^ '?vm/

D E

r

l ■

^ \ t

KYDRO-Bi

RESPIRATIONE

■SEPIAE OFFICINALIS -L.

dissertatio,

QUAM

AMPLISSIMI PHILOSOPHORUM ORDINIS

"AUCTORITATE

JDIE XIV. NOVEMBR*. A. C. N. CIDIOCGCI*

H. L. Q. a

DEFENDET

GUILIELAIUS THEOPHILUS TILESIUS ,

PlilLOSOrni AE DOCTOR, i|g;-DICrNAE CAXD. SOC. LIN. SOD.

« ADSUMTO AD P.ESPONDENDU1M SOCIO

* *• +

CAROLO FRIDERICO GUILIELMO SCKMIDT,

iCLOELLEDA - TItUrwINGO, SS-TD. U.VCCAL^

Cum d u a 0 iL s Tabulis aeneis»

L I ? S I A E,

ES OF*riCIKA BR.DITROPFII ST HAER.TSLII.

m

«ypiio um mm

V 1 R,0 E X c; E L L E N 1’ 1 S S I ISI O,

EXPERIENTISSiMO, DOCTISSIMO,

JO. CHRIST. ROSENMUELLERO,

PliTLOSOPTIlAE MEDICINAE ET CHlRDRGlAE DOCTORl, IN THEATRO AN ATOMICO ElPSlENSi PROSECTORl, MILITIAE U R- RANAE Lir.Sii:N:SJS- MEDICO ET PLURTUM SOCIETATUM ‘ ’ SCH^N TEARUM SOCIO

FAUTOlU FT- AMICO CiUUSSIMO AESITJMATISSIMOOUE

SACRUM.

►•n

f

«

«

#

I

■ 4

SECTIO PRIMA.

DE ORGANO RESPIRATIONIS SEPIAE OFPICINALIS L.

I N T R 0’D U C TT O.

f

§• 1-

luter omnia animalium aquatilium genera Sepia certe summa admiratione prae ceteris digna videtur, si structuram corporis aiirificam, formam a consueta vermium longe diversam, his¬ toriamque generationis, nutritionis, defensionisque respici¬ mus.. Neque vero sola vitae historia commemorabilis , sed et mortis causa atque ratio studioso naturae cultori tum ob Varia Inimicitiae, odii atque insidiarum, quae inter maris incolas existurit, phaenomena, tum ob partium in araficuin operibus

X

.post mortem adhibitarum utilitatem sedulo indaganda est.

Cui tamen rei cnm naturae scrutatores debitum studluni nondum impenderint, disquisitione et descriptione hujus ani- ihalis satis accurata plane caremus , nullaque eius existit omni¬ bus in partibus bene exarata delineatio,' licet iliiiis character genericus ac specificus, locus, quem in systemate occupat, partium dennitio et alia scitu digna a gel. ScHNEiDERO*) nec non a Linnaeo exposita sint.

V . . ‘ *

, . ; . I §- 3 • ' ' -

Jam etsi ex 'plenioris eiusmodi descriptionis atque de¬ lineationis defectu studium naturae aquatilium haud satis dili¬ gens fuisse concludi posse videatur nescio tamen, annon eius rei j causa pctius quaerenda stt in dilhcultatibus , quibus- cum hujus generis disquisitio accurata conjuncta est. Sunt enim, navigationis ope, procul accersenda, ac difficulter conser¬ vanda ista animalia. Satis enim constat, sepias tantum in mari Atlantico et Mediterraneo nec non in Hispaniae et Lusitaniae littoribus, rarius autem in mari Danico, Baltico, Anglico, Gal^

Sammlung vermischter Abhandlungen zur Atifklarung der Zoologie und der Handlungsgesehiehte von J. G. Schneider, Professor in Frankfurth an der Oder. Berlin 1789. Seite 103, Cliaracteristik des ganzeii Ge- scldechts nnd der einzelnen Arfen von Flackfrschen.

Conf. Tahrbuch der Naturgeschichte zur Anzeige nnd Prlifung nencr Entdeckungen nnd Beobachtungeii etc. herausgegeben von Tilesius. Er- ster Jahrgang, Leipzig, bey Ruchler, Dic Voreiinnerung.

0

5

‘ lieoque Inveniri , ae denique dissectioni in navibus ipsis obstat cula varia obstare, nautarum v. c. imperitiam et inscitiam, at¬ que ex ea oriundum, huius rei studiosis auxilium ferendi, tae¬ dium* Quod quidem non de moiluseorum studio exco¬ lendo solum, sed de omnibus reliquis maris incolis, prae^

cipue de Zoophytis, Litophytis et Testaceis valet,

0

Lin NAEUS de coraliis Balticis disserens ‘) ita hac de re sen¬ tentiam pronunciat : Nautae vero, quibus opportuna ma¬

xime patet occasio, remotiores orbis adeundi plagas , haec minus observant, neque scientiarum cultui multum inservit tur¬ ba rudis eorum, quibus piscatus coralliorum est demaix« datus/- *

§• 4.’

Et haec quidem sunt, quae potissimum» me impulerunt, ut delineationem descriptionemque hujus animalis ac curatissi- tiiam, .adjuncta partium et internarum et externarum distincta, cauta atque omnibus partibus absoluta dissectione, exhiberem, atque, geruato ordine anatomico, in osteologiam, myoiogiam, nevrologiam etc. distributam, ex parte jam Ephemeridibus anatomicis^) insererem, alteram partem typis proxime traditu-

c) Anioenitates academicae Tom I. Fougt de coralliis BalticiS,

</) Beyti%e fiir die Zergliederungskunst, herausgegebeii von Issnflamm iiud HosENMUELLER., crstcn Bandes erstes Heft. pag. jz» ZergUede- i.ung des .Tirrtenwurras. Erste A-btheUung liber dic Ruckenstiitz-e des-

4

/

rus. Neque credo, me rem superfluam nec necessariam susce¬ pisse, cum satis digna mihi videatur, in quam accuratius in¬ quiramus, cumque milu copia prae caeteris facta sit, in ipso v mari Altantico hac de re omni, qua potui, cura atque indu¬ stria disquisitionem instituendi. Pliires enim-, viventes Sepias cum suis hostibus, -squalis, muraenis^ aliisque, in unum idem- que vasculum aqua marina repletum immitti curavi, ut eorum ^ impetus (;t pugnas, nec noa varioS;priStinctus , sympathiam ety antipathiam, observarem-, institutis vero observationibus, se-- pias dissecarem. Qiiodsi mihi contigerit SwammerdaMii Needhamii -0, MoNROiquE ^) , qui jam in hac re viam ; monstrarunt, descriptionibus atque delineationibus majorem', lucem adferre, erit certe, cpiod vehementer gaudeam.

selbrn, hierzu die IIT^ Tafel. Dcrselben ersten Bandes zwekes -Heft, pag. 204. Ueber' Gehirn vind Ncrvensystem des Tintenwurmes , hierzu die II. Tafel. . ^

e) Bibel der Natur, penultimam dissertationem, pag. 346. Tab. 50. 5U 52*

y) Gbscrvatlons microscopiqucs. Tab. i. 2. germanice in Volumine VII. collectionum Berolinensium versa est haec dissertatio a cel. Goetzio.

Vergleichung des Baues und der Physiologie der Fischc mit dem* Baue des Menschen und der iibrigen Thitre von Alex. Monjio , , . mit , inerkungen und Zusatzen von P. Camper, vermehrt heraiisgegeben von ScHNEiDER, Leipzig 1787. p3g. 84. 87. anatomen loliginis comple¬ ctens. Tab. 41. 42. Reliquorum auctorum, qui hac de re disseruerunt, , scripta in Ephemeridibus anatomicis ( Beytrage fiir die Zergliederungs- kunst, istcia Bandes istes Heft, pag. 82 — 83*) fusius annotata .sunt.

5

C A !>;• L ■ ' . ^ ^ ! ■

Annotationes qaaedam generales de retus adv historiam et ph^rsiologiam se^, piae spectantibus , de que consensu organi respirationlsT cum reliquis corpotis functionibus. '

c.

mr ' ^ i’

V

V J

,.ii i

Septentrianail^. ocea^ii i;egiQ33t§s li wd apf^e ad sepiae com-

l^o^atiollem a^ue. dQmiciiiumAiidentui;*,^ quare frequentius in ^ maribus australibus,^ in Lusitaniae,. _ Hispaniae, oris que to- tqque maris, Atlantici traotu Lta repej-itui:.; Ardqris tempore maximus sepiarmi; nunierus 2ittori]busrappropinquat , saepissi- meque evenit, upa stiis.hosdbus^ squalL^ -muraeiiis, aliisque, „ exagitatae et angustatae, ostium Tagi Duiiique tanto agmine

ineant,, ut piscatores, haud magnam sane operam navantes,

«

saepe praeda onusti jam redeant, priusquam fluminis ostium ~ attigerint. Infimae tantum sortis homines pro cibo sepia utun-^ tiir; et piscatores , ut ipsi asseverarunt, perparum lucrarentur,

nisi maxima sepiarum copia atque parva hujus piscatus mo-

« *

lestia paululum prodesset. Rostra vel maxillae corneae et ossa sepiae ab hisce hominibus colliguntur efvenduntur. Angli his ossibus vtuntur ad'varia artis opera* laeviganda. Lusitani ma¬ xillis corneis ad dentium munditiem conservandam nec non

• « - .i- 9

ad tangendam testudinem (vulgo Guitarre) utuntur^*}. Re-

A) Neuestes Gemalde von Lissabon. pag. 361. 362 — 364.

k

- ; 6 - — .

^^eptaciila atitem atramentaria sepiarum, quae humorem ni¬ grum et maxime tingentem- continet, jam duduui a Ghinensi-

bus, in arte pictoria adhibentur- >

- • * .

§. 6-

Ardoris tempore, a piscatoribus ducentas fere Sepias ac¬ cepi, quibus ad multifaria experimenta} instituenda usus fui: receptacula atramenti deligata, exemta, et in aprico siccata; quae partiin collectionibus praeparata rariora sunt, partinj etiam chemicis et pictoribus gratissima, attuli, et in cum amicis communicavi. Atramentum in ejusmodi sacculis contentum inspissatum est, menstrui autem alcalini caustici ope resolvi

r

potest 5 ita, .ut postea unica guttula magnam aquae copiam tin¬ gere valeat. Complures sepias , ut viscera investigarem et co¬ gnoscerem, zootomiae subjeci, alias v^ro viventes atque in aqua marina respirantes observavi , aquam sepiis istis conspur- catam chemicis disquisitionibus subjeci, aliaque experimenta institui, ut ejiciendi atramenti modum observarem. •

§• 7.

Priuscjuam autem de his in specie dicam , liceat pauca de insidiis ac de hostibus huius generis animalium adferre. Plerumque in imo maris qb securitatem et corporis structuram - commorantur sepiae. Corpqris nempe structura impedit, quo minus veloces sint et insidiis hostium semper subtrahere sese possint*, vitae autem ratio illas jubet, quia promuscidibus

tanquam anchork, utuntur ^ scopulis inhaerere, ne in summo maris, tempestate orta, ab undis undique circumjiciantur. Sepia tamen quam velocissime ex imo maris ad superjicieiii .ascendere potest, quia corpus ita constructuni est, ut aer ex aqua evolutus ‘tali modo vim- suam elevantem exserat, ut per- bene brevissimo temj^oris spatio ascendat. In descendendo autem plus temporis peragitur*,- hoc autem non perpendicula- riter sed potius in linea fit diagonali. Qiiodsi^ sepia 'in ascen- dendd ^ quod aeri-s satis magno , collecto receptoqUe viplumiqe perficitur,; in siiperficiem aquae paullo' velocius altiusque ascendat, ita ut corporis dimidia fere pars ex aqua promineat 5 velocius quoque descendere et imum petere valet. Quod qui¬ dem inde proficisci puto quod aer, in corpore devo totis , in superficie exhaletur, siquidem haud raro sepias In .superficie aquae strepitu, flatu, et resicuiis aereis propullulantibiis, collabi, corporisque volumen valde diminui animadverti , quod in -tertiae sectionis conclusis paulo fusius demonstrabo,

§. 8.

Sepia non proprie natat *), sed ascensus caussae 'praecipui sunt corporis motus, qui hunc vermem irrundis loco motivum red-

3) Magasin encyclopedique par Millin an. Vl. Noi 4. (Tom, I. 4me an.) Physiqne animale. M. E. Nouvelle me cani que des m ou vem en s d e 1* h 0 m me et des animaux parP. J. Barthez, membre des scad. plus, d. sc. Paris, article- du nager: ,,Les mouvemens progressifs des poissons ont de long- temps attribues i la «cuie actioft des nageoi'*

.8

dunt; 'promuscides, brachia, atque ^musculorum motus, nec •non processus membranosi vaginae abdominis pinniformes, -paullulum tantum -conferre videntur, ut antro , retroque mo¬ veri possit. Motus autem eiusdem non ita sunt vploces, nec ita videntur perfecti, voluntarii et directi, ac in piscibus. In aquae speculo vel medio ejusdem agitari nondum natare dici potest ; corpus enim aqua levius ab undis agitatur vel sustine¬ tur quidem, Ile fundum petat, sed neutiquam natat. Ad na- tandum-enim non modo pondus levius 4 verum etiam directio- •nis et aequilibrii vires requiruntur, ideoque receptacula aerea

les: plusiears modernes -ont parelllement adopte cette erreilr, L* auteur de la nouvelle mecanique pense avec quelques autres physieiens, que ies nageolres ne contribuent que tres foiblement a la progressiori ; que leup usage principal est de fixer les corps de poissons dans un etat d* . equilibre et de diriger les inflexions late'rales de leur mouvement progres- sif. 11 pense, que les theories defectueuscs , qu’on a donnees sur Ia niecaniqye des rames, ont contribue' a jetter beaucoup de vague et d’ im- perfection sur la the'orie du nager des poissons et du vol des oiscaiix, parcequ’ on a cru avoir expllque ccs mouvemens , en avangant que la queue du poisson et 1’ aile 'de T olseau agissoient a ia maniere des ra- •- -‘ines. yid. Examen maritime' on Traite mecanique appli- que a la c.onstruction des vaisseaux par Don Georges Jnan. Confer L o r g n-a in m em o r i e di matematica e fisica del- la societa Italiana. ,,La vessie membraneuse, place'e cntre 1’ esto- mac ct les vcrtebres abdominales de presque tous les poissons , doit etre iTgardee comme un instrument tres - important de leur mouvement pro- ’ ' gre^sif. Par Ia dilatation ou le rcserrement de cette vesSie, le pois¬ son se suspend dans l’eau a differe ntes hauteurs , cn diminuant ou aug- mentant a volonte la pesanteur specifique de son corps, et la rendant -- ^ egaie a celie de la couche d’ eau gii il veut etre place “ 8cc,

9

Sepiae et vesica aerea piscium pondus eorum minuendo Im^ -pediunt quidem , quo minus aquae fundum petant , sed non- <lum efficiunt, ut natent: .hoc enim ut efficiatur, opus est, ut motus muscularis ad obtinendum aequilibrium et ad dirU gendum corpus, quod pinnis et reliquis instrumentis mo¬ ventibus absolvitur, accedat. Qua in re etiam Rondeletium de aquatilibus disserentem consentientem habemus.

§. 9. ■ • '

Pro cibo Sepia yermibus e. gr. H o lo thuri onlbti s, Mediisis, Aphro ditis, ' Ner eidi b Usque utitur. Sae¬ pius quoque in dissectQ Sepiae ventriculo minorum reperie- bantur piscium fragmenta vel reliquiae; et a me ipso v. gn clupea sprattus Lin. in eodem inventa est. Piscatores aSepia etiam Rajam Torpedinem, quam Lusitani Tr eme Il¬ ii a m vocant, adiri et devorari asseverarunt. Modus defen«« 'Sionis atque aggressus huc usque haud satis notus est ; credo tamen, octo brachia innumeris cotyledonibus obsita, promu¬ scides et maxillas corneas praecipue ad hostem superandum conferre. Et quamvis plurima, quae institui, .experimenta hac de re afferre possim, ista tamen praetereo , ad ipsairr Se-

/) F^scheb. liber den 'Nutzen der* Scliwimmblase, pag. 73,

/) Rokdelet. de piscibus lib. II. cap. III. aerea vesicula Instra- cti sunt, ne submergantur-, -vel potius ut iri aqua suspensi faci¬ lius natent ete.

B

- io

piae anatomen ac dissectionem progressurus. ; Antea tamen de

respiratione,* ejusque ilne et utilitate in hocce mollusco, nec

, non de rite observandi’ modo’, ; nonnulla afierre in ani-

mo est. 'v> , i ' .

« *

• - • ♦ •

C A P. I I.

* • ”■

De necessitate, animalia in statu vitae et integritatis, hoc eSt , in IpS®

eorum medio, caute observandi.

■ . §•

. . .

Oiiamvis Zootoniia et corporum dissectio de bormn functio¬ nibus diversisque rationibus certiores nos reddat, non mmu$ tamen constat, viventium animalium observatione non solum

disquisitiones super ipsorum natura penitius cognoscenda instir-

*

tutas, multis modis adjuvari, sed etiam cognitis saepius novam prorsus lucem allundi. Quod quam verum sit, qui¬ libet intelliget, qui animalia viva variis modis 'variisque tem¬ poribus, ut de iliorum natura, instinctu, vitae ratione, fiirt- ctionibns partium, antipathia, • hostibus, horumque insidiis certior fieret, observaverit. Quaihobrem quoque persuasus sum, Zoologiae non prodesse, si naturae cariosi atque culto¬ res anatomicard tantum organorum partiumque descriptionem exhibentes, reliquas, quae ad vitae rationem atque partium fun¬ ctiones spectant, conjectura se assequi opinantur. Ejusmodi enim descriptio atque disquisitio anatomicdV' nulla organismi

It -

vivL habita' ratione^ non sufficiens , sed imperfecta iiiihl vide-, lur. Ex nuda partiiim descriptione 'anatomica earum functio probabiliter quidem coiligi posse videtur , si per analogiam vel conjecturam explicare illam velis * *") ; vera tamenj et per ex^

periendam confirmata, tum demum et demonstrari et haberi pot¬ erit, cum organorum in vivo animalis statu eique propria vi¬ tae ratione et medio diligens observatio accesserit*

r . 11*

Quamobrem III. Swammerdami, cujus et anatomia prae ceteris accurata et naturae conveniens mihi videtur , me¬ thodum- optimam esse judico, quem virum praeclarum haud

• ♦ ♦

filgiebat, nihil certi de physiologica functionum theoria ex sin¬ gulorum animalium dissectione constitui. posse. Ego vero de functionum, et organismi in sepiis obvii, ratione commenta¬ rium quasi exhibere , nunquam ausus fuissem , nisi ips‘o in¬ tuitu ac pepius itei'ata disquisitione verum eorum habitum stu¬ diose explorassem. Cum autem, piiusquam'dissectionem in-

in) Mowroi explicatio functionum ex mera partium fabrica ne probabilis quidem mihi .videtur. Loquitur enim de cauda et quidem mobili, quam

* _ ' in nulla corporis regione inveni , docet rationem motus et contractionis vagina<e valde sublimem ex mera dissectione duarum sepiarum, et expli. cat quemcumque motum e vi musculari. Receptaculum aereum majus pe- ritonaei, quod casu aere repletum invenit, alio tempore autem, aquam in se continens vidit, vesicam urinariam censet. Ut uno verbo dicam, ubicunque' anatomicis descriptionibiTS functionum explicationes, immiscuit,

• . clarum mihi estj Monroum valde errasse, V. loeo cit.

stituerem, sepiam viventem observarem , et organismi vivi ra¬ tioni cognoscendae operam darem,, factum est, ut prius de-vi proprioque organorum effectu, nec non de ipsis functionibus oculis meis certiorem me redderem, quam accuratam strui •cturae formam et partium inter se conjunctionem cognossem; Inde patet, me nulla iiypbthetica nec ulla conjecturali opi¬ nione in definiendis partium, respirationis organon componen¬ tium, functionibus, praeoccupatum fuisse, nec esse potuisse, quoniam eo tempore, quo partium functionibus cognoscendis operam dedi , partes ipsas earumque structuram nondiun per¬ scrutatus fueram', ergo nec ullam de illis opinionem capere p6-i teram. Nunc autem duplici illo labore functus, non possum,, quin nonnulla hucusque ignota afferam et -explicem. Fateor, equidem, dissectioi:^em branchiarum et receptaculorum aere¬ orum praecijDue ad. eruenda efficaciae principia et ad operandi, modum declarandum profuisse, adeo,' ut varia phaenomena va-. riosque vivi animalis motus rectius definirem et explicarem;, nullo autem modo haec branchiarum dissectio ad magnam,, quam respirationis organon in vitae securitate et variis ejus fun¬ ctionibus vim exserit, accuratius definiendam suffecisset. Sola dissectio branchiarum utilitatem ab una tantum parte exhibuis¬ set; ordo vero ac‘ tota phaenornenorum series , e quorum ob¬ servatione illius organi vim et effectum duplicem ac triplicem, nec non ejus conjunctionem cum aliis corporis functionibus cognovi, mHltifariam illarum utilitatem demonstrat. Quo igi¬ tur ordine Sepiae respirandi modum ac rationem exploravi,

9

— - - - 13

eodem ilium nunc cum lectoribus meis sum communicaturus^

I

Ut igitur quicunque harum rerum non plane ignari intelligantj quanta sit respirationis in caeteris functionibit^ vis , in anima est^ ab animalis naturae atque functionum historia ad anato¬ micam dissectionem progredi, ex parte autem physiologica, nonnulla praemittere, quibus vel ipsazootomia majorem lu¬ cem accipiat. .3 ,

j.

C A P. I I I.

T)e fine ac nomine organ%Tiim respii'ationis in yariis animalifius variOf

c ^ i-

§•

Omnibus fere notum est, plures oeconomiae animalis actio¬ nes”),-, in quibus vita' consistit et cernitur^- quibusve deletis

n) aeris stimulo 1) eircuitum sanguinis puTmonalem promoveii demonstr,

• Hali. ER. I EI ement, physio^log. Tom. IIL pag. 287. 288 et pag. 251 seq. 2) Nutritioiiis primariam conditionem, confectionem nimirum sanguinis arteriosi perfici. b’anguis enim, peracto circuitu, ad pulmo¬ nes redit ibique cum chyio attritu aeris denuo miscetur et ad nutriendas cunctas corporis animati partes idoneus redditur. 3} Piaeterea vero jam 'dudium H 1 5 p 0 c E. A T E s aerem per s_e inter ^nutrimenta corporis nume¬ ravit; (;Vid.. fj. libr, r§d0ijs) et enm SplidUsimae. quaeque partes,

plurimum contineant aeris cumque, dum dissolvuntur inque sua elementa diiabuntur, emitant, valde probabile fit, glutinis loco aerem esse, quod elementa terrea uniat.* *‘ vid. Hales veget, stat. exp. 119. „Plus aeris, “ ait, ,,dat cornu, quam sanguis. Hallerus de aere, J. cit. pag. 183. 186, . . • . .

- 14

flioTS adest ®)? respiratione perfici, ac diversos praeterea effe¬ ctus in diversis animalibus ex ista principali fanctione ena- sci ^0* * Variat' ipsa respiratio pro diversa orgaiii respirationis

fftructura ejusefue agendi methodo j ' haeC* autem dependent a jnedio , in quo animal vitam agk.

§- 13'

AHajenlm animantia calidi et rubicundi sunt sanguinis, alia albicantis et frigidi. Sunt porro, quae aerem atmosphaericum pulmonibus hauriunt, sunt vero etiam, quae aerem alienis cor¬ poribus mixtum et inquinatum, vario modo condensatum et expansum absque omni ineommodo, respirant. Alia deni¬ que reperiuntur , quae aquam fluviatilem dulcem , alia, quae Salitam, vel marinam, attrahunt, et rursus incolumia exspuunt.

c) Ha-lleb.1 elem. ^phys. Toni. III, lib. VIII. pag. 314.

p) y. gr." avium sonos musicbs producendi et volatu facilius ascendendi, piscium natandi, aliarumque animalium vocem edendi facultas, conf. D ERHAM physico -thebl. c. 0. ctRAifinPhilos. Transact. no, 115. et 225. ^ Redi de animal, viv. p. 105,

9) „ aquis adeo inhaerere vel sociari amat aer, ut vix ipso ignis’ calore .aut saltem difficillime,? dissocietur. In Insula dicta M A n i L E ‘ vidit celcbr. de Sonnefat pisces laete ^viventes in rivulo thermali; cujus ca¬ loris gi-adus ad 69° thermometri Reaumuriani erat. vid. Voyage a

* la nouvelle Guinee pag. 38. Broussonet de respiratione in cel. Ludwigii dClectn o pusQuiorum ad scient, nat. spe¬ ctantium Voi. imo, p. ijg, . j..

4.

15

Ubiqtie, nt breviter dicam attrahunt anlmaHa parx sem^ier voluptate medium 5 'in qua yivuntv

j .)

J ; vllv. • ; :,'l ■ p^ f '

• r

Ji.i

.. )

Minime' vero mera hac- medii attractione omne respira- tionis ofiicium absolvitur. Quodlibet enim medium tamquam^ vehiculum,, ii;i quo acr, qui merito dicitur ^enuinumvitaepa- bulum continetur*,, considerandum est, in cujus. secretione positavest respiratio. . Quodsi observaveris, pisces ac reliqua aquatilia . aquam branchiis haurire iterumque dimittere, hoc non aquae-, sed acui?, intus contenti causa fleri censeas. Secer¬ nunt nimirum,. branchiarum ope, aerem ex nqua, eumque fe¬ runt ad loca destinata.- Aerenx itaque principium commune,-, quod omnibus animalibus ac vegetabilibus necessarium ad vic¬ tam sustentandam esse videtur,, denominare liceat 0-

*) „teitia quaestio, quae huc pertinet est illa adeo a vita ipsa inse»

parabfli necessitate, quae in aere est, ut absque eo * pene

nullum jiniinal , planta nulla v-ivere queat. Certe ne acari quidem casei

absque aere vivmnt, eoque elemento ejtclusi continuo intereunt, iiclcmque

aere r ddito moventur. Vix ullum est aninial, in quo n05i

viae- sint cognitae, p e r , q u a & a e r in i n t i m a x e c i p i t u r €tc.

Halleri EkmenU pJiysiol. Tom. III. p. 318.

- ■ - >

. ■ „ Animalia* cuncta' aerem vel aquam* intia pulmones vel organa pul¬

monibus analoga recipiunt** etc. A. Broussonet 1. cit. Senac 'lom. II. p. 234, et Boyle digress, de utii, respir, Bfckcr. phys. subtenan. pag. 146.

■§• 15.- ' ■

Etsi vero animantia omnia communi respirandi necessi¬ tate urgeantur, attamen ratio, qua aere fruuntur, ut et huiic

distribuendi applicandique modus, adeo diversus est, ut et

.$

in effectis ac phaenomenis respirationem sequentibus maxima diversitas observetur. Organa nimirum respirationis vel pro¬ pius vel remotius conjuncta sunt cum iis, quae circuitum san- guiiiis promovent, quo fit, ut effectus et phaenomena, quae inde exoriuntur facile possint explicari. ' Calidum inna¬ tum et sanguinis rubedo e. gr, hujus generis phaeno¬ mena sunt. Animalia enim, in quibus" respirationis organa cum iis, quae circuitum sanguinis perficiunt, propius conjun¬ cta sunt, calidi et rubicundi sunt sanguinis , eoruhique respi¬ ratio manifesta dicitur, ac solo aere intus trahendo, exspiran- docjue, perficitur. Cum vero hujus generis animalia cum ho- mine simul in uno eodemque medio vivant, et simili respira¬ tionis genere nobiscum gaudeant, haec quidem satis Jam co¬ gnita sunt. Quae autem sanguine calido et rubicundo carent, in iis respiratio remotius ad circuitum humorum et nutritiqnem spectat, vel potius, aliis inservit functionibus. Plerumcjue albicantis vel chylosi et frigidi sunt sanguinis, eorumque respi¬ ratio, ob defectum phaenomenorum ex respirationis 'et circu¬ lationis nexu prodeundum , imperfecta dicitur , neque tamen ideo minorem utilitatem in oeconomia animali praebere existi¬ manda est. Summi potius et in hac animalium classe momenti est, et non gradu, sed forma tantum ab illa, de cjua dixixiius^

17

differt. Horum animaliuai coiuplures in aqua hospitantur ; et aquam aere refectum intus trahentes, hunc ope branchlartim secernunt retinentque, aquam vero iterum emittunt. Quae ta¬ men cum in maribus vivant et a natura ipsa in medio a nostro plane diverso et inimico plerumque locata sint , hoc ipso im¬ pediti sumus , quo minus accuratius de iis disquireremus.

§• i6.

Quamquam autem respirationis animalium multifariae sint formae, eflectus et phaenomena, ut ex praedictis et ex rei ipsius intuitu satis patet, tamen tam diversa organorum respi¬ rationis genera duobus tantum nominibus consignata atc[ue di¬ stincta sunt ^). Organa respirationis enim vel pulmones vel branchiae vocantur; animalibus et avibus, plerumque etiam amphibiis pulmones inesse dicuntur, piscibus vero bran¬ chiae, nisi quod et in quibusdam amphibiis organa respiratio¬ nis branchiarum nomine denotata sunt Insectis contra et vermibus nec branchiae, nec pulmones, sed tracheae et ductus pneumatici per omnes horum animalium partes dispersi inesse referunt Quae tamen docendi clefmieiidique ratio nec satis

s) Blumenbacii rlandbncti der Naturgeschichte. pag. 35.

0

7) Leske Anfar.gsgrunde der allgemcinen Natur- una Tiiiergcschicbte. pag. 74. vid §.56.^

z/) Leske loc., clt. pag. 75*

18

f>'

certa, nec satis clara, -sed nimis generalis potius ac obscura mihi videtur.

1/.

Praeter idoneae nomenclaturae defectum notanda etiam

est, quae istis notionibus adhaeret, ambiguitas. Pulmones V. gr. a quibusdam organa respirationis, quae vocem et sonum procreare valent, definiuntur''^)*, 'alii contra contendunt, organa jespiratioriis, quae aerem solum trahunt, pulmones, quae vero 'aerem cum aqua simul trahunt vel aerem ex aqua deponunt, branchias dicendas esse ^). At cetacea calido sanguine ac pul¬ monibus instructa quae in aquis degunt, et aquam tra-

huht, hunc distinguendi modum incertum et dubium reddere videntur.

§. ig.

Neque etiam branchiarum et pulmonum a respirando me¬ dio petita definitio ac distinctio semper locum obtinere po-

o:') vid, Ferretn de la formation de Ia volx de l’.bomme. Memoires de r acad. r(33^ des Sciences 1741. pag. 409. et deinde — J. Mart, Busch. tract. de mechanismo organi vocis hujnsque functione. Groe- ning, 1770. 4to. rt denique — BlUiMenbach Handbuch der Naturge- scliictue' pag. 35 ct aai. — His vero signis diagnosticis organa re¬ spirationis Salarnandrae aliammque lacertarum, quae pulmones . vocan¬ tur, neutiqnam vero sonum ac vocem procreare valent, obstare, et contradicere videntur, confer. Blxjmenbach. 1. c. pa^, 221, y) Rondeletitts de piscibus lib. II. cap. IV.

;?) Cetacea quadrupedum more pulmonibus respirare, jam Rajus restator.

i

test/ Dixerunt nempe, animalia, pulmonibus instructa , ae¬ rem per unuiu ideinque oridcium inspirare et exspirare, aqua¬ tilia contra, branchiis praedita, aeris vehiculum per aliani aperturam inspirare et per aliam a prima diversam iterum emit¬ tere. Respirationem porro , quae fit ope pulmonum , ob ae¬ ris puri immediatum introitum et ob ejas efFectum actionemque apertam, rubedinem nempe et calorem sanguinis, perfectam vocarunt, reliqua respirationis genera imperfecta.

Quem vero dividendi distinguendique modum haud mi¬ nori dubitationi ac priores illos, subjectum esse censeo. Aqua- trlia tnim, vel in diversissimo medio viventia, pari tamen vo¬ luptate gaudent , eorumque respiratio aeque perfecta videtur; vitam enim incolipnem servant, nutriuntur, generantur; inf- mo paullo accuratiori observatione edocemur , eorum respira¬ tioni majorem adhuc inesse utilitatem ac vim in reliquis oeco¬ nomiae functionibus^

§•

Ex his igitur patet, definitiones ac distinctiones nec a sola superficie, nec a singulis classibus animalium, petendas, eas- deaique non nisi respirationis plurium animalium functlo-nibuG organisque satis cognitis, stabiliendas esse. Constat enim, per¬ pauca huc usque animalia , si immensum eorum in orbe terra¬ rum et oceani undis dispersum numerum spectes , debita dili¬ gentia esse explorata. Omnino itaque, si ad ccrtainaccura- tamque animalium physiologiam, cuue sola et unica organo-

jum respirationis dignoscendorum 'conditio est (quod etiam Cei. Caradori in calce tractatus de respiratione piscium et ranarum contendit, Vid . v\ n n a 1 i d i C h y ni i- c a e ‘ S t o r i a n a tu r al Tom. V. p. 54. et Tow n s on de respiratione amphi¬ biorum Sect. I. IL),. pervenire velimus, opus erit, ut anima¬ lium, etiam remotiorum, et inprimis aquatilium viventium, functiones et oeconomiam studiose observemus, pretereaque iusormn structuram anatomice dilig-entius perscrutemur. Sunt enim haec fundamenta et principia ejusmodi distinctionibus,

* <7

definitionibus , ac cuicuncjue scientiae naturalis theoriae, sub- jungenda. Horum fundamentorum stabiliendorum causa ex¬ perimenta cum testaceis, et mollusf is Institui et primum eorum, quod respirationem sepiae spectat, naturae philosophorum examini publico. subjeci.*" ^ ' *■- '

C A p. I V.

De viribus respiratlimis sepiae nec non de vario. illius eflectu in reliquis

cecoiioniiae aiiifnalis Fiiuctionibus.

§. 20.

Vi atque efficacia organi respirationis sepiam vitam agere, nu- tritionem juvare ac incolurnern se hostium insidiis eripere, nec non aeris ex aqua marina evoluti auxilio maximam fere motu¬ um ac functionum partem perficere, ex observatione ejusdem elucescere videtur. jNIecesse igitur est, ut breviter enumerem, quales sint functiones ac motus , in quas respirationis organon

- r- ai —

vim suam exerceat, licet vitae ac mortis historiam nullo modo non mirabilem et generationis, nutritionis, defensionis ac se¬ curitatis subsidia et adminicula omittere arcte circumscripti Ii-- belli academici fines-.cogant.

A.- De vi respirationis ad sepiae securitatem et vitae

s u s t e, a t a t i o II e m*

j .

f .

'Sl..

Sepia ab hostium insidiis in imo maris circumdata, ope

4

tantum respirationis ex hisce insidiis sese eripere et quam ce¬ lerrime ad superficiem ascendere valer. r Corpus nempe intu¬ mescit ejusque volumen in duplo aiigCtiiT, ita, ut sepia ve¬ sicae aereae instar perpeudiculariter fere ascendere possit. Ho¬ stium tamen, ipsi insidiantiurn , perplures tam sunt veloces tamque agiles, ut sqpiae iionnunquam temporis copia non sup¬ petat ad ejaculationem atramenti necessariosque motus functio¬ nesque peragendas*, h. e. ad aquam marinam suscipiendam,

aa) In ascendendo corpus turgore extenditur, brachia octo ct ambo pro¬ muscides intumescunt et sese contrahunt. Primo intuitu hoc phaei^ome- EOn valde miratus sum, cujus explicationem tum nondum inveni¬ re potui. Le Cat etiam, ut mihi videtur, hac re comruotns fuit, ut in tractatu suo, de Sepia, poetarum more superbis verbis loquere¬ tur, eamque Proteum nominaret. Vid. ejusdem Meinoire sur la seche. Journal des Sgavans 1765. Mois d’ Avril. p. 474. in gcrmanicam linguam vers. im neuen Hamburgisehea Magazin, Teui. V» S. 146.

atramentum Concentratum ex receptaculo

ruTameiTiiiero

expri¬

mendum, atcjue cum aqua recepta marina in . cavo abdomiiui

♦ •

dUuendum, abdomen deinde claudendum et motus muscula¬ res ad ejaculationem necessarios exercendos Hi autem

Tegumenta sepiae externa musculosa sunt, formantqiis vaginam abdomi¬ nalem , simulque extremitates, os, caput et omnia externa circumdant, Quodsi cjuis sub musculis fibram muscularem carnosam, ut in homine ct mammalibus reperitur , comprehenderit, ct hanc non satis veram no¬ tionem nondum deposuerit , is assertationem nostram primo aspectu

* * * «

liaud probabit, donec totum corpus Sepiae officinalis per aliquot anno¬ rum spatiuni in spiritu vini coiisei*vatura dissecuerit et ad musculorum exsiccata praeparata, uf nuper assumtis Sociis, cel. Rosenmuellero et FiscHERO, experti sumus, adhibuerit. Exsiccatis autem musculis intelliget profesto, rem ita sese habere. Haec tegumenta sepiae primo intuitu aponeurotica et albicantia apparent, structura eorum gracilis et glabra, consistentia autem plerumque cartilagineo -membranacea. Vagina abdominalis et canalis communis excretorius, qui sunt structurae mu¬ sculosae, ejaculationem atramenti exhibent; credo tamen, per intu- mescentiam receptaculorum aereorum peritonaei, c<?nstrictionem abdominis et ejectionem atramenti adaugeri. His rationibus nempe hac de re persua¬

sus sura:

Imo. Viscera, in peritonaeo contenta hoc tempore non comprimuntur, quia aeris , actioni muscujoriim reagentis, resistentia peritonaeum extenditur, et quia peritonaei saccus aere turgens impedit, quo minus compressio ad viscera in eo contenta propagetur, ouod fieri deberet, si ejaculatio sola musculorum abdominalium constri¬ ctione fieret.

Ildo. Duarum virium conjmictarum ope ejaculatio vehemeniioc

eandemqu® ob causam magis fit elongata,

Illtio. Apertura peritonaei ad ejicienda ova destinata, peritonaeo extenso , clauditur, eoque introitus aquae nigricantis per tandem impe¬ ditur. Si enim post mortem peritonaeum ope tubuli aere repletur, haecce apertura ope valvula? clauditur.

^3

motas Ita fiunt 5 tit corpus snbito Vertatur versus Iiostem, ita, ut proxima sua arma, cotyledones nempe et unicum- atque immediatum auxilium, rostrum peracutum hosti occurrant; eodemque motu ductum atramenti excretorium hocti oppo¬ nit; atque hic est sepiae scse defendendi modus.

*

\ Huic accedit, amicorum numerum hostium numero cjuam

maxime superari, ideoque metuenda sunt sepiae tot insidiarum

genera, totqiie tantaque bella gerenda, ut illi atramentum ad

sui defensionem vix sufficeret, nisi natura hunc defectum auxi-

*

lio- et efficacia organi respirationis compensasset.. Medium enim, cujus ope sepia fugae ac salutis causa intumescit et volumen auget, aeu' est, quem mirabili modo quam celerrime ex aqua marina

evolvit. Hoc autem’ optime branchiarum ope perficitur, qua-

♦

runi structura praeclare demonstrat, haecce organa ad hunc ipsum finem destinata esse , quod et per nexum inter recepta¬ cula aerea, et branchias saccum peritonaei et tegumenta ex¬ terna, nec non per observationem sepiae viventis per que ma¬ nifestum respirationis imperium in ceteras oeconomiae anima- lis functiones confirmatuix *

cc") Receptacula aer-ea proprie si-mt paremcfiyma cavernosum vel cellulae in mera tela cellulosa communicantes, quae motu voluntario aere impleii et plus minusue extendi possunt. Qijo facto pondus imminuitur ct se¬ pia ascendit. Hoc respectu receptacula aerea vesicam quasi natatoriam ^fonstituunt. Coni» Fisceer iibeje den Nutzen der ScMvimrnblasc. pa^. 69,

2-1

. ■ §• 23.

Caeterum occasio saepe presto fuit animadvertendi: imo. vSepiam non semper eadem celeritate ac velocitate ascen¬ dere posse, quare recte concluditur, extensionem diversis tem¬ poribus diversam esse; id c[uod et oculis percipi potest. Hoc au¬ tem ex magno jam peracto itineris spatio et viribus pene exhau¬ stis explicari forsan licet.

Qclo. Sepiam plerumque velocius ascendere quam descen¬ dere; cjuapropter etiam' plerumque provido quasi instinctu in imo vitam degit, nec nisi fame aut periculis coacta, superfi¬ ciem petere solet. Descendit autem in linea quasi diagonali, quoniam pondus aeris quidem volumine ‘minui, heutic[uam vero augeri potest»

3do. Sepiam tunc velocius descendere si in ascendendo superficiem aquae superata fuerit, atmosphaeramcjue attigerit, quo facto nempe majorem aeris copiam emittit , magis collabi- tur et volumen diminuit. Haec <iliaque phaenomena demon¬ strare videntur,

imo. brancliias quam celerrime alhem ex aqua ma¬ rina in cavum abdominis intrante secernere valere, qui dein prd re nata et lubitu sepiae ad hoc aliudve propositum ad¬ hibemur

dd) Sententia celeberrimi Le Cat meam nujus phaenomeni cxpllcstioncm confirmat: ,, inspiratio ct e:KSpiratlo sepiae, “ inquit, ,, quam celerrima €t uno codemque temporis momento absolvitur,^ v. 1. cit. p. 148. s.

ed) Tiiplex in sepia aeris usus secundum cxperiiaenta et observationes

25

odo. Sepiam vi aeris in receptaculis et cellulis telae cel¬ lulosae contenti et expansi intumescere., et, pondere loi^ nuto, ascendere.

3tio. Sepiam denique, superato aquae speculo , totum aeris in receptaculis contenti volumen , atmosphaerae tactu, ^o facilius 'et uno flatu exhalare vel exprimere posse ; qua facto collabitur et pondere naturali in imum descendit.

Quodsi sepia, longa et diuturna fuga suscepta, et respi¬ ratione saepius iterata, vires exhauserit, ascendendi celeritas, ob sufficientis amis defectUm, imminuta est, quia aer ob saepe iteratam vel continuatam respirationis actionem aerisque con- sumtionem lentius secernitur atque absorbetur, quo fit, ut saepissime ab hostibus , squalis et muraenis, corripiatur et tan- quam praeda gratissima devoretur. Quod tamen non solum in Iioc, sed etiam in casu , huic opposito, evenire solet. Etenim sl sepiae in altioiibus maris regionibus undique hostibus cir-

meas exlstit: irao ad fugam, ut corporis pondus, ob majorem cele^ ritatem assequendara, imminuatur: ado ad cotyledones promuscidiin® brachiorumque infigendas, partira, ut, tempestate orta, scopulis firmiter inhaereant, partim, ut in aggressu hostis hunc feriant. 3tio ad su-* gendam nutritionem, quod partim cotyledonum, partim rostri cornei, cui cibus a brachiis e-t cotyledonibus arreptus ct absorptus affertur | sUio fieri pctesCj

D

camdantur et imum petere student, aeris suscepti et collecti ^olumen impedit, quo minus motus deorsum eadem veloci¬ tate absolvi possit, ac sursum; tum, quia pondus nimis immi¬ nutura est, quam ut celerrime descendere queant, tum etiam, quia aer ob aquae reactionem non uno flatu exhalari expri- mique potest. Nonnuncjuam in experimentis a me institutis sepiarum descensum observavi, et bullas aeris ex aqua progre¬ dientis animadverti. Saepius quoque sepias ita ex aqua prosi¬ lientes vidi, ut plus quam dimidia corporis pars ex aqua pro¬ mineret. Ab hostibus aqiiatiiibus scilicet exagitatae horum in¬ sidiis ejusmodi saltu sese eripere tentarunt. Saepissime vero evenit, ut eodem temporis momento, quo aquatilium insi¬ dias* *^) effugiunt, aliis periculis sese tradant, hostibus v. c. in

Confer, cel. Grknti et Erxlebenii compend. physlces, artic. de pon¬ dere, elasticitate etc. aeris et aquae comparativa,

j^) Hostium sepiae numerus animalium, qui eam timent et quibus^ sepia_ periculosa est, numerum longe superat. Hisce posterioribus Raja Torpedo L. quam Lusitani Tremellhara vocant, annumeranda videtur, ut experimentis institutis elucescit. Hostium autem, quibus ■ Sepia per solam fugam vel per atramentum' sese eripere potest, praeci¬ pui sunt i) Squalus Squa tina L. quae nLusitanice Lixa, ct ger-

• nianice Hayfiscli, vocatur, et omnibus fere per tegumenta sua, Cha- . gnin dicta, quae utilitatem technicam prae se ferunt et mercaritilia sunt, nota est. 2) Sq^ualus acanthias L. nostris, Dorncnhayj et . S q u a 1 u s g 1 a u c u s L. Lusit. Cacao. Utriusque cutis cot3dedonibus sepiae irnpeivia, nec ab his, paitim ob ejusdem duritiem,; partirn ob jfiimiam , cpiibus alleva obsita est, aculeorum copiam, peti potest.

27

aere d‘spersis praeda flant vel piscatorum retibus sese im-

>

plicent. Ardoris tempore ejusmodi observationes copiosis¬ simae in littoribus Lusitanicis, maxime versus ostium Tagi, prope Arcem Sti Juliani, et propius adhuc versus castellum Beth- lehemianum, instituendae sunt, ubi interdum' undae nigrican¬ tis regiones, et bullae aereae inde propuUulantes , animalium pugnas produnt.

3) Lophius piscatorius L. qui nostris, SeeteufeI , et Lusit. Peixe minimo ou Tambouril, dicitur, minoribus tantum * *sd piis ct sepiolae Rondeletii, quas cirrhis suis pendulis et insidiosis interdum arripit, periculum minatur. 4)lVIuraena Helena L. om¬ nibus sepiis, quarum Rondeletius loliginem tantum nuncupat, ma¬ xime perniciosa est. Vid. R.onbelet. de piscibus C. XI. ,, Algam ce- terasque herbas maitnas pisces saxatiles, leporem marinum mulli, au- rafec cochleas, loligintm m u r a e n.a e , cucurbitam, salpae avide consectantur.^* 5) Gobius Jozo L. Lus. C a d o z c s. 6) Zeus fa- be/ L. Lus. peixe gallo. 7).-Tri2;Ia Lyra et Cuculus L, Lus.

Ruiyo. Inter abdominales Lucius essox L. et Belo ne L. ex oce-

* « ano usque in ostium Tagi sepiam maxime persequuntur., et ita agi¬ ta. t, ut ex mari prosiliat, et vel avibus marini^, vei piscatoiibus, praeda evadat.

gg) Procelaria pelagica, quam Lusitani adem marinha vocant, inter sepiae hostes anserini' generis praecipuum locum tenet. In un¬ dis agitata addo oceani lempsstates contemnit, ut illaesa aestuantibus un¬ dis quasi infixa natet et semper mari incumbat. Caro ejus ex devoratis sepiis piscibus unguinosus et pinguis est. Ex numero Grallarum Tu- iica atra L., quam Lusitani Gaivota sive Cerceta vocant, in lit- tore Tagi sepiis appropinquantibus insidiatur. De pugnis conf. Oppian,

. de piscatu lib. II, v. 255. Aelian, hist. anim. iib. L 32.

- 2S , - -

«

* • # - B* De vi r es p ir ati o u I s ad nutrition em*.

■ ■ §• 25.

Respiratio porjo sepiae nutritionem adjuvat, quoti triplici ^odo fieri potest :

Imo, branchiarum actione humorum diversorum nutrien¬ tium mixtio adjuvatur, ita ut eorum circuitus non minus ac in omnibus reliquis animalium classibus exerceaturv

Ildo, aeris vi absorptio humorum nutrientium in ipsis co¬ tyledonibus augetur, indeque nutritioni immediate consulitur^ llltio, vi aeris turgens sepia ad praedam capiendam ascen¬ dit, extremitates incurvantur,’ cotyledones cibutoi arripiunt et maxillis corneis tradunt, et sic mediate nutritioni prospicitur.

De actione respirationis in fluidorum mixtionem, sanguificatio-

♦

nem, et sanguinis dircuitum, nil afferam, cum haec jam satis superque ex notioribus animalibus nota ac pervulgata' sint. Statim igitur ad absorptionem ipsam progrediar, et, quate¬ nus illa ])er respirationem, vel potius, per ipsius aeris evoluti Tim, augeatiir vel adjuvetur, demonstrabo.

§. 26v

Aeris natura, vires et effectus pro magnitudine atque structura sepiae perquam mirabiles sunt , et simul intime cum motu ejusdem musculari conjunctae videntur ; praecipue In motibus atcpe functionibus brachiorum atque promusci-

dum peragendis sese manifestant. In his enim motus volun¬ tarii eodem gradu et modo, quo in aliorum animalium orga- nismo , fluidi nervosi auxilio , fieri solent , adaugeri et accele¬ rari videntur Equidem non solum sepiae viventis obser¬ vatione, sed etiam experimentis, functionum ac motum, nec non pugnarum cum hostibus explicandarum causa, in vase aqua marina repleto institutis , de horum pliaenomenorum ra-

hh) Cel. Le Cat in descriptione sua, ubi organi respirationis ne mentio¬ nem quidem fecit, etsi branchiae in unus cujusvis dissecantis oculos in¬ currant, tamen nonnulla memorat, quae probant, eum pliaenomena vi aecis producta et jam allata observasse. Videtur autem simul causas horum phaenomenorum non ita perspexisse, ut effectus recte explicate posset. „In sepiae cavo abdominis , inquit, „et rdiquis cavis quina viscerum genera nimirum nervi, vasa, viscera digestionis, sperrnato- poea ac atramentifera (^^respirationis plane oblitus est) observanda sunt. Alio loco, in quo vasa bronchialia, adspectu filamentosa, pro nervis sumere videtur, inquit. „ Nudis oculis nervos vidi, cosque et medullam .spina¬ lem prolongatas esse membranas cerebrum investientes perspexi.** Me¬ dulia spinalis autem non inest, nec inesse potest', quoniam nulla spina dorsi nec vertebrae ad medullam suscipiendam adsunt, (Hiodsi cel. Vivi phan¬ tasia in osse sepiae spinam sibi finxerit, quisque iutelligit, in vasis acreis- cs intrantibus nervos eum vidisse, quod sequentibus verbis con¬ firmari videtur. Ait enim : ,, Oculis meis nequidem armatis nervos Se¬

piae disscctiDS indagavi et perspicuis cavitatibus instructos esse vidi. In pluribus nervis canales, quorum cavitatum diameter lineam superabat, inveni: pluribus cavitatibus nervorum specillum lineae crassum immisi

et neminem dubitare existimavi, quin isti canales nervosi ope injectionis humore tincto impleri possint. “ Kx hisce factis et phaenomenis ad demonstrationem naturae fluidi nervosi transit, et docet, in canalibus ejus¬ modi amplis fluidum crassum et materiale, sanguini simiiiiinum feic,- contineri, et quae reliqua sunU V. 1, cit.- ^ .

30

tlone certior factus, brachia et promuscides In quocunque motu plus minusve ab aere extendi existimo : id quod etiam experi- mentis post sepiae mortem hac de causa institutis confirmatur: totum enim mortuae saepiae corpus'parenchymate aeri 'pervio 'receptaculisque aereis continuis et inter se communicantibus impletum vidimus, quae magnam aeris copiam suscipere va¬ lent. Si tubulus paullo incurvatus orificio tubae Fallopianae vel potius ductus excretorii ovorum sepiae injungitur et aer

«PW-c ...

per tubulum immittitur, primo statim peritonaeum ipsum, in quo orificium et vagina abdominalis est, deinde brachia et pro¬ muscides intumescunt, ac denique totum corpus aere ita tur¬ get, ut ejus volumen alterum-tantum augeatur et in siqaerflcie aquae circumnatet , cum aere contra expresso statim ad aquae fundum descendat. Brachia et promuscides, aere immisso, curvantur, eorumque superficies interna cotyledonibus obsita •ad caput et rostrum corneum retrovertitur, quasi sepia vive¬ ret et aliquid arripere, maxiliisque corneia tradere vellet.

§• 27-

Ouo<l autem ad ipsas cotyledonum functiones attinet, athis actio et vis in eos adhuc clarius elucescit, sive sugant, sive ab¬ sorbeant, sive defensionis, sive nutritionis causa agant; quod jam ab aliis observatum est **). Negari quidem non potest,

ScKEiDERS, Sammluug vermisehtcr Abhandlurgcn zur Auikliirung der Zoologie. Beriin 1784.. Scite 19. if, . *

V .

- - 3^ — - -

cotyledones etiam post mortem adhuc digito adplicato vel im¬ posito, cucurbituli ad instar, adhaerere ut jam Cel.Swam- MERDAM etMoNROO docuerunt et mea experimenta confirma¬ runt. Propria autem et praecipua hujus phaenomeni causa in vacuo aereo , quod digito applicato et impresso ellicitur, nec non in ipsa capituli cotyledonum structura ejusque margine glabro atque lubrico quaerenda est, quare nil contra atuus in hoc negotio perficiendo actionem vitalem demonstrat. Vis enim vitalis si accesserit, absorptio aeris indeque vacuum ae¬ reum inter rem absorptam et capitulum cotyledonis ejusque colli brachiique ita augetur, ut non nisi aere remisso iterum detrahi possit; quod hoc experimento adhuc confirmatur, quo Sepia cotyledonibus Clupeae Spratto L. implicata, ex aqua protracta statim atmosphaerae tactu eam dimittit.

. . ' . §. Q8.

>

Facile quisque ex supra dictis intelliget, absorptionis et sugendi negotium non soli respirationi tribuendum esse, cum certe cotyledones, eorumque structura, nec non vis muscularis

A • a V

kh) Haec autem adhaesio virium vitalium defectu valde diminuta, nec tam fortis est, quam in vivo sepiae statu. Sepia enim vivente, cotyledon, cutis particulae innxa’, hanc disinmpit; quod ipse in Raja Torpedine cura sepia certante vidi; quodsi hostes unci obtusi ope ex aqua trahan¬ tur, aeris tactu cotyledo statim sua sponte .remitlit, . Idem in sepiis octo- podiis fieri, e-xpciimenta docuerunt. Conf. Plinii hist. nat. IX. sect. 48. et Bellonti exercit. anatom. IJI. de ccnchyl. bivalv. in Ayutar. p. XX. Aristotel. lust. animal. IV. 8. Plinii hist. n. 1. X, sect., 90, Arlian. hist. animal. I. 37. '

^ - I OA - ■ - —

in hoc effectu producendo partes suas agant. Vehementiani autem adhaesionis ex absorptione aeris ac vacui aerei oriri, fa¬ tebitur quicunque sepiam viventem observaverit, necpie ne¬ gabit , idoneam aptis simamqiie structuram capitulorum , mar¬ ginum et colli cotyledonum ad vitalem vim accedere, atque adeo, ob hanc intimam exactamque in organismo vivo con¬ junctionem, utriusque generis actiones simul perfici, et qui¬ dem ita, ut vitalis vis, fluidi nervei ad instar, aliarnm partium agendi vires excitare videatur. Hac vero organismi vivi exci¬ tatione et interventu aedonum vehementiam augeri omnino per¬ spicuum est. Satis superque mihi persuasum est, piscatores, qui semel in piscando vim cotyledonum sepiae viventis experti sint, Ovidii ^0, Treeii Nigri apudPLi:NiUM aliorum¬ que * *) narrationibus fidem denegaturos easque fictas .esse censu¬ re s. Maxima absorptionis vis in vivo sepiae statu apparet, et in excretione voluntaria aeris constat, quae cum motu musculari capituli coiiique cotyledonum intime conjuncta est. Simulae enim sepia brachiis praedam arripere et circumplecti studet, brachia statim intumescunt, inflantur, et, viribus eorum auctis, retro vertuntur, ut praedam maxillis corneis ad dilacerandum.

- //) Plinius 1. c. XXXII. scct. g.

771772) Plinii hist. natur. IX. sect. 4S. Aelian. hist. animal. I. 32. IX. 25. X. 38. VI. 22. et Antipater ia analectis poct. giaec, Ek.unkii Tom. II. .p. I20-. mo. 44. et pag. 175. no. 23.

*) Fof.staol dcrcriptlo. animal, p. 106^

53

afferant. Proninscides ' eodem luodo tnrgent et sese contra-f hunt, si cotyledones saxis inhaerent, illae que securitatis causa anchorae vice funguntur.

' §• 29.

'Ex iis, quae de variis functionibus motlbusque, finibus et effectis , quae ex respirationis efficacia in oecomiam animalem sepiae redundant, narravi, satis superque magna organi respi¬ rationis vis ac potestas apparet. Quare nunc ad ipsam hujus organi anatomen progrediar, et, quae ex physiologia de se¬ cretione aeris ejusque ex aqua marina absorptione, com¬ moratione in receptaculis, et per totum corpus decur¬ su, afferenda sunt, partim postponam, partim anato- miae ipsi quasi subjungam, ‘Cum tam intime cum structura, forma, et situ partium conjuncta sint, ut ilia sine his expli¬ cari nequeant. Cum etiam 'haud pauca non 'liisi ex ipsa par- tluai repraesentatione distincte perspici possint, de iis, quae ad. branchiarum fabricam pertinent, huic libello adjectae tabulae earumque explicationes inspiciendae erunt. ' ■ ^ '

' t

c

■ -1 ii ■ .1

IT'

/

34

---•■"g— yj— «"I lufiM

!. JSECTJO SECUNDA

DESCRIPTIONEM sEPIAE OTFICrNALlS L. ANATOMICAM ET PHYSIOLOGICAM _G£NERALEM^ CONTINENS.

C A P. I.

Dissectio zootomica Sepiae officinalis L. quoad viscera praenoscenda tan¬ tum proposita , et quae ad demonstrandam tlieoriara respirationis re¬ quiruntur, observationibus physiologicis illustrata.

. ‘ ■ §. 1.

Sepiae officinalis L. quam CuviER *) cum reliquis hujus generis speciebus ad Ks(pcc?^o7rooSoe> sua refert, corpus optime dividitur in duas partes, in caput nempe cum extremitati¬ bus et in truncum vel corpus ipsum. Caput in superiori

Tab. L fig. I,

Cours de 1’ hlstoire naturelle des animaux (anlmaiix*a sang blanc), »♦) Tab. I. fig, I. p. ***) Tab. I. fig. I. q. q.

*

’ i T

35

parte octo brachiis obsitum est , e quorum majorum ambo¬ rum intermedio promuscides filiformes, apice clavato, duo *

prominent'"*). Praeter promuscides autem, quibusdam quo-

♦ •

que tentacula vocatae, etiam brachia in superficie interna co¬ tyledonibus tam absorptioni quam- nutritioni et securitati in- inservientibus adjuncta siinti Simulae enim sepia praeda ali-

t •

qua potitur, octo brachiis hanc amplectitur , quorum interna pars, iisdem hisce cotyledonibus, cucurbitularum instar, ubi¬ que illam adsugentibus, obsita, arctissime adplicatur, et bra¬ chiis incurvatis maxillis corneis approximatur. Quamobrem haecce breviores extremitates, ob earum scilicet functiones, brachia quidem , neutiquam vero pedes, ut a Li n n y\ e o, Mo NROO, SciiNEiDERO, CuviERO, aiiisque, factum est, de¬ nominandae surit.

§• 2.

Os ii^tcr brachia radiatim vel in circulo disposita

caput terminantia, centrale, ex maxillis duabus se invicem am- plecteritibus corneis constat. Maxillae, rostri falconis vel psyttaci instar incurvatae, apiceque acuto instructae, munere dentium funguntur, et labio duplici ciliato orbiculari circum¬ datae sunt, quod manducando duriores cibos sphincteris fun- edones perficit.

•) -Tab. L fig. I. "r. r. .Tab, I. fig. I. s.

Corpus vel ^ truncus ex v a g I n a abdominali

«

constat, quae versus- tergum, vel dorsalem regionem, osse spongioso *) tamquam fulcro sustinetur, in parte anteriori vero et superiori per rimam sic. dictam transversalem abdo¬ minis aperta hiat, et pro lubitu in statu vitae., articulationis separabiIis’Ope, claudi potest, ita, ut negattula quidem aquae marinae in cavum abdominis penetrare possit. Praeterea etiam per rimam caput ad oculos usque in vaginam retrahi potest. Inferior enim pars capitis, vel^. si mavis, collum seu thorax fibris suis muscularibus in anteriorem vel interiorem- superfi¬ ciem ossis inseritur, ‘ hoc autem, cum fibris vaginae conjungi¬ tur. Articulatio illa , quam separabilem nuncupavi , in acetabulo vel potius cavitate glenoidea et huic respondente con¬ dylo perspicue satis cernitur. Antequam vero ejus mechanis¬ mum explicem-, liceat partes , in quibus utriuscjue lateris con¬ dyli etglenoideae cavitates constructae sunt, pauHo accuratius considerare. .

Tab. I. fig. I. a. a.

h) De sepiae ofTlc. osse dorsali dissertationem meam vide, Ecytr2ge fur die Zergllcderungskunst. Herausgegeben von Dr. Isenflamm und Rosen- MVELLER, ersten Bandes crsten Heft von Seite 7^—— J36 V. Zerglic- derung des Tintenwurms.

Tab. I. fig. I. c.

37- -

§• 4*

Supra- marginem vaginae abdominalis transversalem , vei ipsa rima, canaLis*'‘0 superius angusta, inferius sensim lar^ giori cavitate instructus infundibili inversi instar , prominet. Orificium ejus amplum sub| ipsa ‘vagina latet, et in abdominis cavo hiat; ibi enim omnia excernenda suscipit' et vi musculari ejicit; ne verer acjua marina per hunc canalem' in cavum obdo- minis intret, prope orificium externunr valvula adest, ^ per quam canalis motu voluntario claudi potest, blic [autem cana¬ lis ex eadem materia, ac ipsa vagina abdominalis^ constructus est, nimirum ex carnosa vel j^otius cartilagineo -aponeurotica membrana, -cui vis inest musculosa. Non solum canalis iste, quem ob ejus functionem communem, excretorium seu cloacam denominarem, sed etiam abdomen et caput in su¬ perficie externa ubique laevia, glabra et tactu lubrica reperi- untur; quorum phaenomenorum causa in integumentorum membrana mucosa extima; nempe (ut in r aj is) glandulis mu^ ciferis' plenissima et punctis purpureo - atris adspersa quaerenda videtur. Canalis vero optime dividitur in partem externam vel prominentem et iti partem internam vel latentem Pars prominens integumentis communibus vestita , et angusta, latens vera muda , albicans, et*ampla est In ipsa hac parte,

*) Tab. I. I. c. Tab. I. % I, c,, Tab. I. %. I. Ui

#) Tab.- 1. fig. L b, . , ,

/

quae in Vagina abdominali latet, et propterea abdominalis dici posset, locus, est, in quo articulatio, cujus in §. 3. mentio fa¬ cta est, sedem habet t

' ■ * - - , • • - t . - '1 * ; i fT l ■ 4. . : : 1 I ) • _ , ' ' ' 'i '> ■

' ' ■ . ^ „■ §•. 5- . ' V

■ ' • t .

\

Subsunt nempe internae vel inferiori hujus canalis amplifi- hcat i -parti cod u.m n a e_ ^.d u a e c a r t i 1 a g i n e a e quae cum

suscipiunt, eique. simul fulcro ac inserdoni inserviunt. _ Hae columnae rimmediate jin regione djorsali’' cum, fibris vaginae ab¬ dominalis conjunguntur, et ossi dorsali spongioso inseruntur; . quarum fibrarum motu fit, ut, si fibrae vaginae sese contra¬ hant, statim columnae cum inferiori canalis parte, cui ca vi¬ ta te*s glenoideae infixae sunt antrqrsuni inpveantur et cif\Uini abdominfy claudant. ‘ Praeter cavitatesrenim, quae utri- usque lateris marginem canalis inferiorem occupant, condyli duo, cavitatibus resporidentes , in -.superficie interna vaginae, •prope regionem, ‘ qua vaginamdntabuiac primae.figura prima , -(aa) dissectam in vellimus, proniinent, .qui, vagina contracta, cavitatibus glenoideis , •columnarum motu antrorsum protru¬ sis ,• adproxiinantur et incarcerantur. Haec singularis articu¬ latio, quae pro lubitu separari potest, tainquam conclavatio vel gomphosis periodica seu enartlupsis absque ligamentis re¬ putanda videtur.

*) Tab. I. fig. I. d. d.

Tab, 1. fig. 1. e, e. ***) Tab. I. fig. I.'d. ib

«

39

In ipsa vita vel' etiam in primo mortis momento illae^ sis tamen partibus- articulationem constituentibus , vagina sae¬ pius clausa, quam aperta reperitur; in eo tamen generationis, stadio, quo ova disperguntur , articulatio soluta cernitur, ita ut sepia animalium dici possit unicum, cujus in corpus inspicere liceat. Quodsi, articulatione clausa, * in abdominis cavuin inspi-. cere, et sexus rationemdnquirere velles , opus est, ut manum, prius rimae transversali vaginae prope canalem excretorium im¬ mittas, eandemque protrudas, quo facto condyli cum strepitu cavitates glenoideas relinquunt, et ex claustris quasi prosiliunt. Articulatione deinde soluta , per rimam vaginae abdominis ca¬ vum hiat, adeo ut per eandem canalis communis excretorii aperturam inferiorem amplissimam inspicere, ac viscera abdo¬ minalia, tam nuda , quam peritonaeo tecta, perlustrare li¬ ceat. Quae tamen si singula paulo accuratius disquirere iii animo fuerit, abdomen in longitudinem inter condylos disse-» candum, et canalis communis excretorius "superiora versus re¬ ponendus , ut in figura prima tabulae primae (a) fa¬ ctum est.

§• 7-

Viscerum abdominalium duo tantum nuda con¬ spiciuntur, mutis I nimirum, organon rubicundum, he¬ patis analogum a scriptoribus temere existimatum, etutrius-

9

40

' 4fine lateris brancTiiae vel organa respirationis. Mu¬ tis^") medium inter columnas adscen dentes °) r occupat, et cartilaginibus dorsalibus seu thoracicis arctissime annexus in

O -

duos lobos dividitur. Organa respirationis vero , ligamen-

-< -i'

torum et vasorum ope , peritonaeo et vaginae Jateraliter inse¬ runtur, et libere ‘in aqua abdominali fluctuant; sunt eniin fa¬ sces quasi tenerrimae structurae fibroso -vasculosae paulo iiicur- vatae, inf -extrema et inferiori parte 'vicinis^ tantum partibus annexae. ' . ^ . • .*

•§. 8.

J- •;

r - • • *

Heliqua vero viscera in ' sacco peritonaei contenta o, gr^

ventriculum, intestinum ^ -atramentarium'^), cor, ejusque'

vasa, generationis organa^), et caetera, quae partiin in flgura

• ^

prima tabulae primae consignata et explicata , partini m ephe- rnerldibus anatomicis Is^enflammi efPvOSENMUELLEPa de- scripta sunt, singulrafliic pertractandi consilium non est, ne- que etiam ad hujus commentationis finem necessario pertinent.. Oiiam ob causam ista hoc loco praetereuntes ad branchiarum aiiatomen generalem progrediamur.

Tab. I, fig. I. f.

' ‘i

o) Tab. I. fig. T.‘-e. e. 2") Tab. I. fig. I. 1. i. 4) Tab. I. iig. I. o.

i) Tab. 1. fig. I. h. h.

3), Tdb. r. fig. 1. i. L 5) Tab. I. %. I. m. ^

J**

4

^ - - 41 - -

#

C A II.

Aaatomia branchlarTiin re! organorum respirationis sepiae offlcrnallsL. generalis.

§• 9-

o rgana respirationis quoad situm observata m regione superiori abdominis ad utrumque latus columnarum '^) locum occupant, in inferiore parte nempe versus basin '^) ope arte¬ riae asperae et ligamenti longitudinalis crassi^) peritonaeo ^°) adnectuntur, versus extremum autem ligamento lato “) vel sus¬ pensorio superficiei internae vaginae abdominalis inseruntur, ita ut apex sive extremitas superior branchiae illigata lib eraque pendeat. Quare si sepia in undis agitatur et regio dorsalis sur¬ sum spectat, organa respirationis vel branchiae ligamentis tis^^) vaginae abdominali annexae in cavo abdominis pendent et libere in aqua marina, per rimam transversalem abdominis vel per canalem communem excretorium immissa, fiiictuantes agitan¬ tur. Ligamentum itaque latum singulum in tabulae primae figura prima i et Tabulae secundaq^ figura prima et secunda f. f.‘ delineatum, ob functionem ejusdem, rite suspensorium dicendum esse censeo. Organa respirationis, ob hunc situm et singularem

^ i

eorum f guram £t fabricam, facillime ac primo statim intuitu

6) Tab. I, fig. L e. c. 8) Tab. I. %. III. 3. 11) Tab, I. fig. III. g.

7) Tai). T, fig. Ill, d. d. d. €.

9) Tab, I. fig. III. c. 10) Tab. I, Iig. I, i*) Tab. I. iig, L i, fig. II. h

F

4

cognoscenda et a reliquis visceribus abdomiriaiilpus distin¬ guenda sunt. Quare naturae scrutatores sepiam prima vice dis¬ secantes, atque mox haec organa offendentes, mirabundi ad- ’ stant,- quaestionemque de eorum fine et functione sibi propo^ nunt. Nuda enim sese statim oculis oflerunt, et interdum humore atro repleta filamentis candidis prosiliunt. Mi¬ ror itaque , neminem huc usque hanc rem perscrutatum esse. Cei. SwAM MERDAM quidem branchias sepiae ofFicinalis L. delineavit et descripsit, sed vix sumina capita attigit. Haud superfluum itaque duxi, paullo curatius in hac -re ver¬ sari. Qnem in finem disquisitiones litteris breviter mandatas amicorum examini subjeci, quorum unus,‘cel. nempe Fisc he¬ rus, bibliothecae Moguntinae Custos, typis illas tradendas censuit , et editis .de respiratione’ animalium commentationi¬ bus jamjam adnumera^it

rimae interlaminares branchiarum, vel’ spatia septorum aquae pervia et aperta hiant intus, per membranulam reticularem et ob surculos bronchiales intricatos quasi villosa apparent, eoque magis particulas atramenti ia aqua' abdominali per ejaculationem dispersas suscipiunt retinentqiie, ab his vero atra tincta et nigricantia apparent. Confer, cap, III. de stru¬ ctura septorum, ,^Conf. Swammerdam 1. c. Tab. LI. 'fig. I. u, qui bran- - - chias sepiae offic^ I.. schwammige Kiefen, vocat, et Neeckam i. c. Pl.

II. GG. qui eandem nigredinem observarunt.

* . «

prima vice in Ephemeridibus Iit. Milltni („Maga2in encyclopedique

ctc. par Millin Tom, III. 4me annee No. II. Brumaire an. 7 Republ,

pag, 324.“) ac deinde in singulari libello prodromum bibliographicum

de respiratione animalium continente (,,Memoire pour servii' d* introdu-

**<»o

43

§. 10. ' : >

Quoad figuram organa respirationis formant fasces oblongas, turgidas, e filamentis seu fibrillis , minutioribus, aviu^ plumis simiiliniis , compositas , floccidas, duorum vel trium pollicum longas et pro magnitudine corporis sepiae ad¬ huc longiores, paululum incurvatas', ut hoc jam ab Aristo¬ tele-^) et Ron DELETIO*) observatum est. JFabrica eorum primo intuitu quidem fibrillosa apparet et tactu turgida, hoc- eida, et spongiosa est, sed hae fibrillae, accuratiori disquisi¬ tione instituta, vascula Sunt aerea, quae ordine parallelo et directione transversaria ex trunco arteriae asperae sursum per longitudinem branchiae adseendente, emissa, su¬ perficiem ejusdem ab utroque latere ambiunt, et, superficiem inferiorem petentes, ligamento longitudinali crasso,

ction a un onvrage siir Ia rcsnlradon des animaux, contenant Ia Biblip- graphie; par G. Fischek. a Paris.

/) Histor. aaimal. lib. IV. i, — «Vr» — —

S) I. c. pag. m. 502. „In utroque latere sepia particulas quasdam habet, quas ex minutioribus aviuiii plumis compositas esse dixeris capilla¬ menta appellat Aristoteles, usu eorum non adjecto'; h

r^iX^h sv TM id est ^capillamenta etiam' quaedam' in cor¬

pore omnium liabentur.“ Idem meo quidem judicio eorum eSt usus," qui branchiarum in reliquis piscibus. Hujusmodi sunt br-anchiae in cancris et aliis crustaceis etc.

Tab, I. fig, II. h. h. Tiab. 1. fig. IIL d« d. B» Tab, II. fig. I, et II. b. b.

I

, 4:J. - -

.a4 latera crenato ^'^), inseruntur. Parallela autem haec vascula ramive , ah, utroque latere ex arteria aspera egressi ^0 1 peri- pheriani branchiarum transversali progressu ambiundo, iterum dividuntur in ramulos seu minora adhuc vascula brondiialia, eodem ordine parallelo, sed perpendiciilariter , descendentia^ nudis oculis vix conspicua j quamob causam etiam surcu¬ lorum nomine insigniri possunt. I^i surculi bronchiales de¬ scendendo subtilissimam intrant membranam, quam ob ejus fabricam sub microscopio perspicuam, reticularem deno¬ minarem. Hacce membranula ubique concomitati descendunt surculi bronchiales usque ad fundum branchiae, quem ob ejus structuram corpus c el 1 ii 1 o s u m vocarem , inter de¬ scendendum autem septa bronchialia formant, et in fun¬ do denique cum vasis bronchialibus reducentibus ibique re¬ pentibus anastomosin ineunt. Membranulae reticulares vero surculis bronchialibus intertextae fundo inseruntur.

J4) Tab. I. fig. III,’ e. e,

J5) Tab. II. %. I. c. b. b.

sub micrascopio simplici cbswvaU e£ deluieata sunt in figura tertia ta¬ bulae primae. Clarius autem haec vasorum bronchialium subdivisio ct distributio per sextam et ' septimam tabulae secundae figuram demen- ^ ^ratur.

36) Tab. II. fig. J. a. Tab. II. fig. VII, d.

piiirjwm— pi— — ^

45

C A P. I I I.

Be ffrgana Fcsph'Riiotii.i sepiae ofiicinalis L.. in specie, suBtilioins anatO’*^ mes siiigailaruni partiam, ex quibus componitur, tentamen, pluri— busqire experimentis, ad demonstrandam earum fabricam, nexnm et, funcLionem idoneis, illustratum^

§• n.

Branchiae, yeir qno alio nomine organa respirationis sepiae appellare mavis 5 dua sunt oblonga, spongioso- vasculosa cor¬ pora, mirificae structurae, et tenerrimae compagis. Ex di¬ versis componuntur partibus, nimirum ex septis, vasculis bronchialibus et nutrientibus, receptaculis aereis , parenchy¬ mate, membranulis et ligamentis;- earuinc|ue structuram orga¬ nismum et nexum nunc pai!illo accuratius investigemtis.

. « -i

Utriusque lateris branchia duplici fulcro sustinetur, sn- perne 'quidem ab arteria aspera inferne vero a ligamenta longitudinali , Arteria aspera, postquam ex peritonaei sacco aeueo egressa est, in superiori branchiae superficie ser¬ pentino' arcu, extrorsuni* flexo , usque ad apicem ascendii , ^et. in ramos bronchiales, peripheriam branchiae circumeuntes, et: septa. transversa parallela formantes, dividitur. In inferi oil

17) Tab. IT. fig. I. r. MS) Tab. II. % I. b.

46

autem superlicle ligamentum longitydinale crassum incisuris, parallelo ordine dispositis, eademque ratione et varietate, quam supra in arteria aspera ramificata deprehendi^ mus, crenatum, - a basi usque ad apicem branchiae ascendit, ita, ut rami bronchiales et septa crenis ejusdem inserantur. Quaevis igitur crena, cui ramus ex aspera arteria semicircula¬ ris utriusqiie iateris egressus inseritur, format septum bron¬ chiale*, incisurae autem ligamenti formant interstitia septorum vel rimas inteiiaminares, in cjuibus receptacula aerea septo¬ rum vel branchiae proprialloca occupant.

§. 12.

Hocce ligamentum, c]uo ad longitudinem, arteriam aspe¬ ram aequat, et usque ad apicem branchiae progreditur, ubi extremitas ligamenti extremitatem arteriae eadem ratione sus¬ cipit, ^ qua singuli arteriae rami a singulis ligamenti crenis suscipiuntur. Basis ejusdem ligamenti partim in fibris perito¬ naei terminatur , partim cum ligamento lato vel suspensorio conjungitur. Ligamentum Jongitudinale cym lato compara¬ tum etiam crassum denominari potest j ejus enim diame¬ tro . dissecto', inulto crassius apparet, quam latum, quod meram ac tenuem’ tantum membranam format. Praeterea ligamentum crassum alio adhuc cognomine insigniri potest,

19) Tab, II. fig. VII. in.

20) Tab. II. fig. VII. i.

- 47: - .

b r o n c li i a 1 i neiiipe. T otidem enim^renis incisum, quot arte¬ ria aspera iii ramos, divisa est , iliisque crenis omnia vasa bron¬ chialia cum suis septis inseruntur. Omnium itaque septorum branchialium commune ligamentum etiam branchiae ipsius fulcrum est. Latum, ecohtrario a basi branchiae incipit, me- diam#^ix partem ejusdem attingit, et processum quasi membra¬ nosum. jDrioris constituit. Ligamentum longitudinale crassum introrsum versus fundum bronchialem spectat, 'ejusdemque receptaculis aereis nec non membranulis reticularibus septorum basin praebet: atque haec est ratio , cur in branchiae naturali situ oculis sese subtrahat*^); versus exteriora autem, nexu nempe braiichiae vaginali, sub conspectum veniat et in liga- mentiun latum transeat.

§•13- ■ .

Ligamentum latum etiam membranosum et s u s p e n s o r i u m dici potest. Membrana enim , per quam branchiae superne et inferne in cavo abdominalis suspenduntur, et. partiin. vaginae, partim etiam peritonaei sacco adnectuntur, ita, ut libere in aqua fluctuent, densa est. Vasa quaedam, bran¬ chiarum nutrientia , ex peritonaeo egressa , per ejusdem lami¬ nam inferiorem tendunt Ligamentum longitudinale

primo intuitu speciem vasis prae se fert, figuram nimirum ac

2i) Ut in fig. I. Tab, II. 22) ut in fig. II. Tab. II. 23) Ta^. II, fig. II, f. 34) Tab. I, fig, III. h.

48

formam tronci ascendenti^ crenati vel ramosi simulat. Crenae ligamenti enim ramos quasi formant. Trunco autem resecto (ut in Tabulae II. VII. 1.) diameter trunci sub adspectum venit; ex quo patet, solidum esse truncum aponeuroticum, ac nullum esse canalem, nec cavum ei , inesse. Atque sic certio¬ res facti sumus, hunc truncum ligamenti musculosi fun^io- nem praestare; et Swammerdamii incerti^ utrum trun¬ cus iste vasculosus, an potius ligamentosus definiendus sit, du-. Litationes jam sunt solutae.

Ligamentum latum posterius in vaginam abdominalem in¬ seritur, ejusque auxilio branchiae usque ad mediam partem vaginae prope columnas annectmitur. Ex sectione branchiae transversali, in tabulae secundae figura septima, microscopia aucta et delineata , nexus ligamentorum inter se et cum recep¬ taculis, nec non vasorum, eorumque ramihcationum ratio cla¬ rius elucescit.

(

§- H-

Ex eadem figura, nec non ex ejusdem tabulae sexta, si¬ mul septi bronchialis transversi singuli vera imago cognosci potest. Guni enim vasa bronchialia superficialia , i. e., rami utriusqiie lateris brachiati asperae oppositi arteriae que superficiem superiorem branchiae ascendentis, his in figuris (a)transversaliter percissae seu resectae, peripheriam branchiae circumrepentia septa bronchialia, sese invicem obtegentia, forment 5 interstitia septorum et septa ipsa interiora, quae per

49-

teembranulam reticularem ramo unicuique, nec non fundo, ad¬ haerentem formantur, sub adspectum non veniunt, ka, ut in toto ambitu, separatis tantum septis jsingulis ope specilli, sub microscopio auctae delineari possint. Consilium itaque cepij separatis septis duobus, totam branchiam horizontaliter disse¬ candi, quod, pluribus frustraneis experimentis institutis, tan¬ dem successit. Haud enim quavis sectione transversali organi facta septum illaesum ita apparet ut microscopio auctum 'de¬ lineari possit ; et sectio ipsa, ob tenerrimam partium structu¬ ram et ob dubiam septi inferioris separationem, raro succedit, certe difficillima est; integram tamen septorum compagem of¬ fert, fundi seu corporis cellulosi structuram ejusdemque liga¬ mentorum cohaesionem , vasorum ramulorum et surculorum bronchialium adducentium et reducentium nexum, progres¬ sum et amplificationem vel transitum in receptacula aerea ex¬ plicat;; denudatis denique nutrientibus vasculis , ipsius organi nutritionem simul demonstrat-

De methodo septa bronchialia’ inspici eudl*

Tabulae primae figura tertia surculos ex ramis horizon- talibus ad fundum desd^ndentes et membranula reticulari inter¬ textos , armato oculo abservatos , naturali quidem situ propo¬ nit, sed idem situs naturalis impedit, quominus ille ad fundum asque penetrare et toto ambitu septum peiliistrare possis. Si-

G

50

0iiiiiiria ratione tabulae set:undae figura ima et secunda partin?, reclinatis ramis bronchialibus septisque, partim, cretlis, liga-' menti longitudinalis abscissis, fundum denudatum quidem"ex- plicant, vasorum' vero bronchialium cum receptaculis aereis, horumqtie cum fundo et vasis nutrientibus nexum, inexplia catum relinquunt. Ad interiora igitur septorum perscrutanda non sufficit, organa respirationis in superficie tantum perlu¬ strare, vel septa ope specilli separare, ' aut aere per tubulum immisso distendere, aut crenas ligamlmti resecare, sed opus est prospera sectione transversali totius organi, inter dno septa separata, instituta'; ut hoc jam hg. VI. et VII. osten¬ sum est. -

§. i6. , . '

Septum autem bronchiale est -complexus vasorum membranulae reticulari expansae intertextorum. Membra¬ nula enim reticularis in parte superiori et inferiori ramis bron¬ chialibus adnata, et iisdem, in peripheriam branchiae circum¬ flexis, in arcum expansa et protracta, intus autem ramulis et surculis bronchialibus ad imum fundum descendentibus, nec non vasis nutrientibus intertexta est. Series autem septorum trans¬ versalium continuata superficiem et peripheriam branchiarum ubique occupat. Septorum situs pro variis motubus animalis differt; mox perpendiculari, mox diagonali directione septa vertuntur, prout sinus, vel interstitia septorum, aqua marina inundantur ac agendo moventur, vel ipso pondere diriguntur.

•N

T

§•17.

Arteria aspera, est truncus communis vasorum aereo¬ rum, vel ramorum brorichlaimm, cpii in branchiae semi-circulo peripheriam a quovis latere formantes', simul omnium septo¬ rum, tentoria sunt. • Arteria serpentino ductu statim post exi¬ tum ex peritonaeo ascendit , ad. 'utrumque latus ramos opposi¬ tos brachiatos bronchiales dispergit , quibus membranulae re¬ ticulares septorum expanduntur et sustinentur. Sepia, in ter¬ gum reposita arteria aspera, simul cum suis ramis oppositis, periplieriam branchiae circumducentibus transversalibus (qua¬ lem in u crura I. tabulae II. vides) in naturali situ sub consoe- ctum venit; sivero superficiem inferiorem, ubi bronchiales ramii iterum conveniunt et recurrentes crenis ligamenti longi¬ tudinalis inseruntur, indagare velis , branchiae apice attollen¬ dae sunt , et tunc primum haec fabrica visui patet , quam in fig. II. Tab. II., et melius adhuc, auctiusve iu tabulae primae

fi mira tertia deiineatam invenies, o

§•

Non modo ad situm naturalem vasorum, eorumque anasto- mosin, motum et fluctuationem observandam, verum etbm ad totum respirationis organon microscopio paiillo accuratius in¬ dagandum, conducit, organa aqua limpida immersa perscru¬ tari, tum cjuoniam eorum fabrica et functio huic tantum me¬ dio accommodata est, tum, quia rami bronchiales et vascula

• - — 5-2 - .

aerea septorum fibriiloso -filamentosa capillaria membranulae

reticulari intertexta sunt , epaae exsiccata cohaerent et quasi ag-

• ' ' 0

giutinarit*ur , simulae vero iterum aquae exponuntur, sese in nativa figura et functione naturali ostendunt , liuidoque imbu¬ ta, extensa, fIoccida> ac turgida, fluctuant. Septa enim aqua submersa ita separantur, ut interstitia septorum interdum imum in fundum usque conspici possint. Membranula reticularis, quae hac tantum methodo, vel, si ejus superficiem internam ex fronte investigandam inspicere velis, sectione feliciori tan¬ tum septorum transversali, ope cultelli lanceolati, utin fig.VI. et VII. tabulae II. occurrit, oculo armato repraesentari potest, ar¬ genteo - grisea surculis candidissimis intertexta , et quasi vil¬ losa, apparet. Continuo motu antrorsum retrorsumque agi¬ tatur, et ob levitatem tenerrimamque ejus structurum reticu¬ larem levissimis aquae motubus xedit, undisque vix conspi¬ cuis respondet.

§-■ 59*

Membranula reticularis, si fabricam ejusdem tenerrimam respicias, est velum arcuatum vel tunica, arachnoi¬ deae cerebri simillima, vasculosa, porosa, inter ramos bron¬ chiales et crenas ligamenti longitudinalis^ laxe expansa, ita, ut septum transversum formet, quod cum vicino septo semper spatium interlaminare vel sinum efficit. Hae membranulae, quarum' numerum in quibusdam viginti quatuor, in aliis qua¬ draginta inveni, totidem dissepirnenta ag sinus bronchiales vel

53

intepstitia sepforum formant. Respectu functionis ment- braniila reticularis est organon primarium, perquam mobile, €t praecipuum respirationis , in quo aqua marina aere imprae¬ gnata agitatur, et mechanica ratione seu trituratione cjuasi, vel compressionis vi,- decomponitur ; globuli enim aerei ex aquae mas^a separati globulis aquosis minutiores cellulis mem¬ branulae, aquoso fluido neuti quam perviis , sese tradunt, et poros reticulares hujus membranulae in septis hiantes intrare proxime coguntur *). Septa autem, in quibus a vasis aeriferis denique absorbentur, singula ab hisce membranulis formantur, et principalia sunt organa respirationem adjuvantia , membra¬ nulae vero primae et ad aerem suscipiendum absorbendumque aptissimae viae. GlobuU aerei porro transeunt in surculos bron¬ chiales, ^ et ex his in ramulos, ramos, et denique in truncum as¬ cendentem arteriae asperae, qui in ipsis receptaculis terminatur, et per quem aer receptaculis committitur.- Color argenteo -gry- seus hujus membranulae, qui interdum in cinereo> - gryseum, vel gryseo -nigrescentem transit, cellulis minutioribus et struc¬ turae villoso -porosae ejusdem adscribendus videtur: membranu¬ lae enim ob eandem- hanc structuram aptae et pronae sunt, ad par¬ ticulas atramenti, in cavo abdominis aqua marina diluti adhae¬ rentes, suscipiendas, quibus postea plus minusve tinguntur. Ad aeris transitum per vasa bronchialia duplicem, ejusdemque per totum corpus distribuendi modum evidenter demonstrandum^

i') vid. Rondcl. d, p. lib» IIT, r. IX.

H

duplicem vasorum bronchialium ramihcatipnem in figuris VI. etVri. tabulae II. delineatain explicare juvat. • / \

* *

§. QO.

Processu

aeris.

Si vasa aerifera vel bronchialia respectu functionis eorum consideremus, a minutioribus vasis incipiendum , et ad ma¬ jora 'progrediendum est. Minima sunt . surculi bronchiales reticulari nienibranulae intertexti, in poris cellulisque ejus¬ dem hiantes. Aeris , vesiculas in cellulas depositas absorbent, easque plus ultra ad majora vasa ducunt; magnitudine tubulos capillares aequant, nec nisi oculo armato kuit conspicui. Dia¬ meter eorum sensim sensiiiic]iie amplificatur, ut primum ramulos, deinde ramos bronchiales forment. Ramuli bron¬ chiales membra nui a 111 septi perpendiculari directione perrep-^ tantes , vel ascendunt ad ramum bronchialem superficia¬ lem vel descendunt ,ad ramum bronchialem inter¬

num , qui in fundo progreditur et in receptaculis ligamenti aereis 5 ubi aerem deponit, terminatur.

Ramuli bronchiales denique externi brachiati oppositi ae¬ rem' suum in truncum arteriae asperae transmittunt , ‘cui inse-

zs) Fig. YII. Tab. II. g. g. 2j) Tai). II. fig. VI. e. e.

26} Fig. VII. Tab. II. h. h, 28) Tab. II. fig.’ Vir, ni.'

55

"T^rr

miitiif ; arteria aspera' autem in primo pe-ritonaei saccb^aereo

♦

aperitur, qui per meatus telae cellulosae peiitonaei cum omnir bus' reliquis majoribusvejt: minoribus receptaculis abdominali* bus coiiimurucat. Ramifieatio systeniatis aeriferi interna posr terioribus et superioribus corporis partibus, brachiis nempe et promuscidibus, nec non ossi dorsali’ spongioso , c|uod eum in finera, ut maximum fere aeris volumen recipere possit, in¬ humeris cellulis et tubulis instructum est , aerem adducere videtur. " , . . ' . ‘ ’

Processum aeris per rainlficationem internam nunc paucis adhuc explicabo. Surculi .et ramuli membranulae reticulari ciijiisvis septi bronchialis, intertexti ad ramnm internum bronchialem, in imo fundo jacentem, tendentes, absorptum aerem isto interno ramo tradunt, hic ramus autem iterum, ab¬ soluto arcu superficiem fundi ^®) circumflexo, ad utrumque la¬ tus ligamenti longitudinalis crassi recurrit, et in receptacula aerea branchiae propria ""^ transit, iisque inserto aereque suo

k) ut hoc .jam in Ephemeiidibiis anatomicis ( Beytragc filr die Zerglledc- •rungskunst, crstcn Bandes erstes Heft.) a me dc ossis sepiae officina' iis L. stmcTin-a cellulosa et spongiosa .disserente demens traty.ne ey.

29) TaO. Ii. £r. VII. f. ,

30) Tab. II. fig, VII. d.

31) Tab. IL % VIL m, . ^

%

transmisso finitur. Quaevis* incisura rigamenti loagltudinails crassi ejusmodi receptaculo impleta est. .Cum autem haec sin** , gula receptacula septorum bronchialium per cellulas inter se communicent , ct in brevi spatio crenarum ligamenti aere ple¬ nissima comprimantur , aer ex altero in alterum receptaculum ab apice branchiae usqde ad basin protruditur, ac denique ex uittimo branchiae receptaculo in primum peritonaei inter¬ num 5") transit, ex quo ad interiores dorsales et vaginae ab¬ dominis, nec non peritonaei, brachiarumet promuscidum cellu¬ las propagatur.

§: 21.

• Receptacula aerea sunt sacculi aere repleti , aerem¬ que absorptum a vasis bronchialibus recipientes, ac reliquis cor¬ poris partibus cavernosis spongiosisque adducentes. Dividenda

4,

sunt par tim in bronchialia seu branchiarum propria, partim incommunia. Propria in organo ipso reperiuntur, rami- ficationi bronchiali internae inserviunt', atque ad branchiae organismum proprie requiruntur. Tradunt nempe aeuem • branchiis et promuscidibus, nec non ossi spongioso dorsali.

. Numerus eorum aequalis, est numero septorum bronchia¬ lium vel crenarum ligamenti, cj[uibus inseruntur, ut jam paulo antea demonstratum est. Communia receptacula aerae sunt.

52) Tah. I. iig. HI. f, f*

'JJ

<jnn:€ in reliquis corporis partibus continentur; huc referenda sunt receptacula, vc^uae inter Jaminas periconaei et tunicae in- tciaide, vaginam abdomirialcni investientis, formantur; huc etiam pertinent cellulae promuscidum et branchiarum, nec non integrum os dorsale, intus ubique cavernuiis tubulisquein- structum, et in anteriore superficie,* quae ad cavum abdomi¬ nis spectat, ^receptaculis membranosis ejusdem pervium. Com¬ munia rursus dividenda sunt in externa et interna. .Externa in sacco peritonaei et tunicis vaginalibus reperiuntur, interna ,tan- • tum in cellulis vaginae osse inter se .conjunctis, in osse ipso,

et in cellulis, extremitatum. Praeterea receptacula bronchialia

«

etiam primaria, reliqua omnia secundaria nominari possunt; illa enim immediate ex ramis bronchialibus internis aerem re¬ cipiunt, eandemque functionem exercent, quam arteriae aspe¬ rae truncus, qui immediate aerem ex suis ramis bronchialibus externis , qui brachiati oppositique nominati sunt , recipit se- cundariisque receptaculis adducit.

* "

§• ^2. • . •

.\

Eundus branchiarum est diaphysis ,h. e. -earum corpus nudis oculis densum, sub inicroscopio autem cellulosum sese manifestans 5 ramisque bronchialibus internis., venis vel va-

^3) Tab. If. fig. yih d.

X

I

5S

A

sis’ nutrientibus branchiae, basin praebens, membranula reti¬ culari', qua ubique obducitur, . supra connatum, infra auterh receptaculis aereis bronchialibus et ligamento longitudinali con¬ nexum est, * . ■ •

'Vasa nutrientia brancliiartim septis inseruntur, et

'praecipue a vasis bronchialibus concomitata in fundo repunt.

Truncus eorum ex ipso corde vel ex aorta oritur , ex perito-

• , * 1

naeo' egressus , numerosis ramihcationibus , per ligamentum latum et per crenas ligamenti longitudinalis transeuntibus, .'in ipsa septa bronchialia dispergitur. Interdum etiam truncus /vasorum nutrientium statim post egressum ex peritonaeo in ip- 'sjs septis absconditur, per seriem autem septorum ascendit ‘usque ad apicem branchiae , ramosque in cjuovis septo .emittit. Rami et ramuli nutrientes, postquam septa bfoncfii-

* . ♦ i ■ ' *

alia intrarunt, fundum petunt, ramisqiie bronchiaiibus c<5n- eomitati -ubique surculos ramulosque emittunt, qui denique membranulae reticulari intertexti sensim evanescunt.. Rami

34) Tab. I. iig. III. Ih

35) Tab. I, fig. II.

«6) Tab. II. fig. n. L

“ 59

tautrientes simul cum bronchialibus introsum in fundi super- ficie in arcum quasi minorem flectuntur ; extrorsum vero ar-. cummajorem cfliciunt,. ut hoc e flguiis VL et VJL tabulae IL darius eliicescif.

§» 24*

Kutxlentia rasa st b r o n cli i a llb u s distinguendi me¬ lli o d u s<. •

• 4

Difficillimum esse, vascula nutrientia membranae retU’

«

culari intertexta a surculis bronchialibus primo aspectu discer¬ nere, nec facilius esse, utriusque generis vasei fluido variis coloribus tincto repkre, quo eorum discrimina eo luculenti¬ ora pateant, ipse expertus sum. Injectiones enim ob vasorum teneritatem in hoc intricato organo vix perficiendae sunt, et raro succedunt. Plurium experimentorum , quae injectionum causa instituta sunt, ne unicum quidem expectatiohi meae sa¬ tisfecit.

• •

Neque Gtiam memini, aut Alexandro Mokroo , qui in loligine sanguinis circuitum injectionis ope, ut ait, accu¬ ratissime persecutus est, ac literis, tabuliscjiie mandavit , aut ulli alio naturae scrutatori contigisse, ut diversa vasorum bronchialium genera injectionibus coloratis discernerety eo-

6o

mm •iquidem iabrica qst tenerrima et subtilissima, ita,: ut ve£ ipsa Li ECERKUKHNii etRuYSCHii iniiciendi peritia ac solertist iii his {‘orsan frustra laboraret. Solum microscopiimi ad ea dis¬ cernenda in auxilium vocandum armato enim oculo Vas^

cula aerifera .( speculo lucenti supposito) pellucida ac fere transpareiitia apparent: nutrientia, e contrario, candida (■[uidem, sed magis opaca. Ad utriusque generis vasorum discrimina notabiliora et signa characteristica detegenda et de¬ finienda curiosissimus, repetitis ac numerosis observationibus haec vasa Subjeci, membranulam reticularem singuli septi bron¬ chialis, ut in hg. lY* et » tab» If» delmeata est, vitro peilti— eido iinpositam*perlustravi, et, cum interdum ad alia ofiicia vocatus abstinendum esset, ad eam regressus', exsiccatam in¬ veni, semperque vasa bronchialia pellucida, nutrientia au¬ tem opaca cognovi. Vasa bronchialia, sive exsiccata, sive humida, cellulosa et ex teneriori ac peiiucida membra¬ nula, Cjuae, quam diu exsiccata observatur, rugosa ap¬ paret, in pristinam autern formam redit, simulae aqua im¬ buta est, conflata videntur; nutrientia vero vasa canales sunt densioris compagis, exsiccati quasi coalescunt, nec, aqua imbuti, ^pristinam formam recipiuilt,* Cellulosa de- nioue illa fabrica, in cavis vasorum bronchialium conspi¬ cua, verosimillime a valvulis, ' regressum aefi deneganti¬ bus, pendere videtur, (]uae impediunt, quo minus massa colorata impleantur.

6i

Jam vero hac specialiori et accuratiori partiam singula- luoi, quibus organoii respiratioiiia sepiae* componitur^ ea¬ rum cjue formae , nexus, structurae ac situs, nec non or¬ gani ipsius,, descriptione anatomica absoluta,, nunc ad con¬ clusiones epaasdam physiologicas ex ]>raedictis derivandas pro- grediaiu

SECTIO TERTIA

ANNOTATIONES qUASDAM PHYSIOLOGICAS ETCONCLUSIONES CONTINENS, SUAE, AD ILLUSTRANDA M ' THEORIAM RESPIRATIONIS IN ANIMALIBUS ERIGIDI SANGUINAS, EX TACTIS ET OBSERVATIS, IN SECTIONIBUS PRIO- . RIBUS PROLATIS, DERIVARI AC TAN^UAM PRINCI¬ PIA STABILIRI POSSUNtC

C; A P. L

§• 1* ■

• • ••

Etsi tam in dlssecandia quam in observandis partibus organon respirationis sepiae componentibus, inque earum structura perscrutanda, haud parvam adhibuerim operam diligen¬ tiam, nec in explorando organismo corporis emortui, ac¬ quiescens, observationem repetitam specierum viventium con-

63

junxerini, eandemque ad ipsam ilhi^:trandam respirationis fun¬ ctionem adhibuerim; tantum tamen mihi non suiilo, ut omnes tliiTieultates et obstacula, quae partim ab ipsius organi tener¬ rima, oculorum sensum pa,ene effugiente structura prohciscim- tur, partim etiam in sensuum viriumque humanarum limiti¬ bus, et imbecillitate quaerenda sunt , a me omnino superata esse existimem. Multa enim fiierimt, quae impedirent, quo¬ minus et ipsa respirationis functio,, et ejusdem agendi modus, ad oculos quasi demonstrari possent: Interea tamen studiis meis tantum profecisse censeo, ut respirationis notio clarior facta sit, ejusdemque discrimina, quae in frigidis animalibus, aerem ex aqua haurientibus , deprehenduntur, observationum a. me allatarum ope, melius distingui possint. Etenkii si phaenomena et efieeta alicujus organi, inter se comparata , ad confirmandam notiunem de hujus organi functione, ' hne , ac vi in reliquis functionibus, suiUciant, haec, propter observa¬ tionis et experientiae auctoritatem, neutiquam spernenda, sed anatomicis disquisitionibus , ubi hae defecerint, commo¬ de substituenda sunt.. Et haec quidem ad nostram quaestio¬ nem optime applicari poterunt. Aeris auxilio in sepiae oeco¬ nomia animali plures perficiuntur motus et functiones, id quod nulli plane dubitationi subjectum est: Sepia e. g.

Imo. Ex maris fundo ascendit, volumine aeris aucto., re- 'ceptaculisque aere repletis specificum pondus minuit, ascenditque eo celerius altius ve, quo magis corpus ex- *pa.nd.itui:, aerec|ue inflatur;

64 — —

II do. Sepia acetabulis seu cotyledonibus praedam absor-

# 'bet, ai;iipitque; .

Illtio. Humorem nigrum, syringae quasi vel siphonis ope, ejicit hostibusque imi^ittit.

IVto. Dissecandis In sepiis, receptacula peritonaei aerea ope tubuli inflare teutavi, qTio' non haec receptacula solum, Yerum etiaiti vaginae^ brachiorum, proinusci- ,dum , et totius fere corporis .aexe turgentis volumen augeri vidi.

Vto. Vagina b-i sepiis arreptis interFectisque dissecta, re~ xeptacula interdum Jere omnia peritonaei aere repleta , et turgida reperi. . •

‘ Ex his atque ex ipsa phaenomenorum ac functionum iii se^ piis viventibus obviarum accurata observatione satis superque eluet t, singulos illos peritonaei sacculos vacuos, nec non cel¬ lulas osseas, aliosque totius corporis poros, ad^,acrem recipien- -dum a‘,natura destinatos esse.

t. ,

Mo veri nunc potest q*u aes 1 10 •; nnde tanta aeris co]3la tan¬ tumque turgentis ac ieuantis pneumatis volumen in receptacu¬ lis proveniat, -quantum in motibus cum voluntariis tum invo¬ luntariis a sepia consumi videmus? Ego vero respondeo: ae¬ rem organorum respirationis vel branchiarum auxilio et effica¬ cia ex aqua mariiia secerni, et per Tasa bronchialia xeceptacu-

iis committi. Qua vero ratione secretio ista aeris ex aqua ejus- <Jemque introitus In subtilissima vasa bronchialia periiciatiir,

f

haec quidem difficillima quaestio, jam in sectionis secundae capite tertio ubi septorum bronchialium, et imprimis

• r * *•

membranulae reticularis , fabricam exposui, soluta est. Iil'

septis enim, organismo sub aqua fluctuandi aptissimo unice

instructis, sedem secretionis aeris inesse censeo.. Membra-

»

nulae enim septorum tenerrimae sunt fabricae et floccidae,

ita, ut lenissimae aquae vi et impulsioni respondeant, hujns-

que tantum fluidi gratia adesse videantur. Poruli hujus telae

reticularis ita subtiles sunt, ut vix microscopii ope conspici

possint , et ob hanc minutiem vel ipsis aquae globulis sint

impervii, ut jam Rondeletius "*) censuit; aeris vesiculis

e contrario , ab aqua subacta compressis , subtilioribus pervii

videntnr. Aqua marina in cavo abdominis sepiae inter septa

bronchialia branchiarum subacta et compressa particulas aereas * ^

sub forma vesicularum separatas deponit in porulos vel cellu¬ las membranae reticularis^ in quibus particulae aereae colli¬ guntur, et ab orificiis vasculorum bronchialium in istis poru- iis hiantibus absorbentur.

. f

• Rondel. lib. III, XI. de pise. „ carum, quas brancliias nuncupa¬ mus, constructio ipsis vicc" pulmonum est: cum enim crebris et te¬ nuibus foraminibus sint branchiae bae interceptae, aeri auidem ac va¬ pori perviis subtilioribus, tamen, quam pro mole aquae, -hanc qui¬ dem foras pellunt, illa autem prompte intromittunt.'*

I

i A *.

i

- 661

Gap.

I I.

Epruni; quae per organismum et mec^ianlsmum • fiunt , ab iis, rium vitalium accessu perficiuntur, distinctio.

i

1

aJ)

quae vi-

An 'reiiqna branchiae \:asa, quae nutrientia nuncupavi, ad re¬ spirationem immediate. aliquid conferant , nondum confirmare ausus sum*, verisimillimum t^unen videtur, illa nutri tioni tam^ tum harum partium, continuo agentium inservire;, septis. au¬ tem., membranis reticularibus^ , et .vasis, bronchialibus,, iprima-l riam sederii et praecipuum respirarionis-officium.inessey-r cer- . tissime persuasum mihi habeo; id quod hon. solum proceden¬ tibus sensimque amplificatis vasis bronchialibus, verum etiam i

♦

eorum transitu in, receptacula confirmari videtur .. Praeterea etiam omnia reliqua phaenomena , quae, in branchiis obser- , vantur, et ab‘ earum compage derivantur , persuadent, aquam, inter septa subactam decomponi, et .aereis , partibus privari. . Aqua ipsa ob fabricam septorum horum functionem adjuvat. Onicunque sibi notionem hujus functionis' comparare, vel sep- torum et 'branchiarum ipsarUln agendi modum distincte sibi repraesentare voluerit, in branchias aquam immittat submer- .sasque observet; tum enim videbit, branchiis qqaixlam respi¬ rationis quasi efficaciam, vel post sepiae mortem remanere,

\

observabit cgntmimra motum septorum mutua undulaUone sibi Jiivicem approximantium. ■ Motus autem hic partitu ab ipsa organi structura; - huic; fluido -tanuim accommodata ‘ aptis%- maque , partim ab aquae motu pendet. ' Soia eiiiin ' in aqua ^floccida haec organa apparent, et emortua adeo fluctuantia quodammodo agunt, quasi motus muscularis voluntatis impe- .lio adhuc subess^ntj nec dubito, quin etiam ^invitae statu readem ratione agant; saltem abdomine dissecto, vitae ultimo .conamine superstite, eadem ratione egisse vidi; ^ Motum au¬ tem illum externum post mortem adhuc in branchiis,* aqua immersis superstitem, et a solo organismo aquae fluido ac¬ commodato, pendentem, minime cum ipsa aerem separandi fun- .^ctione- et vi conjunctam esse censeo, sed potius vim ipsam, cujus efficacia aer ex aqua marina decomposinis vel separa;ais absorbetur, et per totius eorporis- receptacula distribuitur, so¬ ciam vitalem ac soio \ivo animali propi-iam (m^nscubuem for-- san ct voluntariam) esse credo^ . > . . • .

* ^ .i. . j i - ,'L - . ■

§* 4’ ' «

Etenim sl sepia vivens ex aqua marina depromta aeri ex¬ ponitur, statiin, cessante respiratione, quae m aqua taritum locum habet vis vitae ejus cessat ; corpus nimirum , aeris ex¬ tensioni elasticae ejusdemque reactioni ex defectu virium vita¬ lium non amplius resistens, leni flatu collabi incipit, et cum

vi vitali simul vim aerem colligendi ct retinendi , nec non ae-

. / - . ... . .

♦

6S

rem ipsmn fiatu prorumpentem, amittit. Quodsl hunc ifio.* jibundae sepiae flatum aerisque abeuntis phaenomena luculen¬ tius adhuc percipere vdlueris,' sepiam 'aqua submersam instru¬ mento ferreo interficias, quo facto dimissionem aeris, cessante

I

vi vitali, in vesiculis ex aqua propullulantibus observabis.

Prorumpit nempe aer ex claustris et receptaculis suis, non, am-

pliuS' resistentibus , per aquam , et vesiculae ad aquae specu- • • • • ’ —

Ium strepitante flatu- prosiliunt. Eadem ratione sepiae diu

fugatae et ab hostibus exagitatae et angustatae , denique exhau- ' stis viribus in collecto aere salutem quaerunt; eo enim pondus minuunt, velocius ascendunt et acjuae speculum petunt, ubi a^em strepitante flatiu emittunt vel exspirant, ^quod jam k ‘Rondeletio observatum esse videtur "et sectionis primae capite quarto §. 23. et §. 24. allatum est. Rondeletius au¬ tem, qui nondum in organismum et fabricam organi respiratio¬ nis intricatam assiduis disquisitionibus penitus penetraverat, phaenomeni hujus rationem explicare nequivit. *

Sepiae enim neuticjuam aquam (ob densioris fluidi mas¬ sam, vasis bronchialibus minime perviam^ cum aere simul in vasa bronchialia trahunt, nec aer ex ipsis vasis bronchiali-

1^) Rondel, de piscib. cap. TX. lib. I'V‘. ,, Reliqui pisces, quibus bran¬

chiae vel apertae vel opertae sunt, iisdem aerem trahunt et aquani si¬ mul haustam emittunt, molles aquam et aerem trahunt, indi¬ cant hoc maxime sepiae, quae captae diu toto corpore agitantur, aeremque tractum affatim rejicientes sonaat r 1 0 «, quod magiiac exspirationis indicium est,*'

- - 69 — ■

biis, sed potius ex receptaculis, in quibus jtanta aeri^ copia col¬ lecta est, ut strepitum efficere possit, vi elastica prorumpit Reqturimtur profecto paulio majora aeris volumina ad flatum ejusmodi strepitantem , qualem R b n d e 1 e t i u s ‘ describit , effi¬ ciendum , quam paucae illae vesiculae, vix per vasa bronchia-^ lia absorptae. Ex quibus quidem clarum est, aerem non ea¬ dem via, qua intraverat, exitum petere.: '

I

^.5.

His itaque ex factis et phaenomenis, jamjam enarratis, quorum ex aspectu et ortu vis et natura respirationis satis su- perque elucet, simul consensus et commercium, quod inter respirationis negotium et reliquas oeconomiae animalis functi¬ ones sepiae locum habet, cognoscuntur. ^uaevero, cum jam dn sectionis primae capitibus relatae sint, hic non denua explicaturus, illud tantum monebo, respirationis in animalibus frigidis vi, praeter ipsam vitam, oeconomiae etiam animalis efficaciam multis modis.adjuvaii. Inanimalibus calidioribus re¬ spirationis processus functionibus vitalibus prodest interventu oxygenii sanguiffcationem et calorem animalem adjuvantis j quod in iliis maximum quidem, verum etiam unicum respira¬ tionis officium est, dummodo aves exceperis, in quibus aer secundarium adhuc praestat officium, ac simillimum illi, quod in piscibus, dum nempe in ossium receptacula cavernosa in- tfat, et volatum pondere imminuendo sublevat. In animali¬ bus fiigidis autem, in quibus principiiun vitale non in calido

m

I

• ^ ^ 70 -

innato et sanguinis rubedine cernitur, respiratio minorem qui* dem in actiones vitales vim et imperium exercere videtur , at eo magis et luculentius reliquas oeconomiae animalis functio* nes adjuvat, et,- licet secundarios tantum, nihilominus tamen ad vitam sustentandam necessarios effectus producit. Expe¬ rimenta physiologica cum molluscis quibusdam, nec non che- mica cum aqua marina, in qua haec animalia respirarunt, a nie instituta, aliotempore alleram.

f

' . f ' ■ , ■ , , • ■j

EXPLICATIO TABULARUM.

• • r . » . f,

. » - ^ • * » . r « . T

T a b u 1 a I.

Ostendit situm nalniTRlem et loCnm , (j^uem organa respirationis in corpore sepiae oiliciiialis L. occupant, eorumque figuram, nec non vasa, ligamenta, et reliquas cum iis connexas partes ex-

>* * r . . ' • * ' i ' .

plicat. ^

F i g. L

Sepia officinalis L. foeminea , quae ossi vel tergo incumbit , ita, ut ab-^ domen et canalis commnnis excretorius in conspectum veniant.

a. a. a. Corpus vel abdomen cartilagineo - musculosum Ion- . ^ gitudinaliter dissectum , vaginam formans,

b. Apertura magna interna canalis communis excretorii.

c. Ejusdein orificium externum coarctatnm.

d. d. Cavitates glenoideae condylis duobus superfeieJ ijiterio-

4

4

— 7'2r -

\

ris vaginae a}3<iomiiialis , in Iioc situ non consptctiis ; spondeiiteS , iisquc clausis gompiiosia pcTiodicam efficientes, cujus mechanismo abdomen oocluditur.

e. Columnae cartilagineae , superne ad aperturam interio¬ rem ct marginem inferiorem canalis communis excretorii sustentandum, inferne autem ad mutis viscera suscipienda inservientes.

f. f. Viscera duo rubicunda, mutis ab auctoribus dicta-

: ' ' ' T , i .

• ^ ^ X i ^ A.

g. Separatio ulrius^ue mutis lobi.

}i. li. organa respirationis vel branchiae.

j. Ligamentum hranchiariim latum vel suspensorium.

k. h. Receptaculum aeroni peritonaei. ’

l. l. 'l. ‘ Perilonacum ijpsum, hraucliiis et mutis nudis’ exceptis,

■ ' ' reliclua omnia viscera complectens. ' ' • ‘ • .

IU. ni. n. Ovaria et reliqua generationis orgaixa in sacco peri¬ tonaei contenta, ac per eundem conspicua.

o. AlTiunentarium iji fundo peritonaei situm, colore cinereo-

nigrescente conspicuum , in ductum ejusdem excTetoriuiri ascendentem, ex peritonaei sacco egredientem , Hio liga¬ tum, prolongatum. ' . /■ , . .

p. p. Capitis tiiheicula a subjacentibus'^) oculis claiata el pro-

• Irus a. , .

* ' H * * i. /

«") Oculi ipsi iii hoc sHu non, conspieui, sed In huic opposito situ,

* -quo sepia superacie abdominali i.ncumhii, . ita, ut ^rcg.'io .dorsalis, tantura

.q. q» Crackia octo caput terminantia, .circum os ih circii- liim posita, cotyledojiiLus adspcrsa. .

. , Promuscides, binae , tcn I acidae clavata iiiior bracTiia

priiiia majora prodeuntia, relraclilia , utraque ^^lavu iule-

. -.1.

E'ius cot^iedoiiihus obsita. ^

c

s. Rostrum, ex maxillis binis, sese ampleetcntibus , corneis couiposiluiii, labiis binis, proiii i nentibus, ciliatis, circula- ribus circumdatum , os inter braeliia centrale formans.

F i g- I I- . ■ . ,

Repraesentat orgauon respirationis ex inajori subjecto desuratum, a latere vi¬ sam, cum adjacentibiis partibus in situ naturali

a. Pai's lateralis marginis inferioris canalis communis excrc- J . lorii ‘ , ■ .

b.

c.

Columnae cartilagineae ‘impoosita.

Aeclabnlum vel cavitas glenoidea aiiiciilalionis ab altera piartc.

X

' * r ' f'

; ' d. Siiperlicics interiia ‘abdoiiiinia.

e. Mutis.

' : y i ^ ^ ^ ^ ^

f. Receptacula pmritonaci aerea.

; 1 i C ^ j i

b 'i : i.

't

in conspectum veniat. Sepiam in dorso inspectam jam in Ephemeridi- lidibus anatomicis (ISENFLAMjds und Rossnmcelckrs Beytriige fiir dic_ Zergliederungskunst. asteii Baiides istes Heft, Tab. lil. bg, I. p

delineavi.

V., .

8^

' g. Extremitas superior organi respirationis in a^na marina bere fluctuantis.

li. Arteria bronchialis vel potius aspera ramos bronchiales,, laterales, oppositos, brachiatos ad septa formanda ordine parallelo emittens, qui in inferiore hranchiae supeihcie

i. Ligamento longitudinali eodem ordine inseruntUTi

t. Truncus • communis vasorum nutrientium hranchiae in fundo

*• i

i,

reptans, per septa tendens, et usq^ue ad apicem conspi¬ cuus.

1., Ligamentum latujji ah una parte cum' longiludiiiali crasso , cohaerens, ah altera vaginae abdominali annexum.

■ ' F i g. ■ I I I. .

Organi respirationis sepiae oif. situ laterali pendentis, in a (jua libere fluctu-.- antis, sub microscopio observati delineatio aucta.

J

' A. Mulis pars.

a. Columnae cartilagineae pars.

. B. Arteria aspera vel vasorum aeriferorum truncus comTnunis peritonaei saccujii intrans, ct

«

b. Post egressum ex illo conspicuus , ’ bran chiam longitudiua.;

liter decunit usque ad

c. Apicem ejusdem, uhi cum ligamenti longitudinalis .extre-:

mi late conjungitur. Haec arteria in decursu

d. d. d. Bronchiales emittit ramos oppositos hrachiatos , qui,

branchiam ambientes, in minores, nudo oculo vix con-

8?

A

spiciTos^ simul ciiin reiknlai’i membrannla ramis adliaerenle perpcndicuiariter deorsum in fLtndum descendentes^ septa¬ que brcncliialia formantes ramulos dividuntur.

»

e. c. c. Incisurae et ^ crenae ligamenti longitudinalis insertioni ramoiuin ])roncliia]iuiii et septorum inservientes.;

£ f. Receptacula p)eritonaei aerea.-

g. • Ligamentum hrancliiac latum vel suspensorium.

li. \'asa nutrientia' Ijrancliiariim per hocce ligamenluni ten-r dentia..

Tabula I L

Continuatam partium brancliiae analysiii et subtiliorem earum aiia-

• tomen exbibeL

F i' g. I.

<

Organon respirationis nafUrali situ et magnitudine’, et quidem a ‘parte snperiorl vel ex ejusdem fronte visura, ostendit, ita, ut arteriae asperae decursus, et lateralis ejusdem ramorum distributio, nec non septorum bronchialium ordo in conspectum veniant,-

a. Fundus vef corpus brancliiae.

s

b. b. b. b. Reclinatis ‘ramis bronciiialibus [conspicuum, quod,

si absque sectione transversali, observare velis,, retuov endi» sepiis denudandum est.

c. Arteria aspera post e:dtum ex peritonaeo longitudinaliter itr

84

superncie snpcriori |])rancliiae ad apicem (d) usque ascen- ' dens, ramos bronchiales brachiatos, oi^positos, ordine pa¬ rallelo ad utruuique latus dispergens , sub

‘ e. Peritonaeo lrans2)arenti

d. Conspicua, pmictisque notata-

f. LigamciiLum latnm vel suspensorium.

*

g. et h. Ilecc2}tacula j^crltonaei aerea.

■«

F i g. I r.

Fandum broncliialera vel corpus cellalosum , separatis septis et remotis ramis bronchialibus, demonstrat ita, ut vasa braneliiac propria seu nutriontla simul iu couspecLura, ycuiaiit.

a. Fundus branchiao seu cor2)us cellulosuni separatis septis et

b. b. b. Ilemotis ramis bronchIa]i])us, denudaluin.

c. Arteria. as2)era ex peritonaeo egressa, in

. j. ■

e. c. c. c. Kanio.s bronchiales liorizojilaj.es divisa, sub

e. Peritonaeo

f

. d. Consjhcna.

f. Libamentum latam. . .. -

Z) e • . ' '

g. g. Receptacula pcrilonaci aerea.

li. Ligamenlum longitudinale ad susciinendos ramos bronchia-

O O X

les et ad firmanda seiila crenaluni ct ineisnui. • i. vasa bronchialia a crenis ligamenti resecta ct disrupta.

* kk. vasa liutrieiitia cx septis protracta.

1. Nexus ct complejais- rasorum nutrientium cum broncliiali - Ijusj resectis crenis et septis, illustratus.

* * Septa iiiicgra illaesa, cx ramulis et surculis broncliialibus pcrpeiidiculariter ad fundum descendentibus, niembraiiae icticulari intertextis, formata.

* F i g. III. _

Ostendit sex singula dimidia septa bi'onc}ualia ex uno arteriae asperae la¬ tere versus apicem resecta et paululum aucta.

n. a. Altera septi, nexu arteriae asperae soluti, dissecta.

h. h. b. Crenae ligamenti longitudinalis , in quibus rami broii.- cliiales cum eorum sebatis itiseruntur.

V. c. F.ami broncliiales dimidiam jaeri^dicriae brancliiae jDartem ambientes, ab uno latere trunci arteriae as^jcrae resecti, i]i minores ramulos perpendiculares, membranulae reticulari

i

. itiLci totos , ad fandum ■descendentes, et -sq2)ta formantes, dhisi,

F i g. I V.

Septam broiicblule singulum Integrum ex apice Lranclike resectum, et se-* paratim maguitudiue- naturali delhieatum: ligameata resecta sunt

a. Diameter arteriae asperae versus ap)icem iiorizojitaliter disw

!►

sectae.

F. 'Rami duo broncliiales oppositi , bracliiati cx triineo arle- teriae asperae roscclo ad utrumqiie latus xiroTeuientc.s, jm- auplicriain braiicbiac anibicntes-, ac denique

68

c. c. Ociiis loiK^Uiuliaalis . iii superficie Li^aiieliiae iii-

O O X

ieriori annexi. V

»•

d. Funclns braneliiaB ycI corpus cellulosiun cum suis-

e. Vasis broncliialibus et nulriciiLibus arcum minorem septi

t a .

formanlibus.

M

F i 2- V.

Septum bronchiale singulum cum suis ligamentis horizontalltcr dissectis si- imilque cura fundo cohaerentibusi Vasa porro bronchialia et nutrien- . tia interna , ai'eum niinorera sepli formgnlia , vi cultelli a fundo secreta et remota. De liis duabus figuris jamjam naturali magnitudine delineatis, ‘ cV explicatis , in sequentibus microscopii auxilio accura¬ tius et in specie acturi sumus.

F i g.. V I.

- jr . •

Repraesentat septum bronchiale singulum in figura IV. propositum cum siitgulis partibus sub microrcopio auctis et clariori luce propositis. Septum cum fuudo a ligamentis avulsum, ut ex basi crenarum liga-

r

menti resgeta ( c )- -elucet. ,

a. Diameter trunci arteriae asperae dissecti cum ejusdein

b. b. Ramis bronchialibus, <'ltii, postquam ex arteria in utro¬

que latere egressi, peripheriam branchiae undulatim per¬ reptant^' in inferiorem snperlicietn branchiae tenclnnt, et

c. Crenis ligamenti longitudinalis cum surculis nulrientibus et aeriferis , nee non membranula retieulari, inscrniilur. Hi surculi nutrientes in

E. E. Ramum nutrieuLcm a hroncliiuli h. concomitatum con-

\

- '87 — -

iliiniit ’ Ideiiiqiie connaxns et complexus Tasbrum iiulrien- enliuin et brouclii alium conspicitur iii

(1. Fundo vcl*corpore celluloso, in quo nonsoliim^

c. c. Rami broiicliiales inferiores cum suis surculis, mem¬ branulae reticulari intcrlcxlis, in septo ascendentibus , sed etiam

f. Rami nutrientes una serpunt, et arcum minorem formant.

" g. Surculi perpeudiculaiiter adseendentes. et d.csccndentes

li. Membranulae septi intertexti ramis majorem et minorem ar¬ cum formantibus egressi.

r i g. V 1 1.

Ostendit ^septum bronclilale sJngaluTn integrum, ac omnibus branchiae transversaliter resectae partibus instructum, .sub microscopio auctum.

a. Diameter arteriae asperare seu trunci vasorum hroncldalihm vel aeriferoruin.

b. b. Rami nutrientes et li. ii. li. broneliiaics , arcum externum

una formantes , in superiori stij^erfleie branebiae exciirren- les, in inferiori autem

c. .Crenis- ligamenti longitudinalis inserti.

d. Fundus cum suis vasis , nempe c. Nutrientibus et

f. Rroiicliialil)us, arcum minorem internum formantibus.

■ g. Membranula septi

88

Ii. Ramulis et surculis Lroncliialibiis intertexta.

i. i. Vasa cluo imtrientia Ijrancliiae superiieiem a basi ad api¬ cem ascendentia iransYcrialiler resecta.

k. k. Membrana reticularis continuata

l. Ligamento crasso ubicpie aiincxay simulque eum fundo et

in. Receptaculis aereis j (piorum formationem adjuvat; co¬ li aer ens. ■ .

Ligamenti lati vel suspensorii pars^

T H ESE S..

11.

Chi rnrgiae er medicinae sejunctio rei publicae et hominum- saluti periculum alFert.

e r- .

Physiognomia neutiquam spernenda, sed potius tanquam'

« . ^ t

subtilioris jihysiologiae pars est consideranda.-

n

Rheumatismo semper una eademquc subest causa.

4-

Partus difficiles saepeniunero cura prqphylactica possunt. averti.

5-

Solutio placentae natUrae fere scmper rellnc]uenda .est.

6.

In acjiiatiliuni aiuiiiantiuiTi respiratione aer, ac!ii3.0 merlia- nice immixtus, mechanica quoque ratione ex eadem secernitur. •" .* -

7-

In curandis morbis,' . praeter vilium reactionem, materiam etiam respiciainus necesse esr.

s.

Jlemedia fcbrifuga specifica non dantur.

1 \

, !

% r . ‘.Mj . M.-* 4''-- . il

(

^ *■ •■< • l . . ,. ■- ■>

/ ■"> - ■ -V

’V

• i ■■

■ ■ •* <k .1

;■*';.• '/'■.'i'''

• ;i j -7 1

*‘ ? , . * .** «• ■ -f *^ ■ • ‘ > a’-

.

•■> vv' ~ -

-X K ' • ■' -'■i^^.- - ■

> ■- K «w • ;. W-. <

H \ . ■

*'>>>> a

V 't X' ^ -;■■ i

\.''' 'S'-' -, V-. ■ .*■-. ■'’ '••v' , ' ■7'-

^ „ , „• ■< l-v .. - ■

:: i; - • ', ‘. ■^«.* .

■ * . /l , •'^' ■"' ’ > ^ ; '■• ■ ;; * •'-

J ' ;^4y'. 4»-. ’.. . J ,

^ » • - t f*

.,■/ . 'ii; '-i ‘ *■ ■''»•> -

, •■ ^'5.* «.V *' ■ " •/.■.'

‘ . * 'i ' ■• 'A '

■ f ' ' ' -

i...v

• . •’ . • . • -^ 'v\ •• .• -

. ; ■'' ' -i;.» ■ •'*

■ •;. < . y.-.-* ' •■ ■■‘v?- ■ ■ /

\ -‘- *- '■ t;

f

. 4*

. .

. 'y i-l

■ ■- i.\^- '

A.

t- .

.1 '■' X

v;>,», .

■1. * -. , >■>

y

AU

f - ‘y

; -s' / y -■

■ . s •

jt '^'

i '

. t .i

-i.--. -■M

^ : 'H. t -t ^■

A-

* ..

»* - .

.■ .7 >. >

’ V • > 4..'''-V'

■ r;'T, * . .■ ,

^ •' .-1 . - -p , ; t'.A

fiyv-.

' V • ; '

»4-.- ■

-'.f - ., 1

X,..,

■ » -'.. * . •“*■•■

■y .. i'i- .fi?.;; ,,;X

.7’ • ' 1 » ' . -

^ - 7 f' Jt

tr^. i ji ~

i ■' z

. ? i K.c

V

; ^

■ . y

*■ >

< '■

••

. r .*