; nES. / / mAo PP 7 LUV I gars TATIO P BETA PAB ULARI, —À € Ge b—————— : Quam, Venia Amplif- Fac. Philof. Lundenf. Exhibent PR/ZESES CARL FREDRIC FALLEN, Philof. iViacisTER, Et Refpordens PETRUS ELFIWENDAHL; AVermelandi, Die XX. Junii MDCCXCII. LUNDA, Typis BERLINGIANIS, ^83 NOR AV AV C MORD AST Dm E ^ i dM Moy Vt M XS RAE üu yaparidp 6c i DbET.A PAB ULARI, M Ey RÀ Quam, Vemia Ampli. Fac. Philof. Lundenf. Exhibent PRZESES CARL FREDRIC FALLEN, Philof. iViAGisTER, Et Re/pondens PETRUS ELFEWENDAHL; AVermelandi, Die XX. Juni MDCCXCII. LUNDE, Typis BERLINGIANIS, 1593 , LAU 0 I SACRE REGL/E MAJESTASTIS MAGNJE FIDEI VIRO, AMPLISSIMO Arqus CELEBERRIMO: DOMINO MAG. ANDERS SAHAN byg rue Hift. Nat. €& Oec. Prof. Reg. &' Ord. Soc. Phyfogr. Lund, Secr. R.. Akad, Scient. Svec. R.. Soc. Patr, Holm. Imp. Petrop. Oecon, -.R.. RV. Soc. Scieut. € Med, Hafn. ,dcad. Scient. Patav. Mantuam €? Erf. Soc. Nat. Curiof. Berol. Scient. € EE. LL. Gotbol. Educat. Holm. Patriot. Ha[fs- Homb. .Meimnbro, €? R.. cad. Scient. Tauriz. ae Soc. QOecot. Lipf. Correfp. PATRONO OPTIMO. v gr exteris pariter ac civibus fanQdum, ambitiofse quero; & €x Tuo Nomine pretium opufculo meo addam, Da ieirur hanc pofcenti veniam, ut Te, cui eruditus orbis tanta tamque mul. ta debeat, «ternis ftudiis profequar cultor devotiffiimus CARL FREDRIC FALLEN, Ur fit utilis agris. j QUINCTIL. L. indagandis fontibus & lenimentis neceffiratum | noflrarum, quorum cognitio Reipublice inaximum praftat ufum, optimus & prudentiffimus quisque femper elaboravit. Qua cura fi difficultatibus fuit obnoxia, fi in pulcherrimi operis argumen- to, nec de natura & apparatu ipío, nec de utilitate aut de ejus perficiendi. rarione,. inter difputantes convenit; non raro fatum eít, ut. & reQa utilitatum. indicia & incitamenta ad speriendas commoditatum humanarum opportunitates, rerum incuriofa etas non, modo neglexerit, verum etiam, vitio, ut priftinis fzculis, ita noftro; non nifi lente vincendo, & igno- rantia re&i, aliquando damnaverit a). Interea eo pervenimus, ut teneamus tandem, quantum momenti in ipfa agricultura in- fit ad fublevandas neceffitates Patrimz, que pro Rei ruf(tice radone vel firmata. florefzendo furgit, vel enervata languefcen- do cadit. In iis terris, in quibus Qecozomia Studium viget, rerumque magifter ufus opinionum commenta. exulare jübet, videmus, arte naturari adjuvante, tolli ea bene vivendi im- pedimenta, qux virtuti & induftriz obverfentur. 12 Cum .*) Quo vuleus nec incitamenta nec exempla defideret, focietstem Oeconomicam in unaquaque $vecig Provincia, cui optimus quis- que, cordatiffimi Prediorum poffcflores, &c, adferibirsntur, in- ftituendain effe puto, — Florent ejusmedi focietates in Germania & Gallia. 4. No 'U8* ION yf Cum quszlibet alia, quibus Civitates florefcere folent, partim fortune, partim temporum fint, & fuis vicibus obno- xia, non imrierito dixerim, Je zuffic curam unam fere effe, qua minime deftituamur, & que vite fu(tentande admi- nicula femper fuppeditet, Ea in duabus rebus. inprimis cer- nitur, in .grzcultura & cura peculzi, ex quibus, cum neatra fatis unquam excoli poffit, poflerior tamen noftris in terris principatum tenere videtur. Neque enim hic, ut in priítina illa Arcadum vita, cum, ut l'oéta ait, verzo pariter flore ac fidere, Ros anmi C9 color uus erat, fineulis anni. temporibus per virentia prata gregem ducere lieet; fed multo labore & cura querenda funt alimenta, quibus pecora hiberno tem- pore vefcantur; unde eo major nobis neceífitas. parandi fuf- ficientem pabuli copiam, eoque ex genere, quod noftris ra- tionibus maxime conveniat, quantumque fieri poffit, pecori grae tus fit pariter ac. faluber cibus. Hinc ad pafcendum pecus domi, univerfo anni tempore; quém modum pecoris fZaPulatzozis nomine comple&i licebit, egregia quoque adjumenta habebimus. Hac ratione ipfa pa- fcua fenum ferendo uberiorem in ufum, quam fi depaíta fu- erint, colentur. Experientia. enim. edocemur, unam eandem- que portionem terre, quz tribus pecudibus paflum fufficiet, prato culto quamor ftabulantibus large effe fatisfa&uram. Ufu approbante, fi addimus, prolem. pecoris. in ftabulis alti, tertia vel quarta generatione duplo meliorem fieri, & duas veQturas- letaminis zílivi ufu tres hiberni zquare; cumque omnia ea, quz econtra banc pecoris alendi raüonem, vel ignorantia; vel hbidine difputandi objici folent, firmiffimis argumentis expló- fa fint; plura pro fententiz noftre cauffi afferre:nan erit opus. Nili modus & certa quedam: ratio prefentis: effet operis, ubes riore commentarione. utiliffiinum. argumentum libenter explicas-- fem, votis hominum noftrorum, .qui illud. minus norunt, fa-- tisfadurus. Quod. facere; quamvis non liceat, exit. tamen, une- d&.cupidi Lectorum. defiderata. quaerant. - S UAGO/S C TANSEP ; Si eo, quo errantes per pafcua fortune committere. ufi- tatum. eff, tempore nobis flat pecudes domi pa(cere, curandum e(t, ut alimenta. flabulantibus. abunde | fuppetant,. Hoc faciet non modo herba. Zrrzfo//; prat. diligenter culta, fed etiam mutata femente alia pabulo idonea fata, ut. funt diverfe fpe- cies generis Zroffie, ejusque. rapa mag. C? min.- Daucus. cavota, Pafliuucia fut. Solumum. tub. &c. Neque enim ma- jori unquam emolumento ager requiefcat, quam fi fingulis an- nis meílem mutaverimus, magno rei pecuarie bono. Omnis alia novaliumr cura fupervacanea erit, & quicquid de ea. vul gus flaruit, experientia & ufus refellir. Hec rei rufliez fubfidie, que tamquam in ToO ins dicavi, pro dignitate. perfequi,. non hujus loci.elt, Fuit enim illud eritque. illuftrium illarum Societatum. & fapientiffimorum Virorum negotium, qui Oeconomie ftudium. complexi nun. quam'non bene de Genere humano rmereri. ftuduerunts. quo- rum ego curam-& maximi facio, &&. vefligia. lubens. fequor: ]taque hzc noflra commentario fimplici argumento contenta unicam plantam comple&etur, fed in qua- natura. uberrimum fubfidiuar repofuit nominatz. ftabulationis, quam fi quis repre- lherderit, erit tamen, premente rei pabularis difficultate, grata ejus copia. Quare hanc commentatíonis materiam cum Oeco- nomis noftris, tam vero Academicis, quorum. erit de: ea judi care, placere valde. cupimus, En ein in. cujus: defcriptione occupor,. ad -Claffem Pentandrig, ordinem Digyniz, & Genus Bere Lzzm; refertur, Hujus Generis quatuor. dignofcuntur pecies,. Beta Íc.. 2naritima; cisla, vulearis: & patu- | Jg:- "T BeaT o ey la. Ab antiquis retro temporibus Beta cicla & vulg. feruntur in partibus Europe, ubi folum earum nas: tale forfitan quzrere licet; quoniam autem nus: quam in campis, quantam notum fit, poftero fal. . tim zvo, fponte crefcunt, eam in opinionem vene: runt nonnulli, has fpecies a Bete mariftzma fuum repetere ortum, ad quam, varietztum inftar, caltu- ra profectarum, propius accedunt. — Afferit tamen qua fidem. & induítriam confpicuus D. Miller in Lexico Horticulturz, Betam marit. Chara&terem Bo- ctanicum non folum non amififfe, verum etiam cul- tura integrum retinuifla b). Plures quoque Betz vulg. & ciclz exítitiffe varietates, quz | in Europa fere übique coluntur, conítat. las vero omnes, prater unam, ornitto. Apud priífcos Grzcos & Romanos notz pa- riter ac culte fuere Beta vulg. & cicl pracipue apud plebem viliorem in ufu culinzri adhibitz c). Nomen Bere ill, ea ex occafione, quia femen, quando turget, figuram litere (3 reprefíentaret, TtUTA0) Vero, Í. ctUTA0) ex facilitate crefcendi, im- pofüerunt d) Verum enim vero, quo tempore, & qua orbis terrarum parte, verietas, no(trz dis- quifitioni fubjecta, primum fuerit tentata, & ad ufum pabuli fata, vix perfípetctum e(t. Hanc tamen colen- di rationem ztate paullo transgredi annum 1:760, vel ex eo conftat, quod Spielmaun oer. Arzenter. | Fajfc. b) Cfr' Encyclopedia Britannica, Edinburg 1778. - &) COLUMELLA Lib, X. de Cultu Hortorum, & PALLADIUS Lib. 3. de Re Ruftica. d) DIOSCORIDES, in C. Dauh, Pin. ARD CET 8942 1 Fafc. L p. 23, Reinhardum in 5:a parte operis Ver- enifchte Schriften, jam &b anno' 1760 editi, hanc materiam egregie tradidiífe, afferat. Hoc tamen pro certo habemus, quod in Germania recentiori tempore (tudiofe culta, in fcriptis Oeconomicis ma- enis efferatur laudibus, infignita tamen nominibus haud raro vagis, -undein errorem facile inducimur, utrum de hac Betz varietate, qua czterarum nulla praeítantior, quzítio fuerit nec ne; quamvis enim cultura totius Generis fere fit eadem, cunCtz tamen fpecies nori funt ejusdem ufus, In libello Anony- Tm, Tiguri.r764 edito, fub tir : Kurzer Bericht cor den Landmann von der vormebmflen Futter- Krüutern und vom Weltfchen korn, noftra faluta- tur Dickrüben, Ípeciei inftar DBete vulg. quam Rabnuen vw. Randem appellat. Jam tunc temporis fuit confufa cum Anglorum Tzrzips, Braff. Rap. ma]. Lzn5., que radices zque ac Bera fupra terram volvit. Nornina alias spud Germanos communiter occurrentia, funt: Ruzkelrübem, Dikrüben, £C. Dik- qurzeln, horumque duo pofteriore, perperam li. cet, Betz cicle tribuuntur. Praeterea vocatur in Saxonia, Ramgers & Burgunderrüben, in Silefia Be- farüben, ab incolis ad Rhenum Razs/chen & rotbe nangold, alibi vero. Ramelrüben, Betewurzeln, vo- tbe Ruukel, rotbe gvo[[er. Runkelrüben, rotbe Rab- nen v. Randem, Groffr Mangold, Mangoldrübe, .Mangoldwurzel, quorum alia ad alias varietates fz- pe referuntur. JMangold autem Betz ciclz nunc unice imponitur. | Quarn- t SX 0 XS Quentuni commendationis fibi conciliaverit harc Planta in Germenia, ex €o, quod Rraffice fpecies pabulationi antea infervientes, pene extruferit, facili concipitur negotio. Acvero materiam methodum- que permutare, plebs Germanica, pertinaci more, initio minus eppofire duxit; utilitate .autem com- perta, ex voro res fucceffit. e). Ignota fuit Beta pab. in Svecie, usquedum Cel nofter Prof. RETZIUS femina a. 1782 e Saxonia translate, in Horto Bot. R. Acad. Lund. ferenda curavit. Poítquam in copia íeminum colligenda &o procefferat Vir Cel ut alios eorum participes reddere potuerit, 3:2 Se&tioni de Phyfiograpbi/ta Saltapets Magaziu, tre&tationem SED ME, : E 4) jJ. C. v. Schubart, [Oecon. Kameral.- Schriften; nébft einem Unterricht zur. Abfchaffung der Drache und Einführung der "Stallfutterung von Prof. Lefke, Leipf. 1786: "Als der Ver- affer. mit dem Anbau der Runkelrüben anfieng, wiederfetzen fich die Zehend- fehnitter - und Drefcher, weil fie folche nicht ftatt des. gewónlichen kohl-anpfianzen wolten. Sie klagten; und der Verf. verlohr den Prozeís, mufte die umko(íten bezah. jen. Als man aber den vortheil diefer Runkelrüben allgemeiner einfah, fo baueten fie nieht nur die zehendíchnitter felbít, fon- dern fie erbothen fich auch, fie nun ftatt des .kohls zu bauen, weil fie fahen, dafs fie felbft mehir nutzen, und weniger mühe dabey hatteu — aber das Geld für deu Prozefs war dahin! — Lites, fibi ob ftudium -hoece non nifi poftea approbatum motas, Ízcpius perdidit Au&or, Vide Joh. Beckinans Phyfika!ifch-Oeco- nomifche Bibl. XIV, B. p. 466. — Veftigia ejusmodi murmu- ris vulgi exftsnt quoque in Anzeige der Leipziger Oekonomifchen íocietet, in der Michaelismeffe 1784, Juflu enim Superiorum ad Societatem Oec. Lipf. delata fuit. hec disquifitio: Ob die an- pflanzung und ^bearbeitung der Runkelrüben dem frobnbaren unterthan. mehr arbeit und befchwerde verüríache, als die des Juautes? — Refponfum Betg pab. favens, ibidem legitur, VAQQS,F 0 SNL 9 de utilitate Bete pab plantationis inferuit, eisque, - quibus hanc plantationem experiri placuit, gratuito femina porrigere promifit. — Pauci vero de hocce commodo fÍolliciti antea fuerunt, quam traCtatu Zbbatis COMMERELL commoverentur. Doinicilium | Pzzelange in Lotharingia habet hic Abbss, ubi plurium annorum experientiam hu- jus plante, in Gallia antea parum cognitz, evul. gavit. Narratio ipfius f) de cultura & utilitate De- tz pab. ju(ífu Superiorum edica, in. E/priz des Your- naux €7 Cours complet d'Agriculture de ROZIER . in compendium, prolixius tamen, redatta e(t. Finxit .ei nomen Berte-rave-cbampétre, & Racine de di- Jette, Mangelwurzel indigitari cenfens, fed minus appofite, quia Mazgold Germanorum penuriam ne- quaquam fignificat. Ejusdem quoque commenta- tionis compendium in Svec. Pazrzotz/ka Sáll.. Husb. -Shournal fór Aug. 1786 p. 576 legitur. Portio fe- minum veredaria via transmiílà quidem eft a D. Commerell, Quod vero intra fines Regni Jam re- periretur, ex dictis liquet. Semina autem haec e Lothering!a miíla, deteriora fuiffe, experientia dein confirmavit, Plures dehiac feminum portiones dis- cribuzz funr, quorum fatum in agris exploravere praeprimis Confil. Cancel Reg. & Commend. de . Ord. Vafa D. Baro CLAES AHLSTROMER, & Cubicul. Reg. D. Baro RUTGER MACHLEAN. b Alius f ) Inftru&ion fur la Culture, l'ufage, & les avantages de la Bette- rave- champture, ! 1o . EG Iria Alius. Au&or Gall. cujus relatio de hoc ar- gumento a Societate Agriculture Parifiorum. edita fuit, nomen valde ineptum, Zzr/ips g) huic. plante dedit. i in Hollandia denique, & in. Anglia fub nomi- ne roof of Scarcity forütan ex Gallia in Angliam. transmiífa, nuperrime coli ccepit h), $ IL Beta pabularis eft varietas Bet vulg; minus: itaque neceffarium autumo completam heic propo- nere deícriptionem, quandoquidem ip(a fpecies ubi- que imprimis fit cognita, Adeít vero przcipua radicum diftin&dio. Radix B: vulg. fufiformis vel teres, oblonga, spicem. verfus etrenuata, raro vcl parum in ramos excurrens Radix D. pab. ovalis, longe craífior, proportione craffirudinis brevior, formam radicis Braíf. napob, referens. Rag. B. «ulg.. "tota intus rubra. Rad. D. pab. colore pallido & albo: £) Rózier, cour compl. d'agricult; Art, Racine: de difette- h) Ex Epiftola Secietati Agricul. Amftelod. a Secretis ad D. Lett: Íom, Londin, hzc adfeibere lab:«t: "The fcarcity root is alre-- ady known troughout our province; we fimd no reaf.. to com. plain of thís difcovery ; our foils are very. apt to bear them, and particularly the f:ns-and moory grounds, promote the wegeta- ton of this. root to a'prodigious fize, fo that fome of them: weighed 36 !b. with the blade. We confider both thefe plants (fcarcity root, and mowing cebbaee) as a very beneficial acqui- fition, for fuch of our countrymen: 2s. live upon poor heathy. grourds, who are always in need of proper fodder to fuftaii ther cattle", "The Bee, or literary: weckly Intelligencer, by ^ Ja- mies Anderfon, Edinburgh 1791, Vol, Y, pat. 337.. Wed? 0 €RnU n albo intus variegato, annulis obfolete rubris ; quo magis albeícens, annulos:eo rufiores, trausver(ali- ter feta ^ offerens. Apud Botanicos ignota quidem non fuit B. pab. quamquam ut varietes minoris momenti pa- rum enimadvería. Haud dubito, quin fit Beta rz- bra vadice rape DBaub. Pin. 1iig..nec non B. rz- bra radice rape votunda. Boerb. Ind. Alt. Hort. Lugd. Bat. P. ». p. 94, quamvis illas feparaverit Boerh. cujus fententiam fequitur Cel. LINNé, & SPIELMANN in O/er. Zrg. it. Rapa bortenfis ru- bra. Fuchs cruydbgk Cap. 77. Beta vadice craffa vubra. Baub. Hifl. ». p. 961. & Beta rubra Ro- znana. Dodon. Pesmpt. 1616. p. 620, figura licet fnale delineata. Plura veterum fynonyma allegare. parum re- fert. BECEMANNO iu Grand/átze der Deut[cben Landtwirtb[cbaft Gótt. 1775. arrifit, nomen Bete altiffzmne, quia eltirudinem ejus 7 — $ pedes fzpe invenit. Szpius autem retinet noftra altitudinem Betz vulg. ideoque potiori quodam jure :eft appel- Jonda Beta pabularis. De Cultura Bete pab. Aus TEE Ratio colendi hanc plantam a cultura Olerum parum differt. Semina in plentario, vel potius in patenti & refoluta areola horti íeruntur, quz fà. tio, ubi terra gelu relaxatur, vel paullo ante, íu- b 2 Ícipi- 2 SeGS 0 € fcipitur.: Frigore adhuc infeftemte, tenerg plantz ftorio culimi, ne lzdantur, teguntur. Propter ma- gnitadinem feminum, evulfionemque loli, ad unius. pollicis altitudinem terre raro committuntur. Poft 14, Vel fxpe, terra & ccelo favente, «2 dies fupra terram afcendunt. Semina autem tempore diverío- usque ad meníem Julii ferere, convenit quoque, (i loca tantummodo in horto vel alibi vacantis & idonea ad plantas. trensferendas, obveniant. | Quando radices plenterum feminarH latitudine calami fzript. foliisque quatuor inftru&z funt, in vervaC&tum transferri queunc.— Plantis ejusdem ge- neris patientiores, agrum amant quidem pinguem & refolatum; folum «tamen fabulofum letemine bene admiftum perferunt; quamobrem jam ante hiemem eo faturari, altiusque' fedulo fübiei opor- tet. Quo melius arvum hujus indolis faerit cul- tum, eo craffiores radices & uberiora folia atque lucrofiorem proventum fore, certo efít certius. Cum aucem, ut ex utilitate infra allegenda patebit, Ixc varietas pra multis eliis infignens obtineat locum inter plantas pabulo infervientes, culturz requifita haud reftringenda effe, liquet. : In humo argillacea, licet radices nom usque adeo craífefcant, operz tamen pretium eft, Berom pab. plentere. Crefcit quoque in novalibus. Im quocunque autem calu, terra bene fit fubatta & pulverulenta, minime vifcofa, nec callefcens, nece(ie eft. Hanc ob cau(fam, vere, plantis nondum trans- latis, ager aratione & crebris occationibus dn us VeGS — 96547 13 dus eft, Arvum tabulatim difponere per fulcos, minus neceffarium apparet, nifi fitus loci id. po(tu- lat. Setius vero ducitur, aratro parvo *), fic dicto CuZtzvatore (Gall. Cultivateur,; cui binz au- res afhguntur, vel, hujus défe&u, aratro commu- ni, ejusmodi infítructo auribus, pridie, quam trans- feruntur plant, agrum fulcis, diftantia anius ulnz, alte profcindere; quo faCto, tergis pariter diítanti- bus coníiftit ager. Hoc ita difpofito, e feminario in campum transferuntur plantg, plerumque men- fe Majo. 'l'erram jam oportet effe humidam, dicm- que translationis, quo ccelum imbridum, eligendum puto. Plante, ne vi quadam izdantur, e plantario crifida furca lignea evelli poffunt, nec plures, ac quz tempore matutino fÍeu vefpertino transferan- tur, durante tempeftate ficca cum aprico folis, cvi radices plantarum minime funt exponendz, evel- lantur. In hoc cafu, cceloque pluviam ftatim poft rranslationem non denuntiante, plantas, aqua limo admifts immergere tfnultum :intereft. In tergis fupra nominatis feruntur plantz, quarum diítanram 2 ulnz, in uno aervi tergo fo- xaminibus entea determinatam, obfervare oportet. Hujus difítantig . caufla in magnitudine radicum quzrenda, Sequitur indolem foli ; adco ut magis diftantes in humo refoluta;, quam in craflefcente fint plantz. Radix plentz in terra ita figatur, ut b 3 quarta ... 9) Inventum eft a D:o Chateauvieux, defcriptumque in J. Mills Vollftándige Lehrbegriff der Pracküfehen Feldwirtíchaft ^ B. Leipf. 1764. p. 107. & Tab. VIL. delineatum, Cfr. Phyftgra- phiíka Sálltkapets Magaz, 3.dje ftyck. p. 190. quarta pars f. limbus fupra terram exftet, quz res, tam facilis obfervatu, maximi erit momenti, &in- crementum poti(fime promovebit i) Hacin opera vel paullo veríatus circiter 2ooo plantas interdiu. ferere "poteft. Sicco autem tempore, ubi mane & vefpere folummodo feritur, plures feftinationis caus- fà adhibendi funt plantatores — Intra fpatium diei radices iterum agunt plante. lllas vero, quz ver- no prove&iore feruntur, ex toto forfitan figere oportet. | 5 IN Proter methodum fationis jam dudum indica- £am, femina in agro, modo fupra ditto fuba&to, mox poni poffe, experientia docet, [In eo rei ver- titur cardo, quod femina, témpore veris, terra gelu prorfus relaxata, in foraminibus tergorum agri, ad medium articulum digiti impreffis, ftatimque humo obtegendis, 2 ulnz circiter diftantibus, pangantur. Hzc ferendi ratio certe. brevior k), eoque prz- ftantior, quo citius ver eppropinquet, & quo cer- tior fit integritas feminum. — Accidit enim; ut folia plante 2 vel 3 hebd. folito prius decerpi, radices- que magis cra(lé(cere poffint 1). Contra ea, quum fatio i) Abbé Commerell. k) In Germania tamen non ita frequens; quia a methodo Olera plantandi recedit, .Anzeige der Leipz. Oee. Soc. in der Mich. Meffe 1784. " - 1) V. Anzeige der L.. Oec. S. Olftermeffe 1787. Cír. Berliner Beytráge zut 'Landwirthfehaftswiffenfcheft 2 B. r775. p. 651. Beckmenn tamen nullum fere difcrimen magnitudinis radicum, utraque ratione fataruin, 3nyenit, Vid, Phyf, Oec. Bibl. x E, p. 637. | : VNLT "AL pg fatio: feminum citius, quam translatio plantarum fufcipienda fit; habet ifta ferendi ratio. id. incom-. modi, quod uberius oriatur lolium. - Hinc nego- tium moleftia & vicibus auCtum; ut przteream, quod radices altius in. terra fundent. — Evenit quo- que, ut femina fingula non progerminent, unde quzdam vacarent agri loca, vel, ut. dux auc plures lente ex uno germine exiftanr, unde neutra us- quequaque utilis foret. juvat quidem, defectum ex plantario antea conítru&to fupplere, vel fuper- fluas caute evellere radices, ubi eo increverint, ut ejusmodi diíceffum patiantur. Fatendum tamen, rationem primo indicatam przvalere; in. climate falim — feptentrionali, ut paucioribus | obnoxiam difhcultetibus. "Tempeftivum enim. ver non íem- per apud nos certum. Frigora imminent no&ur- na; unde plantae teneriores necarentur, totaque fa- tio redderetur irrite. i Uterque plantationis modus fubfidium incre- menti ab arte petit. Antea monitum ivi, quod folum amat refolutum, fpatium loci latius, quo tota accrefcat. Quominus vero fo extendet, terra du- refcens atque fpiffa impedit, Hinc tempore ficco, radice latitudinem digiti auriculeris po(lidente, ter- ram. expedit ita feponere, ut. tertia duntaxat radi- cis pars humo adhzreat. Auxilio paftini commo- de circumfoditur. & farritur. Acceleratur vero opus: Caltivatore, quo cfhcitur, ut fulci transverfim fin- dantur, & humor circum radices ducatar. Una. queque igitur planta in elevatione conítituta, Tow trcdini 16 SN Uf SNC Uf9* tredini nequaquam expofira, fitam Vegetationi quam maxime idoneum tenet m). Quod fi ite vifum fu- erit, aliquando repaclinetur ager, ne loliis filve- Ícat. j Ad finem Menf(is Junii, vel initium Julii, &ére tepido & humido, folia Betz pab., jam circa lon- gitudinem unius pedis, decerpi & pabuladoni in- íervire poffunt. Eumque in finem, folia exteriora, inta&tis interioribus, proxime juxta radicem carptu digitorum, celoque & humo favente fingulis 14 diebus, eximuntur. Unum extremum campi vix abfolvimus, cuim ab altero ordiendum eft n. Ad finem igitar O&ob. pabulum copia & prz(tantia infigne, ex agro oCties comportari poteft. — Ad hunc tamen foliorum carprum quod atti- net, non e(t inficiandum, quin nimius ipfis radi- cibus fit detrimento. Conftat quidem, hanc plen- tam, in certo folo, tantam in magnitudinem pro- du&am, humum parum v«l nihil macerare; juxta vero certum e(ít, copiam foliorum, —nutrimen- to ex aére recipiendo, valde efie neceflatiam. Ex- périmenta in Horto Ozc. Lipf. Anno 1727 & fqq. .circa variam Betz pob. translationem, folioruinque carpturam inftituta, radicum pondus, quoties folia decerpuntur, dimidium librz perdere, docent o). uam- m) Schubart in Phyfiograph. Sill(k, Magazin 3 dje wee : n) Deras váxt ár ganíka ftor. Det har hándt, at de innom 24 timar vuxit 25 til. 3o linier-i lángden, och I$ til 20 i bred- den, Ockià &nner man dem vid endra sfblidningen af 28 dil $0 tums lángd och 20 til 22 tums bredd, — Commerell in Patriot. Sállfk. Husholip. Journal 1:86 Aug. p. 576. e) V. Auzeige der Leipz. Osc. Soc. in der Ol(termifle 1778. p. 25. VeaSs 0 € 17 Quamvis igitur carptum foliorum réftringendi de- rur enía: ne credas tamen, hzc de plantatione Be. tz pab., ftabulstionis pecoris gratia, in agris infti- tuta, valere; detrimentum enim, quod capiant ra- dices; foliis ante colle&tis refarcitur.: $4. Inftat meníe O&obri, prout tulerit tempeftas, citius aut ferius, radicum e terra colleCtio. Primo quidem frigori no&turno facile refi(tunt. '"'empo- re autem ficco e(fodiuntur íarculo, cuntis foliis juxta radicem de(ectis. In vefperam, vel, in(tante cceli ferenitate, in fubfequentem diem, agro com- mitti poflunt, ut vento vel in fole ficcentur. Hau- miditas enim externa, non minus quam violenta conquaífatio eis valde nocet. Przítat camen in pa- vimento horrei, aéri patentis, eas late difperfas fic- care, ut terra. humida, alioquin muciditatem infe- rens, eo facilius fejangatur. — Sub arefaCtione radi- ces circumagere, magni quoque intereft. IE:adem occatione radices, fequenti anno femi- na prolaturz, magnitudinis ordinariz, lzves, equa- les, colore externe purpureo, rubro & albo intus variezato, Vel pillido,. ftriis obfcurioribus, eligun- tur p). Separatim, quo nec frigore nec humidi- tate corrumpantur, praefertim in arena ficca con- fervantur. Primo autem vere, in horto, tres pedes diftantes, terra ex toto obte&tz, ponuntur, & quo- C niam p) In climate mitiori per hiemem terre, ubi crcfcunt, optime com. mittuntur, 18 VeRE — UST niam caules ad eliitudinem 5 v. 6 pedum & quod excedit, afcendent, adminiculis, ne a moleítioribus ventis noxam habeant, adjunguntur. | Semina meníe OG. poít primam pruinem fo- lito maturefcunt, Caules amputati tignis umbrecu- li fufpenduntur. Semina inde ficca € caulibus di- ftra&a, & in facculis conge(ta, 3 vel 4 annos fc- cunditatem fovent. Agrum tamen femine aliunde, vaerioque folo produ&to, conferere, haud ineptum cenfetur. Producir una tantum radix 12 Unc. cir- citer feminum, quorum circa 750 emunciam pon- derant. Quod (i 3:à eorum pars infcecunda pona- tur, plantz nihilominus 1:6,coo0 e libra propagan- tur. Quoniam autem, fecundum methodum fupra indicatam, jugerum Menf. Svec. plantis circiter 19,000 conferatur; 1:7 unc. feminum hujus spri plantetioni fufficere, in eprico eft. — Facili fane prefidio hibernant. radices Betz pab. in cellis & —promptuariis repofitz. Quod fi copia major eft; jam ante autumnum, in loco quodam elevato, foveas, quz exficcatz ftramento. conveftiuntur, fodere cure erit. Hinc radicibus opportune impletz, ftramine & terra, quz przíto eft, ad craffitiem femiulnz, ficu convexo obreguntur. Si pofitio «ít altior, fovearum profunditas & lati- tudo fit 2 ula ; alioquin minores con(truantur. Omnem copiam radicum in unica, magna licet, fovea reponere, non bene convenit. Ut fovea ape- ritur; ad locum non frigidum transportari radices, & quotidiano infervire ufui, neceflum erit. | Radi- UAGSE xc L9 Hadices in foveis repofitz,;" adhuc exhalant, Quamobrem, ne ledantur, fpiraculo inftruatur una. quzque fovea necefle eft, Eumque in finem, palus lzvis, longitudine 6 ped., craffitie 2» poll, circa quem convolvitur fcenum v. ftramen craffitie unius poll.,in medio fovez, adhuc vacuz, figitur. Radi- cibus, indicato modo repofitis, palus abftrahitur. Foramen denique füperne reli&tum, tempore fluvio, vel frigidiore, lapide vel humo tegitur. Copia celle & proinptuarii confumta, foveas exhaurimus- De cetero, Betz radices usque ad menfem Junium fequentis anni, ubi nova íÍuppetit plantatio, bene confervari, affeverare haud dubito. Majoris gratia proventus, in quibusdam Ger- maniz locis, ubi Beta pab. feritur, alias plantas pa. bulo infervientes, in codem agro viciffim figere in ufu eft q). Putant enim plantztores Brafl. oler., duplex co obtineri commodum, quod terra, e ra- dicibus Detz feparanda, circum Brafficám congere- retur. Agrum vero, ea ratione, quam indicavi, non fuiff cultum, facile perfpicitur. —Sienim ita fuerit, minus profpere fucceffzrit, Przterea, in anguítiam ejusmodi appendice cogerentur Bete, unde potius damnum quam comodum exif(teret. In Germania quoque obfervatum e(t, quantum frigoris patiatur Beta pab. Sezma autumno [ata, e2 frigus q) Grundfátze der verbefferten Landwirthfchaft in Ab(icht der Ver- mehrung der allgemeinen futterung, Verbeflerung der Viehzucht, des anbaues nützlicher Futterkráuter &c, Chur u, Lindau 1772. in Beckmans Phyf. Oec, Bibl, 1 B, p. 657. frigus 8 gr. Reaum. h.-€. ro gr. Therm. Svec. absque precipuo detrimento pertulerunt. Plancx folia cunc folito prius decerpere licuit, redicesque grandiores evalerunt, — Kadices Bet per biemem agro, ubi crevere, commi[le, eundem frigoris gra- dum tolerarunt, foliis aurem al(íis r), In Svecia hzc experiri, noftri non erit confilii, frigore hie- mali, faltim interdum, non raro excedente 18, — 2o gr. unde omnem operam & oleum facile perde- remus. ([nítat aliquando hiems mitigata, ubi ten- tamen profpere cederet ; in eo tamen, íccurus ut quiefcas, non fvadeo *.. i » Loco r) Hzc experimenta, in Horto Oec. Lipf. faQa, commemoranrur in. Anz. der Oec. Soc. Mich. meffe 1739. & Ollermefle 1790. un e ; : 1 ibid, de radicibus: "das. bey hartem winter, wie der von i7í8 gcwefen, unter der Schneedecke bis zum fechíren — "Theiie üich erhálgeen — — in zuletzt verfloffenen winter 1225 blieben die in. freyem flehen geloffenen Runkeliüben ohne aen abgang und vollkommen güt, welche bey groffzn. voráthen eine orüne Füt«, terung in winter verllattet. hátten, | *) Aliam quoque obferyationem allegare lubet? "En 1787, je fis femer une partie de ma: graine de betterave. champ?tre à !]a fin de Janvier; elle leva. en Mars, & la récolte des feuilles en. fut trés- abondante en. Mai. & Juin; mais ces plantes commencerent alors à pouffer des tiges, qui annoncoient; quelles alloient por- ter de la. graine. —.je les laiffai monter à la bauteur d'un pied; lors je les fit couper le plus prés- poffible de la racine, & les fis donncr. aux beftiaux —. Il. en pouffa de nouvelles, elles furent coupées de méme. J'ufai de. ce régime jusqu' à s à 6 fois; mes plantes fe rebuterent: de donner de la. graine, & porterent de la feuille un. peu. moins, Elles. reftereut en terre. jusqu'à la fin d'octob. —. La racine en etoit auffi belle que celle des au. tres, mais un peu dure. & ligneufe, ce qui n'empécha pas lcs beftiaux de la manger. Lacuée de Ceffac in. Efprit des. Journcaux Mars 1792. p. ^ 310. i; CN SN Boc Loco paftinationis terram circa radices Detz congerere, ut fieri folet circa Olera, jam du- dum exploratum eft. Evénit exinde, ut formam attenuacram, nulla ponderis JaCtura eO pEREd radi- ces fibi contrahant s). De U/ir Dete pab. $. VI. Poftquam przcipuas plante colenda vias ape- ruimus, quomodo in ufum adhibzatur, videbimus. l'olia; quz, modo in $ 4:a. allato, in fupremum usque autumnum decerpuntur, valde appetunt pe- cuda *), vaccz inprimis & boves, quos ftabulis occlufos, plantis Betz, mogna copia [íatis, per in. tegrum ennum alueris. "Tali inftituto, foliorum quantiras vittui quotidie fuffe&tura, ex egris colligi- tur. Onus hocce, quod vel juniores fufcipiant, grave vix cenfendum, fi utilitatem in rem pecuariani: redundentem: confideraveris. Nullam. in genere planter pecudum: fzginz hac aptiorem: invenies. — Vaccis quoque la&tariis in- fervit. J. C. Bergen t), cui plenta. Dickraben non arrifit, affere. quidem lac vaecarum 2au&Gtum, at vi- lius tamen evafiffe. Hxc accuratius ponderantibus facile apparet; illum. experimenta cum varietate qua- dam B. cicla inítituentenr, noftram. plantam. non eg cogno. $) ex ore Nob. Bar. R. MACKLEAN, —: *) Aves domeftieg: hac folia. avide usque comedunt. — Vid. Ll. e; & alibi: t), Anleitung. für die Landtwirthe art;. Dickrüben p. 157.. - ca SX, iy, fo cognovifle. Edocct eutem aliorum experientia, vac- carum, folis his folum faturstorutn, loc & quan- titate pretioque initio accreviffe, at heud ita muito poft, diminutum & vilius, ipfum vero animal pin- guius fa&tum. Nec rem ruíticam colentes^fugit, hoc incommodum plures fequi plantas pabulares, cui ita occurritur, ut inter plantas pabulationi in- fervientes przcipuum locum ubivis confequatur Beta pab. : | U: igitur huic iacommodo obviam eatur, per - unam vel duas feptimanes vaccz lz&tariz;, folia hac (ola accipiant s hoc vero tempore przterlapío, aut graminis tertia vel quarta pers adjiciatur, aut quo- cunque die graminis epulum detur, aut tertio quo- ue die gramen, fepofitis foliis, quibus artibus la- Gis copia & indoles fervabitur. |Circumfpe&tus hic in. fPabulatione tantum obtinet locum, idque ubi pecudes in. paítum emittuntur, per eliquam faltem. zítatis; partem, prout rationes tulerint, mo- nere fuperfedemus. Nec minor ex foliis poft redi- tum e paítu ad tecta pecudi diftributis, erit utilitas, Reftri&to eo modo foliorum ufu, faluti confulitur radicum. — — : "adt Pafcuis autem, ad meliorem ufum non adhi- bendis, uti fas eft5 non enim convenit .per herbas armenta pafcere, vel, ubi fcenum future hiemi offertur, ubi vix ac ne vix quidem vidui ne- ceffarium invenitur. Utroque in caíu Jactura ve- nit, que cura quadam, hujus fc. Betz fatione evi- . sari poteft, | Pluvia VLeGTS — WAS 23 Pluvia imminente tempeftate, optime quisque fibi confulit, fi copia foliorum, in alimentum 3 vel 4 dierum refeC&torum, comparatur. Probe tamen eit cavendum, ne cumulatim congerantur ; (ic enim folia, omni praterea negle£to motu, in putredinem abeunt. Nec defunt, feeni inítar, horum foliorum preparationem frigendo Ívadentes, cum quibus co lubentius facio, quo aridior fit z(tzs. At tamen plus laboris quam utilitatis affert. $. VII. Maximam vero-utilitatem radices per hiemem armentis datz, debita cultura ad infignem mazgui- tadinem ingentemque pabuli modum provettz, prz- bent, In folo parum exculto pondus radicum non excedit 4, v. s. libr. foliis quater quinquiesve de cerpts; in bono autem agro 9 v. ro lb. ; in refo- luto demum, arenofo & pinqui 14 & quod exce- dit, lb. — Aqua purgete fcoparum auxilio, den- tibus efurientium. non nocent;- brevi autem mori- bundis deftinatz, lavationis non indigent. Hinc in frufta conícinduntur, in 4 partes antea diffeCta. Quidquam fceni, ubi hzc cibaria initio dantur, ali- quando addendum eft. Duo hujus cibi epula bo- vibus & vaccis quotidie fufficiunt. Intereft tamen deinceps, loco feeni, vaccz ftipulas difTeCtas addere, ita ut quodvis epulum 16 v. :8 lb. radicum, & 4 lb. ftipulz, bis terve diftribuatur; unde efhcitur; ut la&tis bonitas eedem, quz zítate, maneat, Eo- dem fere modo fefe habet bovum pabulatio, SUR us 24 CeMS 0 XT bus mz&tandis, eamque ob caufTam faginandis, per primum meníem, quotidie, radices 4o lb. fcenum- que 1o lb. dantur. Dein vero, fceno fepofito, ra- dices 5o lb. indies unicuique difpenfanrur; unde evenit, ut poít tres menfes pin y:es mattari. pos- fint De cetero obfervare licet, priusquam pecudi- bus potatum damus, quicquam feni porrigendam e(Te. Reperiuntur pecuda, huic nutrimento adíveta, tamque evida, ut, fecatione radicum in fruftula omiífa, diffe&tio in quatuor partes fuffecerit. Nec minus beneficii przítant equis, cam, qua dimidium fcno- & di(le&tis ftipulis immifcentur. Viget hic ufüs in Germania, ubi locum pratorum hzc planta fere tenet, equi tamen aliis pretio non cedunt *). Moleftiorem dum fu(tinent laborem, avena additur. : | Sues absque previa coCtione & mixtione hafce radices quoque comedunt. — Saginandi vero difcre. ta hordei co&i, aliaque ejusdem farraginis fimul accipiunt. Nutrimento ovium etiam inferviunt,. cujüs rei te(tes in Anglia recentes non defunt u). | Si parva effet copia, fupplementum in farra. gine culmi bobus non mactandis - quzratur. Quod, Beta abundante, armentum ftipulz fce- nique omnem copiam terere nequit, nulla erit ra- tio, cur hocce pabuli genus rcjiciatur. Eo enim cafu gratulandum RKuricolz, cui caulam nova prole locu- *) Commerell. u) The Ese ]. €. Á Eneas — Ee 2g locupletandi praebeatur anía;; nec erit quisquam, íe nimis divitem effe pecudum dolens, ni(i alimen- tà de(iderarentur: alia ut praeteream | cómnioda, ex fuperfluo pabulo, Ruítico redundantia. Obje&ionem minoris momenti, qua nutrier. di vis his rádicibus detrahatur, quam plurimi ex- tranei, rei rufticz dedid, facili refellerunt. negotio. , Quantum enim curz in cultura Bete pab. edhi- buerint, in hiftoria hujus plante obicer expofitum e(t. Ejusmodi przclara fequi exempla officium ju- bet; hortatur quoque lucrum, | 8 SA TIT Ad hzc dantur elia, digna quz notentur, ce nuinum Betz pab. cultum urgentia comtnoda. Plu- res epud Nationes communem cum Spinacia oler., partim ad recoquendum, partim ad jura & olera condienda, ufum tenera babent folia w); cui ta- men potiora funt folia Betx cic. quatenus reneri- ora. Gratum autem illa, his deficientibus, przbent f3porem, inprimis foliola radicam in cella hieme elicira, ubi meliora defunt. Magnam foliorum co- piam, ad modum Braíl. acida (Surkál) füb nomi- ne Bor/cb comedunt Polozi x). Radices inftar ace- tariorum przeparatz, ufum DB. vulg, hec licet prz- ftantior ; cottz vero inftar raparum, cibum in nu- merofa familia haud contemnendum, prabent. Inter radices, quarum dulcedine .extra&ta fe- cundum expzrientiam D. MARGGRAF praperatur d | faccha- .w) Efprit des journeaux 1792. Mars p. 369, & alibi. X) Berliner Beyuráge l. €, 26 UNO 0 SXLf faccharum, locum ubertatis inter B. vulg. & ciíc!. medium obtinet B. pab. methodo temen edulco- rendi molefta & fumptuofa. . Potius ratio habenda eft fyrupi, ad varios ufus culinares adhibendi, cu- jus praeparationem experimento comprobatram, be- nigne mecum communicavit Cel D. Prof, RET- Z|US. . Viginti libre rad. Bet. pab. unam. lib. fy- rupi modice condeníad, Ei przítabant. « Radices pro lubitu eliguntur vel contuíz, vel eum in mo- dum lxíe, ut putredinem contrahant. In: aqua non diu, bene tamen, medio fcopasrum, lavantur. Parte exteriori viridi abíciffa, in fru(tula concifez, in ahe- no, aqua fervida, interdum cieado, coquuntur. Hinc 4 vel 4 horas cottz, in. coactile, fupra vannum expanfum, colando transfünduntur ; quo facto, quod in colo reítat, preffabitur. | Liquidum jam factum in prolutum cacabum refunditur, igneque lenito & tertias vel quartes decoquitur. Fufum iterum in coculem, dimidii hujus. refidui capacem, eodem modo, fepofitum' paullatim infundendo, decoquitur. Quo propius ed finem cotlionis perventum, eo cautus adhibeatur ignis, ut evitetur empyrevma; fpatula vel cochleari agitando, donec fpiflitatis fa- tis habuerit. fyrupus. In vaíaà idonea dein hauftus, eonfervatur. — "landem vero, ufu flores Bet pab. nom ca- rent. Nam tefte Conf. Aul. BECKMANN plan- ttionem hanc apes aflidue vifitant. $. IX. HIMEN 7 ia 27 j $45 X: dod " Ad «lias planterum fationes quoque relata, con: fpicua. erit Béra pab. Nec íoli cujusvis, (licet amat imprimis putre & humidum) nec tempefta- tis, cujus inconítantia haud raro mele cedunt alic plantationes, impatiens e(t; tcfte enim Commaerell, in mnaxima zítatis ficcitate' bene (efe habet. Pecudum fíeginz zque idonea ac Braffice. Ge- nus & Daucus car.; potior quoque, quod faporetm Olerum injucundum fíaginatorum carni minime praebet; adeoque faginam Braílica & rapa incho- atam, alio ciborum- genere eunte ma&tetionem, per- ficere oportet. Demto hoc. incommodo, in ulti- mum usque diem pabulationis adhibetur Beta pab y). Huc accedit, quod Beta pab. in zquali terre fpa- tio, uberius pabulum rs:ies porrigit, quam Dau- cus car., 4:ter quoque uberius quam Bratl. oler z). Quin maximam afferat fatio Solani tub. urili- tatem, cumulatumque pabulum, nemo expertus non dubitat. Pro vero tamen, experientia teftante, ha- bendum, illac; emacerare humum, quam poft fa. tum Betz pab., nulla interveniente ftercoratione, grenis cujuscunque generis ferere quess. Radices Sol tub. pluresque plente pabulares, im agro verfantes, vermibus períezpe inveniuntur laceratz. | Contra vero, nec folia, nec radices Be- dz te y) Hausmutter in Phyf. Oec. Bibliotek, von BECKMANN. zy) Anzege der Leipz. Osce, Soc, 1704. £g Sod? ^ Weg te pab. hifce edacibusinfeftantur a) Melius quo: que ac eliz radices confervantur, fi paullo cautiu ceteroquin provifum fuerit. : , Varia funt previíu difficilia, fitus & cultura foli &c, que obftant, quominus ex agro quodam certus computetur effectus. Nihilominus rationem fequentem, faltim probabilem, ultimo inire mihi liceat, Methodo fationis Betz pab obfervata, 18,732 plentz,; in jugero menfurz Geom. Svec plerumque feri poffunt. |. Si meliori humo fate redicis pondus s lb. fupponatur, totum 93,660 lb. exi(tet, quo per feptem meníes, 4o ]b. unicuique interdia dis- tributis, 11 vecce aluntur. Sumatur «ujusvis ra- dicis pondus tantum 4 lb. & octo vaccas, eo tem. poris fpatio, abundanter alendas effe, optime patet. Quum autem, modo antea dicto, hoc pabulo unico diu fatureri non debeant vaccz, arque 20 lb. vac- ce modice magnitudinis fuffüiciant3 quantum lucri ex jugero allato, Ruricolz proveniat, lucide con- ftat. : Quod di(íle&io radicum, «cui labori non aflveti effent famuli, tempus confumet, & in longiorem conferatur diem, cuidam vel leviter fapiend, nun- quam erit impedimento, ad huic pabuletioni infi- ftendum. lmpenfe enim inde autctz optume com- penfantur. Praeterea, in allato calculo nullam. ha- bui rationem | foliorum, quibus fex faltim vaccae | per 2) Au premier Novemb. 1788, c'étoit la feule plante, qui eut échapé aux limagons, aux chenilles, &c. toutes les autres avoient té dévorées. Lacuéee de Ciffac, l. €. & alibi. EG 0 89A 29 per zftatem ali poffunt. Quod fi vel conce(ferim, uno j&gero íato, 6 tantum vaccas per integrum annum fatiari pofle; uberiorem ex illis redundan. tem proventum la&tis, butyri &c. non folum com- peníare fumtum defoliationis, raedicumque | fecatio- nis, verum etiam haud perum conferre lucri, mi- hi viciffim eft concedendum. — Accedit, quod ager, slias quiefcens, hac plantatione praefertim | feren- dus eft. / Cum deviis emendationis pratorum, ut & pa- buli armentorum, confiliis, bona lieet mente da- tis, diu & fzpe lu&tatum fuit. Specimina Vegeta- bilium ab aliis Globi noftri partibus. introdu&ta, explorere cure fuit. Eventus autem ex voto raro fuücceffit. Novum jam edere confilium aufus fum, quod ab experimentis plurium annorum, in paerti- bus Europz boream verfus, non folum robur pe- tit, fed etiam utilitatem a Viris indigenis pre fe fert affertam.