tmM ■•^-'-v.-'- .: lijuvyvorLÖLUju f^:: ^»2 ■-^^^-t^; 5Ä, J*.* -^7 >V^ /■ r DIE GEFÄSSKRYPTOGAMEN DER SCHWEIZ. VON \s^ CARL GUSTAV BERNOÜLU. — 5yu^V-^t/o(2r-4W-- BASEL, SCHWEIGHAUSER'SCHE BUCHDRUCKEREI. 1857. DIE GEFÄSSKßYPTOGAMEN DEß SCHWEIZ. VON Dl CARL GUSTAV BERNOÜLLI. LIBRARY NEW YORK ßOTAINICAL GARDEN BASEL, SCHWEIGHAUSER'SCHE BUCHDRUCKEREI. 1857. MEINEM LIEBEN VATER HERRN JOHANN JAKOB BERNOULLI DR. PHIL. AUS KINDLICHER DANKBARKEIT GEWIDMET. NHW YORK fJÄkM>fr:N Bei der grossen Theilnahme, der sich die schweizerische Flora, wie die weniger Länder, stets zu erfreuen gehabt hat, und bei der verhältnissniässig bedeutenden Anzahl von ausgezeichneten Botanikern, die sich mit derselben beschäftigt haben, und noch beschäftigen, ist es zu ver- wundern, dass die eine grosse Hauptabtheilung des Ge- wächsreiches, die der Kryptogamen, im Allgemeinen noch nicht so bekannt ist, wie sie es verdiente. Die Mehrzahl der schweizerischen Botaniker haben, wenn auch nicht in ihren Arbeiten, doch in ihren Schriften, sich vorzugsweise auf die Phanerogaraen beschränkt. Es war mein Wunsch, für die bei uns wenig arten- reiche, aber in vielen Beziehungen äusserst wichtige, Klasse der (lefässkryptogamen, denen ich mich beim Studium mit 1 Vorliebe zugewandt habe, dem genannten Uebelstande ab- J zuhelfen. Die Arbeit sollte nicht bloss eine Zusammen- - Stellung der einheimischen Arten werden, sondern die ^ zahlreichen Fragen, die sich bei dieser anatomisch und ^ morphologisch so merkwürdigen und räthselhaften Pflan- — zengruppe aufdrängen, sollten darin wenigstens theilweise ^ eine Besprechung finden. Diess kann aber nicht das Werk VI von wenigen Monaten sein, sondern erfordert jahrelang fortgesetzte Untersuchungen. Fürs erste musste ich mich mit dem Sammeln des Materials begnügen, eine Arbeit, die nicht ganz mühelos war, denn seit Haller (histor. stirp. indig. Helvetiae. 1768.) und Clairville (man. d'herboris. en Suisse et en Valais. 18 11. 0 ist keine auf Genauigkeit Anspruch machende Aufzählung der schweizerischen Arten mehr veröffentlicht worden. Die dahingehörigen Notizen finden sich zerstreut in einigen Specialfloren, Pflanzenkata- logen und Zeitschriften; das Material selbst, ausser meinen eigenen Beobachtungen, in zahlreichen Herbarien, von denen mir eine bedeutende Anzahl genau zu durchgehen vergönnt war; ausserdem sind mir über mehrere Gegenden specielle und zuverlässige Verzeichnisse mitgetheilt worden, sowie von verschiedenen Seiten werthvolle Bemerkungen und ge- trocknete Exemplare. Ueber meine Arbeit selbst habe ich wenig zu be- merken: da sie die schweizerische Flora betrifft, so habe ich die schweizerischen Schriftsteller vorzugsweise berück- sichtigt; man wird die von denselben gebrauchten Syno- nyme, sowohl die altern als die neuern ziemlich vollständig angegeben finden; von Abbildungen habe ich in der Regel bloss die von Schkuhr und die der English botany ange- '; Da in dieser Schrift bloss die allgcmcinpn Slandorle, aber nie specielle Fundorte angegeben sind, so halle sie für meinen Zweck nicht mehr Werth, als die einfachen Verzeichnisse von Schleicher und Thoraas, in denen IMlanzen aufgeführt Averden, welche die Verfasser selbst nie in der Schweiz gefunden haben. VII führt, von getrockneten Sammlungen, ausser den schwei- zerischen von Tliomas und von Schleicher, die von Nestler und Mougcot (stirpes cr^^ptog. Vogeso-RhenansG.) und die von Desmazieres (plantes cryptog. de France, I edit.), in- dem in beiden viele Arten aus unserm Florengebiete her- stammen. AVas die Terminologie betrifft, so bin ich der gewöhn- lichen gefolgt; so viele Uebelstände sie darbietet, so muss doch für ihre Ausbildung die weitere Entwicklung der Morphologie abgewartet werden. Es ist eine missliche Sache um die Anwendung von Ausdrücken , welche z. B. von Blüthenständen hergenommen sind, auf die „blüthenlosen" Pflanzen; von der Aehre eines Ophioglossum zu sprechen hat durchaus keinen morphologischen Sinn, kann aber in Er- mangelung eines bessern Ausdrucks einstweilen nicht um- gangen werden ; auch liegt die Besprechung derartiger Verhältnisse ausser dem Bereich dieser Arbeit. Es bleibt mir zum Schlüsse die angenehme Pflicht, den zahlreichen, namentlich schweizerischen, Botanikern, die mich überall auf die zuvorkommendste Weise unterstützt haben, öffentlich meinen Dank auszusprechen: vor Allen Herrn Alph. DeCandolle in Genf, der mir während meh- rerer Wochen den ausgedehntesten Gebrauch seiner Samm- lung und seiner Bibliothek gestattet hat, sowie den Hrn. Prof. Dr. Alex. Braun in Berlin und Prof. Dr. C. F. Meisner in Basel; ferner den Herren H. Christ, Dr. jur, in Basel, Hofrath Dr. Doli, Professor in Carlsruhe, Pfr. Duby in Genf, Dr. L. Fischer in Bern, Prof. Godet in Neuenburg, VIII Guthnik in Bern, Kellcrmann in Basel, Dr. Killias in Cliur, Pfr. Leresche in Chäteau-d'Ocx, Dr. J. Müller in Genf, Prof. Dr. Nägeli in Zürich, Rapin in Genf und Prof. Theo bald in Clmr. Mein einziger Wunsch ist, dass die Erwartungen, welche alle diese Botaniker von meiner Ar- beit zu hegen berechtigt sind, nicht ganz mögen unerfüllt bleiben. CnWTOGAMJE TAISCUIiARES. Plantse sporiferse. Sporse in receptaculis pro- priis, sporangiis dictis, quaternse in cellula ma- tricali, forniatae; germinantes primo prothallium cellulare procreant, arcliegoniis instructum, ex quo, foecundatione peracta, perfecta planta enas- citur. Antheridia, in quibus spermatozoidia fce- cundantia formantur, vel etiam ex prothallio pro- deunt, vel in receptaculis propriis plantse per- fectse, antheridiangiis dictis, formantur. Plantse radiculis instructse, radice primaria nulla, vel prima setate evanida. Caulis fasciculis vasorum percursus, varie dispositis, clausis, apice tantum crescentibus. — Partes, quse plantarum pha- nerogamarum flores constituunt, cryptogamis de- sunt. I. Filices. Prothallium subtus antheridiis et arcliegoniis prseditum. Sporangia paginse inferiori, (rarissime utrique,) foliorum, in spicam vel strobilum non corapositorum, insidentia; interdum, lamina folii contracta, spicam vel paniculam simulantia. 1 — ^ — Plantae perennes, caudice ascendente vel re- pente, (rarius, in nostris legionibus nunquam, erecto, arboreo). Fasciculi vasorum, si plures ad- suiit, in circulum dispositi, ex anastoniosibus fasci- culos in folia et radiculas emittunt. Folia simplicia vel pinnatisecta, plerumque stomatibus prajdita. Conspectus ordinum et generiim, Ord. I. PoLYPODiACE.'E. Fülia vernatione circinnata. Sporangia annulo vero articiilato cincta, lima transversal! vel longitudinari dehiscentia, plerumque in soros collecta. Suborcl. 1. Polypodiese. Sporangia subglobosa, an- nulo verticali, receptaculo parvo vel nervis ipsis, rarius toti pagina^ inferiori foliorum, insidentia, pedicellata vel subsessilia. Sporse subglobosa) vel oblonga?. Trib. I. Asplenieae. Sori lineares vel oblongi, uni- laterales, indusio laterali tecti, rarius nudi, vel sori apice dorsum nervorum transgredientes, hip- pocrepici; indusio soro conformi A. Sori nervis insidenles. a) Sori nudi. Cef er ach. b) Sori indusiati. Asplenium. Sori solitarii, indusiis introrsum liberis. Scolopendrium. Sori per paria approxiniati et confluen- tes, indusiis alterne extrorsum et introrsum hian- tibus. B. Sori anastoniosi nervorum propriae, coslas parallelae et ap- proxiraalir, insidenles. Blechmim. Trib. H. Aspidiese. Sori rotundi, oblongi, vel ra- rius lineares, dorso vel aplci nervorum insiden- tes, nunquam unilaterales , nudi vel indusiati. A. Sori anaslamosi nervorum propriai inarginali insidenles. — 3 — Pteris. B. Sori nervis iion anastomosantibus ') insidenlcs. a) Sori indusio vero destituti. Gymnog ramme. Sori oblongl vcl lineares, totum decur- suin nervoruni sequentes. Allosoms. Sori subrotundi, apicibus nervorum imrau- tatis insidentes, indusio spurio, i. e. margine folii reflexo, tecti, denique nudi. Adiantum. Sori crenis foliorum replicatis subtus adnati, supreraas nervorum partes occupantes. Cheilanthes. Sori apicibus nervorum incrassatis insi- dentes, indusio spurio tecti. Polypodium. Sori rotundi, inter costam et marginem seriati, omnino nudi. Petiolus articulatus. Phegopferis. Sori rotundi, dorso nervorum impositi, omnino nudi. Petiolus rhizomali continuus. b) Sori indusiatif {i. e. indusio vero prcediti.) Woodsia. Indusium inferum. Cystopteris. Indusium superum, basi sori affixura, in- flatum. Aspidium. Indusium superum, planum, peltatum, vel reniforme, tuncque incisura adnatum. C§uboi*d. II. Cyatheacese. Sporangia in recepta- culo, nervi dorso imposito, plus minus elevato, sessilia vel subsessilia; annulo lato excentrico. Spora? trigonse vel tri- ij Diess gilt nur von den Arten, die in unserm Gebiete vorkom- men; sonst Gnden sich in manchen hiehergehörigen Gattungen auch Arien mit anastomosierenden Nerven ; diese unterscheiden sich aber von Pteris immer dadurch, dass die Anastomosen in sterilen und ferlilen ülältern gleich ausgebildet sind , und nicht bloss bei der Entwicklung der Sori auftreten. 1* lob«. — Filices saepe arborea3, in re^ionibus tropicis et australibus obvi*.) (liubord. III. Hymenophylleae. Sporangia in re- ceptaculo, nervo continuO; ultra frondis niarginem producto, sessilia vel subsessilia; annulo completo exccntrico, obliquo vel transverso. Spora? plerunique tetraedro-pyramidatse. — Species helveticse nullse.) C§ubord. IV. Gleich eiiiaceae. Sporangia sessilia vel subsessilia; annulo completo, lato, striato, transverso vel subobliquo. Sporse oblongse vel reniforraes. — Species regionum calidarura.) Oku. II. OsMUNDACE^.. Folia vernatione circinnata. Spo- rangia vertice radiatim striata, i. e. annulo completo vel incompleto, verticem occupanti prsedita, rima longitudinali dehiscentia. Osmunda. (Ord. III. Marattiaceae. Folia vernatione circinnata. Spo- rangia exannulata^ saepe connata, varie dehiscentia. Spor» ellipsoidese. — Species europsese nullae). Ord. IV. Ophioglossaceae. Folia vernatione stricta, bi- partita, parte anteriore fertili, posteriore sterili. Sporangia exannulata, semibivalvia. Sporse farinace?e. Botrychium. Segmentum folii fertile bi-tripinnati-sectum, paniculam referens. Ophioglossum. Segmentum folii fertile indivisum, spo- rangiis distichis spicam referens. Die ungemeine Zersplitterung der Gattungen und der Arten der FarrnkrUuter hat weniger der natürlichen Classification, als der Bequemlichkeit des Beslimmens gedient. Es zeigt sich aber auch bei dieser Klasse, wenn irgendwo, die Wahrheit der Bemerkung, dass, wo eine grosse Zahl von Pflanzen in einer sehr natürlichen Familie vereinigt ist, es schwer wird die Genera festzustellen Schon unsere nicht zahlreichen einheiuüschen Arten bieten in dieser Hin- — 5 — sieht Schwierigkeiten dar. Swartz behauptet zwar in seiner Synop- sis Filicum: « Tegumenlnm membranaceum sive indusiura, quo sori in diversis gencribus muniunlur, maxirao usui est, in illis deter- minandis, cum in omni specie , ubi adcst» eonslans sit;» und die grosse Mehrzahl der Schriftsteller ist ihm darin gefolgt. Dagegen sucht Newnian die Unzulänglichkeit dieses Charakters nachzuweisen, indem er sagt: »In Oreopteris the indusium may be said lo have reachcd a rainimura as regards size, when present, but ils presence seoms rathcr the exceplion than the rulc: in Phegopteris it is so rarely observed, Ihat most authors deny its exisleuce, and in (Poly- podium) vulgare I bclieve no author has asserted, that he has found il. (Phytologist 1845. p 276}'. Was mich betrifft, so ist es mir nie gelungen bei Polypodium, oder irgend einem andern Farrnkraut aus der frühem Abiheilung der Exindusialse, ein Indusium wahrzu- nehmen ; doch glaube ich mit Nevsman , dieses Organ habe nicht die Wichligkeil, dass man dazu berechtigt wäre, die ganze Classi- fication der Polypodiea; auf seine An- oder Abwesenheit zu begrün- den. — Ueber die Nervonvertheilung in den Blältern, worauf von einigen Autoren so grosses Gewicht ist gelegt worden, vergleiche man das wichtige neue Werk von Mettenius : Filices horti botanici IJpsiensis, das ich leider erst benützen konnte, nachdem meine Ar- beit schon zum Druck vorbereitet war. Der Verfasser entwickelt daselbst die verschiedenen Arten der Nerveuvertheilung, von den einfachsten Verhältnissen zu den complicierteren fortschreitend; ge- braucht aber diese Verschiedenheiten nicht zur Trennung von Gal- lungen, sondern zur Aufstellung von Sectionen innerhalb der Gat- tungen. Da übrigens diese Sectionen, so sehr sie einen Fortschritt der Pteridologie bezeichnen, für die Aufzählung unserer Filices fast keinen Werth haben, indem in den meisten Galtungen alle unsere Species in dieselbe Section gehören, so begnüge ich mich damit, die Nervation bei den einzelnen Galtungen oder Arien mit den von Meltcnius angenommenen Ausdrücken anzugeben, ohne mich näher darauf einzulassen. Für das Nähere muss ich auf das angeführte Werk selbst verweisen. In obiger Uebersichl habe ich die Hauplabtheilungen vollstän- dig angegeben, wie mir dieselben am zweckmässigsten scheinen, und auch die exotischen des üeberblickes weffen beigefügt. Bei den — 6 — Tribus und den Gattungen habe ich natürlich nur auf diejenigen Rücksicht nehmen können, welche die schweizerische Flora betreffen. OrD. I. POLYPODIACEJE. SUBORD. I. POLYPODIE/E. Trib. I. Aspleniese. CETERACH Willd. Sori lineares, cruri anterior! nervorum lateralium in- sidcntes, solitarii, unilaterales, costulam versus directi, vel sori in ramo antico infirao bini. Indusium nullum. Petiolus rhizomati continuus. Folia omnia conformia, subtus paleis dense tecta. Nervi (in nostra specie) Neuropteridis in rete Heraidictyi transeuntes. 1. Ceterach oflicinarui!^ (C. Baiih.) Willd. Rhizoma erectum vel obliquum, ssopius multiceps, cum petiolo pa- leaceum. Petiolus fasciculis vasorum 2 percursus. Folia breviter petiolata, caespitosa, coriacea, semipedalia, ambitu lineari-lanceolata, profunde pectinato-pinnatifida, supra gla- briuscula, subtus paleis pallidis densissime tecta ; lacinia3 ovatse, obtusa?, basi lata confluentes. Costula laciniarum extramediana, margini inferiori approximata, flexuosa, pin- nata ; nervi secundarii marginem non attingentes , sed puncto pellucido terminati. Palese lato ovata?, cellulis subro- tundis. Sporangiorum annulus e cellulis 24 formatus. Sporse ovatse, spinoso-vcrrucosse. Celerach officinariim C. Bauh. pin. p. 354. — Willd. spec. pl. V. p. 136. — T)C. fl. fraui}. IL p. 566. — Fee, gen. fil. p. 206.— Mett. fil. h. Lips. p. 80. — Schleich, exsicc. 9 — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 401. — Desmaz. exs. 200. <) Dass Schleicher in seinen Exsiccalis nicht seilen dieselbe Pflanze unter verschiedenen Namen ausgegeben hat, und umgekehrt, ist bekannt; ebenso dass viele seiner Exemplare cultivierl sind; doch haben seine Sammlungen eine solche Verbreitung erhalten, — 7 — Asplenutn sive Ceterach J. Batili. hist. pl. III. p. 749. Asplenium [Matthiol.) Zwing. Krtb. p. 943. Asplenium froiide pinnatifida, lacinüs alternis adnalis iLin. h. CliffJ Hall. enum. stirp. Helo. p. 135. Asplenium foliis pinnatis, pinnis in basi dilatatis, obtusis^ subtus muscosis Hall. hist. stirp. Helv. 1694. Asplenium Ceterach L. spec. pl. p. 1538. Scolopendrium Ceterach Sym. Synops. 193 (ex Smith). — Engl. bot. 1244. Grammitis Ceterach Sto. Syn. fil. p. 23. — Schkuhr, lab. 7. b. — Koch, Syn. ed. II. p. 974. Gymnogramme Ceterach Spreng, syst. veg. IV. p. 38. — (Ceterach) Presl, tent. pterid. p. 219. Notolepeitm Ceterach Newni. Phytol. app. V. brit. ferns ed. 1854. p. 278. Nom. triv. ') Germ.: Milzkraut. Gall. : Herbe doree. — It. Cetracca. Offic. Früher die ganze Pflanze unter den Namen: Ceterach, Scolopendrium verum, Asplenium. York. Sonnige Stellen an alten Mauern und Felsen, auf die Ebene der wärmern Gegenden beschränkt. Jenseits der Alpenkette im Veltlin (Moritzi), bei Chiavenna (Haller) ; im Tessin nicht selten, z. B. bei Bellinzona häufig (Dr. J, J. Bernouilü); ebenso bei Gandria und auf den Borromäischen Inseln (Leresche). Diesseits der Alpen: im Rhonethal bei dass ich nicht umhin kann, dieselben anzuführen Ich citieie nach dem Original-Herbarium von Schleicher, welches in Lau- sanne aufbewahrt wird, und mir durch die Gefälligkeit des Herrn Gay, Professors der 3Iathemalik daseibst, zugänglich war. Auch das Ciiarpentier'sche Herbarium befindet sich in Lausanne. •) Nora triv. für die Filices im Allgemeinen sind: Farm; Farrn- kraut; Fasle. Feld; Fireyz; Felod. Sitten, an den Schlössern Valeria (Haller) und Tourbillon! im Unter-Wallis überall; ebenso in der Gegend von Bex und Aigle, sowie längs des Genfer-See's : Montreux (Blan- cliet), Vevey (Gaudin), Pull}^ (Lereschc), Lausanne (Gau- di?i), Rolle (Rapin!), Bursins (idcm), Nyon (Reuter), Crans (Gaudin), Genf (Reuter, Herb. Preiswerk!). Im Jura selten: Zwischen Vaumarcus und Sauge (von Büren); Cressier, (Go- det!); Zwischen Auvcrnier und Corcelles (idem) ; Douanne (Gagnebin); Vaufrey bei Pruntrut (Thurmann); bei Delsberg zwischen Monsarcon und Lieregalle (Haller); Wohlen im Aargau (Bolley). — Kommt auf allen Bodenarten vor, scheint aber die Hölie von 2000 '^ nicht zu übersteigen. — Fruct. den ganzen Sommer hindurch. ASPLENILM L. (emend.) Sori lineares vel oblongi, solitarii, unilaterales, costani vel costulam versus directi, vel sori in ramo antico infimo bini, rarius sori hippocrepici. Indusium laterale, soro con- forme, nervo fertili adnatum. Petiolus rhizomati continuus, fasciculis vasorum 2 percursus. Folia omnia conformia. Secl. I. Folia pinnalisecla vel bipinnalisecla , liiemeru perdii- raiitia ; segmenta cuiieiformia, vena mediana conspicua sispe des- tiliila ; nervi Sphenopfcridis. 1. As^iileniuni septcntrioiiale Sw. Rhizoma obliquum, dichotomum, phyllopodiis apicequc paleis tectum; palese lineari-lanceolatae, plerumque obtuse dentata?, cellulis bre- vibus, plus minus quadrangularibus, incrassatis. Petiolus supra sulcatus, lamina pluries longior, viridis, basi atro- fuscus, cum foliis glaberrimus. Folia dense csespitosa, pin- natisecta; segmenta 2 — ^, remotiuscula, linearia, basi longe cuneata, interdum bifida, lobata vel dentata. Sori con- fluentes, superficiem foliorum inferiorem totam obtcgentes Sporae ovatae, verrucosa?. Indusium integerrimum. — 9 — Filix saxatilis corniculata C. Bauh. pin. p. 358. Filix saxalüis Tragi J. Bauh. hist. pl. lll. p. 755. Acrostichum fronde lineari-lanceolata (L. fl. läpp.) Hall, enwn. stirp. Helv. p. i34. Acrostichum caule bis bifurcato Hall. hist. stirp. Helv. 1714. Acrostichum septentrionale L. spec. pl. p. 1524. Asplenium septentrionale Su\ in Schrad. Journ. 1800. p. 50. Syn. fil. p. 75. — Engl. bot. 1017. — Schkuhr, tab. 65. — DC. fl. frang II. p. 553. — (Asplenium) Presl. tent. pterid. p. 106. — Röp. z. fl. Meckl. p. 69. — Koch, Syn. ed. II. p. 983. — Meli, fil. h. Lips. p. 76. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et' Moug. exs. 8. — Desmaz. exs. 199. Acropteris septentrionalis Link, fil. h. Ber. p. 80. — Fee^ geil. fil. p. 71. Amesium septentrionale Neicm. Phytol. app. VII. brit. ferns ed. 1854. p. 265. Vork. Die Pflanze findet sich, bei uns wenigstens, nie auf Kalk, sondern nur auf krystallinischen Gesteinen und Schiefer, ist aber auf* diesen sehr verbreitet, z. B. am Gott- hardt; in manchen Gegenden, z. B. im Jura und am Saleve nur auf erratischen Blöcken. Sie steigt bis über 6000 '. — Fruct. im Sommer. 2. Asplenium germanicum Weiss. Rhizoma obli- (juum, phyllopodiis et paleis tectum. Petiolus laminam aequans vel paullo superans, badius, superne virescens, cum foliis glaberrimus. Folia dense ca?spitosa, dodrantalia, pin- natisecta; segmenta valde remota, 4 — 10; inferiora stipitata summa sessilia, cuneata; infima bi-fripartita, summa pinna- tifida vel incisa. Palea) utinprlore, sed non dentat«, cel- lulisque magis incrassatis. Sori confluentes. Sporae ovatae verrucosa?. Indusium integerrimum. Asplenium ramis duplicato-ramosis, pinnis cequaUbus, laxe dispositis, apice incisis Hall. enwn. stirp. Helv. p. 1S7. — 10 — Asplenium caule pinnato, pinnis imis trifoUalis, superiori- bus simplicibiia dentatis Hall. hist. stirp. Helv. 1690. Asplenium germanicum Weiss, pl. cnjpt. Gcett. 299. — DC. fl. frang. IL p. 553. — (Asplenium) Presl, tent. pterid. p. i08, — Röp. z. fl. MeckL p. 73. — Fee, gen. fil. p. 190. — Schleich, exs. — Thom. exs. — ISesil. et Moug. exs. 106. Asplenium aUernifolium Wulf in Jacq. misc. IL p. 51. — Engl, bot 2258. Asplenium Breynii Retz. obs. bot. L p. 32. — Sio. Syn. fil. p. 85 — Schkuhr, lab. 81. — Koch, Syn. ed. IL p. 983. — Mett. fil. h. Ups. p. 76. Tarachia germanica Presl, epimel. p. 79. Amesium germanicum Newm. Phytol. app. VII. brit. ferns ed. 1854. p. 258. York. In den Schweizer- Alpen zwischen 2000 und 4000^ sehr selten: Pliirs (Huber ex Haller); unweit Pioda, bei der Brücke über den Tessin , im Leventinerthal (Mo- ritzi); Maggiathal oberhalb Cevio (Gaudin); oberhalb In- tragna im Val Centovalli (Leresche); Saasthal (Thomas!); Yal de Bagnes (Haller, Thomas!); Val Troistorrents (Tho- mas!); Servan (Schleicher); Creux de Jenian und oberhalb Mordes (Haller); oberhalb iMeiringen (Guthnik!). Fehlt im Jura. — Die angeführton Standorte gehören wahrscheinlich alle dem Urgebirge an. — Fruct. im Sommer. 3. Asplenium Riita miiraria L. Rhizoma breve, multiceps, paleaceum. Petiolus laminam folii sequans vel superans, viridis, basi fuscus, cum lamina glaberrimus. Fo- lia laxe csespitosa, usque ad pcdem dimidium longa, ambitu ovata vel deltoidea, basi bi-tripinnatisecta; segmenta pri- maria et secundaria stipitata; Iacinia> ovata?, basi cuneatse, apice denticulata», supremae pauca? confluentes. Nervi sub- (labellati. Pale« anguste laneeolat«, cellulis valde incras- — 11 — satis. Sori conflueutes. Sporse oblongae, verrucosse. Indu- sium fimbriatum. Capillus Veneris Brunf. herb. vw. eic. I. p. 219. Ruta miiraria. C. Bauh. pin. p. 356. cat. Bas. p. 98. — J. Bauh. hist. pl. III. p. 753. Ruta muraria seu Paromjchia prima. Zwing. Krtb. p. 1163. Asplenium ramis diiplicato-ramosis, pinnis serralis, cequa- Uhus laxe disposifis Hall. enum. stirp. Helv. p. 137. Asplenium foliis laxe ramosis, ramis secundis trifoliis, su~ perioribus semitrilobis, lobis rhomboideis, circumserratis Hall, hist. stirp. Helv. 1691. Asplenium Ruta muraria L. spec. pl. p. 1541. — Engl, bot, 150. — Schkuhr, tab. 80. b. — Siv. Syn. ßl. p. 85. — DC. fl. frang. IL p. 555. — (Asplenium) Pres!, fent. pterid. p. 108^ — Röp. z. fl. ßleckl. p. 74. — Koch, Syn. ed. II. p. 983. — Fee, gen. fil p. 190. — Mett. fil. h. Ups. p. 77. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nesfl. et Moug. exs. 207. — Desmaz. exs. 49. Tarachia Ruta muraria Presl, epim. p. 81. Amesium Ruta muraria Newm. Phytol. app. VIIL brit. ferns ed. 1854. p. 254. Nom. triv. Genn.: kleines Milzkraut; Steinraute; Mau- erraute; falsche Capilläre; Chapilläre; Chappachläre. It: Cet- racca ruta. Offic. Früher die ganze Pflanze unter dem Namen Adiantum album. York. An Mauern und Felsen durch die ganze Schweiz sehr gemein, bis in die alpine Region hinaufsteigend, z. B. im Ursernthai; auch in den Alpen von Chateau-d'Oex bis 5000' (Leresche). — Auf allem Boden. — Fruct. fast das ganze Jahr hindurch. Diese Art variirt sehr bedeulend nach Zcrthcilung und Form der Bläller, doch ohne dass sich conslante Formen aufalcllcu lies- — 12 — sen. ) — Die var. u in a croph y 1 1 a W^allr. (Schltuhr^ tab. 80. b. 1.) scheint die jüngere Pflanze zu sein; man findet nicht selten auf Stöcken, die sonst ganz zertheille Blätter tragen, einzehie hie- hergehörige. Hei den meisten Farrnkräutern sind die Blätter der Jüngern Pflanze weniger zerlheill als die der altern. 4L. Aspleniuni Adiaiituni nigrum L. Rhizoma as- cendens, phyllopodiis tectum, a^jice paleaceum. Petiolus laininain plerumque i^quans, interdum duplo superans, vel pluries brevior, basi paleaceus, fuscus. Folia laxe csespitosa, sernipedalia vel longiora, glaberrima, ambitii deltoidea, acu- niinata, basi plerumque tripinnatisecta; segmeiita primaria e basi lata deltoidea, stimma confliientia; segmenta secun- daria et tertiaria e basi ciineata, integra obovata, acuta, ser- rata aut duplicato-serrata. Rachis anguste alata, viridis. Palea? lato-ovatiie , subito in acumen longissiraum protractse, hinc inde grosse dentatse, cellulis brevibus, admodum regu- laribus, incrassatis. Sori conflucntes. Sporne ovata?, verru- cos?e. Indusium integerrimurn. Adianfum foliis longioribus, pulveridentis, pediculo nigro C. Baiih. pin. p. 355. Adianthum nigruin officinarum J. Bank. hist. pl. IIL p. 742. — Gesn. op. ed. Schmied, ic. am. tab. XVIII. fig. 154. Aspleniiim ramis ramosis, conferlis, sursum decrescentibus Hall. enum. slirp. Helv. p. 136. Asplenium foliis tnangularibiis , pinnis pinnatis, pinnulis semipinnalis, lobuli-s ovatis, serrafis Hall. hist. stirp. Helv. 1692. *) Sehr viele unserer Farrnkräuter sind ungemein veränderlich, doch haben solche verschiedene Formen in der Regel nicht den Werth von Varietäten, viel weniger von Arten, obschon sie häutig aulhöchst uinvisseiischaflliclie Weise als solche aufgeführt werden. Ich habe mich bemüht, diese individuellen Verschiedenheiten gleich in der Beschreibung der betrefFondcn Arten anzugeben; nur hie und da habe ich besonders ausgezeichnete Formen her- vorgehoben , doch ohne sie als Varietäten zu bezeichnen. — 13 — Asplenium Adiantum nigrum L spec. pl. p. i54i. — Schkuhr, tab. 80. a. — Sw. Syn. fil p. 84. — Engl. bot. 1950. — VC. p. fram;. II. p. 556. — (Aspleniuml Presl, tenf. pferid. p. 107. — Röp. z. fl. Meckl p. 72. — Koch, Si/n. ed. II. p. 983. — Fee, gen. fil. p. 191. — Neivm. brit. ferns ed. 1854 p. 225. — Mett. fil. h. Lips. p. 77. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nesll. et Moiig. exs. 9. — Vesmaz. exs. 799. Tarachia Adianlum nigrum Presl, epim. p. 82. Nom. triv. It: Adianfo nero, Felce piccola. Offic. Früher als Adiantum nigrum. York. Auf Felsen und Mauern, besonders in den wärmern Gegenden der Schweiz. Im Rheinthale auf dem Heldsberg (Gaudin); im Appenzell nur bei Walzenhausen (Frölich) ; bei Chur (Haller, von Neuern nicht mehr gefun- den); am Calanda, zwischen Felsberg und Tamins (Theo- bald); zwischen Grons und St. Maria im Misox (Moritzi). Im Tessin an manchen Orten z. B. Lugano und Locarno (Dr. J. J. Bernoullü), Isola bella (Herb. Preiswerk!); sehr häufig bei Gandria (Leresche). Nicht selten im Wallis und längs des Genfersee's: Tourbillon! Joux-brulees (Thomas!); Finshauts (Gaudin); Salvan und Branson (Murith); Roche (Leresche! Christ!); Lausanne, an verschiedenen Stellen! Bursins und bois d'Allaman bei Rolle (Rapin!); Duillier (Gaudin); Genf (Herb. Preiswerk!), am Saleve (Reuter). Auf dem Pilatus (J. Müller!) und dem Jorat (Leresche!). Sodann am Fusse des südlichen und mittlem Jura, aber selten : Tour Saint-Martin au dessus d'Yvonand bei Yver- don (Leresche! die Localität ist jetzt zerstört); Boudry (von Büren); sur Chaumont (Godet!); oberhalb Cressier (Godet!); Biel (Herb. Hagenbach!). — Kommt auf allen Bo- denarten vor, bis zu einer Höhe von 3600'? (Der Chau- mont hat diese Höhe, es ist aber wahrscheinlich, dass die Pflanze nicht bis zum Gipfel geht.) — Fruct, im Sommer. — u — Ist ebenfalls sehr vielen Veränderungen unterworfen, die aber in unserm Gebiet weniger zahlreich und ausgebildet sind. Heußer (monogr. d. europ. Äsplcn.) führt die Form Aspl. Serpentin! Tausch, als im Wallis vorkommend an; sie ist kenntlich durch schmä- lere Blätter, gerade, nicht wie bei der Hauplform zusammengeneigte, primäre Segmente, und keilförmige, am Grunde rückwärts gekrümmte Zipfel. Ich habe sie aus der Schweiz noch nicht gesehen. Dagegen könnte sich an der südlichen Grenze des Gebiets die Form Aspl. acutum Bory. finden, welche durch länger gestielte und mehr zertheilte Blätter ausgezeichnet ist; die Zipfel sind sehr spitz und schmal, fast lincal. Sect. II. Folia simpliciter pinnalisecta ; segmenta vena medi- ana distincta instrucla ; nervi Euptcridis. 5. Aspleniiini Trichonianes Huds. Rhizoma obli- quum, phyllopodiis paleisqiie tectum. Petiolus folio brevior, cum rachi glaberrimus, nitide atro-fuscus. Rachis utrinque anguste scarioso-marginata. Folia hiemem perdurantia, plus minusve rigida, dense caespitosa, glabra, linearia, pinnati- secta; segmenta iiumerosa, subovata, basi obliqua, cuneato- truncata, subsessilia, crenulata, antice interdum auriculata. Nervus primarius margini segmenti posteriori approximatus. Segmenta superne et inferne decrescentia, suprema pauca plerumque confluentia, omnia decidua, raclii persistente. Palese lanceolatse, acuminatse, subinde remote dentatse, cel- lulis incrassatis, praesertim mediis, quse saepe ita incrassatse sunt, ut totum lumen dispareat, nervusque plane inipelluci- dus adesse videatur. Sori confluentes. Sporse ovataj, ir- regulariter scrobiculatae. Indusium subintegerrimum. Trichomanes sive Polytrichum officinarum. C. Baiih. pin. p. 356. cat. Bas. p. 98. — Zwing, krlb. p. U62. Tt'ichomanes sive Polytrichum J. Bauh. hist. pl. III. p. 754 (excl. ic.') Asplenium fronde pinnata, foliis subrolundis crenatis (L. H. Cliff".) Hall. enum. stirp. Heb. p. 135. (p. pari.') — 15 - Asplenium foliis pinnatis^ pinnis ovatis, crenatis; a cauli- culis nigris adultum Hau. bist, stirp. Heb. 1693. a. Asplenium Trichomanes L. spec. pl. p. i540 (p. part.) ') — Hiids. fl. angl ed. I. p. 385. — Engl bot 576. — Sw. Syn. fit. p. 80. — Schkuhr, tab. 74. — DC. ß. [rang. IL p. 554. — (Aspfenrnm) Presl, tenf. pterid. p. i08. — Röp. z.fl. 3Ieckl. p. 74. — Koch, Syn. ed. IL p. 982. - Fee, gen. fit. p. 190. — Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 249. — ßlett. fil. h. Lips. p. 72. — Schleich, exs. — Thom. exs. — NeslL et Moug. exs. 107. — Desmaz. exs. 48. Nom. triv. Germ: Rothes Frauenhaar; Steinfeder. U Politrico. Offic. Früher unter den Namen: Trichomanes, Adian- tum rubrum, Polytrichum. ß. incisum. Folia bipinnatisecta vel segmenta pro- funde pinnatifida; lacinise cuneatse, apice in lobulos 2 — 4 divisai. Trichomanes foliis eleganter incisis Tourn. instit. tab. 315. F. Asplenium pinnis lacinatis Hall. enum. stirp. Ilelv. p. 136. Asplenium . . . d. foliis semipinnatis cristatis Hall. hist. stirp. Helo. 1693. d. Vork. An Felsen und Mauern durch die ganze Schweiz, vorzüglich in der Ebene, steigt aber bis in die alpine Re- gion, z. B, im Ursernthai ungefähr 5000 ^ Die ausgezeich- nete var. ß wird von Haller nach J. Gesner auf dem Plat- tenberg im Glarus angegeben; sie wurde auch, aber un- fruchtbar, bei Bex gefunden (Herb. Preiswerk!). — Kommt auf allen Bodenarten vor. — Fruct. den ganzen Sommer. 6. Asplenium viride Huds. Rhizoma obliquum, multiceps, apice paleaceum. Petiolus brevis, basi fuscus, 1) Linne verstand unter seinein Asplesunni Trichomanes zugleich die folgende Art; vgl. Heuflery mon. d. europ. Asplen. — 16 — superne cum raclü viridis, glaberrimus. Folia hiemem per- durantia, tenera, coespitosa, linearia, pinnatisecta, segmenta numerosa, breviter stipitata, e basi oblique cuneata lato- rhomboideo-ovata vel subrotunda, obtusa^ profunde crenata interdum duplicato-crenata, superiora decrescentia, confluen- tia. Nervus Primarius submedianus. Segmenta persistentia. Palea3 ut in priore, sed cellulis minus incrassatis. Sori confluentes. Sporie ovata?. Indusium subintegerrimum. Trichomanes minus et tenerius C. Bmih. pin. p. 356. — Zwing. Krtb. p. 4162. Trichomanes minus album J. Bauh. hist. pl. III. p. 755. Asplenium fronde pinnata, foliis suhrotundis, crenalis (L. IL CW-^') 7- varietas junior^ cauUculis ex albo virentibus Hall, enum. stirp. Ilelv. p. 135. Asplenium foliis pinnatis, pinnis ovatis, crenatis; ß. var. junior^ cauUculis ex albo virentibus Hall. hist. stirp. Ilelv. 1693. ß. Asplenium Trichomanes L. spec. pl. p. 1540 (p. pari.) Asplenium viride Iliids. fl. angl. ed. I. p. 385. — Schkuhr, tab. 73. _ Sw. Syn. fil. p. 80. — Engl. bot. 2257. — DC. fl. frang. II. p. 554. — (Asplenium) Presl, tent. pterid. p. 108. — Koch, Syn. ed. II. p. 982. — Fee, gen. fil. p. 190. — Neivtii. brit. ferns ed. 1854. p. 253. — Mett. fil. h. Ups. p. 72. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nesfl. et Moug. exs. 305. — Desmaz. exs. 1496. ß. Incisum. Vork. An schattigen Felsen von der montanen bis in die alpine Region, durch die ganze Alpenkette und den Jura verbreitet; in der Ebene seltener. Eine ganz kleine Form, 1— 1 !/2 '' hoch, mit jederseits 6—10 fiederspaltig ein- geschnittenen Segmenten, bildet die var. alpina Schleich, exs. Diese findet sich in den höhern Alpen, z. B. am Cam- brenagletscher auf dem Berninapass, 7000' (Theobald): beim — 17 — Stiefel im Appenzell (Froelich). — ß. in der Schweiz ohne nähere Angabe des Fundortes (AI. Braun). Scheintaufallen Bodenarten vorzukommen. — Fruct. fast das ganze Jahr. Bei den beiden lelzlangefiihrlen Arten scheint schon lange eine abnorme Dichotomie des Blallstieis oder des Hauplnerven beobach- tet worden zusein. Darauf beziehen sich die Synonyme: Trichomanes ramosum majus et minus C. Baiih. pin. p. 356, — Zwing. Krtb. p. 1162. — Trichomanes ramosum J. Bauh. hist. pl. III. p. 755. — Asplenium . . . II. cauliculo hifurcato Hall. hist. stirp» Helv. 1693. — Eine solche abnorme Dichotomie des Blattstiels oder der Blatt- spreite, die bei einigen Gefässkryptogamen normal ist, tritt nicht sel- ten bei Farrnkräutern auf; ich habe sie bis jetzt bei folgenden be- obachtet: Asplenium viride, Halleri und Filix femina, Blcchnura Spicant, Aspidiura Thelypteris und lobatum und Cyslopteris fragilis ; die verschiedenen hiehergehörigen Formen von Scolopendrium vul- gare werden durch die Cuitur hervorgebracht. Asplenium fronde pinnata^ foliis ovatis, margine superiore gibbo incisis (L. H. Cliff.) Hall. enum. stirp. Helv., welches von J. Gesner bei Chur soll gefunden worden sein, ist, sowohl der Be- schreibung als den Synonymen nach, Asplenium marinum Sw. Es scheint hier ein Irrthum stattgefunden zu haben , was anch daraus hervorgeht, dass die Pflanze in der spätem Historia stirp. Helv. weggelassen ist. Sect. III. Folia bi-tripinnatisecta; segmenta ovata vel lanceo- lata , nervo mediano distincto ; nervi Pecopteridis. 7. Asplenium Halleri DC. Rhizoma erectum, su- perne paleaceum. Petiolus dimidiam folii partem aequans, viridis, inferne fuscescens, cum lamina glaberrimus. Folia hiemem perdurantia, laxe csespitosa, ped. dimid. vel do- drant. longa, lineari-lanceolata, acuminata, basi valde angus- tata, bipinnatisecta ; segmenta primaria breviter stipitata, ovata, infima magis remota, exigua; secundaria subsessilia, subrotunda vel obovata, dentibus paucis firmis latisqne in- structa. Rachis membranaceo-marginata. Palea? lanceolatse, 3 -. 18 - acuminat», remote dentatse, cellulis parvis incrassatis. Sorl breves, hinc inde hippocrepici. Spora» globosae, verrucosae. Indusium integerrinium vel denticulatum. Filicula fontana minor C. Bauh. pin. p. 358. cat. Bas. p. 99. — Zwing. Krtb. p. U83. Ädianthum album folio filicis J. Bauh. hist. pl. III. p. 741. Polypodium, pinnarum pinnis bidentatis et Iridentatis, bre~ vissimis Hall. enum. stirp. Heb. p. 140. Polypodium duriusculum, pinnis laxe pinnatis, pinnulis bidentatis et tridentalis argutis Hall. hist. stirp. Heb. 1706. ? Polypodium fontanum L. spec. pl. p. 1550. Athyrium Halleri Roth. germ. III. p. 60. — Presl^ tent pterid. p. 98. — Fee, gen. fil. 186. Aspidium fontanum Sw. in Sehr ad. Journ. 1800 p. 40. Syn. fil. p. 57. — Schkuhr, tab. 53. — Engl. bot. 2024. Aspidium Halleri Willd. spec. pl. V. p. 274. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 504. Aspidium rupestre Clairv. man. d'herb. p. 302. Asplenium Halleri DC. fl. fran^. F. 240. — Koch^ Syn. ed. II. p. 982. — Mett. fil. h. Ups. p. 77. — Desmaz. exs. suppl. 349. Athyrium fontanum Röp. z. fl. Meckl. p. 77. Asplenium Halleri ß fontanum, pinnis breviter ovatis, subcordatis, lobulatis, lobulo uno alterove ad basin pinnae in pin- nulam sejuncto ; frondes igilur ratione longitudinis angustiores, Koch, Syn. l. c. von manchen Autoren als besondere Art betrachtet, ist nicht einmal als Varietset von der Hauptform zu unterscheiden. Es gehören dahin die Synonyme : Athyrium fontanum Roth. germ. JII. p. 59. — Presly tent. pterid. p. 98. — Fee, gen. fil. p. 186. Asplenium fontanum Sm. ex Kze. Linn. 23. p. 234. — itfeff. fil- h. Lips. p. 77. - 1§ - Vork. Ist im ganzen Jura von den Kantonen Aargau und Basel an bis nach Genf verbreitet, und stellenweise sehr gemein. Ebenso häufig auf dem Saleve! Sehr selten bei Lausanne (vielleicht mit Steinen zufällig eingeführt, Leresche). Sodann in den Alpen des Waadtlandes und des untern Wallis, bis nach Lenk? (wenigstens bezieht sich hierauf wahrscheinlich die Angabe von Murith: aux bains, pres de la fontaine.) Vereinzelt ist der Standort am Rigi (Wahlenberg). Könnte im Tessin noch gefunden werden. — Zieht bei uns den Kalk vor, findet sich aber, wenigstens anderwärts, auch auf Granit. — Fruct. fast das ganze Jahr hindurch. 8. Asplenium Filix femina Beruh. Rhizoma ascen- dens, phyllopodiis dense tectum. Petiolus lamina multo brevior, supra profunde sulcatus, basi paleaceus. Folia hie- mem non perdurantia, ssepe maxima, 1 — 6 pedalia, undique arcuato-patentia, ambitu lato-lanceolata, acuminata, inferne paulum angustata, bi-tripinnatisecta; segmenta primaria nu- merosa, plerumque alterna, lineari-lanceolata, longe acumi- nata; segmenta secundaria numerosa, sessilia, anguste de- currentia, oblonga, plerumque pinnatifida ; laciniae plus minusve dentatse vel inciso-dentatae. Palese magnse, ovatae, acumi- natae, cellulis elongatis, irregularibus, vix incrassatis. Sori ssepius hippocrepici. Sporae ovatae, laeves. Indusium longe ciliatum. Filia? non ramosa, pinnulis (in pinace: petiolis) tenuissi^ mis et tenuissime dentatis C. Bauh. pin. p, 358. cat. Bas. p. 99. — Zwing. Krtb. p. ii83. Filix tenuissime et profundissime divisa, Montbelgardica J. Bauh. hist. pl. 111. p. 739. Filix mollis seu glabra, vulgari non ramosm accedens J. Bauh. hist. pl. lll. p. 738. 2* — 20 — Filix tenuissime secta ex monte Ballon J. Bauh. hisL pl. III. p. 739. ? Polypodium ramosum, pinnis obtusis, ellipücis, crenis imis pinnarum bifidis Hall. enum. stirp. Helv. p, 139. Polypodium duplicaio-pinnatum, pinmdis lanceolafis, acuHs, pinnatifidis (L. H. Cliff^ Hall enum. stirp. Helv. p. 140. Polypodium pinnis pinnatis, pinmdis lanceolatis, semipin- natis, lobis acute biseciis Hall. hist. stirp. Helv. 1704. Polypodium pinnis pinnatis, pinnulis ovatis, obtusis, den- tatis, dentibus imis bifidis Hall hist. stirp. Helv, 1703. Polypodium Filix femina L. spec. pl p. 1551. ? Polypodium rhceticum L. spec. pl p. 1552. Polypodium Filix femina, dentatum, incisum, trifidum, molle et tanacetifolium Hoffm. crypt germ. p. 6 et 7. Aspidium Filix femina Sw. in Schrad. Journ. 1800 p. 41. Syn. fil p. 59. — Engl bot 1459. — Schkuhr, tab. 58. 59. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl et Moug. exs. 105. Athyrium, molle, trifidum, ovatum, Filix femina et rhodti- cum Roth. germ. III. p. 61 — 67. Athtjriim Filix femina (Roth.^ DC. fl. fran^. IL p. 556. — Preslj tent. pterid. p. 98. — Röp. z. fl. Meckl p. 76. — Fee, gen. fil p. 186. — Newm. brit. ferns, ed. 1854 p. 208. — Desmaz. exs. 300. Asplenium Filix femina Bernh. in Schrad. neu. Journ. 1806. p. 27, — Koch, Syn. ed. IL p. 981. — MetL fil h. Lips. p. 79. Athyrium alpestre Clairv. man. d'herb. p. 301. Aspidium rhceticum Thomas exsicc. (p. part.^ Vork. Dieses, wie aus der Synonymik zu sehen, sehr formenreiche Farrnkraut ist in schattigen Wäldern durch die ganze Schweiz verbreitet, oft gesellschaftlich und ziem- lich hoch in die Alpen hinaufsteigend; so findet es sich in sehr grosser Menge oberhalb Andermatt und erreicht da- — 21 — selbst Manneshöhe. Die obere Grenze ist auf ungefähr 6000' zu setzen. — Wächst auf allem Boden. — Fruct. im Sommer und Herbst. SCOLOPENDRIUM Smith. Sori lineares, nervis furcatis insidentes, per paria ap- proximati et confluentes. Indusia alterne extrorsum et in- trorsum hiantia. Petiolus rhizomati continuus, fasciculis vasorum 2 percursus. Folia omnia conformia. Nervi in nostra specie Tseniopteridis. Jedes Paar von Häufchen gehört nicht einem Seitennerven an, solidem das unlere Häufchen sitzt auf dem vordem Ast eines Sei- tennerven und das obere auf dem hintern Ast des nächstfolgenden. Die Anhcftungsstelle des Sehlcierchens ist immer dem Hauptstamm des Seitennerven zugewendet, so dass bei zusammengeflossenen Häufchen ein gemeinschaftUches, in der Mitte gespaltenes, und da- her zweiklappiges Indusium vorhanden zu sein scheint. 1. ücolopendrium vulgare Sym. Rhizoma ascen- dens, paleaceum, phyllopodiis tectum. Petiolus basl incras- satuSj brevis, cum nervo raediano laminse squamoso-palea- ceus. Folia hiemem perdurantia, csespitosa, coriacea, in- tegra, oblongo-vel lineari-lanceolata, acuta, basi cordata. Nervi valde numerosi, marginem non attingentes, sed apice incrassato, subpellucido, terminati. Sori per paria confluen- tes, indusiis maturitate reflexis. Palese elongato-lanceolatae, integerrimse, cellulis glabris, irregularibus, longitudine la- titudinem duplo superantibus. Sporangiorum annulus e cel- lulis 21 constans. Sporse ovatse, minute verrucosae. Scolopendrium Brunf. herb. viv. eic. IL p. 45. Lingua cervina officinarum C. Bauh. pin. p. 353. cat. Bas. p. 98. ~ Zwing. Krtb. p. 898. Phyllitis sive lingua cervina vulgi J. Bauh. hist. pl. IIL p. 756. — 22 — Äsplenium frendibus linearibus, inlegris, hasi cordatis, in- flexis^ petiolis hirsuHs (L. h. CliJfJ Hall. enwn. stirp. Helv^p. i34. Äsplenium petiolis hirsuHs, folio longe lineari-lanceolato, integerrimo, circa petiolum excisso Hall. hist. stirp. Helv. 1695. Äsplenium Scolopendrium L. spec. pl. p. 1537. Scolopendrium vulgare Sym. Stjnops. 193 (ex Smith.) — Engl. bot. 1150. Scolopendrium officinarum Sw. in Schrad. Jourti. 1800 p. 61. Syn. fil p. 89. — Schhuhr, fab. 83. — Presl, tent.pterid.p.ll9. — Röp. z. fl. Meckl. p. 75. — Koch, Syn. ed. IL p. 984. — Fee^ gen. fil. p. 209. — Mett. fil. h. Ups. p. 67. — Schleich, exs. — Tho7H. exs. — Nestl. et Moug. exs. 108. — Desmaz. exs. 299. Scolopendrium officinale VC. fl. fran^. IL p. 552. Phyllitis Scolopendrium Newm. Phytol. app. VI. brit, ferns ed. 1854. p. 272. Nom. triv. Germ.: Hirschzmige. GalL: Leinvoua de Cer (Waadt.) It: Lingua cervina. Offic. Die Blätter als Herba Scolopendrii seu linguae cerviiise. York. An steinigen und schattigen Orten von den niedrigem Bergen bis in die alpine Region, zerstreut durch die ganze Schweiz; in der Ebene nicht selten in Brunnen (AI. Braun). Appenzell (Frölich); Graubüudten bei Sils (1500'), Thusis, im Valzeina (Moritzi), Luziensteig (Killias); in den kleinen Kantonen hie und da in Menge (Wahlen- berg); Rigi (3000', Nägelü); Berneroberland: Interlachen (Haller), Stocken, (Brown), Gemmi! Im untern Theil des Rhonethaies und im Bassin des Genfersee's ziemlich ver- breitet; ebenso am Saleve! und im Jorat (Blanchet), so- wie durch die ganze Kette des Jura von Genf bis Basel. (Die angeführten Fundorte gelten nur als Beispiele^ da die Pflanze jedenfalls auch noch sonst angetroffen wird.) — ~ 23 — Scheint auf kalkigen Boden beschränkt zu sein; findet sich zwar in Graubündten auch auf Schiefer (grauer Schiefer, Studer), der aber meist reichlich kalkhaltig ist. — Fruct. den ganzen Sommer hindurch. Die verschiedenen Formen der var. daßdalea Doli. bad. p. 20. scheiuen nur cultiviert vorzukommen. BLECHNUM L. Sori lineares, receptaculum occupantes, nervis imposi- tum folio fertili i)ropriis, maculasque Doodise costales ef- formantibus. Sori costse paralleli, in nostra specie continui, medii inter costam et marginera. Indusium soro conforme, receptaculo extus adnatum, introrsum liberum. Petiolus rhizomati continuus, fasciculis vasorum 2 majoribus com- pluribusque minoribus percursus. Folia fertilia in nostra specie a sterilibus diversa. 1. Blechnum üpicant Roth. Rhizoma obliquum, te- nue, ssepius multiceps, cum basi petiolorum paleaceum; ra- diculae ferrugineo-tomentosse. Petiolus foliorum sterilium brevis, fertilium elongatus. Folia semipedalia vel pedalia, in circulum disposita, coriacea, glabra, externa sterilia pros- trata, hiemem perdurantia, ambitu lanceolata, breviter acu- minata, basi angustata, profunde pinnatifida; lacinise nume- rosae, approximatse, oblongo-lineares, falcatae, mucronulatse; nervi Neuropteridis vel Eupteridis, marginem non attin- gentes, sed puncto incrassato, libero, terminati; folia fer- tilia in medio fasciculi erecta, longiora, hiemem non per- durantia, pinnatisecta; segmenta magis remota, e basi lata, adnata, anguste linearia; nervis remotioribus, ramo anteriore anastomosantibus, hincque maculas Doodiae efformantibus. Paleae lanceolatse, acuminatse, integerrimse, fuscse, cellulis irregulariter elongatis. Indusium integerrimum. Sporae ovatae laeves. — 24 — Lonchitis minor C. Bauh. pin. p. 359. Lonchifis altera folio Polypodii J. Bauh. hist. pl. III. p. 744. Lonchitis asper a minor (CamerarJ Zwing. Kr Ib. p. 947. Struthiopteris Hall enum. stirp. Heb. p. 132. hist. stirp. Heb. 1687. Osmunda Spicant L. spec. pl. p. 1522. Blechnum Spicant Both, germ. III. p. 44. — DC. fl. frang. IL p. 551. — Koch, Syn. ed. IL p. 984. — Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 17. — Nestl. et Moug. exs. HO. — Desmaz. exs. 798. Blechnum boreale Siv. in Schrad. Journ. 1800 p. 75. Syn. fit. p. 115. — Engl. bot. 1159. — Schkuhr, tab. HO. — Böp. z. fl. Meckl. p. 67. — Meli. fil. h. Lips. p. 64. — Schleich, exs. — Thom. exs. Lomaria Spicant Desv. Berl. Mag. V. p. 335. — Presl, tenl. pterid. p. 142. — Fee, gen. fil. p. 68. Spicanta borealis Presl. epim. 114. Vork. In Wäldern und Gebüsch in der ganzen Alpen - kette sehr verbreitet, vorzüglich in der subalpinen Region, bis zu einer Höhe von 6000' (Heer); stellenweise auf die niedrigem Berge, an einzelnen Orten sogar bis in die Ebene hinabsteigend, z. B. bei Zürich, (Conrad Gesner) und in der Nähe von Bern (Haller, Fischer!) Scheint in Graubündten seltener zu sein : Moritzi giebt als einzigen Standort Laret im Daves an; Theobald hat es auch bei Cedruns im Ober- land und an andern Orten gefunden. Auch im centralen Jura ziemlich verbreitet, südlich bis zum Noirmont (Godet) und zur Dole (Thurmann), nördlich kaum über das Plateau der Freiberge hinausgehend, obschon J. Bauhin und Zwin- ger die Art noch in der Gegend von Basel angeben, wo sie aber neuern Botanikern durchaus unbekannt ist. — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer und Herbst. — 25 — Trib. II. Aspldiese. PTERIS L. (ex partj Sori lineares, receptaculum occupantes, anastomosi ner- voium marginali, folio fertili propriae, impositum. Sori con- timii, indusio spurio tecti. Petiolus rhizomati continuus. Sect. I. Petiolus fasciculo vasonim solilario peicursus. Folia lerHlia a sterilibus diversa; ulteiiorura nervi Taeniopteridis. 1. Pteris Cretica L. Rhizoma repens, paleis dense tectum; radiculse ferrugineo-villosae. Petiolus laininam sequans, stramineus, cumlamina glaberrimus. Folia pinnatisecta; seg- menta remota, plerumque iitrinque terna quaternave, semi- pedalia, subsessilia; inßma ssepe latere inferiore, rarissime utrinque, segmento secimdario, primario simili. instructa; segmenta foliorum sterilium liiieari-lanceolata, cum apici- bus sterilibus segmentorum fertilium acute serrata ; fertiiia multo angustiora, linearia, integerrima. Nervi foliorum ste- rilium simplices vel simpliciter furcati, marginem versus incrassati, diaphani. Paleae e basi lata ovato-lanceolatae, integerrimse, fuscse, impellucidse, cellulis parvis, brevibus, regularibus, rigidis, parietibus incrassatis. Indusium spu- rium margine integerrimum. Spora? subtrigonse, Iseves. Hemionitis altera Dalechampn, Filici floridcB similis J. Bauh. hisL pl. III. p. 737. Gesner op. ed. Schmiedel. fig. lign. exe. tab. IL fig. 12. Pteris cretica L. mant. 130. — Sw. Syn. fil. p. 96. — Schkufir, tab. 90. — DC. fl.frang. II. p. 549. — Presl, tent. pterid. p. 145. - Fee, gen. fil. p. 125. — Mett. fil h. Ups. p. 56. — Schleich, exs. — Thom. exs. Pteris oligophijlla Viv. annal. bot Cex Agardh, rec. spec. gen. Pteridis p. 9.) Vork. Ist auf die Umgebung der transalpinischen Seen beschränkt, üfer des Lago maggiore (Thomas!). Bei Gau- — 26 — dria am Luganer-See (Gaudin, Schleicher!). Am Oomer- See (Herb. Preis werk!); aber nach Duby nur am jenseitigen Ufer; bei der Villa Pliniana (Thomas !). — Auf allen Boden- arten ? Sccl. II. Peliolus fasciciilis vasorum 20 percursus. Folia om- nia conformia; «terilium nervi Pecopteridis. 2. Pterls aqulllna L. Rhizoma horizontaliter longe repens, phyllopodiis remotls instructura, glabrum, praeter partes juniores fusco-lanatas. Petiolus lamina brevior, basi pilosus. Folia hiemem non perdurantia, solitaria, alterna, ped. 2—8 alta, basi laminse infracta, firma, subtus plus mi- nusve pilosa, deltoidea, plerumque tripinnatisecta; seg- menta primaria opposita, deltoidea, acuminata; secundaria oblongo-lanceolata, pectinato-pinnatisecta , apicem versus integra, costa subtus prominula; segmenta tertiana basi con- fluentia, obtusa. Nervi subdiaphani. Indusium spurium mar- gine longe ciliatum. Sporae subglobosse, laeviusculae. Filix ramosa major pinnulis obtusis non dentatis C. Bauh. pin. p. 357. cat. Bas. p. 99. Filix major et prior Trago, sive ramosa, repens J. Bauh. hisl. pL III. p. 735. Filix fcßmina iMatlhiol.) Zwing. Krtb. p. US2. Filix pinnis ramorum pinnatis, pinnulis non dentatis Hall, enum. stirp. Helv. p. i33. Filix foliis triplicato-pinnatis, pinnis nervosis integerrimis, ultimis lanceolatis Hall. hist. stirp. Helv. p. 1688. Pteris aquilina L. spec. pl. p. 1533. — Sw. Syn. fil. p. 100. — Schkuhr, tab. 95. 96. — Engl. bot. 1679. — DC. fl. frang. IL 550. — Räp. z. fl. Meckl. p. 64. — Koch, Syn. ed. IL p. 984. — Fee, gen. fil. p. 126. — Mett. fil. h. Lips. p. 59. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 109. — Desmaz. exs. 198. — 27 — Allosoms (ÄquiliniJ aquilinus Presl, tent. pterid. p, 153. Eupteris aquüina Newm. Phytol. IL p. 278. brit. ferns ed. 1854. p. 24. Nom. triv. Genn.: Adler farrnkraut; Adler farrn; Wurm- würze; Johanniswurzel; Jesiis-Chrisluswurzel. Gall.: Fougere imperiale; Fiaudje; Fllanze, Failla, Fethe (Waadt). It: Felce grande, maggiore, femina, ramosa, capannaja, da ricotte, da porci; Aquilina; Firesessa. Offic. Früher das Rhizom unter dem Namen Radix Filicis feminse. Vork. In Laubholzwäldern, besonders auf abgetrie- benen Stellen, auch auf Weiden und Heideplätzen, oft be- deutende Stücke Landes bedeckend; durch die ganze ebene Schweiz und auf den niedrigem Bergen sehr verbreitet, bis zu einer Höhe von 3000' (Guthnik), 3500' (Leresche) und nach Heer im Glarus sogar bis zur Rothtannengrenze, 5500 '. — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer, bringt aber nur an sehr sonnigen Stellen reife Sporen. Diese Art ist sehr vielen Abänderungen unterworfen, sowohl iu der Zertheilung der Blätter, als in der Behaarung. Magere, nur doppellfiederschnitlige Exemplare bilden die Pteris brevipes Tausch. Eine ziemlich ausgezeichnete Form, mit zarter Blattsprcite, und grossen, buchtig eingeschnittenen, mit verschmälerter Basis sitzenden tertiären Segmenten, ist von Schleicher ohne Angabe des Fundortes ausgegeben worden. (Herb. Hagenbach). GYMNOGRAMME Desv. Sori oblongi, vel lineares, decursum nervorum sequen- tes, receptaculo nullo. Petiolus rhizomati continuus , in nostris speciebus fasciculo vasorum solitario percursus. Fo- lia omnia conformia. Sect. L Folia subtus glabra ; nervi Caenopteridis. 1. Crymnog^amine leptophylla Desv. Rhizoma de- bile, radiculis pilosis. Petiolus lamiuam aequans. Folia — 28 — glabra, caespitosa, ambitu lanceolata, bipiiinatisecta; seg- menta primaria ovata, obtusa; secundaria breviter stipitata, lata, basi cuneata, pinnatifido-lobata. Sori confluentes. Spora? subtrigonae, laeves. Polypodium? leptophyllum L. spec. pL p. i553. — Schkuhr^ tah. 26. Grammüis leptophylla Sw. Syn. fil. p. 23. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Desmaz. exs. 2146. Gymnogramme leptophylla Desi). Journ. de bot. i8i3. p. 26. — Hook, et Grev. ic. fil. I. tab. 25. — (Celerach) Presl, tent. pterid. p. 219. — Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 12. Acrostichum leptophyllum DC. fl. frang. II. p. 565. Anogramme leptophylla Link. fil. h. Berol. — Fee, gen. fil. p. 184. Vork. Zweifelhaft; Schkuhr und Andere führen die Schweiz an. Helvetia meridionalis (Herb, Hagenbach!) Post montem Salaevam (Herb. Schleicher!). Sect. II. Folia sublus deuse paleacea; nervi Neuropteridis. Margo foliorum membranaceus, angustissimus, reflexus. 2. Gymnogramme IWarantae Mett. Rhizoma repens, paleis fulvis densissime tectum. Petiolus folium »quans vel superaus, cum rachi brunneus et paleaceus. Folia ad pedem dimidium longa, anguste oblonga, acuta, inferne non angustata, subtus paleis omnino tecta, bipinnatisecta; seg- menta primaria porrecta, breviter stipitata, infima remo- tiora ; secundaria oblonga, obtusa, basi deorsum dilatata, sessilia, integra, vel basin versus lobulato-incisa; segmen- tum secundarium superius primum cujusvis segmenti primarii ceteris plerumque minus. Palea? diiformes : rhizomatis et petiolorum anguste lanceolata), longissime acuminatae, cel- lulis elongatis, incrassatis; paginae foliorum inferioris latiores brevioresque, ceterum non valde dissimiles, alias autem vix — 29 — acuminatse, cellulis minus incrassatis, admodum irregulari- biiSj longitudine latitudinem non superantibus; palese omnes integerrimse. Sporangiorum annulus e cellulis 27 constans. Sporae subrotundo-tetraedrae, reticulato-verrucosae. Lonchitis folio Ceterach C. Bauh. pin. p. 359. Lonchiäs aspera MaranthcB (CamerarJ J. Bauh. hist. pl. III. p. 745. Pseudolonchitis Maranthm Zwing. Krtb. p. 947. Acrosttchum pinnis subtus pinnalis, squamosis, obtusis, basi ulrinque appendiculata Hall. hist. stirp. llelv. 1715. Acrosttchum Marantce L. spec. pl. p. 1527. — Schkuhr, tab. 4. i. — Sw. Syn. fil. p. 14. — Schleich, exs. — Thom. exs. Nothochlcena Maranlce R. Br. prodr. fl. Nov. üoU. p. 145. — Presl, tent. pterid. p. 224. — Koch, Syn. ed. IL p. 985. — Fee, gen. fil. p. 159. — Demaz. exs. 1499. Ceterach Marantce DC. fl. frang. IL 567. Gymnogramme Marantce Mett. fil. h. Lips. p. 43. Vork. Die Pflanze gehört dem südlichen Europa an; im Gebiete der Schweiz findet sie sich eigentlich bis jetzt nicht, aber in der Nachbarschaft, jenseits der Alpen: Im Veltlin (Herb. Preiswerk!) bei Ardenn (Haller) und an an- dern Orten auf der Sonnenseite häufig (Haller fil.); wahr- scheinlich auch bei Chiavenna (Moritzi). Como (Comolli). Bei Davedro jenseits des Simplon (Thomas). Im Aostathal (Thomas! Herb. Charpentier!). Dürfte sich vielleicht im Tessin oder in den italienischen Thälern Graubündtens auf- finden lassen. — Fruct. im Sommer. ALLOSORÜS Bernh. Sori subrotundi, apicibus nervorum fere immutatis in- sidentes, margine folii revoluto tecti, denique raargine ex- planato nudi. Nervi Neuropteridis. Petiolus rhizomati con- tinuus, fasciculo vasorum solitario percursus. Folia fertilia a sterilibus diversa. - 30 — 1. Allo§oras erlspus Bernh, Rhizoma breve, obli- quum, multiceps, phyllopodiis apiceque paleis tectum. Pe- tiolus glaber, foliorum sterilium laminam sequans, fertilium multo longior. Folia csespiiosa, erecta, glabra, sterilia ex- terna, tenera, ambitu ovata, basi tripinnatisecta-suprade- composita; segmenta ultima breviter stipitata, vel basi an- gustata aut cuneata sessilia, apice inciso-dentata, dentibus conniventibus; foliorum fertilium segmenta ultima integra, oblonga, nervis secundariis furcatis. Nervi marginem non attingentes, apice paullum incrassato terminati. Paleae ovatae, cellulis irregulariter oblongis, non incrassatis. Sori con- fluentes. Sporse subtrigonae, Iseves. Adiantum foliis minutim in oblongum scissis^ pediculo vi- ridi C. Bauh. pin. p. 355. Adianthum album tenuifolium, Rutoe murariw accedens J. Bauh. hist. pl. IIL p. 743. Ruta muraria alpina laüfolia Scheuchz. it. VI. p. 461. Filix ramis duplicato ramosis^ latissime divisis, pinnulis profunde crenatis, per fwcunditatem integris Hall. enum. stirp. Helv. p. 133. Filix foliis duplicato -pinnalis , sterilibus obtuse dentatis, floralibus ovatis, integerrimis Hall. hist. stirp. Helv. 1689. Osmunda crispa L. spec. pl. p. 1522. Pteris crispa All. Ped. IL p. 284. — Sw. in Schrad. Journ. 1800 p. 68. Syn. fil. p. 101. — Engl. bot. 1160. — Schkuhr, tab. 98. — BC. fl. frang. IL 550. — Schleich, exs, — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 208. Allosoms crispus Bernh. in Schrad. neu. Journ. 1806. p. 36. — (Eutipici) Presl, tent. pterid. p. 152. — Koch, Syn. IL 985. — Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 35. — Mett. fil. h. Lips. p. 44- Phorolobus crispus Desv. — Fee^ gen. fil. p. 131. Cryptogramma crispa R. Br. in Hook. scoL p. 448. --. 31 -- Vork. An Felsen und zwischen Steinen, aufkrystalli- nische Gebirgsarten beschränkt, und scheint, wo diese vor- kommen, in unsern Alpen, bis zu einer Höhe von etwa 6000'', nirgends zu fehlen; ist z. B. am ganzen Gotthardtstock sehr häufig. Haller führt auch den Pilatus an; diese Localität auf Kalk bedarf der Bestätigung; möglicherweise könnte sich hier die Pflanze auf erratischen Blöcken finden. — Fruct. im Sommer. ADIANTUM L. Sori crenis foliorum revolutis subtus adnati, supremas nervorum partes occupantes. Folia omnia conformia; nervi Cyclopteridis vel Sphenopteridis. Petiolus rhizomati continuus. 1. Adiantum Capillas Veneris L. Rhizoma re- pens, squamis paleaceis dense tectum. Petiolus folium sequans, tenerrimus, fragilis, cum rachi ater et glaberrimus. Folia ambitu oblonga, semipedalia longioraque, hipinnati- secta vel fere tripinnatisecta, glabra; segmenta primaria et secundaria inferiora stipitata, angulo acuto erecta; segmenta secundaria plerumque obovata, (interdum latissima, semi- circularia, rarius angustata,) basi cuneata, margine inciso- crenata; lobulis reflexis subtus soriferis. Nervi flabellati, dichotomi. Paleae e basi lata lanceolatae, denticulatae, cel- lulis oblongis vel oblongo-linearibus , paullum incrassatis. Sporangia in quoque soro pauca, breviter stipitata. Sporae trigonae, Iseves. Adiantum foliis coriandri C. Bauh. pin. p. 355. Adianthum sive Capillus Veneris J. Bauh. hist. pl. IIL p. 75i. Adiantum Zwing. Krtb. p. U6i. Adiantum petiolis ramosis, foliis flabelliformibus , lobatis. Hall. hist. stirp. Heb. 1713. Adiantum Capillus Veneris L. spec. pl. p. 1558. — Engl, bot. 1564. — Sw. Syn. fil. p. i24. — DC. fl. frang. 11 p. 548. — — 32 — (Adiantellum) Presl, tent. pterid. p. 158. — Koch, Syn. ed. II. p. 985. — Fee, gen. fil, p. ii4. — Neivm. brit. ferns ed. 1854. p. 1. — Mett. fil. h. Lips. p. 48. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 702. — Besinaz. exs. 1694. Nom. triv. Germ.: Capilläre; Capiller. Gall.: Capillaire. It: Capelvenere ; coriandro del pozzo. Offic. Die Blätter unter den Namen: Capillus Vene- ris, Adiantum vulgare, Adiantum nigrum foliis Coriandri, Vork. Diesseits der Alpen allein bei Saint-Aubin in den Tuffsteingrotten am Neuenburger-See! Zuerst wahr- scheinlich von Chaillet gefunden; (vielleicht bezieht sich hierauf die Angabe Haller s : Dudum in sepibus udis pagi Aventici provenire Constantius scripserat, nemo vero nos- trum repererat, cum soUicite qusereremus.) Murith führt auch die Ravoire de Martignj^ (1700 0 an. Jenseits der Alpen häufiger: bei Locarno (Leresche); am Lago maggiore und am Comer-See (Gaudin et rec.) Bei Crevola (Rapin! Leresche). Im Aostathal (Thomas!). — Ist auf keine be- sondere Bodenart beschränkt. — Fruct. im Sommer. CHEILANTHES Sw. Sori subrotundi, apicibus nervorum incrassatis insiden- tes, margine foliorum revoluto, indusium spurium referente, plus minusve tecti. Folia omnia conformia; nervi Eupteri- dis. Petiolus rhizomati continuus, fasciculo vasorum soli- tario percursus. 1. Chellanthes odora Sw. Petiolus brevis, fuscus, paleis rubro-fuscis dense tectus. Folia csespitosa, oblongo- ovata, bipinnatisecta; segmenta primaria lato-ovata, inferiora remota; secundaria oblonga vel ovata, lobato-crenata. Pa- lese impellucida?, lanceolato-lineares, acuminatse, integerrimse, cellulis oblongis, incrassatis. Sori confluentes. Sporae glo- boso-tetraedrae, Iseves. — 33 — Cheilanthes odora Siv. Syn. fil. p. i27. — (Cheilanthes) Presl, tent. pterid. p. 160. — Fee, gen. fil. p. i56. — Schleich, exs. — Thom. exs. Adianlum odoruin J)C. ß. frang. V. p. 237. — Besmaz. exs. 2150. Pteris acrosticha Balb. addit. p. 98. York. Findet sich nur jenseits der Alpen an Felsen. Canton Tessin, ohne nähere Angabe des Fundortes (Herb. Charpentier!). ZAvischen Domo d'Ossola und Villa (L. Tho- mas). Im Aostathal (Em. Thomas!); an Felsen jenseits von les Amavilles oberhalb Aosta (Muret ex Leresche). POLYPODIÜM L. (ex pari.) Sori rotundi, nudi, apicibus nervorum incrassatis im- positi, inter costam et marginem seriati. Folia omnia con- formia. Petiolus articulatus, fasciculis vasorum 2 majori- bus, pluribusque minoribus percursus. 1. Polypodium vulgare (C. Bauh.) L. Rhizoma hori- zontaliter repens, crassum, carnosum, intus albidum, cica- trisatum, apice paleis dense tectum; radiculse fusco-tomen- tosse. Petiolus breviusculus, cum rachi fere glaber. Folia hiemem perdurantia, usque ad pedem longa, coriacea, ob- longa, basi non angustata, acuminata, pinnatipartita; lacinia? integerrimse vel serratse, obtusse, oblongse, basi lata sessi- les vel decurrentes. Nervi Pecopteridis, costa mediana, nervis lateralibus dichotomis, marginem non attingentibus, apicibus clavato-incrassatis, diaphanis. Palese ovatse, irre- gulariter dentatse, cellulis oblongis, quadrangularibus, plus minusve incrassatis. Sori apicibus ramorum infimorum an- teriorum nervorum insidentes, inter costam et marginem lacinise utrinque seriati, maturitate interdum confluentes. Sporte oblongse, reticulato-scrobiculatse. 3 -^ 34 ■-- Filicula Brunf. herb. viv. eic. III. p. HO. Filix ibid. c. ead. ic. III. p. 127. Polypodium vulgare C. Bauh. pin. p. 359, cat. Bas. p. iOO. — Zwing. Krlb. 1184. — L. spec. pl. p. 1544. — Engl. bot. H49. — Schkuhr, tab. ii. — Sw. Syn. fil. p. 34. — DC. fl. frang. IL p. 564. — CCtenopteris) Presl, tent. pterid. p. 179. — Röp. z. fl. Meckl. p. 60. -— Koch, Syn. ed. II. p. 974. — Fee, gen. fil. p. 235. — Mett. fil. h. Lrps. p. 31. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 103. — Desmaz. exs. 148. Polypodium vulgare minus C. Bauh. pin. p. 359. Polypodium (MatthioU J. Bauh. hist pl. III. p. 746. Polypodium minus alpinum Scheuchz. it. alp. VI. p. 460. Polypodium pinnatum^ pinnis lanceolatis, integerrimis (L. fl. läpp.) Hall. enum. stirp. Heb. p. 137. Polypodium foliis pinnatis^ lanceolatis, radice squamata Hall. hist. stirp. Heb. 1696. Ctenopteris vulgaris Newm^ phytol. IL p. 274. brit. ferns ed. 1854. p. 41. Nom. triv. Germ.: Engelsüss; Schiessleren (Bern. Ob.) Gall. : Reglisse sauvage : reglissede röche; Regalissa (Waadt.) Ital. : Polipodio quercino. Rom.: Bischdutscha. Offic. Das Rhizom als Radix Polj^podii. Vork. In Wäldern an steinigen Stellen, seltener auf alten Baumstämmen, durch die ganze Schweiz verbreitet, aber nirgends gemein; steigt nach Moritzi und andern im Engadin bis gegen 6000 ' ; am Gandstock im Glarus nach Heer bis 7000 ^ — Auf allen Bodenarten, doch vorzüglich auf Kalk. — Fruct. fast das ganze Jahr hindurch. PHEGOPTERIS Fee, (emend.) Sori nudi, receptaculum, dorso nervorum impositum, occupantes. Folia omnia conformia. Petiolus rhizomati con- tinuus, fasciculis vasorum 2 percursus. — 35 — 1. Phegopterls polypodioidejs Fee. Rhizoma tenue, repens. Petiolus lamina longior, cum rachi costisque paleis pallidis tectus. Folia hiemera non perdurantia, 8 fere poU. longa et 5 lata, deltoidea, acuminata, pinnatisecta, ncrvis pilosulis, margineque ciliato; lacinise infimae rachi adnatae et decurrentes; segmenta folii infima remota, refracta. Nervi Pecopteridis; nervi tertiarii pinnati, ramis simplicibus vel furcatis, tuncque ramulo anteriore soriferis. Palese lanceo- latae, cellulis non incrassatis, oblongis vel elongatis. Sori margini approximati, maturitate confluentes. Sporangia setis duabus, altera acuta^ altera capitata instructa. Sporse ob- longae, scrobiculatse. Polypodium foliis pinnatis, reflexis, pinnis ovatis, hirsufis^ primis cum nervo confluentibus Hall hist. stirp. Heb. i698. Polypodium Phegopteris L. spec. pL p. 1550. — Sw. Syn. fit. p. 40. — Schkuhr, tah. 20. ~ Engl. bot. 2224. — DC. fl. frang. IL p. 564. — (Phegopteris) Presl, tent. pterid. p. 180. — Röp. z. fl. Meckl p. 62. — Koch, Syn. ed. IL p. 974. — Schleich, exs. — Thotn. exs. — Nestl. et Moug. exs. 104. — Desmaz. exs. 1699. Phegopteris polypodioides Fee, gen. fil. p. 243. Gymnocarpium Phegopteris Newm. Phytol. IV. p. 371. brit. ferns ed. 1854. p. 49. Phegopteris vulgaris Mett. fil. hört. Lips. p. 83. Vork. An feuchten, schattigen Stellen in Wäldern (sowohl Laub- als Nadelholz) der Berge zerstreut: Wäggi- thal im Canton Schwyz (Nägelü); Tursenrieder (Heer) und Frugmatt (4000^ Nägelü) in Glarus; bei Walzenhausen im Appenzell (Frölich). In Graubündten: im Innern Calanca, Tavetsch, Davos, Savien (Moritzi); Calanda, Medels, Luc- manier zwischen 4600 und 6000' (Theobald). In der in- nern Schweiz hie und da (Wahlenberg), z. B. in der Geschni- 3* — 36 — alp bei Engelberg (Christ!); an der Teufelsbrücke (Haller). Im Lepontinerthal bis nach Lugano (idein). Im Wallis bei Ferriere, Bagne (Murith), Salvan (Herb. Preiswerk!), Im Berner -Oberland an der Gemmi oberhalb Kandersteg (Shuttle worth) und im Wald zwischen Schwendi und Ringoldswyl (Brown); bei Bern (Fischer!). Im Waadt- land bei Solalex! Montets, les Plans (Blanchet), auberge de la Tine bei Rossinieres und zwischen Rossinieres und Chäteau-d'Oex (Leresclie); in den Alpen von Chäteau-d'Oex an mehrern Stellen (idem); Bois-Girard bei Payerne und Combremont le Petit (Rapin!). Im Jura selten: Sainte- Croix (Reuter); Chaux-d'Abel (Godet); aux Pruats und Combe de Valanvron (Haller); Combe des moulins pres de La Chaux-de-Fonds! Plateau des Russey (Thurmann); Aar- gau (Müller). — Auf allen Bodenarten; in Graubündten mehr auf Gneiss und Schiefer (Theobald); im Waadtland, wo die Pflanze nicht so hoch zu steigen scheint (nur bis 4500 0? mehr auf Kalk (Leresche). — Fruct. im Sommer, 2. Phegopteris Dryopteris Fee. Rhizoma tenue, repens, Petiolus lamina pluries longior, basi paleaceus. Folia hiemera non pcrdurantia, tenera, glaberrima, fere se- mipedalia, deltoidea, basi bipinnatisecta, infracta; segmenta primaria infima niaxima, stipitata, superiora subito decre- scentia; segmentum secundarium primum inferius segmenti Primarii infimi segmentum secundarium secundum aequans; lacinise obtusae, crenatse vel integerrimse. Nervi Pecopte- ridis, nervis tertiariis pinnatis aut apicem folii versus fur- catis vel simplicibus. Paleae ovatse, integerimse, cellulis oblongis, non incrassatis. Sori margini approximati. Sporae oblongiß, verrucosa?. Filix ramosa minor, pinnulis dentatis C. Bauh. pin. p. 358. cat. Bas. p. 99. — Zimng. Krtb. p. H83. — 37 — Filia; saxatilis rainosa, nigris maculis punctata C. Bauh. pin. p. 358. Filix ramosa minor J. Bauh. hisL plant. ///. p. 741. Polypodium pinnis ramorum pinnatis, pinnulis confertis, oblongis^ integer rimis Hall. enum. stirp. Ilelv. p. i4i. Polypodium pinnis pinnatis, conjugatis, jnnnulis ovatis, obfusis, crenatis Hall. hist. stirp. Helv. 1699. Polypodium Dryopleris L. spec. pl. p. 1555. ') Polypodium Dryopteris Hoffm. crypt. Germ., p. 10. — Engl, bot. 616. — Sw. Syn. fil. p. 41. — DC. fl. fran^. IL 565. — (Phegopteris) Presl, tent. pterid. p. ISO. — Röp. z. fl. Meckl, p. 68. — Koch, Syn. ed. IL p. 974. — Nestl. et ßloug. exs. 205. — Desmaz. exs. 1698. . u Phegopteris Dryopleris Fee, gen. fil. p. 243. — Mett. fil. hört. Lips. p. 83. Gymnocarpium Dryopteris Newm. phytol. IV. p. 371. bril. ferns ed. 1854. p. 57. Vork. Im Jura und in den Alpen zwischen Moos in schattigen Wäldern, deren Region sie nicht übersteigt; weniger häufig als die folgende Art. (Reuter läugnet ihr Vorkommen am Saleve, wo ich sie 1856 selbst gefunden habe). — Auf allen Bodenarten. — Fruct. vom Juni bis zum Herbst. 3. Phegopteris calcarea Fee. Priori maxime affinis, sed distincta species esse videtur. DiiFert rachi nervisque et superficie foliorum inferiore pilis glandulosis brevibus plus minus ve consita; foliis rigidioribus; segmento secun- dario primo inferiore segmenti primarii infimi segmentum •) Dio bis hieher angeführten Sjnonyme beziehen sich zugleich auf die folgende Art; die drei ersten vielleicht zum Theil auch auf Cystopteris montana. — 38 — primarium quartum aequante; paleis ovatis, remote grosse dentatis vel integerrimis, cellulis brevibus regularibus, paul- lum incrassatis. Polypodium Robertianum Hoffm. crypt.germ. add. adpg.iO.— Koch, Syn. ed. IL p- 974. Pohjpodium calcareum Sm. fl. brit. III. p. IH7. — Engl, bot. 1525. — Sw. Syn. fil. p. 42. — DC. fl. frang. V. p. 243. — (Phegopteris) Presl, tent. pterid. p. 180. — Röp. z. fl. Meckl. p^ ß4^ — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 503. — Desmaz. exs. 149. Polypodium Dryopteris Schkuhr, crypt. Geiv. lab. 25. — Schleich, exs. — Thorn. exs. — Phegopteris calcarea Fee, gen. ßl. p. 243. — 3Iett. ßl. hört. Lips. p. 83. Gymnocarpium Robertiamim Newm. phytol. IV. p. 371. brit. ferns ed. 1854. p. 63. York. Gehört zu den gemeinsten Farrnkräutein an Felsen und steinigen Orten von der Ebene bis über 6000', auf Kalk und (kalkhaltigem) Schiefer. — Fruct. vom Juni bis zum Herbst. 4. Phegopteris alpestris Mett. Rhizoma erectum. Petiolus brevis, praesertim basi paleaceus, supra profunde canaliculatus. Folia hiemem non perdurantia, 2-pluripeda- lia, oblonga, basi angustata, acuminata, bipiiinatisecta; seg- menta primaria lanceolata, acuminata ; secundaria pinnati- fida; lacinigeobtusse, denticulatse. Nervi Pecopteridis. Paleae lanceolatai, integerrimai, cellulis irrcgulariter obovatis, non incrassatis. Sori confluentes. Spora? oblongse, paullum ver- rucosse. — Folia in fasciculos vastos consociata, dum in prsecedentibus speciebus solitaria sunt. Filix rhcBtica tenuissime dentala J. Bank hist. pl. IIL p. 740. — Scheuchz. it. alp. V. p. 425. — 39 — Pohjpodium alpestre Hoppe, pl. exsicc. — Schkuhr, tob. 60. — Koch, Syn. ed. IL p. 974. Polypodium rhceticim Roth, germ. Hl p. 67. et plurim. auct. helv. non Linn. — DC. fl. frang. V. p. '242 (excl. syn. LinnJ — Nestl. et Moug. exs. 602. Aspidium rhceticum Sw. in Schrad. Journ. 1800 p. 41. Syn. ßl. p. 59 ? — Schleich, exs. — Thom. exs. (p. pari. conf. As- plenium Filix femina.) — Besmaz. exs. 1696. Pseudathyriuni alpestre Newm. phytol. IV. p. 370. brit. ferns ed. 1854. p. 200. Phegopteris alpeslris Melt. fil. hört. Lips. p. 83. Vork. An feuchten Stellen auf Weiden und Holz- plätzen zerstreut in der subalpinen und alpinen Region unserer Berge. Sentis (Villars); in Graubündten schon von J. Bauhin angegeben: Gegend von Chur (Moritzi), Lenzer- Heide, Dissentis, Seesaplana, Savien, Ponteglias bei Trons, (Killias und Theobald); das Hinterrheinthal ist bis an die Gletscher damit bewachsen (Theobald). Findet sich wahr- scheinlich auch im Tessin. Grimsel (Shuttleworth!) bei 6000' (Guthnik); Bagnethal (Thomas!); Fouly (Schleicher!); häufig in den Alpen von Bex (Charpentier! Thomas!); Gon- tamines (Müller!); Reposoir (idem!); Brezon, Vergy und Meri (Reuter); Faucille und Dole, (idem et rec!); Barillette am Fusse des Vuarne (Rapin!); Reculet und Creux de Cha- lam (Godet); Chasseron (AI. Braun); Chasseral (Godet); Hungerberg im Aargau (Müller.) — Auf allen Bodenarten, bis ungefähr 6000 ' ; die untere Grenze ist zweifelhaft. — Fruet. im Sommer. Die Pflanze, welche von Presl und Fee nicht genau scheint gekannt gewesen zu sein, gleicht im Habitus dem Asplenium Filix feraina ungemein. — Rapin hat mir über das Vorkommen auf der Dole die interessante Bemerkung milgetheilt, dass in den Trichtern, — 40 — welche hier, wie auf den Weiden des übrigen Jura häufig sind, nur das Polypodium alpestre vorkomme, während ausserhalb derselben sich bloss Asplenium Filix femina finde. WOODSIA R. Br. Sori lotundi, dorso nervorum irapositi. Indusium soris sub Stratum, patellseforme, margine multifido-lacenim. Petio- Jus supra basin articulatus, fasciculo vasorum solitario, se- Biilunari, percursus. Folia omnia conformia; nervi, in nostra specie, Pecopteridis. Sporangiorum annulus e cellulis 16—18 constans. 1. Woodsia hyperborea Koch. Rhizoma erectum, phyllopodiis obvallatuni, apice paleaceum. Petiolus lamina pluries brevior, articulo prseditus, cum rachi, superficie in- feriore et margine folii paleaceus. Folia csespitosa, ad sum- mum semipedalia, ambitu anguste oblongo-lanceolata, in- ferne vix attenuata, pinnatisecta; segmenta pinnatifida, ses- silia, brevia, ovata, obtusa; lobuli obtusi, 2 — 4, obovati vel subrotundi, interdum obtuse crenati. Nervi secundarii dicho- tomi, marginem plerumque attingentes. Palea3 rufse, lanceo- latse, remote dentatse, cellulis irregularibus, oblongis, non incrassatis. Sori margini approximati. Sporae ovatae, ver- ruculosai. Polypodium pmnis et pinnidis pinnafis^ sitbtus hirsutis, obtusis Hall, hist särp. Heb. ilOO. Woodsia hyherhorea Koch. Syn. ed. IL p. 975. a. arvonica, pinnis brevibus, triangulari-ovatis; lobu- lis infimis 1 — 2 margine incumbentibus vel contiguis, ce- teris coadunatis. Koch. l. c. Polypodium fonlanum Herb. Linn. ex Neivm. Polypodium hyperboreum Sw. Syn. fil. p. 39. — HC. fl. frarn;. V. p. 24-2, — (Phegopteris) Presl, lent. pterid. p. iSO. — Schleich, exs. — 41 — Ceterach hyperboreum Clairv. man. dherb. p. 30i. Woodsia hyperhorea R. Br. Linn. frans. XL p. 173. — Schktihr, tat. 17. — Engl. bot. 2023. — Fee, gen. ßl. p. 338. — Thom. exs. Woodsia alpina Newni. brlt. ferns ed. 1854. p. 79. ß. riifidiila, pinnis lanceolatis, lobulis earum paullum a se invicem rcmotis. Koch. l. c. (Segmenta longiora, an- gustiora, magisqiie acuta). Acrostichum ilvense L. spec. pl. p. 1528. Polypodium ilvense Sw. Syn. ßl. p.' 39. — (Phegoptfris) Presl, tent. pterid. p. 180. Woodsia ilvensis R. Br. l. c. — Schkuhr, tab. 19. — Engl, bot. suppl. 2616. — Fee, gen. ßl. p. 338. — Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 71. — MetL ßl. hört. Ups. p. 98. Vork. Die erste Varietät in der alpinen Region an Felsen des Urgebirges selten: Auf dem Julier; im Pürren- boden im Davos; am Wasserfall des Inns bei St. Moritz (Moritzi); beim Eroser-Hörnli (Killias). Im Val Centovalli oberhalb Intragna (Leresche!) und zwischen Cevio und Bosco im Maggiathal (Murith); am Gotthardt auf der Tes- sinerseite, 6000—7000' (Guthnik! Thomas). Simplon (Tho- mas!), zwischen Simpeln und Gondo (Lereschq); oberhalb Stalden (Thomas); Zermatt, (Herb. Charpentier!) und Zmuth (Leresche); im Bagnethal bei Mayens oberhalb Lourquier (Murith). Ouches bei Chamouny (Müller). — Die var. ß, von den meisten Autoren als selbstständige x\rt betrachtet, soll bei Arduino im Veltlin vorkommen (Hagenbach, in not. ms.) — Auf ürgebirge von 2000 (Leresche) — 7000^ (Guth- nik); fehlt auf Kalk. — Fruct. im Sommer. CYSTOPTERIS Bernh. Sori subrotundi, receptaculo dorsali insidentes. Indusia supera, inflata, ovata vel subrotunda, basi sori affixa. Folia — 42 — ouinia conformia; nervi Pecopteridis. Petiolus rhizomati continuus, fasciculis vasorum 2 percursus. 1. Cyistopteris fragllis Beruh. Rhizoma decumbens, breve, dense paleaceum. Petiolus fragilis, laminam plerura- que sequans, (non raro longior, aut brevior), glabriusculus. Folia hiemem non perdurantia, tenera, oblongo-ovata, acu- minata, inferne vix attenuata, bipinnatisecta-tripinnatisecta. Paleai ovatse, acuminatse, cellulis pariim vel non elongatis, irregularibus, non incrassatis. Sori margini approximati, nervis in marginem excurrentibus inipositi, non confluentes. Sporse ovata?, spinosse. Filicula fontana major swe Adiantuni album filicis folio C. Bauh. pin. p. 358. cat. Bas. p. 99. — Ztving. Krtb. p. H83. ? Filicula saxatilis non ramosa , nigris maculis punctata C. Bauh. pin. p. 358. (J. Bauhinus hanc speciem cum Asplenio Hallevi confundere videtur.) Cystopteris fragilis Beruh, in Sehr ad. neu. Journ. 1806 p. 26. - Böp. z. fl. 3Ieckl. p. 78. — Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 88. Aspidium fragile Schkuhr, Krypt. Gew. lab. 54 — 56. 62. 63. a. genuina. Lacinise foliorum acuminatse; nervi in apicem laciniarum desinentes. 1. dentata Godet, fl. du Jura p. 856. Segmenta pri- maria brevia, ovata, remota; secundaria inciso-lobata; lo- buli dilatati, obtusi, breviter dentati. ? Polypodium fronde duplicato-pinnata, pinnis remotis, fo- liolis subrotundis, incisis Hall. enum. stirp. Heb. p. 140. Polypodium pinnis pinnatis, laxe divisis, pinnulis semipin- natis, lobulis subrotundis, dentatis Hall. hist. stirp. Helv. 1707. (cum sequente nomine simul ad sequentem formam spectat?) — 43 -- Polypodium pinnis pinnatis^ laxe divisis, pinnuUs semipiti- natis acutis Hall. hist. stirp. Helv. 1708. Polypodium tenue Hoffhi. crypf. gerin p. 10. Aspidium dentatum Sw. Syn. fil. p. 59. Cystopteris dentata Hook. — Presl^ tent. plerid. p. 93. — Fee, gen. fil. p. 299. Cystopteris fragilis^ a. lobulato-dentata Koch, Syn. ed. II. p. 980. 2. vulgaris. Segmenta primaria forma et divisione adraodum varia; secundaria ovata vel oblonga, piunatipar- tita, iioii decurrentia; lacinise acutae. Filiciila saxatilis, caule tenui, fragili CPluk.) Hall. it. helv. p. 239. Polypodium pinnis ramorum laxe pinnatis, pinnulis acute dentatis Hall. enum. stirp. Helv. p. 140. Polypodium fragile L. spec. pl. p. 1553. Polypodium fragile, anthriscifolium, cynapifolium et fu- marioides Ho/fm. crypt. Germ. p. 10 et 11. Cyathea fragilis, anthriscifolia et cynapifolia Roth, germ. III. p. 94. 98. Aspidium fragile Sw. in Schrad. Journ. 1800. p. 40. Syn. ßl p^ 75, _ j)C. fl. frang. IL p. 558. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 404. — Desmaz. exs. 698. Cyathea fragilis Smith, brit. III. p. 1139. — Engl. bot. 1587. Aspidium cynapifolium Schleich, exs. Cystopteris fragilis Presl. tent. pterid. p. 93. — Fee, gen. fil. p. 299. — Mett. fil. hört. Ups. p. 97. Cystopteris fragilis, ß. pinnatipartita Koch, Syn. ed. II. p. 980. 3. deltoidea Shuttlew. in Godet, l c. Folia circuitu deltoidea, segmentis primariis inferioribus ceteris longiori- __ 44 — bus; laciniae angiistiores, magisque remotse. (Laciniis non- nullis ad sequentem varietatem accedit). ß. regia. Laciniae foliorum bi-tridentatae, inter dentes plus minusve emarginatse; nervi in sinum desinentes. 1. vulgaris. Folia bipinnatisecto-pinnatifida vel tri- pinnatisecta; segmenta primaria deltoidea; secundaria obo- vata, basi cuneata, anguste decurrentia ; laciniae cuneatae, anticc truncatae, dentibus 2 — 3 obtusis instructae. Filicula regia Fumaricc pinnulis VailL bot. par. p. 52. tah. 9. fig. i. ? Polypodiitm regium L. spec. plant, p. 1553. Polypodium pedicidarifolium Hoffm. crypt. Germ. p. U. Aspidium regüim Sw. in Sehr ad. Jonrn. ISOO p. 4i. Sgn. fil^ p^ YQ^ _ BC.fl.fram;. V. p. 241. — Sehleich. exs. — Thom. exs. Cyathea regia Roth, germ. III. p. 96. Cyathea rha^tica Clairv. man, d'herb. p. 30 L Cystopteris regia Presl, fent. pterid. p. 93. — Fee^ gen. fil. p. 299. — Mett. fil. hart. Ups. p. 97. Cystopteris regia, a. fumariwformis Koch, Syn. ed. IL p. 981. 2. alpina. Laciniae magis remotae et elongatae, lineares, apice obtuso bidentatae, vel apice truncato tridcntatae. Filicula alpina crispa C. Bauh. pin. p. 358. Polypodium pinnis pinnarum pinnatis, laxissime divisis, lobulis obtusis, dentatis Hall. hist. stirp. Ilelv. 1709. Polypodium alpinum Wulf, in Jacq. coli. IL p. 171. Cyathea alpina Roth, germ. III. p. 99. Aspidium alpinum Sio. in Sehr ad. Journ. 1800 p. 42. Syn. fil. p. 60. — (Schkiihr, lab. 62. 63.) — I)C. fl. frang. V. 240. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 1203. Cystopteris alpina Unk. hört. bot. Per. IL p. 130. — Presl, tent. pterid. 93. — — 45 — Cystopleris regia, ß. alpina Koch, Syn. ed. IL p. 980. Vork. An steinigen, felsigen Orten eines der gemein- sten Farrnkräuter durch die ganze Schweiz, von der Ebene bis hoch in die Alpen (7000'' Heer) steigend^ besonders häufig die Var. a. 1 und 2. Var. a, 3 bis jetzt bloss auf dem Creux-du-Yan (Shuttleworth!). Var. ß. in der subal- pinen und alpinen Region der Alpen ; ß. 1 , fehlt im Jura, ß. 2 findet sich daselbst auf der Dole und dem Reculet (Reu- ter et rec!). — Die Pflanze kommt auf allen Bodenarten vor. — Fruct. im Sommer und Herbst. Wie schon aus den angeführten Synonymen zu sehen, sind viele Formen dieser ungemein veränderlichen Art zu eigenen Spe- cies erhoben worden, und werden zum Theil noch als solche be- trachtet; specifische Unterschiede lassen sich aber keine auftinden. Es gilt hier, was Röper von Aspidiuni spinulosum sagt, dass streng- genommen jeder Busch etwas Eigenthümliches darbietet. Von den zwei, in der grossen Mehrzahl der Fälle sicher zu unterscheiden- den Varietäten, habe ich nur die ausgezeichnetsten und besländig- digsten Formen angegeben. Ich erlaube mir hier eine Stelle aus Hausmanns Flora von Tyrol anzuführen; er sagt bei Cystopteris regia Presl, (Bd. III. p. 1045): «Dass C. regia Presl nur Varietät von C. fragilis sei, nehmen schon De Gandolle, Pollini, Doli etc. an ; Dr. Güster je- doch hat beide sogar auf demselben Rasen wachsend (auf den Al- pen Montafuns) gefunden und mir mitgetheitt; zahlreiche Ueber- gänge fand ich auch auf den Voralpeu und Alpen am Ritten bei Bozen.» — Trotz dem behält Hausmann G. regia neben C. fragilis als Art bei. Mir ist es bis jetzt nicht gelungen die beiden Varie- täten auf demselben Rasen anzutreffen, sonst hätte ich dieselben nicht einmal als solche anerkannt. S. Cystopteris montana Bernh. Rhizoma repens. Petiolus longus, laminam ssepe bis superans, basi paleaceus. Folia hiemem non perdurantia, tenera, deltoidea, fere aeque lata ac longa, semipedalia, tripinnatisecta; segmenta pri- — 46 — maria oblongo-lanceolata, acuminata; secundaria ovata, prima inferiora segmentorum primariorum infimorum ceteris lon- giora; lacinise inferiores pinnatifidae, superiores incisae. Palearum cellulae ut in priore, sed minus irreguläres. Sori parvi, non confluentes. Sporae ovata), verrucosae. Polypodium triplicato-pinnatum , pinnulis fertiis semipin- nalis, lobulis bifidis Hall. hist. sfirp. Heb. i7iO (ea^cl. syn. J. BauhJ Polypodium myrrhidifoliwn Vill. delph. III. p. 851. Cyathea montana Roth, germ. III. p. iOO. Aspidium montanum Sw. in Sehr ad. Journ. 1800 p. 42. Syn. fil. p. 6L — Schkuhr, tab. 63. — DC. fl. frang. IL p. 558. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 603. Cystopteris montana Bernh. in Schrad. neu. Journ. 1806. p. 26. — Presl, tent. pterid. p. 93. — Koch, Syn. ed. IL p. 981. — Fee, gen. fil. p. 299. Cystopteris Myrrhidifolium Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 97. Vork. In schattigen feuchten Wäldern der Bergregion, aber nicht gemein. Am Aubrig im Wäggithal, Canton Schwyz (Nägelü). Im Appenzell im BrüUisauertobel (Frölich) und auf dem Sentis, (Villars). Calfeuserthal in St. Gallen, und am Calanda gemein, zwischen 3000 und 4000' (Theobald.) In der innern Schweiz hie und da häufig (Wahlenberg); bei Engelberg (Herb. Preiswerk!). Im Berner-Oberland auf dem Rügen bei Interlachen (Haller), an der Gemmi ober- halb Kandersteg (Shuttleworth et rec!) zwischen 4000 und 5000' (Guthnik), und im Ammertenthal (Brown); Berner- seite des Rawyl (Leresche); sodann bei Siegriswyl (Guth- nik!) und Bern (idem!). Im Wallis in Valorsine (Haller). Au Frachiz bei Bex (Murith); Bovonnaz (Charpentier! Tho- mas!); Combanivaz und Chapuise (Haller). La Planaz und — 47 — la Pierreuse bei Chateau-d'Oex (Leresche). Im Jura ziem- lich verbreitet: Montagne d'Allemogne (Reuter); Faucille (Babey et rec!); Creux-du-Van (Curie); Combe de Va- lanvron (Godet!); Cötes du Doubs (Lesquereux); Combe des moulins bei La Chaux-de-Fonds! Hasenmatt (Eriche); Passwang! — Kommt auf Kalk vor, und nach dem Standort in Valorsine vielleicht auch auf Granit. — Fruct. im Sommer. ASPIDIUM Sw. Sori rotundi, receptaculum occupantes, dorso vel apici nervorum impositum. Indusium superum^ peltatum vel re- ni forme, tuncque sinu affixum. Folia in iiostris speciebus omnia conformia; nervi Pecopteridis. Petiolus rhizomati continuus, fasciculis vasorum 2 percursus. Sect. I Nephrodium. R. Br. Indusia subrotundo-reniformia, incisura afüxa, ibique plicata. Folia hiemem iion perdurantia. a. Nervi secundarii furcali, ramo anteriore soriferi. Sori cos- tulse approximati. Indusia diutius persistentia. 1. Aspidium Filix mas Sw. Rhizoma oblique as- cendens, phyllopodiis valde incrassatis, paleisque magnis dense obsitum. Petiolus longitudine varius, semper autem lamina pluries brevior, cum rachi et superficie folii in- feriore paleaceus. Folia csespitosa, l~pluripedalia, ambitu lato-lanceolata, acuminata, inferne paullum angustata, pin- natisecta, segmentis pinnatifidis, vel bipinnatisecta; segmenta primaria lanceolato-linearia , longe acuminata; secundaria valde numerosa, oblonga, obtusa, plus minusve dentata aut incisa (rarissime integerrima), basi lata sessilia. Nervi soro non terminati, saepe tamen marginem non attingentes. Pale» lanceolatae, cellulis elongatis, angustissimis, vix incrassatis. Indusium eglandulosum, rarius glandulis parcis ciliatum. Sporse ovatse, verrucosa. — 48 — Filix non ramosa, denlala C. Bank pin. p. 358. cat. Bas. p. 99. Filix vulgo mas dicta, sive non ramosa J. Bauh. hist. pl. IIL p. 737. Filix mas (Matthiol) Ztving. Krtb. p. US2. Polypodium fronde dupUcato-pinnata, foliolis obtusis, cre- nulatis, petiolo strigoso (L. hört. Cliff.) Hall. enum. stirp. Helv. p. 139. Polypodium pinnis pinnatis^ obtusis, dentafis Hall. hisl. stirp. Helv. 1701. ? Polypodium pinnis paucis, semipinnatis, brevissimis, acute serratis Hall. hist. stirp. Helv. 1702. Polypodium Filix mas L. spec. pl. p. 1551. Polyslichum Filix mas Roth. germ. III. p. 82. — DC. fl. [rang. II. p. 559. — Koch, Syn. ed. II. p. 978. Äspidium Filix mas Sw. in Schrad. Journ. 1800 p. 38. Syn. fil. p. 55. — Schkuhr, tab. 44. — Engl. bot. 1458 et (sub nom. Aspid. cristati) 1949. — Fee, gen. fil. p. 291. — Schleich, exs. — Thom.. exs. — Desmaz. exs. 447. — Nestl. et Moug. exs. 7. Nephrodium Filix mas Stremp. fil. ber. — Röp. z. fl. Meckl. p. 81. Lastrea (Thelypteris) Filix mas Presl, tent. pterid. p. 76. Dryopteris Filix mas Schott, gen. fil. — Neivm. brit. ferns ed. 1854. p. 184. erosum Böll bad. p. 27. pinnulis longioribus, remotis, inciso-lobatis vel erosis. Äspidium erosum Schkuhr, krypt. Gew. tab. 45. Äspidium depastum Schkuhr, l. c. tab. 51. Offic. Das Rhizom als Rad. Filicis maris. York. Vorzugsweise in Gebüschen und Wäldern, oft gesellschaftlich, durch die ganze Schweiz, von der Ebene — 49 — bis zu einer Höhe von etwa 5500', z. B. in den Alpen von Bex; nach Heer im Glarus bis 6000'. Die Form erosura, eher Monstrosität als Varietät ist selten, und bis jetzt in der Schweiz nur im Jura gefunden worden: Vallee de Pre- dondavaux (Rapin); Creux-du-Van (Godet); ä la Cornee (Godet!); Combe des moulins pres de La Chaux-de-Fonds! Sie ist gewöhnlich, aber nicht immer, unfruchtbar. — Scheint den Kalkboden vorzuziehen, ohne auf krystallinischen Ge- birgsarten ganz zu fehlen. — Fruct. im Sommer. 2. Aspidium spinulosiim Doli. Rhizoma decumbens vel asccndens, phyllopodiis incrassatis, carnosis, paleisque tectum. Petiolus plus minusve longus, cum rachi paleaceus. Folia in circulum laxum disposita, subinde basi angustata? bipinnatisecta ad tripinnatisecta; segmenta illinc abbreviato- deltoidea, hinc oblongo-lanceolata, acuminata, fertilia non- nunquam laminse obliqua; laciniae acute dentatae, mucronu- latse Nervi plerumque in margiuem excurrentes. Paleae ovatse, hinc inde obtuse denticulatse; cellulis elongatis, an- gustissimis, irregularibus, plus minusve incrassatis. Sori non confluentes. Sporse ovatse, minutim verrucosae. Es ist mir bei dieser ungemein veränderlichen Art unmöglich, verschiedene, nur einigermassen conslante, Formen von einander ab- zugreuzen; manche der folgenden Synonyme beziehen sich bloss auf einzelne solcher Formen. Filicc palustris maxima C. Bauh. prodr. p. 150. Filix palustris maxima dentata C. Bauh. pin. p. 358. ? Filix ramosa major pinnulis aculissimis non dentatis C. Bauh. pin. p. 357. Filix querna C. Bauh. pin. p. 358. cat. Bas. p. 99. — Zwing. Krlb. p. ii83. Polypodiumpinnis ramorum pinnatis, pinnulis laxis, acute sec- tiSj spinulosis Hall. enum. stirp. Heb. p. 141 (excl. syn. J. Bauh.) 4 — 50 — Polypodium pinnulis pinnatis, lobis semipinnatiSj dentads, aristatis Hall. hist. stirp. Helv. 1705. (excl. syn. J. BauhJ Polypodium aristatum Vill. delph. IIL p. 844. ! Aspidium spinulosum et düatatum Sw. Syn. fil p. 420. — Schkuhr, tab. 47. 48. — Engl. bot. i460 et i46i. — Fee, gen. fil. p. 291. — Mett fil. hört Ups. p. 93. — Schleich, exs. — Thom. exs. Aspidium dilatalum Nestl. et Moug. exs. 403. — Desmaz. exs. 449. Polystichum lanacetlfolium DC. fl. fran^. IL p. 562. Polystichum dilatalum DC. fl. fran^. V. p. 241. Lastrea (Thelypteris) spinulosa Presl, tent. pterid. p. 76. Lastrea (Arthrobotrys) dilatata Presl, tent. pterid. p. 77. ! Nephrodium spinulosum Stremp. fil. ber. — Röp. z. fl. Meckl. p. 82. (excl var. 3). ! Aspidium spinulosum Doli. Rhein, flor. p. 17. bad. p. 31. ! Polystichum spinulosum Koch, Syn. ed. II. p. 978. Lophodii species Neivm. brit. ferns ed. 1854 p. 135—168. Vork. An schattigen und sumpfigen Stellen, durch die ganze Schweiz häufig, von der Ebene bis in die alpine Re- gion (6000')- — Auf allen Bodenarten. — Fruct. vom Juni bis zum Herbst. 3. Aspidium criistafum Sw. Prsecedenti speciei af- fine. Rhizoma decumbens. Petiolus longus, foliorum steri- lium brevior, cum rachi parce paleaceus. Folia anguste oblonga, basi non angustata, breviter acuminata, pinnati- secto-pinnatifida; fertilia erecta, angustiora; segmenta pri- maria lanceolato-deltoidea, acuta, sterilia contigua, plana, fertilia remota, sursum conduplicata; lacinise obtus«, basi lata confluentes, incisse vel acute dentatse. ? Polypodium cristatum L. spec. pl p. 1551. — 51 — Aspidium cristalum Sw. in Schrad. Journ. iSOO p. 37. Syn. fil p. 52. — Schkuhr, tab. 37. — Engl bot. 2125. — Fee, gen. fil. p. 291. — ßlett. fil. hört. Ups. p. 93. — Nestl et Mouy. exs. 701. — Desrnaz. exs. 699. Polystichum crislatum Roth^ germ. III. p. 84. — Koch, Syn. II. p. 978. Nephrodium cristatutn Stremp. fil. ber. Polystichmi Callipteris DC. fl. frang. II. p. 562. Lastrea (Ärthrobotrys) cristata Presl, tent. pterid. p. 77. Nephrodium spinulosum, 3 crislatum Röp. z. fl. Meckl. p. 93. Lophodium Callipteris Newm. Phytol. IV. p. 37i. brit. ferns ed. 1854. p. 170. Vork. Ist mir aus der Schweiz bis jetzt bloss vom Scbmidtmoos bei Amsoldingen, in der Nähe von Thun, be- kannt, wo es Dr. Fischer gesammelt hat. Es dürfte sich aber noch anderwärts in Torfsümpfen finden. — Fruct. im Sommer und Herbst. Köper vereinigt diese Art mit der vorigen, ob mit Recht, wage ich nicht zu enischeiden, da ich nie Gelegenheit hatte, Asp. crisla- tum an seinem natürlichen Standort zu beobachten, Ledebour (flor. ross. IV. p. biß) ist sogar geneigt, auch Asp, Filix raas damit zu vereinigen, was aber jedenfalls zu weit gegangen ist. 4. Aspidium rigidnm Siv. Petiolus lamina pluries brevior, cum rachi nervisque primariis dense paleaceus. Folia in infundibulum disposita, sesquipedalia, basi angus- tata, bipinnatisecta; segmenta primaria porrecta, lanceolata, infima opposita, deltoidea, superiora alterna; segmenta se- cundaria pinnatifida, obtusa, oblonga; lacinise apice 2—4 dentatse. Palese ovatse vel lanceolatae, inferiores maximae, minoribus intertextse, cellulis elongatis, non incrassatis. Sori non confluentes. Sporse ovatse, verrucosse. Polypodium fragrans Vill. delph. III. p. 843. 4* — 52 — Polypodium rigidum üoffm. crypt. germ.p. 6. — Schleich, exs. Aspidium rigidum Sw. in Schrad. Journ. iSOO p. 37. Syn. fil. p. 53. — Schkuhr, tab. 38. — Engl. bot. suppl. 2724. — Fee, gen. fil. p. 291. — Mett. fil. hört. Ups. p. 93. — Thom. exs. — Nestl. et Moiig. exs. 1202. — Desmaz. exs. 2148. Polystichiim rigidum DC. ß. fram^. IL p. 560. — Koch, Syn. ed. IL p. 979. Lastrea (Ärthrobotrys) rigida Presl, tenl. pierid. p. 77. Nephrodium rigidum Rüp. z. fl. Meckl. p. 96. Lophodium rigidum Neivm. Phytol. app. XXL brit. ferns ed. 1854. p. 176. Vork. In der alpinen Region bis zu einer Höhe von 6000' (Guthnik)— 6200' (Leresclie) sehr zerstreut. Wäg- githal (Nägelü). Sentis (Villars et rec!); bei Mans und auf der Widderalp im Appenzell (Frölich). In der Urdenalp inGraubündten, 5000' (Moritzi). Im Berner-Oberland: Grim- sel (Guthnik!); Faulhorn oberhalb Iseltwald (Shuttleworth!); Ganterisch (Guthnik!). Häufiger in den Alpen von Chäteau- d'Oex!: Parey, la Planaz, ä la Pierreuse und Chäteau Cha- mois (Leresche), sowie in denen von Bex: Le Buelaire (Thomas!), Lavaraz (Schleicher! Charpentier!), Enzeindaz (Thomas!), Bovonnaz (Blanchet); Jaman, pres du lac (Blan- chet). Ferner auf dem Saleve, unterhalb der Pitons (Ra- pin! Theobald. 1500'), Brezon und Meri in Savoyen (Reu- ter). Auf dem Jura nur im Vallon d'Ardran am Reculet (Reuter et rec! 3000') und auf der Montagne d'Allemogne (Reuter); Suchet (Grenier et Godron). — Die Pflanze, die im frischen Zustaud einen starken Pfirsichgeruch hat, scheint vorzugsweise auf Kalk vorzukommen, ohne krystallinische Bodenarten ganz auszuschliessen. — Fruct. im Sommer. b. Nervi secundarii furcati, rarao utroque soriferi. Sori mar- gini approximali. Indusia maxime decidua. — 53 — 5. Aspldlum Oreopterls Su\ Rhizoma ascendens phyllopodiis tectum. Petiolus brevis, parce paleaceus, su- perne profunde canaliculatus. Folia 1 — 2pcdalia, caespitosa, arabitu lato-Ianceolata, acuminata, basi atteniiata, pinnati- secto-pinnatifida, subtus plerumque glandulosa ; segnienta lineari-lanceolata, piiinatipartita, inferiora breviter deltoidea; lacinise obtiissc, planae. Paleaj ovatse, cellulis longitudine latitudinem diiplo superantibus, vix incrassatis. Sori con- fluentes, tuncque marginem lobulorum cingentes. Sporse ovata?, sublseves. Pohjpodium fragrans L. manf. IL p. 307. Polypodium Oreopteris Ehrh. Beitr. IV. p. 44. — Engl, bot. 1019. Aspidium Oreopteris Sw. in Schrad. Journ. 1800 p. 35, Syn. ß. p. 50. — Schkuhr, lab. 35, 36. — Mett. fil. hört. Ups. p. 92. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. etMoug. exs. 6. — Desmaz. exs. 444. Polystichum Oreopteris DC. fl. frang. IL p. 563. — Koch. Syn. ed. IL p. 978. Lastrea (Thehjpteris) Oreopteris Presl, tent. pterid. p. 76. Nephrodium Oreopteris Röp. z. fl. Meckl. p. 81. Phegopteris Oreopteris Fee, gen. fil. p. 243. Ilemesthewn montanum Newm. Phytol. app. XXII. Lastrea montana Netvm. brit. ferns cd. 1854. p. 130. Vork. In Wäldern der Bergregion durch die ganze Schweiz, aber im Allgemeinen ziemlich selten. Im Appen- zell auf dem Sentis (Villars), bei Walzenhausen, zwischen Heiden und Oberegg auf dem alten Stein (Frölich). Zug (Fischer!). In Graubündten bei Chur und im Innern Ca- lanca (Moritzi). Im Tessin auf dem Monte Cencre (Schlei- cher!). Engelbcrg (Christ!); auf dem Pilatus (Herb. Preis- werk!). Häufig im Berner-Oberland (Brown) und im Greyer- ^ 54 — zerbezirk (Rapin!). Im Wallis bei Serabranchier (Murith) und im Bagnefhal (Thoraas!). Les Riczards au dessus de Bex (Charpentier!); Alpen von Chäteau-d'Oex (Leresche). Voirons (Reuter, Fischer!). Im Jura bei der Faucille (Micha- let', Lavatey (Reuter), ä la Cornee (Godet) ; Scheuerberg und Entfelderwald bei Gränichen im Aargau (Müller); ebenso bei Teufenthai (Müller); bei Pratteln im Canton Basel (Herb. Preiswerk!). In der Enge bei SchafFhausen (Laffon). — Scheint sich auf allen Bodenarten zu finden, von 1200 bis 4500'. — Fruct. im Sommer. 6. Aspidiiiia Thelypteris Siv. Rhizoma repens. Fo- lia solitaria, e flavo virenüa, longe petiolata, glabra, ob- longa, acuminata, basi non attenuata, pinnatisecto-pinnati- fida; segmenta lineari-lanceolata, basi dilatata, pinnatlfida; lacinise basi lata confluentes, acutse. Sori in medio inter costulam marginemque rcvolutum confluentes, denique to- tam ferc superficiera inferiorem obtegentes. Sporse ovatse, spinosse. Filicü saxaüUs, foliis non serralis C. Bauh. pin. p. 358. — Scheuchz. it. V. p. 425. Filix minor non ramosa J. Bauh. hisf. pL III. p. 740. Polypodium pinnatum, pinnis lanceolatis, pinnatifidis, in- tegris, inferioribus nutantibus (L. hart. CliffJ Hall. enum. slirp. Heb. p. 138. Polypodidum pinnis pinnatis, pinmdis ovatis, integerrimis Hall. hist. slirp. Heb. 1697. Acrostichum Thelypteris L. spec. pl. p. 1528. Polypodium Thelypteris L mant. alt. p. 505. — Engl. bot. 1018. Polystichum Thelypteris Roth^ germ. III. p. 77. -~ BC. fl. fran^. IL p. 563. — Koch, Syn. ed. IL p. 977. Aspidiiim Thelypteris Siv. in Sehr ad. Journ. 1800 p. 40. Syn. ß. p. 50. — Schkuhr, tab. 52. — Fee, gen\ fil. p. 291. — — 55 ~ Metl. fil. hört. Ups. p. 92. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 402. — Desmaz. exs. 445. Nephrodhim Thelypteris Stremp. fil ber. p. 32. — Röp. z. fl. Meckl p. 80. Lastrea (Thelypteris) Thelypteris Presl, tent. pterid. p. 76. Thelypteris palustris Schott, gen. fil. Hemestheum Thelypteris Newm. Phytol. app. XXII. brit. ferns ed. 1854. p. 124. Vork. In Sümpfen der ebenen Schweiz hie und da. Gegend von Genf: Marais de Lossy, de Divonne, de Roel- lebot und Troinex (Reuter); Epenex (diese Localität ist jetzt durch die Eisenbahn zerstört, Leresche); tourbiere de Jougny bei Vivis (Blanchet); Roche, (Haller etrec!); am Scedorfsee bei Payerne (Rapin!); bei Boudry und St. Rlaise (Godet); Combe de Valanvron (Haller) ; Courtavon und le Puy bei Pruntrut (Thurmann). Gegend von Basel bei Friedlingen (Preiswerk!) und zwischen Äugst und Rheinfelden (Herb. Hagenbach!). Am Hall \^0' 1er see (Müller!). Bei Schaifliau- sen (Laffon); Constanz (I)öll); am Katzensee (J. Bauhin); im Appenzell bei Wolfhalden und auf dem Stein bei Hei- den (Frölich). — Findet sich meist, doch nicht ausschliess- Hch auf Torf, und steigt kaum bis 2000'. — Fruct. im Som- mer bis tief in den Herbst. Secl. n. Hypopettis. Mich. Indusia pcltala, raedio affixa, circuilu libera. Folia plerumque hietnem pcrduranlia. 9, Aspidium Lonchitis Sw. Rhizoma obliquum, phyllopodiis dense tectum. Petiolus brevis, cum rachi et superficie foliorum inferiore paleaceus, vel glabriiisculus; petiolus rachisque supra canaliculati. Folia in fasoiculos composita , longitudine poll. 4 — ped. 2, coriacea, rigida, ambitu elongato-lanceolata, inferne attenuata, pinnatisecta; segmenta lato-lanceolata, antrorsum falcata, patentissima, — 56 -- breviter stipitata, acute dentata, antice auriculata. Nervi secundarii dichotomi, ramo infimo anteriore soriferi, hinc sori in utroque costse latere seriati, postea interdura con- fluentes; in exemplaribus majoribus etiam secundus (pos- terior) ramus nervorum laterialium soriferus est, tuncque dua? sororum series adsunt, quarum hajc ultcrior exterior est; nervi secundarii auricularum semper in compluribus (4 — 10) ramis soros gerunt. Palea? majores minoribus in- termixtse, lanceolatse, dentatse, cellulis brevibus, irregulari^ buSj non incrassatis. Sporse ovatse, spinoso-verrucosa3. LonchUis asper a C. Bank. pin. p. 359. cal. Bas. p. 99. — Scheiichz. it. I. p. 42. LonchUis altera cum foliis denticulatis J. Baiih. hist. pl. III. p. 744. Lonchitis asper a major (Matthiol.) Zwing. Krtb. p. 946. Polypodium pinnis ad basin appendiculatis, oris ciliaribus Hall. enum. stirp. Helv. p. 141. Polypodium foliis pinnatis, pinnis ciliatis, dentatiSy appen- diculatis Hall. hist. stirp. Helv. 1711. Polypodium Lonchitis L. spec.pl. p. 1548. — Engl. bot. 797 Polystichum Lonchitis Roth, germ. III. p. 71. — BC. fl. (rang. IL p. 560. — Presl, tent. pterid. p. 82. — Fee, gen. fil. p. 278. — Neiütn. brit. ferns ed. 1854. p. 103. Aspidium Lonchitis Stv. in Sehr ad. Journ. 1800 p. 30. Syn. fil. p. 43. — Schkuhr, tab, 29. — Koch, Syn. ed. IL p. 976. — Mett. fil. hört. Lips. p. 88. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 304. — Desmaz. exs. suppl. 350. Vork. An felsigen Orten durch den Jura und die ganze Alpenkette von der montanen bis in die alpine Region (von etwa 3000—6000') häufig. — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer. — 57 — Gehört zu den veränderlichen Arien, indem es in Bezug auf Bezahnung, Gestalt der Abschnitte und Oehrchen etc. ziemliche Un- beständigkeit zeigt; doch sind diese Verschiedenheiten so wech- selnd, dass sich keine besondern Varietäten aufstellen lassen. Eine ausgezeichnete Form, bei welcher die Länge der Segmente ihre Breite 4 mal übertrifft, ist von Rapin in den Bergen von Grcyerz gesammelt und mir mitgetheilt worden. 8. Aspldiiim lobatum Siv. Rhizoma erectum. Pe- tiolus brevis, supra canaliculatus, cum raclii et superficie frondis inferiore paleaceus. Folia rigida, in fasciculos com- posila, oblongo-lanceolata, acuminata, basi panllum atte- nuata, bipinnatisecta, supra glabra; segmenta primaria e basi lata lanceolata, acuminata; secundaria 10 — 18, basi plus minusve lata sessilia, decurrentia, mucronata, dentibus pa- tentibus instructa; segmentum secundarium primum superius cujusque segmenti priraarii ceteris majus, antice acute au- riculatum, rachi adpressum; cetera porrecta, subrhomboidea. Costa segmentorum secundariorum extramediana; nervi ter- tiarii dichotomi, ramo primo (anteriore) soriferi, soro ple- rumque non terminati. Palea? parvse majoribus interraixtae, cupresp, ovatse, dentatse, cellulis irregularibus, vix incras- satis. Sori confliientes. Sporas ovatse, spinulossc. Ftlicp aculeafa major et minor C. Bauh. prodr. /?. 15 L pin. p. 35S. caL Bas. p. 99. — Zwing. Krth. p. 1183. Filix Lonchitidi affinis J. Bauh. hist. pl. III. p. 739. Polypodlum pinnis ramorum plerisque distincfis, auricidatis, oris ciliarihus Hall. enum. stirp. Helv. p. 142. Polypodium pinnis pinnatis^ cilialis, serratis, appendiculaüs Hall hisl stirp. Helv. 1712. Polypodium aculeatum L. spec. pl. p. 1552 (p. part.) Polystichum aculeatum Bofh, germ. III. p. 79. (p. part.) — DC. fl. frang. IL p. 561. (p. part.) — Newm. brit. ferns ed. 1854. p. 111. — 58 — Aspidium lobatiim Sw. in Schrad. Joiirn. 1800 p. 37. Sijn. fil. p. 53. — Engl. bot. 1568. — Meli. fil. hört. Ups. p. 88. — Schleich, exs. Aspidium aculeatum Schkuhr, krypL Gew. tah. 40. (p. part.) (nee Swartz.) — Röp. z. fl. Meckl p. 97. (p. part.) — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nesll. et ßloug. exs. 206. Polyslichum lobatiim Presl, tent. pterid. p.83. -— Fee, gen. fil. p. 278. Aspidium aculeatum, a. vulgare Doli. Rhein, flor. p. 20. bad. p. 37. ~ Koch, Syn. ed. IL p. 976. Vork. An steinigen, besonders schattigen Stellen, von den niedrigen Bergen (15000 bis in die alpine Region sehr verbreitet; ich habe es am Col de Clieville noch in einer Höhe von ungefähr 6500^ gesammelt. — Auf allen Boden- arten. — Fruct. vom Sommer bis tief in den Herbst. Polypodium Plukenetii Lois. not. p. 146, wozu das minor der Bauli in' schon Synonyme und die var. «. pinnis plurimis confluentibus in unam magnam lanceolatam pinnam Hall. hist. stirp. Helv. l. c. (Polypodium pinnis ramorum paucissimis dislinctis et auriculatis, oris ciliaribus Hall. enum. stirp. Hclv. p. 142.J gehört, Pol]} stichum Plukenetii DC. fl. frang. V,p. 241, — Aspidium Plukenetii Desmaz exs. 446 besieht aus jungen Exemplaren von Aspidium lo- batum ; daher findet man es nicht seilen mit ausgewachsenen Blät- tern auf demselben Stock. 9. Aspidium Braiinii Spenn. Rhizoma erectiuscu- lum. Petiolus brevis, supra canaliculatus, cum rachi et utraqne foliorum snperficie paleaceus. Folia mollia, in fasci- culos composita, oblongo-lanceolata, inferne attenuata, bi- pinnatisecta ; segmenta primaria oblonga, acuta, crenato- serrata, in mucronem oblique porrectum protracta, obtuse auriculata; segmentum secundarium cujusque segmenti Pri- marii ceteris vix majus, interdum inciso-dentatum. Nervi ut in priorc, sed soro terminati. Palese magnae minoribus — 59 — mixtse, pallidae, dentatae, cellulis clongatis, minirae incras- satis. Sori confluentes. Sporje ovatsp, laeves. Aspiditim aculeahim SchJmkr, krypt. Gew. (p. partj tab. 39 ? Aspidium angiilare Kit. in Willd. spec. pl. V, p. 257. — Engl. bot. suppl. 2776. Aspidium Braunii Spenn. fl. fr ib. 1. p. 9. tab. i. — Meli, fil hört. Ups. p. 88. — Nestl. et Moug. exs. i20i. Polystichum angulare Presl, tent. pterid. p. 83. Aspidium aculeatum, y. Braunii Doli, Rhein, flor. p. 20. bad. p. 40. — Koch, Syn. ed. II. p. 977. Polystichum Braunii Fee, gen. fil. p. 278. Vork. Ist bis jetzt nur im Haslithal (Doli!) und bei Engelberg (Herb. J. Müller!) gefunden worden. Doli und Koch vereinigen diese Art mit der vorigen; ebenso das in der Schv^eiz noch nicht gefundene Aspidium aculeatum Sw. in Schrad. Journ. 1800 p. 37. Syn. fil. p. 53. — Aspidium acu- leatum ß Swartzianum Kochy Syn. ed. II. p. 97G- Voll, had. p. 41. — Desmaz. exs. 448 (sub nom. Aspid. lobati). — Nestl. et Moug. exs. 1001. Struthiopteris germanica Willd. wird von manchen Autoren und selbst noch von Koch als in der Schweiz wachsend angegeben ; diess ist ein Irrtbum, der sich wahrscheinlich darauf gründet, dass bei Haller Blechnum Spicant den Namen Struthiopteris führt. OrD. II. OSMUNDACE.«. OSMÜNDA L. (excl spec.) Sporangia in parte superiorc foliorum contracta dispo- sita, spicas oblongas densas, nunc laterales simplices, nunc terminales paniculatas, referentia. 1. Osmnnda regalis L. Rhizoma ascendens, pbyl- lopodiis circumvallatum; radiculse fusco-tomentosje. Petiolus lamina brevior, glaberrimus. Folia non raro sexpedalia, exteriora sterilia, arcuato-patentia; fertilia crecta; lamina bipinnatisecta, glaberrima, segmentis primariis suboi)positis; — 60 — segmenta secundaria 7—9, subsessilia, e basi oblique trun- cata oblonga, obtusa, postice ssepe auriculata vel segmento tertiario perfecto instructa. Nervi Neuropteridis. Foliorum fertilium pars superior paniculam terminalem, impari-bipin- natam, referens, parencbymate folii omnino deficiente. Sporse spinulos^e. Filix ramosa non denfata, florida C. Bauh. pin. p. 357. Filix ßoribns insignis J. Bauh. hist. pl. III. p. 736. Osmunda vulgaris et palustris Zwing. Krtb. p. 948. Osmunda regalis L. spec. pl. p. 1521. — Engl. bot. 209. — Sw. Sijn. fil. p. 160. — Schkuhr, tab. 145. — DC. fl. fran^. II. p. 569. — Röp. z. fl. Meckl. p. 103. — Koch, Syn. 11 p. 973.— Neivm. brit. ferns, ed. 1854. p. 308. — ßlett. fil. hört. Ups. p. 116. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 204. — Besmaz. exs. 1500. Nom. triv. Gall: Fougere fleurie. Offic. Hcrba Osmundse regalis s. Filicis floridse. Rad- Osmundse regalis. Medulla radicis Osmundae. Juli Osmunda?. (Alles veraltet) Vork. In Gebüsch und Wäldern. Diesseits der Alpen nur in den Sümpfen von Noville bei Villeneuve (Ruffi ex Kellermann; ich habe keine Exemplare von dort gesehen)- In der italienischen Schweiz hie und da: zwischen Cevio und Maggia (Gaudin); bei Locarno (idem et rcc.) und Ascona (Schleicher!); am Monte Cenere, 1200—1300' (Leresche, J. J. Bernoullü); laghetto di Lugano (Herb. Preiswerk!) und am Luganersee zwischen Melide und Morcote (Leresche); zwischen Luino und Ponte Tresa (Gaudin); zwischen Ba- veno und Arona (Rapin!). — Am Monte Cenere auf Gneiss, doch wie es scheint nicht ausschlieswslich auf solchem, ob- schon der einzige beschränkte Standort im französischen Jura (foret de la Serre) dafür sprechen würde Ausser- — 61 — halb der Schweiz findet sich die Pflanze bestimmt auf Kalk. — Fruct. Juni, Juli. OrD. IV. OPHIOGLOSSACEiE. ') BOTRYCHIUM Siv. Segmentum folii fertile et sterile pinnatisectuni, bipin- natisectum vel tantum pinnatifidum; sporangia ergo in for- ma mspicse compositae disposita. X. Bofrychiuni Lunaria Kaulf. Rhizoma breve, tu- berosum, folium singulum quotannis emittens. Petiolus longus. Segmentum folii sterile oblongum, pinnatisectuni; segmenta secundaria e basi cuneatä semilunaria; nervi Cyclopteridis. Segmentum fertile piniiatisectum vel bipinnatisectum, sterile superans. — Planta glaberrima^ plerumque semipedalis. Lunaria racemosa minor vel vulgaris C. Bauh. pin. p. 354. — Zwing. Krtb. p. 947. Limaria Botrytis J. Bauh. hist. pl. HI. p. 7iO. Osmunda foliis lunatis (TournefJ Scheuchz. it. I. p. 46. — Hall. enum. stirp. Helv. p. i30. Osmunda lunato folio Hall. iL helv. p. 255 et 258. Osmunda foliis pinnatis, flabelliformibus, lunatis Hall. hist. stirp. Helv. 1686. Osmunda Lunaria L. spec. pl. i5i9. — Engl. bot. 318. Botrychium Lunaria Kaulf. enum. fil. p. 24. — Sto. Syn. fil. p. 171. Cp.part.) — Schkuhr, tab. 154. — DC. fl. fran^. IL p. 569. — Röp. z. fl. Meckl. p. 108. Cp. partj — Koch, Syn. ed. IL p. 972. — Newm. brit. ferns, ed. 1854. p. 314. — 3Iett. fil. hört. Lips. p. 121.— Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. etMoug. exs. 5. — Desmaz. exs. 800. 1) Durch die Spalte an der Basis der Blätter, durch welche man zu dem Spross des nächslfolgcnden Jahres gelangt, aufmerksam gemacht, war es Köper, der das wahre Verhältniss zuerst (1846) erkannte. — 62 — Nom. triv. Germ.: Mondkraul; Mondraute; Walpur gis- kraut; Geisstödi; NallerzüngU. Gall.: Langue de cerf; deferra tzad (tzvö), Theura (Waadt). Ital.: Erba lunaria. Offic. Früher als Herba Limarise s. H. Lunariae botry- tidos. Vork. Auf Weiden des Jura und der Alpen bis zu 7000' häufig; selbst bis über 8000^ gehend, z. B. am Riffel (J. J. Bernoullü); steigt seltener in die Ebene herab, z. B. bei Bern im Grauholz (Fischer!) bei Diessenhofen (Brunner ex Leresche). — Die Pflanze findet sich meist auf Kalk; auch auf (wahrscheinlich kalkhaltigem) Schiefer; letzteres z. B. bei Saas (J. J. Bernoulli); nach dem Standorte auf dem Gries (Murith) und andern könnte sie sich auch auf Urgebirge finden. — Fruct. je nach der Höhe des Standortes vom Mai bis August. Von dieser sonst ziemlich veränderlichen Pflanze habe ich nur im Schleicher'schen Herbarium eine Form mit gelappten Fiedern (var. incisa Milde, monogr. d, deutsch. Ophiogl. p. 5) gefunden; der Fundort war «supra balnea Valesia; in pralis»; darunter sind wahrscheinlich die Bäder yoii Leuk verstanden. Eine noch mehr getheille Form findet sich nach Frölich am Wiggis bei Glarus. OPHIOGLOSSÜM L. Segmenta folii fertilia et sterilia simplicia; sporangia ergo in forraam spica? simplicis disposita, disticha. 1. Ophioglossum vulgatnm (C. BauhJ L. Rhizoma tuberosum, folium quolannis singulum emittens. Petiolus longus. Scgmcntum folii sterile, ovatum, poll, 1/2 — 3 lon- gum, et poll. 1—1 '/2 latum; nervi maculas Doodise forman- tes, Costa distincta nulla. Segmentum fertile spicam nodoso- articulatam simulans. — Planta glaberrima, sesquipedalis vel dodrantalis. Ophioglossum vulgalum C. Bauh. pin. p. 354. — Zwing. Krth. p. 729. — L spec. pl, p. 1518. — Engl bot. i08. — Sw. Syn. — 63 — fil. p. 169. — Schkiihr, tab. 153. — DC. fl. frarK;. IL 570. — Röp. z. ß. Meckl.p.l23. —Koch, Syn. ed. IL p. 973. — Newm. brit. ferns, ed. 1854 p. 326. — ßlett. fil. hört. Ups. p. 121. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nesll. et Moug. exs. 502. — Desmaz. exs. 150. Ophioglossum C. Bauh. cat. Bas. p. 98. — Hall enum. stirp. Heb. p. 131. Ophioglosson CCamerar.) J. Bauh. hist. pl. III. p. 708. Ophioglossum folio imico, ovato-lanceolaio^ obtuso Hall. hist. stirp. Helv. 1685. Nom. triv. Germ.: Schlangenzunge; Natterzunge. Gall. : Herba san Coulera; Leinwua de Serpein; Serpentena (Waadt). Ital. : Erba lucciola; luccia o senza costa; lingua serpentina, di serpe o di vipera; Opioglosso] Argentina. Offic. Herba Ophioglossi; (veraltet.) York. Auf Wiesen und an sumpfigen Stellen, sehr zerstreut von der Ebene l)is in die subalpine Region: Sack- berg im Glarus (Heer); Vsettis in St. Gallen (Alex. Braun); wahrscheinlich im Tessin (Leresche) ; am Gotthardt (Guth- nik!); Rigi, bis zur Buchengrenze (Wahlenberg); Betten- alp, 3000^ (Guthnik); Thun (Brown, Guthnik!); Bern im Belpmoos (Fischer!); im AVallis bei Sitten und zwischen Martigny und Fouly (Murith); sodann bei Bex (Haller et rec!), Devens (Murith), Aigle (Haller), Vevey (Leresche), Agiez (Blanchet), Rolle (Rapin); bei Genf! an mehrern Stel- len; les mottes bei Payerne, (Rapin!); Yverdon (Leresche); Onnens (Alex. Braun). Durch den ganzen Jura von Genf bis Basel hie und da, aber im Allgemeinen selten. Sodann auf dem Uetliberg (Haller) und dem Albis! Bei Schaffliau- sen (Haller). — Auf Kalkboden; nach den Murith'schen Standorten auch auf Urgebirge. - Fruct. Mai — Juli. — 6i — Equisetaceee. Prothallium antheridiis et archegoniis prse- ditum. Sporangia receptaculis (foliis transmutatis) stipitatis, peltatis, in strobili forinam aggregatis, dorso insidcntia. Sporae elateribus binis, maturi- tate e sporodermide exteriore fissa ortis, cinctae. Plantse perennes, caudice nodoso-articulato, siib terra repcnte. Fasciculi vasorum in circulum dispositi, ad nodos anastomosantes, ibique fasci- culos in folia emittentes. Folia verticillata, in vaginas connata, (plerumque cum caule) stomati- bus prsedita. EQUISETÜM L. Char, generis idem ac classis. Zum bessern Versländniss der Diagnosen füge ich'^hier eine kurze Beschreibung der anatomischen Slruclur der Equiselen nach Alex Braun {Sillim Journ. 1844) bei. Der Stengel ist kraularlig, cy- lindrisch, einfach oder aistig, gegliedert, fast immer gefurcht, mit an den Knoten quirlständigen Blältern, die zu Scheiden verwachsen, und bloss an der Spitze frei sind. Die Blätter entsprechen den Stengelkanten und haben entweder eine einfache Rippe, oder diese ist durch eine Furche (Carinalfurche) getheilt, welche sich auch noch auf den Stengel fortsetzen kann, so dass aus je einer Kante zwei entstehen; ausserdem können an den Blättern noch zwei Sei- tenkanten vorhanden sein. Die Verbindungsstelle der Blätter ist zuweilen durch eine Commissuralfurche bezeichnet. Der Stengel hat eine centrale Höhle; ausser dieser sind noch zwei Kreise von Luft- lücken vorhanden: äussere, grössere, den Furchen der Oberfläche entsprechend: Furchenlüchen; und innere, kleinere: Kantenlücken; letztere fehlen, obleich nicht immer bei Equisetum limosum. Der unterste, selten die zwei untersten Quirle von Fructificationsblättern bleiben oft unausgebildet, und geben so Veranlassung zur Entstehung des sogenannten Ringes. — 65 — Ich nehme als Haupteinlheilung nicht die in Spartopora und Stichopora an, weil sie nur auf einem relativen Unterschiede be- ruht; denn die Spaltöffnungen sind bei allen Arten in Reihen ge- ordnet, die nur bei den einen regelmässiger und weniger zahlreich sind, als bei den andern; auch bei Eq. sylvaliciira und Eq. umbro- sum sind dieselben sehr regelmässig; bei Eq. arvense nehmen sie schon mehr Zellenreihen ein, und bei Eq. palustre und Eq. limo- sum endlich fliessen die Reihen so zusammen, dass die Slomata über die ganzen Furchen zerstreut erscheinen. Jedenfalls miissle, wollte man consequent sein, für Eq. Telmaleja noch eine Abthei- lung Apora angenommen werden. Sect. I. Equiseta h eterophyadi ca AI. Br. Gaules fer- liles a steriljbus diversi ; illi praecociores, discolores. a. Equiseta vernalia AI. Br. Gaules fertiles simplices, nun- quam herbacci, ante evolutionem sterilium marcescenles. 1. Fquisetum arvense L. Rhizoma subterraneum tu- beribus prajditum, Caules fertiles erecti , pedales, fusces- centes, stomatibus destituti ; vaginse magnsB, laxa^, ventri- cosae, infundibuliformes, fuscse, remotse, dentibus lanceola- tis, sulcis carinalibus profundis. Pediinculus admodum longiis ; spica pollicaris, annulo plerumque simplici. Caules steriles erecti vel decumbentes, non raro pluripedales, ramosi, vi- rides, sulcati, plos minus scabri, 6 — 12 angulati; stomatum series cellularum series 4 — 6 occupantes; vaginoe laxa?, vi- rides, dentibus subulatis, sulcis carinalibus nullis vel levi- bus. Rami simplices vel ramulosi, 3 — 5-plerumque 4 an- gulares; vaginarum dentes unicarinati, subulati, arcuato- patentes; vagina ramorum infima flava vel fuscescens. Equisetum arvense longioribus setis C. Bauh. pin. p. 16. theatr. p. 247. caf. Bas. p. 15. — Zwing. Krtb. p. 361. Equisetum minus terrestre J. Bauh. hisf. pl. III. p. 730. Equiselum caulibus floriferis a foliosis diversis Hall. enum. stirp, Helü. p. 14-4. 5 ~ ß6 — Equisetnm caule ßorigero nudo, sterili verlicillalo, radiorum duodecim Hall. hist. stirp. Helv. 1676. Eqiiisefum ar Dense L. spec. pl. p. 1516. — Schkuhr, tab. 167. — Engl bot. 2020. — DC. fl. frang. IL p. 581. — Vauch. rtwnogr. p. 33. tab. 1. — Röp. z. jl. Meckl. p. 145. — Koch, Syn. ed. II. p. 964. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. cxs. 201. — Desinaz. exs. 98. Nom. triv. Germ.: Katzensliel; liatzenschtvanz; Katzen- iradel; Scliaßen ; Schaffelen; Schaßelehen ; Schachtelhalm; Kan- deliüisch. Gall.: Präla; Cana a Tzao. (Waadt.) Ital.: Setolone. Offic. Herba Equiseti (minoris). anibigiium, caule eodem fertili et ramoso. 1. frendescens Dö//, bad. p. 58. Caiiiis fertilis non marcescens, sed ramos proferens. 2. serotinum Mey. Chlor, hannov. p. 666. Caulis ste- rilis spicam proferens. Exemplare der erstem von diesen zwei Formen, die nur we- nige vereinzelte Aeslc getrieben haben, befinden sich im Taucher' sehen ^jelzt De Candolle'schen) Herbarium als : Eq. pahislre, avec une hawpe particnliere. Ueber die zweite Form sagt Vaucher: Je n'ai jamais vu dans celle espece les tiges steriles porler des fleurs. Die Bedingungen des Vorkommens beider, übrigens sehr seltenen Formen sind noch näher zu untersuchen ; erstere habe ich aus der Schweiz noch nicht gesehen; letztere ist bei Basel gefundan wor- den (Herb. Preiswerk!). L'eber diese Formen, sowie über einige in der Schweiz bis jetzt nicht gefundene Bastarde vergleiche man haupt- sächlich die Arbeiten Milde's in den Nov. Act. Ac. Leop. Car. ß. nemorosiim Äl. Br. Caules steriles majores, erecti, crassiores, leviter striati, 2 — 3 pedales, inferne pallidi, ra- misque destituti, superne lanüs elongatis^ borizontalibus vel pendulis, gracilibus instructi. Sulci carinales dentium v.ii»!- narum levissimi. — 67 — ? Equisefufn palustre tenuissimis et longissimis setis C. Bauh. prodr. p. 24. pin. p. i6. cal. Bas. p. 15. thmtr. p. 245. — ? J. Bauh. hist. pl. III. p. 730. (conf. Eq. Telmaf.) Equisetum pralense Roth, germ. III. p. 6 (non Ehrh.) Equisetum fluviatile Clairv. man. dherb, p. 303. — I)C. fl. frang. II. p. 582. Equisetum arvense^ ß. nemorosum AI. Br. in Doli, Rhein, flor. p. 27. — Koch, Syn. ed. II. p. 964. y. alpestre Wahlenh. fl. läpp. p. 296. Caiilis sterilis decumbens, brevis; verticilli abbreviati; rami subsecundi. Vork. Durch die ganze Schweiz gemein auf Aeckern, Weiden, an Wegrändern etc. bis hoch in die Alpen, ß. an schattigen und feuchten Stellen häufig; y. in den Voralpen und Alpen, doch auch an trockenen, sandigen Plätzen der Ebene. — Auf allen Bodenarten. — Fruct. März und April. Es ist eine gar nicht seltene Erscheinung, dass die Aeste sich wieder verzweigen Von der var. nemorosum habe ich im August bei Genf sogar zwei Exemplare mit dreifacher Verästelung gefunden. 2. Equisetum Telmateja Ehrh. Rhizoma subterra- neum tuberibus destitutum. Caules erecti; fertiles semi — sesquipedales^ fusci, Iseves vel leviter striati^ stomatibus non prsediti; vaginse maximse, albidae vel fuscae, approxi- matse, infundibuliformes; carinis pluribus indistinctis; dcn- tibus subulatis. Pedunculi post maturitatem elongati; spica magna, bipollicaris, annulo ssepe duplici. Caules steriles ramosi, ad ped. 4 alti, ebuniei, stomatibus destituti, laevis- simi, (siccitate profunde sulcati); vaginse adpressae, «que longae ac latse, Isete vire^ites, dentibus scariosis, nigrescen- tibus, sulco carinali manifesto. Rami simplices, rarius ra- mulosi, scabri, 4— 6— pluriangulares; dentes vaginarum sul- cis carinali bus distinctissimis prsediti. Vaginffi ramorum infira?e aterrim». 5* 9- — 6« — Equisetum palusfre longiotibus setis C. Bauh. pin. p. i5. cat. Bas. p. i5. theatr. p. 2U. — Zwing. Krtb. p. 359. ? Equisetum paliistre tenuissimis et longissimis setis J. Bauh. hist. pl. III. p. 730. (conf. Eq. arvense ß. nemorosum.) Equisetum caule non sulcato, latissimo, verticillis densissi- mis Hall. enum. stirp. Helv. p. 144. Equisetum caule florigero nudo, sterili verticillato, radio- rum quadraginata Hall. hist. stirp. Helv. 1675. Equisetum Telmateja Ehrh. Beitr. IL p. i60. — DC. fl. frang. II. p. 581. — Röp. z. fl. Meckl. p. 146. — Koch, Syn. ed. II. p. 964. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Desmaz. exs. suppl. 200. Equisetum fluviatile Smith, hrit. III. p. ii04 (non L.) — Schkuhr, tab. 168. — Engl. bot. 2022. — Vauch. monogr. p. 35. tab. 2. — Nestl. et Moug. exs. 50 i. Equisetum eburneum Roth, catal. bot. i. p. 128. Equisetum ccenosum Clairv. man. dlierb. p. 303. Noiii. triv. Germ.: Fluss-Katzenstiel; Katzenschwamm. GalL; Penei; Pene. Ital. : Asper ello; Rasper ella; Equiseto; coda cavallina o Ippopuri di ßume. ambiguum, caule eodein fertili et ramoso. 1. frondescens AI. Br. in Sill. Journ. I.e. Caulis fer- tilis non marcescens, sed ramos proferens. 2. serotinum AI. Br. l. c. Caulis sterilis spicam pro- ferens. Die erste dieser Formen habe ich noch nie beobachtet; die zweite ist nicht besonders seilen ; sie kommt mit Aehren von auf- fallend verschiedener Grösse vor, wie das auch Milde (Nov. Act. Ac. N. C. XIII. II. p. 590 seq.) beschrieben hat; entweder ist die Aehre l'/2^'' lang, die oberste Scheide braun, gross, wie die eines fruchtbaren Stengels, asllos ; die zwoitoberslo trägt schon Aeslo ; oder die Aehre ist bloss etwa 2'^^ lang, stinupf; die obern Scheiden sind einander genähert, grün, astlos; nur die oberste etwas vergrössert. — 69 — polystachyum DöV/, had. p. 6i. Das hiehergchörige, von Bern stammende Exemplar, welches Vaiicher beschrieben bat, und welches im De Candolle'scben Her- barium aufbewahrt wird, ist wohl ein unicum ; es ist nicht als Va- rietät wie die forma polyslachya bei Eq. palnslre und Eq. limosum zu betrachten, sondern als Monstrostilät; die seitlichen Aehren sind klein und meist nicht terminal, indem sich der Ast dmch sie hin- durch fortsetzt. — Auch das bei Vaucher abgebildete Exemplar mit spiraligen Blättern stammt aus der Schweiz. Ueber fernere Mon- slrosilälen bei den Equiseten verweise ich auf die schon angeführ- ten Arbeiten i>/i7de's in den Nov. Act. Äc.N.C. und in den Verhandl. des Vereins für vaterl. Cultiir in Schlesien.) Vork. Ad schattigen sumpfigen Stellen durch die ganze ebene Schweiz verbreitet; ebenso in den niedrigem Hergen bis zu einer Höhe v^on etwa 3500'. — Auf Kalk und Schie- fer. Ob auf Urgebirge? — Fruct. März und April. b. Equiseta subvernalia AI. Br l. c. Gaules fertiles persis- tentes, post maluritalem ramos herbaceos proferentes. Slomata in lineas reguläres, hiseriatas, disposita. 3. Equiscttim sylvaticum L. Rhizoma subtcrraneum tuberibus prseditum. Caules erecti, pedales; fertiles fus- cescentes, Iseves; vaginae maximse, inferne albidse; dentes 10—14 suicis lateralibus levibus prsediti, fusci, unicarinati in lacinias 3 — 5 coaliti. Spica poll. 'Z^ — ^/i longa, lin. 2 lata. Pedunculus post maturitatem elongatus, ramis ex an- nulo orientibus. Caules steriles (et post maturitatem etiam fertiles) pallide virentes; ramosi, ramis ramulosis, vaginae laxse, minores quam in caulibus fertilibus. Rami ssepe de- flexi, subsecundi, scabriusculi, carinis leviter sulcatis; va- ginae ramorum 4 — 5-, ramulorum plerumque tridentatse, infundibuliformes, dentibus longe acuminatis, patcntibus. Equisetum sylvaticum tenuissimis setis C. Bauh. pin. P. 16. theatr. p. 245. — Scheuchz. it. VII. P. 5U. — Zwing. Krtb. p. 361- — 70 — Equiselum sive Uippuris tenuissima fion aspera J. Bank' hist pL III. p. 730. Equiselum verlicillis ad folia numerosis Hall. enum. stirp. Helv, P. 144. Equiselum foliis repelilo-ramosis ., vaginis laxissimis Hall, hist. stirp. Helv. 1680. Equiselum sijlüalicum L. spec. pl. p. 1516. — Schkuhr, lab. 166. — Engl. bot. 1874. — DC. //. fran^. IL P. 583. — Vauch. monogr. p. 37. lab. 3. 0 — Röp. z. fl. Meckl. p. 146. — Koch, Syn. ed. IL p. 964. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Jlloug. exs. 1. — Desmaz. exs. .suppl. 199. Nom. triv. Ital. : Quattrocusa; Brusca; Rasperella. York. An nassen Stellen der Wälder und Weiden auf den Bergen der ganzen Schweiz ziemlich verbreitet, bis über 5000'; steigt nicht bis in die Ebene herab, doch ist die untere Grenze noch nicht ausgemittelt. — Auf allen Bodenarten. — Friict. im Frühjahr. A, Kquiisetum pratense Ehrh. Caules erecti, peda- les; fertiles diUite fusci, sulcati; vaginse laxse, magnse, al- bidae, dentibas 13 — 14, subuiatis, rigidis, atro-fuscis, mar- gine lato, scarioso, albido, prteditis; sulcus carinalis levis, laterales profundiores. Pedunculus brevis, annulo nunquam ramos emittente. Caules steriles (et post maturitutem etiam fertiles) pallide virentes, ramosi, ramis ssepe deflexis, sim- plicibus, rarius parce ramulosis. Vaginie cauliiirn steriliiim parvffi, minus laxa*; ramorum tridentata?, dentibus brevibus. Equiselum pratense Ehrh. Beitr. IIL p. 77. (non Roth.) — Röp. z. fl, Meckl. p. 147. 1) Auch Eq. umbrosum Vauch. monogr. tab. \ gehört wenigstens Iheilweise hiehcr. Im Vauchei'schen Herbarium befindet sich das ächte Eq. umbrosum Mey. , aber nur ein Stück eines steri- len Stengels. — 71 — Equisetum umbrosum J. G. Fr. Meij. in Willd. spec. pl. V. l>. 3. — Koch. Syn. ed. IL p. 965. — Thom. exs. serotlnuiii. Caulis sterilis spicam prot'ercns. Ein solches Vorkomiueu ist meines Wissens bei Equiselen dieser Gruppe noch nicht beschrieben worden, erscheint aber schon a priori ebensowohl möglich als bei donEqnisela vernalia; es ist nicht schwer zu beobachten, da auch nach dcra Abfallen der Aehre die lertilcn Slengel leicht von den sierilen /u unterscheiden sind. Den mcirn- gen ähnliche Exemplare, von Blilde in Schlesien (rarissime) gcsain- mell, habe ich noch im ilcrbarium Alex. IJraun's gesehen. Bei Eq. sylvaticum habe ich diess nie beobachtet. York. Diese schöne Ait war bisher bloss in den Thä- lern von Saas (Thomas !) und Zermatt (Mühlenbeck !) be- kannt. Ich fand sie jedoch im vorigen Jahre in Menge im Aniiiviersthale, in Gebüsch und an trockenen Mauern, zwi- schen Vissoie und Grimence; und Theobald beobachtete sie häufig im Eugadin, vorzüglich im Unter-Eiigadin. Die Pflanze ist bisher übersehen worden; sie dürfte in der südlichen Alpenkette ziemlich verbreitet sein. Sect. II. Equisela homophyadica AI. Br. L c. Caules fertiles et steriles conformes, herbacei et coetanei. a. Spartopora AI. Br. l. c. Tota sulcorum superficies sto- matibus sparsis pr;pdita. Spica oblusa. Caules hicmem non pcr- duranles. 5. Equisetum palustre L. Rhizoma subterraneum fuscum. Caules erecti, ad ped. 2 alti, opace virides, ple- rumque ramosi, rarius simplicissimi, profunde sulcati, glabri, 6—8 angulares; vagina? longitudine latitudinem superantes, laxse, concolores; dentes lanceolati, rigidi, fusci, margine scariosOj albido, persistentes, unicarinati vel apice obsolete bicarinati. Pedunculus elongatus. Spica poUicaris, tenuis. Rami simplices, cauli similes, circiter 5-angulares. Lacuna centralis parva, angulares minimse, sulcorum vastse. — 72 — Equisetum palustre brevioribus setis C. Bauh. pin. p. 15. cat. Bas. p. 15. theatr. p. 242. Equisetum multiflorum , caule tetragono verlicülis rariori- bus Hall. enum. slirp. Helo. p. 143. Equisetum caule sulcato, ramis multifloris, foliis indivisis] u. planta terrestris, caule angustiori, tetragono, pentagona, sul- cato Hall. hist. stirp. Helv. 1677. Equisetum palustre L. spec. pl.p. 1516.— Schkuhr, tab. 196. — Engl. bot. 2021. — DC. ß. frang. IL p. 583. — Vauch. monogr. p. 39. tab. 5. — Röp. z. fl. Meckl p. 149. — Koch, Syn. ed. II. p. 965. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 202. — Desmaz. exs. 100. Equisetum variegatum Thom. exs. ß. polystachyum Willd. Rami elongati, fructiferi. Equisetum palustre minus polystachyon C. Bauh. prodr. p. 24. pin. p. 16. cat. Bas. p. 15. theatr. p. 245. — Zwing. Krtb. p. 361. Equisetum . ... IL var. ramis multis, quorum quisque spica ßorigera terminatur Hall. hist. stirp. Helc. 1677. a. IL Equisetum palustre ß. polysfachyum Willd. spec. pl. V. p. 5. — Schkuhr, tab. 170. — Vauch. monogr. tab. 5. f. 2. — Schleich, exs. Vork. Ueberall gemein auf sumpfigen Wiesen von der Ebene bis hoch in die Alpen, z. B. bei St. Moritz im En- gadin 6500' (Nägelü). ß. ebenso verbreitet als die Haupt- form. — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer. O. Equiisetum limosum L. Rhizoma subterraneum, ferrugineum. Caules erecti, ad ped. 4 alti, pallide virentes, simpliccs vel superne ramosi, leviter sulcati, vix scabri, 18 — 23 angulares; vaginae adpressa^, a^que longse ac latsö, concolores, dentibus subulatis, rigidis, fuscis, persistentibus, unicarinatis. Pedunculi brevissimi, post maturitatem sub- — 73 — elongati. Spica subglobosa, postea elongata. Rami plerum- que simplices, 4—6 angulares, magis scabri. Lacuna cen- tralis vasta, angulorum parva, sulcorum major sed in exem- plaribus miuoribus deficiens. Equisetiim pralense longissimis setis C. Bauh. pin. p. 16. caf. Bas. p. 15. theatr. p. 246. — Ziving. Krtb. p. 360. Equiselum majus aquaticum J. Bauh. hist. pl. III. p. 728. (idem ad alias species pertinet.) Equiselum sulcis in caule plurimis , verticillis densissimis Hall. enu7n, stirp. Heb. p. 143. ^ Equiselum caule sulcato, ramis muUifloris, foliis i?idivisis, ß. planla in aquosis nascens, caule mullo laliori et numerosis sulcis distinclo Hall. hist. stirp. Helv. 1677. Equisetiim limosum L. spec. pl. p. 1517 (incl. Eq. fhwia^ tile L. l. c. illud formam subnudam, hoc ramosam sistit). — Engl. bot. 929. — Schkuhr, tab. 171. — BC. fl. fran^. II. p.582. — Vauch. monogr. p. 44. tab. 8. — Röp. z. fl. Meckl. p. 149. — Koch, Syn. ed. IL p. 965. — Schleich, exs. — Nesll. et Moug. exs. 2. — Desmaz. exs. 99. ß. polystachyuin LeJ. flor. d. Spa. p. 274. — Vauch, monogr. tab. 8. f. 3. Rami superiores fructiferi. Vork. In Sümpfen und Gräben etwas weniger häufig als das vorige, hoch in die Alpen steigend; z. B. im En- gadin bei Sils, 5380' (Moritzü). ß. selten unter der Haupt- form. Mail unterscheidet gewöhnlich zwei Formen: a. Lin n aea num, Dolly bad. p. 6i, caulibus simplicibus vel parce raniosis, und b. verlicillatura Doli, l. c. superne verticillato-ramosum ; ramis brevibus vel elongalis. Beide wachsen unter einander, und die er- slere kann sich mit der Zeit in die letztere umändern. In allen Theilen kleinere Exemplara der erstem Form bilden das E q. limo- sum minus Äl. Br. in Doli, Rhein, flor. p. 30. — 74 — b. Stickopora Äl. ßr. l. c. Stomala in duas lineas seriala, ^ingulaiu iii ulroque sulci lalcre; qua^quc linea (in nostris sjjecic- bus) ex unica ') slomalum serie formata. Spica acula. Gaules ple- niinque hieincni peiduraiUes, scabenlrai, ligidi. — Vagina supienia spicae valde appioxiniata, dcntibus non, aut post celeros, dcciduis. — Equiseta hiemalia AI. Dr. Flora 1839. /. p. 308. ff. Elquisetuin ramosum Schleich. Caules '/j — 5- podales, erecti vel decumbentes, simplices vel plerumquc inferne erecto-ramo^i, rarius inferne simplices et superne ramosi, 10—12 angulares; rami elongati, 6 — 8 angulares. Vaginsr infiindibiilifornses, fauce latiores, longitudine latitii- dineni diiplo superantes, concolores, rarius apice fiisci; den- tes subulati, decidui^ tiincque marginem dentatuin, scarioso- albidum, relinqucntcs. Siilci carinales nulli vel obsoleti. Equisehim ramosum Schleich, cal. 1807. p. 27. — Schhihr^ lab. 172. b. — BC. ß. [rang. V. p. 245. — Koch, Si/n. ed. IL p. 966. — Schleich, exs. — Thom. exs. Equisetum elongatwn Willd. spec. pl. V. p. S. — Nestl. et Moiig. exs. 1301. . Equisetum. ramosissimum Vauch. monogr. p. 41. tab. 6. Equisetum. multiforme, ß. ramosum, y. paleaceum, e. cam- panulatum Vauch. monogr. p. 51. Equisetum paleaceum Schleich, exs. (ex. part. conf. Eq. hiemale paleaceum.') York. An sandigen Stellen, hauptsächlich in der süd- lichen und westlichen Schweiz: Im untern Misox (Moritzü). Im Rhonethal und in seinen Seitentiiälern hie und da: bei Staldeji (Christ!); im St. Niclausthal (Charpentier !); zwischen Siders und Sitten! und in ungemeiner Menge bei Saxon! 1) Auch bei uusern Arien kommt es, obgleich sehr seilen, vor, dass, wenigstens stellenweise, die Linie der Spalföflnungen zwei Zellenreihen einnimmt. — 75 — Sodann an den Ifern des Genfersee's häufig; ebenso im Gebiet des Neuenburger-See's, zuerst von Alex. Braun ge- funden: Payerne (Rapin!); Colonibier (Godet.); Cliez-Ie- Bart! etc. Merkwürdig ist das Vorkommen beim Weiss- bad im Appenzell, 3000' (Nägeli!) Diese Arl ist ungemein veränderlich, bald niederliegcnd, tnid dann oft mil einseitswendi^' aufstiebendcn Aeslen versehen, bald aufrecht; schlank oder ziemlich dick, bald ganz einfach, bald ein- zelne oder häutiger zahlreiche Aesle treibend; auch eine forma j>olystachYa ist nicht seilen. Die Formen, welche Alex. Braun in Flora 1839 p. 308 aufgeführt hat, licssen sich noch vermehren ; sie kommen meist alle unter einander vor. 8. Equisefiim Memalc L. Caules erecii, rigidi, 2—3 pedales, simplices vei rarliis parcc ramosi, circiter 20 angulares. Vagina) adpress«, longitudine latitudinem paullum superantes, supra basin et ad faucem nigro-zonatse, vel inferiores omnino nigra3, marcescentes, et post dentes subulatos dcciduae, basi solum persistente. Sulci carinales distincti. Cauda eqiiina sive Equisetum Brunf. herb. viv. etc. III. p. 144-. Equisetum foUis nudum non ramosum seii junceum C. Bauh. pin. p. 16. caf. Bas. p. 16. theatr. p. 248. Equisetum foJiis nudum ramosum C. Bauh. pin. p. 16. cat. Bas. p. 16. theatr. p. 249. Equisetum nudum Zwing. Krtb. p. 360. Equisetum caule simplicissimo, aspero, var/itiis nou lacinia- tis Hall. enum. stirp. Helv. p. 143. Equisetum caule subnudo, aspe?Timo, vaginis caulinis in- divisis, rameis ciliatis Hall. hisl. stirp. Helv. 1679. Equisetum hiemale L. spec. pl. p. 1517. —■ Engl. bot. 915. — Schkuhr, tab. 172. — DC. fl. fran^'. II. p.580. — Vatich. monogr. — 76 — V. 46. tab. 9. — Röp. z. fl, Meckl. p. 150. — Koch, Syn. ed. IL p. 966. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 302. — Desmaz. exs. 450. Noni. triv. Germ.: Schaßhaien; Schaßheu; Schaf heu; Schafstroh] Katzenstiel; Polierkraut. Ital. : Sprella; Barherin; Erba trosa; Asper ella; Rasperella: Setolone; Setola; Coda ca- vallina. Offic. Herba Equiseti majoris s. mechanici. ß. paleaceum Dö//, Rhein, flor. p. 31. Caules erecti, debiliores, subsimplices, 10 — 14 angulares. Vaginse adpress«, longitudine latitudinein duplo superantes, nigro-marginatse, inferiores oninino nigrse; dentes subulati, fiisci, vaginarum superioriim persistentes. Equisetum paleaceum Schi. exs. (p.part.). ') — Thom. exs. Das ächte Eq. hiemale, y. trachyodon DöU, Rhein, fl. p. 32. — Eq. Trachyodon AI. Br. Flora I.e. habe ich aus der Schweiz noch nicht gesehen; es steht übrigens dem paleaceum sehr nahe. Vork. Folgt im Allgemeinen dem Lauf der grössern Flüsse und den See'n: am Rhein bei Schaffhausen und in der Gegend von Basel! Bei Heiden im Appenzell (AI. Braun!) Bei Zürich (Nägelü). Am Rigi in ziemlicher Höhe (AI. Braun!). An der Aare bei Bern (Fischer!) und im Aargau (Schmidt). Scheint im Rhonethal selten: bei Roche, (Tho- mas!), dagegen ist es im Bassin des Genfersee's überall häufig; weniger häufig in dem des Neuenburgersee's. Bei Pruntrut (Thurmann.) Im Charpentier'schen Herbarium be- findet sich ein Exemplar mit der Etiquetto: „Pres du som- ») Schleicher konnte später sein Equisetum paleaceum selbst nicht mehr unterscheiden; in seiiiem Herbarium findet es sich zum zum Theil mit Eq hicmale vermischt; was er unter demselben Namen an Vauchcr schickte, sind durch Absterben der Stengel- spitze sehr aestig gewordene Exemplare von Eq. ramosum. — 77 — met du Gantersberg, montagne elevee, qui domine le point culminant du Simplon." Rion hat es an demselben Berg auf der Seite gegen das Binnthal gefanden; die Höhe ist mir nicht bekannt, muss aber beträchtlich sein. ß. Hie und da am Genfersee: Montreux (Thomas!); Pierrettes (J.Mül- ler! et alii) und am Neuenburgcrsee bei Corcelettes (Alex. Braun!). Am Ufer des Rheins unterhalb Basel bei Hünin- gen (Herb. Preiswerk!) Vielleicht noch an andern Orten. — Auf allen Bodenarten? — Fruct. im Sommer. 9. Eqiiisetiim variegatum Schleich. Gaules tenues, ped. ',2 — 2'/2 alti; basi ramosi, dense csespitosi vel solitarii; rami cauli similes, erecti, 6—8 angulares. Vaginse faucc laxae, longitudine latitudinem duplo superantes, margine ni- gro plus minusve lato. Dentes ovati, longe mucronati, mar- gine lato, scarioso, albo, cincti, persistentas. Sulci carinales distinctissimi. Equisetum nudum minus variegatum Basileense C. Bauh. prodr. p. 24. pin, p. 16. cat. Bas. p. 16. theair. p. 250, — J. Bauh. hist. pl. IIL p. 730. — Ziving. Krtb. p. 361. Equisetum caule simplicissimo, vaginis profunde sectis Hall enum. slirp. Helv. p. 143. Equisetum caule sulcato, subniidOj vaginis aristatis Hall, hist stirp. Helv. 1678. Equisetum variegatum Schleich, cat. 1807. p. 27. — Schkuhr, tab. 178. b. — Engl. bot. 1987. — DC. fl. fran^. V. 244. — Röp. z. fl. Meckl p. 153. — Koch, Syn. ed. IL p. 967. — Schleich, exs. — Nestl. et Moug. exs. 301. Equisetum multiforme, a. variegatum, d. tenue Vauch.monogr. p. 51 seq. t. 12. York. Im Sande der Flüsse, Bäche und See'n durch die ganze Schweiz nicht selten; steigt hoch in die Alpen, z. B. beim schwarzen See beiZmuth, 7000' (Rion. Christ!). — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer. — 4 8 — Variirt sehr in Grösse und Wuchs. Eine Form der hohen Al- pen ist Eqniselum tcnue Hoppe, aufreclil und schlanker, mit weniger Kanten. Die Exemplare von Zmuth sind im Gegentheil nie- derlicgcnd, und ziemlich dick, aber mit wenig Kanten, und einer weniger deutlichen Karinalfurche. fiyeopodiacese. Sporangia coriacea, axillaria (vel potius basi foliorum insidentia). Germinatio et fopcundatio ignotcB. Plantse perennes, caule dicliotomo, fasciculo vasorum central!. LYCOPODIUM L. (excl. spj Sporangia axillaria, iinilocularia, bivalvia. Sporse nu- merosse, parvae, globoso-tetraedrse. Secl. I. Selago DilL fast, mtisc. Folia omnia conformia. Sporangia in axillis sparsa. 1. Ijycopodium §elago L. Caules poll. 1 — 6 alti, ascendenteSj dichotomi; rami crassi fastigiati. Folia omnia conformia, conferta, erecta, rarius patentia vel recurva, firma, acuminata, remote dentata. Sporangia reniformia, compressa, in axillis foliorum mediorum cujusque innovationis sessilia. Muscus erectMS, ramosus, saturate viridis C. Bauh. pin. p. 360. • Muscus terrestris reclus J. Bauh. last. pl. III. p. 767. Musci (erreslris species altera (RajJ Scheuchz. iL I. p. 44. tab. 6. fig. 2. Spica alpina vel muscus idaeus (Berglapp) Gesn. op. ed. Schmiedel ic. pict. tab. I. f. 3. Selago foliis et facie ahietis (Rupp.) Hall. enum. stirp. HelD. p. 94. Lycopodium spica sessili, foliis linearibus, lanceolatis, con- ferlis Hall. hist. stirp. Heb. i7i6. — 79 — Lycopodium Selago L. spec. pL p. 1565. — Engl. bot. 233. — Schkuhr, tab. 159. — DC. ß. frang. IL lab. 573. — ROp. z. fl. Meckl. p. 128. — Koch, Syn. ed. IL p. 969. — Spring, monogr. L p. 19. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nesll. et Moug. exs. 4. -— Desmaz. exs. 1691. Nom. triv. Germ.: Betalpen. Ital.: Licopodio bispermo. Offic. Früher als Herba Selaginis. Vork. x\uf Weiden der Voralpen und Alpen von 2 — 8000' häufig; dagegen im Jura selten: im Aargau (Schmidt). Gegend von Seignelegier (Nicolet); Chasseral (Godet!); marais des Rousses (Thurmann); Dole (Rapin); Reculet (Reuter). — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer. Scct. II. Lycopodia amentacea Spring, monogr. Spo- rangia in spicas coUecla. Folia feiiilia bracleaeformia, plciumqiio scariosa vel discolora, a celeris foiiis difformia. a. Folia caulis ramoniraque conformia, spiraliler disposila. 2. Lycopodium aiinotinum L. Cauliculi longe re- pentes, ramis erectis, dichotomis. Folia horizontaiiter pa- tentia, conferta, in caule laxiora, secunda, lineari-lanceolata, acuta, mucronata, denticulata. Spicai solitarise, sessiles, hracteis ovato-deltoideis, breviter acuminatis, margine sca- rioso denticulatis. Sporangia reniformia, basi profunde si- nuosa, medium bracteae non attingentia, margine superiore dehiscentia. ßlusciis clavatiis, foiiis cupressi C. Bauh. pin. p. 360. Muscus terrestris, foiiis retro retroßexis J. Bauh. Itisf. pl. IIL p. 767. Muscus terrestris cupressinus nanus styriensis (Boccon.) Scheuchz. it. L p. 43. (excl. syn.) Lycopodium. caule erecfo, spica glabra terminato Hall- emim. stirp. Helv. p. 93. — 80 — Lycopodium ramis prolixis, spicis sessilibus, foliis linearis hus, suhserratis Hall hisL slirp. Helv. 1720, Lycopodium annotinum L. spec. pl p. 1566. — Engl. bot. 727. ~ Schkuhr, tab. 162. — Röp. z. fl. Meckl. p. 137. — Koch, Syn. ed. IL p. 970. — Spring, monogr. L p. 77. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 601. — Desmaz. exs. 649. Lycopodium juniperifolium Lam. fl. fran<;. L p. 33. — BC. fl. fran^. IL p. 572. Vork. An trockenen Stellen der Wälder in den Al- pen und Voralpen häufig, oft gesellschaftlich, bis zur Wald- grenze; steigt hie und da his in die Ebene herab, z. B. im Grauholz bei Bern, (Fischer!). Im Jura selten: Passwang (Preiswerk!); Combe de Valanvron (d'Ivernois); fond du Creux-du-Van, (Godet!); Dole (Reuter). — Auf allen Bo- denarten. — Fruct. im Sommer. 3. liycopodium clavatum L. Cauliculi longe repen- tcs, ramis ascendentibus, dichotomis. Folia conferta, in- curvata, in apicibus ramorum subsecunda, linearia, acumi- nata, in pilum griseum excurrentia, cauliculorum plerumque denticulata, ramorum integra. Spicse binse — quinse, cylindricse, sesquipoUicares, longe stipitatae, stipite remote foliato, fo- liis pellucide-scariosis, denticulatis. Bractese lutescentes, scariosse, adpressse. Sporangia inflata, basi leviter sinuosa, medium bractese attingentia, raargine superiore dehiscentia. Muscus lerrestris clavalus C. Bauh. pin. p. 360. cat. Bas. p. 100. Muscus lerrestris repens J. Baiih. hist. pl. IIL p. 766. Muscus lignosus rel ursinus, quem Baerlapp vocamus Gesn. op. ed. Schmiedel ic. pict. tab. L fig. 2. Lycopodium caule repente, foliis pafuliSj pedicellis spica gemina terminatis Hall. enum. stirp. Helv. p. 92. — 81 — Lycopodium ramisproUxis, spicis petiolaüs, gemelHs, foliis linearibus, pilo aristaus Hell. hisL stirp. Helv. 1722. Lycopodium clavafum L. spec. pl. p. d564. — Engl. bot. 224. — Schkuhr, tab. 162. — DC. ß. fran^. IL p. 573. — Röp. z. fl. Meckl. p. 129. — Koch, Syn. ed. IL p. 971. — Spring, monogr. L p. 88. ~ Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Motig. exs, 203. — Desmaz. exs. 648. Noin. triv. Germ.: Bärlapp; Katzeleiterli ; Gürtelkraiit; Lienle; Volle Schübel (Entlibuch); Ilexenmehlkraul; (Sporse: Hexenmehl, Zäpflimehl^ TröcknipiilcerJ . Ital. : Erba scaretta; Licopodio; musco terrestre. Offic. Semen et herba Lj^copodii s. Plicarise; die Sporen auch schlechthin als Lycopodium; das Kraut wenig gebräuchlich. Vork. An feuchten Stellen besonders in Tannenwäl- dern , vom Fusse der Berge bis gegen 6000 ' durch die ganze Alpenkette, aber nicht überall gleich häufig. Im Jura selten: Dole (Gaudin); Mont-Damin^ (d'Ivernois); ä la Cor- nee (Chaillet); Pouillerel, (Lesquereux); auch im Aargau (Schmidt.) — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer. 4>. Ijycopodium Inundatum L. Cauliculi repentesj ramis erectis, simplicibus. Folia conferta, in caule prostrato secunda. in ramis erecto-patentia, linearia, subulata, acuta, integra. Spica solitaria sessilis; bracte« molles. foliis majo- res et latiores, longe acuminatae. Sporangia bracteis multo breviora, globosa, supra basin transverse dehiscentia. Lycopodium spicis sessilibus, foliis Hnearibits^ confertissi- mis, incunis Hall. last, stirp. Helv. 1721. Lycopodium inundatum L. spec. pl. p. 1565. — Engl. bot. 239. — Schkuhr, tab. 160. — DC. fl. frang. IL p. 574. — Röp. z. fl. Meckl P. 129. — Koch, Syn. ed. IL p. 970. — Spring, 6 — 82 -- monogr. l p. 74. — Schleich, exs. ~ Thom. exs. — Nestl et Moug. exs. 102. — Desmaz. exs. 647. York. In Torfsümpfen sehr zerstreut: Pfeffikersee im Canton Zürich (Nägelü); Appenzell bis 4500^ (idem!); Stu- den bei Einsiedeln (Fischer!); Kaltbad bei Schwändi in Unterwaiden (Wahlenberg); Berner-Oberland z.B. amUebe- schisee (Brown); Les mosses d'Ormonds (Thomas! et alii); marais de Jougny bei Vevey (Charpentier!) ; marais de Lossy am Fasse der Voirons (J. Müller!); la Tour de Gourze (Blanchet). Im Jura hie und da: Dole (Godet); Sainte-Croix (idem); marais de Fonts et de la Chaux-du-Milieu (idem); ä la Cornee (Chaillet); Ferriere (HaJler; Herb. Preiswerk!); Bünzen im Aargau (Schmidt). b. Folia caulis spiraliter disposita, coiiforinia, ramoruin la- teralium difformia, opposita. d. iLycopodlum complanatum Spring. Cauliculi re- pentes, parce foliosi, ramis ascendentibus vel erectis, di- chotomis. Folia lanceolata, acuta, integra, adpressa vel apice patentia inferiora plus minusve adnata. Spicse soli- tarise ad senas, sessiles vel plus minusve longe stipitatae, stipite parce folioso. Bractese lato-ovataj, erosa?, denticu- latee. Lycopodium complanatum Spring in Flora, 1838. I. p. 179. — Röp. z. ß. Meckl. p. 137. a. flabellatwm Doli, bad. p. 79. Caules firmi, ramis primariis ascendentibus, ramulis dichotomis, flabellato-repan- dis. Caulis primarius non fructiferus. Ramuli complanati, latiores, foliis inferioribus minimis. Spicse binae — sente, plerumque longe stipitatae. Muscus terrestris, ramosus, pulcher J. Bauh. hist. pl. III. p. 767. ~ 83 -- Lycopodium spiüs petiolatis, quaternis, caulibus compla^ natis, foliis adpressis Hall. hist. stirp. Heh. 1723. Lycopodium complanatmti L. spec. pl. p. 1567. — Schkuhr, lab. 163. — DC. fl. fran^. II.p. 572. — Koch, Syn. ed. II.p. 971.— Spring, monogr. I. p. 101 (p- pcirt.) ß. Chamaecyparissus Doli, bad. p. 80. Caules debi- liores, ramis plerisque erectis, ramulis sterilibus erectis, fastigiatis, fasciculatis, minus plano-compressis. Caulis Pri- marius i)lerumque apice fertilis hincque clausus. Folia in- feriora superiora aequantia. Spicse binse — seiise, longe stipi- tatse. Lycopodium complanatum Spring, monogr. l. c. (p.partj. — Schleich, exs. — Thom. exs. — ISestl. et Moug. exs. 3. — Desmaz. exs. 650. Lycopodium Chammcyparissus AI. Br. in Doli. Rhein, fl. p. 36. — Koch, Syn. ed. IL p. 970. y. alpinum Spring, in Flora l. c. Caules longe repen- tes, ramis ascendentibus, ramulis parallelis, fastigiatis, fasci- culatis. Folia lateralia interdum incurvata. Spicse solitarise vel binae, sessiles. Lycopodium caule repente, ramis tetragonis (L. fl. läpp.] Hall, enurn. stirp. Heb. p. 93 [excl. syn. ScheuchzJ Lycopodium spicis sessilibus, foliis lanceolatis, adpressis, utrinque ternatis Hall. hist. stirp. Helv. 1719 (excl. syn. ScheuchzJ Lycopodium alpinum L. spec. pl. p. 1567. — Engl. bot. 234. ~ Schkuhr, tab. 161. — DC. fl. frang. IL p. 572. — Koch, Syn. ed. IL p. 970. — Spring, monogr. 1. p. 104. — Schleich, exs. — Tho7n. exs. — Nestl. et Moug. exs. 101. — Vork. a. Bei Zürich (Bamberger in herb. J.Müller!); Ferrerathal bei Andeer (Schimper in herb. Alex. Braun!); bei Morbegno im Veltlin (Haller ; Herb. Preiswerk!); Italie- nische Seite des Splügen (Herb. Alex. Braun!), ß. sehr sel- 6* — 8^t — ten in der südlichen Schweiz: Jura bei Genf (Lechler in Herb. Alex. Braun!); sodann jenseits der Alpen: bei Biro- nico am Monte Cencre (Herb. Charpentier ! Schleicher!); Monte Generoso (Thomas!); Conio (Duby!). Zwischen Luino und Ponte Tresa (Gaiidin; ich habe keine Exemplare von da gesehen, und kann dalier nicht mit Bestimmtheit sagen, ob dieser Standort zur var. ß gehört.) y. durch die ganze Alpenkette, ungefähr zwischen 4 und 7000^ ; fehlt im Jura. — Auf allen Bodenarten. — Fruct. im Sommer. Von LycopodiuiD alpinum besitze ich ein Exemplar, dessen Aebrcn sänimllich zu 2 oder 4 stehen, und zum Theil ziemlich lang (über 2") gestielt sind; es bildet einen üebergang zu Lyc. Chama»- cyparissns. Es ist von C. Gramer auf dem Spitzberg bei Hospital gesammelt worden, ^^elagiiielleie. Prothallium archegoniis instructum. Sporangia coriacea et antheridiangia in axillis foliorum ses- silia, vel foliorum basi immersa. Sporse in quoque sporangio quattuor. Plantse perennes. Gaules dichotomi vel sim- plices, fasciculo vasorum centrali. Die Antheridiangicn enthalten hier, wie bei der folgenden Klasse sehr viele Mullerzellen für die .\nlherldicn (sogenannte kleine Sporen). SELAGINELLA Spring. Sporangia et antheridiangia axillaria; illa sporas 4 mag- nas, hsec antheridia numerosa, minima continent. Gaules dichotomi. Folia fertilia bracteseformia. 1. üelaginella spinulosa AI. Br. Gaules debiles, dichotomi, ascendentes, poll. paucos alti, spica terminati. Folia spiraliter disposita, dentata, dcntibus patentibus; folia — 85 — fertilia (bracteae) ccteris majora, decoloia. Sporangia in- feriorem spicne partem occiipantia, qiiatliigibbosa, valvulis 4 — 6 dehisccntia; antheridiangia plana, rotuiula, in supeiiorc spicse parte sessilia. Muscus denticidatus major C. Bauh. pin. p. 360. Muscus terrestris^ repens^ clavis singidarihus foUosis (Raj.) Scheuchz. iL L p, 43. tab. 6. fig. I. iL II. p. 138. Selaginoides spinosum Hau. iL lieh. p. 255. Selaginoides foliis spinosis (Dillen.) Hall. iL fieb. p. 285. enum. stirp. Heb. p. 94. Lycopodium spicis sessilihus, foliis ovalo-lanceolatis , ser~ ratis, confertis Hall. kist. stirp. Heb. 1717. tab. 45. /ig. i. Lycopodium selaginoides L. spec. pl. p. 1565. — Engl boL 1148. — Schkuhr, tab. 165. — DC. ß. frang. IL p. 574. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 303. r— Desmaz. exs. i69'J. Lycopodium ciliatum Lam. fl. fr am;. I. p. 32. Selaginella spinosa Pal. Beauv. prodr. cetheog. p. 112. — Spring, monogr. IL p. 59. Selaginella spinulosa AI. Br. in Doli. Rhein, ßor.. p. 38. — Koch^ Syn. ed. IL p. 971. Selagifiella ciliafa Opitz. York. Durch die ganze Alpenkette häufig auf Wei- den bis über 7000'; ebenso auf den Höhen des mittlem und südlichen Jura vom Chasseral bis zum Reculet. Die untere Grenze ist noch nicht bestimmt; nach Heer steigt die Pllanze bis zum Brunnenstübli bei Glarus (Höhe?) herab. — Auf jedem Boden. — Fruct. im Sommer. 2. Selaginella hclvetica Spring. Prrecedenti speciei h;)bitu similis, sed. subtilior et tcnuior. Folia quadrifariam disposita, integerrima, obtusa, inferiora patentissima, su- periora erectiuscula. Spicse stipitatse, stipitibus parce folio- — 86 — sis, tenuibus. Folia fertilia quadrifaria, b'na opposita spo- rangia, altera antheridiaiigia ferentia. Lycopodioides foliis ellipticis, alterne majoribus Hall. enum. slirp. Helv. p. 93. (excl synj Lycopodium caule piano, foliis superne quafernis, inferne binis, spicis obscure petiolatis Hall. hist. stirp. Helv. 1718 C^xcl. var. ß.) Lycopodium helveticum L. spec. pl. p. 1568. — Schkuhr, lab. 165. — DC. fl. fram^. IL p. 575. — Schleich, exs. — Thom. exs. Selaginella helvetica Spring ap. Doli. Rhein, flor. p. 39. monogr. IL p. 83.-— Koch, Syn. ed. IL p. 971. — Blett. fil. hört. Lips. p. 123. York. Durch die ganze Alpenkette ebenso häufig als die vorige Art, scheint aber nicht in solcher Höhe vorzu- kommen, sondern nur bis 5000' (Guthnik); dagegen steigt sie nicht selten in die Ebene herab, z, B. im Rheinthal und besonders im untern Wallis. Fehlt im Jura. — Auf allen Bodenarten. — Fruct, im Sommer. Isoetes laciislris L. welcher in den See'n des Schwarz- waldes, der Vogesen und auch im IVanzösischeri Jura vorkommt, dürfle sich in unscrn Alpensee'n noch auffinden lassen. Was Schleicher unter diesem Namen am Lago Maggiore gesammelt hat, ist ein jun- ges Gras. Rhizocarpeee. Prothallium archegoniis tantum prseditum. Sori receptaculis clausis, (sporocarpiis) unilocularibus, axillaribus vel terminalibus, inclusa Sporocarpia sporangia et antheri diangia includentia. Sporan- gia sporam perfectam, solitariam, continentia, ce- teris tribus abortientibus. Plantse annuae, fasciculo vasorum centrali per- cursa), — 87 — Conspectus ordinum et generum. Ord. I. Salviniace.'e. Sporocarpia in fasciculos ra- cemosos, terminales, aggregata, diversa, aut sporangia aut antheridiangia includentia. Indusia nulla. — Plant« aqua- ticse, natantes, foliis numerosis, subsessilibus, stoinatibus destitutis instructse, habitu ad Jungermannias accedentes. Folia vernatione conduplicata. Salvinia. Ord. II. Mars jkCEM. Sporocarpia axillaria , con- formia, simul sporangia et antheridiangia includentia, in- dusiorum forma spurie plurilocularia. — Plantse limosa, caule filiformi, repente, foliis alternis, longe petiolatis. Folia vernatione circinnata. Pilularia. Folia laniina destituta. Marsilia. Foliorum lamina quadrifoliolata. Ord. I. Salviniace/e. SALVINIA Micliel. Sporocarpia omnia conformia, e tunicis duabus formata, pilosa, globosa, 10—14 angulata. Sporangia columella?, in medium sporocarpium prominenli, adnata; antheridiangiorum columella vix prominens. 1. Salvinia natans Willd. Tota planta pilis hyalinis, articulatis, tecta, parce ramosa Folia subopposita, paten- tissima, disticha, subimbricata, elliptica, verrucis pilosis, seriatis, obsita; vena mediana crassa, laterales tenues. Spo- rocarpia breviter stipitata, in c\ mara composita terminalem, sed ramo axillari, axis con^'nuationem simulante, superatam. Sporse ovatae. Lenticula palustris, latifolia, punctata C. Baiili. prodr. p. 153. pin. p. 362. Lens palustris pntamna J. Bauh. hist. pl. III. p. 785, Marsilea natans L. spec. pl. p. i562. — 88 ~ Salvinia natans WilUL spec. pl. V. p. 536. — Schhuhr, tab. 173. — DC. fl. fran^. IL p. 579. — Röp. z. (l. Meckl. p. 156. Koch, Syn. ed. IL p. 968. — Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs. 801. Vork. Innerhalb der Grenzen der Schweiz noch nicht gefunden; dagegen im Aostathal (Thomas!). OuD. II. Mausiliace/e. - PILULARIA L. Sporocarpla ad basin folioram subsessilia, globosa 2 — 4 valvia. Sori totidem ac valvse, valvarum prominentite intus adnati, et indusiis ita circumdati, ut sporocarpium 2 — 4 locnlare esse videatur. Sporangia fundum sporocarpii occupantia Folia himina destitnta. 1. Pllularla globulEfera L. Caulis filiformis, repens, glaber. Folia alterna, lemota, erecta, subulata, lamina des- tituta. Sporocarpia bre\iter pediceüata, 4 valvia, soros quattuor includentia. Pilularia fruclu a foliis remoto Sfäheli?ii, a. planta cum fruclii et foliis convolutis Hall. enum. stirp. Ilelv. p. 129. Pihdaria glohulifera L. spec. pl. p. 1563. — Engl. bot. 521. — Schhuhr, tab. 173. — J)C. fl. frang. IL p. 577. — Röp. z. fl. Meckl. p. 155. -— Koch, Sy?i. ed. IL p. 968. — Nestl. et Moug. exs. 10. — Desmaz. exs. 1693. Vork. Bis jetzt nur bei Bonfol in der Nähe von Prun- trut beobachtet (Thurmann.) MARSILIA L. (excl. spec.) Sporocarj)ia in inferiore petiolorum parte stipitata, sub- globosa vel ovata. Sori indusiis ita cincti, ut sporocarpium biloculare et quisque loculus partitionibus transversis am- plius divisus esse videatur. Singula sporangia antheridian- giis 2 — 8 stipata. Folia 4 foliolata. — 89 — 1* 9larsllla quadrifolla L. Caulis repens, glaber, parum ramosus. Folia alterna, rcmota; petiolus longus, teres; lamina dichotomia scmel repetita in foliola quattuor lato-cuneata, apice rotuiidata, integerriina divisa, nervis dichotoniis, anastomosantibus. Sporocarpia pedicellata, bina in codem pedicello, elliptica, compressa, juniora pilosa; ner- vus Primarius marginem superiorem sporocarpii occupans, inde nervi secundarli, furcati, fructus superficiem percur- rentes, descendunt. Sori inter crura nervorum secundario- rum scriati. Lenticula palustris quadrifoUa C. Batih. pin. p. 362. Lens palustris quadrifoUa J. Baiih. hisl. pl. III. p. 785. — Zwing Krtb. p. ilOS. Pilularia friictu a foliis remoto Stähelini, ß. planta absque fructu^ foliis explicilis Hall. enum. sfirp. Helo. p. 129. Lemna Hall, hist. stirp. Helv. 1608. Marsilea quadrifoUa L. spec. pl. p. 1563. — Schkuhr, lab. 173. — BC. ß. fraiK^.. IL p.578. — Koch, Syn. ed. IL p. 968. Schleich, exs. — Thom. exs. — Nestl. et Moug. exs.306. — Desmaz. exs. 50. York. In Sümpfen der Ebene sehr selten, aber wo sie sich findet in Masse: In der Gegend von Villeneuve bei Noville (Haller et rec!). Bonfol bei Pruntrut (Thiir- mann). Umgebung von Basel bei Hüningen (Montandon) und Hiltelingen (Stähelin ex Haller.) Index. Seile Seite Äcropteris septentrionalis Link 9 Aspidium cristatum Sic. 50 Acrostichum ilvense L. 41 cynajnfolium Schleich. 43 leptophyllum DC. 28 dentatum Sv'. 43 Marantce L. 29 depastum Schkuhr. 48 septentrionale L. 9 dilatatum Sto. 50 Thelypteris L. 54 erosum Schkuhr. 48 Adiantum L. 31 Filix femina Sw. 20 Capillus Veneris L. 31 Filix mas Sto. 47 odorum DC. 33 Filix mas erosum Doli. 48 Allosorus Beruh. , 29 fontanum Stv. 18 aquilinus JPresl, 27 fragile Schkuhr. 42 crispus Beruh. 30 fragile Su: 43 Amesium germanicicm 2\ ^eu-m. 10 Halleri Willd. 18 Ruta muraria Newm 11 lohatum Desmaz. 59 septeutrionale Neivm. 9 lobatum Sw. 57 Anogramme leptophylla Link. 28 Lonchitis Sw. 55 Aspidieae. 25 montanum Sw. 46 Aspidium Sw. 47 Oreopteris S20. 53 aculeatum Schhuhr. 58 59 Plukenetii Desmaz. 58 aculeatum Su\ 59 reg item Stv. 44 aculeatum, a. vulgare Doli. 58 rhceticum Stv. 39 aculeatura , ß. Swartz ianum rhceticum Thom. 20. 39 Koch. 59 rigidum Sio. 51 aculeatum^ y. Braunii Doli. 59 rupestre Clairv. 18 alpinum Sw. 44 spinulosum Doli. 49 angulare Kit. 59 sinnulosum Sic. 50 Braunii Spenn. 58 Thelypteris Sw. 54 92 Aspleniese. Asplenium L. (emend.) acutum Bory. Adiantum nigrum L. alternifolium Wulf. Breynii Betz. Ceterach L. Filix femina Bernh. fontanum Sm. germaniciim Weiss. Halleri DC. Halleri, ß. fontanum auct. marinum Sw. Ruta muraria L. Butamuraria, u. macrophyUa Wallr. Scoloj)endriuvi L. septentrionale Siu. Serpentini Tsch. Trichomanes Huds. Trichomanes, /■?. incisum. Trichomanes L. 15. viride Huds. viride, /■?. incisum. Äthyrium alpestre Clairv. Filix femina DC. Filix femina Both. fontanum Bocp. fontanum Both. Halleri Both. molle Both. ovatum Both. rhieticum Both. trifidum Both. Blechnum L. boreale Sio. Spicant Both. Seito 6 8 14 12 10 10 7 19 18 9 17 18 17 11 Botrychium Siv. Lunaria Kaulf. Seite Gl Gl 12 22 8 14 14 lö 16 15 IG 20 20 20 18 18 18 20 20 20 20 24 23 Ceterach Willd. hyperhoreum Clairv. Marantce DC. officinarum Willd. Cheilanthes Sio. odora Sw. Cryptogramma crisj^a B. Br. Ctenopteris vulgaris Neiom. Cyatliea alpina Both. ayithriscifolia Both. cynapifolia Both. fragilis Both. fragilis Sm. montana BotJi. regia Both. rhcetica Clairv. Cystopteris Bernh. alpina Linie. dentata Hook. fragilis Bernh. fragilis, a. genuina. 1. dentata God. 2. vulgaris. 3. deltoidea Shttlew. fragilis, ß. regia. 1. vulgaris. 2. alpina. fragilis Fresl. fragilis^ a. lohulato-dentata Koch, fragilis , ß. pinnatipartita Koch. montana Beruh. Myrrhidifolium Neicm. regia Presl. G 41 29 G 32 32 30 34 44 43 43 43 43 4G 44 44 41 44 43 42 42 42 43 43 44 44 44 43 43 Ab 4G 44 — 93 s Cystopteris regia, a. fuma- eite Equisetum palustre L. eite 71 rueformis Koch. 44 palustre, ß. polystachyum regia, ß. alpina Koch. 45 Willd. 72 pratense Ehrh. 70 Dryopteris Filix mas Schott. 48 pratense serotinum. 71 2)ratense Both. 67 Equisetacese. G4 ramosum Schleich. 74 Equisetum L. 64 sylvaticum L. 69 arvense L. 65 Telmateja JEhrh. 67 arvense ambiguum. G6 Telmateja ambiguum. 68 1. frondescens Doli. 66 1. frondescens AI. Br. 68 2. serotinum 3fey. 66 2. serotinum AI. Br. 68 arvense, ß. nemorosum AI. Telmateja polystachyum Br. 66 Doli. 69 arvense, y. alpestre Wahlenh. 67 tenue Sojype. 78 ccenosuvi Clairv. 68 trachyodon AI. Br. 76 eburneum Both. 68 umhrosum 3Iey. 71 elongatum Willd. 74 umhrosum Vauch. 70 ßuviatile Clairv. 67 variegatum Schleich. 77 ßuviatile L. 73 variegatum Thom. 72 ßuviatile Sm. 68 Eupteris aquilina Neicm. 27 hiemale L. 75 hiemale, ß. paleaceum Doli. 76 Filices. 1 hiemale, y. irachyodon Doli. 76 limosum L. 72. 73 Grammitis Ceterach Sw. 7 limosum, ß, polystachy um Lej .73 leptophylla Siv. 28 limosum, a. Linnceanum Doli. 73 Oymnocarpium Dryopteris limosum, h. verticillatum Doli .73 Newm. 37 limosum minus AI. Br. 73 Bhegopteris Newm. 35 multiforme , a. variegatum Bohertianum Neicm. 38 Vauch. 77 Gymnog ramme Desv. 27 multiforme , ß. ramosum Ceterach Spreng. 7 Vauch. 74 leptophylla De^v. 27 multiforme, y. paleaceum Marantffi Mett. 28 Vauch. 74 multiforme, S. tenue Vauch. 77 Hemestheum montanum Kenrn . 53 riiultiforme, f. campanulatum Thelyp>teris Newm. 55 Vauch. 74. paleaceum Schleich. 74. 76 Isoetes lacustris L. 86 ~ 94 Seilo Lastrea cristata Presl. 51 dllatata Presl. 50 Filix mas Presl. 48 montana Newm. 53 Oreopteris Presl. 53 rigida Presl. 52 spinulosa Presl. 50 Thelypteris Presl. 55 Lomaria Spncant Desv. 24 LopJwdium Callipteris Neicm. 50 rigidutn Newm. 52 species var. Neiüm. 52 Lycopodiaceae. 78 Lycopodium L. (excl. sp.) 78 al2nnum L. 83 annotinum L. 79 Chamcecyparissus AI. Br. 83 ciliatum Lam. 85 clavatura -L. 80 complanatum L. 83 complanatum Spring. 82 complanatum, a. flabellatum DöZ^. 82 complanatum, /?. Chamaecy- parissus Doli. 83 complanatum , y, alpinum Spring. 83 helveticum L. 86 inundatum Z. 81 juniperifolium Lam. 80 selaginoides L. 85 Selago i. 78 Marsilea L. (excl. sp.) 88 natans L. 87 quadrifolia L. 89 Marsileaceee. 88 Nephrodium cristatum Stremp. 51 FilH man Stremp. 48 Seile Nephrodium Oreopteris B'öp. 53 rigidum Röp). 52 sjnmdosum Stremp. 50 spimdosum, 3. cristatum Röp. 51 Thelypteris Stremp. 55 Notochlcena Marantce R. Br. 29 Notolepeum Ceterach Newm. 7 Ophioglossace». 61 Opliioglossum jC. 62 vulgatum Z. 62 Osmunda i. (excl. sp.). 59 crispa L. 30 Lunaria L. 61 regalis L. 59 Spicant L. 24 Osmundaceae. 59 Phegopteris F4e. (emend.) 34 alpestris Mett. 38 calcarea Fie. 37 Dryopteris F6e. 36 Oreopteris F4e. 53 polypodioides F4e. 35 vulgaris 3Iett. 35 PJiorolohus crispus Newm. 30 Phyllitis Scolopendrium Newm. 22 Pilularia L. 88 globulifera L. 88 Polypodiacese. 6 Polypodieae. 6 Polypodium Z. (ex p.) 33 aculeatum L. 57 alpestre Hoppe. 39 alpinum Wulf. 44 anthriscifolium Hoffm. 43 aristatum Vill. 50 calcareum Sm. 38 cristatum X? 50 cynapifolium Hoffm. 43 95 — Seite Polypodium dentatum Hoffm. 20 Dryopteris Hoffm. 37 Dryopteris L. 37 Dryopteris Schhuhr. 38 Filix femina Hoffm. 20 Filix femina L. 20 Filix mas L. 48 fontanum Herh. Linn. 40 fontanum Z? 18 fragile Hoffm. 43 fragile L. 43 fragrans L. 53 fragrans Vill. 5 1 fumarioides Hoffm. 43 hyperhoreum Sv:. 40 ilvense Stv. 41 incisum Hoffm. 20 ? leptopliyllum L. 28 Lonchitis L. 56 moZZe ^q^m. 20 myrrhidifolium Vill. 46 Oreopteris Ehrli. 53 pedicidarifolium Hoffm. 44 Fhegopteris L. 35 PluJcenetii Lois. 58 regium X? 44 rhceticum L. 20 rhceticum Both. 39 rigidum Hoffm. 52 Bohertianum Hoffm. 38 tanacetifolium Hoffm. 20 ^e^me Hoffm. 43 Tlielypteris L. 54 trifidum Hoffm. 20 vulgare X. 33 Polystichum acideatum Bolh. 57 angidare Presl. 59 Braunii Fie. 59 Callipteris DC. 51 Seite Polystichum cristatum Both. 51 dilatatum DC. 50 i^^7^aJ ?nas i?o^Ä. 48 lohatum Presl. 58 Lonchitis Both. 56 Oreopteris DC. 53 Pluhenetii DC. 58 rigidum DC. 52 spinidosum Koch. 50 tanacetifolium DC. 50 Thelypteris Both. 54 Pseudathyrium alpestre Kewm. 39 Pteris L. (ex p.) 25 acrosticha Ball. 33 aquilina Z. 26 brevipes Tsch. 27 Cretica Z. 25 crispa All. 30 oligophylla Viv. 25 Rhizocarpeae. 86 Salvinia iJ/icÄ. 87 natans IFzY/cZ. 87 Salvianiaceae. 87 Scolopendrium aSw. 21 Ceterach Sym. 7 officinale DC. 22 officinarum Sic. 22 vulgare Sym. 21 vulgare, ß. doidaleum Doli. 23 Selaginella Spring. 84 ciliata Opitz. 85 helvetica Spri^ig. 85 spinosa P. Beauv. 85 spinulosa ^/. 2?r. 84 Selaginelleae. 84 S'picanta horealis Presl. 24 Struthio'pteris germanica Willd. 59 96 — Seite Tara Chi a Adiantum nigrum Presl. 1 3 germanica Presl. 10 lluta muraria Presl. 11 Tltelypteris palustris Schott. 55 Seite Woodsia i?. ^r. 40 hyperborea KocJi. 40 hyperborea, «. arvonica Koch. 40 hyperborea, ß. rufidula /loc/i. 41 hyiierhorea R. Br. 41 ilvensis R. Br. . 41 ■(i> - IIJ^, VorK Botanical Garden QK315.B47 ^^i"Äf,frf,'"/.9.^?/?,i?.Gef.asskryptogam 3 5185 00108 1452 'W^ >^~^^.:i ..^^m. ■%»«' r^:^m w^:j.V^^t^>^ '"'"vi- ■ *r.* ^-ik«*^ rf%#;.,./^ ^'v.s«,.