,  dat  de  hier  befchreeven  Worm  zyne  vedervinnen  mifTchien  door  toe- 
val verlooren  had ,  maar  dezelven  ook  aan  de  jonge  Wormen  niet  ontdekken- 
de, zo  wierd  ik  van  het  tegendeel  overtuigd. 

§.  4. 

Alhoewel  deze  Worm,  even  als  de  andere,  zyn  verblyfhebbe,  inflilHaan- 
de  wateren,  zo  wordt  hy  echter  meer  in  vy vers  en  binnenwateren  ,  dan  in 
poelen  en  moerafTen  gevonden.  Tot  zyn  voedzel  dienen  hem  ook,  zoals  den 
anderen,  allerhande  zodanige  Water-lnfeften ,  die  't  hem  mogelyk  is  met  zy- 
ne X'angtang  te  bedwingen.  Wanneer  hy  frifche  lucht  wil  fcheppen ,  moet 
hy,  even  als  de  voorige,  uit  di  diepte  van  't  water  naar  de  oppervlakte  zwem- 
men ,  om  dezelve  door  zyn  achterlle  lid  in  te  haaien  ;  doch  hy  begeef  zich 
fchielyk  weder  naar  de  diepte,  hoewel  dit  ook  zeer  langkzaam  toegaa.  Wan- 
neer dergelyke  Wormen,  van  welk  eene  foort  zy  ook  zyn,  op  het  land  gebragc 
worden,  fpringen  zy  in  veele  bogten,  gelyk  een  visje  ,  in  't  rond;  als  ze  dan 
nog  voort  willen  kruipen,  gaat  zulks,  uit  hoofde  van  de  tederheid  hunner  poo- 
ten, zeer  langkzaam  in  zyn  werk;  en  fchoon  ze  zich  met  het  achterly  f  zoveel 
als  mogelyk  is  helpen,  vallen  ze  toch  meell  van  de  eene  zyde  op  de  andere. 

§■5. 

Vermits  my,  door  de  waarneeming  van  de  eerfle  foort  dezer  Water- Wor- 
men, reets  bekend  was  geworden,  uit  welke  omftandigheden hunne aanflaan- 
de  verandering  te  kennen  zy  ;  zo  kon  ik  zulks  nu  ook  aan  deze  foort  des  te  ge- 
maklyker  ontdekken.  De  tyd  hunner  veranderinge  dan  genaderd  zynde,  zo 
bragt  ik  ze  van  's  gelyken  in  een  pot;  die  zodanig  toegemaakt  was,  dat  ze 
noch  aan  aarde,  noch  aan  water  gebrek  hadden  ,  en  zich  naar  gewoonte  kon- 
den begraaven ;  het  welk  zy  anders ,  in  vryheid  zynde ,  aan  de  naafte  oevers 
van  't  water  doen.  Hun  hol  verblyf ,  dat  zy  zeer  behendig  weeten  te  be- 
reiden,  is  een  langkwerpig  rond,  in  welks  midden  de  Pop  zich  naar  believen 
wenden  en  keeren  kan.  Deze  Worm  is  by  my  elf  dagen ,  in  zo  verre  onver- 
V  2  an- 


15(5  EERSTECLASSE 

Tab.  II.  anderd  blyven  liggen,  dat  hy  alleen  geduurig  dikker  en  korter  wierd ,  en  zich 
zomwylen  omdraaide.  Doch  na  verloop  van  die  dagen  ftrookte  hy  eindelyk 
zyne  Worm-huid  af,  en  vertoonde  zich  in  de  gedaante  van  die  Pop  ,  welke  in 

P-S--'  de  2'^^  tig.  naauwkeurig  afgebeeld  is;  waar  door  hy,  die  deze  Pop  v/il  verge- 
lyken  by  den  Worm,  waar  uit  zy  voortkomt,  buiten  twyfFel  in  verwondering 
gebragt  zal  v/orden. 

§.6. 

Over  't  geheel  komt  deze  Pop,  in  den  eerden  opflag,  in  veele byzonderhe- 
den  met  de  voorige  overeen ;  maar  eene  oplettende  befchouwing  ontdekt  wel 
haaft,  dat  zy  'er  wezenlyk  van  onderfcheiden ,  en  van  eene  ganfch  andere  foorc 
is.  Want,  voor  eerfl,  ze  is  iets  grooter,  in  koleur  veel  donkerer  en  Oker- 
geeler;  vervolgens,  'er  zyn  ook  aan  het  laatfte  en  achterfte  lid  die  twee  fpic- 
zen  ,  die  aan  de  voorige  te  zien  zyn  ,  niet  te  vinden ;  maar  'er  vertoonen  zich 
wel  ettelyke  zeer  kleine  wrattenvormige  hoogzels  ;  voor  't  overige  ziet  men, 
op  den  omflag  van  den  grooten  kop,  eene  fmalle,  harde,  fcherp  verheven  en 
zwart -bruine  uitpuiling  ,  welke  in  't  midden  verdeeld,  en  aan  den  fcherpen 
rand  met  zeer  veele  tedere  punten  zaagswyze  voorzien  is.  Deze  uitpuiling 
dient  der  tegenwoordige  Poppe ,  om  zich,  by  gebrek  van  deachterflefpitzen, 
daar  mede  in  haar  hol  te  wenden  en  te  draaien.  Eindelyk  (laat  hier  nog  in  agt 
te  neemen ,  behalve  de  verheven  dwarsvouwen  ,  die  ze  op  den  rug  heeft ,  dat 
haare  oogen  zwart-bruin,  en  de  fprieten,  vleugels  en  pooten  veel  dikker  zyn: 
anders  hebben  de  genoemde  deelen  de  eigende  ligging,  als  die  van  de  eerde 
Pop,  met  welke  de  tegenwoordige  ook  daarin  overeenkomt,  dat  ze,  aange- 
raakt wordende,  zich  even  zo  fpoedig  beweegt. 

5.7. 

Toen  'er  nu  des  Zomers  ettelyke  myner  Wormen  in  Poppen  veranderd  wa- 
ren, behielden  zy  die  gedaante  3  weeken  lang  ;  daarna  kwam  'er,  op  gelyke 
wyze  als  van  de  voorige  pag.  150.  §.  10.  gezegd  is,  een  Kever  uit  voort.  De- 
ze bleef  vervolgens  12  dagen  in  zyn  verblyf  liggen;  hy  was  nog  zeer  week, 
en  ook,  gelyk  de  eerde  ,  geelachtig -wit  van  koleur:  doch  hy  verfcheen,  na 
dat  hy  van  dag  tot  dag  harder  en  donkerer  was  geworden,  eindelyk  in  zyne 
Fig.  3.  rechte  gedalte,  en  zo  als  hy  in  de  3''«  Fig.  afgebeeld  is.  De  Kop  van  dezen 
Water -Kever  is  kleiner,  dan  die  van  denvoorigen.  en  het  breede  lyf  van 
achteren  fpitzer.  De  grondverwe  der  bovenvlakte  heeft  een  donker,  groenen 
fpiegel  -  glans  ,  die  echter,  als  'er  de  Zon  op  fchynt,  veel  helderer  groen 
wordt.  Ten  opzichte  van  't  geflacht  is,  by  deze  foort  van  Water  -  Kevers , 
het  Mannetje  van  het  Wyfje  nergens  anders  in  onderfcheiden,  dan  door  de 
Voorpooten ;  die  by  het  Mannetje  dikker ,  en  ook  met  zulk  een  Bal  voorzien 
zyn ,  als  op  Tab.  I.  door  a  en  b  is  a^ngeweezen :  waarby  nochtans  aan  te  mer- 
ken 


L\yEcrüRü^i  AuuAriLiu:^  Classis  I 


Tal    II 


^■i. .'-  ^.i.-T^T^a. 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.     Tab.  II. 


^57 


ken  flaat,  dat  de  ondervlakte  van  dien  Bal ,  zo  wel  by  deze  ,  als  by  de  overi-  T.\b.  II. 
ge  foorten,  aangaande  de  verdiepingen  in  denzelven,  eenigxins  anders gelleld 
zy.  De  harde  Vleugeldekzels ,  die  by  den  voorigen  ook  eenig  onderfcheid  in 
't  geflacht  aantoonden,  zyn  hier  by  't  Wyfje  van  eenerleicn  glans  en  gladdig- 
heid.*  Doch  wy  zullen  onzen  Water-Kever  nog  eens  wat  naauwkeuriger,  en 
wel  eerll  op  zyne  oppervlakte,  befchouwen. 

§.  8. 

De  harde  Vleugeldekzels ,  benevens  het  Halsfchild  ,  zyn  by  dezen  Kever ,  ■ 
zo  als  by  den  voorigen,  ook  wel  aan  den  buiten  rand  met  een  oker-geelenllreep 
bezoomd;  doch  'er  komt  aan  de  vleugeldekzels  zelven  nog  iets  van  degrond- 
verwe  uit  den  flreep  te  voorfchyn.  Voorts  ziet  men  op  deze  dekzels  drie, in 
de  lengte  uitloopende ,  reien  van  tedere  ingedrukte  punten ;  die  ook  wel  aan  't 
voorgaande  Mannetje,  maar  niet  zo  duidelyk,  te  befpeuren  zyn;  en  daar  het 
Halsfchild  van  dien  rondsom  geel  bezoomd  is ,  wordt  men  die  zoom  by  dezen 
alleen  aan  beide  de  zyden  van  't  zeK'e  gewaar.  De  oogen  van  dezen  Kever 
zyn  meer  bruinachtig ,  dan  blaauwachtig ,  en  voor  aan  den  kop  is ,  boven  den 
bek,  ook  een  geel  boordzel,  gelyk  aan  den  voorigen. 


De  4<'«  Fig.  toont  ons  ,  hoedanig  de  ondervlakte  van  dezen  Kever  gefteld  Fig. 
zy :  dezelve  is  wel  naar  een  Wyfje  afgebeeld ,  maar  het  onderfcheid  des  ge- 
flachts  beflaat  ook  hier  alleen  in  de  voorpooten.     De  hier  afgemaaide  onder- 
vlakte doet  ons  duidelyk  bemerken,  dat  deze  Kever  van  den  voorigen  onder- 

fchei- 


•  Het  zal  den  geëerden  Leezer  waarfcbynlyk  nog  wel  voorftaan  ,  in  de  befchryving  der  eerfte 
Tab.  geleezen  te  hebben,  dat  de  Heer  Röfel  aldaar  in  §.  ii.  en  §.  13.  gewag  maakt  vaneene 
foort  van  Water-Kevers ,  welke  met  die  foort ,  die  hy  op  Tab.  I.  afgebeeld  heeft ,  uitgenomen 
de  Vleugels  van  't  Wyf]e,  (als  welke  niet,  gelyk  die  van  't  Wyfje  op  Tab.  I.,  geribd,  maar, 
zo  als  die  van  't  Mannetje,  glad  zouden  zyn,_)  zo  veel  overeenkomft  heeft;  dat  hy  't  oniwo- 
dig  oordeelde  'er  eene  byzondere  Atljeelding  van  te  maaken.  En  't  is  uit  de  voorgemelde  §. 
13.  blykbaar  dat  hy  'er  deze  foort  ,  waar  van  hier  gefproken  wordt,  niet  door  vcrrtaan  kan 
hebben;  fchoon  dit  Wyfje,  gelyk  hy  hier  in  §.  7.  zegt,  even  zulke  gladde  vleugels  heeft  als  het 
Mannetje.  Byaldien  hy  nu ,  noch  hier ,  noch  by  die  foort  van  Kevers ,  in  §.  1 1 .  en  §.  1 3.  aange- 
hatld ,  mis  gehad  heeft ;  zo  moet  'er  nog  eene  andere  foort  van  zulke  Water  Kevers  zyn ;  van  wel- 
ken het  Wyfje  volkomen  gelyk  is  aan  het  Wyfje ,  op  Tab.  I.  Fig.  1  o.  afgebeeld ,  ten  aanzien  der 
geftreepte  of  geribde  bovenvleugels  en  den  bruin-geelen  zoom  ;  maar  dat,  met  opzicht  cot  het  fp'tze 
achterlyf ,  meer  overeenkomt  met  het  Wyfje  der  tegenwoordige  Tab.  II  Fig.  4.  zou  hebben.  Ter 
bevefliginge  hier  van  dient,  dat  ik  zodanig  een  Wyfjes  Kever  kenne,  welke  dien  op  Tab.  I,  Fig. 
10.  ten  aanzien  der  vleugelen,  volkomen,  maar,  ten  opzichte  van  't  fpitze  achterlyf,  dien  van 
Tab.  II.  Fig.  4.  veel  meer  dan  den  anderen,  dien  ik  insgelyks  kenne,  gelykt. 

Kleemann. 
V3 


I5S  EERSTECLASSE 

Tab.  II.  Tcheiden  is:  want  in  de  groote  ruimte  van  't  lyf,  tuflchen  de  middel-  en  de 
achter-pooten ,  zyn  geene  zwart  bezoomde  velden  te  zien;  en  het  borstfchild, 
dat  op  de  middellle  verhooging  zit,  is  niet  zo  afgezonderd  noch  verheven  >  en 
voor  't  overige  van  dezelfde  koleur  als  de  andere  deelen  Echter  zyn  beide 
deze  Kevers  daarin  aan  elkander  gelyk,  dat  het  vlakke  borstfchi'd,  vanboven 
en  van  onderen,  hier  even  als  by  den  voorigen,  in  twee  punten  verdeeld  is; 
en  dat  de  koleur  der  gantfche  ondervlakte,  benevens  die  der  pooten  ,  bykans 
even  zo  in  't  rood-oker-bruin  valle. 

§.    10. 

Nu  moete  ik ,  volgens  voorige  belofte ,  van  de  twee  paar  achterpooten  de- 
zes  Kevers  handelen ;  maar  eerll  ftaat  my  nog  iets  van  de  voorpooten  te  zeg- 
gen. De  Bal  dezer  pooten,  dien  ik  op  Tab.  1.  by  vergrooting  vertoond  heb- 
be.  laat  zich,  als  gezegd  is,  ook  hier  zien;  maar  het  vergrootglas  geeft  my 
te  kennen  ,  dat  de  ronde  verdiepmgen  van  dezen  Bal,  by  de  tegenwoordige 
foort,  anders  van  grootte  zyn,  en  in  eene  andere  orde  liaan  ;  welkonderfcheid 
ook  by  ieder  foort  opgemerkt  kan  worden  :  maar  dewyl  dit  met  het  bloote  oog 
niet  te  zien  is ,  zo  kan  men  hetook  voor  geen  duidelyk  Kenteken  opgee ven.  VVy- 
ders  is  'er  van  den  voorigen  Kever  mede  gezegd,  dat  de  dikke  voorpooten  van 
't  Mannetje,  by  hunne  inleding  aan  't  lyf,  nog  een  paar  fpitzen hebben ;  doch 
die  ontbreeken  aan  deze  foort  ,  welke  wy  thans  befchryven.     Betreffende  de 

Fig.  b.     overige  twee  paar  pooten,  dezelven  hebbe  ik  in  de  Figuuren,  met  b  en  cgete- 

*^"  ^'  kend  ,  iets  vergroot  afgebeeld;  en  te  gelyk  is  'er,  tot  te  meerder  onderfcheid, 
een  der  voorfte  pooten  van  't  Wyfje,  by  vergrooting  onder  't  oog  gebragt  in 

Fig.  n,  Fig.  a.  De  bovenfchenkel  van  dezen  poot  is  dun  en  breed ,  het  middelfte  lid 
is  iets  fmaller,  en  naar  beneden  met  twee  doornen  voorzien  ,  waarop  het  on- 
dergedeelte van  den  poot,  dat  uit  vier  of  vyf  leden  bellaat,  eindelyk  volgt. 
Deze  leden  hebben  aan  hunne  ondervlakte  geene  hairtjes,  waar  door  het  zwem- 
men verligt  wordt;  en  het  einde  van  den  poot  is  met  twee  korte  haakvormige 

//>.  è.  klaauwtjes  voorzien.  De  middelpoot  b  is  van  den  voorften  byna  in  niets  on- 
derfcheiden  ,  dan  dat  hy  merkelyk  grooter  is.  Een  der  achterfte  Roeipooten, 
welken  geene  klaauwen  hebben,  en  voornaamlyk  tot  het  zwemmen  dienen,  is 

Fig.  c.  in  Fig.  c.  te  zien.  De  bovenfchenkel  van  dezen  poot  is  meer  breed  dan  rond , 
en  naar  gerade  van  de  verheven  vlakte  des  lyfs  aardig ingcboogen;  hetmiddcl- 
fbe  lid  is  ook  tamelyk  breed,  maar  zeer  kort,  en  heefteen  paar  harde,  fpitze 
doornpunten ;  waar  mede  deze  Kever  iemand ,  die  hem  niet  voorzichtig  weet 
aan  te  vatten  ,  gevoelig  Iteeken  kan.  Aan  dit  middelfte  lid  nu  ftaat  de  breede 
Roeiriem  over  dwars,  en  dezelve  is  uit  4  of  5  leden  te  zamen  gefteld.  Langs 
de  geheele  fcherpe  boven  zyde  ftaat  eene  rei  bruin-blinkende  hairen ,  die  digt 
op  elkander  liggen  ,  en  door  middel  dezer  hairen  kan  de  Kever  zyn  lyf,  in  't 
zwemmen ,  des  te  fpoediger  voortfchuiven ,  dewyl  ze  den  poot  breeder  maaken. 

Ge- 


DER    WATER-INSECTEN.     Tab.  U.  159 

Gemerkt  nu  daarenboven  de  peezen  en  fpieren dezer pootentamelykfterkzyn,  Tab.  IL 
zo  kan  deze  Kever  ook  gezwinder  zwemmen ,  dan  anderen. 

§.  ir. 

Wanneer  hy  lucht  fcheppen  wi),  dan  roeit  hyuit  de  diepte  naar  de  bovenvlak- 
te  van  't  water;  in  diervoegen  ,  d  ,t  hy  zynen  kop  naar  beneden  gekeerd,  en 
het  achterdeel  van  zyn  lyf ,  waar  aan  eenc  ronde  en  fcherpe  iiitpuiling  te  zien 
is,  op  de  vlakte  van 't  water  houde,  gelyk  de  3^"^  Fig.  vertoont.  (Jnder  de 
vleugelen,  ter  wederzyde  van  de  leden,  mitsgaders  by  hethalsfchild,  zyn  de 
vereifchte  luchtgaten  van  't  lyf ;  ook  kan  hy  onder  de  vleugelen  zelven  een 
voorraad  van  lucht  bergen ,  en  daar  mede  onder  water  gaan  ;  en  'er  blyft  al- 
toos een  luchtblaasje  aan  het  achterfte  deel  van  zyn  lyf  hangen.  Daar  en  bo- 
ven zo  is,  op  dat  de  opgehouden  lucht  cenige  ruimte  moge  hebben,  het  ach- 
terlyf  op  de  bovenvlakte  ten  dien  einde  eenigzins  ingedrukt ;  en  door  middel 
van  deze  lucht  kan  de  Kever  zich  altyd  uit  de  diepte  naar  boven  dringen.  Ik 
hebbe  verfcheidenmaalen  de  proef  genomen  ,  omtrent  dit  lucht  fcheppen  en 
bewaren ,  door  een  levenden  Kever  de  bovenvleugels  af  te  draaien ,  en  hem 
vervolgens  weder  in  het  glas  met  water  te  zetten  ;  v/aarop  ik  befpeurde,  dat 
ze  de  lucht,  ook  onder  de  doorzichtige  ondervleugelen,  beflootenkonnen  hou- 
den ;  het  welk  de  Heer  F  u  i  s  c  h  in  het  tweede  Deel  zyner  Bcfcbryvingc  van 
allerkie  h/eclen  pag.  31.  ingelyks  heeft  opgemerkt.  A\  wat  ik  hier  nu  van  dit 
luchtfcheppen  gezegd  hebbe  ,  heeft  ook  by  alle  de  overige  foorten  der  Wa- 
ter-Kevers  op  gelyke  wyze  plaats.  Eindeiyk  hebbe  ik  mede  nog  befpeurd,  dat 
deze  Water-Kever  een  zeer  fcherp  gezicht  onder  water  heeft;  want  als  ik  zom- 
tyds  by 't  water,  gantfch  onbeweegelyk ,  op  dergelyke  Kevers  loerde  ,  enmyn 
Vang-lnflrument  maar  een  weinig  bewoog,  fchooten  zy  terllond  gezamcnlyk 
naar  beneden  in  de  diepte. 

§.  12; 

In  de  5^^  Fig.  is  deze  Kever  vliegende  afgebeeld ,  waar  door  niet  alleen  zy-  n^,  5. 
ne  ondervleugels,  maar  ook  de  bovenvlakte  van  't  achterlyf,  gezien  konnen 
worden.  Dit  laatfte  heeft  aan  de  zyden  een  iets  opgeworpen  rand  ,  waardoor 
de  bovenvlakte  eenigzins  verdiept  wordt.  Binnen  dezen  rand  is  ieder  lid  met 
korte  hairtjes  belegen,  waar  onder  de  luchtgaten  verborgen  zyn.  Inzonder- 
heid zitten  achter  het  halsfchild  ,  tulTchen  de  leden  der  vleugelen ,  vetle  der- 
gelyke hairtjes ,  welken  nog  een  paar  luchtgaten  bedekken.  De  doorzichtige 
vleugels  zyn  hier  op  het  zorgvuldigfle  naar  de  natuur  afgebeeld,  en  ter  plaat- 
ze,  daar  de  groffle  aderen ,  naar  het  uiteinde  toe,  in  elkander  loepen  ,  hebben 
ze  hunne  buiging  of  vouwing;  daar  ze  zich,  wanneer  de  Kever  de  bovenvleu- 
gels fluit,  en  met  dezelven  de  onderflen  drukt ,  genoegzaam  van  zelve  te  za- 

men 


i6o  EERSTECLASSE 

Tab.  II.  men  vouwen.  Wanneer  men  zulk  een  Kever  vangt ,  geefc  hy  gemeenlyk , 
van  tufTchen  het  halsfchild ,  eene  blaauwachtige  ftoffe  van  zich  ;  die  een  walg- 
lyken  reuk  heeft,  en  mifTchien  de  oorzaak  is,  dat  deze  Kevers  altoos  leelyk 
flinken.*  Zo  we!  de  Wormen  als  de  Kevers,  zyn  den  gantfchen  Zomer  door, 
en  niet,  als  andere  Infeéten,  alleen  in  zekere  maanden,  te  vinden:  en  de  Ke- 
ver houdt  zich  meer  in  loopende  rivieren ,  dan  in  llilflaande  wateren  op. 

De  kleine  Water-Worm  met  den  langen  bals-,  en 
zjne  Verandering  in  een  Water -Kever. 


Tab.  III.  TTet  is  my  met  deze  kleine  foort  van  Water- Wormen  even  eens  gegaan , 
JL  J|_  als  met  de  grooten,  welken  ik  Tab.  I.  befchreeven  hebbe.  Onaange- 
zien  dat  dezelven  alle  jaaren,  van  de  Lente  tot  in  denHerffl,  veelvuldig  in  de 
ftilftaande  wateren  en  moerafTen  ,  te  vinden  zyn,  en  dat  ik  'er  zomtyds  al  eene 
groote  menigte  byeen  had;  zo  moeil  ik  nochtans  lang  wachten,  eer  ik  zag, 
welk  een  gevleugeld  fchepzel  'er  uit  voortkwame;  door  dien  ik  veelerleie  proe- 
ven moeft  neemen  ,  eer  het  my  gelukte  hen  tot  de  verandering  te  brengen. 
Het  maakzel  van  dezen  Worm  deed  my  vermoeden ,  dat  'er  niet  anders  dan 
een  Water  Kever  uit  voortkomen  kon ,  wiens  grootte  naar  de  grootte  van  den 
Worm  zou  weezen ;  en  dewyl  ik  de  grootfte  foort  verkreegen  had  ,  door  twee 
Kevers  in  het  paaren  te  vangen ,  en  de  Eieren  ,  die  het  Wyfje  geleid  had ,  te 
bewaaren,  tot  dat  'er  de  Wormen  uit  voortkwamen;  zo  nam  ik  ook,  ten  aan- 
zien dezer  kleine  Water- Wormen  ,  eene  diergelyke  proef.  Ik  ving  dienvol- 
gende  eene  tamelyke  menigte  Water-Kevers  van  middelbaare  grootte,  die, 
myns  oordeels,  uit  deze  Wormen  moeflen  voortgekomen  zyn;  waarby  ik  te 
gelyk  bedacht  was,  om  alleen  dezulken  te  vangen,  die  gepaard  waren,  en  dit 
gelukte  my  des  te  gereeder ,  nademaai  deze  foort  van  Water-Kevers  zo  fchüw 
niet  is,  als  de  grootere. 

§    2. 

Ik  ondervond  ook  welhaaft,  dat  ik  in  myne  meening  niet  bedroegen  was: 
want  ik  verkreeg  in  het  met  water  gevulde  glas ,  waarin  ik  myne  gaflen  be- 
waarde ,  een  vry  groot  aantal  van  bevruchte  Eieren  ,  welken  op  den  bodem 
Tig.  I.    van  't  glas  duidelyk  te  zien  waren.    De  i'*«  Fïg.  van  deze  derde  lab.  vertoont 

ons 

.    *  Deze  ftoQFc  laaten  zy  ook  veeltyds  te  gelyk  van  achteren  uitgaan. 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tah.  III.  i5i 

ons  dezelven  in  hunne  natuurlyke  grootte;  ze  zyn  bleek-geel  vankoleur,  enTAn.lil. 
langkwerpig  rond.  i\a  dat  ik  hierop  nu  de  Kevers  van  de  Eieren  afgezonderd 
had  ,  en  dezen  telkens  naauwkearig  in  acht  nam,  zag  ik,  na  verloop  van  naauw- 
lyks  )4  dagen,  eenige  zeer  kleine  Wormtjes  in  't  water  ;  die  zich  vlytig  her- 
waarts en  derwaarts  bewoogen  ;  ja  zelfs  zag  ik  'er  veelen ,  die  bezig  waren 
met  uit  de  Eieren  te  kruipen.  Dus  wierd  het  water  in  het  glas  op  écnen  dag 
gantfch  levendig;  en  na  dat  deze  kleine  fchepzeltjes  ,  waar  van  'er  eenigen  in 
de  a'"'  tig  te  zien  zyn,  acht  dagen  oud  waren,  hadden  ze  airede  die  grootte,  F/^.  a. 
dat  ik  met  het  bloote  oog  bemerl<en  konde ,  dat  het  werklyk  die  Wormen  wa- 
ren, omtrent  welken  ik  te  vooren'zo  veele  vergeeffche  proeven  genomen  had. 

§.  3. 

Nu  was  ik  uit  dien  hoofde  genoegzaam  verzekerd,  datmyn  Worm  een  Wa- 
ter-Kever- Worm  was;  en  derhalve  hoopte  ik  ook,  dat  ik  'er  gewis  den  Kever 
zclven  uit  krygen  zoude ;  en  wel  te  meer ,  dewyl  de  verandering  van  den  eer- 
flen,  dien  ik  l'ah.  I.  befchreeven  hebbe  ,  my  reets  kundig  gemaakt  had,  op 
hoedanig  eene  wyze  ik  'er  mede  handelen  moell;  en  my  ook  wel  dra  te  binnen 
fchoot,  dat  hy  zich  insgelyks  met  andere  ,  doch  kleinere,  Water-Infeften 
voedde.  Met  dezen  onderhield  ik  myne  jonge  Wormen,  tot  dat  ze  geheel  vol- 
wafFen  waren  :  en  fchoon  ze  intuflchen  verfcheiden  maaien  verv-elden ,  kon  ik 
toch  niet  zien,  dat  ze,  uitgenomen  in  groote,  eenige  andere  verandering  on- 
dergingen. De  hoogfle  lengte,  welke  een  der grootflen dezer  volwalTen  VVor- y7,>_  ,, 
men  verkrygt,  beloopt  zelden  meer  dan  i  +  duim.  De  3^=  en  4'^^  i^f^.  vertoo- en%.  * 
nen  ons  een  paar  dezer  Wormen.  Hun  lyf ,  dat  in  't  midden  op  zyn  dikfleis  , 
en  naar  achteren  fpits  toeloopt,  is  voor  't  overige  tamelykrank,  en  fchoon  het 
eene  ronde  dikte  fchyne  te  hebben,  is  't  echter  meer  breed  dan  rond.  Deleden 
van  het  lyf  zyn  door  de  inkervingen  zodanig  van  elkander  gefcheiden,datze 
zeer  duidelyk  geteld  konnen  worden  ;  doch  het  langde  en  dunile  derzelven 
maakt  den  hals  uit.  De  kop  van  deze  Wormen  vertoont  zich  niet  groot,  en 
is  van  vooren  wat  breeder  dan  van  achteren,  alwaar  hy  zyne  inleding  aan  den 
hals  heeft,  en  daarby  tamelyk  plat.  Op  deszelfs  midden  ftaan  van  bnventwee 
zwarte  vlakjes  achter  elkander;  ook  wordt  men  aan  ieder  zyde  een  vlakje  ge- 
waar; doch  deze  laatflen  zyn  niet  anders  dan  de  beide  oogen  :  want  deze  Worm 
kan  zeer  fcherp  door  het  water  zien ;  en  deszelfs  oogen  fchynen  van  ettelyke 
zwarte  puntjes  te  zamen  gefteld  te  zyn  ;  ook  is  'er  achter  ieder  wederom  een 
klein  ftreepje  te  zien.  Van  vooren  heeft  de  kop  eene  korte  Van,2;-tang ,  wel- 
ke de  Worm  meeft  gedooten  houdt;  van  binnen  in  die  tang  ontdekt  men  een 
paar  korte,  en  na  by  de  oogen  een  ander  paar  iets  langere  Vreet-  of  voelfpit- 
zen. 

idi  Deels  ifte  Stuk.  X  §.  4» 


162  EERST  ECLASSE 


5.4. 


Tab.  III.  De  grond  vervve  van  dezen  Worm,  zo  wel  aan  den  kop  als  aan  de  an- 
dere deelen  des  lyfs,  is  niet  wel  uit  te  drukken;  want  ziet  men  hem  bui- 
ten 't  water  ,  zo  is  ze  graauvvachtig  ;  in  't  water  fchynt  ze  in  tegendeel 
bleek  geelachtig-bruin  en  graauw.  Over  het  algemeen  heeft  men  hier  aan 
te  merken  ,  dat  de  eene  Worm  dezer  foorte  altoos  donkerer  zy  dan  de 
andere  ;  maar  de  meeden  zyn  zodanig  gedeld  als  dezen  ,  welken  ik  hier 
afgebeeld  hebbe.  De  Kop  is  geelachtig,  en  de  ondervlakte  van  't  lyf  valt 
meer  in  't  witte;  doch  van  boven  is  het  gantfche  lyf,  beneden  den  hals, 
weder  bruinachtiger.  Over  het  midden  van  den  rug  loopt  een  donkere 
llreep;  en  alle  fchiibbige  leden  zyn  ter  wederzyde  met  een  even  dergelyken 
ftreep  voorzien;  die  echter  derwyze  gefchiktis,  dat  'er,  door  ieder  inkerving  , 
ook  een  zo  donker-brume  flreep  overdwars  getoogen  zy.  Nevens  den  rugge- 
ftreep  is 'er  op  ieder  zyde  nog  een  andere  te  zien,  die  breeder  en  graauwachtigis; 
tusfchen  dezen  en  den  zydenflreep  worde  men  op  de  zes  middelde  leden  of  rin- 
gen een  langkwerpig  punt  gewaar.  Het  laatde  fpits  toeloopende  lid  is  ter  we- 
derzyde met  eene  rei  naauwlyks  zichtbaare  hairtjes  bezet,  en  het  einde  is  mee 
twee  zulke  dunne  en  tedere  vederfpitzen  voorzien ,  gelyk  wy  hier  voorens  aan 
den  grooten  Worm  op  Tab.  1.  befpeurd  hebben. 

§•  5- 

Met  dien  grooten  Worm  komt  onze  tegenwoordige  ook  in  andere  flukken 
tamelyk  overeen,  alhoewel  hy,  ten  aanzien  zyner  grootte,  en  dus  ook  van  den 
kop  en  hals,  merkelyk  van  denzelven  verfchille.  Ondertuflchen  heeft  hy,  bo- 
ven de  meede  andere  foorten,  hierin  iets  byzonders,  dat  'er  geen  paar  van  de 
zes  pooten  aan  't  halslid  zit,  maar  dat  ze  aan  de  drie  eerde  ringen  hunne  in- 
leding  hebben.  Deze  pooten  hebben  eene  bleek-geele  koleur,  eneven  zo  vee- 
Ie  deelen  als  die  van  den  eerden  Waterworm  ;  maar  ze  zyn  tevens  zo  teder, 
dat  ze  den  Worm,  als  hy  buiten  't  water  is  ,  weinig  ter  voonkruipinge  kon- 
nen  dienen;  des  hy  in  zulk  een  geval  zeer  veele  zeldzaame  beweegingen  moe- 
te  maaken.  Voor  't  overige  hebbe  ik  aan  dezen  even  zulke  eigenfchappen op- 
gemerkt, als  ik  in  de  befchryving  van  den  eerden  gemeld  hebbe.  Zyn  zwem- 
men gefchiedt  met  behulp  der  pooten  ,  en  hy  vordert  zeer  langkzaam  :  echter 
weet  hy,  door  het  krommen  en  buigen  van  zyn  lyf,  de  vervolging  zyner  vy- 
anden ,  welken  menigmaal  zyn  eigen  geilachtverwanten  zyn  ,  zeer  gezwind  te 
ontwyken.  Wanneer  hy  frische  luc'ht  wil  fcheppen  ,  komt  hy  uit  de  diepte 
aan  de  bovenvlakte  des  waters ;  en  tervvyl  hy  met  zyn  achtereinde  eenige  mi- 
nuten blyft  hangen  ,  haalt  hy  door  hetzelve  zo  veel  luchts  in,  als  hy  noodig 
heeft,    indien  hem  incuilchen  een  ander  Water-lnfecl,  dat  hy  meent  te  konnen 

over- 


DEU    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  III.  1^3 

overmeefteren ,  te  nakomt,  fpert  hy  zyne  Vangtang  wyd  open,  nadert hetzel-  Tat..  iii, 
ve  met  zynen  kop,  gelyk  de  4'''=  Fig.  vertoont;  en  als  hy  hetzelve  beet  heeft,  p. 
fchiet  hy  'er  mede  naar  de  diepte ,  en  zuigt  het  volkomen  uit.  '^'  '*" 

5.6. 

Wanneer  onze  Worm  geheel  volwaflen  is ,  zoekt  hy  den  naaüen  oever ,  om 
zich  aldaar  eene  wooning  ter  aanllaande  veranderinge  te  bereiden  :  maar,  de- 
wyl  de  zwakheid  zyner  pooten  niet  toelaat,  zich  by  dien  arbeid  van  dezelven 
te  bedienen ,  zo  moet  hy  het  meefte  met  den  kop  verrichten  ;  met  welken  hy 
dan ,  als  de  aarde  niet  al  te  vaft  is ,  een  ruim  ovaal-rond  hol  voor  zich  maakt. 
Na  dat  hy  eenige  dagen,  in  eene  gekromde  geflalte  ,  daarin  doorgebragt,  en 
van  onderen  in  lengte  af-  en  in  dikte  toegenomen  heeft,  verandert  hyeindelyk 
in  zodanig  eene  Pop  ,  gelyk  wy  in  de  S'^'^Fig.  voor  oogen  hebben.  Haare  ko-  Fig.  5. 
leur  is  geelachtig-wit ;  de  oogen  zyn  bruin  ;  op  den  kop  is  een  kleine  uitge- 
tande  omflag  te  befpeureii ,  en  het  fpits  toeloopende  achterdeel  heeft  een  kort 
llaartpunt.  Toen  ik,  na  verloop  van  drie  weeken,  eens  weder  aan  mynePop 
dacht,  en  'er  na  zien  wilde,  vond  ik  tot  myn  byzonder  vergenoegen  een  Ke- 
ver,  en  nevens  dezen  de  ineen  gefchrompelde  Poppehuid.  Deze  Kever  had 
reets  zyne  koleuren;  zo  dat  ik  ligt  begrypen  konde  ,  dat  hy  al  voor  eenige  da- 
gen moell  uitgekomen  zyn;  echter  bleef  hy  nog  ruim  8  dagen  in  zyn  Celletje 
liggen;  tot  dat  zyne  ledemaaten  en  vleugeldekzels  hunne  volmaakte  hardheid, 
en  tevens  de  verdere  koleuren  verkreegen  hadden.  Hier  op  kwam  hy  te  voor- 
fchyn  en  zocht  het  Water,  waar  mede  ik  het  glas,  daar  hy  in  was,  zo  wel  ais 
met  Aarde,  gevuld  had. 

5.7. 

Dezen  Kever,  die,  zo  als  ik  vermoedde  ,  uit  dezen  Worm  moed  voortko- 
men, hebbe  ik  ook  meer  dan  eens  uit  denzelven  gekreegen.  Men  ziet  hem 
den  gantfchen  Zomer  door  in  de  Vyvers  en  flilftaande  Wateren,-  en  fchoon 
hy  zeer  gemeen  zy  ,  hebbe  ik  echter  niet  weinig  moeite  moeten  aan- 
wenden ,  eer  ik  zyne  Eigenfchappen  en  Verandering  leerde  kennen.  Hy  is 
van  de  platlyvige  foort;  en  dewyl  'er  hier  te  Lande  onder  dezelven,  benevens 
de  grooteren,  ook  eenetamelyke  menigte  van  kleinere  foorten  gevonden  wordt, 
zo  is  deze  onder  die  van  de  middelbaare  grootte  te  rekenen.  De  harde  Vleu- 
geldekzels en  de  voorfte  pooten,  geeven  ook  hier,  zo  als  aan  de  grootere  foor- 
ten,  een  duidelyk  onderfcheid  van  beiderleie  geflacht  te  kennen  ,  gelyk  wy 
door  de  volgende  befchouwing  zullen  zien.  De  6'''^  Fi:i.  vertoont  hetlN'Ianne-  />v.  5, 
ije,  en  de  gladde  blinkende  boven\  lakte,  die  hier  in  de  oogen  valt,  en  mee- 
rendeels uit  de  vleugeldekzelen  beftaat,  hetft  eene  bruinachtige  zwart-graau- 
we  grond verwe;  de  buitenrand  dezer  vleugeldekzelen  is  aan  de  zyden  van  't 
X  2  b'f 


j(J+  EERSTECLASSE 

Tab.  III.  lyf  okergeel  bszoomd,  waar  onder  echter  de  grondverwe  eenigzins  vermengd 
is.  Het  haUfchild  ziet  men  rondsom  geel  be/-oomd;  doch  deze  zoom  is, van 
achteren  en  van  vooran ,  op  verre  na  zo  breed  niet  als  aan  de  zyden  ,•  en  door 
't  midden  van  dit  halsfchiild  loopt  een  andere  geele  flreep  overdwars,  die  met 
beide  de  einden  naar  den  achcerften  hoek  geboogen  is.  Op  den  kop  befpeurt 
men  in>gelyks  eenige  geele  cieraaden;  nadien  'er  over  den  bek  eene  fpiistoe^ 
loopende  hoek-lini^  getoogen  is  ,  achter  welke  nog  vier  geele  punten  liaan. 
Htt  langlle  paar  der  tedere  fprieten  is  voor  aan  de  oogen  ;  en  tulTchen  dezen 
ziet  men  nog  twee  andere  doch  kortere  paaren,  die  zo  veelalsde  vreetfpitzen 
zyn.  De  zes  Pooten  hebben  aan  de^e  foort  van  Water-Kevers ,  even  als  aan 
de  e,rootere  foort ,  eene  blinkend-bruine  koleur  ;  onder  dezen  vindt  men  de 
beide  achterilen,  die  tot  roeiriemen  ttrekken  ,  de  breedflen  en  de  langllen; 
ook  zyn  ze  eenigzins  binnenwaarts  geboogen.  Derzelver  uiterfte  lid,  dat  ei- 
genlyk  de  Roeifchop  is,  beftaat  uit  zeven  gewrichten,  en  is  met  bruine  hair- 
tjes  bezet.  Het  daarop  volgende  middelde  lid  is  met  twee  doornpunten  voor- 
zien; die  men  mede  aan  de  tedere  middelpooten  gewaar  wordt  Het  voorlle 
en  kortfle  paar  pooten  heeft  aan  't  middeltle  en  dikde  lid ,  gelyk  de  andere 
foorten  ,  een  ronden  Bal ,  het  welk  echter  alleen  aan  't  Mannetje,  dat  we  nu 
befchryven ,  eigen  is.  Het  dunfte  deel  dezer  voorpooten  heeft  ,  aan  't  uiter- 
Ihe  einde,  een  paar  haakvormige  klaauwen ;  welken  tot  het  houden  en  vaftzitten 
dienen,  en  de  middelpooten  hebben  ze  desgelyks.  Het  Wyfje  van  dezen  Ke- 
Fig.  7.  ver,  in  de  7^'^  Fig  afgebeeld  ,  is  ,  behalve  door  de  aan  de  voorpooten  ont- 
breekende  ballen,  voornaamlyk  door  de  bovenvlakte  der  vleugeldekzelen  ,  van 
'c  Mannetje  te  onderfcheiden  :  want  deze  zyn  met  fmalle  verheven  en  iets  bree- 
dere  verdiepte  ftreepen  in  de  lengte  vercierd.  De  verdiepte  ftreepen  zyn  meer 
dan  de  verheven  met  teder  hairllof  bezet ,  bet  welk  ook  de  eigenlyke  oorzaak 
is  ,  dat  de  vleugeldekzels  van  't  Mannetje  blinken  ;  daar  die  van  't  Wyfje  dof 
zyn,  en  zich  bruiner  vertoonen ;  doch  het  halsfchild,  den  kopen  de  pootea 
befpeurt  men  hier  voor  't  overige ,  even  zo  als  aan  het  Mannetje. 

§.  8. 

Fig-  8.  ^^"  ^^^^  °"^  '''°ê  ^^  ondervlakte  van  dezen  Kever,  volgens  de  8"^  Fig.  te 
befchoiiwen.  Deielve  is  blinkend  geel-bruin  van  koleur,  doch  aan  'tlyfzom- 
wylen  iets  donkerer.  Tuffchen  de  middel fle  en  achterlle  pooten  wordt  men 
een  verheven  Buikfchild  gewaar,  het  welk  ter  plaatze,  daar  het  fraaller  toe- 
loopt, ook  iets  vlakker  wordt.  Aan  den  hals,  tuifchen  de  middel-  en  voor- 
pooten,  zit  een  fpits,  dat  hier  echter  niet  van  dienst  is,  gelyk  by  de  Water- 
Luizen,  die  het  tot  een  zuiger  gebruiken  :  want  de  Water-Kevers  hebben  al 
hun  byt-werktuig  voor  aan  den  Kop;  het  welk  naar  een  knyptang  gelykt ,  dat 
de  Kever  open  en  toe  doen  kan;  en  diergelyke  tangen  hebben  alle  tnfeften, 
die  met  geen  zuiger  voorzien  zyn.    Onze  Kever  heeft  ook  geen  zuiger  noo- 

di.'i . 


InSLCTOKV?\  A(XUAriLIüM.CLASSIS  I 


.itUJijfelfi^il^  i^xc 


DER    WATERINSECTEN.     Tab.  UI  165 

'dig  ;  nademaal  hy  van  zyne  fpyze  ,  in  allerhande  dood  aas  beftaande  ,  niet  T.ab.  III. 
zuigt,  maar  zo  veel  afl<naa'j;t  als  hy  ter  zyner  verzaJigingenoodig heeft.  Wy- 
ders  zien  wy  ook  nog,  in  de  Figimr  dezer  ondervlakte,  op  iioedanig  eenewy- 
ze  de  pooten  ingeleed  zyn ,  en  dat  de  ballen  aan  de  voorp  !Oten  hier  even  zo, 
als  aan  de  grootere  foorten  'lab.  1.  en  If. ,  gevonden  worden;  ooU  is 'er  onder 
de  verdiepte  rondjes  tien,  die  de  anderen  in  grootte  overtreft. 

§•  9. 

In  het  befchryven  der  grootere  foort  van  Water-Kevers  hebbe  ik  airede  aan- 
gemerkt ,  dat  het  Mannetje  zich ,  door  middel  van  deze  ballen ,  by  het  paa- 
ien,  aan  't  Wyfje  vallhoudt:  nu  kon  het  gebeuren  ,  dat  hy,  die  in  het  eerlle 
Deel  der  Poctifche  Werken  van  den  beroemden  Heer  Dr.  TniLLbR  het  Ge- 
dicht, genoemd  IVondcr  des  /ilmacb'.igsn  en  yllwyzen  Scheppers ,  by  de  tecling  en 
voonp'.ant'wg  der  Forfchen ,  geleezen  had  ,  daar  door  tot  de  gedachten  gebragc 
wierd,  dat  de  bevruchting  van  onzen  Wyfjes-Kever  ook  even  zo,  als  by  de 
Vorfchén,  volgens  de  befchryving  van  gemelden  Dichter  ,  gefchiedde.  Om 
dit  voor  te  komen  kan  ik  hier  aangaande  de  Kevers  verzekeren  ,  dat  hunne 
deelen  ,  welken  zy  tot  de  voortteeling  noodig  hebben ,  achter  aan  't  lyf  zitten ; 
vermits  ik  niet  alleen  gezien  hebbc,  dat  ze  zich,  geduurende  de  paaring,  door 
dezelven  met  elkander  vereenigd^in  ,  maar  ook  dat  het  Wyfje  de  bevruchte 
Eieren  ,  door  het  achterdeel  van  't  lyf,  van  zich  geeft.  Doch  betreffende  de 
Vorfchén,  en  derzelver  paaring,  zo  twyffele  ik  nog  grooilyks  ,  of  die  wel  op 
zodanig  eene  wyze  gefchiede,  als  de  Heer  Dr.  Triller  dezelve  befchryfc. 
Hy  zegt,  dat  men,  noch  aan  't  Mannetje,  noch  aan  't  Wyfje  der  Vorfchén, 
eenig  teken  van  een  uiterlyk  teeTtid  ontdekken  kan.  Dat  ,by 't  mannelykge- 
flacht,  de  zaadvaten  van  binnen  aan  den  ruggegraad  naar  boven  loopen,  en 
in  den  duim  van  den  voorften  poot  eindigen  ;  waar  aan  een  gatig  fponsachtig 
vleefch  zit,  door  't  welke  het  in  de  voorpooten  vergaderde  zaad  iyn  uitgang 
zou  hebben.  By  het  Wyfje  zouden  in  tegendeel,  uit  de  lyfmoeder,  twee  in 
elkander  gewikkelde  gangen  naar  de  armen  iüopen ,  en  naderhand  in  de  borfl 
zinken.  Wanneer  dan  het  Mannetje  met  het  Wyfje  paaren  wil ,  fpringt  het , 
gtly  k  de  Heer  Dr.  Triller  dit  voorftelt ,  op  den  rug  van  hetzelve  ,  en  om- 
lluit  het,  met  zyne  voorpooten  ,  zo  vaft  als  mogelyk  is;  waar  door  Jan  de  dui- 
men der  voorpooten  op  de  borfl  komen,  en  zich  zo  vall  daar  aan  houden,  dat 
ze  naauvvlyks  los  te  maaken  zyn;  hier  op  vloeit,  volgens  zyn  zeggen,  uit  het 
fponsachtig  vleefch  dezer  duimen  de  teelings-vochtigheid  ,  door  de  verdunde 
huid  der  borll  van  't  Wyfje,  en  bevrucht  de  Eieren  van  't  zelve.  Deze  be- 
fchryving van  de  voortteeling  der  Vorfclien,  zegge  ik  ,  komt  my  nog  zeer  twyf- 
felachtig  voor.  Voor  eerfl:  ,  zo  wordt 'er  niet  bygezegd,  of  hec  W\f,e  zich 
ook  door  de  bord,  of  door  een  ander  kanaal  ,  van  de  bevruchte  i!.ieren  ont- 
lafl.  Ten  anderen  befchryfc  de  beroemde  ii  w  a  m  m  t  R  d  a  m  ,  in  zyne  mecr- 
X  3  maals 


1(^6  EERSTECLASSE 

Tab.  III.  maals  van  my  aangehaalde  koftbaare  Hiflorie  der  Infefien  ,  de  paaring  der  Vor- " 
fchen,  en  't  geen  'er  by  voorvalt,  niet  alleen  gantfch  anders,  maar  ook  zyn 
de  daartoe  benoodigde  deelen ,  die  hy  opgeeft,  zeer  onderfcheiden  van  die, 
welken  in  de  bovengenoemde  befchryving  voorla)men.  Nu  wil  ik  wel  beken- 
nen,  dat  de  onbetwistbaare  bekwaamheid,  met  welke  Swammerdam  ook  de 
kleinfte  Infeften  will  te  ontleeden  ,  eene  flerke  beweeg-oorzaak  is,  die  myop 
zyne  zyde  trekt;  maar  dewyl  het  hier  de  plaats  niet  is,  om  deszelfs  gevoelen 
omllandig  te  verhandelen ,  te  meer  om  dat  de  Vorfchen  niet  onder  de  Infec- 
ten  behooren,  zo  zal  ik  hier  alleenlyk  zyne  befchryving  met  korte  woorden  ter 
nederftellen.  Het  Mannetje  der  Vorfchen  ,  zegt  hy,  zit  op  den  rug  van  't 
Wyfje,  en  omvat  het  zelve  met  zyne  voorfle  pooten;  welker  vingers  het  in 
elkander  vouwt,  even  als  men  gewoon  is  by  het  bidden  te  doen,  en  wel  zo 
vaft,  dat  men  dezelven  niet  zonder  geweld  konne  losmaaken  ;  waar  by  dan  de 
duimen,  ten  zeifden  tyde,  met  hun  fponsachtig  vleefch,  zeer vaflaandeborll 
van  't  Wyfje  zitten.  In  deze  vereeniging  blyven  de  Vorfchen  eenige  dagen 
achtereen  ,  tot  dat  het  Wyfje  de  Eieren  door  het  achterdeel  van  zich  geeft ;  als 
dan  helpt  het  Mannetje ,  door  het  ftcrk  drukken  zyner  armen  ,  niet  alleen  de 
Eieren  uitdryven,  maar,  dewyl  zyn  achterdeel  verre  over  't  achterdeel  van  't 
Wyfje  heen  hangt,  zo  laat  het  te  gelyk  zyn  Zaad  daaruit  op  de  Eieren  vallen, 
en  bevrucht  dezelven.  Deze  paaring  heeft  S  w  a  m  m  e  r  d  a  m  met  eigen  oogen 
gezien,  en  mogelyk  hebbe  ik  in  't  aanftaande  Voorjaar  gelegenheid,  om  zulks 
van  's  gelyken  waar  te  neemen :  wanneer  ik  niet  zal  nalaaten,  mynen  genegen 
Leezers,  van 't  gene  ik  zelf  opgemerkt  hebbe,  by  gelegenheid  een  omilandi- 
ger  bericht  te  geeven.*  Verzoekende  voor  tegenwoordig  verfchooning,  dat 
ik  hier  wat  verre  uitgeweid  hebbe ,  keere  ik  nu  verder  weder  tot  de  Water- 
Kevers. 


De 


Hy,  die  van  de  teeling  en  voortplanting  der  ^'or^cben  en  Padden  grondiger  begeert  onderrichtte 
zyn ,  kan  zyne  nieuwsgierigheid  volkomen  voldoen  ,  als  hy  de  Natmaijke  Hijlorie  der  Vor- 
fchen en  laadden  van  den  Heer  Rdfel  gelieft  te  doorbladeren.  Dit  voortreflelyke  Werk,  in  't 
Eerde  Deel  dezer  Befchryvinge  reets  meermaals  aangehaald ,  't  welk  de  Heer  Rüfel  van  de  voort- 
teeling,  wasdom,  en  andere  in-  en  uitwendige  EigeKfchappen  dezer  Iborte  van  Schepzelcn,  in 
groot  Folio ,  in  't  licht  heeft  gcgeeven ;  is  by  de  Erven  van  den  Heer  Rüfel  te  Neurenberg ,  en 
by  de  Uitgeevers  van  het  tegenwoordig  Werk  te  bekomen, 

Kleemann. 


DER    VV  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tah.  IV.  167 

De  zwarte  Water-Kever,  van  middelbaar  e  groots^ 

met  eene  ronde  verheven  hovenvlakte^  benevens 

zynen  Worm  en  deszelfs  Ferandering. 


De  verfcheiden  foorten  van  Water-Kevers  ,  die  in  ons  WaereIdsgedeeItexA3.iv. 
te  vinden  zyn,  maaken,  voor  zo  veel  ik  weet,  maar  twee  Hoofdfoor- 
ten  üic.  De  eene  is  die,  waar  mede  ik  deze  ClafTe  begonnen  hebbe;  en  daar 
onder  behooren  alle  VVater-Kevers  met  een  plat  of  breed  gedrukt  lyf,befl:aan- 
de  in  grooten  en  kleinen.*  De  andere  foort  vervat  dezodanigen,  welker  bo- 
venvlakte  rond  en  verheven  is  ;  doch  het  getal  van  dezen  is  gering,  en  'er  zyn 
my  tot  hier  toe  maar  drie  of  vierderleie  foorten  van  bekend  geworden.  'I'eweeten 
ééne  zeer  groote,  waar  van  de  Heer  Frisch  ,  in  zyn  tweede  Deel  van  pag. 
27  tot  32  gewag  maakt  j  gelyk  ik  in  't  begin  dezer  ClalTe  reets  gemeld  hebbe; 
en  van  welken  hy  zegt,  dat  dezelve  voortkomt  uit  een  Worm,  die  de  pooten 
op  den  rug  heeft;  dien  ik  echter  tot  heden  nog  niet  hebbe  konnen  ontdekken. 
Hier  op  volgt  die  gene,  welken  wy  op  deze  IV^'^  Tah.  afgebeeld  zien,  en  ik 
thans  befchryven  zal ;  wyders  zyn  my  nog  eene ,  of  twee ,  kleine  foorten  be- 
kend. 


De  tegenwoordige,  in  de  i'*^  en  a''*  Fig.  afgebeelde  ,  blinkende  en  zwarte 
Water-Kevers  van  middeibaare  grootte,  zyn  alle  jaaren  ,  van  't  voorjaar  totin 
den  Herfll,  by  ons,  in  lliillaande  wateren  te  vinden.  Hierom  ziet  men  hen 
ook  in  byna  alle  waterplalTen  heen  en  weder  zwemmen;  dat  echter gemeenlyk 
wat  langkzaam  gefchiedt,  vermits  hy  geene  zo  breede  Roeipooten  heeft,  als 
de  drie  voorgaande  foorten  van  achteren  hebben.  Ook  is  by  dezen  het  Man- 
netje niet  zo  ligt  van  het  Wyfje  te  onderfcheiden :  want  fchoon  ik  'er  menig- 
maal eenigen  gevangen  hebbe,  terwyl  ze  paarden  en  op  elkander  zaten ,  of 
aan  elkander  vaft  hingen,  zo  kon  ik  nochtans  ,  hoenaauwkeurigik  zebefchouw- 
de,  geen  ander  onderfcheid  daar  aan  ontdekken ,  dan  dat  het  Mannetje,  dat 
boven  op  zat ,  my  zomwylen  iets  kleiner  voorkwam  ,  dan  het  Wyfje. 

§.   3. 

*  Van  deze  laatftcn  heeft  'er  de  Heer  Rijfel  een  in  liet  lilde  Deel ,  onder  de  Polyuen  ,  op  Tab. 
XCIX.  Fig.  I.  en  2,  met  een  zwerm  van  Polypen,  die  'er  doorgaans  aanhangen  ,  afgebeeld. 

Klee.makn. 


Tac.1V. 


i6s  EERSTECLASSE 

§.  3. 


F/g.  1.  Doch  Iaat  ons  den  Kever  in  de  i**  Fig.  eens  wat  van  naderby  befchouwen. 
Dezelve  toont  ons  zyne  bovenvlakte,  welke,  als  gezegd  is,  eene  zwart-blin- 
kende  koleiir  heeft,  en  waar  aan  het  deel,  dat  de  vleugeldekiels  uitmaakt, 
wel  het  meefte  rond  verwulfd  fchynt  te  zyn.  De  Kop  is  met  vier  fprieten 
voorzien  ,  van  welken  het  vooraan  ftaande  paar  langer  is ,  dan  die  op  zyde  by 
de  oogen  uitfleeken  ;  doch  beide  de  paaren  hebben  aan  de  einden  zwarte  kolf- 
jes ,  en  zyn  voor  't  overige ,  benevens  de  zes  pooten ,  roodachtig-bruin  van 

Fig.  2.  koleur.  De  2^<=  Fig.  vertoont  de  ondervlakte  van  dezen  Kever,  die  doorgaan- 
de roodachtig-bruin  is.  Het  Buikfchild,  dat  wy  aan  de  voorige  iborcen  ge- 
zien hebben,  ontbreekt  hier;  en  in  de  plaats  van  't  zelve  ziet  men  ,  tufTchen 
de  pooten,  eene,  in  de  lengte  uitloopende,  tamelyk  fmalle  verhooging,  aan 
welker  beide  7yden  de  pooten  hunne  inleding  hebben.  Het  kortfte  paar  poo- 
ten flaat  onder  het  halsfchild ,  en  de  twee  overige  paaren  zitten  aan  't  achter- 
lyf  vaft  leder  poot  beltaat  uit  drie  deelen;  waar  van  het  laatfte,  aan  de  vier 
achterften,  van  omtrent  vyf  kleine  leden  te  zamengefteld,  en  tot  aan  't  mid- 
delfte  en  grootfle  deel ,  daar  de  twee  doornpunten  liaan  ,  met  bruine  hairen 
begroeid  is;  welken  het  roeien,  dal  met  deze  pooten  gefchiedt  ,  des  te  ligter 
maaken. 


Zo  dra  my  deze  Kever  bekend  was,  ftelde  ik  alle  pooging  in  't  werk,  om 
ook  den  Worm  te  leeren  kennen,  waar  uit  hy  zyn  oorfprong  mogt  hebben; 
maar  alle  myne  moeite  was  by  herhaaling  vergeeffch.  Ik  deed  myn  beft  wel 
om  te  zien,  of  ik  denzelven  ook  op  die  wyze  machtig  konde  worden,  zo  ais 
ik  de  voorigen  verkreegen  hadde;  naamlyk  uit  de  door  een  Wyfje  geleide  be- 
vruchte Eieren;  maar  dat  gelukte  my  voor  ditmaal  ook  niet.  Ja  zelfs,  de- 
wyl  ik  federt  eenige  jaaren  al  dikwyls  uitgeweefl  was ,  om  met  myn  Schepnet- 
je  te  viiTen,  en  nog  nooit  een  Worm  gevangen  had ,  van  welken  ik  waarfchyn- 
lyk  vermoeden  konde,  dat  hy  in  zulk  een  Kever  veranderen  zoude;  zo  begon 
ik  byna  op  de  gedachten  te  konden,  dat  dezelve  zich  niet  in  't  Water,  maar 
op  het  Land  onthouden  moeft  ;  doch  geduld  en  tyd  hebben  my  eindelyk 
beter  geleerd. 


§■  5- 


Toen  ik  in  den  voorigen  Zomer  eens  aan  den  kant  van  een  diepen  poel  zat, 
en  naauwkeurig  toezag ,  of  de  daarin  woonende  Infeften  zich  niet  door  hun- 
ne 


DER    WATER-INSECTEN.    Tah.  IV.  i6^ 

ne  beweeging  verraaden  zouden,  ontdekte  ik,  na  een  weinig  flil  zittens,  on-  Taji.  ÏV. 
der  andere  VVater-  Infetten  ,  ook  een  kleinen  Worm,  die  uit  de  diepte  naar 
boven  kwam ,  en  langkzaam  heen  en  weder  zweefde  ,  maar  ook  wel  dra  we- 
der te  rug  keerde  naar  de  diepte  van  't  water.  Vermits  ik  hem  zeer  wel  in  'c 
oog  gehouden  had  ,  zag  ik  wel  haafb ,  dat  het  een  my  onbekende  gaft  ware  ; 
en  dit  maakte  my  des  te  begeeriger  om  hem  wat  naauwer  te  bezichtigen ;  maar 
het  fcheen,  dat  hy  myn  geduld  beproeven  wilde:  want  na  dat  ik  hem  eens  ge- 
zien had  ,  bleef  hy  gcduurig  in  't  midden  van  't  water,  en  zo  verre  van  my 
af,  dat  ik  hem  met  myn  fchepnetje  niet  wel  bereiken  konde;  doch,  na  dat  iic 
byna  een  uur  lang  op  hem  geloerd  had,  betaalde  hy  my  dat  wachten,  methec 
verlies  zyner  vryhcid;  doordien  hy  zo  naby  my  opkwam,  dat  ikhemopmyn 
gemak  betrapte. 

§.  ó. 

Op  dien  tyd  was  hy  niet  grooter  dan  hy  in  de  5'^^  Fig.  afgebeeld  is,  en  zy ■  Fig.  j. 
ne  lengte  belloeg  niet  veel  meer  dan  een  halven  duim.  Zyngantfchelyfwas , 
benevens  de  ter  wederzyde  llaande  zwem-  of  vin-vederen  ,  bruin ,  en  de  kop 
geel;  het  overige  zullen  wy  in  de  Figuuren ,  waarin  hy  volwasfen  afgebeeld 
is,  duidelyk  zien.  Men  zal  zich  ligt  konnen  verbeelden  ,  dat  myne  grootfle 
zorge  nu  was,  te  overleggen,  hoe  ik  mynen  nieuwen  Gaft  het  beft  mogte  huis- 
veften.  Ik  deed  hem  ten  eerften  met  alle  voorzichtigheid  in  een  glas ,  dat  ik 
by  my  had,  en,  t'huis  gekomen  zynde,  zocht  ik  uit  te  vinden,  wat  tochzy- 
ne  aangenaamfte  fpyze  ware.  Zyn  fterk  tanggebit  deed  my  ten  eerften  be- 
fluiten,  dat  hy  van  andere  Water-Infeften  moeft  leeven;  doch  toen  ik  hem  de- 
zelven  gaf,  en  bemerkte ,  dat  hy  'er  geen  luft  toe  had ,  was  ik  al  weder  voor 
zyn  aanftaande  verlies  bekommerd.  Maar  ten  allen  gelukke  duurde  dat  vaften 
niet  lang ;  want  toen  ik  den  volgenden  dag  naar  zyn  welftand  kwam  zien ,  zag 
ik  zyne  huid  op  den  bodem  van  't  glas;  de  Worm  was  frifch  en  gezond,  en 
iets  helderer  van  koleur.  Dus  was  my  nu  de  oorzaak  van  zynen  flechten  eec- 
luft  bekend ,  welke  in  de  verandering  van  huid  beftaan  had  ;  na  verloop  van 
éénen  dag  verkreeg  de  huid  ook  weder  de  voorige  donkere  koleur  ,-hy  was  gree- 
tiger  op  de  fpyze;  en  't  baarde  my  niet  weinig  vergenoegen,  wanneer  ik  zag  , 
dat  hy  de  kleine  en  weeke  Water-lnfe6len ,  welken  ik  hem  bezorgde ,  verteerde. 

§.  7. 

Na  deze  verandering  van  huid  verkreeg  myn  Worm  ,   eer  'er  nog  8  dagen  Fig.  4. 
verloopen  waren  ,   reets  de  grootte  van  de  4''^  Fig.  die  byna  een  duim  uit- 
maakt: doch  het  zal  niet  ondienftig  zyn  denzelven  in  deze  groote,  aangaan- 
de de  geftalte  en  koleur,  eens  te  befchouwen;  dewyl  hy  dit  gewaad  niet  lang 
meer  behouden  zal.     Zyne  gantfche  bovenvlakte  is ,  tot  aan  den  kop,  nog 

a</«  Deels  ïftt  Ssuk.  Y  dou- 


170  EERSTECLASSE 

Tab.  IV.  donker-bruin  gelyk  te  vooren  ;  hoewel  'er  nu  op  ieder  ring  ,  den  hals  en  't 
laatfle  lid  uitgezonderd ,  vier  zwarte  punten  te  befpeuren  zyn.  De  ondervlak- 
te  is  helder  oker-geel  ,  en  van  deze  af  loopt  'er  over  alle  de  inkervingen  der 
leden  ,  overdwars ,  een  boordzel ,  dat  iets  helderer  is  dan  de  koleur  van  den 
rug.  Het  lyf  loopt  van  achteren  fpitzer  toe  dan  van  vooren  ;  en  aan  't  einde 
van  't  fpitze  achterdeel  zit  een  paar  nederwaarts  geboogen  hoekvormige  brui- 
ne fpitzen ,  die  echter  niet  hard  ,  maar  tedei:  en  week  zyn.  Aan  ieder  der  ze- 
ven ringen,  die  op  het  laatfte  lid  volgen,  ziet  men  ter  wederzyde  een  veze- 
lig  punt,  gelyk  een  doorn,  dwars  nitfteeken,  dat  eigenlyk  niet  anders  is  dan 
eene  vin -veder,  waar  van  'er  onze  Worm  14  heeft  ,  die  van  dezelfde  koleur 
zyn  als  de  rug.  De  Kop  is  langkwerpig  en  plat ,  van  vooren  breeder  dan  om- 
trent den  hals;  op  ieder  zyde  ziet  men  een  zwart  punt,  en  over 'tmiddenloo- 
pen  twee  (Ireepjes  van  die  eigenrte  koleur.  Deze  Kop  is,  met  eene  taraelyk 
fterke  Vangtang,  gewapend;  en  ieder  deel  van  dezelve  heeft  ,  behalve  de  ui- 
terfte  gekromde  fpitzen  ,  van  binnen  nog  twee  fcherpe  tanden ,  byna  als  de 
hoorn  van  een  vliegend  Hart ;  waar  van  vvy  verder  by  de  befchry ving  van  den 
volwaiTen  Worm  zullen  fpreeken.  Voor  't  overige  zyn  de  6  pooten  van  dezen 
Worm  niet  zeer  lang,  geel  van  koleur,  en  zeer  dun.     Onder  het  water  gaat 

^7;v  ^.  hy  gaerne  ergens  aanzitten,  en  wel  veeltyds  in  die  geflalte  ,  als  de  5''«/'}>.  ver- 
toont; dat  naamlyk  de  kop  naar  beneden  ,  en  het  achterdeel  naar  boven  ko- 
me  te  ftaan ;  wanneer  hy  ook  dikwyls  ,  met  zyne  achterlle  punten ,  de  opper- 
vlakte van  't  water  bereikt  ,  en  ,  gelyk  zeer  waarfchynlyk  is,  door  deielvea 
lucht  fchept. 


Onze  Worm  behield  de  bovengemelde  grootte  en  huid  niet  langer  dan  7  of 
B  dagen ;  na  verloop  van  dien  tyd  verwiffelde  hy  andermaal ,  en  toen  zag  hy 
'er  byna  wit  uit:  doch  dit  duurde  pas  een  halven  dag,  of  hy  wasaldonkerer; 
hoewel  hy  de  voorige  donkere  koleur  niet  weder  kreege  ;  en  deze  koleur  be- 
F;g.6.  hield  hy  tot  dat  hy  zyne  volkomen  grootte  bereikt  had  ,  zo  als  hy  in  de  6^'^  F/^. 
onder  't  oog  gebragt  is.  Zyne  lengte  beliep  toen  ongeveer  i  ^  duim.  De  kop 
bleef  met  zyn  groot  takkig  tanggebit  oker-geel ,  en  zyne  overige  deelen  lieten 
zich  toen  veel  beter  en  duidelyker  onderkennen  ,  dan  te  vooren.  Hier  door 
ontdekt  men  nu  tuiTchen  de  vangtang  ,  voor  aan  den  kop ,  een  zuigpunt ,  dat 
eenigzins  breed  en  flomp  is  ,•  en  waar  aan  van  vooren  nog  een  kleiner  deeltje 
zit,  het  welk  de  Worm  uitfchuiven  en  intrekken  kan,  Van  onderende  ge- 
melde Vangtang  komen  vier  tedere  geele  fprieten  te  voorfchyn,  waar  van  de 
twee  buitenften  langer  zyn  ,  dan  de  beiden  daartuilchenftaande.  Verder  ziet 
men  ook  op  den  kop,  in  het  midden,  eene  zwarte  langkwerpige  vlak,  welke 
van  vooren  als  eene  vierkante  ruit  eindigt,  daar  benevens  wordt  men  insge- 
lyks  ter  wederzyde  de  oogen  gewaar  ;   die  uit  ettelyke  zwarte  puntjes  te  za- 

ir.en- 


DER    W  A  T  E  R- 1  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  IV.  tjt 

men  gefield  zyn.  Vermits  de  langkwerpige  en  platte  kop  reets  uit  zichzelve  Tah.  IV» 
opwaarts  gekromd  zy,  zo  is  't  geen  wonder,  dat  de  Worm  denzelven  altoos 
indiervoege  draagt :  het  daarop  volgende  Halsfchild  is  rond  verhevea,  bruin 
van  koleur,  boven  dien  met  zwart- bruine  gekromde  flreepen  getekend  ,  en 
ook  met  diergelyken  aan  't  einde  geboord.  De  bo\en  vlakte  van  den  rug  is 
merkelyk  van  de  ondervlakte  des  lyfs  onderfcheiden  ;  en  nademaal  de  verhe- 
ven ringen  van  't  lyf  diepe  inkervingen  hebben  ,  zo  ziet  men  ook  eene  zeer 
fcherpe  affneede  van  de  beiderleie  koleuren.  De  hovende  is  bleek  bruin  -  ach- 
tig-graauw,  de  onderfle  bleek  graauwachtig-wit;  doch  deze  beide  alzo  geko- 
leurde  deelen  zyn  doorzichtig.  Jn  de  bovenden  kan  men  de  zwarte  punten  nog 
befpeuren,  welken  by  den  jongen  Worm  reets  waargenomen  zyn;  doch  nu  is 
*er,  tulTchen  dezelven,  in 't  midden,  ook  een  e  donkere  linie  getoogen,  die  zich 
tot  aan  den  zevenden  ring  uitdrukt;  op  de  drie  volgenden  ziet  men  eenebree- 
de,  gekromde,  geelachtige  linie,  die  aan  'c  laatde  lid  eindigt;  en  dewyl  het 
zeer  duidelyk  blykt  ,  dat  'er  in  dezelve  eene  beweeging,  gelyk  die  van  eene 
Pols-ader,  is,  zo  fchynt  het,  als  of  hier  in  den  grooten  Worm  nog  een  klei- 
ner Worm  leefde.  De  veertien  weeke  en  takkige  zwem-  of  vin-vederen,  die 
ter  wederzyde  dwars  afdaan,  welken  de  Worm  naar  believen  in 't  zwemmen 
ter  zyden  uit  of  naar  achteren,  en  ook  naar  boven  beweegen,  of  aan 't  lyf  leg- 
gen kan,  zyn  nu  niet  meer  bruin,  maar  wit-graauw:  dus  zien  'er  ook  de  tede- 
re ,  aan  't  achtereinde  zittende  en  binnenwaarts  geboogen  haakfpitzen  uit; 
maar  de  zes  pooten  zyn  nog  geel ,  zo  als  ze  te  vooren  waren  ;  en  aan  de  twee 
eerde  leden  of  ringen  hangen,  in  plaats  van  vin-vederen,  ettelyke  hairtjes  op 
een  punt  te  zamen. 

S-9. 

In  't  zwemmen  draagt  onze  Water-  Kever- Worm  het  fpitstoeloopende ach- 
terdeel van  zyn  lyf,  dat  aan  't  einde  domp  en  zwart  bezoomd  is,  nog  hooger 
opgeboogen  dan  den  kop  ,  gelyk  de  6^"=  Fig.  vertoont  ;  doch  dat  hy  fiiel  van 
beweeging  zou  zyn ,  hebbe  ik  niet  konnen  befpeuren.  Wanneer  onze  Worm 
ftil  en  in  rud  zit,  loert  hy  gemeenlyk  op  zynen  roof,-  komt  hem  dan  een  In- 
feft,  dat  hy  oordeelt  te  konnen  bemagtigen,  te  na,  zo  fpert  hy  zyne  Vang- 
tang  wyd  van  een ,  en  zoekt  hetzelve  voorzichtig  en  behendig  te  betrappen. 
Als  hy  't  in  zyn  geweld  heeft,  verteert  hy  'er  niets  van  onder  water,  gelyk  de 
andere  Wormen  doen  ;  maar  hy  klimt  by  het  vade  lichaam ,  waar  op  hy  zit , 
in  de  hoogte;  (zie  Fig.  7,)  indiervoege,  dat  hy  met  zyn  kop  en  den  geroof  Fig.j. 
den  buit  boven  de  oppervlakte  van  't  water  kome.  Als  dan  drukt  en  kwetst 
hy  het  gevangen  Infeél  met  zyne  takkige  tang  dermaate,  dat 'er,  na  dat  hy 'er 
ai  het  fap  uitgezoogen  heeft ,  niets  anders  dan  de  bloote  huid  van  overblyve. 
'lerwyl  nu  onze  Worm  op  die  manier  zyne  fpyze  verteert,  kan  een  opmerk- 
zaam befchouwer  zeer  duidelyk  befpeuren,  dat  het  tongenvormig  fpits,  bet 
Y  2  wel- 


I7a  EERSTECLASSE 

Tab.  IV.  welk  tufTchen  de  vangtang  ftaat,  in  eene  geduurige  beweeging  is:  ten  minden 
hebbe  ik  zulks  meer  dan  eens  waargenomen,  en  ik  twyffele  derhalve  niec, 
of  dit  lid  wel  tot  iets  anders  dan  tot  zuigen  gefchikt  zou  zyn. 


Na  dat  'er  nu  weder  8  dagen  verloopen  waren  ,  verloor  myn  Worm  ander- 
maal den  eetlust  ;  en  liet ,  ten  aanzien  der  Infeften ,  die  tot  hier  toe  zyne 
lekkere  beetjes  waren  geweeft ,  eene  groote  onverfchilligheid  blyken.  Hier- 
om begon  ik  op  nieuw  beducht  te  worden  ,  dat  ik  hem  ,  nog  voor  zyne 
verandering  van  gedaante  ,  zou  verliezen  ;  te  meer  ,  dewyl  ik  tot  nog  on- 
kundig was ,  of  hy  grooter  moed  worden ,  en  bygevolg  wederom  vervellen 
zou:  en  dewyl  men  by  diergelyke  gelegenheden  alles  beproeven  en  onder- 
zoeken moet,  om  zeker  te  gaan ,  zo  verzuimde  ik  ook  nu  mynen  Worm  niet; 
maar,  denkende  dat  mogelyk  de  tyd  zyner  veranderinge  gebooren  was,  zo 
bragt  ik  hem  in  een  pot,  waarin  hy  naar  welgevallen  water  of  aarde  kon 
hebben.  Ik  zag  ook  ,  met  veel  vermaak,  wel  haafh,  dat  ik  voor  ditmaal 
in  myne  meening  niet  bedroogen  was  :  want  de  Worm  had  naauwlyks  een 
dag  in  dien  pot  geweeft ,  of  hy  verborg  zich  onder  de  zoode  ,  waar  mede 
ik  de  daarin  zynde  aarde  bedekt  had.  Om  hem  nu  in  deze  nieuwe  woo- 
ning niet  zo  ras  te  flooren ,  deed  ik  myne  nieuwsgierigheid  drie  dagen  ge- 
weld aan;  doch  na  verloop  van  dezelven  zag  ik  eens  naar  myn  Worm,  en 
bevond,  dat  hy  reets  eene  ovaale  holligheid  vervaardigd  had,  waarin  hy  te 
zanien  gekromd  rudtte.  Naderhand  bezag  ik  hem  zorgvuldig  ten  minden 
eenmaal  in  de  wctk  ,  maar  ik  kon  in  langen  tyd  geene  andere  verandering 
aan  hem  befpeuren ,  dan  dat  hy  korter  en  dikker  wierd  ,•  dit  gaf  my  ten  min- 
den zo  veel  trood,  dat  ik  my  nog  van  zyn  leven  verzekerd  hielde;  aan- 
gezien hy  anders  zo  wel  in  de  dikte  als  in  de  lengte  zou  afgenomen  heb- 
ben. Na  dat  hy  eindelyk  vier  weeken  in  zyn  hol  verblyf  gelegen  had,  ver- 
Fi's-"»  fcheen  hy  in  de  gedalte  van  zodanig  eene  Fop,  als  wy  in  de  S''«  jft^.voor 
ons  zien. 

§.  ir. 

Deze  Pop  heeft  eene  groenachtige  wit-graauwe  grondverwe.  Haare  dee- 
len,  als  de  kop,  de  pooten,  de  fprieten  en  vleugelfcheeden,  liggen  aan  de 
ondervlakte  van  't  lyf,  byeen-;  en  zyn,  niettegendaande  de  huid,  met  wel- 
ke zy  omgeeven  worden,  zeer  duidelyk  te  onderkennen.  De  geboogen  hals 
is  boven  den  kop  met  bruin-geele  hairen  bezet  ,  en  de  in  den  kop  zitten- 
de oogen  zyn  bruin.  De  leden  van  't  achterlyf  vertoonen  zich  aan  de  zy- 
den  met  groenachtig-witte  hairen  bezet ;  en  aan  't  achtereinde  ziet  men 
een  geel  lid  ,  dat  met  twee  fpitzen  eindigt ,  en  zeer  veel  gelykenis  heeft 
met  eene   fikkei  of  halve  maan.     Deze  Pop  was  voor  't  overige  zeer  ge- 

voe- 


JjysJX  JOK  ll^\  A  qU\TILIU7\CL.iSSlS  I 


U7a  .t 

IclJV 

é9ÊÊk 

W^ 

'aI 

l 

DER    WATER-INSECTEN.    Tab.  IV. 


173 


voelig ,  en  de  minfle  aanraaking  kon  ze  ten  eerden  in  beweeging  brengen ;  Tab.  IV. 
des  ik  met  goeden  grond  mogte  hoopen,  dat  'er  eindelyk  het  Schepzel, het- 
welk in  de  Poppenhiiid  verborgen  zat  ,  uit  te  voorfcbyn  zou  komen.  Het 
zek-e  verfcheen  ook  ,  na  verloop  van  10  dagen  :  want  toen  zag  ik  in  de 
holligheid  ,  waar  in  de  Pop  bevoorens  gelegen  had  ,  benevens  de  ledige 
huid ,  een  witten  en  nog  gantfch  weeken  Kever  ;  dien  ik  derhalve  nog  zo 
lang  liet  liggen  ,  tot  dat  hy  zyne  behoorlyke  hardigheid  en  fterkte  beko- 
men had.  Toen  ik  hem  eindelyk  na  8  dagen  weder  bekeek  ,  bevond  ik 
hem  volmaakt;  en  ik  zag  ten  zelfden  tyde,  tot  myn  grootfte  vergenoegen, 
dat  het  de  eigende  Water-Kever  ware  ,  wiens  oorfprong  my  tot  dien  tyd 
toe  onbekend  was  geweeft,  en  dien  ik  hier  op  Tal/.  IV.  afgebeeld  en  voorts 
befchreeven  hebbe. 


Y  3  VOOR. 


TO  Q  M,  M  m  :}IL  Z  €  M  T 


T  OT    D  E 


T  fV  E  EDE    C  L  A  S  S  E 


D    E 


WATER-INSECTEN. 


Jfaarin   derzeher  Oorfprong ,  Verandering  ,  en  andere 

wonderbaar  e  Eigenfchappen  in  het  daglicht 

gefield  worden. 

Waar  by  gevoegd  is  eene  vergelyking  van  zommige  Zaadsn  van  Bot- 
men  en  Planten  met  de  InfeSien. 


§.   I. 

^|***J^^Nermits  ik  hier  mede  een  aanvang  maake  van  de  tweede  Clas- 
*■  \  7  *  fs  '^^'^  Water- Infeélen  ,  zo  zal  het  niet  ondienftig  zyn, 
$  V  S  vooraf  aan  te  toonen,  welke  Infeólen  men  bepaaldlyk  in 
^^^^^1^  dezelve  zal  ontmoeten.  Ik  hebbe  naamlyk  voorgenomen , 
zodanige  Schepzelen  in  deze  ClafTe  te  brengen,  die  wel 
als  Wormen  in  't  water  leeven ,  maar  vervolgens  veranderen  in  Infec- 
ten  met  doorzichtige  Vleugelen;  die  zich  buiten  't  water  onthouden, 
in  de  vrye  lucht  zweeven,  zich  paaren  en  zo  lang  geneeren  tot  dat  ze 
fterven;  doch  die,  als  gevleugelde  Infeólen,  niet  meer,  zonder  te 
verdrinken ,  in  't  water  konnen  bly  ven.  Diergelyke  Infeden  nu  zyn 
eerfllyk  de  zogenaamde  Libellen  oï  PFater-  Mmphen ,  ook  Molenaars 
genaamd;  vervolgens  het  Oever  -  Aas  \  wyders  de  PFat  er- Ri/ps  met 

den 


VOORBER.  TOT  DE  Tweede  Classe  der  WATER- INS. 175 

den  uit  haar  voortkomenden  Vlinder,  en  eindelykde^/^r-^'/^X'/^^/;, 
en  andere  meer.* 


Men  zou  deze  Infeélen,  wegens  hunne  byzondereEigenfchappen, 
ook  wel  onder  verfcheiden  Clallen  konnen  brengen;  maar  op  dat  myne 
Verdeeling  niet  al  te  wyd  uitgebreid  worde,  en  dewyl  ze  met  elkan- 
der daarin  overeenkomen ,  dat  ze  als  Wormen  in  't  water  leeven ,  doch 
zich  als  gevleugelde  Dieren  niet  langer  in  't  zelve  konnen  onthouden, 
en  ze  ook  gezamenlyk  met  doorzichtige  vleugelen  begaafd  zyn;  daar- 
om hebbe  ik  geoordeeld,  dat  ze  gevoeglyk  onder  ééne  Claffe  te  bren- 
gen waren:  echter  zal  ik  niet  nalaaten,  ook  by  ieder  te  melden,  tot 
welke  foort  dezelve  behoore.f 


§-  3. 

*  Als  by  voorbeeld,  de  Water-Muggen  ,  en  de  Water- Vliegen  met  den  Scer- 
pioen- ftaart. 

K  L  E  E  M  A  N  N. 

t  Ik  kan  wel  niet  ontkennen,  dat  de  Heer  Röfel,  by  de  vastdelling  van  zodanige  al. 
gemeene  Kentekenen,  uit  kracht  van  welken  de  Wormen  van  't  Oever- Aas  of 
Hsft,  die  der  Water- Muggen  en  Slakken,  welken  even  zo  wel  in  'c  water  lee- 
ven, tot  dat  ze  gevleugelde  Schepzelen  worden,  en  zich  naderhand  in  't  zelve 
niet  meer,  zonder  te  verdrinken,  konnen  onthouden,  evenalsde Waternimphen 
hier  mede  gelyk  gefteld  worden;  niet  kwalyk  fchynt  gedaan  te  hebben,  dat  hv 
deze  verfcheiden  foorten  van  Water- Infeften  te  zamen  onder  ééne  ClaiTe  ee- 
bragt  heeft.  Maar  ik  kan  ook  niet  nalaaten  te  betuigen,  van  oordeel  te  zvn 
dat  'er  hier  toe,  tuOchen  de  Waternimphen  en  hunne  Wormen,  (zo  wel  no' 
pens  de  geüalte,  als  de  wyze  van  verandering,)  en  tuiTchen  de  Water- Mug- 
gen, Water-Siakken,  Oever- Aas ,  Water- Vlinders  en  derzelver  Wormen  al 
ie  groot  een  onderfcheid  plaats  heeft.  Eene  zo  merkelyke  verfcheidenheid  als 
♦er  onder  de  verfchillcnde  foorten  van  Water- Infeften  gevonden  wordt,  ver- 
diende, myns  bedunkens,  wel,  dat  men  ze  niet  allen  onder  ééne  Claiïe  reken- 
de; maar  ze  veel  eer,  volgens  hunne  wezenlyke  verfchillende  Kentekenen, door 
Onderdeden,  in  zo  veel  verfcheiden  Claflen  bragt ,  als  hun  wezenlyk  Gcflachts- 
Kenteken,  van  'c  Ei  af  tot  aan  de  verandering  ,  fchynt  te  vereifchen.  AI  wie 
maar  met  eenige  opmerkmg  acht  geeven  wil  op  de  verfcheidenheid  welke  tus- 
fchen  de  Waternimphen,  en  de  Waterflakken  en  Muggen,  als  mede  tuflchenhet 
Oeveraas  en  de  Waterviinders  te  vinden  is  ,   zal  werhaaft  ontdekken  ,  dat  alle 

Wor. 


176      VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 


Doch  dewyl  ik  met  de   Waternimphen   een  begin  maake  ,  zo 
kan  ik  niet  voorby  te  zeggen  ,   dat  'er  onder  dezen  ook  eenigen 

ge- 

Wormen  der  Waternimphen  6  Pooten ,  en  eene  byzondere  Vangtang  onderden 
Kop  hebben;  die  zy  ,  als  Roof ■  Infeélen  ,  op  andere  Infedten  jaclit  niaaken- 
de,  fluiten,  waar  door  zy  dezelven  daar  mede  konnen  vangen.  Dat  ook  de  mees- 
ie  Wormen  dier  Waternimphen  ,  welken  als  gevleugelde  Waternimphen  hunne 
vleugelen  vlak  uitgebreid  draagen  ,  van  achteren  een  waterftroom  van  zich  gee- 
ven;  waar  door  ze  zich  de  noodige  beweeging  tot  het  zwemmen  konnen  ver- 
fchaffen.  En  voorts  ,  dat  alle  VVormen  der  Waternimphen  meer  dan  een  jaar 
tot  hunnen  wasdom  noodig  hebben;  en  gezamenlyk,  wanneer  ze  vleugelfcheeden 
krygen,  in  geene  voedzellooze  en  onmagtige  Poppen  veranderen  ,  maar  in  dien 
toeltand  nog  fpyze  gebruiken,  zich  ook  als  vooren  beweegen,  en  alle  hunne  le- 
den gebruiken  konnen.  Dat  daar  en  tegen  de  Wormen  der  Waterflakkeu  en 
Muggen  noch  zodanig  eene  Vangtang,  noch  Pooten,  noch  die  manier  van  zwem- 
men hebben;  en  ook  geen  zo  langen  tyd  tot  hunnen  wasdom  behoeven,  eer  ze 
in  Poppen  veranderen," ("ten  minfte  de  Slakken- Wormen  niet;)  mitsgaders  dat 
ze,  in  Poppen  veranderd  zynde,  noch  eenig  voedzel  gebruiken  ,  noch  zich  als 
■vooren  ,  en  gclyk  de  Wormen  der  Waternimphen  ,  beweegen  konnen;  fchoon 
eenigen  derzelven  in  ftaac  zyn  ,  om  zich  fnel  genoeg  van  hunne  plaats  te  ver- 
fchikken. 

Wyders  is  het  onderfcheid  tuflchen  de  Waternimphen  of  Molenaars ,  en  tus- 
fchen  de  Muggen  en  Slakken  zelven,  niet  minder  ,  dan  tuflchen  derzelver Wor- 
men en  Poppen.  De  Waternimphen  toch  hebben  vier  gladde ,  doorzichtige, 
retvormig -enge  getraliede  vleugelen,  van  byna  gelyke  grootte ; eene gantsch  won- 
derbaare  wyze  van  paaren  ,  een  byt- tanggebit  ,  en  met  hairborflels  begroeide 
pooten.  De  Muggen  en  Slakken  hebben  in  tegendeel  van  dit  alles  niets,  dan 
flechts  twee  vleugelen  ;  die  ook  wel  met  ribben  en  aderen  doortoogen  ,  maar 
nochtans  niet  zo  netvormig  eng -getralied  zyn  ;  en  ,  in  plaats  van  een  tangge. 
bit,  befpcurt  men  by  haar  eene  foort  van  zuig-angel,  of  zuiger,  waar  mede  zy 
hun  voedzel  inzuigen  en  oplekken  konnen.  Even  zo  zyn  ook  de  Muggen  en 
Slakken  zelven  van  elkander  onderfcheiden  ,*  nademaal  de  Waterflakken  door- 
gaans langer  pooten  en  vleugelen,  dan  de  Muggen,  hebben.  Ja  zelfs  is  'er, on- 
der de  VVormen  dier  Waternimphen  ,  welken  de  vleugelen  plat  of  vlak  uitge- 
bi-eid  draagen,  en  die  Wormen  der  Waternimphen,  welken  hunne  vleugelen  op 
verfcheiden  wyzen,  gelyk  de  Dagvlinders,  opftaande  te  zamen  geleid  draagen, 
eene  merkelyke  verfcheidenheid.  Wel  byzonder  vindt  men,  dat  de  eerften zel- 
den van  achteren  met  zulke  Zwem-  of  Roei -vinnen  voorzien  zyn;  en  dat  ze 
zwemmende,  zich  niet,  gelyk  de  Viefchen,  heen  en  weder  beweegen, zo  als  de 
Wormen  der  laatllen  doen  ;  om  nog  van  andere  kenmerken  ,  waar  door  deze 
<  verfchitlendc  foorten  van  Infedten  onderkend  konnen  worden  ,  niet  te  fpreeken. 
Daar  en  boven  zyn  ook  de  Waternimphen  met  haare  Wormen  niet  weinig  on- 
der- 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.  177 

gevonden  worden ,  die  zich ,  zo  wel  als  Wormen ,  als  dan ,  wanneer 
ze  in  gevleugelde  Schepzelen  veranderd  zyn  ,  op  de  Aarde  ont- 

•hou* 

dcrfclieiden  van  't  Ooveraas  en  dcszelfs  Wormen.  Do  Wormen  der  cerrten  heb- 
ben van  achteren  geeoe  zo  lange  hairboritel- fpitzcn,  of  lange  fpitze  vedervinnen, 
noch  ter  weJerzyde  dicrgelyke  kleinen,  gclyk  de  Wormen  van  't  Oeveraas  mee. 
rendccis  bezitten ;  dien  der  laatftcn  ontbreekt  daar  en  tegen  weder  zodani.:;  cenc 
gebittang,  als  die  waar  mede  de  Wormen  der  Watcrnimplien  voorzien  zyn  ;  vves- 
halve  zy  ook  niet  van  den  roof  der  leevcndj  Infeftcn  ,  gelyk  dezen  ,  maar  van  den 
flym  leeven.  En  fchoon  zy,  even  als  de  W^aternimphcn,  wanneer  ze  vleugel  fc'iee- 
den  krygen,  na  een  langkz'aamen  wasdom,  in  gcerc  voedzelloozc  Poppen  verande- 
ren, maar  no^  voedzcl  gebruiken,  eo  hunne  pooteo  beweegcn  konnen ,  zo  blykt 
het  echter,  dat 'er,  zo  dra  ze  gevleugelde  Schepzelen  geworden  zyn,  een  grooton- 
derfcheid  tulTehen  de  Wntcrnimphen  en  tullchen  't  Oeveraas  plaats  heeft.  Behal- 
ve dat  ze  geen  tanggebit,  noch  zulk  een  kop  ,  als  de  VVaternimphen,  en  gecne 
met  hair  begroeide  pootcn,  maar  gladde  en  langer  pooten  hebben,  zyn  ze^ncc- 
rendeels  van  achteren  met  cenigc  lange  hairvorraige  ftaartfpitzcn  voorzien;  daar 
en  boven  befpeurt  men,  dat  hunne  beide  achtervleugels  ,  (welken  zy ,  benevens 
de  voorvleugels,  ook  meer  om  hoog  richten,  daneenige  Poort  der  VVaternimphen  ,) 
ODgelyk  kleiner,  dan  de  voorvleugels,  en,  hoewel  glad  en  doorzichtig,  niet  zo 
nctvormig-eng-getralied  zyn.  Ook  wordt  men  in  hunne  wyze  van paaren  een  zeer 
groot  verfchil  gewaar,-  en  hun  leven  is  ongelyk  korter,  dan' het  leven  der  Water- 
nimphen.  Dat  voor  't  overige  de  VVaternimphen  met  haare  Wormen  van  de  Wa- 
ter-Vlinders  en  hunne  Rupfen  insgclyks  zeer  duidelyk  te  ondeiTcheiden  zyn,  oor- 
deele  ik  overbodig  aan  te  toonen.  Niemand  immers  zal  ontkennen,  dat  degellalte 
dezer  beider  foorten  vanlnfciflen  zo  ontwyffelbaar  van  elkander  te  onderkennen  is, 
dat  men  ze  onmogelyk  voor  zulke  foorten  konne  houden,  die  onder  één  geflachc 
behooren.  Want,  behalve  dat  de  Rupfen  der  Water- Vlinders  'er  gantfch  anders 
uitzien,  dan  de  Wormen  der  Waternimphen,  zo  onthouden  ze  zich  mecrendeels 
in  een  zelfgebouwd  huisje  ;  als  ze  veranderen  ,  konnen  ze  zich,  als  te  vooren, 
niet  meer  van  hunne  pooten  bedienen;  en  ook  nuttigen  ze  geen  fpyzc  meer,  voor 
dat  ze,  uit  Poppen,  volkomen  gevleugelde  Infeften  geworden  zyn';  waar  van, ge- 
lyk ik  gezegd  hebbe,  by  de  Wormen  der  Waterniraplien  het  rechte  tegendeel  plaats 
heeft.  En  wie  zou  ooit  durven  ontkennen,  dat  de  Vlinder,  welke  uit  diergelykc 
Water- Rupfen  ontftaat,  eene  ganfch  andere  gedaante  hebbe,  dan  de  Waternim- 
phen? Een  oplettende  ziet  terftond,  dat  ze  geene  zo  doorzichtige  gladde  vleuge- 
len hebben,  maar  zodanigen,  die  menigwerf  met  tedere  hainjes  bezet  zyn;  enhy 
wordt  daar  en  boven  duidelyk  gewaar,  dat  ze  hunne  vleugels  ook  geheel  anders  draa- 
gen  dan  de  meefte  VV^aternimphcn;  te  wecten  fcheef  en  dakvormig,  als  veclen 
Nachtvlinders  der  tweede  Clafie  doen:  't  welk  tegen  de  gewoonte  der  Waternim- 
phen is.  Echter  moet  ik  ,  dus  fpreekende,  hier  in  't  voorbygaan  aanmerken,  dat 
men  'er  dan  eene  gantfch  byzondere  foort  van  VVaternimphen,  die  een  zwart  hai- 
rigen  kop  en  lyf,  lange  kolfachtige  fprieten,  half  doorzichtige  en  half  geel -don- 
ker-bruine  gevlakte  vleugelen  heeft,  en  die  zel_fs  eene  uitzondering  onder  de  VVa- 
ternimphen maakt,  en  misfchien  een  middel -Infeifl  is,  van  heeft  uit  te  zondenn. 
By  dit  alles  komt  nog,  dat  de  Vlinders  der  Water-Uupfen,  voor  't  overige,  ook 
veel  langer  pooten  ea  fprieten,  dan  de  Waternimphen,  hebben. 

l-> 
s.de  Dee.'s  ifie  Stuk.  Z 


178        VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 

houden;  doch  van  de  zulken  zal  ik,  als  Aard  -  Infeften  zynde ,  inde- 
ze  ClalFe  niet  handelen.*  OndertufTchen  konnen  diegenen,  welken 
als  Wormen  in  't  water  leeven,  en  zich  naderhand  gaerne  omtrent  het 
zelve  onthouden ,  gevoegelyk  in  drie  foorten  verdeeld  worden.  De 
eerfte  foort  vervat  de  zalken ,  die  een  lang  en  dun  lyf ,  en  een  groo- 
ten  ronden  kop  hebben :  de  Waternimphen  der  tweede  foorte  hebben 
een  kop  als  de  voorigen ,  maar  zyn  breeder  en  korter  van  lyf;  deze 
beide  foorten  houden  de  vleugelen  in  't  zitten  even  zo  uitgebreid  als 
of  ze  vloogen.  De  derde  foort  heeft  ook  een  lang  en  dun  lyf;  maar 
is  van  de  twee  voorgaanden  voornaaralyk  daarin  onderfcheiden ,  dat 
ze  de  vleugelen  op  verfchillende  wyzen  te  zamen  legge  ,  en  dat  haar 
kop  meer  breed  dan  lang  is ;  waarom  ook  de  oogen  zeer  verre  van  el- 
kander afftaan.f 

§'  4. 

Indien  de  ruimte  der  plaatze  eene  breedere  uitweiding  toeliet ,  zou  ik  hier  nog 
van  eenige  Middel -Inrcften  konnen  gewaagen,  die  zo  wel  onder  deze  Water -In- 
feften  als  onder  de  anderen  ,  te  vinden  zyn.  Maar,  vermits  ik  reets,  in 't  Vooi  be- 
richt van  de  Eerde  Clafie  der  Dagvlinders,  van  't  EerfteDeel,  beloofd hebbe, dat 
ik  my  door  den  tyd  omftandiger  en  nader  over  de  Onderfcheidings- Kentekens  en 
Verd'eelingen  der  Infeften  verklaaren  zal;  wanneer  ik  my  beter  in  (laat  zal  bevin- 
den om  te  konnen  aantoonen,  dat  men  een  Inledt  alleenlykWan  op  goeden  grond 
tot  eene  zekere  Ciaiïe  kan  brengen ,  wanneer  mende  noodige  kennis  van  zynen  levens- 
loop verkreegen  heefc;  zo  zal  ik  voor  tegenwoordig  het  geduld  myner  Leczeren 
niet  meerder  vergen.  Zonder  deze  noodige  kennis  toch,  blyven  onze  befte  Clas- 
fén  en  Lecrwyzen  altoos  maar  een  enkel  Naamregifteri  'c  welk  ons  te  kennen  geeft, 
hoe  veele  Infêden'er  nog  zyn,  van  welken  wy,  noch  de  wyze  van  voortkoming, 
noch  den  wasdom  ,  noch  de  verandering  genoegzaam  ,  of  wel  in  't  geheel  niet , 
wecten. 

K  L  E  E  JI A  N  N. 

•  De  Befdiryvingen  en  Afbeeldingen  van  verfcheideii  Landnimphen  zullen,  in  het 
volgende  Derd'e  Deel,  van  Tab.  XVII  tot  XXI.  voorkomen. 

K  L  E  E  M  A  N  N. 

I  Men  hecfc  hier  nog  aan  te  merken ,  dat  deze  drie  foorten  van  Waternimphen , 
behalve  het  reets  gemelde  onderfcheid ,  in  't  getal  der  Leden  aan  't  uiterlie  deel 
van  haare  pooten  overeenkomen;  nademaal  de  meeden  aldaar  niet  meer  dan  3.  le- 
den hebben;  behalve  de  zeldzaamc  ,  waar  van  ik  boven  gefproken  hebbe,  wel- 
ke aldaar  5  leden  heeft.  Door  deze  3  leden  aan  de  pooten,  zyn  ze  onderfchei- 
den van  het  Oeveraas,  van  de  Water-Scurpiocn- Vlieg,  van  den  Watervlinder, 
en  meer  anderen-  Voor  't  overige  hebben  ze  meedal  korte  fpricten,  een  vrcet- 
tanggehit,  op  den  kop  drie  kleine  blinkende  knopjes,  (welken  de  meedeNatuur- 
Onderzoekers  voor  zo  veel  kleine  oogen  houden;)  en  meerendeels  4  even  groote 
vleugels,  welken  glad,  doorzichtig,  netvormig-eng-getralied,  enmcnigmaalach- 
tcv  bretdcr  zyn  dan  voor. 

Kl-EEMANN. 


DER    W  A  T  E  il-I  N  S  E  C  T  E  N.  179 


De  Waternimphen  van  de  twee  eevfte  foorten  zyn  gemecnlyk 
de  grootllen;  en  met  dezen  zal  ik  op  de  volgende  U^e  r^^Z».  een  be- 
gin maaken  ,  door  eerfl  de  gevleugelde  Dieren  te  befchry ven ; 
wanneer  my  niet  alleen  van  derzelver  Eigenfchappen ,  maar  ook 
van  haare  voortteeling  en  voedzel  Haat  te  fpreeken.  Naderhand 
zal  ik  aantoonen,  welke  Wormen  uit  de  Eieren  van  ieder  foort 
van  Waternimphen  gebooren  worden ;  welke  eigenfchappen  en  ken- 
tekens dezelven  hebben  ;  en  eindelyk  ,  hoe  de  Waternimphen  uit 
deze  Wormen  voortkomen  ,  zonder  dat  ze  alvoorens  in  Poppen 
veranderen;  even  gelyk  dit  ook  by  de  Haft  of  het  Oeveraas  ge- 
fchiedt. 

§'  5. 

Het  gene  ik  dus  verre  gezegd  hebbe,  zal  genoeg  zyn  tot  een 
algemeen  Voorbericht  dezer  tweede  Claffe  der  Water -Infeclen; 
maar  vermits  ik  hier  cene  byzondere  Plaat  TaO.  I.  bygevoegd  heb- '^'^' '^ 
be,  zal  ik,  daar  van  rede  geevende,  dezelve  ook  nader verklaaren. 
Toen  ik  met  het  onderzoeken  der  Waternimphen  bezig  was,  kreeg 
ik  het  gevleugelde  Maftboom-zaad  by  geval  in  't  oog.  Dit  dacht 
my  ,  had  eenige  overeenkomft  met  de  uitgebreide  vleugelen  der 
Waternimphen;  en  dewyl  anderen  voorheen  de  moeite  genomen 
hebben ,  van  eene  vergelyking  ,  of  overeenkomfl; ,  tulfchen  de  In- 
feften  en  Planten  te  zoeken  ,  maar  de  gevleugelde  Zaaden  van 
zommige  Planten  in  die  vergelyking  overgeflaagen  zyn,  zo  viel  ik 
op  die  gedachten,  dat  eene  befchouwing  daaromtrent,  zo  niet  aan 
allen ,  ten  minfle  aan  veelen  myner  Leezeren  ,  niet  onaangenaam 
zou  zyn. 

S.  6, 

Dat  de  Planten  een  Zaad  voortbrengen,  waaruit,  als  het  in  de 

Aarde  komt,  wederom  andere  Planten  van  gelyke  natuur  te  voor- 

fchyn  komen,  is  eene  bekende  zaak  :  maar  dat  alle  Planten  Zaa- 

Z  2  den 


i8o       VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 

Ta3.  I.  den  hebben,  willen  zommigen  nog  niet  toeftaan;  fchoon  de  voor- 
naamfte  Kruidkundigen  al  voorlang  duidelyk  beweezen  hebben, 
dat  veele  Planten  ,  van  welken  men  oudtyds  ftelde  dat  ze  geen 
Zaad  voortbrengen  ,  'er  geen  gebrek  aan  hebhen :  ja  zelfs  P  e- 
TRUS  Antonius  Michelius  heeft  zulks  van  de  Aard  -  Zwam- 
men getracht  te  bctoogen  ,  en  ik  voor  my  onderftelle,  dat  zulks 
van  het  iMos  insgelyks  te  bewyzen  zy.  Doch  ik  zal  het  voor  te- 
genwoordig daar  laaten  ,  of  alle  Planten  Zaaden  hebben,  dan  niet; 
en  my  alleen  verwonderen  over  de  wyze  fchikking  ,  volgens  wel- 
ke de  Zaaden  dier  Planten ,  van  welken  wy  zeker  weeten ,  dat  zy 
'er  mede  voorzien  zyn  ,  in  de  Aarde  komen.  Het  Zaad  veeier 
Planten  wordt  van  de  menfchen  verzameld ,  en  ,  dewyl  ze  de 
vruchten  van  het  zelve  toe  hun  nut  weeten  aan  te  wenden  ,  met 
groote  zorgc  aan  de  Aarde  toevertrouwd ,  gekoefterd  en  gekweekt. 
Andere  Planten  verftrooien  zelf  haar  Zaad  ,  en  wel  indiervoege, 
dat  het  niet  op  eene  plaats  te  zamen  konne  vallen  ,  dewyl  het 
dan  meerendeels  te  niet  zou  gaan  ,•  maar  zo  dra  het  Zaad  ryp  ge- 
worden is,  fpringt  de  huize,  die  het  Zaad  befluit ,  met  zulk  een 
bardend  geweld  van  een,  dat  de  Zaadkorrels  daar  door  verre  van 
de  Plant  af ,  en  uit  elkander ,  gedreeven  worden.  Andere  we- 
derom brengen  een  Zaad  voort,  dat  met  eene  foort  van  flosvede- 
ren  of  wieken  voorzien  is;  en  dat,  zyne  rypheid  verkreegen  heb- 
bende, met  behulp  van  dezelven  ,  door  de  minlle  beweeging  der 
lucht  ,  herwaarts  en  derwaarts  gedreeven  kan  worden,  't  Is  ook 
niet  onmogelyk ,  dat  zulks  insgelyks  nog  op  eenige  andere  ,  en 
my  tot  heden  onbekende  wyze  ,  geichiedt  ;  maar  het  gene  ik  ge- 
zegd hebbe,  is  over  genoeg  tot  myn  oogwit  in  dezen. 

§.  7. 

De  ondervinding  naamlyk  leert  ons ,  dat ,  gelykerwyze  de  In- 
feclen  zich  van  de  eene  naar  de  andere  plaats  konnen  beweegen  , 
en  een  bekwaaraen  oord  voor  hunne  Eieren  uitzoeken ,  'er  zo  ook 
Planten  zyn  ,  welken  een  Zaad  voortbrengen  ,  dat  bekwaam  is, 
om  door  de  natuur  naar  zodanige  plaatzen  gebragt  te  worden,  al- 
waar  het  noodwendig  voorkomen  moet,  als  'er  andere  Planten  vaa 

ge. 


IN  SEC  T  ORUM  AQ.UATlLIUM.CLASSISn.PRAEFATIO 


y^7^^../:-/  A-;r  ^f  .x. 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.  i8r 

gclyke  foort  uit  zullen  gebooren  worden.     Eenigcn  dezer  Zaaden,  Tab.I. 
en  wel  de  zulken,  die  met  vederen   of  pluis  voorzien  zyn ,  heb- 
be  ik  op  de  eerfle  Tab.^  toe  deze   Claflc  bchoorende  ,   afgebeeld; 
en  thans  zullen  wy  dezclven  wat  nader  bcfchouwen. 


Deze  Plaat  vertoont  ons  drieërlei  Boomzaad,  dat  met  vleugelen 
voorzien ,  en  vyfderlei  van  verfcheiden  Planten  of  Kruiden  ,  waar 
aan  het  mede   te   vinden  is.     In  de  i^^'^  fig.  is  het  bekende  Zaad  ^'^*  ^* 
van  den  Maftboom  verbeeld;  welks  vleugels  met  de  vleugelen  der 
Waterniraphen  of  Libellen  ,   volgens  rayn  oordeel  ,   tamelyk  over- 
eenkomen ;    dat    my   wel   byzonder   aanleiding  tot  deze  gedachten 
heeft   gegeeven.     De   2^^  Fig.  vertoont  het   V^aarenzaad ,   en   de^'^*"** 
3^2  F/g.  het  Pynappelboomzaad.     Van  de   Kruiden  is  de  4''^  Fig.  ''''s-  3- 
bet  Zaad  van  de  Tragopogon.,  of  Boksbaard,  Jozephsblom  of  Mor- p.*' 
gender.     De   ^^^   Fig.    dat  van   de   Taraxaciim  ,   of  Paapenkruid ,  ''^'  ^' 
Paardebloemen ,  enz.    De  6^'^'  Fig.  dat  van  de  Scorzonera.  De  7^*^  Fig.  F:g-  6. 
dat  van   de   Cirfü  ,    eene  foort  van  Diftelen  ;  en  de  %^^  Fig.  dat''*^"^ 
van  het  groote   Duizendguldenskruid.     Deze    Zaaden  zyn ,  gelyk 
veele   andere  foorten  die   'er   meer  aan  deze  en  gene  Boomen  en 
Planten  voorkomen,  om  geene   andere   reden   met  zulke  vleugelen 
of  flosvederen   voorzien  ,   dan   om  dat  ze  ,  ryp  geworden  zynde , 
niet  alle  te  zamen  op  eenen  hoop  mogten  nedervallen,  maar,  door 
eene,  zelf*  geringe,  beweeging  der  lucht,  verftrooid  en  verfpreid, 
gezaaid   zouden   konnen   worden. 

§.  9. 

Wanneer  deze  Zaaden  ,  en  wel  inzonderheid  de  drie  eerden  j 
ryp  geworden ,  en  daar  mede  van  hunnen  band ,  waar  door  ze  te 
vooren  vaftgehouden  en  gevoed  wierden  ,  los  gemaakt  zyn :  zo 
vallen  die  Zaaden,  hoe  Uil  de  lucht  ook  moge  weezen,  nooit  re- 
gelrecht ter  aarde  ,  maar  ze  draaien  in  't  vallen  altoos  derwyze, 
dat  de  Zaadkorrel  in  'c    middelpunt  blyve  ,   en  met  zyn  wiekje 

Z  3,  eene 


i82        VOORBERICHT  tot  de  Tweede  Classe 

Tac.  l    eene  fchuinfche  kringlinie  of  fchroeftrek  van  fig.  a  tot  b  vorme  ,•  gelyk 

F'ü.'i.    ons  de  p^e  pig^  va,i  i^et  Vaaren -zaad  vertoont.     Doch  als  de  lucht 

5"^  '^     in  beweeging,  en  'er  fterker  wind  is,  dan  waait  dit  Zaad,  terwyl 

het  dus  draait,  hoe  langs  hoe  verder  weg,-  en  daar  uit  zal  nioge- 

lyk  de  Hoogduitfchc  Sprcekwyze  voortgekomen  weezen  ,   van  bier 

of  daar  hei  f  Fond  aangevloogen  te  zy/i. 

§.     IQ. 

Het  Madboom-zaad  vliegt  op  diergelyk  eene  wyze  ,   doch  niet 

Fij.  ï.    zo  aan  eikanderen,  gelyk  het  in  de   1'^*=  Fig.  afgebeeld  is;  want  de- 

wyl    'er    doorgaans   twee   Zaadkorrels   dus   aan   elkander  geknocht 

zyn  ,  zo   heeft  ook  elk  zyn   eigen  vleugel.     Beiden  zitten  ze,  zo 

lang  het  Zaad  nog  niet  ryp  is,  op  die  wyze  vaft  aan  een;  maar, 

ryp  zynde,  verdeelcn  ze  zich  ;    en  dan  blyft  elk  nog  aan  een  te- 

^^.  ,.,    der  fteekje  of  draad  hangen   (zie  Fig.  r.)  ,    tot  dat  ze,  door  den 

wind,  van  elkander  gefcheurd  worden.     De  Zaadkorrel  zit  aan  *t 

boven  einde  der  huize  by  den  Heel  beflooten;  dezelve  is  bruinen 

ng.i!.    plat -rond  QFig.  <r/.},    en  wordt,   op  de  aarde  liggende,  van  zyne 

huize  of  baft   bevryd  ,    doordien  deze  zich  opent  en  naderhand 

verrot. 

De  Zaaden  der  Planten ,  waar  van  'er  vyfderleie  op  onze  Tak 
gezien  worden ,  hebben  eene  geheel  andere  beweeging ;  nademaal 
hunne  pluimagie  gantfch  anders  gefield  is.  Dezelve  bedaat  naam- 
lyk  uit  tedere  vezelen  ,    die    by  zommigen   op   een  dunnen  fleel 

Fig.  5-  liaan  ;  gelyk  aan  het  Zaad  der  Paardebloemen  Fig  5.  te  zien  is ; 
by  anderen   komen  zy   boven  uit  het  Zaad  ,   als  uit  een  gemeen 

zn'é^.'    middelpunt ,   ftraalswyze   te  voorfchyn ,  gelyk  de  4^'^  en  6^^  fjg. 


7.  en  8. 


vertoonen;  doch  uit  de  7''<=  en  S"^^  Fig.  bemerken  wy,  dat  die  ve- 
zelen by  eenige  zaaden  indiervoege  uitgroeien ,  dat  het  zaad  zelve 
een  veder-  of  pluim -bal  verbeelde.  Dewyl  nu  deze  vezelen  de 
lucht  doorlaaten,  zo  konnen  diergelyke  Zaaden  by  de  beweeging 
zodanig  een  fchroeftrek  niet  maaken  ,  als  dat  van  Fig.  9. ;  over- 
mits de  Zaadkorrel  gemeenlyk  recht  nederwaarts  ftaat,  en  de  ve- 

ze« 


DKR    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  M.  183 

zelen  in  de  hoogte  zyn ;  nochtans  kan  dit  zaad  ,    met  behulp   de-  Taü  i» 
zei-  vezelen ,  door  de  beweeging  der  luchc ,   verre  genoeg  gedraa- 
gen  worden.* 


Byaldien  wy  verder  wilden  uitweiden  in  de  vergelyking  der 
Planten  met  de  Infeclen  ,  dan  zouden  wy  nog  veele  byzonderhe- 
den  aantreffen  ,  die  ons  zouden  konnen^  vermaaken  ;  maar  dewyl 
zulks ,  gelyk  we  gezegd  hebben ,  airede  "door  anderen  gefchied  is , 
zo  zal  ik  'er  alleenlyk  nog  iets ,  ten  aanzien  der  koleuren ,  byvoe- 
gen.  Wy  zouden  veele  Kruiden  ,  welker  nut  ons  onbekend  is , 
naauwlyks  kennen  ,  ingevalle  derzelver  Bloemen  ,  daar  ze  met  de 
fchoonfte  koleuren  vercierd  te  praalen  flaan  ,  onze  oogen  niet  toe 
zich  trokken.  Met  de  Infeélen  is  het  even  zo  gelegen:  wy  zou- 
den ze  naauwlyks  onzer  achtinge  waardig  fchatten  ,  indien  de  by- 
zondere  bekoorlyke  vermenging  der  hcerlyke  koleuren,  waar  mede 
zo  wel  derzelver  lyf  als  vleugels  vercierd  zyn  ,  ons  niet  in  de 
oogen  fchitterde.  En  wanneer  wy  de  Infeclen  en  Gewaflen,  ten 
aanzien  dezer  Eigenfchappen  ,  met  elkander  vergelyken  ;  dan  is  'c 
blykbaar  dat  de  met  veelerleie  koleuren  vercierde  Infeéten,  by  de 
prachtige  Bloemen,  daarin  den  voorrang  verdienen,  dat  ze,  we- 
gens hunne  duurzaamheid  ,  van  de  Konltenaars  tot  allerhande  cie- 
raaden  konnen  gebruikt  worden.  Hier  omtrent  zyn  ook  de  Wa- 
ternimphen  of  Molenaars  dezer  Claffe  genen  van  de  minften;  vee- 
len  hunner  bezitten  eene  fchoonheid  ,  die  zy  door  de  fraaille  ko- 
leuren verkrygen,  welke  onze  oogen  niet  weinig  vergenoegen  zal. 
Doch  op  dat  ik  myne  geëerde  Leezers  niet  langer  van  derzelver 
befchouwing  afhoude  ,  zal  ik  dit  Voorbericht  hier  mede  fluiten; 
hen  om  verfchooning  verzoekende ,  ingevalle  hun  in  het  voorge- 
draagene  iets  mishaagt  mogte  hebben.     Ik  hoope  ook  deze  ver- 

fchoo- 

♦  Hier  uit  kan  men  ook  ligtlyk  afleiden,  op  hoedanig  eene  wyze  het  Zaad  van 
de  Boomen  en  Pianten  op  de  hoogde  Rotzen ,  Bergen  en  Muuren  kangeraaken, 
en  aldaar,  een  min  of  meer  gefchikcen  grond  voor  zich  vindende,  groeien. 

Klee  mann. 


184    VOOREER,  tot  de  Tweede  Classe  der  WATER -INS. 

Tat.  I.  fchooning  des  te  eerder  te  verwerven  ,  hoe  meer  ik  hun  verzeke- 
ren kan ,  dat  alle  myne  poogingen  alleen  daar  op  doelen ;  dat  ik 
my  by  hen  meer  en  meer  behaagelyker  ,  en  hunne  genegenheid 
waardiger  moge  maaken  ;  mitsgaders  dat  dit  alleen  de  oorzaak  ge- 
weefl:  is ,  waarom  ik  de  bovengemelde  gedagten  in  dit  V^oorbe- 
ticht  gevlochten  hebbe. 


WA. 


Bladz.  i8j 

WATER-INSECTEN» 

T  Pr  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E. 

De  groorjle  foort  van  Libellen  o/Water-Nim- 

PHEN  ,  benevens  haar  e  wonderbaar  e  Voortplant 

ting,  en  andere  Eigenfchappen. 


g^SOS^et  Infecl ,  dat  ik  thans  voorhebbe  te  befchryven  ,  heeft  veeIerleieTAB.il. 
K  PI  ^  naamen  ontvangen  ,  en  wordt  ook  dikwyls  op  ééne  en  dezelfde 
P  ^  plaats  verfcheidenlyk  geheeten.  Men  noemt  het  in  't  Latyn  Li' 
»S$;®/:^  belldy  of  Pcrla;  in  't  Hoogduitfch  fFaJer-Tocken ,  IVaffer-Jungfer ^ 
Wa[fer-N'jmphe  y  fVaffer- Hure ,  Jugenfchies/er ,  en  by  de  Neurenbergers ,  Teuf' 
fels-Polz  ,  Teuffeh-Pferd  enz.,  in  't  Hollandfch,  fFaternimphen ,  Molenaars  ^ 
Glazenmakers ,  enz.  Doch  ik  voor  my  verkieze,  uit  alle  deze  naamen, dien 
van  IVaternimphen  ,  en  zal  'er  my  ook  in  't  vervolg  altoos  van  bedienen. 
De  tegenwoordige  foort  ,  op  de  ir'^  Tab.  afgebeeld,  is  hier  te  Lande  de 
grootfle :  ze  wordt  ook  zomwylen  nog  grooter  ,  dan  ik  ze  hier  afgebeeld 
hebbe,  en  van  onderfcheiden  koleuren  ,  gevonden.  Deze  Waternimphen , 
die  men  veelvuldig  ontmoet  ,  zyn  in  't  algemeen  by  ieder  bekend  ;  maar 
veelen  ,  die  ze  dikwerf  gezien  hebben,  weeten  echter  niet,  op  welk  eene 
wyze  derzelver  voortteeling  gefchiede  ,  en  hoedanige  merkwaardige  Eigen- 
fchappen  zy  verder  bezitten.  Ten  nutte  der  zulken  nu  ,  zal  ik  in  de  vol- 
gende bladen,  voor  zo  veel  het  my  mogelyk  zy  ,  'er  bericht  van  trachten 
te  geeven;  en  hier  toe  een  begin  maaken  met  die  foort,  welke  wy  op  de- 
ze Tab.  voor  ons  hebben. 

§.  4. 

Dezelve  behoort  onder  de  eerfle  foort ,  waar  van  wy  in  't  Voorbericht 
gefproken  hebben ;  doordien  ze  een  lang  en  dun  lyf ,  als  mede  een  grooten 

3iic  Deels  ïfle  Stuk.  A  a  kop 


i8!S  TWEEDECLASSE 

Tab.  II.  kop  heeft  ,  en  daar  benevens  haare  vleugelen  in  't  zitten  uitgebreid  draagt. 
Gelyk  nu  alle  foorten  van  Waternimphen  ten  deele  reets  in  't  einde  van 
Mai  te  voorfchyn  komen  ;  doch  meeftal  in  J'uny  en  Juiy  tot  in  Augujlus , 
ja  zelfs  tot  in  September  gezien  worden  ;  zo  is  ook  de  tegenwoordige  foort 
in  die  maanden  te  vinden.     Wy   zien   op    deze  'lab.  tweeërleie  Waternim- 

Pi£-  I'  phen  afgebeeld.  Die  der  i^^  Fig.  heeft,  by  haare  donker-bruine  grondver- 
we,  zeer  fchoone  helder-blaauwe  en  groene  vlakken  ,  waar  mede  byna  alle 
de  leden  van  't  lyf  vercierd  zyn.  Doch  deze  vlakken  vindt  men  aan  an- 
dere diergelyke  Waternimphen  zomtyds  kleiner  ,  uu  eens  helderer,  en  dan 
weder  donkerer.  De  doorzichtige  en  glansryke  oogen  ,  die  bykans  het 
grootfle  gedeelte  van  den  kop  uitmaaken  ,  en  waar  in  men  ettelyke  zwarte 
vlakjes  van  verfcheiden  grootte  ziet  fchemeren,  fpeelen  hier  ook  in  'tblaau- 
we  en  geele.  T  uffchen  de  oogen  en  boven  den  mond  is  eene  verhooging , 
die  in  't  groenachtig-geele  valt.  Deze  is  by  de  oogen  zwart  bezoomd,  en 
heeft  van  boven  eene  zwarte  vlak;  boven  welke  eene  kleine  witte  hoekvlak 
ftaat  ,  en  waarby  ,  ter  wederzyde  ,  een  kort,  teder,  zwart  en  hairvormig 
fprietje  te  voorfchyn  komt.  Als  de  grondverwe  der  Waternimphe  anders 
gefield  is,  dan  zyn  ook,  volgens  dezelve,  de  kop  en  de  oogen  van  eene  an- 

fig.  2.  dere  koleur,  gelyk  aan  die  in  Fig.  2.  afgebeeld  te  zien  is.  Deze  Water- 
nimph  heeft  eene  karmyn-roode  grondverwe  ,  op  welke  hier  en  daar  geel- 
bruine vlakken  gezien  worden.  En  gelyk  dezer  grondverwe  rood  is,  zo  zyn 
'er  ook  veele  anderen,  welken  een  byna  gantfch  bruin  gekoleurd  lyf  heb- 
ben ;  en  die ,  benevens  de  eerllgemelde  foort ,  met  iets  bruiner  vleugelen » , 
dan  de  eerfte ,  voorzien  zyn. 


riet  achterlyf  van  alle  Waternimphen  beftaat  in  9  of  10  leden;  terwyl 
het  aan  't  voorlyf  vallhangende  kolfachtige  deel  alleen  uit  drie  fchubben- 
vormige  ringen  te  zamengefteld  is.  Het  voorlyf  is  veel  korter,  en  ook, 
inzonderheid  omtrent  den  kop,  veel  dikker  De  rug  van  dit  voorlyf  heeft 
eene  tamelyk  rond-verwulfde  gedaante  ;  van  den  kop  af  tot  aan  de  eerfle 
vleugels ,  loopt  'er ,  over  't  midden  van  den  rug  ,  eene  fcherpe  fmalle  ver- 
hooging of  fncde;  en  daar  op  gaat  dit  voorfle  deel  vlak  nederwaarts.  Men 
ziet  het  met  veele  wrattenvormige  hoogzels  of  bultjes  bezet,  welken  voor- 
naamlyk  de  leden  der  vier  vleugelen  uitmaaken.  In  de  1"^  Fig.  zyn  deze 
hoogzels  geelachtig-groen,  en  in  de  2''^  /')>.  geelaehtig-rood;  aan  de  gantfch 
bruine  Waternimphen  vindt  men  ze  bruin,  doch  daarby  helder.  Dit  voor- 
lyf is  met  korte  hairtjes  bezet ;  en  in  de  eerfle  Figuur  met  fchoon-groene , 
en  in  de  tweede  met  roode  vlakken  vercierd.  Aan  zommigen  ziet  men 
ook,  vooraan  by  den  kop,  een  helder  witachtig  vlakje  op  ieder  zyde;  waar 
onder  de  zes.  pooten  naaft  elkander  ingeleed  zyn,  welken  zeven  leden  of 


DER    W  A  T  E  R.I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  II.  i«7 

gev/richten  hebben.  Digt  aan  't  lyf  ftaat  'er  cén  dat  kort  is ;  daar  op  volgen  Tal  II. 
iviet  langere;  en  op  dezen  vier  kleiner  ,  die  den  voet  uitmaaktn,  welken  met 
twee  haaken  voorzien  is.  Het  dunde  deel  van  de  twee  lange  leden  is  binnen- 
waarts  met  twee  reien  ftyve  haircjes  bezet.  Het  zou  een  overbodig  werk  zyn, 
wanneer  ik  de  aderen  der  vleugelen  befchryven  wilde ,  aangezien  dezelven  in 
de  Figuuren  duidelyk  genoeg  vertoond  worden ;  alleenlyk  moet  ik  hier  by  aan- 
merken, dat  'er,  aan  den  voorflen  rand  van  ieder  vlerk  of  vleugel ,  kort  aan 
't  bultende  einde,  in  de  i'*^  Fig.  een  langkwerpig  zwart  vlakje  gezien  wordt, 
dat  in  de  2''  Fig.  bruin  is.  Voor  't  overige  beflaan  de  vleugels  ,  tuflchen  de 
aderen,  uit  een  zeer  teder,  doorzichtig  en  blinkend  vlies,  het  welk  ,  als  'er 
de  zonneflraalen  opvallen,  met  de  fchoonfte  koleuren  van  een  helderen  Re- 
genboog vercierd  fchynt.  De  Kop  is  aan  de  binnen  vlakte  van  't  lyf  ingedrukt, 
en  zit  'er  aan  vaft  door  middel  van  een  hals,  die  zo  kort  is,  dat  dezelve  niet 
te  zien  zy.  Men  kan  'er  ook  den  kop  zo  gantfch  by  omdraaien  ,  dat  de  bek 
het  onderde  boven  te  daan  kome;  gelyk  ook  het  Diertje  zelve  dikmaalsdoet. 
Maar  dewyl  die  hals  niet  dikker  is  dan  een  draad  garen,  zo  zou  men  bykans 
denken,  dat  'er  geen  fpyze  door  denzelven  konde  heen  gaan;  het  welk  noch- 
tans zekerlyk  gefchiedt. 

§.4. 

Deze  groote  foorten  van  Waternimphen  zyn  zeer  fnel  in  't  vliegen ,  en  in 
de  heete  Zomerdagen  zetten  zy  zich  gaerne  boven  aan  de  vrydaande  dunne 
rysjes  en  koorn-airen;  op  die  wyze  als  in  de  tweede  Figuur  te  zien  is.  Hier 
door  zyn  veelen ,  die  niet  verder  denken  dan  ze  zien,  tot  de  gedachten  ge- 
komen ,  dat  deze  Infeften  hun  voedzel  trekken  uit  de  koorn-airen  ;  en  dit  is 
ook  de  rede,  dat  ze  van  zommigen  AWn-Zijiferj  genoemd  worden.  Deze  naam 
wordt  hun  evenwel  ten  onrechte  gegeeven;  nademaal  zy  noch  het  koorn,  noch 
de  dorre  rysjes ,  tot  fpyze  gebruiken;  maar  ze  verkiezen  ,  wanneer  ze  willen 
ruden  ,  deze  zitting,  om  des  te  beter  rondsom  van  zich  te  konnen  zien :  want 
zy  zoeken  haar  voedzel  aan  de  hier  en  daar  door  de  lucht  zweevende  Infeclen, 
die  geene  harde  fchaalen  hebben,  en  die  ze  vermeederen konnen.*  Zodrazy 
diergelyke  Infeclen  in  't  oog  krygen ,  vliegen  zy  'er  op  toe  als  een  pyl  vanden 
boog,  en  laaten  niet  ligt  afin  dezelven  te  vervolgen.  Wanneer  ze  eene  ge- 
lukkige vangd  gedaan  hebben,  trachten  zy  zich  weder  ergens  aan  vad  te  zet- 
ten ;  en  dan  hebbe  ik  menigmaalen  gezien  ,  dat  ze  haaren  buit  in  't  geheel, 
met  huid  en  hair  ,  verdonden,  Zy  vangen  die  InfeiSten  wel  met  den  bek,  maar 
by  't  verflinden  van  dezelven  bedienen  ze  zich  ook  van  de  voorde  pooten  en 

de 

*  Onder  zodanige  Inre(flen ,  die  geene  harde  fchaalen  hebben ,  zyn  ook  de  Vlinders  en  wel  inzon- 
derheid de  V.'itjes,  niet  veilig  voor  de  vervolging  der  Waternimphen. 

Kleemann. 

Aa  2 


iSS  EERSTE    CLASSE 

Tab.  II.  de  daaraan  zittende  flyve  hairtjes,  door  middel  van  welken  zy  den  roof  des  te 
vafler  konnen  houden.  Hy,  die  zodanige  Waternimphen  zocht  te  vangen, 
zou  dikwerf  veel  vergeeffche  moeite  doen,  indien  hy  zulks  in  't  werk  wilde 
{tellen,  terwyl  ze  in  de  lucht  zweeven;  maar  by  regenachtig  weer  ,  of  des  mor- 
gens vroeg  en  des  avonds  laat,  kan  men  dezelven  beft  betrappen  ;  want  als  dan 
verbergen  zy  zich  op  de  boomen  of  in  de  heggen  ,  en  zitten  zeer  fbille,  zodat 
men  ze  ligtlyk.  met  de  hand  konne  grypen. 


Van  het  werktuig  des  gebits  kan  men ,  buiten  den  kop ,  aan  dit  Infedl  wei» 
nig  zien;  alzo  het  zich  zeer  digt  in  elkander  kan  fluiten;  doch  om  hetzelve  te 
p.^         leeren  kennen  ,   zullen  de  3 ''=  en  4''^  Fig.  van  dienfl;  konnen  zyn.     In  de  3-* 
en^4.       Fig.  is  de  van  't  ly  f  afgezonderde  kop  afgebeeld;  en  men  ziet  daar  aan  duide- 
lyk,  dat  de  bek  met  vier  lippen  voorzien  is,  welken,  zo  wel  tot  het  vangen 
der  fpyze ,  als  tot  het  affcheeren  van  dezelve  dienen  ;  en  nog  andere  werktui- 
gen bedekken,  die  inzonderheid  tot  de  kaauwing  vereifcht  worden  :  doch  de 
Fi".  a.     4**^  Fig.  zal  alles  onderfcheidenlyker  voor  't  oog  brengen,     a.  Is  de  boven-  ea 
^."èn  SC.  b.  de  onder-lip;  cc.  zyn  de  beide  zyden-lippen :  elk  derzelven  is ,  op  de  noo- 
digde  plaats,  met  kleine  hairtjes  bezet,  door  welker  behulp  de  mond  zich  des 
te  beter  kan  lluicen.     De  deelen,  onder  deze  lippen  verborgen,  zyn  twee  har- 
de en  fcherpe  tanden,  die  ieder  met  vier  fpitze punten  voorzien  zyn,  zie c/^; 
Fi     dd  ^'^  onder  dezen  zitten  nog  twee  dunne  enkelvoudige  fpitzen  e  e. ,  welken  dé 
^ü'ee.    "  voorigen  in  't  vermaalen  der  fpyze  moeten,  helpen. 


%6. 

'  Vermits  de  begeerte  om  te  weeten,  of  de  Infe£len  uit  de  verrotting  of  er- 
gens anders  uit  voortkomen?  of  ze  door  de  paaring  van  't  Mannetje  en'tWyf- 
je,  en  uit  een  Ei  ontftaan?  of 'er  ook  Hermaphroditen  of  Tweellachtigen  on- 
der de  Infeften  zyn ,  welken  huns  gelyken  voortbrengen  ?  vermits  dit  ,  zeg 
ik,  de  voornaamfte  beweeg-oorzaak  geweefl  is,  die  my  tot  een  moeilyken  ar- 
beid en  onderzoeking  heeft  aangefpoord;  zo  zullen  wy  nu  ook  eens  zien,  waar 
uit  de  Waternimphen  ontdaan.  Zy,  die  'er  nog  aaji  tuyffelen ,  of  alle  Infec- 
ten,  gelyk  andere  Dieren,  door  de  paaring  van  een  Mannetje  en  Wyfjevoort- 
geteeld  worden;  zejigen  wel,  dat  ze  deze  voortteeling,  raakende  de  zo  groote 
Infeften,  als  onze  VVaternimphen  zyn,  niet  ontkennen;  maar  dat  dit  ook  plaats 
zou  hebben  by  de  kleinlten  ,  zulks  konnen  ze  niet  toeflaan  :  want  by  de  groo- 
ten,  zeggen  ze,  ziet  men,  dat  ze  paaren ;  maar  by  de  kleinen  kan  men  door 
het  gezicht  daar  van  niet  overtuigd  worden.  Maar  wat  zouden  deze  Heeren 
wel  zeggen,  wanneer  ik  hen  overtuigen  wilde,  dat  een  ons  onbekend  uit  de 
Indien  gebragt  Vogeliie  uit  de  verrotting  voortkwame  ?  zou  ik  hun  niet  ten 

fpos; 


IK8ECT  ORUM  AquaTILITTM  CLAS SIS  II. 


^■^^^Z^P^TyjITTZ 


DEK    WATER-INSECTEN.     Tub.  U.  i8(> 

fpot  verffcrekken;  daar  we  weeten,  dat  anders  alle  Vogels  uit  een  Ei  van  'c  i-^b_  h^ 
Wjfje,  dat  door  't  Mannetje  bevrucht  is  .  gebooren  worden?  Dus  gelooven 
ze  van  de  Vogelen ,  dat  ze  van  anderen  huns  gelyken  voortgebragt  worden, 
dewyl  ze  zulks  van  de  meellen  zeker  weeten.  i\u  hebbe  ik  van  zeer  veele  In- 
fe61:en  in  dit  Werk  ten  overvloede  beweezen,  dat  ze  anderen  huns  gelyken 
voortbrengen.  Behoorde  men  nu,  op  dien  gronddag  ,  hier  niet  te  denken, 
even  als  in 't  opgemelde?  maar  neen;  men  wil  nochtans  niet  gelooven,  dat 
dit  by  de  overigen  insgelyks  gefchiede.  Ja,  zeut  men  ,  ik  kan  my  nooit  ver- 
beelden ,  dat  de  Kaas-Maden  niet  uit  die  zelfde  Kaas,  waarin  ze  gevonden 
worden,  zouden  groeien;  wel  aan,  bewaar  de  Kaas,  waarin  nog  geen  Maden 
te  vinden  zyn ,  eens  in  een  digt  bellooten  pot ,  en  zie  ,  of  gy  ze  'er  vervolgens 
in  vinden  zult.  En  wat  zult  gy  den ,  wegens  zyne  met  het  Vergrootglas  ge- 
maakte Waarneemingen,  zo  beroemden  Leeuwen  notie  antwoorden?  die 
in  zyne  Epifl  Fhiful.  Ep.  JX.  pag.  8y  van  de  Kaas-iNIaden  fpreekende,  zegt: 
Nu  zullen  ix^y  onze  oogen  censjluan  op  den  kleinen  JVurm ,  die  zich  in  de  Kaas  ont- 
houdt; en  die,  van  wegen  zyne  kleinheid^  viet  onze  oogtn  zmdcr  l'cr groot s^las  ,  niet 
gezien  kan  worden  JVj  zien  niet  alleen ,  dat  deze  IVorm  paare ,  en  dat  hy  Eieren 
legge;  maar  ook  dat  deze  Eieren,  wanneer  ze  uit  zyn  kleine  lichaam  genomen  wor- 
den, wel  (ha  verdroegen  en  bederven  ;  als  mede  dat  in  tegendeel  deze  zelfde  Eieren , 
nujnneer  ze  door  het  biertje  gelegd,  en  hunne  fchalen  hard  geworden  zyn  ,  niet  ver- 
droogen,  maar  dat  'er  veel  meer,  r,a  eeni.^e  dagen ,  de  jongen  uit  kruipen.  Kan  dit  nu 
aan  eene  zo  kleine  Made  gezien  worden  ,  dan  zal  het  niet  noodig  zyn  ,  dat  ik 
ook  de  Luizen  en  Vloón  aanhaale;  inzonderheid,  daar  ik  tegen  \ermoeden  reets 
eene  uitweiding  gedaan  hebbe  ,  die  my  de  \\'aternirrjphen  bykans  had  doen 
vergeeten:  ik  hebbe  naamlyk  hier  boven  gezegd  ,  dat  ik  derzelver  oorfprong 
onderzoeken  zoudej  en  zal  'er  derhalve  nu  ook  loe  overgaan. 

5-  7. 

De  Waternimphen  worden  door  de  paaring  van  een  Mannetje  met  een  Wyf- 
je  van  gelyke  foort  voortgeteeld :  en  deze  paaring  gefchiedt  op  de  volgende  wy- 
ze.  Wanneer  het  Mannetje  ,  door  teeizucht  aangedreeven,  in  zyn  beftendig 
heen-  en  wedervliegen ,  een  Wyf|e  aantreft,  zo  weet  het,  met  zyne  knyp-  of 
gryptang,  die  aan  't  uiterfle  einde  van 't  lyf  zit,  het  zelve  zodanig  om  den  hals 
te  vatten,  dat  het  zich  niet  weder  los  konne  maaken.  Deze  knyptang  is  in  de 
5'ie  en  6^"^  Fig.  by  Letter  /"afgebeeld.  Zy  is  aan  ieder  foort  anders  gelleld;  !f'^^'f 
doch  hier  aan  't  Mannetje  en  'c  Wyfje  eenerlei.*    In  dien  Haat  moet  het  Wy  f-  ^ 

je 

*  Uitgenomen  met  dat  onderfcheid  ,  Cge'yk  de  Heer  Röfc!  wat  verder  by  Tiili.  IV.  §.  1 6  eriii- 
nert ,)  dat  het  lange  achterlyf  van  't  VVyfje  Fig.  6.  boven  naar  het  Borstftuk  niet  zo  buigzaam 
en  rank  ,  als  het  lyf  T«n  't  Mannetje,  Fig.  5.  op  deze  llde  Tt/è.  is;  en  dat  aan  het  Wyfje 
lunchen  de  knyptang,  Fig.  6.  Lett.  ƒ.  die  kleine  korte  fpits  ontbreekt  ,  die  aan  't  Mannetje 
daar  ter  plaatze,  Fig,  5.  LetL  f.  gevonden  wordt.  Kleemann. 

Aa  3 


I  90 


TWEEDE    CLASSE 


Tad.  II.  je  't  Mannetje  overal  volgen;  en  terwyl  ze  das  aan  elkander  hangende  voort- 
vliegen,  maaken  ze  met  hunne  lyven  eene  rechte  linie  uit.  Doch  wanneer  ze 
paaren  zullen,  dan  moet  het  VVyfje  het  lyf  buigen,  en  het  achterfte deel  van 'c 
zelve  onder  aan  het  koifuchtige  deel  van  't  Mannetje  leggen,     Hetteellid  van 't 

Lctr.  g.  Mannetje  is  daar  ter  piantze  ,  gelyk  de  5'^'=  Fig.  by  Lett.^.  aanwyft;  alwaar  het 
zelve  eene  wrattenvormige  verhooging  maakt,  en  ook  met  andere  wratten  vor- 
mige  fpitzen  omgeeven  is:  maar  by 't  Wyfje  ziet  men  hetteellid  na  by  het  ein- 
de \'an  't  lyf,  zynde  met  twee  fchubachtige  blaadjes  bedekt  ,  gelyk  in  de  6^^ 

i.ctt. /C'.  /'5.  by  Letter /;  te  zien  is.  Deze  paaring  gefchiedt  echter  niet  terftond ,  zo 
dra  het  Wyfje  gevangen  is:  v/ant  dewyl  het  Wyfje  het  achterdeel  van  't  lyf 
ten  dien  einde  tegen  de  borft  van  't  Mannetje  moet  leggen,  zo  kan  dezelve  zon- 
der den  v/il  van  't  Wyfje  niet  voltrokken  worden.  Het  Mannetje  zet  zich,  ter 
bevorderinge  hier  van,  zomwylen  aan  een  dor  takje,  en  verheft  het  achtertle 
deel  van  zyn  lyf,  waar  mede  het  W^yfje  vafl:  gehouden  wordt,  in  de  hoogte; 
om  aan  het  zelve  gelegenheid  ter  paaringe  te  geeven,  en  als  teerinneren,dac 
het  de  noodige  Helling  aanneeme;  deze  en  diergelyke  middelen  herhaalt  het  zo 
menigmaalen  ,  tot  dat  eindelyk  zyne  begeerte  voldaan  worde  ;  en  dan  maaken 
ze  met  beide  hunne  lyven  eene  byzondere  figuur  uit  ;  die  ik,  wegens  gebrek 
aan  plaats  in  dezen,  op  eene  andere  lab.  onder  't  oog  zal  brengen.*  De  hier 
voorgeflelde  manier  van  paaring  is  van  anderen  airede  befchreeven,  en  ik  kan 
niet  vinden  dat  'er  iets  aan  ontbreekt  f  ;  ik  zal  'er  by  deze  gelegenheid  even- 
wel nog  eene  andere  manier  byvoegen,  welke  ik  zelf  meer  dan  eens  waarge- 
nomen hebbe.  Het  Mannetje  ,  ter  paaringe  gezind  zynde,  vliegt  naamlyk 
herwaarts  en  derwaarts,  om  het  Wyfje  op  te  zoeken;  het  zelve  gevonden  heb- 
bende ,  tracht  hy  het  te  vangen ,  en  wel  op  deze  wyze ;  dat  hy  de  twee  ach- 
terfte  fpitzen  van  't  lyf  met  den  bek  aangrype,  en  zyne  knyptang  vaflzette, 
ter  plaatze,  daar  het,  na  by  het  kolfachiige  deel,  op  zyn  dunfte  is;  waar  op 
de  teeldeelen  reets  kort  by  elkander  komen.  Wanneer  zich  dan  het  Wyfje  ver- 
volgens a£i1  eenig  riet  of  aan  een  ilor  takje  vafl  zet,  zo  laat  het  Mannetje  de 
met  zyn  bek  vaftgfchouden  knyptang  van  't  Wyfje  los,  en  houdt  zich  met  de 
pooten  aan  deszelfs  achterlyf  vaft;  hier  op  bedient  zich  het  Wyfje  van  zyne 

knyp- 

*  Deze  manier  van  paaring  kan  gezien  worden  op  de  volgende  Taè.  X. 

t  Ik  moet  hier  nog  aanmerken,  dat  de  Heer  Röfe/  wat  verder  by  7>7^,  IV.  §,  16.  erinnert,  dat 
de  eerde  ma!)ier  van  paaring,  waar  van  liy  in  dezen  gewag  maakt,  en  van  welke  hy  zegt, 
dat  ze  ook  alredc  van  anderen  bcii^hreeven  is,  eigeniyk  die  manier  van  paaring  zy,  waarvan 
zich  de  kleine  finallyvige  Waternimphen  bedienen.  En  dat  hy  daar  en  tegen  ,  raakende  de 
andere  wyze  van  paaring,  die  hy  hier  verder  in  §.  7.  befchryft  ,  zege ,  niet  te  weeten  ,  dat 
iemand  dezelve  tot  nog  befchreeven  heeft;  en  dat  dezelve  eigeniyk  by  de  groote  ,  brcede  en, 
fmallyvige  Waternimphen  gefchiedt;  waar  omtrent  hy  vervolgens,  by  Tab.  IX.  §.  7.  verhaalt, 
hoe  hy  ze  dikwerf  gezien ,  en  waargenomen  heeft,  dat  ze  niet  zeer  lang  aan  elkander  blyven 
hangen  ;  en  dat  voor  't  overige  alles  zo  is,  gclyk  by  het  zelve pag.  190.  enz.  befchreeven 
heeft. 

Kleemann. 


DER    WATER-INSECTEN.     Tab  l\.  m 

knyptang,  grypt  daar  mede  het  Mannetje  om  den  hals;  en  dan  is  het noodige Tad,  II. 
ter  vereeniginge  verricht.     Voorts  trekt  het  Mannetje  zyne  knyptang  van  't 
Wyfjes  lyf  te  rug;  maar,  dewyl  het  Wyfje  hem  eenigen  tyd  om  den  hals  valt 
blyft  houden ,  zo  vliegen  ze  nog  eeu  tydlang  te  zamen  heen  en  weder. 

Hetteellid  van  't  Wyfje,  dat  juifl  niet  gereed  in  't  oog  valt,  kan  men  niet 
beter  befpeiiren,  dan  wanneer  men  bygeval  een  bevrucht  Wyfje  vangt,  als  dit 
gelukt,  dan  heeft  men  deszelfs  lyf  flechts  een  weinig  te  drukken;  en  hier  op 
zullen  de  daar  uit  voortkomende  Eieren  de  begeerde  plaats  terftondaantoonen. 
Indien  men  het  lyf  van  zodanig  een  Infed  opent,  zal  men  de  Eieren  in  deszelfs 
dikke  deel  by  elkander  vinden ,  ten  ware  het  Wyfje  juift  op  het  tipje  was  van 
te  leggen;  want  dan  zal  men  'er  het  gantfche  kanaal  van  t  lyf  mede  vervuld 
zien.  iWs  het  bevruchte  Wyfje  in  vryheid  is  ,  en  zich  van  den  laft  wil  ont- 
flaan,  zoekt  het  'er  eene  bekwaame  plaats  toe.  Het  zweeft  ten  dien  einde  ge- 
duurig  over  't  water,  tot  dat  het  een  llukje  dryvend  hout,  of  een  boven  't 
water  uitilee4cenden  Iteen  vinde;  of  het  gaat  ook  wel ,  kort  by  de  bovenvlakte 
van  't  water,  aan  een  riet  zitten,  en  laat,  bet  achterlyf  in  't  water  dompelen- 
de, de  bevruchte  Eieren  daar  in  vallen.  Het  getal  der  Eieren  beloopt  zom- 
tyds  meer  dan  honderd  ;  derzelver  grootte  is,  ten  aanzien  van  het  Diertje  ,  ge- 
ring; van  koleur  zyn  ze  bruin ,  en  van  gedaa,nte  langkwerpig  rond  ,  zo  als  ze 
op  onze  Tab  by  Letter  /.  vertoond  worden.  En  op  dat  men  niet  denken  mog-  Lett.  /. 
te,  dat  ik  hunnen  Drek  voor  de  Üieren  aangezien  had  ,  zo  hebbe  ik  'er  den- 
zelven  bygevoegd.  Zie  Letter  k.  Deze  is  tamelyk  lang,  droog,  fmal  en  hoe- L"t.  k. 
kig,  mitsgaders  zwart-bruin  van  koleür. 

S-  9- 

Deze  Waternimphen  overleeven  den  volgenden  Winter' niet;  waarom  men 
ook  die  genen,  welken  den  Vogelen  niet  ten  roof  geworden  zyn,  hier  en  daar, 
hoewel  zelden,  dood  vindt  liggen:  doch  de  in  't  water  gelegde  Kieren  komen 
deels  in  den  Zomer,  deels  in  den  I  lerfll,  en  ook  wel  nog  laater  uit,  naar  dat 
ze  vroeger  of  laarer  gelegd  zyn.  Voor  't  overige  moet  ik  hier  nog  aanmerken, 
dat  deie  Waternimphen  ook  ademhaalen  :  dit  kan  men  duidelyk  befpeuren , 
aan  de  beurts.vyze  uitzetting  en  zamentrekking  van  't  achterlyf,  welke,  door 
eene  weeke  huid,  die  onder  aan  't  lyf  is,  en  'er  eene  in  de  lengte  uitloopen- 
de  geut  aanmaakt ,  bevorderd  wordt.  De  opening  ,  waar  door  deze  Diertjes 
de  lucht  inhaalen,  en  weder  uit  blaazen,  zal  ik  by  eene  andere  Ibortaanwyzen. 


D'st 


r 


192  T  W  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E 

De  VV  o  R  M  van  de  grootjle  Jnort  der  Waternimphen , 
van  het  Ei  af,  tot  aan  zym  Verandering. 

§.  I. 

'n  de  voorige  Tab.  hebben  \vy  de  Eieren,  welkendoorhetWyfje  van  de  groot- 
fle  foort  der  Waternimphen  in  'c  water  gelegd  worden ,  in  de  Fig.  Lett.  /. 
onder  't  oog  gebragt :  rrn  zullen  wy  doen  zien  ,  hoedanig  een  Schepzel  'er  uic 
voorkome,  en  welke  eigenfchappen  'er  by  toeneemenden  wasdom  aan  op  te 
merken  zyn.  Het  is,  na  de  verlaating  van  't  Ei,  niet  veel  kleiner,  dan  een 
Varkens-luis  ,   en  komt  'er ,  ten  aanzien  der  geftalte  ,  ook  tamelyk  wel  mede 

ƒ■,>,  ,,  overeen.  In  de  f***^  Fig.  zyn  'er  drie  te  zien,  maar  ik  hebbedezelveneenigzins 
vergroot  afgebeeld,  om  ze  des  te  beter  te  doen  kennen.     Ter  grootte  van  de 

Fis.  -•     2'^^  -^'h-  gekomen  zynde,  leggen  zy  de  eerde  huid  af,-  wanneer  zulks  voor  de 

eii  3-  tweedcmaal  gebeurt,  hebben  ze  gemeenlyk  de  grootte  van  de  3''^  Fig.  en  voor 
dat  ze  de  derde  huid  afleggen,  zyn  ze  ongeveer  zo  groot  als  die  van  onze  4<'e 

^4'- 4'  fig,:  maar  of  ze,  voor  dat  ze  hunnen  volkomen  wasdom  bereikt,  en  hunne 
rechte  Wormgeflalte  verkreegen  hebben,  nog  eens,  en  dus  ten  vierdemaale, 
vervellen ,  hebbe  ik  nog  niet  konnen  waarneemen.  OndertufTchen  konnen  wy 
ons  eenigzins  vergenoegen  ,  voor  zo  verre  wy  weeten ,  dat  deeze  Wormen 
meer  dan  eens  van  huid  veranderen.  Eer  wy  nu  dezelven  naauwkeuriger  be- 
ichouwen  ,  zullen  wy  voor  af  kortlyk  melden  ,  op  welk  eene  wyze  deze  vervel- 
ling gefchiedt.  Zy  zetten  zich  naamlyk  in  't  water  ,  waarin  ze,  gelyk  andere 
fmallyvige  foorten  ,  hun  beftendig  verblyf  hebben ,  onder  aan  het  riet  vaft;  en 
blyven  zomwylen  eenige  uuren  lang  onbeweegelyk  zitten;  doch  eindelyk  bard 
de  huid  boven  op  den  rug  van  't  voorlyf  van  elkander;  en  danziet'erdelangk- 
zaam  daar  uit  voortkomende  Worm  geelachtig- wit  uit,  en  is  ook  gantfch  week; 
maar  deze  beide  hoedanigheden  veranderen  wel  haafl;  want  de  huid  wordt  niet 
alleen  harder,  maar  ook  veel  donkerer,-  en  wanneer  dit  voor  de  laatlle  maal 
gebeurd  is  ,  dan  verfchynt  de  Worm  in  die  gedaante,  en  grootte,  gelyk  hy 
'  hier  op  vyfderleie  wyze,  op  deze  III''^  Tab. ,  afgebeeld  vertoond  wordt;  de 
grootllen  hebben  als  dan  de  lengte  van  i  i  duim. 


Aangaande  de  koleur  van  deze  Wormen  der  grootflefoorte  van  Waternim- 
phen ;  dezelve  is  verfchillende :  want  zommigen  zyn  helder-bruin,  en  hier  en 
daar  met  donkere  vlakken  en  punten  getekend;  anderen  zyn  eenkoleurig,  en 


DER    WATER-INSECTEN.     Tab.  III.  193 

t)ver  't  geheel  zwart-bruin.  Dit  onderfcheid  in  de  koleur  geeft  gemeenlyk  te  7^3.  m. 
kennen,  dat  ook  de  daar  in  verborgen  zittende  Waternimphen  van  onderfchei- 
den  koleuren  zyn.  Voor  't  overige  hebben  alle  die  Wormen  eenerlei  maak- 
zei.  Indien  we  derhalve  omtent  deze  zwart-bruinen  het  noodige  zullen  hebben 
opgemerkt ,  dan  weeten  wy  ook  hoe  de  gevlakten  gefield  zyn.  De  5'^  en  6^^ 
Fig.  zullen  ons  tot  een  richtfnoer  dienen  ,  om  dit  maakzel  te  leeren  kennen : 
want  de  5''*-'  vertoont  ons  de  boven-  en  de  0^^=  de  ondervlakte  van  den  Worm. 

§.3. 

Laat  ons  onze  befchouwing  met  de  5^"=  Fig.  beginnen.  Dezelve  doet  ons  ter-  Fig.  5, 
flond  opmerken,  dat  de  Worm  met  een  tamelyk  grooten  kop  voorzien  is;  wel- 
ke ,  wanneer  hy  ter  wederzyde  geene  zo  wyd  uitpuilende  ronde  oogen  had , 
den  kop  van  een  Kikvorfch  niet  ongelyk  zou  weezen.  Van  vooren  ,  boven  de 
ronde  en  flompe  bovenlip ,  ziet  men  aan  denzelven  een  paar  tedere  en  korte 
Iprietjes.  De  hals ,  die  wel  naar  een  band  gelykt ,  is  ,  behalve  het  achterfte 
en  laatfte  lid,  het  dunfte  van  alle  de  leden.  Kort  by  dezen  is  de  rug,  aan  de 
zyden,  met  twee  fpitstoeloopende  lappen  bezet;  waar  onder  de  vleugelfchee- 
den  een  begin  neemen ,  die  zich  over  den  rug  heen  tot  aan  de  helft  van  't  lyf 
uitflrekken.  Omtrent  deze  vleugelfcheeden  ftaat  aan  te  merken,  dat  dezelven 
zich  niet  gewaar  laaten  worden,  zo  lang  de  Worm  nog  vervellen  moet,  maar 
eerfl  te  voorfchyn  komen ,  wanneer  hy  zyne  laatfle  huid  heeft ,  en  geheel  vol- 
waflen  is.  Het  achteriyf  loopt ,  zo  wel  by  het  begin,  als  naar  achteren  jfpits 
toe ;  echter  is  het  van  achteren  op  zyn  fpitfte ,  in  't  midden  op  zyn  breedfte , 
en  van  boven  op  den  rug  rond  verwulfd.  Ter  wederzyde  is  het  ganfch  dun 
en  eenigzins  fcherp ,  en  deze  zyde-fcherpte  eindigt  by  ieder  lid  in  eene  naar 
achterenloopende  ipitze.  De  flaart,  of  het  achterfte  lid,  is  met  drie  groote, 
fcherpe  en  harde  fpitzen  voorzien,  van  welken  de  middelfte  boven  fhaat;  en 
tufTchen  die  en  de  beide  zyde-fpitzen  ziet  men  nog  twee  kleinen.  Deze  fpitzen 
kan  de  Worm,  als  hy  het  noodig  vindt,  zo  te  zamen  leggen  ,  dat  het  maar 
eene  fpits  fchyne ,  en  wy  zullen  naderhand  zien ,  waartoe  hy  'er  zich  van  be- 
dient. Wyders  ontdekt  men  aan  dezen  Worm  nog  zes  pooten ,  welken ,  by 
alle  diergelyke  Wormen  der  Waternimphen,  zo  in  grootte  als  in  getal  der  le- 
den ,  aan  elkander  gelyk  zyn.  Gemeenlyk  vertoonen  zich  dezelven  bruiner 
gevlakt,  en  iets  helderer  dan  't  lyfi  nademaal  ze  zo  dun  zyn  ,  dat 'er  het  licht 
gemaklyk  doorheen  konne  fchynen.  Derzelver  bovenfle  lid  is  altoos  het  dik- 
fte,  het  tweede  is  veel  dunner,  en  het  derde,  waar  aan  de  voet  zit,  beftaac 
uit  vier  kleine  leden;  welker  laatfle  met  twee  tedere  haakjes  voorzien  is,  die 
zo  fpits  zyn ,  dat  ze  zich  overal  aan  konnen  hechten.  Het  eerile  paar  dezer 
pooien  zit  onder  den  hals;  doch  dezelven  zyn  ,  benevens  de  twee  daar  op  vol- 
gende paaren  en  hunne  inleding  in  de  6'^  Fig.  beter  te  zien  ;  welke  gedaante 
wy  nu  verder  wat  naauwkeuriger  zullen  befchouwen. 

üde  Deels  ijle  Stuk.  B  b  §.4. 


i(?4 


TWEEDE    CLASSE 


)•  4. 


Tab.  iII.  y^^,^  jg^g  ondervlakte  des  Worms ,  in  de  6''^  Fig.  ziet  men ,  beneden  aan  den 
^>i-  ^-  kop ,  een  hard  en  ftyf  deel  liggen  ,  het  welk  zich  ,  van  den  bek  af  tot  aan  het 
middelde  paar  pooten ,  uitllrekt,  van  vooren  breed  is,  en  van  achteren  fmal 
toeloopt.  Dit  deel  wordt  van  de  meeden  ,  die  onzen  Worm  befchryven,  by 
eene  Grins  of  Masker  vergeleeken,  en  mede  alzo  genoemd  :  waarom  ik,  fchoon 
het  hier  van  een  gantfch  ander  gebruik  zy  dan  een  iMasker,  my  ook  aan  deze 
benaaming  zal  houden,  tot  dat  ik  eerll  zal  aangetoond  hebben,  ten  welken  ein- 
de onze  Worm  'er  mede  voorzien  is.  De  overige  vlakte  van  'tonderlyfishier 
platter  dan  boven;  alhoewel  'er  in  't  midden,  naar  de  lengte,  eene  vlakke  en 
ronde  verhooging  befpeurd  worde.  Het  laatfle  lid,  op  één  na,  toont  de  ope- 
ning, waar  door  de  Worm  zynen  drek,  die  van  de  fpyze  overblyft,  ontlaflj 
en  eindelyk  zien  wy  de  fpitzen,  die  in  de  5^«  F/^.  van  elkander  verfpreid  daan  , 
Kier  te  zamen  liggen, 

§.5. 

Deze  Wormen  der  Waternimphen ,  welken  wy  ons  thans  verbeelden  moeten,, 
als  of  ze  in  't  water,  en  niet  op  het  papier  waren,  zyn  van  achteren  metgee- 
ne  flosvederen  of  roeivinnen  om  te  zwemmen  voorzien  ,  hoedanigen  wy  in  't 
vervolg  aan  eenige  andere  foorten  zullen  ontdekken  ;  ook  hebben  ze  diergely- 
ken  niet  aan  de  zyden  van  't  lyf ;  dit  niet  tegendaande  konnen  ze  in  't  water, 
zo  wel  naar  boven  als  naar  beneden,  en  naar  de  zyden,  met  groote  behendig- 
heid zwemmen.  Hier  toe  bedienen  zy  zich,  noch  van  hunne  pooten,  nocb 
van  de  beweeging  des  lichaams ;  want  in  't  zwemmen  houden  zy  die  beiden 
even  dil;  en  dewyl  hunne  pooten  ook  met  zulke  vederhairtjes  niet  bezet  zyn  , 
als  we  aan  de  Water-Kever- Wormen  befpeurd  hebben ,  zo  zouden  zy  toch  door 
derzelver  beweeging  weinig  uitrichten.  Hun  zwemmen ,  gelyk  dat  van  alle  de- 
andere  fmal-  en  breedlyvige  Wormen  dezer  groote  foorte,  gefchiedt  op  de  vol- 
gende wyze.  Onze  Worm  heeft ,  tudchen  de  fpitzen  ,  die  aan  het  achterde 
lid  daan,  eene  opening,  door  welke  hy  het  water  intrekken ,  en  ook  weder  uit- 
perfen  kan ;  wanneer  hy  zich  nu  van  de  eene  plaats  naar  de  andere  begeeven 
wil,  zo  dryft  hy  het  ingezoogen  water  plotslyk  en  met  geweld  weder  uit,  en 
fchuift  zich  door  behulp  van  het  zelve  vverwaarts  hy  wil ,  't  geen  in  de  7<^«  Fig. 
f'^"*  ''■  by  Letter  a  verbeeld  wordt.  Dat  nu  deze  Wormen  het  water  door  de  gemel- 
de opening  intrekken  en  weder  uitdryven,  gelyk  de  Visfen  gewoon  zyn  door 
den  mond  te  doen,  kan  men  zeer  duidelyk  belpeuren,  wanneer  men  ze  in  't 
dille  zitten  naauwkeurig  befchouwt.  Dan  ziet  men  ,  dat  de  kleine  lichaaraly- 
ke  deeltjes ,  die  in  't  onzuiver  water  zyn ,  zich  bedendig  heen  en  weder  bewee- 
gen ;  en  dat ,  wanneer  de  Worm  in  't  zwemmen  zelve  bezig  is ,  de  gemelde- 

deelc- 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  III.  195 

deeltjes  en  't  water,  wel  tot  op  drie  duim  achter  den  Worm  ,  weggedreeven  Tab.  III. 
worden.     Indien  men  ook  zodanig  een  Worm  behendig  uit  het  water  neeme, 
zo  kan  men  altoos  zien ,  dat  hy  nog  eenig  water  uit  zyne  achterfte  opening 
uitdryft. 

§.6. 

Alle  de  drie  foorten  der  Wormen  van  Waternimphen  zyn  met  zodanig  een 
Masker  ,  als  dat  ,  waar  van  in  §.  4.  gewag  gemaakt  is  ,  \oorzien  ; 
hoewel  het  zelve  by  ieder  foort  anders  van  gedaante  zy.  Dat  van  onzen  Worm  ^/^  r, 
is  ook  in  de  7''=  Fii;.  by  Letter  b.  zeer  duidelyk  te  bemerken,  en  eigenlykniet  Lett.  *, 
anders  dan  de  Vangtang.  In  Fig.  e  kan  men  dezelve  onderfcheidenljkbefchou-  en  e. 
wen ,  dewyl  ze  daar  by  vergrooting  afgebeeld  is.  Uit  deze  afbeelding  kan  men 
befpeuren,  dat  dit  Masker  van  boven  ,  daar  het  op  zyn  breedlle  is,  twee  over 
elkander  liggende  en  iets  gekromde  fpitzen  heeft;  welke  fpitzen,  ieder  in 't  by- 
zonder ,  aan  een  ander  hard  en  kraakbeenig  deel  vafh  zitten ,  het  welk ,  aan 
't  breedfte  en  fchopvormige  gedeelte,  terwederzyde  eenebeweegelykeinleding 
heeft;  zo  dat  de  Worm  het  zelve  naar  believen  konne  openen  en  fluiten.  Dit 
ontdekt  men  ten  klaarfte  in  Fig.  f.,  waar  in  men  ook  verder  nog  ziet,  dat  het  Fig-f- 
breede  deel  dezer  vangtange,  ter  plaatze  daar  het  naar  beneden  fmaller  toeloopt, 
eene  foort  van  fteel  heeft,  die  door  een  konflig  fcharnier  aan  't  zelve  valt  is. 
Deze  fteel  maakt  naderhand  ,  wanneer  de  Worm  verandert,  de  onderfte  lip 
van  de  Waternimph  uit;  maar  by  den  Worm  is  hy  van  een  by  zonderen  dienst; 
dewyl  deze  door  dat  middel  de  vangtang  niet  alleen  verlengen,  maar  ook  ver- 
korten kan;  nademaal  deze  fteel  zich,  door  zyne  beweegelykeinleding,gelyk 
de  fteel  van  een  Zak-lepel ,  uit  elkander  en  weder  te  zamen  laat  vouwen.  Dit 
Masker  beftaat  dienvolgende  wezenlyk  uit  vier  deelen ;  naamlyk  uit  den  fteel , 
het  daar  op  volgende  breede  fchopvormige  deel ,  en  de  twee  deelen,  die  met  fpit- 
zen voorzien  zyn.  Doch  deze  vangfpitzen  hebben  wederom  twee  deelen ;  hec 
eerfte  is  breed ,  en  heeft  binnenwaarts  een  ftompen  bv-tak;  benevens  welken 
naar  buiten  de  kromme,  fcherpe  en  harde  grypfpits ,  als  het  tweede  deel  ftaat; 
die,  gelyk  de  eene  beweegelyke  fpits  aan  eene  kreeftenfchaar,  met  het  onder- 
einde haare  inleding  ,  en  by  gevolg  daar  door  ook  eenige  beweeging  heeft. 
Zy,  die  de  befchryving  van  dit  Masker  of  deze  vangtang,  in  de  Manoriënvzn 
den  Heer  Reaumur  geleezen  hebben  ,  zouden  my  hier  ,  op  dat  bericht  af- 
gaande, ligtlyk  van  een  misflag  befchuldigen  ;  nademaal  hy  zegt,  dat  deze 
twee  haakvormige  deelen,  waar  uit  de  vangtang  eigenlvk  beftaat,  drie  leden 
hebben,  en  ze  ook  dus  afbeeldt.  Maar  een  iegelyk,  die  de  moeite  gelieft  te 
reemen,  van  zodanig  een  Masker,  met  behulp  van  't  Vergrootglas  ,  naauw- 
keurig  te  befchouwen ,  zal  bevinden ,  dat  ik  hier  niets  gcfchreeven  hebbe ,  't 
welk  niet  met  de  waarheid  overeenkomt ;  en  dat  ook  de  van  my  aangetoonde 
ftompe  bytak,  in  ons  haakvormig  deel,  door  den  Heer  Reaumur  weggelaa- 
ten  is. 

Bb  a  §.  7- 


195  TWEEDE    CLASSE 

5.7. 

Tab,  III.  Wisi"  voorens  hebbe  ik  reets  gezegd  ,  dat  dit  Masker ,  by  ieder  foort  der 
'  Waternimphen-Wormen,  van  eene  andere  gedaante  is;  maar  dewyl  het  noch- 
tans by  allen  van  's  gelyke  niet  anders  dan  eene  vangtang  is,  zo  heeft  het 
ook  zyne  byzondere  deelen;  die  echter  wederom  verfchillende  zyn.  De  breed- 
lyvige  foort  heeft  een  Masker ,  dat  'er  uitziet  als  een  geflooten  Helm ,  die  zich 
van  boven  openen  kan;  en  de  kleine  foort  heeft  een  Masker,  waaraan  van  bo- 
ven eene  vangtang  is,  wier  uiterUe  leden  even  als  met  vingeren  voorzien  zyn  : 
doch  van  dezen  zullen  wy  op  hunnen  tyd  omftandiger  fpreeken;  bepaalende 
ons  tegenwoordig  om  te  zien,  op  hoedanig  eene  wyze  die  foort ,  welke  ik  thans 
befchryve,  zich  van  de  haare  bediene.  Deze  Wormgeneert  zich  naamlyk  van 
andere  in  't  water  leevende  Infe6ten ,  ja  ook  wel  van  zyns  gelyken.  Wanneer 
hem  de  honger  aandryft,  om  op  den  roof  uit  te  gaan,  en  hy  een  Infeót,  dat 
geen  harde  fchaale  heeft,  gewaar  wordt,  dan  gaat  hy  het  zelve  met  zulk  eene 
voorzichtigheid  tegemoet,  dathy,  hoe  meer  hy  nadere,  des  te  behoedzaamer 
te  werk  gaa.  Zit  dat  Infeél: ,  by  voorbeeld,  ergens  aan  eenig  lichaam flil ,  zo 
kruipt  hy  langs  het  zelve  zeer  zagtkens  en  als  Ouipende  om  hoog  ,  tot  dat  hy 
na  genoeg  denkt  te  zyn;  dan  ziet  men  menigmaal , dat  'er  tuffchen  hemen  den 
buit  nog  wel  een  duim  breed  ruimte  is;  en  dat  zulks  hem  echter  niet  verhindert 
in  't  betrappen  van  denzelven.  Want  in  een  oogenblik  lleekt  hy  zyne  vang- 
pi^  g,  tang  (zie  Fig.  8.  Lett.  c)  zo  gezwind  uit  op  het  Infeft  Fig.  d.,  dat  hy  zelden 
Let't.c*  mis  grype.  Het  kan  ook  gebeuren  ,  dat  die  buit  in  een  grooter  Infeftbeflaat, 
en  d.  dan  ik  hier  by  Letter  d.  afgebeeld  hebbe;  en  dat  het  zelve  zich  deswegen  te 
heviger  beweege  en  meerder  fpartele  ,  om  door  het  krommen  en  draaien  los  te 
raaken,  ten  einde  'er  leevend  af  te  komen:  maar  ook  die  pooging  weet  onze 
Waternimphen-Worm  wel  haafl  te  verydelen.  Wy  hebben  hier  boven  gezien, 
dat  het  laatlle  lid  van  zyn  lyf  met  eenige  fcherpe  fpitzen  gewapend  is ;  dtzen 
moeten  hem  nu  dienen  om  zynen  wederllreevenden  buit  alle  beweeging  te  be- 
neemen ;  ten  dien  einde  kromt  en  buigt  hy  zynen  fliaart  naar  het  Infeét  toe, 
p.  gelyk  de  9"  Fig.  vertoont;  geeft  het  met  zyne  fcherpe  fpitzen  ettelyke  llee- 

ken,  en  brengt  het  dus  om  't  leeven  Wanneer  hy  hier  op  den  buit  volkomen 
meefler  is,  dient  hem  zyne  vangtang  ter  vallhoudinge  van  het  Infeft,  om  het 
zelve  met  zyn  tanden  des  te  bekwaamer  in  ilukken  te  kennen  byten,  en  te,: 
vermaalen. 

§.  8. 

Alles  wat  ik  tot  hier  toe  gemeld  hebbe,  kan  men   zeer  duidelyk  zien,  wan- 
neer men  diergelyke  Wormen  in  een  glas  met  water  bewaart ,  en  'er  zorawylen 

eene 


Tnsi:ctok  umA  q  ua  tilutm  Cla  s  sis  il 


-/.^^^/■•z/:. 


DER     W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.     Tab.  III.  197 

eene  Mug  of  een  ander  Infc£l  in  werpt.  Als  mede,  wanneer  'er  maar  veelen  Tab.  Iir. 
byeen  zyn,enhet  hun  aan  't  noodig:  voed/,el  ontbre.ekc;  want  dan  doen  ze  ge- 
lyk  ik  te  vooren  van  anderen  gezegd  hebbe,  en  pakken  elkander  aan;  waarop 
die  genen,  weiken  eerd  even  verveld  zyn ,  gemeenlyk  te  kort  fcliiettn,  en  'c 
leven  moeten  laaten;  nademaal  hunne  huid  dan  nog  teder  en  week  is,  en  zy 
des  te  gemaklyker  van  anderen  verteerd  konnen  worden.  Hy,  die 'er  de  proef 
,van  neemen  wil ,  behoeft  Hechts  de  moeita  aan  te  wenden  ,  van  diergelyke  Wor- 
men met  een  fyn  fchepnetje  uit  het  water  te  vilTen ;  want  daar  in  zyn  ze  aile 
jaaren  by  menigte,  van  onderfcheiden  ouderdom  en  grootte  ,  te  vinden.  Zy 
onthouden  zich  in  loopende  en  in  ftilflaanda  wateren,  en  zo  wel  inflymopden 
grond  ,  als  aan  het  gras  en  't  riet. 


De  breed  uitpuilende  ronde  oogen  van  onzen  Worm  verilrekken  ten  bewy- 
ze,  dat  hy  zeer  fcherp  in  't  water  moet  konnen  zien;  waar vanmenop'tklaar- 
fte  overtuigd  kan  worden,  wanneer  men  het  glas,  daar  hy  in  is,  maar  even 
met  de  hand  of  den  vinger  nadert:  want  dan  zal  hy  terftond  naar  de  andere 
zyde  wyken  ,  of  zich ,  als  'er  eenige  rysjes  in  zyn  ,  daur  onder  zoeken  te  ver- 
bergen. Voorts  worden  veelen  van  de  Wormen  dezer  grootfte  foorten  meer 
dan  een  jaar  oud,  en  zyn  van  zulk  een  hard  levensgeftel ,  dat  ze,  bykans  een 
gantfchen  Winier  door ,  zonder  voedzel  konnen  beftaan.  Toen  ik  in  't  voorjaar 
van  143  eenigen  dezer  Wormen  ging  vangen,  kreeg  ik 'eronder  anderen  een, 
die  reets  gancfch  volwafTen  was.  Ik  bezorgde  hun  allen  de  noodige  fpyze,en 
in  den  daarop  v  Jgenden  Zomer  veranderden  zy  in  Waternimphen  van  de  groot- 
fle  fo'irt;  behalve  dat  die  gene,  welken  ik  al  volwalTen  gevangen  had,  onver- 
anderd overbleef.  Maar  dewyl  zyne  verandering  my  te  lang  vertoefde,  en  ik 
hem  eindelyk ,  toen  de  Herffl  meeftal  verllreeken  was ,  geen  voedzel  genoeg 
meer  verfchaffen  konde,  zettede  ik  het  glas,  dewyl  ik  hem  reets  zo  goed  als 
verlooren  achtede  ,  flochts  voor  het  venfter.  Doordien  het  nu  dien  nacht  ta 
melyk  begon  te  vriezen,  was  het  water  des  morgens  met  Ys  bezet:  dit  toeval 
gaf  my  aanleiding  om  eens  weder  naar  mynen  Worm  te  zien;  maar  toen  vond 
ik  hem  verflyfd  en  als  dood  op  den  bodem  liggen.  Na  dat  nu  het  glas  byge* 
val  nog  een  paar  nachten  in  de  open  lucht  was  blyven  flaan  ,  en  de  V'orll: aan- 
hield, zettede  ik  het  zelve,  uit  vreeze  dat  het  in  ftukken  m-igt  fpringen  ,  we- 
der in  de  warme  kamer :  en  hier  op  zag  ik  des  anderendaags  ,  by  de  befchou- 
wing  van  't  glas,  met  de  grootfle  v'crwonderlng,  dat  myn  Worm  niet  alleen 
weder  leefde,  maar  zich  ook  vlug  en  fris  vertoonde.  Nochtans  kon  ik  niet  be- 
fpeuren ,  dat  de  uitgeflaane  Vorli  hem  hongerig  gemaakt  had:  want,  fchoon 
ik  hem  fpyze  bezorgde,  liet  hy  dezelve  echter  onaangeroerd  liggen.  Ik  plaac- 
fle  hem  derhalve  in  den  Kelder,  om  het  andermaal  bevriezen  van 't  water  voor 
te  komen,  en  teiFens  te  7ien,  of  hy  dan  zonder  fpyze  nog  wel  lang  leeven  zou- 

eb  3  dé^. 


ipS  TWEEDECLASSE 

Tab,  IIL  de.  Wanneer  hy  nu  zynen  tyd,  tot  in  't  voorjaar  van  1744,  met  vaftendoor- 
gebragt  had,  kreeg  hy  ook  weder  eetkifl:,  en  de  fpyze  fcheen  hem  zo  goed  als 
te  vooren  te  fniaaken ;  doch  eindelyk  veranderde  hy  ,  in  de  maand  July  van 
dat  jaar ,  in  die  bruine  Waternimph ,  welke  ons  op  Tab.  IV.  onder  't  oog  zal 
konr.en. 

§.    10. 

Wy  weeten,  dat  de  Rupfen,  voor  de  verandering  in  Vlinders,  Poppen  wor- 
den; maar  men  kan  niet  zeggen,  dal  'er  iets  diergelyks  by  de  Waternimphen 
plaats  heeft,  ten  waie  men  met  den  Heer  Reaumu  R  wilde  ftellen,  dat  de- 
zelven  looppen  zyn ,  wanneer  haare  vleugelfcheeden  befpeurd  worden.  Dan 
ik  ben  daar  omtrent  van  een  gantfch  ander  gevoelen  :  want  onder  de  benaa- 
ming  van  Pop  wordt  eigenlyk  die  verandering  van  een  Infett  verftaan,  waarin 
het  noch  aan  een  Worm ,  noch  aan  een  gevleugeld  Schepzel ,  volkomen  ge- 
lykt.  En  fchoon  eene  Pop  oogenfchynlyke  kenmerken  eener  beweeginge  gee- 
ve ,  is  ze  nochtans  dermaace  in  haar  vlies  ingewikkeld ,  dat  de  pooten ,  hoe- 
wel ze  'er  mede  voorzien  zy,  en  dezelven  by  zommigen  zeerduidelykin'toog 
vallen,  haar  echter  niet  het  allerminfte  konnen  dienen,  om  van  de  eene  plaats 
tot  de  andere  te  komen:  ook  bevinden  wy  niet,  dat  het  Schepzel,  't  welk  wy 
eene  Pop  noemen ,  ooit  eenige  fpyze  gebruike.  Onze  Waternimphen-Worra 
daar  en  tegen  behoudt  bellendig  zyne  geftalte,  en  verandert  in  niets,  dan  daar 
in,  dat  hy  vleugelfcheeden  krygt,  boven  dien  gebruikt  hy  nog  altoos  zyne  poo. 
ten;  ook  kan  hy  van  de  eene  plaats  naar  de  andere  komen;  en  dathyzichipy- 
ze  en  voedzel  weet  te  verfchaffen,  als  mede  bekwaam  is  om  het  zelve  te  ver- 
teeren, hebben  wy  boven  bereids  gezien.  Hy  neemt  derhalve  eene  gevleu- 
gelde geflalte  aan,  zonder  in  eene  Poppe  te  veranderen :  hoe  dit  gefchiede, 
ftaat  ons  nu  vervolgens  te  befchouwen,  en  de  IV''^  Tab.  zal  hetonscenduide- 
lykfte  doen  zien. 


Tot  hier  toe  is  't  water  het  Element  geweeft  ,  buiten  't  welke  onze  Worm 
niet  leeven  kon,  maar  nu  zal  hy  een  gevleugeld  Schepzel  worden  ,  welks  ver- 
blyf  in  de  luchp  is;  en  dat,  indien  anders  zyn  leven  geen  gevaar  loopenzal, 
nooit  weder  in  't  wacer  durfc  komen.  De  Worm  verlaat  alsdan  zyn  gewoo- 
ne  verblyf,  en  begeeft  zich,  of  in  het  aan  den  oe<^er  flaandegras,  of  aan  het 
veelvuldig  uit  het  water  opgroeiende  riet;  waaraan  hy  zich  ,  met  behulp  van 
de  fcherpe  klaauwen  zyner  poocen,  vafl:  zet.  Dus  blyven  zommigen  een  gant- 
fchen  dag ,  anderen  flechts  een  paar  uuren  ,  ftil  en  zonder  eenige  beweeging 
zitten ;  tot  dat  naamlyk  hunne  van  't  Water  bevochtigde  en  natte  huid  droog 

ge- 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.  .  r«i.  IV.  199 

geworden  zy  ;  en  deze  zich,  waarfchynlyk  door  hunne  inwendige  bewee- Tab.  I V. 
ging,  mitsgaders  door  den  fpoedigen  wasdom  en  't  opzwellen  der  Waiernim- 
phe  ,  des  te  eerder  laate  fcheuren.  Als  dan  fpringt  de  huid ,  eer  men  'er  aan 
denkt,  op  den  rug  van  't  voorlyf  ,  of  het  borstfluk,  van  een;  waar  na  men, 
uit  deze  gemaakte  opening,  allengskens  een  wicachtig-geel  Schepzel  te  voor- 
fchyn  ziet  komen  Geiykerwyze  nu  de  opening  in  het  borstfluk  van  den  Worm 
is,  zo  is  ook  het  borstlluk  der  Waiernimphe  het  gedeelte  ,  dat  heteerlle  ge- 
zien wordt,  en  dit  maakt,  door  zyne  opzwelling,  de  eens  gcfcheurde  opening 
wel  dra  zo  wyd,  dat  de  kop  ook  kort  daar  na,  zonder  hinder,  konne  volgen. 
Deze  eerfle  uitkruiping  der  VVaternimphe  is  zeer  klaar  te  zien  in  de  io'"=  fig.  Ft^.  10. 
der  IV'^  Tab.;  waarin  ook  de  kop  en  het  borlUluk  geheel,  docli  de  pootenen 
vleugels  halfwegen ,  te  befpeuren  zyn. 

5.  12. 

Deze  Waternimph  begint,  terwyl  ze  allengskens  uit  de  Wormen-huid  te 
voorfchyn  komt ,  airede  toe  te  neemen ,  en  zo  wel  in  dikte  als  in  lengte  te 
groeien;  maar  dewyl  ze  met  vier  banden  aan  die  Wormen-huid  verbonden 
is  ,  zo  gaat  haare  geboorte  of  voortkoming  langkzaamer  in  zyn  werk ,  dan 
die  van  andere  Vlinders.  Deze  vier  banden  zyn  niet  anders  dan  zo  veele 
witte  draaden ,  waar  van  'er  ,  aan  ieder  zyde  der  Waternimphe  ,  twee  ge  ■ 
zien  worden  ,  gelyk  de  10'^'=  Fig.  by  de  Letters  g.  en  b.  vertoonen.  Hoe  Let^  f, 
verder  nu  het  Infedb  uit  deze  Wormen-huid  te  voorfchyn  kome ,  des  te  te-  ^"  "■ 
derer  en  dunner  worden  die  draaden,  waar  tegen  dezelven ter plaatze, daar 
ze  aan  de  Wormen-huid  vafl;  zyn,  hunne  eerfle  flerkte  en  dikte  behouden. 
Ik  voor  my  ben  van  gedachten  ,  dat  'er  in  deze  draaden  een  merkteken 
van  eene  wonderbaare  befchermende  Voorzienigheid  te  befpeuren  is.  Want 
dewyl  de  Worm,  als  hy  ter  veranderinge  zal  overgaan,  altoos  indiervoege 
aan  het  riet ,  aan  't  gras  ,  of  aan  de  rysjes  zit  ,  dat  de  kop  naar  boven 
ftaa  ,  zo  zou  het  ,  als  'er  die  draaden  niet  waren ,  ligt  konnen  gebeuren , 
dat  de  voortkomende  Nimph  ,  nadien  ze  uit  hoofde  der  zwaarte  van  haa- 
ren  kop  en  borstfluk,  zich  achterover  buigt,  (zie  de  ii'^^  Fig)  tot  haar^'ï-"» 
groot  nadeel ,  naar  beneden ,  of  op  de  aarde ,  of  in  't  water  ,  viele.  Viel 
zy  ter  aarde ,  en  bleef  ze ,  wegens  haare  nog  tedere  en  weeke  ledemaaten , 
niet  ten  eerflen  dood;  zo  moefl  ze  toch  den  kleinen  Kietvinken,  welken 'er 
zeer  greetig  op  loeren,  en  ze  menigmaal  reets  te  vooren  opvangen,  ten 
buit  worden  ;  waar  mede  deze  hunne  jongen,  als  met  eene  hunner  zwak- 
heid pafTende  fpyze  ,  voeden  ;  en  viel  zy  in  't  water,  dan  moefl  ze,  als 
een  Schepzel  ,  dat  gefchikt  is  om  voortaan  ,  niet  in  't  water,  maar  in  de 
Lucht  te  leeven,  elendig  verdrinken. 


TWEEDE    CL  A  SS  E 


s.  13. 


Tab.  IV,  Doch  indien  onze  Waternimph,  door  dit  behulp,  verder  in  goede  ordeuic- 
komt,  en  dtis  met  de  helft  van  haar  achterlyf,  gelyk  de  11'^  Fig.  vertoont, 
aan  de  Wormen-fchaale  blyft  hangen,  dan  ruft  zy,  tot  zo  verre  gekomen  zyn- 
de  ,  in  die  gedaante  wel  een  half  uur  lang  uit.  Hier  door  herhaalt  ze  dan  niet 
alleen  de  krachten,  welken  door  de  eerfte  pooging  eenigzins  verzwakt  zyn  , 
maar  ook  worden  inmiddels  alle  haare  deelen  ,  en  wel  voornaamlyk  depooten  , 
harder  en  flerker.  Daarna  begint  ze  zich  weder  te  beweegen;  en  zich  nu  van 
haare  pooten,  zonder  eenig  nadeel  te  vreezen,  durvende  bedienen,  zo  tracht 
zy  dezelven  ergens  aan  te  hechten  ,  om  dus  weder  in  de  hoogte  te  komen. 
Maar  deze  pooging  valt  menigmaal  ongelukkig  uit :  want,  terwyl  zy  haar  best 
doet  met  haar  lyf  opwaarts  te  krommen  ,  daar  ze  met  haare  pooten  echter  nog 
geene  vaflhouding  heeft,  en  zy  nu  reets  van  de  vier  banden  los  is,  zo  glydc 
'er  het  laatfte  gedeelte  van  't  achterlyf ,  dat  nog  in  de  Wormen-fchaale  zit, 
wel  eens  tevens  uit;  en  de  tot  hec  vliegen  nog  onbekwaame  Nimph  valt  in  't 
water,  en  moet 'er  in  verdrinken,  iWaar  heeft  zy  't  eens  zo  verre  gebragt, 
dat  ze,  met  haare  voorfte  pooten,  den  ledigen  kop  der  Wormen-huize  berei- 
ken kan,  dan  heeft  ze  gewonnen  fpel ;  door  dien  ze  het  grootfle  gevaar, waar 
aan  ze  in  de  veranderinge  blootgefteld  is ,  nu  overwonnen  heeft.  Als  dan  klimt 
ze  by  't  lichaam,  daar  ze  aan  hangt,  verder  om  hoog,  en  maakt  ook  haar  ach- 

%.  12.  terlyf  volkomen  los  ;  gelyk  zy  in  de  iz'^^  Fig.  natuurlyk  afgebeeld  te  zien  is. 
De  ledige  Wormen-huize  blyft  dan  op  haare  plaats  zitten,  gemerkt  de  Worm 
zich  met  zyne  klaiuwen  zo  vaft  gezet  heeft,  dat  men  'er  de  huize,  zo  men 
niet  voorzichtig  te  werk  gaa  ,  niet  zonder  ze  te  fcheuren  konne  afneemen. 
Voor  't  overige  blyft  de  huize  in  haar  geheel,  en  is,  behalve  ter  plaatze,  daar 
't  Infeft  'er  uitkroop,  nergens  befchadigd  ;  weshalve  dan  ook  altoos  de  vier 
draaden,  door  welken  de  Nimph  aan  haar  verbonden  is  geweeil,  nog  te  zien 
zyn.  Hier  mede  is  onze  Waternimph  nu  uit  haare  gevangenis  verloft,enhaar 
ontbreekt  niets  anders  dan  de  vleugelen:  want  deze  zyn,  als  uit  de  1 1'^'=  en 
lade  Fig.  blykt,  nog  zeer  kort  en  onvolmaakt;  doch  ze  zullen  wel  dra  in  haa« 
re  behoorelyke  grootte  verfchynea. 

5-  14. 

De  voorzichtigheid,  waar  van  zich  onze  Waternimph  bedient  ,  op  dat  de 
wasdom  haarer  vleugelen  onverhinderd  moge  voortgaan ,  is  inderdaad  te  ver- 
wonderen. Zy  zet  zich  naamlyk  in  diervoege  aan 't  riet,  dat  noch  't  lyf , 
noch  de  vleugels,  ergens  aanraaken,-  ten  dien  einde  houdt  ze  't  lyf,  dat  anders 
by  eene  volkomen  Waternimph  lynrecht  uitloopt,  nu  eenigzins  gekromd,  ge- 
fis.  13.  lyk  wy  in  de  13'^^  Fig.  zien;  en  maakt  daar  by  geene  de  minfte  beweeging. 

De 


DER     W  A  T  R  R  I  N  S  E  C  T  E  N.     Tab.  IV.  201 

De  vleugels,  welken  tot  hier  aan  toe  zo  digt  te  zamen  gepakt  gelegen  hebben,  Tajj.  IV. 
even  als  d^  bladeren  in  den  opengaanden  knop  van  een  boom  of  bloem ,  be- 
ginnen nu  meer  uit  elkander  te  komen ,  en  te  groeien ;  en  de/.e  groei  gaat  zo 
fpoedig  in  zyn  werk  ,  als  de  geboorte  van  on^ic  Nimph  langkzaim  voortging. 
Ook  wordt  men,  terwyl  men  iiet,  hoe  de  vleugels  zich  uicbreiden,  daar  ze  • 
als  een  nat  potlpapier  nederhangen  ;  telTens  gewaar ,  dat  ze  allengskens  ko'eu- 
riger  worden  ICven  dit  heeft  ook  plaais  ten  aanzien  van hetlyf der  VVaternim- 
phe  ,  het  welk  toe  nog  toe  over  't  algemeen  eene  geelachiig-wicte  koleur  ge- 
had heeft;  waarom  het  zelfs  in  de  i  i'-'"  lug.  nog  ganifch  door/.ichtig  fchynt. 
Dit  gevleugelde  Infeft  komt  met  die  lengte,  zo  als  het  hier  afgebeeld  is,  niet 
uit  de  Wormen-huid  to  voorfehyn ;  het  is  dan  veel  dikker;  niaar  't  neemt,  ge- 
lyk  de  vleugels,  wel  haaftin  lengte  toe;  ih  zoverre  dat  de  VVaternimph  bin- 
nen een  halfuur,  en  by  warme  dagen  nog  fpoediger,  haare  volkomen  gellalte 
verkryge.  Dus  verre  gekomen  zynde,  laat  ze  eindelyk  een  tamelyk  deel  wa- 
ters uit  het  achterlyf  vallen;  het  welk  men,  gelyk  by  de  Vlinders,  haare  zui- 
vering noemen  kan.  Hierop  ziet  men  het  lyf,  zo  ten  opzichte  der  dikte  als 
der  lengte,  weder  eenigermaate  te  zamen  krimpen;  maar  deszelfs  koleur ,  ge- 
lyk  ook  die  der  vleugelen  ,  wordt  nu,  volgens  de  fjort,  tot  welke  de  VV^ater- 
nimph  behoort,  wel  dra  in  haar  volkomen  glans  gezien.  Doch  zy  laat  zich  in 
die  gedaante  niet  zeer  lang  meer  gerufl  befchouwen;  want,  bemerkende  dat 
haare  vleugels  de  benoodigde  grootte,  krachten  en  hardheid  verkreegen  heb- 
ben, zo  ontwaakt  ze  als  uit  een  diepen  ilaap ;  begint  zich  te  beweegen  ;  en, 
haare  vleugels  uitbreidende ,  onderzoekt  zy ,  door  eene  trillende  beweeging 
derzelven ,  of  ze  ook  wel  bekwaam  zyn ,  om  haar  door  de  lucht  te  draagen  j 
waar  op  ze  zulks  befpeurende  ,  eensklaps  wegvliegt. 

§.  15. 

Al  het  bovengemelde  hebbe  ik  voornaamlyk  opgemerkt ,  aan  die  foort  van 
Waternimphen ,  welke  wy  op  onzelV^''  Tab.  in  de  14'  /";>.  voor  ons  zien, en ^'^^  H* 
thans  nog  wat  nader  befchouwen  zullen.  Dezelve  is  van  de  heldere  rood-brui- 
ne  foort ,  waar  van  ik  hier  voorens  in  de  a''^  §.  ten  dien  einde  gewag  gemaakt 
hebbe,  en  wel  een  Mannetje;  doch  dewyl  ze,  ten  opzichte  van  het  maakzel, 
met  de  beide  airede  befchreeven  foorten,  in  alles  overeenkomt  ,  zal  ik  thans 
alleenlyk  aantoonen  ,  in  hoe  verre  zy  van  die  andere  loorten  in  de  koleuren 
verfchille.  De  grondverwe  van  't  lyf  is  hier  volftrekt  roodachtig-bru  n,  en  de 
zes  pooten  hebben  die  zelfde  koleur  Het  dikke  voorlyf  of  borstfluk  is  ter 
wederzyde  met  een  paar  helder-geele  ftreepen  vercierd  ;  en  van  boven  naar  den 
kant  van  den  kop  met  twee  witte  vlakjes  getekend.  De  groote  en  helder  blin- 
kende oogen  vallen  by  deze  foort  in  't  violet-blaauwe;  en  het  tufTchen  dezel- 
ven  vooruitfleekende  deel  is  geel.  I'er  plaatze .  daar  de  vleugels  aan  't  voor- 
lyf hunne  inleding  hebben ,  ziet  men  vier  fchuins  ftaande,  vierkante,  helder- 

2(/e  Deels  ifte  Stuk.  Cc  blaau- 


202  TWEEDECLASSE 

Tab. IV.  blaauwe  vlakken;  hoedanigen  'er  ook  aan  't  achterlyf,  ter  weder  zyde,  ta\- 
fchen  de  meefle  leden  gevonden  worden.  Midden  op  de  rug-linie  is  'er  van 
's  gelyke  een  klein,  overdwars  flaand,  en  wederom  in  't  midden  verdeeld > 
geel  vlakje  te  befpeuren.  Het  dikke  en  kolfvormige  begin  van 't  achterlyf,  pronkt 
ook  ,  tulTchen  de  beide  achtervleugelen  ,  met  een  paar  overdwarsloopende 
biaauwachtige  ftreepjes.  Op  de  niet  doorzichtige  vletigelen  is  hier  geene  zo 
fchoone  fchakeering  van  kolearen ,  als  aan  de  beide  voorige  foorten ,  te  zien , 
dewyl  ze  geelachtig-bruin  zyn,*  het  welk  ik  ook  aan  eenjgen  vanderoodefoort 
befpeurd  hebbe :  maar  de  langkwerpig  vierkante  rand-vlak  ,  aan  den  uiterllen 
hoek,  is  by  eenigen  bruin  of  zwart,  en  by  anderen  ook  wit. 


Wat  de  paaring  dezer  Infeften  betreft,  dezelve  hebbe  ik  pag.  189.  §.  7.  op 
tweeërleie  wyzen  befchreeven,  en  ik  zal  'er  thans  alleen  nog  kortlyk  by  voegen , 
dat  die  wyze ,  waarvan  het  eerfte  op  pag.  190.  gewag  gemaakt,  en  welke  ook 
reets  van  anderen  befchreeven  is  ,  eigenlyk  gezegd  moet  worden  ,  die  gene 
te  zyn,  waarvan  zich  de  kleine  frnuliyvige  Waternimphen  bedienen:  maar  dat 
de  andere  vv^yze,  op  pag.  190.  gemeld,  en  die  ,  myns  weetens,  nog  van  nie- 
mand befchreeven  was ,  de  manier  van  paaring  is ,  welke  de  grootere  breed- 
en  fmallyvige  Waternimphen  gebruiken.  Dat  het  hier  mede  alzo  gelegen  zy , 
kan  ik  des  te  grondiger  verzekeren ,  overmits  ik  geen  tyd  of  moeite  ontzien 
hebbe,  in  het  vlytig  nafpooren  dezer  Infeéten,  en  het  naauwkeurig  acht  gee- 
ven  op  alle  hunne  verrichtingen;  by  welke  gelegenheid  ik  dit onderfcheid meer 
dan  eens  duidelyk  befpeurde.  Wyders  moet  ik  nog  aanmerken,  dat  'er,  on- 
der deze  groote  foort,  nog  eenige  foorten  gevonden  worden  ,  die  iets  kleiner 
zyn  ;  als  ook  nog  andere,  die  louter  blaauwe,  en  gjene  zulke  groene  vlakken 
hebben ,  gelyk  die  op  Tab.  II.  Fig.  i.  Eindelyk  moet  ik  hier  daar  benevens 
gedachtig  zyn  aan  een  duidelyk  Kenteken,  't  welk  ik  naderhand  eerfb befpeurd 
hebbe,  en  zeer  dienftig  is,  om  het  onderfcheid  der  beiderleie gedachten  aan  de- 
ze groote  foort  van  Waternimphen  te  bepaalen.  'Je  weeten,  voor  eerft;  het 
Jange  achterlyf,  boven  by  't  borstfluk,  is,  aan  't  Vrouwlyk  geflacht,  niet  zo 
dun  en  rank,  als  aan  't  Manlyke;  en  ten  anderen  ontbreekt  aan  de  Wyfjes 
het  middelde  deel ,  of  die  korte  fpits,  welke  altoos  aan  de  Mannetjes  dezer 
foort,  tuUchen  de  achterfte  gryp- of  vangtang,  gevonden  wordt.  Uithoofde 
van  deze  myne  laatere  ontdekking ,  hebbe  ik  het  Wyfje  op  Tab.  II.  Fig,  6. ,  'c 
welk  ik  eerfl  ook  met  zodanig  eene  middelfpits  afgebeeld  had,  naderhand  ver- 
anderd. Vermits  nu  al  het  boven  gemelde  ,  raakende  het  uitkomen  en  de 
verandering  dezer  foorte  van  Waternimphen,  ook  by  alle  de  overige  foorten, 
ze  mogen  groot  of  klein  zyn ,  op  eene  gelyke  wyze  gefchiedt,  zo  zal  ik  my  in 
de  volgende  bladen,  daarvan  fpreekende,  altoos  op  dezelV^^  TaZ». ,  en  de  daar 
by  behoorende  befchry ving ,  beroepen. 

5.  i?' 


DER    WATER-INSECTEN.     Tab.  IV. 


5.  17. 

Indien  nu  iemand  verder  nog  begeerig  mogte  zyn,  om  het  uitkomen  dezer  Tab.IV. 
Waternimphen ,  mee  eigen  oogen  in  de  natuur  zelve,  te  zien,  dan  moet  hy 
eeiie  genoegzaame  menigte  van  zodanige  Wormen,  waar  in  ze  verborgen  zit- 
ten, zoeken  deelachtig  te  worden:  want  hy,  die  zich  geen  langen  tyd  op  hec 
land  ,  en  in  het  gewell  kan  onthouden  ,  daar  deze  Wormen  veelvuldig 
gevonden  worden,  zou  het  als  een  zonderling  geluk  moeten  aanmerken,  in- 
dien hy  zulks  eens  bygeval  kwame  te  ?.ien,  iVIaar  wanneer  men  dezelvent'huis, 
in  byzondere  glazen,  bewaart  ,•  dezen  met  water  vult,  en  de  VV'ormen  van  Mug- 
gen  en  andere  Infcélen  verzorgt,  op  dat  ze  niet  van  honger  llerven  ;  dan  is 
meninflaat,  om  hunne  verandering  op  zyn  gemak  te befchouwen.  Temeer, 
dewyl  men  wel  dra  befpeuren  kan,  dat  deze  of  gene  Worm  zich  ter  verande- 
ringe  voorbereidt.  Want,  wanneer  hy  de  fpyze  laatliggen,ftilenonbeweege- 
lyk  bh  ft  zitten,  en  zo  men  hem  te  na  komt,  niet  van  zyne  plaatfe  wykt;  dan 
mag  men  zich  wel  verzekerd  houden,  dat  de  tyd  zyner  veranderinge  naby  is, 
en  dat  'er  in  'er  kort  eene  Waternimph  uit  te  voorfchyn  zal  komen.  Doch  zo 
men  niet  alvoorens  eenige  rysjes  of  dunne  houtfpaantjes  in  't  water  gefloken 
heeft ,  dan  dient  zulks  omtrent  dien  tyd  vooral  gedaan  te  worden  :  want,  ge- 
lyk  we  boven  gezien  hebben  ,  de  Worm  begeeft  zich  ,  voor  zyne  verande- 
ring ,  altoos  uit  het  water;  gevolglyk  moeten  ook  de  rysjes  of  fpaantjes  boven 
't  water  uitfteeken ,  op  dat 'er  de  Worm  by  om  hoog  kruipen  konne;  dewyl 
hy  anders  in  't  water  zoude  blyven,  en  de  Nimph  dienvolgens  buiten  twyfFel 
moeten  verdrinken. 

De  iets  kleinere  foort  van  fmallyvige  W  a  t  e  r  -  N  i  M- 

piiEN,  benevens  baar  en  breeden  Worm,  en 

de  zvyzs  van  deszelfs  Verandering. 

S  I. 

Alhoewel  deze  foort  van  Waternimphen  ,  uit  een  breedly vigen  Worm ,  Tab,  V, 
even  als  die  van  de  volgende  VI  "=  Tab.  voortkomt  ,  zo  heeft  ze  noch- 
tans een  veel  langer  en  fmaller  of  dunner  lyf  En  fchoon  de  eene  Worm  den 
anderen  tamelyk  gelyk  zy ,  zo  zal  echter  eene  naauwkeurige  befchouwing  der- 
zelven  ons  een  raerklyk  onderfcheid  aan  de  hand  geeven.  Beiden  onthouden 
zy  zich  gewoonlyk  in  de  ftilftaande  wateren,  waar  in  men  ze,  zo  welin 't  voor- 
Ce  a  jaar. 


204-  T  W  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E 

Tab.  V.  jaar,  als  in  den  Zomer,  veelvuldig  kan  vinden.  Oiidertuflchen  is  hier by  aan 
te  merken,  dat  men  ze  maar  zelden  te  zien  krygt ,  hoe  helder  en  k'aar  het  wa- 
ter ook  zy:  want  ze  onthouden  zich  niet  alleen  meestal  onder  op  den  grond, 
maar  ze  liggen  zelfs  als  in  den  llyk  begraaven,  zo  dat  men  deze  Wormen, in- 
dien men  ze  begeert  te  hebben,  door  behulp  van  een  Schepnetje,  met  flyk 
en  al  opfcheppen  moete.  Dit  doende  zal  men  dikwerf  ouden  en  jongen  by- 
een  vinden,  het  welk  aan  hunne  verfchillende  grootte  ligtlyk  te  zien  is;  en  ik 
zou  denken,  dat  men  hieruit  ook  moge  befluiten,  dat  deze  Wormen  menig- 
maal ouder  worden  dan  één  jaar,  voor  dat  ze  veranderen,  en  zich  als  gevleu- 
gelde Schepzelen  in  de  lucht  laaten  zien;  waar  van  ik  ook,  door  derzel  ver  be- 
waaring, ten  vollen  verzekerd  ben  geworden.  Het  gene  ik,  wegens  het  leggen 
der  Eieren,  airede  Tab.  II.  §.  9.  pag.  191.  gemeld  hebbe,  vindt  ook  hier 
plaats;  en  deze  Eieren  zyn  aan  de  anderen  volkomen  gelyk  ,  behalve  dat  ze 
kleiner  zyn.  De  Wormen  komen  mede,  noch  eerder  noch  laater,  daar  idt  te 
voorfchyn  ;  met  hunnen,  by  goed  voedsel,  toeneemenden  wasdom,  verande- 
ren zy  even  zo  dikwyls  van  huid,  als  de  voorigen;  en  ze  krygen  ook  eerll,na 
het  afleggen  van  de  laatile  huid  j  benevens  hunne  behoorlyke  grootte,  hunne 
Vieugelfcheeden, 

§.  2. 

r>g.  I.  De  i^«  Fig.  dezer  V^^  Tab.  fielt  ons  zodanig  een  volwalTen  Worm  voor 
oogen,  dien  wy  nu  wat  naauwkeuriger  zullen  befchouwen.  Zynegrondverweis 
over  't  geheel  flykachtig  Okerbruin.  De  lengte  van  zyn  lyf  komt  zeiden  tot 
een  duim;  en  hy  is  ,  vooral  aan  't  achterlyf,  tamelyk  breed.  Dit  achterlyf 
heeft,  van  boven  in  't  midden,  eene  verheven  vlakte,  doch  van  onderen  is  't 
bykans  geheel  glad.  In  den  Kop  heeft  hy  twee  kleine  oogen,  welken  op  de 
beide  zyde-hoogtens  zitten.  Voor  aan  den  kop  ftaan  twee  Sprieten ,  welken 
aan  deze  foort  langer,  dan  aan  anderen,  en  uit  4  a  5  leden  te  zamengefleld 
zyn.  De  Hals  is  het  dunfle  of  rankfle  lid  van  't  lyf  ,  en  gelykt  een  fmallen 
band;  het  daaropvolgende  lid  is  wat  dikker,  en  het  derde  ,  dat  nog  tot  het 
voorlyf  behoort,  is  het  dikfte.  Op  het  zelve  ziet  men  van  boven  zo  veel  als 
een  paar  fchouderbladen  liggen ,  waaruit  van  onderen  de  vleugelfcheeden  te 
voorfchyn  komen,  die  zich  over  den  rug  heen,  en  byna  tot  op  de  helft  van 't 
achterlyf,  uitftrekken.  De  zwart-bruine  vlakken ,  die  zowel  daarop,  als  op 
den  kop  en  de  andere  leden  zyn ,  konnen  beter  in  de  Afbeelding  gezien ,  dan 
hier  befchreeven  worden. 

§•  3. 

■  Het  achterlyf,  dat  in  't  midden  op  zyn  breedfte  is ,  beflaat  uit  8  of  9  leden 
of  ringen;  op'ieder  van  dezelven  ziet  men  verfcheiden  donkere  vlakjes  of  af- 

ge- 


mSK  C  /ï )  li IJM  A Q  JTATILIUM  (  XA  S  SIS  II . 


^/.^.>^//;. 


<: 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.     Tab.  V.  205 

gezette  flreopen ,  en  het  achterfle,  dat  tevens  het  kleinfte  lid  is,  heeft  drie  T.\b.  V. 
fcherpe  fpitzen.  Dit  achterlyf  vertoont  zich  ter  wederzyde  wat  fcherp ,  en  de 
leden  maaken,  dat  het  aldaar,  gelyk  eenezaag,  als  met  tanden  bezet  zy.  De 
zes  l'ojten,  met  welken  deze  Worm  begaafd  is,  en  waar  onder  de  twee  ach- 
terllen  de  langllen  zyn,  worden  hier  ook  gezamenlyk  langer,  dan  by  veele an- 
dere foorten,  bevonden;  en  hebben  himne  inleding  in  de  drie  op  den  kop  vol- 
gende  leden  van  't  voorlyf.  Ieder  dcr/.elven  beftaat,  behalve  het  hdaan'tlyf, 
uit  drie  deelen  ;  te  vveeten  ,  uit  twee  langen  en  een  kort.  Onder dclangften  is 
het  naaft  aan  't  iyf  llaande  dikker  ,  dan  het  daarop  volgende;  en  het  korte  , 
dat  eigenly k  de  Voet  kan  genoemd  worden  ,  is  uit  435  leden  te  zamen  gelleld , 
en  aan  'c  uitertle  einde  met  een  dubbelen  klaaiiw,  ter  vadhoudinge  in  het  krui- 
pen dienende ,  voorzien.  Wyders  zyn  ook  de  zes  pooten  ,  even  als  de  zyde- 
deelen  en  de  gantfche  bovenvlakte  van  't  Iyf,  meer  dan  anderen  ,  met  korte 
en  wollige  hairen  bezet.  Hier  door  zyn  deze  breedlyvigeVVaternimphen-Wor- 
men  altoos  dermaate  met  flyk  overtoogen,  dat  men  dezelven ,  wanneer  ze  uit 
het  water  opgehaald  worden ,  in  den  eeriten  opOag  niet  voor  leevende  Schep- 
zelen  zou  aanzien  ;  te  meer,  dewyl  ze  ook  die  eigenfchap  hebben,  dat  zein 
'■c  begin  gantfch  llyf  en  onbeweegelyk  bly ven  liggen ,  tot  dat  ze  gedwongen 
•worden  om  hun  eerfte  Element,  buiten  't  welke  zy  niet  lang  konnen  leeven, 
weder  te  zoeken,  en  dus  hunne  tegenwoordigheid  onder  dat  flyk  teverraaden, 

§.  4. 

Deze  Wormen  fcheppen  ook  lucht,  gelyk  de  eerften,  door  het  achterfle  lid 
van  't  Iyf,  alwaar  de  drie  fpitzen  ilaan;  en  wanneer  ze  zich  van  de  eene  plaats 
naar  de  andere  begeeven  willen,  fpuiten  zy  het  aldaar  ingezoogen  water  mee 
zo  veel  geweld  van  zich.  dat  ze,  door  dit  middel,  gezwind  voortgefchooven 
worden ;  ook  ziet  men  hen  altyd ,  wanneer  men  ze  uit  het  water  neemt ,  nog 
een  gedeelte  van  't  zelve  loozen.  Hunne  fpyze  beflaat  enkel  in  zulke  Water- 
InfcClen  ,  die  noch  te  groot,  noch  te  hard  van  fchaale  zyn:  doch  het  werk- 
tuig, waar  mede  zy  dezelven  vangen  en  tot  zich  trekken  ,  zullen  we,  bene- 
vens de  ondervlakte  van  't  Iyf,  op  de  volgende  VI'^  Tab.  wat  naauwkeuriger 
befchouwen.  Die  eigenfte  Tah.  zal  ons  ook  aantoonen ;  dat  deze  Wormen , 
op  eene  dergelyke  wyze  als  de  voorgaande,  in  gevleugelde fchepzelen  verande- 
ren; welke  wyze  ik  pag.  1^^,199.  §,  11.  airede  befciireeven  hebbe. 

§   5. 

De  zear  fchoone  Waternimph,  die  in  de  2'^'^  Fig.  op  een  Rietblad  zit, is  van  /"z^-.  a. 

diefoort,  welke  uit  de  eerflbefchreeven  Wormen  te  voorfchyn  komt;  en  ik 

'hebbe  deze  naar  een  Mannetje  afgebeeld.     Haar  gantfche  Iyf  pronkt  met  een 

zeerfchoonen  goudglanzigen  groenen  grond  j  en  het  dunne  achterlyf,  datech- 

C  c  '3  ter- 


2o6  T  W  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E 

Tw.  V.  ter  vooraan  en  achter  dikker  is  dan  in  't  midden,  benevens  de  dikke  kop, 
toont  ons  dat  ze  tot  de  eerfte  foort  der  VVaternicnphen  behoort,  welke  ook 
nog  boven  dien  haare  vleugelen  uitgebreid  draagt.  De  groote  blinkende  oogen 
dezer  Waternimphen  hebben  eene  bruin'?  koleur  ,  en  het  verhoogde  en  ver- 
deelde voorhoofd,  dat  tullchen  dezelven  zit,  heeft  eenerleie  grondverwe  met 
het  lyf.  Op  het  vervvulfde  borstftuk  ziet  men  van  vooren,  door  het  midden  , 
een  verheven  goudgeel  llreepje,  dat  met  bru:ne  hairtjes  begroeid  is.  De  vier 
doorzichtige  Vleuge's  vallen  aan  den  voorflen  rand  een  weinig  in  't  geelachti- 
ge; doch  by  hunne  inleding  zyn  ze  meer  Oranjegeel,  en  byna  aan 't  einde  van 
den  voorflen  rand  is  'er  in  ieder  een  langkwerpig  zwart  vlakje  te  zien.  De  ruim- 
te tuflchen  deze  vleugelen  .  of  de  rug  van  't  voorlyf  5  die  eene  bruine  koleur 
heeft,  is  met  louter  kleine  fpiertjes  be^et,  welken  ter  bevveeginge  der  vleuge- 
kn  dienen,  en  aan  meeft  alle  andere  foorten  insgelyks  te  belpeuren  zyn. 

§.  6. 

De  zes  Pooten,  die  aan  de  tegenwoordige  foort  merkelyk  langer  bevonden 
worden  ,  dan  aan  de  volgenden  ,  fchoon  ze  ook  uit  breedlyvige  Wormen  voort- 
komen, zyn  hier  zwart  van  koleur;  en  aan  hun  langfte  en  dunlte  deel  door- 
gaande met  twee  reien  flyve  hairtjes  bezet ;  dienende  den  Waternimphen  ter 
betere  vaflhoudinge  van  haaren  roof,  welke  uit  andere  gevleugelde  infeólenbe- 
flaat.  Het  Mannetje,  in  de  bovengemelde  2  "  Fig.  vertoond ,  heeft  ,  na  zyn 
eerfhe  kolfachtig  lid ,  een  veel  ranker  achterlyf ,  dan  't  Wyfje  ,  dat ,  wegens 
gebrek  aan  ruimte,  op  deze  plaat  niet  afgebeeld  is.  Daarenboven  heeft  ook 
het  Mannetje  nog  aan  zyn  laatfte  lid  vier  weeke,  niet  al  te  lange,  en  achter 
uit  ftaande  fpitzen;  waar  van  'er  aan  't  Wyfje  maar  twee  te  zien  zyn.  De 
teeldeelen  zyn  aan  deze  beiden  ter  zelfder  plaatze  te  zoeken,  daar  ze  aan  de 
grootere  foort  van  Tab.  II.  Fig.  5  en  6.  by  de  Letters  g  en  /;  zyn  aange weezen. 

§.7. 

f;^.  3.  De  twee  Waternimphen  ,  in  de  3^'^  en  4''=  F/>.  te  zien,  behooren  met  de 
en4.  voorigen  tot  eenerlei  ilich,  maar  zyn  van  een  anderen  aart;  en  onder  dezel- 
ven  is  en  het  Maniyk  en  het  Vrouwlyk  geflacht  te  vinden.  De  Worm  ,  waar- 
uit ze  voorkomen,  is  den  voorigen  in  alles  gelyk,  behalve  dat  hy  korter  Poo- 
ten heeft;  doch  in  de  overige  tigenfchappen  ,  mitsgaders  in  't  verblyf,  in  de 
verveiling ,  en  wat  des  meer  zy ,  wykt  hy  van  den  boven  befchreeven  Worm 
in  geenen  deele  af.  Maar  gelyk  die  Worm  korter  pooten  heeft,  zo  zyn  ook 
deze  Waternimphen  daar  door  van  de  voorige  onderlc'-.eiden ;  en  boven  dien 
toonen  de  verfchillende  koieuren,  en  cieraaden  nog  meer,  dat  ze  van  een  an- 
deren aart  zyn.  By  zommigen  is  het  achterlyf  op  den  zwarten  grond  met  gee- 
le  vlakken  vercierd,  zo  als  de  3^^^  Fig.  vertoont;  en  by  anderen  hebben  deze 

vlak* 


INSKC  TORVMA  Q  UATIIJUM  CLASSIS  IL 


^4.^..^./c/  /:., 


DER    W  A  T  E  R-I  X  S  E  C  T  E  N.    Tah.  V.  207 

vlakken  eene  groenachtig-geele  koleur,  gelyk  uit  de  4'''^  Fig.  is  af  te  neemen.T.us.  V. 
Ondertuflchen  ziet  men  aan  beiden  ,  dat  die  zelfde  vlakken,  belialve  hunne 
fchoone  koleur,  nog  in  't  byzonder  opmerking  verdienen,  om  dat  zezocierlyk 
ingefneeden  en  gevormd  zyn.  liet  achterlyf  dezer  Watcrnimphenis  veelkolf- 
achtiger,  dan  dut  van  anderen;  en  dcwyl  beiden  deze  l'iguuren  naar  een  Wyf- 
je  zyn  afgetekend ,  zo  ftaat  hier  nog  aan  te  merken ,  dat  het  achterlyf  van  't 
Mannetje  boven  aan  't  borstfluk  veel  ranker  is.  De  groote  blinkenae  Oogen 
zyn  groenachtig-blaauw  van  koleur,  en  het  daar  tulFchenltaandevoorlluk  ,  dat 
van  boven  zwart  is,  heeft  voor  't  overi.;e  meestal  eene  geele  of  groene  verwe, 
naar  maate  dat  de  vlakken  geel  of  groen  zyn.  Ter  zyde  van  dit  voorfluk  of 
voorhoofd  flaan  twee  korte  Sprietjes ;  en  de  zes  pooten  ,  die  ,  als  gezegd  is  , 
hier  korter  zyn,  dan  in  de  2"^  tig.  ,  zyn  aan  beiden  zwart.  De  met  zwarte 
aderen  doorcoogen  vleugels  hebben  geene  andere  koleur  ,  dan  dat  ze  glanzig, 
helder  en  doorzichtig  zyn  ;  echter  hebben  ze,  aan  't  einde  van  den  voorfleu 
rand ,  even  als  de  meede  vleugels  der  Waternimphen  ,  een  langkwerpig-vier- 
kant  zwart  vlakje.  Gelykerwyze  nu  voor  't  overige  het  achterlyf  der  Water- 
nimphe,  in  de  3  "•■  Fig.,  zich  zwart  en  met  geele  vlakken  vercierd  ,  vertoont, 
zo  is  in  tegendeel  de  Borft  geel  en  met  zwarte  ftreepen  bezet  j  en  op  die  eigen- 
de wyze  is  't  ook  gelegen  met  de  groene  foort. 

De  bruine  en  geele  .y  hreedlyvige  WaternimpHj> 

henevens  haar  en  Worm,  en  deszelfs  ver" 

mdering. 


De  Worm  ,  dien  wy  op  Tah.  VI.  in  de  ï««  en  2^-  Figuur  afgebeeld  zien ,  Tab   YL- 
heeft  dezelfde  Eigenfchappen  als  de  voorbefchreeven ;  maar  aangaan- /^,^,'i. 
de  de  gellalte,  is  'er   een   merkelyk  onderfcheid  tuITchen  die  beiden  te  be- en  3. 
fpeuren,  dat  we  nu  eens  wat  naauwkeuriger  zullen  nagaaru 

§.  2. 

In  de  i'^«  Fig.  laat  zich  de  bovenvlakte  van  dezen  Worm  zien;  waaruit 
men  terflond  befpeuren  kan  ,  dat  hy  iets  dikker  is  ,  dan  de  voorige ;  als 
mede  dat  zyn  achterlyf  van  boven  niet  zo  plat ,  maar  wat  hooger  en  dak- 
vormiger  is.  De  fprieten  en  Pooten  vertoonen  zich  hier  ook  veel  korter, 
en  zyne  iets  helderer  grondverwe  veroorzaakt,  dat  men  de  deelen  van  dea 
rug,  de  vleugelfcheeden,  de  oogen  en  den  kop,  en  de  zwarte  vlakken,  met 

wei» 


2oS  T  W  E  E  D  E     C  L  A  S  S  E 

Tab. VI.  welken  het  lyf  bezet  is,  veel  duiielyl<er  en  beter  onderkennen  kan.  Doch 
dit  alles  is  zo  raiii  aan  hem  te  zien,  als  aan  den  voorigen ,  wanneer  hy  uit 
het  water  komt;  want  dewyl  hy,  gelyk  de  anderen ,  met  zeer  veele  hairtjes 
begroeid  is,  zo  blyfc  'er  de  flyk  of  modJür  ook  even  eens  op  zitten;  en  de- 
zelve moet  ,  door  het  dikvvyls  veranderen  van  't  water,  waarin  men  hem 
bewaart,  eerfb  afgefpoeld  worden.  Ondcrtullchen  dient  deze  zuivering  al- 
leen, om  de  gemelde  deelen  duidelyker  te  konnen  befchouwen;  want  in;;e- 
valle  men  begeert ,  dat  de  Worm  zal  veranderen  ,  dan  moet  h.y  in  modde- 
rig water  leeven;  en  ik  hebbe  denzelven  niet  ter  veraiideringe  konnen  bren- 
gen, voor  dat  ik  wat  llyk  of  aarde  in  het  met  water  gevu>!e  glas  gewor- 
pen Jiad ,  waar  onder  hy  gewoon  is  zich  te  verbergen. 

§.  3. 

Fig.  2.  De  2''^  F\g.  brengt  ons  de  beneden-vlakte  dezer  breedlyvige  Wormen  on- 
der 't  oog.  Dezelve  is  mee  geene  hairen  begroeid  ,  en  heider  of  bleek 
groenachtig-graauw  van  koleur  ;  fchoon  de  pooten  hier  dezelfde  koleur  als 
het  bovenlyf  hebben.  Het  aciiterfte  en  breedfte  deel  dezer  vlakte  is,  aan 
de  zyden,  gantfch  plat;  maar  door  't  midden  loopt  eene  vlakke  rond-ver- 
wulfde  verhooging,  welke,  naar  den  omtrtk  van  't  lyf,  voor  en  achter  fmal 
toeloopt  ;  en  de  leden  van  't  achterlyf ,  die  negen  in  getal  zyn  ,  konnen 
hier  gemaklyker  geteld  worden,  dan  op  de  bovenvlakte.  De  Kop  laat  ons 
ook  de  gedaante  van  een  Masker  zien  ,  dat  niet  anders  dan  de  vangtang 
is;  welke  hier  echter  eene  gantfch  andere  gedaante  heeft,  dan  by  den  groo- 
ten  Worm,  op  'ah  Iil  beichouwd  ;  fchoon  ze  insgelyks een gefiooten  H- lm 
verbeelde.  Zy  is  overdwars  gelyk  een  Helm  gefpleeten ,  en  van  boven  loopt 
'er,  over 't  midden,  nog  eenu;  andere  ,  doch  korter  fpleet  ;  zo  dat  het  bo- 
ven deel  van  dit  Masker  in  twee  andere  deelen  verdeeld  zy ,  welken  ,  de- 
wyl  ze  aan  de  zyde  van  het  groote  of  onderlte  deel  van  't  Masker ,  dat  de 
Worm  uitfteeken  kan,  hunne  inleding  hebben  ,  eigenlyk  de  Vang.ang  uit- 
maaktn.  Wyders  toont  ons  deze  ondervlakte  ook,  waar  de  zes  pooten  in- 
geleed,  en  hoe  ze  gelleld  zyn.  Voorts  is  alles,  wat  wy  aan  dezen  Worm 
opgemerkt  hebben,  alleen  den  Vorm  uitgenomen,  welke  zich  naar  de  ove- 
rige gellalte  van  het  Infecl  fchikt  ,  ook  aan  de  ondervlakte  van  den  voo- 
rigen Worm  te  vinden. 

5-4. 

Wat  aangaat  de  verandering,  door  welke  onze  Worm  in  eene  Water- 
nimph  verkeert,  dezelve  gefchiedt,  gelyk  by  de  voorgemelden  ,  zonder  dat 
hy  alvoorens  eene  Pop  worde.  Hy  kruipt  ten  dien  einde  in  yun"^,  Ju'y  of 
Aus,ujlus  uit  het  water  ,  en   zet  zich  door  middel  zyner  fcherpe  klaauwen 

hier 


1  SI  SECTOR  UMAQUATILIUM  CLASSIS  II 


DER    WATER-INSECTEN.    Tab.  Vf.  20^ 

hier  of  daar  aan  een  Riet  vafl:.  Na  dat  hy  eenigen  tydlang  dus  gezeten  heeft ,  xau.  vr. 
b-aril:  eindelyk  de  VVormenhiiid ,  op  dtn  rug  van  't  voorlyf,  van  een;  en  eer- 
lang komt  de  Waternimph ,  die  alsdan  not-;  zeer  teder  en  bleek  van  koleur  is , 
allengskens  te  voorfchyn  ,  gelyk  de  3'''=  Fig.  vertoont.  Vervolgens  gaat  het  ^'S-  3- 
met  haar,  na  dat  zy  zich  van  de  vier  draaden  losgemaakt  heeft,  even  zo,  als 
mee  de  grootcr  foort  van  Tab.  IV.  fig.  1 1  ,  12  en  13;  dat  in  de  aldaar  ge- 
geeven  belchryving  te  zien  is. 

§•  5. 

Deze  Waternimph  behoort  ,  zo  ter  zaake  van  haaren  grooten  en  ronden 
kop,  mitsgaders  van  haar  kort  en  breed  lyf,  als  uit  hoofde  dat  ze  haare  vleu- 
gelen in  't  zitten  uitgebreid  draagt,  tot  de  tweede  in  het  Voorbericht  gemelde 
foort.  liene  naauwkeuriger  befchouwing,  toont  ons  ,  dat  de  bovenfchenkels 
van  haare  zes  pooten,  volgens  de  ^.'^^lug.,  eene  Oranje -geele  koleur  hebben,  ^'i- ^' 
De  groote  blinkende  oogen  zyn  bruin,  en  de  tuflchen  beiden  op  het  voorhoofd 
zittende  wratten  geel.  Het  dikke  en  ronde  Borstfluk  van  't  voorlyf  is  met 
veele  hairen  begroeid,  en,  nevens  de  hals  ,  ook  bruin;  maar  heeft,  op  ieder 
zyde,  eene  langkwerpige  ,  groenachtig-witte  vlak  ;  en  het  overige  van 't  voor- 
lyf, tuflchen  de  vleugelen  ,  is  insgelyks  met  eene  bruine  koleur  overtoogen. 
Het  daaropvolgende  breede  achterlyf ,  dat  van  achteren  nog  fpitzer  toeloopt 
dan  van  vooren,  is,  na  de  drie  eerile leden,  terwederzyde, met  fchoone geele 
vlakken,  vercierd;  endoorden  bruinen  grond  ,  die  tuflchen  beiden  is ,  fche- 
meren  verfcheiden  geelachtige  flreepen  en  trekken  heen.  Aan  't  einde  van  het 
laatfle  en  kleinfle  lid  zitten  drie  korte  fpitzen. 

§.  6. 

Deze  breecJlyvige  Waternimphen  draagen  het  einde  van  haar  achterlyf  door- 
gaans een  weinig  om  hoog  gekromd;  dat  men  inzonderheid  gewaar  wordt, 
wanneer  ze  des  Zomers  aan  de  heggen  en  doornftruiken  zitten ,  om  op  de  in 
de  lucht  zweevende  kleine  Infeften  te  loeren.  Voorts  hebben  wy  hier  nog  aan 
te  merken,  dat 'er,  in  ieder  der  vier  vleugelen  onzer  Waternimphe,  by  het 
lid ,  eene  zwarte  vlak  gezien  wordt  ,  daar  een  Oranje-geele  fl;reep  door  heen 
loopt;  als  mede,  dat  de  tedere  aderen  des  vleugels,  tuflchen  dit  zwart-geel 
doorfchynen ;  doch  in  de  voorvleugelen  ziet  men  deze  zwarte  vlak  naauwlyks 
half  zo  groot,  als  in  de  achterfl:en.  Het  overige  deel  der  vleugelen  is,  behal- 
ve de  zwarte  aderen ,  helder  en  doorzichtig. 


Dd  De 


2IO  TWEEDECLASSE 

De  platte  breedlyvige  W  a  t  e  r  n  i  m  p  ri  e  n  -  W  o  r  m  , 
benevens  zyne  Verandering. 

§.  I. 

Ta*.  VII.  '\T'^'^  ^^'^  tweede  flach  der  Waternimphen  ,  die  haare  vleugelen  in  't  zitten 
Y  uitgebreid  draagen,  zyn  my  nog  maar  twee-  of  drietirleie  foorten  be- 
kend, welken  zich  alle  jaaren  des  Zomers  in  onze  Landllreek  laaten  zien; en 
dezen  zullen  wy  onze  Leezers  ook  nog  leeren  kennen,  eer  wy  overgaan  ter  be- 
fchouwinge  van  het  derde  flach;  dat  die  kleiner  foorten  vervat,  welken,  by 
haar  dunne  lyf,  de  vleugelen  in  't  zitten  op  onderfcheiden  wyzen  tezamen  leg- 
gen ,  en  met  een  meer  breeden  dan  langen  kop  bedeeld  zyn.  Zagen  wy  nu. 
alvoorens  ,  dat  de  reets  befchreeven  Waternimphen  haare  eigen  Wormen  heb- 
ben ,  waaruit  ze  voortkomen ,  wy  zullen  ook  in  't  befchouwen  der  nog  volgen- 
den zien,  dat  het  met  derzelver  oorfprong  op  de  eigenfte  wyze  toegaat;  en 
dat  'er ,  gelyk  ieder  foort  der  Waternimphen  gantfch  anders  van  geflalte  en  ko- 
leur  is ,  ook  even  zo  aan  haare  Wormen  een  merkelyk  onderfcheid  te  befpeu-- 
ren  zy;  hierom  is  het  derhalve  voUlrekt  noodzaaklyk,  datwy ,  bydebefciiry- 
ving  van  een  iegelyk  dezer  Infeften  ,  ook  hunner  Wormen  gedachtig  zyn. 


Op  deze  VI I'^^  Tal.  zien  wy  een  iets  grooter  Waternimphen- Worm ,  wel. 
ke,  in  den  eerfl:en  opflag,  al  tamelyk  veel  overeenkomll:  met  de  beide  voor- 
gaanden  fchynt  te  hebben,  maar,  volgens  eene  nadere  befchouwing ,  inveele 
llukken  ran  dezelven  verfchilt.  Dit  vertoont  zich,  niet  alleen  aan  zyn  lyf-,  dat 
platter  dan  dat  van  alle  anderen,  en  zyn  Hoofd-kenteken  is;  maar  ook  aan 
alle  zyne  overige  Eigenfchappen,  het  welk  ons  eene  omflandiger  befchryving 
duidelyk  te  kennen  zal  geeven.  Hy  onthoudt  zich  wel ,  even  als  de  anderen, 
in  't  water;  maar  is  meer  in  ftroomende  dan  in  ftilltaande  wateren  te  zoeken, 
en  niet  zo  zeer  in  de  diepte  ,  als  wel  aan  den  flykigen  oever.  Aldaar  is  hy 
met  zyns  gelyken,  op  denzelfden  tyd,  van  verfchillende  grootte  en  ouderdom 
te  vinden;  het  welk  tot  een  bewys  kan  dienen,  dat  hy  meer  dan  eenjaar  tot 
zyn  wasdom  noodig  heeft.  Vermits  hy  nu,  gelyk  de  voorgaanden,  ook  al- 
toos met  Hyk  bedekt  is,  zo  moet  men  zich,  by  't  vangen  vandenzelvenvan't 
reetsgemelde  voordeel  bedienen ,  dat  men  'er  hem  met  flyk  en  al  uithaale ;  als 
wanneer  hy  zich,  het  gebrek  des  waters  befpeurende,  door  zyne  beweeging 
openbaart;  doch  te  gelyk  gebruikt  hy,  op  de  minlte  aanraaking,  die  lift,  dat 

hy 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  VII.  art 

liy  als    dood  blyve  liggen  ,  om  door  deze  veinzery  de  gevangenis  te  ont-  TAB.vir. 
gaan. 

§.  3- 

De  1""=  Fi!^.  vertoont  ons  dien  Worm,  zo  als  hy  'er  uitziet,  eer  hy  nog  zy-  %•  '• 
ne  laatfte  Wormenhuid ,  benevens  de  vleugelfcheeden  ,  als  mede  de  behoore- 
lyke  grootte,  verkreegen  heeft.  Wanneer  men  hem,  door  het  dikmaalsaffpoe- 
len ,  genoegzaam  gezuiverd  heeft ,  van  den  op  hem  zittenden  modder  en  flyk  , 
zal  men  meestal  zien  ,  dat  zyn  lyf  groenachiig  zwart-graauw  van  koleur  is. 
Over  het  achterl\  f  zyn  op  de  leden  heldere  en  fmalle  dwarsllreepen  getoogen  ; 
over  het  midden  van  't  zelve  loopt  eene  rechte  linie  in  de  lengte,  en  ter  we- 
derzyde  eene  andere,  die  kronkelig  is.  De  zes  Pooten  zyn  iets  helderer  dan 
de  grondverwe  van  't  lyf;  doch  wat  de  overige  deelen  betreft ,  die  zyn  beter 
aan  den  volw^aflTen  Worm  te  onderkennen  en  te  befchry ven ,  waarom  wy  tot 
deszelfs  befchouwing  overgaan. 

5.4. 

Dezen  zien  wy  in  de  2<'=  Fig.  afgebeeld ;  in  dien  flaat  en  ouderdom  hebben  de  Fig- 1. 
meeden  eene  lengte  van  i^  duim;  doch  zo  men  ze  van  deze  grootte  begeert 
te  hebben,  moet  men  ze  in  de  maand  Juny  zoeken.  Als  dan  is  het  gantfche 
lyf  van  onzen  Worm  met  veele  wollige  en  korte  hairen  bezet;  het  welk  ten 
gevolge  heeft ,  dat  de  modder  en  flyk  vafler  kleeve  aan  hem ,  dan  aan  alle  an- 
dere diergelyke  Wormen  ,■  en  het  derhalve  meer  moeite  kofte  om  'er  hem  van 
te  zuiveren,  indien  men  anders  zyne  wezenlyke  grondverwe  wil  kennen.  Wan- 
neer men  dit  gedaan  heeft ,  ziet  men  zeer  duidelyk ,  dat  zyn  gantfche  huid  eene 
flykige  geelachtig-bruine  koleur  draagt,  die  echter  aan  't  platte  achterlyf  iets 
bleeker  is  dan  aan  't  voorlyf,  waarin  ook  teffens  nog  eenige  heldereen  donke- 
re cieraaden  te  befpeuren  zyn.  Daar  benevens  wordt  men  op  den  kop ,  be- 
halve de  beide  oogpunten,  die  aan  de  zyden  iets  verheven  uitfleeken  ,  nog  et- 
telyke  in  orde  volgende  flreepjes  en  puntjes  gewaar.  De  Hals  vertoont  een 
donkeren  en  helder  geboorden  Halsband  ,  weUe  ,  in  llede  van  met  verheven 
knopjes  of  bultjes,  met  heldere  puntjes  vercierd  is.  De  vleugelfcheeden,  die 
nu  duidelyk  in  't  oog  vallen,  zyn  met  bruine  vlakken  befprenkeld,  en  het 
breede  platte  achterlyf  is,  gelyk  we  in  de  i'*^  Fig.  gezien  hebben  ,  op  de  bo- 
venvlakte  met  heldere  dwarsftreepen  ,  die  de  Leden  onderfcheiden ,  als  mede 
met  eenen ,  door  het  midden  loopenden ,  langen  ftreep  vercierd.  De  gekron- 
kelde liniën  aan  de  zyden  vertoonen  zich  hier  insgelyks ;  maar  hebben  tegen- 
woordig buitenwaarts  nog  eene  donkere  bezooming. 


Dd  %  §.  5. 


Sïa  TWEEDECLASS 


Tab. VII.  De  Kop,  die  nu,  even  als  alle  de  andere  deelen  ,  grooter  geworden  isj 
heeft  van  vooren  een  paar  korte  ,  kolfachtige  en  flompe  fprieten  ;  doch  , 
dat  byzondere  aanmerking  verdient  ,  de  voorlle  en  middellle  pooten  van 
dezen  Worm  hebben  iets  byzonders,  het  welk  ik  nog  nooit  aan  eenig  an- 
deren Waternimphen-Worm  ontdekt  hebbe.  Te  weeten,  aan  't  einde  van 
't  middelfle  dunne  en  lange  lid  ,  ter  plaatze  daar  de  uit  eenige  leden  be- 
flaande  klaauwenpoot  zyne  inleding  heeft ,  ziet  men  een  haakvormig  ach- 
terwaarts geboogen  uitfteekzel  ;  weshalve  men  veelligt  denken  zoude,  dac 
ook  dit  lid  met  een  klaauw  voorzien  ware.  Dit  uitileekzel  fchynt  onzen 
Worm  nergens  anders  toe  te  dienen  ,  dan  opdat  hy  in  het  flyk  ,  dat,  als 
ik  gezegd  hebbe,  zyn  beftendig  verblyf  is  ,  des  te  beter  konne  ingraaven. 
Het  bovenfle  en  dikfle  deel  der  pooten ,  of  eigenlyk  de  bovenfchenkel ,  ziel 
men  naar  de  lengte  donker  geflreept;  daar  't  in  tegendeel  by  andere  foor- 
ten overdwars  gevlakt  is.  Schoon  nu  onze  Worm  gewoon  zy  zich  in  den 
ilyk  te  begraaven ,  hebbe  ik  nochtans  menigmaal  ,  by  helder  water  ,  waar- 
genomen ,  dat  hy ,  in  zyn  leger  ontrufl:  wordende  ,  terftond  uit  den  flyk  te 
voorfchyn  komt ,  en  ,  als  een  pyl  uit  een  boog,  van  die  plaats  naar  eens 
andere  zwemt.  Dit  zwemmen  wordt  ook  meestal  door  het  uitfpuiten  van 
't  water ,  dat  uit  de  achterfte  opening  van  zyn  laatfte  lid ,  van  tuflchen  de 
drie  aldaar  zittende  fpitzen ,  uitgedreeven  wordt,  bevorderd;  op  de  eigenr 
fte  wyze  als  hier  boven  pag.  193.  g.  5.  van  de  voorigen  bericht  is;  in  de- 
ze manier  van  zwemmen  overtreft  hy  alle  de  andere  groote  foorten  in  ge- 
zwindheid. Eindelyk  moeten  wy  ook  nog  aantekenen,  dat  zyne  platte  on^ 
dervlakte  veel  helderer  van  koleur  is,  dan  de  bovenvlakte. 

§  6. 

Wanneer  deze  Wormen  in  de  maand  ^'««3'  of  July  dien  volkomen  wasdom 
bereikt  hebben,  dat  hun  de  oude  huid  te  naauw  wordt,  en  zy  eene andere ge- 
ftalte  zullen  aanneemen ,  dan  begeeven  zy  zich  uit  het  water  naar  den  oever ; 
gaan  op  een  fleen ,  of  op  het  laage  gras  zitten  ;  en  wel  dra  komt  'er  het  ge- 
vleugeld Schepzel ,  dat  'er  in  verborgen  zit,  op  die  zelfde  wyze  uit  te  voor- 
fchyn ,  als  van  de  voorigen  in  de  befchryving  van  Tab.  IV  en  V,alrede  gezegd 
is.  Dat  deze  Wormen  zodanige  plaatzen  tot  hunne  verandering  verkiezen , 
blykt  aan  de  ledige  Wormenhuiden,  die  men, -in  de  genoemde  maanden,  al- 
daar veelvuldig  aantreft.  Ik  weet  niet,  dat  ik  ooit  eene  huid  van  deze  foort 
van  Wormen  aan  eenig  riet,  of  ander  hoogopfchietend  water -gewas,  hebbe 
zien  zitten ,  gelyk  wel  van  de  andere  foorten ;  fchoon  het  genoeg  flonde  in  de 
nabjheid  der  plaatze,  daar  de  ledige  hulzen  by  menigte  te  vinden  waren;  en 

de,- 


/A  s/Jc   /'(>>ie  ÜM  A  LlLA  TILIUM  CLASSIS  IL 


% 

Ta  h. VII. 

^„,  % 

^'    ^ 

^ 

^K' 

'A^ 

^^ 

'^ 

^ 

^  /.  ^  J^^/^-Zy^cii-  et  j^: 


DEK    WATER-INSECTEN.     Tab.  VU.  213 

dewyl  ik  die  byzondere  omflaiidigheid  niet  ten  eerftenopt^emerkt  had,  zo  kost- Tab.  Vir, 
te  hec  my  veel  moeite,  eer  ik  deze  füort;  ter  verandcringe  konde  brengen. 
J\lyne  proeven  met  andere  VVaternimphen  waren  gelukkig  en  naar  wenfch  uit- 
gevallen; en  toen  ik  nu  ook  deze  Wormen  kreeg,  dacht  ik,  dat  ik 'er  even  zo, 
als  met  de  anderen,  mede  handelen  moell.  Hierom  bragt  ik  ze  van  'sgelyke 
in  een  glas,  dat  met  water  gevuld,  en  wiens  bodem  met  aarde  bedekt  was  ; 
waarby  ik  ook  niet  vergat  eenige  dunne  rysjes  'er  in  te  doen,  op  dat  ze,  by 
hunne  aanllaande  verandering,  uit  het  water  om  hoog  konden  kruipen;  maar 
dit  alles  was  vergeeffch;  en  fchoon  ik  hun  ook  het  voedzel  niet  liete  ontbree- 
ken,  moefl  ik  nochtans  twee  jaaren  lang  alle  myne  Wormen  zien  fierven  ,  zon- 
der dat  'er  een  eenige  uit  het  water  omhoog  gekomen  ware.  Eindelyk  maakte 
dit  toeval  my  indachtig,  dat  ik  nog  geene  huid  van  deze  Wormen  aan  een  riec 
of  ander  lang  wattr-gewas  had  zien  zitten;  en  ik  beredeneerde  te  gelyk,  of  niet 
mogelyk  de  llon.pe  klaauwen  aan  de  voorfte  pooten  dezer  Wormen  eene  oor- 
zaak waren,  dat  ze  niet  om  hoog  konden  klimmen,  en  bygevolg  eene  andere 
wooning  ter  veranderinge  noodig  hadden?  Dit  alles  overwoogen  hebbende, 
deed  ik  ze  in  een  glas,  dat  ik  aan  de  eene  zyde  met  water  ,  en  aan  de  andere 
zyde  met  aarde,  boven  welke  eene  zoode  lag,  gevuld  had:  en  dit  was  vaneene 
zo  goede  uitwerking,  dat  ik  in  de  maand  Jnly ,  en  in  't  begin  v2LnAuguJlus,et- 
lelyke  Waternimphen  gelukkig  verkreege.  ÖndertuITchen  had  een  nieuw  toe- 
val my  bykans  wederom  in  myne  waarneemingen  verbyflerd :  want  myne  Wa- 
terniraphen  waren  niet  alleen  van  onderfcheiden  foort,  maar  ook  van  verfchil- 
lende  koleuren;  echter  fchoot  my  wel  dra  te  binnen,  dat  'er  eenigen  onder  my- 
ne Wormen  gewee[l  waren ,  welken  dezelfde  gedaante  hadden  als  die  genen  » 
welken  op  Tab.  VI.  afgebeeld  zyn;  en  dat  ik  vergeeten  had,  dezelven  van  de- 
ze breeden  en  platten  af  te  zonderen.  Nochtans  kreeg  ik,  onder  myne  uitge- 
komen Waternimphen,  eene  diergelyke,  als  ik  in  de  3'^  /vg. afgebeeld hebbe,-^'f'J» 
en  eene  zodanige  als  de  +^^  Fig.  vertoont.  De  overigen  in  dit  glas  waren  meest-  '"  ^' 
al  dood ;  het  welk  ik  denke  veroorzaakt  te  zyn ,  doordien  'er  te  veel  byeen  wa- 
ren j  en  zy  elkander  het  voedzel  ontnomen  hebben. 

§•  7- 

Vermits  de  meefle  Wormen,  die  ik  in  myn  met  floers  bedekte  glas  had, 
breed-  en  platly  vige  waren ,  zo  ontderflelle  ik  ook ,  dat  de  fchoone  Waternimph , 
Fig.  3  uit  zodanig  een  Worm  is  voortgekomen,  te  meer,  dewyl  haar  breede  Fig.  5- 
lyf  zulks  fchynt  te  beveftigen.  Ten  opzichte  der  geftalte  komt'  ze  volkomen 
overeen  met  die  van  Tab.  VI.  /'(?.  4.,  maar  ten  aanzien  der  koleure  is  zy  'er 
merkelyk  van  onderfcheiden.  Het  achterlyf  heeft  een  fchoonen  helder-blaau- 
wen  grond,  en  de  ter  wederzyde  ftaande  langkwerpige  geele  vlakken,  vercie- 
ren  hetzelve  niet  weinig.  Het  achterfle  en  kleinfle  lid,  dat  by  de  Wyfjesmec 
twee,  en  by  de  Mannetjes  met  drie  korte  fpitzen  voorzien  is,  heeft  eene  donr 
Dd  3  ker- 


at4  'TWEEDE    CLASSE 

Tab.VII.  ker-bruine  verwe,  en  zo  ook  het  voorfte  van  de  dikke  leden  ,  dat  echter  iet-s 
meer  in  't  heldere  valt.  De  overige  deelen,  als  de  kop  ,  het  voorlyf  ,  de  by 
de  inleding  met  bruine  vlakken  en  geele  aderen  vercierde  vleugels,  en  dePoo- 
ten ,  zyn  aan  deze  Waternimph  ,  even  als  aan  de  voorfchreeven  ,  gefield.  Die 
zelfde  vindt  ook  plaats  met  opzicht  tot  het  voedzel  ,  de  paaring,  de  voorttee- 
ling,  en  de  fnelheid  in  't  vliegen. 


FiS'  4-  De  Waternimph  der  \^^  Fig.  behoort  ook  wel  onder  dit  flach ,  maar  is  van 
een  anderen  aart,  en  komt  uit  een  Worm,  die  geen  zo  plat,  maar  een  iets 
meer  verwulfd  lyf  heeft,  hoedanigen  reets  op  de  V^*'^  en  Vl-^^  Tab.  vertoond 
zyn.  Deze  Waternimph  heeft  een  veel  fmaller  lyf,  dan  de  voorige  ;  het  loopt 
boven  dien  fpits  toe;  en  de  grondverwe  is  geelachtig-bruin,  doch  ze  vertoont 
zich  by  zommigen  zo  wel  donkerer  als  helderen  Over  dit  achteriyf  loopen  drie 
donkere  of  zwart-bruine  flreepen  van  ongelyke  breedte  :  de  twee  aan  de  zyden 
gaan  tot  aan  het  borstftuk,  doch  de  middelfhe  komt  niet  altyd  zoverre;  enby 
eenigen  is  dit  achteriyf  tot  op  de  helft  zwart-bruin.  Schoon  zommigen  van  de- 
ze foort  ,  by  de  inleding  haarer  vier  vleugelen  ,  ook  iets  vaneene  bruine  met  gee- 
le aderen  doorweeven  vlak  hebben,  zo  valt  deze  vlak  echter  by  de  meeften  ,  al- 
leen  aan  den  voorden  rand ,  tulTchen  de  grofrte  aderen ,  iets  in  't  geel-bruine. 
De  Kop  is  blinkend  rood-bruin  ,  het  Borstftuk  noot-bruin ,  en  de  Footen  zyn 
Z\vart:  van  alle  de  hier  toe  behoorende  foorten  vindt  men  voor  't  overige  ook 
de  beiderleie  geflachten. 

De  kleine  hreedlyvïge  Waternimphen-Worm, 

benevens  deszelfs  Verandering. 

§.  I. 

T  VIII  /^"^sï"  ^^  verfcheiden  foorten  der  voorgaande  grooteWaternimphen,  isde- 
^^  '\J  ze  foort,  welke  wy  thans  zullen  befchry ven,  de  kleinfle, die my  bekend 
is ;  nochtans  moet  ze  onder  het  groote  flach  gerekend  worden  ;  nademaal  zy 
ook  een  ronden  kop  heeft ,  en  haare  vleugelen ,  in  't  zitten ,  uitgebreid  draagt. 
De  Worm,  waaruit  ze  gebooren  wordt ,  vindt  men  den  gantfchen  Zomer  door, 
doch  alleen  in  fliiftaande  wateren  en  vyvers.  Hy  wordt  insgelyks,  zo  wel  als 
de  anderen,  ouder  dan  een  jaar;  doordien  men  hem  met  zynsgelyken,  op  den- 
zelfden  tyd,  van  verfchillende  grootte  vindt;  doch  de  uit  hem  voortkomende 

Wa- 


DER     VV  A  T  E  R-I  N  S  E  G  T  E  N.     Tab.  VIII.          21$ 

Waternimp'i  is  eene  van  de  laatften;  dewyl  ze  zich  veelal  hetmeel^,  omtrent  Tab.VIIC 
hec  einde  van  den  Zomer,  eerll  laat  zien. 

De  1"=  Fig.  dezer  VIIC^'  Tab  vertoont  den  Worm  nog  in  zyne  onvolwas-  Fig.  u 
fen  gedaante;  want  hy  moet ,  om  volkomen  te  worden  ,  nog  eens  van  huid  veran- 
deren, en  zynevleugelfcheeden  krygen.  Op  deze  grootte  ziet  men  hem  meeren-  . 
deels  geelachtig-bruin ,  en  zyne  huid  is  met  verfcheiden ,  zo  wel  donkere  als 
heldere  vlakken,  vercierd;  doch  als  hy  deze  huid  afgelegd  heeft,  worde  hy  niet 
alleen  iets  grooter,  maar  ook  donkerer  van  kolear.  De  2"=  Fig.  vertoont  on-  Fig.  ;• 
zen  Worm  als  reets  voUvalIen,  mitsgaders  in  zyne  laiifte  grootte;  en  uit  de- 
ze afbeelding  bemerkt  men  ,  dat  zyn  achterlyf  in  't  midden  zeer  breed,  als  me- 
de teffens  verhevener  en  verwulfder  is,  dan  dat  der  voorigen.  Wat  verder  de 
overige  geftalte  aangaat,  alle  de  deelen  van  't  lyf,  de  koleur  en  grootte  uitge- 
nomen, zyn  hier  even  eens,  als  by  die  van  Tab.  VI.  Fi^^.  i  en  2.  Wydcrs 
flaat  hier  aan  te  merken,  dat,  gelyk  de  kop  en  de  vleugelfcheeden  metonder- 
fcheiden  llreepen  en  vlakken  vercierd  verfchynen ,  zo  ook  de  zes  pooten  aaa 
alle  de  leden  over  dwars  gevlakt  zyn;  daar  benevens  ziet  men  op  alle  de  le- 
den of  ringen  van  't  achterlyf  insgelyks  verfcheiden  llreepen  en  punten ,  die 
in  eene  cierlyke  orde  liaan.  Dewyl  alredc  gezegd  is ,  dat  alle  de  deelen  van 
onzen  Worm  gelyk  zyn  aan  die  van  Tab.  Vl.  ;  zo  is  't  byna  onnoodig  teerin- 
neren,  dat  hy  aan  't  laatfhe  lid  ook  die  drie  korte  en  ftyve  fpitzen  heeft,  tus- 
fchen  welken  hy  het  water  inhaalen  en  uitfpuiten,  en  door  dat  middel  zwem- 
men kan.  Echter  moeten  wy  nog  aantekenen,  dat  deze  kleine  Worm  met  zeer 
veele  tedere  hairtjes  begroeid  is ,  en  evenwel  op  verre  na  zo  veel  llyks  niet  be- 
zit, wanneer  hy  uit  het  water  gehaald  wordt ,  als  de  voorgaande:  want  hy 
wroet  'er  zo  diep  niet  in ,  fchoon  hy  beflendig  op  den  grond  en  onder  het  wa- 
ter bly ve.  Zyn  voedsel  beftaat  ook  in  niets  anders ,  dan  in  kleine  Water-In- 
feden  ;  en  wanneer  hy  in  een  gevleugeld  fchepzel  veranderen  zal,  klimt hyta- 
melyk  hoog  uit  het  water,  aan  het  by  den  oever  flaande  riet  ,  of  andere  ge- 
waiTen,  in  de  hoogte;  en  kort  daar  na  komt  'er,  gelyk  uit  andere  Wormen  van 
deze  foort,  eene  Waternimph  uit  hem  te  voorfchyn. 

§•  3. 

Deze  Waternimph  is  wat  klein  ,  en  men  vindt  zevan  verlchillendekoleuren  ; 
edoch  hoe  ze  ook  zy, behoort  ze  echter  tot  even  dezelfde  foort; want  door  het 
onderfcheid  van  koleuren  wordt  'er  in  de  geflalte,  in  de  grootte,  en  in  de  an- 
dere Eigenfchappen  geene  verandering  gemaakt.  Het  achterlyf  dezer  Water- 
nimphe  is  meer  rond  dan  breed;  in  't  midden  vertoont  het  zichopzyndunfte, 
swn  't  borstftuk  is  't  wat  kolfachtig  rond;  van  achteren  wordt  het  dikker  en  nog 

kolf- 


/vj.5- 


2tö  TWEEDECLASSE 

TAE.VllI.kolfachciger,  en  op  het  einde,  daar  het  met  twee  of  drie  fpitzen  voorzien  is; 
loopt  het  fcherp  toe.     De  3'^'=  Fig.  \'ertoont  eene  Waternimph  van  deze  foort, 

^'i-  3'  die  eene  geelachtige  koleur  heeft ,  welke  nochtans  aan  den  blinkenden  kop  en 
aan  't  borstlluk  iets  in  't  bruine  valt.  Maar  in  't  geele  achterlyf  ziet  men,  ter 
plaatzen  daar  de  leden  hunne  dwarsvouwen  hebben,  by  alle  deze  Waiernim- 
phen  ,  van  welke  koleur  zy  ooi:  zyn  ,  iets  donkerer  dwarsllreepen ,  dan  de 
grond verwe  is  ;  en  op  het  midden  van  het  dikfle  deel  zyn  insgelyks  ettelyke 
ftreepen  in  de  lengte  getoogen.     iVlen  ziet  'er  ook  veelen,  die  de  koleur  heb- 

ng.  4.  ben  van  de  4"^^  Fig. ;  by  dezen  is  het  achterlyf ,  benevens  de  groote  en  blinken- 
de oogen,  karmyn-rood;  en  op  het  borstftuk,  dat  meerendeels  bruinis,  zyn 
de  verhoogde  wratten  ,  welken  de  inleding  der  vleugelen  te  kennen  geeven, 
mede  fchoon  rood.  In  de  s"^^  Fig.  heeft  het  achterlyf,  mitsgaders  de  blinken- 
de kop,  eene  byna  Oranje-geele  koleur,  doch  het  borstftuk  is  bruin.  De  vier 
vleugels  zyn  aan  deeze  drieërleie  Waternimphen  even  eens  ,  en  hebben  boven 
anderen  niets  byzonders.  Dezelven  zyn,  kort  aan  den  buitenhoek  van  den 
voorften  rand ,  ook  met  het  langkwerpig  donker  vlakje  voorzien  ,  het  welk  wy 
by  de  voorigen  reets  aangemerkt  hebben;  en  derzelver  voorfte  rand fchemert , 
tuffchen  de  groflle  adtren ,  eenigzins  in 't  verdwynendgeelachtig-bruine.  De 
zes  pooten  zjn  aan  alle  deze  Waternimphen  zwartachtig-bruin. 

5  4. 

Deze  Waternimphen  zoeken  en  vinden  haar  voedzel ,  even  gelyk  de  ande- 
ren, aan  de  in  de  lucht  zweevende  kleine  Infeften  ;  doch  zy  vliegen  meeren- 
deels laag  of  kort  by  de  aarde ,  en  wel  ,  gelyk  alle  anderen  der  gnote  foor- 
ten,  zeer  fnel ;  zo  dat  ze  ook  niet,  dan  met  eene  byzondere  behendigheid,  te 
vangen  7yn.  Haare  paaring  gefchiedt  van  's  gelyke  op  geeneandere  wyze,dan 
die  der  voorigen;  ook  leggen  zy  mede  haare  hieren  in  't  water  ,  doch  eeril  in 
den  Herffl;  en  kort  daarna  verlaaten  zy  het  leeven ,  zonder  dat  ze,  gelyk ^Z- 
le  (*)  andere  Infeften,  ooit  haare  Jongen  mogen  zien.  Dat  'er  ookgeenevan 
de  my  bekende  foorten  van  Waternimphen  ,  zo  als  wel  eenige  andere  In- 
fe&en,  den  Winter  overblyven,  blykt  genoegzaam  daar  uit,  dat  men  dezelven 
nooit  in  't  Voorjaar  te  zien  krygt;  en  zy,  die  laaterverfchynen,  zyn  allen  eerfl 
naderhand  uit  haaren  Worm  voortgekomen.  Voor  't  overige  mag  men  zeg- 
gen ,  dat  het  te  bejammeren  is,  dat  de  meeflen  dezer  Waternimphen,  wanneer 

ze 

♦  Indien  liier  niet,  in  plaats  van  gelyk  am-e  andere  Tnfciüen ,  behoort  te  rtaan ,  ge/yk  veele 
Infe&en,  zo  moete  ik  aanmerken,  dat  wel,  onder  deze  \\'ater-Inféden,  de  Vlinders,  de  IVIai- 
Kevers,  en  diergelyken,  geene  van  allen  de  geboorte  zyner  Nakomelingfcliap  mag  beleeven; 
maar  dat  'er  echter  ook  andere  foorten  van  Infeflen  zyn,  als  by  voorbeeld  de  Byen ,  zekere 
Wandfpinnen ,  de  Wefpcn,  en  nog  andere  Infedcn  meer,  die  dit  vergenoegen  vvezenlyk  ge- 
nieten; waar  van  de  Heer  Rófel,  in  de  Verzameling  van  Hommeien  en  Wespen,  op  Tab.^W. 
zelf  eenige  voorbeelden  bybrengt. 

Kleemann. 


II^SErTüRimAQ UA  TILIUM  CLASSIS  II. 


^^^^./;/A.;^.^..-. 


DEK    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tah.  VIII. 


217 


ze  een  tydlang  na  haaren  dood  bewaard  worden,  haare  koleiiren,  waardoor  ze  TAr..VIir. 
aan  eene  verzameling  van  Infeóten  een  heerlyk  aan/.ien  zouden  geeven,  groo- 
tendeels verliezen.* 

De  fmallyvige  VV  a  x  e  r  -  N  i  m  p  n  e  n  -  W  o  r  m  ,  zuelke 

met  drie  Roeivedereji  voorzien  is;  benevens 

deszelfs  Verandering. 

5  I' 

Schoon  de  Waternimph  ,  die  uit  dezen  Worm  voortkomt ,  den  gantfchen  t^b.  ix. 
Zomer  door  by  ons  eene  der  gemeenflen  zy,  hebbe  ik  echter,  driejaaren 
lang ,  veele  vergeeffche  moeite  gedaan ,  om  den  Worm  te  vinden.  Dit  viel 
my  des  te  bezwaarlyker  ,  vermits  ik  nergens  befpeuren  konde  ,  dat  ie- 
mand de  plaats  van  zyn  verblyf  ontdekt  had.  De  getleltenis  van  de  overige 
Wormen  der  Waternimphen  liet  my  niet  toe,  om  te  denken,  dat  hy  zich  bui- 
ten het  water  zou  onthouden;  maar  ik  kon  eerft  ook  niet  gelooven,  datikhera 
in  vlietend  water  moeit  zoeken.  Ik  had  airede,  zo  niet  allen,  nochtans  de 
meeden  derby  my  bekende  foorten  dezer  Wormen  in  de  vyvers  en  poelen  ge- 
vangen ;  maar  kon  deze  foort  nooit  in  myn  Schepnetje  vinden.  Dit  bewoog 
my  eindelyk,  om  wat  naauwkeuriger  op  het  veiblyf  der  uit  hun  voortkomen-  'V 

de  Waternimphen  te  letten;  dit  doende  bevond  ik,  dat  dezelven  zich  meeren- 
decls  by  en  omtrent  de  vlietende  wateren  lieten  zien  ;  derhalve  hoopte  ik  ,  dat 
myn  reikhalzend  verlangen  nu  eerlang  voldaan  zou  worden  ;  en  deze  myne  hoop 
had  ten  laatflen  een  goeden  uitflig.  Want  toen  ik,  in 't  voorjaar,  in  de 
maand  van  Ma'i^  aan  den  oever  van  eene  vlietende  beek,  welke  met  riet  bezet 
was,  de  proef  nam,  kreeg  ik  voor  de  eerlle  maal  twee  Wormen,  die,  om 
dat  ze  my  onbekend  waren ,  myne  nieuwsgierigheid  des  te  meer  aanfpoorden , 
om  ze  opmerkzaam  te  befchouwen  ;  en  toen  befpeurde  ik,  dat  ze ,  ten  aanzien 

der 

♦  Ter  voorkorainje  van  di:  ongeval  lieeft  de  voortreffelyke  en  beroemde  Dr.  Joh.  Sivammer- 
da-n,  in  zyne  />,v/)j/  der  N.atunre  ■,  eene  minier  aan  de  hand  gegeeven ,  om  de  koleuren  dezer 
Infeélen  nog  na  hunnen  dood  te  bewaaren.  Hy  wil ,  dat  men  'er  de  ingewanden  uit  neemen ,  en 
de  overige  vochtige  deelen  met  gips  of  ongelefchte  kalle  beftrooienzal,  welke  beiden  deze  voch- 
tigheden opdroogen.  Op  djze  wyze  zou  men  ,  indien  zulks  gelukkig  Haagde ,  veele  aardige  te- 
keningen aan  ftaarten ,  oogen  en  borden  konnen  behouden;  doch  of  het  'er  waarlyk  zo  mede 
gelegen  zy,  kan  ik  juirt  niet  verzekeren,  dewyl  ik  'er  nog  geene  proef  van  genomen,  hebbe.  On- 

■  dertulTchen  hebbe  ik  niet  willen  nalaaten,  om  dezen  raad  van  dien  Natuurkundigen  onzen  Lief. 
hebberen  der  Infeclen  mede  te  deelen. 

Kleemanw. 
I  %de  Deels  ifle  Stuk.  E  e 


2i8  TWEEDECLASSE 

Tad.IX.  der  geftalte,  met  de  my  nog  in  haaren  oorfprong  onbekende  Waternimph 
veel  overeenkomft  hadden.  De  rykfte  Visvangtb  kan  een  Viffer ,  door  veel  moei- 
te afgemat,  zo  niet  verheugen,  als  de  vangll:  van  deze  Wormen  my  vergenoeg- 
de :  ook  was  ik,  op  dat  dit  myn  vergenoegen  niet  weder  verydeld  mogte  wor- 
den, terllond  bedacht,  om  my  van  een  goed  aantal  dezer  Wormen  te  voor- 
zien, ten  einde  derzelver  Eigenfchappen  en  Verandering  des  tegewiffertekon- 
nen  waarneemen.  Derhalve  ging  ik  dikvvyls  uit,  om  'er  eenigen  te  vangen, 
en  befpeurde  langs  dien  weg ,  dat  ze  in  Mii  en  J'uny  veelvuldig  te  vinden , 
maar  in  de  andere  maanden,  en  byzonder  desWmters,  bezwaarlyktekrygen 
zyn.  Wanneer  ik  nu  eene  tamelyke  menigte,  tot  myn  oogmerk  dienende,  by- 
een  had,  werd  ik  wel  haafl  gewaar,  dat  ze,  gelyk  andere \A^ormen der  Water- 
nimphen,  in  die  zelfde  gedaante,  welke  aan  de  volwallen  gezien  wordt,  uit 
het  lü  komen;  maar  in  't  begin,  even  ais  de  anderen,  geene  vleugelfcheeden 
hebben;  eneeril,  na  eene  meermaals  herhaalde  verwilTeJing  van  huid,  hunne 
vereifchte  grootte  verkrygen ;  als  mede  ,  dat  ze  ook  ten  deele  meer  dan  één 
Zomer  noodig  hebben,  om  volwaflen  te  worden.  Hunne  hoogfle  lengte  be- 
loopt,  de  Roeivederen  daar  by  gerekend,  niet  wel  twee  duim;  doch  zonder 
dezen  zelden  meer  dan  anderhalf  duim.  In  koleur  zyn  ze  van  elkander  ver- 
fchillende;  't  geen  mede  plaats  heeft  in  de  daaruit  voortkomende  Waternim* 
phen;  waar  door  ze  eene  nog  des  te  prachtiger  vertooning  raaakea. 

ftS'  I.  Tye  i'^^  Ftg.  vertoont  ons  zodanig  een  Worm,  die  eene  bruin-geelachtige  ko- 
leur heeft;  en  in  dezen  zullen  wy  nu  de  voornaamfle  deelen  van  dit  fchepzel 
eens  befchouwen.  Het  lyf  van  dien  Worm  is,  in  vcrgelyking  met  dat  der  voor- 
gaanden,  zeer  rank  en  dun,  en  de  kop  niet  veel  dikker  dan  het  lyf  zelve.  Van 
vooren  heeft  hy  een  paar  fprieten ,  welken  die  der  reets  befchreeven  Wormen 
in  lengte  overtreffen,  en  uit  drie  leden  beflaan  ;  van  welken  het  laatfle  veel 
dunner  en  fpitzer  is  ,  dan  't  geen  aan  den  kop  zyne  inleding  heeft.  Kort  daar 
nevens  ftaan  beide  de  oogen ,  die  wel  iets  donkerer  van  koleur  zyn ,  dan  het 
overige  lyf,  maar  niet  groot  genoemd  konnen  worden.  Aan  den  kop  volgt  een 
lid,  dat  men  eigenlyk  den  hals  kan  heeten;  en  onder  denzelven  zit  heteerfte 
of  voorfte  paar  der  zes  pooten;  dat  wel  tamelyk  lang  en  dun,  maar  tegelyk  ech- 
ter korter  is,  dan  de  overigen.  Dezelven  zyn  in  den  grond  doorzichtig, maar 
teffens  met  veele  donkere  vlakjes,  tot  aan  den  onderden  klaauw,  befprenkeld. 
Naafl  den  hals  is  een  ander  lid  ,  dat,  met  het  volgende,  waar  aan  de  vleugel- 
fcheeden vafl  zitten  ,  het  borstftuk  uitmaakt.  Van  boven  over  't  zelve  loopen 
gemeenlyk  twee  donkere  flreepjes  in  de  lengte ,  en  van  onderen  hebben  de  an- 
dere vier  pooten  hunne  inleding.  De  vleugelfcheeden  zyn  digt  aan  de  boven- 
vlakte  van  't  achterlyf  gelegen,  en  ongeveer  drie  liniën  lang.  Het  achterlyf 
bellaat  uit  negen  leden ,  welken  in  ieder  inkerving  ,  door  eene  overdwarsloo- 

pen 


DER    WATER-INSECTEN.     Tab.  IX.  219 

pende  rei  van  langkwerpige  puntjes  onderfcheiden  worden  ;  en  aan  het  laatfle  Tab,  IX. 
lid  zitten  drie  flyve  Roei- vederen ,-  waar  van  de  twee  buitenden  omtrent  een 
halven  duim  lang  zyn,  en  de  middelfte  of  hovende  iets  korter  is.  Deze  Roei- 
vederen  intufTchen  zyn  niet  zo  vlak  en  breed,  als  wy  dezelven  aan  de  volgen- 
de kleiner  foorten  zullen  vinden;  maar  gelyken  naar  een  Rietblad,  dat  drie 
fncden  heeft :  zy  hebben  bruine  vlakken,  welken  de  daar  tuflchen  daande  hei- 
deren  in  de  breedte  niets  toe  geeven.  Wanneer  de  Worm  rud  en  dille  zit, 
legt  hy  deze  Roeivederen  menigmaal  zo  digt  te  zamen ,  dat  men  ze  byna  voor 
eene  enkele  veder  zoude  aanzien ;  maar  in  't  zwemmen  kan  hy  ze  verre 
van  een  fpreiden;  hoewel  ze  aan  de  inleding  genoegzaam  op  één  puntbly- 
ven.  Op  andere  tyden  beweegt  hy  ze  ook  wel  in  't  dille  zitten  ;  wanneer 
hy  gemeenlyk  den  kop  wat  om  hoog  houdt,  en  de  Roeivederen,  benevens  het 
achterlyf,  gelyk  den  llinger  van  een  uurwerk,  beurtswyze  heen  en  weder  doet 
gaan.  In  't  zwemmen  maaken  deze  Wormen  genoegzaam  geene  andere  be- 
weeging, dan  de  kleine  Viden  met  hunne  daartvinnen  doen,  en  dus  zyn  ze 
hierin  van  de  voorige  Wormen  der  Waternimphen  onderfcheiden;  aange- 
zien  dezelven,  gelyk  gezegd  is,  hun  zwemmen  bevorderen,  door  het  in- 
zuigende en  uitfpuitende  water  van  't  achterlyf.  Nochtans  fcheppen  de  te- 
genwoordige Wormen  ook  geen  lucht  door  den  bek,  maar  mede  door  't 
achterlyf;  dat  men  duidelyk  belpeuren  kan,  wanneer  ze  in  een  heider  glas 
met  water  bewaard  worden. 

§•  3. 

In  de  2"^*=  Fig.  zien  wy  een  dezer  Wormen ,  die ,  in  plaats  van  eene  bruin-  Fig.  s, 
geele,  eene  groenachtige  grond verwe  heeft;  doch  voor  't  overige  ,  even  als 
de  andere,  met  vlakken  en  dreepen  vercierd  is.  Dus  zyn 'er  nog  anderen,  die 
nu  helderer,  dan  donkerer  van  koleur,  maar  nochtans  in  gedalte  en  alles  aan 
elkander  gelyk  zyn.  Hunne  fpyze  bedaat  in  niets  anders,  dan  in  zulke  leeven- 
de  Water-Infeften ,  die  zy  met  hunne  gantfchbyzonderevangtang  betrappen  en 
bedwingen  konnen.  Zy  draagen  deze  vangtang  insgelyks  als  een  Masker  aan  de 
onderzyde  van  den  kop,  en  dezelve  reikt  bykans  tot  aan  het  borstduk; echter 
is  ze ,  zo  wel  geopend  als  geflooten ,  van  een  geheel  ander  maakzel ,  dan  de 
voorgaanden;  om  welke  reden  ik  dezelve  ook  in  de  3  '■  en  +'•'=  Fi^.  op  tweeër- 
leie  wyze  afgebeeld  hebbe.  De  3'''-'  Fig.  vertoont  deze  vangtang,  benevens  den  ^'S-  3« 
kop,  zo  als  ze  tegen  de  ondervlakte  gellooten  aan  ligt;  en  indiervoege  als  de 
Worm  dezelve  gemeenlyk  draagt  ,  wanneer  hy  ze  niet  tot  de  vangd  gereed 
houdt.  In  deze  ligging  heeft  ze  veel  overeenkomd  met  een  geflooten  Helm: 
nevens  haar  ziet  men  ter  wederzyde  de  uitdeekende  oogen  ;  en  dewyl  deze  Fi- 
guur door  't  Vergrootglas  afgebeeld  is  ,  zo  kan  men  ook  de  beide  fprieten,  met 
derzelver  leden  hier  nog  beter  onderkennen,  dan  zein hunne natuurlyke groot* 
te  befchouwd  konnen  worden, 
i  Ee  a  §.4. 


220  T  W  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E 

Tab.  IX. 


De  4''2  Fig.  laat  ons  deze  vangtang  geopend  en  te  gelyk  haare  binnen-vlalc- 
te  zien;  waar  by  dan  ook  ligt  te  befpaiiren  is,  dat  ze  een  geheel  ander  maak- 
zel  heeft,  dan  die,  welke  men  op  Tab.  til.  Fig,  e  en  f.  afgebeeld  ziet;  mits- 
gaders dat  ze  naar  het  Masker  der  breedlyvige  Wormen  in 'c  geheel  niet  gelykt. 
De  beroemde  Heer  van  Reaumur  heeft  ze,  in  zyne  meermaals  aangehaalde- 
Memoires  Tom.  VI.  pag.  38.,  insgelyks  afgebeeld;  maar  hy,  die  de  moeite  ge- 
lieft te  neemen  ,  van  myne  afbeelding  met  de  zyne  te  vergelyken ,  zal  bevin- 
den, dat  hier  een  groot  onderfcheid  plaats  heeft,  en  de  natuur  zelve  zal  zon- 
neklaar doen  zien  ,  dat  de  myne  het  befte  getroffen  is.  Doch  zo  gaat  hetme- 
nigmaalen,  wanneer  men  zelf  niet  tekenen  kan  ,  en  evenwel  zyn  Werk  met 
afbeeldingen  verderen  moet;  want  hoe  naauwkeurig  men  ook  op  den  Konfte- 
naar  lette,  deze  volgt  nochtans  dikwerf  zyne  eigen  invallen  meer  dan  de  na- 
tuur. En  fchoon  ook  anders  de  Heer  van  Reaumuk  zyne  waarneemingen 
met  de  grootfte  zorgvuldigheid  op  het  papier  brenge,  fchynt  het  my  echter  toe, 
dat  hy  niet  altoos  gedacht  bebbe  aan  de  woorden,  die  men  in  de  Voorrede 
van  zyn  Eerfte  Deel,  pag  55.  leeft,  en  dus  luiden.  Zy ,  die,  als  ik,  niet  in 
ftaat  zyn  om  de  noodige  lekeningen  zelf  te  maaken ,  dienen  ten  minfte  daarop bediicbi 
te  zyn,  dat  dezelven  ouder  hun  opzicht  gemaakt  worden,  al  zou  het  hun  ook  nog  zo 
veel  tyds  kojlen.  Doch  wy  zullen  hier  van  afftappen ,  en  deze  geopende  vang 
tang  eens  wat  naauwkeuriger  befchouwen.  Dezelve  is  van  vooren  intweefter- 
ke  armen  verdeeld,  welken  ieder,  aan  't  uiterfte  einde,  vier  dunne,  fcherpe 
en  binnenwaarts  geboogen ,  klaauwenvormige  fpitzen  hebben ,  van  welken  de 
beide  buitenften  langer  dan  de  middelften  zyn.  Met  behulp  van  dezen  kaïï 
onze  Worm  zynen  roof  des  te  beter  grypen  en  vafthouden  ,  nademaal  hy  'er 
die  klaauwen  inÜaat.  Ook  zien  wy  aan  ieder  dezer  armen,  van  binnen,  nog 
een  vingervormigen  tak;  welke  tegen  elkander  overftaande  takken,  by  de  ver- 
teering van  den  roof,  in  't  houden  en  keeren  moeten  dienen ;  fchoon  zegantfch 
ftyf  en  onbeweeglyk  zyn.  Kort  by  die  takken  hebben  dezearmen  hunne  leden  ; 
en  de  aan  't  einde  zittende  klaauwen  fchynen  ook  beweeglyk  te  weezen,  waar 
door  ze  zo  veel  te  naauwer  aan  die  ftyve  takken  konnen  fluiten,  Het  overige 
dezer  vangtange  beftaat  uit  één  ftuk,  loopt  naar  achteren  enger  te  zamen,  en 
heeft  zyne  in  leding  aan  dat  gedeelte,  't  welk  onder  aan  den  bek  des  Worms 
als  met  een  fcharnier  vaftgehegt  is. 

§.  5. 

Zo  dra  deze  Waternimphen-Worm  zyne  behoorlyke  grootte  bereikt,  en  de 
naderende  tyd  der  veranderinge  hem  noodzaakt  het  drooge  te  zoeken  ,  begeeft 
by  zich  op  het  gras  of  riet,  dat  aan  den  oever  ftaat.    Als  zyne  Worm-huid 

daa 


lNSi:CTOK UM  A gUA TILI UM  CLA S S IS  II. 


-^*ü^"^p^^!>r^ 


DER    W  A  T  E  R-r  N  S  E  C  T  E  N,    T.,b.  \X.  22r 

dan  droog  gevi'orden  is,  zo  barfl  dezelve  op  den  rug  van  een,  en  geeft  dus  TA3.Lt* 
aan  do  daar  in  zittende  Waternimpho  lucht ;  waarop  'er  dezelve  uitkomt  in 
diervocge,  als  in  de  befchryving  by  Tab.  IV.  gezegd  is.  Deze  Waternimph 
is  eene  der  grootllen  van  het  derde  flach;  zy  heeft  een  rank  en  dun  lyf,  mits- 
gaders een  breeden  doch  korten  kop,  liet  welk  veroorzaakt,  dat  haare  oogeii 
verre  van  elkander  ftaan;  ook  draagt  zy  haare  vleugelen  in  't  zitten  niet  uit- 
gebreid, maar  op  verfchillende  wy/.en,  even  als  de  Dagvlinders  ,  boven  op 
den  rug  te  zamcn  gelegd.  Wyders  /yn  'er  onder  deze  groote  foort  ook  Wa- 
ternimphen  van  ondcrfcheiden  kolcuren,  Zommigen  hebben  vier  gantfchblaau- 
we  vleugels  tot  aan  den  buiten  rand,  die  eenigzins  in  't  zwartbruine  valt;  by 
anderen  is  het  midden  der  vleugelen  blaauw,  en  het  gedeelte  by  de  inleding, 
als  ook  het  buiteiilte,  helder  en  doorzichtig;  doch  het  blaauwe  deel  heeft  ter 
wcderzyde  eene  verdwyncnde  bruine  koleur:  anderen  wederom  hebben  zwarc- 
bruinachtige  en  overal  doorzichtige  vleugels,  en  dezen  zyn  gemeenlykmeteen 
zeer  fchoon  en  iets  donker  la/.uur-blaauw  lyf  voorzien,  waar  tegen  het  borst- 
fluk  in  't  groene  fpeelt;  doch  overal  fchynt  'er  een  goud-glans  doorheen.  Alle 
deze  genoemde  Waternimphen  zyn  altoos  Mannetjes;  en  die  genen,  v/elken, 
ten  aanzien  der  grootte  ,  ook  tot  deze  foort  behooren,  maar  doorzichtige  gcel- 
achtig-bruine  vleugels  hebben,  waarin  aan  den  voorften  rand  omtrent  het  einde 
ileeds  een  wit  puntje  te  zien  is ;  mitsgaders  die  genen ,  welken  gantfch  heldere 
en  doorzichtige  groenachtige  vleugels  zonder  een  wit  puntje  hebben,  zyn  VVyf- 
jes.  Ook  zyn  de  Wyfjes  daar  door  van  de  Mannetjes  te  onderfcheiden,  dat 
haare  vleugels  doorgaans  fmaller  zyn,  en  dat  ze  geen  blaauw  ,  maar  een  groen- 
goudglanzig  lyf  hebben.  Ify  ,  die  zich  gelieft  te  erinneren,  wat  ik  hier  voo- 
rens  in  de  befchryving  der  5'*^  en  6  '•=  Fig.  van  Tab.  II.  gezegd  hebbe ,  op  hoeda- 
nig eene  wyze  het  gellacht  dezer  Schepzelen  ook  aan  de  teeldeelen  te  kennea 
zy ,  zal  in  dezen  niet  verder  vraagen ,  hoe  ik  het  onderfcheid  ook  hier  zoude 
konnen  aantoonen"^  en  als  hy  de  moeite  wilde  neemen,  van  eenigen  dezer  Wa- 
ternimphen te  vangen  ,  zou  hy  zichzelven  daaromtrent  gemaklyk  konnea 
overtuigen. 

De  s"^^  %•  ^ezer  Tnh.  IX.  vertoont  een  zittend  Mannetje  met  gantfch'olaau-/)'^.  5, 


we  vleugelen  en  lyf;  de  -j^'  Fig.  een  ander,  wiens  vleugels  alleen  in  't  midden 
blaauw,  maar  aan  beide  de  einden  helder  en  doorzichtig  zyn.     Doch  de  6Je 


5> 
T'S.  7' 


Fig.  brengt  ons  een  VVyfje  van  deze  foort,  met  bruine  doorzichtige  vleugelen,  ^'S-'^» 
onder  't  oog ,  waar  in  men  ook  de  voornoemde  witte  punten  of  vlakjes  be- 
fpeuren  kan;  en  het  lyf  is  fchoon  groen.  De  uitpuilende  oogen  van  alle  deze 
Waternimphen  zyn  gemeenlyk  blinkend  bruin-rood,  en  nevens  dezelven  flaat 
voor  aan  den  kop  een  paar  kleine  fprieten.  De  rug  van  het  dikke  borstflukis 
by  de  inleding  der  vleugelen  fcherp  verheven ;  de  onder  hetzelve  flaande  zes 
Ee  3  lan» 


122  TWEEDECLASSE 

Tab. IX.  lange  en  tedere  pooten  zyn  gantfch  zwart,  en  tot  aan  het  laatde  klaauw-lid 
met  tedere  hainjes  in  eene  fchoone  orde  begroeid.  Het  lange  en  ranke 
achterlyf  is  bykans  doorgaans  van  eene  gelyke  dikte;  het  beftaat  uit  negen 
of  tien  leden ,  en  is  alleen  aan  de  Wyfjes  van  achteren  wat  kolfacliti^!;.  Het 
laatfte  lid  eindigt  met  een  paar  korte  fpitzen ,  die  aan  de  Mannetjes  eenig- 
zins  gekromd  zyn  ,  en  aan  de  Wyfjes  recht  uic  ftaan;  dienende  eigenlyk 
tot  eene  knyptang,  of  ter  vafthoudinge  in  't  paaren. 

§    7. 

Deze  foort  van  Waternimphen  heeft  eene  langkzaame  en  eenigzins  hup- 
pelende vlucht;  te  meer  wanneer  ze  ,  volgens  gewoonte  ,  alleen  met  de  bei- 
de voorfle  vleugelen  door  de  lucht  zweeven  ,  en  het  achterfte  paar  boven 
den  rug  gedooten  om  hoog  houden  In  't  paaren  blyven  ze  langer  aan  el- 
kander, dan  de  grooter  fi)orten  ;  en  de  Eieren,  welken  het  VVyfje  na  de 
paaring  nog  ettelyke  dagen  by  zich  houdt,  legt  het  naderhand  in  't  water. 
Vervolgens  leeven  ze  nog  een  tydlang,  en  geneeren  zich  met  kleine  vlie- 
gende Infeften  ,  welken  zy  zeer  behendig  in  de  lucht  weeten  te  vangen. 
Wanneer  de  aangenaame  Lentedagen  wa:  vroegtydig  komen ,  verfchynen  zy 
menigmaalen  in  de  maand  Mat  ;  doch  in  September  en  O^ober  verdwynen 
ze  weder,  zonder  dat  'er  ééne  enkele  den  Winter  ovtr  in  't  leven  blyve. 
Op  welk  eene  wyze  zy  de  Kieren  in  't  water  leggen  ,  kan  ik  niet  zeggen; 
dewyl  ik  zulks  nog  niet  gezien  hebbe  ;  nochtans  denke  ik  ,  dat  het  op  de 
eigenfte  manier  gefchiedt,  als  ik  by  eenigen  der  grootften,  en  by  de  breed- 
lyvige  Waternimphen  waargenomen  hebbe.  Zommigen  hangen  alsdan  haar 
iyf  in  't  water;  anderen  Itippen  mee  het  achterdeel  van  haar  lyf,  in  't  vlie- 
gen, by  herhaaling  op  het  water,  en  blyven  altoos  cip  dezell'de  plaats;  ge- 
lyk  ook  de  langpootige  Aardflakken  doen ,  wanneer  zy  de  Eieren  in  de  aar- 
de leggen;  zo  dat  het  fchyne  ,  als  of  ze  danilen  ,  terwyl  ze  by  ieder  flip 
een  Ei  in  't  water  laaten  vallen.  Van  de/.e  breedlyvige  Warernimph  n 
moete  ik  hier  nog  aanmerken  ,  dat  ik  haare  paarmg  dikwyls  ge;iien  ,  en 
daar  by  befpeurd  hebbe,  dat  ze  niet  lang  aan  elkander  vail  blyven,  en  dat 
alles  indiervoege  toegaat,  als  ik  hier  voorens  pag.  190  enz.  gezegd  hebbe. 

§.  8. 

Toen  ik  in  de  Eerfte  ClalTe  der  Water- Infeften  ,  pag.  165  en'iöö.  van 
de  voortteeling  der  Vorfchen,  zo  als  ze  van  de  Heeren  D^ff.  Triller 
en  SwAMMERDAM  befchreevcn  is,  gefproken  ,  en  de  befchryving  van  de- 
zen laatften  voor  waarfchynlyker  gehouden  hebbe,  dan  het  gene  'er  Dl. 
Triller  van  zegt;  hebbe  ik  ook  teffens  beloofd,  dat  ik  alles,  wat  ik  in. 
't  vervolg  van  tyd  daaromtrent  ontdekken  mogte,  den  genegen  Leeztr  zou 

me- 


DER    WATER-INSECTEN.    Tab.  IX.  223 

mede  deelcn ;  't  welk  my  verplicht  deze  myne  belofte  mi  eenigermaate  te  vol-  Tb.  IX. 
brengen.  Dewyl  myne  nieuwsgierigheid  my  niet  ruften  liet,  zo  deed  ik,  in 
de  maanden  van  /Jpnl  en  Mm  des  jaars  1745 ,  myn  beft,  om  eenige  Vorfchen 
van  de  bruine  foort,  die  zich  in  ftilftaande  wateren  onthouden , ter  zelfdertyd 
dat  ze  in  't  paaren  be/.ig  waren ,  en  vaft  aan  elkande.-  zaten ,  te  krygen.  Ik 
bragt  'er  ook  wt;l  haaft  zo  veel  byeen,  als  ik  tot  myne  waarneeming  noodig 
had;  nam  ze  mede  naar  huis;  en  voegde  ze  by  paaren  in  groote  glazen ,  die 
tot  op  de  helft  met  water  gevuld  waren.  Het  Mannetje  hield  het  Wyfjemec 
zyne  voorftc  pooten  zo  vaft ,  dat  het  niet  mogelyk  ware  dezelven  zonder  let- 
zel  van  elkander  te  krygen:  doch  opdat  ik  van  alles,  wat  'er  by  hen  voorviel, 
een  naauwkeurig  bericht  zoude  konnen  geeven,  zo  verloor  ik  ze  nacht  noch 
dag  uit  het  oog;  zelfs  bragt  ik  'er  wel  drie  nachten  llaapeloos  by  door.  la 
de  eerfte  24  uuren  was  'er  niets  byzonders  aan  te  befpeuren;  maar  in  den  twee- 
den nacht,  omtrent  den  morgenftond,  gefchiedde  de  vermenging  zo  fnel,  als 
de  paaring  der  Eenden  gefchiedt,  waar  op  ook  het  Mannetje  het  Wyfje  op 
het  oogenblik  los  liet  en  geene  de  minfte  begeerte  meer  naar  hetzelve  toonde. 
In  den  derden  nacht  befpeurde  ik  dit  insgelyks  by  twee  andere  paaren.  Dit 
waargenomen  hebbende  fcheidde  ik  ze  van  elkander ,  en  deed  ieder  Vorfch  in 
een  byzonder  glas.  Nu  was  'er  nog  overig  te  zien,  waar  uit  de  kuit  zou  ge- 
fchooten  worden ;  of  ze  door  de  borft ,  of  uit  den  rug  zou  voortkomen :  en 
dewyl  ik  'er  naauwkeurig  op  lettede,  zag  ik,  benevens  veele  andere  perfoo- 
nen,  zeer  duidelyk,  dat  ze  ter  zelfder  openinge  uitging,  waardoor  te  voorea 
de  bevruch'.ing  gefchied  was.  Dus  meene  ik  welgegronde  reden  te  hebben, 
om  de  flelling  van  Dr.  Triller  niet  aan  te  neemen,  en  't  gevoelen  van  den 
Heer  Dr.  Sw.\mmerdam,  dat  ik  eerft  voor  beter  hield,  ook  niet  toe  te  flem- 
men.  Indien  God  my  leven  en  gezondheid  laat,  zal  ik  de  paaring  der  vier  foor» 
ten  van  Vorfchen  dezes  Lands  nog  nader  onderzoeken ,  en  ze  voorts  duidely- 
ker  befchryven.* 


De 


•  Dit  alles  heeft  de  Autheur  vervolgens ,  door  zyne  fchoone  en  meermaals  aangehaalde  Natuur.^ 
lyie  Hijlirie  der  rorfcben  en  Padden,  gedaan  j  weshalve  ik  den  Leezer  derwaarts  heeass 
wyze. 

KLEKMAMi» 


iz4,  TWEEDECLASSE 

De   kleine,  fumllyvige    Waternimp hen-Worm, 

f} iet  ds  drie  hreede  Roeivederen ,  benevens 

deszelfs  Verandering, 

§.   I. 

T.W.  X  ^^0  veele  moeite  als  men  moet  aanwenden  ,  om  de  hier  voorens  befchree- 
enXI.  J^_^  ven  wormen  der  Waternimphen  deelaciuig  te  worden,  zo  gemaKlyk  isin 
tegendeel  de  tegenwoordige  foort  te  krygen.  iVlen  kan  ze  niet  alleen  m  alle 
vy  vers  en  waterllooten ,  in  't  Voorjaar,  veelvuldig  vinden,  maar  ook  zeer  ge- 
reed vangen;  inzonderheid  wanneer  men  met  zulk  een  Schepnetje voorzien  is, 
als  dat  waar  van  ik  my  in  zulke  gevallen  bediene.  Het  zelve  is  niet  grooter  dan 
eens  Mans  hand;  en  kan  zeer  ligt  aan  den  Rotting,  daar  men  mede  wandelt, 
gefchroefd  worden.  Van  dit  llach  van  Wormen  zyn ,  gelyk  van  de  voorigen , 
de  verfcheiden  foorten  zeer  talryk;  en  men  bevindt  dat  de  daar  uit  voortko- 
mende  Waternimphen  van  's  gelyke  merkelyk  van  elkander  verfchillen.  Doch 
dewyl  dit  onderfcheid  alleen  in  de  grootte  en  koleur  bedaat,  en  ik  het  over- 
bodig oordeelde,  om  ettelyke  Plaaten  met  derzelver  afbeeldingen  te  vullen;  zo 
hebbe  ik  op  de  twee  tegenwoordige  Plaaten  flechts  drieërleie  foorten,  en  even 
?o  veele  Waternimphen,  onder  't  oog  gebragt. 

Bg.  I.  De  i'^^  F]g.  van  Tah.  X.  vertoont  ons  zodanig  een  Worm,  welke eeneblee- 
cn  2.  ]^g  groenachcige  koleur  heeft;  die  van  de  2^<=  Ftg  is  meer  geelachtig-bruin  ;  en 
Fig.  8.  zo  is  'er  ook,  in  de  8'*''  Pig-  van  Tab.  Xf. ,  nog  een  iets  kleiner  te  zien,  die 
eene  gantfch  bruine  grondvervve  heeft.  Wanneer  wy  nu  deze  Wormen ,  ten 
aanzien  van  hun  maakzel  befchouwen  ,  bemerken  wy  terftond  dat  ze  aan  el- 
kander volmaakt  gelyk  zyn,-  ook  hebbe  ik  ze  in  dien  tyd  afgebeeld,  wanneer 
ik  verzekerd  was ,  dat  ze  hun  volkomen  wasdom  bereikt  hadden.  Het  voor- 
gaande fliich  van  Wormen  behoort  ook  wel  tot  deze  foort;  maar  als  men  ze  by 
d'j  tegenwoordigen  vergelykt,  is  het  onderfcheid  tulTchen  die  beide  hgtlyk  te 
befpeuren. 


DER    W  A  T  E  R  I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  XenXL        «25 

§.3. 

Ten  opzichte  van  het  ranke  lyf  fchynen  beide  deze  foorten  wel  eener-TAB.  X 
lei,  maar  eene  naauwkeuriger  befchouwing  toont,  dat  de  Worm,  op  de=»  ^^ 
voorige   lah.  IX.   afgebeeld  ,   behalve  de   uitgeftrekter  lengte  van  het  lyf, 
wel  driemaal  grooter  pooten  en  fprieten  heeft  ;  ook  zyn  de  drie  Roeivede- 
ren  ,   welken  aan  den  ftaart  zitten  ,  die  wy  in  de  i"^^  en  2^'^  Fig.  der  voor- 
noemde Tab.  zien,  daar  byna  driekantig,  doch  aan  de  tegenwoordigen plat- 
ter en  meer  bladvormig;  invoege  dat  ze  bykans  drie  dunnne,   doorzichtige 
Roeiriemen  vcrtoonen  ;  die  met    hun  fmalfte  deel  op  één  punt  te  zamen, 
en  met  het  breede  of  ronde   in  tegendeel  van  elkander  afftaan.    Aan  den 
Kop  en   't   Masker   is   insgelyks  nog  wel  eenig   onderfcheid  te  befpeuren, 
maar  het  is   zeer  gering  ;   om   zulks  echter  eeniger  maate  aan  te  toonen , 
hebbe  ik  de  ondervlakte  des  kops  van  een  Worm  dezer  foorte  ,  in  de  g^^'^'i-  9* 
Ftg.  van  Tab.  XI.  in  de  natuurlyke  grootte  afzonderlyk  voorgefteld. 


Binnen  een  jaar  tyds  worden  deze  Wormen  volvvafTèn;  en  fchoon  ze,  ge- 
lyk  de  voorgaande  foorten ,  verfcheiden  maaien  vervellen ,  hebben  ze  even- 
wel ,  zo  dra  zy  uit  het  Ei  komen  ,  hunne  volkomen  geftake,  tot  op  de 
vleugelfcheeden  na  ;  welken  zy  eerfl  krygcn  ,  wanneer  ze  de  laatile  huid 
ontvangen.  Zy  zetten  zich  gaerne  aan  het  rietgras  in  de  flilftaande  wate- 
ren ;  en  verfcheiden  kleine  lnfe£len,  die  'er  insgelyks  in  woonen,  dienen 
hun  tot  fpyze ;  weetende  zy  dezelven  met  hunne  vangtang  of  Masker  ,  zo 
wel  als  de  grooter  foorten  ,  te  knippen.  In  't  zwemmen  zyn  ze  zeer  fnel ; 
men  ziet  hen  dan  het  lyf,  even  als  een  Vis ,  van  de  eene  zyde  naar  de  an- 
dere beweegen;  en  de  drie  bladige  Roeivederen  zo  na  by  eikander  leggen,  dat 
dezeK-en  aan  den  ftaart  van  een  Vis  niet  ongelyk  zyn  ;  doch  in  't  zitten 
gaat  hun  achterlyf ,  gelyk  een  llinger  ,  gefladig  heen  en  weder  ,  en  alsdan 
zyn  de  Roeivederen  uit  eikander  gefpreid.  Deze  Roeivederen  vallen  dik- 
wyls  af,  zo  dat  men  'er,  nu  in  't  geheel  geene,  en  dan  Hechts  één  of  twee 
aan  den  Worm  zie ;  maar  dit  verlies  wordt  wel  dra  door  anderen  herfteld ; 
en  dewyl  de  nieuw  gewaflenen  altoos  grooter  vallen  ,  zo  is  daar  uit  op  te 
maaken  ,  dat  ,  gelyk  de  Wormen  by  't  veranderen  van  huid  grooter  wor- 
den, de  Roeivederen  insgelyks  in  grootte  moeten  toeneemen.  De  middel- 
fte  derzelven  ftaat  meer  opwaarts  dan  die  aan  de  zyden ;  doch  ze  heeft 
zodanig  eene  ligging,  dat  haare  fcherpheid  eene  lootrechte  fchikking  hebbe. 
Voor  't  overige  geeven  haar  de  heldere  grond,  benevens  de  daar  doorloo- 
pende  middel -ader,  en  de  breede  donkere  dwarsvlakken ,  eene  cierlyke  ge- 
daante.    Het  achterlyf  dezer  Wormen  beftaat   uit  9   leden  of  ringen,  wel- 

sV^  Dee/s  ijle  Stuk.  'Ff  ken 


226  TWEEDECLASSE 

Tab.  X    ken  men  op  de  bovenzyde  nochtans  niet  wel  kan  tellen ;  aangezien  de  voor- 

en  XI.    fien  ,  by  den  volwalTen  Worm  ,    door  de  vleugeifcbeeden  bedekt  worden. 

Deze  leden  of  ringen  zyn  daarenboven ,  aan  zommige  Wormen ,  met  verfcheii- 

den  donkere  vlakken  en  punten  befprenkeld ;  dat  van  de  zes  pooten  desgelyks 

gezegd  kan  worden. 


Wanneer  nu  eindelyk  de  tyd  der  veranderinge  nadert,  moet  onze  Worm  het 
water  verlaaten ,  en  by  't  riet  opklimmen.  Na  dat  hy  zich  dan  met  de  poo- 
ten aan  't  zelve  heeft  vaflgezet,  en  de  Wormen-huid  van  boven  op  den  rug  van 
een  geborllen  is,  komt  'er  onze  kleine  en  menigmaal  zeer fchooneWaternimph 
uit  te  voorfchyn,  op  eene  dergelyke  wyze  als  van  de  grooter  foort,  Tab.  iV. 
Fig.  10,11  en  12,  aangetoond  en  bel'chreeven  is.  Vervolgens  ziet  men  deze 
Waternimphen  den  gantfchen  Zomer  door  veelvuldig  omtrent  de  ftilllaande 
wateren  zwerven  ,  en  haare  gewoonlyke  bezigheden  verrichten.  Dezelven  be- 
ftaan  daar  in ,  dat  ze  of  op  de  jagt  gaan ,  om  haar  noodig  voedzel  te  krygen ,. 
hetwelk  gemeenlyk  in  kleine  vliegende  Infeften  beftaat;  of  een  wederga  zoe- 
ken te  vinden ,  om  haar  gedacht  voort  te  planten  ;  buiten  dit  ziet  men  ande- 
ren werkelyk  bezig  in  't  paaren ,  en  wederom  anderen  die  reets  aan  't  Eier- 
leggen  zyn.  Dit  alles  kan  een  nieuwsgierig  befchouwer,  zonder  veel  moeite, 
zelf  te  zien  krygen ;  en  als  hy  'er  naauwkeurig  oplet ,  zal  hy  niet  zonder  ge- 
noegen ontdekken,  dat  die  Waternimphen,  welken  llille  fchynen  te  zitten, 
zo  min  ledig  zyn  ,  als  de  zulken  die  herwaarts  en  derwaarts  door  de  lucht 
zweeven. 

§..6. 

Tuirchen  deze  Waternimphen  nu  is,  gelyk  wy  boven  gezegd  hebben,  zo 
wel  in  grootte,  als  in  koleur,  een  merkelyk  onderfcheid.  Eenigen  hebben  een 
groen  ,  bruin  vn  goud-fchemerend  achterlyf  ,  waar  tegen  het  voorlyf  zomwy- 
len  groenachtig,  en  zomtyds  geel,  maar  van  boven  donker-bruin  is;  beide  de 
oogen  zyn  blinkend  bruin-rood,  gelyk  ze  in  de  6''^/';^. op  /aZ'. XI.  voorkomen. 
In  de  7^^'  Fig.  van  de  gemelde  Tab.  zien  wy  nog  een  ander  flach  ,  dat  wel  het 
meefte  gevonden  wordt,  en  eene  der  kleinfle  foorten  is.  Zy  is  over  't  geheel, 
fchoon  hemelsblaauw  ,•  welke  koleur  ook  zelfs  haare  blinkende  kogelronde  oogen 
hebben;  maar  het  ranke  achterlyf  is  met  verfcheiden  zwarte  ringen  zeer  aar- 
dig vercierd;  edoch  fchoon  deze  de  kleinfle  foort  blyve  ,  zyn  echter  zommi- 
gen  van  haar  flach  iets  grooter.  Gelyk  nu  deze  foort  helder  blaauw  van  koleur 
is,  zo  hebben  ook  anderen,  die  iets  grooter  zyn,  een  bleeken  violet-blaau- 
wen,  en  wederom  anderen  een  byna  vleefchverwigen  grond;   die  met  even 

zu!- 


INSMCTOR UMAqUATILIUM  CLASSIS  II. 


DER    WATER-INSECTEN.    Tab.  XenXI.         227 

zulke  zwarte  cieraaden ,  als  het  voorige  flach ,  pronkt.  Deze  in  koleuren  ver-  Ti^^.  X 
fchillende  foorcen  hebbe  ik  dikwyls ,  en  byna  den  meeden  tyd ,  met  elkander  «"  X'* 
gepaard,  en  nu  in  deze,  dan  in  gene  gellalte  ,  die  ons  in  de  3^%  4''<:  en  s"^^ 
i''ig.  vertoond  worden ,  te  zamen  gevonden.  Hierom  was  ik  eerft  van  gedach- 
ten, dat  de  helder-blaauwe  Waternimphen  louter  Mannetjes  ,  en  de  anderen 
in  tegendeel  Wyfjes  waren :  maar,  fchoon  ik  by  nader  onderzoek  befpeurde, 
dat  de  Mannetjes  meestal  helder  blaauw  zyn  ,  vond  ik  'er  echter  ook  eenigen 
onder,  aan  welken  de  violet-blaauwe  koleur  eigen  is. 

§.  7. 

De'paarens-drift  dezer  Schepzelen  laat  hen  geen  rufl:;  en  daarom  zweeven 
ze  beftendig  door  de  lucht,  tot  dat  ze  een  wederga  aantreffen ;  diezeterflond 
met  den  bek  en  de  pooten  by  het  achterlle  lid  zoeken  vafl  te  houden ;  en  zulks 
gefchiedt  zo  wel  van  de  Wyfjes  als  van  de  Mannetjes ,  naar  maate  dat  deze  of 
gene  zich  vuuriger  bevinde.  Zo  dra  deze  Waternimphen  te  zamen  zyn ,  en 
een  van  beiden,  die  in  de  rechte  linie,  welke  zy  formeeren  ,  de  voorfte  is, 
aan  een  riet  of  eenig  ander  gewas  gaat  zitten,  zoeken  zy  zich  in  zodanig  eene 
fleiling  te  plaatzen,  als  'er  by  de  volkomen  paaring  vereifcht  wordt;  wanneer  z"/^.  4, 
het  Mannetje  Fig.  4.  altoos  boven,  en  't  Wyfje  ,  Fig.  3.  onder  gezien  wordt,  en  3. 
By  de  paaring  zelve  moet  het  achterfle  deel  van  't  Wyfje  te  zamen  komen ,  met 
het  onderdeel  van  't  borstfluk  van  't  Mannetje;  nadien  het  teellid  van  't  Man- 
netje zyne  plaats  heeft,  gelyk  wy  op  Tab.  II.  gezien  hebben,  in  Fig.  5.  by  g. 
en  dat  van  't  Wyfje  in  Fig  6.  by  h. ;  het  is  even  zo  gelegen  by  andere  Wa- 
ternimphen ,  en  dus  ook  by  de  tegenwoordigen.  Van  deze  paaring  hebbe  ik 
pag.  190.  §,  7.  reets  omftandig  gefproken  ,  en  aldaar  te  gelyk  beloofd,  dat  ik 
de  byzondere  gellalte ,  die  deze  fchepzels  maaken ,  wanneer  ze  gepaard  zyn , 
naderhand  zou  aantoonen.  Om  nu  deze  belofte  te  vervullen  ,  hebbe  ik  zulks 
op  onze  X  ••'  Tab.  in  de  5  '^  Fig.  afgebeeld;  alwaar  door  a.  het  Mannetje ,  door  ^'^„^ 
b  het  Wyfje  aangeweezen  wordt ,  en  ze  dus  te  zamen  een  fchuins  Hart  for- 
meeren. Na  de  paaring  begeeft  het  Mannetje  zich  weder  tot  heiomzvverven, 
en  is  in  ftaat  om  nog  eenige  andere  Wyfjes  te  bevruchten;  doch  het  Wyfje 
zoekt  wel  haaft  het  water  .  om  zich  van  zyne  Eieren  te  ontledigen;  en  vervol- 
gens leeven  ze  niet  lang  meer. 

§.  8. 

Deeze  kleine  foort  van  Waternimphen  fchynt  ook  aan  haar  laatde  lid  wel  zo- 
danig eene  knyptang  te  hebben  ,  als  wy  aan  de  grooteren  zien;  en  ze  heeft 
ook  wezenlyk  drie  korte  fpitzen;  maar  deezen  zouden,  uit  hoofde  van  derzel- 
ver  kortheid ,  niet  bekwaam  zyn  om  iets  behoorelyk  te  grypen  j  hierom  heb- 

rf  2  ben 


Ï23  ï  W  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E 

Tab.  X  ben  zy,  behalve  die  fpitzen,  aan  de  ondervlakte  van  haar  achterfle  lid  nog 
911  XI.  eene  andere,  waarmede  zy  elkander  konnen  vafl:  houden.  Haare  zes  tedere 
pooten  zyn  zwart,  en  beftaan  uit  drie  leden;  wyders  ziet  men  in  de  vier  zeer 
fmalle  doorzichtige  vleugelen ,  aan  den  voorflen  rand ,  niet  verre  van  het  uit- 
terfte  einde,  een  zwart  vlakje.  Voor  't  overige  hebben  vvy  hier  nog  te  mel- 
den, dat  deze  Waternirophen ,  even  als  alle  de  voorigen  ,  alleen  over  dag  by 
warm  weer  vliegen,  en  des  nachts  flille  zitten  ;  waar  tegen  zommige  andere 
Infeften ,  die  veel  overeenkomfl  met  dezen  hebben ,  inzonderheid  die  genen  » 
welken  uit  den  Mieren-Roover  ontdaan  ,  alleen  by  nacht  door  de  lucht  zwee- 
ven ;  in  voege  dat  zy ,  zo  hun  van  wegen  de  gefbalte  den  naam  van  Nimphe 
toekomt,  gevoegelyk  Land-  of  Nacht- Nimphen  genoemd  konnen  worden. 
Doch  wy  zullen  nu  een  ander  Infeft,  tot  deze  Clafle  behoorende,befchouwen.. 

Het  Haft  of  zogenoemde  Of.  veraas,   benevens 
zyne  Verandering  en  andere  Eigen/cbap^en^ 


Tab.  XII 


Di 
byzondere  Claffe  van  had  konnen  maaken;  maar,  behalve  dat  ik  de  ver* 
andering  der  minden  flechts  kenne,  zo  hebbe  ik  ook  beloofd,  omeenetewyd- 
loopige  verdeeling  te  ontgaan ,  dat  ik  de  Infe6ten ,  die  niet  al  te  veel  van  de 
Waternimphen  verfchillen ,  met  dezelven  in  eene  ClalTe  befchryven  zou;  en 
derhalve  ben  ik  verplicht,  zulks  ook  in  deezen  na  te  komen.  Dit  Oeveraas 
nu  is  daar  in  gelyk  aan  de  Waternimphen ,  dat  de  Worm ,  waar  uit  het  zya 
oorfprong  heeft,  tot  aan  zyne  laatfle  verandering  in  't  water  blyft;  dat  hy, 
eer  dezelve  gefchiedt,  geenzins  in  zodanig  eene  1'op  verandert ,  die  een  tyd 
lang  flille  blyft  liggen ,  zonder  eenige  de  minfte  fpyze  te  gebruiken ,  en  zon- 
der zich  van  haare  leden  te  bedienen;  waar  by  nog  komt,  dat  dit  Haft,  als 
een  gevleugeld  fchepzel ,  even  als  de  VVaternimphen  ,  vier  doorzichtige  vleUf 
gels  heeft.* 


'  Het  zal  den  genegen  Leezer  nog  wel  voornaan ,  wat  ik  in  de  aanmerking  op  het  Voorbericht , 
dezer  Cialle,  pag.  175.  enz.  §.  2.  wegens  het  merkelyit  onderfcheid  tufl'chen  deze  Inleden  en 
de  Waternimphen  gezegd  hebbe;  en  hy  zal  nu,  by  de  befchouwing  der  Afbeeldinge  van  't  Oe- 
veraas ,  beft  konnen  oordeelen  ,  of  ik  wel  of  kwaalyk  gedaan  hebbe ,  met  te  wenfchcn  ,  dat  de- 
ze Infeften  niet  met  de  Waternimphen  onder  eene  ClalTe  gebragt  waren;  zo  ik'  hier  in  gemül 
hebbe,  wil  ik  my  zeer  gaeine  vau  het  tegendeel  laaten  ovenuigea. 

Kleemann. 


UKK    WATER-INSECTEN.    Tab.  XIL  aap 

Tab.  XII. 
§.  2. 

Men  geeft  aan  dezen  Worm  den  naam  van  Oeveraas;  niet  alleen  om  dathy 
zicli  in  't  water  beltendig  aan  den  Oever  onthoudt  ;  maar  wel  inzonderheid,, 
om  dat  'er  eene  foort  van  gevonden  wordt,  welke  aan  den  oever,  zelfs  onder 
het  water,  langkwerpige  holen  tot  eene  wooning  maakt,  en  den  Villen  tot  aas 
verllrekt.  Deze  foort  is  my  nog  niet  ten  vollen  bekend,  maar  men  vindt  de- 
jielve  in  Holland  zo  veelvuldig  ,  dat  'er  de  VifTers  zich  van  bedienen  tot  een 
>\as,  om  'er  Vis  mede  te  vangen;  waarom  ze  't  ook  den  naam  van  Orjfjaaj'ge- 
gegeeven  hebben.*  Van  de  my  bekende  Iborten  zal  ik  'er  voor  ditmaal  flechts 
iweeërleie  befchryven.  De  eerlle  is,  eene  donker-bruine  foort,  welke  men  in 
de  r"^  1'ig..  op  Tab  XII.  afgebeeld  kan  zien.  Dat  du  Worm  ,  dien  wy  in  deze  Fis.  »► 
Tiguiir  voor  ons  hebben,  reets  volwafTen  is.  geeven  de  twee  tiimelyk  groote , 
op  de  bovenvlakte  van  den  lug  kort  by  elkander  liggende,  donker-graauwe 
vlei:gelfchceden  te  kennen :  buiten  deze  beide  deelen  is  anders  de  geheele  Worm 
donker  rood-bruin.  De  Kop  is  niet  zeer  groot,  en  dit  kan  ook  van  de  oogen 
gezegd  worden ;  nochtans  heeft  deze  foort,  zo  wel  als  de  anderen,  een  zeer 
fcherp  gezicht,  waardoor  ze  haare  vervolgers  ook  behendig  weet  te  ontwyken. 
Aan  den  kop  zitten  twee  lange  hairvormige  fprieten,  en  het  eerflvolgende  lid 
overtreft  denzelven  in  grootte  zeer  weinig  ;  doch  het  overige  tot  het  voorlyf 
behoorende  deel  is  aan  den  gantfchen  Worm  't  grootflie  en  diklle  :  onder  deze 
beiden  hebben  de  zes  tedere  bruine  pooten  hunne  inleding.  Het  daarop  vol- 
gende achterlyf  beflaat  uit  8  a9  leden,  die  naar  achteren  allengskens  in  dikte- 
afneemen.  Aan  beide  de  zyden  van  dit  achf.erlyf  ziet  men  zes  den  Visvinnea 
gelykende  Roeivederen,  die  dezelfde  koleur  als  het  lyf  hebben  en  wier  verdeel, 
de  punten  meer  op-  dan  zydwaarts  gericht  zyn.  Het  laatfle  lid  van 't  lyf  is  met 
drie  lange,  hairvormige  fpitzen  voorzien,  van  welken  de  middellle  rechtuit, 
on  de  beide  anderen  fchuins  heen  loopen;  en  wel  in  diervoege,  dat  ze  met  de 
middellle  by  haaren  oorfprong  een  fcherpen  hoek  maaken.  In  't  ftil  zittea 
kromt  deze  Worm  zyn  achterlyf  opwaarts,  en  dewyl  hy  den  kop  naar  beneden 
draagt ,  zo  is  het  bovendeel  van  den  rug  ook  iets  verheven  :  doch  in  dit  dille 
zitten  zyn  de  flosvederen  der  zyden  in  eene  geduurige  beweeging;  des  men 
daar  uit  zoude  konnen  aileiden  ,  dat  dezelven  niet  zozeer  flosvederen  zyn,  wel- 
ken den  Worm  tot  het  zwemmen  dienen,  als  wel  werktuigen,  die  iets  toe- 
brengen tot  de  ademhaaling  ;   of  datgene,  't  welk  de  Duiifchers,  meteene 

zeer 

*  De  geleerde  Heer  S-xamwerdain  heeft  het  groote  IloIIandfche  Oeveraos  ,  in  zyne  Dybel  der 
Nut  uure,  ten  uiterfte  naauwkeiirig  berdireeven.  Hy  geeft  aan  't  zelvo  in  de  Worm  -  gellaka 
een  drievoudigen  wasdom  ,  en  zegt  :  dat  deze  Wormen  in  den  modder  en  dyk  holle  pyperï 
maaken,  waarin  zy  zich  onder  water  onthouden. 

Kleemann,. 

Ff  3 


230  TWEEDECLASSE 

Tab.  XII. zeer  oneigenlyke  uitdrukking,  de  Ooren,  doch  de  Latynen  en  Grieken  Bran^ 
chias ,  in  't  Nederduitrch  de  Kieuwen  .  noemen ;  zo  dat  ze  even  zo  wel  Lucht- 
vinnen  gehecten  zouden  konnen  worden.  Deze  luclitvinnen  zyn  aan  de  ver- 
fciiillende  Wormen  insgelyks  verfcheiden;  nademaal  ze  niet  alleen  eene  ande- 
re ligging,  maar  tefFens  eene  andere gellalte hebben. 

§•  3. 

Wat  nu  eigenlyk  de  fpyze  dezer  Wormen  zy ,  kan  ik  met  geen  zekerheid 
zeggen ;  dat  ze  van  andere  InfeiSlen  leeven  is  my  niet  waarfchynlyk ;  't  komt 
my  eerder  voor  dat  de  modder  en  flyk  hun  tot  voedzel  dienen  :  doch  wat  hier 
van  zy,  ditaltans  is  zeker,  dat  ze  groeien;  dewyl  men  op  den  zelfden  tydgroo- 
ten  en  kleinen  van  eenerleie  foort  vindt;  als  mede  dat  ze  ,"  volwaflen  zynde, 
eindelyk  in  een  vliegend  fchepzel  veranderen ,  dat  niet  meer  in  't  water  lee- 
ven kan,  maar  zich  in  de  vrye  lucht  onthoudt.  Dit  vliegend  fchepzel  heeft 
verfcheiden  naamen.  De  Hollanders  noemen  het  Ha/t;  miflchien ,  om  dat 
het  in  't  vliegen,  veeltyds  aan  de  verfch  geteerde  Schepen,  volgens  het  oude 
woord,  blyft  beften,  of  vaflkleeven ;  nademaal  het  ook  boven  alle  In  feèlen  de- 
ze Eigenfchap  byzonder  heeft ,  dat  het  niet  langer  dan  één  dag  fchynt  te  lee- 
ven, zo  heeft  men  het  reets  van  ouds  Ephemerus  ,  Hemernbius  en  Oiaria  ge- 
noemd, in  navolging  waar  van  ook  zommigen  dit  Schepsel  in 't  Nederduitfch, 
de  Eendagsvlieg  heeten :  daar  en  boven  vind  ik  ,  dat  men  het  zelve  de  Mai- 
Mugge  en  den  Füurjaar  -  ylugst  noemt,  dewyl  men  deze  fchepzeltjes  in 't  Voor- 
Jaar,  en  voornaamlyk  in  de  maand  Ma'i ,  met  gantfche  zwerjnen  ziet  vliegen  j 
doch  van  waar  men  het  woord  Augst  in  dezen  ontleend  hebbe,  is  my  onbe- 
kend. 

§   4. 

Wanneer  nu  de  tyd  der  veranderinge  van  onzen  Worm  verfcheenen  is ,  dan 
begeeft  hy  zich  kort  aan  de  bo^'envlakte  van  't  waer;  en  in  dien  ftaat  fchynt 
zyne  huid  dermaate  gezwollen  en  met  lucht  gevuld  te  zyn,  dat  hy  niet  wel 
meer  naar  de  diepte  komen  konne;  doch  emdeiyk  barfl  de  huid  op  den  rug, 
naby  den  kop,  van  een  ,  en  het  gevleugeld  Infeiitkomt'erallengskenk  uit.  Ver- 
mits ik  zo  gelukkig  geweeU  ben  ,  van  deze  verandering  te  mogen  zien,  alzo 
ik  ettelyken  dezer  Wormen  in  een  glas  be  vaarde  ,  en  de  verandering  in  de 
maand  Mai  omtrent  den  avond  voorviel,  tt .  n  het  nog  licht  genoeg  was;  zo 
kan  ik  hier  omtrent  wel  byzonder  melden  ,  ';te  ik  waargenomen  hebbe,  dat 
dit  vliegend  fchepzel  zich  niet  geheel  van  de  Vormen-hulze  losmaakt  voor 
dat  zyne  vleugels  volkomen  hard  en  volwafTen  /;n;  en  dat  ondertulfchen  die 
half  ledige  Wormen-huize  den  Haft  zo  lang  tot  een  fchuitje  dient ,  het  welk 
zyn  lichaam  draagt ,  tot  dat  hy  in  ilaat  zy  om  weg  te  vliegen. 

s.  5. 


DEic    WATER. INSECTEN.    Tab.  Xll.  231 

TA..xir. 


De  gedaante  en  geftalte  van  dit,  uit  den befchreeven  Worm  voortkomende,  p. 
Ocveraas,  zien  wy  in  ae  2"'=  /'7.?.  dezer  Xll''  Tak  Het  is,  aan  't  einde  van  '^'^' 
"'t  achterlyf ,  ook  met  drie  zodanige  hairdraaden  of  fpitzen  voorzien ,  als  de 
Worm,  en  dezelven  zyn  zo  lang  als  liet  Ivf  van  't  gantfche  Infeft;  waartegen 
de  fprieten  aan  den  kop  veel  korter  zyn,  dan  ze  aan  den  Worm  waren.  Het 
gantfche  lyf  is  blinkend  donker-bruin ;  de  kop  is  tamelyk  van  't  lyf  afgefchei- 
den;  de  vier  vleugels,  van  welken  de  onderllen  naauwlyks  een  derde  deel  van 
de  grootte  der  bovenflen  hebben  ,  zyn  weerfchynend  donkcr-graauw  van  ko- 
leur;  en  ze  worden,  wanneer  het  Infeft  ergens  gaat  zitten,  over  elkander  toe- 
gevouwen  gedraagen.  Toen  my  de  volgende  foort  van  Oeveraas  bekend  wierd, 
meende  ik  in  't  begin,  dat  dezelve,  wegens  haar  dikker  achterlyf,  miffchien 
het  Wyfje  van  deze  foort  was ;  maar  ik  ondervond  welhaaft  het  tegendeel : 
want  ik  zag  eens  twee  dezer  fchepzelen  te  zamen  op  een  fleen  zitten ,  terwyl 
ze  juifl  teelende  verbonden  waren.  Zy  bleeven  niet  lang  te  zamen;  en  toen 
zy  van  elkander  fcheidden  ,  zag  ik ,  dat  hunne  hairfpitzen  ,  die  te  vooren  als 
in  elkander  gcvikkeld  fcheenen,  zich  ordenlyk  uitfpreidden ;  en  daarop  vloog, 
het  Mannetje  aezen,  en  't  Wyfje  genen  weg.* 

§.^. 

De  nu  voTgende  Ibort  van  Oeveraas  is ,  benevens  het  daaruit  voortkomende 
Haft,  in  de  y^-  ,  4''«,  5''^  en  ó''  Fig.  dezer  Tib.  te  zien.  Zo  wel  de  Worm, 
als  het  gevleugeld  fchepzel,  heeft  eene  gantfch  andere  geflalte  ,  dan  de  voor- 
gaanden;  nochtans  zyn  ze  beiden  in  de  maanden  van  Jpril  en  Mat,  naarmaate 
dat  het  weer  vroeger  of  laater  warm  zy ,  zo  wel  in  't  water,  als  in  de  lucht,  in 
eene  overgroote  menigte  te  vinden.  De  3''^  Fig.  vertoont  den  Worm  van  de-  F/g.  3. 
ze  foort  van  Haft ,  zo  als  hy  'er  half.valTen  uitziet ;  en  men  kan  'er  uit  bemer- 
ken ,  dat  de  drie  achtence  roeivederen ,  zo  wel  als  de  twaalf  luchtvinnen ,  die 
aan  beide  de  zyden  ftaan ,  hier  eenigzins  anders  van  maakzel  zyn ,  dan  by  den 
vol  wallen  Worm.  Deze  Worm  vervelt  viermaal,  en  in  zynelaatfte  vervelling 
bekomt  hy  de  grootte  en  de  gedaante  van  de  4''"^  Fig.  Wanneer  hy  ergens  flil-  //<;■.* 4. 
Ie  zit,  houdt  hy  zyn  lyf  gemeenlyk  hol  opwaarts  gekromd.  De  grondverwe 
van  't  lyf  is  doorgaande  Oker-bruin ,  echter  hier  en  daar  met  donkere  punten 

en 

*  Dienvolgende  heeft  de  Meer  Dr,  Szvatimiert.'a;;/ ,  welke  zo  gelukkig  niet  geweeft  is,  van  de- 
ze paaring  te  mogen  zien,  iiier  omtrent  misgetalt  ;  dat  hy  ,  om  dat  hy  de  paaring  nooit  had 
konnen  befchoiiwen  ,  daaruit  beflooten  heeft  dat  deze  Infe<flen  zich  in  't  geheel  niet  vermen- 
gen ;  maar  dat  het  Wyfje  eerft  zyne  Eieren  op  het  water  moell  laaten  vallen,  en 't  Mannetje  'er 
vervolgens  zyn  zaad  opfchieten ,  gelyk  de  Villen  doen. 

Kleemann. 


13»  TWEEDECLASSE 

X«.xn..llreepen  vercierd;  maar  gemerkt  dezen  aan  't  korte  voorlyf  niet  zo  menigvul- 
dig zyn ,  zo  vertoont  zich  die  iets  bleeker.  Even  zo  is  't  ook  gelegen  met  den 
kop,  die  aan  deze  foort  veel  grooter,  dan  aan  de  voorgaande,  en  byna  van  ge- 
daante is  als  die  der  Springkhaanen  De  beide  oogen  zyn  ,  wegens  hunne  groot- 
te ,  zeer  duidelyk  te  zien;  en  boven  dezelven  ileekt  een  paar  korte  en  zeer  dun- 
ne fprieten  uit.  Van  boven  is  de  kop  in  de  lengte  met  ettelyke  dunne  (Ireep- 
jes  betoogen;  en  't  voorlyf,  waar  onder  de  zes  tedere  poocen  hunne  inleding 
hebben,  vertoont  op  zyne  bovenvlakte  ,  ter  plaatze  van  de  vleugelfcheeden , 
flechts  eenige  fchubbenvormige  bladen. 

§•  7. 

Aan  de  zes  eerde  en  diklle  leden  van  't  achterlyf  hebben  de  luchtvinnen  of 
vederen,  ter  wederzyde,  haare  inleding :  dezen  zyn  twaalf  in  getal,  derwyze 
gefchikt,  dat 'er  op  ieder  zyde  zes  Itann.  Zy  hebben  allen  bykans  eenerleie 
grootte,  zyn  in  gellalte  den  Visfchubben  niet  ongelyk  ,  en  daar  by  zeer  dun 
en  doorzichtig.  In  't  zitten  houdt  die  Worm,  even  zo  min  als  de  voorige,  de- 
ze vederen  flil ;  hetwelk,  indien  ze  tot  de  ademhaaling  iets  toebrengen,  ook 
niet  wel  anders  weezen  kan;  want  die  beweeging  fchynt  daarom  te  geichieden, 
op  dat  de  uit-  en  ingang  der  lucht  'er  door  bevorderd  worde,  lletoverige  van 
't  lyf  loopt  naar  achteren  fcherp  toe ;  maar  het  einde  heeft  zulke  hairfpitzen 
niet,  als  men  by  den  voorigen  Worm  gezien  heeft;  men  wordt  by  dezen  in 
tegendeel  drie  Roeivederen  gewaar ,  welken  ik  te  eerder  zo  noeme ,  om  dat  ze  veel 
overeenkomft  hebben  met  de  vederen  van  eene  pen,  en  drie (Icelen vertoonen ; 
van  welken  de  middelde  ter  wederzyde,  en  de  twee  anderen  alleen  aandebin- 
nenzyde  met  vederen  begroeid  zyn.  Zy  loopen  voor  en  achter  fpitstoe;  in 't 
midden  ,  daar  ze  het  breedfte  zyn,  hebben  ze  eene  witte  koleur,  dochdefleel 
is  daar  zwart,  waar  tegen  al  het  overige  okergeel  is.  Zy  itaan  alledrie  in  eene 
vlakte  nevens  elkander;  en  in  't  zitten  maakt  de  Worm  ,  door  het  op-  en  ne- 
derbuigen  van  zyn  lyf,  eenige  beweeging  met  dezelven.  In  't  zwemmen  is  hy 
zo  fnel  als  een  klein  Visje  ;  en  hy,  die  dit  Infccl  niet  kent,  en  'er  een  gant- 
fchen  zwerm  van  aan  den  oever  ziet,  zou  denken  dat  hy  een  fchool  jonge  Vis- 
jes zag.  Wanneer  de  tyd  hunner  veranderinge  nadert,  komen  ze,  even  als 
de  voorige  foort,  allengskens  nader  aan  de  bovenvlakte  van  't  water;  hetwelk 
gemeenlyk  in  de  maand  Mai  gefchiedt  ;  alhoewel  'er  ook  eenigen  wat  laater, 
en  zommigen  eeril  in  den  Zomer  te  voorfchyn  komen. 


/ig.  5.        Tn  de  5'^^  Fig.  zien  wy  zulk  een  Worm  afgebeeld ,  zo  als  'er  het  gevleugeld 
Schepzel,  of  het  Haft,   uit  voortkomt;  en  fchoon 't  zich  niet  geheel  van  de 
huize  ontdoe,  voordat  zo  wel  de  vleugels  als  het  lyf  hunne  benoorlyke  hard- 
heid 


IXSECTOHVMAQUATnjüMCLASSIS  E 


^^^.^ö/'e/ ^-cit-  rt  eyrc  . 


DER    VV  A  T  E  R-r  N  S  E  C  T  E  N.    Tah.  XII.  233 

heid  hebben,  zo  gaat  nochtans  de/.e  verandering  zeer  fpoedig  voort.  Mee-  Tab. XII. 
rendeels  hat  het  uicgekroopen  llafc  de  ledige  Wormen-huid  in  't  water  Hggen ; 
maar  zomtyds  kan  hy  'er  zich  niet  geheel  van  ontdaan,  het  welk  hem  echter 
niet  belet,  zich  door  de  vlucht  uit  het  water  te  heffen,  zich  hier  of  daar  aan 
te  zetten,  en  dus  de  huid  af  te  ftrooken.  De  Heer  Krisc  n  ,  by  de  befchry- 
ving  van  eene  foort  van  Oeveraas,  van  den  oorfprong  des  naams  Maft  fpree- 
kende,  en  onder  anderen  gezegd  hebbende,  dat  die  benaaming  daar  uit  ont- 
flaan  is,  om  dat  ze  zich  aan  de  geteerde  Schepen  heften,  of  daaraan  hangen 
blyven,  zo  vervolgt  hy  aldus:  hoc"oel  de  mceflen  daar  vaii/lechts huiden Zyn ; want 
ze  zyn  my  dik-x^h  up  de  boed  komen  zitten; hebben  daarnogcensvanhuidvcranderdfen 
ook  die  huid  laaten  zitten;  dit  is  iets ,  dat  men  anders  van  s^cen  gevleugeld  Schepzel 
zien  zil ;  dat  het  zelve  nog  eens  met  vk'.i.;reU  en  al  -oan  huid  verandert ,  na  dat  het  al 
in  de  lucht  gcvloogen  heeft.  Toen  ik  dit  in  zyne  befchry  ving  van  allerleielnfec- 
ten  &c.  achtlle  Deel ,  pag.  30.  las  ,  terwyl  ik  teffens  wiLl,  dat  de  Wormen- 
huid menigmial  aan  het  Haft  blyft  hangen,  wanneer  hy  weg  vliegt;  zo  dacht 
ik,  dat  de  Heer  Fris  CH  zich  vergill  h.id,  door  de  Wormen-huid,  vooreene 
tweede  van  't  gevleugeld  fchepzel  afgelegde  huid,  aan  te  zien;  nademaal  ik 
nog  nooit  iets  diergelyks  vernomen  had.  ÏNIaar  dewyl  ook  andere  opmerkzaa- 
me  en  naauwlettende  Natuurkundigen  deze  byzonderheid  van  't  Haft  bewee- 
ren,  gelyk  wy  in  't  vervolg  zullen  zien;  zal  ik  die  zaak  zo  lang  onbeflifl  laa- 
ten, tot  dat  ik  door  eigen  ondervinding  hier  in  eenige  zekerheid  erlange.  Tot 
nu  toe,  moete  ik  zeggen,  komt  het  my  zeer  onwaarfchynlyk  voor , inzonder- 
heid dewyl  ik  weete,  dat  zommigen  van  't  Oeveraas,  voor  hunne  verandering, 
uit  het  water,  by  een  Wand  of  ander  lichaam,  opkruipen,  en  dan  eer[l:,mec 
achterlaating  van  den  Balg  ,  wegvliegen.  Diergelyke  Balgen  ,  of  Wormen- 
huiden ,  hebbe  ik  veel  maaien  gezien ;  maar  'er  nooit  een  gevonden ,  waar  aan 
iets  te  befpeuren  was,  daar  de  vleugels  in  gezeten  hadden.* 


Laat  ons  na  dezen  uitflap  ons  gevleugeld  fc'iepzel  zelve  in  de  ö'^  Fig.  wat  ^'é 
nader  befchouwen  ;  wanneer  wy  terllond  zullen  zien ,  dat ,  gelyk  deszelfs  Worm 
van  den  voorigen  verfchilde,  nu  ook  het  Haft  een  merkelyk  onderfcheid  Iaat 

be- 

•  In  de  volginde  verzameling  van  Springkhnanen  en  Krekels ,  by  de  befchryving  van  den  Ame- 
ricaanfchen  Lantaarndraager ,  nvylTelt  de  Heer  Rujil  in  de  23'lTe  §.  ook  nog  aan  de  waarlieid 
dezer  zaake.  OadertufTchen  moetc  ik  bekennen,  dat,  fclioon  het  zeldzaam  en  ongeloovelyk 
fchyne,  dat  een  gevleugeld  Infect  nogmaals  van  huid  zou  kouiicn  veranderen,  zulks  niet  te 
min  by  't  Oeveraas  gefchiedt ;  en  wel  in  diervoege  ,  dat  zommigen  derzelven  naderhand  ook 
onder  eene  andere  koleur  verfehynen.  Doch  of  zodanig  Oevcraas  te  vooren  reets  zo  volko- 
men  zy,  dat  het  hebbe  konnen  paaren.?  is  eene  vraag  die  ik  nog  niet  met  zekerheid  kan  beant- 
woorden. Nochtans  oordeele  ik  'er  het  Infea  ,  na  die  verandering  van  iiuid  ,  eerft  bek»vaam 
toe. 

K  L  E  E  .M  A  N  N, 

sde  Leek  \fte  StuL  G  g 


234  T  W  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E 

Tab.  XII.  befpeuren.  De  voorige  Worm  heefc  drie  hairvormige  flaartfpitzen ,  en  het  daar 
uit  komende  gevleugeld  Ini'jQ.  benoudt  dezelven  in  getal  en  gedaante,  dochby 
de  tegenwoordige  foort  heeft  de  Worm  drie  vedervormige  Roeifpitzen ,  en  hec 
daarin  beflooten  fchepzel  laat,  als  het  te  voorfchyn  komt,  niet  meer  dan  twee 
ftaartfpitzen  zien ;  die  geenzins  vedervormig ,  maar  hairachtig,  en  ook  iets  lan- 
ger zyn  Zodra  deze  Infeften  de  Wormen-huize  verlaaten  hebben,  hetwelk 
gemeenlyk  des  namiddags ,  of  omtrent  den  avond  gefchiedt  ,  ziet  men  ze  by 
duizenden  vliegen,  en  hunne  eerfte  verrichting  beftaat  in  zich  tepaaren;doch 
des  anderendags  zyn  ze  allen  dood.  Echter  duurt  dit  uitkomen  eenige  dagen 
achtereen;  invoege  dat  men,  wanneer  de  zwerm  van  gifteren  dood  is,  'er he- 
den tegen  den  avond  een  nieuwen  uit  het  water  te  voorfchyn  zie  komen;  dien 
men  morgen  weder  als  fneeuwvlokken  op  en  by  de  ftilftaande  wateren  reets  kan 
zien  doodhggen  :  want  zy  fchynen  de  warmte  niet  te  konnen  verdraagen. 

Ieder  Wyfje  legt  een  tamelyk  aantal  van  Eieren,  en  dewyl  de  menigte  dezer 
fchepzelen  onbefchryvelyk  is,  zouden  zy  buitengemeen  in  getal  toeneemen, 
indien  ze  hunne  Eieren  niet  ook  op  zulke  plaatzen  leiden  ,  daar  ze  bederven 
moeten ,  en  zo  ze  geene  vyanden  hadden ,  die  zeer  gretig  op  hen  loeren.  Be- 
treffende het  leggen  dezer  Eieren  zelven ;  zy  laatenze  niet  alleen  in  't  water 
vallen,  dat  de  rechte  plaats  is,  alwaar  het  daarin  zittende  broedzel  voortko- 
men kan  ;  maar  ook  op  alle  plaatzen  daar  ze  zich  ter  nederzetten ;  des  ze  zo 
wel  op  een  boom  en  op  de  aarde,  als  in  't  water,  komen  te  liggen;  en  dus 
moeten  alle  die  genen,  welken  niet  zo  na  aan  waterige  plaatzen  gevallen  zyn, 
dat  zy  'er  door  den  regen  konnen  ingefpoeld  worden ,  noodwendig  bederven. 
Hunne  vyanden,  welken  zy  tot  een  lekker  beetje  verftrekken,  onthouden  zich 
zo  wel  in  't  water,  als  in  de  lucht.  De  Villen  zyn  'er  zeer  begeerig  na,  en 
fnappen  ze  niet  alleen  als  Wormen  ,  maar  ook  als  gevleugelde  Diertjes  weg; 
indien  ze  wat  na  by  't  water  vliegen ,  of  'er  dood  invallen ;  waarom  ook  de 
Voorns  en  andere  VifTen ,  die  'er  op  aazen  ,  in  den  tyd,  als  het  Haft  vliegt  j 
voor  het  vetfte  en  fmaakelykfte  gehouden  worden.  In  de  lucht  is  het  Haft  een 
prooi  der  Vogelen  ^  en  't  verflrekt  denzelven  tot  eene  des  teaangenaamerfpy- 
ze ,  dewyl  ze  omtrent  dien  tyd  hunne  Jongen  met  weeke  fpyze  moeten  voe- 
den. 

§.  II. 

Behalve  deze  befchreeven  foorten  van  Haft  of  Oeveraas,  kenne  ik  'er  nog 
€enigen ,  die  met  de  tegenwoordigen  zeer  veel  overeenkomft  hebben ,  en  wel- 
ken men  alleen  voor  byzondere  foorten  te  houden  heeft ;  vooreerfl ;  om  dat 

ze 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tat.  XII.  235 

se  kleiner  zyn;  en  ten  anderen  ,   dewyl  zommigen  hunner  Wormen  aan  het  Tab.XIL 
laatfte  hd  van  't  lyf  geene  vedervormige  Roei-  maar  drie  hairfpitzcn  hebben. 
Doch  vermits  het  onderfcheid  alleen  daarin  beüaat  ,  zo  hebbe  ik  't  onnoodig 
geoordeeld,  dczelven  in  't  byzonder  te  befchryven  en  af  te  beeidea. 

De  zespootige  geele  en  bruine  Water-Worm,  met 

veertien  zydefpiizen ,  en  ééne  aan  V  einde 

van  V  laatfte  lid ;  henevens 

zjne  Verandering. 

§.  I. 

In  't  Voorbericht  dezer  ClafTe  §.  i.  hebbe  ik  gezegd ,  dat  ik  'er  niet  alleen  de  Tab.XIII» 
Waternimphen  ,  maar  ook  het  Oeveraas,  deWaterrupfen  ,  deWaterflak- 
ken,  en  andere  foorten  meer  ,  onder  betrekken  en  dus  ook  hier  befchryven 
zou.  In  gevolge  daar  van  plaatze  ik  hier  de  volgende  Infeften,  fchoonzevan 
zulk  een  aart  zyn ,  dat  ze  zeer  wel  eene  byzondere  Clafle  zouden  konnen  uit- 
maaken ;  voornaamlyk ,  dewyl  ze  van  de  Waternimphen  en  't  Oeveraas  daarin 
onderfcheiden  zyn,  dat  ze,  eer  men  dezelven  als  een  gevleugeld  fchepzel  hec 
water  ziet  verlaaten,  in  eene  Pop  veranderen.  Maar  wanneer  wy nagaan,  dac 
ze  zich  als  Wormen,  benevens  de  Wormen  der  Waternimphen  en  van  't 
Oeveraas ,  in  't  water  onthouden ;  na  eene  voorafgaande  verandering  bykans 
even  zulke  vier  doorzichtige  vleugelen  krygen  ;  en  ik  boven  dien  het  aantal 
der  Claffen  niet  gaerne  vergrooten  wilde ;  als  mede  dat  'er  niet  veel  van  zyn; 
zo  zullen  wy  ligtlyk  befluiten  om  hun  in  deze  ClalTe  eene  plaats  te  vergun- 
nen.* Deze  Infecten  nu  zyn  eene  foort  van  Rupfen  ;  hoewel  dit  fchepzel, 
waar  mede  ik  een  begin  zal  maaken,  minder  eene  Rups  te  noemen  zy,  dan  de 
anderen  ,  nademaal  het  den  Worm  van  't  Oeveraas  meer  gelykt;  echter  komt 
'er  eene  foort  van  Vlinders  uit  voort ,  en  de  Worm  wordt  eene  Pop ,  eer  de- 
ze Vlinder  verfchynt.  Dit  is  ook  de  eigenlyke  rede,  waarom  ik  dit  Infeél  geen 
Oeveraas  noeme.  f    De  gedaante  der  Eieren  van  dit  Infeil,  en  de  geflalte  die 

het 

♦  Dat  alle  deze  foorten  van  Infeélen ,  wegens  hun  groote  onderfcheid  van  de  Waternimphen  en 
derzelver  Wormen,  wel  eene  byzondere  Clafle  verdienden  ,  meene  ik  hier  voorens  reets  ge- 
noegzaam beweezen  te  hebben. 

K  L  E  E  M  A  N  N. 

I  Ik  bekenne,  dat  dit  Infeft,  ten  aanzien  van   zyn  gantfche  leven  en  \vyze  der  veranderinge , 

cubbelzinnige  kentekens  venoont;  want,  behalve  dat  het  in  zyne  Wornigedaantc  veel  gelyk- 

G  g  a  heid 


23(5  TWEEDECLASSE 

Tab.XIII.  het  als  een  vliegend  fchepzel  heeft ,  doen  my  bykans  gelooven  ,  dat  de  Heer 
Frisch  hetzelve  ,  in  zyn  achtfte  Deel,  pag.  29  en  30.  befchryft;  maar  ik 
denke  teffens  dat  hy  'er  een  onrechten  Worm  voor  uitgegeeven  heeft  :  want 
de  Worm,  dien  wy  thans  van  't  Ei  af  zullen  befchomven,  ziet  'er  geheel  an. 
ders  uit;  doch  zyn  Vlinder,  of  de  Vlieg,  zo  als  hy  hem  noemt  j  komt  met  den 
mynen  tamelyk  wel  overeen. 

Wanneer  men  in  de  maand  Mal  het  riet ,  het  rietgras ,  en  de  andere  water- 
gewaffen  naauwkeurig  beziet,  zal  men  aan  dezelven  hier  en  daar  donker-brui- 

^,v_  j^  ne  vlakken  van  verfchillende  grootte  vinden;  zo  als  ons  de  i'"^ /'"/>. dezer XIII''^ 
ï'iai. 'er  eene  onder 't  oog  brengt,  l'oen  ik  dezelven  eerft  voor  myn  gezicht 
kreeg,  kwamen  ze  my  terflond  als  iets  byzonders  voor;  en  devvyl  ik  juifl:  op 
dien  eigenflen  tyd  verfcheiden  Vlindervormige  Infeiïlen  op  deze  gewaden ,  zo 
wel  enkelden  als  gepaarden ,  waarnam  ;  die  niet  anders  dan  deze  VVater-Vün- 
ders  waren,  welken  uit  den  Worm,  dien  wy  nu  befchryven ,  voortkomen;  zo 
trokken  zy  des  te  meer  myne  oogen  tot  zich;  en  het  fcheen  my  toe,  dat  deze 
bruine  vlakken  door  de  Infeften  veroorzaakt  wierden  ,  ja  miilchien  hunne  Eie- 
ren  waren.  Ik  nam  derhalve  eenigen  dezer  bladen  mede  naar  huis  ;  bekeek  ze 
door  myn  Vergrootglas,  en  zag,  dat  de  gemelde  vlakken  uit  zeerveete  ,  digt 
aan  elkander  flaande,  langkwerpig-ronde,  en  even  dikke  lichaamtjes  befton- 
den,  die  blinkend-bruin  van  koleur  waren,  en  aan  't  boven  einde  in  't  midden 
eene  witte  fpits  vertoonden.  Hoe  groot  een  getal  van  zulke  lichaamtjes  zoda- 
nig eene  vlak  behelsde ,  kan  ik  niet  naauwkeurig  bepaalen  ,  doch  ik  zou  geen 
zwaarigheid  maaken  van  vaft  te  flellen,  dat  de  grootllen  wel  uit  vyfa  zes  hon- 
derd zodanige  lichaamtjes  beilonden ;  waarvan  ik  'er  eenigen  in  de  2'^'  Fig.  by 

Fis.  2.  vergrooting  afgebeeld  hebbe.  Ik  was  nu  daar  door  in  myn  gevoelen ,  dat  ik 
hier  de  Eieren  van  de  in  de  7"^=  en  8*^'  Fig.  afgebeelde  Water-Vlinders  had , 
beveiligd ;  om  'er  echter  nog  des  te  meer  van  verzekerd  te  zyn ,  zettede  ik 
myne  afgefneeden  Rietbladen  in  een  breed  glas  met  water  ;indiervoege  dat  der- 
zelver  vlakken  even  buiten  't  water  bleeven;  zo  dat  het  daarin  zittende broed- 
zel,  als  het  uitkwam,  in  't  water  vallen  moefle.  Ik  had  ze  op  die  manier  nog 
geen  twaalf  dagen  bewaard,  en  al  menigmaal  bekeeken,  of  het  fcheen  myeinde- 
lyk  toe,  dat  de  vlakken  aan  't  Rietgras  kleiner  wierden,  en  alles  in  myn  water 
levendig  begon  te  worden ;  ja  zelfs  zag  ik  ten  laatflen  wat  het  was  ,  dat  myn 
water  levendig  maakte ;  te  weeten ,  eene  menigte  van  gantfch  kleine  Wormt- 

jes 

lieid  heeft,  met  de  Wormen  van  't  Oeveraas  ,  meene  ik  ook  aan  't  zelve  in  zyn  volkomen 
gevleugelden  toefland  eene  foort  van  Tanggebit  befpeurd  te  hebben  ;  dat  men  inderdaad  aaa 
.    de  Vlinders  niet  vindt.    MifTchien  is  het  eene  foort  van  Middel ■  Infeft. 

Kleemann, 


DER    WATER-INSECT  E  N.     Tab.  XIII. 


237 


jes,  die  uit  deze  lichaamtjes  voortkwamen  ,  en  in  't  water  vielen.     Gevolglyk  TAn.Xlir, 
liad  ik  deze  kleine  langkwerpige  licliaamtjes ,  waar  iiic  de  vlakken  bellonden, 
buiten  kyf  voor  Kieren  te  houden:  maar  wat  voor  Wormen  zaten  'er  in?  De 
natuurlyke  kleinheid,  waar  mede  wy  ze  in  de  2>'^^''S-  zien afi!;cbeeld ,  lietmy />-.  , 
niet  toe  om  zulks  met  het  bloote  oog  te  ontdekken;  maar  toen  ik  het  Vergroot        '  '^' 
glas  te  hulp  nam,  bevond  ik,  dat  ze  de  gedaante  van  de  1.'''=  luii,.  hadden;  en  Fi^.  4. 
)ch..on  zy  meer  wit,  dan  geel-bruin  waren  ,  Heide  ik  echter,  uit  hoofde  van 
de  aan  hun  befpeurde  geftalte,  vall,  dat  ik  'er  den  Worm  ,  in  de  5^'*  Fig.  af-  Fis-  5. 
geheeld,  en  die  my  voor  lang  bekend  was  geweeft,  uit  voortbrengen  zou.  De- 
ze voorbefchreeven  Eieren  hebbe  ik  ook  meniginaal  aan  zodanige gewaflen ge- 
zien, welken  tamelyk  verre  van  't  water  af  ftonden  :  en  in  zulk  een  geval  is 
de  vraag  ,  of  de  daarin  zittende  Wormen,  wanneer  ze  uitkomen  ,  niet  ten  gron- 
de gaan;  dan  of  ze  ook  buiten  't  water  konnen  leeven?  Dat  ze  niet  buiten  'c 
water  leeven  konnen,  hebbe  ik  meer  dan  eens  ondervonden;  en  derhalve  moe- 
ten ook  alle  die  jonge  Wormtjes,  welken  het  water  ontbreekt,  kort  na  de  ge- 
boorte derven  ,  indien  ze  niet  door  een  invallenden  regen  in  hun  element  ge- 
fpoeld  worden.    Doch  men  mag  hier  omtrent  wel  aanmerken,  dat  dit  nochtans 
gemeenlyk  gebeurt;  en  dat  het  zo  ook  toegaat  ,   met  de  jongen  van  andere 
Water-lnfecten,  die  als  Wormen  buiten  deze  vloeiilof  niet  konnen  leeven, en 
wier  Eieren  evenwel  niet  altoos  in  't  water  liggen. 


Onze  tegenwoordige  Wormen  onthouden  zich  den  gantfchen  Zomer,  en 
ook  meestal  den  Winter  door,  zo  wel  in  loopende,  als  in  ftilllaande  wateren; 
waarin  ze  zich  voornaamlyk  met  kleine  Infecten  voeden  ;  welken  zy  met  hun 
korte  tanggebit  behendig  weecen  te  vangen.  Geduurende  dezen  tyd  erlangen 
zy  ook  hunne  volkomen  grootte;  en  zyn  in  't  Voorjaar  ligtlyk  uit  het  water  op 
te  vifTen.  Verfcheiden  maaien  hebbe  ik  'er  de  proef  van  genomen,  om  ze 
t'huis  tot  hunnen  volkomen  wasdom  op  te  kweeken;  maar,  in  weerwil  van  al- 
le myne  aangewende  moeite,  hebbe  ik  ze  alleen  zo  verre  konnen  brengen, 
dat  ik  duidelyk  zien  konde,  dat  ze  aan  den  genen,  welken  ik  in  't  water  ving, 
gelyk  waren;  doch  hun  laatilen  ouderdom  beleefden  myne opgekweekten nooit. 
Hoe  zy  'er  dan  uitzien ,  geeft  ons  de  5^^  Fig.  te  kennen.  De  lengte  van  dezen  Worm  pu 
beloopt,  het  achterlle  fpits  niet  mede  gerekend,  naauwlyks  ij  duim;  en  ten 
aanzien  dezer  lengte  is  hy  tamelyk  buigzaam  van  lyf  ;  het  welk  meerendeels 
van  eenerleie  dikte  is,  tot  aan  de  achterlle  leden  ,  die  fpits  toeloopen.  Hy  is 
doorgaande  blinkend  en  glad,  en  verandert,  by  zyne  herhaalde  ven-clling,  in 
n:cts  anders,  dan  inde  koleur.  Zyn  kop  heeft,  benevens  het  gantfche  ach- 
lerlyf ,  eene  donker-bruine  grondverwe;  en  dit  laatile  beflaat  uit  '<i  a  9 leden, 
welken  door  zo  veele  helder  geele  dwarsllreepjes  onderfcheiden ,  en  met  aller- 
hande puntjes  van  gelyke  koleur  vercierd  zyn.  De  drie  leden  van  't  yoorlyf 
Gg  3  heb- 


233  TWEEDECLASSE 

Tab  XIII.  hebben  daarentegen  eene  Qker-geele  verwe ,  en  onder  dezen  vindt  men  de  in- 
leding  der  drie  paar  pooten.  Meer  pooten  heefc  hy  niet ;  want  de  fteekels  of 
fpitzen  ,  waar  van  'er  aan  ieder  zyde  van  't  achterlyf  zeven  ftaan,  die  dezelfde 
koleur  als  de  pooten  hebben,  zyn  voor  geen  pooten  aan  te  zien;  en  zullen  veel- 
ligt  den  Worm  gelyken  dienfl  doen,  als  de  luchtvederen  aan 't  Oeveraas.  Aan 
het  laatde  lid  heeft  deze  Worm  ook  nog  eene  lange ,  naar  achteren  recht  uit- 
loopende  fpitze  ,  welke  hem  in  't  zwemmen ,  als  wanneer  hy  zyn  achterlyf  van 
den  eenen  naar  den  anderen  kant  beweegt ,  tot  een  flierroer  fchynt  te  ftrek- 
ken.  Geduurende  zyne  Wormgeftalte  houdt  hy  zich  meerendeels  om  laag  op 
den  grond  in  't  water  ,  doch  kort  aan  den  oever,  op;  hoewel  hy  zichzom- 
tyds  ook  wel  eens  in  de  hoogte  laate  zien  ,  dat  evenwel  iets  zeldzaams  is:  in 't 
kruipen  is  hy  niet  langkzaam,  het  zy  hy  zich  naar  achteren  of  naar  voorenbe- 
weege. 


Wanneer  deze  Worm  zyne  volkomen  grootte  bereikt  heeft,  en  nuverande* 
ren  zal,  verlaat  hy 't  water;  hy  begeeft  zich  als  dan  naar  den  naallen  vochti- 
gcn  oever,  alwaar  Iiy  eene  ruime  verwulfde  holiigheid  maakt,  in  welke  hy  als 
Worm  nog  ettelyke  dagen  woont,  tot  dat  hy  zyne  huid  afflrookt ,  en  in  zo- 
danig eene  I'oppe  verandert ,  als  de  6'^'=  Fig.  vertoont.  In  't  begin  is  deze  Pop 
geelachtig-wit,  doch  kort  daarna  verandert  haare  grondverwe,  en  wordt  over 
't  geheel  bruin.  Dewyl  'er  de  gebittang,  de  zes  pooten,  en  de  ingekorven 
leden  van  't  achterlyf,  nog  aan  gezien  worden,  zou  menig  een  denken,  dat  dit 
geen  Pop,  maar  een  Worm  genoemd  moet  worden;  doch  zy  ligt  altydbinnen- 
waarts  gekromd,  en  heeft,  gelyk  de  andere  Poppen ,  geene  beweeging,  ten 
zy  men  ze  aanraake  ;  ook  moeten  de  vleugelfcheeden  ,  welken  aan  deze  nog 
duidelyk  te  zien  zyn,  altoos  onder  de  kentekens  der  Poppen  gerekend  worden; 
al  waren  ze  ook  aan  andere  infeften ,  die ,  of  in  't  geheel  niet ,  of  altans  in  geen 
eigenlyke  Poppen  veranderen.  Toen  ik  dezen  Worm  voor  de  eerfle  maal 
kreeg,  en  hem  tot  de  verandering  zocht  te  brengen,  verwachtte  ik  ,  dat  'er 
een  Water-Kever  uit  voortkomen  zou;  ik  was  des  gantfch  niet  in  myn  fchik, 
toen  ik,  na  verloop  van  een  paar  weeken,  een  ander  Infeft  zagopdaagen.  En 
ichoon  ik  altyd  gewoon  ware ,  fchriftelyk  aan  te  tekenen ,  welke  Infeélen ,  die 
veranderen  moeflen ,  ik  in  deze  of  gene  glazen  gedaan  had  ;  zo  verbeeldde  ik 
my  toch  voor  ditmaal  valt  ,  dat  ik  zulks  vergeeten ,  of  een  misflag  moefl  be- 
gaan hebben;  't  welk  my  derhalve  deed  befluiten,  nog  meer  diergelyke  Wor- 
men op  te  zoeken ,  en  hunne  verandering  af  te  wachten.  Ik  gebruikte  hier- 
omtrent alle  noodige  voorzichtigheid,  en  bezorgde  ze  niet  alleen  met  water; 
maar  vulde  ook  de  andere  helft  van  't  glas  met  uitgefloken  Zooden,  op  dat  ze 
nergens  gebrek  aan  mogten  hebben;  maar  ik  zag  my  andermaal  m  mynehoop 
bedroogen ;  de  van  my  verwachte  Kevers  vertoonden  zich  niet ,  en  in  derzelver 

plaats 


DER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.     ^i.  XIII.  239 

plaats  verfchcenen  zuivere  Vlinders,   die  de  gedaanteliadden,  welke  ons  de  Tad.XI1L 
•7J.  en  gitc  fi^,  voordele,  .  f,g_  j,_ 

CU  8. 
5.5. 

Ik  noeme  dit  Infect  een  Water- Vlinder ;  want  behalve  dat  hy  uit  de  Pop 
van  een  Worm,  die  in  'c  watf  leeft,  hervoortkomt ,  zo  draagt  hy  ook  in  'c 
zitten  zyne  vleugelen,  even  als  de  Nacht- Vlinders,  aan  't  lyf  gellooten,gelyk 
de  7''=  /')>.  vertoont.  In  de  8'^'  fig.  ziet  men  hem  vliegende,  en  deze  is  naar 
een  Wyfje  afgebeeld.  De  vier  vleugels  hebben  een  ovaal-ronden  omtrek  ,  zyn 
doorzichtig,  geel-bruin,  en  met  donkere  aderen  doortoogen*  Het  gantfche 
lyf  is  over  't  geheel,  gelyk  dat  van  den  Worm  was  ;  bykans  overal  even  dik, 
en  doorgaande  donker  bruin  van  koleur,  met  rood-bruine  inkervingen.  De 
zes  pooten  zyn  teder,  en  niet  zeer  lang; f  ook  zitten  'er  aan  den  dikken  kop 
twee  hairvormige  fprieten.  Van  de  7^=  Fig.  die,  als  reets  gezegd  is,  den 
Water- Vlinder  met  geflooten  vleugelen  vertoont ,  hebbe  ik  wyders  niets  aan  te 
merken.  Alleen  moet  ik  nog  over  't  algemeen  van  deze  foort  van  Vlinders 
zeggen,  dat  ze  in  Alai  en  J'uiiy  veelvuldig  omzwerven,  voornaamlyk  omtrent 
het  water  ;  en  onbefchroomd  overal  ,  ja  zelfs  op  de  kleederen,  gaan  zitten; 
waarin  ze  wederom  eenigzins  in  de  Eigenfchappen  van  't  Haft  deelen.  De 
Zwaluwen ,  en  verfcheiden  andere  Vogelen ,  loeren  zeer  gretig  op  dit  Infedl , 
als  zynde  het  zelve  eene  zeer  aangenaame  fpyze  voor  hunne  jongen;  ook  die- 
nen de  Wormen  den  Viflen  insgelyks  tot  een  goed  voedzel. 

De  Water- Rups,  ^/>  zich  in  een  huisje^  van  Zand- 
korrels vervaardigd  ^  onthoudt ,  of  de  zogenaamde 
Pyp-Worm,  benevens  zyne  Verandering, 

§.  r. 

Een  Worm ,  die  meer  dan  zestien  pooten  heeft ,  voor  't  overige  naar  eene  ta8.XIV. 
Rups  gelykt ,  en  eindelyk  in  eene  Wespe  of  Mugge  verandert  ,  wordt 
van  den  Heer  R  e  a  u  m  u  R  eene  Achter  -  of  Na  -  R  ups  genoemd ;  en  een  Worm , 

die 

*  Boven  dien  ondekt  men  'er,  door  een  Vergrootglas,  veele  kleine  hairtjes  aan. 

KL£EMANN. 

t  De  uiterfte  deelen  der  pooten  van  dit  lak&.  beflaan  uit  vier  leden, 

Kleemanim. 


240  T  W  E  E  D  E    C  L  A  S  S  E 

T.^n.xiV.  die  minder  dan  acht  pooten  heefc,  (luit  hy  van  't  getal  der  Rupfen  nit.  De 
Wormen  ,  welken  wy  thans  befchryven  zullen,  hebben  maar  zes  pooten  ;  en 
zyn  derhalve,  volgens  de  bovengemelde  verdeeling,  niet  onder  de  Rupfen  te 
tellen,  fchoon  ze  denzelven  anders  volkomen  evenaaren.  Vermits 'er  nochtans 
een  gevleugeld  fchepzel  uit  voortkomt,  dat  van  een  iegelyk  veel  eer  voor  eenVlin- 
der,  dan  voor  eene  Wespe  of  Mugge,  zal  aangezien  worden  ;  zo  fchynt  dit 
Infeft  eenig  recht  te  hebben,  om  zich  den  n^f-m  van  Rups  toe  te  eigenen:  en 
ik  noem  ze  daarenboven  Water-Rupfen  ,  om  dat  ze  zich  in  't  water  onthou- 
den. Men  vindt  ze  van  verfcheiden  foorten  ,  in  Mai  en  Jtmy ,  ook  menig- 
maal vroeger,  zo  wel  in  flaande  als  in  loopende  wateren,  reets volwaffen zyn- 
de :  zy  worden  ook  wel  den  gantfchen  Zomer  door  gevonden  .  maar  dan  zyn 
ze  van  verfchillende  grootte,  en  nog  niet  vol  wallen.  Alhoewel  nu  deze  fchep- 
zeis  in  't  water  leeven,  zyn  ze  nochtans  akoos  in  zekere  behuizing  beflooten, 
het  zy  om  dat  de  tedere  huid ,  waar  mede  haar  lyf  meestal  overtoogen  is ,  hec 
water  niet  verdraagen  kan,  of  dat  ze  de  vervolging  der  in 't  water  lesven- 
de  fchepzelen  daar  door  denken  te  ontgaan.  Deze,  die  wy  op  Tab.  XIV".  af- 
gebeeld zien  ,  bouwt  haare  wooning  uit  Zand  ;  ook  onthoudt  ze  zich  uit  dien 
hoofde  meer  dan  anderen  naby  den  grond;  en  hoe  tederer  zy  is  ,  des  te  klei- 
ner zyn  ook  de  Zandkorrels  ,   waar  van  zy  haare  wooning  maakt.      De  i"« 

Fig.i.  Fig.  vertoont  ons  zodanig  eene  jonge  Rups,  in  haare  pypvormige  en  fpitze 
wooning;  ondertufTchen  zyn  'er  ook  eenigen,  die  niet  grooter  worden.   Doch 

^'i-  2.  in  de  2^"  Fig.  zien  wy  'er  eene,  die  volwallen  is ,  welker  wooning  ten  hoogfhen 
een  duim  in  de  lengte  beloopt.  Maar  wy  zullen  ,  eer  wy  de  behuizing  nader 
bezichtigen,    het  daarin   woonende  fchepfel  eens  nanuwkeurig  befchouwen, 

F/g.  3.  en  het  ten  dien  einds  daar  uit  neemen.  De  3'*'^  Fig.  vertoont  ons  zulk  eene 
Rups,  welker  lengte,  even  als  de  behuizing,  ook  omtrent  een  duim  beloopt.  De 
negen  achterfte  leden  van  't  lyf,  welke  op  de  drie  naafl  den  donkerbruinen  kop, 
die  iets  dunner  enbykans  gelyk  koleurig  zyn,  volgen,  hebben  eenerleie  dikte,  en 
eene  heldere  Okergeele  grondverwe  Ünder  de  drie  eerfte  leden  hebben  deins- 
gelyks  donker-bruine  pooten  hunne  inleding;  en  het  laatfte  of  twaalfde  en  iets 
fmaller  lid  ,  is  met  twee ,  naar  beneden  gekromde ,  harde  en  fcherpe  fpitzen  voor- 
zien. Op  het  eerlte  der  helder-okergeele  leden  ziet  men  drie  vleeschverwige  pin- 
nen ,  waar  van  de  middelde  rechtop  fleekt ,  en  de  anderen ,  aan  ieder  zyde ,  buiten- 
waarts  ftaan  :  de  nuttigheid  zo  wel  van  dezen ,  als  van  de  achterfte  fpitzen ,  zal  na- 
derhand blyken.  Van  ieder zyde-pin  af  loopt  'er,  tot  byna  aan  't  laatfte  lid, 
eene  tedere  zwarte  linie;  en  alle  de  leden,  wélken  op  die  pinnen  volgen,  zyn 
met  enkele  korte  hairtjes  bezet.  Met  de  volgende  Rups  is  het ,  ten  opzichte 
der  geftalte,  byna  eveneens  gelegen. 


§.  2. 


JnSECTORUM  AqUATILIUM  CLAS SIS  K 


/.'7.^.yJ/^./A.A..t-r. 


DER    WATER-INSECTEN.    Tab.  XIV.  =41 

$.  2. 

De  Rups  zelve  dus  befchouwd  hebbende,  zullen  wy  nu  haare  behuizing  Tab.XIV. 
eens  bezichtigen  ,  en  de  manier  van  derzelver  bouwing  kortlyk  befchryven. 
Vermits  deze  Rups  zo  dikmaals  vervelt  als  de  Land-Rupfen  ,  en  na  deze 
verandering  van  huid  telkens  grooter  wordt,  zo  moet  ze  ook  altoos  opeene 
nieuwe  en  grootere  wooning  bedacht  zyn  ;  dewyl  haar  de  oude  behuiznig, 
zo  wel  als  de  huid,  te  eng  zou  weezen  Dus  kan  het,  dewyl  ze  verfchei- 
den  maaien  met  dat  werk  bezig  is,  zeer  ligt  gebeuren,  dat  men  haar  eens 
in  die  bezigheid  aantreft.  De  Bouwftoffen  ,  waar  van  zy  zich  bedient, 
zyn  ,  voor  eerft  de  taaie  fjymllof ,  welke  onze  Rups ,  gelyk  alle  anderen , 
in  zodanige  vaten  by  zich  draagt,  als  ik  op  de  IX''^  Tah.  van  de  Zy-Worj 
men  ,  die  in  het  Derde  Deel  zal  voorkomen ,  afgebeeld  en  befchreeven  heb- 
be;  en  voorts  uit  het  zand,  dat  zy  ,  zo  in  ftilllaande  als  in  loopende  wa- 
teren, vindt.  Wanneer  nu  de  Rups  zulk  eene  behuizing  voor  zich  zelve 
maaken  wil,  brengt  zy  uit  die  floffe  een  fpinzel  om  zich  heen,  en  bezet  ten 
zelfden  tyde  de  draaden  van  buiten  met  Zandkorrels  ;  waar  uit  dan  einde- 
lyk  een  huisje  ontflaat,  dat  men  by  eene  Robbenvel -fcheede  vergelyken 
kan,  maar  dat  van  achteren  en  van  vooren  eene  opening  heeft.  Doch  hoe 
ruuw  en  robbelig  dit  huisje  van  buiten  op  het  gezicht  en  't  gevoel  ook  zy ,  'c 
is  echter  van  binnen  gantfch  glad  ;  want  de  buiten  vlakte  beflaat  wel  uit 
Zand,  maar  de  binnenkant  uit  loutere  draaden.  Op  deie  wyze  is  de  Rups 
met  een  gemaklyk  Pantzier  gedekt ;  waar  door  ze  het  grootfte  gedeelte  van 
haar  lyf,  dat,  in  vergelyking  met  den  kop  en  de  drie  eerfle  ringen,  zeer 
week  is,  voor  de  vyandlyke  aanvallen  van  andere  Schepzelen  genoegzaam 
beveiligt.  Zy  verlaat  dit  Pantzier  ook  niet  ,  ten  zy  ze  een  nieuw  te  ver- 
vaardigen he'bbe;  en  op  andere  tyden ,  byzonderlyk  wanneer  zy  haar  voed- 
zei  moet  zoeken,  komt  zy  'er  niet  verder  uit,  dan  zo  verre  haare  eerfle 
drie  harde  leden  of  ringen  reiken;  zelfs  trekt  zy  ook  dezen,  mitsgaders  den 
kop,  zo  dra  ze  iets  vyandigs  befpeurt,  in  aller  yl  te  rugge;  zo  dat  zy 'er 
geheel  en  al  in  verborgen  zicte.  Maar  aangezien  deze  Rups  zich  in  't 
•jvzier  onthoudt  ,  kon  zy  door  de  beweeging  van  't  zelve  ligt  van  haare 
wooning  beroofd  worden  ,  indien  ze  niet  voorzien  ware  van  de  bovenge- 
melde Pinnen^  welken  haar  ter  behoudinge  dezer  behuizinge  van  zeer  veel 
dienft  zyn.  Want  de  Rups  kan  deze  pinnen  of  intrekken  of  uitzetten ;  en 
als  zy  met  de  voorfte  leden  buiten  haare  wooning  komt ,  zet  zy  zich  met 
de  drie  pinnen  aan  de  voorfle  opening  van  dit  haar  verblyf  zo  vaft,  dat 
het  overige  lyf  niet  volg'en  konne;  en  dus  kan  ze  zich  mede  met  de  beide 
achterfle  gekromde  fpit'.en  ,  die  bykans  een  paar  pooien  gelyken  ,  aan  de 
achterfle  opening  vafthouden.  Die  achterfle  einde  is  wel  inzonderheid  daar- 
om open  gelaaten,  op  dat  haare    vuiligheid   niet  in   de  wooning  blyve,  en 

iJg  Deeh  ifie  Stuk.  -tl  h  ZV  , 


a4a  TWEEDECLASSE 

TAB.XIV.  zy  ,  om  'er  zich  van  te  ontladen  ,  'er  niet  te  verre  behoeve  uit  te  komen. 
Haare  fpyze  beflaat  zo  wel  in  gewaflen ,  als  in  andere  doode  mitsi^aders  lee- 
vende  Schepzelen  en  Infeèlen ,  welken  zy  met  haare  zes  fcherpe  poocen  weet 
te  vangen  en  vall  te  houden. 

§•  3. 

Wanneer  deze  Rups  veranderen  wil  ,  begeeft  ze  zich  naar  den  oever,  of 
aan  de  ryskens  en  flruiken,  die  in  't  water  groeien  ,  en  aan  derzelver  worte- 
len; ook  zet  ze  zich  we!  aan  de  in  't  water  liggende  (leenen;  en  lluic  alsdan, 
door  middel  van  haar  fplnzel ,  beide  de  openingen  van  haar  huisje  ;  in  dier- 
voege,  dat  zy  'er  geheel  in  verborgen  zitte  ,  en  aldus  veilig  en  geruft  veran- 
deren konne.'  Deze  beilooten  huisjes  zien  'er  dan  uit  als  iaucysjes;  en  de 
Rupfen  verkiezen  altoos  zodanig  eene  plaats  ,  waaraan  zy  zich  vallhechien, 
die  boven  het  water  uitlleekt ;  ook  maaken  'er  zich  meer  dan  eene  op  eene 
zelfde  plaats  vafl ;  doch  ze  hangen  altoos  onder  de  oppervlakte  des  waters. 
Fi^.  4.  Menigmaal  vindt  men  'er  meer  dan  honderd  byeen ,  en  de  4*^^  Fig.  vertoont 
'er  ettelyken,  zo  als  zy  aan  een  dor  rysken  hangen  ;  men  kan  diergelyke  in 
een  bundel  te  zamen  hangende  Zandhuisjes,  hierendaar,  reets  in  Jpi tl emlJai 
vinden. 

§   4. 

Na  dat  deze  Rups  in  haar  beilooten  huisje  nog  ettetyke  dagen ,  in  haare  ou- 
de geftalte,  heeft  doorgebragt,  wordt  ze  allengskens  korter,  eneindelyk,den 
^/v.5.  balg  afllrookende ,  verandert  zy  in  zodanig  eene  Pop ,  als  de  5 '«  ftg,  ons  doet 
zien;  welke  altoos  met  den  kop  naar  boven  in  dit  haar  huisje  zit.  Deze  Pop 
is  aanvangkelyk  geheel  witachtig ;  doch  hoe  meer  de  in  haar  beilooten  zitten- 
de Vlinder  tydig  worde,  des  te  meer  helt  haare  koleur  naar  het  donkere;  ech- 
ter zo ,  dat  ze  gemeenlyk  eene  geele  grondverwe  behoude.  Haar  kop  is  tame- 
lyk  klein,  en  men  kan  'er  deOogen,  als  twee  zwarte  puntjes,  duidelyk  in 
zien;  boven  welken  de  Sprieten  ,  die  zo  lang  zyn  als  de  ganifche  Pop,  en 
rechtuit  langs  de  zyden  van  't  lyf  liggen ,  hunne  inleding  hebben.  Behalve  de- 
ze langen  zitten  'er  voor  aan  den  kop  nog  twee  andere,  tedere  en  korte  fprie- 
tjes;  en  de  zes  pooten,benevensdeVleugelfcheeden,  zyn  insgelyksby  deze  Pop 
duidelyk  te  befpeuren.  Het  achterlyf,  dat  iets  dikker  dan  het voorlyf is, heeft 
aan  het  laatfle  lid  eene  korte  fpits;  en  van  deze  af  loopt  'er,  aan  ieder  zyde 
van  't  achterlyf,  tot  aan  't  voorlyf ,  eene  naar  de  inkervingen  trapswyze  op- 
klimmende linie  om  hoog  ;  welke  de  ondervlakte  als  't  ware  van  de  boven- 
vlakte  afzondert ;  zynde  de  laatfte  helderer  dan  de  eerfte  ,  die  merkelyk  in  't 
bruine  valt, 

§■  5. 


DER    WATER-INSECTEN.     Tab.  XIV.  243 

§.   5.  T<u.XIV. 

De  Vlinder  blyft  r4  dagen  lang  in  de  Pop  ,  en  deszelfs  huisje  verborgen; 
maar  als  hy  de  Poppe-hiiid  afgelegd  heeft,  en  uit  het  boveneinde  van  't  huisje 
doorgebroken  is,  kruipt  hy  aan  't  lichaam,  waaraan  de  Rups  hetzelve  vafl ge- 
maakt heeft ,  zeer  fpoedig  uit  het  water  om  hoog.  Zodra  hy  boven  de  opper- 
vlakte van  't  water  gekomen  is,  blyft  hy  weder  Ilille  zitten  ,•  als  dorft  hy  ter- 
flond  niet  verder  gaan,  om  dat  hy  zich  nog  niet  van  zyne  vleugelen  bedienen 
kan;  nadien  dezelven  eerfl  hunne  grootte  en  hardigheid  moeten  verkrygen. 
Deze  erlangen  zy  binnen  een  kwartier-uurs ,  en  alsdan  kan  de  Vlinder  zich  door 
de  vlucht  verder  begeeven,  zyne  wederga  zoeken  ,  en  zyngeflacht  voortplan- 
ten. De  6^  Fig.  vertoont  'er  ons  een  van  deze  foort  in  eene  zittende  gedaan-  ^'S-  ^' 
te;  waaruit  wy  zien  konnen,  dat  hy  zyne  vleugelen  aan  't  lyfgeflooten draagt. 
De  koleuren  ,  waarmede  zo  veele  andere  Vlinders  pronken,  zyn  aan  dezen 
niet  veel  byzonders  ;  hy  is  enkel  oker-geel ,  en  die  koleur  valt  iets  in  't  bruine. 
De  Kop  is  tamelyk  van  het  borstftuk  gefcheiden,  en  heeft  twee  zwarte  oogen; 
nevens  welken  twee  lange  hairvormige  fprieten  hunne  inleding  hebben  ,  die  de 
V.inder  in  't  zitten  gemeenlyk  recht  uit  gefloken  draagt.  Gelykerwyze  de 
zes  pooten  aan  de  Water-vlinders  in  't  algemeen  vry  lang  zyn,  zo  is  zulks  ook 
aan  den  tegenwoordigen  te  bemerken  ;  doch  dezelven  vertoonen  zich  echter 
gantfch  glad,  en  zyn  niet,  als  by  anderen,  met  vederllof  bezet  *;  maar  aan 
de  langde  deelen  der  twee  paar  achter  pooten  zitten  ettelyke  korte  en  tedere 
doorn-puntjes.  Het  achterlyf ,  by  dezen  Vlinder  door  de  vleugelen  bedekt , 
is  ook  geelachtig  ;  hoewel  het  by  andere  diergelyke  Vlinders  niet  altoos  de 
grondverwe  der  overige  deelen  hebbe.  Met  de  byzondere  kentekens  des  Ge- 
llachts  zullen  wy  ons  voor  tegenwoordig  niet  verder  ophouden. 

Men  vindt  buiten  deze  nog  verfcheiden  andere  foorten  van  dit  flach  van 
Water-Rupfen  met  zes  pooten,  die  zich  in  een  huisje  onthouden,  en,  zowel 
ten  aanzien  van  't  huisje,  als  der  grootte  en  koleur,  van  elkander  verfchillen  f; 

ook 

•  Dit  kan  ik  zo  bepaaldlyk  niet  zeggen  ;  want  ik  liebbe  door  een  Vergrootglas  ontdekt,  dat 
evenwel  hunne  Vleugels  met  veele  hairtjes  bezet  zyn;  het  welk  echter  aan  de  vleugelen  der 
Wacernimphon ,  en  aan  die  van  't  Oeveraas,  niet  gevonden  wordt.  VVydcrs  meene  ik  ook  op 
den  kop  van  dezen  Vlinder,  behalve  de  gemelde  twee  groote  oogen  ,  nog  drie  andere  kleine 
cnkclvoudigen  ontdekt  te  hebben.  Voor  't  oveiige  zal  ik  hier  nog  aanmerken,  dat  zodanige 
Vlinders  aan  het  voorfte  deel  hunner  pooten  5  leden  hebben;  en  dat  ze  vcelen  LieFhebbereu der 
Infedcn  onder  den  naam  van  Lente -nieren  bekend  zyn. 

Kleemann. 

t  Eene  van  deze  foorten  verandert  in  ccn  kleinen  zwarten  Vlinder,  die  met  zeer  lange  Sprieten 
voorzien  is. 

K  L  E  E  JI  A  N  N. 

Hh  2 


54+ 


TWEEDE    CLASSE 


Tas.XIV.  ook  zyn  'er  behalve  dezen  nog  anderen  in  't  water,  die  ,  gelyk  eene  foort  van 
Land-Rupfen,  zeflien  pooten  hebben;  van  welken  de  Heer  Reaumur  *  'er 
drieërleien  befchryft;  naamlyk  twee,  die  zich  op  het  Zaadkruid  (Potamogeton') 
onthouden,  en  haare  wooning  van  deszelfs  bladeren  maaken;  en  daneene  der- 
de,  die  onder  de  Meer-Linzen  QLenticula  pakifiris')  haar  verblyf  heeft  ,  en  van 
dezelve,  met  behulp  van  haar  Spinzel,  eene  wooning  vervaardigt.  Doch  van 
dezen  en  eenige  anderen  zal  ik  op  zyn  tyd  iets  meer  zeggen ;  my  thans  bepaa- 
lende  om  de  nog  overige  my  bekende  foorten ,  welken  met  de  reets  befchree- 
ven  eenerleie  eigenfchappen  hebben ,  te  befchouwen. 

De  zespootige  Water-Rups,  zuelke  haare  woon'wg 

ten  deele  van  af  geknaagd  gras  ,   en  ten  deele 

van  Jchorjen  en  andere  kleine  hout- 

fpaantj'es  waakt. 


Tab  XV.  T\®  Watcr-Rups ,  waarvan  ik  in  dezen  fpreeken  wil ,  maakt  haar  huis  deels 

«n  XVI.  \_Jf  van  gras,  deels  ook  van  hout-bafl;.  Van  gras  hebbe  ik  drieërleie  huis- 
jes van  dit  Infeét  gezien;  het  eerfle  beftond  uit  louter  afgeknaagde  gras-deel- 
tjes; die  byna  allen  van  gelyke  lengte  overdwars  te  zamen  gevoegd  waren,  in 
zodanig  eene  fchikking,  dat  het  daar  onder  verborgen  fchepzel  ,  eene  foort 

Fig.  I.  van  een  klein  Egeltje  geleeke  ;  gelyk  de  i"^  Fig.  op  lab.  XV.  vertoont.  Het 
tweede  vervaardigt  de  Rups  van  iets  dikker  grashalmen  ;  welken  zy  in  langk- 
werpige  llukjes  af  byt ,  en  insgelyks  dus  te  zamen  voegt,  dat  ze,  in  vergely- 
king  met  een  as  of  de  fpil  van  den  hollen  Cylinder,  van  binnen  in  dit  huisje, 
van  de  s^*^  Fig.  der  XVI  "=  Tab.  overdwars  liggen,     l^e  derde  foort  dezer  Rup- 

^t',^.  "fen-huisjes  beftaat  uit  langere  deelen  van  zodanige  grashalmen;  en  dezen  voegt 
"'        de  Rups,  door  middel  van  haar  Spiniel,  zo  te  zamen,  dat  ze  met  de  fpil  des 

TaLXV.  Cylinders,  dien  ze  formeeren ,  alle  evenwydig  uitloopen  ,   waar  van  in  de  3''« 

f'i-  3>     fjg^  der  XV'"^  Tab.  een  voorbeeld  te  zien  is.  Ook  vertoont  'er  deze  XV '«  tab. 

jy„  2.     ^^"  '"  ^^  2'^  Fig. ,  dat  uit  fchorfen  en  fpaantjes  van  hout  gemaakt  is;  dezebe- 

'  ■   huizing  ,  welker  bouwftoffen  van  ongelyke  groote  en  dikte  zyn ,  heeft  uit  dien 

hoofde  eene  ongelykvormiger  gedaante  ,  dan  de  voorigen.     Wyders  hebbe  ik 

bevonden ,  dat  de  Meer-Linzen  en  andere  gewaflen  dezen  Ruplèn  insgelyks 

tot  bouwltoffen  haarer  wooningen  moeten  dienen.     Maar  hoe  veel  onderfcheid 

'er 

*  Memoires  j^our  fevvit  a  PHifl.  des  Infc^es.    Tom.  fecond.  Mem.  X.  des  Cbenilles  aquatiqttes. 


BER    W  A  T  E  R-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  XVenXVI.      245 

'er  ook  in  deze  huisjes  of  wooningen  zy,  'er  is  echter  weinig  verfchil  onder  de  Tab.  X7 
Kiipfen  ,  die  ze  vervaardigen  ;  want  al  de  verfcheidenheid  onder  dezelven  be-  en  XVI. 
Haat  enkel  daarin ,  dat  ze  of  iets  helderer  of  donkerer  zyn.     Men  kan  dit  ver- 
fchil in  de  i"*  en  2''=  Fig.  van  Tab.  XVI.  zien  ,  alwaar  twee  zulke  Rupfen  van  T'il^.'^^l. 
onderfcheiden  koleuren ,  buiten  liaare  huisjes ,  afgebeeld  zyn.     Deze  koleur is ,  ^^'j^^  '* 
over  't  algemeen  genomen,  groenachiig;  doch  de  kop  en  de  drie  eerde  rin- 
gen, benevens  de  pooten,  zyn  altoos  ieis  donkerer  dan  het  overige  deel.    De 
hier  eerft  afgebeelde  Rups  is  helderer,  dan  de  tweede,  rr.aar  anders  verfchil- 
]en  ze  in  niets  van  elkander;  ook  zynze,  zo  in  maakzel,  als  in  allo  andere  op- 
zichten, met  die  van  iah.  XV.  overeenkomftig;  en  even  als  de  voorgaanden, 
op  den  vierden  ring  na  den  kop  met  drie  pinnen  ,enaan't  achterfleoflaatfhelid  * 

met  twee  kleine  haakjes  voorzien.  Dat  ru  voor  't  overige  haare  van  buiten  ru. 
we  wooningen  van  binnen  glad  zyn,  zal  de  genegen  Leezer  uit  het  voorge- 
melde ligtlyk  lionnen  afleiden. 

S.  2. 

De  natuiirlyke  neiging  of  het  v-Jlin^i  der  Infeften  ,  welks  befchouwing  ons 
geduurig  moet  doen  verwonderd  flaan ,  en  waar  over  de  Heer  Christlob 
Mylius,  myn  waarde  i^egiinlliger*,  ons,  in  't  Kerfle  Deel  van  'r  Hamhurgs 
Magazyn ,  zeer  fraaie  gedachten  voordraagt ,  wordt  ook  by  deze  Water-Rup- 
fen  gevonden.  Die  van  Tab.  XIV.  zoekt  haar  voedzel  op  den  bodem  des  wa- 
ters; en  opdat  ze  daar  des  te  bekwaamer  blyven  konne,  maakt  ze  haare  woo- 
ning van  Zand  ;  die  dan  ook ,  uit  hoofde  der  zwaarte  ,  des  te  meer  be- 
neden blyftj.  De  Rupfen  der  XVil''-'  Tab.  vinden  haare  fpyze  ,  beflaande  ia 
gewalTen  en  andere  Infeften  des  waters,  in  tegendeel  op  de  bovenvlakte  van 't 
zelve;  dezen  hebben  derhalve  Hechts  eene  ligte  wooning  noodig,  en  maaken 
hunne  behuizing  daarom  alleen  van  lloppelen  en  ballen  §.     Maar  dewyl  deze 

laat- 

*  Deze  Heer  Myh'us  was  een  Geneeslieer  en  yverig  Natuur -Onderzoeker;  wiens  liefde  tot  de  Na- 
tuurkunde hem  eene  reize  naar  Amerilia  liad  doen  onderneemen  ;  welke  hy  echter  niet  volbragt 
heelt;  nademaal  hy ,  tot  groot  leedweezen  van  alle  Natuu'-kundigcn ,  onderweg,  en  wel  te  Lon^ 
den,  den  7den  Ma ^n  des  jaars  1754  geftorven  is. 

Kleemann. 

f  Onder  deze  Rupfen  zyn  'er  ook  cenigen ,  die  haare  huisjes  van  louter  kleine  Schulpjej  vervaar- 
digen. 

Kleemann. 

§  Ik  kenne  ook  verfcheidc;i  foorten  van  Land -Rupfen,  die  zich  insgelyks  huisjes  Weeten  te  maaken , 
zo  van  ballen,  en  afgcknaagde  blaadjes,  als  van  veelerhande  andere  ftoffen  ;  en  die  deze  huisjes 
beftendig  mede  fleepen.  Op  zyn  tyd  hoope  ik  'er  nog  eenigen  van  deze  foort ,  in  myaeBy- 
voegzels  tot  de  Ilillorie  der  Infeften,  onder  't  oog  te  brengen. 

Kleemann. 

Hh  3 


i^6  TWEEDECLASSE 

Ta"*  J^V  laatften  zich  nu  en  dan  wat  dieper  in  't  water  begeeven  ,  zo  moeten  haarefcher- 
"*  •  pe  klaauwen  haar  hier  toe  inzonderheid  behulpzaam  zyn.  Met  dezen  naamlyk 
houden  zy  zich  aan  't  riet  of  rietgras  vafl:  ,  wanneer  ze  naar  de  diepte  willen 
kruipen  ;  't  welk  derhalve  ook  veel  langkzaamer  in  zyn  werk  gaat,  dan  wan- 
neer ze  weder  om  hoog  komen.  Doch  meestal  onthouden  zy  zich  aan  de  bo- 
venvlakte  des  waters ,  en  als  ze  daar  zomtyds  met  het  bouwen  of  herflellen 
van  haare  wooningen  bezig  zyn ,  kan  men  niet  zonder  genoegen  zien ,  dat  zy 
'er  dikwyls  halverlyf  uitkomen,  en  het  zelve  fnellyk  van  de  eene  zyde  naarde 
andere  buigen;  waardoor  ze  niet  alleen  van  plaats  veranderen  konnen,  maar 
zich  ook  van  deze  beweeging  bedienen,  om  de  tot  den  bouw  benoodigde,  en 
reets  beknabbelde  grasdeekjes,  gantfch  af  te  trekken. 

§■3.  • 

Zo  veel  is  my  van  de  Eigenfchappen  dezer  Rupfen,  voor  dat  ze  veran- 
deren ,  bekend  ;  nu  zullen  wy  nog  eens  zien,  wat  'er  verder  by  dezelven 
voorvalle.  Zy  maaken  omtrent  dtn  tyd  der  aanftaande  veranderinge  haare 
huisjes,  hier  en  daar  enkelvoudig,  aan  de  v/ater-gewalTen  vafl:  ,  en  fpinnen 
ze  van  achteren  en  vooren  toe,  gelyk  men  ze  nog  in  Alai  en  Jiiny  op  die 

Fi£. 3.  wyze  vindt  hangen  ,  als  in  de  3''=  Fig.  van  Tab.  XVf .  te  zien  is.  In  dit 
Celletje  nu  blyft  de  Pop,  even  als  de  voorige,  veertien  dagen  lang,  en  na 
verloop  van  dien  tyd  breekt  'er  de  Vlinder  uit.     Deze  Pop   verfchilt  ,   ge- 

Fig,  4.  h^  ^^  4''^  ^'g'  uitwyft ,  ten  opzichte  van  haar  maakzel  ,  juill  niet  veel 
van  de  voorgaande;  nochtans  is  ze  iets  grooter,  ze  draagt  een  blaauw  ach- 
terlyf,  dat  op  de  bovenvlakte  met  ettelyke  bruine  hairtjes  bezet  is,  en  aan 
't  laatlle  en  kleinfle  lid  twee  geelachtige  bultjes  heeft;  op  ieder  van  v/elken 
een  bruin,  kort  en  teder  hairtje  zit.  liet  voorlyf  daar  en  tegen  is,  bene- 
vens de  zes  pooten ,  twee  lange  fprieten  ,  en  korte  vleugelfcheeden  ,  meer 
geel  dan  groen  \'an  koleur.  De  Kop  ,  waarin  twee  zwarte  oogen  ftaan , 
vertoont  zich  iets  bruiner  ;  doch  alle  deze  genoemde  koleuren  komen  al- 
lengskens  duidelyker  voor  den  dag  ,  hoe  meer  de  tyd  ,  dat  'er  de  Vlinder 
-ftaat  uit  te  breeken,  nadere. 

§.  4. 

Van  'deze  foort  van  Rupfen  hebbe  ik  tweeërleie  Vlinders  in  grootte  en 
^i£' 7.  koleuren  verfchillende  waargenomen.  De  Vlinder,  dien  de  7'= /*"/';;.  in  eene 
zittende  gellalte  vertoont  ,  is  wel  eveneens  van  maakzel  ,  als  die  van  Fif. 
5  en  6  ;  maar  hy  is  iets  kleiner,  en  behalve  zyne  beide  zwarte  oogen, 
doorgaande  geelachtig-oker-bruin  ;  alleen  kan  men  ,  in  't  midden  van  d.n 
bovenvleugel  ,  eene  vlak  befpeuren  .  welke  iets  helderer  is  dan  de  grond- 
verwe.      De   tweede    en  grooter    Vlinder  ziet  'er  in  tegendeel  veel  friffbr 

uit, 


INSK  C TOUUMA  QUATILIUM  CLAS S IS  R 


J^a. 


.^>. 


V^- 


•^.7-  /V^ 


*  ^: 


Tah.ZFI. 


Tab.xvn.     ^.^. 


^  /  .5r^?.y?//WA  ^^  rvr 


DER    W  A  T  E  R  I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  XVenXVL        54/ 

uit,  fchoon  hy  meerendeels  (lechts  okergeel  zy;  want  die  koleiir  is  niet  al-  Tad.xv 
ken  helderer,  maar  men  wordt  ook  in  de  bovenvleugelcn  twte  ganfch  wit  «"  JiVL 
blinkende   vlakken    gewaar  ,   rondsoni  -welken  ,    in  den  grond  ,  verfclieiden 
donkere,  verdwynende  llreepen  en  vlakken  gezien  worden.     Hoe  deze  Vlin- 
der zich  vertoone,  als  hy  zyne  vleugelen  gellooten  houdt,  is  in  de  s'^''  Fig.  Fig.  $. 
onder  't  oog  gebragt;  en  de  ó'=  Fig.  laat  ons  ,  behalve  de  ondervleugelen  ,«°  ö. 
ook   het  aciiterlyf  zien.     Dit  heeft  eene   groenachtige   grondverwe,  en  de 
ondervleugels  zyn  veelal  wit,  hoewel  deze  koleur,  naar  den  voorftcn  rand 
toe,  in  't  okcrgeele  verdwyne;  boven  dien   zyn  ze  zeer  teder  en  doorzich- 
tig.    Beide  deze  figuuren  toonen  ons  daar  benevens  ,   dat  de  bovenvleugels 
zeer  fmal,  en  aan  den  achterften   rand   eenigzins  golvend  zyn;  dat  'er  tus- 
fchen   de   beide  heldere  en  groote  vlakken  nog  drie  heidere  punten  gezien 
worden  ;    en   dat   ze   met    ettelyke   aderen   doortoogen  zyn.     Voorts  worde 
men  'er  nog  in  gewaar  ,  dat  de  beide  ronde  ,   kleine  en  zwarte  oogen  aan 
de  zyden  verre  uitlleeken  ;  en  eiadelyk  dat  de  fprieten  lang  ,   en  de  beide 
achterlle  pooten  de  langden  zyn. 

§.  5. 

Waarin  nu  uit  eigenlyk  het  voedzel  dezer  Vlinders  beflaat ,  hebbe  ik  tot 
nogtoe  niet  konnen  ontdekken,  doch  hunne  Rupfen  hebben  my  doen  zien> 
hoe  zy  ,  behalve  dat  ze  op  de  Water- Infeften  en  Watergewaflen  aazen , 
ook  liefhebfters  van  VifTen  ,  en  bygevolg  zeer  fchadelyke  fchepzelen  zyn. 
Op  zekeren  tyd  ,  zo  als  ik  bezig  was  ,  met  eene  tamelyke  menigte  dezer 
Rupfen  te  verzamelen  ,  om  'er  myne  onderzoeking  op  te  doen,  gebeurde 
het,  dat  ik  benevens  dezelven  ook  een  klein  Visje  ,  dat  omtrent  een  duinx 
lang  was ,  met  myn  Schepnetje  opfchepte.  Doch  naauwlyks  had  ik  de  Rup- 
fen en  't  Visje  in  een  glas  gedaan ,  en  naauwlyks  waren  zy  van  de  ontroe- 
ring,  waarin  ik  ze  gebragt  had  ,  bedaard  ,  of  zy  vielen  op  het  Visje  aanj 
hielden  het  zelve  met  haare  fcherpe  kiaauwen  zo  vaft,  dat  het  zich  bykans 
niet  meer  beweegen  konde;  en  binnen  een  uur  tyds  was  het  zo  verre  op- 
gepeuzeld ,  dat  'er  weinig  of  niets  van  overbleeve. 


De 


243  TWEEDECLASSE 

De  grootfte  Joon  van  Water-Rupsen  ,  benevens 
derzelver  Verandering  in  een  Vlinder. 

§.   I. 

Tae.  I  ^e  grootfte  Water-Rups,  welke  ik  tot  nog  toe  in  onze  Landftreek ontdekt 
^^^^'  JL'  hebbe  ,  zal  eindelyk  deze  Clafle  belluiten.  Dezelve  laat  zich  meer 
in  groote  flilflaande ,  dan  in  vlietende  wateren  vinden  ;  en  fchoon  ze  met  de 
voorgaanden  in  de  meefte  eigenfchnppen  ,  die  wy  zo  wel  aan  de  Rupfen  als 
aan  de  Vlinders  befpeurd  hebben  ,  overeenkome  ;  maakt  ze  echter  eene  by- 
zondere  foort  uit,  welker  Vlinder  nooit  met  eenigen  der  voorigen  paaren  of 
zich  daar  mede  vermengen  zal. 

§.2. 

Onder  de  eigenfchappen  ,  welken  deze  Rups  met  de  voorgaanden  gemeen 
heeft,  behoort  ook  deze,  dat  ze  een  Huis  voor  zich  bouwt ;  waarmede  zy, 
zo  wel  als  de  anderen,  van  de  eene  plaats  naar  de  andere  kan  kruipen,  gelyk 
n^.  I,  in  de  i**^  F\g.  dezer  Tab.  XVII,  te  zien  is  ;  welke  ons  eene  vohvalTen  Rups, 
van  deze  foort  ,  in  haare  wooning  vertoont.  Doch  in  het  bouwen  of  timme- 
ren der  Wooningen ,  gaan  deze  Rupfen  zo  ondêrfcheidenlyk  te  werk ,  dat  ik 
niet  weete,  of  ik  aan  eenigen  derzelven,  by  haar  natuurlyk  inftinlt,  meer  in- 
zicht dan  aan  anderen  toefchry ven ,  of  zommigen  lui,  en  anderen  vlytig  noe- 
men moete.  Laat  ons  de  verfcheidenheid  van  haare  werking  eens  nagaan. 
Veelen  derzelven  draagen  haare  bouwftoffen ,  in  allerleie  fpaantjes  en  fplinters 
beftaande,  met  groote  moeite  te  zamen  ;  en  voegen  deze' ven  Z'.er  zorgvul- 
dig ,  door  middel  van  haar  fpiiizel  ,  zodanig  aan  elkander,  dat  'er  eindelyk 
eene  bekwaame  wooning  uit  voorckome.  Anderen  in  tegendeel  verrichten  haar 
werk  fpoediger.  De  eerften  zoeken  de  deelen  met  moeite  te  zamen,  knaagen 
dezelven  fchoon  af,  lymen  ze  aan  elkander,  en  bekiceden  of  behangen  einde- 
lyk haar  met  zo  veel  moeite  vervaardigd  huisje  met  haar  fjiinzel  De  anderen 
daar  en  tegen  zoeken  maar  een  riet ,  naar  maate  van  de  dilae  van  haarlyf;  by- 
ten  het  in  die  lengte,  welke  haar  huisje  hebben  moet ,  af;  en  daar  mede  zyn 
ze  in  zo  verre  vaardig,  dat  ze  hetzelve  flechts  te  bekleeden  hebben.  Dit  be- 
hangzel,  of  dat  Spinzel,  maaken  ze  niet  zeer  digt ;  zelfs  fchynt  het  haar  al- 
leen daar  toe  te  dienen,  opdat  ze  zich  met  haare  drie  voorde  pinnen,  die  op 
het  vierde  lid  van  't  lyf  naall  den  kop  flaan  ,  en  aan  deze  Rups  z..  er  groot  zyn  , 
mitsgaders  met  de  achterfte  harde  haakfpitzen ,  des  te  beter  vafihauden  mo- 
ge, en  dus  met  haar  huis ,  gelyk  de  oude  Scyten,  van  de  eene  plaats  naar  de 

an- 


DEK    W  A  T  E  Pv-I  N  S  E  C  T  E  N.    Tab.  XVII.         245 

dere  konne  wandelen.    Een  huis  van  de  eerfle  foort  is  dat  van  de  i*^*  Fi^,  Tas. 
v/aarin  ik  de  Rups  voor  oogen  flelle;  en  hetzelve  beflaat  uit  fpaantjes  ,  fchor-  ^Vir. 
fen  en  ryskens;  doch  van  vooren  is  het  met  dor  gras  voltooid.     Voor  't  ove-   'i'"  '" 
rige  zyn  deze  huisjes,  naar  gerade  der  flolTen,  waaruit  ze  bcftaan,  zeer  ver- 
fchillende. 

§.3. 

Maar  laat  ons  nu  onze  Rups  eens  buitenshuis,  zo  als  ze  in  de  !i'<:  Fig.  te  /7^.  2. 
zien  is,  befchouwen.  De  lengte,  die  ze  heeft,  welke  bjna  2  duim  uitmaakt, 
kan ,  myns  oordeels  ,  op  zich  zelve  reets  tot  een  bewys  dienen  ,  dat  men  de- 
ze als  eene  van  de  voorigen  onderfcheiden  foort  heeft  aan  te  merken ;  waarby 
nu  nog  de  koleur  komt,  die  zich  zo  wel  aan  den  kop  ,  als  aan  't  lyf,  geheel 
anders  vertoont.  De  Kop  heeft  eene  oker-bruine  grondverwe,  waarin  eenige, 
naar  de  lengte  getoogen  ,  zwarte  flreepen  gezien  worden.  De  drie  daarop  vol- 
gende ringen  of  leden  zyn  van  boven  wel  iets  bruiner ,  dan  alle  de  anderen , 
maar  ze  vallen  van  onderen  in  't  bleek-geele  en  groenachtige,  voornaamlyk 
aan 't  laatfte  lid.  Van  de  beide  zyde-pinnen  af  loopt 'er,  rechts  en  links, 
over  den  5-^^",  6^<^"^  7''=",  8"=",  g^"\  ici"--"  en  ii''«"ring  eene  tedere,  brui- 
ne linie ;  en  tuflchen  de  twee  achterfle  bruine ,  harde  en  fcherpe  fpit^en  (laat 
van  boven  een  verheven  Wrat;  welken  ik,  in  de  befchryving  dervoorigeRup- 
fen ,  die  'er  insgelyks  mede  voorzien  zyn  ,  vergeeten  hebbe  aan  te  tooiien. 
Wyders  hebbe  ik  ook  nagelaaten  te  zeggen  ,  dat  deze  Rupfen,  even  ais  de 
Land-Rupfen,  met  luchtgaten  bedeeld  zyn.  En  fchoon  ik  al  mede  niet  gemeld 
hebbe,  dat  de  zes  pooten  dezer  fchepzelen  zeer  onderfcheiden  zyn,  van  de 
klaauw-pooten  der  andere  Rupfen,  zullen  echter  die  genen,  welken  myne  Af- 
beeldingen met  opmerking  befchouwen ,  zulks  buiten  twyffelbefpeurd  hebben  ; 
maar  ik  hebbe  'er  tot  hiertoe  van  gezweegen ,  om  dat  ze  aan  de  tegenwoordi- 
ge  Rups  het  allerklaarfte  te  zien  zyn  ;  en  men  duidelyk  genoeg  gewaar  kan 
worden ,  dat  dezelven  uit  drie  leden  beflaan ;  waarop  een  uit  ettelyke  kleine 
deeltjes  te  zamen  gefielde  klaauw-poot  volgt.  Voor  't  overige  is  ook  deze  Rups 
op  alle  de  ringen ,  welken  ordenlyk  in  't  huisje  verborgen  zyn  ,  van  ach- 
teren af,  tot  aan  de  drie  voorilen ,  met  tedere  hairtjes  bezet. 


Wanneer  deze  Rups  nu  eindelyk  bemerkt,  dat  de  tyd  haarer  veranderin- 
ge  nadert  ,  geeft  ze  de  zekerfte  blyken,  dat  ze  even  zulke eigenfchappen, als 
de  voorgaanden,  bezit;  want  zy  begeeft  zich  ,  gelyk  de  anderen,  met  haar 
huisje  naar  eene  plaats  ,  of  aan  eenig  lichaam,  dat  deels  onder  water  is,  en 
deels  'er  over  heen  hangt;  dat  zo  wel  een  riet,  als  eenig  ander  gewas  kan  zyn. 
Ter  dezer  plaatze  maakt  ze  haar  huisjes  vaft,  trekt  hetzelve  met  haare  draa- 

2dc  Deels  ijle  Sluk,  I  i  den 


250  TWEEDECLASSE 

Tad.        den  te  zamen ,  en  fluit  het  van  vooren  en  van  achteren  toe.    Na  dat  ze  op 

^'^^^'  deze  wyze  haare  Rupfen-geftake  afgelegd,  en  als  eene  Pop,  welke  echter  de 
voorigen  in  grootte  overtreft,  14  dagen  verborgen  gelegen  heeft , zo verfchynt 
ze  eindelyk  in  de  gedaante  van  een  Vlinder;  die  insgelyks  in veele flukken met 
de  voorgaanden  overeenkomt,  maar  teffens  merkelyk  grooter  is  ;  gelyk  hy  in 

Fig.  3.    de  3^=  tig.  vliegende ,  en  in  de  4"^'=  Fig.  zittende  gezien  wordt. 

en  4. 


Ten  aanzien  der  grondverwe  is  'er  in  dit  flach  van  Vlinders  eenig  onder- 
fcheid :  want  zommigen  derzelven  zyn  oker-bruin ,  en  hebben  in  hunne  boven- 
vleugelen  veelerleie  donker-bruine  vlakken ;  waar  tuflchen  zy  met  verfcheiden 
flreepen  en  aderen ,  van  gelyke  koleur ,  doortoogen  zyn  ,  en  dezen  houde  ilc 
voor  Wyfjes ,  waar  van  'er  een  in  de  3''^  Fig.  te  zien  is.  Andere  hebben  in 
tegendeel  eene  helder-graauwe  grondverwe,  met  even  diergelyke,  verfchillen- 
de,  donkere,  ja  zelfs  zwarte  vlakken  en  punten;  en  dezen  houde  ik  met  reden 
voor  Mannetjes  ;  niet  alleen  van  wegen  de  koleur  ,  maar  dey/yl  de  eerilen 
meerendeels  een  veel  dikker  achterlyf  hebben,  dan  de  laatfl:en;en  hetgenoeg- 
zaam  een  algemeen  kenteken  is,  dat  de  Wyfjes  der  Infeften,  wanneer  ze  hun- 
ne iaatfte  geflalte  bekomen  hebben,  uit  hoofde  van  de  veelvuldige  in  haar  lyf 
zittende  Eieren,  dikker  zyn  dan  de  Mannetjes.  Voorts  moete  ik  hier  nog  aan- 
merken, hoe  de  3<^^  Fig.  ons  toont,  dat  de  beide  bovenvleugels  niet  zo  fmal» 
en  aan  hunnen  achter-rand  niet  zo  uitgehoold  zyn,  als  die  der  5^^  en  6^=  Fig. 
op  Tab.  XVI.  maar  een  veel  meer  ovaalen  omtrek  hebben.  Aan  de  beide  on-. 
dervleugelen  ziet  men  in  't  geheel  geene  donkere  vlakken ;  maar  ze  zyn  daar, 
en  tegen  met  veele  donkere  aderen  doortoogen ;  ook  is  het  achterlyf  van  dezen 
Vlinder  meer  graauw,  dan  bruin.  De  zes  pooten  zyn  aan  beide  de  Vlinders 
altoos  oker-geel ;  en  even  zo  is  't  gelegen  met  de  fprieten,  welken  dien  der 
voorigen ,  ten  aanzien  der  lengte ,  niets  toegeeven. 

§.  6. 

Vermits  ik  menigmaal  naar  deze  en  diergelyke  Rupfen  en  Vlinders  zocht , 
zo  hebbe  ik  dezelven  ook  dikwerf  paarende  gevonden,  en  het  Wyfje  heeft  zich 
ook  voor  myne  opmerkzaame  |oogen  zo  niet  konnen  verbergen,  dat  ik  het 
zelve  zyne  Eieren  niet  zou  hebben  zien  leggen.  By  die  gelegenheid  kan  ilc 
den  Leezer  melden,  dat,  gelyk  de  Vlinder  ,  hier  voorens  op  de  XUl^'^Tah. 
afgebeeld,  zich  van  zyne  Eieren  buiten  het  water,  aan  het  daar  in  groeiende 
riet ,  of  andere  gewaflen  ,  ontledigt ;  dat  zo  ook  de  tegenwoordige  de  zynen 


DER    WATER-INSECTEN.    Tab.  XVIf.  251 

aan  de  boven  het  water  uitfleekende  gewaflen ,  by  den  oever ,  of  ook  wel  aan  Tab. 
de  aldaar  liggende  fleenen  hecht.  En  fchoon  menig  Wyfje  de  Eieren  byge-  ^^^^' 
val  wat  te  verre  van  den  oever  af  mogte  leggen,  weeten  echter  de  daar  uit:- 
voortkomende  jonge  Rupsjes  het  water  te  vinden  ;  doch  hier  toe  hebben  ze, 
gelyk  meermaals  gezegd  is,  het  behulp  van  den  Regen  noodig,  of  anders  moe- 
ten zy  fierven.  De  tyd  haarer  geboorte  is  veelal  in  de  maand  Mai,  hoewel 
ook  zommigen  eerll  in  de  maand  'Juny  het  daglicht  zien;  doch  hy,  die  ze  vol- 
waflen  wil  hebben,  moet  ze  of  laat  in  den  Herftl,  of  vroeg  in  'c  Voorjaar  zoe- 
ken. 


li  3  NA. 


N  A  B  E  R  I  C  H  T. 


Vermits  wy  met  de  Tweede  Clafle  der  Water-lnfeclen  dit  Eerfle  Stuk  van 
het  Tweede  Deel  fluiten ,  om  het  Tweede  Deels  Tweede  Stuk  met  de 
Springkhaanen  en  Krekels  te  beginnen ;  en  de  Uitgeevers  van  dit  Werk  alles  zo 
naauwkeurig  zoeken  in  't  licht  te  brengen,  als  immer  mogelyk  is;  zo  moeten 
wy  hier  gewag  maaken  van  eenige  Misttellingen ,  die,  onaangezien  de  naauw- 
fle  oplettenheid  ,  in  het  Eerde  Deel  van  dit  tot  dus  verre  uitgegeeven  koftbaar 
Werk  ingelloopen ,  en  na  het  fluiten  van  dat  Deel  eerfl  door  den  Heer  Klee- 
vian  ontdekt  zyn.  En  dewyl  een  Werk  van  zo  grooten  omflag  zonder  eenige 
misflagen  of  gebreken,  een  vrucht  genoemd  mag  worden,  die  voorlang  in  de 
geboorte  geweefl: ,  maar  nog  niet  gebaard  is  ,  en  vermoedelyk  nooit  het  dag- 
licht  zien  zal ;  zo  zal  ons  zulks ,  gelyk  wy  van  den  befcheiden  Leezer  vertrou- 
wen ,  des  te  ligter  toegegeeven  worden.  Derhalve  gelieve  de  genegen  Lief- 
hebber en  Leezer  het  volgende  daaromtrent  nog  in  opmerking  te  neemen. 

In  de  groote  algemeene  Voorrede  van  't  Eerfle  Deel,  op  het  blad  **** 
flaat  in  den  2den  regel  van  de  eerfle  Aanmerking  van  den  Heer  Kleemann ,  dat 
de  Springkhaan  beiderleie  Teeldeelen  zou  hebben ,  het  welk  eigenlyk  moet  zyn  de 
Huisjes-Slak. 

Wyders  is  'er  ontdekt,  dat  'er  op  pag.  271.  van  het  eerfle  Stuk  desEerflen 
Deels  eene  Aanmerking  van  gemelden  Heer  /^/m«flKn  geplaatst  is,  die  eigenlyk 
behoort  op  pag.  274.  op  het  einde  van  §.  2.  na  de  woorden :  even  als  het  lyf. 
bygevolg  moet  ook  de  aanhaaling  van  Tab.  XVL  in  de  Aanmerking  zyn  Tab. 
XVIL 

Eindelyk  is  in  het  Eerfle  Deels  Tweede  Stuk,  pag.  488-  in  den  isi^en  regel 
van  de  Aanmerking  f.  het  woord  Erdmuller  in  plaats  vzn  Lederumller  gc2.et. 


VOOR. 


*^. 


V^SM 


^m