Gass 1°/H/0

Book

t U>- ^

,vw\nnnnnAnn/w\n/i/inww\n^

BIBLIOTHECA

SCRIPTORUM GRAECORUM ET ROMANORUM < TEUBNERIANA. 1

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBRI SEX.

RECOGNOVIT

IAGOBUS BERNAYSIUS.

&

0

1AAAAAAAA.

mAAAAAAAAnAAAAAAnAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAy

*

,^°.

T. LICRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER PRIMIS.

Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas , alma Venus , caeli subter labentia signa quae mare navigerum , quae terras frugiferentis concelebras , per te quoniam genus omne ammantimi 5 concipitur visitque exortum lumina solis. te , dea , te fugiunt venti , te nubila caeli adventumque tuum , tibi suavis daedala tellus summittit flores , tibi rident aequora ponti placatumque nitet diffuso lumine caelum.

10 nam simul ac species patefactast verna diei et reserata viget genitabilis aura favoni , aèriae primum volucres te , diva , tuumque signiiìcant initum perculsae corda tua vi. inde ferae pecudes persultant pabula laeta

15 et rapidos tranant amnis : ita capta lepore

te sequitur cupide quo quamque inducere pergis. denique per maria ac montis fluviosque rapacis frondiferasque domos avium camposque virentis omnibus incutiens blandum per pectora amorem

20 efficis ut cupide generatim saecla propagent. quae quoniam rerum naturam sola gubernas, ne e sine te quicquam dias in luminis oras exoritur neque fìt laetum neque amabile quicquam , te sociam studeo scribendis versibus esse ,

25 quos ego de rerum natura pangere conor

Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni omnibus ornatum voluisti excellere rebus.

LrCRETR-S. 1

I

quo magis aeternum da dictis , diva , leporera. effìce ut interea fera moenera militiai

30 per maria ac terras omnis sopita quiescant : nani tu sola potes tranquilla pace iuvare mortalis , quoniam belli fera moenera Mavors armipotens regit, in gremium qui saepe tuum se reicit aeterno devictus vulnere amoris ,

35 atque ita suspiciens , tereti cervice reposta, pascit amore avidos , inhians in te , dea, visus , eque tuo pendet resupini spiritus ore. hunc tu, diva, tuo recubantem corpore sancto circum fusa super, suavis ex ore loquellas

40 funde petens placidam Romanis , incluta , pacem : nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo possumus aequo animo nec Menimi clara propago talibus in rebus communi desse saluti, [omnis enim per se divum natura necessest

45 immortali aevo summa cum pace fruatur semota ab nostris rebus seiunctaque longe nam privata dolore omni privata periclis ipsa suis pollens opibus nihil indiga nostri nec bene promeritis capitur nec tangitur ira]

50 quod super est, vacuas auris animumque sagacem semotum a curis adhibe veram ad rationem; ne mea dona tibi studio disposta fideli, intellecta prius quam sint, contempta relinquas. nani tibi de summa caeli ratione deumque

55 disserere incipiam , et rerum primordia pandam , unde omnis natura creet res , auctet, alatque, quove eadem rursum natura perempta resolvat; quae nos materiem et genitalia corpora rebus reddunda in ratione vocare et semina rerum

60 appellare suèmus et haec eadem usurpare corpora prima , quod ex illis sunt omnia primis. Humana ante oculos foede cum vita iaceret

I

in terris oppressa gravi sub religione , quae caput a caeli regionibus ostendebat

65 horribili super aspectu mortalibus instans, primum Graius homo mortalis tendere contra est oculos ausus primusque obsistere contra; quem neque fana deum nec fulmina nec minitanti murmure compressit caelum , sed eo magis acrem

70 inritat animi virtutem , efFringere ut arta naturae primus portarum claustra cupiret. ergo vivida vis animi pervicit , et extra processit longe flammantia moenia mundi atque omne immensum peragravit mente animoque;

75 unde refert nobis Victor quid possit oriri , quid nequeat , finita potestas denique cuique qua nam sit ratione atque alte terminus haerens. quare religio pedibus subiecta vicissim opteritur , nos exaequat Victoria caelo.

80 Illud in his rebus vereor , ne forte rearis inpia te rationis inire elementa viamque indugredi sceleris. quod contra saepius Illa religio peperit scelerosa atque impia facta. Aulide quo pacto Triviai virginis aram

85 Iphianassai turparunt sanguine foede ductores Danaum delecti, prima virorum. cui simul infula virgineos circum data comptus ex utraque pari malaruni parte profusast , et maestum simul ante aras adstare parentem

90 sensit , et hunc propter ferrum celare ministros , aspectuque suo lacrimas effundere civis , muta metu terram genibus summissa petebat : nec miserae prodesse in tali tempore quibat quod patrio princeps donarat nomine regem :

95 nam sublata virum manibus tremibundaque ad aras deductast, non ut sollemni more sacrorum perfecto posset claro comitari Hymenaeo> sed casta inceste , nubendi tempore in ipso , hostia concideret mactatu maestà parentis , 100 exitus ut classi felix faustusque daretur.

1*

ì I

tantum religio potuit suadere malorum'.

Tutemet a nobis iam quovis tempore vatum terriloquis victus dictis desciscere quaeres. quippe etenim quam multa tibi iam fìngere possunt

105 somnia, quae vitae rationes vertere possint fortunasque tuas omnis turbare timore ! et merito : nani si certam finem esse viderent aferumnarum homines , aliqua ratione valerent religionibus atque minis obsistere vatum :

110 nunc ratio nulla est restandi , nulla facultas , aeternas quoniam poenas in morte timendumst. ignoratur enim quae sit natura animai , nata sit, an contra nascentibus insinuetur, et simul intereat nobiscum morte dirempta,

115 an tenebras Orci visat vastasque lacunas , an pecudes alias divinitus insinuet se , Ennius ut noster cecinit , qui primus amoeno detulit ex Helicone perenni fronde coronam , per gentis Italas hominum quae clara clueret ;

120 etsi praeterea tamen esse Acherusia tempia Ennius aeternis exponit versibus edens , quo neque permaneant animae neque corpora nostra , sed quaedam simulacra modis pallentia miris-; unde sibi exortam semper florentis Homeri

125 commemorat speciem lacrimas effundere salsas coepisse et rerum naturam expandere dictis. qua propter bene cum superis de rebus habenda nobis est ratio , solis lunaeque meatus qua fiant ratione , et qua vi quaeque gerantur

130 in terris , tura cum primis ratione sagaci

unde anima atque animi constet natura videndum , et quae res nobis vigilantibus obvia mentes terrifìcet morbo adfectis somnoque sepultis , cernere uti videamur eos audireque coram ,

135 morte obita quorum tellus amplectitur ossa.

Nec me animi fallit Graiorum obscura reperta difficile inlustrare Latinis versibus esse , multa novis verbis praesertim cum sit agendum

I

propter egestatem linguae et rerum novitatem :

140 sed tua me virtus tamen et sperata voluptas suavis amicitiae quemvis sufferre laborem suadet et inducit noctes vigilare serenas, quaerentem dictis quibus et quo Carmine demum clara tuae possim praepandere lumina menti ,

145 res quibus occultas penitus convisere possis.

Hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest non radii solis neque lucida tela diei discutiant, sed naturae species ratioque. principium cuius bine nobis exordia sumet,

150 nullam rem e nilo gigni divinitus umquam. quippe ita formido mortalis continet omnis , quod multa in terris fieri caeloque tuentur , quorum operum causas nulla ratione videre possunt ac fieri divino numine rentur.

155 quas ob res ubi viderimus nil posse creari de nilo , tum quod sequimur iam rectius inde perspiciemus , et unde queat res quaeque creari et quo quaeque modo fiant opera sine divom. Nani si de nilo fìerent , ex omnibu' rebus

160 omne genus nasci posset, nil semine egeret. e mare primum homines , e terra posset oriri squamigerum genus et volucres erumpere caelo: armenta atque aliae pecudes , genus omne ferarum , incerto partii eulta ac deserta tenerent :

165 nec fructus idem arboribus constare solerent , sedmutarentur, ferre omnes omnia possent. quippe , ubi non essent genitalia corpora cinque , qui posset mater rebus consistere certa? at mine seminibus quia certis quaeque creantur,

170 inde enascitur atque oras in luminis exit, materies ubi inest cuiusque et corpora prima: atque hac re nequeunt ex omnibus omnia gigni, quod certis in rebus inest secreta facultas. praeterea cur vere rosam , frumenta calore ,

175 vites autumno fundi suadente videmus ,

si non , certa suo quia tempore semina rerum

6

cimi confluxerunt , patefìt quod cumque creatur , dum tempestates adsunt et vivida tellus tuto res teneras effert in luminis oras?

180 quod si de nilo fierent, subito exorerentur incerto spatio atque alienis partibus anni ; quippe ubi nulla forent primordia, quae genitali concilio possent arceri tempore iniquo, nec porro augendis rebus spatio foret usus ,

185 seminis ad coitum , si e nilo crescere possent : nani fierent iuvenes subito ex infantibu' parvis , e terraque exorta repente arbusta salirent. quorum nil fieri manifestum est , omnia quando paulatim crescunt, ut par est semine certo

190 crescere, resque genus servant; ut noscere possis quicque sua de materia grandescere alique. huc accedit uti sine certis imbribus anni laetificos nequeat fetus submittere tellus , nec porro secreta cibo natura animantum

195 propagare genus possit vitamque tueri ; ut potius multis communia corpora rebus multa putes esse , ut verbis dementa videmus , quam sine principiis ullam rem existere posse, denique cur homines tantos natura parare

200 non potuit, pedibus qui pontum per vada possent transire et magnos manibus divellere montis multaque vivendo vitalia vincere saecla, si non , materies quia rebus reddita certast gignundis, e qua constat quid possit oriri?

205 nil igitur fieri de nilo posse fatendumst ,

semine quando opus est rebus , quo quaeque creatae aèris in teneras possint proferrier auras. postremo quoniam incultis praestare videmus eulta loca et manibus melioris reddere fetus ,

210 esse videlicet in terris primordia rerum , quae nos fecundas vertentes vomere glebas terraique solum subigentes cimus ad ortus : quod si nulla forent , nostro sine quaeque labore sponte sua multo fieri meliora videres.

I

215 Huc accedit uti quicque in sua corpora rursum dissoluat natura neque ad nilum interemat res. nam siquid mortale e cunctis partibus esset , ex oculis res quaeque repente erepta periret: nulla vi foret usus enim , quae partibus eius

220 discidium parere et nexus exsolvere posset.

quodnunc, aeterno quia Constant semine quaeque, donec vis obiit, quae res diverberet ictu aut intus penetret per inania dissoluatque , nullius exitium patitur natura videri.

225 praeterea quae cumque vetustate amovet aetas , si penitus peremit consumens materiem omnem , linde animale genus generatim in lumina vitae redducit Venus , aut redductum daedala tellus unde alit atque auget generatim pabula praebens?

230 unde mare ingenui fontes externaque large (lumina suppeditant? unde aether sidera pascit? omnia enim debet, mortali corpore quae sunt, infinita aetas consumpse ante acta diesque. quod si in eo spatio atque ante acta aetate fuere

235 e quibus haec rerum consistit summa refecta, inmortali sunt natura praedita certe , haut igitur possunt ad nilum quaeque reverti. denique res omnis eadem vis causaque volgo conficeret , nisi materies aeterna teneret ,

240 inter se nexu minus aut magis indupedita : tactus enim leti satis esset causa profecto ; quippe , ubi nulla forent aeterno corpore , quorum contextum vis deberet dissolvere quaeque. at nunc , inter se quia nexus principiorum

245 dissimiles Constant aeternaque materies est , incolumi remanent res corpore , dum satis acris vis obeat prò textura cuiusque reperta. haud igitur redit ad nilum res ulla , sed omnes discidio redeunt in corpora materiai.

250 postremo pereunt imbres , ubi eos pater aether in gremium matris terrai praecipitavit : at nitidae surgunt fruge-s , ramique virescunt

8 I

arboribus, crescunt ipsae fetuque gravantur: hinc alitar porro nostrum genus atque ferarum:

255 hinc laetas urbes pueris florere videmus ,

frondiferasque novis avibus canere undique silvas : hinc fessae pecudes pingui per pabula laeta corpora deponunt, et candens lacteus umor uberibus manat distentis : hinc nova proles

260 artubus infirmis teneras lasciva per herbas ludit lacte mero mentes perculsa novellas. haud igitur penitus pereunt quaecumque videntur; quando alid ex alio reficit natura, nec ullam rem gigni patitur , nisi morte adiuta aliena.

265 Nunc age , res quoniam docui non posse creari de nilo neque item genitas ad nil revocari, ne qua forte tamen coeptes diffìdere dictis , quod nequeunt oculis rerum primordia cerni , accipe praeterea quae corpora tute necessest

270 confìteare esse in rebus nec posse videri. principio venti vis verberat incita pontum ingentisque ruit navis et nubila differì , interdum rapido percurrens turbine campos arboribus magnis sternit montisque supremos

275 silvifragis vexat flabris : ita perfurit acri

cum fremitu saevitque minaci murmure ventus. sunt igitur venti, nimirum, corpora caeca, quae mare , quae terras , quae denique nubila caeli verrunt ac subito vexantia turbine raptant,

280 nec ratione fluunt alia stragemque propagant , et cum mollis aquae fertur natura repente flumine abundanti , quam largis imbribus auget montibus ex altis magnus decursus aquai, fragmina coniciens silvarum arbustaque tota,

285 nec validi possunt pontes venientis aquai

vim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri molibus incurrit , validis cum viribus , amnis , dat sonitu magno stragem , volvitque sub undis grandia saxa, ruunt quae quidquid fluctibus obstat.

290 sic igitur debent venti quoque flamina ferri,

I

quae veluti validum cum flumen procubuere quam libet in partem , trudunt res ante ruuntque impetibus crebris , interdum vertice torto corripiunt rapideque rotanti turbine portant.

295 quare etiam atque etiam sunt venti corpora eaeca, quandoquidem factis et moribus aemula magnis amnibus inveniuntur, aperto corpore qui sunt. tum porro varios rerum sentimus odores , nec tamen ad naris venientis cernimus umquam,

300 nec calidos aestus tuimur, nec frigora quimus usurpare oculis , nec voces cernere suemus ; quae tamen omnia corporea constare necessest natura, quoniam sensus inpellere possunt: tangere enim et tangi, nisi corpus , nulla potest res.

305 denique fluctifrago suspensae in litore vestes uvescunt, eaedem dispansae in sole serescunt. at neque quo pacto persederit umor aquai visumst , nec rursum quo pacto fugerit aestu. in parvas igitur partis dispergitur umor,

310 quas oculi nulla possunt ratione videre. quin etiam multis solis redeuntibus annis anulus in digito subter tenuatur habendo , stilicidi casus lapidem cavat, uncus aratri ferreus occulte decrescit vomer in arvis ,

315 strataque iam volgi pedibus detrita viarum saxea conspicimus: tum, portas propter, aèna signa manus dextras ostendunt adtenuari saepe salutantum tactu praeterque meantum. haec igitur minili , cum sint detrita, videmus :

320 sed quae corpora decedant in tempore quoque , invida praeclusit spatium natura videndi. postremo quaecumque dies naturaque rebus paulatim tribuit, moderatim crescere cogens, nulla potest oculorum acies contenta tueri ,

325 nec porro quaecumque aevo macieque senescunt : nec , mare quae inpendent , vesco sale saxa peresa quid quoque amittant in tempore cernere possis. corporibus caecis igitur natura gerit res.

10 I

Nec tamen undique corporea stipata tenentur

330 omnia natura: namque est in rebus inane, quod tibi cognosse in multis erit utile rebus i nec sinet errantem dubitare et quaerere semper de summa rerum et nostris diffidere dictis. [quapropter locus est intactus inane vacansque]

335 quod si non esset , nulla ratione moveri

res possent: namque offìcium quod corporis exstat, officere atque obstare, id in omni tempore adesset omnibus : haud igitur quicquam procedere posset , principium quoniam cedendi nulla daret res.

340 at nunc per maria ac terras sublimaque caeli multa modis multis varia ratione moveri cernimus ante oculos; quae , si non esset inane, non tam sollicito motu privata carerent quam genita omnino nulla ratione fuissent ,

345 undique materies quoniam stipata quiesset. praeterea quamvis solidae res esse putentur, hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas. in saxis ac speluncis permanat aquarum liquidus umor et uberibus flent omnia guttis.

350 dissipat in corpus sese cibus omne animantum : crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt, quod cibus in totas usque ab radicibus imis per truncos ac per ramos diffunditur omnis. inter saepta meant voces et clausa domorum

355 transvolitant , rigidum permanat frigus ad ossa, quod nisi mania sint, qua corpora quaeque valerent transire haud ulla fieri ratione videres. denique cur alias aliis praestare videmus pondere res rebus nilo maiore figura?

360 nam si tantundemst in lanae glomere quantum

corporis in plumbo est , tantundem pendere par est ; corporis officiumst quoniam premere omnia deorsum , contra autem natura manet sine pondere inanis. ergo quod magnumst aeque leviusque videtur,

365 nimirum, plus esse sibi declarat inanis : at contra gravius plus in se corporis esse

11

dedicat et multo vacuum minus intus habere. est igitur, nimirum, id quod ratione sagaci quaerimus , admixtum rebus , quod inane vocamus.

370 Illud in his rebus ne te deducere vero

possit, quod quidam fìngunt, praecurrere cogor. cedere squamigeris latices nitentibus aiunt et liquidas aperire vias , quia post loca pisces linquant , quo possint cedentes confluere undae :

375 sic alias quoque res inter se posse moveri et mutare locum, quamvis sint omnia piena, scilicet , id falsa totum ratione receptumst. nam quo squamigeri poterunt procedere tandem, ni spatium dederint latices? concedere porro

380 quo poterunt undae, cum pisces ire nequibunt? aut igitur motu privandumst corpora quaeque, aut esse admixtum dicundumst rebus inane , unde initum primum capiat res quaeque mo vendi, postremo duo de concursu corpora lata

385 si cita dissiliant , nempe aèr omne necessest , inter corpora quod fìat, possidat inane : is porro quamvis circum celerantibus auris confluat, haud poterit tamen uno tempore totum compleri spatium : nam primum quemque necessest

390 occupet ille locum, deinde omnia possideantur. quod si forte aliquis , cum corpora dissiluere , tum putat id fieri quia se condenseat aèr, errat : nam vacuum tum fit quod non fuit ante , et repletur item vacuum quod constitit ante ,

395 nec tali ratione potest denserier aèr ,

nec, si iam posset, sine inani posset, opinor , ipse in se trahere et partis conducere in unum.

Qua propter , quamvis causando multa moreris esse in rebus inane tamen fateare necessest.

400 multaque praeterea tibi possum commemorando argumenta fidem dictis conradere nostris. verum animo satis haec vestigia parva sagaci sunt , per quae possis cognoscere cetera tute : namque canes ut montivagae persaepe ferai

12 I

405 naribus inveniunt intectas fronde quietes , cum semel institerunt vestigia certa viai , sic alid ex alio per te tute ipse videre talibus in rebus poteris caecasque latebras insinuare omnis et veruni protrahere inde.

410 quod si pigraris paulumve recesseris ab re , hoc tibi de plano possum promittere , Memmi: usque adeo largis haustos e fontibus amnis lingua meo suavis diti de pectore fundet, ut verear ne tarda prius per membra senectus

415 serpat et in nobis vitai claustra resolvat , quam tibi de quavis una re versibus omnis argumentorum sit copia missa per auris.

Sed nunc ut repetam coeptum pertexere dictis , omnis , ut est , igitur per se natura duabus

420 constitit in rebus : nam corpora sunt , et inane , haec in quo sita sunt et qua diversa moventur. corpus enim per se communis dedicat esse sensus ; cui nisi prima fides fundata valebit , haut erit occultis de rebus quo referentes

425 confirmare animi quicquam ratione queamus.

tum porro locus ac spatium , quod inane vocamus , si nullum foret , haut usquam sita corpora possent esse neque omnino quoquam diversa meare; id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante.

430 praeterea nil est quod possis dicere ab omni corpore seiunctum secretumque esse ab inani, quod quasi tertia sit numero natura reperta. nam quodcumque erit, esse aliquid debebit id ipsum; cui si tactus erit quamvis levis exiguusque ,

435 augmine vel grandi vel parvo denique , dum sit , corporis augebit numerum summamque sequetur: sin intactile erit , nulla de parte quod ullam rem prohibere queat per se transire meantem , scilicet, hoc id erit, vacuum quod inane vocamus.

440 praeterea per se quod cumque erit, aut faciet quid aut aliis fungi debebit agentibus ipsum, aut erit ut possint in eo res esse gerique:

I 13

at facere et fungi sine corpore nulla potest res, nec praebere locum porro nisi inane vacansque.

445 ergo , praeter inane et corpora , tertia per se nulla potest rerum in numero natura relinqui, nec quae sub sensus cadat ullo tempore nostros , nec ratione animi quam quisquam possit apisci. Nam quae cumque cluent , aut his coniuncta duabus

450 rebus ea invenies aut horum eventa videbis. coniunctum est id quod nusquam sine perniciali discidio potis est seiungi seque gregari; pondus uti saxist, calor ignis , liquor aquai. [tactus corporibus cunctis intactus inani]

455 servitium contra, paupertas, divitiaeque, libertas, bellum, concordia, cetera quorum adventu manet incolumis natura abituque , haec soliti sumus , ut par est , eventa vocare. tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis

460 consequitur sensus , transactum quid sit in aevo , tum quae res instet, quid porro deinde sequatur: nec per se quemquam tempus sentire fatendumst semotum ab rerum motu placidaque quiete, denique Tyndaridem raptam bello que subactas

465 Troiugenas gentis cum dicunt esse , videndumst ne forte haec per se cogant nos esse fateri, quando ea saecla nominimi, quorum haec eventa fuerunt , inrevocabilis abstulerit iam praeterita aetas : namque aliud saeclis, aliud regionibus ipsis

470 eventum dici poterit quodcumque erit actum. denique materies si rerum nulla fuisset, nec locus ac spatium, res in quo quaeque geruntur, numquam-Tyndaridis formae conflatus amore ignis , Alexandri Phrygio sub pectore gliscens ,

475 clara accendisset saevi certamina belli, nec ciani durateus Troianis Pergama partu inflammasset equos nocturno Graiugenarum ; perspicere ut possis res gestas funditus omnis non ita uti corpus per se constare neque esse ,

480 nec ratione cluere eadem qua constet inane ,

14 I

sed magis ut merito possis eventa vocare corporis, atque loci, res in quo quaeque gerantur.

Corpora sunt porro partim primordia rerum, partim concilio quae Constant principiorum.

485 sed quae sunt rerum primordia, nulla potest vis stinguere: nam solido vincunt ea corpore demum. etsi diffìcile esse videtur credere quicquam in rebus solido reperiri corpore posse, transit enim fulmen caelum, per saepta domorum

490 clamor it ac voces , ferrum candescit in igni, dissiliuntque fero ferventia saxa vapore : tum labefactatus rigor auri solvitur aestu : tum glacies aeris fiamma devicta liquescit, permanat calor argentimi penetraleque frigus,

495 quando utrumque manu retinentes pocula rite sensimus infuso lympharum rore superne, usque adeo in rebus solidi nil esse videtur. sed quia vera tamen ratio naturaque rerum cogit, ades , paucis dum versibus expediamus

500 esse ea quae solido atque aeterno corpore constent , semina quae rerum primordiaque esse docemus , unde omnis rerum nunc constet summa creata.

Principio quoniam duplex natura duarum dissimilis rerum longe constare repertast ,

505 corporis , atque loci , res in quo quaeque geruntur , esse utramque sibi per se puramque necessest. nam quacumque vacat spatium, quod inane vocamus , corpus ea non est : qua porro cumque tenet se corpus , ea vacuum nequaquam constat inane.

510 sunt igitur solida ac sine inani corpora prima, praeterea quoniam genitis in rebus inanest j materiem circum solidam constare necessest: nec res ulla potest vera ratione probari corpore inane suo celare atque intus habere ,

515 si non , quod cohibet , solidum constare relinquas : id porro nil esse potest nisi materiai concilium , quod inane queat verum eohibere. materies igitur , solido quae corpore constat ,

I 15

esse aeterna potest , cum cetera dissoluantur.

520 tum porro si nil esset quod inane vacaret , omne foret solidum : nisi contra corpora certa essent, quae loca complerent quaecumque tenerent, omne quod est , spatium vacuum constaret inane, alternis igitur , nimirum , corpus inani

525 distinctum quoniam nec plenum naviter extat nec porro vacuum, sunt ergo corpora certa, quae spatium pieno possint distinguere inane, haec neque dissolui plagis extrinsecus icta possunt, nec porro penitus penetrata retexi

530 nec ratione queunt alia temptata labare ; id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante, nam neque conlidi sine inani posse videtur quicquam nec frangi nec fìndi in bina secando , nec capere umorem neque item manabile frigus

535 nec penetralem ignem, quibus omnia confìciuntur : et quo quaeque magis cohibet res intus inane , tam magis bis rebus penitus temptata labascit. ergo si solida ac sine inani corpora prima sunt ita uti docui, sint haec aeterna necessest,

540 praeterea nisi materies aeterna fuisset,

antehac ad nilum penitus res quaeque redissent, de niloque renata forent quaecumque videmus. at quoniam supra docui nil posse creari de nilo neque quod genitum est ad nil revocari,

545 esse inmortali primordia corpore debent,

dissolui quo quaeque supremo tempore possint , materies ut subpeditet rebus reparandis. sunt igitur solida primordia simplicitate , nec ratione queunt alia servata per aevom

550 ex infinito iam tempore res reparare.

Denique si nullam finem natura parasset frangendis rebus , iam corpora materiai usque redacta forent aevo frangente priore , ut nil ex illis a certo tempore posset 555 conceptum summa aetatis pervadere finis, nam quidvis citius dissolvi posse videmus

16 I

quam rursus refici ; qua propter longa diei

infinita aetas ante acti temporis omnis

quod fregisset adhuc disturbans dissoluensque,

560 numquam relicuo reparari tempore posset. at nunc, nimirum, frangendi reddita finis certa manet, quoniam refìci rem quamque videmus et finita simul generatim tempora rebus stare , quibus possint aevi contmgere florem.

565 Ime accedit uti , solidissima materiai

corpora cum Constant, possint tamen omnia reddi mollia quae fìunt, aèr, aqua, terra, vapores, quo pacto fìant et qua vi quaeque gerantur , admixtum quoniam semel est in rebus inane :

570 at contra si mollia sint primordia rerum , unde queant validi silices ferrumque creari non poterit ratio reddi: nam funditus omnis principio fundamenti natura carebit. sunt igitur solida pollentia simplicitate ,

575 quorum condenso magis omnia conciliatu artari possunt validasque ostendere viris. Porro si nullast frangendis reddita finis corporibus , tamen ex aeterno tempore quaedam nunc etiam superare necessest corpora rebus ,

580 quae nondum clueant ullo temptata periclo : at quoniam fragili natura praedita Constant , discrepat aeternum tempus potuisse manere innumerabilibus plagis vexata per aevom. denique iam quoniam generatim reddita finis

585 crescendi rebus constat vitamque tenendi , et quid quaeque queant per foedera naturai , quid porro nequeant, sancitum quandoquidem extat, nec commutatur quicquam, quin omnia constent usque adeo , variae volucres ut in ordine cunctae

590 ostendant maculas generalis corpore inesse , inmutabili' materiae quoque corpus habere debent, nimirum: nam si primordia rerum commutari aliqua possent ratione revicta, incertum quoque iam constet quid possit oriri ,

I 17

595 quid nequeat, finita potestas denique cuique quanam sit ratione atque alte terminus liaerens , nec totiens possent generatim saecla referre naturam mores vietimi motusque parentum.

Tum porro quod iam est extremum quodque cacumen

600 corporis ullius, quod nostri cernere sensus iam nequeunt , id , nimirum , sine partibus extat et minima constat natura, nec fuit umquam per se secretum neque postime esse valebit, alterius quoniamst ipsum pars , primaque et una

605 inde aliae atque aliae similes ex ordine partes agmine condenso naturam corporis explent ; quae quoniam per se nequeunt constare, necessest haerere unde queant nulla ratione revelli, sunt igitur solida primordia simplicitate ,

6J0 quae minimis stipata cohaerent partibus arte, non ex uliorum conventu conciliata , sed magis aeterna pollentia simplicitate , unde neque avelli quicquam neque deminui iam concedit natura reservans semina rebus.

615 praeterea nisi erit minimum , parvissima quaeque corpora constabunt ex partibus infìnitis ; quippe ubi dimidiae partis pars semper habebit dimidiam partem , nec res praeiìniet ulla. ergo rerum inter summam minimamque quid escit?

620 nil erit ut distet : nani quamvis funditus omnis summa sit infinita , tamen , parvissima quae sunt , ex infìnitis constabunt partibus aeque, quod quoniam ratio reclamat vera negatque credere posse animum, victus fateare necessest

625 esse ea quae nullis iam praedita partibus extent et minima constent natura, quae quoniam sunt , illa quoque esse tibi solida atque aeterna fatendum. denique ni minimas in partis cuncta resolvi cogere consuesset rerum natura creatrix ,

630 iam nil ex illis eadem reparare valere t

propterea quia , quae multis sunt partibus aucta , non possunt ea quae debet genitalis habere

LUCRETIUS. 2

18 I

materies , varios conexus , pondera , plagas , concursus , motus , per quae res quaeque geruntur.

635 Quapropter qui materiem rerum esse putarunt ignein atque ex igni summam consistere solo , magno opere a vera lapsi ratione videntur. Heraclitus init quorum dux proelia primus , clarus ob obscuram linguam magis inter inanis

640 quamde gravis inter Graios , qui vera requirunt : omnia enim stolidi magis admirantur amantque , inversis quae sub verbis latitantia cernunt , veraque constituunt quae belle tangere possunt auris et lepido quae sunt fucata sonore.

645 Nani cur tam variae res possent esse , requiro , ex uno si sunt igni puroque creatae? nil prodesset enim calidum denserier ignem nec rarefieri, si partes ignis eandem naturam quam totus habet super ignis haberent. i

650 acrior ardor enim conductis partibus esset, languidior porro disiectis disque supatis : amplius hoc fieri nil est quod posse rearis talibus in causis , nedum variantia rerum tanta queat densis rarisque ex ignibus esse.

655 id quoque , si faciant admixtum rebus inane , denseri poterunt ignes rarique relinqui: sed quia multa sibi cernunt contraria amussim et fugitant in rebus inane relinquere purum, ardua dum metuunt , amittunt vera viai ,

660 nec rursum cernunt exempto rebus inani omnia denseri fierique ex omnibus unum corpus, nil. ab se quod possit mittere raptim; aestifer ignis uti lumen iacit atque vaporem, ut videas non e stipatis partibus esse.

665 quod si forte alia credunt ratione potesse ignis in coetu stingui mutareque corpus , scilicet , ex nulla lacere id si parte reparcent, occidet ad niium, ni mirum, funditus ardor omnis et e nilo fìent quaecumque creantur:

670 nam quodcumque suis mutatum finibus exit ,

I 19

continuo hoc mors est illius quod fuit ante, proinde aliquid superare necesse est incolume ollis, ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes de niloque renata vigescat copia rerum.

675 nunc igitur quoniam certissima corpora quaedam sunt , quae conservant naturam semper eandem , quorum abitu aut aditu mutatoque ordine mutant naturam res et convertunt corpora sese , scire licet non esse haec ignea corpora rerum.

680 nil referret enim quaedam decedere , abire , atque alio adtribui, mutarique ordine quaedam, si tamen ardoris naturam cuncta tenerent : ignis enim foret omnimodis quoclcumque crearent. verum, ut opinor, itast: sunt quaedam corpora, quorum

685 concursus motus ordo positura fìgurae efficiunt ignis , mutatoque ordine mutant naturam , neque sunt igni simulata neque ulli praeterea rei quae corpora mittere possit sensibus et nostros adiectu tangere tactus.

690 Dicere porro ignem res omnis esse , neque ullam rem veram in numero rerum constare nisi ignem , quod facit hic idem, perdelirum esse videtur. nam contra sensus ab sensibus ipse repugnat , et labefactat eos , unde omnia eredita pendent ,

695 unde hic cognitus est ipsi quem nominat ignem: credit enim sensus ignem cognoscere vere , cetera non credit, quae nilo clara minus sunt. quod mitri cum vanum tum delirum esse videtur : quo referemus enim? quid nobis certius ipsis

700 sensibus esse potest , qui vera ac falsa notemus? praeterea quare quisquam magis omnia tollat et velit ardoris naturam linquere solam , quam neget esse ignis , quidvis tamen esse relinquat? aequa videtur enim dementia dicere utrumque.

705 Quapropter qui materiem rerum esse putarunt ignem atque ex igni summam consistere posse , et qui principium gignundis aera rebus constituere , aut umorem quicumque putarunt

2*

20 I

fingere res ipsum per se , terramve creare

710 omnia et in rerum naturas vertier omnis , magno opere a vero longe derrasse videntur. adde etiam qui eonduplicant primordia rerum , aera iungentes igni, terramque liquori, et qui quattuor ex rebus posse omnia rentur

715 ex igni terra atque anima procrescere et imbri. quorum Acragantinus cum primis Empedocles est, insula quem triquetris terrarum gessit in oris , quam fluitans circum magnis anfractibus aequor Ionium glaucis aspargit virus ab undis ,

720 angustoque fretu rapidum mare dividit almae Italiae terrarum oras a finibus eius. hic est vasta Charybdis , et hic Aetnaea minantur murmura flammarum rursum se colligere iras , faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis

725 ad caelumque ferat flammai fulgura rursum. quae cum magna modis multis miranda videtur gentibus humanis regio visendaque fertur, rebus opima bonis , multa munita virum vi , nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se

730 nec sanctum magis et mirum carumque videtur. carmina quin etiam divini pectoris eius vociferantur et exponunt praeclara reperta, ut vix humana videatur stirpe creatus.

Hic tamen et supra quos diximus inferiores

73p partibus egregie multis multoque minores , quamquam multa bene ac divinitus invenientes ex adyto tamquam cordis responsa dedere sanctius et multo certa ratione magis quam Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur ,

740 principiis tamen in rerum fecere ruinas et graviter magni magno cecidere ibi casu ; primum quod motus exempto rebus inani constituunt , et res mollis rarasque relinquont , aera, solem, ignem, terras, animalia, fruges,

745 nec tamen admiscent in eorum corpus inane ; deinde quod omnino finem non esse secandis

I 21

corporibus faciunt , neque paiisam stare fragori ,

nec prorsum in rebus minimum consistere quicquam ;

cum videamus id extremum cuiusque cacumen 750 esse quod ad sensus nostros minimum esse videtur ,

conicere ut possis ex hoc , quae cernere non quis

extremum quod habent , minimum consistere prorsum.

huc accedit uti, quoniam primordia rerum

mollia constituunt , quae nos nativa videmus 755 esse et mortali cum corpore , funditus usque

debeat ad nilum iam rerum summa reverti

de niloque renata vigescere copia rerum;

quorum utrumque quid a vero iam distet habebis.

deinde inimica modis multis sunt atque veneno 760 ipsa sibi inter se ; quare aut congressa peribunt ,

aut ita diffugient ut tempestate coacta

fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus. Denique quattuor ex rebus si cuncta creantur

atque in eas rursum res omnia dissoluuntur , 765 qui magis Illa queunt rerum primordia dici

quam contra res illorum retroque putari?

alternis gignuntur enim mutantque colorem

et totani inter se naturam tempore ab omni. 770 sin ita forte putas ignis terraeque coire

corpus et aérias auras roremque liquoris ,

nil in concilio naturam ut mutet eorum ,

nulla tibi ex illis poterit res esse creata ,

non animans , non exanimo cum corpore , ut arbos : 775 quippe suam quicque in coetu variantis acervi

naturam ostendet , mixtusque videbitur aér

cum terra simul atque ardo£ cum rore manere.

at primordia gignundis in rébu' necessest

naturam clandestinam caecamque adhibere ; 780 emineat ne quid, quod contra pugnet et obstet

quo minus esse queat proprie quodcumque creatur. Quin etiam repetunt a caelo atque ignibus eius ,

et primum faciunt ignem se vertere in auras

aèris , hinc imbrem gigni , terramque creari 785 ex imbri , retroque a terra cuncta reverti,

22

umorem primum, post aera, deinde calorem, nec cessare haec inter se mutare , meare a caelo ad terram , de terra ad sidera mundi, quod facere haud ullo debent primordia pacto.

790 immutabile enim quiddam superare necessest, ne res ad nilum redigantur funditus omnes : nam quodcumque suis mutatum finibus exit , continuo hoc mors est illius quod fuit ante, quapropter quoniam quae paulo diximus ante

795 in commutatum veniunt, constare necessest ex aliis ea, quae nequeant convertier usquam, ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes. quin potius tali natura praedita quaedam corpora constituas , ignem si forte crearint , %

800 posse eadem , demptis paucis paucisque tributis , ordine mutato et motu , facere aèris auras , sic alias aliis rebus mutarier omnis ?

rAt manifesta palam res indicat' inquis' in auras aéris e terra res omnis crescere alique :

805 et nisi tempestas indulget tempore fausto imbribus , ut tabe nimborum arbusta vacillent, solque sua prò parte fovet tribuitque calorem , crescere non possint fruges arbusta animantis.' scilicet, et nisi nos cibus aridus et tener umor

810 adiuvet, amisso iam corpore vita quoque omnis omnibus e nervis atque ossibus exsoluatur: adiutamur enim dubio procul atque alimur nos certis ab rebus , certis aliae atque aliae res. nimirum , quia multa modis communia multis

815 multarum rerum in rebus primordia mixta sunt , ideo variis variae res rebus aluntur. atque eadem magni refert primordia saepe cum quibus et quali positura contineantur et quos inter se dent motus accipiantque '

820 namque eadem caelum mare terras flumina solem constituunt , eadem fruges arbusta animantis , verum aliis alioque modo commixta moventur. quin etiam passim nostris in versibus ipsis

I 23

multa dementa vides multis communia verbis 5 825 cum tamen inter se versus ac verba necessest

confiteare et re et sonitu distare sonanti.

tantum dementa queunt permutato ordine solo :

at rerum quae sunt primordia , plura adhibere

possunt unde queant variae res quaeque creari. 830 Nunc et Anaxagorae scrutemur homoeomerian

quam Grai memorant nec nostra dicere lingua

concedit nobis patrii sermonis egestas ,

sed tamen ipsam rem facilest exponere verbis.

principio , rerum quom didt homoeomerian , 835 ossa , videlicet , e pauxillis atque minutis

ossibus hic et de pauxillis atque minutis

visceribus viscus gigni sanguenque creari

sanguinis inter se multis coéuntibu' guttis

ex aurique putat micis consistere posse 840 aurum et de terris terram concrescere parvis ,

ignibus ex ignis , umorem umoribus esse ,

cetera consimili fìngit ratione putatque.

nec tamen esse ulla idem ex parte in rebus inane

concedit, neque corporibus fìnem esse secandis. 845 quare in utraque mihi pariter ratione videtur

errare atque illi , supra quos diximus ante.

adde quod inbecilla nimis primordia fingit;

si primordia sunt , simili quae praedita Constant

natura atque ipsae res sunt , aequeque laborant 850 et pereunt, neque ab exitio res ulla refrenat.

nam quid in oppressu valido durabit eorum ,

ut mortem effugiat, leti sub dentibus ipsis?

ignis, anumor, an aura? quid horum? sanguen, an ossa?

nil , ut opinor , ubi ex aequo res funditus omnis 855 tam mortalis erit quam quae manifesta videmus

ex oculis nostris aliqua vi vieta perire.

at neque reccidere ad nilum res posse neque autem

crescere de nilo testor res ante probatas.

praeterea quoniam cibus auget corpus alitque , 860 scire licet nobis venas et sanguen et ossa

24 I

sive cibos omnis commixto corpore dicent esse et habere in se nervorum corpora parva ossaque et omnino venàs partisque cruoris , fiet uti cibtis omnis , et aridus et liquor ipse ,

865 ex alienigenis rebus constare putetur ,

ossibus et nervis sanieque et sanguine mixtim. praeterea quaecumque e terra corpora crescunt si sunt in terris , terram constare necessest ex alienigenis , quae terris exoriuntur.

870 transfer item , totidem verbis utare licebit. in lignis si fiamma latet fumusque cinisque , ex alienigenis consistant ligna necessest. praeterea tellus quae corpora cumque alit , auget ex alienigenis , quae alienigenis oriuntur.

875 Linquitur hi e quaedam latitandi copia tenvis , id quod Anaxagoras sibi sumit , ut omnibus omnis res putet inmixtas rebus latitare , sed illud apparere unum , cuius sint plurima mixta et magis in promptu primaque in fronte locata.

880 quod tamen a vera longe ratione repulsumst. conveniebat enim fruges quoque saepe , minaci robore cum saxi franguntur , mittere signum sanguinis aut aliquid, nostro quae corpore aluntur; cum lapidi lapidem terimus , manare cruorem.

885 consimili ratione herbas quoque saepe decebat et laticis dulcis guttas similique sapore mittere , lanigerae quali sunt ubere lactis , scilicet , et glebis terrarum saepe friatis herbarum genera et fruges frondesque videri

890 dispertita inter terram latitare minute ,

postremo in lignis cinerem fumumque videri, cum praefracta forent , ignisque latere minutos. quorum nil fieri quoniam manifesta docet res, scire licet non esse in rebus res ita mixtas ,

895 veruna semina multimodis inmixta latere multarum rerum in rebus communia debent.

c At saepe in magnis fit montibus' inquis' ut altis arboribus vicina cacumina summa terantur

I 25

inter se , validis facere id cogentibus austris ,

900 donec flammai fulserunt flore coorto.'

scilicet, et non est lignis tamen insitus ignis , verum semina sunt ardoris multa , terendo quae cum confluxere , ereant incendia silvis : quod si facta foret silvis abscondita Damma,

905 non possent ullum tempus celarier ignes, confìcerent volgo silvas , arbusta cremarent. iamne vides igitur, paulo quod diximus ante, permagni referre eadem primordia saepe cum quibus et quali positura contineantur

910 et quos inter se dent motus accipiantque, atque eadem paulo inter se mutata creare ignes et lignum? quo pacto verba quoque ipsa inter se paulo mutatis sunt elementis , cum ligna atque ignes distincta voce notemus.

915 denique iam quae cumque in rebus cernis apertis si fieri non posse putas , quin materiai corpora consimili natura praedita fingas , hac ratione tibi pereunt primordia rerum : fìet uti risii tremulo concussa cachinnent

920 et lacrimis salsis umectent ora genasque.

Nunc age, quod super est cognosce et clarius audi. nec me animi fallit quam sint obscura : sed acri percussit thyrso laudis spes magna meum cor et simul incussit suavem mi in pectus amorem

925 musarum , quo nunc instinctus mente vigenti avia Pieridum peragro loca nullius ante trita solo, iuvat integros accedere fontis atque haurire, iuvatque novos decerpere flores insignemque meo capiti petere inde coronam,

930 linde prius nulli velarint tempora musae ; primum quod magnis doceo de rebus et artis religionum animum nodis exsolvere pergo , deinde quod obscura de re tam lucida pango carmina, musaeo contingens cuncta lepore.

935 id quoque enim non ab nulla ratione videtur : sed veluti pueris absinthia taetra medentes

26 . I

cum dare conantur , prius oras , pocula circum , contingunt mellis dulci flavoque liquore , ut puerorum aetas inprovida ludificetur

940 labrorum tenus , interea perpotet amarum absinthi laticem, deceptaque non capiatur, sed potius tali pacto recreata valescat , sic ego mine , quoniam haec ratio plerumque videtur tristior esse quibus non est tractata , retroque

945 volgus abhorret ab hac , volui tibi suaviloquenti Carmine Pierio rationem exponere nostrani et quasi musaeo dulci contingere melle ; si tibi forte animum tali ratione tenere versibus in nostris possem, dum perspicis omnem

950 naturam rerum, qua constet compta figura. Sed quoniam docui solidissima materiai corpora perpetuo volitare invicta per aeyom , mine age , summai quaedam sit finis eorum , necne sit, evolvamus: item quod inane repertumst

955 seu locus ac spatium, res in quo quaeque gerantur, pervideamus utrum finitimi funditus omne constet, an immensum pateat vasteque profundum.

Omne quod est igitur nulla regione viarum finitumst : namque extremum debebat habere :

960 extremum porro nullius posse videtur esse , nisi ultra sit quod fìniat ; ut videatur quo non longius haec sensus natura sequatur. nunc extra summam -quoniam nil esse fatendum, non habet extremum, caret ergo fine modoque.

965 nec refert quibus adsistas regionibus eius :

usque adeo , quem quisque locum possedit, in omnis tantundem partis infìnitum omne relinquit. praeterea si iam finitum constituatur omne quod est spatium, siquis procurrat ad oras

970 ultimus extremas iaciatque volatile telum , id validis utrum contortimi viribus ire quo fuerit missum mavis longeque volare , an prohibere aliquid censes obstareque posse? alterutrum fatearis enim sumasquenecessest.

I 27

975 quorum utrumque tibi effugium praecludit et omne

cogit ut exempta concedas fine patere.

nani sive est aliquid quod probeat efficiatque

quo mimi' quo missum est veniat finique locet se ,

sive foras fertur , non est a fine profectum. 980 hoc pacto sequar atque , oras ubicumque loearis

extremas , quaeram quid telo denique fìat.

fiet uti nusquam possit consistere finis,

effugiumque fugae prolatet copia semper. Praeterea spatium summai totius omne 985 undique si inclusum certis consisteret oris

fìnitumque foret , iam copia materiai

undique ponderibus solidis confluxet ad imum ,

nec res ulla gerì sub caeli tegmine posset ,

nec foret omnino caelum neque lumina solis; 990 quippe ubi materies omnis cumulata iaceret

ex infinito iam tempore subsidendo.

at nunc , nimirum, requies data principiorum

corporibus nullast , quia nil est funditus imum ,

quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint. 995 semper in adsiduo motu res qu aeque geruntur

partibus e cunctis , aeternaque suppeditantur

ex infinito cita corpora materiai.

Postremo ante oculos res rem finire videtur :

aér dissaepit Collis atque aera montes , 1000 terra mare et contra mare terras terminat omnis :

omne quidem vero nil est quod finiat extra.

est igitur natura loci spatiumque profundi,

quod neque clara suo percurrere fulmina cursu

perpetuo possint aevi labentia tractu 1005 nec prorsum facere ut restet minus ire meando :

usque adeo passim patet ingens copia rebus ,

finibus exemptis , in cunctas undique partis.

ipsa modum porro sibi rerum summa parare

ne possit, natura tenet, quae corpus inani 1010 et quod inane autem est fìniri corpore cogit,

ut sic alternis infinita omnia reddat.

aut etiam alterutrum , nisi terminet alterum , eorum

28

simplice natura pateat tamen inmoderatum, nec mare nec tellus neque caeli lucida tempia

1015 nec mortale genus nec divum corpora sancta exiguum possent horai sistere tempus: nam dispulsa suo de coetu materiai copia ferretur magnum per inane soluta, sive adeo potius numquam concreta creasset

1020 ullam rem , quoniam cogi disiecta nequisset. nam certe neque Consilio primordia rerum ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt nec quos quaeque darent motus pepigere profecto , sed quia multa modis multis mutata per omne

1025 ex infinito vexantur percita plagis,

omne genus motus et coetus experiundo tandem deveniunt in talis disposituras , qualibus haec rerum consistit summa creata, et multos etiam magnos servata per annos

1030 ut semel in motus coniectast convenientis , efficit ut largis avidum mare fluminis undis . integrent amnes et solis terra vapore

fota novet fetus summissaque gens animantum floreat et vivant labentes aetheris ignes ;

1035 quod nullo facerent pacto , nisi materiai ex infinifo suboriri copia posset , unde amissa solent reparare in tempore quaeque. nam veluti privata cibo natura animantum diffluit amittens corpus, sic omnia debent

1040 dissolui simul ac defecit suppeditare materies aliqua ratione aversa viaque. nec plagae possunt extrinsecus undique summam conservare omnem, quaecumque est conciliata, cudere enim crebro possunt partemque morari,

1045 dum veniant aliae ac suppleri summa queatur : interdum resilire tamen coguntur et una principiis rerum spatium tempusque fugai largiri , ut possint a coetu libera ferri, quare etiam atque etiam suboriri multa necessest ,

I 29

1050 et tamen ut plagae quoque possint suppetere ipsae,

infinita opus est vis undique materiai.

Illud in his rebus longe fuge credere , Menimi ,

in medium summae quod dicunt omnia niti ,

atque ideo mundi naturam stare sine ullis 1055 ictibus externis neque quoquam posse resolvi

summa atque ima , quod in medium sint omnia nixa ;

ipsum si quicquam posse in se sistere credis,

et quae pondera sunt sub terris omnia sursum

nitier in terraque retro requiescere posta. 1060 ut per aquas quae nunc rerum simulacra videmus ,

adsimili ratione ammalia suppa vagari

contendunt , neque posse e terris ih loca caeli

reccidere inferiora magis quam corpora nostra

sponte sua possint in caeli tempia volare 1065 illi cum videant solem, nos sidera noctis

cernere , et alternis nobiscum tempora caeli

dividere et noctes parilis agitare diebus.

sed vanus stolidis haec

amplexi quod habent perv 1070 nani medium nil esse potest

infinita, neque omnino , si iam medium sit,

possit ibi quicquam consistere

quam quavis alia longe ratione

omnis enim locus ac spatium , quod inane vocamus, 1075 per medium , per non medium , concedere debet

aeque ponderibus , motus qua cumque feruntur.

nec quisquam locus est , quo corpora cum venerunt ,

ponderis amissa vi possint stare in inani :

nec quod inane autem est ulli subsistere debet , 1080 quin , sua quod natura petit , concedere pergat.

haud igitur possunt tali ratione teneri

res in concilium medii cuppedine vinctae. Praeterea quoniam non omnia corpora fìngunt

in medium niti , sed terrarum atque liquoris , 1085 et quasi terreno quae corpore contineantur ,

umorem ponti magnasque e montibus undas ,

at contra tenuis exponunt aéris auras

30 I

et calidos simul a medio differrier ignis , atque ideo totum circum tremere aethera signis 1090 et solis flammam per caeli caerula pasci ,

quod calor a medio fugiens se ibi conligat omnis , nec prorsum arboribus summos frondescere ramos posse ? nisi a terris paulatim cuique cibatum

ne volucri ritu flammarum moenia mundi 1095 diffugiant subito magnum per inane soluta, et ne cetera consimili ratione sequantur , neve ruant caeli penetralia tempia superne terraque se pedibus raptim subducat et omne inter permixtas rerum caelique ruinas 1100 corpora solventes abeat per inane profundum, temporis ut puncto nil extet reliquiarum , desertum praetér spatium et primordia caeca. nam quacumque prius de parti corpora desse constitues , haec rebus erit pars ianua leti: 1105 hac se turba foras dabit omnis materiai.

Haec, sis, pernoscas parva perdoctus opella. namque alid ex alio clarescet , nec tibi caeca nox iter eripiet , quin ultima naturai pervideas: ita res accendent lumina rebus.

II 31

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER SECUNDUS.

uuave , mari magno turbantibus aequora ventis, e terra magnum alterius spectare laborem ; non quia vexari quemquamst iucunda voluptas , sed quibus ipse malis careas quia cernere suave est : 5 suave etiam belli certamina magna tueri per campos instructa, tua sine parte perieli : sed nil dulcius est , bene quam munita tenere edita doctrina sapientum tempia serena, despicere linde queas alios passimque videre

10 errare atque viam palantis quaerere vitae , certare ingenio , contendere nobilitate , noctes atque dies niti praestante labore ad summas emergere opes rerumque potiri. o miseras hominum mentes , o pectora caeca!

15 qualibus in tenebris vitae quantisque periclis degitur hoc aevi quodcumquest! nonne videre nil aliud sibi naturam latrare , nisi ut , cui corpore seiunctus dolor absit , menti' fruatur iucundo sensu , cura semotu' metuque?

20 ergo corpoream ad naturam pauca videmus

esse opus omnino, quae demant cumque dolorem, delicias quoque uti multas substernere possint. gratius interdum neque natura ipsa requirit, si non aurea sunt iuvenum simulacra per aedes

25 lampadas igniferas manibus retinentia dextris , lumina nocturnis epulis ut suppeditentur , nec domus argento fulgenti auroque renidet, nec citharae reboant laqueata arquataque tecta, cum tamen inter se prostrati in gramine molli

30 propter aquae rivum sub ramis arboris altae non magnis opibus iucunde corpora curant,

32 II

praesertim cum tempestas adridet et anni tempora conspergunt viridantis floribus herbas. nec calidae citius decedunt corpore febres,

35 textilibus si in picturis ostroque rubenti

iacteris , quam si in plebeia veste cubandum est. quapropter quoniam nil nostro in corpore gazae profìeiunt neque nobilitas nec gloria regni , quod superest, animo quoque nil prodesse putandum;

40 si non forte tuas legiones per loca campi fervere cum videas , belli simulacra cientis , subsidiis magnis hastatis constabilitas , ornatas armis pariter pariterque animatas , fervere cum videas classem lateque vagari , his tibi tum rebus timefactae religiones

45 effugiunt animo pavide , mortisque timores tum vacuum pectus lincunt curaque solution, quod si ridicula haec ludibriaque esse videmus , re veraque metus hominum curaeque sequaces nec metuunt sonitus armorum nec fera tela,

50 audacterque inter reges rerumque potentis versantur , neque fulgorem reverentur ab auro nec clarum vestis splendorem purpureai, quid dubitas quin omni' sit haec rationi' potestas ? oranis cum in tenebris praesertim vita laboret :

55 nam veluti pueri trepidant atque omnia caecis in tenebris metuunt , sic nos in luce timemus interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam quae pueri in tenebris pavitant fìnguntque futura, hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

60 non radii solis neque lucida tela diei discutiant, sed naturae species ratioque. Nunc age , quo motu genitalia material corpora res varias gignant genitasque resolvant , et qua vi facere id cogantur , quaeque sit ollis

65 reddita mobilitas magnum per inane meandi , expediam: tu te dictis praebere memento, nam certe non inter se stipata cohaeret materies , quoniam minui rem quamque videmus ,

II 33

et quasi longinquo filiere omnia cernimus aevo

70 ex oculisque vetustatem subducere nostris , cum tatnen incolumis videatur summa manere propterea quia , quae decedunt corpora cuique , unde abeunt minuunt , quo venere augmine donant. Illa senescere at haec contra florescere cogunt,

75 nec remorantur ibi. sic rerum summa novatur semper, et inter se mortales mutua vivunt. augescunt aliae gentes , aliae minuuntur , inque brevi spatio mutantur saecla animantum et quasi cursores vitai lampada tradunt.

80 Si cessare putas rerum primordia posse cessandoque novos rerum progignere motus, avius a vera longe ratione vagaris. nani quoniam per inane vagantur, cuncta necessest aut gravitate sua ferri primordia rerum ,

85 aut ictu forte alterius. nam curn cita saepe obvia conflixere , fit ut diversa repente dissiliant : neque enim mirum , durissima quae sint ponderibus solidis neque quicquam a tergo ibus obstet. et quo iactari magis omnia, material

90 corpora pervideas , reminiscere totius imum

nil esse in summa, neque habere ubi corpora prima consistant ; quoniam spatium sine fine modoquest , inmensumque patere in cunctas undique partis pluribus ostendi et certa ratione probatumst.

95 quod quoniam constat, nimirum , nulla quies est reddita corporibus primis per inane profondimi, sed magis adsiduo varioque exercita motu partim intervalli^ magnis confulta resultant , pars etiam brevibus spatiis vexantur ab ictu. 100 et quaecumque magis condenso conciliata exiguis intervallis convecta resultant, indupedita suis perplexis ipsa fìguris , haec validas saxi radices et fera ferri corpora constituunt , et celerà de genere horum 105 paucula quae porro magnum per inane vagantur. cetera dissiliunt longe , longeque recursant

LlICRETIUS. 3

34 II

in magnis intervallis : haec aera rarum suffìciunt nobis et splendida lumina solis. multaque praeterea magflum per inane vagantur ,

110 conciliis rerum quae sunt reiecta nec usquam consociare etiam motus potuere recepta. cuius , uti memoro , rei simulacrum et imago ante oculos semper nobis versatur et instat. contemplator enim, cum solis lumina cumque

115 inserti fundunt radii per opaca domorum : multa minuta modis multis per inane videbis corpora misceri , radiorum lumine in ipso , et velut aeterno certamine proelia pugnas edere turmatim certantia nec dare pausam ,

120 conciliis et discidiis exercita crebris;

conicere ut possis ex hoc , primordia rerum quale sit in magno iactari semper inani, dumtaxat , rerum magnarum parva potest res exemplare dare et vestigia notitiai.

125 hoc etiam magis haec animum te advertere par est corpora quae in solis radiis turbare videntur , quod tales turbae motus quoque materiai significami clandestinos caecosque subesse, multa videbis enim plagis ibi percita caecis

130 commutare viam retroque repulsa reverti, nunc huc nunc illuc , in cunctas undique partis. scilicet , hic a principiis est omnibus error. prima moventur enim per se primordia rerum : inde ea quae parvo sunt corpora conciliatu

135 et quasi proxima sunt ad viris principiorum , ictibus illorum caecis inpulsa cientur, ipsaque proporro paulo maiora lacessunt. sic a principiis ascendit motus et exit paulatim nostros ad sensus , ut moveantur

140 illa quoque , in solis quae lumine cernere quimus nec quibus id faciant plagis apparet aperte. Nunc quae mobilitas sit reddita materiai corporibus , paucis licet hinc cognoscere , Menimi, primum aurora novo cum spargit lumine terras ,

II 35

145 et variae volucres nemora avia pervolitantes aera per tenerum liquidis loca vocibus opplent, quam subito soleat sol ortus tempore tali convestire sua perfundens omnia luce , omnibus in promptu manifestumque esse videmus.

150 at vapor is quem sol mittit lumenque serenum, non per inane meat vacuum; quo tardius ire cogitur , aérias quasi dum diverberet undas : nec singillatim corpuscula quaeque vaporis sed complexa meant inter se conque globata ;

155 quapropter simul inter se retrahuntur et extra officiuntur , uti cogantur tardius ire. at quae sunt solida primordia simplicitate, cum per inane meant vacuum , nec res remoratur ulla foris , atque ipsa suis e partibus unum ,

160 unum, in quem coepere locum conixa feruntur, debent , ni mirum , praecellere mobilitate , et multo citius ferri quam lumina solis , multiplexque loci spatium transcurrere eodem tempore quo solis pervolgant fulgura caelum.

165 |] At quidam contra haec, ignari materiai nec persectati primordia singula quaeque , ut videant qua quicque geratur cum ratione , naturam non posse , deum sine mimine, rentur tanto opere humanis rationibus admoderate

170 tempora mutare annorum, frugesque creare , et iam cetera , mortalis quae suadet adire ipsaque deducit dux vitae dia voluptas et res per Veneris blanditur saecla propagent , ne genus occidat humanum. quorum omnia causa

175 constituisse deos cum fìngunt , omnibu' rebus magno opere a vera lapsi ratione videntur. nani quamvis rerum ignorem primordia quae sint , hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim confirmare aliisque ex rebus reddere multis ,

180 nequaquam nobis divinitus esse creatam naturam mundi : tanta stat praedita culpa, quae tibi posterius , Memmi, faciemus aperta:

3*

36 II

mine id quod superest de motibus expédiemus. [| Nunc locus est, ut opinor, in his illud quoque rebus

185 confirmare tibi , nullam rem posse sua vi corpoream sursum ferri sursumque meare ; ne tibi dent in eo flammarum corpora fraudem. sursus enim versus gignuntur et augmina sumunt et sursum nitidae fruges arbustaque crescunt ,

190 pondera, quantum in se est, cumdeorsumeuneta ferantur. nec cum subsiliunt ignes ad tecta domorum et celeri fiamma degustant tigna trabesque , sponte sua facere id sine vi subeunte putandum est. quod genus est , nostro cum missus corpore sanguis

195 emicat exultans alte spargitque cruorem. nonne vides etiam quanta vi tigna trabesque respuat umor aquae ? nam quo magis ursimus alte deiecta et magna vi multi pressimus aegre , tam cupide sursum revomit magis atque remittit ,

200 plus ut parte foras emergant exiliantque.

nec tamen haec , quantum est in se , dubitamus , opinor , quin vacuum per inane deorsum cuncta ferantur. sic igitur debent flammae quoque posse per auras aéris expressae sursum succedere , quamquam

205 pondera, quantum in se est, deversus ducere pugnent. nocturnasque faces caeli, sublime volantis , nonne vides longos flammarum ducere tractus in quascumque dedit partis natura meatum? non cadere in terram stellas et sidera cernis?

210 sol etiam caeli de vertice dissipat omnis ardorem in partis et lumine conserti arva : in terras igitur quoque solis vergitur ardor. transversosque volare per imbris fulmina cernis , nunc hinc nunc illinc abrupti nubibus ignes

215 concursant: cadit in terras vis flammea volgo.

Illud in his quoque te rebus cognoscere avemus , corpora cum deorsum rectum per inane feruntur , ponderibus propriis incerto tempore ferme incertisque loci spatiis decellere paulum ,

220 tantum quod momen mutatum dicere possis.

II 37

quod nisi declinare solerent , omnia deorsum , imbris uti guttae , caderent per inane profundum , nec foret offensus natus nec plaga creata principiis : ita nil umquam natura creasset.

225 Quod si forte aliquis credit graviora potesse corpora , quo citius rectum per inane feruntur , incidere ex supero levioribus , atque ita plagas gignere , quae possint genitalis reddere motus , avius a vera longe ratione recedit.

230 nani per aquas quaecumque cadunt atque aera rarum , „ haec prò ponderibus casus celerare necessest propterea quia corpus aquae naturaque tenvis aéris haut possunt aeque rem quamque morari , sed citius cedunt gravioribus exsuperata :

235 at contra nulli de nulla parte neque ullo tempore inane potest vacuum subsistere rei, quin , sua quod natura petit , concedere pergat ; omnia quapropter debent per inane quietum aeque ponderibus non aequis concila ferri.

240 haud igitur poterunt levioribus incidere umquam ex supero graviora, neque ictus gignere per se, qui varient motus , per quos natura gerat res. quare etiam atque etiam paulum inclinare necessest corpora; nec plus quam minimum, ne fingere motus

245 obliquos videamur et id res vera refutet.

namque hoc in promptu manifestumque esse videmus , pondera , quantum in se est , non posse obliqua meare , ex supero cum praecipitant, quod cernere possis: sed nil omnino nulla regione viai

250 declinare quis est qui possit cernere sensus? Denique si semper motus conectitur omnis et vetere exoritur semper novus ordine certo, nec declinando faciunt primordia motus principium quoddam, quod fati foedera rumpat,

255 ex infinito ne causam causa sequatur ,

libera per terras unde haec animantibus exstat ,

unde est haec, inquam, fatis avolsa potestas ,

per quam progredirne quo ducit quemque voluntas ,

38 II

declinamus item motus nec tempore certo

260 nec regione loci certa , sed ubi ipsa tulit mens ? nam dubio procul his rebus sua cuique voluntas principium dat, et hinc motus per membra rigantur. nonne vides etiam patefactis tempore puncto carceribus non posse tamen prorumpere equorum

265 vim cupidam tam de subito quam mens avet ipsa? omnis enim , totum per corpus , materiai copia conciri debet, concita per artus omnis ut studium mentis conixa sequatur; ut videas initum motus a corde creari ,

270 ex animique voluntate id procedere primum , inde dari porro per totum corpus et artus. nec similest ut cum impulsi procedimus ictu , viribus alterius magnis magnoque coactu : nam tum materiem totius corporis omnem

275 perspicuumst nobis invitis ire rapique, donec eam refrenavit per membra voluntas. iamne vides igitur , quamquam vis extera multos pellat et invitos cogat procedere saepe praecipitesque rapi, tamen esse in pectore nostro

280 quiddam quod contra pugnare obstareque possit? cuius ad arbitrium quoque copia materiai cogitur interdum flecti per membra per artus j et proiecta refrenatur retroque residit. quare in seminibus quoque idem fateare necessest ,

285 esse aliam praeter plagas et pondera causam motibus, unde haec est nobis innata potestas; de nilo quoniam fieri nil posse videmus. pondus enim prohibet ne plagis omnia fìant externa quasi vi: sed ne mens ipsa necessum

290 intestinum habeat cunctis in rebus agendis et devicta quasi id cogatur ferre patique , id facit exiguum clinamen principiorum nec regione loci certa nec tempore certo. Nec stipata magis fuit umquam materiai

295 copia nec porro maioribus intervallis :

nam neque adaugescit quicquam neque deperit inde.

II 39

quapropter quo nimc in motu principiorum corpora sunt , in eodem ante acta aetate fuere et post haec semper simili ratione ferentur,

300 et quae consuerint gigni gignentur eadem

condicione et erunt et crescent vique valebunt, quantum cuique datum est per foedera naturai, nec rerum summam commutare ulla potest vis : nam neque quo possit genus ullum materiai

305 effugere ex omni quicquam est usquam , neque in omne unde coorta queat nova vis inrumpere et omnem naturam rerum mutare et vertere motus.

Illud in his rebus non est mirabile , quare , omnia cum rerum primordia sint in motu ,

310 summa tamen summa videatur stare quiete, praeter quam siquid proprio dat corpore motus. omnis enim longe nostris ab sensibus infra primorum natura iacet ; quapropter , ubi ipsa cernere iam nequeas , motus quoque surpere debent;

315 praesertim cum, quae possimus cernere, celent saepe tamen motus , spatio diducta locorum. nam saepe in colli tondentes pabula laeta lanigerae reptant pecudes quo quamque vocantes invitant herbae gemmantes rore recenti ,

320 et satiati agni ludunt blandeque coruscànt ; omnia quae nobis longe confusa videntur et velut in viridi candor consistere colli, praeterea magnae legiones cum loca cursu camporum complent, belli simulacra cientes,

325 fulgor ibi ad caelum se tollit, totaque circum aere renidescit tellus, supterque virum vi excitur 'pedibus sonitus , clamoreque montes icti reiectant voces ad sidera mundi , et circum volitant equites mediosque repente

330 tramittunt valido quatientes impete campos : et tamen est quidam locus altis montibus, unde stare videntur et in campis consistere fulgor.

Nunc age , iam deinceps cunctarum exordia rerum qualia sint et quam longe distantia formis

40 II

335 percipe, multigenis quam sint variata figuris; non quo multa parum simili sint praedita forma , sed quia non volgo paria omnibus omnia constent. nec mirum: nam cum sit eorum copia tanta, ut neque finis , uti docui , neque summa sit ulla,

340 debent, nimirum, non omnibus omnia prorsum esse pari filo similique adfecta figura, parturiunt genus humanum mutaeque natantes squamigerum pecudes et laeta armenta feraeque , et variae volucres , laetantia quae loca aquarum

345 concelebrant circum ripas fontisque lacusque , et quae pervolgant nemora avia pervolitantes; quorum unum quidvis generatim sumere perge : invenies tamen inter se differre figuris. nec ratione alia proles cognoscere matrem

350 nec mater posset prolem ; quod posse videmus , nec minus atque homines inter se nota cluere. nam saepe ante deum vitulus delubra decora turicremas propter mactatus concidit aras , sanguinis expirans calidum de pectore flumen :

355 at mater viridis saltus orbata peragrans

noscit humi pedibus vestigia pressa bisulcis , omnia convisens oculis loca , si queat usquam conspicere amìssum fetum , completque querellis frondiferum nemus adsiduis , et crebra revisit

360 ad stabulum , desiderio perfìxa iuvenci ,

nec tenerae salices atque herbae rore vigentes fluminaque illa queunt summis labentia ripis oblectare animum dubiamque avertere curam, nec vitulorum aliae species per pabula laeta

365 derivare queunt animum curaque levare :

usque adeo quiddam proprium notumque requirit. praeterea teneri tremulis cum vocibus haedi cornigeras norunt matres , agnique petulci balantum pecudes: ita, quod natura reposcit,

370 ad sua quisque fere decurrunt ubera lactis. postremo quodvis frumentum non tamen omne quique suo genere inter se simile esse videbis ,

II 41

quin intercurrat quaedam distantia formis.

concharumque genus parili ratione videmus 375 pingere telluris gremium , qua mollibus undis

litoris incurvi bibulam pavit aequor harenam.

quare etiam atque etiam simili ratione necessest ,

natura quoniam Constant neque facta manu sunt

unius ad certam formam primordia rerum , 380 dissimili inter se quaedam volitare figura.

Perfacile est parili ratione exsolvere nobis

quare fulmineus multo penetralior ignis

quam noster fuat e taedis terrestribus ortus :

dicere enim possis caelestem fulminis ignem 385 subtilem magis e parvis constare figuris ,

atque ideo transire foramina quae nequit ignis

noster bic e lignis ortu taedaque creatus.

praeterea lumen per cornum transit , at imber

respuitur. quare ? nisi luminis illa minora 390 corpora sunt quam de quibus est liquor almus aquarum.

et quamvis subito per colum vina videmus

perfluere : at contra tardum cunctatur olivom ,

aut quia , nimirum , maioribus est elementis

aut magis hamatis inter se perque plicatis, 395 atque ideo fit uti non tam diducta repente

inter se possint primordia singula quaeque

singula per cuiusque foramina permanare. Huc accedit uti mellis lactisque liquores

iucundo sensu linguae tractentur in ore : 400 at contra taetra absinthi natura ferique

centauri foedo pertorquent ora sapore ;

ut facile agnoscas e levibus atque rutundis

esse ea quae sensus iucunde tangere possunt ,

at contra quae amara atque aspera cumque videntur , 405 haec magis hamatis inter se nexa teneri ,

proptereaque solere vias rescindere nostris

sensibus introituque suo perrumpere corpus. Omnia postremo bona sensibus et mala tactu

dissimili inter se pugnant perfecta figura; 410 ne tu forte putes serrae stridentis acerbum

42 II

horrorem constare elementis levibus aeque ac musaea mele , per chordas organici quae mobilibus digitis expergefacta fìgurant ; neu simili penetrare putes primordia forma

415 in nares hominum , cum taetra cadavera torrent , et cum scena croco Cilici perfusa recens est araque Panchaeos exhalat propter odores ; neve bonos rerum simili constare colores semine constituas , oculos qui pascere possunt ,

420 et qui conpungunt aciem lacrimareque cogunt aut foeda specie diri turpesque videntur. omnis enim, sensus quae mulcet cumque, figura haut sine principiali aliquo levore creatast : at contra quaecumque molesta atque aspera constat,

425 non aliquo sine materiae squalore repertast. sunt etiam quae iam nec levia iure putantur esse neque omnino flexis mucronibus unca, sed magis angellis paulum prostantibus , unde titillare magis sensus quam laedere possunt ;

430 fecula iam quo de genere est inulaeque sapores. denique iam calidos ignis gelidamque pruinam dissimili dentata modo conpungere sensus corporis , indicio nobis est tactus uterque. tactus enim, tactus, prò, divum numina sancta,

435 corporis est sensus, vel cum res extera sese insinuat, vel cum laedit quae in corpore natast aut iuvat egrediens genitalis per Veneris res. atque ex offensu cum turbant corpore in ipso semina, confundunt inter se concita sensum;

440 ut si forte marni quamvis iam corporis ipse tute tibi partem ferias atque experiare. qua propter longe formas distare necessest principiis , varios quae possint edere sensus. Denique quae nobis durata ac spissa videntur,

445 haec magis hamatis inter sese esse necessest et quasi ramosis alte compacta teneri, in quo iam genere in primis adamantina saxa prima acie Constant , ictus contemnere sueta ,

II 43

et validi silices , ac duri robora ferri ,

450 aeraque quae claustris restantia vociferantur. illa quidem debent e levibus atque rutundis esse magis , fluvido quae corpore liquida Constant, namque papaveris haustus itemst facilis quasi aquarum : nec retinentur enim inter se glomeramina quaeque ,

455 et procursus item proclive volubilis exstat. omnia postremo quae puncto tempore cernis diffugere, ut fumum nebulas flammasque, necessest, si minus omnibu' sunt e levibus atque rutundis , at non esse tamen perplexis indupedita,

460 pungere uti possint corpus penetrareque sese , nec tamen haerere inter se quod cumque videmus ventis esse datum, facile ut cognoscere possis non e perplexis sed acutis esse elementis. sed quod amara vides eadem quae fluvida Constant ,

465 sudor uti maris est , minime mirabile debet

nam quod fluvidus est, e levibus atque rutundis est, et squalida sunt illis admixta doloris corpora. nec tamen haec retineri hamata necessumst : scilicet esse globosa tamen, cum squalida constent,

470 provolvi simul ut possint et laedere sensus. et quo mixta putes magis aspera levibus esse principiis , linde est Neptuni corpus acerbum , est ratio secernendi seorsumque videndi : linquit enim supera taetri primordia viri

475 umor dulcis, ubi per terras crebrius idem percolatur, ut in foveam fluat ac mansuescat, aspera quo magis in terris haerescere possint.

Quod quoniam docui, pergam conectere rem quae ex hoc apta fidem ducat , primordia rerum

480 finita variare figurarum ratione.

quod si non ita sit , rursum iam semina quaedam esse infinito debebunt corporis auctu. namque eadem unius cuiusvis in brevitate corporis inter se multum variare fìgurae

485 non possunt. fac enim minimis e partibus esse

44 II

corpora prima tribus , vel paulo pluribus auge : nempe ubi eas partis unius corporis omnis , summa atque ima locans, transmutans dextera laevis, omnimodis expertus eris, quam quisque det ordo

490 formai speciem totius corporis eius ,

quod superest , si forte voles variare fìguras , addendum partis alias erit. inde sequetur , adsimili ratione alias ut postulet ordo , si tu forte voles etiam variare fìguras.

495 ergo formarum novitatem corporis augmen subsequitur. quare non est ut credere possis esse infìnitis distantia semina formis , ne quaedam cogas inmani maximitate esse , supra quod iam docui non posse probari.

500 iam tibi barbaricae vestes Meliboeaque fulgens purpura Thessalico concharum tacta colore caudaque pavonum ridenti imbuta lepore caeca novo rerum superata colore iacerent et contemptus odor smyrnae mellisque sapores ,

505 et cycnea mele Phoebeaque daedala chordis carmina consimili ratione oppressa silerent : namque aliis aliud praestantius exoreretur. cedere item retro possent in deteriores omnia sic partis , ut diximus in melioris :

510 namque aliis aliud retro quoque taetrius esset naribus auribus atque oculis orisque sapori, quae quoniam non sunt , sed rebus reddita certa finis utrimque tenet summam , fateare necessest materiem quoque fìnitis difFerre fìguris.

515 denique ab ignibus ad gelidas iter usque pruinas finitumst retroque pari ratione remensumst. ambit enim calor ac frigus, mediique tepores interutraque iacent explentes ordine summam : ergo finita distant ratione creata,

520 ancipiti quoniam mucroni utrimque notantur , hinc flammis illinc rigidis infesta pruinis.

|] Quod quoniam docui , pergam conectere rem quae ex hoc apta fidem ducat, primordia rerum,

II 45

inter se simili quae sunt perfecta figura, 525 infinita cluere. etenim distantia cum sit

formarum finita , necesse est quae similes sint

esse infìnitas , aut summam material

fìnitam constare , id quod non esse probavi. ||

versibus ostendam corpuscula material

530 ex infinito summam rerum usque tenere , undique protelo plagarum continuato, nam quod rara vides magis esse ammalia quaedam , fecundamque minus naturam cernis in illis , at regione locoque alio terrisque remotis

535 multa licet genere esse in eo numerumque repleri ; sicut quadripedum cum primis esse videmus in genere anguimanus elepbantos , India quorum milibus e multis vallo munitur eburno , ut penitus nequeat penetrari : tanta ferarum

540 vis est; quarum nos perpauca exempla videmus. sed tamen id quoque uti concedam, quam lubet esto unica res quaedam nativo corpore sola , cui similis toto terrarum nulla sit orbi : infinita tamen nisi erit vis materiai ,

545 unde ea progigni possit concepta , creari

non poterit, neque, quod superest, procrescere alique,

quippe etenim si manticuler finita per omne

corpora iactari unius genitalia rei,

unde ubi qua vi et quo pacto congressa coibunt

550 materiae tanto in pelago turbaque aliena? non , ut opinor , habent rationem conciliandi : sed quasi naufragiis magnis multisque coortis disiectare solet magnum mare transtra , guberna , antemnas 7 proram , malos , tonsasque nat.antis ,

555 per terrarum omnis oras fluitantia aplustra ut videantur et indicium mortalibus edant , infidi maris insidias virisque dolumque ut vitare velint, neve ullo tempore credant >

46 II

subdola cum ridet placidi pellacia ponti ,

560 sic tibi si finita semel primordia quaedam

constitues , aevom debebunt sparsa per omnem disiectare aestus diversi materiai, numquam in concilium ut possint compulsa coire nec remorari in concilio nec crescere adaucta ;

p65 quorum utrumque palam fieri manifesta docet res ,

et res progigni et genitas procrescere posse.

esse igitur genere in quovis primordia rerum

infinita palam est , unde omnia suppeditantur.

Nec superare queunt motus itaque exitiales

570 perpetuo neque in aeternum sepelire salutem , nec porro rerum genitales auctificique motus perpetuo possunt servare creata, sic aequo geritur certamine principiorum ex infinito contractum tempore bellum.

575 nunc hic nunc illic superant vitalia rerum, et superantur item. miscetur funere vagor , quem pueri tollunt visentis luminis oras : nec nox ulla diem neque noctem aurora secutast , quae non audierit mixtos vagitibus aegris

580 ploratus , mortis comites et funeris atri.

Illud in his obsignatum quoque rebus habere convenit et memori mandatum mente tenere , nil esse , in promptu quorum natura videtur , quod genere ex uno consistat principiorum ,

585 nec quicquam quod non permixto semine constet: et quodcumque magis vis multas possidet in se atque potestates , ita plurima principiorum in sese genera ac varias docet esse figuras. principio tellus habet in se corpora prima ,

590 unde mare inmensum volventes frigora fontes adsidue renovent, habet ignes unde oriantur: nani multis succensa locis ardent sola terrae , eximiis vero furit ignibus impetus Aetnae : tum porro nitidas fruges arbustaque laeta

595 gentibus humanis habet unde extollere possit , unde etiam fluvios l'rondes et pabula laeta

II 47

montivago generi possit praebere ferarum. quare magna deum mater materque ferarum et nostri genetrix haec dieta est corporis una. 600 Hanc veteres Graium docti cecinere poètae

sedibus in curru biiugos agitare leones , aèris in spatio magnani pendere docentes tellurem , neque posse in terra sistere terram. adiunxere feras , quia quamvis effera proles

605 officiis debet molliri vieta parentum.

muralique caput summum cinxere corona , eximiis munita locis quia sustinet urbes ; quo mine insigni per magnas praedita terras horrifìce fertur divinae matris imago.

610 hanc variae gentes antiquo more sacrorum Idaeam vocitant matrem, Phrygiasque catervas dant comites , quia primum ex illis iìnibus edunt per terrarum orbem fruges coepisse creari. gallos attribuunt , quia , numen qui violarint

615 matris et ingrati genitoribus inventi sint , significare volunt indignos esse putandos , vivam progeniem qui in oras luminis edant. tympana tenta tonant palmis et cymbala circum concava , raucisonoque minantur cornua cantu ,

620 et Phrygio stimulat numero cava tibia mentis , telaque praeportant, violenti signa furoris, ingratos animos atque impia pectora -volgi conterrere metu quae possint nummi' divae. ergo cum primum magnas invecta per urbis

625 munificat tacita mortalis muta salute ,

aere atque argento sternunt iter omne viarum , Iargifica stipe ditantes , ninguntque rosarum floribus umbrantes matrem comitumque catervas, hic armata manus , Curetas nomine Grai

630 quos memorant Phrygios , inter se forte quocl armis ludunt in numerumque exultant sanguinolenti , terrificas capitum quatientes momine cristas, Dictaeos referunt Curetas , qui Iovis illuni

48 II

vagitimi in Creta quondam occultasse feruntur ,

635 cum pueri circuin puerum pernice chorea armati in numerum pulsarent aeribus aera , ne Saturnus eum malis mandaret adeptus aeternumque daret matri sub pectore volnus.

640 propterea magnani matrem armati comitantur , aut quia significant divam praedicere ut armis ac virtute velint patriam defendere terram , praesidioque parent decorique parentibus esse, quae bene et eximie quamvis disposta ferantur ,

645 longe sunt tamen a vera ratione repulsa, omnis enim per se divom natura necessest inmortali aevo summa cum pace fruatur semota ab nostris rebus seiunctaque longe : nam privata dolore omni, privata periclis ,

650 ipsa suis pollens opibus , nil indiga nostri , nec bene promeritis capitur neque tangitur ira. terra quidem vero caret omni tempore sensu , et quia multarum potitur primordia rerum, multa modis multis effert in lumina solis.

655 hic siquis mare Neptunum Cereremque vocare constituit fruges et Bacchi nomine abuti mavolt quam laticis proprium proferre vocamen, concedamus ut hic terrarum dictitet orbem esse deum matrem , dum vera re tamen ipse

660 religione animimi turpi contingere parcat.

Saepe itaque ex uno tondentes gramina campo lanigerae pecudes et equorum duellica proles buceriaeque greges eodem sub tegmine caeli ex unoque sitim sedantes flumine aquai

665 dissimili vivont specie, retinentque parentum naturam et mores generatim quaeque imitantur. tanta est , in quovis genere herbae , materiai dissimilis ratio, tanta est in flumine quoque, hinc porro quamvis animantem ex omnibus imam

670 ossa cruor venae calor umor viscera nervi constituunt, quae sunt porro distantia longe , dissimili perfecta figura principiorum.

II 49

tum porro quaecumque igni fiammata cremantur .

si nil praeterea, tamen haec in corpore cludunt, 675 unde ignem iacere et lumen summittere possint

scintillasque agere ac late differre favillam.

cetera consimili mentis ratione peragrans

invenies igitur multarum semina rerum

corpore celare et varias cohibere figuras. 680 denique multa vides , quibus et color et sapor una

reddita sunt cum odore , in primis pleraque dona

haec igitur variis debent constare figuris : nidor enim penetrat qua fucus non it in artus , fucus item sorsum, sorsum sapor insinuatur

685 sensibus ; ut noscas privis differe figuris. dissimiles igitur formae glomeramen in unum conveniunt , et res permixto semine Constant, quin etiam passim nostris in versibus ipsis multa dementa vides multis communia verbis ,

690 cum tamen inter se versus ac verba necesse est confiteare alia ex aliis constare elementis ; non quo multa parum communis littera currat aut nulli inter se duo sint ex omnibus idem , sed quia non volgo paria omnibus omnia constent.

695 sic aliis in rebus item communia multa multarum rerum cum sint primordia , veruni dissimili tamen inter se consistere summa possunt; ut merito ex aliis constare feratur humanum genus et fruges arbustaque laeta.

700 Nec tamen omnimodis conecti posse putandum est omnia : nam volgo fieri portenta videres , semiferas nominimi species existere , et altos interdum ramos egigni corpore vivo , multaque conecti terrestria membra marinis ,

705 tum flammam taetro spirantis ore Chimaeras pascere naturam per terras omniparentis. quorum nil fieri manifestum est , omnia quando seminibus certis certa genetrice creata conservare genus crescèntia posse videmus. Lucretius. 4

50 II

710 scilicet , id certa fieri ratione necessust.

nam sua cinque cibis ex omnibus intus in artus corpora discedunt conexaque convenientis efficiunt motus : at contra aliena videmus reicere in terras naturam , multaque caecis

715 corporibus fugiunt e corpore , percita plagis , quae neque conecti quoquam potuere neque in se vitalis motus consentire atque imitari. sed ne forte putes ammalia sola teneri legibus hisce, eadem ratio disterminat omne.

720 nam veluti tota natura dissimiles sunt

inter se genitae res quaeque, ita quamque necessest dissimili constare figura principiorum ; non quo multa parum simili sint praedita forma , sed quia non volgo paria omnibus omnia constent :

725 semina cum porro disteni , differre necessust intervalla, vias, conexus, pondera, plagas, concursus , motus ; quae non ammalia solum corpora seiungunt , sed terras ac mare totum secernunt caelumque a terris omne retentant.

730 Nunc age dieta meo dulci quaesita labore percipe , ne forte haec albis ex alba rearis principiis esse , ante oculos quae candida cernis , aut ea quae nigrant nigro de semine nata ; nive alium quemvis , quo sunt inbuta colore ,

735 propterea gerere hunc credas , quod materiai corpora consimili sint eius tincta colore : nullus enim color est omnino materiai corporibus , neque par rebus neque denique dispar. in quae corpora si nullus tibi forte videtur

740 posse animi inieQtus fieri, procul avius erras. nam cum caecigeni, solis qui lumina numquam dispexere , tamen cognoscant corpora tactu , scire licet nostrae quoque menti corpora posse vorti in notitiam nullo circum lita fuco.

745 denique nos ipsi caecis quaecumque tenebris tangimus , haud ullo sentimus tincta colore, quod quoniam vinco fieri , nunc esse docebo

II 51

ex ineunte aevo nullo coniuncta colore, omnis enim color omnino mutatur in omnis ;

750 quod facere haud ullo debent primordia pacto. immutabile enim quiddam superare necessest, ne res ad nilum redigantur funditus omnes : nam quodcumque suis mutatum finibus exit , continuo hoc mors est illius quod fuit ante.

755 proinde colore cave contingas semina rerum , ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes.

Praeterea si nulla coloris principiis est reddita natura et variis sunt praedita formis , e quibus omne genus gignunt variantque colores

760 propterea , magni quod refert semina quaeque cum quibus et quali positura contineantur et quos inter se dent motus accipiantque , perfacile extemplo rationem reddere possis , cur ea quae nigro fuerint paulo ante colore ,

765 marmoreo fieri possint candore repente;

ut mare , cum magni commorunt aequora venti , vertitur in canos candenti marmore fluctus : dicere enim possis , nigrum quod saepe videmus ', materies ubi permixta est illius et ordo

770 principiis mutatus et addita demptaque quaedam , continuo id fieri ut candens videatur et album, quod si caeruleis constarent aequora ponti seminibus , nullo possent albescere pacto : nam quocumque modo perturbes caerula quae sint,

775 numquam in marmoreum possunt migrare colorem. sin alio atque alio sunt semina tincta colore , quae maris effìciunt unum purumque nitorem , ut saepe ex aliis formis variisque fìguris efficitur quiddam quadratum unaque figura ,

780 conveniebat , ut in quadrato cernimus esse dissimiles formas , ita cernere in aequore ponti aut alio in quovis uno puroque nitore dissimiles longe inter se variosque colores. praeterea nil officiunt obstantque fìgurae

785 dissimiles , quo quadratum minus omne sit extra :

4*

52 II

at varii rerum inpediunt prohibentque colores, quo minus esse uno possit res tota nitore.

Tum porro quae ducit et inlicit ut tribuamus principiis rerum nonnumquam causa colores ,

790 occidit , ex albis quoniam non alba creantur , nec quae nigra cluent de nigris , sed variis ex. quippe etenim multo proclivius exorientur candida de nullo quam nigro nata colore , aut alio quovis , qui contra pugnet et obstet.

795 Praeterea quoniam nequeunt sine luce colores esse , neque in lucem existunt primordia rerum , scire licet quam sint nullo velata colore: qualis enim caecis poterit color esse tenebris? lumine quin ipso mutatur propterea quod

800 recta aut obliqua percussus luce refulgit; piuma columbarum quo pacto in sole videtur , quae sita cervices circum collumque coronat : namque alias fìt uti darò sit rubra pyropo , interdum quodam sensu fìt uti videatur

805 inter curalium viridis miscere zmaragdos.

caudaque pavonis , larga cum luce repleta est , consimili mutat ratione obversa colores ; qui quoniam quodam gignuntur luminis ictu , scire licet , sine eo fieri non posse putandum est.

810 et quoniam plagae quoddam genus excipit in se pupula , cum sentire colorem dicitur album , atque aliud porro , nigrum cum et cetera sentit , nec refert ea quae tangas quo forte colore praedita sint , verum quali magis apta figura ,

815 scire licet nil principiis opus esse colores , sed variis formis variantes edere tactus.

Praeterea quoniam non certis certa fìguris est natura coloris et omnia principiorum formamenta queunt in quovis esse nitore ,

820 cur ea quae Constant ex illis non pariter sunt omne genus perfusa coloribus in genere omni ? conveniebat enim corvos quoque saepe volanti» ex albis album pinnis iactare colorem >

II 53

et nigros fieri nigro de semine cycnos

825 aut alio quovis uno varioque colore.

Quin etiam quanto in partes res quaeque minutas distrahitur magis , hoc magis est ut cernere possis evanescere paulatim stinguique colorem; ut fit ubi in parvas partis discerpitur usu

830 purpura, poeniceusque color clarissimu' multo, filatim cum distracta est , dispergitur omnis ; noscere ut hinc possis prius omnem efflare colorem particulas , quam discedant ad semina rerum. Postremo quoniam non omnia corpora vocem

835 mittere concedis neque odorem , propterea fit ut non omnibus adtribuas sonitus et odores : sic oculis quoniam non omnia cernere quimus , scire licet quaedam tam constare orba colore quam sine odore ullo quaedam sonituque remota,

840 nec minus haec animum éognoscere posse sagacem quam quae sunt aliis rebus privata notare. Sed ne forte putes solo spoliata colore corpora prima manere , etiam secreta teporis sunt ac frigoris omnino calidique vaporis ,

845 et sonitu sterila et suco ieiuna feruntur,

nec iaciunt ullum proprio de corpore odorem. sicut amaracini blandum stactaeque liquorem et nardi florem , nectar qui naribus halat , cum facere instituas , cum primis quaerere par est ,

850 quoad licet ac potis es reperire , inolentis olivi naturam , nullam quae mittat naribus auram , quam minime ut possit mixtos in corpore odores concoctosque suo contractans perdere viro , propter eandem rem debent primordia rerum

855 non adhibere suum gignundis rebus odorem, nec sonitum, quoniam nil ab se mittere possunt, nec simili ratione saporem denique quemquam nec frigus neque item calidum tepidumque vaporem, cetera ; quae cum ita sunt tamen ut mortalia constent ,

860 molli lenta , fragosa putrì , cava corpore raro , omnia sint a principiis seiuncta necessest,

54 II

inmortalia si volumus subiungere rebus fundamenta , quibus nitatur summa salutis ; ne tibi res redeant ad nilum funditus omnes.

865 Nunc ea quae sentire viclemus cumque necessest ex insensilibus tamen omnia confìteare principiis constare, neque id manufesta refutant nec contra pugnant , in promptu cognita quae sunt , sed magis ipsa manu ducunt et credere cogunt

870 ex insensilibus , quod dico , ammalia gigni. quippe videre licet vivos existere vermes stercore de taetro , putorem cum sibi nacta est intempestivis ex imbribus umida tellus ; praeterea cunctas itidem res vertere sese.

875 vertunt se fluvii frondes et pabula laeta

in pecudes, vertunt pecudes in corpora nostra naturam , et nostro de corpore saepe ferarum augescunt vires et corpora pennipotentum. ergo omnes natura cibos in corpora viva

880 vertit et bine sensus animantum procreat omnes , non alia longe ratione atque arida ligna explicat in flammas et in ignis omnia versat. iamne vides igitur magni primordia rerum referre in quali sint ordine quaeque locata

885 et commixta quibus dent motus accipiantque?

Tum porro quid id est, animum quod percutit, ipsum quod movet et varios sensus expromere cogit , ex insensilibus ne credas sensile gigni? nimirum , lapides et ligna et terra quod una

890 mixta tamen nequeunt vitalem reddere sensum. illud in his igitur rebus meminisse decebit, non ex omnibus omnino , quaecumque creant res , sensile et extemplo me gigni dicere sensus , sed magni referre ea primum quantula constent,

895 sensile quae faciunt , et qua sint praedita forma, motibus ordinibus posituris denique quae sint. quarum nil rerum in lignis glaebisque videmus : et tamen haec , cum sunt quasi putrefacta per imbres , vermiculos pariunt, quia corpora materiai

II 53

900 antiquis ex ordinibus permota nova re conciliantur ita ut debent animalia gigni. deinde ea , sensilibus qui sensile posse creari constituunt , porro ex aliis sentire suétis mollia conficiunt : nani sensus iungitur omnis

905 visceribus nervfs venis , quae cuncta videmus mollia mortali consistere corpore creta, sed tamen esto iam posse haec aeterna manere: nempe tamen debent aut sensum partis habere aut simili totis animalibus esse putari.

910 at nequeant per se partes sentire necesse est : nam ratio sensus membrorum respuit omnis , nec manus a nobis potis est secreta neque ulla corporis omnino sensum pars sola tenere, linquitur ut totis animantibus adsimulentur.

915 sic itidem quae sentimus sentire necessest , vitali ut possint consentire undique sensu. qui poterunt igitur rerum primordia dici et leti vitare vias , animalia cum sint , atque animalia sint mortalibus una eademque?

920 quod tamen ut possint, at coetu concilioque

nil facient praeter volgum turbamque animantum , scilicet, ut nequeunt homines armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo. quod si forte suum dimittunt corpore sensum

925 atque alium capiunt, quid opus fuit adtribui id quod detrahitur ? tum praeterea , quod fugimus ante , quatenus in pullos animalis vertier ova cernimus alituum , vermisque effervere , terram intempestivos quom putor cepit ob imbris ,

930 scire licet gigni posse ex non sensibu' sensus. Quod si forte aliquis dicet , dumtaxat , oriri posse ex non sensu sensum mutabilitate , aut aliquo tamquam partu quod proditur extra , buie satis illud erit planum facère atque probare ,

935 non fieri partum nisi concilio ante coacto , nec quicquam commutari sine conciliatu. principio nequeunt ullius corporis esse

56 II

sensus ante ipsam genitam naturam animantis , ni mirum , quia materies disiecta tenetur

940 aere, fluminibus, terris, aethraque creatis, nec congressa modo vitalis convenientes contulit inter se motus , quibus omnicientes accensi sensus animantem quamque tuentur. Praeterea quamvis animantem grandior ictus ,

945 quam patitur natura, repente adfligit et omnis corporis atque animi pergit confundere sensus. dissoluuntur enim positurae principiorum , et penitus motus vitales inpediuntur , donec materies , omnis concussa per artus,

950 vitalis animae nodos a corpore solvit

dispersamque foras per caulas eiecit omnis : nani quid praeterea facere ictum posse reamur oblatum , nisi discutere ac dissolvere quaeque? fit quoque uti soleant minus oblato acriter ictu

955 reliqùi motus vitalis vincere saepe ,

vincere , et ingentis plagae sedare tumultus , inque suos quicquid rursus revocare meatus , et quasi iam leti dominantem in corpore motum discutere, ac paene amissos accendere sensus:

960 nam quare potius leti iam limine ab ipso ad vitam possit conlecta mente reverti , quam quo decursum prope iam siet ire et abire? propterea , quoniam dolor est , ubi materiai corpora vi quadam per viscera viva per artus

965 sollicitata suis trepidant in sedibus intus ,

inque locum quando remigrant, fit blanda voluptas , scire licet nullo primordia posse dolore temptari nullamque voluptatem capere ex se ; quandoquidem non sunt , ex ullis principiorum

970 corporibus , quorum motus novitate laborent aut aliquem fructum capiant dulcedinis almae : haut igitur debent esse ullo praedita sensu.

Denique uti possint sentire ammalia quaeque , principiis si iam est sensus tribuendus eorum ,

975 quid, genus humanum propritim de quibu' factumst?

II 57

scilicet , et risu tremulo concussa cachinnant et lacrimis spargunt rorantibus ora genasque , multaque de rerum mixtura dicere callent, et sibi proporro quae sint primordia quaerunt ; 980 quandoquidem totis mortalibus adsimulata

ipsa quoque ex aliis debent constare elementis, inde alia ex aliis , nusquam consistere ut ausis : quippe sequar, quodcumque loqui ridereque dices et sapere , ex aliis eadem haec facientibus ut sit. 985 quod si delira haec furiosaque cernimus esse, et ridere potest non ex ridentibu' factus , et sapere et doctis rationem reddere dictis non ex seminibus sapientibus atque disertis , qui minus esse queant ea quae sentire videmus 990 seminibus permixta carentibus undique sensu? Denique caelesti sumus omnes semine oriundi : omnibus ille idem pater est , unde alma liquentis umoris guttas mater cum terra recepit, feta parit nitidas fruges arbustaque laeta 995 et genus humanum , parit omnia saecla ferarum , pabula cum praebet , quibus omnes corpora pascunt et dulcem ducunt vitam prolemque propagant; quàpropter merito maternum nomen adepta est. cedit item retro , de terra quod fuit ante ,

1000 in terras , et quod missumst ex aetheris oris , id rursum caeli rellatum tempia receptant. nec sic interemit mors res , ut materiai corpora conficiat, sed coetum dissupat ollis : inde aliis aliud coniungitur, et fit ut omnes

1005 res ita convertant formas mutentque colores et capiant sensus et puncto tempore reddant, ut noscas referre eadem primordia rerum cum quibus et quali positura contineantur et quos inter se dent motus accipiantque ,

1010 neve putes aeterna penesresidere potesse

corpora prima , quod in cunciis fluitare videmus rebus et interdum nasci subitoque perire. || Quin etiam refert nostris in versibus ipsis

58 li

cum quibus et quali sint ordine quaeque locata.

1015 [namque eadem caelum mare terras flumina solem signifìcant eadem fruges arbusta animantis] si non omnia sunt , at multo maxima pars est consimilis : verum positura discrepitant res. sic ipsis in rebus item iam materiai

1020 [intervalla vias conexus pondera plagas] concursus motus ordo positura figurae cum permutantur , mutari res quoque debent.

Nunc animum nobis adhibe veram ad rationem. nam tibi vementer nova res molitur ad auris

1025 accidere et nova se species ostendere rerum.

sed neque tam facilis res ulla est, quin ea primum difficilis magis ad credendum constet , itemque nil adeo magnum neque tam mirabile quicquam, quod non paulatim mittant mirarier omnes.

1030 suspicito caeli clarum purumque colorem,

quaeque in se cohibet, palantia sidera passim, lunamque et solis praeclara luce nitorem ; omnia quae nunc si primum mortalibus essent ex inproviso visu subiecta repente,

1035 quid magis his rebus poterat mirabile dici,

aut minus ante quod auderent fore credere gentes? nil , ut opinor : ita haec species miranda fuisset. quam tibi iam nemo , fessus satiate videndi, suspicere in caeli dignatur lucida tempia!

1040 desine quapropter novitate exterritus ipsa expuere ex animo rationem, sed magis acri iudicio perpende , et si tibi vera videntur , dede manus , aut , si falsum est , accingere contra. quaerit enim rationem animus , cum summa loci sit

1045 infinita foris haec extra moenia mundi,

quid sit ibi porro , quo prospicere usque velit mens atque animi iactus liber quo pervolet ipse. Principio nobis in cunctas undique partis et latere ex utroque snpra supterque per omne

1050 nulla est finis; uti docui, res ipsaque per se vociferatur, et elucet natura profundi.

II 59

nullo iam pacto veri simile esse putandumst, undique cum vorsum spatium vacet infinitum seminaque innumero numero summaque profunda

1055 multimodis volitent aeterno percita motu ,

hunc unum terrarum orbem caelumque creatum , nil agere illa foris tot corpora materiai ; cum praesertim hic sii natura factus , et ipsa sponte sua forte offensando ut semina rerum

1060 multimodis temere in cassum frustraque coacta tandem eoluerunt ea quae convecta repente magnarum rerum fierent exordia semper, terrai maris et caeli generis que animantum. quare etiam atque etiam talis fateare necesse est

1065 esse alios alibi congressus materiai ,

qualis hic est , avido complexu quem tenet aether.

Praeterea cum materies est multa parata , cum locus est praesto , nec res nec causa moratur ulla, geri debent, nimirum, et confieri res.

1070 nunc ex seminibus , si tanta est copia quantam enumerare aetas animantum non queat omnis , quis eadem natura manet , quae semina rerum conicere in loca quaeque queat simili ratione atque huc sunt coniecta , necesse est confiteare

1075 esse alios aliis terrarum in partibus orbis et varias hominum gentis et saecla ferarum.

Huc accedit ut in summa res nulla sit una , unica quae gignatur et unica solaque crescat , quin aliquoiu' siet saeeli permultaque eodem

1080 sint genere, in primis animalibus , inclute Memmi , invenies sic montivagum genus esse ferarum , sic hominum genitam prolem , sic denique mutas squamigerum pecudes et corpora cuncta volantum. quapropter caelum simili ratione fatendumst ,

1085 terramque et solem, lunam, mare, cetera quae sunt, non esse unica , sed numero magis innumerali ; quandoquidem vitae depactus terminus alte tam manet haec , et tam nativo corpore Constant , quam genus omne quod hic generatim rebus abundat.

60 II

1090 Quae bene cognita si teneas , natura videtur libera continuo , dominis privata superbis , ipsa sua per se sponte omnia dis agere expers. nani prò , sancta deum tranquilla pectora pace quae placidum degunt aevom vitamque serenam ,

1095 quis regere immensi summam , quis habere profundi indù manu validas potis est moderanter habenas , quis pariter caelos omnis convertere et omnis ignibus aetheriis terras suffire feracis , omnibus inve locis esse omni tempore praesto,

1100 nubibus ut tenebras faciat caelique serena concutiat sonitu , tum fulmina mittat et aedis saepe suas disturbet et in deserta recedens saeviat , exercens telum , quod saepe nocentes praeterit exanimatque indignos inque merentes? ||

1105 Multaque post mundi tempus genitale diemque primigenum maris et terrae solisque coortum addita corpora sunt extrinsecus , addita circum semina , quae magnum iaculando contulit omne ; unde mare et terrae possent augescere , et unde

1110 appareret spatium caeli domus altaque tecta tolleret a terris procul, et consurgeret aér. nam sua cuique, locis ex omnibus , omnia plagis corpora distribuuntur et ad sua saecla recedunt , umor ad umorem, terreno corpore terra

1115 crescit, et ignem ignes procudunt aéraque aèr, donique ad extremam crescendi perfìca fìnem omnia perduxit rerum natura creatrix; ut fìt ubi nilo iam plus est quod datur intra vitalis venas quam quod fluit atque recedit.

1120 omnibus his aetas debet consistere rebus : hic natura suis refrenat viribus auctum. nam quaecumque vides hilaro grandescere adauctu paulatimque gradus aetatis scandere adultae , plura sibi adsumunt quam de se corpora mittunt ,

1125 dum facile in venas cibus omnis inditur, et dum non ita sunt late dispersa , ut multa remittant et plus dispendi faciant quam vescitur aetas.

II 61

nam certe fluere atque recedere corpora rebus multa rrianus dandum est : sed plura accedere debent ,

1130 donec alescendi summum tetigere cacumen. inde minutatim vires et robur adultum frangia et in partem peiorem liquitur aetas. quippe etenim quanto est res amplior , augmine adempto , et quo latior est , in cunctas undique partis

1135 plura modo dispargit et ab se corpora mittit , nec facile in venas cibus omnis diditur ei , nec satis est , pr,o quam largos exaestuat aestus , unde queat tantum suboriri ac subpeditare. iure igitur pereunt , cum rarefacta fluendo

1140 sunt et cum externis succumbunt omnia plagis; quandoquidem grandi cibus aevo denique defit, nec tuditantia rem cessant extrinsecus ullam corpora confìcere et plagis infesta domare. Sic igitur magni quoque circum moenia mundi

1145 expugnata dabunt labem putrisque ruinas: omnia debet enim cibus integrare novando et fulcire cibus , cibus omnia sustentare , nequiquam , quoniam nec venae perpetiuntur quod satis est, neque quantum opus est natura ministrai

1150 iamque adeo fracta est aetas , effetaque tellus vix animalia parva creat , quae cuncta creavit saecla deditque ferarum ingentia corpora partu. haud, ut opinor, enim mortalia saecla superne aurea de caelo demisit funis in arva ,

1155 nec mare nec fluctus plangentis saxa crearunt, sed genuit tellus eadem quae nunc alit ex se. praeterea nitidas fruges vinetaque laeta sponte sua primum mortalibus ipsa creavit , ipsa dedit dulcis fetus et pabula laeta;

1160 quae nunc vix nostro grandescunt aucta labore, conterimusque boves et viris agricolarum , conficimus ferrum , vix arvis suppeditati : usque adeo parcunt fetus augentque labore, iamque caput quassans grandis suspirat arator

1165 crebrius, incassum manuum cecidisse labores ,

62 III

et cum tempora temporibus praesentia confert praeteritis , laudat fortunas saepe parentis. tristis item vetulae vitis sator atque vietae temporis incusat momen , caelumque fatigat , 1170 et crepat , antiquum genus ut pietate repletum perfacile angustis tolerarit finibus aevom , cum minor esset agri multo modus ante viritim : nec tenet omnia paulatim tabescere et ire ad capulum, spatio aetatis defessa vetusto.

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER TERTIUS.

li tenebris tantis tam clarum extollere lumen qui primus potuisti inlustrans commoda vitae , te sequor , o Graiae gentis decus , inque tuis nunc ficta pedum pono pressis vestigia signjs, 5 non ita certandi cupidus quam propter amorem quod te imitari aveo : quid enim contendat hirundo cycnis , aut quid nam tremulis facere artubus haedi consimile in cursu possint et fortis equi vis ? tu 3 pater , es rerum inventor , tu patria nobis

10 suppeditas praecepta, tuisque ex, inclute, chartis , floriferis ut apes in saltibus omnia libant , omnia nos itidem depascimur aurea dieta, aurea , perpetua semper dignissima vita, nam simul ac ratio tua coepit vociferari

15 naturam r.erum, divina mente coorta, diffugiunt animi terrores , moenia mundi discedunt , totum video per inane geri res.

Ili 63

apparet divum numen sedesque quietae , quas neque concutiunt venti nec nubila nimbis

20 aspergunt neque nix acri concreta pruina- cana cadens violat semperque innubilus aether integit, et large diffuso lumine ridenti omnia suppeditat porro natura, neque ulla res animi pacem delibat tempore in ullo.

25 at contra nusquam apparent Acherusia tempia , nec tellus obstat quin omnia dispiciantur, sub pedibus quaecumque infra per inane geruntur. his ibi me rebus quaedam divina voluptas percipit atque horror, quod sic natura tua vi

30 tam manifesta patens ex omni parte retecta est. Et quoniam docui , cunctarum exordia rerum qualia sint et quam variis distantia formis sponte sua volitent aeterno percita motu, quove modo possint res ex his quaeque creari ,

35 nasce secundum res animi natura videtur atque animae claranda meis iam versibus esse , et metus ille foras praeceps Acheruntis agendus, funditus humanam qui vitam turbat ab imo , omnia suffundens mortis nigrore, neque ullam

40 esse voluptatem liquidam puramque relinquit.

nam quod saepe homines morbos magis esse timendos infamemque ferunt vitam quam Tartara leti , et se scire animae naturami sanguinis esse , aut etiam venti , si fert ita forte voluntas ,

45 nec prosum quicquam nostrae rationis egere , hinc licet advertas animimi magis omnia laudis iactari causa quam quod res ipsa probetur. extorres idem patria longeque fugati conspectu ex hominum, foedati crimine turpi,

50 omnibus érumnis adfecti denique vivunt , et quocumque tamen miseri venere parentant et nigras mactant pecudes et manibu' divis inferias mittunt , multoque in rebus acerbis acrius advertunt animos ad religionem.

55 quo magis in dubiis hominem spectare periclis

64 III

convenit adversisque in rebus noscere qui sit : nam verae voces tum demum pectore ab imo eliciuntur , et eripitur persona, manet res. denique avarities et honorum caeca cupido ,

60 quae miseros homines cogunt trascendere fines iuris et interdum socios scelerum atque ministros noctes atque dies niti praestante labore ad summas emergere opes , haec vulnera vitae non minimam partem mortis formidine aluntur.

65 turpis enim ferme contemptus et acris egestas semota ab dulci vita stabilique videntur et quasi iam leti portas cunctarier ante; unde homines dum se falso terrore coacti effugisse volunt longe , longeque remosse ,

70 sanguine civili rem conflant divitiasque

conduplicant avidi , caedem caede accumulantes , crudeles gaudent in tristi funere fratris , et consanguineum mensas odere timentque. consimili ratione ab eodem saepe timore

75 macerat invidia, ante oculos illuni esse potentem , illuni aspectari , claro qui incedit honore , ipsi se in tenebris volvi caenoque queruntur. intereunt partim statuarum et nominis ergo, et saepe usque adeo , mortis formidine , vitae

80 percipit humanos odium lucisque videndae , ut sibi consciscant maerenti pectore letum , obliti fontem curarum hunc esse timorem, hunc vexare pudorem , hunc vincula amicitiai rumpere et in summa pietatem evertere clade :

85 nam iam saepe homines patriam carosque parentis prodiderunt , vitare Acherusia tempia petentes. nam veluti pueri trepidant atque omnia caecis in tenebris metuunt , sic nos in luce timemus interdum , nilo quae sunt metuenda magis quam

90 quae pueri in tenebris pavitant finguntque futura, hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest non radii solis neque lucida tela diei discutiant , sed naturae species ratioque.

• III 65

Primum animum dico , mentem quam saepe vocamus , 95 in quo consilium vitae regimenque locatum est , esse hominis partem nilo minus ac manus et pes atque oculi partes animantis totius extant.

sensum animi certa non esse in parte locatum ,

veruni habitum quendam vitalem corporis esse , 100 harmoniam Grai quam dicunt , quod faciat nos

vivere cum sensu , nulla cum in parte siet mens ;

ut bona saepe valetudo cum dicitur esse

corporis , et non est tamen haec pars ulla valentis.

sic animi sensum non certa parte reponunt; 105 magno opere in quo mi diversi errare videntur.

saepe itaque , in promptu corpus quod cernitur, aegret ,

cum tamen ex alia laetamur parte latenti :

et retro fìt uti contra sit saepe vicissim ,

cum miser ex animo laetatur corpore toto ; 110 non alio pacto quam si, pes cum dolet aegri ,

in nullo caput interea sit forte dolore.

praeterea molli cum somno dedita membra

effusumque iacet sine sensu corpus onustum ,

est aliud tamen in nobis quod tempore in ilio 115 multimodis agitatur et omnis accipit in se

laetitiae motus et curas cordis inanis.

nunc animam quoque ut in membris cognoscere possis.

esse , neque harmonia corpus sentire solere ,

principio fit uti detracto corpore multo 120 saepe tamen nobis in membris vita moretur :

atque eadem rursum , cum corpora pauca caloris

diffugere forasque per os est editus aér,

deserit extemplo venas atque ossa relinquit ;

noscere ut liinc possis non aequas omnia partis 125 corpora habere neque ex aequo fui ciré salutem,

sed magis haec, venti quae sunt calidique vaporis

semina , curare in membris ut vita moretur.

est igitur calor ac ventus vitalis in ipso

corpore , qui nobis moribundos deserit artus. 130 quapropter quoniam est animi natura reperta

LUCRETIUS. 5

66 III

atque animae quasi pars hominis , redde harmoniai nomen , ad organicos alto delatum Heliconi ; sive aliunde ipsi porro traxere et in illam transtulerunt , proprio quae tum res nomine egebat.

135 quidquid id est, habeant: tu cetera percipe dieta. Nunc animum atque animam dico coniuncta teneri inter se atque unam naturam conficere ex se , sed caput esse quasi et dominari in corpore toto consilium, quod nos animum mentemque vocamus.

140 idque situm media regione in pectoris haeret.

hic exultat enim pavor ac metus , haec loca circum laetitiae mulcent: hic ergo mens animusquest. cetera pars animae per totum dissita corpus paret et ad numen mentis momenque movetur.

145 idque sibi solum per se sapit: id sibi gaudet,

cum neque res animam neque corpus commovet una. et quasi, cum caput aut oculus temptante dolore laeditur in nobis , non omni concruciamur corpore, sic animus nonnumquam laeditur ipse

150 laetitiaque viget , cum cetera pars animai per membra atque artus nulla novitate cietur: verum ubi vementi magis est commota metu mens , consentire animam totam per membra videmus , sudoresque ita palloremque existere toto

155 corpore et infringi linguam vocemque aboriri , caligare oculos , sonere auris , succidere artus , denique con€Ìdere ex animi terrore videmus saepe homines; facile ut quivis hinc noscere possit esse animam cum animo coniunctam , quae cum animi vi

160 percussast, exim corpus propellit et icit.

Haec eadem ratio naturam animi atque animai corpoream docet esse : ubi enim propellere membra, corripere ex somno corpus , rnutareque vultum atque hominem totum regere ac versare videtur,

165 quorum nil fieri sine tactu posse videmus ,

nec tactum porro sine corpore , nonne fatendumst corporea natura animum constare animamque ? praeterea pariter fungi cum corpore et una

Ili 67

consentire animum nobis in corpore cernis.

170 si minus offendit vitam vis horrida teli ossibus ac nervis disclusis intus adacta , at tamen insequitur languor terraeque petitus , saevus et in terra mentis qui gignitur aestus , interdumque quasi exurgendi incerta voluntas.

175 ergo corpoream naturam animi esse necessest , corporeis quoniam telis ictuque laborat.

Is tibi nunc animus quali sit corpore et unde constiterit pergam rationem reddere dictis. principio esse aio persuptilem atque minutis

180 perquam corporibus factum constare, id ita esse liinc licet advertas animum ut pernoscere possis. nil adeo fieri celeri ratione videtur, quam sibi mens fieri proponit et inchoat ipsa: ocius ergo animus quam res se perciet ulla,

185 ante oculos quorum in promptu natura videtur : at quod mobile tanto operest , constare rutundis perquam seminibus debet perquamque minutis , momine uti parvo possint inpulsa moveri. namque movetur aqua et tantillo momine flutat ,

190 quippe volubilibus parvisque creata figuris. at contra mellis constantior est natura et pigri latices magis et cunctantior actus : haeret enim inter se magis omnis material copia, nimirum, quia non tamlevibus extat

195 corporibus neque tam suptilibus atque rutundis. namque papaveris aura potest suspensa levisque cogere ut ab summo tibi diffluat altus acervus , at contra lapidum conlectum Cauru' movere noenu potest. igitur parvissima corpora prò quam

200 et levissima sunt , ita mobilitate fruuntur :

at contra quae cumque magis cum pondere magno asperaque inveniuntur, eo stabilita magis sunt. nunc igitur quoniam est animi natura reperta mobilis egregie , perquam constare necessest

205 corporibus parvis et levibus atque rutundis. quae tibi cognita res in multis, o bone, rebus

5*

68 III

utilis invenietur et opportuna cluebit.

haec quoque res etiam naturam dedicat eius ,

quam tenui constet textura , quamque loco se

210 contineat parvo , si possit conglomerari ,

quod simul atque hominem leti secura quies est indepta atque animi natura animaeque recessit , nil ibi libatum de toto corpore cernas ad speciem , nil ad pondus : mors omnia praestat ?

215 vitalem praeter sensum calidumque vaporem. ergo animam totam perparvis esse necessest seminibus , nexam per venas viscera nervos ; quatenus , omnis ubi e toto iam corpore cessit , extima membrorum circum caesura tamen se

220 incolumem praestat nec defìt ponderis hilum. quod genus est, Bacchi cum flos evanuit, aut cum spiritus unguenti suavis diffugit in auras , aut aliquo cum iam sucus de corpore cessit: . . nil oculis tamen esse minor res ipsa videtur

225 propterea neque detractum de pondere quicquam , nimirum, quia multa minutaque semina sucos efficiunt et odorem in toto corpore rei. quare etiam atque etiam mentis naturam animaeque scire licet perquam pauxillis esse creatam

230 seminibus, quoniam fugiens nil ponderis aufert.

Nec tamen haec simplex nobis natura putanda est. tenvis enim quaedam moribundos deserit aura mixta vapore , vapor porro trahit aera secum. nec calor est quisquam, cui non sit mixtus et aer:

235 rara quod eius enim constat natura, necessest aéris inter eum primordia multa moveri. iam triplex animi est igitur natura reperta : nec tamen haec sat sunt ad sensum cuncta creandum ; nil horum quoniam recipit res posse creare

240 sensiferos motus , quidam quod manticulantur. quarta quoque his igitur quaedam natura necessest adtribuatur: east omnino nominis expers; qua neque mobilius quicquam neque tenvius exstai, nec magis e parvis et levibus est elementis ;

Ili 69

245 sensiferos motus quae didit prima per artus. prima cietur enim , parvis perfecta figuris : inde calor motus et venti caeca potestas accipit, inde aer: inde omnia mobilitante, concutitur sanguis , tum viscera persentiscunt

•250 omnia, postremis datur ossibus atque medullis sive voluptas est sive est contrarius ardor. nec temere huc dolor usque potest penetrare neque acre permanare malum , quin omnia perturbentur usque adeo ut vitae desit locus atque animai

255 diffugiant partes per caulas corporis omnis. sed plerumque fit in summo quasi corpore finis motibus : hanc ob rem vitam retinere valemus.

Nunc ea quo pacto inter sese mixta quibusque compta modis vigeant rationem reddere aventem

260 abstrahit invitum patrii sermonis egestas :

sed tamen, ut poterò summatim attingere, tangam. inter enim cursant primordia principiorum motibus inter se, nil ut secernier unum possit nec spatio fieri divisa potestas,

265 sed quasi multae vis unius corporis extant. quod genus in quovis animantum viscere volgo est odor et quidam calor et sapor, et tamen ex his omnibus est unum perfectum corporis augmen. sic calor atque aér et venti caeca potestas

270 mixta creant unam naturam , et mobilis Illa vis , initum motus ab se quae dividit ollis , sensifer unde oritur primum per viscera motus. nam penitus prorsum latet haec natura subestque, nec magis hac infra quicquam est in corpore nostro,

275 atque anima est animae proporro totius ipsa. quod genus in nostris membris et corpore toto mixta latens animi vis est animaeque potestas , corporibus quia de parvis paucisque creatast. sic tibi nominis haec expers vis, facta minutis

280 corporibus , latet atque animae quasi totius ipsa proporrost anima et dominatur corpore toto. consimili ratione necessest ventus et aér

70 III

et calor inter se vigeant commixta per artus , atque aliis aliud subsit magis emineatque ,

285 ut quiddam fieri videatur ab omnibus unum ,

ne calor ac ventus seorsum seorsumque potestas aèris interemant sensum diductaque solvant. est etenim calor ille animo , quem sumit , in ira cum fervescit et ex oculis micat acribus ardor :

290 est et frigida multa , comes formidinis , aura , quae ciet horrorem membris et concitat artus : est etiam quoque pacati status aéris ille , pectore tranquillo qui fit voltuque sereno, sed calidi plus est illis quibus acria corda

295 iracundaque mens facile effervescit in ira ; quo genere in primis vis est violenta leonum , pectora qui fremitu rumpunt plerumque gementes , nec capere irarum fluctus in pectore possunt. at ventosa magis cervorum frigida mens est

300 et gelidas citius per viscera concitat auras , quae tremulum faciunt membris existere motum. at natura boum placido magis aere vivit , nec nimis irai fax umquam subdita percit fumida, suffundens caecae caliginis umbra,

305 nec gelidis torpet telis perfixa pavoris , interutraque secat cervos saevosque leones. sic hominum genus est. quamvis doctrina politos constituat pariter quosdam , tamen illa relinquit naturae cuiusque animi vestigia prima.

310 nec radicitus evelli mala posse putandumst , quin proclivius hic iras decurrat ad acris , ille metu citius paulo temptetur , at ille tertius accipiat quaedam clementius aequo, inque aliis rebus multis differre necessest

315 naturas hominum varias moresque sequacis;

quorum ego nunc nequeo caecas exponere causas , nec reperire figurarum tot nomina quot sunt principiis , unde haec oritur variantia rerum, illud in his rebus videor firmare potesse ,

320 usque adeo naturarum vestigia linqui

y

Ili 71

parvola , quae nequeat ratio depellere nobis , ut nil inpediat dignam dis degere vitam.

Haec igitur natura tenetur corpore ab omni , ipsaque corporis est custos et causa salutis :

325 nam communibus inter se radicibus haerent, nec sine pernicie divelli posse videntur. quod genus e thuris glaebis evellere odorem haud facile est , quin intereat natura quoque eius. sic animi atque animae naturara corpore toto

330 extrahere haut facile est, quin omnia dissoluantur. inplexis ita principiis ab origine prima inter se fiunt consorti praedita vita , nec sibi quaeque sine alterius vi posse videtur corporis atque animi seorsum sentire potestas ,

335 sed communibus inter eas conflatur utrimque motibus accensus nobis per viscera sensus. praeterea corpus per se nec gignitur umquam nec crescit neque post mortem durare videtur. non enim, ut umor aquae dimittit saepe vaporerà,

340 qui datus est , neque ea causa convellitur ipse , sed manet incolumis , non , inquam , sic animai discidium possunt artus perferre relieti , sed penitus pereunt convulsi conque putrescunt. ex ineunte aevo sic corporis atque animai

345 mutua vitalis discunt contagia motus, maternis etiam membris alvoque reposta, discidium ut nequeat fieri sine peste maloque ; ut videas , quoniam coniunctast causa salutis , coniunctam quoque naturam consistere eorum.

350 || Quod super est , siquis corpus sentire refutat , atque animam credit permixtam corpore toto suscipere hunc motum quem sensum nominitamus , vel manifestas res contra verasque repugnat. quid sit enim corpus sentire quis adferet umquam ,

355 si non ipsa palam quod res dedit ac docuit nos? at dimissa anima corpus caret undique sensu: perdit enim quod non proprium fuit eius in aevo. [multaque praeterea perdit cum expellitur aevo]

72 III

Dicere porro oculos nullam rem cernere'posse ,

360 sed per eos animum ut foribus spedare reclusis , desiperest, contra cum sensus dicat eorum; [sensus enim trahit atque acies detrudit ad ipsas] fulgida praesertim cum cernere saepe nequimus , lumina luminibus quia nobis praepediuntur.

365 quod foribus non fit : neque enim, quia cernimus ipsi, ostia suscipiunt ullum reclusa laborem. praeterea si prò foribus sunt lumina nostra , iam magis exemptis oculis debere videtur cernere res animus sublatis postibus ipsis.

370 Illud in bis rebus nequaquam sumere possis , Democriti quod sancta viri sententia ponit, corporis atque animi primordia, singula privis adposita , alternis variare , ac nectere membra, nam cum multo sunt dementa minora animai

375 quam quibus e corpus nobis et viscera Constant, tum numero quoque concedunt et rara per artus dissita sunt dumtaxat; ut hoc promittere possis, quantula priva queant nobis iniecta ciere corpora sensiferos motus in corpore , tanta

380 intervalla tenere exordia priva animai.

nam neque pulveris inter dum sentimus adhaesum corpore ne e membris incussam sidere cretam, nec nebulam noctu neque arani tenvia fila obvia sentimus , quando obretimur euntes ,

385 nec supera caput eiusdem cecidisse vietam vestem, nec plumas avium papposque volantis, - qui nimia levitate cadunt plerumque gravatim, nec repentis itum cuiusviscumque animantis sentimus , nec priva pedum vestigia quaeque ,

390 corpore quae in nostro culices et cetera ponunt. usque adeo prius est in nobis multa ciendum semina corporibus nostris inmixta per artus , quam primordia sentiscant concussa animai et quam in his intervallis tuditantia possint

395 concursare coire et dissultare vicissim. ]j

Et magis est animus vitai claustra coércens

in 73

et dominantior ad vitam quani vis animai.

nam sine mente animoque nequit residere per artus

temporis exiguam partem pars ulla animai ,

400 sed comes insequitur facile et discedit in auras et gelidos artus in leti frigore linquit. at manet in vita cui mens animusque remansit. quamvis est circum caesis lacer undique membris truncus, adempta anima circum membrisque remota

405 vivit et aérias vitalis suscipit auras : si non omnimodis , at magna parte animai privatus , tamen in vita cunctatur et haeret ; ut , lacerato oculo circum si pupula mansit incolumis , stat cernundi vivata potestas ,

410 dum modo ne totum corrumpas luminis orbem , et circum caedas aciem solamque relinquas : [id quoque enim sine pernicie non fiet eorum] at si tantula pars oculi media illa peresa est, occidit extemplo lumen tenebraeque secuntur.

415 [incolumis quamvis alioqui splendidus orbis]

hoc anima atque animus vincti sunt foedere semper.

Nunc age , nativos animantibus et mortalis esse ànimos animasque levis ut noscere possis , conquisita diu dulcique reperta labore

420 perpetua pergam disponere carmina vita, tu fac utrumque uni subiungas nomen eorum , atque animam verbi causa cum dicere pergam , mortalem esse docens , animum quoque dicere credas , quatenus est unum inter se coniunctaque res est.

425 principio quoniam tenuem constare minutis corporibus docui multoque minoribus esse principiis factam quam liquidus umor aquai aut nebula aut fumus , iam longe mobilitate praestat et a tenui causa magis icta movetur.

430 [quippe ubi imaginibus fumi nebulaeque movetur] quod genus est, somnis sopiti ubi cernimus alte exhalare vaporem altana ferreque fumum. [nam procul hinc dubio nobis simulacra geruntur] nunc igitur quoniam quassatis undique vasis

74 III

435 diffluere umorem et laticem discedere cernis , et nebula ac fumus quoniam discedit in auras , crede animam quoque diffundi multoque perire ocius et citius dissolvi in corpora prima, cum semel ex hominis membris ablata recessit:

440 quippe etenim corpus , quod vas quasi constitit eius , quam cohibere nequit conquassatum ex aliqua re ac rarefactum detracto sanguine venis , aere qui credas posse hanc cohiberier ullo , corpore qui nostro rarus magis usque liquescit?

445 Praeterea gigni pariter cum corpore et una crescere sentimus pariterque senescere mentem. nam velut infirmo pueri teneroque vagantur corpore , sic animi sequitur sententia tenvis : inde ubi robustis adolevit viribus aetas ,

450 consilium quoque maius et auctior est animi vis: post ubi iam validis quassatum est viribus aevi corpus et obtusis ceciderunt viribus artus , claudicat ingenium , delirat lingua , labat mens , omnia deficiunt atque uno tempore desunt.

455 ergo dissolui quoque convenit omnem animai naturam , ceu fumus , in altas aèris auras ; quandoquidem gigni pariter pariterque videmus crescere et , ut docui , simul aevo fessa fatisci. Huc accedit uti videamus , corpus ut ipsum

460 suscipere inmanis morbos durumque dolorem , sic animum curas acris luctumque metumque ; quare participem leti quoque convenit esse, quin etiam morbis in corporis avius errat saepe animus: dementit enim deliraque fatur,

465 interdumque gravi lethargo fertur in altum aeternumque soporem oculis nutuque cadenti; unde neque exaudit voces nec noscere voltus illorum potis est , ad vitam qui revocantes circum stant lacrimis rorantes ora genasque.

470 quare animum quoque dissolui fateare necessest, quandoquidem penetrant in eum contagia morbi : nam dolor ac morbus leti fabricator uterquest;

Ili 75

multorum exitio perdocti quod suraus ante, denique cur, hominem cum vini vis penetravit

475 acris et in venas discessit diditus ardor,

consequitur gravitas membrorum, praepediuntur crura vacillanti , tardescit lingua , madet mens , nant oculi, clamor singultus iurgia gliscunt, et iam cetera de genere hoc quaecumque secuntur ,

480 cur ea sunt , nisi quod vemens violentia vini conturbare animam consuevit corpore in ipso? at quaecumque queunt conturbari inque pediri , significant , paulo si durior insinuarit causa , fore ut pereant aevo privata futuro.

485 quin etiam subito vi morbi saepe coactus ante oculos aliquis nostros , ut fulminis ictu , concidit et spumas agit, ingemit et tremit artus , desipit , extentat nervos , torquetur , anhelat inconstanter , et in iactando membra fatigat.

490 nimirum , quia vis morbi distracta per artus

turbat , agens animam spumat , quasi in aequore salso ventorum validis fervescunt viribus undae. exprimitur porro gemitus , quia membra dolore adficiuntur , et omnino quod semina vocis

495 eiciuntur et ore foras glomerata feruntur qua quasi consuerunt et sunt munita viai. desipientia fit , quia vis animi atque animai conturbatur et, ut docui, divisa seorsum disiectatur eodem ilio distracta veneno.

500 inde ubi iam morbi reflexit causa , reditque in latebras acer corrupti corporis umor , tum quasi vaccillans primum consurgit et omnis paulatim redit in sensus animamque receptat. haec igitur tantis ubi morbis corpore in ipso

505 iactentur miserisque modis distracta laborent , cur eadem credis sine corpore in aere aperto cum validis ventis aetatem degere posse? et quoniam mentem sanari , corpus ut aegrum , cernimus et flecti medicina posse videmus ,

510 id quoque praesagit mortalem vivere mentem.

76 III

addere enim partis aut ordine traiecere aecumst aut aliquid prosum de summa detrahere hilum i commutare animum quicumque adoritur et infìt aut aliam quamvis naturam flectere quaerit.

515 at neque transferri sibi partis nec tribui vult

inmortale quod est quicquam neque defluere hilum: nam quodcumque suis mutatum fìnibus exit , continuo hoc mors est illius quod fuit ante, ergo animus sive aegrescit , mortalia signa

520 mittit , uti docui , seu flectitur a medicina, usque adeo falsae rationi vera videtur res occurrere et effugium praecludere eunti, ancipitique refutatu convincere falsum.

Denique saepe hominem paulatim cernimus ire

525 et membratim vitalem deperdere sensum; in pedibus primum digitos livescere et unguis , inde pedes et crura mori , post inde per artus ire alios tractim gelidi vestigia leti, scinditur aeque animae haec quoniam natura nec uno

530 tempore sincera existit , mortalis habendast. quod si forte putas ipsam se posse per artus introsum trahere et partis conducere in unum atque ideo cunctis sensum deducere membris , at locus ille tamen , quo copia tanta animai

535 cogitur , in sensu debet maiore videri ;

qui quoniam nusquamst , nimirum , ut diximus ante,

dilaniata foras dispargitur , interit ergo.

quin etiam si iam libeat concedere falsum,

et dare posse animam glomerari in corpore eorum ,

540 lumina qui lincunt moribundi particulatim , mortalem tamen esse animam fateare necesse , nec refert utrum pereat dispersa per auras an contrada suis e partibus obbrutescat, quando hominem totum magis ac magis undique sensus

545 deficit et vitae minus et minus undique restat.

Et quoniam mens est hominis pars una, loco quae fixa manet certo, velut aures atque oculi sunt atque alii sensus qui vitam cumque gubernant ,

Ili 77

et veluti manus aut oculus naresve seorsum

550 secreta ab nobis nequeunt sentire neque esse , sed tamen in parvo lincuntur tempore tabi , sic animus per se non quit sine corpore et ipso esse nomine , illius quasi quod vas esse videtur , sive aliud quid vis potius coniunctius ei

555 fingere: quandoquidem conexu corpus adhaeret denique , corporis atque animi vivata potestas inter se coniuncta valent vitaque fruuntur : nec sine corpore enim vitalis edere motus sola potest animi per se natura nec autem

560 cassum anima corpus durare et sensibus uti. scilicet , avolsus radicibus ut nequit ullam dispicere ipse oculus rem sèorsum corpore toto , sic anima atque animus per se nil posse videtur. nimirum , quia per venas et viscera mixtim ,

565 per nervos atque ossa, tenentur corpore ab omni nec magnis intervallis primordia possunt libera dissultare , ideo conclusa moventur sensiferos motus , quos extra corpus in auras aéris haut possunt post mortem eiecta moveri

570 propterea quia non simili ratione tenentur:

corpus enim atque animans erit aér, si cohibere in se animam atque in eos poterit concludere motu&, quos ante in nervis et in ipso corpore agebat. quare etiam atque etiam resoluto corporis omni

575 tegmine et eiectis extra vitalibus auris dissolui sensus animi fateare necessest atque animam , quoniam coniunctast causa duobus,

Denique cum corpus nequeat perferre animai discidium, quin in taetro tabescat odore ,

580 quid dubitas quin ex imo penitusque coorta emanarit uti fumus diffusa animae vis , atque ideo tanta mutatum putre ruina conciderit corpus, penitus quia mota loco sunt fundamenta , foras manante anima usque per artu&

585 perque viarum omnis flexus, in corpore qui sunt, atque foramina? multimodis ut noscere possis

78 III

dispertitam animae naturam exisse per artus, et prius esse sibi distractam corpore in ipso , quam prolapsa foras enaret in aéris auras.

590 quin etiam finis dum vitae vertitur intra , saepe aliqua tamen e causa labefacta videtur ire anima ac toto solili de corpore velie , et quasi supremo languescere tempore voltus , molliaque exsangui cadere horrore omnia membra.

595 quod genus est , animo male factum cum perhibetur aut animam liquisse ; ubi iam trepidatur et omnes extremum cupiunt vitae reprehendere vinclum : conquassato enim tum mens animaeque potestas omnis, et haec ipso cum corpore conlabefiunt ;

600 ut gravior paulo possit dissolvere causa.

quid dubitas tandem quin extra prodita corpus inbecilla foras , in aperto , tegmine dempto , non modo non omnem possit durare per aevom , sed minimum quodvis nequeat consistere tempus?

605 nec sibi enim quisquam moriens sentire videtur ire foras animam incolumem de corpore toto, nec prius ad iugulum et supera succedere fauces, verum deficere in certa regione locatam ; ut sensus alios in parti quemque sua scit

610 dissolui. quod si inmortalis nostra foret mens , non tam se moriens dissolvi conquereretur, sed magis ire foras vestemque relinquere ,- ut anguis.

Denique cur animi numquam mens consiliumque gignitur in capite aut pedibus manibusve , sed unis

615 sedibus et certis regionibu' pectoris haeret, si non certa loca ad nascendum reddita cuique sunt, et ubi quicquid possit durare creatum atque ita multimodis partitis artubus esse , membrorum ut numquam existat praeposterus ordo?

620 usque adeo sequitur res rem, neque fiamma creari fluminibus solitast neque in igni gignier algor.

Praeterea si inmortalis natura animaist et sentire potest secreta a corpore nostro , quinque , ut opinor , eam faciundum est sensibus auctam

Ili 79

625 nec ratione alia nosmet proponere nobis possumus infernas animas Acherunte vagari. pictores itaque et scriptorum saecla priora sic animas introduxerunt sensibus auctas. at neque sorsum oculi neque nares nec manus ipsa

630 esse potest animae , neque sorsum lingua neque aures: haud igitur per se possunt sentire neque esse.

Et quoniam toto sentimus corpore inesse vitalem sensum et totum esse animale videmus , si subito medium celeri praeciderit ictu

635 vis aliqua, ut sorsum partem secernat utramque, dispertita procul dubio quoque vis animai et discissa simul cum corpore dissicietur. at quod scinditur et partis discedit in ullas , scilicet , aeternam sibi naturam abnuit esse.

640 falciferos memorant currus abscidere membra saepe ita de subito permixta caede calentis , ut tremere in terra videatur ab artubus id quod decidit abscisum , cum mens tamen atque hominis vis mobilitate mali non quit sentire dolorem :

645 et semel in pugnae studio quod dedita mens est , corpore reliqiio pugnam caedesque petessit, nec tenet amissam laevam cum tegmine saepe inter equos abstraxe rotas falcesque rapaces , nec cecidisse alius dextram, cum scandit et instat.

650 inde alius conatur adempto surgere crure ,

cum digitos agitat propter morìbundus humi pes. et caput abscisum calido viventeque trunco servat humi voltum vitalem oculosque patentis , donec reliquias animai reddidit omnes.

655 quin etiam libi si , lingua vibrante , minanti serpentem cauda , procero corpore utrimque, sit libitum in multas partis discidere ferro , omnia iam sorsum cernes ancisa recenti volnere tortari et terram conspargere tabo ,

660 ipsam seque retro partem petere ore priorein , volneris ardenti ut morsu premat icta dolorem. omnibus esse igitur totas dicemus in illis

80 III

particulis animas ? at ea ratione sequetur

imam ammanterai animas habuisse in corpore multas.

665 ergo divisast ea quae fuit una simul cum

corpore ; quapropter mortale utrumque putandumst , in multas quoniam partis disciditur aeque.

Praeterea si inmortalis natura animai constat et in corpus nascentibus insinuatur,

670 cur super ante actam aetatem meminisse nequimus , nec vestigia gestarum rerum ulla tenemus? nam si tanto operest animi mutata potestas, omnis ut actarum exciderit retinentia rerum , non, ut opinor, id a leto iam longiter errat ;

675 quapropter fateare necessest quae fuit ante interiisse f et quae nunc est nunc esse creatam.

Praeterea si iam perfecto corpore nobis inferri solitast animi vivata potestas tum cum gignimur et vitae cum limen inimus ,

680 haud ita conveniebat uti cum corpore et una cum membris videatur in ipso sanguine eresse , sed velut in cavea per se sibi vivere solam. [convenit ut sensu corpus tamen affluat omne] quod fieri totum contra manifesta docet res :

685 namque ita conexa est per venas viscera nervos ossaque, uti dentes quoque sensu participentur ; morsus ut indicai , et gelidai stringor aquai , et lapis oppressus, subiit si e frugibus , asper. quare etiam atque etiam neque originis esse putandumsS

690 expertis animas nec leti lege solutas :

nam neque tanto opere adnecti potuisse putandumst corporibus nostris extrinsecus insinuatas, nec , tam contextae cum sint , exire videntur incolumes posse et salvas exsolvere sese

695 omnibus e nervis atque ossibus articulisque. quod si forte putas extrinsecus insinuatam permanare animam nobis per membra solere , tanto quique magis cum corpore fusa peribit : quod permanat enim dissolvitur, interit ergo.

700 dispertitus enim per caulas corporis omnis

Ili 81

ut cibus , in membra atque artus cum diditur omnis , disperit atque aliam naturam sufficit ex se , sic anima atque animus quamvis integra recens in corpus eunt , tamen in manando dissoluuntur ,

705 dum quasi per caulas omnis diduntur in artus particulae quibus haec animi natura creatur, quae nunc in nostro dominatur corpore nata ex illa quae tum periit partita per artus. quapropter neque natali privata videtur

710 esse die natura animae nec funeris expers.

Semina praeterea linquontur, necne, animai corpore in exanimo ? quod si lincuntur et insunt , haut erit ut merito inmortalis possit haberi , partibus amissis quoniam libata recessit :

715 sin ita sinceris membris ablata profugit, ut nullas partis in corpore liquerit ex se , unde cadavera rancenti iam viscere vermes expirant , atque unde animantum copia tanta exos et exanguis tumidos perfluctuat artus?

720 quod si forte animas extrinsecus insinuari vermibus et privas in corpora posse venire credis, nec reputas cur milia multa animarum convenianfunde una re#esserit , hoc tamen est ut quaerendum videatur et in discrimen agendum ,

725 utrum tandem animae venentur semina quaeque vermiculorum ipsaeque sibi fabricentur ubi sint, an quasi corporibus perfectis insinuentur. at neque cur faciant ipsae quareve laborent dicere suppeditat. neque enim, sine corpore cum sunt,.

730 sollicitae volitant morbis alguque fameque : corpus enim magis his vitiis adirne laborat , et mala multa animus contagibu' fungitur eius. sed tamen his esto quamvis facere utile corpus- cui subeant : at qua possint via nulla videtur.

735 haut igitur faciunt animae sibi corpora et artus. nec tamen est quidum perfectis insinuentur corporibus: neque enim poterunt suptiliter esse conexae , neque consensus contagia fient.

LUCRETIUS. 6

82 III

Denique cur acris violentia triste leonum

740 seminium sequitur , volpes dolus , et fuga cervos , [a patribus datur et patrius pavor incitat artus] et iam cetera de genere hoc cur omnia membris ex ineunte aevo generascunt ingenioque , si non , certa suo quia semine seminioque

745 vis animi pariter crescit cum corpore toto? quod si inmortalis foret et mutare soleret corpora, permixtis animantes moribus essent, effugeret canis Hyrcano de semine saepe cornigeri incursum cervi , tremeretque per auras

750 aéris accipiter fugiens veniente columba ,

desiperent homines , saperent fera saecla ferarum. illud enim falsa fertur ratione , quod aiunt inmortalem animam mutato corpore flecti: quod mutatur enim dissolvitur , interit ergo.

755 traiciuntur enim partes atque ordine migrant; quare dissolui quoque debent posse per artus, denique ut intereant una cum corpore cunctae. sin animas hominum dicent in corpora semper ire humana , tamen quaeram cur e sapienti

760 stulta queat fieri, nec prudens sit puer ullus? [si non certa suo quia semine? seminioque nec tam doctus equae pullus quam fortis equi vis] scilicet , in tenero tenerascere corpore mentem confugient. quod si iam fit , fateare necessest

765 mortalem esse animam, quoniam mutata per artus tanto opere amittit vitam sensumque priorem. quove modo poterit pariter cum corpore quoque confìrmata cupitum aetatis tangere florem vis animi , nisi erit consors in origine prima ?

770 quidve foras sibi vult membris exire senectis? an metuit conclusa manere in corpore putrì , et domus aetatis spatio ne fessa vetusto obruat? at non sunt immortali ulla pericla.

Denique conubia ad Veneris partusque ferarum

775 esse animas praesto deridiculum esse videtur, expectare immortalis mortalia membra

Ili 83

innuméro numero, certareque praeproperanter inter se quae prima potissimaque insinuetur ; si non forte ita sunt animarum foedera pacta ,

780 ut quae prima volans advenerit insinuetur

prima, neque inter se contendant viribus hilum.

Denique in aethere non arbor, non aequore salso nubes esse queunt, nec pisces vivere in arvis, nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse.

785 certuni ac dispositumst ubi quicquid crescat et insit. sic animi natura nequit sine corpore oriri sola neque a nervis et sanguine longiter esse, hoc si posset enim , multo prius ipsa animi vis in capite aut umeris aut imis calcibus esse

790 posset , et innasci quavis in parte soleret

tandem in eodem nomine atque in eodem vase manere. quod quoniam nostro quoque constat corpore certuni , dispositumque videtur ubi esse et crescere possit sorsum anima atque animus , tanto magis infitiandum

795 totum posse extra corpus durare genique. quare, corpus ubi interiit, periisse necessest confiteare animam distractam in corpore toto. quippe etenim mortale aeterno fungere et una consentire putare et fungi mutua posse *

800 desiperest: quid enim diversius esse putandumst aut magis inter se disiunctum discrepitansque , quam mortale quod est inmortali atque perenni iunctum in concilio saevas tolerare procellas ? [praeterea quaecumque manent aeterna necessest

805 aut quia sunt solido cum corpore respuere ictus nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas dissociare intus partis ut material corpora sunt quorum naturam ostendimus ante aut ideo durare aetatem posse per omnem

810 plagarum quia sunt expertia sicut inanest

quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum aut etiam quia nulla loci sit copia circum quo quasi res possint discedere dissoluique siculi summarum summast aeterna neque extra

0*

84 IH

815 quis locus est quo diffugiant neque corpora sunt quae possint incidere et valida dissolvere plaga] quod si forte ideo magis immortalis habendast , quod letalibus ab rebus munita tenetur , aut quia non veniunt omnino aliena salutis ,

820 aut quia quae veniunt aliqua ratione recedunt pulsa prius quam quid noceant sentire queamus ,

praeter enim quam quod morbis cum corporis aegret , advenit id quod eam de rebus saepe futuris maeerat inque metu male hàbet curisque fatigat,

825 praeteritisque male admissis peccata remordent. adde furorem animi proprium atque oblivia rerum , adde quod in nigras lethargi mergitur undas.

Nil igitur mors est ad nos neque pertinet hilum , quandoquidem natura animi mortalis habetur.

830 et velut ante acto nil tempore sensimus aegri , ad confligendum venientibus undique Poenis , omnia cum belli trepido concussa tumultu horrida contremuere sub altis aetheris oris , in dubioque fuere utrorum ad regna cadendum

835 omnibus humanis esset terraque marique ,

sic , ubi non erimus , cum corporis atque animai discidium fuerit , quibus e sumus uniter apti , scilicet , haud nobis quicquam , qui non erimus tum , accidere omnino poterit sensumque movere ,

840 non si terra mari miscebitur et mare caelo. et si iam nostro sentit de corpore , postquam distractast , animi natura animaeque potestas , nil tamen est ad nos , qui comptu coniugioque corporis atque animae consistimus uniter apti.

845 nec , si materiem nostram collegerit aetas

post obitum rursumque redegerit ut sita nunc est , atque iterum nobis fuerint data lumina vitae , pertineat quicquam tamen ad nos id quoque factum y interrupta semel cum sit retinentia nostri.

850 et nunc nil ad nos de nobis attinet , ante

qui fuimus , neque iam de illis nos adficit angor.

HI 85

nani cuna respicias inmensi temporis omne praeteritum spatium , tum motus material multimodis quam sint , facile hoc adcredere possis ,

855 semina saepe in eodem , ut nunc sunt, ordine posta haec eadem, quibus e nunc nos sumus , ante fuisse : nec memori tamen id quimus reprehendere mente : inter enim iectast vitai pausa, vageque deerrarunt passim motus ab sensibus omnes.

860debet enim, misere si forte aegreque futurumst, ipse quoque esse in eo tum tempore , cui male possit accidere : id quoniam mors eximit, esseque probet illum cui possint incommoda conciliari, scire licet nobis nil esse in morte timendum,

865 nec miserimi fieri qui non est posse , neque hilum differre ante ullo fuerit iam tempore natus , mortalem vitam mors cum inmortalis ademit.

Proinde ubi se videas hominem indignarier ipsum , post mortem fore ut aut putescat corpore posto

870 aut flammis interfìat malisve ferarum ,

scire licet non sincerum sonere , atque subesse caecum aliquem cordi stimulum, quamvis neget ipse credere se quemquam sibi sensum in morte futurum : non, ut opinor , enim dat quod promittit et unde ,

875 nec radicitus e vita se tollit et eicit,

sed facit esse sui quiddam super inscius ipse. vivus enim sibi cum proponit quisque futurum , corpus uti volucres lacerent in morte feraeque , ipse sui miseret : neque enim se dividit illim

880 nec removet satis, a proiecto corpore , et illum se fingit sensuque suo contaminat astans : hinc indigixatur se mortalem esse creatum , nec videt in vera nullum fore morte alium se , qui possit vivus sibi se lugere peremptum ,

885 stansque iacentem se lacerari urive dolere.

nam si in morte malumst malis morsuque ferarum tractari , non invenio qui non sit acerbum ignibus inpositum calidis torrescere flammis , aut in melle situm suffocari atque rigere

86 III

890 frigore , cum summo gelidi cubat aequore saxi , urgerive superne obtritum pondere terrae.

fIam iam non domus accipiet te laeta, neque uxor optima nec dulces occurrent oscula nati praeripere et tacita pectus dulcedine tangent.

895 non poteris factis florentibus esse , tuisque praesidium, misero misere' aiunt' omnia ademit una dies infesta tibi tot praemia vitae.' illud in his rebus non addunt/nec tibi earum iam desiderium rerum super insidet una.'

900 quod bene si videant animo dictisque sequantur , dissoluant animi magno se angore metuque. rtu quidem ut es leto sopitus , sic eris aevi quod super est cunctis privatu' doloribus aegris : at nos horrifìco cinefactum te prope busto

905 insatiabiliter deflevimus , aeternumque nulla dies nobis merorem e pectore demet.' illud ab hoc igitur quaerendum est , quid sit amari tanto opere , ad somnum si res redit atque quietem , cur quisquam aeterno possit tabescere luctu.

910 Hoc etiam faciunt ubi discubuere tenentque pocula saepe homines et inumbrant ora coronis , ex animo ut dicantcbrevis hic est fructus homullis: iam fuerit , neque post umquam revocare licebit.' tamquam in morte mali cum primis hoc sit eorum ,

915 quod sitis exurat miseros atque arida torres , aut aliae cuius desiderium insideat rei. nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit, cum paritermens et corpus sopita quiescunt: nam licet aeternum per nos sic esse per aevom ,

920 nec desiderium nostri nos adficit ullum :

et tamen haud quaquam nostros tunc illa per artus longe ab sensiferis primordia motibus errant , cum correptus homo ex sonino se colligit ipse. multo igitur mortem minus ad nos esse putandumst ;

925 si minus esse potest quam quod nil esse videmus : maior enim turbae disiectus materiai consequitur leto, nec quisquam expergitus exstat,

Ili 87

frigida quem semel est vitai pausa secuta. Denique si vocem rerum natura repente

930 mittat et hoc alicui nostrum sic increpet ipsa,

'quid tibi tanto operest, mortalis , quod nimis aegris luctibus indulges? quid mortem congemis ac fles? nani gratisrce fuit tibi vita ante acta priorque , et non omnia pertusum congesta quasi in vas

935 commoda perfluxere atque ingrata interiere : cur non ut plenus vita e conviva recedis , aequo animoque capis securam , stulte, quietem? sin ea quae fructus cumque es periere profusa, vitaque in offensust , cur amplius addere quaeris ,

940 rursum quod pereat male et ingratum occidat omne , non potius vitae fìnem facis atque laboris? nam tibi praeterea quod machiner inveniamque, quod placeat , nil est : eadem sunt omnia semper. si tibi non annis corpus iam marcet et artus

945 coefecti languent , eadem tamen omnia restant , omnia si pergas vivendo vincere saecla, atque etiam potius , si numquam sis moriturus ,' quid respondemus , nisi iustam intendere litem naturam et veram verbis exponere causam?

950 grandior hic vero si iam seniorque queratur atque obitum lamentetur miser amplius aequo , non merito inclamet magis et voce increpet acri? e aufer abbine lacrimas , balatro , et compesce querellas. omnia perfunctus vitai praemia marces :

955 sed quia semper aves quod abest, praesentia temnis, inperfecta tibi elapsast ingrataque vita, et necopinanti mors ad caput adstitit ante quam satur ac plenus possis discedere rerum. nunc aliena tua tamen aetate omnia mitte ,

960 aequo animoque, agedum, gnatis concede: necessest., iure , ut opinor , agat , iure increpet inciletque : cedit enim rerum novitate extrusa vetustas semper , et ex aliis aliud reparare necessest. nec quisquam in barathrum nec Tartara deditur atra :

965 materies opus est, ut crescant posterà saecla;

88 III

quae tamen omnia te vita perfuncta sequentur :

nec minus ergo ante haec quam. tu cecidere , cadentque.

sic alid ex alio numquam desistet oriri ,

vitaque mancipio nulli datur, omnibus usu.

970 respice item quam nil ad nos ante acta vetustas temporis aeterni fuerit, quam nascimur ante, hoc igitur speculum nobis natura futuri temporis exponit post mortem denique nostrani, numquid ibi horribile apparet , num triste videtur

975 quicquam, non omni sonino securius exstat?

Atque ea, nimirum, quaecumque Acherunte profundo prodita sunt esse , in vita sunt omnia nobis. nec miser inpendens magnum timet aere saxum Tantalus, ut famast, cassa formidine torpens:

980 sed magis in vita divom metus urget inanis

mortalis , casumque timent quem cuique ferat fors. nec Tityon volucres ineunt Acherunte iacentem , nec quod sub magno scrutentur pectore quicquam, perpetuam aetatem possunt reperire profecto.

985 quamlibet immani proiectu corporis exstet, qui non sola novem dispessis iugera membris optineat , sed qui terrai totius orbem , non tamen aeternum poterit perferre dolorem nec praebere cibum proprio de corpore semper.

990 sed Tityos nobis hic est, in amore iacentem quem volucres lacerant atque exest anxius angor aut alia quavis scindunt cuppedine curae. Sisyphus in vita quoque nobis ante oculos est, qui petere a populo fasces saevasque secures

995 imbibit, et semper victus tristisque recedit.

nam petere imperium, quod ìnanest nec datur umquam, atque in eo semper durimi sufferre laborem , hoc est adverso nixantem trudere monte saxum , quod tamen e summo iam vertice rusum 1000 volvitur et plani raptim petit aequora campi, deinde animi ingratam naturam pascere semper , atque explere bonis rebus satiareque numquam , quod faciunt nobis annorum tempora , circum

Ili 89

cum redeunt , fetusque ferunt variosque lepores ,

1005 nec tamen explemur vitai fructibus umquam, hoc, ut opinor, id est, aevo fiorente puellas quod memorant laticem pertusum congerere in vas , quod tamen expleri nulla ratione potestur. Cerberus et Furiae iam vero , et lucis egenus

1010 Tartarus horriferos eructans faucibus aestus ,

quid? neque sunt usquam nec possunt esse profecto : sed metus in vita poenarum prò male factis est insignibus insignis, scelerisque luella, career et horribilis de saxo iactu' deorsum ,

1015 verbera, carnifices, robur, pix, lammina, taedae; quae tamen etsi absunt , at mens sibi , conscia factis , praemetuens adhibet stimulos terretque flagellis , nec videt interea qui terminus esse malorum possit nec quae sit poenarum denique finis,

1020 atque eadem metuit magis haec ne in morte gravescant. hic Acherusia fìt stultorum denique Aita.

Hoc etiam tibi tute interdum dicere possis. 'lumina sis oculis etiam bonus Ancu' reliquit, qui melior multis quam tu fuit , improbe , rebus.

1025 inde alii multi reges rerumque potentes

occiderunt, magnis qui gentibus imperitarunt.

ille quoque ipse , viam qui quondam per mare magnimi

stravit iterque dedit legionibus ire per altum

ac pedibus salsas docuit superire lucunas

1030 et contemsit equis insultans murmura ponti,

lumine adempto animam moribundo corpore fudit. Scipiadas, belli fulmen, Carthaginis horror, ossa dedit terrae proinde ac famul infimus esset. adde repertores doctrinarum atque leporum,

]035 adde Heliconiadum comites; quorum unus Homerus sceptra potitus eadem aliis sopitu' quietest. denique Democritum postquam matura vetustas admonuit memores motus ìanguescere mentis , sponte sua leto caput obvius optulit ipse.

1040 ipse Epicurus iit decurso lumine vitae ,

qui genus humanum ingenio superavit et omnis

90 III

restinxit, stellas exortus ut aetherius sol.

tu vero dubitabis et indignabere obire ?

mortua cui vita est prope iam vivo atque videnti ,

1045 qui sonino partem maiorem conterà aevi ,

et vigilans stertis nec somnia cernere cessas, sollicitamque geris cassa formidine mentem , nec reperire potes tibi quid sit saepe mali, cum ebrius urgeris multis miser undique curis

1050 atque animi incerto fluitans errore vagaris.'

Si possent homines , proinde ac sentire videntur pondus inesse animo, quod se gravitate fatiget, e quibus id fìat causis quoque noscere et unde tanta mali tamquam moles in pectore constet,

1055. haut ita vitam agerent , ut nunc plerumque videmus quid sibi quisque velit nescire , et quaerere semper commutare locum, quasi onus deponere possit. exit saepe foras magnis ex aedibus ille , esse domi quem pertaesumst, subitoque reeertit,

1060 quippe foris nilo melius qui sentiat esse.

currit agens mannos ad villam praecipitanter , auxilium tectis quasi ferre ardentibus instans : oscitat ext empio , tetigit cum limina villae , aut abit in somnum gravis atque oblivia quaerit,

1065 aut etiam properans urbem petit atque revisit.

hoc se quisque modo fugit : at quom , scilicet, ut fit , effugere haut potis est, ingratis haeret et odit propterea , morbi quia causam non tenet aeger ; quam bene si videat, iam rebus quisque relictis

1070 naturam primum studeat cognoscere rerum, temporis aeterni quoniam, non unius horae , ambigitur status , in quo sit mortai ibus omnis aetas , post mortem quae restat cumque manenda. Denique tanto opere in dubiis trepidare periclis

1075 quae mala nos subigit vitai tanta cupido? certa quidem finis vitae mortai ibus adstat , nec devitari letum potè , quin obeamus. praeterea versamur ibidem atque insumus usque , nec nova vivendo procuditur ulla voluptas :

IV 91

1080 sed dum abest quod avemus, id exsuperare videtur cetera: post aliud , cum contigit illud, avemus, et sitis aequa tenet vitai semper hiantis. posteraque in dubiost fortunam quam vehat aetas , quidve ferat nobis casus quive exitus instet.

1085 nec prorsum vitam ducendo demimus hilum tempore de mortis nec delibare valemus , quo minus esse diu possimus forte p-erempti. proinde licet quotvis vivendo condere saecla: mors aeterna tamen nilo minus illa manebit ,

1090 nec minus ille diu iam non erit, ex hodierno lumine qui fìnem vitai fecit , et ille , mensibus atque annis qui multis occidit ante.

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER QUARTUS.

li A via Pieridum peragro loca nullius ante trita solo, iuvat integros accedere fontis atque haurire, iuvatque novos decerpere flores insignemque meo capiti petere inde coronam, 5 unde prius nulli velarint tempora musae ; primum quod magnis doceo de rebus et artis religionum animum nodis exsolvere pergo , deinde quod obscura de re tam Inciela pango carmina, musaeo contingens cuncta lepore. 10 id quoque enim non ab nulla ratione videtur: nam veluti pueris absinthia taetra medentes cum dare conantur, prius oras , pocula circum, contingunt mellis dulci flavoque liquore,

92 IV

ut puerorum aetas inprovida ludificetur

15 labrorum tenus , interea perpotet amarum absinthi laticem, deceptaque non capiatur, sed potius tali pacto recreata valescat, sic ego mine , quoniam haec ratio plerumque videtur tristior esse quibus non est tractata, retroque

20 volgus abhorret ab hac , volui tibi suaviloquenti Carmine Pierio rationem exponere nostrani et quasi musaeo dui ci contingere melle ; si tibi forte animum tali ratione tenere versibus in nostris possem, dum percipis omnem

25 naturam rerum ac persentis utilitatem. []

Atque animi quoniam docui natura quid esset et quibus e rebus cum corpore compta vigeret quove modo distracta rediret in ordia prima, nunc agere incipiam tibi , quod vementer ad has res

30 attinet, esse ea quae rerum simulacra vocamus; quae, quasi membranae summo de corpore rerum dereptae*, volitant ultroque citroque per auras, atque eadem nobis vigilantibus obvia mentes terrificant atque in somnis , cum saepe figuras

35 contuimur miras simulacraque luce carentum , quae nos horrifice languentis saepe sopore excierunt; ne forte animas Acherunte reamur effugere aut umbras inter vivos volitare , neve aliquid nostri post mortem posse relinqui,

40 cum corpus simul atque animi natura perempta in sua discessum dederint primordia cuique.

Dico igitur rerum effìgias tenuisque figuras mittier ab rebus , summo de corpore rerum, quae quasi membranae vel cortex nominitandast ,

45 quod speciem ac formam similem gerit eius imago, cuiuscumque cluet de corpore fusa vagari. id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde, [sed quoniam docui cunctarum exordia rerum qualia sint et quam variis distantia formis

50 sponte sua volitent alterno percita motu

quoque modo possit res ex his quaeque creari]

IV 93

principio quoniam mittunt in rebus apertis

corpora res multae , partim diffusa solute ,

robora ceu fumum mittunt ignesque vaporem , 55 et partim contexta magis condensaque , ut olim

cum teretis ponunt tunicas aestate cicadae ,

et vituli cum membranas de corpore summo

nascentes mittunt, et item cum lubrica serpens

exuit in spinis vestem: nam saepe videmus 60 illorum spoliis vepres volitantibus auctas:

quae quoniam fiunt , tenuis quoque debet imago

ab rebus mitti , summo de corpore rerum.

nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant

quam quae tenvia sunt , hiscendist nulla potestas ; 65 praesertim cum sint in summis corpora rebus

multa minuta, iaci quae possint ordine eodem

quo fuerint, et formai servare fìguram,

et multo citius , quanto minus indupediri

pauca queunt et quae sunt prima fronte locata. 70 nam certe iacere ac largiri multa videmus ,

non solum ex alto penitusque , ut diximus ante ,

verum de summis ipsum quoque saepe colorem.

et volgo faciunt id lutea russaque vela

et ferrugina , cum , magnis intenta theatris , 75 per malos volgata trabesque trementia flutant :

namque ibi consessum caveai supter et omnem

scaenai speciem claram variamque deorsum

inficiunt coguntque suo fluitare colore :

et quanto circum mage sunt inclusa theatri 80 moenia, tam magis haec intus perfusa lepore

omnia conrident correpta luce diei.

ergo lintea de summo cum corpore fucum

mittunt , effigias quoque debent mittere tenvis

res quaeque, ex summo quoniam iaculantur utraque. 85 sunt igitur iam formarum vestigia certa ,

quae volgo volitant suptili praedita filo

nec singillatim possunt secreta videri.

praeterea omnis odor, fumus , vapor, atque aliae res

consimiles , ideo diffusa e rebus abundant ,

94 . IV

90 ex alto quia dum veniunt, extrinsecu' torte scinduntur per iter flexum, nec recta viarum ostia sunt , qua contendant exire coorta. at contra tenuis summi membrana coloris cum iacitur, nil est quod eam discerpere possit,

95 in promptu quoniam est in prima fronte locata, postremo speculis in aqua splendoreque in omni quaecumque apparent nobis simulacra, necessest, quandoquidem simili specie sunt praedita rerum, excita imaginibus missis consistere rerum :

100 [nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant quam quae tenvia sunt hiscendist nulla potestas] sunt igitur tenues formarum illis similesque effigiae , singillatim quas cernere nemo cum possit tamen, adsiduo crebroque repulsu

105 reiectae reddunt speculorum ex aequore visum, nec ratione alia servari posse videntur, tanto opere ut sìmiles reddantur cuique figurae. Nunc age , quam tenui natura constet imago per cip e. et in primis , quoniam primordia tantum

110 sunt infra nostros sensus tantoque minora

quam quae primum oculi coeptant non posse Inerì , nunc tamen id quoque uti confìrmem , exordia rerum cunctarum quam sint suptilia percipe paucis. primum ammalia sunt iam partim tantula , quorum

115 tertia pars nulla possit ratione videri.

horum intestinum quodvis quale esse putandumst ! quid cordis globus aut oculi? quid membra? quid artus? quantula sunt ! quid praeterea primordia quaeque , unde anima atque animi constet natura necessumst?

120 nonne vides quam sint subtilia quamque minuta? praeterea quaecumque suo de corpore odorem expirant acrem , panaces , absinthia taetra , habrotonique graves et tristia centaurea, quorum unum quidvis leviter si forte duobus *

125 quin potius noscas rerum simulacra vagari

IV 95

multa modis multis , nulla vi , cassaque sensu? || Sed ne forte putes ea demum sola vagari , quaecumque ab rebus rerum simulacra recedunt . sunt etiam quae sponte sua gignuntur et ipsa

130 constituuntur in hoc caelo, qui dicitur aèr, quae multis formata modis sublime feruntur , nec speciem mutare suam liquentia cessant et cuiusque modi formarum vertere in oras ; ut nubes facile interdum concrescere in alto

135 cernimus et mundi speciem violare serenam , aera mulcentes motu: nani saepe Gigantum ora volare videntur et umbram ducere late, interdum magni montes avolsaque saxa montibus anteire et solem succedere praeter,

140 inde alios trahere atque inducere belua nimbos. || Nunc ea qiìam facili et celeri ratione genantur perpetuoque fluant ab rebus lapsaque cedant

semper enim summum quicquid de rebus abundat ,

quod iaculentur. et hoc alias cum pervenit in res , 145 transit, ut in primis vestem : sed ubi aspera saxa

aut in materiam ligni pervenit , ibi iam

scinditur, ut nullum simulacrum reddere possit.

at cum splendida quae Constant opposta fuerunt

densaque , ut in primis speculum est , nil accidit horum : 150 nani neque , uti vestem , potis est transire , neque autem

scindi; quam meminit levor praestare salutem.

quapropter fit ut hinc nobis simulacra redundent.

et quamvis subito , quovis in tempore , quamque

rem contra speculum ponas , apparet imago ; 155 perpetuo fluere ut noscas e corpore summo

texturas rerum tenuis tenuisque fìguras.

ergo multa brevi spatio simulacra genuntur,

ut merito celer his rebus dicatur origo.

et quasi multa brevi spatio summittere debet 160 lumina sol , ut perpetuo sint omnia piena,

sic ab rebus item simili ratione necessest

temporis in puncto rerum simulacra ferantur

96 IV

multa modis multis in cunctas undique partis ; quandoquidem speculum quocumque obvertimus oris ,

165 res sibi respondent simili forma atque colore. || Praeterea modo cum fuerit liquidissima caeli tempestas, perquam subito fìt turbida foede, undique uti tenebras omnis Acherunta rearis liquisse et magnas caeli complesse caverhas.

170 usque adeo taetra nimborum nocte coorta inpendent atrae formidinis ora superne ; quorum quantula pars sit imago dicere nemost qui possit, neque eam rationem reddere dictis , in quem quaeque locuin diverso momine tendat. ||

175 Nunc age , quam celeri motu simulacra ferantur , et quae mobilitas ollis tranantibus auras reddita sit , longo spatio ut brevis hora teratur , suavidicis potius quam multis versibus edam ; parvus ut est cycni melior canor , ille gruum quam

180 clamor in aetheriis dispersus nubibus austri, principio persaepe levis res atque minutis corporibus factas celeris licet esse videre. in quo iam genere est solis lux et vapor eius propterea quia sunt e primis facta minutis ,

185 quae quasi cuduntur perque aéris intervallum non dubitant transire sequenti concita plaga perque volare mare ac terras caelumque rigare : suppeditatur enim confestim lumine lumen , et quasi protelo stimulatur fulgere fulgur.

190 quapropter simulacra pari ratione necesse est inmemorabile per spatium transcurrere posse temporis in puncto , primum quod parvola causa est procul a tergo quae provehat atque propellat , deinde quod usque adeo textura praedita rara

195 mittuntur, facile ut quasvis penetrare queant res et quasi permanare per aéris intervallum. praeterea si quae penitus corpuscula rerum ex altoque foras mittuntur, solis uti lux ac vapor, haec puncto cernuntur lapsa diei

200 per totum caeli spatium diffundere sese.

IV 97

quid quae simt igitur iam prima fronte parata ? cum iaciuntur et emissum res nulla moratur , quod superest , ubi tam volucri levitate ferantur , quone vides citius debere et longius ire

205 multiplexque loci spatium transcurrere eodem tempore quo solis pervolgant lumina caelum? hoc etiam in primis specimen verum esse videtur, quam celeri motu rerum simulacra ferantur , quod simul ac primum sub diu splendor aquai

210 ponitur, extemplo caelo stellante serena sidera respondent in aqua radiantia mundo. iamne vides igitur quam puncto tempore imago aetheris ex oris in terrarum acciflat oras ? quare etiam atque etiam mitti fateare necessest

215 corpora quae feriant oculos visumque lacessant: perpetuoque fluunt certis ab rebus odores ; frigus ut a fluviis , calor ab sole , aestus ab undis aequoris , exesor moerorum , litora circum : nec variae cessant voces volitare per auras :

220 denique in os salsi venit umor saepe saporis, cum mare versamur propter , dilutaque contra cum tuimur misceri absinthia , tangit amaror. usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter fertur et in cunctas dimittitur undique partis ,

225 nec mora nec requies interdatur ulla fluendi , perpetuo quoniam sentimus et omnia semper. [cernere odorari licet et sentire sonare]

Praeterea quoniam manibus tractata figura in tenebris quaedam cognoscitur esse eadem quae

230 cernitur in luce et claro candore , necessest consimili causa tactum visumque moveri. mine igitur si quadratum temptamus et id nos commovet in tenebris , in luci quae poterit res accidere ad speciem quadrata, nisi eius imago?

235 esse in imaginibus quapropter causa videtur cernundi neque posse sine his res ulla videri. nunc ea quae dico rerum simulacra feruntur undique et in cunctas iaciuntur didita partis :

LUCRETIUS. 7

98 IV

verum nos oculis quia solis cernere quimus ,

240 propterea fit uti, speciem quo vertimus , omnes res ibi eam contra feriant forma atque colore, et quantum quaeque ab nobis res absit, imago effìcit ut videamus et internoscere curat : nam cum mittitur, extemplo protrudit agitque

245 aera qui inter se cumque est oculosque locatus, isque ita per nostras acies perlabitur omnis et quasi perterget pupillas atque ita transit. propterea fit uti videamus quam procul absit res quaeque. et quanto plus aéris ante agitatur

2-50 et nostros oculos perterget longior aura,

tam procul esse magis res quaeque remota videtur. scilicet , haec summe celeri ratione geruntur , quale sit ut videamus , et una quam procul absit. illud in his rebus minime mirabile habendumst ,

255 cur, ea quae feriant oculos simulacra videri singula cum nequeant , res ipsae perspiciantur. ventus enim quoque paulatim cum verberat et cum acre fluit frigus , non privam quamque solemus particulam venti sentire et frigoris eius ,

260 sed magis unorsum, fìerique perinde videmus corpore tum plagas in nostro tamquam aliquae res verberet atque sui det sensum corporis extra, praeterea lapidem digito cum tundimus , ipsum tangimus extremum saxi summumque colorem ,

265 nec sentimus eum tactu, verum magis ipsam duritiem penitus saxi sentimus in alto.

Nunc age , cur ultra speculum videatur imago illis , quae reddunt speculorum ex aequore visum , percipe : nam certe penitus semota videtur.

270 quod genus illa foris quae vere transpiciuntur , ianua cum per se transpectum praebet apertum, multa facitque foris ex aedibus ut videantur : is quoque enim duplici geminoque fit aere visus, primus enim citra postes tum cernitur aér , 275 inde fores ipsae dextra laevaque secuntur , post extraria lux oculos perterget et aér

IV 99

alter , et illa foris quae vere transpiciuntur. sic ubi se primum speculi proiecit imago , dum venit ad nostras acies , protrudit agitque

280 aera qui inter se cumquest oculosque locatus , et facit ut prius hunc omnem sentire queamus quam speculum: sed ubi speculum quoque sensimusipsum, continuo a nobis iterum quae fertur imago pervenit, et nostros oculos reiecta revisit,

285 atque alium prae se propellens aera volvit , et facit ut prius hunc quam se videamus , eoque distare ab speculo tantum semota videtur. quare etiam atque etiam minime mirarier est par, aéribus binis quoniam res confit utraque.

290 nunc ea quae nobis membrorum dextera pars est , in speculis fìt ut in laeva videatur eo quod planitiem ad speculi veniens cum offendit imago , non convertitur incolumis , sed recta retrorsum sic eliditur , ut siquis , prius arida quam sit

295 cretea persona, adlidat pilaeve trabive, atque ea continuo rectam si fronte figuram servet et elisam retro sese exprimat ipsa. fìet ita, ante oculus fuerit qui dexter, ut idem nunc sit laevus , et e laevo sit mutua dexter.

300 fit quoque de speculo in speculum ut tradatur imago, quinque etiam aut sex ut fieri simulacra suérint. nam quaecumque retro parte interiore latebunt, inde tamen, quamvis torte penitusque remota, omnia per flexos aditus educta licebit

305 pluribus haec speculis videantur in aedibus esse, usque adeo speculo in speculum translucet imago , et cum laeva data est , fit rusum ut dextera fìat , inde retro rursum redit et convertitur eodem. quin etiam quaecumque latuscula sunt speculorum

310 adsimili lateris flexura praedita nostri,

dextera eapropter nobis simulacra remittunt , aut quia de speculo in speculum transfertur imago, inde ad nos elisa bis advolat , aut etiam quod circum agitur, cum venit, imago propterea quod

7*

L.DtC.

100 IV

315 flexa figura docet speculi convertier ad nos. indugredi porro pariter simulacra pedemque ponere nobiscum credas gestumque imitari propterea quia, de speculi qua parte recedas, continuo nequeunt illinc simulacra reverti ;

320 omnia quandoquidem cogit natura referri ac resilire ab rebus ad aequos reddita flexus.

Splendida porro oculi fugitant vitantque tueri : sol etiam caecat , contra si tendere pergas , propterea quia vis magnast ipsius , et alte

325 aera per purum graviter simulacra feruntur et feriunt oculos , turbantia composituras. praeterea splendor quicumque est acer adurit saepe oculos ideo quod semina possidet ignis multa, dolorem oculis quae gignunt insinuando.

330 lurida praeterea fmnt quaecumque tuentur arquati , quia luroris de corpore eorum semina multa fluunt simulacris obvia rerum, multaque sunt oculis in eorum denique mixta, quae contage sua palloribus omnia pingunt.

335 e tenebris autem quae sunt in luce tuemur propterea quia , cum propior caliginis aér ater init oculos prior et possedit apertos , insequitur candens confestim lucidus aér , qui quasi purgat eos ac nigras discutit umbras

340 aèris illius : nani multis partibus hic est

mobOior multisque minutior et mage pollens. qui simul atque vias oculorum luce replevit atque patefecit, quas ante obsederat aèr ater, continuo rerum simulacra secuntur,

345 quae sita sunt in luce , lacessuntque ut videamus. quod contra facere in tenebris e luce nequimus propterea quia posterior caliginis aèr crassior insequitur , qui cuncta foramina complet obsiditque vias oculorum , ne simulacra

350 possint ullarum rerum coniecta movere.

quadratasque procul turris cum cernimus urbis ,. propterea fit uti videantur saepe rutundae,

IV 101

angulus optusus quia longe cernitur omnis ,

sive etiam potius non cernitur ac perit eius 355 plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus , »

aera per multum quia dum simulacra feruntur ,

cogit hebescere eum crebris offensibus aér.

hoc ubi suffugit sensum simul angulus omnis ,

fìt quasi ut ad tornum saxorum structa tuamur : 360 non tamen ut corani quae sunt vereque rutunda ,

sed quasi adumbratim paulum simulata videntur.

umbra videtur item nobis in sole moveri

et vestigia nostra sequi gestumque unitari ;

aera si credis privatum lumine posse 365 indugredi , motus hominum gestumque sequentem :

nam nil esse potest aliut nisi lumine cassus

aèr id quod nos umbram perhibere suémus.

nimirum , quia terra locis ex ordine certis

lumine privatur solis quacumque meantes 370 officimus , repletur item quod liquimus eius ,

propterea fit uti videatur , quae fuit umbra

corporis , e regione eadem nos usque secuta.

semper enim nova se radiorum lumina fundunt

primaque dispereunt , quasi in ignem lana trahatur. 375 propterea facile et spoliatur lumine terra ,

et repletur item nigrasque sibi abluit umbras. Nec tamen hic oculos falli concedimus hilum.

nam quocumque loco sit lux atque umbra tueri

illorum est: eadem vero sint lumina necne, 380 umbraque quae fuit hic eadem nunc transeat illuc ,

an potius fiat paulo quod diximus ante ,

hoc animi demum ratio discernere debet,

nec possunt oculi naturam noscere rerum.

proinde animi vitium hoc oculis adfìngere noli. 385 qua vehimur navi , fertur , cum stare videtur :

quae manet in statione , ea praeter creditur ire.

et fugere ad puppim colles campique videntur,

quos agimus praeter navem velisque volamus.

sidera cessare aetheriis adfixa cavernis 390 cuncta videntur , et adsiduo sunt omnia motu ,

102 IV

quandoquidem longos obitus exorta revisunt , cum permensa suo sunt caelum corpore claro. * solque pari ratione manere et luna videntur in statione , ea quae ferri res indicat ipsa.

395 exstant usque procul medio de gurgite montis , classibus inter quos liber patet exitus ingens : insula coniunctis tamen ex his una videtur. atria versari et circumcursare columnae usque adeo fìt uti pueris videantur , ubi ipsi

400 desierunt verti , vix ut iam credere possint non supra sese ruere omnia tecta minari. iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere alte cum coeptat natura supraque extollere montes , quos tibi tum supra sol montis esse videtur

405 comminus ipse suo contingens fervidus igni , vix absunt nobis missus bis mille sagittae , vix etiam cursus quingentos saepe veruti : inter eos solemque iacent immania ponti aequora substrata aetheriis ingentibus oris ,

410 interiectaque sunt terrarum milia multa , quae variae retinent gentes et saecla ferarum. at conlectus aquae digitum non altior unum, qui lapides inter sistit per strata viarum , despectum praebet sub terras inpete tanto ,

415 a terris quantum caeli patet altus hiatus ;

nubila dispicere et caelum ut videare videre et corpora miraclo sub terras abdita caeli. denique ubi in medio nobis equus acer obhaesit flumine et in rapidas amnis despeximus undas,

420 stantis equi corpus transversum ferre videtur vis et in adversum flumen contrudere raptim, et quocumque oculos traiecimus omnia ferri et fluere adsimili nobis ratione videntur. porticus aequali quamvis est denique ductu

425 stansque in perpetuum paribus suffulta columnis, longa tamen parte ab summa cum tota videtur , paulatini trahit angusti fastigia coni, tecta solo iungens atque omnia dextera laevis

IV 103

donec in obscurum coni conduxit acumen.

430 in pelago nautis ex undis ortus in undis sol fit uti videatur obire et condere lumen; quippe ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur; ne leviter credas labefactari undique sensus. at maris ignaris in portu clauda violentar

435 navigia aplustris fractis obnitier undae.

nam quaecumque supra rorem salis edita pars est remorum, recta est, et recta superne guberna: quae demersa liquorem obeunt , refracta videntur omnia converti sursumque supina reverti

440 et reflexa prope in summo fluitare liquore, raraque per caelum cum venti nubila portant tempore nocturno , tum splendida signa videntur labier adversum nimbos atque ire superne longe aliam in partem ac vera ratione feruntur.

445 at si forte oculo manus uni subdita supter pressit eum , quodam sensu fit uti videantur omnia, quae tuimur, fieri tum bina tuendo, bina lucernarum florentia lumina flammis , binaque per totas aedis geminare supellex ,

450 et duplicis hominum facies et corpora bina, denique cum suavi devinxit membra sopore somnus et in summa corpus iacet omne quiete, tum vigilare tamen nobis et membra movere nostra videmur, et in noctis caligine caeca

455 cernere censemus solem lumenque diurnum , conclusoque loco caelum mare flumina montis mutare et campos pedibus transire videmur, et sonitus audire , severa silentia noctis undique cum constent, et reddere dieta tacentes.

460 cetera de genere hoc miracula multa videmus, quae violare fidem quasi sensibus omnia quaerunt , nequiquam , quoniam pars horum maxima fallit propter opinatus animi , quos addimus ipsi , prò visis ut sint quae non sunt sensibu' visa :

465 nam nil aegrius est quam res secernere apertas ab dubiis , animus quas ab se protinus addit.

104 IV

Denique nil sciri siquis putat, id quoque nescit an sciri possit, quoniam nil scire fatetur. hunc igitur contra mittara contendere causam ,

470 qui capite ipse sua in statuit vestigia sese.

et tamen hoc quoque uti concedam scire , at id ipsum quaeram , cum in rebus veri nil viderit ante , linde sciat quid sit scire et nescire vicissim, notitiam veri quae res falsique crearit ,

475 et dubium certo quae res differre probarit. invenies primis ab sensibus esse creatam notitiem veri , neque sensus posse refelli nani maiore fide debet reperirier illud, sponte sua veris quod possit vincere falsa:

480 quid maiore fide porro quam sensus haberi debet? an ab sensu falso ratio orta valebit dicere eos contra, quae tota ab sensibus orta est? qui nisi sunt veri , ratio .quoque falsa fit omnis. an poterunt oculos aures reprehendere, an aures

485 tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris , an confutabunt nares oculive revincent? non, ut opinor, ita est. nam seorsum cuique potestas divisast, sua vis cuiquest, ideoque necesse est et quod molle sit et gelidum fervensve seorsum

490 et seorsum varios rerum sentire colores,

et quaecumque coloribu' sint coniuncta videre : seorsus item sapor oris habet vim, seorsus odores nascuntur, sorsum sonitus. ideoque necesse est non possint alios alii convincere sensus.

495 nec porro poterunt ipsi reprehendere sese , aequa fides quoniam debebit semper haberi. proinde quod in quoquest his visum tempore, verumst. et si non poterit ratio dissolvere causam, cur ea quae fuerint iuxtim quadrata, procul sint

500 visa rutunda , tamen praestat rationis egentem reddere mendose causas utriusque figurae , quam manibus manifesta suis emittere quoquam et violare fidem primam et convellere tota fundamenta quibus nixatur vita salusque.

IV 105

505 non modo enim ratio ruat omnis , vita quoque ipsa concidat extemplo , nisi credere sensibus ausis , praecipitisque locos vitare et cetera quae sint in genere hoc fugienda, sequi contraria quae sint. Illa tibi est igitur verborum copia cassa

510 omnis , quae contra sensus inslructa paratast. denique ut in fabrica , si pravast regula prima , normaque si fallax rectis regionibus exit, et libella aliqua si ex parti claudicat hilum , omnia mendose fieri atque obstipa necesse est

515 prava cubantia prona supina atque absona tecta, iam mere ut quaedam videantur velie , ruantque prodita iudiciis fallacibus omnia primis , sic igitur ratio tibi rerum prava necessest falsaque sit, falsis quaecumque ab sensibus ortast.

520 Nunc alii sensus quo pacto quisque suam rem sentiat , haud quaquam ratio scruposa relieta est. Principio auditur sonus et vox omnis , in auris insinuata suo pepulere ubi corpore sensum. corpoream vocem quoque enim constare fatendumst

525 et sonitum, quoniam possunt inpellere sensus. praeterea radit vox fauces saepe , facitque asperiora foras gradiens arteria clamor, quippe , per angustum turba maiore coorta ire foras ubi coeperunt primordia vocum,

530 scilicet, expleti quoque ianua raditur oris.

haud igitur dubiumst quin voces verbaque constent corporeis e principiis , ut laedere possint. nec te fallit item quid corporis auferat et quid detrahat ex hominum nervis ac viribus ipsis

535 perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram aurorae perductus ab exoriente nitore , praesertim si cura summost clamore profusus. ergo corpoream vocem constare necessest , multa loquens quoniam amittit de corpore partem.

540 asperitas autem vocis fit ab asperitate

principiorum , et item levor levore creatur : nec simili penetrant auris primordia forma ,

106 IV

cum tuba depresso graviter sub murmure mugit et reboat raucum regio cita barbara bombum , 545 et gelidis cycni nocte oris ex Heliconis

cum liquidam tollunt lugubri voce querellam.

Hasce igitur penitus voces cum corpore nostro exprimimus rectoque foras emittimus ore, mobilis articulat verborum daedala lingua , 550 formaturaque labrorum prò parte figurat.

hoc ubi non longum spatiumst unde una profecta perveniat vox quaeque , necessest verba quoque ipsa piane exaudiri discernique articulatim : servat enim formaturam servatque figuram.

555 at si interpositum spatium sit longius aequo , aera per multum confundi verba necessest et conturbari vocem, dura transvolat auras. ergo fit , sonitum ut possis sentire , neque illam internoscere , verborum sententia quae sit :

560 usque adeo confusa venit vox inque pedita. praeterea verbum saepe unum perciet auris omnibus in populo , missum praeconis ab ore. in multas igitur voces vox una repente diffugit , in privas quoniam se dividit auris ,

565 obsignans formam verbi clarumque sonorem. at quae pars vocum non auris incidit ipsas , praeterlata perit frustra diffusa per auras : pars , solidis adlisa , locis reiecta sonorem reddit et interdum frustratur imagine verbi.

570 quae bene cum videas , rationem reddere possis tute tibi atque aliis , quo pacto per loca sola saxa paris formas verborum ex ordine reddant, palantis comites cum montis inter opacos quaerimus et magna dispersos voce ciemus.

575 sex etiam aut septem loca vidi reddere voces , unam cum iaceres : ita colles collibus ipsi verba repulsantes iterabant docta referri, haec loca capripedes satyros nymphasque tenere finitimi fingunt , et faunos esse locuntur,

580 quorum noctivago strepitu ludoque iocanti

IV 107

adfirmant volgo taciturna silentia rumpi, chordarumque sonos fieri, dulcisque querellas, tibia quas fundit digitis pulsata canentum, et genus agricolum late sentiscere , quom Pan

585 pinea semiferi capitis velamina quassans unco saepe labro calamos percurrit hiantis, fistula silvestrem ne cesset fundere musam. cetera de genere hoc monstra ac portenta loquontur , ne loca deserta ab divis quoque forte putentur

590 sola tenere, ideo iactant miracula dictis , aut aliqua ratione-alia ducuntur, ut omne humanum genus est avidum nimi' miraclorum.

Quod superest, non est mirandum qua ratione , per loca quae nequeunt oculi res cernere apertas ,

595 haec loca per voces veniant aurisque lacessant , conloquium clausis foribus quo saepe videmus ; nimirum , quia vox per flexa foramina rerum incolumis transire potest , simulacra renutant : perscinduntur enim, nisi recta foramina tranant,

600 qualia sunt vitri , species qua travolat omnis. praeterea partis in cunctas dividitur vox , ex aliis aliae quoniam gignuntur , ubi una dissiluit semel in multas exorta , quasi ignis saepe solet scintilla suos se spargere in ignis.

605 ergo replentur loca vocibus abdita retro

omnia quae circum subsunt sonituque cientur. at simulacra viis derectis omnia tendunt ut sunt missa semel ; quapropter cernere nemo saepem ultra potis est , at voces accipere extra.

610 et tamen ipsa quoque haec , dum transit clausa domorum, vox optunditur atque auris confusa penetrat , et sonitum potius quam verba audire videmur.

Nec, qui sentimus sucum, lingua atque palatum plusculum habent in se rationis plus operaeve.

615 principio sucum sentimus in ore , cibum cum

mandendo exprimimus , ceu plenam spongiam aquai siquis forte marni premere ac siccare coèpit. inde quod exprimimus per caulas omne palati

108 IV

diditur et rarae perplexa foramina linguae.

620 hoc ubi levia sunt manantis corpora suri, suaviter attingunt et suaviter omnia tractant , umida linguai circum sidentia tempia : at contra pungunt sensum lacerantque coorta , quanto quaeque magis sunt asperitate repleta.

625 deinde voluptas est e suco fine palati :

cum vero deorsum per fauces praecipitavit, nulla voluptas est , dum diditur omnis in artus. nec refert quicquam quo victu corpus alatur, dummodo quod capias concoctum didere possis

630 artubus et stomachi umidulum servare tenorem. Nunc aliis alius qui sit cibu' suppeditatus expediam , quareve , aliis quod triste et amarumst , hoc tamen esse aliis possit perdulce videri, tantaque in his rebus distantia differitasque ,

635 ut quod ali cibus est aliis fuat acre venenum , dedicai ut serpens , hominis quae tacta salivis disperit ac sese mandendo conficit ipsa. praeterea nobis veratrum est acre venenum , at capris adipes et coturnicibus auget.

640 ut quibus id fìat rebus cognoscere possis , principio meminisse decet quae diximus ante , semina multimodis in rebus mixta teneri, porro omnes quaecumque cibum capiunt aniraantes , ut sunt dissimiles extrinsecus et generatim

645 extima membrorum circum caesura coércet, proinde ex seminibus Constant variante figura, semina cum porro distent, differre necessest intervalla viasque , foramina quae perhibemus , omnibus in membris et in ore ipsoque palato :

650 esse minora igitur quaedam maioraque debent , esse triquetra aliis , aliis quadrata necessest , multa rutunda, modis multis multangula quaedam. namque fìgurarum ratio ut motusque reposcunt, proinde foraminibus debent differre figurae ,

655 et variare viae proinde ac textura coèrcet. hoc ubi quod suave est aliis aliis fit amarum,

IV 109

illi, cui suave est, levissima corpora debent

contractabiliter caulas intrare palati ,

at contra quibus est eadem res intus acerba ,

660 aspera , nimirum , penetrant hamataque fauces. nunc facile est ex his rebus cognoscere quaeque : quippe , ubi cui febris bili superante coorta est aut alia ratione aliquast vis excita morbi , perturbatili* ibi iam totum corpus , et omnes

665 commutantur ibi positurae principiorum ;

ut prius ad sensum quae corpora conveniebant nunc non conveniant , et cetera sint magis apta , quae penetrata queunt sensum progignere acerbum.

utraque enim sunt in mellis commixta sapore ;

670 id quod iam supera tibi saepe ostendimus ante. Nunc age , quo pacto naris adiectus odoris tangat agam. primum res multas esse necessest unde fluens volvat varius se fluctus odorum , et fluere et mitti volgo spargique putandumst :

675 verum aliis alius magis est animantibus aptus , dissimilis propter formas. ideoque per auras mellis apes quamvis longe ducuntur odore , volturiique cadaveribus : tum fissa ferarum ungula quo tulerit gressum permissa canum vis

680 ducit , et humanum longe praesentit odorem Romulidarum arcis servator , candidus anser. sic aliis alius nidor datus ad sua quemque pabula ducit et a tetro resilire veneno cogit, eoque modo servantur saecla ferarum.

685 Hic odor ipse igitur , naris quicumque lacessit , est alio ut possit permitti longius alter: sed tamen haud quisquam tam longe fertur eorum quam sonitus , quam vox, mitto iam dicere quam res quae feriunt oculorum acies visumque lacessunt.

690 errabundus enim tarde venit, ac perit ante paulatim facilis distractus in aèris auras ;

110 IV

ex alto primum quia vix emittitur ex re :

nam penitus fluere atque recedere rebus odores

significat quod fracta magis redolere videntur

695 omnia , quod contrita , quod igni conlabefacta : deinde videre licet maioribus esse creatum principiis quam vox, quoniam per saxea saepta non penetrat , qua vox volgo sonitusque feruntur. quare etiam quod olet non tam facile esse videbis

700 investigare in qua sit regione locatum : refrigescit enim cunctando plaga per auras, nec calida ad sensum decurrunt nuntia rerum, errant saepe canes itaque et vestigia quaerunt. |[ Nec tamen hoc solis in odoribus atque saporum

705 in generest , sed item species rerum atque colores non ita conveniunt ad sensus omnibus omnes , ut non sint aliis quaedam magis acria visu. quin etiam gallum, noctem explaudentibus alis auroram clara consuetum voce vocare ,

710 noenu queunt rabidi contra constare leones inque tueri : ita continuo meminere fugai , nimirum , quia sunt gallorum in corpore quaedam semina , quae cum sunt oculis inmissa leonum , pupillas interfodiunt acremque dolorem

715 praebent, ut nequeant contra durare feroces ; cum tamen haec nostras acies nil laedere possint , aut quia non penetrant, aut quod penetrantibus illis exitus ex oculis liber datur , in remorando laedere ne possint ex ulla lumina parte. [|

720 Nunc age , quae moveant animum res accipe , et undt quae veniunt veniant in mentem percipe paucis. principio hoc dico , rerum simulacra vagari multa modis multis in cunctas undique partis tenvia, quae facile inter se iunguntur in auris ,

725 obvia cum veniunt , ut aranea bratteaque auri. quippe etenim multo magis haec sunt tenvia textu quam quae percipiunt oculos visumque lacessunt , corporis haec quoniam penetrant per rara, cientque tenvem animi naturam intus sensumque lacessunt.

IV 111

730 Centauros itaque et Scyllarum membra videmus, Cerbereasque canum facies , simulacraque eorum quorum morte obita tellus amplectitur ossa; omne genus quoniam passim simulacra feruntur, partim sponte sua quae fìurit aere in ipso ,

735 partim quae variis ab rebus cumque recedunt et quae confiunt ex horum facta figuris. nani certe ex vivo Centauri non fìt imago , nulla fuit quoniam talis natura animalis : veruni ubi equi casu atque hominis convenit imago ,

740 haerescit facile extemplo, quod diximus ante , propter subtilem naturam et tenvia texta. cetera de genere hoc eadem ratione creantur. quae cimi mobiliter summa levitate feruntur , ut prius ostendi , facile uno commovet ictu

745 quaelibet una animimi nobis subtilis imago: tenvis enim mens est et mire mobilis ipsa.

Haec fieri ut memoro , facile hinc cognoscere possis. quatenus hoc simile est fili , quod mente videmus atque oculis , simili fieri ratione necesse est.

750 nunc igitur quoniam docui me forte leonem

cernere per simulacra, oculos quaecumque lacessunt, scire licet mentem simili ratione moveri , per simulacra leonem et cetera quae videt aeque nec minus atque oculi, nisi quod mage tenvia cernit.

755 nec ratione alia, cum somnus membra profudit, mens animi vigilat , nisi quod simulacra lacessunt haec eadem nostros animos quae cum vigilamus , usque adeo, certe ut videamur cernere eum quem rellicta vita iam mors et terra potitast.

760 hoc ideo fieri cogit natura, quod omnes

corporis offecti sensus per membra quiescunt nec possunt falsum veris convincere rebus, praeterea meminisse iacet languetque sopore , nec dissentit eum mortis letique potitum

765 iam pridem, quem mens vivom se cernere credit, quod superest, non est mirum simulacra moveri bracchiaque in numerimi iactare et cetera membra.

112 IV

nam fit ut in somnis facere hoc videatur imago : quippe, ubi prima perit alioque est altera nata

770 inde statu , prior hic gestum mutasse videtur. scilicet, id fieri celeri ratione putandumst: tanta est mobilitas et rerum copia tanta , tantaque sensibili quovis est tempore in uno copia particularum , ut possit suppeditare.

775 (] Multaque in bis rebus quaeruntur, multaque nobis

♦ clarandumst , piane si res exponere avemus. quaeritur in primis quare , quod cuique libido venerit , extemplo mens cogitet eius id ipsum. anne voluntatem nostram simulacra tuentur ,

780 et simul ac volumus nobis occurrit imago ,

si mare , si terra in cordest , si denique caelum ? conventus hominum, pompam, convivia, pugnas, omnia sub verbone creat natura paratque ? cum praesertim aliis eadem in regione locoque

785 longe dissimilis animus res cogitet omnis.

quid porro, innumerum procedere cum simulacra cernimus in somnis et mollia membra movere , mollia , mobilitar cum alternis bracchia mittunt et referunt oculis gestum pede convenienti?

790 scilicet , arte madent simulacra et docta vagantur y nocturno facere ut possint in tempore ludos. an magis illud erit veruni ? quia tempore in uno [consentimus id est cum vox emittitur una] tempora multa latent , ratio quae comperit esse ,

795 propterea fit uti quovis in tempore quaeque praesto sint simulacra locis in quisque parata, [tanta est mobilitas et rerum copia tanta hoc ubi prima perit alioque est altera nata inde statu prior hic gestum mutasse videtur]

800 et quia tenvia sunt , nisi se contendit , acute

cernere non potis est animus: proinde omnia quae sunt praeterea pereunt , nisi si quae ad se ipse paravit. ipse parat sese porro , speratque futurum ut videat quod consequitur rem quamque : fit ergo.

805 nonne vides oculos etiam , cum tenvia quae sunt

IV 113

cernere coeperunt , contendere se atque parare ,

nec sine eo fieri posse ut cernamus acute?

et tamen in rebus quoque apertis noscere possis ,

si non advertas animum , proinde esse quasi omni 810 tempore semotum fuerit longeque remotum.

cur igitur mirumst, animus si cetera perdit

praeter quam quibus est in rebus deditus ipse?

deinde adopinamur de signis maxima parvis ,

ac nos in fraudem induimus frustraminis ipsi. || 815 Fit quoque ut interdum non suppeditetur imago

eiusdem generis , sed femina quae fuit ante ,

in manibus vir uti factus videatur adesse ,

aut alia ex alia facies aetasque sequatur.

quod ne miremur sopor atque oblivia curant. 820 || Illud in his rebus vitium vementer avemus

te effugere , errorem vitareque praemetuenter ,

lumina ne facias oculorum clara creata ,

prospicere ut possemus , et ut proferre queamus

proceros passus , ideo fastigia posse 825 surarumac feminum pedibus fundata plicari,

brachia tum porro validis ex apta lacertis

esse manusque datas utraque ex parte ministras,

ut facere ad vitam possemus quae foret usus.

cetera de genere hoc inter quaecumque pretantur, 830 omnia perversa praepostera sunt ratione ,

nil ideo quoniam natumst in corpore ut uti

possemus , sed quod natumst id procreat usum.

nec fuit ante videre oculorum lumina natum ,

nec dictis orare prius quam lingua creatast, 835 sed potius longe linguae praecessit origo

sermonem , multoque creatae sunt prius aures

quam sonus est auditus , et omnia denique membra

ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus :

haud igitur potuere utendi crescere causa. 840 at contra conferre manu certamina pugnae

et lacerare artus foedareque membra cruore

ante fuit multo quam lucida tela volarent ,

et volnus vitare prius natura coegit

LUCRETIUS. 8

114 IV

quam daret obiectum parmai laeva per artem. 845 scilicet , et fessum corpus mandare quieti

multo antiquius est quam lecti mollia strata ,

et sedare sitim prius est quam pocula natum.

haec igitur possunt utendi cognita causa

credier , ex usu quae sunt vitaque reperta. 850 illa quidem seorsum sunt omnia , quae prius ipsa

nata dedere suae post notitiam utilitatis.

quo genere in primis sensus et membra videmus ;

quare etiam atque etiam procul est ut credere possis

utilitatis ob offìcium potuisse creari. |j 855 |j Illud item non est mirandum , corporis ipsa

quod natura cibum quaerit cuiusque animantis.

quippe etenim fluere atque recedere corpora rebus

multa modis multis docui , sed plurima debent

ex animalibu' ; quae quia sunt exercita motu , 860 multa per os exhalantur , cum languida anhelant ,

multaque per sudorem ex alto pressa feruntur.

his igitur rebus rarescit corpus et omnis

subruitur natura ; dolor quam consequitur rem.

propterea capitur cibus , ut suffulciat artus 865 et recreet vires interdatus, atque patentem

per membra ac venas ut amorem opturet edendi.

umor item discedit in omnia quae loca cumque

poscunt umorem: glomerataque multa vaporis

corpora , quae stomacho praebent incendia nostro , 870 dissupat adveniens liquor ac restinguit ut ignem,

urere ne possit calor amplius aridus artus.

sic igitur tibi anhela sitis de corpore nostro

abluitur , sic expletur ieiuna cupido. ||

Nunc qui fìat uti passus proferre queamus , 875 cum volumus , varieque datum sit membra movere ,

et quae res tantum hoc oneris protrudere nostri

corporis insuerit, dicam: tu percipe dieta.

dico animo nostro primum simulacra meandi

accidere atque animum pulsare, ut diximus ante. 880 inde voluntas fit : neque enim facere incipit ullam

rem quisquam , quam mens providit quid velit ante,

IV 115

id quod providet, illius rei constat imago, ergo animus cum sese ita commovet ut velit ire inque gredi , ferit extemplo quae in corpore toto ,

885 per membra atque artus , animai dissita vis est : et facilest factu , quoniam coniuncta tenetur. inde ea proporro corpus ferit , atque ita tota paulatim moles protruditur atque movetur. praeterea tum rarescit quoque corpus , et aèr ,

890 scilicet , ut debet qui semper mobilis extat , per patefacta venit penetratque foramina largus , et dispargitur ad partis ita quasque minutas corporis. hic igitur rebus fit utrimque duabus , aeque id ut ac navis velis ventoque feratur.

895 nec tamen illud in his rebus mirabile constat, tantula quod tantum corpus corpuscula possunt contorquere et onus totum convertere nostrum : quippe etenim ventus suptili corpore tenvis trudit agens magnam magno molimine navem ,

900 et manus una regit quantovis impete euntem atque gubernaclum contorquet quolibet unum , multaque , per trocleas et tympana , pondera magna commovet atque levi sustollit machina nisu.

Nunc quibus ille modis somnus per membra quietem

905 inriget atque animi curas e pectore solvat , suavidicis potius quam multis versibus edam ; parvus ut est cycni melior canor, ille gruum quam clamor in aetheriis dispersus nubibus austri, tu mihi da tenuis aures animumque sagacem -,

910 ne fieri negites quae dicam posse , retroque vera repulsanti discedas pectore dieta, tutemet in culpa cum sis neque cernere possis. principio somnus fit ubi est distracta per artus vis animae partimque foras eiectarecessit

915 et partim contrusa magis concessit in altum : dissoluuntur enim tum demum membra fluuntque. nam dubium non est, animai quin opera sit sensus hic in nobis , quem cum sopor inpedit esse , tum nobis ammani perturbatam esse putandumst

8*

116 IV

920 eiectamque foras; non omnem: namque iaceret aeterno corpus perfusum frigore leti, quippe , ubi nulla latens animai pars remaneret in membris , cinere ut multa latet obrutus ignis , unde reconflari sensus per membra repente

925 posset, ut ex igni caeco consurgere fiamma?

Sed quibus haec rebus novitas confiat , et unde perturbari anima et corpus languescere possit , expediam : tu fac ne ventis verba profundam. principio externa corpus de parte necessum est,

930 aériis quoniam vicinum tangitur auris , tundier atque ab ibus crebro pulsarier ictu, proptereaque fere res omnes aut corio sunt aut etiam conchis aut callo aut cortice tectae. interiorem etiam partem spirantibus aèr

935 verberat hic idem, cum ducitur atque reflatur. quare utrimque secus cum corpus vapulet , et cum perveniant plagae per parva foramina nobis corporis ad primas partis elementaque prima , fit quasi paulatim nobis per membra ruina.

940 conturbantur enim positurae principiorum corporis atque animi, fit uti pars inde animai eiciatur, et introrsum pars abdita cedat , pars etiam distracta per artus non queat esse coniuncta inter se neque motu mutua fungi :

945 inter enim saepit coetus natura viasque : ergo sensus abit mutatis motibus alte, et quoniam non est quasi quod suffulciat artus , debile fit corpus , languescuntque omnia membra, brachia palpebraeque cadunt , poplitesque cubanti

950 saepe tamen summittuntur virisque resolvunt.

deinde cibum sequitur somnus , quia , quae facit aèr , haec eadem cibus , in venas dum diditur omnis , efficit. et multo sopor ille gravissimus exstat , quem satur aut lassus capias , quia plurima tum se

955 corpora conturbant magno contusa labore, fit ratione eadem coniectus partim animai altior, atque foras eiectus largior eius,

IV 117

et divisior inter se ac distractior actus.

Et quo quisque fere studio devinctus adhaeret ,

960 aut quibus in rebus multum sumus ante morati atque in ea ratione fuit contenta magis mens , in somnis eadem plerumque videmur obire ; causidici causas agere et componere leges, induperatores pugnare ac proelia obire ,

965 nautae contractum cum ventis degere bellum , nos agere hoc autem et naturam quaerere rerum semper et inventam patriis exponere chartis. cetera sic studia atque artes plerumque videntur in somnis animos hominum frustrata tenere.

970 et quicumque dies multos ex ordine ludis

adsiduas dederunt operas , plerumque videmus , cum iam destiterunt ea sensibus usurpare , relicuas tamen esse vias in mente patentis , qua possint eadem rerum simulacra venire :

975 per multos itaque illa dies eadem obversantur ante oculos , etiam vigilantes ut videantur cernere saltantis et mollia membra moventis , et citharae liquidum Carmen chordasque loquentis auribus accipere , et consessum cernere eundem

980 scenaique simul varios splendere decores.

usque adeo magni refert studium atque voluptas , et quibus in rebus consuerint esse operati non homines solum sed vero ammalia cuncta. quippe videbis equos fortis , cum membra iacebunt,

985 in somnis sudare tamen spirareque semper et quasi de palma summas contendere viris

aut quasi carceribus patefactis

venantumque canes in molli saepe quiete iactant crura tamen subito vocesque repente

990 mittunt et crebro redducunt naribus auras , ut vestigia si teneant inventa ferarum , expergefactique secuntur inania saepe cervorum simulacra , fugae quasi dedita cernant , donec discussis redeant erroribus ad se.

995 at consueta domi catulorum blanda propago

118 IV

discutere et corpus de terra corripere instant proinde quasi ignotas facies atque ora tuantur. et quo quaeque magis sunt aspera seminiorum , tam magis in somnis eadem saevire necessust :

1000 at variae fugiunt volucres pinnisque repente sollicitant divom nocturno tempore lucos , accipitres somno in leni si proelia pugnas edere sunt persectantes visaeque volantes. porro hominum mentes , magnis qui mortibus edunt

1005 magna, itidem saepe in somnis faciuntque geruntque, reges expugnant, capiuntur, proelia miscent, tollunt clamorem , quasi si iugulentur ibidem, multi depugnant gemitusque doloribus edunt, et quasi pantherae morsu saevive leonis

1010 mandantur magnis clamoribus omnia complent. multi de magnis per somnum rebu' loquuntur , indicioque sui facti persaepe fuere. multi mortem obeunt. multi , de montibus altis ut qui praecipitent ad terram corpore toto ,

1015 experguntur, et ex somno quasi-mentibu5 capti vix ad se redeunt , permoti corporis aestu. flumen item sitiens aut fontem propter amoenum adsidet et totum prope faucibus occupat amnem. puri saepe lacum propter si ac dolia curta

1020 somno devincti credunt se extollere vestem , totius umorem saccatum corpori' fundunt , cum Babylonica magnifico splendore rigantur. tum quibus aetatis freta primitus insinuatur semen , ubi ipsa dies membris matura creavit ,

1025 conveniunt simulacra foris e corpore quodam, nuntia praeclari voltus pulchrique coloris , qui ciet inritans loca turgida semine multo , ut quasi transactis saepe omnibu' rebu* profundant fluminis ingentis fluctus vestemque cruentent.

1030 Sollicitatur id in nobis , quod diximus ante , semen , adulta aetas cum primum roborat artus. namque alias aliud res commovet atque lacessit : ex nomine humanum semen ciet una hominis vis.

IV 119

quod simul atque suis eiectum sedibus exit,

1035 per membra atque artus decedit corpore toto, in loca conveniens nervorum certa , cietque continuo partis genitalis corporis ipsas. inritata tument loca semine, fitque voluntas eicere id quo se contendit dira lubido ,

1040 idque petit corpus, mens unde est saucia amore: namque omnes plerumque cadunt in vulnus , et illam emicat in partem sanguis , unde icimur ictu , et si comminus est, hostem ruber occupat umor, sic igitur Veneris qui telis accipit ictus ,

1045 sive puer membris muliebribus hunc iaculatur seu mulier toto iactans e corpore amorem , unde feritur , eo tendit , gestitque coire et iacere umorem in corpus de corpore ductum : namque voluptatem praesagit muta cupido.

1050 Haec Yenus est nobis : hinc autemst momen amoris , hinc illaec. primum Veneris dulcedinis in cor stillavit gutta , et successit frigida cura: nam si abest quod aves , praesto simulacra tamen sunt illius et nomen dulce obversatur ad auris.

1055 sed fugitare decet simulacra et pabula amoris absterrere sibi atque alio convertere mentem et iacere umorem conlectum in corpora quaeque, nec retinere , semel conversum unius amore , et servare sibi curam certumque dolorem :

1060 ulcus enim vivescit et inveterascit alendo ,

inque dies gliscit furor atque aerumna gravescit, si non prima novis conturbes volnera plagis volgivagaque vagus Venere ante recentia cures aut alio possis animi traducere motus.

1065 Nec Veneris fructu caret is qui vitat amorem , sed potius quae sunt sine poena commoda sumit: nam certe purast sanis magis inde voluptas quam miseris. etenim potiundi tempore in ipso fluctuat incertis erroribus ardor amantum ,

1070 nec constat quid primum oculis manibusque fruantur. quodpetiere, premuntarte, faciuntque dolorem

120 IV

corporis , et dentes inlidunt saepe labellis, osculaque adfligunt , quia non est pura voluptas et stimuli subsunt , qui instigant laedere id ipsum ,

1075 quodcumque est, rabies unde illaec germina surgunt. sed leviter poenas frangit Venus inter amorem , blandaque refrenat morsus admixta voluptas. namque in eo spes est , unde est ardoris origo , restingui quoque posse ab eodem corpore flammam.

1080 quod fieri contra totum natura repugnat :

unaque res haec est, cuius quo mage plurima habemus, tam magis ardescit dira cuppedine pectus. nam cibus atque umor membris adsumitur intus ; quae quoniam certas possunt obsidere partis,

1085 hoc facile expletur laticum frugumque cupido : ex hominis vero facie pulchroque colore nil datur in corpus praeter simulacra fruendum tenvia; quae mentem spes raptat saepe misella. ut bibere in somnis sitiens quom quaerit , et umor

1090 non datur, ardorem qui membris stinguere possit, sed laticum simulacra petit frustraque laborat in medioque sitit torrenti flumine potans , sic in amore Venus simulacris ludit amantis , nec satiare queunt spectando corpora coram ,

1095 nec manibus quicquam teneris abradere membris possunt errantes incerti corpore toto. denique cum membris conlatis flore fruuntur aetatis , iam cum praesagit gaudia corpus atque in eost Venus ut muliebria conserat arva ,

1100 adfìgunt avide corpus iunguntque salivas oris et inspirant pressantes dentibus ora , nequiquam , quoniam nil inde abradere possunt nec penetrare et abire in corpus corpore toto : nam facere interdum velie et certare videntur.

1105 usque adeo cupide in Veneris compagibus haerent, membra voluptatis dum vi labefacta liquescunt. tandem ubi se erupit nervis conlecta cupido , parva fìt ardoris violenti pausa parumper: inde redit rabies eadem et furor ille revisit ,

IV 121

1110 cum sibi quid cupiant ipsi contingere quaerunt, nec reperire malum id possunt quae machina vincat. usque adeo incerti tabescunt volnere caeco.

Adde quod absumunt viris pereuntque labore, adde quod alterius sub nutu degitur aetas.

1115 labitur interea res et Babylonica fiunt,

languent officia atque aegrotat fama vacillans. argentum et pulchra in pedibus Sicyonia rident, scilicet , et grandes viridi cum luce zmaragdi auro includuntur , teriturque thalassina vestis

1120 adsidue et Veneris sudorem exercita potat. et bene parta patrum fiunt anademata, mitrae , interdum in pallam atque f alidensia Ciaque vertunt. eximia veste et victu convivia , lychni , pocula crebra, unguenta, coronae, serta, parantur,

1125 nequiquam, quoniam medio de fonte leporum surgit amari aliquid , quod in ipsis floribus angat , aut cum conscius ipse animus se forte remordet desidiose agere aetatem lustrisque perire , aut quod in ambiguo verbum iaculata reliquit ,

1130 quod cupido adfixum cordi vivescit ut ignis , aut nimium iactare oculos aliumve tueri quod putat in voltuque videt vestigia risus.

Atque in amore mala haec proprio summeque secundo inveniuntur: in adverso vero atque inopi sunt,

1135 prendere quae possis oculorum lumine operto, innumerabilia ; ut melius vigilare sit ante , qua docui ratione , cavereque ne inliciaris. nam vitare, plagas in amoris ne iaciamur, non ita difficile est quam captum retibus ipsis

1140 exire et validos Veneris perrumpere nodos.

et tamen implicitus quoque possis inque peditus effugere infestimi, nisi tute tibi obvius obstes et praetermittas animi vitia omnia primum aut quae corpori' sunt eius , si quam petis ac vis.

1145 nam faciunt homines plerumque cupidine caeci et tribuunt ea quae non sunt his commoda vere, multimodis igitur pravas turpisque videmus

122 IV

esse in deliciis summoque in honore vigere, atque alios alii inrident Veneremque siiadent

1150 ut placent , quoniam foedo adflictentur amore , nec sua respiciunt miseri mala maxima saepe. nigra melichrus est , inmunda et fetida acosmos , caesia Palladium , nervosa et lignea dorcas , parvula , pumilio , chariton mia , tota merum sai ,

1155 magna atque inmanis cataplexis plenaque honoris, balba loqui non quit , traulizi, muta pudens est . at flagrans , odiosa , loquacula , Lampadium fit. ischnon eromenion tum fit , cum vivere non quit prae macie : rhadine verost iam mortua tlissi.

1160 at tumida et mammosa Ceres est ipsa ab laccho , simula Silena ac saturast, labeosa philema. cetera de genere hoc longum est si dicere coner. sed tamen esto iam quantovis oris honore , cui Veneris membris vis omnibus exoriatur :

1165 nempe aliae quoque sunt: nempe hac sine viximus ante: nempe eadem facit, et scimus facere, omnia turpi, et miseram taetris se suffìt odoribus ipsa, quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant. at lacrimans exclusus amator limina saepe

1170 floribus et sertis operit postisque superbos unguit amaracino et foribus miser oscula fìgit; quem si iam iussu venientem offenderit aura una modo , causas abeundi quaerat honestas , et meditata diu cadat alte sumpta querella ,

1175 stultitiaeque ibi se damnet , tribuisse quod illi plus videat quam mortali concedere par est. nec Veneres nostras hoc fallit; quo magis ipsaé omnia summo opere hos vitae poscaenia celant , quos retinere volunt adstrictosque esse in amore ,

1180 nequiquam, quoniam tu animo tamen omnia possis protrahere in lucem atque omnis inquirere risus , et , si bello animost et non odiosa, vicissim praetermittere et humanis concedere rebus. Nec mulier semper ficto suspirat amore ,

1185 quae conplexa viri corpus cum corpore iungit

IV 123

et tenet adsuctis umectans oscula labris : nam facit ex animo saepe , et communia quaerens gaudia sollicitat spatium decurrere amoris. nec ratione alia volucres armenta feraeque

1190 et pecudes et equae maribus subsidere possunt, si non ipsa , quod illorum subat , ardet abundans natura et Venerem salientum laeta retractat. nonne vides etiam quos mutua saepe voluptas vinxit, ut in vinclis communibus excrucientur?

1195 in triviis quam saepe canes , discedere aventis , divorsi cupide summis ex viribu' tendunt , quom interea validis Veneris compagibus haerent ! quod facerent numquam , nisi mutua gaudia nossent , quae iacere in fraudem possent vinctosque tenere.

1200 quare etiam atque etiam , ut dico , est communi' voluptas. Et commiscendo quom semine forte virili femina vini vicit subita vi corripuitque , tum similes matrum materno semine fìunt , ut patribus patrio, sed quos utriusque figurae

1205 esse vides, iuxtim miscentes vulta parentum, corpore de patrio et materno sanguine crescunt , semina cum Veneris stimulis excita per artus obvia conflixit conspirans mutuus ardor, et neque utrum superavit eorum nec superatumst.

1210 fit quoque ut interdum similes existere avorum possint et referant proavorum saepe fìguras propterea quia multa modis primordia multis mixta suo celant in corpore saepe parentis , quae patribus patres tradunt ab stirpe profecta :

1215 inde Venus varia producit sorte fìguras ,

maiorumque refert voltus vocesque comasque ; quandoquidem nilo magis haec de semine certo fìunt quam facies et corpora membraque nobis , et muliebre oritur patrio de semine saeclum ,

1220 maternoque mares existunt corpore creti.

semper enim partus duplici de semine constat , atque utri similest magis id quodcumque creatur , eius habet plus parte aequa ; quod cernere possis ,

124 IV

sive virum suboles sivest muliebris origo.

1225 Nec divina satum genitalem numina cuiquam absterrent , pater a gnatis ne dulcibus umquam appelletur et ut sterili Venere exigat aevom ; quod plerumque putant , et multo sanguine maesti conspergunt aras adolentque altaria donis ,

1230 ut gravidas reddant uxores semine largo , nequiquam, divom numen sortisque fatigant. nam steriles nimium crasso sunt semine partim, et liquido praeter iustum tenuique vicissim. tenve locis quia non potis est adfigere adhaesum ,

1235 liquitur extemplo et revocatum cedit abortu. crassius his porro quoniam concretius aequo mittitur , aut non tam prolixo provolat ictu aut penetrare locos aeque nequit aut penetratum aegre admiscetur muliebri semine semen.

1240 nam multum harmoniae Veneris differre videntur. atque alias alii complent magis , ex aliisque succipiunt aliae pondus magis inque gravescunt. et multae steriles Hymenaeis ante fuerunt pluribus , et nactae post sunt tamen unde puellos

1245 suscipere et partu possent ditescere dulci. et quibus ante domi fecundae saepe nequissent uxores parere , inventast illis quoque compar natura, ut possent gnatis munire senectam. usque adeo magni refert, ut semina possint

1250 seminibus commisceri genitaliter apta,

crassaque conveniant liquidis et liquida crassis. atque in eo refert quo victu vita colatur: namque aliis rebus concrescunt semina membris, atque aliis extenvantur tabentque vicissim.

1255 et quibus ipsa modis tractetur blanda voluptas , id quoque permagni refert : nam more ferarum quadrupedumque magis ritu plerumque putantur concipere uxores , quia sic loca sumere possunt , pectoribus positis , sublatis semina lumbis.

1260 nec molles opu' sunt motus uxoribus hilum.

nam mulier prohibet se concipere atque repugnat,

125

clunibus ipsa viri Venerem si laeta retractat atque exossato ciet omni pectore fluctus : eicit enim sulcum recta regione viaque

1265 vomeris , atque locis avertit seminis ictum. idque sua causa consuerunt scorta moveri, ne complerentur crebro gravidaeque iacerent , et simul ipsa viris Venus ut concinnior esset; coniugibus quod nil nostris opus esse videtur.

1270 Nec divinitus interdum Venerisque sagittis deteriore fit ut forma muliercula ametur : nani facit ipsa suis interdum femina factis morigerisque modis et munde corpore culto , ut facile insuescat te secum degere vitam.

1275 quod superest , consuetudo concinnat amorem : nam leviter quamvis quod crebro tunditur ictu , vincitur in longo spatio tamen atque labascit. nonne vides etiam guttas in saxa cadentis umoris longo in spatio pertundere saxa?

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER OUINTUS.

yuis potis est dignum pollenti pectore carmen condere prò rerum maiestate hisque repertis ? quisve valet verbis tantum , qui fingere laudes prò meritis eius possit , qui talia nobis 5 pectore parta suo quaesitaque praemia liquit?

126 V

nemo , ut opinor, erit mortali corpore cretus. nam si , ut ipsa petit maiestas cognita rerum , dicendum est, deus ille fuit, deus, inclyte Menimi, qui princeps vitae rationem invenit eam quae

10 nunc appellatur sapientia, quique per artem fluctibus e tantis vitam tantisque tenebris in tam tranquillo et tam clara luce locavit. confer enim divina aliorum antiqua reperta. namque Ceres fertur fruges Lrberque liquoris

15 vitigeni laticem mortalibus instituisse ;

cum tamen his posset sine rebus vita manere , ut fama est aliquas etiam nunc vivere gentis : at bene non poterat sine puro pectore vivi; quo magis hic merito nobis deus esse videtur ,

20 ex quo nunc etiam per magnas didita gentis dulcia permulcent animos solacia vitae. Herculis antistare autem si facta putabis , longius a vera multo ratione ferere. quid Nemeaeus enim nobis nunc magnus hiatus

25 ille leonis obesset et horrens Arcadius sus? denique quid Cretae taurus Lernaeaque pestis hydra venenatis posset vallata colubris? quidve tripectora tergemini vis Geryonai et Diomedis equi spirantes naribus ignem,

30 Thracam Bistoniasque plagas atque Ismara propter,

tanto opere offìcerent nobis Stymphala colente»?

aureaque Hesperidum servans fulgentia mala ,

asper , acerba tuens , immani corpore serpens

arboris amplexus stirpem quid denique obesset 35 propter Atlanteum litus pelageque severa ,

quo neque noster adit quisquam nec barbarus audet?

cetera de genere hoc quae sunt portenta perempta,

si non vieta forent, quid tandem viva nocerent?

nil , ut opinor : ita ad satiatem terra ferarum 40 nunc etiam scatit et trepido terrore repleta est

per nemora ac montes magnos silvasque profundas;

quae loca vitandi plerumque est nostra potestas.

127

at nisi purgatumst pectus , quae proelia nobis atque pericula tumst ingratis insinuandum !

45 quantae tum scindunt hominem cuppedinis acres sollicitum eurae, quantique perinde timores! quidve superbia spurcitia ac petulantia? quantas efficiunt clades! quid luxus desidiaeque? haec igitur qui cuncta subegerit ex animoque

50 expulerit dictis , non armis , nonne decebit hunc hominem numero divom dignarier esse ? cum bene praesertim multa ac divinitus ipsis immortalibu' de divis dare dieta suérit atque omnem rerum naturam pandere dictis.

55 Cuius ego ingressus vestigia dum rationes persequor ac doceo dictis , quo quaeque creata foedere sint, in eo quam sit durare necessum nec validas valeant aevi rescindere leges , quo genere in primis animi natura reperta est

60 nativo primum consistere corpore creta

nec posse incolumis magnum durare per aevom , sed simulacra solere in somnis fallere mentem, cernere cum videamur eum quem vita reliquit , quod superest, nunc huc rationis detulit ordo,

65 ut mihi mortali consistere corpore mundum nativomque simul ratio reddunda sit esse ; et quibus ille modis congressus materiai fundarit terram , caelum , mare , sidera , solem , lunaique globum ; tum quae tellure animantes

70 extiterint , et quae nullo sint tempore natae ; quove modo genus humanum variante loquella coeperit inter se vesci per nomina rerum; et quibus ille modis divom metus insinuarit pectora, terrarum qui in orbi sancta tuetur

75 fana lacus lucos aras simulacraque divom. praeterea solis cursus lunaeque meatus expediam qua vi flectat natura gubernans ; ne forte haec inter caelum terramque reamur libera sponte sua cursus lustrare perennis,

80 morigera ad fruges augendas atque animantis >

128 V

neve aliqua divom volvi ratione putemus. nam bene qui didicere deos securum agere aevom , si tamen interea mirantur qua ratione quaeque geri possint , praesertim rebus in illis 85 quae supera caput aetheriis cernuntur in oris , rursus in antiquas referuntur religiones , et dominos acris adsciscunt , omnia posse quos miseri credunt , ignari quid queat esse , quid nequeat, finita potestas denique cuique

90 quanam sit ratione atque alte terminus haerens.

Quod superest , ne te in promissis plura moremur , principio maria ac terras caelumque tuere ; quorum naturam triplicem , tria corpora , Memmi , tris species tam dissimilis , tria talia texta,

95 una dies dabit exitio , multosque per annos sustentata ruet moles et machina mundi, nec me animi fallit quam res nova miraque menti accidat exitium caeli terraeque futurum, et quam difficile id mihi sit pervincere dictis;

100 ut fìt ubi insolitam rem adportes auribus ante , nec tamen hanc possis oculorum subdere visu nec iacere indù manus , via qua munita fìdei proxima fert humanum in pectus templaque mentis, sed tamen effabor. dictis dabit ipsa fidem res ,

105 forsitan , et graviter terrarum motibus ortis omnia conquassari in parvo tempore cernes. quod procul a nobis flectat fortuna gubernans , et ratio potius quam res persuadeat ipsa succidere horrisono posse omnia vieta fragore.

110 || Qua prius adgrediar quam de re fundere fata sanctius et multo certa ratione magis quam Pythia quae tripode a Phoebi lauroque profatur , multa tibi expediam doctis solacia dictis ; religione refrenatus ne forte rearis

115 terras et solem et caelum , mare sidera lunam , corpore divino debere aeterna manere , proptereaque putes ritu par esse Gigantum pendere eos poenas inmani prò scelere omnis ,

129

qui ratione sua disturberà moenia mundi

120 praeclarumque velint caeli restinguere solem , inmortalia mortali sermone notantes ; quae procul usque adeo divino a mimine distent., inque deum numero quae sint indigna videri , notitiam potius praebere ut posse putentur

125 quid sit vitali motu sensuque remotum.

quippe etenim non est , cum quovis corpore ut esse posse animi natura putetur consiliumque ; sicut in aethere non arbor, non aequore salso nubes esse queunt, neque pisces vivere in arvis,

130 nec cruor in lignis neque saxis sucus inesse.

certum ac dispositumst ubi quicquid crescat et insit. sic animi natura nequit sine corpore oriri sola neque a nervis et sanguine longiter esse, quid si posset enim? multo prius ipsa animi vis

]35 in capite aut umeris aut imis calcibus esse posset, et innasci quavis in parte soleret tandem in eodem nomine atque in eodem vase manere. quod quoniam nostro quoque constat corpore certum , dispositumque videtur ubi esse et crescere possit

140 seorsum anima atque animus , tanto magis infitiandum totum posse extra corpus formamque animalem putribus in glebis terrarum aut solis in igni aut in aqua durare aut altis aetheris oris. haud igitur Constant divino praedita sensu ,

145 quandoquidem nequeunt vitaliter esse animata. Illud itemnon est ut possis credere, sedes esse deum sanctas in mundi partibus ullis. tenvis enim natura deum longeque remota sensibus ab nostris animi vix mente videtur;

150 quae quoniam manuum tactum suffugit et ictum , tactile nil nobis quod sit contingere debet : tangere enim non quit quod tangi non licet ipsum. quare etiam sedes quoque nostris sedibus esse dissimiles debent , tenuest si corpu' deorum ;

155 quae tibi posterius largo sermone probabo. dicere porro hominum causa voluisse parare

LUCRETIUS. 9

130 V

praeclaram mundi naturam , proptereaque adlaudabile opus divom laudare decere aeternumque putare atque inmortale futurum ,

160 nec fas esse , deum quod sit ratione vetusta gentibus humanis fundatum perpetuo aevo , sollicitare suis ulla vi ex sedibus umquam , nec verbis vexare et ab imo evertere summa, cetera de genere hoc adfìngere et addere, Menimi,

165 desiperest. quid enim inmortalibus atque beatis gratia nostra queat largirier emolumenti , ut nostra quicquam causa gerere adgrediantur? quidve novi potuit tanto post ante quietos inlicere ut cuperent vitam mutare priorem?

170 at , credo , in tenebris vita ac merore iacebat , donec diluxit rerum genitalis origo. nam gaudere novis rebus debere videtur cui veteres obsunt: sed cui nil accidit aegri tempore in anteacto , cum pulchre degeret aevom ,

175 quid potuit novitatis amorem accendere tali ? quidve mali fuerat nobis non esse creatis ? natus enim debet quicumque est velie manere in vita , donec retinebit blanda voluptas : qui numquam vero vitae gustavit amorem

180 nec fuit in numero, quid obest non esse creatum? exemplum porro gignundis rebus et ipsa notities hominum dis unde est insita primum , quid vellent facere ut scirent animoque viderent , quove modost umquam vis cognita principiorum,

185 quidque inter sese permutato ordine possent , si non ipsa dedit specimen natura creandi? namque ita multa modis multis primordia rerum ex infinito iam tempore percita pìagis ponderibusque suis consuerunt concita ferri

190 omnimodisque coire atque omnia pertemptare , quaecumque inter se possent congressa creare , ut non sit mirum , si in talis disposituras deciderunt quoque et in talis venere meatus , qualibus haec rerum geritur nunc summa novando.

131

195 Quod si iam rerum ignorem primordia quae sint , hoc tamen ex ipsis caeli rationibus ausim confìrmare aliisque ex rebus reddere multis, nequaquam nobis divinitus esse paratam naturam rerum : tanta stat praedita culpa.

200 principio quantum caeli tegit impetus ingens , inde avide partem montes silvaeque ferarum possedere , tenent rupes vastaeque paludes et mare , quod late terrarum distinet oras. inde duas porro prope partis fervidus ardor

205 adsiduusque geli casus mortalibus aufert. quod superest arvi, tamen id natura sua vi sentibus obducat , ni vis humana resistat vitai causa valido consueta bidenti ingemere et terram pressis proscindere aratris.

210 si non fecundas vertentes vomere glebas terraique solum subigentes cimus ad ortus , sponte sua nequeant liquidas existere in auras , et tamen interdum magno quaesita labore cum iam per terras frondent atque omnia florent ,

215 aut nimiis torret fervoribus aetherius sol

aut subiti peremunt imbris gelidaeque pruinae , flabraque ventorum violento turbine vexant. praeterea genus horriferum natura ferarum humanae genti infestimi terraque marique

220 cur alit atque auget? cur anni tempora morbos adportant? quare mors inmatura vagatur? tum porro puer , ut saevis proiectus ab undis navita , nudus humi iacet, infans , indigus omni vitali auxilio , cum primum in luminis oras

225 nixibus ex alvo matris natura profudit ,

vagituque locum lugubri complet, ut aequumst cui tantum in vita restet transire malorum. at variae crescunt pecudes armenta feraeque , nec crepitacillis opus est, nec cuiquam adliibendast

230 almae nutricis blanda atque infracta loquella, nec varias quaerunt vestes prò tempore caeli, denique non armis opus est , non moenibus altis ,

9*

132 V

qui sua tutentur, quando omnibus omnia large tellus ipsa parit natura que daedala rerum. ||

235 Principio quoniam terrai corpus et umor aurarumque leves animae calidique vapores , e quibus haec rerum consistere summa videtur, omnia nativo ac mortali corpore Constant, debet eodem omnis mundi natura putari.

240 quippe etenim, quorum partis et membra videmus corpore nativo ac mortalibus esse fìguris , haec eadem ferme mortalia cernimus esse et nativa simul. quapropter maxima mundi cum videam membra ac partis consumpta regigni ,

245 scire licet caeli quoque item terraeque fuisse principiale aliquod tempus clademque futuram

Illud in his rebus ne corripuisse rearis me mihi , quod terram atque ignem mortalia sumpsi esse , neque umorem dubitavi aurasque perire ,

250 atque eadem gigni rursusque augescere dixi , principio pars terrai nonnulla , perusta solibus adsiduis , multa pulsata pedum vi , pulveris exhalat nebulam nubesque volantis , quas validi toto dispergunt aere venti.

255 pars etiam glebarum ad diluviem revocatur imbribus , et ripas radentia flumina rodunt. praeterea prò parte sua, quodcumque alid auget, redditur: et quoniam dubio procul esse videtur omniparens eadem rerum commune sepulcrum ,

260 ergo terra tibi libatur et aucta recrescit.

Quod superest , umore novo mare flumina fontes semper abundare et latices manare perennis nil opus est verbis : magnus de cursus aquarum undique declarat. sed primum quicquid aquai

265 tollitur , in summaque fit ut nil umor abundet , partim quod validi verrentes aequora venti diminuunt radiisque retexens aetherius sol , partim quod supter per terras diditur omnis : percolatur enim virus , retroque remanat

270 materies umoris et ad caput amnibus omnis

133

convenit, inde super terras fluit agmine dulci qua via secta semel liquido pede detulit undas.

Aera nunc igitur dicam , qui corpore toto innumerabiliter privas mutatur in horas.

275 semper enim, quodcumque fluit de rebus, id omne aéris in magnum fertur mare ; qui nisi contra corpora retribuat rebus recreetque fluentis , omnia iam resoluta forent et in aera versa : haut igitur cessat gigni de rebus et in res

280 reccidere , adsidue quoniam fluere omnia constat. Largus item liquidi fons luminis , aetherius sol , inrigat adsidue caelum candore recenti suppeditatque novo confestim lumine lumen, nam primum quicquid fulgoris disperit ei ,

285 quocumque accidit. id licet hinc cognoscere possis , quod simul ac primum nubes succedere soli coepere et radios inter quasi rumpere lucis , extemplo inferior pars horum disperit omnis , terraque inumbratur qua nimbi cumque feruntur ;

290 uj noscas splendore novo res semper egere , et primum iactum fulgoris quemque perire , nec ratione alia res posse in sole videri, perpetuo ni suppeditet lucis caput ipsum. quin etiam nocturna tibi, terrestria quae sunt ,

295 lumina, pendentes lychni claraeque coruscis fulguribus pingues multa caligine taedae consimili properant ratione, ardore ministro , suppeditare novom lumen, tremere ignibus instant, instant, nec loca lux inter quasi rupta relinquit :

300 usque adeo properanter ab omnibus ignibus ei exitium celeri celatur origine flammae. sic igitur solem lunam stellasque putandumst ex alio atque alio lucem iactare subortu et primum quicquid flammarum perdere semper;

305 inviolabilia haec ne credas forte vigere.

Denique non lapides quoque vinci cernis ab aevo , non altas turris ruere et putrescere saxa, non delubra deum simulacraque fessa fatisci,

134 V

nec sanctum numeri fati protollere finis

310 posse neque adversus naturae foedera niti? denique non monimenta virum dilapsa videmus , [quare proporro sibi cumque senescere credasi non mere avolsos silices a montibus altis nec validas aevi vires perferre patique

315 finiti? neque enim caderent avolsa repente , ex infinito quae tempore pertolerassent omnia tormenta aetatis , privata fragore.

Denique iam tuere hoc , circum supraque quod omne continet amplexu terram: si procreat ex se

320 omnia, quod quidam memorant, recipitque perempta, totum nativo ac mortali corpore constat. nam quodcumque alias ex se res auget alitque , deminui debet, recreari, cum recipit res. Praeterea si nulla fuit genitalis origo

325 terrarum et caeli semperque aeterna fuere , cur supera bellum Thebanum et funera Troiae non alias alii quoque res cecinere poétae? quo tot facta virum totiens cecidere neque usquam aeternis famae monimentis insita florent?

330 verum, ut opinor, habet novitatem summa, recensque naturast mundi neque pridem exordia cepit. quare etiam quaedam nunc artes expoliuntur, nunc etiam augescunt : nunc addita navigiis sunt multa, modo organici melicos peperere sonores,

335 denique natura haec rerum ratioque repertast nuper, et hanc primus cum primis ipse repertus nunc ego sum in patrias qui possim vertere voces. quod si forte fuisse antehac eadem omnia credis , sed periisse hominum torrenti saecla vapore ,

340 aut cecidisse urbis magno vexamine mundi , aut ex imbribus adsiduis exisse rapaces per terras amnes atque oppida cooperuisse, tanto quique magis victus fateare necessest exitium quoque terrarum caelique futurum :

345 nam cum res tantis morbis tantisque periclis temptarentur, ibi si tristior incubuisset

135

causa , darent late cladem magnasque ruinas. nec ratione alia mortales esse videmur , inter nos nisi quod morbis aegrescimus idem

350 atque illi quos a vita natura removit.

Praeterea quaecumque manent aeterna necessust aut, quia sunt solido cum corpore, respuere ictus nec penetrare pati sibi quicquam quod queat artas dissociare intus partis , ut materiai

355 corpora sunt, quorum naturam ostendimus ante, aut ideo durare aetatem posse per omnem , plagarum quia sunt expertia, sicut inane est, quod manet intactum neque ab ictu fungitur hilum, aut etiam quia nulla loci fìt copia circum,

360 quo quasi res possint discedere dissoluique , sicut summarum summa est aeterna , neque extra qui locus est quo dissiliant , neque corpora sunt quae possint incidere et valida dissolvere plaga, at neque, uti docui, solido cum corpore mundi

365 naturast, quoniam admixtumst in rebus inane,

nec tamen est ut inane , neque autem corpora desunt , ex infinito quae possint forte coorta corruere hanc rerum violento turbine summam aut aliam quamvis cladem inportare perieli ,

370 nec porro natura loci spatiumque profundi deficit , exspargi quo possint moenia mundi, aut alia quavis possunt vi pulsa perire, haut igitur leti praeclusa est ianua caelo nec soli terraeque neque altis aequoris undis ,

375 sed patet immani et vasto respectat hiatu. quare etiam nativa necessumst confiteare haeeeadem: neque enim, mortali corpore quae sunt, ex infinito iam tempore adhuc potuissent inmensi validas aevi contemnere vires.

380 Denique tantopere inter se cum maxima mundi pugnent membra , pio nequaquam concita bello , nonne vides aliquam longi certaminis ollis posse dari finem, vel cum sol et vapor omnis omnibus epotis umoribus exsuperarint ?

136 V

385 quod facere intendunt, neque adhuc conata patrantur: tantum suppeditant amnes ultraque minantur omnia diluviare ex alto gurgite ponti, nequiquam , quoniam verrentes aequora venti deminuunt radiisque retexens aetherius sol ,

390 et siccare prius confidunt omnia posse

quam liquor incepti possit eontingere fìnem. tantum spirantes aequo certamine bellum magnis inter se de rebus cernere certant , cum semel interea fuerit superantior ignis

395 et semel , ut fama est , umor regnarit in arvis. ignis enim superat et lambens multa perussit, avia cum Phaethonta rapax vis solis equorum aethere raptavit toto terrasque per omnis : at pater omnipotens ira tum percitus acri

400 magnanimum Phaethonta repenti fulminis ictu deturbavit equis in terram , solque cadenti obvius aeternam succepit lampada mundi , disiectosque redegit equos iunxitque trementis, inde suum per iter recreavit cuncta gubernans ,

405 scilicet, ut veteres Graium cecinere poétae. quod procul a vera nimis est ratione repulsum. ignis enim superare potest ubi material ex infinito sunt corpora plura coorta , et pereunt res exustae torrentibus auris :

410 inde cadunt vires aliqua ratione revictae. umor item quondam coepit superare coortus , ut fama est , hominum multas quando obruit urbis : inde ubi vis aliqua ratione aversa recessit, ex infinito fuerat quaecumque coorta ,

415 constiterunt imbres et flumina vim minuerunt. Sed quibus ille modis coniectus materiai fundarit terram et caelum pontique profunda , solis lunai cursus , ex ordine ponam. nam certe neque Consilio primordia rerum

420 ordine se suo quaeque sagaci mente locarunt

nec quos quaeque darent motus pepigere profecto, sed quia multa modis multis primordia rerum

137

' •)

ex infinito iam tempore percita plagis ponderibusque suis consuerunt concita ferri

425 omnimodisque coire atque omnia pertemptare , quaecumque inter se possent congressa creare . propterea fìt uti magnum volgata per aevom omne genus coetus et motus experiundo tandem conveniant ea quae convecta repente

430 magnarum rerum fiunt exordia semper , terrai maris et caeli generisque animantum.

Hic neque tum solis rota cerni lumine largo altivolans poterat nec magni sidera mundi nec mare nec caelum nec denique terra neque aér

435 nec similis nostris rebus res ulla videri ,

sed nova tempestas quaedam molesque coorta omne genus de principiis , discordia quorum intervalla vias conexus pondera plagas concursus motus turbabat proelia miscens ,

440 propter dissimilis formas variasque figuras quod non omnia sic poterant coniuncta manere nec motus inter sese dare convenientis. diffugere inde loci partes coepere , paresque cum paribus iungi res et discludere mundum

445 membraque dividere et magnas disponere partes , hoc est , a terris altum secernere caelum , et sorsum mare uti secreto umore pateret , seorsus item puri secretique aetheris ignes. Quippe etenim primum terrai corpora quaeque,

450 propterea quod erant gravia et perplexa, coibant in medio atque imas capiebant omnia sedes ; quae quanto magis inter se perplexa coibant 3 tam magis expressere ea quae mare sidera solem lunamque efficerent et magni moenia mundi :

455 omnia enim magis haec e levibus atque rutundis seminibus multoque minoribu' sunt elementis quam tellus. ideo , per rara foramina , terrae partibus erumpens primus se sustulit aether ignifer et multos secum levis abstulit ignis ,

460 non alia longe ratione ac saepe videntur ,

138 V

aurea cum primum gemmantis rore per herbas matutina rubent radiati lumina solis , exhalare lacus nebulam fluviique perennes , ipsaque ut interdum tellus fumare videtur;

465 omnia quae sursum cum conciliantur , in alto corpore concreto subtexunt nubila caelum. sic igitur tum se levis ac diffusilis aether corpore concreto circumdatus undique fi-exit et late diffusus in omnis undique partis

470 omnia sic avido complexu cetera saepsit. hunc exordia sunt solis lunaeque secuta, interutraque globi quorum vertuntur in auris ; quae neque terra sibi adscivit nec maximus aether , quod neque tam fuerunt gravia ut depressa sederent,

475 nec levia ut possent per summas labier oras , et tamen interutraque ita sunt , ut corpora viva versent et partes ut mundi totius extent ; quod genus in nobis quaedam licet in statione membra manere , tamen cum sint ea quae moveantur.

480 his igitur rebus retractis terra repente ,

maxuma qua nunc se ponti plaga caerula tendit, succidit et salso suffudit gurgite fossas. inque dies quanto circum magis aetheris aestus et radii solis cogebant undique terram,

485 verberibus crebris extrema a limini' parte in medio ut propulsa suo condensa coiret , tam magis expressus salsus de corpore sudor augebat mare manando camposque natantis , et tanto magis illa foras elapsa volabant

490 corpora multa vaporis et aéris , altaque caeli densebant procul a terris fulgentia tempia, sidebant campi, crescebant montibus altis ascensus: neque enim poterant subsidere saxa nec pariter tantundem omnes succumbere partis.

495 Sic igitur terrae concreto corpore pondus constitit , atque omnis mundi quasi limus in imum confluxit gravis et subsedit funditus ut faex ; inde mare , inde aèr , inde aether ignifer ipse

139

corporibus liquidis sunt omnia pura relieta

500 et leviora aliis alia , et liquidissimus aether atque levissimus aérias super influit auras , nec liquidum corpus turbantibus aéris auris commiscet. sinit hic violentis omnia verti turbinibus , sinit incertis turbare procellis ,

505 ipse suos ignis certo fert impete labens.

nam modice fluere atque uno posse aethera nisu significat Pontos , mare certo quod fluit aestu unum labendi conservans usque tenorem. |J Motibus astrorum nunc quae sit causa canamus.

510 principio magnus caeli si vortitur orbis, ex utraque polum parti premere aera nobis dicendum est extraque tenere et claudere utrimque ; inde alium supra fluere atque intendere deorsum , hino alium supter, contra qui subvehat orbem;

515 ut fluvios versare rotas atque austra videmus. quo volvenda micant aeterni sidera mundi, est etiam quoque uti possit caelum omne manere in statione , tamen cum lucida signa ferantur ; sive quod inclusi rapidi sunt aetheris aestus ,

520 quaerentesque viam circumversantur et ignes passim per caeli volvunt immania tempia ; sive aliunde fluens alicunde extrinsecus aér versat agens ignis ; sive ipsi serpere possunt quo cuiusque cibus vocat atque invitat euntis,

525 flammea per caelum pascentis corpora passim, nam quid in hoc mundo sit eorum ponere certum difficile est: sed quid possit fiatque per omne iri yariis mundis varia ratione creatis , id doceo, plurisque sequor disponere causas ,

530 mptibus astrorum quae possint esse per omne ; e quibus una tamen siet hic quoque causa necessest , quae vegeat motum signis : sed quae sit earum praecipere hautquaquamst pedetemtim progredientis. Terraque ut in media mundi regione quiescat,

535 evanescere paulatim et decrescere pondus convento, atque aliam naturam supter habere ,

140 V

ex ineunte aevo coniunctam atque uniter aptam partibus aériis mundi , quibus insita vivit. propterea non est oneri neque deprimit auras ;

540 ut sua cuique homini nullo sunt pendere membra , nec caput est oneri collo , nec denique totuni corporis in pedibus pondus sentimus inesse : at quaecumque foris veniunt inpostaque nobis pondera sunt laedunt , permulto saepe minora.

545 usque adeo magni refert quid quaeque aveat res. sic igitur tellus non est aliena repente aliata atque auris aliunde obiecta alienis , sed pariter prima concepta ab origine mundi certaque pars eius , quasi nobis rimembra, videntur.

550 praeterea grandi tonitru concussa repente terra supra quae se sunt concutit omnia motu ; quod facere haut ulla posset ratione, nisi esset partibus aèriis mundi caeloque revincta : nam communibus inter se radicibus haerent

555 ex ineunte aevo coniuncta atque uniter apta. nonne vides etiam quam magno pondere nobis sustineat corpus tenuissima vis animai propterea quia tum coniuncta atque uniter apta est ? denique iam saltu pernici tollere corpus

560 quid potis est nisi vis animi, quae membra gubernat? iamne vides quantum tenuis natura valere possit , ubi est coniuncta gravi cum corpore , ut aér coniunctus terris et nobis est animi vis? Nec nimio solis maior rota nec minor ardor

565 esse potest , nostris quam sensibus esse videtur. nam quibus e spatiis cumque ignes lumina possunt adicere et calidum membris adflare vaporem, nil Illa his intervalli^ de corpore libant flammarum , nil ad speciem est contractior ignis.

570 proinde , calor quoniam solis lumenque profusum perveniunt nostros ad sensus et loca mulcent, forma quoque hinc solis debet filumque videri , nil adeo ut possis plus aut minus addere , vere, lunaque sive notho fertur loca lumine lustrans ,

V 141

575 sive suam proprio iactat de corpore lucem , quidquid id est , nilo fertur maiore figura quam , nostris oculis qua cernimus , esse videtur. nam prius omnia . quae longe semota tuemur aera per multum , specie confusa videntur

580 quam minui fìlum. quapropter luna necesse est, quandoquidem claram speciem certamque fìguram praebet , ut est oris extremis cumque notata quantaque quantast hinc nobis videatur in alto, postremo quoscumque vides hinc aetheris ignes ,

585 quandoquidem quoscumque in terris cernirmi', flammae dum tremor est clarus , dum cernitur ardor eorum , perparvom quiddam interdum mutare videtur alteram utram in partem filum , quo longius absunt , scire licet perquam pauxillo posse minores

590 esse vel exigua maioris parte brevique.

Illud item non est mirandum ■ qua ratione tantulus ille queat tantum sol mittere lumen , quod maria ac terras omnis caelumque rigando compleat et calido perfundat cuncta vapore.

595 nam licet hinc mundi patefactum totius unum largifluum fontem scatere atque erumpere lumen , ex omni mundo quia sic dementa vaporis undique conveniunt et sic coniectus eorum confluit , ex uno capite hic ut profluat ardor.

600 nonne vides etiam quam late parvus aquai

prata riget fons interdum campisque redundet? est etiam quoque uti non magno solis ab igni aera percipiat calidis fervoribus ardor, opportunus ita est si forte et idoneus aér,

605 ut queat accendi parvis ardoribus ictus ;

quod genus interdum segetes stipulamque vìdemus accidere ex una scintilla incendia passim, forsitan et rosea sol alte lampade lucens possideat multum caecis fervoribus ignem

610 circum se , nullo qui sit fulgore notatus , aestifer ut tantum radiorum exaugeat ictum. Nec ratio solis simplex reclusa patescit ,

142 V

quo pacto aestivis e partibus aegocerotis brumalis adeat flexus atque inde revertens

615 cancri se ut vertat metas ad solstitialis , lunaque mensibus id spatium videatur obire , annua sol in quo consumit tempora cursu. non, inquam, simplex his rebus reddita causast. nam fieri vel cum primis id posse videtur,

620 Democriti quod sancta viri sententia ponit,

quanto quaeque magis sint terram sidera propter , tanto posse minus cum caeli turbine ferri : evanescere enim rapidas illius et acris imminui supter viris , ideoque relinqui

625 paulatim solem cum posterioribu' signis , inferior multo quod sit quam fervida signa. et magis hoc lunam: quanto demissior eius cursus abest procul a caelo terrisque propinqua! , tanto posse minus cum signis tendere cursum.

630 flaccidiore etenim quanto iam turbine fertur inferior quam sol , tanto magis omnia signa hanc adipiscuntur circum, praeterque feruntur. propterea fit ut haec ad signum quodque revei ti mobilius videatur , ad hanc quia signa revisunt.

635 fit quoque ut e mundi transversis partibus aèr alternis certo fluere alter tempore possit, qui queat aestivis solem detrudere signis brumalis usque ad flexus gelidumque rigorem , et qui reiciat gelidis a frigoris umbris

640 aestiferas usque in partis et fervida signa. et ratione pari lunam stellasque putandumst, quae volvunt magnos in magnis orbìbus annos , aéribus posse alternis e partibus ire. nonne vides etiam diversis nubila ventis

645 diversas ire in partis inferna supernis?

qui minus illa queant per magnos aetheris orbis aestibus intejr se diversis sidera ferri?

At nox obruit ingenti caligine terras , aut ubi de longo cursu sol ultima caeli

650 impulit atque suos efflavit languidus ignis

143

concussos itere et labefactos aere multo , aut quia sub terras cursum convortere cogit vis eadem , supra quae terras pertulit orbem. Tempore item certo roseam Matuta per oras

655 aetheris auroram differt et lumina pandit , aut quia sol idem , sub terras ille revertens , anticipat caelum radiis accendere temptans , aut quia conveniunt ignes et semina multa confluere ardoris consuerunt tempore certo,

660 quae faciunt solis nova semper lumina gigni ; quod genus Idaeis fama est e montibus altis dispersos ignis orienti lumine cerni, inde coire globum quasi in unum et conficere orbem. nec tamen illud in his rebus mirabile debet

665 esse , quod haec ignis tam certo tempore possunt semina confluere et solis reparare nitorem. multa videmus enim , certo quae tempore fìunt omnibus in rebus, florescunt tempore certo arbusta et certo dimittunt tempore florem:

670 nec minus in certo dentes cadere imperat aetas tempore et inpubem molli pubescere veste et pariter mollem malis demittere barbara : fulmina postremo , nix , imbres , nubila , venti , non nimis incertis fìunt in partibus anni.

675 namque ubi sic fuerunt causarum exordia prima atque ita res mundi cecidere ab origine prima , consequé quoque iam redeunt ex ordine certo.

Crescere itemque dies licet et tabescere noctes , et minui luces , cum sumant augmina noctes ,

680 aut quia sol idem sub terras atque superne imparibus currens amfractibus aetheris oras partit et in partis non aequas dividit orbem, et quod ab alterutra detraxit parte , reponit eius in adversa tanto plus parte relatus ,

685 donec ad id signum caeli pervenit , ubi anni nodus nocturnas exaequat lucibus umbras : nani medio cursu flatus aquilonis et austri distinet, aequato caelum discrimine metans,

144 V

propter signiferi posituram totius orbis

690 obliqui , terras et caelum lumine lustrans annua sol in quo concludit tempora serpens , ut ratio declarat eorum qui loca caeli omnia dispositis signis ornata notarunt. aut quia crassior est certis in partibus aèr,

695 sub terris ideo tremulum iubar haesitat ignis

nec penetrare potest facile atque emergere ad ortus : propterea noctes hiberno tempore longae cessant , dum veniat radiatum insigne diei. aut etiam , quia sic alternis partibus anni

700 tardius et citius consuerunt confluere ignes , qui faciunt solem certa desurgere parte propterea fit uti videantur dicere verum.

Luna potest solis radiis percussa nitere , inque dies magis id lumen convertere nobis

705 ad speciem, quantum solis secedit ab orbi, donique eum contra pieno bene lumine fulsit atque oriens obitus eius super edita vidit : inde minutatim retro quasi condere lumen debet item , quanto propius iam solis ad ignem

710 labitur ex alia signorum parte per orbem ; ut faciunt , lunam qui fingunt esse pilai consimilem cursusque viam sub sole tenere, est etiam quare proprio cum lumine possit volvier et varias splendoris reddere formas :

715 corpus enim licet esse aliud, quod fertur et una labitur omnimodis occursans offìciensque, nec potis est cerni , quia cassum lumine fertur. versarique potest, globus ut sit forte pilai dimidia ex parti candenti lumine tinctus ,

720 versandoque globum variantis edere formas ,

donique eampartem, quaecumque estignibus aucta, ad speciem vertit nobis oculosque patentis : inde minutatim retro contorquet et aufert luciferam partem glomeraminis atque pilai ;

725 ut Babylonica Chaldaeum doctrina refutans astrologorum artem contra convincere tendit ,

145

proinde quasi id fieri nequeat quod pugnat uterque , aut minus hoc ilio sit cur amplectier ausis. denique cur nequeat semper nova luna creari

730 ordine formarum certo certisque fìguris, inque dies privos aborisci quaeque creata atque alia illius reparari in parte locoque , diffìcilest ratione docere et vincere verbis , ordine cum possint tam certo multa creari.

735 it ver et Venus , et veris praenuntius ante pennatus graditur zephyrus , vestigia propter Flora quibus mater praespargens ante viai cuncta coloribus egregiis et odoribus opplet. inde loci sequitur calor aridus et comes una

740 pulverulenta Ceres et etesia flabra aquilonum. inde autumnus adit , graditur simul Euhius Euan. inde aliae tempestates ventique secuntur , altitonans Volturnus et auster fulmine pollens. tandem bruma nives adfert pigrumque rigorem ,

745 prodit hiems , sequitur crepitans liane clentibus algor. quo minus est mirum , si certo tempore luna gignitur et certo deletur tempore rusus , cum fieri possint tam certo tempore multa. Solis item quoque defectus lunaeque latebras

750 pluribus e causis fieri tibi posse putandumst. nam cur luna queat terram secludere solis lumine et a terris altum caput obstruere ei , obiciens caécum radiis ardentibus orbem; tempore eodem aliut facere id non posse putetur

755 corpus, quod cassum labatur lumine semper? solque suos etiam dimittere languidus ignis tempore cur certo nequeat , recreareque lumen, cum loca praeteriit flammis infesta per auras , quae faciunt ignis interstingui atque perire?

760 et cur terra queat lunam spoliare vicissim lumine et oppressum solem super ipsa tenere , menstrua dum rigidas coni perlabitur umbras ; tempore eodem aliut nequeat succurrere lunae corpus vel supra solis perlabier orbem,

LUCRETIUS. 10

146 V

765 quod radios interrumpat lumenque profusurn? et tamen ipsa suo si fulgit luna nitore , cur nequeat certa mundi languescere parte, dum loca luminibus propriis inimica per exit ?

Quod superest, quoniam magni per caerula mundi

770 qua fieri quicquid posset ratione resolvi , solis uti varios cursus lunaeque meatus noscere possemus quae vis et causa cieret, quove modo possent offecto lumine obire et neque opinantis tenebris obducere terras ,

775 cum quasi conivent et aperto lumine rursum omnia convisunt clara loca candida luce , nunc redeo ad mundi novitatem et mollia terrae arva , novo fetu quid primum in luminis oras tollere et incertis crerint committere ventis.

780 Principio genus herbarum viridemque nitorem terra dedit circum collis camposque per omnis , florida fulserunt viridanti prata colore , arboribusque datumst variis exinde per auras crescendi magnum inmissis certamen habenis.

785 ut piuma atque pili primum saetaeque creantur quadripedum membris et corpore pennipotentum , sic nova tum tellus herbas virgultaque primum sustulit , inde loci mortalia saecla creavit multa modis multis varia ratione coorta.

790 nam neque de caelo cecidisse ammalia possunt , nec terrestria de salsis exisse lacunis : linquitur ut merito maternum nomen adepta terra sit , e terra quoniam sunt cuncta creata, multaque nunc etiam existùnt ammalia terris ,

795 imbribus et calido solis concreta vapore; quo minus est mirum , si tum sunt plura coorta et maiora , nova tellure atque aethere adulta, principio genus alituum variaeque volucres ova relinquehant exclusae tempore verno ,

800 folliculos ut nunc teretis aestate cicadae lincunt sponte sua victum vitamque petentes. tum tibi terra dedit passim mortalia saecla.

V 147

multus enim calor atque umor superabat in arvis : hoc ubi quaeque loci regio opportuna dabatur,

805 crescebant uteri terram radicibus apti; quos ubi tempore maturo patefecerat aetas infantum, fugiens umorem aurasque petessens , convertebat ibi natura foramina terrae et sucum venis cogebat fundere apertis

810 consimilem lactis , sicut nunc femina quaeque cum peperit , dulci repletur lacte , quod omnis impetus in mammas convertitur ille alimenti, terra cibum pueris , vestem vapor , herba cubile praebebat multa et molli lanugine abundans.

815 at novitas mundi ne e frigora dura ciebat nec nimios aestus nec magnis viribus auras. omnia enim pariter crescunt et robora summit.

Quare etiam atque etiam maternum nomen adepta terra tenet merito , quoniam genus ipsa creavit

820 humanum atque animai prope certo tempore fudit omne , quod in magnis bacchatur montibu' passim, aèriasque simul volucres variantibu' formis. sed quia finem aliquam pariendi debet habere, destitit , ut mulier spatio defessa vetusto.

825 mutat enim mundi naturam totius aetas ,

ex alioque alius status excipere omnia debet , nec manet ulla sui similis res : omnia migrant , omnia commutat natura et vertere cogit. namque aliut putrescit et aevo debile languet ,

830 porro aliut clarescit et e contemptibus exit, sic igitur mundi naturam totius aetas mutat , et ex alio terram status excipit alter, quod potè uti nequeat, possit quod non tulit ante. Multaque tum tellus etiam portenta creare

835 conatast mira facie membrisque coorta,

androgynum, interutraque nec utrum, utrimque remotum, orba pedum partim, manuum viduata vicissim, muta sine ore etiam , sine voltu caeca reperta , vinctaque membrorum per totum corpus adhaesu ,

840 nec facere ut possent quicquam nec cedere quoquam

10*

148 V

nec vitare malum nec sumere quod foret usus. cetera de genere hoc monstra ac portenta creabat, nequiquam , quoniam natura absterruit auctum , nec potuere cupitum aetatis tangere florem

845 nec reperire cibum nec iungi per Veneris res. multa videmus enim rebus concurrere debere , ut propagando possint procudere saecla ; pabula primum ut sint , genitalia deinde per artus semina qua possint membris manare remissa,

850 feminaque ut jnaribus coniungi possit avere , mutua qui mutent inter se gaudia uterque.

Multaque tum interiisse animantum saecla necesses nec potuisse propagando procudere prolem. nani quaecumque vicles vesci vitalibus auris ,

855 aut dolus aut virtus aut denique mobilitas est ex ineunte aevo genus id tutata reservans : multaque sunt , nobis ex utilitate sua quae commendata manent , tutelae tradita nostrae. principio genus acre leonum saevaque saecla

860 tutatast virtus , volpes dolus , et fuga cervos. at levisomna canum fido cum pectore corda, et genus omne quod est veterino semine partum , lanigeraeque simul pecudes et bucera saecla omnia sunt hominum tutelae tradita , Memmi :

865 nani cupide fugere feras , pacemque secuta sunt et larga suo sine pabula parta labore , quae damus utilitatis eorum praemia causa, at quis nil horum tribuit natura , nec ipsa sponte sua possent ut vivere nec dare nobis

870 utilitatem aliquam , quare pateremur eorum praesidio nostro pasci genus esseque tutum , scilicet , haec aliis praedae lucroque iacebant indupedita suis fatalibus omnia vinclis , donec ad interitum genus id natura redegit.

875 Sed neque Centauri fuerunt , nec tempore in ullo esse queunt duplici natura et corpore bino ex alienigenis membris compacta, potestas hinc illinc parilis quis non superesse potissit.

V 149

id licet hinc quamvis hebeti cognoscere corde.

880 principio circum tribus actis impiger annis

iloret equus , puer haut quaquam : nani saepe etiam nunc ubera mammarum in somnis lactantia quaeret : post ubi equum validae vires aetate senecta membraque deficiunt fugienti languida vita,

885 tum demum pueris aevo fiorente iuventas occipit et molli vestit lanugine malas ; ne forte ex homine et veterino semine equorum confìeri credas Centauros posse neque esse , aut rabidis canibus succinctas semimarinis

890 corporibus Scyllas , et cetera de genere horum . inter se quorum discordia membra videmus ; quae neque florescunt pariter nec robora sumunt corporibus neque proiciunt aetate senecta , nec simili Venere ardescunt nec moribus unis

895 conveniunt , neque sunt eadem iucunda per artus. quippe videre licet pinguescere saepe cicuta barbigeras pecudes, homini quae est acre venenum. denique fiamma quidem cuna corpora fulva leonum • tam soleat torrere atque urere quam genus omne

900 visceris in terris quodcumque et sanguinis extet , qui fieri potuit, triplici cum corpore ut una, prima leo', postrema draco , media ipsa , Chimaera ore foras acrem flaret de corpore flammam? quare etiam tellure nova caeloque recenti

905 talia qui fmgit potuisse animalia gigni , nixus in hoc uno novitatfs nomine inani, multa licet simili ratione effutiat ore , aurea tum dicat per terras flumina vulgo fluxisse, et gemmis florere arbusta suésse,

9J0 aut hominem tanto membrorum esse impete natum , trans maria alta pedum nisus ut p onere posset et manibus toturn circum se vertere caelum. nam quod multa fuere in terris semina rerum tempore quo primum tellus animalia fudit ,

915 nil tamen est signi mixtas potuisse creari

inter se pecudes compactaque membra animantum ,

150 V

propterea quia quae de terris mine quoque abundant herbarum genera ac fruges arbustaque laeta non tamen inter se possunt complexa creari,

920 sed vis quaeque suo ritu procedit, et omnes foedere naturae certo discrimina servant.

At genus humanum multo fuit illud in arvis durius, ut decuit, tellus quod dura creasset, et maioribus et solidis magis ossibus intus

925 fundatum, validis aptum per viscera nervis , nec facile ex aestu nec fragore quod caperetur , nec novitate cibi neo labi corporis ulla. multaque per caelum solis volventia lustra volgivago vitam tractabant more ferarum.

930 nec robustus erat curvi moderator aratri quisquam, nec scibat ferro molirier arva nec nova defòdere in terram virgulta neque altis arboribus veteres decidere falcibu' ramos. quod sol atque imbres dederant , quod terra crearat

935 sponte sua, satis id placabat pectora donum. glandiferas inter curabant corpora quercus plerumque : et quae nunc hiberno tempore cernis arbita puniceo fieri matura colore , plurima tum tellus etiam maiora ferebat.

940 multaque praeterea novitas tum florida mundi pabula dura tulit, miseris mortalibus ampia, at sedare sitim fluvii fontesque vocabant, ut nunc montibus e magnis decursus aquai clarigitat late sitientia saeclaferarum.

945 denique nota vagì silvestria tempia tenebant nympharum, quibus e scibant umori' fluenta lubrica proluvie larga lavere umida saxa, umida saxa, super viridi stillantia musco , et partim plano scatere atque erumpere campo.

950 needum res igni scibant tractare neque uti pellibus et spoliis corpus vestire ferarum, sed nemora atque cavos montis silvasque colebant , et frutices inter condebant squalida membra , verbera ventorum vitare imbrisque coacti.

151

955 nec commune bonum poterant spedare , neque ullis moribus inter se scibant nec legibus uti. quod cuique obtulerat praedae fortuna, ferebat sponte sua sibi quisque valere et vivere doctus. et Venus in silvis iungebat corpora amantum:

960 conciliabat enim vel mutua quamque cupido vel violenta viri vis atque inpensa libido . vel pretium, glandes atque arbita vel piralecta. et manuum mira freti virtute pedumque consectabantur silvestria saecla ferarum,

965 multaque vincebant , vitabant pauca latebris , saetigerisque pares subus missilibus saxis et magno pondere clavae.

silvestria membra nuda dabant terrae , nocturno tempore capti ,

970 circum se foliis ac frondibus involventes. nec plangore diem magno solemque per agros quaerebant pavidi palantes noctis in umbris , sed taciti respectabant somnoque sepulti, dum rosea face sol inferret lumina caelo :

975 a parvis quod enim consuerant cernere semper alterno tenebras et lucem tempore gigni, non erat ut fieri posset mirarier umquam nec diffidere , ne terras aeterna teneret nox in perpetuum detracto lumine solis.

980 sed magis illud erat curae , quod saecla ferarum infestam miseris faciebant saepe quietem : eiectique domo fugiebant saxea tecta spumigeri suis adventu validive leonis , atque intempesta cedebant nocte paventes

985 hospitibus saevis instrata cubilia fronde.

Nec nimio tum plus quam nunc mortalia saecla dulcia linquebant labentis lumina vitae. unus enim tum quisque magis deprensus eorum pabula viva feris praebebat , dentibus haustus ,

990 et nemora ac montis gemitìi silvasque replebat , viva videns vivo sepeliri viscera busto, at quos effugium servarat corpore adeso,

152 V

posterius tremulas super ulcera tetra tenentes palmas horriferis accibant vocibus Orcum, 995 donique eos vita privarant vermina saeva , expertis opis , ignaros quid volnera vellent. at non multa virum sub signis milia ducta una dies dabat exitio , ne e turbida ponti aequora fligebant navis ad saxa virosque.

1000 hic temere in cassum frustra mare saepe coortum saevibat leviterque minas ponebat inanis , nec poterai quemquam placidi pellacia ponti subdola pellicere in fraudem ridentibus undis. [improba navigii ratio tum caeca iacebat]

1005 tum penuria deinde cibi languentia leto

membra dabat , contra nunc rerum copia mersat. illi inprudentes ipsi sibi saepe venenum vergebant, nunc dant aliis sollertius ipsum.

Inde casas postquam ac pellis ignemque pararunt ,

1010 et mulier coniuncta viro concessit in unum coniugium , prolemque ex se videre creatam , tum genus humanum primum mollescere coepit. ignis emm curavit ut alsia corpora frigus non ita iam possent caeli sub tegmine ferre ,

1015 et Venus inminuit viris , puerique parentum blanditiis facile ingenium fregere superbum. tunc et amicitiem coeperunt iungere aventes finitimi inter se nec laedere nec violari, et pueros commendarunt muliebreque saeclum,

1020 vocibus et gestu cum balbe signilìcarent

imbeciUorum esse aequum misererier omnis. nectamen omnimodis poterat concordia gigni, sed bona magnaque pars servabat foedera caste : aut genus humanum iam tum foret omne peremptum ,

1025 nec potuisset adhuc perducere saecla propago. At varios linguae sonitus natura subegit mittere , et utilitas expressit nomina rerum , non alia longe ratione atque ipsa videtur protrahere ad gestum pueros infantia linguae ,

1030 cum facit ut digito quae sint praesentia monstrent.

153

sentii enim vim quisque suam quoad possit abuti. cornua nata prius vitulo quam frontibus extent, illis iratus petit atque infestus inurget. at catuli pantherarum scymnique leonum

1035 unguibus ac pedibus iam tum morsuque repugnant , vix etiam cum sunt dentes unguesque creati, alituum porro genus alis omne videmus fidere et a pinnis tremulum petere auxiliatum. proinde putare aliquem tum nomina distribuisse

1040 rebus , et inde homines didicisse vocabula prima , desiperest. nam cur hic posset cuncta notare vocibus et varios sonitus emittere linguae , tempore eodem alii facere id non quisse putentur? praeterea si non alii quoque vocibus usi

1045 inter se fuerant , unde insita notities est

utilitatis et unde data est huic prima potestas , quid vellét , facere ut scirent animoque viderent? cogere item pluris unus victosque domare non poterat, rerum ut perdiscere nomina vellent.

1050 nec ratione docere ulla suadereque surdis ,

quid sit opus facto, facilest: neque enim paterentur, nec ratione ulla sibi ferrent amplius auris vocis inauditos sonitus obtundere frustra, postremo quid in hac mirabile tantoperest re ,

1055 si genus humanum , cui vox et lingua vigeret , prò vario sensu varia res voce notaret? cum pecudes mutae , cum denique saecla ferarum dissimilis soleant voces variasque ciere, cum metus aut dolor est et cum iam gaudia gliscunt.

1060 quippe etenim licet id rebus cognoscere apertis. inritata canum cum primum inmane Molossum mollia ricta fremunt duros nudantia dentes , longe alio sonitu rabie restricta minantur, et cum iam latrant et vocibus omnia complent :

1065 et catulos blande cum lingua lambere temptant , aut ubi eos iactant pedibus morsuque petentes suspensis teneros minitantur dentibus haustus, longe alio pacto gannitu vocis adulant,

154 V

et cum deserti baubantur in aedibus > aut cum

1070 plorantis fugiunt summisso corpore plagas. denique non hinnitus item differre videtur, inter equas ubi equus fiorenti aetate iuvencus pinnigeri saevit calcaribus ictus amoris, et fremitum patulis ubi naribus edit ad arma,

1075 et cum sic alias concussis artibus hinnit? postremo genus alituum variaeque volucres , accipitres atque ossifragae mergique marinis fluctibus in salso victum vitamque petentes , longe alias alio iaciunt in tempore voces ,

1080 et quom de victu certant praedaeque repugnant : et partim mutant cum tempestatibus una raucisonos cantus 5 cornicum ut saecla vetusta corvorumque greges ubi aquam dicuntur et imbris poscere et interdum ventos aurasque vocare.

1085 ergo si varii sensus animalia cogunt ,

muta tamen cum sint , varias emittere voces , quanto mortalis magis aequumst tum potuisse dissimilis alia atque alia res voce notare ! [[ Illud in his rebus tacitus ne forte requiras,

1090 fulmen detulit in terram mortalìbus ignem

primitus, inde omnis flammarum diditur ardor: multa videmus enim caelestibus inlita flammis fulgere , cum caeli donavit plaga vapore, et ramosa tamen cum ventis pulsa vacillans

1095 aestuat in ramos incumbens arboris arbor, exprimitur validis extritus viribus ignis et micat interdum flammai fervidus ardor, mutua dum inter se rami stirpesque teruntur. quorum utrumque dedisse potest mortalibus ignem.

1100 inde cibum coquere ac flammae mollire vapore sol docuit, quoniam mitescere multa videbant verberibus radiorum atque aestu vieta per agros. Inque dies magis hi victum vitamque priorem commutare novis monstrabant rebu' benigni,

1105 ingenio qui praestabant et corde vigebant. condere coeperunt urbis arcemque locare

155

praesidium reges ipsi sibi perfugiumque , et pecus atque agros divisere atque dedere prò facie cuiusque et viribus ingenioque :

1110 nam facies multum valuit viresque vigorque. posterius res inventast aurumque repertum, quod facile et validis et pulchris dempsit honorem: divitioris enim sectam plerumque secuntur quamlubet et fortes et pulchro corpore creti.

1115 quod siquis vera vitam ratione gubernet, divitiae grandes homini sunt vivere parce aequo animo : neque enim est umquam penuria parvi, at claros homines voluerunt se atque potentes , ut fundamento stabili fortuna maneret

1120 et placidam possent opulenti degere vitam ,

nequiquam , quoniam ad summum succedere honorem certantes iter infestum fecere viai , et tamen e summo , quasi fulmen , deicit ictos invidia interdum contemptim in Tartara taetra ;

1125 ut satius multo iam sit parere quietum

quam regere imperio res velie et regna tenere, proinde sine in cassum defessi sanguine sudent , angustum per iter luctantes ambitionis; quandoquidem sapiunt alieno ex ore petuntque

1130 res ex auditis potius quam sensibus ipsis,

nec magis id nunc est neque erit mox quam fuit ante , invidia quoniam , ceu fulmine , summa vaporant plerumque et quae sunt aliis magis edita cumque. Ergo regibus occisis subversa iacebat

1135 pristina maiestas soliorum et sceptra superba, et capitis summi praeclarum insigne cruentum sub pedibus vulgi magnimi lugebat honorem: nam cupide conculcatur nimis ante metutum. res itaque ad summam faecem turbasque redibat ,

1140 imperium sibi cum ac summatum quisque petebat. inde magistratum partim docuere creare , iuraque constituere , ut vellent legibus uti. nam genus humanum , defessum vi colere aevom , ex inimicitiis languebat ; quo magis ipsum

156 V

1145 sponte sua cecidit sub leges artaque iura. acrius ex ira quod enim se quisque parabat ulcisci quam nunc concessumst legibus aequis , hanc ob rem est homines pertaesum vi colere aevom. inde metus maculat poenarum praemia vitae.

1150 circumretit enim vis atque iniuria quemque ,

atque unde exortast , ad eum plerumque revertit , nec focilest placidam ac pacatam degere vitam qui violat factis communia foedera pacis : etsi fallit enim divom genus humanumque ,

1155 perpetuo tamen id fore clam diffidere debet ; quippe ubi se multi per somnia saepe loquentes aut morbo delirantes protraxe ferantur et celata mala in medium et peccata dedisse. |{ Nunc quae causa deum per magnas numina gentis

1160 pervulgarit et ararum compleverit urbis suscipiendaque curarit sollemnia sacra, quae nunc in magnis florent sacra rebu' locisque , unde etiam nunc est mortalibus insitus horror , qui delubra deum nova toto suscitat orbi

1165 terrarum et festis cogit celebrare diebus , non ita difficilest rationem reddere verbis. quippe etenim iam tum divom mortalia saecla egregias animo facies vigilante videbant , et magis in somnis mirando corporis auctu.

1170 his igitur sensum tribuebant propterea quod membra movere videbantur vocesque superbas mittere prò facie praeclara et viribus amplis. aeternamque dabant vitam, quia semper eorum subpeditabatur facies et forma manebat ,

1175 et tamen omnino quod tantis viribus auctos non temere ulla vi convinci posse putabant. fortunisque ideo longe praestare putabant , quod mortis timor haut quemquam vexaret eorum , et simul in somnis quia multa et mira videbant

1180 efficere et nullum capere ipsos inde laborem. praeterea caeli rationes ordine certo et varia annorum cernebant tempora verti,

157

nec poterant qiiibus id fieret cognoscere causis: ergo perfugium sibi habebant omnia divis

1185 tradere et illorum nutu facere omnia flecti. in caeloque deum sedes et tempia locarunt , per caelum volvi quia lux et luna videtur , luna, dies, et nox, et noctis signa serena, noctivagaeque faces caeli, flammaeque volantes,

1190 nubila , sol , imbres , nix , venti , fulmina , grando , et rapidi fremitus , et murmurc magna minarum.

0 genus infelix humanum , talia divis cum tribuit facta atque iras adiunxit acerbas ! quantos tum gemitus ipsi sibi , quantaque nobis

1195 volnera , quas lacrimas peperere minoribu' nostris ! nec pietas ullast velatum saepe videri vertier ad lapidem atque omnis accedere ad aras , nec procumbere humi prostratum et pandere palmas ante deum delubra, nec aras sanguine multo

1200 spargere quadrupedum , nec votis nectere vota , sed mage pacata posse omnia mente tueri. nam cum suspicimus magni caelestia mundi tempia , super stellisque micantibus aethera fixum , et venit in mentem solis lunaeque viarum ,

1205 tunc aliis oppressa malis in pectora cura

illa quoque expergefactum caput erigere infit, ne quae forte deum nobis inmensa potestas sit , vario motu quae candida sidera verset : temptat enim dubiam mentem rationis egestas ,

1210 ecquaenam fuerit mundi genitalis origo ,

et simul ecquae sit finis , quoad moenia mundi solliciti motus hunc possint ferre laborem , an divinitus aeterna donata salute perpetuo possint aevi labentia tractu

1215 inmensi validas aevi contemnere viris. praeterea cui non animus formidine divum contrahitur , cui non correpunt membra pavore , fulminis bombili cum plaga torrida tellus contremit et magnum percurrunt murmurc caelum ?

1220 non populi gentesque tremunt , regesque superbi

158 V

corripiunt divum percussi membra timore , nequid ob admissum foede dictumve superbe poenarum grave sit solvendi tempus adultum? summa etiam cum vis violenti per mare venti

1225 induperatorem classis super aequora verrit cum validis pariter legionibus atque elephantis, non divom pacem votis adit ac prece quaesit ventorum pavidus paces animasque secundas, nequiquam, quoniam violento turbine saep e

1230 correptus nilo fertur minus ad vada leti? usque adeo res humanas vis abdita quaedam opterit, et pulchros fascis saevasque secures proculcare ac ludibrio sibi habere videtur. denique sub pedibus tellus cum tota vacillai

1235 concussaeque cadunt urbes flubiaeque minantur , quid mirum, si se temnunt mortalia saecla atque potestatis magnas mirasque relinquunt in rebus viris divum, quae cuncta gubernent?

Quod superest, aes atque aurum ferrumque repertum

1240 et simul argenti pondus plumbique potestas , ignis ubi ingentis silvas ardore cremarat montibus in magnis , seu caelo fulmine misso , sive quod inter se bellum silvestre gerentes hostibus intulerant ignem formidinis ergo ,

1245 sive quod inducti terrae bonitate volebant

pandere agros pinguis et pascua reddere rura , sive feras interficere et ditescere praeda: nam fovea atque igni prius est venarier ortum quam saepire plagis saltum canibusque ciere.

1250 quidquid id est , quacumque e causa flammeus ardor horribili sonitu silvas exederat altis ab radicibus et terram percoxerat igni , manabat venis ferventibus in loca terrae concava conveniens argenti rivus et auri ,

1255 aeris item et plumbi. quae cum concreta videbant posterius claro in terra splendere colore , tollebant nitido capti levique lepore, et simili formata videbant esse figura

159

atque lacunarum fuerant vestigia cuiqiie.

1260 tum penetrabat eos posse haec liquefacta calore quamlibet in formam et faciem decurrere rerum, et prorsum quamvis in acuta ac tenvia posse mucronum duci fastigia procudendo, ut sibi tela darent , silvasque ut caedere possent

1265 materiemque domo , levare ac radere tigna

et terebrare etiam ac pertundere perque forare, nec minus argento facere haec auroque parabant quam validi primum violentis viribus aeris , nequiquam, quoniam cedebat vieta potestas

1270 nec poterat pariter durum sufferre laborem. tum fuit in pretio magis aes , aurumque iacebat propter inutilitatem hebeti mucrone retusum : nunc iacet aes, aurumJn summum successit honorem, sic volvenda aetas commutat tempora rerum.

1275 quod fuit in pretio , fit nullo denique honore : porro aliut succedit et e contemptibus exit , inque dies magis adpetitur floretque repertum laudibus et miro est mortalis inter honore. Nunc tibi quo pacto ferri natura reperta

1280 sit facilest ipsi per te cognoscere, Menimi, arma antiqua manus ungues dentesque fuerunt, et lapides et item silvarum fragmina rami , et fiamma atque ignes , postquam sunt cognita primum. posterius ferri vis est aerisque reperta.

1285 et prior aeris erat quam ferri cognitus usus , quo facilis magis est natura et copia maior. aere solum terrae tractabant , aereque belli miscebant fluctus et vulnera vasta serebant et pecus atque agros adimebant : nani facile ollis

1290 omnia cedebant armatis nuda et inerma, inde minutatim processit ferreus ensis , versaque in obprobrium species est falcis ahenae , et ferro co epere solum proscindere terrae exaequataque sunt creperi certamina belli. 295 et prius est armatimi in equi conscendere costas et moderarier hunc frenis dextraque vigere

160 V

quam biiugo curru belli templare pericla.

et biiugos prius est quam bis coniungere binos

et quam falciferos armatum eseendere currus.

1300 inde boves lucas turrito corpore , tetras , anguimanus, belli docuerunt volnera Poeni sufferre et magnas Martis turbare catervas. sic alid ex alio peperit discordia tristis, horribile humanis quod gentibus esset in armis ,

1305 inque dies belli terroribus addidit augmen.

Temptarunt etiam tauros in moenere belli , expertique sues saevos sunt mittere in hostis. et validos partim prae se misere leones cum doctoribus armatis saevisque magistris ,

1310 qui moderarier bis possent vinclisque tenere , nequiquam, quoniam permixta caede calentes turbabant sàevi nullo discrimine turmas , [terrificas capitum quatientes undique cristas] nec poterant equites fremitu perterrita equorum

1315 pectora mulcere et frenis convertere in hostis. inritata leae iaciebant corpora saltu undique , et adversum venientibus ora petebant , et necopinantis a tergo deripiebant, deplexaeque dabant in terram volnere victos ,

1320 morsibus adfixae validis atque unguibus uncis. iactabantque suos tauri pedibusque terebant , et latera ac ventres hauribant supter equorum cornibus , et terram minitanti fronte ruebant. et validis socios caedebant dentibus apri ,

1325 tela infracta suo tinguentes sanguine saevi , [in se fracta suo tinguentes sanguine tela] permixtasque dabant equitum peditumque ruinas: nam transversa feros exibant dentis adactus iumenta aut pedibus ventos erecta petebant,

1330 nequiquam , quoniam ab nervis succisa videres concidere atque gravi terram consternere casu. si quos ante domi domitos satis esse putabant , effervescere cernebant in rebus agundis , volneribus , clamore , fuga , terrore , tumulti! ,

161

1335 nec poterant ullam partem redducere eorum : diffugiebat enim varium genus omne ferarum ; ut nunc saepe boves lucae ferro male mactae diffugiunt, fera fata suis cum multa dedere. sic fuit ut facerent. sed vix adducor ut , ante

1340 quam commune maliim fìeret foedumque , futuruin non quierint animo praesentire atque videre. [et magis id possis factum contendere in omni in variis mundis varia ratione creatis quam certo atque uno terrarum quolibet orbi]

1345 sed facere id non tam vincendi spe voluerunt , quam dare quod gemerent hostes, ipsique perire, qui numero diffidebant armisque vacabant.

Nexilis ante fuit vestis quam textile tegmen, textile post ferrumst, quia ferro tela paratur,

1350 nec ratione alia possunt tam levia gigni insilia ac fusi, radii , scapique sonantes. et facere ante viros lanam natura coégit quam muliebre genus : nam longe praestat in arte et sollertius est multo genus omne virile ;

1355 agricolae donec vitio vertere severi,

ut muliebribus id manibus concedere vellent atque ipsi pariter durum sufferre laborem, atque opere in duro durarent membra manusque. , At specimen sationis et insitionis origo

1360 ipsa fuit rerum primum natura creatrix,

arborihus quoniam bacae glandesque caducae tempestiva dabant pullorum examina supter; unde etiam libitumst stirpis committere ramis et nova defodere in terram virgulta per agros.

1365 inde aliam atque aliam culturam dulcis agelli

temptabant, fructusque feros mansuescere terram cernebant indulgendo blandeque colendo, inque dies magis in montem succedere silvas cogebant infraque locum concedere cultis,

1370 prata lacus rivos segetes vinetaque laeta

collibus et campis ut haberent, atque olearum caerula distinguens inter plaga currere posset

LUCRETIUS. Il

162 V

per tumulos et convallis camposque profusa ; ut mine esse vides vario distincta lepore

1375 omnia , quae pomis intersita dulcibus ornant arbustisque tenent felicibus opsita circum. || At liquidas avium voces imìtarier ore ' ante fuit multo quam levia carmina cantu concelebrare homines possent aurisque iuvare.

1380 et zephyri, cava per calamorum, sibila primum agrestis docuere cavas inflare cicutas. inde minutatim dulcis didicere querellas, tibia quas fundit digitis pulsata canentum , avia per nemora ac silvas saltusque reperta ,'

1385 per loca pastorum deserta atque otia dia. [sic unum quicquid paulatim protrahit aetas in medium ratioque in luminis erigit oras] haec animos ollis mulcebant atque iuvabant cum satiate cibi : nam tum sunt carmina cordi.

1390 saepe itaque inter se prostrati in gramine molli propter aquae rivom sub ramis arboris altae non magnis opibus iucunde corpora habebant, praesertim cum tempestas ridebat et anni tempora pingebant viridantis floribus herbas.

1395 tum ioca, tum sermo, tum dulces esse cachinni consuerant. agrestis enim tum musa vigebat : tum caput atque umeros plexis redimire coronis « floribus et foliis lascivia laeta monebat, atque extra numerum procedere membra moventes

1400 duriter et duro terram pede pellere matrem; unde oriebantur risus dulcesque cachinni, omnia quod nova tum magis haec et mira vigebant. et vigilantibus hinc aderant solacia somni, ducere multimodis voces et flectere cantus

1405 et supera calamos unco percurrere labro ; unde etiam vigiles nunc haec accepta tuentur, et numerum servare sonis didicere, neque hilo maiorem interea capiunt dulcedinf fructum quam silvestre genus capiebat terrigenarum.

1410 nam quod adest praesto , nisi quid cognovimus ante

163

suavius, in primis placet et pollere videtur, posteriorque fere melior res illa reperta perdit et immutat sensus ad pristina quaeque. sic odium coepit glandis, sic illa relieta

1415 strata cubilia sunt herbis et frondibus aucta. pellis item cecidit vestis contempta ferinae; quam reor invidia tali tunc esse repertam , ut letum insidiis qui gessit primus obiret , et tamen inter eos distractam sanguine multo

1420 disperasse neque in fructum convertere quisse. tunc igitur pelles , mine aurum et purpura curis exercent hominum vitam belloque fatigant; quo magis in nobis , ut opinor, culpa resedit. frigus enim nudos sine pellibus exeruciabat

1425 terrigenas : at nos nil laeclit veste carere

purpurea atque auro signisque ingentibus apta , dum plebeia tamen sit , quae defendere possit. ergo hominum genus in cassum frustraque laborat semper et in curis consumit inanibus aevom,

1430 nimirum , quia non cognovit quae sit habendi finis et omnino quoad crescat vera voluptas: idque minutatim vitam provexit in altum et belli magnos commovit funditus aestus. Il At vigiles mundi magnum versatili' templum

1435 sol et luna suo lustrantes lumine circum perdocuere homines annorum tempora verti et certa ratione gerì rem atque ordine certo.

Iam validis saepti degebant turribus aevom , et divisa colebatur discretaque tellus ,

1440 iam mare velivolis florebat puppibus , et res auxilia ac socios iam pacto foedere habebant, carminibus cum res gestas coepere poétae tradere : nec multo priu' sunt dementa reperta. propterea quid sit prius actum respicere aetas

1445 nostra nequit, nisi qua ratio vestigia monstrat. Navigia atque agri culturas , moenia , leges , arma, vias , vestes , et cetera de genere horum , praemia , delicias quoque vitae funditus omnis ,

11*

164 VI

carmina, picturas, et daedala signa polire, 1450 usus et impigrae simul experientia mentis paulatim docuit pedetemlim progredientis. sic unum quicquid paulatim protrahit aetas in medium ratioque in luminis erigit oras : namque alid ex alio clarescere conveniebat , 1455 artibus ad summum donec venere cacumen.

T. LUCRETI CARI

DE RERUM NATURA

LIBER SEXTUS.

1 rimae frugiparos fetus mortalibus aegris dididerunt quondam praeclaro nomine Athenae , et recreaverunt vitam legesque rogarunt, et primae dederunt solacia dulcia vitae , 5 cum genuere virum tali cum corde repertum, omnia vendico qui quondam ex ore profudit; cuius , et extincti , propter divina reperta divolgata vetus iam ad caelum gloria fertur. nam cum vidit hic ad victum quae flagitat usus

10 omnia iam ferme mortalibus esse parata , et, proquam posset , vitam consistere tutam, divitiis homines et honore et laude potentis affluere atque bona gnatorum excellere fama, nec minus esse domi cuiquam tamen anxia corda ,

15 atque animi ingratis vitam vexare timore faustam atque infestis cogi saevire querellis, intellegit ibi vitium vas efficere ipsum , omniaque illius vitio corrumpier intus , quae conlata foris, et commoda, cumque venirent;

VI 165

20 partim quod fluxum pertusumque esse videbat, , ut nulla posset ratione explerier umquam ; partim quod taetro quasi conspurcare sapore omnia cernebat , quaecumque receperat , intus. veridicis igitur purgavit pectora dictis,

25 et finem statuit cuppedinis atque timoris,

exposuitque bonum summum, quo tendimus omnes, quid foret , atque viam monstravit , tramite parvo qua possemus ad id recto contendere cursu , quidve mali foret in rebus mortalibu' passim ,

30 quod fieret naturali varieque volaret

seu causa seu vi, quod sic natura parasset, et quibus e portis occurri cuique deceret, et genus humanum frustra plerumque probavit volvere curarum tristis in pectore fluctus.

35 nam veìuti pueri trepidant atque omnia caecis in tenebris metuunt , sic nos in luce timemus interdum, nilo quae sunt metuenda magis quam quae pueri in tenebris pavitant fìnguntque futura, hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest

40 non radii solis nec lucida tela diei

discutiamo, sed naturae species ratioque. quo magis inceptum pergam pertexere dictis.

Et quoniam docui mundi mortalia tempia esse et nativo consistere corpore caelum ,

45 et quaecumque in eo fnint possuntque necessest pleraque dissolui, quae restant percipe porro, quandoquidem semel insignem conscendere currum *

ventorum existant , placentur omnia rursum

¥

quae fuerint , sint placato conversa furore : 50 cetera quae fieri in terris caeloque tuentur mortales , pavidis cum pendent mentibu' saepe, haec faciunt animos humilis formidine divom depressosque premunt ad terram propterea quod ignorantia causarum conferre deorum

166 VI

55 cogit ad imperium res et concedere regnimi, [quorum operum causas nulla ratione videre possunt ac fieri divino numine rentur] nam bene qui didicere deos securum agere aevom , si tamen interea mirantur qua ratione

60 quaeque gerì possint , praesertim rebus in illis quae supera caput aetheriis cernuntur in oris, rursus in antiquas referuntur religionis , et dominos acris adsciscunt, omnia posse quos miseri credunt , ignari quid queat esse ,

65 quidnequeat, finita potestas denique cuique quanam sit rationi atque alte terminus haerens ; quo magis errantes caeca ratione feruntur. quae nisi respuis ex animo longeque remittis dis indigna putare alienaque pacis eorum ,

70 delibata deum per te tibi numina sancta

saepe oberunt ; non quo violari summa deurn vis possit, ut ex ira poenas petere inbibat acris, sed quia tute tibi placida cum pace quietos constitues magnos irarum volvere fluctus ,

75 nec delubra deum placido cum pectore adibis, nec de corpore quae sancto simulacra feruntur in mentes hominum divinae nuntia formae , suscipere haec animi tranquilla pace valebis. inde videre licet qualis iam vita sequatur.

80 quam quidem ut a nobis ratio verissima longe reiciat, quamquam sunt a me multa profecta , multa tamen restant et sunt ornanda politis versibus : est ratio fulgendi visque tonandi , sunt tempestates et fulmina clara canenda,

85 j| quid faciant et qua de causa cumque ferantur; ne trepides caeli divisis partibus amens , unde volans ignis pervenerit aut in utram se verterit hinc partim , quo pacto per loca septa insinuarit, et hinc dominatus ut extulerit se. ||

90 quorum operum causas nulla ratione videre possunt ac fieri divino numine rentur. tu mihi supremae praescripta ad candida calcis

VI 167

currenti spatium praemonstra , callida musa Calliope , requies hominum divomque voluptas , 95 te duce ut insigni capiam cum laude coronam. Principio tonitru quatiuntur caerula caeli propterea quia concurrunt sublime volantes aetheriae nubes contra pugnantibu' ventis. nec fit enim sonitus caeli de parte serena,

100 veruni ubicumque magis denso sunt agmine nubes , tam magis hinc magno fremitus fit murmure saepe. praeterea neque tam condenso corpore nubes esse queunt quam sunt lapides ac tigna, neque autem tam tenues quam sunt nebulae fumique volantes :

105 nani cadere ab bruto deberent pondere pressae ut lapides , aut ut fumus constare nequirent nec cohibere nives gelidas et grandinio imbris. dant etiam sonitum patuli super aequora mundi , carbasus ut quondam magnis intenta theatris

110 dat crepitimi malos inter iactata trabesque, interdum perscissa furit petulantibus auris et fragilis sonitus chartarum commeditatur : id quoque enim genus in tonitru cognoscere possis , aut ubi suspensam vestem chartasve volantis

115 verberibus venti versant planguntque per auras.

fit quoque enim interdum ut non tam concurrere nubes frontibus adversis possint quam de latere ire diverso motu radentes corpora tractim, aridus unde auris terget sonus ille diuque

120 ducitur , exierunt donec regionibus artis.

Hoc etiam pacto tonitru concussa videntur omnia saepe gravi tremere et divolsa repente maxima dissiluisse capacis moenia mundi, cum subito validi venti conlecta procella

125 nubibus intorsit sese , conclusaque ibidem turbine versanti magis ac magis undique nubem cogit uti fiat spisso cava corpore circum, post ubi conminuit vis eius et impetus acer, tum perterricrepo sonitu dat scissa fragorem.

130 nec mirum , cum piena animae vensicula parva

168 VI

noenu ita det parvum sonitum displosa repente.

Est etiam ratio , cum venti nubila perflant , ut sonitus faciant : etenim ramosa videmus nubila saepe modis multis atque aspera ferri ;

135 scilicet, ut, crebram silvani cumflamina cauri perflant, dant sonitum frondes ramique fragorem. fit quoque ut interdum validi vis incita venti perscindat nubem perfringens impete recto : nam quid possit ibi flatus manifesta docet res ,

140 hic , ubi lenior est , in terra cum tamen alta arbusta evolvens radicibus haurit ab imis. sunt etiam fluctus per nubila , qui quasi murmur dant in frangendo graviter ; quod item fit in altis fluminibus magnoque mari , cum frangitur aestus.

145 id quoque , ubi e nubi in nubem vis incidit ardens fulminis, haec multo si forte umore recepit ignem , continuo magno clamore trucidat ; ut calidis candens ferrum e fornacibus olim stridit , ubi in gelidum propere demersimus imbrem.

150 aridior porro si nubes accipit ignem , uritur ingenti sonitu succensa repente ; lauricomos ut si per montis fiamma vagetuf turbine ventorum comburens impete magno : nec res ulla magis quam Phoebi Delphica laurus

155 terribili sonitu fiamma crepitante crematur. denique saepe geli multus fragor atque ruina grandinis in magnis sonitum dat nubibus alte : ventus enim cum confercit , franguntur in arto concreti montes nimborum et grandine mixti.

160 Fulgit item , nubes ignis cum semina multa excussere suo concursu; ceu lapidem si percutiat lapis aut ferrum : nam tum quoque lumen exilit et claras scintillas dissipat ignis. sed tonitrum fit uti post auribus accipiamus ,

165 fulgere quam cernant oculi, quia semper ad auris tardius adveniunt quam visum quae moveant res. id licet hinc etiam cognoscere. caedere si quem ancipiti videas ferro procul arboris auctum ,

VI 169

ante fit ut cernas ictum quam plaga per auris

170 det sonitum: sic fulgorem quoque cernimus ante quam tonitrum accipimus , pariter qui mittitur igni e simili causa, concursu natus eodem.

Hoc etiam pacto volucri loca lumine tingunt nubes et tremulo tempestas impete fulgit.

175 ventus ubi invasit nubem et versatus ibidem fecit ut ante cavam docui spissescere nubem , mobilitate sua fervescit; ut omnia motu percalefacta vides ardescere , plumbea vero glans etiam longo cursu volvenda liquescit.

180 ergo fervidus hic nubem cum perscidit atram, dissipat ardoris quasi per vim expressa repente semina, quae faciunt nictantia fulgura flammae : inde sonus sequitur, qui tardius adficit auris quam quae perveniunt oculorum ad lumina nostra.

185 scilicet , hoc densis fit nubibus et simul alte extructis aliis alias super impete miro, nec tibi sit frudi quod nos inferna videmus quam sint lata magis quam sursum extructa quid extent. contemplator enim , cum montibus adsimulata

190 nubila portabunt venti transversa per auras , aut ubi per magnos montis cumulata videbis insuper esse aliis alia atque urguere superne in statione locata sepultis undique ventis ; tum poteris magnas moles cognoscere eorum

195 speluncasque velut saxis pendentibu' structas cernere , quas venti cum tempestate coorta conplerunt, magno indignantur murmure clausi nubibus , in caveisque ferarum more minantur , nunc hinc nunc illinc fremitus per nubila mittunt,

200 quaerentesq'ue viam circumversantur , et ignis semina convolvunt e nubibus atque ita cogunt multa, rotantque cavis flammam fornacibus intus, donec divolsa fulserunt nube corusci. Hac etiam fit uti de causa mobilis ille

205 devolet in terram liquidi color aureus ignis , semina quod nubes ipsas permulta necessust

170 VI

ignis habere : etenim cum sunt umore sine ullo , flammeus est plerumque colos et splendidus ollis: quin etiam solis de lumine multa necessest

210 concipere , ut merito rubeant ignesque profundant. hasce igitur cum ventus agens contrusit in unum compressitque locum cogens , expressa profundunt semina , quae faciunt flammae fulgore colores. fulgit item, cum rarescunt quoque nubila caeli.

215 nam cum ventus eas leviter diducit euntis dissoluitque , cadant ingratis illa necessest semina quae faciunt fulgorem : tum sine taetro terrore et sonitu fulgit nulloque tumultu.

Quod superest, quali natura praedita constent

220 fulmina, declarant ictu eius inusta vaporis signa notaeque gravis halantis sulpuris auras : ignis enim sunt haec non venti signa neque imbris. praeterea saepe accendunt quoque tecta domorum et celeri fiamma dominantur in aedibus ipsis.

225 hunc tibi subtilem cum primis ignibus ignem constituit natura minutis mobilibusque corporibus , cui nil omnino obsistere possit. transit enim validum fulmen [per septa domorum clamor ut ac voces transit] per saxa , per aera.

230 et liquidum puncto facit aes in tempore et aurum, curat item ut vasis integris vina repente - diffugiant , quia , nimirum , facile omnia circum conlaxat rareque facit lateramina vasis adveniens calor eius , et insinuatus in ipsum

235 mobiliter soluens differt primordia vini, quod solis vapor aetatem non posse videtur efficere usque adeo pollens fervore corusco. tanto mobilior vis et dominantior haec est. Nunc ea quo pacto gignantur et impete tanto

240 fìant ut possint ictu discludere turris,

disturbare domos , avellere tigna trabesque , et lamenta virimi commoliri atque ciere , exanimare homines , pecudes prosternere passim , cetera de genere hoc qua vi facere omnia possint,

VI 171

245 expediam , neque te in promissis plura morabor. Fulmina gignier e crassis alteque putandumst nubibus extructis : nani caelo nulla sereno nec leviter densis mittuntur nubibus umquam. nani dubio procul hoc fieri manifesta docet res ;

250 quod tum per totum concrescunt aera nubes , undique uti tenebras omnis Acherunta reamur liquisse et magnas caeli complesse cavernas. usque adeo tetra nimborum nocte coorta inpendent atrae formidinis ora superne,

255 cum commoliri tempestas fulmina coeptat.

praeterea persaepe niger quoque per^nare nimbus , ut picis e caelo demissum flumen , in undas sic cadit effertus tenebris procul et trahit atram fulminibus gravidam tempestatem atque procellis,

260 ignibus ac ventis cum primis ipse repletus , in terra quoque ut horrescant ac tecta requirant. sic igitur supera nostrum caput esse putandumst tempestatem altam. neque enim caligine tanta obruerent terras, nisi inaedifìcata superne

265 multa forent multis exempto nubila sole : nec tanto possent venientes opprimere imbri , flumina abundare ut facerent camposque natare , si non extructis foret alte nubibus aether. hic igitur ventis atque ignibus omnia piena

270 sunt : ideo passim fremitus et fulgura fiunt. quippe etenim supra docui permulta vaporis semina habere cavas nubes , et multa necessest concipere ex solis radiis ardoreque eorum. hoc ubi ventus eas idem qui cogit in unum

275 forte locum quemvis, expressit multa vaporis semina seque simul cum eo commiscuit igni, insinuatus ibi vortex versatur in arto et calidis acuit fulmen fornacibus intus : nam duplici ratione accenditur, ipse sua cum

280 mobilitate calescit, et e contagibus ignis. inde ubi percaluit venti vis et gravis ignis impetus incessit, maturimi tum quasi fulmen

172 VI

perscindit subito nubem , ferturque coruscis omnia luminibus lustrans loca percitus ardor.

285 quem gravis insequitur sonitus , displosa repente occidere ut caeli videantur tempia superne, inde tremor terras graviter pertemptat , et altum murmura percurrunt caelum : nam tota fere tum tempestas concussa tremit fremitusque moventur.

290 quo de concussu sequitur gravis imber et uber , omnis uti videatur in imbrem vertier aether atque ita praecipitans ad diluviem revocari: tantus discidio nubis ventique procella mittitur, ardenti sonitus cum provolat ictu.

295 est etiam cum vis extrinsecus incita venti incidit in calidam maturo fulmine nubem ; quam cum perscidit, extemplo cadit igneus ille vertex, quem patrio vocitamus nomine fulmen. hoc fit idem in partis alias , quocumque tulit vis.

300 fìt quoque ut interdum venti vis missa sine igni igniscat tamen in spatio longoque meatu, cum venit amittens in cursu corpora quaedam grandia , quae nequeunt pariter penetrare per auras , atque alia ex ipso conradens aere portat

305 parvola, quae faciunt ignem commixta volando; non alia longe ratione ac plumbea saepe fervida fit glans in cursu , cum multa rigoris corpora dimittens ignem concepit in auris. fit quoque ut ipsius plagae vis excitet ignem ,

310 frigida cum venti pepulit vis missa sine. igni, nimirum , quia , cum vementi perculit ictu , confluere ex ipso possunt dementa vaporis , et simul ex illa quae tum res excipit ictum; ut , lapidem ferro cum caedimus , evolat ignis ,

315 nec , quod frigida vis ferrist , hoc setius illi semina concurrunt calidi fulgoris ad ictum. sic igitur quoque res accendi fulmine debet, opportuna fuit si forte et idonea flammis. nec temere omnino piane vis frigida venti

320 esse potest , ea quae tanta vi missa supernest,

VI 173

quin , prius in cursu si non accenditur igni , at tepefacta tamen veniat commixta calore.

Mobilitas autem fìt fulminis et gravis ictus , et celeri ferme percurrunt fulmina lapsu,

325 nubibus ipsa quod omnino prius incita se vis colligit et magnum conamen sumit eundi , inde ubi non potuit nubes capere inpetis auctum , exprimitur vis atque ideo volat impete miro , ut validis quae de tormentis missa feruntur.

330 adde quod e parvis et levibus est elementis , nec facilest tali naturae opsistere quicquam : inter enim fugit ac penetrat per rara viarum , non igitur multis offensibus in remorando haesitat, hanc ob rem celeri volat impete labens ,

335 deinde , quod omnino natura pondera deorsum omnia nituntur , cum plagast addita vero , mobilitas duplicatur et impetus ille gravescit, ut vementius et citius quaecumque morantur obvia discutiat plagis itinerque sequatur.

340 denique quod longo venit impete, sumere debet mobilitatem etiam atque etiam, quae crescit eundo et validas auget virìs et roborat ictum : nam facit ut quae sint illius semina cumque e regione locum quasi in unum cuncta ferantur,

345 omnia coniciens in eum volventia cursum. forsitan ex ipso veniens trahat aere quaedam corpora , quae plagis incendunt mobilitatem. incolumisque venit per res atque integra transit multa , foraminibus liquidus quia trans volat ignis.

350 multaque perfigit, cum corpora fulminis ipsa corporibus rerum inciderunt, qua texta tenentur. dissoluit porro facile aes aurumque repente confervefacit , e parvis quia facta minute corporibus vis est et levibus ex elementis ,

355 quae facile insinuantur et insinuata repente dissoluont nodos omnis et vincla relaxant. autumnoque magis stellis fulgentibus apta concutitur caeli domus undique totaque tellus ,

174 VI

et cum tempora se veris florentia pandunt.

360 frigore enim desunt ignes , ventique calore defìciunt neque sunt tara denso corpore nubes. interutraque igitur cum caeli tempora Constant, tum variae causae concurrunt fulminis omnes : nam fretus ipse anni permiscet frigus et aestum ,

365 quorum utrumque opus est fabricanda ad fulmina nubi , ut discordia sit rerum magno que tumultu ignibus et ventis furibundus fluctuet aér. prima caloris enim pars si est postrema rigoris , tempus id est vermini , quo res pugnare necessest

370 dissimilis inter sese turbareque mixtas : et calor extremus primo cum frigore mixtus volvitur , autumni quod fertur nomine tempus , hic quoque confligunt hiemes aestatibus acres. propterea freta sunt haec anni nominitanda ,

375 nec mirumst, in eo si tempore plurima fiunt fulmina tempestasque cietur turbida caelo , ancipiti quoniam bello turbatur utrimque , lune flammis , illinc ventis , umoreque mixto. Hoc est igniferi naturam fulminis ipsam

380 perspicere et qua vi faciat rem quamque videre , non Tyrrhena retro volventem carmina frustra indicia occultae divum perquirere mentis , unde volans ignis pervenerit aut in utram se verterit hinc partim , quo pacto per loca saepta

385 insinuarit , et hinc dominatus ut extulerit se , quidve no cere queat de caelo fulminis ictus, quod si Iuppiter atque alii fulgentia divi terrifico quatiunt sonitu caelestia tempia et iaciunt ignem quo cuiquest cumque voluptas ,

390 cur quibus incautum scelus aversabile cumquest non faciunt icti flammas ut fulguris halent pectore perfìxo, documen mortalibus acre, et potius nulla sibi turpi conscius in re volvitur in flammis innoxius inque peditur

395 turbine cadesti subito correptus et igni?

cur etiam loca sola petunt frustraque laborant?

VI 175

an tum bracchia consuescunt firmantque lacertos? in terraque patris cur telum perpetiuntur optundi? cur ipse sinit, neque parcit in hostis?

400 denique cur numquam caelo iacit undique puro Iuppiter in terras fulmen sonitusque profundit? an simul ac nubes successere , ipse in eas tum descendit, prope ut hinc teli determinet ictus? in mare qua porro mittit ratione ? quid undas

405 arguit et liquidam molem camposque natantis? praeterea si vult caveamus fulminis ictum , cur dubitat facere ut possimus cernere missum? si necopinantis autem volt opprimere igni , cur tonat ex illa parte , ut vitare queamus ,

410 cur tenebras ante et fremitus et murmura concit? et simul in multas partis qui credere possis mittere? an hoc ausis numquam contendere factum, ut fierent ictus uno sub tempore plures? at saepest numero factum fìerique necessest,

415 ut pluere in multis regionibus et cadere imbris , fulmina sic uno fieri sub tempore multa, postremo cur sancta deum delubra suasque discutit infesto praeclaras fulmine sedes et bene facta deum frangit simulacra suisque

420 demit imaginibus violento volnere honorem? altaque cur plerumque petit loca , plurimaque eius montibus in summis vestigia cernimus ignis ?

Quod superest , facilest ex his cognoscere rebus , presteras Grai quos ab re nominitarunt ,

425 in mare qua missi veniant ratione superne, nam fit ut interdum tamquam demissa columna in mare de caelo descendat , quam freta circum fervescunt graviter spirantibus incita flabris, et quaecumque in eo tum sint deprensa tumultu

430 navigia in summum veniant vexata periclum. hoc fit ubi interdum non quit vis incita venti rumpere quam coepit nubem, sed deprimit, ut sit in mare de caelo tamquam demissa columna , paulatim, quasi quid pugno bracchique superne

176 VI

435 coniectu trudatur et extendatur in undas ;

quam cum discidit, hinc prorumpitur in mare venti vis et fervorem mirum concinnat in undis : versabundus enim turbo descendit et illam dedueit pariter lento cum corpore nubem;

440 quam simul ac gravidam detrusit ad aequora ponti , ille in aquam subito totum se inmittit et omne excitat ingenti sonitu mare fervere cogens. fit quoque ut involvat venti se nubibus ipse vertex , conradens ex aere semina nubis ,

445 et quasi demissum caelo presterà imitetur: hic ubi se in terras demisit dissoluitque , turbinis inmanem vim provomit atque procellae. sed quia fit raro omnino montisque necessest officere in terris , apparet crebrius idem

450 prospectu maris in magno caeloque patenti.

Nubila concrescunt, ubi corpora multa volando hoc supero in caeli spatio colere repente asperiora, moris quae possint indupedita exiguis tamen inter se comprensa teneri.

455 haec faciunt primum parvas consistere nubes : inde haec comprendunt inter se conque gregantur et coniungendo crescunt ventisque feruntur usque adeo donec tempestas saeva coortast. fit quoque uti montis vicina cacumina caelo

460 quam sint quoque magis , tanto magis edita fument adsidue furvae nubis caligine crassa propterea quia , cum consistunt nubila primum , ante videre oculi quam possint, tenvia, venti portantes cogunt ad summa cacumina montis:

465 hic demum fit uti turba maiore coorta et condensa queant apparere et simul ipso vertice de montis videantur surgere in aethram : nam loca declarat sursum ventosa patere res ipsa et sensus , montis cum ascendimus altos.

470 praeterea permulta mari quoque tollere toto corpora naturam declarant litore vestes suspensae , cum concipiunt umoris adhaesum.

VI 177

quo magis ad nubis augendas multa videntur posse quoque e salso consurgere momine ponti :

475 nani ratio consanguineast umoribus ollis. praeterea fluviis ex omnibus et simul ipsa surgere de terra nebulas aestumque videmus, quae velut halitus hinc ita sursum expressa feruntur suffunduntque sua caelum caligine et altas

480 suffìciunt nubis paulatim conveniundo :

urget enim quoque signiferi super aetheris aestus et quasi densendo subtexit caerula nimbis. fìt quoque ut huc veniant in caelum extrinsecus illa corpora quae faciunt nubis nimbosque volantis :

485 innumerabilem enim numerum summamque profundi esse infmitam docui , quantaque volarent corpora mobilitate ostendi quamque repente inmemorabile per spatium transire solerent. haut igitur mirumst , si parvo tempore saepe

490 tam magnae molis tempestas atque tenebrae coperiunt maria ac terras inpensa superne , undique quandoquidem per caulas aetheris omnis et quasi per magni circum spiracula mundi exitus introitusque elementis redditus extat.

495 Nunc age , quo pacto pluvius concrescat in altis nubibus umor, et in terras demissus ut imber decidat, expediam. primum iam semina aquai multa simul vincam consurgere nubibus ipsis omnibus ex rebus, pariterque ita crescere utrumque ,

500 et nubis , et aquam , quaecumque in nubibus extat , ut pariter nobis corpus cum sanguine crescit, sudor item, atque umor quicumque est denique membris. concipiunt etiam multum quoque saepe marinum umorem , veluti pendentia veliera lanae ,

505 cum supera magnum mare venti nubila portant. consimili ratione ex omnibus amnibus umor tollitur in nubis. quo cum bene semina aquarum multa modis multis convenere undique adaucta , confertae nubes imbris demittere certant

510 dupliciter : nam vis venti contrudit, et ipsa

LUCRETIUS. 12

178 VI

copia nimborum turba maiore coacta urget, de supero premit , ac facit effluere imbris. praeterea cum rarescunt quoque nubila ventis aut dissolvuntur , solis super icta calore,

515 mittunt umorem pluvium , stillantque , quasi igni cera super calido tabescens multa liquescat. sed vemens imber fit , ubi vementer utraque nubila vi cumulata premuntur et impete venti, at remanere diu pluviae longumque morari

520 consuerunt , ubi multa cientur semina aquarum , atque aliis aliae nubes nimbique rigantes insuper atque omni vulgo de parte feruntur, terraque cum fumans umorem tota redhalat. hic ubi sol radiis , tempestatem inter opacam ,

525 adversa fulsit nimborum aspargine contra , tum color in nigris existit nubibus arqui.

Cetera quae seorsum crescunt seorsumque creantur et quae concrescunt in nubibus , omnia , prorsum omnia , nix , venti , gran do , gelidaeque pruinae ,

530 et vis magna geli , magnum duramen aquarum , et mora quae fluvios passim refrenat euntis , perfacilest tamen haec reperire animo que videre omnia quo pacto fiant quareve creentur, cum bene cognoris elementis reddita quae sint.

535 Nunc age , quae ratio terrai motibus extet percipe. et in primis terram fac ut esse rearis supter item ut supera ventosis undique plenam speluncis , multosque lacus multasque lucunas in gremio gerere et rupes deruptaque saxa:

540 multaque sub tergo terrai flumina tecta

volvere vi fluctus summersaque saxa putandumst : undique enim similem esse sui res postulat ipsa. his igitur rebus subiunctis suppositisque terra superne tremit magnis concussa ruinis,

545 subter ubi ingentis speluncas subruit aetas : quippe cadunt toti montes, magnoque repente concussu late disserpunt inde tremores. et merito, quoniam plaustri concussa tremescunt

VI 179

tecta, viam propter, non magno pondere tota,

550 nec minus exultant, et ubi lapi' cumque viai ferratos utrimque rotarum succutit orbes. fit quoque , ubi in magnas aqiiae vastasque lucunas gleba vetustate e terra provolvitur ingens , ut iactetur aquae fluctu quoque terra vacillans ;

555 ut vas mterdum non quit constare , nisi umor destitit in dubio fluctu iactarier intus.

Praeterea ventus cum per loca subcava terrae collectus parte ex una procumbit et urget obnixus magnis speluncas viribus altas ,

560 incumbit tellus quo venti prona premit vis : tum supera terram quae sunt extructa domorum, ad caelumque magis quanto sunt edita quaeque , inclinata abeunt in eandem prodita partem , protractaeque trabes inpendent ire paratae.

565 et metuunt magni naturam credere mundi exitiale aliquod tempus clademque manere , cum videant tantam terrarum incumbere molem ! quod nisi respirent venti , vis nulla refrenet res neque ab exitio possit reprehendere euntis :

570 nunc quia respirant alternis inque gravescunt et quasi collecti redeunt ceduntque repulsi, saepius hanc ob rem minitatur terra ruinas quam facit : inclinatur enim retroque recellit y et recipit prolapsa suas in pondera sedes.

575 hac igitur ratione vacillant omnia tecta

summa magis mediis , media imis , ima perhilum.

Est haec eiusdem quoque magni causa tremoris , ventus ubi atque animae subito vis maxima quaeclam aut extrinsecus aut ipsa tellure coorta

580 in loca se cava terrai coniecit, ibique v speluncas inter magnas fremit ante tumultu versabundaque portatur, post incita cum vis exagitata foras erumpitur et simul altam diffindens terram magnum concinnat hiatum.

585 in Syria Sidone quod accidit et fuit Aegi in Peloponneso , quas exitus hic animai

12*

180 VI

disturbat urbes et terree motus obortus : multaque praeterea ceciderunt moenia magnis motibus in terris , et multae per mare pessum

590 subsedere suis pariter cum civibus urbes.

quod nisi prorumpit , tamen impetus ipse animai et fera vis venti per crebra foramina terrae dispertitur ut horror et incutit inde tremorem; frigus uti nostros penitus cum venit in artus ,

595 concutit invitos cogens tremere atque movere, ancipiti trepidant igitur terrore per urbis , tecta superne timent , metuunt inferne cavernas terrai ne dissoluat natura repente , neu distracta suumlate dispandat hiatum

600 atque suis confusa velit compiere ruinis.

proinde licet quamvis caelum terramque reantur incorrupta fore aeternae mandata saluti : et tamen interdum praesens vis ipsa perieli subdit adhuc stimulum quadam de parte timoris ,

605 ne pedibus raptim tellus subtracta feratur

in barathrum, rerumque sequatur prodita summa funditus, et fiat mundi confusa ruma.

|] Principio mare mirantur non reddere maius naturam, quo sit tantus decursus aquarum,

610 omnia quo veniant ex omni flumina parte, adde vagos imbris tempestatesque volantes , omnia quae maria ac terras sparguntque rigantque : adde suos fontis : tamen ad maris omnia summam guttai vix instar erunt unius adaugmen;

615 quo minus est mirimi mare non augescere magnani. praeterea magnani sol partem detrahit aestu. quippe videmus enim vestis umore madentis exsiccare suis radiis ardentibu' solem : at pelage multa et late substrata videmus.

620 proinde licet quamvis ex uno quoque loco sol umoris parvam delibet ab aequore partem : largiter in tanto spatio tamen auferet undis. tum porro venti quoque magnani tollere partem umoris possunt verrentes aequora , ventis

VI 181

625 una nocte vias quoniam persaepe videmus siccari mollisque luti concrescere crustas. praeterea docui multum quoque tollere nubes umorem magno conceptum ex aequore ponti , et passim toto terrarum spargere in orbi ,

630 cum pluit in terris et venti nubila portant. postremo quoniam raro cum corpore tellus est 3 et coniunctast , oras maris undique cingens , debet , ut in mare de terris venit umor aquai , in terras itidem manare ex aequore salso :

635 percolatur enim virus , retroque remanat materies umoris et ad caput amnibus omnis confluit , inde super terras redit agmine dulci qua vìa secta semel liquido pede detulit undas. [j Nunc ratio quae sit, per fauces montis ut Aetnae

640 expirent ignes interdum turbine tanto ,

expediam: neque enim mediocri clade coorta flammea tempestas Siculum dominata per agros fmitimis ad se convertit gentibus ora , fumida cum caeli scintillare omnia tempia

645 cernentes pavida complebant pectora cura, quid moliretur rerum natura novarum.

Hisce tibi in rebus latest alteque videndum et longe cunctas in partis dispiciendum , ut reminiscaris summam rerum esse profundam,

650 et videas caelum summai totius unum

quam sit parvula pars et quam multesima constet , nec tota pars , homo terrai quota totius unus. quod bene propositum si piane contueare ac videas piane , mirari multa relinquas.

655 numquis enim nostrum miratur , siquis in artus accepit calido febrim fervore coortam aut alium quemvis morbi per membra dolorem? opturgescit enim subito pes, arripit acer saepe dolor dentes, oculos invadit in ipsos,

660 existit sacer ignis et urit corpore serpens

quamcumque arripuit partim , repitque per artus , nimirum , quia sunt multarum semina rerum ,

182 VI

et satis haec tellus nobis caelumque mali fert, unde queat vis immensi procrescere morbi.

665 sic igitur toti caelo terraeque putandumst ex infinito satis omnia suppeditare , unde repente queat tellus concussa moveri perque mare ac terras rapidus percurrere turbo , ignis abundare Àetnaeus, flammescere caelum:

670 id quoque enim fìt , et ardescunt caelestia tempia , et tempestates pluviae graviore coortu sunt , ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum. f at nimis est ingens incendi turbidus ardor.' scilicet , et fluvius quivis est maximus ei

675 qui non ante aliquem rnaiorem vidit , et ingens arbor homoque videtur, et omnia de genere omni maxima quae vidit quisque, haec ingentia fìngit, cum tamen omnia cum caelo terraque marique nil sint ad summam summai totius omnem.

680 Nunc tamen illa modis quibus inritata repente fiamma foras vastis Aetnae fornacibus efflet , expediam. primum totius subcava montis est natura, fere silicum suffulta cavernis. omnibus est porro in speluncis ventus et aér.

685 ventus enim fit, ubi est agitando percitus aér: hic ubi percaluit calefecitque omnia circum saxa furens , qua contingit , terramque , et ab ollis excussit calidum flammis velocibus ignem , tollit se ac rectis ita faucibus eicit alte.

690 fert itaque ardorem longe , longeque favillam differt , et crassa volvit caligine fumum , extruditque simul mirando pondere saxa; ne dubites quin haec animai turbida sit vis. praeterea magna ex parti mare montis ad eius

695 radices frangit fluctus aestumque resorbet. ex hoc usque mari speluncae montis ad altas perveniunt subter fauces. hac ire fatendumst et penetrare maris penitus percocta in apertum atque efflare foras, ideoque extollere flammam

700 saxaque subiectare et arenae tollere nimbos.

VI 183

in summo sunt vertice enim crateres , ut ipsi

nominitant; nos quod fauces perhibemus et ora.

Sunt aliquot quoque res quarum unam dicere causam

non satis est , veruni pluris , unde una tamen sit ; 705 corpus ut exanimum siquod procul ipse iacere

conspicias hominis , fit ut omnis dicere causas

conveniat leti , dicatur ut illius una :

nani neque eum ferro nec frigore vincere possis

interiisse neque a morbo neque forte veneno , 710 veruni aliquid genere esse ex hoc quod contigit ei

scimus. item in multis hoc rebus dicere habemus. Nilus in aestatem crescit campisque redundat ,

unicus in terris Aegypti totius amnis.

is rigat Aegyptum medium per saepe calorem , 715 aut quia sunt aestate aquilones ostia contra ,

anni tempore eo qui etesiae esse feruntur ,

et contra fluvium flantes remorantur et undas

cogentes sursus replent coguntque manere.

nam dubio procul haec adverso flabra feruntur 720 flumine , quae gelidis ab stellis axis aguntur :

ille ex aestifera parti venit amnis ab austro ,

inter nigra virum percocto saecla colore

exoriens penitus media ab regione diei.

est quoque uti possit rnagnus congestus arenae 725 fluctibus adversis oppilare ostia contra ,

cum mare permotum ventis ruit intus arenam ;

quo fit uti pacto liber minus exitus amni

et prò eli vis item fiat minus impetus undis.

fit quoque uti pluviae , forsan , magis ad caput ei 730 tempore eo fìant, quod etesia flabra aquilonum

nubila coniciunt in eas tunc omnia partis :

scilicet, ad mediani regionem eiecta diei

cum convenerunt , ibi ad altos denique montis

contrusae nubes coguntur vique premuntur. 735 forsitan Aethiopum penitus de montibus altis

crescat, ubi in campos albas descendere ningues

tabificis subigit radiis sol omnia lustrans.

Nunc age, Averna Ubi quae sint loca cumque lacusque

184 VI

expediam, quali natura praedita constent.

740 principio , quo Averna vocantur nomine , id ab re inpositumst, quia sunt avibus contraria cunctis, e regione ea quod loca cum venere volantes , remigi oblitae pennarum vela remittunt , praecipitesque cadunt molli cervice profusae

745 in terram , si forte ita fert natura locorum ,

aut in aquam , si forte lacus substratus Àvernist. is locus est Cumàs apud, acri sulpure montes oppleti calidis ubi fumant fontibus aucti ; est ut Athenaeis in moenibus , arcis in ipso

750 vertice, Palladis ad templum Tritonidis almae, quo numquam pennis appelìunt corpora raucae cornices , non cum fumant altaria donis : usque adeo fugitant non iras Palladis acris pervigili causa, Graium ut cecinere poètae,

755 sed natura loci vi ibus offlcit ipsa suapte. in Syria quoque fertur item locus esse videri, quadripedes quoque quo simul ac vestigia primum intulerint , graviter vis cogat concidere ipsa , manibus ut si fit divis mactatu' repente.

760 omnia quae naturali ratione geruntur , et quibus effìant causis apparet origo ; ianua ne Puteis Orci regionibus esse credatur, post bine animas Acheruntisin oras ducere forte deos manis inferne reamur,

765 naribus alipedes ut cervi saepe putantur ducere de latebris serpentia saecla ferarum. quod procul a vera quam sit ratione repulsum percipe : nam de re nunc ipsa dicere conor.

Principio hoc dico , quod dixi saepe quoque ante ,

770 in terra cuiusque modi rerum esse iìguras ;

multa , cibo quae sunt , vitalia , multaque , morbos incutere et mortem quae possint adcelerare. et magis esse aliis alias animantibus aptas res ad vitai rationem ostendimus ante

775 propter dissimilem naturam dissimilisque texturas inter sese primasque figuras.

VI 185

multa meant inimica per auris, multa per ipsas

insinuant naris infesta atque aspera adactu ,

nec sunt multa parum tactu vitanda neque autem 780 aspectu fugienda saporeque tristia quae sint.

Deinde videre licet quam multae sint homini res

acriter infestae sensu spurcaeque gravesque;

arboribus primum certis gravis umbra tributa

usque adeo , capitis faciant ut saepe dolores , 785 siquis eas supter iacuit prostratus in herbis.

est etiam magnis Heliconis montibus arbos

floris odore hominem taetro consueta necare.

scilicet , haec ideo terris ex omnia surgunt

multa modis multis multarum semina rerum , 790 quod permixta gerit tellus discretaque tradit.

nocturnumque recens extinctum lumen ubi acri

nidore offendit nares , consopit ibidem

concidere et spumas qui morbo mittere suevit.

castoreoque gravi mulier sopita recumbit , 795 et manibus nitidum teneris opus effluit ei ,

tempore eo si odoratasi quo menstrua solvit.

multaque praeterea languentia membra per artus

solvunt atque animam labefactant sedibus intus.

denique si calidis etiam cunctare lavabris 800 plenior et laveris , solio ferventis aquai

quam facile in medio fit uti des saepe ruinas !

carbonumque gravis vis atque odor insinuatur

quam facile in cerebrum , nisi aquam praecepimus ante !

at cum membra domus percepit fervidior vis , 805 tum.fìt odor viri plagae mactabilis instar.

nonne vides etiam terra quoque sulpur in ipsa

gignier et taetro concrescere odore bitumen;

denique ubi argenti venas aurique secuntur ,

terrai penitus scrutantes abdita ferro , 810 qualis expiret Scaptensula subter odores?

quidve mali fit ut exhalent aurata metalla !

quas hominum reddunt facies qualisque colores !

nonne vides audisve perire in tempore parvo

quam soleant, et quam vitai copia desit,

186 VI

815 quos opere in tali cohibet vis magna necessis? hos igitur tellus omnis exaestuat aestus expiratque foras in apertum promptaque caeli.

Sic et Averna loca alitibus summittere debent mortiferam vim , de terra quae surgit in auras ,

820 ut spatium caeli quadam de parte venenet; quo simul ac primum pennis delata sit ales, impediatur ibi caeco correpta veneno , ut cadat e regione loci, qua derigit aestus. quo cum conruit, hic eadem vis illius aestus

825 reliquias vitae membris ex omnibus aufert.

quippe etenim primo quasi quendam conciet aestum : posterius fit uti , cum iam cecidere veneni in fontis ipsos , ibi sit quoque vita vomenda propterea quod magna mali fit copia circum.

830 Fit quoque ut interdum vis haec atque aestus Averni aera, qui inter avis cumquest terramque locatus, discutiat, prope uti locus hic linquatur inanis. cuius ubi e regione loci venere volantes , claudicat extemplo pinnarum nisus inanis ,

835 et conamen utrimque alarum proditur omne. hic ubi nixari nequeunt insistereque alis , scilicet, in terram delabi pondere cogit natura, et vacuum prope iam per inane iacentes dispergunt animas per caulas corporis omnis.

840 frigidior porro in puteis aestate fit umor , rarescit quia terra calore , et semina si quae forte vaporis habet proprii, dimittit in auras. quo magis est igitur tellus effeta calore , fit quoque frigidior qui in terrast abditus umor.

845 frigore cum premitur porro omnis terra coitque et quasi concrescit , fit , scilicet , ut coèundo exprimat in puteos si quem gerit ipsa calorem.

VI 187

Esse apud Hammonis fammi fons luce diurna frigidus et calidus nocturno tempore fertur.

850 hunc homincs fontem nimis admirantur et acri 0 sole putant supter terras fervescere raptim , nox ubi terribili terras caligine texit. quod nimis a verast longe ratione remotum : quippe , ubi sol nudimi contractans corpus aquai

855 non quierit calidum supera de reddere parte , cum superum lumen tanto fervore fruatur , qui queat hic supter tam crasso corpore terram percoquere umorem et calido donare vapore? praesertim cum vix possit per septa domorum

860 insinuare suum radiis ardentibus aestum.

quae ratiost igitur? nimirum , terra magis quod rara tepet circum fontem quam cetera tellus , multaque sunt ignis prope semina corpus aquai. hoc ubi roriferis terram nox obruit umbris ,

865 extemplo penitus frigescit terra coitque:

hac ratione fìt ut, tamquam compressa manu sit, exprimat in fontem quae semina cumque habet ignis , quae calidum faciunt aqiiae tactum atque saporem. inde ubi sol radiis terram dimovit obortus

870 et rarefecit calido gliscente vapore,

rursus in antiquas redeunt primordia sedes ignis , et in terram cedit calor omnis aquai. frigidus hanc ob rem fit fons in luce diurna, praeterea solis radiis iactatur aquai

875 umor et in lucem tremulo rarescit ab aestu : propterea fìt uti quae semina cumque habet ignis dimittat; quasi saepe gelum, quod continet in se, mittit et exolvit glaciem nodosque relaxat.

Frigidus est etiam fons , supra quem sita saepe

880 stuppa iacit flammam concepto protinus igni, taedaque consimili ratione accensa per undas conlucet, quocumque natans impellitur auris. nimirum, quia sunt in aqua permulta vaporis semina, de terraque necessest funditus ipsa

885 ignis corpora per totum consurgere fontem

188 VI

et simul exspirare foras exireque in auras , non ita multa tamen , calidus queat ut fieri fons , propterea dispersa foras erumpere cogit vis per aquam subito sursumque ea conciliari.

890 quod genus endo marist Aradi fons , dulcis aquai qui scatit et salsas circum se dimovet undas : et multis aliis praebet regionibus aequor utilitatem opportunam sitientibu' nautis , quod dulcis inter salsas intervomit undas.

895 sic igitur per eum possunt erumpere fontem et scatere illa foras in stuppam semina ; quo cum conveniunt aut in taedai corpore adhaerent , ardescunt facile extemplo , quia multa quoque in se semina habent ignis stuppae taedaeque latentis.

900 nonne vides etiam , nocturna ad lumina linum nuper ubi extinctum admoveas , accendier ante quam tetigit flammam , taedamque pari ratione ? multaque praeterea prius ipso tacta vapore eminus ardescunt quam comminus imbuat ignis.

905 hoc igitur fieri quoque in ilio fonte putandumst. Quod superest, agere incipiam quo foedere fiat naturae , lapis hic ut ferrum ducere possit, quem Magneta vocant patrio de nomine Grai, Magnetum quia fit patriis in fìnibus ortu.

910 hunc homines lapidem mirantur : quippe catenam saepe ex anellis reddit pendentibus ex se. quinque etenim licet interdum pluresque videre ordine demissos levibus iactarier auris , unus ubi ex uno dependet supter adhaerens ,

915 ex alioque alius lapidis vim vinclaque noscit: usque adeo permananter vis pervolat eius.

Hoc genus in rebus firmandumst multa prius quam ipsius rei rationem reddere possis , et nimium longis ambagibus est adeundum ;

920 quo magis attentas auris animumque reposco.

Principio omnibus ab rebus , quascumque videmus, perpetuo fluere ac mitti spargique necessest corpora quae feriant oculos visumque lacessant:

VI 189

perpetuoque fluunt certis ab rebus odores ;

925 frigus ut a fluviis , calor ab sole , aestus ab undis aequoris, exesor moerorum , litorapropter: nec varii cessant sonitus inanare per auras : denique in os salsi venit umor saepe saporis , cum mare versamur propter , dilutaque contra

930 cum tuimur misceri absintliia , tangit amaror.

usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter fertur et in cunctas dimittitur undique partis , nec mora nec requies interdatur ulla fluendi , perpetuo quoniam sentimus et omnia semper.

935 [cernere odorari licet et sentire sonare]

Nunc omnis repetam quam raro corpore sint res commemorare ; quod in primo quoque Carmine claret : quippe etenim , quamquam multas hoc pertinet ad res noscere , cum primis hanc ad rem protinus ipsam .

940 qua de disserere adgredior, firmare necessest nil esse in promptu nisi mixtum corpus inani, principio fìt ut in speluncis saxa superne sudent umore et guttis manantibu'^tillent. manat item nobis e toto corpore sudor ,

945 crescit barba pilique per omnia membra, per artus. diditur in venas cibus omnis , auget , alitque corporis extremas quoque partis unguiculosque. frigus item transireper aes, calidumque vaporem, sentimus , sentimus item transire per aurum

950 atque per argentum, cum pocula piena tenemus. denique per dissepta domorum saxea voces pervolitant, permanat odor frigusque vaposque ignis , qui ferri quoque vim penetrare suévit denique qua circum Galli lorica coércet.

955 morbida visque simul, cum extrinsecus insinuatili', e tempestate in terra caeloque coortast , in caelum terrasque remotas iure facessunt ; quandoquidem nil est nisi raro corporf nexu. Huc accedit uti non omnia, quae iaciuntur

960 corpora cumque ab rebus , eodem praedita sensu atque eodem pacto rebus sint omnibus apta.

190 VI

principio terram sol excoquit et facit are , at glaciem dissolvit et altis montibus altas extructasque nives radiis tabescere cogit:

965 denique cera liquefìt in eius posta vapore.

ignes item liquidimi facit aes aurumque resolvit , at coda et cameni trahit et conducit in unum, umor aquae porro ferrum condurat ab igni , at coria et carnem mollit durata calore.

970 barbigeras oleaster eo iuvat usque capellas ,

effluat ambrosiae quasi vere et nectari' linctus;

qua nil est nomini quod amariu' frondeat esca.

denique amaracinum fugitat sus et timet omne

• ungentum : nam saetigeris subus acre venenumst ;

975 quod nos interdum tamquam recreare videtur. at contra nobis caenum taeterrima cum sit spurcities, eadem subus haec iucunda videtur, insatiabiliter toti ut volvantur ibidem.

Hoc etiam superest , ipsa quam dicere de re

980 adgredior quod dicendum prius esse videtur. multa foramina cum variis sint reddita rebus , dissimili inter se natura praedita debent esse et habere suam naturam quaeque viasque. quippe etenim varii sensus animantibus insunt,

985 quorum quisque suam proprie rem percipit in se : nam penetrare alio sonitus alioque saporem cernimus e sucis, alio nidoris odores. praeterea manare aliud per saxa videtur, atque aliud lignis , aliud transire per aurum,

990 argentoque foras aliud vitroque meare :

nam fluere hac species, illac calor ire videtur, atque aliis aliut citius transmittere eadem. scilicet , id fieri cogit natura viarum multimodis varians , ut paulo ostendimus ante ,

995 propter dissimilem naturam textaque rerum.

Quapropter , bene ubi haec confirmata atque locata omnia constiterint nobis praeposta parata , quod superest, facile hinc ratio reddetur , et omnis causa patefìet, quae ferri pelliciat vim.

VI 191

1000 principio fluere e lapide hoc permulta necessest semina, sive aestum, qui discutit aera plagis , inter qui lapidem ferrumque est cumque locatus. hoc ubi inanitur spatium multusque vaceflt in medio locus , extemplo primordia ferri

1005 in vacuum prolapsa cadunt coniuncta , fit utque anulus ipse sequatur eatque ita corpore toto. nec res ulla magis primoribus ex elementis indupedita suis arte conexa cohaeret quam validi ferri natura et frigidus horror.

1010 quo minus est mirum, quod ducitur [ex elementis] , corpora si nequeunt e ferro plura coorta in vacuimi ferri, quin anulus ipse sequatur; quodiacit, et sequitur , donec pervenit ad ipsum iam lapidem caecisque in eo compagibus haesit.

1015 hoc fit idem cunctas in partis , unde vacefit cumque locus , sive e transverso sive superne corpora continuo in vacuum vicina feruntur : quippe agitantur enim plagis aliunde , nec ipsa sponte sua sursum possunt consurgere in auras.

1020 huc accedit uti , quare queat id magis esse , haec quoque res adiumento motuque iuvetur, quod, simul a fronte est anelli rarior aèr factus inanitusque locus magis ac vacuatus , continuo fit uti qui post est cumque locatus

1025 aèr a tergo quasi provehat atque propellat. semper enim circumpositus res verberat aèr: sed tali fit uti propellat tempore ferrum, parte quod ex una spatium vacat et capit in se. hi e , tibi quem memoro , per crebra foramina ferri

1030 parvas ad partis subtiliter insinuatus ,

trudit et inpellit, quasi navem velaque ventus. denique res omnes debent in corpore habere aera , quandoquidem raro sunt corpore et aèr omnibus est rebus circumdatus adposftusque.

1035 hic igitur, penitus qui in ferrost abditus aèr, sollicito motu semper iactatur eoque verberat anellum dubio procul et ciet intus^

192 VI

scilicet: ille eodem fertur, quo praecipitavit iam semel et partem in vacuam conamina sumpsit.

1040 Fit quoque ut a lapide hoc ferri natura recedat interdum, fugere atque sequi consueta vicissim. exultare etiam Samothracia ferrea vidi et ramenta simul ferri furere intus ahenis in scaphiis , lapis hic Magnes cum subditus esset :

1045 usque adeo fugere ab saxo gestire videtur. aere interposito discordia tanta creatur propterea quia , nimirum , prius aestus ubi aeris praecepit ferrique vias possedit apertas, posterior lapidis venit aestus et omnia piena

1050 invenit in ferro , neque habet qua tranet ut ante : cogitur offensare igitur pulsareque fluctu ferrea texta suo ; quo pacto respuit ab se atque per aes agitat , sine eo quod saepe resorbet. Illud in his rebus mirari mitte , quod aestus

1055 non valet e lapide hoc alias impellere item res.

pondere enim fretae partim stant ; quod genus aurum : et partim raro quia sunt cum corpore, ut aestus pervolet intactus , nequeunt inpellier usquam ; lignea materies in quo genere esse videtur.

1060 interutraque igitur ferri natura locata

aeris ubi accepit quaedam corpuscula , tum fit ,

mpellant ut eam Magnesia flumine saxa.

nec tamen haec ita sunt aliarum rerum aliena,

ut mihi multa parum genere ex hoc suppeditentur,

1065 quae memorare queam inter singillariter apta. saxa vides primum sola colescere calce, glutine materies taurino iungitur uno , ut vitio venae tabularum saepius hiscant quam laxare queant compages taurea vincla.

1070 vitigeni latices aqiiai fontibus audent

misceri , cum pix nequeat gravis et leve olivom. purpureusque colos conchyli iungitur uno corpore cum lanae, dirimi qui non queat usquam; non si Neptuni fluctu renovare operam des ;

1075 non , mare si totum velit eluere omnibus undis.

VI 193

demque non auro res aurum copulat una ; aerique aes plumbo fìt uti iungatur ab albo? cetera iam quam multa licet reperire ! quid ergo ? nec libi tam longis opus est ambagibus usquam,

1080 nec me tam multam hic operam consumere par est , sed breviter paucis praestat comprendere multa, quorum ita texturae ceciderunt mutua contra , ut cava conveniant plenis haec illius illa huiusque inter se , iunctura haec op'tima constat.

1085 est etiam, quasi ut anellis hamisque plicata inter se quaedam possint copiata teneri ; quod magis in lapide hoc fieri ferroque videtur. Nunc ratio quae sit morbis , aut unde repente mortiferam possit cladem conflare coorta

1090 morbida vis hominum generi pecudumque catervis, expediam. primum multarum semina rerum esse supra docui quae sint vitalia nobis , et contra quae sint morbo mortique necessest multa volare : ea cum casu sunt forte coorta

1095 et perturbarunt caelum , fit morbidus aér. atque ea vis omnis morborum pestilitasque aut extrinsecus ut nubes nebulaeque superne per caelum veniunt, aut ipsa saepe coortae de terra surgunt , ubi putorem umida nactast

1100 intempestivis pluviisque et solibus icta.

nonne vides etiam caeli novitate et aquarum temptari prò cui a patria quicumque domoque adveniunt ideo quia longe discrepitant res? nam quid Brittannis caelum differre putamus ,

1105 et quod in Aegypto est , qua mundi claudicat axis , quidve quod in Ponto est differre , et Gadibus atque usque ad nigra virum percocto saecla colore? quae cum quattuor inter se diversa videmus quattuor a ventis et caeli partibus esse ,

1110 tum color et facies hominum distare videntur largiter et morbi generatim saecla tenere, est elephas morbus qui propter flumina Nili gignitur Aegypto in media, neque praeterea usquam.

LUCRETIUS. 13

194 VI

Atthide temptantur gressus, oculique in Achaeis 1115 (ìnibus. inde aliis alius locus est inimicus

partibus ac membris : varius concinnat id aèr. proinde ubi se caelum quod nobis forte alienum commovet atque aèr inimicus serpere coepit, ut nebula ac nubes paulatim repit et omne 1120 qua graditur conturbat et immutare coactat,

fit quoque ut , in nostrum cum venit denique caelum, corrumpat reddatque sui simile atque alienum. haecigitur subito clades nova pestilitasque aut in aquas cadit aut fruges persidit in ipsas 1125 aut alios hominum pastus pecudumque cibatus , aut etiam suspensa manet vis aere in ipso , et , cum spirante s mixtas hinc ducimus auras , illa quoque in corpus pariter sorbere necessest. consimili ratione venit bubus quoque saepe 1130 pestilitas et iam pigris balantibus aegror. nec refert utrum nos in loca deveniamus nobis adversa et caeli mutemus amictum , an caelum nobis ultro natura alienum deferat aut aliquid quo non consuevimus uti , 1135 quod nos adventu possit temptare recenti.

Haec ratio quondam morborum et morti' ferai finibus in Cecropis funestos reddidit agros vastavitque vias , exhausit civibus urbem. nam penitus veniens Aegypti fìnibu' morbus , 1140 aera permensus multum camposque natantis, incubuit tandem populo Pandionis omni. inde catervatim morbo mortique dabantur. principio caput incensum fervore gerebant et duplicis oculos suffusa luce rubentes. 1145 sudabant etiam fauces intrinsecus atrae

sanguine , et ulceribus vocis via saepta coibat , atque animi interpres manabat lingua cruore , debilitata malis , motu gravis , aspera tactu. inde ubi per fauces pectus complerat et ipsum 1150 morbida vis in cor maestum confluxerat aegris , omnia tum vero vitai claustra lababant.

VI 195

spiritus ore foras taetrura volvebat odorem , rancida quo perolent proiecta cadavera ritu. atque animi prorsurn tum vires totius , omne

1155 languebat corpus , leti iam limine in ipso, intolerabilibusque malis erat anxius angor adsidue comes et gemitìi commixta querella. singultusque frequens noctem per saepe diemque corripere adsidue nervos et membra coactans

1160 dissoluebat eos, defessos ante , fatigans. nec nimio cuiquam posses ardore tueri corporis in summo summam fervescere partem , sed potius tepidum manibus proponere tactum et simul ulceribus quasi inustis omne rubere

1165 corpus , ut est per membra sacer dum diditur ignis. intima pars hominum vero flagrabat ad ossa , flagrabat stomacho fiamma ut fornacibus intus. nil adeo posses cuiquam leve tenveque membris vertere in utilitatem , at ventum et frigora semper.

1170 in fluvios partim gelidos ardentia morbo

membra dabant , nudum iacientes corpus in undas. multi praecipites lymphis putealibus alte inciderunt , ipso venientes ore patente : insedabiliter sitis arida , corpora inurens ,

1175 aequabat multum parvis umoribus imbrem. nec requies erat ulla mali: defessa iacebant corpora. mussabat tacito medicina timore , quippe patentia cum totiens ac nuntia mortis lumina versarent oculorum expertia somno.

1180 multaque praeterea mortis tum signa dabantur , perturbata animi mens in maerore metuque , triste supercilium , furiosus voltus et acer , sollicitae porro plenaeque sonoribus aures , creber spiritus aut ingens raroque coortus ,

1185 sudorisque madens per collum splendidus umor, tenvia sputa minuta, croci contacta colore salsaque , per fauces raucas vix edita tussi. in manibus vero nervi trahere et tremere artus a pedibusque minutatim succedere frigus

13*

196 VI

1190 non dubitabat : item ad supremum denique tempus conpressae nares , nasi primoris acumen tenve , cavati oculi , cava tempora , frigida pellis duraque, inhorrescens rictum , frons tenta tumebat. nec nimio rigidi post artus morte iacebant.

1195 octavoque fere candenti lumine solis aut etiam nona reddebant lampade vitam. quorum siquis vix vitarat funera leti , • ulceribus taetris et nigra proluvie alvi posterius tamen hunc tabes letumque manebat,

1200 aut etiam multus capitis cum saepe dolore corruptus sanguis expletis naribus ibat : huc hominis totae vires corpusque fluebat. profluvium porro qui taetri sanguinis acre exierat , tamen in nervos huic morbus et artus

1205 ibat et in partis geiiitalis corporis ipsas. et graviter partim metuentes limina leti vivebant ferro privati parte virili , et manibus sine nonnulli pedibusque manebant in vita tamen , et perdebant lumina partim:

1210 usque adeo mortis metus his incesserat acer. atque etiam quosdam cepere oblivia rerum cunctarum , neque se possent cognoscere ut ipsi. multaque humi cum inhumata iacerent corpora supra corporibus , tamen alituum genus atque ferarum

1215 aut procul apsiliebat , ut acrem exiret odorem , aut , ubi gustarat , languebat morte propinqua, nec tamen omnino temere illis solibus ulla comparebat avis , nec tristia saecla ferarum exibant silvis : languebant pleraque morbo

1220 et moriebantur. cum primis fida canum vis strata viis animam ponebat in omnibus aegre : extorquebat enim vitam vis morbida membris. nec ratio remedi communis certa dabatur : nam quod ali dederat vitalis aéris auras

1225 volvere in ore licere et caeli tempia tueri , hoc aliis erat exitio letumque parabat.

Illud in his rebus miserandum magnopere unum

VI 197

aerumnabile erat, quod ubi se quisque videbat implicitum morbo, morti damnatus ut esset,

1230 defìciens animo maesto cum corde iacebat , funera respectans animam amittebat ibidem, quippe etenim nullo cessabant tempore apisci ex aliis alios avidi contagia morbi , lanigeras tamquam pecudes et bucera saecla.

1235 idque vel in primis cumulabat funere funus.

nam quicumque suos fugitabant visere ad aegros , vitai nrmium cupidos mortisque timentis poenibat paulo post turpi morte malaque, desertos, opis expertis, incuria mactans.

1240 qui fuerant autem praesto , contagibus ibant atque labore , pudor quem tum cogebat obire blandaque lassorum vox mixta voce querellae. optimus hoc leti genus ergo quisque subibat. incomitata rapi cernebant funera vasta ,

1245 inque aliis alium populum sepelire suorum certantes : lacrimis lassi luctuque redibant : inde bonam partem in lectum maerore dabantur. nec poterat quisquam reperiri, quem neque morbus nec mors nec luctus temptaret tempore talei.

1250 Praeterea iam pastor et armentarius omnis et robustus item curvi moderator aratri languebat, penitusque casa contrusa iacebant corpora paupertate et morbo dedita morti, exanimis pueris super exanimata parentum

1255 corpora nonnumquam posses retroque videre matribus et patribus natos super edere vitam. nec minimam partem ex agris maeroris in urbem confluxit labes , quem contulit agricolarum copia conveniens ex omni morbida parte.

f.260 omnia conplebant loca tectaque ; quo magis aestu confertos ita acervatim mors accumulabat. multa siti protracta viam per proque voluta corpora silanos ad aquarum strata iacebant interclusa anima nimia ab dulcedine aquarum, 265 mullaque per populi passim loca prompta viasque

198 VI

languida semanimo cum corpore membra videres horrida paedore et pannis cooperta perire , [j corporis inluvie, pelli super ossibus una, || ulceribus taetris prope iam sordique sepulta.

1270 omnia denique sancta deum delubra replerat corporibus mors exanimis onerataque passim cuhcta cadaveribus caelestum tempia tenebat , hospitibus loca quae complerant aedituentes. nee iam religio divom nec numina magni

1275 pendebantur enim: praesens dolor exsuperateft. nec mos ille sepulturae remanebat in urbe , quo pius hic populus semper consuerat humari : perturbatus enim totus trepidabat , et unus quisque suum prò re conposturn maestus humabat.

1280 multaque mors subita et paupertas horrida suasit : namque suos consanguineos aliena rogorum insuper extructa ingenti clamore locabant, subdebantque faces , multo cum sanguine saep0 rixantes potius quam corpora desererentur.

~*x vyuiueuiae {ttj , voi. i.

_ _ (14), voi. II.

Jedes Sliick einzeln , . . Plini epistolae (26) .... Propertii carmina (26) . . .

P.

10

3% 10 6

Salustius (9) — 2%

Senecae opera philos. (18), voi. I. — 18 — — — (18),vol.lI. — 18

Tacili opera (20), 2 voli. . . — 18 Daraus einzeln: — libri minores .... — 3% Velleius Paterculus (13) . . . — 4%

Virg-ilii opera (24) — 11%

Daraus einzeln :

— Bucolica et Georg-ica . — 3%

— Aeneis — T%

Unter der Presse befinden slcht

A.

Aeliani opera (40).

Anacreontis carmina (36).

Antholog-ia Graeca (36).

Anthologia lyrica (36).

Appiani histor. quae supers. (2) , voi. II.

Appollodorus (2).

Arislotelis opera omnia (7).

Corpus pcèt. epic. Gracor. (41).

Dinarchi orationes (34).

Diodorus Siculus (2).

Euripidis trag-oediae (32).

Hesiodi carmina (31).

Homeri carmina minora (36).

Isaei oraliones (34).

Luciani opera (23) , voi. III.

Lycurg-i oratio in Leocratem (34).

Platonis dialog-i (21), voi. VI.

Plutarchi vilae (37) , voi. II. & fg-de.

Rhetores Graeci (38).

Slobaei florileg-ium (29).

Strabonis g-eographica (29), v. II & III.

Themistii paraphrases (38).

Theophrasli characleres (15).

B.

Ciceronis opera (27), partis II. voi. 2. Fiori epitome (20). Gelili noctes Atticae (22). Iustinii historiae Philippicae (13v Martialis epigrammaia '*" Persii satira* '10'

Quintiliani declam. (18). Quintiliani de instit. orat. (8). Rhetores Latini (20). Scriptores rei rusticae (26). Senecae opera philos. (18), voi. III. Senecae Rhet. opera (18). Terentii comoedìae (14). Tibulli carmina (18).

steller In nenen Ausgnben erschelnen :

\.

ius — Aratus — Aristides — Artemido-

_-ouus — Cebes — Ghariton — Demetrius Phale-

r */io — Dio Chrysostomus — Diogenes Laèrtius — Dionysius

^-assensis — Epictetus — Euclides — Heliodorus — Heraclides — He-

i odianus — Himerius — Hippocrates — Josephus — Libanius — Longinus —

Longus — Lycophron — Musaeus — Nicander — Nicolaus Damascenus —

Connus — Oppianus -~0rphica — Palaephatus — Pausanias — Philostra-

us — Plutarchi Moralia — Polybius — Ptolemaeus — Quintus Smymaeus

- Stobaei eclogae — Themistii orationes — Theophrasti hist. plantanim 'ryphiodorus — Zonaras.

lì.

ianus Marcellinus — Anthologia Latina — Appuleius — Aurelius Victor — isonius — Aviani fabulae — Avienus — Boèthius — Calpurnius — Vale- ius Cato — Catonis disticha — Catullus — Celsus — Censorinus — Clau- ianns — Fronto — Gratius Faliscus — Hyginus — Lactantius — Lucanus

- Lucilii Aetna — Macrobius — Manilins Nemesianus — Inlius Obse-

uens — Petronius — Pomponius Mela — Rutilius Namat ianus — Scriptores istoriae Augustae — Senecae tragoediae — Serenus Samonicus — Apolli- aris Sidonius — Silius Italicus — Statius — Suetonius — Symmachus — ublms Syrus — Valerius Flaccus — Valerius Maximus — Varrò de lingua atma — Vitruvius.

Leipzig, irti August 1852.

B. G. Teubner.

G. r. 0.. Feb

'OS.