Sed De e. Eee ES EN, f 5 | Ee Sj 5 leiding “an de vondst van een gevelsteen met Dodo-beeld van 15£* te Vere 1 5 | le, Oe Va EEE DOOR Le Ee etl 5 DR. Ant @: OUDEMANSE Ë B een rg Verhandelingen der Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. Ee (EWEEDE SECTIE). 5 Ee w, ht Ae | EE - DEEL XIX. N°. 4. WE | Ed Met 15 Platen. je | ; 5 | 5 e è 5 k : di Ë 5 re En De ke Ë Á ee AMSTERDAM, 7 > 2 5 EE ET OILAN NES MOLEER: Ee Saad  ie Juni 1917. en Smithsonian Institution —fibraries Alexander Wetmore 1O4Ó duthSecrelary 1955 Ei tj Kle. ij Kben DODO-STUDIEN. Naar aanleiding van de vondst van een gevelsteen met Dodo-beeld van 1561 te Vere DOOR DR. A. C: OUDEMANS. Verhandelingen der koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam. CEWEEDE SECTIE). DEEL XIX. N°. 4. Met 15 Platen. AMSTERDAM, JOHANNES MÜLLER. Jum 1917. OVERZICHT VAN DEN INHOUD. Blz. IE Inleiding: De Vondste … ns ve oen eten slan Be amer | II. De zoölogische zijde ervan ……….......-... eee L [IL Geografische en zoögeogratfische kwesties... …… Lo A Mios ermnd. Nazarebh. ns nat sn da ae ane Lo B. Het Zwaaneilkand ook door anderen dan door Hollanders bezocht C._ Het betwijfelde bezoek van Portugeezen aan het Zwaan- Ed ee TEAN EA EERS 12 DeDodosrende-SerchellenE in. er Amaran Tara n 12 E. Dodo’s aan de straat van Magalhaes! ns IV. Over den Dodo van Zwaaneiland, Dodo van Mauritius of gewonen Dodo (Llaphus cucullatus 1. 1755) A. Chromatische kwesties beieekleursvan den Dodo „5. sn ats werers ee advent op aders ant eters | IL. De kleur der slagpennen... es eeen enen ene ee vege 15 B: Mortologische kwesbles. sa Sata wndatans olet «a 16 PDermondspleetane Satran deren enk dein ns : 16 IL. De verscheidenheid van gestalten. Getijde-verschillen … 17 ARD OPS LOGLBRVONN ers telera rna enne dj en oe Ee a eld eenen ee 17 BGedurenderden tur nnn tre raten orarrne el emermonnete wont ef Ss (SN DI-non(o Keane) a Is Delden verte MOND N oromrterende wus soe aante on Suameer ns. eha ae 15 IL. De houding van den vleugel... een EN: 20 IV. De vorm en de stand van den staart..........-.….…. Nt 21 V.Sexueêle verschillen. … ….. … s… oeear eenen enen nee : 22 VL De dwarslijsten over den snavel; zijn lengte; leeftijd-verschillen. 23 CG. Biologische kwesties... ....... sss eeen 24 TL. Het nest en het ei der Dodo's. .........-.n et eene ee 2d IE. Het onnoozele. van den Dodo .………....... eere en eene 25 LIL. Het niet verdragen der wevangenschap.. enn 25 IV. Het geluid: van den Dodo..... eene ee eneen ene ne 25 V. Het voedsel van den Dodo ............ee ene eene ene 26 VL. De Dodo was een boschvogel, geen strandvogel … 27 Dr ‘Benensoort-kwestie.….… ss annet near erete evin 4 0 28 E. Nominale en etymologische kwesties... …… 20 L. Lijst van namen aan den Dodo gegeven... ……….--« , AsGhronoloplsdl, „es sana on vane of opoetele geeen wake et ete 29 BRA abetiso lis ee eat ete, Mn a atetenaift ee sale e» si 51 KES Dermeam Mods Aaen … 20 aders onatanser vegers ann vie winnen eenn ermee dr Had VI OVERZICHT VAN DEN INHOUD. EET Demaam DodACrs sr An IM Dernaames DrOnte modale et EE AE VErDermaamtOiseau der Nazaret Arte Ee GrafischeAkwestiess be kAARE Ie EE EEEN A [. Lijst van afbeeldingen van den Dodo.....---r. en WsDesafibeeldimnoens van 6 02E AME Ar ER WM DesheuarsoprderbitelplaatsvansDuBRIJNN nennen: IV. De afbeelding van den ronden vorm in den Codex... V. De Dorlo van GusBert DE HONDECOETBR. .……. >... VL. De figuur van WinLem van Wesr-ZaNeEN, het doodslaan van DodoiSuroorstellen dee At eee eeN VIT sDetteoar sim lD WARDS sr dane eeN Ee AN G. Levend in Europa ingevoerde Dodo's. ............ L. Het betwijfelde verhaal van den levenden Dodo van 1599... IR NEEN RN En An H. Vermeende resten in Nederland .......-.....n.. V. Over den Dodo van Mascarenhas, Dodo van Bourbon of Witten Dodo (Apterormis solitarius SmLys 1848)... A. De Witte Dodo van SALOMON SAVERY.…. u. Be De WattenDodoistvans HIOLSTENNE EN GDe Witte sDodoel van TOLSTLIN vennen De De WattesDodonll van ElOLSTRIN Eeen B De Watte: Dodol wan Wirkooss stre En BesDe Watters Dodos Ils van ®WITHoos nnn G. De Witte-Dodo-kop van SAFTLRVEN....s......... Hibenesanderematheelding mn NE OR ne RIDER LLe MD Oo AOMZE NRE J. _Sexueele-, getijde- en leeftijd-verschillen .…… ..…. … … KDerscucullus Zot Marne An sn ERLE Re ir ahletfeecoupeerdensnavel einden AN M. De Dodo van Gorimarw is een Witte .……......... N. Is de Dodo van Jan Savery te Oxford een Witte? .…. O. De Dodo van Waurmer is eveneens een Witte... P. Ook de Dodo van Horrnacer is een Witte... .... QE Bensstukjengenealogie nnn miet neen EE R. Lijst van afbeeldingen van Witte Dodo's... S. Levend in Furopa ingevoerde Witte Dodo’s....... VL. Over den Dodo van Rodriguez, den Solitaire (Pezophaps foli- LONUSE OMEN ALS E) ENNE VII. Naschrift over de 3 Dodosoorten, Raphidae .……........... Vil Aanhangsel. nrs mentor otd es ot REEL IKGALILeR AMU: pon Tet ge ee ae Nee Eten CE eN: Verklaungsder (Blaton. eeen RS AE VNO ONO GO OI md OT js ES OO t OD IJ GO 4 AS Mer GE GO ON DD JJ Ee Ee Ë: B, Pp. En ERRAEA. 9, r. 15 v. b. staaf: opwijzen... Zees: op wijzen. 12, r. 138—S v. o. wervallen, lees daarvoor: De twijfel wordt opgeheven door het feit, dat de Portugeezen In 1561 een levenden Dodo naar Vere brachten. — (De Goant werd door Hollanders ingevoerd; zie Ardea, NI, p. 52 en 53). 14, r. 14 v. hb. staaf: uitgaven 1616... /ees- uitgaven van 1646. 23. r. 6 v. b. staaf: pe Horprcorrer. .… Zees: van DE HoNDe- COETER. 23. r. 2 v. o. staat: Marck... Zees: vor HArek. 35, r. 6 v. o. staal: geopperd... /ees: geopperd, vermoe- delijk afgaande op eenen zin van Burron 1772, v. 2, p. 55, luidende: „ils Pappellent oiseau de Nausée. Ces dernières paroles semblent déeider la question de Pidentité de Vespèce entre le dronte & Voiseau de Nazare”. 40, r. 20 v. o. sfaat: typische hoornscheeden .…… fees: typische haakvormige hoornscheeden. Al, r. 5 v. o. staat: geweldige... fees; haakvormige. 13, r. 1 v. o. staat: het mono-... fees: het gefingeerde mono-. 14, r. 4 v. b. staat: mystificatie: de. Zees: mystificatie: Savery teekende zich steeds: RS. en de. 53, r. 16— 18 v. b. vervallen, daar dit evemplaar de Witte Dodo van Horrnraaet. vs, vermeld op p. 5l- Hon Ol en 96. 63. r. 12 v. b. staat: Worcanaun... Zees: Worreanen. 67, r. 1 v. b. staat: Volgens Mrirrams zou deze veel... lees: Volgens Mriruies zoude deze (zie p. 65) veel. 12, r. 10 v. o. staat: hem... Zees: haar. 12 r. 8 v. 0. staat: bijna even donker uitgevallen als... lees: nog donkerder witgevallen dan. T LOL, r. 18 v. b. staaf: den snavel en het... fees: den snavel, door de rij van schilden aan den voorkant der loopen, en door het. 106 en 107 s/4a/: Variorum Navigationis. … Zees; Variorum Navigationes, Le a hs En & if Kak pe an zi ik an (ak ak ie EE Gn Kn RN ie) Bn hal Ko Ee EN en rk bis side BE den Ln deverf 3 IS eN ie, ee Cr LN tk EEN NS A oa EB OO ELAN RN B 4 kt Abs wet sn A0 uE ij Ra’ nie Dn B ARA Dn gn EN el Ie goh # Rn _ AE, dine eb pO) Sire ik helle Ea) he.) ren _ e oe iN ve HEN E An Ben, à B dat of 18 os _ PN raked dk ht Ld zi Lan % ke 5 isen LO AD el ohe ‚ an be e hak he Ve H À sig BAN 4 OT We BE 5 bsp. iS is rl Le je à f ze de Ak huid uc rel De ne ee EN Ae AN Ig ne Ok ien, ip KON En A bie = n hs te n be NA LA n N ij ik sil _ _ e Ee En be B ED Ig ge Jant _ d _ n „pe Ei _ verd Ard er ri 4 _ Î er, DE k kl ik nj Na Ln Ie Nn ts Ep eta) D 4 ARI { ar nh ge i ü An _ En el ’ KE BENT Ee OO En Lt n EN mr E _ Kn Nl Si ON ke ee hk Ak ra rij (air OU zak EA v Es en ie eden b EE n n Lj _ 4 _ Mi. fe kj ie Ne En af Oe ie iste hdi _ eten oM En A Pi A ween Melt En an zn Cohens Bf BAN B P etl ENE a Ed LAAN, A Da BEE ee) nn inst wk AAE n Bt ZA NN Ve n Te A mn _ AO ap Ae e Ke An ip NR ze Ka = Ee As A OR a hl td El if n nn de vie Barend el EMT VE Ei ei alan elle l id ai ï De le a CAL u W an JA N nn ì Eren ef ap Se DAM At De kr Pie AGE PN In Hil LN, nlet Ane En Pi 05 k pn ee p En ned B ar 8 vi GN Anke, Nuth Ae k LK ai 5 ee a sf S RE N tl AE A ad ee) dnf KALS ie RR nt) Lj Di B RS RK st HER Ee ide B: Rl (0 BA At Es EC OET Mn B Ee bai ede: E kk jj ate ARR REE iT A En en 8 jà gen r Mi Gon ii u hijs RNL tael aA AR ince 1e et SER _ IA zl 6: En j EN ORE in ener Hi AGE ET a Lg he OO EE KA en ed Leon ns He, Hij fe A 5 3 rij: 8 1 _ ile us He zi RA a vR Bd, uid RK sin Ee oe Ls n ha Ü » Li df PEDRO Te rdt af ke EE, d n sai d eN Sn el Fi Ben An n 8 En bi En 8 Rd NN E Are ad IJ Ps n re Ir Pee " Vet 1 A Dy ek ke DODO-STUDIËN. INLEIDING. DE VONDST. En dan de Struis! De Struis wordt „het Sehotsehe huis” genoemd, al staat er in den gevel, onder een dier, dat geen Buffon herkennen zou,: „in den Struis”. Een correspondent in Zeeland van de Nieuwe Rotterdamsche Courant van 7 Aug. 1916. !) In Augustus 1909 bezoehten mijne vrouw en ik het schoone eiland Walcheren en brachten ook eenige uren te Vere door, Waleheren’s „ville morte’. Na het Raadhuis bezichtigd te hebben, waar de dochter van den veldwachter-archivaris Perrers ons en andere bezoekers rondleidde en wtlegging gaf van de aldaar ten toon gestelde kunstschatten en oudheden, bleven wij, eenige huizen van het Raadhwus verwijderd, verwonderd staan voor twee huizen, aldaar bekend onder de namen van het Schotseche Muis en het Lammetje. Zij behooren eveneens tot de bezienswaardigheden van Vere. Hoe meer ik den gevelsteen van het Sehotsehe Huis bekeek (Fig. 1), deste meer steeg mijne belangstelling: de aldaar ingemet- selde gevelsteen vertoont namelijk een vogel met de woorden Inden struys; de vogel heeft echter niets van een Struis; men zou er eerder een haan mm zien, ware het niet, dat de beeldhouwer het dier veel te dikke pooten en een roofvogelsnavel had mee- gegeven; bovendien siert geen kam den kop. Ook de vleugels wijken zeer af van die van den Struis; ze zijn zelfs voor een haan te kort. De pooten zijn voor een der tegenwoordig levende vogels ongehoord zwaar gebouwd; in dit opzicht evenaart zelfs de Struis het steenen gedenkteeken niet! Bovendien vertoonen de voeten vier zwaar 1 De heer A. A. van Perre LireunerR was zoo vriendelijk. mij dit nummer toe te zenden. — 0, Verhand. Kon. Akad. v. Wetensch. (2° Secties, Dl. XIX, NO, 4, : D 1 2 A. C. OUDEMANS. gebouwde en van korte klauwen voorziene teenen, drie naar voren en Één naar achteren. Wij moesten naar Middelburg terug; bovendien deed langer staan in den fellen, kouden wind (in Augustus!) onaangenaam aan. Gedurende den terugtocht dacht ik aan niets anders dan aan dien vogel in den gevelsteen. Te Middelburg bezocht ik den volgenden dag ten Raadhuize den Gemeente-Sectretaris, Mr. G. ). SPRENGER, die mij met de meeste welwillendheid te woord stond. Ik wenschte iets te weten omtrent den bouwmeester der huizen, den ontwerper der gevelsteenen ; ik wilde uitvorschen, of er in vroeger jaren iemand te Vere, of op Walcheren gewoond heeft, die vreemde vogels uit de Indiën had mee- gebracht, of meegebrachte vogels levend in een hof hield, enz., enz. ZEGestr. kon mij, tot zijn en mijn leedwezen, miets omtrent al deze zaken mededeelen; hij verwees mij naar den veldwachter- archivaris van Vere, den heer Perrmus, die, door zijn speurzin gedreven, zich in den loop der jaren een uitgebreide kennis van alles, wat Vere betreft, heeft eigen gemaakt. Denzelfden dag lieten wij ons, thans per as, naar Vere vervoeren (het denderend geraas der niet van kaoetsjoeke banden voorziene ijzeren velgen op de ronde straatkeien bedierf veel van het genot). Weer werd ik magnetisch naar den Struys getrokken. „Dat 1s geen Struis, òf de beeldhouwer heeft nooit een Struis, laat staan eene afbeelding ervan gezien”. ‘Len Raadhuize vernamen wij, dat de heer Perrers afwezig was; ik deelde zijne dochter mijne wenschen mede, en tevens, dat ik haar vader nader zou schrijven. derst in September kwam ik ertoe, den heer Perrers schriftelijk te verzoeken, mij een en ander omtrent dien gevelsteen mede te deelen. De dato 16 September ontving ik van genoemden heer een ant- woord, dat wel eenig licht werpt op de beteekenis van den gevel- steen, maar zich overigens niet beweegt op historisch-zoölogisch gebied. Slechts het volgende zij hier gemeld, als zijnde van eenig, hoewel indirekt belang. De beide huizen hebben hetzelfde gothische front, dateeren uit de vijftiende eeuw en zijn zonder eemigen twijfel van denzelfden bouwmeester, van wien echter niets bekend is. In het huis het Lammetje woonde de Conservator van de Schotsche Privilegiën, toen te Vere de groote laken- en wolhandel met Schotland gedreven werd. In de ijzeren ankers van dit huis vindt men nog de distel, die ook in het Schotsche wapen gevoerd wordt. Het huis de Struis was het huis der „Conciergerie”’, waarin alle zaken, die op den „Schotschen Trade” betrekking hadden, behan- DODO-STUDIËN. 3 deld werden. Ook werden in dit huis vrije gelagen gelegd, d. w. z. de Schotten waren er vrij van het betalen van belastingen. De beide gevelsteenen zijn in Renaissancesstijl gehouwen, dateeren uit de 16° eeuw, 1561, en zijn beslist van denzelfden ontwerper en beeldhouwer, van wien echter evenmin iets naders bekend 1s. In dien tijd hadden de huizen geen nummers; de voorname huizen droegen een of ander kenteeken. De beide gevelsteenen zijn dergelijke „naamsteenen”. De kenteekenen werden ook in de kohieren der huisschatting opgenomen. Zeer drukke bezigheden deden mijn voornemen rusten, om een opstel over dien gevelsteen samen te stellen; de brief van den heer Perreis werd tot nader opgeborgen. Mijn verlangen, nog eenmaal het eiland Walcheren te bezoeken, ten emde een foto van den steen machtig te worden, leed door verschillende oor- zaken schipbreuk. In 1912 kreeg ik een ingeving! Ik richtte mij schriftelijk tot den heer P. pe Bruyne te Middelburg, Algemeen Lid der Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging, legde hem de zaak uit en gaf mijne begeerte te kennen, een foto van den gevelsteen te bezitten. e Onmiddellijk kreeg ik een antwoord, dat wel als een bewijs mag dienen van den grooten ijver en de bereidwilligheid van genoemden heer, maar ook van de groote beteekenis van de Nederlandsche Natuurhistorische Vereeniging, die alle natuurhistoriei vereenigt en tot samenwerking noopt. In het kort zij hier vermeld, dat de heer De Bruyxe, wijl hij er niet in slaagde, zelf een goede opname van den Struis te nemen, een fotograaf te Middelburg opdroeg, een tele-opname ervan te maken. Den 22 Juni 1912 was ik im het bezit van de foto, die niet goed geslaagd mag heeten (fig. 2); want de fotograaf heeft niet, zooals ik verlangde, een foto gemaakt van den gevelsteen, door deze te nemen boven op eene vigilante of op een hooge trapladder, doeh van het grootste gedeelte van den gevel van het huis (fig. 1). Daarna heeft hij eene ver- grooting gemaakt van dát gedeelte van deze gevelfoto, hetwelk speciaal door mij gewenscht was: den steen met den Struis. Vóór dat ik overga tot zoölogische beschouwingen, wil ik er nogmaals op wijzen, dat het van groot belang is te weten, dat de beide gevelsteenen van denzelfden ontwerper en beeld- houwer afkomstig zijn. — Waar nu het Lammetje vrij wel natuurgetrouw is weergegeven, moet men wel aannemen, dat de Den | A. C. OUDEMANS. beeldhouwer de gave bezat, natuurvoorwerpen zoo getrouw mogelijk na te bootsen, en is de waarschijnlijkheid zeer groot, dat ook de afbeelding van den vogel de natuur nabij komt. TEL DE ZOÖLOGISCHE ZIJDE ERVAN. De vraag doet zich allereerst voor: welke vogel heeft hier als model gediend ? De eerste indruk, dien men bij het zien van den vogel krijgt (fig. 2), is: dat lijkt wel een haan! Zeer juist, dat is het gevolg van de houding van den vogel. Maar onmiddellijk laat men dat denkbeeld weer varen; want, al heeft de vogel een soort. van pluimstaart, die, evenals de houding, aan een haan doet denken, geen beeldhouwer zou een haan afbeelden zonder kam, zonder sporen en met een nijptangvormigen bek. Heeft de beeldhouwer misschien toch een Struis als model vóór zieh gehad? Wij kunnen het niet gelooven. ‘Te vergeefs zoekt men naar het intelligente voorhoofd en het heldere oog, die den Struis zoo kenmerken. De snavel is niet breed, plat en gesloten, maar zijdelings samengedrukt en nijptangvormig. De hals is niet lang, slank en kaal, maar betrekkelijk kort, dik en duidelijk bevederd. De romp wordt veel te schuin gedragen; de bevedering maakt miet den minsten indruk, haarvormig te zijn; de veeren zijn afzonderiijk te zien. Wel zijn de pooten van den Struis zwaar gebouwd, vooral de schenen, die meer op dijen gelijken, maar de loopen zijn betrekkelijk hoog en dun in vergelijking met die van den afgebeelden vogel. Perwijl de Struis slechts twee naar voren gerichte teenen bezit, wat toentertijde reeds lang bekend was, vertoont de onbekende er drie naar voren en een naar achteren gekeerd; alle zijn betrekkelijk dik, kort en van een korten klauw voorzien. De staart alleen is „struisachtig”, hoewel zulk een hangpluim eveneens bij eenige Kraansoorten (Grus) en bij mannelijk pluimvee gevonden wordt. Doch ook hier kan ik gerust, met eenige afwijking, de woorden van hierboven herhalen: geen beeldhouwer zou een Struis afbeelden zonder sierveeren aan de vleugels, met een nijptangvormigen bek en met vier teenen. De derde vogel, die aanleiding zou kunnen geven tot ver- gelijkimg, is de Gaapsnavel (Axastomus); want deze heeft ongeveer 5 DODO-STU DL dezelfde gestalte als die van het steenen beeld, alsmede een nijp- tangvormigen bek, maar niet zulke dikke loopen, noch zoo’n dikken hals, evenmin zoo'n bal van veeren als staart, ook niet zulke afgeronde veeren! Eene vergelijking met den gaapsnavel moet eigenlijk geheel buiten beschouwing blijven, daar, voor zoover tk heb kunnen magaan, deze vogel vóór 1800 onbekend was. Dan komt: aan de orde de Walgvogel der Hollandsche zee- lieden, of Dodo der schrijvers. Bestaat de mogelijkheid, dat de beeldhouwer den Dodo kende, hetzij uit eene afbeelding, hetzij als opgezet exemplaar, of dat hij hem levend vóór zieh had, of eens gezien had? Zeer zeker; want het Zwaanetland (later Mauritius) werd mm 1505 door Perro Mas- CARENHAS ontdekt, en tusschen 1505 en 1561 zijn de Portugeezen stellig meer dan eens op het eiland geweest, hebben daar de vogels in den natuurstaat waargenomen, gedood en gegeten en zeer zeker menig exemplaar mee naar huis genomen. In die dagen had de handel en scheepvaart tusschen Portugal eenerzijds en Vlissmgen en Vere anderzijds een enorme vlucht genomen, zoodat ongeveer 1561 stellig een Dodo op het eiland Walcheren moet zijn vertoond. Wel dateeren de tot dusverre oudst gepubliceerde be- richten en afbeeldingen van 1601, maar dit mag niet als bewijs gelden, dat er geen oudere berichten en afbeeldingen be- staan. Pelkens duiken nog hier en daar mededeelingen, beschrij- vingen, penteekeningen van Dodo's op, of worden aquarellen en olieverfschilderijen gevonden, waarop deze wonderlijke vogel, soms zelfs, naar het schijnt, buitengewoon nauwkeurig geportretteerd mag heeten, zonder dat gelijktijdige mededeelingen ervan bekend zijn. Zoo zijn onlangs door KiuLerMANN vijf nog onbe- kende afbeeldingen gevonden, waarvan hij er drie publiceerde (1915). Het eerste berteht over het bestaan van den Dodo, die door zijn gedaante en gedrag een zeer opvallende vogel genoemd mag worden, viel natuurlijk samen met de thuiskomst der be- manning van het schip, waarvan Mascaruruas bevelhebber was. Het eiland werd dan ook naar den Dodo, dien de Portugeezen voor een soort van Zwaan aanzagen, Flha do (de) Cisme (Cisnes, Cirne, Cerne), d. 1. Zwaaneiland genoemd. Let is echter mogelijk, dat over dien vogel toentertijde niets is gepubliceerd. Doch ook dit mag betwijfeld worden; misschien bevatten oude handschriften en drukwerken in Portugal, Spanje en Italië nog heel wat bizonder- heden omtrent den Dodo. Keeren wij na deze uitweiding tot onzen Dodo terug. Al werd 6 f A. C. OUDEMANS. de Dodo door de Portugeezen voor een verwant van den Zwaan aangezien, de Hollanders en anderen hebben het dier, afgezien van den naam „Walgvogel”’ der zeelieden, blijkbaar dikwijls voor een Struis gehouden. Om dit te staven, hebben wij onze oogen slechts te richten naar het opschrift op den gevelsteen te Vere: Inden struys. Admiraal van NreK 1599 (zie pr Borr 1912) noemt ze „vogels grooter dan een swaen, hebbende ’t lijf als een vogelstruys, de voeten als een arent, met weynich veeren over °t lijf, de vleugels van de groote als een taling”. &) De Nederlandsche arts Jaco pre Bonpr, die ook Oost-Indic bereisde, vergelijkt 1658 den Dodo met een Struis. WirrvenBy 1676 plaatst hem in ééne groep met S/rutho, Llhea en Casvarius. Jorn Ray 1713 volgt hem hierin na. Linnú rangschikt den Dodo in zijne Systema Naturae ed. X. 1758 onder S4ruthio met den soortnaam cweullatus (de oudste soortnaam!) Brisson 1760 vindt, dat de Dodo in een apart genus moet geplaatst worden: Maphus®) (de oudste genusnaam!). Dit genus vormt met Zea, Casuarius en Strutho de „Ordre NV, à aîles point propres pour le vol.” HourruvN 1768 neemt hem ook op in „’t Geslagt der Struis- vogelen”. BrumeNBacn 1S0L voegt hem in zijne „Ordo Struthiones”. Cuvier 1817, 1829, 1836 spreekt over den Dodo in eene „noot”, toegevoegd aan de beschrijving van Sfrwthio casnaruns. Lesson 1828 verklaart hem eenvoudig voor een „Casoar des Indes, Struthio Camelus”\ Ja zelfs onze als ornitholoog algemeen bekende en hoogge- waardeerde landgenoot Senrrarr ziet nog in 1873 in den Dodo een verwant van den Struis, niettegenstaande sedert 1847 van vele zijden wetenschappelijke tegenwerpingen kwamen opzetten! Men zal mij toevoegen, dat de gronden, waarop mijne bewering berust, als zou de te Vere afgebeelde vogel een Dodo zijn, toch nog zwak zijn. Ik moet dus overtuigender materiaal laten «aan- rukken. Beginnen wij dan met den door Cuarums LEeruse van Artois 1) Ik vind deze passage echter niet in het door Dr. H. T. CoreNnkaNnerR 1900 gepu- blieeerde Reisverhaal van Van Neer zelf. — Dr. M. G. ne Boer, desbetreffend gevraagd, kan zich niet meer herinneren, uit welke bron hij deze passage geput heeft. Jammer! (OE 2) Ontleend aan Morurina 1452; dit werk heb ik niet kunnen raadplegen. — 0. DODO-STU DIEN. (in de literatuur als Cuestus bekend) 1605 afgebeelden Dodo, waarvan ik U im fig. 5 eene 11/, maal vergroote reproductie ver- toon. Ferstond vallen op: de nijptangvormige bek, het naakte ge- zicht, de dikke nek, de korte vleugels, een overblijfsel van een staartpluim en de stoere loopen met 4 teenen en korte klauwen, 3 naar voren en één naar achteren. De nijptangvormige bek is hier wel wat te lang geteekend. De korte vleugels dragen slechts vier pennen, terwijl ze op den gevel- steen meer gevuld weergegeven zijn. Het pluumstaartje maakt een droevigen indruk, vergeleken bij den vollen dos van den vogel op den gevelsteen. Het gevederte is erg dun, terwijl het op den gevelsteen niets te wensehen overlaat. Van die opvallende verschallen geven wij gaarne eene verklaring ten beste: de afbeelding op den gevelsteen stelt den vogel voor in gezonden toestand, die van Crustes is stellig genomen naar een in rui verkeerend exemplaar Maar de nijptangvormige bek, de stoere loopen, de zware teenen, eindigende in korte klauwen, zijn dezelfde. Ook hier maakt de vogel, afgezien van zijn geweldigen snavel, den indruk tot de hoenders te behooren; men zou zeggen: dat is een geplukte kip! Hoewel de gevelsteen miet duidelijk de enorme, tot onder het oog reikende mondspleet vertoont (zie hierover p. 16) heeft de beeld- houwer vermoedelijk wel het naakte gezicht willen weergeven, ge- tige de geslmgerde lijn, die tusschen het oog en het oorkringetje naar beneden loopt. En als wij goed zien, hebben zij beide een knobbel op den bovensnavel! (zie hierover p. 25). Menigeen zal mij toevoegen: „ik ben nog niet overtuigd; de houding van den vogel van Vere is zoo geheel anders dan die van den Dodo van Crusrus, dat het wel een andere vogel kan zijn!” Toch miet. Men leze slechts, wat Sir Lamor Le EsrrANGE zegt (zie bij Tuomas Brown 1836, v. 1. p. 369; v. 2. p. 173): „About 1638, as LL walked London streets, L saw the picture of a strange fowle hong out upon a cloth, & and myselfe with one or two more then in company went In to see it. [tf was kept in a ehamber, and was a great fowle somewhat bigger than the largest Turky Cock, and so legged and footed, but stouter and thieker and of & more ereet shape, coloured before hike the breast of a vong eoek fesan, and on the back of dunn or deare coulour. Phe keeper called it a Dodo, and...” De woorden „bigger than the largest Purky Cocq... but... of a more ereet shape” zijn hier van groote waarde; 1) Hiaat in hef manuskript. — 0. S A. C. OUDEMANS. want zij wijzen erop, dat de Dodo niet altijd een levende vetklomp was, zooals de schilders hem voorstellen, maar ook wel eens de flinke houding had, die ons steenen beeld te zien geeft. „Maar”’, zult ge zeggen, „de vleugels en de pluimstaart van den vogel op den gevelsteen zien er toch geheel anders uit, dan die van den Dodo van Cuustus”. Ik ben het met U eens, maar cht bewijst alleen, dat die hiehaamsdeelen aan veranderingen onderhevig waren. Dat er echter nog meer Dodo-exemplaren geweest zijn met zoo’n dikke dod veeren als staart, wordt bewezen door onze figuur ò, eene reproductie van eene Dodo-afbeelding, door KrLLerRMANN te Plorenee in een prachtigen perkamenten Codex gevonden. Hier zijn de vleugels wèl vleugelachtig en is de staart wèl een prachtige veder- bos. Weer treft ons de haanvorm: een haan zonder kam, zonder sporen en met nijptangvormigen bek! Wel dateert deze afbeelding volgens de mededeeling van KrrLerMANN 1915 uit het begin der 18° eeuw, 5) maar de vier door hem gevonden afbeeldingen zijn beslist kopieën naar vroeger bestaan hebbende, zooals hij zelf zegt, en onze figuur 3 zeer zeker naar een levend, of opgezet exemplaar Velen onder U zullen zich de opmerking veroorloven, dat de door mij vertoonde afbeeldingen de slechtste zijn, die men ooit van Dodo's heeft gemaakt, hetgeen 1k juist betwijfel; ik heb daar- voor mijne gronden, welke ik echter hierbeneden p. 17-— 20 zal uiteenzetten. Kan, zoo vragen wij ons af, nog een vijfde vogelsoort m aanmerking komen? Zeker: in 1505 werd een zuidwestelijk van het Zwaaneiland gelegen eiland ontdekt, hetwelk de Portugeezen, naar den ontdekker, Mascarenhas noemden. *) Ook op dat eiland leefde eene soort van Dodo, iets kleiner dan, of even groot als de Dodo van het Zwaaneiland. Het vleesch ervan werd als smakelijk geroemd; geen wonder, dat het dier nóg sneller uitgeroeid werd, dan de laatstgenoemde vogel. Geen schedel, geen poot, geen been- stukje, geen weertje, niets Is ons vam dezen vogel overgebleven. Gelukkig zijn wij in het bezit van verscheidene afbeeldingen, en deze bewijzen voldoende, dat de Dodo van Vere geen Dodo van Mascarenhas kan voorstellen. Men vergelijke de afbeelding op den 28 gevelsteen met onze figuren 13 en lette vooral op het enorm ; verschil in snavel-, vleugel- en staartvorm bij de beide Dodo- soorten. ° 1) Im het artikel staat 15e eeuw; maar Dr. KrrLeRmanN deelde mij schriftelijk mede, dat hier eene drukfout is ingeslopen. — O0. — 2) Het eiland heette van 1643-1809 Isle de Bourbon, van 1809— 1814 Isle de Bona- parte, van 1814—1848 weer Isle de Bourbon, na 1848 Reunion. — 0. — DODO-STUDLIN. q Ten slotte rest ons nog één vogel, de Solitaire van Rodriguez. Het eiland Rodriguez moet kort na 1505, waar- schijnlijk in 1545, door de Portugeezen ontdekt zijn. Het werd nauw een der scheepsbevelhebbers, misschien wel naar den ontdekker, [lha do Diego Rodriguez genoemd. Natuurlijk werd de Solitmre tegelijk met de ontdekking van het eiland aldaar aan- getroffen ; doch 1n de literatuur wordt hij, althans voor zoover onze onderzoekingen reiken, niet vóór 168 genoemd. Zooals ik reeds boven, p. >, betoogde, mag dit miet als een bewijs gelden, dat dit dier miet eerder bekend was. [lprnerr zegt eenvoudig, dat de Dodo „ook op Rodriguez” voorkomt (1634: „and in Dygarrovs”’). Lrevar, die twee jaar op het etland doorbracht eu den vogel dus zeer goed kende, geeft daarvan eene uitvoerige beschrijving, die im verscheidene werken werd overgenomen, zoodat eene herhalmg ervan hier ter plaatse onnoodig is. Ik wil er alleen opwijzen, dat Lmavar geen melding maakt van den pluimstaart, integendeel: „Les mäles.... n'ont presque point de queuë, & leur derriere couvert de plumes est_arrondi comme une eroupe de cheval”. Van het achterdeel der wijfjes zegt hij niets, wat hij wel gedaan zou hebben, indien het van dat der mannetjes afweek; bovendien vertoont zijne afbeelding van het’ wijfje geen staart (fig. 30). Ook de bek „de coq d'Inde, mais un peu plus eroehu”’ is anders dan die van den Dodo. Hieruit blijkt wel, dat de Dodo te Vere geen Solitaire kan geweest zijn. Summa stummarum, meen ik door het bovenstaande voldoende gevelsteen te Vere een echten Dodo te hebben aangetoond, dat de voorstelt. Wij moeten derhalve wel als vaststaand aannemen, dat reeds bij de ontdekking der drie Maskarenen-Bilanden en kort daarna de drie bekende. Dodo-soorten door de zeelieden levend mee naar hus werden gebracht. Dat de Portugeezen dit werkelijk deden, blijkt wit hun verhaal, dat zij op hun terugtocht, 1499, van het eiland de San Blas m de Bay Angras een massa Solitaros (Pinguins) meebrachten. En aangezien de Spanjaarden en Portugeezen sedert de vroegste tijden de hun uit het Oosten toevloeiende producten hier kwamen verhandelen, en omgekeerd de Zeeuwen en andere Nederlanders sedert 1440 geregeld handelstochten ondernamen naar Portugal en Spanje, zoo is het aan geen twijfel onderhevig, dat de door de Portugeezen buitgemaakte vogelsoorten ook wel eens im Zeeland belandden 5. 1D Geschiedkundige bizonderheden heb ik gedeeltelijk ontleend aan werken (zie VL Literatuur), mij welwillend door collega T. Hazewixker in bruikleen afgestaan. — 0, KU A. C. OUDEMANS. Uit een en ander moge blijken, dat de beeldhouwer te Vere een echten Dodo als model vóór zich had. Bij deze studie stuitte ik herhaalde mialen op punten, passages, enz., die mij troffen, en die m.1. eene korte bespreking wel waard zijn. Het zijn slechts opmerkingen, geheel subjectief; ik ben er mij wèl van bewust, dat velen het niet met mij eens zullen zijn. Evenwel: du choc des opinions. Tar GEOGRAFISCHE EN ZOÖGEOGRAFISCHE KWESTIES. A. Over het Eiland Nazareth. |'rAncoms Cavenw 1651 beschrijft een _„oiseau de Nazaret”, die op het Zwaaneiland zou voorkomen. De uitgever van Caveum’s reisverhaal, Mortsor, voegt in eene noot de volgende conjectuur toe: „peut estre, que ce nom leur a esté donne, pour avoir esté trouvéz dans I'Isle de Nazare, qut est plus haut que celle de Maurice, sous le 17 degré au dela VEquateur du costé du Sud”. Zoowel de beschrijving als de naam van den vogel hebben vele pennen in beweging gebracht; want de eerste komt met geen andere im alle détails overeen, en een eiland Nazareth komt op de kaarten, die de latere ornithologen gebruikten, niet voor. Aanvankelijk nam men aan, dat het eiland een zandbank moet geweest zijn, om er ten slotte toe te komen „dat het Nazareth-eiland, dat ten noorden van Mauritius zoude liggen, . … . … … nooit elders dan op papier Is voorgekomen. De hedendaagsehe zeevarenden zijn het daarover eens, dat dit geheele eiland niet bestaat” (Vrork 1853). Hoe komt Mortsor dan aan die gissing? Omdat werkelijk op oude Portugeesche kaarten een Ilha de Nazare voorkomt. Dat die kaarten betrouwbaar waren, blijkt wel uit het feit, dat men op de kaart van Afrika alle groote rivieren en — hoewel onder andere namen — de groote Afrikaansche meren aangebracht vindt, die over een paar eeuwen opnieuw ontdekt moesten worden (!!). Op een dier kaarten, het grootste gedeelte van den Indischen Oceaan voorstellende, ziet men: en DODO-STUDLIN. LI Madagaskar, Mascarenhbas — Bourbon, Do Cirne — Mauritius, 1. de Diego Roiz — Rodriguez, ten Noorden van do Cirne. . . . … de Nazare!! en ten Noorden van de Nazare. . . . . da Galega. Vergelijkt men nu die kaart met onze tegenwoordige, dan zien wij, dat al die eilanden werkelijk bestaan, ook de Nazare, doch dit onder den naam van Tromelin. Iet veranderen van namen was in dien tijd (en Is helaas nog) wan de orde. Geen wonder, dat de mem Nazare van de kaarten verdween, en dat een eiland, een zandbank van dien naam tever- geefs gezocht werd. Hen grondig onderzoek ter plaatse naar beenderen 1m grotten, tuf-, veen- en sliklagen zou ons wel eens eene verrassing kunven breugen! B. Het Zwaaneiland ook door anderen dan door Hollanders be- zocht. Toen de eerste Hollanders (vijf van de acht schepen van de expeditie vaN NweK) op het eiland Kwamen, vonden zij daar (zie de mm. 1. oorspronkelijke editie Amsterdam 1601): „vvel drie hondert pont vvas, daer Griexsche Letteren op stonden, Ooek vonden vv alhier een Boevenet ende een VVintboom, met ec groote Ree, alsoo vvy vvel saghen datter een Schip moste ghebleven zijn.” bj Mirraes 1S6S zegt, dat hij im het Journaal van Evpur Pruris (een ander journaalhouder van dezelfde Expeditie), hetwelk hij tn het Archief der O. L. Compagnie leerde kennen, vond: „een stuk was van 225 t&,‚ waarop Arabisch geschreven was.” In het verhaal, dat pr Brus 1601 publiceert (Quarta Pars, p. 105), lezen wij eveneens: „was, waarop Arabische letters mgedrukt waren.” JacoB van NereK 1600 (zie COLENBRANDER 1900) zegt zelf: „op dit was stond eemieh vreemd ghesechrift in maniere van caracteren; wat het bediede en verstonde men miet.” Inden het Grieksche letters waren, dan zou Var Neek, Amster- dammer van goeden huize, ze wel als zoodanig hebben herkend. Ik houd het er dan ook voor, dat het Arabische letters ge weest zijn. Van Grieksche schepen kan mijns inziens geen sprake zijn; dies moet het een Arabisch handelsvaartuig geweest zijn; Arabieren bevoeren reeds meer dan 2000 jaren den Imdischen Oceaan, kenden hb Ben bovennet is de leuning van de verschansing, en deze is het verhoogd achterdeel van het schip. Ken windboom is een boom, waarmee men de spil ronddraait om het anker te lichten. Ree = Ra. — 0. — 19, A. C. OUDEMANS. reeds in de 11° eeuw de groote Afrikaansche meren en de bronnen van den Nijl. Ik denk dus, dat Everr Truris en de Journaalhouders, uit wier dagboeken pr Brig putten, gelijk hadden. 5) De zeevaarders onder Admiraal HaRMANsZEN vonden 12 Augustus 1601 op het Zwaaneiland een Franschman, genaamd FrANcors, die daar met zeven Engelschen als schipbreukelingen in een bootje was aangekomen; de Engelschen vertrokken weer maar hun vader- land; Francois bleef er vrijwillig en heeft, geheel naakt, 19 à 20 maanden op het eiland geleefd. Deze mededeeling is miet onwaar- schijnlijk; want tusschen 2 October 1598 (vertrek van de 5 schepen onder Var Warwick) en 12 Augustus 1601 (aankomst der schepen onder HARMANSZEN) werd het eiland, voor zoover ik heb kunnen nagmum, niet door schepen aangedaan. Jammer, dat WrANgors geen Mémoires heeft nagelaten. Uit deze mededeelmgen blijkt, dat in de buurt van het Zwaan- eland toentertijde miet alleen Portugeezen en Nederlanders, maar ook Arabieren, Engelschen (en Franschen?) met hunne schepen kwamen. C. Het betwijfelde bezoek van Portugeezen aan het Zwaaneiland. In verscheidene, zelfs enkele nieuwere werken, die over den Dodo handelen, wordt betwijfeld, of de Portugeezen wel ooit op het Zwaaneiland geweest zijn. Men leest ook, dat de Hollanders im 1598 het eerst op het eiland kwamen en er den Dodo ontdekten (o.a. Orwarrus 1666, Braxpr 1847, Lreun 1860, Zverern, 1890)! Twee feiten staan vast, om aan dezen twijfel voor goed een eind te maken. Ten eerste brachten de Portugeezen in 1561 een levenden Dodo naar Vere, en ten tweede in + 1580 een levenden „Géant” (Legvatia gigantia Seuure.) naar Nederland, die zij toch van dit eiland gehaald moeten hebben. (Men zie over dezen: „Geant Ardea, VE pr 91 sqge kos) D. Dodo’s op de Seychellen? |rappunt is het volgende: Moren, 177S, verzekert: „Ces oiseaux... mont jamais été vus aux Isles de Prance, de Bourbon, Rodrigue, et mème Isles Seychelles nou- vellement découvertes, depuis plus de 60 ans.” Hoe komt hij eraan, de Seychellen hier te noemen? Rekende hij PLlha de Nazare daartoe? Heeft hij uit eene ons onbekende bron geput? D De „Vera Descriptio” van ve Bru is blijkbaar aan twee journalen ontleend, nl. aan dat van een der drie schepen onder vas Neex èn aan dat van het Jacht Friesland; want de beschrijving van het Zwaaneiland en zijn producten is beslist van een oog- getuige. — 0. — DODO-STUDLÈN. 13 Granr 1801 zegt hetzelfde zonder Moren te noemen; LArHAM 1801 citeert GRANT; en Dumorr 1819 schrijft een der genoemde drie na zonder hem te noemen. Na 1S19 wordt hierover niet meer gerept. De toevoeging van „nouvellement découvertes” achter het woord „Seychelles” door Moren laten wij voor zijne rekening, daar deze eilanden, ofschoon onder andere namen, reeds op de Portugeesche kaarten van 1594 voorkomen. Heeft Cavonr werkelijk op het eiland Nazare (Fromelin!) Dodo- achtige vogels gevonden, die hij niet van die op Mauritus onder- scheidde? Onwillekeurig dacht ik aan de passage in TeNNENT 1859, v. 1, p. 487 en ik vroeg mij af: zou de Heilige Vogel, afgebeeld in het Paleis der voormalige Koningin te Kandy op Cevlon door Arabieren van de Seychellen, of van Zwaaneiland gehaald zijn? Maar toen ik in Trrrer’s Stichting te Haarlem de afbeelding ervan zag, verwierp ik die veronderstelling. Ik begrijp niet, hoe LunNerr zeggen kan, dat deze gans meer op een Dodo dan op een gans gelijkt: ke ik zie absoluut geen gelijkenis. E. Dodo’s aan de Straat van Magalhaes! De vondst van deze brutale en tevens domme mystificatie ben ik eenigszins verschuldigd aan Dr. G. J. Mooarwere’s studie van de edities van Borrrkon's reizen, Utrecht, 1915. Daarin lees ik op blx. 149: „In deze uitgave” (van SARGHMAN) „komt de afbeelding voor van den vogel Dodo, welke houtsnede de bekende uitgever van reis- journalen ook in de Tweede Reis van SeruBerGeN hiet afdrukken”. Daar ik reeds twee edities van vaN SPILBERGEN's „Tweede Reis” had doorgebladerd, zonder er iets over den Dodo in gevonden te hebben, was ik zeer nieuwsgierig na te gaan, welke passage in deze reisbeschrijving voor den uitgever SAEGHMAN eene aanleiding kon geweest zijn, er eene afbeelding van den Dodo in af te drukken. Na eenige vergeefsche aanvragen in verschillende rich- tingen kreeg ik eimdelijk een exemplaar van SARGIMAN Ss uitgave (4 1665) van Van SprLBERGENS „Tweede Reis” mm handen. Wie sehetst mijne verwondering, toen ik deze afbeelding nict vond op p. Ó2, waar sprake is van het Zwaanetland, maar op p. 22, waarop de Baat van van Spilbergen (— de ingang van de straat van Magalhaes aan de Chileensche Zee) beschreven wordt! En, ja waarlijk, daar vond ik de volgende passage: „Op den eersten May” (1615) „heeft den Admuürael MarrrTurN Puveersz. Schipper op de Morgen-sterre, met den Opper-Stierman |4. A. C. OUDEMANS. Herpriek Rriuers, met een Boot uyt ghesonden om de rechte passagie te soecken”’. „De selve niet verre van- ons afgevaren zijnde, sagen eenige schoone Vogelen op het Landt sitten, die men Dod-aersen of Dronten noemt, sij hebben groote hoofden. . , …” (enz., woordelijk overgeschreven uit C. Prinr SrcunNpi, zie beneden p. 56 en 57 „en op de reys.-mede genomen” (welk overschrijfsel gevolgd wordt door:) „waeromme vier van onse Gasten verlof versocht hebben om aen Landt te gaen, en eenige van deze Vogels te Remnle benen Om te weten, welke vogels hier oorspronkelijk bedoeld waren en wier beschrijving door SARGHMAN zonder gewetensbezwaar vervangen werd door dien van den Dodo; ontbood ik nog eens de twee mij bekende uitgaven 1646. En ziet, op blz. 24 vond ik: „De selve miet verre van ons afghevaren zijnde: sagen eenighe schoone Voghelen op het Landt sitten, waeromme vier van de Gasten verloff versocht, ende ghekregen hebben, omme aan Lant te gaen ende na de Voghels, te schieten”. Men ziet: „de schoone vogels” worden hier niet met name ge- noemd, noch beschreven. Op de begeleidende kaart zijn er twee afgebeeld, ongeveer één centimeter hoog. Uit hun lichaamsbouw, vleugelvorm en houding maak ik op, dat het Magelaanganzen (Ohloephaga _magellanica Garn.) moeten geweest zijn! SARGHMAN kon blijkbaar geen weerstand bieden aan de verleiding, zijn nieuwen kliehé, dien hij van Sirs te Leeuwarden ontving (zie p. 64). te gebruiken, en moest toen natuurlijk de beschrijving van den Dodo daarbij inlasschen. Ve OVER DEN DODO VAN’ ZWAANEILAND, DODO VAN MAURITIUS OF GEWONEN DODO. (Raphus cueullatus Ls. 1758). A. Chromatische kwesties. L_ Dr KEER VAN DEN Dopo. Van de kleur der jonge Dodo's is ons niets bekend. De kleur der oudere exemplaren wordt in de oudste verhalen algemeen grauwachtig genoemd. De Dodo's van DODO-STU DIEN, 15 Rornanpr Savery te Weenen, van Rorranpr Savery te ’s Graven- hage en van C. Ruruarpr te Dresden zijn lichtblauwgrijs b). De kleur van den Dodo in het werk van Jaco pr BoNpr (— JacoBus Bor rus) schijnt ook een lichte te zijn geweest. Andere exemplaren waren veel donkerder. Zoo treft ons de aanteekening in het manuskript van romas Crossrimup 1651: „Mr. GosrinG, sometimes schollar to Mr. CaMmperN, enginer, who bestowed the Dodar (a blacke Indian Bird) vpon y° Anatonmn schoole.” De Dodo van Saverr-Berlijn is zwart om het gezicht, aan den rug, aan het achterdeel, overigens blauwzwart met bruine borst. Het exemplaar, dat L'Esrrancu im 1658 te Londen zag (zie boven p. 7), was eveneens een donker exemplaar met _brume horst: „coloured before like the breast of a vong Coeq fesan, and on the back of dunn or deare coulour” De schilderij van Savrry-Britsch-Musenm vertoont cen _donkergekleurd exemplaar met bijna witte borst (tenminste volgens de figuur in Epwarps 17605 IL. De KrRUR DER SLAGPENNEN. Herhaalde malen is er door heu, die, ter wille van een studie over den Dodo, vele „Journaeclen” moesten doorwerken, op gewezen, dat vele onnauwkeurigheden in de „verhaelen” stechts verklaard kunnen worden door aan te nemen, dat de journaalschrijver na thuiskomst, hetzij uit eigen be- weging, of daartoe door den uitgever uitgenoodigd, allerlei aan- teekeningen aan het „Journacl” toevoegde, afgaande op herinneringen, of ontleend aan oudere Journalen, of teekeningen. Ook de uitgevers schroomden niet, tets Im te lasschen (zie o.a. hierboven p. 13 en Ld en beneden p. 26). Het komt mij voor, dat reeds de samensteller van het oor- spronkelijke journaal van de reis onder Admiraal van Nrek ma thuiskomst de beschrijving van den Dodo aanvulde, of er iets aan toevoegde. Wij moeten nu met onze gedachten terug naar Anno 1599, toen het eerste viertal schepen, of naar L6OL, toen het tweede viertal schepen van vaN Nrek repatrieerde. Ken der tochtgenooten had eene afbeelding van een Dodo naar het leven gemaakt, blijkbaar 1) Door de welwillendheid van den heer Axpers, Galerie-Inspeetor der „Könieliche Gemälderalerie” te Dresden, ben ik in staat de kleuren van den Dodo van Rurmanmr, 1666, mede te deelen. Hoornscheede van boven- en ondersnavel en iris okergeel; slaepennen en staartvederen lichtgeel; het geheele dier overigens blauwerauw. Pooten onzichtbaar. De kleuren zijn dus precies dezelfde als die van den Dodo van R. Savrenv, Weenen, LG2S, 16 A. C, OUDEMANS. met pen en inkt; van deze afbeelding geeft Crusivs een facsimile in zijn werk, 1605, onze fig. 5. Aan deze teekening, hoewel ongekleurd, valt terstond op, dat aan den korten vleugel slechts drie of vier zwarte pennen geteekend zijn. Daar dit aantal en deze zwartheid geheel in strijd zijn met de werkelijkheid, moeten wij wel aannemen, dat de teekenaar op die pennen bizonder zijn best heeft gedaan, zoodat zij te zwart zijn uitgevallen. En nu is het wel merkwaardig, dat ook in de beschrijving van den Dodo in het oorspronkelijke „Journael” (Am- sterdam 1601), geheel in strijd met de werkelijkheid het aantal der pennen drie of vier en de kleur zwart ge- noemd worden. „Sy en hebben gheen vioghels, dan in plaetse van haer vloghels > staen drie ofte vier swarte pennekens.’ Het dagboek werd terstond in het fransch vertaald en verscheen ook in het duitsch en daarna in het latijn, gelijk wij lezen in de Voorrede van pr Brus 1601, p. 8. Natuurlijk is ook in al deze vertalingen het aantal der pennen drie of vier en de kleur zwart genoemd. En aangezien bijna alle latere journaalhouders, wtgevers en vogelbeschrijvers uit deze bronnen putten, vinden wij overal de drie of vier pennen als „wart beschreven. Even natuurlijk is het, dat de schilders de ware kleur — geel of lichtgeel — aan de pennen gaven. De eenige schrijvers, die beslist hunne beschrijvingen naar de natuur opstelden, zijn JounanN Verkers, 1613: „und keine Flügel, denn an statt derselben stehen etwan 5 oder 6 gelbe Federlein’”’, en Joan Nimwnorr, 1682 (hij moet + lebr. 1658 op het Zwaan- eiland geweest zijn): „Aen beide zijden zitten eenige kleine pluymige pennen in plaetse van vleugels, uit den gelen witachtigh, en achter aen den stuit, in plaetse van de steert, vijf gekrulde penne-veeren van een zelve kleure.” B. Morfologische kwesties. | De monpsereer. Deze schijnt zich ver voorbij het oog uit te strekken; zie de figuren 4, 5 en 6. Maar zoodra de Dodo den bek opent, wordt duidelijk, dat zij zich in werkelijkheid slechts wtstrekt tot „three quarters of an inch in front of the eye. From this point a remarkable cutaneous ridge, which seems peculiar to this bird, extends backwards, and gives the appearance of a very capactous mouth” (SrricKLAND, 1848, p. 42; zie ook zijn plaat 5, tig. 1). Zoo wordt mmeens verklaard, waarom bij de oudere afbeel- DODO-STUDIËN. li dingen met gapenden mond (zie onze figuren 2 en 3) de mond- spleet veel kleiner is, dan men verwachtte. IL. De VERSCHEIDENHEID VAN GESTALTEN. GETIJDE-VERSCHILLEN. A. De stoere vorm. De oudste figuur, die wij thans kennen, is die van den Dodo van Vere (fig. 2); zij stelt voor: een stoeren vogel met flinke houding, goed in de veeren, met wijd geopenden bek; de Dodo van Florence, fig. 3, past hier goed bij. De treffende overeenkomst tusschen deze afbeeldingen is alleen verklaarbaar door aan te nemen, dat de kunstenaars een vogel vóór zich hadden van dezelfde soort, in hetzelfde stadium van ont- wikkeling, van dezelfde sexe èn in dezelfden gemoedstoestand. — Wij zien musschen, kraaien, hoenders dikwijls met open bek, bijv. wanneer zij zich in de zon koesteren, of wanneer het zeer warm is, of ook, ma lang nagejaagd te zijn, als zij doodelijk vermoeid zijn of in grooten angst verkeeren. Wanneer nu een Dodo, die toch al miet in staat is, zijn bek behoorlijk te sluiten, geagiteerd is, dan gaapt hij eerst flink, zooals vele afbeeldingen laten zien. Men zou kunnen opmerken, dat de Dodo toch nooit in die stoere houding is beschreven. Dan vergist men zich. Wij zagen reeds boven, p. 7, dat L'Esrranap in 1638 te Londen een Dodo zag: „bigger than the largest Turky Cocq. . . . but. . . . of a more erect shape”. — Een ongenoemde Nederlandsche zeevaarder schreef in 1631 (zie WinkrerR ISS): „sijn seer superbe ofl hovaerdich, sij vertoonden haer ons met een stevl straft gesicht ende opspalkende mont, seer permantich en driest van ganek, wilden schier niet een voet voor ons versetten”’. Geven deze beschrijvingen niet volkomen de houding van de Dodo’s van Vere en Florence weer? Men zou ook de opmerking kunnen maken, dat de Dodo im dezen toestand, in tegenstellmg met de straks te vermelden vet- klompen, wel hard zal hebben kuumnen loopen. Dat is ook zoo. Wij vinden bij JuraeN ANDERSEN & Vorqvarp IversEN 1669 de volgende passage: „kunten zwar nicht fliegen (weil an stat der Flügel nur kleime Wittige) aber gar schnell lauffen: wir jagten sie ein dem andern zu, dasz wir sie mit Händen greiften kunten’’. Deze zeevaarders hebben hun Dodo ook niet als vet beschreven ! Lier past het even op de bizonderheid te wijzen, dat, vooral in dezen stoeren vorm, de Dodo in gewoonten zooveel ge- meen heeft met den Solitaire van Rodriguez. Ook Lrevar zeet van dezen laatsten in zijn stoeren vorm: „On a bien de la peime à les attraper dans les bois. . . . Elles marchent avee tant de Verband. Kon. Akad. v. Wetensch. (2 Sectie). DL XIX. N°. 4, D 2 18 A. C. OUDEMANS. fierté & de bonne grace tout ensemble, qu'on ne peut s'empêcher de les admirer. .. ” B. Gedurende den rui. De in ancienmteit tweede figuur werd, blijkens de mededeeling van Crvstus, door een der tochtgenooten van vAN Nrok, blijkbaar naar het leven, in het Dagboek geteekend. Naar die penteekening werd de houtsneê in Orustvs’ werk ver- aardigd. De figuur stelt voor: denzelfden vogel, doch in een geheel anderen toestand, blijkbaar gedurende den ru (fig. 5). Het is, alsof hij geplukt is, geen echte veeren heeft, maar slechts stompjes, wuivende donsveertjes. — Hetzelfde deerniswaardige uiterlijk vertoont ons een eend in vollen rui. — De eigenaardige dikke vederkap, de beroemde „ecuculus”, „kap”, of „koekoek”, een der karakteristika van den Dodo, ontbreekt hier ten eenen male. Als wij goed toezien, is zelfs de sterk verhoornde achter- rand van de washuid (cere) verhevener dan de betrekkelijk kale schedel (datzelfde zien wij bij een geprepareerden schedel van den albatros). Jammer, dat de origineele penteekening verloren schijnt te zijn. De figuren in de gedrukte Journalen wijken van die van Crusrus nog al af. Men zou zoo zeggen: „omdat de reproductie van deze slecht was; de figuur in de gedrukte Journalen zal wel de ware zijn’. Dat is zeer te betwijfelen: de figuren, die in Crustus’ werk voorkomen, zijn zóó natuurgetrouw, dat zoowel botanici als zoölogen onmiddellijk wit de figuur de plant, of het dier kunnen determi- neeren. En dat is met de figuren in de Journalen volstrekt niet het geval, al kan men een papegaai wel van een pinguin en dezen van een Dodo onderscheiden. Wij moeten aannemen, dat de figuur van Crusivs een facsimile is van de teekening in een der scheeps- journalen van vaN NrceK’s reis. C. De ronde vorm. lig. 4 wil ik kortheidshalve den Dodo van VAN Npeek noemen, omdat zij ontleend is aan het. eerstverschenen journaal van de expeditie van S schepen naar Oost-Indië onder leiding van Admiraal vaN NreK, Amsterdam 1601. Ik noem dezen vorm den ronden (zie ook de lijst van afbeel- dingen, p. 36 sqq.), om hem van de andere te onderscheiden. Naar mijn overtuiging behoort deze figuur tot de minst geslaagden, al is zij zeer waarschijnlijk naar het leven vervaardigd Toch geeft zij den vogel vrij goed weer: den enormen kop met gebogen snavel, den dikken hals, den korten vleugel, het toefje als staart, de stoere pooten met 4 teenen. Maar wat deze figuur onderscheidt van alle vorige, dat zijn: de gesloten bek en het kort-eivormige liehaam. Zooals de vogel daar staat, zou men hem een snellen DODO-STUDLËN. 19 gang toeschrijven; hij lijkt parmantig, volstrekt niet dom, waarvoor hij doorgaat. Deze figuur komt in bijna alle edities der Journalen van VAN NreK voor. Branpr 1847, Hamm, 1848, Seurnrarn 1854 en enkele anderen meenen, dat de figuur in de journalen van vaN NrcK’s reis, waarin de Dodo met groote stappen is afgebeeld (fig. 4), hem in den waren toestand weergeven. Hadden genoemde schrijvers de plaat, waarop deze afbeelding voorkomt, wat beter bestudeerd, zij zouden hunne opmerking wellicht achterwege gelaten hebben. Wij zien namelijk op deze plaat alle wezens, ook de menschen, groote stappen maken, zelfs zij, die aan het smeden zijn, die aan het trektouw van een blaasbalg staan, die bezig zijn met koken, of eenige andere handeling staande verrichten; zij loopen allen alsof de duivel hen op de hielen zit. Ik zeide boven reeds: „dezen vorm wil ik den ronden noemen”, doelende op het opvallende, kort-etvormige lichaam. De vogel is wel dikker dan die van Crustus, maar bepaald vet kan men hem nog niet noemen. Dezen term heb ik bewaard voor de vierde categorie van Dodo's. D. De vette vorm. Windelijk vinden wij een breede reeks van penteekeningen, aquarellen en olteschilderijen van beroemde meesters, waarop de Dodo vereeuwigd is geworden en die hem bijna zonder uitzondering als een logge vetklomp voorstellen (fig. S, 9, 40, 41). Ik behoef hunne namen hier niet te noemen (zie p. 20, r. 5 v. 0). [oe komt het toeh, heb ik mij dikwijls afgevraagd, dat er zooveel verschillen zijn in de Dodo-gestalten? Ik heb hierboven (p. 7) al eenige ideeën geopperd, die enkele voorstellingen kunnen verklaren. Zou er ook eene oplossing te vinden zijn voor de laatstgenoemde voorstelling, als zoude de Dodo een walgelijken vetklomp zijn? [lamer en anderen schrijven het toe aan overmatige voeding in de gevangenschap. Dat is onaannemelijk, omdat in mienig reisverhaal de Dodo's op het Zwaaneiland zelf, dus tn volle vrijheid Levend, als zeer vet geschilderd worden, met hun achterdeel bijna den grond rakende! En nu geloof ik eimdelijk een oplossing gevonden te hebben: het vetworden is maar tijdelijk; het ligt in den aard van het dier. — In het werkje van Liravar 1708 lees ik over den Solitaire of Dodo van Rodriguez: „Depuis le mois de Mars jusqu'au mois de Septembre, ils sont extraordinairement gras... On trouve des mäles qui pesent jusques à quarante cinq livres”. — Het mager en vlug zijn, het vet en onbeholpen zijn, een en ander is afhankelijk van den tijd van het jaar. Maar zoo’n wanstaltige D 2* 20 A. C. OUDEMANS, vogel trekt onwillekeurig meer bewonderaars dan een stoere, die meer op een mageren kalkoen gelijkt; vandaar, dat men den Dodo veel meer als een vetklomp dan in den vorm van fig. 2, 3 en 5 vindt afgebeeld. — Mijns inziens moet de geheele houding van den vogel, ook de kromming van zijn hals- en staart-wervelkolom jaarlijks periodisch veranderd zijn geworden, afhankelijk van zijne magere en vette, slecht- en goed-beveerde toestanden, of levens-tijdperken. Wij hebben dus alle recht te onderstellen, dat de Dodo, evenals de Solitaire, gedurende de maanden Maart tot September vet was, en tusschen October en Februari er meer stoer uitzag. — Wij hebben hier dus te doen met getijde-verschillen. Wanneer een osteoloog uit gevonden beenderen een skelet mon- teert, is het niet te verwonderen, dat hij het een opgerichte houding geeft met naar achteren en naar beneden gerichten staart, zooals bijv. het skelet te Weenen vertoont (KiLLeRMANN 1915, p. 370, fig. 7), zoodat men zich moeilijk kan voorstellen, dat dit opgericht skelet met zulke hooge pooten toebehoord heeft aan zoo’n wanstaltig dikken vogel met korte pooten ! IL. Dre HOUDING VAN DEN VLEUGEL. Opvallend is bij verschillende Dodo-afbeeldingen de houding van den vieugel. Deze wordt òf flink tegen den romp aangedrukt en achterwaarts gericht gehouden, zoodat de slagpennen bijna horizontaal liggen, òf het is, alsof de vleugel lam is, zoodat hij hangt. En aangezien deze twee poses beide zoo herhaaldelijk worden aangetroffen, moeten wij wel aan- nemen, dat beide houdingen in werkelijkheid voorkwamen. Stijf tegen den romp aangedrukte vleugels met bijna horizontale pennen vertoonen ons bijv. de volgende afbeeldingen : de Dodo van Vere, 1561, fig. 2, de Dodo van vaN Neck, 1601, fig. 4, de Dodo van pr Bris, 1601, fig. 6, de Dodo van Crusrus, 1605, fig. 5, de Dodo van HererBerT, 1634, de Dodo van Kerssrr, 1655, de Dodo van Rurmarpr, 1666, de Dodo van Florence, + 1710, fig. 3. de Dodo van den Codex, + 1710, fig. 7, jen hangenden vleugel treffen wij aan bij de afbeeldingen van: den Dodo van vaN pr VenNm, 1626, fig. S, den Dodo van Savrry-Berlijn, 1626, fig. 40, den Dodo van Savrery-den Haag, 162., den Dodo van Savrr-Weenen, 1628, fig. 4l, den Dodo van SAvrry-Pommersfelden, 162., DODO-STUDLN. 21 den Dodo van Saverr-Britsch-Museum, 16.., den Dodo van GysBrerr pr HoNprcoerer, Berlijn, 16387 tig. 9, den Dodo van vAN DEN BroreKr, 1646, den Dodo van pr Boxpr, 1658, den Dodo van Nreunor, 16S2. En aangezien de hangende vleugel uitsluitend voorkomt bij Dodo's, die bizonder vet zijn, zoo moeten wij wel aannemen, dat deze vet vorming hinderlijk of verlammend werkte op de spieren, die den vleugel ophouden. Merkwaardig is daarom de Dodo-figuur in HeNNim es artikel, 1912, waar de vogel in den overgang van mager naar vet verkeert, en de vleugel ook in half-hangenden stand afgebeeld is. IV. Dr VORM EN DE STAND VAN DEN STAART. Het spreekt van zelf, dat de staart (hier bedoel ik de staartveeren) allerlet vormen kan vertconen naar gelang de vogel in den toestand van rui verkeert (fig. 5), of goed in de veeren zit (fig. 2 en 3), een manlijk individu (fig. S, 9, AL) is, of een wijfje is (fig. 2, 3, 40). Allerzonderlingst varieert de plaats van den staart. Om bij onze figuren voorloopig te blijven: fig. 2 vertoont hem aan het eind van wat men „romp’ zou noemen. In tig. 5 bevindt zich de staart niet aan het emde van den romp; evenmin bij de Dodo's van VAN NrekK (fig. 4), van pe Bris (fig. 6) en van den Codex (fig. 7). Zoodra wij echter fig. S beschouwen, die den Dodo van Van Dr Verre voorstelt, beginnen wij het hoofd te schudden en vragen: hoe nu, draagt hij den staart op zijn rug? die staart is tenminste nog al hoog geplaatst! Dat is echter nog miets, vergeleken bij de voorstellingen van den Dodo, door onze schilders nagelaten; het toppunt wordt bereikt op de schilderij van Rorvaxpr Savery te Berlijn, alwaar de staart zich midden op den rug bevindt, bijna even ver van het achter- hoofd af, als de dikte van den hals! (fig. 40). Welke afbeelding is nu goed? Welke geeft de natuur weer? Ik geloof alle, en verklaar de verschillen in den stand van den staart, als het gevolg van den vervettingsgraad van het abdomen. Hoe meer vet zich daar tusschen de darmen op- hoopt, misschien ook wel onder de huid, subeutaan, destemeer treedt het abdomen propvormig, zakvormig onder den staart te voorschijn, dezen (ik bedoel nu de staartwervels, niet de veeren), naar boven duwend, daarna vertikaal plaatsend, ten slotte kopwaarts ombuigend. Lets dergelijks — hoewel niet door vet- vorming — vindt men bij verschillende individuen van het ras „pauwstaart-duif””, en geschiedt willekeurig bij pronkende pauwen en kalkoenen. 929 A. C. OUDEMANS. Bij den Dodo van Crustvs (fig. 5) is het duidelijk, dat de aars zich aan het einde van den romp bevindt. Zoo’n romp-punt is, dank zij de tot een penseel saamgerichte circumanaalveertjes, ook zeer duidelijk te zien bij den Dodo van Savery-Britsch-Museum en bij de figuren van BrumeNBacH 1799, Tromrson 1829 en BRANDT 1847. Rornscrip 1907 zegt in zijn „Explanation of Plate 24”: „The tail, however, appears to have been curled over the back in hfe, according to most authors.” Met „tail” bedoelt hij „staart- veeren’’. Daarom zou het beter geweest zijn, indien hij geschreven had: „to have been placed on the back” of wel „directed over the back”, aangezien men bij het lezen der woorden: curled over the back” geneigd is te verstaan, dat de staartveeren naar voren, kopwaarts, omgebogen” waren, wat op geen enkele afbeel- ding te zien is. V. SEXUEELE VERSCHILLEN. Er zijn nog andere opvallende ver- schillen in den staart op te merken. Bij eenige afbeeldingen staat hij als een dod van veeren geïsoleerd, zoo bij de Dodo's van Vere (fig. 2), van Saverr-Berlijn (fig. 40), van SAverv-Pommersfelden, van Savery-Britsch-Museum, van Nirunor, van Florence (fig. 3). Bij anderen loopen de staartveeren naar beneden geleidelijk over in een rijken dos van onderstaartdekveeren en circumanaalveeren, welke als een slap kwastje naar beneden hangen („like en China beard”, Herpert 1638). Zoo bij de Dodo's van VAN pre Venne (fig. 8), van DE HoNprcoerer (fig. 9) van Saverv-den Haag, van SAvERY- Weenen (fig. Al) en van pr Bonpr. In overeenstemming met dergelijke verschillen bij den Witten Dodo (zie p. 85) meen ik in de laatst beschreven vormen manlijke Dodo's te moeten herkennen. Merkwaardig is het, dat deze allen tevens licht getint zijn in tegenstelling van de mannetjes van den Witten Dodo, die donkerder zijn dan de wijfjes. Dan zijn derhalve de buitengewoon vette individuen, bij wie „de neers bijna langs d'Aerde sleept”, wijfjes; in tegenstelling met de mannetjes dragen zij slechts een geïsoleerden dod van staartveeren, zijn niet in het bezit van opvallend ge- vormde onderstaartdek- en circumanaalveeren; ook zijn zij allen donkergetinte individuen. Evenals bij den Witten Dodo en bij den Solitaire mogen wij wel aannemen, dat de mannetjes veel grooter waren dan de wijfjes. Ik ken slechts éene passage, die op zeer groote individuen wijst: „tam grandes ut geminos cygnos aequant” (zóó groot, dat zij twee zwanen gelijk zijn; Dre Bris 1601, 4. Pars, p. 105). DODO-STUDLEN. Je VI. De DWARSLIJSTEN OVER DEN SNAVEL; ZIJN LENGTE; LEEFTIJD- VERSCHILLEN. Afgezien van eenige oudere teekeningen vertoonen de Dodo’s van Saverv-Berlijn- 2 (fig. 31), Savery-Pommersfelden- Q (fig. 32) en Saverv-Zool.-Soc.- £ (fig. 33) geen dwarslijsten over den snavel. — Die van Vere-2 (fig. 2), van Hlorence-? (fig. 8) van VAN DE VeNNE-Z (fig. S), pw [ONDECOETER- (fig. 9) en 34) hebben een dwarslijst. — De fo ( van Savery-Weenen- £_ (fig schilderij van SAvery-den Haag- £ (fig. 35) en de teekening van Nipunor- 2 (fig. 36) laten twee dwarslijsten zien, of vermoeden. — Aan de snavels van de Dodo’s van Sa verv-Britsch-Museum- 2 (fig. 37) en van pe Boxpr- (fig. 38) kan men drie dwarslijsten onder- scheiden. — De Dodo van Rurmarpr-Z telt er vier (fig. 39). Zeer beslist hangen die dwarslijsten samen met den leeftijd der individuen (an geen geval met de sexe), evenals die over den snavelwortel van den Jaarvogel, RAgyticeros plicatus GATHAM, van Malacca en de Soenda-Bilanden. Nu kan men mij tegenwerpen : „dat zou dan een unicum onder de Columbae zijn”. Zeker, maar ook de Jaarvogel is een unicum onder zijns gelijken ! Het is bekend, dat de dwarslijsten aan den snavelwortel van den Jaarvogel niet aangeven, hoeveel jaren de vogel oud 1s; want er gaan jaren voorbij eer weer een nieuwe dwarslijst optreedt. Van zoodanige waarde acht ik óók de dwarslijsten over den snavel der Dodo's. Waar bevinden zich die dwarslijsten, en, indien er meer dan één is, welke is dan de oudste? Het antwoord luidt: de dwars- lijsten bevinden zich vóór het neusgat; zij worden aangelegd aan den achterrand der hoornscheede; deze verplaatst zich bij de vor- ming van elke mieuwe dwarslijst naar voren; de oudste dwarslijst is dus degene, die vlak vóór het neusgat geplaatst is; door het naar voren verplaatsen der hooruscheede, of, wat hetzelfde is, door de vorming van nieuwe dwarslijsten, wordt de snavel allengs langer; vandaar, dat de Dodo-figuren zonder dwarslijst over het algemeen den kortsten, die met vier dwarslijsten den langsten snavel vertoonen. Merkwaardig Is, dat Epwarps 1760 en Broprrip 1837 den Dodo van Savery-Britsch-Museum voorstellen met 3 lijsten over den snavel (zie ook SrricKranp 1S4S, p. 25), terwijl pr BraiNvrnue 1s35 den kop van denzelfden Dodo levensgroot en in kleuren afbeeldt zonder lijsten (zie ook SrrieKLanp 1S4S, pl. V, f. 2 en Mavek 1898 v. 4. p. 266, f. 3271). Alle drie beweren natuur- getrouwe reproducties te leveren! 24. A. C. OUDEMANS. C. Biologische kwesties. L Her Nest EN HBP ET DER Dopo'’s. De overigens zeer inaccurate Cavonr 1651 zegt hiervan: „Is ne font qu'un oeuf, blanc, gros comme un pain d'un sol}... Ils ponnent sur herbe qu’ils «wmassent, et font leurs nids dans les forests...” Dit alles is zeer aannemelijk; ook de Solitaire van Rodriguez, de Europeesche storm- vogels, de Jan van Gent en de meeste Alken leggen slechts één ei. Alle Columbae, waartoe de Dodo behoort, leggen (slechts twee) witte eieren. Aangezien Cavenr ook van de Kaapsche Pelikaan vertelt, dat het ei zoo groot is als een „stuivers broodje”, zoo weten wij meteen, dat de Dodo één wit ei legde, zoo groot als dat van den Kaapschen Pelikaan (SrrickLaND 1848, p. 21). Dat zulke zwaargebouwde, kortvleugelige vogels hun nest op den grond maakten, is iets, dat vanzelf spreekt. Merkwaardig is zeker, dat des Dodo's levende verwant, de Manumea (Diduneulus strigirostris JARDIN») eveneens op den grond broedt, ofschoon hij vliegen. goed kan Ik weet zeer goed, dat verscheidene dodologen meenen, dat Cavour een Kasuaris heeft bedoeld. Het is mogelijk, dat hem bij de beschrijving van den vogel een Kasuaris voor den geest zweefde; maar zeker niet bij deze gegevens; want een Kasuaris legt niet slechts één wit ei, doch vele groene. Hype 1700 is de eerste, die ons vertelt: „plurima parit ova” (bij legt veel eieren); maar uit welke bron hij put, zegt hij niet. De BrainvinLe schijnt deze stoute bewering van hem te hebben overgeschreven (1835, p. 14): il pond un grand nombre d'oeutfs”’. Maar met meer verbazing leest men bij Nor 1889: „Die Nester im Gebirge lagen so voll Bier, dass die Leute sich nicht genug darüber wundern konnten und reichhich wohlschmeekende Kuchen daraus bereiteten””. Want deze passage vindt men, voor zoover ik mij herinneren kan, in de algemeene beschrijving van het Zwaaneiland, niet in het Dagregister van vAN Neck maar in een der latere; zij heeft miets te maken met den Dodo: het waren schildpadeieren | Waarschijnlijk putte dus Hypr uit dezelfde bron! 2) 1) „Sol” —= „sou”, niet — „terre”. — „Pain d'un sol’ werd in het Duitsch ver- taald: „Erdbrot” (sic!). — O0. — 2) Hoe Norr fantaseert, blijkt ook uit de volgende aanhalingen (de spatieeringen zijn van mij): p. 109: „1605 giebt Crusrus die erste Kunde von ihm”. p. HO: „1599 schon sollen zwar die Gebrüder de Bry einen Dodo mit nach Holland gebracht haben und dieser Vogel soll... das Muster aller nach ihm in Wien ange- fertigten Abbilduneen sein”. Gebr. pe Brij waren boekdrukkers, geen zeevaarders! (Miuvies, 1868, vermoedt, dat de Dodo van van pe VeENNE door twee schepen, die DODO-STUDLÈN. te t [L. Hur ONNOOZBLE VAN DEN Dopo. Niet alleen door zijn gebrek aan vliegvermogen, maar ook door zijn gedrag in het algemeen maakte de Dodo den indruk, dom, onnoozel, imbeciel te zijn: „est avis stupida!” (JacoB pe Bonpr). Merkwaardig is het zeker, dat ook van zijn levenden verwant, den Manumea, vermeldt wordt, dat hij zich gedurende het broeden met de hand laat grijpen. Inmiddels leerden de Dodo's reeds spoedig: „gewaltig hart beissen” (VrrKENs, 1613); „haar oorloochsgeweer was haer mont, daar mede sv fel wisten te bijten” (Anonymus 1681, zie WinkreR 1857). IL Her Nier VERDRAGEN DER GEVANGENSCHAP. Wij kunnen er wel zeker van zijn, dat de Dodo’s niet lang in gevangenschap ge- leefd hebben, daar ook de Manumea moeilijk lang levend Is te houden. Rornscur.p 1907 is echter van meening, dat de Dodo, in 1599 door Van Nee medegebracht, in 1626 nog im leven was! IV. Her GELUID VAN DEN Dopo. Slechts één verhaal bezitten wij, dat zeer apokrief is (dat van Cavenrw 1651), waarin vermeld wordt, dat de Dodo schreeuwde als een jonge gans. Ware de verhaler geloofwaardig, men zou het moeten aannemen, maar dat is niet het geval; de mededeelingen van Cavens hebben al heel wat pennen in bewegmg gebracht, en het is het best, althans aan deze mededeeling miet veel waarde te hechten. Alle Columbidae laten, evenals Strigidae (Uilen) en Cueutrdlae den oe-klank hooren. Zelfs de levende verwante van den Dodo, de Miamumea (Diduuculus strigirostris JARDIN»), laat een geluid hooren, dat als koe-koe-koe-koe klinkt. Onaannemelijk is het ten eenen male, nu de durf-natuur van den Dodo vast staat, hem een ander geluid dan de oe-klank toe te schrijven. Vermoedelijk waren de klanken gelijk aan doe-doe, zooals ook wel eens de naam van den Dodo im het Hollandsch geschreven wordt; ook in het Duitsch: dudu. In het Bransch vond ik dondonm, maar ik ben er zeker van, dat dit een zetfout is voor doudou, daar ik dien naam vond in een Fransche vertaling van een Duitsch werk. 9 en 19 Pebruari 1626 te Texel terugkwamen, medegebracht is). Nort, die Muutes citeert, schrijft p. 110: „sicher ist es”, (Sprekende over den Dodo van van mie Verre 1626) p. 110: „Is war wohl ein Fuss dieses Kixemplars, den C. Crusrusspäter’ (N.B 4 16081, hei Prof, Peren Pauw in Leiden sah” (5). p. 12: „und da die Bilder von Savery ebentfalls nach einem Dodo gemalt wurden, der in der Menagerie des Kaisers Ruporeu Lebte”...…. p. 112: De „Quinta Pars Imdiae Orientalis” van Gebroeders pe Bru verscheen te Middelbure 1601! p. 112: „an dem Hofe des Kaisers Ruporr M, in Wien”. p. 113: „Rorranp Savery... Hieferte auf mehreren Oelgemälden Abbilduneen des Dodo, welehe alle nach dem in der Wiener Menawerie lebend gehaltenen Dodo wemalt sein sollen”. — 0. 26 A. C. OUDEMANS. Ben tweede mededeeling is evenzoo onaannemelijk. JürGrN ANDERSEN & Vorquarp LverseN 1669 vertellen namelijk: „und wenn wir einen am Bein fest hielten, und er ein Geschrey machete, kamen andere herzu gelauffen, dem gefangen zu helfen, und wurden selbst mit gefangen.” Het is bekend, dat sommige vogelsoorten zoo handelen: Papagaaien (zie p. 49), Aphanapteria imperialis en onze Scholekster (Maematopus ostralegus); doch van den Dodo geloof ik het niet, omdat Columbidae, waartoe de Dodo behoort, wanneer zij gevangen worden, geen geluid van zich geven. Ook de Solitaires, wanneer zij gevangen worden, geven geen geluid: „jettent des larmes sans grier” (Lrcvar 1708). Het is weer een van de vele voorbeelden van het overschrijven van vroegere schrijvers, hoewel deze uitdrukkelijk vermelden, dat dit Papagaaien gold! Het is een even brutale en domme mystificatie als die van SAEGHMAN (p. 13 en 14). (Zie ook Aanhangsel). V. [rr vorDsEL vAN DEN Dopo. Hierboven, p. 16 en 17, heb ik al eene verklaring trachten te geven van den gapenden snavel, maar ik ben er nog miet over uitgepraat. Zoo’n zonderling gevormde snavel kan wel, evenals bij Arastomus, in verband gestaan hebben met de levenswijze, of liever met den aard van het voedsel. Een haaksnavel vindt men bij Roofvogels, die lederhuid, vleesch en inge- wauden van hun slachtoffer moeten verscheuren, of stuk trekken. — Een haaksnavel vindt men ook bij een massa Zeevogels, zooals groote Meeuwen, [regatvogels, Albatrossen, waarmed zij groote, zware visschen uit zee ophalen en vasthouden. — Evenzoo bij Papagaui-achtigen, die er steenvruchten mee kraken, en er zich mee optrekken bij het klimmen, dank zij hunne sterke nekspieren. Nu bestaat — ik beken het — de mogelijkheid, dat zoo’n ge- weldige bek met haaksnavel bij den Dodo „van zelf’”” ontstond, onafhankelijk van het gebruik, dat ervan gemaakt werd, dus als een zoogenaamde hypertelische vorming moet worden aangezien. Voor zoover mij bekend is, bestaat er slechts ééne passage in een handschrift, die melding maakt van het veedsel van den Dodo. Die passage uit een brief van een anonymen schrijver, d.d. 1631, werd eerst in 1887 gevonden en gepubliceerd (De Navorscher, p. 4): ende opspalkende mont. ... haar spijse was rauwe freuyt.” Ook Preromdae, die een Dodo-achtigen snavel hebben en tot voor kort als het naast aan Dodo's verwant werden beschouwd, eten harde zaden en vruchten. Gourinae (Goura en Caloenas) voeden zich „on the ground, more especially on fallen fruits and berries.” (Bryru 1845). — Niet overbodig lijkt het mij, hier in herinnering te brengen, dat de Manumea (Diduneulus strigirostris JARDINE) nj DODO-STU DIEN. 2 eveneens zulk een gebogen, hakigen snavel heeft, vruchten en bessen eet, de grootere vruchten, evenals meezen en kraaien doen, tusschen de pooten houdt, en met den haak stukken uit de vruchten scheurt. Ja, er wordt zelfs van hem medegedeeld, dat hij zich eveneens met knollen (bulbous roots) voedt (STRICKLAND 1S4S, p. 59, 40). Aangezien de Dodo miet kon vliegen, moet hij zich dus wel gevoed hebben met afgevallen vruchten, vooral met allerlei palmvruchten, die zoo overvloedig op het Zwaaneiland voorradig waren. lij zal de hardste niet versmaad hebben, want zijn zijde- lings saamgedrukte snavel verraadt een geweldige kracht. Doch ook kan hij met den haak aan zijn snavel de vruchten op dezelfde wijze behandeld hebben als zijn stamverwant Midunenlus. Met zijn alge- meen als krachtig beschreven klauwen zal hij den grond hebben kunnen openkrabben, zooals onze hoenders doen, en met den snavel knollen uit den grond gehaakt, zooals zijn feaumilielid de Manumea. Dat neemt niet weg, dat de Dodo, bij gebrek aan fruit, zich wel eens gewaagd kan hebben aan Schelpdieren, Schaaldieren en Stekelhuidigen; met zijn haak kan hij steenen gekeerd hebben, om naar Krabben te zoeken. Van dergelijke ingrijpende veranderingen in het dieet van vogels leerden wij reeds op school, omtrent den schapevleesch-etenden Kea-papagaui (Aestor notabilis Gourm) van Nieuw Zeeland; weten wij van de krabben-etende kalkoenen op de eilanden van West-Noord-Amerika, en vinden wij bij herhaling melding gemaakt in het meesterwerk van Dr. J.C. KONINGSBERGER, Java Zoölogisch en Biologisch, dat onlangs, Dec. 1915, voltooid werd. Geen enkele authentieke mededeeling leert ons, dat de Dodo „granivoor’” was, zooals OwexN leerde, omdat in de krop steenen gevonden werden. Het inslikken van steenen Is geen bewijs van een granivoor dieet, daar Struisvogels, Kasuarissen, Hoendervogels eveneens die gewoonte hebben en omnivoor zijn; ook Pimguins slikken steenen in, terwijl hun voedsel toch uit niets anders dan uit visch bestaat. Maar al die onderstellingen zijn thans waardeloos geworden, nu wij met zekerheid weten, dat de Dodo zich voedde met afgevallen vruchten. VL. Der Dopo Was EEN BOSCHVOGEL, GEEN STRANDVOGEL. Ik moet hier nog een opmerking maken. In verscheidene werken van den lateren tijd (ma 1500) lezen wij, dat de Dodo eén strandvogel was. Ik heb in de oudere journalen geen enkele passage kunnen vinden, die ook maar in de verte daarop wees; integendeel, op mij 28 A. C. OUDEMANS. heeft het altijd den indruk gemaakt, dat de Dodo een bosch- vogel was. Ziehier mijne gronden. 1°. In geen der Journalen is ooit sprake van een strand; wèl worden de drie Maskarenen-Eilanden ongeveer aldus beschreven :- in de verte ziet men alles groen en de heerlijkste bloemengeuren verspreiden zich kilometers ver in zee; van nabij ziet men de rots- achtige kusten met branding en in het midden een bergachtig terrein. Wèl wordt van rivier-oe vers gesproken, waar aal, baars en schildpadeieren overvloedig gevonden werden; ter plaatse wordt echter de Dodo niet genoemd. 2°. In het Journal van vaN NmcK’s reis wordt het eiland als boschrijk geschilderd met de kostbaarste houtsoorten, vol duiven en papagaaien; er wordt verhaald, dat eenige schepelingen ver- kenuimgstochten maakten, gewapend met kompassen, om den weg terug te vinden, en terugkwamen met „acht ofte negen groote ende seer veel cleyne Voghels, die sy met der handt ghegrepen hadden”. Dus in die bosschen! 3°. In het Journaal van vaN peER HaAAGEN's reis lezen wij: „aten anders niet dam Schilt-padden, Dodaersen, Duyven, Tortel- duyven, grauwe Pappegayen, ende dierghelijke, die alle daghe in t bosch met de handt gingen grijpen” (1646, II, p. 85). 4°. Ook m de figuur van Wesr-ZANeN (fig. 10) speelt de tragedie van den massamoord zich 1n een bosch af (1648). De idee, dat de Dodo een strandbewoner was, is blijkbaar hier- door ontstaan, dat onze schilders hem meestal aan het water, ja zelfs in het water staande afbeeldden. En dat zij dat deden, komt blijkbaar weder daarvan, dat de Dodo, die niet kon vliegen, door de bezitters ook niet in een koot gehouden werd, maar bij andere vrij losloopende siervogels: eenden, ganzen, steltloopers, enz., die men kortwiekte, of leewiekte, losgelaten werd. — Bang voor, of afkeerig van water was de Dodo zeker miet: geboren en getogen op een rotsachtig boschachtig eiland was hij aan veel water-zien gewend en bovendien weten wij van Colmmbidae, waartoe de Dodo behoort, dat zij veel drinken, gaarne baden en zelfs zich somtijds miet ontzien, evenals Meeuwen op het water uit te rusten. D. Een soort-kwestie. Wanneer ik de drie afbeeldingen van den schedel, door BrANDr 1847 gegeven, nauwkeurig vergelijk met die, welke door Mrrvrrw 1848 gepubliceerd zijn, dan zie ik zulke enorme verschillen (ik noem ze niet, want ik ben geen osteoloog), dat ik daaruit meen te moeten afleiden, dat de afbeeldingen van BrANpr niet geheel DODO-STUDIËN. 29 natuurgetrouw zijn, òf wel, dat die schedel niet een is van den gewonen Dodo, maar van den Witten Dodo, of van den Solitaire. Nergens wordt dan ook vermeld, dat deze schedel de rest is van een vogel, die van het Zwaaneiland geïmporteerd werd. (Zie ook p. 89). E. Nominale en Etymologische kwesties. L. List VAN NAMEN AAN DEN Dopo GEGEVEN. Deze Lijst maakt geen aanspraak op volledigheid; niemand zal ooit in staat zijn, van een onderwerp de geheele hiteratuur door te werken. Menige naam zal er nog wel in ontbreken; menig jaartal zal blijken te jong te zijn. A. Chronologisch. BURUM enke Gevelsteen te Vere; 1561 Walehvoghel Journaal van vaN Nrek’s reis, Amsterdam, 1601. Oiseau de nausée Edem, Fransche editie, Amsterdam, 1601. Walehstoeken. pr Br, India Orientalis, Pars [V, 1601, De 105: Walekuëgel pe _Bris, India Orientalis, Pars IV, 1601, p. 105. Walekuögel pr Bris, India Orientalis, Pars IV, 1601, p. 105 en onder Plaat 5. Walekvögel .…. pe Brrs, Imdia Orientalis, Pars V, 1601, Pe le Walgh-vogel. .……………… … Cuustus, 1605, p. 100. Walgh-voghel. … Crustus, 1605, p. 100. oterstas na a en "_…… VerKENs, 1613, p. Bl. Totters. … … a De Bras, 1618, volgens HaAurr, 1848. Waltvögel pe _Bris, 1618, volgens Hamer, 1848, Waldtvögel pr Bras, 1613, volgens Hamer, 1848. Dodeers. WAsspNAAR, v. 10, 1626, pe lE9; 121. Dodaers … Penteekening van Apr. VAN DE VeNNu, 1626, Do Does AurnHAMm, 1628, zie Newton 1874. Dottaerssen anonymus 1631, zie WinkLer 1887, Dodar .… ....… ………………… Crossrrurp, 1684, zie SrrICKLAND 1849. Doon … … HerBerr, 1634. Wallighvogel …… Journaal van [mpusKerK’s reis, 1646, p. 30. Dod-aars … H. SorrrBoom, 1648, p. 21. DINE A ‚ H. SowerrBoom, 1648, p. 21. 30 A. C, OUDEMANS. Oiseau de Nazaret. .... Cavcnw, 1651. Gekapte Swan........ Jonsron, 1660. Uitlandsche haan...... Jonsron, 1660. Wals-voael Ben VAN NrcK’s reis, 3° editie, van Lwvin Hersrus, 1615. Monk-Swan.......... CHARLETON, 1668. Dodders nn ANDERSEN en IversuN, 1669. Dod Bers Sn es HerBerr, 1677, p. 383. Hooded. Swan …….. Rarpurn Horm, 1688. ie Geant tkn manen nn Prúvosr, Hist. gén. de Voyages, 1747. Gekapte Zwaan ....... Hourvurn, 1763. Gekaperde Zwaan HourrurN, 1768. Monnikzwaan......... Hoúrrurn, 17683. CYBER SALERNE, 1767. Coq étranger enen SALERNE, 1767. Cygne capuchonné..... Bomaré, 17658. Dinde sauvage de Mada- BASEL tn dra Ee Bomaré, 176S, volgens Morrr, 1778. DodSaerts neben Burron, 1772 Cygne encapuchonné ... Burron, 1772. Dodarsek tete vante el, Borron, 1772. Cygne à capuchon .... Burron, 1772. Autruche encapuchonné. Burron, 1772 Oiseau de dégout .…... Burron, 1772 Wolpelkt nde De PS MMELbRE Sn Nazanvagelne Str Borowskr, 1781. Vogel von Nazaret .… .. Borowskr, 1781. Oiseau de Nazar ...... Borowskr, 1781. HoodedDodo En LArzAm, 1185, v. ITAP Tops Nazarene Dodo ....... LaruaM, 1785, ibidern Oiseau de Nazareth. ... GMrrin, 1788 Ekelvogel taten GarreRER, 1790. Mönehsehwan ........ GarrERER, 1790. Valch-wogelk nnee Larnam, 1790. Hij zegt, dat deze naam van Iursrrr 1634 Is, hetgeen beslist een abuis is. Dudu Breusrein, 1791. Gekapte dod-aars. BrLUMENBACH, 1802. DondEn Pe el eve Arraup, in BLUMENBACH, 1808. (zie p. 25!) Doodseersha sa … Bonrrkor ed. 1810, voor Apteroruis solt- tarins SÉLYS. Walyvogele telen: Dumorr, 1819. EN, DODO-STU DIN. 3 Ean As LATHAM, 1823. Dod-Aërs.........:.… Okun, 1837. Ad rs en ee Catalogus Verkooping KLINKENBERG, 1541, Gekaperde kalkoen .……. Vronk, 1853. Disgusting bird... STERLAND, 1867. OE ONE one À im ongenoemd weekblad, 1871. Doedoe … Var Dare, Woordenboek, 1SS4. Struiskasuaris......... Var Dare, Woordenboek, 1SS4. Basterdstruis ……. …. Var Dare, Woordenboek, 1SS4. Dronthenenn se or Kuwmr Erasmus, 1908, B. Alfabetisch. Autruche encapuchonné. Berron, 1772. Basterdstruis Van Dare, Woordenboek, 1SS4. Coq étranger... SALERNE, 1767. ENEN: SALERNE, 1767. Cygne à capuchon …….. Berror, 1772. Cygne capuchonné... Bomart, 1768. Cygne encapuchonné ... Berrox, 1772. Dinde sauvage de Mada- GHSOAF ens Bomaré 176S, volgens Moren 1778. Disgusting bird... STERLAND, 1867. DAAT ee H. Soerrgoom, 164S, p. 21. Dodaarsa ss... Penteekening van ADRIAAN VAN DE VENNE, 1626. Dod-Aörs............ OkKEN, 1837. Dodaerts .….......... Burron, 1772. Dodar. ante. CrossrreLD, 1634, zie STRICKLAND 1849, Dodarse. …....…...…. Burron, 1772. DOE ere ee Catalogus Verkooping KLINKENBERG, LS41, Dodderse....…....... ANDERSEN en IversEN, 1669. OA ARNE Sal s in ongenoemd weekblad, 1S71. Dodeers. ..........: .… WasskNAAR, v. 10, 1626, p. 119, 121. Dod-Berss st nen urBerr, 1677, p. 303. Dol Dre Arrnam 1628, zie Nmwror, 1S7 4. Dodo... nn HuerBerr, 1634. Doedoe …….........…. Var Dare, Woordenboek, 1SS4. Bn Arrtaup (BroMeNBAcH), 1803 (zie p. 251). Dood-eers .… Boxrrekon, 1810, voor Zlaphus solitarius SELYS. Dottaerssen …........ anonvmus 1631, zie Winkrer ISS, 32 Ekel voce Peen ne le GéantrAns an ers Gekaperde kalkoen Gekaperde zwaan …. Gekapte dod-aars. . Gekapte kalkoen .… Gekapte Swan...... Gekapte Zwaan... Grant Fan EEn Hooded Dodo... Hooded Swan... Mönehsehwan Monk Swan.......…. Nazarvogelknnen en Oiseau de dégout … Oiseau de nausée Oiseau de Nazar... Oiseau de Nazare . Oiseau de Nazaret... Oiseau de Nazareth... Struiskazuaris. ...... SELS tien eo ene Ioterstann sene Valgh-vogel …. .…..… Vogel von Nazaret Walchstoeken....... Walchvoghel .……. Walckuëgel .……....… Walckuögel ......… Walekvögel .…….... Maldtvo eel. sn Sn Walgh-vogel A. C. OUDEMANS. H. SoereBoom, 1648, p. 21. Kurr Erasmus, 1908. Bronstein, 1791. GartERER, 1790. Prévosr, Hist. gén. d. Vovages, 1747. Vrorik, 1853. Hourrurn, 1763. BrumeNBACH, 1802. Vrorik, 1853. JonstoN, 1660. Hourrurn, 1763. LArtHAM, 1823. Gen. Flist. Birds. LATmAM 1485 Pi lnsdt Ranprr Horm, 16S GATTERER, 1790. CHaARLETON, 1668. HourvurN, 1763. LaArHAM, 1785. Borowskr, 1781. Burron, 1772. 5 Journaal van vaN Neek’s reis, Fra. ed. Amst. 1601. Borowsk1, 1781. De) me net Burron, 1772. Cavcue, 1651. GMuLIN, 1788. Van Darr, Woordenboek, :1S54.. Gevelsteen te Vere, 1561. Varkens, 16183, p. 51. pe Brig, 1613, volgens Hamer, 1848. Jonsron, 1660. LarnaM, 1780 (zie p. 9 Borowskr, 1781. pr Brijs, Ind. Or. Pars IV, 1601, p. 105. Journaal van vaN NeckK’s reis, Amsterdam, 1601. pe Br, Pars IV, 1601, p. 105. pe Bris, Pars IV, 1601, p. 105 en onder Plaat 8. De Brijs Bars Ve 1601 pads pE Bris, 1618, volgens Hauer, 1848. Cuusrus, 1605, p. 100. 301) DODO-STUDLÈN. 33 Walghevogkel. …….t .. Crusrus, 1605, p. 100. Walg-vogel .……......…. VAN NrcK’s reis, 1615, 38° ed. van Lewin Hursrus. Wallighvogel .......…… Journaal van HeremskerK’s reis, 1646, p. 30. Waltvögel … …....... pe Bru, 1613, volgens Hamer 1SA4S, MWalpvoBele. se tie Dumorr, 1819. IL. Dr NAAM Dopo. Deze naam komt het eerst geschreven voor In een brief van EMaNumr ArrnHam 1628 en wel gespeld „Do Do” (gepubliceerd door Nrwron 1874): „very strange fowles called by yv“ portingals Do Do”... „and a bird called a Do Do”... „called by y° portingalis a Do Do.” Gedrukt vinden wij hem, gespeld „Dodo”, het eerst bij IlerBurr 1634, Im 1638 geeft hij er eene verklaring van: „A Portuguize name it is, and has reference to her simpleness””. Mij komt deze verklaring gezocht voor; doeh indien zij waar is, dan geloof ik tóch nog, dat de Portugeezen het dier doudo noemden, omdat zijn geluid als doedoe klonk, zoodat ons van de Engelschen overgenomen woord dodo eigenlijk moet geschreven worden doedoe (Duitsch: dudu, Fransch: do ud ou), het geluid van den Vogel. — Hoeveel honderden vogels zijn niet naar hun geluid genoemd! — te) Mijne onderstelling wordt zeer versterkt door de oudste schrijf- wijze „Do Do” door Avrnam; de portugeesche naam klonk hem in de ooren als „Do Do” (evenals ’t engelsche werkwoord „to do”). IL. Dx NAAM Doparrs. In verscheidene edities van het reisjour- naal van vaN Neek, 16011646, wordt erop gewezen, dat de Dodo: „ende heeft een rond gat.” Het opschrift op vaN pr VerNu's penteekening luidt: „Vera effigies hutus aus Waraen-Voerr, (quae & à nantis DopArErs propter foedam posterioris partis crassittem nuneupatur) qualis viua Amsterodamum perlata est ex Insula Ma vrrrrr. Anno M.DC.XXVI” Dat is: „Nauwkeurige afbeelding van dezen vogel Walgvogel, (die ook door de zeelieden Dodaars wordt genoemd wegens de leelijke dikte aan het achterdeel) zooals zij levend te Amsterdam werd aangevoerd uit het eiland Mauritius. In ’t jaar 1626”. TV. D. mm Print Sreunpr 1650 verklaart: Sv hebben een dicke ronde Naers, daer uvt het schijnt, dat haer de naem van Dod-aers toegekomen is.” Ook in Cavene, 1651, leest men: „il a le cul tout rond.” Joan Nievnor 1652, die ongeveer 165S op het Zwaaneciland moet geweest zijn, vertelt ons: „De buk en aers is dik, die bijna op Verband. Kon. Akad. v. Wetensch. (2° Sectie). Dl. XIX. N°. 4. D 53 84 A. C. OUDEMANS. d'aerde hangt: waerom, en van wegen hunnen loomen gang, deez vogel Dodaers bij d'onzen genoemt wort.” Mopgarina 1752 vond het noodig, voor den Dodo een apart genus voor te stellen; hij gaf het den naam van Z?aphus. Hij heeft dus goed begrepen, welk lichaamsdeel van dezen vogel bij de ruwe zeelieden den meesten indruk maakte! (,, ZlapAws”” beteekent „reet”, een vulgaire wtdrukking voor een gezond achterdeel). Geheel anders denkt Hourrurn 1763 erover: „Ik heb den naam van Dod-Aars, om dat de staartveeren als tot een bol samengerold zijn, behouden”... „en de Stmt bedekt met een dod van ge- krulde Vederen.” Alzoo ook Senrrerr 1854. Uit deze gegevens mag men wel afleiden, dat het woord dod een bol, tets ronds beteekent: men geeft een schreiend kind ook een dod of dodde in den mond, om het te sussen. „Merkwaardig, in Alkmaar leeft nog, al hoort men het zelden, „Dodgatten” voor wat vreemd gefatsoeneerde menschen, vooral wat de partes posteriores betreft.” Aldus C. W. Bruixvis te Alkmaar in hiteris. Het ligt dus voor de hand, dat matrozen een vogel „met een rond gat” met de eveneens trivale uitdrukking „dod-aers” noemden. Wat heeft men zich over dien naam reeds het hoofd gebroken! Men leze daarover SrricKkLAND 1848, Vrorrk 1853, Mams 1868. Nu is het wel merkwaardig, dat er nog een andere vogel is „met een rond gat’, eveneens „dodaars’”” genoemd, nl. Podiceps fluvia- tilis Tunsr. 1771, ons „hagelzakje.” Bekend Is, dat menschen, bij het zien van vreemde dieren, dezen namen geven van hun reeds bekende dieren wegens hunne frap- pante of vermeende gelijkenis. Denken wij slechts aan de tallooze namen van zeedieren als zeepaardje, walrus, walvisch; verder land- dieren als guineesch biggetje, buidelrat, spitseekhoorn, vleermuis, enz. Onze egel heet in zeer veel gewesten „stekelvarken”; de gelijkenis van zijn kop en snoet met die van een varken is werkelijk groot. Toen de eerste reizigers in vreemde gewesten een heel ander stekelig dier zagen, kreeg het onmiddellijk den naam van „stekelvarken”’, ofschoon het meer een konijn is. En zoo zijn er talrijke voorbeelden aan te halen. Nu rijzen natuurlijk de vragen: droeg onze dodaars (Podiceps) reeds eeuwen geleden (1500—1600) dien naam? Werd deze naam van het in Nederland zeer bekende vogeltje, evenals die van het Nederlandsche stekelvarken op een tropisch stekelig konijn, overge- oe or DODO-STUDIEN. dragen op den Walgvogel? Of werd de naam van dodaars (Raphus), juist andersom, overgedragen van den Dodo op het hagel- zakje (Podiceps)? Of kregen beide vogels, onafhankelijk van elkaar, denzelfden naam? IV. Dr Naam Drorre. Wat dezen naam betreft, geloof ik, dat SrricKTAND 1S4S en Mirrivs 1S6S de waarheid nabij zijn in hunne woordafleiding, al opperen zij die schoorvoetend. De eerste vraagt, p. 16: „can it be.... allied to the English drone, im German Drohne? (—= een Z bij, een trage). En Miurms, p. 16, „in het Deensch beteekent het werkwoord drunte of drgnte talmen, traag zijn, het naamwoord drgnter talmer; maar hoe een Noordsche naam door onze landgenooten op dezen vogel overgebracht, de beteekenis toegepast en de vorm ver- anderd zou zijn geworden, is nog niet geheel duidelijk.” (Noot): „Poeh moeten wij opmerken, dat meermalen in het begin der NVI eeuw het bezoek van Deensche schepen op Mauritius vermeld wordt, zooals bijv. van het schip CAristvanshafn in 1623, van het schip Hlensburgh, dat im 1623/24 zeven-en-een-halve maand in de Zuid- Oost-haven lag.” Ziedaar! Kan dát niet de oorzaak geweest zijn, dat onze zee- lieden den Deenschen naam drgnter overnamen? Hebben wij niet eveneens van de Noorsche volkeren overgenomen hvalfisk (walvisch), hvalross (walrus), narhval (marval), rendjur (rendier)? Deze namen schieten mij te binnen; wie weet, hoeveel meer er zijn! In welk jaar de naam dronte het eerst door de Nederlanders gebruikt werd, valt moeilijk te zeggen; vermoedelijk wel —+ 1623. Gedrukt komt hij het eerst in 164S voor. Zoo is het ook vreemd, dat de naam Totersten in 1613 voor het eerst gedrukt voorkomt imm een Duitsch reisjournaal, terwijl hij toch beslist afgeleid moet worden van den Hollandschen naam Dodaars, die evenwel niet voor 1626 in manuskript (teekening van VAN pw Verre) en gedrukt (in van WassENAAR) gevonden wordt. Het ont- staan van zulke namen verliest zich „in nevelen”. V. Dr NAAM „Orspav pe Nazaret”. De afleiding van dezen naam van „Oiseau de nauste” is het eerst door Hamer, 24 Maart 1848, geopperd. Nu is het opmerkelijk, dat na hem een aantal dodologen het hem nazeggen, doch het doen voorkomen, alsof zij zelven op dat denkbeeld kwamen. Zie over het bestaan van het eiland Nazaret, hierboven p. 10 en LL. De waarschijnlijkhetd is groot, dat Cavenr een vierde soort van Dodo op het eiland Nazaret vond, dezen vogel in zijn gedachte en in zijn dagboek betitelde met „Oiseau D 3* 36 A. CG. OUDEMANS. de Nazaret”, en dezen naam overbracht op den gewonen Dodo, toen hij dien later op het Zwaaneiland aantrof. F. Grafische kwesties. 1. Lisr VAN AFBEELDINGEN VAN DEN Dopo. Ook deze lijst maakt geen aanspraak op volledigheid. Menige figuur zal nog gevonden worden, die op onderstaand overzicht gemist wordt: het onvermijdelijk gevolg van de onmogelijkheid, alle literatuur te kunnen raadplegen. 1561. Origineel. Stoer Q. Gevelsteen te Vere. (Fig. l en 2). 1599. Orig. In rui. 2? Penteekening in het manuskript journaal van VAN Neck’s reis. Verloren gegaan? Zie 1605. 1601. Orig. Rond. @ ? Kopergravure. Journaal van van NuckK’s reis, Amsterdam, 1601. (lig. 4). 1601. Rond. 2 ? Zelfde kopergravure. „Le second Livre”, vaN Nrck, Amsterdam, 1601. 1601. Rond. 2 ? Zelfde kopergravure. Journaal van van NucK’s, Mid- delburg, 1601. 1601. Orig. Rond. 2? Kopergravure. Titelplaat van ve Brij, India Orientalis, links boven. Zie over dezen Dodo beneden, p. 48. 1601. Orig. Rond. 2 ? Kopergravure. Titelplaat van pe Bris, India orientalis, rechts boven. Zie over dezen Dodo, hier be- neden, p. 48. (lig. 6). 1601. Rond. 2? Kopergravure. Der Brrs, India Orientalis, Plaat UI, fig. 2. Spiegelbeeld van het origineel van 1601, Amsterdam. 1602. Orig. Verscheidene teekeningen, door een der tochtgenooten van de reis onder Admiraal Worpnart HARMANsZooN naar het leven op het Zwaan- eiland vervaardigd. Zie hier beneden, p. 45. 1605. In rui. 2? Houtsnee. Crustus, p. 100. Volgens hem zelf eene kopie naar het origineel van 1599. (Fig. 5). 16195). Rond. 2 ? Kopergravure. Zelfde cliché als 1601. Journaal van VAN Nmek’s reis, Amsterdam, 1619. 1) KinvermarN 1915, p. 360, vermeldt nog een „Kupferstich” van Nicoras Visscuer met het jaartal 1610. Nadat ik tevergeefs bij 50 bibliotheken om het werkje van N. Visscnee had aangeklopt, verzocht ik hem, mij zoo mogelijk eene foto van die prent te doen toekomen. Bereidwillie kwam mijn collega mijn verlangen tegemoet. De prent bleek eene mij reeds bekende te zijn; zij is echter eene uit: „Volatilium vari generis effigies Nicoras pe Brumn invenit, Crars Jansz. Visscurr excudit.” (12 tabb. aen. long. 3, lat. D unc. s. d. 1650). Ik zie echter in de op een boomstronk staande zooge- naamde Dodo-figuur slechts een hoenderachtigen vogel, die het meest op Gultera puche- rani (HakrravB) van Oost-Afrika gelijkt. — O0. — 1626. 1626. 1626. oaf 1628. DODO-STU DIEN. Bef Rond. 2 ? Kopergravure. Verkleind spiegelbeeld van de gravure van 1601. Slechts 54 mM. hoog. Journaal van VAN Nrek’s reis, Amsterdam, 1626. Orig. Vet 2 voorbij den bronsttijd. Penteekening van ADRIAAN VAN DE VENNRE in Oost-Indische inkt, naar het leven, Am- sterdam, 1626. N.B. Met twee rechtervoeten. Thans te Utrecht in het werk van Cuvstes. (lig. S). Orig. Vet £. Olieschilderij van GusrertT DE HoNprcoerer, collectie Prof. Srvmrr te Berlijn. Zie VrrnaceN & Krasine, v. 25, 1910/11, p. 157. Zie over dezen Dodo p. 49 en fig. 9. Orig. Vet @. Olieschilderij van Rorraxpr Savery. Met twee rechter voeten! Thans te Berlijn in het „Altes Museum’’, Cabinet 83, Division 2. N°. 710. (lig. 31 en 40). Orig. Vet 7, van achteren gezien, kop naar links, bijtend aan zijn linker voet. Olieschilderij van RorLANDr SAVERY. Vroeger collectie Bropurre, thans Zool. Soc. London. (Fig. 33). Orig. Vet £. Olieschilderij van RorraNpr SAVERY, voor- stellende Orpheus, de dieren temmend. Thans te ’s Gravenhage, Mauritshuis, eerste zaal links. Met twee rechter voeten. De eigenaardige golfvormig opgezette kopveeren vinden wij terug bij den Dodo van Rurnarpr 1666. (lig. 55). Volgens SCHLEGEL 1854 dateert de schilderij van 163; op welken grond? Orig. Vet 2. Olieschilderij. Volgens Hars SLoANE in Neder- land naar het leven geschilderd. Zie Epwarps 1760. Ver- moedelijk van Rorranpr Savery. Met twee rechter voeten! Vroeger collectie Hans Sroarr, daarna collectie Epwarps, thans Britsch Museum te Londen. (Fig. 31). Orig. Olieschilderij van Rornanpr Savery, vroeger collectie Dr. Srrerer. Na zijn dood verdwenen (?) volgens RoruscuiLp 1907). (Is deze — 1910, 1912?) Orig. Vet 2. Olieschilderij van Rorraxpr Savery. Met twee rechter voeten! Vroeger in den Belvedere, thans in het Kunsthistorisches Hofmuseum te Weenen. Het jaartal staat achter de schilderij. Zie Frrzineer 1S4S. (Fig. 34, 41). Orig. Vet @, in het water staande. Olieschilderij van Ror- LANDT Savery, voorstellende Orpheus, de dieren temmend. Thans eigendom van Graaf ScHÖNBORN, te Pommerstelden, Beieren. Volgens Jacken 1SÓS te koop. N. B. JäckKer geeft geen jaartal op. (Fig. 32). Orig. Vet. Olieschilderij van Rorraxpr SAvERY, voorstellend Orpheus, de dieren temmend. Galerie der Gesellschaft für Bildende Kunst te Berlijn. (Is deze = 1910, 19125) oe, 1634. 1655 1637? 16858. 1646. 1646. 1648. (1651. +1655. 1658. ORR MOSS Jh(öees 1660. 1663. 1663. 1666 A. CG. OUDEMANS. Orig. Rond. 2 ? Kopergravure van Tuomas Herpert. In rui. 2? Houtsnee. Kopie naar die van Cruustus, 1605. Bij NrerpuBere 1685 Orig. Olieschilderij van ‘I'rwoporus vaN PmurpenN, voorstel- lend Orpheus, de dieren temmend. Thans te Madrid. Rond. 2 ? Kopergravure van Herserr. Dezelfde alsdie van 1 654. Rond. 2 ? Kopergravure in het Journaal van vaN Nmck’s reis, Amsterdam, 1646. Zelfde kliché als Amsterdam, 1601. Orig. Vet 2. Naar het leven. Bek niet goed geslaagd. Kopergravure in het journaal van Prerpr vAN DEN BRORCKE. Orig. Kopergravure, voorstellend het doodslaan van Dodo's door H. SorrrBoom. Amsterdam. Zie p. 49 en fig. 10. (Over de olieschilderij van JAN Savery, thans te Oxford, zie bij den Witten Dodo, p. 88 en 93). Orig. Mager, doch miet in rui. Olieschilderij van JOHANNES VAN nd 1626— 1679. KrrrerManN 1915 gelooft, dat deze eene kopie is naar Cuusrus 1605. ZE. zond mij eene schets in potlood. De algemeene kleur is niet aangegeven; de bovensnavel is groen, de tong rood, het achterhoofd bruin, de staart zwartachtig. M.1 is de schilderij naar het leven genomen. Orig. Vet /. Kopergravure, stellig maar het leven, maar met twee linker voeten. JacoB pm Bonpr. (Fig. 88). Vet 4. Kopergravure, slechts 18 millimeter hoog, midden op de te. van Prso’s werk. Verkleind naar de groote kopergravure van pr Bonor 1658. Orig. Teekening? Aquarel? Olieschilderij? Jaartal? Hiernaar is de Dodo van Florence vervaardigd. Zie 1710. Orig. idem, idem, Hiernaar de Dodo van den Codex, zie 1710. Orig. Orig., idem idem, Hiernaar de 2 anderen van 1710. [nruyser Houtsneë. Jonsron; kopie naar Crustus, 1605. Vet £. Kopergravure. Beioclbedl ld van den Dodo van pr Bonpr 1658. In TureveNnor 1668. Vet 2. Kopergravure, slecht spiegelbeeld van den Dodo van VAN DEN Browekn 1648. In Turveror 1663. Orig. Vet Z, op den grond liggend. Olieschilderij van C. Ruruarpr, voorstellend Circe en Ulysses. Königliche Gemälde- Galerie te Dresden. Zie over de kleuren van dezen vogel hier- boven, p. 15, noot. Rurnarpr heeft zijn Dodo een menschelijk oog en een menschelijk oor gegeven. De eigenaardige golf- vormig opgezette kopveeren vinden wij terug bij den Dodo van SAvERrY-den Haag (vergelijk fig. 39 met fig. 35). ne nt 1658. 1700, 1704. 17107 1710? LOE 1710? 1760. DODO-STUDIËN. 39 Orig. Vet Z, op den grond liggend. Olieschilderij, toe- geschreven aan Franz FrANeKEN 15S1— 1642, voorstellend de Schepping der Dieren. Vermoedt wordt, dat de vogels door een andere hand geschilderd werden. Scènerie en pose van Dodo en Pelekaan toonen aan, dat deze twee vogels kopieën zijn naar die van Rurmarvr 1666, zoodat zij door dezen, of door een ander, in of na 1666 geschilderd zijn. Königliche Gemälde-Galerie te Dresden. In rui. 2? Houtsneò. Slechte kopie naar Cuustus, 1605. ADAM Orrartus, 1674, Vet 4. Houtsneê. Wirnvangr; slecht spiegelbeeld naar het origineel van JacoB pr Boxpr 1658. Rond. 2? Zelfde kopergravure als van 1634. Hlerseer, 3 editie, 1677. Orig. Vet 2. Kopergravure. In het verhaal van Joan Nienor. Stellig naar het leven in 1658 op het Zwaaneiland vervaardigd. De onderkaak is scherp-hakig naar beneden ge- bogen: misteekend, of we hebben hier met een terato- logisch geval te doen. (lig. 36). Twee rechter voeten! Orig. Vet Z Kopergravure. In Raxpre Hora. Heraldisch. In het wapen der Familie Dronte. Lijkt het meest op de reproductie door WirrvanBy 1676 van de houtsneê van pr Bonpr 165S. In Hypr, Veterum Persarum, p. 312, t. 7. Mij onbekend. Vet 2. Kopergravure. In het verhaal van Joan Nievnor. Dezelfde als die van 16S2. In het Offieitum B. M. Virgimis, Ram IN, te Florence; niet gepubliceerd; zie KinLerManN 1915, p. 360. Stellig eene kopie naar een veel oudere afbeelding. In het Offcium B. M. Virginis, Rart IX, te Florence; niet gepubliceerd; zie KauuormanN 1915, p. 360. — Even- eens eene kopie naar eene veel oudere afbeelding. Stoer @. In het Offieium B. M. Virgimis, Rari IX, te Flo- rence. Zie KirLeRMANN 1915, p. 360, fig. Ga. — Gekleurde reproductie naar eene oudere origineele afbeelding. Zie hierboven + 1659. Onze figuur 3, Dodo van Florence”. Rond 9. In het Ofherum B. M. Virginis, Rari IN, te Florence. Zie KirLeRMANN 1915, p. 360, fig. Ob. — Gekleurde reproductie naar eene oudere origineele afbeelding. Zie onze figuur 7 en p. AS. „Dodo van den Codex”. Vet 2. Kopergravure. Epwarps, Gleanings, vol. 2 1760, t. 294. Volgens hemzelf eene reproductie naar de schilderij in zijn bezit, thans in het Britsch Museum. Zie boven p. 23. 1792. 195: 1799. SOI. 1803. 1805. 1809. 1823. A. C. OUDEMANS. In rui. Q? Houtsneè. Jonsron. Kopie naar Orusrus, 1605. Vet 2. Kopergravure. Kopie, even groot, naar EpwArDs 1760. SELIGMANN, Sammlung seltener Vögel, v. 8, 1773, t. 84. Vet 2. Zelfde kopergravure. Hollandsche editie van SELIGMANN door Hoorrurn. Vet 2. Kopergravure. Kopie op !/, grootte naar Epwarps 1760. BorowskKr Gemeinnütz. Nat. Tlhierk. v. 1. t. 25. Vet 9. Larram. Nat. Hist. or Gen. Syn. Birds, v. 3, t. 70; is eene reproductie op !/, naar den Dodo van Epwarps 1760, doch slanker. De heele vogel is donkerlood- blauw, gezicht bruin, vleugel geel met zware zwarte randen aan de veeren en met 3 zwarte vlekken, staart geel en. N.B. het neusgat vóór de twee snavellijsten!! SHAW. Nat. Misc. v. 4,.t. 123, 143; wv. 5, t-166. Vet @. Brcnsrtein, Latham’s Vögel, v. 2, t. 71. Orig. Vet 2. Kopergravure in kleuren. BrumenNBacn. Wigen ontwerp: „Die Abbildung ist im ganzen nach der in Mer- cms. Pneveror’s klassischen Sammlung von Reisebeschrei- bungen genommen; Kopf und Beme aber nach den ge- dachten in Engeland betindlichen Originalstücken verbessert””. Ongelukkig ontbreken juist aan den uitge- droogden kop te Oxford de typische hoorn- seheeden van den bek, zoodat BrumeNBacH’s ontwerp ten deele foutief is. Ook twee rechter voeten. Boven- dien vind ik hoegenaamd geen gelijkenis tusschen zijne af beeldig, die een @ voorstelt, en de twee in TurveNor (zie hierboven 1668), die een Zen een 2 weergeven; integendeel zij gelijkt „im ganzen” op die van het Britsch Museum! Vet 2. Burron, editio SONNINI, Oiseaux, t. 833. f. 1. (zie 1803). Vet 2. Kopergravure in kleuren. Brumensacn Manuel, ed. Arraup, v. 1. t. 15. Is van denzelfden kliché als van Brv- MENBACH 1799. Vet 2. Kopergravure. GurNau pn MontBeiLLARD in BurronN ed. SonNINr, v. 4, p. 337, t. 33, f. 1. Verkleind naar Savery-Britsch Museum. Sraw, Zool. Lect. v. 1. t. 69. Vet 2. Kopergravure in kleuren. Larnam, Gen. Hist. Birds, v. 8. t. 135. Van denzelfden kliché als Larnam 1755, (zie aldaar!); maar rug blauwzwart, gezicht, borst en buik wit, met bruine veertoppen, vleugel oker, staart rose. Oc O0 LS So, eo US WW WW PD DOD OD DP jd O7 es ( Ze 1835. 1S4S, DODO-STUDLEN. <1 SrrPueNs. Gen. Zool of Suaw, v. 14. t. 40. In rui. 2 ? Houtsne. Duncan. Ruwe kopie naar Custos 1605. Rond. 2 ? Houtsnet. DurcanN. Ruwe kopie naar Huusuer 1634. Vet £. Houtsneê. Dvxcax. Ruwe kopie naar Winrvoumr 1676. Orig. Vet 9. Houtsneê? Tuouersox. Blijkbaar door hem- zelf ontworpen naar oude teekeningen, doch verkeer- delijk met korten, stijf aan den romp gedrukten vleugel! Voeten goed. Prachtige reproductie in kleuren van den kop van den @ Dodo in het Britsch Museum. Dr BrAINVILLE, 1S4S. Zie echter p. 23. Vet 2. Kopergravure. Slechts 1 eM‚ hoog, maar bizonder fraai van uitvoering ! Naar T'rompsonN, 1829. BvekLanp Geol. Geveke elle. Aten 120, Vet 2. Kopergravure? Houtsneê? Kopie naar de schilderij in het Britsch Museum. — Broperte, Art. Dodo in Penny Cycl. v. 9. p. 47. Vet 2. Steengravure. BroNN, Leth. Geogn. t. 44 fig. 7. Verkleinde kopie naar ‘Tromrson, doeh zonder den pluimstaart! Vet 2. Lithografie in kleuren. Is een mixtum. Het lichaam naar Borowskr 1781; kop naar BrumeNBAcn 1799; borst, vleugel en staart napelsgeel; overigens alles lood-violet. Geen lijsten over den snavel, neus- gat op de goede plaats, doch daarachter 2 sikkel- vormige vuurroode lijsten; waarschijnlijk dus naar Larnam 1785, zie aldaar. — Abbildungen zu Okun’s Allg. Naturg. 1848. In rui. 2? Kopie naar de houtsneê van Orvwartes, 1674, — LrumaANN, 1845. Orig. Halfvet 2. Braxpr. Figen ontwerp. Hecht meer waarde aan de teekeningen van vaN Nee, Crustes en de Brrs naar het leven, dan aan de schilderijen van SAverY en anderen naar een verkleumd exemplaar in een koud klimaat (sie! zie p. 19.) Geeft maar die oude teekeningen een eigen ontwerp, waarvan de kop „ganz genau nach einem Gvpsabgusse des Oxforder Kopfes.” Ongelukkig ontbreken daar- aan juist de zoo karakteristieke geweldige hoornsecheeden! Ook twee rechtervoeten! Vet @. Plaat [ tegenover den Titel van Srrrekvanp & Mer- viLLE 1S4S, Pacstmile in kleuren naar de schilderij van Rorranpr Saverv-Berlijn-1626. 42 té 1848. 1848. 1848. 1848, 1848. 1848. 1848. 1849. A. C. OUDEMANS. Rond. 2? Pacsimile van vaN Nrck’s Plaat 2, 1601. Plaat II in het werk van SrRICKLAND & MeLvrLre. In rui. @? Waesimile van den Dodo van Cuesrus, 1605. — STRICKLAND & Merviurp, p. 12. Vet Q. Facsimile van den Dodo van vAN DEN BROECK, 1646. — SrricKLAND &: Mruvure, p. 18. Rond. 2 ? Faesimile van den Dodo van HrrBrrr, 16834. — STRICKLAND & Meuviuue, p. 19. Vet 4. Faesimile van de houtsneê van JacoB pr Bonpr, 1658. — SrrickLAND & Mervne, p. 24. Vet 2. Gravure, voorstellend de schilderij in het Britsch Museum, van de kliché van 1837. — SrricKkvaNnD & Mrr- VILLE, p. 28. Vet Z. Gekleurde Facsinile van den Dodo van RorvaAnNpr Savery, Weenen, 1628. — Plaat 3 in SrrICKLAND & Mrr- VILLE, 1SAS, — Facsimile „des gefeierten Künstlers’’ door „Herrn Lupwie ScHMorr voN CAROLSFELD, Custos an der k.k. Gemälde Galerie 1m Belvedere. ... die Publication derselben aber der Arbeit SrrIoKLaND’s und MeuviLre’s vorzu- behalten’”. Zie FrrzinaeR, 1S4S8. Orig.? Vet £? Olieschilderij van Werrsen te Berlijn. Vol- gens ScHuuz 1892 kopie naar SAvery-den-Haag. Betwij- feld. door KirLeRMANN 1915, p. 360. (Mij onbekend.) Vet JZ. Facsimile van de kopergravure in RaNpre Horm, 1688, heraldisch. — SrricKLAND, in Ann. Mag. Nat. Hist. 1849, p. 259. Halfvet 2. Houtsneê. Verkleinde reproductie van den Dodo van Branptr, 1847. — Vrouw, 1858. Vet Z. Houtsneê. Reproductie van den Dodo van SAvrrrv- Zool.-Soe.-Lond. — Vrouik, 1858. Spiegelbeeld van het origineel, waarvan men eene reproductie in kleuren eerst In 1859 vindt en waarop men den Dodo op zijn rechter poot ziet staan, waarvan de voet tusschen bladeren verbor- gen is. Op het spiegelbeeld staat de Dodo dus op zijn linkerpoot. De graveur heeft nu aan dien poot een voet „bijgeteekend’’; van vogelvoeten schijnt hij niet veel te weten, want de voet is een rechtervoet. — Uit welke bron putte Vrorik deze afbeelding? Waarschijnlijk ontving hij van Bropnrre een overtrek, die hij zelf hiet „ bijwerken” — Orig. Vet 2. Houtsneê. Eigen ontwerp naar alle hem bekende verhalen, afbeeldingen en resten. ScurrerL, 1854. N.B. Zie pag. 52. 1859. 1s90. 1893. 1693. DODO-STU DIEN. 48 Vet £. Gekleurde lithografie naar het origmeel van Saverr- Zool.-Soc.-Lond. — Broperre in ‘rans. Zool. Soe. Lond. v. 4. (so called 1562) 1859, p. 183. Vet 2. Houtsne naar Savery-Pommersfelden. — JACKEL in Zool. Gart. 1868. (De talrijke omtrek-figuren van von FrAUENFELD ga ik stil- zwijgend voorbij.) Vet Z. Facsimile naar vaN pr VENNe, 1626, te Utrecht. — Minrres in Verh. Kon. Akad. — oto? — Vet £. Kopie naar de schilderij van RorLANpr Saverr te ’s Gravenhage door Dora Jr, voor rekening van Mr. J. P. AMERsFOORDT. Thans in de Directeurs-kamer van het Konink- lijk Zoölogisch Genootschap „Natura Artis Magistra”” te Amsterdam. Reproductie naar? — Brensreis, Vogelkunde. Mij onbekend. Vet 2. Houtsneê. Slecht spiegelbeeld van 1803 Brumer- BACH. — Lrunrts-Lepwre, Syn. Phierk. v. 1. p. 435. Orig. Vet 9. Houtsneê. „Nach einem alten Oelbild und den vorhandenen VUeberresten restituiert’”. Marti, 1SS4, wle: kom odd. Orig.? Vet 2. Houtsneê. Eigen ontwerp? ScuureLprt in Harper’s Weekly. Deze figuur vertoont een Dodo’ @ ‚ met den kop naar beneden duikend en naar den beschouwer gewend, zoodat de rug min of meer van boven en de staart bos van voren gezien wordt; daarbij heeft de vogel den kop naar links gewend, zoodat deze door ons van rechts gezien wordt. Het is mij niet gelukt, wit te vorschen, of deze figuur eene fantasie van Srererpr, dan wel een origineele van + 1630 voorstelt. Vet 2. Houtsneê. Kopie naar Scuurbupr, 1885. — Vern in De Muisvriend. Vet 2. Houtsneê, voorstellend den Dodo van Saver v-Pommers- felden. Nor 1SS9. Zelfde kliché als van Jacke 1S6S, Vet 2. Houtsneê. Verkleimde reproductie, met veel fan- taste, naar SAVERY-Brisch-Museum. — Nor 1589. Rond. Q ? Faesimile van de Plaat 2 wt het Journaal van vaN NreK’s reis 1601. — Roranp Bonaparte, 1S90, Plaat 3. Vet 2. [outsnet. Reproductie naar Savery, 1626, Berlijn. G. von Marek, Handb. Zool. v. 4. p. 265. Orig. Halfvet 2. G. vor Harek, Handb. Zool. v. 4. p. 205. In den linker benedenhoek vindt men (behalve de initialen van den graveur X. A. v. O. B.) het mono- 1897? 1906. 1907. 1907. 1910. A: GC. OUDEMANS, gram van Rorranpr Savery: Ren S elkander krui- send. Het ouderschrift luidt: „Nach Savery’s Bild in Wien. — Een en ander is eene gewel- dige mystificatre: desfiguurnis een mixtum, grootendeels eene kopie naar BraNpr, 1847, maar met vleugel, aars en staart naar SAVERY- Britsch-Museum! — Ook twee rechter voeten! Vet 2, liggende houding. Reproductie van den Dodo van Rurnarpr 1666. — BirpeRMANN in Abh. Ber. Zool. Mus. Dresd. v. 7. n. 2. p. 16. Taf. — Mij onbekend. Vet Z, liggende houding. Reproductie van den Dodo van? FRANZ FRANCKEN? 1666? — BiEDERMANN, «In Abh. Ber. Zool. Mus. Dresd. v. 7. n. 2. p. 16. Taf. — Mij onbekend. Vet 2. Houtsneê. Facsimile, doch spiegelbeeld van BrumeN- BACH 1799. — KrrrERMANN 1906-7, p. sep. 5. Vet £. Foto. De heele schilderij van RorELANDT SAVERY, 1628, Weenen. — KrLrLERMANN 1906-7, p. sep. 6. (De talrijke omtrek-figuren in Rornscurm, Extinct Birds, b) ga ik op één na stilzwijgend voorbij, evenals die van von FPrRAUENFELD, 1868). — De zoogenaamde omtrek san den: Dodo van SAvrry-den-Haag is uit de vrije hand geteekend; hij geeft den vogel niet zuiver weer; de heele kop is misteekend. \ Orig. Vet 2. Steendruk. Rornscurp, Extinct Birds has was taken from the picture by Rorvanpr Savery in Berlin, but the wings, tail and bill have been altered, partly from Pierre Wernoos’ picture of the Bourbon Dodo, and partly from anatomical examination’”’. Hoe gewaagd het is, eene afbeelding te geven van Maphus cucullatus L. met liehaamsdeelen, ontleend aan eeneaquarel, die Raphus solitarius Suys voorstelt, behoef ik wel niet te releveeren. Mijne opmerking over hetgeen Rornscui.p van den staart zegt, gaf ik reeds boven, p. 22. Twee rechter voeten! Vet @. Houtsneê van G. Scnoen. Komt voor in HENNICKE 1912, p. 490, kijkt naar rechts; tilt de linker poot op. Is dit de verloren Dodo van Dr. Smirrer? Zie p. 87. Wel heb ik aan Dr. HeNNiekE gevraagd, of deze figuur I) Aan den heer W. Warnsinck te Arnhem ben ik veel dank verschuldigd. voor zijne groote welwillendheid, mij zijn exemplaar van Rornscurup’s beroemd en zeer kostbaar werk „Extinct Birds” voor onbepaalden tijd in leen afgestaan te hebben. Van dezen prachtarbeid bestaan slechts 300 exemplaren. — 0. — DODO-STUDIËN. 45 eene van Savery is, en in welk museum de schilderij hangt, doeh hij deelde mij mede, dat de figuur buiten zijn weten door den Uitgever (Verleger) in zijn artikel ge- plaatst werd, en dat deze hem bij navraag schreef: „Leider ist es_mir nicht gelungen, festzustellen woher das betreffende Bild Stammt.” 1910. Vet Z. Fotozinco naar pr HonNpncorrur + 1638. VeruAceN & Klasine, v. 25, p. 154. 1912. Vet 2. Houtsnée. Kliché van C. Senoeu 1910, — [uNNICKE, 1912, p. 490. 1912. Rond. 2? Faesimile van plaat 2 van vAN NreK’s Journaal 1601. — Dr Borm, 1912, p. 112. 1912. Vet @. Fotozinco naar Roriscmmp 1907, op W/, der grootte. Prerarr in Marvels of the Universe. 30 Apr. 1912. 1918. Vet 2. Fotoginco. Fraaie reproductie naar RorLANDT SAVERY, 1626, Berlijn; doch hersteld: een rechter en een linker voet! RwrenmNow. 1915. Vet. 2? Fotozinco naar HmrrBerr 1634, — Iri LERMANN, 1915, p. 355. 1915. Stoer Q. Fotozineo naar Otfictum B. M. Varginis, + 1710. KiareRMANN, 1915, p. 360, fig. Ga. 1915. Rond. 2? Fotozineo naar Oflicium B. M. Virginis, + 1710. KiLLERMANN, 1915, p. 360, fig. Ob. 1915. Vet 4. Fotozinco naar Mirntrms, 1SÓS, — KirLERMANN, 1915, p. 357. Iets verkleind ’ 1915. Vet £. Fotozinco van een gedeelte der Schilderij van Ror- LANDT Savery, 1628, Weenen. — KrIuneRMANN, 1915, P. 358. 1915. Vet Z. Fotozineo van een gedeelte der Schilderij van Ror- LANDT SAverv-den Haag. — KiLreRMANN, 1915, p. 358. 1. De AFBEELDINGEN vAN 1602. Snuffelend in allerler boeken, waarin ik iets meende te zullen vinden omtrent Dodo's, stuitte ik op het volgende: ArereD Newron, de redacteur van het ormithologisch tijdschrift Lhe Ibis, schrijft, 1868, p. 503: „A short time sinee, a friend of ours, who, though no natur- alist, was aware of the store set upon old representations of the Dodo, was good enough to inform us that he had lately been making some literary researches in Holland, and had been shown a _manuskript copy of an old journal kept during a vovage to Mauritius, which was illustrated by several drawings, apparently 46 A. C. OUDEMANS. contemporary, of Dodos. We immediately commumicated this intel- ligence, with all the additional particulars we could gather, to Professor Scuurern, who, im return, informs us that the book had been already brought to his notice, and that its pictorial contents are of great value, the figures of the Dodo and other birds having been most beautifully drawn from life bv a man who knew well what he was about. We understand that the narrative had been printed before, but no account given of the figures with which at is embellished. However, Professor ScurrerL tells us he is preparing a short memoir on the subject; we therefore have no desire to anticipate him by mentionmmg at present the different points of interest furnished by this discovery, feeling sure that he will neglect none of them in telling the story his own way.” Vijf jaar daarna zegt Scurrenn:1878, p. 184: „Je me propose de publier une petite série de figures médites de cet oiseau, faites au trait par le dessinateur habile accompagnant la deuxième !) expé- ditton des Hollandais aux Imdes Orientales.” Newton 1875, p. 349, deelt ons mede, dat „a friend of ours” was „Mr. Hessers, an assistent in the Public Library of the Uni- versity of Cambridge”, dat het handschrift was „a journal kept during the voyage of Worrpnarr HARrMANszooN to Mauritus in 16011602... this interesting volume, which, if T am not mistaken, belongs to a Library at Utrecht.” Ook zegt hij: „A few days ago M. Arrpnorse Mine Epwarps was so good to send me tracings of the sketches, which he had obtained during a recent visit to Leyden; and 1 now have the pleasure of showing them to the Members of the Society present’ (in de vergadering). Het spreekt van zelf, dat ik mij na kennisneming van het hier vorenstaande tot Dr. B. D. van Oort wendde, directeur van ’s Rijks Museum van Natuurlijke Historie te Leiden. Zijn antwoord was helaas teleurstellend : „De teekeningen, waarvan in uw brief sprake is, zijn helaas niet meer in het Museum. Vroeger heb ik al eens een onderzoek naar deze teekeningen ingesteld. De bibliotheek van Scurmern is in 1884 verkocht bij de firma Brrr, alhier. In den Catalogus komt onder n°. 86% voor: „Zeichnungen und Studien ausgestorbener Vögel von den Mascarenen. En portefeuille”, waaronder de bewuste teekeningen zich ongetwijfeld bevonden moeten hebben. Dit nummer is gekocht door de firma Qvarrren in London. Vermoedelijk zullen de teeke- ningen dus wel in Engelsch bezit zijn. Maar waar? Ik acht het 1) Lees: „troisième. — 0. — —) DODO-STUDIEN. 4 niet onmogelijk, dat zij in handen van Prof. Newrox in Cambridge gekomen zijn.” Begin Augustus ’16 kreeg ik ineens weer een inval. „Zeich- nungen und Studien” zijn wat anders dan een Journaal. Dit moet zieh dus nog in Nederland bevinden! Bovendien noemt \ ewrox hef journaal „the book” en „a volume”; dit stopt men toch miet in een portefeuille.” Maar wat voor moeite ik mij ook getroostte, waarbij Dr. Brsvarer, bibliothecaris der Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, Dr, LT COLENBRANDER, directeur van het Bureau voor ’s Rijks geschiedkundige publicaties te s’-Gravenhage, Dr. J. pr Huruv, Archivaris te ’s-Graven- hage, de heer W. C. Merrer, Bibliothecaris der Kolomiale Bibliotheek te ’s-Gravenhage, de heer J. Ll. van Zerm vaN Kupik, bibliothecaris der Remonstrantsche Gemeente te Rotterdam, Dr. M. G. pr Boer, te Amsterdam, Prof. Dr. H. IJ. GrorrmwreeN te beiden en de bibliothecarissen der vier Universiteiten hier te lande mij krachtig steunden, het handschrift is nog steeds „zoek”’. Door deze briefwisseling ben ik het volgende te weten gekomen. P. A. Tree zegt in Ninoer’s Bijdragen voor Vaderlandsche Geschiedenis, 2° reeks, v. 6, bla. 218, dat het bedoelde hand- schrift berust in de Bibliotheek der Remonstranten te Rotterdam. In den Catalogus dier Bibliotheek komt de titel van dit handschrift echter niet voor. Alle handschriften werden tusschen 1865 en 1870 (ze waren toen nog niet gecatalogiseerd) naar Leiden gezonden om door Prof. Roger bestudeerd te worden. De heeren Prenen Koeer hebben toen de handschriften gecatalogiseerd, doeh in den catalogus, die zeer zorgvuldig bewerkt is, komt het handschrift niet voor. Het is misschien destijds toegestaan, dit handschrift naar elders te doen verhuizen, omdat het in eene theologische handschriftenverzame- ling feitelijk niet thuis hoort. Maar mm de notulen der Remonstranten, gehouden tusschen 1865 en 1870 is er daaromtrent niets te vinden. Den 5%" October vond ik weer eene aanduiding, waaruit blijkt, dat het vermoeden van Dr. E‚ D. vaN Oorr just was: de porte- feuille met „Zeiehnungen und Studien’ is im handen gekomen van Prof. _Newrox. Im Juni 1905 werd de imhoud ervan, gedurende het Vierde Internationaal Ornithologisch Congres te Londen, te Cambridge tentoongesteld. Im het Verslag van dit Congres (zie Ornis, v. 14, 1907, p. S2) wordt daarover het volgende vermeld: „Drawings on Exhibition at Cambridge: H Seurmern. Tracings of drawings by an unknown artist “who must have been on board one of Worpnart LIARMANszooN’s ships when they touched at Mauritius. The origimals were found by Dr. Trere in a MS. narra- Ee) A.C. OUDEMANS. tive of the voyage (1601—1603), in the library of the church of the Remonstrants at Rotterdam, whence it has since been trans- ferred to the Archives at the Hague”. Het is dus mogelijk, dat aan het voornemen der Heeren Treur en Koaer onopzettelijk geen gevolg is gegeven en dat het handschrift zich dus nog bevindt in de nagelaten boekenschat van een der beide geleerden. Maar waar is het nu? Niets belet thans de publicatie der zich te Cambridge bevindende overtrekken. [IL Der ricvur oP Dr mIrEEPLAAT VAN DE Brij. Meer gemelde uitgevers Gebroeders pr Bris te Frankfort a. M. voegden aan hun werk Variorum Navigationes, dat wt twee dikke deelen bestaat, twee titelplaten toe, die een denkbeeld geven van wat in elk der deelen aan onderwerpen te lezen en aan figuren te zien is. Op de titelplaat van het tweede deel ziet men in de twee boven- hoeken, ieder op een voetstuk, een Dodo; de beide figuren zijn naar elkander gewend. De eerste indruk, dien men bij het zien van deze figuren krijgt, is, dat de Gebroeders pr Bris den Dodo van VAN Neok (fig. 4) als model voor deze twee teekeningen gebruikt hebben, en dat deze daarbij toevallig een weinig anders uitgevallen zijn. Maar bij nader onderzoek zien wij toch te veel verschillen, die niet aan „toeval” toegeschreven kunnen worden. De houding der pooten en van den hals zijn ook te natuurlijk, De twee figuren beschouw ik dan ook beslist als kopieën naar origineele teekeningen door een der tochtgenooten van vaN Nmcek naar het leven vervaar- digd. De rechter Dodo nu, naar links loopend (fig. 6) heeft eene houding, die den umbeciel kenmerkt; soezend loopt het dier met kalmen tred voort. IV. Dr AFBEELDING VAN DEN RONDEN VORM IN DEN CODEX. Nu is het wel merkwaardig, dat Dr. KiruermaNN 1915 onlangs te Florence in een perkamenten Codex, die naar zijne meening van de eerste helft der achttiende eeuw dateert, eene Dodo-afbeelding vond (fig. 7), die frappant gelijkt op die van pr Bris. Is de Dodo van den Codex + 1710 nu gekopieerd naar den Dodo van pr Brus 1601? Naar mijne overtuiging neen. Br zijn verschillen in, die al weer niet het gevolg zijn van onhandigheid in het teekenen. De veertjes op den achterrug, meest in verkeerde richting liggend, zijn te natuurlijk. Zij moet naar eene origineele teekening, naar het leven vervaardigd, gekopieerd zijn. De mogelijkheid bestaat, dat het origi- neel, waarnaar de pr Bris’s kopieerden, in Italië verzeild geraakt is. De waarschijnlijkheid is eveneens groot, dat beide figuren kopieën zijn naar verschillende origineele teekeningen door twee teekenaars DODO-STUDLÈN. 9) op verschillende tijden vervaardigd. In alle geval moet het origineel zich nog te Florence bevinden. Ben dankbaar werk voor [taltaansche ornithologen, om naar dit manuscript journaal te zoeken! V. De Dopo var GusBerr ph HonNppcorrer. Frappant is de gelijkenis van deze afbeelding met die, door AprraanN vaN De VENNT nagelaten. Vergelijk fig. S en fig. 9. In het rechter beneden vierde deel van Honprcorrer's schilderij ziet men een Dodo, die beslist naar hetzelfde individu geschilderd werd. In het jaar, dat var pr VarNe zijne penteekening naar het leven vervaardigde, 1626, was GisBrrT, volgens HAveRKORN vAN Russuwijk 1992, 22 jaar oud, dus oud genoeg om zijne sporen op het gebied der schilderkunst verdiend te hebben. Hij werd dan ook 1630 (vol- gens anderen reeds 1627) in het schildersgilde van Sryr Luvcas te Utrecht opgenomen. Daar GissBerr van zijne geboorte af tot 1630 (1627) te Amsterdam woonde, staat het vast, dat hij denzelfden Dodo als AprrAan VAN DE VeNNE, In 1626 naar het leven te Amsterdam op het doek bracht, of althans schetste, VL. Der Fiever vaN Wr…‘nrem vaN Wosr-ZANEN, HET DOODSLAAN var Dopo’s voorstnrmenp. Het is algemeen bekend, dat het schee ps- volk de Dodo's met de hand ving en met stokken doodsloeg. Ik moet hier eerst een ander verhaal inlasschen ter verklaring van eene afbeelding, waarover ik straks wat mede te deelen heb. In het reisverhaal van SreveN VANDER [Aap 1646, die van 26 Nov—19 Dee. 1607 op het Zwaaneiland vertoefde, lezen wij: „alle den tijt dat hier lagen, zijnde omtrent 28 dagen, aten anders niet dan Sehilt-padden, Dodaersen, Duyven, TPortel-duyven, grauwe Pappegayen ende dierghelijke, die alle daghe in ’t bosch met de handt gingen grijpen, dat een ghenoeghte om sien was, principalijek de grauwe Pappegayen, van deweleke een ghevanghen hebbende, doende dat krijten, daer stracex met honderden om haer ooren quumen vliegen, die met kleyne stoexkens ter neder wierpen...” Zoo ook BorrrKor 1646 (zie Hooerwenr 1915), die van zijn verblijf m 161% op het eiland Mascarenhas verhaalt: „Maer dat meest te verwonderen was, de papegaven en ander gevoghelte, als wij daer een of hadden eu dat wat meulden dat het kreet, soo quamen alle de andern, die daer ontrent waren, daer na toe, ghelijck of sv haer wilden ontsetten, en lieten haer mede grijpen, kregen derhalven genoegh van dat goet om te eten.” Zulke vermakelijke verhalen werden natuurlijk door latere jour- naalhouders, of reisbeschrijvers, gretig weder verteld. Zoo vinden wij dan ook het relaas van vanper HaceN bijna woordelijk overgenomen Verhand. Kon. Akad. v‚ Wetenseh. (2° Sectie). DI. XIX, N9, 4, D 4 50 A. C. OUDEMANS, in Wrugem vAN Wesrt-ZaNEN's beschrijving 1648 van de reis onder Worrerr HARMENsz. ofschoon in het oorspronkelijk Journaal van die reis (27 Sept. 1601) niets daarvan te vinden is! Het merk- waardige van dit boekske nu is het volgende: de uitgever H. Soerrr- BooM voorzag het van eenige origineele kopergravures en versjes. Op een der platen, N°. 3, im drie horizontale vakken verdeeld, ziet men in het middelvak de zeelieden bezig met het doodslaan van Pinguins. Daar vlak onder en links is eene voorstelling van het „doen krijten” en vangen van Papagaaien en dáár weer onder een versje (fg. 10). Dit versje heeft natuurlijk zóó de aandacht getrokken der dodologen, dat het hier en daar overgenomen werd als een bewijs ervan, hoe in die* dagen de Dodo „the topic of the day” was. Zoo ook SrriekvanD & Meuviure 1848 en Mirries 1868. Beiden was het niet ontgaan, dat in het verhaal ook melding wordt gemaakt van den massamoord van Dodo's. Hoewel H. SoereBoom, p. 21, voorzijde, 2° kolom, zelf verklaart: „haar afbeeltsel is in de voorige Plaat,” verzekert SrricKLAND, p. 15: „This account is accompanied by a very rude plate, intended to represent the „Scheep- lieden” killing Dodos; but as the artist has evidently taken Penguins as his models, 1 do not repeat this engraving.” En Mrrmes, p. 10: „Zoo deelt Wnrem vAN Wesr-ZARNEN, of zijn uitgever |L. SorrrBoom, een aantal bijzonderheden omtrent de door hem genoemde Dod-aersen of Dronten mede, maar op de plaat tusschen bl. 19 en 20 zijn er eenvoudig pinguins van gemaakt”. Toen ik echter de plaat nauwkeurig bekeek, vond ik wel dege- lijk „haar afbeeltsel”’, het doodslaan van Dodo's voorstellende. Zij is echter klein en, zeker alleen dáárom, tot heden aan de aandacht der dodologen ontsnapt. Ter bevestiging van deze mijne bewering geef ik hier in fig. 10 een bijna tweemaal vergroote foto van deze voorstelling. Men ziet op den voorgrond twee mannen, die een papagaai „meulen en doen krijten’’, waardoor alle andere naar hen toevliegen, als om den gevangene „te ontsetten’””. Op den achter- grond echter zijn drie mannen bezig, Dodo's met stokken dood te ranselen, terwijl een vierde ernaar kijkt, en een vijfde twee doode Dodo's aan de pooten vasthoudt, zoodat hunne koppen langs den grond shieren. VIT. De rravor iN Epwarps. Bekend is, dat de schilderij in het Britsch Museum in Holland naar een levenden Dodo vervaardigd werd, en dat de figuur in Epwarps 1760 naar deze schilderij in koper gegraveerd. werd. Dumorr 1819 vertelt van deze afbeelding: „La figure du dodo que lon trouve, sous le n°. 294, dans les glanures d'EpwaArps, ; DODO-STUDIËN. 51 a été copiée d'après un dessin fait à lîle Maurice sur un individu vivant”. SELIGMANN 1773 gaat een eindje verder: „G. Epwarps ad vivum delineavit”! SrrpueNs 1S19 weet het nog beter: „The painting” is vervaar- digd „by Epwarps”! en... „The Dodo appears to have existed only in his 1magination!”’ G. Levend in Europa ingevoerde Dodo's. 1. Her BePWIJFELDR VERHAAL VAN DEN LEVENDEN Dopo VAN 1599. De Gebroeders pn Brrs te Frankfort b, 1601, geven eene blijkbaar door henzelven naar de beschrijving ontworpen plaat HI te zien, waarboven men leest: „Quomodo Hollandt in Mau- | „Hoe de Hollanders op het ritij Insula ingentes testudines , Eiland Mauritius zeer groote muenerint”’. schildpadden vonden”. Men ziet o.a. tien mannen in één omgekeerde schildpadschaal zatten. Onder die plaat staat o.a. te lezen: „Sed & aliae ibidem aucs visac | „Maar daar werden ook andere sunt, quas VValekuögel Bataui vogels gezien, welke de Hollan- nominarunt, & unam secum in ‚ders Walgvogels noemden en Hollandiam importarunt’’. | (waarvan) zij een met zieh im ‚Holland mvoerden”’. Deze passus heeft heel wat pennen in beweging gebracht. Hoe komt dat? In 1597 werd door de Hollanders onder Hourmar uit de Mo- lukken een Kasuaris meegebracht, die eerst in den tuin van Graaf VAN Sorms te ’s-Gravenhage geborgen werd, aldaar door Cornarrr op koper werd gebracht (Plaat 83 „Auis ignem deuorans’”’) spoedig daarna geëxpedieerd werd naar den Keurvorst van Keulen, die hem, alweer kort daarna Keizer Reporrn IT te Praag (N.B. miet te Weenen) ten geschenke bood. Deze Kasuaris is aldaar tweemaal door G. HorrNacrL op perkament geschilderd geworden; de por- DÀ 4 tretten worden thans te Weenen bewaard (zie p. 92) ®. 1) Zij waren geen tochtgenooten van vaN Neck, zooals Hamer 1848, Nors, 1889 en anderen meenen, maar graveurs, die nooit de zee roken. — 0. — 2) Keizer Rupoven IL had zijn hof te Praag, niet te Weenen. Hij omringde zich met geleerden en kunstenaren o.a. Keeever, Tveno pe Brant, HoerNacen; en gaf zich zoozeer over aan wetenschap en kunst, dat hij regeeringszaken totaal verwaarloosde. Wel bestonden te Ebersdorf en te Neugebäu bij Weenen dierentuinen (Menagerieën), waaraan tupor.pu IL schatten besteedde (zie Literatuur: Frrzincer), doch ook te Praas werden vreemde dieren in een Menagerie gehouden, die reeds 1558 bestond (zie Lorser in „Literatuur. D4* bj Lo A. C. OUDEMANS. Nu wil het ongeluk, dat Gebroeders pr Brig, die nog nooit eene afbeelding van een „Walgvogel’’ zagen, laat staan met een levenden kennis maakten, eene afbeelding uit het Journaal van Hourman’s reis, boven bedoelden Kasuaris voorstellende, tweemaal op de titel- plaat en driemaal op Plaat IL reproduceerden! Het volgend jaar hebben zij echter deze fouten hersteld. Daar verder over den geïmporteerden Dodo nergens eenige nadere inlichtingen in de literatuur gevonden werden, besloten de dodo- logen, dat Gebroeders pr Brts zich vergist moeten hebben, toen zij beweerden: „en waarvan zij een met zich in Holland invoerden”, en dat zij den Kasuaris van 159% zullen hebben bedoeld, die nog in hunne herinnering voortleefde: zij beeldden immers geen Dodo, maar een Kasuaris af. ScHLrGEL 1854, p. 237, echter, die de Dodo’s tot de Struisen rekent, beweert, dat hij nooit beter afbeelding van den Dodo zag, dan op die Plaat! (N.B. miettegenstaande men bij alle individuen twee halslellen kan zien!) Daartegenover gaat ame 1847 zelfs zoover, dat hij betoogt: „de Hollanders kwamen im Juli 1599 terug; pe Brijs Quarta Pars werd im Februari 1600 afgesloten *); de pn Brij’s maakten gebruik van eene Duitsche vertaling van het Journaal der Hollan- ders door den Dantziger Amrrnus?) en gaat dan verder: „Wenn “man dieser Nachricht Glauben beimessen dürfte, so musste der erwähnte Dodo in Juli 1599 in Holland angelangt sein”. Natuurlijk! Waarom niet? Van de 4 in Juli 1599 repatrieerende schepen heeft: „T groot Jacht Mriesland daer Schipper op was JAN CorNersz)’’ van 17 September tot den 2* October 1598 in de WarwisekK-llaven van het Zwaaneiland doorgebracht; den 31% De- cember kwam het te Bantam aan om reeds den 4” Januari 1599 met JANsz. ForruyN als schipper, onder Admiraal vaN Neck terug te gaan. Dit schip had dus blijkbaar den Dodo aan boord. Wanneer wij nu in de Literatuur omtrent dezen Dodo geen verdere ver- melding kunnen vinden (zou de poot in het bezit van Prof. Prrror Pauw te Leiden + 1603 er een stuk van zijn?), dan mag dat niet als een bewijs gelden, dat het door Gebroeders pr Brijs mede- gedeelde onwaar is. — Wanneer wij in het dagboek van een student te Oxford, 1634 vinden: „Mr. Gosue, sometimes schollar to Mr. Campex, enginer, who bestowed the Dodar vpon y° Ana- tomy schoole”, en verder in de Lateratuur niets vinden nòch 1) Deze bewering zoek ik bij pr Bru tevergeefs. — De Fertia Pars werd zelfs in 1601 gedrukt! De Pars Quarta eveneens in 1601; voorbericht 6 Augustus 1601! — 0. — 2) Ook deze passus is voor mij bij pe Brus onvindbaar. — O0. — DO DO-STUDLEN. 53 over zekeren GosLiNe, nòch over CaMpeN, evenmin over dien Dodo, ja zelfs nergens bewijzen hebben van het bestaan van die „Anatomy Schoole’”’, mag dat dan als een bewijs gelden, dat alles, wat ge- noemde student neerschreef, on waar is? — Ik zie in de poging om te bewijzen (sic), dat de Gebroeders pre Brus zich vergist moeten hebben, omdat zij een Kasuaris af beeldden in plaats van een Dodo, een totale mislukking; ik zie geen kans, hunne mededeeling te loochenen, al beken ik evennrn in staat te zijn te bewijzen, dat zij wèl waar is. — De Dodo, hier bedoeld, is waarsch ij n- lijk de door G. Horrsacer. vóór Sept. 1600 afgebeelde Witte Dodo. Voorzoover ik kan nagaan, zijn de Hollanders niet vóór 1617 op het eiland Mascarenhas geweest. Zij hebben dus dezen jongen Witten Dodo. van een portugeesch schip overgenomen. LL. Lust. Or) o 1561. Beim? te Vere diende als model van den gevelsteen (h 1599? Juli. Een exemplaar, medegebracht door de eerste vier repatrieerende schepen onder Admiraal van NreK. Zie p. 51—53 en p. 91 en 92. 1626. Een £ met één dwarslijst over den snavel, Amsterdam; hiernaar vervaardigde AprraanN vAN pr Varxe zijn pentee- kening met Oost-Indische Inkt (Fig. 5): en GissBrrr Du Hoxrprcorrter’s zijn schilderij (Fig. 9) (zie p. 49). 1626. Een @ zonder dwarslijst over den snavel, zeer donker getint, met bruine borst, model voor de olteschilderij van Roeraxpr Saverr-Berlijn. (lig. 31, 40.) 16... Een 2, idem, kleuren onbekend; model voor de olieschilderij van Rorranpr Saveryv-Pommersfelden. (Fig. 32.) De afge- beelde vogel is nog niet in zijn maximumevervettingstoestand, òf dien reeds voorbij. 16... Een Z, idem, met bizonder okergele slag- en stuurpennen; model voor de olieschilderij van Rornanpr SAveRY-Zool.-Soc.— Lond, voorstellend den Dodo van achteren gezien, reeds voorbij den grootsten vervettingstoestand, met gerafelde slag- pennen. (lig. 23.) 16... Een £ met 2!/, dwarslijsten over den snavel model voor de olieschilderij van RorLaNprt SAvERY-den Haag. (lig. 35.) 16... Een 2 met 3 (21/,?) dwarslijsten over den snavel, en bijna witte borst; model voor de olieschilderij in Nederland ge- maakt, thans in het Britsch Museum, toegeschreven aan Rou- LANDT SAVERY. (Fig. 37.) 1628. Een 4 in vol prachtkleed met één dwarslijst over den snavel, 9d. A. C, OUDEMANS. grijsblauw. Hiernaar: de olieschilderij van RorLANDpr SAvERY, thans te Weenen }. (Fig. 34, 41.) 1634. Een zeer donkergetint individu, dus een 9 ,te Oxford. — „A blacke bird” werd door Mr. Gosrrna ten geschenke aan- geboden aan de Anatomische School te Oxford. 16... Een stoer Q, als dat van Vere, kwam vermoedelijk te Genua aan. Naar dit exemplaar is eene teekening, aquarel, of schilderij vervaardigd, en deze is weer —+ 1710 te Flo- rence gereproduceerd in het Officium B. M. Virginis te Florence. Zie KirLeRMANN 1915 (Fig. 3). +1637. De Dodo van Tmropoor vaN TurpeN (of TuurDeN), thans te Madrid, is stellig naar het leven te Antwerpen genomen, waar deze beroemde schilder woonde. 1638. Sir Hamon L'Esrraner zag een levend 2 te Londen, stoer, opgericht, met donkeren rug en bruine borst. +1650. Een exemplaar te Londen opgezet voor het Tradescant Mu- seum, verhuisde later naar het Ashmolean Museum te Oxford. +1655. Het is onaannemelijk, dat een schilder als JonANNES vAN Kresse te Amsterdam een Dodo op het doek zou brengen naar een oud prentje van Crusrus (zie p. 38). Dan zou hij de slagpennen ook zwart geschilderd hebben. Hr moet dus te Amsterdam, of elders + 1655 een levende Dodo geweest zijn. +1666. Een Z met 4 dwarslijsten over den snavel, diende als model voor de olieschilderij van Rurmarprt, thans te Berlijn. (Fig. 39.) Over de kleuren van dezen vogel zie hierboven, p. 15. H. Vermeende resten in Nederland. Vast staat dat, zooals Crusrus 1605 ons mededeelt, Professor Pier (of Perer) Pauw te Leiden een poot (lees: voet) van den Dodo bezat, „onlangs uit Mauritius aangebracht”. Volgt de mees- terlijke beschrijving van dezen voet. — Dezelfde Cruusrus verhaalt, dat hij bij CurrsrraaN Porrer twee steenen, uit den krop van een Dodo afkomstig, zag „van verschillenden vorm, de eene plat en rond, de andere ongelijk, hoekig, een duim groot, die ik naast den poot van den vogel heb doen afbeelden” (zie onze fig. 5). Door Jonsron 1660, p. 139, weten wij, dat „Kristiaan Porrer, een neerstigh ondersoeker en kruidmenger, tot Leiden” was. Waar die voet en die steenen gebleven zijn? Natuurlijk later door een oningewijde weggeworpen. o € te) d tels 1) Door Newror werd in 1874 een brief van Emanver Arruam van 1626 uit Mauritius gepubliceerd, waarin deze aan zijn broeder in Engeland schrijft: „called Do Do... 1 have sent you one by mr perce...” „of mr perce you shall receve... a bird called a Do Do, if it live...” „you shall receve... a strange fowle.:. called by ye portingalls a Do Do”, Wij hebben geen enkel bewijs, dat deze Dodo levend in Engeland aangekomen is. — 0. — t jbs | DODO-STU DIEN. Geheel anders is het gesteld met het verhaal van ADAM OLRARLUS in zijn „Beschreibung der Gottorfischen Kunst-Kammer”, 1666, „worinmen Allerhand ungemeine Sachen, so theils die Natur, theils künstliche Hände hervorgebracht und bercitet””. Het boekske is, wat wij tegenwoordig een beredeneerden Catalogus zouden noemen en bevat eene beschrijving van de voorwerpen, aanwezig in het Museum te Gottorf, eigendom van Hertog Erieprieu zu Schleszwig-Holstein &e. Deze kocht in 1651 de Kunst-Kammer van zekeren Dr. van DEN BroreKe (in het latijn: Parvparus) te Enkhuizen, zooals ons wordt medegedeeld in de „Vorrede” p. 5: „Die Kunst-Kammer betreffend, hat dieselbige ihren Anfang von der weit-berühmten Enekhusisechen _Kunst-Kammer, welche ParvpaNus der wevland fürtreffliche Medieus in Aegypten und andern Australischen, wie auch Orieutal- und Oceidentalischen Ortern, die er meist selbst gesamlet, und in ein anschentlich Corpus gebracht. Von Parvpart Erben aber hat sie höchstermelter Fürst erkauft, und Axzo 1651 durch mich aus Holland im Holstein bringen und auff der Residents Gottorff auffrichten lassen, woselbst besuchet, zusammen sie nachgehends von Jahren zu Jahren mit allerhand raren auch preciosen kostbaren Sachen vermehret.” Nu wordt onder N° 5 vermeld: een kop van een Dodo. Uit bovenstaande passage der „Vorrede” wordt door menigeen afgeleid, dat die kop eenmaal in het bezit was van Dr. vaN DEN BROECKE te Enkhuizen. Wat is hiervan waar? Ik heb mij moeite gegeven dat na te vorschen en ben tot het volgende besluit gekomen: Uit pe Bris’s Variorum Navigationes, v. b, India Orten- talis, Partes IT en II blijkt, dat van per Brorekn de reis naar Oost-Indië metmaakte met Jan Hureer van Linschoten. Zij ver- trokken in 1579 met S0 schepen uit Texel, voeren om Afrika, langs Afrika’s oostkust, langs Zuid-Azië tot voorbij de Molukken, bereikten zelfs Japan, keerden in 1589 langs denzelfden weg terug en bereikten 3 September 1591 Enkhuizen 5. Hij is niet op een der Maskarenen- Hlanden geweest, kan dus niet den Dodo-kop van een dier eilanden meegenomen hebben. Zoo blijven slechts drie mogelijkheden over, 1°, dat vaN Dex BroreKr op de reis im een der havens van een ander den Dodo kocht, 2°, dat hij na zijn thuiskomst te Enkhuizen in 1591 van een der Portugeesche, of na 1599 van een der Hollandsche zeevaarders den kop ontving, en 83°, dat de kop nooit in vaN DeN BrRoreKT’S bezit geweest Is, maar door Deensche zeevaarders (zie o.a. p. 35), 1) In Jan HvvyeeN’s Voorrede van Pars IT, p. 4 verso, staat abusievelijk „Zum Grâùer” in plaats van vAN DEN BROECKE. — 0. — 56 A. C. OUDEMANS. „werd mee gebracht en in het museum te Gottorf terechtkwam. — Geen dezer drie mogelijkheden kan tot zekerheid verheven worden. - Nog vonderlinger is het volgende. Martin (1884) vertelt ons: „Die Museen von Kopenhagen und Harlem besitzen noch Kopf und Füsse, welche vielfach abgegossen worden sind.”” (sie!) — Ook in Brruu 1906 leest men : „Andere dergelijke overblijfselen (kop, poot, bovenkaak) zijn in de Musea van Haarlem, Londen, Kopenhagen en Praag voorhanden.” — Ik verzocht den Conservator van Teruers Stichting te Haarlem, Prof. Dr. Evabre Dusors, mij wel te willen mede- deelen, wat daarvan waar is. Z.H.G. antwoordde mij, 9 Febr. 1916: „mij is van „Kopf und Füsse” van den Dodo of Dronte, welke zich hier zouden moeten bevinden, niets bekend.” — Blijkbaar heeft MamrriN zich verschreven en heeft hij Oxford bedoeld, en heeft Breum van eerstgenoemden overgeschreven. OVER DEN DODO VAN MASCARENHAS, DODO VAN BOURBON OF WITTEN DODO. (Apterornis solitarius Selys 1848). A. De Witte Dodo van Salomon Savery. In + 1651 verscheen een boekje, getiteld: „C. Pant Smcunor Des wydt vermaerden Natuurkondigers vijf Boecken.... t’'Amsterdam, ABrAnAM en JAN pr Wers, Boekverkoopers inde 4. Evangeliste. Door de welwillendheid van den bekenden Vogel-schilder Tr. van Hovyrrma, wien ik over de aquarel van HorsrryN schreef, en die mij ongevraagd bovenstaand boekje „om de curiositeit” toezond, wien ik daarvoor zeer dankbaar ben, daar hij daardoor onbewust der wetenschap een grooten dienst bewees, ben ik: in de gelegen- heid, het gedeelte van den tekst, dat over den Dodo handelt, uit dit zoo uiterst zeldzame boekje te reproduceeren. Het luidt als volgt: „Op ’t Eylandt Mauritius in Oost-mdien, als mede op sommighe andere plaetsen, ghelyek mede in West-Indien, vindtmen Voghels soo groot als Swanen, die men Dod-aersen of Dronten noemt, sy hebben ‘groote hoofden, en daer op een velleken in manier van een Kapken, sy hebben geen vleugels, dan in plaets van dien drie of vier swarte pennekens, en daer haer staert behoorde te staen DODO-STUDIÈN. 51 zijn vier ofte vyf ghekrulde pluymkens, van graeuw achtighe verwe. Sy hebben een dicke ronde Naers, daer uyt het schijnt, dat haer de naem van Dod-aers toegekomen is, in de maegh hebben sv gemeenlick een steen van een vuyst groot, deze is bruyn, graeuw van verwe, en vol gaetkens, en hollicheydt doch soo hardt als een graeuwe Bentemer-steen. Het Boots-volek van Jacob van Neef: noem- dense Walgh-vogels, om datse die niet recht gaer of murruw konden koken: of om datse so veel Fortelduyven konden bekomen, die leckerder smaeckten, datse van dese Dod-aersen de Walch kregen. Aen drie of vier van deze Vogels had al *t Scheepsvolck van een Schip, voor een maeltydt gepoech teten: Dese Dod-aersen hebbense ooek imgesonten en op reys mede genomen.” Men ziet, de tekst is bijna woordelijk eene vertaling van Crustus 1605, heeft dus betrekking op den gewonen Dodo, niet op den Witten. Slechts de woorden „ghelyek mede in West-Indien” zijn ongemotiveerd eraan toegevoegd ! De kopergravure, die den tekst begeleidt (onze fig. 15), Is onze volle aandacht waard; men lette, in verband met de hieronder volgende geschiedenis, voorloopig op de volgende bizonderheden: de Dodo kijkt maar rechts; over den kop is een haarnetje geteekend, zooals vrouwen plegen te dragen: duidelijk zijn de knoopen ervan te zien; er is geen duidelijke aars te zien; op den voorgrond ziet men een schelp, blijkbaar een S4ru/hiolaria nodulosa. In + 1665 verscheen een der talrijke edities van BoxrrpKou’s reis. Wat deze editie van Grruis ‘JoosreN SABGIMAN Ì) van alle andere onderscheidt, is, dat zij versierd wordt door eene figuur (Fig. 16), die zich terstond verraadt als eene kopie van den Dodo van SALOMON SAVvERY. „Alone of all the editions of Bonrrkor which |L have seen” zegt STRICKLAND 1S4S, p. 63; ook niet in de oorspronkelijke uit- gave: Hoorn 1646. Deze feiten zijn voor mij voldoende om te beweren, dat de figuur niet van Borrekor’s hand kan zijn. Newton, die aanvankelijk, 186S, anti-SrrreKkranp was, is het, 1876, hiermed eens: „LE think you will admit that the copper-plate of the Prinr has not been copied from the woodeut of the BorrrKow, but the woodcut from the eopper-plate.” Maar hij zegt miet, dat hij sedert van opinie veranderd is, en hij geeft ook miet aan, op welke gronden zijne bewering of vermoeden steunt. Ik heb er mij van kunnen overtuigen, dat de reproductie, die 1) SrrickLanp 1848 schat het jaar van uitwave op 1646. Het is gebleken, dat zij tusschen de jaren 1660 en 1670 moet plaats gehad hebben. Zie G, J. Hooceweur, Box- rEKOE’s reis, Utrecht, Oostnoek, 1915, p. 148, DS A. C. OUDEMANS.: SrriekLAND van deze figuur geeft, een (zoogenaamde!) facsimile is; ik wensch er nu nog op te wijzen, dat de figuur niet origi- neel kan zijn, maar eene kopie is naar die van SALOMON SAVER\ : over den kop gaan twee elkaar kruisende streepsystemen, die niets van een „netje’” hebben: geen knoopen zijn meer zichtbaar; de krulveeren in de aarsstreek zijn niet als zoodanig weergegeven; de Struthiolaria nodulosa lijkt wel een tiara, of een drijftol ; de boschage op den achtergrond is zeer leelijk ; enz. Merkwaardig is het, dat, hoewel Srrrckvanp niet kon weten, dat er eene oorspronkelijker teekening van den Dodo van SALOMON Savery bestond, hij toeh schrijft, p. 63: „the black-letter of the Dutch text omits to tell us whether this design was due to the pencil of Bonrrkor or his publisher ZAAGMAN, or whether it was co pied from some contemporary painting now forgotten.” Ook STRICKLAND voelde dus de niet-originaliteit ! En nu vor FraumrrerD 1868. Wanneer een ernstig wetenschappelijk man titels opgeeft, of teksten aanhaalt uit oudere werken, dan wordt verondersteld, dat hij daarbij de grootste nauwgezetheid betracht. Wanneer men nu gewaar wordt, dat hij bij het overnemen van den titel van het bovengenoemde journaal van IJsBRANTSz BONTEKOE uit. SrrieKLAND, IJsBRANtSz verandert in IsBRANTSZ, en ZAAGMAN in ZAGMAN, dan geeft dat te denken. Verder lees ik: „„SrRrCKLAND glaubt, dass dasselbe um das Jahr 1646 erschienen und diese pos- sierliche Abbildung, wie er sie nennt, von BoNrrkow, dessen Schaft bekanntlieh in die Luft flog, und von dessen Bemannung nur er ganz allein wundervoll gerettet ward, aus dem Gedächtniss gezeichnet sei” — Nergens heeft SrricKranD deze vermoedens uit- gesproken! Wèl lezen wij, p. 58, over den tekst: „and as _BoNrrKor’s account must have been written from memory (for his ship was afterwards blown up, and he was the sole surviver), we must not look for seientifie accuracy in his statement.” (De spatieeringen zijn van mij) Ì). Nog ongelukkiger is het gesteld met den door von FRAURNFELD gereproduceerden tekst en met den overtrek, dien hij van de figuur geeft. In den titel wordt „Pranr”. .… „Pumnn’’, „vermaerden”’. .. „ver- 1) Intusschen is deze bewering van SrRrICkLAND eveneens onjuist. Toen het schip 19 Nov. 1619 met 119 man aan boord in de lucht vloog, bleef miet alleen BonrekKoe, maar ook „Hermen van KoipuuyseN uyt de Eyder van daen” in het leven. Maar bovendien hadden zich juist te voren 70 man van de 189 opvarenden in de boot en in de schuyt in veiligheid gebracht, welke ma de ontploffing ijlings terugroeiden en BonrrKor en vaN Knipnuyser oppikten. Derhalve was Bonrekor niet „the sole surviver.” Ook schijnt door de 70 man mog een journaal gered te zijn; hoe anders kon Bonrekor later zooveel data neêrschrijven? — 0. — DODO-STU DLEN. 50 maerdten”’, „ABrAram en JAN pr Wees”... „ABRAHAM JAN DE Wees” gespeld. Im den overgeschreven tekst vind ik elf fouten. (Vergelijk hem met dien, hierboven p. 56 en 57.) Nu zou men kunnen opperen, dat vor FraueNrerp eene andere editie geraadpleegd zal hebben; dát juist geloof ik niet; hij heeft in het geheel geen editie geraadpleegd; hij heeft gebruik gemaakt van een afschrift, hem door von ‘scnust verstrekt, en deze schijnt aan eenen totaal onbevoegde opgedragen te hebben, het afschrift te maken. Een zeker bewijs ervoor, dat vor 'Iserusr mm het bezit was van een exemplaar van dezelfde editie, waarvan ik boven den tekst weergaf, en tevens een typisch staaltje van overschrijven is het volgende: tusschen de woorden „behoorde” en „te is het stukje lood, dat deze woorden scheidde, het zoogenaamde „pasje, bij het drukken (gelijk meer geschiedt) een weinig gerezen, zoodat het op gelijk niveau kwam met de letters; het heeft daar een paar vlekjes nagelaten; de overschrijver heeft den afdruk van dat pasje voor een L aangezien en kalmweg geschreven „behoordelte””. [ier was hij dus te secuur. En de figuur? Von WrAvENFeRLD geeft in zijn Plaat 3, fig. 9, een overtrek van den Dodo van SALoMON Savrry, muur welk een! (zie onze figuur LI). Ook deze overtrek is blijkbaar ‘op last van voN 'Tscnvsr door eenen totaal onbevoegde vervaardigd: In plaats van bet „netje met knoopen’”’ zijn eenige sprietjes op den kop geteekend, die vor FraveNeerp aanleiding geven te schrijven: „Allein eine Abbildung, die ich Herrn Ritter von Úscuust verdanke, und die vollständig mit dieser” (nl. van BorreKor) „übereinsttmmt, aber ohme so übertrieben zu sein, weit natürlieher erscheint, lässt mich vermuthen, dass diese Abbildung nur eme sehr manierirte Kopie Bel nas: „das Gitterwerk am Kopfe in SrRICKLAND's Dar- stellumg aus BonreKor zeigt sich hier als Borstenhaare. Auch der After ist hier so dargestellt, wie er übereinstimmend in einer späteren Abbildung vorkommt” }). De omtrek van vor Tscuosr is een spiegelbeeld ; reeds wees ik erop, dat het „netje”” veranderd is in een paar sprietjes, maar nog meer: een toefje krulveertjes ter hoogte van de aars is veranderd in een uitpuilende endeldarm, of witzakkende aars, wat het volk een „zieltje”” noemt! Zoo ziet men alweer, hoe nuttig het is, steeds de origineele bron te raadplegen, en hoe gevaarlijk het is, af te gaan op overtrekjes of handreproducties, door eenander vervaardigd. Heeft von PrAUENvELD de zoogenaamde facsimile, die STRICKLAND van 1) Hij bedoelt den Dodo van Roreranpr Savery.-Lond.-Zool-Soc. — 0. — 60 A. C. OUDEMANS. Bonrrkor’s figuur geeft, zelf overgetrokken? Het is haast niet te gelooven! De kop” van zijn overtrek (zie onze figuur 12) vertoont ruitvormige naar voren (l) gerichte schubben, zooals de ruit- vormige pannen van een leien dak!! Ook het werk van een onbevoegde? De eigenaardig dansende houding van den vogel met halt ge- openden bek wordt door de dodologen zeer verschillend beoordeeld. Broperrp 1859 meent, dat ‘hij naar voedsel zoekt en naar den zeeslak kijkt. Srriekranp 1848, p. 68, zegt ervan: „This highly ludierous representation is more like a Fighting-cock than a Dodo”... ., Mrrmmrs 1868 vindt haar een „barbaarsche figuur”. Von FraveNrerD 1868 schijnt het met SrricKLAND eens te zijn. Ik volstrekt niet; ik geloof, dat de oorspronkelijke teekenaar het dier werkelijk. eens of meermalen in die vermakelijke houding waarnam, terwijl het dier aan het pronken was. Een doffer pronkt ongeveer evenzoo: parmantig stappend en den kop naar links en - rechts buigend. In de oorspronkelijke teekenimg zijn de circumanaal- veeren uitgespreid en is de aars zichtbaar. Zoo doet ook een pron- kende doffer; ja zelfs vertoont deze, in een kooi opgesloten, opzettelijk zijn partes posteriores (parallel: vele apen). De rugveeren zijn wat opgericht „gesträubt”, een bekend gevolg van dezen aangenamen gemoedstoestand. Deze opgerichte rugveeren zijn Nor 1889 niet ontgaan; hij heeft echter de figuur niet begrepen, noemt haar „abenteuerlich”. „Der vorwärtsschreitende Vogel hat ein eigentüm- liches Netzwerk auf dem Kopfe und einen Federkamm über den Rüeken’’. — Van de Dodofiguur, voorkomende in de editie van + 1665 van Borrekon (editie. Girris JoosteN SARGHMAN) zegt STRICKLAND 1S4S, p. 63: „But there can be no doubt that this figure refers to the true Dodo of Mauritius, and not to the „„Solitaire” of Bourbon, with which BorreKkor confounded it”. Boven, p. 57, heb ik reeds uiteengezet, waarom ik er vast van overtuigd ben, dat. BorrrKor deze figuur niet verward kan hebben met den „Solitaire”” van Bourbon, daar hij de figuur niet kende; Griruis Joosten SArGHMAN heeft blijkbaar den kliché van SyBrs te Leeuwarden gekocht (zie p. 64) en gebruikte hem nu voor zijne editie. Bonrwkor wist daar niets van. Imdien de kliché aan dezen laatste toebehoord had, of aan zijnen uitgever, dan zou hij er wel voor gezorgd hebben, dat zijn oorspronkelijk verhaal (Hoorn 1646) ermee versierd was geworden. Het is dus louter toeval, dat in eene der edities van Bonrekor’s Journaal eene figuur voorkwam van den Witten Dodo, waarover hij juist schreef. DODO-STUDLÈN. 61 Coker 1856 wees erop, dat de Witte Dodo een geheel andere soort was dan de gewone Dodo, dat ook de vleugel anders was. Newror 1868 toonde aan, dat de eerste vier slagpennen niet achterwaarts, maar beneden- en voorwaarts gericht zijn, hetgeen voor hem aanleiding was, ook den Dodo van SALOMON SAverr als een Witten Dodo te herkennen. Ik ben het met hem eens en zal beneden op nog meer overeenkomsten wijzen. Uit de literatuur (Newrorx 1876) was mij bekend, dat er nog eene andere editie van Prarr Srcuxpr bestond, nl. die van ABRAHAM Worrearen 1662; maar het interesseerde mij niet, omdat ik ten onrechte meende, dat zij wel gelijk zou zijn aan die van ABRAHAM & JAN pe We…ps. Daar liet een mijner leerlingen, CG. W. RexsseN, mij een „curieus boekje” zien, dat hij onlangs aan een boekestalletje gekocht had. Wie schetst mijne vreugde, toen ik daarm niet alleen eene nog onbekende derde editie van C. Prixr Srcurpr herkende met het onderschrift: _„t Amsterdam Bv Girras VarcKeNteR, 1662”, maar ook terstond zag, dat de daarin voorkomende Dodo-figuur fijner bewerkt was en het spiegelbeeld vormde van die, welke bij Arramau & Jax pr Weers voorkomt. Deze ontdekking prikkelde mij, om in biblhotheken naar de editie van Worrcarxan te zoeken, teneinde de daarin voorkomende figuur te vergelijken met die van SAEGUMAN, DB Weers en VALCKENTER. Hoewel ik de editie van Worrcaxeu niet te zien kreeg, vond ik toch loon naar arbeid ; want ik maakte kennis met nog zestien andere edities van C. Pranr Srcunrpr, waarin nog vier andere kopieën van de oorspronkelijke figuur of „preut” voorkomen ! Doch eerst een woordje over den vervaardiger van deze laatste. Het heeft mij niet veel moeite gekost, te weten te komen van welken „kopersnijder”” deze Dodo is. Op advies van den heer F. Semupr Deeerxer, directeur van het Museum Boymaxs te Rotter- dam, richtte ik mij tot het Rijks-Prentenkabinet te Amsterdam. De heer J. Pm. var per Kerurar Dar, Conservator bij dit kabinet, deelde mij mede, dat hij op het ééne, hem door mij toegezonden prentje (foto van de figuur in C. Prixr Securpr, editie HArrerrs 1650) moeilijk kon afgaan en vaststellen, wie de maker ervan was: hij verzocht mij dus, hem in staat te stellen, inzage te krijgen van het boekje, waarin de figuur tegelijk met andere prentjes voorkomt. Ik deed hem toen de editie Harraers 1650, de voor zoover mij bekend oudst gedateerde (met Dodo!), toekomen. Daarop schreef ZE. mij: 62 A. C. OUDEMANS. „Bijna zonder twijfel zijn de prentjes door SArLoMmonN SAVvERY, geb. + 1594, gest. na 1664, gemaakt. Hij werkte te Amsterdam en heeft ook de prentjes gemaakt van J. H. Krur’s „Minne Spieghel der Deugden”, uitgegeven in 1640 door onzen Joosr Harterrs, alsmede eene reeks van 16 stuks, verschillende dieren, gemaakt met titel: „Warande der Beesten”. — Later schreef de heer VAN Der KeLLeN mij nog: „Het is moeilijk na te gaan, naar welke voorbeelden Savury gewerkt heeft en in hoeverre hij zich aan die voorbeelden gehouden heeft”. Uit de door mij in diverse bibliotheken ontdekte edities van C. Privt Srounpi, alsmede wit de mededeelingen van den heer VAN DER KrrLeN, leid ik de volgende geschiedenis af van den Witten Dodo van Salomon Savery. L. Zeker iemand teekende een pronkend mannetje van den Witten Dodo naar het leven. Deze droeg over den geheelen kop een aantal overeindstaande haarvormige veertjes. De schilder teekende deze, geheel naar de natuur, of on willekeurig, ln twee nagenoeg elkaar kruisende richtingen. Wie deze kunstenaar was, is met geen moge- lijkheid meer wit te maken. 2. Deze teekening, of aquarel, ‘werd, waarschijnlijk in opdracht van den uitgever Joosr Harraers, door SALOMON SAVvERY op koper gebracht. Nu worden diverse tinten of nuancen op koper voorge- steld door streepsystemen; vandaar de overlangsche harceering over den kop (zie fig. 13). SALomoN Saverr heeft de aan den bovenrand van den kop staande, en de boven dien rand uitstekende haar- vormige veertjes goed weergegeven; maar hij heeft blijkbaar de doot den oorspronkelijken teekenaar op het voorhoofd schots en scheef aangebrachte, haarvormige veertjes voorstellende streepjes niet begrepen; vandaar dat hij ze als een netje (met knoopen!) dwars over de harceering, overbracht. Deze plaat” leverde de „prentjes’””, die ik wil noemen: Witte Dodo van Salomon Savery. Wanneer normale drnkinkt over de plaat gespreid werd en deze plaat tevens rein was, leverde zij prentjes, waarop alle lijnen afzonderlijk goed zichtbaar zijn (fig. 13) ); kwam er daaren- tegen te dikke drukinkt op, òf was de plaat na veel gebruik vuil, dan vloeiden de lijnen in elkaar, waardoor de prent veel donkerder werd (fig. 14); men zou deze zelfs voor eene geheel andere aanzien! En toch is zij een „druk’” van dezelfde plaat! Zij is o.a. tusschen hals en vleugels zó0 zwart, dat de voorgrens van den naar beneden 1) Het papier was bij dit exemplaar tusschen hals en vleugels een weinig beschadigd; vandaar de witte vlek, die men op de reproductie waarneemt. Betere zag ik niet. — O. — DODO-STUDLÈN. 63 hangenden vleugel bijna niet te onderscheiden is; vergelijk fig. 13 met 14. Zij is herkenbaar aan het ovale wit van het rechter oog, aan het vijfhoekige schildvormige wit van het linker oog, den goed zichtbaren „tand’”” aan den bovensnavel, de vertikale schaduw tus- schen hals en vleugel en tusschen dezen en den staart; ook de voorrand van den vleugel en het buikje tusschen de pooten zijn zwart. Boven de figuur staat met fijne lettertjes het woord Dod-aers. — Deze prent vond ik in C. Print Srcurpr editie van Joosr HARTGERS, Amsterdam 1650, van JAN HeENprICKSz. & JAN Rrruwerrsz., Amsterdam 165%, van GrerrRIT vAN GOEDRSBERGH, Amsterdam 1662, en van Grrris VaArCKENIER, Amsterdam 1662. (Hiertoe behoort misschien ook die van ApraAram WorgaNan, Amsterdam 1662, die ik nog miet zag. 3. Naar deze prent werd, waarschijnlijk in 1651, eene plaat gemaakt, die ik wil noemen „Witten Dodo A van Salomon Savery (fig. 15). Zij onderscheidt zich van de vorige door nog zwaarder vertikale schaduweering achter den hals, zoodat die wel op manen gelijkt; de voorrand van den vleugel is zóó zwart gemaakt, dat men dien ook voor een gedeelte der manen aanziet; het voor- hoofd, de krop, de buik zijn zwart; het wit van het rechter oog Is bijna rond; de prent is een spiegelbeeld van de vorige en van alle volgende, en daarbij ruwer. Boven de figuur is de naam Dod- aers ook met grootere en grovere lettertjes gegraveerd. — Men vindt haar in C. Pranr Smcunpr editie ABRAHAM & JAN pr Wems, Am- sterdam (zonder jaartal; + 16517) en van AgrAnam pe Wons, Amsterdam 1662. Eerstgenoemde editie schat ik van 1651, omdat de prent blijk- baar eene kopie is van die van 1650; maar de tekst is slechts bijgewerkt tot 1645, welk jaartal te vinden 1s op pp. 147, 261 en 345; ook is de massa tekst minder dan die van 1650. De heer Mr. Dr. C. P. Bererr, bibliothecaris der Amsterdamsche Univer- siteit, vindt het miet ondenkbaar, dat zulk een kortere Praxrus nog door Agranam & JAN pr Wees zou herdrukt zijn, al was een andere uitgever al met een uitgebreideren voor den dag gekomen. Mij komt het echter voor, dat de editie werkelijker ouder is dan die van 1650, en dat dus eene nog oudere editie bestaat, of bestaan heeft, waarin onze figuur 13 voorkomt. 4. Dan volgt eene houtsnede, die ik wil noemen „Witten Dodo B van SaLomoN Savrrr” (fig. 16). Geen knoopen in het netje; niet zulke zware slagschaduwen: de ‚„manen” zijn veranderd in huidplooien, waarvan de voorste den rugrand parallel loopt tot aan den staart, enz. De naam „Dod-aers” is verdwenen. Om de teeke- Ö4 A. C. OUDEMANS. ning is een dun zwart raam aangebracht. — Men vindt haar in C. Prim Srounpr editie van GissBerrs SijBes, Leeuwarden 1651; in die van GisBerts Sues, Leeuwarden 1657 (N.B. op de titel- plaat staat 1656); in vAN SPILBERGEN'S „tweede reis” door de straat van Magalhäes van Grirrs JoosreN SAEGHMAN, Amsterdam d- 1665 (zie p. 13 en 14); in Borrrekom’s reis, bezorgd door den- zelfden, Amsterdam + 1665 (zie p. 60); en in Print Secunpr, editie van JURIAEN VAN Poorsum, Utrecht 1687. — Ben niet geheel zuiver facsimile vindt men in SrrickLaND 1848, titel en p. 63. 5. Nu volgt weer eene kopergravure, die ik wil noemen Witten Dodo C van Salomon Savery (fig. 17). Zij is zeer licht getint, en de lettertjes van het woord Dod-aers zijn weer aanwezig en fijn; de figuur is dus eene zeer goede kopie naar onze figuur 13 en o.a. hieraan kenbaar, dat over ieder oog twee van boven af- hangende stiften te zien zijn. Deze vinden wij in C. Print SECUNDI, editie van de Wed. van Mrcurer pre Groor, Amsterdam 16.. (onleesbaar, vermoedelijk 1682; op de titelplaat staat: Wed. van Micurer, pr Groor en GisBerr pe GrRoor, waaruit ik beslut, dat er nog eene oudere editie van bestaat, vermoedelijk van 1650). lb) 6. Eene nieuwe kopergravure wil ik noemen „Witten Dodo D van Salomon Savery (fig. 18). Zij is blijkbaar eene. ruwe kopie naar CG en is kenbaar aan de hichte tint, de schuine harceering onder den kop, aan hals en krop, de ruwe zwarte harceering aan den buik tusschen de pooten en aan drie van boven afhangende stiften over het limker oog. Boven den vogel staat met fijne letters geschreven het woord Dod-aers. Deze gravure vond ik in C. Print Srounpr, editie t'Amsterdam, by de Wed. GusBert DE Groor, en ANTHONY VAN Dam, Anno 1724. Daar. op de tatel- plaat staat: t'Amsterdam, by de Wed. GissBrrr pr Groot, 1708, bestaat er ook eene editie van dit jaar; vermoedelijk bevat deze dus ook eene prent van dezelfde plaat. 7. Dan volgt eene afschuwelijke houtsnede in een dik zwart raam: Witten Dodo BE van Salomon Savery (fig. 19). Zij overtreft in leelijkheid de figuurtjes op oud-hollandsche eents-kinder- prenten. Ik zal haar niet beschrijven, maar wil er.toeh op wijzen, hoe door de onverschillige nalatigheid van den houtsnijder het „haarnetje”” weer verdwenen, en de „cucullus” of kap” in eere is hersteld. Zij is vermoedelijk eene kopie naar B; let o.a. op de stralende lijntjes boven den vleugel. Ik vond haar in C. Pra 1) In het opsporen der dubieuse jaartallen ondervond ik veel steun van den heer Mr. Dr. C. P. Buraer, Bibliothecaris der Universiteit te Amsterdam. DODO-STU DIEN. 65 SrcuNpr editie IsAAK VAN DER Purrr, Amsterdam 1733, en van de Erve H. van per Purre en B. BorKnour, Amsterdam kad. S. Bindelijk vind ik eene kopergravure, die ik „Witte Dodo F van Salomon Savery” wil noemen (fig. 20). Zij is blijkbaar weder eene kopie naar C, maar donkerder in het gezicht, onder den kop, aan den buik tusschen de pooten, aan alle staartveeren, en onderscheidt zich bovendien nog door eene wigvormige vlek over de oogen. Zij is ook zuiver afgewerkt; let o. a. op den vleugel! Boven den vogel het woordje Dod-aers in fijne lettertjes, en om de geheele teekening een dun zwart raam Dezen vinden wij in C. Prmr Speunpr editie van Jan Momrrrerrw, Amsterdam 1757, en in eene, bewerkt door zekeren „Liefhebber der Nederduitsche Taal Th. v. B.” en uitgegeven door Jar Momrrerrre, Amsterdam 1769 (voorrede: 25 Jan. 1770). Ik vond slechts ééne editie ouder dan die van 1650, nl. eene van JAN JANsZEN te Arnhem 1610, doeh deze bevatte niets over den Dodo. Ik ben ervan overtuigd, dat er nog meer edities bestaan, of bestaan hebben, dan ik gevonden heb. Verscheidene bibliotheken in ons land leenen onder geen voorwaarde boeken uit; mijn beperkte tijd en middelen lieten niet toe, deze bibliotheken te bezoeken. B. De Witte Dodo’s van Holsteyn. De eerste kennis omtrent het bestaan van deze aquarellen deed ik op bij Mrrries 1868, p. 19: „Ofschoon ik lang, maar vruchteloos, naar andere nog onbekende afbeeldingen van den Dodo, vooral te Haarlem, had gezocht, bleek toch spoedig daarna, dat nog eene andere afbeelding aldaar werd bewaard, waarvan de heer V, S. M. var pur WirrieeN in de Vergadering der Akademie van 30 December 1865 berigt heeft gegeven. Die afbeelding in het bezit van den Heer A. vaN per Winter Pz, Med. Dr. te Haarlem en door hem aan den schilder Prrrer HorsrerN (1550—1662) toegekend b is, ofschoon veel kleiner, dan de hier medegedeelde *), merkwaardig, omdat zij ge- kleurd is. Gaarne had ik, ter meerdere volledigheid, hierbij eene kopij dier teekening gevoegd, maar de tegenwoordige bezitter meende daartoe geen vergunning te kunnen geven. Nog heb ik het bestaan 1 Vgl. A. vaN per Wirrreer Pz. Geschiedkundige aanteekeningen over Haarlemsche schilders. Haarlem, 1866, S° bl. 135. — Miruies. — 2) Van van DE VENNE, onze fig. 8. — 0. — Verhand. Kon. Akad. v. Wetensch, (2e Sectie). Dl. XIX. NO, 4. D5 66 A. GC. OUDEMANS. vernomen van eene andere afbeelding in een vogelen-boek door denzelfden kunstenaar geteekend en in ons vaderland bewaard, maar het is mij nog niet gelukt die te zien te krijgen”. Het spreekt vanzelf, dat ik terstond de vermelde bronnen opzocht. In het Proces-verbaal van de genoemde Vergadering, 1866, lees ik, p. 4: „De Heer var per WrLwiceN |) vertoont de kopij eener afbeel- ding van een Dodaers (Didus ineptus L.) uit een zoogenaamd Vogelboek, waarin meer dan honderd stuks in- en uitlandsche vogels voorkomen, allen van 1621—1656 met groote zorg en getrouw naar de natuur geteekend door Piprnr HorstuiN SeNt., wiens geboortejaar men veilig op 1580 stellen kan; zijn overlijden te Haarlem vond plaats in 1662” En im A. van per WirvieenN’s Geschiedkundige aanteekeningen, 1866, p- 135: „Als getrouw, bekwaam en zeer acenraat teekenaar van gevogelte is hij 2) zeer bekend en geacht. Ik zag veel zulke teekeningen met de jaartallen 1621 tot 1656. De eersten waren niet minder fraa dan de laatsten. Als bijzonderheid moet ik hier vermelden dat ik van hem bezit eene gekleurde afbeelding van den zoo zeldzamen en geheel uitgestorven vogel Dodaers genaamd. Gewis teekende hij dezen naar het leven, want het is nu bekend dat deze vogel in 1626 het eerst te Amsterdam levend aangebracht is” Opvallend is, dat van per WiLvienn, 1866, dus twee jaar vóór de publicatie van Minus’ artikel, 1868, reeds weet mede te deelen, dat „bekend is dat deze vogel in 1626 het eerst te \msterdam levend aangebracht is”. Het raadsel is spoedig opgelost. Uit eene passage op p. 19 van Mrrrrs maken wij op, dat zijne verhandeling reeds im April 1864 gereed was, en door eene uit- lating op p. IS leeren wij, dat hij reeds vóór April 1864 VAN DER Wrrmiern te Haarlem bezocht. Uit het bovenstaande blijkt zonneklaar, dat er in 1S6S van de hand van Prwemr HorstpyN den Oude minstens twee aquarellen bekend waren, die nog niet publiek gereproduceerd werden, de eene im het bezit van Dr. A. van per WiurraeN Pz, te Haarlem, de andere ergens „in ons vaderland bewaard” en beide „in een Vogelboek”. Ik heb getracht, die beide aquarellen op te sporen, en ben daarin geslaagd. 1) V.S. M. van peR WirLIGEN. =O. =— 2) Pieren HorsreyN Sm. — 0. — _} DODO-STUDIÈN. ú C. De Witte Dodo I van Holsteyn '). Volgens Murims zou deze „veel kleiner” zijn dan die van VAN DE Verre; in werkelijkheid is hij een centimeter grooter Wij kunnen deze onnauwkeurigheid aldus verklaren: De Dodo van vAN DE Verre is S centimeter (van het snaveleinde tot de aarsveertjes), doch is geteekend in een cirkel van 10 centimeter middellijn, waardoor hij grooter schijnt (Fig. 8). Toen Murrars in ISOS van DER WirriGeN voor de tweede maal bezocht, had hij de teekening van van pr VrrnNr of eene kopie ervan niet bij zich, zag daar eene teekening van 9 centimeter lengte op een groot wit vlak, hetgeen de teekening kleiner doet schijnen (Fig. 21). Volgens zijne herinnering was nu de teekening van vaN pr Varrn veel grooter, een gevolg van optisch en mnemonisch bedrog: thuis gekomen schreef hij „ofschoon veel kleiner”. Om de aquarel op te sporen, richtte ik mij tot eenen maam- genoot: Dr. A. vaN per WirmeeN te Velp, die zoowaar de zoon bleek te zijn van den Haarlemschen kunstkenner. Daar hij nog zeer jong was, toen zijn vader overleed, kon hij mij niets over het Vogelbeek mededeelen, wist miet eens, dat het bestond. Doch Z.E getal, gaf mij ter inzage alle in zijn bezit zijnde Catalogi, tien in van de boedel-aucties, die te Haarlem, ’s-Gravenhage en Amsterdam plaats hadden onder leiding van de bekende kunstkoopers A G pr Visser en Ereprrik Muurer. Helaas vond ik in deze Cataloei noch het „Vogelboek”’, noch een „Dodaers’”” vermeld. Daarop verzocht ik de Wirma FrreprriK Morrer & Co te Am- sterdam, eens in andere Verkoop-Catalogi na te gaan, waar het „Vogelboek”” gebleven was, wie het toen gekocht heeft. Haar ant- woord luidde, dat een jaar of acht geleden zoowel haar als aan. Dr. Horsrepe pe Groor te ‘s-Gravenhage, een band met gekleurde teekeningen van Horsrerx ter taxatie werd gezonden, dat de firma niet meer weet door wien, maar dat Dr. Horsrepr zich dien naam wel zal herinneren. Derhalve richtte ik mij tot Dr. C_ Horsrrpe pr Groor, die mij 24, 5, 1916, mededeelde, dat de getaxeerde alba degene zijn. welke thans in het bezit zijn van Mr. A. A. Baron vaN Der |rt te Amsterdam *). Hier was ik dus doodgeloopen. Ik schreef dit aan Bij de behandeling der verschillende prenten, voorstellende den Witten Dodo van NALOMON Savery, gebruikte ik de suffixen A, B, enz. omdat die prenten vervaardied zijn door versehillende koper- of hontsnijders. Hier en bij Wernoos (zie beneden) voe ik Len FL aan de aquarellen toe. omdat zij van denzelfden teekenaar zijn. 0. 2) Ik had nl. 22, 5. 1916, aan Dr. H. d. G. medegedeeld, dat ik wist. dat Bo. v. n. Feurz twee alba bezat. Zie p. 72. — O0. — D 5* 68 A. C. OUDEMANS. de firma Freperik Murrer & Co te Amsterdam, op wie mijn hoop nog gevestigd bleef; kreeg echter geen antwoord. Veertien dagen later, 27 Mei, bezocht ik de firma; de heer, die mij te woord stond, verzekerde mij, dat men het zóó druk had met verkoopingen, dat het nog wel twee maanden zou duren, eer men eraan zou kunnen denken, voor mij in oude Verkoop-Catalogi en Registers te zoeken. Ook in eene andere richting breidde ik mijn onderzoek uit. Mijnen collega FE. W. van per HaaGeN, leeraar in Handteekenen en kunstkenner, vroeg ik het adres van den bekenden vogelschilder Dm. vaN Horyrrma. Hij verwees mij naar den penningmeester van de Vereeniging van Grafische kunstenaren, den heer W. C. J. Nrev- WERKAMP te Edam, die mij terstond antwoordde. De heer Tm. van Hovrpma deelde mij echter mede, dat hem van een „Vogelboek” niets bekend was. Op raad van collega VAN per HAAGEN schreef ik ook aan de Koninklijke Bibliotheek te ’s-Gravenhage, doch de Bibliothecaris Dr. W. G. C. BrvaNcK moest mij tot zijn leedwezen mededeelen, dat hij mij omtrent mijne vragen geen uitsluitsel kon geven, of- schoon hij het onderzoek waarlijk miet had geschroomd. Op advies van den heer J. F. vAN SOMEREN, bibliothecaris der Rijks-Umiversiteit te Utrecht, heb ik mij gewend tot-Jhr. H. ‘Erpixe vaN BerKuour, Directeur van ’s Rijks Prentenkabinet te Amster- dam. Van den Onder-Directeur, den heer N. Breurs, ontving ik na eenigen tijd antwoord, dat hem niet bekend was, waar zich de vogelboeken van Prrrer Horsten bevinden. Op het Prentenkabinet zijn ze miet. Misschien in het museum van Teruer’s Stichting te Haarlem. In de zes Catalogi der Veilingen vaN per Wrrmreen, die geraadpleegd konden worden, is niets gevonden. Ook een zeer tijd- roovend onderzoek, of zich nog in de verzameling van het Prenten- kabinet afbeeldingen van den Dodo bevinden, heeft niets opgeleverd. Bij SAvery vond de heer Beers evenmin andere afbeeldingen, dan degene, die mij reeds bekend zijn. Derhalve richtte ik mij tot den heer J.J. VerwiunenN, Bibliothe- caris van Terruer’s Stichting te Haarlem, die mij mededeelde, dat er zich slechts 3 vogelafbeeldingen van Pirrer HorsrerN in het Museum bevonden, maar geen Vogelboek met de afbeelding van den Dodo. Op raad van mijn collega HL. A. L. vaN OrpneN schreef ik ook aan den heer PF. Scamipr DeeeNer, directeur van het „Museum Boymans” te Rotterdam, die mij verzekerde, dat hem van een vogelboek van Prwrpr HorsreyN niets bekend was. Bovengenoemde heer J.J. VerwineN, wien het onderwerp bizonder DODO-STUDLN. 69 interesseerde, gaf zich ongevraagd moeite, verdere nasporingen omtrent deze afbeelding te doen. Dd. 9 Juni 1916 deelde ZB. mij mede: „Het Vogelboek van HorsrevN is thans eigendom der gemeente Haarlem. Ik heb het nagezien, plaat voor plaat, maar de Dodo komt er niet in voor. Dat kon ook niet, want het boek was eigendom van den Heer J. L. var per Beren, niet van VAN DER Wi1rLiGEN. Deze heeft van den Heer vaN per Bereu de plaat met de Dodo ten geschenke gekregen en deze plaat is in den Haag met de boedel van VAN DER Wrrreen verkocht. Na deze week hoop ik u te kunnen opgeven, wanneer en door wien.” Ziedaar al weer een duistere zaak opgelost. Namelijk deze: Mir- Lies (zie boven, p. 65) spreekt alleen van eene afbeelding, niet van een vogelboek, wat hij toch wel van de andere afbeelding meldt. — Drie jaar te voren, 1865, liet de heer V. 5. M. var DER WirLiNGEN (p. 66) gien: de kopij eener afbeelding van een 53 9 Dodaers wit een zoogenaamd Vogelboek van 16211656; en hij vertelt er niet bij, in wiens bezit dat vogelboek zich bevond. — En de heer A. van per WirriceN Pz, over HorsterN schrijvend, (p. 66) zegt: „ik zag veel zulke afbeeldingen met de jaartallen 16211656”, zwijgt dus over het vogelboek, en gaat verder : „moet ik hier vermelden, dat ik van hem bezit eene gekleurde afbeelding van den zoo zeldzamen en geheel uitgestorven vogel Dodaers.” Blijkbaar heeft dus de bezitter var per Beren de plaat van den Dodo aan A. van pur Wanreen Pz. ten geschenke gegeven onder uitdrukkelijk beding, dat nòch over dat vogelboek, nóch over zijn persoon gesproken of geschreven mocht worden. (Parallel: zie p. 76). Na ontvangst van de mededeeling, d.d. 9 dunt, van den heer J.J. VeRWIJNEN (zie hierboven) wachtte ik een week, en ontving toen van denzelfden een uitvoeriger schrijven, waarin hij mij mededeelde, dat de heer J. L. var per Buren, in leven burgemeester van Haar- lemmerliede en Spaarnwoude, P. HorsrerN’s vogelboek bezat. Dit was een Album”, bestond uit ingenaaide vellen, waartusschen de teekeningen los lagen. Het boek is aan vAN Der Bureu’s zuster Mej. F. A. C. vaN per Buren gekomen. Mr. ENscuupé was exe- cuteur-testamentair van haren boedel, en het bleek, dat zij dit boek, met nog andere zaken, aan het Haarlems Archief vermaakt had, waaraan het in 1888 kwam. Van per WrinriaeN met J. Lb. VAN DER Buren goed bekend, heeft van hem den Dodo gekregen (de plaat behoefde niet te worden uitgescheurd, zie hiervoren). In 1874 werd VAN DER WirrigeN lijdend. Zijne verzamelingen werden van 1574 tot 1879 successievelijk verkocht. De verschillende Catalogi bevatten niets over den Dodo. „Wie heeft nu de plaat?” 70 A. C, OUDEMANS. Ja, dacht ik, nu geef ik het óók op! En schreef dit aan Dr. van ver Winmeen te Velp. Deze had echter miet stilgezeten, maar was eveneens aan het speuren gegaan. Van hem ontving ik d.d. 24 Juni bericht, dat de Dodo van Prierer HorsreyN thans eigendom ts van zijne zuster Mej. C. A. vaN per WILLINGEN, te Laren (N.H.), die den Dodo welwillend te mijner beschikking stelde! Zoo ben ik dan in staat gesteld, hiernevens eene reproductie ervan te doen aanschouwen (Fig. 21). Zooals Minus reeds mededeelde, 1s deze potloodteekening ge- kleurd: en zooals te verwachten was, stelt zij, evenals de andere afbeelding van HorsterN (zie p. 72), die eerder in mijn banden was (27 Mei), een Witten Dodo voor. De witte verf (loodwit) heeft door menschelijke witwasemingen (swavelverbindingen) zeer geleden: ze Is grauw geworden. Verder onderscheidt zich deze afbeelding van de andere, die precies even groot is, in de volgende bizonderheden: de snavel is grijs met een groen tintje, het naakte gezicht donkergrijs, de oogkring geel: achter den hals heeft de romp een geelachtig waas; de staartveeren zijn alle wit. Evenals bij de andere afbeelding is de iris zwart, de binnenzijde van de onderkaak (een tong was niet aanwezig) karmijn (LAueNs 2), de vleugel prachtig botergeel, het geel van boterbloemen Ranunculaceae), hier en daar met doukerchroomgeel (lABer 8). De pooten zijn chroomgeel, achter donkerder, de nagels zwart. Wat andere détals betreft, zoo hebben de staartveeren een sterkere krommung en heeft de vleugel een smallere aanhechting doch een grooter oppervlak. Uit de woorden: „De eersten waren miet minder fraai dan de laatsten’ (p. 66) meende ik te kunnen opmaken, dat de „meer dan honderd stuks in- en witlandsche vogels” in hiet zoogenaamd „Vogelboek” min of meer, of precies chronologisch. gerangschikt zijn. Ik verzocht daarom den heer J.J. VerwiNeN zoo mogelijk het jaartal dezer aquarel te bepalen. Met zijn gewone bereid willig- heid voldeed hij aan mijn verzoek, doch helaas zonder resultaat. Slechts 5 aquarellen waren van een jaartal voorzien en lagen niet eens chronologisch gerangschikt. Bovendien liggen alle aquarellen los in een album, zoodat ieder ze kan verleggen. Een lijst ontbrak. Daar de 5 gevonden: jaartallen varieerden tusschen 1621 en 1656, stel ik mij voor, dat de Dodo ongeveer in 1638 geschilderd werd. Welk een zegen is het in alle geval, dat dit Vogelboek voor het publiek, maar vooral voor beoefenaars van wetenschap en kunst toegankelijk is! Hoeveel andere uitgestorven vogels zijn er misschen nog in te vinden !? _) DODO-STU DEN. Op mijn advies heeft Mej. C. A. vaN per WinmeunN deze al- beelding !) aan Perrer’s Stichting ten geschenke aangeboden; zoo- dat ook deze steeds voor iedereen bereikbaar is. Aan al degenen, die mij bij de opsporing van deze aquarel be- hulpzaam zijn geweest, betuig ik hierbij mijn hartelijken dank, speciaal aan Mej. C. A. vaN per WirrteeN, die zoo liberaal was, mij de aquarel ter reproductie toe te zenden. D. De Witte Dodo IÌ van Hoisteyn. Wat nu de tweede aquarel betreft, ergens „in ons vaderkurd bewaard” en eveneens voorkomend in een „Vogelboek” (zie blu. 65 en 66), slechts bij toeval kwam ik daaromtrent iets naders te weten. Ik zoeht m het bekende, wit 10 deelen bestaande „Biografisch Woor- denboek” van vaN per Aa maar de jaartallen van geboorte en overlijden der Dodo-schilders, en las daar in deel VL, 1567, sub Prerer HorsrerN den Oude, tot mijn groote voldoening: „Bij de erven van wijlen J. HL. Baron vaN LasNnper vAN LruNeBure te Utrecht berusten twee zware oblong-folio boekdeelen in perkament gebonden en _fraat verguld, met dezen geschreven titel: Aves aquattles ad vivum eleganter depictae a Petro Holsteyn cele- berrimo Ptetore: inhoudende meer dan honderd en tuehtig zoo woud- als watervogels, alle uitmuntend bewerkt.” Daarop verzocht ik mijnen broeder G.J. Ovpuemars, Oud-Restdeut, te Utrecht, om opgave der titels en adressen der thans te Utrecht woonachtige vaN LoyNpens. Hij zond mij geboorte- en _overlijdens- datums van verscheidene van Lynpens te Utrecht, hem welwillend verstrekt door Mevrouw H.C. M. CarkonN— Kurmaar Macare, waaruit ik leerde, dat genoemde J. HL Baron van LyNDEN VAN LererBere in LS5A overleed en drie dochters had, die, allen ongehuwd, in 1825, 1859 en LS6O zijn overieden. De vraag, wie in 1867 erf” was, was hiermede echter nict opgelost. Mijn broeder deelde miij ook het adres mede van Mr. A. H Baron van Lanpen, President-Curator der Rijks-Uuiversiteit en Oud- Burgemeester van Utrecht, tot wien ik mij daarna richtte. Ik ontving ommegaand een welwillend schrijven, waarin Z.LLW.G. mij mededeelde, dat hij mij tot zijn leedwezen geen afdoende inlichting kon verschaffen doeh mij aanried, mij te wenden tot Mr. A. A. Baron van pun Prrrz, Advoeaat-Generaal bij het Gerechtshof te Amsterdam, wijl gehuwd is met eene Freule van SwiNpereN, behoorende tol te) deze 1 Benevens eene andere. voorstellend eeu Auuts bosechas |. met teratolowisch schuit vormig misvormden snavel, — 0. — mn ned & A. C. OUDEMANS. den hier in aanmerking komenden tak van de familie vAN SwiNDERUN, welke met de familie vaN SpArN tot de erven behoort. Intusschen had ik mij, op raad van den heer S. Govpa Quinr, boekhandelaar te Arnhem, ook reeds tot den heer Baron vAN LYNDEN VAN HemmeN gericht, van wien ik spoedig een schrijven ontving, inhoudende, dat Z.H. W.G, niet in staat zijnde, mij nader in te hehten, mijn schrijven in handen had gesteld van Mr. A. F. Baron VAN LyNpeN te Utrecht, doch van dezen vernam, mij ter zake reeds te hebben ingelicht, voor zoover Z.H. W.G. dat kon doen. Op advies dan van Mr. A. HF, Baron vAN LYNDEN te Utrecht richtte ik mij tot Mr. A. A. Baron vaN per Frurz te Amsterdam, van wien ik 1S, 5, 1916 ommegaand antwoord ontving, luidende: „De door U bedoelde boeken zijn in mijn bezit... De door U bedoelde vogel komt er in voor onder den naam Dodaers”’. Op Zaterdag den 27°" Mei mocht ik zoo gelukkig zijn, de woning te betreden, waar zich de twee geheimzinnige, voor weten- schap en kunst verborgen schatten bevonden! Baron vAN DER PeELtz ontving mij allerhartelijkst, was blijde, dat de in zijn bezit zijnde boeken toch eenig nut voor de wetenschap konden afwerpen, stond mij zelfs met de meeste liberaliteit toe, dat een fotograaf, dien ik van te voren van alles verwittigd had, met zijn toestel een foto van de aquarel nam. Ook mocht ik met een potlood een overtrek maken van den vogel en de kleuren noteeren, waartoe ik mij reeds van te voren van doorschijnend papier en de kleurtabellen van SACCARDO, TALENS en FABER voorzien had. Deze twee boeken zijn geen „alba’””; de aquarellen zijn geschilderd op de ingebonden vellen zelven. Wie schetst mijne verbazing en vreugde, toen ik in den lang- gezochte een Witten Dodo herkende! In fig. 22 geef ik eene reproductie ervan. Helaas heeft de foto- graaf veel te lang belicht, zoodat alles, vogel en omgeving, zeer donker werd. De firma Lb. van Leer & Co. heeft echter zooveel mogelijk de donkerheid kunnen verwijderen, waarvoor ik hem zeer dankbaar ben. Toch is de werkelijk prachtig witte vogel op de reproductie bijna even donker uitgevallen als de grauwe vogel, die op fig. 21 gereproduceerd is! Daar de waarschijnlijkheid zeer groot is, dat Prrrer HorsteyN deze aquarel vervaardigde naar hetzelfde individu als de cerste, of wel een der aquarellen naar de andere, of beide naar eene „schets”’, zoo mogen wij het jaartal ervan schatten op hetzelfde, als dat der eerste, zegge 1638 (p. 70). — Wel heb ik, evenals van de eerste aquarel van HorsreyN, moeite gedaan het jaartal beter te bepalen, DODO-STU DIEN. - 1: Ge door den heer A. A. Baron vaN DER Eeurz te verzoeken, eens na te gaan, of de aquarellen in de boeken ook van jaartallen waren voorzien, doch helaas eveneens zonder resultaat. Z. U. W.G. deelde mij ommegaand welwillend mede: „Alle afbeeldingen heb ik nage- gien; tot mijn leedwezen kan ik U geen jaartal melden”. Thans iets over de kleuren. De heele vogel is wit; het loodwit heeft in al die eeuwen niets geleden! De randen der veertjes zijn uiterst licht grauw; de bek daarentegen is veel donkerder grauw. De binnenzijde van de onderkaak (een tong was niet te zien) karmijn (KArexs 2). Het oog is pikzwart, schitterend; de vleugel prachtig botergeel, het geel van boterbloemen (Lanunentaceae), hier en daar met donkerder chroomgeel (Fanur 5). De drie bovenste staartveeren zuiver wit; de onderste, vrije staartveer is geel met een rug van groenaarde (Hager 10). De pooten zijn chroomgeel, achter donkerder; de nagels zwart. — Behalve de witte oogkring, de gele staartveer, de grijze snavel, het lichtere gezicht, zijn de kleuren dus dezelfde als die van den Witten Dode van HousrerN Ì (p. 70). Ook hier kwijt ik mij gaarne van den aangenamen plicht, mijnen hartelijken dank te betuigen aan allen, die mij bij de opsporing van de tweede aquarel behulpzaam waren, vooral aan Mr. A. A. Baron vAN DER Errrz, voor zijne hartelijke ontvangst en zijne groote iberaliteit, mij toegestaan te hebben ten zijnen huize een foto van zijn kostbaar bezit te doen nemen. E. De Witte Dode I van Withoos. Algemeen schijnen de dodologen te meenen, dat ‘rGermerenr 1866 de eerste was, die een Witten Dodo van Wrrnoos ontdekte. Dat is toch niet het geval. Toen ik van ISS9 tot 1892 aan mijn „The Great Sea-Serpent’ werkte, liet ik uit verschillende bibliotheken boeken komen, o.a. uit de Bibliotheek der Rijks- Universiteit te Utrecht alle jaargangen van de Illustrated London News. In het nummer van Sept. 1856 vond ik eene afbeelding van den Witten Dodo, waarvan ik toentertijde geen andere nota mam, dan dat ik er eene vluchtige aanteekening van maakte, en dien ik toen ook interpreteerde als een albino van den gewonen Dodo. (lig. 25). Nu ik echter bemerk, dat de dodologen (op één na; zie p. 71) niet over deze afbeelding reppen, is het mijn plicht erop te wijzen, dat reeds 10 jaren vóór Trawrmemr een zekere Wam. W. Coker een Wrruoos vond en er publiek over schreef. Men zal-mij misschien tegen- werpen, dat Coker zijn vondst dan maar in een wetenschappelijk tijdschrift had moeten publiceeren. Ik antwoord: ik ben het in dit 14 , A. C. OUDEMANS. geval miet met U eens; de Illustrated London News 1s 106 algemeen bekend, dat zelfs de wereldberoemde ornitholoog s Jour Gourp erop aandrong, dat deze ontdekking daarin wereld- kundig gemaakt zou worden! Men staat er dan ook verbaasd over, dat geen der dodologen van dien tijd — een tijd, waarin de Dodo- „the topic of the day”” was — eenige notitie van die afbeelding nam! Vindt men ook later im de literatuur die afbeelding nergens vermeld? Pòöech wel! Nadat ‘Trarrmerer 1866 im de Zoological Society over zijne ontdekking (van de tweede aquarel) eene mede- deeling had gedaan, verscheen in Januari 1867 van W. J. Srer- LAND een artikel in Sctence Gossip, getiteld: The White Dodo, waarin melding wordt gemaakt van de vondst van Wu. W. Cokur in 1856. Merkwaardig, ook deze mededeeltng is door alle dodologen (op één na; zie p. 76) tot heden totaal genegeerd geworden! Vreemd is het ook, dat Gourp, die er zoo op aandrong, de afbeelding in de Illustrated London News te publiceeren, tien jaar later, toen PrGwrmerer en NewroN van de (tweede) aquarel van _Wrrnoos gewag maakten, niet terstond voor Coker in het strijdperk trad. Het artikel van Coker 1856 is getiteld: Rare birds, en hudt als volgt: „When L was staving with «u friend a few days ago he showed me some old drawings, which he told me were made by an artist in Persia, representing birds of that country. Amongst them was one contauning five or six species of water fowl, all of them com- mon to the north of Europe and Asta, well drawn and accurately coloured, although somewhat faded by age. ‘Lhe two birds, of which f send vou an accurate copy of the same size as the original, are in the foreground. They represent the Anser ruficollis (as any oruithologtst will at onee recognise), and an unknown species of Dodo, differing considerably from that which formerly mhabited the Isles of Bourbon and Mauritius in the form and coulour of the beak, wings, and tail plumes, as well as in the texture and coulour of the plumage, but still bearing a strong general resemblance to it. lts appearance is so singular that | should at once have supposed it to be the creature of the artists tmagina- tion, had it not been surrounded by a number of other figures of well-known species; and it is certainly not a little odd that one purely ideal bird should be introduced amongst a group of real ones”. „L should be glad if any of vour ornithological correspondents can throw any light on the matter”. DODO-STUDLEN. 15 ‚The bird figured mm company with this non deseript Is an in- habitat of northern latitudes; but, as it is a bird of passage, with an extensive range, this does not proove that the artist mmtended to intimate that this Dodo was also a northern bird, though he must have probably been an inhabitant of a much cooler climate than his congener of the Isle of Bourbon.” „L remain &e,” War. W. Coker”. „Hortley Lodge, Parkstern, near Poole, Dorset.” De Redactie der Illustrated London News voegt hieraan toe „We have been favoured by Mr. Gourv, the distinguished ori thologist, with the following note upon the preceding communication: „The drawing which vou have sent for my inspection Is not without interest. The front gure is a good representation of the user ruficollis; the other appears to me to have been taken from an Albino or white variety of the Dodo b. Now as everything per- taining to this extinct bird is regarded with great interest, T thank tt desirable that a drawing of the same size should be published in the Ellustrated London News. Ie Auser, doubtless, some- times visits Persia, but 1 should suppose that the artist had made his sketch of the Dodo from « Mauritius or Bourbon speeimen, for we have no evidence that this bird was ever found elsewhere” >). Onder de afbeelding staan de woorden: Rare Goose, and White Dodo, from drawings made in Persia. Het spreekt vanzelf, dat wij geen waarde hechten aan de laatste drie woorden; wèl is het mogelijk, dat de „some old drawmugs”, waartussehen de Wernoos verzeild geraakte, in Perzië vervaardigd werden. Wrrnoos heeft Perzië niet bereisd. W.J Srerranp schrijft in Science Gossip, Jeunarr 1967, over deze afbeelding nog het volgende. „EL have lately had an opportunity of examintug the origmal drawing alluded to and possess a photograph of it. His almost carefully and minutely drawn, and couloured mm body colours. Besides the two birds which have been mentioned, the dwawing contatus tigures of six others, amongst which are the Tufted Duck (A/- gula eristala), a Spoonbill and « Merganser.. In the left hand corner of the drawing is the artists monogram „P.W, which « friend has ascertained to be that of Prrru Weeroos, who died at Amsterdam mm 1693. bj Men ziet: de ornitholooe Goumu was hier verder van de waarherd, dean de leek CuKER. U == 2) Hier echter is de ornitholoog Gourn diehrter bij de waarherd, dien de leek Conen. — 0. 76 A. C. OUDEMANS. Hieruit blijkt, dat het origineel zich in 1867 nog steeds bevond in de verzameling van den vriend van Wa. W. Coker. Die vriend schijnt even angstvallig geweest te zijn, zijn naam gepubliceerd te zien, als terzelfder tijd de heer J. L. vaN per Boron te Haarlem! (p. 69) Uit het bovenstaande blijkt tevens, dat, afgezien van de op ver- halen gebaseerde determinaties van STRICKLAND 1848 en de Sers LonecnaMPs 1848, Cokmr in 1856 de eerste was, die erop attent maakte, dat de Witte Dodo eene geheel andere soort was, dan de reeds bekende gewone Dodo, twaalf jaar vóór Newton; hij wees zelfs op meer verschillen, dan alleen In den vleugel! Aangezien Wrruoos in 1654 te Amersfoort geboren werd en in 1693 te Amsterdam in den bloei van zijn leven overleed, mogen wij het jaartal van de aquarel op + 1684 schatten. F. De Witte Dodo II van Withoos. Traeruerer het in 1866 in eene der vergaderingen van de Zoological Society te Londen eene aquarel van Wrrnoos zien; ALPRED NEWTON rapporteerde er in 1S6S uitvoeriger over. Onze fig. 24 geeft slechts het gedeelte der aquarel weer, dat de Dodo laat zien, in dezelfde grootte. Bezien wij deze aquarel nauwkeurig, dan bemerken wij, dat zij eene andere is dan die, welke Correr in 1856 ont- dekte (fig. 28). Daarom noem ik haar den Witten Dodo II van. Withoos. Toen nu een autoriteit als Newton over deze aquarel en over den Witten Dodo zelf 1868 een artikel schreef, bemerkte hij, bij het sluiten van zijn opstel, dat er reeds eene oudere beschrijving van den Witten Dodo bestond. Hij gaf aan deze minder aangename ontdekking in de volgende bewoordingen lucht: „From a recent paper by Mr. W. J. SreruanD in a popular periodical £) L learn that a portion of the picture now exhibited was copied and engraved some years ago in the „Illustrated - Lon- don News” (n°. 821 vol. XXIX, p. 303, Sept. 20. 1856). On referring to the place indicated L find that the woodcut there given is a most wretched misrepresentation, while the accompanying notice by Mr. W. W. Coker and Mr. Gourp does not at all bear upon the subject to which Ì have here adverted.” NewroN schijnt een bijzonder rijke fantasie gehad te hebben! Het is duidelijk, dat de aquarel door Coker gevonden, eene geheel andere en grootere is dan die van Trarrmemer, niet „a por- 1) Harpwick’s „Seience Gossip” n° 25, Jan. 1. 1867, pp. 5, 6. — Newton. DODO-STU DIEN. Lil tion of the picture now exhibited”. De houtsneê in de Il. London News is „an accurate copy of the same size as the ori- ginal, niet „a most wretehed misrepresentation”’. [let erbij ge- voegde artikel van CoKker en de opmerking van Gourp geven eene duidelijke beschrijving van de aquarel en tevenseen kritisch wetenschappelijk betoog over het onderwerp: het is onjuist, dat het „does not at all bear upon the subject to which 1 have here adverted”. Op de aquarel, door Coker bedoeld, komt een lepelaar (spoonbill = Platalea leucoro- dia) voor, die op de tweede Wrrroos ontbreekt! Zoo gaat het meer: de autoriteit kan niet velen, dat een novi- tius hem vóór is. ; Evenals van den Witten Dodo FE van Wrrmoos schat ik het jaar van vervaardiging op — 16S4. Rornsenrp meent 1670 te moeten berekenen, wat ik te vroeg vind, daar Wrruoos toen pas 16 jaar oud was. Volgens Rornscurp 190% moet zieh „in Holland” nog een Witte Dodo van Wernoos bevinden. Uit welke bron is deze mededeeling geput? Uit Leracu (p. 75)? G. De Witte-Dodo-kop van Saftleven. Dat deze „kop”” bestond, was mij bekend. Mrirrars 1S6S p. IS, maakt er melding van; maar waar hij gebleven was, wist ik niet; na Mrirrars wordt hij slechts ééns vermeld en wel door Nor 1SS9, die Mrrmmrs citeert. Daarom was het mij een ware verrassing, toen de heer EF. Senmipr DrGENerR mij ongevraagd (zijn antwoord betrof een geheel andere vraag: zie p. 68) mededeelde: „Het Museum Bormaxs bezit een teekening door CorNeurs SAFTLEVEN, licht geaquarelleerd van den kop van een Dodo van voren gezien; de snavel licht naar links gewend. De geheele kop is geelachtig en roodbruin, het lichaam, voor zoover te zien, Is erême-achtig wit. De snavel is wit: de bovensneb heeft aan het eind een uitwas, zwart en geel gestreept, dat zieh over den onder- snavel heenbuigt.” De geelachtige kleur van kop en hals en de roomkleur van den krop wijzen ontwijfelbaar op den Witten Dodo. Daar de vondst van dezen Dodo-kop voor. mijn werk een ware aanwinst is, verzocht ik den heer Scuaipr DeGeNER mij de aquarel, zoo mogelijk, te leenen. Z. E. antwoordde, dat daaraan groote bezwaren verbonden waren. en bood mij aan, een opuiaume ervan 78 A. C. OUDEMANS,. door den fotograaf van het museum te laten maken. Met beide handen greep ik dat aanbod aan. Onze fig. 25 geeft den Dodo-kop weer. Jammer, dat op de reproductie het geelachtige van kop en hals als- mede de roomkleurige krop zoo donker zijn uitgevallen. Van de teekening zelve deelt de heer Scmrpr Draerer mij nog het volgende mede: „Voor de zekerheid bericht ik U; dat de hoogte van den kop van den Dodo op de teekening juist 11 centimeter is, eerder iets minder dan meer. De hoogte van de teekening zelve is 12 centi- meter. Op hetzelfde blad is de kop van een hopvogel afgebeeld, die door den fotograaf is weggelaten. Het woord doddars komt niet op de teekening voor. Ben XIX? eeuwsche hand heeft de naam Dronte erop geschreven. SarrreveN heeft de teekening met zijn monogram voorzien. Bij den hop staat met een moderne hand geschreven „hop. Andere opschriften zijn niet aanwezig.” Daar CorNeris SAFTLEVEN in 1612, of in 1606 te Rotterdam geboren ts, kunnen wij aannemen, dat deze aquarel van ongeveer 1637 dateert. SarrreveN schilderde veel koppen van dieren. H. Eene andere afbeelding. Behalve de bovenbehandelde afbeeldingen van Witte Dodo's moet er _in ons land nog eene andere zijn. Wij lezen namelijk in het Album der Natuur van 1866, Wetenschappelijk Bijblad p. 72, van de hand van Dr. LuBacu: „In eene vergadering der Zoological Society te London vertoonde Dr. 'Prarrmemer eene als origineel beschouwde teekening van den Dodo, waaruit blijken zou, dat de vederen van dit opmerkelijke dier wif waren. (Quarterly Journal of Scienees, July 1866, p. 145). Ek meen eene in ons vaderland aanwezige oude teekening van hetzelfde dier gezien te hebben, op welke het ook wit of zeer eht geel afgebeeld: was”. Uit bovenstaande mededeeling kunnen wij besluiten: L_ Dat LuBaen eene Dodo-afbeelding zag, die roomkleurig, miet wit was; anders zou hij niet, bij het lezen van een bericht over een witten Dodo, op de gedachte, liever: herinnering, zijn ge- komen, dat de afbeelding „of zeer licht geel” was. 2. Dat de afbeelding vermoedelijk niet van HorsterN, of van Wrrmoos is; want deze schilders aquarelleerden hunne Dodo's wit, niet licht geel. 8. Dat de aquarel dus van SarriunveN kan zijn; want deze schilderde den kop van een Dodo „geelachtig” (en roodbrum) en „het liehaam erème-achtig wit”. DODO-STUDLEN. 19 4. Dat hij een geheelen Dodo afgebeeld zag; anders zou hij zich wel herinnerd hebben, dat hij een „kop gezien had. (Deze zou dan SarrLeveN’s kop” geweest kunnen zijn). 5. Dat de afbeelding eene losse 1s; anders zou LuvBacn zich wel herinnerd hebben, dat zij zich in een „vogelboek”” bevond, en 6. Dat er dus in ons vaderland nog eene afbeelding, zeer waarschijnlijk eene aquarel, aanwezig is, waarop een geheele Dodo in „zeer licht gele” tinten is afgebeeld. — Waar bevindt zich die: L. De Witte Dodo zelf. Fet staat vast, dat op het Eiland Mascarenhas (Bourbon) cen vogel leefde, die men „„dodaers’” noemde. Op dezen naam alleen mag men niet afgaan, daar de Solitaire van Rodriguez eveneens „Dodo”” genoemd werd. Het is eveneens bekend, dat op datzelfde eland vogels leefden, die door anderen als „Solitamire” beschreven zijn. Ook hieraan mogen wij geen groote waarde hechten; want met dezen naam worden drie soorten van vogels aangeduid: een soort van Pinguin (zie p. 9), onze Witte Dodo èn de vogel, die later en nu nòg de Solitaire van Rodriguez genoemd wordt (zie p. 97). Zijn nu de twee vogels van Mascarenhas, die „„dodaers” en „Solitaire genoemd worden, twee verschillende soorten ? Rornseum.D 1907 helt naar deze meening over; want hij geeft twee totaal verschillende origineele ontwerpen” ouder denzelfden naam. Ik geloof, dat wij zoover niet behoeven te gaan, al moet ik bekennen. dat de vier beschrijvingen van de Mascarenhas-Dodo zóó verschillend zijn, dat men alleht meent twee vogelsoorten te moeten aan-. nemen. Ik zal trachten aan te toonen, dat wij met dezelfde soort te doen hebben. At dadelijk wil ik wijzen op deze zeer im het oog vallende omstandigheid: indien er werkelijk twee soorten van Dodo's of dodoachtige vogels op het eiland leefden, dan hadden alle vier de bezoekers de berde vogelsoorten wel beschreven. Ein dat is niet het geval! Het oudste bericht is dat van Parton 1613 (uitgegeven In 1625). Het luidt als volgt: „and a great fowl of the bigness of a ‘Purkre, very fat, and so short winged, that they cannot flie, beeing white, and in a manner tame”. Wij kunnen gerust aannemen, dat Parror met deze beschrijving een Witten Dodo bedoelde. De tweede beschrijving is die van Borrrekorn 1619 (uitgegeven te Hoorn 1646, enz): „Daer waren ooek eenige dod-eersen, die klevne vleugels hadden, maer konden niet vliegen; waren soo vet datse qualijck gaen konden, want als sv liepen sleepte haer de meers langhs de aerde.” Ofschoon Bontekoe miets omtrent de 80 A. C. OUDEMANS. kleuren mededeelt, mogen wij zonder gewetensbezwaren aannemen, dat ook hij Witte Dodo's zag. Dan komt le Sieur Du Bors 1674 aan de beurt. Hij zegt, dat er verscheidene vogels op Mascarenhas voorkomen: 1. So/Zitaires: ces oiseaux sont nommés ainsi, parce qu’ils vont toujours seuls. Ils sot gros comme une grosse Ove, et ont le plumage blanc, noir à Pextrémité des ailes et de la queue. A la queue il y a des plumes approchantes celles de lAutruche, ils ont le col long, et le bec fat comme celui des Bécasses, mais plus gros, les jambes et pieds comme poulets d'Inde. Cet oiseau se prend à la course, ne volant que bien peu.” Hij bezocht Mascarenhas in 1669. Het is mogelijk, dat le Siêur Dv Bors de Sohitaires van Rodriguez reeds bij naam kende; immers reeds HerBerr vermeldt 1634, dat er op Rodriguez vogels leefden, die hij Dodo noemde. Maar wij behoeven het niet aan te nemen, ofschoon de beschrijving van Du Bors in vele opzichten gelijkt op die van Lrevar 1707. Deze zegt van de Solitaires van Rodriguez: „lespèce... à la quelle on a donné le nom de So/Zitarres, parce qu'on les voit rarement en troupes quot quil y en ait beaucoup. les pieds de coq d’Inde, & le bee aussi, mais un peu plus erochu. „Is sont plus haut montez que les coqs d’Inde, & ont le cou droit, un peu plus long, à proportion, que ne l'a cet oiseau quand il leve la tête... Ils ne volent point, leurs ailes sont trop petites, pour soutenir le poids de leur corps. Il ne s'en servent que pour se battre, & pour faire le moulinet, quand ils veulent sappeller Pun l'autre.” Beide soorten van „Solitures’’ staan dus dikwijls eenzaam, onge- paard, niet in troepen; beiden hebben een opvallend langen hals en pooten, die aan die van den kalkoen doen denken; beiden gebruiken de vleugels! De eene om vluchtend snelheid aan haar gang bij te zetten, de andere om te slaan, te ratelen en in het rond te draaten. Ik neem eenvoudig aan, dat de Witte Dodo, indien hij zich in de magere periode bevond (zie p. 19 en 20, èn p. 86), al de eigenschappen van den Solitaire vertoonde en dezelfde ge- woonten had. Bij de behandeling van den gewonen Dodo heb ik er herhaalde malen op kunnen wijzen, hoe enorm verschillend houding en gedrag van deze soort zijn in de beide zoo uiteen. wijkende levensperioden. Maar wat in het geheel niet klopt met de gekleurde afbeel- dingen, dat zijn de zwarte einden aan vleugels en staart, en de „bee fait comme celui des Bécasses, mais plus gros.” — Wat moeten DODO-STU DLÈN. | wij daarvan denken? Sommige dodologen meenen, dat Dv Bors zich verschreven heeft. Anderen denken, dat hij bij het opstellen van zijn reisverhaal, na thuiskomst, zieh niet precies meer herinnerde, hoe de vogel in die deelen er uit zag. Men zou ook kunnen aan- nemen, dat hij eenige beschrijvingen van vogels door elkander gehaald heeft. tindelijk hebben wij nog het verhaal van Carré; hij bezocht het eiland in 1668; zijn werk verscheen echter eerst 1699. Van den vogel zegt hij: „Jay vû dans ce lieu une sorte d'oiseau que je n’ay point trouvé ailleurs: c'est celuy que les habitans ont nommé FOiscau Solitaire, parce queffecttvement il aime la solitude, et ne se pkut que dans les endroits les plus écartez; on n'en a jamais vû deux mi plusieurs ensemble; il est toujours seul. Il ne ressembleroit pas mal à un Coq d'Iude, s'il n'avoit point les jambes plus hautes. La beauté de son plumage fait plaisir à voir. C’est une couleur changeante qui tire sur le jaune.” Ook dezen bezoeker van het eiland Masecarenhas deelde men dus mede, dat de vogels zoo dikwijls eenzaam zijn, niet gepaard, niet in troepen; ook de gelijkenis met een kalkoen, de betrekkelijk hooge pooten viel Carrw op! De gelijkenis met een hoenderachtigen vogel is óók sterk bij de Dodo’s van Vere (fig. 2), van Crustus (fig. 5), van Florence (fig. 3). Wat nu de kleur betreft, het is mogelijk, dat de witte kleur naar het gele zweemde; een duif, zinnebeeld van blanke onschuld, schijnt in de sneeuw geel. De mogelijkheid bestaat ook, dat deze geelheid het sterkst was tegen den rui-tijd, dus wanneer de veeren „oud”” zijn. Evenzoo, dat juist andersom de na den rui verkregen nieuwe veeren geel, of geelachtig gekleurd waren, en allengs tot wit verkleurden, dat deze Dodo dus zoogenaamde „vluchtige kleur- stoffen”” in de veeren had. Ten slotte kan het zijn, dat de witte en de gele individuen twee sexen vertegenwoordigden. Uit de afbeeldingen moet men afleiden, dat de Dodo van Mascarenhas nader aan dien van het Zwaaneiland verwant was, dan aan den Solitaire van Rodriguez. Wetenschappelijk wordt deze meening hierin uitgedrukt, dat men de beide eerstgenoemden samenbrengt in het genus Maphus (Didus) en den laatste apart houdt in het genus Pezophaps. Maar niets kan mijne meening in den weg staan, dat de gewoonten van den Dodo van Mas- carenhas meer geleken op die van den Solitaire van Rodriguez. Van de gewoonten van den echten Dodo van Zwaaneiland, weten wij eigenlijk al heel weinig. Maar ik verwijs toch even naar blz. 17 Verhand. Kon. Akad. v. Wetensch. (2e Sectie). Dl. XIN. NO, 4, D 6 89 CC, OUDEMANS. en 24, waar men lezen kan, dat ook hij gewoonten met den Sol- taire gemeen had. ê Uit niets blijkt m. 1de dringende noodzakelijkheid, aan te nemen dat er werkelijk twee soorten van Dodo's, of één Dodo en één Solitaire op het eiland Mascarenhas leefden, zooals blijkbaar de meening van Rornscuirp 1907 is, die twee ontwerpen aanbiedt Indien het mij geoorloofd is, eene opmerking te maken over RoruscurLp’s eerste ontwerp (den Witten Dodo in Dodo-vorm), dan is zij de volgende: Niettegenstaande Cokrr 1856 gewezen heeft op het verschil in vleugelvorm tusschen dezen en den gewonen Dodo niettegenstaande NewroN 1868 op de bizonderheid wees, dat de eerste vier slagpennen zoowel van den Dodo van SALOMON SAVverY als bij dien van Wrrmoos naar beneden en naar voren zijn gericht; geef! hij aan den vleugel den vorm van dien van den gewonen Dodo En wat het tweede ontwerp betreft (den Witten Dodo in Solitaire- vorm), hierover zou ik de volgende opmerkingen meenen te mogen maken: 1. de zwarte knobbel aan den wortel van den bovensnavel (washuid?) wordt in geen der vier verhalen vermeld. Hij ziet er mt als die, welke men vindt aan den wortel van den bovensnavel van onze Knobbelzwaan (Cyguus olor Garn.) en de Guineagans (Oygnopsis eygnoides L.). Bestaat er eenige valabele reden om te onderstellen, dat die knobbel aanwezig was? En hem dan zóó groo! te teekenen? 2, De weerschijn van het witte vederkleed is blauw, terwijl Carrú spreekt van „qui tire sur le jaune”. 3. Du Bors beschrijft de kleur als „blanc, noir à Fextrénuté des mles et de la queue”. Rorgscuip geeft het dier, naar deze beschrijving, wel zwarte slagpennen, maar waarom dan ook geen zwarte stuurpennen : L,_ Waarom zijn aan dit ontwerp waadpooten geteekend? Op gezag van BraNnprT 1847.? Thans ga ik over tot de studie der ons nagelaten afbeeldingen, vooral om de enorme verschillen op den voorgrond te plaatsen tusschen dezen Witten Dodo en den gewonen. Maar vooraf moct ik — eere wien eere toekomt — nog eens herhalen, dat reeds in 1856 Wu. W. Coker den Witten van den gewonen onderscheidde en wees op deze verschillen: „in the form and eoulour of the beak, wings, and tail plumes, as well as in the texture and coulour of the plumage.”” — Nurwron 1868 voegde daar slechts aan toe: „That... the first four primaries of the wing were not directed backwards, but downwards and forwards.’’ — Wij zien nog meer verschillen. Laten wij beginnen met den: Werven Dopo vAN SALOMON SAVERY (fig. 13—20). Op het eerste gezicht lijkt hij op den gewonen Dodo, doch opmerkzame be- en dn DODO-STUDIEN. S3 schouwmg leert ons allerler soortkenmerken, die hem van den genoemden onderscheiden. — Ll. De mondspleet reikt tot onde: het oog, miet tot ver voorbij het oog. — 2. De hoornscheede aan het eind van den bovensnavel heeft een vrijen achterrand, die, van sekere zijde gezien, ter weerszijden eene naar achteren enh naar hoven gerichte lap laat zien. Volgen wij den rand van die lap naar beneden, dan merken wij eene golvende zwarte lijn op, die ongeveer overgaat In den rand van eene naar beneden hangende lap, die men bij Valken, Gieren en Klauwieren een „tand”” noemt. Vóór die zwarte dwarslijn is eene aanduiding van eene tweede De hoornscheede eindigt mm een zeer scherpen geweldigen haak 3. Een neusgat is niet duidelijk aangegeven. — 4. Er is geen spoor waar te nemen van dwarslijsten over den snavelrug, zoo bekend bij den gewonen Dodo. — 5. De onderkaak heeft miet een naar boven gekromden haak, doch is zeer flauw gebogen, is meer lepelvormig. — 6. De tong schijnt kort te zijn, wordt althans niet zichtbaar gedragen. Bij den gewonen Dodo was hij dikwijls siehtbaar, hing soms zelfs wit den mond (Dodo van R. Saverr- den Haag). — 7. De eerste vier slagpennen zijn naar beneden en naar voren gericht. — S. Alle vleugelveeren zijn lang, lancetvormig slap, niet kort, miet rond aan het eind, noch stijf. — 9. De staart veeren zijn langer dan bij den gewonen Dodo, vol, struisveervormig . men telt er 7; natuurlijk moeten er S, misschien wel meer geweest zijn; zij gaan geleidelijk over in de gekrulde onderstaartdek- en eireumanaalveeren. — 10. De loopen en de teenen zijn kort en dik De Wrrrr-Dopo-kop VAN SAFTLEVEN (fig. 25). Deze leert ons ongeveer dezelfde kenmerken en nog wat meer: 1. De mondspleet reikt tot onder het oog, niet voorbij het oog. 2, De hoornscheede heeft een vrijen achterrand, die, van zekere zijde gezien, ter weers zijden eene naar achteren en maar boven gerichte lap laat zien (deze is hier niet zoo uitgebreid). Volgen wij den rand van dic lap, rechts, naar beneden, dan merken wij eene golvende zwarte lijn op, die ongeveer overgaat in den rand van eene naar beneden hangende lap, „tand”’, „welke zich over den ondersnavel heen buigt” (FP. Scnuipr DeGeNer; p. 77). De hoornscheede eindigt in een zeer scherpen, geweldigen haak. Aan de rugzijde is de gele hoornscheede met vijf golvende dwarse en een mediane zwarte banden versierd. 3. Een neusgat is niet duidelijk aangegeven, of het moet de zwarte vlek zijn achter de linker bovenlap (in onze figuur dus: rechts). 4. Er is geen spoor te zien van dwarslij sten over den snavel, zoo bekend bij den gewonen Dodo. 5, De onder- kaak heeft geen maar boven gekromden haak, maar sluit over de D 6* 84 A. C. OUDEMANS. volle lengte zonder gaping tegen de bovenkaak. Volgens den Direc- teur van het Museum Boymans (p. 77) is de snavel verder wit, zijn kop en hals geelachtig en roodbruin, en is de krop crême-achtig wit. Dre Weer Dopo’s vaN HorsrerN (fig. 21, 22). Hier zien wij eenige kenmerken, die eenigszins afwijken van den Dodo van Sa- LOMON SAVERY en dien van SAFTLEVEN. 1. De mondspleet reikt tot onder het oog, niet tot voorbij het oog. 2. De hoornschede heeft niet zoo’n vrijen achterrand, maar wèl eene kleine naar beneden hangende lap, „tand”. Vóór eindigt de hoornscheede niet in zoo’n geweldigen scherpen haak; deze is nauwelijks aangegeven, stomp (fig. 21) of zelfs afgerond (fig. 22). De hoornscheede is (fig. 22) donkerder getint dan de middelsnavel. Geen overlangs- of dwars- loopende zwarte teekening! 8. Het neusgat is wèl duidelijk zicht- baar, ronder en klemer dan bij den gewonen Dodo, is meer naar voren en hooger aangebracht. 4. Er is geen spoor van dwarslijsten over den snavelrug, zoo bekend bij den gewonen Dodo. 5. De onderkaak heeft miet een naar boven gebogen haak, doch is zeer zwak gebogen, meer lepelvormig. 6. De tong schijnt kort te zijn, wordt althans miet zichtbaar gedragen. 7. De eerste vier (of de tweede tot vierde der) slagpennen zijn naar beneden en naar voren gericht. S. Alle vleugelveeren zijn lang, lancetvormig en slap, niet kort, miet aan het eind rond, ‘noch stijf. 9. De staartveeren zijn lang, stijver dan bij den gewonen Dodo, ook dan die van den Dodo van SALOMON SAVERY, zwak gebogen, miet gekruld; op de aquarellen zijn er 4 à 5 afgebeeld, de bovenste krachtiger dan de onderste; er zullen er wel 6 of meer geweest zijn. Geen onderstaartdek- en eireumanaalveeren | 10. De loopen zijn kort; de teenen iets slanker dan wij gewoon zijn van Dodo's te zien (licentia pictoria?). De Wrrrr Dopo’s vaN Wrrmoos vertoonen dezelfde kenmer- ken als die van HorsrerN behoudens eenige verschillen, waarop ik wijzen moet, al kunnen zij ook het gevolg zijn van de algemeen bekende „licentia pictoria’”’. — Bij den Witten Dodo 1 van Wrr- Hoos (fig. 23) is de hals opvallend kort. Ongelukkig is de snavel- spits niet te zien, daar de xylograaf zoo onhandig is geweest, die bij het afschaven van het blok palmhout te verwijderen; maar, mij dunkt, de haak is ook hier zeer stomp, eerder afgerond. — De naar beneden hangende korte lap, „tand’”’ is aanwezig, onder het neusgat, dat kleiner en ronder is dan bij den gewonen Dodo en bovendien hooger en meer naar voren aangebracht is. De staart- veeren zijn langer, stijver, gevulder (breeder!). De 4 voorste slag- pennen worden door den roodhalsgans aan ons oog onttrokken; doeh van de overige blijft toch zooveel zichtbaar, dat men ze kan DODO-STUDIEN. 5 noemen lancetvormig, lang en slap. Van loopen en teenen is miets te zien. — Bij den Witten Dodo IL van Waruoos (fg. 24) ts de hoornseheede duidelijk donkerder dan de rest var den snavel, en de haak zeer stomp, zoo goed als ontbrekend. De vleugel- veeren zijn duidelijk lancetvormig, stijf, niet zoo los of slap als bij de Horsterns; de eerste vier pennen zijn naar beneden en naar voren gericht. — De staartveeren, slechts 2! (er moeten er natuurlijk 4 of meer zijn), even als die van den eersten Wrrnoos, doch meer gekromd. De loopen zijn kort en evenals de teenen slank (licentia pictoria?) J. Sexueele-, getijde- en leeftijdverschillen. Beschouwen wij de Witte Dodo's van SALOMON SAVERY en SAFT- LEVEN eens nauwkeuriger, dan vallen de volgende bizonderheden op, waardoor zij zich van die van HorsrexN en Wrrnoos onder- scheiden: de snavelhaak is enorm ontwikkeld; de gele hoornscheede is aan de rugzijde van zwarte dwarsbanden voorzien en vertoont een naar achter en naar boven gerichten vrijen rand (lap), waar- achter vermoedelijk de minder zichtbare neusgaten verborgen zijn: de snavel is verder wit; voor den „cucullus”’ of kap zien wij (bij SAFTLEVEN, fig. 25) een breeden dwarsband van anders gevormde veertjes; de kap zelf is versierd met eenige weerspannige donsveer- tjes; de kop en hals worden (bij SarrrrveN) als geelachtig en roodbruin beschreven; de krop is roomkleurig; de voorrug is (bij SALOMON Savery) donkerder dan de achterrug; de staartveeren zijn vol, fraai gekruld, struisveervormig, en gaan over in een rijken dos van gekrulde onderstaartdek- en circumanaalveeren. Ligt het nu niet voor de hand, deze kenmerken als sexueele aan te zien? En zou het niet rationeel zijn, in de Dodo's van SALoMON SAVERY en SAFTLEVEN mannelijke individuën te herkennen? Is dan tevens het pronken van den Dodo van SALOMON SAvERY miet on- gedwongen verklaard? Hebben wij in de bovenbedoelde Dodo's mannetjes herkend, dan zijn de geheel witte van HousrryN en Wrruoos wijfjes, die zich, behalve in kleur, nog door de volgende kenmerken van de man- netjes onderscheiden: Zij hebben zoo goed als geen haak aan den bovensnavel; de hoornscheede is donkerder dan de middelsnavel, vertoont geen geel- en -zwarte dwarsbanden, heeft geen naar achter en naar boven gerichten vrijen rand; de snavel is verder grijs met groenen weerschijn (Horsrern) of zeer licht okerkleurig (Wrruoos); een voorhoofdband is niet aanwezig; de veeren van de „kap” liggen keurig netjes glad over den kop; er is geen enkel weerbarstig donsveertje 86 A. C, OUDEMANS, te men; de stuurpennen zijn langer, stijver, gelijken m bouw meer op die van fazanten (Phasianus, Thaumalea, Buplocamus); geen op- vallend gevormde onderstaartdek- of circumanaalveeren. Maar, zooals de 7 £ en de 9 2 hier beschreven zijn, bevin- den zij zich in hun prachtkleed, vermoedelijk, evenals de Solitaire, van Maart tot September. Wij moeten wel aannemen, dat die enorme snavelhaak en die zonderlinge uitgroetingen van den achterrand der hoornscheede der mannetjes zich slechts gedurende den paartijd ontwikkelden, om daarna weer te verdwijnen. [Ook het £ van den papagamuduiker (#ratercula arctica L.) vertoont in zijn bronsttijd hooger en rooder snavel, dan buiten zijn bruiloft periode; daarna schilfert de buitenste laag en valt geheel af. | — Ook moeten wij aannemen, dat de roodbruine kleuren aan kop, hals en voorrug na den paartijd verdwenen, zeer waarschijnlijk door phago- cyten (eetcellen) verorberd en in het darmkanaal ontlast werden, zoodat de vogel dan weer van September tot Maart in zijn gewoon pakje prijkt, „zeer licht geel” (LvBacn) of „de couleur changeante qu tire sur le jaune (CARRÉ). — Verder zijn de vol- gende kenmerken aan den bronsttijd toe te schrijven: de rijke vedertooi der partes posteriores bij beide sexen (fig. 13 tot 24): de prachtige goudgele lancetvormige vleugelveeren der beide sexen (hg. 13 tot 24); de havgende vleugel en de vette vorm (fig. 18 tot 24). — Daartegenover staat, dat buiten den bronsttijd de vrije randen der hoornscheede der £ f verdwenen (fig. 26). zoo ook de prachtige staartpluim (Dodo van GorrmArr, zie noot p. SS, en fig. 27); de goudglans der slagpennen en hun lancet- vorm; de kleur ervan is thans grauw (zie p. 90), de vorm ervan wel wat lang en stijf, maar door het afvallen van het slappe einde miet slap, en de richting ervan horizontaal (Dodo van GOEIMARE zie noot p. SS, en fig. 27); de vorm van het heele dier stoer (fig. 27). Bvenals bij den gewonen Dodo, meen-ik ook hier op leeft ij d- verschillen te kunnen wijzen. Vergelijk den zeer korten snavel van den Dodo van SALOMON SAverr (fig. 13 tot 20) met den veel langeren van de Dodo's van SAFrLEVEN en van GOEIMARE, (fig. 25 en 26). — De kortsnavelige Dodo’s zijn natuurlijk jonge, de langsnavelige veel oudere individuen, evenals bij den gewonen Dodo. — Bij de 5 afgebeelde 99 (fig. 21 tot 24 en 27) zie ik geen verschillen, dan die, welke ik zelf gezocht” zou vinden. K. De „cucullus” of „kap”. Bij de Dodo's van Horsrevn en bij den Dodo Ff van Wrrnoos get de omtrek van het naakte gezicht er geheel anders uit, damn \ | p DODO-STU DIEN. Si bij de gewone Dodo's. De oppervlakte ervan 1s ook klemer, omdat de bevedering van den kop bij den Witten Dodo verder naar voren reikt dan bij den gewonen. Terzijde ontwaren wij aan den rand van dezen „cucullus” of dit kapje’ twee konvex naar voren springende gedeelten, die aan den gewonen Dodo ontbreken. L. Het gecoupeerde snaveleinde. Het zonderling afgeronde en donkerder getinte snaveleinde van den Witten Dodo IE van Wrrenoos, dat okerkleurig 1s, heeft N eigenaar van den Witten Dodo den vogel de snavelhaak gecou- WTON 1868 ertoe verleid, de gevolgtrekkmg te maken, dat de peerd had, zooals in de valkerij wel eens gebruikelijk was, wat ten doel had, de gevaarlijkheid van den haak en van den beet te verminderen. Ik meen boven genoegzaam te hebben aangetoond, dat, in tegenstelling met de mannetjes, de vrouwelijke Witte Dodo s geen snavelhaak bezaten, althans miet in den zin, dien wij van Dodo's gewoon zijn, en dat wij derhalve alle recht hebben, aan het opzettelijk gecoupeerd zijn van den snavel van den Witten Dodo HL van Wrruoos te twijfelen. M. De Dodo van Goeimare is een Witte! Aanvankelijk had ik den Witten Dodo van Goumans ') voor een gewonen Dodo. aangezien en hen: zelfs hier en daar om zijne eigenaardigheden im het gedeelte van mijn werk genoemd, dat over den gewonen Dodo handelt. Op het punt echter, mijn artikel als persklaar” te beschouwen (4 Aug. 16) kreeg ik een inval. Alle dodologen zullen wel steeds met eenige bevreemding gelet hebbe vp de zonderlinge zwarte dwarsbanden op de hoornscheede van deu Dodo van Gerimare. Zoo ging het ook mij. Licentia pictoria? Fantaisie? Overdrijving van misschien uiterst vage tinten? — Op genoemden datum mijne systematisch gerangschikte Dodo-afbeeldingen nog eens overziende, viel mij plotseling de gelijkenis der dwars banden van dezen Dodo met die van den Witten-Dodo-kop vau SAFTLEVEN op. Berst nu begon ik den Dodo van Gormmare wal nauwkeuriger te bekijken en ontdekte ik meer bizonderheden, die er, dunkt mij, wel op wijzen, dat ook deze Dodo een manlijken Witten Dodo voorstelt. Op het volgende wensch ik uwe wndacht te vestigen: 1) De schilderij is van Gorrmars en ve Heem. De zieh daarop bevindende vogels zijn beslist van de hand van Gorimarre, terwijl pr Heem de allerprachtigst uitgevoerde schelpen erop schilderde. Ik mas den Dodo dus gerust dien van GOEMARE noemen. — 0, SS A. C. OUDEMANS, L. De mondspleet reikt niet verder dan tot onder het oog. — 2. De hoornscheede aan het eind van den bovensnavel heeft duide- lijk eene naar beneden hangende lap of „tand””, en vertoont aan de rugzijde vier zwarte dwarsbanden. Vóór eindigt de hoornscheede in een zeer scherpen, geweldigen, zwarten haak. — 8. Een neus- gat is niet duidelijk aangegeven. — 4. Er is geen spoor waar te nemen van dwarslijsten over den snavelrug, zoo typisch voor den gewonen Dodo. — 5. De onderkaak heeft geen naar boven ge- kromden haak, maar sluit over de volle lenge zonder gaping tegen de bovenkaak. — 6. Hen duidelijke voorhoofdband en weerspannige donsveertjes zijn aanwezig. — d. De eerste vier slagpennen zijn, hoewel horizontaal, toch nog eenigszins naar beneden (naar voren) gericht 1). — S. Alle slagpennen zijn lang en smal, niet kort en breed. 9. De staartveeren zijn gekruld, niet recht, lang, stijf. Het gemis van een naar boven en naar achter gerichten, uit- stekenden vrijen rand van de hoornscheede des snavels, van fraai gevormde, lange lancetvormige veeren aan de vleugels en van fraai struisveervormige staartpennen kan zó6 verklaard worden, dat de paartijd voorbij was, dat de Dodo zich dus op het-keerpunt bevond, de sieraden, zoo karakteristiek voor dezen tijd, weer te verliezen. Welke kleuren had deze Dodo? Ik heb hierover slechts de vol- gende aanteekening gevonden (BroprriP 1855, p. 146 en 1859, p. 199): „Professor OweN informs me... that the colour of the Dodo in the Duke of Northumberland’s picture resembles that of the portrait of the bird, of life size, by the same painter”’ (RoLanp SAVERY) „now at Oxford ®. — Aangezien echter deze Oxford- schilderij nooit beschreven en zelfs nimmer is gereproduceerd, weten wij dus ook van de kleuren van den Witten Dodo van Gorimarr niets. Maar wanneer wij, door bovenstaande opsomming der ken- merken, er goed van overtuigd zijn geworden, dat deze Dodo een manlijke Witte Dodo moet zijn, dan zijn wij, zie p. 77, 83, 85, in staat om te zeggen: snavelspits zwart, hoornscheede met zwart- en-gele dwarsbanden, overig gedeelte van den snavel wit, kop en hals rood-bruin met geel, krop roomkleurig, voorrug donkerder dan de achterrug, lichaam overigens vermoedelijk geelachtig, vleu- gels en pooten vermoedelijk okerkleurig. N. is de Dodo van Jan Savery te Oxford een Witte? Heeft Owen gelijk? Zijn de kleuren van dezen Dodo werkelijk 1) Zie de afbeeldingen in Proc. Zool. Soe. Lond. 1852, Ann. Mag. Nat. Hist. 1855, Trans. Zool. Soe. Lond. v. 4 en Naturw. Wocehenschr. 1915. 2) Het is bekend, dat deze schilderij niet van Rornanpr maar van JAN is. — 0. DODO-STUDLIN. s9 dezelfde als die van den Dodo van Gorrmare? Maar dan moet hij een manlijke Witte Dodo zijn! Het is bekend, dat wit de enorme massa beenderen van het eiland Rodriguez door de osteologen in Engeland twee soorten van Sohitamre-skeletten gemonteerd zijn : groote en kleine. Barmuurr 1854 meende, dat de groote tot eene andere soort behoorden, waaraan hij den naam van Didus nazarenus gaf. Later is Nnwrox gebleken, dat de groote skeletten van manlijke individuen afkomstig moeten zijn. Aangezien nu de Solitaire een zeer naaste verwant is van den Witten Dodo, vraag ik mij af: is hierdoor niet ongedwongen ver- klaard, waarom de Dodo van Jan SAvery de vertikale reuzenaf- meting heeft van 1,06 Meter (volgens SrrickLanD 1848) of van 1,2 Meter (volgens Hamer 1848). Deze witte Dodo moet een mannetje zijn ! En indien het waar is, zooals door eenigen wordt vermoed, dat deze reuzeschilderij een konterfeitsel is van het later naar Oxford uit South Lambeth (London) overgebrachte opgezette exemplaar, dan moeten de kop en de poot, die nu nog in het University Museum of Natural History bewaard worden, lichaamsdeelen zijn van een Witten Dodo. — Is dat zoo, dán rijst weer de vraag: tot welke soort behoort nu de schedel te Kopenhagen (p. 28 en 29)? Volgens Grar 1828 is de voet te Oxford 2,6 centimeter korter dan die in het Britsch Museum; ik geloof om deze reden, dat de Witte Dodo van Jan Saverr geen portret is van het naar Oxford overgebrachte exemplaar van South Lambeth. O. De Dodo van Walther is eveneens een Witte! Boven, p. 56, wees ik er reeds op, dat ook de Witte Dodo een „magere”” periode doorgemaakt moet hebben. Is hij dan nooit in dien toestand afgebeeld geworden? Mijns inziens: zeer zeker! Zie onze fig. 27. — Ik houd het er stellig voor, dat deze Dodo, waar- van de kop vrij wel misteekend is (want bij geen enkelen Dodo ligt het oog zóó ver naar voren !), een vrouwelijken Witten Dodo voorstelt. En wel op deze gronden. De mondspleet reikt niet zeer ver naar achteren; was het oog goed geplaatst, de mondspleet zou- onder ’t oog eindigen. De hoornscheede aan het eind van den bovensnavel heeft wel een haak, maar deze is niet bizonder ontwik- keld; zij vertoont een eenigszins ver naar achteren geplaatsten flauwen „tand”; zij is duidelijk donkerder getint dan de middel- snavel. — Geen dwarslijst siert de bovensnavel, zoo kenmerkend voor den gewonen Dodo. — De onderkaak 1s slechts flauw naar boven gebogen. — Geen tong is zichtbaar. — De slagpennen zijn 90 A. C. OUDEMANS. lang, lancetvormig, ofschoon niet slap, in geen geval kort en rond; ze zijn alle naar achteren gericht; de vleugel hangt niet, want het dier bevindt zich thans niet in de vette, maar in de magere periode (p. 17, 20, 86). — De staartveeren zijn lang, stijver dan bij den ge- wonen Dodo, ook stijver dan bij de £ Z van den Witten, zwak ge- bogen, met gekruld; er zijn er zes zichtbaar; vermoedelijk zullen er wel meer geweest zijn. De voorrand van den „ecucullus” af kap 1s niet rechthoekig uitgesneden, zooals bij den gewonen Dodo. — Van de kleuren zegt KrrrERMANN 1915, p. 375: „Sie ist im grossen und gangen weisslichgrau; die Federn erscheinen an der Hauptsache weiss und nur an ihren Enden grau. Die neun Schwungfedern und der Schwanz, von dem nur sechs, etwas straussenähnliche Federn sichtbar sind, sowie die Deekfedern an den Schenkeln weisen eine dunkelgraue Färbung auf. Die Beme und Füsse sind mit gelben Hornplatten bedeckt; auch der Schnabel ist in der Hauptsache gelb gefärbt mit Ausnahme der oberen Augengegend, die einen zinno- berroten Austrich aufweist. Das Auge selbst, sowie auch die Schna- belspitzen und die starken Krallen an den Zehen sind schwarz.” Men ziet, de heele beschrijving past nog het meest op die van den vrouwelijken Witten Dodo. De witte kleur der veeren, slechts aan hunne randen grijs, doet ons dadelijk onze blikken wenden naar de aquarellen van HorsrerN en Wrrnoos. — De kleur van deu geheelen vogel: witgrauw, past het best bij die van den Dodo | van HousreyN, waarvan ik verklaarde (p. 70): „de witte verf (loodwit) heeft door menschelijke uitwasemingen (zgwavelverbindingen) zeer geleden: zij is grauw geworden”. Dat is frappant; zoodat ik besluit òf datzelfde is ook het geval bij de aquarel van WaArrurr, Òf er is in het leven van den @ Witten Dodo eene periode, dat de vogel meer grauw is dan wit. — De kleur. der pennen als „dunkelgrau’’ kunnen wij alleen verklaren door aan te nemen, dat zij hun pracht- tijd voorbij waren, aan het „aftakelen’” zijn; de vogel is in de magere periode, misschien wel vuil geworden; mij dunkt, de pennen gien er zeer gehavend wit. Het wil mij ook voorkomen, dat de bovenste twee staartpennen hun witte kleur nog verraden. De „gele: kleur van den snavel is dezelfde als die van den Dodo HL van Wr- Hoos, echter afwijkend van de beide HorsrryN’s. Vreemd is de lakroode waas”boven het oog, daar wij die mm geen der vier boven- beschreven aquarellen aangetroffen hebben (licentia pietoria? partieele haanvederigheid?) — De flauwe haak aan den bovensnavel en de zwarte snavelspits zien wij in den Witten Dodo 1 van Horsrrvn terug. Het is mij wel bekend, dat KirnermanN 1915 in de aquarel de: en DODO-STUDLÈN. 91 van Warrner een Solitaire van Rodriguez meent te zien. Met deze zienswijze kan ik mij niet vereenigen en wel, omdat de vogel van Warrner (minstens) zes stijve en zeer in het oog vallende staartveeren heeft, terwijl Leavart van het achterdeel der Solitaires vertelt: „Ils n'ont presque point de queuë, & leur derrière couvert de plumes est arroudi comme une ecroupe de cheval”. P. Ook de Dodo van Hoefnagel is een Witte. In fig. 28 geef ik eene reproductie van dezen Dodo. Daar hij geheel donkerbruim is met bruin gelaat en bek, iets loodkleurig- bruine pooten, geelbruine vleugels en slechts met donsveertjes is bekleed, meende von FrAvexrerp, dat hij een wijfje van den ge- wonen Dodo voorstelt 1. — Voor zoover ik heb kunnen nagaan, Is vor Lorenz 1908 de eerste, die de onderstelling opperde, dat deze Dodo een jonge vogel moet geweest zijn, waarmed alle dodologen bet wel eens zullen zijn (hij bedoelde eveneens een gewonen Dodo). De figuur vertoont eigenlijk geen staart; maar, wil men in de gebogen veertjes een staart zien, dan bevindt deze zich miet aan het einde van den „romp”’, maar meer rugwaarts verplaatst, een gevolg van den vervettingstoestand, waarop ik bij de behandeling van den gewonen Dodo, p. 21, wees. Bij den jongen Dodo van HorrNAGEL nu is het begin van deze vervetting goed waar te nemen. Door de vorming van vet in het abdomen is de huid onder den staart aan de binnenzijde naar beneden uitgerekt met het nood- zakelijk gevolg, dat de veertjes onder den staart alle in tegenge- stelden zin, naar boven, gericht zijn. De jonge vogel is nog met dousveertjes bezet. Zoo ziet ook een reeds tamelijk gegroeide jonge duif er uit! — Men zou mij misschien tegenwerpen, dat zoo'n jonge Dodo, wit het eiland Mascaren has vervoerd, toch niet zóó lang zijn jeugdkleed zal bewaren. Dat geloof ik juist wèl, daar toch de jongen van zijn verwant, den Manumea, evenals die van andere Duiven, zich zeer langzaam ontwikkelen en eerst in hun tweede jaar het kleed der volwassenen krijgen. Indien wij nu den Dodo van Homrraaer, zorgvuldig bekijken, dan vinden wij ook menig kenmerk, dat alleen aan den Witten Dodo eigen is. — De bovensnavel heeft een geweldigen haak. — De ondersnavel ts zeer weinig gekromd, bijna lepelvormig. — De mondspleet reikt niet voorbij het oog. — De slagpennen en duimvleugelpennen zijn niet kort en rond, maar lang, bijna lancet- 1 Vor Fraverreup kende maar ééne soort. — O0, — 92 A. U. OUDEMANS. vormig, gelijken op die van den Dodo van Gorrmarr. Loop en teenen zijn slank. — Al vinden andere dodologen mijne onderstelling wel wat gewaagd, voor mij is die geweldige snavelhaak een bewijs, dat wij een jongen manlijken Witten Dodo voor ons hebben. Het „Böhmische Museum’ te Praag bezit een groot gedeelte van een Dodo-schedel, aldaar in 1850 door Max DorNrrzur in een hoop „rommel G„rubbish””) ontdekt. Waarschijnlijk is die Prager- schedel afkomstig van den Dodo, waarover wij. op het oogenblik handelen. Als dat zoo is, dan is het een schedel van een jongen manlijken Witten Dodo. Wanneer leefde die Dodo te Praag? Hij moet daar vrij spoedig na den Kasuaris (zie p. 51) aangekomen zijn ; want zijn konterfeitsel bevindt zich (thans te Weenen) vlak achter de beide olie- schilderstukken, die den Kasuaris voorstellen (zie p. 51). Wie bracht dezen Dodo in Europa? Voor zoover ik kon nagaan, kwam geen Hollander vóór 1617 op Masecarenhas. Vermoedelijk dus Hollanders, of anderen, door bemiddeling van Portugeezen. Q. Een stukje genealogie. Er is nog iets aan onzen jongen Witten Dodo te zien: achter de hoornscheede vertoont zich een dwarslijst; en al is deze niet zoo schuin naar voren en naar beneden gericht als bij den ge- wonen Dodo, zij is onmiskenbaar aanwezig. Nu is het merkwaardig, dat de volwassen Witte Dodo’s deze dwarslijst missen. Wij hebben hier dus met een provisorisch larvaal kenmerk te doen. Dat is zeer belangwekkend; want het wijst op een vroegeren toe- stand, het is een atavistisch verschijnsel. Zulke dwarslijsten komen juist niet bij de betrekkelijk jonge gewone Dodo's voor, maar wèl bij de meer dan volwassenen, bij de ouderen. Wij mogen hieruit met niet geringe zekerheid besluiten, dat de soort „Witte Dodo” van jongeren datum is dan de soort „gewone Dodo”, en vermoedelijk van dezen afstamt. Daarmede in overeenstemming is, dat de gewone Dodo een mondspleet heeft, die tot ver achter het oog reikt, en loopen, die van voren van kleine schubben voor- zien zijn; beide zijn typische kenmerken van een Reptielisch karakter. R. Lijst van afbeeldingen van Witte Dodo's. + 1600. Origineel. Jong 4. Olieschilderij naar het leven op perkament door G. Horrnaaen te Praag; thans te Weenen in de Boekerij van den Keizer. — Fig. 28. — Hoe Nouu 1889 en Rornscmrrp 1907 ertoe gekomen zijn, het jaar vast te stellen op 1626, is mij een raadsel. — Zie p. 91. DODO-STUDLIN. 93 1627. Orig. Vet 7. Olieschilderij naar het leven door Jan GORIMART. (Het wordt verondersteld, dat JAN Davip pr Herm alleen de schelpen op de schilderij aanbracht). Thans im het bezit van den Hertog van Northumberland, Ston House. — Fig. 26. Zie p. 87. +1632? Orig. A. Aquarel naar het leven. Laatstelijk vermeld door Dr. LvBacH; zie p. DS. +1637. Orig. Kop van een {. Aquarel naar het leven door CorNeurs SAPTLEVEN. Werd S Nov. 1841 uit de verzameling van G.J. vAN KriNkenNBere te Utrecht publiek verkocht. Thans in het Museum Bormans te Rotterdam. — lig 25. diens 6 +1688. Orig. Vet @. Aquarel [ naar het leven door Prerer Hor- STEYN SR. — Ìig. 21. Zie p. 67. +1638, Orig. Vet 2. Aquarel IL naar het leven door Prerer Hor- STEYN SR; — Fig. 22. Zie p. 71. 1648? Orig. Vet. Pronkend 4. Teekening, aquarel? gelijkende op onze fig. 13, doch zonder netje over den kop. Naar het leven door ? te Amsterdam? Nog niet teruggevonden. Zie p. 62. 1650? Vet. Pronkend 7. Dezelfde teekening op koper gebracht door SALOMON SAVERY, met netje over den kop. — Witte Dodo van SALOMON Savery. — Fig. 13 en 14. — C. Print Spcunrpr, Amsterdam, Joost Harreers, 1650, p. 678. Zie p. 62, 63. 1651. Orig. Olieschilderij van Jan (of Hans) Savery. — Winrtam Herry DarBy gaf haar 1813 aan Dr. Kipp; deze schonk haar aan het Museum te Oxford. — Zie p. SS, 89. 165L? Vet. Pronkend #. Kopergravure, kopie en spiegelbeeld van die van 1650. — Witte Dodo A van SALOMON SAVERY. — Fig. 15. — C. Print Srcunpr, Amsterdam, ABRAHAM & Jan pe Wees, s. d. (+ 1651?) p. 8374. — Zie p. 63. 1651. Vet. Pronkend 2. Houtsneê. „Witte Dodo B van SALOMON SAVERY.”’ — Fig. 16. — C. Prinr Srcunpi, Leeuwarden, GisBerrt SroBes, 1652, p. 619. Zie p. 63. 1657. Vet. Pronkend #. Dezelfde houtsneè. „Witte Dodo B van SALOMON SAVERY.” — Fig. 16. — C. Print Srcunmi, Leeuwarden, GisBerrt Siunes, 1657, p. 619. — Zie p. 65. 1657. Vet. Pronkend £. Kopergravure. „Witte Dodo van SALOMON SAVERY.”’ — Fig. 13, 14. — C. Print Srcunpi, Amster- dam, JAN HeNpricksz. & JAN Rreuwerrsz., 1657 p. 480. Zie p. 62, 68. 1662 1662. 1662. A, C, OUDEMANS. Orig. Stoer £. Aquarel van Jonan Warruer naar het leven Thans in de Albertima-Verzameling te Weenen (Diversa LV, Pars LL, Ornithologia Waltheriana, Pars 1, Blatt 15.554) Ziespamed: Vet. Pronkend #. Kopergravure. „Witte. Dodo A van SALOMON SAVERY.” Fig. 15. — C. Prrnr Srcunpr, Amster dam, ABRAHAM De Wms, 1662, p. 580. — Zie p. 63 Vet. Pronkend £. Kopergravure. „Witte Dodo van SALOMON SAVERY.” — Fig. 13 en 14. —C. Print Secunpr, Amsterdam GERRIT VAN GOEDESBERGH, 1662, p. 480. — Zie p. 62, 63 Vet. Pronkend £. Kopergravure. „Witte Dodo van Saro MON SAVERY.”’ — Fig. 13 en 14. — C. Print Srcunpi, Amsterdam, Gruris VALCKENIER, 1662, p. 480. — Zie p. 62, 63. Vet. Pronkend £. Kopergravure. „Witte Dodo van SALOMON SAVERY.”’ — Fig. 13 en 14. — C. Primi SecuNDpr, Amsterdam ABRAHAM WorrGANGH, 1662, p. 480. — Zie p. 62, 63 L1665. Vet. Pronkend #. Houtsneê. Witte Dodo B van SALOMON SAVERY. — Fig. 16. — ‘Tweede Reis van JorIs vAN SPILBERGEN door de straat van Magalhäes, Amsterdam, Garraas Joosten SARGHMAN, s. d. (1660—1670) p. 22. — Zie p. 63, 64 1665. Vet. Pronkend £. Houtsneê. Witte Dodo B van SALOMON 160 16S2 1684. E16S4. 16S7. 1570 SAVERY. — Fig. 16. — Bonrrkor’s reis, Amsterdam, Gruuis JOOSTEN SARGHMAN, s. d. (1660— 1670) p. 7. — Zie p. 63, 64 Vet. Pronkend £. Kopergravure. Witte Dodo C van SALOMON SAVERY. — Fig. 17. — C. Print Srcunpr, Amsterdam, We duwe van Mricmer pr Groor & GijsBerT Dr Groor, 1680, — Zie p. 64. Vet. Pronkend £. Kopergravure. Witte Dodo C van SALOMON SAVERY. — Fig. 17. — C, Primi Srcunpi, Amsterdam, We- duwe van Mrcnier pe Groor, 1682. — Zie p. Ó4. Orig. Vet 2. Aquarel 1 van Prerer Wrrnoos. — Fig. 23. — Bevond zich van 1856— 1867 in de verzameling van een vriend van den heer Wm. W. Corrr. — Zie p. 73. Orig. Vet 2. Aquarel [I van Prermr Wrrmoos. — Fig. 24. — Bevindt zich in het Museum te Carisbrook Castle. — Zie p. 76 Vet. Pronkend 2. Houtsneê. Witte Dodo B van SALOMON SAVERY. — Fig. 16. — C. Print Srcunpr, Utrecht, JurrAanN VAN Poorsum, 1687, p. 527. — Zie p. 68, 64. Vet. Pronkend #. Kopergravure, Witte Dodo D van SALomon SAVERY. — Fig, 18, — C, Pra Srcunpi, Amsterdam, Wed. GrissBerr pr Groot, 1703, p. 480. (Zie p. 64). 1733 beleend 1/10 iA4S A33 IS56 )S59 SGS. DODO-STU DIEN. 95 Vet. Pronkend { kopergravure Witte Dodo D van SALoMor SAVERY. (Fig. IS). — C. Prim Spcunpt, Amsterdam, Erve de Wed. Gisserrt pe Groor en ANTHONY VAN Dam, 172 (Zie p. 64). Vet. Pronkend £. Afschuwelijke houtsnêe. Witte Dodo E van SALOMON SAVERY. — Fig. 19. — C. Print SecuNpi, Amster dam, Isaak vaN DER Purrr, 1738, p. 480. — Zie p. (4 Vet. Pronkend #. Kopergravure. Witte Dodo |’ van SALOMON SAVERY. — Fig. 20. — C. Print Secunpi, Amsterdam, Jan Morrrrre, 1757, p. 480. — Zie p. 65. Vet. Pronkend £. Kopergravure. Witte Dodo F van SALOMON SAVERY. — Fig. 20. — C. Print Secunpr, bewerkt door Tu. v. B, Amsterdam, Jan Morrterrr, 1770. p. 504. — Zie p. 65. Vet. Pronkend #. Afschuwelijke houtsnèe. Witte Dodo van SALOMON SAvERY. — Lig. 19. — C. Print Srcunpi Amsterdam, Erve H. vaN per Porrr en B. Boreknoer 1776, p. 480. — Zie p. 64. Vet. Pronkerd £. Niet geheel zuivere facsinmle van de hout snèe van 1651. Witte Dodo -B van SaroMmoN Savery Fig. 16, — SrrickLanD & Merviuun 1S4S, Zie p. 63, 61 Vet Z. Houtsnte. Naar de olieschilderij van Gorimars (en pr Herm), 1627. — Broperie in Proc. Zool. Sove. bond 1853, p. 55. Orig. 2. Mislukt ontwerp naar oude beschrijvingen, vooral van Duzors, 1674. — Scuurern in Alb. Nat. 1854. p. 323 ®. Hetzelfde mislukte ontwerp naar- oude beschrijvingen vooral van Dvrors, 1674. — Scuueeen in Versl Med Akad. Wet. Amst. v. 2, p. 232. Vet Z. Houtsnêe naar de olieschilderij van GortmaArre (en pE Herm), 1627. — Broperie in Ann. Mag. Nat. Hist. s. 2, v. 15, 1855, p. 143. — Zie 1853. Vet 9. Houtsnêe, — Fraaie reproductie van een gedeelte van de Aquarel 1 van Wrrnoos + 1684, — Illustrated London News, 20 Sept. Suppl. 1856. Vet 4. Houtsnêe naar de olieschilderij van Gormmarr (en pre Hrem), 1627. — Broperip in Trans. Zool. Soc. Lond v. 4 (so called 1863) publ. 1859, p. 197. — Zie ook 1853 en 1855, Vet. Pronkend £. Mislukte overtrek van den Witten Dodo A van SALOMON SAVERY, van + 1651 in Plim Seeundi door Vox Tscrusi. — Fig, 11, — Vor FrACENFELD, 1868, zie p. 5S, 59 96 1868. 1568. 1907. 1907. 1912. 195: 1915. 1915 A. C. OUDEMANS. Vet. Pronkend #. Mislukte overtrek van den Witten Dodo B van SALOMON SAVERY: houtsnêe in SrRICKLAND & Mwrrvinun 1S4S (zoogenaamde facsimile van de figuur in BonruKoE’s reis, editie SAEGHMAN, + 1665). — Fig. 12. — Von FrAURN- FELD, 1868. — Zie p. 59, 60. Jong Z. Chromo. Kopie naar de olieschilderij op perkament van G. HorFNAGEL + 1600. — Fig. 28. — Von FRAUEN- FeLD, 1868. — Zie p. 91. Vet 2. Lithografie in kleuren. Hraaie reproductie van een gedeelte der Aquarel [I van Wrrnoos + 1684. — lig. 24. — Newron in Trans. Zool. Soc. Lond. v. 4 (so called 1869) publ. 1868. t. 62. — Zie p. 76, 77. Orig. Mager. Ontwerp van Warrer Rornscnim „from Dugors’ description”. — Zie p. S2. Orig. Vet 2. Ontwerp van Warrer Rorscuip naar de aquarel IT van Prerer Wr…rnoos. — Zie p. S2. Vet 9. Fraaie fotozinco op 1, der grootte, naär RornscarLn 1907, doch met onderschrift, slaande op den Solitaire van Rodriguez! Hoe men het publiek voor- eht!!! Onder de reproductie staat „By permission of War PER Rorusemip’”’. Ik denk, dat het onderschrift wel n1et met toestemming van Waurer Rorsenmp zal geplaatst zijn!!! — Pycrarr in Marvels of the Univers, p. 636. Vet 4. Fotozinco op ies van de houtsnte van 1853, Proc. Zool. Soe. Lond. (GOEIMARE). — KILLERMANN, 1915, p. 359. Vet @. Fotozinco. 2 XX verkleinde reproductie van t. 62 uit de Trans. Zool. Soe. Lond. 1868. (Wrrnoos). — KiLEERMANN, 1915, p. 372. Stoer 2. Fotozinco van een gedeelte der Aquarel van Jonanr WarrneR 1657 te Weenen. — KrrreRMANN 1915, p. 375. S. Levend in Europa ingevoerde Witte Dodo’s. E1600? Een jong f, vermoedelijk door bemiddeling van Portu- geezen aangebracht, ge Praag; aldaar vereeuwigd door G. HorrnacrL. — Fig. 28, — Zie p. 91. Een oud #.even HEEN HR bronstijd, met vier zwarte dwarsbanden op de gele hoornscheede. — Hiernaar de olie- schilderij van GorrmarE (& pr Herm). — Fig. 26. — Zie p. 87. +1632? Een /. buiten den paartijd, waarnaar de aquarel vervaar- digd werd, laatstelijk door LuBacu vermeld. Zie p. 78. DODO-STUDLIN. 07 +1637 Een oud Z in den paartijd met een medianen en 5 gol- vende dwarse zwarte banden over de gele hoornscheede. — Van dit exemplaar werd alleen de kop door Corsrus Samr- LEVEN geaquarelleerd. Zie p. 77. SarrLeveN is bekend om zijn voorkeur in het schilderen van koppen van dieren. L163S Ben ®@ diende als model voor de aquarellen van Piwenn HorsrerN Sr. Zie p. 65—713. E1649 Een jong J in prachtkleed werd in pronkende houding door een onbekend gebleven kunstenaar geteekend en later door SALOMON Savery op koper gebracht. Zie p. 62—65. 1651 Ben oud £, bizonder groot exemplaar, op doek gebracht door Jan (of Hans) Saverr. Zie p. SS. 1657 Een stoer 2, door JonanN Waurupr geaquarelleerd 5). Zie p. $9 1684 Een vet Q, diende tot voorbeeld voor de aquarellen - van Prerer Wrermoos. Zie p. 1317. VL OVER DEN DODO VAN RODRIGUEZ, DEN SOLITAIRE. (Pezophaps folitarins Gar. 1788.) HrrBerT 1684 Is, voor zoover bekend, de eerste, die van dezen vogel slechts in het voorbijgaan gewag maakt. Over Zwaaneiland sprekend, zegt hij: „First, here and here only and in Dygarroys, is generated the Dodo”. Hij ziet dus in den Solitaire van Rodriguez een Dodo. We kunnen hem dat niet kwalijk nemen; want hij had van vogels blijkbaar geen verstand. Maar bovendien staat het vast, dat de Solitaire er somtijds als een Dodo uitzag. Ook Hyper 1700, die vermoedelijk nooit den Indischen Oceaan bevoer, beweert van den Dodo: „in Imsulà Madagascar et Bvgar- roys principuèê nascitur”’. De eerste en eenige, die den Solitaire goed kende en uitvoerig beschreef, was, is en blijft Lrevar 1708. Allermerkwaardigst is het sexueel dimorphisme, dat ook zoo sterk bij de andere twee Dodo-soorten geprononceerd was! Ik herhaal hier opzettelijk zijne beschrijvingen van de beide sexen, omdat mijns inziens nog niet genoeg aandacht aan deze frappante bizonderheid gewijd is. 1) In 1668 heeft Carre (zie 1699) getracht, twee Witte Dodo's uit Mascarenhas tc verzenden: „en France et les faire présenter à sa Majesté; mais aussitôt qu’ils furent dans le Vaisseau, ils moururent de mélancolie, sans vouloir ni boire. ni manver.” — O. Verhand. Kon. Akad. v. Wetensch. (2e Seetie). Dl XIX. NO, 4, D 7 Ke) A. C. OUDEMANS. „Les mâles ont le plumage ordinairement grisàtre & brun, oeil noir & vif, & la tête sans crête ni houpe.” „La femelle est d'une beauté admirable; il y en a de blondes & de brunes; j'appelle blond, une couleur de cheveux blonds. Elles ont une espece de bandeau comme un bandeau de veuves au haut du bec qui est de couleur tanée. Une plume ne passe pas l'autre sur tout leur corps, parce qu'elles ont un grand soin de les ajuster, & de se polir avec le bee. Les plumes qui accompagnent les cuisses sont arrondies par le bout en eoquilles; & comme elles sont fort épuisses en eet endroit-là cela produit un agréable effet. Elles ont deux clévations sur le jabot, d'un plumage plus blanc que le reste, & qui représente merveilleusement un beau sein de femme.” Van het wijfje, dat zich zoo bizonder van het mannetje onder- scheidt, geeft Lravar eene tamelijk groote maar grove figuur (lig 30), die o.a. (maar veel te donker) door SrrrckLanD 1848 gere- produceerd werd. Men ziet er den „bandeau”’ alsmede „le bean » ‚en de heupen met „plumes en coquilles” op aangegeven. Ik vond echter in GreNAuv pr MonrBerguarp 1803 eene bizonder_ fraaie afbeelding. De bek is daarop, zooals Lrevar hem beschrijft. dus foutief; maar de romp, de vleugels, de buik en de „staart De SEL zijn buitengewoon goed geslaagd; de beide laatsten gelijken het meest op die van den Dodo van HorrNaaen. Heeft MonrBmmrarp de dodo-natuur van den Solitaire zoo goed begrepen? Of bestaat er werkelijk eene origieelere afbeelding dan die, welke ik voor de origineele houd? Wat heeft Lrevar bedoeld met de uitdrukking: „bandeau de veuves”? Zou het eene eigenaardige vorming der washuid zijn. zooals wij bij Caloenadidae en Columbidae ven? Ik geloof het niet; want de twee soorten van Raphidae, die wij thans goed uit de talrijke aquarellen en schilderijen kennen, en de Preronidae, die nog niet lang geleden als het naast aan de ZapMidae verwant beschouwd werden, alsook de Manumea (Diduneulus) vertoonen zulk eene eigenaardige vorming der washuid niet. Ik waag de onderstelling, dat wij hier te doen hebben met een bizonder gevormden en zeer in het oog vallend gekleurden voorrand der kopveeren, zooals wij die vinden bij den Dodo van R. Saverr(?) in het Britsch Museum (Fig. 87; facsimile bij de Bramvinre 1835; fraaie houtsnede bij vor Harrk 1893), bij den Dodo van R. Saverv-Berlijn (fig. 31, frame gekleurde afbeelding in STRICKLAND 1SAS, en fraaie fotozinco bij Rerremrxow 1913) en bij de Witte Dodo's van Gorimare (fig. 26) en van SAFTLEVEN (fig. 25), ofschoon de laatste twee mannetjes zijn. DODO-STUDIEN. qa Nu vindt men op de titelplaat aan den oever van een beek, waar iemand zit te visschen, een Solitaire zonder de boven opge- somde vrouwelijke ornamenten. Onze fig. 29 vertoont dat gedeelte van de titelplaat driemaal vergroot om de details beter te kunnen zien. Dezelfde figuur vindt men, nog kleiner, 10 maal op eene plaat, voorstellende een gedeelte van het eiland met de wonin gen der immigranten. In de edities, die ik im handen kreeg, vond ik geene andere afbeeldingen; maar SrrieKLaND 1S48S kon eene engelsche editie raadplegen, waarin op twee kaarten nog LS andere figuurtjes zijn geteekend. Ik geloof, dat Leevar met deze figuur het mannetje heeft willen voorstellen. Welke reden heeft Warrer Rormsenip gehad om deze minu- tieuse beschrijvmg der sexueele verschillen te negeeren? Zijne Plaat 23 stelt een bruinen vogel voor met een zwarten knobbel aan den wortel van den bovensnavel, zooals onze knobbelgwaan (Cyguus 0/07 Guer.) en de Guineagans (Cyguopsis eygnordes L) bezitten. Bestaat er eenige valabele reden om te onderstellen, dat die knobbel (was huid?) aanwezig was? En hem dan zóó groot te teekenen? Op deze wijze wordt toch geen „bandeau’”” voorgesteld! De twee witte verhevenheden op de borst zijn evenmin weergegeven; de figuur stelt dus zeker een mannetje voor, doch dit had geen „ban deau.”” En waarom is de vogel met waadpooten voorgesteld? Ook op gezag van BrANpr? (zie p. 82). Bekend is, dat men op Rodriguez zeer veel beenderen van den Solitaire gevonden heeft, blijkbaar behoord hebbende aan individuen van tweeërlei afmetingen. De osteologen, waaronder Arrrep Newron, schrijven de groote skeletten aan mannetjes toe (Didvs nazarenus Baut- vere non L. (Gaer.)) Ook hiervan maakt Rormscurup geen melding. De plaatjes van Lmeavar zijn over het algemeen zeer slecht ; men doet dus goed, meer waarde te hechten aan zijne beschrijvingen dan aan zijne afbeeldingen. En dan waag ik de voor sommige dodologen wellicht stoute onderstelling, dat, afgezien van eemige détails, de Solitaire er precies z00 moet hebben uitgezien als de beide andere Dodo’s, doch met een snavel ongeveer als die van den vrouwelijken Witten Dodo: „les pieds de coq d'Inde, & le bee aussi, mais un peu plus crochu.” Gedurende de ééne helft van het jaar, van Sep tember tot Maart, zagen zij er stoer en pedant uit: „Is sont plus haut montez que les eoqs d'Inde, & ont le cou droit, un peu plus long, à proportion, que ne l'a cet oisean quand il leve la tête. Loeil noir & vif.... Elles marchent avee tant de fierté & de bonne grace tout ensemble, qu'on ne peut sempêcher de les admirez.. D 7 100 A. C. OUDEMANS, „Depuis le mois de Mars jusqu'au mois de Septembre”’, daaren- tegen: „ils sont extraordinairement gras... On trouve des mâles qui pesent jusques à quarante cinq livres.” Zijn dit niet dezelfde woorden, die anderen voor de Dodo's gebruikten ? Had de Solitaire ook een naakt gezicht? Het valt moeilijk, hierop een antwoord te geven. Men zou allicht geneigd zijn aan te nemen, dat hij geen naakt gezicht had, omdat Leevar er geen melding van maakt. Daar staat tegenover, dat de Dodo-beschrijvers evenmin van het naakte gezicht van den Dodo spreken, en tóch had hij er een! Uithoofde van de zeer nauwe verwantschap tusschen de Dodo’s en den Solitaire, ben ik geneigd aan te nemen, dat deze wèl een naakt gezicht had. Mijne onderstelling wordt gesteund door de beschrijving van Lrevar: „Elles ont une espece de bandeau comme un bandeau de veuves au haut du bee qui est de couleur tanée.” Nu wordt zoo’n „bandeau de veuves”’ aan den bovenrand van het voorhoofd over de haargrens gedragen, dus over het oog en over het oor achterwaarts gericht. Bij den Solitaire moet dus deze „bandeau’”” zich op de plaats bevonden hebben, waar zich bij de Dodo's de rand van den „cucullus” of kap bevindt. Is deze onderstelling juist — en er is veel voor te zeggen — dan had hij ook een naakt gezicht en dan geeft dit nog meer steun aan mijne vorige onderstelling, p. 99, dat de Solitaires over het algemeen dezelfde kenmerken hadden als de Dodo's. Nog iets: evenals de echte Dodo was de Solitaire een bosch- vogel: „on a bien de la peine à les attraper dans les bois.” Wanneer men zich strikt houdt aan de spelling van den oudst gegeven naam, dan moet de Solitaire van Rodriguez genoemd worden: Pezophaps folitarius L. (Guer.). VIL NASCHRIFT OVER DE 3 DODOSOORTEN, RAPHIDAE. Ontegenzeggelijk vormen de beide Dodo's en de Solitaire een bizondere groep van Columbae en worden zij derhalve in ééne familie vereenigd: Raphidae (olim Dididae), die zich van de anderen onderscheidt door den geweldigen kop, den enormen snavel, het naakte gezicht, het zeer naar voren verplaatste neusgat, (reptielisch kenmerk !) den haak aan den bovensnavel, het periodiek mager en nn DODO-STUDIËN. 101 vet worden en het zeer sterk geprononceerde sexueel dimorfisme. Volgens vroegere dodologen was deze familie het naast verwant aan de Preronidae of Vruchtduiven; Fürsrisenr 1888 en de latere ornithologen vinden echter genoeg afwijkende kenmerken, om de Raphidae als een geheel geïsoleerde groep te beschouwen. De drie soorten werden door de meeste ornithologen in twee genera gebracht: 1. RapAus Brrss. (olim Didus L.) met a. /&. cveul- latus L. (ineptus Lb) (weptus Gaur), b. LR. solitarius Smruys en 2. Pezophaps Strien. met ééne soort: P. folitarius L. (Garn). Wanneer wij echter met aandacht alle kenmerken van den Witten Dodo vergelijken met die van den gewonen Dodo, dan zijn wij, steunende op de enorme verschillen tusschen die twee soorten, naar mijne meening gerechtigd, het genus Apterornis van De SELYS Lonacuames 1848 (Ornithaptera) Bonar. 1854 voor den Witten Dodo in eere te herstellen, al was het alleen door het bezit van den tand aan den bovensnavel, door het kleinere, hooger en meer naar voren gelegen neusgat, door het gemis van dwarsbanden over den snavel en het tijdelijk voorkomen van een vrijen achterrand der hoornscheede bij het 4. De mogelijkheid is niet uitgesloten, dat er nog eene vierde soort van Dodo bestaan heeft, en wel op het eiland Promelin Zie hier- over p. 10, 11 en 35. Merkwaardig is het feit, dat deze Dodo's evenals de schildpadden op de Maskarenen en Seychellen, zulke onder huns gelijken onge- evenaarde afmetingen hebben, en dat wel op eilanden, waarop men toch eerder dwergvormen verwacht. ier doen zich weer de volgende vragen op. Fossiele overblijfsels van oervogels leeren ons, dat deze betrek- kelijk klein waren. Langzaam werden de individuen van sommige groepen grooter. Waren nu de individuen van den oorspronkelijken tak der Columbae nog klein, òf hadden zij reeds zulke reuzenaf- metingen? M, a. w. zijn de afmetingen der tegenwoordige Maphidae secundair of primair? En indien sekundair, geschiedde dan het grooter worden op het uitgebreide continent Zemuria, zooals de Phororhacos onder de Accipitres in Patagonië, òf wel, na het verzinken van Zemuria, op de eilanden? Voorloopig blijven deze vragen nog open. 102 A.C. OUDEMANS. VILL AANHANGSEL. dd. gp. 14 en 15). In het exemplaar van SrrickLanD & Meur- vinne 1548, dat de Bibliotheek der Hoogere Land-, Tuin- en Boschbouwschool te Wageningen siert, en dat vroeger eigendom was van Mr. J. P. Amersroorpr, bevinden zich eenige aanteekeningen van dezen dodo-bewonderaar, waarin o.a. ook eene beschrijving van den Dodo van Rorranpr Savery-den Haag. Ik had bij het vinden van deze aanteekeningen tijdens het corrigeeren der proeven nog juist gelegenheid, de blauwgrijze kleur van dezen Dodo op p. 14 en de dwarslijsten over den snavel op p. 53 te gedenken, maar niet meer om fig. 35 te verbeteren. Ziehier, onder meer moderne en weten- schappelijker termen, eene korte beschrijving van genoemden Dodo naar gemelde aanteekeningen. De afmetingen zijn dezelfde als die van den Dodo van Savervy- Berlijn. De tong hangt aan den lmkerkant uit den bek. Over den snavel zijn twee groote en een kleine dwarslijst aanwezig. De kop heeft meer kroeze veeren dan die van Berlijn. De iris is niet rond: er is een „binnenste ooghoek” aan geteekend. (De facsimile van den Dodo van Savery-Berlijn op de titelplaat van STriekLanD 1848 vertoont eveneens een zwart streepje, dat aan de „traangroeve”’ der Cervidae herinnert; ik ben ervan overtuigd, dat wij hier en daar met eene licentia pictoria te doen hebben. — O. —). De afscheiding vaan den krop en het lijf zijn meer bestemd aangegeven (m.a.w. de vogel had zich overmatig gevoed, evenals de Dodo van Van pr Vane en pr Honprcoerer, fig. S en 9. — O. —). Het aantal groote slagpennen is vier, misschien vijf; het aantal kleine zes. Pussehen de staartveeren en den aars zijn ook veeren zichtbaar (bedoeld zijn de sierveeren aldaar bij een /. — O. —). De voet- wortels zijn duidelijk aangegeven. Aan den voorrand van den slag- vleugel beïnerkt men vijf knobbels (?? — O. —). De slagvleugel is lager aan het lijf gehecht dan bij den Dodo van Saverr-Berlijn. De kleur van het heele dier is blauwgrijs, vooral de borst. De snavellijsten zijn witgrijs; de iris is witgeel. De kleur der staart- veeren is niet te bepalen; zij vallen in eene zeer donkere plaats van de schilderij. De rug boven den slagvleugel is grijs; de slag- vleugel zelf rondom zwart. Op den slagvleugel en op de veeren slagpennen? — O. —), die wit zijn, bevinden zich minstens vijf schakeeringen van kleuren, verschillend van die van het lichaam (Ad. p. 26). Hier spreek ik over het feit, dat de Dodo wel miet geschreeuwd zal hebben, wanneer men hem greep. Frappant is DODO-STUDLÈN. 105 daarom de passage in den brief van eenen anonymus (1631, zie WinkveR 1887) „haar oorloochsgeweer was haer mont, daar mede sy fel wisten te bijten”. Bedoeld is hier natuurlijk : wanneer men den Dodo greep; van schreeuwen of geluid geven is hier geen sprake, hetgeen de berichtgever (hij was een grappemaker !) zeker op koddige wijze verteld zou hebben, indien de vogel geluid gegeven had. (Ad p. 37 en 53). Zoolang niet bekend is, hoe de Dodo van RorraNpr Savery van Dr. Sprerer eruit ziet, kan niet uitgemaakt worden, of deze schilderij naar eenen anderen, dan de op p. 53 genoemde Dodo's vervaardigd is. Evenmin is dit het geval met den Dodo van Rorranpr Savery in de Galerie der Gesellschaft für Bildende Kunst te Berlijn. (Ad p. 37 en 53). Volgens avrerKorN 1892 werkte RouranNpr SAvERY zoowel voor Rudolf II {dus te Praag tot 1612) als voor Marrmras (dus te Weenen 1612—161S). Wellicht is dus menig schilderstuk, door Vor Fraurxrerp 1S6S vermeld, van zijne hand. Hij leefde van 1619 tot zijn dood, 1639, te Utrecht. Derhalve kunnen wij wit deze mededeeling besluiten, dat zijne S schilderijen met Dodo's (1626—163S) te Utrecht, of, zoo niet te Utrecht, dan toch in Nederland vervaardigd zijn. Evenzoo, dat de 6 ($?) Dodo- exemplaren, die hij afbeeldde, in Nederland ingevoerd werden. (Ad p. 53 en 91). Volgens HaverKorN 1892 werkte HorerNacer 15S2—1590 te Weenen, 1590— Augustus 1660 bij Rudolf 1, dus te Praag. Derhalve werd ook de schilderij van den jongen Witten Dodo tusschen Juli 1599 (aankomst te Amsterdam) en Augustus 1600 (Hovrsaarr’s overlijden) te Praag vervaardigd. (Ad p. 73—77). Van den heer P. pr Bruyxe te Middelburg vernam ik nog dd. 1 Mei 1917, dat ZB. „+ 15 jaar geleden te Londen de „Wallace-Collection” bezocht en aldaar in het trappen- luis een moot vogelstuk zag met een Witten Dodo, het bekende dikke model, met gelen snavel en struisveeren aan den staart.” — Vermoedelijk is dit „vogelstuk” identiek aan een der aquarellen van Wrruoos, fig. 23 of 2d. IN. LITERATUUR. @ beteekent: geraadpleegd; ag: den mhoud ervan, voor zoover den Dodo betreft, vond ik in een der geraadpleegde werken. De moeite, tijd en geld, die mij het opsporen van boeken kostten, 104. A. GC, OUDEMANS. hebben mij doen besluiten, achter elk werk, dat ik kon raadplegen, mede te deelen, in welke bibliotheek het zich bevindt. Moge dit voorbeeld navolging vinden. A. GescHreDeNis. m Mr. J. C. pr Joner. Geschiedenis van het Nederlandsche Zeewezen, Deel 1, 1888, p. 36 (Openb. Bibl. Arnh). m Jhr. Mr. J. K. J. pr Jonan. De opkomst van het Neder- landsche Gezag in Oost-Indië (1595— 1610). Verzameling van onuitgegeven stukken uit het Oud-Koloniaal Archief. Deel I, 1862, p. 91—108, spec. p. 102. (Openb. Bibl. Arnh). a Dr. R. Fruin. ien jaren uit den Fachtigjarigen Oorlog, 15881598. 4° Uitg. 1889. spec. p. 181—236. (Bibl. 7. Haze- winkel; Openb. Bibl. Arnh.) B. AARDRIJKSKUNDE. m J. HuvenenN vaN Lanscnoren. Itinerario, voyage ofte Schipvaert van J. HL v. 6. naar Oost-ofte Portugaels Indiën. Antverpiae apud Joanem Baptistam Vrient (s.d. maar beslist van 1595). Kaart met het eil. Nazare! (Openb. Bibl. Arnh.) (Zie ook TurveNor 1663). C. SCHILDERKUNST. s Mr. C. H. Iamrrzeer en C. Immrrzeen. De Levens en Werken der Hollandsche en Vlaamsche Kunstschilders, Beeldhouwers, Gra- veurs en Bouwmeesters, van het begin der vijftiende tot op de helft der negentiende eeuw. Amsterdam, Gebr. Diederichs, 1855. B deelen. (Openb. Bibl. Arnh.) s Dr. A. vaN per Wrrrreen Pz. Geschiedkundige Aanteekeningen over Haarlemsche Schilders en andere beoefenaren van de beeldende kun- sten. Haarlem, Erv®. F. Bohn. 1866. (Bi0/. Dr. A. v.d. Willigen, Velp.) a Dr. A. van DER WirriGeN Pz. Les Artistes de Harlem. 1670. (Bibl. Teyler, Haarlem; Bibl. Bat. Gen. Rott.) ms A. J. van per Aa. Biografisch Woordenboek der Nederlanden. 12 deelen. Haarlem, 1852—1878. (Openb. Bibl. Arnhem.) m (Catalogues de Vente des) Collections Artistiques formées par feu M. A. van peR Wr…mrreenN, Oncle et M. A. vAN DER WirLIGEN Pz, Neveu &c. (dix parts). La Haye, A. G. pre Vrsser, et FREDERIK Murer, Amsterdam, 1874—1879. (Bibl. Dr. A. v. d. Willigen, Velp.) sm P. HaverKORN vaN Rissewijk. Notice descriptive des Tableaux et Sculptures du Masée-Boymans. 1892. (B16/. ML. A. b.v. Olphen, Arnh.) DODO-STUDIËN. 105 m Kurt Erasmus. Roelant Savery, sein Leben und seine Werke. Halle’sche Doktorsdissertation. 1908. p. 47— dS. (Bib/. Dr. C Hofstede de Groot, den Haag.) D. BrBrroGRAPHIE. m W. ENGeErLMANN. Bibliotheca historico-naturalis. Verzeichniss der Bücher über Naturgeschichte welche. ... in den Jahren 1700 (lees 1400)— 1846 erschienen sind. Leipzig 1846. (115/. mea.) m J. Vieror Camus und W. ENeeLMANN. Bibliotheca Zoologien. Verzeichniss der Schriften... welche... vom Jahre 1S46— 1860. . erschienen sind. Leipzig. 1S61. 2 dae! en. (Bibl. mea.) m O0. Tascrersere. Bibliotheca zoologica IL. Verzeichniss der Schriften... welche... vom Jahre 1S60—1SS0... erschienen sind. Leipzig 1885—1918. 7 deelen (B:5/. med). m Zoologischer Anzeiger, herausgegeben von J. Vieror Carus. Leipzig. v. 1, 1878—v. 18, 1895. (Bibl. Ned. Dierk. Ver.) Bibliographia Zoologica. Leipzig v. 1, 1896—v. IS, 1913 (Niet verder verschenen). (Bib/. Ned. Dierk. Ver.). mi B. SrrieKvanp and A. G. Meuvinue. The Dodo and its Kindredl; ete. London, 1848. (Bevat literatuur van 1601— 1848). (210/. Kè. Hoog. L- T.- & Bb. School, Wageningen; Artis Amst; Teyler, Haarl.) m G. Rrerer von Frauureerp. Neu aufgefundene Abbildung des Dronte... etc. Wien, 1868. (Bevat literatuur van 1S4S— 1568.) (Bibl. Teyler, Haarlem.) a Sir W. Rormscurw. Extinct Birds &e. London, 1907. (Bevat literatuur van 1580—1907.) (Bi6/. Warnsinck, Arnhem.) E. Over oupeRE MENAGERIEËN. Gustave Baer Histoire des Ménageries de l'Antiquite à nos jours. v. 1. p. 262263... „Nous pouvons signaler encore, pour finir avec Autriche du jee siècle, quelques paires de chevaux sauvages et six jeunes aurochs que Varcheduc Errvivaxp, fils de PEmpereur Ferpivanp [*", nous fait demander au due de Parme en 1558, pour son chateau de Prague.” (Mededeeling van Dr. Kersen? Amsterdam). Firzineer, L. J. Versuch einer Geschichte der Menagerien des österreichisch-kaiserlichen Hofes. — In: Sitz. ber. math. nat. CI Acad. Wiss. Wien. v. 10. 1853. p. 300—403, p. 626—7 10. — P. 311: Ebersdorf; „Rudolf 1 had dieselbe ansehmlich uit fremden Thieren bereichert; — von den Thieren ist nur ein Elephant be- 106 A. GC. OUDEMANS kannt.”” — P. 314: Neugebäu: „Rudolf IL hatte diese Menagerie durch Ankauf vieler fremden Thiere bedeutend vermehrt.” — Onder de vogels wordt wel een S4ruthio camelus genoemd, doch geen kasuaris, noch Dodo. (B14/. Kon. Acad. Wet. Amst.) Prrzinger, L. J. Geschichte des kais. kön. Hofnaturalien Cabi- nets zu Wien; 1 Abt. — In. Sitz. ber. math. nat. Cl. Acad. Wiss Wien. v. 21. 1856. p. 483—480. — P. 436: „Auch Rudolf II verwendete oft bedeutende Summen auf den Ankauf seltener Pflanzen für semme Gärten, und fremder Phiere für seime Menagerien, &c Bibl. Kon. Acad. Wet. Amst.) F. Over Rarmimar (Dovo’s). De auethode, door Srriekranp & Merviuue 1848 gevolgd, om voór den titel het jaartal te plaatsen van de reis, of van den passus waarover het werk handelt, voert tot groote verwarring let opgeven van verkeerde titels, brengt groot tijdverlies te weeg door het opzoeken naar zulke onbestaande hteratuur. Onderstaande Lijst maakt geen aanspraak op volledigheid. Telkens vond ik titels, die in de Lateratuur over dit onderwerp nog onbe- kend waren. Ook anderen, na mij, zullen wel meer literatuurbij- dragen kunnen leveren. Do (Ken verkort verhaal van de reis van S schepen onder Nuck, m het duitsch, door den Dantziger Gormarp Arruus, een der tochtgenooten , bereikte den uitgevers van het volgende boekwerk Vermoedelijk is dit verkort verhaal nooit verschenen.) (Volgens lamer 1847. Ik heb deze bewering niet in pe Brijs kunnen vinden.) Wel ken ik de verkorte reisverhalen van Amrruus van 1606, maar deze bevatten niets over Dodo. m Variorum Navigationis, sub titulo general Les Petits Voyages en Afrique et Asie. Tom. L. Francofurti ad Maenam. Sumpt. 'T & J. J. de Bry. 1601. Pars quarta Indiae Orientalis... 1. (Lin- SCHOTEN, PALUDANUS);... 2. Novissima Hollandiorum in Indiam Orientalem navigatio. &c. (1598—1599) (reis van VAN NrecK). (Volgens Hamel, 184%, zou deze Pars Quarta reeds Febr. 1600 afgesloten zijn. Ik heb deze bewering evenmin in het werk zelf kunnen vinden). (Kox. Bibl. aag). am let tvveede Boeck, Journael oft Dagh-register, mhoudende een warachtieh verhael ende Historische Vertellinghe van de reyse, gedaen door de acht schepen van Amstelredamme gheseylt inden Maent Martij 1598. onder ’tbeleydt van den Admirael JacoB Cor- NELISZ. NreKk, ende WrvBrANT vAN VVArvvick als Vice-Admirael DODO-STUDLÈN. 107 ve. Le. Lot Amstelredam by CorNeuis Crarsz. oer VVarer int Schrijfboeck. Ammo 1601. (Ik houd deze editie, miet die van Mid- delburg voor de oorspronkelijke, omdat de schepen te Amsterdam niet te Vlissingen, binnenliepen). (Kox. Bib/. Haag). m Le second livre, Journal ov Comptoir, contenant le vrar discours et narration historique du voiage faict par les huit Navtres d'Amsterdam, au mois de Mars An 1598. soubs la conduitte de Admiral Tacqurs CorNerur Nmea, et du Vice-Admiral VVibrant de VVarwicg. Amsterdam, Corn. Nicolas, 1601. (23/5/. Univ. Amst. m Het tweede Boeck... (&c., als hierboven). Middelburg. 1601 ús jonger dan de fransche uitgave; want er staan afdrukken van fransche klichés in). (Bl. Univ. Amst. Bibl. Rijks Univ. heid) a (Hetzelfde, vertaald in het Engelsch, 1601. London.) a Collectiones peregrinationum in Imdiam Orientalem. Opus llustratum figuris aeneis fratrum pe Bry et Mrrranr. Frankofurts ad Maenam. Oppenh. 1590—1634. Pars IL vol. L. N23. Navi vatio Hollandiorum in Insulas Orientalis Javis et Sumatram, 1601 = Variorum Navigationis, sub Titulo Generali Les Petits Vova- ges en Afrique et Asie. Tom. IT. France. ad Maen. apud J.T. & J.J. de Bry, 1601—1619. Quinta pars Indiae Orientalis Qu: continentur Vera & accurata descriptio universae navigattonis illius, quam Hollandium oetonis navibus in terras Orientalis, praccipue vero in Javanas & Moluccas Insulas, Bantam, Bandam & Ternatem, & susceperunt: qui An. 159S Amstelredamo soluentes, &e. 1601. — (Hierin vond ik bij de reizen van Van LiNscnoreN, VERHOEVEN, SPILBERGEN, &c. niets over het eiland Mauritius. Blijkbaar is alles zeer verkort en zijn geheele stukken weggelaten.) (Aon. Bibl. Huag) og (Het Tweede Boeck, duitsche vertaling) Nürnberg 1602. a (dem) Frankfurt. 1605. m Carour Cuusu Atrebatis, Aulae Cacsareae quondam Familters, Bxoticorum Libri decem : &c. Antwerpiae 1605. (23//. Univ. Utr.) g Le second Livre, &e. (zelfde titel als 1601) Amsterdam 1609 m Car Print Swcunpr. Des wijtberoemden, Hoochgeleerden ouden Philosophi ende Natuyrcondigers, Boecken ende Schriften, in drie deelen onderscheyden, &c, &c, Tot Arnhim, Ghedruckt by Jax JANSZEN, Ammo 1610. — (Het voorbericht is niet onderteekend Bevat niets over den Dodo. Zie 1650, ete. en p. 65. (Bib! Artis) a Eylffter Schiffahrt ander Teil od Kurtzer Verfolg u. Continu- terung der Reyse, so von den Holl. u. Seeländern in die Ost Indien mit neun grosse u. vier kleinen Schiffen von 1607 bis in das 1612. Jahr unter der Admiralschafft Perer Winnerm Vernoerer verrichtet worden Xe zusammengebracht von Jom. Vrrkers. Frankfurt 1615, p. 50, 51 Tos A. C. OUDEMANS. a Ander Schiffart in die Orientalische Indien, So die Holländische Schieff (welche im Martio 1598 aussgefahren, dauon die 2 letzste in Mayo 1600 mit grossem Schatz von Würtz widerkommen seynd) verrichtet. Darinn kürtzlich, doch wahrhafftiglich, der gantze Sucess der Reyse erzehlet wirdt. Mit etlichen nötigen erklärung, Carten und Figuren gezieret, durch Lrvixum Horsrum. Editio Tertia. Franckfurt. In verlegung Lervinr Huvisn Wittib. 1615 (gr. 4). Bd. 1 p. 12-18. a Historiale Beschrijvinghe, Inhoudende een waerachtig verhael vande reyse ghedaen met acht schepen van Amsterdam, onder *t beleydt van den kloeekmoedighen Admirael Jacor CorNerrsz. Nrok ende VVrynranr van VVarwicekK Vice Admirael van ’t ghene haer op de selfde reyse is bejeghent ende weder-varen. Enz. t/ Amsterdam, Colijn, 1619 (Prov. Bibl. Zeel.). a J. Tarron. Voyage of Castleton (1613) In: Purchas’s Pilgrimage, ed. 1625. v. 1. p. 333. a Nic. van Wassenapr. Historisch Verhael aller gedenekwaardige geschiedenissen. Amsterdam, 1626, 4°, v. 10, p. 119, 121. a Sir Tromas Herserr. A Relation of some yeares’ Travaile, begunne Anno 1626, into Afrique and the greater Asia, especially the territories of the Persian Monarchie, and some parts of the Oriental Indies and Isles adiacent. By 'I. H. Esquier. Fol. London 1634, p. 21. a (M.S. Diary of Tromas Crossrieup 1684, vide STRICKLAND 1849). m Joannis Eusrsn NieremBeReu Madritensis ex Societate Jesu in Academia Regia Madritensi Physiologiae Professoris Historia Naturae, - Maxime peregrinae, libris XVI. distincta. &e. &e. Ant- verpiae, ex Officina Plantiniana Balthasaris Moreti 1685. (43i0/. Rijks. Unw. Utr.) Dg Sir Trovas HerBeerr. Some yeares’ Travels into divers parts of Asia and Afrique, deseribing especially the two famous empires, the Persian and Great Mogull. Revised and enlarged by the Author fol. London, 1638. p. 347. (2d Ed). oa (M. S. of Lestrange 1689, vide Brown 1836). m C. Prix Srcunpr Des wydt vermaerden Natuurkondigers vijf Boecken, t’Amsterdam, 12° By ABrAnam en JAN De Wens. Boek- verkoopers inde 4. Evangeliste. s. d. (maar op pp. 147, 261 en 345 staat 1643, dus vermoedelijk 1644. De voorrede is onder- teekend T. V. D. (Bibl. Th. Hoytema) (1651? Zie p. 63). = Begin ende Voortgangh van de Vereenighde Nederlantsche Geoetroyeerde Oost-Indische Compagnie, vervattende de Voornaemste DODO-STUDLEN. 109 Reysen, &e. &c. Gedruckt in den Jaere 1646. (De reizen zijn bijna alle afzonderlijk gepagineerd). (Prov. Bibl. Zeel.). a Waerachtigh verhael van de Schipvaerd op Oost-Indien ghedaen by de acht Schepen in den jare 1595, van Amsterdam uvt-ghezeylt, onder ‘t beleyd van den Admirael JacoB CORNELIS- SOON VAN Nrek, ende vice-Admirael WyBRAND VAN WARWIJCK: Getrokken uyt het Journael ofte Dagh-register voor desen daer van ghedruckt, ende door-gaens tot beter onderrechtinghe des Lesers, uyt verschevden andere Schrijvers verrijkt. m Journael ofte dagh-register van de Voyagie ghedaen onder het beleydt van den Admirael Worrnart HARMANSEN. Naer de Oost-Indien, in de Jaren 1601. 1602. ende 1603. B Verhael, ende Journael, vande Voyagie, gedaen van Bantam, naer de Custe van Choromandel, ende andere quar- tieren van Indien, door den Opper-Coopman PAurus VAN SOLI, Inden Jaere 1605, 1606, 1607, 1608. Onder den Admirael STEVEN VANDER HAGEN. m Historisch Verhael van de Voyagie. … onder het belevdt van den Admirael STEVEN VANDER HAGEN. ...- (Hierachter, p. 26:) Schip-vaerdt by de Hollanders ghedaen naar Oost- Indien, onder ’t beleydt van den Admirael JacoB HerrMSKERCK, in den Tare 1601. Ghetogen uyt het Journael, ghehouden by Rever CoRNELISZ., Stuyrman op ’t Schip ghenacmt, de Swarte Leeuw, uytgevaren voor Vice-Admirael van de Vlote, daer Schipper op was ApriaeN BLOCK. m Historische Verhael, vande treffelijcke Reyse, gedaen naer de Oost-Indien ende China, met elf Schepen. Door den Man- haften Admirael Corxers Marmer de Jonge. Imde Jaren 1605. 1606. 1607. ende 1608. — (Hierachter p. 140:) Brieven gheschreven by Jacques L’Heruere de Tonge aen sijn Vader, de voorige Voagie onder den Admirael CorNELIs Marezer betreffende. m Journael ende Verhael, van alle het gene dat ghesien ende voor-ghevallen is op de Reyse, gedaen door den B. eude Gestrengen Preter Wmamsz. VernonveN. Admirael Generacl over 13 Schepen, gaende naer de Oost-Indien, China, Philip- pines, ende bijleggende Rijcken, Inden Jare 1607. ende vol- gende. Alles ghetrokken uyt de Journaelen gehouden by Jonan pE MOELRE..... ende Jacques Le FEBVERE. m Historische ende Journaelsche Aenteykeningh, Van 't gene Pieter VAN DEN BROECKE op syne Reysen, soo van Cabo Verde, Angola, Gunea, en Oost-Indien (aenmerkens waerdigh) 110 A. CG, OUDEMANS voorghevallen is &c. — (Hierna p. 19:) Volght nu mijn Voyagie naer Oost-Indien, voor Opper-Coopman, door ’t versoeck van den General GerarDpr Reynst. &c. m Historisch Journael van de Voyagie ghedaen met zes schepen... door de Strate Magallanes... Onder ’t gebiedt vanden Heere Joris vaN SPILBERGEN, als Commandeur Generael over de Vlote. m Australische Navigatien, ontdeckt door Taco Lun Mairu ende Wr1nrem CORNELISZ. ScHOUTEN. Inde Jaeren 1615. 1616 1617. m lovrnael ofte Gedenekwaerdige beschrijvinghe vande Oost- Indische Reyse van Wirrrm IJsnranrtsz. Borrrkor van Hoorn Begrypende veel wonderlijcke en gevaerlijcke saecken hem daer in wedervaren. Begonnen den 18. December 1618. en vol-eynt den 16. November 1625. Fot Hoorn, Ghedruckt by Isaac Wrrnemsz Voor Tan Tansz. Deuren. Boeck-verkooper op ’t Oost in Biestken’s Testament, Anno 1646. — (Van deze oorspronkelijke editie zijn vóór 1800 meer dan 50 edities verschenen, die ik op 3 na, niet vermelden zal. Men vindt een overzicht ervan achter HooGewerrr’s uitgave van: BonrrKor 1915). (Openb. Bibl. Arnh.) m Oost- en West-Indische Vovyagie door de Strate Magallanes &c Xe. Joris SPILBERGEN alsmede de wonderlijcke Reyse. .. Scrouren en Lue Marre. Mitsgaders &c. Amsterdam, Hartgerts, 1648. (Prov hl. Zeel.) B (p. 5) Historisch Journael vande Vovagie ghedaen met ses schepen. .. door de Strate Magallanes. . . Joris VAN SPILBERGHEN p. 65. Amsterdam. 1648. m (p. 67) Journael ofte Beschrijvinge van de wonderlijcke keyse, ghedaen door Wriurem CorNeuisz. ScHoureN van Hoorn In de Jaren 1615. 1616. 1617. &e. Amsterdam. 1648. p. 117 a Wonderlijcke Historische Ende Journaelsche Aenteykeningh. van 'tghene Prerer vaN DEN BroneKm, op sijne Reysen, soo van Cabo Verde, Angola, Gunea, Oost-Indien &ec. tAmsterdam, Joost (larreers, 1648. (Bibl. Univ. Amst.) m Waerachtigh Verhael van de Schip-vaert op Oost-Indien, Ghe- daen by de acht Schepen, onder den Heer Admirael Jacon van Nrek, en de Vice Admirael WrYBRAND van Warwijck, &e. Amsterdam, loosr Harraerts, 1648. — (Bibl. Univ. Amst.) sm Derde voornaemste Zee-getogt (der verbondene vrije Neder- landeren) na de Oost-Indien : gedaan met de Achinsche en Moluksche vloten, onder de Ammiralen Jacon HrrmsKkerK en Worrert Har- MANS/. In den jare 1601, 1602, 1603. Enz. Getroeken uit de DODO-STUDLËN. 111 naarstige aanteekeningen van WiuLeMm vaN Wmsr-ZaneN, Schippet op de Brwin-Vis... en met eenige noodige bijvoegselen vermeer dert, door H. SorrrBoom. Amsterdam, 1648, 4°. (Prov. Bibl. Zeel Bibl. Umv. Leid). a Waerachtig verhael (enz, zelfde titel als van 164S) Amster dam, 1650. B Journael ofte Gedenekwaerdige beschrijvinge van de Ost-Indischi Keyse van Wrinrem IJsBrANtSsz Boxrr-Kor van Hoorn. Begrijpende veel wonderlijeke ende gevaerlijecke saecken hem daer in weder varen. Begonnen den 18. December 1618, en vol-eynd den 16 November 1625. t'Amsterdam, Hartgers, 1650. (Prov. Bib/. Zeel.) a C. Print Speurpr. Des wijdt-vermaerden Natur-kondigers vijf Boecken &e t'Amsterdam, By Joosr Harraers, op den Dam, bezvden het Stadthuys, 18°, 1650, p. 678. (2i6/. Artis). m (Zelfde titel) 1651, zie 1644. a Journaelofte Ben Oost-Indische-Reys-beschrijvinghe, ghedaen door CorNeLIs Crarsz. VAN PurMER-ENDT. t' Amsterdam. 1651. (Hij was stuurman op ’t schip Bautam, onder ‘t heleyt van Admmrael Pa: LUS VAN KAERDEN, 20 April 1606—S8 Juni 1609) (Prov. Bibl. Zeel.) a bk. Cavenre. Relations véritables et curieuses de PIsle de Mad gascar et du Brésil. Paris 1651. 4°, p. 130—131. m C. Prix: SpcvNoi. Des wydt-vermaerden Natuer-kondigers vijf Boeeken, &ec. Tot Leeuwarden. Bij GassBert SuBes, Anno 1651 (Dibl. kott. Leeskab.) o Museum Pradeseantianum or a collection of Rarities preserved at _South-Lambeth neer London by Joux Praprscaxr. London Grismond. 1656. p. 4. ms C. Prix: Spcurpi Des wijdt vermaerden Natuurkondigers vijf Boeeken &c t'Amsterdam voor Jan [erprieksz. ende Jan Ru weRTSZ. Boeck-verkoopers. Anno 1657. 12° p. 480. (B14/. Univ. Amst.) m C. Print Spcunpi. Des wydt vermaerden Natuer-kondigers vijl Boecken, &c. Tot Leeuwarden, By Gijsbert Sijbes, 1657. (N.B. op de titelplaat van 1651 is de 1 veranderd in een 6: 1656, omdat zij moeilijk in een 7 getransformeerd kon worden). (27/. Sed Wus. Alkmaar; Sted. Bibl. Leeuw.; Bibl. Gem. Rott.) a J. Jonsron. Historiae naturalis de Quadrupedis hbri...: de Avibus libri VI; &c., p. 122. Amstelodami 1657, p. 122, t. 56 B Gurierar Prsonts Medici Amstelaedamensis de Indiae Utriusque Re Naturali et Medica Libri Quatuordeeim, quorum contenta pagina sequens exhibet. Amstelaedami Apud Lupovicum et Danterem Erzi virios, A. 1658. (Bi0/. Artis.) Titelplaat! m Jaconr Borren Historia Naturalis et Medicae Libri Vp. 70 112 A. C. OUDEMANS. Comment. a Gure Prsonp. Amstelaedari. 1658. (Bibl. Artis: Bibl. Ned. But. Ver.) ma |. JonrsroN’s Naeuwkeurige Beschryving van de Natuur der Vier-voetige Dieren, Vissen en Bloedlooze Water-Dieren, Vogelen, &e. — Dr. L. Jonsron’s Beschryving van de Natuur der Vogelen, neffens haer Beeldenissen in koper gesneden. Uit ’et Latijn Vertaelt. Amsterdam 1660 (B:6/. Artis). m C. Puin: Srcuror. Des wijdt-vermaerden Natuerkondigers vijf Boeeken, &c. &c. t'Amsterdam, by ABrAnAM pe Wees, 1662. (Deze druk is dezelfde als die van 1644! De 2 volgende zijn uit- gebreider en aan elkaar gelijk). (Bi6/. Univ. Amst). =m C. Pranr secunpr, Des wijdt-vermaerden Natuurkondigers vijf Boeeken. &c. &c. t'Amsterdam, by Gerrit van GorpesBERGH, 1662. (Bibl. Artis). m C. Print srcunpi, Des wijdt-vermaerden Natuurkondigers vijf Boecken. &c. &e. t' Amsterdam, By Giuuis VALCKENIER, 1662. 12° (Bibl. C. W. Renssen). a C. Print Spcunpr, Des wijdt-vermaerden Natuurkondigers vijf Boecken. &e. &e. tAmsterdam, bij ABrAnaM WorrgAnan, 1662. a Mprerizepre Tueveror. Relations de divers Vovages curieux, qui n'ont point esté publiees. &c. 2 vols fol. Paris. 1668. Vol. 1. (Reis van Bonrekor. Figuur van pr Bonpr en van VAN DEN BROUCKE) (Bibl, Kol. Inst. Haag). Kaart met het eiland Nazare! m Vijf verscheyde Journalen van Prerer vaN DEN Broeck, gehouden op zijne Reysen, na Cabo-Verde, Angola en Guinea, doch voor- namentlijek na Oost-Indien, waer in &e. &e t'Amsterdam, Guus Joosten SARGHMAN, sd. (41665) (Bibl. Univ. Amst). m Journael van de Voyagie gedaen met ses Scheepen, doorde Straet Magalanes, naer de Molucques, Onder het Beleydt van den Heer Admirael Joris vaN SPILBERGEN, zijn tweede reys, uytgevaren in den Jare 1614. 1615. 1616 en 1617. &c. t'Amsterdam... by Grrris JOostTEN SABGHMAN sd. (+ 1665). (N.B. Met beschrij ving van Dodo’s in de Straet Magalanes!!! en eene figuur!) (Bibl. Univ. Amst). Zie p. 13. m Journael ofte Beschryvinge, Van de Avontuerlijcke Reyse van WrrLem IJsBRANtsz. BonreKon van Hoorn. Gedaen . . . na Oost-Indien, uytgevaren den 18. December, 1618. en t'huys gekomen den 16. November, 1625. Verhalende &c. &c. t'Amsterdam, Gedruckt by Grums JoosreN SARGHMAN, in de Nieuwstraat, Ordinaris Drucker van de Journalen ter Zee, en de Reysen te Lande. (N.B. Met dezelfde figuur als hierboven, doch zonder beschrij ving.) (Bibl. Univ. Amst.) s.d. (41665). DODO-STU DLÈN. 113 m Verscheyde Oost-Indische Voyagien : Met de Beschrijvingen van Indien. tEerste Deel. t'Amsterdam by Grrris JoosTEN SAEGHMAN s.d. (+1665) (Kon. Bibl. Haag). a A Catalogue of many natural rarities with great industry, cost and thirty years travel in foraign Countries collected by R. Hurerr alias Forars,....&e. London, 1665, p. 11. a Beschreibung der Gottorfischen Kunstkammer. Mit Kupfern. Kopenhagen, 1666, Apam OLpARTUs. B CHtaRLETON. Onomasticon zooicon....&e. &c. volks, mn. 15; Londini, 166S, (B10/. Artis). m Orientalische Reise Beschreibunge. JURGEN ANDERSEN aus Schleswig und VorqvArp LverseN aus Holstein... &e. (unter Admirael Wramin). Schleswig. 1669, fol. p. (ISI), (192), 195. — (Bibl. Rijks Univ. Leid). a (Deugors). Journal et Relation des Vovages faits par le Sr. D. B. aux Îsles Dauphine ou Madagascar et de Bourbon ou Mascarenne 1669. (Dit M. S. werd eerst in LS4L door SrrieKLaNnp gepubli eeerd in de Proc. Zool. Soc. Lond. v. 12). o Gesrerus redivivus auctus et emendatus od. allgem. Thierbuch, übersehen durch G. Horsr. S Pe, THE od. Vollk. Vogelbuch. Zweyter 'Leil. Frankfurt 1669. p. 83. (Volgens KiLLerMaANN 1915 komt in geen der oudere edities van Gesxur de Dodo voor). a (Perre Dogors) Les Voyages faits par le Sieur D. B. aux Isles Dauphine ou Madagascar, et Bourbon ou Mascarenne, és années, 1669—70—71—712. 1674, — m Apax Ormarrus. Gottorfische Kunst-Kammer, worinnen &c. &c. Mit Kupfern. Zum andern mal gedrukt. Schleswig, 1674 (10/. Artis). m Prarerser Wirvvengn de Middleton in agro Warwicensi, Ar- migeri, e Regia Societate, Ormithologiae Libri Pres: in quibus &e. Totum opus recognovit, digessit, supplevit JoarNus RaArvs, Londimi 1676. (Bibl. Ned. Dierh. Ver. Bibl. Bat. Gen. Roll). o CrarnwroN. Exercitationes de differentiis et nomimibus anima- lrum. &e. Ed. H. (van Onom. zooie. 16681) fol. Oxomae 1677. a Sir Wromas ersrmr. Some Yeares Travels into divers parts of Africa and Asta the great. Wol. London. 1677. p. 353. a Fr. Wirrvengr (lingelsche vertaling van 1676). London, 1678. 0 A coppey of Mr. Bers. Harry’s Joursall when he was cheif mate of the Shippe Berkley Castle, Capt. Wa. Targor then Com- mander, on a voyage to the Coste and Bay, 1679, which voyage ‘they wintered at the Maurisshes. (Brit. Mus. Addit. MSS, 3668, IT D.). — (Zij kwamen + 5 Juli 1681 op Mauritius, overwin- terden daar; het MS. werd dus eerst in 16S2 te Londen gedepo- Verband. Kon. Akad. v. Wetenseh. (2e Sectie) DI. XIX NP, 4, D Ss 114 A. C. OUDEMANS. neerd. Zie SrrrokLanp 1848, p. 26). (Laatste bericht over levende Dodo's. In 1693 leefde er LAND 1848, p. 21). a 0. Pur: Sreurpr, Des wijdt-vermaerden Natuer-kondigers vijf N 5 1 De geen meers Z1e STRICK- ta Boecken &ec. &e. t Amsterdam, voor de Weduwe Mrourer pe GROOT en GisBerr pr Groor 16... (onleesbaar, waarschijnlijk 1680). Zie p. 64. a NunemtAn Grew. Museum Regalis Societatis. Or a Catalogue and Description of the Natural and Artificial Rarities belonging to the Royal Society &c. fol, London, 16S1, p. 60. (Bibl, Artis). og Le vovage de G. YsBRANrS BONTEKOE aux Indes Ortentales. Amsterdam, D. pu Eresne. 1681. p. 15, 16. a Joan Nimvror’s gedenkwaerdige Zee en Landreize door de voornaemste Landschappen van West en Oostindien. Amsterdam , 1682, kl. fol. (B%0/. Kon. Akad. Wet. Amst). m C. Pur Srcuror, Des wijdt vermaerden Natuerkondigers vijf Boecken. &c. &e. t'Amsterdam by de Weduwe van MrcnieL Dm Groor (op de Titelplaat: „en GusBerT pr Groot”) 16... (onlees- baar, verm. 1682). (20/. Univ. Amst). Zie p. 64. a Epwarp Lawryp. Catalogus animalium quae in Museo Ashmo- leano eonservantur. M.S. in Ashmolean Museum. Lab. Dui. Prin- cipalis Coll. Aenei Nasi. N°. -29. 1684. m Naauwkeurig Verhaal van een Reyse door Indien gedaen en in t Fransch beschreeven door den heer DrrronN; vertaald door W. Caurerrus. Utrecht. 1687. 4°. (Prov. Bibl. Zeel.). m C. Priva Sreurpi, Des wijd-Vermaerden Natuerkondigers V. Boecken; &c. Tot Utrecht. By JurraEN vAN Poorsum, 1687. (B10/. Rijks Univ. Leid.) a Rarpue Hormr Academy of Armory and Blazon. Chester, 1688, Book 2, ch. 13, p. 289. Lacrorx. Relation des Isles d'Afrique. 16SS. a J. Borrius, W. Piso, G. Marekerarr. Oost- en West-Indische Warande, vervattende &e. — Amsterdam, 1694, S°, oa Mercrizepre TurverNor. (Zelfde titel als 16683). Nouv. Ecation, fol. Paris, 1696. a Colligirte und vermebrte Reisebeschreibungen, bestehend... JORGEN ANDERSEN aus Schleswig und VorqvArp LversEN aus Hol- stein... Hamburg, 1696. fol. o Carré. Voyages des Indes Orientales. 2 vols. 12°. Paris. 1699, a Hyper. Veterum Persarum et Parthorum et Medorum Religi- onis Historia. Oxoniae, 4°, 1700. p. 312. pl. 7. a Recueil de Voiages qui ont servi à établissement et au progrès DODO-STUDLN. 115 de la Compagnie des Indes Orientales, formée dans les Provinces Unies des Pays Bas, 5 vol. 12°. Amsterdam 1702—1706. a C. Put Sweurpr Des wijd-vermaerden Natuurkondigers vijf “Boeken. &e. t° Amsterdam, By de Wed. Gisnerr pr Groot, 1203. (N.B. Of de titel goed gespeld is? Uit de titelplaat van 1724 maak ik op, dat deze editie van 1703 bestond). 0 Jour Nrievnor. Vovages and Pravels to the W. Indies. — In: Cuurenma?s Collection of Vovages and ‘Pravels, 4 vols. fol. London, 1704; v. 2. p. 354. a Joan Nimvnor. (Titel als 1682) Amsterdam, kl, fol. 2e druk. 170. a Naauwkeurige Versameling der Gedenk-waardigste Zee- en Land-Revsen na Oost- en West-Indien, &e. &e. Leiden, P. van per Aa, Deel 25, 1707. (Hierin, p. S4:) Reys na Oost-Indien Van Kapitein Samuel Castelton. Met het schip de Paarl. Gedaan in het jaar 1612 en vervolgens. Beschreeven door Schipper Jonan Warron. (B10/. Artis). me Vovage et Avantures de Wraxcors Lmevar, & de ses Com- pagnons, en deux isles desertes des Indes Ortentales. Avec la Réla- tion des choses &e. 2 vols. Londres, Mortier 170NS. 12°. v. 1. p. 9S (Bibl. Artis Amst). m De gevaarlijke en zeldzame Reysen van den heere Fraxcors Lrevar Met zijn bijhebbend Gezelschap Naar twee Onbewoonde Oostindische Eylanden. Gedaan sedert den jare 1690, tot 1698 toe. &e. &e. Utrecht, Broedelet, 1708 (//4/. Artis Amst.) a A new Voyage to the Fast Indies, bv Wraners Lrevar and his companions. 12° Londen 1708. a Herrn Frarerser Lrevar, eines Pranzosen und semer Gelehrten Reisen und wunderliehe Begebenheiten nach zweven unbewohnten Ost-Indischer Insulm, nebst etmer Erzehlung der merkwürdigsten Dinge, die Ste auf der Insul Mauritie &c. angemerkt haben. Framnk- furth u. Leipzig. Rohrlachs. 1709. JoanNis Ram Synopsis methodiea Avinm et Piscium:; Opus posthumum , quod vivus recensuit et perfeeit ipse insignissimus Author: in quo... Londini, 1713. (B310/. Ned. Dierk. Ver). m CC. Pri Sreerpr Des wijd-vermaerden Natuurkondigers vijf Boeeken. &e. t” Amsterdam, Bv de Erve de Wed: GrsBerr pr Groor, en _ ANrHONy vaN Dam, Anno 1724 (Bibl. Gem. Rott) (N.B. op de titelplaat: bv de Wed. Gysperr pe Groor, 1703, zie aldaar). a Prevosr. Histoire générale des Vovages. d° Rouan, 172 v. l—ë, 116 A. C. OUDEMANS. a U. VarENriJN. Oud en Nieuw Oost-Indiën, vervattende... Dordrecht en Amsterdam, 1724— 1726. 5 dln. S bdn. fol. — 5° deel, 10° boek, 7° Hoofdst. p. 152, 1726. (Bibl. Artis). m C. Prat Srcurpr, Des wijd-vermaerden Natuurkondigers vijf Boeeken. &e. t° Amsterdam, Bij Isaak VAN DER Purrn, 1733. — (Bibl. Rott. Dierg.). mw Prévosr. Histoire générale des Voyages, &c. &c. La Have, v. 2. 1747. p. 326. Voyage de Samuel Castleton à Priaman en 1612, p. 382. (Bibl. Arts.) P. H. G. Mornmine. Avium genera. S° Auricae, 1752. a Catalogue of the Ashmolean Museum at Oxford. 1755. oa New Catalogue to the Ashmolean Museum im Oxford. 1756. m C. Pri Srcorpr. Zijne Wvd-Vermaerde Natuurkundige Vyf Boeken. &e. Te Amsterdam, By Jan Morrerrre, 1757. — (Bibl. Rott. Dierg.; Prov. Bibl. Zeel.). m Carorr Lannarr. .. Systema Naturae per Regna Tria Naturae secundum Classes, Ordines, Genera, Species cum Characteribus, Differentiis, Synonymis, Locis. Editio X*. Holmiae 1758. (4570/. Ned. Ent. Ver.) m Carorr LiNNAEr. .. Antmaltum speeterum in Classes, Ordines, Genera, Species Methodica Disposttio, additis Characteribus, Dif- ferentiis atque Synomymis,... secundum deeimam Holmiensem editionem. Lugd. Bat. 1759. (B/0/. Artis). m Carorr LinNarer.... Systema Naturae (als 1758) Ed. XI? (== Ed. X®). Halae 1760. (Bibl. Ned. Ent. Ver.) m G. Epwarps. Gleanings of Natural History etc. ete. Glanures d'Histoire Naturelle, consistant en figures de Quadrupèdes, d'Oiseaux, d'Insectes, et... avec les descriptions. Angl.-Pranc. London, Part II, vol. 6, 1760, p. 179, t. 294. (Bibl. Artis.) m Brisson. Ornithologia sive Synopsis methodica sistens Avium Divisionem in Ordines, Seetiones, Genera, Species, Varietates. Htc. (Latine et Gallice). Vol. 5. Parisus, 1760-(270/. Ned. Dierk. Ver). m Brrsson (zelfde titel; alleen Latijn). 2 deelen. Leiden. 1765. v. 2. p. 214215. (Bibl. Artis). = Hovrrvix. Natuurlijke Historie of Uitvoerige Beschrijving der Dieren, Planten en Mimeraalen, volgens het Samenstel van den Heer Lannarus. Met naauwkeurige Afbeeldingen. Deel 1, 5° stuk, Amster- dam, 1763. (Bibl. Ned. Ent. Ver.) 0 CharLETON. Onomastieon Zoieon.... 4° (Ed. IL Londim 1763 (vide 1668, 1677. m Caror A LanNú. ... Systema Naturae per Regna Tria Naturae, secundum Classes, Ordines, Genera, Species, cum Characteribus, DODO-STUDLEN. 87, Differentiis, Synouymis, Locis, Ed. NU Molmiae, 1766. Tom. | p. 267 (Bibl. Ned. Knt. Ver.) m Carorrà Linn... (Alsboven ) Rd. NI (== Ed. NIE). Vindobo- nae, J. Tuomarnob. de PrATPNERN, Lom. 1, 1767. (Brbl. Ned. nl. Ver.) m Sanerxe. LHistoire Naturelle éclaircie dans une de ses parties principales, L’Ornithologie. fol. Paris. 1767 p. 50 (210! Artis). (J.C. V. pe) Bomaré. Art. Dronte. Diettonnaire ratsonné universel d’ Histoire Naturelle. 5 vols. S° Paris. 1765—1l768. a J. Borrrvs. Histortae naturalis et _medicae Imdiae Orientalis Libri VL. a G. Pisonr in ordinem redacti, atque addittonibus rerum et 1eonum adaucti. S® London, 1769. m Uno. v. B —C. Plinius secundus. Des Wvd-Vermaarden Natuur- kindigen Vvf Boeken &c. Amsterdam, by Jan Momrrerrw 1769 (1770) p. 504 (Bibl. Artis; Bibl. Rott. Diery.; Bibl. Can. Coll. Nijm.) oa G. Lb. Le Curre pe Burvon. Histoire Naturelle des Oiseaux 9. Vols. 4°. Paris 1770— 1783. — Vol. 1 p. 480—485. zm G. Lb. Le Crrere pr Bourron. (Ldem) 2° Kd. 1771— 1786; vol. 2. p. 78—86. — (Bibl. Artis; Bibl. Bat. Gen. Rott.) m Cârorr a Lannb, Systema Naturae ex editione duodecima in Epitomen redactum &ec. a JOHANNE BreKMANNO. (|. 1. Gottingae, 1772. p. 78 Gallimae. — (Merkwaardig is, dat het ge- heele Genus 97 : Didus, weggelaten is!) (B10/. Artis). a JonsroN. Histoire naturelle. des... Oiseaux qui habitent le Globe. 'Frad. du Lat. p. Rogerr. Paris 1778—4. Av. S5 pl. o P. van per Bromere. XXV. jaarige Revsbeschrijving naar Afrika en Oost-Indien. S°. Leeuwarden, 1771. oJ. M. SeriemanNN. Sammlung seltener Vögel. S vols, Nürnberg, 17491778; v. 5, 1778, pl. 84. m C. Prinr Securpr. Des wijd vermaarden Natuurkundigen vijf Boeken &c. &e. ‘Te Amsterdam bij de Erve H: van per Purru en B: BorKnour, in de Lootsman, 1776. p. 4850. (De voorrede is onderteekend T. V. D., zooals bij 1744, 1750, etc.) (Bi0/. Artis). m G. Epwarps en M. CarusBry. Verzameling van Uitlandsche en zeldzame Vogelen,... Dieren en Plantgewassen. In het Hoogduitsch uitgegeven door J. M. Seriemans. In het Nederduitsch vertaald door M. HourrurnN. Amsterdam v. 8, 1776, p. 36,37, t. S4. (Bib/. Artis). m Moren. Sur les Oiseaux monstrueux nommés Dronte, Dodo, Cygne capuchonné, Solitaire & Oiseau de Nazare, & sur la petite Isle de sable à 50 lieues environ de Madagascar. — Im: Observ. Phys. 1778. v. 12. p. 154. (Bibl. Ned. Ent. Ver.) oJ. F. BrumerBacu, Handbuch der Naturgeschichte. S°. Göt- tingen. 1779. 118 A. C. OUDEMANS. m G. IL Borowskr. Gemeinnützige Rn be Whier- reichs. 10 vols. 8°. Berlin u. Stralsund. 1780—1789; v. 2, 1781, p. 161, 162. v. 10, pl. 25. (Bibl. Artis.) J. Hermans. Tabula affinitatum animalium. 4°. Argentorati. 1753. p. 182, 168 N. G. Leske. Anfangsgründe der Naturgeschichte. Ed. 2. &°. Leipzig. 1784. m Jorr LarnAm. A General Synopsis of Birds. v. 3. P. L. 1785, p. 1-4. Tab. 70. 4 A. J.G. K. Barsen. Versuch einer Anleitung zur Kenntniss und Geschichte der ‘Lhiere und Mineralien, für akademische Vorlesungen entworfen. 2 vols. 5°. Jena. 1788S—89. m C. von Lannú. Systema Naturae per Regna Fria Naturae secun- dum Classes, Ordines, Genera, Species, cum Characteribus, Diffe- rentiis, Synopymis, Loeis. Ed. NH cura Jo. Frio. GmeviN. Tom. 1. 1788. p. 243, 728. (Bibl. Rijks Hoog. Land-, Tuin-Boschb.sch. Wageningen; Bibl. Artis Amst.) P. A. F. Rar. Zoologie universelle et portative. 4°. Paris 1758, p. 188, 306, 567. oJ. F. Brumensacn. Beiträge zur Naturgeschichte. v. 1. 1790. p. 24. pl. 25. Göttingen. Labbe Bornarerme. Tableau encvelopédique et méthodique des . Paris. 1790(—1523). c trois règnes de la Nature. Ornithologie. 8 vols. 4 voral apel 6 O5 a0n. C. P. Fuxrke. Naturgeschichte und Technologie. S°. Braun- schweig, 1790 G. W. J. Garrrrer. Vom Nutzen und Schade der Thiere. 1790. m Jour Larnam. Index Ornithologicus sive Systema Ornithologiae. 2 vols. 4°. London v. 2. 1790. p. 662, 668. (Bibl. Ned. Dierk. Ver.) m J.M. Beonsrein. Gemeinnützige Naturgeschchte Deutschlands. A. vols. 8°. Leipzig. 17891795. — v. 2. 1791. p. 186. (Bibl. Artis). J. M. Breensrrrs. Kurzgefasste Naturgeschichte des In- u. Aus- landes. 2 vols. 8°. Leipzig. 17921794). v. 1. p. 456. G. Sraw. Naturalist's Miscellany, or coloured figures of Natural Objects drawn and described immediately from Nature. 24 he 8°. London. 1790 —1818. — Vol. 4. 1792. pl. 123, 148; pl. 166. J. A. Donnporr. Handbuch der Thiergeschichte. S°. Leipzig. J. M. Breusrein. JonANN Larmam’s alleemeine Uebersicht der Vögel. 4 vols. 49. Nürnberg, 1792-1812. — V. 2. 1795. p. 764—766; t. 71. DODO-STUDLÈN. 119 J. A. Donrporr. Ornithologische Bevträge zur NI. Ausgabe des Linnéischen Natursystems. 2 vols. S”. Leipzig, 1795. — v. 2; p. 19, 20. m Berror. Histoire Naturelle des Oiseaux v. L. Ed. 2. à Dordrecht, Brussé & Ws. 1796. p. 234—236 (Bibl. Ned. Lint. Ver). m G. Cuvrer. Tableau Élâmentaire de Histoire Naturelle des animaux. &°. Paris. An VI, (= 1798). p. 251. (Bib/. mea). mJ. Wk. BrumenBacn. Abbildungen naturhistorischer Gegenstände. Göttingen, 1796— 1810. — (Heft 4, N° 35, met gekleurde figuur, is volgens OkexN in 1799 verschenen). (Bib/. Ned. Kint. Ver). Cu. Grarr. The History of Mauritius, or the Isle of France, and the neighbouring Islands from their first discovery to the present time. 4°. London, 1SOI, p. 117, 144. m Jour Larmax. Supplement HL to the General Synopsis of Birds 1801. p. 286. (Bibl. Ned. Dierk. Ver). C. Srrwamr. Elements of Natural History. 2 vols. S°, Edin- burgh. 1801. v. 1. p. 233. m J. W. BromerBaer. Hand-boek der Natuurlijke Historie; vert. d. BeNNer en Orvrer. Leiden, 1802 p. 257 (4316/. Ned. nt. Ver) Cauvs. Mémoire sur la Collection des grands et petits Voyages. Paris 1802 p. 212. mJ. F. BrumerBaen. Handbuch der Naturgeschichte. 7° Aufl. Göttingen 1803, p. 203. — (Bill. Artis). m Gouerauv pe MorrBemrarp. Le Dronte, be Solitaire et ['Oiscau de Nazare. — In: Berror Hist. nat. génér. et part. Nouvelle Bd.... par C. S. Sonninr. v. 4. 1803? (Lan XI.) p 336—357, t. 33. £. l. — Woordelijk Buffon 1772!) (Bibl. Artis). nm). U. Broumersacn. Manuel d'Histoire naturelle, trad. p. ArrAuw. 2 vols. Metz. 1808..w. 1. p. 256. t. 15. (Bibl. Artis). J.B. G. M. Bory pr Sr. Vrseerr. Vovage dans les quatre principales Iles des Mers d'Afrique. 3 vols. S”. Paris. 1804, — v. 2 p. 302. m J. M. Brensrei. Gemeinnützige Naturgeschichte der Vögel Deutschlands für allerley Leser &e., Leipzig 1805 p. 220, 256. (2° druk van 1791). — (Bibl. Ned. Dierk. Ver.) m Jb. Brouwersaen. Beiträge zur Naturgeschichte 2° Ed. v. 1. 1806. Göttingen p. 25. (B/0/. Artis). C. Dumúrir. Zoologie analytique ou méthode naturelle de classi- fieation des Animaux. S°. Paris. 1806. p. 56. A. Rees. Artiele Didus in 'Phe New Cvclopedia or Universal ) Dictionary of Arts, Sciences, and Läterature. Vol. 10. pt. 2. > 120 A. C. OUDEMANS. G. Saw. Zoological Leetures delivered at the Royal Institution. 2 vols. -8°. London. 1809; vl. p. 213 t- 69: m Gedenkwaardige Beschrijving, van de Achtjarige en zeer Avon- tuurlyke Reise van Winnmm YsBrANTSz BoNreKOR van Hoorn, gedaan na Oost-Indien, Bevattende vele wonderlyke en gevaarlijke Zaken, my op dezelve Reise wedervaren. Te Amsterdam. By B. Kornw, Boekdrukker in de Boomstraat. s.d. (+ 1810) (Openb. Bibl. Arnh.) C. Irrranr. Prodromus Systematis Mammalium et Avium, additis terminis zoographicis utriusque classis eorumque versione germanica. SCsaBerolimi. 811 fps 2457 m CG. Cuvier. Le Regne animal distribué d'après son organisation, etch Barst lS. p. 468. (Bibl. Ned. Dierk. Ver.) C. Srnwarr. Elements of. Natural History, 2 d. Ed. 2. vols. 8°. Bdinburehs AST vl pe 219: C. W. S. SonniNr. Nouveau Dictionaire d'Histoire Naturelle. Nouv. Ed: 36- vols. 8% PamseiliS 16 SLS 9: vOs p. 589; vaas, LSL ie padde ve rs LS ONO sm). U. Srepners. General Zoology or Systematic Natural History, commenced by the late G. Smaw. — Vol. XII, P. II. Aves, by J. F, Srepmens. p. 422. Geen figuur (zie 1826). (Bibl. Rijks Umiw. Leid.) zm C. Dumorr. Article „Dronte”. — In: Dictionnaire des Sciences Naturelles. 8° Paris. v. 13. p. 519. 1819. (Bibl. Ned. Ent; Ver.) U. J. TrmarnekK. Manuel d'Ornithologie, ou ‘ableau systématique des Oiseaux qui se trouvent en Europe; précédé d'une Analyse du Sijstème général d'Ornithologie. 2° Ed. 4. vols. 8°. Paris 1820— 1840; pos sle 1820 prs ex: m J.P. BremerBacH, Handbuch der Naturgeschichte. Zehnte Ausg. Göttingen, 1821. p. 213. (Bibl. Artis). m J. Larnam. A general history of Birds. 10 vols 4° Winchester J821—-1824;v. 8, p. 372—376. t. 135, 1823 (Bibl. Teyler Haarl.). m Bory pe Sr. Vincent. Artiele Création”. — In: Dict. Class. Hist. Nat. v. 5. 1824. (Bibl. Ned. Kont. Ver). m Drarirz. Article „Dronte”. — In: Dict. Class. Hist. Nat. v. 5. 1824. (Bibl. Ned. Kint. Ver). oJ. PF. BrumerBacu. Manuel of Natural History, transl. by R. F. Gorm. S°. London, 1825. p. 119. m N. A. Vreors. Observations on the natural affinities that con- neet the orders and families of Birds. — In: Trans. Linn. Soc. v. 14. 1825. p. 484. — (Bibl. Ned. Ent. Ver.) m C. Dumonr. Article „Oiseau de Nazare”. — Im: Dict. Sci. Nat. v. 35, 1825, p. 494. (Bibl. Ned. Ent. Ver.). DODO-STUDLÈN. 121 a. KF. Srrpuers. General Zoology, or systematic Natural History, by Grorer Saaw, contimued by J. F. Srrpuens. 14 vols, 5° London 1800— 1826; vol. 14. p. 308. t. 40. 1826. a C. Dumorr. Article „Solitaire”. — Im: Diet. Sci. Nat. v. 49. 1827. p. 451. — (Bibl. Ned. Ent. Ver). m Oeuvres complètes de Burrox. — Burron et DauBeNroN, Olse- aux, Tom. 1. f 1828. p. 167—175. — (Openb. Bibl. Arnh). zm J.S. Dercan. A summary review of the authorities on which naturalists are justified in believing that the Dodo, Didus ineplus Linn., was a Bird existing in the Isle of France, or the neigh- bouring islands, until a recent period. — Im: Zool. dourn. v. 3. 1828. p. 554—567. — (Bibl. Ned. Wint. Ver). m Lesson. — (Extract van Durcar IS2S, met eigen beschou- wing: is een kasuaris. Zie p. 6) — In: (Eéress.) Bull. Sei. Nat. v. 15, 1828, p. 304—305 (Bibl. Ned. Ent. Ver). mJ. E. Grar. (On the Dodo.) — Im: Zool. Journ. v. 8. p. 601; 1828. — (Bibl, Ned. Ent. Ver). P. J. Eserver. Haandbog 1 Ornithologien eller Naturhistorie of the maerkvaerdigste Fugle. S° Kjöbenhavn. 1S2S, p. 173. J. Srark. Elements of Natural History. 2 vols. 5° Edinburgh. 1828. v.- lp. 280. Lessor. Manuel d’Ornithologie ou description des genres et des principales especes d'oiseaux. 2 vols. 12° Paris, 1828, v. 2. p. 210. mR. G. Berxer en J. var Wik. Nederlandsche Zeereizen. In het laatst der zestiende, zeventiende en het begin der achttiende eeuw. Ge. 4° deel. Dordrecht, J. de Vos & Comp. 1829. p. 77, 82, 83, 85. (Reis van vAN NmrcK) (Bibl. Artis). oa A. Brrziarp. Vovage aux Colonies Orientales, ou lettres écrites des Isles de France et de Bourbon, pendant les années 1817, 1S1S, 1819 et 1820. 8° Paris 1829, p. 261. m G. Cuvier. Le Règne animal, distribué d'apres son organisation ; etc. ....2° Ed. Paris, v. 1. 1829 p. 407. (Bibl. Ned. Dierk. Ver). E. Grrerren. The Animal Kingdom arranged in conformity with its organisation, by Baron Cuvier; with additional descriptions by E. Grierrrm. 16 vols. 8° London, 1827— 1835; — v. 8. 1829. p. 299, 443. mJ. V. Trouesor. Contributions towards the Natural History of the Dodo (Didus ineptus Lin), (fig. 107) a Bird which appears to have become extinct towards the End of the 17 or Beginning of the 18* Century. — In: (Loupon’s) Mag. Nat. Hist. v. 2. 1529. p. 442448 (Bibl. Ned. Derk. Ver). 122 A. C. OUDEMANS. gm ). | Boumersacu. Handbuch der Naturgeschichte, 12° Ausg. Göttingen, 1830, p. 174. — (Bibl. Ned. Ent. Ver). m G. Cuvier. Note sur quelques ossemens, qui paraissent appar- tenir au Dronte &e. — Im: (FÉrvssac) Bull. Sei. Nat. et Géol. v. 22, 1830, p. 122—125 (Bibl. Ned. Ent. Ver). mG. Cuvrer. Note sur quelques ossemens qu paraissent appartenir à nne espèce perdue seulement depuis deux siècles. — In: Ann. Sci. Nat. v. 21, 1830, Rev. Bibl. p. 103. — (Biôl. Ned. Lint. Ver.). oG. Cuvier. (Zelfde titel). — In: Rev. Sept. 103, 104, 109110, 1830. =H. D. pe BrArvinre. (La place du Dronte parmi les vautours). In: (Férvss.) Bull. Sei. Nat. et Géol. v. 22, 1830, p. 124. (B25/. Ned. Pnt. Ver). m Grorrroy Sr. Hrrarrw. (Le Dronte entre les vautours et les Gallinacées). — In: (Efruss.) Bull. Sca. Nat. et Géol. v. 22. 1830. p. 125 (Bibl. Ned. Ent. Ver). H. D. pe Brarnvirre (la place du Dronte à côté du Manchot). — Im: Compt. Rend. Séa. Acad. 30 Août. 1880. (Frormep?). Veber die Dronte. — In : (Frorrep’s) Notizen, v. 20. N°. 598, 1830. p. 49—5ö. G. Cuvier. Notice of some bones which appear to have been belonged to the Dodo. — In: Edinb. Journ. Nat. & Geogr. Sec. Saa Veed. Loos p. BOD, B. ErenwArp. Zoologia specialis. 3 vols. 8” Vilnae, 1881, v. 3, [81 peo: m F. Borm. Art. „Didus” in Erscu. & Grus. Alle. Eneyel. Wiss. [° Leipzig. V. 24. 1833. p. 545, (Openb. Bebl. Arnh.) Dessarpins. Analyse des travaux de la Société d’ Histoire Natu- relle de l’Isle Maurice pendant la 2de Année. — Im: Proe. Com. Zool. Soc. pt. 2. 1832. p. 111. — Phil. Mag. s. 2. p.v. 1, 1832. p. 46. € a Cu. Lyerr. Principles of Geology. 2% Ed. 3 vols. S° London. 1858 2e 1888 an Cu. Koreur. On the Dodo. — In: Penny Mag. S° London 1832— 1846; v. 2, 1883, p. 209. Cm. Trrrarm. On the bones of the Dodo found im Rodriguez. — In: Proc. Zool. Soe. Lond. pt. 1. 1883. p. 31. a Cu. Lyeur. Prineiples of Geology. 3* Ed. 4 vols. 12° London 1834. v. 3. p. 60. zm HD. pe Bramvinre. Mémoire sur le Dodo, autrement Dronte, (Didus ineptus L.). Avec 1 pl. — In: Nouv. Ann. Mus. v. 4. 1835. p. 136. (Bibl. Kon. Akad. Wet.; Bibl. Ned. Ent. Ver). DODO STUDLIN. 12% W. Swainson. Treatise on the Geography and Classification of Animals. — Im: (LARDNER’s) Cabinet Cvel. p. 112, 1835. m G. Cuvier. Le Règne animal, distribué d'après son organisation. 8° Ed. &e. v. 1. 1836. p. 306. (Bibl. Ned. Mint. Ver.) m D'Hreverrr. — In: Mém. Soe. Rov. Sei. Bell. Lett. Nancy, Ve le 1830: p- 19. (Bibl. Kon. Akad. Wet. Amst) J.J. Kavr. Das Thierreich in seinen Hauptformen systematisch beschrieben. 3 vols. S° Darmstadt. 1835, 1836. — v. 2, 1886 ‚p. 232. mA. |. A. Wreaman. Veber den Dodo. — In: Arch. Nat. 1836. v. 2. p. 271. — (Bibl. Ned. Mint. Ver). go Sir Promas BrowN’s Works. (Wirkor’s Editton). London. 1836. En ee A VGP m \V. Beekraxp. Geology and Mimeralogv, considered with refe- renee to natural Theology. 2 vols. S® London; v. 2. 1887. p. 17. t. 1. f. 120. (Bi0/. Teyler Mlaarl.). m Okex. Allgemeime Naturgeschichte für alle Stände. Stuttgart. 1833—1842. 8 The. 13 Bde. — v. 7. P. 1. 1837. (—= Whierreich v. 4. P, 1. Vögel). p. 627—633 (Bibl. Ned. Kut. Ver.) m IN G. Broxr. Lethaca Geognostiea, oder Abbildungen u. Be- schreibungen der für die Gebirgsformationen bezeichneudsten Ver- steinerungen. 2 vols. S°. Atlas, 4° Stuttgart, 1835 — 1837. p. S24, 1171, 1837. t. 4d. f. 7. — (Bibl. Teyler Haarl). oa W.J. Bropere. (Phe Art) „Dodo”. — In: the Penn. Cycl. v. 9. p. 47. 1837. m MM. pe Presxare. Nouvelle Classification des Oiseaux de Proie, ou Rapaces. — In: Rev. Zool. Soe. Cuv. 1839. p. 193. (31/4. Ned. Ent. Ver). a Notes on Browx’s Vulgar Errors. British Museum MSS. Sloane. 1839. m Oren. Allgemeine Naturgeschichte für alle Stände; v. L. Min. & Geogn.. von Dr. PF. A. Warcurer, Stuttgart. 1839. p. 620—621. Bibl. Ned. But. Ver). J. B. Grar. Synopsis of the eontents of the British Museum, 12° London. 1840. p. 99. og Catulogus van de Verkooping van de Verzameling van G. J. KraNkeNBereG te Utrecht op S Nov. IS4AL. p. 36, n. 67. C. Reimnarprt. — In: (Frorrer’s) Notizen, N°. 364. 1841. C. Rermnarprt. Nöjere Oplyssning om det 1 Kjöbenhavn fundene Dronte hoved. — Im: (Kröver’s) Naturh. Tidskr. v. 4. 1542. p. 71—712. o R. Owex. Notice on Savery’s picture at the Hague. — Ín: Penny Cycl. v. 23. p. 243. 1842. 124. A. C, OUDEMANS. g Abbildungen* zu OxKen’s Allgemeine Naturgeschichte für alle Stände. Stuttgart 1843. Taf. 86. f. 1. — (Bibl. Ned. Pnt. Ver). m C. Reruarpr. Genauere Erklärung über den in Kopenhagen gefundenen Drontenkopf. (Extract). — Im: Isis, 1843, p. 58. (Bibl. Ned. Ent. Ver). H. B. Sprrekvanp. Report on the recent progress and present state of Ormithology. — In: Rep. Brit. Ass. Adv. Sci. 1844. p- 218. o H. E. Srriekvanp. On the evidence of the former existence of. Struthious Birds, distinct from the Dodo, in the islands near Mauritius. — In: Prov. Zool. Soe. Lond. pt. 12. 1844. p. 77. m Gúrarp. (Article) „Dronte”. — Im: Dict. Univ. Hist. Nat. v. 5. 1844. (16/. Ned. Ent. Ver). m Gervais. (Artiele) „Dronte”’. — In: Nouv. Diet. Class. Hist. Nat. v. 9. 1844. (Bibl. Ned. Ent. Ver). A m Lervarn. Ein Nachtrag über den Didus ineptus. Mit L Abb. — In: Nov. Act. Ac. Caes. Leop. Car. Nat. Cur. v. 13. 1845, p. 399—A04. — (Bibl. Kon. Akad. Wet.) R. Owen. Descriptive and illustrated Catalogue of the fossil organic remains of Mammalia and Aves contained in the Museum of the Royal College of Surgeons. 4’. London, 1845, p. 839. J. Hamer. Ueber Didus und Dinornis. — In: Bull. Phys. Math. Acad. St. Petersb. v. 4. 1845 p. 49—68. G. C. Carus. England und Schotland im Jahre 1844, v. 1. p. 815: 1846. G. C. Carus. The King of Saxony’s Journey through England and Scotland in the vear 1S44; transl. by S. C. Davison, 8°, London, 1846. p. 187. R. Owen. Observations on the Dodo. — In: Trans. Zool. Soc. Lond. v. 3. p. 831, 335; 1846. R. Owen. Observations on the Dodo. — In: Proe. Zool. Soc. Lond. pt. 14. p. 51; 1846. H. E. SrriekrAnp. Preuves de l'existence ancienne d’Oiseaux distincts du Dodo dans les Îles voisines de l'îsle de Maurice. — Im: L’Institut, v. 18. 1845. n. 582. p. 78—14. R. Owen. Ueber den Schädel und die Osteologie des Fusses des Dronte (Didus). — In: (Frorrer’s) Neue Notizen. Bd. 40. n. 867. 1846. p. 184—136. C. L. Borararrp, Prince di Canino. Sul Dodo. — Riumone degli Seienziati Italiani in Venezia. Sett. 1847. C. L. BonArAmrmn, Prince di Canino. Veber den Dodo. — Allg. Zeitg. Sept. 24. 1847; Beilage n. 2181. DODO-STUDLEN. 125 m J. PF. Braxpr. Versuch einer kurzen Naturg&chichte des Dodo, mit besonderer Beziehung auf seine Verwandtschaften und seine systematische Stellung. — In: Verh. Russ. Kais. Min. Ges. St.-Pét. 1847. (1845), p. 201—243. Mit 4 Abb. — (Bi5/. Rijks. Univ. Utr.) J. Hamer. Sur un erâne de Dodo du Musée de Copenhague. — In: Bull. Class. Phys. Math. Acad. Imp. Sci. St. Pet. v. 5. 1847. p. 314818, J. Hamer. (Ixtract van het vorige). — In: L’Institut, v. 15. 1847, n. 709. p. 252. J. Hamer. (Idem). — Im: Edinb. New Phil. Journ. v. 48. p. 405, 1847. J. Hamer. TPradescant der Aeltere, 161S in Russland. 4”. Petersb. 1847. p. 169. — Rec. Act. Séa. Publ. Ac. Imp. Sci. St. Pét. H. B. Srrrekranp. On the history of the Dodo and other allied species of Birds. — In: Rep. Brit. Ass. Adv. Ser. 1847. p. 79. H. EB. Srrrckranp (zelfde titel). — Im: Athenaeum, 1847. p. AT, 169. E. Forges. he fate of the Dodo, an ormithologteal Romance. — In: Lit. Gaz. Jul. 1847. p. 493. C. J. Suxprvarn. Arsberättelse om Zoologiens Framstez. under ären 1843 och 1844. S°. Stockholm, 1847. p. 183. A. Waarer. Veber die systematische Stellung des Didus ineptus. — In: Bull. Akad. Münch. 1847. p. 266—272. oJ. F. Branpr. Versuch einer (& zie 1847). St. Pét. 1848, S°. 45 p. mm J. K. Braxpr. Untersuchungen über die Verwandtschaften, die systematische Stellung, die geographische Verbreitung und die Vertilgung des Dodo, nebst Bemerkungen über die im Vaterlande des Dodo oder auf den Nachbarinseln desselben früher vorhandenen grossen Wadvögel. — Extr. in: Bull. Class. Phys. Math. Acad. Imp. Sci. St. Pét. v. 7 (1849) p. 37—42 : 28 Febr. 1848! — (Bibl. llijks Uniw. Utr). m L.J. Erraieer. Mittheilung über eine Origmal-Abbildung des Dronte (Didus meptus Linn.) von Roland Savery in der k.k. Gemälde Galerie im Belvedere zu Wien. — In: Arch. Nat. v. 14. 1848. Bd. 1. p. 79—SI. (Jbl. Ned. Kint. Ver.) m J. Haar. Der Dodo, die Einsiedler und der erdichtete Nazar- vogel. — In: Bull. Class. Phys. Math. Acad. Imp. Sci. St. Pét. v. 7. (1849). n. 5, 6. p. 65—96; publ. 24 Maart 1848! — (Bibl, Rijks Univ. Utr). m J. Harn. Der Dodo, die Kinsiedler und der erdichtete Nazarvogel. — Overzicht van 1S49 imm: Arch. Nat. v. 14. IS4S, Bd. 1. p. IIS—156. — (Bibl. Ned. Kint. Ver) 126 “A. C. OUDEMANS. oJ. Hamer (Zelfde titel; uittreksel van 1849 In: (Frorrep’s) Notizen 3° Reihe, v. 7 n. 144. 1848. p. 177—182. a H. HK. Srriekvanp and A. G. Mervinre. Whe Dodo and its Kindred; or the History, Affinities and Osteology of the Dodo, Solitaire and other Extinet Birds of the Islands Mauritius, Rodri- guez and Bourbon. With 18 hith. Pl. London. 1848. (45i6/. Rijks Hoog. L-T.-B.Sech. Wageningen; Artis Amst; Teyler Haarl) m S. Caror Jr. Phe Dodo (Didus ineptus) a rasorial and not a rapacious Bird. — In: Bost. Journ. Nat. Hist. v. 5. (1845 — 1847). p. 490—495. — Uit eene noot op p. 495 blijkt, dat dit gedeelte in 1S48 mna het verschijnen van Strickland & Melville’s monographie verschenen is. — (Bibl. Ned. Ent. Ver.) mk. pe Serys Loreeraumes. Résumé concernant les Oiseaux bré- vipennes mentionnés dans Vouvrage de MM. Strickland et Melville sur le Dodo. — In: Rev. Zool. 1848. p. 293. (Bibl. Ned. Ent. Ver.) P...s P...5 — In Blackwood's Magazine, Jan. 1849 p. 81. Dg J. Hauer. (Zelfde titel; apart verschenen). St. Petersburg. 1849. R. Owen. Observations on the Dodo (Didus meptus) With. 2 PI. In: Trans. Zool. Soc. Lond. v. 3. 1849. p. 331—338. J._ Sppersrrep. Om Hr. Reinhardt's Opdagelse af at Dronten (Didus ineptus) er en Due. — In: Forh. Skand. Nat. v. 5. Kjdb. (1847) 1849. p. 948— 949. m IL H SrrieKvanp. Supplementary Notices regarding the Dodo and its Kindred. N° 1—8. — In: Ann.-Mag. Nat. Hist. s. 2. v. 8. 1849. p: 186—139; 259— 261; v. 4. 1849. p- OB (Bibl. Ned. Dierk. Ver). oi. B. Srrrekrvanm and A. G. Merrviunn. (Zelfde titel als 1848). öxtract in: (StriMAN’s) Amer. Journ. s. 2. v. 7. 1849. p. 52—61. MH. B. SrrieKLAND. Notice of two additional bones of the long- legged Dodo or Solitaire brought from Mauritius. — Im: Rep. Brit. Ass. Adv. Sci. 19 Meet. 1849. Trans. Sect. p. SL. mh. OwerN. (Aankondiging van zijn werk:) On the Gigantic Birds of New Zealand &c. — In: Ann Mag. Nat. Hist. s. 2. v. 5. 1850. p. 147. — (Bibl. Ned. Ent. Ver.). m |L D. Srriekvanp. Supplementary Notices regarding the Dodo and its Kindred. N° 9 (from n°. 1 —8 see 1849). — In : Ann.-Mag. Nat. Hist. s. 2. v. 6. 1850. p. 290— 291, — (Bibl. Ned. Hnt. Ver.). H. B. Srriekvanp. The Dodo and the presumed extinct birds of Madagascar and Mauritius. — In: (Jarpixe’s) Contributions of Ornithology. Psor a A. D. Barrrerr. On some bones of Didus. With 1 pl. — In: Proe. Zool. Soc. Lond. v. 19. 1851. p. 280 —2S4. — (Zie 1854). _ DODO-STU DLËN. 2) Journ. Bell. Lett. Arts. Sei. Apr. 1858. p. 355. a W.J. Broperme. Notes of an Original Painting, meluding a Figure of the Dodo, in the Collection of his Grace the Ducke of Northumberland, at Svon House. lm: Proc. Zool. Soc. Lond. 1853. p. 55. — (Bill. Artis). Lr Maoer (Lurmaour). Histoire naturelle des Oiseaux classés métho- diquement, avec indication de leurs moeurs et de leurs rapports avec les arts, le commerce et agriculture. Paris. Bailliere, 1855, p. 98 Ég. caput et pes. m J. var per Homver. Over vogels zonder vleugels van Nieuw- Zeeland. — Alb. Nat. 1858. p. 114. — (#310/. Ned. Wnl. Ver). a W. Vrom. Over den Dodo of Dronte (Didus ineptus L). — In: Alb. Nat. 1858. p. 177—1S6. — (Bibl. Ned. Hut. Ver: Bibl. Rijks Hoog. L-T'.-BO.Seh. Wageningen). m D. Legacn. Over eene nieuw ontdekte afbeelding van den Dodo. — Alb. Nat. 1853. p. 255. (Bibl. Ned. nt. Ver). a H. Senrrerr. Over de Struisachtige Vogels (Struthiones). — In: Alb. Nat. 1854. p. 323—851. — (Bibl. Ned. Ent. Ver). a C. L. Boxararrr. Conspeetus avium. v. 2, 1854 p. 15: (Bibl. Rijks- Mus. Nat. Hist. Leid). ml. Senrmerrn. Ook een woordje over den Dodo, Didus imeptus en zijne verwanten. — Im: Versl. Med. K. Akad. Wet. Amst. v. 2. 1854. p. 232. — (Openb. Bibl. Arnh). mA. D. Barererr. On some bones of Didus. — In: Ann. Mag. Nat: Hist. s. 2. v. 14. 1854. p. 297—301 ( Bibl. Ned. kint. Ver). A. Reuss. Paläontologische Miscellen. — Denks. K‚ Ak. Wiss. Wien. 1855. p. 71. m W.J. Broperie. Notice of an original Painting, including a figare of the Dodo, in the Collection of his Grace the Duke of Northumberland, at Sion House. — Im: Ann. Mag. Nat. List. s. 2. v. 15. 1855. p. 148—146. — (Bibl. Ned. Kat. Ver). m (Wa. W. Coker and Joux Goerp). Rare Birds. — Im: II Lond. News. Sept. 20. 1856. Suppl. — Bib/. Rijks Univ. Utr). R. Borre. Ausgestorbene Vögel nach Strickland. — Im: Journ. Ornith. v. 4. 1856. p. 318. m |. Scurmerr. Over eenige uitgestorvene reusachtige vogels van de Mascarenhas-Eilanden. Een tegenhanger tot zijne geschiedenis van Dodo’s. — In: Versl. Med. Kon. Akad. Wet. v. 7. 1858. p. 116. — (Bibl. Ned. Int. Ver; Openb. Bibl. Arnh). a H. Senrwern. Veber einige ansgestorbene riesige Vögel, a. d. hol. übers. v. Marrexs. — In. Journ. Ormith. v. 6. p 367. 1858, 128 A. C. OUDEMANS. =m W. J. Broperrme. Additional evidence relative to the Dodo. — In: Trans. Zool. Soe. Lond. v. 4 (so called 1862) p. 183—186, publ. 1859. — (Bibl. Artis). m I. 1 Srrrekranp. On some Bones of Birds allied to the Dodo, im the Collection of the Zoological Society of London. — In: Trans. Zool. Soc. Lond. v. 4 (so called 1862) p. 187— 196, publ. 1859. (Bibl. Artis). m W.J. Broprrre. (Zelfde titel als 1855). — Im: Trans. Zool. Soc. Lond. v. 4 (so called 1862), p. 197, publ. 1859. — (Bibl. Artis). m Sir Janes Emerson LpnNaxr. Cevlon, an account of the island physical, historical, and topographical with notices of its natural history, antiquities and productions. London, Vol. 1. 1859, p. 487. (Bibl. Teyler Haarl). a Cu. Lrerr. Principles of Geology. New Ed. New York. 1860. p. 684. (B1b/. Lijks Hoog. L-T.-BO.Sech. Wageningen). A. _Nmrwror (On newly found bones of Didus). — In: Proc. Zool. Soc. Lond. 1860. p. 443. Bm). var per Hoeven. De Geograplische verspreiding der Die- ren. — In: Alb. Nat. 1861. p. 369. — (Bibl. Ned. Kint. Ver.) Coqurren. Des animaux qui habitent les isles Mascareignes, St. Dénis (Maurice), 4°. 1863. WerINLAND. Aussterbende ‘Thierarten. — Im: Zool. Gart. v. 4. Pp. 1, 25, 49. 1864. 0 SrprBotHAM. — In: Prose. Phil. Soc. Manchester v. 5. p..… D SiprBornam. (bes sources du Nil et le Dodo). — Les Mondes, v..8. 1864. p: 196. TD Wrirkisson. (Literary Note on the Dodo, Didus ineptus). — In: Proce. lat. Philos. Soe. Manchester. v. 8. (1862—1864). p. 238 04e m IN C. Mivries. Over eene nieuw ontdekte afbeelding van de Dodo. — Gewone Verg. Kon. Akad. Wet. 29 Apr. 1864. — (Openb. Bibl. Arnh.) =P. Harrie. De bronnen van den Nijl en de Dodo. — In: Alb. Nat. v. 1865. p. 220. — (Bibl. Ned. Ent. Ver.) Do A. Newronr. Notes of a visit to the Island of Rodriguez. — In: Ibis. 1865. p. 146. D A. Newror. Note ou a remarkable discovery of Didine bones in Rodriguez. — In: Ibis s.2.v. 1. 1865. p. 551—552. m A. Nuwror. On some recently discovered Bones of the largest known Species of Dodo (Didus nazarenus, Barr.) — In : Proc. Zool. Soc. Lond. 1865. p. 199—201 t. 8. (Bibl. Ned. Ent. Ver.) mA. Nuwror. On a remarkable Discovery of Didine Bones in DODO-STUDLÈN. 129 Rodriguez. — In: Proe. Zool. Soe. Lond. 1865, p. 715—7118. — (Bibl. Ned. Kint. Ver) = A. Nuwror. (Letter of Mr, Cark about bones in Mauritius.) — In: Proe. Zool. Soe. Lond. 1865. p. 782. — (Bibl. Ned. Pnt. Ver.) oa G. Crark (On the discovery of bones of the Dodo in Mau- ritius). — In: Mauritius Commercial Gazette 1565. a G. Crark. Account of the late Discovery of Dodo’s Remains in the Island of Mauritius. — Im: Ibis, s. 2 v. 2 1866. p. 14 l_—146. oa G. Crark. Note sur la déeouverte récente de débris du Dodo à ile Maurice. — Im: Ann. Set. Nat. s. 5. Zool. v. 6. 1866. p. 19—24. =| Sourwerr. Remarques sur quelques espèces Gteintes d'Oiseaux gigantesques des Îles Mascareignes. — Ín: Ann Set. Nat, Zool. Palae. s. 5. v. 6. 1866. p. 25—49. PL. 1. — In eene „noot”’ leest men, dat dit eene letterlijke vertaling Is van SenLeeur’s „Over eenige uitgestorvene reusachtige vogels &e. van 185%. — (Bib/. Ned. Ent. Ver.) a Teeermerer. (Remarks upon orig. drawing of the Dodo). — In: Quart. Journ. Sci. Juli 1866. p. 445. m Prourmerer. (Remarks upon orig. drawing of the Dodo). — Im: Proe. Zool. Soc. Lond. 1866. p. 201. — (Bibl. Ned. Kint. Ver). a \V. 5 M. var per WrrnteenN. Over eene nieuwe afbeelding van den Dodo. — Im: Proc. Verb. Gew. Verg. Kon. Akad. Wet. 30 Dec. 1865. publ. 1866. — (Openb. Bibl. Arnh.) m D. Luvracn. De Dodo. — In: Alb. Nat. 1866. Wet. Bibl. p. 23, 24. — (Bibl. Ned. Ent. Ver.) m D. Luraen. De Dodo. — In: Alb. Nat. 1866. Wet. Bibl. p. AS. — (Bibl. Ned. Kint. Ver). m D. Legaer. De Dodo. — Im Alb. Nat. 1866. Wet. Bibl. p. 12. — (Bibl. Ned. Kent. Ver.) m (Newman) Dodo bones in the 1sland of Mauritius. — In : Zoo- logist s. 2. v. l. 1866. p. 97—99. — (Bibl. Ned. Ent. Ver.) a A. Newman. (Note on interesting discovery of Didine (Didus ineptus) bones in Mauritius. — Im: Ibis, s. 2. v. 2, 1866. p. 12S. a A. Mrne Epwarps. Remarques sur les ossements du Dronte (Didus ineptus) nouvellement recueillis à File Maurice. Av. 5 pl. — In: Ann. Sei. Nat. ser. 5. v. 5. 1866. p. 355—380. lxtr. in: Compt. Rend. v. 62. 1866. p. 929—932. — Id. in: Rev. Mag. Zool. s. 2. v. 18. 1866. p. 215—219. — (Bibl. Ned. nt. Ver.) B A. Mirre Epwarps. Remarks on some Bones of the Dodo (Didus meptus) recently collected in the Mauritius. — In: Ann. Mag. Nat. Hist. s. 3. v. 17. 1866. p. 473—475. — (Libl. Ned. Mnl. Ver.) Verh. Kon. Akad. v. Wetensch. (2r Sectie) Dl. XIN NO. %, D 9 130 A. C. OUDEMANS. a P. Gervars et Cm. Coqurrmu. Sur le Dronte, à propos d’os de cet_oiseau réeemment découverts à l'île Maurice. — Im: Compt. Rend. v. 62. 1866. p. 924—928. =m P. Grrvars et Cu. Coaumren. Sur le Dronte, à propos d’os de eet oiseau réeemment déeouverts à île Maurice. — In: Rev. Mag. Zool. s. 2, v. 18, 1866 p. 209—215. (Bill. Ned. Hint. Ver.) a R. Meier. Neu aufgefundene Knochen des Dronte (Didus ineptus L.). — In Zool. Gart. v. 7. 1866. p. 352 a A. Nrwron. On a remarkable Discovery of Bones of Didus in the Island of Rodriguez. — In: Rep. 34. Meet. Brit. Ass. Adv. Sor. (1865) 1866. Notice. p. 92. s R. Owen. (On the Osteology of the Dodo (Didus tueptus). — In: Proce. Zool. Soe. Lond. 1866. p. 4 — (B15/. Ned. Int. Ver.) — Extr. in: Int. Obs. Febr. 1866. m Owen. On the Osteology of en Dodo (Didus ineptus, Linn). — In: Frans. Zool. Soe. Lond. v. 6. (So called 1869) publ. 1866. p. 49—55. — Met pl. van dn in Nat. Gr.! — (Bibl. Artis.) og R Owen. Dodo. — Abstr. in: Am. Journ. Sei. Arts. s. 2. v..41. 1866. p. 278. R. Rapau. Le dronte et les espèces perdues. — In: Rev. Deux Mond. v. 36. (s. 2. v. 64) 1866. p. 211 —224. „2? WW Didus ineptus. Con Wig. — In: Annuar. sei. industr. yv 8. (1866) T8Gip. BUL 3 Bran. Ueber die en Vögel, zumal die Dronte. — Sitzb. d. Ges. Isis. 1867. p. 164. J.P. Branpr. Neue Untersuchungen über die systematische Stellung und die Verwandtschaften des Dedo (Didus ineptus). — In: Bull. Acad. Imp. St. Pét. v. 11. 1867. p. 457 —A472. m W.J. Srerranp. The White Dodo. — Im: Science Gossip. 1867. p. 5. (Bibl. Ned. Ent. Ver.). m Ì. Camexin. The Dodo. — In Science Gossip. 1867. p. 53. — (Bibl. Ned. Knt. Ver.) a A. Newron. (Notiee of a picture supp. Didus sp. of Bourbon; (of TrarruererR 1866). — Proc. Zool. Soe. Lond. 1867. p. A. Newton. (Note on further discovery of Didine bones in Rodriguez. — Im: Ibis. s. 2. v. 3. 1867, p. 146. J. Nöaerrarm. Altes und Neues über den Vogel Dronte und über einige andere ausgestorbene ‘Phiere. M. Holzschn. — Im: (WESTERMANN’s) Ill. Monatschr. v. 21. 1866—67. N°. 126. 1867 p-. 607 —613. J Prarr. Observations on some specimens of the bones of the DODO-STU DIEN. 131 Dodo. — In: Trans. Manch. Geol. Soc. n. 6, 1866 — 67. p. 78 — 19. m G. von Fraunreerp. Neu aufgefundene Abbildung des Dronte und eines zweiten kurzflügeligen Vogels, wahrscheinlich des „Poule rouge au bec de bécasse”” der Maskarenen, im der Privatbibliothek S. M. des verstorbenen Kaiser Wranz. M. 4. Taf. Wien 1565, Fol—Mk 12. — (Bibl. Teyler Haarl.). m G. vor Frauurreernp. Auffindung einer bisher unbekannten Abbildung des Dronte und eines zweiten kurzflügeligen wabrschein- lich von der Maskarenen stammenden Vogels. — Im: (CABANIS)) Journ. Ornith. v. 16. 1868. p. 188—140. — (Bib/. Kon. Ahad, Wet). m A. J. Jacken. Pine alte Abbildung des Dronte. Mit Fig. — In: Zool. Gart. v. 9. 1S6S. p. 35—81. — (Bibl. Uuw. dust.) mb C. Norr. Zwei weitere von den Maskarenen verschwundene Vögel. — Zool. Gart. v. 9. 1868. p. 280—282. — (Bibl. Unw. Amst.) mk. Prreper. Alte Mittheilung über den Walg-Vogel (Didus ineptus). — In: Zool. Gart. v. 9. 1868. p. 286. — Bibl. Uw. Amst). me Burn. Prof. R. Owen’s Osteologie der Dronte (Didus meptus). — In: „Leopoldina” Heft 6. n. 5—8. 1868. p. Oei. — Mit Nachschrift. — (Bibl. Kon. Akad. Wet). ml C. Mirvins. Over eene mieuw ontdekte afbeelding van den Dodo. — In: Nat. Verh. Kon. Akad. Wet. Amst. v. LL. p. 1—20. IS6S. — (Openb. Bibl. Arnh). a (?) Abbildung des Dronte. — Im: Aus der Natur, v. 16. 1868.-p. 671. C. O. Groom Napier. The Dodo and its home. — In: Nat. Notebook for 1868. p. 287—259; 819321: 350 —d0Y. a (?) Neueste Thatsachen über den Vogel Dronte (Didus mep- tus). — In: Ausland. v. 4l. 1868. p. 669—670. m (A. Newror? Note on unpublished figures of the Dodo zaand other birds of Mauritius). — Ibis, s. 2. v. 4d. LSÓS. p. 503—50d, — (Bibl. Artis). A. _Newron. Supplement to a Report on the Extint Didine Birds of the Mascarene Islands. — Im: Report 37. Meet. Brit. Ass. Adv. Sci. (1867) 1868. p. 287—2858. a (B) Zur Naturgeschichte der Dronte. — Im: Gäa, v. 5. 1868. p. 228—281. m A. NewroN. On a Picture supposed to represent the Didine Bird of the Island of Bourbon (Réunion). With L col. PL. — Im: Trans. Zool. Soe. Lond. v. 6. (so called 1869) p. 373 —376. 1s6S. — (Bibl. Artis). 132 A. U. OUDEMANS. R. Owen... Im: Phil. Trans. Roy. Soc. Lond. v. 158: 1870: BE Ab P Een uitgestorven Vogel. — In:.... 1871. (Uit- knipsel in Z10/. Mej. C. A. van der Willigen). R. Owen. On the Dodo (Part II). Notes on the Articulated Skeleton of the Dodo (Didus ineptus, Linn.) in the British Museum. With 3. Pl. — In: Trans. -Zool. Soe, Lond; wv 7. (BP. 7. 1875) 1872. p. 513—525. a H. Scurmerun. Struthiones. — Im: Senrwarr’s Mus. Hist. Nat. Pays. Bas. v. 4. 1878, p. 183. — (Bibl. Rijks Mus. Nat. Hist. Leid.). Ap. Gurur. Veber die angebliehe Wiederauttincung der Dronte (Didus ineptus). — Im: Verh. Nat. Ver. Preus. Rheinl. Westph. v. 31. 1874. Sitzb. p. 4—5. m A. Newron. On a Living Dodo shipped for England in the Year 1628. — Im: Proc. Zool. Soc. Lond. 1874. p. 807, AAT —A49. — (Bibl. Ned. Ent. Ver). C. Korar. Blboun nejapny (Didus ineptus). — Im: Vesmir, verd LOD 25: BÀ. Newron. (Exhibition of tracings of some unpublished sket- ches of the Dodo and other extinct birds of Mauritius. — In: Proc. Zool. Soe. London. 1875. p. 349—850. — (Bibl. Ned. bint. Ver.) m A. Nrwror. (Remarks upon a book belongimg to the Rev. R. Hooper, containing a notice of the Dodo). — Im: Proce. Zool. Soc. Lond. 1876. p. 383884. — (Bibl. Ned. Int. Ver.) Arrr. Newron. Dodo. — In: Enc. Bmt. 9. Bd. v. 7. 1877. p:-S2l322 Auer. Newton. Der Dodo. — Aus der Enc. Brit. übers. v. Frau M. Reichenow. — In: Orn. Centr.bl. 1878. n. 17. p. 132—138. Auer. Newror. Remarks upon a stone supposed to be from the gizzard of Pezophaps solitaria. — In: Proc. Zool. Soc. hond. 1878. P. 2. p. 291292. R. OweN. On the Solitaire (Didus solitartus Gm. Pezophaps soli- tarius Strickl.) M. 2. Taf. — In: Ann. Nat. Hast. s. 5.v. 1. 1878. pres: FP. B. Orpmam. On the Dodo. (With. 1 PL) — In: Rep. Rugby Nat. Hist. Soc. (1878) 1879. p. 34—85. a R. Owenr. Memoirs of the Extinct Wingless Birds of New Zealand; with an Appendix on those of England, Australia, New- foundland, Mauritius and Rodriguez. 1879. Epw. NewroN and J. W. Crark. On the osteology of the Sohi- taire (Pezophaps solitaria Gmel.). — In : Phil. Trans. Lond. v. 168. Extra vol. p. 438—451. 1880. DODO-STUDLÈN. 155 m J. Leers. (H. Lepwre!) Svnopsis der Thierkunde. 3 Aufl. v. 1. 1883. p. 435. f. 331. — (Bibl. mea). = Pu. L. Marvis. Illustrierte Naturgeschichte der Thiere. v. 1. P. 2. Vögel. 1884. p. 393—395. lig. — (Bibl. mea). BauMGARTNER. In Sachen des Dronte, Didus meptus. — Im: Zool. Gart. v. 26. n. 7. p. 216. 1885, SnureLprg — In: (Harper’s) Weekly. With fig. 15S5. m H.J. Vern. Uitgestorven Vogels. — In: De Huisvriend. 1ss6. — (Bibl. mea) (met dezelfde figuur). a A. J. Servaas var Rorex. (Bericht van een ooggetuige). — in: De Navorscher, ISS. NS d. m J. Wixkrer. Bericht van eenen ooggetuige aangaande de Dronte (Didus ineptusj. — In: Alb. Nat. 1SS7. p. 201—202. — (43104. Ned. Kat. Ver). a bk. C. Norr. Die Veränderungen der Vogelwelt im Laute der Zeit. — In: Senck. Nat. Ges. Frankf. Bericht 1859. p. 77—143. (Bibl. mea). m Max Persrixcer, Untersuchungen zur Morphologie und Svste- matik der Vögel. Amsterdam und Jena, 1sSS. p. 1107, 1277 —12S5, 1559, 1567, 1582, 1588. — (Bibl. Artis). a Kk. A. Zreeren. Handbuch der Palaeontologie. Palaeozologie, v. 3. Vertebrata; Lief. Aves. 1590; p. 848—5849. (Bibl. mea). m Prince R. Boxararrr. Le premier établissement des Neerlan- dais à Maurice. Paris, 1890. Pl. 3. — (Bibl. Kol. Inst). Sir ArrrED NeEwrox. On the reported discovery of Dodo's Bones in a Cavern in Mauritius. — In: Proc. Zool. Soc. Lond. 1590. HI. p. 402—403. Sir ArerED Newror and Hs. Gapow. Abstract of a Memoir on some bones of the Dodo and other extinct Birds of Mauritius, recently obtained by Mr. Treop. Sauzrer. — Im: Proc, Zool. Soc. Lond. 1892. IV. p. 543—545. P. Servrz... In: Wiss. Beil. Progr. n. 109. d, 2. Städt, höh. Bürgersch. zu Berlin. 1S92. m G. vox Marek. Handbuch der Zoologie, v. 4. 1893. p. W5— 268. Fig. 32713274. — (Bibl. mea). a J.P. var BemuerenN. Uitgestorven en uitgeroeide Vogels. N°, 1, 2, de Solitaire van Rodriguez. N°. 3. Over den Dodo van Mauritius. — Im: Javabode 1593. — (B14/. Van Bemmelen). zm Sir EB. Newror and Hs. Gapow. On additional Bones of the Dodo and other Extinct Birds of Mauritius obtained bv Mr. Tuwo- DORE SAuziER. With 5 Pl. — In: Trans. Zool. Soc. Lond. v. 13. 1893. P. 7. p. 281—302. — (Bibl. Ned. Ent. Ver). 184 A.C, OUDEMANS. a E. Newror and H. Gapow. On additional bones of the Dodo &e. — Ausz. von DöDERLEIN in: Zool. Centr.bl. v. 1. 1894. n. 1. p. 37. mG. Harrravs. Ein Beitrag zur Geschichte der ausgestorbenen Vögel der Neuzeit sowie derjenigen deren Fortbestehen bedroht erscheint. — In: Abh. Nat. Ver. Brem.v. 14. 1896. p. 1—46 — (Bibl. Ned. Dierk. Ver). BrrpeRMANN. Veber 2 in der Dresdener Gemäldegalerie neu auf- gefundene Drontebilder. Mit 1 Taf. — In: 22. Jahresv. deutsch. Orn. Ges. in: Abh. Ber. Zool. Mus. Dresd. v. 7. 1897? n. 2. p. 16—17. ? C. Drxon. Lost and Vanishing Birds; Record of some remark- able Extinct Species; Plea for some threatened Forms. 10 Pls. by Ch. Wymper. London. Mac Queen. 1898. S° 296 p. 7 s. 6 d. ? W. Haacke. Die Tierwelt des Erdteils lebender Fossilen. — In: Himm. Erd. v. 10. 1898. p. 508—511. m Reisverhaal van JacoB vaN Nrek, 159S—1599 , medegedeeld door Dr. H. T. CorENBRANDER. — Im Bijdr. & Med. Hist. Gen. (te Utrecht), v. 21, 1900, p. 194—330. (Bibl. Univ. Utr. Bevat niets over den Dodo!) R. Marti. Die Vergleichende Osteologie der Columbiformes, unter besonderer Berücksichtigung von Didunculus strigirostris. Ein Beitrag zur Stammesgeschichte der Tauben. In: Zool. Jahrb. Abt. Syst. v. 20. p. 167—352. 2 Taf. 96 figg. 1904. F. W. Trur. Dodo Skeleton. — Im: Smith. Mise. Coll. v. 47. LO OMP en: 517 API L. von Lorenz vor LiBerNAv. Das Skelett einer Dronte. — In: Verh. Zool. Bot. Ges. Wien. v. 55. p. 262—264. 1905. a A. KE. Brerm. Het leven der Dieren, v. 2. Vogels. Uit het duitsch door S. P. Hurzivea. Zutphen s. d. 1906? p. 476—478. Zoowel het geschiedkundig als het beschrijvend gedeelte wemelen van onnauwkeurigheden. — (B10/. H.B.S. 5, Arnhem). Tr. Parkins. Lecture on Extinct Birds. — In: Hastings and PSuccer Natvaaltep: 4220 0 ple 906: =S. KrrrerManN. Ausgestorbene und aussterbende Vögel. — In: Natur u. Kultur. v. 4 1906—7. p. sep. 5—8. (Bibl. mea). a (Arrr. Newron) Drawings on Exhibition at Cambridge, 1905. — In: ‘Orne „sven A eebral 001 DeB2 m W. Rormscmmp. On Extinct and Vanishmg Birds. A short essay on the Birds which have presumably become extinct within the last 500 vears, and also of those birds which are on the verge of extinction, ineluding a few which, though not yet so far gone, are threatened with extinction in the near future. — In: Proc. IV. Intern. Orn. Congr. London. 1905. — In Ornisv. 14; Febr. 1907. p. 191217. (Bibl. R. Mus. Nat. Hist. Leiden). DODO-STUDLEN. 135 a WW. Rorascmrp. Extinet Birds. An Attempt to umite in one Volume « short Account of those Birds whieh have become extinct in historical Times, that is, within the last six or seven hundred Years. To which are added a few which still exist, but are on the verge of Extinetion. With 45 col. PL London 1907. Fol. — (Bibl. WW. Warnsinck Arnhem). m L. vor Lorexz. Die in historischer Zeit ausgestorbenen Vögel. — In: Verh. K. K. Zool. Bot. Ver. Wien. v. 58. 1908. p. 217 —232. — (Bibl. Ned. Ent. Ver). B 2 H. SaaormerereR. Dumme Vogel. — Im: Kosmos, Stuttgart. v. 6. 1909. p. 249251. 1 fig. > Boekwerk waarinde figuur van Senoen. 1910. (Zie HexsieKe 1912). mw HANxs vor SPIELBERG. Aus der Gemälde-Sammlung des Prof. J. Sreaer im Berlin. — In: Vernacer und Krastxes Monatshefte, 25°" Jabrg. (1910—11). p. 154. Foto naar pe HoNpEcoeTER ! (Bibl. Gem. Rott). s W.P. Prerarr. Wimgless Birds. — Im Marvels of the Uni- verse of April 30 1912. p. 636—642. Met fraaie foto's! — „Bibl. C. W. Renssen). m JE. var BeaereN. De Fransche Ballingen op Rodriguez, de eerste Hollanders op Mauritius, en de vreemde vogels, die zij op deze eilanden aantroffen. — Voordracht im Bull. Kol. Mus. Haarl. n°. 50. Jut 1912. — (Bibl. Kol. Inst. Haarl.). m ÀL. G. pe Boer. Van Oude Vovagiën. Op weg naar Indië. Meulenhoff, Amsterdam, 1912, p. 12. — (Bibl. Kol. last. Haart.). a CC. HerxxiekKe. Ausgestorbene und aussterbende Tiere. — Im: Natur v. 3, 1912, p. 489—403. — (Bibl. Uniw. Leid.) = A. Rerenexow. Die Vögel. Handbuch der svstematischen Ormi- thologie. 2 Bde. Stuttgart. v. 1. p. 325. 1913. — (Bibl. Artis). m 5 Krrrermaxrx. Die ausgestorbenen Maskarenenvögel. Mit 15, davon einigen neu aufgefundenen Abbildungen. — In: Naturw. Woch. v‚ 30. p. 353—360, 369—37S. 1915. — (Bibl. mea). m G.J. Hooerwerrr Journael ofte (etc. ; zie titel 1646; oorspron- kelijke editie van BoxrreKor’s reis herdrukt). Utrecht, Oosthoek, 1915. — (Openb. Bibl. Arnhem). s J.F. var Braaerrex. Over uitgestorven Vogels der Chatham- Eilanden. — In: Verh. Geol. Mijnb. Gen. Ned. & Kol. v. 3. 1916. p. l—14. — (Bibl. mea). G. Herrmaxs. Fuglenes Afstamning, med Billeder efter Tegninger af Forfatteren og andre samt Fotografier. — In: Dansk Ornith. Foren. Tidskr., 1912—1916. — Ook apart 1916: pp. 39S: tige. 215. VERKLARING DER PLATEN. Plaat 1. Fig. 1. Gevel van „het Schotsche “huis” te Vere. Foto firma E. Herper & Zo. te Middelburg. Plaat II. Fig. 2. Dodo van Vere; stoer @, + Ì/,,. Foto Firma E. Herper & ZN. te Middelburg. Vergrooting van een gedeelte der hierboven genoemde foto. Fig. 3. Dodo van Florence; stoer 9. Foto 2/, naar die van Dr. S. KruLERMANN in de Naturwissenschaftliche Woehenschrift v. 30, 1915, p. 360 f. 6. a. Met toestemming van den auteur en van Dr. H. Mrirne, uitgever der Nat. Woch. Foto G. Excers te Arnhem. Plaat UL. Fig. 4. Dodo van van NeeK; rond 2. Foto °/, naar de figuur in het Journaal van var NercK’s reis, Amsterdam 1601. Foto G. Exeers te Arnhem. Fig. 5. Dodo van Crvstus; 2 in rui. Foto %/, naar de figuur in Cuusrvs 1605, p. 100. Foto G. Exerers te Arnhem. Plaat IV. „Fig. 6. Dodo van pe Bru; rond 2. Foto °/, naar de koper- gravure in den rechterbovenhoek van de Titelplaat van de Brij, 1601, Pars V. Foto G. Enerrs te Arnhem. Fig. 7. Dodo van den Codex; rond 2. Foto °/, naar die van Dr. S. KrrLERMANN in de Naturwissenschaftliche Woehenschrift, v. 30, 1915, p. 360, f. 6. b. Met toestemming van den auteur en van Dr. H. Mrieur, wtgever der Nat. Woch. Foto G. Excezrs te Arnhem. DODO-STUDLIEN. es ed jj Plaat V. Fig. S. Dodo van var pr Verre, vet £. Foto 1, naar de penteekening van var pr Verre, 1626, in de Biblotheek der Rijks Universiteit te Utrecht. Met goedvinden van den heer J. HE, var SOMEREN, bibliothecaris. Foto G. ENeers te Arnhem. Fig. 9. Dodo van pr Hoxprkourer; vet £. Foto */, naar die in VrruaceN & Krasine’s Monatshefte v. 25, 1910, p. 156, naar de schilderij van Gusserr pe HoNprcoerer in de schilderijen- verzameling van Prof. J. Srumer te Berlijn. Met toestemming van den auteur HANNs vox SPrELBERG en van de Uitgevers. oto G. ErGeus te Arnhem. Plaat VI Wig. 10. Lanker benedenhoek van Plaat 3 van Winnen van Wesr-ZaNeN’s verhaal, LAS. — Foto 2/, G. Enarrs te Arnhem. Fig. 11. Mislukte overtrek van den Witten Dodo A van SALOMON SAVERY; vet, pronkend #; naar de kopergravure in C. Praxt SRCUNDI, ed. ABrArAM & Jan pe Weers, 1651, door vor 'Eseuust: in VON FraveENFELD 1S6S, t. 3. f. 9. Met goedvinden van den heer J.J. VerwijreN, bibliothecaris van Teyuer’s Stichting te Haarlem. Fig. 12. Mislukte overtrek van den Witten Dodo B van SarLomor SAVERY; vet, pronkend /; naar de houtsnèe im SPRICKLAND & Mrrvinur IS4S, p. 63. (zoogenaamde facstmile naar de figuur in BonreKom’s reis, ed. SAEGHMAN + 1665) door vor PrAvENPELD; in VON FRAUENVELD, 1S6S, t. 3. f. S. Met toestemming van den heer J.J. VerwiJNeN, bibliothecaris van Teyuen’s Stichting te Haarlem. Plaat VII. Fig. 13. Witte Dodo van SaLomoNr Savery; vet, pronkend 7; Foto !/, naar de kopergravure in C. Prant Srcurpr ed. G, var Gouprs- BERG, 1662. oto G. ENeers te Arnhem. Fig. Ld, Dezelfde khiché maar met te dikke drukinkt. Foto !/, naar de kopergravure in C. Punt Srcurpr ed. Joosr arraers, 1650. Foto G. Eraers te Arnhem. Fig. 15. Witte Dodo A van SALOMON SaverY: vet, pronkend 4; Foto !/, naar de kopergravure in C. Prrst Srcurpr ed. ABraram en Jan pe Wers, + 1651. Foto G. Enarrs te Arnhem. Fig. 16. Witte Dodo B van SALoMoN Savmrr; vet, pronkend 7. Foto !/, naar de houtsnede in C. Print Srcurpt ed. Gussserr Sijes 1651. Foto G. Enraers te Arnhem. 18S A. CG. OUDEMANS. Plaat VII. Fig. 17. Witte Dodo C van SALOMON Saverr; vet, pronkend 4. oto !/, naar de kopergravure in C. Prisr Smreurmr ed. Wed. van M. pr Groor, 1682. Foto G. Enarers te Arnhem. Fig. 18. Witte Dodo D van SALOMON SAVvERY; vet, pronkend /. oto 1/, naar de kopergravure in C, Print Srcunpr ed. Wed. G, pr Groor en A. vaN Dau, 1724. Foto G. Enemis te Arnhem. Fig. 19. Witte Dodo B van SALOMON Saverr; vet, pronkend /. Foto 1/, naar de kopergravure in C. Print Srcunpr ed. L, van Dem Purrs, 1788. Foto G. Eneers te Arnhem. Fig. 20. Witte Dodo | van SALOMON SAVERY; vet pronkend /. oto !/, naar de kopergravure in C. Prat Srcunpr ed. JAN Mor- TERRE, 1757. Plaat IX. Fie. 21. Witte Dodo 1 van HorsrrrN; vet 2. Foto f/ naar de g l aquarel thans in het bezit van Werrer’s Stichting te Haarlem. Met \ toestemming van de vorige bezitster Mej. U. A. van DER Wr1LuiGen. Foto G. Eneers te Arnhem. Plaat X. Fig. 22. - Witte Dodo IL van HorsrerN; vet @. Foto Ì/, naar de aquarel in het Vogelboek im het bezit van Mr. A. A. Baron VAN DER Erm te Amsterdam. Met toestemming van Z.H. W.G. Foto H. Breknorr te Amsterdam. Plaat XI. Fie. 23. Witte Dodo L van Wrrnoos; vet 2. Foto !/ naar de g l houtsnede in de Illustrated London News v. 29, 20 Sept. 1856. 2 p. 303. Foto G. Enaers te Arnhem. Wie. 24. Witte Dodo IL van Wrrroos; vet ®. Foto È/, naar de 8 1 lithografie (Plaat 62) in de 'Pransactions of the Zoological Society of London. v. 6. p. 193. — Loto G. Enreers te Arnhem. l Plaat XII. Fig. 25. Witte-Dodo-kop van CorNrrs SAPTLEVEN; J. Foto !/, naar de aquarel, thans mm het bezit van het Museum Boymans te Rotterdam. Met toestemming van den directeur van dit Museum, DODO-STUDILEN. 139 den heer FE. Sorimpr-Dueuerer. Foto HL. KovwerBere te Delft. De reproductie is te donker mitgevallen, zoowel wat het fond als de krop (borst) betreft, waardoor deze laatste niet fraai de ereme-kleur weergeeft. Wig. 26. Kop van den Witten Dodo van JaN Gorrmarr: vet {. oto */, naar de houtsnede in de Proceedings of the Zoological Society of London, 1853, p. 55. Foto G. Exramris te Arnhem. Plaat XII. Fig. 27. Witte Dodo van Waururr; stoer 2. Foto */, naar die van Dr. S. KrnLeRMANN in de Naturwissenschaftliche Wochenschrift, v. 30, 1915, p. 875 f. 12. Met toestemming van den auteur en van Dr. HE. Mrenw, wtgever der Nat. Woch. Foto G. Enauis te Arnhem. kig. 28. Witte Dodo van G. HournaceL; jong J. — Woto 5/,, naar de chromolitografie van LAmrixcer In Vor FRAUENFELD, LSÓS, t. 1. Met toestemming van den heer J.J. VerwiJgNeN, bibliothe- caris_ van Peyuer’s Stichting te Haarlem. koto G. Enraurs te Arnhem. Ongelukkig zijn het staartje en de hoornscheede van den snavel door de chemische middelen, om het fond licht te maken, wat bedorven. Zij moeten even donker gedacht worden als de overige deelen. Plaat XIV. Wig. 29, Solitaire (Dodo van Rodriguez) /. loto %/, naar een gedeelte van de titelplaat in Lravar, Voyages, 170S. Woto G. Exaurs te Arnhem. Pig. 30. Solitaire. (Dodo van Rodriguez) @. Foto IS naar de plaat op p. 100 van Lravar, Vovages, 1708. Foto G, Enaurs te Arnhem. Plaat XV. Fig. 31. Kop van den Dodo van Rorranpr SAverrv-Berlijn Q. — Overtrek naar de figuur G. Krause in RereneNxow 1913. Fig. 32. Kop van den Dodo van RorraNpr Savery-Pommers- felden ?. — Overtrek naar de figuur van Jacke 1868, Pig. 33. Kop van den Dodo van Rornanpr SAverv-Zool. Soc. {. — Overtrek naar de figuur van Bropemiep 1859. Pig. 34. Kop van den Dodo van Rornanpr Saverv-Weenen {.— Overtrek naar de figuur van Lupwie SCHMORR VON CAROLSPELD, ge- 140 A. C. OUDEMANS. reproduceerd in SrricknanD & Muuviuur 1S4S, verbeterd naar de kleine foto van Lorwy, gereproduceerd door Dr. S. KrrLeRMANN in de Naturw. Wochenschr. v. 30, 1915, p. 358, f. 8. Pig. 35. Kop van den Dodo van Ropnanpr Savery-den Maag £. — Spiegelbeeld van de ruwe schets in Rornscuiup 1907, aanzienlijk verbeterd naar de kleine foto van BRUCKMANN, gerepro- dueeerd door Dr. S. KrroerMANN in de Naturw. Woechensch. v. 30,-19l5, p. 358, f. 4. Fig. 36. Kop van den Dodo van Nirvnor. 9. — Overtrek naar de figuur van Nimvuor 1682. Fig. 37. Kop van den Dodo van Rorranpr Saverr-Britsch Museum 2. — Overtrek naar de figuur van Epwarps 1760, Fig. 38. Kop van den Dodo van pe Bonrpr. Z. Overtrek naar de figuur van pr Bonpr 1658. Pig. 39. Kop van den Dodo van Ruruarpr J. — Naar eene geaquarelleerde potloodteekening, mij welwillend verstrekt door,den heer Axnpers, Galerie Inspeetor te Dresden. Met zijne toestemming. Pig. 40, Staart en gedeelte van den romp van den Dodo van Rorranpr Savery-Berlijn 2. _— Overtrek naar de figuur van G. Krause in RrremmNow 1913. — Past aan fig. 31. Pig. Al. Staart en gedeelte van den romp van den Dodo van Rorranpr Savery-Weenen @. — Overtrek naar de figuur van Lepwie SCHMORR VON CAROLSFELD, gereproduceerd in SrRICKLAND & Merviure 1S4S, — Past aan fig. 84. A. C. OUDEMANS: „„DODO:STUDIËN". PL, í, Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie), Deel XIX. No. 4. Fig. 1. HELIOTYPIE VAN LEER, AMSTERDAM DAE DE N E Hit VAA 08 RAL kh KR DE Pl bid nn A SEEN BOR EE mee dE (er ENE er PN A ii AEL pi LA, NY en AR Ur Er an did, ie HE En fn ii 4 zie KE) N ii Te IN HNT on Mi he BAT PA eef En Rn Afd ij A OD era k k nt HK ij EAD Re Rh ZIN fin Aen Nn DAAGS 1e ì k 8 lek: Rik „j je Á ie KORN it Ok ii ie u Rij KD A Nl HA ik Kon A. C. OUDEMANS: „„DODO“STUDIËN". KALE | °C" Verh. Kon Akademie v, Wetensch. (Ze Sectie). Deel XIX. No. 4, HELIOTYPIE, VAN LEER PL, IL AMSTERDAM Ì ERE E BA In mn Rin n EN DEN Ik À IN zee Á BEN AAN _ EE LN Av p Hi _ DR) Baran A Pir 4 ORL HUREN TAN EO EN NLD 0 AT KANO OM UT COO EN ME tolle en OA ! in ij DA ' dad AK Ee khen el Kh hj in i | EN id Dan _ ie | VAA a, n In AE dl j Tu OR Ns LAA Jeu A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN" PB ‘Su 2 Pil WAE NN Ee PH À Ant ‚AT ze €: NSS Ki li 5 IN A G A tú A} 2) Ki Ren DL EAN N rl NAS (s \ Di ON, LA EN ih RS le Dak Tg Wi ty 5 BEAN ‘ k NÀ < t‘ BOE Nue PL. II, de sd 7 À Ass NN, AN) ER) \ De AE i REEN et Nim ä Á r Ô Ag, ES ESD Den ze MGE Zi A Ne Zev LAN ì AN e nar <4 e 5 AS er mt af RAL Dd WL CML bi) ONDER O TT EUA lp; EN KING daal Dt AAN E eend hi vin , 1d sp 4 ve te 4 Hd Ik, „jest “7, ENNE \ NT HELIOTYPIE _ Verh, Kon Akademie v, Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX, No, 4 LEER AM TERDAM (or ABU AN Sr 1e Li np dl RI mi Nite ik KI AAN HAAR A eN, u Ä y HES Ì LP A He A hen In U MD OA iN KID A Ki MAN EAN HHA f A AN, hd mn: Tad bl On tn OAN Kî ORL ATE or Ri REN 1 diie Kl ANR Pr elk De 1 ROI nen B DE Hi / Va pen | Khan an ikt B Pl EE SUN tlr, AE li Is Ee NS An OCEAN ni NT OTN de, A PL, A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN"'. | IN HUN | x HELIOTYPIE, VAN LEER Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No. 4. IV. AMSTERDAM AN ALE ik HORN le RU STR TA N BA Keofk If Pe fig ARE Kn je AAA Me Al er. ORPOTAA Vel dl A Ak ie ET ú Ng fi 1 ER Vedran KEA INA HE ye A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN"'. PL. V. € ° 1 y : … ord Maru AANIANI Venn Pretons ” Fig. 8. Fig. 9. Verh. Kon. Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No. 4. HELIOTYPIE, VAN LEER, AMSTERDAM AIN Ee ï u Te ij " D Bol (ERA La} Aen ON VE AAT LR Ae EAN u OTRA an Taff In BE î ee er, K Ji Ge 7 db n hie Ei nrd id h S BET N Ì ik ni PD BNN io i Ae Á ra i Ön Lu ë a ä LAND od ARN DONDER hen |, 1 OO a il a jv A 8 A7 h EA Aj j hal ij Ri: ‚ff Ja 0 IJ At hb’ p KA R B A * ADE E í An His ale d dan Kes EN Rn De ed Pr LE TRAD Bn Hr AN on Ko NS Ho 1 E NUTS 0e Korn: OEM Iv ld KE gj EAN | ' a SOE ET f An vies A „if ie herseeri ef old VN "oid BAREN Heh j. N Ard ú AN dn E ie BRR Eed HEL Ka KORE a ht B He f ETTEN ‚n (Rn MTD ik nen NT KA dh ik d in vie ne his A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN"'. Fig. 10. Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No, 4. lees Jat-de dronten vond van fhittea y heit LER y { Rv, LJ Ken JN A RIDER [ 8 LN or € \_ Fig. 12. HELIOTYPIE, VAN LEER, AMSTERDAM | nd KD Hi _ He ah k Di En ’ 1 8 An ï En: HN RN MD, ee Ì u 4 K me raaf d HN IJ EOC Ä RM, NT Je K ij BNA ek Mi. enn), nen BT Bk ATL À ot in | kk rn ie on Ii Dt Koc ie Nt gar HAB ON: zn U AAE n En K N Ei Ì kl I NS AN in Ke Li REEDN Eon Rn ie ï 0, IN Ni j i d jh Asi 8 Ki Ht D 0 eb h EM PLS i ON mA RNR f B An IE k ij hk Gi Dj IN De LE noet RE ni ln 4 „A van Ee jn te il ad He ne ï B KLONEN VL B ie 1 EN ld ri B Dn 0 ú BAAN en gn A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN". PL. VII. el de je, kil À ì C = | | MIE 4 IN Hi z ol 5 z Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No. 4. HELIOTYPIE, VAN LEER, AMSTERDAM An ha RAT: Ki NAR ki (OR m En f An PR © Re N Tú B Ì oare 7 _ EN hb de ik 16 Nin Me NE ú Nl et Ra ge U k rt " EN mn il 3 n { tn Ten 4 E ü a Aer kl _ „aA mi ent _ PAN n in pr NN i (ij TEN ú al 1 , U Hej hae n id Np pk ales BOA on ike bien Ù He L 0 Ei El ú _ 1, nf JUN WE AN HON im NI BEAN HA Ht " ET N IJÜ OEL IIN mn: N ve É E Aj ue ig AT: Kn Ì fe an Te Ar Ki aA 8 Mrs OR nk dert Ean Ä Hen Rin KAn” ERE ii Dn Ù Bk ij Al IN NA EM RN Hove Á EA B KE AE, K BATE Ó D. Or Me NEE Hi AE ien N Ve tk 5 ee rn nt N HA k eN ih l JN HA Lin Ik AE PAMA er Lj On Nh: if Rn ij ER: an Pe d Oe RA Melt AA D KN Hi N hi lg En ne kt on fi WAN li kaf Nn 8 | fh Ó Kn Eik Pe Lá KE he ä HAN ì ie | JR A en An 5 _ En ok p ie an Abt wi a KET it Vs A. C. OUDEMANS: „DODO“STUDIËN"'. PL. VIII. e e, le? | LS 0797 dd mr ch SD FS aL Ei iN “ R . Hrs) _ _ LN 5 En IN ld ie 5 mi N pe & Fos ® to EN 5 > EN ï & VAN LEER, AMSTERDAM HELIOTYPIE, Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No, 4, fi k a 1 SI Es it De BN: rug ip + OE Ta On in an kj nije nw a MAL Elk DN pn N in Ne 00 di _ 1 k 3 BEV fi 4 B Ki hi _ ik ee A Hi Bie. HER OR on i ij ki mn B ie EA RAN _ In KN Hin Pe te 1 Kn iS EE LAT ih BN ik MIR: 5 URN tl AN hj Di He tru k ab! Dn Ai Hen hs AE An ON a dk n Kh RI VAN WD En El Á e eit ij Nn hi al B, ef TA f ENA Nn De LE 8 Ae VEE Ï TA HG i hi al Ke IJ dje ol jd Dn vi AND Fi bi dt K Al in Pin zi út 40 KEN AN Kn Ì Mn ' ELS AN B Ben _ HL Ë: KEN Ns vi U RE iù ul KA akad DENN 8 SN’ HRE re Mi enn if Ê Kd d ik An al MO: 8 ik aad k ii Od N fi oen ij» VER Hi | U US HN, re oi NN He mi EM PROTT AN 1D A Ve NM 04 PN ban Û 5 [ _ AN RI Jai dj ar ve ” sle VOORAE Ee ä HA be q het ij tij, T if É DL ij De ie 1 bk, hen Aen Ij ik, Ü IN dn (st RA Heg a Job Rn IN i n HN enn he Ki dv " Aal HON U, A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN". PL. IX. "IT "B | __ Verh. Kon. Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX, No, 4. HELIOTYPIE, VAN LEER, AMSTERDAM Er DAA A A0 ln ws AT u en Ie ee TR 8 î il pe ni Ot A TN PAER Ean ih DT fi Ll À ai ord Won IJ k mm ' En ni vi mh ' AK _ j MN Te ELN Ke, f Ô 1 ij n re _ fg Gnak ij We Rik 1e: er AS N Ne 1 ij È nn Pu Evi ee 1D Tl _ _ RA EN er _ He PA ART ij 5 „ _ né nn N / i, KA P NA kj n 4 cle ef E am ke 2 g 1 EA, B: DN « mr _ | Rr EN Lj A tek Nn Ä KES = ER ij Ak j jj Pr ik nt Ä ® In B KO N mn Rr NN 18 ER Nr, (AR: vri hin in me T k _ _ ET E LEN SA En Tk Ä HNE _ rn fi en KA OENE Hie ij AAN _ ol DA alen hij Pl OUD BL: 0 ne fi bed / bari e) TET JAE Ae ei PRO B dk ii fa VOREN a ci li PED K van KL ol a un HA Pe T 4e me mt NN il RIN ik ij Ka (ie EN En (AD gp RAN Bn Ar ORO U EN Ä f mn hen HAR EN OTP RR TTVN ONNA, Ne n cel B di ri Ak AE i An AN AA MAG an \ a En AA HE ED Pi LAND ded kel /i Hes ‚A Jail Ni Ni é N 4 {n _ it EINE B in EN iN oli zn NT Ë, De A uk NK he jd { Um _ i ij \ hi n IJ KA Ì Kn! n dn 3 AD RoR 1 Ü KE Sd „en ie úr fer : JOE be Hi Aad Ds ri, NN EN ‚ ‚nn A Á Banen ABT Û Ni B, AA A Kn i il Á kels NE (on bk _ IId An k ie PEN wiek DA: HN ie In A fak if bord hi Kin fial ide Í Nl A Le RA Lijk ik dn Oei KON ’ In VEL in da n 4 jn _ Ne _ NAC ER nd \ zn Mi AN Lr in MND Î EE Ï in Ren A. C. OUDEMANS: „DODO-STUDIËN”. PIX TT "B HELICTYPIE, VAN LEER, AMSTERDAM Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No. 4. IKR, N N din NE: Wi BEREN OR | ij N OE KA “ A R n 0 k de Ji E Ki Ei Md AD ï " hi | bd wis il he A lea 1 OR He Ì Ms Ni, ik ki Rin Ür Pv Rts HE gie Hv Í ab 8 AEN: k í Î \ in ed RA nj _ ij Alk Ns BNA DRE wi Di En N An ik s Ë. NDS: , Al js de An Ne f han il MAL oh AN a DEAN OA A 4: En va gE N Al Kn dt ei A: Ke n i ki it, Bj B AE n \ Ön iP 15 A nj gl ii BLAD hi di 5 TE Pri Ras A | | Ee In Ek Gie Di ih n on AN Je li ei Ni REEL BREN ij tn AN an „Boh A ve Kl Ki ii ET, MNM IJ BAN Ie | ie IJ _ An ARDA 4 i Ik al dn le eid Hr il ll hr A. C. OUDEMANS: ,„DODO:STUDIËN". Verh Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No 4. ig. 24. PI HELIGTYPIE XI. ie E ld pech nend AT KTR: Ab k b ey Kn id Î OENE RENEE PAR IN a AAN NN WL en RE PK Ee LORD HH AAN It p 4 HO \ ij ' Ka ij NS HA KCT SEN geh) 1u WASP BELAS EARN CN EL U hi heih 0 He TA bd Hv peet Ö SVA IRAN nh 1 Hag Eed Me A beki î NEN Nd bat du rtinte KAD Td LENA AAS A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN". PE XII 7 '3iJ "Bi “oz ERA SPINN Wi INGE, Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No. 4. HELIOTYPIE, VAN LEER, AMSTERDAM ORN Kik Nn: U RRe vi KA LN He Und ik En Leta n ù li da IA d B di Ei DN ee Oe KES he Aj oe ion if ei Or, Î PEN En (0 Bak AA RIN Pt: ALI | j A _ k AL LN % “ f À j ns Kf a _ Dai Met RS ij EN, fi ea Ü 1E 8 n ne RD Eu A A ERN 4 NN ENC iN LED: KOE WD) ER m vAn IJ kE j KRPNE jk ree Mi Le UE M ik jr heks in an Nh A En Aon j ie Ii EN Koert ig fl vi RLD N E da in fn en , pe, ki Ek, Ran An A on hi! As Mij ie Ax À EON RS ONNA: Ka gl id ij k _ An nn " kik \ oi ef jn val oe Ken Ke Fe vAn AMIA ijn gn Ietje HEA Hi BERN HAA REEN Mn Ao A ED ai on ú He KA, A HA | RM N Ry fj REN MNN ne: A. C. OUDEMANS: „DODO:STUDIËN". PL. XIII. LT Si "8T "Si Verh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No. 4. HELIOTYPIE, VAN LEER, AMSTERDAM he En nn RPR RAC hk VION HAAN, ’ Ki Re, n nd hd hel en ie EN Ep Alladig caf "Ee BN n N He he Niek DN Ue ke 5 û Rd pr ie gra AT, Bent xn u A Meg, Mi BE in B AA ENEN AM hs: BO e, AA CEA KME gj A Bs 4 il n Lie id dn Ren NE, KOR RA ai 1e Ae de HET, Ki uik da HON, Ren ate BAE ge he 0 BA hie N Af (ad ii NA de IE Hi hk A en 0 0 ONNA TRU UIN ARDEN Ei h di KS IN hek on BME _ KANT An 4 iN j Je ORD RY Aj 4 N LE Oe En Be Eh Ml A 1 4e ERN AE, ok EN i _ ik Se E ie on " nis DA hk ZM ì ie Hen ol ae We N Ì Kk lk kie B kee 8 De 4 m Rl ne A kh mj nj k AN An An Á Dn j Ke EN EA ak wk lt A IE lk en ij Ii " END RE Dj MD De ier NN ij He N id Rek RA D _ À HAND, AR j cd kl ik def A Ri EN gt dn AE KAP ma À, Am / Gie ik IAR En in Te KAN t hic | Ze ij ij ki A Nee NE Ee NK Î DAE he halo, ie ® D, Ù AN Eil Rn f Hi 0 À Ee Ea Lek HN ke u An pe KAA Ák Rib oe Dr Mike RN 0e oi, ik : Dn Ied weta) Ei Kr IJ f j Ae na OER AT “0 4 Hi eN 8 ‘ Je re SD kt Ì An bed kt Dd ê KO ‘ haf BT DL, se ME Jij iN BA / ck D ils if Kn tie RE in Bo } A fi 4 KA 9 Alf wie A 0 ank ee! mt Lee RIE lt ij L TN Ie AR 4 iel a Ra 7 al n And ERE TTG « sche Vereeniging Lologisch al Jed 5 [27 È 5 (ef jm) €) Ld) jef m > (e) ft der Nederlandsche Ornitholo hri ijdsc | | We É 74 Mededeelingen door Dr. A. C. Oudemans over zijne „Dodo-Studiën”, gedaan in de Vergadering der „Nederlandsche Ornithologische Vereeniging”, gehouden te Winterswijk op 9 Juni 1917. De Heer A. C. OuprMANs deelt mede, dat hem het geluk te beurt viel, te Vere op het eiland Walcheren een gevelsteen te vinden, waarop een halfverheven afbeelding van den sedert + 1690 uitgestorven vogel Dodo gebeeldhouwd is. De steen dateert van het jaar 1561; de afbeelding is dus 40 jaar ouder dan de oudst bekende in het gedrukte verhaal van de reis naar O. Indië onder leiding van Admiraal van Nrok 1601. (Spreker laat eene foto van den gevel van „het Schotsche huis” te Vere zien). Deze vondst gaf hem aanleiding na te gaan, wat in de 16de en 17de eeuw over den Dodo geschreven, geteekend en geschilderd werd. Hij stuitte daarbij telkens op feiten, die veronachtzaamd zijn; ook kon hij uit bekende feiten besluiten trekken, die op allerlei gebied een nieuw licht verspreiden, De Redactie van Ardea verzocht hem April 1916 zijne Dodo-Studiën voor genoemd tijdschrift at te staan. Gevleid gaf hij aan de uitnoodiging gehoor, maar helaas de onkosten voor de publicatie gingen boven de finantieele. krach- ten der Nederlandsche Ornithologische Vereeniging. Inmiddels deed Spreker nog meer ontdekkingen op allerlei gebied en ontving einde Mei 1916 eene uitnoodiging van de Redactie der Zoölogische Mededeelingen, haar zijne Dodo-Studiën toe te vertrouwen. Maar de vooruitzichten, dat deze zeer waarschijnlijk over drie à vier afleveringen verdeeld zouden worden en wellicht niet voor Maart 191% zouden beginnen te verschijnen, brachten hem ertoe, der Redactie te verzoeken, hem toe te staan, elders zijn fortuin te beproeven. Grootmoedig gaf zij aan zijne bede gehoor. Inmiddels werden nog meer feiten aan de reeds bestaande toe- gevoegd en deed Spreker den stouten stap zijne Dodo-Studiën aan de Koninklijke Akademie van Wetenschappen te Amsterdam aan te bieden. Dit rijke lichaam veroorloofde hem zelfs den tekst en de platen nog meer uit te breiden; zoodat het werk thans den omvang van ruim 9 vel groot-oetavo heeft en door 15 Platen met 41 figuren toegelicht wordt. 75 Het zij hem vergund, der Nederlandsche Ornithologische Ver- eeniging den primeur te geven van hetgeen binnen kort publiek eigendom zal worden. Hij is echter genoodzaakt, uit de massa ma- teriaal slechts eenige grepen te doen. Allereerst dan vond KrLLERMANN in 1912 in eenen fraaien per- kamenten Codex te Florence eene Dodo-figuur, die zooveel over- eenkomst vertoont met die van onzen gevelsteen, dat Spreker daaruit. besluit, dat ieder der vervaardigers ervan een vogel vóór zich had van dezelfde soort, van dezelfde sexe, in hetzelfde sta- dium van ontwikkeling en in denzelfden gemoedstoestand. (Twee foto’s worden vertoond). Verder vindt men op de titelplaat van pr Brij, Variorum Navigationes, Frankfurt 1601, eene Dodo-afbeelding, die blijk- baar vervaardigd werd naar eene oorspronkelijke teekening naar het leven; soezend loopt de Dodo langzaam daarheen. Het origineel moet aanwezig geweest zijn (en is het vermoedelijk nòg) in een der journalen van de reis naar Oost-Indië onder leiding van Admiraal VAN NeoK 1598—1600. — Vermoedelijk bevindt zieh dit journaal thans te Florence; want in 1912 vond KrurLeRMANN aldaar in’ bovengemelden perkamenten Codex eene Dodo-afbeelding, die naar Sprekers oordeel met absolute zekerheid naar hetzelfde origi neel vervaardigd is geworden. (Spreker vertoont van beide teeke- ningen foto’s). Mriuries ontdekte in 1864 in de Universiteits-Bibliotheek te Utrecht eene penteekening van vAN DR VENNE van 1626. Te Berlijn bevindt zich in de verzameling van Prof. Srumpr eene schilderij van Gijs- BERT DE HONDECORTER, waarop een Dodo voorkomt, pas in 1910 be- kend geworden. Beide afbeeldingen zijn zoo volmaakt dezelfde, dat zij beslist naar hetzelfde individu te Amsterdam ver- vaardigd zijn. Dre HoNprecorrer leefde tot 1627 te Amsterdam. (Twee foto's gaan ter vergelijking rond). WirLeEm VAN WestT-ZANEN's verhaal 1648 wordt begeleid door eene plaat, verdeeld in drie horizontale vakken; in het middelvak ziet men zeelieden bezig met het doodslaan van pinguins. In het ver- haal wordt ook gewag gemaakt van het doodslaan van Dodo's en komt de zin voor: „haar afbeeltsel is in de vorige Plaat”. Zoowel STRICKLAND 1848 als Miruies 1868 maken de opmerking, dat men op de plaat pinguins in plaats van Dodo's heeft afgebeeld. Niet alleen deze twee, maar ook alle vroegere en latere dodologen heb- ben over het hoofd gezien, dat in den linker benedenhoek wel 76 degelijk eene voorstelling van het doodslaan van Dodo's te vinden is. Ze is klein, en daardoor tot dusver aan de aandacht ontsnapt. (ene 2 maal vergroote foto gaat rond.) Er bestaat eene mededeeling in pre Brij, Frankfurt 1601, dat de Hollanders een Dodo levend mede naar Holland brachten. Later werd dit verhaal betwijfeld. Von FrAvENFELD vond echter te Wee- nen in eene verzameling schilderstukken op perkament, een Dodo- afbeelding, toegeschreven aan Joris (Greoree) HoerNacer. De datum wordt door sommigen op + 1610, door Nour 1889 en RorHsCHILD 1907 zelfs op 1626 geschat. HorrnaceL overleed echter in Augustus 1600 te Praag, waar hij aan het Hof van Ruporpa IL werkte. De Dodo is dus aldaar tusschen Juli 1599 (aankomst der 5 schepen te Amsterdam) en Augustus 1600 geschilderd. Te Praag bevindt zich nog een groot gedeelte van den schedel, blijkbaar een over- blijfsel van een opgezetten vogel. RorLANDT SAVERY heeft minstens 8 verschillende Dodo's op zijne schilderijen vereeuwigd. Zij zijn over heel Europa verspreid. Waar heeft hij ze vervaardigd; waar leefden die Dodo's? Men vindt in de literatuur zelfs stoutweg beweerd (o. a. door Norr 1889), dat ze alle te Weenen vervaardigd zijn, naar één aldaar geleefd hebbenden Dodo! Eilaey, SAveryv's schilderijen (met Dodo!) zijn, voor zoover na te gaan is, na 1626 vervaardigd. Nu leefde Savery van 1619 tot aan. zijn dood, 1639, te Utrecht. Derhalve werden deze schil- derijen te Utrecht, of, zoo niet te Utrecht, dan toch in Nederland vervaardigd en wel naar minstens 8 verschillende in Nederland geleefde hebbende Dodo's! Cavcnr beschreef in 1651 een Dodo onder den naam van Oiseau de Nazaret. Het eiland van dien naam is echter sedert eeuwen zoek. Spreker vond het op oude Portugeesche kaarten ten Noorden van Zwaan-eiland. Vermoedelijk heeft dus nog een vierde soort van Dodo bestaan en op het eiland Nazaret (tegenwoordig „Trome- lin’) geleefd. In zijn werk heeft hij ook opgenomen eene lijst van door hem gevonden en volgens anderen nog bestaande Dodo-figuren, in het geheel 125; van allen ging hij den oorsprong na. Daarbij stuitte hij soms op merkwaardigheden. Een paar voorbeelden: Van de afbeel- ding op de schilderij van FRANZ FRANCKEN (1581—1642) (Kön. Ge- mäldegalerie te Dresden) kon hij vaststellen, dat zij na diens dood, in of na 1666 erop geschilderd is. — Zoowel BLUMENBACH 1799 als BrANpr 1847 geven „eigen ontwerpen” van den Dodo naar oudere hm | | afbeeldingen, bovendien „nach einem Gypsabgusse des Oxforder Kopfes verbessert’”. Ongelukkig ontbreken daaraan de zoo karakteristieke hoornscheden ! — Von HareK geeft in zijn Handbuch der Zoolo- gie eene afbeelding van den Dodo. In den linkerbenedenhoek vindt men een gefingeerd monogram van ROELANDT SAVERY: R en S elkander kruisend. Het onderschrift luidt: „Nach Savery’s Bild in Wien”. Een en ander is eene mystificatie: de figuur is grooten- deels eene kopie naar Brandt 1847, maar de vleugel, de aarsstreek en de staart zijn verbeterd naar de schilderij van RoELANDT SAVERY in het Britsch Museum ! Het is Spreker gelukt aan te toonen, dat de {en de @@ van den Gewonen Dodo in kleur en in ornamentatie verschilden. De 7” zijn lichtblauwgrijs met een pluimstaart, die in een rijken dos van onderstaartdek- en circumanaalveeren overgaat. De 99 zijn zwart- bruin met bruine borst, met een bijna bolvormigen staart van struis- veeren. (Pwee gekleurde afbeeldingen). Spreker kon vaststellen, dat de Dodo's van + Maart tot + Sep- tember in bovenbeschreven bruiloftskleed prijkten en wanstaltig vet waren, terwijl zij van —+ September tot + Maart meer de gedaante hadden van dien op den gevelsteen, mager, hoog op de pooten, met gestrekten hals, stoer, pedant. „De afbeelding van Cuusrus stelt den vogel gedurende den rui voor. (Foto). Tusschen deze drie vormen vindt men allerlei overgan- gen afgebeeld. Spreker bezit thans 85 afbeeldingen naar 38 origineelen ! De hooge vervettingsgraad werkte verlammend op de spieren, die den vleugel ophouden, zoodat wij bij de afbeeldingen van vette Dodo’s hangende vleugels vinden; eveneens werd de staart erdoor dorsaal omgeslagen. Betrekkelijk jonge Dodo's hebben een korten snavel zonder dwars- lijsten; hoe ouder de vogel, des te meer (tot 4) dwarslijsten en des te langer snavel. (Plaat met Dodo-koppen.) Minstens 15 Dodo's bereikten levend Europa, waarvan negen Nederland, drie Engeland, vermoedelijk één België, vermoedelijk één Italië. Op het eiland Mascarenhas (Bourbon) leefde de Witte Dodo. Ook hiervan is het Spreker gelukt, vast te stellen, dat de ? en de PP in kleur en in ornamenten verschilden. De {&{ zijn aan de haakvormig gebogen snavelspits zwart, aan de gele hoornscheede zwart dwarsgestreept, aan het overige gedeelte van den snavel wit, aan kop en hals roodbruin, verder geelachtig. Zij hadden twee XIV. 78 naar boven en naar achteren gerichte lappen aan den achterrand der hoornscheede, weerbarstige donsveertjes aan den kop, een dodvor- migen staart van struisveeren, die in een rijken dos van onder- staartdek- en eireumanaalveeren overgingen. — De 99 waren aan den vrijwel haakloozen snavel grijsachtig of licht reebruin, overigens wit met goudgele vleugels. Hun staart bestond uit minstens 6 witte veeren, die meer geleken op die van den zilverfazant. (Twee foto's en een gekleurde plaat). Verder verloren zij na den paartijd, dus gedurende September tot Maart genoemde ornamenten en waren dan geelachtig, of wit, daarbij mager, hoog op de pooten, met gestrekten hals, stoer, pedant. (Woto van Killermann). Ook hier werkte de hooge vervettingsgraad verlammend op de spieren, die den vleugel ophouden, zoodat deze bij vette exempla- ren hing. Betrekkelijk jonge witte Dodo's hebben een korten, oudere een langeren snavel. Van de prent, die den pronkenden manlijken Witten Dodo voor- stelt (en die zooeven rondging) waren drie edities bekend. Het is Spreker gelukt, nog 4 andere edities op te diepen. In het Museum Boymans te Rotterdam bevindt zich een aquarel van SAFTLEVEN, den kop van een ouderen manlijken Witten Dodo voorstellend. (Foto). Door deze vondst kwam meteen aan het licht, dat de Dodo van GOEIMARE, in het bezit van den Hertog van Northumberland, een manlijken Witten Dodo voorstelt. (oto). En aangezien deze volgens OweN dezelfde kleuren heeft als de 1,20 M. hooge van JAN SAVveRYy te Oxford, zoo is ook deze een manlijke Witte Dodo. De Witte Dodo onderscheidt zich van den Gewonen Dodo o.a. ook door lange, slappe slagpennen. Daarom verklaart Spreker den jongen Dodo met snavelhaak van HoeFNAGEL voor een jongen man- lijken Witten Dodo. (Foto). Zooeven liet Spreker rondgaan twee reeds lang bekende afbeel- dingen van den @ Witten Dodo. Het is hem gelukt, nog twee andere aquarellen op te sporen en wel van HorsreyN. (Twee ge- kleurde afbeeldingen). Bekend is, dat op het eiland Rodriguez eene derde soort van Dodo leefde. Deze had geen staart en is algemeen bekend onder den naam van Solitaire. 79 Het is Spreker gelukt aan te toonen, dat deze drie Dodosoorten zeer vele, zoowel uitwendige als karakter- en ethologische eigen- schappen met elkander gemeen hebben, eene bizondere groep vor- men met reptilische kenmerken. Ook vond hij eene kleine genea- logische verhouding. Zijn werk heeft, zooals reeds boven medegedeeld werd, den om- vang van ruim 9 vel groot oetavo-formaat en wordt begeleid door 15 platen met 41 figuren. De uitvoering, vooral der platen mag luxueus genoemd worden. Spreker heeft zich voor dit werk groote onkosten moeten getroosten, die hij nu gedeeltelijk wenscht te dekken door enkele separata (overdrukken) ad f 5 per stuk aan belangstellenden toe te zenden. Het volgende is iets nieuws. Tm. von HeucmiN ontdekte 1876 bij Dr. Orro Seyrrer te Stuttgart eene RoELANDT SAvERY met een Dodo (zie titelplaat in G. HARrLAUB, die Vögel Madagascars &c., Halle 1877). Die Dodo is een & Witte Dodo! Hij heeft, evenals de & Witte Dodo van SALOMON SAVERY (zie mijne Dodo-Studiën fig. 18—20) en de «f Witte Dodo van NricoLas VisscHER (+ 1665, zie Naturw. Woch. v. 20, 1905, p. 154 fig.) volledige vlie- zen tusschen de voorteenen! „(De overige mededeelingen, in de vergadering van 9 Juni jl. gedaan, volgen in Aflevering 3. Rep.) XIV. PL. XIV. „DODO:STUDIËN”. A. C. OUDEMANS: Ee Ee en 5 Ì INN hik | | Hú | if Li A + Fig. 30. erh. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No 4. v DEMANS: „DODO:STUDIËN". PL. XV. gl Ver. Kon Akademie v. Wetensch. (2e Sectie). Deel XIX. No. 4. MELIOTYPIE, VAN LEER. AMSTERDAM be” NE \/ Ù res 4 (id ei wedr RA A Û Tk, MNRUEMAK 4 he LN / ud Kd Gpklanl on a, fj mtd if We E KU VOT (MNN HLN br Pd ve r AEN Al U (8 Hi Rd, SMITHSONIAN INSTITUTION LIBRA II LBM 3 2088 OO2LOUD5 b (En RIES mt | | |