o ἌΒῃ p ^ ἃ

DE RATIONE, QUAE INTER CARMINUM EPICORUM PROOEMIA ET HYMNICAM GRAECORUM POESIN INTERCEDERE VIDEATUR

DISSERTATIO INAVGVRALIS

QVAM AMPLISSIMI PHILOSOPHORVM VRATISLAVIENSIVM OR- DINIS CONSENSV ET AVCTORITATE AD SVMMOS IN PHILO- SOPHIA HONORES RITE CAPESSENDOS SCRIPSIT

IULIUS STENZEL nm

DIE V MENSIS AVGVST ANNI MCMVIII HORA XI ET DIMID. DISSERET DOCTORANDVS IN AVLA MINORE DE GENERIS VERBI GRAECI QUOD MEDIUM VEL MEDIOPASSIVUM VOCATUR VI ATQUE USU DEINDE PROMOTIO ERIT

VRATISLAVIAE TYPIS IMPRESSIT H. FLEISCHMANN MCMVIII

De dissertatione probanda ad ordinem rettulit

PAULUS WENDLAND.

Examen rigorosum habitum est die XIX. mensis Februarii anni 1908.

ΡΈΕΙ JACOBY

ET

PAULO WENDLAND

SACRUM

. Y80DAI (LE

Ἐν ΝΣ

QMAJGH3W O4

"-— 0 h

M^UsoAe

Libri, quos saepius laudavi:

Adami, de poetis scaenicis graecis hymnorum sacrorum imitatoribus (Jahrb. f. klass. Phil. Suppl. Bd. XXVI (1901) 218.)

Ausfeld, de Graecorum precationibus quaestiones (Jahrb. f. klass: Phil. Suppl. Bd. XXVIII (1903) 503.)

Maass, Orpheus. Monaci 1895.

Ziegler, de precationum apud Graecos formis quaestiones selectae. Diss. Vratisl. 1905.

ἃ,

s doit iig xou pr idt

i divodatimi πιρτστακᾷ enzvonuud ibit. a CAE (061) FÉEE ΒΗ. aqu? fif deaf Y d scs HUE uda) ενσοευπορ udisohesstq - (8M (fof) ΠΕ Pu.

|o

onion. séitiktasanp. aiti ausdevO. fog! ἃ ier fiin a

CN E * “ E" - Π pus Jr i Ν ^ M $ B - "up n ej γὲ e E A uu Lun *. ΝΑ um , HS Me west. L

Caput I.

Hecensenti mihi prooemia carminum epieorum primo obtutu tria genera maxime varia distingui posse videntur. Ac primum quidem Homerica species talem in modum eonsti- tui potest:

Musa breviter invocatur, res describendae breviter eom- prehenduntur et exponuntur, denique poeta nos docet, unde narratio ordiatur. "Testem adhibeo Aristotelem, qui quam- quam de oratorum prooemiis disserit, epieorum exemplis quasi speciminibus utitur rhet. l 1415 a 12:

ἐν δὲ τοῖς λόγοις χαὶ ἔπεσι δεῖγμα ἐστιν τοῦ λόγου (τὸ προοίμιον), ἵνα προειδῶσι περὶ οὔ ἢ ἢ) 6 λύγος χαὶ μὴ χρέμητα! ἢ διάνοια : τὸ γὰρ ἀόριστον πλανᾷ. ὁ δοὺς οὖν ὥσπερ εἰς τὴν χεῖρα τὴν ἀρχὴν ποιεῖ ἐχόμενον ἀχολουϑεῖν τῷ λόγῳ. citantur prooemia lliadis et Odysseae.

Quam speciem longe saepissime imitati sunt poetae epici.

Alteram ipsam quoque Aristotelis verbis demonstrabo: Rhet. l' 1415a 1 :

ἔτι δ᾽ ἐχ τῶν διχανιχῶν προοιμίων. τοῦτο δ᾽ ἐστὶν ἐχ τῶν πρὸς τὸν ἀχροατήν, εἰ περὶ παραδόξου λόγος T, περὶ χαλεποῦ T, περὶ τεϑρυλημένγυ πολλοῖς, ὥστε συγγνώμην ἔχειν, οἷον Νοιρίλος

νῦν δ᾽ ὅτε πάντα δέδασται.

Quo in prooemio — exstat apud scholiastam huius loci — Choerilus poeta queritur nihil iam rerum heroicarum sibi canendum a poetis relietum esse; itaque se seripturum bella

!) nonnulli codd. ἦν.

aa x

Persarum et Graecorum. Tales cogitationes πρὸς τὸν ἀχροατήν quae vocantur passim inveniemus. Demonstrabitur, quo modo magis magisque persona poetae clara exstiterit et de se ipsa egerit, id quod plane omiserunt poetae Iliadis atque Odysseae. Utraque prooemii forma, quae iam ab Aristotele optime illustrata est, ut modo demonstravimus, deinceps a poetis posterioris aetatis adhiberi non desita est.

Tertiam formam prooemii usurpaverunt Hesiodus in theogonia — dico theogoniae formam quae nobis tradita est —, Aratus, Lucretius, Vergilius in Georgicis, Oppiani aliique: hymnum praeposuerunt carminibus. Alii paululum mutave- runt hanc formam, cum ceteris coniunxerunt, ut fere tales res inter se miscentur. Haec tertia species compluribus de causis digna videtur, quae accuratius anquiratur. Nam pri- mum hymnos homericos qui nune vocantur voce prooemii nuncupatos esse constat; facile igitur suspicetur aliquis ra- tionem quandam intercedere inter hymnos et prooemia. Quibus de hymnis hoe fere statuendum videtur: cum ludis aliisve diebus festis recitarentur partes epicorum carminum, praeponebatur singulis carminibus hymnus quidam in honorem eius numinis, quod celebrabatur?); quos hymnos iam Pindarus et Thucydides prooemia nominaverunt. cf. Pind, Nem. IL, 1:

"Olsvrsp xai “Ομηρίδαι

ῥαπτῶν ἐπέων τὰ πόλλ᾽ ἀοιδοὶ

ἄρχονται, Διὸς ἐχ προοιμίου χαὶ ὅδ᾽ ἀνὴρ χαταβολὰν ἱερῶν ἀγώνων νιχαφορίας δέδεχ ται πρῶτον Νεμεαίου

ἐν πολυυμνήτῳ Διὸς ἄλσει.

1 Wilamowitzius: (Kultur der Gegenwart I 8 p. 16.)

Wenn die Rhapsoden an den Gótterfesten vortrugen, schickte es sich, dass sie der heroischen Erzühlung eine Huldigung gegen den Gott vorausschiekten, dem das Fest galt. Wie es nahe lag, hat sich daraus hie und da ein Gedicht entwickelt, das von den Taten, namentlich von der Geburt des Gottes statt von einem beliebigen Abenteuer vor Ilion oder Theben handelte.

Sed vide etiam Maass Orph. p.202 et infra pag.9 adn. 2.

wq .Ἅἡ

Thuc. III e. 104,4. δηλοῖ δὲ μάλιστα “Ὅμηρος ὅτι τοιαῦτα ἦν, ἐν τοῖς ἔπεσι τοῖσδε, d ἐστιν Ex προοιμίου ᾿ΑΛπόλλωνος. sequuntur verss. 146 sqq. hymni in Ap. Del.!).

vides eos quoque hymnos maiores, quos Wilamowitzius (ef. adn.) iam non vera prooemia esse censet, hoc nomine nuncupatos esse. Equidem nescio an potius illi maiores hymni antiquiores putandi sint. Sacrae enim fabulae de ortu vita factis deorum, quippe quae sint cultus ritusque partes, prius cantatae esse mihi videntur quam illae res ab heroibus hominibusque gestae, quas rhapsodi qui vocantur ex Ionia transtulerant?). Quod si statues, facilius intellegetur

1) Scholiast. ad Thuc. III, 104,20 £x προοιμίου, ἐξ ὕμνου. τοὺς γὰρ ὕμνους προοίμια ἐκάλουν." Wolff Prolegg. Halis 1795 p. CVII ,quippe qui solemni recitationi aliorum carminum praeluderent . . .*

*) Congero hymnorum hom. exordia, ex quibus colligi potest quae secuta sint. Ac primum quidem demonstrabitur aliquid secutum esse.

αὐτὰρ ἐγὼ καὶ σεῖο xai ἄλλης μνήσομ᾽ ἀοιδῆς. legitur in hymnis If, HI, VI, X, XIX, XXV, XXVII, XXVIII, XXIX, XXX. huc pertinent etiam VII, 58:

οὐδέ πη ἔστι σεῖό γε ληϑόμενον γλυχερὴν κοσμῆσαι ἀοιδήν. Ut in certamine vincat, poeta precatur in hymno VI: es. δὸς δ᾽ ἐν ἀγῶνι νίχην τῷδε φέρεσναι, ἐμὴν δ᾽ ἔντυνον ἀοιδήν, fortasse etiam in hymnis XXIV: χάριν δ᾽ ἅμ᾽ ὄπασσον ἀοιδῇ

et XXV: χαίρετε τέκνα Διός, καὶ ἐμὴν τιμήσατ᾽ ἀοιδήν.

Sed quid cantaturi sunt poetae? De hominum heroumve factis, id est de carmine epico, loquitur poeta hymni XXXI et XXXII XXXI,18: éx σέο ἀρξάμενος χλήσω μερόπων γένος ἀνδρῶν

ἡμιϑέων, ὧν ἔργα ϑεαὶ ϑνητοῖσιν ἔδειξαν. XXXII, 18: σέο δ᾽ ἀρχόμενος χλέα φωτῶν ἄσομαι ἡμιϑέων, ὧν χλείουσ᾽ ἔργματ᾽ ἀοιδοί, Μουσάων ϑεράποντες, ἀπὸ στομάτων ἐροέντων. (cf. Apoll. Rhod. 1, ᾿Αρχόμενος σέο, Φοῖβε, παλαιγενέων xAéa φωτῶν μνήσομαρ..

Jam Maass Orpb. p. 202 recte monet hymnumalterum quoque

interdum secutum fuisse; nam dicunt poetae σεῦ δ᾽ ἐγὼ ἀρξάμενος μεταβήσομαι ἄλλον ἐς ὕμνον, ut IV, IX, XVIIL

Ὡς Ne ᾿

semper aute epicam narrationem numen brevi hymno invoca- tum esse; mos enim servandus erat; quamquam concedo illum usum satis superque intellegi posse ex universo more Grae- corum a diis incipiendi: 3x Διὸς ἀρχώμεσθα non minus in eonviviis, quam omnibus in rebus gerendis:

cf. Pind. fr. 75 Bergk.

ϑεοῦ δὲ δείξαντος ἀρχὰν ἕχαστον ἐν πρᾶγος εὐϑεῖα OT χέλευϑος ἀρετὰν ἑλεῖν τελευταί τε χαλλίονες.

Sed eo verisimilius mihi videtur prooemia precationis !) vel hymni loco posita esse. Nonne Theognis, ut alios quo- que poetas, qui non sunt epici, afferam, initio libri ponit hymnum tripertitum??) Nonne Pindarus, eum incipit car-

Fortasse huc referendum fragmentum hymni XXXIV in Bacchum: οὐδέ πη ἔστι e? ἐπιλ᾿ηϑόμενον ἱερῆς μεμνῆσϑαι ἀοιδῆς.

Mihi dei haec res antiquiori usui respondere videtur, in res haud magni momenti. :

Fortasse huc pertinet haee formula, qua* saepius legitur: Pind Ol. II init. !

᾿Αναξιφόρμιγγες ὕμνοι τίνα ϑεῶν, τίνα ἥρωα, τίνα ἄνδρα κελαδήσομεν.

Utut res se habet, apertum est, et epica earmina et hymnos se- cuta esse, unde facile intellegi potest, cur epici poetae carmina sua hymnos nominaverint, ut Dionysius Periegeta v. 1181 aliique.

'!) non. discernendos seiungendosque esse a ceteris precationibus hymnos censeo; quippe qui componantur ad exemplar formularum usi- tatarum, quamvis augeantur et amplificentur; sed rursus precationes, quas quidem tragoediis, carminibus insertas invenimus, hymnis, utpote qui sint solemniores, similes fingi apertum est; quare accidit, ut ea quae Fr. Adami de hymnorum sermone ac dictione enucleavit, mirum in modum congruant cum iis, quae Ausfeld, qui hymnos plane neglexit (quod suo iure reprehendit Zieglerus in diss. p. 6), de precationum formulis nos docet. Attamen verisimilius videbitur eas quoque formulas, quae οὗ in precationibus et in hymnis passim leguntur, ex hymnis in carmina epica translatas esse, si respicies, quae iam disputata sunt.

?, cf, locos quos uberrime collegit Bernays Act. Acad. Berol. 1582/88. p. 488 ad Philonis περὶ ἀφϑαρσίας κόσμου init. et Haupt in Her-

zb uas

mina, persaepe utitur formulis precationum hymnorumque '), non monet dilucide de more convivali in prooem. Olymp. VII? Φιάλαν ὡς εἴ τις ἀφνειᾶς ἀπὸ χειρὸς ἑλὼν ἔνδον ἀμπέλου χαχλάζοισαν δρύσῳ δωρήσεται νεανίᾳ. γαμβρῷ προπίνων οἴχοϑεν οἴχαδε πάγχρυσον χορυφὰν χτεάνων συμποσίου τε χάριν χᾶδός τε τιμάσαις &óv, ἐν δὲ φίλων παρεόντων ϑῆγέ νιν ζαλωτὸν ὁμόφρονος εὐνᾶς. xai ἐγὼ νέχταρ χυτόν, Μοισᾶν δύσιν, ἀεϑλοφόροις ἀνδράσιν πέμπων, γλυχὺν χαρπὸν φρενός, ἱλάσχομαι ᾿Ολυμπίᾳ lloüei τε νιχώντεσσιν. .. ...

Etiam accuratius servatur νύμος συμποτιχός 2) Isthm. V, — VI Christ

Θάλλοντος ἀνδρῶν ὡς ὅτε συμποσίου

δεύτερον χρατῆρα Μοισαίων μελέων

χίρναμεν Λάμπωνος εὐαέϑλου γενεᾶς ὕπερ ἐν Νεμέα μὲν πρῶτον, ὦ 4εῦ, τὶν ἄωτον δεξάμενοι στεφάνων γῦν αὖτ ἐν ᾿Ισῦμοῦ δεσπότα ὃ)

mae vol. IV, 158,29 — opusc. III, p. 469. Ceterum haec initia si quis propria dissertatione eongeret digeretque, operae pretium fore mihi videtur. ἢ ὄμνος. Ol. IL,9; ΠΙ,δ; VI, 7,146 ; (ὑμνέων) Ol. VII, 25, Pyth. VI, 7. Nem. 1, 5. IV,17. Isthm. II, 5 etc. εὔχομαι ΟἹ. IIL 2. VI,53. VII,23. Pyth. V, 124. Ol. XIV, 5. Pyth. III, 2. δέχου OL IV, 14. V,3. VIII, 12. Pyth. V, 21. ἱλάσκομαι Ol. VII, 15. ἵλαος Ol. ΠῚ, 34. Pyth. XII, 4. λίσσομαι Ol. XII, 1. Nem. II, I. Isthm. IlL,5. Quas omnes formulas preeationum esse et Ausfeldius et Zieglerus l. c. demonstrant. 3) ef. Hugium ad Platonis symp. p. 176 A. 8) eadem ratio atque in hymnis homericis; vid. p. 6 adn.

z 185 --

Νηρεΐδεσσί τε πεντήχοντα παίδων ὁπλοτάτου

Φυλαχίδα νικῶντος. εἴη δὲ τρίτον

σωτῆρι πορσαίνοντας ᾿θλυμπίῳ Αἴγιναν κάτα ἔγδειν μελιφϑόγγοις ἀοιδαῖς.

Qua de re hactenus. Quodsi videmus in omnibus fere prooemiis epicorum carminum mentionem haberi dei sive deae — Musam dico —, eam formam prooemii (vide p. 8), quae hune usum maxime respicit, praecipuum locum tenere verisimile est. Omnino in quovis genere poeseos ea elementa, quae ad deos deorumque cultum pertinent, antiquis ferme ex fontibus repetenda sunt. Sed haec hactenus. Spero me esse probaturum omnia prooemia structurae atque compositi- onis hymnicae haud expertia esse. Quae coniectura eo confir- matur, quod aliis quoque locis poetae epici hymnos imitari solent, cum etiam in epilogo, in fine, ubi nos commonefacere solent poetae, quo in genere litterarum tractando sint occu- pati, exstent vestigia sermonis dictionisque hymnieae. Velut in fine hymnorum saepissime numem invocatum compel- latur voce χαῖρε, χαίρετε i velut hymn. hom. in Ap. Del. v. 14.

χαῖρε, udxop τὸ A«wt..... E hymn. hom. in Ap. Pyth. v. 367 Abel. x«i σὺ μὲν οὕτω χαῖρε, Διὸς xoi Λητοῦς υἱέ’

cf. hymn. hom. X, 4. ΧΙ, 5. XIII, 8. XIV, 6. Hesiodi Theog. v. 104 et sescenties legitur.

Callim. hymn. in Iov. 91. Xaips μέγα Κρονίδη πανυπέρτατε... . . — — in Ap. 113 — — in Dianam 259 ete.

Saepe invenitur in hymnis Orphicis, Procli aliorum !).

Quam formulam imitatus est Dionysius Periegeta, car- minis epici quo orbem terrarum describit v. 1181 (Geogr. Graeci ed. Mueller IL, 176):

1) ef. 1. Sie. et Ital. 642 Kaibel (lamminae aureae Thurinae) χαῖρε παϑὼν τὸ πάϑημα . . .. ϑεὸς ἐγένου ἐξ ἀνθρώπου χαῖρε, χαῖρε. .......Ὁ

c— Ae

“Ὑμεῖς δ᾽ ἔπειροί | εἰν ἁλὶ. χαί 7 υεῖς Ἰπειροί τε xal εἰν ἁλὶ χαίρετε, νῆσοι, ὕδατά τ᾽ ᾿ὠχεανοῖο xai ἱερὰ χεύματα πόντου

χαὶ ποταμοὶ χρῆναί τε χαὶ οὔρεα βησσήεντα.

v^ , A ^-^ — ,

ἤδη γὰρ πάσης uiv ἐπέδραμον olüua ϑαλάσσης ν» «y , ^ , , ΄ -

70r δ᾽ ἡπείρων σχολιὸν πόρον, ἀλλά μοι ὕμνων , - , *, , ν ,

αὐτῶν ἐχ μαχάρων ἀντάξιος εἴη ἀμοιβή.

Praetereo vocem μάχαρ, quae persaepe usurpatur in hymnis?) sed cum precibus ultimi versus conferatur illa formula hymnica:

hom hymn. in Cererem v. 494. πρόφρων δ᾽ ἀντ᾽ ᾧδῆς βίοτον ϑυμήρε᾽ ὄπαζε — hymn. hom. XXX,18 Abel et persaepe. In hymnis et precationibus usitatissimum est verbum ἵλημι 9), quo orantur dei, ut faveant, velut hymn. hom. in Ap. Del. v. 165 Abel: ᾿Αλλ dye)" ἱλήχον μὲν ᾿Απόλλων Ἀρτέμιδι ξύν. hymn. hom. XX,8 ᾿Αλλ’ ἵἴληϑ “Ἥφαιστε, δίδου δ’ ἀρετήν τε χαὶ ὄλβον. — — KXXIIl4 Ἵληϑ᾽, εὐρύοπα Κρονίδη, χύδιστε, μέγιστε. -- -- KXXXIV,17 Ἴληϑ᾽, εἰραφιῶτα, γυναιμανές... 5) Callimachi hymn. in Cererem v. 138: ἵλαϑί μοι τρίλλιστε μέγα χρείοισα ϑεάων hymn. orph. XVII Abel v. 9 codicis Thryllitiani: ἵλαος εἴης εὐτυχίην μύστῃσι προφαίνων. — -- XVIII v. 19. ἵλαον ἀγχαλέω σε μολεῖν χεχαρήοτα μύσταις. . . cef. — — XXXV, v. 6. Vide nunc, quomodo Apollonius Rhodius finiat Argo- nautica À, 1773: 1) hom. hymn. VIL, 16. XXL7. XIL,4. XVILÓ5. XXVIILS in orphicis passim. 3) permulta testimonia affert Ausfeldius l. e. p. 338; iam apud Homerum legitur. *) tollit hune versum Hermannus. Tales quaestiones huc non pertinere puto; sit subditicius versus, eo magis respondebit schemati usitato; non inveniunt falsarii, usitatissimum quidque imitantur.

— 14 — 4.

"ka? ἀριστήων μαχάρων γένος. αἷδε δ᾽ ἀοιδαὶ εἰς ἔτος ἐξ ἔτεος γλυχερώτεραι εἶεν ἀείδειν ἀνθρώποις.

Sequentibus versibus poeta heroes alloquitur, ut hym- niei solent. Apollonius idem in prooemio, quamquam non est hymnus verus, adhibuit formulas hymnorum:

À]1. ᾿Αρχόμενος σέο, Φοῖβε, παλαιγενέων χλέα φωτῶν

μνήσομαι, οἱ ΠΙόντοιο χατὰ στόμα xal διὰ πέτρας Κυανέας βασιλῆος ἐφηυοσύνῃ [Πελίαο χρύσειον μετὰ xmas ἐύζυγον ἤλασαν ᾿Αργώ. Conferatur hymn. hom. in Ap. Del. 1. Μνήσομαι οὐδὲ λάϑωμαι ᾿Απόλλωνος ἑχάτοιο ὄντε ἣεοί χατὰ δῶμα Διὸς τρομέουσιν ἰόντα. — — XXXILI18 Abel: σέο ἀρχόμενος χλέα φωτῶν ἄσομαι ἡμιϑέων. — — XXXI1,8: ἐχ σέο δ᾽ ἀρξάμενος χλήσω μερόπων γένος ἀνδρῶν ἡμιϑέων.

Vide quam simile sit prooemium quod confecit Dionysius Periegeta:

᾿Αρχόμενος γᾶιάν τε xoà εὐρέα πόντον ἀείδειν χαὶ ποταμοὺς πόλιάς τε χαὶ ἀνδρῶν ἄχριτα φῦλα μνήσομαι ᾿Θχεανοῖο βαϑυῤῥόου: ἐν γὰρ ἐχείνῳ πᾶσα χϑὼν ...... ἐστεφάνωται.

Ut recentior poeta afferatur, vide Manethonis Apotelesm. VI [III] 751 Poet. buc. et didact. ed. Dübner, Lehrs aliique.

᾿Αὐτὰρ ἐγὼ Μούσῃσι xai αἰϑερίοισιν Gu ἄστροις εὐξάμενος λιγχὺν ὕμνον ἐμὴν χαταπαύσω ἀοιδήν. ἀστέρες εὐφεγγεῖς, Διὸς αἰγιόχου τε ϑύγατρες ἴλατε xol χλέος αἰὲν ἐμῇ πορσύνετ᾽ ἀοιδῇ 1).

Quorum exemplorum numerum facile augeri posse nemo non videt. Sed ceteris omissis unum Batrachomyomachiae prooemium idoneum, quod huc referatur, videtur. Quem libellum qui composuit, eius animo obversatum esse videtur ilud ἀρχόμενος; sed cum iam non sibi conscius sit usus epici, hunc sensum expromit:

ἢ) cf. p. 13.

EC TEN, Lu

'"Apyo μενος πρώτης σελίδος χορὸν 1) ἐξ ᾿ Ελιχῶνος ἐλϑεῖν εἰς ἐμὸν ἦτορ ἐπεύχομαι εἵνεχ᾽ ἀοιδῆς ....

Nec mirum est Latinos poetas imitatos esse hunc usum ; nam in hae ipsa dissertatione conficienda in dies magis ma- gisque intellexi, quam arta sit cognatio et proprinquitas ear- minum Graecorum Latinorumque; devicit herele Graecia capta ferum victorem!

Hie unum afferre satis habeo prooemium Punicorum Silii Italici:

Ordior arma quibus coelo se gloria tollit Aeneadum .....

Poetae in mentem venisse vocis ἀρχόμενος, ἄρχομαι mani- festum est.

!) Ludwichii coniecturam χάριν superfluam esse apparet ex his locis inter se fulcientibus: Colluthi rapt. Helenae v. 24 ed. Weinberger: Ἔχ δὲ Μελισσήεντος ἀπ᾽ εὐόδμου ᾿Ελικῶνος Μουσάων λιγύφωνον ἄγων χορὸν ἦλϑεν ᾿Απόλλων Rufi Festi Avieni descriptionis orbis terrae v. 8: (Geogr. Graeci II, 171): Pierides, toto celeres Helicone(!), venite, concinat et Phoebo vester chorus .. ... Quod coniungas cum v. 1393: vos clari turba Camenae ἘΝ τς T. Ad secundum versum Batrachom. conferatur Rufi v. 5: intrat Apollo pectora; Ludwichius enim offenderat in verbis ἐλϑεῖν εἰς ἦτορ. Culex v. 19 ite, sorores Naides, et celebrate deum ludente chorea (comitantur ipsae quoque Apollinem). Zieglerus (diss. thes. VII) contulerat Arist. eccl. 882: Μοῦσαι, δεῦρ᾽ ἵτ᾽ ἐπὶ το ὑμὸσ ντόμα μελύδριον εὑροῦσαί τι τῶν Ἰωνικῶν, cf. etiam Luc. Phars. I, 63. , .. nec si te pectore vates accipio . . . [Bacche].

Caput II.

Sequitur ut accuratius conferantur prooemia ipsa cum dictione hymnorum, de qua pauca praetanda sunt!). Omnium fere hymnorum initium tale videtur: Ponitur nomen dei vel in accusativo, qui pendet ex verbis ἀείδω sive Μοῦσα, ἔννεπε sive ὕμνει, vel in vocativo. adduntur cognomina, quorum numerus saepe haud parvus?), substantiva agentis — μεδέοντα atque horum similia —, parti- cipia, sententiae relativae, quibus vates orditur historiam sive fabulas de ortu et factis numinis; quae sententiae relativae continuantur absolutis sententiis quasi per anacoluthiam vel parenthesin quandam?) Cuius dictionis vide exempla: hom. hymn. in Mercur. III init. Ἑρμῆν ὕμνει, Μοῦσα, Διὸς xoci Μαιάδος υἱόν, Κυλλήνης μεδέοντα xal ᾿Αρχαδίης πολυμήλου, ἄγγελον ἀϑανάτων ἐριούνιον, ὅν τέχε Μαῖα, νύμφη ἐυπλόχαμος, Διὸς ἐν φιλότητι μιγεῖσα, αἰδοίη. μαχάρων δὲ ϑεῶν ἠλεύαϑ᾽ ὅμιλον .... hymn. hom. in Venerem IV, 1. Μοῦσά μοι ἔννεπε ἔργα πολυχρύσου ' Ἀφροδίτης Κύπριδος, ἦτε ϑεοῖσιν ἐπὶ γλυχὺν ἵμερον ὧρσε ..... — — in Dianam IX. " Apzepty. ὕμνει, Μοῦσα, κασιγνήτην ! Exdxow, πάρϑενον ἰοχέαιραν, ὁμότροηφον ᾿Απόλλωνος,

1) οἵ, Adamii l. 1. caput priinum, 3) qua de re vide p. 58. *) cf. Crusius, Die Delphischen Hymnen 1894 (in Philol. vol. LIII

pp4-) p. 20.

bupud 4... "T C DU RE]

EN

$9 ἵππους ἄρσασα βαϑυσχοίνοίο Μέλητος

ϑίμφα διὰ Σμύρνης παγχρύσεον ἅρμα δίωχεν ..... -- — -- hymn. in Minervam XI:

Παλλάδ᾽ ᾿Αϑηναίην ἐρυσίπτολιν ἄρχομ᾽ ἀείδειν,

δέινήν, fj σὺν "Apr μέλει πολεμήια ἔργα .....

Mirum in modum cum hoc schemate congruit forma

prooemiorum [118 418 et Odysseae:

Μῆνιν ἄειδε, ϑεά, Πηληιάδεω ᾿Αχιλῆος

οὐλομένην, T, uop? ᾿Αχαιοῖς ἄλγ᾽ ἔϑηχεν

πολλὰς δ᾽ ἰφϑίμους ψυχὰς "Au προΐαψεν ..... Odysseae:

"Avüópa μοι ἔννεπε, Μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ

πλάγχϑη, ἐπεὶ Τροίης ἱερὸν πτολίεϑρον ἔπερσεν .....

Habemus cognomen quoddam sive attributum, id quod ab Aeneidis poeta usurpatum esse neminem fugit, cum is Homerum ipsum imitetur!

Arma virumque cano Troiae qui primus ab oris ..... 1:255, au DEORUREC, 290.00 vett

Hic fortasse dixerit quispiam hymnorum poetas ut re- centioris aetatis homerica prooemia imitatos esse; sed hymnos, quippe qui ad cultum pertineant, ad antiqua exemplaria re- vocandos esse nemo negabit, qui non ignorat, quanta perti- nàcia conserventur res sacrae, quas vel pusillum mutare et novare apud omnes gentes omnibusque temporibus nefasti animi habitum est. Accedit, quod prooemia homerica non inter antiquissimas partes esse videntur, utpote quae maiorem partem carminis iam collectam respiciant. πὸ res se habet, certe adhibetur hoc schema persaepe.

Affero Lucretium Ll:

Aeneadum genetrix, hominum divumque voluptas. alma Venus, caeli subter labentia signa

quae mare navigerum, quae terras frugiferentes concelebras , . . ..

Quoniam de hac ratione inter prooemia hymnosque

intercedente satis multa dicta videntur, nune de altera pro- 2

— 18 — 4

prietate hymnici sermonis pauca disseram, quam ipsam quoque in prooemiis repeti persuasum habeo. Quae forma talem in modum constitui potest: numen invocatur, alloquitur vates secunda persona usus; ordiuntur sententiae ex pronominibus σέ σοί (τίν) σός 1) (sive tu, tibi, tuus) atque horum similia. Sequitur confirmatio voce γάρ (nam) applicata, ut Homerus saepe post allocutionem perso- narum quarundam sententiam per vocem γάρ adiungit?) cf. Cleanthis hymn. in Jovem: Arnim, Stoicorum vete- rum fragmenta I, 121 (fr. 531): χύδιστ᾽ ἀϑανάτων, πολυώνυμε, παγχρατὲς αἰεί, Δεῦ, φύσεως ἀρχηγέ, νόμου μέτα πάντα χυβερνῶν, χαῖρε. σὲ γὰρ πάντεσσι ϑέμις ϑνητοῖσι προσαυδᾶν. ἐχ σοῦ γὰρ γένος εἴσ᾽, ἤχου μίμημα λαχόντες μοῦνοι ὅσα ζώει τε χαὶ ἕρπει ϑνήτ᾽ ἐπὶ γαῖαν. τῷ σε χαϑυμνήσω χαὶ σὸν χράτος αἰὲν ἀείσω Gol 0$ .... relDetat . ....

hymn. orph. LXVIII Ὑγιείας. 'Juspósoo , ἐρατή, πολυϑάλμιε, παμβασίλεια, χλῦϑι, μάχαιρ Ὑγίεια, φερόλβιε, μῆτερ: ἁπάντων. ἐχ σέο γὰρ νοῦσοι μὲν ἀποφϑινύϑουσι βροτοῖσι, πᾶς ὃὲ δόμης ϑάλλει πολυγηϑὴς εἵνεχα σεῖο, χαὶ τέχναι βρίϑουσι. ποϑεῖ δέ σε xócpoc ἄνασσα, μοῦνος ὃὲ στυγέει σ᾽ ᾿Αίδης ψυχοφϑόρος, αἰεί, ἀιϑαλής, εὐχταιοτάτη, ϑνητῶν ἀνάπαυμα, σοῦ γὰρ ἄτερ πάντ᾽ ἐστὶν ἀνωφελέ᾽ ἀνθρώποισιν, οὔτε γὰρ ὀλβοδότης Πλοῦτος γλυχερὸς ϑαλίῃσιν,

οὔτε γέρων πολύμοχϑος ἄτερ σέο γίγνεται ἀνήρ. πάντων γὰρ χράτέεις μούνη xal πᾶσιν ἀνάσσεις, rabo ce

1) sensui sufficeret plerumque forma enclitica, quae hie quoque post verba 714p etc. adhibetur, sed raro. €f. Indogerm. Forsch. I part. pag. 3863 (Wackernagel: Ueber ein Gesetz der indogermanischen Wortstellung). Sed in hymnis non modo accentus adhiberi videntur, sed interdum producuntur formae cé soni ictu. οἵ, pag. 21, adn. l1. cf. Classen, homerischer Spraehgebrauch I. p. 5 sqq.

cf. Stob. Eel. I, 86: Wachsmuth. Τύχα μερόπων ἀρχὰ xai τέρμα, τὺ xai σοφίας ϑαχεῖς ἕδρας, χαὶ τιμὰν βροτέοις ἐπέϑηχας ἔργοις. χαὶ τὸ χαλὸν πλέον T, χαχὸν ἐχ σέϑεν, ἅ τε χάρις λάμπει περὶ σὰν πτέρυγα χρυσέαν χαὶ τὸ τεᾷ πλάστιγγι δοϑὲν μαχαριστότατον τελέϑει. τὺ δ᾽ ἀμαχανίας πόρον εἶδες ἐν ἄλγεσι, χαὶ λαμπρὸν φάος ἄγαγες ἐν σχύτῳ, προφερεστάτα ϑεῶν.

Confer hymnum in Fortunam nuper editum (Berliner Klassikertexte V, 2 p. 143), quem infra exseripsi p. 25, et Synesii hymnum 1 ed. Flach (vid. p. 21.)!).

Comparentur Lucretius I, ubi ambo schemata coniuncta invenies; vox ,quoniam*^ respondet voci ,Y4p*:

!) Exstat etiam haec forma in christianorum precationibus ser- mone pedestri compositis; qua de re Wendlandius benigne me docuerat. Constitutiones Apostolorum ed. Lagarde, Leipzig 1862, p. 212,20:

τοτούτων δὲ ἠξιωμένοι τῶν παρ᾽ αὐτοῦ ἀγαϑῶν, γενώμεϑα αὐτοῦ ἱχέται ἐπιχαλούμενοι αὐτὸν διὰ συνεχοῦς δεήσεως xal λέγοντες Αἰώνιε σῶτερ ἡμῶν, ὁ βασιλεὺς τῶν ϑεῶν, ὁ ὧν μόνος παντοχράτωρ xal χύριος, ὁ ϑεὸς πάντων τῶν ὄντων χαὶ ὁ ϑεὸς τῶν ἁγίων χαὶ ἀμέμπτων πατέρων ἡμῶν τῶν πρὸ ἡμῶν, ὁ ϑεὸς ᾿Αβραὰμ καὶ ᾿Ισαάκ χαὶ "lax, ὁ ἐλεήμων καὶ οἰχτίρμων, ὁ μαχρόϑυμος καὶ πολυέλεος, ᾧ πᾶτα τυμνοφανὴς φαίνεται χαρδία xal πᾶν χρύφιον ἐνθύμημα ἀποχαλύπτεται. πρὸς σὲ βοῶσι ψυχαὶ διχαίων, ἐπὶ σοὶ πεποίϑασιν ἐλπίδες ὁσίων, ὁ τῶν ἀμέμπτων πατήρ, 6 τῶν μετ᾽ εὐθύτητος ἐπιχαλουμένων σε ἐπήχοος, ὁ χαὶ σιωπωμένας ἐπιστάμενος ἐντεύξεις (χωρεῖ γὰρ μέχρι σπλάγχνων ἡ σὴ πρόνοια καὶ διὰ συνειδήσεως ἐρευνᾷς ἑχάστου τὴν Tp) ᾿ς les ;

21. ἐξ ὑπαρχῆς γὰρ τοῦ προπάτορος. . . . .

25. εἶπας γὰρ [Ποιήσω. . ..

pag. 217, 28 ὅτε γὰρ ϑέλεις, πάρεστί σοι τὸ δύνασϑαι. τὸ γὰρ σὸν αἰώνιον κράτος χαὶ φλόγα καταψύχει καὶ λέοντας φιμοῖ xad χήτη χαταπραύνει χαὶ νοσοῦντας ἐγείρει xal δυνάμεις μετατρέπε: καὶ στρατὸν ἐχϑρῶν καὶ λαὸν ἀριϑμούμενον ἐν τῷ ὑπερηφανεύεσναι καταστρώννυσιν. σὺ εἴ ὁ ἐν οὐρανῷ, ὃ ἐπὶ γῆς, ὁ ἐν ϑαλάσσῃ, ὁ ἐν περαιουμένοις ὑπὸ μηδενὸς περαιούμενος. τῆς γὰρ μεγαλοσύνης σου οὐχ ἔστι πέρας .- μὴ γὰρ ἡμέτερόν ἐστι τοῦτο, δέσποτα, τοῦ ϑεράποντός σου λόγιόν ἐστι φάσκοντος —

251, 80. σὸν γὰρ ἣν δημιούργημα . . . ..

252, 12. σὺ γὰρ el ὁ δημιουργός .. ..

Aeneadum genetrix . . . .. TP per te quoniam genus omne animantum concipitur visitque exortum lumina solis: te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli adventumque tuum, tibi suavis daedala tellus summittit flores, tibi rident aequora ponti . . . . nam simulae species patefactast verna diei et reserata viget genitabilis aura favoni, aériae primum volueres te, diva, tuumque signifieant initum perculsae corda tua vil).

Ovid Metam. IV, 11: . . . Liber . . . . tibi enim incon sumpta iuventa est. tu puer aeternus, tu formosissimus alto conspiceris 'eaelo, tibi, cum sine cornibus astas, virgineum caput est; oriens tibi victus adusque decolor extremo qua tingitur India Gange. Penthea tu, venerande, bipenniferürmque Lycurgum sacerilegos mactas, Tyrrhenaque mittis in aequor

! Quae occasione usus admoneam Lucretio certe hymnum Cle- anthis, quem modo attulimus, obversatum esse. (praeter hymn. hom. in Venerem vv. 1—6, quod Munro adnotat.) -

Kiesslingius «cogitaverat de prooemio Arateo (cf. Susemihlii commentationem acad. Gryphisvald. 1884 p. V). Sed conferenti mihi et sententias et formam —- Aratus enim altero schemate utitur — Cleanthis hymnus utrique exemplo fuisse videtur; cf.

Lucret. 21. quae quoniam rerum naturam sola gubernas Cleanth. 2. Ζεῦ, φύσεως ἀρχηγέ, νόμου μέτα πάντα κυβερνῶν. Lucr. 15. : ita capta lepore te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. Cleanth. 7. σοὶ δὴ πᾶς ὅδε χόσμος, ἑλισσόμενος περὶ γαῖαν, πείϑεται, ἧ κεν ἄγῃς, καὶ ἑχὼν ὑπὸ σεῖο χρατεῖται,

Lucr. 22. nec sine te quicquam dias in luminis oras exoritur. Cleanth. οὐδέ cc γίγνεται ἔργον ἐπὶ χϑονὶ σοῦ δίχ a, δαῖμον,

οὔτε χατ᾽ αἰϑέριον ϑεῖον πόλον οὔτ᾽ ἐνὶ πόντῳ, . . .

Haec divisio mundi alibi quoque invenitur, cf. hom. hymn. in Venerem 4; hymn. in Hecaten iniunctun Hesiodi theog. 413; hymn. orph. XL,2. XIV, 10. LV,4 (Abel). Ceterum Arati prooemium falsum (latine servatum cf. Maass Comment. in Aratum reliquiae p. 152) magis congruit cum Lucretiano, quam sincerum.

corpora. tu biiugum pictis insignia frenis

eolla premis lyncum .

. atque etiam hymnus in Typhonem papyri Parisinae 179 (editus ab Dietericho de hymnis Orphieis p. 46) docu- mento sit, quam usitatus fuerit hie usus.

1) χαλέω τὸν πρῶτα ϑεῶν χόσμον διέποντα τὸν ἐπουρανίων σχήΐπτρον βασίλειον ἔχοντα μεσεόντων τῶν ἄστρων Τυφῶνα δυνάστην

5 wt 2 “ μ᾿ ὩΣ , ^. ^ LÀ οἱ

τὸν ἄνω ἐπὶ τῷ στερεώματι δεινὸν ἄναχτα, χαλέω φοβερόν, τρομερὸν χαὶ φριχτὸν ἐόντα τὸν δεινόν, ἀμήχανον, μισοπόνηρον,

, [ A. e a ^s , ,

χαλέω Τυφῶν᾽ ὥραις ἀνόμοις ἀμετρήτοις, τὸν ἐπ᾽ ἀσβέστῳ βεβηχότι (βεβηχότα coni.) πυρὶ λιγείῳ, τὸν ἄνω χίονων, χάτω δὲ πάγους σχοτεεινοῦ

τὸν ἐπευχταίων Μοιρῶν βασίλειον ἔχοντα.

Similem in modum constitutus est Synesii hymn. III.

19—14,

23. 25—21.

21. σὲ μὲν ἐν πελάγει, σὲ δ᾽ ὑπὲρ νάσων, gà δ᾽. ἐν" dms(pog ...... σὲ μόχαρ μέλπω ..... col vóE us qípgt ...... σοὶ δ᾽ ἀμερίους, σοὶ δ᾽ ἀῴους σοὶ ὃ

191—197. σὺ τὸ τίλτον ἔφυς,

IV, 1—4

δ»

σὺ τὸ τιχτόμενον

σὺ τὸ φωτίζον,

σὺ τὸ λαμπόμενον,

σὺ τὸ φαινόμενον,

σὺ τὸ χρυπτόμενον .... & μὲν ἀρχομένας

σὲ δ᾽ ἀεξομένας

σὲ in versus cuiusque initio acri pronuntiatione productum

esse patet". Dieterichus. Vides unde omnino ortus sit hie sermo

est exclamantis,

σὲ Oi μεσσοίσας σὲ δὲ παυομένας — 38. σὰ γὰρ ἔργ᾽, ὦ πάτερ.

Quam formam Vergilius quoque secutus prooemium Ge- orgieon libri II conseripsit. Invocat Bacchum, legimus cogno- mina, alloeutiones, parenthesin, quae continet eausam invo- cationis:

Hactenus arvorum cultus et sidera caeli;

nunc te, Bacche, canam, nec non silvestria tecum virgulta et prolem tarde crescentis olivae.

hue, pater, o Lenaee (tuis hie omnia!) plena muneribus, tibi pampineo gravidus autumno floret ager, spumat plenis vindemia labris)

hue, pater o Lenaee, veni . . . ..

Hactenus deus sive dea in prooemio formulis sermoneque hymnorum solemnibus invocabatur; qui usus quam necessarius sit visus epicis poetis inde intellegi potest, quod homines quoque, de quibus in initio carminis verba facere poetae libet, talem in modum compellantur, quasi sint dei. Haud raro ita eius favor voluntasque petitur, cui commendatur et traditur libellus, praesertim cum sit ille homo nobilissimus: nam reges et philosophos summos post Alexandri aetatem ἃ suis ut deos cultos esse constat. Velut Theocritus hymni tormis quibusdam usus est, in carmine, quo Ptolemaeum celebrat, in XVII:

Ἔχ Διὸς ἀρχώμεσϑα xoi ἐς Δία λήγετε Μοῖσαι,

ἀϑανάτων τὸν ἄριστον ἐπὴν ἄδωμεν ἀοιδαῖς.

ἀνδρῶν δ᾽ αὖ [᾿τολεμαῖος ἐνὶ πρώτοισι λεγέσϑω

χαὶ πύματος xal μέσσος" ὃ γὰρ προφερέστερος ἀνδρῶν. 180. χαῖρε ἄναξ Πτολεμαῖε’ σέϑεν δ᾽ ἐγὼ loa xoi ἄλλων

μνήσομαι ἡμιϑέων.. ..

Huc referendum videtur prooemium tertii libri Lueretiani, quod continet hymnum in Epieurum. De quo Heinzius in comment. pag. 47 hoc iudicat: ,Ein Hymnus, wie man wohl gesagt hat, ist das Prooemium nicht; von dem Hymnus an

1) ef. Arat. 2. μεσταὶ δὲ Διὸς πᾶσαι μὲν dpotal . . . ..

τὰς A -

Venus, der das Werk eróffnet, sind die laudes, wie Lucrez selbst sie V, 3 nennt, sehr verschieden*. Quae ut non recte dieta esse appareat, exseripsi hoc pooemium inter lineas eis verbis, quae simillima in hymno primi librileguntur, appo-

sitis.

E tenebris tantis tam clarum extollere lumen qui primus potuisti inlustrans commodo vitae (illustrat. Venus ipsa queque mundum cf. I, 4. 5. 9. 10), te sequor, o Graiae gentis decus, inque tuis nunc 1,16 te sequitur ficta pedum pono pressis vestigia signis, non ita certandi cupidus quam propter amorem quod te imitari aveo; quid enim contendat hirundo cyenis, aut quidnam tremulis facere artubus haedi consimile in cursu possint et fortis equi vis? tu, pater, es rerum inventor, tu patria nobis suppeditas praecepta, tuisque ex, inclute, chartis, floriferis ut apes in saltibus omnia libant, omnia nos itidem depascimur aurea dieta, aurea, perpetua semper dignissima vita. nam simul ae ratio tua coepit vociferari 1,10. nam simulac species patefactast verna diei naturam rerum, divina mente coorta, diffugiunt animi terrores, moenia mundi L6 te fugiunt. venti discedunt, totum video per inane geri res. apparet divum numen sedesque quietae quas neque concutiunt venti nec nubila nimbis 1,6 te fugiunt nubila caeli aspergunt neque nix acri concreta pruina cana cadens violat semperque innubilus aether 1,6 te fugiunt nubila caeli integit, et large diffuso lumine rident. 1,7 tibi rident . . . . nitet diffuso lumine caelum Omnia suppeditat porro natura, neque ulla res animi pacem delibat tempore in ullo. at contra nusquam apparent Acherusia templa

--— e 4

nec tellus obstat quin omnia dispiciantur, sub pedibus quaeeumque infra per inane geruntur. his ibi me rebus quaedam divina voluptas percipit atque horror, quod sie natura tua vi I,13 perculsae corda tua vi tam manifesta patens ex omni parte retecta est.

Negari non potest de industria hymni solemnes formulas secutum esse poetam, praesertim cum minus recte indica- visse Heinzium vel inde appareat, quod Lucretius prooemio libri V plane demonstrat Epicuro deos et heroes potshaben- dos esse !).

Agedum conferamus nunc ea prooemia, in quibus po- eta eius, cui dedicatur opus, celebrandi causa hymnorum forma utitur, sive illum morem aulicum sequitur sive sperat fore ut diligentius legatur carmen. Qui usus quin Alexan- driae natus sit, ut dubitare non licet, ita epicis in carmini- bus Alexandrinae aetatis non exstat, cum aut omnino fasti- diverint poetae χυχλιχὰ ποήματα, aut priorum exemplar dili- genter secuti sint. Sed multa invenies exempla iam aevi quod vocatur Augustei, cum saepe invocaverint poetae imperatores Romanos. B

Ac primum quidem Vergilius in Georg. libro I invocat Caesarem, postquam alia numina celebravit totumque opus Maecenati dedicavit:

v. 24. tuque adeo, quem mox quae sint habitura deorum concilia incertum est, urbisne invisere, Caesar, terrarumque velis curam, et te maximus orbis auctorem frugum tempestatumque potentem accipiat cingens materna tempora myrto, an deus immensi venias maris ac tua nautae

v. 30. numina sola colant, tibi serviat ultima Thyle teque sibi generum Tethys emat omnibus undis

1) ef. Cic. d. d. nat. 1,43 ex illo caelesti Epicuri de regula et indicio volumine Epicurus deus habetur, ut Plato aliique. Sonnen- burg de Lucretii prooemiis Rh. M. 62,35 adn. 1. Usener, Epicurea p.405. Susemihl, Litt. 1,292 adn. 412.

40.

o AME τς

anne!) novom tardis sidus te mensibus addas, qua loeus Erigonen inter Chelasque sequentés panditur (ipse tibi iam bracchia contrahit ardens Scorpius et caeli iusta plus parte relinquit) — quidquid eris (nam te nec sperant Tartara regem nee tibi regnandi veniat tam dira cupido . . .) da facilem cursum atque audacibus adnue coeptis ignarosque viae mecum miseratus agrestis ingredere et vatis iam nunc adsuesce vocari. Similem in modum loquitur poeta Culicis:

1) saepissine haesitant hymnici poetae, quae provincia quodque

cognomen deo sit attribuendum. vid. Lobeckii Aglaophamum p. 401» adn. Adamium 1. c. p. 280. Wendlandium, ,hellen. róm. Kultur, p 78.

adn. 1.

cf. Hippolyti Philosoph. p. !68 D. Schn. (Reitzenstein, Poi-

mandres Lips. 1904 p. 98.)

εἴτε Κρόνου γένος εἴτε Διὸς μάχαρ

εἴτε Ρέας μεγάλας, χαῖρε «“ὧΣ- τὸ χατ-

ηφὲς ἄχουσμα Ῥέας "Act. — σὲ xa-

λοῦσι μὲν Ἀσσύριοι τριπόϑητον Ἄ-

δωνιν, ὅλῃ δὲ Αἴγυπτος "Ὄσιριν ἐπ-

ουράνιον Μηνὸς χέρας “Ἕλλη-

νος σοφία. [Ἕλληνες σοφίαν cod. corr. Wil,] Σαμόϑραχες *A&apya σε-

βάσμιον, Αἰμόνιοι Κορύβαντα καί

οἱ Φρύγες ἄλλοτε μὲν Πάπαν, ποτὲ

δὲ «ζαῦ!» νεχὺν ἢ ϑεὸν ἢ τὸν ἄχαρπον ἢ

αἴπολον T, γλοερὸν σταχὺν dur —

ϑέντα ἢ τὸν πολύχαρπος [ἦν x Cod.] ἔτιχτεν ἀ-

μύγδαλος ἀνέρα συριχτὰν. . . . .- «Av

Similiter poeta incertus Fortunam alloquitur in papyro nuper-

rime edita (Berliner Klassikertexte^ V,2 p. 143):

πολύχειρε, ποιχιλόμορφε πτανο [— —]

ϑνατοῖς συνομέστιε, παγχρατὲς Toya.

πῶς χρὴ τεὰν ἰσχύν τε δεῖξαι xai τεὰν φ[ύσιν]; τὰ μὲν ὑψιφαῇ xal σεμνὰ εἰς τεὸν ὄμ[μα — ὑπήριχας ποτὶ γᾶν νέφος ἀμφιϑηκαμένί α 'σχότιον] τὰ δὲ ραῦλα καὶ ταπεινὰ πολλάκις πτερο[Τ]{{1] εἰς ὕψος ἐξάειρας. ὦ δαῖμον μεγάλα.

πότερόν Gt χλήζωμεν Κλωϑώ κελαιν[άν,]

ἢ τὰν ταχύποτμον ᾿Ανάγχαν

3 τὰν ταχὺν ἄγγελον Ἶριν ἀϑανάτων ;

πά A ὧν γὰρ ἀρχὰν xal τέλος ἅγιον ἔχεις,

v. 24.

— 26 — 4

Et tu, eui meritis oritur fidueia chartis,

Octavi venerande, meis adlabere coeptis,

sancte puer, tibi namque camit non pagina bellum triste Jovis ponitque . . ...

hoe tibi sancte puer: memorabis et tibi certet gloria perpetuum lucens, mansura per aevum;

et tibi sede pia maneat locus et tibi sospes debita felicis memoretur vita per annos,

grata bonis luceus. sed nos ad coepta feramur.

Facete et elegantur Lucanus in prooemio Pharsal. I hymnum in Caesarem coniungit cum invocatione solemni:

v. 41. v. 44.

Caesar ... ἐπ, Te, cum statione peracta astra petes serus, praelati regia caeli exciplet gaudente polo, seu!) sceptra tenere seu te flammigeros Phoebi conscendere currus, telluremque nihil mutato sole timentem igne vago lustrare iuvet, tibi numine ab omni cedetur, iuris que tui natura relinquet quis deus esse velis, ubi regnum: ponere mundi ...

Sed mihi iam numen: nec si te pectore vates Accipio, Cirrhaea velim secreta moventem

Sollieitare deum Baechumque avertere Nysa.. Tu satis ad vires Romana in carmina dandas.

Quam sub rationem eadunt carmina epica Statii: Theb. 22. . . . Tuque, o Latiae decus addite famae,

Quem nova mature subeuntem exorsa parentis Aeternum sibi Roma capit (sequitur parenthesis)

Achill v. 14.

At tu quem longe primum stupet Itala virtus Graiaque, cui geminae florent vatumque ducumque certatim laurus — olim dolet altera vinci —

da veniam ac trepidum patere hoc sudare parumper pulvere. te longo necdum fidente paratu

molimur magnusque tibi praeludit Achilles.

1) de formula εἴτε — εἴτε iam supra diximus in p. 25 adm. 1.

um AP. ἘΞ

Quam consuetudinem poetarum siquis respiciet, fortasse Germanicum suo iure Arati prooemium hoc modo immuta- visse concedet; successit in lovis locum pater, qui rite in- vocatur:

Ab Iove principium magno deduxit Aratus. carminis. at nobis, genitor, tu maximus auctor; te veneror, tibi sacra fero doctique laboris primitias. probat ipse deum rectorque satorque. quantum etenim possent anni certissima signa qua sol ardentem Canerum rapidissimus ambit diversasque secat metas gelidi capricorni,

quave Aries et Libra aequant divortia lucis,

si non tanta quies, te praeside, puppibus aequor eultorique daret terras, procul arma silerent? Nune vacat audaces in caelum tollere vultus sideraque et mundi varios cognoscore motus, navita quid caveat; quid scitus vitet arator, quando vatem ventis aut credat semina terris. Haec ego dum Latiis conor praedicere Musis, pax tua tuque adsis nato numenque secundes!

Ceterum similem in modum Lucretius I, 29 Venerem orat, ut a Marte pacem impetret:

effice, ut interea fera moenera militiai

. per maria ac terras omnis sopita quiescant. nam tu sola!) potes tranquilla pace iuvare mortales . . .

quocum iam Maassius (Orpheus p. 198), ut nune video, contulerat hymn. hom. in Martem v. 16. ἀλλὰ σὺ ϑάρσος δὸς prixap, εἰρήνης τε μένειν à» ἀπήμοσι ϑεσμοῖς δυσμενέων προφυγόντα μόϑον χῆραάς τε βιαίους "

1) voce solus, μοῦνος abutuntur hymnorum poetae, cum fere om- nibus omnia ,sola^ ,solis* tribuunt. cf. hymn. orph. LVIILS8; LIX,11; LXL3; LXVIII, 6,10; LXIL 8; LXXIV,6; LXXXV,3; LXXXVII, 8. vide Verg. georg. I, 30 quod supra p. 24 exscripsimus, et p. 29, ubi apud Christianos invenies eandem locutionem.

*) unde cognoscitur falso bune hymnum recentioris aetatis ha- beri. cf. Maassius I. l. p. 198,

zm ow -.-. 4

Venio iam ad illa tempora, quibus post Latinum, ut ita dieam, interregnum in historia poeseos epicae — Graeca enim carmina, si sceribebantur sub Christi aetatem, at certe non jam exstant — Graeci quasi restituutur in regna Homeri, quamvis abhorreant ab eo illi Homeridae, ut utar hoe nomine, quo ut appellaretur nemo unquam epicorum non optavit. Prooemia autem carminum illius aetatis non modo reddunt formam, quam supra repperimus, sed nimii fere sunt in ser- vanda regula normaque priorum, quae qualis fuerit ab his recentioribus non minus disci posse apparet.

Proinde conferamus Oppiani Halieuticorum librum III, qui incipit ex duobus hymnis, altero in imperatorem, altero in Mereurinm:

Νῦν δ᾽ ἄγε μοι σχηπτοῦχε, παναίολα δήνεα τέχνης ἰχϑυβόλου φρόζευ xoà ἀγρευτῆρας ἀέϑλους

ϑεσμήν τ᾽ εἰνάλιον ξυμβάλλεο, τέρπεο δ᾽ οἴμῃ

ἡμετέρῃ. σοῖς μὲν γὰρ ὑπὸ σχήπτροισι ϑάλασσα

εἰλεῖται xol φῦλα Ποσειδάωνος ἐναύλων

ἔργα δὲ τοι ξύμπαντα μετ᾽ ἀνδράσι πορσύνονται. σοὶ δ᾽ ἐμὲ τερπωλήν τε χαὶ ὑμνητῆρ᾽ ἀνέηχαν

δαίμονες ἐν χιλίχεσσιν ὑφ᾽ ἝἭ. μαίοις ἀδύτοισι. ῃ

Quod poetae, qui in Cilieia natus est, ansam praebet hymni in Mercurium inserendi, id quod argumento est, quemadmodum obstricetus sibi visus sit poeta arte epica, “αὖ vel tali oecasione utatur:

"Epusía, σὺ δέ μοι πατρώιε, φέρτατε παίδων

αἰγιόχου, χέρδιστον ἐν ἀϑανάτοισι νόημα

qae ...... Mercurius rite invocatur.

Sed multo ineptius videtur, quod Oppianus in IV. libro Halieut., cum dicit de generatione piscium, solemnem hymnum in Amorem inserit. cf. v. 11:

Σχέτλι᾽ Ἔρως, δολομῆτα, ϑεῶν χάλλιστε μὲν ὄσσοις

εἰσιδέειν, ἄλγιστε ὃ᾽ ὅτε χραδίην ὀροϑύνεις...

(viginti sequentibus versibus explicatur vis Amoris.)

ΝΣ Δ Δ Ql

Caput III.

Venio iam ad aliam proprietatem quandam prooemiorum, quae quin ipsa quoque cum hymnis eohaereat equidem non dubito. Nam persaepe in prooemiis enumerantur aliquae res, praesertim si poeta ut didactieus nos docere studeat genera la- pidum, piscium, medicaminum, stellarum. Minime mirum id quidem: poeta specimen quoddam proponit rerum accurate exponendarum, indicem quendam, ut similiter primo hymno orphico dei enumerantur, qui postea singulis hymnis cele- brandi sunt. (vide pag. 35.) Sed etiam aliud reppererunt didacticij quod enumerarent, velut Oppianus in II libro Cynegeticorum catalogum venatorum antiquorum heroieorum composuit. Alia vero res multo magis mira; nam ceteri quoque epici poetae sunt mire propensi ad res paratactice enumerandas; cf. Musaei epyllii prooemium:

Εἰπέ, 0:9, χρυφίων ἐπιμάρτυρα λύχνον ὀρώτων

xai νύχιον πλωτῆρα ϑαλασσηπόρων ὑμεναίων

χαὶ γάμον ἀχλυόεντα, τὸν οὐχ ἴδεν ἄφϑιτος "Heo;

χαὶ Σηστὸν χαὶ Αβυδον ὅπῃ γάμος ἔννυχος Ἡροῦς

νηχόμενον (Dilthey: οἰχόμενον) ὃὲ Λέανδρον ὁμοῦ xal

λύχνον ἀχούω.

Res dissimillimae simpliciter voce xai annectuntur.

Idem apud Lucanum videmus. Sed hoec loco causam meam dicat Fronto (p. 157. Naber):

Unum. exempli causa poetae prohoemium commemorabo, poetae eiusdem temporis eiusdemque nominis (atque Seneca quem modo perstriuxerat); fuit aeque Annaeus. Is initio carminis sui septem primis versibus nihil aliud quam bella

— 80 — «

plus quam civilia interpretatus est. Nu[ne hoe] replicet quot sententiis? ,iusque datum sceleri: una sententia est: ,in sua victriei conversum viscera dextra populum*, iam haec altera est: ,cognatasque acies*: tertia haec erit: ,,in commune nefas**: quartam numerat: Infestisque obvia signis. [Apel]at quoque quintam: Signis pares aquilas: Sexta haec Herculis aerumna: Et pila minantia pilis: Septima: de Aia- cis scuto corium. Annaee, quis finis erit?

Aut si nullus finis nec modus servandus est, quur non addis et similes lituos? Addas licet ,et carmina nota tu- barum*? Sed et loricas et conos et enses et balteos et omuem armorum supellectilem sequere.'* -

Videmus Frontonem in Lucano eandem consuetudinem castigantem, quam in Musaeo invenimus. Frontoni con- cedemus Lucanum similiter ac Senecam morem turpissimum rhetorum sequi, qui eandem sententiam milliens alio atque alio amietu indutam referant. Sed favisse huie usui morem epiceum quendam persuasum habeo. Fortasse haec quoque prooemia huc referenda sunt:

,Fortunam Priami cantabo et nobile bellum" (poeta cyelieus, qui ab Horatio in artis poeticae vv.-135 sqq. similiter reprehenditur ac Lucanus a Frontone; cf. Kiess- lingium-Heinzium ac hune locum).

Aeneidos: Arma virumque cano. Oppianus in Hal. L1 ter eandem rem exponit:

"Eüvg4 tot πόντοιο πολυσπερέας τε φάλαγγας

παντοίων νεπόδων, πλωτὸν γένος ᾿Αμφιτρίτης,

ἐξέβέώ PEPPER:

1) Fortasse, si huius usus reminisceris, minus offendes in prooe- mio quodam Claudiani, quod praemittit epyllio de raptu Pros. lib. I. Ubi legitur:

Inferni raptoris equos, afflataque curru Sidera Taenario, caligantesque profundae Junonis thalamos audaci promere cantu. Mens congesta iubet. Nonne vides poetam illo usu obstrictum quasi discerpere fabulam et singulatim enumerare substantiva? Quid mirum si ipse quasi con- scius legis epicae sano iudicio se ,congesturum esse" tenoro narrati-

— A cu

Persaepe epiei non ponunt nomen ipsum eius, quem

celebrant, sed fabulam adumbrant, velut ἄνδρα μοι ἔννεπε et quae sequ. χλέα φωτῶν μνήσομαι Apoll. Rh. Arg, Ll.

Valerius Flaeeus Argonautica hisce verbis incipit: Prima deum magnis canimus freta pervia natis fatidicamque ratem 1) Sceythiei quae Phasidos oras ausa sequi... .;

non dicit de personis nisi dativo usus ,natis*

Iliadis prooemium ipsum quoque in hoe genus cadere nemo non videt. Nescio au cum hisce rebus conferendus sit preeantium mos nominis ipsius vitandi divini; eumulantur enim interdum cognomina, priusquam vates nomen ipsum numinis effari ausit?); cf. hymn. orph. II (Abel) in Eileithyiam:

KA30 μοι, ὦ πολύσεμνε ὃΞά, πολυώνυμε 5) δαῖμον, ὠδίνων ἐπαρωγέ, λεχῶν ἡδεῖα πρόσοψι, ϑηλειῶν — μόνη φιλόπαις.. .. v. 6. ἣ κατέχεις οἴχους πάντων ϑαλίαις τε ndis λυσίζων᾽, ἀφανής... . .. v. 9. Εἰλείϑυια, λύουσα πόνους δειναῖς ἐν ἀνάγχαις. μούνην γάρ σε καλοῦσιν λεχοί, ψυχῆς ἀνάπαυμα. ἐν γάρ σοι τοχετῶν λαϑιχηδέες εἰσιν avid Ἄρτεμις Εἰλείϑυια, χαὶ ἢ σεμνὴ [ροϑυραία.

Quin etiam, quae non cecinerunt, enumeraverunt per- saepe poetae in prooemiis; velut:

Verg. georg. IIL,3: cetera! 207 25 omnia jam volgata: quis aut Eurysthea durum aut inlaudati nescit Busiridis aras? quoi non dictus Hylas puer et Latonia Delos

onis illa frusta dilacerata profitetur ? Sed utcumque res se habet, neque Birtius neque alius ad hunc locum probabiliora prompsisse mihi videtur.

1) Nim μὲν οὖν οἱ πρόσϑεν ἐπιχλείουσιν ἀοιδοί, Apoll. Rh. 1,18.

3) de hoc more aliarum quoque gentium exempla large collegit Maassius Orph. p. 69 8qq.

8) de πολυωνυμία vide p. 833 med.

— 32 — d

Hippodameque umeroque Pelops insignis eburno, acer equis? .. .'.

Sensus similis ac Choerili prooemii:

νῦν δ᾽ ὅτε πᾶντα δέδασται. . . . . . de quo supre disputatum est!).

Sequitur Aetnae carminis quod inscribitur auctor, qui diligenter exponit in prooemio quas fabulas de Aetna vul- gatas non sit dicturus.

Oppianus denique in prooemio libri I Cynegeticorum sese colloquentem fingit cum Diana de rebus non eantandis. Idem in eodem prooemio enumerat modos falsos venandi. (vers. 50 sqq.)

In earmine Sulpiciae (Persius-Iuv. ed. Jahn-Buecheler p. 223) enumerantur metra:

Musa quibus numeris heroas et arma frequentas,

fabellam permitte mihi detexere paucis,

nam tibi secessi, tecum penetrale retractans

consilium. quare nec carmine curro Phalaeco,

nec trimetro iambo, nec qui pede fractus eodem

fortiter irasci discit duce Clazomenio;

cetera quin etiam quot denique milia lusi -

primaque Romanus docui contendere Graiis

et salibus variare novis, constanter omitto,

teque, quibus princeps et facundissima calles,

aggredior. precibus descende clientis et audi.

Quo loco conferatur prooemium Persii satir. V?), ubi invenies et hanc praeteritionem, ut utar verbo rhetorico, et invocationem eius hominis v. 21 ss, ad quem scribit poeta, formulis hymnorum facete expressam ; utitur poeta loeis Hesiodeis et Homericis, Il. II 489. Sed iam satis apparet res maxime varias in prooemiis enumerari. Unde fluxisse putamus hunc usum mentione dignissimum? Ut aliae proprietates, hane

1) Idem Vergilius similem in modum in ecloga sexta res, quas Cornelius Gallus cantavit, enumerat. cf. Skutsch, Vergils Frühzeit I p. 50.

?) de hoc specimine quodam prooemii benigne me docuit, Wend- landius.

quoque ad hymnorum sermonem revocandam esse facile de- monstratur. Ac primum quidem iam antiquis temporibus cumulantur cognomina deorum, quam formam hymnorum simplieissimam et primigeniam apud omnes gentes fuisse large ac dilucide demonstravit Maassius l. e, p. 126. Iam multa leguntur cognomina in hymn. hom. III. in Mercurium v. 18: xai τότ᾽ ἐγείνατο παῖδα πολύτροπον αἱμυλομήτην ληιστῆρ᾽ ἐλατῆρα βοῶν, ἡγήτορ᾽ ὀνείρων, νυχτὸς ὀπωπητῆρα, πυληδόχον, ὃς. . . .. viginti cumulantur in hym. hom. VIII in Martem, quem inter homericos esse numerandum suo iure censet Maassius l. 1. p. 198. Hymni vero anonymi in Bacchum et Apollinem (Abel Orph. p. 284) nihil sunt nisi cognomina novem et nonaginta!) ordine litterarum instructa. Laurentius denique Lydus (de mensibus p. 118,16 Wuensceh)?) nobis tradit: ἐν τοῖς ὕμνοις ἐγγὺς τριαχοσίοις ὀνόμασιν εὑρίχομεν χαλουμένην τὴν Ἀφροδίτην. Quocum conferatur Ovid. met. IV, 11, ubi bene apparet, quae sit causa huius πολυωνυμίας quae dicitur: 'Turaque dant, Baeehumque vocant Bromiumque Ly- accumque ignigenamque satumque iterum solumve bimatrem. additur his Nyseus indetonsusqne Thyoneus, et cum Lenaeo genialis eonsitor uvae, Nycteliusque Eleleusque parens et Iacchus et Euhan et quae praeterea per Graias plurima gentes nomina, Liber, habes?). tibi enim . .. ... quem usum Christianos in suis liturgiis habuisse multis exemplis Maassius p. 197 demonstrat. Hoc addo eam quoque formam litaniarum sive hymnorum, in quibus sententiae

1) mirum in modum congruit numerus eum precationibus Arabum et Indorum. «ef. Maass l. 1. p. 200 adn. 51: ,Der muslimische Rosen- kranz besteht aus 99 Kügelchen, deren jedes einem der Epitheta Allahs entspricht.*

3) Lobeck Aglaoph. 1.401.

*) .nomina numinibus ex officiis constat imposita*. Serv. ad Verg. georg. 1,21 (Thilo p. 137).

— Lue

relativae sive epitheta apposita asseruntur, ad Graecorum liymnorum exemplar revocandam esse. cf. hymn. magie. V,10 Abel. (Orph. pag. 293):

Tuwupóvr τε Μέγαιρα καὶ ᾿Αλληχώ, πολύμορφε,

ἢ χέρας ὁπλίζουσα χελαιναῖς λαμπάσι δειναῖς, ἢ φοβερῶν ὀφίων χαίτην σείουσα μετώποις.

ἢ ταύρων μύχημάα χατὰ στομάτων ἀνιεῖσα,

ἢ νηδὺν φολίσιν πεπυχασμένη ἑρπυστήρων.. ..

Imprimis enim eis numerationibus vim magieam inesse credebant homines, quae pari initio inter se connectuntur: cf. hymn. magic. L9 Abel: sexies ponitur verbum ὀρχίζω vv. 9—15, ter vv. 28— 80.

De voce oí decies repetita vide supra p. 34.

Venio iam ad longe aliud genus hymnorum, quod ipsum quoque hue quadrare. apertum est. Interdum enim non unus deus invocatur, sed omnes nomine alloquitur vates. Talem hymnum nobis servavit Stobaeus ecl. 1,1, 31 (S. 3Ia Waclis- muth)

Poetae ignoti*

ἩἭραχλέους χρατεροῦ, ὃς γᾶν ἐχάϑαρεν ἅπασαν -

πετροβάτα τε ϑεοῦ. [Πανὸς νομίο!» βρυάχτα,

ϑείω ἰατῆρος τ᾽ ᾿Ασχληπιοῦ ὀλβιοδώτα,

πρεσβίστας τε ϑεᾶς “Ὑγιξίας μειλιχοδώρου,

ναυσί τ᾽ ἐπ’ ὠχυπόροισι Δχοσχηύρων ἐπιφαντᾶν,

Κουρήτων V, οἱ ματρὶ Διὸς "Pea. ἐντὶ πάρεδροι,

χαὶ Χαρίτων μεμνᾷσϑαι ἐν ἔργῳ παντὶ μέγιστον,

ἠδὲ Χρύνου παίδων Ὥρᾶν, αἱ πάντα φύοντι,

Νυμφᾶν τ᾽ οὐρειᾶν, αἱ νάματα wA ἐφέποντι.

ὑμνέωμες μάχαρας, Μοῦσαι Διὸς ἔχγονοι ἀφϑίτοις ἀοιδαῖς 1).

Confer etiam hymn. hom. XIV in matrem dearum:

χαὶ σὺ μὲν οὕτω χαῖρε ϑεαί Ü'duax πᾶσαι ἀοιδῇ

Quod genus hymnorum legimus in Hesiodi theog. prooem. v. 11, apud Oppianum Hal. IIL,17, apud Vergilium Georg. L,21,

5 Ultimum versum ab editoribus a ceteris separatum coniunxit cum antecedentibus Wilamowitzius (Timotheos, Die Perser p. 91 adn. 2,) cui videtur hoc prooemium citharodicum,

s DAS ——

quem ad locum Servius nobis tradit, unde fluxerit usus, de quo verba faeimus: (Thilo p. 131): &dique deaeque ommes*: post specialem invocationem transit ad. generalitatem, ne quod numen praetereat, more pontificum, quos ritu veteri in omnibus sacris post speciales deos, (per) quos ad ipsum sacrum, quod fiebat, necesse erat imvocari, generaliter omnia numina invo- cabantur ! ).

Admoneam breviter de Orph. Argonaut. prooem., ubi v. T enarratur, quae numina colenda instituerit quotque can- taverit Orpheus, quem a Christianis τῆς πολυϑεότητος πρῶτον διδάσχαλον appellatum esse Lobeckius Aglaoph. 1,488 docet. Haee quoque species hymnorum apud Christianos invenitur qui decantare solebant — apud catholicos hodie quoque solent — litanias ,in ommes sanctos atque horum similia.

Quae cum ita sint, nescio an prisea forma epicorum carminum, theogoniarum, genealogiarum similem in modum constituta fuerit; id quod de Eoeis?) quae vocantur constat; ut jam verisimile videri possit, hane vim Musarum invocati- onibus olim fuisse, ut adiuvaretur poetae memoria, ne quid oblivisceeretur rerum enarrandarum; an putabimus frustra vates Mnemosynae filias Musas Μελέτην, Μνήμην, ᾿Αοιδήν 5) appellasse, ut iam scriptum legimus apud Hesiod. theog. vv. 54.915, hom. hymn. in Mercurium v. 429?

Quam ad rem bene quadrat, quod mediis quoque in carminibus cum omnino ante res magnas describendas tum saepissime ante enumerationem quandam Musas denuo invo- cantur, ut confirment memoriam poetae. Velut Hom. Iliad. B. 484:

ἔσπετε νῦν μοι Μοῦσαι ᾿Ολύμπια δώματ᾽ ἔχουσαι, ὑμεῖς γὰρ ϑεαί ἐστε πάρεστέ τε ἴστε τε πάντα

1) οἵ, formulas iurantium :

ópvopt τοὺς ϑεοὺς πάντας καὶ ἁπάσας (Rehdantzii ind. ad. Dem. 11,28 sqq.

3) Hermesianacti enumcranti puellas feminasque a poetis celebratas hanc formam obversatam esse puto: Athen. XIIL597 ἢ ἴην μὲν φίλος vióe .. .. . quamquam falso putavit Ἢ οίην fuisse puellam, (v. 24), cuius erroris ipse auctor fuisse non videtur. vide Skutsch 1, l. p. 50.

*) Pausan. 1X,29. 2.

s- ae um

ἡμεῖς δὲ χλέος οἷον ἀχόυομεν οὐδέ τι ἴδμεν, οἵτινες ἡγεμόνες Δαναῶν χαὶ χοίρανοι ἦσαν. πληϑὺν δ᾽ οὐχ ἄν ἐγὼ μυϑήσομαι οὐδ᾽ ὀνομήνω

οὐδ᾽ εἴ μοι δέχα μὲν γλῶσσαι, δέχα δὲ στόματ᾽ εἶεν, φωνὴ δ᾽ ἄρρηχτος, χάλχεον δέ μοι Trop ἐνείη,

εἰ μὴ Θλυμπιάδες, Μοῦσαι, Διὸς αἰγιόχοιο ϑυγατέρες, μν ησαίαϑ᾽, ὅσοι ὑπὸ Ἴλιον ἦλϑον"

Imitati sunt hunc locum: Verg. Georg. II versibus 42 sq. non ego cuncta meis amplecti versibus opto . .. non mihi si linguae centum sint oraque centum ferrea vox.

cf. etiam Persii sat. V,l. vide supra p. 32.

Praeterea Nonnus Dionys. XIIL,43.

... εἴπατε Μοῦσαι, οὐ γὰρ ἐγὼ τόσα φῦλα δέχα γλώσσῃσιν ἀείσω οὐδὲ δέχα στομάτεσσι, χέων χαλχόϑροον ἠχώ, ὁππόσα βάχχος ἄγειρε δορυσσόος, ἀλλὰ λιγαίνων ἡγεμόνας xai Ὅμηρον ἀοσσητῆρα χαλέσσω εὐεπίης ὅχον ὅρμον, ἐπεὶ nicis ἀλῆται πλαγχτοσύνης χαλέουσιν ἀρηγόνα χυανοχαίτην. πρῶτα μὲν PTS ἀξ.

Idem XIV,15 pugnantes enumeraturus: ἀλλὰ μετὰ βροτέην προμάχων ἡρωίδα φύτλην χαὶ στρατιὴν ζαϑέην με διδάξατε, bes ὀμφαί. πρῶτα μὲν &x Λήμνοιο. ....

Iam Apollonius Rhodius hunc morem secutus scripsit

1,20: νῦν dy ἐγὼ γενεήν τε xal οὔνομα μυϑησαίμην ἡρώων, δολιχῆς τε πόρους ἅλός, ὅσσα τ᾽ ἔρεξαν πλαζέμενοι. Μοῦσαι δ᾽ ὑποφήτορες εἶεν ἀοιδῆς. πρῶτά νυν ᾿Ορφῆος μνησώμεϑα. .΄. ..

Simili de causa Quintus Smyrnaeus XII, 306 Musas invocat.

Longum denique est ostendere, quot locis in fine prooemiorum expositio fiat verbis ὅσσους, ὅσσα, quotque locis narratio sive caput incipiat verbis πρῶτον, πρώτιστα, primum; quae omnia cum consuetudine enumerandi consentire apparet.

Vita.

Natus sum Julius Augustus Henricus Stenzel die IX. mensis Februarii anni 1883 Vratislaviae, patre J'ulio matre Hadwiga e gente Lagler. Fidei addictus sum ca- tholieae. Litterarum elementis imbutus per novem annos gymnasium Vratislaviense, quod a nomine regis Guilelmi appellatur frequentavi. Anno 1902 maturitatis testimonium adeptus in universitate Leopoldina Vratislaviensi studiis archaeologicis historicis philologicis philosophicis incubui. Docuerunt me viri doctissimi:

Baumgartner, | Cichorius, | Ebbinghaus, Foerster, Freudenthal, Hoffmann, Jacoby, Koch, Kuehnemann, Norden, Semrau, Skutsch, Wendland, Wuensch.

Seminariorum archaeologici historiei, philologici, philo- sophici, psychologici sodalis ordinarius fui moderantibus Baumgartnero, Cichorio, Ebbinghausio, Foerstero, Freudenthalio Kuehnemannio, Nordeno, Skutschio, Wendlando, quibus omnibus gratiam iustam habeo semper- que habebo. Hoc loco Felici Jacoby, qui huius libelli concipiendi auctor erat, et Wendlandio, qui in con- ficiendo hoc opusculo consilio et opera benigne me adiuvit, debitas gratias ago.

Autumno anni 1907 examen pro facultate docendi sustinui Deinde seminarii paedagogiei cum gymnasio regio Bytomiensi coniuncti sodalis eram, cum die IX. Februarii ad gymnasiam Vratislaviense regis Guilelmi ablegatus sum, ubi hodie quoque praeceptoribus, qui olim me docuerunt, collegis gaudeo.

( ὧ t , Mb ipis Mo MT o Mte ἕῳ ida U siga cuomboslaisn V DERI dsge. d ' a. vos. uttsibbe ἰοἰ ᾿ανθμαβιβϑηῃ ud ; somma (cer aoq cdimdans νον NI- ^ ἐστον sr291. niigpen.. cip. 4 REND P: " gtutaqoqudeol-aslathit o Mug Ey! NIA, εὐ δὶ » f εἰ νυ εὑ V. ΠΥ dorem ἢ ἰωύσηο idunt eisigelelidq Sors s MW nares "9 δὰ ἵ εἰ φρο ἢ DAE ἈΠΕ πὶ τ ἀν ΡΝ τατον πὴ QUivsnli «(πλἘ oH (rev et MS ,daatuxg ard ino. ui adap West P τες χῆων! . :aliq ΡΤ Judd ipia sad iaenbegt. igi aniio salas ἢ 01532129 1. odvaead y ai dd iof: δ ἤοε Hd ge ba e uod a a a d, -190:525.926/url quels qrgidety σύνεσιν. Ὁ ἐμ} oeaiod wp oct d eed do es vans ot -9ro Ch) A Durssp b eM uda Airegiba. sn, , "pera οἷν iw reg. ibasonh. sbeldpokh s 070 AORTA ἢ this oi*&carpa mu^ infgouebutq eee ἡπαντή πιὰ, ΧΕ ΡΜ, ταῦρον Mrd MURouR. di utm ei nasodi κελμ δι! Ὁ. iw μιν! Mn: PM. 30) alo dips diligis JM xd τα vrerbpdis vus Simi As. pA νῶν fickomares ὁ invocat. $ o Lonzuup dene eU QUESTI, quet ^ purement exyotitie "t, vifa jeep aufmilio dito ἄχει ipiis pad ἐμῷ omaia eum eunti jme «i4 urat

LI

- w-

^