m '' ^ \^vash^>' m ii rn
co ' _ co £ CO
H9I1 LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSH1IIAIS S 3 1 "* z * co
^ o
X? CO
£ JgTW. - 1V-B
’ T- U7<«
S H- ^
^ ,n^> g >' s \Ovosv^> >
TION °° NOlinillSNI ^NVIN0SHXIIAISCO S3 I d Vd a I I^LI B R AR I E S°°SM1THS0NIAN ^INS'
CO ^ _ ^ 2 \ C° _ _ X CO —
LiJ /^^TIT//v\ / a mV UJ /f*iSTIT/7>\ _ _ r>v 1 1 1 ^
O __ VQ'Ab^ Q
-I Z -* 2 ~J Z
dan LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSHIIWS S3
co
CO — CO — CO
JTION NOlinillSNI NVIN0SH1IINS S3ldVd9l1 LIBRARIES SMITHSONIAN INS co Z “ “
X
. O
C I ’W s
V Z CO 2 c CO
dan libraries Smithsonian institution NouniiiSNi nvinoshiiws sa
CO X _ _ CO — CO
\ tij ri ^
Ù *
3 <
«?/ cc
m Vo»7 Z o __ x^uu^ix o
X _J 2 -I z ^ _i
JTION NOlinillSNI NVINOSHimS S3ldVd3l1 LIBRARIES SMITHSONIAN INS
O XÎstït77>v ro w O
70 >
33
v ^vasv^x m ' ' w ~-i x^vasv^ m xovqsbjx ^ m
X co ' £ co _ co
dail LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVIN0SH1IWS S3
2 w ^ _ Z » CO Z W
< s» 2 Ä <Z <
2 > -2112^ 5 "\>v >■ s XgojsX >
JTION°NOIXni!XSNI NVINOSHilWS^ S 3 I a VH a I "1 L I B RAR I ES^SMITHSONIAN IN'S
CO -, \ CO _ — CO
CO
O XQyosv^X Z O
_ I ^ — * 2 «J z
aan libraries Smithsonian institution NouniiiSNi nvinoshjjws sh
)N NOlinillSNI NVINOSHII WS b'3ldVdail
2 [2 S
O /^ÔvrirT^x 5 Zv
LI b KAK I to bMI I nbUINIAIN INSII I
m '• w ~v^vAbn>^ m x^yosv^z " m
_ (ƒ) — co £ co
11 LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVIN0SH1WS S3 I H V
2 •„ ^ - 2 t g 2 „ _ ^ ^
< s ~ ~ \ ~
)N W NOlinillSNI ^NVINOSHIIWS^ S3 i a va a 1 1 lib rar i es^smithsonian instit
CO \ <f> _ =5 CO
O ■ W- — O XOvosv^x — o
2 oJ 2 - _j 2
II LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSHimS S3 I a>
CO — co ~ co _
dN NouniusNi nvinoshiiws saiavaan li brar i es Smithsonian instit
°° .1 i ,1 & s ^
X •/'/ y/'J
? ^
> 2 > 'W' ~\ > x^uiiS^/ ^
2-00 2 00 *.2 -
,1 LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVIN0SH1IWS S3ia^ — _ co =; ^ ^ co _ — ^ co
CO .
ON ZN0linillSNl‘JNVIN0SHliy\ISZS3 I aVd a ll"JLI B RAR I ES^SMITHSONIAN^INSTIT Z Ü - 2 r- z [ ”
O x<I?nrf7>v __ .w O /C^stÎtJ^X ”1 O /stâfa, . ^
Il LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSHlltMS S3ia\
2 W ^ ^ Z * 00 Z 00
< ^ X XuSTit1>\ < <: <
£ So
DN °° NOlinillSNI NVINOSHlIWS^Sa iavaail\|BRARI ES^SMITHSONIAN^INSTIT co — \ co _ — co
=!
O X^ôs^X Z O x*c
111 LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI^NVINOSHllWS S3 I U 1 r~ 2 I- _ _ z r- z
DEEL 30
Entomologische Berichten
UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
DERTIGSTE DEEL
AMSTERDAM
1970
DRUK :
FIRMA PONSEN & LOQIJEN WAGBNINGEN
1970
I
INHOUD
A ARTSEN, B. VAN, Zweefvliegvangsten in 1968 . . 143
ASPÖCK, HORST, und ULRIKE ASPÖCK, Raphidia (Ornatoraphidia) christianodagmara n. sp. — - eine neue europäische Raphidiiden- Species (Insecta, Raphidioptera) ............ 99
- , Neomartynoviella nom. nov. (Raphidiidae, Raphidia L.) .... 208
BAKKER, K., Het verstoorde evenwicht ............ 198
BARENDRECHT, G., Dr. G. Kruseman „buiten dienst” ...... 1
BERGER, CHR. J. M., en P. POOT, Nieuwe en zeldzame soorten van de
Nederlandse keverfauna I .............. 213
BINK, F. A., Parasites of Thersamonia dispar Haw. and Lycaena helle Den.
& Schiff. (Lep., Lycaenidae) . . . . 30
- , A review of the introduction of Thersamonia dispar Haw. (Lep.,
Lycaenidae) and the spéciation problem ..........179
BOER, M. H. DEN, De overerving van enige kleurvormen van de denne-
spanner Bupalus piniaria (L.) (Lepidoptera, Geometridae) .... 53
BROEK, E. VAN DEN, Parasites of animals in the Netherlands, supple¬ ment nr. 4 General survey of the occurrence of four species of the genus Ornithomyia (Diptera: Hippoboscidae) ........ 103
BUND, C. F. VAN DE, Micro-Arthropoda in landbouwgrond ..... 204
- , zie G. VAN ROSSEM
BURGER, H. C, zie G. VAN ROSSEM
COX, A. L., en A. W. P. MAASSEN, Een notitie over Endromis versico-
lora L. (Lep., Endromididae) ............. 120
- , Enkele vlindernotities over 1969 . . 241
DAVIDS, C, Arrenurus pugionifer Koenike, 1908, nieuw voor de Neder¬ landse fauna (Acari, Hydrachnellae) ........... 188
DIAKONOFF, A., Designation of lectotypes for two South Asiatic Tortri-
cidae (Lepidoptera) . . 48
DOESBURG Sr., P. H. VAN, Female Syrphid flies without ovarium . . . 157
DUFFELS, J. P., The synonymy of Diceropyga opercularis (Walker) and D. insularis (Walker) with a description of D. breddmi n. sp. ( Horne -
ptera, Cicadidae) . . 9
ELLIS, WILLEM N., Proisotoma filifera Denis in Holland, with a note on
its classification (Collembola, Isotomidae) ......... 18
EVENHUIS, H. H., In Memoriam Dr. H. J. de Fluiter ....... 69
EYNDHOVEN, G. L. VAN, Further notes on Cheletomorpha lepidoptero-
rum (Acari, Cheyletidae) transported by Lepidoptera ..... 24
FISCHER, F. C. J., Änderug einiger präokkupierten Namen in der Ord¬ nung Trichoptera . . 242
FRANKENHUYZEN, A. VAN, De levenswijze van Fenusa dohrnii (Tisch¬ bein, 1846) (Hym., Tenthredinidae), een mineerwesp op eis (Ainus
IV
glutinosa) . . . 49
- , De levenswijze van Paral eucoptera sinuella Rti. (Cemiostoma susinel-
la H. S.) (Lep., Cemiostomidae) , een mineermot op populieren . . 153
GEELEN, J. F. M., J. J. VAN GELDER en H. A. M. M. SAX, Insekten
als voedsel van de Groene Kikker (Rana esculenta L.) . 171
GELDER, J. J. VAN, zie J. F. M. GEELEN
GEIJSKES, D. C., Trichoptera van de Malpie bij Valkenswaard, N.-Br. . . 229
GOOT, V. S. VAN DER, and Mrs. R. A. J. GRABANDT, Some species of the genera Melanostoma, Platycheirus and Pyrophaena (Diptera,
Syrphidae) and their relation to flowers . . 135
GOUTBEEK, A., Nonagria nexa Hübner, nieuw voor de Nederlandse fauna
(Lep., Noctuidae) ................. 78
GRABANDT, Mrs. R. A. J., zie V. S. VAN DER GOOT
HEIJNSBERGEN, S. VAN, Coleoptera, nieuw voor de Nederlandse fauna . 109
HIGLER, L. W. G., The larva of Cyrnus crenaticornis (Kolenati, 1859)
(Trichoptera, Polycentropodidae) ............ 58
- , Waterverontreiniging en de invloed daarvan op waterinsektenpopu-
laties . 203
JANSEN Jr., J., Hypodermatid larvae (Diptera: Hypodermatidae) from the
Musk Ox, Ovibus moschatus . . 222
JEEKEL, C. A. W., Duizend- en miljoenpoten (Chilopoda en Diplopoda)
uit Friesland . 5
JEUKEN, M., Inleiding . . . . 196
KALSHOVEN, L. G. E., Observation on the blood-sucking Reduviid
Triatoma rubrofasciata (De Geer) in Java . . 42
KIAUTA, B., Some remarks on the evolution of the centromere types in
insects . 71
KUENEN, D. J., Slotbeschouwing . . 206
LEMPKE, B. J., Een merkwaardig Frans tijdschrift ........ 26
- , Trekvlinders in 1968 . . 79
- , Amphipyra berbera Rungs in Nederland (Lep., Noctuidae) . . . 184
- , De invloed van de mens op de Nederlandse vlinderfauna . . . . 199
- , In Memoriam G. S. A. van der Meulen . 209
MA ASSEN, A. W. P., Vlindervangsten in 1969 te Annendaal (gem. Echt) 167
- , Enige ervaringen met Catephia alchymista Den. & Schiff. (Lep.,
Noctuidae) ................... 169
- , zie A. L. COX
MALICKY, HANS, Die Präimaginalstadien von Limnocentropus grandis
Banks (Trichoptera: Limnocentropodidae) . . 159
MEUFFELS, H. J. G., Aantekeningen over Nederlandse Diptera . . . . 122
MIJZEN, P., Pyralidae van Texel (2). . . . . . . 119
NIESER, N., Données faunistiques de Hétéroptères aquatiques IV ... 29
- , Additions au chapitre Heteroptera de „Limnofauna Europaea” . . 111
OORSCHOT, H. VAN, Dagvlinderonderzoek in Noord-Beieren van 2 tot
25 juli 1965 . 35
- , Dagvlinderonderzoek in Joegoslavië van 18 juni tot 10 juli 1966 . . 129
V
OOSTERHOUT, J. J. VAN, Nonagria nexa Hübner ook in Limburg . . 126
OVERBEEK, H., A record of Gomphus graslini Rambur, 1842 (Odonata)
from Spain . 16
POOT, P., zie CHR. J. M. BERGER
ROSSEM, G. VAN, Sociaal -psychologische facetten bij de bestrijding van
insekten . . 204
■ - , H. C. BURGER en C. F. VAN DE BUND, Schadelijke insekten in
1969 ......... . ..... 191
SIMON THOMAS, R. T., Het individueel merken van Philanthus trian-
gulum (F.) . 149
SMIT, F. G. A. M., A new species of flea from the Galapagos Islands . . 244
SOEHARDJAN, M., zie A. S. TALHOUK
STOCK, J. H., Endeis flaccida Caïman, 1923, in Florida: a pycnogonid new
to the Atlantic Ocean . . 3
STRAATMAN, K. A., Acanthacris ruficornis citrina (Serville), een nieuwe
sprinkhaan voor Spanje ( Orthop tera, Acrididae) . . 225
TALHOUK, A. S., and M. SOEHARDJAN, Some notes on the bionomics of Cirrospilus vittatus (Hym., Chalcidoidea) , an important parasite of the apple-leaf miner, Stigmella malella (Lep., Stigmellidae) . . 76
SAX, H. A. M. M., zie J. F. M. GEELEN
TEUNISSEN, J., Soorten en variëteiten van Bladwespen, nieuw voor de
Nederlandse fauna (Hymenoptera, Symphyta) . 164
THEOWALD, Dr., Tipula (Vestiplex) intermixta Riedel (Diptera, Tipuli-
dae) . 7
VECHT, J. VAN DER, In Memoriam Dr. L. G. E. Kalshoven ..... 89
VERMA, B. R., zie S. R. WADHI
VESTERGAARD, D. A., De ruimtelijke diversiteit van de dagvlinderfauna
(Lep., Rhopalocera) in het kustgebied van Voorne . 236
WIERING, H., Twee bijen, nieuw voor de Nederlandse fauna (Hym.,
WADHI, S. R., & B. R. VERMA, First record of phytophagous Systasis
(Hymenoptera: Pteromalidae) . 217
KORTE MEDEDELINGEN
BOER, S. DE, Talrijk optreden van Lasiocampa quercus L. (Lep., Lasio-
campidae) . 224
CUPEDO, D. F., Bestrijding van vraat in collecties . 125
DOESBURG Jr., P. H. VAN, Aangeboden ........... 48
ESSEN, A. J. VAN en L. WITMOND, Kweek van een unieke serie van
Anisobas hostilis Grav . 248
FLINT, G. J., Een (partiële) tweede generatie van Laothoe populi L. (Lep.,
Sphingidae) ................... 60
GIJSWIJT, M. J., t N. Nikolskaya . 34
VI
HOGENES, W., Verzoek . 126
LANGOHR, G. R., Dagvlinders in het zuiden van Limburg in 1969 ... 60
LEMPKE, B. J., Afkortingen van literatuuropgaven ........ 29
- , Dagvlinder op licht ................ 98
- , Onderzoek Biston betularius .............121
- , Schaarste van insekten ............... 208
- ■, Wintermuggen .................. 235
- , Vacciniina optilete Knoch (Lep., Lycaenidae) ........ 248
LÜCKER, E. J. E., Enkele goede vangsten in de zomer van 1969 .... 98
LUKKIEN, L, Merkwaardige kweek van Spilosoma lubricipeda (Lep.,
Arctiidae) ................... 152
MAASSEN, A. W. P., Luffia ferchaultella ........... 47
- , Antidilofis eriphia Fabr. (Lep., Ctenuchidae) ........ 202
- , Papilio machaon L. (Lep., Papilionidae) ......... 203
OOSTERHOUT, J. J. VAN, Papilio machaon L. (Lep., Papilionidae) . . 148
WITMOND, L, zie A. J. VAN ESSEN
BOEKBESPREKINGEN EN LITERATUUR
DIAKONOFF, A., Danilevski, A. S. & V. Kuznetsov, 1968 — • Leaf Rollers,
Tortricidae, tribe Fruit Borers, Laspeyresiini ........ 147
E VENHUIS, H. H., Nij veldt, W., Gall Midges of economie importance.
Volume VIII, Miscellaneous .............. 57
LEMPKE, B. J., Curtis, William, A short history of the Brown-tail Moth . 75
- -, Benno, P., De Nederlandse bijen ............ 75
- -, Insects of Hawaii. Vol 11, supplement. Diptera, Dolichopodidae,
Appendix (Phoridae), by Joann M. Tenoria ........ 88
- , Geus, A., Sporen tierchen, Sporozoa — Die Gregarinidae der land-
und süsswasserbewohnenden Arthropoden Mitteleuropas .... 88
- , Tuxen, S. L., Taxonomist’s Glossary of Genitalia in Insects .... 143
- , Po thorn, Llerbert, Dieren bouwen staten . . . . . . . . . . 170
- , Kuenen, D. J., Mens en Natuur ............ 224
■ - , Kostrowicki, A. S., Geography of the Palaearctic Papilionoidea (Le-
pidoptera) ................... 234
W1EBES, J. T., Bijdragen tot de faunistiek van Nederland. I .... 52
MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE
Mededeling van de penningmeester ............. 29
Afdeling „Zuid-Holland” ................. 88
Correctie ...................... 88
Vacature ...................... 102
Wanderversammlung deutscher Entomologen .......... 108
Afdeling Noord Nederland van de N.E.V. ........... 148
VII
Professor Dr. G. Barendrecht . . . 149
Afdeling Noord-Holland en Utrecht . . 158
Twee promoties . 168
Cursus acarologie in de Franse taal . . . . 168
Aanbieding . . 180
General Summary . . 207
125-jarig bestaan van de Ned. Ent. Ver. . . 208
Prof. Dr. J. T. Wiebes . . 209
VERGADERINGSVERSLAGEN
Verslag van de 15de Lentevergadering (W. Hellinga) . . 61
Verslag van de 124ste Zomerbij eenkomst (W. Hellinga) . . 67
Verslag van de 71ste bijeenkomst van de afdeling Toegepaste Entomologie
(P. Grays) . . 189
Verslag van de 29ste Herfstvergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging, gecombineerd met de 72ste bijeenkomst van de afdeling
Toegepaste Entomologie (W. Hellinga) . 190
Verslag van de 73ste vergadering van de afdeling Toegepaste Entomologie
(L. P. S. van der Geest) . . 196
Verslag van de 102de Wintervergadering van de Nederlandse Entomologi¬ sche Vereniging (W. Hellinga) . 210
Verslag van de 74ste bijeenkomst van de afdeling Toegepaste Entomologie
(L. P. S. van der Geest) . . 211
s
ÖCf
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 januari 1970 No. 1
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 - — Nederland
INHOUD: G. Barendrecht: Dr. G. Kruseman „buiten dienst” (p. 1). — J. H. Stock: Endeis flaccida Caiman, 1923, in Florida: a pycnogonid new to the Atlantic Ocean (pi. 3).
- — C. A. W. Jeekel: Duizend- en miljoenpoten (Chilopoda en Diplopoda) uit Friesland (p. 5). — Dr. Theowald: Tipula (Vestiplex) intermixta Riedel (Diptera, Tipulidae) (p. 7). — J. P. Duffels: The synonymy of Diceropyga opercularis (Walker) and D. insularis (Walker) with a description of D. breddini n. sp. (Homoptera, Cicadidae) (p. 9). — H. Overbeek: A record of Gomphus graslini Rambur, 1842 (Odonata) from Spain (p. 16). — Willem N. Ellis: Proisotoma filifera Denis in Holland, with a note on its classification (Collembola, Isotomidae) (p. 18). — - G. L. van Eyndhoven: Further notes on Cheleto- morpha lepidopterorum (Acari, Cheyletidae), transported by Lepidoptera (p. 24). — B. J. Lempke: Een merkwaardig Frans tijdschrift (p. 26).
Dr G. Kruseman „buiten dienst”
door
G. BARENDRECHT
1 januari j.l. legde Dr. G. Kruseman zijn functie van Wetenschappelijk Hoofd¬ medewerker aan het Zool. Museum te Amsterdam neer wegens het bereiken van de „pensioengerechtigde leeftijd”. Hij was toen 36 jaar aan het museum verbonden geweest, aanvankelijk als volontair, later de verschillende wetenschappelijke rangen doorlopend.
Het zij mij, als vriend sedert 44 jaar, vergund bij deze gelegenheid enkele her¬ inneringen op te halen en een indruk te geven van zijn verschillende activiteiten, die een breed veld besloegen en nog beslaan.
Onze kennismaking dateerde uit het studiejaar 1925 — ’26 toen wij, beiden in het bezit van een hoeveelheid moeilijk determineerbare Hymenoptera, gedurende de lange avonden probeerden er samen uit te komen.
Het was in die eerste tijd niet zo heel duidelijk wat Kruseman nu eigenlijk was: entomoloog, ornitholoog of florist, want hij had voor alle drie evenveel belang¬ stelling. Planten had hij eigenlijk veel meer verzameld dan insekten en onder de Amsterdamse biologen van die jaren was hij zeker de beste florist. Dat deze be¬ langstelling nooit verzwakt is, blijkt wel uit zijn latere functies in de Botanische Vereniging en zijn medewerkerschap, nu al weer sedert vele jaren, aan de Flora van Heim ans, Heinsius en Thijsse. Later wierp hij zich zelfs op de plantensocio- logie, een van de meest esoterische delen van de biologie, en imponeerde ons met het daarbij behorende jargon. Het was ook zijn kennis van flora en plantengemeen¬ schappen, die hem al vroeg in de Natuurwetenschappelijke Commissie van de Natuurbeschermingsraad, de oude „Commissie Weevers” bracht, waardoor hij zeer
2
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
veel voor de natuurbescherming heeft kunnen doen en zich een uitgebreide kennis van Nederland verwierf.
Maar hier interesseert ons voor alles de entomoloog. Tenslotte toch besluitend van de entomologie zijn hoofdvak te maken, ging hij ons beider leermeester Prof. de Mei ) ere om een promotie-onderwerp vragen en werd prompt aan de Neder¬ landse Tendipedidae gezet. Na hierover een aantal voorlopige „Mededelingen” ge¬ daan te hebben promoveerde hij in 1933 cum laude op het genus Tendipes „cum generibus finitimis”. Daarna kwamen nog enkele kleinere publicaties over Ten-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
3
dipedidae, maar wie meende dat Kruseman nu verder de studie van Tendipedidae als zijn levenstaak zou beschouwen, is bedrogen uitgekomen, want zijn belangstel¬ ling voor andere insekten was veel te groot om al zijn tijd aan één familie te be¬ steden.
In die jaren tussen 1933 en 1941 leek hij soms wel erg van de hak op de tak te springen, maar later kregen wij in de gaten, dat hij systematisch bezig was èn de collecties van het museum èn zijn eigen kennis te verrijken. Daartoe bood het kleine bedrijfje, dat de afd. Entomologie van het Zoöl. Museum toen nog was, alle gelegenheid. Nu eens moest er orde worden geschapen in de collectie Coleop¬ tern, dan weer moesten nieuwe verzamelingen bij de Lepidoptera of Hymenoptera althans worden ingeschoven en tussen alles door verleende hij assistentie aan de bibliothecaris van de N.E.V. Soms ook sloeg hij opeens aan het verzamelen van — in het Museum — verwaarloosde groepen, b.v. Psocoptera en Mallophaga en ik herinner mij een zomer, waarin hij bladluizen verzamelde.
Zowel revisies van museumcollecties als eigen vangsten gaven aanleiding tot een groot aantal mededelingen op onze vergaderingen en publicaties in de Ent. Ber.
Dikwijls hield zo’n nieuw onderwerp verband met het werk van anderen, want zijn hulpvaardigheid kende nooit grenzen en hij is gemakkelijk enthousiast te ma¬ ken. Ouderen onder ons herinneren zich nog het jarenlange onderzoek, samen met Van der Wiel, van de insektenfauna in mollenesten. In maart 1941 kwam aan dat alles voorlopig een einde door een ziekbed, dat lang zou duren, maar tenslotte nog zeer bevredigend verliep.
Eigenlijk kwam hierdoor zelfs weer meer lijn in zijn entomologische werk want toen hem vergund werd weer met mate naar insekten te kijken, verhuisde de gehele hommelcollectie naar Hoog Laren en werd de grondslag gelegd voor een specia¬ lisatie, die blijvend zou zijn en de hommelcollectie van het Amsterdamse museum tot een van de rijkste ter wereld heeft gemaakt. Niet in de laatste plaats doordat zijn specialistische relaties er toe leidden, dat de gehele collectie- Vogt in Amster¬ dam terecht kwam.
Wie hem in de laatste jaren met sprinkhanen bezig zag, zal wellicht die trouw aan de hommels betwijfelen, maar ten onrechte. Het sprinkhanen verzamelen was meer een reactie op de toestand, waarin hij indertijd de Orthoptera-collectie van het museum had aangetroffen, een reactie, die wat uit de hand is gelopen.
Kruseman is stellig voornemens zijn werk aan de hommelcollectie tot een goed einde te brengen, wij wensen hem voor dit, en menig ander werk, nog vele jaren.
De Redactie sluit zich gaarne bij de goede wensen van onze Voorzitter aan. De in dit nummer gepubliceerde artikelen zijn bedoeld als een hommage aan Dr. Kruseman van zijn naaste medewerkers.
Endeis flaccida Caiman, 1923, in Florida : a pycnogonid new
to the Atlantic Ocean
by
JAN H. STOCK
Zoological Museum, University of Amsterdam
In Hedgpeth’s classical monograph (1948) on the Pycnogonida of the western
4
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
North Atlantic and the Caribbean, only a single species of Endeis is mentioned, viz., the widely distributed E. spinosa (Montagu, 1808). A second species of Endeis should be added to those known from the Atlantic coast of the United Sta¬ tes. This species, Endeis flaccida Caiman, 1923, has been found at several locali¬ ties in Florida. The first specimen that came to my notice, was kindly placed at my disposal by Dr. L. B. Holthuis, of Leiden, in I960. On my request, he collected more material in later years, and arranged also the loan of some Endeis samples preserved in the University of Miama Marine Laboratory. Thus, through his ap¬ preciated cooperation, I could study specimens from the following localities in Florida:
1 Ç , 1 JL Channel between Virginia Key and Key Biscane, 8 March 19... (year not mentioned on label) (UMML 37:51).
1 J1 juv. From grassflat in front of Marine Lab., Virginia Key, Biscane Bay, 2 Feb. 1959 (UMML 37:8).
1 Ç . Bear Cut, Key Biscane, Miami, 9 Jan. 1965 (RMNH).
1 9 . Bear Cut, Virginia Key, on Thalassia , depth 0 — 1 m, 23 Dec. 1964 (RMNH).
1 9 • Same locality, 15 Sep. I960 (RMNH).
1 9> 1 <$ ■ Same locality, depth 0 — -D/2 m, 2 — 4 Sep. 1963 (RMNH).
These records do not only constitute an addition to the fauna of the United States, but to the whole Atlantic Ocean. All previous records of E. flaccida are from the Ïndo-West Pacific region: Madras (Calman, 1923), Sunda Sea (Siboga Station 310 — Loman, 1903, 1908), Aden Harbour (Stock, 1968). Like Endeis mollis (Carpenter, 1904), which was also originally described from the Indian Ocean, E. flaccida apparently has a circumtropical distribution.
References
Calman, W. T., 1923. Pycnogonida of the Indian Museum. Rec. Ind. Mus., 25 (3): 265 — 299.
Hedgpeth, J. W., 1948. The Pycnogonida of the western North Atlantic and the Caribbean. Proc. U.S. natn. Mus., 97 (3216): 157 — 342.
Loman, J. C. C., 1903. Eenige mededelingen over de Pycnogoniden der Siboga- Expeditie. Tijdschr. Ned. dierk. Ver., (2) 8: XXIX.
- , 1908. Die Pantopoden der Siboga-Expedition. Siboga Exped. Monogr., 40:
1—88, pis. I— XV.
Stock, J. H., 1968. Pycnogonida collected by the Galathea and Anton Bruun in the Indian and Pacific Oceans. Vidensk. Medd. Dansk naturh. Foren., 131: 7 — 65.
Colofon
De oude Wet van de Entomologische Vereniging rekende allerlei buitenbeentjes onder de Geleedbenigen, zoals de zeespinnen, tot de „Entomologie”. Dr. Gideon Kruseman zelf wees mij destijds op deze maas in de Wet, zodat hij het nu aan zichzelf te wijten heeft dat ik aldus een bijdrage lever tot dit aan hem opgedragen nummer van de Entomologische Berichten. Natuurlijk wil hij dit afdoen met de tekst uit het Boek Prediker (1:2), maar hij passe op, hetzelfde boek keert zich tegen de Museoloog (2:26) ‘‘...want Hij geeft wijsheid en weten¬ schap... maar den zondaar geeft Hij bezigheid om te verzamelen... dit is óók ijdelheid”. Mis¬ schien zijn dan ook de regelen van - is het Bilderdijk? — toepasselijker op onze relatie: „Minnaar, zoo ik zelf ook was, van Endeis’ gratiën en een goed glas”
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
5
Duizend- en miljoenpoten (Chilopoda en Diplopoda) uit Friesland
door
C. A. W. JEEKEL
Zoölogisch Museum, Amsterdam
Onder entomologen geldt de provincie Friesland van oudsher als een faunistisch „onderontwikkeld” gebied. Wellicht gaat deze kwalificatie tegenwoordig niet meer geheel en al op ten aanzien van onze kennis van bijv. de Friese Lepidoptera, een groep welke vooral de laatste jaren meer en meer de aandacht van lokale verzame¬ laars heeft gekregen. Voor tal van minder populaire insektenorden echter blijkt Friesland veelal nog een faunistisch „terra incognita” te zijn. Zo ook voor duizend¬ en miljoenpoten.
Om voor de faunistiek van deze twee groepen een basis te leggen maakten wij van 10 tot 12 oktober 1969 een autotrip door de provincie en namen op een elftal uiteenliggende plaatsen steekproeven van de daar voorkomende duizend- en mil¬ joenpoten. Achtereenvolgens werd op de volgende plaatsen verzameld:
Wommels (Gern. Hennaarderadeel), populieren-wilgenbosje, 10. X; Menaldum (Gern. Menaldumadeel), omgeploegd braakliggend terrein, 10.X; Genum (Gem. Ferwerderadeel), essen- en populierenbosje, 10. X; Zwartewegsend (Gem. Tietjerk- steradeel), „De Vij versburg”, oud gemengd loofbos, 11. X; Eernewoude (Gem. Tietjerksteradeel), elzen-wilgenbosje, ll.X; Korte Hemmen (Gem. Opsterland), eikenbos, ll.X; Beetsterzwaag (Gem. Opsterland), gemengd loofbos, ll.X; Oranjewoud (Gem. Heerenveen), oud gemengd loofbos, 12.X; St. Nicolaasga (Gem. Doniawerstal), „Vegilinbossen”, gemengd loofbos, 12.X; Kippenburg (Gern. Gaasterland), „Lycklamabossen”, gemengd loofbos, 12.X; Mirns (Gem. Gaasterland) , „Rijsterbos” bij het Mirnser klif, eiken-berkenbos, 12.X.
De resultaten van de excursie zijn in de hierna volgende soortenlijsten samenge¬ vat. In totaal werden 12 duizendpoot- en 10 miljoenpootsoorten verzameld, op zichzelf geen bijzonder groot aantal. Nu is het najaar toch al niet het beste seizoen voor de vangst van deze dieren, en zonder twijfel zal het droge weer van de voor¬ afgaande weken een nadelige invloed hebben gehad. Het is dan ook zonder meer duidelijk, dat nader onderzoek in het voorjaar nog een groot aantal soorten aan het licht zal brengen. Door de grote variatie van biotopen, en vooral door de aan¬ wezigheid van een aantal oude loofbossen, mag men in Friesland een vrij rijke fauna verwachten.
Voor algemene opmerkingen over de gevangen soorten moet ik verwijzen naar mijn vroegere publicaties (Jeekel, 1953, 1964), waar ook verdere literatuur wordt opgegeven. Van belang is hier vooral de vangst van Lamyctes fulvicornis, een dui¬ zendpoot die ik voor de eerste maal uit Nederland onder ogen kreeg, en van Cylindroiulus vulnerarïus, een in ons land nog zeer weinig gevonden miljoenpoot.
De Afdeling Entomologie van het Zoölogisch Museum van de Universiteit van Amsterdam is in de loop van de laatste decenniën uitgegroeid tot een belangrijk centrum voor de faunistische entomologie, een ontwikkeling waar met name het beleid van Dr. G. Kruseman in grote mate toe heeft bijgedragen. Om die reden moge dit kleine faunistische artikeltje een plaats vinden in dit, aan zijn afscheid als conservator gewijde nummer van de Entomologische Berichten.
6
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
Duizendpoten
SCOLOPENDRIDA
Cryptops hort en sis (Donovan). Zwartewegsend, Korte Hemmen, Beetsterzwaag, Oranjewoud, St. Nicolaasga, Kippenburg, Mirns. Een in ons land in de diluviale streken wijd verbreide soort, welke vooral in loofbossen met een dikke strooisellaag voorkomt en plaatselijk zeer talrijk kan zijn. Ook in Friesland op alle geëigende plaatsen gevonden.
Geophilida
S tri garni a acuminata (Leach). Oranjewoud. Een in ons land vrij zeldzame soort, die zeer lokaal in loofbossen op zandgrond wordt aangetroffen.
Strigamia crassipes (C. Koch). Eernewoude. In ons land verspreid voorkomend, maar nog zeldzamer dan de vorige soort. Vermoedelijk aan vochtiger biotopen
gebonden.
Necrophloeophagus jlavus (De Geer). Zwartewegsend, Oranjewoud. Deze Geophilide is in het westen van ons land geen zeldzaamheid in tuinen en parken, en komt blijkbaar in Friesland onder dezelfde omstandigheden voor.
Geophilus insculptus Attems. Zwartewegsend. Dit is in ons land een zeldzame soort, die nog slechts van weinig vindplaatsen bekend is.
Br ach y ge o philus truncorum (Bergsoe & Meinert). Beetsterzwaag, Oranjewoud, Kippenburg. In loofbossen op diluviale gronden algemeen, vooral onder boom¬ schors en in vermolmd hout.
Lithobiida
Lithohius forficatus (L.) Menaldum, Genum, Zwartewegsend, Korte Hemmen, Beetsterzwaag, Oranjewoud, Kippenburg, Mirns. De grootste inlandse Lithobius- soort en verreweg algemeenste duizendpoot van ons land werd natuurlijk ook op de meeste plaatsen van Friesland waar verzameld werd, gevonden. Zonder twijfel komt forficatus door de hele provincie voor.
Lithohius melanops Newport. Wommels. Slechts één exemplaar onder schors van een populier. In ons land vooral in de duinen vrij algemeen.
Lithohius calcaratus C. Kcch. Oranjewoud. Op diluviale zandgrond is deze soort in ons land vrij algemeen. Het is daarom merkwaardig dat slechts één enkel man¬ netje werd verzameld.
Lithohius microps Meinert. Oranjewoud. Een in ons land verspreid voorkomende soort welke in parken en oude loofbossen soms niet zeldzaam is. Op onze excursie werd slechts één exemplaar verzameld.
Lithohius crassipes L. Koch. Zwartewegsend, Beetsterzwaag, Oranjewoud, Kip¬ penburg. Samen met calcaratus de meest algemeen voorkomende Lithohius- soort van onze loofbossen. In Friesland na forficatus de meest gevangen Lithobiide.
Lamyctes fulvicornis Meinert. Menaldum. Een bijzonder interessante vangst. L. fulvicornis was uit ons land slechts bekend door een opgave in Kluyver, 1933, „Bijdrage tot de biologie en de ecologie van den spreeuw (Sturnus vulgaris vulga¬ ris L.) gedurende zijn voortpiantingstijd.” Het dier zou gevonden zijn als prooi van de spreeuw bij Wageningen. Tot nu toe was ik er niet in geslaagd het voor¬ komen in ons land door eigen vangsten te bevestigen. In het omgeploegde braak¬ liggende terrein bij Menaldum werd één wijfje gevangen.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
7
Miljoenpoten
POLYDESMIDA
Brachydesmus superus Latzel. Wommels.
Polydesmus denticulatus C. Koch. Menaldum, Genum, Zwartewegsend, Beet¬ sterzwaag, St. Nicolaasga, Kippenburg.
CRASPEDOSOMATIDA
Craspedosoma rawlinsti Leach. Eernewoude, Beetsterzwaag, Oranjewoud, St. Nicolaasga. Vroeger onder de naam Craspedosoma simile Verhoeff bekend.
Julida
Proteroiulus fuscus (Am Stein). Zwartewegsend, Eernewoude, Beetsterzwaag, Oranjewoud, St. Nicolaasga, Kippenburg, Mirns.
Blaniulus guttulatus (Bosc). Wommels.
Cylindroiulus vulnerarius (Berlese). Zwartewegsend. Werd in 1953 door mij uitsluitend van Amsterdam opgegeven. Intussen is gebleken, dat vulnerarius een grotere verbreiding in ons land heeft, en vermoedelijk door zijn verborgen levens¬ wijze, diep ingegraven in vaste aarde, slechts weinig werd gevonden.
Cylindroiulus nitidus (Verhoeff). Zwartewegsend, Oranjewoud, St. Nicolaasga. Het was interessant te constateren, dat deze soort ook in oude loofbossen van het noorden van het land voorkomt.
Cylindroiulus caerüleocinctus (Wood). Zwartewegsend. Vroeger bekend onder de naam C. teutonicus (Pocock) . Hoewel slechts een enkel exemplaar werd gevon¬ den, zal deze soort ongetwijfeld in Friesland een wijde verbreiding hebben.
Cylindroiulus punctatus (Leach). Wommels, Zwartewegsend, Korte Hemmen, Beetsterzwaag, Oranjewoud, St. Nicolaasga. Kippenburg, Mirns. Vroeger bekend als C. silvaruM (Meinert).
Julus scandmavius Latzel. Zwartewegsend. Eernewoude, Korte Hemmen, Beet¬ sterzwaag, Oranjewoud, St. Nicolaasga, Kippenburg, Mirns.
Literatuur
Jeekel, C. A. W., 1953. De Millioenpoten (Diplopodä) van Nederland. Wet. Meded. K.N.N.V., No. 9.
— - - - , 1964. Beitrag zur Kenntnis der Systematik und Ökologie der Hundertfüsser
(Chilopoda) Nordwestdeutschlands. Abh. Verb, naturh. V er . Hamburg ( N.F .) 8: 111—153.
Tipula (Vestiplex) intermixta Riedel (Dipt er a? Tipulidae)
von
DR. THEOWALD
Riedel (1913) beschreibt diese Art nach zwei çf aus Spanien: Escorial (Lauffer) und Orihuela (Andreu). Sie ist der in ganz Europa allgemein vor¬ kommenden Art T. ( Vestiplex ) scripta Meigen sehr ähnlich, zeigt aber einige kleine deutliche Unterschiedsmerkmale: nur die basalen Fühlerglieder schwarz¬ gelb geringelt; Mesopleuren mit Anfang einer braunen Strieme; id-FIinterrand ohne deutlichen Zahn.
Als Mannheims (1953) in Lindner das subgenus Vestiplex veröffentlichte waren die beiden Typen von intermixta Riedel nicht mehr in der Sammlung Riedel
8
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
(Museum Berlin) vorhanden. Er kannte aber aus Spanien fünf V estipl ex-W eibchen auf die die Beschreibung Riedels sehr, gut paßt: 2 Ç Ç San Rafael, Prov. Segovia, 1300 m, VIII, 1931, J. Bolivar; 2 $ $ San Rafael, C. Bolivar & M. Escalera;
1 { La Granja, IX, 1933, J. Gil Bolivar. Diese Weibchen stehen T. (V e stip lex) hartigi Mannheims von Sizilien so nahe, daß er sie nur an der Thoraxzeichnung zu unterscheiden vermochte: die praescutalen Mittelstreifen haben im vorderen Drittel bei intermixta Riedel keine dunkle Mittellinie.
Von einer seiner Sammelreisen in den östlichen Pyrenäen, Nachsommer I960, brachte Dr. G. Kruseman zwei V estipl ^x-Männchen mit auf die die Beschreibung von intermixta Riedel bis auf Einzelheiten paßte. Es stellte sich heraus, daß auch bei den Männchen die Unterschiede zwischen intermixta Riedel und hartigi Mann¬ heims nur sehr geringfügig sind: die praescutalen Mittelstreifen haben bei inter¬ mixta Riedel eine ganz kurze, bei hartigi Mannheims eine längere dunkle Mittel¬ linie. Dieser geringfügige Unterschied wurde weiter bestätigt als Dr. C. A. W. Jeekel im Nachsommer 1963 in Spanien (Cord. Iberica) noch 29 cf d1 und 4 9 Ç von intermixta Riedel sammelte. Deshalb stelle ich intermixta Riedel und hartigi Mannheims nicht mehr als zwei Arten sondern als zwei Unterarten neben¬ einander. In Spanien kommt die typische Unterart T. (V estipl ex) intermixta inter¬ mixta Riedel vor, auf Sizilien finden wir T. (V es tip lex) intermixta hartigi Mann¬ heims.
T. (y estipl ex) intermixta intermixta Riedel
Neotypus: 1 d France, Pyr. Or., Fontpédrouse, 1200 m, 10.IX.1960, M. C. & G. Kruseman. Im Museum Amsterdam.
Paraneotypus: 1 d France, Pyr. Or., La Preste, 1150 m, 18.IX.1960, M. C. & G. Kruseman. Im Museum Bonn.
Weitere Exemplare: 4 rf, 1 9 Spanien, Prov. Teruel, Albaracin, 16-29.IX.1963, C. A. W. Jeekel; 25 d> 3 9 Spanien, Prov. Teruel, Albaracin, Pinturas Rupes- tres, 22-28. IX. 1963, C. A. W. Jeekel. Alle diese Exemplare im Museum Am¬ sterdam.
Auch die beiden Arten scripta Meigen und intermixta Riedel sehen einander sehr ähnlich und sind deshalb auch wohl sehr nah verwandt. In Spanien und auf Sizilien kommt nur intermixta Riedel vor, die dort im August und September fliegt. In den andern Teilen Europas fliegt nur scripta Meigen und zwar in den Monaten Juni, Juli und August. In der weiteren Umgebung von Mont Louis (Pyr. Or), kommen beide Arten vor: sie haben dort auch beide die Pyrenäen über¬ quert! So kenne ich scripta Meigen von San Antonio, Ordino und Soldeu (alle Andorra) am Südabhang der Pyrenäen und intermixta Riedel von Fontpédrouse und La Preste am Nordabhang. Dort, in der Umgebung von Mont Louis muß es also möglich sein auszufinden in wieweit beide Arten hybridisieren können. Hof¬ fentlich fährt Dr. G. Kruseman in der Zukunft, wenn er sich nicht mehr mit der entomologischen Abteilung des Museums zu beschäftigen hat, nochmals nach Mont Louis in den Pyrenäen. Wenn er dann von dort eine größere Serie beider Arten mit nacht Holland bringt, können wir wahrscheinlich entscheiden ob scripta Meigen und intermixta Riedel gute Arten sind, oder ob intermixta Riedel eine geo¬ grafische Unterart von scripta Meigen ist.
Amsterdam 1018, Eastonstraat 106, Holland.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
9
The synonymy of Diceropyga opercularis (Walker) and D. insularis (Walker) with a description of D. breddini n. sp. (Homoptera, Cicadidae)
by
J. P. DUFFELS
Zoölogisch Museum, Amsterdam
Diceropyga was established by Stâl (1870) as a new subgenus of Cosmopsaltria Stâl, 1866. In the differential diagnosis of Diceropyga , its author already introduced external characters of the male genital segments for the distinction of this subgenus. According to Stâl the last abdominal segment of the males of Diceropyga is sharply pointed on both sides, meaning, in fact, that the lateral sides of the pygofer are acutely dentate apically.
In 1905 Distant elevated Diceropyga to genus rank in preparation for his synonymic catalogue (1906) and designated D. ohtecta (Fabricius, 1803) as the type of the genus. But this author also widened the rather narrow concept of Diceropyga considerably by the addition of about 20 species, mainly transferred from Cosmopsaltria. Most of these species fit well within Diceropyga in the origi¬ nal sense. Nevertheless a small number of newly added species grouped around D. chlorogaster (Boisduval, 1835) is taxonomically rather disjunct from the other species more or less closely related to D. ohtecta, the type of the genus. These two species-groups are principally characterized by the different shape of the lateral sides of the pygofer in the males. These sides are apically more or less acutely den¬ tate in the species of the “obtecta-group” but provided with a broad obtuse process in the representatives of the ” ch l or o gast er- group” .
As it now stands Diceropyga still covers rather a heterogeneous collection of species. Anticipating the conclusions of a revisionary study of the genus, it must be pointed out here that the species of the “ chi or o gast er -group” are very closely rela¬ ted, and sufficiently distinct from those of the “ohtecta- group” to merit a separate taxonomical position. I refrain from this step for the present, pending the revision of the whole genus.
In the present paper I give a preliminary note on the taxonomy of three species of the ” chlor o gaster- group” viz. D. opercularis (Walker, 1858), D . insularis (Wal¬ ker, 1858) and D. hreddini n. sp. In view of the revision of the whole genus I have examined the types of opercularis and insularis, both of the male sex, preser¬ ved in the collection of the British Museum (Nat. Hist.). The study of these types was necessary the more so as Walker’s descriptions were insufficient and as Distant and other authors did not point out decisive characters for recognizing these species. The type specimens are rather badly preserved and have lost most of their original coloration. But after a comparison of the types of opercularis and insularis and especially of their genitalia I do not doubt that both names refer to the same species.
Now a new question arises with regards to the valid name for the species since insularis and opercularis were described by Walker in two different books both published in 1858. It is clear that the solution of this priority problem depends on the possibility to trace the dates of publication of these books.
10
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
pigs 1 — 2. D. opercularis, male from Minahassa. 1, body in dorsal view; 2, abdomen with
opercula in ventro-lateral view.
Figs. 3 — 4. breddini, male holotype. 3, abdomen with opercula in ventro-lateral view; 4,
body in dorsal view. Del. B. Weijde.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
11
D. insularis was described in the “List of specimens of Homopterous insects in the collection of the British Museum. Supplement’’. It was rather easy to date this list by means of one of Sherborn’s very useful papers (1934) dealing with the dates of publication of the catalogues of natural history (post 1850) issued by the British Museum. The catalogue in question was published on April 17th, 1858.
The other species under consideration, D. opercularis, was described in the Ho- moptera-part of the “Insecta Saundersiana”. In spite of many efforts, I was unsuc¬ cessful to find the date of publication in the bibliographical literature. Finally I consulted the British Museum with regard to this question. As a result of the gra¬ tefully acknowledged investigations of Miss S. Blundell of the Department of Printed Books, the problem was solved as appears from the following passage of her letter: “the volume of Insecta Saundersiana dealing with Homoptera bears the Museum’s date stamp for April 13th, 1858. The Museum’s copy would have been available to the public on or shortly after that date.”
The above mentioned data lead to the conclusion that the name opercularis is only a few days older than insularis. Consequently opercularis is the valid name for the species whereas insularis falls as a junior synonym.
This paper was based on material belonging to the following institutions, indi¬ cated henceforth by the abbreviations in parentheses: British Museum (Nat. Hist.), London (BM) ; Deutsches Entomologisches Institut, Eberswalde (DEI); Institut Zoologiczny, Polska Akademia Nauk, Warszawa (IZW) ; Rijksmuseum van Na¬ tuurlijke Historic, Leiden (RML) ; Staatliches Museum für Tierkunde, Dresden (SMD); Zoologisch Museum, Amsterdam (ZMA). For the loan of this material I am greatly obliged to the authorities of these museums and to Dr. P. H. van Doesburg Jr. (Leiden), Dr. R. Krause (Dresden), Dr. G. Petersen (Ebers- walde) and Dr. H. Szelegiewicz (Warszawa). I take pleasure in expressing here my cordial thanks to Dr. W. J. Knight for his aid during my stay at the British Museum (Nat. Hist.). This visit to London was made possible by a grant from the Netherlands Organization for the Advancement of Pure Research, Z. W. O. (Nr. R 954-58).
Diceropyga opercularis (Walker, 1858) figs. 1, 2 & 5
Dundubia opercularis Walker, 1858a: 7.
Dundubia insularis Walker, 1858b: 8 (n. syn.).
Cosmopsaltria opercularis ; Distant, 1891: 63, pi. V figs. 16, I6a-b; Distant, 1892: XII.
Cosmopsaltria insularis ; Distant, 1891 : 64, pi. IX figs. 12, 12a-b; Distant 1892: XII; Breddin, 1901: 26.
Diceropyga opercularis ; Distant, 1906: 63; Distant, 1912: 50; Singh-pruthi, 1925: 190; Lallemand, 1931 : 75; Kato, 1932: 166.
Diceropyga insularis ; Distant, 1906: 63; Distant, 1912: 50; Kato, 1932a: 166.
Material examined — The <ƒ holotype of Dundubia opercularis in the BM bears the following three labels: „Celebes or Mindanao”; a round label with
12
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
Figs. 5 — 6. Male genitalia; a, process of the lateral sides of the pygofer; b, aedeagus; c, uncus; d, sternite VIII. 5, holotype of D. opercularis ; 6, holotype of D. breddtni. Del. B. Weijde.
’’Type” in a green circle; ’’opercularis”. The <ƒ holotype of Dundubia insularis in the BM also bears three labels: a round blue label “Celebes” with on the reverse side “22”; a round label with “Type” in a green circle; “Dundubia insularis W type”. CELEBES: Celebes, 1 <ƒ, BM; Celebes, 1871 (A. B. Meijer), opercularis Walk., Distant coll. 1911-383, 1 <ƒ, BM; Celebes, 1871 (A. B. Meijer), 361, 1 ,
SMD; Minahassa, 3 c? , 1 Ç , ZMA; N. Celebes, Minahassa, Tomohon, 1950 (G. H. van Rijssel), 2 J1, 1 Ç, ZMA; N. Celebes, Bolaang Mongondon, Modajag, IX.1917 (W. Kaudern) 1 RML; N. Celebes, Tomohon (Berends & ten Kate) 1 J1, RML; N. Celebes, Menado (Mohari) 1 , IZW; Tondano (Forsten) 1 Jb
RML. Without locality 1 ç? , RML.
Description
Head. — Vertex with a black spot round the ocelli, a black to brownish spot on the vertex lobe and a transverse spot more hindwards, laterally of the anterior ocellus. Two pairs of very small oblong black spots are situated respectively me- diad of the eyes and latero-distad of the posterior ocelli. Underside of the vertex lobe usually with a black transverse line reaching from the lower base of the an¬ tenna nearly to the eye. Anterior part of the postclypeus on each side with five or six black transverse furrows enclosing a median oval spot of the ground colour. From this spot a black line, equal in width along its whole length, runs down to
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
13
the ochraceous coloured anteclypeus. Rostrum ochraceous with a black apex, passing the hind coxae.
Thorax. — Ground colour ochraceous. Pronotum with two percurrent para¬ median black fasciae, widened anteriorly along the front margin of the pronotum and nearly connected posteriorly at the anterior margin of the pronotum collar, and a pair of brownish black spots between the two pairs of fissures. In most specimens a very narrow, oblique, black line near the paramedian fascia just above the parame¬ dian fissure.
Lateral fissures and the surrounding fissure, only laterad of the lateral fissures, more or less broadly black to black brown. Outermost posterior margin of the pronotum collar very narrowly black.
Mesonotum with a black median fascia, percurrent from anterior margin of the mesonotum to cruciform elevation; this fascia is very narrow anteriorly, widens at two thirds of its length to three or four times its anterior width and than narrows posteriorly towards the cruciform elevation. The very narrow paramedian fasciae are curved somewhat mediad and reach from front margin to the centre of the meso¬ notum; a round black spot is situated in front of the anterior angles of the cruci¬ form elevation. Moreover a black spot laterally of the paramedian fasciae; in a few specimens there is a very narrow black, longitudinal stripe behind this spot.
Legs. — Femora ochraceous. Fore femora with two black spines, connected by a black line and with two faint, brownish spots near the apex. Tibiae ochraceous, fore and middle tibiae somewhat darker to the apex, hind tibiae with a broad brownish ring close to the apex. Tarsi ochraceous, more brownish near the claws.
Tegmina and wings. — Hyaline. Basal venation of wings and tegmina light brown, apical venation more dark brown. Basal veins of the second and third apical areas of the tegmina infuscated.
Opercula. — Male operculum (fig. 2) light ochraceous or greenish, latéro¬ basal margin very narrowly brownish. The operculum reaches the 6th or 7th seg¬ ment. The basal part of the operculum is rather flat, the apical two thirds very convex. In a natural position the operculum is adpressed close to the abdomen. Basal part of the lateral margin sinuate, apical two thirds rather strongly convex up to the somewhat obliquely rounded apex, medial margin sligthly curved from the base to the apex.
Female operculum ochraceous, clothed with a yellowish pilosity. The brownish colour of the latero-basal angle extends along the lateral margin. Lateral margin more or less curved, latero-distal edge right or acute-angled. Hind margin weakly undulate reaching the posterior margin of segment 2.
Abdomen. — - Male: Upperside ochraceous to brownish, sometimes tinged with greenish. Anterior margin of segment 2 with a median, black, obconical spot. Anterior margin of the segments 3 — 6 medially tinged more or less brownish to blackbrown, usually rather distinct on the segments 3 & 4. Segments 7 & 8 me¬ dially with a pair of brownish to black spots along the anterior margin. The seg¬ ments 3 — 7 bear a pair of lateral spots, rather large on the segments 3 — 4 but usually smaller on the other segments. Underside of the abdomen light ochraceous with the exception of the brownish coloured, basal two thirds of the seventh ven- trite, in a few specimens reduced to a pair of oblique spots touching the anterior margin of the ventrite in the middle.
14
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
Female: Upperside and underside ochraceous, somewhat more brownish towards the tip. Upperside with a narrow, median triangular spot on segment 2 just behind the cruciform elevation. Anterior margin of segment 9 latero-dorsally with a rather large triangular black spot. The 7th ventrite laterally provided with a small brow¬ nish spot and a sometimes faint, median, brownish triangle at the anterior margin. Ovipositor black with the adjacent parts of the 9th segment broadly margined with black.
Male genitalia (fig 5). — Lateral sides of the pygofer apically with a broad obtuse process. This process is ochraceous with the exception of the brownish upper and lower edges. Uncus with a pair of rather long sharp teeth, each having medially a short sharp tooth.
Measurements. — Length of the body cf : 24-27.5 mm, Ç : 20-21 mm; length of head from apex of postclypeus to pronotum cf & $ : 2.8-3 mm; length of pronotum cf : 3. 5-3.9 mm, Q : 3. 2-3. 5 mm; length of mesonotum including cruciform elevation cf : 5. 3-6. 2 mm, $ : 5-5.5 mm; width of head including eyes cf : 7.8-8. 5 mm, $ : 8 mm; width of pronotum cf : 7.8-8. 5 mm, Ç : 8 mm; width of mesonotum cf : 7-7.6 mm, Ç : 7.7 mm; length of tegminum cf : 32-34.5 mm, $ : 31.5-33 mm.
Distribution. — The distributional area of this species seems to be con¬ fined to the north-eastern part of Celebes.
Diceropyga breddini n. sp. figs. 3, 4 & 6
Cosmopsaltria opercularis sensu Breddin, 1901: 26, 126 [pro parte]
Material examined. — Holotype: Nord-Celebes, Toli-Toli, XI-XII.1895 (H. Fruhstorfer) cf, BM. Paratypes: Nord Celebes, Toli-Toli, XI-XII.1895 (FI. Fruhstorfer) 3 cf, 3 $ , BM, 1 , IZW, idem from Distant coll. 1911-383, 3 cf ,
BM, idem from Heyene coll. 98-34, 1 cf, BM, idem from coll. Breddin, 4 cf ? 1 $ , DEI, idem from coll. Breddin, Cosmopsaltria opercularis [in Breddin’s wri¬ ting] 1 cf, DEI; Centr. Celebes, Koelawi, 6. XI. 1918 (W. Kaudern) 1 cf 1 9 , RML, same data but 27. VI. 1918, 1 cf , RML. Flores? Diceropyga insularis Walk., Melichar det, 1 çf, DEL
The differential diagnosis of breddini as given here is mainly based on the males viz., the colour pattern of the male abdomen and the structure of the male genitalia. On account of the characters mentioned below, it is hardly possible te separate the females of opercularis and breddini. The present species differs from opercularis in the following characters:
Head. — The two spots on both sides of the vertex are mostly connected late¬ rally, forming a thick, semi-circular figure. The black line on the underside of the vertex lobe is usually reduced to a brownish black spot near the base of the antenna.
Thorax. — ■ The pronotum has the same pattern of black spots and fasciae as in opercularis but somewhat thicker. Mesonotum as in opercularis.
Opercula. — The apical part of the male operculum of opercularis (fig. 2) is often somewhat more oblique than the regularly curved apex of the operculum of
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
15
breddini (fig. 3). The apical part of the operculum is usually less convex than in opercularis. These differences in the shape of the opercula of opercular is and breddini are not sufficiently characteristic for separating the two species. Female operculum as in opercularis.
Abdomen. — Male: Ground colour ochraceous to brownish, sometimes tin¬ ged with greenish. The males of breddini can easily be separated from opercularis by the highly characteristic colour pattern of the abdomen. Upperside of the abdo¬ men on segment 2 with a median black transverse fascia, laterally free from the anterior margin of the segment, usually about as broad as, sometimes narrower than, the cruciform elevation. Corresponding fasciae on segments 3 — 4, situated against the anterior margin of the segment, are somewhat broader than the fascia on seg¬ ment 2; posterior edges of these fasciae excavated medially. Segments 3 & 4 laterally provided with a pair of spots, on the 4th segment somewhat smaller than on the 3rd. The spots are partly situated under the lateral margin of the opercu¬ lum. Segments 5 — 7 medially provided with a bicuspidate black marking at the an¬ terior margin of the segments, and a pair of paramedian spots; the black markings on each of these segments are sometimes transversely connected to a broad black stripe. Anterior two thirds of segment 8 black. Underside of the abdomen light ochraceous with the exception of a rather large, generally posteriorly bilobate, spot on the basal two thirds of the 7th ventrite; this spot is sometimes reduced to a pair of oblique spots. Female abdomen as in opercularis.
Male genitalia (fig. 6). — Lateral sides of the pygofer apically black to brownish black. The uncus lobe splits apically into a medial acute apex, and a laterally curved, very slender and sharply pointed spur, in some specimens reduced to a very short spine.
Measurements. — Length of the body <ƒ : 25.5-31.5 mm, $ : 23 mm; length of head from apex of postclypeus to pronotum J1 : 2. 8-3. 6 mm, <j> : 2. 7-3.0 mm; length of pronotum (ƒ : 3. 2-4.2 mm, Ç : 3. 4-4.0 mm; length of mesonotum including cruciform elevation <$ : 5. 3-6. 5 mm, $ 5. 9-6. 3 mm; width of head : 8. 0-9.5 mm, $ : 7. 9-8. 7 mm; width of pronotum $ : 7. 6-9. 2 mm, $ : 8. 5-9.0 mm; width of mesonotum $ : 7. 2-8.0 mm, Ç : 7. 5-7.6 mm; length of tegminum ç? : 30-36 mm, <j> : 33-34 mm.
Distribution. — The doubtful locality “Flores ( ?)” needs confirmation.
At present it seems more probable that this species is strictly confined to Celebes.
This species is dedicated to Gustav Breddin in recognition of his fine work on the Hemiptera fauna of Celebes.
References
Breddin, G., 1901, Die Hemipteren von Celebes. Ein Beitrag zur Faunistik der Insel. Abh. naturforsch. Ges. Halle 2 4 : 1 — 213, pi. I.
Distant, W. L., 1890, A monograph of Oriental Cicadidae 3: 49 — 72, pis. V — VI.
j - - , 1892, A monograph of Oriental Cicadidae 7: I — XIV, 145 — 158, pi. XV.
; - , 1905, Rhynchotal notes. - XXIX. Ann. Mag. nat. Hist. (7) 15: 58 — 70.
• - , 1906, A synonymic catalogue of Homoptera part 1, Cicadidae: 1 — 207.
: - - , 1912, Homoptera, fam. Cicadidae, subfam. Cicadinae. Genera Insectorum 142:
1—64, pis. I-VII.
Kato, M., 1932, Monograph of the Cicadidae: 1 — 450, pis. 1 — 32, text figs. 1 — 122.
16
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
Lallemand, V., 1931, Hemiptera - Homoptera in: Résultats Scientifiques du Voyage aux In¬ des Orientales Néerlandaises de LL.AA.RR. le Prince et la Princesse Léopold de Belgique 4(1): 71 — 85. Mém. Mus. r. Hist. nat. Belg. (hors série).
Sherborn, C. D., 1934, Dates of publication of catalogues of Natural History (post 1850) issued by the British Museum. Ann. Mag. nat. Hist. (10) 13: 308 — 312.
Singh-pruthi, H., 1925, The morphology of the male genitalia in Rhynchota. Trans, ent. Soc. Lond. 1925 : 127— 267,* pis. VI-XXXII.
Stâl, C, 1870, Hemiptera insularum Philippinarum. Bidrag till Philippinska öarnes Hemip- ter-fauna. Öfvers. Vetensk. Akad. For. 27 : 607 — 776, pis. VII — IX.
Walker, F., 1858a, List of the specimens of Homopterous insects in the collection of the British Museum. Supplement : 1 — 369-
- , 1858b, Homoptera. Insecta Saundersiana: or characters of undescribed insects
in the collection of William Wilson Saunders, Esq. : 1 — 117.
A record of Gomphus graslini Rambur, 1842 (Odonata)
from Spain
by
H. OVERBEEK
Zoölogisch Museum, Amsterdam
In July 1969 the author made a collecting trip to southern Spain with Messrs. J. O. de Boois and A. ten Houten. During this trip we secured fifteen males of the dragonfly Gomphus graslini Rambur at the Rio Majaceite, a tributary stream of the Guadalete in the province of Cadiz. I was rather surprised to find this spe¬ cies so far to the south. G. graslini was only known from central and southern France, west of the Rhone, where it occurs most abundantly in the department Indre (R. Martin, 1931) and in the valleys of the Lot and the Dordogne (P. Aguesse, 1968).
We caught the specimens on July 18th, some kilometers downstream the weir of the Pantano de los Hurones, about 12 km west of Ubrique. One of the few places where it was possible to reach the streambed, is near a bridge over a tributary brook. Upstream the river is enclosed between steep rocks. Downstream the banks are covered with a dense and impenetrable vegetation. There were many narrow shady tracts with fast running water, varied by wider and deeper parts — but not more than 20 m wide — with a muddy bottom and more turbid water. Here the flow was quiet. We found that the species preferred these deeper parts of the river. The males liked to perch on the vegetation, one to three feet above the water sur¬ face, rather than on stones. We found them on the sunny as well as on the shady side. From these places the males made short flights over the water surface. We could not find any female or exuviae. Among the other Odonata occurring there, we found Irene boyeria (Fonsc.) flying near the shady tracts, and on the rocky parts upstream Oxy gastra curtisi (Dale), Onychogomphus forcipatus unguiculatus (v. d. Lind.) and Zygonyx torrida (Kirby). The latter was noticed also flying high over the vegetation and over the road.
The collected males agree completely with the description given by Selys (1857). The species is characterized by the shape of the cercodes having a strong lateral dent (fig. 1 a, b), the black legs with two yellow lines on the femora and
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
17
Fig. 1 — 2. Gomphus graslini Rambur, $ from Rio Majaceite (Cadiz, Spain); 1. apex of abdomen; a. dorsal view and b. lateral view; 2. colour design of synthorax.
the black markings of the thorax. The synthorax is yellow with six black stripes. The black antehumeral stripe is wider than the space separating it from the humeral line (fig. 2).
Comparing the Spanish series with French males in the collection of the „Rijks¬ museum van Natuurlijke Historie” in Leiden I was not able to find any difference other than the somewhat reduced yellow markings on the femora of the Spanish males.
Measurements of the Spanish males: abd. + app. 31.2 — 34.0 mm; hind wing 27.8 — 29.6 mm; pterosigma fore wing 3.4 — 4.0 mm.
References
Aguesse, P., 1968, Les Odonates. Faune de l’Europe et du Bassin Méditerranéen 4. Paris, 258 pp., 6 pl., 116 fig.
Lieftinck, M. A., 1965, Macromia splendens (Pictet, 1843) in Europe with notes on its habits, larva, and distribution. Tijd sehr. Ent. 108 : 4l — 59, 6 fig., 1 pl. Martin, R., 1931, Histoire naturelle de la France, Pseudo - neuroptères et Neuroptères. Paris. 229 pp., 128 fig.
Selys Longchamps E. de 8c H. A. Hagen, 1857, Monographie des Gomphines. Mém : Soc. r. Sei. Liège 9 : 257—720, 23 pi.
18
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
Proisotoma filifera Denis in Holland, with a note on its classification (Collembola, Isotomidae)
by
WILLEM N. ELLIS Zoölogisch Museum, Amsterdam
Through the courtesy of Mr. G. Houtman I received a large sample of Col¬ lembola from a greenhouse at Heerhugowaard (prov. of North Holland) about November 1968.
The material was collected in a cucumber greenhouse of Mr. J. Huibers Kzn, and occurred in such numbers that the springtails formed grey patches on the ground. The soil of this glasshouse is regularly steamed.
The material consisted of but one species, doubtless a Proisotoma. But, although highly characteristic by its reduced eye-number, short dens with dorsal tubercles and bidentate, strongly lamellate mucro, it was not identifiable with the existing keys to the European Collembola. It keyed out close to P. rie hardi Denis, 1924, described from Monaco. This species, however, has among other differences, 5 + 5 ocelli, instead of 6 + 6 as in the present species.
A search in the literature revealed the identity of the material with P. filijera Denis, 1931, described from Costa Rica, and refound by Winter, 1964, among material from Peru.
It is clear that filifera is an immigrant in the Netherlands. The genus Proisotoma Börner, 1901, presents numerous cases of such mass eruptions in synanthropic en¬ vironments, far from its original area.
In order to substantiate my identification, and to give some additions to the ela¬ borate description by Winter, I add a short description and some drawings.
Total length 0.67 mm. Habitus stout, typical for the genus (fig. 1). Body shortly hairy. Abdominal segments V and VI not ankylosed. Greyish-blue pigment disper¬ sed irregularly over the whole body, feet, furca and antennae; hind margin of body segments and head capsule somewhat more darkened. Eye-patch black.
Eyes 6 + 6, all equally large except d which is slightly smaller (fig. 10). Postanten- nal organ about 1.5 times omma a, rather broad, with a solid rim which is somewhat irregularly thickened (figs 9, 10). Labral chaetotaxy 2/5, 5, 4, the two distal rows composed of thickened setae on low papillae (fig. 4). Labium with a small num¬ ber of setae (fig. 14).
Antennae short, 0.8 times head diagonal (fig. 8). Sensory hairs not strongly differentiated. Antennal segment 1 with two sensory hairs and a small spine. Seg¬ ment 2 with two sensory hairs and two small spines. Segment 3 without apparent sensory hairs, with a small spine-like sensilla in a groove (fig. 5) and the ant. org. III. This is composed of two rather slender rods in shallow grooves accompanied by two sensory hairs (fig. 6). Antennal segment 4 with numerous setae and sensory hairs and a small sensilla in a deep pit, accompanied by a spine-like seta. This sensilla is prolonged in an interior tube-like structure (fig. 3). Winter, 1967, moreover mentioned and figured for P. centralis Denis, P. filifera and two other
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
19
Figs 1 — 10. Pr ois o torna {Clavis otoma) fill fera Denis, 1931. 1, habitus; 2, coxae; 3, sub- apical sensilla of antennal segment 4 with accompanying structures; 4, labrum; 5, sensilla of antennal segment 3; 6, antennal organ III; 7, ventral tube; 8, antenna; 9, postantennal or¬ gan; 10, eyepatch.
20
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
species an apical “dornartig ausgezogene Papille’’. I could not find anything com¬ parable to this structure. It is not mentioned by Denis either.
Feet short, tibiotarsus with incompletely demarcated distal subsegment. No cla- vate tibiotarsal tenent hairs present. Unguis without dorsal and lateral teeth, provi¬ ded with an inner tooth; interior lamella basally notched. Unguiculus with a ter¬ minal filament and a broad inner lamella (fig. 13). Retinaculum quadridentate, with one seta on the corpus; in some specimens two setae were seen on the corpus, one in front of the other. Ventral tube with 4 + 4 lateral setae and 1 + 1 posterior seta (fig. 7). Female genital aperture without special structures, male genital pore not well studied.
Length of manubrium: dens: mucro --- 37:25:14. Manubrium with numerous posterior setae, without anterior setae. Dens with about 8 ill-defined posterior in- tegumentory swellings, 16 to 17 posterior setae, and 2 antero-distal ones. Mucro large, with an apical tooth and an apparent subapical tooth, formed by the junc¬ tion of two well-developed lateral lamellae. Corpus of mucro elevated in a medio- posterior lamella. Between apical and subapical tooth sometimes an indistinct elevation is visible in profile (figs 11, 12).
Proisotoma filifera belongs to a species group within this large genus which is fairly well characterized by the following set of characters: body stout, dens short, posteriorly with a few large tubercles (“humps”) and about 5 — 20 setae, anteriorly with a few hairs in distal position; mucro large, bidentate, strongly lamellate, well separated from dens; manubrium without anterior setae; abdominal segments v and vi not ankylosed. Variable are the number of ocelli and retinacular teeth, presence or absence of clavate tibiotarsal tenent hairs, an internal tooth to the mucro and a terminal filament to the unguiculus.
Evidently this same species group was recognized by Delamare Deboutteville, 1953, as is clear from his discussion of the relationships of P. excavata Folsom, 1937.
The same conclusion was drawn by Yosn, 1966, in connection with a find of P. fitchioides Denis, 1947 in Burma. He transferred this species to the genus Subisoto- ma Stach, 1947. Consequently, the circumscription of this genus had to be altered. Yosii redefined Subisotoma sensu novo as follows: labral chaetotaxy 2/5, 5,4, an¬ terior two rows papillate; ventral tube anteriorly without setae; postantennal organ small and simple; tenent hairs absent or present; dentes dorsally granular with in¬ tegumentary swellings and few setae, ventrally with one seta only; mucro biden¬ tate with lamellar margins.
Evidently, Subisotoma sensu Yosii comes rather near the group as defined above by me. But I cannot accept Yosii’ s solution, as his diagnosis of Subisotoma excludes S. pusilla (Schäffer, 1900), the type of the genus, especially as regards the dental tubercles and the lamellate mucro.
Central European representatives of the group are P. borealis (Axelson, 1905), P. hankoi Stach, 1929, and P. tuberculata Stach, 1947. Palissa, [1964], united these species, together with Subisotoma pusilla in his new subgenus of Proisotoma, Clavisotoma. Key character of this subgenus is the presence of clavate tenent hairs on the tibiotarsus. Contrary to the opinion of Palissa, I am convinced that here as in most Isotomidae groups, this character has no generic value.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
21
Figs 11 — 14. Proisotoma ( Clavisotoma) filifera Denis, 1931. 11, dens in posterior view; 12, dens in external view; 13, claw of P3; 14, labium.
The status of Clavisotoma is the more open, as its author did not designate a type species. Selection of pu sill a as such would result in an objective synonymy of Clavisotoma with Subisotoma. However, I think it useful to save Clavisotoma, al¬ though in a modified sense. I therefore propose to designate Proisotoma tuber- culata Stach, 1947, as type-species. Moreover, I propose to modify the diagnosis of the subgenus to the above-mentioned set of characters.
In many respects Clavisotoma is intermediate between Proisotoma s. str. and Ballistura Börner, 1906. Proisotoma (P.) woodgeri Rapoport & Mario, 1969, for instance comes rather close to Clavisotoma , as does Ballistura ewingi (Folsom, 1937). Whether Clavisotoma has to be a distinct genus or a subgenus to Proisotoma is largely a matter of taste. There is a mental evolution towards separate genera in
22
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
this group; nevertheless, I would prefer to give Clavis otoma a conservative start, i.e. as a subgenus.
In addition to the discussion on Clavisotoma, it is necessary to make some re¬ marks on the status of the genus V arts otoma Salmon, 1964. This genus was created to accomodate the species of Proisotoma sensu lato having a reduced number of ocelli. Salmon included three species in this genus, viz. Subis otoma angularis (Axelson, 1905), Proisotoma (P.) minima (Absolon, 1901) and Proisotoma decemoculata (Stscherbakow, 1899), nec Folsom, 1937. Of these three species decemoculata is so unsufficiently described that it is impossible to have a clear idea of its taxonomic status whatsoever. The other two species are well known and so abundantly different, that the single point of their reduced eye number does not, in my opinion, warrant their location in the same genus.
On the basis of their reduced eye number, a good deal of the species belonging
A c
<D
<U ^
M % M g £ £
a o ‘3 c X Æ
in
I 3
I 1
e +3
r> oj
6 3
|
Ocelli 8 + 8 |
Origin |
||||
|
nil girls Denis, 1937 |
India |
3 |
4 |
+ |
0 |
|
sjoestedti Wahlgren, 1910 |
Kilimandjaro |
2 |
? |
+ |
0 |
|
tuberculata Stach, 1947 |
C. Europe |
1 |
3 |
0 |
0 |
|
palustris Cassagnau, 1959 |
France |
0 |
3 |
0 |
0 |
|
vel etensis Steiner, 1959 |
Spain |
1 |
3 |
0 |
0 |
|
hankoi Stach, 1929 |
Hungary |
1 |
3 |
0 |
0 |
|
yosii Stach, 1947 |
Japan |
0 |
0 |
0 |
0 |
|
lamelligera Börner, 1929 |
Japan |
2 |
p |
0 |
0 |
|
fitchioides Denis, 1947 |
India |
122 |
3 |
0 |
0 |
|
- , Yosii, 1966 |
Burma |
2 |
3 |
0 |
0 |
|
fit chi Denis, 1934 |
Costa Rica |
1 |
3 |
0 |
0 |
|
borealis (Axelson, 1905) |
Sweden |
2 |
4 |
0 |
0 |
|
inaequalis (Schäffer, 1898) |
Bismarck Arch. |
1 |
4? ' |
0 |
0 |
|
Ocelli 6 + 6 |
|||||
|
laticauda Folsom, 1937 |
USA, Mass. |
0 |
3 |
+ |
+ |
|
fill fera Denis, 1931 |
Costa Rica |
0 |
? |
+ |
+ |
|
- , Winter, 1967 |
Peru |
0 |
4 |
+ |
+ |
|
fatonei Rapoport, 1959 |
Argentina |
0 |
4 |
+ |
+ |
|
africana Womersley, 1934 |
S. Africa |
0 |
4 |
+ |
+ |
|
excavata Folsom, 1937 |
USA, Florida |
0 |
4 |
0 |
+ |
|
- , Delamare, 1953 |
Kilimandjaro |
0 |
4 |
0 |
+ |
|
f exophthalma Womersley, 1934 |
Australia |
0 |
p |
0 |
+ |
|
brisbanensis Womersley, 1935 |
Australia |
1 |
p |
0 |
+ |
|
sundana Handschin, 1932 |
Bali |
0 |
p |
0 |
p |
|
perparva Jackson, 1927 |
Trinidad |
0 |
4 |
0 |
0 |
|
centralis Denis, 1931 |
Costa Rica |
0 |
p |
0 |
0 |
|
- , Winter, 1967 |
Peru |
0 |
4 |
0 |
0 |
|
Ocelli 5 + 5 |
|||||
|
yamorensis Uchida, 1949 |
New Guinea |
0 |
p |
0 |
0 |
|
richardi Denis, 1924 |
Monaco |
0 |
4 |
+ |
0 |
|
pilicauda Handschin, 1927 |
Costa Rica |
0 |
p |
+ |
0 |
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
23
to the subgenus Clavis otoma would have also to be included in Varisotoma. This would not only lead to a disruption of Clavisotoma , but would also result in a highly artificial classification. Consequently, I would suggest to discard the genus Varisotoma as superfluous and unnatural.
The species of F rois otoma ( Clavisotoma ) sensu novo.
The species can be suitably arranged in some groups, based on the number of ocelli, presence of tibiotarsal tenent hairs, the number of retinacular teeth, presence of internal tooth to the unguis and terminal filament to the unguiculus.
A synoptic table is given on the preceding page.
The drawing of Proisotoma schoetii, Yosii, 1939, nec Dalla Torre, 1895, ( = P. yosii Stach) gives the impression that the dens should be hairy in its antero- proximal part.
P. fit chi Denis and centralis Denis have been found in Brasil by AriA, 1939. The known distribution of fitchi was further extended by Massoud and Rapo port, 1968, who identified this species among material from Tucuman.
A specimen of the original series of P. inaequalis (Schäffer) has been studied by Linnaniemi, 1912: 126 — 127. He noted a number of differences with borealis (Axelson) but did not mention as such the number of retinacular teeth, neither the form of the unguiculus. For this reason I suppose them to be as in borealis.
I have long hesitated whether or not to include P . ultonica Carpenter, 1911. According to the drawings, the dens has, as the author states, “numerous small tubercles” — • that is, no humps. Nevertheless, ultonica is compared by its author with borealis and inaequalis.
Gama, 1964, states to have refound P. rie hardi in Portugal. The Portuguese material, however, differed in having 6 + 6 ocelli. Basing herself on the sentence in Denis’ original description “je ne puis mettre en évidence plus de 5 omma...”, Gama concluded that the sixth ocellus had escaped the attention of Denis. I do not think that this is correct, especially as Denis had at his disposition “très nom¬ breux exemplaires”. However, even if we accept Gama’s opinion of rie hardi having 6 + 6 ocelli, there can be no danger of synonymy, as is evident from an inspection of the table of species having that number of eyes, given above.
Literature
ARLé, R., 1939, Quelques Collemboles de l’Etat d’Espirito Santo (Brésil). Physis 17: 125 — 131.
Delamare Deboutteville, Cl., 1953, Collemboles du Kilimandjaro récoltés par le Dr. George Salt. Ann. Mag. nat. Hist. [12] 6 (71): 817 — 831.
Denis, J. R., 1931, Contributo alla conoscenza del “Microgenton” di Costa Rica. II. Collem¬ boles de Costa Rica- avec une contribution au species de l’ordre. Boll. Lab. Zool. gen. agr. R. Scuola Agric. Portici 25: 69 — 170.
Gama, M. M. Da, 1964, Colêmbolos de Portugal continental, p. 1 — 252. Coimbra.
Linnaniemi, W. M., 1912, Die Apterygotenfauna Finlands. II. Spezieller Teil. Acta. Soc. Sei. fenn. 40 (5): 1 — 361, pis 1 — 16.
Massoud, Z. & E. H. Rapoport, 1968, Collemboles isotomides d’Amérique du Sud et de l’Antarctide. In: Cl. Delamare Deboutteville & E. H. Rapoport ed., Biologie de l’Amérique australe 4: 307 — 337. Paris.
Palissa, A., [1964], Apterygota - Urinsekten. In: P. Brohmer, P. Ehrmann & G. Ulmer ed., Die Tierwelt Mitteleuropas. Insekten. 4 (la): 1 — 407. Leipzig.
24
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
Rapoport, E. H. & S. Mano, 1969, Colembolos de Venezuela. I. Acta biol. venez. 6 (3/4)
: 117 — 128.
Salmon, J. T., 1964, An index to the Collembola. Bull. R. Soc. N. Z. 7 (1,2): 1 — 144, 145—644.
Stach, J., 1947, The apterygotan fauna of Poland on relation to the world-fauna of this group of insects. Family: Isotomidae. Acta monogr. Mus. Hist. nat. 1: 1 — 488, pis 1—53.
Winter, Chr., 1967, Beiträge zur Kenntnis der neotropischen Collembolenfauna. I Isotomi¬ dae. (2. Teil). Senckenberg. biol. 48 (1): 37 — 69.
Yosii, R., 1966, On some Collembola of Afghanistan, India and Ceylon, collected by the Kuphe-expedition, I960. Results Kyoto Unir, scient. Expedition Karakoram Hindukush, 1933 8: 333—405.
Further notes on Cheletomorpha lepidopterorum (Acari, Cheyletidae), transported by Lepidoptera
by
G. L. VAN EYNDHOVEN Zoologisch Museum, Amsterdam
In Beaufortia (1964) I discussed a number of observations relating the trans¬ port of the mite Cheletomorpha lepidopterorum (Shaw, 1794) by the interme¬ diacy of Lepidoptera.
Prior to my previous paper, only a few cases of this transport were recorded. Indeed it seemed quite incidental, and so (1964 : 57) I joined Vitzthum (1941 : 574) in considering the phenomenon as “phoresy” and not as “symphorism”. The interpretation of symphorism, as derived from Deegener’s ideas by Vitzthum (194-1 : 573) reads as follows: “Symphorium. Eine Tierart siedelt sich, ohne Pa¬ rasit zu werden, auf der Körperoberfläche einer anderen Tierart an, ohne dass ein mutualistisches (reziprokes) Verhältnis zwischen Träger und Getragenem zustande kommt.”
The fact that — including my addendum (1964 : 59) — I could record six cases in all (from The Netherlands and from England) of transport by the moth Charanyca [now Caradrina'] clavipalpis (Scop.), and that in the present paper I can mention four more cases found in England, has lead me to the conclusion that it is correct to consider these transports as s/mphorism. It is true that is no abso¬ lute condition which species of moth supplies the transport, but both Caradrina clavipalpis and Cheletomorpha lepidopterorum use to live in the same biotope and therefore, normally, it will be Caradrina clavipalpis which brings the mite from one suitable locality to another, where both will live on side by side. This is in accordance with the condition for a true symphorism, that both the transport¬ ing and the transported species occur in the same biotope.
Cheletomorpha lepidopterorum attaches itself to the scales of the moth by an adhesive substance. The scales of many Lepidoptera are suitable for this purpose and so it may occur that the mite incidentally makes use of another moth species at rest in its biotope. This is the case for most of the observed transports by other moths than Caradrina clavipalpis. These exceptions do not alter the normally exist-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
25
ing interrelation between Caradrina clavipalpis and Cbeletomorpha. It only means that in such cases the mites will not reach the right biotope.
That this may happen was proved recently by the capture, in the “Laboratorium voor Toegepaste Entomologie” in Amsterdam, of a specimen of Malacosoma neustria (L.) bearing some Cheletomorp ha-mitts. The moth had been reared in this laboratory and had escaped from the breeding cage. When it was found back, it bore the mites. It is clear that Cbeletomorpha is living somewhere in the buil¬ ding and that some specimens climbed the moth for transport, although Malacoso¬ ma neustria does not occur in the biotope of the mite.
Evidently the mites can only avail themselves of the wing scales of Lepidoptera and this must be the reason why they have never been observed on other parts of a lepidopteron’s corpse, nor on members of any other insect order.
Some time ago I examined the specimens of Caradrina clavipalpis from The Netherlands present in the “Rijksmuseum van Natuurlijke Historie” in Leiden. No mites were detected. However, the greater part of these moths came from Dutch amateur collectors who used to mount their specimens carefully. It is most pro¬ bable that mites, whenever present, have been removed. The red colour of fresh specimens as well as their size make them very conspicuous and as they are atta¬ ched to a few wing scales only, removal is quite easy.
More successful was a visit to the British Museum (Natural History) in Lon¬ don, where Dr. I. W. B. Nye kindly enabled me to examine a great number of specimens of Caradrina clavipalpis . The greater part of these moths originated from France and Algeria. I found no mites on them. Most probably they had been collected in the field.
However, the British material was quite interesting. Among some 110 speci¬ mens from various localities there is a series from Tring (Herts.), the site of Rothschild’s Zoological Museum. It consists of 24 specimens collected between 1899 and 1911. Four of these have mites on the wings, as follows: Tring, Herts., 28.VII. [19]05, A. T. Goodson: 1 underside right hind wing
Tring, Herts., 18 July [19] 06, A. T. Goodson: 2 underside left hind wing
Tring, Herts., 30.' VIII. [19] 07, A. T. Goodson: 1 underside right fore wing
Tring, Herts., X3.VIII. (19)08. A. T. Goodson: 2 underside right hind wing
Of course, this series too is not reliable as to the actual number of mites invol¬ ved. It is very well possible that several mites have gone astray in the course of the years or that they were removed by the person who mounted the moths of the collection.
The presence of these mites, however, on the wings of this moth-species from four different years, once again confirms the close biological relation which exists between Caradrina clavipalis and Cbeletomorpha lepidopterorum.
References
Eyndhoven, G. L. van, 1964, Cbeletomorpha lepidopterorum (Shaw, 1794) (= Ch.
venustissima) (Atari, Cheyletidae) on Lepidoptera. Beaufortia 11 (136): 53—60, fig. 1—8.
Vitzthum, Graf H., 1941, Acarina, in: Bronns Klassen und Ordnungen, Becker & Erler, Leipzig (1943), 5. Band, IV. Abt., 5. Buch, 4. Lief. (publ. 1941): 481 — 640, fig. 429—448.
26
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
Een merkwaardig Frans tijdschrift
door
B. J. LEMPKE
Enige tijd geleden werd voor onze bibliotheek een serie aangekocht van een Frans tijdschrift, dat de volgende titel draagt: „L’Intermédiaire des Bombyculteurs & Entomologistes”. De verklarende ondertitel luidt: „Revue mensuelle de Vulgari¬ sation universelle: Sciences, Apiculture, Aviculture, Médecine, Littérature, etc.” Daar er verschillende artikelen over Lepidoptera in staan, kreeg ik het ter inzage om te kijken of er ook iets in stond, dat voor mij van belang kon zijn.
Erg bekend is het tijdschrift niet. Ik heb het nooit geciteerd gezien. Wel komt het voor in de „World List” met de volgende afkorting: Interméd. Bombycult. Ent. en met de jaartallen 1901 — 1905. De serie, die nu in de bibliotheek aanwezig is, loopt van nr. 1 van januari 1901 tot en met nr. 49 van januari-februari 1905. Of dit nummer 49 inderdaad het laatste is dat verscheen, of dat de vijfde jaargang nog compleet uitgekomen is, zijn we nog niet te weten kunnen komen. In elk geval denk ik niet, dat er nog veel zulke series als wij nu hebben, zullen bestaan. Het tijdschrift is namelijk op papier van slechte kwaliteit gedrukt en zag er nu niet bepaald uit als iets, dat zuinig bewaard moest worden omdat het zo fraai was.
De reden van de uitgave is op de eerste pagina duidelijk vermeld. De reeds bestaande tijdschriften waren voor veel gewone liefhebbers te moeilijk geworden en daardoor te weinig interessant. Het is wel opvallend, dat omstreeks de eeuw¬ wisseling in diverse landen de behoefte gevoeld werd aan zulke niet zo technische tijdschriften, waarin ook wat minder zware kost werd behandeld, dan die welke bijna alleen nog voor specialisten van belang was. In Duitsland was dat de „Ento¬ mologische Zeitschrift”, later gesplitst in die van Guben en van Frankfort en waarvan nu alleen nog de laatste bestaat. In België begon de „Revue de la Société entomologique Namuroise” steeds meer aandacht te trekken, tot het al gauw een maandblad kon worden (waarvan later de naam veranderd werd in „Lambillio- nea”). In diezelfde tijd begon onze vereniging vooral op aandringen van D. ter Haar met de uitgave van de „Entomologische Berichten”, aanvankelijk een zeer bescheiden tijdschrift. Het eerste deel telde 245 pagina’s (die lang niet alle vol waren) en daar werd vier jaar over gedaan. Wij publiceren nu meer tekst in één jaar! In Engeland hebben het grootste deel van de vorige eeuw al tijdschriften bestaan waarin ook de amateurs terecht konden, hoewel ook daar nog een nieuwe¬ ling er bij gekomen was, nl. „The Entomologist’s Record and Journal of Variation”, die ook nu nog tot de goede Engelse entomologische tijdschriften behoort.
Dat de „Intermédiaire” het niet zo lang uitgehouden heeft, is eigenlijk niet zo verwonderlijk. Er stonden inderdaad diverse entomologische artikelen in, waaraan beginners iets gehad moeten hebben: hoe ze moesten kweken, verzamelen, prepa¬ reren enz. Maar de inhoud was tenslotte toch zo een samenraapsel van allerlei onderwerpen, dat niemand goed aan zijn trekken kwam. Er werden rechtskwesties in behandeld, een arts besprak er allerlei geneeskrachtige planten in en gaf advie¬ zen over diverse kwaaltjes, er stond vrij veel in over rupsen die zijde leveren, de bijenteelt werd uitvoerig besproken, er was een vervolgverhaal, dat met entomologie
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
27
niets te maken had (blijkbaar de afdeling literatuur) enz. Toch zijn zulke tijd¬ schriften nu, na ruim 60 jaar, wel leuk om door te nemen. Het is bij voorbeeld verbazingwekkend te lezen voor hoeveel kwaaltjes en ongemakken een goed glas wijn verlichting kan brengen volgens de dokter!
In het tijdschrift zijn ook enkele nieuwe aberraties beschreven en zelfs een nieuwe soort. Dat de meeste auteurs „L’Intermédiaire” overigens niet erg serieus namen, blijkt wel hieruit, dat ze hun beschrijvingen eerst al in een ander tijdschrift gepubliceerd hadden en het daarna rustig deden voorkomen, of die in „L’Inter¬ médiaire” nieuw waren. En de soort werd later nog eens beschreven. Toch zijn er een paar bij, die inderdaad in dit tijdschrift de prioriteit hebben en die dan ook wel aan de vergetelheid ontrukt mogen worden. Ik heb daarom een lijstje gemaakt van alle in „L’Intermédiaire” beschreven nieuwe vormen en de soort, met het on¬ vermijdelijke commentaar.
1. Mythimna vitellina Hübner, f. ultima Braun, Interméd. Bombycult. Ent. 1 : 79, fig. 3, 4 op p. 78, maart 1901. Er is geen beschrijving, maar er wordt verwezen naar de afbeeldingen. Door het slechte papier zijn ze zeer onduidelijk, maar ver¬ geleken met de ernaast afgebeelde typische exemplaren is wel te zien, dat de voor¬ vleugels veel donkerder (roder) zijn, de aderen en de achterrand van de achter¬ vleugels zijn verdonkerd. Bovendien is de vlinder belangrijk groter. Dit alles klopt precies met de beschrijving van f. saturatior Dannehl, 1929, die er dan ook een synoniem van is.
2. Polyommatus icarus Rottemburg, f. regnieri André, Interméd. Bombycult. Ent. 2 : 47, fig., februari 1902. De bekende vorm, waarbij op de onderzijde van de voorvleugels de onderste basale en de onderste postmediane vlek door een dikke streep met elkaar verbonden zijn. ANDRé had de vorm reeds benoemd in Journ. Nat. Macon 2 : 52, 1901. Overigens is de naam een synoniem van f. melanotoxa Pincitore-Marott, 1873.
3. Melitaea cinxia L„ f. matisconensis André, Interméd. Bombycult. Ent. 2 : 48, fig., februari 1902. De vorm, waarbij op de bovenzijde van de achtervleugels de zwarte vlekken in de bruine submarginale band ontbreken. De naam is geldig, maar hij was reeds eerder door ANDRé gepubliceerd, namelijk in 1899 in Tableaux anal. Lép. France, Suisse, Belgique. Voor de synoniemen ervan zie Cat. Nederl. Macrolep., suppl. 3 : 171, 1956.
4. Chazara briseis L., f. robinia de Labonnefon, Interméd. Bombycult. Ent. 3 : 344, nov. 1903. Bovenzijde voorvleugels met drie ogen, één bij de voorvleugelpunt en twee die elkaar raken, bij de binnenrand. De naam is geldig. Synoniemen ervan zijn: triocellata Hafner, 1909 en triocellata Vorbrodt, 1917.
5. Copiopteryx sonthonnaxi André, Interméd. Bombycult. Ent. 4 : 268, sept. 1904. Een uitstekende beschrijving van een nieuwe Saturnide uit Centraal Brazilië, die ook goed afgebeeld is op een bijgevoegde plaat op beter papier. Het volgende jaar beschreef de auteur de soort nog eens. Deze is eveneens afgebeeld in Seitz, Bombyces et Sphingides Americanae, pi. 130 a3 (1930).
6. Noctua comes Hübner, f. nonmarginata Lucas, Interméd. Bombycult. Ent. 5 : 13, jan.-febr. 1905. De naam is vergezeld van de volgende fraaie Latijnse diagnose: „Alis posterioribus margine nigro ferra nullo”, gevolgd door een Franse beschrij¬ ving. Maar dc vorm was al meer dan een jaar eerder beschreven door dezelfde
28
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.1.1970
auteur in Ann. Soc . ent. France 72 : 402, dec. 1903 en daar afgebeeld op plaat V fig. 2. De naam suggereert, dat de zwarte achterrandsband van de achtervleugels geheel ontbreekt. Er is blijkens de figuur en de beschrijving echter wel degelijk een achterrandsband aanwezig, maar hij is sterk versmald. Dit betekent, dat f. attenuata Warren, 1909, er een synoniem van is.
Summary
The library of the Netherlands Entom. Soc. obtained a series of the French periodical “L’Intermédiaire des Bombyculteurs & Entomologistes”, running from nr. 1, January 1901, to nr. 49, January- February 1905, probably all that has been published. In it some new aberrations and a new species were described. Although several aberrations had been published before, some of them were new. The species was again described later by the same author. A complete list is given of all the new (or so-called new) names to be found in the periodical.
1. Mythimna vitellina Hübner, f. ultima Braun, op, cit. 1 : 79, figs. 3, 4 on p. 78, March 1901. Fore wings much darker (redder), hind wings with nervures and outer border darkened, the moth distinctly larger than typical specimens. All these characters are also those of f. saturatior Dannehl, 1929, which is a synonym. Taken at Royan (Charente Inférieure), where the form was rare: 5 specimens against about 300 of the type form. (The name was spelled: ultina , but this is clearly a printer’s error, as Braun wrote on p. 79: “L. Vitellina Var. Ultina, la dernière!”).
2. Polyommatus teams Rottemburg, f. regnieri André, op. cit. 2 : 47, fig., Febr. 1902. Had already been described by the same author in 1901, ]ourn. Nat. Macon 2 : 52. But the name is a synonym of f. melanotoxa Pincitore-Marott, 1873, the well-known form with black bar on the under side of the fore wings along the inner margin.
3. Melitaea cinxia L., f. matisconensis André, op. cit. 2 : 48, fig., Febr. 1902. Had already been described by the same author in 1899, Tableaux anal. Lép. France, Suisse, Belgique: 53. The oldest name for the form without black spots in the brown submarginal band of the hind wings.
4. C hazard briseis L., f. robinia de Labonnefon, op. cit. 3 : 344, Nov. 1903. On upper side fore wings three eye spots, one near the apex, two touching each other near the inner margin. Synonyms: trio cell at a Hafner, 1909, and triocellata Vor- brodt, 1917.
5. Copiopteryx sonthonnaxi André, op. cit. 4 : 268, fig. on plate, Sept. 1904. Full description of a new Saturnid from Central Brasil with an excellent photo on special paper. The species was again described by the same author in Lab. Et. Soie 12 : 72, 1905 (according to Seitz, Gross-Schmetterl. der Erde 6, where the species is treated on p. 799 and figured pi. 130 a3, 1930).
6. Noctua comes Hübner, f. nonmarginata Lucas, op. cit. 5:13, Jan. -Febr. 1905. Had already been described and figured by the same author in Ann. Soc. ent. France 72 : 402, Dec. 1903. The form is not without the black border of the hind wings, as the name would suggest, but the border is very narrow. F. attenuata Warren, 1909, is a synonym of it.
Amsterdam 1010, Oude-IJselstraat 12 III.
gcr
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 februari 1970 No. 2
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD : Mededeling van de Penningmeester (p. 29). — N. Nieser : Donnés faunistiques de Hétéroptères aquatiques IV (p. 29). — F. A. Bink : Parasites of Thersamonia dispar Haw. and Lycaena helle Den. & Schiff. (Lep., Lycaenidae). — H. van Oorschot: Dag- vlinderonderzoek in Noord Beieren van 2 tot 25 juli 1965 (p. 35). — L. G. E. Kalshoven : Observation on the blood-sucking Reduviid Triatoma rubrofasciata (DeGeer) in Java (p. 42). — A. Diakonoff : Designation of lectotypes for two South Asiatic Tortricidae (Lepi- doptera) (p. 48). — Korte mededelingen (p. 29 : B. J. Lempke ; p. 34: M. J. Gijswijt; p. 47: A. W. P. Maassen; p. 48: P. H. van Doesburg Jr.).
Mededeling van de Penningmeester
De Penningmeester verzoekt de leden spoedige betaling van de veschuldigde bedragen door storting of overschrijving op postgiro 188130 ten name van Penningm. Ned. Ent. Ver., Amsterdam. De tarieven zijn thans:
Kontributie N. E. V. ƒ 20, — ; idem Afd. Toegepaste Entomologie voor leden N. E. V. ƒ 2,50 en voor niet-leden N. E. V. ƒ4, — ; idem Student- en Aspirant- leden ƒ5, — (met Ent. Ber.) ; idem Huisgenootleden ƒ 2,50; Abonnement Tijd- schr. Ent. voor leden N. E. V. ƒ 22,50 en voor niet-leden ƒ 62,50.
W. J. Kabos, Van Baerlestraat 261, Amsterdam 1007.
Donnés faunistiques de Hétéroptères aquatiques IV
par
N. NIESER
Addition
Dns ma publication, parue dans Ent. Ber., Amst. 29 : 190, 1969, la description d’une localité a été omise:
N6757. Ruisseau le long de la route N2, près d’Estôi, sous un pont, 30. XII. 1967. Peu de végétation aquatique, peu de débris végétaux, fond de cailloux et sable.
Afkortingen van literatuuropgaven. In 1963 werd in de D.D.R. een nieuw tijdschrift opgericht, dat tot titel kreeg: Entomologische Berichte. Om elke mogelijkheid tot verwarring uit te sluiten zal de naam van ons eigen tijdschrift te beginnen met deze jaargang steeds afgekort worden zoals dat aangegeven is in de „World List”, namelijk Ent. Ber., Amst. De afkorting voor het Duitsche tijdschrift is: Ent. Ber. Bert. De afkortingen voor onze andere tijdschriften zijn: Tijd sehr. Ent. en Entomologia exp.appl. Officiële afkortingen voor twee andere nogal eens geciteerde tijdschriften: Levende Nat. en Natuurh. Maandbl. — Lpk.
30
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Parasites of Thersamonia dispar Haw. and Lycaena helle Den. & Schiff. (Lep., Lycaenidae)
by
F. A. BINK
Since I960, studies on the Large Copper Butterfly, Thersamonia dispar Haw., and Lycaena helle Den. & Schiff, have produced considerable information on their parasites.
Egg parasite: T rich o gramma evanescens Westwood (Hym., Chalcididae) (det. M. J. Gijswijt).
This parasite is found in the Netherlands every July and August in the eggs of T. dispar. Two to four wasps develop in a single egg. Normally the incidence is low, 5 — 10 %. Sometimes it may increase locally up to 25 %. Near Bordeaux, 44° 55' N — 0° 36' W, the eggs of T. dispar are also infected by Trichogramma sp. On 27.VIII.1964 20 % of the eggs were found to be infected (number of eggs: 60).
Pupal parasite: Anisohas bostilis Grav. (Hym., Ichneumonidae) (det. G. den Hoed).
In the collection of the late J. H. E. Wittpen in Amsterdam are two specimens of A. hostilis, which were reared from T. dispar pupae collected in 1934 near Wolvega, 52° 51' N — 5° 55' E (verbal communication by Mrs. Wittpen). In the collection of Mr. Den Hoed there is one specimen of A. hostilis obtained from N. W. Elfferich, who reared it on 21. VII. 1948 from the Small Copper Butterfly, Lycaena phlaeas L. So it appears that A. hostilis parasitizes T. dispar only incidentally.
Larval parasites: Phryxe vulgaris L. (Dipt., Larvaevoridae) (det. Dr.
W. J. Kabos).
Hyposoter placidus Desv. (Hym., Ichneumonidae) (det. G. den Hoed).
The parasitic fly P. vulgaris is only found as an endopredator of T. dispar at Woodwalton Fen in England, 52° 27' N — 0° 12' W. It appaered after 1945 in the colony of the Large Copper Butterfly which had been introduced there in 1927. The incidence of P. vulgaris in Woodwalton Fen was as high as 17,6 % in 1962 (see Duffey 1968, p. 90).
H. placidus is the endopredator of T. dispar which is known to all lepidopterists who reared larvae of this Copper. Unfortunately it is necessary to point out first the nomenclatorial difficulties concerning this species. Dr. J. G. Betrem was the first to determine the Netherlands specimens of this wasp and he called it Anilastus ebenimus Desv. in 1955 (lapsus for A. ebeninus Grav., see Den Hoed, 1962). J. F. Perkins wrote in 1957 (Gerris, 1961) that “Des vignes described the species which was reared from the extinct L. dispar dispar in England as A. placi¬ dus. I have seen no recent specimens of A. placidus , but another undescribed
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IL 1970
31
species (or form) has been reared in small numbers from T. dispar batavus in this country which agrees completely with specimens reared from Heodes phlaeas”.
Den Hoed (1962), possessing a lot of specimens reared from larvae collected in the Netherlands, did not agree and called the species A. vulgaris Tschek. In 1957 R. Hinz, however, rejected the name A. vulgaris , because in the collection of Tschek there were under the name vulgaris more than one species. He wrote that very probably Limneria vulgaris Tschek, 1871, is a synonym of Hyposoier (syn: Anilastus') ebeninus Gravenhorst 1829- He confirmed this In 1961.
On 9JV.1962 Betrem told me that he got 21 wasps from W. L. Blom and that he had determined these as Anilastus placidus.
In 1964 Perkins got some material from Dr. E. Duffey reared from T. dispar which originated from H. G. Short at Esher, Surrey, England. He stated again “These are a species of Anilastus , related to placidus Desv.” Den Hoed sent some Netherlands material to Perkins in 1968, and his answer was: “Your specimens do not agree with placidus Desv., which I have seen from Holland and only from dispar. They belong to the closely related species for which I have not yet succeeded in finding a name, which parasitizes also phlaeas. H. placidus differs from the species ex phlaeas in having the anterior lateral area of the propodeum coarsely rugose, not finely coreaceous and dull as in your specimens”. We found that the species varies much in this character. The other characters agree with those mentioned in the description of Thomas Desvignes, so we saw no reason to drop the name Hyposoier placidus Desv. for the species under discussion.
I found that H. placidus is wide-spread throughout Europe, from the middle of Sweden to Bordeaux in South-West France. Most of the specimens we have were reared from larvae of T. dispar , a few were obtained from larvae of L. belle. On 5 and 7 .VI. I960 about 30 first to third instar larvae of L. helle were collected in Belgium in the valley of the Warche, 50° 58' 30" N — 6° 03' 00" E, 400 m, and near Hockai, 50° 28' 50" N — 5° 58' 50" E, 530 m. Six caterpillars turned out to be Infected, one wasp emerged on 18.VII.1960. In Sweden, Sälen, 61° 10' N — 13° 15’ E, 300 m, about 50 first to third instar larvae were collected on 7.VIL 1961. 13 caterpillars were infected and unfortunately only one wasp emerged (on 7 .VIII. 1961).
This Ichneumonid has been obtained from T. dispar throughout the recent area of T. dispar batavus in the Netherlands, from De Lemmer to Zwartsluis, in France near Arbois, 46° 57’ N — -5° 43* E, 300 m and near Bordeaux, 44° 54’ 5” N — 0° 36' 07" W. Near Arbois 3 fourth and fifth instar larvae were collected on
27. VII.i968, one was parasitized and the wasp emerged on lO.VIII.i968. On 30.VIII.i968 about 20 first and second instar larvae were obtained at that place and they produced 5 wasps. At the locality near Bordeaux about 40 first and second, and one fifth instar larvae were found on 27.VIII.1964 and in September 7 turned out to be parasitized. The remaining larvae hibernated and In the spring there were no further parasitized larvae. On 10.VIII.1968 three fourth instar larvae were obtained at the same locality and one was parasitized. The wasp emerged on
28. VIII.1968. All this material was checked bij Den Hoed.
More details of the biology of this endopredator were obtained from a breeding experiment in 1967. Dr. P. A. van der Laan, director of the Laboratory of Applied
32
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Entomology in Amsterdam, kindly granted me space in his laboratory. On 31. VII. 1967, 57 first, second, and a few third instar larvae of T. dispar batavus were collected at 52° 52' 50" N — 5° 41' 05" E. Diapause was induced at 20° C and 10 hours light - 14 hours dark. Lightsource a 20 W fluorescent tube. 100 % diapause was obtained (20° C and 16 hours light - 8 hours dark induces 100 % nondiapause), and no larva appeared to be infected. After a diapause period of 7 weeks, the larvae were reactivated on 20. IX at 30° C and continuous light and reared at 25° C and 16 hours light. The first caterpillar became black on 3.X and was followed by others on 6.X. On I6.X the first five wasps emerged. So the pupal stage of H. placidus takes about 10 days under these circumstances. (The pupal stage of T. dispar lasts 9 days). About 40 larvae of the fourth instar were obtained and 15 were infected, i.e. a nearly 40 % incidence. Five pupae of this wasp were stored at 15° C in an attempt to prolong the pupal stage, but all pupae turned out to be dead after a fortnight. The pupae of this endopredator seem to be vulnerable. The sex ratio of the emerged wasps was normal 1:1. They were kept at 20° — 28° C and fed with 10 % honeywater. The females could easily be kept alive for 4 weeks under these conditions. Mating took place one or two days after emerging and all males died within six days. After ten days a few first instar larvae and some eggs of T. dispar were offered to the females. The eggs were neglected completely and the larvae were stung only once. The wasp first found the feeding trail of the larva and followed this trail with the antennae to the very small caterpillar at the end which it stung immediately. A second wasp neglected this punctured larva, so there appears to be a mechanism to prevent double injection. However a second trial about 15 days later, when the wasps were very excited and apparently less selective, showed that triple injection can occur. The infected larvae were reared under nondiapause conditions (25° C and 16 hours light) and after 15 days they became black. The blacking of the larvae takes about six hours, the whole killing process about three days. At the beginning the caterpillar prepares itself for moulting (spinning a silk carpet) and becomes more cylindrical in shape. The wasp leaves the caterpillar by biting a hole, normally in the thoracic area of the host.
In the case of T. dispar the endopredator kills its host in the middle of the fourth instar, in the case of L. belle at the end of the last fifth larval instar. Both species of caterpillars are of the same length then, about 14 — 16 mm. So there is a relation between the volume of the host and the moment of pupation of the endopredator. It was once observed that an infected larva of T. dispar grew very fast and was killed at the end of the fifth instar (the larva mentioned under 3.X). The endo¬ predator could not consume the complete body contents and the wasplarva in this case was probably not able to spin its cellophanelike cocoon within the host skin because too much haemolymph and tissue were left and so it died.
From these experiments it became clear that H. placidus is a single brooded species when its host is T. dispar batavus. The wasps are on the wing one or two weeks before the butterflies (the wasp larvae pupated in the fourth instar larvae!) and the female wasps cannot find the new first instar larvae of their host before three to four weeks or more after emerging. The species hibernates as egg or very young
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IL 1970
33
larva in the third instar caterpillar. The latter starts its diapause normally in the middle or at the end of August (in unfavourable years even in October). The biology is synchronized to that of the host, although there is a big gap in time between the emergence of the wasps and the birth of the caterpillars. There is a tendency to decrease this gap by retarding the development of the host. The in¬ cidence of parasitism is in general very low. In the period I960 — 68 I have found over 500 fourth and fifth instar larvae of T. dispar batavus in May and early June and found altogether 18 parasitized caterpillars, i.e. 3,5 % on the average. It never exceeded 15 % locally. Higher rates were found in the examples where young larvae were collected and up to nearly 40 % in the breeding experiment mentioned.
People who likewise found a low percentage of parasitized larvae are R. A. Polak (who found no parasites at all in the period 1916 — 30), Ir. G. A. Graaf Bentinck, G. Dijkstra Hzn., and H. J. L. T. Stammeshaus. On the other hand W. L. Blom claims a high mortality due to this endopredator and M. W. Camping and J. R. Caron rather had the same experience.
But the biology as outlined here, is not yet complete. Very rarely there are also found young larvae of T. dispar batavus starting a second brood in July or August. Gerris (1961) got three specimens from a locality near Zwartsluis in August I960, which did not turn into hibernation. These were all parasitized. I found one third instar larva on 15. VII. I960 in the nature reserve “Rottige Meenthe”, 52° 51' N — 5° 56' E, and obtained a wasp from it on 10. VIII. Also the young larvae collected in 1964 near Bordeaux showed that parasitized larvae do not hiber¬ nate. This phenomenon is rare. Probably parasitized larvae may have a somewhat higher diapause threshold than normal ones. T. dispar in the southern part of its European area has a partial second brood, perhaps 10 — 30 %. This has no special consequence for the endopredator. In addition in most habitats of T. dispar, L. phlaeas and Heodes tityrus Poda occur too. These hibernate as young larvae (third or fourth instar), so if H. placidus is restricted to Lycaenid larvae, it will find hosts throughout the whole summer. When H. placidus parasitizes L. belle (examples in Belgium and Sweden) the endopredator needs an alternative host, because L. belle hibernates as a pupa. In the L. belle habitat the Purple-edged Copper Butterfly, Palaeocbrysophanus bippotboe L., nearly always occurs. This species hibernates as third instar larva and when it is in the fourth to fifth instar (the time of pupating of the endopredator), L. belle is just on the wing. When the latter is in the fifth larval instar, there are new first instar larvae of P. bip¬ potboe. Only once a hyperparasite of H. placidus was found. On lO.VI.i968 a female Mesocborus sp. (Ichneumonidae) was reared from a caterpillar collected on 29.V.I968 at 52° 47’ N — 5° 54’ E, in the nature reserve “De Weerribben’’.
T. dispar and L. belle are the only Coppers which have larvae which are easy to find. This is due to the kind of foodplant: T. dispar feeds nearly always on Rumex bydrolapatbum Huds. in the northern part of its European area, in the southern part on R. bydrolapatbum and R. crispus L., very rarely on R. sanguineus L., R. conglomerate Murr, and R. obtusifolius L. L. belle feeds on Polygonum bistorta L. and P. vivipara L. The other Lycaeninae mostly feed on R. acetosa L. and R. acetosella L. and it is very difficult to look for caterpillars on these plants.
34
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Therefore it will be difficult to produce more information about the parasites of the related Coppers.
Samenvatting
Een onderzoek naar de grote vuurvlinder, T. dispar en de kleine vuurvlinder, L. helle , leverde veel gegevens over de parasieten (endopredatoren) van deze soorten. De belangrijkste parasiet is de sluipwesp Hyposoter placidus, die bij de grote vuurvlinder gemiddeld een sterfte van 3,5 % veroorzaakt. Éénmaal werd gevonden, dat bijna 40 % van de jonge vuurvlinderrupsen geïnfekteerd was. In het artikel wordt ingegaan op de moeilijkheden, die er waren bij de determinatie van de sluipwesp. De heer G. den Hoed ontving gedurende vele jaren het merendeel van de sluipwespen, welke door de lepidopterologen uit de vuurvlinders gekweekt werden. Pas nadat een flinke serie van deze wespen bijeengebracht was, konden de systematische problemen opgelost worden. Bij het onderzoek is de biologie van de sluipwesp in grote trekken bekend geworden. De wesp legt één ei in een eerste of tweede stadium rupsje en de ontwikkeling van de wespelarf loopt synchroon met die van de gastheer. De larf moet zijn gastheer doden voordat deze groter is dan ongeveer 16 mm, daar hij anders niet meer op de juiste wijze verpoppen kan binnen de rupsehuid. Wanneer de wesp op de grote vuurvlinder parasiteert, komt hij ongeveer één tot twee weken voor de vliegtijd van de vlinders uit en moet dus tenminste drie à vier weken of nog langer wachten voor er weer jonge rupsjes beschikbaar zijn om zijn cyclus te kunnen voltooien. H. placidus werd gevonden van Midden-Zweden tot Zuidwest-Frankrijk. Wanneer deze soort leeft op L. helle (België en Zweden) zal er een tweede gastheer nodig zijn, omdat L. helle als pop overwintert. Dit zou de rode vuurvlinder, P. hippothoe, kunnen zijn, die evenals de grote vuurvlinder als derde stadium rups overwintert.
Literature
Desvignes, T., 1856, Catalogue of the British Ichneumonidae in the collection of the British Museum : 97-98.
Duffey, E., 1968, Ecological studies on the Large Copper Butterfly, Lycaena dispar Haw.
batavus Obth., at Woodwalton Fen National Nature Reserve, Huntingdonshire. Journ. Appl. Ecology 5 :69-96.
Gerris, V., 1961, Parasieten van Thersamonia dispar Haw. Ent. Ber., Amst. 21 : 207. Hinz, R., 1957, Zur Systematik und Oekologie der Ichneumonidae I (Hym.) Deutsche ent.
Z. N.F. 4: 86-90.
- , 1961, Zur Systematik und Oekologie der Ichneumonidae II (Hym.) Deutsche
ent. Z. N.F. 8 : 250-257.
Hoed, G. den, 1962, Bijdrage tot de studie der Ichneumonidae (Hym.) II. Ent. Ber., Amst. 22 : 63-64.
Polak, R. A., 1932, De herrezen vuurvlinder. De Levende Natuur 56 : 303-309.
Amsterdam- O., Ringdijk 3.
t M. N. Nikolskaya. Eind oktober 1969 is de grote Russische chalcidologe Dr. Maria Nikolaevna Nikolskaya op 73-jarige leeftijd overleden. Daar toegepaste entomologen nog wel eens contact met haar hadden, is het wel gewenst hen hiervan in kennis te stellen. M. J. Gijswijt, Wessel ten Damstraat 2, ’s- Gravel and.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. 11.1970
35
Dagvlinderonderzoek in Noord Beieren van 2 tot 25 juli 1965
door
H. van OORSCHOT
Het doel van onze waarnemingen lag in 1965 ten oosten van Neurenberg: de Hersbrucker Jura. De direkte aanleiding voor het gaan naar dit gebied was een artikel van EbERT (1961) over Mellicta hritomartis Assm. Hoewel we al enige jaren zonder succes naar deze soort gezocht hadden, wilden we het toch weer proberen. De heer H. J. L. T. Stammeshaus vergezelde ons deze keer.
Onderdak vonden we in Happurg (400 m), pl.m. 2 km ten z.o. van Hersbruck. Ons eerste onderzoek gold de Houbirg (600 m), een met zwaar loofbos bedekte heuvel met gunstig gelegen open terreinen. Door de kalk (Jura) is hier een zeer rijke vegetatie met o.a. een tiental soorten orchideeën, waaronder rood en geel bosvogeltje, hondskruid en bijenorchis. De eerste vangst was een prachtig $ van Mellicta aurelia Nick. en een serie Lysandra icarius Esp. Na ruim twee uur zoe¬ ken vonden we een op het zuiden gelegen open helling. Hier vloog tussen de tientallen Coenonympha iphis Den. & Schiff, en C. arcania L. een kleine Mellicta. Met behulp van pincet en loupe kon ik het dier ter plaatse op de genitaliën determineren als mijn eerste hritomartis $ . Zorgvuldig uitkammen van dit terrein leverde geen tweede op. Pas tegen de avond vingen we op een andere plaats nog vijf mannetjes. De eerste wijfjes vingen we pas 11 juli, de mannetjes waren toen plaatselijk reeds algemeen. Tegen deze tijd nam ook het aantal dagvlindersoorten toe. De meeste daarvan waren laat door het natte en koude voorjaar.
Door heel het gebied heen lukte het ons hritomartis te vinden, vooral als de terreinen op het zuiden lagen en van het type waren, dat de Duitsers „Brach¬ wiesen” plegen te noemen. Dit zijn „weiden” waar het door stenen en doorn¬ struiken niet de moeite loont om er te maaien of er vee te laten lopen. Ratelaars, Scabiosa en steenanjers hebben hier de overhand.
Daar ik moeilijkheden verwachtte met het onderscheiden van de wijfjes van hritomartis en aurelia , onderzocht ik terplaatse al de mannetjes op de genitaliën, in de hoop een vliegplaats te vinden waar slechts één soort vloog. Ze bleken overal echter door elkaar voor te komen. Mellicta athalia Rott. was ook vrijwel overal aanwezig, maar in veel mindere mate. Het waren, vooral in het begin, de paren in copula die ons verder hielpen. Achteraf bleek dat het vaak minder moei¬ lijk was de wijfjes op het oog te determineren dan de mannetjes, waarbij in veel gevallen de genitaliën toch de doorslag moesten geven.
Constante uiterlijke kenmerkende verschillen tussen hritomartis en aurelia zijn er dacht ik niet. Ook de palpen, die van hritomartis zwart horen te zijn, zijn soms zeer licht van kleur met rode haren, terwijl de palpen van aurelia, die rood behoren te zijn, soms zeer donker zelfs tot zwart toe bleken.
Een in de literatuur nog niet vermeld determinatiekenmerk voor de wijfjes, dat echter ook niet voor de volle 100% opgaat, is het volgende: de uit dit gebied onderzochte wijfjes van hritomartis (pl.m. 90 exemplaren) hebben alle op de onderzijde van de achtervleugels witte randspiegels met parelmoerglans en de witte middenband vaak met deze glans. Daarentegen heb ik deze glans slechts
36
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
bij drie van ruim 100 onderzochte aurelia- wijfjes duidelijk waargenomen, een enkel exemplaar had sporen ervan. Bij de ruim 150 britomartis- mannetjes waren er enkele met deze glans, bij de 200 aurelia- mannetjes was er geen één.
Verschil in vliegwijze, door een enkele auteur genoemd, heb ik niet kunnen constateren. Alleen atbalia valt op door een forsere vleugelslag en een gerichter vliegpatroon. Het lukte mij om zowel van britomartis als van aurelia en at h alia eieren te krijgen. Van alle drie zijn ze lichtgeel en worden in klompjes afgezet. Ze kwamen alle drie binnen twee weken na het leggen uit en de rupsen gingen alle half september in diapauze na twee vervellingen. Begin april 1966 liep alles weer rond. Eind april vond de derde vervelling plaats, de vierde en vijfde kwamen voor eind mei. De britomartis-mipsen. waren toen veel lichtgrijzer en die van aurelia veel zwarter dan de rupsen van atbalia. Begin juni had ik de eerste poppen. Constante verschillen heb ik tussen de drie soorten niet kunnen vinden. Half juni kwamen de eerste vlinders uit. Ook nu weer het grote tijdsverschil tussen het uitkomen van de eerste en de laatste vlinder, dat ik reeds in 1968 vermeldde. M. atbalia :
eerste vlinder 12 juni, laatste 9 juli; totaal 32 wijfjes en 28 mannetjes.
M. aurelia :
eerste vlinder 15 juni, laatste 13 juli; totaal 40 wijfjes en 51 mannetjes. M. britomartis:
eerste vlinder 16 juni, laatste 10 juli; totaal 72 wijfjes en 66 mannetjes.
Enige bijzonderheden van de kweken.
Het hiervoor genoemde determinatiekenmerk voor de wit-glanzende rand- spiegels gaat ook op voor de gekweekte dieren. Van britomartis hebben alle wijfjes het, van de aurelia- wijfjes maar drie. Van de britomartis- mannetjes hebben negen het duidelijk, bij die van aurelia is er geen enkele.
Eén van de twee britomartis- kweek wijfjes had een verbrede zwarte midden- band op de voorvleugels. Bij de Fx daarvan waren 11 wijfjes en 10 mannetjes, die deze afwijking ook hadden. M.i. een duidelijke aanwijzing dat de ab. erfelijk is, temeer daar bij al de gevangen en terplaatse onderzochte dieren er maar twee waren, een $ en een $, die ook er toe behoorden.
Eén van de drie aurelia- wijfjes met witglanzende randspiegels vertoonde het verschijnsel van homoeose. Op de onderzijde van de rechter voorvleugel zit een streep van deze parelmoerglanzende schubben.
De foto’s van de preparaten nr. 259, 268 en 272 zijn nog iets vergroot vooral om de vorm van de sub-uncale uitsteeksels goed uit te laten komen. Het , posterior process” kan zeer extreem gevormd zijn. Bij preparaat nr. 259 is het rechter sub-uncale uitsteeksel tijdens het inbedden gedeformeerd. Dit kan ook met beide uitsteeksels gebeuren (moedwillig of per ongeluk). Het totale beeld wordt dan heel anders. Dat is o.a. gebeurd met preparaat nr. M 17 van EbërT (1961). Hij trok hieruit de verkeerde conclusie, dat hij met een afwijkende vorm te doen had, zodat de vorm van de sub-uncale uitsteeksels ook niet als vast determinatiekenmerk kon gelden. De 50 preparaten die ik van britomartis gemaakt hebt, tonen alle de tangvormige uncuspunten.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
37
J. Stodel
Genitaliën van het 6 van Mellicta britomavtis Assm. (nr. 257, 259, 268 en 272, alle van Alfeld, Duitsland, 3. — 24. VIL 1965), van Mellicta aurelia Nick. (nr. 287, dezelfde vind¬ plaats en datum) en van Mellicta athalia Rott. ( nr. 355, Happurg, Duitsland, 3 — 24. VIL 1965). Het zijn de meest karakteristieke vormen van de drie soorten in dit gebied.
De 20ste juli gingen we voor één dag ons geluk beproeven in het Fichtel- gebergte bij het plaatsje Fichtelberg, 500 m. Een totaal ander biotoop hier. M. athalia vliegt hier samen met Melitaea diamina Lang en Boloria sifanica Gr. Gr. Opvallend was, dat van beide eerstgenoemde soorten zowel zeer gave als totaal af gevlogen dieren rondvlogen. M. britomartis en M. aurelia zijn nog niet in het Ficht elgebergte gevonden.
Tijdens deze excursie werden 66 dagvlindersoorten gevangen of waargenomen. Indien in de hierna volgende lijst geen vindplaats vermeld is, werd de soort
38
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Variabiliteit van de rechter valve van Mellicta athalia Rott. Nr. 357 en 354 Happurg, Duitsland; nr. 345, 347 en 352 Fichtelberg (Fichtelgebergte, Duitsland); nr. 362 Alfeld, Duitsland, ab ovo Amsterdam. Idem van M. britomartis Assm. Nr. 297, 295 en 301 Alfeld,
Duitsland, ab ovo Amsterdam.
zowel te Happurg als te Alfeld (zb 7 km. ten Z.O. daarvan) aangetroffen. Papilio machaon L. Eén exemplaar bij Happurg. lp hi elides podalirius L. Eén exemplaar bij Alfeld.
Parnassius apollo melliculus Stich. Eén exemplaar bij Happurg.
Pieris hrassicae L. Enkele exemplaren.
Pieris rapae L. Algemeen.
Pieris napi L. Tijdens het begin van de excursie een enkel afgevlogen exemplaar van de eerste generatie, tegen het eind vloog de tweede generatie volop met nog een enkel dier van de eerste.
Anthocharis cardamines L. Eén exemplaar bij Happurg.
Colias palaeno europome Esp. In het Fichtelgebergte acht stuks.
Colias hyale Esp. Zes stuks.
Leptidea sinapis L. Algemeen, als Pieris napi.
Erebia medusa Den. & Schiff. Enkele zwaar afgevlogen vlinders.
Melanargia galat hea L. Door het hele gebied zeer algemeen.
Aphantopus hyperantus L. Zeer algemeen.
Pararge aegeria L. Eén sterk afgevlogen exemplaar.
Lasiommata megera L. Eén afgevlogen exemplaar bij Alfeld.
Lasiommata maera L. Algemeen.
Maniola jurtina L. Zeer algemeen.
Coenonympha iphis Schiff. Op de vliegplaatsen zeer algemeen.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
39
Coenonympha arcania L. Algemeen, maar veel minder dan iphis.
Coenonympha pamphilus L. Hier en daar een enkel exemplaar.
Coenonympha tullia Müller. Alleen in het Fichtelgebergte tien stuks gezien.
Limenitis Camilla L. Zes exemplaren op de Houbirg te Happurg.
Melitaea didyma didyma Esp. Deze soort begon pas te vliegen toen wij vertrok¬ ken, twee $ $ .
Melitaea cinxia cinxia L. Eén gaaf verlaat wijfje op de Houbirg.
Melitaea diamina diamina Lang. Eén ex. in Alfeld, algemeen in het Fichtelge¬ bergte.
Melitaea phoebe phoebe Knoch. Algemeen.
Mellicta athalia athalia Rott. Vliegt overal, maar is beslist niet algemeen, wel daarentegen in het Fichtelgebergte.
Mellicta britomartis britomartis Assm. Op de vliegplaatsen algemeen, een enkel exemplaar zwervend door het gebied.
Mellicta aurelia aurelia Nick. Als britomartis, maar algemener.
Boloria sifanica Gr. Gr. Slechts op één plaats in het Fichtelgebergte gevonden en hier beslist niet algemeen.
Clossiana selene Den. & Schiff. Enkele afgevlogen exemplaren in het Fichtel¬ gebergte.
Clossiana euphrosyne L. Een tiental exemplaren.
Clossiana dia L. Zes stuks.
Brent hi s ino Rott. Alleen in het Fichtelgebergte vier stuks.
Issoria lathonia L. Twee afgevlogen exemplaren en één gaaf in Alfeld.
Fabriciana adippe adippe Den. & Schiff. Tamelijk algemeen.
Mesoacidalia aglaja L. Zeer algemeen.
Argynnis paphia L. Eén exemplaar op de Houbirg.
Polygonia c- album L. Eén exemplaar op de Houbirg.
Aglais urticae L. Weinig.
Strymonidia Ui cis Esp. Eén exemplaar bij Alfeld.
Strymonidia acaciae F. Een twintigtal exemplaren.
Callophrys rubi L. Eén zwaar afgevlogen dier op de Houbirg.
Heodes virgaureae juvara Frhst. Gewoon.
Heodes alciphron alciphron Rott. Een wijfje in Ficht el berg en een man op de Houbirg.
Palaeochrysophanus hippothoe euridice Rott. Enkele exemplaren op de Houbirg en vijftien in het Fichtelgebergte.
Cupido minimus Fuesl. Gewoon.
Glaucopsyche alexis Poda. In totaal dertig dieren gezien.
Maculinea alcon Den. & Schiff. Leeft in dit gebied op Gentiana cruciata L. De vlinder vloog (nog) niet algemeen.
Maculinea arion L. Algemeen. De $ $ zijn prachtig blauw met smalle zwarte zomen, geen zwarte bestuiving. Bij de meeste exemplaren is het aantal vlekken op de bovenzijde der vleugels sterk gereduceerd tot zelfs maar één of twee vlekken toe.
Lycaeides argyrognomon argyrognomon Brgstr. Op slechts één plaats bij de Stausee gevonden. Ook hier beslist niet algemeen.
40
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Plebejus argus aegon Den. & Schiff. Door het hele gebied algemeen.
Eumedonia cbiron chiron Rott. Alleen gevonden in het gebied waar argyrognomon vloog en evenmin algemeen.
Cyaniris semiargus Rott. Vloog overal algemeen.
Polyommatus icarus Rott. Algemeen.
Ly sandra icarius icarius Esp. Algemeen. Slechts één wijfje met blauwe bestuiving gevonden.
Lysandra argesier Brgstr. Slechts zes $ $ gevangen.
Lysandra bellargus Rott. Enkele zwaar afgevlogen exemplaren gezien.
Lysandra coridon Poda. Algemeen.
Agrodiaetus dam on Den. & Schiff. De heer Stammeshaus ving in Alfeld twee exemplaren.
Erynnis tages L. Vijf exemplaren.
Pyrgus malvae L. Twee exemplaren.
Pyrgus armoricanus Obth. Eén exemplaar op de Houbirg.
Carterocephalus palaemon Pali. Eén exemplaar op de Houbirg.
T bymelicus sylvestris Poda. Algemeen.
Ochlodes venata Brem. & Grey. Zeer algemeen.
Tenslotte dank ik de heer Bau^R uit Hersbruck, die ons verschillende waarde- volle tips gaf en mij nu nog steeds materiaal uit dit gebied zendt.
Zusammenfassung
Mellicta britomartis Assm. wurde 1965 verbreitet angetroffen in der Hers¬ brucker Jura, östlich von Nürnberg, besonders auf Brachwiesen. Konstante äußer¬ liche Unterschiede zwischen M. britomartis und M. aurelia aus diesem Gebiet wurden nicht gefunden. Wohl hatten alle britomartis-Weibchen auf der Unterseite der Hinterflügel weiße Randspiegel mit Perlmutterglanz, während dieser Glanz bei den aurelia- Weibchen nur sehr selten vorkam. Nur einige britomartis- cf cf zeigten den Glanz, keiner der aurelia- $ $ .
Die erwachsenen Raupen von britomartis waren viel heller grau, die von aurelia viel schwärzer als jene von atbalia. Konstante Unterschiede zwischen den Puppen der drei Arten konnten nicht gefunden werden.
Die Photos der Präparate zeigen die auffallendsten Unterschiede zwischen den drei Arten, die Zeichnungen die Variabilität der Valven bei M. atbalia und bei M. britomartis. Letztgenannte Art hat immer die zangenförmigen Uncusspitzen.
Zum Schluß eine Liste der angetroffenen Tagfalter-Arten. Wenn kein Fundort angegeben wird, dann kamen sie sowohl bei Happurg als bei Alfeld vor.
Literatuur
Ebert, G., 1961, Vorkommen und Verbreitung einiger schwieriger Rhopaloceren- Arten in Nordbayern. Nachrichtenbl. Bayer. Ent. 10 : 49 — 56.
Oorschot, H. van, 1968, Kweekervaringen met Mellicta athalia Rott. Ent. Ber., Amst. 28 :
124.
Amsterdam 1017, Rietwijkerstraat 7 II
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IL 1970
41
Observations on the blood-sucking Reduviid Triatoma rubrofasciata (DeGeer) in Java
by
L. G. E. KALSHOVEN Blaricum
Observations at Bogor.
In 1930, Mr. Inen, principal Indonesian assistant of Dr. S. Leefmans, Direc¬ tor of the Institute for Plant Diseases and Pests at Bogor, West Java, reported the occurrence of a large blood-sucking Reduviid bug in the houses of the villagers there. Mr. Inen, feeling concerned about the presence of the bug in his own house and in others nearby, collected some additional information and encouraged
Fig. 1. Triatoma rubrofasciata (DeGeer), about 4 X- BuCenzorg (Java), 1937. C. Franssen
leg. Phot. Dr. R. H. Cobben
the control of the bug among his fellow villagers. By the end of 1933 further observations and breeding of the bug in the laboratory were in progress, and Mr. Inen and one of his helpers volunteered to feed a few specimens on their own hands. Later the bugs were induced to suck the blood of a live chicken. Each period of feeding lasted 5 — 10 minutes. Mr. Inen wrote a report in the Indonesian and Dutch languages which contained the following particulars.
The bug was rather commonly found in bamboo houses in the villages (‘kam-
42
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
pongs’). During day-time it hides mainly in the space between the two partitions of plaited bamboo (‘gedeg’, ‘bilik’) which form the outer walls of the dwellings. At night, at about 20.00 to 21.00 hours, the bugs leave their abodes to feed on the blood of the human inhabitants. The adult bugs are yellowish-black, 20 — 23 mm in length. The rostrum has a length of 4 mm. The eggs are deposited separately on the ‘gedeg’ or the wooden frame of the houses, 2 — 13 every three to four days. Newly laid eggs are 1.5 — 1.55 mm long, white at first and then darkening to a reddish colour in the next 15 — 20 days, the incubation period. At the top of the egg a cap is distinguishable. The first-instar nymph is 2 mm long, its anterior part is blackish and its posteroir part reddish (fig. 2). The antennae are black with white apical joints. When fully engorged the body of the nymph is visibly swollen; in contrast its head looks very small. After some 56 — 70 days the nymph, when fed on chicken blood five times, reached the second instar.
The bugs could not be induced to feed on Cimex , not even when these had taken a fresh meal of human blood; neither did they show any interest in cater¬ pillars.
Fig. 2. Triatoma rubrojasciata (DeGeer), A: egg, just laid and (below) when reddish (8 X). B: first-instar nymph (12 X). C: second-instar nymph (8 X). D: third-instar nymph (8 X). E: head of adult (4 X)- From drawings made by Mr. Soekardi in 1933.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IL 1970
43
Dr. Leefmans captured a specimen at lamp-light in his own stone house. He identified the species as Triaioma ( Conorhinus ) rubrofasciata (DeGeer).
There is no vernacular name for the bug; the name ‘radja tumbila’ (zz king of the bed-bugs) appears appropriate, except that the term bed-bug is normally applied to species of the family Cimicidae.
Medical interest.
Mr. Inew reported that, from his own experience, little is felt at the moment of the bite, but a slight swelling 10 — 12 mm across soon develops and a reddening of the skin follows, with considerable itching. After .a couple of days the swelling dwindles to the size of a mosquito bite, and by the fourth day the itching almost stops and only a small reddish spot is left. In general, the villagers appeared to be little aware of the presence and bites of the insect; small swellings and punctures of the skin were taken for mosquito bites.
The late Professor C. Bonne, pathologist of the College of Medicine at Batavia (now Djakarta), was informed about the observations of Mr. Inen. He had become acquainted with the problems arising from Triaioma. bugs in Surinam, where he lived from 1915 — 1923. He visited the Institute at Bogor in 1935, and in his presence three young Triaioma were placed on the hand of Mr. Inen where they readily fed for 5 — 10 minutes.
In Djakarta Prof. Bonne (1935) almost always found the crithidial stages of a trypanosome in the intestine of Triaioma rubrofasciata , and he wondered whether they were parasites of some mammal which were carried by the bugs. This problem was particularly interesting because a Schizotrypanum had been found in Javanese apes by Malamos, who succeeded in infesting some South American Triaioma with them. The problem arose whether people in the Orient harbour a species of Schizolrypanum as the natives in South America do. For experiments in this direction one needs Triaioma bred ex ovo and therefore not infected. It had appeared already that Triaioma rubrofasciata is as suitable for this ‘xenodiagnosis’ as the South American species. Prof. Bonne also planned to investigate whether T. rubrofasciata might play a role in the spread of plague, leprosy, leptospirosis or rickettsial or other diseases.
Observations by a medical team at Djakarta.
In November 1935 breeding of the bug in the laboratory was started at Djakarta for Prof. Bonne’s research. The following particulars are from notes made by Mrs. J. Bonne-' Wepster who conducted the experiments. Two females and a male, captured in Bogor, were put into a glass container, after having fed on a mouse. From that time the bugs were allowed to suck blood from the ear of a rabbit. They took their fill very readily, their abdomens swelling visibly, almost to the verge of bursting. In satiated adults the wings became extended broadly from the bodies.
In nine weeks the two original females produced 164 eggs, only a few which did not hatch, and the three original adults were still alive at the end of this period and still copulated. The main data obtained in this Djakarta work on the duration of the nymphal instars and the frequency of feeding are:
44
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Second instar: Third instar: Fourth instar: Fifth instar:
15 — 20 days, 3 feeds
40 — 45 days, 5 feeds
35 days, 5 feeds
40 days, 6 — 7 feeds.
Thus total development, including the egg stage and the first instar, occupied about 7 months in the conditions in which these experiments were conducted, with some 25 periods of feeding.
Many years ago Mrs. Bonne-Wepster told me that in a laboratory culture of Triât oma she had observed some younger nymphs of this bug sucking blood from the abdomen of their older colleagues. No details are known, however, of the conditions under which this evidently unusual behaviour occurred. It was never seen in the breeding experiments conducted at Bogor.
Breeding of Triât oma bugs, some of them fed on the blood of guinea-pigs ( Cavia ), was continued at the Veterinary Institute at Bogor until June 1942.
Notes from the literature.
The species under consideration was described under the name Cimex rubro- fasciatus as early as 1773 by Charles DeGeer who characterized it as ‘Punaise obscure ... rayée de rouge ... une des plus grandes espèces ... qui se trouve aux Indes’. In 1896 it was listed in Lethierry and Severin’s Catalogue under Cono- rhinus or Triât oma, living in Brazil, the Antilles, the Philippine Islands, China and India. Distant (1904) mentioned Burma, the Malay Peninsula, Madagascar and West Africa, in addition to India, as the area of distribution. He further added that these bugs are ‘formidable insects’, nocturnal in habits and usually found in the houses of the Bor Ghat. Kirkaldy (1904) gives about the same geographical details and specifies that the bug had been taken around labourer’s houses in plantations in Oahu, Hawaii.
The first record from Java is found in Koningsberger (1903), who remarks that the bug often enters houses on the wing in the evening and inflicts severe and painful punctures. He considered it to be very common and a useful species ‘because it preys on caterpillars’ (sic!). In 1908 in a second list of insects of economic importance Koningsberger repeats these assertions. In his extensive survey of the animal world of Java (1915) he relates how he was badly bitten by the bug twice. The first time, when he was not yet aware of the bug’s habits and tried to hold it between finger and thumb, the bug thrust its rostrum deeply under the nail of his thumb. The second time a bug, having got inside his mos¬ quito curtain, attacked him in the upper arm. This caused intense burning and itching as well as swelling for weeks on end*).
Maxwell- Lefroy, in his ‘Indian Insect Life’ (1909), states that the nymphs of this species are spiny and are partially covered in debris which they gather ... “probably when preying upon the small household insect life”. It now seems probable that he mistook a species of Acanthaspis for Triatoma. This apparently erroneous statement was copied by Fletcher (1914) in his big volume on ‘Some
*) A specimen of T. rubrofasc/ata. leg. Koningsberger, is still present in the collection of the Laboratory for Applied Entomology, Amsterdam.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, UI. 1970
45
South Indian Insects’, but he added the important information that the bug had also been found in squirrels’ nests and perhaps was a natural parasite of these animals. Dammerman in his handbook on agricultural zoology of the East Indies (1919; English edition, 1929) unfortunately repeats Lefroy’s statement.
Awati (1921) was the first to suspect T. rubrofasciata of being a carrier of the ‘kala-azar’ disease in India; on one occasion he found a specimen in the bed of a patient. Misra (1924) also mentions that the bug was believed to be a carrier of Leishmania donovani which causes ‘kala-azar’, a severe disease very prevalent in Pusa and its vicinity; he found a specimen in the Pusa collection dated August 1904.
A curious note was published in Hawaii by Illingworth (1937), who reported having found the bugs in hundreds in an old lumber pile. In turning over the lumber one bug was found with its beak inserted in a dead American roach. It was considered to be ‘an introduced species, long in the Islands, and apparently rather abundant’.
Distribution in Indonesia and neighbouring coun¬ tries.
I have examined the data on the bug’s distribution in the museums of Leiden, Amsterdam and Wageningen, where labelled specimens are numerous. By far the largest number originated from various localities in Java, mainly in the plains and lower hills all over the island, but a few came from mountainous districts, viz. Sindanglaja, Tjibodas and Lembang (1100 — 1400 m) in West Java and Nong- kodjadjar on Mount Ardjuno (up to 3000 m) in East Java. The concealing and nocturnal habits of the bug, and the fact that it is commonly attracted to artificial light, suggest that all these specimens were collected in houses in the evenings at lighted lamps. Relatively few of the museum specimens originated from Sumatra, and these were mainly from the Deli area with its extensive plantations. The number of specimens from less densely populated and cultivated islands like Borneo, Bali and the Moluccas (particularly Ambon) is equally small.
The collections further confirm the occurrence of the species in Malaya, Cam¬ bodia, Ceylon and India. The northernmost locality of eastern Asia is situated in Ryukyu Islands south of Japan.
Mr. W. J. Knight has kindly provided me with a list of data taken from labels on the Triât oma rubrofasciata specimens in his charge.
A summary of all the available data from these museum specimens follows:
|
Java, Bali |
Sumatra |
Borneo |
East- Indonesia |
Malaya & adjacent countries |
India, Ceylon |
Philippine Islands |
China |
|
|
Ent. Lab., Wageningen |
35 |
3 |
||||||
|
Rijksmuseum, Leiden |
76 |
2 |
2 |
15 |
2 |
4 |
||
|
Zool. Mus. Amsterdam |
16 |
2 |
2 |
2 |
||||
|
British Museum |
3 |
2 |
3 |
13 |
2 |
|||
|
Mus. Zool., Bogor |
5 |
|||||||
|
135 |
5 |
4 |
2 |
5 |
28 |
4 |
6 |
46
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Information from Manila.
To complete these notes I requested information from the University of Malaya, Kuala Lumpur, and the University of the Philippines, Manila. In Kuala Lumpur no specimens of Triatoma were found in the collections and the medical entomo¬ logists consulted had no particulars at their disposal.
From Manila the Institute of Hygiene most kindly sent me typed copies of two relevant papers (Africa, 1934; Gallardo, 1940), besides a reference to a record in a paper by Banks (1919) of a person bitten by Triatoma bugs in 1914. The other two papers deal mainly with clinical aspects which agree in several details with the experiences of Mr. Inen and Dr. Koningsberger in Java. An interesting feature mentioned in connection with the habits of the bugs is that they frequent vines like squash and other plants growing around the houses. The danger of the introduction of flagellate diseases with spreading of the bug is discussed at length by Africa (1934).
Allied Indo - Australian species.
Triatoma migrans Breddin was described in 1903 from single specimens col¬ lected in Java and Sumatra. It is similar in size and general appearance to T. rubro- jasciata. The Leiden Museum has four specimens from Borneo and Sumatra col¬ lected about 1890, and the Amsterdam Museum has a specimen from Pangan- daran, Java, coll. Drescher. Lent (1953) mapped its distribution from India to W. Australia, but it is much scarcer than T. rubrofasciata.
In 1933 T. (Conorhinus) leopoldi was described by Schouteden from two specimens collected in New Guinea.
Miller in 1956 described T. novae guinea from New Guinea (leg. Lieftinck, 1948; holotype and two paratypes in the Leiden Museum).
In 1953 Lent described T . pugasi as a new species, closely allied to T. migrans . The holotype, collected in Java by Lucht, is in the British Museum.
Acknowledgements.
Thanks are due to Dr. J. Bonne-Wepster who put the file containing the original notes from the Bogor period at my disposal; to Dr. R. H. Cobben who helped me with the study of the Triatoma specimens in the Wageningen collection; to Mr. W. J. Knight, head of the Hemiptera section of the British Museum, who kindly sent me a list of the data on the T. rubrofasciata specimens in the Mu¬ seum’s collections; to Miss N. P. Salazar of the Dept, of Parasitology, Institute of Hygiene, Manila, who provided me with copies of clinical papers on the bug; to Mr. Sampurno Kadarsan, Director of the Museum Zoologicum, Bogor, Java, for the loan of a T. rubrofasciata specimen from Tjibodas, Java; and to the late Dr R. L. Usinger for most valuable information on the systematics and distri¬ bution of Triatoma.
The assistance of my friends Dr. T. H. C. Taylor and Prof. J. van der Vecht in the final preparation of the manuscript is gratefully acknowledged.
The Uyttenboogaart-Eliasen Foundation, Amsterdam, has been helpful in reim¬ bursing the expenses incurred in the extensive correspondence involved in this work.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
47
References
Africa, G. M., 1934. Three cases of poisonous insect bite involving Triatoma rubrofasdata.
Philipp. J. Sei . 53 : 169' — 176, pi. I, figs. 1 — 2.
Awati, 1921. Survey of house living Insects in connection with Kal a- Asar in Assam. Rep. Proc. 4ih ent. Meet., Pus a : 218.
Banks, C. S., 1919. The blood-sucking insects of the Philippines. Philipp. J. Sei. 1 4 : 169 —
190.
Bonne, C., 1935. Over Triatoma rubrofasdata de Geer. Meded. 7 de Ned .-Indisch natuur- hist. wetensch. Congres : 282 — 285.
Breddin, G., 1903. Neue Paläotropische Reduviinen. Sher. Ges. naturf. Freunde , Berlin 1903 (3): 111—129.
Dammerman, K. W., 1919. Landbouwdierkunde van Oost-Indië : 270. Amsterdam, J. H. de Bussy.
Distant, W. L., 1904. The Fauna of British India, Rhynchota II, Heteroptera : 285 — 286. Fletcher, T. B., 1914. Some South Indian Insects : 486 — 487. Government Press, Madras. Gallardo, Y. F., 1940. Observations on the sting of Triatoma rubrofasdata de Geer. /. Philipp, med. Ass. : 35 — 36.
Geer, C. de, 1775. Mémoires pour servir à l’Histoire des Insectes 3 : 344.
Illingworth, J. F., 1937. Triatoma rubrofasciata (de Geer). Proc, Hawaii ent. Soc. 9 ' 374—375.
Kirkaldy, G. W., 1910. Fauna Hawaiiens!". Suppl. Hemiptera 2 (6) : 550. Koningsberger,1}. C, 1903. Ziekten van rijst, tabak, thee en andere cultuurgewassen, die door insecten zijn veroorzaakt. Meded. Lds. PlTuin , Batavia 64 : 102.
- , I9O8. Tweede overzicht der schadelijke en nuttige Insekten van Java. Meded.
Dep. Landb. Ned.-lndië no. 6 : 19.
- , 1915. Java Zoölogisch en Biologisch : 107 — 108. Buitenzorg.
Lefroy, H. Maxwell & F. M. Howlett, 1909. Indian Insect Life.
Lent, H., 1943. Consideraçôes sobre a validade do gênero „Eutriatoma” Pinto, 1926 (He¬ miptera, Triatomidae) . Revta. bras. Bioh 3 : 237 — 249.
- , 1951. „Triatominae” des réglées Oriental, Australiana, Etiopica e Palearctica,
con descriçao de una nova espécie. Op. cit . 11 : 425 — 429, figs. 1 — 3.
- , 1953. Nova espécie di „Triatoma” da regiâo orienta! (Hemiptera, Reduviidae).
Op. cit. 13 : 315—319, figs. 1—4.
Lethierry, L. & G. Severin, 1896. Catalogue général des Hémiptères. Tome III. Héterop- tères. R. Friedländer & Fils, Berlin.
Miller, N. C. E., 1956. The Biology of the Heteroptera. Leonard Hill Ltd., London.
- , 1958. On the Reduviidae of New Guinea and adjacent islands (Hemiptera *
Heteroptera). Part 1. — Nova Guinea NS. 9: 33 — 143.
Misra, R. B. C. S., 1924. Observations on some Rhynchota from Northern India. Rep. Proc. 4th ent. Meet., Pusa : 107.
Patton, W. S. & F. W. Cragg, 1913. A text book of Medical Entomology.
Schouteden, I-L, 1933. Résultats scientifiques du voyage aux Indes orientales néerlandaises. Mêm. Mus. Hist, nat . Belg. 4 : 43 — 70.
Usings?., R. L., P. Wygodzinsky & R. E. Ryckman, 1966. The biosystematics of Triato- minae. Ann. Rev. Ent. 11 : 309 — 330.
Luffia ferchaultella Stephens (Lep., Psychidae). De reeds een aantal jaren bekende po¬ pulatie van deze zakdrager in het bosgebied „De Dooft” te Echt, was in 1 969 zeer talrijk. In een hele rij populieren was één boom massaal bezet, terwijl op de overige bomen nauwe¬ lijks een zakje te vinden was.
Na jarenlang vergeefs gezocht te hebben, vonden Bogaard en ik in 1969 deze soort eindelijk ook in Montfort. Ook hier weer: in een lange rij populieren één massaal bezette boom, op de overige niets te vinden.
A. W. P. Maassen, Julianastraat 2, Montfort (Lb.).
48
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. II. 1970
Designation of lectotypes for two South Asiatic Tortricidae
(Lepidoptera)
by
A. DIAKONOFF
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden
The two species of South Asiatic Tortricidae, mentioned below and originating from Maidive and Laccadive Islands, have been described by E. Meyrick from a long series of specimens. He did not indicate type-specimens in any other way than by attaching a hand-written name label, with „type” on it, to one of the specimens of each species - — but without citing these types in the original descriptions. Consequently they do not have any official standing.
The two species at issue, being preserved in the University Museum, Cam¬ bridge, England, consequently have not been incorporated in the Catalogue of Mryrick’s types in the British Museum (Natural History), by Crarkr (vol. 3, 1958) and so are still without official types. Therefore I have been requested to designate lectotypes for these two species which is done below.
Adoxophyes euryomis Meyrick, 1900: 126
Lectotype, $, by present designation, genitalia on slide no. 5690, labelled: „Hulule, Gardiner, 20.VI.1900” and ,, Adoxophyes euryomis Meyr., type”, in Meyrick’s hand.
Eucosma leucaspis Meyrick, 1900: 126
Lectotype, $, by present designation, genitalia on slide no. 6498, labelled: „Minikoi, Gardiner, 20.VI.1900” and Eucosma leucaspis Meyr., type” in mRyrick’s hand.
Note. The species actually belongs to the genus Statherotis Meyrick, 1909.
Literature
Meyrick, E., in J. S. Gardiner, 1902. — The Fauna and Geography of the Maidive and Laccadive Archipelagoes, being the account of the work carried on and of the connections made by an expedition during the years 1899 and 1900, vol. 1, pp. I-IX, 1 — 471, pis. I-XXV, text figs. 1 — 19. Edited by J. S. Gardiner, Cambridge, 1903.
Aangeboden: Everts, Col. Neerl. + naamlijst, als nieuw, ƒ 175: Horion, Faun. Käfer I; Burmeister, Biol. Ökol. Käfer; Lengerken, Brutfürs. Käfer; Jeannel, Calosomes; Costa Lima, Insetos do Brasil 2: Heteroptera; Annual Rev. Ent. 5 (I960), elk ƒ 30; Hull, Robberfl. world 2 dln ƒ60; Kalshoven, Plagen cultuurgewassen Ind. 2 din ƒ 100.
Gevraagd; Ins. Brasil I: Orth.
P. H. van Doesburg Jr., Vinkenweg 29, Rijnsburg Z.H., 01718 — 4149.
(of
ru / *
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 30 |
1 maart 1970 |
No. 3 |
|
Adres van de Redactie: |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
— Nederland |
INHOUD: A. van Frankenhuyzen: De levenswijze van Fenusa dohrnii (Tischbein, 1846) (Hym. Tenthredinidae), een mineerwesp op els (Alnus glutinosa) (p. 49). — M. H. den Boer: De overerving van enige kleurvormen van de dennespanner Bupalus piniaria (L.) (Lepidoptera, Geometridae) (p. 53). — L. W. G. Higler: The larva of Cyrnus crenaticornis (Kolenati, 1859) (Trichoptera, Polycentropodidae ) (p. 58). — ■ W. Hellinga: Verslag van de 15de Lentevergadering (p. 61). - — W. Hellinga: Verslag van de 124ste Zomerbijeen- komst (p. 67). — Literatuur (p. 52: J. T. Wiebes; p. 57: H. H. E venhuis). — Korte Mede¬ delingen (p. 60: G. R. Langohr, G. J. Flint).
De levenswijze van Fenusa dohrnii (Tischbein, 1846) (Hym. Tenthredinidae), een mineerwesp op els (Alnus
door
A. van FRANKENHUYZEN Plantenziektenkundige Dienst, W dgenin gen
Op els leeft een bladminerende bladwesp, die schadelijk kan daarom nader werd bekeken in windsingels rondom boomgaarden. Sinds ^enkele' jaren werd op jonge windschermen een toenemende aantasting door een blad- mineerder geconstateerd, die aan de mijn gedetermineerd werd als Fenusa dohrnii Tschb. !) In 1965 bleek deze op een jong elzenwindscherm te Lent (G.) ver¬ vroegde bladval te veroorzaken, waardoor de windkerende functie voor het fruit in het gedrang kwam.
Aangezien over de levenswijze in de ter beschikking staande literatuur geen gegevens werden aangetroffen, werd in 1966 de levenscyclus onderzocht. In 1967 werden de waarnemingen hierover voortgezet. De meeste waarnemingen werden gedaan door de fruitteeltcorrespondent J. M. Freriks, te Thorn. Ook te Lent werden in 1966 een aantal waardevolle waarnemingen gedaan.
Op 18 mei werden daar actieve wespen op de els aangetroffen. Zij waren ongeveer 2 y2 millimeter groot, gitzwart met gele poten en zwaarberookte vleu¬ gels. De bladwespen waren op dat moment bezig eieren af te zetten. Dit gebeurde steeds op het jongste blad, waar de insekten hun eieren onder de blad opperhuid schoven, zodat zij aan de bovenzijde van het blad als kleine groene verhevenheden zichtbaar waren (zie afb. 1). Het aantal eieren per blad was opvallend groot, een tiental was geen uitzondering. Eveneens werden op
1) Later is de gekweekte imago ook als Fenusa dohrii Tschb. gedetermineerd door G. van Rossem van de entomologische sectie van de Afdeling Diagnostiek van de Plantenziekten¬ kundige Dienst.
- I .4 imirlï?
50
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.IIL1970
Foto Plantenziektenkundige Dienst
F en usa dohrnii. 1 Elseb kd met eieren, op de foto als lichte vlekjes tussen de nerven zichtbaar; 2 Mijnen met jonge larven en uitwerpselenkorrels (doorlichtfoto) ; 3 Oude in elkaar gevloeide, merendeels door de larven verlaten mijnen (doorlichtfoto).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
51
MEI JUNI JULI AUGUSTUS SEPTEMBER
18 mei te Lent de eerste larven waargenomen. Zij hadden een bruin, halvemaan¬ vormig plekje van een y2 millimeter lang in het blad gevreten.
De volgende waarnemingen werden te Thorn gedaan: Op 18 mei eieren en mijnen van 10 — 15 millimeter grootte. De larven groeiden verrassend snel; binnen enkele dagen namen de mijnen enorm in omvang toe. De larven waren in ca. twee weken poprijp. Zij verlieten reeds begin juni de bladeren om in de grond te gaan verpoppen. Verscheidene larven werden geïsoleerd en in een depotkist gedaan. Op 14 juni waren hier de eerste wespen van de nieuwe generatie aanwezig. Op 22 juni werden op de elzebladeren de eerste zeer kleine larven van deze generatie gevonden, die op 3 juli als volgroeide bastaard rupsen de mijnen verlieten. De tweede vlucht heeft ruim een maand geduurd. Op 30 juli verschenen de eerste wespen van de derde vlucht en op 5 augustus waren er al weer larven, die op 9 september het blad in volgroeide toestand verlieten. Doordat ook de derde vlucht ruim een maand duurde, werden op verscheidene plaatsen in het land tot eind september nog bewoonde mijnen aangetroffen. In 1966 zijn dus drie volledige generaties opgetreden. De waarnemingen toon¬ den aan, dat de ontwikkeling in Limburg ongeveer een week vroeger was dan in het midden van het land.
In 1967 werden de waarnemingen te Thorn voortgezet. Zij leverden echter geen nieuwe gezichtspunten over de levenswijze op. Hoewel de aantasting in het voorjaar belangrijk minder was dan in 1966, werden opnieuw drie generaties vastgesteld (zie bovenstaande tabel).
Op grond van de verkregen gegevens betreffende de levenswijze is Freriks van oordeel, dat de gebruikelijke zomersnoei van de els een voldoende bestrij¬ ding van deze mineerwesp geeft. Bij de verzorging van de elzenwindsingels is het n.l. gebruikelijk, dat de fruitteler eenmaal in de zomer het windscherm aan
52
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
weerszijden door de zogenaamde zomersnoei afplat. Door deze handeling worden vooral de jonge bladeren verwijderd en daardoor tevens de grote massa van de eieren en larven van de mineerwesp.
Mogelijk is er een nadelige invloed van hoge temperaturen op de larven, want Freriks constateerde in 1966 enerzijds een optreden van hoge temperaturen en anderzijds een sterfte onder de larven. In 1967 werd op 13 en 18 juli en op 1 augustus in de op het betrokken terrein opgestelde thermograaf temperaturen van minstens 32° C vastgesteld. Op 20 juli werd geconstateerd dat circa 80% van de onvolgroeide larven dood was. Op 2 augustus bleek van de resterende larven circa 1/3 deel dood. Hierdoor werd deze tweede generatie zo belangrijk gedecimeerd, dat van de derde generatie in augustus slechts enkele wespen, eieren en mijnen werden waargenomen.
Samenvatting
In 1966 en 1967 werd in Nederland voor het eerst de levenswijze van de elzenmineerwesp (Fenusa dohrnii) vastgesteld. Er traden zowel in het midden als in het zuiden van het land drie generaties op.
Door de gebruikelijke zomersnoei van de els wordt een af doende bestrijding verkregen. IHierbij worden de jonge loten met bladeren verwijderd, waarin de meeste eieren en larven zitten.
Summary
In 1966 and 1967 the biology of Fenusa dohrnii Tschh. on Alnus glutinosa was investigated. In the south as well as in the centre of the country three generations appeared.
In orchards summer pruning of alder is usually applied, thus eggs and larvae, mainly found in the youngest leaves, are destroyed.
Bijdragen tot de faunistiek van Nederland. I. Zoologische Bijdragen, uitgegeven door het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden, no. 11: 1 — 67, 1 pl. (1969). Te verkrijgen bij Boekhandel v.h. E. J. Brill N.V., Nieuwe Rijn 2, Leiden, ƒ 9. — .
Een negental kleine artikelen, de faunistiek van Nederland betreffende, zijn gebundeld in de Zoologische Bijdragen no. 11. Hiervan zijn de volgende voor entomologen van belang:
Geijskes, D. C, Odonata, Neuroptera en Trichoptera van Terschelling, met enkele aan¬ vullingen van andere Wadden- eilanden, pp. 8 — 14. Dit artikel sluit aan bij andere faunistische overzichten van deze insektengroepen, die Geijskes in de Entomologische Berichten heeft gepubliceerd (1968, Ent. Ber. 28: 211 — 213, Goeree; 1969a, Ent. Ber. 29: 45 — 48, Tegelen; 1969b, Ent. Ber. 29: 127 — 130, Goeree- Overflakkee).
Hammen, L. van der, Bijdrage tot de kennis van de Nederlandse bastaardschorpioenen (Arachnida, Pseudoscorpionida) , pp. 15 — 24. Een overzicht van de Nederlandse bastaard¬ schorpioenen (16 soorten), dat kan dienen als vervanging van de oude naamlijst van Ritsema (1874, Fijdschr. Ent om. 18: xxxiii-xxxiv).
Hammen, L. van der, Aanvullende gegevens over de kassenfauna van Nederland. Biblio¬ grafische en arachnologische notities, pp. 25 — 28. Na een overzicht van de publicaties over de kassenfauna van Nederland (1943 — 1949) worden acht aanvullingen vermeld op de lijst die Van der Hammen in 1949 in het Tijdschrift voor Entomologie (91: 72 — 82) heeft gepu¬ bliceerd.
De andere artikelen uit deze Zoologische Bijdrage betreffen zeepokken, krabben, garnalen, en vlokreeftjes. — J. T. Wiebes.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .111.1970
53
De overerving van enige kleurvormen van de dennespanner Bupalus piniaria (L.) (Lepidoptera, Geometridae)
door
M. H. den BOER ITBON, Arnhem 1)
De dennespanner ( Bupalus piniaria (L.)) is een zeer variable soort. Lempke (1952) geeft in zijn Catalogus een vijftiental variëteiten. Zowel de $ $ als de cf komen in twee verschillende hoofdtinten voor, die niet door over- gangen zijn verbonden. De typische Ç Ç hebben een oranjebruine grondkleur, terwijl daarnaast $ Ç voorkomen, die grijsbruin zijn (f. jus cant aria Kroulikovsky, 1908). Hoewel vooral de grijsbruine kleur nogal variabel is, kan men toch steeds een goed onderscheid maken met de oranjebruine kleur.
De grondkleur van de typische cT cf is wit, met daarnaast een vorm (f. flaves- cens Buchanan White, 1876) met een geelachtige kleur. Ook hier is, in ieder geval bij verse exemplaren, een goed onderscheid mogelijk.
Aan de hand van een analyse van krui si ngsproeven , die op het ITBON zijn gedaan, kon de overerving van de verschillende grondkleuren zowel bij de $ <j> als bij de voor een groot deel worden opgehelderd. De kruisingsproeven
werden met een geheel ander doel opgezet, zodat geen ideaal schema aanwezig was om juist dit probleem op te lossen.
Grondkleur van de wijfjes.
Het feit, dat steeds een duidelijk onderscheid gemaakt kan worden tussen de twee vormen duidt op een monofactoriële overerving, waarbij één van de vormen dominant is. De kruisingsgegevens zijn voor wat betreft 1964 vermeld in tabel 1 en voor wat betreft 1965 in tabel 2.
Het totaal van alle vijf families uit 1964 geeft een splitsingsverhouding te zien van 1 oranje : 1 grijs. De afzonderlijke families wijken evenmin significant van deze verhouding af. De oranje nakomelingen, waarmee in 1965 verder is ge¬ kweekt (tabel 2 A), leverden zelf in 11 gevallen een uniform oranje nakomeling-
Tabel 1. Splitsingen oranje — grijs in 1964
|
Familie¬ nummer |
oranje |
grijs |
totaal |
|
0 |
6 |
3 |
9 |
|
4 |
25 |
22 |
47 |
|
11 |
13 |
13 |
26 |
|
13 |
8 |
7 |
15 |
|
B2 |
28 |
22 |
50 |
|
Totaal |
80 |
67 |
147 |
homogeniteit ^ ^ 0.828
A) Thans met RIVON opgegaan in Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Arnhem.
0.2 < p < 0.3 0.9 <p
54
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
Tabel 2. Splitsingen oranje — grijs in 1965
|
Familie- |
oranje |
grijs |
totaal |
|
nummer A. $ $ oranje |
|||
|
15 |
20 |
— |
20 |
|
16 |
10 |
— |
10 |
|
25 |
10 |
— |
10 |
|
27 |
6 |
— |
6 |
|
29 |
14 |
— |
14 |
|
43 |
8 |
■ — |
8 |
|
81 |
34 |
— |
34 |
|
91 |
16 |
— |
16 |
|
98 |
12 |
— |
12 |
|
100 |
11 |
— |
11 |
|
104 |
17 |
— |
17 |
|
23 |
3 |
2 |
5 |
|
80 |
16 |
19 |
35 |
|
88 |
6 |
3 |
9 |
|
B. $ $ grijs |
|||
|
35 |
6 |
7 |
13 |
|
64 |
8 |
7 |
15 |
|
65 |
1 |
2 |
3 |
|
60 |
3 |
10 |
13 |
|
79 |
— |
7 |
7 |
|
95 |
7 |
21 |
28 |
schap op van in totaal 162 exemplaren. Drie families leverden zelf opnieuw beide grondkleuren op met aantallen van in totaal 25 oranje en 24 grijze wijfjes.
Deze gegevens pleiten sterk voor dominantie van de grijze grondkleur, waarbij een gen is betrokken, dat niet gebonden is aan het geslachtschromosoom. Het ken¬ merk dat erdoor gecontroleerd wordt, kan echter in dit geval slechts bij de Ç Ç tot uiting komen.
Alle grijze nakomelingen van de kruisingen in 1964 moeten dan heterozygoot zijn. Bij verder kruisen verwachten we dan met deze grijze Ç Ç steeds families met zowel grijze als oranje nakomelingen. Afhankelijk van het feit of het cf „oranje” dan wel „heterozygoot grijs” is, kan de verhouding van de kleuren dan óf 1 oranje : 1 grijs óf 1 oranje : 3 grijs zijn.
Bezien we de gegevens van tabel 2B, dan zullen de families 35 en 64 in de eerstgenoemde categorie vallen en 79, 95 en ook 60 in de laatstgenoemde. Er zijn, zoals verwacht, geen families met slechts oranje nakomelingen. Van familie 60 zijn twee in 19 66 gekruist met oranje Ç $ . Zij gaven een nakomelingschap van resp. 12 oranje (251) en 27 grijze Ç Ç (256). Kennelijk waren deze cf c? „oranje” resp. „homozygoot grijs”.
Het geheel is samengevat in bijgaand kruisingsschema, waarbij de familie- nummers van de gerealiseerde kruisingen zijn vermeld.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
55
1964
1965
1966
15 16 25 27 29 43 81 91
98 100 104
56
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .111.1970
Grondkleur van de mannetjes.
Tijdens het kweken zijn helaas slechts enkele families voorgekomen met witte cf cf- Drie families zijn gekweekt, waarvan het cf een witte grondkleur had. De nakomelingen hiervan waren in één geval uniform geel (8 exemplaren). De twee andere families leverden beide kleurvormen op met aantallen van 13 wit/ 23 geel en 5 wit/ 5 geel. Uit families waarvan het cf een gele grondkleur had, kwam in twee gevallen ook één witte nakomeling naast resp. 0 en 2 gele.
Van de familie met 13 witte en 23 gele nakomelingen is een wit cf door¬ gekruist, dat op zijn beurt één wit en één geel cf opleverde. Tevens zijn van dezelfde familie acht 9 9 gekruist met gele cf van families, waarin geen witte cf cf zij n waargenomen. Geen van de 76 mannelijke nakomelingen hiervan vertoonde een witte grondkleur.
Hoewel bovenstaande gegevens weinig talrijk zijn, duiden zij zeer sterk op een overerving die, evenals bij de grondkleur van de $ 9 , op één factor berust en niet gelokaliseerd is op het geslachtschromosoom. De gele grondkleur is hier dan dominant over de witte.
Voorkomen
In Nederland komen beide vormen van zowel de Ç $ als de cf cf door elkaar voor, waarbij de witte cf cf vrij zeldzaam zijn en de oranje Ç Ç de overhand hebben. Gegevens over de frekwenties zijn over het algemeen schaars en zeer vaag. Boldt (Lempke 1952) schat het aantal witte cf cf °P hoogstens 10%, afgaande op een monster van enige honderden poppen uit Groesbeek. Zelf von¬ den we van een monster uit Someren van 1969 van 29 uitgekomen cf cf geen enkele witte en van 30 Ç Ç 22 oranje en 8 grijsbruine.
In Groot-Brittannië komen volgens Cockayne (1914) twee rassen voor van Bupalus. In het noordelijke ras, dat kleiner van formaat is. overheerst de witte vorm bij de J1 en de grijsbruine vorm bij de Ç 9 . Het zuidelijke ras bestaat voornamelijk uit gele <ƒ cf en oranje Ç Ç , hoewel beide vormen van cf cf en $ 9 zowel in het noorden als in het zuiden voorkomen. De kleurvormen zijn dus op zichzelf geen raskenmerken, zoals Ford (1955) suggereert.
Het zou interessant zijn eens na te gaan, hoe de frekwenties variëren over het verspreidingsgebied van de soort.
Abstract
Both females and males of the pine looper moth ( Bupalus piniaria (L.)) are found in two different forms regarding the ground colour of the wings. Typical females are of an orange tint, beside which the greyish brown f. fuscantaria Krou- likovsky, 1908, occurs. Typical males have a white ground colour, while males of f. jlavescens Buchanan White, 1876, have a cream yellow ground.
An analysis is made of some crossing experiments.
It is concluded that in the females one autosomal gene is involved with domi¬ nance of the greyish-brown ground colour. In the males another autosomal gene is involved, with dominance of the yellow character.
In the Netherlands the orange female and the yellow male are predominant.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
57
Literatuur
Cockayne, B. A., 1914, Notes on Bupalus piniarius, Linn., Trans . Cy Land. ent. nat. Hist.
Soc . 22 & 23 (1912 & 1913): 56—59.
Ford, E. B., 1955. Moths.: i — xix, 1 — -266. Collins, London.
Lempke, B. ]., 1952. Catalogus der Nederlandse Macroîepidoptera XL Tijdschr. Ent . 95: 197—319,
Nijveldt, W,, Gall midges of economic importance. Volume VIII» Miscellaneous. London, Crosby Lockwood & Son Ltd. Prijs 45 sfa.
Tussen 1946 en 1956 verschenen van de hand van wijlen Dr. H. F. Barnes van het Rothamsted Experimental Station te Harpenden (Engeland) zeven delen van het seriewerk „Gall midges of economie importance”. Door zijn plotselinge dood in I960 heeft de auteur het achtste en laatste deel niet meer kunnen schrijven. Gelukkig heeft de heer W. Nijveldt van het Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek te Wageningen dit laatste kunnen bewerken, gedeeltelijk naar gegevens van Dr. Barnes.
In de zeven door Dr. Barnes geschreven delen worden de echte galverwekkers be¬ handeld van economisch belangrijke gewassen: groenten, fruit, voedergewassen, sierplanten, bomen, granen en een aantal andere cultuurplanten. Hoewel de meeste galmuggen plante- galïen verwekken, bevinden zich in deze familie ook soorten met een geheel andere levens¬ wijze. Vooral deze worden in het thans verschenen deel behandeld.
Het boek bestaat uit twee gedeelten. Het eerste begint met een bespreking van de zoöfage soorten, roofvijanden voornamelijk van bladluizen, schildluizen, mijten en bladvlooien. Enkele galmuggen echter zijn endoparasieten van bladluizen, bladvlooien en een wants. Daarna worden de galmuggen behandeld waarvan de larven zich met zwammen voeden. Vooral roestzwammen blijken door galmuglarven te worden gevreten. Dan volgen nog de soorten die gallen verwekken bij een aantal belangrijke onkruiden. Hier komen ook de wilde planten ter sprake die als eventuele infectiebron voor cultuurgewassen kunnen optreden. Galmuggen blijken geen belangrijke rol in de bestrijding van onkruiden te spelen.
Het tweede gedeelte van het boek bevat een beknopte behandeling van de morfologie en de systematiek. Met behulp van enkele tabellen kunnen de dieren tot op de onderfamilie en het tribus gedetermineerd worden. Verder zijn er hoofdstukke o gewijd aan waardplant-, prooidier- en waarddierreeksen en aan galtypen, waarop de meeste foto’s in het boek be¬ trekking hebben. Een hoofdstuk over het soortsprobleem is geheel naar aantekeningen van Dr. Barnes bewerkt.
Het boek besluit met een addenda van literatuurgegevens die betrekking hebben op de zeven voorgaande boekdelen, een uitvoerige literatuurlijst betreffende het achtste deel en een index van wetenschappelijke genus- en soortsnamen en van enkele Engelse namen van de behandelde galmuggen, benevens een index van gastheerplanten, prooidieren, parasieten, enz.
Het boek maakt een degelijke ïndruk en is kennelijk met zorg voorbereid. De stof is uitvoerig gedocumenteerd. Door middel van overzichten die aan de behandeling van de diverse onderdelen voorafgaan, kan men zich gemakkelijk over de Inhoud oriënteren.
De moeilijkheden bij de systematiek en nomenclatuur, met name bij de zoöfage en fungi- vore . galmuggen, zijn evenwel nog talrijk. Ze zouden vaak slechts door zeer nauwkeurige morfologische studies en door kweekproeven en moeilijk uit te voeren kmisingsproeven kunnen worden opgelost, zoals de auteur uiteenzet voor de soorten van het genus Phaeno - bremia , die bladluisvreters zijn.
Dit boek kan een aansporing zijn om deze galmuggroepen, waarvan de zoöfage soorten van belang zouden kunnen zijn voor biologische en geïntegreerde insektenbestrijding, grondig te bestuderen.
Het achtste deel vormt een waardige afsluiting van „Gal! midges of economic importance”. H. H. E VENHUIS.
58
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
The larva of Cyrnus crenaticornis (Kolenati, 1859) (Trichoptera, Polycentropodidae) by
L. W. G. HIGLER RIVON-Zeist
(RIVON-mededeling nr. 325)
Larvae of Cyrnus crenaticornis have been collected in a broad in the province of Overijssel in 1967 and 1968 (Higler, 1969). Some of them have been reared and the adults were identified als C. crenaticornis. The identification of Cyrnus larvae may cause some difficulties. Ulmer (1909) describes a larva with the characteristics of both C. crenaticornis and C. insolutus which he calls C. insolutus, although in this key for the adults he mentions only C. crenaticornis. Lepneva (1964) does not mention C. crenaticornis although it is a Russian species (Mar- tinov, 1934; Botosaneanu in Illies, 1967). Lestage (1921) did now know the larva and the fine studies on Polycentropodid larvae of Edington (1964) and Hxckin (1967) do not contain descriptions of the species, because it is not British.
Cyrnus crenaticornis shows all features common to the genus. The only obvious characteristic of the larva, distinguishing it from the other species of the genus
Larva of Cyrnus crenaticornis. a. head in dorsal view; b. pronotum; c. left mandible laterodorsal; d. left mandible ventral; e. right mandible laterodorsal; f. right mandible ventral.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
59
Larva of Cyrnus crenaticornis. a. mesothoracic leg, lateral view; b. prothoracic leg, lateral
view; c. anal claw, lateral view.
is the head pattern. It resembles C. flavidus Mcl. but it lacks the light spot at the apex of the clypeus, while the central light spot of the clypeus in not sharply bound at its frontal area. The dark spots in the posterior half of the clypeus form a distinct ellypse (Fig. la). The lenght of the larvae reached 15 mm.
A good description of C. flavidus is given by Edington 1964), MacDonald (1950), Lepneva (1964), Lestage (1921) and Sylfvenius (1905).
The drawing in Lepneva (1964) resembles somewhat Fig. la and it is possible that she had larvae of C. crenaticornis. Edington (pag. 287) states that the light apical spot in the clypeus sometimes lacks and that C. flavidus has not a very dark head pattern. In our (Dutch) specimens of C. flavidus the head pattern is in most cases rather dark and sharply bound in the frontal region as drawn in Lestage (1921), Sylfvenius (1905) and Ulmer (1909).
A good characteristic of larvae of C. insolutus' Mcl. is the dark division between the two pronotal halves. This species really has a very light head pattern as figured in Edington (1964).
The larvae of C. crenaticornis , caught in the open-water margin of a wide autochtonie swamp-succession of Stratiotes aloides occurred in the same places as C. flavidus, but their life cycle seems to happen a month later (Higler,
1969).
Literature
Botosaneanu, L., in J. Illies, 1967, Limnofauna Europaea. Stuttgart.
Edington, J. M., 1964, The Taxonomy of British Polycentropid larvae (Trichoptera). Proc.
Zool. Soc. London 134 : 281 — 300.
Hickin, N. E., 1967, Caddis larvae. Hutchinson, London.
Higler, L. W. G., 1969, Trichoptera en Ephemeroptera in het Stratiotetum van de Plas
Venematen. Med. Hydrobiol. Ver. 3 (ter perse).
60
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
Lepneva, S. G. 1964, Fauna S.S.S.R. 2(1) Trichoptera.
Lestage, J. A., in E. Rousseau, 1921, Les Larves et Nymhes Aquatiques des Insectes d’Europe.
Macdonald, W. W., 1950, The larvae of Mystacides azurea L., Cyrnus flavidus Mcl. and Oxyethira simplex R. Proc. R. Ent. Soc. London (A) 25 : 19 — 28.
Martinov, A. V., 1934, Tableaux analytiques de la Faune de l’USSR. Publ. par l’Inst.
Zool. Acad. Sei. Leningrad.
Sylfvenius, A. J., 1905-b. Acta Soc. Fauna et Flora Fenn. 27 : 131 — 132.
Ulmer, G., 1909, Die Süsswasserfauna Deutschlands 5-6 : 229 — 230.
Dagvlinders in het zuiden van Limburg in 1969. Antocaris cardaminis L. vind ik hier gewoon. Dit jaar nam ik alleen al te Eijs meer dan 50 exemplaren waar. Op bijna elke plant van look zonder look kon in de eitjes vinden, ook te Simpel veld.
Van A por ia crataegi L. heb ik daarentegen slechts één exemplaar gezien te Vijlen, op de¬ zelfde plaats waar vroeger de vlinder zeer algemeen vloog.
Apatura iris L. Op 5 juli zag ik vier exemplaren te Gulpen, op dezelfde dag twee te Vij¬ len en vijf te Holset.
Polygonia c- al bum L. Verschillende exemplaren te Gulpen, Vijlen, Nijswiller, Eijs en Sim¬ pel veld.
Araschnia levana L. De vlinder komt nog geregeld voor, bij voorbeeld 28. VII te Schinveld 17 stuks, 1. VIII acht te Vijlen, 2. VIII tamelijk veel te Herkenbosch.
Maculinea nausithous Bergsträsser. Te Herkenbosch slechts drie exemplaren op de weinige planten van de grote pimpernel ( Poterium officinale Benth. et Hook), die nog langs een wei stonden.
The cl a betulae L. De eitjes zijn in de winter veel te vinden op sleedoorn te Gulpen en Nijswiller en ik trof ze ook aan te Simpelveld. De vlinder ziet men daarentegen bijna nooit.
Spialia sertoria Hoffmansegg. In 1969 geen enkel exemplaar waargenomen. Maar de mei¬ maand was ook wel koud en nat !
G. R. Langohr, Pleistraat 20, Simpelveld.
Een (partiële) tweede generatie van Laothoe populi L. (Lep., Sphingidae).
Op 3.VII.1967 kwam een populi-legsel van 25 eieren uit. De eerste week verliep de groei van de jonge rupsjes zeer traag. Misschien deugde het populiereblad niet. Opvallend was dat met blad van een andere populier de kweek veel harder begon te groeien. In een zeer beperkte ruimte werden de rupsen nu verder opgefokt waardoor er een soort groepseffect ontstond, d.w.z. dat er in een nauwe ruimte een versnelling van de ontwikkeling plaats vond vergeleken met die van een geïsoleerd individu. Toch ging het groepseffect over in het massaeffect, dat veroorzaakt werd door overbevolking (een pathologisch verschijnsel). Van de 25 rupsen bereikten 15 stuks het popstadium (40% verlies). Op 4. VIII en 5. VIII waren er 15 poppen.
Er verschenen:
23.VIII, 2 $ $ 28.VIII, 1 $ en 2 $ $
25. VIII, 2 $ $ 29.VIII, 1 $
26. VIII, 2 $ $ en 3 $ $ Totaal 13 stuks.
Enkele vlinders van 26.VIII kwamen met slecht ontwikkelde of ontbrekende poten uit de pop. Twee poppen bleven liggen tot ze half september begonnen te schimmelen en daarna snel wegkwijnden. Met deze kweek is helaas door de twee achtergebleven poppen lastig vast te stellen of we met een volledige tweede generatie te doen hadden of met een partiële.
Literatuur: R. Chauvin, 1967, De wereld van het insekt. Wereldakademie nr. 16, uitg. W. de Haan, J. M. Meulenhof.
G. J. Flint, Deventer, Swaefkenstraat 39.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, UIL 1970
61
Verslag vao de 15de Lentevergadering
door
W. HELLINGA, Secretaris
De 15 de Lentevergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging werd gehouden op zondag 27 april 1969 in een der zalen van het Artis-restaurant in Amsterdam. Deze vergadering werd voorgezeten door de Voorzitter, Dr. G. Barendrecht.
Aanwezig waren: B. van Aartsen, Dr. G. Ânkersmit, Dr. G. Barendrecht, Dr. A. F. H. Besemer, F. Â. Bink, W, L. Blom, H, C. Bolk, J. Bouwman, Dr. Ir. R. H. Cobben, W. Coenders, Dr. A. Diakonoff, Dr. P. H. van Doesburg, Dr. H. H. Evenhuis, Dr. G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, Dr. D. C. Geijskes, Drs. V. S. van der Goot, W. H. Grave- stein, W. de Groot, W. Helîînga, E. Houkes, K. J. Huisman, J. A. janse, Dr. C. A. W. Jeekel, Dr. C. de Jong, Dr. W. J, Kabos, P. Kanaar, Dr. B. Kîauta, W. J. van der Klauw, J. Krikken, Dr. P. A. van der Laan, H. J. P. Lambeck, B. J. Lempke, Dr. M. Â. Lieftinck, Drs. J. Â. W. Lucas, W. P. Mantel, E. J. Nieuwenhuis, H. van Oorschot, Dr. S. J. van Ooststroom, H. Overbeek, C. A. Schulz Jr., Dr. R. T. Simon Thomas, H. J. L. T. Stammes¬ haus, j. Sweers, H. G. M. Teunissen, J. H. j. Teunissen, Prof. Dr. J. van der Vecht, P. Vroegindeweij, Dr. J. T. Wiebes, Drs. H. Wiering, Drs. K. W. R. Zwart.
Nadat de Voorzitter om ca. 11 uur de vergadering geopend had en alle aan¬ wezigen harteiijk welkom had geheten, richtte hij het woord tot de pas gepromo¬ veerde Dr. B. Kiauta, die hij namens alle aanwezigen harteiijk gelukwenste met dit behaalde succes.
Hierna gaf hij het woord aan de Secretaris voor het uitbrengen van zijn
Verslag Nederlandse Entomologische Vereniging 1968—1969
De Lentevergadering, waar mijn vorige verslag werd uitgebracht, werd gehouden op zondag 12 mei 1968 in het Artis-Restaurant in Amsterdam. In deze vergadering vond een bestuurswisseling plaats wegens het aftreden van Drs. H, Wiering, die zich niet herkies¬ baar had gesteld. In zijn plaats werd daarom gekozen Dr. W. J. Kabos, die hem als Penning¬ meester opvolgde. Voorts werd tijdens deze vergadering voor de eerste maal de Uyttenboo- gaart Eliasenprijs uitgereikt en wel aan ons lid van verdienste, de heer B. J. Lempke. De heer J. A. Janse reikte hem deze prijs uit en wel voor het belangrijkste resultaat van zijn werkzaamheden in het samenstellen van de Catalogus der Nederlandse Macrolepido- ptera. Op deze vergadering werd eveneens de Wetswijziging goedgekeurd.
De Zomerbij eenkomst, die een zeer goede opkomst te zien gaf, vond plaats op 15 en 16 juni in Valkenburg (L.), onder Ere voorzitters chap van Prof. Ir. T. H. van Wisselingh. Ofschoon voor deze bijeenkomst de Peel de voorkeur had, was het onmogelijk daar een geschikte accommodatie te vinden. In verband hiermede lijkt het mij goed U erop te wijzen, dat het steeds moeilijker wordt voor deze zomerbij eenkomsten passend onderdak tegen redelijke prijzen te krijgen, waardoor het bijwonen van deze bijeenkomsten voor velen steeds bezwaar • lijker wordt. Ik stel mij daarom voor deze aangelegenheid in een volgende bestuursvergadering in discussie te brengen.
De Herfstvergadering vond op 23 november op uitnodiging van Prof. Dr. J. de Wilde in de collegezaal van het Centrum voor Entomologie en Fytopathologie in Wageningen plaats. Deze zeer druk bezochte vergadering werd gecombineerd met een vergadering van de Afdeling voor Toegepaste Entomologie.
De Wintervergadering werd gehouden op 16 februari 1969 in het Artis-Restaurant in Amsterdam.
62
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
Tot mijn grote spijt moet ik ook dit jaar weer het overlijden van enkele zeer prominente leden vermelden en wel van Ir. G. A. Graaf Bentinck, P. J. Brakman, H. W. Herwarth von Bittenfeld, Prof. Dr. G. de Lattin en Prof. Ir. T. H. van Wisselingh, alsmede van het buitenlandse Erelid Prof. Dr. R. Jeannel.
Voor het lidmaatschap bedankten: de gewone leden K. J. Schipper, C. Nies, A. C. Non- nekens, Prof. H. Engel, Mej. Dr. N. Groin Michielsen, Drs. Th. Belterman, J. J. Dorst, G. Yff, A. Heungens, de studentleden: V. van Laar en W. L. Bakhuis, terwijl de heer W. A. Verhaart vervallen van het lidmaatschap werd verklaard.
Daarentegen kon ik in deze verslagperiode een ongekend groot aantal nieuwe leden in¬ schrijven en wel:
Buitenlandse leden: Prof. Dr. A. B. Stam, Louis Mernèf, C. Spaarman, Guido de Prins, Dr. O. van Laere.
Gewone leden: J. Rootbeen, Drs. J. C. Meulenbroek, J. G. Bosch, P. J. Schonagen, W. G. Gerritse, C. G. Kleijn, Natuurhistorisch Museum Drouwenerzand, D. W. de Kruyf, J. van Mastrigt, Ph. Bossenbroek, Dr. P. Kanaar, M. J. Sturmans, J. Sweers, J. Bouwman, F. van Stuivenberg, A. E. M. Elferink, G. Otto.
Studentleden: W. Hogenes, L. Lonkhorst, P. Oosterbroek, J. Vreugdenhil, J. C. Willemstein, Charles F. W. van de Ven, G. S. Westeyn, M. J. Meulenberg, H. F. van der Knaap.
Verder zijn de volgende studentleden tot gewoon lid gepromoveerd: W. J. Veldkamp, Drs. R. C. H. M. Oudejans, R. de Jong, P. Venema en het adspirantlid P. A. Smit. Mogelijk gemaakt door de nieuwe WET, werden de volgende huisgenootleden inge¬ schreven: Mevr. G. C. van Aartsen-van den Berg, Mevr. A. C. Ellis-Adam, Mevr. A. F. E. Gravestein-Raaf.
Gaarne wek ik ook onze andere leden op huisgenootleden aan mij te willen opgeven. Alle nieuwe leden wens ik van harte toe dat zij aan hun lidmaatschap veel genoegen zullen beleven.
Onze vereniging telt thans:
|
Ereleden |
1968 15 |
1969 14 |
|
Leden van verdienste |
4 |
3 |
|
Begunstigers |
15 |
14 |
|
Corresponderende leden |
2 |
2 |
|
Buitenlandse leden |
34 |
38 |
|
Gewone leden |
407 |
419 |
|
Studentleden |
65 |
72 |
|
Adspirantleden |
14 |
13 |
|
Huisgenootleden |
— |
3 |
|
556 |
578 |
tegenover 541 in 1967 en 532 in 1966.
Uw Voorzitter bracht enkele malen het voorgeschreven bezoek aan de bibliotheek, over de toestand waarvan de Bibliothecaris een nader verslag zal uitbrengen.
De Afdeling voor Toegepaste Entomologie vergaderde verschillende keren. Ook in deze afdeling neemt het aantal nieuwe leden verder toe.
Zonder te vergaderen gaf de Commissie voor Natuurbescherming blijk van enige activiteit, waarover de secretaris U later het een en ander zal meedelen.
De Afdeling Noord-Holland en Utrecht, de Afdeling Zuid-Holland en de Afdeling Zuid- Oost Nederland vergaderden regelmatig in het winterseizoen. Deze vergaderingen laten een grote opkomst zien en ook de excursies, die de afdeling Zuid-Oost Nederland organi¬ seert, worden druk bezocht.
Het Bestuur van de Uyttenboogaart Eliasen Stichting vergaderde tweemaal. Ook in deze verslagperiode was de samenwerking tussen de Stichting en de N.E.V. weer bijzonder prettig. Wederom zijn wij haar dankbaar voor de grote geldelijke steun die zij onze vereniging verleent.
Het contact met enkele buitenlandse zusterverenigingen, van wie wij regelmatig verslagen
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
63
en convocaties ontvangen, was dit verslagjaar door verschillende omstandigheden niet erg groot. Ik hoop evenwel deze contacten het volgend seizoen weer opnieuw op te nemen en zo mogelijk te versterken.
De nieuwe ledenlijst is in concept klaar en zal zo spoedig mogelijk in druk verschijnen.
Ten slotte deel ik U mede dat de N.E.V. in oktober 1970 haar 125 jarig bestaan hoopt te vieren. Het Bestuur heeft besloten deze gedenkwaardige dag voor de leden niet ongemerkt voorbij te laten gaan. Het heeft daartoe een Commissie van Voorbereiding benoemd. Nadere bijzonderheden over deze feestdag zullen U eerlang in de Entomologische Berichten worden meegedeeld. Het zal wellicht nodig zijn op de medewerking van enkelen Uwer een beroep te doen.
Vervolgens gaf hij de Penningmeester het woord voor het uitbrengen van zijn verslag over het boekjaar 1968.
Verslag van de Penningmeester over 1968
Voor U liggen Balans en Verlies- en Winstrekening 1968 en de begroting 1969- Mijn eerste verslag als penningmeester behoeft niet te bestaan uit een aantal wanhoopskreten over niet-voorziene tekorten. Er is zelfs een kleine winst. Ik ga nu de verschillende posten in het kort na. In het legaat-Dr. Reuvens kwam geen wijziging. Van effecten in volle eigendom kan ik een voordelig koersverschil opgeven van ƒ 3.855,98, dat ten gunste van de reserve voor koersverlies kwam, waardoor deze rekening steeg tot ƒ 15.279,53. Van de rekening Fonds Hartogh Heys van de Lier bedroeg de rente ƒ 306, — , welk bedrag ten gunste van de bibliotheek kwam. Van de rekening Debiteuren bedraagt de afrekening van de Noord- Hollandse Uitg. Mij. ƒ 30.118,57. Dit bedrag werd in maart j.l. ontvangen. Van de Uytten- boogaart-Eliasen Stichting werd aan subsidies ontvangen ƒ 25.800, — , waarvan ƒ 21.000, — ■ bestemd was voor dekking van het begrote tekort op de exploitatie van de bibliotheek. In 1967 werd een winst gemaakt van ƒ 399,19 welk bedrag werd toegevoegd aan het kapitaal, dat daardoor steeg tot ƒ 51.866,45. De rente van het ongewijzigde fonds Hacke Oudemans werd geboekt ten gunste van contributies. In het Fonds Mac Gillavry kwam geen wijziging. De rente van de Dr. J. Th. Oudemans-Stichting ten gunste van de renterekening bedroeg ƒ 118,75. Op' het tijdschrift E.E.A. wordt geen verlies geleden, terwijl er ook geen winsten voor de Vereniging uit voortvloeien. Bij de rekening Crediteuren zijn het de rekeningen van Ponsen & Looijen samen ƒ 20.493,24 en Catalogus Fischer ten bedrage van ƒ 12.644,87 die zoals gewoonlijk een zware belasting vormen. Uit de reserve voor gevoteerde bedragen moet het Fonds Dr. Kruseman groot ƒ 2100, — verwijderd worden. De uitgave van MNEV 3 (Bentinck & Diakonoff) verliep vlot door de ƒ 8000, — subsidie van ZWO en ƒ 2500, — van UES. De opbrengst van de verkoop van de nrs. 0-1-2 bedroeg ƒ 346,50, van nr. 3 ƒ 2.300, — . Het nadelig saldo bedroeg ƒ 1231,04.
Overgaande tot de Verlies- en Winstrekening kom ik eerst op het Tijdschrift voor Entomologie. De subsidie van het Rijk bedroeg ƒ 5000, — . Het nadelig saldo was ƒ 19.510,01 min ƒ 12.278,71 = ƒ 7.231,30.
De Ent. Berichten vertoonden een tekort van ƒ 5.715,61. De exploitatie van de bibliotheek leverde een batig saldo op van ƒ 4.195,31, terwijl het fotocopieerapparaat door zijn op¬ brengsten via nota’s van de bibliotheek de kosten dekte en een batig saldo van ƒ 15,36 opleverde.
Over de begroting 1969 wil ik ook enige opmerkingen maken, ofschoon men in deze tijd van voortdurende prijsverhogingen nooit zeker kan zijn. Een stijging van de Contributies tot ƒ 8200, — is wel zeker, evenals het bedrag aan rente. De abonnementsprijs voor het Tijd¬ schrift voor Entomologie is verhoogd tot ƒ 22,50 zodat de ontvangsten wel belangrijk stijgen. De prijsverhogingen van drukkosten zijn echter zodanig, dat wij bij ZWO een subsidie zullen vragen van ƒ 7500, — -,
Voor de Ent. Berichten zullen wij ƒ 3000, — bestemmen uit de bij UES nog aan te vragen subsidie van ƒ 24.000, — . Evenals in 1967 bedraagt de subsidie aan de bibliotheek dan ƒ21.000,—.
64
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .111.1970
In het beleid van de penningmeester is geen wijziging gekomen, zodat een bepaalde continuïteit verzekerd is. Veel steun bij al mijn werkzaamheden heb ik gehad van de vorige penningmeester Drs. H. Wiering en van de heren W. H. Hendrikse en L. A. J. de Beer, van Mees, Hope & Co. Tenslotte wil ik ook Mevr. Slichtenbree-Tiddens bedanken voor de nauwgezette administratie. En U geachte Dames en Heren dank ik voor de snelle betaling der verschuldigde contributies in de afgelopen maanden.
Daarna werd het verslag van de Kascommissie, bestaande uit de heren Drs. H. Wiering en G. Helmers Jr., uitgebracht. Zij hadden veel lof voor de nauw¬ gezetheid, waarmee de Penningmeester zijn administratie voert. Onder applaus werd deze daarop voor zijn beheer gedechargeerd en de Voorzitter bedankte de heer Kabos voor alles wat hij ten behoeve van een goede gang van zaken voor de Vereniging had gedaan.
Vervolgens werd behandeld de
BALANS OVER HET BOEKJAAR 1968
Activa
Inschrijving Grootboek in blote eigendom . . ƒ 13.770, —
Effecten in volle eigendom . ,, 60.613,59
Inschrijving Grootboek in volle eigendom . . . „ 4.794, —
Debiteuren . ,, 42.390,63
Uyttenboogaart- Eli asen Stichting . . 17.647,15
Amsterdam-Rotterdam Bank N.V. . . ,, 7.599,07
Postgiro 188130 . . . . „ 22.433,63
Boekenfonds . „ P.M.
Bibliotheek . „ P.M.
Monografieën Ned. Entomol. Ver . „ 4.601,59
ƒ 173.849,66
Passiva
Kapitaal . ƒ 51.866,45
Legaat Dr. Reuvens . . . . . 13.770, —
Reserve voor koersverlies . . . . 15.279,53
Fonds Hartogh Heys v. d. Lier . . 4.794, —
Fonds Hacke Oudemans . . ,, 200, —
Fonds Mac Gillavry . . . . ,, 2.000, —
Dr. J. Th. Oudemans-Stichting . . . . . . ,, 355,10
Tijdschrift E.E.A. . . . . . . „ 14.216,77
Crediteuren . „ 40.035,01
Reserve voor gevoteerde bedragen . . 27.642,24
Reserve inzake Monografieën Ned. Entomol Ver . . . . . „ 3.370,55
Saldo winst over 1968 . . . . . . „ 320,01
ƒ 173.849,66
VERLIES- EN WINSTREKENING OVER 1968
Verliezen:
Tijdschrift voor Entomologie . ƒ 7.231,30
Entomologische Berichten .................. 5.715,61
Afschrijving Debiteuren . „ 127,50
Onkosten . .....,, 2.547,74
Saldo Winst over 1968 . . . . . „ 320,01
ƒ 15.942,16
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
65
Winsten
Contributies . . . ƒ 8.150,- —
Rente (Diversen) . . 3.581,49
Bibliotheek . 4.195,31
Exploitatie Copieerapparaat . 15,36
ƒ 15.942,16
BEGROTING 1969
Inkomsten:
Contributies ................. ƒ 8.200,—
Rente . . . . 3.500,- —
E.B.: Abonnementen niet-leden en verkoop. . . ƒ 1.700, —
Ruil ............. „ 4.100,—
Overdrukken . . 1.800, —
Bijdrage Toegep. Ent. . . . 100, — ,, 7.700, —
T.v.Ent.: Abonnementen leden . ƒ 3.000, —
Abonnementen niet-leden en losse verkoop „ 3.500, —
Ruil . „ 3.000,—
Overdrukken .......... „ 1.000,- —
Subsidie ZWO . „ 5.000,—
Bibliotheek: Hartogh Heys 10% Fischer Cat. . .
Boekenfonds . . .
Te kort . .
ƒ 15.500,—
ƒ 300,—
„ 1.000,—
„ 3.500,— „ 4.800,—
. . . . „ 24.200,— „ 63.900,—
Uitgaven: Onkosten algemeen E.B.: Kosten druk en overdruk Onkosten .
.... ƒ 2.500,— ƒ 14.500,—
„ 1.800,— „ 16.300,—
T.v.Ent.: Kosten druk en overdruk Onkosten ......
ƒ 16.600 —
„ 1.500,— „ 18.100,—
Bibliotheek: losse aankoop . ƒ 7.000, —
Serieaankopen . . „ 4.000, —
Ruil . „ 7.100,—
Onkosten: Binder . ƒ 4.000, —
Separaten . . 2.900, —
Diversen . „ 2.000,— „ 8.900,— „ 27.000,— „ 63.900,—
Ook naar aanleiding van een opmerking van de Kascommissie, dat het finan¬ cieel beleid van de vereniging erop gericht moet zijn, dat de opbrengsten uit contributie, rente en Entomologische Berichten in evenwicht moeten blijven met de uitgaven voor algemene onkosten en Entomologische Berichten werd vastge¬ steld, dat de contributies jaarlijks verhoogd dienen te worden en moeten meegaan met de algemene „trend”. De heer Wiering stelde voor de contributie voor 1970 te doen vaststellen op een buitengewone vergadering, ev. voorafgaande aan de a.s. Herfstvergadering. Besloten werd op de Lentevergadering in 1970 de con-
66
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
tributie voor 1971 vast te stellen. Enkele opmerkingen werden nog gemaakt naar aanleiding van de steeds hoger wordende kosten van E.B. en T.v.E.
Hierna stelde de Voorzitter het benoemen van de Kascommissie voor het na¬ zien van de boeken over het jaar 1969 aan de orde. Hij stelde voor hiervoor de heren Drs. H. Wiering en F. C. J. Fischer te benoemen, die deze benoeming aanvaardden.
Vervolgens gaf de Voorzitter het woord aan de Bibliothecaris, Dr. C. A. W. Jeekel, die zijn kort verslag over de toestand van de bibliotheek over 1968 — 1969 uitbracht.
Daarna kwam punt 6 van de agenda aan de orde, nl. het verslag van de Com¬ missie voor Natuurbescherming. Dit werd voorgelezen door de Secretaris van deze commissie, de heer W. Hellinga.
Verslag van de Commissie voor Natuurbescherming
Een onzer leden deelde ons mede, dat de bermen van het Bergse Pad in Ankeveen met gif bespoten worden. Deze bermen zijn op insektengebied van groot belang daar hier een graafbijkolonie huist met bijbehorende parasieten, waarvan één uniek in Nederland is.
Naar aanleiding hiervan werd contact opgenomen met het Gemeentebestuur van ’s-Grave- land. Schriftelijk werd de bevestiging verkregen, dat bespuiting van dit pad zoveel mogelijk achterwege zal blijven en in ieder geval in de maanden maart tot en met juni.
De secretaris ziet graag opgaaf van meerdere van deze gevallen tegemoet.
Vervolgens werd punt 7 van de agenda behandeld, nl. het benoemen van een nieuwe voorzitter van deze Commissie, na het overlijden van Prof. Ir. T. H. VAN Wisselingh. De Voorzitter stelde voor hiervoor Prof. J. van der Vecht te benoemen, die onder applaus van de vergadering deze benoeming aanvaardde.
Bij het bespreken van punt 9 van de agenda, nl. het vaststellen van de plaats waar de volgende Lentevergadering zal worden gehouden, werd besloten dit aan het Bestuur over te laten en hiervoor niet automatisch Amsterdam aan te houden.
Te zijner tijd zal deze plaats bekend gemaakt worden.
Aan de orde was nu de verkiezing van een Bestuurslid in verband met het periodiek aftreden van de heer W. Hellinga, die zich evenwel herkiesbaar had gesteld. Het Bestuur had hiervoor het volgende dubbeltal gesteld:
1) W. Hellinga
2) Drs. H. Wiering.
Opgaven van andere candidaten waren niet bij het Bestuur binnengekomen. Het stembureau werd gevormd door de heren van Ooststroom en de Jong. Na de stemming bleek dat de Heer W. Hellinga 39 stemmen en Drs. H. Wiering 11 stemmen had gekregen. Er was één blanco stem. Dientengevolge werd de heer W. Hellinga als Bestuurslid herkozen en hij zal dus als Secretaris zijn functie continueren.
Dan kwam punt 10 van de agenda aan de orde, nl. ,,wat verder ter tafel komt”. De Voorzitter deelde de vergadering mede een Erelid te willen benoemen en wel Dr. M. A. Lieftinck. De Heer Lieftinck is nu 50 jaar een trouw en enthousiast lid geweest. De Voorzitter roemde de hoge kwaliteit van Dr. Lief- tinck’s publicaties en zijn belangrijk werkzaam aandeel in het verenigings-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
67
leven. Dit voorstel werd met een hartelijk applaus door de vergadering onder¬ steund. In zijn antwoord zei Dr. Lieftinck met deze benoeming zeer verrast en bovenal vereerd te zijn en haar graag te zullen aanvaarden.
Dr. J. T. Wiebes informeerde naar de mogelijkheden van een nieuwe cata¬ logus van de bibliotheek. De heer Van Oorschot deed mededeling over een volgende „werkzaterdag” van het Zoölogisch Museum in Amsterdam. Daar verder niets meer aan de orde kwam, sloot de Voorzitter deze bijzonder geanimeerde ochtendbij eenkomst.
Na de gemeenschappelijke lunch ging de vergadering over tot de Wetenschappelijke Mededelingen, waarbij de volgende sprekers het woord voerden::
1) Dr. B. Ki A ut A gaf uitvoerige beschouwingen over de evolutie van het cen-
tromeer, gebaseerd op verschillende centromeertypen bij insekten.
2) Dr. R. T. Simon Thomas gaf enige indrukken opgedaan bij het verzamelen van Hymenoptera in Zuid- Afrika. Deze voordracht werd toegelicht door fraaie dia’s over landschap en fauna.
3) Dr. Ir. R. H. Cobben deed enige mededelingen over Hemiptera van Viscum album.
Ook de voordrachten van Dr. B. Kiauta en Dr. Ir. R. H. Cobben werden toe¬ gelicht met dia’s, grafieken, enz. Elke voordracht werd gevolgd door levendige discussies.
Nadat niemand meer het woord verlangde, sloot Voorzitter deze ver¬ gadering onder dankzegging aan de sprekers en aan allen, die verder tot haar welslagen hadden bijgedragen.
Amsterdam 5, Weesperzijde 23-11.
Verslag van de 124ste Zomerbijeenkomst
door
W. HELLINGA, Secretaris
De 124ste Zomerbijeenkomst van de Nederlandse Entomologische Vereniging werd op zaterdag 31 mei en zondag 1 juni 1969 gehouden in Hotel „de Klok” in Winterswijk.
Dr. C. de Jong bekleedde het Erevoorzitterschap.
Aanwezig waren de volgende leden en begunstigers: Dr. G. Barendrecht, F. H. Dijk, Dr. G. L. van Eyndhoven, W. H. Gravestein, W. Hellinga, Mevr. H. L. Hellinga-Horning, J. Huisenga, Mevr. C. P. Huisenga-Gorter, K. J. Huisman, Dr. C. A. W. Jeekel, Dr. C. de Jong, D. van Katwijk, W. J. van der Klauw, W. Kuyken, C. H. ter Laag, Mr. L. H. A. Montijn, Dr. J. Schuringa, H. G. M. Teunissen, J. H. J. Teunissen, Prof. Dr. J. van der Vecht, W. J. Veldkamp, Br. Virgilius Lefeber, P. Vroegindeweij, Mevr. F. M. Vroegindeweij- Saarloos. Voorts waren er zes dames-introducées. Zaterdag was ook aanwezig ons buitenlands lid, de heer C. Spaarmann uit Elten.
Deze bijeenkomst trof redelijk goed weer. Zo nu en dan viel er een buitje, doch de temperatuur was aangenaam en er zijn toch tal van interessante dieren
68
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. III. 1970
verzameld. Zaterdagmorgen werd een gezamenlijke excursie naar het Buskersbos gemaakt, terwijl des middags een gemeenschappelijke excursie naar het Koren- burgerveen volgde, waarvoor wij een vergunning van Natuurmonumenten hadden gekregen. Zondag werd een langere tocht gemaakt naar het Zwillbrocker Venne, even over de Duitse grens, onder de deskundige leiding van Dr. Haberstadt.
Tijdens de zeer geanimeerde en goed verzorgde feestmaaltijd op zaterdag werd een door alle aanwezigen getekende verjaardagsfelicitatiebrief gezonden aan Mevr. G. C. van der Wiel-Voss. Onder dit diner ontvingen wij van een onbekende gever een prachtige „rups”, vergezeld van een fraai gedicht. Deze „rups” werd als aandenken aan de Erevoorzitter overhandigd.
Tot Erevoorzitter voor de zomerbij eenkomst in 1970 werd de heer J. Schuringa bij acclamatie gekozen. In afwijking van de gebruikelijke procedure om tijdens deze zomerbij eenkomst de plaats voor de volgende te kiezen, werd gezien de steeds moeilijker wordende accommodatiemogelijkheden besloten nu geen defi¬ nitieve plaats vast te stellen, doch dit over te laten aan de Erevoorzitter in nauwe samenwerking met de secretaris.
Veel dank is verschuldigd aan Mevr. Degener-Grimmelt, directrice van Hotel „de Klok”, die als gids ons goede diensten bewees. De verzorging was uit¬ stekend en al met al kunnen wij weer op een zeer geslaagde bijeenkomst terugzien.
Amsterdam 5, Weesperzijde 23-11.
Mohrig, W., Die Culiciden Deutschlands. Untersuchungen zur Taxonomie, Biologie und Ökologie der einheimischen Stechmücken. Parasitologische Schriftenreihe. Heft 18. 460 pag., 166 afb., Gustav Fischer Verlag, Jena 1969. (Prijs M. 54,90).
Zoals enigszins cryptisch in de titel aangewezen wordt, behandelt deze monografie van de familie Culicidae alleen de echte steekmuggen, de subfamilie Culicinae, uit de beide Duits- landen.
De eigenlijke monografie wordt voorafgegaan door een inleiding over de technieken van toegepast steekmuggen-onderzoek. De tabellen voor het bepalen van genera en soorten aan de hand van imagines, en waar mogelijk poppen en larven, zijn summier maar worden door talrijke uitstekende tekeningen begeleid. Bij de soortbeschrijving is wel de oorspronkelijke naam geciteerd, maar jammer genoeg ontbreken andere synonymia. Dit laatste wordt echter gedeeltelijk goed gemaakt door een lijstje van synonieme epitheta in het Duitse spraakgebied achterin het boek.
De soortbeschrijvingen zijn uitvoerig, maar enigszins chaotisch door de vele verwijzingen naar genus- en subgenusbeschrijvingen en door de veelvuldige vergelijkingen met verwante soor¬ ten. Van iedere soort wordt bovendien de biologie, de oecologie en de verspreiding in Duits¬ land en andere landen, voor zover bekend, vermeld.
Een hoofdstuk apart is dat over het genus Aedes subgenus Ochlerotatus, over welk sub- genus de auteur zelf veel werk verzette. Bij zijn beschouwing van de verwantschappen bin¬ nen deze groep betrekt hij ook uitvoerig de vrouwelijke genitaliën, die alleen per soorten- groep verschillen maar toch van bijna ieder soort (20 van de 24) afgebeeld worden.
Het regionale karakter van deze monografie heeft het gevolg gehad dat de oecologische aantekeningen bij de soorten onvolledig zijn; gezien de vaak grote verspreiding van de soor¬ ten is dit de auteur echter nauwelijks euvel te duiden. Niettemin zal door een ieder die zich voor deze voor de volksgezondheid zo belangrijke muggen interessant de monografie, als eerste in zijn soort, met gejuich begroet worden. — L. Blommers.
X
I j ' /u V 7 s—
G/
AJT .
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 april 1970 No. 4
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
7 *7
INHOUD : H. H. Evenihuis : In Memoriam Dr. H. J. de Fluiter (p. 69). — B. Kiauta : Some remarks on the evolution of the centromere, based upon the distribution of centromere types in insects (p. 71). — A. S. Talhouk and M. Soehardjan : Some notes on the bionomics of Cirrospilus vittatus (Hym., Chalcidoidea), an important parasite of the apple-leaf miner, Stigmella malella (Lep., Stigmellidae) (p. 76). — A. Goutbeek : Nonagria nexa Hübner, nieuw voor de Nederlandse fauna (Lep., Noctuidae) (p. 78). — B. J. Lempke : Trekvlinders in 1968 (p. 79). — Literatuur (p. 75 en 88 : B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p.
87 : J. M. Tilmans Jr. ; p. 88 : Afdeling „Zuid-Holland”, Correctie)
In Memoriam Dr. H. J. de Fluiter
Op 28 januari overleed Dr. Hendrik Jacob de Fluiter aan een hartaanval in de leeftijd van bijna 63 jaar. Hoewel zijn gezondheidstoestand in de laatste jaren wel wat te wensen overliet, kwam zijn dood toch onverwacht.
Hij werd in 1907 te Roermond geboren en bracht daar zijn jeugd door. Van jongs af was hij een verwoed vogelliefhebber, doch in latere jaren had vooral de entomologie zijn belangstelling. Dit was stellig mede een gevolg van zijn onderzoek over de appelbloedluis (Er i os o ma I artiger um) . De Stichting Fonds Landbouw-Export Bureau 1916/18 had nl. in 1928 een prijsvraag uitgeschreven met de bedoeling meer over de biologie van dit schadelijke insekt in Nederland te weten te komen. Reeds in 1929 zond De Fluiter het antwoord in, dat be¬
kroond werd. Daarna bleef hij nog enige tijd aan dit onderwerp doorwerken, eerst in Leiden waar hij zijn studie volbracht had en daarna aan het Laboratorium voor Entomologie te Wageningen als assistent van Prof. Dr. W. K. Roepke. Het verdere onderzoek over de appelbloedluis leidde in 1931 tot een uitvoerige publi- katie die tevens als proefschrift dienst deed. Daarna deed hij in Wageningen nog onderzoek over de perebloedluis (Eriosoma lanuginosum en over een aantal voor de bosbouw schadelijke insekten waarvan de dennebladwesp ( Diprion pini) en de grauwe dennesnuitkever ( Brachyderes incanus) vermeld dienen te worden. De parasieten van deze insekten hadden zijn bijzondere belangstelling.
In 1934 vertrok hij naar Java, waar hij eerst als entomoloog/fytopatholoog aan het Besoekisch Proefstation te Dj ember werkzaam was. In 1940 werd hij overge¬ plaatst naar het Proefstation te Malang. In deze tijd werkte hij behalve aan ento¬ mologische ook aan mycologische en nematologische problemen van koffie, thee, rubber, tabak en kina. Als krijgsgevangene van de Japanners bracht hij van maart
SMITHSONIAN
INSTITUTION
70
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
1942 tot augustus 1945 een moeilijke tijd door in kampen op Java, Malakka en in Thailand. Zelfs in deze periode had de entomologie nog zijn belangstelling, gezien zijn publikatie in Entomologische Berichten 12 : 270 — 275 (1948): „Malaria en malariaoverbrengers in de krijgsgevangenkampen Chungkai en Tamuang (W. Thailand).”
In 1946 repatrieerde hij naar Nederland, waar hij wederom aan het Labora¬ torium voor Entomologie te Wageningen, maar nu als wetenschappelijk ambtenaar, werd verbonden. Hier verrichtte hij een onderzoek over de zwarte boneluis ( Aphis fabae) . In 1950 volgde zijn benoeming tot hoofd van de Entomologische Afdeling van het kort tevoren opgerichte Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek te Wageningen. Deze functie bleef hij tot zijn dood toe vervullen. In deze periode deed hij vooral onderzoek over de bladluis Pentatrichopus fragariae, een beruchte overbrenger van een aantal virusziekten van de aardbei. Tezamen met de heer F. A. van der Meer ontdekte hij dat de dwergziekte van de fram¬ boos wordt overgebracht door de cicade Macropsis fuscula. Dit was voor West- Europa het eerste geval van virusoverbrenging door een cicade.
In de laatste tien jaar was hij, tezamen met Prof. Dr. J. de Wilde, de grote voorvechter van de zgn. geïntegreerde bestrijding van insektenplagen in de meest uitgebreide zin. Hiervoor zette hij zich volledig in. Het bracht hem in con¬ tact met allerlei vooraanstaande figuren op dit gebied in binnen- en buitenland en het bezorgde hem een internationale vermaardheid.
Dr. De Fluiter was een arbeidzaam mens. In tal van verenigingen en com¬ missies bekleedde hij een vooraanstaande functie; in verscheidene trad hij als voorzitter op, o.a. was hij van I960 tot 1965 voorzitter van de Afdeling Toege¬ paste Entomologie van onze vereniging. Uiteindelijk hebben zijn drukke werk¬ zaamheden te veel van zijn krachten gevergd.
Vooral in vroegere jaren was hij een trouw bezoeker van de vergaderingen van de Nederlandse Entomologische Vereniging, waarvan hij sedert 1929 lid was. Vaak deed hij een wetenschappelijke mededeling en ook heeft hij een aantal voordrach¬ ten voor de vereniging gehouden.
Mijn eerste kennismaking met Dr. De Fluiter dateert van de zomervergadering te Ootmarsum in 1947. Ik zou toen juist beginnen met een onderzoek over de appelbloedluis en haar parasiet Aphelinus malt. Dr. De Fluiter heeft mij veel steun bij dit onderzoek gegeven door zijn grote ervaring en kennis op dit ge¬ bied. Enkele jaren later, toen hij hoofd van de Entomologische Afdeling van het I.P.O. werd, heb ik als I.P. O. -onderzoeker door een nauwer contact nog meer daarvan kunnen profiteren.
Dr. De Fluiter was een vriendelijk, opgewekt en behulpzaam mens. Ondanks zijn zeer drukke werkzaamheden vond hij altijd nog tijd om zich te verdiepen in de problemen van de onder zijn leiding werkende onderzoekers. Ieder die bekend is met de grote variatie van entomologische onderwerpen die op het I.P.O. worden bestudeerd, weet welk een omvangrijke taak dit voor hem geweest moet zijn.
Wij zullen deze sympathieke beminnelijke mens zeer missen.
H. H. Evenhuis
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
71
Some remarks on the evolution of the centromere, based upon the distribution of centromere types in insects1
by
B. KIAUTA
Institute of Genetics, University of Utrecht
Schrader (1947) was the first to start the discussion on the evolution of the centromere. The subject was widened by Lima de Faria (1949) (whose original ideas are of principal importance for the understanding of the centromere develop¬ ment), whereas Camara (1953) reviewed the problem in detail. The most comprehensive considerations on centromere evolution were given by Vaar am a (1954). His studies resulted in the proposal of a tentative hypothesis on the possible paths of the phylogeny of the centromere. The most primitive chromo¬ some is represented by a “single block with a diffuse centromere”, from which the compound chromosome with multiple centromeres is thought to be derived on one hand, and the chromosome with localised kinetochore on the other. Vaarama’s theory has not been generally accepted. The main argument brought against it was the sporadic occurrence of diffuse centromeres in widely separated groups of organisms, which “obviously stem from more primitive forms with localised centromeres”, and the observation that in such species as maize and rye other regions of the chromosomes (knobs in maize and the chromosome ends in rye) may secondarily acquire the properties of typical centromeres. If such pro¬ perties were acquired by all chromomeres, a diffuse centromere condition would evolve (Swanson, 1957).
We are of opinion that this criticism does not affect Vaarama’s hypothesis but only demonstrates the complexity of the problem.
Lists of organisms possessing diffuse kinetochores have been given by Batta¬ glia & Bo yes (1955) and Bauer (1967) and include representatives of the following orders other than insects:
Scutigeromorpha (Chilopoda), Scorpionida and Acarina (Arachnida), Conju¬ gales (Chlorophyceae), Plasmodiophorales (Myxomycètes), Jungermanniales (He- paticae) and Graminales (Monocotyledonae).
In the present note the discussion is limited to the insects, but some general considerations are also added.
In Fig. 1 the information on the distribution of various types of kinetochore in insects is combined with the phylogenetic tree of the class as constructed by Martynov (1938) and revised by Jeannel (1965). It is a matter of course that the information on the nature of the centromere concerns the living represen¬ tatives only. However, since the centromere condition does not vary within an order (save probably in the Coleoptera) and for the sake of convenience, the condition found in the living members was marked in the figure throughout the time-range of the order concerned. It should be stressed that for some of the
*) Abstract of a paper presented at the Meeting of the Netherlands Entomological Society, 27 April 1969, Amsterdam.
72
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
orders plotted the cytological information is very fragmentary and the condition of the centromere could only be determined on the basis of descriptions and figures published (e.g. Thysanoptera; Bournier, 1956). In the cases where even such information is too scanty or uncertain (e.g. Collembola; Tuzet & Manier, 1956; Saitoh & Chiba, 1959; Nunez, 1962) the indication of the character of the centromere was altogether omitted. It is also necessary to point out that the phylogenetic affinities between some super-orders are arbitrary, those between Ephemeropteroida and Odonatopteroida perhaps most of all.
The first problem to be considered is the phylogenetic level at which the split took place between the lines that led to the diffuse condition of the cen¬ tromere in living insects on one hand, and to what is called a localised kinetochore on the other. The evidence on the phylogenetic branching of the oligoneopteran orders demonstrates clearly that this event occurred at the primitive insect stage and not in a preinsectan ancestor.
The answer to the question whether the diffuse and localised condition of the kinetochore (both or one of them), as seen in the living orders, are of monophy- letic or of polyphyletic origin must be given with a necessary reservation. Nevertheless, it is sure that one of the two conditions is certainly monophyletic in general, but some of its forms might be of secondary origin, being analogous rather than homologous to the original situation. The other is then polyphyletic.
Before the discussion of the above mentioned points can be conducted further, it is necessary to consider briefly the primitiveness (specialisation) of the two centromere conditions. For the time being we see at least two tentative paths of approach to this problem. The first of these considers the functional and the other the phylogenetic aspect of the problem.
There is no doubt that, in case of fragmentations, fusions or translocations the chances of survival of diffuse kinetochore chromosomes are much greater than those of elements with localised centromeres. The former kind of kinetochore thus gives a kind of priority to those primitive (unspecialised) organisms that are destined to evolve new forms and can, therefore, be expected to have been present in ancient unspecialised organisms. It seems to us very significant, when the phylogenetic tree of insects is considered from this point of view, that in most superorders which have supposedly branched off from the common stem already during the early history of the class (prior to the Late Devonian), diffuse kinetochores are found. Among the superorders thus far studied cytologically, there are only two exceptions viz. Ephemeropteroida and Orthopteroida, but, for dif¬ ferent reasons, the situation in neither of these is really clear. Thus, this evidence, coupled with the biological and evolutionary plasticity of the diffuse kinetochore, greatly supports the idea of the phylogenetic primitivity of the latter. This being so, the localised centromere represents a specialised situation.
There is no doubt that both Ephemeropteroida and Orthopteroida have a very ancient origin, but it is unfortunate that very fragmentary information is available on the cytology of the former (cf. Katayama, 1929; Wolf, 1946) and no details are known on the nature of the localised kinetochore in mayflies. Due to their morphologically and structurally very clear chromosomes, some of the
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
73
_W1
E
Martynov’s phylogenetic tree of insects. Colours of branches indicate nature of centromere in living groups.
74
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
orthopteroidan orders, on the other hand, belong to the cytologically most studied groups of insects. If the centromere shift as observed in Orthoptera could really be regarded as representing a primitive, not yet fully stabilised condition (Vaa- rama, 1956) and thus a step in the evolution from diffuse to localised kine- tochore, the ancient origin of the group would certainly support such a suggestion^ (The other possibility, of course, remains that the shift was recorded only because of the extraordinary clear chromosome pictures found usually in the orthopteroid insects and the great amount of material studied cytologically, whereas any details in most of the other groups are very hard to observe).
Assuming that the diffuse kinetochore represents the original, primitive con¬ dition, and that the localised kinetochores in insects are polyphyletic (arising independently in different branches of the phylogenetic tree and in different time-sections of the phylogenetic history of the class), the question arises whether or not at least the diffuse centromeres of living insect orders can be regarded as homologous. Generally, there is no evidence against this sug¬ gestion (nor in favor of it), but observations on some Coleoptera might indicate that a kind of multiple (if not diffuse) centromere has (probably) secondarily developed in some representatives of this order (cf. von Borstel, 1963).
From the narrated evidence the conclusion may be safely drawn that the con¬ dition of the centromere does not indicate, eo ipso, any phylogenetic affinities between the insect orders.
The argument of the “sporadic occurrence of diffuse centromeres in widely separated groups of organisms which obviously stem from more primitive forms with localised centromeres’’ as brought against the hypothesis of the originality of the diffuse kinetochore (Swanson, 1957; cf. above) has no grounds, since (1) the evolution of at least one kind of centromere is polyphyletic and (2) there are no methods to determine the centromere condition in the ancestral lines of living organisms, though, as far as the insects are concerned, in which the type of the centromere does not vary within the order (save for the isolated case of Cole¬ optera), it can be assumed that it did not in the course of the phyletic history of the order either.
The case of the Coleoptera, though different from that of rye and maize, demonstrates that the specialised chromosomes (with localised centromere) may secondarily acquire the properties of the original diffuse-kinetochore condition.
References
Battaglia, E. &. J. W. Boyes, 1955, Post-reductional meiosis: its mechanism and causes. Caryologia 8 : 87 — 134.
Bauer, H., 1967, Die kinetische Organisation der Lepidopteren-Chromosomen. Chromosoma (Beri.) 22 : 101—125.
Borstel, R. C. von, 1963, Effects of radiation on germ cells of insects: dominant lethals, gamete inactivation and gonial-cell killing. In: Radiation and radioisotopes applied to insects of agricultural importance, pp. 367 — 385. Int. Atom. Energy Agen., Vienna.
Bournier, A., 1956, Contribution à l’étude de la parthénogenèse des Thysanoptères et de sa cytologie. Arch. zool. exp. gén. 93 : 219 — 318.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEL 30, UV. 1970
75
CaMARA, A., 1953, Poslcâo actual do problems, do centromero. Genet . Iber. 5 : 67- — 99.
Jeannel, R., 1965, Classification et phylogénie des insectes. In: P.-P. GRASsé, Traité de Zoologie 9: 3- — 110. Masson, Paris.
Katayama, H., 1939, The sex chromosomes of a may-fly, Ameletm costalis Mats. (Epfae- merida). Jap . J . Genet. 15 (3): 139—144.
Lima de Faria, A., 1949, Genetics, origin and envolution of kinetochores. Heredität 35 : 422— 444.
Martynov, A. 1938, Etudes sur l’histoire géologique et de phylogénie des ordres des insectes (Pterygota). I. Palaeoptera et Neoptera-Polyneoptera. Trav. Inst. P a- léont . 7 (4): I — -149.
Nunez, O., 1962, Cytology of Collembola. Nature 194 (4832): 946- — 947.
Saitoh, K. & S. Chiba, 1959, Notes on the chromosomes of a springtaii, Tomocerus minutus Tullberg (Collembola, Insecta). Jap. J. Genet. 34 (4): 105 — 106.
Schrader, F., 1947, The role of the kinetochore in the chromosomal evolution of the Heteroptera and Homoptera. Evolution 1 ; 134 — 142.
Tuzet, O. & J.-F. Manier, 1956, Contribution a l’étude de la spermatogenèse des aptérygotes entotrophes. Ann. Sc. naî zooh, XI, 18 : 15- — 32.
Swanson, C. P., 1957, Cytology and cytogenetics. Prentice-Hall, Engelwood Cliffs.
Vaârâma, â., 1954, Cytological observations on Pleurozium schreiben, with special reference to centromere evolution. Ann. Boi . Soc . “ Vanamo ” 28 : 1 — 59-
Wolf, E , 1946, Chromosomenuntersuchungen an Insekten. Ztschr. f. Naturf. 1 : 108 — 109.
Curtis, William, A short history of the Brown-tail Moth, [1782], Facsimile uitgave 1969 met een inleiding van W. T. Stearn en entomologische aantekeningen van D. S. Fletcher. Curwen Press. Uitgever: E. W. Classey Ltd., 353, Hanworth Road, Hampton, Middlesex, England, 6 pag. plus 16 pag. facsimile met gekleurde plaat. Prijs gebonden £ 3.15.0 (£. 3.75).
Het boek is het eerste van een serie herdrukken getiteld „Classica Entomologia”, een facsi¬ mile uitgave van een nu zeer zeldzame publicatie, die William Curtis in 1782 het licht deed zien na een ernstige plaag van de basterdsatijnvlinder. In een inleiding bespreekt W. T. Stearn het leven van de oorspronkelijke auteur (1746—1799), die in zijn tijd een expert was op het gebied van de botanie en de entomologe. Zijn voornaamste publicaties zijn van botanische aard (Flora Londinensis, Curtis ’s Botanical Magazine). Zijn „Short History” kan men beschouwen als een voorloper van de talloze publicaties, die later over schadelijke Insekten het licht zouden zien,
Fletcher geeft een overzicht van de schade, die vooral in Noord-Amerika door Porthesia chrysorrhoea is veroorzaakt en de maatregelen, die daartegen genomen zijn.
Zeer fraai is de eigenlijke facsimile uitgave met de gekleurde plaat, waarop alle stadia van de soort met de parasieten zijn af geheeld en die in kwaliteit zeker met de goede platen van onze beroemde j. C. Sepp kan wedijveren. Het geheel is een luxueuse uitgave van een zeld¬ zame achttiende-eeuwse Engelse verhandeling, in zijn tijd ongetwijfeld een voortreffelijk stuk werk. — Lpk.
Benno, P., De Nederlandse bijen. Wetenschappelijke Mededeling no. 18 van de K.N.N.V. Tweede druk, september 1969. 32 pag,, 30 tekstfiguren. Prijs voor leden van K.N.N.V. en N.E.V. f 3—, voor anderen f 3,50, te voldoen door storting op postrekening 13028 ten name van Bureau K.N.N.V. te Hoogwoud-N.H.
De eerste druk van deze W. M. verscheen ie 1955. Eveneens als bij alle andere herdruk¬ ken is ook deze tweede druk een aanmerkelijke uitbreiding van de eerste: van 24 pagina’s op 32 ! De nomenclatuur is bijgewerkt, de systematiek zoveel mogelijk aangepast aan moderne inzichten en bij alle geslachten zijn lijsten gegeven van de uit ons land bekende soorten. Het nummer bevat bovendien een blad met aanvullingen en correcties op W. M. 67, 1967, De Nederlandse Wespen. — Lpk,
76
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
Some notes on the bionomics of Cirrospilus vittatus (Hym.? Chalcidoidea), an important parasite of the apple-leaf miner, Stigmella malella (hep,, Stigmellidae)
by
A. S. TALHOUK1 and M. SOEHARBJAN2 Institute of Phytopathologies! Research (IPO), Wageningen
Though in the Netherlands Cirrospilus vittatus Wlk. may be reared from several species of leaf miners on apple trees, it seems that Stigmella malella (Stt.) is its main host on this food plant and that it is an important mortality factor of this leaf miner (Eve;nhuis, 1965; EvRlEFns & Evënhuis, 1968). It was also commonly reared from Stigmella subtrimac ulella Dufr. on poplar (Pop ulus nigra L.), surrounding an apple orchard near Tief Province of Gelder¬ land, where Stigmella malella occurred as an apple pest.
Adults of the parasite were able to live more than three months, both at a constant temperature of 20° C in the laboratory and at fluctuating temperatures in the field during the summer; in our laboratory trials the parasites had access to natural honey as a food. In the field a female Cirrospilus vittatus was once found feeding on the flowers of wild carrot (Daucus carota L ) near an apple orchard.
Female fertilized adult parasites, reared in the laboratory, were isolated in glass tubes containing honey smear and an apple leaf with one or more mines inhabited by Stigmella malella. If hungry, the female parasite may start to feed immediately on the honey. After a time of from 3 to 240 minutes, the female was attracted to the leaf. It walked over its surface, touching the cuticle with the bent flagellae of its antennae until it discovered a mine. With its antennae still bent and tapping the leaf, it followed the bends of the mine until it discovered the caterpillars at the distal end of thé mine. If on following the bends of the mine, it finished up at the proximal end, the wasp reversed its course and soon discovered the caterpillar. This has been observed on several occasions.
Once it finds a living caterpillar, the wasp stands over it, straightens its prothoracic legs, thus raising its anterior and lowering its posterior end until the tip of its abdomen finds the exact point through which the ovipositor is to be inserted into the victim. This searching action occurs invariably every time before the ovipositor is thrust. Once the ovipositor is guided to the right point where it is to be inserted, the tip of the abdomen is raised to its normal, almost horizontal position. A succession of stinging actions follows at variable intervals, each separate act of stinging lasting about 50 to 60 seconds. Usually the stung caterpillar is paralysed. Now the female, with her ovipositor in the victim, starts to twist her abdomen left and right, thus enlarging the wound.
Present address: 1 American University, Beirut, Lebanon.
2 Division of Plant Diseases and Pests, Central Research Institute for Agriculture, Bogor, Indonesia.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .IV. 1970
77
This operation, too, may be repeated, usually at different depths after variable interruption periods. It results in the flow of the body fluid of the caterpillar to the surface of the leaf. Usually the female starts to feed on this fluid immediately, but sometimes it leaves its victim without feeding. During laboratory observations the host fed on one or on more caterpillars in close succession. The caterpillars thus treated by the wasp died and became shrivelled in their mines; no eggs were laid on or near them later.
In the few cases observed, the female parasite started to lay eggs about two to four days after beginning to feed on the host. Oviposition occurred either on the caterpillar or close to it in the mine. Eggs were found stuck near the neck of the caterpillar or on the sides of the body. The caterpillar is always killed, probably by the sting of the adult parasite.
Sometimes the eggs were stuck singly, and in other cases they were deposited in groups of two, three or even four. Once, an egg was found in the mine about 15 mm away from the .caterpillar. Mostly, only one adult parasite emerged from one mine. Rarely two parasite larvae were observed on a single host caterpillar and both developed into adult parasites. The length of adult Cirrospilus vhtatus varies from 0.8 to 1.8 mm; with the double parasitism, all the parasites that hatched were of medium size and were females.
Generally the size of the adult parasite is determined by the size of the cater¬ pillar on which the larval stage of the parasite develops, Evenhuis & EvEREEns (1968)- reported that Cirrospilus vhtatus is a parasite of older leaf miner larvae, but we have found that the wasp infests the younger smaller leaf miner larvae too, with mines about 19 mm long; the length of the mine of a full-grown caterpillar is about 47 mm. This may explain the large variability in the size of adult Cirrospilus vhtatus.
Fully fed Stigmella caterpillars that had left the mines to pupate did not attract the female adult parasite; in fact the wasps were terrified of the cater¬ pillars if they happened to approach them. But a full-grown caterpillar, still jacketed inside the mine, is readily attacked.
The incubation period of Cirrospilus vhtatus eggs at room temperature of about 20° C is between four and six days. The larva feeds on the dead host and almost doubles its size in the first twenty-four hours after hatching. The length of the larval period in the same conditions averages five or six days, and the pupal stage lasts eight or nine days.
The authors are indebted to Dr. )H H. Evenhuis for his valuable suggestions. Thanks are due also to Miss M. TER KuiLE and Miss A. C. Oud for help in collecting and breeding the material for this work.
References
Eveleens, K. G. & H. H. Evenhuis, 1968. Investigations on the interaction between the apple leaf miner Stigmella malella and its parasite Cirrospilus vittatus in the Netherlands. Neth. J. PL Path. 74 : 140 — 145.
Evenhuis, H. H., 1965. Over het optreden van de appelbladmineerder Stigmella malella en haar parasiet Cirrospilus vittatus in 1964. Ent. Ber. 25 : 127 — 129.
Approved for publication as Scientific Paper No. 133, Faculty of Agricultural Sciences, American University, Beirut, Lebanon.
78
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
Nonagria nexa Hübner, nieuw voor de Nederlandse fauna
(Lep., Noctuidae)
door
A. GOUTBEEK
Op 25 september 1964 werd door middel van de kwikdamplamp te Dalfsen een sterk afgevlogen uil gevangen. Met behulp van „Ter Haar” en „Snellen” kwam ik met enige moeite steeds uit bij Nonagria nexa. SnErrEn schrijft in zijn „Vlinders van Nederland, I Macrolepidoptera” op p. 387 in een voetnoot: „zou inlandsdi kunnen zijn” (1867), maar tot nog toe werd deze mogelijkheid geen werkelijkheid. Ter Haar schrijft over het voorkomen (Onze Vlinders, eerste druk: 387, tweede en derde druk: 227): „alleen gevangen in N.- en M. -Europa”.
De heer Lempke was zo vriendelijk de determinatie te controleren en heeft deze bevestigd met de mededeling, dat het de eerste vangst van de soort in Nederland was. Vangsten uit België en de Britse eilanden zijn niet bekend.
Volgens de literatuur leeft de rups van de herfst tot juli in de halmen van Carex en Glyceria .
Nonagria nexa Hübner, X IV2
Een tweede, veel gaver exemplaar werd op 17 september 1969 op dezelfde plaats gevangen, ook weer door middel van de kwikdamplamp. Dit is hier afge- beeld.
Summary
On 25 September 1964 a specimen of Nonagria nexa Hübner was taken near Dalfsen in the province of Overijsel. The species is new to the fauna of the Netherlands.
A second specimen was taken on the same spot on September 17, 1969.
Dalfsen, Ruitenborghstraat 27.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
79
Trekvlinders in 1968
door
B. J. LEMPKE
(Negenentwintigste jaarverslag)
Aanvankelijk was het weer in januari vrij normaal. Maar aan het einde van de eerste decade kwam een korte periode van hevige kou: in de nacht van 8 op 9.1 daalde de thermometer te Eelde tot — 22° C en vier nachten later werden te Eind¬ hoven, Apeldoorn en in Twente waarden van — 21° geregistreerd en daalde het kwik te Dedemsvaart zelfs tot — 24°. Doch reeds op de 14de viel een sterke dooi in en de tweede helft van de maand bleef de temperatuur zo, dat het gemiddelde over de hele maand zelfs nog iets boven normaal was. Februari was iets kouder dan normaal, maar zonder een echte vorstperiode. Wel viel er nu en dan sneeuw. De eerste en tweede decade van maart waren koud, vaak guur weer met vooral in de tweede decade verscheidene dagen met harde wind. Alleen in 1934 was het in deze eeuw zo lang zo koud gebleven. De crocussen stonden al vanaf het begin van de maand boven de grond, maar de temperatuur bleef te laag om ze open te doen gaan. In de derde decade sloeg het weer echter plotseling om. Op 29. III werd in het zuiden zelfs een temperatuur van ruim 29° gemeten! In enkele dagen stond nu alles in volle bloei, de crocussen vaak gecombineerd met narcissen !
April bracht veel zon, maar vooral in de eerste helft was het ’s nachts dikwijls koud met op veel plaatsen nachtvorst (vliegveld Twente op de 7de — 7°, de koud¬ ste aprilnacht van de twintigste eeuw). De tweede helft was echter veel beter en toen konden zelfs enkele recordtemperaturen genoteerd worden: op 20. IV te De Bilt 27,8 en de volgende dag te Venlo zelfs 32,2! Het einde van de maand was evenwel belangrijk koeler. De eerste decade van mei was vrij koud met veel regen. Ook de tweede decade was koud met plaatselijk nachtvorst. In de derde kwamen enkele zonnige dagen voor. Juni was somber en vrij nat met ongeveer normale temperaturen. De laatste dag was echter prachtig.
Het fraaie weer duurde nog de eerste dagen van juli voort. In het zuiden steeg de thermometer zelfs tot 34°. Daarna echter werd het belangrijk koeler, veel dagen met regen- en onweersbuien en vooral in de tweede helft vaak noordenwind. Pas de laatste dagen brachten warm zomerweer. Augustus: vaak somber weer en veel regen. Alleen de eerste helft van de derde decade was werkelijk mooi.
September was de natste sinds 1957, alleen in het begin enkele mooie dagen. Overigens weinig zon, een grotendeels verregende maand. Oktober was wel zacht, maar ook weer vrij nat. Mooi herfstweer was het echter aan het einde van de tweede en het begin van de derde decade en het eind van de maand bracht zelfs een klein warmtegolfje. Op 31. X werd te De Bilt 19,9 gemeten, een temperatuur, die daar op die dag nog nooit waargenomen was. November was vrij koud en om¬ streeks de helft van de maand bleef het zelfs overdag vriezen. Het eind was echter veel beter met mooi rustig weer. December was koud, vooral het begin van de tweede decade (Soesterberg in de nacht van 12 op 13 — 14°!), maar op 16. XII dooide het al weer. De laatste week bracht matige tot strenge vorst met veel mist, doch op 31. XII viel de dooi in.
80
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
Over het geheel dus geen fraai seizoen: een zomer met zeer wisselvallig weer en een natte herfst, zeker geen ideaal weer voor dagvlinders.
Bruikbare gegevens werden ontvangen van 106 medewerkers. Hieruit kon het volgende verslag samengesteld worden.
I. Colias hyale L. Van de eerste generatie werden uitsluitend op 5 en 6 juni enke¬ le exemplaren te Eijs gezien. De tweede werd alleen in de tweede helft van augus¬ tus en de eerste helft van september gemeld, op één uitzondering na steeds in het zuiden van Limburg. Heel laat is nog een waarneming van een vlinder op 18 ok¬ tober te Echt (Vranken).
Vindplaatsen. Lbg. : Eijs, Wijlre, Kunrade, Cadier, Echt. Z.H.: Rotterdam (één exemplaar op 7. IX).
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 21, waarmee 1 969 tot de zeer slechte jaren voor deze soort behoort.
2. Colias crocea Fourcroy. Op 4 juli werd het eerste exemplaar te Vijlen ge¬ zien. Daarna tot de eerste september geen enkele waarneming. In deze maand werd de oranje lucernevlincer slechts op vijf verschillende dagen gemeld. Daarbij komen dan nog vier dagen verspreid over de eerste twee decaden van oktober, de laatste op de 18de.
Vindplaatsen. Lbg.: Vijlen, Colmont, Stein, Echt. ZL: Sint Maartensdijk. Z.H.: Middelharnis, de Maasvlakte.
Totaal aantal waarnemingen: 23, wel een enorm verschil met de meer dan 3000 van 1967 !
3. Vanessa atalanta L. In de laatste week van maart, toen het weer dus plot¬ seling sterk verbeterd was, werden 10 exemplaren op vier verschillende dagen ge¬ zien. Afgezien van twee waarnemingen op 14.IV (Rotterdam en Velsen) werd de atalanta ook weer de laatste week van april met beter weer op vier dagen gemeld. In mei sporadisch op slechts 10 dagen. Juni werd iets beter, maar ook toen bleven de aantallen steeds zeer klein met uitzondering van 15 stuks op de 10de. Pas in juli verscheen een goed aaneensluitende reeks van dagen, op de 1ste en de 4de met meer dan 20 stuks, vijf dagen met 10 of daarboven, alle andere dagen met kleine tot zeer kleine aantallen. Het is dus wel duidelijk, dat de immigratie maar zeer middelmatig geweest is.
Begin augustus begonnen de dagtotalen te stijgen: de eerste in Nederland ge¬ boren generatie kwam duidelijk opzetten. Het maximum was voorlopig 101 op
II. VIII. Daarna zakten de dagtotalen echter sterk in en werd de atalanta beslist schaars. Begin september evenwel begon een nieuwe stijging, nu veel duidelijker dan in augustus. Vooral in de boomgaard te Hendrik-Ido- Ambacht, die elk jaar een goede graadmeter is voor de mate van voorkomen, kon Bogaard soms weer gro¬ te aantallen waarnemen. Na half september nam ’t aantal echter vrij snel af. In ok¬ tober bleef de vlinder practisch elke dag op de formulieren voorkomen, zij het dan ook vaak in zeer kleine dagtotalen. Zelfs in november waren er nog enkele waar¬ nemingen: de 1ste te Kerkdriel, Egmond-Binnen en Burgh, de 2de te Hendrik-Ido- Ambacht, de vijfde te Melissant en nog op de 13de zag Br. Virgilius Lefeber twee af gevlogen dieren op de Sint Pietersberg !
Totaal aantal waarnemingen: 8804, bijna 2600 meer dan in 1967 !
Trekwaarnemingen. In september en oktober werden op verschillende
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
81
dagen trekkende atalanta’s gezien. Op 7. IX zag C Boot op de boulevard te Vlis- singen een aanzienlijke trek over de Wester Schelde in de richting van Breskens. Omstreeks deze datum werden op het strand van Schouwen aangespoelde exem¬ plaren gevonden (J. P. C. Boot).
Op 9. IX zag K. Hoek op een baggermolen midden in het Haringvliet zeven stuks in zuidelijke richting vliegen. Op 14.IX ± 20 stuks, die te Hendrik-Ido- A mb acht tussen 9.30 en 10 uur in zuidwestelijke richting over de rivier trokken. Dezelfde dag nam V. d. Esch in een roeiboot van de Ottersluis tot de Amer 35 exemplaren waar, die eveneens in zuidwestelijke richting voortvlogen. Tenslotte zag A. Fransen te Oosterhout toen een enkel exemplaar duidelijk in zuidelijke richting voorttrekkend.
Op 21. IX zag J. Boot te Haamstede een atalanta, die hoog boven het duinge¬ bied in zuidwestelijke richting voorttrok.
Op 27. IX nam Penners te Sittard twee in zuidelijke richting voortvliegende vlinders waar.
Op 5 oktober werd zowel te Hendrik-Ido-Ambacht (Bogaard) als te Melis¬ sant (Huisman) een atalanta in de lichtval aangetroffen.
Op 8 en 10.X tenslotte nam J. Boot te Burgh en te Haamstede enkele vlinders waar, die hoog langs de duinrand vliegend naar het zuidwesten trokken.
Daarentegen blijken de zomervlinders soms zeer hokvast te zijn. Te Schelluinen zag Slob een duidelijk herkenbaar exemplaar niet minder dan 23 dagen op bloei¬ ende liguster!
4. Vanessa cardui L. Eén waarneming in april: op 4. IV een exemplaar te Broek in Waterland (Niesthoven). Pas op 1 juni duikt de vlinder dan weer op (twee stuks te Middelharnis). In totaal werd de distelvlinder die maand 13 dagen gezien, de 18de zelfs op Schiermonnikoog (Stobbe). De dagtotalen waren echter meest zeer klein, evenals de hele maand juli. Toch werden op 14 en 21. VII al enkele duidelijk verse dieren gezien. Maar pas in augustus werd de vlinder gewoner met een top van 269 op de 10de. De rest van de maand waren de totalen echter matig (veel regendagen!) met enkele uitschieters: 56 op 22. VIII en 185 op 24. VIII. Het¬ zelfde geldt voor september (105 op 10 en 14. IX), maar na de helft van deze maand werd de vlinder toch zeer schaars. In oktober zeer kleine aantallen met tot slot één op 21.X te Egmond-Binnen (Br. F. Melkert).
Totaal aantal waarnemingen: 1970, geen overweldigend jaar, maar veel beter dan 1967.
5. Issoria lathonia L. Het spreekt haast vanzelf, dat we van zo’n zon- en warm- teminnende soort niet al te veel konden verwachten in dit seizoen. In het binnen¬ land werden dan ook slechts vier exemplaren gezien: op 12. VIII te Alverna (Wij- chen), 17. VIII te Meppel, 10. IX te Bussum en 14 oktober te Maarheeze.
(Ook in het duingebied was de vlinder zeer schaars: twee begin mei, één half juni, op drie dagen in juli en in augustus, op twee in september en tenslotte op 14 oktober een iets af gevlogen Ç te Bergen-NH., dat nog enkele eitjes legde, die echter niet uitkwamen, in totaal maar 41 exemplaren).
6. Acherontia atropos L. Op 24 juni werd een gaaf <ƒ te Leek (Gr.) gevan¬ gen (Wilmink). Twee waarnemingen in augustus: 7. VIII een sterk beschadigd exemplaar te Buggenum (Maassen) en 29. VIII één te Leeuwarden (Stobbe).
82
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
Vijf stuks in september: 10. IX te Nieuwersluis, 11. IX te Leiden, 13. IX te Roer¬ mond, 16.IX te Biggekerke en 17. IX te Diemen. Tenslotte 4 oktober één te Best. Bovendien werd nog een atropos vermeld van Roggebot ( Anax 1 : 14). In totaal dus 10 exemplaren.
Op 21 september werd te Bergen op Zoom een pop gevonden (Asselbergs) en 28. VIII te Ospel een rups, die l.IX verpopte en 4 oktober de vlinder leverde (Van den Donk).
7. Herse convolvuli L. Slechts één enkele vondst: reeds op 15 april een fraai cf te Mariapeel (J. Muilwijk). Bovendien werd 28 september te Rossum (Bom- melerwaard) een rups gevonden, die echter dood ging (P. J. Versteegh) . Wel een van de slechtste jaren, die we van deze vlinder kennen.
8. Macroglossum stellatarum L. Vijf exemplaren in juli op even zoveel ver¬ schillende dagen. Daarna nog twee in september en drie waarvan de juiste datum niet werd opgegeven. Totaal dus maar 10 stuks, eveneens biezonder slecht.
Vindplaatsen. Lbg. : Vijlen, Sittard. N.B.: Eindhoven, Bergen op Zoom. Zl.: Valkenisse. N.H.: Halfweg, Velsen, Egmond-Binnen. Gr.: Groningen.
9. Chaerocampa celerio L. Van deze rariteit werd 31 oktober een exemplaar gevonden in de lichtval, die te Middelharnis in de tuin opgesteld stond (Vroeg- indeweij). Het derde jaar in successie, dat de vlinder in ons land werd aangetrof¬ fen !
10. Lithosis quadra L. Buiten het normale biotoop, de Veluwe, werd de vlin¬ der slechts op twee plaatsen aangetroffen. Maassen ving 1 augustus één vers exem¬ plaar te Vlodrop. Derksen vond 7 september drie rupsen te Velsen, die 24.IX'twee mannetjes en een wijfje opleverden.
(Op de Veluwe trof Leffef de soort van 22 — 28.VIII weer in flink aantal te Hoenderlo aan).
11. Scotia ipsilon Hufnagel. In de tweede helft van april werd de uil op zes verschillende dagen meest in vallen gevangen, steeds een enkel exemplaar per nacht en voor zover het erbij gemeld werd, steeds in afgevlogen toestand. Hetzelfde gebeurde in de tweede helft van mei, in juni en in juli. De dagtotalen kwamen in deze maanden nooit boven 10 stuks, wel een bewijs, hoe schaars de vlinder was. Tot half juli werden ook geregeld afgevlogen dieren gemeld, blijkbaar nog steeds immigranten. Pas begin augustus verschenen mooie verse vlinders en geleidelijk begon het aantal nu ook iets beter te worden. Toch bleef ipsilon ook de rest van het seizoen zeer schaars. Dagen met meer dan 10 stuks kwamen slechts af en toe voor en dagtotalen boven 20 werden maar twee maal bereikt: op 19. VIII 21 stuks, evenals op 3.X. Wel ontbrak de vlinder van omstreeks 10 juli tot 10 oktober bijna geen enkele dag. De laatste exemplaren werden 30.X aangetroffen en wel te Hapert, Bergen op Zoom, Hendrik-Ido- Ambacht en Wageningen.
Uit alle provincies kwamen meldingen binnen uitgezonderd Friesland en Gro¬ ningen.
Totaal aantal waarnemingen: 478, zonder twijfel een slecht jaar voor deze soort.
12. Peridroma saucia Hübner. Eén betrekkelijk vroege melding: 28 mei te Half¬ weg (Van Aartsen). Daarna op drie dagen in juli, twee in september en zeven in oktober. Het totaal aantal waargenomen exemplaren bedroeg dan ook slechts 26.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .IV. 1970
83
Vindplaatsen. Lbg.: Stein, Swalmen. N.B.: Eindhoven, Wouw. ZL: Val- kenisse. Z.H.: Melissant, Naaldwijk. N.H.: Halfweg, Naardermeer. GdL: Hoen- derlo. Ov. : Abdij Sion.
13. Mythimna vitellina Hübner. Op 29 juli ving Lukkien een exemplaar van deze zeldzame immigrant te Ruurlo, terwijl A. van Tuijl 4 oktober een tweede te Muiderberg aantrof.
14. Mythimna unipuncta Haworth. Bogaard was zo gelukkig op 23 augustus het tweede Nederlandse exemplaar van deze rariteit te Hendrik-Ido-Ambadit op licht te vangen.
15. Spodoptera exigea Hübner. Twee meldingen: 1 augustus een exemplaar te Bentveld (Van Aartsen) en 11 september bij de Abdij Sion in Overijsel (Font).
X6. Chloridea peltigera Denis & Schiffermüller. In de eerste week van juli is er blijkbaar een kleine immigratie van de vlinder geweest, want op 5.' VII ving Huisman een ? te Melissant en twee dagen later een ^ . Ruim twee maanden later, op 29 september ving C. van Tuijl het derde exemplaar te Weesp.
17. Autographe bractea Denis & Schiffermüller. Op 21 augustus werd een exemplaar van deze zeldzaamheid in de val bij de Abdij Sion aangetroffen (Kape¬ laan Alma).
18. Autographa gamma L. Het eerste exemplaar zag Ramaker 20 april in de Kennemerduinen gevolgd door een tweede op 26. IV te Bentveld. De hele maand mei bleef de vlinder zeer schaars en de eerste decade van juni was al niet veel beter. Maar 13. VI kwam het dagtotaai op 28 en de volgende dag zelfs op 33. Daarna schommelde het aantal sterk en kwamen zelfs dagen voor waarop maar enke gamma werd gemeld. Pas in juli begon de vlinder talrijker te worden en op 14.' VII werd een top van 230 stuks bereikt. Geleidelijk aan nam het aantal nu toe: 392 op 31. VII, 575 op 5 .VIII, ruim 1000 op 23.VIII en meer dan 1600 op 13. IX. Zeer plaatselijk traden soms plotseling sterke concentraties op. Zo telde Flint op 14.IX niet minder dan 883 stuks in de val bij de Abdij Sion. Maar na half september nam het aantal sterk af en na 2 8. IX met 115 stuks kwam geen enkele dag meer boven de 100. Toch bleef de vlinder zeer lang doorvliegen. In november werd hij nog op 10 dagen gemeld. Een opvallend slot was de waarneming van één exemplaar te Heerlen op 23 december (Claassens).
Op 27 en 2 8. IX en 2.X trof Zwakhals in totaal 48 wijfjes aan in de te Arkel opgestelde val. Slechts één daarvan bleek in het bezit van eieren te zijn. Alle an¬ dere waren steriel.
Totaal aantal waarnemingen: 30967, ongeveer anderhalf maal het aantal van 1967, maar voor deze soort toch een matig jaar.
19. Trichoplusia ni Hübner. Van deze in ons land uiterst zeldzame immigrant ving Huisman op 5 juli een matig af gevlogen exemplaar op licht te Melissant.
20. Macdunnoughia confusa Stephens. Ook van deze soort slechts één exem¬ plaar: 27 augustus te Cadier (Van Aartsen).
21. Ofthonama obstipata Fabridus. De vlinder werd alleen in de late herfst op licht gevangen» Alle meldingen liggen tussen 19 oktober en 7 november» Vind¬ plaatsen waren: Valkenisse, Haamstede, Bentveld, Halfweg, Hoenderlo en Apel¬ doorn.
84
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
Het totaal aantal exemplaren bedroeg 1 6.
22. Nomophila noctuella Denis & Schiffermüller. De twee eerste exemplaren trof Flint 19 en 21 april aan in de val bij de Abdij Sion. Daarna werd de vlinder alle maanden tot en met oktober waargenomen, het minst in juni, het meest in juli. Blijkbaar verscheen toen een nieuwe generatie. In augustus werd noctuella slechts op drie dagen gemeld, maar september was weer veel beter, wat dus wijst op het verschijnen van de volgende generatie. De slotdatum was 7 oktober, toen nog één exemplaar in de val van het Proefstation te Naaldwijk werd aangetroffen.
Vindplaatsen. N.B. : Valkenswaard, Dorst, Biesbosch. 21. : Valkenisse. Z.H.: Melissant, Hendrik-Ido-Ambacht, Arkel, Naaldwijk. N.H.: Overveen, Half¬ weg, Amsterdamse Bos, Naardermeer. Utr.: Nieuwersluis. Gdk: Ruurlo. Ov.: Abdij Sion. Dr.: Meppen.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 73, zeer matig dus.
23. Udea ferrugalis Hübner. Uitsluitend in de herfst werd de vlinder in zeer klein aantal waargenomen. De vroegste datum was 22 augustus te Halfweg (Van Aartsen), de laatste 1 november te Muiderberg (Wolschrijn). De meeste waar¬ nemingen kwamen in september, in oktober slechts twee.
Het totaal aantal waargenomen exemplaren bedroeg slechts 12, toevallig even weinig als in 1967 (maar meer dan 6000 in 1966!).
Vindplaatsen. Zh: Valkenisse. Z.H.: Melissant, Hendrik-Ido- Ambacht. N.H.: Halfweg, Muiderberg. Uitsluitend dus in het westen van het land!
24. Diasemia litterata Scopoli. Van deze rariteit werd 1 juli een exemplaar in de val te Stein aangetroffen (in collectie-VAN Aartsen). (Ook 12.VIII.1967 werd hier een exemplaar gevangen).
25. Palpita unionalis Hübner. Eén exemplaar, op 28 september te Halfweg (Van Aartsen). Hoewel de vlinder altijd zeer schaars is, werd hij nu toch al in negen opeenvolgende jaren in Nederland aangetroffen!
26. Hymenia recurvalis Fabricius. Op 30 augustus, een biezonder slechte avond met nu en dan regen, toen maar een enkele vlinder op het scherm verscheen, was daar het eerste in Nederland gevangen exemplaar van deze Pyralide bij ! (Bentveld, Van Aartsen).
De vlinder staat niet in Beirne, British Pyralid and Plume Moths (1952). De eerste Britse exemplaren werden in september 1951 in het zuiden van Engeland ge¬ vangen, in totaal vijf stuks. Zie R. M. Mere (Ent. Gazette 3: 57, 1952) en Dannreuther ( Entomologist 58: 157, 1952). In geen van de daarna volgende trekverslagen trof ik de soort weer aan.
27. Plutella megapterella L. ( maculipennis Curtis). Op vier dagen gemeld in de tweede helft van april, op 11 dagen in mei, bijna alle in de tweede helft, regel¬ matig in juni, juli en augustus, na half september al weer schaarser en een paar meldingen in de tweede helft van oktober. De eerste vangst was 16. IV te Melissant, de laatste 29. X op dezelfde plaats (Huisman).
Het aantal generaties is moeilijk te bepalen. De top viel begin juli, zonder twijfel het maximum van de tweede generatie. Daarna moet er in elk geval nog een derde geweest zijn, die zonder onderbreking op de vorige volgde en minder in aantal was. Elfferich vond 1 september te Rotterdam twee poppen (die geïnfec-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
85
teerd bleken te zijn). Er zijn er natuurlijk meer geweest en hieruit kan de zwakke vlucht van september en oktober ontstaan zijn.
Totaal aantal waargenomen e x e m p 1 a r e n: 902.
Tot slot nog enkele gegevens over andere Lepidoptera.
Gonepteryx rhamni L. J. Slot zag 24 augustus 2 à 300 exemplaren op bloei¬ ende wederik te Roekan je, een week later toen de planten vrijwel uitgebloeid wa¬ ren, geen enkele meer en op 6 september weer twee. Zulke concentraties komen blijkbaar weinig voor.
Aglais urticae L. Eind augustus en de eerste helft van september is de kleine vos opvallend talrijk geweest. Voor Haren-Gr. schreef Kuyten: uiterst talrijk, soms 70 tot 80 op struikasters. Flint voor de omgeving van Deventer: buitenge¬ woon talrijk, vooral als rups. Leffef voor Apeldoorn: op 22. VIII op 17 struiken van Buddleia ruim 300 stuks, de volgende dag 399, op 26, VIII ergens anders 274, op 27. VIII op zes struiken: 155, op 28.VIII op 14 struiken 308 stuks. Veel exem¬ plaren te Bilthoven (C. de Jong). Te Amsterdam trof ik urticae eind VIII en be¬ gin IX zeer talrijk op Sedum en herfstasters aan. Ook in Zeeland viel het grote aan¬ tal op. Op 11. VIII plotseling zeer algemeen op Walcheren (Wedts de Swart), 5. IX op één pol Sedum te Biggekerke 20 stuks (Ds. Van Tuyl van Seroosker- ken). Op 6. IX vele honderden op zulte in de Braakman (A. de Visser).
Op 28 augustus trof Zwakhals een urticae aan in de lichtval te Arkel.
Een zeer interessante mededeling ontving ik van Peerdeman. Zijn zoon P. M. zag 11 september aan boord van een kustvaarder ± 20 mijl uit de Engelse kust ter hoogte van Great Yarmouth 26 prachtige verse exemplaren, die ongeveer twee meter boven het water vlogen. De richting was echter niet te bepalen. Af en toe kwamen ze aan boord en waren dan zonder moeite te pakken. Blijkbaar waren ze vermoeid. Dit is wel een fraaie trekwaarneming van deze soort !
Spaelotis ravida Brahm. Op 4 augustus ving Van Aartsen een exemplaar te Achtmaal (ten zw van Breda). Ik denk niet, dat deze soort een migrant is, maar wel een zeldzame en zeer onregelmatig voorkomende inheemse soort.
Mythimna albipuncta Denis & Schiffermüller. In midden-Limburg trof Maas- sen de vlinder schaars aan, Huisman op Overflakkee in het geheel niet. Ook overi¬ gens geen enkele waarneming.
Mythimna 1. album L. De eerste generatie werd van 13 juni — 19 juli uitslui¬ tend in het zuiden en midden van Limburg gezien. Op 25 augustus werden de eerste exemplaren van de tweede generatie in de val te Stein aangetroffen (Pater Munsters). Vanaf die dag tot half oktober een doorlopende reeks van meldingen. Het laatste exemplaar op 22. X te Nijswiller. Deze generatie, die veel talrijker was, werd ook hier en daar buiten het Limburgse areaal gevangen.
Vindplaatsen. Lbg. : Nijswiller, Simpelveld, Maastricht, Geulle, Sittard, Stein, Montfort, Swalmen. GdL: Kerkdriel (25. IX, Versteegh), Wageningen (telkens één op 30.IX en 8.X, A. K. H. Wit).
Aantal waargenomen exemplaren: 293.
Hoplodrina ambigua Denis & Schiffermüller. De eerste generatie in zeer klein aantal (totaal zes stuks!) van 5. VI — l.VII, alleen vermeld van Stein en Melissant. De tweede van 20. VIII — 14.IX, totaal 30 stuks, waarvan twee te Melissant en één te Naaldwijk, de rest te Stein. De soort handhaaft zich dus wel, maar met moeite.
86
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
Tortrix viridana L. Buiten het normale biotoop werd de vlinder van 26.VI —
7. VII vermeld van Arkel, Melissant en Rotterdam. Dat hij hier niet thuis hoort, blijkt ook uit het zeer onregelmatige in de aantallen: Melissant op l.VII 56 stuks, gevolgd door telkens 1 op 3 en 7. VII (Huisman). Rotterdam 462 op licht op
l.VII, daarna nog twee op de volgende dag (P. J. van Rooij).
Conclusie: een ongunstig jaar voor Colias, Issoria en Sphingiden, voor de meeste andere middelmatig, maar uitblinkend door de massa’s kleine vossen en door diverse zeldzaamheden.
Summary
The 29th report on migrating Lepidoptera for the year 1968 mentions the following particulars:
1. Colias hyale L. Only 21 specimens, all in the southern half of he country.
2. Colias crocea Fourcroy. 23 specimens, likewise only in the southern half.
3. Vanessa atalanta L. Ten specimens on fine days in the last week of March, then again in the last week of April. Rare in May and June, somewhat more in July. Not very common in August, but more in September. The whole month of October present in small numbers and even a few in November. Total number 8804.
4. Vanessa cardui L. One on 4 April. Not again seen till June 1st. In June and July rare. In August much better, also in the first half of September. Then rare again. A few in October, the last 21. X. Total number 1970, much better than in 1967.
5. Issoria lathonia L. Only four specimens outside the dunes, but in this biotope also rare. Strongly diminished the last few years, very probably a question of tem¬ perature and sunshine.
6. Acherontia atropos L. 10 specimens in all.
7. Herse convolvuli L. Only one specimen, but this very early: on April 15th! Plus one caterpillar in September.
8. Macro glossum stellatarum L. Only 10 specimens!
9. Ch aero camp a celerio L. One specimen of this rarity on October 31.
10. Lithosis quadra L. Four specimens outside the normal biotope (in the pro¬ vince of Gelderland).
11. Scotia ipsilon Hufnagel. Immigrants in the second half of April, in the se¬ cond half of May, in June and still in July. Fresh specimens from the beginning of August till well into October. Total number only 478. Very mediocre.
12. Peridroma saucia Hübner. Only 26 specimens.
13. Mythimna vitellina Hübner. Two specimens, one in July, one in October.
14. Mythimna unipuncta Haworth. One on August 23, the second specimen ever caught in the Netherlands.
15. Spodoptera exigua Hübner. Two specimens, one in August, the other in September.
16. Chloridea peltigera Denis & Schiffermüller. Two in the first week of June, one at the end of September.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
87
17. Auto grap ha bractea Denis & Schiffermüller. One specimen of this rarity in August.
18. Auto grap ha gamma L. Two in April, rare in May and the first half of June, more in July and especially in August. Top about mid September. In small numbers in October and even in November. Last observation: December 23. Total number 30967, mediocre for this species.
19- Trichoplusia ni Hübner. One specimen on July 5. Extremely rare here.
20. Macdunnoughia confusa Stephens. Only one specimen in Netherlands Lim» burg.
21. Orthonama obstipata Fabricius. Only in the autumn, total number 16.
22. Nomophila noctuella Denis & Schiffermüller. Observed in alle months from April up to and inclusive October. Top in July. Total number only 73.
23. Udea ferrugalis Hübner. Only in the autumn, not more than 12 specimens.
24. Diasemia litterata Scopoli. One specimen in the south of Netherlands Lim¬ burg on July 1st.
25. Palpita unionalis Hübner. One specimen in September.
26. Hymenia recurvalis Fabricius. One specimen on August 30, the first ever observed in the Netherlands !
27. Plut ell a megapterella L. ( maculipennis Curtis). 902 specimens, observed from April up to and inclusive October.
Observations on other Lepidoptera:
Aglais urticae L. Very numerous in the second half of August and the first half of September. An interesting observation: On September 11th 26 specimens were seen about 20 miles from the English coast off Great Yarmouth, flying about two metres above the water, sometimes coming on board the coaster, where they could easily be taken. They were evidently tired. The direction of flight could not be ascertained.
Mythimna albipuncta Denis & Schiffermüller. Only in small number in the cen¬ tre of Netherlands Limburg.
Mythimna 1. album L. Rather small first generation, but good second one. Most specimens however in Limburg. Total number 293.
Hoplodrina ambigu a Denis & Schiffermüller. Very local in the south, only 30 specimens. The species maintains itself with difficulty.
Tortrix viridana L. Again observed in a few localities far from its normal bio¬ tope.
A bad year for warmth loving species: Colias , Issoria lathonia, Sphingids. Medio¬ cre for many species. But an outstanding season for Aglias urticae and for several rarities.
Amsterdam 1010, Oude IJselstraat 12-III.
Siona lineata Scopoli in Nederland gevangen (Lep., Geometridae) . Op 24 juli 1969 ving ik langs een spoordijk even buiten Eijgelshoven een mij onbekende vlinder. Bij determinatie bleek het Siona lineaia te zijn, een soort, die nog nooit eerder in Nederland is aangetroffen. De heer Lempke was zo vriendelijk de determinatie te bevestigen.
De naastbij liggende vindplaatsen bevinden zich in de oostelijke helft van België, waar de vlinder voorkomt op kalkhoudende gronden. De Nederlandse vangst is in de grond van de zaak dus niet zo vreemd. Blijkbaar is onze vindplaats een verre uitloper van het Belgische areaal.
J. M. Tilmans Jr., Laurastraat 45, Eijgelshoven.
88
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IV. 1970
Afdeling „Zuid-Holland”. De laatste vergadering van het seizoen zal worden gehouden op woensdag 15 april a.s. om 20 uur in het Museum van Nat. Historie, Raamsteeg 2 te Leiden.
Zoals gewoonlijk is deze vergadering bedoeld voor demonstraties van meer uitgebreide aard, vertoning van dia’s e.d., een en ander wel graag in overleg met de Directie van het Museum. Desgewenst zal ik met alle genoegen bemiddeling verlenen.
Introducé(e)s zijn van harte welkom.
I. A. Kaijadoe, secretaris. Regentesselaan 16, Oegstgeest.
Insects of Hawaii. Vol. 11, supplement. Diptera, Dolichopodidae, Appendix (Phori-
dae), by Joann M. Tenoria. University of Hawaii Press, 535, Ward Avenue, Honolulu, Hawaii 96814. P. (I) — V, 1 — 73, figs. 1 — 7. August 1969. $ 5.00.
Deze aflevering van de insekten van Hawaii begint met een soortenlijst van het genus Campsicnemus, in totaal ruim 130 species die van de Archipel bekend zijn. Daarop volgt een determineertabel ervoor, gebaseerd op de kenmerken van het $ en vervolgens de uit¬ voerige beschrijving van 11 nieuwe soorten. Daarna wordt het genus Euryno gaster op dezelfde manier behandeld: lijst van 56 soorten, determineertabel, beschrijving van 9 nieuwe soorten. Tenslotte een opgave van enkele veranderingen in de nomenclatuur, nieuwe vindplaatsen, beschrijving van twee tot dan toe onbekende wijfjes van Eurynogaster en een korte appendix op het supplement waarin de Phoridae behandeld werden (twee soorten), een literatuurlijst en een index. De zeer duidelijke figuren geven details van de nieuwe soorten. — Lpk.
Geus, A., Sporentierchen, Sporozoa — Die Gregarinida der land- und süsswasserbe¬ wohnenden Arthropoden Mitteleuropas. Deel 57 van ,,Die Tierwelt Deutschlands”. Pag. 1 — 608, fig. 1 — 338. VEB Gustav Fischer Verlag, Jena, 1969. Prijs gebrocheerd M. 131,30.
De Gregariniden zijn eencellige dierlijke parasieten, die zich in de darmen of de lichaams¬ holte van hun slachtoffers ophouden. Het lijvige boek is een monografische behandeling van de thans uit Midden-Europa bekende soorten (hierbij een aantal nieuwe), die voorkomen in de Arthropoden van het zoete water en het land.
Het werk begint met een algemeen deel (p. 7 — 36), waarin zulke onderwerpen als bouw, ontwikkeling, levenswijze en voorkomen van deze eencelligen besproken worden. In de meeste gevallen blijken ze hun gastheren geen blijvende schade te veroorzaken. Er zijn echter ge¬ vallen bekend, waarbij sterke reductie van de inwendige geslachtsorganen, vooral van de ovariën, optrad (duizendpoten, kakkerlakken, krekels). Bij honingbijen kan het darmkanaal zo aangetast worden, dat de dieren eraan te gronde gaan.
Het grootste deel van het boek wordt gevuld met „II. Spezieller Teil”, waarin de syste¬ matiek van de Gregariniden behandeld wordt met determineertabellen voor families, genera en soorten, waarna elke soort uitvoerig besproken wordt, vaak toegelicht met uitstekende lijntekeningen.
Daarna volgt een lijst van de waarddieren met de daarvan bekende Gregariniden. Onder de insekten blijken vooral de Coleoptera er door aangetast te worden, maar ook bij tal van Odonata, Trichoptera en Diptera zijn ze aangetroffen. Tot slot een uitvoerige literatuurlijst
en registers voor personen en dieren.
Voor degenen, die zich met de studie van deze eencelligen bezig houden, bevat het boek ongetwijfeld een schat van gegevens. — Lpk.
Correctie. De op p. 53 en volgende van redactiewege aangebrachte correctie piniaria in plaats van piniarius , gebaseerd op de mededeling in Ent. Ber., Amst. 27 : 162 (1967) blijkt onjuist te zijn. De Redactie betreurt dit uiteraard maar vraagt zich wel af, waarom van des¬ kundige zijde nooit eerder gereageerd is.
,/
“ entomologische berichten
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 30 |
1 mei 1970 |
No. 5 |
|
Adres van de Redactie : |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
— Nederland |
INHOUD: J. van der Vecht: In Memoriam Dr. L. G. E. Kalshoven (p. 89). — Horst Aspöck und Ulrike Aspöck; Raphidia ( Ornatoraphidia) christianodagmara n. sp. - eine neue europäische Raphidiiden-Spezies (Insecta, Raphidioptera) (p. 99). — E. van den Broek: Parasites of animals in the Netherlands, supplement nr. 4 General survey of the occurrence of four species of the genus Ornithomyia (Diptera: Hippoboscidae) (p. 103). — Korte mededelingen (p. 98). — E. J. E. Lücker; B. J. Lempke; p. 102: Vacature; p. 108: Wan- derversammlung deutscher Entomologen).
nnï 2 1970
Op 15 maart jl. kwam na een langdurige ziekte een einde aan het werkzame leven van Dr. L. G. E. Kalshoven.
Louis George Edmund Kalshoven werd op 11 oktober 1892 in Den Haag geboren. Na in Maastricht en Middelburg het gymnasium te hebben bezocht, stu¬ deerde hij bosbouw aan de Landbouwhogeschool te Wageningen. In 1915 vertrok hij naar het voormalig Nederlandsch Indië om daar als houtvester bij de „Dienst van het Boschwezen” in Midden Java te worden geplaatst.
Hier bleek al spoedig, dat Kalshoven in zijn hart meer bioloog dan hout¬ vester was. Zijn belangstelling voor de schadelijke insekten van de bosculturen was dan ook aanleiding, dat hij reeds na korte tijd werd overgeplaatst naar het „Bosch- proef station” te Buitenzorg (Bogor), waar toen in sterke mate behoefte werd ge¬ voeld aan onderzoek op dit gebied. Hij werkte daar enkele jaren aan de in 1918 ingestelde afdeling „Boschbescherming”, maar ging in 1921 met deze afdeling over naar het „Instituut voor Plantenziekten”. Aldus verkreeg hij nauw en nuttig contact met de actieve groep van onderzoekers, die daar sinds 1912 onder de be¬ zielende leiding van Dr. C. J. J. van Hall de ziekten en plagen der cultuurge- wassen van de bevolking bestudeerde.
Aanvankelijk bestond zijn werk uit incidenteel onderzoek omtrent allerlei schadelijke bos- en hout-insekten, waardoor hij een goed overzicht kreeg van de op dit gebied bestaande problemen. Bij de overgang naar het Instituut voor Plantenziekten werd in overleg met het Boschproefstation besloten in de naaste
In Memoriam Dr. L. G. E. Kalshoven
door
J. van der VECHT
90
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
toekomst speciale aandacht te besteden aan twee zeer belangrijke plagen, nl. de topboorder van de mahonie ( Hypsipyla robust a Moore) en de djati-termiet Kalo- termes tectonae Damm, (later Neotermes tectonae genoemd).
Het veldonderzoek omtrent deze en andere insekten werd in hoofdzaak verricht in Midden Java, waar Kalshoven, bijgestaan door de bos-architect F. A. Th. H. Verbeek, in het djatibos bij Gedangan, ten zuiden van Semarang, een hulplabora- torium had ingericht. Hij verbleef daar graag en heeft er in de loop der jaren, met hulp van enige tot voortreffelijke veld-entomologen opgeleide Javaanse assis¬ tenten, een omvangrijke collectie bos-insekten aangelegd, waarbij tevens een grote hoeveelheid gegevens over levenswijze en economische betekenis werd verzameld.
De studie van de mahonie- rups resulteerde reeds na enkele jaren in een om¬ vangrijke monografie van alle op Java waargenomen beschadigingen, ziekten en plagen van deze plant.
Het onderzoek van de djati-termiet vergde veel méér tijd en moeite, maar werd dan ook het hoogtepunt van Kalshoven’s bos-entomologisch werk. Hij bestu¬ deerde de obscure levensgeschiedenis van dit insekt zowel door geregelde obser¬ vatie van kolonies, die met vernuftige methoden in het laboratorium waren ge¬ sticht en opgekweekt, als door nauwkeurige analyse van aard en samenstelling van vele in het bos verzamelde kolonies; verder werden in het bos waarnemingen ver¬ richt over voedselplanten, het uitzwermen van de kolonies, natuurlijke vijanden, etc. In 1930 promoveerde hij te Wageningen op een verslag van de tot dat tijd¬ stip bereikte resultaten, waarin ook reeds enige voor de praktijk zeer belangrijke conclusies konden worden vermeld. Diverse later verschenen publicaties getuigen van zijn voortdurende bemoeienis met dit probleem, dat hem bovendien stimuleerde tot incidentele studies omtrent velerlei andere termieten.
Door zijn benoeming tot hoofd van de dierkundige onderafdeling van het Instituut voor Plantenziekten, in 1934, werden Kalshoven’s contacten met het landbouwkundig onderzoek nog nauwer dan tevoren. Mede hierdoor was hij de ideale persoon om te worden belast met een opdracht, die reeds lang op de lijst van onvervulde wensen van het Instituut stond, nl. het samenstellen van een algehele revisie van het verouderde handboek van Dammerman : ,,Landbouwdierkunde van Oost Indië (1919). Met grote toewijding zette hij zich in december 1939 aan deze taak, waaraan hij ook nog gedurende de eerste 17 maanden van de Ja¬ panse bezetting — zij het onder zeer moeilijke omstandigheden — kon blijven doorwerken.
In de chaotische jaren, die op de interneringsperiode volgden, bleef Kalshoven in Buitenzorg, waar de grillen van het lot hem in een positie plaatsten, die weinig strookte met zijn bescheiden karakter. Als een geïsoleerde voorpost van het moei¬ zaam weer op gang komende Departement van Economische Zaken moest hij daar nl. in onderhandelingen met autoriteiten van diverse landaarden de belangen van de vele landbouwkundige instituten ter plaatse behartigen. Hij was niet gelukkig met deze veelal in de politieke sfeer liggende taak, maar sloeg er zich dapper door¬ heen. Zeker voor hem gold wat de toenmalige adjunct-directeur van Economische Zaken in het eerste na-oorlogse nummer van het tijdschrift „Landbouw” schreef over hen, die destijds aan de wederopbouw medewerkten: „Hun aantal was be¬ perkt, doordat velen de bezettingstijd niet overleefden en vele anderen voor her-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
91
stei van gezondheid moesten evacueeren; zelf vaak niet voor de volle honderd procent fit, werd toch het werk opgenomen, overal waar dit mogelijk bleek en uitgebouwd in een tempo, dat vaak een overschatting van eigen werkkracht deed vreezen”.
Kalshoven’s bijzondere verdiensten in deze periode vonden in 1948 officiële erkenning in zijn benoeming tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau.
Gelukkig kon in februari 1948 het werk aan „het boek” worden hervat en met grote ijver zette hij zich nu aan de voltooiing van deze opdracht. In augustus van dat jaar werd hij bereid gevonden een functie als lector aan de Landbouwfaculteit te aanvaarden, maar een aangeboden benoeming tot hoogleraar sloeg hij af uit vrees dat deze te veel beslag op zijn tijd zou leggen. Het lectorschap veroorzaakte wel enige vertraging, maar toch kon begin 1950 het eerste deel van „De plagen van de cultuurgewassen in Indonesië” verschijnen en reeds het volgend jaar kwam deel II van de pers.
Met de hem eigen zin voor detail en volledigheid — soms wellicht wat al te ver doorgevoerd - — schiep hij aldus een voortreffelijk gedocumenteerd en geïllus¬ treerd overzicht van de landbouwdierkunde van Indonesië, dat een waardig mo¬ nument is geworden voor al degenen die op dit terrein hebben gewerkt. Ook thans nog nauwelijks verouderd, zal dit boek heel lang de vraagbaak blijven voor allen, die zich in Indonesië en omliggende landen omtrent deze tak van wetenschap wil¬ len oriënteren. Achteraf bezien zou het natuurlijk beter zijn geweest, indien dit boek in het Engels was geschreven. Ook Kalshoven heeft zich dit ten volle ge¬ realiseerd, maar enkele pogingen om het werk te doen vertalen — eventueel met hulp van anderen en in verkorte vorm — hebben helaas (nog) niet het gewenste resultaat opgeleverd.
Na zijn repatriëring in 1951 is Kalshoven nog tot in 1957 verbonden geweest aan de Afdeling Tropische Producten van het Koninklijk Instituut voor de Tro¬ pen. Daar verrichtte hij o.a. onderzoek omtrent voorraadsinsekten, de toepassing van derris tegen rupsenplagen in Amsterdam en de resistentie van tropische hout¬ soorten tegen paalworm-aantasting.
In de volgende jaren kon hij zich geheel wijden aan het uitwerken van de vele gegevens, die als gevolg van de hierboven geschetste gang van zaken nog op na¬ dere bestudering lagen te wachten. Ofschoon hieruit nog een aanzienlijke reeks van publicaties is voortgekomen, heeft hij tot zijn grote spijt dit werk niet volledig kunnen beëindigen. De oorzaak hiervan lag ten dele wel in het feit dat de systematiek van vele insektengroepen, die hij bestudeerd had, nog niet ver genoeg was gevorderd om betrouwbare determinaties van zijn materiaal mogelijk te ma¬ ken; daarnaast hadden werklust en prestaties geleidelijk meer te lijden van zijn achteruitgaande gezondheidstoestand.
Kalshoven bezocht graag de bijeenkomsten van onze Vereniging, waarvan hij tijdens zijn eerste verlof (1921 — ’22) lid was geworden. In 1952 werd hij lid van de redactie-commissie, in welke functie hij zich gedurende 15 jaar bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt door de uiterst zorgvuldige samenstelling van de inhoudsregisters van de „Entomologische Berichten” en het „Tijdschrift voor Entomologie”. Vóór de oorlog speelde hij een belangrijke rol in de Ned. Ind. Ent. Vereniging, in december 1934 ontstaan uit de vijf jaar tevoren opgerichte „Afdee-
92
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
ling Ned. Oost Indië” van de N.E.V. Van 1930 — ’34 was Kalshoven secretaris van de Indische afdeling, daarna trad hij tot zijn verlof in 1938 als voorzitter op. In zijn mededelingen op vergaderingen kwam vaak zijn speciale belangstelling voor bizarre verschijnselen in het insektenleven tot uiting: hij vertelde en schreef over insektenvraat aan ondergrondse kabels, aan electrische leidingen, loden opium-ampullen, chocoladerepen, auto-bekleding, etc.
Nu Kalshoven is heengegaan, realiseren we ons pas goed welk een bijzondere plaats hij in onze entomologengemeenschap innam. Wij verloren in hem onze enige deskundige op het gebied van de tropische bos-entomologie en de enige Ne¬ derlandse termietenspecialist.
Wie het voorrecht heeft gehad, hem als vriend of collega te hebben gekend, beseft bovendien dat ook zijn karaktereigenschappen hem tot een zeer bijzonder mens maakten. Zelden zag men iemand, die zich zó inspande om bij discussies of meningsverschillen het standpunt van de andere partij te leren kennen en begrij¬ pen, en die zich zóveel moeite gaf om anderen te helpen wanneer en waar hij kon. Dit laatste kwam wel het duidelijkst tot uiting tijdens de Japanse gevangen¬ schap. Sommige van zijn lotgenoten herinneren zich levendig hoe hij toen ten bate van de vele oedeempatiënten in de ziekenbarakken van het kamp Tjimahi bij Bandoeng een „padden-farm” wist te organiseren. Na enig experimenteren was namelijk gebleken, dat zelfs een pad, mits deskundig behandeld, eetbaar is en een welkome bijdrage kon leveren ter bestrijding van het chronisch eiwit-tekort. De corveeërs, die dagelijks buitenwerk moesten verrichten, smokkelden hun buit, springlevend en verstopt in broek of lendengordel, ’s avonds het kamp binnen. Daar werden lange tijd grote hoeveelheden van deze dieren door Kalshoven en zijn helpers ontdaan van hun giftige bestanddelen en af geleverd aan de zieken¬ keuken . . . totdat tenslotte ook deze bron opdroogde en er in de omtrek geen pad meer te vinden was. Wie zal zeggen hoezeer Kalshoven met deze actie heeft kunnen bijdragen tot het lijfsbehoud van zijn kampgenoten?
Onze gevoelens van diepe deelneming gaan uit naar zijn echtgenote en kinderen en zijn naaste familieleden, die deze rustige en eerlijke mens nóg meer zullen missen dan wij .
Bibliografie l)
1919a. De roode takboorder (Zeuzera coffeae Nietner) in boschculturen. — Meded. Proef st. Boschwezen 4 : 57 — 65, pl. 18, 19.
1919b. De roode stamboorder (Zeuzera postexcisa Hampson). — Meded. Proef st. Bosch¬ wezen 4 : 69 — 71, pl. 20.
1919c. Schade door den ringboorder (Phassus (?) damor Moore) aan wildhoutculturen. — Meded. Proef st. Boschwezen 4 : 75 — 81, pl. 21, 22.
1920a. Voorlopig onderzoek van een aantasting van levenden Djati door Xyleborus destruens Bldfd. — Tectona 13 : 32 — 57, 2 pl., 2 fig.
1) Niet opgenomen: bijdragen tot de jaarlijkse overzichten van „Ziekten en plagen der Cultuurgewassen in Nederlandsch Indië” ( Meded . Inst. Plantenz., div. nrs.; enige boek¬ besprekingen en populaire artikelen; korte aantekeningen en demonstraties, gepubliceerd in „Verslagen van vergaderingen van de Afd. Ned. Oost Indië van de Ned. Ent. Ver.”, nrs. 1 — 5 (1931 — ’34), in „Meded. Ned. Ind. Ent. Ver.” 1 — 6 (1935 — ’40) en in vergaderings- verslagen van de Ned. Ent. Ver. (Tijdschr. Ent. en Ent. Ber., Amst.) . [Not included: annual reports; short contributions to meetings of entomological societies].
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
93
1920b. Dr. K. W. Dammerman, Land'bouwdierkuioide van Oost-Indië. — Tectona 13 : 578 — 581.
1921. S. Leefmans, De Klappertor. — T 'eysmannia 32 : 34—38.
1922a. Para-dichlorobenzene, een middel tegen insecten aan wortel en stamvoet van boomen. — Teysmannia 33 : 338' — 343.
1922b. Zoölogische Bijdragen. 1. Een topboorder by Artocarpus-soorten (Margaroma caesalis Wik., Lep. Pyralidae). [A twigborer of Artocarpus species.}. 2. Vernieling van de vruch¬ ten van Tectoni grandis L. door vogels en zoogdieren {Teakfruits spoilt by birds and mammals}. — Tectona 15 : 677 — 693, 1 pi.
1922c. Zoölogische Bijdragen. 3. De dierlijke beschadigingen van de mahonie (Swietenia ma- hagoni Jack. en S. macrophylla King) [The injuries by animals of Swietenia, etc.}. 4. Djati-iinsecten en de herkomst van Tectona grands L. op Java [Insects and the land of origin of Tectona grands L.]. — Tectona 15 : 782—793.
1922d. Zoölogische Bijdragen 5. Een eigenaardige beschadiging van djatitoppen door schild¬ luizen en een boorrupsje (Dichocrocis punctiferalis Gn.) [A curious injury of tops of teak saplings by Coccids and a small boring caterpillar}. ■ — ■ Tectona 15 : 944 — 950.
1923a. Het vak „Boschbescherimng”. - — Tectona 16 : 62—80.
1923b. M. de Koniog, Boschbescherming. — Tectona 16 : 197- — 202.
1923c De actie in Australië tot wering van Nederlandsdi-Indisdi hout wegens vermeend gevaar voor invoer van hoorders. — Alg. Landb . weekbl. Ned . Indi'è 8 (1); sep.: 1 — 12.
1923d. Zoölogische bijdragen. 6. De rapsenplaag van 1921—1922 in de tjemara-bosschen bij de Bromo [The caterpillar-pest of 1921/22 in the Casuarina-forests near the Bromo, East Java}. — Tectona 16 : 608 — 627»
1923e. Aantasting van triplex-kistenhout door drooghout-boeboek (Lyctidae). — De Thee 4 : 59— 65, pi; X.
1923f. Zoölogische Bijdragen. 7. Schade ondervonden van drooghoutboeboek (Lyctidae) [Powderpost-beetles in East Indian woods.} — Tectona 16 : 718 — 740.
1923g. De boeboek in triplexhout. Nog eens boeboek en boordergaatjes in triplex. — De Thee 4 : 132—138, 3 pl.
1924a. Zoölogische Bijdragen. 8. Boorders in woengoevruchten. [Fmitborer-pests of Lager- troemia.} — Tectona 17 : 455- — 461.
1924b. Boeboek- aantastingen bij Hevea-boomen. [Sfaothole-borers of Hevea.} — Arch. Rubbercult . 8 : 355- — 365.
1924c. Aanteekeningen over enkele kina- insecten. [Notes on a few pests of Cinchona.} — Meded . Inst. Plantenz . 65 : 1—27, 3 pl.
1924d. Schade door hout-boeboek, speciaal in verband met de theecultixiir. [Injurious action of „wood-bubuk” (shothole borers and powderpost beetles) in tea cultivation.} - — Handelingen Theecongres, Bandoeng : 58—72.
1924e. Boschinsecten en de Indische culturen. — De Indische Culturen 1924: 23 — 24; Tectona 17 : 998 — 1000.
1925a. Uitvloeiingen van gom bij Acacia decurrens tengevolge van aanboring door boeboek- kevertjes (Platypodiidae). — De Indische Culturen 1925, no. 3; sep. : 1—3.
1925b. Iets over het onderzoek van schadelijke bosch- en houtinsecten. — Tectona 17 : 1130—1141; Jaarverslag Ver. Proefst. personeel 1924; sep. : 1 — 21.
1925c. Primaire aantasting van houtige gewassen door Xyleborus-soorten. Verslag 6e Verg. Ver. Proefst. personeel, Djocja; sep. : 1—14.
1926a. Beschadigingen, ziekten en plagen van mahonie (Swietenia mahagoni en S. macro¬ phylla), aangeplant op Java. [Pests and diseases of mahogany cultivated in Java.} — - Meded . Inst . Plantenz . 69 : 1—126, 21 pl.
1926b. Het boschentomolagisch onderzoek te Tjepoe. — - Magelanig, 19 pp.; Verslag dienst- verg. bosdibeheerders, Tjepoe, 30 Juli 1926 : 32—50.
1927. Korte meded eelingen over het onderzoek van de inger-inger-ziekte bij djati, veroor¬ zaakt door Kalotermes tectonae. — Tectona 20 : 583- — 589.
1928a. Verdere mededeel ingen over het onderzoek van de rangas- of inger-inger-ziekte bij dajti. ■ — Tectona 21 : 397 — -419.
94
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
1928b. De beschadigingen, ziekten en plagen van de djati-bosschen op Java. [The pests, diseases and other injuries of the teak forests of Java.] — Tectona 21 : 593 — 623.
1929a. Massaal afsterven van walikoekoenboomen door den zigzagboorder. [Wholesale destruction of Actinophora fragrans trees in Java by a Buprestid borer.] — Tectona 22 : 1 — 22, 11 fig.; Korte Meded. Inst. Plantenz. 10.
1929b. De reactie der walikoekoenboomen op de aantasting door den zigzag-boorder. [The reaction of Actinophora trees on the attack by the zigzag-borer.] — Tectona 22 : 285 — 293.
1930. De biologie van de djatitermiet (Kalotermes tectonae Damm.) in verband met zijn bestrijding. [Bionomics of Kalotermes tectonae Damm, as a base for its control.] — Diss. Landbouwhogeschool Wageningen; Meded. Inst. Plantenz. 76 : 1 — 154, 20 pb
1931. Voorlopige meded eelingen over insecten op djatibloemen. Tectona 24 : 785 — 789.
1932. Rupsen in jonge djativruchten. [Dichocrocis punctiferalis (Lep. Pyralidae) as a fruitborer of teak.] — Tectona 25 : 1613 — 1620, 4 figs.
1933a. Een groote boorder in den voet van poespaboomen. [A large longicorn borer in the base of trees of Schima noronhae Reinw. (Trachylophus approximator Gah.).] — Tectona 26 : 498 — 507, 7 fig.
1933b. A note on some early contributions on Dutch East Indian Scolytids. — Tijdschr. Ent. 75, Suppl. : 242—253.
1933c. Problems of forest entomology in the Netherlands East Indies. — Comptes Rendus Congrès de Nancy (Union Intern. Inst. Rech. forestières); sep. 8 pp.; Ve Congrès Intern. Ent. Paris, (1932): 801—805.
1933d. Een nieuw middel voor houtconserveering: het xylamon. — De Bergcultures 7 : 1006—1008; Tectona 26 : 829—833.
1934a. De voedsterplant van Pyrausta machaeralis Walk. op Java. [The foodplant of Py raus ta machaeralis Walk. in Java.] — Tectona 27 : 71 — 75.
1934b. Nieuwe gegevens over stam- en houtboorders. — Verslag 13e Verg. Ver. Proefst. personeel 1933 : 90 — 97.
1934c. Topbeschadigingen door insecten in boschculturen. [Insects injurious to tops in forest plantations.] — Tectona 27 : 724 — 743, 10 fig.; Korte Meded. Boschbouwproefst. 47.
1935a. Een termietenkolonie op een varend schip. — De Trop. Natuur 2 4 : 176 — 178.
1935b. Boeboekkevertjes (Scolytidae) in Zingiberaceae, grassen en rotanstengels). [Scolytids boring in Zingiberaceae, grasses and rattan.] — Ent. Meded. Ned. -Ind/ë 1 : 13 — 15, pi. 1.
1935c (J. G. Betrem and — ). Merkwaardige streng met cocons van een Meteorus-soort (Hym. Braconidae) . [The remarkable mode of pupation in a Meteorus species.] — Ent. Meded. Ned.-Indië 1 : 20 — 21, 1 fig.
193 5d. Gegevens over Schedorhinotermes javanicus Kemner. [Notes on, etc.] — Ent. Meded. Ned.-Indië 1 : 21 — 22.
1935e. Indomalaysian Nothopeus-spedes (Col., Cerambycidae) , remarks on their foodplants, identity and mimicry. — Ent. Meded. Ned.-Indië 1 : 50 — 54, 1 fig.
193 5f. Dermestiden in Nederlandsch-Indië. 1. Aanteekeningen over hier voorkomende tapijt- kevertjes (Anthrenus en Attagenus spp.) [with summary]. — Ent. Meded. Ned.-Indië 1 : 72—76 , 3 fig.
1935/36. Insecten in versehe en in opgeschuurde tengkawang pitten (Shorea en Isoptera spp., Dipterocarpaceae) . [Insect damage in newly gathered and stored illipe nuts.] — Landbouw 11 (1935) : 146 — 154; Tectona 29 (1936) : 44 — 52.
1936a. On Monohammus (Dichammus) species of the Netherlands Indies (Col. Lamiidae). — Ent. Meded. Ned. Indië 2 : 5 — 8.
1936b. De keverfauna van een auto. — Ent. Meded. Ned.-Indië 2 : 13 — 14.
1936c. Onze kennis van de Javaanse termieten. — Handel. 7e Ned.-Ind. Natuurwet. Congres : 427— 434.
1936d. Boorders in kruidnagelboomen. [Borers in clove trees.] — Landbouw 12 : 165 — 190, 6 figs.
1936e. Twee gevallen van insectenschade aan metalen. [Two instances of insect damage to metals.] — Ent. Meded. Ned-Indië 2 : 59 — 61, 2 fig.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
95
1937a. De ziekten en plagen van den rasamala. [Pests and blights of Altingia excelsa.} — Tectona 30 : 162 — 176, 2 fig.
1937b. Nog enkele aanteekeningen over beschadiging van electrische geleidingsdraden. — Ent. Meded. Ned.-Indi'ê 3 : 5 — 6.
1937c. Dermestiden in Nederlandsch Indië. 2. Het geslacht Dermestes. 3. Aethriostoma (Telopes) undulata Mots. [The genus Dermestes, etc.] — Ent. Meded. Ned. -Indië 3 : 29—33, 1 fig.
1937d. Verdere aanteekeningen over de huismier Monomorium destructor Jerd. [Further notes on, etc.] — Ent. Meded. Ned.-ïndië 3 : 65 — 71, 1 fig. and pi. 4-
1938a. Invloed van insecten op de kwaliteit en verhandelbaarheid van Indische landbouw¬ producten. [The quality and marketability of East-Indian agricultural products as affected by insects.] — Landbouw 14 : 70 — 117.
1938b. De boekenworm in Nederlandsch-Indië. [The bookworm in the Netherlands Indies.] — Ent. Meded. Ned. Indië 4 : 10 — 16, 4 fig.
1938c. Einiges über den Parasiten der Soldaten von Macrotermes gilvus, und: Weiteres über das Benehmen der Misotermes Abdominal Larven und der Myiagenen (in: Schmitz, Misotermes exenterans n.g.n.sp., eine parasitische Fliege aus der Familie der Phoriden). — - Treubia 16 : 391—397.
1939a. Een groote boorder in het hout van meubels in Nederlandsch-Indië (Stromatium longicorne Newm.). [A longicorn borer in furniture etc.] — Ent. Meded. Ned. -Indië 5 : 1—10, pl. 1; Tectona 32 : 219—229.
1939b. Een boktorlarf als boorder in levende en doode djatiboomen (Monohammus rusti- cator Fab.). [A longicorn borer in living and dying teak trees.] — Tectona 32 : 321 — 337, 3 pk
1939c. Phasen van ontwikkeling bij de nestvormen en bouwwijzen van de Ned. -Indische termieten. — Hand. 27e Ned. Natuur- en Geneesk. Congres (Nijmegen), 4 pp.
1940a. De beschadiging van papier en boeken door insecten en de middelen ter bestrijding hiervan. — ■ Nieuwsblad voor den Boekhandel in Ned. Oost Indië 1 : 1 — 12 (sep.) ; Pharm. Tijdschr. 5 (1941) : 1 — 21 (sep.)
1940b. Observations on the red branch borer, Zeuzera coffeae Nietn. (Lep. Cossidae). — Ent. Meded. Ned. -Indië 6 : 50 — 54, pl. 5-
1941a. Invloed van de locale macroscopische fauna, en met name van de termieten, op de vruchtbaarheid van den bodem. — Landbouw 17 : 702 — 716, 1 pl. ; Verslag 28ste Verg. Ver. Proefst. personeel : 206 — 220, 1 pl.
1941b. Aantasting van opgeslagen producten door dieren. Natuurwetensch. Tijdschr. Ned.- Indië 101 : 99 — 108; De Bergcultures 15 (25) : 827 — 835.
1941c. Groundplans of termite nests. — Ent. Meded. Ned.-ïndië 7 : 30 — 34.
1942. Het optreden en de bestrijding van insecten in rijst voorraden. — De Bergcultures 16 : 115—119.
1946a. Rapport over het Algemeen Proefstation voor den Landbouw te Buitenzorg gedurende het eerste deel van den bezettingstijd (Maart 1942 — Sept. 1943). — Landbouw 19 : 17—31.
1946b. In Memoriam P. van der Goot. — Landbouw 19: 50 — 53.
1948. Aanvullende gegevens over het optreden in Indonesië van de treksprinkhaan. [Ad¬ ditional data on the occurrence in Indonesia of Oriental Migratory Locust.] — Landbouw 20: 349 — 364; Meded. Alg. Proefst. Landb. 16 ( = Meded. Inst. Plantenz. 103).
1950. Insects on Canna; observations in a towngarden. — Idea 8 : 17 — 19.
1950/1951. De plagen van de cultuurgewassen in Indonesië [with explanation to illus¬ trations in English]. — W. van Hoeve, ’s-Gravenhage/ Bandoeng, 2 vols., pp. 1 — 1065, 579 fig., 16 gekl. pl. (16 col. pis).
1952a. Survival of Neotermes colonies in infested teak trunks after girdling or felling of the trees. — Tectona 42 : 1 — 7; Communie . of Forest Res. Inst. Bogor 35 : 1 — 7.
1952b. Observations on the attractiveness of certain materials for termites. — Ent. Ber., Amst. 14 : 188—190.
1953a. Important outbreaks of insect pests in the forests of Indonesia. — Trans. IXth Intern. Congr. Ent. 2 : 229 — 234.
96
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
1953b. Roepke’s werk op het gebied van de toegepaste entomologie voor het voormalig Nederlandsch Oost Indië. — Tijdschr. Planlenz. 59 : 154 — 159-
1953/1954. Survival of Neotermes colonies in infested teak trunks after girdling or felling of the trees. II. — Tectona 43 (1953) : 59 — 74; Communie. Forest Res. Inst. 45 (1954).
1954a. Dermestids in Indonesia. 4. On the development of Dermestes species on dried fish and meat in Java. — Ent. Ber., Amst. 15 : 112 — 116, 1 fig.
1954b. Biologische vraagstukken. Voorraad-insecten in handelsartikelen (cacao-bonen en -producten, derriswortel en rotan.) [Insects in stored products: cocoa beans and products, demis roots and rattan cane.] — Ini. en Onderz. Afd. Trop. Prod, in 1953. Kon. Inst. Tropen : 8 — 17, 4 fig. [summary : 63 — 64].
1954c. Twee soorten cacaomot in Nederland. [Two species of cocoa-moth in The Nether¬ lands.] — Ber. Afd. Trop. Prod., Kon. Inst. Tropen 2 46 : 1 — 14, 4 fig.
1954d. Termieten, schade en bestrijding. — Bouw, no. 47 (20 nov.), 2 pp., 3 fig.
1954e. On the change in occupation by termite colonies of mounds after conversion of a jungle area into rice-fields in Java. — Ins. Soc. 1 : 319 — 323, 1 pi.
1954f. A note on the nest building habits of Odontotermes spp. in Java. — Ins. Soc. 1 : 325—330.
1954g. Scolytids in relation to premature death of nutmeg trees (Myristica) in Sumatra. — Contrib. Gen. Agric. Exp. Bogor, 140 : 1 — 16.
1954h. In Memoriam S. Leefmans. His contributions to entomology in Indonesia, 1912 — 1934. — Indonesian Jl. Nat. Sei. 110 : 129 — 142.
1955a. The ability of Coptotermes to locate exposed timber. — Idea 10 : 43- -49.
1955b. Dermestids in Indonesia. 5. Note on Orphinus fulvipes Guér. — Idea 10 : 50 — 53.
1955c. Additional note on the giant Elaterid, Oxynopterus mucronatus Oh, a predator on termites in Java. — Ent. Ber., Amst. 15 : 273 — 278, 3 figs.
195 5d. Demonstratie van in Nederland ingevoerde voorraadsinsecten uit de tropen. — Ent. Ber., Amst. 15 : 290—291.
195 5e. Notes on the habits and ecology of Indonesian forest insects of minor importance (Introduction; Cerambycidae). — Ent. Ber., Amst. 15 : 437 — 44 0.
195 5f. Biologische vraagstukken. [Insects in kapok-pods and soy-beans, defects of rattan, resistance of plastics to ants and termites.] — Ini. Onderz. Afd. Trop. Prod, in 1954, Kon. Inst. Tropen : 20 — 31, 3 fig. [summary : 75 — 77].
1955g. Notes on the habits and ecology of Indonesian forest insects of minor importance. 2. Cerambycidae, Larniinae. — Ent. Ber., Amst. 15 : 528 — 533, 1 fig.
195 5h. Observations on Macrotermes gilvus Holmgr. in Java. — Ins. Soe. 2 : 313 — 321, 2 pis.
1956a. Observations on the inner structure of Macrotermes gilvus mounds in Java. — Ins. Soe. 3 : 269—272, 1 pi.
1956b. Observations on Macrotermes gilvus Holmgr. in Java — 3. Accumulations of finely cut vegetable matter in the nests. — Ins. Soe. 3 : 455 — 461, 1 pi.
1956c. Biologische vraagstukken. [A borer in living rattan palm, insects in palm kernels from S. America, termite breedling in the laboratory.] — Ini. Onderz. Afd. Trop. Prod, in 1955, Kon. Inst. Tropen : 10 — 17 [summary : 63 — 64].
1956d. Notes on the habits and ecology of Indonesian forest insects. Ill Curculionidae. IV Buprestidae. — Ent. Ber., Amst. 16: 77—88, 11 figs., 169 — 172.
1957a. An analysis of ethological, ecological and taxonomic data on Oriental Hispinae. — Tijdschr. Ent. 100 : 5 — 24.
1957b. Biologische vraagstukken. [Ephestia in cocoa-beans, insects in ground nuts, black rot in rattan cane.] — Ini. Onderz. Afd. Trop. Prod, in 1956, Kon. Inst. Tropen: 10 — 15, 1 fig. [summary: 60 — 61].
1957c. Further observations on the dispersal and settling of Neotermes alates in teak forests in Java. — Idea 10 (4) : 7 — 12.
1958a. Observations on the black termites, Hospitalitermes spp., of Java and Sumatra. — Ins. Soe. 5 : 9 — 30, 2 figs., 3 pis.
1958b. Studies on the biology of Indonesian Scolytoidea. 1. Xyleborus fornicatus as a primary and secondary shot-hole borer in Java and Sumatra. — Ent. Ber., Amst. 18 : 147 — 160,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
97
185 — 190, 6 figs. Do. 2. A case of primary infestation of Glochidion by Xyleborus xanthopus Eichh. — Ibid. : 190 — 193, 1 fig.
1958c. The occurrence of the primary twig borer Xyleborus morstatti Hag. in Indonesia (Studies on the biology of Indonesian Scolytoidea 3). — Ent. Ber., Amst. 18 : 220 — 230, 244— 252, 4 figs.
1958d. Studies on the biology of Indonesian Scolytoidea 4. Data on the habits of Scolytidae
(1) . — - Tijdschr. Ent. 101 : 157 — 180, fig. 1, pis. 4 — 7-
1959a. New cases of synonymy in Indomalayan Scolytids. — Ent. Ber., Amst. 19 : 93 — 97. 1959b. Investigations of the initial infestation of new teak plantations by the trunk-inhabiting termite, Neotermes tectonae Damm., in Java. — Ent. Ber., Amst. 19 : 138 — 143. 1959c. Studies on the biology of Indonesian Scolytoidea 4. Data on the habits of Scolytidae
(2) . — Tijdschr. Ent. 102 : 135—173, pis. 15—22.
1959d. Dr. A. Zimmermann’ s Java Scolytids identified (Studies on the biology of Indo¬ nesian Scolytoidea, 5). — Ent. Ber., Amst. 19: 224 — 227.
1959e. Outbreaks of the tentcaterpillar (Malacosoma neustria L.) on elm trees in Amsterdam and the efforts to control them with derris-powder — Bijdr. Dierk. Amst. 29 : 105 — 120, 9 figs.
1959f. Preliminary observations on shoot-borers and cone-borers of Pinus merkusii in Sumatra.
— Idea 12 (2- — 4) : 60 — 66.
1960a. Observations on the nests of initial colonies of Neotermes tectonae Damm, in teak trees. — Ins. Soc. 6 (1959) : 231—242.
1960b. Data on the occurrence of Glyptotermes and Neotermes species in Java and Sumatra.
— Ent. Ber., Amst. 20 : 34 — 40.
1960c. Two new cases of synonymy in Indomalayan Platypodidae and Scolytidae. — Ent. Ber., Amst. 20 : 63 — 64.
1960d. A form of commensalism in Xyleborus species? (Studies on the biology of Indo¬ nesian Scolytoidea 6). — Ent. Ber., Amst. 20 : 118 — 120, 5 figs.
1960e. Biological notes on the Cryptotermes species of Indonesia. — Acta Tropica 17 : 263 — 272.
1960f. Studies on the biology of Indonesian Scolytoidea 7. Data on the habits of Platypodi¬ dae. — Tijdschr. Ent. 103 : 31 — 50, pis. 1 — 3.
1960g. Observations on the parasites of Xyleborus twig-borers in Java. — Ent. Ber., Amst. 20 : 259—262.
1961a. Larvae of Homodes mimicking the aggressive Oecophylla ant in Southeast Asia. — Tijdschr. Ent. 104 : 43—50, fig. 1, one col. plate (no. 7).
196lb. ( — and A. Diakonoff). Obituary. Professor Dr. Walter Karl Johann Roepke 1882 — 1961, with a list of papers by W. Roepke. — Tijdschr. Ent. 104 : 78 — 91- 1961c. A study of the twig-borer Xyleborus morigerus Blandford, mainly based on ob¬ servations in Java. — Tijdschr. Ent. 104 : 93 — 110.
196ld. A note on the identity of Xyleborus species, formerly reported as twig-borers of coffee in Tonkin. — Ent. Ber., Amst. 21 : 133 — 136.
196le. Habits and host-associations of Indomalayan Rhynchophorinae (Coleoptera, Curcu- lionidae). — Beaufortia 9 : 49 — 73, 3 figs.
196lf. Observations on the ecology and epidemiology of Xyleborus destruens Bldfd., the near-primary borer in teak plantations in Java. — Bijdr. Dierk. Amst. 31 : 5 — 21, 14 figs., 1 map.
1962a. Note on the habits of Xyleborus destruens Bldf., the near-primary borer of teak trees in Java. — Ent. Ber., Amst. 22 : 7 — 18, 8 figs.
1962b. Observations on Coptotermes havilandi Holmgr. (javanicus Kemn.) (Isoptera). - —
Beaufortia 9 : 121 — 137.
1962c. (J. J. Murayama and - ). Xyleborus morstatti Hag., a synonym of X. compactus
Eichh. (Col. Scolytidae). — Ent. Ber., Amst. 22 : 247 — 250.
1962d. Coptotermes curvignathus as a cause of trouble in electric systems. — Symp. gen. biol. ital. 11 : 223—229.
1962e. Notes on the ecology of oriental — mostly Indonesian — Cossoninae, Phaenomerini and Sipalini (Col. Curculionidae). — Tijdschr . Ent, 105 ; 261 — 272, 1 fig.
98 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
1963a. Penetration of Coptotermes hyaloapex Holmgr. into an underground cable in West New Guinea. — Ent. Ber., Amst. 23 : 30 — 31, 1 fig.
1963b. Ecological data on some neotropical Scolytidae, Platypodidae and Bostrychidae (Co- leoptera), mainly of Surinam. — Beaujortia 9 : 232 — 240.
1963c. Coptotermes curvignathus causing the death of trees in Indonesia and Malaya. — Ent. Ber., Amst. 23 : 90 — 100, 6 figs.
1963d. Termite problems. — Tropical Abstr. 18 (5): 289 — 294.
1963e. Notes on the biology of Indonesian Bostrychidae (Col.). — Ent. Ber., Amst. 23 : 242—257, 8 figs.
1964a. Observations on Lymexylonidae in Indonesia and Malaya. — Ent. Ber., Amst. 24 : 184— 186.
1964b. Fruits of Podoearpus imbricata bored by an Anthribid and a microlepidopteron in Java. — Ent. Ber., Amst. 24 : 254 — 255, 1 fig.
1964c. The occurrence of Xyleborus perforans (Woll.) and X. similis in Java (Col., Scolyti¬ dae). — Beaujortia 11 : 131 — 142, 3 figs.
1964d. Notes on the biology of Indomalayan weevils (Curculionidae). — Ent. Ber., Amst. 25 : 64 — 67, 3 figs.
1965. Notes on some injurious Lepidoptera from Java. — Tijdschr. Ent. 108 : 73 — 93, 2 figs., pis. 6 (col.), 7 — 10.
1966. The biology of Casmara kalshoveni Diakonoff, an Oecophorid borer. — Tijdschr . Ent. 109 : 87—88, 1 fig.
1970. Observations on the blood-sucking Reduviid Triatoma rubrofasciata (DeGeer) in Java. — Ent. Ber., Amst. 30 : 4l — 47-
Enkele goede vangsten van Lepidoptera in de zomer van 1969. In 1968 had ik een kweek van Ochrostigma velitaris Hufn. De poppen werden buiten overwinterd. Terwijl de drukste vangst in 1968 omstreeks 1 juli was, kwamen de gekweekte exemplaren bijna alle al in juni uit. In de val ving ik ze op 13.VI, 18.VI 20.VI en l.VII en tenslotte nog een exemplaar op 2 2. VII.
Actinotia polyodon Clerck. De eerste verscheen op 12 mei. Daarna kwamen er op 26. V (drie), 28 en 29.V, 21 en 22.VI, l.VII en 30.VII. 3 en 4.VIII. Aangezien de drie laatste dieren zeer vers waren, vermoed ik, dat op 30 juli de tweede generatie begon te vliegen. Deze was veel schaarser dan de eerste.
Met de heer Van der Linden uit Beifeld, die over een aggregaat en een auto beschikt, kwam ik verscheidene malen in Vlodrop, Geulle en Vijlen. Op 3. VIII vingen we in Geulle een $ van Notodonta tritophus Esper. De houding van de vlinder op het laken leek ge¬ weldig veel op die van Notodonta dromedarius L., die in veel exemplaren verscheen. Het dier had zeker een uur op het laken gezeten, toen de heer Rheis alle exemplaren met een scherpe zaklantaarn bescheen en zo de tritophus ontdekte. Via de heer Van der Linden kwam het exemplaar in mijn verzameling.
Begin augustus vingen wij te Geulle meer dan 100 Craniophora ligustri L., waaronder verscheidene $ $ . Enkele daarvan legden eitjes, die reeds na 3 tot 4 dagen de rupsjes lever¬ den. De kweek was zeer makkelijk en voorspoedig. Reeds op 4 september waren alle rupsen verpopt, niet meer dan 3 à 4 weken na het uitkomen.
Atethmia centrago Haworth ( xerampelina Hübner). Eind augustus ving ik met de heer Van der Linden meer dan 100 exemplaren bij Geulle. Onze vangplaats grensde aan een essenbos. De fraaie vlinder bleek nogal variabel te zijn. Ook van deze soort verkregen we verscheidene eitjes.
E. J. E. Lücker, Willem II Singel 28, Roermond.
Dagvlinder op licht. In Ent. Ber. 28: 100 (1968) deelde Camping mee, dat hij in 1967 een Thecla betulae op licht ving. Op 1 (of eigenlijk al 2) augustus 1969 maakten de heer Van Aartsen en ik iets dergelijks mee. Op deze lauwe avond hadden we het scherm opge¬ steld bij Overveen. Omstreeks half één ’s nachts verscheen plotseling een exemplaar van Quer eus ia quer eus L. op het laken. — Lpk,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
99
Raphidia (Ornatoraphidia) christianodagmara n. sp. - eine neue europäische Raphidiiden-Spezies (Insecta, Raphidioptera)
von
HORST ASPÖCK und ULRIKE ASPÖCK (Aus dem Hygiene-Institut der Universität Wien — Vorstand: Prof. Dr. H. Flamm)
Im Verlaufe einer im Mai und Juni 1969 zusammen mit den Herren E. HÜt- tinger (Purgstall) und H. Rausch (Oberndorf) — denen wir auch an dieser Stelle für ihre wertvolle Mitarbeit herzlichst danken — durchgeführten Expedition zur Erforschung der Raphidiopteren der südlichen Balkan-Halbinsel gelang unter anderem die Entdeckung einer neuen Art des Subgenus Ornatoraphidia Asp et Asp., die im Folgenden beschrieben wird.
Raphidia (Ornatoraphidia) christianodagmara n.sp.i)
Vorliegendes Material:
118 cf cf, 162 Ç Ç (Holotypus, Allotypus, Paratypen); Griechenland, Attika, Parnis-Gebirge, 38°10' N/23°40' O, 1000 — 1200 m, 18.V.1969, leg. H. et U. Aspöck, H. Rausch, E. Hüttinger.
1 Ç (Paratypus) ; vom selben Fundort, 2. VI. 1957, leg. Mavromoustakis (coli. Nat. Mus. Basel).
Eine kleine ( V orderf lügellänge 7,1 bis 11 mm) Spezies mit sattgelbem, von einer Ader durchgezogenem Pterostigma (Abb. 1 d) und hellbraunem Geäder; im männlichen Geschlecht mit gelbem, im weiblichen Geschlecht mit bräun¬ lichem Klypeus und Labrum ; Kopf (besonders im männlichen Geschlecht) mit stark verschmälerter Okzipitalregion.
Genitalisegmente des cf (Abb. 1 a-c) : Tergaler Bereich des 9. Segments stark verbreitert. 9. Koxopoditen im dorsalen Teil stark, im ventralen Teil deutlich schwächer skierotisiert mit kurzem, gerundetem Apex. Stylus überaus lang und relativ schwach gebogen. Parameren zu einer bogenförmigen, hakig endenden Struktur verschmolzen. Basalteil und mediane Leiste der Hypovalva stark skiero¬ tisiert, Mittelteil blattartig erweitert, mit feinen Zähnchen besetzt. Tergit 10 + 11 weit nach ventral reichend.
Genitalsegmente des Ç (Abb. 1 e, f ) : Ventralbereich des 7. Sternits schwach nach kaudal ausgezogen ; Kaudalrand des 7. Sternits nach zephal umgeschlagen. 8. Tergit von nahezu gleichmäßiger Breite, bandartig, zephal und ventral stark skierotisiert. Länge des Ovipositors 5,3 bis 5,8 mm.
Sämtliche Individuen wurden in Höhen von 1000 bis 1200 m ausschließlich von Abies cephalonica apollinis, die auf dem Parnis-Gebirge ausgedehnte Wälder bildet, gestreift. Die Spezies trat in außergewöhnlich hohen Populationsdichten auf; das gesamte Material wurde von 4 Personen innerhalb von 4 Stunden aufge-
1) Die Spezies ist Herrn und Frau Dozent Dr. Christian und Dagmar Kunz herzlichst gewidmet.
100
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, l.V.1'970
sammelt. Daß sich die Art an Tannen entwickelt, wurde durch den Nachweis von Larven und Puppen unter der Borke großer Bäume sichergestellt.
Neben R. christianodagmara wurde nur noch ganz vereinzelt eine zweite Raphidiiden-Spezies, R. (R.) ophiopsis L., die vom Parnis-Gebirge bereits be¬ kannt war (Aspöck und Aspöck 1965), nachtgewiesen.
Diskussion und Zusammenfassung
Von dem innerhalb der Gattung Raphidia L. sehr isoliert stehenden Subgenus Ornatoraphidia Asp. et Asp. war bisher nur eine Art, R. etrusca Albarda, bekannt (Aspöck und Aspöck 1968). Die in der vorliegenden Arbeit beschriebene neue Art, R. (O.) christianodagmara n.sp., stellt somit die zweite bekannte Spezies dieser Untergattung dar.
R. christianodagmara stimmt im prinzipiellen Bau der männlichen und weib¬ lichen Genitalsegmente mit R. etrusca überein, unterscheidet sich aber im ein¬ zelnen in allen Strukturen von dieser Spezies. Besonders auffallend sind die Unter¬ schiede in der Form der 9. Koxopoditen und der Hypovalva (vgl. hierzu die Abbildungen von Principi 1958 von R. etrusca ). Weiters sind die freien Enden der Parameren von R. etrusca als mächtige Haken entwickelt, bei R. christianodag¬ mara bilden sie hingegen nur kleine Häkchen; der Stylus ist bei R. etrusca erheb¬ lich kürzer und stärker gekrümmt. Im weiblichen Geschlecht ist bei R. etrusca der eingeschlagene Rand des 7. Sternits deutlich länger und kräftiger skierotisiert, die ventrozephale Randzone des 8. Tergits ist durch eine eingefalzte Linie her¬ vorgehoben.
Die Heranziehung dieser genitalmorphologischen Unterschiede ist jedoch für die Trennung der beiden Arten nicht nötig, weil R. christianodagmara auch habituell, insbesondere durch das gelbe Pterostigma von R. etrusca , deren Stigma braun ist, klar differenziert werden kann.
Das bisher bekannte Verbreitungsareal von R. etrusca erstreckt sich von Südostfrankreich (CoNDé und PAGés 1959, Aspöck und Aspöck 1966) über die italienische Halbinsel (Principi 1958, 1961, 1966, Aspöck und Aspöck 1966) bis zur Balkan-Halbinsel (Aspöck und Aspöck 1965, 1966, 1969) und umfaßt auch die südlichen Teile Mitteleuropas (Aspöck und Aspöck 1964). In Griechenland ist die Art sowohl auf dem Festland wie auf dem Peloponnes weit verbreitet, konnte aber interessanterweise nicht in Attika nachgewiesen werden.
Gerade in Attika wurde aber nunmehr R. christianodagmara entdeckt, so daß es möglich erscheint, daß die beiden Arten geographisch vikariieren. Es fällt auf, daß R. christianodagmara bisher nur vom Parnis-Gebirge bekannt ist, wo sie im Bereich der Apollotannenwälder überaus hohe Populationsdichten erreicht. Sie fehlt offensichtlich den ausgedehnten Tannenwäldern anderer Teile Griechenlands ebenso wie z.B. dem benachbarten Pendelikon (auf dem allerdings keine Tannen Vorkommen) gänzlich. Immerhin ist der Pendelikon reichlich mit Pinus spp. bewachsen, an denen sich mindestens zwei andere Raphidiiden-Spezies ent¬ wickeln.
R. christianodagmara hat demnach ohne Zweifel eine geringe ökologische
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
101
Abb. 1. Raphzdia ( Ornatoraphidza ) christianodagmara n.sp. — a: Genitalsegmente des $, lateral; b: dasselbe, ventral; c: Parameren, lateral (links) und kaudal (rechts); d: Apex des linken Vorderflügels; e: Genitalsegmente des $, lateral; f: 7. Sternit des $ , ventral, (b = Bursa copulatrix, g — Gonapophysen, h == Hypovalva, k = 9. Koxopoditen, p = Parameren, r = Receptaculum seminis, s — Stylus) .
102
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
Valenz, wobei allerdings nicht von vornherein angenommen werden darf, daß die Art in ihrer Entwicklung (indirekt) an Tannen gebunden ist. Wahrschein¬ licher ist, daß die Spezies eine geringe Toleranz gegenüber höheren Temperaturen (und niedriger Feuchtigkeit?) aufweist (für diese Annahme spricht auch, daß sie in geringeren Höhen des Parnis-Gebirge in der Mischzone von Kiefern und Tannen nicht nachgewiesen werden konnte) und daß das Vorkommen der Art im Parnis-Gebirge ein postglazial bedingtes Refugialareal darstellt.
Summary
A new species of the genus Raphidia, R. {Ornat or aphidid) christianodagmara n.sp., from Mount Parnis in Attica (Greece) is described and figured. This is besides R. (O.) etrusca Albarda the second known species belonging to the sub¬ genus Ornatoraphidia Asp. et Asp. R. etrusca and R. christianodagmara show striking differences in the genital stuctures of both sexes; they can, however, easily be distinguished also by the colour of the pterostigma which is yellow in R. christianodagmara, but brown in R. etrusca. The ecology and distribution of the new species are briefly discussed.
Literatur
AspÖck, H. & U. AspÖck, 1964, Synopsis der Systematik, Ökologie und Biogeographie der Neuropteren Mitteleuropas. Naturkundl. Jb. Stadt Linz (1964): 127 — 282.
- , 1965, Zur Kenntnis der Raphidiiden von Südosteuropa und Kleinasien (Mit
kritischen Bemerkungen zur Klassifikation der Familie). Ann. naturhistor. Mus. Wien 68 : 309 — 364.
- - , 1966, Studien an europäischen und kleinasiatischen Arten des Genus Raphidia
L. (Insecta, Raphidiodea). Mitt. Schweiz, ent. Ges. 39 : 33 — 48.
- , 1968, Vorläufige Mitteilung zur generischen Klassifikation der Raphidiodea
(Insecta, Neuroptera). Ent. Nachrbl. (Wien) 15 : 53 — 64.
- , 1969, Die Neuropteren Mitteleuropas. Ein Nachtrag zur Synopsis der Syste¬ matik, Ökologie und Biogeographie der Neuropteren Mitteleuropas. Natur¬ kundl. Jb. Stadt Linz (1969): 17 — 68.
Condé, B. & J. Pages, 1959, Captures récentes de Raphidioptères en France. Bull. Soc. ent. France 64 : 191 — 193.
Principi, M. M., 1958, Neurotteri dei Monti Sibillini (Appennino Umbromarchigiano) . Mem. Mus. Civ. Stor. Nat. Verona 6 : 175 — 189.
- , 1961, Neurotteri dei Monti Picentini (Appennino Campano). Mem. Mus. Civ.
Stor. Nat. Verona 9 : 97 — 11 4.
- , 1966, Neurotteri della Basilicata, della Calabria e della Sicilia. Mem. Mus.
Civ. Stor. Nat. Verona 14 : 363— -388.
Anschrift der Autoren: Dr. Horst und Ulrike AspÖck, Hygiene-Institut der Universität, IX, Kinderspitalgasse 15, A-1095 Wien.
Vacature. Bij het Instituut voor Oecologisch Onderzoek te Arnhem kan worden ge¬ plaatst een assistent voor entomologisch onderzoek met systematische belangstelling, zo mogelijk met diploma zoölogisch analist of daaraan gelijk te stellen opleiding of erva¬ ring. Salaris volgens rijksregeling. Sollicitaties te richten aan het adres: Kemperbergerweg 11, Arnhem.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
103
Parasites of animals in the Netherlands, supplement nr. 4 General survey of the occurrence of four species of the genus Ornithomyia (Diptera: Hippoboscidae) by
ELISABETH van den BROEK
(Institute for Veterinary Parasitology, State University, Utrecht )
Introduction and acknowledgements.
This survey is based on material compiled in the institute for Veterinary Parasitology, Utrecht, up to Irst January 1969 (see also Van den Broek 1965, 1968, Van den Broek & Van Eck, in press). Several ornithologists and bird¬ watchers have carefully collected and labelled the Hippoboscid flies and have sent them to Utrecht. I am very much obliged to each of them.
Material.
The flies were identified by means of the keys provided by Leclercq (1962), Hill c.s. (1964) and Theodor & Oldroyd (1964). The present records are based for the greater part on accidental catches of wandering and migrating birds. During the past few years, a more systematic search of birds’ nests, nest- boxes and nestlings was carried out, especially on Vlieland. The latter records yield more valuable information than the former about habitats and breeding places of the various fly species. All records obtained thus far are summarized in the host list (table 1). This list can be compared to a similar table given by Hilr c.s. (1964) for the Fennoscandian records. The data obtained on Vlieland are included, but these will also be presented more detailed elsewhere (Van den Broek & Van Eck, in press). A presentation of infection precentages of certain species of flies on birds or in nests would give an impression of frequency and distribution of these species in different localities. It is impossible, however, to compose such a table. In the first place, reliable numbers of un-infected birds cannot be given by the collectors, and secondly, flies often escape as soon as their hosts are handled. The records compiled in table 1 are therefore not presented quantitavely.
Material in other collections.
Specimens of various species of Ornithomyia are also kept in the State Museum of Natural History at Leiden, and in the Zoological Museum of the University of Amsterdam, Department of Entomology. For the purpose of the present study, these collections were inspected superficially only. A few years ago, both collec¬ tions were examined and studied by Maa.
The kind cooperation of the heads of the sections Diptera in both museums is gratefully acknowledged.
Geographic distribution.
Records from neighbouring countries can be useful in connection with data on the distribution of a species in the Netherlands. Recent publications on this subject could be found only from the British Isles (Hill, 1962 a and b, Hill
104 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
1963 and many publications cited there), from Belgium (Leclercq, 1962), from Iceland, Finland and the Scandinavian countries (Hill c.s., 1964). Com¬ parable recent papers from France and Germany have not been found. The notes on distribution in surrounding countries are based on the references men¬ tioned above, which are not repeated.
Survey of species.
Ornithomyia biloba Dufour, 1827.
Collected twice in nests of Hirundo rustic a, Ouderkerk aan den IJssel (Zuid Holland province): 24 August 1964 (1 specimen, identification confirmed by H. Oldroyd, London) and 14 June 1967 (3 specimens). Two specimens of this little known species are in the Museum of Natural History, Leiden, one collected at Meyendel (near the Hague) in 1943, one ’’from swallow” with no further data. In Amsterdam there are three samples, two from Hirundo rustica (both Amsterdam), one from nest of swallow (Zwammerdam) . The total number of specimens in this collection is nine.
Distribution in surrounding countries.
This species, which occurs almost exclusively on Hirundo rustica, seems to reach the Northern limit of its distribution area in the Netherlands. Nothing is known, however, about the frequency of its occurrence here in the nests of its main host. It seems to be rather common in Belgium, and has occasionally been collected in Southern Sweden (3 specimens) and on the British Isles (no numbers mentioned).
Ornithomyia avicularia (Linnaeus, 1758).
Very common, probably endemic in the whole country in suitable habitats (’’woodland”, see Hill, 1962 b). Found in nests on the North Sea Islands of Vlieland and Terschelling, in the dune area near the Hague (1 specimen), and on the Veluwe; on various birds on Vlieland, near the Hague (Meyendel), near Amsterdam (Eempolder), in the centre (De Bilt), in the Eastern part (Veluwe, Dalfsen) and in the Southern part (North Brabant) of the country. Thus far, it has been the only species found on Falconi formes, Columbif ormes and Corvidae in the Utrecht collection.
Puparia have been found in nest boxes inhabited by smaller passerines: Parus major in Vlieland, Fidecula hypoleuca, Parus ater, P. major and Phoenicurus phoenicurus on the Veluwe. The adult flies seem to prefer larger birds as their hosts, but probably the nest boxes are somehow attractive for larvipositing fema¬ les. The collected number of puparia of O. avicularia in nests on the Veluwe is much larger than that of O. fringillina.
First records in breeding season: 2 June 1966, Huizen-N.H., 2 June 1968, Vlieland, both times on T urdus merula. Last record in autumn: 8 October 1965, Huizen-N.H., on Sturnus vulgaris.
Many specimens of this species are present in the museum collections both of Leiden and Amsterdam.
Distribution in surrounding countries: common in Europe, Asia and Africa in regions with a temperate climate (details given by Leclercq, 1962). There are frequent records from Belgium, from Great Britain except Scotland, from Denmark and Southern Scandinavia.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
105
Table 1. Host list of Ornithomyia spp. in the Netherlands, all records up till Irst January 1969. b = O. biloba; a = O. avicularia; c = O. chlor o pus; f — O. fringillina; n = in nest on bird. Puparia not included.
|
b a |
c |
f |
|||
|
Falconiformes |
Accipitridae |
Accipiter nisus |
+ |
||
|
Falconidae |
Falco tinnunculus |
+ |
|||
|
Charadriiformes |
Charadriidae |
Pluvialis apricaria |
+ |
||
|
Haematopidae |
Haematopus ostralegus |
+ |
+ |
||
|
Scolopacidae |
Numenius arquai a |
+ |
|||
|
T rin ga tot an us |
+ |
||||
|
Laridae |
Larus ridibundus |
+ |
|||
|
Columbiformes |
Columbidae |
Columba livia dornest i ca |
+ |
||
|
Columba palumbus |
n |
||||
|
Streptopelia decaocto |
n + |
||||
|
Strigiformes |
Strigidae |
Asio otus |
+ |
||
|
Asio flammeus |
+ |
||||
|
Passeriformes |
Picidae |
Picus viridis |
+ |
||
|
Jynx torquilla |
n |
n |
|||
|
Hirundinidae |
Hirundo rustica |
n + |
|||
|
Motacillidae |
Anthus trivialis |
+ |
+ |
||
|
Anthus pratensis |
+ |
||||
|
Motacilla alba |
+ |
+ |
|||
|
Motacilla flava |
+ |
+ |
|||
|
Troglodytidae |
Troglodytes troglodytes |
+ |
|||
|
Prunellidae |
Prunella modularis |
||||
|
Turdidae |
T urdus pilaris |
+ |
|||
|
T urdus philomelos |
n + |
n-h |
|||
|
T urdus iliacus |
+ |
||||
|
T urdus torquatus |
+ |
||||
|
T urdus merula |
+ |
+ |
|||
|
Phoenicurus phoenicurus |
n |
+ |
|||
|
Erithacus rubecula |
+ |
+ |
|||
|
Sylviidae |
Locustella luscinioides |
+ |
|||
|
Acrocephalus scirpaceus |
+ |
||||
|
Hippolais icterina |
+ |
||||
|
Sylvia borin |
+ |
+ |
|||
|
Sylvia communis |
+ |
+ |
|||
|
Phylloscopus trochilus |
+ |
||||
|
Phylloscopus colly bit a |
+ |
||||
|
Regulus regulus |
+ |
||||
|
Muscicapidae |
Muscicapa striata |
+ |
|||
|
Fidecula hypoleuca |
+ |
||||
|
Paridae |
Parus major |
n+ |
n-f- |
n+ |
|
|
Parus caeruleus |
+ |
||||
|
Parus palustris |
+ |
||||
|
Aegithalos caudatus |
+ |
||||
|
Panurus biarmicus |
+ |
+ |
|||
|
Embreziidae |
Embrezia schoeniclus |
+ |
+ |
||
|
Calcarius lapponicus |
+ |
106
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
Fringillidae Chloris chloris
Carduelis flammea cabaret Loxia curvirostra Fringilla coelebs Fringilla montifringilla
a c f
+
n n-f- n
+
+
+
Ploceidae Passer dome sti eus
Sturnidae Sturnus vulgaris
Corvidae Corvus corone
+ + + + n +
+
+
+
Corvus monedula Nucifraga caryocatactes
Ornithomyia chlor opus Bergroth, 1901.
Endemic on the North Sea Isle of Vlieland, presumably also on other North Sea islands (Van den Broek, 1968).
Thus far, hosts on Vlieland were only Charadriif ormes and Passeriformes. Flies have been found in nests, on pulli, fledgelings and migrants. There is one record from Terschelling (nest of Parus major, 1 July 1967). Puparia have been found in nest boxes on Vlieland.
First records in breeding season: 5 June 1966 and 5 June 1967, both times in nests of Parus major. Last record in autumn: 2 November 1968, on T urdus pilaris. (All records from Vlieland. See also Van den Broek and Van Eck, in press).
From the mainland there are a few records, very probably all from migrants: 1 9 from Calcarius lapponicus, Wassenaar, 29 Sept. I960 1 $ from Embrezia schoeniclus, Nijkerk, 15 Sept. 1964 1 $ from Anthus trivialis, Meyendel, 28 Aug. 1966 1 $ from Asio flamme us, Meyendel, 4 Oct. 1968
In the collection of the Museum of Natural History, Leiden, there is one single specimen of this species, caught at Loosduinen (near the Hague) by PERDECK in 1932 (host not mentioned).
All these localities lie on the migration routes of many birds which migrate from Scandinavia and North East Europe.
Distribution in surrounding countries.
The five scattered specimens reported from the mainland have probably been transported by migrants from the breeding area of the fly which seems to be determined by a rather rough climate: Scotland, Northern England, Wales, Ireland, Iceland, Scandinavia, possibly the German North Sea Islands. There are four records of this species from Belgium, all from the province of Liège, which obviously also concern flies transported on migrating hosts.
Ornithomyia fringillina Curtis, 1 836.
Although no specimens are present in the Natural History Museum, Leiden, this species is considered to be common in the Netherlands. It is endemic at any rate in the dune area near the Hague and in woods on the Veluwe, where puparia have been found. Some puparia were also found on Vlieland after the breeding seasons of 1967 (Van den Broek & Van Eck, in press) and of 1968. The species has been found exclusively on Passeriformes in this country, the largest host being the white wagtail, Motacilla alba (mean length,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
107
including long tail, 18 cm), the smallest host the goldcrest, Regulus regulus (mean length 9 cm). It occurred in nearly all collecting centres: Vlieland, Huizen-N.H., and environments, Meyendel, Aalsmeer, the Veluwe. In all these localities O. avicularia was also found, except in Aalsmeer where only small passerines were inspected. O. fringillina occurred on nestlings (Vlieland, Aals¬ meer, Veluwe), juveniles (all centres) and migrants (many records). These data show that the species will be widespread over the country in suitable habitats, defined as "hedgerow” by Hill (1962): the dunes, hedges and reedlands in the polders of the West and Middle parts, light woods in the South and East parts. For the North and North West parts no records are available yet, as no collectors have operated here, except on Vlieland, where the species seems to occur in varying numbers in successive years (Van den Broek & Van Eck, in press).
First records in breeding season: 3 July 1967, on Parus major, Vlieland, and 11 July 1965, on Jynx torquilld, Veluwe, in both cases in nests. Although no specimens of O. fringillina have as yet been caught before the first of July, it must be assumed that, at least in the sheltered part of the woods, they have hatched long before that date. Hill (1963) observed the first specimens in Lincolnshire (England) in the second half of June. The fact that this fly is smaller and less conspicuous than O. avicularia is probably one of the reasons why far less specimens of O. fringillina are collected by bird investigators.
Two specimens are in the collection of the Entomological Museum, Amster¬ dam. One of these was bred by P. Rüschkamp from a puparium found in decaying wood of a willow in Exaten (Limburg).
Distribution in surrounding countries.
Common in the Southern part of the British Isles, about up to the July isotherm of 61° F. Several records from East Belgium, which nearly all date from October and apparently are from migrants. Recorded in small numbers from Denmark, Southern Sweden and Southern Finland. In Germany less frequent than O. avi¬ cularia (Eichler, 1937).
Mixed infections.
It is generally assumed that the occurrence of more than one species of Ornithomyia on a single host specimen is an exception (Bequaert, 1953, Hide, 1962b). This holds good as far as O. biloha is concerned. The present observations, however, include an unexpectedly high number of mixed infections by the other three species in nests and on juveniles. The majority of these cases come from Vlieland: 20 from nest boxes and 3 from juveniles (respectively 40.8% and 8.0% of the total number of records from these host categories). A striking case was that of a juvenile T urdus merula, apparently ill, which harboured 10 male and 11 female specimens of O. avicularia, together with 2 male and 3 female specimens of O. chloropus. This bird was caught on 4 July 1967, in the "top” season for both fly species. Two more cases of mixed infection were found in nest boxes on the Veluwe (Van den Broek, 1968). Moreover it has been noticed several times that puparia of two species occurred in the same nest.
108
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.V.1970
The majority of the examined migrants and adults harboured only a single fly each. Apparently, the hosts, as they grow up, acquire more experience in succesfully destroying the parasites (Hill, 1963). As most data from the literature apply to migrants, the conviction was gradually established that the different species of Ornithomyia would keep apart very strictly. Hill (1962b) has contributed much to the knowledge of host and habitat preference of these species. The data presented in this survey are for a good deal in agreement with Hi^’s hypotheses. However, they do not quite support his conclusion that these species, „although partly sympatric, do not experience interspecific competition”.
Summary
Four species of the genus Ornithomyia are endemic in the Netherlands: O. biloba Dufour, O. avicularia (L.), O. chlor opus Bergroth, O. fringillina Curtis. General conclusions about distribution and frequency of these species are based on records, compiled in the Institute for Veterinary Parasitology, University of Utrecht.
References
Bequaert, J. C, 1953, The Hippoboscidae or louse-flies (Diptera) of mammals and birds. Part I. En tom. Amer. 33 (N.S.): 211 — 442.
Broek, F. van den, 1965, Ornithomyia spp. (Diptera: Hippoboscidae), luisvliegen van vogels, in Nederland verzameld. Entom. Ber. 25: 68 — 72.
- , 1968, De koolmees, Parus major, als gastheer van drie soorten van het geslacht
Ornithomyia (Diptera: Hippoboscidae). Entom. Ber. 28: 101 — 103.
Broek, E. van den & H. M. van Eck, in press, Ornithomyia spp. (Diptera: Hippoboscidae) from the Dutch North Sea Isle of Vlieland.
Eichler, Wd, 1937, Wo kommt die Mehlschwalbenlausfliege vor? Mitt. Ver. sächs. Ornith. 3: 126—130.
Hill, D. S., 1962 a, Revision of the British species of Ornithomyia Latreille (Diptera: Hippoboscidae.) Proc. R. ent. Soc., London, ser. B. 31: 11 — 18.
- , 1962 b. A study of the distribution and host preference of three species of
Ornithomyia (Diptera: Hippoboscidae) in the British Isles. Proc. R. ent. Soc., London, ser. A 37: 37 — 48.
- , 1963. The life history of the British species of Ornithomya (Diptera: Hippo¬ boscidae). Trans R. ent. Soc., London, 115 : 391 — 408.
Hill, D. S., W. Hackman, & L. Lyneborg, 1964, The genus Ornithomya (Diptera:
Hippoboscidae) in Fennoscandia, Denmark and Iceland. Notulae Entom. 44: 33—54.
Leclercq, M., 1962, Hippoboscidae (Diptera) de Belgique. Révision des Ornithomyia Latreille. Bull. Inst. Agr. et des Stations de Recherches de Gemhloux 30 : 286 — 292.
Theodor, O. & H. Oldroyd, 1964, in E. Lindner: Die Fliegen der Palaearktischen Region. 65, Lief. 50 : 35 — 39. Stuttgart.
Wanderversammlung deutscher Entomologen. De elfde ’’Wanderversammlung” zal van
16 — 20 september 1970 te Halle (D.D.R.) plaats vinden. Thema’s: problemen van de systematische entomologie, vraagstukken betreffende de oecologische entomologie, symposia over Thysanoptera, Microlepidoptera, parasitische Hymenoptera (vooral Ichneumonidae) en vraagstukken betreffende honingdauw. Aanmelden voor 15 juni. De Redactie heeft voor ge¬ gadigden 1 programma en 1 gemeenschappelijk aanmeldingsformulier.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 30 |
1 juni 1970 |
No. 6 |
|
Adres van de Redactie: |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
— Nederland |
INHOUD: S. van Heijnsbergen: Coleoptera, nieuw voor de Nederlandse fauna (p. 109). — N. Nieser: Additions au chapitre Heteroptera de „Limnofauna Europaea” (p. 111). — P. Mijzen: Pyralidae van Texel (2) (p. 119). — A. L. Cox en A. W. P. Maassen: Een notitie over Endromis versicolora L. (Lep., Endromididae) (p. 120). — H. J. G. Meuffels: Aantekeningen over Nederlandse Diptera (p. 122). — J. J. van Oosterhout: Nonagria nexa Hübner ook in Limburg (p. 126). — S. R. Wadhi & B. R. Verma: First record of phyto¬ phagous Systasis (Hymenoptera: Pteromalidae) p. 217). — Korte mededelingen (p. 121: B. J. Lempke; p. 125: D. F. Cupedo; p. 126: W. Hogenes).
Coleoptera, nieuw voor de Nederlandse fauna 30NÏ/Ï^
door
S. VAN HEIJNSBERGEN
O
CT
2 1970
De nummers tussen haakjes geven de plaats van de betreffende soort aan , lijst van Brakman.
1. Hydroporus fuscipennis Schaum (431 a). 1 exemplaar in een poeltje aan de zuidkant van de Dwingelose Heide, 29.VII.1967.
2. Quedius balticus Korge (1279 a). 1 aan de IJselmeerkust ten N. van Naarden, 27.V.1967, onder aangespoelde algen. Dit is precies het milieu, waaruit het dier wordt vermeld van de kusten van de Oostzee, met dit verschil dat het water bij onze vindplaats geheel zoet is.
3. Bolitochara mulsanti Sharp (1424 a). Gronsveld, Rijckholt en Vijlen, 19 — 20. V. 1964. Enige exemplaren, in gezelschap van B. obliqua Er. in Polyporus squamosus.
4. Atheta ( Hygroecia ) el on gat ul a Grav. (1484), ssp. balcanica Brundin. Deze is uitsluitend (maar wel duidelijk) te herkennen aan de vorm van de aedeagus; 9 9 leveren geen verschillen op. Het hoofdverspreidingsgebied ligt in Z.O. Europa, maar heeft verschillende uitstralingen naar het Westen. Brundin zag exx. uit Beieren en 1 ex. uit Aken. Ik vond deze zomer aan de Gulp bij Euverem (gern. Gulpen) 1 <$ tussen ruim 100 van de nominaatvorm.
5. Atheta (Hygroecia) debiloides Strand (1490 a; A. nannion Joy, die ik in 1967 Vermeldde, dient nummer 1490 b te krijgen). Naarden, 25.V.1968, ’s avonds op oevergrassen, 1 9 . Goed te herkennen aan de vorm van de ventrale plaat van het laatste achterlijfssegment.
6. Atheta (Datomicra) dadopora Thoms. (1569 a). Een gewone soort, veelal
SMITHSONIAN
INSTITUTION
110
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
in gezelschap van de verwante soorten celata Er. en zosterae Thoms. ; bij voorkeur, naar het mij voorkomt, in bijna geheel verrotte zwammen, maar ook in vochtig, rottend blad. ’s-Graveland en Huizen, van I tot XI, het meest in de herfst.
7. Lathridius (Aridionomus) bifasciatus Reiter (2390 a). Naarden, 6 — 10. IX. 1969, zeer talrijk in het gras op de vestingwallen, in gezelschap van o.a. Lathr. lardarius Deg., Enicmus mïnutus L., E. transversus OL, E. histrio Joy en Corti - carina gibbosa Herbst. Dit is een merkwaardige vondst, voor zover mij bekend de eerste op het vasteland van Europa. De soort is uit Australië beschreven en van¬ daar naar Engeland overgebracht, waar hij zich de laatste jaren sterk verspreid heeft. Von Peez vermoedde al, dat de soort zich mettertijd wel verder in Europa zou uitbreiden. Het is nu afwachten of hij zich hier handhaaft.
8. Cartodere separanda Reitter (2403 a). ’s-Graveland, V — VII, herhaalde malen in aantal, uitsluitend op oude exx. van Tyromyces sulphureus, de zwavel - zwam. Waarschijnlijk stelt de soort andere eisen aan zijn biotoop dan zijn naaste verwant C. el on gat a Curt., want hoewel separanda al jarenlang bekend is en ge¬ makkelijk te herkennen, is het aantal vondsten in Middeneuropa gering.
9. Mordella brachyura Muls. (2644a). Haelen (L.), 23. VII. 1955, 3 exem¬ plaren (G. Bank leg.).
10. Haltica britteni Sharp (3140 a). Dwingelose Heide, 25. VII — l.VIII. 1967 in enige exemplaren. De soort leeft op Calluna en is moeilijk te onderschei¬ den van de ssp. breddini Mohr, van H. oleracea L., die ook op deze vindplaats voorkomt, op dezelfde voedselplant. Voor de ç? geeft genitaalonderzoek uit¬ sluitsel.
(Over nog een nieuwe Haltica, ericetorum Allard, die door Dr. den Boer op de Dwingelose en Kralose Heide werd ontdekt, zal een uitvoeriger mededeling volgen) .
Summary
The author mentions nine Coleoptera and one subspecies new to the Nether¬ lands fauna.
Litteratuur
Brundin, L., 1944, Monographie der palaearktischen Arten der Atheta-Untergattung Hy- groecia. Ann. Natur hist. Mus. Wien 53 : 230, afb. IO6.
Ermisch, K., 1969, Mordellidae, in: Freude, Harde & Lohse, die Käfer Mitteleuropas 8: 168—170.
Lohse, G. A., 1964, Staphylinidae, in: die Käfer Mitteleuropas 4: 212.
Mohr, K. H., 1966, Chrysomelidae, in: die Käfer Mitteleuropas 9 : 232 — 234.
Peez, A. von, 1967, Lathridiidae, in: die Käfer Mitteleuropas 7 : 174, 180.
Strand, A., 1962, Atheta debiloides n.sp. (Col. Staph.). Norsk ent. Eid s skr. 12: 27.
- & A. ViK, 1962, Die Genitalorgane der nordischen Arten der Gattung Atheta
Thoms. (Col. Staph.). Norsk ent. Tidsskr. 12 : 327 e.v., afb. 20 en 105.
Naarden post Bussum, Prins Federik Hendriklaan 68.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
111
Additions au chapitre Heteroptera de „Limnofauna Europaea”
par
N. NIESER
Laboratoire de Zoologie, Université d’ Utrecht, Pays-Bas
Au base de références dans la litérature et observations de l’auteur il est déjà pos¬ sible de donner un bon nombre d’additions au chapitre Heteroptera par G. Richard, dans Illies (Ed.) 1967, Limnofauna Europaea. Dans cette publication on a divisé l’Europe en 25 régions, comme la Figure 1. Nous n’avons pas l’intention de discuter ce choix ici. Nous suivrons cette division et aussi l’énumération des espèces des Hétéroptères comme faite par Richard (op. cit.). Les signaux indicants la présen¬ ce ou non d’une espèce sont les suivants:
p l’espèce est présente dans la région considérée, qui fait partie de l’aréal de l’espèce (substition pour le dot gras en „Limnofauna”).
-f- l’espèce est endémique dans la région.
o l’espèce n’a pas été citée pour la région, mais se trouve là fort probable.
? il y a une référence, mais il n’est pas possible de préciser s’il s’agît vraiment d’une
localité dans la région considérée ou une des régions voisines.
( ?) l’espèce a été citée pour la région, mais la présence est cependant fort doutable.
l’espèce se trouve seulement aux bords de la région.
— il est aprouvé que l’espèce ne se trouve pas dans la région.
Les dates concernant les espèces du genre V elia n’ont pas été vérifiées.
L’ auteur remercie M. Th. Lenders (Utrecht) pour lire l’esquisse et corriger des erreurs contre la langue française.
1. Aepophilus bonnairei Sign.: 17p, connue du sud et sud-est d’Irlande (Bed- well & Massee 1945). La présence de l’espèce en 14 est peu probable, nous ne l’avons pas rencontrée dans la province de Zélande, Pays-Bas (l’ex¬ trême nord-ouest de 13).
2. Aphelocheirus aestivalis (F.): llp, Danube, Tisza (Soós 1963); 12, 24 et 25p (Kirichenko 1951; Jaczewski 1964; Sienkiewicz 1964); 20, 23p et 22 — (Ossiannilsson 1947).
2a. Belostomatidae, Lethocerus persicus Mont.: 5p, Hvar et 6p, Albanie, Rhodes (Menke 1963); 7p, Bulgarie (Buresh 1940).
3. Arctocorisa carinata (C. Shlb.) : 6p, Macédoine (Grupce 1961); llp, Hongrie (Soós 1963); 19p (Fristrup 1943).
4. Arctocorisa germari (Fieb.) : 20p (Ossiannilsson 1947).
6. Callicorixa praeusta (Fieb.): 6p, Macédoine (Grupce 1961); llp, Hongrie (Soós 1963).
7. Callicorixa producta (Reut.): 19p, (Lundblad 1936); 23p (Ossiannilsson 1947; Jaczewski 1964).
7a. Callicorixa r add ei Kir. et Jacz. : 24p (Jaczewski 1964).
9. Corixa affinis Leach: 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); llp (Soós
112
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
Fig. 1. Division de l’Europe en régions selon ILLIES 1967.
1963) ; 12p, Boucarest (Sienkewicz 1964); 14. peut-être mieux que l4p, dans les Pays-Bas l’espèce est assez rare au nord de la région 13, en Danemark et en Suède on ne l’a pas trouvé (Leth 1943; Ossiannilsson 1947); 25p (Jaczewski 1964).
10. Corixa dentipes (Thomson): 12p, Crimée (Kirichenko 1951); 13p, Aube (Poisson 1957); 24 et 25p (Jaczewski 1964).
10a. Corixa jakowleffi Horv.: 24 et 25p (Jaczewski 1964).
11. Corixa pallida Poiss.: généralement considérée comme sous-espèce de C. affinis Leach (Poisson 1957).
12. Corixa panzeri (Fieb.) : 24p (Jaczewski 1964).
15. Hesperocorixa algirica (Put.): lp, Espagne (Bertrand 1966).
17. Hesperocorixa castanea (Thomson): 1, a été citée pour Portugal par Seabra 1941, cette date peut se rapporter aussi à H. moesia (Fieb.) et H. bertrandi Poiss.
19. Hesperocorixa linnei (Fieb.): lp, Portugal (Seabra 1941), Espagne (Ber¬ trand 1966); 6p, Macédoine (Grupce 1961).
20. Hesperocorixa moesta (Fieb.) : lp, Portugal (cf. H. castanea ) ; Espagne (Bertrand 1966); 6p, Macédoine (Grupce 1961); 12 et l6p (Jaczewski
1964) .
22. Hesperocorixa parallela (Fieb.): 12p, Crimée (Jaczewski 1964).
23. Hesperocorixa sahlbergi (Fieb.): lp, Portugal (Seabra 1941); 3p, Verona (Mancini 1950); 6p, Macédoine (Grupce 1961); 15 et 20p (Ossiannils¬ son 1947); 23p, dans le sud de Finlande (Lindberg 1948).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
113
24. Paracorixa concinna (Fieb.) : lp, Portugal (Seabra 1941); 5p, Bosnie (Grupce 1961).
24a. Paracorixa caspica (Horv.) : 24 et 25p (Jaczewski 1962, 1964).
26. Parasigara transversa (Fieb.): lp, Portugal (Seabra 1926), ssp. gauthieri Poiss., Portugal (Nieser 1969a); 12p, Crimée et 24p (Jaczewski 1964).
27. Sigara selecta (Fieb.): 12p, Crimée (Jaczewski 1964); 14. peut-être mieux que l4p, l’espèce se trouve seulement à 2 ou 3 localités au nord de la région 13 dans les Pays-Bas.
28. Sigara stagnalis (Leach): lp, Espagne (Nieser 1968b); 7p, Bulgarie (Grupce 1961 ; 24p (Jaczewski 1964).
28a. Sigara mayri (Fieb.) ; 7 et 12p, 24 et 25o (Jaczewski 1964).
29. Sigara h elle nsi (Shlb.) : 15, 20 et 23p (Ossiannilsson 1947, Jaczewski 1964).
30. Sigara limitata (Fieb.): Ip, Portugal (Seabra 1941, Nieser 1968a); 3p, Verona (Mancini 1950); 6p, Macédoine (Grupce 1961).
31. Sigara semistriata (Fieb.): lp, Portugal (Seabra 1941); Espagne (Bertrand 1966); 15, 20, 22 et 23p, 21o (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948, Pers son 1966).
33. Sigara dorsalis (Leach): 3p (Tamanini 1965); 6p, Macédoine (Grupce 1961); 20, 21 et 23 — , en 14 les mentions de cette espèce touchent en réalité S. striata (L.) (Ossiannilsson 1947, Kaiser 1966, Nieser 1966).
33a .Sigara servadei Tarn.: 3 + , Sardaigne (Tamanini 1965).
34. Sigara striata (L.): 3. (Tamanini 1965) ; 17 — et 18. (Lansbury & Leston 1966); 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948).
35. Sigara distin et a (Fieb.); 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948).
36. Sigara fallenoidea Hungf. : 17p (au lieu de +); 19 et 20o, 21p, Murmansk, 23p, Finlande, 25., Orenburg (Jaczewski 1964, Jansson 1965, Persson 1966).
37. Sigara falleni (Fieb.): 6p, Macédoine (Grupce 1961); llp, Hongrie (Soôs 1963); 12 et 24? (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964); 15, 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947).
38. Sigara fossarum (Leach): 24? (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964); 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948, Persson 1966).
41. Sigara pearcei Walton: synonyme de S. fallenoidea Hungf. (China 1955).
42. Sigara scotti (Dgl. et Sc.) : lp, Portugal (Seabra 1941).
43. Sigara lateralis (Leach): 3p, Venise, Verona (Filippi 1949, Mancini 1950); 6p, Macédoine (Grupce 1961); llp, Hongrie (Soôs 1963); 20p, dans le nord vers Trondheim (Lindberg 1948).
44. Sigara nigrolineata (Fieb.): lp, Portugal, Espagne (Seabra 1941, Bertrand 1966); llp, Hongrie (Soôs 1963); 15, 20, 22 et 23 p. (Ossiannilsson 1947). Une sous-espèce, S. nigrolineata siciliana, de Sicile a été décrite par Wagner 1957.
45. Sigara scripta (Ramb.) : 6p, Macédoine (Grupce 1961); 7p, Bulgarie (Jaczewski 1964).
114
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
46. Glaenocorisa propinqua (Fieb.): 8, 9, 10, 14, 15, 16, 17, 18p (Jaczewski & Lansbury 1961); 13., quelques localités dans la province de Brabant septentrional, Pays-Bas (Nieser 1965).
47. Glaenocorisa quadrata Walley: synonyme de G. cavifrons Thoms, selon Ossiannilsson I960. Jaczewski & Lansbury 1961 le considèrent comme sous-espèce de G. propinqua (Fieb.); 20, 21 et 22p (Ossiannilsson I960, Persson 1966); 23, Finlande, serait aussi cette forme mais il reste à préciser.
Si une forme de Glaenocorisa serait présente à 19, ça serait G. cavifrons , mais il me semble assez dangereux de donner des prédictions sur la faune d’une région tellement isolée sans avoir des donnés précis.
Cymatia Flor, Jaczewski 1963 donne la distribution des espèces de cette genre:
48. Cymatia bonsdorffi (C. Shlb.) : 1, 4, 8, 9, 10, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19, 20, 22, 23, 24 et 25p; 3, 5, 7, 11, 12, 19 et 21— :
49. Cymatia coleoptrata (F.): 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 20, 22, 23 et 25p; 1, 2, 3, 6, 17, 19, 21, et 24—.
50. Cymatia rogenhoferi (Fieb.): 2, 3, 5, 7, 9, 10, 11, 12, 14, 16, 24 et 25p. Micronecta Kirk., selon Wroblewski 1958, M. semilaevis Horv. et M. brachynota Florv. sont synonymes de M. meridionalis (Costa) nom propre pour M. scholtzii (Fieb.). M. cor nut a Wagn. serait une forme d’été de M. poweri (Dgl. et Sc.). M. distans (Rey), d’après l’interprétation de Poisson 1938 consiste de deux espèces: M. griseola Horv. et M. poweri (Dgl. et Sc.). M. macrothoracica Jord. serait basée sur des sujets macroptères de M. poweri. M. wagneri Lnav. est synonyme de M. minutissima (L.).
53. Micronecta meridionalis (Costa): 1, 3, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 16 et 18p (Tamanini 1948, Soos 1963, Wróblewski 1958, I960).
53a. Micronecta pusilla Horv.: 5, 6, 7, 10, 11, 12, 16, et 24p (Wróblewski 1958, I960).
53b. Micronecta carpathica Wróbk: 10+ (Wróblewski 1958, I960).
55a. Micronecta griseola Horv.: 6, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 23, 24 et 25p (Wróblewski 1958, I960, 1963, Soos 1963, Kaiser 1966).
56a. Micronecta mesmini Poiss.: 24. (Wróblewski 1963).
57. Micronecta minutissima (L.): 9, H, 14, 15, 16, 17, 18, 22, 23, et 25p (Wróblewski 1958, Kaiser 1966).
57a. Micronecta nanula Horv.: 3 et llp, cette espèce est d’ affinités incertaines selon Wróblewski 1958.
60. Micronecta poweri (Dgl. et Sc.): 2, 3, 4, 5, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 22, 23 et 24p (Wróblewski 1958, I960, 1963).
62. Gerris najas (De Geer) : lp, Portugal (Seabra 1941, Nieser 1969a),
Espagne (Bertrand 1966); 5p, Dalmatie (Mancini 1949, Novak & Wagner 1951); I4p, (Leth 1943, Jordan 1963 etc.); 14, 15, 20 et 23p (Ossiannilsson 1947).
63. Gerris paludum (F.): Ip, Portugal (Seabra 1941); 3p, Venise, Verona (Filippi 1949, Mancini 1950); 15, 20 et 23p (Ossiannilsson 1947).
64. Gerris rufoscutellatus Latr. : 12p, Brosteni (Sienkiewicz 1964); 15, 20, 22
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
115
et 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948); 25p (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964).
65. Gerris argentatus Schum.: 12? (Jaczewski 1964); 15, 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948); 25p (Kirichenko 1951, Jac¬ zewski 1964).
66. Gerris asper (Fieb.): les mentions pour 18 se réfèrent au G . lateralis Schum.
67. Gerris costae H. -S.: Ip, Espagne (Bertrand 1966); 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); 12p, Brosteni (Sienkiewicz 1964, Jaczewski 1964); l6p (Kirichenko 1951); 18p (Bed well & Massee 1945) 24p (Kirichen¬ ko 1951, Jaczewski 1964).
67a. Gerris hrasili Poiss.: 1 p, Evora (Nieser 1969a).
68. Gerris gibbifer Schum.: lp Portugal (Seabra 1941), Espagne (Bertrand 1966); 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); 9p, Bohème (Vyslouzil in litt.); I4p (Leth 1943, Ossiannilsson 1947, Jordan 1963 etc.). La var. flaviventris lp, Espagne (Bertrand 1966).
70. Gerris lacustris (L.) : 24? (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964).
73. Gerris odonto gaster Zett. : 21p, Inari (Lindberg 1948).
74. Gerris thoracicus Schum.: lp, Portugal (Seabra 1941, Nieser 1969a); Es¬ pagne (Bertrand 1966); 3p, Venise, Gargano (Filippi 1949, Mancini 1949); 15, 20, 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948).
75. Hebrus montanus Kol.: 7p, Roumanie (Jaczewski 1964).
75a. Hebrus lilliimaculata Horv. : 24p (Jaczewski 1964).
75b. Hebrus julvinervis Horv.: 6? et 7p (Jaczewski 1964).
76. Hebrus pusillus Fall.: lp, Espagne (Nieser 1969b); 3p, Venise (Filippi 1949); 12p, Brosteni (Sienkiewicz 1964).
77. Hebrus ruficeps Thms. : 9p, Frantsiské lazné (Stys 1960b); 11, 12 et l6p (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964, Sienkiewicz 1964) ; 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947).
78. Hydrometra gracilenta Horv.: I6p (Jaczewski 1964); 20p (Ossiannilsson 1947).
79. Hydrometra stagnorum (L.): lp, Portugal (Seabra 1941, Nieser 1969a), Espagne (Bertrand 1966); 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); 12p, Arges (Sienkiewicz 1964), Crimée (Kirichenko 1951); 2 Op (Ossian¬ nilsson 1947); 25o (Jaczewski 1964).
80. Mesovelia furcata Mis. et Rey: 9p, Frantsiské Lazné (Stys 1960b); 11 et 12p (Horvath 1915, 1929, Sienkiewicz 1964); 12, 15, 16 et 25p (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964); 15, 20, et 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948).
80a. Mesovelia thermalis Horv.: HH-, Hongrie (Horvath 1915, 1929).
81. Mesovelia vittigera Horv.: 3p, Venise (Filippi 1949); 6p, Albanie (Hor¬ vath 1929).
82. Naucoris cimi coides (L.): selon Usinger 1942 llyocoris serait un genre bien distinct de Naucoris et le nom devrait être llyocoris cimi coides (L.). lp, Portugal (Seabra 1941); 3p, Venise, Verona (Filippi 1949, Mancini 1950); 9p (Stys 1960b, Teyrovsky 1965); 12, 24 et 25o (Kirichenko 1951); 1 lp, Hongrie (Soos 1963).
116
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
85. Naucoris maculatus F.: 14., l’espèce a été trouvée à Nieuwkoop, Pays-Bas au printemps de 1969 par M. G. Laeijendecker.
86. Nepa rubra L.: Ip, Portugal (Seabra 1941, Nieser 1969a); Venise, Vcrona
(Filippi 1949, Mancini 1950 etc.); 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); 12p Vallée du Bîrlad (Sienkiewicz 1964); 23p, Finlande
(OSSIANNILSSON 1947, LlNDBERG 1948).
86a. Nepa doll fus/ Esaki ( = N. sardiniensis Flungf.) : Seidenstücker 1963 montre que N. doll fus/ a été basée sur des exemplaires tératologiques de N. Sardiniens/ s, le nom N. dollfusi a priorité et cette forme serait une bonne espèce. 3p, Sardaigne (Hungerford 1928), Sicile (Wagner 1958), Corse (Seidenstücker 1963) ; 6 et 7o.
86b. Nepa seurati Bergevin: 3p, Sicile (Seidenstücker 1963).
87. Ranatra linearis (L.): Ip, (Seabra 1941, Nieser 1969a); 3p Venise, Verona (Filippi 1949, Mancini 1950 etc.); 12p. Roumanie (Sienkiewicz 1964); 22. (Ossiannilsson 1953); 24p (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964).
88a. Anisops mazaranoffi Poiss.: Ip, Guadalquivir (Poisson 1967).
89. Notonecta glauca L.: 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947, Lindberg 1948); 24 et 25p (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964).
90. Notonecta maculata F.: 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951).
91. Notonecta obliqua Gall.: 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); 12p, Crimée ( Kirichenko 1951).
92. Notonecta reuteri Hungf. n’est point synonyme de N. lutea OFM (et d’ail¬ leurs dans ce cas le nom devrait être N. lutea); N. reuteri ribauti Poiss. est une sous-espèce de N. reuteri peu differentiée, probablement endémique dans la région 8 (Poisson 1957, Stys 1960a). N. reuteri ni N. lutea ont une distribution circumpolaire, les mentions de l’Amérique se rapportent à N. borealis B. et H.
92a. Notonecta reuteri Hungf.: 9p (Stys 1960a, b); l4p (Kaiser 1963) 25o (Jaczewski 1964).
92a. Notonecta lutea O. F. Müll.: 9p (Stys 1960a, b); 12p, Criméé (Kirichen¬ ko 1951); 13. Brabant septentrional (Pays-Bas) (Nieser 1966); 14, 15, 20, 22 et 23p (Ossiannilsson 1947, Kaiser 1963 etc.).
94. Notonecta mediterranen Hutch., est considérée généralement comme forme de N. viridis Dele. (Poisson 1957).
95. Notonecta viridis Dele.: Ip, Cuenca (Nieser 1969b); 3p, Venise, Gragano, Verona (Filippi 1949, Mancini 1949, 1950); 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); 21, 22 et 23 — (Ossannilsson 1947, Lindberg 1948).
96. Plea leachi McGreg, et Kirk.: Ip, Portugal (Seabra 1941, Nieser 1969a); Espagne (Bertrand 1966); 5p, Dalmatie (Novak & Wagner 1951); 9p (Vyslouzil, in litt.) ; lip (Soós 1963); l6p (Zimbalevskaja 1965); 12, 24 et 25p (Kirichenko 1951, Jaczewski 1964) ; 22 — (Ossiannilsson 1947).
100. Microvelia reticulata Burm. : lp, Portugal (Seabra 1941); 17p (Lansbury 1965); 20p (Ossiannilsson 1947); 21o (Lindberg 1948: Muonionniska 68° lat. N.).
101. Microvelia umbricola Wróbl., Microvelia schneider'/ (Scholtz) est considérée
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
117
généralement synonyme de M. reticulata Burm. ; d’ailleurs le nom devrait être M. schneiden si cette forme serait la même que M. umhricola.
Littérature
Bedwell, E. C, & A. M. Massee, 1945a. The county distribution of the British Hemiptera-
Heteroptera. Ent. month. Mag. 82: 253-273.
Bertrand, H., 1966a. Hémiptères Hétéroptères aquatiques recueillis en Espagne. Entomolo¬ giste 22: 144-150.
Buresh, I., 1940a. Das tropische Riesen- Wasserinsekt Belostoma nil otic um Stal ( Lethocerus cordofanus Mayr), gefunden in Bulgarien. Mitt. Bulg. ent. Ges. 11: 138 — 160, (bulgare, rés. allemand).
China, W. E., 1955. Sigara ( Subsigara ) pearcei Walton 1936, a synonym of the Canadian S. (5.) fallenoidea Hungerford 1926 (Heteroptera, Corixidae). Ent. mo. Mag. 91: 46-47.
Filippi, N., 1949. Gli Emitted eterotteri della Laguna di Venezia. Boll. Soc. Venez. Stör. Nat. 4: 1—61.
Fristrup, B., 1943. Contributions to the Fauna and Zoogeography of North-West Iceland.
Ent. Medd. 23: 148—173.
Grupce, R., 1961. Beitrag zur Kenntnis der Heteroptera aquatica (Corixinae) von Mazedo¬ nien. Fragm. Bale. 4: 29 — 34.
Horvath, G., 1915. Monographie des Mésovéliides. Ann. Mus. nat. hung. (Hist, nat.) 13: 535—556.
- , 1929. Catalogue des Mesoveliidae. Smith College (Northampton Mass.)
Hungerford, H. B., 1928. A new Nepa (Hemiptera, Nepidae). Bull. Brookl. ent. Soc. 23: 119—122.
Illies, J., (Ed.), 1967. Limnofauna europaea. 16 + 474 p., 1 carte. Stuttgart, Fischer. Jaczewski, T., 1963. On Cymatia jaxartensis Kiritshenko, with some general notes on the genus Cymatia Flor. Bull. Acad. Polon. Sei. Sér Sei. Biol. 11: 545 — 548.
■ - - , 1964. Opredelitelj nasekomych evropeiskoj chasti S.S.S.R. Tome 1, 19. Otrjad
Hemiptera (Hétéroptères aquatiques p. 665 — 684).
Jaczewski, T., & I. Lansbury, 1961. Notes on the genus Glaenocorisa Thomson (Heterop¬ tera, Corixidae). Bull. Acad. Polon. Sei. (CL II) 9: 345 — 351.
Jansson, A., 1965 Three species of Corixidae (Hem. Het.) new to Finland. Ann. Ent. Fenn. 31: 75—76.
Jordan, K. H. C, 1963. Die Heteropterensfauna Sachsens. Faun. Abhandl. Staatl. Mus. Tierk. Dresden 1: 1 — 68.
Kaiser, E. W., 1963. Om Notonecta lutea O. F. Müller 1776 og Notonecta reuteri Hunger- ford 1933 i Danmark (Hemiptera, Notonectidae) . Flora og Fauna 69: 73-86.
- - - , 1966. Vandtaeger (Heteroptera aquatica) i Thy. Zootopograf iske undersogelser
i Thy 10. Flora og Fauna 72: 43—78.
Kirichenko, A. N., 1951. Nastojashchie polushestkokrylye evropejskoj chasti S.S.S.R. Mos¬ kou- Leningrad, 423 p.
Lansbury, L, 1965. Notes on the Hemiptera, Coleoptera, Diptera and other Invertebrates of the Burren, Co. Clare and Inishmore, Aran Islands. Proc. R. Irish Acad. 64B: 89—115.
Lansbury, I. & D. Leston, 1966. The distribution of Sigara striata (L.) (Hem., Corixidae) in Britain. Ent. mot. Mag. 101: 161 — 162.
Leth, K. O., 1943. Die Verbreitung der dänischen Wasserwanzen. Ent. Medd. 23: 399 — 419. Lindberg, H., 1948. Zur Kenntnis der Insektenfauna im Brackwasser des Baltischen Meeres.
Comm. Biol. 10 (No. 9), 206 p.
Lundblad, O., 1936. De svenska vattenhemipterernas ekologi och djurgeografiska ställning. Ent. Eids kr. 57: 29—74.
Mancini, C, 1949. Raccolte faunistiche compiute nel Gargano da A. Ghigi e F. P. Pomini. Acta Pontif. Acad. Sei. 13: 129 — 144.
118
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
- , 1950. Emitteri Eterotteri del Veronese. Mem. Mus. Stor. nat. Verona 2:
25—48.
Menke, A. S., 1963. An overlooked old world species of Lethocerus (Hem.: Belostoma- tidae). /. Kansas ent. Soc. 36: 258 — 259.
Nieser, N., 1965. Faunistische gegevens betreffende waterwantsen I. Corixidae. Ent. Ber. 25: 36—37.
- , 1966. Gegevens over de verspreiding van waterwantsen in Nederland I,
Cryptocerata. Hydra (N.S.) 2(1): 1 — 17.
- , 1969a. Donnés faunistiques de Hétéroptères aquatiques II, Hétéroptères
aquatiques d’Evora, Portugal. Ent. Ber. 29: 2 — 6.
- , 1969b. Donnés faunistiques de Hétéroptères aquatiques III, Localités diverses
en Europe. Ent. Ber. 29 (à paraître).
Novak, P. & E. Wagner, 1951. Prilog poznavanju fauna Hemiptera Dalmacije (Hemiptera- Heteroptera) . Godisnjak bioloskog instituta Sarajevo 4: 59 — 80. Ossiannilsson, F., 1947. Catalogus insectorum sueciae VII. Hemiptera Heteroptera. Opusc. Ent. (Lund) 12: 1 — 33.
- , I960. On Glaenocorisa cavifrons Thomson. Opusc. Ent. 25: 170 — 172.
- , 1967. Anmärkningar och tillägg till Sveriges heteropterfauna (Hem.). Ent.
Tidskr. 88: 83—86.
Persson, S., 1966. Sigara fallenoidea (Hungf.) en för Sverige ny Corixid jämte nägra andra sällsyntare Heteroptera funna i Jokkmokkstrakten. Ent. Tidskr. 87: 72 — 76. Poisson, R., 1957. Hétéroptères aquatiques. Faune de France 61, 263 p.
- , 1967. Sur un Notonectide apparemment nouveau de la région ibérique:
Anisops marazanofi n. sp. Vie et Milieu 17 (C); 775 — 777.
Seabra, A. F. de, 1941. Contribucoes para o inventârio da fauna lusitânica. Mém. Mus. Zool. Univ. Coimbra. 123, 37p.
Seidenstücker, G., 1963. Zur Aufklärung von Nepa dollfusi. Reichenbachia 1: 315 — 322. Sienkiewicz, I., 1964. The catalogue of the ”A. L. Montandon Collection” of palaearctic Heteroptera preserved in the ’’Grigore Antipa” Museum of Natural History, Bucuresti.
Soos, A., 1963. Heteroptera VIII. Fauna Hung. 68, 48 p (= Fauna Hung. T. 17, No 8: 8—1/8—48.).
Stys, P., 1960a. The Czechoslovakian populations of Notonecta reuteri Hungf. Casop. spol. entom. Cech. 57: 129 — 135.
- , 1960b., Die Wanzenfauna des Moorgebietes Soos in Böhmen (Heteroptera)
Acta Univ. Carolinae Biol, Suppl. I960: 83 — 133.
Tamanini, L., 1965. Sulla distribuzione della Sigara striata (L.) e della S. dorsalis (Leach) in Italia e descrizione di una nuova entità (Heteroptera, Corixidae). Boll. Soc. entom. Ital. 95: 75 — 82.
Teyrovsky, V., 1965. Geschlechtsunterschiede an Vorderbeinen von Ilyocoris cimicoides (L.) (Heteroptera). Zool. Anz. 175: 201 — 203.
Usinger, R. L., 1942. The genus Ilyocoris Stal. Ent. mo. Mag. 78: 241 — 242.
Wagner, E., 1957. Eine neue S/g^ra-Unterart aus Sizilien. Boll. Soc. entom. Ital. 87: 52 — 53.
- , 1958. Nachtrag zur Hemipterenfaunas Siziliens (Heteroptera). Boll. Soc. entom.
Ital. 88: 139—142.
Wróblewski, A., 1958. The Polish species of the genus Micronecta Kirk. (Heteroptera, Corixidae). Ann. Zool. Polon. 17: 247 — 381.
- , I960, Micronectinae (Heteroptera, Corixidae) of Hungary and of some adjacent
countries. Acta Zool. Acad. Sei. Hung. 6: 439 — 458.
- , 1963. Notes on Micronectinae from the U.S.S.R. (Heteroptera, Corixidae).
Ann. Zool. 22: 463 — 484.
Zimbalevskaja, L. N., 1965. Soobshchjestva bjesozvonchodnyx v zarosljax vyestjej vodnoi rastiteljnosti srjednego Dnjepra. Gidrobiol. Zhurnal 1: 38 — 48.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
119
Pyralidae van Texel (2)
door
P. MIJZEN
In aansluiting op mijn vangsten van 1966 (Ent. Ber., Amst. 27: 119 — 120, 1967) heb in in 1967 wederom op Texel Pyralidae verzameld in dezelfde gebieden en op dezelfde wijze. Bovendien werd de temperatuur, luchtvochtigheid en lucht¬ druk geregistreerd met de bedoeling een indruk te krijgen over de weersinvloed op de activiteiten van de Pyralidae. Daar ik echter geen duidelijk verband heb kunnen leggen tussen deze gegevens heb ik een overzicht hiervan t.b.v. de duidelijkheid achterwege gelaten.
Catoptria pinella L.
Catoptria margaritella D.& S. Crambus perlellus Scop.
Crambus pratellus L.
Crambus hortuellus Hb.
Crambus ericellus Hb.
Crambus dumetellus Hb.
Pediasia fascelinella Hb. Agriphila inguinatella D.& S. Crambus tristellus Schiff. Crambus culmellus Linn.
Chile phragmitellus Hb. Homoeosoma cretacella Roessler Gymnancyla canella Hb. Nephopteryx semi rubella Scop. Nephopteryx palumbella Pab. Dioryctria schutzeella Puchs Nyctegretis achatinella Hb. Hypsopygia costalis Pab. Cledeobia angustalis D.& S. Mesographe forficalis L. Lipotigris rural is Scop . Nomophila noctuella D.à S. Loxostege palealis Schiff . Eurrhypara hortulata Linn.
TJdea nivealis Hb.
Pyrausta coronata Hb. Evergestis pallidata Hufn. Pyrausta aurai a Scop.
|
Mei |
3uni |
^ üuU |
^3 |
Sq |
pt. |
Okl. |
|||||||||||||||||||||||
|
13 |
ik |
3 |
k |
'? |
18 |
30 |
1 |
8 |
9 |
10 |
11 |
lZ |
13 |
"t |
15 |
ié |
17 |
i8 |
19 |
20 |
21 |
zz : |
li 5 |
* |
2 |
22 |
23 |
2? |
18 |
|
g |
V |
& |
|||||||||||||||||||||||||||
|
g |
2 |
's |
s s |
||||||||||||||||||||||||||
|
>' |
s^ / |
7 |
7 s |
$ |
|||||||||||||||||||||||||
|
Z |
s* |
s^. |
7 |
7 7; |
7^ |
7 |
7 |
||||||||||||||||||||||
|
7 |
7 |
7: |
1 |
||||||||||||||||||||||||||
|
y K |
g |
£ |
5? |
£ |
|||||||||||||||||||||||||
|
£ |
7 7 |
||||||||||||||||||||||||||||
|
X |
£ |
£ |
S' |
||||||||||||||||||||||||||
|
's. |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
> |
s |
> X |
S |
7 |
/ < |
7 / |
£ |
7 7 |
|||||||||||||||||||||
|
£ |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
's |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
> s* |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
X .7 |
£ |
7 |
✓ |
||||||||||||||||||||||||||
|
P |
7 s |
||||||||||||||||||||||||||||
|
T*'- s' |
7 |
? |
> 7 |
£ |
7 s' |
7 |
£ |
Ss S' |
|||||||||||||||||||||
|
> |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
£ |
's'. |
7 |
> |
||||||||||||||||||||||||||
|
£ |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
1 |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
V |
se |
ts |
Is, |
||||||||||||||||||||||||||
|
7" / |
s S |
||||||||||||||||||||||||||||
|
7 ^7 |
s s |
||||||||||||||||||||||||||||
|
s 7 |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
, |
±1 |
In vergelijking met 1966 valt op:
1) Het ontbreken van Crambus latistrius (Haw.), terwijl deze soort in 1966 veel¬ vuldig werd waargenomen.
2) Het ontbreken van Nymphula nymphaeata (L.) en Cataclysta lemnata (Linn.), waarbij de laatste soort vooral in de Korvers kooi een vaakgeziene gast was.
3) Ook Udea f er ru galis (Hb) kwam in 1966 veelvuldig voor, terwijl ik hiervan in 1967 geen enkele waarneming heb.
120
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
4) Dioryctria schütze ella (Fuchs) was wederom met twee exemplaren vertegen¬ woordigd, hetgeen doet veronderstellen, dat deze soort lokaal vrij algemeen is.
5) Voorts werden er nog een aantal soorten aan de lijst toegevoegd, waarvan een klein aantal exemplaren werd waargenomen.
De groep Scoparia’ s ontbreekt geheel op de lijst; deze groep is weliswaar talrijk vertegenwoordigd, doch door factoren van technische aard werd dit genus even buiten beschouwing gelaten.
De voortzetting van mijn vangsten werd mij wederom mogelijk gemaakt door de heer G. de Haan, directeur van het Texels Museum, terwijl de technische af¬ werking gesteund werd door de heer G. Helmers, waarvoor ik beide heren har¬ telijk dank zeg.
De waargenomen soorten zijn vermeld in de bij gevoegde tabel, waarop ook de data nauwkeurig zijn aangegeven.
Summary
Referring to the observation of Pyralidae on the island of Texel in the year 1966 I collected these moths in the same way in 1967 to be able to compare this with the results above mentioned.
Conspicuous is the absence of Cr ambus latistrius, Nymphula nymphaeaia, Cata- clysta lemnata and Udea ferru galis in this year.
Dioryctria schutzeella seems to be a locally common species.
Amsterdam 1010, Olympiaplein 152-IIII.
Een notitie over Endromis versicolora L. (Lep., Endromididae)
door
A. L. COX en A. W. P. MAASSEN
In ons land staat Endromis versicolora L. bepaald niet te boek als een gewone soort. In goede vlieggebieden lukt het meestal wel elk jaar enkele exemplaren op licht te vangen. Zowel mannetjes als wijfjes komen op het vanglaken, de laatste echter nog minder dan de eerste. Dat versicolora , althans plaatselijk, mas¬ saal kan voorkomen bewijst het volgende onderzoek.
In april 1968 kwamen we in het bezit van ± 80 eitjes van versicolora, af¬ komstig uit de omgeving van München (Duitsland). Deze kweek leverde 32 mannetjes en 28 wijfjes op. Mannetjes en wijfjes kwamen ongeveer gelijktijdig uit. Op één enkele uitzondering na verlieten de wijfjes ’s morgens tussen 8 en 10 uur de pop, ook de mannetjes kwamen dan uit. Deze moesten zo gauw mogelijk bij de wijfjes worden weggehaald, want copulaties kwamen zeer spoe¬ dig tot stand en voor onze proef hadden we onbevruchte wijfjes nodig.
De maagdelijke wijfjes werden op een berketakje geplaatst, ingesloten in
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
121
nylongaas, en zo op diverse plaatsen uitgezet in de uitgestrekte bossen (veel berk) van Maalbeek te Belfeld. Hier had de eerste auteur in vorige jaren twee versicolored s op licht gevangen. Het resultaat ging onze stoutste verwachtingen ver te boven! Tientallen mannetjes kwamen op de wijfjes af, wild vliegend rond de toppen van de berken om dan ineens neer te storten op de voor hen on¬ bereikbare wijfjes. De exemplaren die aan de vangnetten wisten te ontsnappen, verdwenen weer even wild vliegend als ze gekomen waren. In totaal werden zo in enkele dagen niet minder dan 62 mannetjes buitgemaakt (57 kersverse en 5 iets afgevlogen dieren), terwijl er ook nog heel wat wisten te ontkomen!
’s Morgens om 9 uur vlogen de mannetjes reeds, tussen 11 en 12 uur bereikte de aanvlucht het hoogtepunt, na de middag bleven de vlinders doorvliegen, maar zo wild dat ze niet meer te ,, netten” waren. Dit experiment tijdens onze Paas¬ vakantie 1969 werd begunstigd door uitzonderlijk mooi weer: volop zon, vrijwel windstil en een temperatuur van ongeveer 20° C. Het hoogste dagtotaal bedroeg 31 stuks op 9 april.
Op 11 april bij ongunstig weer (aanmerkelijk kouder, zwaar bewolkt, vrij sterke wind, regenbuien) werden enkele wijfjes vrij uitgezet op berkestammen in het Meinweggebied (Herkenbosch). Hier hadden we enige dagen tevoren een mannetje op licht gevangen. Trouwens reeds jaren achter elkaar krijgen we in dit berkenrijke gebied versicolora’ s op het vanglaken. Bij een paar ingesloten wijfjes betrokken we de wacht, maar er kwam niet één mannetje opdagen. Toen we tegen 13 uur in stromende regen huiswaarts bromden, werden de vrij uit¬ gezette wijfjes gecontroleerd. Eén zat in copula, waaruit geconcludeerd kan worden, dat in de vrije natuur ook onder minder gunstige weersomstandigheden copulaties tot stand komen.
Volgens onze ondervinding oefenden pas uitgekomen wijfjes de grootste aantrekkingskracht uit op de mannetjes, hoewel één dag oude wijfjes, zij het dan in veel mindere mate, toch ook nog in staat bleken partners te lokken.
Zusammenfassung
Bei Endromis versicolora L. lassen die Männchen sich leicht durch in Anflug¬ geräte im Freien ausgesetzte Weibchen anlocken. In dieser Weise fingen die Verfasser 62 versicolora- Männchen in Beifeld (Limburg). Endromis versicolora L. ist übrigens eine ziemlich seltene Art in den Niederlanden.
Belfeld, Stationsstraat 8.
Montfort, Julianastraat 2.
Onderzoek Biston betularius L. Ik wil het onderzoek naar de verschillende kleurvormen van deze soort ook dit jaar nog voortzetten om dan de balans op te maken. Ik zou het daarom op prijs stellen als de verzamelaars weer alle exemplaren ervan willen bewaren (tussen watten, nauwkeurige vindplaats, niet op kwaliteit letten) om ze me dan aan het eind van de vliegtijd op te sturen. In geen geval zelf gaan tellen en me alleen een lijstje met cijfers sturen, daar de twijfel exemplaren alle op dezelfde manier beoordeeld moeten worden. — Lpk.
122
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
Aantekeningen over Nederlandse Diptera
door
H. J. G. MEUFFELS
Sedert het verschijnen van De Meijere’s „Naamlijst” (De Meijere, 1939) zijn over weinig Diptera-groepen nieuwe gegevens bekend geworden. Nog het beste zijn we geïnformeerd over groepen als Tipulidae (subf. Tipulinae), Cecidomyiidae, Stratiomyidae, Tabanidae, Rhagionidae, Asilidae, Bombyliidae, Syrphidae, Cono- pidae en Hippoboscidae. Gaat men zich bezighouden met andere groepen (waarbij het veelal moeilijk is om geschikte literatuur te vinden), dan blijkt de Nederlandse fauna vaak zeer slecht bekend te zijn. Nu ik bv. twee jaar lang speciale aandacht geschonken heb aan de Dolichopodidae, kan ik reeds een vijftiental soorten toe¬ voegen aan de Nederlandse lijst (dit hoop ik te zijner tijd te doen in een apart artikel over Dolichopodidae).
Hier volgen enige aantekeningen over vermeldenswaardige vangsten door mij of door anderen in de afgelopen jaren gedaan.
TIPULIDAE
Ctenophora pectinicornis L.: St. Michielsgestel, 30.V.1957, 9 (W. Knippen¬ berg).
Ctenophora flaveolata F.: Loon op Zand, 30. IV. 1954, d en Ç (W. Knippen¬ berg).
Tip ul a ( Acutipula ) maxima Poda: Elsloo, 28. V. 1969, 9 .
STRATIOMYIDAE
Beris morrisi Dale: na de eerder (Meuffels, 1967) vermelde vangst weer een d te Elsloo, 19.VII.1969.
Microchrysa cyaneiventris Zett: Elsloo, 31.V.1968, Ç; 27.VII.1968, <ƒ ; 21.VIII.1968, ; 14.VII.1969, ? ; Geulle, 13.VII.1969, d •
Oxycera leonina Pz.: Elsloo, 4.VII.1967, Ç ; 5. VIII. 1968, Ç ; 19.VII.1969, 9-
Oxycera pulchella Mg.: Elsloo, 7.VII.1968, Ç ; Geulle, I.VII.1969, d •
Oxycera formosa Wied.: Geulle, I.VII.1969, dl Elsloo, 17.VII.1969, d •
Oxycera pardalina Mg.: Geulle, I.VII.1969, dl 13.VII.1969, vijf 9 Ç.
De twee laatstgenoemde soorten zijn zeer zeldzaam: aan Van der Goot (1959) waren van O. formosa drie en was van O. pardalina slechts één exemplaar bekend. (N.B.: bij het gebruiken van zijn tabel dient men te bedenken, dat alleen de 9 9 daarmee op naam te brengen zijn).
Neopachygaster orbitalis Wahlbg., nieuw voor de fauna: Elsloo, 19.VII.1969, 9 op een omgevallen boomstam. Deze soort lijkt door zijn glasheldere vleugels op Praomyia leachi Curt, en door zijn zwarte femora op P 'ach y gaster atra Pz., ver¬ schilt echter van beide soorten duidelijk door het profiel van de kop: van terzijde gezien is de kop bij N. orbitalis nl. veel hoger dan breed, terwijl de sprieten boven het midden van het oog zijn ingeplant. De soort is verbreid over Noord- en West- Europa met inbegrip van Engeland.
BOMBYLIIDAE
Anthrax anthrax Schrank: Maastricht, 18.VI.1969 (J. Dumoulin).
EMPIDIDAE
Leptopeza ruficollis Mg. ( =flavipes Mg.) : een 9 van de var. uni color Strobl te Elsloo, 17.V.1967.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
123
Oedalea holmgreni Zett: nieuw voor de fauna: Elsloo, 18.V.1966, cf-
Oedalea tibialis Macq., nieuw voor de fauna: Elsloo, 27.VII.1968, cf ; 2. VII. 1969, $ . Een soort die lang voor een synoniem van O. flavipes Zett. gegolden heeft, maar ervan te onderscheiden is door de scherpgepunte stylus aan het derde sprietlid (deze stylus is plomp bij de echte O. flavipes, van welke soort ik een cf bezit: Brunssumerheide, 15. VI. 1969).
Rhamphomyia (Aclonempis) longipes Mg., nieuw voor de fauna: Elsloo, 30.VI.1969, cf • Gemakkelijk te herkennen aan het sterk verdikte en beborstelde eerste tarslid van poot 3 en aan de vorm van de genitalia.
Hilara quadrivittata Mg., nieuw voor de fauna: De Biesbosch, 14.V.1967, cf en <j> (B. van Aartsen).
Hilara brevistyla Collin, nieuw voor de fauna: Elsloo, 15.V.1967, Ç .
Hilara rejecta Collin, nieuw voor de fauna: Elsloo, 10. VII. 1968, twee cf cf .
Clinocera (Kowarzia) bipunctata Hal., nieuw voor de fauna: Elsloo, 14. VIL 1969, twee cf J' en twee $ $ in het spatwater van een klein watervalletje.
Onze kennis van de Nederlandse Empididenfauna is nog zeer beperkt; Collin (1961) vermeldt 354 soorten voor Engeland; De Meijere (1939) vermeldt in zijn „Naamlijst” slechts 181 Nederlandse soorten!
PLATYPEZIDAE
Callomyia amoena Mg.: Glimmen, 21.V.1968, Ç (B. van Aartsen); Geulle, 13.VII.1969, cf-
SYRPHIDAE
Platycheirus tarsalis Schumm. : Elsloo, 26.IV.1968, negen cf cf en twee Ç <j> ; 3.V.1968, zes cf cf ; 23.V.1968, $ ; 30.IV.1969, drie cf cf •
Scaeva ( Lapposyrphus ) lapponica Zett.: Echt (Doort), 1. VI. 1968, cf •
Metasyrphus ( Posthosyrphus ) arcuatus Fall, (sensu Coe): Swalmen, 5. IV. 1965, $ (det. Van der Goot en Coe).
Melangyna lasiophthalma Zett.: Swalmen (Groenewoud), 30. III. 1965, één cf zes Ç Ç ; 8. IV. 1969, drie cf cL en zes $ Ç ; Swalmen (Boukoul), 7.IV.1969, drie cf cf en zes Ç Ç .
Melangyna quadrimaculata Verr. : Swalmen (Boukoul), 7.IV.1969, ? ; Swalmen (Groenewoud), 8. IV. 1969, Ç.
Melangyna barbifrons Mg.: Swalmen (Groenewoud), 8.IV.1969, $ .
Sphaerophoria rueppelli Wied.: Elsloo, 3.VIII.1967, een cf in mijn tuin.
Parapenium flavitarse Mg.: Elsloo, 31.V.1968, <j? .
Neocnemodon latitarsis Egg.: Swalmen (Boukoul), 26. VIII. I960, cf-
Cheilosia maculata Fall.: Elsloo, 28. V. 1969, twee cf .
C heilosia antiqua Mg.: Elsloo, 30.IV.1969, twee cf cf en één Ç .
Cheilosia nasutula Beck.: van de eerder (Meuffels, 1967) door mij vermelde exemplaren van deze soort bleken bij controle van de determinaties door Coe alle $ $ te behoren tot C. ni grip es Mg. ; de cf cf waren correct gedetermineerd.
Chrysogaster ( Orthonevra ) nobilis Fall.: Geulle, 8. VI. 1969, cf-
Chrysogaster ( Orthonevra ) brevicornis Lw. : Elsloo, 28.V.1969, twee efef-
Brachyopa scutellaris R.-D.: Elsloo, 26.IV.1968, drie cf cf ; 27.IV.1968, twee cf cf ; 21.V.I969, zeven cf cf en drie Ç Ç .
124
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
Br ach y opa pilosa Coll.: Elsloo, 26.IV.1968, $ .
Neoascia dispar Mg.: Ospelse Peel, 20.V.1967, 9 .
Neoascia aenea Mg.: Elsloo, 19.VI.1968, $ .
Xylota tarda Mg.: Elsloo, 7. VI. 1969, cf ; 30. VI. 1969, cf •
Penthesilea ranunculi Pz.: Berg en Dal, 7.V.1961, $ (N. C. v. d. Vliet). CONOPIDAE
Conops vesicularis L. : Heumensoord, 13.V.1961, cf (N. C. v. d. Vliet); Groes- beek, 20. V. 1962, Ç (N. C. v. d. Vliet).
LONCHAEIDAE
Setisquamalonchaea setisquama Czerny, nieuw voor de fauna: Elsloo, 9.V.1967, cf. Het Nederlandse Lonchaeidenmateriaal zal herzien moeten worden aan de hand van de monografie van Morge (1963).
SPHAEROCERIDAE
Leptocera (Limosina) antennata Duda, nieuw voor de fauna: Elsloo, 17. VIL 1969, één exemplaar.
MILICHIIDAE
Meoneura flavifacies Collin, nieuw voor de fauna: Elsloo, 5. VIII. 1968, cf . EPHYDRIDAE
Ochthera mantis Deg.: was in aantal te vinden bij een poeltje in een oude zand¬ groeve bij het landgoed ,,De Hamert” te Arcen, 5-8. VIII. 1969.
CHLOROPIDAE
Anthracophaga strigula F.: Elsloo, 9.V.1967, $; 27.IV.1968, Ç. Deze soort werd als nieuw voor de fauna opgegeven door Kabos (1959) uit Zuid-Limburg.
ANTHOMYIIDAE
SCATOPHAGINAE
Spaziphora fascipes Beek.: De Biesbosch, 14. V. 1967, cf (B. van Aartsen). Anthomyiinae
Pegomya virginea Mg.: Elsloo, 7. VI. 1969, cf •
Pegomya schineri Schnabl: Elsloo, 28.VII.1966, cf •
Pegomya setaria Mg.: Elsloo, 28.V.1969, cf •
Pegomya fulgens Mg.: Blaricum, I8.X.1966, $ (B. van Aartsen). Eustalomyia vittipes Zett, nieuw voor de fauna.: Elsloo, 22. VII. 1968, 9 . Een ook in de rest van Europa zeer zeldzame soort.
MUSCIDAE
Spanochaeta dorsalis v. Ros.: Elsloo, 27. VII. 1968; 17.VII.1969, 9 .
Hebecnema affinis Malloch, nieuw voor de fauna: Elsloo, 26.IV.1968, cf • Fannia ornata Mg.: Elsloo, 17. VIL 1967, $ .
Fannia coracina Lw., nieuw voor de fauna: Geulle, 30.VII.1968, cf (B. van Aartsen); Geulle, 15.VI.1969, cf •
Coelomyia mollis sima Hal. ( =spathulata Zett.): Elsloo, 26. IV. 1968, 9 ; 30. IV. 1969, twee cf cf \ 2I.V.1969, twee Ç 9 •
Piezura graminicola Zett. ( =pardalina Rond.), nieuw voor de fauna: Elsloo, 10.VII.1966, cf en 9 ; 27.VIII. 1967, 9; 19.VI.1968, twee efef.
Platycoenosia mikii Strobl: Geulle, 13.VII.1969, vier cf cf en één 9-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
125
Hydrotaea militaris Mg., nieuw voor de fauna: Elsloo, 15.V.1967, d ; 4. VI. 1967, twee Ç Ç ; 28.V.1969, d en ? ; 30.VI.1969, cf •
Hydrotaea velutina R.-D.: Geulle, 15.VI.1969, vier d d •
Lasiops {Alloe o stylus) diaphanus Wied.: Elsloo, 19. VII. 1969, Ç.
Dialyta halterata Stein, nieuw voor de fauna: Elsloo, 15.V.1967, dl 13. VIII. 1969, d •
Pararicia pabulorum Fall.: St. Michielsgestel, Beekvliet, 9. X. 1953, $ (W.
Knippenberg); Assel, 10. X. 1968, d (B. van Aartsen); Arcen, „De Hamert", 4. VIII. 1969, ?.
TACHINIDAE
Alophorella obesa F.: Arcen, „De Hamert", 5. VIII. 1969, d bij het Heerenven. Tachina grossa L.: Schaasbergen, 11.VII.1967, d (B. van Aartsen).
Summary
Records of some rarer species of Diptera from the Netherlands. New to the Netherlands fauna are: Neopachygaster orbitalis Wahlbg. (Stratiomyidae), Oedalea holmgreni Zett, Oedalea tibialis Macq., Rhamphomyia ( Aclonempis ) longipes Mg., Hilara quadrivittata Mg., Hilara brevistyla Coll., Hilara rejecta ColL, Clinocera ( Kowarzia ) bipunctata Hal. (Empididae), Setisquamalonchaea setisquama Czerny (Lonchaeidae), Leptocera ( Limosina ) antennata Duda (Sphaeroceridae), Meoneura flavifacies Coll. (Milichiidae), Eustalomyia vittipes Zett. (Anthomyiidae), Hebec- nema affinis Malloch, Fannia coracina Lw., Piezura graminicola Zett., Hydrotaea militaris Mg. and Dialyta halterata Stein (Muscidae).
Literatuur
Collin, J. E., 1961, British Flies, Empididae. Cambridge, University Press.
Goot, V. van der, 1959, W apenvliegen-T abel , uitgave van de N.J.N.
Kabos, W. J., 1959, Dipterologische onderzoekingen in graslanden. Ent. Ber., Amst. 19: 207—210.
Meijere, J. C. H. de, 1939, Naamlijst van Nederlandsche Diptera, afgesloten 1 april 1939. Tijdschr. Ent. 82: 137 — 174.
Meuffels, H. J. G., 1967, Aantekeningen over Diptera uit Limburg, Publties nat uur h. Genoot. Limburg , reeks XVII: 27 — 30.
Morge, G., 1963, Die Lonchaeidae und Pallopteridae Österreichs und der angrenzenden Gebiete. Eine Revision auf der Grundlage der Linzer Sammlungen und anderer österreichischer Kollektionen. 1. Teil: Die Lonchaeidae, in: Naturk. Jb. Stadt Linz 1963: 123—312.
Elsloo — Lbg., M. de Ruyterstraat 17.
Bestrijding van vraat in collecties. Museumkeverlarven hield ik tot nog toe uit mijn vlinderverzameling met paradichloorbenzol, een goed preventief middel, zolang de dozen vrij van larven zijn. Komen ze er toch in, dan is het een bekend feit dat ook paradichloor¬ benzol niets meer uithaalt. Om ze dan toch kwijt te raken is er een eenvoudige manier: Van een Vapona-strip sneed ik stukjes van ongeveer 2X2 cm. af en legde die in de „besmet¬ te" dozen. Het duurde niet lang of ik kon de dode larven oprapen. Even effectief als eenvoudig dus !
D. F. Cupedo, Jacob Canisstraat 7, Nijmegen.
126
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
Nonagria nexa Hübner ook in Limburg
door
J. J. van OOSTERHOUT
Men zegt dat 13 het ongeluksgetal is. Zaterdag 13 september 1969 was voor mijn vrouw en mij een geluksdatum. Ons laken stond opgesteld in midden-Lim- burg, te weten in Vlodrop-Station.
De plaats was niet best, maar wij wilden vangen zonder de herrie van het aggregaat. Met 100 meter kabel kwamen we net buiten een bosrand, tegenover een veld asperges.
Het was een heldere niet koude avond, geen maan, zwakke wind. In totaal zijn die avond beslist geen 50 beesten op het laken geweest, waaronder nog veel gamma’s.
Op een gegeven ogenblik ving ik aan de donkere kant van het laken een klein uiltje, waarvan de tekening niet was te zien. Ook onder de lamp bekeken was het voor ons totaal onbekend. Ook de heer Maassen kende het beest niet.
Ongeveer een half uur later ving mijn vrouw, nu aan de lichtzijde van het laken, met het net een tweede exemplaar.
Thuisgekomen kon aan de hand van de duidelijke tekening zonder moeite het dier worden gedetermineerd. Wij bleken te doen te hebben met twee exemplaren van Nonagria nexa Hb. De door Koch opgegeven vliegterreinen zijn hier volop aanwezig, o.a. moerassen, moerasweiden e.d.
De volgende avond werd een verdere poging gedaan meer exemplaren te be¬ machtigen. De wind kwam echter uit de tegenovergestelde richting. Het beest werd niet gezien.
Ongetwijfeld zal in 1970 door de Limburgse verzamelaars meer dan één poging worden ondernomen dit dier te vangen. Het optimale biotoop is echter zeer moeilijk bereikbaar, aangezien er geen enkele voor de auto begaanbare weg door voert.
Summary
Two specimens of Nonagria nexa Hb. were caught in the centre of Netherlands Limburg in september 1969. This is the second locality for the species in the country.
Rotterdam 12, Rododendronplein 7
Verzoek. Van vele kanten hoort men tegenwoordig klachten over het feit, dat de vlinder- stand in Nederland terugloopt. Vooral de Sphingidae schijnen in aantal af te nemen; men denke bijvoorbeeld aan Sphinx ligustri en Hyloicus pinastri, die vroeger aanmerkelijk vaker schenen voor te komen dan tegenwoordig.
Om nu een duidelijk beeld te krijgen van de pijlstaartenstand in Nederland zou ik ieder willen verzoeken om zijn waarnemingen van pijlstaarten aan het eind van het seizoen naar onderstaand adres te sturen. Bij voorbaat dank ik ieder die hieraan mee wil werken.
W. Hogenes, 3de Kostverlorenkade 30 III, Amsterdam 13.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VI. 1970
127
First record of phytophagous Systasis (Hymenoptera: Pteromalidae)
by
S. R. WADHI & B. R. VERMA
For quarantine purposes while screening seeds of Cenchrus ciliaris and C. setigerus (N.O. Graminae) for hidden infestation by X-radiation (Wadhi et al., 1967), at the Division of Entomology, the X-ray plates indicated the presence of infestation in some seeds. The infested seeds were separated from the healthy seeds (Plate 1) after they were made transparent in lacto-phenol (Koura, 1958) and insects discovered by dissection. These insects were later identified as Systasis cenchrivora. Farooqui & Menon.
Cenchrus ciliaris seeds, made transparent to show infestation due to Systasis cenchrivora.
Of the dozen and a half species described under the genus Systasis, the host is known in case of five species only: the rest having been described from material collected by sweeping. These five species are all parasitic in habit viz., 5’. dasyneurae on Dasyneura Uni (Ahmad, 1939); S. dalbergiae on Contarinia dalbergiae (Mani, 1942); S. encyrtoides on C. citri (Rubin, 1965), C. m e di¬ ed gi ni s (Manniger, 1940), D. af finis (Bohm, 1954) and Stenodiplosis panici (Selanova, 1948); S. diplosidis on Retinodiplosis inopsis and R. resinicola (Mibuer, 1958) (all dipterous hosts); and Systasis sp. on Noorda moringae
128
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.' VI. 1970
Cherian & Basheer, 1939) (lepidopterous host), thus suggesting the general habit of the species falling under this genus. Taking the present species also to be parasitic, a thorough search was made for the presence of any insect in C. ciliaris and C. setigerus seeds. For this purpose more than 2,000 seeds were examined which resulted in the discovery of over 80 specimens of Systasis, but no other insect was found. This total absence of any other insect species in the Cenchrus seeds, both as independent phytophagous pest or as remains of a parasitised insect strongly suggests that the species under question is phytopha¬ gous. Subsequently similar observations were made from two more samples, one each of C. ciliaris and C. setigerus seeds. The incidence of this pest was noted to be 4.5% and 4% in C. ciliaris and C. setigerus seeds respectively.
The pests noted on Cenchrus are the striped grasshopper, Mods repanda (Vickery, 1924), the aphid, Toxoptera graminum (Dahms et aL, 1954) and the harvester ant, Iridomyrmex (Champ, 1961) none of which infests seeds or is parasitised by Systasis. Therefore the present observation constitutes a first record of Systasis cenchrivora as phytophagous in habit and also as a pest of C. ciliaris and C. setigerus seeds.
Authors are grateful to Shri S. I. Farooqui, Assistant Entomologist, IARI, for fixing the identity of the miscogasterid and to Dr. B. R. Subba Rao of Com¬ monwealth Institute of Entomology, London for checking up some of the references not available in IARI Library.
Literature
Ahmad, T., 1939, Indian J. agric. Sei. 9: 531 — 539.
Böhm, O., 1954, Pflanzenschutzbericht 12: 41 — 53.
Champ, B. R., 1961, Qd. J. agric. Sei. 18: 257—260.
Cherian, M. C. & M. Basheer, 1939, Indian J. Ent. 1: 77 — 82.
Dahms, R. G., R. V. Connin & W. D. Guthrie, 1954, J. econ. Ent. 47: 1151 — 1152. Koura, A., 1958, Grain Storage Newsletter (India) 1: 12.
Mani, M. S., 1942, Indian J. Ent. 4: 157.
Manninger, A. G., 1940, Mezögazdas kutatâs 13: 97 — 102 (in Hungarian, English sum¬ mary in Rev. appl. Ent. (A) 29: 12, 1941).
Miller, W. E., 1958, Ohio J. Sei. 58: 231—235.
Rubin, A., 1965, Israel J. agric. Res. 15: 103 — 104.
Selivanova, S. N., 1948. Dokl. vsesoyuz. Akad. sel.-khoz. Nauk Lenina 13: 23 — 26 (in Russian, English summary in Rev. appl. Ent. (A) 40: 395, 1952).
Vickery, R. A., 1924, J. econ. Ent. 17: 401—40 6.
Wahdi, S. R., B. R. Verma, T. Soares & Rattan Lal, 1967, Indian J. Ent 29: 197 — 199.
Indian Agricultural Research Institute, Division of Entomology,
New Dehli 12, India.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 30 |
1 juli 1970 |
No. 7 |
|
Adres van de Redactie: |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
- — Nederland |
INHOUD: H. van Oorschot: Dagvlinderonderzoek in Joegoslavië van 18 juni tot 10 juli 1966 (p. 129). — V. S. van der Goot and Mrs. R. A. J. Grabandt: Some species of the genera Melanostoma, Platycheirus and Pyrophaena (Diptera, Syrphidae) and their relation to flowers (p. 135). — B- van Aartsen: Zweefvliegvangsten in 1968 (p. 143). - — Literatuur (p. 142: B. J. Lempke; p. 147: A. Diakonoff). — Korte mededelingen (p. 148: Afdeling Noord Nederland van de N.E.V., J. J. van Oosterhout).
Dagvlinderonderzoek in Joegoslavië van 18 juni tot 10 juli 1966
door
H. VAN OORSCHOT
Door jarenlange correspondentie en vlinderruil met de heer Bot uit Sarajevo was mijn interesse voor dit deel van Europa zo groot gewoidejn^ /èkG er zelf ook wel eens wilde verzamelen.
Een 35-urige treinreis bracht ons (mijn vrouw en ik) via München, Jesenice, Zagreb, Banja Luka, Doboj naar Sarajevo. We kwamen hier ’s avonds om 7 uur aan en werden ontvangen door de heren Mihljevic en Miksic. Zij hadden ook voor onderdak gezorgd.
Nauwelijks van de reis bekomen moesten we de volgende dag om 8 uur al weer klaar staan. Mihljevic wilde ons meteen het een en ander laten zien en bracht ons met zijn auto naar Jablanica (200 m) in de Hercegovina, plm. 85 km ten zw. van Sarajevo. We verzamelden hier op een helling van de rivier de Neretva. Veel vlinders vlogen er niet. We vingen o.a. een mooie serie van Pieris ergane H-G., Mellicta athalia Rott, Brenthis daphne Den. & Schiff., Strymonidia acaciae F. en Libythea celtis Fuesl. Van de laatste soort werden zeker tien exemplaren gezien, maar door de hitte en het razendsnel langs de grond vliegen waren ze vrijwel niet te vangen. Nymphalis polychloros L. kregen we helemaal niet te pakken. Verder werden nog een veertien andere soorten gevangen. Een kleine waterplas, waar de vlinders regelmatig kwamen drinken, was overbevolkt met mooie vuurbuik- padjes. Alles bij elkaar een prachtige dag, maar teveel vlak na zo’n lange reis.
Tot en met de 25ste hebben we steeds in de omgeving van Sarajevo verzameld, op de berg Trebevic (1000 m) en de berg Igman (900 m) en bij Vrelo Bosne (600 m).
De bebossing op de Trebevic bestaat hoofdzakelijk uit hazelaar. Door het slechte voorjaar vlogen er echter nog weinig vlinders, zowel in soorten als in individuen.
130
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIM970
Alleen Pyrgus carthami Hb. en P. sertorius orbifer Hb. waren algemeen. Zeer in¬ teressant was het cf van Palaeochrysophanus candens H.-Sch., een vuurvlinder van de Balkan maar waarvan de verspreiding nog steeds slecht bekend is. Uiterlijk lijkt hij veel op P. hippothoe L. De mannelijke genitaliën bezitten echter duidelijke determinatiekenmerken. Nog beter was de vangst van een van Polyommatus an- teros Frr. Volgens Mihljevic was deze soort niet bekend uit Bosnië, wel uit Macedonië.
Bij Vrelo Bosne vlogen vrijwel alle grote Nymphaliden. De meeste soorten waren alleen vroeg in de morgen te verzamelen, tegen de middag zat alles hoog in de bomen. Nymphalis antiopa L. had echter altijd haast en was niet te vangen. Neptis rivularis Scop. vond ik de beste vangst.
Door een soort droge rivierbedding konden we van Vrelo Bosne op de Igman komen. Hier vingen we o.a. een prachtige serie van Melitaea trivia fascelis Esp., zeer donkere exemplaren. De beste vangst hier waren drie mannetjes van Euphy- dryas maturna L., die veel zwarter zijn dan die van midden-Europa. Er waren tot nog toe slechts enkele exemplaren in Bosnië verzameld. Verder vingen we de eerst bekende exemplaren van Parnassius apollo L. op de Igman. Van Melitaea diamina Lang vingen we een <ƒ, waarvan op de onderzijde van de vleugels alle vlekken en banden zwart zijn, die normaal wit of licht van kleur behoren te zijn.
Zondag de 26ste bracht Mihljevic ons naar Boracko Jezero (500 m) in de Hercegovina, plm. 90 km ten z van Sarajevo (ten zo van Konjic.) Een prachtig gebied rond een meer maar er vlogen niet veel vlinders, tot dat we na uren zoeken op een terrein kwamen waar we bij wijze van spreken tot onze knieën in de at h alias stonden. Elke bloem, veel valeriaan, was bezet met zeker vijf vlinders. Duizenden vlogen er hier. We waren al veel gewend, maar dit was nieuw. Doordat het al wat later op de dag werd, zaten de meeste exemplaren met open vleugels rustig te zonnen. Ik kon dus een prachtig overzicht krijgen van de variabiliteit van athalia hier. De grote pech voor mij was echter, dat het er wemelde van slangen en/of grote hagedissen, die we overal hoorden maar door het hoge gras niet konden zien, waardoor mijn vrouw het liet afweten, zodat ik alleen aan de gang moest. Dit was niet eens het ergste. Mihljevic wilde op tijd naar huis, zodat ik maar een goed half uur de tijd had om in dit luilekkerland te verzamelen. Een 150 heb ik er gevangen. De variabiliteit is behoorlijk groot, veel extreme vormen zijn er ech¬ ter niet bij. Het zijn bijzonder grote en zeer zwaar getekende dieren.
Van de 27ste tot en met de 30ste was het weer niet al te best, koud en veel regen. We hebben in deze periode dan ook niet veel biezonders gevangen. Daarom ver¬ trokken we de 1ste juli ’s morgens met een bus uit Sarajevo. Na een reis van 5 uur via Mostar en Metkovic kwamen we in Gradac aan. Deze plaats ligt aan de Adria- tische zee, plm. 6 km ten w van de monding van de Neretva. Zo koud als het in Bosnië was, zo warm was het hier. Voor het hotel stonden een paar mooie budleia’s in volle bloei. Deze leverden ons elke dag veel goede beesten die anders vrijwel niet te vangen waren, o.a. Polygonia egea Cr., Aricia agestis Den. & Schiff en Lasiom- mata megera L.
In de hele kuststrook zijn Pieris ergane en P. manni zeer algemeen, ze vlogen vooral in de schaduw van de olijfbomen, de Ç $ konden hier tenminste nog wat groen vinden om hun eieren af te zetten. Van ergane vingen we een prachtige
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 VII 15*70
131
gytiandfomorf : links Ç , rechts . Van Melitaea didyma occidentalis Stdgr. vingen we de eerste dagen alleen afgevlogen dieren van de eerste generatie, een paar dagen later vlogen de eerste exemplaren van de tweede ah Bij deze subspecies is het ver¬ schil tussen het J1 en het Ç in kleur en tekening nihil, beide zijn licht bruingeel van kleur en weinig getekend. Toch zat er één wijfje bij met flinke groenzwarte bestuiving op voor- en achtervleugels. De dieren van dit gebied zijn niet te onder¬ scheiden van een serie die ik bezit van Corfu (Gouvia 25-30.VII.1967, leg. H v. Rossum.) Opmerkelijk zijn de drie mannetjes en één Q dat ik bezit van het eiland Hvar (22.VI.1967, leg. J. Duyster). Dit eiland ligt vlak voor Gradac, de vlin¬ ders zien er echter uit als Alpendieren. De exemplaren uit de kustgebieden van Spanje, die ook onder occidentalis gerangschikt zijn, zijn beslist anders van kleur en tekening dan deze dieren uit Dalmatië. Een biezondere vangst was een mannetje van folana jolas O. In hetzelfde terrein ving ik na een paar flinke spurten één van Europa’s snelste slangen, Coluber najadum. De 5de juli zijn we liftend een eind het binnenland ingegaan naar Caplinja. Dit werd een grote teleurstelling, ondraag¬ lijk heet, geen schaduw en geen wind. Aan vlinders vloog er alleen Chazara briseis L. De cicaden maakten ons dol. Hier zijn we weg gevlucht, maar terug liften lukte niet, zodat we de trein moesten nemen. Die vertrok om 4 uur. We moesten eerst 12 km naar Metkovic. Na een half uur rijden stop, alle mensen er uit en een uur wachten op een andere trein. Daar sta je dan midden in een negorij waar niets anders te doen was dan wachten. Toen de trein eindelijk kwam, presteerde deze het om over de resterende 22 km twee uur te doen. Midden in het land stopte de machi¬ nist om pakjes af te geven of te ontvangen. En dan te bedenken dat het een stoom¬ trein v/as met zeer veel rook en dat er veel lange tunnels waren. De vangst bestond uit drie vlinders.
De 7de juli gingen we om 6.15 weer terug naar Sarajevo. Hier was de tempera¬ tuur veel beter geworden. Bij Vrelo Bosne wemelde het nu van de vlinders. In een paar uur tij ds konden we er een 350 verzamelen, ’s Nachts een zwaar onweer, zodat het de volgende dag, de laatste vakantiedag, koud en regenachtig was.
We hebben ook nog een paar bezoeken gebracht aan het Zoölogisch Museum van Sarajevo. Veel mooie dieren, maar jammer genoeg zeker 90% zonder goede vind¬ plaatsgegevens.
Het aantal door ons gevonden en waargenomen dagvlindersoorten is 108, Papilio machaon L. Eén in Sarajevo en twee in Gradac.
Ipkiclides podalirius L. Eén bij Vrelo Bosne en zes in Gradac.
Parnassius apollo hosniensis Stich. Voor zover bekend de eerste vier exemplaren van de Igman.
Parnassius mnemosyne leonhardianus Frhst Eén van de Trebevic en 25 van de Igman.
Aporia crate gi L. Acht bij Vrelo Bosne, drie bij Sarajevo en drie bij Boracko Jezero,
Pi er is brassicae L. Eén exemplaar bij Vrelo Bosne.
Pieris rapae L. Algemeen bij Sarajevo, Vrelo Bosne, enkele bij Boracko Jezero en Gradac.
Pieris manni Mayer. Zeven exemplaren bij Vrelo Bosne, drie bij Boracko Jezero, zeer algemeen in Gradac en omgeving.
132
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, l.VII-1970
Pieris ergane Hb.-G. Op elke vindplaats aanwezig, maar bij Gradac zeer algemeen. Pieris napi L. Gewoon bij Yrelo Bosne, drie bij Sarajevo en twee bij Boracko Jezero.
Pontia daplidice L. Gewoon in Gradac.
Anthocharis cardamines L. Twee bij Sarajevo, veertien bij Vrelo Bosne. Gonepteryx rhamni L. Eén exemplaar bij Boracko Jezero.
Colias crocea Fourcr. Overal gewoon.
Leptidea sinapis L. Overal enkele exemplaren, echter bij Vrelo Bosne algemeen. Erebia ligea L. Gewoon bij Vrelo Bosne.
Erebia euryale Esp. Enkele exemplaren bij Vrelo Bosne.
Erebia aethiops Esp. Acht exemplaren bij Vrelo Bosne.
Erebia medusa Den. & Schiff. Twee exemplaren in Sarajevo en vijf bij Vrelo Bosne. Erebia oeme Hbn. Eén exemplaar op de Trebevic.
Melanargia galathea tenebrose Frhst. Begon de laatste dag voor ons vertrek bij Vrelo Bosne net goed te vliegen.
Brintesia circe F. Enkele exemplaren bij Gradac.
Hipparchia syriaca Stdgr. Eén exemplaar bij Gradac.
Hipparchia semele L. Eén exemplaar bij Gradac.
Chazara briseis L. Enkele exemplaren bij Gradac.
Satyrus ferula F. Twee exemplaren bij Gradac.
Aphantopus hyperantus L. Zeer algemeen bij Vrelo Bosne.
Par ar ge aegeria L. Bij Sarajevo en Vrelo Bosne gewoon, bij Gradac vier exem¬ plaren.
Lasiommata megera L. Twee exemplaren bij Boracko Jezero en algemeen bij Gradac. Lasiommata maera L. Op alle vindplaatsen gewoon.
Lasiommata petropolitana F. Op slechts één helling gevonden van de Trebevic.
Hier vlogen ongeveer 50 exemplaren.
Maniola jurtina L. Bij Gradac niet gevonden, verder overal gewoon.
Pyronia cecilia Valk Bij Gradac zeer algemeen.
Coenonympha pamphilus L. Overal enkele exemplaren.
Coenonympha arcania L. Acht exemplaren bij Vrelo Bosne, één bij Sarajevo en één bij Jablanica.
Apatura iris L. Bij Vrelo Bosne ongeveer een dozijn gezien.
Apatura ilia Den. & Schiff. Bij Vrelo Bosne een tiental gezien.
Neptis revularis Scop. Bij Vrelo Bosne op één plaats gewoon.
Limenitis Camilla L. Als rivularis.
Limenitis anonyma Lewis. Drie exemplaren bij Vrelo Bosne, vier bij Boracko Je¬ zero en zes in Gradac.
Limenitis populi L. Eén exemplaar op de Trebevic, een twaalftal bij Vrelo Bosne. Euphydryas aurinia Rot., Zes exemplaren op de Igman en één bij Sarajevo. Euphydryas maturna L. Drie exemplaren op de Igman.
Melitaea trivia fascelis Esp. Acht exemplaren op de Trebevic, 25 exemplaren op de Igman.
Melitaea didyma druentia Frhst. Gewoon bij Vrelo Bosne, zes bij Boracko Jezero. Melitaea didyma occidentalis Stdgr. Algemeen bij Gradac.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIM970
133
Melitaea cinxïa L. Vier exemplaren bij Vrelo Bosne en zes exemplaren op de Trebevic.
Melitaea diamina Lang. Zes exemplaren bij Vrelo Bosne.
Melitaea phoebe narenta Frhst. Twee exemplaren bij Vrelo Bosne, gewoon bij Boracko Jezero.
Mellicta athalia limera Frhst. Op de Trebevic één exemplaar, bij Jablanica 13 exem¬ plaren, bij Boracko Jezero en Vrelo Bosne zeer algemeen.
Mellicta aurelia Nick. Eén op de Igman en één op de Trebevic.
Clossiana euphrosyne L. Enkele exemplaren bij Vrelo Bosne en op de Trebevic. Clossiana dia L. Eén exemplaar bij Vrelo Bosne.
Clossiana titania Hb. Eén exemplaar op de Trebevic.
Brenthis hecate Esp. Eén exemplaar op de Trebevic en één exemplaar bij Boracko Jezero.
Brenthis daphne Den. & Schiff. Bij Jablanica algemeen, bij Vrelo Bosne gewoon. Issoria lathonia L. Bij Sarajevo en Boracko Jezero enkele exemplaren.
Fahriciana niohe L. Bij Vrelo Bosne enkele exemplaren, bij Jablanica en Boracko Jezero elk één exemplaar.
Fabriciana adippe Rott. Bij Vrelo Bosne twee exemplaren.
Mesoacidalia aglaja L. Bij Sarajevo en Vrelo Bosne gewoon.
Argynnis paphia L. Eén exemplaar bij Vrelo Bosne.
Vanessa atalanta L. Eén exemplaar bij Vrelo Bosne.
Polygonia egea Cr. Zeer algemeen bij Gradac.
Polygonia c-album. Eén op de Trebevic en zes bij Vrelo Bosne.
Nymphalis antiopa L. Enkele exemplaren op de Igman.
Nymphalis poly chlor os L. Eén exemplaar op de Trebevic en een tiental bij Vrelo Bosne.
Nymphalis io L. Eén exemplaar bij Vrelo Bosne.
Aglais urticae L. Enkele exemplaren bij Sarajevo.
Libythea celtis Fuesl. Bij Boracko Jezero en Jablanica enkele exemplaren, bij Gradac één exemplaar.
Hamearis lu ci na L. Bij Sarajevo één exemplaar, bij Vrelo Bosne gewoon. Strymonidia acaciae F. Bij Vrelo Bosne, Jablanica en Sarajevo enkele exemplaren. Strymonidia spini Den. & Schiff. Gewoon bij Vrelo Bosne en op de Trebevic, één
exemplaar bij Gradac.
Callophrys rubi L. Eén exemplaar bij Vrelo Bosne.
Heodes virgaureae L. Bij Jablanica en Vrelo Bosne elk één exemplaar.
Heodes alciphron chairemon Frhst. Drie mannen bij Vrelo Bosne.
Lycaena phlaeas L. Bij Boracko Jezero en Gradac elk twee exemplaren, bij Jablanica één.
Palaeochrysophanus candens H.-Sch. Eén man op de Trebevic.
Cupido minimus Fuesl. Enkele exemplaren bij Sarajevo.
Celastrina argiolus L. Bij Jablanica één exemplaar, twee stuks bij Gradac. Scolitantides orion Pali. Twee exemplaren op de Trebevic.
]olana jolas O. Eén mannetje bij Gradac.
Glaucopsyche alexis Poda. Op de Igman en de Trebevic elk één exemplaar. Maculinea alcon Den. & Schiff. Op de Trebevic en Igman elk één exemplaar.
134
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIM970
Maculinea arion L. Op de Trebevic één exemplaar, twee stuks op de Igman. Lycaeides id as. Slechts één exemplaar op de Trebevic.
Plebejus argus L. Bij Vrelo Bosne gewoon, op de Trebevic één exemplaar.
Aricia agestis Den. & Schiff. Eén exemplaar op de Trebevic, twee exemplaren bij Vrelo, Bosne, gewoon bij Gradac.
Eumedonia chiron Rott. Vier exemplaren op de Trebevic.
Cyaniris semiargus Rott. Bij Vrelo Bosne gewoon, slechts één exemplaar op de Trebevic.
Polyommatus anteros Frr. Eén mannetje op de Trebevic.
Polyommatus icarus Rott. Overal enkele exemplaren, alleen bij Gradac algemeen. Lysandra ïcarius Esp. Op de Trebevic en bij Vrelo Bosne gewoon.
Lysandra ar gester Brgstr. Eén exemplaar bij Boracko Jezero.
Lysandra bellargus Rott. Twee exemplaren bij Jablanica.
Mel eager ia daphnis Den. & Schiff. Bij Vrelo Bosne en Gradac elk één exemplaar. Erynnis tages L. Vier stuks op de Trebevic en één bij Vrelo Bosne.
Carcharodus alceae Esp. Een tiental exemplaren bij Gradac.
Carcharodus lavatherae Esp. Bij Vrelo Bosne twee exemplaren.
Spialia sertorius orbifer Hb. Op de Trebevic gewoon.
Pyrgus cart bami Hbn. Zeer algemeen op de Trebevic.
Pyrgus malvae L. Op de Trebevic twee exemplaren.
Pyrgus armorie anus Obth. Eén exemplaar op de Trebevic.
Pyrgus alveus Hbn. Op de Trebevic 14 exemplaren.
Carterocephalus palaemon Pali. Op de Trebevic en bij Vrelo Bosne elke één exem¬ plaar.
T hymelicus lineola O. Bij Sarajevo en Vrelo Bosne elk één exemplaar.
Thymelicus sylvestris Poda. Bij Sarajevo en Vrelo Bosne gewoon, bij Jablanica en Gradac elk één exemplaar.
Thymelicus acteon Rott. Bij Gradac vijf exemplaren.
Hesperia comma L. Op de Trebevic één exemplaar.
Ochlodes venata Brem. & Grey. Bij Vrelo Bosne algemeen, op de Trebevic en bij Jablanica enkele exemplaren.
Voor Erebia ottomana H.-Sch., die o.a. op de Trebevic vliegt, waren wij iets te vroeg weg. Tenslotte dank ik het bestuur van de Uyttenboogaart-Eliasen Stichting voor de financiële medewerking, en de heren Mihljevxc en Miksic uit Sarajevo voor hun zeer gewaardeerde hulp tijdens onze excursie.
Amsterdam 1017, Rietwijkerstraat 7-II.
Summary
Report of an excursion to Jugoslavia in the summer of 1966. Appended a list of the butterflies observed or caught.
Amsterdam 1017, Rietwijkerstraat 7TI.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIM970
135
Some species of the genera Melanostoma, Platycheirus and Pyrophaena (Diptera, Syrphidae) and their relation to flowers
by
V. S. VAN DER GOOT and Mrs. R. A. J. GRABANDT
Present state of knowledge
In the literature many records of flowers visited by Syrphidae are to be found. All these records are, however, inconclusive because the writers omitted to observe whether the fly landed accidentally on that flower, whether it took up honey or took up pollen and if these observations are made one is unable to determine what the amount of honey or pollen is taken up in relation with feeding on other species or types of flowers. For honey-feeding we know no exact solution how to determine the amount of honey ingested on different species of flowers, but for feeding with pollen pollen-analysis of the contents of the alimentary tract will give exact figures about the different quantities of pollen taken up on different types or species of flowers. Along these lines we only refer to two publications written earlier on this matter.
The publication by Grinfeld gives a survey of research in 14 species of 11 ge¬ nera of Syrphidae. Grinfeld investigated the contents of crop and intestine, es¬ pecially of the crop. He found an amount of pollen in the crop, where it was stored and in small portions transported to the intestine as he actually saw in a freshly dissected fly in a physiological salt solution. The pollen is digested, because di¬ gestive saps enter the pollen grains through the pores. The excreted pollen has the normal shape, but is more transparent, because the contents have disappeared. Grinfeld also showed the presence of sugars in the crop. In Syrphus spec, there were 3 mg dry pollen in the crop, in V olu cell a pellucens L. 6 mg. This amount was compared with the 15 mg dry pollen on the two fully filled hind legs of a honey bee and 42 mg dry pollen on the hind legs of Bombus lucorum ÿ , a bum¬ ble-bee. So the amount of pollen in Syrphidae is considerable, taking into account the proportions of a hover fly (V olu cell a pellucens is comparable to a honey bee, Syrphus is considerably smaller). However, Grinfeld did not make any pollen- analysis of the contents of the alimentary tract.
In contrast to Grinfeld, Schneider actually analyzed the pollen-contents of the crop in the females of Scaeva ( Lasiopticus ) pyrastri L., caught in early spring. He did not rule out the possibility that rare pollen grains, which were apparently in¬ gested in the autumn of the year before, could still be found in spring-time. Schneider found many types of pollen grains in Scaeva . His conclusion is that Scaeva uses practically all possibilities offered by flowers accessible to flies, often changes the feeding-habits as to the species of flower and has a minor tendency to visit one species of flower preferably, in contrast to the honey bee. In a diagram Schneider showed he found in Scaeva 20 different types of pollen in only two days: 13 and 15. III. In his publication of 1969, Schneider summarized his results in Scaeva and made a statement concerning all Syrphidae: “Hover flies do not confine themselves to a specific kind of flower’’. This may be true for pollen-fee- ding of the majority of Syrphid-species, visiting insect-flowers, but in this publica-
136
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIL1970
|
1 1 |
Melanostoma mellinum L. 19 specimems 1 ■ J |
|
u M Melanostoma scalare Fahr. 1 “ |
|
|
Jl |
Platycheirus albimanus Mg. 1 |
|
II. |
Platycheirus manicatus Mg. 3 specimens ■ ■ |
|
_ J |
Hl n Platycheirus peltatus Mr. D m 1 ^ specimens lhU ■ |
|
Hjf Platycheirus scutatus Mg. H 6 specimens lA i. |
|
|
L ..1 |
H Pyrophaena granditarsa Först. 3 7 specimens X ■ 1 |
|
1 2345678910 |
I C? 14 16 18 20 22 "54 26 28 3~ II 13 15 17 19 21 23 25 27^29 31 |
600 -
Platycheirus fulviventris Macq. 7 specimens
I
11004-
Platycheirus scambus Staeg. 11 specimens
200
Explanations of the figures in the diagrams:
1 Gramineae, 2 Plantago lanceolata, 3 Chenopodiaceae, 4 Cyperaceae, 5 Cruciferae, 6 Anemone-t ype, 7 Aster-type, 8 Compositae liguliflorae, 9 Rosaceae, 10 Rosaceae-type, 11 Veronica-t ype, Ii2 Stellaria-t ype, 13 Ranunculus -type, 14 Achillea- type, 15 Cerastium-type , 16 Allium-Pype, 17 Gladiolus- type (cultivated), 18 Papaver- type, 19 Umbelliferae, 20 Urtica, 21 Cirsium-ty pe, 22 Melandrium-ty pe, 23 Polygonum-type, 24 cf. Alchemilla-type, 25 Calluna, 26 Hypericum-type , 27 Convolvulus arvensis, 28 Solanum nigrum, 29 Glechoma-ty pe, 30 Salix, 31 Indeterminatae.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIL1970
137
tion it wili be demonstrated that several Platycheirus-species have a clearly restricted range in pollen-feeding. Moreover we call to the attention of the readers Peleco- cera tricincta Mg., which in Holland visits nearly exclusively Hieracium (field observations, Van der Goot only once found it on Calluna) and Chamaesyrphus lusitaniens Mik, which feeds exclusively on Calluna, at least in Holland. In the field Van der Goot never found this species on another species of flower. These observations ought, however, be confirmed by pollen-analysis, as stated in the opening words of this discussion on the present state of knowledge.
Own observations
When catching Syrphid flies the first author often saw several Platycheirus- and Melanostoma-systcies, visiting the flowers of Gramineae and these same fly-species frequented the flowers of Plantag o lanceolata. In 1952 Van der Goot found in the Noordoostpolder several hundreds of Platycheirus- and Melanostoma- specimens killed by a fungus, sitting on the flowers of Gramineae and Plantago lanceolata. Both these plants are notably anemophilous and are generally considered not to attract any insect. Their pollen is of the usual anemophilous type and their flowers have no coloured petals. Yet some Syrphid-species appear to be specialized on the flowers of these plants. They apparently search for quite a different type of flower as compared with a normal flower-visiting insect. Perhaps the coloured anthers (often violet in Gramineae and white in Plantago lanceolata) of these so-called anemophilous flowers act as an attractant. If this is really so should be proved by further research.
In order to prove the correctness of the field observations this study has been made. Pollen-analytical investigations of the alimentary tract were done in the Hugo de Vries laboratory at Amsterdam by Mrs. Grabandt, the insect-material came from the collection of the first author and was identified by him.
We tried to prove, by pollen-analysis of the alimentary tract, which flowers were visited by a specimen. In the genera Melanostoma and Platycheirus two types of flies were studied: those (according to field observations) which visited the normal insect-type of flower and those which visited the anemophilous flowers. As a result of the investigations there appeared some species, which sometimes visited insect- flowers, but also frequented Gramineae and Plantago lanceolata .
Method
The flies were softened by immersion during 10 minutes in 10% KOH at approximately 90° C. The whole alimentary tract was then dissected. The pollen was pressed out of the tract and mounted in a microscopical slide. The pollen- slides were counted under 400 X enlargement. In pollen-rich samples the whole slide was inspected and then percentages were made by counting along five lines in a homogenous part of the slide. Such slides are represented in the diagrams. In slides with few pollen all grains were counted. In the tables these absolute numbers are followed by a full stop, while these slides are not represented in the diagrams. Each slide represents the total alimentary tract contents of a separate fly.
When making a pollen slide the pollen grains were coloured with saffranin dissolved in alcohol in order to facilitate observation of details of the pollen grains.
138
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, l.VII-1970
Results
1 Visitors of anemophilous flowers.
|
A Platycheirus |
clypeatus Mg. |
||||
|
Slide no |
Locality |
Date |
Gr |
PI |
Ran |
|
17 |
Bussum |
4-8-1967 |
4. |
6. |
|
|
14 |
Alkmaar |
6-8-1967 |
100 |
||
|
15 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
16 |
ibid. |
ibid. |
37 |
63 |
|
|
18 |
ibid. |
ibid. |
0,01 |
99,99 |
|
|
19 |
ibid. |
ibid. |
1. |
21. |
1. |
|
50 |
Bussum |
ibid. |
40 |
60 |
|
|
51 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
52 |
ibid. |
ibid. |
36. |
||
|
B. Platycheirus |
fulviventris |
Macq. |
|||
|
Slide no |
Locality |
Date |
Gr |
PI |
|
|
1 |
Alkmaar |
25-6-1967 |
100 |
||
|
2 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
3 |
ibid. |
ibid. |
33 |
67 |
|
|
4 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
5 |
ibid. |
ibid |
100 |
||
|
6 |
ibid. |
ibid |
100 |
||
|
49 |
ibid. |
6-8-1967 |
100 |
||
|
C. Platycheirus |
scamhus Staeg |
||||
|
Slide no |
Locality |
Date |
Gr |
PI |
Umb |
|
7 |
Alkmaar |
25-6-1967 |
100 |
||
|
8 |
ibid. |
ibid |
100 |
||
|
28 |
ibid. |
6-8-1967 |
100 |
||
|
41 |
ibid. |
ibid. |
1. |
3. |
|
|
42 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
43 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
44 |
ibid. |
ibid |
4 |
96 |
2. |
|
45 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
46 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
53 |
ibid. |
ibid. |
- |
- |
- |
|
54 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
55 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
59 |
ibid. |
ibid. |
100 |
||
|
D. Platycheirus |
angustatus |
Zett |
|||
|
Slide no |
Locality |
Date |
Gr |
PI |
Chen |
|
9 |
Alkmaar |
25-6-1967 |
75 |
25 |
|
|
69 |
Ottersum |
17-8-1960 |
4,1 |
87,6 |
3,6 |
|
70 |
ibid. |
ibid |
18 |
80 |
|
|
71 |
ibid |
ibid. |
7 |
13 |
80 |
|
72 |
Overasselt |
24-8-1960 |
100 |
Crue
4,6
2
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .VII. 1970
139
2 Visitors of anemophilous flowers, wich also frequent A Melanostoma meilinum L.
insect - flowers
|
Slide |
no: Locality |
Date |
Gr PI |
Ach |
Co Conv |
Crue |
Cyp |
Ran |
Sol |
Ros Umb |
|
58 |
Bunderbos |
30-4-1966 |
100 |
|||||||
|
67 |
Alkmaar |
3-5-1950 |
15 32 |
1 |
14 |
38 |
||||
|
57 |
ibid. |
8-5-1952 |
11. |
19. |
31. |
|||||
|
68 |
ibid. |
10-5-1950 |
60,5 38 |
1,5 |
||||||
|
66 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
11 |
Bussum |
4-8-1967 |
10 90 |
|||||||
|
13 |
ibid. |
ibid. |
45,4 |
54,6 |
||||||
|
20 |
Alkmaar |
6-8-1967 |
62 |
38 |
||||||
|
29 |
ibid. |
ibid. |
76 |
24 |
||||||
|
30 |
ibid |
ibid. |
100 |
|||||||
|
31 |
ibid. |
ibid. |
94 |
2,5 |
3,5 |
|||||
|
32 |
ibid. |
ibid. |
1. |
|||||||
|
33 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
34 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
35 |
ibid. |
ibid. |
0,3 5,7 |
93,3 |
0,7 |
|||||
|
36 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
37 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
38 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
39 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
40 |
ibid. |
ibid. |
100 |
|||||||
|
12 |
Bussum |
ibid. |
4,5 1,5 |
94 |
||||||
|
B. Melanostoma scalare Fabr |
||||||||||
|
Slide. ! |
no: Locality |
Date |
Gr PI |
All |
As Gl |
Ran |
Sa |
Ver |
Stt |
Umb |
|
90 |
Heiloo |
11-5-1952 |
0,1 |
0,2 6,5 |
0,2 |
53,6 |
0,1 |
39,3 |
||
|
92 |
ibid. |
18-5-1952 |
77 |
3. |
17 |
6 |
||||
|
97 |
ibid. |
ibid. |
21 0,1 |
0,1 |
72 |
6,8 |
||||
|
98 |
Bunderbos |
16-8-1966 |
1,7 |
98,3 |
||||||
|
91 |
Heiloo |
23-8-1951 |
99,99 |
0,01 |
||||||
|
Not included in |
the tables is the sex |
of the fly. It has not been noted in the |
material of 1967, but we know it of older material. All females, known to us, had fully filled crops, but among the males there is an example of a specimen with only some pollen grains (Melanostoma meilinum L., slide 57). Theoretically females ingest more pollen as they need it for the full development of the ovaries.
Discussion of the results
Concluding from the tables and diagrams it must be stated there is a considerable variation in the pollen-spectra from different flies of the same species from the same locality and date. For example all slides of Platycheirus alhimanus Fabr. are from the same locality and of the same date, but the flower-visits, as they appear from the high percentages, are varying (56 St ell aria, 6l Rosaceae, 62 St ell aria, 6 3 Aster and Stellaria, 64 Aster and Cruciferae, 65 Rosaceae and St ell aria) . The same applies to Pyrophaena granditarsa Forst., Alkmaar, 6.VIII.1967 (21 Ranunculus; 23
3. Visitors of insect- flowers, which only occasionally visit anemophilous flowers, thus normal flower-visiting insects.
140
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, l.VII-1970
LD
<DS co £"■ to c**»
CL ( 0 0.
cu
■c
o
o
0.
|
fO |
LD |
||||||||
|
ro |
LD |
œ |
|||||||
|
, ■ |
in' |
OD |
co' |
ro |
o |
||||
|
cn |
CD |
cn |
CNI |
ro |
o |
||||
|
3 |
|||||||||
|
OD |
|||||||||
|
03 > |
A |
CJ |
|||||||
|
W |
CD |
CD |
LD |
Co |
30 |
||||
|
o |
rA |
o' |
*— |
'-T |
|||||
|
ac |
CD |
CD |
c |
||||||
|
u 3 |
LD |
01 -C |
|||||||
|
L. |
ro |
o |
|||||||
|
CJ |
|||||||||
|
o |
xj |
L_ 0) |
ID |
||||||
|
CJ |
id" |
ID |
CD |
CJ |
|||||
|
As |
LD ro" CD |
56 |
o> |
As |
03 |
||||
|
An |
r" x |
CM crT |
CM |
ID ro" |
Z |
Ach |
- |
r-
CO
CD
«“ "O “O O TJ T3
J, ^ ë ë ë 5
I
^ O jQ
— ' u.
ro a)
o -o o c
_J 3 CD
o
c
O OD O OD
O O O CD CO CD CD CD CD
7 7 7
CD ® 03
I I I
CO «- 04
«- M (N
CL
>x
o
O O CJ CO
0)
o
ID
9 cn'
< CD
|
cn |
Ach |
ID o' |
••j |
||
|
3 |
CO |
ID |
CM |
r- |
|
|
CO |
CD |
LD |
CO |
||
|
O |
cn |
cn |
OÎ |
cn |
|
|
«“ |
T - |
||||
|
0» |
f0 |
1 |
I |
1 |
1 |
|
CL |
o |
ID 1 |
CO 1 |
00 1 |
OD 1 |
|
3 |
29- |
xj |
1 ro |
1 CO |
|
T3 |
■o |
"O |
T3 |
T7 |
*S |
3 |
X o |
*2 |
3 in |
is ■*» |
3 |
JL-t L_ |
X3 |
in 03 |
|
D |
D |
X) |
X3 |
JO |
O |
ro o |
o |
o |
L_ <u |
o |
fO o |
03 X» |
JO |
c X |
|
qI |
o |
1 |
d; |
o |
c |
L_ |
||||||||
|
3 |
ro |
|||||||||||||
|
CD |
d |
o |
Ü |
d |
CD |
X |
||||||||
|
c |
c |
|||||||||||||
|
T- |
CM |
ro |
ID |
0) |
■X» |
LD |
CO |
0) |
00 |
cn |
o |
|||
|
CD |
CO |
co |
LO |
CD |
XJ |
0D |
<30 |
00 |
X» |
rx |
rx |
0D |
a» ». 2 ro ro
e
tn
cn
cn
Explanation of the abbreviations used in the tables: Ach Achillea-type, PAlch cf. Alchemilla-ty pe, All Allium-type , An Anemone-type , As
Ajitef-type, Cal Calluna , Cer C er as ti urn -type, Chen Chenopodiaceae, Cirs Cirsium-type, Co. Compositae liguliflorae, Conv Convolvulus arvensis, Crue Crudferae, Cyp Cyperaceae, Ep Epipactis, G1 Glechoma-t ype, Glad Gladiolus-type (cultivated), Gr. Gramineae, Hyp Hypericum- type, Ind. Indeterminatae, Mel Melandrium- type, Pap Papaver-t ype, PI Plantago lanceolata, Pol Polygonum-type , Ran Ranunculus-type, Ros Rosaceae, ?Ros cf. Rosaceae-type, Sa Salix , So) Solanum nigrum, St Stellaria holostea, Stt Stellaria-type, Umb Umbelliferae, Urt Urtica, Ver. Veronica-type.
D. Piütycheirus scutatus Mg.
Slide no: Locality Date Ach All As Chen Cirs Co Crue Mel Pol Ran Ros ? Ros Ver St Umb Stt
81 Bunderbos 4-5-1967 0,4 0,4 1,2 0,8 12,3 84,9
87 ibid. ibid. 11 89
82 Heiloo 26-5-1953 23 76,5 0,5
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIM970
"O
c o
-O
£
3
■*-> Œ>
S) °'
UI CO
O o
Q£
C (Q <£> fC oj co
cr
Q
X
co
OO' O)
co
co o'
-vj 00
CM
ro
00
o' «-
tO' (N*
|
(0 |
CO |
» |
||||||||||||||
|
l_ :D |
cl |
o' |
00 |
CN |
CO |
«— |
||||||||||
|
u. |
tD |
CO |
||||||||||||||
|
r— |
co |
O 10 |
Gr |
46 |
cm' |
to |
||||||||||
|
o UT) |
io |
CM UT) |
o |
O m |
r- to |
C" |
to to |
to LO |
||||||||
|
o> |
03 |
CO |
“ö |
0) |
O) |
03 |
to |
03 |
03 |
|||||||
|
1 |
■ |
c |
t— |
cn |
XJ |
-d |
13 |
XJ |
-a |
"d |
*— |
■d |
||||
|
(O 1 |
R CO 1 |
I CO 1 |
O x. |
f0 o |
1 CD 1 |
1 ID 1 |
T 00 |
£> |
lo |
lo |
lo |
o |
o |
1 00 |
15 |
1 03 I |
|
O |
en |
1 CO |
-MT |
to |
1 to |
1 c- |
1 CM |
|||||||||
|
T— |
CM |
D |
»“ |
CM |
CM |
|||||||||||
|
C |
||||||||||||||||
|
X> |
"O |
01 (/) 10 01 |
0» o -c 8- |
>* -£f |
*♦_ 0) O jc c |
L_ f® 03 |
XJ |
■d |
•d |
■d |
XJ |
■d |
XJ |
uj o a l_ |
■d |
£ 3 03 L_ |
|
jP |
JQ |
c X. I_ ro |
c. £ |
7® o o _J |
0) u O |
£ JC |
la |
o |
lo |
lo |
o |
lo |
o |
QJ XJ c 3 |
lo |
0J > |
|
Z |
LÜ |
6 |
CD |
X |
||||||||||||
|
c |
||||||||||||||||
|
CO |
00 |
03 |
0) |
to |
o |
*— |
CM |
CO |
to |
to |
MT |
to |
CO |
|||
|
00 |
00 |
oo |
XJ |
cn |
r- |
CM |
CM |
CM |
CM |
CM |
CM |
CM |
O) |
03 |
03 |
(ƒ)
141
142
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIM970
Umbelliferae, Achillea and Rosaceae), Melanostoma me Hin um L., Bussum, 4. VIII. 1967 (11 Plantago lanceolata , Gramineae; 13 Solanum nigrum, Convolvulus arven- sis), Melanostoma scalar e Fabr., Heiloo, 18.V.1952 (92 Plantago lanceolata and Veronica, 91 Veronica and Gramineae). However, in the flies which prefer ane- mophilous flowers these variations are nearly always restricted to either Plantago lanceolata or Gramineae. We refer here to the figures in the table on Platycheirus scamhus Staeg., Alkmaar, 6.VIII.1967, to Platycheirus clypeatus Mg. from the same locality and date and to Platycheirus fulviventris Macq., Alkmaar, 2 5. VI. 1967. In these cases one could suppose there were no other flowers present. This, however, was not so as appears from the next table where some insect-flower visiting species and some anemophilous flower visiting species are compared, alle from the same date and locality:
Alkmaar, 6-8-1967
|
Total number |
Species |
Gr |
PI |
Ran Urt |
Pap Umb Crue |
Ach As |
Ros |
Co Cyp Ind |
|
of slides |
||||||||
|
4 |
PI. clypeatus |
137 |
263 |
|||||
|
1 |
PI. fulviventris |
100 |
||||||
|
9 |
PI. scambus |
4 |
896 |
|||||
|
2 |
PI. peltatus |
77 23 |
100 |
|||||
|
2 |
Pyr. granditarsa |
102 |
56 |
20 2 |
14 |
6 |
||
|
12 |
M. mellinum |
0,3 |
1038 |
3,5 |
131 |
0,7 |
2,5 24 |
In this table only specimens with fully filled crops were included, so the figures are percentages. We conclude that three species are restricted for pollen-feeding to Plantago lanceolata and Gramineae, whereas three other very related species feed pollen on at least eleven other species of plants (there could have been, for exam¬ ple, more than one species of Umbelliferae). The specimens of all fly-species were collected over a distance of at most fifty yards, so the plants present were easily accessible to all specimens in the area.
Thus it has been demonstrated that there are some Platycheirus- species which clearly prefer Plantago lanceolata and Gramineae for pollen-feeding, even if other flowers are present. As these plants do not contain honey, as far as we know, it remains to be seen where these species obtain honey or substitutes of honey.
It would be interesting if in another region elsewhere in Europe, Asia or America this research could be duplicated, because regional differences cannot be excluded. This is possible, because the Platycheirus- species, which prefer anemophilous flo¬ wers have a Nearctic-Palaearctic dispersal, except for Platycheirus fulviventris Macq., and specimens standing in collections can be used for research, even if they have been collected years ago.
We already stipulated that research is needed to demonstrate what characteristics of an anemophilous flower act as an attractant to these Syrphid flies. It would also be interesting to know if pollination occurred as a result of the repeated visits to Plantago lanceolata and Gramineae. But these aspects were outside the scope of our investigations.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, l.VII-1970
143
Summary
Pollen-analysis of the alimentary tract of some Syrphid flies was carried out in order to establish if some species really prefer anemophilous flowers. Platycheirus sc ambus Staeg., Plat, clypeatus Mg., Plat, fulviventris Macq. and Plat, angustatus Zett. were shown to prefer Gramineae and Plantago lanceolata for pollen-feeding. If and where these species obtain honey or substitutes of honey remains unknown.
Samenvatting
Pollenanalytisch onderzoek werd uitgevoerd in het darmkanaal van enkele zweefvliegen om vast te stellen of sommige soorten werkelijk de voorkeur gaven aan windbloemen. Van Platycheirus scambus Staeg., Plat. clypeatus Mg., Plat. fulviventris Macq. en Plat. angustatus Zett. werd aangetoond, dat ze grassen en Langbladige Weegbree prefereerden voor hun stuifmeelvoeding. Of en waar deze soorten honing of vervangingsmiddelen daarvan (bladluizenhoning) verkrijgen blijft nog onbekend.
References
Grinfeld, E.K., 1955, Feeding of Hover flies (Diptera, Syrphidae) and their part in polli¬ nation of plants. Ent. Obozr. 34: 164 — 166 (Russian).
Schneider, F., 1958 Künstliche Blumen zum Nachweis von Winterquartieren, Futterpflanzen und Tageswanderungen von Lasiopticus pyrastri (L.) und anderen Schwebflie¬ gen, Mitt. Schweiz, ent. Ges. 31: 1 — 24.
- , 1969, Bionomies and physiology of Aphidophagous Syrphidae. Ann. Rev. Ent.
14: 103—124.
Tuxen, S. L., Taxonomist ’s Glossary of Genitalia in Insects. Tweede vermeerderde druk, 1970. 359 pagina’s, 248 figuren. Uitg. Munkgaard, Kopenhagen. Prijs geb. DKr. 100.
Op het Internationaal entomologisch Congres te Amsterdam in 1959 stelde de Deense entomoloog Tuxen voor een „glossary”, een woordenboek dus, samen te stellen van de termen die gebruikt zijn of worden voor de talrijke onderdelen van de genitaliën van de insekten. De bouw ervan verschilt bij de diverse orden vaak aanzienlijk wat weer tot gevolg gehad heeft dat dezelfde term lang niet altijd dezelfde betekenis heeft. Trouwens bij dezelfde orde komt dit ook herhaaldelijk voor.
Geen wonder dus dat de poging van Tuxen om wat meer klaarheid op dit gebied te brengen met instemming begroet werd. En zo verscheen reeds in 1956 de eerste druk van het werk waarbij de auteur door niet minder dan 34 specialisten terzijde gestaan werd. Dat er veel vraag naar het boek was, blijkt wel uit het feit dat een tweede druk ervan nodig was, die bovendien nog uitgebreider werd dan de eerste.
De opzet is dezelfde gebleven. Eerst komt een algemeen gedeelte waarin genitaliën van elke orde door een specialist ervan uitvoerig behandeld worden. Hierbij behoren ook de talrijke figuren. Dit deel neemt pag. 21 — 213 in beslag. Daarna volgt de eigenlijke lijst van termen, alfabetisch gerangschikt met opgave van de orde waarbij die term werd geïntrodu¬ ceerd, door wie en wanneer.
Het spreekt vanzelf dat geen enkele morfologisch of taxonomisch werkende entomoloog het boek kan missen. Het is verheugend dat tot Tuxen’s medewerkers twee van onze leden behoren, nl. de heren F. G. A. M. Smit en Dr. A. Diakonoff. — Fpk.
144
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIM970
Zweefvliegvangsten in 1968
door
B. van AARTSEN
Evenals in vorige jaren heb ik mij ook in 1968 weer intensief bezig gehouden met het verzamelen van zweefvliegen. Ook nu weer werd een groot gedeelte van de vangst gedetermineerd door de heer Van der Goot, waarvoor mijn dank. De voornaamste vangsten waren:
C heilosia praecox Zett. Een nieuwe vindplaats voor deze soort is Vijlen. Cheilosia velutina Lw. Heerlen, 30.VII, vele tientallen op bloeiende peen, verder te Bentveld in aantal en één exemplaar bij Nuth. Het totaal aantal vindplaatsen van deze soort is thans vijf.
Cheilosia semijasciata Beck. Cadier, 14.V en Bentveld, 27.V.
Cheilosia nasutula Beek. Cadier, 14.V.
Cheilosia longula Zett. Lunteren, 20. VIII en in het noorden bij Norg en Veen¬ huizen.
Cheilosia intonsa Lw. In juli bij den Hout (N. Br.)
Cheilosia canicularis Panz. De eerste vangsten van de eerste generatie van deze soort bij Hoensbroek en wel op 1 5 mei, een zestien exemplaren.
Cheilosia chrysocoma Mg. Cadier, 14.V, 2 exemplaren, Holten, 9 .V en Rijssen, 9.V.
Cheilosia albipila Mg. Op bloeiende wilg bij Best, 19. IV en Mook, 16. IV.
Pipiza lugubris F. Nieuwe vindplaatsen van deze soort zijn Bentveld, Heerlen en Cadier.
Pipiza luteitarsis Zett. Gevangen te Best, terwijl ik een exemplaar ontving van de heer Wolschrijn, gevangen te Muiderberg.
Pipiza austriaca Mg. Doetinchem, 30. V, Heesch, 5. VIII, Heerlen, 30. VII en Ca¬ dier, 27. VIII.
Pipiza quadrimaculata Panz. Lage Vuursche, 16.V.
Neocnemodon pubescens Del. & P. W. Dwingelo op bloeiende kers, 3 cf en 2 Ç . Orthoneura nobilis Fall. Nuth, 28.VIII een mannetje.
Orthoneura geniculata Mg. Op bloeiende kruipwilg in aantal bij Otterlo en ook bij Rijssen, 9.V.
Herin gia herin gi Zett. Bij Cadier ving ik van deze soort op 14 mei 6 $ 8 Ç , ook bij Bentveld was de soort niet zeldzaam.
Chrysogaster macquarti Lw. Vloog bij Dwingeloo in groot aantal op dop- en struikheide in augustus.
Chrysogaster chalybeata Mg. Bij Heerlen eind juli zeer algemeen.
Brachyopa dorsata Zett. Nieuw voor de Nederlandse fauna. De vlieg zat bij Cadier tegen een boomstam te zonnen. Na de eerste keer met het net te hebben misgeslagen, lukte het de tweede maal beter toen het dier weer op dezelfde plaats ging zitten.
Van het genus Brachyopa worden nu geregeld een aantal dieren gevangen, hoe¬ wel zij in uiterlijk en gedragingen niet veel op zweefvliegen gelijken. Er zijn thans zes soorten van bekend, vier hiervan werden pas de laatste jaren voor het eerst in Nederland gevangen.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIL 1970
145
Brachyopa bicolor Fall. In het Zoölogisch Museum te Amsterdam bevinden zich een tweetal exemplaren van deze soort uit de vorige eeuw, geëtiketteerd Gliphoeve (bij Vogelenzang) en den Haag. Beide dieren werden gedetermineerd door Van Doesburg. Een mededeling van Polak en Schmitz in het Natuurhistorisch Maandblad van 1940, blz. 66-67, over een vangst van deze soort moet op een vergissing berusten, daar uit een bijgaande tekening blijkt, dat de antenneborstel pubescent is. De vangst zal dus waarschijnlijk betrekking hebben op Brach y op a scutellaris R.D. of B. pilosa Collin.
Een derde exemplaar van Brachyopa hicolor Fall, werd dit jaar door mij gevan¬ gen te Otterlo op bloeiende kruipwilg, 24.IV.
Brachyopa scutellaris R.D. Dit blijkt in ons land de gewoonste soort van het genus te zijn. Te Bentveld en Cadier is hij vrij gewoon.
Brachyopa pilosa Collin. Delden, 8.V, de eerste vangst boven de grote rivieren. Neoascia geniculata Mg. Oudega, 21. V.
Neoascia obliqua Coe. Nieuwe vindplaatsen zijn Drimmelen en Elsloo - Lbg. Platycheirus immar ginatus Zett. Oudega, 21.V Platycheirus discimanus Lw. Otterlo, 20. IV en Best, 19. IV.
Mel an o stoma ambiguum Fall. Ottterlo, 20. IV en Vijlen, 18. IV.
Melangyna quadrimaculata Verr. Schaarsbergen, 9. IV.
Megasyrphus annulipes Zett. Overveen, 26. IV, een van de weinige vangsten van deze soort uit het westen.
Phalacrodira annulata Zett. Een zeldzame soort. Gevangen te Lage Vuursche, 22. V. Phalacrodira malinella Collin Van deze soort kan ik ook dit jaar weer een aantal nieuwe vindplaatsen vermelden, n.l. Drie, 22. V, Lage Vuursche, 22. V, Rijssen, 9.V en Doetinchem, 8.V.
Phalacrodira lasiophthalma Zett. Vlodrop, 18. IV en Schaarsbergen, 9. IV. Dasysyrphus lunulatus Mg. Bij Emmen, 21.V, in aantal.
Dasysyrphus nigricornis Verr. Nieuw voor de Ned. fauna, Otterlo, 20. IV en 24.1 V op bloeiende kruipwilg in aantal. Tevens bleek tussen mijn Dasysyrphus lunulatus Mg. nog een tweetal exemplaren uit 1967 te staan en wel van Son, 27. IV en Schaarsbergen, 5.V.
De soort lijkt veel op een kleine D. lunulatus Mg., maar onderscheidt zich door¬ dat de genitaliën van het cf anders zijn. Bovendien kan men <ƒ en Ç ten opzichte van D. lunulatus herkennen doordat de eerste twee sprietleden en het derde spriet- lid onder aan de basis iets rossig zijn (lunulatus heeft geheel zwarte sprieten). Ver¬ der is de gezichtsbeharing bij nigricornis zwart (bij lunulatus geel) en in ieder geval zijn de eerste twee leden van de achtertarsen geel (bij lunulatus zijn de ach¬ terste tarsen geheel zwart) . Het cf van nigricornis kan men verder herkennen aan een aantal zwarte borstels bovenop de leden van de voorste tarsen. Een enkel Ç bezit dit kenmerk ook, maar de andere Ç Ç hebben uitsluitend gele borsteltjes en gele haren ter plaatse, evenals de exemplaren van D. lunulatus.
Metasyrphus lapponicus Zett. Montferland, 30.V en Otterlo 20. IV.
Metasyrphus latilunulatus Collin. Van deze zeer zeldzame zweefvlieg één exem¬ plaar te Bentveld, 6.VIII.
Epistrophe ochrostoma Zett. In Zuid-Limburg bij Cadier, 14.V, maar buiten deze
146
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, l.VII-1970
provincie toch ook een paar vangsten, Rijssen, 9.V, Bentveld, 17.V en 27. V en Montferland, 30.V.
Didea intermedia Lw. Enkele exemplaren te Bentveld in augustus.
Parapenium flavitarsis Mg. Dwingelo, 13. VIII en Enschede, 17. VIL Ceriana conopsoides L. Best, 8. VII op een populiereboom, terwijl ik van Br. Virgilius een exemplaar ontving, door hem gevangen te Berkum, 12. VIL Dor os conopseus F. Mijn collectie werd met drie exemplaren van deze zeldzame soort verrijkt, echter met vangsten van de heer Ottenheym te Tegelen en Br. Virgilius te Zeist. Bij eerstgenoemde kwamen er op l.VI en 3. VI twee exempla¬ ren uit cocons, die in nestkastmateriaal zaten, dat hij meegenomen had. Triglyphus primus Lw. Doetinchem, 8.V.
Eumerus tricolor Fabr. Deze soort vermeldde ik in 1966 als nieuw voor de Ned. fauna. Ook dit jaar ving ik een exemplaar en weer te Colmont.
Eristalis rupium Fabr. Een verrassende vangst van deze zeldzame soort bij het Naar- dermeer, 5.V, twee exemplaren en 6.V, drie exemplaren.
Parhelophilus c on similis Malm. Kortenhoef, 2 9.V en 7.VI.
Eriozona syrphoides Fall. Van deze zeer zeldzame zweefvlieg ving ik bij Cadier op 6 augustus een tweetal exemplaren.
V olucella injlata F. Bij Cadier nam ik een drietal exemplaren waar van deze fraaie en zeldzame vlieg op 15 juni en ik had ook het geluk ze alle te vangen. Ze vlogen op Gelderse roos.
Criorhina ranunculi Panz. 14 mei een exemplaar op meidoorn te Cadier. Chamaesyrphus lusitaniens Mg. Deze soort vloog met honderden op struikheide bij Otterlo begin september.
Xylota abiens Mg. Een tweetal exemplaren te Arcen, 4. VII en één te Enschede 12. VIL
V olucella bombylans L. Van de zeldzame variëteit haemorrhoidalis Zett. (1 vangst uit Ned. bekend) ving ik exemplaren te Doetinchem en het Woold.
Phalacrodira punctulata Verr. Van deze soort bezit ik een aantal dieren die geheel zwart zijn, gevangen te Schaarsbergen, 8.V.1967 en 17.IV. 1968 en verder een tweetal exemplaren van Lage Vuursche, 16„V. en 23.V.1968.
Platycheirus albimanus Fabr. Ook van deze soort een tweetal zwarte vormen, Ot¬ terlo, 24. IV en Bentveld, 22. IV Late waarnemingen:
Episyrphus balteatus de Geer, Bentveld, 29. XI, acht exemplaren zonnend op klim¬ opbladeren.
Baccha obscuripennis Mg. Nuth, ll.X.
Xylota segnis L. Nuth, ll.X.
Summary
Enumeration of interesting Syrphidae caught in different parts of the Nether¬ lands in 1968. Two species are new to the fauna, viz. Brae by op a dorsata Zett. and Dasysyrphus nigricornis Verr. The former was caught in the south of Netherlands Limburg, the latter in the province of Gelderland.
Halfweg — Zwanenburg, Dennenlaan 215.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VII. 1970
147
Danilevski, A. S. & V. I. Kuznetsov, 1968 — Leaf Rollers, Tortricidae, tribe Fruit Borers, Laspeyresiini, in Fauna of the U.S.S.R., Insecta Lepidoptera, vol. 5, part 1, pp. 1-635, 469 text figs. (In Russian. Orig, title: Listovertki, Tortricidae, triba Plodozhorki, Laspeyresiini, in Fauna S.S.S.R., Nasekomye Cheshuekrylye), Zool. Inst, of the Acad, of Sciences of the U.S.S.R., Leningrad.
The authors, who are not only taxonomists but also ecologists, faunists, and zoogeographers, have drawn on their rich experience to present a monographic treatment of the tribe so com¬ plete as to make it a standard work. They had at their disposal the unusually rich and diversified collection of these insects at the Zoological Institute of the Academy of Sciences of the U.S.S.R. at Leningrad, where the classical collections of Romanoff, Ershoff, Christoff and others are deposited, supplemented by extensive collecting of recent years, done chiefly along the eastern periphery of the Soviet Union.
The monograph gives a detailed treatment of the tribe Laspeyresiini as represented within the borders of the Soviet Union and the neighbouring regions, which are taken so broadly that the book is rather a monograph of the Laspeyresiini of the entire Palaearctic region. It is a great pity that the fact that the text is in Russian limits the use of this outstanding work, but it is good news for Western-European students of the group that a new edition of this work is in preparation, as a part of the well-known series ,,Microlepidoptera Palaearctica”, which is being published in German.
The lengthy volume starts with a general description of the morphology of the tribe. Under the heading ’’Adult”, an analysis is given of the peculiarities of wing pattern in the three tribes of the Olethreutini and of the androconial structures; although these are of great taxonomic importance, their actual peculiarities have not been illustrated so elaborately before.
The next chapter is devoted to the anatomy of the male and female genitalia. The charac¬ ters of these parts are of course of paramount importance for the taxonomy. The subdivision of the subfamily Olethreutinae into three tribes is based on the characters of the neuration of the hind wing as well as on the genital characters, especially those of the males. These charac¬ ters are decisive where the neuration lets us down.
The principal differences in the male genitalia throughout the familiy Tortricidae have never been considered before from the functional point of view. The present authors show, on the basis of their study of the development of genital musculature in the family, the principal differences in this function between the subfamilies Tortricinae and Olethreutinae; these differences illustrate the phylogenetic development of the taxa for the first time in an acceptable and clear way, which in my opinion constitutes one of the great merits of this work. Not only the sclerotized parts of the male genitalia but also the muscles attached to and moving them, show a phylogenetic development throughout the Tortricidae, in the direction of a considerable simplification. The oldest subfamily, Tortricinae, have the most generalized male genitalia, in the more progressive (piesiomorphic) Olethreutinae they are much more simplified. The changes in the development and shape of different parts and of their muscles are explained by their function.
After an ample chapter on the comparative morphology of the male and female genitalia, a general description is given of immature stages and that of the pupae followed by an interesting ecological chapter on the relationships to food plants. Although Palaearctic Laspeyresiini feed on plants belonging to about twenty very different families, their choice is strictly limited.
In a separate section on the geography of the Palaearctic region, the authors stress the remarkable distribution of the genera. This dispersal offers excellent support for the generic division proposed by the authors: the genera are either transpalaearctic or decidedly western or eastern in character. In addition, the following areas are distinguished: tundra, eurasiatic coniferous woods area, area of deciduous woods of Europe, steppe region, Mediterranean area, the Caucasus, Central Asia, and the Far Eeast.
148
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.VIL1970
The next chapters include a historic survey of the classification, remarks on phylogeny, and an extensive ecological survey of the species injurious to horticulture, with special emphasis on the influence of temperature on the diapause of the larvae, their resistence to frost, etc. Separate chapters are entirely devoted to the five most injurious species: Las- peyresia pomonella (L.) (The Codling Moth), L. pyrivora Danil. (injurious to pear), Grapholitha molesta Bursk (Oriental Fruit Moth), G. funebrana Tr. (Plume Moth), and G. inopinata Heinr. (’’Manjurian fruit moth”), and the control measures for these pests are indicated.
Then there is a survey of Laspeyresiini inj urious to coniferous trees, and finally one on the pests of deciduous woods, both give measures against alle these species. A survey of laspeyresiine pests of agricultural crops with control measures follows; and a survey of the literature, containing over 690 titles, completes this part of the monograph.
The systematic section comprises 496 pages in which 14 genera are treated, assigned to two (new) subtribes, Dichroramphae and Laspeyresiae. Keys tot species are provided, and the genitalia of the two sexes of all of them are illustrated.
This book is a valuable contribution to the literature on Lepidoptera and an indispensable tool for every student of the group. It will affect even the identification of the Dutch Laspeyresiini, as I hope to show later. — A.D.
Afdeling Noord Nederland van de N.E.V., seer. P. Kuijten, H. Colleniusstraat 35, Groningen.
Op 8 november 1969 werd in Groningen de afdeling Noord Nederland van de N.E.V. opgericht. Bij de oprichtingsvergadering waren 13 (aspirant) leden aanwezig plus de heren W. Hellinga en C. A. W. Jeekel uit Amsterdam; de heren Frielink en Kuijten hadden bericht van verhindering gezonden.
Tot voorzitter werd W. L. Blom gekozen, tot vicevoorzitter G. Otto en tot secretaris¬ penningmeester P. Kuijten. De afdelingscontributie werd vastgesteld of ƒ 3,50 per jaar. Men behoeft geen lid van de N.E.V. zelf te zijn om lid van de afdeling te kunnen worden. Besloten werd zo mogelijk iedere twee maanden bijeen te komen.
Papilio machaon L. (Lep. Papilionidae) . In de zomers van 1941 en 1942 verzamelde ik tien¬ tallen rupsen van deze vlinder op wortelveldjes in de volkstuintjes van Rotterdam-Zuid. Na 1945 heb ik de vlinder in deze stad niet meer gezien.
Op 26 juli 1969 kwam de heer Steenbeek, die vorig jaar begonnen is met het verzamelen van vlinders, mij opgetogen vertellen, dat hij op een Buddleia in Schiebroek een koninginne- page had gezien. Een poging het dier met de hand te vangen mislukte.
Ongeveer te zelfder tijd kreeg ik de mededeling van een vriend, dat hij enkele dagen achter elkaar een mooie gele vlinder „met van die staarten” in zijn tuin op Buddleia had gezien. Ongetwijfeld een koninginnepage.
Op 11 september 1969 werd mij telefonisch gevraagd de naam op te geven van een grote gele vlinder, alweer met de omschrijving „met van die staarten, waarin een rood oog.” De onderwijzer Schot had in de schooltuin deze vlinder zien vliegen op Afrikaantjes. Het dier was zeer onrustig geweest, waardoor een poging hem te fotograferen mislukte.
Na 24 jaar, in één zomer, drie meldingen van machaon in Rotterdam. Danken wij dit aan de mooie zomer of is de koninginnepage weer in opmars?
J. J. van OoSTERHOUT, Rododendronplein 7, Rotterdam 12.
&/
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 augustus 1970 No. 8
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 * — Nederland
INHOUD: Professor Dr. G. Barendrecht (p. 149). — R. T. Simon Thomas: H et individueel merken van Philanthus triangulum (F.) (p. 149). — A. van Frankenhuyzen: De levenswijze van Paraleucoptera sinuella Rti. (Cemiostoma susinella H. S.) (Lep. Cemiostomidae) , een mineermot op populieren (p. 153). — P. H. van Doesburg Sr.: Female Syrphid flies without ovarium (p. 157). — Hans Malicky: Die Präimaginalstadien von Limnocentropus grandis Banks (Trichoptera: Limnocentropodidae) (p. 159). — J. Teunissen: Soorten en variëteiten van Bladwespen, nieuw voor de Nederlandse fauna (Hymenoptera, Symhyta) (p. 164). — A. W. P. Maassen: Vlinderv angsten in 1969 te Annendaal (gern. Echt) (p. 167). • — Korte mededelingen (p. 152: J. Lukkien; p. 158: Afdeling Noord-Holland en Utrecht; p. 168: Cursus acarologie).
Professor Dr. G. Barendrecht
Zo juist vernemen wij, dat Dr. G. Barendrecht benoemd is tot Hoogleraar in de Algemene Zoologie aan de Universiteit van Amsterdam.
R. T. SIMON THOMAS
Farmacologisch Laboratorium, Universiteit van Amsterdam , Nederland
In verband met het kweken in het laboratorium van de bijenwolf Philanthus triangulum (F.) (Sphecidae, Hym. ) bleek het gewenst in het veld ethologische waarnemingen te doen. Dit gebeurde tijdens de zomers van 1968 en 1969 in Zuidwest-Frankrijk. Bij dit onderzoek was het noodzakelijk de dieren individueel te merken. Gedurende deze twee seizoenen werd enige ervaring opgedaan met verschillende methoden van merken.
De aard van de merken
1. Koninginnemerk j es
Aanvankelijk werden merkjes gebruikt waarmee imkers de bijenkoninginnen
* Supported in part by the European Research Office, United States Army, Frankfurt am Main, Germany.
150
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
merken (leverancier Carl Fritz, 8744 Mellrichstadt, Bayern, Duitsland). De kleuren zijn glanzend en helder en ook op een afstand goed te herkennen. Elk merkje heeft bovendien een nummer zodat grote aantallen dieren individueel kunnen worden gemerkt. Er zijn namelijk vijf kleuren met ieder 99 nummers. De nummers zijn nogal klein en kunnen alleen van dichtbij worden gelezen. Hoewel ze bij de vrouwtjes van P. triangulum goed op de thorax passen, zijn ze voor de mannetjes te groot.
Naast de gunstige eigenschappen bleken deze merkjes in de praktijk de vol¬ gende nadelen te hebben: ze zijn nogal moeilijk aan te brengen; dit vereist vrij veel tijd en handigheid; ongeveer 10% van de merkjes valt na kortere of langere tijd af. Dit komt doordat de wespenthorax geheel onbehaard is en de lijm slecht houdt op zo een glad oppervlak.
Een verder nadeel was in ons geval de slijtage van nummers en kleuren. Daar de bijenwolf steeds in de nauwe zanderige gangen van zijn hol op en neer kruipt, werken de wanden als schuurpapier. Na ongeveer tien dagen zijn de nummers niet langer zichtbaar en enkele dagen later is ook de kleur afgesleten, zodat ten¬ slotte alle dieren „ongenummerd-alluminium” worden.
2. Silka
Als tweede merkmethode werd de verf Silka gebruikt (fabrikaat Talens en Zoon N.V., Apeldoorn, Holland). Deze verf kan op eenvoudige wijze met een fijn penseel op de thorax worden aangebracht. De verf blijft bij het merendeel van de dieren goed zitten; de kleur was na anderhalve maand nog duidelijk zichtbaar. Ook wanneer men kleine insekten merkt, zijn deze in het veld nog vrij goed individueel te herkennen. Een nadeel is echter, dat er in deze verfsoort slechts een beperkt aantal goed van elkaar te onderscheiden kleuren zijn. Bovendien kunnen geen combinaties van kleuren worden toegepast omdat de verf daarvoor niet snel genoeg droogt; de kleuren lopen door elkaar.
Het gebruik van silkaverf is dus aan te bevelen wanneer slechts een klein aantal individuen moet worden gemerkt of wanneer men grote aantallen éénzelfde kleur kan geven, bv. bij populatietellingen.
3. Enamel
In 1969 werd veelvuldig gebruik gemaakt van enamel (fabrikaat Humbrol, Huil, Engeland), een verfsoort die wordt verkocht voor het kleuren van plastic modellen. Bij de door ons gemerkte dieren liet de verf nooit los en er was geen sprake van slijtage bij de gravende bijenwolven. De verf droogt snel en kan vrij gemakkelijk in twee kleuren naast elkaar op de thorax worden aangebracht zon¬ der dat de tinten door elkaar lopen. Er zijn natuurlijk allerlei systemen denkbaar om het aantal mogelijkheden uit te breiden: streepjes naast of achter elkaar, cirkels die met verschillende kleuren worden ingevuld etc. Uiteraard mogen de insekten dan niet te klein zijn.
Een nadeel is dat, hoewel er in enamel een groot aantal kleuren bestaan, de meeste helaas heel weinig sprekend zijn, zodat er maar een vrij beperkt aantal overblijft dat voor het merken geschikt is. Er moge worden opgemerkt dat twee kleuren die op een staalkaart uitstekend van elkaar te onderscheiden zijn, in het veld vaak lang niet zo eenvoudig te herkennen vallen, wanneer men de daarmee gemerkte dieren niet gelijktijdig ziet. Wanneer men combinaties wil toepassen
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .VIII. 1970
151
worden de verf merkjes 20 miniem dat men de dieren van heel dichtbij moet kun¬ nen benaderen om 2e te herkennen. Dit geldt in het bij2onder voor kleine in- sektesoorten.
Een ander nadeel van enamel is het effect dat de belichting op de2e verf heeft. De merktekens 2ien er namelijk op verschillende uren van de dag anders uit en veranderen met name zeer sterk van kleurindruk bij laagstaande zon.
De methode van het aanbrengen van de merken
Over het algemeen werkt men het snelst wanneer de dieren tijdens het merken met de hand worden vastgehouden, waarbij men het te merken dier tussen wijs¬ vinger en duimnagel klemt. Deze werkwijze is natuurlijk alleen mogelijk bij dieren die niet steken of bij soorten waarvan de steek weinig uitwerking heeft en niet al te pijnlijk is.
Samenvatting
Koninginnemerkjes zijn goed bruikbaar voor niet gravende insekten groter dan 2 cm, met behaarde thorax. Wanneer men te doen heeft met insekten die van dichtbij bekeken worden, zodat men profijt kan trekken van de nummers, kunnen een groot aantal dieren individueel worden onderscheiden. Het aanbrengen van de merkjes is vrij tijdrovend en vereist enige vaardigheid.
De verfsoort silka is geschikt voor alle maten insekten. Daar het aantal goed herkenbare kleuren beperkt is, is het gebruik van deze verf vooral geschikt voor het merken van grote aantallen met éénzelfde kleur, bijvoorbeeld bij populatie- tellingen. Het aanbrengen van de verf is zeer eenvoudig. De toepassing van com¬ binaties van kleuren is niet mogelijk omdat de verf daarvoor te langzaam droogt.
Etnamel is geschikt voor alle maten insekten en kan gemakkelijk in meer dan één kleur tegelijk opgebracht worden. Hierdoor is het mogelijk vrij grote aantallen dieren individueel te merken. Een nadeel is echter dat de kleuren onder verschil¬ lende belichting anders lijken.
Summary
Three kinds of marks for individual marking of insects were used in field work in the South of France.
1. Bee queen-mark (supplier Carl Fritz, 8744 Mellrichtstadt, Bayern, Germany). These aluminium labels are available in five colours and numbered 1 — 99. They can be used for insects not smaller than one inch and having a hairy thorax. The marks are less convenient for insects that dig holes in the soil as the sand will grate away numbers and colours. Insects with a smooth and shiny thorax often lose the marks. To recognize the numbers it is necessary to approach the insects quite closely. This method of marking needs some skill.
2. Silka (for painting on silk and on other fabrics; manufactured by Talens and Son Ltd., Apeldoorn, Holland). The bright colours can easily be painted on insects of nearly every size. Silka does not grate away from the thorax of digging insects. This way of marking is only useful if a small number of insects must be
152
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
recognized. It can also be used for marking large numbers with one colour, for instance for the study of population densities.
3. Enamel (manufactured by Humbrol, Hull, England). This product is used to paint plastic models. Only the bright colours can be used for easy recognition. The paint dries quickly and it is possible to mark one insect with two or more colours provided the thorax is large enough (two or more stripes or a circle with a point inside). In this way a fairly large number of insects can be marked with a relatively small number of different colours. Enamel never grates away from the thorax of digging insects.
The author who did ethological work with Philanthus triangulum (F.) (Sphe-
cidae, Hym.) preferred the last mentioned method of labelling.
Résumé
Trois sortes de sceaux pour marquer des insectes individuellement ont été utilisées en France méridionale.
1. Le ’’sceau reine”, c’est-à-dire le sceau pour marquer la reine des abeilles (fournisseur Carl Fritz, 8744 Mellrichstadt, Bayern, Allemagne). Ces sceaux d’aluminium sont peints en cinq couleurs différentes et sont numérotés de 1 à 99. Ils peuvent être utilisés pour les insectes d’un largeur supérieure à 2,5 cm et à thorax poilu. Ils sont moins convénients pour les insectes fouisseurs puisque le sable frotte les numéros et les couleurs. Les insectes à thorax lisse et brillant perdent souvent les sceaux. Pour reconnaître les numéros il faut approcher les animaux de tout près. Cette méthode de marquage demande une certaine adresse.
2. Silka (pour peindre la soie et d’autres textiles; fabrication Ets. Talens Fils, Apeldoorn, Pays Bas). Toutes les couleurs de Silka peuvent être utilisées pour marquer des insectes de toute taille. Seulement, ce ne sont que les couleurs bril¬ lantes qui sont faciles à reconnaître. Silka n’est pas frotté du thorax des insectes fouisseurs. On ne se sert de cette méthode qu’en des expériences ou il faut recon¬ naître de petits nombres d’insectes, ou bien pour marquer de grands nombres d’insectes en n’utilisant qu’une couleur, comme dans les études de densité de populations.
3. Enamel (fabrication Humbrol, Hull, Angleterre). Cette peinture est utilisée pour peindre des modèles plastiques. Seulement les couleurs brillantes sont aisément reconnaissables. La peinture se sèche rapidement et c’est pour cela qu’on pourrait marquer un insecte à deux ou plus de couleurs (des lignes ou un cercle avec un point au milieu), pourvu que le thorax soit assez large. De cette manière il est pos¬ sible de marquer un assez grand nombre d’insectes en utilisant un assez petit nombre de couleurs différentes. L’ enamel n’est jamais frotté du thorax des insectes fouisseurs.
L’auteur, faisant des recherches éthologiques sur Philanthus triangulum (F.) (Sphecidae, Hym.) préfère la dernière méthode de marquage.
Merkwaardige kweek van Spilosoma lubricipeda L. (Lep., Arctiidae). Uit een kweek van Sp. lubricipeda (de witte) kreeg ik voor de helft dwergjes. De overige vlinders waren normaal van grootte. Een van de dwergen heeft een zwarte kop, de voorste helft van de thorax is zwart en er loopt een zwarte lijn langs de hele voorrand van de linker voorvleugel.
J. Lukkien, Wiersseweg 34, Ruurlo.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
153
De levenswijze van Paraleucoptera sinuella Rtti. (Cemiostoma susinella H.S.) (Lep. Cemiostomidae), een mineermot op populieren
door
A. van FRANKENHUYZEN met medewerking van J. M. FRERIKS*)
Plantenziektenkundi ge Dienst, Wageningen
I n 1 e i d 1 n g.
In 1966 kwam in enkele plaatsen in Nederland op populieren een weinig be¬ kende mineermot voor, die aan de mijn gedetermineerd werd als Paraleucoptera sinuella Rtti. (Hering, 1957). Deze mineermot werd op een viertal plaatsen schadelijk aangetroffen, n.l. te Thorn (L.), Doetinchem (G.), Wanroy (N.-B.) en Hulst (Z.). De aangetaste populieresoorten waren: Populus alba , P. tremula, P. candidam en P. euramericana c.v. „Serotina”.
De eventuele schade aan windschermen en het vrijwel ontbreken van gegevens over de levenswijze waren de aanleiding voor ons fenologisch onderzoek van deze soort op Populus alba in 1966 en 1967 te Thorn.
Fig. 1. Paraleucoptera sinuella Rtti. Vlinder, ca. 3 mm groot, naar een aquarel van A Noordijk.
Het insekt.
De vlindertjes waren 3 à 4 millimeter lang, fraai getekend: zilverwit met een typische goudkleurige vlek op de punt van elke voorvleugel (afb. 1). Voor de
*) Fruitteler te Thorn.
154
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
copulatie zocht het mannetje aktief, met opgeheven sprieten, naar het wijfje. In de buurt van het wijfje gekomen, volgde een vleugeltrilling waarbij het man¬ netje zich niet verplaatste. Na een paar rondjes over het blad gelopen en tot drie maal toe het ceremonieel met de trillende vleugels uitgevoerd te hebben, werd het wijfje benaderd en vond de copulatie plaats. Met de achterlijven naar elkaar toe copulerend, duwde het mannetje zijn vleugels onder die van het wijfje. Na de copulatie bleek veel van de franje van de vleugels verloren te zijn. De copulatie duurde in het waargenomen geval ca. 10 minuten. Of een wijfje meer dan één¬ maal in haar leven paart, kon in het veld niet worden vastgesteld. Kort na de
Foto’s Plantenziektenkundige Dienst Fig. 2 — 4. Paraleucoptera sinuella Rtti. 2. eieren, verspreid of in kleine hoopjes afgezet (loepfoto); 3. ernstig aangetast blad; 4. het witte spinsel (loepfoto).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
155
copulatie volgde de eiafzetting, die als volgt plaats had. Met de sprieten en het achterlijf werd het bladoppervlak een kwartier af getast. Daarna zette het wijfje zich schrap, de vleugels iets uitgespreid, en na een heen en weer gaande beweging van het achterlijf kwam een ei te voorschijn, direkt gevolgd door een geleiachtige vloeistof, waarmee het ei werd afgedekt (en vastgekit?). Het leggen van één ei kostte een halve minuut. Hoeveel eieren één wijfje legt, kon nog niet worden vast¬ gesteld. Éénmaal werd waargenomen dat op één blad door één wijfje tien eieren achter elkaar werden afgezet.
In het algemeen bleken de eieren in grote aantallen op de b o v e n z ij d e van het jonge blad te zijn af gezet, soms op een rijtje, soms in groepjes van vijf à zes, soms apart (afb. 2). Pas afgezette eieren waren blauwachtig, oudere meer beige getint. Eieren op 13 mei 1967 gelegd, kwamen na 17 dagen, n.l. op 30 mei, uit.
De zeer kleine melkwitte rupsen boorden zich via de bovenste opperhuid van het blad naar binnen en veroorzaakten daar opvallende zwarte mijnen. Op een blad met tien tot dertig rupsen vloeiden de mijnen ineen tot grote zwarte plekken (afb. 3). In vele gevallen was binnen enkele dagen vrijwel het hele blad ge- mineerd. De op 30 mei geboren rupsen waren na 27 dagen volgroeid. De rupsen kwamen tussen 19 juni en 20 juli (1967) uit de mijn.
Elke volgroeide rups liet zich aan een spinseldraad zakken om zich op een gunstige plaats in te spinnen. De spinsels werden uitsluitend op schaduwrijke plaatsen vervaardigd, bijv. aan de onderzijde van een blad of in de onder de boom aanwezige vegetatie. Werd een zich inspinnend rupsje in het direkte zon¬ licht geplaatst, dan staakte het zijn aktiviteit. Zodra de rups echter op een be¬ schaduwde plaats werd gebracht, begon het spinselproces van voren af aan. Eerst werd gedurende vijftien minuten een los spinsel vervaardigd. Na 2l/2 uur was het spinsel zo ver gevorderd, dat er een soort H-vorm was ontstaan. Daarna werd de poppewieg gesponnen, hetgeen nog eens 6 à 7 uren in beslag nam. De kop waaruit de spinseldraden te voorschijn kwamen, ging 32 tot 45 maal per minuut heen en weer. Als de rups niet gestoord werd, duurde dit 9 uren achter¬ een. Hieruit werd berekend dat het spinsel uit ongeveer 43000 draden bestond. Het sneeuwwitte spinsel (afb, 4) droogde langzaam in. Daardoor ontstond een lichte samentrekking van het substraat. Zo werden grasstengels door de spinsel¬ draden geknikt en populierebladeren licht gevouwen. Het spinsel kwam daar¬ door veelal vrij van de onderlaag te hangen, hetgeen waarschijnlijk een be¬ scherming betekende tegen beschadiging door weersinvloeden, zoals regen en wind.
Vluchten en schadelijk optreden.
De eerste vlucht had plaats van 13 mei tot ± 5 juni 1966 en in 1967 van 8 mei tot 22 juni. Tijdens de hele vluchtperiode werd eiafzetting geconstateerd. De eerste mijnen werden waargenomen ±10 juni 1966 en 26 mei 1967.
In 1966 werd door de mineeraktiviteit veel blad geheel of gedeeltelijk ver¬ nield, maar einde juni trad enige hergroei op, zodat de toppen van de bomen in de loop van de zomer weer groen werden. In 1967 was de door de eerste generatie aangerichte schade zo groot, dat nauwelijks van enige hergroei der bomen gesproken kon worden.
156
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
De tweede vlucht trad op in juli en augustus: 19 juli tot 10 augustus 1966 en 10 juli tot 10 augustus 1967. In 1966 werden op de inmiddels nieuw gevormde bladeren talrijke eieren af gezet. Deze bladeren werden door de vreterij van de mineerrupsen geheel vernield, zodat de bomen half september door geïnduceerde bladval bijna kaal kwamen te staan. In 1967 was de door de eerste generatie aan¬ gerichte schade zo groot, dat op een vroeger tijdstip dan in 1966 ernstige bladval optrad, waardoor er voor de tweede generatie slechts weinig blad overbleef. De motjes van de tweede vlucht vlogen echter naar naburige opslag van Populus euramericana c.v. ,,Serotina” voor eiaf zetting. Deze opslag, die in de zomer zware loten had ontwikkeld, vormde een nieuwe voedselbron. De bladeren van deze soort werden ernstig aangetast door uitkomende rupsen, die half september (1966) of half augustus (1967) de bladeren begonnen te verlaten om zich in de ruigte dicht bij de grond in een hibernaculum in te spinnen.
Samenvatting.
In 1966 en 1967 werd op enkele plaatsen in Nederland een lokaal ernstig optreden van de mineermot Paraleucoptera sinuella Rtti. geconstateerd. De levens¬ wijze werd te Thorn op Populus alba onderzocht.
Er traden twee gescheiden generaties op. De eerste vlucht had plaats in mei- juni, de tweede in juli-augustus. In 1967 waren de vluchten langduriger en was de ontwikkeling van de rupsen belangrijk vroeger dan in 1966. Verpopping en overwintering geschiedden in een zuiver wit hibernaculum.
Verscheidene populieresoorten werden aangetast.
Summary
The biology of the leafminer Paraleucoptera sinuella Rtti. was studied in 1966 and 1967. This species is a local pest in the Netherlands on Populus. Two generations developed. The first flight occurred in May-June, the second in July- August. In 1967 the flights were longer and the development of the miners was earlier than in 1966.
Pupating and hibernating took place in a white hibernaculum in the bottom vegetation.
Literatuur
Hering, H. M., 1957, Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa.
Snellen van Vollenhoven, S. C, 1877, Nederlandsche vlinders, pp. 185 — 189. Martinus Nijhoff, ’s-Gravenhage.
Opmerkingen.
1. De determinatie van de vlinders werd verricht door de heer C. F. van de Bund (Plan- tenziektenkundige Dienst).
2. Enkele populieresoorten zijn gedetermineerd door ir. J. T M. Broekhuizen (Landbouw¬ hogeschool Wageningen, afdeling Houtteelt).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
157
Female Syrphid flies without ovarium
by
P. H. VAN DOESBURG Sr.
For some years past Miss Dr. J. M. van Brink and Professor J. W. Boyes have been cooperating in a study of the chromosomes of Syrphid flies. For that purpose either the male testes or the female ovaries of the freshly killed flies are removed. After that the mounted flies were sent to the author for identification.
In 1963 Miss Van Brink sent me a female fly in which no ovarium could be found. This fly was the melanistic form of Scaeva pyrastri (L.), described as Scaeva unicolor by Curtis (1834). Already in life the abdomen of unicolor is entirely black instead of being provided with six yellow lunules as in pyrastri. Ab. unicolor Curt, has repeatedly been caught but always in the female sex only; up till now it was considered to be a black aberration of pyrastri , only occurring in the female sex.
The coincidence of a female fly without ovarium on the one hand, and the
relative rarity of unicolor on the other, raised the surmise that there might be a relation between the two phenomena (Van Doesburg, 1964).
Since then several female Syrphid flies have been caught in which no ovaries
could be found:
a. 2 9 Ç Syrphus lapponicus (Zett), Cayuse, B. C, Canada, Aug. 14, j. W.
Boyes. In both specimens the abdomen is black with the exception of two lunules on the second segment and the hind margin of the fourth segment. The lunules of the second segment are clear but small in one specimen, in the other one they are partly darkened. The length of both specimens is nearly 10 mm. A female in my collection (identified and presented by Dr. Fluke : Cameron Pass, Colo., U.S.A., 26.VII.1932) is similar to the first specimen recorded above, but has also weakly visible lunules on the fourth segment, its length is only 9 mm. The normal length of lapponicus is 12 mm (Sack).
h. 2 Ç Ç Syrphus umbellatarum (F.), Stary Smokovec, Tatra Mt., Czechoslo¬ vakia, 1. VIII. 1965, J. W. Boyes. In one specimen the yellow markings are completely absent, the yellow hind margin of the fourth segment hardly visible, and the abdomen is very narrow with strictly parallel sides. Length 8 mm. In the other specimen the abdomen is normal with convex sides, but the yellow markings are a little narrower than normal and darkened by black in places. Length 9 mm. The length of umbellatarum is normally 10 mm according to Sack.
c. 2 $ Ç Scaeva pyrastri (L.), Col de Bretolet (Valais), Suisse, 1 — 4.IX.1965, W. J. Ouweneel. One of these females is a typical “ unicolor ’ its abdomen being totally black with only the hind margin of the fourth and fifth segments narrowly yellow. Length 12 mm. The second female has indistinct, narrow, reddish-yellow lunules which moreover are ill-defined. Its length is 13 mm. The length of normal pyrastri females is 14 — 15 mm. In the author’s collection there are 10 specimens of uni color all of which are smaller than normal pyrastri females (Van Does¬ burg 1945).
d. 25 Ç Ç Syrphus annulipes (Zett.), Umea, Sweden, (several localities),
158
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
6 — 30. VII. 1967, J. W. Boyes. Besides normal females which are in possession of an ovarium, nearly fifty females have been caught in which no ovarium could be found. The 25 specimens recorded above are all smaller than normal and their yellow abdominal lunules are obviously narrower. The length of these 25 females varies from 8 to 13 mm, in most, however, the length is 10 mm or less! The normal length is 12- — 14 mm.
This large number of abnormal females reminds us of an article by Kessel (1926). On the University Farm at Davis, California, he collected by sweeping a large number of Scaeva pyrastri : 137 <T d and 140 9 Ç . He found all the males to be normally bicolored. Among the 140 females there were 42 specimens of unicolor Curt., together with a few females in which the yellow markings had partially faded away. It is a pity that nothing was said about the size of these melanic females.
On the score of the observations by Dr Van Brink and Professor Boyes it may be concluded firstly that female Syrphids without ovarium occur much more frequently than was realized before, and secondly that there is a correlation between the absence of the ovarium and either the shape, the length or the markings of the abdomen. It may be noted here that when the abdomen is smaller than normal the whole insect is proportionally smaller and not deformed.
The cause of the absence of the ovaries is unknown. Undoubtly it existed already during the pre-adult stages, for an insect terminates its growth with its pupation.
Lundbeck (1916) recorded many cases of Syrphidae attacked by parasitic Hymenoptera. At the end of that enumeration he gave as his own observation “that pupae containing Bas sus are generally darker and a little smaller than normal pupae’’.
Perhaps we have to seek the cause of the discussed melanum and absence of the ovaries in a non-fatal parasitic attack during an earlier stage of the life of the flies.
The author is indebted to Dr. Van Brink and Professor Boyes for their cooperation and for the generous donation of the specimens treated above, which are now preserved in his collection.
Literature cited
Curtis, J., 1834, British Entomology 8 : 509.
Doesburg, P. H. van, 1945, Entom. Ber., Amst. 11 : 287.
- , 1964, Entom . Ber., Amst. 24 : 117.
Kessel, E. L., 1926, Pan-Pacific Entom. 2 : 159.
Lundbeck, W., 1916, Diptera Danica 5 : 35.
Baarn, Cantonlaan 1.
Afdeling Noord-Holland en Utrecht. In het komende seizoen zullen de vergaderingen gehouden worden op de woensdagen van 23 september, 25 november, 27 januari en 10 maart, telkens des avonds om acht uur in Hotel Krasnapolski, Warmoesstraat, Amsterdam. W. J. Kabos, Secretaris.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
159
Die Fräimaginalstadien von Limnoeentropus grandis Banks (Tr ich optera: Limnocentropodidae)
VON
HANS MALICKY
Biologische Station Lunz der Österreichischen Akademie der Wissenschaften
Bisher sind von fünfen der acht beschriebenen Arten der Gattung Limnoeentropus (Banks 1934, Kimmins 1950, 1955, Ulmer 1951) die Fräimaginalstadien bekannt geworden (Wiggins 1969). Aus den Ausbeuten von Herrn Professor Dr. H. Löffler (Lunz) liegt mir Material einer weiteren Art vor, die mit L. grandis identisch zu sein scheint. Für die Zugehörigkeit zu dieser Art sprechen: Die Größe der Tiere (die zweite aus Borneo bekannte Art L. horneonius Ulmer (Ulmer 1951 : 384) ist viel kleiner), die Herkunft vom Originalfundort Kinabalu und vor allem die Genitalanhänge des cf (Abb. 1), die aus der vorliegenden Puppe heraus-
Fig. 1. Männliche Genitalanhänge von Limnoeentropus grandis. Oben lateral, links unten
dorsal, rechts unten ventral.
präpariert wurden und der BANKSschen knappen Beschreibung und seinen verein¬ fachten Zeichnungen entsprechen. Ich bilde hier erstmals auch das Hinterleibsende des $ ab (Abb. 2).
160
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
Fig. 2. Hinterleibsende des $ ventral. Das vorliegende Exemplar ist vermutlich nicht voll
ausgefärbt.
Material: 5 große, 3 mittelgroße, 1 kleines Larvengehäuse; 6 erwachsene Larven, 1 mittelgroße, 1 kleine Larve; 5 Puppengehäuse; 1 männliche, 1 weibliche Puppe. Herkunft: Borneo, Mt. Kinabalu, Westflanke, Tümpel unterhalb Wasserfall in 1800 m Höhe, März 1969, leg. Löffler.
Die folgenden Beschreibungen sind an die letzte zusammenfassende Arbeit von Wiggins 1969 angelehnt. Die Larvenbeschreibung fügt sich in die Bestim¬ mungstabelle Le.: 17 ein. Die meisten Merkmale stimmen mit der sehr ausführ¬ lichen Beschreibung des L. insolitus Ulmer von Ulmer (1955:457 — 469) über¬ ein.
Larve: Länge der erwachsenen Larven 15-20 mm, Kopfkapselbreite 1,6 (bei zwei Exemplaren) bzw. 2,0 mm (bei vier Exemplaren). Länge der halbwüchsigen Larve 14 mm, Kopfkapselbreite 1,4 mm. Die kleinste Larve ist 7 mm lang. Alle Larven sind durch die Alkoholkonservierung etwas kontrahiert. Die kleineren Lar¬ ven dürften cf çf , die größeren Ç $ sein. — Frontoclypeus am Vorderrand ohne dunkles Querband. Kopfoberseite dunkelbraun mit hellen Flecken. Mittlere skiero¬ tisierte Platten des Meso- und Metanotum ziemlich gleichförmig braun mit hellen Flecken in der Mitte und am Hinterrand. Auf den Abdominalsegmenten 4-8 pos- terodorsal beiderseits je ein großer Kiemenfaden, der auf den Segmenten 5 — 7 größer ist als auf 4 und 8. Die kleinste Larve (7 mm lang) hat keine Kiemen¬ fäden. Haare der Laterallinie zu je mehreren hundert auf den Abdominalsegmenten 3 — 8. Abdominalsegment 1 ventral mit etwa 10 Haaren (gezählt: 8 — 11) auf jeder Seite. Der Mitteldarm einer erwachsenen Larve enthielt Reste einer Plecopteren- Imago, der einer weiteren größere Mengen von Insektenbein-Bruchstücken. Der einer dritten war leer.
Puppe: Länge der cf Puppe 16, der Ç Puppe 19 mm. Die beiden Sporne der Vorderbeine sind gleich lang. Haftplättchen der Abdominalssegmente 2 — 7 mit je 4 ( cf ) bzw. 5 — 8 ( $ ) Häkchen. Gestalt der Abdomenenden siehe Abb. 3.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.' VUL 1970
161
Fig. 3. Abdominalenden der Puppen, dorsal. Links $, rechts $. — Bei den Abb. 1 — 3 sind
die Haare weggelassen.
Larvengehäuse: Die Gehäuse haben die schon wiederholt beschriebene und abgebildete Gestalt (Tsuda 1936, Ulmer 1955, Wiggins 1969). Sie sind mittels eines langen Stieles an Steinen befestigt und hängen frei in der Strömung. Das Gehäuse der kleinsten Larve ist 10 mm lang, vorne 1,5 und hinten 0,9 mm dick; der vorhandene Rest seines abgerissenen Stieles ist 32 mm lang. Die drei mittelgroßen Gehäuse sind 19 bis 22 mm lang, am Vorderende 4 — 4,5, am Hinterende 1,5 — 2 mm breit. Ihr Stiel ist 27, 28 und 42 mm lang. Die fünf großen Gehäuse sind 30 — 35 mm lang, vorne 4,5 — 5, hinten 3 mm breit und haben Stiellängen von 36, 43, 56, 58 und 62 mm. Nach Mitteilung von Herrn Prof. Löffler hatte es den Anschein, als befänden sich die Gehäuse mit den länge¬ ren Stielen an Stellen stärkerer Strömung als die anderen. Die Gehäuse sind komma¬ förmig gekrümmt, der Stiel sitzt distal an der Konvexseite. Der Rücken der Larve ist nach Wiggins 1969 der Konkavseite des Gehäuses zugewendet. Dieser ist in natürlicher Lage nach oben gerichtet; die Strömung des Wassers hebt dadurch das Gehäuse mit der Larve zuverlässig vom Untergrund ab und läßt es frei schwimmen. Der Stiel besteht aus längsverlaufenden, miteinander sehr dicht verbundenen Seidenfäden, zwischen denen Pflanzenfasern und andere längliche Pflanzenteile eingebettet sind. Die Reißfestigkeit mehrerer 10 mm langer Stücke (nach Aufbe¬ wahrung in Alkohol, während des Versuches mit Wasser befeuchtet) betrug zwi¬ schen 200 und 500 g. Bei einem Gewicht des Gehäuses und der erwachsenen Larve von rund 0,4 g dürfte diese Festigkeit auch in der stärksten Strömung genügend Sicherheitsreserve gegen Abreißen bieten. Die Halftscheibe ist zart und bei keinem Exemplar vollständig erhalten. Der Durchmesser ihrer erhaltenen Reste beträgt maximal 10 mm. Das Äußere des Gehäuses ist ziemlich bunt: helle und dunkle Partikel wechseln einander ab. Einzelne Blattstücke sind noch grün, die meisten Teile sind aber gelblich bis braun und schwarz. Das Material besteht aus Holzsplit¬ tern, feinen Stengeln, Blatt- und Rindenstückchen, Moosteilen und verkohlten Holzstückchen. Die großen Säcke tragen ausschließlich Pflanzenteile. Bei den
162
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
mittelgroßen (Durchmesser des Hinterendes 2 mm) ist das Hinterende auch mit einzelnen Sandkörnern besetzt. Bei dem einzigen kleinen Sack überwiegen die Sandkörner. Außerdem hat dieser kleine Sack viele Chitinteile aufgesetzt. Bei ihm sind die länglichen Teile parallel zur Längsachse angeordnet. Beim Weiterbau des Gehäuses (sichtbar am Hinterende der mittelgroßen Säcke) ist die Anordnung ziemlich regellos. Bei den großen Gehäusen sind die länglichen Teile aber aus¬ nahmslos quer angeordnet ( Abb. 4) ; an der Konvexseite stehen sie etwas schräg nach vorne und schließen median Winkel von etwa 95 bis 130° miteinander ein. Die verwendeten Pflanzenteile sind, soweit sie in die Gehäusewand eingebaut sind, ganz flach, so daß der Sack eine glatte Oberfläche hat. Vorspringende Teile, wie z.B. bei L. mergaius (Wiggins 1969: 9) fehlen. Die drei mittelgroßen und zwei der großen Gehäuse sind jedoch auf der Konvexseite dicht mit abstehenden, etwa 4 — 8 mm langen Pflanzenteilen (Fasern und Stengelchen) besetzt (Abb. 4).
Fig. 4. Larven- und Puppengehäuse von Limnocentropus grandis. Von links nach rechts: Mittelgroßer Larvensack, von der Konkavseite her gesehen, mit seitlich abstehenden Pflanzen¬ fäden. Großer, vermutlich weiblicher Larvensack ohne Pflanzenfäden, lateralansicht. Kleiner Larvensack mit einigen Pflanzenfäden auf der Konvex- und abstehender ,, Wurst” auf der Konkavseite. Mittelgroßer Larvensack mit Pflanzenfäden und anliegender „Wurst”. Männ¬ licher Puppensack ohne Pflanzenfasern, aber mit „Wurst” und etwas abstehendem Deckel. Weiblicher Puppensack ohne Anhängsel. Man beachte die Gestalt der Hinterenden bei Larven- und Puppensäcken sowie die Anordnung der Partikel auf der Sackoberfläche.
Der Stiel, an dem das Gehäuse hängt, wird wahrscheinlich oftmals während der Entwicklung der Larve abgebissen und erneuert oder zumindest neu am Gehäuse befestigt. Das ergibt sich aus dem Befund, daß er bei keinem Sack mehr als 5 mm (gemessen: 2, 3, 5 mm) außen am Gehäuse herabläuft. Er wird beim Weiterbau
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
163
des Sackes nicht in diesen eingebaut, sondern er sitzt immer dicht am Rand und endet ziemlich abrupt.
Auf der Konkavseite mehrerer Gehäuse (5 von 9 der Larven-, 4 von 5 der Pup¬ pengehäuse) befindet sich, dicht mit Seide an die Sackwand festgesponnen, ein wurstförmiges Gebilde von weicher Konsistenz. Es ist bei den großen und mittleren Säcken 13 — 19 mm lang und 3 mm breit. Beim kleinsten Sack ist es 3 mm lang, 1 mm breit und hängt es zapfenartig vom Vorderrand der Konkavseite weg. Bei den Puppensäcken ist es 8 — 17 mm lang und ebenfalls 3 mm breit. Es enthält, schräg schichtweise angeordnet und durch zahlreiche Gespinstlamellen voneinander getrennt, große Mengen von Insektenresten. Außer solchen war nur ein einziges Moosblättchen darin auffindbar. Erkennbar sind Flügel- und Beinreste von Pleco- pteren und Kopfkapseln von Nematocerenlarven. Ob diese Partikel Nahrungsreste sind oder extra aufgenommen und befestigt werden, ist mangels direkter Beobach¬ tungen nicht zu entscheiden. Für die Deutung als Nahrungsreste spräche, daß sie ausschließlich aus Cuticulateilen, nicht aber aus Muskulatur usw. bestehen und im Zerkleinerungsgrad dem Darminhalt gleichen. Über die Art und Weise, wie die Larve diese “Wurst” konstruiert, gibt es keine Beobachtungen. Auch kann höch¬ stens vermutet werden, welche Funktion ihr zukommt. Vielleicht soll sie das Gehäuse in der Strömung stabilisieren helfen. Ausschlaggebend kann sie aber in keiner Hinsicht sein, weil nicht alle Individuen eine haben. Wiggins (1969) er¬ wähnt sie bei keiner seiner Arten, so daß ich annehmen muß, daß sie eine spezi¬ fische Bildung von L. grandis ist.
Puppengehäuse: Die fünf vorliegenden Puppengehäuse entsprechen genau denen der großen Larven. Die der cf cf sind 27 und 28 mm lang und am Vorder¬ ende 4 mm breit. Die der $ 9 haben eine Länge von 31, 37 und 38 mm und eine Vorderbreite von 5 - — 6 mm. Sie tragen keine abstehenden Pflanzen teile. Der Stiel ist unmittelbar am Vorderrand befestigt, leicht gekrümmt und 2 mm lang. Die Haftplatte ist viel massiver als die der Larven und hat 4 — 6 mm Durchmesser. Der Endteil des Gehäuses ist auf einer Länge von 6 — 8 mm stark verschmälert. Am Beginn der Verschmälerung liegt ein rundes Loch von 0,7 mm Durchmesser, von dem sich in der Mittellinie der Konkavseite ein 0,2 bis 0,6 mm breiter Streifen aus dichtem Seidengespinst zum Hinterende zieht. Diese Form des Endteils kommt so zustande, daß die Larve einen Keil aus dem Gehäuse herausbeißt und dann die Öffnung mit Gespinst verschließt. Das ist klar zu erkennen, weil einige der quer angeordneten Pflanzenteile des Gehäuses mitten durchbissen sind. Verlängert wird das Gehäuse also nicht. Das Vorderende des Sackes ist in gattungscharakteris¬ tischer Weise mit einem konzentrisch gesponnenen Deckel verschlossen, der periph¬ er gegen die Konkavseite zu einen Querschlitz freiläßt. Beim Schlüpfen wird der Deckel entlang des Randes aufgerissen, wie ein bereits leer gesammeltes Gehäuse zeigt.
Literatur
Banks, N., 1934. Supplementary neuropteroid insects from the Malay Peninsula, and from Mt. Kinabalu, Borneo. — j. Feder . Malay State Mus. 17: 567 — 578.
Kimmins, D. E., 1950. Indian Caddis Flies (Trichoptera). I. New species of the genus Lim- nocentropus Ulmer. — Ann. Mag. nat. Hist. (12) 3: 590 — 603.
— - - , 1955. Results of the Oxford University Expedition to Sarawak, 1932. Order
Trichoptera. — - Sarawak Mus. j., N.S. 6: 374 — 442.
164
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.' VIII. 1970
Tsuda. M., 1936. Untersuchungen über die japanischen Wasserinsekten. I. Kitagamiidae, eine neue Familie der Trichopteren. — Annot. Zool. Jap. 15: 394 — 399.
Ulmer, G., 1951. Köcherfiegen (Trichopteren) von den Sunda-Inseln (Teil I.). — Arch.
Hydrobiol. Suppl. 19: 1—528.
- , 1955. Do., Teil II. — L.c. 21: 408— 608.
Wiggins, G. B., 1969. Contributions to the Biology of the Asian Caddisfly Family Limno- centropodidae (Trichoptera) . — Life Sei. Contr. R. Ontario Mus. 74: 1 — 29.
Soorten en variëteiten van Bladwespen, nieuw voor de Nederlandse fauna (Hymenoptera, Symphyta)
door
J. TEUNISSEN
Daar ik mij op het ogenblik nogal interesseer voor bladwespen, kwam bij mij de gedachte op, eens te kijken of er in onze collectie nog nieuwe soorten voor Nederland zouden zitten. Hier deed zich een moeilijkheid voor. Want een vijftien¬ tal jaren had ik niets meer aan de collectie gedaan en ook de literatuur had ik niet meer bijgehouden, zodat ik niet wist welke soorten er tot nu toe voor de fauna vermeld waren. Dit tekort is nu aangevuld met hulp van Dr. S. J. van Oost- stroom. Hij heeft mij informatie gegeven over alle soorten die ooit als nieuw voor de fauna vermeld waren. Voor deze hulp wil ik hem hierbij bijzonder dank zeggen. Ik heb alle soorten die niet in deze gegevens voorkwamen maar wel in onze collectie en trouwens nog vele andere exemplaren ook, ter controle opnieuw gedetermineerd met de handboeken van Enslin en Benson, met onderstaand resultaat.
De collectie waarin zich deze exemplaren bevinden, wordt bewaard ten huize van H. G. M. Teunissen, Julianastraat 13, Berghem (N.Br.).
Aglaostigma langei (Kon.), nieuw voor de fauna. $ Best, 10. VI. 1969; ? Oirschot, 6.VI.1969. De soort lijkt door grootte en plompheid op een Tenthre- d op sis met rood achterlij fsmidden, bv. T. frisei. Bij determinatie blijkt het echter een Rh o go gaster te zijn ( Aglaostigma bij Benson). Zonder moeite komt men dan op langei Kon. waarmee de beschrijving goed overeenkomt. Enslin zegt trouwens dat men ze op het eerste gezicht voor een Tenthredopsis zal houden.
Allantus cingillum (KL), nieuw voor de fauna. Ç St. Pietersberg, 11. VI. 1942. Van dit exemplaar zijn kop en achterlijf verdwenen door de museumkever. Ik houd de oorspronkelijke determinatie toch voor juist, aangezien de Allantus- soorten gemakkelijk te determineren zijn. Bovendien klopt de kleur van de nog aanwezige poten met de beschrijving.
Allantus coryli Stütt, nieuw voor de fauna, den Dolder, juli 1942 (leg. Verhoeff). Bij determinatie met de lijst van Benson ontstond twijfel of het exemplaar A. coryli of A. hasalis KL zou zijn, n.l. of het wel of niet een verbrede kop had achter de ogen. Want de kop is achter de ogen iets misvormd, zodat de ene kant een verbrede en de andere kant een verengde vorm heeft. Ook de bruine kleur der tibiën (die bij hasalis zwart behoren te zijn) kan voorkomen bij hasalis var. calédoniens Bens. Een andere determinatielijst geeft echter als kenmerk voor coryli Stütt een duidelijk bestippeld schildje, en dat is aanwezig.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
165
Amauronematus amplus Kon., nieuw voor de fauna. $ Venlo, 10.IV.1942. Zat onder de naam humer alls in de verzameling. A. humer dis heeft echter van boven gezien een brede zaagschede en bij dit exemplaar was die smal en verengd. Met Benson komt men vlot uit. Beschrijving klopt voortreffelijk. Habitus is ge¬ lijk aan die van een aanwezig Fins exemplaar.
Aprosthema melanura (KL), nieuw voor de fauna. $ Mechelen (L.), 5. VIII. 1937. De soorten van dit genus zijn lastig te determineren. Het exemplaar zat als tarda KL in de verzameling. Scheiding tussen de beide soorten wordt in de determinatielijst van Enslin gemaakt door afgeknotte of iets concave clypeus, en dat kleine verschil is moeilijk te beoordelen zonder vergelijkingsmateriaal. Een verbindingslijn tussen ocellen en ogen, waardoor voor- en achterkop van elkaar gescheiden worden, kenteken voor tarda, ontbreekt. Conde deelt in zijn determina¬ tielijst de soorten tarda en melanura in twee verschillende groepen in, die hier¬ door verschillen, dat bij de tarda- groep het 3e sprietlid (er zijn er maar drie) kleiner is dan de breedte van de kop tussen de ogen ter hoogte van de voorste ocel, en bij de melanura- groep is het 3e sprietlid i/6 langer. De verhouding 3e spriet¬ lid: kopbreedte bedraagt bij ons exemplaar 33 : 29. Dit komt dus ook met mela¬ nura overeen.
Cimbex femoratus (L.), var. unicolor Ensl. <ƒ Exaeten, VIII. 1896 (leg. Wass- mann). Dit is de variëteit met geheel rood achterlijf. Nieuw voor de fauna.
Dolerus possilensis Cam. Nieuw voor de fauna. $ Tilburg, maart 1944 (leg. A. Adriaansse). Dit exemplaar zat onder de naam D. nitens Zadd. in de collectie, naast een echte nitens. Het was gemakkelijk hiervan te onderscheiden door de anders gevormde beharing op de mesopleuren, als men beide naast elkaar ziet.
Loderus genucinctus (Zadd.) Nieuw voor de fauna. Bernden 6. IV. 1939. Is goed kenbaar aan het ontbreken van lichte huidachtige vlekken op het achterlijf en de zwarte poten. Het cf was bij Enslin onbekend, maar is later in Kamtchatka gevonden.
Macrophya teutona (Pz.) Nieuw voor de fauna. Ç Babberich, l4.VI.194l (leg. Benno) Gemakkelijk te determineren.
Monophadnus spinolai (KL), var.bipartitus Lep. Soort en var. nieuw voor de fauna. $ Gulpen (Dolsberg), 12.VII.1938. Zonder meer kenbaar aan het geheel gele achterlijf. Het exemplaar behoort tot de variëteit bipartitus Lep. wegens de gele mesopleuren en donker mesosternum.
Nematinus bilineatus (KL), var. luteiformis Ensl. Nieuw voor de fauna. Ç Tilburg, 10.VI.1942.
Pachynematus clitellatus (Lep.) var. trisignatus Forst. Nieuw voor de fauna. Ç Venlo, 22.IV.1942 en $ Herpen, 33.V. 1937.
Pachynematus imperfectus (Zadd.) Nieuw voor de fauna. Ç Schayck, 15. IV. 1944. Door de gelijke lengte van achtertars en scheen komt men bij Benson aan¬ stonds bij imperfectus uit. Lengte van cencri klopt ook goed. Bij Enslin is het een lange weg; men komt dan uit op het gegeven: antennelid 3 = 6 en korter dan 4; ongeveer 19 : 25 bij dit exemplaar. Dit klopt dus ook.
Perineum rubi (Pz.). Nieuw voor de fauna, Stein, 8.V.1944; in de collectie Van Ooststroom bevinden zich nog twee <$ van deze soort: Cadier, 28.V.1966 en Elsloo-Lbg., 16.V.1967 (beide leg. B. van Aartsen). Dit genus bevat slechts
166
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
één Europese soort. Het genus behoort tot de tribus Tenthredinini en heeft een afwijkende lancetvormige cel.
Pristiphora denudata Kon. Nieuw voor de fauna. Ç Haaren, 25. VI. 1937, $ Tilburg, 11. VII. 1942. Deze soort verschilt alleen door het gele achterlijf met zwart eerste tergiet van pallidiventris Fall., die zwart gevlekt is op elk tergiet. Structureel verschillen beide soorten niet van elkaar, zegt Benson in zijn handboek.
Pristiphora saxeseni (Htg.). Nieuw voor de fauna. Ç Schayck, 29.VI. 1950. Een van de soorten met zijdelings samengedrukt achterlijf. Meteen kenbaar aan de tot een zuiver vierkant afgeknotte zaagschede.
Profenusa wuestnei (Kon.). Nieuw voor de fauna. Ç Baarlo, 23.V.1950. Verschilt meteen van de soort P. pygmaea KI. door de veel donkerder vleugels en de langere sprietleden.
Rhogogaster genistae Bens. Nieuw voor de fauna. $ Herpen, 23.V.1937; Ç Venlo, 2.VI.1942; $ Venlo, 4. VI. 1937. Deze exemplaren zaten onder de naam R. picta KL in de verzameling. Ze waren van deze soort gemakkelijk af te schei¬ den door de over de gehele lengte zwart gestreepte achterschenen. Ze zal wel in meer collecties voorkomen onder de naam R. picta KI.
Rhogogaster chlorosoma Bens. Geen nieuwe soort voor de fauna, maar een nieuwe naam voor R. scalar is Ths. nee KL Ik vermeld deze soort omdat ze in onze collectie voorkwam onder de naam R. viridis forma scalaris. Ik weet niet meer van wie deze combinatie is. Het aanwezige aantal exemplaren was over de stamvorm en de variëteit verdeeld in gelijk aantal volgens kleur. Met determinatie met het handboek van Benson bleken maar enkele exemplaren tot scalaris — chlorosoma te behoren. Deze waren goed te herkennen aan de tarsae pulvilli van de basitarsis, maar het verschil in kleur op het achterlijf bleek tot foutieve determinatie te heb¬ ben geleid.
Sciapterix consobrina (KL). Nieuw voor de fauna. Ç Babberich, 11. IV. 1942 (Benno leg.); $ Stein, 18.IV.1945 en 14. IV. 1949; $ Stein, 13.IV.1945 en 18 en 22.IV.1944 (Van Geyn leg.). Zonder moeite te herkennen.
Tenthredo zona KL Nieuw voor de fauna. $ Beek (Geld.), 3.V.1946. Deze soort gelijkt precies op T. zonula KL Het verschil is dat de kop van zona bovenop krachtig bestippeld is en die van zonula glad.
Toen ik bij de heer Van Ooststroom op bezoek was, heb ik met hem samen de Empria- soorten uit onze collectie bekeken. Er bleken ook hier twee nieuwe soorten voor de Nederlandse fauna in te zitten. Zij zullen in een publikatie van de heer Van Ooststroom vermeld worden.
Summary
The author mentions 17 species and 3 varieties, new to the fauna of the Neth¬ erlands, all belonging to the Hymenoptera, suborder Symphyta.
Best (N.Br.), Hoofdstraat 31.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. VIII. 1970
167
Vlindervangsten in 1969 te Annendaal (gem. Echt)
door
A. W. P. MAASSEN
Van 7 juli tot en met 24 oktober stond mijn vlinderval bij het vroegere jachthuis van het landgoed ,,Annadaal”. De lamp straalde haar licht uit over een gedeelte van het „Nieuw Annendaels Bosch”, gelegen op de hoge stuifgronden langs de Duitse grens. Dit bos bestaat grotendeels uit grove den, berk en eike- hakhout. Ook scheen het licht uit over de broekgronden van het z.g. „Esbroek”, dat aansluit bij de broekgronden van de gemeente Posterholt. In het Esbroek treft men nog enkele afwateringsgrachten aan en een gedeelte van de vroegere kasteel- gracht (met o.a. veel riet). Helaas wordt dit prachtige gebied in versneld tempo ontgonnen. Ten noordwesten van de vangplaats liggen de mooie bossen van de „Aerwinkel” (Posterholt) en het welbekende Munnicksbosch.
De val was voorzien van een 125 Watt HPL-lamp met voorschakelapparaat. Deze lamp geeft volgens mijn ervaringen veel betere resultaten dan de veel¬ gebruikte ML-lamp. Ook werd de donkere lamp, waarover enkele malen in de Entomologische Berichten geschreven werd, beproefd. De aanvlucht bleef echter ver beneden die van de HPL-lamp.
Vele nachten bevatte de val enorme massa’s vlinders, die uren „sorteerwerk” vroegen! Ongewoon massaal waren: Amathes c. nigrum L„ Ochropleura plecta L., Diarsia rubi Vieweg en Rivula sericealis Scopoli; opvallend minder: Noctua pronuba L. en Phlogophora meticulosa L.; bepaald weinig: Scotia ipsilon L. en Arctia caja L. De gamma’s werden natuurlijk nauwkeurig geteld: 2854 stuks.
De volgende vermeldenswaardige soorten werden aangetroffen:
Rhyacia simulans Hufnagel, 3 exemplaren op 20. IX.
Noctua inter jecta Hübner, 13 exemplaren. Op 8. IX zaten nog twee stuks in de val; dat is 4 dagen later dan de slotdatum in het 9e supplement.
Cleoceris viminalis Fabricius, 1 exemplaar op 2 5. VII. Dit is de eerste ver¬ melding van deze soort uit Midden-Limburg. Het voorkomen hier werd door Lempke verwacht (10e supplement, pag. 135).
Omphaloscelis lunosa Haworth, ongeveer 20 exemplaren in september.
Cirrhia o cell ar is Borkhausen, enkele tientallen exemplaren.
Actinotia polyodon L., 1 exemplaar op 12. VIII.
Photedes minima Haworth, ongeveer 20 stuks, waarbij 6 wijfjes.
Photedes fluxa Haworth, 2 exemplaren op 20.VII en 6. VIII.
Eremobia ochroleuca Den. & Schiff., 1 exemplaar op 6. VIII.
Coenobia ruja Haworth, ongeveer 25 exemplaren.
C bilodes maritima Tauscher, 2 exemplaren op 25 en 26. VII.
Macdunnoughia confusa Stephens, 3 verse exemplaren op 2 5. VII, 6 en 12. VIII.
Mormonia sponsa L., 1 exemplaar op 10. VIII.
Chytolita cribrumalis Hübner, diverse exemplaren.
Parascotia fuliginaria L., talrijke exemplaren, die echter weinig fraai uit de val kwamen.
Nycteola revayana Scopoli, diverse exemplaren, waarbij één exemplaar van de f. ramosana Hübner.
168
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.' VIII. 1970
Cyclophora pendularia Clerck, 1 exemplaar op 10.VIII.
Minoa murinata Scopoli, 1 exemplaar op 2 3. VII.
Nycterosea obstipata F., 1 exemplaar op 26. VII.
H onsme vitalbata Schiff., 1 exemplaar op 24. VII.
Selenia lunaria Schiff., 15 exemplaren. Van tetralunaria kwamen tientallen exemplaren uit de val, bilunaria was veel minder in aantal.
Anagoga pulveraria L., diverse exemplaren. Het laatste exemplaar verscheen op 20. VIII.
Summary
Rarer or more local Macrolepidoptera, taken at Annendaal (Echt), in the centre of Netherlands Limburg in 1969.
Montfort (Lb.), Julianastraat 2.
Twee promoties
Op 11 juni promoveerde drs. W. Bongers tot doctor in de landbouwweten¬ schappen aan de Landbouwhogeschool te Wageningen op een proefschrift ge¬ titeld : Aspects of Host-plant relationship of the Colorado beetle. Promotor was Prof. Dr. J. de Wilde.
Op 24 juni behaalde Ir. P. Gruys dezelfde graad op een proefschrift dat tot titel had: Growth in Bupalus piniarius (Lepidoptera: Geometridae) in relation to larval population density. Promotors waren Prof. Dr. H. Klomp en Prof. Dr. J. de Wilde.
Namens onze leden van harte geluk gewenst!
Cursus acarologie in de Franse taal
Van 3 tot 22 mei 1971 wordt in het Laboratoire Arago te Banyuls-sur-Mer (Faculté des Sciences de Paris) een cursus acarologie gegeven in de Franse taal. Het programma omvat een algemene inleiding, technieken, anatomie, ultrastructuren, experimentele acarologie, morfologie, systematiek en biologie van de verschillende groepen, bodemacarologie, acarolo¬ gie van water en van planten, medische en veterinaire acarologie. Docenten zijn: Mevr. C. Athias, Mevr. F. Cassagne, A. Aeschlimann, E. Angelier, Y. Coineau, A. Fain, L. van der Hammen, Ph. Lebrun, R. Legendre, P. Robaux, en J. Trave. De cursus richt zich tot onderzoekers die zich willen specialiseren in de acarologie, en die ten minste een candi- daatsexamen in de biologie met goed gevolg hebben afgelegd. De cursisten zullen tegen ge¬ ringe vergoeding in de gebouwen van het laboratorium gehuisvest kunnen worden; het la¬ boratorium zorgt ook voor uitstekende, maar zeer goedkope maaltijden. Er is op deze cursus plaats gereserveerd voor enkele Nederlanders. Eventuele Nederlandse candidaten worden verzocht zich vóór 31 december 1970 schriftelijk op te geven bij: Dr. L. van der Hammen, Rijksmusum van Natuurlijke Historie, Raamsteeg 2, Leiden; men kan zich ook tot hem wenden voor nadere inlichtingen. Candidaturen dienen, zo mogelijk, vergezeld te zijn van een aanbeveling.
ht ,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 september 1970 No. 9
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INEIOUD: A. W* P. Maassen: Enige ervaringen met Catephia alchymista Den. & Schiff. (Lep., Noctuidae) (p. 169). — J. F. M. Geelen, J. J. van Gelder en H. A. M. M. Sax: Insekten als voedsel van de Groene Kikker (Rana escuilenta L.) (p. 171). — F. A. Bink: A review of the introductions of Thersamonia dispar Haw. (Lep., Lycaenidae) and the spéciation problem (p. 179). — B. J. Lempke: Amphipyra berbera Rungs in Nederland (Lep., Noctuidae) (p. 184). — C. Davids: Arrenurus pugionifer Koenike, 1908, nieuw voor de Nederlandse fauna (Acari Hydrachnellae) (p. 188). — Literatuur (p. 170: B. J. Lempke). — Korte mededeling (p. 188: Aanbieding).
Enige ervaringen met Catephia alchymista Den. & Schiff. (Lep., Noctuidae)
door
A. W. P. MAASSEN
Deze in de vijftiger en in het eerste begin der zestiger jaren zo talrijk voor¬ komende soort in Midden-Limburg is na 1961 al weer een zeldzame verschijning geworden. Alleen in 1964 was alchymista wat talrijker en op de vliegplaatsen te Echt en Linne kon ik toen 25 exemplaren noteren. In de meeste jaren echter bleef het bij enkele dieren of ontbrak de vlinder geheel. Daarom is het wel bijzonder prettig te kunnen melden, dat alchymista in 1969 weer vrij talrijk was te Echt en Linne. Het was voor Cox en mij een grote verrassing hier op 25 mei (een zeer warme dag) niet minder dan 12 exemplaren op de stammen aan te treffen! In totaal werden 32 vlinders op de bomen waargenomen (vóór 24 mei zijn de bomen niet gecontroleerd en in juni slechts enkele malen; overigens ving ik in 1962 nog een volkomen vers dier op 20.VII). Te Reuver en Beifeld werd de vlinder niet gezien.
In het midden der zestiger jaren heeft Cox te Beifeld de soort enkele malen op het vanglaken gehad en nog in 1967 ving hij er één exemplaar op licht. Maar na het rooien van de eikebomen langs de Rijksweg (dè vindplaats- in Midden- Limburg) te Reuver en Belfeld is alchymista daar niet meer gesignaleerd. Ook in Echt (langs dezelfde verkeersweg) vallen elk jaar een flink aantal eiken aan de bijl ten offer en binnen afzienbare tijd zal de laatste boom hier verdwenen zijn. Dit behoeft natuurlijk niet het einde van de alchymista- populatie te betekenen. Er zijn eiken te over in het Slekkerhout en in de Doort te Echt, hoewel bij mijn
( MAR 8 1971
170
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
weten de vlinder in deze bossen nog nooit is waargenomen. Ook in het Munnicks- bosch (Odiliënberg) met zijn ontelbare eikebomen heb ik de soort na jarenlang zoeken nog steeds niet kunnen ontdekken.
Het afzoeken van eikebomen langs wegen en lanen op een warme dag in mei- juni in de late namiddag geeft de meeste kans de vlinder te vinden. Vóór de middag treft men slechts een enkele keer een alchymista op de stammen aan. In de middaguren verlaten de dieren de pop, kruipen tegen de stam omhoog en blijven meestal op ongeveer ooghoogte rustig zitten. Om drie uur en zelfs later in de namiddag vond ik herhaaldelijk nog vlinders met niet gestrekte of nog slappe vleugels. Opzettelijk van de stam opgejaagde dieren zochten hun heil in de kronen van de bomen. Hier zullen zich de meeste alchymista s na hun nachtelijke vlucht ook wel ophouden. Op de stammen treft men bijna uitsluitend pas uitgekomen verse vlinders aan en slechts een enkele keer een meer of minder afgevlogen exemplaar.
Waarnemingen of vangsten (voor zover mij bekend) op de vindplaatsen te Echt-Linne (I) en Reuver-Belfeld (II) van 1961 t/m 1969: 1961 vrij talrijk op vindpl. I, weinig op vindpl. II; 1962 weinig op vindpl. I, 2 exemplaren op vindpl. II; 1963 12 exemplaren op vindpl. I, niet gezien op vindpl. II; 1964 28 exemplaren op vindpl. I, 1 exemplaar op vindpl. II; 1965 niet gezien op vindpl. I, 2 exemplaren op vindpl. II; 1966 op beide vindplaatsen niet gezien; 1967 niet gezien op vindpl. I, 1 exemplaar op vindpl. II; 1968 1 exemplaar op vindpl. I, niet gezien op vindpl. II; 1969 32 exemplaren op vindpl. I, niet gezien op vindpl. II.
Summary
Some notes on Catephia alchymista Den. & Schiff., a very local and rare species in the Netherlands. In 1969 no less than 32 specimens of this species were obser¬ ved at Echt and Linne, in the centre of Netherlands Limburg.
Montfort (L.), Julianastraat 2.
Pothorn, Herbert, Dieren bouwen staten. P. (1) — 222, 81 tekstfiguren. Uitg. N.V. Gebr. Zomer & Keunings, Wageningen, september 1969. Prijs geb. ƒ 12,50.
De ondertitel van het boek luidt: De levensgemeenschappen van bijen, hommels, wespen, mieren en termieten. Daarmee is al dadelijk aangegeven, waarover de inhoud gaat. De schrij¬ ver weet op zeer boeiende en voor een ieder begrijpelijke wijze te vertellen over de staten- vormende insekten. Het uitvoerigst komen uiteraard de bijen en mieren aan bod. Maar aan de hommels worden slechts enkele bladzijden gewijd. Blijkbaar is aan deze interessante dieren nog veel te onderzoeken. Waarom bijv. blijven ze in tegenstelling tot de bijen bij bedekte lucht wel doorvliegen? Zelfs bij een zachte motregen en nog vrij laat in de schemering be¬ zoeken ze nog de bloemen!
Wat op p. 134 over Lysandra (bedoeld is Maculinea arion L.) wordt gezegd, is er wel een beetje naast. De mieren lokken de rupsen niet naar hun nesten. Nadat de rups door één of meer mieren „gemolken” is, doet hij zijn voorste lichaamsringen opzwellen en de mier die hem het eerst vond, beantwoordt dit signaal door de rups tussen zijn kaken te nemen en naar het nest te dragen.
De 83 figuren zijn zeer goed evenals de vertaling door Mevr. M. E. A. Thijssen-van DEN Bosch en de verzorging van het boek door de uitgevers. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
171
Insekten als voedsel van de Groene Kikker (Rana esculenta L.)
door
J. F. M. GEELEN, J. J. van GELDER en H. A. M. M. SAX
Afdeling Oecologie, Zoölogisch Laboratorium der Katholieke U niversiteit, Driehuizerweg 200, Nijmegen
Inleiding
In het kader van het ©ecologisch onderzoek aan amfibieën werd een studie ge¬ maakt van het voedsel van Rana esculenta L.
Boulenger (1897) vermeldt als bijzonderheid, dat grote groene kikkers soms slangen, vogels en kleine zoogdieren eten. Volgens Angel (1946) bestaat het menu uit wormen, mollusken, insekten, andere amfibieën, viskuit en jonge vis. Smith (1951) geeft allerlei soorten insekten op. Tyler (1958) vond in de door hem onderzochte groene kikkers vele soorten insekten, mollusken, kikkers, salamanders en 2 vissen; hij geeft aan, dat de groep insekten het grootste aandeel in het voed¬ sel levert. Hij onderzocht de maaginhoud van 63 dieren, gevangen in een periode van één maand (augustus 1957) uit een meertje in Noord-Frankrijk (Départe¬ ment Eure-et-Loire) . Wij bestudeerden de maaginhoud van de groene kikker van maart tot september 1968, in twee verschillende milieus. Ook het verschil in maag¬ inhoud tussen mannetjes en vrouwtjes en tussen grote en kleine kikkers werd door ons onderzocht.
Terrein van onderzoek
Rond het Ketelven en Roelofsven, beide behorend tot de „Hatertse en Over- asseltse vennen” bij Nijmegen (eigendom van Staatsbosbeheer) en rond het Hee- renven op het landgoed „de Hamert”, 15 km ten noorden van Venlo (eigendom van de Stichting „Het Limburgs Landschap”), zijn groene kikkers verzameld.
Ketelven en Roelofsven zijn omgeven door weiland; ten gevolge van bemes¬ ting hebben de beide, van oorsprong oligotrofe, vennen thans een mesotroof ka¬ rakter. Het Heerenven is omgeven door Calluna vulgaris en Molinia caerulea; op het ven wordt water geloosd uit een verder gelegen landbouwgebied. Toch is het Heerenven minder mesotroof dan de beide andere vennen. De vanggebieden Ke¬ telven en Roelofsven enerzijds en Heerenven anderzijds worden beschouwd als twee milieus, omdat zij verschillen in oevervegetatie.
Methode
De kikkers werden, zoveel mogelijk over de onderzoekperiode verdeeld, ge¬ vangen en binnen enkele uren gedood. De maaginhoud werd bewaard in Krijger ’s fixeer. De prooien werden geteld, gemeten en voor zover mogelijk gedetermi¬ neerd; bij enkele groepen (Staphylinidae en Brachycera) was dit zelden tot op de soort mogelijk. De graad van vertering wisselde sterk. Sommige kikkers hadden zeer ver verteerde, andere soms zelfs volledig intacte prooidieren in hun maag. Op het laboratorium werd vastgesteld, dat meelwormen bij kamertemperatuur na 20 uur in de maag uiteen begonnen te vallen en dat zij na 60 uur niet meer te her¬ kennen waren. De herkenbare maaginhoud van een kikker bestaat dus uit voedsel, dat het dier uiterlijk twee dagen tevoren heeft gegeten.
172
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
Materiaal
In totaal werden uit de drie vennen 113 kikkers onderzocht. Geslachtsverhou- ding en aantal dieren per ven zijn opgegeven in tabel 1.
Tabel 1. Aantal $ , $ en juveniele dieren per ven. (Number of $, $, and juveniles per
|
pool.) |
||||
|
geslacht |
$ |
$ |
juveniel |
totaal |
|
plaats: Heerenven |
22 |
4 |
26 |
|
|
Ketelven |
17 |
5 |
3 |
25 |
|
Roelofsven |
34 |
24 |
4 |
62 |
|
Totaal |
73 |
33 |
7 |
113 |
Dat er meer vrouwelijke dan mannelijke groene kikkers zijn verzameld, is on¬ der meer toe te schrijven aan het feit, dat in de voortplantingstij d de mannetjes zich midden op het ven ophouden en daarom moeilijker bereikbaar zijn. Bij het Roe- lofsven kon enkele malen gebruik gemaakt worden van een boot. Daardoor is het aantal mannetjes dat hier gevangen is, groter dan bij de andere vennen.
Bij de vrouwtjes bleek de maag nooit helemaal leeg te zijn, bij de mannetjes was dit soms wel het geval. Van de mannetjes hadden namelijk die exemplaren (15 stuks) een lege maag, welke gevangen werden tijdens een koor (onderdeel van het voortplantingsgedrag van de groene kikker) .
Resultaten
In tabel 2 is de samenstelling van de maaginhoud van kikkers uit de twee mi¬ lieus weergegeven. Hierbij is een indeling gemaakt in drie vangperioden, namelijk de periode vóór, tijdens en na de kooractiviteiten van de groene kikker. Bij het Heerenven werden tijdens de laatste periode geen kikkers gevangen.
Tabel 2. Prooidieren per vanggebied en per vangperiode. 20/6 betekent 20 prooidieren ge¬ vangen in 6 kikkers. (Preys per area and per period. 20/6 means 20 specimens of prey caught in 6 frogs).
Heerenven Ketelven/Roelofsven
|
aantal kikkers prooi : |
5 april - 24 mei 16 |
25 mei - 9 juli 10 |
16 april - 27 mei 33 |
28 mei - 30 juni 35 |
1 juli - 28 aug. 19 |
|
Mollusca |
_ |
_ |
1/1 |
1/1 |
_ |
|
Isopoda |
— |
— |
1/1 |
1/1 |
— |
|
Ac ar in a |
8/3 |
69/7 |
1/1 |
37/6 |
15/3 |
|
Lycosidae |
8/6 |
7/6 |
16/12 |
20/12 |
— |
|
andere Arachnida |
9/7 |
4/2 |
18/9 |
8/4 |
4/2 |
|
Collembola |
3/1 |
104/4 |
8/6 |
3/1 |
11/2 |
|
Odonata (totaal) |
12/3 |
55/6 |
2/2 |
5/3 |
1/1 |
|
Libellula |
4/2 |
— |
— |
— |
— |
|
Anax |
— |
— |
— |
1/1 |
— |
|
Coenagrion |
4/3 |
1/1 |
1/1 |
1/1 |
— |
|
Enallagma |
2/1 |
42/4 |
— |
1/1 |
— |
|
Cordulia |
— |
1/1 |
1/1 |
— |
— |
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970 173
|
Erythromma |
— |
— |
— |
1/1 |
1/1 |
|
Lestes |
— |
11/4 |
— |
— |
— |
|
Ischnura |
— |
— |
— |
1/1 |
— |
|
Leucorrhinia |
2/1 |
— |
— |
— |
— |
|
Orthoptera (Tetrix) |
1/1 |
1/1 |
2/2 |
— |
|
|
T hysanoptera |
— |
1 9/ 1 |
— |
— |
— |
|
Hemiptera (totaal) |
10/4 |
9/3 |
5/5 |
21/7 |
15/7 |
|
Cymatia |
3/1 |
4/3 |
2/2 |
— |
2/1 |
|
Corixa |
4/3 |
3/3 |
1/1 |
1/1 |
2/2 |
|
Gerris |
— |
— |
1/1 |
— |
- — |
|
Ilyocoris |
1/1 |
2/2 |
— |
3/2 |
1/1 |
|
Acanthidae |
2/2 |
— |
1/1 |
— |
1/1 |
|
Homoptera |
— |
— |
— |
1/1 |
8/3 |
|
Aphidoidea |
— |
— |
— |
16/4 |
1/1 |
|
Coleopter a (totaal) |
33/14 |
8/4 |
49/20 |
33/16 |
15/10 |
|
Carabidae |
7/5 |
4/2 |
11/8 |
7/5 |
1/1 |
|
Dytiscidae |
3/2 |
1/1 |
— |
1/1 |
1/1 |
|
Staphilinidae |
5/3 |
— |
7/4 |
4/4 |
1/1 |
|
Coccinellidae |
— |
— |
1/1 |
2/2 |
— |
|
Curculionidae |
1/1 |
1/1 |
1/1 |
1/1 |
1/1 |
|
Chrysomelidae |
— |
— |
1/1 |
3/2 |
— |
|
Elateridae |
— |
— |
1/1 |
2/2 |
— |
|
Byrrhidae |
1/1 |
— |
— |
— |
— |
|
Hydroptlidae |
2/1 |
— |
— |
— |
3/3 |
|
Lathrididae |
1/1 |
— |
— |
— |
— |
|
Cerambyddae |
— |
— |
— |
— |
1/1 |
|
Colydidae |
— |
— |
1/1 |
— |
— |
|
Cantharidae |
— |
— |
— |
1/1 |
1/1 |
|
Nitidulidae |
— |
— ■ |
— |
1/1 |
— |
|
larven |
3/2 |
2/2 |
4/4 |
5/2 |
6/5 |
|
niet gedetermineerd |
10/5 |
— |
22/10 |
5/4 |
1/1 |
|
Hymenoptera (totaal) |
10/4 |
4/4 |
12/8 |
36/15 |
13/11 |
|
Apidae |
— |
— |
2/2 |
14/7 |
3/3 |
|
Tenthedrinae |
— |
— |
2/2 |
4/4 |
1/1 |
|
Ichneumonidae |
— |
— |
4/4 |
2/2 |
1/1 |
|
Braconidae |
■ — - |
— |
1/1 |
2/2 |
1/1 |
|
Heloridae |
— |
— |
— |
1/1 |
— |
|
Sphegidae |
— |
1/1 |
— |
— |
— |
|
Formicidae |
10/4 |
3/3 |
— |
— |
— |
|
larven (Tenth.) |
— |
— |
— |
6/5 |
4/4 |
|
niet gedetermineerd |
— |
— |
1/1 |
1/1 |
1/1 |
|
Diptera |
— |
— |
18/8 |
— |
— |
|
Nematocera (totaal ) |
6/3 |
6/2 |
91/14 |
63/15 |
20/6 |
|
Chironomidae |
1/1 |
2/1 |
55/11 |
19/9 |
2/1 |
|
Tipulidae |
— |
— |
— |
2/1 |
3/2 |
|
Itionidae |
— |
— |
— |
— |
3/3 |
|
Limnobiidae |
— |
— |
1/1 |
7/2 |
— |
|
Bibionidae |
— |
— |
2/2 |
— |
8/2 |
|
Blepharoceridae |
2/2 |
— |
— |
— |
— |
|
Liriopeidae |
— |
— |
5/4 |
4/2 |
1/1 |
|
Sciaridae |
— |
— |
3/2 |
— |
— |
|
niet gedetermineerd |
3/1 |
4/1 |
25/4 |
31/8 |
3/1 |
|
Brachycera (totaal) |
3/2 |
1/1 |
33/10 |
28/14 |
150/9 |
|
Muscidae |
2/1 |
— |
25/8 |
7/7 |
35/7 |
|
Syrphidae |
— |
— |
1/1 |
2/2 |
113/7 |
|
Tabanidae |
1/1 |
— |
— |
— |
— |
174
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
|
Dolichopodidae |
— |
— |
— |
3/2 |
— |
|
Empididae |
— |
— |
— |
8/3 |
— • |
|
Stratiomyidae |
— |
— |
— |
1/1 |
1/1 |
|
Cordyluridae |
— |
— |
— |
— |
1/1 |
|
niet gedetermineerd |
— |
1/1 |
7/3 |
7/5 |
— |
|
Neuroptera |
— |
1/1 |
7/3 |
7/5 |
— |
|
larven (Sialias) |
— |
2/1 |
— |
— |
— |
|
Trichoptera |
— |
— |
1/1 |
2/2 |
3/2 |
|
larven + poppen |
2/1 |
— |
6/6 |
4/3 |
1/1 |
|
Me copter a (Panorpa) |
— |
— |
— |
— |
1/1 |
|
Amphibia (totaal) |
— |
2/2 |
— |
3/3 |
1/1 |
|
Triturus |
— |
2/2 |
— - |
2/2 |
— |
|
Rana |
— |
— |
— |
1/1 |
1/1 |
|
Totaal aantal prooidieren |
105 |
294 |
247 |
320 |
252 |
In de magen werd verder aangetroffen: takjes, grasaartjes, helmhokjes, knop- schubben, vogelveren, Sphagnum, Lemna en Spiro gyra.
rate of different groups of preys
Fig. 1. Samenstelling van de maaginhoud van de groene kikker van de „Hatertse en Over- asseltse vennen” en van ,,de Hamert”. (Composition of stomachal contents of Kana esculenta in different environments.)
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
175
Analyse van de resultaten
a. Verschil in maaginhoud van kikkers uit de twee milieus De aantallen prooidieren uit de twee milieus zijn, over de gehele onderzoekpe- riode, in fig. 1 per groep in procenten van het totaal uitgezet.
Het verschil in de samenstelling van de maaginhoud van kikkers uit de twee milieus valt onmiddellijk op. Bij de dieren uit het Heerenven overheersen Acarina, Collembola en Odonata. Acarina (hoofdzakelijk Oribatidae met een gemiddelde lengte van 0,5 mm) en Collembola (uitsluitend Hydropodura aquatic a met een lengte van 1,5 — 2 mm) zijn bij de gevonden aantallen door hun geringe afmeting van weinig betekenis als voedsel. In 9 van de 26 kikkers kwamen in de maag in totaal 67 larven van Odonata voor, waarvan 44 exemplaren van Enallagma cya- thigerum en 11 exemplaren van Lestes sponsa met een lengte van 20 — 30 mm. Deze grote dieren zijn als voedsel veel belangrijker dan de Acarina en Collembola.
In het Ketelven en Roelofsven overheersen de Diptera. In 35 van de 87 kik¬ kers werden 174 Nematocera aangetroffen en 211 Brachycera in 33 kikkers. Een tweede grote groep vormen de Coleoptera (97 exemplaren). Het aantal Acarina,
Fig. 2. Samenstelling van de maaginhoud van de groene kikker per vanggebied en per vang- periode. (Composition of stomachal contents of Rana esculent a per area and per period.)
Arachnida (vooral Pirata), Hymenoptera en Trichoptera is praktisch gelijk (res¬ pectievelijk 53, 66, 6l en 52).
b. Maaginhoud in de loop van het seizoen
Voor de verschillende vangperioden is in fig. 2 de samenstelling van de maag¬ inhoud weergegeven in procenten.
De samenstelling van de maaginhoud blijft in de loop van het onderzoek niet gelijk. In het Heerenven komt een opvallende verschuiving voor bij de Odonata;
176
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
de larven hiervan worden vooral in de kikkermaag aangetroffen in de tijd dat zij, voor hun laatste vervelling, op de oever kruipen. Zo werden larven van Libellula quadrimaculata en Leucorrhinia sp. gevonden op 26 april en 13 mei, larven van Enallagma cyathigerum (35 van de 44 larven van Enallagma c.) op 18 juni en larven van Lestes sponsa (9 van de 11) op 25 juni; dus in het begin van het vlieg- seizoen van de genoemde soorten.
Bij het Ketelven en Roelofsven nemen de Nematocera in de loop van het on¬ derzoek sterk in aantal af, de Braehycera nemen juist toe. Vanaf ongeveer 16 juli bestond een groot deel van de prooien uit Syrphidae (16 soorten). Er worden dus in hoofdzaak prooien op de oever gepakt. Op 20 juli werd een monster van de entomofauna rond het Roelofsven genomen door met een stevig net over de oever te slepen. De samenstelling van dit monster vertoont een treffende over¬ eenkomst met de maaginhoud van kikkers, gevangen in hetzelfde ven tussen 1 juli en 28 augustus (fig. 3). Hiermee is nogmaals bevestigd, dat de groene kikker eet wat op de oever leeft. Bovendien blijkt hieruit, dat hij geen voedselpreferentie heeft.
Fig. 3. Vergelijking van de maaginhoud van 19 groene kikkers gevangen tussen 1 juli en 28 augustus bij Roelofsven en Ketelven (A) met entomofauna bij het Roelofsven op 20 juli (B). (Comparison of stomachal contents of 19 Rana esculenta caught between July 1ste and August 28th near Roelofsven and Ketelven (A) with entomofauna near the Roelofsven on July 20th (B).)
c. Grootte van de prooi en van de predator
De relatie tussen de grootte van de prooi en de grootte van de kikkers is weer¬ gegeven in tabel 3.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
177
Tabel 3. Relatie tussen lengte van prooidier en predator. (Relation between length of prey and predator.)
|
NUMBER OF FROGS |
7 |
4 |
4 |
1 |
11 |
24 |
15 |
9 |
11 |
5 |
2 |
1 |
1 |
3 |
98 |
|
|
LENGTH IN mm. |
F R 0 |
<30 |
31-35 |
36-40 |
41-45 |
46-50 |
51-55 |
56-60 |
61-65 |
66-70 |
71-75 |
76-80 |
81-85 |
86-90 |
>90 |
TOTAL |
|
PREV |
||||||||||||||||
|
0.1-2 |
12 |
4 |
9 |
4 |
15 |
57 |
81 |
28 |
59 |
5 |
2 |
65 |
1 |
96 |
438 |
|
|
2.1-4 |
11 |
6 |
10 |
1 |
19 |
23 |
15 |
24 |
13 |
4 |
7 |
3 |
1 |
9 |
146 |
|
|
4.1-6 |
7 |
8 |
15 |
2 |
21 |
32 |
28 |
7 |
11 |
7 |
2 |
2 |
1 |
2 |
145 |
|
|
6.1-0 |
14 |
4 |
2 |
19 |
36 |
32 |
15 |
24 |
4 |
6 |
2 |
160 |
||||
|
8.1-10 |
2 |
1 |
17 |
77 |
04 |
27 |
16 |
21 |
6 |
4 |
6 |
239 |
||||
|
10.1-12 |
3 |
15 |
15 |
8 |
6 |
3 |
1 |
46 |
||||||||
|
12.1-14 |
3 |
7 |
6 |
1 |
5 |
1 |
2 |
25 |
||||||||
|
14.1-16 |
3 |
3 |
1 |
1 |
8 |
|||||||||||
|
16.M8 |
3 |
1 |
1 |
6 |
||||||||||||
|
10.1-20 |
4 |
1 |
2 |
2 |
1 |
1 |
11 |
|||||||||
|
20.1-24 |
2 |
1 |
24 |
1 |
18 |
1 |
3 |
50 |
||||||||
|
24.1-28 |
1 |
1 |
2 |
3 |
7 |
|||||||||||
|
>28.1 |
1 |
2 |
13 |
1 |
1 |
19 |
De maaginhoud van kikkers met een lengte van 30 — 45 mm verschilt duidelijk van die van grotere kikkers. De lengte van de prooi bleef bij de kleinere kikkers beneden de 12 mm. Toch valt op, dat ook de grootste kikkers zeer kleine insekten eten. Deze laatste (voornamelijk Oribatidae en Hydropodura) kunnen wellicht met grote prooien opgenomen zijn.
Wanneer kikkers groter zijn dan 45 mm, grijpen ze even grote insekten als kik¬ kers van 90 mm; Odonata-larven, Coleopteradarven zoals Dytiscus marginalis en Cyhister laterimarginalis (alle groter dan 20 mm) komen reeds voor in magen van kikkers van rond de 50 mm.
Discussie
Hamilton (1948), Savage (1961), Turner (1958), Mazur (1966) en ZiMKA (1966) geven allen op, zij het voor andere Rana- soorten, dat van voedsel- keus geen sprake is. „They eat what happens to be there” (Savage). Tyler (1958) stelt hetzelfde vast bij Rana es cul ent a op grond van zijn waarnemingen aangaande het eetgedrag, alsook op grond van het grote aantal soorten prooidieren dat hij in de maag van de groene kikker vindt. Wij trekken dezelfde conclusie uit de treffende overeenkomst tussen maaginhoud en oeverfauna. Bij kleine kikkers is deze overeenkomst niet volledig, daar zij geen grote prooien eten (tabel 3). Dat grote groene kikkers inderdaad kleine zoogdieren kunnen eten (Boulenger, 1897) kunnen wij bevestigen. Wij vonden elders eenmaal een volwassenen bosspitsmuis (Sorex araneus araneus) in de maag van een groene kikker van 90 mm.
Turner (1959), die in de maag van Rana p. pretiosa in het water levende lar¬ ven van Trichoptera en Odonata vond, concludeert hieruit, dat deze Rana- soort zich in ieder geval voor een gedeelte onder water voedt. Ook wij vonden in de maag van Rana esculenta larven van Trichoptera en Odonata. Hieruit volgt niet nood¬ zakelijk, dat Rana esculenta zich onder water voedt. De gelijkenis van de entomo- fauna van de oever met de samenstelling van de maaginhoud is daarvoor te op¬ vallend. Bovendien hebben wij meermalen waargenomen, dat onder andere ook
178
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
kikkerlarven werden gegrepen wanneer ze om lucht te halen het wateroppervlak in beweging brachten. Odonata-larven worden gegrepen wanneer ze voor hun ver- velling tot imago op de oever kruipen. Waterdieren worden alleen dan gegrepen, als zij boven water zichtbaar zijn.
Welke invloed de groene kikker in de twee onderzochte gebieden op de entomo- fauna heeft, is niet nagegaan. Een gelijktijdige bestudering van zowel de entomo- fauna als van de amfibieënpopulatie is hiervoor noodzakelijk. Zimka (1966) had bij zijn maagonderzoek van Rana arvalis de beschikking over gegevens zowel betref¬ fende de amfibieënpopulatie als de verschillende prooidieren in zijn onderzoek¬ terrein. Op grond daarvan kon hij concluderen, dat Kana arvalis binnen de in- sektenpopulatie optreedt als regulator van de balans tussen predatoren en sapro-/ fytofagen. Een dergelijk gecombineerd onderzoek zal de rol van Kana esculenta nauwkeurig kunnen bepalen.
Summary
A study on the feeding habits of Kana esculenta has been made in moorland pools, viz. Ketelven and Roelofsven in the neighbourhood of Nijmegen, and the Heerenven near Venlo.
The contents of the stomach of 113 specimens of Kana esculenta, caught in the two different areas, over a period of six months, have been analysed.
The stomach of the male is empty during the breeding period. During the whole period of investigation no female has been found with an empty stomach.
The contents of the stomach are different in the two areas.
There is a striking resemblance in contents of the stomach and the entomofauna on the border.
The contents of the stomach change during the period of investigation. Larvae of Odonata are eaten when leaving the water just before their emergence.
Frogs do not feed under water. Submersed prey is only taken at the surface.
The role of Kana esculenta as a predator can only be determined if in the same period the entomofauna is studied also.
Literatuur
Angel, F., 1946, Reptiles et Amphibiens. Fauna de France 45.
Boulenger, G. A., 1897, The tailless batrachians of Europe. London, Ray Society. Hamilton, W, J., 1948, Food and feeding behavior of the green frog, Rana clamitans Latreil- le in New York State. Copeia (3): 203 — 207.
Mazur, Th., 1966, Preliminary studies on the composition of amphibian food. Ekol. Pol., Ser. A 14: 309—319.
Savage, R. M., 1961, The ecology and life history of the common frog. Pitman, London. Smith, M., 1951, British Amphibians and Reptiles. Collins, London.
Turner, M. J., 1959, An analysis of the feeding habits of Rana p. pretiosa in Yellowstone Park, Wyoming. Amer. Midi. Nat. 61: 403 — 413.
Tyler, M. J., 1958, On the diet and feeding habits of the edible frog (Rana esculenta L.). Proc. Zool. Soc. Lond. 131: 583 — 595.
Zimka, J., 1966, The predacity of the field frog (Rana arvalis Nilsson) and food levels
in communities of soil macrofauna of forest habitats. Ekol. Pol., Ser. A 14: 589—604.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
179
A review of the introductions of Thersamonia dispar Haw. (Lep.j Lycaenidae) and the spéciation problem
by
F. A. BINK
Since 1909 there have been several attempts to establish new colonies of the Large Copper Butterfly, Thersamonia dispar Haw., in England, Ireland and the Netherlands. First there were attempts to introduce T. dispar rutilus Wem. into Wicken Fen, Cambridgeshire, by Verall (Duffey 1968), in 1913 in Greenfields near Tipperary, Ireland, by E. B. Purefoy (this colony existed until 1936) and in 1926 in the Norfolk Broads in the Bure Valley.
In 1915 T. dispar was discovered near Wolvega in the province of Friesland in the Netherlands. Oberthür named this population hatavus in 1923, though is was with difficulty distinguished from the extinct English nominate form.
In the autumn of 1926 J. H. E. Wittpen sent young larvae of T. dispar hatavus to Purefoy at East Farleigh in England. These larvae produced 28 butterflies in 1927. On IO.V.1927 Purefoy visited with Wittpen and H. J. Labouchere the T. dispar hatavus locality at Wolvega and collected 14 larvae there in four days. Purefoy sent 33 butterflies (20 ç? and 13 $ $ ) to Woodwalton Fen. 8 fe¬ males were caught for egglaying. The remaining 5 females in the “Copper field’’ in the fen produced 300 — 400 eggs. In August of the same year Wittpen sent 1000 eggs to Purefoy, obtained from females caught at a locality near Wol¬ vega, newly discovered by N. Loggen, very probably at 52°50'58"N — 5°54'48" E (verbal communication by Mrs. Wittpen). At that time this was a very favour¬ able place for T. dispar. So already in 1928 there were a lot of butterflies in the fen and these produced many offspring.
In 1930 there was enough material to establish another colony at Wicken Fen (exterminated in 1942 by emergency reclamation during the war).
In 1942 Woodwalton Fen material was sent to Greenfields for a second attempt and the colony existed there until about 1955 (Duffey 1968). In 1949 there was another attempt in the Norfolk Broads, in the Yare Valley.
In 1953 the British Nature Conservancy leased Woodwalton Fen from the Society for the Promotion of Nature Reserves and Dr. E. Duffey became respons¬ ible for management. In April 1968 an account was published of his investigations and experiments concerning T. dispar and its habitat at Woodwalton Fen.
In the Netherlands there were also several attemps to establish new colonies of T. dispar hatavus . The first was on 27. VIII. 1928 when Wittpen released 350 young larvae at the locality 52°17'50"N — 5°05'52"E in the reserve Naardermeer near Amsterdam. On 11. VI. 1929 he found only 3 fullgrown larvae and he reple¬ nished the colony with 14 larvae, obtained from females from the locality near Wolvega already mentioned. Wittpen received 100 pupae from the Woodwalton Fen stock by Purefoy in 1932 for new attempts in the Netherlands. In the Naardermeer no butterflies were seen after the first attempt and on 21. VII. 1932 Wittpen released 25 c? cf and 13$ $ there. This attempt was also un¬ successful. On 23.VII.i932 he released 34 J1 and 26 $ $ at 53°05T0"N—
180
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
6°00'15"E near Boornbergum in a private reserve of the family Harinxma thof. Slooten in the middle of Friesland.
G. Dijkstra released some eggs on 29-VII.1939 and 35 pupae and larvae on 9. VI. 1940 at the Raamsloot near Eernewoude, 53°08'N — 5°56'E. The last specimen in that area was seen about 1955. The whole marsh area there is about 1000 ha, but a many places the T. dispar habitat became unsuitable owing to progression of the vegetation succession. The plans for these introduction experi¬ ments were discussed by Wittpen with P. G. van Tienhoven, chairman of the Vereniging tot Behoud van Natuurmonumenten in Nederland (Society for the Conservation of Nature Reserves in the Netherlands) and J. B. Corporaal, secretary of the Nederlandse Entomologische Vereniging (Netherlands Entomo¬ logical Society).
T. dispar batavus exists only in the marshes now, all together about 5000 ha, in the north-west of the province of Overijsel and the south-east of Friesland, where it is to be found in small groups throughout the area.
In Denmark T. dispar rutilus was found for the first time at Horreby Lyng on Falster, 54° 49’N — 12° 43’E in 1934. The last specimen was taken there about 1948. Horreby Lyng is a raised bog (now severely damaged by peatcutting and pineplanting) and a “Laggzone”, a surrounding Caricetum area, which is the suitable habitat of T. dispar there. Because this habitat is not more than about 5 ha, and it was the only locality where most of the Danish T. dispar could be found, I believe that this colony was artificially introduced, probably in 1930 — 33.
All these introductions of T. dispar to new localities were unsuccessful, except the one at Woodwalton Fen, but there it is bred under half-artificial conditions (see Duffey). Because there were some difficulties with T. dispar in Woodwal¬ ton Fen, it became desirable to have a captive stock as an insurance against ex¬ tinction and in I960 H. G. Short at Esher, Surrey, started an experiment in breed¬ ing T. dispar from Woodwalton Fen in captivity. Separate stocks were maintained to prevent inbreeding. There are two critical periods in breeding T. dispar , the hibernating of the third instar larvae and the pairing of the butterflies. Both dif¬ ficulties have been overcome and after some years it has been possible to send back many larvae and pupae to Woodwalton Fen for experimental purposes and to support the colony there. From the same source I also obtained quantities of eggs and young larvae. Material was also sent to Dr. H. Heal who is now trying to establish a colony in a reserve in North-Ireland.
It is noticeable that the average butterfly of the present British population, especially the female, differs from T. dispar batavus from the Netherlands. The submedian spots on the forewing are often reduced as in forma parva Tutt 1906 and subobsoleta Tutt 1906 and sometimes as in forma obsoleta Tutt 1906. The red margin of the hindwing upperside is more often than usual enlarged as in forma late fas data Lpk. 1954; there is a reduction of the dark colour, sometimes as extreme as in forma suppressa Tutt 1906. The underside of both sexes shows a slight reduction of all spots on the hindwing. The extreme specimens, in which forma obsoleta , suppressa and latefasciata are united, are very striking forms, unknown among T. dispar in Europe. In the following table details are compared of 150 females from the Woodwalton Fen stock with 200 T. dispar batavus in
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
181
Netherlands collections and with 33 T. dispar dispar in the collection of the British Museum (Natural History).
ratio cellspot: biggest
Woodwalton T.d. batavus
T.d. dispar
|
submedian spot 1 : 1.0 |
Fen stock n 5 3% |
n 34 |
17% |
n 13 |
40% |
||
|
1 : 0.9 |
21 |
14% |
80 |
40% |
12 |
36% |
|
|
1 : 0.7 |
38 |
25% |
68 |
34% |
7 |
21% |
|
|
parva |
1 : 0.5 |
40 |
27% |
18 |
9% |
1 |
3% |
|
subobsoleta |
1 : 0.3 |
35 |
23% |
0 |
— |
0 |
— |
|
ob sol eta |
1 : 0.1 |
11 |
7% |
0 |
— |
0 |
— |
|
» red margin .wing : total latejasciata |
dark 1 : 4 |
23 |
15% |
0 |
1 |
3% |
|
|
1 : 6 |
84 |
56% |
135 |
68% |
23 |
70% |
|
|
1 : 8 |
43 |
29% |
64 |
32% |
9 |
27% |
|
|
îrn of the hindwing nigrescens |
25 |
17% |
56 |
28% |
2 |
6% |
|
|
ne mat a |
89 |
60% |
92 |
46% |
22 |
67% |
|
|
bilineata |
3 |
2% |
32 |
16% |
2 |
6% |
|
|
unilineata |
6 |
4% |
20 |
10% |
7 |
21% |
|
|
cuneata |
12 |
8% |
0 |
— |
0 |
— |
|
|
suppressa |
15 |
10% |
0 |
— |
0 |
— |
H. J. Koerts Meijer
T. dispar from Woodwalton Fen. Top: $, showing reduction of submedian spots (f. subobsoletd) and enlargment of red submarginal band on hind wings (f. latefasciatd). Bottom: $ , under side, showing reduction of spots on hind wings.
182
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
f. neurata Tutt 1906 f. bilineata Tutt 1906
f. unilineata Tutt 1906 f. cuneata Tutt 1906
f. stip pres sa Tutt 1906
Description of the forms by Tutt:
f. nigrescens Tutt 1906 whole area from hind-marginal band to the base uniform¬ ly blackish-brown, ditto, but with fine copper nervures, with the basal area somewhat paler and two rows of transverse spots showing (submedian- and subterminal- spots).
ditto, with only inner row of spots (submedian-spots), ditto, but with the outer portion divided into marked wedge-shaped spots (subterminal-spots), hindwings almost unicolorous and unspotted.
This population is nowadays no longer representative of T. dispar batavus. The differences are clear enough to consider the population of T. dispar at Woodwal- ton Fen and all stocks derived from it, as a new subspecies.
I sued the Wilcoxon test for the distinguishing character: ratio biggest subme¬ dian spot to cellspot, to support this opinion. This is the most remarkable character and, written in this way, easy to use for a statistical test. I found u = 11.23 com¬ paring Woodwalton Fen material with T. dispar batavus. This means that the chance of the hypothesis that there is no difference is much smaller than 0.004%, so the difference is established.
Comparing T. dispar batavus with T. dispar dispar I found uzz 2.84, which corresponds to a probability of 0.46% for the zero-hypothesis. It is mentioned in the literature, e.g., Lempke 1954, p. 335, that the submedian spots are biggest in T. dispar , though the difference is not very remarkable. This statistical test shows for this distinguishing character also a high degree of significance.
The cause of the change in the Woodwalton Fen Population within about 38 generations may be:
a. genetic drift, because this population originated from a number of individuals
which did not represent the total gene pool of the Netherlands population.
b. the breeding of an important part of this population in captivity every year.
The imagines might be selected on an ethological character because only those
butterflies produce offspring which are willing to mate in captivity.
The present case demonstrates how quickly an isolated population may differ from the one where the ancestors came from. So it will be of little systematic value to use subspecific names for such small isolated populations.
In future we shall meet many examples of spéciation like the one discussed here, because in Europe the distribution of many species will be soon restricted only to some nature reserves. Sometimes a reserve may be unfavourable during some time (due to human influence, e.g. drainage of the environment, use of fertilizers) and endangered species must be saved from extermination during the time of conservation measures to restore the nature reserve.
Samenvatting
In het artikel wordt getracht een zo volledig mogelijk overzicht te geven van alle uitzetpogingen met de grote vuurvlinder, T. dispar. Van 1909 tot 1949 zijn een aantal pogingen ondernomen in Engeland en Ierland. Thans komt alleen in het Woodwalton Fen nog een populatie voor, die zich daar slechts dankzij voort-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
183
durend menselijk ingrijpen kan handhaven. Op het ogenblik wordt getracht in Noord-Ierland een nieuwe populatie te introduceren.
Ook in Nederland heeft men geprobeerd enkele moerasgebieden met grote vuurvlinders te bevolken. De eerste pogingen waren in 1929 en 1932 in het Naardermeer en in 1932 te Boornbergum door de heer Wittpen. De uitzettingen in het Naardermeer hadden geen enkel succes. De heer G. Dijkstra Hzn. zette een aantal eieren en volwassen rupsen en poppen uit in resp. 1939 en 1940 bij de Raamsloot te Eernewoude. De laatste grote vuurvlinder in Midden-Friesland werd gezien omstreeks 1955. Het is dus zeer waarschijnlijk dat de grote vuurvlin¬ der daar niet inheems is geweest! Thans komt de soort in Nederland alleen voor in de moerasgebieden gelegen tussen Sloten en Zwartsluis.
Ik betwijfel ook, of de in Denemarken verzamelde grote vuurvlinders van een autochtone populatie stammen. Ik vermoed dat de grote vuurvlinder in het begin van de jaren 1930 op Falster is uitgezet.
De grote vuurvlinderpopulatie in het Woodwalton Fen heeft sinds 1928 een merkbare uiterlijke verandering ondergaan. Bij het wijfje werd verkleining van de submediane vlekken op de voorvleugel gekonstateerd en de verdeling van de typen in achtervleugel tekening vertoonde een duidelijke afwijking ten opzichte van die van de Nederlandse grote vuurvlinders. De rode band is bij een aantal veel breder, de forma hilineata komt nog maar zeer weinig voor en bij een gering aantal is de donkere tekening bijna geheel verdwenen, waardoor de achtervleu¬ gels eenkleurig rood worden.
Het kenmerk „gereduceerde submediane vlekken” werd aan een statistische toets onderworpen en er werd een zeer hoge mate van significantie gevonden voor het verschil tussen de Engelse populatie en de Nederlandse. Hiermee is aange¬ toond, dat binnen 38 generaties een nieuw gestichte populatie zoveel van de oor¬ spronkelijke kan verschillen dat deze als een nieuwe subspecies beschouwd zou kunnen worden, maar ik ben van mening dat de systematiek niet gediend is met het benoemen ervan.
Literature
Duffey, E., 1968, Ecological studies on the Large Copper Butterfly, Lycaena dispar Haw.
batavus Obth., at Woodwalton Fen National Nature Reserve, Huntingdonshire. Jo urn. appl. Ecology 5 : 69 — 96.
Dijkstra, G., 1956, Vlinderleven VIL Vanellus 9 : 92 — 96.
Lempke, B. J., 1936, Heodes (Chrysophanus) dispar Haw. ras batavus Obthr. Ent. Ber., Amst. 9 : 217—220.
- - , 1954, Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera. Tijdschr. Ent. 97 : 332- — -
338.
Loggen, N., 1928, Chrysophanus dispar Haw. Ent. Ber., Amst. 7 : 317.
Oudemans, J. Th., 1922, Chrysophanus dispar Haw. in Nederland. Tijdschr. Ent. 64 : 197 — 211.
Wittpen, J. H. E., 1928, Een en ander over het importeren van Chrysophanus dispar Haw. in England. Ent. Ber., Amst. 7 : 314 — 316.
- , 1929, Overplanting van Chrysophanus dispar Haw. in Nederland. Ent. Ber.,
Amst. 7 : 390 — 391.
— - , 1930, Chrysophanus dispar Haw. in het Naardermeer. Ent. Ber., Amst. 8 :
2.
■ - , 1932, Overplanting van Chrysophanus dispar Haw. naar het Naardermeer en
een terrein te Boornbergum. Ent. Ber., Amst. 8 : 347 — 348.
Amsterdam-O., Ringdijk 3.
184
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
Amphipyra berbera Rungs in Nederland (Lep., Noctuidae)
door
B. J. LEMPKE
In 1968 ontdekte de Zweedse lepidopteroloog I. Svensson bij toeval, dat onder het materiaal van Amphipyra pyramided L. uit zijn land twee soorten schuil gin¬ gen, die uiterlijk zeer sterk op elkaar lijken maar waarvan de genitaliën duidelijk verschillen, zowel bij het als bij het $ . Daar hij niet kon uitmaken welke van de twee de echte pyramided van Linnaeus was, stelde hij zich in verbinding met Mr D. S. Fletcher van het Brits Museum (Natural History). In een uitvoerig gedocumenteerd artikel toonde deze aan dat de algemeen verbreide soort de echte pyramided is, terwijl de andere conspecifiek is met een uit Noord- Afrika beschre¬ ven soort, Amphipyra berbera Rungs, oorspronkelijk ook aangezien voor een subspecies van pyramidea. Ook uit Groot-Brittannië en uit Zuid-Europa bleek het museum materiaal van berbera te bezitten, zodat al onmiddellijk duidelijk was dat de soort een flink verspreidingsgebied moest hebben. Na het verschijnen van Fletcher’s publicatie ging men natuurlijk in verschillende landen na of berbera ook daar misschien zou voorkomen en zo is langzamerhand al een vrij uitgebreide literatuur over de soort ontstaan.
Het wordt dus wel tijd dat we ook in Nederland de (voorlopige) balans gaan opmaken, want ook hier komt de soort voor. Dat we wat achteraan komen heeft ook zijn voordeel, want we hoeven nu slechts de reeds gepubliceerde details sa¬ men te voegen om een vrijwel sluitend geheel te krijgen. Aanvankelijk vond ik berbera maar heel moeilijk te herkennen en ik heb dan ook diverse preparaten ge¬ maakt van exemplaren, die misschien tot de soort zouden kunnen behoren, maar het dan bijna steeds niet bleken te zijn. Ik geloof nu echter, dat het haast nooit nodig is zijn toevlucht tot dit tijdrovende werk te nemen. Kort geleden heb ik de serie van het Rijks Museum van Nauurlijke Historie te Leiden doorgenomen en het kostte me niet de minste moeite beide sooren, die ook daar aanwezig bleken te zijn, van elkaar te scheiden. De verschilpunten zijn de volgende:
A. Kleur voorvleugels. A. berbera heeft altijd tamelijk eenkleurige grijsachtig bruine voorvleugels. Dezelfde kleur komt echter ook bij pyramidea voor, maar deze soort is veel variabeler. Vormen met prachtige bonte voorvleugels zijn bij berbera met aangetroffen.
B. Kleur achtervleugels. Grondkleur bij berbera doffer, lichter, bij pyramidea dieper, helderder. Maar afgevlogen exemplaren van pyramidea kunnen dezelfde doffe lichte achtervleugels hebben als berbera!
C. Tekening voorvleugels. De ronde vlek is bij berbera veel opvallender dan bij de meeste exemplaren van pyramidea, al komen bij deze laatste ook wel dieren voor met een opvallende vlek. Heel belangrijk: de tweede dwarslijn loopt bij pyramidea bijna recht naar beneden, maar is bij berbera duidelijk in de beneden¬ helft naar binnen gebogen, zodat het middenveld in de onderhelft smaller is dan bij pyramidea. Van de pij Ivlekken zijn er bij berbera maar twee wigvormig, bij pyramidea meer.
Al deze kenmerken hebben dus wel iets vaags, maar Goater en Christie
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
185
J. Huisenga
Fig. 1 — 3. Amphipyra pyramided L. 1. $ , Nunspeet, 17.VIII.l96l; 2 and 3. 9, Apeldoorn, 4.VIII.1953. Fig. 4 — 6. Amphipyra berbera svenssoni Fletcher. 4. 9 , Middelie, 30.VII.1948; 5 en 6. Aerdenhout, 21.VII.1953.
vonden in 1969 een aantal verschillen, die eigenlijk de beste zijn om de twee soorten uit elkaar te houden:
D. Onderkant van de vleugels. Bij pyramided is de beschubbing ,, ruwer”, langs de voorrand van de achtervleugels is een brede bestuiving met donkere schubben, de grondkleur van deze vleugels is tot de submarginale lijn licht geelachtig, daarna donker, duidelijk contrasterend, de zwarte submarginale lijn is in het bo¬ venste deel gebroken in afzonderlijke vlekken, bij de binnenrandshoek is een koperkleurige glans die niet verder reikt dan van franje tot submarginale lijn.
Bij berbera is de beschubbing glad, er is geen brede donkere bestuiving langs de voorrand van de achtervleugels, de grondkleur is effen donker bruinachtig geel, zonder contrast, de zwarte submarginale lijn is bij de voorrand niet gebroken, de
186
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
koperkleurige glans loopt ver voorbij de submarginale lijn.
Bij controle van de onderkant bleken alle exemplaren die ik volgens de teke¬ ning van de bovenkant voor berber a gehouden had, goed gedetermineerd te zijn, maar ook een aantal waarvan ik lang niet zeker was, waren nu zonder enige twijfel als berbera te herkennen. Toen ze eenmaal op hun goede plaats stonden, bleek alles toch goed te kloppen. In de serie is ook goed te zien, dat berbera gemiddeld iets kleiner is dan pyramidea. Wie nu de opgegeven kenmerken vergelijkt met de prachtige foto’s van de heer Huisenga, zal waarschijnlijk evenmin veel moeite hebben met het determineren van zijn exemplaren.
Controle door middel van genitaalpreparaten is nauwelijks meer nodig. Ik geef er dan ook geen afbeeldingen van. Ze zijn trouwens te vinden in de publicaties van Svensson, Fletcher en Urbahn (1968). Wel wil ik er op wijzen, dat in beide seksen één enkel zeer duidelijk kenmerk al voldoende is om de twee soorten met zekerheid te herkennen. Bij het <T zit aan het distale uiteinde van de valven een bundel haarachtige borstels, zwak bij pyramidea , zeer sterk bij berbera. Bij het $ van pyramidea is de lamella postvaginalis kort en breed en bezet met lange borstels, bij berbera is de lamella lang en smal, terwijl de borstels kort zijn. Helaas is bij ontschubbing van deze verschillen in de regel niets te zien, daar de genitaliën meestal diep in het lichaam teruggetrokken liggen.
Daar de in het noordwesten van Europa voorkomende vorm van A. berbera verschilt van de Afrikaanse nominaatvorm, beschreef Fletcher hem als A. b. svenssoni. Ook onze exemplaren behoren tot deze subspecies.
Urbahn (1969) heeft intussen beide soorten uit het ei gekweekt, zodat ook de verschillen in de eerste stadia al bekend zijn. Zijn fraaie foto’s laten duidelijk de verschillen tussen de rupsen zien. Die van berbera heeft een vrijwel aaneensluitende zigzagvormige witte subdorsale lijn, een brede zwarte begrenzing aan de boven¬ kant van de zijlijn en de borstpoten zijn zwart. A. pyramidea heeft een uit witte punten bestaande subdorsale lijn, een smallere vager begrensde zijlijn en de borst¬ poten zijn groen. De verschillen tussen de poppen zijn gering en variabel.
Uit ons land zijn mij tot nog toe de volgende exemplaren van Amphipyra ber¬ bera bekend:
Fr.: Rijs, 22. VII. 1895 (Zoöl. Mus.). Gdl. : Hoog-Soeren, 31.VIII.1956 (Lucas). Utr. : Utrecht, <ƒ, einde vorige eeuw (Zoöl. Mus. Utrecht, e coll.-A. C. Oude- mans). N.H.: Hilversum, 23.VII.1935, cf en <j> (Zoöl. Mus., e coII.-Doets) ; Amsterdam („Rozenburg”), 20. VIII. 1862 (Zoöl. Mus.); Middelie, 30.VII.1958 (S. de Boer); Haarlem, 22.VII.1929, e. 1., e coII.-Van Wisselingh (Zoöl. Mus.); Aerdenhout, 21.VII.1953, vier exemplaren, 14. VIII. 1951, e coII.-Van Wisselingh (Zoöl. Mus.). Z.H. : Wassenaar, 10. VII. 1941 e. 1., 30.VII.194l, 12.VIII.1942, alle e coII.-Van Wisselingh (Zoöl. Mus.); Scheveningse Bosjes, 15 en 18.VII.1891, a. o. (Zoöl. Mus.); Den Haag, 4. VI. 1890, a. o. (Zoöl. Mus.), 31.VII.1890, a.o., 1.VII.1893, 17.VIII.1904 (drie exemplaren), 13.VIII.1906 (vier exemplaren); Dordrecht, 5. VIII. 1866, 3. IX. 1906 (alle in Rijks Mus. Leiden). Lbg.: Epen, 19.VII.1950, e coll.- Van Wisselingh (Zoöl. Mus.).
De nu bekende vliegtijd is dus: 1.VII-3.IX, met hoofdvliegtijd in juli. De datum 4.VI.1890, a. o., zal wel een verschrijving zijn voor 4. VII of 4. VIII. Opmerkingen bij de vindplaatsen: Rozenburg was een buiten in de Watergraafsmeer, dat in 1917
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
187
bij de Nieuwe Oosterbegraafplaats getrokken is. Het exemplaar van Middelie is het enige van de twee soorten dat De Boer daar ooit gevangen heeft. Waarschijn¬ lijk een zwerver. Alle exemplaren van Den Haag in de collectie van het Leids Museum bleken tot berhera te behoren! Van Dordrecht daarentegen zijn beide soorten aanwezig. Uit de nu ter beschikking staande gegevens zouden we de con¬ clusie moeten trekken dat berhera vooral in het Duindistrict voorkomt en daar¬ buiten zeldzaam is. Opvallend is in elk geval, dat ik behalve de twee exemplaren in de collecties-DE Boer en -Lucas tot nu toe in geen enkele andere particuliere collectie een exemplaar van berbera heb aangetroffen.
Beide soorten komen op licht, maar veel beter op smeer. A. berbera blijkt ove¬ rigens al enkele keren gekweekt te zijn zonder dat de verzamelaars zich bewust waren met een andere soort te doen te hebben. Waarschijnlijk hebben ze nooit beide rupsen tegelijkertijd in hun bezit gehad. De door Sepp afgebeelde rups (Nederl. Ins. 7 : 69 — 72, Tab. XVI, [1843-1855]) is die van A. pyramidea , de afgebeelde vlinder heel duidelijk ook.
Literatuur
Fletcher, D. S., 1968. Amphipyra pyramidea (Linnaeus) and A. berbera Rungs (Lep., Noctuidae), two species confused. Entomologist’ s Gaz. 19: 91 — 106. Hunziker, P., 1969. Amphipyra berbera Rungs auch in unserem Faunengebiet. Mitt. ent. Ges. Basel , N. F. 19 : 11—12.
Goater, B., & L. Christie, 1969. A note on some differences in the undersides of Amphi¬ pyra pyramidea (Linnaeus) and A. berbera svenssoni Fletcher (Lep., Noctui¬ dae). Entomologist s Gaz. 20 : 259' — 261.
Krogerius, H., 1969. Amphipyra pyramidea L. und A. berbera Rungs in Finnland. (Lepi- doptera Noctuidae). Notul. ent. 49 : 82 — 85.
Michaelis, H. N., & M. J. Morgan, 1969. Some notes on the occurrence of Amphipyra pyramidea (L.) and A. berbera Rungs (Lep., Noctuidae). Entomologists Gaz. 20 : 261—262.
Svensson, I., 1968. Amphipyra pyramidea L. en dubbelart (Lep. Agrotidae). Opusc. ent. 33 : 183—188.
Urbahn, E., 1968. Amphipyra pyramidea L. und Amphipyra berbera Rungs — zwei schwer unterscheidbare heimische Noktuidenarten. Ent. Nachr. Dresden 12 : 97 — 102.
- , 1969. Unterschiede der Jugendstände von Amphipyra pyramidea L. und
A. berbera svenssoni Fletcher. Notul. ent. 49 : 247 — 253.
- , 1969. Die Jugendstände von Amphipyra berbera ssp. svenssoni Fletcher (Lep.,
Noctuidae). Ent. Ber. Berlin 1969: 133 — 137.
Wolff, N. I., 1968. Amphipyra berbera Rungs, en overset sommerfugleart (Lep. Noctuidae). Ent. Meddr. 36 : 515 — 524.
- , 1968. Amphipyra berbera Rungs — en ny ugle-art. Lepidoptera, N. S. 1 :
145—147.
Summary
A survey is given of the differences mentioned in literature between Amphipyra pyramidea and A. berbera and the localities known at present in the Netherlands for A. berbera are mentioned. Most of them are in the western part of the country, especially in the dune area along the North Sea.
Amsterdam 1010, Oude IJselstraat 12 III.
188
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. IX. 1970
Arrenurus pugionifer Koenike, 1908, nieuw voor de Neder¬ landse fauna (Acari, Hydrachnellae)
door
C. DAVIDS
Zoölogisch Laboratorium, Universiteit van Amsterdam
Tussen plankton dat verzameld werd op 18.IX.1969 in een moerasje tussen de eerste en tweede plas van ,,Het Hol” bij Kortenhoef, bevonden zich ook enkele watermijten. Eén exemplaar, een Ç , bleek te zijn Arrenurus pugionifer Koenike, 19O8. De soort werd verzameld in een zeer ondiep plasje waarvan de bodem met Char a sp. was begroeid.
Bij de determinatie is gebruik gemaakt van de oorspronkelijke beschrijving, de beschrijving van Münchberg, 1936 en van Husiatinschi, 1937. Hiermee bleek de gevonden soort overeen te komen en niet met de sterk verwante en ook in aan¬ merking komende soort Arrenurus sculp tus Halbert, 1903, waarvan de beschrijvin¬ gen van het $ zijn geraadpleegd van Halbert, 1911 en Lundblad, 1962. De verwante A. sculptus is gevonden in Engeland, Ierland, Frankrijk en Zweden.
Het aantal vondsten van A. pugionifer is zeer gering; de soort is bekend uit Denemarken, Duitsland. Letland, Hongarije en Roemenië. Heel vaak is zij ge¬ vonden in een moeras, een plaats waar men minder vaak watermijten verzamelt. Dit is misschien een reden voor haar zeldzaamheid.
Het is Münchberg, 1936 gelukt de volwassen vorm te kweken vanaf gepara¬ siteerde muggen ( Anopheles sp. en Theobaldia sp.) die buiten gevangen werden.
Summary
Arrenurus pugionifer new to the Netherlands fauna is mentioned: found in a little marsh near Kortenhoef (prov. of North-Holland).
Literatuur
Halbert, J. N., 1911. Acarinida: I - Hydracarina. Proc. R. Ir. Acad. 31. Sect. 2, part 391: 1—44.
Husiatinschi, A., 1937. Hydracarinen aus der Bukowina (Rumänien). Festschr. Strand, Riga. 3 : 265— 274.
Koenike, F., 1908. Beitrag zur Kenntnis der Hydrachniden. Abh. naturw. Ver. Bremen 19 : 217— 266.
Lundblad, O., 1962. Die Hydracarinen Schwedens II. Ark. Zool. 14 (1 — 6): 1 — 635. Münchberg, P., 1936 Über die an Culicinae (Diptera) schmarotzenden Arrenurus Larven (Hydracarina) I. Arch. Hydrobiol. 30 : 557 — 573.
Aanbieding. Uit een nalatenschap Catalogus Ned. Macrolepidoptera, deel I-XI, compleet, gebonden in twee delen. Idem Supplement I-XIII. Gebruikt, dus met notities, daarom in één koop voor ƒ 50,- of elk voor ƒ 25,-. Reflecteren bij Bibliotheek Ned. ent. Ver., Zeeburgerdijk 21, Amsterdam-O. Binnen een week geen antwoord, dan verkocht.
X/
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 oktober 1970 No. 10
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — - Nederland
INHOUD: P. Gruys: Verslag van de 71ste bijeenkomst van de afdeling Toegepaste Entomo¬ logie (p. 189). — W. Hellinga: Verslag van de 29ste Herfstvergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging, gecombineerd met de 72ste bijeenkomst van de afdeling Toe¬ gepaste Entomologie (p. 190). — G. van Rossem, H. C. Burger en C. F. van de Bund: Schadelijke Insekten in 1969 (p. 191). — L. P. S. van der Geest: Verslag van de 73ste vergadering van de afdeling Toegepaste Entomologie (p. 196). — M. Jeuken: Inleiding (p. 196). — K. Bakker: Het verstoorde evenwicht (p. 198). — B. J. Lempke: De invloed van de mens op de Nederlandse vlinderfauna (p. 199). — L. W. G. Higler: Water¬ verontreiniging en de invloed daarvan op waterinsektenpopul aties (p. 203). — G. van Rossem: Sociaal-psychologische facetten bij de bestrijding van insekten (p. 204). — C. F. van de Bund: Micro- Arthropoda in landbouwgrond (p. 204). — D* J. Kuenen: Slotbeschou¬ wing (p. 206). — General summary: (p. 207). — Horst Aspöck und Ulrike Aspöck: Neomartynoviella nom. nov. (Raphidioptera, Raphiidae, Raphidia L.) (p. 208). - — 125-jarig bestaan van de Ned. Ent. Ver. — Korte mededelingen p. 202, 203: A. W. P. Maassen: p. 207: Afdeling Zuid-Holland; p. 208: B. J. Lempke).
Verslag van de 71ste bijeenkomst van de afdeling Toegepaste Entomologie
door
P. GRUYS, secretaris
De 71ste bijeenkomst van de afdeling werd, in samenwerking met de Neder¬ landse Planteziektenkundige Vereniging, gehouden op 25. III. 1969 in de verga¬ derzaal van het I.P.O. te Wageningen. Het thema van de bijeenkomst was: „Tendenzen in de ontwikkeling van chemische bestrijdingsmiddelen”. 88 Per¬ sonen tekenden de presentielijst.
Na de opening van de ochtendbij eenkomst door de voorzitter van de afdeling voor toegepaste entomologie, hield de heer G. J. M. van der Kerk (Organisch Chemisch Instituut T.N.O., Utrecht) een voordracht, getiteld „The development of synthetic fungicides. Trends and prospects”.
Vervolgens sprak de heer G. Unterstenhöfer (Farbenfabriken Bayer A. G., Leverkusen) over „Grundlagen, zeitlicher Ablauf und Tendenzen der Entwicklung synthetischer Insektizide”.
Tijdens de middagvergadering, die werd geleid door de voorzitter van de Nederlandse Planteziektenkundige Vereniging, sprak de heer J. C Felton (Woodstock Agricultural Research Centre, Sittingbourne) over „A philosophy of pest control. A biological approach to new pesticide developments.”
XX 971 1
190
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
Na de voordrachten vond een zeer geanimeerde algemene discussie plaats, die werd ingeleid en geleid door de heer G. J. M. van der Kerk.
De teksten van de voordrachten en de inleiding tot de discussie zullen worden gepubliceerd in een supplement op de 75e jaargang (1969) van het Netherlands Journal of Plant Pathology.
Kesteren, Nedereindsestraat 35.
Verslag van de 29ste Herfstvergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging, gecombineerd met de 72ste bijeen¬ komst van de afdeling Toegepaste Entomologie
door
W. HELLINGA, Secretaris
De gecombineerde vergadering werd 29 november 1969 in het Zoölogisch Laboratorium, Plantage Doklaan 44, te Amsterdam gehouden. Voorzitter was Dr. G. Barendrecht. Aanwezig waren de volgende leden en begunstigers:
B. van Aartsen, J. van den Assem, R. Batten. Mevr. A. Gravin Bentinck-Vlieger, Dr. J. G. Betrem, S. de Boer, H. C. Burger, H. C. Carton, Dr. A. Diakonoff, Drs. J. P. Duffels, Drs. W. N. Ellis, Dr. H. H. Evenhuis, Dr. G. L. van Eyndhoven, J. J. Fetter, F. C. J. Fischer, Dr. H. J. de Fluiter, Mr. J. C. Gerbrandy, Dr. D. C. Geijskes, W. H. Gravestein, W. de Groot, Ir. P. Gruys, Dr. W. Helle, W. Hellinga, Dr. P. J. van Helsdingen, E. Hou- kes, J. A. Janse, Dr. C. A. W. Jeekel, Dr. W. J. Kabos, Dr. G. Kruseman, W. Kuyken, C. H. ter Laag, Dr. P. A. van der Laan, Dr. J. J. Laarman, B. J. Lempke, J. P. van Lith, J. H. Lourens, W. P. Mantel, Drs. J. J. Meilink, Dr. W. P. J. Overmeer, G. van Rossem, A. Schulz, Dr. H. A. van Seventer, W. M. Verduin, Dr. J. T. Wiebes, L. F. A. Witmond, C. J. Zwakhals en Drs. K. W. R. Zwart. Helaas waren weer acht handtekeningen onleesbaar.
Deze Herfstvergadering werd voorafgegaan door een Buitengewone Vergade¬ ring, die om ca. 11 uur door de Voorzitter werd geopend met een woord van welkom aan alle aanwezigen. Allereerst deed hij mededeling van de oprichting van een Afdeling Noord-Nederland, waarna hij het woord gaf aan de Secretaris die samen met Dr. C. A. W. Jeekel de oprichtingsvergadering in Groningen had bezocht, voor nadere bijzonderheden. Daarna ging de vergadering accoord met de oprichting van deze afdeling, die met een 20-tal leden is gestart. Hierna deed de Voorzitter mededeling over de contributie voor 1970 die voor gewone leden onveranderd op Fl. 20,- — werd vastgesteld, terwijl ook de ledenprijs voor het Tijdschrift voor Entomologie, t.w. Fl. 22,50, onveranderd bleef. Voortaan zal op iedere Herfstvergadering de contributie voor het volgende jaar worden vastgesteld.
Daarna werd deze Buitengewone Vergadering gesloten en kwam punt 1 van de Herfstvergadering aan de orde. Dit was een voordracht van de heer G. van Rossem namens de Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen over het op¬ treden van enige schadelijke insekten in het jaar 1969. Deze voordracht, toege¬ licht met fraaie dia’s, werd door de aanwezigen met grote belangstelling gevolgd en als steeds was het een genoegen te luisteren en te genieten van de manier
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
191
waarop de heer van Rossem zijn mededelingen deed. Aan de hierop volgende discussies werd door velen deelgenomen.
Om 2 uur werd na een gemeenschappelijke lunch in het Artis-Restaurant de vergadering heropend, waarna de volgende sprekers aan het woord kwamen:
Dr. H. A. van Seventer sprak over de verdwijning van de vektor van malaria in Nederland, terwijl daarna Dr. P. J. van Helsdingen een voordracht hield over het paargedrag van Lepthyphantes leprosus (Ohlert).
Deze lezingen, die met aandacht gevolgd werden, waren vergezeld van plaatjes. Ook deze voordrachten werden door levendige discussies gevolgd.
Nadat daarna niemand meer het woord verlangde, sloot de Voorzitter deze geanimeerde vergadering met dank aan de sprekers en aan allen die tot het slagen hiervan hadden meegewerkt.
Daarna verzamelde een kleiner gezelschap zich voor een gezellig apéritief en diner in Café Restaurant ,, Royal”.
Amsterdam 1005, Weesperzijde 23-11.
Schadelijke Insekten in 1969
door
G. van ROSSEM, H. C. BURGER en C. F. van de BUND
Plant enziektenkundi ge Dienst, W agenin gen
Ten gevolge van de warme periodes gedurende de zomer zijn er over het alge¬ meen veel meldingen geweest van talrijk optredende insekten. Nergens kwam het evenwel tot werkelijke plagen, met uitzondering van bladluizen, die o.a. massaal optraden in granen (Sitobion avenue (F.)) en van Yponomeuta rorella (Hübn.), de wilgenspinselmot, die op vele plaatsen in het land wilgen geheel bedekte met het spinsel. De bomen gaan van dit verschijnsel niet dood. De schade die door bovengenoemde soorten wordt veroorzaakt, is over het algemeen van geen beteke¬ nis.
DIPTERA; Lycoridae
In toenemende mate ontstaan de laatste tijd klachten over het hinderlijk optre¬ den van mugjes van de soort Sciara modesta Staeg. in kassen waar tuinturf wordt gebruikt. De larven veroorzaken schade aan cacteeën en vooral ook aan anjerstek- ken. Deze laatstgenoemde worden geheel onbruikbaar gemaakt.
De tuinturf wordt voor het gebruik gesteriliseerd. De later hierin levende Lycoriden-larven ondervinden weinig concurrentie en treden zodoende massaal op.
HYMENOPTERA; Tenthredinoidea; Diprionidae
Enige cultivars van Juniperus communis te Wageningen werden aangetast door larven van de bladwesp Monoctenus juniperi (L.). Er treedt één generatie per jaar op. De bladwespen verschijnen in mei, de larven leven in de maand juli op de struiken. Het verspreidingsgebied is Europa en Noord- Amerika.
192
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
Zeer ernstige vreterij vond plaats aan de naalden en de schors van twijgen, ten gevolge waarvan de struiken geheel bruin verkleurden. Juniperus chïnensis werd niet aangetast.
Over het optreden van deze soort in Nederland werd eerder gepubliceerd door Donker en Luitjes (Donker & Luitjes, 1961).
COLEOPTERA; N i t i d u 1 i d a e
Uit Dronten ontvingen wij rijpe aardbeien, aangetast door een kevertje van de soort Librodor hor tensis (Geoffr.). Het schadebeeld bestond uit het uitvreten van de vruchten. Dit verschijnsel is ook in Denemarken waargenomen. Volgens de inzenders waren er zeer veel van deze kevertjes in de polder aanwezig. Gewoonlijk leeft deze soort onder boomschors, waar het voedsel bestaat uit uitvloeiende boom- sappen.
Er is een verwante Amerikaanse soort, Glischrochilus quadrisignatus (Say), die de picknick-kever wordt genoemd. Deze tast o.a. overrijpe en beschadigde vruchten aan en wordt aangetrokken door allerlei etenswaren op picknickplaatsen (Luck- MANN, 1963).
Cantharidae
Keverlarven behorende tot de familie Cantharidae (Telephoridae), vermoedelijk een Cantharis (= Telephorus ), veroorzaakten in kassen te Horst ernstige schade aan slazaad door de pas gezaaide maar nog niet gekiemde zaden te vernietigen (fig. 1). Op een tweetal andere plaatsen in midden -Limburg werd dezelfde scha-
Fig. 1. Slazaden aangevreten door larven van een kever behorend tot de familie Cantharidae
en een niet aangetast zaadje.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
193
de geconstateerd. Het betreft hier een volkomen onbekend verschijnsel; deze kever larven leven doorgaans van roof. Ter bestrijding werd gesuggereerd pilzaad (ingehuld zaad) te gebruiken. Ook met organische fosforverbindingen is de be- schrijding geprobeerd, echter met weinig resultaat.
In het laboratorium werd aangetoond, dat de waargenomen larven inderdaad de schade veroorzaakten. Een aantal van deze larven werd in een afgesloten ruimte met enig slazaad gebracht. Binnen 24 uur waren de zaden geheel vernield. Ge¬ kiemde zaden bleken niet te worden aangetast.
LEPIDOPTERA
Er deed zich vrij veel schade voor door rupsen. De volgende soorten werden door ons vastgesteld:
Scotia s ege tum (Den. & Schiff.), mais
Marne s tra hr as sic ae (L.), suikerbiet, voederbiet, spruitkool
Noctua pronuba (L.), lelie
Mamestra oleracea (L.), biet
Mamestra persicariae (L.), Pyracantha
Apatele tridens (Den. & Schiff.), Pyracantha
Lasiocampidae
Te Landsmeer deed zich een zeer ongewoon massaal optreden voor van rupsen van de soort Philudoria potatoria (L.), de z.g. „drinker”. De Nederlandse naam is ontleend aan de gewoonte van de rupsen om zo nu en dan water te drinken. Deze rupsen hadden zich ter plaatse ontwikkeld in een rietkraag (zij leven op riet en harde grassen). Van daar uit trokken zij naar een bewoond gebied. Wij raad¬ den aan keergreppels te graven en deze eventueel te bestuiven met carbaryl. Lymantriidae
Eiken langs de weg Nijmegen — Den Bosch werden aangetast door rupsen van de bastaardsatijnvlinder Euproctis chrysorrhoea (L.). De grote rupsen vielen op de weg en kwamen in huizen waar de takken overheen hingen. Deze bomen zul¬ len in de herfst gerooid worden. Ons advies was: bestrijding van de rupsen is niet wenselijk en niet mogelijk in verband met het stadium van de rupsen (tegen de verpopping).
Noctuidae
In Oostelijk Flevoland ontstond op 200 ha klaver en luzerne een belangrijke aantasting van Amathes c-nigrum (L.), een aardrups. Er ontstond kaalvreterij . De bestrijding van deze rupsen was moeilijk vanwege hun gevorderde ontwikkeling. Aangeraden werd te spuiten met parathion bij gunstige temperatuursomstandig- heden.
Uit Florida werden op Citrus mitis rupsen aangevoerd van Prodenia ornithogallii Gn., een polyfage soort die voor kascultures gevaar kan opleveren. Noodzakelijke uitroeiingsmaatregelen zijn genomen en deze lijken wel succesvol te zijn. De vondst werd gedaan door ons kantoor te Aalsmeer.
Amatidae
Van een inzender te Venray ontvingen wij vlinders van de soort Amata phegea (L.), die aldaar talrijk voorkwamen in een hem toebehorend bosje. De inzender maakte zich ongerust dat de rupsen schadelijk zouden kunnen zijn. Deze vlinder
194
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
komt in ons land zeldzaam voor en is alleen bekend van westelijk Noord-Brabant en van enkele plaatsen in midden-Limburg. De vlinders vliegen in juni en juli. De rupsen, die grijs of zwart van kleur zijn, leven van de nazomer tot mei op allerlei meestal kruidachtige gewassen, zoals paardebloem, weegbree en zuring. Zij veroorzaken nimmer schade van enige betekenis, zodat een bestrijding niet nodig is.
Het toepassen van bestrijdingsmiddelen in een dergelijke natuurlijke omgeving is trouwens altijd verkeerd, aangezien hierdoor verstoringen van de gehele levens¬ gemeenschap kunnen plaats hebben. Indien in een dergelijk gebied een insektesoort talrijk zou gaan optreden wordt dit vanzelf gereguleerd door zijn natuurlijke vij¬ anden.
HEMIPTERA; Coccoidea; Pseudococcidae
In juni werd in een woning te Hamersveld een massaal optreden van lopende larven van een Pseudococcide waargenomen. Bij nader onderzoek bleek het riet, waarmede het huis in het voorjaar was gedekt, afkomstig te zijn van een direkte import uit Hongarije. Van dezelfde partij riet werd bij de importeur een monster genomen. Hierin bleken zich de volwassen wijfjes in dode toestand te bevinden, zodat het mogelijk was deze te determineren. Wij bleken te doen te hebben met de soort Chaetococcus phragmitis March. Deze soort leeft aan de stengels van Phragmites communis en is o.a. bekend uit Zuid-Frankrijk, Italië, Hongarije, — Egypte en de U.S.S.R. Vermoedelijk betreft dit een Mediterrane soort. De vol¬ wassen wijfjes zijn pootloos en kunnen zich niet verplaatsen. De jonge larven
Fig. 2. Pop van Aleurochiton complanatus Baer. op een blad van Acer platanoides.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
195
hebben echter wel poten en zijn goed in staat zich voort te bewegen. Het massale optreden der eerste stadium-larven in de bovengenoemde woning kon zich voor¬ doen doordat het riet, waarmee het dak in het voorjaar van 1969 was gedekt, althans gedeeltelijk afkomstig bleek te zijn van het groeijaar 1968. Deze eerste stadium-larven moeten dus afkomstig zijn geweest van de volwassen wijfjes, die bij de oogst van het riet in 1968 hierop aanwezig waren.
C o c c i d a e
De schildluis Pulvinaria floccifera (Westwood) werd enige malen van hulst (llex aquifolium) ontvangen uit het zuiden, midden en noorden van het land (Ouddorp, Rhenen, Blaricum, Leeuwarden). Van deze schildluis waren tot dusver slechts enkele vondsten bekend uit de open lucht in Nederland (Van Rossem et ah, 1962). Het is een zuidelijke soort die zich hier aan de noordgrens van haar verspreidingsgebied bevindt. Mogelijk betreffen bovengenoemde gevallen van hulst eerder geïmporteerd materiaal.
Aleyrodoidea
Aan de onderzijde der bladeren van een Acer platanoides in een kwekerij te Venlo werden poppen gevonden van een witte vlieg, die bleek te behoren tot de soort Aleurochiton complanatus Baer. (fig. 2). Dit is een Europese soort, die voor zover wij weten, niet bekend was uit ons land.
ACARINA ; Podocinidae
Van twee laboratoria ontvingen wij roof mij ten behorende tot het geslacht G ar mania , die optraden in Drosophila-c ulturen. Zeer waarschijnlijk is het Garmania ulmi Hirschmann of een zeer nauw daaraan verwante soort, die mogelijk nog niet beschreven is. De mijten zouden schadelijk zijn doordat zij vliegeëieren uitzogen.
Men heeft deze roof mij ten weten te bestrijden door de culturen over te brengen in buizen, die door wattenproppen stijf werden afgesloten. De vliegen die voor verdere nakweek werden bestemd werden gecontroleerd op mijten en eventueel van deze diertjes gereinigd voordat ze in de schone cultuurhuizen kwamen. Door deze maatregel is men de plaag geheel de baas geworden. Opgemerkt werd dat de roof mij ten bij gebruik van schuimrubberen stoppen in en uit de flessen konden komen en zo gemakkelijk de gehele kweekruimte konden besmetten.
Summary
Notes on some insects and mites causing damage or trouble in the Netherlands in 1969.
Literatuur
Donker, J., & J. Luitjes, 1961, Onderzoek naar de levenswijze en de vreterij van Monoc- tenus juniperi L. Ned. bosb. Tijd sehr. 33: 257 — 265.
Luckmann, W. H., 1963, Observations on the Biology and Control of Glischrochilus quadrisignatus (Say). J. econ. Ent. 56: 681 — 686.
Rossem, G. van, H. C. Burger & C. F. van de Bund, 1962, Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten in het jaar 1961. Ent. Ber., Amst. 22: 127.
196
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
Verslag van de 73ste vergadering van de afdeling Toegepaste Entomologie
door
L. P. S. van der GEEST, sekretaris
Op 21 januari 1970 werd in het Koninklijk Instituut voor de Tropen te Am¬ sterdam de 74ste bijeenkomst van de afdeling gehouden. De vergadering werd bijgewoond door 82 leden en introducés.
Na de opening door de voorzitter vond het huishoudelijk gedeelte van de ver¬ gadering plaats. De heer P. Gruys trad af als sekretaris en in zijn plaats werd gekozen de heer L. P. S. van der Geest.
Vervolgens werden een aantal voordrachten gehouden, die alle als centraal thema de anthropogene invloed bij het optreden van verschuivingen in insekten- populaties hadden. Prof. Dr. M. Jeuken opende de voordrachtenreeks met een in¬ leiding, waarin vooral de ethische aspekten van de milieubeïnvloeding werden be¬ licht. Prof. Dr. K. Bakker gaf daarna een algemene beschouwing over anthropogene milieubeïnvloeding. De heer B. J. Lempke haalde vervolgens enkele voorbeelden aan van vlinderpopulaties die tengevolge van menselijk ingrijpen sterk in grootte zijn afgenomen. De heer L. W. G. Higler besprak veranderingen in de populaties van enkele waterinsekten als gevolg van milieubeïnvloeding door de mens.
Na de lunch zette de heer G. van Rossem de lezingenreeks voort met een uiteenzetting over de sociaal-psychologische facetten bij de bestrijding van insek- ten. De heer C F. van de Bund besprak vervolgens zijn onderzoek over de in¬ vloed van insekticiden op mikroarthropoda in de bodem. Tenslotte volgde een geanimeerde diskussie onder leiding van Prof. Dr. D. J. Kuenen, waarna laatst¬ genoemde een slotbeschouwing en zijn konklusie weergaf.
Samenvattingen van de lezingen zijn in dit nummer opgenomen.
Nieuwendam, Jisperveldstraat 267.
Inleiding
door
M. JEUKEN
Instituut voor Theoretische Biologie, Rijksuniversiteit, Leiden
Het doel van deze inleiding is: de probleemstelling duidelijk maken van het onderwerp van dit symposium. Het gaat over door de mens bewerkte invloeden bij verschuivingen in insektenpopulaties. Door de mens bewerkt: dat wil zeggen, dat hier onmiddellijk het onderscheid tussen natuur en kuituur naar voren komt.
De term natuur heeft meerdere betekenissen. Hier wordt hij genomen in de betekenis van: het nog niet door de mens bewerkte gegevene. Zodra de mens op het toneel van de wereld kwam, ontstond de kuituur. De mens is bij uitstek niet meer de simpele tool-user, maar de tool-maker. Hij ging de natuur bewerken met bepaalde doeleinden voor ogen: hij manipuleerde met de natuur.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
197
Hoe is nu de verhouding natuur — mens ?
In het begin was de mens overgeleverd aan de grillen en luimen van de natuur. De natuur was weerbarstig, zie de krabbers en de schrapers van vuursteen, die hij maakte. Het was een strijd tegen de natuur, weerspiegeld in de winkel van góden en demonen, die de mens tehulp riep. Jagersvolken zetten hun leven op het spel, en de geschiedenis zwijgt over het aantal mensenlevens dat de domes¬ ticatie van de hond ongetwijfeld heeft gekost. Akkervolken waren in feite slaaf van moeder aarde en moesten vaak verhuizen om nieuwe grond te vinden ter ver¬ vangen van de uitgeputte. De góden en godinnen van vruchtbaarheid, wraak, schrik, noodlot, liefde beheersten zijn leven.
Door de bestudering der natuur werden de mythen geleidelijk opgeruimd. Sinds de opkomst van de natuurwetenschappen rond 1600 is de situatie veranderd. Niet meer de natuur („natura artis magistra”) maar de mens komt centraal te staan. De mens wordt de maat van alle dingen en hij gaat de natuur beheersen. De technische ontwikkeling gaat steeds sneller. Maar de mens heeft nog niet alles in zijn macht. Er is een voortdurend gevaar, dat de techniek op hol slaat, met niet te voorziene gevolgen.
Aan de andere kant staat de mens niet alleen tegenover de natuur maar hij be¬ hoort ook zelf tot de natuur. Hij kan ook met zichzelf manipuleren, gewild in het experimenteren met de mens, en ongewild doordat zijn manipulaties met de natuur op hem kunnen terugslaan. Zo heeft het toepassen van landbouwgiften een terug¬ slag op de mens zelf.
Wie hierover nadenkt, komt tot het besef, dat de bioloog als mens een maat¬ schappij -bewustzijn moet hebben. Waardevrije wetenschap bestaat niet. Dit houdt in: een ethisch besef.
We zien nu hoe er een discrepantie bestaat tussen de vooruitgang der natuur¬ wetenschappen, weerspiegeld in de technische ontwikkeling, en het ethisch besef. Het eerste vertoont een stijgende lijn, het tweede een dalende. Het is juist door zijn ethisch besef, dat de mens zich afvragen moet, wat de gevolgen zijn van zijn manipulaties voor de natuur en de mensheid. Dit is ook het doel van dit sym¬ posium, en dan meer gelet op de manipulaties van de mens met de insekten- populaties.
Enkele achtergronden kunnen worden belicht: — Bij ieder manipuleren moet de doelstelling goed zijn, d.L: beantwoorden aan de norm van goed handelen, goed dan genomen in de ethische betekenis. Wanneer is iets biologisch goed? Men zegt wel: wanneer er dynamisch evenwicht is, een evenwicht dat zich eerder intuï¬ tief doet kennen dan verbaal omschrijven. Dit evenwicht zien wij in het organisme, het is dan gezond, en ook in de supra-individuele oecologische verbanden. Het is geen statisch evenwicht en bovendien is er evolutie. Waddington (in „The ethical animal”) ziet in het bevorderen van de ware menselijke evolutie de norm van goed handelen: „the biological wisdom”. Vanuit het biologisch goed is een inspiratie gekomen voor het ethisch goed. Maar de evolutie kan eindigen met „running wild”, er kunnen b.v. reuzenvormen ontstaan, die tot uitsterven gedoemd zijn omdat ze niet meer in harmonie zijn met de rest van de natuur.
De vergelijking met de op-hol-slaande techniek dringt zich op en we kunnen ons afvragen of de mens niet alleen de technische ontwikkeling, maar ook de evolutie
198
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
moet gaan reguleren. Dit kan alleen maar aan de hand van een normbesef.
— De mens blijkt een grote verantwoordelijkheid te bezitten:
a) de technische ontwikkeling en de evolutie lopen het gevaar van running wild.
b) doordat wij in een open systeem leven is een goede voorspelbaarheid der uit¬ komsten niet altijd mogelijk. Risico’s moeten vaak genomen worden, en de ethiek van de risico is nauwelijks ontwikkeld. De ouden hadden hiervoor de deugd van prudentia, wijs beleid.
c) de toegenomen specialisatie geeft een moeilijker overzien van het geheel der problemen. Er kunnen discrepanties ontstaan tussen motivatie en gevolgen. Samenwerking en overleg in teamverband wordt steeds meer noodzakelijk.
d) het werken in teamverband splitst evenwel de verantwoordelijkheid niet. Verantwoordelijkheid laat zich niet opdelen.
Het is de taak van de mens een leefwaardig milieu te scheppen. Natuur en kuituur moeten met elkaar in harmonie zijn, wil de mens zich als mens kunnen ontplooien.
Het verstoorde evenwicht
door
K. BAKKER
Zoölogisch Lahoraiorium Rijksuniversiteit, Leiden
Tijdens dit ééndaags symposium is de invloed van de mens op het „milieu” centraal gesteld. Het is dan ook noodzakelijk eerst vast te stellen over wiens milieu we het zullen hebben. Dit zal niet het milieu zijn van schadelijke organismen, daar we deze juist willen uitroeien. Het milieu van de mens zélf is bedoeld dat gro¬ tendeels onopzettelijk en automatisch bedorven wordt door aktiviteiten, die merk¬ waardigerwijs doelbewust zijn gericht op het verwerkelijken van nuttige en nieuwe mogelijkheden voor de mens.
De ernst van de toestand, die soms wordt geaccentueerd door grote rampen (Torey Canyon, endosulfan in de Rijn), is de afgelopen 10 jaar steeds duidelijker geworden. Milieubederf is echter niet alleen een gevolg van lozing van schade¬ lijke afvalstoffen, van ontbossing en ontginning voor de vestiging van nieuwe steden en industriegebieden, maar kan ook veroorzaakt worden door over-exploi- tatie (overbevissing, overbeweiding) .
De waardering van de mens voor bepaalde onderdelen van zijn milieu is erg verschillend: denk b.v. maar aan de visie van een dichter, een bioloog, een scha¬ penboer, een wegenbouwer, een militair en een industrieel op een heideveld. Ook kan een zekere mate van adaptatie aan milieubederf optreden: Men hoort het lawaai niet meer, men raakt gewend aan de stank. Toch treden de schadelijke gevolgen hiervan nog op.
De bevolkingstoename en de noodzaak om voor al die mensen de vereiste le- vensnoodzakelij kheden te produceren ligt ten grondslag aan het milieubederf. De enorme technische opbloei biedt de mens de mogelijkheid zijn milieu te exploiteren en te reorganiseren naar zijn eigen wens. Dat de stabiliteit in een levensgemeen-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
199
schap, die een gevolg is van een uitgebreid netwerk van direkte en indirekte be¬ trekkingen van alle verschillende daarin voorkomende soorten met elkaar en met de levenloze omgeving, verdwijnt door een sterke invloed van buitenaf, zal dui¬ delijk zijn. Wij spreken dan van een verstoord evenwicht.
Aanleg van monokultures (b.v. in de landbouw) zal de stabiliteit van het milieu sterk verminderen. Toepassing van chemische middelen ter bestrijding van plagen is dan een noodzaak. Introduktie van geheel kunstmatige chemische stoffen zal echter grote invloed hebben. Alleen bepaalde organismen (met hoge dichtheid, grote voortplantingssnelheid, grote variabiliteit) kunnen zich door selektie aan¬ passen en handhaven.
De mens maakt veel fouten in de exploitatie en de reorganisatie van zijn milieu. Hiervoor zijn veel redenen aan te wijzen: Hij beseft niet altijd, dat de energie¬ stroom, waarvan hij uiteindelijk afhankelijk is, van de zon via de groene plant tot hem komt, dat hij zelf een onderdeel is van de natuur en dat de natuur niet in iedere gewenste richting kan worden gedwongen. Eén van de belangrijkste oorza¬ ken is echter, dat de direkte belangen van de individuele mens bij de exploitatie van zijn omgeving groter zijn dan de schade, die hij persoonlijk ondervindt van de gevolgen van zijn eigen handelen, hoewel de belangen van de gemeenschap op langere termijn ernstig worden geschaad. Dit kan zijn door overexploitatie (denk aan overbeweiding op gemeenschappelijke gronden), maar ook door de verwezen¬ lijking van verbeteringen van zijn kunstmatig milieu: huishoudelijk en indus¬ trieel afval, verwarmd koelwater, lozing van giftige gassen, etc. zijn dan de resul¬ taten. Het voordeel van de vervuiler is op korte termijn groter dan zijn eigen portie van het over alle gebruikers van water, lucht en bodem uitgesmeerde nadeel. Ons milieu wordt zo gemakkelijk bedorven omdat het van ons allen is!
Een beroep doen op het geweten van de vervuiler zal dan ook weinig nut heb¬ ben. Regeling zal wettelijk moeten geschieden. Om tot een juiste voorlichting te komen, zal dan ook onderzoek moeten worden verricht op velerlei gebied: landbouwkundig, biologisch, medisch, sociologisch en ekonomisch. Het is nu hoog tijd voor dit onderzoek. Milieubeheer zal een zaak moeten worden van de „zware” ministeries, zoals van ökonomische zaken of van volksgezondheid. Dit soort pro¬ blemen zal de aandacht moeten krijgen van allerlei organisaties, niet in het minst van de politieke partijen.
De invloed van de mens op de Nederlandse vlinderfauna
door
B. J. LEMPKE
Rechtstreeks zijn de bemoeienissen van de mens met de Nederlandse vlinders niet groot. Maar des te meer invloed oefent hij erop uit door de veranderingen, die door zijn toedoen in onze flora plaats vinden. Vlinders zijn immers op een heel enkele uitzondering na (rupsen van Tinei den, die zich voeden met haren of veren) volkomen afhankelijk van planten. Afgezien van die paar uitzonderingen leven alle rupsen ervan. Bovendien hebben alle dagvlinders en vele nachtvlinders ook als volwassen insekt nog bloemen nodig om zich met de nektar daarvan te voeden. Zonder planten dus geen vlinders.
200
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
Dat de invloed van de mens op de flora groot is, behoeft geen betoog. Allerwege hoort men klachten over planten, die steeds zeldzamer worden of zelfs al uit onze flora verdwenen zijn. Biotopen veranderen van karakter, worden geheel gewijzigd of vernietigd, dit laatste vooral door bebouwing, wegenaanleg of in gebruik neming voor cultuurgrond. Een duidelijke verarming dus van onze flora.
Nu is het gelukkig niet zo, dat de vlinderfauna noodwendig in dezelfde mate achteruit moet gaan. De meeste rupsen immers zijn niet op één enkele voedsel¬ plant aangewezen en vaak blijven er dan ook nog genoeg soorten over, waarmee ze zich kunnen voeden.
De invloed op de flora kan soms van heel onschuldige aard lijken. Een boer gaat behalve dierlijke mest ook kunstmest strooien. Maar er zijn planten, die geen kunstmest verdragen. Verdwijnen daardoor kievietsbloemen of orchideeën, dan vinden we dat als bewonderaars van onze wilde planten natuurlijk heel jammer, maar op de vlinderfauna heeft het geen invloed. Geen enkele rups is namelijk van deze planten afhankelijk voor zijn voeding. Heel anders wordt het evenwel, wan¬ neer een plant gaat verdwijnen, die nu net de enige voedselplant voor een rupse- soort is. Is de rups niet in staat op een andere plant over te schakelen, dan zal ook de betreffende vlindersoort zienderogen achteruit gaan. Zo een geval doet zich voor met de Grote Pimpernel (Poterium officinale Benth. et Hook). Eertijds was deze zeer verbreid in Noord-Brabant en Limburg, thans is hij daar op tal van plaat¬ sen verdwenen.
Deze plant nu is de enige voedselplant voor de rupsen van twee van onze interessantste Lycaeniden, namelijk Maculinea teleius Bergsträsser en Maculinea nausithous Bergsträsser. Beide vlindersoorten leggen hun eieren op de bloem- hoofdjes van de pimpernel, waarin de jonge rupsen hun eerste stadia doorbren¬ gen. Daarna verlaten ze de planten, mieren nemen ze mee naar hun nesten, ze worden daar volwassen en verpoppen er ook. Het zou heel jammer zijn als vlin¬ ders met een zo boeiende biologie uit onze fauna zouden verdwijnen. Maar helaas is die kans niet denkbeeldig.
Maculinea teleius kwam vroeger hier en daar in Gelderland voor, maar was vooral plaatselijk verbreid in Noord-Brabant en Limburg. Nog in de twintiger jaren van deze eeuw was de vlinder talrijk in de omgeving van Tilburg en tussen deze stad en ’s-Hertogenbosch. Nu is hij uit geheel Noord-Brabant verdwenen en ook in Limburg komt hij nauwelijks meer voor.
Maculinea nausithous had een beperkter areaal: alleen het oosten van Noord- Brabant en midden-Limburg. Van deze soort is nog slechts een enkele goede vlieg- plaats in Limburg bekend en ook die loopt gevaar het slachtoffer te worden van de recreatie.
Een verwant van beide soorten is Maculinea alcon Denis & Schiffermüller, als rups gebonden aan de Gentiaan, en met een even interessante biologie als de beide vorige soorten. De gewone Klokj esgentiaan ( Gentiana pneumonanthe L.) is vooral een plant van vochtige heiden, venen en blauwgraslanden, allemaal bio¬ topen, die steeds meer verdwijnen. Hoewel ook deze vlinder sterk achteruit is ge¬ gaan, staat hij er gelukkig niet zo slecht voor als de beide andere Maculinea s althans wat de heidepopulaties betreft. Anders staat het echter met die van de blauwgraslanden. De populatie van de Gelderse Vallei is uitgestorven en die van
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
201
Zegveld schijnt er niet veel beter voor te staan. Toen ik een paar jaar geleden dit terrein bezocht, vloog er geen enkele alcon en was evenmin een spoor van eieren op de kelken van de nog talrijke gentianen te vinden. Dit is vooral daarom zo jammer, omdat de vlinder van Oostenrijk tot in Denemarken overal hetzelfde uiterlijk heeft, maar onze twee kleine blauwgraslandpopulaties waren niet alleen duidelijk verschillend van elkaar, maar bovendien ook van de nominaatvorm.
Het blauwgrasland is beroemd om zijn interessante flora. Behalve de gentiaan hoort daar ook de Blauwe Knoop ( Succisa pratensis Mönch) toe. Dit is de voedsel¬ plant van de rups van een andere fraaie dagvlinder, Euphydryas aurinia Rottem- burg. Vroeger waren op verschillende plaatsen in Groningen, Drente en Noord- Brabant kolonies ervan te vinden. Bijna alle zijn ze tegelijk met het biotoop verdwenen. Een van de laatste bolwerken zijn een paar eilandjes in de Nieuw - koopse plassen en het terrein bij Zegveld. Dit laatste is nu gelukkig afgesloten, hopelijk nog net op tijd.
Het spuiten met herbiciden zal ongetwijfeld ook geen gunstige invloed heb¬ ben, niet zozeer wat de weilanden betreft, die nooit van veel betekenis voor de vlinderfauna geweest zijn, maar wel de dijkhellingen en de holle wegen in Lim¬ burg. Bewijzen voor achteruitgang zijn echter moeilijk te leveren, omdat geen nauwkeurige gegevens ter beschikking staan. Het zijn namelijk geen terreinen, die bij voorkeur door vlinderverzamelaars bezocht worden. Wel valt op, dat de vlin¬ ders waarvan de rupsen uitsluitend van grassen leven, zoals Maniola jurtina L., langs de Noordhollandse polderdijken lang niet meer zo gewoon zijn als dat een paar decenniën geleden het geval was. Mogelijk is het steeds drukkere autoverkeer hier niet onschuldig aan. Maar laten we voorzichtig zijn met conclusies! Dagvlin¬ ders zijn nog veel afhankelijker van het klimaat dan nachtvlinders. En we hebben heel wat zomers gehad, die beslist niet opvielen door warmte en veel zonneschijn. Dat één enkele zomer veel goed kan maken, hebben we in 1969 weer geleerd, toen diverse dagvlindersoorten veel gewoner waren dan in jaren het geval geweest is.
Dat heideterreinen die in bossen veranderen, of moerassen die gedraineerd wor¬ den, voor de in deze biotopen levende soorten funest kunnen zijn, behoeft geen betoog.
Aan de andere kant zijn er ook vlindersoorten, die profiteren van de veranderde floristische omstandigheden. Niet zelden schept de mens een gunstig milieu, dat er voorheen niet was. We behoeven maar te denken aan het Amsterdamse Bos, vroe¬ ger een poldergebied met tuinbouwgrond, waarop alleen enkele cultuursoorten voorgekomen zullen zijn. Nu is het een gebied met een behoorlijke vlinderfauna, niettegenstaande de recreatie. Geen dagvlinders, omdat het biotoop er niet geschikt voor is. Er groeien bijv. geen bramen, veel te weinig distels, geen kamperfoelie. Maar er komen wel tal van soorten nachtvlinders voor, die van de duizenden dagbezoekers niet de minste last hebben. Zo is het ook met de bossen op de waddeneilanden. De dennepijlstaart (H y loi eus pinastri L.) en de dennespinner (Dendrolimus pini L.) konden pas vaste voet op Texel krijgen na de aanleg van het bos.
Een fraai voorbeeld is ook de aanplant van diverse Juniperus- soorten in de par¬ ken en tuinen. Thera- juniper ata L., vroeger beperkt tot de jeneverbesbestanden in
202
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
de heidestreken, is nu een zeer gewone vlinder in tal van steden en dorpen ge¬ worden.
Hoe snel vlinders nieuwe door de mens geschapen biotopen in gebruik kun¬ nen nemen, is ook duidelijk gebleken na de drooglegging van de IJsselmeer- polders. Soorten die soms van vrij ver verwijderde biotopen moesten komen, wer¬ den al zeer spoedig in de nieuwe terreinen aangetroffen. Heel fraai bleek dat vooral met de val, die de Plantenziektenkundige Dienst in Oostelijk Flevoland had opgesteld.
Over de rechtstreekse bemoeienissen van de mens met de vlinderfauna kunnen we veel korter zijn. Alleen wanneer een soort hem duidelijk last veroorzaakt, zoals vroeger de ringelrups ( Malacosoma neustria L.) te Amsterdam, of die schade ver¬ oorzaakt, gaat hij ze te lijf. Dat dit echter een rechtstreekse verarming van onze fauna veroorzaakt, is op zijn minst twijfelachtig. Tenslotte betreft het steeds kunst¬ matige biotopen, waarvan de vlinders profiteren. Maar al het spuiten heeft nog geen enkele soort uitgeroeid. Steeds weer heeft blijkbaar toevoer uit de natuurlijke milieus plaats. Nog steeds behoren Ort hosia incerta Hufnagel, O. stabilis Denis & Schiffermüller en O . gothica L. tot onze gewoonste voorj aarsuilen. En O per op h- thera brumata L., waartegen sinds mensenheugenis lijmbanden om de vruchtbomen gelegd worden, is nog altijd een van onze allergewoonste wintervlinders.
Dan blijven tenslotte nog de verzamelaars over. We moeten nu wel verschil maken tussen dag- en nachtvlinders. Bij de eerste groep is het inderdaad mogelijk een soort, die een beperkt terrein bewoont dat makkelijk te betreden is, ter plaatse uit te roeien. Klachten in buitenlandse tijdschriften hebben altijd betrekking op dergelijke gevallen en helaas zijn er ook in ons land enkele bekend van zulk onbe¬ heerst verzamelen. Maar nachtvlinders uitroeien is een onmogelijkheid. Ze zijn niet te zien en het is altijd maar afwachten, wat op de stroop of op het laken ver¬ schijnen zal. Beide, stroop en licht, bestrijken slechts een zeer beperkt areaal en wat de verzamelaar ziet, is maar een fractie van wat er werkelijk aanwezig is. Het aantal ’s nachts vliegende vlinders is onvoorstelbaar groot. Zelfs een automatisch werkende val, die nacht op nacht in bedrijf is, en aldus in een jaar duizenden exemplaren kan wegvangen, oefent geen merkbaar schadelijke invloed uit. Reeds enige tientallen jaren geleden heeft C. B. Williams bewezen, dat er geen achter¬ uitgang in de aantallen te constateren is. Ook in ons land, waar het Rivon soms drie seizoenen achtereen op dezelfde plaats een val had staan, bleek daar niets van.
Samenvattend kunnen we dus zeggen, dat de mens de vlinderfauna via de flora zowel in ongunstige als in gunstige zin beïnvloedt en dat er afgezien van enkele gevallen met dagvlinders geen aantoonbare schade door opzettelijke bemoeienis is.
Hetzelfde geldt overigens voor alle andere insektenorden met dit verschil, dat de invloed van de verzamelaars helemaal te verwaarlozen is, al was het alleen maar door hun geringe aantal.
Amsterdam 1010, Oude IJselstraat 12-III.
Antichloris eriphia Fabr. (Lep., Ctenuchidae). Opi 15.X.1969 werd weer een exemplaar van deze „bananenvlinder” aangetroffen in een groentewinkel te Elsloo (Z.-Lb.). De kersverse vlinder kwam uit een partij bananen van Colombia.
Via de heer Meuffels kwam het dier in mijn bezit.
A. W. P. Ma assen, Julianastraat 2, Montfort (Lb.).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
203
Waterverontreiniging en de invloed daarvan op waterinsektenpopulaties
door
L. W. G. HIGLER
Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Zeist , Bericht nr. 15
Binnen de meeste insektenorden komen soorten voor, die in of op het water leven. Naar hun levenswijze kunnen we hierbij drie groepen onderscheiden:
1) Soorten die op het water leven o.a. Collembola, Gerridae, Gyrinidae.
2) Soorten, waarvan alleen de larve en meestal ook de pop in het water leven o.a. Trichoptera, Ephemeroptera, Plecoptera, Odonata.
3) Soorten die hun hele leven in het water doorbrengen, vnl. een aantal Coleoptera en Hemiptera.
De menselijke beïnvloeding van wateren is velerlei. Als voorbeelden denken we aan afvalwaterlozing, gierlozing, bespuiting met pesticiden en kanalisatie van beken etc.
Het biotoop van de beekschaatsenrijder (Gents najas) blijkt in Nederland ern¬ stig bedreigd te worden door kanalisatie, gebruik van synthetische wasmiddelen en het verwijderen van oeverbegroeiing (Higler, 1967). De achteruitgang van deze soort is vrij zeker niet toe te schrijven aan foutieve waarnemingen i.v.m. natuurlijke fluctuaties.
Als voorbeeld van de invloed van vervuiling door riolen en zuivelfabrieken geldt de achteruitgang en het verdwijnen van insektesoorten in het riviertje de Gulp in Zuid-Limburg. Dit werd geconstateerd door vergelijking van een aantal inventarisaties, die door verschillende onderzoekers verricht werden in de afge¬ lopen dertig jaar (Higler, 1968). In dit geval werden verschillende saprobie- systemen toegepast, om de mate van vervuiling te bepalen. Hierbij speelt de aan¬ wezigheid van waterinsekten een belangrijke rol.
Het onderzoek naar menselijke invloed op waterinsekten in Nederland houdt zelden rekening met natuurlijke fluctuaties van populaties. In de regel worden inventarisaties verricht, die slechts seizoeninvloeden tot hun recht laten komen, en waarbij dan ook de actuele toestand geanalyseerd en gekarakteriseerd wordt. In de toekomst zal evenwel meer aandacht besteed worden aan autoecologisch onderzoek, gesteund door laboratoriumexperimenten.
Geciteerde literatuur
Higler, L. W. G., 1967. Some notes on the distribution of the Waterbug, Gerris najas, (Degeer, 1773), in the Netherlands (Hemiptera-Heteroptera), Beaufortia 14: 87—92.
— - , 1968. De bodemfauna van de Gulp. Natuurh. Maandbl. 57: 123 — 126.
Papilio machaon L. (Lep., Papilionidae) . In 1 969 (met zijn prachtige zomer!) was het in mijn omgeving met de koninginnepage maar treurig gesteld. Niet één vlinder gezien en rupsen waren er ook zeer weinig: in Echt 3 stuks en in Montfort op 24 september één volwassen rups, die nog vóór de winter de vlinder leverde (binnenshuis).
A. W. P. Maassen, Julianastraat 2, Montfort (Lb.).
204
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
Sociaal-psychologische facetten bij de bestrijding van insekten
door
G. van ROSSEM,
Plant enziektenkundi ge Dienst, Wageningen
’s Winters sneeuw en ’s zomers dichte wolken muggen (W. F. Hermans, 1966) +
Insektenbestrijding is nodig voor landbouwkundige, medische en hygiënische doeleinden. Op de aspecten hiervan zal niet nader worden ingegaan.
Het gebruik van insekticiden moet zoveel mogelijk beperkt blijven ter wille van de milieubescherming. Onder milieu verstaan we: a) de direkte leefomgeving van de mens en b) de open ruimte in wijder verband. De grootste gevaren van mis¬ bruik van insekticiden dreigen o.i. in het overgangsgebied tussen de direkte leef¬ omgeving en de open ruimte. Wij onderkennen hier de volgende groepen:
1) industriële gevaren bij fabrikage, transport en opslag van insekticiden door on¬ gelukken, nalatigheden en onkunde (voorbeeld: endosulfan in de Rijn).
2) gevaren bij toepassing in land-, tuin- en bosbouw. Enkele voorbeelden zijn: een vliegtuig voerde een bestrijding van insekten in een landbouwgewas uit en ,,nam terloops een bosperceel mee” waar over rupsen werd geklaagd. Door verkeerde diagnose dreigde op verschillende plaatsen een bestrijding van de dennescheerder te worden uitgevoerd. Dit sekundaire insekt moet niet bestre¬ den worden. Bestrij dingen met insekticiden in de bosbouw zijn in alle gevallen onnodig en onjuist, behoudens enkele uitzonderingen waar het plaatselijk aan¬ brengen van insekticiden betreft. Zelfs door overheidsinstanties wordt dit niet altijd voldoende erkend.
3) gevaren door onkunde en verkeerde voorstelling van zaken. Bij het bouwen van woningen, zwembaden en kampeerterreinen in bossen, moerassen, e.d. wordt onvoldoende beseft dat men in dergelijke situaties geconfronteerd wordt met ongerief dat soms zeer hinderlijk kan zijn (muggen, vliegen, knijten, dazen, mieren en wespen). Bestrij dingsacties zijn hier zinloos en schadelijk.
4) gevaren voortkomend uit kinderachtigheid. Het komt herhaaldelijk voor dat overheidspersoneel en particulieren bij ons klagen over insektenschade in par¬ ken en bossen, die uitsluitend bestaat uit „ontsiering” (aangevreten bladeren, spinsels, kale bomen). In dit verband kan ook genoemd worden: overlast van mieren, pluimvoetbijen (Dasypoda hirtipes (F.)), graafwespen die zogenaamd houtwerk beschadigen, oorwormen, spinnen aan gevels en in huis.
+ Nooit meer slapen. Amsterdam, 1966.
Micro-Arthropoda in landbouwgrond
door
C. F. van de BUND Plantenzlektenkundige Dienst, Wageningen
Vanaf 1962 is op de P.D. onderzoek verricht over de bodemfauna van land¬ bouwgrond. Het betrof speciaal de Micro-Arthropoda, dat wil zeggen de mijten
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
205
en springstaarten; deze groepen zijn het meest vertegenwoordigd in de grond. Er is in het bijzonder aandacht besteed aan de nevenwerkingen van insekticiden op de bodemfauna, de invloed van grondsoort en gewas op de samenstelling van de bodemfauna, de mogelijke schadelijke invloed van deze diertjes op de wortelstel¬ sels van cultuurplanten en de rol die de roofmijten en enkele springsstaartsoorten spelen als roof vijanden van plantenparasitaire aaltjes.
De in de grond gebrachte insekticiden hebben een grote invloed op de samen¬ stelling van de fauna, zowel quantitatief als qualitatief. Er treden grote verschui¬ vingen op. Het meest ingrijpend is de werking van DDT. Door dit middel worden vrijwel alle roofmijten, Gamasiden, uitgeroeid. Deze mijten zijn de belangrijkste roofvijanden van springstaarten. Als gevolg hiervan vindt een sterke toename plaats van enkele springstaartsoorten die weinig gevoelig voor DDT zijn. Ook de andere mij tenfamilies worden sterk gereduceerd. Enkele saprofaag levende Sarcopti- f ormes treden eveneens tal rijker op dan normaal.
Door lindaan worden zowel de springstaarten als de mijten in belangrijke mate gereduceerd in aantal. Bij zwakke concentraties van dit middel kan eveneens een lichte toename plaats vinden van springstaarten en enkele saprofaag levende Sar- coptiformes. De roofmijten worden tot ongeveer op de helft verminderd.
Door parathion worden zowel de springstaarten als vele mij tensoorten voor een belangrijk deel gedood. De roofmijten worden relatief weinig gedood.
Carbaryl is vooral voor de springstaarten en regenwormen fataal. Mijten zijn over het algemeen minder gevoelig hiervoor.
Voor alle insekticiden geldt dat het aantal soorten sterk af neemt na toediening in de grond. Hoe sterker de concentratie van het middel hoe meer soorten ver¬ dwijnen.
Onder invloed van de planten kan de samenstelling van de bodemfauna sterk veranderen. De onderscheiden soorten reageren echter op de verschillende grond¬ soorten niet gelijk op dezelfde plantesoort. De grondsoort heeft een grote invloed op de samenstelling van de bodemfauna. Het is wel zeer waarschijnlijk dat de mijten en springstaarten vooral beïnvloed worden door de structuur van de grond, de vochtigheid en de daarin aanwezige microflora. De schimmels en bacteriën vor¬ men een belangrijk bestanddeel van het voedsel van de in de grond levende spring- taarten en mijten. Zowel door de grondsoort als door de plantesoort wordt de structuur van de grond sterk beïnvloed.
Door deze structuur en de specifieke eigenschappen van de plant ontstaat een speciale microflora die beslissend kan zijn voor het al of niet voorkomen van be¬ paalde springstaarte- en mijtesoorten.
Uit laboratoriumonderzoek is gebleken dat verscheidene roofmijten zoals b.v. Rhodacarus roseus Oudemans, Hypo aspis aculeifer Canestrini en Lasioseius penicil- liger Berlese en de springstaarten Onychiurus hicampatus Ginsin en Onychiurus armatus Tullb. een belangrijke reductie in plantenparasitaire aal tj espopulaties kun¬ nen veroorzaken. Deze predatie-activiteit is echter in het vrije veld nog niet als een doorslaggevende factor aangetoond.
206
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.197Û
Slotbeschouwing
door
D. J. KUENEN
Zoölogisch Laboratorium, Rijksuniversiteit, Leiden
Er is een algemene neiging om de mens te zien als staande tegenover de natuur, en te strijden tegen de natuur. De natuur wordt zo iets vijandigs, met een duidelijk negatief aspect. Dit uitgangspunt komt af en toe ook bij biologen te voorschijn, al is het vaak meer een kwestie van formuleren dan van principiëel standpunt. Een beter uitgangspunt is om te zoeken naar die elementen in de biosfeer, die door ons gebruikt kunnen worden om de leefbaarheid van de aarde, niet alleen voor de mens, maar ook voor plant en dier, te verbeteren. Aangezien de insekten de groot¬ ste diergroep vormen en de mens zo vele relaties met de insekten heeft, moet de entomoloog hierbij een belangrijke rol spelen. Daarbij zal hij ondermeer moeten duidelijk maken, wat de betekenis is van insekten bij de stabilisatie van biocoeno- sen. Door de groei van de bevolking en door de toename van de techniek zal de milieubeïnvloeding door de mens steeds grotere vormen gaan aannemen. Hieraan is niet te ontkomen. Wij zullen echter moeten weten, hoe ver we kunnen gaan met die beïnvloeding, zonder dat we irreversible toestanden veroorzaken. We zullen moeten streven naar dat wat algemeen natuurlijk evenwicht wordt genoemd, maar wat ik liever stabilisatie van oecosystemen zou noemen. Die stabilisatie is groter naarmate het aantal soorten in een oecosysteem groter is. Monokultures, zoals de landbouw die kent, kunnen grote fluktuaties in (insekten-) populaties vertonen door soortenarmoede. Dit zien we ook in de bosbouw en men moet dus nagaan, hoe men met bosaanplant en het struktureren van landschappen de diversiteit en dus ook de stabiliteit zo groot mogelijk kan maken.
Specifieke soortbescherming, zoals dat b.v. bij vogels en zoogdieren op ver¬ schillende manieren kan worden nagestreefd, is voor insekten niet zinvol. Milieu¬ bescherming is hier het enige middel. De benadering van dit probleem is echter zeer gecompliceerd. Op dit gebied zal de entomoloog zijn medemens moeten on¬ derwijzen. Pas als er alom veel meer begrip voor deze zaken is ontstaan, kan de overheid met succes de noodzakelijke wettelijke maatregelen nemen. De bioloog zal de invloed van nieuwe industrieprojekten en uitbreidingsplannen op het milieu mee moeten kunnen beoordelen en tijdig bij de voorbereiding betrokken moeten worden.
Ondanks de enorme belangstelling die er tegenwoordig is, blijkt dat een groot gedeelte van de bevolking zich niet werkelijk bekommert om zijn milieu. En zeker zal de bescherming van de insektenfauna veel mensen niet aanspreken. Insekten worden door velen als lastig en schadelijk gezien, ook de soorten die in het geheel geen schade berokkenen.
Voor de entomoloog ligt hier een grote edukatieve taak, waarvan het belang moeilijk overschat kan worden. Milieubescherming is niet een hobby voor een aantal natuurliefhebbers, maar het is een noodzaak om de aarde voor de mensheid leefbaar te houden.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
207
General summary
The 74th meeting of the section of Applied Entomology of the Netherlands entomological Society was dedicated to some aspects of the influence of man on the insect fauna.
In his introduction Prof. Dr. M. Jeuken discussed the ethical aspects of human influence on the environment. “The task of man is to create an environment which is worth to live in”.
Prof. Dr. K. Bakker treated some general problems regarding the disturbance of the stability in biotypes by man.
The changes in the lepidoptera fauna, as discussed by B. J. Lempke, are com¬ paratively seldom due to direct human influence except in cases of harmful species. Contrarily the change or destruction of rare habitats resulted in an impoverishment of the flora with often serious consequences for the lepidoptera fauna. Otherwise man sometimes creates new biotopes. An interesting example is the “Amsterdamse Bos”, half a century ago a polder used for horticulture and with a poor fauna, now a fine wood with some hundreds of species of moths.
L. W. Higler discussed the pollution of water and its disastrous influence on the populations of aquatic insects. As an example he cited the case of the water bug Gerris najas which has become much scarcer and has disappeared from several localities where it formerly occurred.
G. van Rossem emphasized the social-psychological aspects of the measures for pest-control. In order to protect the environment the use of insecticides must be limited as much as possible.
C. F. van DE Bund discussed the consequences of the use of insecticides on the fauna of agricultural soils, principally regarding the fauna of mites and springtails. Their numbers are strongly influenced, especially by DDT, but hardly less by lindane and parathion.
Prof. Dr. D. J. Kuenen finally concluded that the only way to save insects is the protection of the environment, not the protection of special species. The lack of interest of most people in their environment and its insect life is the main problem for the protection of the entomofauna. Here lies an important educational task for the entomologist. “Protection of the environment is not a hobby for a number of nature lovers but is a necessity to keep the earth livable for mankind”.
Afdeling „Zuid-Holland”.
Behoudens bijzondere omstandigheden zijn voor het komende seizoen de vergaderingen van de afdeling ,, Zuid-Holland” als volgt samengesteld: Op 11 november en 16 december 1970 in Hotel „Terminus”, Stationsplein, Den Haag, op 9 februari 1971 in de Rivièra-Hal, Diergaarde Blij dorp, Rotterdam, en op een nog nader te bepalen datum in april 1971 in het Museum van Nat. Historie, Ramsteeg 2 te Leiden.
Voor zover dit nog niet mocht zijn gebeurd zal aan de in Zuid-Holland woonachtige leden nog de gebruikelijke circulaire worden gestuurd.
I. A. Kaijadoe, secretaris-penningmeester.
208
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.X.1970
Neomartynoviella nom. nov. (Raphidioptera, Raphiidae,
Raphidia L.)
von
Horst ASPÖCK und Ulrike ASPÖCK
Das Subgenus Martynovieila Asp. et Asp. wurde für die Art Raphidia tshim- ganica Asp. et Asp. et Mart, errichtet (Aspöck und Aspöck 1968).
Wie sich nun zeigte, ist der Name präokkupiert. Er wurde von Tillyard (1932) für ein fossiles Genus der Familie Martynoviidae (Neuroptera) verwen¬ det. Als neuer Name wird daher Neomartynoviella vorgeschlagen, womit sich folgende Synonymie ergibt:
Neomartynoviella nom. nov.
Martynovieila Aspöck et Aspöck 1968, Ent. Nachrhl. {Wien) 15 : 91. (nec Tillyard 1932, Amer. ]. Sei. 23 : 17!).
Martynovieila Asp. et Asp. (nec. Tillyard !); Aspöck et al. 1969.
Literatur
Aspöck H. und U. Aspöck, 1968. Neue Subgenera des Genus Raphidia L. (Insecta, Raph.)
sowie drei weitere neue Arten dieser Gattung aus der Sowjet-Union (Vorläufige Beschreibung). — Ent. Nachrbl. {Wien) 15 : 89 — 92.
Aspöck, H., U. Aspöck und O. M. Martynova, 1969. Untersuchungen über die Raphidi- iden-Fauna der Sowjet-Union (Insecta, Raphidioptera). — Tijdschr. Ent. 112 : 123 — 164.
Tillyard, R. J., 1932. Kansas Permian Insects. — Amer. J. Sei. 23 : 1 — 30.
125-jarig bestaan van de Ned. Ent. Ver.
Degenen die aan de feestviering wensen deel te nemen, maar tot nog toe ver¬ zuimden het invulstrookj e in te sturen, moeten zich nu binnen één week aan¬ melden. De Secretaris.
Schaarste van insekten. ,,Ik stuur U een overzicht van de entomologie van Den Haag waar ik in juli kapelaan was. Ik moet zeggen dat de entomologie in Nederland in verreweg de meeste gevallen zeer teleurstellend is, zowel wat het aantal soorten als wat het aantal exemplaren betreft, veel minder productief dan de gewone soorten op plaatsen thuis op het platteland”.
Dit schreef de Rev. F. A. Walker aan de redacteur van „The Entomologist”. En dan volgt een lijstje van waargenomen insekten die wel tot de allergewoonste behoren die men zich maar denken kan. En dat alles in zeer kleine aantallen. Natuurlijk, hoor ik al roepen, logisch, luchtverontreiniging, bermbespuiting en ga maar door. Jawel, maar deze pessimistische mededeling staat in deel 25 : 292 van 1892 ! Ik denk dat West-Nederland voor een buiten¬ lander die overdag moet verzamelen, de goede terreinen niet kent en gewend is aan de veel grotere aantallen in zijn eigen land, nooit een erg aantrekkelijk verzamelgebied geweest zal zijn. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 november 1970 No. 11
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: Prof. Dr. J. T. Wiebes: (p. 209). — B. J. Lempke: In memoriam G. S. A. van der Meulen (p. 209). — W. Hellinga: Verslag van de 102de Wintervergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging (p. 210). — L. P. S. van der Geest: Verslag van de 74ste bijeenkomst van de afdeling Toegepaste Entomologie (p. 211). — Chr. J. M. Berger en P. Poot: Nieuwe en zeldzame soorten van de Nederlandse keverfauna I (p. 213). — J. Jansen Jr.: Hypodermatid larvae (Dipt era: Hypodermatidae) from the Musk Ox, Ovibos moschatus (p. 222). ■ — • K. A. Straatman/ Acanthacris ruficornis citrina (Serville), een nieuwe sprinkhaan voor Spanje (Orthoptera, Acrididae) (p. 225). — Literatuur (p. 224: B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 224: S. de Boer).
Prof. Dr. J. T. Wiebes
Het Bestuur deelt mee, dat Dr. J. T. Wiebes benoemd is tot Hoogleraar in de Experimentele Dierensystematiek aan de Rijks Universiteit van Leiden.
Mede namens onze leden wenst ook de Redactie hem hiermee van harte geluk. Zij hoopt, dat hij deze functie vele jaren met grote voldoening zal mogen waar¬ nemen.
In Memoriam G. S. A. van der Meulen
Op 14 augustus j.l. overleed op 87-jarige leeftijd de heer Greek Sijbrandi Anton van der Meulen, die bijna een halve eeuw lid van onze vereniging is geweest. Met hem is wel de laatste man heengegaan, die oorspronkelijk lid was van de Amsterdamse Entomologische Club, de voorloper van onze afdeling Noord-Hol- land en Utrecht, en waarvan nog korte verslagen te vinden zijn in de jaargangen 4 tot en met 19 van De Levende Natuur. De meeste clubleden sloten zich later aan bij de Ned. ent. Ver. Ik haal dit op als bewijs, dat Van der Meulen zich al vroeg tot de entomologie aangetrokken voelde. Voor zover ik weet heeft hij zich uitsluitend met de Lepidoptera bezig gehouden. Maar op dit gebied was hij dan ook een echte vertegenwoordiger van de nu verdwenen oude garde, die zich nog ijverig bezig hield met boomstammen afzoeken, kloppen, slepen en op¬ kweken uit het ei. Aan de moderne lichtvangst is hij niet meer toegekomen, maar dat deed weer zijn vriend Knoop te Almelo, die zelf geen collectie aanlegde, doch al het belangrijke materiaal naar Amsterdam stuurde.
<UTHS0i
210
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
Lange jaren was Van der Meulen een trouw bezoeker van de afdelings- vergaderingen in „Kras”, waar hij bijna altijd iets mee te delen had, hetzij naar aanleiding van zijn eigen kweken, hetzij over het uit Twente ontvangen materiaal. Helaas maakte een steeds erger wordende doofheid dit al verscheidene jaren niet meer mogelijk.
Met dankbaarheid denk ik aan de grote gastvrijheid waarmee hij mij steeds ontving als ik weer een deel van zijn prachtige collectie wilde doorkijken om de gegevens ervan te verwerken.
Mogen Mevrouw Van der Meulen en haar zoon troost putten uit de gedachte, dat onze vriend tot op hoge leeftijd heeft kunnen genieten van een rijk en wel¬ besteed leven. — B. J. Lempke.
Verslag van de 102de Wintervergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging
door
W. HELLINGA, Secretaris
De 102de Wintervergadering werd op zondag 15 februari 1970 gehouden in het Eurohotel te ’s-Hertogenbosch. Voorzitter was Dr. G. Barendrecht. Aan¬ wezig waren de volgende leden:
B. van Aartsen, Dr. G. Barendrecht, Dr. J. G. Betrem, J. A. Blokland, H. C. Bolk, L. H. Claassens, Dr. A. Diakonoff, N. W. Elfferich, Dr. H. H. Evenhuis, Dr. G. L. van Eynd- hoven, F. C. J. Fischer, Drs. V. Gerris, Dr. D. C. Geijskes, Drs. V. S. van der Goot, W. H. Gravestein, J. M. A. van Groenendael, Mevr. A. H. van Groenendael-Krijger, A. J. Hannema, W. Hellinga, G. Helmers Jr., K. J. Huisman, Dr. C. A. W. Jeekel, B. de Jong, P. Kanaar, J. Krikken, Dr. G. Kruseman, Mevr. M. C. Kruseman- Jansen, H. Landsman, B. J. Lempke, Dr. M. A. Lieftinck, Drs. J. A. W. Lucas, E. J. Nieuwenhuis, H. van Oorschot, C. Otten- heijm, P. Poot, J. Schuringa, G. Stobbe, A. Teunissen, H. G. M. Teunissen, J. Tennissen, Prof. Dr. J. van der Vecht, K. Vegter, D. A. Vestergaard, Br. Virgilius Lefeber, P. Vroeg- indeweij, Dr. J. T. Wiebes, Drs. H. W. van der Wolf, J. B. Wolschrijn, Drs. K. W. R. Zwart. Drie handtekeningen waren weer onleesbaar en er waren twee introducés.
Om ca. 11 uur opende de Voorzitter deze vergadering en heette alle aanwezigen hartelijk welkom. Hij was verheugd over de grote opkomst van leden uit het zuiden, waarmee deze vergadering in Den Bosch aan de bedoeling heeft voldaan. Daarna deelde hij het recente overlijden mede van twee van onze leden, nml. Dr. H. J. de Fluiter en J. Vreugdenhil en herdacht speciaal het vele en ver¬ dienstelijke werk dat eerstgenoemde voor onze vereniging had gedaan. In enkele ogenblikken van stilte werden beide overledenen herdacht.
Hierna werd direct overgegaan tot het eigenlijke doel van deze vergadering, nml. de
Wetenschappelijke Mededelingen
De volgende sprekers leverden hiervoor een bijdrage:
Prof. Dr. J. van der Vecht besprak en toonde een typisch wespennest uit Brazilië, bevolkt door Polybia furnaria , een zeer zeldzame soort waarvan maar weinig exemplaren in de musea vertegenwoordigd waren. Voorts liet hij een boek-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
211
werkje rondgaan van W. Goellner-Scheiding, Bibliographie europäischer In¬ sekten.
Drs. J. A. W. Lucas besprak en liet weer een aantal interessante zweefvliegen en nu ook kameelhalsvliegen zien.
P. Poot besprak en toonde een aantal zeer zeldzame in Nederland gevangen kevers, waarbij enkele nieuwe voor onze fauna.
Dr. D. C. Geijskes besprak en toonde een aantal Trichoptera uit het bekende Malpi-gebied bij Valkenswaard en verzameld door Drs, H. W. van der Wolf.
Na de gemeenschappelijke lunch in genoemd hotel werden om ca. 2 uur de wetenschappelijke mededelingen voortgezet.
Br. Virgilius Lefeber besprak wederom zeldzame Aculeata, merendeels uit Z. -Limburg en de Belgische kant van de St. Pietersberg.
B. van Aartsen besprak en vertoonde vangsten van zeldzame vlinders en zweefvliegen in 1969.
Dr. H. H. Evenhuis hield een voordracht over: de identiteit van Alloxysta rubriceps (Kleffer 1902) (Cynipidae Alloxystinae), een hyperparasiet van de melige pruimeluis, Hyalopterus pruni (F.)
Dr. A. Diakonoff vertoonde een doos met grote Tortriciden uit Centraal-Azië.
Dr. J. Teunissen besprak 17 bladwespen (Hym. Symph.) die nieuw zijn voor onze fauna en waarvan hij er zes toonde.
Tenslotte hield Dr. G. L. van Eyndhoven een verhandeling over de melk- mijt.
Alle voordrachten werden aandachtig gevolgd en er ontsponnen zich soms interessante discussies, die met het oog op de beschikbare tijd wel eens bekort moesten worden.
Nadat dan niemand meer het woord verlangde, werd deze druk bezochte ver¬ gadering door de Voorzitter, met dank aan alle sprekers, om ca. 4 uur gesloten.
Amsterdam 1005, Weesperzijde 23-11.
Verslag van de 74ste bijeenkomst van de afdeling Toegepaste Entomologie
door
L. P. S. van der GEEST, sekretaris
Op woensdag 15 april 1970 werd in Gent en in Wetteren, België, de 75ste bijeenkomst van de afdeling Toegepaste Entomologie gehouden, die door een 29-tal leden en introducés werd bijgewoond, ’s Morgens werd een bezoek gebracht aan de afdeling Entomologie van de Rijkslandbouwhogeschool te Gent, terwijl de na¬ middag werd doorgebracht in het Rijksstation voor Nematologie en Entomologie te Wetteren.
Na de opening door de voorzitter werden de bezoekers welkom geheten door Prof. Dr. C. Pelerents van de Rijkslandbouwhogeschool in Gent, waarna deze de organisatie van de afdeling Entomologie en haar plaats binnen de Landbouw¬ hogeschool besprak. Vervolgens gaf hij een overzicht van het onderzoek over de steriele mannet jes-techniek, zoals dat in Gent wordt uitgevoerd met de koolvlieg
212
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
Delà hrassicae. Dr. A. de Loof gaf daarna een uiteenzetting over zijn werk, waar¬ bij hij de invloed van hormonen op de dooiervorming bij eieren van de colorado¬ kever nagaat met behulp van elektroforese en door middel van elektronenmikros- kopie. Vervolgens hield Ir. L. Hertveldt een uiteenzetting over dat deel van het koolvliegonderzoek, dat gebaseerd is op veldwaarnemingen. Zo blijken er in het Gentse tuinbouwgebied twee verschillende vormen van dit insekt voor te ko¬ men, die morfologisch goed van elkaar zijn te onderscheiden, maar die geografisch niet van elkaar gescheiden zijn. Ook besprak hij zijn werk over de invloed van ultra-sonische trillingen op het gedrag van nachtvlinders en de eventuele mogelijk¬ heden hiervan voor de toepassing in de praktijk. Lie. E. van Daele lichtte zijn onderzoek over de Lepidopterafauna toe. Er komen in het Gentse tuinbouwgebied niet minder dan 700 soorten voor, waaronder de Noctuidae, Arctiidae en Geome- tridae zeer sterk zijn vertegenwoordigd. Ook een onevenredig groot aantal soorten Tortriciden worden jaarlijks gevangen. Ir. A. Heungens besprak tenslotte enkele problemen die zich in de Azaleateelt kunnen voordoen. Hierbij kregen vooral de Nematoden en mijten de aandacht. De morgen werd besloten met een rondleiding door de laboratoria, waar de verschillende onderzoekers demonstraties betreffende hun werk hadden opgesteld.
Na de lunch, die gebruikt werd in het studentenrestaurant van de Landbouw¬ hogeschool, werd het programma voortgezet in het Rijksstation voor Nematologie en Entomologie te Wetteren. De directeur, Ir. J. D’Herde, verwelkomde de deel¬ nemers aan de excursie en gaf een kort overzicht van de geschiedenis van het sta¬ tion en van de wijze, waarop het landbouwkundig onderzoek in België is georga¬ niseerd. Daarna bespraken de onderzoekers Ir. R. de Clercq en Dr. Ir. O. van Laere hun werk. De heer de Clercq houdt zich vooral bezig met het bestuderen van nieuwe insektenplagen van land- en tuinbouwgewassen in België. Dit kunnen nieuw geïmporteerde plagen zijn, maar ook plagen, die om een of andere reden in belangrijkheid zijn toegenomen. Een van de belangrijkste projekten in Wetteren is de tarwestengelgalmug Haplod/plosis equestris. Andere plagen die bestudeerd worden, zijn o.a. de cactuswolluis Rhizoecus c actie ans, de uienmineervlieg D /zygo¬ ma cepae en de over het algemeen onschadelijke aardappelstengel hoorder Hydroe- c/a micacea, die onlangs zeer grote schade in de hopkultuur heeft veroorzaakt. Interessant ook is het voorkomen van een tropische kakkerlak op een aantal be¬ drijven, waar Sansev/eria' s worden gekweekt. Het onderzoek van Dr. van Laere is geconcentreerd op de bijenteelt. Veel werk heeft hij verricht op het gebied van de endocrinologie van de bijen, waarbij hij ondermeer gebruik maakte van immuno- fluorescentie-mikroskopie ten einde de produktie van hormonen in neurosecretoire cellen te kunnen volgen. Ook wordt gewerkt aan de selektie van nieuwe bijenstam¬ men. Hiervoor heeft men de beschikking over bevruchtingskastj es, die in een geïsoleerd gebied nabij Eupen staan opgesteld. Ook wordt bij dit onderzoek ge¬ bruik gemaakt van kunstmatige inseminatie. Een ander terrein van onderzoek is de studie van de honinggevende flora door middel van een pollenanalyse van een groot aantal honingmonsters (ruim 2800). In de toekomst zal ook meer aandacht worden besteed aan bijenziekten.
De vergadering werd omstreeks 17.00 gesloten.
Nieuwendam, Jisperveldstraat 267.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.XI.1970
213
Nieuwe en zeldzame soorten voor de Nederlandse keverfauna I
door
Chr. J. M. BERGER en P. POOT
Aan de totstandkoming van dit eerste vervolg op de „Korte coleopterologische Notities” van wijlen de heer P. J. Brakman hebben de volgende verzamelaars meegewerkt:
Chr. J. M. Berger (Be); J. Blokland (BI); P. Poot (Po); G. J. Slob (SI) ; A. Teunissen (Te) en J. van der Krift (v.d.K.)
Voor de naam staat het nummer dat de soort heeft of krijgt in de „Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggend gebied” door P. J. Brakman, Am¬ sterdam, 1966.
Behalve het vermelden van nieuwe soorten voor de fauna en bijzondere vangsten ligt het in onze bedoeling U op de hoogte te houden van recente buitenlandse publicaties, die voor onze fauna van belang zijn.
43. Blethisa multipunctata L. Oirschot, V.1967 (Be, Te). Langs een ven op de Oirschotse heide werd deze vrij zeldzame soort in groot aantal (± 120 exempla¬ ren) tussen vochtig Sphagnum gevangen. De kevers vlogen soms bij zonneschijn op.
63. Dyschirius laeviusculus Putz. Gulpen, VI. 1969. Een twintigtal exemplaren werd uit steile leemoevers langs de Gulp gespoeld samen met de volgende soort.
91. Bembidion monticola Strm. Hiervan werden slechts enkele exemplaren verzameld (Be, Po, Te).
95. Bembidion lunatum Dft. Moerdijk, 14.VIII.1969 en 1. IX. 1969. Op de zuidelijke oever van het Hollands Diep op kleiige bodem in klein aantal (10 exemplaren) (Be, Te).
101. Bembidion fluviatile Dej. Mechelen, 14.VIII.1969 en 7. IX. 1969. Langs een steile Geuloever in klein aantal tussen het grind (Be, Te).
108. Bembidion fumigatum Dft. Echt, V.I968. Werd in klein aantal in de Doort (Gern. Echt) in een vochtig griendje gevangen, samen met vele exem¬ plaren van de volgende soort (Be, Bk Po, SI, Te).
118. Bembidion octomaculatum Gze. Hiervan waren tot nog toe slechts en¬ kele exemplaren (Roosteren en Bunde) voor ons land bekend.
133. Tachys quadrisignatus Dft. Mechelen, V.I969. Van deze uiterst zeldzame soort werd op een stenig oevertje langs de Geul één exemplaar verzameld (BI). Was bekend van Kerkrade en Vaals.
134. Tachys bisulcatus Nie. Meijnweg (Gern. Vlodrop), VI. 1969 (Po). Met de „Autokätscher” werd één exemplaar gevangen. Misschien is dit de manier om deze zelden geziene soort in aantal te verzamelen.
136a. Thalassophilus longicornis Strm. Mechelen, V.1969. Deze soort werd nu ook in enkele exemplaren onder diepliggende stenen op een grindbank in de Geul vastgesteld (Be, BI, Po).
138. Trechus rubens F. Ospelse Peel, VI. 1967 en Waalre, 18. IV. 1968. Van deze zeldzame soort werd op beide vindplaatsen één exemplaar gevangen, waarvan het tweede in zeefsel (Te).
214
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
147. Perigona nigriceps Dej. Heerlen, X.1969. Werd in groot aantal in een half vergane en schimmelende stromijt aangetroffen (Be, BI, Po, Te).
174. Harpalus puncticollis Payk. Colmond, VIL 1969. Een viertal exemplaren in de koppen van wilde peen (D au eus) (Be) .
187. Harpalus dimidiatus Rossi. St. Pietersberg, IV. 1969. Een exemplaar onder een steen (Be). Deze soort is in geen jaren meer aangetroffen.
291. Pterostichus gracilis Dej. Echt, VI. 1968. Twee exemplaren uit Sphagnum in de Doort (Be).
317. Agonum ericeti Panz. Nederweert, IV.1966 en Best, VI. 1966 (Po). Blijkt, gezien deze vondsten, niet beperkt te zijn tot de Drentse en Groningse heide¬ gebieden. In de Grote Peel werd zij gevangen in vochtig Sphagnum .
328. Agonum livens Gyll. Echt, V.1969 (Be, Po, Te, Bk). Voornamelijk aangetroffen in vochtig bladzeefsel langs visvijvers.
344. Lehia cruxminor L. Colmond, VI. 1969, één exemplaar lopend (BI). Eindhoven, VII. 1962, acht exemplaren bij zonneschijn op de onderzijde van schermbloemen (Te).
353. Dromius fenestratus F. Vijlen, 111.1968 en I. 1969. Drie exemplaren uit zeefsel uit haagbeuken.
508. Hydraena palustris Er. Echt, V.1969. Deze zeer zeldzame soort werd in één exemplaar in de Doort gevangen (Po).
516a. Ochthebius gibbosus Germ. Nieuw voor de fauna. Mechelen, IV en V.1969 (Be, BI, Po, Te). Werd in groot aantal aan een kiezelstrandje aan de Geul aangetroffen.
582. Cercyon subsulcatus Rey. Na typeonderzoek is Dr. Vogt tot de conclusie gekomen, dat deze soort tot nu toe alleen bekend is van de locus classicus, de Camarque en omgeving. Al mijn (Po) exemplaren bleken na controle door Dr. Vogt te behoren tot Cercyon sternalis Sharp (subsulcatus auct. non Rey). Nr. 582 kan in de lijst overgedragen worden op sternalis Shp. Voor onderscheiding van de drie verwante soorten subsulcatus Rey., sternalis Sharp en convexiusculus Steph. zie Vogt (1968).
641. Agyrtus bicolor Lap. Epen, XII. 1967. Eén exemplaar gezeefd (BI).
651. Choleva spadicea Strm. Vijlen, III. 1969 (Po). Werd in één exemplaar aangetroffen in een vangglas met Limburgse kaas dat in een holle haagbeuk was geplaatst. Was alleen van Doorn bekend.
743. Agathidium nigrinum Strm. Epen (Terziet), XL 1967 en 1.1968. Twee exemplaren gezeefd uit materiaal verkregen van achter beschimmelde sparre- schors (Be).
831a. Micropeplus marietti Duv. Nieuw voor de fauna. Heerlen, V.1969. Werd in groot aantal gevangen in de reeds genoemde stromijt samen met Micro¬ peplus fulvus Er. (Be, BI, Po. Te).
867a. Phyllodrepa melis Hans. Nieuw voor de fauna. Valkenburg (Gerendal), IV en V.I968. Het eerste exemplaar werd in Gronsveld in een klein grotje ge¬ vangen dat in de buurt van dasseholen lag, IV. 1968 (Po). Later werd een groter aaptal gevangen door de wanden der pijpen van dasseholen af te krabben en dit materiaal te zeven. Dit lukte slechts bij enkele van de vele pijpen (Be, Po). Deze soort is streng aan dasseholen gebonden.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
215
872. Omalium rugilipenne Rye. Domburg, 1.1969 en Cadzand (’t Zwin), 111.1969. Enkele exemplaren gezeefd op het strand onder Fucus (Be).
875. Omalium valid um Kr. Bemelen, XL 1967, XI. 1968, XII 1968 en 1.1969. Tegen de wanden van een grotje samen met Leptinus testaceus Müll. Ook een geel¬ rode vorm van Quedius mesomelinus Mrsh. kwam in deze grot veelvuldig voor. Omalium validum leeft onder de grond in de nesten van kleine zoogdieren.
899. Arpedium quadrum Grav. Schin op Geul, 11.1969 (Po). In 1944 bij Heeze in drie exemplaren nieuw voor ons land gevangen. Daarna nog één exemplaar X.I954 en één exemplaar 111.1963 (Be). Nu één exemplaar uit aanspoelsel langs de Geul gezeefd (Po). Een winterdier van late herfst tot vroege voorjaar.
900. Acidota crenata F. Waalre (Volmolen), V.1969, één exemplaar uit zeefsel (Te).
901. Acidota cruentata Mnnh. Epen (Terziet), XII. 1967 en 1.1968. In een klein aantal exemplaren gevangen uit zeefsel dat voornamelijk verkregen was door muizegangen onder stukken boomstam uit te krabben (Be). Ook één exemplaar te Heeze uit zeefsel, XI. 1969 (Te).
906a. Lesteva hanseni Lohse. De aldus gedetermineerde exemplaren bleken na revisie door Dr. Lohse te behoren tot L. pubescens Mnnh. L. hanseni vervalt dus voor onze fauna.
907. Anthophagus praeustus Müll. Gulpen, VI. 1968 en 1969 (Be, Po, Te). In groot aantal geklopt van hazelaars en elzen waarvan de takken over de Gulp hingen. Alleen op de takken die boven het water hingen, kwam deze soort voor.
914. Acrognathus mandibularis Gyll. Echt, V.1968 (Po). Deze zeer zeldzame soort werd in twee exemplaren uit de modder aan de oever van een vijvertje ge¬ trapt. Was slechts van twee vindplaatsen bekend.
916. Ancyrophorus omalinus Er. Mechelen, V.1969. Werd in groot aantal ge¬ vangen op een soort drijftil, die even onder water werd geduwd in de Geul. Aan de oevers werd zo nu en dan een enkel exemplaar gevangen (Be, Po). Een goede tabel geeft Smetana (1967).
970. Bledius defensus Fauv. Gulpen, VIII.I969. In klein aantal uit een steile oeverwand (Be, Po).
1018. S tenus c aut us Er. Moet volgens een publikatie van V. Puthz europaeus Puthz heten, terwijl 1019, Stenus vafellus, de naam S tenus cautus Er. moet dragen.
1044. Stenus salinus Bris. Na onderzoek van een gedeelte van het Nederlandse materiaal van deze soort door de Stenus-s^tdAist V. Puthz bleek dit in zijn geheel te behoren tot Stenus binotalus Ljungh. Nr. 1044 komt dus te vervallen.
1109b. Lathrobium angustatum Biosd. & Lac. Nieuw voor de fauna. Heerlen, V.1969. Van deze in heel Europa uiterst zeldzame soort werd in een klein ver¬ vuild moeras een $ gevangen (Po).
1183b. Philonthus confiais Strand. Nieuw voor de fauna. Holten, VII.1957. Bij ongedetermineerd materiaal uit de collectie- Van Roon bevond zich een $ .
1199a. Philonthus micantoides Ben. & Lohse. Nieuw voor de fauna. Texel, VL1963. Van deze ook uit Noord- Duitsland bekende soort werd door de heer Hellinga een çf gevangen.
1314. Mycetoporus punctus Gyll. Vijlen, 111.1969 en Vlodrop, X.I968. Op beide vindplaatsen werd één exemplaar gevangen (Be).
216
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
1324. Bryocharis formosa Grav. Barneveld, IV. 1966. Eén exemplaar van deze zeldzame soort werd uit hooihoop j es bij Gerritsflesch gezeefd (Po). Was van Roermond, Maarsbergen en de Lutte bekend.
1327a. Conosoma marsham! Steph. Nieuw voor de fauna. Schinveld, Vlodrop, Posterholt en Mechelen, III, V, VI. 1969 (Po). Het was wel te verwachten, dat deze van Conosoma testaceum F. afgesplitste soort zich hierbij zou bevinden. Goede penis- en spriettekeningen en een tabel geeft A. Strand (1966).
1359. Tachinus rujipennis Gyll. Vijlen, 111.1967 (Be). Een winterdier dat leeft in nesten van kleine zoogdieren. Beide exemplaren werden aangetroffen in vang- potten met Limburgse kaas.
1360. Tachinus el on gat us Gyll. Vaals, IV.1968, één exemplaar gezeefd (Be).
1370. Gymnusa variegata Kiesw. Heerlen, VI. 1969. Werd nu in groot aan¬ tal uit het reeds genoemde moerasje getrapt. Tevens enkele exemplaren uit aan¬ spoelsel langs de Geul gezeefd (Be, BI, Po).
1380. Encephalus compile ans Westw. Cadier en Keer (’t Root), IV. 1966. Eén exemplaar uit mos gezeefd (Be). Bij Gronsveld werd een exemplaar gesleept, V.1968 (Po).
1404. Gyrophaena strictula Er. Vlodrop, X.1968. Deze soort die gebonden is aan de zwam Daedalea quercina (Doolhof zwam) die op eikestronken voorkomt, werd in aantal hieruit geklopt (Be, Po).
1435. Myrmecopora uvida Er. Nieuw Vossemeer, IX. 1969. Deze zeldzame halofiele kortschild werd in enkele exemplaren uit aanspoelsel langs de Eendracht gezeefd (v.d.K.). Verder één exemplaar te Kattendijke, VI. 1965, uit wier (Be).
1456a. Amischa vogti Benick. Nieuw voor de fauna. Colmond, IV. 1967 en Nuetnen, 11.1968. Van deze soort werden twee gevangen (Be, Po). Beide
exemplaren werden door de heer Benick gecontroleerd, die een prachtige tabel met genitaaltekeningen van de palaearctische soorten geeft (1967).
1466. Atheta septentrionum Benick. Nieuw voor de fauna. Meers, IV.1968, één exemplaar langs de Maas onder in het zand liggende stenen (Po). Mechelen, IV. 1969, in groot aantal op een grindstrandje langs de Geul (Be, Po). Voor de determinatie zie G. Benick (1969).
1478a. Atheta (Hygroecia) arctica Thoms. Nieuw voor de fauna. Someren,
III. 1968, twee exemplaren langs een ven (Te). Gecontroleerd door Dr. Benick.
1480. Atheta botildae Brund. Eindhoven, 1.1947, (Be). Bleek zich na genitaal -
onderzoek onder Atheta elongatula Grav. te bevinden.
1495. Atheta (Dochmonota) clancula Er. Echt, V.1968. Van deze lang niet algemene soort werden enkele exemplaren gezeefd (Po).
1535a. Atheta paracrassicornis F. Deze nauw aan crassicornis F. en britannïae Bernh. verwante soort werd in vrij groot aantal in de bossen uit allerlei rottend materiaal gezeefd. Slechts door genitaalonderzoek van genoemde soorten te on¬ derscheiden, ÇÇ zijn niet met zekerheid te determineren. Goede tekeningen geven Hansen (1954) en Strand & Vik (1965). Beide laatstgenoemde auteurs geven genitaalafbeeldingen.
1549. Atheta (Liogluta) pagana Er. Echt, V.1968, één exemplaar gezeefd (Po).
1550b. Atheta (Liogluta) wuesthoffi Ben. Nieuw voor de fauna. Vaals,
IV. 1967 en Vijlen, V.1968. Op beide vindplaatsen werd een $ vliegend in de
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
217
zonneschijn gevangen. Ook bij Baraque Michel, IV. 1969, werd deze soort in aantal vliegend gevangen (Po). Voor beschrijving zie Ent. Blätter 38: 182. Deze soort komt voor in de Alpen, Pyreneeën en de Duitse middelgebergten met hun uitlopers.
1627. llyobates propinquus Aubé. Mechelen, VI. 1969. Eén exemplaar van deze zeer zeldzame soort langs de Geul (Be).
I645i. Pragensiella marchii Dod. Nieuw voor de fauna. Valkenburg, VIII. 1967. Eén exemplaar op een broeierige mesthoop verzameld (Po). Een goede tekening en beschrijving geeft V. Hansen (1954, p. 394).
1646. Deubelia picind Aubé. Echt, IV. 1968 in enkele exemplaren en Heerlen,
V. 1969. in groot aantal in reeds genoemd moeras (Be, Po).
1678. Stkhoglossd semirufd Er. Heeze, VI. 1968. Eén exemplaar gezeefd (Be). 1720. Trimium brevicorne Rchb. Heerlen, XII. 1968. Van deze zeer zeldzame soort werd één exemplaar gezeefd uit rottende naalden in een gemengd bos (Po).
1751. Brydxis Idmindtd Mots. Echt, IV. 1968. Werd in enkele exemplaren ge¬ zeefd uit een zeer vochtig griendje bij de Doort (Po).
1834. Cdnthdris violdced Payk. Gulpen, VI. 1969. Van deze zeldzame soort werd één exemplaar geklopt van hazelaar langs de Gulp samen met een groot aantal Anthophdgus prdeustus Müll. (Be).
1877a. Malthodes fibulatus Kiesw. Nieuw voor de fauna. Cadier, V.1967.
Hiervan werd een paartje van hazelaar geklopt (Po). Was reeds bekend uit België.
1939. Hypnoidus ripdrius F. Schin op Geul, XII. 1967, deze langs snelstromende beken voorkomende Elateride werd in aanspoelsel gevonden (Po). Mechelen,
VI. 1969, op een strandje onder een steen (Be).
1958. P belet es deneoniger Deg. Ospelse Peel, V.1967. Deze weinig vermelde soort werd in groot aantal van allerlei struiken geklopt. Brunssum, VI. 1967, op struiken in de hei (Be, BI, Po).
1970. C or y mbit es cdstdneus L. Bocholtz, IV.1967. Eén exemplaar in de klei rondom de wortels van een eikestomp (Be).
1981. Ludius ferrugineus L. Utrecht, VII. 1967, één exemplaar; Gulpen, VIII. 1968, één exemplaar op een weidepaaltje (Te).
2025. Agrilus olivicolor Kiesw. Valkenburg, VIII. 1968. Eén exemplaar ge¬ klopt van Prunus spinosd L. (Te).
2085. Heterocerus crinitus Kiesw. Gulpen, VI. 1969. Deze zeldzame soort werd in groot aantal in de moerassige oevers van de Gulp aangetroffen (Be, Po).
2113. Bothriophorus dtomis M. & R. Gezien het meer mediterrane voorkomen van deze soort werd de enige Nederlandse vangst op Texel in juni door K. Kempers betwijfeld. Dr. Steffan bevestigde echter de juistheid van de deter¬ minatie.
2118. Cytilus duricomus Dft. Echt, IV. 1969. Deze zeldzame Byrrhide werd in twee exemplaren in de Doort in vochtig mos gevangen in een griendje (Be, Po). IX. 1967 werd ook in Arcen één exemplaar in drijvend Sphdgnum aangetroffen (Be).
2143. Brdchypterolus villiger Rtt. Echt, VI. 1968 (Be, BI, Po). In een verwaar¬ loosde wei met populieren met als ondergroei distels en vlasleeuwebekken werden
218
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
van deze laatste plant twee exemplaren geklopt samen met grote aantallen van Mecinus heydeni en M. janthinus. Van de distels kwam o.a. Cassida vibex.
2186a. Meligethus gagatinus Er. Nieuw voor de fauna. Maastricht, VI. 1968. Eén exemplaar van Mentha spec, gesleept (Po). Deze lang voor een var. van lu gu bris Strm. gehouden soort bleek na genitaalonderzoek een goede soort te zijn.
221. Epuraea angustula Sturm. Nieuw voor de fauna. Vijlen, X.1968. Hiervan werd één exemplaar in zeef sei aangetroffen (Po). De determinatie werd be¬ vestigd door Dr. Lohse. Het voorkomen van deze soort hier is vrij vreemd, daar het een boreomontane soort is die opgegeven wordt van vers gekapt naaldhout.
2242. Rhizophagus nitidulus F. Vijlen, 111.1967. Werd in aantal achter de schors van een dode spar verzameld samen met Rhizophagus dispar Oliv. (Be, Po).
2280 tot en met 2284. Telmatophilus. Echt, VI. 1968. In het plassengebied bij de Doort werden van dit geslacht alle soorten in groot aantal verzameld op ver¬ schillende Carex- soorten (Be, BI, Po, Te).
2352a. Atomaria bella Reitt. Nieuw voor de fauna. Vijlen, XI. 1968. In een veldschuur werden van deze soort twee exemplaren gezeefd uit de bodemlaag die uit beschimmeld stro en mest bestond (Po).
2391b. Lathridius bifasciatus Rtt. Nieuw voor de fauna. Rozenburg en Wouw, IX. 1969 (v.d.Kr.). Deze kosmopoliet was reeds uit België, Engeland en Frankrijk gemeld. Werd uit lichtelijk beschimmelde afval van een meidoornheg geklopt.
2396a. Enicmus anthracinus Mnnh. Nieuw voor de fauna. Heerlen, V.I969. Deze soort werd in groot aantal uit schimmelende strobossen gezeefd (Be, BI, Po). Vroeger gold zij als var. van minutus, nu spec. pr. Zie Lohse, 1967. Zonder genitaalonderzoek is geen juiste determinatie mogelijk.
2428. Triphyllus bicolor F. Valkenburg, IX. 1969. Everts geeft deze soort als algemeen in boomzwammen op, maar ze is dit geenszins. Vier exemplaren wer¬ den in een rotte paddestoel aangetroffen (Po). Ongeveer 20 jaar geleden ving Berger ze daar voor het laatst in aantal.
2503. Coccinula 14-pustulata L. Vlodrop. Vanaf VIL 1964 werd deze zeldzame Coccinellide in aantal bij station Vlodrop van lage planten gesleept (Be, Po).
2639. Metoecus paradoxus L. Cadier, VIII. 1969. Van deze uiterst zeldzame soort die zich in de grondnesten van Vespa vulgaris en V . germanica ontwikkelt, werd door de heer Van Aartsen een paartje op licht gevangen.
2721. Palorus ratzeburgi Wissm. Baarle-Nassau, VIII. 1968 (Be, Po, SI). Deze kosmopoliet werd in groot aantal verzameld in een afvalhoop van een maalderij, die in de hei was gegooid. Tevens was deze hoop bewoond door 1801, Carcinops quattordecimstriata Steph.
2762. Aphodius tessulatus Payk. moet heten: A. paykulli Bed.
2772. Aphodius poreus F. Ransdaal, X.1968. Dit najaarsdier werd in klein aantal onder koeiemest verzameld (Be, BI, Po).
2776. Aphodius tristis Zenk moet heten: A. coenosus Panz.
2782. Aphidius putridus Hbst. moet heten: A. fasciatus Oliv.
2784. Aphodius nitidulus F. moet heten: A. ictericus Laich.
2878. Molorchus minor L. Krapoel bij Gulpen, VI. 1969. Twee exemplaren ge¬ klopt van Kornoelje samen met een groot aantal van Obrium brunneum F. (Be).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
219
2892. Dorcadion fuliginator L. Brunssum, V.1969. Na vele jaren werd door de heer Claassens weer een exemplaar van deze prachtige grondboktor in de buurt van de Rode Beek in de Brunssurnerheide aangetroffen.
2912. O bered linearis L. Cadier, VL 1969 (Po). Van deze zeer zeldzame boktor werd één exemplaar van de vegetatie gesleept. Wordt meestal op Corylus aange¬ troffen.
2916a. Tetrops starki Chevr. Nieuw voor de fauna. Nuth, VI. 1968 (Bh). Dit uit het omliggend gebied reeds gemelde boktorretje werd in één exemplaar van bloeiende meidoorn geklopt.
2928a. Donacia brevicornis Ahr. Nieuw voor de fauna. Echt, V.I968 (Be, BI, Po, Te). Met andere Donacia- soorten werd deze in groot aantal op een Scirpus- soort aan de oever van een visvijver bij de Doort gevangen.
3045. Phytodecta pallidus L. Maastricht, VIL 1967. Hiervan werd één exem¬ plaar geklopt van Heggerank samen met een groot aantal exemplaren van Ep il ac Io¬ na argus Geoffr. (Be).
3064. Gdleruca pomonae Scop. Colmond, X.1968. Werd in groot aantal krui¬ pend tussen de lage vegetatie gevangen (Be, BI, Po, Te).
3115. Longitarsus melanocephalus Deg., var. kutscherae Rije. Nieuwe var. voor de fauna. Colmond, VI.1968. Eén exemplaar gesleept op de bekende helling (Po).
3134a. Haltica lythri Aubé. Reeds bekend van Zuid-Limburg zie Ent. Ber., Amst . 28 : 112 (1968). Deze soort werd nu in groot aantal gevangen op Epilo- bium hirsutum L., te Ankeveen IX. 1968 (Te) en te Heerlen V.1969 (Be, BI, Po, Te).
3157. Podagrica fuscicornis L. Maastricht, VII.1969. In aantal geklopt van Malva moschata op de St. Pietersberg (Be, Po).
3219. Urodon suturalis F. Maastricht, VI.1968. Volgens Everts rond 1900 algemeen in de omgeving van Maastricht. Ondanks intensief verzamelen pas nu teruggevonden in aantal op Reseda lutea L. op een ruderaal terrein (Be, BI, Po).
3225. Tropideres undulatus Panz. Eindhoven, VII.1969. Eén exemplaar geklopt van gerooide fruitbomen (Te).
3244. Caenopsis f issir osiris Walt. Vijlen, 111.1969. Van deze zeldzame soort kwam één exemplaar uit beukebladzeefsel (Te).
3321. Cyphocleonus trisulcatus Hbst. Maastricht, IX. 1967. Eén exemplaar van distels gesleept (Be).
3333. Gronops inaequalis Boh. Drunen, VIII. 1968 (Po, SI, Te). Op een met allerlei akkeronkruiden begroeide graskuil werden enkele exemplaren gevangen. Derde vindplaats in ons land.
3389. Bagous cylindrus Payk. Echt, V.1968. Deze niet gewone soort werd in de Doort in groot aantal van Alopecurus aequalis Sob. in een vochtige wei gesleept (Be, BI, Po, SI, Te). Voor een nieuwe tabel van het genus zie L. Dieckmann (1964).
3458. Ceuthorrhynchus viduatus Gyll. Echt, VI.1968, werd in enkele exem¬ plaren verzameld van Stachys sylvatica L. (Po). In groter aantal echter bij Arkel, IX. 1968, van Stachys palustris L. (SI).
3462. Ceuthorrhynchus angulosus Boh. Echt, VI.1968. Deze zeldzame soort
220
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
werd in groot aantal verzameld op Galeopsis tetrahit L. in een droge sloot in de Doort (Be, BI, Po, Te).
3472. Ceuthorrhynchus triangulum Boh. Echt, VI. 1968. Werd in klein aantal van Achillea millefolium gesleept in de Doort (Be, Po).
3484. Ceuthorrhynchus pilosellus Gyll. Cadier en Keer (’t Root), VIII en IX. Deze uiterst zeldzame soort die gebonden is aan xerotherme hellingen, wordt elk najaar in enkele exemplaren gevangen in een verlate mergelgroeve samen met 3565, Tychius pusillus Germ, en 1388, Brachida exigua Heer, die ook bijna uit¬ sluitend hier gevangen worden (BI, Po, Te).
3515. Baris cuprirostris F. Maastricht, VI. 1968. Werd in groot aantal aange¬ troffen op Diplotaxis tenuifolia D.C. op een ruderaal terrein. Er waren slechts ± 60 jaar oude vangsten bekend (Be, Po).
3546. Elleschus scanicus Payk. Vessem, VIII. 1967, één exemplaar.
3591. Gymnetron tetrum Germ. Maastricht, VI. 1968. Werd op hetzelfde terrein als 3515 in aantal van V erhascum nigrum L. geklopt (Be, Po).
3594. Gymnetron thapsicola Germ. Nieuw voor de fauna. Echt, VI. 1968. Deze zwaar behaarde moeilijk te onderscheiden soort werd in twee exemplaren van Linaria vulgaris L. gesleept in een wei bij de Doort (Be, Po). De determina¬ tie werd verricht door Dr. L. Dieckmann.
3625. Echinodera hypocrita Boh. Valkenburg, IV.1968. Van deze soort werd één exemplaar aangetroffen in een vangpot die was geplaatst in een dassepijp (Po). Het eerste exemplaar werd VI. 1950 bij Gronsveld gevangen (Be).
3673. Apion si mum Germ. Bernden, VIII. 1968. Deze zeldzame Apion werd in één exemplaar van Hypericum perforatum geklopt op de bekende krij thelling van het Limburgs Landschap (Po). Tevens één exemplaar van dezelfde plant te Eys- den, VI. 1964 (Be).
Behalve de reeds bij de soorten genoemde publicaties zouden wij nog willen wijzen op de volgende:
Strand, A., & A. Vik, 1966, Die Genitalorgane der nordischen Arten der Gat¬ tung Oxypoda Mannh. Norsk ent. Eids skr. 13 : 169 — 175.
- — — , 1968, Die Genitalorgane der nordischen Arten der Gattung Aleochara
Grav. Norsk ent. Tidsskr. 15 : 105 — HO.
Strand, A., 1967, Bestimmungstabelle der nordischen Myllaena- Arten. Norsk ent. Tidsskr. 14 : 56 — 59.
In deze publicaties vindt U het grootste deel van de Nederlandse soorten van deze geslachten.
Voor een volgende aflevering zien wij ook gaarne opgaven uit het westen en noorden van ons land tegemoet.
Zusammenfassung
Neben systematischen, faunistischen und ökologischen Mitteilungen wurden viele Literaturhinweise gegeben.
Neumeldungen für die holländische Fauna sind: Ochthehius gihhosus Germ., Micropeplus marietti Duv., Phyllodrepa melis Hans., Lathrohium angustatum Boisd. & Lac., Philonthus micantoides Ben. & Lohse, Conosoma marshami Steph., Amischa vogti Benick, Atheta septentrionum Benick, Atheta (Hygroecia) arc- tica Thoms., Atheta paracrassicornis Brund., Atheta ( Liogluta ) wuesthoffi Ben..
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
221
Pragensiella marchi Dod., Malthodes jibulatus Kiesw., Meligethus gagatinus Er.. Epuraea angustula Sturm., Atomaria be II a Reitt, Lathridius bifasciatus Rtt, Enic- mus ant hr acinus Mnnh., Tetrops starki Chevr., Donacia brevicornis Ahr., Longi- tarsus melanocephalus Deg., var. kutscherae Rije und Gymnetron thapsicola Germ.
Für unsere Fauna müssen gestrichen werden: Cercyon subsulcatus Rey, Lesteva hanseni Lohse und S tenus salinus Bris.
Für ihre freundliche Bestimmungshilfe danken wir den Spezialisten G. Benick (Lübeck), L. Dieckmann (Eberswalde), G. Kerstens (Aldrup), G. A. Lohse (Hamburg), V. Puthz (Schlitz), A. W. Steffan (Mainz) und H. Vogt (Darmstadt) recht herzlich.
Literatuurlijst
Benick, G., 1967, Die palaearktischen Arten der Gattung Amischa Th., Ent. Bl. Biol. Syst. Käfer 63 : 16—29.
- , 1969, Neue Arten der Untergattung Hydrosmectina Ganglb. der Gattung
Atheta C. G. Thoms. Ent. Bl. Biol. Syst. Käfer 65 : 163 — 174.
Benick, L., 1952, Pilzkäfer und Käferpilze. Helsingfors.
Brakman, P., 1968, Korte coleopterologische Notities VIII. Ent. Ber., Amst. 28 : 108 — 114. Brundin, L., 1953, Neue palaearktische Arten der Gattung Atheta Th. Norsk ent. Tidsskr. 9 : 1—17.
Demelt, C. von, 1966, Bockkäfer oder Cerambyddae (Tierwelt Dtl. 52). Jena. Dieckmann, L., 1964, Die mitteleuropäischen Bagous Arten, Ent. Bl. Biol. Syst. Käfer 60 : 88—111.
Dijk, A. C. M. van, 1961, Gronops inaequalis in Nederland gevangen. Ent. Ber., Amst., 21 : 240.
Everts, Ed., 1898 — 1922, Coleoptera Neerlandica I, II en III.
Hansen, V., 1954, Biller XVII, Rovbiller III (Danm. Fauna) . Kopenhagen.
- , 1964, Fortegneise over Danmarks Biller. Kopenhagen.
Harde, K. W., 1966, Cerambyddae in: Die Käfer Mitteleuropas 9. Krefeld.
Horion, Ad., 1961, Faunistik der mitteleuropäischen Käfer 8- Ueberlingen.
- , 1965, Faunistik der mitteleuropäischen Käfer 10. Ueberlingen.
Klijnstra, H., 1954, Het Genus Dyschirius in Nederland. Ent. Ber., Amst. 15 : 233 — 238, 263—270.
Lohse, G. A., 1964, Staphylinidae I in: Die Käfer Mitteleuropas 4. Krefeld.
- , 1967, Cryptophagidae in: Die Käfer Mitteleuropas 7. Krefeld.
Machatschke, J. W., 1969, Scarabaeidae in: Die Käfer Mitteleuropas 8. Krefeld.
Mohr, K. H., 1966, Chrysomelidae in: Die Käfer Mitteleuropas 9. Krefeld.
Müller, J., 1920, Bestimmungstabelle der Bembidion- Arten Europas und des Mittelmeer¬ gebietes. Koleopt. Rdsch. 7 : 26 — 117, Fig. 1 — 6.
Puthz, V., 1966, Nomenklatorisehes und Faunistisches über mitteleuropäische Steninen.
Nachr.Bl. bayer. Ent . 15: 117 — 123.
Scheerpeltz, O., & K. Höfler, 1948, Käfer und Pilze. Wien.
Smetana, A., 1967, Die tschechoslowakischen Arten der Gattung Ancyrophoris Kr. Acta ent. bohemoslovaka 64 (5).
Spornraft, K., 1967, Nitidulidae in: Die Käfer Mitteleuropas 7. Krefeld.
Strand, A., 1965, Die Genitalorgane der nordischen Arten der Gattung Atheta Th. Norsk ent. Tidsskr. 12 : 327—356.
- , 1966, Ueber Conosoma testaceum F. und zwei verwandte Arten. Norsk ent.
Tidsskr. 13 : 408 — 411.
Vogt, H., 1968, Cercyon Studien, mit Beschreibung zweier neuer Arten. Ent. Bl. Biol. Syst. Käfer 64 : 172—191.
Wüsthoff, W., 1937, Beitrag zur Kenntnis der europäischen Arten der Gattung Gyrophaena. Decheniana 95B : 137 — 147.
Eindhoven, Broerelaan 13 Maastricht, Arkebusruwe 22.
222
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
Hypodermatic! larvae (Diptera: Hypodermatidae) from the Musk
Ox. Ovibos moschatus
by
J. JANSEN Jr.
Institute of Veterinary Parasitology and Parasitic Diseases of the State University, Utrecht
On November 14, 1969 I received a part of the skin of a musk ox, Ovibos moschatus, which was imported from Canada fourteen days earlier. In the sub¬ cutaneous layers first and second instar larvae of the warble-fly type were found. It seemed if the first instar larvae were wandering in the subcutis. The larvae of the second stage were located in skin-boils surrounded by a small haemorrhagic zone and connected by a hole in the epidermis with the world outside.
Description of the larvae.
Larva I. The larvae are 0.6 — 0.8 mm. long. The segments are densely covered with very small denticles and the cephaloskeleton and the spiracles are as figured by Grunin (1962) for Oedemagena tarandi.
Larva II. The larvae are 9 — 12 mm. long. The posterior spiracles consist of peritremes with 7 — 37 pores each. Almost all segments show on their ventral side anterior and posterior bands of spinulation. Lateral patches are present except on the posterior part of some segments (Table 1). On the dorsal side of the segments anterior bands of spinulation are present in most instances; posterior bands are absent on the second segment and mostly on the third and fourth segments too. Lateral patches are present irregularly on the anterior parts of some segments and absent on the posterior parts of the second, third and fourth segments and in some cases of the fifth segment (Table 1). The spinulation of the pseudocepha- lon is very variable, consisting of a transverse patch of small denticles on the dorsal side and in a few cases a transverse row of very small denticles on the ventral side of the reduced cephaloskeleton.
Discussion.
The morphological characteristics of the second instar larvae described above do not permit to declare them conspecific without comment with any of the known hypodermatid larvae of the second stage. There are insufficient reasons or in¬ dications to create a new species and there is evidence on the other hand that we are dealing with the larvae of Oedemagena tarandi (L., 1758).
In Table 1 the data of the second instar larvae are compared with those from Oe. tarandi larvae collected from a reindeer (Ran gif er tarandus') and with the data of Oe. tarandi larvae given by Kettle and Utsi (1955). As can be seen from this table there are some differences in spinulation between the larvae from the musk ox and from the reindeer, even if we realize that among the 13 specimens from the musk ox one odd lan/ a showed an extreme low degree of spinulation. The main differences (in bold type in Table 1) are to be seen in the posterior halfs of the first segments, but I feel that, since there is a fair amount of variation in spinulation from one larva to another and much overlapping in
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
223
Table 1. Frequency of occurrence of bands of spinulation on second instar larvae.
dorsal
|
segment nr. |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
sample |
|
11 |
11 |
10 |
10 |
13 |
13 |
13 |
9 |
5 |
A |
|
|
anterior |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
23 |
18 |
B |
|
8 |
8 |
3 |
8 |
8 |
8 |
8 |
7 |
2 |
C |
|
|
antero-lateral |
11 |
12 |
8 |
10 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
A |
|
17 |
25 |
23 |
22 |
25 |
25 |
25 |
25 |
24 |
B |
|
|
0 |
1 |
5 |
12 |
13 |
13 |
12 |
12 |
12 |
A |
|
|
posterior |
19 |
20 |
24 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
B |
|
1 |
4 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
C |
|
|
0 |
0 |
0 |
6 |
13 |
13 |
13 |
13 |
11 |
A |
|
|
postero- lateral |
0 |
0 |
5 |
20 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
B |
|
ventral |
||||||||||
|
segment nr. |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
sample |
|
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
A |
|
|
anterior |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
B |
|
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
C |
|
|
antero-lateral |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
12 |
A |
|
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
B |
|
|
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
A |
|
|
posterior |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
B |
|
4 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
8 |
C |
|
|
postero-lateral |
0 |
0 |
2 |
10 |
13 |
13 |
13 |
13 |
13 |
A |
|
0 |
1 |
24 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
25 |
B |
Sample A: 13 specimens from Ovibos mo schat us \ B: 25 specimens from Ran gif er tar an dus \ C: 8 specimens from Rangifer tarandus, data by Kettle and Utsi (1955).
the pattern of spinulation of the larvae of the different sources, the only con¬ clusion can be that we are dealing with larvae of Oe. tarandi. Moreover, the distribution of the spines of the anterior bands on the dorsal side of the second instar larvae is as in Oe. tarandi.
It is possible that these larvae constitute a special form of Oe. tarandi but it is, I think, more appropriate to presume that the morphological differences could be host-induced.
An additional consideration in concluding is that all the known hypodermatids from ruminants occur in the palaearctic region and three of them, Hypoderma bovis, Hypoderma lineatum and Oedemagena tarandi, in the nearctic too (Zumpt, 1965). So it is unlikely in my opinion that there would exist an isolated species in the musk ox in Canada.
As larvae of Oe. tarandi are known only from Rangifer tarandus this finding constitutes a new host-parasite record.
224
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
Summary.
First and second instar larvae found in the skin of Ovibos moschatus are iden¬ tified as belonging to Oedemagena tarandi (L., 1758), although there are some differences in spinulation with material from Rangifer tar ana us (Table 1). This finding constitutes a new host-parasite record.
Acknowlegement.
I am much obliged to Dr. P. Zwart, Department for Pathology of Exotic Animals of the State University, Utrecht, for sending the material.
References
Grunin, K. Ya., 1962, Botflies (Hypodermatidae). Fauna USSR, Insecta, Diptera. 19, (4). Moscow- Leningrad. (In Russian.)
Kettle, D. S. & M. N. P. Utsi, 1955, Hypoderma diana (Diptera, Oestridae) and Lipoptena cervi (Diptera, Hippoboscidae) as parasites of reindeer (Rin gif er tar and us ) in Scotland with notes on the second-stage larvae of Hypoderma diana. Parasitology 45 : 116 — 120.
Zumpt, F., 1965, Myiasis in man and animals in the old world. London.
Talrijk optreden van Lasiocampa quercus L. (Lep. Lasiocampidae). Toen ik in de week van 20 — 26 juli 1969 dagelijks een wandeling maakte in de duinen tussen Bakkum en Egmond aan Zee, viel het me op, dat er veel meer mannetjes van Lasiocampa quercus vlogen dan in de regel het geval is. De soort komt altijd in dit gebied voor, maar in zulke aantallen als in die week heb ik ze er nog nooit gezien. Ze vlogen tot op het strand boven het zeewater en keer¬ den dan weer terug. Tegen duinhellingen zag ik er soms 15 tegelijk, wild vliegend op zoek naar de wijfjes.
Toen we aan het eind van de zeeweg in een restaurantje zaten, vlogen er een aantal tegen de glazen windbeschutting aan en probeerden er overheen te komen, wat hun meestal ook wel gelukte.
Hoe ik echter mijn best deed, ik heb geen enkel wijfje kunnen vinden. Tussen de weel¬ derige begroeiing van bramen en lage planten is dat trouwens een haast onbegonnen werk. Op de Herfstvergadering vertelde de heer G. van Rossem over het talrijk voorkomen van rupsen van Philudoria potatoria L. Blijkbaar is het dus geen slechte winter geweest voor de overwinterende rupsen van deze beide Lasiocampiden.
S. de Boer, Bredehoff 22. Oosthuizen.
Kuenen, D. ]., Mens en Natuur. Wetenschappelijke Mededeling nr. 83 van de K.N.N.V. 24 bladzijden. Maart 1970. Prijs ƒ 2,50 (voor leden K.N.N.V. ƒ2,-).
In duidelijke taal vertelt Prof. Kuenen in deze K.M. hoe het leven op aarde ontstaan is, hoe planten en dieren opgebouwd worden uit elementen en na hun dood weer tot elemen¬ ten afgebroken worden, zodat er dus een steeds voortdurende kringloop ontstaat, hoe alle processen door mechanismen geregeld worden. De oorsprong van de mens en zijn geleidelijke ontwikkeling wordt in hoofdstuk 5 besproken en dan komt de mens van nu aan de orde, met zijn beheersing van tal van factoren die voor minder ontwikkelde wezens vaak fataal zijn. Maar daardoor nam zijn aantal toe in een mate die steeds meer zorgen begint te scheppen, niet in het minst door zijn verstoring van het natuurlijke evenwicht, door zijn steeds grotere hoeveelheden afvalstoffen, die niet tot elementen gereduceerd worden en waar¬ voor een oplossing gevonden moet worden, wil onze aarde nog leefbaar blijven. Warm aanbevolen, deze boeiende W.M.
Bestellen bij het Bureau van de K.N.N.V. te Hoogwoud-N.H. door overmaking van het bedrag op postrekening 13028. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
225
Acanthacris ruficornis citrina (Serville), een nieuwe sprinkhaan voor Spanje (Orthoptera, Acrididae)
door
K. A. STRAATMAN
In 1966 brachten mijn vrouw en ik de vakantie voor het eerst in het vroege voorjaar in het zuiden van Spanje door, nu eens kamperend op het terrein van een gastvrije boer, dan weer een camping als standplaats kiezend. Ons hoofddoel was het maken van plantedia’s en het observeren van vogels. Vooral de rijkdom van de Zuidspaanse lenteflora maakte de tocht voor ons tot een onvergetelijke gebeurtenis.
Wij hadden echter nog een bijkomstige taak. Door onze relaties met enkele entomologen waren we er niet aan ontkomen het nodige vanggerei mee te nemen. De opdracht was al heel eenvoudig: alles wat zo vroeg in het voorjaar uit het zuiden van Spanje meegebracht kon worden, was welkom. En zo bestond onze
Fig. 1. Vindplaats van Acanthacris ruficornis citrina (Serville) in Spanje. 1. Camping „El Pinar”; 2. Puerto Real; 3. San Fernando; 4. Cadiz.
226
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1.XI.1970
overigens niet al te grote buit (we zijn nu eenmaal geen insektemensen) uit een mengsel van vertegenwoordigers van diverse orden. We hadden ons echter vooral toegelegd op het verzamelen van sprinkhanen, daar we wisten, dat de heren Kruseman en Jeekel hierin speciaal geïnteresseerd waren. Voor zover het ver¬ zamelde materiaal nu gedetermineerd is, bleek ook juist hierbij de waardevolste vangst te zitten. Toen de heer Lempke, die de sprinkhanen geprepareerd had, ze aan de heer Jeekel liet zien, riep deze verbaasd uit: ,,Waar hebben ze die van¬ daan?” „Die” was een van de grootste, die we meegebracht hadden en die bleek te behoren tot een soort, die nog nooit uit Spanje en zelfs niet uit Europa vermeld was. De heer Jeekel determineerde hem als Acanthacris ruficornis citrina (Ser- ville), een prachtig dier met een fluwelig bruine kleur, een felle lichte streep op zijn thorax en forse stekels op de schenen van zijn achterpoten.
De vangst was, als zo dikwijls, een zuiver toevallige. Op 25 maart 1966 maak¬ ten we een excursie vanuit de camping ,,E1 Pinar” bij Puerto Real (Prov. Cadiz). Al dwalende kwamen we in een vallei achter het kamp, voor een deel gebruikt als bouwland, voor de rest bestaande uit steenachtig grasland waarin een met riet begroeid plasje lag, dat omgeven was door biezen en een groepje Eucalyptusbomen. Daar ving ik enkele kleine sprinkhanen, maar er waren ook verscheidene veel grotere, die echter zeer moeilijk in het net te krijgen waren. Ze vlogen bij nade¬ ring onmiddellijk weg, soms wel een honderd meter ver en meestal in de Eucalyp¬ tusbomen. Slechts één ervan kon ik bemachtigen en dat bleek dan later de beste vangst geweest te zijn. Natuurlijk weet ik niet, of alle grote sprinkhanen die we zagen, tot dezelfde soort behoord hebben.
Nu was het probleem: is die soort daar in het zuiden van Spanje inheems, of hadden we toevallig een immigrant uit Afrika gevangen? Daarom trokken we in maart 1967 naar hetzelfde gebied, want de kwestie intrigeerde me. Helaas was van de vijf dagen, die we in Puerto Real doorbrachten, slechts één ochtend de temperatuur hoog genoeg om met succes op sprinkhanenvangst te kunnen gaan. Ik besteedde toen alle tijd uitsluitend aan de grote exemplaren, maar doordat het vrij warm was, bleken de dieren zeer actief te zijn, zodat ze met geen mogelijk¬ heid te benaderen waren. Wel kon ik met mijn 7 X 35 kijker op 20 meter afstand met zekerheid vaststellen, dat een ruficornis opvloog, maar het bewijsstuk kreeg ik niet in handen.
Dus trokken we in maart 1968 weer naar Zuid-Spanje, nu met als eerste stand¬ plaats Puerto Real. Helaas was dit voorjaar niet zo gunstig. Volgens de beheerder van de camping had Spanje net de koudste winter sinds 60 jaar achter de rug en alles was dan ook aanmerkelijk later dan de beide voorgaande jaren. Overigens had dit voor ons ook weer een goede kant, want allerlei planten, die in maart 1966 en 1967 al uitgebloeid waren, stonden nu in volle bloei.
Van de zeven dagen, die we in Puerto Real doorbrachten, waren er vijf be¬ wolkt met wat regen en slechts twee redelijk goed, doch telkens met onweer tot slot. Op de eerste daarvan trok ik weer naar mijn oorspronkelijke vangplaats. On¬ middellijk vloog een ruficornis op, die ik daarna niet meer terug zag. Twee uur lang sjouwde ik rond in de brandende zon, elk bos russen bekloppend, maar er was geen spoor van de soort meer te ontdekken. Toen weer terug naar de plek, waar de eerste was opgevlogen en ja hoor, daar ging hij weer. Ik hield de graspol,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
227
waarin hij was neergedoken, goed in het oog, legde kijker, fototoestel en vangfles neer en ging alleen met het net achter het dier aan. Telkens echter vloog de sprink¬ haan weer op en dook op steeds grotere afstanden neer. Tenslotte viel hij neer in een stuk bouwland. Op handen en voeten, soms op mijn buik, ging ik er achter aan, maar ik bracht het niet verder dan een slag met het net, dat de sprinkhaan net even raakte. Hoewel het vliegen nu niet meer zo vlot ging, dook hij toch pas op 80 meter afstand neer in een veld met jonge bietjes. Ik er maar weer achter aan, tussen cactussen door, over prikkeldraad, hopend, dat de boer nog even weg zou blijven, en eindelijk had ik hem.
Doodmoe, maar zeer voldaan, slenterde ik terug naar het kamp om te gaan eten. Vlak daarbij stond een prachtige wit-bloeiende brem, die ik nog even wilde fotograferen. En terwijl ik daarmee bezig was, gebeurde het ongelooflijke. Ik hoorde een luid ritselend geluid, een snelle slag met het net, en ik had de tweede Acanthacris. Nauwelijks bekomen van de verbazing hoorde ik weer geritsel en de derde vloog rechtstreeks in het net! Maar toen was het gedaan. Ik heb ook de volgende dag geen exemplaar meer gezien.
J. Huisenga
Fig. 2. Acanthacris ruficornis citrina (Serville), $ , Puerto Real, 7.111.1968.
228
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XI. 1970
De rest van de vakantie hebben we in hoofdzaak in de omgeving van Algeciras doorgebracht, waar van de gezochte soort evenwel geen spoor te ontdekken was. Al met al kunnen we nu echter wel met vrij grote zekerheid aannemen, dat Ac an - thacris ruficornis citrina in de omgeving van Puerto Real inheems is.
De vier gevangen exemplaren, twee wijfjes en twee mannetjes, bevinden zich in de collectie van het Zoölogisch Museum te Amsterdam.
Summary
In March 1966 a specimen of Acanthacris ruficornis citrina (Serville) was caught near the camping “El Pinar’’ in the vicinity of Puerto Real in South Spain. In 1967 the species was again seen here, but could not be caught. In March 1968 however, three specimens were taken in the same place, so that it is pretty certain that the species is indigenous here. It is new to the fauna of Spain and even of the European continent.
Kleine Noorddijk 1, Post Bovenkerk.
Naschrift. - — Acanthacris ruficornis (Fabricius, 1787) is een in tropisch Afrika wijd verbreide sprinkhaan, waarvan de subspecies citrina (Serville, 1838) langs de westkust tot in Noordwest- Afrika is doorgedrongen, en bekend is van Ifni, Ma¬ rokko en Algerië. In verband met de vergaande overeenstemming van de fauna van het uiterste zuiden van Spanje met die van Marokko is de vondst van de heer Straatman op zichzelf niet zo verbazingwekkend. Wel mag het merkwaardig genoemd worden, dat één van de grootste veldsprinkhanen pas nu uit Spanje wordt gemeld, en wel gezien de lange orthopterologische traditie in Spanje. We mogen dan ook wel aannemen, dat het voorkomen van Acanthacris in Spanje tot weinig vindplaatsen beperkt zal zijn.
De mogelijkheid bestaat overigens wel dat deze soort over het hoofd gezien wordt, ondanks, of liever juist door, zijn grootte. Het vlucht-gedrag dat door de heer Straatman zo duidelijk beschreven wordt, geldt in het west-mediterrane gebied alleen voor Acanthacris en voor de zeer algemene en ongeveer even grote Anacridium aegyptium (L., 1764). De benaming „vogel-sprinkhanen” is voor deze dieren geenszins gezocht, want de wijze van vliegen doet vaak denken aan die van een kleine zangvogel. Het is dan ook duidelijk, dat iemand met minder vasthoudendheid dan de heer Straatman spoedig de jacht op zal geven in de veronderstelling met een exemplaar van Anacridium te maken te hebben.
Mogelijk speelt de, van de meerderheid der Europese sprinkhanen afwijkende, cyclus ook nog een rol. Naar alle waarschijnlijkheid worden de dieren pas laat in de herfst volwassen en overwinteren zij, evenals Anacridium , als adulten die na het voorjaar weer geleidelijk sterven. In het hoogseizoen van de sprinkhanen in het algemeen komt men weinig volwassen Anacridium tegen, en zal Acanthacris wel vrijwel onvindbaar zijn.
Al met al heeft de heer Straatman een bijzonder aardige vondst gedaan, waarmee ik hem ook hier graag gelukwens.
C. A. W. Jeekel
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 30 1 december 1970 No. 12
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: D. C. Geijskes: Trichoptera van de Malpie bij Valkenswaard, N.-Br. (p. 229). — H. Wiering: Twee bijen, nieuw voor de Nederlandse fauna (Hym., Apid.) (p. 235).
D, A. Vestergaard: De ruimtelijke diversiteit van de dagvlinderfauna (Lep., Rhopalocera) in het kustgebied van Voorne (p. 236.) — A. L. Cox en A. W. P. Maassen: Enkele vlin- dernotities over 1969 (p. 24l). — F. C. J. Fischer: Änderung einiger präokkupierten Namen in der Ordnung Trichoptera (p. 242). — F. G. A. M. Smit: A new species of flea from the Galapagos Islands (p. 244). — Literatuur (p. 234: B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 235, 248: B. J, Lempke; p. 248: A. J. van Essen & L. Witmond).
Trichoptera van de Malpie bij Valkenswaard, N.-Br.
door
D. C. GEIJSKES
( Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden)
Ten zuiden van Valkenswaard strekt zich een aantrekkelijk bos- en heidegebied uit dat rijk bezet is met vennen, terwijl de bovenloop van de Dommel ten oosten daarvan stroomt. Dit terrein, bekend als ,,de Malpie”, bezit door zijn landschappe¬ lijke variatie een bijzondere attractie voor de natuurliefhebber, doch merkwaardig genoeg heeft het onder de entomologen niet de aandacht getrokken die het ver¬ dient. Dit is te betreuren, omdat het terrein nu door de recreatie van de bevolking van Eindhoven letterlijk onder de voet dreigt te worden gelopen. Ik heb daarom het aanbod van Drs. H. W. van der Wolf te Eindhoven, om de Trichoptera en Neuroptera die bij zijn nachtelijke vlindervangsten in dit terrein op zijn scherm zouden verschijnen voor mij te verzamelen, dankbaar aanvaard. Het resultaat van het onderzoek van deze Trichoptera in 1968 en 1969 bijeengebracht, wordt hier vermeld. Dit onderzoek is met des te meer genoegen gedaan, omdat (1) enkele zeldzame soorten voor den dag zijn gekomen en (2) voor Noord-Brabant maar weinig faunistische opgaven van deze insekten beschikbaar zijn. Gezien de vervui¬ ling van het stromende water in ons land, is het van veel belang dat gegevens over de oorspronkelijke rheofiele fauna voor een vergelijk worden gepubliceerd. De gegevens over de verzamelde Neuroptera zijn nog te fragmentarisch om een beeld van de aanwezige fauna te kunnen geven.
De vondsten van de Trichoptera lopen van 9 juli tot 29 augustus in 1968 en van 13 mei tot 25 oktober in 1969. In die tijd zijn voor elk jaar op 12 avonden vangsten gedaan, die resp. 156 en 325 individuen hebben opgeleverd. Volgens opgave van de heer Van DER Wolf is daarbij op acht verschillende plaatsen ver-
230
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
zameld. Drie daarvan waren gelegen aan de oevers van vennen, drie aan de oevers van de Dommel en de resterende twee tussen de vennen en de Dommel in of nabij stuifduinen. De vangsten werden uitgevoerd met een 250 Watt menglicht- lamp, die op 1,50 m boven de grond voor een wit laken hing.
Van de verzamelde soorten zijn een aantal exemplaren ter documentatie aan de collectie van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden toegevoegd. Gaarne wil ik de heer Van der Wolf ook hier mijn welgemeende dank betuigen voor de nauwgezette wijze, waarop hij aan dit onderzoek heeft meegewerkt.
Trichoptera:
Agraylea multipunctata Curt., 8. VIII. 69, 2 <j> ; 11.IX.69, 1 $.
Agraylea sexmaculata Curt. (= pallidula McL.), 8. VIII. 69, 3 cT 3 Ç ; 8. IX. 69,
2 cf 1 ? ; ll.IX. 69, 3 cf 3 Ç.
Oxyethira falcata Mort., nieuw voor de fauna, 31. VII. 69, 1 ? ; 4.X.69, 3 cf 1 ? ; 7.X. 69, 2 cf 1 9 •
Neuve clip sis bimaculala (L.), 29. VII. 68, 1 $ ; 8. VIII. 69, 2 <j> ; 11.IX.69, 3 9 • Polycentropus irroratus (Curt). (= multiguttatus Curt.), 9.VII.68, 1 Ç ;
12. VII.68, 2 $ ; 29.VII.68, 2 ; 24.VIII.68, 1 ? ; 11.VI.69, 1 1 9 6.VIL69,
3 cf 6 ? ; 31.VII.69, 1 9 ; 8.VIII.69, 3 cf 8 ? ; 2.IX.69, 2 cf ; 8.IX.69, 6 $ ;
11.IX.69, lef 2 9.
Holocentropus dubius (Ramb.), 9. VII. 68, 1 9 5 12.VII.68, 2 Ç ; 22. VII. 68, 1 $ ; 29.VII.68, 1 cf 1 9 ; 24. VIII. 68, 1 ? ; 13-V.69, 1 9; 11. VI. 69, 2 cf
3 9 ; 6.VII.69, 1 cf 2 $ ; 8.VIII.69, 1 9 .
Holocentropus picicornis (Steph.), 9.VII.68, 1 Ç ; 29.VIL68, 1 9 5 19.VIII.68, 1 $ ; 21.VIII.68, 1 $ ; 24.VIII.68, 1 9 ; 27.VIII.68, 1 9 ; 29.VIII.68, 1 $ ;
13. V.69, 6 cf ; 25.V.69, 1 9 ; 8.VIII.69, 2 $ ; 2.IX.69, 2 Ç .
Cyrnus crenaticornis (Kol.), 24. VIII. 68, 1 cf ; 11.IX.69, 1 cf-
Cyrnus flavidus McL., 9.VIL68, 1 cf 5 12.VII.68, 1 9 î 29.VIL68, 1 9 »
21.VIII.68, 1 cf ; 24.VIII.68, 1 cf, 29.VIII.68, 1 cf ; 25.V.69, 1 cf ; 11.VI.69,
4 cf; 6.VII.69, 1 cf; 31. VII.69, 3 cf ; 8.VIIL69, 3 cf 3 9 ; 8.IX.69, 4 cf ; 11.IX.69, 1 cf .
Ecnomus tenellus (Ramb.), 9.VII.68, 1 <j? ; 12.VIL68, 3 9 ; 22.VII.68, 1 9 ; 29.VII.68, 1 $ ; 24.VIIL68, 1 9 ; 6. VII.69, 2 cf 1 9 ; 8.IX.69, 2 $ .
Hydropsyche angustipennis (Curt), 20.VIII.68, 1 $ ; 24. VIII. 68, 2 9 ;
29.VIII.68, 1 $ ; 31.VII.69, 1 9 ; 8.IX.69, 19- Hydropsyche pellucidula (Curt.), 9.VII.68, 1 $ ; 12.VII.68, 1 9 ; 21.VIIL68,
1 $ 11.VI.69, 1 cf ; 6.VII.69, 1 9-
Agrypnia pagetana Curt., 9.VIL68, 1 cf ; 12.VII.68, 1 cf ; 22.VII.68, 1 cf ; 29.VII.68, 1 cf ; 19. VIII. 68, 3 cf ; 20.VIII.68, 3 cf ; 21.VIII.68, 1 cf ; 29.VIII.68,
2 cf ; 13.V.69, 7 cf 2 ? ; 25.V.69, 3 cf 1 9 ; 8.VIII.69, 1 cf ; 8.IX.69, 2 cf- Dasystegia obsolet a (Hagen), 29. VIII. 68, 1 cf ; 8.IX.69, 2 cf 1 9 ; H.IX.69,
2 9-'
Dasystegia varia (Fabr.), 9.VII.68, 1 9 ; 27.VII.68, 3 cf 1 9 ; 29-VIL68, 1 cf ; 19.VIII.68, 1 cf ; 20.VIII.68, 2 cf 2 $ ; 21.VIII.68, 2 $ ; 24.VIIL68, 1 cf 1 9 ; 29.VIII.68, 1 cf 1 9 ; 6. VII.69, 2 cf 1 9 ; 31.VII.69, 1 cf ; 8.VIII.69, 1 <f . Oligotricha striata (L.) ( = Neuronia rujicrus Scop.), 13.V.69, 2 cf ■
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
231
Phryganea bipunctata Retz. (= striata auct. nee L-), 13. V.69, 1 d I 25.V.69, 3cf 2 $.
Molanna angustata Curt., 25 .V.69, 1 d I 8.VIII.69, 6 d 1 9 •
Triaenodes bicolor (Curt.), 21.VIII.68, 2 ? ; 11.VI.69, 1 ? ; 31.VII.69, 1 ?.
Triaenodes simulans T jeder, 9.' VII. 68, 5 9 ; 12. VII. 68, 2 Ç ; 22.VIL68, 1 Ç ;
29.VII.68, 1 tfï 12.VIII.68, 3 9 ; 19.VIII.68, 2^8 Ç; 24.VIII.68, 2^2 29.VIII.68, 2 d 6 ? ; 11.VI.69, 7 d 5 9 ; 6.VII.69, 19 9 ; 8.VIII.69, 7 9 ;
2.IX.69, 10 d 4 9 ; 11.IX.69, 4 d 4 9.
Lep to eer us tineiformis Curt. ( zz Setodes tineiformis Curt.), 31. VII. 69, 1 9“ Mystacides azurea (L.), 11. VI. 69, 3 9? 31-VII.69, 1 d\ 8. VIII. 69, 1 9- Mystacides longicornïs (L.), 24.VIII.68, 1 9 » 29.VIII.68, 2 9 I 25-V.69,
1 d ; 8.VIII.69, 1 9 ; 11.IX.69, 1 9.
Oecetis jurva (Ramb.), 29.VII.68, 2 9 ! 21.VIII.68, 2 dl 6.VII.69, 1 9 5 31.VIL69,! 9 ; 8. VUL 69, 3 9 ; 8.IX.69, 1 d 1 9 ; H.IX.69, 2 9.
Oecetis lacustris (Piet.), 9.VIL68, 1 9 5 21.VIII.68, 1 dl 24.VIII.68, 1 d
2 9; 29.VIII.68, 1 9; 11.VI.69, 1 9; 6.VII.69, 3 9; 8.VIII.69, 3 d 8 9i il.IX.69, 1 d-
Oecetis ochracea (Curt.), 9.VII.68, 1 9 5 22.VII.68, 1 9 5 27. VII. 68, 1 9 5
12.VIII.68, 2 9; 24.VIII.68, 1 9; 29.VIII.68, 1 c? 1 9 ; 13.V.69, 1 9;
25. V.69, 2 9; 11.VI.69, 1 d 1 9; 6.VII.69, 3 9; 31.VII.69, 1 d 3 9 5
8. VIII. 69, 4 9 ; 8.IX.69 2 d 3 9 ; ll.IX.69, 1 d 4 9 .
Glyphotaelius pellucidus (Retz.), 12. VIII. 68, 1 d •
Limnephilus affinus Curt., 11. IX. 69, 1 d •
Limnephilus auricula Curt., 2 5. V.69, 1 9 •
Limnephilus binotatus Curt (= L. xanthodes McL.), 9.VII.68, 1 d 2 9 I 22.VII.68, 2 9 ; 27.VII.68, 1 9 .
Limnephilus elegans Curt., 22. VII. 68, 1 9 5 25.V-69, 1 d 1 9 I H-VI.69,
2 d 1 9-
Limnephilus extricatus McL., 20.VIII.68, 1 d •
Limnephilus incisus Curt. (= Colpotaulius in ci sus Curt.), 11. IX. 69, 1 d ■ Limnephilus lunatus Curt., 4.X.69, 3 d 1 9 5 7.X.69, 2 d 1 9 •
Limnephilus marmoratus Curt., 12.VII.68, 1 dl 27-VII.68, 2 dl 19. VIII. 68, 4 dl 20.VIII.68, 3 dl 21.VIII.68, 1 9 ; 8.VIII.69, 1 dl 2.IX.69, 6 d 1 9 ; 8.IX.69, 2 9 ; 11. IX.69, 1 d 5 Ç.
Limnephilus nigriceps (Zett.), 25.X.69, 1 d •
Limnephilus spar sus Curt., 12. VII. 68, 1 9 5 12. VIII. 68, 1 dl 24. VIII. 68, 2 dl 8.VIII.69, 2 d ; 2.IX.69, 2 9 ; 8. IX. 69, 1 d ; 11. IX. 69, 2 d 4 9 ; 7.X.69, 1 d- Stenophylax permistus McL., 25.V.69, 1 d •
Van de 38 vermelde soorten zijn de meeste vrij algemeen voor onze fauna, maar enkele verdienen een nadere bespreking.
Oxyethira falcata Morton is nieuw voor de Nederlandse fauna. Zij behoort tot de familie van de Hydroptilidae, waartoe de kleinste vertegenwoordigers van de Trichoptera worden gerekend. Haar voorkomen in ons land kon verwacht worden, aangezien de soort een grote verspreiding in Europa heeft, nl. van Enge¬ land tot Rusland en van Finland tot Noord- Afrika (Fischer, 196I). Toch zijn geen vindplaatsen uit onze naaste omgeving bekend; de dichstb ij zijnde is Ham-
232
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
burg (Ulmer, 1929). De geringe afmeting (3 — 5 mm) en de omstandigheid, dat de soorten alleen in mikroskopische preparaten aan de manlijke genitalia te on¬ derscheiden zijn, staat de herkenning ernstig in de weg. Zelf bezit ik preparaten van twee wijfjes, gevonden aan een bronbeekje op de Brunsummerheide (12. VI. 1937, D.C.G.), die niet van de wijfjes van de Malpie te onderscheiden zijn, maar wel van de gewone soort O. flavicornis. Er zijn echter nog drie andere soorten van Oxyethira als inlands bekend (zie Fischer, 1948 en Higler, 1968), waarvan ik de wijfjes van twee (simplex Ris en tristella Klap.) niet ken.
Wat de mannetjes van O. falcata aangaat, stemmen de genitalia goed overeen met de afbeeldingen van Morton (1893), Ulmer (1929), Martynov (1934) en Mosely (1939). Op de zijkanten van het 9de abdominale segment zijn twee doorns zichtbaar, zoals ook Morton aangeeft, maar drie doorns schijnt meer voor te komen. Typerend is de asymmetrische vlagvormige verbreding aan het uiteinde van de penis, die in één van mijn preparaten goed zichtbaar is. Ik twijfel daarom niet aan de identiteit van deze soort. Op het eerste gezicht is de donkere bandering van de vleugels opvallend, terwijl het donkere borststuk ze direkt van O. flavicornis onderscheidt. Volgens Van der Wolf werden de exemplaren verzameld aan het Reisven (1 Ç ) en langs de oever van de Dommel, (5 <$ 2 Ç ), niet ver van de vorige vangplaats. Het schijnt dus, dat de soort zich uit de Dommel ontwikkelt.
Triaenodes simulans Tjeder, een kleine grijze soort met lange ten dele zilver¬ achtige sprieten en een typische donkere stippeling op de vleugels, is een tweede karakteristieke soort van dit gebied. Zij was ook numeriek sterk vertegenwoordigd door 22% in de vangsten van 1968 en 18% in 1969. Het rijke materiaal was aanleiding om de soorten in beide sexen aan een grondig onderzoek te onder¬ werpen, waarbij bleek, dat ze niet met T. c onsper sus (Ramb.) overeenkwam, die als inlands bekend stond, maar met de nauwverwante T. simulans Tjeder, die niet van Nederland bekend was (Geijskes, 1969). De soort is bekend uit Zweden, Finland, Siberië en Schotland (Fischer, 1965). Behalve aan de Dommel bij de Malpie en Waalre, is ze in Nederland ook aan de Swalm by Swalmen in Limburg gevonden. Naar de heer F. C. j. Fischer mij mededeelde, twijfelde hij reeds aan de soort door hem bij Waalre gevangen (6. VI. 1932), die voorlopig onder T. conspersus was ondergebracht.
Over opgezonden exemplaren aan Dr. Tjeder werd evenwel geen uitsluitsel ontvangen. Ter plaatse ontwikkelt de soort zich stellig uit de Dommel, waarvoor de vindplaatsen in het terrein ook spreken.
Limnephilus elegans Curt, is een middelmatig grote soort met lichtbruine vleu¬ gels, waarvan de voorvleugels over de lengte donkerbruin gestreept zijn. Door dit ongewone patroon is de soort gemakkelijk te herkennen, waarbij de typische manlijke genitalia met rond uit gesneden appendices praeanales de bevestiging geven. Albarda (1889) vermeldde elegans van de omgeving van Breda (Ginne- ken, Galderse heide), de heer P. Aukema verzamelde ze in 1968 te Zundert. Verder is ze gevonden in Midden- en Noord Limburg, bij Twello in Gelderland, in Drente en in Groningen. Ulmer (1909) geeft aan, dat L. elegans voorkomt ,,in moorigen Gegenden” wat er voor spreekt dat ze zich uit vennen en turf gaten ontwikkelt. Döhler (1914) kweekte de larve en vond deze in het Doberschützer Moor bij Leipzig ,,in kleinen und kleinsten Moortümpeln im Sphagnum”, de
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
233
larvehuisjes werden gemaakt van Car ex- stengel en bladstuk) es, die dakpansgewijze tot een kokertje waren samengesteld. Voor de verpopping sluit de larve de ingang van de koker af met een prop Sphagnum- mos.
De verspreiding van L. elegans omvat vooral Noord- en Oost-Europa (Ijsland, Gr.-Brittannië, Skandinavië, Finland, Rusland tot aan Kamtsjatka, Nederland, België, Vogesen, Noord-Duitsland, Denemarken, Polen, Tsjechoslowakije, Oostenrijk, Hongarije en de Caucasus (Fischer, 1968). Uit het voorgaande blijkt voldoende, dat L. elegans een typische bewoonster van de oligotrofe vennen is en in het gebied van de Malpie ook haar bestaan nog vindt.
Uit de soortenlijst laat zich een oekologische verdeling onderscheiden van soorten die zich als larve in het stromende water ontwikkelen (lotische fauna), en soorten die zich als larve in het stilstaande water ophouden (lenitische fauna). Tot de eerste categorie, die hier als bewoners van de Dommel zijn op te vatten, zijn te rekenen:
Oxyethira falcata, Neuve clip sis himaculata, Polycentropus irroratus, Hydropsyche spp., Triaenodes simulans en Stenophylax permistus. Zij vormen een minderheid tegenover de andere genoemde soorten, waarvan wij moeten aannemen dat zij zich in de vennen van de Malpie ontwikkelen. De verhouding tussen deze twee oekologische groepen verhoudt zich hier als 8:30. Numeriek echter verschenen twee van de rheofiele soorten, nl. Triaenodes simulans en Polycentrops irroratus, resp. met 20%en 10% van de totale vangsten, waarmede zij de hoogste percentages bereikten. Met uitzondering van Oecetis ochracea (8%), Cyrnus jlavidus (6%) en A gr y pina pagetana (6%), bleven de percentages van alle overige soorten beneden 5% van het totaal.
Ook in de vliegtijden is enig verschil te constateren. De soorten van het stro¬ mende water vertonen een doorlopende vliegtijd van eind mei tot begin september (O. jalcat.i tot begin oktober). De soorten uit stilstaand water beginnen hier bijna een maand eerder, bereiken in juni een maximum en nemen in juli duidelijk in getalsterkte af, of ze verschijnen pas in augustus en vliegen dan tot eind oktober (meeste Limnephiliden) . Uit de waarnemingen is evenwel niet gebleken, dat hier soorten bij zijn die een voorjaarsvlucht en een najaarsvlucht hebben, doch mis¬ schien is het aantal waarnemingen daarvoor te gering geweest. Voor een verdere oekologische analyse zou het onderzoek geïntensiveerd moeten worden voortgezet, niet alleen met lichtvangsten, maar ook met handnetvangsten overdag en met larven-onderzoek in de wateren. Zonder twijfel zou daarbij het aantal soorten ook vermeerderd worden, want er blijven enkele „missers” over, die hier te ver¬ wachten zijn (Limnephilus spp., Anabolia, Halesus). Mogen deze aantekeningen daartoe een aanleiding vormen, hopelijk voor het te laat is.
Summary
In 1968 and 1969 a collection of Trichoptera was taken in light traps by Mr. H. W. van der Wolf near the village of Valkenswaard, south of the town of Eindho¬ ven in the Province of North Brabant, The Netherlands. The traps were in opera¬ tion in an area known as “De Malpie”, consisting for the main part of moorland
234
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
interspersed with many peat pools (fens). A stream (de Dommel) flows from the Belgian frontier to the North along the eastern side of that area. Among the 481 collected specimens, 38 species could be recognized. Of these Oxyethira falcata Mort, forms a new record for the Dutch fauna, Triaenodes simulans Tjeder, otherwise a rare species, is commonly met with along the stream and Limnephilus elegans Curt., a fairly rare species in the Netherlands, appeared in small quantities. At least eight species belong to the lotie fauna of the stream, thirty species to the lenitic fauna of the pools, showing slight differences in their flight time. Two of the rheophilic species were abundantly present in the collection (to 20%), the other species were represented in no more than 5%. Further research is recom¬ mended for this interesting locality.
Gebruikte Literatuur
Albarda, H., 1889. Catalogue raisonné et synonymique des Névroptères observés dans les Pays-Bas et dans les Pays limitrophes. Tijdschr. Ent. 32: 211 — 376.
Döhler, W., 1914. Beiträge zur Systematik und Biologie der Trichopteren. Sitzungsber. Naturf. Ges. Leipzig 4l: 28 — 104.
Fischer, F. C. J., 1934. Verzeichnis der in den Niederlanden und dem Nachbargebiete vor¬ kommenden Trichoptera. Tijdschr. Ent. 77: 177 — 201.
- , 1948. Aanvullingen op de lijst der Nederlandsche Trichoptera (2e supplement
op het “Verzeichnis” van 1934). Natuurh. Maandbl. 37 (5 — 6): 47 — 30.
- , 1961. Trichopterorum Catalogus 2: 1 — 89.
- , 1965. idem, 6: 1 — 242.
- , 1968. idem, 9: 1—362.
Geijskes, D. C., 1969. Twee Triaenodes-soorten nieuw voor de Nederlandse fauna (Tricho¬ ptera, Leptoceridae). Ent. Ber. Amst. 29: 201 — 202.
Higler, L. W. G., 1968. Kokerjuffers (Trichoptera) in een verlandingszone van de Vene¬ maten. Meded. Hydrobiol. Ver. 2: 57 — 65.
Martynov, A. B., 1934. Trichoptera Annul ipalpia I. Opredeliteli po Fauna S.S.S.R. no. 13. Moskou, Ak. Nauk.,: 1 — 343. (Russisch).
Morton, Kenneth J., 1893- Notes on Hydroptilidae belonging to the European Fauna, with descriptions of new species. Trans, ent. Soc. Lond. (1): 75 — 82.
Mosely, Martin E., 1939. The British Caddis Flies (Trichoptera). London, George Routledge & Sons, Ltd.
Ulmer, Georg, 1909, Trichoptera in: ,,Die “Süsswasserfauna Deutschlands” Heft 5 u. 6: 1—326.
- , 1929. Über einige deutsche Hydroptiliden. Zool. Anzeiger 80 (7/9): 253 — 266.
Kostrowicki, A. S., Geography of the Palaearctic Papilionoidea (Lepidoptera). Zaklad Zoologii systematycznej Polskiej Akademii Nauk. Krakow, 1969- 380 pags., 125 figuren.
In dit werk bespreekt de Poolse auteur de verspreiding van de palearktische dagvlinders, toegelicht door een groot aantal kaarten, die duidelijk laten zien in welke mate bepaalde genera, groepen of zelfs families over het behandelde gebied verspreid zijn. Ook wordt nagegaan hoe de verdeling over bepaalde pl antenassociaties is. Dan volgt een meer gedetail¬ leerde bespreking van de verschillende onderdelen van de palearktische fauna. Tot slot een naamlijst van alle dagvlindersoorten, bij elke soort door middel van letters en cijfers een analyse van de kenmerkende biezonderheden: areaal, oecologische eigenschappen, enz.
De door de auteur in de naamlijst gebruikte generieke nomenclatuur zal de meeste Westeuropese lepidopterologen waarschijnlijk niet zeer modern aandoen. Diverse genera hebben weer dezelfde onoverzichtelijke lengte als in de Catalogus van Staudinger & Rebel van 1901. Voor dit taxon is een algemeen aanvaard standpunt blijkbaar heel moeilijk te verwezenlijken. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
235
Twee bijen, nieuw voor de Nederlandse fauna (Hym., Apid.)
door
H. WIERING
1. Andrena ferox Sm. In de collecties van het Zoölogisch Museum te Am¬ sterdam werd door mevr. J. Overmeer-Bungenberg de Jong een $ van An¬ drena gevonden, dat zij determineerde als A. ferox Sm. Deze determinatie werd door mij gecontroleerd en juist bevonden. De soort was nog niet bekend uit Nederland. Het exemplaar werd op 22 april 1946 te Valkenburg (L.) door de bekende coleopteroloog P. van der Wiel verzameld.
Wanneer men de literatuur betreffende deze soort nagaat, dan blijkt Andrena ferox Sm. over een groot deel van Europa voor te komen, maar in zijn gehele verspreidingsgebied is de soort zeldzaam. E. Stöckhert in Schmiedeknecht (1930) vermeldt de soort voor Duitsland en Engeland, Warncke (1966 en 1967) noemt resp. Bosnië (Joegoslavië) en de Krim (Rusland), Geballos (1956) noemt Spanje.
2. Halictus niger Viereck. In het voorjaar van 1967 (16. V), op zoek naar de op Vaccinium vliegende Andrena lapponica Zett., verzamelde ik te Uddel (Gld.) 8 $ Ç van een Halictus- soort, die mij bijzonder voorkwam. Deze dieren bleken te behoren tot de voor Nederland nieuwe soort Halictus niger Viereck (= H. fratellus Pér.). Blüthgen in Schmiedeknecht (1930) geeft op dat deze soort voorkomt in gebergten en in diluviale zandgebieden, F. K. Stöckhert (1954) noemt de soort holarctisch.
Literatuur
Geballos, G., 1956. Catalogo de los Himenopteros de Espana; Madrid.
Schmiedeknecht, O., 1930. Die Hymenopteren Nord- und Mitteleuropas; Jena.
Stöckhert, F. K., 1954. Fauna Apoideorum Germaniae; München.
Warncke, K., 1966. Ergebnisse der Albanien-Expedition 1961 des Deutschen Entomolo- gischen Institutes. Hymenoptera : Apidae II (Genus Adrena F.) ; Beitr. Ent. 16: 389—405.
- , 1967. Faunistische Bemerkungen über westpaläarktische Bienen der Gattung
Andrena F. (Hymenoptera Apoidea) ; Bull. Rech, agron. Gembloux , N.S. 2: 569—581.
Abstract. Two bees are given new to the Netherlands fauna: Andrena ferox Sm. and Halictus niger Viereck.
Bergen-N.H., Doorntjes 29.
Wintermuggen (Diptera, Trichoeeridae). Over deze insekten verschenen twee interessante artikelen in vol. 76 (1970) van het Deense tijdschrift Flora og Fauna door B. O. Nielsen. Het eerste (p. 33-42) behandelt vooral de biologie, het tweede (p. 91-98) gaat in hoofdzaak over de determinatie van de uit Denemarken bekende soorten, toegelicht met duidelijke lijntekeningen. Uitvoerig wordt vooral ingegaan op de verschilpunten tussen Trichocera regelationis en TV. saltator. Beide artikelen zijn voorzien van een summary. — Lpk,
236
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
De ruimtelijke diversiteit van de dagvlinderfauna (Lep., Rhopalocera) in het kustgebied van Voorne
door
D. A. VESTERGAARD
Rijksinstituut voor Natuurbeheer, Mededeling nr. 19
Inleiding
Het gevarieerde landschap van het kustgebied van Voorne, tussen Brielle en Hellevoetsluis, biedt (nog) de mogelijkheid tot fundamenteel synoecologisch on¬ derzoek. Deze mogelijkheid is tot op heden (1970), voorzover het de zoölogische aspecten van de levensgemeenschappen betreft, nauwelijks benut.
Nog altijd is vrij weinig bekend van de entomofauna. Dagvlindergegevens uit het verleden zijn schaars. Veel gegevens moeten verloren gegaan zijn, doordat ze nooit gepubliceerd werden. Zowel in de tweede helft van de negentiende eeuw, als in het begin van de twintigste, hebben bekwame lepidopterologen het gebied be¬ zocht: Lycklama à Nijeholt, Schuijt, e.a. Dit blijkt uit de vindplaatsetiketten van microlepidoptera in de collectie van het Zoölogisch Museum te Amsterdam. Lempke (1957) vermeldt slechts enkele oude waarnemingen, maar geen ervan is afkomstig van deze entomologen.
In de twintiger jaren verrichtte Hofland, boswachter op het landgoed „Strype- rnonde”, waarnemingen op het gebied van macrolepidoptera in de omgeving van Roekan je. Op het gemeentehuis aldaar bevindt zich een kleine collectie met een aantal dagvlinders (med. en geg. van der Made) .
De auteur deed de eerste waarnemingen samen met Vis in de periode 1955 — ’57 (Vestergaard 1968). In 1958 verkregen wij het voorrecht, gebruik te maken van de logiesruimte van het biologisch station „Weevers’ Duin” te Oostvoorne, de botanische afdeling van het Instituut voor Oecologisch Onderzoek. In 1959 gingen ook Lucas en van der Made op Voorne vlindergegevens verzamelen. Een meer gericht onderzoek, dat gestimuleerd werd door het RIVON, richtte zich in de volgende jaren (tot 1966) hoofdzakelijk op de nachtvlinders. Aan de dagvlinders kon als gevolg van al het nachtwerk minder aandacht besteed worden.
In 1966 werden geen waarnemingen verricht, maar van 1967 tot en met 1969 kon de schrijver regelmatig op Voorne verblijven. De meer stelselmatige waarne¬ mingen uit deze periode konden verwerkt worden tot een globaal overzicht van het voorkomen en de verspreiding van de dagvlinders. De gegevens uit vroe¬ gere perioden vormden een goede aanvulling.
Overzicht
De onderstaande tabel geeft een overzicht van de verspreiding en het voorko¬ men weer van de dertig soorten, die in de periode 1955 — 1970 door ons zijn waargenomen, aangevuld met zes alleen van vroeger bekende soorten.
De lijst is gerangschikt aan de hand van het voorkomen van de dagvlinders in het transsect strand-duinen-bos-polder.
De volgende aanduidingen worden gebruikt (zie volgende pag. onderaan) :
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970 237
|
Soorten |
Index |
A |
B |
C |
D |
1 E |
F |
G |
H |
I |
|
Hipparchia semele L. |
i.4 |
• |
— |
— |
— |
_ |
_ |
|||
|
Issoria lathonia L. (zie: Opm.) |
i.3 |
• |
• |
— |
— |
9 |
||||
|
Vanessa cardui L. |
m.3 |
|||||||||
|
Aglais urticae L. |
i.3 (tn.2) |
|||||||||
|
Vanessa atalanta L. |
m.5 |
— |
||||||||
|
Pi er is rapae L. |
i.4 (m.5) |
|||||||||
|
Pi er is brassicae L. |
i.4 (m.3) |
|||||||||
|
Inachis io L. |
i.3 (m.l?) |
• |
• |
• |
— |
— |
— |
— |
• |
— |
|
Pieris napi L. |
i.3 (m.l) |
• |
0 |
• |
• |
• |
— |
— . |
— |
— |
|
Coenonympha pamphilus L. |
i.4 |
— |
— |
— |
— |
— |
— |
— |
— |
|
|
Colias crocea Fourcroy |
m.2 |
• |
• |
• |
• |
9 |
||||
|
Thymelicus lineola Ochs. |
i. 5 |
— |
• |
— |
- - |
• |
— |
— |
||
|
Lycaena phlaeas L. |
i.3 |
• |
— |
— |
- - |
• |
— |
9 |
||
|
Arid a agestis Den. & Schiff. |
i.2 |
— |
• |
— |
— |
• |
9 |
|||
|
Polyommatus icarus Rott. |
i.4 |
— |
— |
— |
— |
• |
— |
— |
||
|
Lasiommata megera L. |
i.4 |
• |
• — |
— |
— |
• |
— |
— |
||
|
Pyronia tithonus L. (zie: Opm.) |
i.5 |
• |
— |
— |
- - |
• |
— |
— |
||
|
Ochlodes venatus Br. et Gr. |
i.3 |
— |
— |
— |
• |
— |
9 |
|||
|
Maniola jurtina L. |
i.4 |
• |
_ |
— |
• |
— |
_ |
|||
|
Gonepteryx rhamni L. (zie: Opm.) |
i.3 |
• |
— |
— |
— |
• |
9 |
|||
|
Anthocharis cardamines L. (zie: Opm.) |
i.3 |
• |
• |
_ |
||||||
|
Fabriciana niobe L. (zie: Opm.) |
i.l? |
• |
||||||||
|
Thymelicus sylvestris Poda (zie: Opm.) |
i.l |
• |
||||||||
|
Araschnia levana L. (zie: Opm.) |
i.l? |
• |
• |
|||||||
|
Pararge aegeria L. (zie: Opm.) |
i.l |
- - |
— |
|||||||
|
Aphantopus hyperantus L. (zie: Opm.) |
i.3 |
_ |
||||||||
|
Celastrina argiolus L. |
i.l |
— |
||||||||
|
Quer eu si a quercus L. (zie: Opm.) |
i.l |
— |
||||||||
|
Polygonia c- al bum L. (zie: Opm J |
i.l? |
• |
||||||||
|
Colias hyale L. Papilio machaon L. (zie: Opm.) Melitaea cinxia L. (zie: Opm.) Mesoacidalia aglaja L. (zie: Opm.) Argynnis pap hi a L. (zie: Opm.) Nymphalis antiopa L. (zie: Opm.) Nymhalis polychloros L. (zie: Opm.) |
m.2 |
• |
9 |
|||||||
|
Totaal soortental dagvlinders |
36 |
|||||||||
|
Van 1955 — 1970 waargenomen |
30 |
9 |
10 |
16 |
20 |
21 |
25 |
22 |
19 |
19 |
|
Hiervan zeker indigeen |
23 |
0 |
5 |
8 |
12 |
16 |
17 |
12 |
12 |
11 |
verklaring aanduidingen.
m migrant, i mdigeen, ? twijfelachtig, — regelmatig waargenomen, • incidenteel waarge¬ nomen.
De cijfers 1 t.m. 5 etc., geven aan: het hoogste aantal vlinders, dat gedurende een opname van één uur werd waargenomen in optimaal biotoop: 1 1—5 vlinders, 2 5 — 10, 3 10 — 25, 4 25 — 100, 5 100 — 250 vlinders etc.
Het transsect verloopt als volgt:
A Kaal strand, getijdenzone, hoogwaterlijn.
B Groen strand, hoogwatervrije gors.
C Zeereep, helmduinen.
D Duindoorn-ligusterstruweel met paden.
E Open middenduinstruweel met stuifplekken.
F Oud, open meidoornstruweel met droog grasland (Heveringen).
G Binnenduinbos met eik, berk, meidoorn, roos.
H Grasland, dijken, wegbermen (polder).
I Klaver- en luzerne- akkers.
238
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
Opmerkingen bij de lijst.
Thymelicus sylvestris Poda. Op 26. VIL 1968 ving ik een wijfje in het Heverin- gengebied, tussen een groot aantal T. lineola. De heer Lempke was 20 vriendelijk, de determinatie van deze vlinder te verifiëren.
Papilio machaon L. Rockanje, mei 1919 (coll. -Hofland) ; Oostvoorne, om¬ streeks 1954 (ongeëtiketteerd ex. op het biologisch station). De rupsen werden tot 1955 geregeld gevonden in tuinderijen (med. van den Burgh, Oostvoorne). (In de omgeving van Rotterdam, waar machaon in 1953 nog talrijk vloog, zag ik de laatste vlinder begin juni 1955).
Anthocharis cardamines L. Vrij talrijk in niet te droog binnenduinbos.
Gonepteryx rhamni L. Vrij talrijk, voedselplant waarschijnlijk Rhamnus cathar- ticus {F ran gul a al nus ontbreekt vrijwel).
Quer eu si a quer eus L. In de zomer van 1964 werden twee vliegplaatsen ontdekt in de binnenduinbossen Reigersnest en Kranenhout.
Melitaea cinxia L. Oostvoorne, 1901, Hellevoetsluis, 1910 (Lempke, 1956)
Issoria lathonia L. Regelmatig, vaak talrijk tot 1965. Daarna niet meer.
Fabriciana niobe L. Op 3.VII.1956 werden enkele exemplaren gezien en twee gevangen bij het Vliegveld.
Mesoacidalia aglaja L. Rockanje augustus 1921 (cqIL-Hofland).
Argynnis paphia L. Voorne, 1898 (Lempke, 1956); Rockanje, augustus 1925, een mannetje en een wijfje (coll. -Hofland).
Ar as ch ni a levana L. Oostvoorne, verschillende exemplaren in 1948 (Lempke 1956); 5.VIII.I955 1 ex., Heveringen; 2.VIII.1959 1 ex. binnenduinbos Milden¬ burg; begin augustus I960 indem.
Polygonia c -album L. Rockanje, vóór 1962 regelmatig bij het binnenduinbos Strypemonde (mond. med.); op 6.VII.1964 enkele exemplaren in het hakhout- bos Kranenhout bij Oostvoorne.
Nymphalis anti op a L. Rockanje, augustus 1909 en augustus 1917 (coll.- Hofland) ; vóór I960 enkele malen by Strypemonde en Zwartewaal (polder) (mond. med.).
Nymphalis polychloros L. Rockanje, juli 1928 (coll. -Hofland) ; vóór I960 enkele malen bij Strypemonde (mond. med.).
Pararge aegeria L. Oostvoorne, 1950, verschillende exemplaren gezien (med. Veenendaal, Rotterdam); ,,niet ver van het Brede Water”, 26. V. I960 (Lucas); voorjaar 1968 een exemplaar, Heveringen (Alders); van 1959 tot 1965 zagen wij een tiental vlinders.
Aphantopus hyperantus L. Oostvoorne, regelmatig op enkele kleine vindplaat¬ sen. De soort was in 1967, ’68 en ’69 weer in vrij groot aantal aanwezig.
Pyronia tithonus L. Opvallend talrijk in de middenduinstruwelen. Zo werden op 5. VIII. 1969 in één uur zeker 200 exemplaren geteld.
Bespreking en conclusies.
1. Op het strand worden bijna alleen soorten waargenomen die als migrant (trekvlinder) te boek staan. De overige vlinders houden zich blijkbaar niet graag in deze omgeving op. Men kan zich afvragen, waarom het aantal afgedwaalde soorten (zwervers) zo klein is. Aan de vliegvermogens ligt het niet, zoals uit de
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1 .XII. 1970
239
weliswaar schaarse, vangsten van zwervers blijkt. Ford (1964) merkt in zijn studie over de populatiegenetica van Maniola jurtina L. op, dat naburige, op grasland voorkomende populaties, geheel van elkaar gescheiden werden gehouden door een tussenliggende strook van een afwijkend vegetatietype. Hij zegt hierover: “We have found that even a hundred yards of unsuitable territory is an almost complete barrier to this insect”. De meeste soorten zijn vermoedelijk even biotoopvast als Fords Maniola.
2. Een relatief groot aantal soorten treft men (dan ook) aan op de plaats waar zich een plantendek vormt, d.w.z. in het helmduingebied (C, 16 soorten).
3. Vergelijken wij de vlinderfauna’s van de landschappelijke zones C, D, E en F met elkaar, dan zien wij, dat het aantal soorten in de verder landinwaarts gele¬ gen zones groter is.
4. De dagvlinders hebben zich blijkbaar het best kunnen ontplooien in het oude binnenduin (F, 25 soorten). Op een klein terrein van enkele hektaren kan men in dit gebied bijvoorbeeld zeven soorten Satyridae vinden. Adriani en van der Maarel (1968) vermelden de Heveringen (het oudste deel van het eiland, ouder¬ dom minstens 700 jaar) als een gebied met meer dan 240 soorten planten, d.w.z. als „zeer rijk”. Wij kunnen hier aan toevoegen, dat de gestructureerdheid, de mate van voorkomen van vegetatie-structuurtypen, waarschijnlijk nergens in het kust¬ gebied van Voorne sterker is dan hier.
Het aantal dagvlindersoorten, de f loristische rijkdom en de gestructureerdheid van de vegetatie kunnen gelden als indicaties van de hoge ontwikkelingsgraad (rijpheid, „maturity”) van de levensgemeenschappen van dit milieu.
5. Verder landinwaarts treffen wij een nog gedeeltelijk „middeleeuws” cultuur¬ landschap aan, met hakhoutbossen. Dit landschapstype is bezig in snel tempo te verdwijnen; de bijbehorende wijze van bewerken eveneens. (G, 22 soorten).
6. In het minder gedifferentieerde (instabiele) polderland, de cultuursteppe, is het aantal waargenomen soorten kleiner dan in de meeste voorafgaande land- schapstypen van het transsect. Toch zijn de polderdijken en de klaver- en luzerne- velden (nog) tamelijk rijk (H en I, 19 soorten). Het zijn wel toevluchtsoorden in een omgeving, waar de cultuurtechniek vrij spel heeft.
7. Globaal beschouwd heeft elke vegetatie-structuurtype zijn eigen, karakteris¬ tieke soorten, of combinatie van soorten. Hipparchia semele L. komt bijvoorbeeld voor in droge vegetaties van kruiden en grassen, met een polstructuur en met kale plekken tussen de planten, terwijl Lasiommata megera L. de minder droge gras¬ landen, met een meer gesloten grasdek verkiest. T hymelicus lineola Ochs. komt voor in de hoge, „ruige” graslanden met harde grassen ; Pyronia tithonus L. in de open struwelen; Polygonia c -al bum L. in de mantelvegetaties van bosranden enz.
8. Het onderzochte gebied als geheel is relatief rijk aan dagvlinders. Van de 36 soorten die van westelijk Voorne bekend zijn, komt slechts een beperkt aantal regelmatig genoeg voor, om als vast bestanddeel van de fauna beschouwd te kunnen worden. Het zijn er nu 23. Van de overige 13 soorten zijn er 4 immi¬ grant. De 9 andere zijn slechts incidenteel waargenomen en komen niet (meer) op het eiland voor. Als men bedenkt, dat ten noorwesten van de lijn Bergen op Zoom — Amsterdam — Groningen hoogstens 35 soorten dagvlinders indigeen zijn,
240
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
dan moet een aantal van 23 indigene soorten op Voorne toch al een grote soor¬ tenrijkdom genoemd worden.
9- Voorne is een voorpost in het Nederlandse areaal van een aantal soorten. Dit geldt i.h.b. voor vlinders, waarvan de noordwestgrens van het verspreidingsgebied door ons land loopt, zoals Polygonïa c -al bum L. en Araschnia levana L. Daarnaast is issoria lathonia L. vrijwel uitsluitend in het Duin- en Waddendistrict indigeen (Lempke 1956). In dit verband kan opgemerkt worden, dat in Noordwest-Europa het aantal soorten dagvlinders het grootst is in het oosten en zuidoosten, en het kleinst in het noordwesten. Hierbij speelt het (instabiele) zeeklimaat ongetwijfeld een belangrijke rol. Men vergelijke bijvoorbeeld de dagvlinderfauna’s van Zwe¬ den en Finland (landklimaat) met die van Engeland en Ierland (zeeklimaat).
10. Interessant is ook het voorkomen van geïsoleerde populaties van Anth o charts car dämm es L., Quercusia quercus L., Pararge aegerta L., Hipparchia semele L. (vooral bij deze soort vertonen de duinpopulaties een opvallende variabiliteit) en Aphantopus hyperantus L. Deze laatste vlinder komt nog maar sporadisch voor in Zuidwest-Nederland.
S 1 o tw o o r d
Veel dank is verschuldigd aan het RIVON( thans Rijksinstituut voor Natuur¬ beheer) te Zeist, dat het onderzoek heeft mogelijk gemaakt en aan de heren Kruizinga en Van Leeuwen, voor de kritische belangstelling en adviezen bij het doornemen van het manuscript.
Summary
The present paper deals with the occurrence and dispersal of butterflies in the dune area of the western part of the island of Voorne (the Netherlands).
Observations were made up to 1970. During the last fifteen years 30 species have been registered. This number is a high one at present, as far as the coastal region of the Netherlands is concerned. The inland polder district is very poor in butterflies. This situation is probably due to climate conditions as well as en¬ vironmental degradation as a result of modern agricultural techniques.
The distribution of the butterfly populations is greatly influenced by vegetation structures, as is clearly demonstrated by the survey. A number of characteristic spe¬ cies is mentioned. The lack of vegetation is even more important. Non-migratory butterflies are seldom seen on the beach, even when the distance to habitats is only a few metres. In the first coastel ridge the number of species proves to be rather high. The highest degree of faunistic diversity has been established in the seven-century-old inner dunes. In the polder district less species are observed. Here the ecosystem is instable, whereas the inner dune ecosystem is relatively stable, showing a high degree of maturity.
Literatuur
Adriani, M. J. en E. van der Maarel, 1968. Voorne in de branding, p. 56 — 57.
Ford, E. B., 1964. Ecological Genetics, p. 54 — 68.
Lempke, B. J., 1957. Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera, incl. Suppl. I-V. Vestergaard, D. A., 1968. Dag- en nachtvlinders van Voornes Duin, RIV ON-rapport. - , 1969. Investigating relations between moth populations (Lepidoptera) and ve¬ getation structures in the isle of Voorne. Acta Botanica Neerl. 18: 578 — 579.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
241
Enkele vlindernotities over 1969
door
A. L. COX en A. W. P. MAASSEN
Maculinea nausithous Bergstr. vloog op het bekende terreintje in het Roerdal (Herkenbosch) vrij talrijk, Maculinea teleius Bergstr. echter liet voor het derde achtereenvolgende jaar verstek gaan.
Laelia coenosa Hb. Yalkenswaard, 10 exemplaren op 9.VIII en 15 exemplaren op 10.VIII.
Agita tau L. Tientallen exemplaren bij Groesbeek. De mannetjes toonden nau¬ welijks enige interesse voor onze uitgezette maagdelijke wijfjes (gekweekt uit eitjes, afkomstig uit de omgeving van München).
Cel am a conjusalis Herrich-Schäffer. Meinweg, 1 exemplaar, 3.V. Van deze Nolide zijn slechts weinige vindplaatsen in Limburg bekend.
Phragmataecia castaneae Hübner. Meinweg, 1 exemplaar, 13. VI.
Phimato fus hecta L. In massale aantallen in het Munnicksbosch (Odiliënberg). De vlinder vliegt met snelle, schommelende bewegingen in de schemering, onge¬ veer tussen 20 en 21 uur.
Mythimna sicula Treitschke. Montfort, 1 exemplaar, 12. VI.
Meliana jlammea Curtis. Meinweg, 1 exemplaar, 25.V.
Apamea unanimis Hübner. Montfort, 2 exemplaren, 12. VI.
Chloridea maritima Graslin. Valkenswaard, ongeveer 90 exemplaren. Tijdens de vliegtijd van maritima waren er praktisch nog geen gammas op de hei aanwezig, waardoor het vangen van dit snelle uiltje zeer vergemakkelijkt werd!
Autographa gracilis Lempke. Boukoul (Swalmen), 1 exemplaar, 26. VIL
Macdunnoughia confus a Stephens. Beifeld, 1 exemplaar, 2 5. VIL
Chlorissa viridata L. Valkenswaard, 3 exemplaren, 5. VIL
Idaea vulpinaria Herrich-Schäffer. Nuenen, 1 exemplaar, 13. VIL
Trip hosa dubitata L. Montfort, 1 exemplaar, 13.V.
Thera juniperata L. Enkele exemplaren te Annendaal (Echt), twee stuks in het Munnicksbosch en één exemplaar te Montfort. Juniperus komt hier alleen in tuinen en plantsoenen aangeplant voor.
Calostigia multistrigaria Haworth. Meinweg, 1 exemplaar, 29. Ill, de derde vindplaats in Midden-Limburg (zie ook Ent. Ber., Amst. 29: 145).
Calliclystis debiliata Hübner. In massale aantallen in de Montfortse dennen¬ bossen met een flinke ondergroei van bosbes.
Apeira syringaria L. Beifeld, 1 exemplaar, begin juli.
Dan nog een kleine correctie in ons artikel „Vlindervangsten in 1968” (Ent. Ber., Amst. 29: 144): niet Chytolita cribrumalis Hb. was massaal in Valkenswaard, doch Coscinia cr tbr aria L.
Summary
Notes on interesting Lepidoptera, caught in 1969, mostly in the centre of Net¬ herlands Limburg or the adjacent part of North-Brabant.
Belfeld, Stationsstraat 8.
Montfort, Julianastraat 2.
242
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
Änderung einiger präokkupierten Namen in der Ordnung Trichoptera
von
F. C. J. FISCHER
Die Arbeit an dem Trichopterorum Catalogus hat mich wiederum bekannt gemacht mit einigen Homonymen, die geändert werden müssen. Ich behandele sie in der im T. C. gebrauchten systematischen Reihenfolge.
Rhyacophilidae:
Die beiden in der Gattung Rhyacophila beschriebenen Arten jure ata Hwang, 1957 und similis Kobayashi, 1959 wurden bereits kürzlich von Schmid, 1970 als Homonyme signalisiert und neu benannt.
P silo chore ma longipennis [recte longipenne'] Hwang, 1957 ist ein Homonym von P silochor ema longipenne Ulmer, 1905 (jetzt in der Gattung Atopsyche) . Ich nenne die Art Psilochorema hwangi.
Philopotamidae:
Chimarra moselyi Ross, 1956 ist präokkupiert durch Chimarra moselyi Denning, 1948. Ich bitte den Verfasser des Namens die Art umzutaufen.
PSYCHOMYIIDAE:
Der Name Ecnomus serrata [recte serratus'] Kobayashi, 1959 wurde bereits von Ulmer, 1930 gebraucht: Ecnomus serratus Ulmer, 1930. Der Autor hat meinen Brief von I. Februar 1969 nicht beantwortet und eine Namensänderung ist mir nicht bekannt geworden. Ich nenne die Art Ecnomus japonicus.
Hydropsychidae:
Hydropsyche dubia Schmid, 1952 ist ein Homonym von Hydropsyche dubia Walker, 1852. Die Art wird entweder als Synonym von H. reciproca (Walker) aufgefaßt oder als zweifelhafte Form verzeichnet. Nichtsdestoweniger muß der Name geändert werden, da es sich um ein primäres, objektives Homonym handelt. Der Autor wird sicher die Freundlichkeit haben selbst einen neuen Namen zu publizieren.
Phryganea maculata Perty, 1833 ( = Macronema species) wurde schon 1813 durch Donovan präokkupiert: Phryganea maculata Donovan, 1813 ( = Hydro¬ psyche instabilis (Curtis)). Ich schlage vor diese Art in Zukunft Macronema bra- siliense zu nennen.
Leptoceridae:
Oecetinella punctata Banks, 1942 ist ein Homonym von Oecetinella punctata Navâs, 1924 (jetzt in Oecetis). Ich nenne die Art Oecetinella guamana.
Oec et is orientalis wurde zuerst von L. Navàs, 1921 verwendet für eine Art aus Tongking. 1942 hat Tsuda eine japanische Art mit demselben Namen belegt. Ich habe das bereits 1966 im 7. Bande des T. C. angegeben, aber keine Ände¬ rung in der Literatur vorgefunden. Deshalb gebe ich jetzt der Art den neuen Namen Oecetis tsudai zu Ehren des japanischen Forschers, der soviel dazu beige¬ tragen hat, die Kenntnis der japanischen Trichopteren zu vergrößern.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
243
Goeridae:
G o er a parvula Banks, 1938 wurde präokkupiert durch G o era parvula Martynov, 1935. Ich nenne die Art Goera malayana.
Lepidostomatidae :
Protomyia Martynov, 1913 (type species: Protomyia tripartita Martynov) wurde 1850 von Heer in der Ordnung Diptera präokkupiert. Als neuen Namen für die Gattung schlage ich vor: Martynomyia.
Helicopsychidae :
Noleca Mosely, 1939 (type species: Noleca asaka Mosely) wurde 1855 von Walker in der Ordnung Lepidoptera präokkupiert. Da die Gattung mit mehreren Arten nur auf Ceylon vorkommt nenne ich sie : Ceylanopsyche.
Die Originalbeschreibungen der beregten Trichoptera finden sich in untenste¬ henden Arbeiten:
Banks, N., 1938, Further neuropteroid Insects from Malaya. J. fed. Malay St. Mus. 18: 220—235.
- , 1942, Insects of Guam — I Neuroptera. Neuropteroid Insects from Guam.
Bull. Bernice P. Bishop Mus. 172: 25 — 80.
Denning, D. G., 1948, New Species of Trichoptera. from the United States. Ent. News 58 (1947): 249—257.
Donovan, E., 1813, The Natural History of British Insects. Vol. 16, London.
Hwang, Chi-ling, 1957, Descriptions of Chinese caddis flies (Trichoptera). Acta ent. sin. 7: 373—404.
Kobayashi, M., 1959, Caddisfly fauna of the vicinity of Yoshii-Machi, Fukuoka Prefecture, with descriptions of five new species. Bull. natn. Sei. Mus., Tokyo 4: 343 — 354. Martynov, A. V., 1913, Zur Kenntnis der Trichopterenfauna des Kaukasus. I Ra b. Lab. Zool. Kab. imp. var sh. Univ. 1912: 1 — 111.
• - , 1935, Trichoptera of the Amur Region. Part 1. Trudy zool. Inst. Lenin gr. 2:
205—395.
Mosely, M. E., 1939, The Indian Caddis Flies (Trichoptera) Part VI. ƒ. Bombay nat. Hist. Soc. 41: 39—47.
Navas, L., 1921, Comunicaciones entomológicas. 4. Insectos exóticos muevos, criticos o poco conocidos. Revta Acad. Cienc. Zaragoza 6: 61 — 81.
- , 1924, Insectos de la América Central. Brotéria Ser. Zool. 21: 55 — 86.
Pert y, M., 1830 — 1834, Delectus animalium articulatorum quae in itinere per Brasiliam
annis 1817 — 20 jussu et auspiciis Maximiliani Josephi I . collegerunt . ,
Monachii, III -f- 224 pp.
Ross, H. H., 1956, Evolution and Classification of the mountain Caddisflies,, Urbana, VI + 213 pp.
Schmid, F., 1952, Contribution à l’étude des Trichoptères d’Espagne. Pirineos 8: 627 — 695.
- , 1970, Le genre Rhyacophila et la famille des Rhyacophilidae (Trichoptera).
Mém. Soc. ent. Canada no. 66: 230 pp.
Tsuda, M., 1942, Japanische Trichopteren. I. Systematik. Mem. Coll. Sei. Kyoto Unir. B 17: 239—339.
Ulmer, G., 1905, Zur Kenntniss aussereuropäischer Trichopteren. Stettin, ent. Ztg 66: 1 — 119.
- , 1930, Trichopteren von den Philippinen und von den Sunda-Inseln. Treubia
11: 373—498.
Walker, F., 1852, Catalogue of the specimens of neuropterous Insects in the Collection of the British Museum. Part 1, London, 192 pp.
Rotterdam-4, Lumeystraat 7c.
2 44
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
A new species of flea from the Galapagos Islands
by
F. G. A. M. SMIT
The Galapagos Islands have been “naturally selected” as an area of study by naturalists for a reasonably long time, especially since the establishment of the “Charles Darwin Foundation for the Galapagos Islands” in 1959. Entomologically this archipelago has been combed to a fair extent and e.g. Linsley & Usinger (1966, Proc. Calif. Acad. Sei. 33: 113 — 196) listed 6I8 species of insects belonging to 18 orders. Siphonaptera, however, are among the remaining 12 orders from which no representatives have hitherto been recorded.
The quantitative species-composition of the flea-fauna of a certain geographical area is correlated with the quantitative and qualitative species-composition of the host-fauna combined with the climatic conditions in which the hosts live as well as with their geographic history. The oceanic Galapagos Islands were populated by chance and the mammalian host-reservoir consists of only two species of migratory bats ( Lasiurus spp.), six species of rodents ( Oryzomys spp.) the ancestors of which having drifted thither from the South American mainland, and several introduced animals such as the black rat, house mouse, dog, cat, pig, goat, ass and cow. Fleas have apparently not yet been collected from these hosts. The bats may be harbouring some of these parasites but it would be of even greater interest to know whether the species of Oryzomys , four of which having evolved into an ende¬ mic subgenus (N es oryzomys), have Neotropical species of fleas which similarly may have differentiated from mainland ancestors. The avian host-reservoir is larger: of the 90 species breeding on these isles 77 are endemic but half of these are finches (GeOspizidae) which -like similar birds in the tropics- are very likely unsuitable hosts for fleas. Nevertheless, it is hoped that nests of the land-birds will be examined for these insects. Nests of sea-birds are often more rewarding sources of fleas and the distinct new species described below was found to occur in nests of a shearwater and two species of storm petrels. It may well occur in nests of various other sea-birds. Continued collecting, which may even bring to light other species of fleas, is therefore highly desirable.
Thanks are due to the collectors of the type-series, Dr. D. W. Snow and Dr. M. P. Harris.
Parapsyllus cedei n.sp.
Parapsyllus sp. Harris, 1969, Proc. Calif. Acad. Sei. 37: 138.
Type material:
Isla Santa Cruz (= Chavez or Indefatigable), from Audubon’s shearwater Puf firms l h er mini er i sub alar is, 13.11.1964, leg. D. W. Snow, J* holotype, $ allotype, 4^2} paratypes.
Plaza (islet just to the east of Isla Santa Cruz), from Audubon’s shearwater Puffinus Iherminieri: 6.1.1966, 1 cf paratype; 24.1.1966, 1 $ paratype; 25.1.1966, 1 9 paratype; 28.VII.1966, 1 cf paratype; 31. VII. 1966, 2 ^3? paratypes;
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
245
Figs. 1, 2. Parapsyllus eed ei n.sp. (holotype). (1) Sternum VIII, segment IX and paramere;
(2) aedeagus.
from Madeiran storm petrel Oceanodroma Castro : 12.11.1966, 3 cf 1 Ç paratypes; 27.VII.1966, 1 cf paratype; 29.VII.1966, 1 cf paratype; 30.VII.1966, 7 ^8? paratypes; 31. VI 1.1966, 2 ^2} paratypes — all leg. M. P. Harris.
Isla Genovesa (= Tower Island), from Galapagos storm petrel Oceanodroma tethys, 18.V.1966, leg. M. P. Harris, 1 Ç paratype.
Holotype, allotype and a number of paratypes in the British Museum collection
246
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
of Siphonaptera at Tring; other paratypes in collections of various colleagues.
Diagnosis:
The new species belongs to the longicornis-gwuip and -subgroup and differs from all other members by the possession of 5 instead of 6 setiferous notches in the posterior margin of mid and hind tibiae and 3 instead of 4 pairs of lateral plantar setae; moreover, there are genitalic differences as well.
Description :
Head: Frontal row well developed, consisting of 4 — 5 rather long setae; ocular row consisting of 2 (occasionally 1 or 3) setae in front of the sinuate or even markedly lunate eye and one long seta near the genal margin reaching up to the middle of the 3rd segment of the maxillary palp. The rather short and broad genal process with a row of 6 — 9 setae near or along its ventral margin. Postantennal region with 3 rows of setae, the first and second each with one seta and the third (premarginal) row of 4 — 6 setae on each side. The five-segmented labial palp reaches to about the apex of the fore trochanter in the male, to the apex of the fore coxa or a little beyond in the female. Setae of antennal pedicel rather short in both sexes and not reaching beyond the basal third of the length of the clava. About 8 small setae bordering the antennal fossa posteriorly.
Thorax: Pronotum and mesonotum each with one row of 8 — 9 setae on each side (excluding intercalary setae). Mesonotum without pseudosetae under the collar. Metanotum also with one row of setae, 6 — 8 per side. Mesosternosome usually with two large setae. Metepisternum small, without setae. Metasternum with one large seta (dorso-posteriorly) and metepimeron with two rows of setae, the anterior of which usually of two setae in the male, three in the female, the posterior row of 3 — 5 setae. Pleural arch small, indicating fairly poor jumping abilities.
Legs: Mid and hind tibiae each with five notches in the posterior (dorsal) margin; two setae inserted in each notch except in the male in the penultimate notch which has only one seta; the apical notch bears 3 setae in the mid tibia, 4 in the hind tibia. Longest seta of second and third hind tarsomeres usually reaching to about the middle of the fourth tarsomere and pretarsus respectively. Pretarsus with three pairs of lateral plantar setae, two subapical plantar setae of equal length which in the fore tarsus of the male are preceded by 3 — 5 similar setae; without small setae on plantar surface.
Abdomen: Terga II - — VII with two rows of setae in both sexes; spiracular fossae usually rounded. Basal sternum without a lateral patch of small setae.
Male (Figs. 1, 2): Sternum VIII with a fairly straight apical margin, not forming a distinct lobe, and with 6 — 12 setae on the ventral part. Apodeme of tergum IX quite narrow, without a projection. Manubrium narrow and straight, with an upturned triangular apex. Basimere quadrangular, with distinct surface sculpture; ventrally with a deep bay; with about 15 long setae at and near the dorsal and posterior margins and about half a dozen slender setae dorso-apically on outer and inner surfaces; 0 — 2 short setae near the base of the ventral projec¬ tion. Telomere elongate, with relatively few thin and small setae and a more or less rounded-off apex; anterior margin markedly angulate, with denticulus in middle. Subdorsal anterior extension of proximal arm of sternum IX hardly
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
247
Fig. 3. Parapsyllus cedei n.sp. Terminal abdominal segments and genitalia (allotype; spermatheca drawn from a paratype).
developed. Distal arm of sternum IX an elongate triangle, gradually tapering to a pointed apex; with 5 — 10 short setae marginally at and near the apex. Phallo- some as shown in Fig. 2; the single virga penis makes about a quarter of a convolution.
Female (Fig. 3) : Posterior margin of sternum VII with a narrow sinus of variable depth which divides a rather small rounded upper lobe from a similar but larger lower lobe; sternum VII with a row of 6 — 7 setae each side, preceded by 3 — -8 shorter setae. Tergum VIII with a fairly regularly but rather weakly convex posterior margin; chaetotaxy as in Fig. 3. Sterna VIII and IX with a distinct surface sculpture. Length of anal stylet very variable, from about as long as its maximum width to twice that length. Ductus bursae thick-walled, its upper half strongly curved cephalad; bulga of spermatheca oval; hilla fairly long and curved.
Length: $ 1.5 — -1.75 mm., 9 2 — 2.75 mm.
British Museum (Natural History),
The Zoological Museum,
Tring, Herts.
248
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1. XII. 1970
Kweek van een unieke serie van Anisobas hostilis Grav. (Hym., Ichneumonidae) In 1969 verkregen wij uit door ons in Nederland verzamelde rupsen van Thersamonia dispar Haworth (Lep.) een serie van liefst 16 exemplaren van de overal zeldzame sluipwesp Anisobas hostilis Grav., zowel uit gen. I als uit gen. II.
Thersamonia dispar is pas enkele jaren geleden — in Oostenrijk — bekend geworden als gastheer van deze wesp; door onze kweek is Nederland nu het tweede land, waarin dit feit is opgemerkt.
Andere gesignaleerde gastheren zijn de volgende Lepidoptera: Gonepteryx rhamni L., lolana iolas Ochs. en Lycaena phlaes L.
Perkins in „Handbook Identif. British Insects” vermeldt deze wesp niet. Heinrich zegt, dat dit dier hier en daar in de moerassen van de laagvlakte en ook wel bij bergvenen voor¬ komt.
Deze wesp verlaat de pop van dispar, die na enkele dagen als besmet te herkennen is door de vreemde kleur van de vleugelpartij, terwijl men door de pop tegen het licht te houden kan zien, dat hij niet helemaal „vol” is.
De meer voorkomende parasiet van T. dispar , Hyposoter placidus Desv., die ook uit beide generaties daarvan is gekweekt (Ent. Ber., Amst.: 63, 1962) daarentegen kruijt uit de z w a r t geworden rups.
Determinaties en een groot deel van deze gegevens zijn van de heer D. den Hoed.
Het kan blijkbaar zeer de moeite lonen de uit kweek verkregen sluipwespen op te sturen naar een specialist! (Zie ook het inmiddels verschenen artikel van F. Bink in Ent. Ber., Amst. 30: 30—34, 1970).
A. J. van Essen, Abraham Kuyperlaan 63, Groningen.
L. Witmond, Grote Vaartlaan 35, Veendam.
Vacciniina optilete Knoch (Lep., Lycaenidae). Van het RIVON ontving ik een rapport samengesteld door de heer F. Bink, waarin de verspreiding van enkele dagvlinders in ons land wordt behandeld. In dit overigens zeer lezenswaardige verslag komen een paar passages voor, die ik niet onweersproken kan laten. Bij de verspreiding van Vacciniina optilete staat: „provincie Overijsel: Twente (opgave van Knoop, zeer waarschijnlijk onjuist)”. En iets ver¬ der nog positiever: „Zoals reeds eerder vermeld is de opgave van een (geheime) vindplaats in Twente onjuist” en wordt gesuggereerd, dat het in werkelijkheid een Drentse vindplaats betrof.
Wie wijlen de heer Knoop persoonlijk gekend heeft, zal begrijpen, dat deze bewering onjuist is. Hij was de meest nauwgezette man, die ik ooit ontmoet heb en die er geen ogen¬ blik aan zou denken een valse vindplaats op te geven ter meerdere glorie van Twente. Alles wat de natuur van dit gebied betrof, ging hem biezonder ter harte. Toen hij heel toevallig een klein terrein ontdekte, waar tot zijn grote verrukking dit zeldzame blauwtje vloog, was zijn niet ongegronde vrees, dat het fraaie dier daar heel makkelijk door wegvangen volkomen uit te roeien was. Dit was de enige reden voor zijn geheimhouding.
Ik meen, dat ik aan de nagedachtenis van wijlen de heer Knoop verplicht ben te verklaren, dat zijn opgave volkomen juist was. Ik ken de ligging van het terreintje nu heel nauwkeurig. Maar of optilete er nu nog voorkomt, weet ik niet. Ik heb helaas nog geen gelegenheid gehad dit te gaan controleren. Het zou me niets verbazen, als de plek inmiddels dicht gegroeid of ontgonnen was. — Lpk.
[Begin september ben ik naar het mij aangewezen terrein geweest. Het is nu een volkomen dichtgegroeid en ondoordringbaar moerasbos op de grens van ruilverkavelingen. Vanaf de kanten en op de enkele plek waar ik er een klein stukje kon ingaan, was geen spoor van Vaccinium meer te ontdekken. Het lijkt me zeer onwaarschijnlijk, dat optilete nu hier nog zou voorkomen.]
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
249
REGISTER
* voor een naam duidt een naam aan die nieuw is voor de wetenschap.
* before a name denotes a name new to science.
** voor een naam geeft een soort of vorm aan die nieuw is voor de Nederlandse fauna. ** before a name denotes a species or form new to the Netherlands fauna.
ARTHROPODA
Arachnida
Acarina ........ 249
Pantopoda ....... 249
Myriapoda
Chilopoda ....... 249
Diplopoda . 249
Hexapoda
Coleoptera ....... 249
Collembola . . . . . . 251
Diptera . . 251
Hymenoptera . 252
Lepidoptera . . . . . . 253
Neuroptera . . . . . . 255
Odonata ....... 255
Orthoptera . 256
Rhynchota . 256
Siphonaptera . 257
Trichoptera . . . . . . 257
VERTEBRATA
Amphibia ....... 257
Aves . 257
Mammalia . . 258
Reptilia . . 258
PLANTAE . 258
ARACHNIDA
Acarina
aculeifer 205 Arrenurus 188 Cheletomorpha 24 Garmania 195 Hypoaspis 205 Lasioseius 205 lepidopterorum 24 penicilliger 205 **pugionifer 188 Rhodacarus 205 roseus 205 sculptus 188 ulmi 195
ARTHROPODA
PANTOPODA
Endeis 3 flaccida 3 mollis 4 spinosa 4
MYRIAPODA
Chilopoda
acuminata 6 Brachygeophilus 6 calcaratus 6 crassipes 6 Cryptops 6 flavus 6 forficatus 6
fulvicornis 5, 6 Geophilus 6 hortensis 6 insculptus 6 Lamyctes 5, 6 Lithobius 6 melanops 6 microps 6
Necrophloeophagus 6 Strigamia 6 truncorum 6
Diplopoda
Blaniulus 7 Brachydesmus 7 caeruleocinctus 7 Craspedosoma 7 Cylindroiulus 5, 7 denticulatus 7 fuscus 7 guttulatus 7 Julus 7 nitidus 7 Polydesmus 7 Proteroiulus 7 punctatus 7 rawlinsii 7 scandinavius 7 teutonicus 7 vulnerarius 5, 7
HEXAPODA Coleoptera Acidota 215
Acrognathus 215 aeneoniger 217 Agrilus 217 Amischa 216 Ancyrophorus 215 angulosus 219 **angustatum 215 **angustula 218
Anthophagus 215, 217 **anthracinus 218 Aphodius 218 Apion 220 **arctica 216 argus 219 Aridionomus 110 Arpedium 215 Atheta 109, 216 Atomaria 218 atomis 217 auricomus 217 Bagous 219 **balcanica (ssp.) 109 **balticus 109 Baris 220 **bella 218 Bembidion 213 bicolor 218 **bifasciatus 110, 218 binotatus 215 bisulcatus 213 Bledius 215 Blethisa 213 Bolitochora 109 bothildae 216 Bothriophorus 217 Brachida 220
250
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
Brachypterolus 217 **brachyura 110 breddini (ssp.) 110 brevicorne 217 **brevicornis 219 britteni 110 brunneum 218 Bryaxis 217 Bryocharis 216 Caenopsis 219 Cantharis 192, 217 Carcinops 218 Cartodere 110 castaneus 217 cautus 215 celata 110
Ceuthorrhynchus 219, 220 clancula 216 Coccinula 218 coenosus 218 complicans 216 **confinis 215 Conosoma 216 Corticarina 110 Coryrnbites 217 crenata 215 crinitus 217 cruentata 215 cuprirostris 220 Cybister 177 cylindrus 219 Cyphocleonus 219 Cytilus 217 **dadopora 109 Datomicra 109 **debiloides 109 defensus 215 Deubelia 217 Donacia 219 Dorcadion 219 Dyschirius 213 Dytiscus 177 Echinodera 220 Elleschus 220 elongata 110 elongatula 109, 216 elongatus 216 Encephalus 216 Enicmus 110, 218 Epilachna 219 Epuraea 218 **ericetorum 110 europaeus 215 exigua 220 fasciatus 218 ferrugineus 217 **fibulatus 217 fissirostris 219 fluviatile 213 formosa 216 fuliginator 219 fumigatum 213 fuscicornis 219
**fuscipennis 109 **gagatinus 218 Galeruca 219 gibbosa 110 Glischrochilus 192 Gronops 219 Gymnetron 220 Gymmisa 216 Gyrophaena 216 Haltica 110, 219 hanseni 215 Heterocerus 217 histrio 110 hortensis 192 Hydroporus 109 Hygroecia 109 Hypnoidus 217 hypocrita 220 ictericus 218 Ilyobates 217 inaequalis 219 laeviusculus 213 laminata 217 lardarius 110 laterimarginalis 177 Lathridius 110, 218 Lathrobium 215 Lesteva 215 Librodor 192 linearis 219 longicornis 213 Longi tarsus 219 Ludius 217 lunatum 213 lythri 219 Malthodes 217 mandibularis 215 **marchii 217 marginalis 177 **marshami 216 melanocephalus 219 Meligethus 218 mesomelinus 215 Metoecus 218 **micantoides 215 minor 218 minutus 110 Molorchus 218 monticola 213 Mordella 110 **mulsanti 109 multipunctata 213 Mycetopus 215 Myrmecopora 216 nannion 109 nitidulus 218 Oberea 219 obliqua 109 Obrium 218 octomaculatum 213 oleracea 110 olivicolor 217 omalinus 215
Omalium 215 pagana 216 pallidus 219 Palorus 218 **paracrassicornis 216 paradoxus 218 Pheletes 217 Philonthus 215 Phytodecta 219 picina 217 pilosellus 220 Podagrica 219 pomonae 219 poreus 218 praeustus 215, 217 Pragensiella 217 propinquus 217 pubescens 215 punctus 215 pusillus 220 putridus 218 quadrisignatus 192, 213 quadrum 215 quattordecimpustulata 218 quattord ecimstriata 218 Quedius 109, 215 ratzeburgi 218 Rhizophagus 218 riparms 217 rubens 213 rufipennis 216 rugilipenne 215 salinus 215 scanicus 220 semirufa 217 **separanda 110 **septentrionum 216 simum 220 **starki 219 Stenus 215 Stichoglossa 217 strictula 216 suturalis 219 Tachinus 216 Tachys 213 Telephorus 192 Telmatophilus 218 tessulatus 218 testaceum 216 Tetrops 219 tetrum 220 Thalassophilus 213 **thapsicola 220 transversus 110 Trechus 213 triangulum 220 Trimium 217 Triphyllus 218 tristis 218 trisulcatus 219 Tropideres 219 Tychius 220 undulatus 219
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
251
Urodon 219 uvida 216 vafellus 215 validum 215 variegata 216 viduatus 219 villiger 217 violacea 217 **vogti 216 **wuesthoffi 216 zosterae 110
COLLEMBOLA
aquatica 175 armatus 205 Ballistura 21 bicampatus 205 borealis 20 centralis 18, 23 Clavisotoma 20 decemoculata 22 ewingi 21 **filifera 18 fitchioides 20 Hydropura 175 minima 22 Onychiurus 205 Proisotoma 18 pusilla 20 richardi 18, 23 schoetii 23 Subisotoma 20 tuberculata 20, 21 ultonica 23 Varisotoma 22 woodgeri 21 yosii 23
Diptera
abiens 146 Aclonempis 123 Aedes 68 aenea 124
af finis (Dasyneura) 127 **affinis (Hebecnema) 124 albimanus 139, 140, 146 albipila 144 Alloeostylus 125 Alophorella 125 ambiguum 145 amoena 123 angustatus 138 annulata 145 annulipes 145, 157 Anopheles 188 **antennata 124 Anthracophaga 124
Anthrax 122 anthrax 122 antiqua 123 arcuatus 123 atra 122 austriaca 1 44 avenae 191 avicularia 104, 107 Baccha 146 balteatus 146 barbifrons 123 Beris 122 bicolor 145 biloba 104, 107 **bipunctata 123 bombylans 146 bovis 223
Brachyopa 123, 124, 1 44 brassicae 212 brevicornis 123 **brevistyla 123 Callomyia 123 canicularis 144 cepae 212 Ceriana 146 chalybeata 144 Chamaesyrphus 146 Cheilosia 123, 144 chloropus 106, 107 chrysocoma 144 Chrysogaster 123, 144 citri 127 Clinocera 123 clypeatus 138, 142 Coelomyia 124 Conops 124 conopsoides 146 consimilis 146 Contarinia 127 **coracina 124 Criorhina 146 Ctenophora 122 cyaneiventris 122 dalbergiae 127 Dasyneura 127 Dasysyrphus 145 Delà 212 Dialyta 125 diaphanus 125 Didea 146 discimanus 145 dispar 124 Dizygoma 212 dorsalis 124 **dorsata 144 Drosophila 195 Epistrophe 145 Episyrphus 146 equestris 212 Eriozona 146 Eristalis 146 Eumerus 146 Eustalomyia 124
Fannia 124 fascipes 124 flaveolata 122 **flavifacies 124
flavipes (Leptopeza) 122 flavipes (Oedalea) 123 flavitarse 123 flavitarsis 146 formosa 122 fringillina 106, 107 fulgens 124 fulviventris 138, 142 geniculata 144, 145 **graminicola 124 grand itarsa 139, 141 grossa 125
haemorrhoidalis (var.)
[146
**halterata 125 Haplodiplosis 212 hartigi 8 Hebecnema 124 heringi 1 44 Heringia 1 44 Hilara 123 **holmgreni 123 Hydrotaea 125 Hypoderma 223 immarginatus 145 inflata 146 inopsis 127 intermedia 1^6 intermixta 7 intonsa 144 Kowarzia 123 lapponica(us)
[123, 145, 157 Lapposyrphus 123 lasiophthalma 123, 145 Lasiops 125 latilunulatus 145 latitarsis 123 leachi 122 leonina 122 Leptocera 124 Leptopeza 122 Limosina 124 lineatum 223 lini 127 **longipes 123 longula 1 44 lugubris 144 lunulatus 145 lusitanicus 146 luteitarsis 1 44 macquarti 144 maculata 123 malinella 145 manicatus 140 mantis 124 maxima 122 medicaginis 127 Megasyrphus 145
252
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
Melangyna 123 Melanostoma
[137, 139, 142, 145 mellinum 139, 142 Meoneura 124 Metasyrphus 123, 145 Microchrysa 122 mikii 124 **militaris 125 mollissima 124 morrisi 122 nasutula 123, 144 Neoascia 124, 145 Neocnemodon 123, 144 Neopachy gaster 122 **nigricornis 145 nobilis 123, 1 44 obesa 125 obliqua 145 obscuripennis 146 Ochlerotatus 60 ochrostoma 145 Ochthera 124 Oedalea 123 Oedemagena 222 **orbitalis 122 Ornithomyia 103 Orthoneura 144 Orthonevra 123 Oxycera 122 pabulorum 125 Pachygaster 122 panici 127
Parapenium 123, 146 Pararicia 125 pardalina (Oxycera) 122 **pardalina (Piezura) 124 Parhelophilus 146 pectinicornis 122 Pegomya 124 Pelecocera 137 pellucens 135 peltatus 140 Penthesilea 124 Phalacrodira 145, 146 Phryxe 30 Piezura 124 pilosa 124, 145 Pipiza 144 Platycheirus 123,
[137 etc, 145, 146 Platycoenosia 124 Posthosyrphus 123 praecox 144 Praomyia 122 primus 146 pubescens 1 44 pulchella 122 punctulata 146 pyrastri 135, 157, 158 Pyrophaena 139, 141 quadrimaculata 123, 144, [145
**quadrivittata 123 ranunculi 124, 146 regelationis 235 **rejecta 123 resinicola 127 Retinodiplosis 127 Rhamphomyia 123 rueppelli 123 ruficollis 122 rupium 146 saltator 235 Scaeva 123, 135, 157,
[158
scalar e 139 scambus 138, 142 schineri 124 Sciara 191 scripta 7 scutatus 141 scutellaris 123, 145 segnis 146 semifasciata 144 setaria 124 **setisquama 124
Setisquamalonchaea 124 Spanochaeta 124 spathulata 124 Spaziphora 124 Sphaerophoria 123 Stenodiplosis 127 strigula 124 syrphoides 146 Syrphus 135, 157 Tachina 125 tarandi 222 tarda 124 tarsalis 123 theobaldia 188 **tibialis 123 Tipula 7, 122 Trichocera 235 tricincta 137 tricolor 146 Triglyphus 146 umbellatarum 157 unicolor (var.) 157 velutina 125, 144 vesicularis 124 Vestiplex 7 virginea 124 **vittipes 124
Volucella 135, 146 vulgaris 30 Xylota 124, 146
Hymenoptera
Aglaostigma 164 Allantus 164 Alloxysta 211 Amauronematus 165 **amplus 165 Andrena 235
Anilastus 30 Anisobas 30, 248 Aprosthema 165 basalis 164 bilineatus 165 **bipartitus (var.) 165 Bombus 135 caledonicus (var.) 164 cenchrivora 127 chlorosoma 166 Cimbex 165 **cingillum 164 Cirrospilus 76 clitellatus 165 **consobrina 166 **coryli 164 dalbergiae 127 dasyneurae 127 Dasypoda 204 **denudata 166 diplosidis 127 dohrnii 49 Dolerus 165 ebenimus 30 ebeninus 30 Empria 166 encyrtoides 127 evanescens 30 femoratus 165 Fenusa 49 **ferox 235 fratellus 235 furnaria 210 **genistae 166 **genucinctus 165 Halictus 235 hirtipes 204 hostilis 30, 248 humeralis 165 Hyposoter 30, 248 **imperfectus 165 Iridomyrmex 128 juniperi 191 **langei 164 Loderus 165 lucorum 135 **luteiformis (var.) 165 Lymneria 31 Macrophya 165 **melanura 165 Monoctenus 191 Monophadnus 165 Nematinus 165 **niger 235 nitens 165 Pachynematus 165 Perineura 165 Philanthus 149 placidus 30, 248 Polybia 210 **possilensis 165 Pristiphora 166 Profenusa 166
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
253
Rhogogaster 166 **rubi 165 rubriceps 211 **saxeseni 166 scalaris 166 Sciapteryx 166 **spinolai 165 Systasis 127 tarda 165 Tenthredo 166 **teutona 165 triangulum 149 Trichogramma 30 **trisignatus (var.) 165 **unicolor (var.) 165 vittatus 76 vulgaris 31 **wuestnei 166 *zona 166
Lepidoptera
acaciae 39, 129, 133 achatinella 119 Acherontia 81, 86 acteon 134 Actinotia 98, 167 adippe 39, 133 Adoxophyes 48 aegeria 38, 132, 237,
[238, 240
aethiops 132 agestis 130, 134, 237 Aglais 39, 85, 87, 133, [237
aglaja 39, 133, 237, 238 Aglia 231 Agriphila 119 Agrodiaetus 40 albipuncta 85, 87 alceae 134 alchymista 169 alciphron 39, 133 alcon 39, 133, 200 alexis 39, 133 alveus 134 Amata 193 Amathes 167, 193 ambigua 85, 87 Amphipyra 184 Anagoga 168 angustalis 119 anonyma 132 anteros 130, 134 Anthocharis 38, 60, 132, [237, 238, 240 Antichloris 202 antiopa 130, 133, 237,
[238
Apamea 231 Apatele 193 Apatura 60, 132 Apeira 24l
Aphantopus 38, 132,
237, 238, 240 apollo 38, 131 Aporia 60, 131 Araschnia 60, 237, 238 arcania 35, 39, 132 Arctia 167 argester 40, 134 argiolus 134, 237 argus 40, 134 Argynnis 39, 133, 237,
[238
argyrognomon 39 Aricia 130, 134, 237 arion 39, 134, 170 armoricanus 40, 134 atalanta 80, 86, 133, 237 Atethmia 98 athalia 35, 129, 133 atropos 81, 86 attenuata (f.) 28 aurinia 132, 201 aurata 119 aurelia 35, 39, 133 Autographa 83, 87, 231 bellargus 134 **berbera 184 betulae 60, 98 betularius 121 Biston 121 Boloria 37, 39 bractea 83, 87 brassicae 38, 131, 193,
[237
Brenthis 39, 129, 133 Brintesia 132 briseis 27, 28, 131, 132 britomartis 35, 39 brumata 202 Bupalus 53 ca ja 167
c-album 39, 60, 133,
[237, 238, 239 Calliclystis 241 Callophrys 39 Calostigia 231 Camilla 39, 132 candens 130, 133 canella 119 Caradrina 24 Carcharodus 134 cardamines 38, 60, 132, [237, 238, 240 cardui 81, 86, 237 Carterocephalus 40, 134 carthami 130, 134 castaneae 231 Catephia 169 Catoptria 119 cecilia 132 Celama 231 Celastrina 133, 237 celerio 82, 86
celtis 129, 133 Cemiostoma 153 centrago 98 Chaerocampa 82, 86 Charanyca 24 Chazara 27, 28, 131, 132 Chilo 119 chiron 40, 134 Chlorid ea 83, 86, 231 Chlorissa 231 chrysorrhoea 75, 193 Chytolita 167, 241 cinxia 27, 28, 39, 133,
[237, 238
circe 132 Cirrhia 167 clavipalpis 24 Cledeobia 119 Cleoceris 167 Clossiana 39, 133 c-nigrum 167, 193 Coenobia 167 Coenonympha 35, 39,
[132, 237
coenosa 231 Colias 38, 80, 86, 237 comes 27, 28 comma 134
confusa 83, 87, 167, 231 confusalis 231 convolvuli 82, 86 Copiopteryx 27, 28 coridon 40 coronata 119 Coscinia 24l costalis 119 Crambus 119 Craniophora 98 crataegi 60, 131 cretacella 119 cribraria 24 1 cribrumalis 167, 241 crocea 80, 86, 132, 237 culminellus 119 Cupido 39, 133 Cyaniris 40, 134 Cyclophora 168 damon 40 daphne 129, 133 daphnis 134 daplidice 132 debiliata 241 Dendrolimus 201 dia 39, 133
diamina 37, 39, 130, 133 Diarsia 167 Diasemia 84, 87 didyma 131, 132 Dioryctria 119, 120 dispar 30, 179, 248 dromedarius 98 dubitata 231 dumetellus 119
254
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
egea 130, 133 Endromis 120 Erebia 38, 132 Eremobia 167 ergane 129, 130, 132 ericellus 119 eriphia 202 Erynnis 40, 134 Eucosma 48 Eumedonia 40, 134 euphrosyne 39, 133 Euphydryas 130, 132,
[201
Euproctis 193 Eurrhypara 119 euryale 132 euryomis 48 Evergestis 119 exigua 83, 86 Fabriciana 39, 133, 237,
[238
fascelinella 119 ferchaultella 47 ferrugalis 84, 87 ferula 132 flammea 231 flavescens (f.) 53 fluxa 167 forf icalis 119 fuliginaria 167 fuscantaria (f.) 53 galathea 38, 132 gamma 83, 87 Glaucopsyche 39, 133 Gonepteryx 85, 132, 237, [238, 248
gothica 202 gracilis 231 Gymnancyla 119 Hamearis 133 hecate 133 hecta 231 helle 30, 31 Heodes 33, 39, 133 Herse 82, 86 Hesperia 134 Hipparchia 132, 237, 239 hippothoe 33, 39, 130 Homoeosoma 119 Hoplodrina 85, 87 Horisme 168 hortuellus 119 hortulata 119 hyale 38, 80, 86, 237 Hydraecia 212 Hyloicus 126, 201 Hymenia 84, 87 hyperantus 38, 132, 237, [238, 240
Hypsopygia 119 icarius 35, 40, 134 icarus 27, 40, 134, 237 Idaea 231
idas 134 ilia 132 ilicis 39 Inachis 237 incerta 202 inguinatella 119 ino 39
interjecta 167 io 133, 237 Iolana 131, 133, 248 iolas 131, 133, 248 Iphiclides 38, 131 iphis 35, 38 ipsilon 82, 86, 167 iris 60, 132
Issorïa 39, 81, 86, 133, [237, 238, 240 juniperata 201, 231 jurtina 38, 132, 201,
[237, 239
Laelia 231 1-album 85, 87 Laothoe 60 Lasiocampa 224 Lasiommata 38, 130, 132, [237, 239 lathonia 39, 81, 86, 133, [134, 237, 238, 240 Leptidea 38, 132 leucaspis 48 levana 60, 237, 238 Libythea 129, 133 ligea 132 ligustri 98, 126 Limenitis 39, 132 **lineata 87 lineola 134, 237, 239 Lipotigris 119 Lithosis 82, 86 litterata 84, 87 Loxostege 119 lucina 133 Luffia 47 lunaria 168 lunosa 167 Lycaeides 39, 134 Lycaena 30, 133, 237,
[248
Lysandra 35, 40, 134 Macdunnoughia 83, 87, [167, 231
machaon 38, 131, 148,
[203, 237, 238 Macroglossum 82, 86 Maculinea 39, 60, 133,
[170, 200, 241 maculipennis 84, 87 maera 38, 132 Malacosoma 25, 202 malella 76 malvae 40, 134 Mamestra 193 Maniola 38, 132, 201,
[237, 239 mannii 130, 131 margaritella 119 maritima 231 matisconensis (f.) 27, 28 maturna 130, 132 medusa 38, 132 megapterella 84, 87 megera 130, 132, 237,
[239
Melanargia 38, 132 melanotoxa (f.) 27, 28 Meleageria 139 Meliana 231
Melitaea 27, 28, 37, 39, [130, 132, 237, 238 Mellicta 35, 129, 133 Mesoacidalia 39, 133,
[237, 238
Mesographe 119 meticulosa 167 micacea 212 minima 167 minimus 39, 133 Minoa 168 mnemosyne 131 moringae 127 Mormonia 167 multistrigaria 231 murinata 168 Mythimna 27, 28, 83,
[85, 86, 87, 231 napi 38, 132, 237 nausithous 60, 200, 231 Nephopteryx 119 Neptis 130, 132 neustria 25, 202 **nexa 78, 126 ni 83, 87
niobe 133, 237, 238 nivealis 119
Noctua 27, 28, 167, 193 noctuella 84, 87, 119 Nomophila 84, 87, 119 Nonagria 78, 126 nonmarginata (f.) 27, 28 Noorda 127 Notodonta 98 Nyctegretis 119 Nycteola 167 Nycterosea 168 Nymphalis 129, 130,
[133, 237, 238 obstipata 83, 87, 168 ocellaris 167 Ochlodes 40, 134, 237 Ochropleura 167 ochroleuca 167 Ochrostigma 98 oeme 132 oleracea 193 Omphaloscelis 167 Operophthera 202
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
255
optilete 248 orion 133 ornithogallii 193 Orthonama 83, 87 Orthosia 202 ottomana 134 palaemon 40, 134 palaeno 38
Palaeochrysophanus 33,
[39, 130, 123
palealis 119 pallidata 119 Palpita 84, 87 palumbeiia 119 pamphilus 39, 132, 237 paphia 39, 133, 237, 238 Papilio 38, 131, 148,
[203, 237, 238 Paraleucoptera 153 Pararge 38, 132, 237,
[238, 240
Parascotia 167 Parnassius 38, 131 Pediasia 119 peltigera 83, 86 pendularia 168 Peridroma 82, 86 perlellus 119 persicariae 193 petropolitana 132 phegea 193 Philudoria 193 Phimatopus 231 phlaeas 30, 133, 237,
[248
Phlogophora 167 phoebe 133 Photedes 167 Phragmataecia 231 phragmitellus 119 Pieris 38, 129, 131, 132, [237
pinastri 126, 201 pinella 119 pini 201
piniaria(us) 53, 88 Plebejus 40, 134 plecta 167 Plutella 84, 87 podalirius 38, 131 polychloros 129, 133,
[237, 238
Polygonia 39, 60, 130, [133, 237, 238, 239 polyodon 98, 167 Polyommatus 27, 28, 40, [130, 134, 237
Pontia 132 populi 60, 132 Porthesia 75 potatoria 193 pratellus 119 Prodenia 193
pronuba 167, 193 pulveraria 168 pyramid ea 184 Pyrausta 119 Pyrgus 40, 130, 134 Pyronia 132, 237, 238,
[239
quadra 82, 86 quercus (Lasiocampa) 224 quercus (Quercusia) 98, [237, 238, 240 Quercusia 98, 237, 238, [240
ramosana (f.) 167 rapae 38, 131, 237 ravida 85
**recurvalis 84, 87 regnieri (f.) 27 revayana 167 rhamni 85, 132, 237,
[238, 248
Rhyacia 167 Rivula 167 rivularis 130, 132 robinia (f.) 27, 28 rubi (Callophrys) 39 rubi (Diarsia) 167 rufa 167 ruralis 119 Satyrus 132 saucia 82, 86 schutzeella 119, 120 Scolitantides 133 Scoparia 120 Scotia 82, 86, 167, 193 segetum 193 selene 39 Selenia 168 semele 132, 237, 239 semiargus 40 semirubella 119 sericealis 167 sertorius 60, 130, 134 sicula 231 sifanica 37, 39 simulans 167 sinapis 38, 132 sinuella 153 Siona 87
sonthonnaxi 27, 28 Spaelotis 85 Sphinx 126 Spialia 60 spini 133 Spodoptera 83, 86 sponsa 167 Statherotis 48 stellatarum 82, 86 Stigmella 76
Strymonidia 39, 129, 133 subtrimaculella 76 susinella 153
**svenssoni (ssp.) 186
sylvestris 40, 134, 237,
[238
syriaca 132 syringaria 24l tages 40, 134 tau 231
teleius 200, 231 Thecla 60, 98 Thera 201, 231 Thersamonia 30, 179,
[248
Thymelicus 40, 134, 237, [238, 239
titania 133
tithonus 237, 238, 239 tityrus 33 Tortrix 85, 87 Trichoplusia 83, 87 tridens 193 triocellata (f.) 27, 28 Triphosa 231 tristellus 119 tritophus 98 trivia 130, 132 tullia 39
Udea 84, 87, 119 ultima (f.) 27 unanimis 231 unionalis 84, 87 unipuncta 83, 86 urticae 39, 85, 87, 133, [237
Vacciniina 248 Vanessa 80, 86, 133,
[237
velitaris 98 venata 40, 134, 237 versicolora 120 viminalis 167 vitalbata 168 virgaureae 39, 133 viridana 85, 87 viridata 231 vitellina 27, 28, 83, 86 vulpinaria 231 xerampelina 98
Neuroptera
* christianodagmara 99 etrusca 100 Martynoviella 208 *Neomartynoviella 208 ophiopsis 100 Ornatoraphidia 99 Raphidia 99, 208 tshimganica 208
Odonata
Anax 172 boyeria 16 Coenagrion 172
256
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
Cordulia 172 curtisi 16
cyathigerum 175, 176 Enallagma 172, 175, 176 Erythromma 173 fordpatus 16 Gomphus 16 graslini 16 Irene 16 Ischnura 173 Lestes 173, 175, 176 Leucorrhinia 173, 176 Libellula 172, 176 Onychogomphus 16 Oxygastra 16 quadrimaculata 176 sponsa 175, 176 torrid a 16 unguiculatus 16 Zygonyx 16
Orthoptera
Acanthacris 225 aegyptium 228 Anacridium 228 dtrina (ssp.) 225 Mods 128 repanda 128 ruficornis 225 Tetrix 173
Rhyngota
Aepophilus 111 aestivalis 111 affinis 111 Aleurochiton 195 Anisops 116 Aphelocheirus 111 Arctocorisa 111 argentatus 115 asper 115 bonnairei 111 bonsdorffi 114 borealis 116 brachynota 114 brasili 115 *breddini 9, 14 cacti cans 212 Callicorixa 111 carinata 111 carpathica 114 caspica 113 castanea 112 cavifrons 114 Chaetococcus 194 chlorogaster 9 Cimex 42 cimicoides 115 coleoptrata 114 complanatus 195 concinna 113
Corixa 111, 173 cornuta 114 Cosmopsaltria 9 costae 115 Cymatia 11 4, 173 dentipes 112 Diceropyga 9 distincta 113 dollfusi 116 donovani 43 dorsalis 113 falleni 113 fallenoidea 113 flaviventris (var.) 115 floccifera 195 fossarum 113 fulvinervis 115 furcata 115 Gerris 114, 173, 203 germari 111 gibbifer 115 Glaenocorisa 114 glauca 116 gracilenta 115 graminum 128 griseola 114 Hebrus 115 hellensi 113 Hesperocorixa 112 Hyalopterus 211 Hydrometra 115 Hyocoris 115, 173 insularis 9 jakowleffi 112 lacustris 115 lateralis 113, 115 leachi 116 Leishmania 43 leopoldi 46 Lethocerus 111 lilliimaculata 115 limitata 113 linearis 116 linnei 112 lutea 116
maculata (Notonecta) 116 maculatus (Naucoris) 116 macro thoracica 114 mayri 113 mazaranoffi 116 mediterranea 116 meridionalis 114 mesmini 114 Mesovelia 115 Micronecta 114 Microvelia 116 migrans 46 minutissima 114 moesta 112 montanus 115 najas 114, 203 nanula 114 Naucoris 115
Nepa 116
nigrolineata 113
Notonecta 116
novaeguinea 46
obliqua 116
obtecta 9
odontogaster 115
opercularis 9, 11
pallida 112
paludum 114
panzeri 112
Paracorixa 113
parallela 112
Parasigara 113
pearcei 113
persicus 111
phragmitis 194
Plea 116
poweri 114
praeusta 111
producta 111
propinqua 114
pruni 211
pugasi 46
Pulvinaria 195
pusilla (Micronecta) 114
pusillus ( Hebrus ) 115
quadrata 114
raddei 111
Ranatra 116
reticulata 116
reuteri 116
Rhizoecus 212
ribauti (ssp.) 116
rogenhoferi 114
rubra 116
rubrofasciata 41
ruficeps 115
rufoscutellatus 114
sahlbergi 112
sardiniensis 116
schneiden 116
scholtzii 114
scotti 113
scripta 113
selecta 113
semilaevis 114
semistriata 113
servadei 113
seurati 116
Sigara 113
stagnalis 113
stagnorum 115
striata 113
thermalis 115
thoracicus 115
Toxoptera 128
transversa 113
Triatoma 41
umbricola 116
vittigera 115
viridis 116
wagneri 114
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 30, 1970
257
SlPHONAPTERA
* eed ei 244 Parapsyllus 244
Trichoptera
affinus 231 Agraylea 230 Agrypnia 230, 233 Anabolia 233 angustata 231 angustipennis 230 asaka 243 auricula 231 azurea 231 bicolor 231 bimaculata 230, 233 binotatus 231 bipunctata 231 borneonius 159 *brasiliense 242 *Ceylanopsyche 243 Chimarra 242 Colpotaulius 231 crenaticornis 58, 230 Cyrnus 58, 230, 233 Dasystegia 230 dubia (Hydropsyche) 242 dubius (Holocentropus)
[230
Ecnomus 230, 242 elegans 231, 232, 233 extricatus 231 **falcata 230, 2.31, 233 flavidus 59, 230, 233 furcata 242 furva 231 Glyphotaelius 231 Goera 243 grandis 159 *guamana 242 Halesus 233 Holocentropus 230 *hwangi 242 Hydropsyche 230, 233,
[242
incisus 231 insolutus 58, 160 instabilis 242 irroratus 230, 233 *japonicus 242 lacustris 231 Leptocerus 231 Limnephilus 231, 232,
[233
Limnocentropus 159 longicornis 231 longipenne 242 longipennis 242 lunatus 231 Macronema 242 maculata 242
*malayana 243 marmoratus 231 *Martynomyia 243 Molanna 231 moselyi 242 multipunctata 230 Mystacides 231 Neureclipsis 230, 233 Neuronia 230 nigriceps 231 Noleca 243 obsoleta 230 ochracea 231, 233 Oecetinella 242 Oecetis 231, 233, 242 Oligotricha 230 orientalis 242 Oxyethira 230, 231, 233 pagetana 230, 233 parvula 243 pellucidula 230 pellucidus 231 permistus 231, 233 Phryginea 231, 242 picicornis 230 Polycentropus 230, 233 Protomyia 243 Psilochorema 242 punctata 242 reciproca 242 Rhyacophila 242 ruficrus 230 serrata(us) 242 Setodes 231 sexmaculata 230 similis 242
simulans 231, 232, 233 sparsus 231 Stenophylax 231, 233 striata 230 tenellus 230 tineiformis 231 Triaenodes 231, 232, 233 tripartita 243 *tsudai 242 varia 230 xanthodes 231
YERTEBRATA
Amphibia
Rana arvalis 178 Rana esculenta 171 Rana pretiosa 177 Triturus 174
Aves
Accipiter nissus 105 Acrocephalus scirpaceus
[105
Aegithalos caudatus 105
Anthus pratensis 105 Anthus trivialis 105, 106 Asio flammeus 105, 106 Asio otus 105 Calcarius lapponicus 105, [106
Carduelis flammea cabaret [106
Chloris chloris 106 Columba livia domestica [105
Columba palumbus 105 Corvus corone 106 Corvus monedula 106 Embrezia schoeniclus
[105, 106
Erithacus rubecula 105 Falco tinnunculus 105 Fidecula hypoleuca 104, [105
Fringilla coelebs 106 Fringilla montifringilla
[106
Haematopus ostralegus
[105
Hippolais icterina 105 Hirundo rustica 104, 105 Jynx torquilla 105, 107 Larus ridibundus 105 Locustella lusciniodes 105 Loxia curvirostra 106 Motacilla alba 105, 106 Motacilla flava 105 Muscicapa striata 105 Nucifraga caryocatactes
[106
Numenius arquata 105 Oceanodroma Castro 245 Oceanodroma tethys 245 Panurus biarmicus 105 Parus ater 104 Parus caeruleus 105 Parus major 104, 105 Parus palustris 105 Passer domesticus 106 Phoenicurus phoenicurus [104, 105 Phylloscopus collybita 105 Phylloscopus trochilus
[105
Picus viridis 105 Pluvialis apricaria 105 Prunella modularis 105 Puffinus lherminieri 244 Regulus regulus 107 Streptopelia decaocto 105 Sturnus vulgaris 104, 106 Sylvia borin 105 Sylvia communis 105 Tringa totanus 105 Troglodytes troglodytes
[105
Turdus iliacus 105
258
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN. DEEL 30, 1970
Turdus merula 104, 105, [107
Turdus philomelos 105 Turdus pilaris 105 Turdus torquatus 105
Mammalia
Lasiurus 2 44 Nesoryzomys 2 44 Oryzomys 2 44 Ovibos moschatus 222 Rangifer tarandus 222 Sorex araneus 177
Reptilia
Coluber najadum 131
PLANTAE
Abies cephalonica 99 Acer platanoides 195 Achillea 142 Alnus glutinosa 49 Alopecurus aequalis 219 Aster 139 Beta vulgaris 193 Brassica oleracea 293 Calluna 110, 137 Calluna vulgaris 171
Carex 218
Cenchrus ciliaris 127 Cenchrus setigerus 127 Chara 188 Citrus mitis 193 Convolvulus arvensis 142 Daedalea quercina 216 Daucus carota 76 Diplotaxis tenuifolia 220 Epilobium hirsutum 219 Gentiana pneumonanthe [200
Hieracium 137 Hypericum perforatum
[220
Ilex aquifolium 195 Juniperus 201 Juniperus chinensis 192 Juniperus communis 191 Lemna 174 Lilium 193 Linaria vulgaris 220 Malva moschata 219 Molinia caerulea 171 Phragmites communis
[193
Plantago lanceolata
[137, 142
Polygonum bistorta 33 Polygonum vivipara 33 Polyporus squamosus 109 Populus alba 153
Populus candidans 153 Populus euramericana 153 Populus nigra 76 Populus tremula 153 Poterium officinale 200 Prunus spinosa 217 Pyracantha 193 Reseda lutea 219 Rumex acetosa 33 Rumex acetosella 33 Rumex conglomeratus 33 Rumex crispus 33 Rumex hydrolapathum 33 Rumex obtusifolius 33 Rumex sanguineus 33 Sansevieria 212 Scirpus 219 Sphagnum 174, 213 Solanum nigrum 142 Spirogyra 174 Stachys palustris 219 Stachys sylvatica 219 Stellaria 139 Stratiotes aloides 59 Succisa pratensis 201 Thalassia 4
Tyromyces sulphureus HO Verbascum nigrum 220 Veronica 142 Viscum album 67 Zea mays 193
Correcties
p. 84, regel 9 van onderen: megapterella moet zijn xylostella. p. 89, line 19 from top: for megapterella read xylostella.
p. 131, regel 13 van boven en p. 133, regel 3 van onderen: Jolana jolas moet zijn lolana iolas.
1971
£ 7-S. 7 Ob992
B (of
DEEL 31
E AJ r.
Entomologische Berichten
UITGEGEVEN DOOR
«
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
AMSTERDAM
1971
DRUK:
FIRMA PONSEN & LOOIJEN WAGENINGEN
INHOUD
A ARTSEN, B. VAN, Zweefvliegen in 1969 .......... 42
BOER LEFFEF, W. J., Lepidopterologische notities . . . . . . . . 215
BUND, C. F. VAN DE, zie G. VAN ROSSEM BURGER, H. C, zie G. VAN ROSSEM DELNOYE, M., zie H. K. J. PENNERS
- — , & H. K. J. PENNERS, Ervaringen met een kweek van Notodonta
torva Hübner (tritophus Esper) (Lep., Notodontidae) . 81
DIAKONOFF, A., zie L. VÄRI
- , & J. RAZOWSKI, Description of a new genus of Tortricidae from
Asia (Lepidoptera) ................ 3 6
DOESBURG Jr., P. H. VAN, Bibliography and list of new names pro-
posed; location of type specimens ............ 207
EVENHUIS, H. H., Studies on Cynipidae Alloxystinae ....... 93
- , Evolutie van de gastheerkeuze bij parasitaire Hymenoptera uit het
complex van natuurlijke vijanden van bladluizen . . 232
FISCHER, F. C. J, zie D. C. GEIJSKES
FLINT, G. J., Lichtvangsten van Lepidoptera in 1969 bij de Abdij Sion
(gem. Diepenveen) . . 185
FRANKENHUYZEN, A. VAN & J. M. FRERIKS, De levenswijze van Phytomyza heringiana Hendel 1922 (Diptera, Agromyzidae), een mineervlieg op appelbladeren .............135
FRERIKS, J. M., zie A. VAN FRANKENHUYZEN
GALIL, J. & YEHUDI SNITZER-PASTERNAK, Note on pollination in
Ficus religiosa L . . . . . 123
GEIJSKES, D. C, V erplaatsingsmogelij kheden van Insekten ..... 158
- & F. C. J. FISCHER, Een nieuwe naamlijst van de Nederlandse Tri-
choptera met een faunistische literatuurlijst vanaf 1934 . . . . . 235
GOOT, V. S. VAN DER, Enkele naamsveranderingen bij Nederlandse Syr-
phidae en nog enkele opmerkingen ...........105
- , Nederlandse vindplaatsen en data van de Sphaerophoria menthastri-
groep (Diptera Syrphidae) .............. 176
- , In memoriam Pieter Hendrik van Doesburg Sr. 21 mei 1892 —
11 mei 1971 . . . . 205
GROOT, W. DE, Waarnemingen aan Hymenoptera-nesten ...... 168
GUTIERREZ, J., & W. HELLE, Deux nouvelles espèces du genre Eutetra- nychus Banks (Acariens : Tetranychidae) vivant sur plantes cultivées
à Madagascar . . . 45
HELLE, W., zie J. GUTIERREZ
HILLE RIS L AMBERS, D., Two new taxa of Drepanosiphum Koch, 1855
(Homoptera, Aphididae) with a key to species . . 61
- - , Grensoverschrijdend verkeer van bladluizen . . . . , , . , 155
IV
HÖLZEL, HERBERT, Remarks on Mongolian Chrysopidae with description
of a new species (Planipennia, Chrysopidae) . 101
JEEKEL, C. A. W., Duizend- en miljoenpoten (Chilopoda en Diplopoda)
uit Noord-Brabant en de noordelijke helft van Limburg . . . . 191
JONG, C. DE, W. S. Fisher f . . . . 182
KRIKKEN, J., The characters of Cyobius wallacei Sharp, a little-known onthophagine scarab from the Malay Archipelago (Coleoptera:
Scarabaeidae) . 22
KUENEN, D. J., Integratie van kennis . . 84
LAARMAN, J. J,, Zorgelijke en niet-zorgelijke verplaatsingsverschij nselen
in de medische entomologie . 157
LAEIJENDECKER, G. & N. NIESER, Waterkevers en Waterwantsen uit
de omgeving van Winterswijk (Coleoptera en Heteroptera aquatica . 3
LEMPKE, B. J., Het jubileum van de Nederlandse Entomologische Ver¬ eniging . . . . . 1
- , In Memoriam G. Dijkstra Hzn . 21
- , Trekvlinders in 1969 . Ill
MA ASSEN, A. W. P., Vlindernotities over 1970 ......... I6l
MIJZEN, P., Pyralidae in Ermelo . 1 63
NIESER, N., zie G. LAEIJENDECKER
NIEUWENHUIS, E. J., H. Cardinaal f . . 204
NIJVELDT, W., Over de rozetgallen op Salix repens L. (Kruipwilg) . . 61
OTTENHEIJM, C., Vangsten van Macrolepidoptera in Limburg in 1970 . 203
OUDEJANS, R. C. H. M., Wijzigingen in de nomenclatuur van de Neder¬ landse Microlepidoptera. 1. Familie Acrolepiidae . . . . . . 125
- , Studies on Coleophoridae (Lepidoptera) ......... 189
PENNERS, H. K. J., zie M. DELNOYE
- & M. DELNOYE, Limburgse Macrolepidoptera in 1969 en 1970 . 1 65
RAZOWSKI, J., zie A. DIAKONOFF
ROSSEM, G. VAN, Slotbeschouwing . . .160
- , H. C. BURGER & C. F. VAN DE BUND, Schadelijke insekten in
1970 . . 147
SNITZER-PASTERNAK, YEHUDI, zie J. GALIL
STAMMESHAUS, H. J. L. T., Some notes on the female genitalia of Pieris
rapae L. and Pieris mannii Mayer (Lepidoptera, Pieridae) .... 13
VÂRI, L. & A. DIAKONOFF, In memoriam Dr. Antonie Johannes Theo¬ doras Janse, lepidopteroloog, 1877 — 1970 . . . 61
VECHT, J. VAN DER, Notes on Palaearctic Eumenidae (Hymenoptera)
(part 2) ...... 127
VEENENBOS, J. A. J., Entomologische aspecten van fytosanitaire invoer-
bepalingen . 153
VEGTER, K., Aculeaten in Drenthe (Hymenoptera) . . 227
VIRGILIUS LEFEBER, BR,, Interessante vangsten van Hymenoptera- Acu-
leata in 1969 . 16
- , Interessante vangsten van Hymenoptera Aculeata in 1970 . . . . 221
V
KORTE MEDEDELINGEN
BOER, S. DE, Nymphalis polychloros L. (Lep., Nymphalidae) . . . . 190 BOS, J., Een loopkever nieuw voor Noord-Holland ........ 244
HELLING A, W., Enkele notities over Carabus auronitens (F.) (Col., Cara-
bidae) . . 110
HELSDINGEN, P. J. VAN, Verzoek ............ 142
LAAN, P. A. VAN DER, Oproep om medewerking ....... 122
LEMPKE, B. J., Indonesische insekten . . 20
— - — -, Over rupsen van Autographa gamma L. (Lep., Noctuidae) ... 60
- , Rhyadonia pinicolana Doubleday (Lep., Tortricidae) ..... 100
LUKKIEN, J., Macrolepidoptera in de Achterhoek in 1970 . . . . . . 110
MAASSEN, A. W. P., Dagvlinder op licht . 139
VERHAAK, W., Odezia atrata L. (Lep., Geometridae) . 142
VERSTEEGH, C. J., Tyria jacobaeae L. (Lep., Arctiidae) ...... 190
VLUG, H. J., Verzoek om medewerking . 79
WILLEMSTEIN, S. C, Notitie over Stegobium paniceum (L.) (Col., Ano-
biidae) . . 175
ZONDERWIJK, P., Philanthus triangulum Fabricius (Hym., Sphecidae) , 79
- ■, Tyria jacobaeae L. in het binnenland (Lep., Arctiidae) . 126
BOEKBESPREKINGEN EN LITERATUUR
ELLIS, W. N., Wigglesworth, V. B., 1970, Insect Hormones .... 80
- , Moor, P. P. de, Monograph of the Praeugenia (Coleoptera: Tene-
brionidae, Strongylini) . 92
— — , Handbuch der Zoologie . 183
- , Free, J. B., 1970, Insect pollination of crops . 188
- , Andrewartha, H. G., An introduction to the study of animal popu¬ lations . ..214
EYNDHOVEN, G. L. VAN, Tahouk, Abdul Mon im S., Insects and Mites
Injurious to Crops in Middle Eastern Countries ....... 83
GEEST, L. P. S. VAN DER, Burges, H. D. & N. W. Hussey, Microbial
Control of Insects and Mites . . . .183
HILLE RIS L AMBERS, D., Stâry, P., Biology of aphid parasites (Hymeno-
ptera: Aphidiidae) with respect to integrated control . . . . . 143
JANSE, J. A., Higgins, L. G. & N. D. Riley, Elseviers Vlindergids voor
alle Europese dagvlinders . . 152
LEMPKE, B. J., Aspöck, H. und U., Die Neuropteren II . 2
- , Eidmann, H., Lehrbuch der Entomologie ......... 19
- , Müller, H. J., Formen der Dormanz bei Insekten . 20
- , Nordstrom, F., S. Kaaber, M. Opheim & O. Sotavalta, De Fenno-
skandiska och Danska Nattflynas utbredning . . . . 60
- -, Boven, J. K. A. van, Mieren - Formicidae . 92
- -, Manley, W. B. L. & H. G. Allcard, A field Guide to the Butterflies
and Burnets of Spain . . 138
VI
- , Jeekel, C. A. W., Nomenclator generum et familiarum Diplopodo-
rum: A List of the genus and family-group names in the Class Diplopoda from the 10th edition of Linnaeus, 1758, to the end
of 1957 . .138
- , Reyes- Castillo, P., Coleoptera Passalidae: Morfologia y Division en
Grandes Grupos; Géneros Americanos . 144
- •, The Moths of America North of Mexico Fase. 21, Spingoidea, by
R. W. Hodges . 164
- , Mani, M. S., Ecology and Biogeography of high altitude insects . 164
- , Poey, P. H., 1832, Centurie de Lépidoptères de Pile de Cuba . . 224
— — , Atlas provisoire des Insectes de Belgique, édité par Jean Leclercq . 226
- , Atlas provisoire des Arthropodes non Insectes de Belgique . . . 226
VEERMAN, A., Bursell, E., An introduction to insect physiology .... 40
MEDEDELINGEN VAN BESTUUR EN REDACTIE
Mededeling van de penningmeester .
Catalogus Ned. Macrolepidoptera . . .
Vacature . . . 40,
Werkgroep wetenschappelijke samenwerking met Cuba .
Aanbiedingen . . 60, 71,
Afdeling Zuid-Holland . 71,
Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek ...... 104, 134, 184,
Doctor H. H. W. Velthuis . .
Doctor M. H. den Boer . .
Te koop gevraagd . . .
Vacature Landbouwhogeschool, Wageningen .
Afdeling Noord-Holland .................
Bestuursmededelingen . . .
Nieuws van de Afdelingen . .
VERGADERINGSVERSLAGEN
HELLINGA, W., Verslag van de 16de Lentevergadering ...... 29
- , Verslag van de 125ste Zomerbij eenkomst . . 41
- , Verslag van de 30ste Herfstvergadering der Nederlandse Entomolo¬ gische Vereniging, gecombineerd met de 75ste van de afdeling voor Toegepaste Entomologie ............... 145
- , Verslag van de 103de Wintervergadering . . 225
GEEST, L. P. S. VAN DER, Verslag van de 76ste vergadering van de af¬ deling voor Toegepaste Entomologie . . 153
1
12
234
60
214
188
204
125
145
159
162
167
214
231
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 januari 1971 No. 1
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: B. J. Lempke: Het jubileum van de Nederlandse Entomologische Vereniging (p. 1). — G. Laeijendecker en N. Nieser: Waterkevers en Waterwantsen uit de omgeving van Winterswijk (Coleoptera en Heteroptera aquatica) (p. 3). — Herman J. L. T. Stam¬ meshaus: Some notes on the female genitalia of Pieris rapae L. and Pieris mannii Mayer (Lepidoptera, Pieridae) (p. 13). ■ — Br. Virgilius Lefeber: Interessante vangsten van Hyme- noptera-Aculeata in 1969 (p. 16). — - Literatuur (p. 2, 19, 20: B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 12: Catalogus der Nederlandse Macrolepidoptera ; p. 20: B. J. Lempke).
Mededeling van de penningmeester
De penningmeester verzoekt de leden spoedige betaling van de verschuldigde bedragen door storting of overschrijving op postgiro 188130 ten name van pen¬ ningmeester Ned. Ent. Ver. te Amsterdam. De tarieven zijn thans:
Kontributie N.E.V. ƒ 22,50; idem Afd. Toegepaste Entomologie voor leden N.E.V. ƒ 2,50 en voor niet-leden N.E.V. ƒ4, — ; idem student- en aspirant-leden ƒ 7,50 (met Ent. Ber.) ; idem huisgenoten ƒ 2,50; abonnement Tijdschr. Ent. voor leden N.E.V. ƒ 25, — en voor niet-leden ƒ 75, — ; abonnement Ent. Ber. voor niet- leden ƒ 50, — ■.
W. J. Kabos, Van Baerlestraat 26-1, Amsterdam 1007.
Het jubileum van de Nederlandse Entomologische Vereniging
door
B. J. LEMPKE
Op zaterdag 17 oktober werd het 125-jarig bestaan van de Nederlandse Ento¬ mologische Vereniging op feestelijke wijze herdacht met een bijeenkomst in het Kurhaus te Scheveningen. Tussen 10 en 11 uur arriveerden de genodigden en tal van leden, de meesten met hun dames, en heerste er al spoedig onder het genot van een kopje koffie een opgewekte stemming.
Om 11 uur verwelkomde de Voorzitter, Prof. Dr. G. Barendrecht, de aan¬ wezigen, waarna de openingsrede namens de Minister van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk werk werd uitgesproken door de Staatssecretaris, Mr. H. J. van de Poel. Daarna volgde een interessante voordracht van Prof. Dr. D. J. Kuenen, waarin hij de moderne aspekten van de entomologie behandelde.
Na een uitstekende lunch vond eerst een korte buitengewone vergadering plaats, waarin de Voorzitter de benoeming van drie nieuwe ereleden bekend maakte, te weten Prof. Dr. J. Leclerq te Gembloux (België), Prof. Dr. Carl
2
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
Lindroth te Lund (Zweden) en Prof. Dr. J. de Wilde te Wageningen. Boven¬ dien werd Dr. A. Diakonoff tot lid van verdienste benoemd wegens de voor¬ treffelijke wijze waarop hij reeds vele jaren het Tijdschrift voor Entomologie verzorgd heeft.
Vervolgens hield Prof. Barendrecht een voordracht, waarin hij een historisch overzicht gaf van het wel en wee van de Ned. Ent. Ver. in de afgelopen 125 jaar. De middag werd verder gevuld met het vertonen van dia’s, die grotendeels betrekking hadden op personen en gebeurtenissen uit het leven van de vereniging en waarbij Dr. G. van Eyndhoven als commentator optrad. Na een gezellige theepauze volgden twee films, de eerste speciaal vervaardigd voor deze gelegenheid met opnamen van Lente- en Zomervergadering (de laatste te Denekamp in 1970), en die later ongetwijfeld een even dankbaar archiefstuk zal zijn als dat nu foto’s van zomervergaderingen uit het begin van deze eeuw zijn. De tweede was een geheel nieuwe film van Dr. M. A. Lieftinck, prachtige opnamen van diverse insekten, zowel in Nederland als in Zuid-Europa, en als altijd heel kundig bege¬ leid door bijpassende klassieke muziek.
De avond was bestemd voor het feestdiner. Op papier duurde dat lang, maar in werkelijkheid vlogen de uren om. Als toastmaster trad hierbij Prof. Dr. J. T. Wiebes op, die de verschillende gerechten op voortreffelijke wijze liet afwisselen door de felicitaties uitgesproken door de vertegenwoordigers van verschillende buitenlandse zusterverenigingen. Dat waren Mr. H. L. G. Stroyan namens de Royal Entomological Society of London, Dr. Carlo Leonardi namens de Società Entomologica Italiana en Mr. N. Möller Andersen namens de Dansk Entomo- logisk Forening. Verder Prof. Dr. B. Trouvelot (Versailles), Prof. Dr. Pierre Bonnet (Toulouse) en Dr. Charles Ferrière (Genève), terwijl Prof. Dr. Cari Lindroth namens de drie nieuwe ereleden dankte voor deze eervolle onder¬ scheiding.
Geheel volgens het programma sloot de Voorzitter omstreeks 10 uur de bij¬ eenkomst. De commissie die belast was met het organiseren van de herdenking, kan terug zien op een uitstekend geslaagde dag. Alles liep op rolletjes en de stemming was de hele dag voortreffelijk. Er heerste een prettige sfeer, niet in het minst door de uitstekende manier waarop de verschillende onderdelen gedoseerd waren.
Amsterdam 1010, Oude IJselstraat 12-III.
Aspöck, H. und U., Die Neuropteren IE Linz, 1969. Overdruk uit Naturkundliches Jahrbuch der Stadt Linz 1969, p. 17 — 68. Deze publicatie is een vervolg op de door beide auteurs in 1964 uitgegeven „Synopsis der Systematik, Ökologie und Biogeographie der Neuropteren Mitteleuropas” (zie Eni. Ber. 25 : 160, 1965). In totaal zijn nu 130 soorten uit Midden-Europa bekend. Van de in 1964 vermelde 115 soorten verviel één als synoniem, terwijl er 15 nieuwe bij kwamen. Een groot aantal aanvullingen in de vorm van genum¬ merde noten kon op de vijf jaar eerder verschenen monografie gegeven worden. Zij betreffen vooral de verbreiding en de oecologie van de toen vermelde soorten. Het boekje is dan ook een onmisbare publicatie voor diegenen, die zich met deze orde bezig houden. Aan het slot worden vijf pagina’s met afbeeldingen van genitaliën gegeven en een plaat met 7 foto’s van vleugels. De prijs bedraagt öS 80, te bestellen bij de boekhandel of rechtstreeks bij het Stadtmuseum te Linz. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
3
Waterkevers en W aterwantsen uit de omgeving van Winterswijk (Coleoptera en Heteroptera aquatica)
door
G. LAEIJENDECKER en N. NIESER
In 1965, 1967 en 1968 werden door de schrijvers een aantal monsters water- Insekten verzameld in de omgeving van Winterswijk. Aangezien dit materiaal enkele interessante soorten bevatte en regionale faunalijsten gebaseerd op redelijk intensieve bemonstering voor de kennis van onze fauna van belang zijn, worden de uit dit materiaal verkregen gegevens hier gepubliceerd. De meeste monsters werden genomen gedurende op ,, Hydrobiologie” gespecialiseerde kampen van de N. J. N. Enkele zeldzaamheden verzameld door andere kampdeelnemers zijn eveneens opgenomen. Vergelijkingsmateriaal van de soorten waarvan meer dan twee exemplaren werden verzameld is geplaatst in de collectie van het Zoölogisch Museum te Utrecht. Soorten waarvan slechts een of twee exemplaren verzameld werden zijn in de collecties van de schrijvers.
De werkverdeling was als volgt: Hydradephaga alle det. G. Laeijendecker, Heteroptera det. N. Nieser, Hydrophilidae grotendeels door ons beiden onafhan¬ kelijk bewerkt. Het materiaal van Helophorus werd gecontroleerd door Dr. R. B. Angus (Dept. of Zoology, University of Oxford, England) en kan beschouwd worden als door hem gedetermineerd. Hiervoor betuigen wij onze hartelijke dank.
Bij de nomenclatuur werden de volgende publicaties aangehouden: Heukels- van Ooststroom 1962 voor planten, Brakman 1966 voor de kevers behalve een deel der Hydrophilidae en Nieser 1968 voor wantsen.
In de volgende vindplaatsen werd verzameld:
A. Beken.
1. Slinge, van Süd Lohn tot de Duitse grens, 17.VII.1968, Igt. G Laeijen¬ decker. Ondiep, snel stromend, sterk overhangende rijke oevervegetatie.
2. Slinge, van de Duitse grens tot de derde brug in Nederland, 20.VII.1968, Igt. J. & N. Nieser, (N6852-5). Tussen dichte vegetatie van Glyceria en /of Elodea.
3- Slinge te Beckendelle, 19.V.1968, Igt. G. Laeijendecker. Diep, troebel, snel stromend (na regenperiode) , geen vegetatie.
4. Slinge te Beckendelle, 27.VII.1968, Igt. G. Laeijendecker en N. Nieser (BD 01 — 04 zz N6870-3). Ondiepe heldere beek. Vegetatie bestaande uit geïso¬ leerde stroken Elodea . Plaatselijk overhangende oevers.
5. Ratumse Beek, 25 -V. 1968, Igt. G. Laeijendecker. Ondiepe snel stromende beek, zandbodem, geen vegetatie, overhangende oevers.
6. als 5, 26.VII.1968, Igt. G. Laeijendecker.
7. Beurserbeek, 14.V.1967, Igt. N. Nieser en J. Dellaert (N6713). Ondiepe vrij snel stromende beek met zandbodem, geen vegetatie.
8. Hengelse Beek, 13 en 15.V.1967, Igt. N. Nieser en J. Dellaert (N6706, N6715). Vrij snel stromend (N6715, 27 m/min.), geen vegetatie. Bodem zand en stenen.
4
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
9. Wissinkbeek, 10.VIII.1965, Igt. G. Laeijendecker. Helder, ondiep, snel stromend met rustiger delen. Zand/grindbodem, Veel Glyceria.
10. Als 9, 24.VII.1968, lgt. G. Laeijendecker. Ondiep, troebel, snel stromend, vrijwel geen vegetatie.
B. Kleine detritus-rijke eutrofe putten en poeltjes.
11. Betonnen drinkbak bij Nieuw Beusink, 24.V.1968, lgt. G. Laeijendecker.
12. Betonnen drinkbak te Bönnik, 24.V.1968, lgt. G. Laeijendecker. Aan bosrand.
13. Koeienputten te Meddo, 25. VII (G. Laeijendecker) en 26.VII.1968 (J. en N. Nieser, 6 6869). Kleine eutrofe tot licht guanotrofe putten, meestal met een dichte krooslaag.
14. Winterswijk, veepoeltje, 13-V.1967, lgt. N. Nieser en J. Dellaert (N6707.) 5x5 m, diepte tot 20 cm. Sterk guanotroof, modderbodem gemengd met koeiemest, dichte laag Lemna minor.
15. Veepoeltje tegen het Vragenderveen aan, 14.V.1967, lgt. N. Nieser en J. Dellaert (N6712). Bodem rotmodder met eikeblad. Weinig Lemna minor .
16. Poeltjes bij de Slinge in Beckendelle, 19.V.1968, lgt. G. Laeijendecker. Tijdelijke poeltjes, moerasvegetatie tot in de poeltjes, bodem met bladlaag. VIL 1968 waren deze poeltjes opgedroogd.
17. Afgesloten arm van de Slinge, juist stroomopwaarts van de derde brug in Nederland (vgl. 2), 20.VII.1968, lgt. J. en N. Nieser (N6857). Geen vege¬ tatie, bodem met boombladeren.
C. Kleine poeltjes met weinig of geen detritus en niet uitgesproken eutroof.
18. Zandafgraving te Bönnik, 2 5. V. 1968, lgt. G. Laeijendecker. Zeer wisse¬ lend van diepte, zandbodem, langs de oever enkele groepen Potamogeton.
19. als 18, 23.VII.1968, lgt. G. Laeijendecker.
20. Winterswijk, steenfabriek „de Vlijt”, oude leemput noord, 15.V.1967, lgt. N. Nieser en J. Dellaert (N6716). Monster genomen tussen Potamogeton natans.
21. Identiek met 20, 21. VIL 1968, lgt. J. en N. Nieser (N686O).
22. Winterswijk, „de Vlijt”, jonge leemkuilen zuid, 22.VII.1968. lgt. G. Laeijendecker en J. en N. Nieser (N686I). Zeer gevarieerde vegetatie van put tot put en soms binnen één put. Meest voorkomende planten Rhynchospora jus ca, J uncus conglomeratus, Sphagnum en Typ ha latijolia .
23. Meddo, leempoeltje bij de Duitse grens, 26.VII.1968, lgt. J. en N. Nieser (N6868). Bodem lemig, vegetatie, enkele groepen Eleocharis.
24. Bij het Nonnenven, 21.VII.1968, lgt. J. en N. Nieser (N6858). Open zandplas, op de monsterplaats geen vegetatie.
D. Vennen en venen.
25. Nonnenven, 21.VII.1968, lgt. J. en N. Nieser (N6859). Vegetatie: Sphagnum langs de randen, Comarum palustre, Nymhaea alba, Potamogeton natans, Typha latijolia, Hydrocotyle vulgaris, Eleocharis, Juncus conglomeratus.
2 6. Korenburgerveen, 14.V.1967, lgt. N. Nieser en J. Dellaert (N6708-10). Oude veengaten, vegetatie: Sphagnum langs de oever, Comarum palustre, Pota¬ mogeton natans.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
5
27. Korenburgerveen, 14.V.1967, lgt. N. Nieser en J. Dellaert (N6711). Klein putje, vegetatie: Sphagnum, Utricular ia, Eriophorum.
28. Meddose Veen, 25.V.1968, lgt. G. Laeijendecker. Gedeelte ten noorden van de spoorbaan, diepe en ondiepe putten, waarbij een put met een honde- kadaver.
29. Als 28, 13.X. 1968, lgt. G. Laeijendecker.
30. Vragenderveen, 18. VIL 1968, lgt. G. Laeijendecker. Er werd onderscheid gemaakt tussen de volgende monsterpunten: a) diepere putten met Utricularia of zonder vegetatie; b) ondiepe geulen zonder vegetatie; c) ondiepe plassen met C omar um en Utricularia ; d) sloot met dichte Lemna- laag; e) plas met dichte Lemna-\a,&g.
31. Vragenderveen, 2 5. VIL 1968, lgt. J. en N. Nieser (N6867). Er werden twee typen monsterpunten onderscheiden: A) kleine ondiepe (tot ca. 15 cm) poeltjes zonder vegetatie, turfbodem; B) diepere (1 m of meer) meestal grotere putten, vegetatie Sphagnum en /of Utricularia.
De volgende soorten werden verzameld:
COLEOPTERA
(Bij de opgaven van de Coleoptera zijn de volgende aanduidingen gebruikt : e z= 2 — 5; s = 5 — 10; t = meer dan 10).
Hydrophilidae
Hydraena gracilis Germar
H. gracilis Germ., Balfour-Browne 1958: 190 — 192, Brakman 1966: 23. — 8 (t). Op stenen.
Helophorus aquaticus Linnaeus
Volgens Angus (in litt.) is de synonymie aldus: Helophorus aquaticus Balfour- Browne 1958: 96 — 98 (partim), H. aquaticus v. aequalis Thoms. Chiesa 1959: 83, H. aquaticus ssp. aequalis Brakman 1966: 25, H. aequalis Kevan 1965: 165, Strand 1965: 74. Wat tot nu toe H. aquaticus L. (s.str.) genoemd werd bleek dus niet overeen te komen met de door Linnaeus beschreven vorm en krijgt een andere naam. 1(e) — 3(e) — 16(e).
Helophorus hrevipalpis Bedel
H. hrevipalpis Bed., Balfour-Browne 1958: 115 — 117, Chiesa 1959: 87; Brakman 1966: 25; H. guttulus ssp. hrevipalpis Bed., Strand 1965: 74. — 1 (*)— » (t).
Helophorus flavipes Fabricius
H. flavipes F., Balfour-Browne 1958: 103 — 108 (partim); Strand 1965: 74 (partim, de vorm met aedeagofoor fig. 11b); Brakman 1966: 25 (partim); Kevan 1966: 259, 261 — 263; H. viridicollis v. aeneipennis Thoms., Chiesa 1959: 95. — Winterswijk, VIL 1968, lgt. G. Laeijendecker, drie exemplaren waarvan het preciese monsterpunt niet zeker is, vermoedelijk 13.
Helophorus obscums Mulsant, nieuw voor de fauna.
H. flavipes F., Balfour-Browne 1958: 103 — 108 (partim); Strand 1965: 74 (partim, de vorm met aedeagofoor fig. Ha); Brakman 1966: 25 (partim); H.
6
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
Fig. 1 — 2. Aedeagofoor van Hydrophilidae. 1. Helophorus obscurus; 2. Helophorus flavipes;
viridicollis v. obscurus Muls., Chiesa 1959:93; H. walkeri Sharp, Kevan 1966: 259, 261— 263. — 1 (e)— 4 (e)— 13 (t) — 23 (s).
Bij Winterswijk is H. obscurus veel gewoner dan H. flavipes , in het verzamelde materiaal ca. 50 tegen 3, deze soort zal dus ongetwijfeld tussen materiaal van H. flavipes in Nederlandse collecties zitten. Het betrouwbaarste verschilkenmerk is de aedeagofoor (Fig. 1, 2). Bij H. flavipes is het basale stuk relatief langer en de absolute lengte (gemeten tot de top van de parameren) 0,61 — 0,68 mm; bij H. obscurus is het basale stuk relatief korter en de absolute lengte 0,47 — 0.54 mm. Voor verdere kenmerken zie Chiesa 1959 en Kevan 1966.
Helophorus minutus Fabricius
H. minutus F., Balfour-Browne 1958: 114 (partim); Chiesa 1959: 99 — 100 (partim); Strand 1965: 75; Kevan 1966: 259, 264 — 266; Brakman 1966: 25. — 1 (e)— 4 (e).
Helophorus stri pi frons Thomson
H. flavipes F., Balfour-Browne 1958: 103 — 108 (partim); H. strigifrons Thms., Chiesa 1959: 91; Strand 1965: 76; Kevan 1966: 258, 260 — 261; Brakman 1966: 25. — 13 (één J1).
Hydrobius fuscipes Linnaeus
H. fuscipes L., Balfour-Browne 1959: 17 — 18; Brakman 1966: 27. — 2 (e)— 12 (e)— 13 (t)— 23 (e).
Anacaena globulus Paykull
A. globulus Payk., Balfour-Browne 1958: 47 — 48; Brakman 1966: 27. — 1 (e)— 28d (e).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
7
Anacaena limb at a Fabricius
A. limb at a F., Balfour-Browne 1958: 48; Brakman 1966: 27. — 13 (e) — 16 (e) — 22 (e) — 28d (e).
Laccobius minutus Linnaeus
L. minutus L., D’Orchymont 1945: 104; Balfour-Browne 1958: 64 — 65; Brakman 1966: 27. — 13 (e).
Laccobius striatulus Fabricius
L. striatulus F., D’Orchymont 1945: 103; Balfour-Browne 1958: 56 — 59; Brakman 1966: 27. — 1 (e).
Laccobius sinuatus Motschulky, nieuw voor de fauna.
L. sinuatus Motsch., D’Orchymont 1945: 105, fig. 9; Balfour-Bowne 1958: 59 — 61; Brakman 1966: 27. — Winterswijk, VII.1968, Igt. Laeijendecker, één mannetje waarvan het preciese monsterpunt niet bekend is.
Fig. 3 — 6. Aedeagofoor van Hydrophilidae. 3 en 4. Laccobius striatulus ; 5 en 6. Laccobius
sinuatus.
Ook hier zijn alleen de mannelijke genitaliën bruikbaar voor zekere determinatie van de soort. Het verschil tussen L. striatulus en L. sinuatus (Fig. 3 — 6) is vooral duidelijk aan de apex van de aedeagofoor, die bij L. sinuatus duidelijk ,, ingesnoerd” is, terwijl de versmalling naar de top toe bij L. striatulus veel ge- leidelijker is. Dit verschil is het gemakkelijkst te zien in zij» aanzicht. Voor verdere verschilkenmerken (geen van alle geheel betrouwbaar) raadplege men Balfour- Browne 1958.
Laccobius bipunctatus Fabricius
L. bipunctatus F., D’Orchymont 1945: 102 — 103; Brakman 1966: 28; L.
8
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
alutaceus Thoms., Balfour-Browne 1958: 63 — 64. — Winterswijk, VII. 1968, Igt. G. Laeijendecker, één $ .
Helochares livid us Forster
H. lividus Forst., Balfour-Browne 1958: 39 — 41; Brakman 1966: 28. — 23 (e)— 28 (e)— 31 (t).
Enochrus coarctatus Gredler
E. coarctatus Gredl., Balfour-Browne 1958: 33 — 34; Brakman 1966: 28. - 28 (e).
Hydrophilus caraboides Linnaeus
Hydrochara caraboides L., Balfour-Browne 1958: 10 — 14; Hydrophilus cara¬ boides L., Brakman 1966: 28. — 13 (e, larven).
Berosus luridus Linnaeus
B. luridus L., Balfour-Browne 1958: 75 — -76; Brakman 1966: 29. — 23 (e).
Dryopidae
Dryops luridus Erichson. — Winterswijk, VII.1968, lgt. G. Laeijendecker, één exemplaar.
Lathelmis volckmari Panzer — 8 (t) Op stenen.
FI a 1 i p 1 i d a e
Haliplus lineatocollis Marsham — 1 (s) — 4 (e) — 16 (s) — 18 (e).
Haliplus ruficollis De Geer — 4 (e) — 16 (s) — 28 (s) — 29 (s).
Haliplus heydeni Wehncke — 1 (s) — 16 (e).
Haliplus fluviatilis Aubé — 1 (t) — 4 (t).
Haliplus nomax Balfour-Browne — 16 (e).
Haliplus laminatus Schalier — 1 (e) — 28 (één exemplaar).
Haliplus flavicollis Sturm - 1 (e) — 4 (e) — 28 (e).
Dytiscidae
Noterus crassicornis Müller — 13 (s) — 28 (s) — 29 (s) — 30 (s).
Noter us clavicornis De Geer — 1 (s)
Laccophilus minutus Linnaeus — 13 (s) — 18 (t).
Laccophilus hyalinus De Geer — 13 (e).
Hyphydrus ovatus Linnaeus — 1 (t) — 9 (s) — 10 (s) — 12 (e) — 13 (t) — 16 (s) — 18 (t) — 19 (s)— 22 (s)— 28 (t) — 29 (s)— 30 (s).
Bidessus geminus Fabricius — 22 (t). Massaal langs steil aflopende open zand- hellinkjes en tussen fijne wieren.
Co el ambus impressopunctatus Schalier — 18 (e).
Co el ambus confluens Fabricius — 18 (t). Uitsluitend in een gedeelte met maxi¬ maal 50 cm water boven een uitgestrekte zand/leembodem.
Hygrotus inaequalis Fabricius — 1 (t) — 9 (s) — 13 (t) — 16 (s) — 23 (e) — 28 (0-29 (s).
Hydroporus dorsalis Fabricius — 16 (t) — 28 (t) — 29 (t).
Hydroporus angustatus Sturm — 28 (t).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
9
Hydroporus umbrosus Gyllenhal — 28 (t) — 30 (s).
Hydroporus tristis Paykull — 13 (t) — 28 (s).
Hydroporus piceus Stephens — 13 (s) — 28 (s).
Hydroporus palustris Linnaeus — 1 (s) — 4 (t) — 9 (t) — 12 (t) — 13 (t) — 16 (t)— 22 (t)— 28 (t)— 29 (s).
Hydroporus erythrocephalus Linnaeus — 13 (s) — 18 (s) — 22 (s) — 23 (e) — 28 (t)— 29 (s)— 30 (t).
Hydroporus obscurus Sturm — 30 (t). Slechts in twee veenputten.
Hydroporus planus Fabricius — 11 (s) — 12 (s) — 13 (t) — 16 (s) — 18 (s) — 28
(0-
Hydroporus pubes cens Gyllenhal — 13 (s) — 16 (t) — 30 (t).
Hydroporus nigrita Fabricius — 11 (e) — 12 (e).
Hydroporus memnonius Schaum — 16 (één exemplaar) — 28 (e). In 28 uitsluitend in een heldere afwateringsgeul. Voorts nog een exemplaar vermoedelijk uit 10.
Graptodytes lineatus Fabricius — 28 (s) — 29 (e).
Graptodytes pictus Fabricius — 28 (t) — 29 (s). Slechts in enkele diepere putten.
Deronectes duodecimpustulatus Fabricius — 1 (t) — 4 (s) — 10 (s) — 19 (één exemplaar). In 1, 4 en 10 voornamelijk tussen Elodea.
Deronectes canaliculatus Lacordaire — 18 (t) — 19 (t).
Deronectes elegans Panzer — 1 (t) — 4 (t) — 9 (s) — 10 (s) — 18 (e). In 1, 4, 9 en 10 voornamelijk tussen Elodea.
Agabus neglectus Erichson — 16 (één exemplaar).
Agabus chalconotus Panzer — 11 (e) — 16 (s) — 22 (s) — 30 (e).
Agabus bipustulatus Linnaeus — 1 (s) — 9 (s) — 11 (e)— 12 (e) — 13 (t) — 16 (s)_ 18 (s)— 28 (t)— 29 (t).
Agabus striolatus Gyllenhal — 16 (één exemplaar).
Agabus sturmi Gyllenhal — 9 (s) — 13 (t) — 20 (e) — 28 (t) — 29 (s) — 30 (t).
Agabus paludosus Fabricius — 1 (s) — 9 (s).
Agabus nebulosus Forster — 22 (e).
Agabus congener Thunberg — 28 (één exemplaar) — 29 (e) — 30 (s). Vooral in zuurdere veenputten.
Agabus didymus Olivier — 1 (e) — 9 (s).
Agabus undulatus Schrank — 29 (één exemplaar). In een eutrofe sloot langs de spoorbaan.
Copelatus ruficollis Schalier — 18 (e) — 28 (t) — 29 (s) — 30 (e).
Platambus maculatus Linnaeus — 1 (s) — 4 (t) — 9 (t).
llybius ater De Geer — 1 (e) — 28 (s).
Ilybius juliginosus Fabricius — 1 (t) — 4 (t) — 9 (t) — 10 (s) — 13 (t) — 18 (s)— 19 (s)— 22 (s)— 28 (t).
llybius guitiger Gyllenhal — 13 (e) — 22 (s) — 28 (t) — 31 (e).
llybius aenescens Thomson — 22 (e) — 31 (één exemplaar).
Rhantus punctatus Fourcroy — 18 (e) — 22 (s) — 29 (s).
Rhantus bistriatus Bergsträsser — 31 (e).
Rhantus exoletus Forster — 24 (één exemplaar).
Colymbetes fuscus Linnaeus — 9 (s) — 13 (e) — 18 (s) — 28 (s)- — 29 (s).
10
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
Fig. 7 — 8. Halsschildtekening van Colymbetes. 7. C. paykulli; 8. C. fus eus.
Colymbetes paykulli Erichson, nieuw voor de fauna. — 28 (één exemplaar ver¬ zameld, vermoedelijk verscheidene aanwezig) — 29 (één exemplaar) — 31 A (e). In 28/29 in diepe put met Co mar um -vegetatie, waarin hondekadaver. C. paykulli onderscheidt zich van C. fuscus door de epipleuren, die bij de eerste geheel zwart zijn en bij C. fuscus licht gekleurd. Voorts door de halsschildtekening, die bij C. paykulli bestaat uit zwarte dwarsbanden langs voor- en achterrand verbonden door een vrij smalle mediane lengteband ; bij C. fuscus is er een brede centrale vlek, Fig. 7 — 8.
Hydaticus seminiger Germar — 28 (één exemplaar) .
Graphoderes cinereus Linnaeus — 28 (e).
Acilius sulcatus Linnaeus — 28 (s) — 29 (t).
Acilius canaliculatus Nicolai — 28 (s) — 29 (t) — 30 (s).
Dytiscus dimidiatus Bergsträsser — 28 (t) — 29 (e).
Dytiscus marginalis Linnaeus — 1 (t) — 18 (s) — 28 (s) — 29 (s).
Dytiscus circumflexus Fabricius ■ — 18 (e).
G y r i n i d a e
Gyrinus marinus Gyllenhal — 9 (t) — 29 (t).
Gyrinus substriatus Stephens — 1 (t) — 4 (s) — 5 (e) — 13 (s) — 28 (t) — 29 (s).
Orectochüus v illo sus Müller — 4 (t).
Heteroptera
De aantallen tussen haakjes geven het aantal verzamelde exemplaren aan, ad = volwassen dieren, lv z= nymfen; indien alleen een getal gegeven wordt gaat het om volwassen dieren.
Mesovelia furcata Mulsant & Rey — 21 (9) — 22 (1), alle apteer.
Hebrus pusillus (Fallen) — 22 (25), alle macropteer. Deze soort wordt weinig verzameld, in dit geval zaten ze aan de basis van f uncus- pollen en vluchtten bij verstoring het water op.
Hebrus ruficeps Thomson — 22 (40), één macropteer exemplaar, de rest micro- pteer. De macroptere vorm is zeer zeldzaam.
Hydrometra stagnorum (Linnaeus) — 2 (2) — 22 (8), alle brachypteer.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
11
Hydrometra gradient a Horvath - — 20 (2), brachypteer.
Velia caprai Tamanini — 1 (6) — 2 (2 lv) — 4 (3 lv) — -5 (6) — 8 (vele jonge nymfen) apteer; 7 (1) — Ratumse Beek, 27.VII.1968, één exemplaar, macropteer, beide verzameld door B. Drost, Arnhem.
Microvelia reticulata (Burmeister) — ■ 20 (1) — 21 (1) — 22 (42) — 26 (3) — 31 (44) apteer; 21 (1) — 22 (49) — 31 (1) macropteer. De verhouding macropteren : apteren in 22 was ca. 1:10.
Microvelia umbricola Wróblewski — 20 (3) — 21 (1), apteer.
Gerds najas (De Geer) — 3 (2 lv) — 4 (10 lv) — 5 (3) — 7 (3, waarvan 2 in copula) — 8 (vele copulae), apteer.
Gerds lateralis Schummel — 28 (1), apteer. In Nederland tot nu toe alleen bekend van een vijftal vindplaatsen in O. -Brabant en M.-Limburg.
Gerris argentatus Schummel — 13 (2 lv).
Gerds odontogaster (Zetterstedt) — 26 (2) — 27 (2) — 28 (2) — 31 (2), ma¬ cropteer, 21 (1) — 31 (27), micropteer.
Gerris gibbifer Schummel — 13 (1) — 14 (1) — 23 (4), macropteer.
Gerris thoracicus Schummel — 1 (2) — 22 (4) — 23 (1 ad, 2 lv), macropteer.
Gerris lacustris (Linnaeus) — 2 (1 ad, 2 lv) — 4 (7) — 5 (2) — 7 (3) — 8 (2) — m (1 lv)— 14 (3)— 21 (5 ad, 11 lv)— 22 (2 ad, 10 lv)— 26 (1)— 28 (2), macropteer; 4 (2) — 14 (5) — 21 (2) — 28 (1) — 29 (2), brachypteer; 21 (1), micropteer.
llyocods cimicoides (Linnaeus) — 22 (2 lv) — 23 (2 lv) — 26 (2).
Nep a rubra rubra Linnaeus — 1 (2) — 21 (1 lv).
Ranatra linearis (Linnaeus) — 25 (2 Iv).
Plea leachi MacGregor & Kirkaldy — 25 (1).
Notonecta glauca Linnaeus — 13 (6) — 14 (1) — 15 (2) — 21 (6) — 23 (2) —26 (3)— 29 (17)— 31B (4).
Notonecta obliqua Gallen — 29 (5).
Notonecta lutea O. F. Müller — 29 (6) — 30 (2) — 3lB (5).
Corixa punctata Illiger — 13 (10 ad, 11 Iv) — 22 (2) — 23 (1) — 29 (1).
Corixa dentipes Thomson 22 (2 ad, 2 lv).
Hesperocorixa castanea (Thomson) — 22 (5 ad, 1 lv) — 25 (11 ad, 8 lv) — 26 (2)— 28 (3)— 29 (19)— 30 (1).
Hesperocorixa linnei (Fieber) — 13 (1) — 21 (2 lv) — 22 (18 ad, 10 lv) — 23
(5) — 25 ( 4 ad, 1 lv)— 26 (2)— 27 (1)— 29 (1).
Hesperocorixa sahlhergi (Fieber) — 1 (4) — 4 (4) — 13 (4) — 14 (3) — 22
(6) — 23 (10)— 26 (21)— 28 (2)— 29 (80)— 30 (9)— 31 (14).
Sigara striata (Linnaeus) — 1 (7) — -3 (1 lv) — 4 (10 ad, 1 lv) — 16 (6) — 21 (2 ad, 2 lv)— 22 (7)— 23 (9 ad, 3 lv)— 29 (2).
Sigara falleni (Fieber) — 4 (8 ad, 2 lv)— 21 (1)— 22 (2)— 23 (2 ad, 1 lv)— 29 (1).
Sigara distincta (Fieber) — 24 (2 ad, 1 lv).
Sigara fossarum (Leach) — 7 (1).
Sigara scotti (Douglas & Scott) — 23 (8 ad, 1 lv).
Sigara s emistriata (Fieber) — 25 (1) — 26 (2) — 29 (2).
12
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
Sigara nigrolineata (Fieber) — 8 (1) — 13 (2) — 14 (27) — 15 (7) — 16 (3) — 22 (54 ad, 8 lv,)— 23 (2).
Sigara lateralis (Leach) — 22 (10).
Callicorixa concinna (Fieber) — 18 (1).
Cymatia bonsdorfji (C. Sahlberg) — 25 (2 lv).
Cymatia coleoptrata (Fabricius) — 22 (1) — 25 (1 ad. 2 lv).
Summary
This publication mentions the aquatic Coleoptera and Heteroptera collected in the surroundings of the town of Winterswijk (situated approximately at 6° 43' E. Long, and 51° 58' N. Lat), collected on various occasions in 1965 — 1968.
Species recorded for the first time in the Netherlands are Helophorus obscur us, Laccobius sinuatus and Colymbetes paykulli, while Gerris lateralis was found for the first time in the northern part of the country.
Hebrus pusillus, and the macropterous forms of Hebrus ruficeps and Velia caprai are rare in the Netherlands.
Literatuur
Balfour-Browne, F., 1953. Coleoptera Hydradephaga. Handb. Ident. Brit. Insects 4: (3), 33 p.
- , 1958. British Water Beetles 3, 210 p.
Brakman, P. J., 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland en het omliggend gebied. Mono gr.
Ned. ent. Ver. 2, 219 p.
Chiesa, A., 1959. Hydrophilidae Europae., 199 p.
Cobben, R. H. & H Möller Pillot, I960. The larvae of Corixidae and an attempt to key the last larval instar of the dutch species. (Hem. Heteroptera). Hydrobiol. 16: 323—356.
D Orchymont, A., 1945. Over de Nederlandsche en Belgische Laccobius-soorten (Coleop¬ tera, Palpicornia Hydrophilidae). Tijdschr. Ent. 88: 101 — 107.
Everts, E., 1898. Coleoptera Neerlandica 1, 368 p.
- , 1922. Coleoptera Neerlandica 3, 667 p.
Guignot, F., 1931 — 1933. Les Hydrocanthares de France, 1057 p.
Kevan, D. K., 1966. The British species of the genus Helophorus Illiger, subgenus Helo¬ phorus s.str. (Col., Hydrophilidae). Ent. mon. Mag. 101: 254 — 268. Klynstra, B. H., 1939. Mededelingen over Nederlandsche Adephaga 2. Gyrinus L. Ent. Ber., Amst. 10: 114—118.
Nieser, N., 1968. De Nederlandse water- en oppervlaktewantsen. Wetensch. Meded. K. N . N. V. 77, 56 p.
Poisson, R. A., 1957. Hétéroptères aquatiques. Faune de France 61, 263 p.
- , I960. A propos d’une nouvelle espèce palaearctique du genre Nepa. Vie et
Milieu 11: 628— 640.
Reitter, E., 1908. Fauna Germanica. Die Käfer des Deutschen Reiches 1, 248 p.
Strand, A., 1965. De nordiske arter av slekten Helophorus F. (Col., Hydrophilidae). Norsk ent. T ids skr. 13: 66 — 77.
Catalogus Ned. Macrolepidoptera. Supplement 16 is versehenen en kan besteld worden bij de Bibliotheek, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam 1006. Het telt 128 pagina’s, waarin de Boarmiinae behandeld worden. Het is geïllustreerd met 18 tekstfiguren en 9 platen en het bevat het register op alle 16 supplementen. Hiermee is de serie voltooid. Prijs voor leden ƒ 13,50 en voor niet-leden ƒ 27, — .
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
13
Some notes on the female genitalia of Pieris rapae L. and Pieris mannii Mayer (Lepidoptera, Pieridae)
by
HERMAN J. L. T. STAMMESHAUS
For a number of years I have paid special attention to the genitalia of the more common European P/Vw-species, hoping to find sufficient differential characters to separate with certainty such species which may show a very similar macroscopic aspect.
As regards the males, I came to the same result as previous authors, i.e. that the male genitalia can only lead to determine the genus and its subgenera. It proves, for instance, that the tegumen of the male genitalia of the species belonging to the napi-gwup has on the front, upside, two bumps which are lacking in species of the rapae- g roup.
The signum (or lamina dentata) of the females may give a better result. It is a jewel of shape and structure. In most cases it shows the shape of a heart and the species of the napi-gwup , moreover, possess a tail-like appendix, the flagellum (Mariani, 1937, p. 443, fig. 4). Cf. fig 36.
Fig. 1, 2. Pieris rapae $. 1. Amsterdam, 3.X.1951 (signum nr. 18); 2. Elba, 20.VII.1968 (signum nr. 19). Fig. 3, 4. Pieris mannii $. 3. Gagnes, Alpes Maritimes, France. 4. Omis- Split, Yugoslavia, 6 .VIII. 1966 (signum nr. 30).
14
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
This flagellum is lacking in the rapae-growp , but sometimes, and especially in Pieris mannii, a small part of it may be present (see figs 12, 14, 24, 25, 26, 29, 31)'
The typical rapae- and mannii-females are easy to distinguish, but their macros- copical characters may approach each other, thus making it sometimes difficult
Figs. 5 — 23. Signa of Pieris rapae L. Nrs. 5, 6, 7, 9, 10, 12, 13, 14, 18 Amsterdam; nr. 11 Epe, prov. of Gelderland, Netherlands; nr. 8 Lacona, Elba; nr. 15 Sembranché (Wallis, Switzerland); nr. 16 Saint Paul (France, Alpes Maritimes); nr. 17, 23 Tessaloniki (Greece); nr. 19 Elba; nr. 20, 21 Sierra de Gredos (Spain); nr. 22 Salou (Northern Spain).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971 15
of Fieri s napi L.
Figs. 24 — 35. Signa of Pieris mannii Mayer. Nr, 24, 26 Lacona (Elba); nr. 25 Bolzano (N.-Italy); nr. 27 Treska (Macedonia); nr. 28 Sarajevo (Yugoslavia) ; nr. 29, 30, 31 Omis- Split (Yugoslavia); nr. 32 Mart (Spain); nr. 33 Chateau de Boisson (S. -France); nr. 34 Dalmatia; nr. 35 Albenga (Italy, prov. of Savona).
to decide about the correct species name. Fortunately, therefore, it is possible to determine the females with the aid of the signum. P. mannii has a heart-shaped one, whereas that of P. rapae is generally larger whilst its sides run more or less parallel. Mariani (1937) has described them in his excellent paper and has shown typical specimens on his plate XVI, figs. 5 and 6. Apart from these general characters the signa of both species are rather variable, as can be seen from the figures given in the present paper.
I had the occasion to compare material of P. rapae from The Netherlands and from Southern Europe (subsp. leucotera Stefanelli). P. mannii does not occur in our country.
Apart from some variation, the signum of the Dutch specimens of P. rapae proved to be rather homogeneous in shape. In southern European countries, how¬ ever, I observed two forms in this species, a long one (figs. 5 — 15) and a short one (figs. 17, 19 — 23). I got the impression that the latter form, the short one, could be found in Southern European specimens only, but I detected one Dutch specimen which equally shows the short signum (fig. 18).
16
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
My thanks are due to everyone who has procured me with specimens of these very interesting butterflies, in particular Messrs. Fr. van de Ven, H. van Oorschot and H. Coene.
Literature cited
Mariani, Mario, 1937, Anatomia e fisiologia degli organi genitali femminili delle Pieris Schrk. (Lepid. optera, Pieridae). Festschrift Strand 3: 434 — 450, PI. XV — XVI, figs. 1 — 4.
Amsterdam 1005, Grensstraat 15.
Interessante vangsten van Hymenoptera-Aculeata in 1969
door
Br. VIRGILIUS LEFEBER
Hierbij zijn deze keer inbegrepen: a. de dieren die ik in de loop van het vroege voorjaar heb uitgekweekt; b. vroegere vangsten, waarvan de ware identiteit nu pas is komen vast te staan. Dit is voornamelijk een gevolg van het feit, dat ik enkele specialisten bereid gevonden heb mijn moeilijkheden te controleren. Zo zijn de Pompilidae bekeken door Mr. Raymond Wahis (Embourg) ; de Chrysididae door Dr. Stephan Zimmermann (Wenen) ; Psen door de heer J. P. van Lith (Rotterdam) ; Miscophus door de heer P. M. F. Verhoeff (Utrecht) en enkele Apidae door Drs. H. Wiering (Bergen). Deze heren zeg ik hier nogmaals dank.
Ik heb getracht mij weer te beperken tot de echte zeldzaamheden en tot de soorten die, voor wat betreft mijn lijst van maart 1967, nieuw zijn voor het district. Belgische vangsten staan tussen haakjes.
Andrena synadelpha Prk.: Ç, Maastricht, 8.V.1969 en Ç, Amby, 10. VI. 1969 (det. H. Wiering).
( Anthidium punctatum Latr. : in aantal in het Geuldal bij Plombières).
( Halictoides dentiventris Nyl.: twee <$ , Plombières, 23.VII.1969; <$ ,
Bassange, 7. VIII. 1969; alle op Campanula).
Nomada marshammella K.: vers Ç op de St. -Pietersberg op guldenroede, 13. VIII. 1969- Dit moet een tweede generatie zijn, maar welke Andrena is hier de gastheer? Gezien mijn vangsten op die plaats zou alleen A. thoracica (tweede generatie) in aanmerking komen.
Nomada ohscura Zett.: <ƒ, Losser, 30. III. 1968 (Koese).
( Nomada picciolana s. sp. jurassica St.: $, Eben, zie Ent . Ber., Amst. 29: 231; H. Wiering is het met mijn oorspronkelijke determinatie eens).
Stelis phaeoptera K.: çf, St. -Pietersberg, 21.VI.1969.
( Osmia anthocopoides Schck. : Ç, Plombières, 29.VI.1969).
( Sphecodes marginatus Hag.: rf, As, 21. VIII. 1968, det. H. Wiering).
Halictus fasciatus Nyl.: een grote serie mannetjes en wijfjes te Schaesberg, 28. VII en 4.VIII.1969 en (drie $ $ , As, 5.VIIL1969) De serie van Schaesberg is gevangen door L. H. Claassens.
Halictus prasinus Sm.: Te Schaersbergen trof ik op 12.VII.1969 een geweldige kolonie Ç Ç aan, die massaal proviandeerde met pollen van buntgras ( Coryne - phorus canes cens P. B.).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
17
Halictus fratellus Pér.: ç? , Vijlen, 24.VIII.1968 (gecontroleerd door H. Wiering).
Halictus semilucens Alfk.: twee dd? Hom, 21.VII.1969 en (Ç, Eben, 9.IV.1969).
Prosopis hisinuata Forst.: in onze tuin te Maastricht, 1966, 1967 en 1969 (ge¬ controleerd door H. Wiering).
Prosopis punctulatissima Sm.: Ç en d, St. -Pietersberg, 30. VI. 1969 (idem).
Tachysphex psammohius Khl.: nu ook een Ç , ’t Rooth, 2.VII.1969.
Tachysphex fulvitarsis Costa: mijn eerste drie cf d> Meinweg, 4.VII.1969.
Astata minor Khl.: , Nijmegen, 6.VII.1969-
Astata stigma Pnz.: leek me dit jaar biezonder talrijk te Laren (N.H.) en Udenhout.
Dienoplus lunatus Dhlb. : verscheidene $ , Horn, (Opgrimbie en As);
verscheidene Ç Ç : Horn, Meinweg, (Opgrimbie en Mechelse Hei).
(Gory tes laticinctus Lep.: Ç . Bassenge, samen met Nysson niger Chevr.).
Gorytes quinquecinctus F.: Ç, Jabeek, 8.VIII.1969.
(Dienoplus tumides Pnz.: Ç , Mechelse Hei, 6.IX.1969, samen met Ç van Nysson dimidiatus Jür.).
(Nysson trimaculatus Rossi: vier $ 9 en twee d> Bassenge, VI en VIII. 1969; Gorytes bicinctus heb ik daar nog niet aangetroffen).
(Nysson niger Chevr.: in aantal te Bassenge; twee dcG Plombières, 19.VI. 1969).
Nu al mijn Miscophus- vangsten door Verhoeff zijn bekeken, meen ik er goed aan te doen hier even een overzicht te geven; het blijft voor de meesten een moeilijk genus:
Miscophus ater Lep.: 15 Ç Ç : Laren (N-H.), Den Dolder, Kootwijk, Loos- duinen, Drunen, Li erop, Meinweg, Schinveld, (Genk en Bevel); vijf d cf Amersfoort, Castricum, Lierop, (Mechelse Hei en Opgrimbie).
Miscophus concolor Dhlb.: 13 $ Ç ; Laren (N.H.), (As. Rekem, Niel,
Mechelse Hei, Genk, Meeuwen, Gruitrode) ; drie J1 d : Schinveld, (As en Bevel)
Miscophus spurius Dhlb.: Ç, Weert, 29-VI.1952; , Waubach, 26.VII.1960.
(Miscophus bicolor Jür.: As, , 26.VIII.1967).
(Podalonia af finis K. : , Plombières, 2. VIII. 1969).
Dolichurus corniculus Spin.: Ç en twee dd, Mook, 5.VII.1969.
Cerceris quadrifasciata Pnz.: Ç . Nijmegen, 2.VII.1969, ( ? , Plombières, 29. VI 1969 en $, As, 1.VII.1969).
Psen atratinus Mor.: , Venlo, 4.VII.1968 (det. Van Lith), gevangen door B. van Aartsen en (drie <ƒ d, Bassenge, 28.VII en 7.VIII.1969).
Psen bmxellensis Bondr. : <ƒ, gevangen door B. van Aartsen te Dordtrecht, lO.VII.i969, nieuw voor onze fauna, det Van Lith.
Psen spooneri Rich.: Ç , Arcen, 18.VI.1969, det. Van Lith.
(Psen dahlbomi Wesm.: , Bassenge, 28.VIII.1968, det. Van Lith).
Psen littoralis Bondr.: Ç , Schinveld, 1.VII.1967, det. Van Lith.
Psen bicolor Jür.: er rest mij na deze controle nog slechts een cG Nijmegen, augustus 1953 (leg. Sanders.) Alle andere exemplaren bleken of equestris F., of lutarius F. (= shuckardi Wesm.) te zijn.
18
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
( Passaloecus eremita KhL: drie cf cf > Genk, 6.VI.1969 op volwassen levende dennestam) .
Passaloecus corniger Sh.: tien Ç Ç en een cf , gekweekt uit weipaaltjes en dood meidoornhout: Slavante, Nekem, St. -Pieter, Borgharen en Mamelis.
N it el a spinolai Dhlb.: zes Ç Ç en drie cf , gekweekt uit dood hout: Caberg, Mamelis, (Wonck. Eben en Gellik) .
( Ectemnius dives Lep.: J1, Gellik, 27.VII.1969).
Ectemnius guttatus Lind.: cf , Heel, 21.VII.1969.
Ectemnius lituratus Pnz.: 9 en cf, Geulle, 1. VIII. 1969; ?, Bernden, 10.VIII. 1969 en (grote kolonie, zowel 9 9 als cf cf te Caestert, 4 tot 10.VIII.1969).
( Ectemnius cephalotus Oh: Ç, Caestert, 6.VIII.I969).
( Ectemnius rubicola Duf. Perr. : cf • Lanaye, 14.V1.1969).
Lindenius pygmeus Rossi: 9 , Hom, 21.VII.1969; cf , Meinweg, 4.VII.1969, (9, As, I.VII.1969 en cf , Bassenge, 28.VII.1969).
Crossocerus congener Dhlb.: cf, Gronsveld en (cf, Wonck) beide gekweekt uit weipaaltjes.
Crossocerus confusus Schulz. : (twee cf cf ? Smeermaas, gekweekt uit dood wil- gehout) en Ç, Sloten-N.H., 18. VII. 1923, legaat uit coll. Br. Julianus Sanders, gedet. door Bouwman als ,,s erripes” De heer van Lith was het met mij eens, dat het hier inderdaad een 9 van confusus betreft, ook al zijn de dijen gevlekt.
Crossocerus cinctius Dhlb.: twee 9 9 en zes cf cf , gekweekt uit vlier en es: Maastricht, Bernden, Borgharen en (Caestert).
Nu mijn Chrysididae door Dr. St. Zimmermann gecontroleerd zijn, laat ik hier de voornaamste gegevens volgen:
Chrysis angustula Schck. : 9 , ’t Rooth, 2.VII.1969, drie cf cf > St-Pietersberg, 7.VII.I965 en 30. VI. 1969, en een Ç, gekweekt uit meidoornhout, 1968, St. Pietersberg.
Chrysis mediata Lins.: Ç , Elsloo-Lbg, 1. VIII. 1969 en (Ç, Wonck, 6. VIII.
1968).
Eue hr o eus neglectus Sh.: twee cf cf ? t Rooth, 29.VI en 2.VII.1969 en (massaal te Bassenge).
Omalus hiaccinctus Buyss.: Ç , Lottum, 5.VII.1969. Het Ç van Helmond (zie Ent. Ber., Amst. 29: 80, 1969) was pusillus F.
{Omalus pusillus F.: twee cf cf, Bassenge, 26.VI.1969)-
Omalus aeneus F.: Ç , St. -Pietersberg, 1967, gekweekt uit Sorbus- stam.
Omalus aeneus var. chevrieri Tourn.: JL gekweekt uit paaltjes Borgharen, 1969.
Omalus violaceus Sc.: in de groeve van ’t Rooth en overal op de St-Pietersberg niet zeldzaam, maar alle gekweekt uit dood hout.
{Omalus bidentulus Lep.: twee Ç 9, Bassenge, 28.VIII.1968 en 11. VI. 1969).
Notozus sanzii Gog.: Ç , Schinveld, 11.VII.1967 (zie Ent. Ber., Amst. 29: 80, 1969).
Odynerus nugdunensis Sauss.: schijnt zich, ook volgens J. Petit, hier uit te breiden: twee cf cf , St. -Pietersberg, 22.VI.1969 op paaltje; (twee Ç cf, Eben, gekweekt uit paaltje; twee cf cf » Bassenge, 26. VI. 1969 op steentje).
{Odynerus quadrifasciatus F.: twee Ç Ç, Gellik, 27.VII.1969 en een $ , Genk, 1.VL1969).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
19
( Odynerus rossii Lep.: een Eben, 28.VII.1969 en een Ç, Bassenge,
11.VI.1969).
( Odynerus dentisquama Thms. : een J1 , Lanaken, 27.VII.1969 op Kubus) .
Odynerus debilitatus Sauss. : twee <j> <j? , St. -Pietersberg, 22 en 30.VI.1969;
’t Rooth, i7.VIII.i969 en ( cT, Plombières, 23-VII.1969).
Na de spitsing door Prof Dr. J. van der Vecht lijkt het me nuttig de volgende vangsten te vermelden:
Eumenes pedunculatus Pnz:. Arcen, Meynweg, Drunen, (Genk).
Eumenes coarctatus L. (sensu Van der Vecht) : Bakel, Deurne, Horn, Melick, Mein weg en (Genk).
Eseudogonalos hahni Spin.: Caberg, Elsloo, St.-Pieter, Heel en (Boorsem), alle de laatste week van juli; verder twee <$ Dordrecht, lO.VII.i969 door B. van A ARTSEN.
Na de controle van enkele moeilijke Pompilidae door R. Wahis de volgende Nederlandse meldingen:
Anoplius concinnus Dhlb.: Ç, Drongelen, 19.VII.1969.
Anoplachares consobrinus Dhlb.: weer een Ç, Valkenisse (B. van Aartsen) en nog een çf, Westenschouwen, 29. V. 1965, door mij aangezien voor trivialis Dhlb.
Evagetes pilosellus Wesm. : Ç, Otterlo, 22.VII.1969- N.B. Het <ƒ van Kolmond (zie Ent. Ber., Amst. 28: 6, 1968) is verloren geraakt, maar was waarschijnlijk geen pilosellus.
Evagetes implicatus Hpt.: vijf $ $ : Laren (N.H.), 1.VII.1968: Amersfoort, 6.VIII.1964; Epe, 8. VIII. 1968; Leende, 20.VII.1965; Schinveld, 11.VII.1967. Deze soort moet beslist in vele Nederlandse collecties aanwezig zijn. De Ç Ç zijn verward met eras sic omis Sh. Nieuw voor de fauna.
Priocnemis fennica Hpt.: Ç , Stokhem, 26.VII.1969.
Summary
Enumeration of interesting Hymenoptera-Aculeata caught in 1969, for the greater part in the south of Netherlands Limburg. Localities between brackets refer to captures in the adjacent Belgian territory.
Psen bruxellensis Bondroit and Evagetes implicatus Hpt. are new to the Nether¬ lands fauna.
Maastricht, Brusselsestraat 38.
Eidmann, H., Lehrbuch der Entomologie, tweede nieuw bewerkte druk door Dr. F. Kühlhorn. Verlag Paul Parey, Hamburg en Berlijn, 1970
De eerste druk van het sinds lang uitverkochte boek verscheen in 1939. Intussen zijn ruim 30 jaar verlopen. Veel vondsten, zowel van levende als van fossiele insekten, deden vaak andere inzichten ontstaan en zo was er alle reden een geheel bijgewerkte uitgave van het veel gevraagde boek het licht te doen zien.
De oorspronkelijke opzet van Prof. Eidmann, een beknopt, overzichtelijk en in duidelijke taal geschreven leerboek van de entomologie samen te stellen, is door Dr. Kühlhorn ge¬ handhaafd, al is het terrein geleidelijk aan zo omvangrijk geworden, dat het door één persoon nauwelijks meer te overzien is.
20
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.1.1971
Het werk is verdeeld in negen hoofdstakken, die met elkaar een prachtig overzicht geven van de gehele entomologie, van fossiele insekten tot toegepaste entomologie toe.
Het uitgebreidst zijn hoofdstuk 4 (morfologie van het insektelichaam en zijn aanhang¬ sels, bijna 130 bladzijden) en 5 (de organen en hun werking, 150 bladzijden). Hoofdstuk 9 behandelt het systeem. Dit zal steeds veranderen, naarmate er meer gegevens bekend wor¬ den. Hoeveel insektesoorteo de aarde bewonen is zelfs niet te schatten. Nu zijn er al ruim 700.000 beschreven, doch dit is maar een deel van wat er werkelijk is.
Van alle orden (er worden er 32 onderscheiden) worden de kenmerken gegeven; de er toe behorende families worden kort gekarakteriseerd, waarbij telkens een representatieve soort vermeld en vaak ook afgebeeld wordt.
Het boek telt 631 bladzijden en is geïllustreerd met 964 figuren. Het is typografisch uitstekend verzorgd en gebonden in linnen band. De prijs bedraagt DM 68, voor het gebod ene zeker niet te hoog. — Lpk.
Müller, H. J., Formen der Dormanz bei Insekten. Nova Acta Leopoldina 35 (191)
: 7 — 27, 1970. Sinds Wheeler de term diapauze in 1893 introduceerde is deze voor diverse van elkaar verschillende vertragingen in de normale ontwikkeling gebruikt. De auteur heeft nu een systeem ontwikkeld om de verschillende vormen van elkaar te onderscheiden en de bestudering ervan te vergemakkelijken. Als algemene term gebruikt hij het woord „Dormanz” (dormantie), waaronder alle negatieve afwijkingen van de voor de soort normale ontwikkelingssnelheid verstaan worden.
Hij verdeelt deze in 1. „konsekutive Dormanz” (konsekutieve dormantie; konsekutief = gevolgtrekkend), waarbij de soort alleen in staat is op een reeds aanwezige verslechtering van de oecologische omstandigheden daarna te reageren met een beperking van zijn functies, en 2. „prospektive Dormanz” (prospektieve dormantie; prospektief = vooruit¬ lopend), waarbij de. soort door een door selectie ontstane min of meer genetisch bepaalde aanpassing in staat is zijn stofwisseling te beperken voor een verslechtering die nog komen moet.
No. 1 wordt weer verdeeld in: a. „Quieszenz” (mogelijk te vertalen door passiviteit), de onmiddellijke reactie op veranderingen in de oecologische factoren: langzamere ontwikkeling of zelfs volkomen stilstand bij daling van temperatuur, snellere bij stijging enz.; bij te lange duur of te veelvuldige herhaling sterkere mortaliteit; en b. „oligopauze”, na het optreden van een ongunstige factor gaat het dier in diiapauze, maar deze wordt weer opgeheven als de ongunstige factor verdwijnt: poppen die een tweede generatie hadden kunnen opleveren, doen dit niet als de temperatuur al te laag was tijdens de verpopping.
No. 2 wordt verdeeld in a. „parapauze”: de ontwikkeling wordt onderbroken als de tot dan heersende gunstige omstandigheden behouden blijven en gaat pas weer verder wanneer deze op een bepaalde manier veranderen, bv. pas bij een bepaalde daglengte gaan de gonaden of ovariën zich verder ontwikkelen terwijl het insekt dan al enige maanden volwassen kan zijn; en b. „eudiapauze” : een factor, in de regel de fotoperiode, veroorzaakt in een meestal bepaald stadium dormantie, maar kan later geen enkele invloed meer uitoefenen. Halfvolwas¬ sen rupsen van Fieri s brassicae veranderen bij kortedag in poppen met diapauze. Temperatuur noch daglengte zijn later in staat deze te doorbreken. Deze eigenschap ligt genetisch vast.
De auteur wijst nog op de mogelijkheden, die de kennis van deze verschijnselen kan heb¬ ben bij bestrijding van schadelijke insekten en geeft tot slot een determinatietabel waarmee vast te stellen is, met welk soort dormantie men in een bepaald geval te maken heeft.
Het tijdschrift wordt uitgegeven door de firma Johann Ambrosius Barth, Leipzig. Prijs van de aflevering M 3, — — Lpk.
Indonesische insekten. De heer Liem Ping Kian, DJL. Batutulis 22, Bogor, Indonesia, wil graag corresponderen met een Nederlander, die belangstelling heeft voor Indonesische vlinders en andere insekten. Nederlandse taal geen bezwaar. ■ — ■ Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 31 |
1 februari 1971 |
No. 2 |
|
Adres van de Redactie: |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
— Nederland |
INHOUD: B. J. Lempke: In Memoriam G. Dijkstra Hzn (p. 21). — J. Krikken: The characters of Cyobius wallacei Sharp, a little-known onthophagine scarab from the Malay Archipelago (Coleoptera: Scarabaeidae) (p. 22). — W. Hellinga: Verslag van de I6de Lente- vergadering (p. 29). — A. Diakonoff &. J. Razowski: Description of a new genus of Tor- tricidae from Asia (Lepidoptera) (p. 36). — Literatuur (p. 40: A. Veerman). — Korte mededeling (p. 40: Vacature).
In Memoriam G. Dijkstra Hzn
Op 23 november j.l. overleed op 61 -jarige leeftijd na een langdurige ziekte ons vooral bij de lepidopterologen welbekende medelid de heer Gerrit Dijkstra Hzn. Hij was hoofdcontroleur A bij de Rijksbelastingen te Leeuwarden, maar reeds in 1967 ging hij met vervroegd pensioen.
Al voor de Tweede Wereldoorlog had hij een collectie macrolepidoptera, maai in de jaren 1940 — 1945 ging die verloren. In 1952 echter hervatte hij zijn verza- mel-activiteiten en nu op een veel serieuzer manier. Zijn streven werd nu: een inventarisatie te maken van de Friese macro- en microlepidoptera. Haast vanzelf¬ sprekend kreeg hij hierbij de medewerking van de in Friesland woonachtige ver¬ zamelaars, terwijl hij vooral na zijn pensionering zelf zoveel mogelijk gegevens bijeengebracht. Zo verrichtte hij bv. voor het RIVON inventarisaties bij Wijnje- terp en Ternaard. De rapporten die hij hierover samenstelde, zijn stuk voor stuk nauwgezette bijdragen tot de faunistiek en ook floristiek van de betreffende gebieden.
Ter voltooiing van zijn inventarisatie kreeg hij behalve van het RIVON ook de steun van de Fryske Akademy en van het Fryske Gea. Het samenvattende rapport over de Friese vlinderfauna was bijna voltooid, toen hij helaas door een ongeneeslijke ziekte overvallen werd. Overigens zou dit toch niet de slotpublicatie geworden zijn, want volgens een interview dat 1 maart 1969 in de Friese Koerier verscheen, dacht hij toen nog zes jaar nodig te hebben om met zijn inventarisatie en de verwerking van de gegevens klaar te komen, een overigens nog zeer opti¬ mistische kijk op het enorme werk dat voor een hele provincie verzet moet worden.
Voor de studie van de vlinders van Friesland is zijn heengaan zonder twijfel een zwaar verlies. De prachtig verzorgde collectie werd aan hçt -Rijksmuseum van Na-
22
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
tuurlijke Historie geschonken, zodat het materiaal beschikbaar blijft voor verdere studie.
Namens onze Vereniging betuigen wij onze hartelijke deelneming aan zijn dochter en zoon. — B. J. Lempke.
The characters of Cyobius wallacei Sharp, a little-known onthophagine scarab from the Malay Archipelago (Coleoptera: Scarabaeidae) l)
by
J. KRIKKEN
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden With 17 text-figures
Abstract
Two-segmented middle and hind tarsi have always been considered to be an outstanding character of Cyobius wallacei Sharp, here reported from Borneo, Java, Sumatra and the Batu Islands. It is pointed out that this single known species of the genus Cyobius Sharp is similar to representatives of allied genera in having the usual maximum of five tarsal segments. A discussion of errors and problems concerning Cyobius and certain species of the closely allied genus Anoctus Sharp is followed by a revised generic diagnosis of Cyobius, supple¬ mented with notes on less important characters.
In the Leiden museum I found two peculiar unidentified scarab beetles from Sumatra collected about 70 years ago by M. Knappert, an industrious correspon¬ dent of the Dutch coleopterist H. J. Veth. The identification of these scarabs proved to be an arduous task: although undoubtedly referable to the tribe Onthophagini, six genera of which are represented in Asia and two in Australia, they did not perfectly satisfy the diagnoses of these genera. Nevertheless, the extreme dilatation of femora and tibiae in the two problematic Onthophagini was strongly reminescent of one of these genera, viz. Cyobius, proposed nearly a hunderd years ago by D. Sharp (1875). The genus Cyobius still includes but a single known species, C. wallacei Sharp, described from a unique specimen collected by the renown A. R. Wallace in Sarawak. All the diagnostic observations on Cyobius (references see below) include as a primary feature of the genus the aberrant two-segmented tarsi, whilst the Sumatran beetles before me, and some very similar specimens acquired later, had in a complete state five tarsal segments in fore, middle and hind legs (some segments apparently broken off asymmetri¬ cally) .
Balthasar in his recent monograph (1963b: 152) already considered certain statements on the build of the tarsi unreliable; nevertheless, in his key to the genera of Palearctic and Oriental Onthophagini (Balthasar, 1963b: 112) mention¬ ed as a main character of Cyobius the presence of only two tarsal segments, against the usual five in other genera. Balthasar’s doubts as to the reliability of infor-
*) Part of a paper read before the Netherlands Entomological Society, Amsterdam, April 26, 1970.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. 11.1971
23
Figs. 1-2, Cyobius wallacei Sharp, male from Tanahmasa; 1, dorsal and 2, ventral aspect. Figs. 3-4, Anoctus laevis Sharp, male from Pengalengan, West Java; 3, dorsal and 4, ventral aspect. (Pilosity and sculpture omitted.)
24
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
mation concerning the tarsal structure in Cy obtus were initiated by some remarks in a review of the Malayan Laparosticti by Boucomont (1914: 327). On Cyobius Boucomont wrote: “Tarses à dense articles, le premier plus grand. . whereas in the paragraph preceding this observation it is read:” Il existe plusieurs autres es¬ pèces inédites sur le continent asiatique appartenant à ce groupe \& Onthophagus scatonomoides ]. Je possède un individu de l’île Banguey [see further below] qui ressemble à Cyobius Wallacei Sharp dont j’ai vu un exemplaire dans la collection de Gênes, il n’en diffère que par les caractères génériques; la ressemblance est telle qu’on se demande si l’on n’est pas en présence des deux sexes d’une même espèce” (Boucomont, 1914: 327). The specimen in the Genoa museum is presumably the one mentioned earlier by Harold (1877: 42), who concluded his notes on Cyobius with the remark that “ses tarses postérieurs... ne sont composés que de deux articles”. Paulian (1945: 61) merely repeated Boucomont’s observation on Cyobius.
Sharp’s original diagnosis reads: “Tibiae anticae apice truncatae, latae, extus leviter tridentatae, tarsi graciles, articulis 5... Pedes 4 postici abbreviati, femoribus latissimis, fere circularibus ; tibiae nudae, laminatae, apice subangustatae, intermediae apice calcaribus duobus, posteriores unico; tarsis biarticulatis, articula basali sat magno . . . Genus tarsorum structura perinsigne, ex affinitate Caccobii” (Sharp, 1875: 48).
All in all, I suspected several tarsal segments to be lost in Sharp’s specimen, and possibly also in others seen by later workers. My suspicion was confirmed during a visit to the Paris museum where I found the type of Cyobius wallacei in the R. Oberthür collection. As Balthasar (1963b: 152) rightly observed, the connections of Cyobius with the allied genus Anoctus Sharp (1875: 49) conse¬ quently need some clarification.
Until now five species from tropical Asia have been assigned to Anoctus. I have seen representatives of all these species (if the synonymy of Anoctus siamensis Balthasar, 1942: 199, and A. joveolatus Paulian, 1945: 61, is correct), and there is no marked deviation from the type-species Anoctus laevis Sharp (1875: 49), the type of which, a female, was also found in the Oberthür collec¬ tion. Accordingly, it would be formally and practically sufficient to compare Cyobius wallacei with Anoctus laevis (see figs. 1 — 4, generic diagnosis and dis¬ cussion of affinities of Cyobius'). However, a little problem complicates the matter.
Onthophagus scatonomoides Lansberge (1885: 386) is said to be identical with Anoctus laevis (Arrow, 1931: 138); Arrow did not indicate a sex as was suggested by Balthasar (1963b: 149), who listed scatonomoides as a separate species of Anoctus. Unfortunately, the type of Onthophagus scatonomoides has disappeared; Boucomont wrote (1914: 327): “J’ai vu le type dans la collection du Musée de Gênes”, but it could not be found there in 1969. Therefore, I cannot definitely confirm the specific identity of these beetles, though I agree with Arrow and Balthasar that Onth. scatonomoides should be assigned to Anoctus. The only consequence of this uncertainty is that the drawings of the male (figs. 3-4) tentatively identified as Anoctus laevis may pertain to A. scatonomoides (Lansb.). I am confident that this will not affect the delimitation of Cyobius , which is the main purpose here.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
25
Figs. 5-17, Cyobius wallacei Sharp; 5,9 — 10, 12 — 13, male from Tanahmasa; 6, female from Kampong Kuap; 7 — 8, 14 — 17, male from Manna; 11, male from Pontianak. 5, Head, dorso-frontal aspect. 6, venter of female to show arrangement of sternites. 7, phallus, lateral aspect and 8, ventral aspect. 9 — 13, legs, ventral aspect; 9, fore leg; 10 — 11, middle legs; 12, hind leg; 13, apical portion of the same leg, enlarged. 14, right antenna, ventral aspect. 15 — 17, mouth-parts, ventral aspect; 15, mandible; 16, maxilla; 17, labium.
26
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
The beetle alluded to by Boucomont (1914: 327) as being very similar to Cyobius wallacei was later named Onthophagus cyobioides Boucomont (1921:91), which reportedly has the fore tibiae not transversely truncate; in the original description other useful details are lacking, and I have been unable to study the type. As in the case of Onth. scatonomoides I think that the identity of Onth. cyobioides is not very relevant here. Perhaps this beetle should also be assigned to Anoctus \ at any rate, I can hardly believe it to be some Cyobius , since before me are two specimens of Cyobius wallacei with five-segmented tarsi correctly identified by Boucomont (in 1924 and 1925).
Compared with Onthophagini, Anoctus and especially Cyobius are remarkably globular, lacking the constriction behind the prothorax, and the head and pronotum being devoid of projecting elevations; folded tibiae of Cyobius are covered by the strongly expanded femora. These features may be related with their habits. Anoctus myrmecophilus (Arrow) from South India “was found in some numbers in a nest of the harvesting ant ( Phidologiton diver sus) in a decaying Ficus trunk” (Arrow, 1931: 139). Balthasar is not consistent as to his statements on myrme- cophily in Anoctus. In the first volume of his monograph (Balthasar, 1963a:6l), besides a reference to Andrewes’s observation, the ant Acromyrmex is said to be the host of A. siamensis Balth., and A. laevis Sharp is listed merely as being myrmecophilous. However, in the second volume (Balthasar, 1963b :148) he wrote:” Bei einer der Arten (A. myrmecophilus Arr.) wurde die Myrmekophilie bewiesen und sie kann daher auch bei den übrigen Arten angenommen werden”. Acromyrmex happens to be a strictly American genus of fungus-growing ants; it is not listed by Chapman & Capco (1951; see also Halffter & Matthews, 1966: 55). Even if some Asian Acropyga was meant the inconsistency remains. Cyobius has not been recorded from ants’ nests, but its loricate build strongly suggests that it does inhabit such critical places.
For the loan of specimens I am indebted to the authorities of three institutions : British Museum (Natural History), London; Muséum National d’Histoire Natu¬ relle, Paris; Instituut voor Taxonomische Zoölogie, Universiteit van Amsterdam. The authorities of the Museo Civico di Storia Naturale “G. Doria”, Genoa, kindly assisted in the search for the type of Onthophagus scatonomoides Lansb.
Genus Cyobius Sharp
Cyobius Sharp, 1875, Col. Hefte 13: 48 (single sp. C. wallacei Sharp). Harold, 1877: 42. Boucomont, 1914: 327. Balthasar, 1963b: 112 (in key), 152.
Generic diagnosis. — Middle and hind femora strongly flattened, strikingly dilated, subelliptic or subcircular in outline (length/width ratio not exceeding 1.5). Tibiae strongly flattened and dilated, shorter than respective femora; tibial apices transversely truncate; distal portions of inner and outer edges in middle and hind tibiae not diverging distad, simply linear, even lacking traces of fossorial carinae; fore tibia with only two or three teeth externally; tibial spurs well-developed, two in the middle tibiae, one in the others. Tarsi five-seg¬ mented, remarkably short, middle and hind tarsi about half as long as respective tibiae; segments 2 — 4 very short; claws of middle and hind tarsi minute.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. 11.1971
27
General form of Cyobius notably semiglobular; well-defined elevations absent; clypeal border circular, without incisions; genae distinctly angular; dorsally visible portions of eyes narrowly lunulate. Postocular cavities of prosternum well-marked. Elytra with 7 striae; epipleura wide and acutely inflexed; scutellum not visible. Abdomen with 6 visible sternites and exposed pygidium. Antenna nine-segmented, with club 3-lamellate. Maxillary palpus well -developed, four-segmented; labial palpus three-segmented, apical segment reduced. Sexual dimorphism primarily evident in the more (male) or less (female) compact arrangement of the abdom¬ inal segments.
Type-species: Cyobius wallacei Sharp, by monotypy.
Affinities. — Cyobius is extremely similar to Anoctus Sharp, except for the build of the legs. In Anoctus the tibiae are subtriangular, the tarsi are not re¬ markably shortened and the femora not expanded. Antennae, mouthparts and phallus of Anoctus leavis Sharp almost duplicate those of Cyobius wallacei . Caccobins Thomson is not essentially different from Cyobius and Anoctus, as Sharp already noticed (“ex affinitate Caccobii”) ; but Caccobius lacks the collinear- ity in its outline, the legs are of the normal onthophagine type, i.e. elongately subtriangular with fossorial elevations, and many species have well-defined cephalic and/or pronotal prominences. It can hardly be doubted that Caccobius, Anoctus and Cyobius represent stages in a series from generalized Onthophagini to specialized loricate types. The interrelations of these genera and their systematic positions in the tribe need to be reconsidered in case more material becomes available.
Distribution. — The single known species of Cyobius is recorded from a small number of lowland localities in western Malaysia. Among the Scarabaeidae sensu stricto Cyobius is the only genus peculiar to this part of tropical Asia.
Cyobius wallacei Sharp (figs. 1-2, 5-17)
Cyobius wallacei Sharp, 1875, Col. Hefte 13: 49 (type-loc. “Sarawak”). Harold, 1877: 42. Boucomont, 1914: 327. Balthasar, 1963b: 153.
Descriptive notes. — The following notes are supplementary to the above generic diagnosis and the illustrations. Approximate length 4.5 — 5-5, width 3 — 3.5, height 2 mm. Colour brownish red, very shiny.
Head with numerous fine punctures, interspaces exceeding punctural diameters. Pronotum densely punctate; punctures small, shallow, well-defined, very evenly distributed, interspaces exceeding punctural diameters; lateral borders of pronotum finely marginate; pronotum of both males (except one specimen, see below) and females with shallow anterior-lateral impressions topped by curvilinear crest.
Elytral striae and their punctures shallowly impressed but well-defined; striai punctures regularly spaced, separated by a few times their diameters, slightly affecting interstriai surfaces. Elytral interstriae flat, finely, more or less sparsely punctate, and correspondingly pubescent in most specimens; marginal gutter of elytra narrow. Epipleura densely covered with distinct, shallow, bristle-bearing punctures.
Sternal elements with small, shallow, well-defined punctures; punctation lacking
28
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.II.1971
on discal portions of metasternum (or nearly so), dense on metasternal wings as on other sternal surfaces, locally bristle-bearing. Sternites with with distinct transverse series of fine punctures. Pygidium not distinctly marginate at base; surface minutely, inconspicuously punctate.
A male from Pontianak is very interesting by having the characters of the legs (dilatation and abbreviation) more strongly pronounced than other specimens, as may be apparent from a comparison of figs. 10 and 11. There are other differen¬ ces such as the absence of the anterior-lateral impressions of the pronotal surface, the presence of only two distinct teeth in the fore tibiae, and the slightly different phallus. Among the forms in the above-mentioned series Caccobius- — Anoctus — Cyobius this specimen from Pontianak is a climax. It may represent a separate taxon but for the time being I refrain from naming it.
Material examined. — 5 males, 2 females.
Holotype, female, bearing three labels with the following data: “Sar[awak] Wallace”, “Cyobius wallacei Type D.S.”, “Ex Musaeo D. Sharp 1890” (Paris).
Java. — Nusa Kambangan, X.1911, leg. F. C. Drescher (1 $, Amsterdam).
Borneo. — Sarawak: Kampong Kuap [approximate location: 1° 25'N — 110° 22'E; labelled “Quop”], 18.IV.19l4, leg. G. E. Bryant ( 1 $, London, det. Boucomont 1925); type, see above. Kalimantan Barat: Pontianak, leg. F. Muir (1 $, London, ex. coll. D. Sharp).
Sumatra. — Manna, leg. M. Knappert (2 $ , Leiden); Batu Islands: Tanahmisa, 1896, leg. I. Z. Kannegieter (1 $, Paris, det. Boucomont 1924).
References
Arrow, G. J., 1931. Fauna of British India. Coleoptera. Lamellicornia III. Coprinae. — London, xii -f- 428 pp., figs. 1 — 61, pis. 1 — 10, 1 map.
Balthasar, V., 1942. Neue Arten und Gattungen der coprophagen Scarabaeiden. 75. Beitrag. — Acta ent. Mus. nat. Pragae 20: 188 — 206, figs. 1 — 4.
- , 1963a. Monographie der Scarabaeidae und Aphodiidae der palaearktischen und
orientalischen Region (Coleoptera: Lamellicornia). 1. — Prague, 391 pp-, figs. 1 — 137, pis. 1 — 24.
- , 1963b. Monographie der Scarabaeidae und Aphodiidae der palaearktischen
und orientalischen Region (Coleoptera: Lamellicornia). 2. — Prague, 627 pp., figs. 1 — 226, pis. 1 — 16.
Boucomont, A., 1914. Les Coprophages de l’Archipel Malais. — Ann. Soc. ent. France 83: 238—350.
- , 1921. Descriptions de Coprophages (Col.) des îles Philippines et de Bornéo.
— Bull. Soc. ent. France 1921: 88 — 92.
Chapman, J. W. & S. R. Capco, 1951. Checklist of the ants (Hymenoptera: Formicidae) of Asia. — Monogr. Inst. Set. Technol., Manila 1, 327 pp., 1 fig.
Halffter, G. &. E. G. Matthews, 1966. The natural history of the dung beetles of the subfamily Scarabaeinae (Coleoptera, Scarabaeidae). — Folia ent. Mexic. 12 — 14, 312 pp., figs. 1—52.
Harold, E. de, 1877. Enumération des Lamellicornes Coprophages rapportés de l’Archipel Malais, de la Nouvelle Guinée et de l’Australie boréale par M.M. J. Doria, O. Beccari et L. M. d’ Albertis. — Ann. Mus. civ. Genova 10: 38 — 110, figs. Lansberge, J. W. van, 1885. Descriptions d’espèces nouvelles de Coléoptères appartenant au Musée civique de Gênes. — Ann. Mus. civ. Genova (2) 2: 375 — 400. Paulian, R., 1945. Coléoptères Scarabéides de l’Indochine. Première partie. — Faune de l’Empire Français 3, 225 pp., figs. 1 — 105, 1 map.
Sharp, D., 1875. New genera and species of Scarabaeidae from tropical Asia and Malasia. Col. Hefte 13: 33—54.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
29
Verslag van de 16de Lentevergadering
door
W. HELLINGA, secretaris
De 1 6de Lentevergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging werd gehouden op zondag 26 april 1970 in één der zalen van het Artis-Restaurant in Amsterdam. Deze vergadering werd geleid door de voorzitter, Prof. Dr. G. Barendrecht.
Aanwezig waren: Prof. Dr. G. Barendrecht, Dr. J. G. Betrem, Dr. A. F. H. Besemer, Dr. A. Diakonoff, Dr. H. H. Evenhuis, Dr. G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, Drs. V. S. van der Goot, W. H. Gravestein, W. de Groot, W. Hellinga, E. Houkes, K. J. Huis¬ man, J. A. Janse, Dr. C. A. W. Jeekel, Dr. W. J. Kabos, P. Kanaar, M. Kooi, J. Krikken, Dr. G. Kruseman, Mevr. Drs. M. C. Kruseman-Jansen, B. J. Lempke, Dr. M. A. Lieftinck, J. P. van Lith, E. J. Nieuwenhuis, H. van Oorschot, R. C. H. M. Oudejans, H. Overbeek, M. P. Peerdeman, G. van Rossem, Dr. E. A. M. Speijer, G. Stobbe, Prof. Dr. j. van der Vecht, H. J. Vlug, P. Vroegindeweij, Prof. Dr. J. T. Wiebes, Drs. H. Wiering, S. Willem- stein, A. Willink, Drs. K. Zwart.
Voorts waren er twee introducés.
Nadat de voorzitter om ca. 11 uur de vergadering geopend had en alle aan¬ wezigen hartelijk welkom had geheten, gaf hij het woord aan de secretaris voor het uitbrengen van zijn
Verslag Nederlandse Entomologische Vereniging 1969 1970
De Lentevergadering, waarop mijn vorig verslag werd uitgebracht, werd ge¬ houden op zondag 27 april 1969 in het Artis-Restaurant in Amsterdam. In deze vergadering vond een bestuurswisseling plaats wegens het periodiek aftreden van de heer W. Hellinga, die zich evenwel herkiesbaar had gesteld. Na stemming bleek dat op hem de meeste stemmen waren uitgebracht, zodat hij als bestuurslid herkozen werd en als secretaris zijn functie zal continueren. Voorts werd op deze vergadering een erelid benoemd en wel Dr. M. A. Lieltinck, op grond van het feit dat hij 50 jaar een trouw en enthousiast lid is, bekend om de hoge kwaliteit van zijn publikaties en zijn belangrijk werkzaam aandeel in het verenigingsleven.
De 124ste Zomerbij eenkomst vond plaats op 31 mei en 1 juni 1969 in Hotel „de Klok” in Winterswijk, onder erevoorzitterschap van Dr. C. DE Jong. Op deze bijeenkomst werd Dr. J. Schuring a benoemd tot erevoorzitter van de Zomer¬ bij eenkomst in 1970. Deze zal worden gehouden op 6 en 7 juni in Hotel ,,Dinkel- oord” in Denekamp.
De Herfstvergadering werd gecombineerd met een van de afdeling voor Toe¬ gepaste Entomologie en werd gehouden op 29 november 1969 in het Zoölogisch Laboratorium in Amsterdam. Op deze vergadering deelde de voorzitter mede, dat de contributie voor 1970 voor gewone leden onveranderd op ƒ 20, — werd vast¬ gesteld, terwijl ook de ledenprijs voor het Tijdschrift voor Entomologie, t.w. ƒ 22,50, onveranderd bleef. Bovendien deelde hij mede, dat voortaan op iedere Herfstvergadering de contributie, enz. voor het volgend jaar zal worden vastge¬ steld. Voorts bracht de secretaris verslag uit van de oprichting van de Afdeling
30
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
Noord-Nederland, waarvan hij de oprichtingsvergadering in Groningen had in¬ geleid.
De Wintervergadering werd gehouden op 15 februari 1970 in het Eurohotel in ’s-Hertogenbosch. Deze gaf een grote opkomst te zien, speciaal ook van leden uit het zuiden.
Tot mijn grote spijt moet ik ook dit jaar weer het overlijden van een aantal leden vermelden en wel van Dr. H. J. de Fluiter, Dr. L. G. E. Kalshoven, Prof. J. C. van der Meer Mohr en J. Vreugdenhil, alsmede het buitenlandse erelid Sir Boris Uvarov.
Ik zal u ditmaal niet vermoeien met het aanhoren van de namen der leden die bedankt hebben en nieuw toegetreden zijn, want nu de nieuwe ledenlijst in proef¬ druk is verschenen, was het mogelijk een nieuw en juist beeld te krijgen van het aantal leden. De samenstelling is nu de volgende:
|
Ereleden |
14 |
|
Begunstigers |
14 |
|
Leden van verdienste |
3 |
|
Corresponderende leden |
2 |
|
Buitenlandse leden |
47 |
|
Gewone leden |
429 |
|
Student-leden |
49 |
|
Adspirant-leden |
8 |
|
Huisgenootleden |
6 |
|
Totaal |
572 |
Uw voorzitter bracht enkele malen het voorgeschreven bezoek aan de Biblio¬ theek, over de toestand waarvan de bibliothecaris een nader verslag zal uitbrengen.
De Afdeling voor Toegepaste Entomologie vergaderde verschillende keren. Het aantal leden neemt toe. Het zijn er thans totaal 138.
De Afdeling Noord-Holland en Utrecht, de Afdeling Zuid-Holland en de Afdeling Zuidoost-Nederland vergaderden regelmatig in het winterseizoen. Deze vergaderingen laten een goede opkomst zien.
De Commissie voor Natuurbescherming vergaderde eenmaal en in de vergade¬ ring van vandaag zal de voorzitter over deze commissie nadere mededelingen doen.
Het bestuur van de Uyttenboogaart-Eliasenstichting vergaderde tweemaal. Ook in deze verslagperiode was de samenwerking tussen de Stichting en de N.E.V. weer bijzonder prettig. Wederom zijn wij haar dankbaar voor de grote geldelijke steun die zij onze vereniging verleent.
Het contact met enkele buitenlandse zusterverenigingen van wie wij regelmatig publikaties en convocaties ontvingen, bleef intact.
De Commissie van Voorbereiding van het 125-jarig bestaan van onze vereniging vergaderde enkele malen en ik hoop u eerstdaags nadere mededelingen hierover te kunnen doen.
Dit jaar heeft weer vele en uiteenlopende activiteiten te zien gegeven en ik zie ook de toekomst met veel vertrouwen tegemoet.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
31
Vervolgens kreeg de penningmeester het woord voor het uitbrengen van zijn verslag over het boekjaar 1969.
Verslag van de penningmeester over het boekjaar 1969
Allereerst zal ik de Balans en de Verlies- en Winstrekening over 1969 door¬ nemen. De inschrijving Grootboek in blote eigendom, zijnde het legaat-Dr. Reu- vens, is in 1969 niet gewijzigd. Het vruchtgebruik werd genoten door mevrouw F. A. Thomas-van Dordt. De beurswaarde van het effectenbezit in volle eigen¬ dom volgens de fondsenstaat per 31. XII. 1969 daalde, zodat er een nadelig koers¬ verschil optrad van ƒ4.678,93. Dit bedrag komt ten laste van de reserve voor koersverlies, waardoor het saldo van deze rekening daalt tot ƒ 10.600,60. De in¬ schrijving Grootboek in volle eigendom met aan de creditzijde de rekening Fonds Hartogh Heys v. d. Lier is in administratie bij Van der Hoop, Offers & Zn. te Rotterdam. De rente in 1969 bedroeg ƒ 306, — en werd geboekt ten gunste van de rekening Bibliotheek. De Debiteurenrekening is zeer hoog, hetgeen veroorzaakt wordt door het bedrag van de Noord-Hollandse Uitgevers Maatschappij ter af¬ rekening E.E.A. à ƒ41.091,29. Het Creditsaldo van het tijdschrift E.E.A. bedraagt thans ƒ 23.655,14. Onder Debiteuren staat ook ƒ 10.000, — subsidie over 1968 en 1969. Ongetwijfeld zult u het verlies hebben opgemerkt van ƒ 697,27. Donderdag j.l. ontving ik van Z.W.O. eindelijk de definitieve opgave van de subsidie over 1968 voor het Tijdschrift voor Entomologie, nd. ƒ6.000, — en niet ƒ 5.000, — , zoals wij steeds onder Debiteuren hebben geplaatst. Daardoor stijgt deze rekening met ƒ 1.000, — en verandert het verlies in een winst van ƒ 302,73.
In het fonds-Hacke Oudemans à ƒ 200, — kwam geen verandering. De rente à ƒ 10, — • werd ten gunste van contributies geboekt.
In het fonds-MacGillavry à ƒ 2.000,— kwam in 1969 geen wijziging.
De Dr. j. Th. Oudemans-stichting gaf aan rente ƒ 237,50, waarvan volgens de stichtingsbrief de helft ten gunste van de renterekening komt à ƒ 118,75.
Het Creditsaldo van E.E.A. is thans reeds geheel verbruikt voor aflevering 5, 1969. Per 31 december 1970 verwacht ik voor dit tijdschrift een Debetsaldo! De betrekkelijk lage rekening Crediteuren kwam tot stand door de snelle betaling der binnengekomen rekeningen.
Uit de reserve gevoteerde bedragen is het fonds-Dr. Kruseman à ƒ2.100, — in overleg met de U.E.S. vervallen en het saldo is toegevoegd aan het kapitaal N.E.V. Van de rekening Monografieën was het voordelig saldo over 1969 ƒ 647,35 en werd aan het kapitaal toegevoegd. Het nadelig saldo over 1968 bedroeg ƒ 4.601,59, zodat het verlies per 31 december I969 nog bedraagt ƒ 3.954,24. De reserve geeft een saldo aan van ƒ 2.723,20.
Tot zover de toelichting op de balans. Wanneer wij nu overgaan tot de Verlies¬ en Winstrekening dan kunnen wij tevens enkele bedragen vergelijken met wat in de begroting 1969 opgegeven werd. Afschrijving debiteuren is van een contributie en een abonnement T.v.E. Het batig saldo van de rekening Bibliotheek is het ver¬ schil tussen inkomsten à ƒ22.412,17 (waarin subsidie U.E.S. ƒ 21.200, — ) en de uitgaven voor aankopen, binder en onkosten à ƒ 15.748,58. Het fotocopieerappa- raat leverde een verlies op van ƒ 1.374,26 hetgeen te wijten is aan de 12 %
32
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
B.T.W. Over de B.T.W. nog het volgende. Alle bibliotheekrekeningen aan Neder¬ landse kopers worden belast met 4 of 12 % B.T.W. De rekeningen van Ponsen & Looijen zijn belast met 4 % voor de afleveringen van de Tijdschriften en 4 — 12 % voor de overdrukken. Bij de vooraftrek krijgen wij de betaalde B.T.W. van het T.v.E. terug. Van E.E.A. krijgen wij niets terug en van de Entomologische Berichten tweederde.
De contributies waren begroot op ƒ 8.200, — ; in werkelijkheid bedroegen ze ƒ 8.504—.
De rente (diversen) begroot op ƒ 3.500, — was in werkelheid ƒ 3.813,22.
De inkomsten van de E.B. waren begroot op ƒ 7.700, — ; in werkelijkheid waren ze ƒ6.995,10.
De uitgaven voor E.B. begroot op ƒ 16.300, — waren ƒ 15.889,10.
De E.B. stemmen dus overeen met de begroting. In mindering van het nadelig saldo kwam ƒ 3.000, — subsidie van de U.E.S., zodat het nadelig saldo ƒ 6.666,35 bedraagt. Het was begroot op ƒ 6.600, — .
De inkomsten van het T.v.E. waren begroot ƒ 15.500, — ; in werkelijkheid werd dit ƒ 16.234,67. De uitgaven voor dit tijdschrift waren begroot op ƒ 18.100, — . In werkelijkheid waren ze belangrijk groter, nl. ƒ 22.901,02. Door een misver¬ stand viel de subsidie van Z.W.O. veel lager uit dan de ƒ 5.000, — waarop wij minstens rekenden (aangevraagd was ƒ 7.500, — ). Hierover zullen wij nog een nadere beslissing kunnen verwachten.
De onkosten waren begroot op ƒ 2.500, — ; in werkelijkheid bedroegen ze ƒ 2.350,74. Over het verlies en de verandering daarvan in winst sprak ik reeds.
Thans moet ik dit droge overzicht nog besluiten met enige opmerkingen over de begroting 1970. Door stijging van papierprijzen zijn de drukkosten van de tijdschriften verhoogd en voor de E.B. begroot op ƒ 15.000, — . Voor het T.v.E. is ƒ 18.500, — berekend. De subsidie van Z.W.O. is reeds voorlopig vastgesteld op ƒ 5.000, — . Het tekort bedraagt ƒ 24.300, — , hetgeen ƒ 100, — meer is dan op de begroting 1969 stond. Dit bedrag zullen wij bij de U.E.S. aanvragen, nl. ƒ 3.000, — voor de E.B. en ƒ 21.300, — voor de Bibliotheek.
Aan het einde van mijn verslag wil ik niet nalaten mijn dank te betuigen aan de heren Hendrikse en De Beer van de Bank Mees, Hope & Co. voor de vele hulp. In de toekomst zullen wij ernaar streven de administratie te vereenvoudigen, zodat de Balans en Verlies- en Winstrekening begrijpelijker worden. Voor de nauw¬ gezetheid waarmede mevrouw F. Slichtenbree-Tiddens de administratie van de Bibliotheek verzorgt wil ik haar gaarne danken. U bedank ik ook voor de meestal snelle betaling van verschuldigde bedragen, waardoor het zenden van aanmanin¬ gen niet nodig is.
Hierna werd het verslag van de Kascommissie, bestaande uit de heren Drs. H. Wiering en F. C. J. Fischer, uitgebracht. Zij hadden veel lof voor de nauw¬ gezetheid, waarmede de penningmeester zijn administratie voert. Onder applaus werd deze daarop voor zijn beheer gedechargeerd. Vervolgens werden behandeld de Balans en de Winst- en Verliesrekening over het boekjaar 1969 en de Be¬ groting 1970.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, UI. 1971
33
Balans per 31 december 1969
Activa
|
Inschrijving Grootboek in blote eigendom |
ƒ |
13=770,— |
|
Effecten in volle eigendom |
55 |
56.030,68 |
|
Inschrijving Grootboek in volle eigendom |
99 |
4.232,— |
|
Debiteuren |
95 |
61.639,74 |
|
Uyttenboogaart-Eliasen Stichting |
59 |
43.506,95 |
|
Amsterdam-Rotterdam Bank N.V. |
99 |
2.174,23 |
|
Postgiro 188130 |
99 |
7.324,10 |
|
Boekenfonds |
p.m. |
|
|
Bibliotheek |
p.m. |
|
|
Monografieën N.E.V. |
95 |
3.954,24 |
|
Saldo Verlies over 1969 |
95 |
697,27 |
|
Passiva |
ƒ |
193.329,21 |
|
Kapitaal |
ƒ |
54.933,81 |
|
Legaat Dr. Reuvens |
99 |
13.770,— |
|
Reserve voor koersverlies |
99 |
10.600,60 |
|
Fonds Hartogh Heys v. d. Lier |
„ |
4.232,— |
|
Fonds Hacke Oudemans |
55 |
200,— |
|
Fonds MacGillavry |
59 |
2.000, — |
|
Dr. J. Th. Oudemans-Stichting |
95 |
473,85 |
|
Tijdschrift E.S.A. |
95 |
23.655,14 |
|
Crediteuren |
55 |
29.258,57 |
|
Reserve voor gevoteerde bedragen |
99 |
51.482,04 |
|
Reserve inzake Monografieën N.E.V. |
» |
2.723,20 |
|
ƒ |
193.329,21 |
|
|
VERLIES- EN WINSTREKENING OVER 1969 Verliezen |
||
|
Tijdschrift voor Entomologie |
ƒ |
6.666,35 |
|
Entomologische Berichten |
99 |
5.894 — |
|
Boekenfonds |
55 |
6.174,49 |
|
Afschrijving Debiteuren |
59 |
42,50 |
|
Onkosten |
99 |
2.350,74 |
|
Winsten |
ƒ |
21.128,08 |
|
Subsidie (aanvullend) |
ƒ |
1.450, — |
|
Contributies |
95 |
8.504,— |
|
Rente (diversen) |
59 |
3.813,22 |
|
Bibliotheek |
99 |
6.663,59 |
|
Saldo Verlies over 1969 |
99 |
697,27 |
ƒ 21.128,08
34 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
Begroting voor 1970
Inkomsten:
Contributies
Rente
Entomologische Berichten :
|
Abonnementen en verkoop |
ƒ 1.600,— |
|
Ruil |
„ 4.100,— |
|
Overdrukken |
„ 1.600,— |
|
Bijdrage Toegepaste Ent. |
» 300,— |
|
Tijdschrift voor Entomologie: |
|
|
Abonnementen leden |
ƒ 3.000,— |
|
Abonnementen niet-leden en losse verkoop |
„ 3.500,— |
|
Ruil |
„ 3.000,— |
|
Overdrukken |
„ 1.700,— |
|
Subsidie verleend door Z.W.O. |
„ 5.000,— |
|
Bibliotheek: |
|
|
Hartogh Heys |
ƒ 300,— |
|
10 % Fischer Catalogus-verkoop |
„ 3.000,— |
|
Boekenfonds |
„ 3.000,— |
|
Tekort |
|
|
Uitgaven: |
|
|
Onkosten algemeen |
|
|
Entomologische Berichten : |
|
|
Kosten druk en overdruk |
ƒ 15.000 — |
|
Onkosten |
„ 2.000,— |
|
Tijdschrift voor Entomologie: |
|
|
Kosten druk en overdruk |
ƒ 18.500,— |
|
Onkosten |
„ 1.500,— |
|
Bibliotheek: |
|
|
Losse aankoop |
ƒ 3.500,— |
|
Serie-aankopen |
„ 5.000 — |
|
Ruil |
„ 7.100 — |
|
Reservering aankoop |
„ 1.500 — |
|
Onkosten : |
|
|
Binder ƒ 3.000,— |
|
|
Separaten „ 2.700,— |
|
|
Diversen „ 2.500,- — |
|
|
„ 8.200,— |
ƒ 8.600,— „ 3.800,—
7.600,—
16.200,—
„ 4.300,— „ 24.300,— ƒ 64.800,—
ƒ 2.500,—
17.000,—
20.000,—
25.300,—
Totaal
ƒ 64.800,—
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. 11.1971
35
Hierna stelde de voorzitter het benoemen van de Kascommissie voor het nazien van de boeken over het jaar 1970 aan de orde. Hij stelde voor hiervoor de heren F. C. J. Fischer en J. P. van Lith te benoemen. Beide heren aanvaardden deze benoeming.
Vervolgens gaf de voorzitter het woord aan de bibliothecaris, Dr. C. A. W. Jeekel, die zijn kort verslag over de toestand van de bibliotheek over 1969 — 1970 uitbracht.
Daarna kwam punt 6 der agenda aan de orde, namelijk het verslag van de Com¬ missie voor Natuurbescherming. Helaas had deze Commissie niets te melden. Op¬ gaven en suggesties van de leden werden niet ontvangen ondanks de opwekking op vorige vergaderingen gedaan.
De voorzitter nam hierop het woord. De activiteiten van deze Commissie moe¬ ten belangrijk uitgebreid worden en hij stelde voor haar autonoom te maken met eigen briefhoofd en middelen. Hij wenste deze Commissie uitgebreid te zien met de heren Besemer, Kruizinga, Overbeek en Van Rossem, die door hun functie een betere representatie in het geheel brengen. Inmiddels hebben alle heren zich bereid verklaard in deze Commissie zitting te nemen. Zij zal in het eind van het jaar bijeenkomen om een werkprogramma te maken, waarop dan verder voortge¬ bouwd kan worden. Berichten hierover zullen t.z.t. in de Entomologische Berich¬ ten verschijnen.
Aan de orde kwam nu de verkiezing van een bestuurslid in verband met het aftreden van de heer J. A. Janse, die niet herkiesbaar was. Het bestuur had hier¬ voor het volgende dubbeltal gesteld: 1. G. van Rossem; 2. G. Helmers Jr. Opgaven van andere kandidaten waren niet bij het bestuur binnengekomen. Het stembureau werd gevormd door de heren Gravestein en Lieftinck. Na de stemming bleek dat de heer Van Rossem 3 6 stemmen had gekregen en de heer Helmers Jr. 2. Voorts waren er twee blanco stemmen. Dientengevolge werd de heer Van Rossem als bestuurslid gekozen. Vervolgens kwam punt 8 der agenda aan de orde, namelijk het uitreiken van de Uyttenboogaart-Eliasenprijs voor 1970. De hiervoor in het leven geroepen Commissie is unaniem tot het besluit gekomen deze prijs toe te kennen aan de heer J. P. van Lith te Rotterdam, voor zijn gehele werk op entomologisch gebied.
Prof. Dr. J. van der Vecht gaf in zijn toespraak de motivering voor het toe¬ kennen van deze prijs aan de heer Van Lith onder hartelijk applaus van de aan¬ wezigen. De heer Van Lith dankte met enkele woorden voor deze voor hem on¬ verwachte onderscheiding.
Nadat verder niemand het woord verlangde, ging men over tot de gemeen¬ schappelijke lunch. Jn de namiddag kwamen de Wetenschappelijke Mededelin¬ gen aan de orde. Hierbij voerden de volgende sprekers het woord: Drs. V. S. van der Goot. Hij sprak over de voedsel voorkeur van enkele Platycheirus- en Melanostoma- soorten. J. Krikken, besprak myrmocofiele en termitofiele Scara- baeoidae. Dr. H. H. Evenhuis hield een voordracht over het effect van enkele sluipwespen als parasieten van f y tof age insekten van appel.
Deze met lichtbeelden aangevulde voordrachten vonden een aandachtig gehoor en werden gevolgd door vaak levendige discussies.
36
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. 11.1971
Nadat dan niemand meer het woord verlangde, sloot de voorzitter deze ver¬ gadering onder dankzegging aan de sprekers en aan allen die verder tot haar wel¬ slagen hadden bijgedragen.
Amsterdam 1005, Weesperzijde 23-11.
Description of a new genus of Tortricidae from Asia
(Lepidoptera)
by
A. DIAKONOFF,
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden
and
J. RAZOWSKI
Institute of Systematic and Experimental Zoology,
Polska Akademia Nauk, Krakow, Poland
Several years ago the first author described a new species of Tortricidae from Western Java which he tentatively placed in Cacoecia Hb., because the shape of the uncus was quite unusual for that genus, deciding to separate the genus at a later opportunity. Now that the second author recently discovered that another species of “ Cacoecia? \ from China, is apparently congeneric, it seems justifiable to erect the following new genus for these two species.
Chiraps gen. nov.
Head with loosely appressed scales. Ocellus posterior, subinferior. Proboscis rather short. Antenna in male moderately thickened, densely short-ciliate below. Labial palpus moderate, somewhat less than twice diameter of eye, subporrected, with closely appressed scales, median segment gently dilated posteriorly, apex roughish, terminal segment exposed or fairly long, top rounded. Thorax without a crest. Posterior tibia normally scaled, slightly thickened with closely appressed scales. Abdomen with rather long, appressed scales at the sides.
Fore wing dilated, broad and subtruncate, with a costal fold, to middle, or to before middle; costa sinuate, apex more or less produced, termen long, sinuate, broadly rounded below; without tufts of scales. Vein lb (1A + 2A) furcate to 1/3 or less, lc (CuP) distinct to about middle of vein 2 (CuA2), or still longer, 2 from about 3/4, 3 (CuAl) from angle, 4 (M3) separate, slightly closer to 5 (M2), 7 (Ml) separate, to termen, 9 (R4) from 1/4, 10 (R2) from 1/2 distance 8 — 11, 11 (Rl) from slightly before middle of cell, chorda and median branch absent ( alloicd) or apparently present and chorda unusually long, from beyond base of 11 to below base of 6 (M2) ( chlorotypa ).
Hind wing without a cubital pecten, slightly under 1, semioval, pointed, termen subconcave below apex, gently rounded-prominent in middle. Vein 2 (CuA2) from beyond middle ( alloicd) or beyond 1/3 ( chlorotypa ), 3 (CuAl) and 4 (M3) connate from angle, 5 (M2) curved and approximated at base, 6 (Ml) and 7 (R5) closely approximated towards base, 7 to apex or just above apex.
Male genitalia very characteristic by the unusually broad uncus being bifid
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .11.1971
37
almost to the base. Socius small, free ( chlorotypa ) or parietal and vestigial ( alloica ), gnathos large, hooked, pending. Valva short and broad, in alloica almost circular, with membraneous costa, plicate cucullus occupying the upper half, while the lower half is smooth; this species also has a moderate, smoothly rounded labis. Aedeagus little curved, moderate, hardly narrowed, being of almost
Figs. 1 — 3. Male genitalia of Chiraps species. 1, Ch. alloica (Diak.), holotype; 2, Ch. chlorotypa (Meyr.), holotype; 3, aedeagus of the same. (Fig. 1, after Diakonoff, 1948.)
equal breadth along its whole length; with a peculiar additional cornutus, in chlorotypa being shaped as a large plate, beside one strong cornutus, with the base coalescent with the plate and 12 slender cornuti; in alloica , an indefinite, rounded body, two long and slender inequal cornuti and some six bases of smaller, closely set (broken off) cornuti.
Females are unknown.
Type-species, Cacoecia alloica Diak. (Java).
The gender of the generic name is feminine. The name is an anagram of Ar chips Hb.
The genus comprises two species slightly differing in minor features of the genitalia and neuration, but with the same peculiar bifid uncus, unique in this genus and with a similar general facies. Its position is uncertain without the evidence of the female genitalia, but apparently it belongs in the large Archips Hb. group of genera, being its considerably specialized member.
Key to the species of Chiraps
1. Fore wing with a subobtuse short apex; suffused ochreous-whitish-grey towards base, costa, and termen; a dark transverse fascia at 1/3, an oblique-transverse blotch in disc . . chlorotypa
38
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
— Fore wing with a produced, longer apex; no such light suffusion; markings limited to costa, no discal markings at all . . . . alloica
Chiraps alloica (Diakonoff, 1948) comb. nov.
Cacoecia alloica Diakonoff, 1948: 509, fig. 24. cf 20 mm. Head, palpus, thorax pale tawny-ochreous, median segment of palpus slightly infuscated towards apex. Antenna pale tawny-ochreous, scape suffused
Fig. 4. Chiraps alloica (Biak.), head and wing neuration.
with grey except apex. Abdomen dark brown, venter and legs pale yellowish- ochreous, anterior suffused with brownish, tarsus dark fuscous, ringed with tawny- ochreous. Fore wing broad, considerably dilated, costa with a rather narrow fold to beyond middle, gradually slightly curved anteriorly, sinuate posteriorly, apex prominent, termen distinctly sinuate above, prominently rounded beneath, vertical. Reddish-brown, slightly suffused with lilac-greyish in disc, basal 1/3 paler: ochreous-tawny, finely transversely strigulated with sparse vertical ferruginous minute lines, markings dark brown. Basal patch scarcely indicated by some fer¬ ruginous transverse suffusion in 1/4 of disc and along 1/3 of dorsum; central fascia ill-defined, edged with ferruginous, from below middle of costa to beyond 2/3 of dorsum, narrow, anterior edge tolerably straight, posterior with a strong rounded prominence in middle of disc; costal patch: a conspicuous well-defined equilateral triangle, occupying fourth fifth of costa, top on base of vein 8,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. 11.1971
39
reddish-ferruginous, with two longitudinal blackish-brown streaks along costa, followed by two small longitudinal blackish-brown marks on costa before apex, alternating with small patches of whitish-ochreous colour: narrow ferruginous transverse lines: a straight one before apex, a minute interrupted one before upper part of termen and a broader one from before the latter to termen above tornus, thence marginal to tornus. Cilia (imperfect) coppery-ferruginous, base darker. Hind wing bronze-brown, rather pointed, elongate-subtrapezoid, cilia dark bronze-brown, dorsal cilia brownish-grey.
Tegumen moderate, broadest in middle. Uncus bipartite almost to base, halves slightly curved outwards towards end, tops rounded. Socius vestigial, parietal: a short row of fine bristles. Gnathos robust, with strongly curved long hook. Trans- tilla absent. Valva broad, rounded, sacculus narrow. Aedeagus thick, curved (in figure seen from above). Cornuti, two inequal spines (Genit. slide no. 630 D).
West Java, near Sukabumi, 600 — 1200 m, 1938 — 1940, 1 <$ , holotype. Mt. Gede-Pangrango, Tjibodas, 1400 m, at light, X.1948 (M. A. Neervoort), 1 $ (without tip of abdomen). Suggesting a female Tortricid by the shape of the fore wing. Narrow long costal fold, sinuate costa and termen and projecting apex make this species easy of recognition. The type and paratype specimens in the collection of the Leiden Museum.
Chiraps chlorotypa (Meyrick, 1934) comb. nov.
Cacoecia chlorotypa Meyrick, 1934: 30.
Labial palpus about twice as long as diameter of the eye, pale brownish creamy, with base of the third joint and spot on the second joint brownish. Head browner than palpus; abdomen brownish grey, pale. Forewing expanding posteriorly; costa rather straight to middle, then weakly concave; costal fold to beyond middle; apex short, somewhat protruding, and prominent costad; termen delicately concave at vein Ml (7), then weakly convex, rounded. Ground colour pale brownish grey tinged creamy especially in apical, costal and terminal areas of the wing. Costal fold browner, somewhat darker strigulated. Pattern brown, pale edged*. Base dark, irregularly spotted to 1/3 dorsally. This area limited posteriorly by an almost straight, creamy, weakly oblique line terminating before costal fold. Median fascia extending from before middle of costa, where it is ill-defined, to 2/3 of dorsum, limited anteriorly by an arched, concave creamy line, broadest from beyond costa to middle, mixed there with pearly colour. The area between basal blotch and me¬ dian fascia brown, but paler than the pattern. Similar suffusion on the ground co¬ lour above median fascia reaching tornus and vein M3 (4). Subapical blotch exten¬ ding from 2/3 to 4/5 of costa, subquadrate, followed by an arched elongate marking located between M2 (5) and Cu2 (2). Two brown strigulae at costa subapically. Fringes vivid brown, brown-creamy at tornus. Hindwing brown, hardly tinged rust apically, with short apex and distinct angulation at vein cul. Fringes concolo- rous with wing. Length of forewing 8 mm.
Tegumen broad; uncus with long terminal processes, minutely spined apically; socius slender; gnathos rather delicate with well developed terminal hook. Valva broad, almost semicircular, with large, rounded dorsal portion and with well
* Weak violet hue developed.
40
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. II. 1971
sclerotized dorso-anterior corners resembling transtilla; sacculus broadest basally, rounded in terminal half of ventral edge. Aedeagus tolerably straight; sclerites in vesica (Genit. slide: 10305 [Raz.]: 12 slender and one broader, provided with a basal plate.
Holotype, <ƒ, without locality label, in the collection of the Museul “Grigore Antipa”, Bucharest.**
** The apparently lost label has been cited in Meyrick’s original description (p. 30) thus: “Dr. 7.6.” and refers to the locality, indicated on p. 126 vol. 47, of the same Journal: “Lung-ta-shan (Dr.) oder Drakenkopf, etwa 230 km nördlich von Kanton, up to 1170 m”.
References
Diakonoff, A., 1948. — Records and descriptions of Microlepidoptera (2). — Treubia 19: 483 — 524; Buitenzorg.
Meyrick, E., in A. Caradja & E. Meyrick, 1934. — Materialien zu einer Microlepidopteren- Fauna Kwangtungs. — Deutsche ent. Z. Iris 47: 123 — 168 and 48: 28 — 43; Dresden.
Bursell, E., An introduction to insect physiology. Academic Press, London and New York, 1970. 276 pagina’s, 92 figuren, 7 tabellen. Prijs gebonden £ 3.50.
Dit goed verzorgde boek is volgens de auteur, professor in de zoölogie aan de universiteit van Salisbury, Rhodesië, bedoeld als inleiding in de insektenfysiologie voor studenten in de entomologie. Het geeft begrijpelijkerwijs een minder gedetailleerd overzicht van de insekten¬ fysiologie dan het ongeëvenaarde ,,The principles of insect physiology” van Wigglesworth, maar doordat ruime aandacht is gegeven aan nieuwe technieken en ontwikkelingen die de laatste twintig jaar de insektenfysiologie een sterke groei hebben doen doormaken, zoals elec- tronenmicroscopie, neurofysiologie en biochemie, is het een modern leerboek geworden dat op heldere wijze de belangrijkste hoofdstukken uit de insektenfysiologie behandelt. Voor goed begrip van het boek is echter een vrij ruime basiskennis van fysiologie en biochemie vereist. Het aantal genoemde insektesoorten is bewust beperkt gehouden en bedraagt nog geen hon¬ derd, terwijl ook het aantal anatomische en morfologische bijzonderheden tot het hoogst nodige is beperkt. Vooral die onderwerpen krijgen de aandacht, die kenmerkend geacht kun¬ nen worden voor insekten in het algemeen, zoals het landleven, dat vragen oproept over waterhuishouding en warmteregulatie, de geringe grootte van insekten en de consequenties daarvan, het vliegvermogen, en het uitwendige skelet en daarmee de functies van de cuticula. De vier secties waarin het boek is verdeeld behandelen achtereenvolgens de stofwisseling, neuromusculaire fysiologie, waarbij een hoofdstuk over gedrag, de fysiologie van voortplan¬ ting en ontwikkeling met een uitgebreide behandeling van insektenhormonen, echter zonder een hoofdstuk over de genetische aspecten van de reproductie, en tenslotte enkele fysiolo¬ gische aspecten van de oecologie. De figuren zijn bijna alle uit origineel onderzoek overge¬ nomen, hetgeen de behandelde onderwerpen wel een experimentele achtergrond geeft, maar soms iets afdoet aan de duidelijkheid wanneer de figuren weinig geschematiseerd zijn en/of te klein zijn gereproduceerd. Van alle figuren zijn volledige literatuurverwijzingen achter in het boek te vinden. Behalve deze referenties naar een aantal belangrijke bronnen voor verdere studie zijn ter afsluiting van het boek een lijst van de wetenschappelijke namen van de in de tekst genoemde insektesoorten, een auteursindex en een index op onderwerp aanwezig. — A. Veerman.
Vacature
Gevraagd voor spoedige indiensttreding bij het Laboratorium voor Toegepaste Entomologie (Universiteit van Amsterdam), Linnaeusstraat 2 B, Laborante wier taak zal bestaan uit het assisteren bij biologisch onderzoek in verband met insektenplagen in land- en tuinbouw.
Gegadigden met middelbare opleiding en met belangstelling voor biologisch onderzoek kunnen een telefonische afspraak maken met bovengenoemd laboratorium (020-56282).
Salariëring naar ervaring en opleiding.
- '
tnÀ- .
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 31 |
1 maart 1971 |
No. 3 |
|
Adres van de Redactie: |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
— Nederland |
INHOUD: W. Hellinga: Verslag van de 125ste Zomerbij eenkomst (p, 4l). — B, van Aartsen: Zweefvliegvangsten in 1969 (p. 42). — J. Gutierrez et W. Helle: Deux nouvelles espèces du genre Eutetranychus Banks (Acariens: Tetranychidae) vivant sur plantes cultivées à Madagascar (p. 45). — Literatuur (p. 60: B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 60: B. J. Lempke, Werkgroep Cuba, Aanbieding) .
Verslag van de 125ste Zomerbijeenkomst
door
W. HELLINGA, secretaris
Begunstigd door fraai zomerweer werd de 125ste Zomerbijeenkomst van de Nederlandse Entomologische Vereniging gehouden op zaterdag 6 en zondag 7 juni in Hotel „Dinkeloord” in Denekamp.
Dr. J. Schuringa bekleedde het erevoorzitterschap.
Aanwezig waren de volgende leden en begunstigers: Prof. Dr. G. Barendrecht, Dr. H. H. Evenhuis, Dr. G. L. van Eyndhoven, W. H. Gravestein, J. P. H. J. Heerkens, W. Hellinga, J. Huisenga, Mevr. C. P. Huisenga-Gorter, K. J. Huisman, W. Kuyken, G. van Rossem, Dr. J. Schuringa, J. Teunissen, P. Vroegindeweij, Mevr. F. M. Vroegindeweij-Saarloos, W. M. Verduin, Mevr. G. C. van der Wiel-Voss, Drs. K. J. Zwart.
Voorts waren aanwezig de leden W. Veldkamp en F. van Stuivenberg, die evenwel niet in het hotel logeerden, en de heer W. J. Groenestein, die als cineast vele leden in actie op de filmband heeft vastgelegd. Tenslotte waren er vier dames introducées.
Er waren weer verschillende excursies, waarbij het kanaal Nordhorn — Almelo een favoriet verzamel terrein bleek te zijn. Vooral de vlinderverzamelaars waren over de vangsten zeer tevreden.
Tijdens de zeer geanimeerde feestmaaltijd op zaterdag werd een door alle aan¬ wezigen getekende brief gestuurd aan de heer en mevrouw Ter Laag, die om gezondheidsredenen ditmaal deze bijeenkomst niet konden bijwonen. Tot erevoor¬ zitter voor de bijeenkomst in 1971 werd Drs. K. J. Zwart bij acclamatie be¬ noemd.
Ook ditmaal kunnen wij weer op een zeer geslaagde bijeenkomst, zij het door omstandigheden met een kleiner gezelschap, terugzien.
Amsterdam 1005, Weesperzijde 23-11.
42
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .111.1971
Zweefvliegvangsten in 1969
door
B. van AARTSEN
Het grootste deel der vangsten werd zoals gebruikelijk door de heer Van der Goot gedetermineerd. Vermeldenswaardig zijn daarvan de volgende:
Pipiza luteitarsis Zett. De Steeg, 25-IV en Cadier, 20. V en 21.V.
Neocnemodon pubescens Del. & P. W. De vermelding in mijn artikel over de zweefvliegvangsten in 1968 zou tot verwarring aanleiding kunnen geven, omdat deze soort nog nooit voor de Nederlandse fauna is vermeld en niet als nieuw voor de fauna werd opgegeven. Het is echter dezelfde soort als N. fulvimanus Zett., door Van Doesburg van Baarn vermeld. Delucchi en Pschorn - Walcher hebben aangetoond dat de echte N. fulvimanus Zett. een andere, veel zeldzamere soort is, tot nu toe alleen vermeld uit Zweden en Polen. Naast de nu bekende vind¬ plaatsen (Baarn en Dwingelo) kan ik nog vermelden Achtmaal (N.Br.), 15.V en Doetinchem, 13.V., terwijl de vlieg in de collectie-VAN der Goot nog aan¬ wezig is uit het Vijlener bos (23 exemplaren, 22. IV. 1968) en uit het Bunder bos, (3 en 4.V.I969).
Neocnemodon verrucula Collin. Een zeer zeldzame soort in ons land. Als vierde vindplaats kan ik thans vermelden Otterlo, waar ik op 5 mei op bloeiende kruip¬ wilg een drietal dieren (2 J1 en 1 Ç ) ervan kon vangen.
Chryso gaster ( Orthonevra ) brevicornis Lw. Cadier, 30.V.
Chrysogaster virescens Lw. Deze soort is in ons land zeldzaam, maar dat hij plaatselijk algemeen kan optreden bleek op 16 en 17 mei, toen ik in het Liesbos bij Breda een vijftigtal exemplaren kon vangen. Ook ving ik hiervan bij Achtmaal op 18.V, twee $ en één JL
Cheilosia albipila Mg. Een zeer goed jaar voor deze soort. In de maand april vloog hij algemeen te Arcen, Venlo, Brunssum, De Steeg en Otterlo. Te Kralo in Drente een enkel exemplaar in begin mei.
Cheilosia chrysocoma Mg. Cadier, 20 en 21. V, totaal drie exemplaren.
Cheilosia cynocephala Lw. Dordrecht, 10. VIL
Neoascia obliqua Coe. Dordrecht, 10. VII, enkele exemplaren.
Br ach y op a insensilis Collin. De eerste vangst van een Br ach y op a in de provincie Zeeland blijkt er één van deze zeldzame soort te zijn: Oostkapelle, l.VI.
Brachyopa pilosa Collin. Nieuwe vindplaatsen van deze soort zijn Cadier (en¬ kele exemplaren), Achtmaal, 15.V, en Best, 7.V.
Platycheirus discimanus Lw. Deze soort is op de Veluwe beslist niet zeldzaam en heeft hier zijn optimaal biotoop. Eind april, begin mei algemeen in Otterlo, Schaarsbergen en De Steeg.
Platycheirus ovalis Beek, Cadier, 20.V. en 21. V., Ulestraten 20. V. (Voor een uitvoerige beschrijving zie Van der Goot, Ent. Ber., Amst. 29: 121 — 123, 1969).
Platycheirus t ar salis Sch. Cadier, 20.V.
Metasyrphus latilunulatus Collin. Van deze zeldzame soort een tweetal exem¬ plaren te Achtmaal, 8.V en Kralo, 2.V.
Metasyrphus lapponicus Zett. Brunssum, 9.IV.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. III. 1971
43
Metasyrphus punctijer Frey ( Syrphus arcuatus Fall.) Tot dusver waren uit ons land slechts een tweetal vangsten bekend door Van der Goot te Bunde. Ik ving bij De Steeg (2 5. IV) en Otterlo (5.V) een mannetje op bloeiende wilgekatjes.
Epistrophe grossulariae Mg. Overveen, 12. VIL
Epistrophe ochrostoma Zett. Cadier, 20.V en 21.V., beide malen één .
Melangyna harhifrons Fallén. De Steeg, 25. IV vier Ç Ç ; Schaarsbergen, 10.V één J1.
Melangyna lasiopthalma Zett. Was dit jaar heel algemeen, in het bijzonder bij De Steeg, waar tientallen exemplaren op bloeiende wilgekatjes zaten. Verder vangsten te Venlo, Brunssum, Schaarsbergen en Otterlo, alle in de maand april.
Melangyna quadrimaculata Verr. Brunssum, 9. IV, één <j? ; de Steeg 25. IV, vijf $ Ç en één J1.
Melangyna {Meli gramma) euchroma Kow. Cadier, 21.V.
Melangyna (Meligramma) triangulifera Zett. Breda, 17.V.
Microdon devins L. Cadier, 19. VI. Bij het slepen langs een wegberm kreeg ik na zonsondergang een exemplaar van deze soort in mijn net.
G. Helmers Jr.
Larven van Microdon eggeri Mik. (vergroot).
Microdon eggeri Mik. In het najaar van 1968 vond ik onder losse schors van omgevallen berkebomen bij Mossel op de Veluwe een aantal larven van M. eggeri Mik. Dat het deze soort moest zijn, bleek uit het fijne netwerk dat op de rugzijde van de larven te zien is (zie foto). De larven van de andere soorten van het genus hebben dit namelijk niet. Overigens lijken ze bijzonder veel op naaktslakken. Het is bekend, dat de larve overwintert en in april in het popstadium overgaat. De vlieg verschijnt dan eind mei, begin juni. De larven heb ik meegenomen, in de tuin
44
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. III. 1971
de natuurlijke omstandigheden zo goed mogelijk nagebootst, maar desondanks zijn ze alle verdroogd.
V olu cell a injlata Fabr. Ook dit jaar bij Cadier weer een tweetal exemplaren.
Eristalis anthophorinus Fall. Bij Grouw, 2.VII een groot aantal dieren, vliegend boven een sloot. Op de oevers vloog geen enkel exemplaar. Het vangen van de vliegen leverde dus wel wat problemen en uiteraard natte voeten op.
Eristalis rupium Fabr. Naardermeer, 9.V één J1 .
Helophilus (Parhelophilus) jrutetorum F. Half juni in groot aantal bij Venlo.
Arctophila julva Harris. Van deze nog maar weinig gevangen grote zweefvlieg een exemplaar te Cadier, 28. VII.
Brachypalpus laphriformis Fall. Cadier, 21. V., twee $ $ .
Criorhina jloccosa Mg. Een viertal exemplaren van deze fraaie en zeer zeld¬ zame zweefvlieg op bloeiende meidoorn bij Cadier.
Criorhina pachymera Egger. Een verrassende vangst van deze tot op heden slechts in enkele exemplaren gevangen soort. Bij Cadier kon ik eind mei liefst 15 exemplaren vangen, acht $ cf en zeven $ Ç . De vrouwtjes vlogen of zaten alle onderaan de stammen van jonge gezonde populieren. Of ze op deze stam¬ men eieren hebben afgezet kon ik helaas niet waarnemen. De larve zou in dit geval dus in gezond en niet in rottend hout leven. (Zie voor deze soort ook de publicatie van Van der Goot, Ent. Ber., Amst. 29: 121 — 123, 1969).
Xylota tarda Mg. Meyendel, 18. VII.
Caliprohola sped o sa Rossi. De meest opmerkelijke vangst in 1969. Eén jaar nadat Van der Goot één exemplaar in het Savelsbos gevangen heeft en daarmee een nieuwe soort aan onze fauna toevoegde, gelukte het mij een vrouwtje en een mannetje van deze prachtige zweefvlieg te vangen. Deze vangst ligt wat noor¬ delijker en wel bij Cadier, in de tweede helft van mei. Beide dieren vlogen laag bij de grond over brandnetels. Zelfs vliegend is deze schitterende vlieg zeer op¬ vallend. Hopelijk breidt hij zich verder naar het noorden uit.
Temnostoma bombylans Fabr. Bij dezelfde boomstam waar ik de volgende soort ving, vloog ook T. bombylans in groot aantal. Verder ving ik de soort bij Cadier in aantal.
Temnostoma vespiforme L. Van deze zeer opvallende zweefvlieg zijn tot dusver ongeveer 20 exemplaren gevangen. Dit jaar kon ik er liefst zeven aan mijn collectie toevoegen. Bij Cadier één $ op 21. V., bij Enschede één $ op 27. VL, de meest noordelijke vindplaats tot op heden, en bij Venlo liefst vijf exemplaren op 17. VI. Bij de laatste plaats vlogen deze vliegen bij een totaal ver¬ molmde boomstam.
Summary
Interesting Syrphidae caught in different parts of the country in 1969. Especially worth mentioning is Caliprobola speciosa Rossi, discovered in the Netherlands in 1968, when one specimen was taken. Now two others were caught, again in the south of Netherlands Limburg.
In the autumn of 1968 larvae of Microdon egged Mik were found under loose bark of an old birch stem (cf. photo) but the writer did not succeed in getting the slug-like animals through the winter. They dried up.
Halfweg-Zwanenburg, Dennenlaan 215.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .111.1971
45
Deux nouvelles espèces du genre Eutetranychus Banks (Acariens: Tetrany chidae) vivant sur plantes cultivées à Madagascar
par
J. GUTIERREZ
Laboratoire d’ Entomologie, Centre ORSTOM , Tananarive
et
W. HELLE
Laboratoire d’ Entomologie Appliquée, Université d’ Amsterdam
Etude cytogénétique, essai de croisement et comparaison avec Eutetranychus orientais (Klein).
ABSTRACT
Two new species belonging to the genus Eutetranychus Banks ( Acarina : Tetr any chidae) and living on cultivated plants in Madagascar, are described and compared with E. orientalis from Israel.
In Madagascar, both species occur on the same host plants i.e. Citrus, Artocarpus, Plumeria, but E. eliei is rather confined to the South West of the island, while E. sambiranensis is found in the North-West.
The numbers of chromosomes of the three species appear to be different.
Interspecific matings show a reproductive isolation, although females of E. eliei are posi¬ tively attractive to the males of the other two species.
Introduction
Les deux espèces du genre Eutetranychus Banks, que nous décrivons dans la présente note, sont très voisines de Eutetranychus orientalis (Klein) et de la série des tétranyques africains décrits par Baker et Pritchard en I960 et par Attiah en 1967. Les espèces de l’ancien monde se distinguent nettement de E . hanksi (Mc Gregor), originaire des Etats Unis, du fait que leurs soies sacrales internes for¬ ment une sorte de carré avec la troisième paire de soies dorso-centrales hystéroso- males, au lieu d’être plus ou moins espacées (Baker et Pritchard, I960). Toutes, y compris E. hanksi , vivent à la face supérieure de feuilles à épiderme générale¬ ment cireux ou dont la sève contient un latex, quand ce n’est pas les deux à la fois. Les nombreux rapprochements morphologiques et biologiques entre ces espèces, rendant leur distinction délicate, il s’est produit de fréquentes confusions lors des identifications. Comme nous avons eu la chance de recevoir du Dr. H. Z. Klein, une souche vivante de Eutetranychus orientalis prélevée sur Citrus en Israël (mars 1968), nous avons pensé qu’il serait intéressant de donner une redescription rapide de cette espèce et de la comparer, du point de vue morphologique et cytolo¬ gique, aux deux espèces que nous avions trouvées à Madagascar. Nous avons enfin complété cette étude en tentant d’effectuer une série de croisements interspéci¬ fiques.
Eutetranychus orientalis (Klein)
Le genre Eutetranychus défini, rappelons -le, par Banks en 1917 {Ent. News 28 : 197), avec comme espèce type Eutetranychus hanksi (Mc Gregor), a priorité
46
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .111.1971
sur Ie genre Any chus Mc Gregor 1919, défini à partir de la même espèce (Proc. US. Nat. Mus. 56 : 644—646).
Any ch us orientalis étant un nom manuscrit de F. Zacher, validé en 1936 par H. Z. Klein (Agr. Res . S ta. Rehovoth, Bul. 21), son véritable nom est en réalité Eutetranychus orientalis (Klein) ainsi que Font déjà signalé Baker et Pritchard (I960). Nous avons profité de l’envoi récent par H. Z. Klein, d’une souche
Fig. 1. Eutetranychus orientalis (Klein). Femelle, face dorsale.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .111.1971
47
Fig. 2. Eutetranychus orientalis (Klein). 1. tibia et tarse I mâle; 2. tibia et tarse II mâle; 3. tibia et tarse I femelle; 4. tibia et tarse II femelle; 5. aedéage; 6. extrémité du péritrème mâle; 7. extrémité du péritrème femelle; 8. segment terminal du palpe mâle; 9. segment terminal du palpe femelle.
48
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.III.1971
de Eutetranychus orientalis prélevée sur Citrus à Rehovoth pour dessiner et passer en revue un certain nombre de caractères dont la connaissance est maintenant considérée comme utile, sinon indispensable à la détermination précise d’une espèce de Tetranychidae.
— Femelle (Fig. 1 et Fig. 2: 3, 4, 7, 9)
Sur 10 exemplaires examinés: la longueur du corps L est comprise entre 350 et 425 g, la largeur la plus grande 1 entre 215 et 265 g. Les stries dorsales du pro- podosoma sont plus ou moins parallèles à l’axe du corps et portent des lobes accentués, celles de l'hystérosoma forment un V dont la pointe est située entre la troisième paire de soies dorso-cen traies. Les soies dorsales prennent naissance sur de légers tubercules, elles sont relativement longues et portent des denticulations. La longueur des soies de la première paire dorso-centrale hystérosomale est nette¬ ment supérieure à la distance qui les sépare entre elles. Le stylophore présente dorso-distalement une légère protubérance bilobée.
Chétotaxie des pattes I et II :
Tibia I: 9 soies tactiles et 1 soie sensorielle.
Tarse I: les soies assimilées à celles qui forment le duplex proximal sont dissociées; entre celles-ci et l’articulation, on compte 6 soies tactiles.
Tibia II: 6 soies tactiles.
Tarse II: entre l’articulation et le duplex: 5 soies tactiles et 1 soie sen¬ sorielle.
— Mâle (Fig. 2: 1, 2, 5, 6, 8)
Sur 8 exemplaires examinés: la longueur du corps L est comprise entre 285 et 340 g, la largeur la plus grande entre 1 65 et 200 g. La marge supérieure de l’aedéage forme une concavité profonde.
Chétotaxie des pattes I et IL
Tibia I: 9 soies tactiles et 4 soies sensorielles.
Tarse I: les soies assimilées à celles qui forment le duplex proximal sont dissociées; entre celles-ci et l’articulation on compte 6 soies tactiles et 1 soie sensorielle.
Tibia II: 6 soies tactiles et 2 soies sensorielles.
Tarse II: entre l’articulation et le duplex: 5 soies tactiles et 2 soies sen¬ sorielles.
Eutetranychus sambiranensis n. sp.
— Femelle (Fig. 3 et Fig. 4: 3, 4, 7, 9)
Dimensions de l’holotype: longueur du corps L = 365 g, largeur la plus grande 1 = 265 g. Pour les paratypes 360 g L ^ 455 ,g, et 250 g 1 280 g.
Les stries dorsales du propodosoma sont plus ou moins parallèles à Taxe du corps et portent des lobes accentués. Celles de l’hystérosoma sont longitudinales entre la troisième paire de soies dorso-centrales hystérosomales. Les soies dorsales, spatulées et denticulées, prennent naissance sur des tubercules bien nets; elles sont
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. III. 1971 49
moins longues que celles de l’espèce précédente. La longueur des soies de la première paire dorso-centrale hystérosomale est sensiblement égale à la moitié de la distance qui les sépare entre elles. Le stylophore porte dorsalement une forte protubérance bilobée. Le segment terminal du palpe et l’extrémité du péritrême ne diffèrent pas sensiblement de ceux de E. orient ali s.
Chéto taxie des pattes I et II :
Tibia I: 9 soies tactiles et 1 soie sensorielle.
Tarse I: les soies formant le duplex proximal sont ici bien associées, entre celles-ci et l’articulation, on compte 6 soies tactiles.
50
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.III.1971
Tibia II: 6 soies tactiles.
Tarse II: entre l’articulation et le duplex: 5 soies tactiles. — Mâle (Fig. 4: 1, 2, 5, 6, 8, 10)
Fig. 4. Euîetranychus sambiranensis , nov. spec. 1. tibia et tarse I mâle; 2. tibia et tarse II mâle; 3. tibia et tarse I femelle; 4. tibia et tarse II femelle; 5. aedéage; 6. extrémité du péri- trème mâle; 7. extrémité du péritrème femelle; 8. segment terminal du palpe mâle; 9. segment terminal du palpe femelle; 10. extrémité du tarse I mâle.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .III. 1971
51
Dimensions de l’allotype L = 300 /a et 1 = 170 g. Pour les paratypes 275 [x < L 320 jx et 165 [X ^ 1 ^190 jx. Les soies dorso-centrales hystérosomales sont légèrement plus courtes que les autres soies dorsales. L’aedéage a la forme générale de celui de E. orientalis mais sa marge supérieure forme une concavité beaucoup plus ouverte.
Chétotaxie des pattes I et II :
Tibia I: 9 soies tactiles et 4 soies sensorielles.
Tarse I: les soies formant le duplex proximal sont bien associées;
entre celles-ci et l’articulation, on compte 6 soies tactiles et 2 soies sensorielles.
Tibia II: 6 soies tactiles et 2 soies sensorielles.
Tarse II: entre l’articulation et le duplex: 5 soies tactiles et 1 soie sen¬ sorielle.
Répartition géographique
Holotype, allotype et paratypes (13 femelles et 10 mâles) ont été récoltés sur Plumeria alba Linn. (Apocynaceae) le 13.XII.1969 à Diégo-Suarez.
De nombreuses autres récoltes ont été effectuées dans toute la région du Sam- birano et dans la province de Majunga. En groupant les autres plantes hôtes d’après les familles auxquelles elles appartiennent, nous obtenons le tableau suivant:
— Ampelidaceae : Vitis labrusca Linn. à Ambato-Boeni (Prov. de Majunga) le 16.IX.1964.
— Boraginaceae: Cordia sp. à Nosy-Komba (Prov. de Diégo-Suarez), le 29. IX. 1964.
— Caricaceae: Carica papaya Linn, à Anivorano-Nord (Prov. de Diégo-Suarez), le 24.IX.1964.
— Euphorbiaceae: Hevea brasiliensis Muell. à Ambanja (Prov. de Diégo-Suarez) , le 22.IX.1964.
Manihot utilissima Pohl. à Ambanja le 22.IX.1964 et à Nosy-Bé (Prov. de Diégo-Suarez) le 29.IX.1964.
Ricinus communis Linn, à Nosy-Bé le 19.IX.1964.
— - Moraceae: Artocarpus integrifolia Linn. et Artocarpus incisa Linn. à Hell-Ville (Nosy-Bé) le 29.VIII.1964.
— Rutaceae: Citrus sp. à Ambilobe (Prov. de Diégo-Suarez) le 23. IX. 1964, à Diégo-Suarez le 25. IX. 1964 et à Namakia (Prov. de Majunga) le 29. IX. 1967.
Eutetranychus eliei n. sp.
— - Femelle (Fig. 5 et Fig. 6: 3, 4, 7, 9)
Dimensions de l’holotype: longueur du corps L = 415 fx, largeur la plus grande 1 = 250 jx. Pour les paratypes 370 /x L < 430 /x et 235 /a ^ 1 ^ 275 ,/x.
Les stries dorsales du propodosoma sont plus ou moins parallèles à l’axe du corps et portent des lobes nets. Celles de l’hystérosoma forment un dessin sem¬ blable à celui que l’on trouve chez E. orientalis avec un V dont la pointe est située entre la troisième paire de soies dorso-centrales hystérosomales.
Les soies dorsales, spatulées et denticulées, prennent naissance sur des tuber-
52
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. III. 1971
Fig. 5. Eutetranychus eliei , nov. sp. Femelle, face dorsale.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .HL 1971
53
cules à peine marqués; elles sont plus courtes que chez E. sambiranensis. Les soies dorso-centrales hystérosomales sont beaucoup plus courtes que les dorso- latérales. La première paire de soies dorso-centrales est environ 3 fois plus courte
Fig. 6. Eutetranychus eliei, nov. sp. 1. tibia et tarse I mâle; 2. tibia et tarse II mâle; 3. tibia et tarse I femelle; 4. tibia et tarse II femelle; 5. aedéage; 6. extrémité du péritrème mâle; 7. extrémité du péritrème femelle; 8. segment terminal du palpe mâle; 9. segment terminal du palpe femelle; 10. extrémité du tarse I mâle.
54
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .111.1971
que la paire dorso-latérale correspondante. Le stylophore porte dorsalement une forte protubérance bilobée. Comme pour l’espèce précédente le segment terminal du palpe et l’extrémité du péritrême ne diffèrent pas sensiblement de ceux de
E. o rient dis.
La chétotaxie des pattes I et II est identique à celle des pattes I et II de
E. sambiranensis.
— Mâle (Fig. 6: 1, 2, 5, 6, 8, 10)
Dimensions de l’allotype: L .= 330 ^ et 1 = 160 g. Pour les paratypes 330 ^ < L < 355 g et 150 ^ < 1 < 175 g.
Les soies dorso-centrales hystérosomales sont plus courtes que les autres soies dorsales. L’aedéage se distingue difficilement de celui de l’espèce précédente, sa marge supérieure forme cependant une concavité encore plus ouverte.
La chétotaxie des pattes I et II est également semblable à celle des pattes I et II du mâle de l'espèce précédente.
Répartition géographique
Holotype, allotype, et paratypes (12 femelles et 5 mâles) ont été récoltés sur Plumeria alba Linn. ( Apocynaceae ) le 3. IV. 1969 à Tuléar.
D’autres exemplaires ont été récoltés également à Tuléar sur Arto carpus incisa Linn. le 10. III. 1965, à Ihosy, ait. 800 m (Prov. de Fianarantsoa) , sur Plumeria alba le 16.V.1965 et sur Citrus sp. le 19.X.1969; à Ankazoabo, ait. 400 m (Prov. de Tuléar) sur Citrus sp. le 18.11.1967.
Cette espèce a été dédiée à M. Jean-Elie Randriamasy, technicien au Centre ORSTOM de Tananarive, qui nous a accompagnés au cours de nos récoltes et nous a apporté une aide précieuse dans notre travail de laboratoire.
DISCUSSION
D’après la bibliographie, les espèces qui se rapprochent le plus de E. sambira¬ nensis et de E. eliei sont, d’une part quatre Eutetranychus originaires d’Afrique Centrale ( E . bredini , E. das tus, E. enodes et E. ap hele s) décrits par Baker et Pritchard en I960, d’autre part, trois espèces originaires d’Egypte ( E . palmatus , E. pyri et E. citri) décrites par Attiah en 1967.
1) Comparaison avec les espèces d’Afrique Centrale.
Quelques caractères bien nets distinguent rapidement ces animaux de ceux qui vivent à Madagascar.
E. bredini a les stries medio-dorsales du propodosoma anastomosées et 5 soies tactiles aux tibias II de la femelle.
E. clastus se rapproche de E. sambiranensis par la striation du dorsum mais ses soies dorsales sont beaucoup plus courtes; les tibias II de la femelle ne portent que 5 soies tactiles.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .111.1971
55
Fig. 7. Microphotographies des stades mitotiques de noyaux d’oeufs écrasés. 1. Euîeiranychus orientait s, métaphase 2 n = 6; 2. Eutetranychus orientait s, métaphase n = 3; 3. Eutetranychus sambiranensis , prométaphase 2 n = 4; 4. Eutetranychus sambiranensis , prométaphase n = 2; 5. Eutetranychus eliei, métaphase 2 n = 8; 6. Eutetranychus eliei, métaphase n = 4. (Grossissement: X 1900; Photographies H. R. Bolland.)
E. enodes se rapproche de E. eliei par l’aspect des striations du dorsum mais ses soies dorsales sont courtes et de longueur comparable, alors que chez E. eliei, les soies dorso-latérales sont presque 2 fois plus longues que les dorso-cen traies.
E. apheles enfin est la seule espèce du genre Eutetranychus à ne pas posséder de première paire de soies dorso-latérales hysterosomales.
2) Comparaison avec les espèces d’Egypte.
Les descriptions de H. H. Attiah sont encore plus sommaires que celles de Baker et Pritchard, les mâles n’ont pas été capturés ou n’ont pas été examinés.
Il est très nettement indiqué, que les femelles de E. citri et de E. pyri n’ont que 5 soies tactiles aux tibias II, alors que les espèces malgaches en ont 6.
Quant à E. palmatus dont la chétotaxie du tibia II n’est pas mentionnée, son dorsum se rapproche de celui de E. eliei par l'absence de tubercules mais en dif¬ fère par l’aspect des striations. De plus chez E. eliei , la première paire de soies dorso-centrales hystérosomales n’est pas très en arrière de la ligne formée par les premières dorso-latérales et les soies humérales.
56
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. III. 1971
Comparaison des aires de répartition géographique de E. sambiranensis et de E. eliei
Nous avons reporté sur une carte de Madagascar (Fig. 8), les localités où ont été récoltées les deux espèces que nous venons de décrire. Ces tétranyques ayant
TEMPERATURE MO Y. ANN. > 25® C
Fig. 8. Lieux de récolte de E. sambiranensis et de E. eliei à Madagascar.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.III.1971
57
été prélevés sur les mêmes plantes cultivées ( Citrus , Art oc ar pus, Plumeria , etc. . .) les facteurs qui conditionnent leur répartition géographique sont indépendants des plantes hôtes. On ne peut davantage rendre le relief directement responsable de cette distribution puisque toutes les localités citées appartiennent aux régions méridionales et occidentales de l’Ile et ne sont séparées par aucun mouvement de terrain bien net. Il est remarquable de constater, par contre, que E. sambiranensis est finalement confiné à une zone relativement humide et chaude (Pluie moyenne annuelle supérieure à 80 cm et température moyenne annuelle supérieure à 25° C), tandis que E. eliei n’a été observé que dans une zone sèche et plus fraîche (pluie moyenne annuelle inférieure à 80 cm et température moyenne annuelle comprise entre 21 et 25° C). Il est donc vraisemblable que ces 2 espèces, à partir de quelques plantes de la végétation environnante, passent sur les zones cultivées; leur séparation s’expliquerait par l’adaptation très poussée de chacune d’elle à un type de climat particulier.
Rappelons qu’à Madagascar, l’analyse de la circulation atmosphérique générale du Sud-Ouest de l’Océan Indien est avec le relief, à la base de l’explication de la disposition des isohyètes annuelles, les isothermes annuelles étant davantage sous la dépendance de la latitude et de l’altitude.
Nous ne pensons pas devoir faire intervenir les différences entre les photo¬ périodes des deux zones considérées, espacées en latitude d’environ 600 km, bien que ce facteur ne soit peut-être pas exclus.
Cytologie
E. o rient ali s, E. sambiranensis et E. eliei ont pu être élevés en laboratoire sur Phaseolus. Rappelons que l’aspect des adultes est le même dans les trois espèces: les femelles sont brun-rougeâtre avec les pattes plus claires, les mâles sont jaune- rougeâtre. Les oeufs, pourvus d’une courte pointe apicale, sont aplatis et collés au substrat, les femelles tissent une toile très dense autour de chacun d’entre eux. Le nombre chromosomique a été déterminé à partir des oeufs, par la méthode de l’écrasement à l’orcéine, mise au point par Helle et Bolland (1967).
1) Eutetranychus orientalis
En partant d’oeufs pris au hasard dans un élevage (Souche Rehovoth sur Citrus sp.) nous avons trouvé 5 oeufs diploïdes à 6 chromosomes et 4 oeufs haploïdes à 3 chromosomes.
A partir d’oeufs déposés par des femelles non fécondées, 3 oeufs haploïdes à 3 chromosomes ont pu être observés.
2) Eutetranychus sambiranensis
En partant d'oeufs pris au hasard dans un élevage (souche Diégo-Suarez sur Plumeria) nous avons trouvé 6 oeufs diploïdes à 4 chromosomes et 4 oeufs haploïdes à 2 chromosomes.
3) Eutetranychus eliei
A partir d’oeufs pris au hasard (souche Tuléar sur Plumeria ), le nombre 2n = 8 a été vu dans 5 oeufs et le nombre n = 4 dans 4 oeufs.
58
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .111.1971
Les 3 espèces que nous venons d’examiner bien que relativement proches mor¬ phologiquement ont donc 3 nombres chromosomiques différents, ce qui met en évidence encore une fois la valeur d’outil que constitue la cytologie vis à vis de la systématique.
Si l’on admet l'hypothèse suivant laquelle, pour les tétranyques, le nombre ancestral serait n = 2, n = 4 précédant par ailleurs n — 3 (Helle, Gutierrez et Bolland, 1970), il faudrait aussi admettre que du point de vue cytologique, E. sambiranensis serait l’espèce la plus primitive, E. orientalis la plus évoluée, tandis que E. eliei se situerait à un niveau intermédiaire.
Croisements
En utilisant comme plante hôte le même Phaseolus, nous avons tenté en laboratoire une série de croisements interspécifiques entre ces 3 espèces et nous avons examiné l’attractivité des femelles à l’égard des mâles.
1) Femelles E. eliei X mâles E. sambiranensis.
Il y a copulation apparente mais la Fx ne comprend que des mâles.
2) Femelles E. sambiranensis X mâles E. eliei.
Alors qu’en cas d’attractivité, les mâles font immédiatement preuve d’agres¬ sivité, ils sont ici restés indifférents pendant plus d’une heure d’observation.
3) Femelles E. eliei X mâles E. orientalis.
Comme dans le premier croisement, les mâles sont attirés par les femelles, il y a copulation apparente mais la Fx ne comprend que des mâles.
4) Femelles E. orientalis X mâles E. eliei.
Les mâles restent indifférents comme dans le second croisement.
Ces résultats prouvent donc nettement que ces trois espèces sont isolées du point de vue reproductif, mais aussi que les femelles de E. eliei exercent curieuse¬ ment un pouvoir attractif vis à vis des mâles de E. orientalis et de E. sambiranen¬ sis.
Conclusion
Sur les trois Eutetranychus , bien séparés du point de vue reproductif, que nous venons d’étudier: deux ont la même chétotaxie aux pattes I et II ( E . sambiranen¬ sis et E. eliei), deux autres ont presque les mêmes striations dorsales (E. orien¬ talis et E. eliei), chacun présente pourtant des soies dorsales d’aspect particulier et à un nombre chromosomique différent. Pour ce groupe, un certain nombre de caractères morphologiques apportent donc des éléments permettant la distinction des espèces: aspects des striations dorsales des femelles, longueur des soies dor¬ sales, chétotaxie des pattes I et II, forme de l’aedéage. La partie distale du péri- trème ou le segment terminal du palpe présentent par contre une grande homo¬ généité. L’étude des caryotypes a révélé des différences entre les espèces, mais
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.III.1971
59
nous permet aussi de penser que toutes n’ont pas le même degré d’évolution.
La plupart du temps, les caractères intéressants ont été négligés ou n’ont été que sommairement étudiés par les auteurs, si bien qu'il serait nécessaire d’effec¬ tuer de nouvelles descriptions ou tout au moins de réexaminer un certain nombre de prélèvements. L’espèce récoltée au Soudan sur Plumeria et dont seul de dorsum est représenté par Baker et Pritchard dans leur ouvrage (I960), n’est absolu¬ ment pas assimilable aux tétranyques qui nous ont été envoyés par H. Z. Klein. Les striations dorsales seraient du type E. sambiranensis , tandis que la longueur des soies dorsales correspondrait plutôt au type E. eliei. L’espèce citée par H. H. Attiah sous le nom de E. orientalis dans sa publication (1967) apparait égale¬ ment très différente de celle dont la souche nous a été envoyée par Klein.
Les préparations d'Afrique du Sud qu’a bien voulu nous communiquer Miss M. K. P. Meyer (récoltes effectuées sur Citrus et Plumeria à Hoedspruit, Lisbon Estates et Madelane) correspondraient à une espèce très proche de celle du Sou¬ dan; malheureusement, on ne peut pousser davantage la comparaison puisque Baker et Pritchard n’ont donné que la description du dorsum de cette espèce. En définitive, on peut douter de la présence de E. orientalis en Afrique du Sud.
On ne peut pas non plus, en se fondant uniquement sur les descriptions des auteurs, conclure à l’identité de E. orientalis avec, par exemple, E. monoâi André, récolté sur Cassia à Dakar, ou avec E. ricini (Rahman et Sapra) récolté sur Rici¬ nus au Penjab.
Finalement, il apparait que pour le genre Eutetranychus , le groupe d’espèces vivant sur plantes cultivées dans les pays de l’ancien monde est beaucoup plus diversifié qu’on ne l’a cru jusqu’à présent.
Le Dr. W. Helle exprime sa gratitude envers la Fondation Néerlandaise pour le Développement de la Recherche Tropicale (WOTRO) pour lui avoir donné des fonds qui ont contribués à réaliser le projet qui est à la base de ce manuscrit.
Bibliographie
Andre, M., 1954. Tétranyque nouveau parasite de Cassia siamea Lam. et Grewia mollis Juss. à Dakar. Bul. Inst. Fr. Afr. Noire (Sér. A) 16: 859 — 861.
Attiah, H. H., 1967. The genus Eutetranychus in U.A.R. with description of three new species (Acarina: Tetrany chidae). Bul. Soc. ent. Egypte , 51: 11 — 16.
Baker, E. W. & A. E. Pritchard, I960. The Tetranychoid mites of Africa. Hilgardia 29 (11): 455—574.
Ehara, S., 1963. Notes on spider mites in the collection of the Zoological survey of India, Calcutta (Acarina: Tetranychidae) . Rec. Indian Mus. 59: 143 — 148.
■ - , 1969. The Tetranychoid Mites of Taiwan (Acarina: Prostigmata) . /. Fac.
Education Tottori Univ. Nat. Sc. 20: 79 — 103.
Gutierrez, J., W. Helle & H. R. Bolland, 1970. Etude cytogénétique et réflexions phylo¬ génétiques sur la famille des Tetranychidae Donnadieu. Acarologia 12 (Sous- presse) .
Helle, W. & H. R. Bolland, 1967. Karyotypes and sex determination in spider mites (Te¬ tranychidae). Genetica 38: 43 — 53.
60
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, l.III. 1971
Helle, W., J. Gutierrez & H. R. Bolland, 1970. A study on sex determination and karyo¬ typic evolution in Tetranychidae. Genetica 4l: 21- — 32.
Hirst, S., 1923. On some new or little-known species of Acari. Zool. Soc. Lond., Proc. 1923: 971—1000.
Klein, H. Z., 1936. Contribution to the knowledge of the red spiders in Palestine. Agr. Res.
Sta. Bui. 21, reprinted from Hadar 9: 3 — 36, 1936.
Rahman, Khan, A. & A. N. Sapra, 1940. Mites of the family Tetranychidae from Lyallpur with descriptions of four new species. Indian Acad. Sei., Proc. (Sér. B) 11: 177—196.
Sayed, M. T., 1942. Contribution to the knowledge of the Acarina of Egypt. IV The genus Anychus Me Gregor (Tetranychidae). Bui. Soc. Fouad 1er Ent. 26: 125 — 131.
- - , 1946. The genus Anychus Me Gregor in Egypt and the Sudan. Bui. Soc. Fouad
1er Entom. 30: 143 — 148.
Over rupsen van Autographa gamma L. (Lep., Noctuidae). Het is jammer, dat we al een Veelvraatrups hebben, anders zou die naam heel toepasselijk voor gammarupsen gebruikt kunnen worden. Begin augustus 1969 had ik een uitgebloeide Sinningia (beter bekend als Gloxinia) in de vensterbank staan. Plotseling verschenen er kleine doorschijnende venstertjes in de bladeren. Ik dacht op een Amsterdams bovenhuis onmiddellijk aan tripsen, want vlinders komen hier vrijwel nooit binnen vliegen. Mijn spuitbus basudine was echter leeg en ik liet de zaak een paar dagen op zijn beloop. Toen begonnen er kleine gaatjes in de bladeren te komen en nu keek ik wat nauwkeuriger. De plant bleek vol kleine spanrupsjes te zitten. Zeer benieuwd welke soort dat kon zijn wachtte ik een paar dagen en toen waren ook al een paar rupsen overgestapt op een geranium. Op dat moment twijfelde ik al niet meer met welke soort ik te doen had en toen na een vervelling de tekening van de gamma-rups ging verschijnen, wist ik wel zeker, dat deze het was. Wat later vond ik er ook één op Streptocarpus. Met even veel plezier werden bladeren van paardebloem, zuring en weegbree geconsumeerd. Ik heb de dieren toen maar buiten uitgezet. — Lpk.
Nordstrom, F., S. Kaaber, M. Opheim & O. Sotavalta, De Fennoskandiska och Danska Nattflynas utbredning. Redacteur Per Douwes. Uitg. C. W. K. Gleerup, Lund, 1969.
Het boek geeft een opsomming van alle Noctuiden die bekend zijn uit Finland, Zweden, Noorwegen en Denemarken. Van elke soort wordt het Zweedse biotoop vermeld en in het kort de verbreiding in elk van de vier landen voor zover de dieren daar voorkomen (p. 7 — 119). Een uitgebreide literatuurlijst volgt op p. 126 — 152.
Het grootste deel van het werk wordt in beslag genomen door de verspreidingskaarten van vrijwel alle 403 vermelde soorten. Alleen een paar die slechts van een enkele vindplaats bekend zijn, worden weggelaten. De op uitstekend papier gedrukte kaarten geven een voor¬ treffelijk beeld van de verspreiding van de Noctuiden in het behandelde gebied, dank zij de samenwerking van de vier auteurs.
In 1955 verscheen reeds een dergelijk deel over de dagvlinders en in 1961 over de Sphingiden en „Spinners”, zodat geleidelijk aan een faunistisch overzicht van de Lepidoptera ontstaat als in deze vorm nog van geen tweede gebied gepubliceerd is! — Lpk.
Werkgroep wetenschappelijke samenwerking met Cuba. De werkgroep verzoekt zeer ge¬ specialiseerde Nederlandse wetenschapsmensen die bereid en in staat zijn gedurende een der universitaire vakanties in het Spaans, Frans of Engels kursussen over hun vakgebied te geven, kontakt met haar op te nemen. Adres: Prof. Dr. G. J. Kruijer, Sociologisch Instituut, Korte Spinhuissteeg 3, Amsterdam 1001 of Michel Angelostraat 28-11, Amsterdam 1010.
Bod gevraagd op „Ter Haar”, 1ste druk, ± 1900. Bibliotheek Ned. ent. Ver., Zeeburger- dijk 21, Amsterdam 1006, telefoon 020-54600.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 april 1971 No. 4
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12JII, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: L. Vâri & A. Diakonoff: In memoriam Dr. Antonie Johannes Theodorus Janse lepidopteroloog, 1877- — 1970 (p. 61). — W. Nij veldt: Over de rozetgallen op Saiix repens L. (Kruipwilg) (p. 63). — D. Hille Ris Lumbers : Two new taxa of Drepanosiphum Koch, 1855 (Homoptera, Aphididae) with a key to species (p. 72). — Literatuur (p. 80: W. N. Ellis). — - Korte mededelingen (p. 71: Afdeling Zuid-Holland, Te koop; p. 79: P. Zonder¬ wijk, H. J. Vlug; p. 80: Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek.
In memoriam Dr. Antonie Johannes Theodorus Janse lepidopteroloog, 1877-1970
Op 12 juni 1970 overleed te Pretoria op 93-jarige leeftijd Dr. A. J. T. Janse, Erelid van onze Vereniging, jarenlang honoraire curator van het Transvaal Museum en een groot lepidopteroloog. Hij behoorde tot de generatie van bijna legendarische entomologen, zoals Staudinger, Karl Jordan, Rothschild en Edward Meyrick. Hun voorbeeld is verbazingwekkend doch schier onnavolgbaar.
Dr. Janse was Nederlander. Hij werd geboren op 19 april 1877 te Den Haag, waar hij ook op school ging en opleiding kreeg voor onderwijzer bij de missie. In mei 1899 emigreerde hij naar Zuid- Afrika, waar hij onderwijzer werd te Water¬ val (thans Nieuw Smitsdorp). Naast zijn werk als onderwijzer begon hij alras met een enorm enthousiasme insekten te verzamelen en te bestuderen, vaak onder zeer primitieve omstandigheden; spoedig concentreerde hij zich op de vlinders en bracht in 45 jaren een unieke collectie Heterocera bijeen, Macro en Micro.
In 1905 werd hij docent aan de Transvaal Normaal School, waardoor hij zich veel meer op entomologie kon toeleggen dan voorheen. Hij verhuisde dus naar Pretoria, waar hij systematisch onderzoek kon verrichten. Deze betrekking bekleed¬ de hij tot zijn pensionering in 1937.
In de jaren 1921 — 1922 bracht hij een bezoek aan Europa gedurende welke tijd hij in de musea te London, Leiden en Berlijn werkte en vele honderden exem¬ plaren van Zuidafrikaanse Heterocera op naam bracht, die een fundament zouden vormen van zijn verzameling. In het Brits Museum ontmoette hij een andere grote lepidopteroloog, W. H. T. Tams, met wie hij sedertdien een hecht contact heeft onderhouden. De JOYCEY-verzameling van Pyraliden, die hij meebracht naar Pre¬ toria, kreeg hij in London ten geschenke.
62
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.IV.1971
Spoedig na zijn terugkeer naar Pretoria kreeg hij de plaats die hij allang ver¬ diende: hij werd benoemd tot ere-professor van systematische entomologie aan de Universiteit van Transvaal, welke betrekking hij behield tot zijn pensionering. In 1925 heeft de Universiteit van Zuid- Afrika zijn wetenschappelijke verdiensten ge- eerd met het toekennen van een ere-doctoraat.
Janse’s energie, enthousiasme en werkvermogen kenden geen grenzen. In zijn begintijd verzamelde hij te voet. Soms trok hij er wekenlang op uit met een primi¬ tieve kampeeruitrusting op een kruiwagen, later met paard en wagen, tenslotte met een auto en een speciaal voor dat doel uitgeruste caravan. Gedurende het grootste deel van zijn leven moest hij verzamelen, opzetten en inrichten van de collectie, tot het maken van zijn eigen insektendozen toe, in zijn vrije tijd doen; toch vond hij ook nog tijd voor een reeks degelijke taxonomische publikaties, die alle door hemzelf werden geïllustreerd en die beschrijvingen van meer dan 500 nieuwe soorten bevatten. Hij heeft er altijd voor geijverd om gedetailleerde illustraties voor alle wetenschappelijke beschrijvingen verplicht te stellen.
Toen de Regering zijn collectie kocht, werd hij tot honoraire curator daarvan benoemd. Eerst werd de Heterocera-collectie van het Transvaal Museum naar zijn huis gebracht, teneinde die met zijn eigen collectie te verenigen! Pas in 1953 kwam in het Museum voldoende ruimte beschikbaar om het geheel daar op te stel¬ len. In de periode tussen de jaren 1932 — 1964 schreef Janse zijn magnum opus: „The Moths of South Africa”, een monumentale revisie van Geometridae, Noc- tuidae (Acronyctinae), Hepialidae, Nepticulidae, Adelidae, Gelechiidae en Lirna- codidae. Ieder deel bestaat uit half tekst en half platen, naar zijn eigen tekeningen en foto’s. In totaal zijn een 50-tal publikaties over Lepidoptera van zijn hand ver¬ schenen.
Op 75-jarige leeftijd werd Janse tot waarnemend directeur van het Transvaal Museum benoemd gedurende de afwezigheid van de directeur, een bewijs hoe hoog hij bij de Curatoren stond aangeschreven.
Na zijn 75ste jaar heeft hij nog drie grote verzamelexpedities in een auto met caravan ondernomen, waarbij hij slechts door zijn echtgenote als enige assistente werd begeleid. De meeste vlinders heeft hij zelf in het veld opgezet. Tot kort voor zijn dood heeft hij zijn werk voortgezet en nog twee complete manuscripten nage¬ laten. Zijn brieven waren met een zeer duidelijke en vaste, bijna jeugdige hand geschreven. Kort voor zijn laatste ziekte schreef hij: „Zo lang mijn hand en oog nog goed zijn, kan het werk voortgaan”.
Deze brieven van Janse waren altijd iets van een gebeurtenis: zij ademden zo¬ veel levenskracht, enthousiasme en vertrouwen in het werk, dat zij altijd iets be¬ moedigends en fris in zich hadden. Als men bedacht dat de schrijver 89, 90, 91 jaar werd, dan schaamde men zich over eigen limitaties . . .
Slechts enkelen van ons worden begenadigd met zoveel enthousiasme voor hun vak. Slechts weinigen kunnen zich er zo oprecht en volledig aan geven. En als daarbij een ongewoon werkvermogen en inzicht gevoegd worden, dan heeft men de oerstof, waaruit die grote generatie gemaakt was. Het was een benijdenswaard, vol en gelukkig leven.
L. VÀRI, Pretoria, & A. Diakonoff, Leiden.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
63
Over de rozetgallen op Salix repens L. (Kruipwilg)
door
W. NIJVELDT
Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek (LP. O.), Wageningen
Het is gebleken dat de determinatie van op Salix repens voorkomende rozet¬ gallen in de praktijk vaak moeilijkheden oplevert. In het „Gallenboek” van W. M. Docters van Leeuwen (1) zijn deze gallen als volgt omschreven:
1. Bladrozetten aan het einde van de takken . . 2
2. Wilgenroosje. Grote, wijd uitstaande bladrozetten. De bladeren van de gal zijn behaard, doch niet sterker dan de normale bladeren. De galmuglarve is bleekrood. Algemeen — Rhabdophaga rosaria H. Lw.
— Lossere en niet zo wijd uitstaande bladrozetten, niet uit zovele bladeren be¬ staande, als de vorige gal en de galbladeren bij hun bases sterk behaard. De gal¬ muglarve is geelachtig. Minder algemeen — - Rhabdophaga heterobia H. Lw.
— Meer langwerpige bladrozetten, sterker behaard en de bladeren vaster tegen elkaar gedrukt, vaak met uitgebogen punten. De topbladeren zijn vaak rood aangelopen. De galmuglarven zijn oranjerood. Algemeen — Rhabdophaga iteobia Kffr.
— Kleine spoelvormige puntige rozet, meer op een grote knop lijkend, 5 — 8 mm lang en 3 — 5 mm dik. De bladeren blijven klein en sluiten vast om elkaar heen. Door dichte, witte beharing lijken de gallen zilverwit. De galmuglarve is rood. Algemeen, vooral in de duinen — Rhabdophaga jaapi Rübs.
Het blijkt dat de gallen hoofdzakelijk op hun uitwendige bouw en op de kleur en het aantal van de galmuglarven worden onderscheiden. Een studie van de in¬ wendige bouw van de gallen en van de morfologie van de galmuglarven heeft echter aangetoond, dat deze criteria niet juist zijn. Voor dit onderzoek stonden mij twee bronnen ter beschikking. Ten eerste enige duizenden gallen die over een reeks van jaren in het Noordhollandse duingebied op Salix repens zijn verzameld en waarvan de larven en de muggen morfologisch werden onderzocht. Ten tweede het gallenherbarium van Professor Docters van Leeuwen, dat zich in het Rijksherbarium te Leiden bevindt en waarvan een gedeelte mij voor de duur van deze studie in bruikleen werd afgestaan.
Zowel de in het veld verzamelde gallen als het gedroogde herbariummateriaal kwamen overeen met alle in het Gallenboek omschreven typen (fig. 1). Hierbij moet worden opgemerkt, dat bij Rhabdophaga jaapi van een echte rozetgal eigen¬ lijk geen sprake is. Zoals reeds uit de omschrijving blijkt is het meer een spoel¬ vormige grote knop (fig. 2). Als echte rozetvormers blijven dus alleen Rhabdo¬ phaga rosaria, R. heterobia en R. iteobia over.
Al verschilden de onderzochte rozetgallen van elkaar in uitwendige bouw, in¬ wendig hadden ze één ding gemeen, namelijk een centraal gelegen, door kleine schub vormige blaadjes omsloten holte, waarin zich slechts één vrij grote, bleek¬ rode galmuglarve bevond (fig. 3). Een dergelijke gal is kenmerkend voor Rhabdophaga rosaria, hetgeen door morfologisch onderzoek van de aanwezige larven werd bevestigd. De beide voornaamste larvale kenmerken zijn het vrij
Fig. 1. Rozetgallen van Rhabdophaga rosaria op Salix repens. Foto I.P.O. (rosette -like galls
of R. rosaria on Salix repens)
Fig. 2. Topgallen van Rhabdophaga jaapi op Salix repens in herbarium Docters van Leeuwen. Foto I.P.O. (terminal galls of R. jaapi on Salix repens in herbarium Docters van
Leeuwen) .
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
65
Fig. 3. Rozetgal van Rhabdophaga rosaria op Salix alba. Foto I.P.O. (rosette- like gall of R. rosaria on Salix alba).
(b &
Fig. 4. Borststaafje van de larve van Rhabdophaga rosaria (breastbone of R. rosaria larva); fig. 5. Anaalsegment van de larve van Rhabdophaga rosaria, dorsaal (anal segment of R. rosaria larva, dorsal); fig. 7. borststaafje van de larve van Rhabdophaga heterobia (breastbone of R. heterobia larva); fig. 8. Anaalsegment van de larve van Rhabdophaga heterobia, dorsaal (anal segment of R. heterobia larva, dorsal).
66
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
brede, tweetoppige borststaafje (spatula sternalis), gelegen aan de ventrale zijde van het derde borstsegment (fig. 4) en de acht van een borstelhaar voorziene terminaalpapillen aan de dorsale zijde van het anaalsegment (fig. 5).
Als gevolg van bovengenoemd onderzoek moeten de rozetgallen op Salix repens, die in het herbarium van Docters van Leeuwen als veroorzaakt door Rhabdo- phaga heterohia en R. iteobia staan aangegeven, thans op naam van R. rosaria worden gezet. Het materiaal van Rhabdophaga jaapi met als herkomsten Ameland, I.IX.1946 en Texel, 28.VI.1952, behoort eveneens tot R. rosaria.
De gal van R. heterobia, die algemeen op Salix triandra L. voorkomt, wijkt van R . rosaria af doordat de centrale larvenkamer hier uit een aantal naast elkaar gelegen holten bestaat, die bovendien de typisch schubvormige opbouw van die van R. rosaria missen (fig. 6). De larven verpoppen zich hierin binnen een vlie¬ zige cocon. De larven van R. heterobia zijn kleiner dan die van R. rosaria . Boven¬ dien is het borststaafje veel slanker en aan de top minder diep ingesneden (fig. 7). De acht terminaalpapillen eindigen in een stevige borstelhaar (fig. 8).
Met Rhabdophaga iteobia is het vreemd gesteld. De originele beschrijving van Kieffer (2) luidt als volgt: „Diese Mücke, welche von allen weidenbewohnenden Arten durch den gelbrothen Mittelleib verschieden ist, deformirt die Triebspitzen von Salix caprea L. Durch Verkürzung der Internodien bleiben die Blätter dicht aneinander gedrängt, sich deckend, dazu abnorm weiss behaart; sie stellen so ein haselnussdickes, eiförmiges bis längliches Gebilde dar, worin im Juli die orange¬ farbigen Larven in Mehrzahl zwischen den Blättern leben. Diese Larven begeben sich zur Verwandlung in die Erde; die Triebspitze entwickelt sich alsdann fort, aber die Blätter zeigen immer eine Erineum-artige, fleckenweise auftretende weisse Behaarung”.
Uit niets in deze beschrijving blijkt, dat R. iteobia rozetgallen op Salix repens zou veroorzaken. De beschrijving duidt veeleer op de typische spoelvormige gal van R. terminalis, die, behalve op Salix alba L., ook op andere wilgesoorten voor¬ komt. Hetzelfde galtype (fig. 9) is ook afgebeeld in „Die Cecidomyiden (Gall¬ mücken) und ihre Cecidien” van Rübsaamen & Hedicke. In het gallenherbarium van Docters van Leeuwen bevindt zich een dergelijke gal, verzameld op Salix caprea te Hoogeveen, 22.VIII.1933, (fig. 10), maar het was helaas niet mogelijk de larven hieruit te prepareren en te onderzoeken. Waarschijnlijk hadden ze de gallen reeds vóór het drogen verlaten. Het oorspronkelijke typemateriaal van Kieffer bestaat niet meer, zodat dit niet kon worden geraadpleegd. Het blijft dus onverklaarbaar waarom in het „Gallenboek” Rhabdophaga iteobia met rozetgal- vorming op Salix repens in verband is gebracht (zie ook figuur nr. 918 in het „Gallenboek”, hier fig. 11). Drie punten blijven er nu ter discussie nog over. Ten eerste de kleur van de larven. Deze is bij R. heterobia geelachtig, bij de andere soorten resp. bleekrood, oranjerood en rood genoemd. Het is echter be¬ kend, dat de larve van R. rosaria gedurende zijn ontwikkeling vanaf het begin achtereenvolgens de kleuren wit, geelachtig, oranjerood, rood en tenslotte bleek¬ rood aanneemt. Het tweede punt betreft het aantal larven. Bij R. rosaria en bij R. heterobia wordt van de larve gesproken, maar bij R. iteobia van de larven. In de gal van R. rosaria huist inderdaad slechts één larve in het centrum, maar in vele gevallen vindt men aan de basis van de omringende bladeren kleinere,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
67
Fig. 6. Rozetgallen van Rhabdophaga heterobia op Salix triandra. Foto I.P.O. (rosette-like galls of R. heterobia on Salix triandra).
Fig. 9. Gal van Rhabdophaga iteobia op Salix caprea. Naar Rübsaamen (gall of R. iteobia on Salix caprea); fig. 11. Rozetgal van Rhabdophaga heterobia ( — R. rosaria) op Salix repens. Naar Dqcters van Leeuwen.
68
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
Fig. 10. Gal van Rhabdophaga iteobia op Salix caprea L. in herbarium Docters van Leeuwen. Foto I.P. O. (Gall of R. iteobia on Salix caprea in herbarium Docters van
Leeuwen).
oranjerode larven. Dit verschijnsel komt ook op Salix alba vrij algemeen voor. Hier leven de kleine larven van R. terminalis, die zelf spoelvormige gallen kunnen verwekken, als medebewoners in de rozetgallen van R. rosaria. Maar tussen de beide „inwonende” soorten bestaan duidelijke verschillen in lichaamsbouw en levenswijze. Zij hebben beide wel zes terminaalpapillen, voorzien van een borstel¬ haar, maar de borststaafjes vertonen een constant verschil (fig. 12, 13, 14, 15). Ten tweede is er een verschil in levenswijze. R. terminalis verwekt, zoals reeds eerder werd opgemerkt, ook zelfstandig spoelvormige gallen op Salix alba, S. fragilis, S. purpurea en misschien ook op S. caprea (fig. 16). De soort komt ech¬ ter in de natuur niet op S. repens voor en het is nog ondanks vele pogingen ook niet gelukt om ze op deze wilg onder laboratoriumomstandigheden te kweken. De medebewoner van Rhabdophaga rosaria op Salix repens is echter ook in staat om geheel zelfstandig op dezelfde wilg te leven en een geheel andere groeitopgal te verwekken (fig. 17). Kweekproeven met deze galmug op Salix alba zijn
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
69
Fig. 12. Borststaafje van de larve van Rhabdophaga sp. op Salix repens (breastbone of Rhabdophaga sp. larva on Salix repens) \ fig. 13. Anaalsegment van de larve van Rhabdophaga sp. op Salix repens, dorsaal (anal segment of Rhabdophaga sp. larva on Salix repens, dorsal); fig. 14. Borststaafje van de larve van Rhabdophaga terminalis (breastbone of R. terminalis larva); fig. 15. Anaalsegment van de larve van Rhabdophaga terminalis, dorsaal (anal segment of R. terminalis larva, dorsal); fig. 18. Borststaafje van de larve van Rhabdophaga jaapi op Salix repens (breastbone of R, jaapi larva on Salix repens) ; fig. 19. Anaalsegment van de larve van Rhabdophaga jaapi op Salix repens, dorsaal (anal segment of R. jaapi larva on
Salix repens, dorsal).
eveneens steeds mislukt. De juiste identiteit van deze soort, die in ieder geval tot het geslacht Rhabdophaga behoort, is tot op heden nog onbekend.
Het derde probleem betreft de vorm van de gallen. Het staat vast, dat Rhabdo¬ phaga rosaria een grote verscheidenheid in galvorming vertoont. De standplaats van de waardplant is hierop van invloed, want op vochtige gronden zijn de gallen over het algemeen groter en minder langgerekt van vorm dan op droge. Boven¬ dien maakte Dr. S. J. van Ooststroom (Rijksherbarium te Leiden), die mij
70
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
Fig. 16. Gal van Rhabdophaga terminait s op Salix fragilis. Fig. 17. Gal van Rhabdophaga sp. op Salix repens.
Foto I.P.O. (call of R. terminalis on Salix Iraeilis). Foto I.P.O. (gall of Rhabdophaga sp. on Sahx repens)
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
71
bij een en ander zeer behulpzaam was, mij attent op het bestaan van bepaalde vormen van Salix repens, hetgeen mede de variabiliteit van de Rhabdophaga rosar ia- gallen zou kunnen beïnvloeden.
Bovengenoemde onderzoekresultaten leiden tot de conclusie, dat de in het „Gallenboek” genoemde rozetgallen van Salix repens alle door de galmug Rhabdophaga rosaria (H. Loew) worden veroorzaakt. Rhabdophaga heterobia (H. Loew), Rhabdophaga iteobia (Kieffer) en Rhabdophaga jaapi Rübsaamen moeten als verwekkers van rozetgallen op deze wilg worden af gevoerd. In twijfel¬ gevallen kan een onderzoek naar de larvale kenmerken, zoals die in dit artikel zijn opgenomen, de nodige opheldering brengen.
Summary
Docters van Leeuwen (Gallenboek, 2nd ed., 1951) has recorded four gall midge species (Rhabdophaga heterobia , iteobia, jaapi and rosaria) as producers of rosette-like galls on Salix repens in the Netherlands. The galls are mainly distinguished by the colour and the number of the larvae and by the type of gall formation. However a thorough study of his herbarium material and examination of many galls, collected in the field, has led to the conclusion that only Rhabdo¬ phaga rosaria is responsible for the production of rosette galls on Salix repens. An undescribed Rhabdophaga species, which lives in the galls of R. rosaria , can also cause terminal galls on the same host plant. The habitat and the existence of botani¬ cal forms of Salix repens may influence the variability of the galls. The gall midge species dealt with can easily be distinguished by the larval characteristics, given in this paper.
Literatuur
1. Docters van Leeuwen, W. M., 1957. Gallenboek. Nederlandse door dieren en planten
veroorzaakte gallen. Zutphen, 2e druk, 332 p.
2. Kieffer, J. J., 1890. lieber lothringische Gallmuecken. Verb -zool.- bot. Ges. Wien 40:
197—206.
3. Loew, H., 1850. Dipterologische Beiträge IV. Die Gallmücken. Posen, 40 pp.
4. Rübsaamen, E. H., 1915. Cecidomyidenstudien IV. Revision der deutschen Oligotropha¬
rien und Lasiopterarien nebst Beschreibung neuer Arten. S.B. Ges. naturf. Fr. Berl: 526—531.
5. Rübsaamen, E. EL & H. Hedicke, 1925/1939. Die Zoocecidien, durch Tiere erzeugte
Pflanzengallen Deutschlands und ihre Bewohner. Die Cecidomyiden (Gall¬ mücken) und ihre Cecidien. Zoologica 29, 1925 — 1939, 350 p.
Afdeling Zuid-Holland. De laatste vergadering van dit seizoen van de afdeling Zuid- Holland is bepaald op woensdag 28 april 1971 om 20 uur in het Museum van Natuurlijke Historie, Raamsteeg 2 te Leiden. Deze vergadering is in het bijzonder bedoeld voor meer uitgebreide demonstraties, vertoning van dia’s en films en dergelijke. Indien gewenst kunt u hieromtrent van te voren contact opnemen met ondergetekende.
Introducé (e)s zijn van harte welkom.
I. A. Kaijadoe, secretaris-penningmeester, Regen tesselaan 16, Oegstgeest.
Te koop. Everts, Coleoptera Neerlandica 1, 2, 3 en Supplement, samen voor ƒ 175, — ; idem Nieuwe Naamlijst ƒ 7,50. Reitter, Die Käfer des Deutschen Reiches 1 — 5 en Nachtrag ƒ 150,- — . Reclaire, Kevers 1 — 3 f 15, — . Na een week geen antwoord, dan verkocht.
Mevr. Ruurs, Reeweg 230, Dordrecht.
72
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
Two new taxa of Drepanosiphum Koch, 1855 (Homoptera, Aphididae) with a key to species
by
D. HILLE RIS LAMBERS
( Bladluisonderzoek T.N.O., Bennekom, Netherlands )
Abstract
Drepanosiphum, dixoni n. sp., from Acer campestre, England, Netherlands, and Yuogoslavia, and Drepanosiphum platanoides iranicum n. subsp., from Acer cappadocicum , Iran, are described.
Drepanosiphon zimmermanni Borner, 1940, and Drepanosiphon steveni Bozhko, 1961, are considered synonyms of Drepanosiphum oregonensis Granovsky, 1939.
Drepanosiphum dixoni n. sp.
Alate viviparous female
Colour in life greenish ivory, with brown head and dark brown to black thorax, and with two broad blackish bars on mid dorsum cephalad the siphunculi, with pale legs, antennae and siphunculi. In mounted specimens head brown to blackish brown, sclerotic, paler near the compound eyes, blackish around the ocelli; pro- notum pale, in the middle usually brown or brownish; mesonotum brown to blackish; abdomen colourless with on tergites IV and V pleurally fused, thick, dark brown to black spino-pleural sclerotic bars; in front of each siphunculus a thick antesiphuncular sclerite not darker than the spino-pleural bars. Body about 2.50 — 3.25 mm long. Dorsal hairs about 0.060 — 0.070 mm long. Antennae to more than twice as long as body; basal segments as dark as head or darker, to blackish brown; flagellum pale, yellowish, with the very base of segment III some¬ times dark, the very apex always brown, and from distal half of segment IV apicad gradually darker brown; segment III with 9 — 20 rhinaria more or less in a row on basal — ^/9 part; these rhinaria not narrow, rarely more than 5/g times as long as wide; hairs on segment III about 0.017 mm long, about i/4 — 1/3 of basal diameter of segment. Rostrum not reaching middle coxae; last segment about 0.145 — 0.17 mm long, just longer than second joint of hind tarsi, with 8 — 12 hairs besides the 3 subapical pairs. Legs pale, with only the very apices of the femora, and the bases of tibiae dark brown to black; no ventral brown to black stripe on the fore femora; the apices of the tibiae not or vaguely brownish. Wings with thin brownish veins, with very small, inconspicuous dusky triangles to the apices of the branches of the veins, with a darkish blotch at the apex of the pale pterostigma, but without a trace of a dusky or dark area on the tip of the fore wings. Siphunculi about 2/7 of length of body, mostly pale with brown apex and faintly pigmented base, rarely black, in the middle about 0.12 mm thick, from there gradually tapering towards apex, at basal i/5 part slightly attenuated, and therefore very slightly swollen. Cauda colourless, variable, some¬ times not or hardly knobbed, sometimes distinctly knobbed, with 5, sometimes 6 stout hairs on the knob, and often 1 — 2 hairs on the basal portion; knob wider than long.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
73
Measurements in mm.
|
No. |
Length body |
Ant. |
Ant. segments |
Rhin. on III |
Siph. |
Cau. |
|||
|
III |
IV |
V |
VI |
||||||
|
1 |
2.70 |
5.45 |
1.43 |
1.33 |
1.12 |
0.19 + l.H |
14& 15 |
0.83 |
0.15 |
|
2 |
2.94 |
5.49 |
1.34 |
1.32 |
1.16 |
0.19 + 1.21 |
16 & 19 |
0.81 |
0.13 |
|
3 |
3.11 |
5.53 |
1.42 |
1.37 |
1.07 |
0.20 + 1-20 |
(9?) & 15 |
0.81 |
0.14 |
|
4 |
3.04 |
6.19 |
1.50 |
1.47 |
1.28 |
0.21 -j- 1-29 |
12 & 12 |
0.87 |
0.15 |
|
5 |
2.50 |
5.09 |
1.29 |
1.22 |
1.01 |
0.19 4" 1-12 |
11 & 13 |
0.76 |
0.14 |
|
6 |
3.17 |
5.65 |
1.46 |
1.40 |
1.08 |
0.19 4" 1-23 |
12 & 14 |
0.88 |
0.15 |
|
7 |
2.33 |
5.66 |
1.42 |
1.41 |
1.10 |
0.19 4" 1-23 |
15 & 17 |
0.75 |
0.14 |
(1 — 6, from Acer campestre, Harpenden (Herts.), England, X.1968, reared by A. F. Dixon; 7, from yellow trap, Kranj, Yougoslavia, V — VI. 1964, leg. J. Kus).
Oviparous female
Colour in life not known. In mounted specimens body about 2.70 — 3.25 mm long, with the part behind the siphunculi very elongated. Head cloudy brown; pronotum pale with middle part brown; mesonotum at both anterior corners with a large brown convex sclerotic patch and in the middle on anterior half a brown un¬ paired patch; abdomen with the same antesiphuncular sclerites and bars on tergites IV and V as in alatae, but besides with narrow and mostly much vaguer sclerotic bars across tergites II and III, and sometimes also tergite I, but the latter bars mostly broken in the middle; sometimes rather distinct brownish marginal sclerites on segments III and IV. Dorsal hairs long, on posterior tergite mostly with fine apices and up to 0.19 mm long, on anterior tergites mostly shorter and with in- crassate apices. Head in all specimens with small ocelli. Antennae rather as in alatae; segment III with about 2 — 9 rather small, circular rhinaria. Legs rather as in alatae, but femora with the very apices not dark; hind tibiae not much thicker than other tibiae, with some 70 — 90 pseudosensoria on basal half, mainly on ventral side. Siphunculi pale with dark brown apices. Cauda rounded the same way as the subanal plate. Other characters more or less as in alate viviparous female.
Measurements in mm.
|
No. |
Length body |
Ant. |
Ant. segments |
Rhin, on III |
Siph. |
Cau. |
|||
|
III |
IV |
V |
VI |
||||||
|
1 |
2.81 |
4.45 |
1.08 |
1.01 |
0.91 |
0.18 -f 1.00 |
3 &7 |
0.72 |
0.11 |
|
2 |
3.13 |
4.45 |
1.09 |
1.00 |
0.87 |
0.18 4- 1.06 |
3 & 6 |
0.75 |
0.10 |
|
3 |
3.18 |
4.35 |
1.14 |
0.98 |
0.84 |
0.17 4- 0.96 |
7 & 8 |
0.76 |
0.11 |
|
4 |
2.93 |
4.28 |
1.14 |
0.99 |
0.82 |
0.16 + 0.91 |
5 & 5 |
0.71 |
0.10 |
(1 — 4, from Acer campestre , Woking (Surrey), England, 1.X.1966, reared by A. F. Dixon).
74
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
A 1 a t e male
Colour in life not known. In mounted specimens body smaller and narrower than in alate female, but with the same sclerotisation, etc. Ant. segment III round¬ about with about 70 — 90 small, mostly circular but sometimes transversely oval rhinaria over its whole length; segment IV with about 30 — 40 similar rhinaria; segment V with about 10 — 12 similar secondary rhinaria almost in single file on basal 2/s — % part. Cauda not constricted. Genitalia normal, with small, blunt claspers. Other characters as in alate female.
Measurements in mm.
|
No. |
Length body |
Ant. |
Ant. segments ' ... .. .... |
Rhin. |
on segment |
Siph. |
Cau. |
|||
|
Ill |
IV |
V 1 |
VI |
Ill |
IV ! V |
|||||
|
1 |
2.38 |
4.74 |
1.19 |
1.04 |
1.01 |
0.17 + |
74 & 85 |
38 & ? 12 & ? |
0.73 |
0.10 |
1.12
(from Acer campestre, Woking (Surrey), England, 6. X. 1966, reared by A. F. Dixon).
Discussion. Drepanosiphum aceris Koch is characterized by having a blackish area at the tip of the fore wings, as figured in Koch’s book. That species has for many years been known as D. acerinum (Wlk.), but as Walker’s material shows that was another aphid. Van der Goot (1915) described an aphid from Acer campestre, collected in the autumn, as D. acerina Wlk. But though he refers to the venation of the wings, he does not mention a dark blotch on the fore wings. This looks like an omission. However, in 1964 a much damaged Drepa¬ nosiphum very much like D. aceris but without a dark blotch in the wing was obtained from a Moericke trap in the coastal area of the Netherlands, and a similar aphid turned up in a trap in Yougoslavia. Searches on Acer species in the trapping areas did not provide more specimens. The host remained unknown until Dr. A. F. Dixon, during my visit to Glasgow showed me a culture with brachy- pterous alatae on Acer campestre. The brachypterous alatae, males with full wings, and alatae with full wings had no blotch on the fore wings, and they agreed in almost every respect with the trapped specimens from the Netherlands and Yougo¬ slavia. The brachyptery could explain why the aphids were so very rare in traps. In other species of Drepanosiphum that I regularly obtain from traps brachyptery is not known. In spring and autumn macropterous animals seem to occur, and it is possible that Van der Goot described such animals in his book.
The oviparae given by Dr. Dixon all show ocelli and they have some secondary rhinaria on the antennae. Some degree of alatoidness in Drepanosiphum oviparae is not rare. I also found oviparous D. platanoides (Schrank) with ocelli, but they had. no rhinaria on ant. segment III.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
75
If the differences between D. aceris and D. dixoni were restricted to the presence or absence of a blotch in the fore wings, this might be considered as intraspecific variability. But the smaller number of hairs on the last rostral seg¬ ment, the absence of black or dark socks to the tibiae and the brach yptery of D. dixoni in my opinion point to specific difference. Yet the presence of a dark spot dorso-apically in the stigma in both species suggests that they are very closely interrelated.
The Yougoslav specimen at first sight looked like a different species, but closer inspection revealed that it is only an unusually heavily pigmented specimen, in which the thorax, bars on abdomen and siphunculi are evenly black. In this aphid the base of ant. segment III is so deep brown that it might easily be mistaken for D. oregonensis Granovsky. However, it has the typical dark apex of the pterostig- ma, and it does not have the typical dark stripe on the undersides of the fore femora which even in pale D. oregonensis is very conspicuous. The dorsal hairs in the Yougoslav specimen are shorter than in Western European specimens, and they often have a slightly incrassate apex.
Embryos strongly resemble those of D. aceris , but the pleural hairs are even shorter.
Nearly all the material serving for the description was received from Dr. A. F. Dixon, Glasgow, who reared it from stock obtained from England. It is with pleasure that I dedicate this aphid to this friend, whose discovery of the spaced gregariousness in Drepanosiphum platanoides (Schrank) opened new alleys of thought.
Types. Holotype: alate viviparous female (no. 1 of measurements), from Acer campestre, Harpenden (Herts.), England, X.1968, reared by A. F. Dixon from stock received from R. N. B. Prior and H. L. G. Stro y an. Paratypes : alate viviparous female with collecting data as for holotype; alate viviparae and sexuals from Acer campestre , harvested at various dates in 1966 from nursery stock originating from Woking (Surrey), England; alate vivipara from yellow trap, Kranj, Yougoslavia, V — VI. 1964, leg. M. Kus; alate vivipara, from yellow trap, Lisse, Netherlands, VI. 1964, leg. D.H.R.L.
Drepanosiphum oregonensis Granovsky, 1939
When I recorded (1966) Drepanosiphum zimmermanni Borner from Acer macrophyllum from California, I had overlooked the description of D. oregonen¬ sis Granovsky from the same host plant, as Dr. F. W. Quednau kindly pointed out. A specimen from the type sample of Drepanosiphon steveni Bozhko, 1961 (but first recorded 1957, p. 211, by her as manuscript name with a microphoto¬ graph) appeared also to be Drepanosiphum oregonensis Granovsky. Both Drepa¬ nosiphon zimmermanni Borner, 1940, and Drepanosiphon steveni Bozhko, 1961, are synonyms of Drepanosiphum oregonensis Granovsky, 1939=
Drepanosiphum platanoides subspec. iranicum n. subsp.
Alate viviparous female
Colour in life not known. In mounted specimens body about as in main species,
76
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
about 3.00 — 4.25 mm long. Sclerotisation of body as in early summer form of main species, without dark bars on abdomen, but even teneral early summer specimens with a black spot near the base of each siphunculus. Other characters more or less as in main species.
Measurements in mm.
|
No. |
Length body |
Ant. |
Ant. segments |
Rhin, on III |
j Siph. |
Can. |
|||
|
III |
IV |
V |
VI |
||||||
|
1 |
4.06 |
6.62 |
1.98 |
1.69 |
1.38 |
0.17 + 1-08 |
23 & 26 |
1.02 |
0.18 |
|
2 |
3.11 |
5.23 |
1.60 |
1.26 |
1.01 |
0.14 -j- 0.97 |
17 & 18 |
0.91 |
0.15 |
|
3 |
3.69 |
5.84 |
1.75 |
1.30 |
1.21 |
0.16 -f 1-09 |
20 & 21 |
0.99 |
0.17 |
|
4 |
3.49 |
6.11 |
1.79 |
1.62 |
1.20 |
0.15 + 1.08 |
16 & 18 |
0.99 |
0.18 |
|
5 |
4.04 |
6.44 |
1.91 |
1.58 |
1.28 |
0.16 -f 1-14 |
20 & 21 |
1.01 |
0.19 |
|
6 |
3.78 |
6.01 |
1.81 |
1.52 |
1.20 |
0.15 -f 1-03 |
24 & 24 |
1.00 |
0.18 |
(1 — 2, from Acer cappadocicum , Karaj, Iran, 10.V.1960, leg. R. van den Bosch no. IR 64; 3 — 4, idem, no. IR 67; 5 — 6, Acer sp., Chaloos, Iran, 6.VI.1960, leg. R. van den Bosch no. IR 119).
Discussion. It is well known that sclerotisation in Drepanosiphum plata- noides (Schrank) varies considerably, and that in the autumn alatae appear with a series of blackish sclerotic bars across the abdomen. The latter specimens, which Van der Goot (1915) believed to be sexuparae, always have a black sclerotic spot near basis of each siphunculus. But in all the platanoides material from Portugal to Georgia, Russia, and from U.S.A. that I could examine, specimens without black bars on the abdomen have no trace of black spots near the siphun- culi. In the rather extensive Iran material from Acer cappadocicum every specimen, however dark or pale its thorax, has a dark or black sclerotic spot near the base of each siphunculus (fig. 6), but there is no trace of any other sclerotisation on the abdomen.
It may be significant that the host tree of this subspecies, Acer cappadocicum, has milky juice, but that in Europe Acer platanoides with milky juice is not a good host to D. platanoides , except sometimes in the autumn.
Embryos and first instar larvae do not differ much from those of European and American D. platanoides, except that they have rather longer pleural hairs.
Types. Holotype : alate viviparous female (no. 1 of measurements), from Acer cappadocicum, Karaj, Iran, 19.V.196O, leg. R. van den Bosch no. IR 64. Paratypes : alate viviparae with collecting data as for holotype; and from the same host and locality, date and collector, no. IR 76; and from Chaloos, 6.VI.1960, leg. R. van den Bosch no. IR 119. In the author’s collection.
A key to the species of Drepanosiphum Koch Alate viviparae
1 (2) Fore wings at apex with a dark to black blotch (fig. 1), and a similarly pigmented spot at the distal end of the pterostigma. On Acer campestre. Europe. D. aceris Koch
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
77
Figs. 1 — 3, fore wings. 1, Drepanosiphum aceris Koch; 2, D. dixoni n. sp.; 3, D. braggii Gillette; X 23.5.
2 (1) Fore wings at apex pigmented like the rest, but sometimes distal end of
stigma darker than the rest of the stigma.
3 (4) Stigma on posterior border with a brown band darker than any other
part of the wing, and this band near its proximal end with an enlarge¬ ment (fig. 3). Siphunculi not or rarely swollen. Ant. segment III rarely with more than 12 rhinaria. On Acer negundo. Western America.
D. braggii Gillette
4 (3) Stigma on posterior border often with a distinct or indistinct brown
band, but this band never enlarged near its proximal end, and not darker than the subcosta. Siphunculi mostly distinctly somewhat swollen. Rhinaria mostly more numerous.
5 (6) Stigma at its distal end darkened or with a small blotch that is darker
than any other part of the stigma (fig. 2). Often brachypterous. Fore femora without a trace of a ventral brown or black stripe. Abdomen always with two dark, thick pleuro-spinal bars on tergites IV and V. On Acer campestre . Western and Central Europe. D. dixoni n. sp.
6 (5) Stigma only with a more or less faint brownish band of even thickness
78
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
along its posterior border. Never brachypterous. Fore femora often with a brown or black ventral stripe, and then in lateral view with the ventral margin much blacker than that of the other femora. Often no bars, or more bars on abdomen.
Figs. 4 — 5, areas between cubitus and media, X 71; 4, Drepanosiphum platanoides hanicum n. subsp.; 5, D. platanoides (Schrank); fig. 6, base of siphunculus with blackish blotch, D. platanoides iranicum n. subsp., X 69; fig. 7, fore femur, D. oregonensis Granovsky, X 72.
7 (10) Last rostral segment 0.140 mm long or longer. Embryos with long
knobbed spinal hairs also on abd. tergites I — V.
8 (9) No blotch near bases of siphunculi in specimens without sclerotic bars
on abdomen. Area between media and cubitus mostly more than half covered with minute scales (fig. 5). On many Acer spp., Europe, North America. D. platanoides (Schrank)
9 (8) In front and just outside each siphunculus a brown to deep black blotch
also in specimens without sclerotic bars on abdomen (fig. 6). Area between media and cubitus only at the edge of the wing with scales (fig. 4). On Acer cappadocicum. Iran.
D. platanoides subsp. iranicum n. subsp.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.IV.1971
79
10 (7) Last rostral segment rarely over 0.130 mm long. Embryos with very
short and inconspicuous spinal hairs on abd. tergites I — VI or I — V.
11 (12) Near base of ant. segment III an area darker than the part just distad.
Fore femora very much thicker than hind femora, with a very distinct blackish ventral stripe (fig. 7), much thicker than siphunculi. Only very dark specimens that have a blackish brown mesosternum with a blackish spot near bases of siphunculi. On Acer monspessulanum , A. opalus , A. macrophyllum. Central and Southern Europe; Western America.
D. oregonensis Granovsky
12 (11) Base of ant. segment III not darker than the rest of the segment. Fore
femora often hardly thicker than hind femora, not or hardly thicker than siphunculi, very rarely with noticeable pigmentation on the under¬ side. Often also specimens with hardly pigmented thorax with black
spots near the bases of the siphunculi.
13 (14) Siphunculi either uniform in colour, or only at the very apex faintly
smoky. On Acer trautvetteri. Caucasus, Russia. D. caucasicum Dzhibl.
14 (13) Siphunculi even in very pale specimens with dark apices, often much
more pigmented and sometimes up to black. On Acer pseudoplatanus and A. opalus. Western and Central Europe. D. acerinum (Wlk.)
References
Bozhko, M. P., 1957. Contributions to the study of the aphid fauna (Aphidoidea) of Cri¬ mea (in Ucrainian). Works of the Res. Inst. Biology & Biol. Vacuity Charkov 30 : 211.
- , 1961. New genus and species of Aphidoidea (Homoptera) from Southern
Ucraine, Moldavia and Ciscaucasia (in Russian). Hor. Soc. ent. Un. Soveticae 48 : 10—12.
Goot, P. van der, 1915. Beiträge zur Kenntnis der Holländischen Blattläuse. Maarlem- Berlin, 1 — 600.
Granovsky, A. A., 1939. Three new species of Aphiidae (Homoptera). Proc. ent. Soc. Wash. 41 : 143—145.
Hille Ris Lambers, D., 1966. Notes on California aphids, with descriptions of new genera
and new species (Homoptera: Aphididae). Hilgardia 37 : 583.
Verzoek om medewerking. Wegens mijn belangstelling voor de systematiek van de familie Platygasteridae (Hymenoptera-Proctotrupoidea) vraag ik gekweekt parasietenmateriaal uit Galmuggen (Itoniidae), witte vliegen (Aleurodoidea), schildluizen (Coccoidea) en eventueel andere gastheren.
Te koop gevraagd: Gallenboek van Docters van Leeuwen, tweede druk.
H. J. Vlug, Jacob van Lenneplaan 13, Zeist.
Philanthus triangulum Fabricius (Hym., Sphecidae). Op 14 augustus 1970 werden 6 — 8 bijenwolven waargenomen op het spoorwegemplacement te Tienraij. Zij bevlogen intensief de wilde reseda, die er temidden van vele andere bloeiende planten duidelijk uitgekozen werd. Twee exemplaren zijn meegenomen en aan de collectie van de Plantenziektenkundige Dienst te Wageningen afgestaan.
P. Zonderwijk, Hullenburglaan 6, Bennekom.
80
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IV. 1971
Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek
De bibliothecaris stelt zich voor om regelmatig onder bovenstaande titel een selectie te vermelden van nieuwe aanwinsten. In het algemeen zullen slechts min of meer recente boeken worden vermeld, en van antiquarische werken slechts de belangrijkste.
Hopelijk wordt hierdoor bereikt dat leden die niet regelmatig de leestafel kunnen be¬ zoeken, sneller geattendeerd worden op nieuwe literatuur die voor hen van belang kan zijn. Azheganova, N. S., 1968, Short classification key of Aranei of the forest and forest-steppe zone of the U.S.S.S.R. Russisch.
Borchsenius, N. S., 1966, A catalogue of the armoured scale insects (Diaspidoidea) of the world.
Borror, D. J., 1942, A revision of the libelluline genus Erythrodiplax.
Bowman, J. R., 1939, The Pselaphidae of North America.
Browne, F. G., 1968, Pests and diseases of forest plantation trees. An annotated list of the principal species occurring in the British Commonwealth.
Camin, J. H. & F. E. Gorirossi, 1955, A revision of the suborder Mesostigmata.
Cowan, C. F., 1968, 1970, Annotationes rhopalocerolicae.
Directory of Coleoptera collections of North America (Canada through Panama), 1969. Emerton, J. H., 1961, The common spiders of the United States.
Fiedler, C., 1954, Neue südamerikanische Rüsselkäfer aus der Subfamilie Cryptorhynchini. Hall, D. G., 1947, The blowflies of North America.
Hering, M., 1940, Lepidopterologisch Wörterbuch.
Karabag, B., 1958, Orthoptera fauna of Turkey.
Knott, W., 1959, Niederrheinische Stechmücken.
Krivolutskaya, G. O., 1958, Scolytidae of Sakhalin. Russisch.
Kurentsov, A. I., 1967, Entomofauna of the mountaneous regions of the Far East of the U.S.S.R. Russisch.
Liebmann, W., 1955, Käferkunde aus Mitteleuropa einschlieszlich der österreichischen Alpen. Meyrick, E., 1912 — 1937, Reprint 1969, Exotic microlepidoptera. 5 vols. in 4 banden. Morrell, R., I960, Common malayan butterflies.
Odum, E. P., 1959, Fundamentals of ecology, 2nd ed.
Pataocka, J., I960, Die Tannenschmetterlinge der Slowakei.
Pinto, J. D. & R. B. Selander, 1970, The bionomies of blister beetles of the genus Meloe and a classification of the New World species.
Smit, B., 1964, Insects in Southern Africa: how to control them.
Thompson, G. H., 1963, Forest Coleoptera of Ghana; biological notes and host trees. Wallwork, J. A., 1970, Ecology of soil animals.
Wolff, B., 1934 — 1938, Animalium cavernarum catalogus.
Wigglesworth, V. B., 1970, Insect Hormones. Oliver & Boyd, Edinburgh, pp. ix, 159- 43 figs, 3 pis, 230 refs, index 6V2 p. prijs 50 shilling (paperback 25 shilling).
Dit boekje is het twaalfde van de reeks „University reviews in biology”. De opzet van deze serie is beknopte en goedkope samenvattingen te verschaffen van snel ontwikkelde onderdelen van de biologie.
De schrijver, over wiens competentie geen enkele twijfel zal bestaan, neemt het begrip hor¬ moon zeer ruim: hoewel de „echte” hormonen het meest uitgebreid worden behandeld, wordt ook veel aandacht besteed aan neurosecretie, neurohumoren, inductoren, pheromonen, etc. De behandelde onderwerpen zijn groei, vervelling, diapauze, metamorfose, voortplanting, differen¬ tiatie, regeneratie, polymorfie, etc.
De wijze van behandelen is zeer beknopt, en veel wordt slechts terloops aangestipt. Hier¬ door, en doordat veel kennis van anatomie en methodieken bij de lezer bekend wordt ver¬ ondersteld, is het beslist geen leerboek of bruikbaar als inleiding tot het onderwerp. Het boekje lijkt slechts nuttig voor ter zake deskundigen, die in een kort bestek een overzicht wen¬ sen van de status quo in hun vakgebied.
Buiten de schuld van de auteur is de literatuurlijst sterk ingekort, wat de gebruikswaarde van het boekje niet ten goede komt. — W. N. Ellis.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 3 1 |
1 mei 1971 |
No 5. |
|
Adres van de Redactie: |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
— - Nederland |
INHOUD: M. Delnoye en H. K. J. Penners: Ervaringen met een kweek van Notodonta torva Hübner (tritophus Esper) (Lep., Notodontidae) (p. 81). — D. J. Kuenen: Integratie van kennis (p. 84). - — ■ H. H. Evenhuis: Studies on Cynipidae Alloxystinae (p. 93). — Herbert Hölzel: Remarks on Mongolian Chrysopidae with description of a new species (Planipennia, Chrysopidae) (p. 101). — Literatuur (p. 83: G. L. van Eyndhoven; p. 92: W. N. Ellis, B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 100: B. J. Lempke; p. 104: Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek) .
Ervaringen met een kweek van Notodonta torva Hübner (tritophus Esper) (Lep., Notodontidae)
door
M. DELNOYE en H. K. J. PENNERS
Op dezelfde vangplaats te Echt waar wij in 1969 een mannetje van Notodonta torva vingen, troffen wij op 16 mei 1970 een mannetje en een wijfje aan. Beide exemplaren waren nagenoeg vers. Na een korte bedwelming met ether werd het wijfje in een potje met populierebladeren gezet, in de hoop dat het eitjes zou af zetten. Ofschoon de vlinder reeds na een uur een eitje legde, duurde het verdere afzetten van eitjes tot 20 mei. Er werden toen 42 eitjes gelegd. Op 21 mei kwa¬ men er nog een 40 -tal bij, waarna het wijfje op 22 mei dood ging.
De eitjes zijn glad, koepelvormig en groenblauw van kleur. Ze werden of enkel tegen de glaswand van het potje af gezet of in groepjes van 10 tot 12 stuks naast elkaar op populierebladeren. Een gedeelte van de eitjes werd aan Delnoye ge¬ geven. Daar de laatstgenoemde van ons beiden (P.) over meer vrije tijd kan be¬ schikken dan D., heeft hij de hele ontwikkeling van ei tot vlinder vrij nauwkeurig kunnen volgen en geeft hierbij de ervaringen weer bij zijn kweek.
De eitjes, 41 stuks, werden in de keuken bij een temperatuur van 18 — 20 °C geplaatst. De eerste rupsjes kwamen uit op 28 mei en op 29 mei waren alle eitjes leeg. Het is heel moeilijk met het blote oog te zien of de eitjes bevrucht zijn, een verkleuring heeft nagenoeg niet plaats. Een dag voor het uitkomen van de rupsjes kan men een zwart puntje in het eitje ontwaren en met een loep kan men duide¬ lijk het zwarte kopje van het rupsje zien en ook, dat het de eiwand doorvreet.
De rupsjes werden overgezet in plastic zalfpotjes van 50 cm3, 10 of 11 per potje, met een fijnmazig gaasje afgesloten en gevoed met bladeren van Populus pyramidalis. Men mag niet te veel rupsjes in een potje zetten, daar ze zich nogal
82
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
eens verwarren in de spinseldraden. Delnoye heeft de rupsjes gevoed met Popu¬ lus tremula. Na een dag waren de bladeren reeds oppervlakkig aangevreten en met beide Populus- soorten is de kweek voorspoedig verlopen.
Na de tweede vervelling werden de rupsjes overgebracht in glazen potjes van 300 cm3, weer 10 of 11 stuks per potje, en de potjes met fijn gaas afgesloten in de bijkeuken gezet. Door het warme weer in juni groeiden ze erg voorspoedig, ofschoon er een 8-tal bij waren die kleiner dan de rest bleven, vermoedelijk de het laatst uit het ei gekomen rupsjes. Na de tweede vervelling is een rupsje dood ge¬ gaan, het enige verlies dat wij gehad hebben.
Na de derde vervelling werden de beestjes vrij op populieretakjes op water ge¬ zet . Door het warme weer droogden de bladeren snel uit en moest het voer om de andere dag ververst worden. Het overlopen van het dorre voer naar het verse blad heeft zonder moeite plaats en ik heb niet één keer een afgevallen rupsje op het voer behoeven te zetten.
Eigenaardig is de wijze waarop de rupsjes na de derde vervelling de populiere- bladeren vanaf de punt van het blad en vervolgens langs de hoofdnerf aan beide kanten beginnen af te knagen. Als ze ophouden met eten gaan ze op het uiterste puntje in het verlengde van de hoofdnerf rusten, liefst aan de onderste bladeren. Of ze dit ook eerder doen heb ik niet kunnen nagaan, daar wij de rupsjes niet eerder vrij op populieretakjes hebben gezet, maar steeds in nauwe ruimten afge¬ sloten gehouden hebben.
Op 11 juni gingen de eerste rupsen verkleuren. Ze worden voor het verpoppen zeer traag en donkergroen van kleur. De donker gekleurde exemplaren werden overgeplaatst in een poppenkastje van 30 X 30 X 40 cm, bespannen met nylon- gaas. De bodem van het kastje was bedekt met een vel plastic waarop een laag turfmolm van 3 cm dik lag en hierop een laag dorre en enkele verse bladeren van Populus. De poppen en de turfmolm werden iedere dag tweemaal lichtjes met leidingwater beneveld om tijdens de warme dagen uitdroging te voorkomen. Het poppenkastje werd in de bijkeuken aan het raam geplaatst, zodat in de middag¬ uren de zon door het raam in het kastje schijnen kon. Op 16 juni had ik 39 pop¬ pen en een rups was bezig met spinnen.
De verpopping heeft plaats op de grond in een dun bruinachtig spinsel onder verdorde bladeren of ingesponnen tussen twee bladeren. De pop is donker zwart¬ bruin van kleur en glanzend.
De vlinders komen uit tussen 16 en 21 uur. Het was opvallend dat de vlinders die tussen 16 en 19 uur uitkwamen, haast alle wijfjes waren. Het was heel grap¬ pig om te zien, hoe de slanke lichamen met de korte vleugelstompjes zich zenuw¬ achtig vlug over de dorre populierebladeren verplaatsten en snel langs het gaas van het poppenkastje omhoog kropen om daar rustig hun vleugels te ontwikkelen, hetgeen ongeveer een uur duurde.
Direkt na het invallen van de duisternis gaan de mannetjes vliegen, dit gebeurt nogal ontstuimig. De meeste wijfjes blijven stil zitten, hoewel na een paar uur ook enkele gingen vliegen.
Wij hebben nog getracht 4 mannetjes en 4 wijfjes, twee aan twee tot paring te brengen, drie paartjes in een 1 literfles met populierebladeren en met gaas afge¬ sloten, en een paartje in een met gaas bespannen poppenkastje 30 X 30 X 40 cm
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
83
waarin ook Populus-tdk]es geplaatst waren. De vier wijfjes hebben in totaal een 250 eitjes gelegd, 60 tot 80 stuks per wijfje. Jammer dat alle eitjes onbevrucht waren, zodat een verdere kweek niet kon doorgaan. De laatste drie uitgekomen mannetjes en wijfjes heb ik — Delnoye was met vakantie in het buitenland — op 9 juli tegen de avond op de vangplaats tegen een populierestam uitgezet, in de hoop dat in de vrije natuur een copulatie tot stand zou komen.
Van 40 eitjes heeft Delnoye 32 vlinders gekregen en nog 8 poppen, P. heeft van 41 eitjes 39 vlinders gekregen en nog een pop. Alles bij elkaar een zeer ge¬ slaagde kweek, waaraan wij beiden met veel toewijding en plezier gewerkt hebben.
Hieronder volgt een overzicht van de data voor de uitgekomen vlinders; D = Delnoye, P = Penners.
2 5. VI DIJ1; 26.VI 02^,1 }; 27.VI D 4 d" d\ 3 $ ?; 28.VI D 4 3 ? $ ; 29.VI D 1 <ƒ, 3 ? ? ; 30.VI D 1 , 3 ? ¥ en P 1 $ ; l.VII
p 1 ¥ ; 2 .vu p 1 d, 2 ¥ ¥ ; 3.vn pi <?, 2 ¥ ¥ ; 4.vn p 3 d d\ 1 ¥ ; 5.VII D 2 dd,4 ¥¥ enP5 dd,4 ¥¥; 6.VII p 3 ddd ¥ ; 7.VII P 2 d d, 2 ¥ ¥ ; 8.VII p 2 d d, 2 ¥ ¥ ; 9.vn p 2 d d, 3 ¥ 9 ; 25.VII p 1 <?.
Summary
A female of Notodonta tor va Hübner was caught near Echt (prov. of Limburg) on May 16, 1970. It laid about 80 eggs. The caterpillars hatched on May 28 and 29 and were fed with poplar. Pupation took place at the end of the second week of June and 71 moths appeared between June 25 and July 25, whereas 9 chrysalids did not hatch the same season.
Sittard, Molenbeekstraat 3 en Mgr. Cîaessensstraat 43.
Tahouk, Abdul Mon’ im S., Insects and Mites Injurious to Crops in Middle Eastern Countries. Monographien z. angew. Ent. no. 21. Paul Parey, Hamburg/Berlin, 1969, 239 pp., 71 fig., DM 36. — .
De schrijver, die reeds vele publikaties op zijn naam heeft staan, is professor aan de Ameri¬ kaanse Universiteit van Beirouth (Libanon). Het boek behandelt echter een veel groter geogra¬ fisch gebied en geeft een uitvoerig overzicht van de door Arthropoda veroorzaakte plagen in een vijftal landen van het Nabije Oosten, waar de auteur zelf in de praktijk heeft gewerkt. Het lijkt mij wel de eerste maal, dat een boek van zulk een omvang hierover verschijnt.
De stof is zeer overzichtelijk verwerkt. Begonnen wordt met een opsomming van de ver¬ schillende culturen, met vermelding van de insekten en de mijten die erop plegen voor te komen. Bij ieder gewas wordt een determinatietabel gegeven, gebaseerd op de typische be- schadigingsbeelden. Deze kunnen van veel nut zijn bij het vaststellen van de identiteit van de verwekker, maar men moet zich er wel van bewust zijn dat er daarnaast ook nog schadebeelden voorkomen, die door plantaardige organismen worden veroorzaakt.
Een honderdtal dieren is uit de veelheid van soorten gelicht om in omstreeks 160 pagina’s uitvoerig te worden besproken, begeleid door welgekozen afbeeldingen. Aan hun biologie en bestrijding wordt veel aandacht geschonken.
Het werken met dit boek wordt vergemakkelijkt door uitstekende registers van persoons¬ namen en wetenschappelijke namen, terwijl een literatuurlijst van naar schatting omstreeks 400 referenties, speciaal gebaseerd op dit deel van de wereld, de gelegenheid biedt voor verdere informatie hierop terug te grijpen.
Al met al een boek, dat een prettige samenvatting geeft van de situatie in het Nabije Oos¬ ten en het mogelijk maakt vergelijkingen te trekken met de ervaringen in andere warme lan¬ den. — ■ G. L. van Eyndhoven.
84
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
Integratie van kennis
door
D. J. KUENEN
Rijksinstituut voor Natuurbeheer , Mededeling nr. 2J>
Het is moeilijk voor de mens om zijn eigen plaats in de wereld goed te be¬ grijpen. Hij heeft een aantal uitzonderlijke eigenschappen waardoor hij zich duidelijk van andere levende wezens onderscheidt. Hij noemt zichzelf Homo sapiens , of Homo faber, daarmee aangevende dat hij zijn intelligentie of zijn vaar¬ digheid om dingen te maken ziet als bijzondere eigenschap. Dat kan alleen maar omdat hij een aantal anatomische en fysiologische eigenschappen heeft die men elders in het dierenrijk niet aantreft. Handen en hersenen zijn wel de meest op¬ vallende wat de bouw betreft, maar, zoals bij alle organismen, is het de totaliteit waarin elk onderscheidbare detail past, die we in ogenschouw moeten nemen om een begrip van het bestudeerde organisme te krijgen.
Hoezeer de mens zich afgezonderd voelt van de rest van de levende wereld blijkt wel uit het regelmatig gebruik van uitdrukkingen als „Mens en natuur”, „Mens en dier”. Hierin wordt duidelijk een tegenstelling onderstreept, meer dan dat de verbondenheid wordt aangeduid.
Maar als we de individu mens of de soort mens nader bestuderen, dan blijkt eigenlijk pas goed dat er zeer veel aspecten zijn waardoor de verbondenheid van de mens met de rest van het leven op aarde duidelijk wordt. In de morfologie sluit de mens duidelijk direct aan bij de andere Primaten, in zijn fysiologie zijn alle stofwisselingsprocessen varianten van, of praktisch identiek met die welke wij bij de dieren aantreffen. Als wij de nadruk leggen op de vergelijkbaarheid van mens en dier, dan is de mens niet veel meer dan een uitzonderlijk soort dier.
Dat dit standpunt niet een wat eenzijdig theoretische benadering weergeeft, maar een werkelijke inhoud heeft blijkt wel uit het resultaat van zo vele dier¬ proeven die als grondslag voor de kennis van de mens hebben gediend, en bij voortduring daarvoor gebruikt zullen worden. De medische wetenschap is voor een belangrijk deel gegrondvest op de veronderstelde vergelijkbaarheid van resul¬ taten van proeven en waarnemingen en dus van functies bij mens en dier.
Zeer duidelijk is ook de verbondenheid en gebondenheid van de mens als één van de vele levende wezens in zijn voedselvoorziening. Dan blijkt de mens werke¬ lijk een deel van de levende natuur te zijn en niet als zelfstandig organisme met een eigen aard tegenover de natuur geplaatst te kunnen worden.
Ondanks de grote vorderingen van de chemie en techniek blijft de mens voor een aantal fundamentele processen volledig afhankelijk van levende organismen.
De grondslag voor het leven op aarde is de groene plant, die, met behulp van het chlorofyl, de energie van de zon kan gebruiken om uit anorganische stoffen organische moleculen op te bouwen. Met koolzuur en water als uitgangsmateriaal worden koolhydraten gemaakt, en met de mineralen die uit de grond worden op¬ genomen wordt het plantelichaam opgebouwd, waarin zich vetten, eiwitten en vele andere stoffen bevinden die essentieel zijn voor het functioneren van de levende plant.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
85
Maar tevens wordt door de plant het dierlijk leven mogelijk gemaakt, want dieren zijn voor hun organisch materiaal afhankelijk van planten. Met de bouw¬ stoffen aan de planten ontleend maken zij de stoffen die specifiek zijn voor de soort.
Elke soort is gekenmerkt door een bepaalde structuur van zijn eiwitten en we weten dat binnen de soort, in sommige gevallen zeer vele individuen enigszins van elkaar verschillen.
Dieren zijn voor hun organisch materiaal ten dele direct afhankelijk van plan¬ ten. Dat zijn de herbivoren, ook wel fytofagen genoemd. Andere verkrijgen het pl antenmateriaal op indirecte wijze door het eten van dieren die planten gegeten hebben: de carnivoren. Bovendien zijn er dan de afvaleters, die weer op een ande¬ re wijze het organisch materiaal verbruiken.
Als een dier sterft wordt het meestal ten dele opgegeten door andere dieren, maar er blijven wel resten of af val over die niet meer als voedsel gebruikt worden. Het zijn de bacteriën die dit organisch materiaal verder verbruiken. Zij vermeer¬ deren zichzelf op die voedingsbodem en breken het organisch materiaal af tot anorganische stoffen. Die stoffen dienen dan weer als voedsel voor de planten. Zo vormen plant, dier en bacterie de drievoudige eenheid van het leven op aarde.
De mens heeft zijn plaats in dit geheel als een ander dier. Ook hij is afhanke¬ lijk van plant en dier voor zijn voedsel, zijn afval wordt soms door andere dieren gebruikt of door bacteriën afgebroken en sterft hij, dan is hij, afhankelijk van de omstandigheden, prooi van aaseters of bacteriën.
Natuurlijk heeft de mens vrij essentiële ingrepen in het oorspronkelijke systeem bewerkstelligd. Hij roeide roofvijanden uit, verbouwt planten, houdt huisdieren en maakt daardoor zijn levenskansen groter. Hij probeert de levende wereld te mani¬ puleren. Door factoren die hij als storend ervaart, uit te schakelen, probeert hij zijn eigen levenspatroon eenvoudiger te maken, meer regelbaar, overzichtelijker.
Hij heeft bij dit alles veel moeilijkheden te overwinnen. Die moeilijkheden zijn ten dele van technische aard, ten dele van biologische aard. Een groep dieren die hem daarbij door talrijkheid en gevarieerdheid de meeste last heeft berokkend zijn de insekten. Dat hoeft ons geenszins te verwonderen. Want er is vrijwel geen be¬ woonbare plaats op het land of in het zoete water, er is geen denkbare voedsel¬ bron, of er is wel een insekt dat die mogelijkheden exploiteert. Waar de mens ook is, wat hij ook doet, altijd ontmoet hij insekten op zijn weg.
Insekten zijn echte landdieren. Zij hebben ook het zoete water gekoloniseerd, maar ontbreken merendeels in de zee. Dit lijkt samen te hangen met hun manier van ademhalen, de mogelijkheid van larvale aanpassingen die hierdoor gegeven zijn, en de noodzaak als volwassen dier dicht bij of in de vrije atmosfeer te ver¬ toeven. Slechts aan de oevers van de zee kunnen insekten zich ophouden.
De grote ontwikkeling van de insekten ligt in de geologische periode van het Carboon, een 250 miljoen jaren geleden, toen de vegetatie op aarde tot volle was¬ dom kwam. In die periode heeft zich ook de differentiatie binnen de insekten- groep voorgedaan, die de grondslag heeft gelegd voor de onoverzienbare en on¬ overzichtelijke spreiding van soorten die wij nu kennen.
De mens is, vergeleken bij de insekten, pas kort op aarde, ten hoogste enkele miljoenen jaren. Maar enkele parasitaire insektesoorten hebben zich in die korte
86
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
tijd duidelijk met de mens mee ontwikkeld, zoals we dat ook bij vele andere para¬ sieten zien. Vlooien, luizen en muggen, om maar enkele opvallende voorbeelden te noemen, vertonen aanpassingen die niet goed anders verklaard kunnen worden dan door aan te nemen dat de veranderingen van de gastheer gevolgd werden door veranderingen in de parasieten.
En daarmee zijn wij geconfronteerd met een complex van problemen waar we nog maar een eerste begin van antwoord op weten.
In de eerste plaats hebben wij hier te doen met een bijzondere vorm van het algemeen verschijnsel van exploitatie van voedselbronnen. Wij kennen de planten - specialisten onder de insekten, de nekrofagen en koprofagen, de parasieten en hyperparasieten en in deze lijst passen ook de bloedzuigende parasieten van de Vertebraten. In elk van die gevallen is er een bron van organisch materiaal, die bepaalde kwaliteiten heeft en waarbij een verbruikende soort past in bouw en levenswijze. U kent natuurlijk allen vele voorbeelden: de parasitaire wespen die gespecialiseerd zijn op rupsen in hout; de kevers die, naar ons oppervlakkig oog, lijken op mieren waar zij exemplaren van aanvallen langs de mierenpaden; de mestkevers en doodgravers en zo talloze meer. Telkens weer zien we een relatie die tot in details afgestemd is op de specifieke mogelijkheden van voedsel ver¬ werven.
Even verwonderlijk is de aanpassing van de echte parasiet. Welk een langdurig en gecompliceerd proces heeft zich moeten voltrekken om de monddelen van muggen zo te vervormen dat daaruit het zo volmaakt werkend steekapparaat ont¬ stond, waarin we nog wel de oorspronkelijke uitgangselementen herkennen, maar die in vorm en functie toch wel totaal veranderd zijn. Van de bijbehorende ver¬ anderingen in het zintuig-, spier- en zenuwstelsel kunnen we nauwelijks nog een beschrijving geven, laat staan dat ons duidelijk is hoe het proces van die ver¬ andering in de loop van de evolutie is verlopen. Zelfs de speekselklieren zijn van functie veranderd, want zonder de antibloedstollingsstoffen zou het hele apparaat niet kunnen functioneren.
Natuurlijk kunnen we achteraf best begrijpen dat dit alles gebeurd is. Want bloed is een zeer begeerlijk voedsel dat alle noodzakelijke voedingsstoffen bevat en maar een beperkte hoeveelheid onbruikbare stoffen of afval.
Het zijn deze parasitaire insekten die de mens als eersten tegenover zich heeft gevonden. Zij zullen zeker gereageerd hebben op zijn aan tals vermeerdering en verhoogde woondichtheid, door zich ook zelf sneller te gaan vermeerderen. Het optreden van deze insekten is te meer ernstig omdat velen vectoren zijn van parasi¬ taire protozoën of van virussen, die van de nauwe binding van insekt en gastheer gebruik maken om zich door de vector van het ene individu naar het andere te laten verplaatsen. Bovendien gebruiken ze soms de twee alternerende gastheren voor verschillende fasen van hun ontwikkeling.
De aanpassing van vele soorten muggen aan de levenswijze van hun gastheer is zeer goed. Hun activiteitsritme is aan dat van hun gastheer aangepast, hun gedrag en reactiesysteem past precies bij diens fysiologie. Voor hun reproductie zijn ze afhankelijk van het water, maar ook hun gastheer kan niet blijvend leven zonder dat water bij de hand is. Vlooien en luizen hebben ieder hun eigen oplossing
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
87
gevonden, passend bij een bepaald aspect van het leven van de gastheer, waardoor de cyclus altijd weer gesloten blijkt te kunnen worden.
Het is pas van recente datum dat onze kennis voldoende is om rationeel tegen parasieten op te treden. Door hygiënische maatregelen, door technische werken, door individuele bescherming en door gebruik van insekticiden is het gevaar voor epidemieën grotendeels verdwenen. Dat aan dit complex van maatregelen ook grote bezwaren blijken te zijn verbonden behoef ik hier niet nader te bespreken. Genoeg zijn wij gewaarschuwd dat droogleggen van moerassen nog andere dieren uitschakelt dan alleen de muskieten; overmatig gebruik van insekticiden is al zo vaak en zo overtuigend aan de kaak gesteld dat men daarmee niet achteloos kan doorgaan.
Een tweede groep van insekten waarmee de mens al vrij lang geleden gecon¬ fronteerd werd waren de landbouwinsekten. Sinds de mens gewassen kweekte moet hij ervaren hebben dat de verbetering van zijn voedselvoorziening niet zon¬ der tegenslagen verliep.
Alle plantenetende insekten vertonen in meer of mindere mate specialisatie. Het is dus wel zeker dat elke gecultiveerde plant een of meer insekten heeft die er geheel of grotendeels afhankelijk van zijn.
Door nu de plant in grote hoeveelheden bijeen te zetten op één stuk terrein, wordt het voor de betrokken fytofaag al aantrekkelijk. Heeft hij de plaats eenmaal gevonden, dan zal hij ook overvloed van voedsel of eileggelegenheid vinden. Maar daarbij komt dan nog dat wij de planten selecteren op eigenschappen die wij aan¬ trekkelijk vinden: grote vruchten, rijke dracht, veel bloemen, lange scheuten, gro¬ te zaden of wat het dan ook mag zijn. En wij hoeven ons niet te verbazen dat er dan ook weer insekten zijn die juist dat zo aantrekkelijk vinden. Zouden wij er op uit zijn bepaalde insekten te kweken, dan zouden wij vaak geen betere weg kun¬ nen kiezen dan wij hebben gevolgd in de landbouwplantenteelt.
Ongelukkigerwijze gaat een gelijksoortige redenering meestal niet op voor in¬ sekten die van de fytofagen afhankelijk zijn. Daarvoor zijn een aantal oorzaken aan te wijzen.
Landbouw is altijd een vereenvoudigen van het milieu: er wordt gestreefd naar één plantesoort, geen onkruiden, gelijkmatige grond en zo voedselrijk als voor¬ delig is. Wat de oorspronkelijke landbouwer niet kon weten en wat nu nog niet voldoende tot iedereen is doorgedrongen, is de bijzonder grote complexiteit van de oorspronkelijke toestand.
Het schijnt wel eens alsof er eenvoudige relaties bestaan tussen een plantesoort en een diersoort. Een van de voorbeelden die daarvoor wel is aangehaald is het J acobskrui dskruid , een algemeen voorkomende plant o.a. in de duinen, en de Jacobs- vlinder. Het geval is genoemd als voorbeeld van een z.g. biologisch evenwicht. Het leek alsof een toename van de rups de plant in zijn ontwikkeling remde en de geringe groei van de plant dan weer de verdere vermeerdering van het insekt zou beperken. Het leek alsof de schommelingen in aantal van beide soorten zo op een¬ voudige wijze van elkaar afhankelijk waren.
Maar nadere studie heeft geleerd dat er veel insekten zijn die van Jacobskruis- kruid leven, Lepidoptera, Coleoptera en ook mijten. Bovendien was de invloed van de rups zelf op de plant anders dan het eerst leek. Want als een plant werd af-
88
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. Y. 1971
gegeten, liep de wortelstok vaak op twee of drie plaatsen weer uit. Een plant die in juni bovengronds vrijwel geheel vernietigd is kan, onder gunstige omstandig¬ heden, dat jaar op nieuwe scheuten nog bloeien en zelfs zaad vormen. Er blijkt een sterke vegetatieve vermeerdering te zijn, waardoor ook weer de betekenis van zaadvorming geringer is dan eerst wel leek.
Verder blijkt het aantal rupsen en vlinders helemaal niet zo precies alleen maar van de voedselhoeveelheden afhankelijk te zijn. Er zijn vele predatoren en para¬ sieten die grote aantallen vernietigen. Vooral de mieren, Formica rufa en Lasius alienus kunnen hele planten van dit Jacobskruiskruid van rupsen ontdoen. Vindt men in het duinstruweel op een open plek een aantal forse, volop bloeiende plan¬ ten, dan staan die vaak in de buurt van een pad van de Rode Bosmier.
Verder is er een groot aantal poppen dat in de winterperiode wordt gegeten door muizen en spitsmuizen. De mate van sterfte van de Jacobsvlinder door al deze andere dieren is niet afhankelijk van de groei en bloei van de plant, maar wordt in elk geval weer in omvang beïnvloed door andere planten, alternatieve prooidieren of gastheren, mikroklimaat.
Van een simpele wederzijdse afhankelijkheid is geen sprake.
Dit was een enkel en tamelijk eenvoudig geval. Het behoeft geen betoog dat er vele voorbeelden zijn waar van tevoren reeds vaststaat dat het zeer ingewikkeld is, en nog nooit is een relatie tussen soorten eenvoudiger gebleken te zijn dan werd vermoed.
Het is nu dus duidelijk dat, als we een gewas telen waar enkele insekten van leven, het zeker is dat vele andere insekten in dat milieu niét kunnen leven, omdat het aan noodzakelijke voorwaarden schort. Dat geldt helaas ook voor vele roof- vijanden en parasieten van landbouwinsekten. Hoe dat precies komt kunnen we vaak nog niet zeggen, laat staan dat we voldoende kwantitatieve gegevens hebben om voorspellingen te doen.
Maar zeker is dat in de „cultuursteppe'’ voor veel parasieten en roofvijanden van landbouwinsekten de levensvoorwaarden ongunstig zijn. Zij behoeven een veel gevarieerder milieu dan dat waarin de fytofaag zich explosief kan ontwikkelen. Biologische bestrijding kan in sommige milieus effectief zijn, met name als we met een specialist te doen hebben, die met de éne fytofaag als prooidier tevreden is. Een aantal spectaculaire voorbeelden tonen ons dat goed onderzoek dergelijke praktische oplossingen kan opleveren. Maar willen wij met deze methode verder komen, dan zal waarschijnlijk in veel gevallen een grotere diversiteit van het milieu als essentiële eis gesteld moeten worden.
Men kan niet in N70 spreken zonder dit probleem van behoud van de diversi¬ teit aan te roeren. Want wat hier besproken is geldt niet alleen voor de invloed van het landbouwbedrijf op de eigen problemen. De meeste maatregelen die de mens neemt hebben tot gevolg dat het milieu eenvoudiger wordt: het verdwijnen van vele planten en dieren is daar het gevolg van. Het is onze hele manier van leven die dezelfde richting van ontwikkeling heeft.
Huizen, straten, wegen, kanalen, fabrieken, alles voert tot vereenvoudiging van het milieu en tot min of meer radicale uitschakeling van het levende element in de natuur. De moderne technologie is de negatie van het leven. Dit is overal waar¬ neembaar. Men probeert telkens weer om de biologische gang van zaken te ver-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
89
vangen door een technologische. Dit heeft zeer zeker vele aantrekkelijke kanten: een auto is makkelijker dan een paard, een telefoon is sneller dan een koerier, een pomp efficiënter dan een putemmer.
Maar evenals bij de bestrijding van parasieten vele maatregelen gevolgen heb¬ ben die wij niet konden voorzien, en die achteraf ongewenste neveneffecten blij¬ ken te hebben, zo is het ook met veel andere technische ingrepen.
Ik keer terug tot het verdwijnen van de diversiteit waarbij ook talloze insekte- soorten verdwijnen. Elk van u kan uit eigen ervaring vertellen welke soorten vroe¬ ger abundant waren en nu schaars zijn of zelfs geheel verdwenen schijnen te zijn.
Vele soorten zijn door de entomologen nog niet voldoende onderzocht en hier ligt zeker een groot arbeidsveld klaar.
Wij kennen b.v. de epifyten-woestijnen. Korstmossen zijn zeer gevoelig voor zwaveldioxyde. Het gevolg is dat aan de lijzijde van industrie- en woongebieden korstmossen grotendeels of zelfs geheel verdwijnen. Voorzover mij bekend is nog geen onderzoek gedaan naar de invloed van het verdwijnen van de epifyten op de arthropodenfauna van de boomstammen. Het moet de moeite waard zijn om ver¬ gelijkingen te maken tussen verschillende maten van beschadigingen en parallel aan de epifytenstudie ook de arthropoden te onderzoeken. Gaan de insekten eer¬ der of later achteruit dan de korstmossen? Dat het precies gelijktijdig gaat, zal wel te simplistisch gedacht zijn.
Er zijn natuurlijk talrijke andere voorbeelden te noemen waar entomologisch onderzoek moet gebeuren, om ons inzicht te vergroten omtrent de vraag wat er om ons heen gaande is. Ten dele gebeurt dat door instituten die milieu-onderzoek in hun programma hebben staan. Maar ook zij die zich niet krachtens hun beroep met insekten bezig houden kunnen hier een rol spelen. Ik doe enkele suggesties om u de soort van vragen aan te geven waar ik aan denk.
Wat gebeurt er nu precies op onze wegberm, waar met herbiciden wordt ge¬ spoten. Wat voor invloed heeft dit op de rupsen die daar horen te leven ?
De schaarste van een aantal vlindersoorten wordt meestal op de nevenwerking van insekticiden teruggebracht. Maar tot onze verbazing valt het dan in een warme zomer wel weer eens mee. Wie doet er regelmatig onderzoek naar de aantallen rupsen op voedselplanten en aantallen voedselplanten per oppervlakte eenheid? Er zijn vele Lepidopterologen die hoofdzakelijk naar zeldzaamheden zoeken. Het zou erg waardevol zijn als zij zich ook bleven bemoeien met de gewone soorten. Zij zullen daarbij hun collectie niet mooier maken, maar wel op een andere manier bijdragen tot de kennis van het leven op aarde. Zij kunnen helpen de mate van verarming van de natuur vast te stellen en naspeuringen doen omtrent de oorzaak ervan. Zij kunnen de kwantitatieve gegevens aandragen die zo nodig zijn om de pogingen de diversiteit van onze levensgemeenschappen te handhaven, kracht bij te zetten.
Daarbij zullen vele entomologen soorten tegenkomen die niet tot hun specialis¬ me behoren, en het is bekend en begrijpelijk dat de meesten van hen zich niet graag buiten hun groep bewegen. Maar willen wij wat van de processen in de natuur te weten komen, dan zal dat toch nodig zijn.
Wij zullen namelijk moeten uitgaan van een terrein en niet van een specialisme, of anders gezegd, van een biocoenose en niet van een taxonomische eenheid.
90
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
Het is veel makkelijker om een mierenkenner te vinden dan een grasland - entomoloog. Voor elke kevergroep is er wel een specialist, maar wie onderzoekt de invloed van het afbranden van een stuk heide op de insekten-fauna ter plaatse ?
En toch moeten we daarnaar toe. Het milieubeheer houdt meer en meer reke¬ ning met planten en gewervelde dieren, met landschappen en beheerstechnieken, met industrievestigingen, watervervuiling, koolmonoxyde in de lucht en DDT in de moedermelk. Maar terwijl het aantal soorten insekten dat van alle andere dier- groepen overtreft, is het aantal entomologen dat milieuzaken bestudeert, zeer gering.
Het zal niet zo makkelijk zijn hierin verandering te brengen. Niet voor niets is de belangstelling verdeeld zodanig als die nu is.
De jonge natuurliefhebber wordt direct geconfronteerd met een grote soorten¬ rijkdom en als zijn belangstelling gaande is gebracht, zal hij proberen er wat meer van te weten te komen en wat orde in zijn waarnemingen te scheppen. Hij vangt en determineert en gaat misschien zelfs kweken. Maar veel verder komt hij vaak niet. Hij is al begonnen zich op een groep te specialiseren, om niet geheel door de diversiteit van gegevens overspoeld te worden. Wie iets grondig wil weten, moet zich nu eenmaal tijdig in object gaan beperken. Een gevaar hierbij is dat men daarbij de relatie van zijn eigen deelkennis met al het andere uit het oog gaat ver¬ liezen. Een wijder blik kan ook verhelderend voor het eigen onderdeel zijn.
Ik pleit niet voor oppervlakkigheid en schijnbare universele kennis. Wat ik zou wensen is dat een goed entomoloog, die een bepaalde groep kent, voor zijn verde¬ re studie een bepaald terrein als uitgangspunt probleert te nemen en zijn ervaring gebruikt om ook andere groepen in zijn studie te betrekken. Daarbij moet hij na¬ tuurlijk gebruik maken van de gespecialiseerde kennis van anderen, zoals ook zijn gespecialiseerde kennis ter beschikking staat van anderen.
Het kan zijn dat dit voor enkelen onder u te vergaand lijkt. Voorlopig zou u dan kunnen streven naar een samenwerking van enkelen in een kleine groep, die samen het onderzoek van een bepaald terrein of probleem ondernemen.
Voor ecologisch onderzoek in het veld is nog veel mogelijkheid ook voor de amateur. Men kan zonder veel outillage hoogst nuttige waarnemingen doen. Door zijn tijd goed te gebruiken en zijn waarneming systematisch op te zetten is veel te bereiken. Maar het zal wel inspanning kosten.
Om dichtheden, gedragspatroon en verspreiding van kevers te bepalen, zal men dagelijks vallen moeten legen. Om toe- en afname van bladluizen of wantsen te vol¬ gen, moet men regelmatig en frequent tellen. Om de relatie van een soort met zijn voedselplanten vast te stellen moet men urenlang observeren.
En vooral, men moet op ongebruikelijke tijden zelf actief zijn. Het feit dat entomologen ’s winters weinig verzamelen en dat ook ’s zomers eigenlijk alleen lepidopterologen na zonsondergang nog in bedrijf zijn, heeft ons een verkeerd beeld gegeven van de activiteiten van vele insektengroepen. Door systematisch het hele jaar door met vangblikken te werken, konden we activiteitsperioden van tal¬ loze kevers in de duinen nader bepalen.
Ook het toepassen van ongebruikelijke technieken kan onze kennis vermeer¬ deren.
Onze vangblikken leverden nieuwe gegevens over het voorkomen van spinnen,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
91
want spinnenspeciaüsten plegen niet met vangblikken te werken. Van de ruim 60 soorten die in de eerste week van het Meijendel-onderzoek in 1953 werden ge¬ vangen, waren er 5 nieuw voor de Nederlandse fauna.
Ik noem u een paar voorbeelden om aan te geven dat het niet op pure fantasie berust om te beweren, dat samenwerking van verschillend geaarde mensen tot on¬ verwachte resultaten kan leiden.
Er is misschien nog te veel de oude traditie om alleen maar een mooie verzame¬ ling te maken. Laat ik vaststellen dat ik hen benijd die de vaardigheid en kennis hebben om dat goed te kunnen doen. Maar wie de talloze problemen ziet die men met deze kennis zou kunnen oplossen, kan zich niet onttrekken aan de gedachte dat het leven van een aantal specialisten rijker zou kunnen zijn als zij zich inten¬ siever en meer systematisch-gericht bezig zouden houden met veldwaarnemingen van oecologische bijzonderheden.
De Nederlandse Entomologische Vereniging die een zo grote geschiedenis heeft, kan hierin een rol van betekenis spelen. Want het bijzondere is dat de Vereniging zoveel voortreffelijke amateurs omvat die gezamenlijk een enorme kennis bezitten. Het moet mogelijk zijn om de studie van ons milieu, ook wat betreft de insekten, in een nieuwe geïntegreerde vorm tot bloei te brengen. Dit moet niet gaan ten koste van de gespecialiseerde kennis. Het kan een verdere uitbouw van die kennis zijn waardoor ook onze Vereniging kan tonen, ondanks haar organisatorische ouderdom, via haar leden, zelfs de jeugd te hebben die vereist is voor aanpassing aan het nieuwe.
Wij leven in een periode waarin de snelheid van verandering van onze mate¬ riële omgeving en onze geestelijke bagage steeds moeilijker bij te houden is. Niet door achterom te zien naar een fraai verleden eren wij hen die deze Vereni¬ ging maakten wat zij is. Door vooruit te zien en ons voor te bereiden op onze taak van morgen maken wij op verantwoorde wijze gebruik van datgene wat onze voorgangers ons aan kennis hebben doorgegeven.
Summary
Man is part of the biological complex on earth and dependent upon plants for food production. In attempting to improve his own situation man has come into conflict with insects, both parasites and agricultural pests. In both cases the increase of the insects was an unavoidable consequence of the increase in density of the human population and the methods of agriculture.
The relations between insects and their hosts, whether plant or animal, are very complex. This is shown by an example of what appeared to be a simple relation, but which was in fact much more complicated than was expected. The obvious diversity of the natural communities tends to a stabilization in numbers and simplification of the environment always brings about instability.
Although insects form the largest single group of animal species nature con¬ servation takes very little note of them, being concerned more with large animals and plants. There is urgent need for a new approach and the members of the Entomological Society are in a position to help. They should initiate an integrated
92
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
study of certain areas or problems, which the professional taxonomists have no time for. Examples suggested are the quantitative study of the entomofauna of road verges under different circumstances, the study of the fauna of trees on which the epiphytic lichens are disappearing due to air pollution, and the quantitative study of the fauna of heather vegetations subject to different regimes: burning, grazing or mowing.
By so doing the future generations of entomologists can help to solve the urgent problems of how to conserve a biosphere, in which man can live side by side with plants and animals.
Boven, J. K. A. van, Mieren — Formicidae. Wetenschappelijke Mededeling no. 30 van de K.N.N.V., tweede druk, september 1970.
Dank zij de niet genoeg te waarderen toewijding van redacteur G. Houtman blijven de prachtige WM’s van de K.N.N.V. haast met de regelmaat van de klok verschijnen. Telkens weer weet hij een deskundige te vinden die een bepaalde groep dieren of planten, een interes¬ sant gebied of een actueel probleem wel onder handen wil nemen en dat alles zonder dat iemand er ook maar enige vergoeding voor krijgt, iets wat een buitenstaander maar nauwelijks geloven wil.
Prof. Van Boven heeft van de tweede druk van de KM over de mieren weer een voor¬ treffelijk nummer gemaakt. Vergeleken met de eerste druk van 1959 is de tweede aanmerkelijk uitgebreid. Het aantal pagina’s is van 32 tot 52 gestegen. De gegevens over de verschillende soorten zijn geheel bijgewerkt en vergeleken met 1959 vaak sterk vermeerderd. Alleen de 60 figuren zijn dezelfde gebleven, maar die waren ook in de eerste druk al heel goed.
Prijs voor leden van K.N.N.V. en Ned. ent. Ver. ƒ 2,05, voor anderen ƒ 2,50, te voldoen door storting op postrekening 13028 ten name van Bureau K.N.N.V., Hoogwoud, N.H. — Lpk.
Moor, P. P. de, Monograph of the Praeugenina (Coleoptera: Tenebrionidae, Strongylini) . Memoirs of the Transvaal Museum 17: 1 — vii, 1 — 203, 122 figs., 8 pis (2 col.), 8 maps, 1970.
Van de subtribus der Praeugenina zijn thans 11 genera bekend (één daarvan wordt in deze monografie beschreven, een tweede wordt van subgenus tot genus verheven).
Van deze elf geslachten komen er vijf op het Afrikaanse continent voor, zes andere zijn in hun voorkomen beperkt tot Madagascar. De monografie van de Moor biedt een voorbeeldige revisie van de Afrikaanse soorten. De schrijver heeft hiertoe een imposante hoeveelheid materiaal bestudeerd, blijkens de inleiding vijftig duizend exemplaren!
In totaal worden 88 klassieke soorten en ondersoorten behandeld, en 34 nieuwe taxa beschreven. Hiertegenover staat een indrukwekkend aantal nieuwe synoniemen. Een belang¬ rijk onderdeel van het werk wordt gevormd door een groot aantal figuren. Van vrijwel alle soorten zijn de mannelijke genitaliën afgebeeld.
De verspreidingsgegevens van alle taxa zijn in een achttal kaartjes weergegeven. Men had kunnen wensen dat de auteur hieraan een zoögeografische discussie had verbonden. Blijk¬ baar heeft hij dit nagelaten omdat de gegevens, ondanks de overloed aan materiaal, nog steeds een zeer lacuneus beeld van het areaal van de verschillende soorten verschaffen.
W. N. Ellis
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
93
Studies on Cynipidae Alloxystinae
1. The identity of Alloxysta rubriceps (Kieffer, 1902), with some general remarks on the subfamily
by
H. H. EVENHUIS
Institute of Phytopathological Research (IPO), Wageningen
In the past few years I have obtained a rather large number of Cynipidae as hyperparasites from the mealy plum aphid, Hyalopterus pruni (F.), through the primary Aphidiid parasite Praon volucre (Hah). I reared them from several locali¬ ties in the Netherlands, both on the primary host plant of the aphid, the plum (Prunus domestica) , and on the secondary host plant, the reed (Phragmites communis) . Except for one single specimen the Cynipids belong undoubtedly to one species.
It is not difficult to identify this species as Charips pruni Hedicke, the description by Hedicke (1928) being clear enough, in combination with his statement that it was reared from Hyalopterus pruni. This Cynipid leads me to some remarks which might be of general interest for the study of this group of parasitic Hymenoptera in which taxonomy and nomenclature seem very complicated.
Hedicke mentions that in the fore wing of Charips pruni the costal vein — he writes “Subcosta” — by which the radial cell is closed, is at the distal end only faintly pigmented or not pigmented at all, so that the cell seems only half closed. However, whether the radial cell is closed — and the costal vein partially unpig- mented — or whether it is open seems to me to be a matter of view. With a low magnification the cell appears to be closed. However with a magnification of X 75 with a binocular I do not see any trace of a costal vein. The consequence is then that the species should be transferred from the genus Charips Haliday, 1870, to the genus Alloxysta Förster, 1869-
Since Dalla Torre and Kieffer (1910) published their work on world Cynipidae, Charips and Alloxysta have been generally accepted at the rank of genera. Hellén (1931), however, has drawn attention to the fact that the only difference between them consists in the radial cell being closed or open. A number of Alloxysta species have a partially closed cell and there may be even some intraspecific variation in this respect. I think Hellen is right in referring Alloxysta and Charips to one genus, which should then be named Alloxysta Förster. The subfamily name, formerly Charipinae Dalla Torre and Kieffer, 1910, should then be Alloxystinae Hellén, 1931. Though the suggestions by Hellen are no doubt sound from a taxonomic and nomenclatorial point of view, they have not been followed in more recent lists and taxonomic works on Cynipidae (Muesebeck et al, 1951; Weld, 1952; Krombein, 1958; Ionescu, 1969).
In later work Hellén (1963) proposed a classification of the Finnish species of Alloxystinae in three genera: Dilyta , Phaenoglyphis and Alloxysta. These names were used originally by Förster (1869). Though I do not agree with the concepts of several of the species mentioned by Hellén, I consider his generic classification the best we have at present. These genera are essentially the same as
94
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
already intended by Thomson (1877) with Glyptoxysta, Auloxysta and Allotria, respectively. Though for more detailed data on taxonomy and nomenclature the publications of Hellén (1931, 1958a, b, 1963) should be consulted, it seems useful to mention the characteristics of the three genera as accepted by this latter author.
Alloxysta Förster, 1869. Type-species Xystus macrophadnus Hartig, 1840, by original designation.
The two apical antennal segments separate. Mesoscutum and mesopleura without longitudinal furrows. Scutellum without groove or pits at the base. Second abdominal segment dorsally as long as or only little longer than the third. Abdomen truncated at the apex.
Phaenoglyphis Förster, 1869. Type- species Phaenoglyphis xanthochroa Förster, 1869, by original designation. The two apical antennal segments separate. Meso¬ scutum with or without parapsidal furrows. Mesopleura each with a longitudinal furrow. Scutellum with a groove or with two pits at the base. Second abdominal segment dorsally much longer than the third. Abdomen truncated at the apex.
Dilyta Förster, 1869- Type- species Dilyta subclavata Förster, 1869, by original designation. The two apical antennal segments connate. Mesoscutum and meso¬ pleura without longitudinal furrows. Scutellum without groove or pits at the base. Second and third abdominal segments fused, constituting the whole abdomen behind the petiolus. Abdomen rounded at the apex.
Over a number of years I have reared many Alloxystinae species from aphid mum¬ mies. Two facts have struck me especially. In the first place in many species there seems to exist a characteristic combination of aphid host, primary Aphidiid parasite and Alloxystine hyperparasite. In the second place in many species there exist constant, often very striking differences in colour distribution between males and females. Both facts, as far as I can see, are either overlooked or insufficiently considered in taxonomic literature. This is not surprising because by far the most species, even in recent times, have been described from specimens captured in the field and only relatively few from specimens that were reared.
Today there exist about 200 available names for the species of Alloxystinae, mainly from Europe, to a lesser extent from Northern America, and only a few from other parts of the world. I consider that these numbers constitute only a small part of the species really existing, even in Europe. The genus Allloxysta Förster sensu Hellen, contains the largest number of species which are very similar and difficult to distinguish. So it is evident that identification, based on the usually very short descriptions mainly of colour characteristics, must have caused a tremendous confusion in the past. The same holds for associating the males and females of each species, which often occurred only on the basis of their similarity in colour. This is essentially wrong. As the keys in the works of Kieffer (1902b) and Dalla Torre and Kieffer (1910) are in fact based on the very incomplete descriptions of the earlier authors, reliable identification with these keys is impossible.
The male of Alloxysta pruni (Hedicke), when identified with the key of Dalla Torre and Kieffer (1910), would run to Alloxysta erythrothorax (Hartig). Dalla Torre and Kieffer mention two “subspecies”, Alloxysta
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
95
erythrothorax erythrothorax (Hartig) and Alloxysta erythrothorax dubia Kieffer. For both “subspecies’5 Aphis pruni F. (= Hyalopterus pruni (F.)) is mentioned as the host. For the second “subspecies” there is also the record “aus einer Aphide auf Phragmites communis” , which aphid is certainly Hyalopterus pruni too. There is no doubt that Alloxysta erythrothorax, as regarded by Dalla Torre and Kieffer, is the same species as Alloxysta pruni (Hedicke).
Now the question arises: Is Alloxysta erythrothorax , as regarded by Dalla Torre and Kieffer, the same species as Xystus erythrothorax Hartig, 1840? The very short original description of Hartig fits exactly the male of Alloxysta pruni : “niger, capite rufo, facie flava, pectore rufo, antennis pedibusque rufis. Long, lin. 1/2”. However, Hartig states it to be reared “Aus der schwarzen Pflaumen- Blattlaus”, which aphid is not Hyalopterus pruni.
I was so fortunate to have on loan the original Alloxystinae material of Hartig from the “Zoologische Sammlung des Bayerischen Staates” at Munich (West Germany) through the courtesy of Mr. E. Diller. In this collection there is one pin, with a label bearing the name „erythrothorax m”. Unfortunately the insects have been lost from the two triangular cardboards. However, the pin contains a piece of a dry, brown leaf, apparently of plum, on which a black aphid mummy has been glued. Dr. D. Hille Ris Lam bers, Bennekom, the Netherlands, informed me that the mummy almost surely belongs to the aphid Rhopalosiphum nymph aeae (L.). To the right of the pin is another pin without a label. On it, there is an Alloxysta specimen, glued on a white triangular piece of cardboard, which must have been regarded as belonging to the same species. It is, however, not Alloxysta pruni . Yet I am not quite certain that it is Xystus erythrothorax Hartig, because it is a female; the colours too do not exactly fit the description by Hartig.
Rhopalosiphum nymphaeae seems only rarely to be found on plum and some other Prunus species, its primary host plants. As yet I have not succeeded in finding black mummies of this aphid on Prunus species in the field and until I do I withhold definite judgment whether Xystus erythrothorax Hartig must be consi¬ dered the same species as Alloxysta pruni (Hedicke). I think, however, that this is very unlikely.
As to the “subspecies” erythrothorax and dubia I have to make the following remarks. The latter “subspecies” was originally described by Kieffer (1902a) from the malei) as a “variety” of the nominal species. Kieffer’s interpretation of the nominal species was based on the description of the female by Giraud (I860). This latter author states: “Je ne connais que la femelle, mais je crois pouvoir la rapporter avec certitude au mâle décrit par Mr. Hartig, qui ne diffère que par la couleur jaunâtre de la face. Selon cet auteur il provient des Aphis qui vivent sur le prunier”. This is an exemple of how reckless the earlier authors were in identifying Alloxystinae specimens and in joining males and females. Furthermore the identity of the aphid named “schwarze Pflaumen-Blattlaus” by Hartig was replaced by the general indication “des Aphis qui vivent sur le prunier” by Giraud. Kieffer (1902b) is thus wrong in stating “obtenu à’ Aphis pruni [= Hyalopterus pruni (F.)] par Hartig”. Certainly Giraud’s female of
*) Dalla Torre and Kieffer (1910) are wrong in citing $ & $ (p. 257).
96
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
Alloxysta erythrothorax is not the same species as All o xy sta pruni. It seems that later on Giraud reared what he thought to be Allotria erythrothorax (Hartig). Laboulbène (1877) published a list of insects, reared by Giraud, after the death of this entomologist. In this list Allotria erythrothorax is mentioned to be reared from “ Aphis sur Prunus” . It is puzzling to know what Giraud really obtained. If the aphid was Hyalopterus pruni , he reared surely one or more male specimens of Alloxysta pruni.
It is not easy to decide from the original description of Alloxysta erythrothorax Hart. var. dubia n. var. J1 (Kieffer, 1902a) what is the exact difference from the nominal species. In André: Spécies des Hyménoptères d’Europe et d’Algérie, Tome 7 bis (Kieffer, 1902b), where var. dubia is once more indicated as “n. var.”, Kieffer writes: “L’insecte sur lequel j’établis la var. dubia diffère de celui qu’a décrit Giraud, par la coloration du thorax qui est rouge avec tout le dessus d’un brun marron”. This fits exactly for the male of Alloxysta pruni. So it may be taken for granted that the description of the nominal species Alloxysta erythrothorax (Hartig), given by Kieffer (1902b) and Dalla Torre and Kieffer (1910), is due to a false interpretation and that Alloxysta erythro¬ thorax dubia Kieffer is synonymous with Alloxysta pruni (Hedicke).
If the descriptions of Alloxysta erythrothorax (Hartig) and Alloxysta erythro¬ thorax dubia Kieffer in ‘‘Das Tierreich” (Dalla Torre and Kieffer, 1910, pp. 257 and 258) are compared, there seem to exist rather important differences in the relative lengths of the antennal segments and in the radial cell. One might wonder why both subspecies were not regarded as quite different species. This would have been more logical. There must be some mistake in the description of the antennae in the “subspecies” dubia. These are recorded as being as long as the body. However, segments 3 — 5 are described as only twice as long as thick the distal segments being still shorter. The antennae, after this description, would be unusually thick for an Alloxysta species.
It is interesting that in his “Supplement aux Cynipides”, which appeared in a later part of “Spécies des Hyménoptères d’Europe et d’Algérie, Tome 7 bis” (1904, p. 596), Kieffer seems to have seen himself what he considered to be the nominal species Alloxysta erythrothorax and Ç . On this additional description it is clear once more that he attached too much importance to the similarity in colour in both sexes. He describes, however, differences in the shape of the radial cell in the male and in the female. Needless to say that Kieffer’s description on p. 596 (1904) can be best disregarded.
As already mentioned, the female of Alloxysta pruni differs in the distribution of the colours considerably from the male. These colour differences have already been described by Hedicke (1928). If the radial cell is accepted as being closed, a dark female specimen would run to Charips rubriceps (Kieffer) in the key of Dalla Torre and Kieffer (1910). The original description of Kieffer (1902a) fits the female of Alloxysta pruni (Hedicke). Kieffer gives some data about the host, which are most complete in his work of 1902b: “Moeurs et patrie: Obtenu par M. Carpentier d’un Coecide blanc et hémisphérique, fixé aux feuilles de Phragmites communis L. France”. In his original description (1902a) the locality is more exactly defined as “Amiens”. As far as I know such a coccid on the leaves
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
97
of Phragmites communis does not exist in Western Europe. It often happens in Praon volucre , from which the full-grown larva spins a white, more or less hemispherical cocon beneath the dead parasitized aphid host, that the aphid mummy is lost. This seems, according to my experience, especially to occur with mummies on Phragmites communis. Mr. Carpentier must have been mistaken in considering this cocoon as a coccid. There is no doubt that Allotria rubriceps Kieffer, 1902, is the female of Alloxysta pruni .
This demonstrates how false host records may appear in literature. As far as I know Alloxystinae are exclusively hyperparasites of aphids through Aphidiidae as primary parasites. Fulmek (1943) in his list of parasites of aleyrodids and coccids mentions three Alloxystinae species as parasites of coccids, which are also recorded in the work of Dalla Torra and Kieffer (1910). As I have shown, the record of Allotria rubriceps is incorrect; the two others are no doubt wrong too. Fulmek mentions “Alloxysta erythrothorax Htg. var. dubia“ — this is wrongly cited, it must be the nominal species — and “Xystus erythrocephalus Htg.“ (synonymous with Alloxysta victrix (Westw.)) as parasites of Aulacaspis rosae (Bouché). Fulmek suggests that the three species (he writes “4 Arten”, p. 2) might be actually hyperparasites of Diptera, which is of course incorrect.
In this paper I have tried to explain how complicated taxonomic and nomen- clatorial matters may be in Cynipidae Alloxystinae. There are at least three available names for the hyperparasitic Alloxysta species from Hyalopterus pruni through Praon volucre. It may turn out later on, when all types of the earlier authors have been studied, that an older synonym exists which should be used. These studies will, no doubt, still take a very long time. I think that for the benefit of investigations in the field of ecology and applied entomology it would be better to use in the meantime a justified, generally accepted name, than to wait until all nomenclatorial puzzles have been elucidated. Otherwise several different names might be used by different specialists for the same species using the existing poor key, e.g. of Dalla Torre and Kieffer (1910). Charips camera ni Dalla Torre, mentioned by Dill (1937) as being reared as a hyperparasite from Hyalopterus arundinis (F.) [= H. pruni (F.)] in Switzerland, is no doubt an exemple of such a misidentification. It is surely the same species as discussed in this paper. The unidentified Cynipid species reared by Beirne (1943) from Hyalopterus pruni through Praon volucre in Ireland, must also be considered as the same species.
In respect to the valid name of the Alloxysta species, mentioned in this paper, the following available names have been discussed:
Alloxysta dubia Kieffer
Alloxysta erythrothorax var. dubia Kieffer, 1902, Bull. Soc. Hist. nat. Metz 2 Sér., 10 V., 22 cah., p. 10.
Alloxysta rubriceps (Kieffer)
Allotria rubriceps Kieffer, 1902, Bull. Soc. Hist. nat. Metz. 2 Sér., 10 v., 22 cah., p. 14.
98
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
Alloxysta pruni (Hedicke)
Charips pruni Hedicke, 1928, Verh. Ver. naturw. Unterh. Hamb. 19, 1926=27 (1928), p. 94—95.
Though of the first two names which appeared in the same publication, Alloxysta dubia has position precedence, I select Alloxysta rubriceps in accordance with Recommandation 24A of the International Code of Zoological Nomencla¬ ture (1964) because of the questionable significance of the first name. So the species should be named: Alloxysta rubriceps (Kieffer).
It is evident that the characteristics, used until today, are insufficient in dif¬ ferentiating the numerous Alloxystinae species. In order to find characteristics that are more reliable, I made microscopical preparations of specimens belonging to a number of species. The slides were prepared according to the method described by Hille Ris Lambers (1950). I dissected the insects in a drop of chloralphenol and transferred the parts to Berlese’s mounting medium. When comparing the corresponding parts of different species, it seemed to me that there are only very few morphological characteristics that may be used in establishing the identity of a species in this subfamily. I venture to give the following description of the colours — of dried specimens — in both sexes, in addition to figures of the fore wing, the antennae and the propodeum.
The shape and the size of the radial cell in the fore wing belong to the morphological characteristics that have most generally been used in distinguishing the species of Alloxystinae. Also the relative lengths of the antennal segments have much been considered. Figures of the fore wing and of the antennae (Figs. 1, 2 and 3) will show the characteristics better than a description in words.
In taxonomic work on Alloxystinae hardly any attention has been paid to the propodeum. Yet I think that it is very important in distinguishing the species. Alloxysta rubriceps has two longitudinal keels on the propodeum (Fig. 4). Other species, e.g. Alloxysta victrix (Westwood, 1833), do not have keels, while Alloxysta gautieri Kieffer, 1922, has four keels. The shape of the keels and the kind and disposition of the hairs may prove to be good characteristics too.
Till yet I did not find other characteristics that are sufficiently constant. Despite this I think that the description and the figures will enable the species to be recognized.
Alloxysta rubriceps (Kieffer)
Male: Head above the insertion of the antennae light red yellow, beneath light yellow, antennae entirely yellow, sometimes distally red yellow. Thorax light red yellow, small middle part of pronotum and propodeum somewhat dark; mesoscutum black, scutellum black above. Legs light yellow, distal ends of last tarsal segments dark with black claws. Wings hyaline with dirty yellow veins. Abdomen black, base sometimes a little red brown.
Female: Head as in male; first four antennal segments light yellow, the fifth a little darker, the following light brown. Thorax black, pronotum at least laterally lighter. In the lighter specimens there is a tendency for the upper part
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
99
0.5 mm
0.5 mm
Alloxysta rubriceps (Kieffer). Fig. 1. Fore wing ($, $). Fig. 2. Antenna ($) (hairs and other details omitted). Fig. 3. Antenna ($) (hairs and other details omitted). Fig. 4.
Propod e arn ( $ , $ ) .
of the mesopleura and the propodeum to be lighter. Legs light yellow, last tarsal segments more or less dark with black claws. Wings and abdomen as in males. Length: male and female 1.1 — 1.4 mm.
I am indebted to Mr. E. Diller, Munich, West Germany, for loan of Hartig’s material of Alloxystinae, to Mr. J. Quinlan, London, England, and Prof. Dr. J. van der Vecht, Putten, for reading the manuscript critically, and to Dr. D. Hille Ris Lambers, Bennekom, and Prof. Dr. J. T. Wiebes, Leyden, for valuable suggestions.
Summary
I have investigated the identity of a Cynipid species that has been commonly reared as a hyperparasite from Hyalopterus pruni (Hemiptera, Aphididae).
I propose to follow Hellén (1931, 1963) in incorporating the genus Charips Haliday, 1870, into the genus Alloxysta Förster, 1869. The subfamily name Charipinae Dalla Torre & Kieffer, 1910, should be changed into Alloxystinae Hellén, 1931.
Three available names for the species in question are discussed: Alloxysta dubia Kieffer, 1902, Alloxysta rubriceps (Kieffer, 1902) and Alloxysta pruni (Hedicke, 1928). I indicate the second to be the valid name.
I established the names by comparing the original descriptions and by data on the hosts, which I regard as very important.
Though reliable species characteristics seem to be scarce in the subfamily, I have tried to redescribe Alloxysta rubriceps.
100
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL $1, 1.V.1971
References
Beirne, B. P., 1942. Observations on the life-history of Praon volucre (Hym.: Braconidae), a parasite of the mealy plum aphis (Hyalopterus arundinis Fab.). Proc . R. ent. Soc. Lond. A 17: 42 — 47.
Dalla Torre, W. K. & J. J. Kiepeer, 1910. Cynipidae. Das Tierreich, 24.
Dill, W., 1937. Der Entwicklungsgang der mehligen Pflaumenblattlaus Hyalopterus arundinis Fahr, im schweizerischen Mittelland. Mitt. aarg. naturf. Ges. 20: 157 — 240. Förster, 1869. Ueber die Gallwespen. Verh. zool. -bot. Ges. Wien 19: 327 — 370.
Fulmek, L., 1943. Wirtsindex der Aleyrodiden- und Cocciden-Parasiten . Ent. Beih. Berl.- Dahlem 10: 1—100.
Giraud, J., 1860. Enumération des Figitides de l’Autriche. Verh. zool. -bot. Ges. Wien 10: 123—176.
Hartig, Th., 1840. Ueber die Familie der Gallwespen. Z. Ent. Germar 2: 176 — 209. Hedicke, H. 1928. Beiträge zur Kenntnis der Cynipiden (Hym.) XV. Verb. V er. natuiw. Unterh. Hamb. 19: 72 — 96.
Hellen, W., 1931. Zur Kenntis der Cynipiden-Fauna Islands. Göteborgs K. V etensk. o. VitterhSamhs Handl. Femte Följden B2, no. 5: 1 — 8.
- , 1958a. Was ist Dilyta subclavata Forst. (Hym., Cyn.) ? Notul. ent. 38: 64.
- , 1958b. Die in Finnland vorkommenden Arten der Gattung Phaenoglyphis
Forst. (Hym., Cyn.). Notul. ent. 38: 65 — 67.
- , 1963. Die Alloxystinen Finnlands (Hymenoptera: Cynipidae). Fauna fennica
15, Helsinki.
Hille Ris Lambers, D., 1950. On mounting aphids and other soft-skinned insects. Ent. Ber., Amst. 13: 55—58.
IONESCU, M. A., 1969. Hymenoptera Cynipoidea. Fauna Republicii Socialiste România. Kieffer, J. J., 1902a. Description de quelques Cynipides nouveaux ou peu connus. Bull. Soc. Hist. nat. Metz 2 sér., 10, 22 cah.: 1 — 18.
- , 1902 — 1905. Les Cynipides (suite), in E. André: Spécies des Hyménoptères
d’Europe et d’Algérie. [The part on Alloxystinae (Allotriinae) appeared in 1902 and is cited in the text as Kieffer, 1902b; the supplement on Alloxy¬ stinae appeared in 1904].
Krombein, K. V., 1958. Hymenoptera of America North of Mexico, Synoptic Catalog.
First Supplement. U.S. Gouvernm. Print. Off., Wash.
Laboulbene, A., 1877. Liste des éclosions d’insectes observées par le Dr. Joseph-Étienne Giraud, membre honoraire. Ann. Soc. ent. Fr. (5) VII: 397 — 436.
Muesebeck, C. F. W., K. V. Krombein & H. K. Townes, 1951. Hymenoptera of America North of Mexico, Synoptic Catalog. U.S. Governm. Print. Off., Wash. Thomson, C. G., 1877. Opuscula Entomologica, Fasciculus octavus, Trelleborg.
Weld, L. H., 1952. Cynipoidea (Hym.), Ann Arbor.
Rhyacionia pinicolana Doubleday (Lep., Tortricidae). In 1968 bewaarde de heer J. Luk¬ kien te Ruurlo enkele microlepidoptera, die bij hem op zijn vanglamp verschenen waren. Daarbij was ook een exemplaar van R. pinicolana. wat dus een nieuwe vindplaats voor de soort betekent. Bentinck en Diakonqff geven als vliegtijd: juni en juli (De Nederlandse Bladrollers: 104, 1968). Dat de vliegtijd veel langer kan duren, blijkt wel uit de vang- datum van het Ruurlose exemplaar: 28.VIII.
Hetzelfde geldt trouwens voor de veel gewonere Rhyacionia buoliana Denis & Schiffer¬ müller. Ook voor deze soort geven genoemde auteurs als vliegtijd juni en juli. Maar de collectie van het Zoölogisch Museum te Amsterdam bevat verschillende exemplaren uit augustus, tot nu toe als laatste vangst 20.VIII.1968 te Bergeijk (Van Wisselingh leg.).
Mooie gekleurde afbeeldingen van de voorvleugels (en de genitaliën) van beide soorten, die ook in Spianje bleken voor te komen, geeft R. Agenjo in Bol. Serv. Plagas Eorestales 4, PI. I, 1961. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
101
Remarks on Mongolian Chrysopidae with description of a new species (Planipennia, Chrysopidae) by
HERBERT HÖLZEL
The chrysopids of Mongolia, collected by Dr Z. Kaszab, Budapest, in the years 1963 — 1964, were discussed by Steinmann (1965), who simultaneously described two new species: Chrysopa ( Cbrysoperla ) reticulata and Chrysopa ( Metachrysopa ) gobica. Later on, I was occupied with the chrysopids collected by the Mongolian-German-Expeditions 1964 (Holzel 1967a); on that occasion I have not had any possibility of studying the types of the new-described species. Through the courtesy of Dr H. Steinmann, Zoological Department of the Hun¬ garian National Museum, Budapest, I now have received these types for study.
Chr. reticulata was described according to a male from the Uburchangaj aimak, Arc Bogd ul, 20 km south of Somon Chovd, 1760 m, 22.VI.1964, Kaszab leg. It is a true Anisochrysa venosa (Rambur), which species has not been recorded from Mongolia until today. I have examined the genital structures and compared them with those of a Spanish specimen. A. venosa has been identified from Spain, France, North Africa, Turkey, South Russia, Lebanon, Iran, Afghanistan and West Pakistan (Hölzel 1967b). It belongs to the group of brown Anisochrysa-species, which is represented in Western and Central Asia also by A. sybaritica McL. and A. derbendica Hölzel. A, venosa is easily distinguishable by its simple claws; Chrysopa nanchanica Navas from China is most probably the same species.
The synonymy is as follows:
Hemerobius venosus Rambur, 1842 Chrysopa ( Cbrysoperla ) reticulata Steinmann, 1965 Chrysopa (. Anisochrysa ) venosa Hölzel, 1967b Anisochrysa venosa Hölzel, 1970
The description of Chrysopa gobica was based on a single female from the Südgobi aimak, 60 km west of Somon Bulgan, 1120 m, 20. VI. 1964, Kaszab leg. Steinmann (1965) writes “Holotype male”, but his figure 10 shows clearly the abdomen of a female; it is also a female, which was sent to me as holotype. Chr. gobica is likewise known since many years. Tjeder (1936) first described the species as Prochrysopa mongolica. Outside Mongolia it was recorded from Iran and Afghanistan (Hölzel 1967b). The specimen does not show very distinctly the red lines on frons and vertex, but it has a black line along the outer margin of the scape and a black spot on its hindside. (Steinmann writes “scapes without spots”). I have compared the structures of the genital region i.e. subgenitale and spermatheca with mongolica-specimens, which I have determined in correspon¬ dence with a paratype Dr. Tjeder kindly lent me some years ago. The differen¬ ces between these structures of mongolica and the next related caviceps McL. I have already pointed out (Hölzel 1967b)
The synonymy is now as follows:
Prochrysopa mongolica Tjeder, 1936
Chrysopa ( Metachrysopa ) gobica Steinmann, 1965
102
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
Chr. schamona n. sp. — 1: apex of abdomen, laterally; 2: gonarcus, entoprocessus and pseudopenis, dorsally; 3: same, laterally, (e =? entoprocessus, g = gonarcus, p —
pseudopenis).
Chrysopa ( Suarius ) mongolïca T jeder, 1966 Chr y sop a ( Suarius ) mon gölte a Hölzel, 1967b Suarius ( Prochrysopa ) mongolica Hölzel, 1970
A small collection of chrysopi ds from Mongolia, forwarded to me for determina¬ tion by Mrs. L. A. Zhiltzova, Zoological Institute of the Academy of Sciences, Leningrad, contained, apart from hitherto known Mongolian species as Chrysopa hummeli, altaica, dub it ans, phyllochroma, Suarius paghmana, mongolica , also a male of S. ajghana. Besides this I found one specimen which I am unable to identify with any species so far described; it belongs to the genus Chrysopa s.str. and seems to be next related with species of the nigricostata-g roup. It may be described as follows.
Chrysopa schamona nov. spec.
Available material:! (pinned), Mongolia, Schun-gol, 12. VII. 1969, Koslow leg. (in the collections of Zool. Inst, of Academy of Sciences, Leningrad) Description of holotype.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
103
Size: length of body 7 mm, of forewing ca. 8 mm, of hindwing ca. 7 mm. Colour of body green. Head green with a small brownish interantennal spot; palpi pale, brownish. Vertex with four vague brownish spots in pairs, one after another. Scape and pedicel green, flagellum broken. Pronotum broad, not longer than wide, with a fine yellowish longitudinal stripe; short black, laterally longer white hairs.
Wings longish, slender, apex broken; membrane hyaline without spots or shadings. Pterostigma very indistinct, pale greenish. Longitudinal veins green, crossveins partly brownish. First costal crossvein green, the others brownish, except a short middle piece; basal crossvein between Sc and R brown; all other crossveins inclusive gradates chiefly brownish. First intermedian cell elongate, the tip reaching beyond the first radio-medial crossvein. Hairs on veins short, dark; marginal fringes very short, pale. Legs yellowish with short brown hairs. Claws brown, simple (i.e. without basal dilatation).
Abdomen dorsally green, ventrally yellowish; hairiness short, pale. Tergite 9 + ectoproct form in lateral view an oblique downwardly dilated structure, divided by a long curved apodeme as shown in fig. 1, the part below the apodeme being the ninth tergite proper. Upper hind angle of ectoproct rounded; callus cerci large, with about 24 trichobothria. Sternite 8 broad, in lateral view almost qua¬ drangular; sternite 9 in lateral view slender and long; with its apex reaching beyond the hind margin of the ectoprocts; a pair of long apodemes present. Gonarcus arched with parallel side-pieces and with a large forked mediuncus. The entoproeessus very large, basal part broad oval with a slender, strongly bent apex; pseudopenis tubular, bent, apex acute. Gonosaccus with long gonosetae (Fig. 2—3).
The shape of the genital structures shows some resemblance with those of Chr . nigricostata Br. From this species schamona is easily distinguishable by the markings of the head and the simple claws.
According to our present knowledge of the Mongolian fauna of chrysopids it consists of 19 species — listed below — all belonging to the subfamily of Chrysopinae.
List of chrysopids, hitherto recorded from Mongolia
Chrysopa ahhreviata Curtis Chr y s op a dltdkd Hölzel Chrysopd dstdrte Hölzel Chrysopd dubitdns McLachlan Chrysopd formosd Brauer Chrysopd hummeli Tjeder Chrysopd phyllochromd Wesmael Chrysopd schdmond Hölzel Chrysopd wdlkeri McLachlan*
Su dr ins ( Prochrysopd ) pdghmdnd
Anisochrysd ( Anisochrysd ) ventrdlis (Curtis) Anisochrysd (. Anisochrysd ) venosd (Rambur) Anisochrysd ( Anisochrysd ) fldvi frons (Brauer)* Anisochrysd ( Chrysoperld ) cdrned (Stephens) Anisochrysd ( Chrysoperld ) irdnicd Hölzel Anisochrysd ( Chrysoperld ) sinicd Tjeder Sudrius ( Prochrysopd ) dfghdnd (Hölzel)
Sudrius ( Prochrysopd ) go bien sis (Tjeder) Sudrius ( Prochrysopd ) mongolicd (Tjeder) (Hölzel)
according to Steinmann (1965)
104
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.V.1971
Summary
The synonymy of two Mongolian chrysopids was discussed. The examination of types proved Chrysopa reticulata Steinmann to belong to Anisochrysa venosa (Rambur) and Chrysopa gobica Steinmann to Suarius mongolica (Tjeder). A new species, Chrysopa schamona, was described. All species hitherto recorded from Mongolia were listed.
References
Hölzel, H., 1967a, Chrysopiden aus der Mongolei. Mitt. zool. Mus. Berl. 43: 251 — 260.
- - — , 1967b, Die Neuropteren Vorderasiens IL Chrysopidae. Beitr. naturk. Forsch.
Südw.-Dtl. 26: 19—45.
- , 1970, Vorschlag zur generischen Klassifikation der palaearktischen Chrys-
opinae mit Beschreibung einer neuen Gattung und zweier Untergattungen aus der Familie Chrysopidae (Planipennia). Z. Arb. Gern. äst. Ent. 22: 1 — Steinmann, H., 1965, 60. Chrysopidae, Hemerobiidae-Ergebnisse der zoologischen For¬ schungen von Dr. Z. Kaszab in der Mongolei. Reichenbachia 7: 179 — 190. Tjeder, B., 1936, Schwedisch-Chinesische wissenschaftliche Expedition nach den nord¬ westlichen Provinzen Chinas. Neuroptera. Ark. Zool. 29 A, Nr 8: 1 — 36.
- , 1966, The Lace- wings of Southern Africa. South afr. Animal Life 12:
228—534.
A 8010 Graz, Joanneumring 7, Österreich.
Nieuwe aanwinsten van de bibliotheek
Beroza, M., 1970, Chemicals controlling insect behaviour.
Biosystematiek, 1970 (Symposium).
Borror, D. J. & R. E. White, 1970, A field guide to the insects of America North of Mexico.
Dethier, V. G., 1963, The physiology of insect senses.
Evans, H. E., 1957, Comparative ethology of digger wasps of the genus Bembix.
Fauna U.S.S.R. 18, 1969, Neuroptera.
Fauna U.S.S.R. 3, (2), 1969, Lepidoptera (Kozhanchikov, I.V., vertaling).
Gaskin, D. E., 1966, The butterflies and common moths of New Zealand.
Higgins, L. C. & N. D. Riley, 1970, A field guide to the butterflies of Britain and Europe. Insects of Malham Tarn, 1963.
James, M. T. & R. F. Harwood, 1969, Herm’s medical entomology.
Joly, P., 1968, Endocrinologie des insectes.
Kissinger, D. G., 1964, Curculionidae of America North of Mexico, a key to the genera. Leonard, J. W. & F. A. Leonard, 1962, Mayflies of Michigan trout streams.
Nordstrom, F., M. Opheim & O. Sotavalta, 1961, De fennoskandiska svärmarnas och spinarnas utbredning.
Skaife, S. H., 1961, The study of ants.
Sudd, J. H., 1967, An introduction to the behaviour of ants.
Telenga, N. A., 1952, Origin and evolution of parasitism in Hymenoptera parasitica and development of their fauna in the U.S.S.R.
Townes, H. & S.-C. Chiu, 1970, The indo-Australian species of Xanthopimpla (Ichneumo- nidae) .
Tullgren, A., 1944, Svensk spindelfauna 3.
Urquhart, F. A., 1965, Introducing the insect.
Ussova, Z. V., 1964, Flies of Karelia and the Murmansk region.
Wilcox, J. A., 1965, A synopsis of the North American Galerucinae.
Williams, J. G., 1969, A field guide to the butterflies of Africa.
Zuidelijke Vechtplassen, Flora en fauna, 1969.
yiA~ ,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 juni 1971 No 6.
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: V. S. van der Goot: Enkele naamsveranderingen bij Nederlandse Syrphidae en nog enkele opmerkingen (p. 105). — B. J. Lempke: Trekvlinders in 1969 (p. 111). — J. Galii and Yehudit Snitzer Pasternak: Note on pollination in Ficus religiosa L. (p. 123). — Korte mededelingen (p. HO: W. Hellinga, J. Lukkien; p. 122: P. A. van der Laan).
Enkele naamsveranderingen bij Nederlandse Syrphidae en nog enkele opmerkingen
door
V. S. VAN DER GOOT
Het is wellicht goed de naamsveranderingen, die bij de Syrphidae hebben plaatsgevonden, even samen te vatten ten gerieve van degenen, die niet de be¬ schikking hebben over de hiervoor nodige literatuur.
De naam Cnemodon Egger, 1865 is gepreoccupeerd door dezelfde genusnaam, gegeven door Schoenherr in 1823. We moeten dus in het vervolg de naam Neocnemodon gebruiken, voorgesteld door Goffe in 1944.
De studie van Delucchi & Pschorn-Walcher over de Europese Neocnemo¬ don- soorten heeft aangetoond dat N. micans van Doesburg een synoniem is van N. brevidens Egger. Deze laatste naam moet dus gebruikt worden. Verder is uit Nederland door Van Doesburg N. fulvïmanus Zett. vermeld. Dit blijkt echter een geheel andere soort te zijn. De soort, door Van Doesburg vermeld, is door Delucchi & Pschorn-Walcher beschreven als Neocnemodon pubescens, nov. spec. Voor de goede orde moet ik hierbij opmerken, dat de opvatting van Van Doesburg over deze soort overeenkwam met wat toentertijd van de Europese Neocnemodon- soorten bekend was.
De soort Penium dubium Lundbeck is indertijd door Van Doesburg als nieuw voor onze fauna vermeld. Collin beschouwde deze soort als een synoniem van Heringia heringi Zett., maar had het type niet gezien. Een van Heringia herin gi uit mijn collectie bleek precies overeen te stemmen met het type van Penium dubium. Over de gelijkheid van beide soorten zal echter een vergelijking van het type van Penium dubium met het type van Heringia heringi uitkomst moeten bieden. Voorlopig moeten we, hangende het onderzoek, de soort Penium dubium nog op onze faunalijst handhaven. De naam Penium dubium is overigens ge¬ preoccupeerd door een oudere naam van Bigot en er zal een nieuwe naam voor¬ gesteld moeten worden als het geen synoniem van heringi is.
De naam Orthoneura, oorspronkelijk een correctie op Orthonevra Macquart,
106
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
1829 wordt door de Amerikaanse auteurs niet meer gebruikt. Zij passen prin¬ cipieel de originele spelling toe van de auteur in kwestie en hiervoor is inder¬ daad wel wat te zeggen, omdat er moeilijkheden kunnen ontstaan met namen waar de gecorrigeerde naam mee identiek is, maar de originele niet, of omge¬ keerd. Het moet dus zijn Orthonevra Macquart, 1829. Bovendien is, op wereld- basis bekeken, het genus Orthonevra, niet houdbaar en is op zijn best een sub- genus van Chrysogaster. Datzelfde geldt voor Liogaster, waarvan de oorspronke¬ lijke schrijfwijze Le jo gaster is. Het wordt dus b.v. Chrysogaster ( Le jo gaster ) metallina Fabr.
Als Nederlands geldt nog Pipiza carbonarium Mg. (dit is de juiste schrijfwijze, niet carbonaria! ). Dit is echter de type-soort van het genus Parapenium Collin en de juiste naam is dus Parapenium carbonarium Mg. Of deze soort werkelijk inheems is valt te betwijfelen. Het materiaal in de collectie-De Meijere zal nog eens doorgenomen moeten worden. Ook Parapenium flavitarsis Mg. ( = Heringia flavitarsis Mg.) behoort tot het genoemde genus, maar deze soort is zeker inheems.
De naam Myolepta Newman, 1838 wordt vaak fout gespeld als Myiolepta. Ook hier doet men er goed aan de oorspronkelijke naam te gebruiken. Hetzelfde geldt voor Platycheirus Lepeletier & Serville, 1828. Platychirus is een later aan¬ gebrachte andere schrijfwijze.
Zelf heb ik, in navolging van Coe en Collin, de naam Heringia heringii Zett. gebruikt. Dit is een latere wijziging. De juiste naam is H. heringi Zett.
Op dezelfde wijze vervalt Liops als correctie op de originele schrijfwijze van Rondani. Het wordt Lejops. Bovendien is dit, wereldwijd bekeken niet te hou¬ den als genus en wordt Lejops een subgenus van Helophilus. Datzelfde geldt voor Parhelophilus. Eurinomyia van Bigot is ook niet de originele naam, die Bigot gaf. Het moet zijn Eurimyia, met als enige Nederlandse soort Eurimyia lineata Fabr. Onze andere twee soorten lunulata Mg. en transfuga L. komen on¬ der Anasimyia Schiner. Zowel Eurimyia als Anasimyia zijn slechts te beschouwen als subgenera van Helophilus. Het wordt dus b.v. Helophilus (Anasimyia) trans- fugus L.
Bij de Ew/^/A-achtigen vervallen ook de genera Lathyrophthalmus en Erista- linus. Deze worden beschouwd als subgenera van Eristalis. Het wordt dus b.v. Eristalis ( Lathyrophthalmus ) aeneus Scop.
Als variëteit van de soort Merodon spinipes Fabr. werd steeds aangegeven avidus Rossi. Dit kon niet, omdat de naam avidus ouder is. Het wordt dus Merodon avidus Rossi.
De Nederlandse soort Syrphus arcuatus Fall, heeft, in navolging van Coe en Collin, deze naam gekregen. Gebleken is nu, dat de juiste naam Metasyrphus punctifer Frey is. De naam Dasysyrphus arcuatus Fall, blijft echter gehandhaafd, doordat Soot-Ryen de ongelukkige stunt uithaalde uit de enkele soorten van het type-materiaal van arcuatus Fall, een exemplaar van Dasysyrphus venustus Mg. als holotype aan te wijzen. Ondanks het protest van Collin schijnt hieraan niets te doen te zijn en moet Dasysyrphus venutus Mg. dus toch Dasysyrphus arcuatus Fall, worden. Ook Hippa gebruikte reeds deze naam. Het een en ander vindt dus zijn oorzaak in het feit, dat de naam van Fallén van 1817 is, die van Meigen van 1822.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
107
Ondertussen vernam ik, dat de Internationale Commissie voor de Zoölogische Nomenclatuur binnen ongeveer zes maanden zal stemmen over een voorstel van Dusek & Lâska om de naam Scaeva arcuata Fallén, 1817 op de „Officiële Lijst van verworpen en ongeldige Soortnamen in de Zoölogie” te plaatsen. We zullen hopen dat dit initiatief gunstig beoordeeld wordt, d.w.z. dat de van ouds ge¬ bruikelijke soortnaam Syrphus venustus Meigen, 1822 behouden blijft. Men kan in afwachting van deze beslissing dus de naam Dasysyrphus venustus Mg. ge¬ bruiken.
In een recent artikel heb ik nog eens de naam Brachypalpus bimaculatus Macq. gebruikt. Dat was de macht der gewoonte, want onderzoek van Stackelberg bracht in 1965 reeds aan het licht, dat deze soort identiek is met B. laphriformis Fall, en deze laatste naam geldt, want ze is ouder.
De juist voor Nederland nieuw vermelde soort Calliprobola sped osa Rossi is in overeenstemming met het werk van Sack (in Lindner) zo benoemd. De juiste originele schrijfwijze is echter Calïprobola. Calliprobola is een later aan¬ gebrachte verandering.
Als genusnaam is opgedoken een oude naam van Rafinesque, Ceriana, die de naam Cerioides vervangt. Het wordt dus Ceriana subsessilis Ill. en Ceriana conopsoides. L. De naam conopoides is een later aangebrachte wijziging. Precies hetzelfde geldt voor de naam Doros conopseus Fabr. (geen conopeus).
De soorten van ons genus Xylota blijken gedeeltelijk tot een ander genus te behoren, in de Verenigde Staten opgesteld door Shannon in 1926. De soorten, die nu in dit genus Xylotomima komen, zijn achtereenvolgens curvipes Loew, jemorala L., lenta Mg., nemorum Fabr. en pigra Fabr. In Amerika wordt nu Xylotomima beschouwd als een subgenus van Xylota , maar volgens Hippa, die onderzoek aan de mannelijke genitaliën deed, moet Xylotomima als een apart genus onderscheiden worden.
Enkele soortnamen, gebruikt door Harris in 1782, hebben gebruikelijke na¬ men verdrongen, die van latere datum zijn. We krijgen dus Are top bil a fulva Harr. ( = mussitans Fabr.), Seri corny ia silentis Harr. (= borealis Fall.), Pocota p ers o nat a Harr. ( = apiformis Schrank) en Xantho gramma pedissequum Harr. ( = ornai um Mg.)
Als bekend mag zo langzamerhand verondersteld worden, dat de Internatio¬ nale Commissie voor de Zoologische Nomenclatuur de namen van Meigen uit het jaar 1800 ongeldig heeft verklaard. Zo zijn dus Zelima, Lampetia, Penthesilea, Cinxia en Tubifera vervallen en respectievelijk vervangen door Xylota, Merodon, Criorhina, Serie omyia en Helophilus.
Tenslotte nog enkele opmerkingen:
Lucas (1969a) geeft een nieuwe indeling van het genus Syrphus. Toevallig is in drie publicaties ( achtereenvolgens Dusek & Läska, Hippa en Vockeroth), via onderzoek der mannelijke genitaliën, onafhankelijk van elkaar, een nieuwe indeling van dit genus opgesteld. De resultaten zijn, in grote lijnen, vrij goed met elkaar in overeenstemming. Jammer is alleen, dat Lucas blijkbaar niet op de hoogte was van het komende verschijnen van het artikel van Vockeroth (dat al ruim een jaar klaar was) en dat hij dus miste, omdat het in de zomer van 1969 verscheen. Vockeroth heeft verreweg het grootste artikel geschreven, een
108
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
boekwerkje over de genera der Syrphini van de gehele wereld. Lucas neemt, hiervan afgezien, overigens enige aanvechtbare beslissingen. Als voorbeeld geef ik hier „Scaeva” lapponica Zett. De genitaliën van deze soort zijn typisch afwij¬ kend en daarom hebben alle drie auteurs een apart subgenus voor deze soort gemaakt. Waarom Lucas (zonder argumentatie) besluit Hippa te volgen en dit subgenus tot Scaeva te rekenen is me een raadsel. Zowel Vockeroth als Lâska rekenen dit subgenus tot Metasyrphus resp. Posthosyrphus (hetgeen op hetzelfde neerkomt, zie verder). Scaeva is een genus met behaarde ogen, opgezwollen frons, met bij het <ƒ een opvallende zwarte fronsbeharing en met grote oogfacetten in de bovenste ooghelft, contrasterend met de kleine facetten van de onderhelft. De soort lap po ni eus Zett. heeft geen van deze vier kenmerken en Hippa brengt dus op grond van uitsluitend geni taalkenmerken deze soort tot Scaeva. Hoewel het wel van deze tijd is om veel nadruk te leggen op het belang der genitaliën (sic!), zou ik hier toch op grond van de genoemde kenmerken de soort zeker niet tot Scaeva willen rekenen. Bovendien hebben beide andere auteurs ook veel belang gehecht aan de geni taalstructuur, maar zijn ze tot een andere, eensluidende conclusie gekomen. De juiste naam is dus Metasyrphus ( Lapposyrphus ) lapponicus Zett.
Waarom Posthosyrphus en Metasyrphus tot één genus gerekend moeten worden zet Vockeroth uiteen: “M. corollae which he (Fluke) placed alone in the typical subgenus because of the enlarged terminalia, is in all other characters almost identical with most other species of the genus and should, in my opinion, be considered consubgeneric with them. Enlarged and rather modified terminalia, with no corresponding marked changes in other characters occur also in Dideoides and Cito gramma and do not, I think, necessarily indicate a distant relationship to forms with terminalia of normal size”. Aangezien Vockeroth hier een sub- generieke onderscheiding op goede gronden afwijst, lijkt me een generieke onderscheiding helemaal niet op zijn plaats. Alle soorten, die Lucas dus tot Posthosyrphus bracht horen in Metasyrphus thuis.
Verder brengt Vockeroth Meligramma en Fagisyrphus als subgenera tot Melangyna, terwijl Epistrophella tot Epistrophe wordt gerekend.
Mesosyrphus berust op de type-soort Mesosyrphus constrictus Mats., 1917. Hoe Hippa en Dusek & Lâska er achter gekomen zijn wat met dit genus bedoeld moet worden, blijkt nergens uit. De Japanse type-soort zal hen ongetwijfeld niet bekend geweest zijn. De oorspronkelijke beschrijving van de type-soort van Matsumura vermeldt behaarde ogen, terwijl Shiraki, in een tabel gepubliceerd in 1930, deze soort rekent tot de kaalogigen, maar hem in de tekst verder niet noemt. Er is dus onder de Japanners verwarring over de identiteit van deze soort en Vockeroth plaatst dit genus dus bij de niet te definiëren genera aan het eind van zijn werk. De nu te gebruiken naam is voorlopig Phalacrodira Enderlein, 1937. Dus Phalacrodira vittigera Zett. enz.
C heil osia cynocephala Loew — Ch. carbonaria Egger
Lucas (1969b) schreef dat deze soorten verward werden „niet alleen, omdat de meeste van bovengenoemde dieren door Van der Goot gedetermineerd zijn (of althans gecontroleerd)”. Ter correctie kan ik meedelen, dat ik van de col¬ lectie- Lucas het bewuste exemplaar van Rijckholt terloops even gezien heb. Dit
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VI. 1971
109
blijkt ook wel uit wat Lucas meedeelt in Ent. Ber., Amst. 24: 228, 1964, waar van een determinatie door mij geen sprake is. Over de kenmerken die deze soorten onderscheiden, valt het volgende te zeggen. Er is verschil in lengte tussen de vleugels van beide soorten, maar dit valt moeilijk exact uit te drukken. Ook bij cynocephala reikt de vleugeltip tot voorbij de achterlij fspunt. De borstels op het schildje van cynocephala zijn inderdaad iets korter, bij cynocephala cf iets langer dan de lange haren langs de schildjesrand. Een goed determinatiekenmerk voor de Ç Ç , dat Lucas blijkbaar over het hoofd zag, is echter nog, dat de voorste dijen en voorste en achterste schenen van carbonaria Ç praktisch geheel licht behaard zijn. Bij cynocephala Ç zijn de lange haren aan de achterzijde van de voorste dijen zwart, terwijl de voorste schenen aan de achterzijde en meestal de achterste schenen aan de voorzijde een overwegend zwarte beharing dragen. Tenslotte, al mijn cynocephala s, die ik vermeld heb, behoren tot deze soort. Van carbonaria bezit ik twee 9 9 > n.l. van Echt, Slekkerbos, 20.V.1964 en van Groesbeek, de Bruuk, 19. VUL I960. Van cynocephala wordt het <ƒ inderdaad weinig gevangen. Ik bezit een exemplaar uit de N.O. -polder, kavel D 114, 18.VIII.1952. Een tweede cf, door mij gevangen, van dezelfde vindplaats en datum, moet zich bevinden in de collectie van de Noordoostpolderwerken, Biologische Afdeling, als dit materiaal al niet verloren is gegaan.
Summary
The nomenclature of the Netherlands Syrphidae is brought up to date in accordance with modern publications.
Literatuur
Delucchi, V. & H. Pschorn-Walcher, 1955, Les espèces du genre Cnemodon Egger (Diptera, Syrphidae) prédatrices de Dreyfusia (Adelges) piceae Ratzeburg (Hemiptera, Adelgidae). Zeiischr. angew. Ent. 37: 492 — 506.
Dusek, J. & P. Lâska, 1967, Versuch zum Aufbau eines natürlichen Systems Mitteleur¬ opäischer Arten der Unterfamilie Syrphinae (Diptera). Acta nat. acad. scient. Bohemoslov. 1 (nov. ser.) : 349 — 390.
- , 1969, Scaeva arcuata Fallén, 1817 (Insecta, Diptera): proposed suppression
of the specific name under the Plenary Powers Z.N. (S.) 1885. Bull. zool. Nomencl. 26 (3): 171—173.
Doesburg, P. H. van, 1946 (1948), Syrphidae uit Baarn en omstreken, Verslag 78ste winterverg. 1946. Tijd sehr. Ent. 89: XXVIII— XIX.
Goffe, E. R., 1 944, Some changes in generic nomenclature in Syrphidae. Ent. mon . Mag. 80: 128—132.
Hippa, H., 1968, A generic revison of the genus Syrphus and allied genera (Diptera, Syrphidae) in the Palaearctic region, with descriptions of the male genitalia.
Acta ent. fenn. 25: 7 — 94.
- 5 1968b, Classification of the palaearctic species of the genera Xylota Meigen
and Xylotomima Shannon (Dipt., Syrphidae). Ann. ent. fenn. 3 4 (4): 179—197.
Lucas, T. A. W., 1969a, De Nederlandse vertegenwoordigers van de Syrphinae (Diptera, Syrphidae). Ent. Ber., Amst. 29 : 134 — -139.
- , 1969b, Syrphidae in 1968. Ent. Ber., Amst. 29: 203 — 205.
Stackelberg, A. A., 1965, New data on the taxonomy of Palaearctic Hoverflies (Diptera, Syrphidae). Ent . Obozr. 44 (4): 907 — 926 (Russian).
Stone, A., C. W. Sabrosky, W. W. Wirth, R. H. Foote & J. R. Coulson, 1965, A catalog of the Diptera of America North of Mexico. US. Dept, of Agric.: 1 — 1696.
110
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
VoCKEROTH, J. R., 1969, A revision of the genera of the Syrphini (Diptera, Syrphidae) . Mem. ent. Soc. Canada 62: 1 — 176.
Amsterdam 1014, woonschip „Ophir”, t.o. Da Costakade 158.
Enkele notities over Carabus auronitens (F.) (Col., Carabidae) . Het eerste exemplaar voor Nederland werd gevangen in 1899 tijdens een zomerbij eenkomst van de N.E.V. in Winterswijk, in het buurtschap Woold. In deel 1 van „Everts” wordt ook een twijfel¬ achtige vangst bij Groningen vermeld. Het is steeds een zeer zeldzaam dier geweest, of¬ schoon later verschillende exemplaren wederom bij Winterswijk gevangen werden. Ook is een vangst uit Z. Limburg gemeld.
Verschillende jeugdige verzamelaars in Twente vonden het dier ’s winters in Enschede achter de losse schors van dennestobben, doch altijd in enkele exemplaren.
In de winter van 1969/1970 werd ik opgebeld door ons jeugdig lid Wim Veldkamp, dat hij nu een overwinteringsplaats gevonden had waar je ze „scheppen” kon. De zondag daarop naar Winterswijk (het Woold) gereden, waar op een perceeltje oerwoud verschil¬ lende dennebomen half in de bodem gezakt lagen te verrotten. En inderdaad, bij het open¬ peuteren met schorsvork en bijl waren deze kevers in overvloed te bemachtigen. Hieruit blijkt dus weer, dat een dier vaak niet zeldzaam hoeft te zijn mits je maar weet wanneer, waar en hoe je het kunt vangen.
Volgens Nickerl zou gedurende de winter deze keversoort zijn fraaie metaalkleur ver¬ liezen, welke echter in het voorjaar, na het gebruik van water, weer terugkomt. Als ik mijn winterdieren vergelijk met andere tijdens de zomer gevangen, valt mij echter dit ver¬ schil niet op. Bemerkingswaardig is nog dat Car. auronitens soms in één stam overwinterde met Car. granulatus, Car. problematicus en Cychrus rostratus.
W. Hellinga, Weesperzijde 2311, Amsterdam 1005.
Macrolepidoptera in de Achterhoek in 1970. Enkele notities die ik maakte volgen hieronder.
Pieris brassicae L. heeft het hele seizoen zeer matig gevlogen evenals P. napi L. P. rapae L. daarentegen was vooral in de nazomer zeer overvloedig aanwezig. Polyommatus icarus Rottemburg heb ik in de 10 jaar dat ik in Ruurlo woon, in 1970 voor het eerst in enkele exemplaren gezien.
Aphantopus hyperantus L. kwam in een paar exemplaren voor, terwijl Lasiommata megera L. in de voorzomer zeer talrijk vloog. Van Pararge aegeria L. zag ik daarentegen slechts één exemplaar.
Araschnia levana L.: zowel van de voorjaars- als van de zomergeneratie één exemplaar. Bovendien vond ik in de nazomer een volwassen rups, die goed verpopte. Vanessa cardui L. zat vrij veel op de bloeiende Buddleia, maar van V. atalanta zag ik geen spoor en van Inachis io L. slechts enkele exemplaren. Aglais urticae daarentegen vloog zeer overvloedig, vooral in de herfst. Celas trina argiolus L. vloog minstens zo druk als andere jaren. Lycaena phlaeas L.: weinig, maar in september en oktober talrijk.
Van Sphinx ligustri L. zag ik weer geen enkel exemplaar, van Arctia caja L. slechts een stuk of vijf, waarbij een zeer mooi exemplaar van f. lutescens Cockerell.
Arctornis l-nigrum L. verscheen weer in twee exemplaren op de lamp. Dasychira pudi- bunda L. was zeer gewoon. Porthesia chrysorrhoea L. zag ik voor het eerst weer na 18 jaar, vier mannetjes en één $ , dat helaas onbevrucht was.
Spilosoma lubricipeda L. en S. lutea Hufnagel waren beide gewoon.
Ochropleura plecta L., Diarsia rubi L. en Amathes c-nigrum L. waren zeer gewoon.
Scotia ipsilon Hufnagel verscheen vanaf 23 juli in toenemend aantal, dat in augustus en september vaak opliep tot 30 en 40 per avond. Autographa gamma L. vloog echter zeer matig, ook in de nazomer.
Apamea secalis L. was zeer overvloedig, evenals Agrochola lychnidis Denis Sc Schiffer¬ müller.
In het biezonder vermeldenswaard zijn een exemplaar van Jaspidia deceptoria Denis & Schiffermüller op 10 juni en een Operophtera fagata Scharfenberg op 23 oktober.
J. Lukkien, Wiersseweg 34, Ruurlo.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
111
Trekvlinders in 1969
door
B. J. LEMPKE (Dertigste jaarverslag)
Januari was zacht met slechts nu en dan een temperatuur die iets beneden het nulpunt daalde. Februari daarentegen was koud. Veel hagel- en sneeuwbuien aan het eind van de eerste decade, in de nacht van 13 op 14. II op verschillende plaat¬ sen in het binnenland 18 ° vorst, op de 16de hevige sneeuwstormen in het oosten van het land. Maar op 20.11 trad een lichte dooi in en toen twee dagen later de sneeuw (in Amsterdam) verdwenen was, bleken de crocussen er onder doorge¬ groeid te hebben en waren al enkele gele knoppen zichtbaar ! Begin maart werden ze steeds talrijker en op 6.III stonden de oranje wijd open. De tweede en derde decade van maart waren echter koud, 16. III werd zelfs de koudste zestiende van deze eeuw en de 17de werd het noorden geteisterd door hevige stuif sneeuwbuien, die het verkeer volkomen verlamden. Ten zuiden van de grote rivieren bleef het echter volop lente, bloeiden de voorjaarsbloemen en vlogen de insekten, terwijl het in de andere helft van het land winters weer was met middagtemperaturen, die nauwelijks 5 ° haalden. Het K.N.M.I. klassificeerde de maartmaand dan ook als de koudste sinds 1888.
April begon guur met noordoosten wind, maar de 7de, tweede Paasdag, was het prachtig weer en de drie daarop volgende dagen waren zelfs warm met plaatselijk temperaturen van 23 en 24 °, wat tot gevolg had, dat nu in enkele dagen het cro- cusf estij n afgelopen was. Daarna echter werd het weer veel ongunstiger, guur, veel wind, af en toe hagel en in de nacht van 18 op 19. IV te Eelde zelfs 4 cm sneeuw en een temperatuur van - — 8°. Nog nooit tevoren was zo laat in het jaar een zo lage temperatuur waargenomen !
Mei was zeer wisselvallig: enkele dagen heel mooi (Eindhoven op 13.V 31 ° !), maar ook verscheidene koude met nachtvorst. Juni was vrijwel normaal, veel dagen met mooi weer, af gewisseld door enkele minder fraaie. Juli was mooi, tem¬ peratuur soms boven 30 ° (Eelde op 29.VII zelfs 34 ° !) en vrij droog. De eerste helft van augustus was warm, met weinig regen, maar de tweede was kil, met tem¬ peraturen die niet boven 15 à 16 ° uitkwamen en veel buien, waardoor deze maand toch een van de natste van deze eeuw werd.
September was overdag zeer fraai en bijzonder droog, maar de nachten waren vrij koud met vaak noordelijke winden. Hetzelfde weertype overheerste in oktober en zo hadden we een recordherfst wat droogte betreft en de warmste sinds 1865. In november daarentegen was het weer zeer wisselvallig, veel buien en een koud slot: op 29.XI in het zuiden van Limburg 14 cm sneeuw en op veel plaatsen lichte vorst. December tenslotte was zeer koud. In Eindhoven werd in de nacht van de 9de — - 12 ° geregistreerd ! Het werd op een na de koudste decembermaand van deze eeuw. Samenvattend: een koud voorjaar, maar een mooie zomer en herfst.
Vooral verschillende dagvlinders met meer dan één generatie reageerden voor¬ treffelijk op de zonnige zomer en herfst. Op tal van plaatsen werd Inachis io op¬ vallend talrijk gezien, ook in het noorden van het land: op 4. VIII zeker 200 op
112
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
Ameland (Dolfien), 10.VIII veel te Leeuwarden (Stobbe). Verder o.a. Deven¬ ter, Amsterdam, Walcheren, de Braakman. Nog 11 oktober vloog een dagpauw- oo g te Amsterdam in het Vondelpark (Steg wee). Omstreeks half augustus was Agi ais urticae zeer talrijk, evenals Pieris brassicae en P. rapae. Van P. brassicae heb ik geen derde generatie gezien, maar die van rapae en napi vloog zeer goed. Bij Lottum was zelfs de vierde generatie van rapae algemeen volgens waarnemin¬ gen van Van de Pol. Nog op 17.X waren af gevlogen mannetjes en wijfjes op bloeiende knolletjes bezig met nectar zuigen. Papilio machaon werd op verschil¬ lende plaatsen gezien, waar hij al jaren verdwenen was: Waskemeer en Ooster- wolde in Friesland, Soest, ook weer op Walcheren. Zie ook Wedts de Swart in Natura 66 : 129 — 132 (1969). Maar ook andere insekten profiteerden van het fraaie weer. Ik zag in jaren niet zoveel hommels en zweefvliegen in augustus op de bloemen in de tuinen !
Ik heb overigens wel met enige bezorgdheid de resultaten van het onderzoek in 1969 tegemoet gezien. Het K.N.M.I. stopte zijn jarenlange medewerking, waar¬ door dus ook de door dit instituut bekostigde invulkaarten kwamen te vervallen. Gelukkig kon de Afdeling Entomologie van het Amsterdamse Zoölogisch Museum (nu: Instituut voor taxonomische zoölogie) de administratieve zorgen overnemen. Bij het invullen werd veel meer aan het initiatief van de medewerkers overgelaten dan voorheen, maar ook dit werd geen teleurstelling. In totaal werden 108 bruik¬ bare formulieren teruggestuurd, waaruit het volgende verslag samengesteld kon worden.
1. Pontia daplidice L. Van deze zeldzaamheid ving A. Goutbeek 3.VIII een beschadigd exemplaar te Vilsteren (Ov.).
2. Pieris brassicae L. Op 29. V vloog de vlinder opvallend talrijk in het binnen- duingebied van Voorne, in twee uur tijd werden zeker 50 stuks geteld. Ze vlogen erg wild, meest in noordelijke richting. Op 30.V werd duidelijk trek waargenomen te Zandvoort. Tussen 15.00 en 16.30 uur werden 32 vlinders geteld, die op 0,5 — 1 m hoogte op het strand vlogen, evenwijdig aan de duinen. Ongeveer elke twee minuten dook een nieuw exemplaar uit het zuiden op. De trek eindigde toen de lucht betrok (Vestergaard).
3. Pieris rapae L. Echte trek werd bij deze soort nauwelijks waargenomen. Alleen kon vastgesteld worden, dat een exemplaar met de trek van P. brassicae bij Zandvoort meevloog, terwijl 2 8. VII drie stuks vanuit zee rechtstreeks op de kust bij Goedereede aanvlogen (Vroegindeweij) .
4. Colias hyale L. Geen enkele melding werd ontvangen van de voor j aarsgene¬ ratie. De eerste waarneming dateert pas van 2 augustus te Ubachsberg. Op twee uitzonderingen na werd de vlinder uitsluitend in het zuiden van Limburg gezien, het meest in augustus, slechts op enkele verspreide data in september (laatste datum: 30. IX).
Vindplaatsen. Lbg.: Wijl re, Schin op Geul, Simpelveld, Ubachsberg, Ransdaal, Echt, Swalmen. ZL: Colijnsplaat (één op 12 september, Van Aart- sen).
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 61, wel beduidend meer dan de 21 van 1968, maar toch een zeer matig jaar.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VI. 1971
113
5. Colias crocea Fourcroy. De eerste oranje luzernevlinder werd 18 juli te Dalf- sen gezien (Goutbeek), gevolgd door twee op 26.VII te Eijs en een $ op 28.VII te Alphen aan den Rijn. In augustus zeven stuks op zes verschillende dagen, wat meer in september, maar de meeste pas in oktober, de laatste op 23.X te Herkingen (Huisman). Vrij zeker zijn dit afstammelingen van de vroeg¬ ste immigranten geweest.
Vindplaatsen. Lbg.: Eijs, Simpelveld, Ransdaal, Echt. N.B.: D runen. ZL: Deksloot op Walcheren, Boudewijnskerke, Brouwershaven. Z.H.: Herkingen, Oostvoorne, Sliedrecht, Alphen aan den Rijn. N.H.: Amsterdam, Weesp. Zuide¬ lijk Flevoland. Ov.: Dalfsen.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 41, ook zeer matig, al was het dan ook meer dan de 21 van 1968.
6. Vanessa atalanta L. Op 27 maart werd een levende atalanta achter de ruit van een zoldervenster te Almelo aangetroffen (B. Hoekstra), blijkbaar een exemplaar dat hier zeer vroeg aangekomen was. Drie waarnemingen in april: 7. IV te Steenwijk (B. Aukema), 8. IV te Nieuwerkerk aan den IJssel (Mej. N. Boone- kamp) en 25. IV te Kalenberg (weer B. Aukema). In mei op niet minder dan 17 verschillende dagen, maar toch steeds in zeer kleine aantallen. Ook in juni en de eerste helft van juli kwam er weinig verbetering en nog op 15. VII werd een af¬ gevlogen immigrant gezien en zelfs drie op de volgende dag. Maar de eerste trek¬ kers hadden al lang eieren gelegd en vanaf half juli begonnen de verse dieren van de eerste inheemse generatie dan ook te verschijnen. Vooral in de derde decade gingen de dagtotalen dan ook snel stijgen (74 op 27 en 29.VII). In de eerste augustusweek viel de top van deze generatie (105 op l.VIII, 134 op 4.VIII). In de tweede helft van de maand werd de vlinder echter zeer schaars en pas in de tweede helft van september kwam hierin een duidelijke verbetering. Dank zij de fraaie herfst vloog de tweede generatie zelfs veel beter dan de eerste, zoals wel blijkt uit de dagtotalen: 270 op 28. IX, 227 op 5.X, op 12.X nog 131. Pas in de derde decade van oktober begon de vlinder echt schaars te worden, maar zelfs in november werd hij nog op vier dagen gezien: op 2. XI nog liefst 12 stuks, daarna telkens één op 5. XI te Doorn, op 20. XI te Kerkdriel en de laatste op 2 3. XI te Acht (P. Foolen).
Trek. Op 12. IX één snel vliegend in zuidelijke richting te Burgh en 6.X weer één (Boot), in de tweede helft van oktober trek in zuidwestelijke richting langs de kust van Walcheren (Wedts de Swart), op 18.X twee te Oosterhout in zuidelijke richting (A. J. M. Franssen).
Lichtvangsten. Op 26.VII één in de val te Ritthem (Huisman), 4.VIII te Nijswiller (Penners), 1 l.VIII te Oostkapelle (Van Aartsen), 12. IX te Melissant (Huisman), l.X te Hendrik-Ido-Ambacht (Bogaard), 6.X te Den Haag (kapelaan Groenendijk). Voor een dagvlinder opvallend veel dus.
Totaal aantal waarnemingen: 4265, nog niet de helft van 1968, een vrij matig jaar dus, en dat nog alleen dank zij de goede vlucht in de herfst.
7. Vanessa cardui L. Op 15 januari zag Huisenga een distelvlinder bij de Hembrug vliegen, wel de wonderlijkste waarneming die ooit in Nederland bij deze soort gedaan is! De werkelijke immigratie begon pas half mei (15.V één te
114
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VI. 1971
Heerlen, E. van Mastrigt, en te Den Oever, S. de Boer). Vanaf 22 .V wordt de vlinder bijna dagelijks in kleine aantallen gemeld (hoogste aantal 15 op 12.VI). Hetzelfde geldt voor de eerste twee decaden van juli, maar in de derde gaan de dag- totalen plotseling oplopen. Ongetwijfeld wordt dit veroorzaakt door het verschij¬ nen van de eerste in Nederland geboren generatie, wat duidelijk blijkt uit de waar¬ nemingen van verse exemplaren. Op 27 en 28.VII wordt al een dagtotaal van 44 stuks geregistreerd, op l.VIII 65, op 3. VIII 213 en de vijfde zelfs 383. Dit komt vooral door een sterke concentratie langs de dijk van zuidelijk Flevoland bij Mui- den, waar Houkes op een afstand van drie km niet minder dan 241 voedsel zoekende exemplaren telde. Dat deze generatie evenwel niet erg hokvast was, blijkt wel hieruit, dat er vijf dagen later nog maar 17 waren. Hetzelfde werd op Ter¬ schelling opgemerkt. Op 4.VIII telde Dolfien er 50 stuks, maar op 7.VIII zag Nieuwland er geen enkele. En bij Roekan je telde J. Slot op 14. VIII niet minder dan 180 car dm s maar op 2 3. VIII zag hij er nog maar één. Overal werd de vlinder trouwens in de tweede augustushelft veel schaarser en begonnen de weinige exem¬ plaren er steeds minder fraai uit te zien. Het zou niet onmogelijk zijn, dat het grootste deel van onze eerste inheemse generatie eenvoudig weggetrokken is.
Zonder onderbreking verscheen in september de tweede inheemse generatie, als altijd veel bescheidener in aantal (maximum 28 op 13. IX). De hele maand en een groot deel van oktober werden de prachtige verse exemplaren waargenomen. In de derde oktoberdecade werd de vlinder echter zeer schaars met als slotdatum 28.X.
Trek. Op 12 juni zag Leffef bij Ommen 15 stuks, die in ± 12 minuten in noordwestelijke richting doortrokken.
Totaal aantal waarnemingen: 2930, bijna 1000 meer dan in 1968 ! Beslist geen slecht jaar voor deze soort.
8. Issoria lathonia L. Na de spectaculaire aantallen die aan het eind van de veertiger jaren genoteerd werden, is de vlinder af gezien van een paar kleine op¬ flikkeringen, in het binnenland tot een zeldzame verschijning geworden en 1969 maakt daar geen uitzondering op. Pas op 3 juli kwam de eerste waarneming: één te Uden (Heupers). Op 27 juli zag Neijts drie te Heer Hugowaard, vrij dicht bij het duingebied dus. In augustus werd de vlinder op 9 verschillende dagen ge¬ meld, meest in de westelijke helft van het land, en daarmee kwam ook het einde van het seizoen: geen enkele herfstwaarneming !
Vindplaatsen. N.B.: Uden. Z.H.: Rotterdam, Nieuwerkerk aan den IJs- sel, Leidschendam. N.H.: Oosthuizen, Heer Hugowaard, Weesp. Utr.: Soest. Gdl.: Apeldoorn.
Totaal aantal waarnemingen: 16!
(In het duingebied werd lathonia voor het eerst op 28 april te Egmond-Binnen gezien door Br. Melkert. In mei, juni en juli werd de vlinder herhaaldelijk in het Duindistrict waargenomen, maar het meest toch in augustus, toen ook meldin¬ gen van Vlieland en Ameland binnenkwamen. In de eerste helft van september was lathonia eveneens present, waarna nog twee waarnemingen in oktober volgden (3.X een af gevlogen vlinder te Haamstede, 9.X een verse te Bakkum). Als altijd was het moeilijk nauwkeurig het aantal generaties vast te stellen, daar herhaalde¬ lijk verse en afgevlogen exemplaren door elkaar vlogen. Vermoedelijk zijn er drie geweest. In totaal werden uit dit biotoop 284 stuks gemeld) .
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.' VI. 1971
115
9. Danaus plexippus L. Op 22 november werd een exemplaar van deze be¬ roemdheid levend aangetroffen aan boord van een schip in de haven van Rotter¬ dam, dat in een envelop meegenomen werd naar Middelharnis en een paar dagen later bij de heer Vroegindeweij belandde, gezien het transport in nog vrij goede toestand. Natuurlijk is dit geen echte immigratie, maar het geval bewijst wel, hoe exemplaren in Europa terecht kunnen komen. De meeste waarnemingen worden trouwens bij of niet al te ver van havensteden gedaan.
10. Lysandra coridon. Na verscheidene jaren in het verslag ontbroken te heb¬ ben, kan nu weer een exemplaar vermeld worden: op 5 augustus werd een te Belfeld gevangen (L. Reihs).
11. Acherontia atropos L. Op 12 september werd een doodshoofdvlinder te Nieuwerkerk op Duiveland aangetroffen volgens mededeling van de heer Boot. Op 15. IX werd er één in de val te Oostvoorne gevonden (Vestergaard) en om¬ streeks dezelfde datum werd een andere te Brielle aangetroffen (R. de Jong). 20 oktober ving Huisman er één te Melissant en 25.X Van Tuyl één te Weesp. Bovendien werd in september een atropos te Leeuwarden gevonden en begin X een dood exemplaar te Petten (beide gemeld door Stobbe) . Het totale aantal bedraagt dus slechts zeven !
Op 15 augustus werd een volwassen rups te Urmond in Zuid-Limburg gevon¬ den, die onmiddellijk verpopte en op 4 november binnenshuis een vlinder leverde (Pater Munsters).
12. Herse convolvuli L. De laatste vijf jaar is de windepijlstaart bijzonder schaars. In totaal werden in 1969 slechts vier stuks waargenomen: op 7 augustus te Ruurlo (Lukkien), de volgende dag te Hoorn (Peerdeman), 1 oktober te Renesse vliegend op Saponaria (Mevr. Van der Salm-Doornink) , terwijl 4.X de laatste in een stadsplantsoen te Zierikzee werd gevangen (mededeling Boot).
13. Macroglossum stellatarum L. Precies hetzelfde geldt voor de kolibrievlin- der. Het eerste exemplaar werd 14 juli te Ospel gezien (v. D. Donk). In augus¬ tus en september werd de vlinder op vier dagen te Echt waargenomen (Vr an¬ ken), 5 oktober te Swalmen en 10 en 25. X te Middelharnis, de eerste op kamper¬ foelie, de tweede op bernagie (Vroegindeweij). Het totale aantal exemplaren bedroeg slechts negen !
14. Spectrum livornica Esper. Kaijadoe ving 17 september een mooi gaaf exemplaar van deze zeldzaamheid te Epe.
15. Scotia ipsilon Hufnagel. Het eerste exemplaar werd 21 mei in de val te Haamstede aangetroffen (Boot). In dezelfde maand werden nog drie stuks ge¬ zien. In juni werd de vlinder slechts op acht data gemeld en in juli maar op vier, nooit hoger dan één of soms twee per dag. De immigratie is dus zeer klein ge¬ weest.
Al op 2 augustus werd een verse vlinder aangetroffen, een bewijs, dat de in¬ heemse generatie begon uit te komen. In augustus, september en oktober werd deze op bijna alle dagen gemeld, maar het hoogste dagtotaal was slechts 22 op 15. VIII en 14. IX. In november werd ipsilon slechts op drie dagen in één exem¬ plaar gemeld: l.XI te Dalfsen (Goutbeek), 22.XI te Vijlen (Langohr) en 2 3. XI te Lottum (Van de Pol).
116
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VI. 1971
Behalve uit Friesland en Groningen werden gegevens over de vlinder uit alle provincies ontvangen.
Totaal aantal waarnemingen: 384, wat voor deze soort weinig is.
16. Peridroma saucia Hübner. Het eerste exemplaar werd 8 juli aangetroffen in de val van het proefstation te Naaldwijk, gevolgd door een tweede te Valke- nisse op ló.VII. Ook in augustus slechts twee waarnemingen: de 12de bij de Abdij Sion, de 22ste te Simpel veld. September was als altijd de beste maand met waar¬ nemingen op 12 verschillende dagen met een maximum van vier (!) op 16. IX. Oktober leverde 10 saucia s op op negen dagen en november nog twee, op de 6de te Oosthuizen en de 9de een iets af gevlogen te Oostvoorne.
Vindplaatsen. Lbg.: Simpelveld, Annendaal, Montfort. N.B.: Nuenen. ZI.: Valkenisse, Oostkapelle. Z.H.: Melissant, Oostvoorne, Naaldwijk, Arkel. N.H.: Halfweg, Oosthuizen. Ov.: Abdij Sion.
Totaal aantal waarnemingen: 37, evenals 1968 een zwak jaar voor de soort.
17. Mythimna unipuncta Haworth. Op 10 oktober werd een vers $ te Oost¬ voorne op licht gevangen (Vestergaard) . Dit is het derde exemplaar, dat uit Nederland bekend is.
18. Chloridea nubigera Herrich-Schäffer. Van deze zeer zeldzame immigrant werd 23 oktober een gevonden in de val te Oosthuizen (Van Rooyen) . De tweede keer, dat de soort in Nederland is aangetroffen.
19. Spodoptera exigua Hübner. Vier vangsten in juli: 18. VII te Halfweg (Van Aartsen), 22 en 29.VII telkens één te Melissant (Huisman) en 30.VII weer een exemplaar te Halfweg. Tenslotte op 15 september een exigua te Valkenisse, weer door Van Aartsen, zodat het totaal vijf stuks bedraagt.
20. Autographa bractea Den. & Schiff. Met drie exemplaren van deze zeld¬ zame immigrant werd 1969 het recordjaar! Op 10 juli werd een vers J1 te Heer¬ len gevangen (Cupedo), 26.VII volgde het tweede bij de Abdij Sion (Flint) en 27. VII ving G. Dijkstra het derde te Oosterend op Terschelling.
21. Autographa gamma L. Net als bij Vanessa cardui een uitzonderlijk vroege waarneming: op 2 februari te Valkenisse (Van Aartsen) ! Door het koude voor¬ jaar begon de immigratie in april zeer aarzelend: op 4 en 19. IV telkens één te Zaandam (B. Aukema) en 23. IV een gaaf $ te Leidschendam (Blokland). Vanaf 10 mei werd de vlinder evenwel haast elke dag gezien, soms in verrassend aantal: op 15.V liefst 18 stuks te Sliedrecht (Bogaard). Vooral in de tweede helft was dat nog sterker: 673 op 22.VII, 1300 op 26.VII. En begin augustus was gamma plaatselijk soms in grote aantallen aanwezig, zo 2. VIII te Elspeet, 3 en 4.VIII op Vlieland en Terschelling. Toch zat er sterke beweging in deze zwermen. Op beide laatstgenoemde dagen vloog de vlinder bij duizenden op bloeiende dop¬ hei op de Koegelwiek (Terschelling), maar op 5. VIII was de zwerm volkomen verdwenen, er was geen enkel exemplaar meer op de dophei te vinden (G. Dijk¬ stra) ! 10 augustus vloog de vlinder talrijk te Oostvoorne (Elfferich) , 11. VIII was hij op heel Walcheren bij duizenden aanwezig (Van Aartsen), 14.VIII zaten er enorme aantallen in de val te Halfweg. In de tweede helft van augustus namen de aantallen evenwel sterk af, mogelijk onder invloed van het ongunstiger geworden weer, want toen in september de fraaie herfst inzette, werden ook de
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
117
aantallen weer beter: 423 op 9. IX, 680 op 12. IX. Maar ook nu weer plaatselijk soms enorme zwermen: op 13, 14 en 15. IX weer duizenden gamma's op Terschel¬ ling (G. Dijkstra), op 13. IX enorme aantallen op bloeiende zulte te Vrouwen¬ polder (Wedts de Swart), op 9.X op bloeiende herik te Soest (Heupers). Het probleem is wel, waar deze zwermen vandaan komen. Dat het afstammelingen van onze zomergeneratie zouden zijn, wordt steeds onwaarschijnlijker gezien de feiten die bekend geworden zijn over de ontwikkeling van de ovarien van de wijfjes. (Dat de dieren steriel zouden zijn is vrijwel zeker niet waar, de gonaden zijn alleen niet ontwikkeld.)
Alle dagen van oktober werd de vlinder gezien, maar de aantallen werden in de derde decade wel zeer klein. Toch werd hij nog op 10 dagen in november ge¬ meld, het laatst op 23. XI te Ommen (Goutbeek) en 2 6. XI te Nieuwerkerk aan den IJssel (Mej. F. Boonekamp).
Merken. Op 28 juni merkte Cupedo 50 stuks te Heerlen. De volgende dag werd nog één ervan teruggezien, daarna niet meer.
Totaal aantal waarnemingen: 99000, waarmee 1969 tot de goe¬ de jaren voor de soort behoort.
22. Macdunnoughia confusa Stephens. Op 15 juli werd een vers exemplaar te Annendaal gevangen (Maassen), 31. VII het tweede te Deventer (Flint). In augustus werd de vlinder op zes verschillende dagen gemeld, steeds in één exem¬ plaar per vindplaats. September leverde maar één waarneming op (19. IX te Klim¬ men, E. van Mastrigt), terwijl in de eerste week van oktober de laatste twee volgden.
Vindplaatsen. Lbg.: Klimmen, Annendaal, Vlodrop, Swalmen, Beifeld. Ov : Deventer, Abdij Sion. Fr.: Oosterend (Terschelling, op 13. VIII, G. Dijk¬ stra).
Totaal aantal exemplaren: 14, het beste totaal sinds 1955 !
23. Plusia chryson Esper. Van deze rariteit ving Asselbergs op 2 augustus een exemplaarexemplaar te Bergen op Zoom, de eerste melding sinds 1963.
24. Catocala fraxini L. Op 2 september werd een exemplaar van het blauwe weeskind te Drouwen gevangen (H. Frielink).
25. Orthonama obstipata Fabricius. Reeds op 25 mei ving Huisman een vers cf te Ritthem. In juli werd de vlinder op zeven dagen gemeld, bijna steeds in de zuidelijke helft van het land. Augustus leverde slechts één waarneming op (twee stuks op 19.VIII te Halfweg). September werd weer beter: meldingen op zes ver¬ schillende dagen. Maar de beste maand werd oktober met waarnemingen op 16 dagen, vooral in de tweede helft. Opvallend vooral was de vangst van niet minder dan 11 exemplaren op 21.X te Oosthuizen (Van Rooyen). In november ten¬ slotte nog drie meldingen: 2.XI te Stein, 3 .XI een gaaf J1 te Naaldwijk en 28.XI de laatste bij de Abdij Sion in Overijsel (Flint).
Vindplaatsen. Lbg.: Gulpen, Heerlen, Stein, Annendaal, Swalmen. Zh: Ritthem, Valkenisse, Oostkapelle. Z.H.: Melissant, Oostvoorne, Naaldwijk, Arkel. N.H.: Halfweg, Oosthuizen, Egmond-Binnen, Naardermeer. Gdh: Ruurlo. Ov.: Deventer, Abdij Sion.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 70, het hoogste aantal dat tot nog toe in Nederland bereikt werd.
118
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VI. 1971
26. Nomophila noctuella Den. & Schiff. Zowel in mei als in juni telkens één exemplaar te Melissant (23.V en 23.VI, Huisman). In juli vrij regelmatig in zeer klein aantal op 16 verschillende dagen, in augustus al beter, maar vooral in sep¬ tember en oktober, toen de vlinder vrijwel geen enkele dag in de meldingen ont¬ brak. De top viel omstreeks half september: 96 op 13. IX, 70 op 16.IX, maar toch ook op 22.X nog 30. De slotdatum was 30.X met twee stuks te Oostvoorne (Ves- tergaard).
Vindplaatsen. Lbg.: Epen, Vijlen, Brunssum, Annendaal. N.B.: Bies- bosch. ZI.: Ritthem, Valkenisse, Oostkapelle. Z.H.: Melissant, Middelharnis, Goe- dereede, Hendrik-Ido- Ambacht, Oostvoorne, Rotterdam, Sliedrecht. N.H.: Bent¬ veld, Overveen, Halfweg, Naardermeer, Crailo. Gdl.: Assel. Ov.: Deventer, Abdij Sion, Dalfsen, Ommen. Fr.: Menaldum, Oosterend (Terschelling).
Totaal aantal waarnemingen: 901, een goed seizoen voor deze soort.
27. Udea martialis Hübner. Twee exemplaren in juli: op 23 en 31. VII telkens één te Melissant. In augustus alleen in de eerste helft van de maand, toen op vrij¬ wel alle dagen in klein aantal. Dan is er een hiaat van 14. VIII tot 3. IX (op die datum drie te Halfweg), waarna een vrijwel ononderbroken reeks volgt van 12. IX tot begin november met als maximum 37 en 39 op 20 en 21.X. In november nog op zes verschillende dagen, het laatste exemplaar 29. XI te Oostvoorne. Op deze vindplaats werd martialis vanaf 6 oktober zeer geregeld in de val aangetrof¬ fen, vrijwel steeds in verse exemplaren (Vestergaard). Er zijn dus blijkbaar twee generaties geweest: de immigranten van tweede helft juli tot in september, de afstammelingen van db half september tot eind november.
Vindplaatsen. Lbg.: Epen. ZL: Ritthem, Valkenisse, Oostkapelle, Schud- debeurs. Z.H.: Melissant, Middelharnis, Goedereede, Herkingen, Oostvoorne, Hendrik-Ido- Ambacht, Arkel. N.H.: Bentveld, Overveen, Halfweg, Naardermeer, Crailo. Ov.: Abdij Sion.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 355, veel beter dan de twee voorafgaande jaren, alleen overtroffen door het topjaar 1966.
28. Palpita unionalis Hübner. Op 15 oktober werd een exemplaar te Halfweg gevangen (Van Aartsen).
29. Plutella xylostella L. ( maculipennis Curtis). De twee eerste exemplaren werden 7 mei in de val te Melissant aangetroffen (Huisman). Vanaf die datum was de vlinder tot begin november toe vrijwel zonder onderbreking aanwezig, maar in mei, juni en juli toch meest in kleine aantallen. Een uitzondering vormt de vangst van 24 stuks te Oosterend op Terschelling op 20 juli. Begin augustus evenwel stegen de totalen plotseling. 12.VIII trof Van Aartsen het diertje bij duizenden aan op de heide bij Leuvenum. Een soortgelijke ervaring deed Wol- SCHRIJN 30 augustus op de heide bij Crailo op, waar de soort overdag zeer talrijk aanwezig was. Toch is het nauwelijks aan te nemen, dat xylostella zich in zo’n biotoop zou ontwikkelen. Half september was de vlinder vrij talrijk op Walcheren. In de tweede helft van september en begin oktober liepen de totalen sterk terug, maar in de tweede helft van laatstgenoemde maand trad weer een duidelijke ver¬ betering in (38 op 21.X, 40 op 22.X). In november waren de getallen zeer laag, meest één of twee per dag, maar op de laatste dag van het seizoen (29.XI) toch
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
119
nog zes verse dieren in de val te Oostvoorne ! Hoe de generaties overigens over de maanden verdeeld geweest zijn, is met geen mogelijkheid te zeggen.
De soort is vrij zeker over het hele land verspreid geweest. Ik heb geen op¬ gaven van Drente en Groningen, maar dat komt ongetwijfeld alleen door gebrek aan waarnemers.
Totaal aantal waarnemingen: 5700.
Enkele vermeldenswaardige gegevens zijn nog:
Leucoma salicis L. Op 24 juni verschenen te Amersfoort ± 50 stuks op de lamp (Nieuwland). Op 6 juli reed Penners tegen 23 uur bij Weert door een zwerm heen, die zo dicht was, dat het leek of het sneeuwde.
Lithosia quadra L. Geen enkele melding !
Mythimna 1-album L. De eerste generatie vloog van 14 juni- 25 juli, als steeds in klein aantal en hoofdzakelijk in het zuiden en midden van Limburg. De enige vindplaats daarbuiten is Arkel. De tweede werd ononderbroken gemeld van 1 sep¬ tember — 1 november met nog een zeer laat exemplaar op 15. XI te Ospel. De vlin¬ der werd nu op meer plaatsen buiten Limburg gezien en de totalen waren belang¬ rijk hoger: maximum 40 op 13. IX.
Vindplaatsen. Lbg.: Eijs, Gulpen, Klimmen, Simpelveld, Heerlen, Bruns- sum, Sittard, Stein, Annendaal, Montfort, Roermond, Ospel, Swalmen, Beifeld. Z.H.: Arkel. GdL: Nijmegen, Berg en Dal, Wageningen, Ruurlo.
Totaal aantal waargenomen exemplaren: 590, het maxi¬ mum dat ooit genoteerd kon worden.
Mythimna albipuncta Den. & Schiff. Alleen vermeld uit Limburg. Op 28 mei en 18 juni ving Ottenheijm telkens één te Beifeld. In de periode van 6. VIII— - 11. IX trof Maassen in de val te Annendaal slechts 26 stuks aan, terwijl de vlin¬ der in de vijftiger jaren vaak met tientallen op het laken zat. Van 10. VI II — 17. VIII zag Huisman slechts één te Epen, terwijl op Goeree-Overflakkee geen enkel exemplaar gezien werd. Ook Van A artsen trof de vlinder niet op Wal¬ cheren aan.
Hoplodrina ambigua Den. & Schiff. In Limburg werd de vlinder weinig ge¬ zien : 2 2. VI en 2 5. VII telkens één te Stein, 17 en 18. VIII idem te Annendaal en 11. IX daar nog twee. De meeste werden in het kustgebied van de Zeeuwse en Zuidhollandse eilanden aangetroffen: Oostkapelle, Haamstede, Melissant, Oost¬ voorne en op 2 5. VI en 16. IX ook telkens één te Naaldwijk. Er zijn blijkbaar twee generaties geweest, een zwakke van 28.V- — 5 .VII en een wat talrijker van 2 5. VII — 23. IX met top omstreeks eind augustus.
Het totaal aantal gemelde exemplaren bedroeg 100, wat in elk geval beter is dan de voorafgaande vier jaren.
Xylena exsoleta L. Slechts één vermeld: 23. X een te Hoog-Soeren (Leffef).
Pyrausta sticticalis L. Mogelijk is deze Pyralide geen indigeen, maar althans hier te lande een migrant. Hij is zeer wisselvallig in zijn voorkomen en wat vooral opvalt, is dat bij navraag geen enkel exemplaar van de eerste generatie uit Neder¬ land bekend blijkt te zijn. Het is daarom dringend gewenst, dat de micro- ver¬ zamelaars speciale aandacht aan de soort wijden en hun ervaringen regelmatig op het formulier vermelden. Ik ken slechts één vangst uit 1969: op 19 augustus te Halfweg (Van Aartsen) .
120
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
Tortrix viridana L. In de periode van 18. VI — 4.VII werd de vlinder aangetrof¬ fen te Melissant, Spijkenisse, Naaldwijk en Arkel. Opvallend is het soms plotse¬ ling in aantal verschijnen op zo’n vindplaats buiten het normale biotoop. Melis¬ sant: 1 op 22.VI, 13 op 23.VI, 60 op 24.VI, 1 op 25. VI; Arkel: 30 op 24.VI, 5 op 26.VI, 1 op 4.VII. Een wijze van voorkomen die voor een echte indigeen nauwelijks denkbaar is !
Er moeten ook sterke migraties van lieveheersbeestjes en zweefvliegen geweest zijn blijkens de grote aantallen daarvan, die (meest dood) aanspoelden aan de kusten van de Zuidhollandse en Zeeuwse eilanden. Op l.VIII trof de heer Koese honderden dode zweefvliegen aan in de branding bij Ouddorp en twee Cocci¬ nelles. De volgende dag lagen tientallen zweefvliegen in het water. Op 3. VIII spoelden honderden Coccinella s aan, levende en dode. Op 12.VIII lagen veel zweefvliegen en Coccinella s op het strand van Schouwen volgens mededeling van het Zierikzeese Nieuwsblad. De paar zweefvliegen, die ik van Goeree toegestuurd kreeg, behoorden tot Scaeva pyrastri L. en Syrphus corollae Fabricius, beide ge¬ wone soorten (Dr. T. van Leeuwen det.).
Conclusie. Een seizoen dat vooral gekenmerkt is door de vangsten van verschil¬ lende zeer zeldzame soorten.
Summary
The thirtiest report on migrating Lepidoptera in the Netherlands for the year 1969 mentions the following particulars:
1. Pontia daplidice L. One specimen in the prov. of Overijsel.
2. Pieris brassicae L. A distinct migration coming from the south near Hook of Holland on May 29.
3. Pieris rapae L. One specimen observed with the brassicae migration, three specimens coming out of sea to the coast of the island of Goeree (prov. of Zee- land) on June 28.
4. Colias loyale L. No observations of the first generation, the second one almost exclusively in the south of the prov. of Limburg. Total number 61.
5. Colias crocea Fourcroy. First on July 18, total number 41, most of them in October.
6. Vanessa atalanta L. One on March 27 indoors. A few in April, rather weak immigration in May, June and the beginning of July. Top of first Netherlands generation in the beginning of August, of the second one (which was much better) at the end of September and the beginning of October. A few seen in the autumn flying in southern direction. Total number 4265, rather mediocre.
7. Vanessa cardui L. One specimen on January 15! Immigration started in the middle of May, but was not strong. First home bred generation at the end of July and August, followed by a much weaker one in September and October. Total number 2930, surprisingly good.
8. Issoria lathonia L. Only 16 specimens outside the dune area along the North Sea.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
121
9. Danaus plexippus L. On November 22 a living specimen was found on board a ship in the port of Rotterdam. It is the second one ever met with in the country.
10. Lysandra coridon Poda. One specimen of this rarity in Limburg.
11. Acherontia atropos L. Only seven specimens and one caterpillar.
12. Herse convolvuli L. Four specimens in all!
13. Macro glossum stell at arum L. Only nine specimens, caught or seen between July 14 and October 25.
14. Spectrum livornica Esper. One specimen in September.
15. Scotia ipsilon Hufnagel. A few in May, June and July, resulting in a feeble immigration. In August, September and October seen on practically every day, but not in great numbers. A few in November. Total number only 384.
16. Peridroma saucia Hübner. Very weak immigration, starting in July. The descendants also present in very small numbers, so that the total number only amounted to 37 specimens.
17. Mythimna unipuncta Haworth. One $ on October 10, the third specimen known from the Netherlands.
18. Chloridea nubigera Herrich-Schäffer. One specimen on October 23, the second one ever met with here.
19. Spodoptera exigua Hübner. Four in July, one in September.
20. Autographa bractea Den. & Schiff. Three specimens in July, the highest number ever met with in the Netherlands !
21. Autographa gamma L. One very early specimen: on February 2! Few in April, more in May and especially in the second half of June and in July. Locally large numbers in the first half of August, but the swarms were very mobile. The same phenomenon was observed in the second half of September and the be¬ ginning of October. Specimens were still observed on ten days in November. Total number 99000, a good year for the species.
22. Macdunnoughia confusa Stephens. 14 specimens between 15 July and 6 October, a good number for this species.
23. Plusia chryson Esper. One specimen of this rarity on August 2.
24. Catocala fraxini L. One specimen in September.
25. Orthonama obstipata Fabricius. One in May, a few in July, two in August, some more in September, but most in October and even a few in November. Total number 70, the highest ever observed.
26. Nomophila noctuella Den. & Schiff, One in May and June, better in July and August, but most in September and October. Total number 901, a good year for the species.
27. Udea martialis Hübner. Two specimens in July, in the first half of August almost daily, then from the beginning of September till the beginning of Novem¬ ber with hardly any interruption, followed by a few in the rest of November. Total number 355, only surpassed by the high number of 1966.
28. Palpita unionalis Hübner. One specimen on October 15.
122
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VI. 1971
29- Plu tell a xylo Stella L. Present from the beginning of May till well into November. In the first half of August locally very common on heaths, where the species almost certainly cannot have developed. Total number 5700.
A few remarks on other species:
Mythimna l-album L. Almost exclusively in the southern half of the country, especially in Limburg. Total number 590, the highest ever observed.
Mythimna albipuncta Den. & Schiff. Only mentioned from Limburg in very small numbers.
Hoplodrina ambigua Den. & Schiff. A few in Limburg, most specimens in the southern part of the coastal district. Total number 100.
Xylena exsole ta L. Only one specimen.
Pyrausta sticticalis L. Possibly a migrant in the Netherlands, as only specimens of the second generation are known and as the species is very erratic in its ap¬ pearance. Only one specimen in August 1969.
Tortrix viridana L. As in practically every year suddenly present in localities far from the normal biotope.
To conclude: a year especially striking for the many rare migrants.
Note. As regards the two very early observations of Vanessa cardui and Autographa gamma , Ir. R. F. Fisscher (Royal Netherlands Meteorological In¬ stitute, De Bilt) kindly informed me that in both periods preceding the two dates January 15 and February 2, 1969, there was a quasi-stationary region of low pres¬ sure in the neighbourhood of the British Isles round which mild air of subtropical origin was conveyed with south-west to south winds.
I do not think it too bold to suppose that both migrants had made use of these air currents rather than to accept the possibility that they had safely overwintered here.
Amsterdam 1010, Oude IJselstraat 12-III.
Oproep om medewerking. Op het Laboratorium voor toegepaste Entomologie te Am¬ sterdam is als gast werkzaam Prof. G. O. Poinar uit Berkeley, Californië. Professor Poinar is specialist op het gebied van nematoden, die als parasieten voorkomen in insekten. Evenals in hogere dieren komen in insekten veel wormen voor, die mede van belang zijn voor biologische bestrijding met behulp van deze parasieten. Het zal bijzonder op prijs gesteld worden, als levend of geconserveerd materiaal waarin men nematoden vindt of ver¬ moedt, aan het Laboratorium wordt gezonden: Linnaeusstraat 2B, tel. 020 356282.
P. A. van der Laan
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
123
Note on pollination in Ficus religiosa L. *
by
J. GALIL and YEHUDIT SNITZER-PASTERNAK Department of Botany, Tel-Aviv University, Tel-Aviv, Israel
Pollination in Ficus religiosa , as connected with the structure and mode of action of the pollen pockets of Blastophage quadraticeps Mayr, the legitimate pollinator, was studied in trees grown in the Botanical Garden of Tel-Aviv University. The wasp B. quadraticeps possesses two thoracic pockets in which pollen is stored for subsequent introduction into the young figs. Pocket loading takes place in the nearly ripe figs, at their male phase. The impregnated female wasps leave their galls, approach the ripe anthers, and load the pockets by very swift movements of the forelegs. Then they leave the fig via narrow tunnels bored by the male wasps. Upon entering young receptive figs (female phase) the female wasps begin oviposition, during which pollen emptying and pollination take place.
The pollen pockets of B. quadraticeps are complex and highly specialized struc¬ tures rather than mere depressions or folds of the body wall. They are small sac- like organs, about 100 X 110 77 in size, on both sides of the mesosternum, with well defined openings. The main entrance is located at the inner border of the pocket (R in Figs. 1, 2 and 3). In the resting position the pocket is closed; it opens widely when the adjacent sternite is touched parallel to its inner border (T — T in Figs. 1 and 2) and closes shortly afterwards. Two additional narrow exits (25 ji) occur at the inner anterior and inner posterior corners of the pockets (B and A, in Figs. 1, 2 and 4).
Loading of the pocket is achieved by two separate actions which follow each other: the forelegs transfer the pollen from the open anther to the underside of the mesothorax close to the inner border of the pocket (T — T in Figs. 1 and 2) and then the pollen is absorbed by some inherent mechanism of the pocket itself by way of the wide entrance which is laid open at the touch of the legs. Accord¬ ingly, by touching the mesosternite at the proper place empty pockets may be loaded artificially with various small foreign particles that are deposited along the inner margin of the pocket. Thus treated small particles not exceeding 40 /x in diameter are instantly absorbed by the pockets and are fairly well seen within them in whole mounts and microtome sections. By this method the pockets of B. quadra¬ ticeps were loaded with spores of the fungus Pisolithus tinctorius , with starch grains or with iron particles. The proposed technique affords good means of studying the inner structure of the pocket. Especially iron particles which can be moved within the pocket with the help of magnetized needles, are a most promis¬ ing material for such studies.
As yet, no satisfactory explanation can be offered as to what factors are involved in the opening of the pocket and the mechanism of pollen absorption.
* Synopsis of the article “Pollination in Ficus religiosa L.”, published by the same authors in the New Phytologist (1970) 69 : 775 — 84.
124
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VI.1971
@
Fig. 1. Ventral view of pollen pocket (mesothrax whole mount) loaded with Ficus pollen grains (PG) and Pisolithus spores (S.) A, B, exits; R, entrance; T-T, site of triggering. Fig. 2. Ventral view of pollen pocket, loaded with starch grains (St.G.). Explanations as in Fig. 1.
Fig. 3. Transverse section through a slightly open pollen pocket. In. P, inner plate; Ou. P, outer plate; R, entrance; Gr, groove; M, muscles; PG, pollen grains.
Fig. 4. Lower frontal section through pollen pocket. Explanations as in Fig. 3.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 joli 1971 No 7
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — - Nederland
INHOUD: Doctor H. H. W. Velthuis (p. 125). — R. C. H. M. Oude j ans: Wijzigingen in de nomenclatuur van Nederlandse Microlepidoptera. 1. Familie Acrolepiidae (p. 125). — J. van der Vecht: Notes on Palaearctic Eumenidae (Hymenoptera) (p. 127). — A. van Frankenhuyzen en J. M. Freriks: De levenswijze van Phytomyza heringiana Hendel 1922, (Diptera, Agromizidae) een mineervlieg op appelbladeren (p. 135). — J. H. Woudstra: Saldula melanoscela Fieb., een vermeldenswaardige Saldula van Terschelling (Hem., Hete- roptera) (p. 139). — Jean Belle: De libellenpopulatie van een bijzondere biotoop (Odonata) (p. 140). — Literatuur (p. 138, 144: B. J. Lempke; p. 143 : D. Hille Ris Lambers). — Korte mededelingen (p. 126: P. Zonderwijk; p. 134: Nieuwe aanwinsten van de biblio¬ theek; p. 142: P. J. van Helsdingen; W. Verhaak).
Doctor H. H. W. Velthuis
Op 24 mei jl. promoveerde de heer H. H. W. Velthuis aan de Rijks Universi- teit te Utrecht tot Doctor in de Wis- en Natuurkunde op een proefschrift dat tot titel had: Het werkingsmechanisme van koninginnestoffen bij de honingbij.
Promotor was Prof. Dr. S. Dijkgraaf.
De Redactie wenst de jonge doctor van harte geluk met de succesvolle afsluiting van zijn universitaire studie.
Wijzigingen in de nomenclatuur van Nederlandse Microlepi¬ doptera. 1. Familie Acrolepiidae
door
R. C. H. M. OUDEJANS
Door Gaedike (1970) zijn kort geleden de palearktische soorten van het vroe¬ gere genus Acrolepia Curtis behandeld en gereviseerd, waardoor alle Nederlandse soorten van naam veranderd zijn. Snellen (1882) vermeldde drie soorten voor Nederland, Lijcklama (1927b) vijf. In totaal zijn 32 palearktische soorten be¬ kend.
Van de oudere genera behoort alleen nog Acrolepia Curtis met slechts één soort tot de huidige familie Acrolepiidae. Samen met de twee genera die door Gaedike (1970) nieuw zijn opgesteld, bestaat de familie nu dus uit drie genera, te weten: Digitivalva Gaedike, 1970, met twee subgenera Digitivalva s.str. en Inuliphila Gaedike, 1970; Acrolepiopsis Gaedike, 1970 en Acrolepia Curtis, 1838.
126
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VII. 1971
De systematische plaats van de Acrolepiidae is nog niet precies aan te geven. Waarschijnlijk behoort deze familie tot de Yponomeutoidea, maar zij bezit ook enkele kenmerken van de Tineoidea, waarbij zij vroeger werd ingedeeld.
Alle genera en subgenera komen in Nederland voor.
Digitivalva {Digitivalva) valeriella (Snellen, 1878). Door Snellen (1882, p. 556) vermeld van Arnhem. Gaedike geeft een meer oostelijke verspreiding, nl. Polen, DDR, Hongarije en Oostenrijk. Het is dus de vraag, of deze soort nog in Nederland voorkomt. De rups leeft op Engelse alant ( [Inula britannica) .
Digitivalva { Digitivalva ) arnicella (Heyden, 1863). Door Lijcklama (1927a) vermeld van Laag-Soeren. Komt in geheel Midden-Europa voor. De rups leeft op valkruid (. Arnica montand) .
Digitivalva { Inuliphila ) granitella (Treitschke, 1833). Door Lijcklama (1927a) vermeld van Limburg. De soort is uit geheel Midden-Europa bekend. De rups leeft op donderkruid ( Inula conyzae ), alant {Inula helenium) en Buphthal- mum cordifolium.
Acrolepiopsis assectella (Zeiler, 1839). In het gehele land voorkomend en vaak schadelijk. De rups leeft op ui {Allium cepa) en prei {Allium porrum ).
Acrolepia pygmeana (Haworth, 1811). Door Snellen (1882, p. 556) als Acrolepia pygmaeana vermeld van Holland en Gelderland; door Gaedike (1970) worden Dordrecht, Rotterdam, ’s-Graveland, Kortenhoef en Hulshorst genoemd. De rups leeft op bitterzoet {Solanum dulcamara) en wolfskers {Atropa bella¬ donna ).
Voor synoniemen, determinatietabellen etc. zie Gaedike (1970) met voortreffe¬ lijke afbeeldingen van de genitalia van alle soorten.
Summary
The author gives a list of the Netherlands species of the family Acrolepiidae with changes in nomenclature, in accordance with the paper of Gaedike (1970).
Literatuur
Gaedike, R., 1970, Entom. Ahh. Mus. Tierk. Dresden 38 : 1 — 54.
Lijcklama à Nijeholt, H. J., 1927a, Tijd sehr. Ent. 70 : 137 — 138.
- , 1927b, Naamlijst van de Nederlandsche Microlepidoptera : 28.
Snellen, P. C. T., 1882, De Vlinders van Nederland, Microlepidoptera 2 : 554 — 558.
Soest, Ereprijsstraat 175.
[In de collectie van het Instituut voor taxonomische Zoölogie (voorheen: Zoölogisch Museum) te Amsterdam bevinden zich van de genoemde soorten exemplaren van de volgende vindplaatsen:
D. ( D .) arnicella. Paterswolde, Laag-Soeren.
D. (7.) granitella. Valkenburg, 1887 (D. ter Haar leg.).
A. assectella. Elspeet, Arnhem, Oosterbeek, Wamel, Heemskerk, Vught, Cuyk.
A. pygmeana. Warga, Arnhem, Amerongen, Rotterdam, Domburg — lpk.]
Tyria jacobaeae L. in het binnenland (Lep., Arctiidae). Op 6 juni 1970 heb ik in mijn tuin te Bennekom een exemplaar van de Jacobsvlinder gevangen, op 8 juni een tweede exem¬ plaar. Ik had ze hier nooit en overigens uiterst zelden in het binnenland gezien, hoewel ik er al jaren op let. Ook de rupsen kom ik hoogst zelden tegen op Jacobskruid buiten het kust¬ gebied.
P. Zonderwijk, Hullenburglaan 6, Bennekom.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.' VIL 1971
127
Notes on Palaearctic Eumenidae (Hymenoptera)
(part 2) i)
by
J. VAN DER VECHT* 2)
12. Symmorphus angustatus (Zetterstedt, 1838). — When Blüthgen in 1942 concluded that the type of Odynerus angustatus Zetterstedt is a male of the species described by Zetterstedt on the same page of his ‘Tnsecta Lapponica”, vol. 1, as Odynerus alternans , there was no necessity to give the name angustatus (described under no. 7) priority above the previously used name alternans (no. 8). But in doing this, Blüthgen evidently acted as “first reviser” in the sense of Article 24 (a) (i) of the Code. His proposal to revoke this decision (Blüthgen, 1961: 196) because it would lead to confusion and because page priority does not exist (!), is therefore not acceptable.
13. The name Lionotus Thomson. — Blüthgen (1961: 234) considered
Lionotus Thomson, 1870, published without reference to the preoccupied name Leionotus Saussure, 1853, to be an available name. Bohart (in Muesebeck c.s., 1951: 887) listed Lionotus Thomson as an emendation of Leionotus Saussure and designated Odynerus foraminatus Saussure, 1853, as the type of Leionotus.
It should be noted, however, that Lionotus Thomson must anyhow be rejected because it is a junior homonym of Lionotus Agassiz, 1846.
14. The subgenus Odontopterochilus Kostylev. — This name was proposed by Kostylev, 1940, Bull. Soc. Nat. Moscou, Sect. Biol. (N.S.) 49 (3-4): 148, for a subgenus of Pterocheilus, containing five species. The name is not available, since the author did not fix a type-species (art. 13 b of the International Code). It is herewith validated by the designation of Pterocheilus heptneri as its type species.
15. Cyphodynerus gen. nov. — Two palaearctic species of Eumenidae appear to belong to a group which is mainly distributed in the Ethiopian region. This group is still unnamed and is here recognized as a new genus. The receipt of specimens of three African species, kindly sent to me by Dr. Giordani Soika, has enabled me to present the following description.
Mandibles of $ long and narrow, beak-like, the teeth either broad and flat or almost entirely reduced; mandibles of çf variable, with more or less developed, irregularly placed, teeth on inner side. Palpi long and thin. Vertex of Ç with indistinct post-ocellar fovea. Occipital carina well developed. Antennal hook of cf short.
Pronotum: anterior surface smooth in the middle, finely rugose laterally, without median impression (s), at most with some very superficial transverse
*) Part 1 was published in “ Entomologische Berichten" 26 (1 Sept. 1966): 161 — 165.
2) Present address: Burg. Vermeerlaan 4, Putten (Gld.), Netherlands.
128
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
wrinkles; humeral angles more or less projecting; transverse carina well developed on the sides (sometimes slightly projecting at lower end), on the dorsal surface either fairly distinct or more or less reduced in the middle; pronotal lobe not sharply defined. Mesoscutum with moderately distinct prescutal furrows; tegulae much enlarged and coarsely punctate (approximately as in Brachyodynerus Bliith- gen), rounded on outer side, slightly emarginate on posterior part of inner side (here co-adapted to the more or less strongly developed parategula or mesoscutal hook), with angular inner posterior corner; scutellum anteriorly with deep transverse furrow, subdivided into a row of small cavities by a number (usually 10-12) of short keels, the furrow ending on each side in a more or less develop¬ ed lamellar extension (small in C. dimidiatus, largest in C. bisellatus ) which overhangs the deep lateral depression on each side of the disk of the scutellum; the latter varying from convex with median furrow to strongly raised and bituberculate; mesepisternum with strong epicnemial carina which becomes ob¬ solete in front of the mid coxa. Metanotum (postscutellum) bituberculate.
Wings: fig. 1; first submarginal crossvein more strongly curved inwards in some species; inner crossvein of second discoidal cell in all available species distinctly bent posteriorly.
Tarsal segments 1-4 of fore legs of Ç with short spine at apex on outer side, sometimes (in C. “spec. A’’) the basitarsus with two similar spines at outer side. Claws only slightly curved, inner tooth short or nearly absent (in C. “spec. A’’), situated very close to the middle.
Propodeum steeply sloping, dorsal and posterior areas not separated, transition to lateral areas bluntly angular or marked by a crenate ridge (sometimes with projecting tooth posteriorly); posterior surface slightly depressed, in the middle with carina which runs into a more or less distinct narrow groove anteriorly; upper lamella (see Parker, 1966: 175) strongly developed, but laterally not or only slightly extending beyond the apex of the lower lamella ( = valvula) ; upper and lower lamella meet on each side in a blunt or nearly right angle, the transition being either gradual (as in C. “spec. A”) or marked by a more or less developed carina.
First gastral segment approximately as in Antepipona Saussure (= Odonto- dynerus Bliithgen), but the tergite shallowly depressed in the middle posteriorly and in front of the posterior margin; narrow basal part of the sternite not separated from the wider posterior part by a carina (in C. “spec. A” the posterior area bordered anteriorly by a weak ridge). Second tergite with one median and two lateral convex areas, separated by two shallow impressions (sometimes almost absent) which converge towards the posterior margin; in addition there is a transverse impression in front of the raised and thickened or duplicated apical margin; transverse furrow at base of second sternite with about 14 to 20 short carinae, the area behind the furrow with more or less distinct median groove on basal half.
Type species: Odynerus dimidiatus Spinola, 1838; other species belonging to this genus are Odynerus sculp turatus Dover, 1925, described from Karachi, O. bisellatus Schulthess, 1914, from S. Mozambique, and a new species (here in-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIL 1971
129
Figs. 1-6: Cyphodynerus sculpturatus (Dover), Karachi. — 1, wings of $ . — 2, dorsal view of thoracic complex of $ . — 3-5, genitalia of $ , paramere, volsella, and aedeagus,
resp. — 6, clypeus of $ .
Fig. 7: Cyphodynerus dimidiatus (Spinola), Egypt, clypeus of $.
dicated as “spec. A”) from Basutoland, to be described by Dr. A. Giordani SoiKA.
Blüthgen (1938, Dt. ent. Z. 1938: 450) has already ascertained that Rhyn- chium dimidiatum (Spinola) Saussure, 1855 (Ét: Fam. Vesp. 3: 182) and Odynerus canaliculatus Saussure, 1855 (1. c.: 260), described from Arabia, are identical with Odynerus dimidiatus Spinola, originally described from Egypt.
130
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
An illustrated description of C. dimidiatus , based on specimens of both sexes from Egypt, has been published by Giordani Soika in 1935 ( Bull . Soc. ent. Egypte 19: 196-199) under the name Odynerus ( Rhynchium ) canaliculatus Sauss.
Odynerus canaliculatus nigroflammeus Kostylev, 1937 {Arch. Mus. zool. Univ. Moscou 3: 221) from Mekran, prov. Kerman, Eastern Iran, is evidently a synonym of C. sculpturatus (Dover). Apart from some striking differences in colour pattern the eastern form is very similar to C. dimidiatus , and at first I was inclined to regard it as no more than subspecifically different. A closer study, however, revealed some distinct structural differences, so that a specific status appears to be well justified. The two species may be distinguished as follows :
1. Clypeus about as long as wide between the eyes; the anterior portion relatively wider and more shallowly emarginate at apex (fig. 7). Pronotal carina obsolete in the middle, the coarsely and densely punctate dorsal surface here not sharply separated from the smooth anterior surface. Pubescence of head and thorax moderately long. Coxae and gastral segments 3-6 (3-7 in <ƒ) black. — Arabia; Egypt . . . dimidiatus (Spinola)
— Clypeus longer than its width between the eyes, more strongly narrowed anteriorly and here more deeply emarginate (fig. 6). Pronotal carina distinct throughout. Pubescence of head and thorax very short. Legs and gaster brownish yellow, second tergite often with brownish mark of variable size. Yellowish parts of head and thorax much more extensive than in dimidiatus . — Eastern Iran; Karachi, W. Pakistan . sculpturatus (Dover)
16. The identity of Stenodynerus denti squama (Thomson). — Shortly af¬ ter Dr. J. Gusenleitner (1970) had described the female of Stenodynerus caroli (Bliithgen) from a series collected in the island of Terschelling, Netherlands, it struck me that Blüthgen (1961: 118) states to have seen a male of caroli from Sweden, but refers to Thomson for information concerning the distribution of dentisquama in that country. Since Blüthgen apparently had not seen the type of the latter species, which was described from “Skâne; Norrland”, Sweden, it seemed desirable to establish the identity of Thomson’s species with certainty.
Upon my request, the only typical specimen found to be present in Thomson’s collection was kindly sent to me for study by Prof. Carl H. Lindroth. This specimen, a rather small female with only the right hand side of the pronotum marked with a small whitish mark, bears a label “Eslv 4/6”, which most probably indicates that it has been collected at Eslöv in Scania or Skâne, South Sweden. Since this is in agreement with the fact that Thomson (1874) described the specimen (s) of dentisquama, recorded in 1870 from Norrland, as a new species ( picticrus ), I have designated this female as the lectotype. There is no doubt that this specimen is identical with S. caroli , a conclusion which was confirmed by Dr. Gusenleitner, who subsequently also examined this specimen. The latter name thus becomes a synonym of dentisquama .
Further study of Swedish material of S. “ dentisquama' in the collections of the museums at Lund and Stockholm revealed the interesting fact that all specimens
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
131
Stenodynerus bluethgeni sp. n,
( = S. dentisquama auctt. nee Thoms.)
9 S. Prance (type)
Stenodynerus dentisquama (Thomson)
\
S S. France
|
8 1 |
<j Netherlands |
\-13 1 |
|
rrrf>ttr r Sr f / 9 S. France (type) |
/l4 « Finland |
. *«, », " " // r % / ' v v f 16 9 Netherlands |
|
/ it * ® ^2 |
« ( />• . ' 15 . |
f r o ^ ^ ri P n r p 0 _ o <n p - A * o S n r ^ . . tr . . . -ja..». Vo°e'*. ;17 |
|
9 Gotland |
<? Finland |
9 S. Sweden |
Figs. 8 and 13, front face of pronotum; 9 and 1 4, left humeral angle of pronoturn of $, seen from above and behind; 10 and 15, do. of $ ; 11 and 16, puncturation of second gastral tergite of $ in the middle, close to the anterior border; 12 and 17, do. near and on posterior
margin.
from the mainland (8 Ç 3 cf from eight localities south of 58° N) are con- specific with the lectotype, whereas 4 Ç 2 <T collected at different times in the islands of Gotland and Öland belong to S. dentisquama auctt. nec Thomson.
True S. dentisquama also occurs in Finland (1 9 1 ,;f Uleaborg or Oulu, 65° N, 1 Ç Yläne, 60° 54' N; Mus. Lund), and has been recorded from N. W. Poland (Slupsk or Stolp) and East Germany (near Jena) by Blüthgen (1961). Furthermore it is now known from the following localities in the Netherlands: Terschelling; 1 Hoorn, 20 July 1951, J. van der Vecht, 8 $ 9 cf near Dodemanskisten and at Swart dune, July 1967, C. van Heijningen and Ph. Pronk (Mus. Leiden; 1 <j> 1 J4 coll. Gusenleitner, 1 Ç 1 coll. Giordani Soika); 1 <j> dunes near Wassenaar (“Meyendel”), 29 June 1962, on Rubus, J. van der Vecht (Mus. Leiden), 1 <$ do., 29 May 1966 (coll. H Sanders, reported in Natuurh. Maandblad 56: 37, 1967); 2 cf Hellendoorn, 5 June 1922, on Frangula alnus, M. A. Lieftinck (Mus. Leiden); 1 Ç Ermelo, 6 July 1936, coll. J. Lindemans (Mus. Rotterdam).
Stenodynerus dentisquama auctt., nec Thomson, is now without a valid name. I propose to call it Stenodynerus bluethgeni sp. n., in recognition of the late
132
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
P. Blüthgen’s merits as a renovator of the taxonomy of the palaearctic Eumenidae. For the characters of this species, more particularly for those in which it differs from S. dentis quama (— caroli ), I may refer to Blüthgen, 1961, and to Gusenleitner’s note on the female of S. caroli (1970). The differences in the humeral angles of the pronotum and in the puncturation of the second gastral tergite, mentioned by Gusenleitner, are shown in the accompanying figures, which also demonstrate a striking difference in the position and the shape of the impressions on the front face of the pronotum. As the holotype of S. blueth- geni I have chosen a female from Bourdeaux, Drôme (about 30 km east of Montélimar), collected by me on 22 Aug. 1966 on Eryngium campestre L. (Mus. Leiden) .
This species is widely distributed in Europe, but does not occur in Great Britain. In the Netherlands it is rather rare and apparently restricted to the centre and the South-eastern part of the country. I have only seen 1 J1 from Putten, July 1935, and 1 ç? from Ermelo, 20 May 1936, both in coll. Lindemans (Mus. Rotterdam) .
17. The status of Eumenes wagae Radoszkowski. — Eumenes wagae Radosz- kowski (1876, Hor. Soc. ent. Ross. 12: 142, Ç $ — “Egypte” or “au Caucase”?) was described in a report on two collections of Hymenoptera, one made by Dr. Dziedzicki in Egypt, and one by Mr. Raffray in Abyssinia. The author writes “Je cite seulement l’endroit de la récolte de M. Raffray”. No locality is given for E. wagae , but its description is followed by a comparison with E. baeri Rad. and an additional description of that species. In my opinion the last sentence of this chapter “Cette espèce paraît être très répandue au Caucase” refers to E. baeri, but Dalla Torre (1894) gave Caucasus as the type locality of E. wagae. This is evidently incorrect and appears to explain why the species has hitherto remained unrecognized. The description applies in all details to the Egyptian race of Delta c amp ani forme, D. campaniforme gracile Saussure, 1852. E. wagae is there¬ fore to be placed in the synonymy of this subspecies.
18. The identity of Eumenes histrio (Villers). — The original description of the unrecognized species Vespa histrio Villers, 1789: 282, pi. 8 f. 20, is as fol¬ lows: “41. V.[espa] (l’arlequine) nigra, thorace abdomineque punctis & maculis luteis flavisve variegatis. t. f. 20. — Hab. in Europa. In Gallia Australiori. Desc. Caput nigrum, clypeo fulvo, macula nigra in medio. Antennae nigrae. Thorax niger, antice scapulis fulvis. Punctum callosum fulvum ante alas. In regione scutelli maculae quatuor fulvae. Duae primae horizontales, duae laterales & in¬ feriores. Abdominis petiolus niger, quatuor punctis fulvis fere in parallelogram- mum dispositis; margo flavus. Magnum segmentum abdominis nigrum, duabus maculis fulvis, quae maculae cum fulvedine basis segmenti lateraliter unitae sunt, ita ut nigredo divisa sit in duas partes inter se connexas spatio nigro; caetera segmenta fere flava. Eaemina.
Maris thoracis macula horizontalis anterior in duas divisa est. In petiolo duo puncta flava vel fulva. Caetera similia. In utroque sexu alae f usco-f lavescentes . ’ ’
In Dalla Torre’s catalogue this species is treated as a synonym of Eumenes
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIL 1971
133
pomiformis (Fabridus), 1781, but in my opinion the original description suggests that this is incorrect.
19. The identity of Eumenes fulva Eversmann, 1854. • — The type series, the “var. ß” not included, has proved to contain female specimens of two species, Katamenes dimidiatus and K. sickelti, Blüthgen (1962, Dt. ent. Z., N. F , 9: 250) designated .a specimen of the latter species as the lectotypé, writing: “Damit 1st die Art fulva Ev. als ssp. von sicheln fixiert.”
Giorbâwi Soika (1966, Boll. Mus. civ. Stor. not. Venezia 17: 90 — 91) did not accept this designation, because some of the syntypes, belonging to Katamenes dimidiatus , proved to agree better with the original description than the lecto- type. It is evident from his discussion, however, that he also regards the lecto- type as belonging to the type series (the specimen bears a label “fulvrf* in Eversmann’s handwriting) in the sense of article 72 (b) of the Code of Nomenclature. Consequently Blüthgen's designation has been made in accor¬ dance with article 74 (a) (i) of the Code and must be regarded as valid.
20. What is “ Eumenes marginata v. d. Höven” [!}? • — Dalla Torre (1894: 29) listed this name in the synonymy of Eumenes pomiformis Fabridus, and Liu (1936: 99) included this reference in his catalogue of Chinese Vespidae. Blüth¬ gen (1961: 209) remarked about this and other no identified Eumenes species: “Ob typisches Material dieser Arten noch vorhanden, ist, ist mir nicht bekannt ge¬ worden ; ohne solches ist der Versuch ihrer Enträtselung ein aussichtsloses Be¬ ginnen”.
Fortunately, by consultation of van der Hoeven’ s paper (1826: 441) the problem of his mysterious Eumenes marginata could easily be solved. It proved to result from Dalla Torre's incorrect reference to “ Eumenes emarginata ( = Vespa emarginata Fahr. = V. quadraia Panzer)”, one of the insects mentioned by van der Hoeven in a list of insects collected in. the environs of Rotterdam.
Van der Hoeven gave the following description of the specimen (§) before him: “nigra, thorace maculate, ah domine f asciis quinque f lavis, prima antice emarginata”. Evidently this was based on a species of Ancistrocerus. It may be noted that Vespa emarginata Fabr. 1793 is an invalid homonym of Vespa emar¬ ginata Linné, 1758, and probably a synonym of Ancistrocerus gazella (Panzer, 1798).
21. Some species erroneously regarded as Eumenidae. - — The following species were placed in the synonymy of Eumenes pomiformis (Fabr.) by Dalla Torre (1894: 29).
1. Vespa glohulosa Geoffroy, in Fourcroy, 1785, Entom. Paris. 2: 434 ( = Vespa no. 8, Geoffroy, 1762, Hist. Ahr . Ins. 2: 376). — In my opinion the description was evidently based on a Sphecoid wasp, probably a species of Cerceris or Mettinus.
2. Vespa infundihuliformis Geoffroy, in Fourcroy, 1785, Entom . Paris. 2: 434 (= Vespa no. 7, Geoffroy, 1762, Hist . Abr. Ins. 2: 375). — The description and the reference to LiNNé, Fauna Suecica, no. 996 [Mellinus arvensis (L V]
134
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
suggest that this is a Sphecoid, either LiNNé’s species or a synonym of Cerceris rybyensis (L.).
3. Vespa lumdata Villers, 1789, Caroli Linnaei Entomologia 3: 285 ■ — “in Europa. Circa Nemausum” ( — near Nîmes, S. France) (type lost). — This is undoubtedly a male Scoliid wasp (“anus tridentatus ”), perhaps Trielis (Heter ells') quinquecincta (Fabricius).
Literature
Blüthgen, P., 1942. Weitere Beiträge zur Kenntnis der paläarktischen Faltenwespen. — Mitt. kon. naturw. Inst. Sofia 15: 61 — 67.
- , 1961. Die Faltenwespen Mitteleuropas. — Abh. dt. Akad. Wiss. Bert., Klasse
für Chemie , Geologie, Biologie 1961 (2): 1 — 252, 66 figs.
Dalla Torre, G. G. de, 1894. Catalogus Hymenopterorum IX: 1 — 181. Gusenleitner, J., 1970. Bemerkenswertes über Faltenwespen II. • — NachrBl. bayer. Ent. 18: 112—116.
Hoeven, J. van der, 1826. Systematische Beschrijving van eenige insekten van Noord- Nederland, Bijdr. natuurk. W et. 1: 333 — 352, 431 — 449.
Liu, C. L., 1936/37. A bibliographie and synonymic catalogue of the Vespidae of China, etc.
— Peking nat. Hist. Bull. 11: 91—114 (1936), 205—232, 331—350 (1937). Muesebeck, C. F. W., C.S., 1951. Hymenoptera of America north of Mexico, Synoptic Catalog. — Agric. Monogr. U. S. Dept. Agric. 2, 1420 pp.
Parker, F. D., 1966. A revision of the North American species in the genus Leptochilus. — Mise. Publ. ent. Soc. Am. 5 (4): 151 — 229, 239 figs.
Villers, C. de, 1789. Caroli Linnaei Entomologia, etc., vol. III.
Nieuwe aanwinsten van de bibliotheek
Albrecht, Z. M., 1963, Orthoptera (Saltatoria) of Estonia (Estisch).
Arzamasov, I. T., 1968, Ticks-Gamasoidae of the Belorussian fauna (Russisch). Bekker-Migdisova, E., I960, New permian Homoptera of the European part of the U.S.S.R. (Russisch).
- , 1964, Tertiary Homoptera of Stavropol (Russisch).
Borchsenius, N. S., 1963, Practical determination key of Coccoidea of the cultivated plants and forest stocks in the U.S.S.R. (Russisch).
Casse, W. J. La & S. Yamaguti, 1950, Mosquito fauna of Japan and Korea.
Cherepanov, A. L. (ed.), 1965-’70, New and little-known species of Siberian fauna 1 — 3 (Russisch).
Dyadechko, N. P., 1964, Thysanoptera of the European part of the U.S.S.R. (Russisch). Fauna of the Tajik S.S.R. 9(2), 1969, Aphidinae (Russisch).
Fauna of the Ukraine 14(1), 1966, Tipulidae (Russisch).
- 21(3), 1969, Lygaeoidea (Russisch).
- 25(1), I960, Ixodidae (Russisch).
Ferreira, M. C. & G. da Veiga Ferreira, 1951 — ’57, Entomologia Florestal de Moçam- bique.
Harmston, F. C. & F. A. Lawson, 1967, Mosquitos of Colorado.
HRUBy, K., 1964, Prodromus Lepidopter Slovenska.
Kirichenko, A. N., 1964, Hemiptera-Heteroptera of Tadjikistan (Russisch).
Komarek, J. & J. Tykac, 1942, Atlas motylu.
Kozlov, V. V. (ed.), 1969, Problems on entomology (Russisch).
Krivosheina, N. P., 1969, Ontogenesis and evolution of the Diptera (Russisch).
Marikovsky, P. J., 1956, Lycosa singoriensis and Latrodectes tredecimguttatus (Araneida) (Russisch).
Verzhutsky, B. N., 1966, The saw-flies of the Trans-Baikal region (Russisch).
ViLBASTE, A., 1969, Araneida of Estonia vol. 1 (Estisch).
Vilbaste, J., 1968, On Cicadoidea of the Primorye region (Russisch).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VII. 1971
135
De levenswijze van Phytomyza heringiana Hendel 1922, (Diptera, Agromizidae) een mineer vlieg op appelbladeren
doof
A. VAN FRANKENHUYZEN *) en J. M. F RERIKS * 2)
De mïneervüeg Phytomyza heringiana wordt regelmatig op bladeren van Malus - soorten aangetroffen. Deze vlieg treedt voornamelijk op in extensief verzorgde fraitteeltbedrijven, maar is ook bekend van sierappels.
Volgens Hering (1957) wordt de mijn in mei en juni en wederom van augus¬ tus tot oktober voornamelijk op gecultiveerde appelbomen aangetroffen. Deze geelgroene tot roestkleurige, oppervlakkige gang- of plaatmijn is aan de bovenzijde van het blad zichtbaar. Het oppervlak van de mijn is veelal gerimpeld. Vanuit de mijn lopen de horizontale mijngangen naar alle richtingen (fig. 2).
De vlieg is zwart, licht behaard, ca. 2 millimeter groot (fig. 4), Voorzover ons bekend is, zijn in de Nederlandse literatuur geen gegevens over de levenswijze van dit insekt aanwezig. Deze vlieg veroorzaakt in de regel geen schade, die van economische betekenis is. In de herfst van 1957 werd te Thorn (L.) een groot aantal door dit insekt gemineerde appelbladeren waargenomen.
In de late herfst van 1967 werden ongeveer 1.000 gemineerde bladeren buiten in een nylongaas-depot ter overwintering gelegd. Het doel van dit materiaal was om in 1968 de verschijningsperiode van de vliegen vast te stellen en kweekmate- riaal te verkrijgen.
De eerste vliegen verschenen op 15 april in het depot, de laatste op 27 april (zie fig. 1). De eerste depot-vlucht had plaats tijdens zeer gunstige weersomstan-
PHY TOMYZ A HERINGIANA Hd. , Thorn 1968
|
HOES WAARNEMINGEN Eieren @ @ o o o o o o MAXIMUM TEMPERATUREN |
Mijnen _ _ _ _ |
toename van volgroeide larven |
|||
|
®c |
Poppen |
||||
|
s |
\ |
i |
waarnemingen |
||
|
\ |
! |
||||
|
Y A' A |
! |
ontbreken |
|||
|
1§ |
1 |
||||
|
1 |
|||||
|
DEPÔ1 aas m 3@o 20° Î8* 18« 14« ff- 1®« §■ • |
IS 20 rWAARNEM! xfcal .ill |
IS 30 ÎNGEN llll |
1 1 2e generatie 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 .lltlli |
K. « 1.11 1 . |
|
|
Si 2© april |
^ '% "Tö H 11 ~H~ VHP M E I |
5 10 IS 20 Is W JUNI |
s § iö is m JULI |
Fig. 1. Grafiek van de depot- en hoeswaarnemingen te Thorn, 1968.
ri Plantenriektenkundlge Dienst, Wageningen.
2) Fruitteler te Thorn (L.).
136
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIL 1971
digheden en abnormaal hoge temperaturen voor de tijd van het jaar (zie tempera- tuurcurve in de grafiek). Uit de 1.000 mijnen kwamen in totaal slechts 140 vlie¬ gen te voorschijn. De meeste poppen bleken namelijk geparasiteerd te zijn. Er verschenen tijdens de waarnemingsperiode honderden sluipwespen in het depot, die door Gijswijt werden gedetermineerd als Pnygalio soemias (Walk.) en Chrysocharis sp. (Hym., Eulophidae).
De vliegen waren in een nylon hoes rond een appeltak moeilijk in leven te houden. In de warmteperiode rond 20 april 1968 gingen zij ondanks voeding en regelmatige bevochtiging met water binnen enkele dagen dood. Op een bepaald moment gelukte het evenwel een aantal vliegen in leven te houden. Er werd regel¬ matig honing aangeboden als voedsel, dat goed werd opgenomen. Waargenomen
Fig. 2 — 4. Phytomyza heringiana Hendel. 2. mijnen op appelblad; 3. gaatjes (‘rij pings voe¬ ding’) en eieren onder de onderste behaarde opperhuid van een blad; 4. vrouwelijke imago (naar Viggiani).
werd voorts, dat de vliegen tevens gaarne van door bladluizen afgescheiden honingdauw zogen.
Wij leerden de mannelijke van de vrouwelijke individuen te onderscheiden aan het paringsgedrag. De mannetjes waren veel aktiever dan de wijfjes. Het mannetje zat tijdens de kopulatie boven op het wijfje en was bij nadere beschouwing iets kleiner dan de vrouwelijke partner. Twee dagen na de kopulatie stierven de man¬ netjes. Nog twee dagen later vond de eiafzetting plaats.
De vliegen in de hoes boorden binnen enkele dagen een groot aantal gaatjes in
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
137
de onderste epidermis van de appelbladeren, een aktiviteit welke wij ‘rijpings- voeding’ noemen. Na vier dagen werden ca. 0,4 millimeter grote, dicht onder de onderste opperhuid geschoven, glasachtige eieren ontdekt (zie fig. 3). De duur van het eistadium bedroeg voor een aantal eieren 16 — 19 dagen. Vermoedelijk heeft een koudeperiode van een zevental dagen de lengte van de ei-periode be¬ ïnvloed. Bij zeer gunstig weer kan de ei-periode aanmerkelijk korter zijn. Viggiani (1962) constateerde dat in de Campinia (provincie Napels, Italië) de ei-periode slechts 2 — 4 dagen bedroeg.
Teneinde het aantal eieren per vrouwelijk individu te bepalen werd op 26 april een drietal kopulerende paartjes geïsoleerd, elk paartje apart in een hoes. Het eer¬ ste wijfje legde 19 eieren, het tweede 13 eieren, het derde ging voortijdig dood. Op 12 mei kwamen de eerste maden uit de eieren en deze begonnen te mineren. Door dagelijkse waarnemingen werd vastgesteld, dat tot half juni op de appel- bladeren beginmijnen aanwezig waren. De larven, die op 12 mei verschenen, wa¬ ren na twee weken poprijp. Op 2 juni werden de eerste bruine poppen in de plaat- mijnen aangetroffen. In de loop van juni verpopten alle in de hoes aanwezige maden (zie fig. 1).
De vliegen, geboren tussen 19 en 21 april, werden in een hoes opgesloten. De eerste vlieg van de volgende generatie verscheen op 25 juni. Omdat er in de hoes uiteraard slechts een beperkt aantal mijnen aanwezig was, verschenen daarin van deze tweede generatie slechts 37 vliegen. In de vrije natuur wordt het aantal vlie¬ gen van de eerste generatie ver overtroffen door het aantal vliegen van de tweede generatie. De vliegen bleven uitkomen tot 19 juli. De topvlucht heeft blijkens deze waarnemingen eind juni plaatsgehad.
Gedurende de maand augustus werden vele eieren van de tweede generatie af- gezet. Op 2 augustus werden de eerste beginmijnen aangetroffen. Tot in oktober werden talrijke mijnen waargenomen. Viggiana stelde vast, dat van deze soort in Italië twee volledige en een partiële derde generatie tot ontwikkeling kwamen. De vluchten hadden daar plaats eind maart — begin april, eind mei — begin juni en in augustus — september.
De overwintering geschiedde als pop in het afgevallen blad.
Met deze waarnemingen was ons doel, namelijk het vaststellen van de levens¬ wijze van Phytomyza herin giana Hd., bereikt. De perioden, waarin mijnen werden aangetroffen, bleken goed overeen te stemmen met de gegevens, die in Hering’s determinatietabellen zijn vermeld.
Summary
The life history of the apple leaf miner ( Phytomyza herin giana Hendel) was studied in the south of the Netherlands. The first flight took place between April 15 and April 27, the second one was between June 25 and July 29.
Eggs were deposited under the leaf surface of the lower side. Two pairs of flies produced 19 and 13 eggs respectively. The larvae appeared after 16 to 19 days. They pupated within the mine. Mines appeared in May — June and August — October. The insect hibernates in the pupal stage.
Phytomyza heringiana is only present in badly kept orchards. It is not an insect of economic importance.
138
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
Literatuur
Hering, E. M., 1957, Bestimmungstabellen der Blattminen von Europa 2 ; W. Junk, ’s-Gra- venhage.
Viggiani, G., 1962, Boll. Lab. Ent . Agr. F Hip pi Silvestri 20 : 31 — 39.
Manley, W. B. L. & H. G. Allcard, A field Guide to The Butterflies and Burnets of Spain. Pag. 1 — 192, voorplaat en 40 platen. Uitgave van E. W. Classey Ltd, Hampton, Middlesex, England, 1970. Prijs f 15.
Generaties van lepidopterologen hebben zich aangetrokken gevoeld tot de vlinderfauna van het Pyrenese Schiereiland: Rambur, Chapman, Ribbe, Zern y, Oberthür, om maar enkele van de bekendste te noemen. Ook de Spaanse en in mindere mate de Portugese ver¬ zamelaars hebben zich niet onbetuigd gelaten en zo is geleidelijk aan een groot aantal pu¬ blicaties over het gebied verschenen, verdeeld over tal van tijdschriften, die het overzicht over de Pyrenese vlinderfauna niet makkelijker maakten.
Het boek dat nu verschenen is, voorziet dan ook in een duidelijke behoefte waar het een samenvatting geeft van alle dagvlinders en Zygaend s die bekend zijn van het schiereiland en bovendien van de Balearen, de Canarische eilanden en Madeira. Het is duidelijk een boek van en voor verzamelaars. Taxonomische en nomenclatorische problemen worden er niet in besproken en evenmin worden afbeeldingen van genitaliën gegeven. Wat het boek wel geeft, is de verspreiding van elke soort in het behandelde gebied voor zover die bekend is uit de literatuur en uit de ervaringen van de auteurs zelf, die al sinds 15 jaar daar ver¬ zameld hebben. Alle beschreven subspecies worden vermeld, meestal kort gekarakteriseerd en vaak ook in kleuren afgebeeld op de platen.
Aan het eind geven de auteurs een systematische naamlijst met nauwkeurige opgave waar en wanneer de soorten, subspecies en vormen die uit de genoemde gebieden bekend zijn, beschreven werden. Dan volgt nog een uitgebreide literatuurlijst en tenslotte de 40 platen, evenals de tekst op kwarto-formaat. Hierop zijn honderden vlinders afgebeeld, de meeste uit de collectie van Manley, met nauwkeurige opgave van de vindplaats.
Het zou niet moeilijk zijn enkele kritische kanttekeningen bij het werk te maken. Zo is de nomenclatuur niet altijd correct en de behandeling van de ongetwijfeld moeilijke coridon- groep is nogal teleurstellend. Maar de grote verdienste is, dat er nu een basis is waarop verder gebouwd kan worden aan de kennis van de fauna van het door zijn ligging zo interes¬ sante gebied, dat dank zij de auto en de verbetering van de wegen veel toegankelijker is geworden. Het is een onmisbare gids voor een ieder die er intensief gaat verzamelen.
De uitvoering van het boek is, zoals we dat van deze uitgever gewend zijn, voortreffe¬ lijk. — Lpk.
Jeekel, C. A. W., Nomenclator generum et familiarum Diplopodorum: A List of the genus and family-group names in the Class Diplopoda from the 10th edition of Lin¬ naeus, 1758, to the end of 1957. Monografieën van de Nederlandse Entomologische Ver¬ eniging - No. 5. Amsterdam 1970 (gepubliceerd 15. II. 1971). Pag. VII — XII, 1 — 412. Prijs voor leden N.E.V. ƒ 60, voor niet-leden ƒ 75.
Na een korte inleiding geeft de schrijver een lijst van alle genus- en familienamen die vanaf 1758, het start jaar van de officiële zoölogische nomenclatuur, tot eind 1957 voor duizendpoten gepubliceerd zijn. Bij alle genusnamen wordt aangegeven waar en wanneer de publicatie plaats vond, welk geslacht de naam heeft, welke soort de type-species is en waar de naam vermeld is in Neav.e, Nomenclator Zoologicum. Zo nodig komt dan nog commentaar. Aan het slot volgen nog 93 aantekeningen over de data van verschijnen van een aantal publicaties, terwijl het boek besluit met een uitgebreid register.
Een dergelijk werk kan alleen tot stand komen met behulp van een zo volledig mogelijk kaartsysteem en dat alleen al vergt jaren van intensief speurwerk. Wij mogen de auteur dan ook zeker geluk wensen met de voltooiing van dit voor specialisten onontbeerlijke werk, terwijl de redacteur wel een compliment verdient voor de zorg die hij aan deze ook voor de N.E.V. zo belangrijke publicatie besteed heeft en niet in het minst voor de originele omslag. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIL 1971
139
Saldula melanoscela Fieb., een vermeldenswaardige Saldula van Terschelling (Hem., Heteroptera) door
J. H. WOUDSTRA
Bij mijn jaarlijkse bezoeken aan dit eiland ving ik in augustus 1965 enige exem¬ plaren van een oeverwants, waarvan ik dacht dat het de reeds lang door mij ge¬ zochte en reeds eerder van de eilanden vermelde soort 5’. arenicola Sch. zou zijn. De door mij gevonden exemplaren waren echter veel kleiner en bleken na deter¬ minatie door de heer Gravestein te behoren tot de soort S. melanoscela Fieb., die tot nu toe alleen vermeld is uit Zuid-Limburg door Fokker, vindplaats Eijsden, en door Mac Gillavry, vindplaats Valkenburg, VIL 1907.
De heer Cobben deelde mij mede, dat hij de soort wel verwachtte in Z.O.- Nederland, maar zeker niet van de eilanden. Het is, in vergelijking met de andere Saldula's , een zeer vlugge en daardoor moeilijk te vangen soort, gemakkelijk in het veld te herkennen aan de grote lichte vlekken aan de zijkant van het corium als¬ mede aan de geringe grootte. De vleugeltekening lijkt op die van S. arenkola. S. melanoscela is van deze laatste soort onderscheiden door de onderbroken streep op de tibia van de voorpoot en de uniform donkere basishelft van de achterfemur. De dieren werden hoofdzakelijk gevonden in het karrespoor evenwijdig aan de stuifdijk op de Bosplaat ongeveer ter hoogte van paal 24, terwijl enkele exem¬ plaren echter ook in de directe omgeving van het karrespoor voorkwamen. Tijdens een excursie met de heren Visser en De Smidt van het „Biologisch Station” in juli 1968 werd melanoscela wederom aangetroffen. De heer Chr. G. van Leeu¬ wen van het Rijksinstituut voor Natuurbeheer maakte de hierna volgende vege- tatie-opname van de vindplaats. „De begroeiing bestaat uit een mozaïek van het Car ex extensa-] uncus gerardi gezelschap en Fe stuc a ruhra-ti landen, af gewisseld met tot het Loto-Trifolion te rekenen fragmenten, waarin soorten optreden als Leonto- don autumnalis , Trifolium repens, T. fraglferum, J uncus anceps en Schoenus nigri¬ cans. Het Carex extensa-ge zelschap omvat, behalve de dominante Gestrekte Zegge en de abundante J uncus gerardi , verder de abundante soorten Odontites Ut o rails en Centaurlum pulc helium , de frequente soort Trichlogin maritima en schaars voor¬ komend Glaux maritima en Armer ia maritima
Summary
Saldula melanoscela Fb. was captured in 1965 and 1968 on the Island of Ter¬ schelling off the north coast of the Netherlands. The species was only known from a few localities in the extreme south-eastern part of the province of Limburg.
Zaandam, Noordse Bos 13.
Dagvlinder op licht. In 1969 trof ik in mijn vlinderval te Annendaal (Echt) een vers exemplaar aan van Lasiommata megera L.
A. W. P. Maassen, Julianas traat 2, Montfort (Lb.).
140
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
De libellenpopulatie van een bijzondere biotoop (Odonata)
door
JEAN BELLE
In de afgelopen vier jaren heb ik me o.a. geïnteresseerd voor de samenstelling van de Odonatafauna van een paar bijzondere biotopen in Nederland. Aan één van deze is dit artikel hoofdzakelijk gewijd. Het betreft hier een kunstmatige vijver van relatief recente datum gelegen in de Loener Mark ten zuiden van Apeldoorn.
De vijver ligt vrij gunstig ten opzichte van de zon en enigszins beschut in een (kunstmatig?) dal. Hij is min of meer sikkelvormig, circa 30 meter lang en 10 meter breed. De bodem en de oevers zijn gecementeerd, zodat het regenwater dat langs de zandige hellingen in het bassin stroomt, verzameld wordt. Het water reikt niet hoger dan tot aan de knie. In de vijver en langs de oevers ervan heeft zich ondanks de gecementeerde bodem een tamelijk weelderige vegetatie ont¬ wikkeld. In de onmiddellijke omgeving vindt men heide, maar op enige afstand ook loof- en dennenbos.
Een onderzoek naar de samenstelling van de libellenfauna bij deze vijver in de afgelopen vier jaren gedaan leverde 19 soorten op, dat is meer dan een kwart van de uit Nederland bekende libellen. Ze zijn in de hieronder volgende lijst ge¬ noemd tezamen met hun frequentie.
1. Lestes dry as Kirby x
2. L. sponsa (Hansem.) x x x x
3. L. viridis (v. d. Lind.) x x x x
4. Coenagrion puella (L.) x x
5. Enallagma cyathigerum (Charp.) x x x x
6. Ischnura elegans (v. d. Lind.) x x
7. Eyrrhosoma nymphula (Sulz.) x x x x
8. Aeshna cyanea (Müll.) x x x
9. Ae. grandis (L.) x
10. Ae. juncea (L.) x x x
11. Ae. mixta Latr. x
12. Anax imperator Leach x
13. Leucorrhinia dubia (v. d. Lind.) x
14. L. rubicunda (L.) x
15. Libellula quadrimaculata L. x x x
16. Orthetrum cancellatum (L.) x x
17. Sympetrum danae (Sulz.) x x x
18. S. jlaveolum (L.) x x x
19. S. vulgatum (L.) x x x
De betekenis van de f requentiekruis j es is als volgt: xxxx in zeer grote aan¬ tallen; XXX vele exemplaren; xx verscheidene exemplaren; x één eemplaar of enkele exemplaren.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
141
Sommige van de gevangen exemplaren van Aeshna juncea blijken een zwak ont¬ wikkelde gele tweede antehumerale streep onmiddellijk voor de humerale naad te bezitten. In de collectie van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden bevindt zich één exemplaar met dezelfde kleurafwijking; het dier is eveneens van de Yeluwe afkomstig.
Omdat de oevers van de vijver gemakkelijk te betreden zijn, kan men nauw¬ keurig nagaan wanneer de verschillende libellesoorten uitkomen. De eerste larve- huiden van Aeshna cyanea bijvoorbeeld vindt men al eind juni! Een andere bij¬ zonderheid is, dat de eerste, in begin mei, uitgekomen exemplaren van Pyrrhosoma nymphula grote aantallen watermijtelarven aan de onderzijde van de pterothorax bij zich dragen. Een uitgebreid en nauwkeurig onderzoek van deze biotoop schijnt de moeite waard te zijn.
Ik wil ook nog de aandacht vragen voor een andere vijver, nl. het Melickerven. Dit is ontstaan door afdamming van het verlengde van het dal waar zich voor¬ heen het Herkenboschse ven bevond, dat nu drooggelegd is. De grens met Duits¬ land loopt dwars door het Melickerven en ongeveer door het midden van de dam. Het water in het ven is kristalhelder en er heeft zich een prachtige bodem¬ en oevervegetatie ontwikkeld. In verband met de grote afstand tot mijn stand¬ plaats werd een regelmatig bezoek en dus een systematisch onderzoek naar de libellenpopulatie van deze biotoop onmogelijk.
Vermeldenswaard is de vangst aldaar door mij van Somatochlora arctica (Zett) (1 çf ) en Cordulegaster hol to ni (Donov.) (1 Ç ) op 8 juni 1969. De ontdekking van de laatste soort is hoogst interessant. Het gevangen wijfje was een juist uitge¬ komen exemplaar en kwam onbeholpen uit de richting van het water vliegen. Het ligt voor de hand hier te veronderstellen, dat het dier in het ven zelf tot ont¬ wikkeling is gekomen en dat de soort zich in dit geval aangepast heeft aan de milieuveranderingen. Ook Robert (1958) maakt melding van eierleggende exemplaren van Cordulegaster holtoni in stilstaand water (Lobsigensee). De soort vindt men gewoonlijk bij beschutte heldere beken.
Het bovenvermelde wijfje van Cordulegaster holtoni is niet het eerste in Nederland gevangen vrouwelijk exemplaar van deze soort. Twee jaar eerder ving ik twee wijfjes van deze zeldzame soort (tezamen met 9 <ƒ) aan de Dommel bij Borkel (21 juli 1967). Deze laatste prachtige vindplaats werd door mij bezocht naar aanleiding van een mededeling door de heer Lieftinck, die tezamen met de heer Geijskes de soort daar enige dagen te voren ontdekte.
Tenslotte nog een opmerking in het algemeen. Het is gewenst om bij zeldzame vangsten volledige vindplaatsgegevens te vermelden. Als voorbeeld moge dienen het bij Bakkum gevangen mannelijk exemplaar van Crocothemis erythraea (Brullé) . In Ent . Ber., Amst. 28: 156, 183 en 240 (1968) genoot deze libel een nogal ongewone belangstelling. De speld van het opgezette dier is voorzien van drie etiketten, waarop respectievelijk te lezen staat: „E. J. Kortenoever.”, „Bakkum 1. VIL 1959 coll. P.W.N.” en „Crocothemis e. erythraea Br. dt. Lief¬ tinck ’60”. De naam van de heer De Boer, die het dier gevangen heeft, komt op geen van de etiketten voor. Dit is jammer, omdat het hier een belangrijke
142
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIL 1971
vondst betreft. De naam „E. J. Kortenoever” op het eerstgenoemde etiket is wel zeer misleidend.
Ik heb een mannelijk exemplaar van Crocothemis erythraea ontmoet op de rechter Maasoever bij Elsloo, Limburg. Die dag, 30 juni 1968, was het droog en warm maar niet erg zonnig, omdat de lucht op grotere hoogte heiig was. Behalve nog enige Zygoptera-soorten ( Calopteryx , Platycnemis, Ischnura) was geen andere libel in de omgeving te zien. Het dier, dat door zijn helder rode kleur bijzonder sterk opviel, gaf niet de indruk schuw te zijn. Het rustte tenslotte uit tegen een laaghangend dood takje toebehorend aan één van de vele bomen die daar de Maasoever sieren en kon zeker wel een minuut of vijf lang nauwkeurig worden bestudeerd. Het bevond zich juist iets te hoog om gevangen te kunnen worden.
Summary
The author would invite special attention to the Odonata fauna of some artificial ponds in the Netherlands. In the one near Herkenbosch (Melickerven) (Netherlands Limburg) the species Somatochlora arctica (Zett.) and Cordule gaster boltoni (Donov.) seem to breed.
Geciteerde literatuur
Robert, P. A., 1958. Die Libellen. Creatura Naturkundliche K -J- F -T aschenbüch er 4.
Kümmery & Frey, Geographischer Verlag, Bern.
Yelp (Gld), Onder de Beumkes 35.
Verzoek. Namens de afdeling Allergologie van het Academisch Ziekenhuis te Leiden be¬ reikte mij het verzoek mee te willen werken aan de verlichting van de ernstige overgevoelig¬ heid voor de prik van de Regendaas bij één van hun patiënten. Het betreft hier één of alle soorten van het genus Haematopota (in K.N.N.V.-tabel 38: „De Nederlandse dazen (Tabani- dae) en horzels (Oestridae)” abusievelijk Chrysozona genoemd). De meest algemene soort is H. pluvialis (L.), de Gewone Regendaas, die vooral bij regenachtig weer probeert u als bloeddonor te gebruiken. De 6-10 mm grote dieren zijn gemakkelijk te herkennen — en dat geldt voor alle inheemse soorten uit het genus — aan de grijze habitus en aan de gevlekte of gemarmerde vleugels (niet gebandeerd ! ) .
Daar voor de bereiding van het desensibihserings-agens enkele honderden exemplaren van de Regendaas nodig zijn, doe ik langs deze weg een beroep op uw medewerking. Als u de goede plek bij de juiste weersgesteldheid treft kunt u snel grote aantallen vangen. Na ver¬ doving in normale aetherbuis gaarne droog opsturen aan: Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Raamsteeg 2, Leiden, of een berichtje per telefoon (01710-43844). — P. J. van Helsdingen.
Odezia atrata L. (Lep., Geometridae) . Bij uitzondering dringt deze soort wel eens tot in het zuiden van Limburg door. Zie Catalogus-LEMPKE 8 : 560, 1949, en suppl. 15 : 1127, 1969. Een vindplaats geheel buiten dit gebied is Bergeijk, waar ik 28.VI.1970 een paartje ving. Toen ik na een week nog eens ging kijken, vloog er weer één. Later heb ik de vlinder er niet meer gezien.
W. Verhaak, Bosdijk 1004, Eindhoven.
[Deze vangst maakt het wel zeer waarschijnlijk, dat Ir. Hardonk toch gelijk had, toen hij me vertelde, dat hij atrata bij Bergeijk had zien vliegen en dat hij zich niet vergist had met Minoa murinata. Cf. suppl. 15 : 1131. — Lpk.]
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VII.1971
143
Stâry, P., Biology of aphid parasites (Hymenoptera: Aphidiidae) with respect to in¬ tegrated control. Series Entomologica volume 6, Dr. W. Junk N.V. — The Hague, 1970. 643 pages, 327 figures.
In 13 chapters the Czechoslovakian specialist in Aphidiidae gives a survey of methods, morphology and anatomy, list of genera and subgenera, key to genera and subgenera, bio¬ nomics and life history, phylogeny, distribution, foci (better known as niches or réfugia) in nature, natural limitation of aphids, biological control, integrated control and multilateral control of aphids. Various indexes conclude the work.
From the Introduction I quote about this book: “It may seem to be somewhat complicated to a reader and it surely is. Moreover, there are many paragraphs that overlap”. Everyone who has read this book will agree that it is indeed very complicated, that there is not only much overlap, but that it is repetitious.
It probably contains every information that has ever been published on the biology of Aphidiidae. However, some subjects of great interest to biological control are not discussed. Though the book is written with aphid control in mind, there appears to be no reference to flight velocity, conditions for flight, and duration or distance of flight of the parasites. Some Aphidiidae oviposit in late instar alate nymphs or alate aphids, and the alate can fly away with its parasite time-bomb on board, and often reproduces before it dies. This seems very important for the parasite, because it emerges right in the middle of the new aphid colony, but it has a consequence not mentioned in the book. Since arrhenotoky seems to be normal in Aphidiidae, this spread leads to extinction of the parasites, unless the flight of parasitized aphids is sufficiently dense to ensure either the almost simultaneous arrival of aphids carrying both males and females of the parasite, or an alate aphid containing a female parasite later lands within reach of the second generation of males. This is a very important question in the establishing of a parasite after its release in biological control. The subjects, however essential they are, may not have been investigated. More surprising is the absence of a discussion about how Aphidiidae rate as a mortality factor of aphids. There is a chapter on “effectiveness” of some parasites, but that is not very helpful. However, it becomes understandable why this aspect is rather neglected by Stâry in this remarkable book, which deals with everything on earth down to the furniture needed in an office (p. 456). To quote: “It seems to be the principal function of aphid parasites to reduce the number of their hosts” (p. 162). From this one may expect that the principal function of hyperparasites is to reduce the number of Aphidiidae, and indeed this is stated a few times. The principal function of aphids is then to reduce the numbers or growth of their host plants, but I did not find that one. If one has adopted this point of view, and the author has mentioned that ants do not molest aphid parasites, it is also no surprise to read: “A strict attendance of aphids by ants and their defence against parasites would surely cause the elimination of certain species or groups of aphids that would not be attacked by parasites” (p. 266). But equally surely, also the author knows that in quite a few strictly ant-attended aphid species Aphidiid parasites are not known or so rare, that these can be neglected as mortality factors. But perhaps this must be con¬ sidered evidence: “High reproduction potential and short rate of development are usually considered to be the most important defensive feature of aphids against natural enemy activity (see also Mackauer, 1959). In our opinion, the mentioned features of aphid biology are due to a combination of intrinsic features of aphids and favourable conditions of the environment; the action of parasites (natural enemies) is due to limiting the aphid numbers to a certain level determined by the community equilibrium” (p. 193). It will be clear from this that the book is not easy to read. The confidence with which theories are presented as proven or generally accepted is somewhat unusual. “There is no doubt about the importance of the British Isles as a part of the migration route of the Forest-tundra faunistic elements to North America” (p. 312), makes one ask: how, and why no doubt? The colonists dragged a considerable part of the European flora, with an incredible number of aphid species and possibly aphid mummies, to North America, and this is an equally good “explanation” for the occurrence of European aphids with their parasites in the Nearctic.
The author’s opinion on habitat-dependency of Aphidiidae is known from his earlier papers. But then it was not an axiom which it has now become. “Aphidiidae are basically habitat- dependent” (p. 163), “the parasites are strictly habitat-dependent” (p. 175), or, “Host
144
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIL 1971
specificity starts with habitat finding, irrespective of a host’s presence or absence” (p. 176). This is not based on any experiments, and it may even be true. In its turn this leads to: “The main trend of evolution of aphids and their aphidiid parasites was identical” (p. 327), for Stary knows that both evolved with their habitats. And that leads to the blunt statement: “Aphids can be considered to be useless in the classification of higher taxonomic units of the plants”. Quite interesting, but where is the evidence? And who said that they were useful?
The overlapping of paragraphs mentioned in the Introduction needs some discussion. On p. 190: “Consequently we can classify the effect of the host on the parasite as a result of historically developed complex relationship of host and a parasite governed by a community”. Whatever this means, it is almost verbally repeated on p. 193. The curious life-history of Monoctonia pistaciaecola is, with slight modifications, repeated on p. 131, 132, 133, 135, 143, 149, 170, and bits of it are refound on many other pages. In a similar way many items and subjects are repeated over and over again through the book. A possible explanation may be found in the way the book is composed, or rather, subdivided into subchapters, paragraphs, subparagraphs, etc., and readers will probably agree that the total information in this book could easily have been printed on less than half the number of pages. Stary ’s procedure requires a very detailed index. There are three indices or indexes, but they are not very helpful. The first one mentions page numbers, and some insect names. But, e.g., Monoc¬ tonia pistaciaecola, much discussed in this book, occurs in an index but without a page being mentioned. There is a lengthy discussion on synchronisation of parasite and hosts, but the word synchronisation does not occur in an index. Everyone who wants information on a certain subject contained in chapters VI — XIII will have to read through all the 529 pages of these chapters, making notes on page numbers.
In the References “Shaposhnikov”, to whom the author often refers, follows “Salt” in the alphabetical order, not “Shapiro”, four pages later.
The publishers can be congratulated with their effort. Binding and paper are of the best. There are hardly any printer’s errors, the only slightly confusing ones on p. 447, lines 4 and 5. Among the many illustrations there are 50 very well reproduced photographs.
Everybody working on Aphidiidae or Aphididae will need this book, and, with patience and perseverance, he will discover that it is a most valuable source of information. Stary’s careful observations in Central and Southern Europe, the Middle East and Central Asia provided many data, and the experimental work by himself and others has been very care¬ fully analyzed. There are no less than 1343 references! Yet in many respects this is a very unusual book, and often somewhat dogmatic, which is unexpected because the author is generally very critical. — D. Hille Ris Lambers.
Reyes-Castillo, P., Coleoptera Passalidae: Morfologia y Division en Grandes Grupos; Géneros Americanos. Folia Entomologia Mexicana, nrs. 20 — 22, september 1970. Uitgave van de Soc. Mexicana de Entomologia.
Deze 240 pagina’s tellende studie is een proefschrift ter verkrijging van de graad van bioloog aan de Escuela Nacional de Ciencias Biológicas te México. De auteur behandelt allereerst uitvoerig de onderdelen van het lichaam van de Passaliden die van belang zijn voor de systematiek, toegelicht door uitstekende tekeningen.
In het systematische gedeelte volgt een bespreking van de familie, de twee in Amerika voorkomende subfamilies, Aulacocydinae en Passalinae. De laatste wordt verdeeld in twee triben, Proculini en Passalini. Elke tribus heeft weer een determinatietabel voor de ertoe behorende genera, die daarna kritisch besproken worden en waarbij steeds een opsomming gegeven wordt van alle soorten, die ervan uit Amerika bekend zijn.
Het in de Spaanse taal geschreven boek besluit met een Engelse samenvatting van 61/ 2 pagina, een uitvoerige bibliografie en een inhoudsopgave.
Voor specialisten die zich met de familie bezig houden, is de keurig verzorgde studie zonder twijfel een welkome publicatie. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 augustus 1971 No 8
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: Dr. M. H. den Boer (p. 145). — W. Helllnga: Verslag van de 30ste Herfstver- gadering der Nederlandse Entomologische Vereniging, gecombineerd met de 75ste van de afdeling voor Toegepaste Entomologie p. 145). — G. van Kossem, H. C Burger en C. F. van de Bund: Schadelijke Insekten in 1970 (p. 147). — L. P. S. van der Geest: Verslag van de 76ste vergadering van de afdeling Toegepaste Entomologie (p. 153). — J. A. j. Veeoen- bos: Entomologische aspecten van fytosanitaire invoerbepalingen (p. 153). — D Hille Ris Lambers: Grensoverschrijdend verkeer van bladluizen (p. 155). — J. J Laarman: Zorgelijke en niet-zorgelijke verplaatsingsverschijnselen in de medische entomologie (p. 157). ■ — - D. C. Geijskes: Verplaatsingsmogelijkheden van Insekten (p. 158). — • G. van Rossem: Slotbe¬ schouwing (p. 160). — À. W. P, Maa&sen: Vlindernotities over 1970 (p. 161). - — P. Mijzen: Pyralidae in Ermelo (p. 163). — Literatuur (p 152, 164: B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 159: Te koop gevraagd; p. 162: Vacature).
Doctor M. H, den Boer
Op 28 april j.L promoveerde de heer M. H. den Boer aan de Rijks Universiteit te Leiden tot Doctor in de Wis- en Natuurkunde op een proefschrift, getiteld: A colour polymorphism in caterpillars of Bupalus piniarius (L.) (Lepidoptera Geo- metridae) .
Promotor was Prof. Dr. H. Klomp.
Namens bestuur en leden wenst de redactie de jonge doctor geluk met de succes¬ volle beëindiging van zijn academische studie.
Verslag van de 30ste Herfst vergadering der Nederlandse Ento¬ mologische Vereniging, gecombineerd met de 75ste van de afdeling voor Toegepaste Entomologie
door
W. HELLINGA, Secretaris
Deze gecombineerde vergadering werd op 12 december 1970 gehouden in het Zoölogisch 'Laboratorium, Plantage Doklaan 44 te Amsterdam. Voorzitter was Prof. Dr. G. Barendrecht.
Aanwezig waren de volgende leden: B. van Aartsen, Dr. Ir. G. W. Ankersmit, J. v. d. Assem, Prof. Dr. G. Barendrecht, Dr. À. F. H. Besemer, Dr. J. G. Betrem, F. A. Bink, W. L. Blom, H. C. Burger, H. A. Coene, Dr. A. Diakonoff, Drs. J. P. Duffels, Drs. W. N. Ellis, Dr, G. L, van Eyndhoven, J. j. Fetter, F. C. J. Fischer, A. van Frankenhuyzen, W. H. Gravestein, Mevr. A. F. E. Gravestein-Raaff, J. M. A. van Groenendael, Mevr. A. H. van Groenendael-Krijger, W. de Groot, Dr. Ir. P. Gruys, M. J. Gijswijt, A. J. Hannema,
146
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIII.1971
W. Hellinga, Mevr. L. H. Hellinga-Horning, Dr. D. Hille Ris Lambers, E. Houkes, G. Houtman, J. A. Janse, Dr. W. J. Kabos, J. Krikken, Dr. G. Kruseman, Mevr. Drs. M. C. Kruseman-Jansen, B. J. Lempke, Dr. M. A. Lieftinck, J. P. van Lith, J. Meitzer, E. J. Nieuwenhuis, R. van Oorschot, H. Overbeek, W. P. Overmeer, Drs. J. C. Roskam, G. van Rossem, H. J. L. T. Stammeshaus, G. Stobbe, F. van Swaaij, Prof. Dr. J. van der Vecht, K. Vegter, C. H. de Veld, Br. Virgilius Lefeber, H. J. Vlug, C. J. Zwakhals.
Drie handtekeningen op de presentielijst waren onleesbaar. Voorts waren er vier gasten.
Deze Herfstvergadering werd voorafgegaan door een Buitengewone Verga¬ dering, die om ca. 11 uur door de Voorzitter werd geopend met een hartelijk woord van welkom aan alle aanwezigen. Hij deelde mede, dat in verband met de voortgezette prijsverhogingen en de algemene trend het noodzakelijk gewor¬ den was de bedragen van contributies en abonnementen te verhogen. Hij stelde de volgende tarieven voor:
Contributie N.E.V. Fl. 22,50; id. Afd. Toegepaste Entomologie: a) voor leden N.E.V. Fl. 2,50, b) voor niet-leden N.E.V. Fl. 4, — ; Student- en adspirantleden Fl. 7,50; Huisgenoot-leden Fl. 2,50. Abonnement T.v.E.: a) voor leden Fl. 25, — , b) voor niet-leden Fl. 75, — ; Abonnement E.B. voor niet-leden Fl. 50, — .
De vergadering ging met algemene stemmen met deze nieuwe tarieven accoord. Als volgend punt behandelde de Voorzitter een verzoek tot benoeming van een corresponderend lid. Het betrof de heer Georges de Vichet te Montpellier, een erkend sprinkhanen-specialist. Aangezien hij aan de eisen voldoet die aan een corresponderend lid gesteld worden, ging de vergadering met algemene stemmen met deze benoeming accoord.
Daarna wordt deze Buitengewone Vergadering gesloten en kwam punt 1 van de Herfstvergadering aan de orde. Dit was een voordracht van de heer G. van Rossem namens de Plantenziektenkundige Dienst in Wageningen over het op¬ treden van enkele schadelijke insekten in het jaar 1970. Deze voordracht, toe¬ gelicht met fraaie dia’s, werd door de aanwezigen met grote belangstelling aan¬ gehoord. Er volgde een levendige discussie, waaraan door velen werd deelge¬ nomen.
Om 2 uur werd na de als steeds gezellige lunch in het Artis Restaurant de vergadering heropend met een voordracht van de heer A. van Frankenhuyzen over: De levenswijze van Bruchidius at er (Mrsh.), een peulmineerder op de brem. Deze voordracht werd toegelicht door fraaie dia’s.
Hierna werd de film vertoond die in opdracht van het Bestuur vervaardigd werd voor het 125-jarig bestaan der vereniging. Evenals de eerste maal vond deze film ook nu weer grote bijval. Eveneens werden de gemonteerde fragmenten gedraaid, die niet in de officiële film zijn opgenomen. Ook dit nog niet eerder vertoonde gedeelte verwierf een dankbaar applaus.
Als laatste punt der vergadering volgde een voordracht van Dr. R. T. Simon Thomas over het verzamelen en kweken van enkele wespesoorten. Ook deze voordracht werd aandachtig beluisterd en gevolgd door enkele discussies.
Nadat dan daarna niemand meer het woord verlangde, sloot de Voorzitter de druk bezochte vergadering met dank aan allen die tot het slagen daarvan hadden meegewerkt.
Amsterdam 1005, Weesperzijde 2311.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .VIII. 1971
147
Schadelijke Insekten in 1970
door
G. VAN RQSSEM, H. C. BURGER en C. F, VAN DE BUND Plantenziektenkundige Dienst, Wageningen
'Gen laat, koud voorjaar kenmerkte 1970; als gevolg hiervan bleef het aantal inzendingen aanvankelijk zeer beperkt. Ondanks het feit dat de zomer vroeg be¬ gon en vrij warm was, gevolgd door een warm najaar, kwamen geen duidelijke, landelijke plagen onder onze aandacht. Wel ontvingen wij een groot aantal klachten over wespen ( Paravespula spp.). Hierbij was nogal eens van overdrijving sprake, mede als gevolg van een perscampagne,
DIPTERA : Chiron omidae
Tomatenplantjes te de Bilt (U.) werden slap, halverwege de stengel bleek een inboorplaats te zijn, terwijl zich in de stengel een larve bevond. Deze bleek te behoren tot de Chironomidae. Van de meeste Chiron omidae leven de larven in het water, maar er zijn enkele soorten die op het land in de grond leven, deze voeden zich als regel met allerlei organisch af vak Het is voorts bekend dat som¬ mige soorten onder bepaalde omstandigheden wel eens aan levende planten vreten, in het bijzonder kiemplanten en slecht groeiende planten.
In de literatuur hebben we enkele meldingen gevonden van Chironomiden- larven, die schade veroorzaakten aan verscheidene gewassen in kassen, waaronder ook tomaat. 'Het betrof ook hier vreterij in de stengels van tomatenplanten. In dit verband werd de soort Bryophaenocladius furcatus (Kieff.) genoemd. Het inge¬ zonden materiaal was niet voldoende om een determinatie tot op de soort uit te voeren.
Cecidomyiidae
Op kavel C 65 in Oostelijk Flevoland werd een aantasting van de Hessische mug ( Mayetiola destructor (Sap)) gevonden op wintertarwe. Ter plaase bleek 80% van de planten te zijn aangetast, De betreffende kavel was te voren nog slechts met één gewas (zomergerst) beteeld geweest na ontginning. Volgens mondelinge mededeling van W. Nij veldt (IPO) zou deze soort zich in O. Flevoland sterk uitgebreid hebben,
Musddae
Stoppelknollen te Veenendaal werden aangetast door de grote kool vlieg Cbortopbila floralis (Fallen). In ons land is deze soort alleen sporadisch uit het noord-oosten bekend, mogelijk is hier sprake van een boreale soort. In Scandinavië is Ch. floralis talrijker dan Ch. hrassicae (Bouché).
HYMENOPTERA : Mymaridae
In grondmonsters afkomstig van met koolzaad ingezaaide kavels G 33 en K 51 in Oostelijk Flevoland werden eieren van de koolzaadaardvlo ( Psylliodes chryso- cepbala (L.) gevonden. Enkele van deze eieren bleken geparasiteerd door een Mymaride welke soort mogeiijk behoorde tot het genus Gonatocerus Nees. Opvallend is het voorkomen van deze uiterst kleine insekten in de relatief nieuwe polder.
148
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIII.1971
COLEOPTERA : Dermestidae
In een huis te Maastricht werden grote aantallen kevers aangetroffen van de soort Attagenus megatoma (Fabricius, 1798) (— piceus (Olivier, 1790) nee (Thunberg, 1781)). Schade werd niet geconstateerd. Brakman (1966) vermeldt deze soort uit Noord-Brabant en Limburg.
Cerambycidae
Van een particulier uit Castricum ontvingen wij stukken hout, afkomstig van een Spaans kastje, oorspronkelijk betrokken uit Andalusië, dat reeds enkele jaren in het bezit was van de inzender. Dit hout bleek te zijn aangetast door larven van een boktor (Cerambycidae), waarschijnlijk de soort Stromatium julvum Villers. De larven van deze kever, die in Spanje en andere Zuideuropese landen voorkomt, leeft in dood hout van allerlei loofbomen. Bij uitzondering schijnt ook naaldhout te kunnen worden aangetast. Wij hebben niet kunnen vaststellen of deze soort, evenals Hylotrupes bajulus (L.), in staat is om zich in verwerkt, droog hout verder te ontwikkelen, nadat de kevers uit het hout zijn verschenen.
LEPIDOPTERA : N o c t u i d a e
In de uiterwaarden van de Waal bij Bemmel ontstond rupsenschade aan pas ingezaaid gras. Ter plaatse was ten gevolge van langdurige overstroming de ge¬ hele oorspronkelijke grasmat afgestorven, zodat herzaai noodzakelijk was. Ten¬ gevolge van de later invallende droogte ontstonden grote scheuren in de grond, waarin zich een groot deel van het graszaad concentreerde, zodat het jonge gras aldaar te vinden was. Dit gras werd op grote schaal aangevreten door rupsen van T hol er a (= Epineuronid) cespitis (Den. & Schiff., 1775).
De vlinders vliegen in juli en augustus. De rupsen komen uit de eieren, die los in de graszode gelegd worden, in juli en augustus. De eieren kunnen echter ook overwinteren en in het voorjaar uitkomen. De rupsen zijn vooral in het voorjaar schadelijk aan grassen. Ze vreten ’s nachts de bladeren en stengels ongeveer 2 cm boven de grond door en vreten vervolgens het gedeelte dat is blijven staan tot de grond toe af. Deze soort schijnt vooral talrijk op te treden na warm weer in de zomer en na een sneeuwrijke winter. Vermoedelijk zullen de bijzondere omstan¬ digheden in de uiterwaarden gedurende het afgelopen voorjaar wel aanleiding zijn geweest, dat deze rupsen zich noodgedwongen moesten concentreren op het overgebleven of opnieuw opgekomen gras, waardoor zij opvielen door hun ak- tiviteit.
Tortricidae
Op een perceel bieten in Oostelijk Flevoland werd zware schade ondervonden van de koolbladroller (C lep sis spectrana (Tr.)). De rupsen overwinteren in een jeugdig stadium in spinsels op of bij de voedselplant. Ze zijn zeer polyfaag. Vaak wordt schade veroorzaakt aan cultuurgewassen, zoals kool, cyclamen, appel, peer en roos. De rupsen verpoppen eind mei of begin juni. Eind juni of begin juli komen de vlinders van de eerste generatie te voorschijn. Afhankelijk van de weersomstandigheden verschijnen per jaar 2 — 3 generaties. Volgens informatie van de inzender bleek dat de schade optrad op percelen die koolzaad als voor- vrucht hadden. Andere percelen in de omgeving, met andere voorvruchten, ver¬ toonden weinig schade.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIII. 1971
149
Een bestrijding is moeilijk aan te geven, daar de rupsen in hun spinsels ver¬ borgen en beschut leven. Voor een bestrijding komt vooral parathion in aan¬ merking en wel 60 g van dit middel in een concentratie van 25 %, per 100 liter water. Veel hangt af van de toepassing en het tijdstip hiervan.
HEMIPTEKA : Aleykodoidea ; Aleyrodidae
Op spmïtkool te Terneuzen werd een aantasting geconstateerd van de witte vlieg Aleyrodes proktella (Linné) (=A. brassicae Wik.) (f ig, 1). Deze witte vlieg, die leeft aan de onderzijden der bladeren van gladbladige koolsoorten, is in Europa hoofdzakelijk beperkt tot de gebieden waar wijnteelt mogelijk is (Rotte, 1952). Wij hebben deze soort in ons land nooit eerder op kool aan¬ getroffen en ook geen aanduidingen gevonden dat zij hier wel eens op kool wordt gevonden. Waarschijnlijk heeft alleen het uiterste zuiden van ons land zodanige klimaatsomstandigheden dat de ontwikkeling mogelijk is. Genoemde soort kan zich volgens gegevens in de literatuur ook ontwikkelen op een aantal andere gewassen o.a. Ghelïdonium majus) Taraxacum , Sonchus} Lactuca en Fragaria (Sorauer, 1956; Stein, 1959). De overwintering vindt waarschijnlijk uitslui¬ tend plaats in het volwassen stadium. De schade door de aantasting van deze witte vlieg schijnt ook in midden Europa over het algemeen niet van betekenis te zijn.
Fig. 1. Blad van spmïtkool aangetast door Aleyrodes proletella (Linné).
Aphidoidea; Pemphigidae
Uit het westen en zuiden van het land ontvingen wij in het najaar zeer veel klachten van particulieren over een geheimzinnige blauwe aanslag op lage ge¬ wassen auto’s en wasgoed. Dit bleek afkomstig te zijn uit gallen van Pemphigus spirothecae Pass. Tengevolge van het zuigen van deze bladluizen aan bladstelen van populieren ontstaan gallen waarbinnen de bladluizen zich gedurende de zo¬ mer ontwikkelen. Omstreeks september openen de gallen zich en de gevleugelde luizen verlaten deze, waarna door de oviparen eieren op populierestammen worden
150
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIII. 1971
afgezet, die hierop overwinteren. De populieren ondervinden geen enkele schade van deze galvorming, zodat een bestrijding niet nodig is. Wel kan het afschei- dingsprodukt der bladluizen in de gallen, bestaande uit was en honingdauw, in de periode dat de gallen zich openen in grote hoeveelheden naar beneden druppelen en na enige tijd alles wat zich hieronder bevindt gaan bedekken met een blauw - achtig-wit neerslag. Om deze reden kunnen populieren minder geschikte bomen zijn in kleine stadstuinen, op parkeerplaatsen e.d. Slechts zelden treedt dit ver¬ schijnsel bij deze soort in een dergelijke hinderlijke mate op. Er komen echter nog andere Pemphigus-soorten op populieren voor, die hetzelfde verschijnsel vertonen van het naar beneden druppelen van het afscheidingsprodukt uit de gallen, maar vroeger in het jaar.
Phylloxeridae
In een boomkwekerij te Udenhout (N.Br.) werden op de schors van ongeveer 7 jaar oude exemplaren van Quer eus robur , die ter plaatse waren geteeld, grote aantallen bladluizen gevonden van de familie Phylloxeridae. Wij bleken te doen te hebben met Moritziella corticalis (Kalt.). Deze Europese soort is voor zover wij weten uit ons land niet bekend.
De gehele levenscyclus wordt doorgemaakt op de schors van stammen en tak¬ ken van Quercus. Overwintering vindt plaats als larve. In de herfst treden kleine aantallen gevleugelde exemplaren op die zich echter niet verder ontwikkelen. Er treedt dus geen waardwisseling op zoals bij een aantal verwante Noordamerikaan- se soorten. Deze Phylloxeride wordt vooral gevonden op minder goed groeiende eiken. Of de minder goede toestand der eiken een gevolg is van de aantasting of omgekeerd, is niet bekend.
HETEROPTER A :Lygaeidae
In I960 (van Rossem et al., 1961) maakten wij melding van een eigenaardige aantasting van granen, o.a. te Emmer Compascuum en Dedemsvaart, waar de wants Ischnodemus sabuleti (Fall.) schade veroorzaakte. In 1970 namen wij wederom massaal optreden van deze wants waar te Dedemsvaart en te Oranje- dorp (Dr.) in zomergerst en tarwe. Naar alle waarschijnlijkheid wordt de invasie der wantsen in het graan veroorzaakt door het onbewoonbaar worden der gras¬ vegetatie in de langs het perceel lopende vaart, doordat deze in korte tijd sterk opdroogt.
C i m i c i d a e
Op de zolder van een nieuwe woning te Made (N.Br.) bevonden zich talrijke wantsen van de soort Oeciacus hirundinis (Jenyns). De oorzaak van dit optreden bleken zwaluwennesten te zijn, die zich aan de betreffende woning bevonden. De voornaamste gastheer van deze wants, die nauw verwant is aan de wandluis (Cimex lectularius Linné), en die hiermee veel gelijkenis vertoont, schijnt de huiszwaluw te zijn. Ook andere zwaluwen worden als gastheer vermeld. Geduren¬ de de wintermaanden blijven de wantsen over in verlaten zwaluwennesten of in schuilplaatsen in de omgeving; zij kunnen dan ook mensen en allerlei warm¬ bloedige dieren steken. Deze wants wordt in ons land zelden aangetroffen.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIII.1971
151
DICTYOPTERA: Pseudomopidae
In een flatgebouw te Amstelveen werd in verschillende huizen last onder¬ vonden van een kakkerlakkenplaag. Wij hadden hier te doen met een soort die uit ons land niet bekend was, nl. Supella supellectilium (Serville), de brown- banded cockroach. Deze kakkerlak, die oppervlakkig gezien wel doet denken aan de Duitse kakkerlak {Slat el la germanica (L.)) is afkomstig uit Afrika en vandaar versleept naar Amerika, vanwaar deze soort over de gehele U.S.A. is verspreid. Voorts heeft deze kakkerlak vaste voet gekregen in Australië, Engeland en Duitsland. Dit insekt is veel gevoeliger voor koude dan de Duitse kakkerlak. De optimum temperatuur schijnt ongeveer 26° C te zijn. In de toekomst is te verwachten dat de soort alleen in permanent verwarmde gebouwen zal optreden.
DIPLOPODA: Julida; B 1 a n i u 1 i d a e
Aan de wortels van F rees ia s te Harmelen werd de miljoenpoot Nopoiulus venustus (Mein.) aangetroffen. Deze miljoenpoot, die verwant is met Blaniulus guttulatus (Bosc.), komt waarschijnlijk alleen voor op plaatsen die sterk onder menselijke invloed staan. Hoewel wij de soort nooit eerder hebben ontvangen, wordt zij in de literatuur aangegeven als niet zeldzaam in ons land (Jeekel, 1953). Over het algemeen bestaat het voedsel uit organisch afval. Onder bepaalde omstandigheden en bij talrijk optreden kunnen echter levende plantedelen wor¬ den aangetast. Omtrent de bestrijding is niets bekend. Deze kan worden gepro¬ beerd met propoxur of, indien dit geen resultaat heeft, eventueel met parathion of een andere organische fosforverbinding.
CRUSTACEA: Isopoda; Trichoniscidae
In gesteriliseerde potgrond te Aalsmeer kwam een kleine pissebedden-soort in grote aantallen voor. Het bleek te zijn: Haplophthalmus danicus Budde- Lund.
Deze kleine pissebed, die niet groter wordt dan ongeveer 4 mm, is oorspronke¬ lijk afkomstig uit het Middellandsezee-gebied. Van daar uit heeft met tuin- bouwprodukten verspreiding over een groot deel der wereld plaats gehad. Ook in ons land is de soort aangetroffen. Ritzema Bos (1903) vermeldt daarover dat deze pissebed massaal optrad in posteleinbedden in de „Slatuinen”, te Amster¬ dam, zodanig dat de grond er wit van zag. Onder normale omstandigheden is geen schade te verwachten. Indien door bijzondere omstandigheden een massaal optreden plaats heeft, kan dit echter wel het geval zijn. Aangezien het in het onderhavige geval gesteriliseerde grond betrof, waarin deze pissebed werd aan¬ getroffen, achten wij een grote kans aanwezig dat schade zou optreden aan in deze grond geteelde gewassen.
Summary
Notes on some insects and other Arthropods causing damage or trouble in the Netherlands in 1970. The aphid Moritziella corticalis (Kalt.) and the cockroach Supella supellectilium (Serville) were met with for the first time in the country.
152
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIII. 1971
Literatuur
Brakman, P. J„, 1966. Lijst van Coleoptera uit Nederland, en het omliggende gebied. Monografieën Ned. ent. Ver. 2: 107, Amsterdam.
Jeekel, C. A. W., 1953. De miljoenpoten (Diplopoda) van Nederland. Wetensch. Med kon. ned. nath. Ver. 9 : 16.
Kotte, W., 1952. Krankheiten und Schädlinge im Gemüsebau und ihre Bekämpfung: 95. Paul Parey, Berlin.
Ritzema Bos, J., 1903. Phytopathologisch Lab. W. C. Schölten. Verslag over onderzoe¬ kingen in 1902. T if ds ehr. Pl.Ziekt. 9: 45 — 46.
Rossem, G. van, H C. Burger & C. F. van de Bund, 1961. Verslag over het optreden van enige schadelijke insecten in het jaar I960. Ent. Ber Amst. 21: 156 — 163.
Sorauer, P., 1956. Handbuch der Pflanzenkrankheiten Bd. V, Lieferung 3 (Heteroptera und Homoptera I): 346 — 347.
Stein, E., 1959. Beitrag zur Morphologie und systematischen Stellung von Aleurodes pro- letella L. Beitr. Ent. 9: 507 — 516.
Higgins, L. G. en N. D, Riley, Elseviers Vlindergids, voor alle Europese dagvlinders, vertaald door B. J. Lempke en J. Huisenga, bewerking door B. J. Lempke. Amsterdam, 1971, 434 pp. met ca. 800 kleurenillustraties. Prijs gebonden ƒ 29,50.
Bij Collins verscheen in 1970 ,,A field Guide to the Butterflies of Britain and Europe” en de thans besproken Nederlandse bewerking Is één van de co-edities, waardoor dit werk voor verzamelaars in geheel Europa toegankelijk wordt en tegelijkertijd tegen een aanvaard¬ bare prijs te verkrijgen is.
De bijna 800 vlmderafbeeldingen op 60 kleurenplaten zijn getekend door Brian Har¬ greaves en kunnen zonder enige beperking als uitmuntend bestempeld worden. Nu de mo¬ derne verkeersmiddelen ons in staat stellen in vele, vaak afgelegen streken van Europa te verzamelen, is de verzamelactiviteit niet meer tot eigen land beperkt; de studie van de talrijke rassen en vormen maakt het tevens noodzakelijk materiaal uit een groter gebied ter beschik¬ king te hebben.
Boekwerken, die meer dan alléén Midden Europa bestreken, zoals bijv. Lang’s „The Butter¬ flies of Europe” (1884), zijn intussen sterk verouderd en bovendien moeilijk te vinden. Het mooie werk van Higgins en Riley vóórziet dus ongetwijfeld in een al lang bestaande be¬ hoefte.
De Nederlandse bewerking van B. J. Lempke is, zoals we trouwens niet anders konden verwachten, voortreffelijk. Zorgvuldig heeft hij alle gegevens opnieuw gecontroleerd en er tevens de faunistische details voor Nederland in verwerkt. De bewerker is de auteurs niet gevolgd in het overnemen van „zelf gemaakte” volksnamen. Het komt ons voor dat dit zeer verstandig is. Volksnamen of wellicht beter, namen in de eigen taal onder verzamelaars ge¬ bruikelijk, kunnen al erg oud zijn. Duitse namen vinden wij al bij Hübner, maar soms onder¬ gaan deze in de loop van de tijd nog veranderingen: „Nesselfalter” voor Agiais urticae is later „Kleiner Fuchs” geworden. De Engelse namen zijn wellicht nog meer in gebruik bij de verzamek'rs in het Verenigd Koninkrijk. Franse namen vinden we vooral in Ernst en Emgramelle’s „Papillons d’Europe” (l779-’92). Hoe moeilijk het is na te gaan of een naam tot het eigen taalbezit behoort of meer of minder een vertaling is uit een andere taal, kan men opmaken uit een mededeling van H. Lucas in zijn „Histoire naturelle des Lépidoptères d’Europe” (1834), p. 44 over de naam van Charaxes jasius L., waar hij zegt: „Les paysans des rives du Bosphore l’appellent le Pacha à deux queues”. Men zou zich in dit verband kun¬ nen afvragen of de Zweedse en Spaanse naamlijst zo uitgebreid is als de auteurs aangeveo. Vooral de Spaanse namen voor vrijwel iedere soort geven te denken; de Italiaanse namen ontbreken, maar populaire werken (bv. Sturani, „La Vita delle farfalle”, Turijn 1954) geven slechts namen voor algemeen bekende dagvlinders, als „cedronella” voor de citroenvlinder, „1’ aurora” voor de oranjetip, „vanessa dell’ortica” voor de kleine vos en enkele andere.
Zonder enige twijfel is onze literatuur met dit werk een belangrijk en betrouwbaar boek rijker geworden, dat door de lage prijs voor iedereen bereikbaar is. — J. A. Janse.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIII.1971
153
Verslag van de 76ste vergadering van de afdeling Toegepaste Entomologie
door
L, F, S. van der GEEST, sekretaris
Op woensdag 2 december 1970 werd in Wageningen de 76ste bijeenkomst van de afdeling gehouden. Het ochtendgedeelte vond plaats in de grote gehoorzaal van het Staringgebouw, het middaggedeelte in de collegezaal van het Laboratorium voor Entomologie van de Landbouwhogeschool. De vergadering werd bijgewoond door 53 leden en introducés.
Als centraal thema voor deze dag was gesteld: „Verspreidingsmogelijkheden van Insekten en de wering uit bepaalde gebieden”. De voorzitter vroeg zich in zijn openingswoord af of quarantaine maatregelen en invoerrestricties wel vol¬ doende kunnen zijn om bepaalde Insektenplagen uit een gebied te weren. Vooral door de toename van het verkeer en de grote snelheid van het moderne ver¬ voersmiddel zijn voor de arthropoden nieuwe mogelijkheden van verplaatsing gekomen. Daarom is het z.i. wenselijk zich af te vragen, welk nut desinsectisaties, quarantaine maatregelen en invoercontrole5 s nog hebben in onze tijd.
Als eerste spreker besprak J. A. J. Veenenbos enkele entomologische aspekten van fytosanitaire maatregelen. De medisch' entomologische zijde van insektenver- plaatsing werd vervolgens behandeld door j. J. Laarman.
Na de lunch besprak D. C. Geijskes de verplaatsingsmogelijkheden van het Insekt. D. Hille Ris Lambers hield vervolgens een lezing met als titel „Grens¬ overschrijdend verkeer van bladluizen en dergelijke”. Hij legde vooral de nadruk op de grote verschillen ten aanzien van de introduktie van bladluizen in Europa en Noord- Amerika.
De heer G. van Rossem had de moeilijke taak om als laatste spreker de lezingen samen te vatten en de belangrijke punten eruit te lichten. Uit de konklusie bleek duidelijk, dat fytosanitaire maatregelen voor sommige Insekten nog wel nut hebben. Zo heeft men in Groot-Brittannië door middel van een goed waarschuwingssysteem tot nu toe nog steeds de Coloradokever kunnen weren. Of bladluizen geweerd kunnen worden door invoercontrole’ s van plantaardig materiaal moet sterk betwijfeld worden, zeker bij vervoer over kortere afstanden (b.v. binnen Europa).
De vergadering werd door de voorzitter omstreeks 16.00 uur gesloten. Samen¬ vattingen van de lezingen zijn in dit nummer opgenomen.
Nieuwendam, Jisperveldstraat 267.
Entomologische aspecten van fytosanitaire invoerbepalingen
door
J. A. J. VEENENBOS Plantenziektenkundige Dienst , Wageningen
Ziekten en plagen zijn niet regelmatig over de wereld verspreid. Soms zijn de omstandigheden (klimaat, waardplant) wel gunstig, doch is de parasiet nog niet geïmporteerd.
154
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIII.1971
Natuurlijke barrières belemmeren de verspreiding. Het transport van planten doorbreekt deze echter. Door kunstmatige barrières ( — fytosanitaire invoerbe- palingen) tracht men het verslepen van parasieten tegen te gaan. Thans heeft elk land dergelijke bepalingen. Omstreeks 1950 viel nog een grote verscheidenheid te onderkennen. Momenteel is er een duidelijk streven naar uniforme regelingen bij groepen van landen met ongeveer gelijke omstandigheden (Benelux, Skandina- vië). Vermeldenswaard zijn ook de stimulerende en coördinerende activiteiten van de ,, Plant Protection Convention” (Rome, 1951) en de „European and Mediter¬ ranean Plant Protection Organisation”.
Fytosanitaire invoerbepalingen zijn zowel gericht op de bescherming van de teelt van de gewassen als op de export van deze gewassen. De maatregelen kun¬ nen bestaan uit een invoerverbod (soms alleen gedurende een bepaalde tijd van het jaar of vanuit een bepaald deel van het land) of uit invoerbepalingen (ge¬ zondheidscertificaten, vrij zijn van met name genoemde ziekten en plagen, af- standseisen tot een infectiehaard, begassing e.d.).
Enkele belangrijke „quarantaine”-plagen:
Q uadraspidiotus perniciosus Comstock (Hem., Hom.). Niet in Nederland; komt hier wel tot één generatie; bij invoer worden waardplanten begast en geldt een invoerverbod gedurende „zomer”, elk jaar worden enkele besmette zendingen planten geweigerd; bij fruit jaarlijks 30 à 40 besmette zendingen.
Grapholitha molesta Busck (Lep.) en Anarsia lineatella Zeiler (Lep.). Laatst¬ genoemde komt in beperkte mate in het Westland voor; jaarlijks worden ca. 40 zendingen pruimen en perziken geweigerd.
Ceratitis capitata Wied. (Dipt.). Na 1945 veel zendingen ernstig aangetast; vanaf 1956 in importregeling opgenomen; daarna zelden meer gevonden; in Duitsland en Frankrijk schade aan gewassen in het veld; in ons land van geen betekenis.
Spodoptera littoralis Bsd. ( litura auct. nee Fabricius) (Lep.). O.a. in Engeland flinke schade aan chrysanten in kassen; ook in Nederland enkele malen ge¬ ïmporteerd met kamerplanten uit Afrika.
Popillia japonica Newm. (Col.). Lang geleden uit Japan in U.S.A. ingevoerd; heeft zich daar zeer snel verbreid; West-Europa klimatologisch geschikt; larven polyfaag, leven ook van graswortels (vliegvelden) ; enkele malen met leger¬ vliegtuigen uit U.S.A. in Euröpa ingevoerd.
Leptinotarsa decemlineata Say (Col.). In 1922 eerste kevers in Europa (Frank¬ rijk); in 1937 in Nederland. Engeland en Skandinavië nog vrij; deze landen hebben strenge invoerbepalingen die een grote directe en een indirecte invloed op de Nederlandse export hebben.
Trogoderma granarium Everts (Col.). Komt vooral voor in Afrikaanse en Aziatische landen; landen die langdurige graanopslag kennen (U.S.A., U.S.S.R.) hebben strenge invoereisen t.a.v. dit voorraadsinsekt; in ons land enkele malen aangetroffen (oude zakken) ; bij invoer geen speciale maatregelen.
De vraag of fytosanitaire invoerbepalingen zinvol zijn moet positief worden beantwoord, al is het duidelijk dat zij geen absolute waarborg bieden. Het succes hangt in hoge mate af van de intensiteit van de bestrijdingsmaatregelen en de controle in het land van uitvoer alsook van de inspektie bij invoer. De maat-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIII. 1971
155
regelen moeten gericht zijn op , , quarantaine ’ ’ -plagen en niet op „kwaliteits”- plagen, doch het onderscheid is niet altijd scherp aan te geven. Gestreefd moet worden naar gelijke invoerbepalingen voor groepen van landen met hetzelfde klimaat en dezelfde cultuurgewassen.
Summary
Discussion of measures taken to prevent serious damage by some insects.
Grensoverschrijdend verkeer van bladluizen
door
D. HILLE RIS LAMBERS Bladluisonderzoek T.N.O., Benne kom
Noord- Amerika heeft meer dan 100 bladluissoorten met Europa gemeen. In een aantal gevallen zijn dit kosmopolitische of circumpolaire soorten, maar er blijven zeker zo’n 60 — 70 soorten over die geïmporteerd zijn uit Europa, evenals de plantesoorten waarop ze leven. De meest voor de hand liggende verklaring voor hun aanwezigheid is, dat de luizen (of hun eieren) met uit Europa inge¬ voerde, gekweekte, planten zijn binnengekomen. Moeilijker is de aanwezigheid in Amerika te verklaren van Europese luizen die alleen op onkruiden als Kweek of Schapezuring kunnen leven. Lindroth (1931) meent, dat in Ijsland veel insek- ten door monniken zijn ingevoerd met hooi uit Ierland. Het is echter onwaar¬ schijnlijk, dat levende bladluizen zo ver op hooi zijn vervoerd, en eieren worden pas gelegd als het gras voor hooi allang gemaaid is.
Het aantal Amerikaanse luizen dat in Europa is beland is zo klein, dat ze ge¬ makkelijk zijn op te noemen. Het zijn: Eriosoma lanigerum, de appelbloedluis, Aphis corniella van Cornus stolonifera en Wilgenroosje, Pentatrichopus fragae- folii van Aardbei, Masonaphis azaleae van Kamerazalea’s, twee andere Masonaphis soorten op Herfstasters en Sequoia (Engeland), Uroleucon erigeronensis op Ca¬ nadese Fijnstraal, Fimbriaphis fimhriata van Vaccinium corymhosum en Aard¬ bei; sinds kort ook Nearctaphis hakeri van Appel, Meidoorn en vooral Klaver- soorten, en Aphis oenotherae van Teunisbloem. Tenslotte Melaphis rhois van Fluweelboom, wijd verspreid in Wales, West Engeland, West Schotland, maar alleen op mos in Europa. In totaal dus slechts 11 soorten.
Wat is de verklaring voor het feit, dat Amerika zoveel Europese bladluizen heeft, maar dat wij zo weinig Amerikaanse soorten hebben? De veronderstel¬ ling dat de Amerikaanse quarantaine dienst minder efficiënt werkt dan de Euro¬ pese diensten bij de controle op invoer van plantaardig materiaal is zeker niet juist. Waarschijnlijker zijn veel luizen Amerika binnengebracht tijdens de kolo¬ nisatie, toen veel pioniers een stukje thuis als souvenir wilden meebrengen, zoals grond, een sierplant, een voedselgewas, e.d.
Het huidige snelle vliegverkeer kan ook bladluizen zonder dat zij zich op planten of plantedelen bevinden, intercontinentaal vervoeren. Dit is waarschijn-
156
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIII. 1971
lijk gebeurd met Hysteroneura setariae uit Amerika, met de Spotted Alfalfa Aphis ( Therioaphis trifolïT) naar Amerika en met de Sorghum etende vorm van Schi- zaphis graminum naar West Amerika.
Door een positieve fototaxis en door thermiek kunnen bladluizen tot op zeer grote hoogten in de atmosfeer geraken. Dit is onder meer gebleken uit onderzoek van Glick (1939) en bij eigen onderzoek op gletschers in Oostenrijk. De luizen die te langzaam vliegen om tegen een beetje wind in vooruit te komen, zullen op een punt beneden de wind pas weer landen. Hoe groot kunnen deze afstanden zijn? Elton (1925) trof bladluizen aan op gletschers op Spitsbergen, waaronder veel exemplaren van Cinara piceae. De dichtstbijzijnde plaats waar deze vandaan zouden kunnen komen is bij het Enariemeer, Finland, op ruim 1000 km afstand. Ook zijn deze luizen aangetroffen op het pakijs rond de Noordpool op 1480 km afstand van de waardplant door Parry (1828).
Waarschijnlijk worden nog wel grotere afstanden afgelegd. Zo is het eerder genoemde miniatuurluisje van de Fluweelboom en mossen afkomstig uit oostelijk Noord Amerika. Van deze Melaphis- soorten zijn nooit gallen op Rhus in Groot- Brittannië aangetroffen, terwijl wel veel vindplaatsen op mossen langs de west¬ kust bekend zijn. Intercontinentaal transport door wind lijkt voor deze soort dan ook aannemelijk.
Barrières binnen een continent bestaan voor luizen dus waarschijnlijk niet. Milieufaktoren zijn de beperkende faktoren voor het voorkomen van een be¬ paalde soort binnen een gebied. De aanwezigheid van een geschikte waardplant is de belangrijkste faktor.
Samengevat : Inspektie en niet tot invoer toelaten van met luizen be¬ smette planten kan zin hebben bij transoceanisch vervoer of bij vervoer van be¬ zuiden de evenaar, maar zeer waarschijnlijk niet bij vervoer binnen het eigen con¬ tinent.
Summary
More than 60 species of European plant lice have been imported into North America, mostly with their host plants, whereas only 11 North American species are known from Europe.
Inspection and rejection of infested plants may make sense in trans-oceanic transport or in transport from south of the equator, but very probably not in transport within a continent, because of the dispersal of the insects by air currents.
Literatuur
Elton, C. S., 1925. The dispersal of insects to Spitzbergen. Trans, ent. Soc. Lond., 1925 (1): 289—299.
Glick, P. A., 1939. The distribution of insects, spiders, and mites in the air. U.S. Dept. Agrk., Techn. Bull. 673, 150 pp.
Lindroth, C. H., 1931. Die Insektenfauna Islands und ihre Probleme. Zool. Bidr. Uppsala 13: 105—600.
Parry, W. E., 1828. Narrative of an attempt to reach the North Pole, London.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.' VIII. 1971
157
Zorgelijke en niet-zorgelijke verplaatsingsverschijnselen in de medische entomologie
door
J. J. LAARMAN
Laboratorium voor Parasitologie, Leiden
Enkele voorbeelden worden gegeven, in het bijzonder bij malaria, van cata¬ strofaal verlopende epidemieën, die zich kunnen voordoen wanneer een vector- insekt zich in een nieuw gebied vestigt en zich ongeremd kan verbreiden, maar tegelijk wordt gewezen op de zeldzaamheid van zulk een gebeurtenis.
Om de mogelijkheid van zinvolle maatregelen ter voorkoming van ongewenste invasies van vector-insecten te kunnen beoordelen, is het nodig de kans op uit- strooiing buiten de normale habitat af te wegen tegen het reële gevaar van ern¬ stige consequenties daarvan.
Alle verplaatsingen over grotere afstanden dan een soort normaal af legt om te voorzien in zijn voedings- en voortplantingsbehoeften (bij de meeste vectoren niet meer dan enkele kilometers) en waarbij het eigen locomotie-apparaat in een of andere fase een rol speelt, worden opgevat als migraties. Gedeeltelijk pas¬ sieve verplaatsingen door convectiestromen, met de wind mee of in hoge lucht¬ lagen, vallen hieronder. Waargenomen afstanden voor malariamuskieten reiken van 5 tot 10 tot verscheidene honderden kilometers.
Verplaatsingen door transportmiddelen als wegvoertuigen, treinen, schepen, vliegtuigen en vogels worden hiertegenover gesteld, waarbij wordt opgemerkt, dat in zoögeografisch ( Aedes aegypti in de Nieuwe Wereld) en historisch (malaria¬ muskieten op Mauritius) bekende voorbeelden het anthropogene aandeel in het transport moeilijk kan worden vastgesteld.
De gevolgen hangen af zowel van in de vector aanwezige pathogene kiemen (malaria infectie aan boord van schepen ver buiten de kust; encephalitis epide¬ mieën door mogelijk met vogels overgebrachte teken) als van in de vector aan¬ wezige eigenschappen (aanpassingsmogelijkheid ; resistentie tegen insekticiden) .
Aan onderschepping van medisch belangrijke arthropoden meegevoerd met schepen, treinen en vooral met vliegtuigen is veel aandacht besteed, maar het is duidelijk, dat deze wijzen van passief transport slechts een klein deel van de verplaatsingsmogelij kheden uitmaken. Uit de gepubliceerde rapporten blijkt bovendien, dat maatregelen van sanitaire aard zeer moeilijk waterdicht zijn te krijgen, zodat de conclusie luidt, dat zij, enkele uitzonderingen daargelaten, uit een oogpunt van werkelijk gevaar irreëel zijn. De kans op import van pathogene kiemen met de steeds mobieler wordende menselijke dragers overtreft de kansen op import met vector-insekten, al of niet door internationaal verkeer, veelvoudig!
Summary
The problem of migration and of transport by international traffic of insects of medical importance was discussed and it was concluded that sanitary regulations cannot be expected in any realistic way to contribute much to the prevention of (re) infestation of areas by imported vectors and of the (re) introduction of pathogens.
158
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.' VIII. 1971
Verplaatsingsmogelijkheden van Insekten1)
door
D. C. GEIJSKES
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden
Insekten kunnen zich door a k t i e v e bewegingen verplaatsen, of passief verplaatst worden. Aktieve verplaatsingen bestaan uit vliegen, lopen, springen, graven en zwemmen. Zij worden gemaakt voor eigen onderhoud (voedsel), voor voortplanting ( pari ngsvluch ten), verzorging van eiafzetting, maar ook om te ontsnappen aan belagers. Ook kennen we trekbewegingen, die, om welke reden dan ook, vaak massaal in een bepaalde richting over grote afstanden plaats vinden.
1. Individuele verplaatsingen.
Elk individu is oekologisch gebonden aan een bepaald woongebied, maar elke soort heeft in zich de drang dit gebied te vergroten. Onder deze invloed komen individuen al of niet gewild buiten hun woonareaal terecht. Bewijzen hiervan zijn talrijke waarnemingen op zee gedaan, waarbij libellen en vlinders tot op 300 mijl uit de kust werden aangetroffen. Ook worden vaak insekten (bladluizen, libellen, zweefvliegen), uit zuidelijke streken afkomstig, ver naar het noorden waargenomen.
2. Gezamenlijke verplaatsingen.
Onder trekbewegingen verstaat men een massale verplaatsing van één soort in een bepaalde richting. Voorbeelden hiervan zijn de admiraal (Vanessa atalanta ), de gamma- uil en in Noord- Amerika de monarch vlinder, Danaus plexippus. Ook zijn trekbewegingen van sprinkhanen bekend en uitgebreid bestudeerd. Trek¬ bewegingen bij insekten zijn niet alleen beperkt tot de vliegende soorten: er bestaan ook voorbeelden van trek bij mieren en bij waterinsekten. De afstanden die door deze worden af gelegd, zijn echter veel minder spektakulair.
Passieve verplaatsingen kunnen veroorzaakt worden door stromend water, door luchtstromingen, maar ook door andere dieren of door de mens. Vooral het moderne transport biedt het insekt veel verplaatsingsmogelijkheden.
Luchtstromingen kunnen verschillende insektesoorten hetzij dicht over het aardoppervlak, hetzij hoog door de lucht verplaatsen. Op deze wijze kun¬ nen insekten uit dalen over hoge bergpassen worden gezogen en komen daarbij niet zelden op gletschers en sneeuwvelden terecht, waar ze dan omkomen.
Veel insekten kunnen met thermiek tot op grote hoogte worden gebracht. Sinds de ontwikkeling van de luchtvaart is vrij veel werk gedaan over het voor¬ komen van insekten in hogere luchtlagen. De Fransman Berland (1935, 1937) onderscheidde voor de insektenfauna in de lucht:
a. een terrestrische zone (0 — 20 meter).
b. een planktonzone (20 — 5000 meter).
x) In verband met het verblijf van Dr. D. C. Geijskes in Suriname is de samenvatting van deze lezing geschreven door de sekretaris van de afdeling Toegepaste Entomologie.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIII.1971 159
In de eerste zone bevinden zich vooral de grotere insekten die goed vliegen en weerstand kunnen bieden aan de luchtweerstand* In het plankton treft men zeer veel kleine insekten aan, waaronder veel vliegjes en bladluizen.
Stromend water in de rivieren kan vooral bij overstromingen water- insekten, maar ook landinsekten, over grote afstanden naar lager gelegen ge¬ bieden en naar de zee vervoeren. De zeewiervlieg ( Fucomyia parvula) kan met zeewier zeer ver over de zee worden verplaatst. Dit insekt is zelfs op Spitsbergen aangetroffen (Elton, 1925).
Verplaatsing door andere dieren vindt men bij vele endo- en ecto- parasieten, zoals luizen, vlooien, Mallophaga en bedwantsen. Ook horzellarven en larven van Gasterophiliden behoren hiertoe. De volwassen ectoparasieten heb¬ ben vaak geen vleugels: dit is een aanpassing aan het leven in een haarvacht of vederhuid. Zij zijn hierdoor voor verplaatsing wel geheel afhankelijk van de gastheer.
Transport door middel van het mechanisch verkeer. Veel voorbeel¬ den hiervan zijn bekend. Het geschiedt meestal, van beide zijden, ongewild. Veel insekten worden aangetroffen in plantaardige produkten, die per trein, auto, schip of door de lucht worden vervoerd. Vaak zijn het voorraadinsekten, die schade toebrengen aan het produkt zelf. Ook worden veel insekten meege¬ voerd die een gevaar vormen voor de landbouw.
Een andere categorie vormen de „blinde passagiers” in vervoersmiddelen, die soms in medisch opzicht belangrijk zijn. Whitfield (1939) heeft een studie gemaakt van de insekten, die in vliegtuigen in Afrika en Zuid-Amerika werden aangetroffen. Hij vond vooral veel Diptera.
Insekten kunnen ook moedwillig door de mens verplaatst worden ten eigen nutte. Voorbeelden hiervan zijn de honingbij, de zijderups en ook de parasieten en predatoren van schadelijke insekten of onkruiden bij biologische bestrijdings¬ programma’s.
Summary
Discussion of the possibilities existing for the dispersal of insects.
Literatuur
Berland, I., 1935. Premiers résultats de mes recherches en avion sur la faune et la flore atmosphériques. Ann. Soc. enî. Fr. 104: 73 — 96.
- , 1937. Donnés récentes sur le transport aérien d’animaux et de plantes,
d’après des recherches faites en avion. C. R. Soc. Biogéogr. 14: 25 — 28.
Elton, C. S., 1925. The dispersal of insects to Spitzbergen. Trans, ent . Soc. Lond. 1925 (1): 289—299.
Whitfield, F. G. Sarei, 1939. Air transport, insects and disease. Bull. ent. Res. Lond. 30 (3): 365—442.
Te koop gevraagd. Everts, Coleoptera Neerlandica, drie delen met supplement. Aan¬ biedingen aan: IJ. Jongema, Hottingawei 21, Wommels. Telefoon 05159-634.
160
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIII. 1971
Slotbeschouwing
door
G. VAN ROSSEM
Plantenziektenkundige Diensi , Wageningen
D. C. Geijskes wees op de grote betekenis van vleugels bij insekten voor hun verspreiding. Er is nauwelijks aan te twijfelen dat het bezit van vleugels de insekten hun grote succes (70% van alle bekende levende soorten behoort tot de insekten) heeft bezorgd. Zij zijn daardoor in staat geweest de gehele planeet te koloniseren. Men kan aktieve en passieve verplaatsing onderscheiden. Bij aktieve verspreiding onderscheidt men individuele verspreiding en trek (o.a. vlinders, sprinkhanen en libellen). Bij trekkende insekten zijn retourvluchten zeldzaam. Bij passieve verplaatsing zijn drie middelen op te merken: de lucht, het water en de mens. Van deze is de lucht wellicht het belangrijkste medium van verspreiding, samenhangend met de gewoonte van zeer vele vliegende insekten om direkt na het voltooien van de ontwikkeling het luchtruim te kiezen. Thermiek kan het, stijgen bevorderen. Zodoende kan men van 20 tot 5000 meter hoogte spreken van de ,,luchtplanktonzone”.
D. Hille Ris Lambers vestigde er de aandacht op dat de meeste soorten blad¬ luizen gevleugelde vivipare wijfjes produceren onder invloed van te grote dicht¬ heid op de waardplant. Deze gevleugelden vliegen aktief weg, maar zijn spoedig de prooi van luchtstromingen. Zodoende kunnen bladluizen over grote af¬ standen worden vervoerd. Bewezen zijn afstanden van 1000 tot 1500 km. Hille Ris Lambers wees op het merkwaardige feit dat het transport van een aantal bladluissoorten die op uit Europa in Noord-Amerika geïmporteerde akkeronkrui- den leven, moeilijk verklaard kan worden. In de discussie stelde J. C. Niest- hoven dat een aantal van deze onkruiden als medicinale planten naar Amerika zouden kunnen zijn meegenomen en onderweg met zorg behandeld, zodat de bladluizen het transport konden overleven. Merkwaardig is het betrekkelijk geringe aantal Nearctische soorten in Europa. Hille Ris Lambers veronderstelde tenslotte dat bepaalde soorten transatlantisch door de lucht moeten zijn ver¬ plaatst.
J. A. J. Veenenbos gaf een overzicht van de na de tweede wereldoorlog ver¬ beterde internationale coördinatie van het fytosanitaire werk. In Europa leidde dit tot het oprichten van de European and Mediterranean Plant Protection Or¬ ganization met 31 lidstaten (EPPO). Deze organisatie pleegt geregeld individueel en algemeen overleg over fytosanitaire kwesties. Elders in de wereld bestaan ook dergelijke organisaties. Veenenbos besprak vervolgens het overleg in Benelux en EEG verband. In de praktijk kan men de volgende fytosanitaire maatregelen onderscheiden: invoerverboden (b.v. bepaalde gewassen of grond); de afgifte van gezondheidscertificaten; de import- resp. de exportinspectie en de inspectie van het gewas te velde gedurende het groeiseizoen. In Nederland besteden ongeveer 200 personen een derde van hun tijd aan exportinspectie. Veenenbos gaf de vol¬ gende voorbeelden van insekten die een rol spelen bij de Nederlandse invoer- inspectie: San José schildluis, perzikmot en perzikscheutboorder, Middellandsezee- vlieg, kersevlieg, Japanse kever, Coloradokever. Hoewel de inspectie ten opzichte
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. VIII. 1971
161
van insekten geenszins absoluut waterdicht is, wist Veenenbos toch het grote belang van een gedegen uitvoer- en invoerinspectie en van veldinspecties te demonstreren. Zijn uiteenzetting was een pleidooi voor het behoud van een aktieve Plantenziektenkundige Dienst.
De medisch-sanitaire entomologie werd ingeleid door J. J. Laarman. Het aantal gevallen van intercontinentale import van gevaarlijke vectorinsekten blijkt beperkt te zijn. Laarman gaf het klassieke voorbeeld van een malariamuskiet die in Brazilië doordrong en 100.000 ziektegevallen veroorzaakte. Dit insekt werd tenslotte met succes uitgeroeid. Een andere muskiet, vector van de gele koorts, kwam vermoedelijk vanuit Afrika in Zuid-Amerika binnen. Het gele koorts virus moet indigeen zijn geweest in de Zuidamerikaanse jungle. Deze gevallen blijven echter zeldzaam. Verspreiding van muskieten over kortere af¬ standen (tot 250 km) zijn gewoner, maar dragen niet bij tot de wezenlijke ver¬ spreiding van ziekten zoals malaria. Volgens Laarman zijn geïnfecteerde mensen de voornaamste verspreiders van bepaalde ziekten die insekten als tussen-gastheer hebben.
Vlindernotities over 1970
door
A. W. P. MAASSEN
Papilio machaon L. In tegenstelling tot 1969 was 1970 weer een gunstig jaar voor de koninginnepage in Montfort en omgeving: eind juni 25 rupsen, in juli en augustus diverse imagines, tussen 28.VIII en 28. IX ongeveer 90 rupsen. Een twin¬ tigtal van deze laatste rupsen heb ik binnenshuis in een matig verwarmd vertrek bewaard; vóór 24 oktober had ik 6 vlinders, na deze datum is tot heden (eind december) geen vlinder meer uitgekomen.
Anthocharis cardamines L. In de omgeving van Beegden zeer talrijk, vrij veel in de Doort (Echt), en na jaren van afwezigheid ook weer in mijn woonplaats.
Maculinea nausithous Bergstr. en Maculinea teleius Bergstr. Van beide mooie blauwtjes helaas geen spoor gezien. Het bekende plekje in het Roerdal, de laatste mij bekende goede vliegplaats van nausithous, is aan de ploeg ten offer gevallen.
Araschnia levana L. Talrijker dan normaal in beide generaties op diverse plaat¬ sen: Montfort, Annendaal, Putbroek, Doort, Roermond, Herkenbosch, Beegden.
Herse convolvuli L. Montfort, 1 vers wijfje, 19-IX. In Belfeld werd een winde- pijlstaart gevangen door Reihs op 16. IX en één te Tegelen op 19. IX.
Gastropacha populifolia L. Een mooi wijfje tegen een raam van de school op 2. VII te Montfort. De vlinder was hier bezig met het af zetten van eitjes !
Epichnopteryx pulla Esper. Begin mei ongeveer 30 zakjes in een bosje met oude eikebomen te Putbroek (Echt). Alle op de stammen gevonden zakjes leverden wijf¬ jes, slechts uit één zakje, gevonden aan een dor takje tussen het gras, kwam een mannetje.
Rhyacia simulans Hufnagel. Echterheide (Echt), 3 exemplaren.
Cucullia chamomillae Den. & Schiff. Montfort, 1 exemplaar, 5 V.
162
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .VIII. 1971
Cleoceris viminalis Fabr. Boukoul (Swalmen), 1 exemplaar, 31. VII. Dit is de tweede vindplaats in Midden-Limburg (zie ook Ent. Ber., Amst. 30 : 167). Ge¬ vangen door Rootbeen.
Omphaloscelis lunosa Haworth. Echterheide, 12 exemplaren.
Actinotia polyodon L. Echterheide, 4 exemplaren.
Mesoligia liter os a L. Echterheide, 1 exemplaar, 2 5. VIL
Nonagria nexa Hübner. In 1969 werd op de door Van Oosterhout vermelde vindplaats (zie Ent. Ber., Amst. 30 : 126) nog een derde exemplaar gevangen door
Reihs.
Eremobia ochroleuca Den. & Schiff. Koningsbosch (Echt), 1 exemplaar, 10.VII.
Macdunnoughia confus a Stephens. Echterheide, 1 vers exemplaar, 7. VIII. Reihs ving een exemplaar te Beifeld op 26. IX.
Pol y chris ia moneta Fahr. Echterheide, 1 exemplaar, 24. VIL
Catephia alchymista Den. & Schiff. Linné, 1 exemplaar, 5. VI. In Echt heb ik de vlinder niet kunnen vinden; hier zijn weer een aantal eiken gekapt.
Colobochyla salicalis Den. & Schiff. Echterheide, 2 exemplaren, 18 en 19.VI.
Minoa murinata Scop. Echterheide, 1 exemplaar, 4. VIII.
Calostigia multistrigaria Haworth. Meinweg, 1 exemplaar, 17. IV (Rootbeen).
Melanthia procellata Den. & Schiff. Montfort, 1 exemplaar, 3. IX. Clematis vitalba komt hier niet voor, maar in tuinen worden steeds meer gekweekte Clema- //r-soorten aangeplant; mogelijk kan de rups van procellata hierop leven?
Perizoma affinitata Stephens. Geulle, 10 exemplaren.
Semiothisa signaria Hb. Echterheide, 1 exemplaar, 10.VI.
Mijn vlinderval stond dit jaar te Echterheide (gem. Echt) van 10 juni tot 14 oktober. In deze periode kwamen slechts 449 gamma s in de val! Massaal waren Scotia exclamationis L., Noctua pronuba L. en Discestra trifolii Hufnagel; van Scotia ipsilon Hufnagel kwamen 1304 exemplaren in de vanghak terecht.
Summary
Notes on interesting Lepidoptera, taken or observed in the centre of Netherlands Limburg in 1970.
Montfort (Lb.), Julianastraat 2.
Vacature Landbouwhogeschool, Wageningen
Onlangs is een buitengewoon docentschap ingesteld ter verzorging van het onderwijs inzake de werkingsmechanismen van insekticiden en de daarmee samenhangende verschijnselen van resistentie die bij insekten zijn waargenomen.
Het betrokken onderwijs is bestemd voor studenten in de pre- en postkandidaatsfase van de studierichting Planteziektenkunde, alsmede van de teeltkundige studierichtingen.
Van de buitengewoon docent wordt tevens verwacht dat hij in samenwerking met de do¬ centen in de entomologie, in de fytopathologie en in de leer van de praktische toepassing van insekticiden en fungiciden, gestalte geeft aan het onderwijs in de fytofarmacie, dat o.m. ook van belang is voor de studierichting Milieuhygiëne.
Gegadigden voor de functie en personen die de aandacht willen vestigen op mogelijke ge¬ gadigden, worden verzocht zich binnen zes weken na plaatsing van deze advertentie te richten tot het Kabinet van de Senaat van de Landbouwhogeschool, Salverdaplein 10 te Wageningen, met verstrekking van uitvoerige gegevens en vermelding van nummer 1/71 op de enveloppe.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIII.1971
163
Pyralidae in Ermelo
door
P. MIJZEN
In juli 1969, gedurende de periode dat ik in militaire dienst was, had ik ge¬ legenheid enkele lichtvangsten te doen op het terrein van de Jan van Schaf felaer- kazerne te Ermelo.
De lichtval werd opgesteld in lichte, gemengde bebossing, voornamelijk be¬ staande uit Berk, Den en Larix met op ongeveer 500 meter afstand open heide- terrein met laag kreupelhout. Waargenomen werden veel Noctuidae en Geome- tridae, tamelijk veel Drepanidae, veel micro’s en een enkele pijlstaart ( Hyloicus pinastri en Laothoe populi).
De Pyralidae werden verzameld en genoteerd, hetgeen de volgende resultaten opleverde:
Catoptria pinella L., 29.VII.
Agriphila inquinatella Den. & Schiff., 22, 23 en 30. VIL
Cr ambus latistrius Haw., 30. VIL
Cr ambus tristellus Den. & Schiff., 22 en 30.VII.
Cr ambus culmellus L., 22. VIL
Platyptilia alpinella Hb., 30.VIL
Dioryctria splendidella H.-S., 21 en 22.VII.
Dioryctria abietella Den. & Schiff., 22 en 23.VII.
Endotrichia flamme al is Den. & Schiff., 22 en 28 — 30.VII.
Hypsopigia costalis Fabr., 21, 22 en 30. VIL
Nymphula nymphaeata L., 30.VII.
Nomophila noctuella Den. & Schiff., 30.VII.
Udea nivealis Hb., 2 2. VIL
Pyraustra aurata Scop., 22.VIL
Agriphila inquinatella Den. & Schiff., ab.; X 2.
Opvallend is de hier voorkomende vorm van Agriphila inquinatella met soms
vrijwel geheel ontbrekende vleugeltekening (zie foto).
Summary
A list of Pyralidae, observed on the ground of the Jan van Schaffelaer barracks at Ermelo (prov. of Gelderland) in 1969- Conspicuous is the form of Agriphila inquinatella Den. & Schiff, with hardly any markings on the fore wings.
Amsterdam-1015, Willem Leevendstraat 10-L
164
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.VIIL1971
The Moths of America North of Mexico Fasc. 21, Sphingoidea, by R. W Hodges. E. W. Classey Ltd & R.B.D. Publications Inc. London, januari 1971.
Dit is de eerste van de 4l afleveringen van het gigantische werk waarin alle Noord- amerikaanse „Heterocera” behandeld moeten worden. In de inleiding wordt verteld hoe het plan ervoor ontstond en welke moeilijkheden overwonnen moesten worden, vooral wat betreft de illustraties, terwijl men er tevens een aantal fraaie foto’s in vindt van alle mensen die betrokken waren bij de totstandkoming van dit deel.
De eigenlijke behandeling van de familie telt 156 kwarto pagina’s. De auteur begint met een bespreking van de kenmerken, geeft dan een verdeling in subfamilies en triben en tabellen voor het determineren van de geslachten. Er aan toegevoegd worden twee tabellen voor determinatie van de rupsen en poppen voor zover die bekend zijn.
Daarna volgt de systematische behandeling van alle 115 uit Noord-Amerika bekende soorten. Van elk genus en van elke soort wordt de synonimie volledig vermeld, van alle genera (ook van de synoniemen) worden de type species aangegeven. Uitvoerig wordt ingegaan op de kenmerken van de genitaliën, daar ze een voor de systematiek van de familie onmisbaar element vormen. Afbeeldingen ervan en van andere onderdelen die voor de taxonomie van belang zijn vinden we in 19 heel duidelijke tekstfiguren, die voor Mevr. Hodges getekend werden.
Biezonder mooi zijn de 19 gekleurde platen met foto’s van alle soorten, vaak afgebeeld in diverse exemplaren, waarbij van elke vlinder nauwkeurig de herkomst aangegeven wordt en de collectie waarin hij zich nu bevindt.
Deze eerste aflevering is een fraaie start van een serie die een van de belangrijkste moderne publicaties over de Heterocera van een bepaald gebied belooft te worden. Natuur¬ lijk is het boek onmisbaar voor allen die zich bezig houden met de studie van Noord- amerikaanse Sphingiden, maar het belang reikt veel verder door de grondige bewerking van de taxonomie en de nomenclatuur. Voor onze fauna noteerde ik, dat de genusnaam Herse ongeldig is, daar Oken’s boek niet gebruikt mag worden als bron voor de zoölogische nomenclatuur (Opinion 417), terwijl Spectrum een synoniem is van Sphinx , daar beide dezelfde type species hebben. Voor de drie soorten die uit Nederland bekend zijn, moet de genusnaam Hyles Hübner gebruikt worden.
Zowel aan de illustraties als aan de druk, het papier en de opmaak is de grootste zorg besteed, waarvoor de uitgever een extra compliment verdient. — Lpk.
N.B. De prijs is £ 8.15 en de correcte naam voor Herse is Agrius Hübner.
Mani, M. S., Ecology and Biogeography of high altitude insects. Series Entomologie^ volume 4. Pa. I — XIV, 1 — 527, fig. 1 — 79. Dr. W. Junk, Den Haag, 1968. Prijs gebonden Hfl. 100 of US $ 27,80.
Na een inleiding, waarin diverse problemen besproken worden, die bij de studie van de artropoden van het hooggebergte van belang zijn, behandelt de auteur de verschillende vormen van specialisatie, die bij deze dieren aangetroffen worden, zoals melanisme tegen de nadelige invloed van de sterke ultra-violette straling op grote hoogte, reductie of verlies van vleugels en andere vormen van aanpassing aan het milieu.
Vervolgens wordt de onderlinge afhankelijkheid van de op grote hoogte levende gelede dieren besproken. Daarna behandelt de schrijver verschillende typische bewoners van het hooggebergte, verdeeld naar klassen en orden, en de verspreiding van deze dieren. Dan komt een uitvoerige behandeling van alle hooggebergten van de wereld, waarbij een karakteristiek van het betreffende gebergte gegeven wordt en de meest opvallende atropoden, die er voor¬ komen, vermeld worden. Het is vooral dit gedeelte, dat een schat van interessante gegevens bevat.
Het boek wordt besloten met een bibliografie van maar liefst 1141 titels en een uitvoerige index van niet minder dan ruim 70 pagina’s. Uitvoering en presentatie zijn als bij alle vorige delen van de serie weer voortreffelijk — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 september 1971 No 9
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: H. K. J. Penners en M. Delnoye: Limburgse Macrolepidoptera in 1969 en 1970 (p. 165). — W. de Groot: Waarnemingen aan Hymenoptera-nesten (p. 168). — V. S. van der Goot: Nederlandse vindplaatsen en data van de Sphaerophoria menthastri-groep (Dipt., Syrphidae) (p. 177). — C. de Jong: W. S. Fisherf (p. 182). — Literatuur (p. 183: W. N. Ellis, L. P. S. van der Geest). — ■ Korte mededelingen (p. 167: Afdeling Noord-Holland en Utrecht; p. 176: S. C. Willemstein; p. 184: Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek).
Limburgse Macrolepidoptera in 1969 en 1970
door
H. K. J. PENNERS en M. DELNOYE
Het jaar 1969 met zijn koud en nat voorjaar maar daarentegen prachtige zomer en warm najaar heeft voor de goede vangsten en nodige verrassingen gezorgd. Wat de invloed van het weer op de resultaten betreft hebben wij onze waai- nemingen op smeer en licht gedeeltelijk bevestigd gezien. Toch moeten er aan de andere kant factoren werkzaam zijn waarvoor op het eerste gezicht geen ver¬ klaring te vinden is. Wij zijn het met diverse waarnemers die hun ervaringen in de Entomologische Berichten meedeelden, eens dat de maan en de hiermee gepaard gaande afkoeling dikwijls een nadelige invloed heeft op de vangsten op licht en smeer. Ook in 1969 zagen we dit weer duidelijk bevestigd. Soms echter zijn de resultaten geheel anders dan we volgens de weersomstandigheden hadden mogen verwachten, zoals uit de volgende voorbeelden blijkt.
10. III. 1969. Lichtvangst in het Vijlenerbos van 20—22 uur. Temperatuur 6 — 6y2° C, bedekte hemel met zwakke zw. wind. De aanvlucht was groot: Apo - cheima hispidaria Denis & Schiffermüller 19 stuks, Apocheima pilosaria Denis & Schiffermüller tientallen, Agriopis marginaria Fabricius een honderdtal, ook een drietal paartjes in copula op takjes, Alsophila aescularia Denis & Schiffermüller tientallen, Acht y a flavicornis één exemplaar. Ofschoon de temperatuur gedurende de vangst opliep van 6 naar 6l/2°, kwam na 21.30 geen enkele vlinder meer op het doek. Ook de wind was niet sterker geworden en toch hield de aanvankelijk ruime aanvlucht vrij plotseling op.
7.X.I969. Lichtvangst op een andere plaats in het Vijlenerbos van 19.45 tot 21 uur. Temperatuur 12 — 13°, onbewolkt, geen maan, zwakke zw. wind. Zeer geringe aanvlucht: Cirrhia togata Esper zes stuks, Diloha caeruleocephala L. vier stuks, Asphalia diluia Denis & Schiffermüller één exemplaar. Ofschoon de
THE
166
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
temperatuur voor de tijd van het jaar hoog was, verschenen er dus weinig vlin¬ ders op het doek.
Wat ons in 1969 ook opviel, was dat de vlinders vooral in de herfst heel lang op de smeer bleven zitten, soms 2 — 2l/2 uur, terwijl ze in andere jaren meest na een uur verdwenen waren.
Soorten die ons om een of andere reden in de twee afgelopen jaren opvielen, volgen hieronder.
Cel as trina argiolus L. verschijnt de laatste jaren geregeld in mijn (P) tuin.
Ar as ch ni a levana L. In 1969 veelvuldig in mijn tuin, in 1970 veel waargeno¬ men te Echt, Spaubeek en Sittard.
Polygonia c-album L. In 1970 regelmatig in mijn tuin te Sittard in juli en september.
Anthocharis cardamines L. vloog in mei 1970 talrijk bij Echt, Spaubeek en Wittern.
Ap attira iris L. werd in juli 1970 in vier exemplaren op de bekende vlieg- plaatsen in Zuid-Limburg gezien, waar midden juni ook enkele exemplaren van Parasemia plantiginis L. vlogen.
Harp y ia bifida Brahm. Nijswiller, 4.VIII.1969, één exemplaar.
Stauropis fagi L. Op 16. VI. 1969 bij tientallen in het Vijlenerbos.
Notodonta torva Hübner ( tritophus Esper). 10. V. 1969 één exemplaar te Echt, 16.V.1970 twee exemplaren op dezelfde vindplaats. Eén daarvan was een wijfje, dat een flink aantal eieren legde, waaruit wij enkele maanden later een tweede generatie kweekten. Zie Ent. Ber., Amst. 31: 81 (1971).
Ochrostigma velitaris Hufnagel. Vlodrop, 3.' VIII. 1970, één exemplaar.
Tritophia phoebe Sichert. 6.VIII.1969 twee exemplaren te Echt.
Euproctis similis Fuessly. Op 9.X.1969 zes exemplaren op licht te Montfort, alle kleine dieren.
Ac hl y a flavicornis L., f. pseudoalbingensis Franzius. Voorvleugels zwart op de twee groene vlekken na. Vijlen, 19. III. 1969, $ , 8.IV.1969 twee exemplaren, 13.IV.1970 één exemplaar. Eerste vangsten van deze ook uit Duitsland en België bekende melanistische vorm.
Polyploca ridens Fabricius. Op 9.V.1970 te Vijlen 15 stuks en twee dagen later vier te Vlodrop.
Celama tuberculana Bosc d’ Antic ( aerugula Hübner, centonalis Hübner). Op 3. VIII. 1970 20 exemplaren te Vlodrop.
Paradiarsia glareosa Esper. Op 13.IX.1969 drie te Montfort, 19.IX.1970 één te Geulle.
Anaplectoides prasina Denis & Schiffermüller. Vijlen, 21. VI. 1970, één exem¬ plaar.
Mythimna turca L. Vlodrop, 3. VIII. 1970 twee exemplaren.
Cirrhia atirago Denis & Schiffermüller. Montfort, 9. X. 1969, één exemplaar.
Cirrhia o cell ar is Borkhausen. Montfort, 17.IX.1969, één exemplaar.
Cirrhia gilvago Denis & Schiffermüller. Geulle, 19. IX. 1970, drie exemplaren.
Cirrhia citrago L. Geulle, 19. IX. 1970 vijf stuks, 28.IX.1970 één.
Apatele strigosa Denis & Schiffermüller. Vijlen, 16. VI. 1970, twee exemplaren.
Apatele alni L. Vijlen, 16. VI. 1969, drie.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
167
Craniophora ligustri Denis & Schiffermüller. Echt, 6. VIII. 1969, 14 exem¬ plaren; Nijswiller, 11. VIII. 1969 vier stuks.
Criphia raptricula Denis & Schiffermüller. Sittard, 28.VIII.1970, één exem¬ plaar.
Phlogophora meticulosa L. in 1969 honderden in de herfst op smeer, maar vooral op licht, soms hinderlijk door het grote aantal.
Enargia paleacea Esper. Vlodrop, 11. VIII. 1970 twee, 18.VIII.1970 één.
Apamea unanimis Hübner. Geulle, 10.VI.1970 twee exemplaren.
Photedes minima Haworth ( arcuosa Haworth). Vijlen, 27.VI.1970, één ex¬ emplaar.
Photedes fluxa Haworth. Vlodrop, 4.VIII.1970, één exemplaar.
Nonagria typhae Thunberg. Echt, 7. VIII. 1969, zes stuks.
Archanara neurica Hübner. Echt, 24.VIII.1970, twee exemplaren.
Archanara sparganii Esper. Echt, 11. VIII. 1969, drie stuks.
Archanara algae Esper. Echt, 7.VIII.1969, tien exemplaren.
Catocala nupta L. In 1969 veel, zelfs overdag in de tuin te Sittard. Op 21.X nog een vers Ç te Ubachsberg op licht, wel een late vangst.
Oporinia christyi Prout. Vijlen, 28.X.1969, vier stuks.
Minoa murinata Scopoli. Echt, 6.VIII.1969, één exemplaar.
Plagodis dolabraria L. Vijlen, 8.VI.1970 zes en 21. VI drie stuks.
Apocheima hispidaria Denis & Schiffermüller, f. obscura Kühne. Vijlen, 23. IIP 1970, drie exemplaren.
Apocheima pilosaria Denis & Schiffermüller, f. monacharia Staudinger. Vijlen, 23. III. 1970, één exemplaar.
Theria rupicapraria Denis & Schiffermüller. Spaubeek, 27.1.1970, twee exem¬ plaren.
Summary
Enumeration of interesting Macrolepidoptera observed in the south and the centre of Netherlands Limburg in 1969 and 1970. Achlya flavicornis L., f. pseudoalbingensis Franzius is new to the Netherlands fauna. In this form the fore wings are completely black with the exception of the two green spots. Sittard, Mgr. Claessensstraat 43 en Molenbeekstraat 3.
Afdeling Noord-Holland en Utrecht. De vergaderingen zullen het komende seizoen ge¬ houden worden op de woensdagen 29 september, 24 november, 26 januari en 8 maart, telkens ’s avonds om 8 uur in Hotel Krasnapolski.
W. J. Kabos, Secretaris.
168
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .IX. 1971
Waarnemingen aan Hymenoptera-nesten
door
W. de GROOT
Sinds het voorjaar van 1968 houd ik mij bezig met het doen van waarnemingen aan „kunstnesten” voor in bovengrondse holten nestelende Hymenoptera. Aan¬ leiding hiertoe was de publicatie van Karl V. Krombein, „Trap-nesting Wasps and Bees” (1967), waarin de gegevens zijn vastgelegd over de verspreiding en de biologie van een groot aantal in de V.S. voorkomende Hymenoptera.
De tijd die ik aan het nestonderzoek kan besteden is beperkt. Daarom was een keuze noodzakelijk tussen twee mogelijkheden, n.l. weinig waarnemingen doen aan een groot aantal nesten, of veel waarnemingen aan een beperkt aantal. Ge¬ kozen werd voor het laatste, om zoveel mogelijk gegevens per nest te kunnen verzamelen. Hoewel het onderzoekje nog niet is afgesloten, ligt het in mijn be¬ doeling om die gegevens welke min of meer als een afgerond geheel beschouwd kunnen worden, in een aantal korte artikelen te publiceren. In de eerste plaats echter een woord van dank aan de heren B. van Aartsen en Drs. H. Wiering voor het verspreiden van een aantal nesten, verder aan Dr. R. T. Simon Thomas voor de geboden gelegenheid om nesten op te hangen op het landgoed „de Mythsthee” en bij Huize „de Vennen” in Nunspeet.
De methode komt in hoofdzaak overeen met die welke Krombein gebruikte en bestaat uit het ophangen van blokjes hout met een doorsnede van 20 X 20 mm waarin gaten zijn geboord van verschillende diameters en diepte. Een aantal van deze blokjes worden samengebonden tot een nestblok. Zelf gebruik ik naast hout ook rietstengelsegmenten, die onder een knoop worden afgesneden. Een stuk of 8 à 10 segmenten worden met behulp van dun ijzerdraad gebundeld en aan de knoopzijde met parafine ingesmeerd. Dit laatste om inregenen te voor¬ komen. De nestbundels worden met behulp van de ijzerdraadeinden zo vrij mogelijk opgehangen op niet te vochtige plaatsen. Het vrij ophangen is nodig om te voorkomen dat spinnen en oorwormen bezit van de nesten nemen.
Het verzamelen van de nesten gebeurt zodra het nest is afgebouwd. Dit is uiteraard alleen mogelijk bij een frequente controle van de opgehangen bundels. Overigens worden de nesten, halverwege of aan het einde van de zomer weer verzameld. Direct na het verzamelen worden de nesten stuk voor stuk voor¬ zichtig opengesneden, waarbij zorg gedragen moet worden dat slechts zoveel van de nestholtewand wordt verwijderd als nodig is voor een goed waarnemen van de inhoud. In dit stadium wordt het nest beschreven op een speciaal voor dit doel ontworpen formulier. In afwijking van de door Krombein gevolgde methode, die zijn nestblok j es spleet en de twee delen na het controleren van de inhoud weer samen voegde met behulp van rubber bandjes, worden door mij de geopende nesten af geplakt met strookjes objektglas voor de microscopie. Met een glassnijder worden de objektglaasjes in de lengte in 2 of 3 strookjes gesneden en vervolgens met cetaflex kunstharslij m op de geopende zijde van de nestholte gelijmd. Even¬ tuele openingen tussen glas en nestwand kunnen met behulp van in lijm ge¬ doopte stukjes touw worden dicht gemaakt. Tenslotte wordt een opvangkousje
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.IX.1971
169
voor de nestopening bevestigd voor het verzamelen van de imagines die het nest verlaten. De hier beschreven manier van nestpreparatie» die vrij bewerkelijk is» voldoet mij momenteel het beste omdat zij de gelegenheid biedt om op ieder willekeurig moment het nest te inspecteren zonder iedere keer weer de nest- helften van elkaar te moeten halen» waarbij beschadiging van larven of kokons kan optreden. In een tweede publicatie van Krömbein (1970) wordt een nest beschreven voor het doen van veldwaarnemingen» waarbij de nestholte van te voren met plexiglas wordt afgeplakt.
De geopende nesten worden zoveel mogelijk in donker bewaard en zolang de ontwikkeling van de dieren in het nest nog waarneembaar is» regelmatig gecon¬ troleerd. Begin oktober gaan de nesten voor het overwinteren naar buiten in een goed gesloten kastje in de tuin. Gedurende de winter volgt nog twee keer een inspectie en in maart-april worden de nesten naar binnen gehaald in een onver¬ warmde kamer. Hierna worden ze weer regelmatig gecontroleerd» totdat de imagines het nest hebben verlaten. Hierna worden de nesten in de regel nog enkele maanden bewaard voordat ik ze helemaal uit elkaar haal voor een laatste inspectie van de inhoud.
Trypoxylon fïgulus L. (Hym., Spheddae)
De nestbouw.
Van deze soort werden 29 nesten verzameld en de ontwikkeling geheel of ge¬ deeltelijk waargenomen. Zowel riet- als houten nesten werden door de wesp ge¬ accepteerd. De nesten bestaan uit een aantal achter elkaar gelegen cellen. Zowel de tussensehotten als de nestaf sluitprop zijn van klei of zandige leem gemaakt. De tussensehotten zijn ca. 1,0 tot 2» 5 mm dik» naar de binnenzijde van het nest enigszins gewelfd en vrij glad afgewerkt. De eerste cel» dat is de cel die het eerste wordt aangelegd, begint soms met een wandje van klei maar dikwijls wordt deze cel niet gebruikt en heeft dan geen wandje. Ook komt het voor» dat tussenliggende cellen niet gebruikt worden en leeg blijven. Een verklaring voor deze vorm van tijd en ruimte verspilling bij de bouw van de nesten heb ik niet kunnen vinden. Misschien zou deze gevonden kunnen worden in de omstandig¬ heid dat b.v. na een lange periode van slecht weer» de wesp weer opnieuw aan zijn bouwcydus moet beginnen, die dan in dit geval begint met het halen van klei. Meestal is de laatste cel leeg en wordt het nest afgesloten met een kleiprop van 3 tot soms wel 10 mm dik. Het tussenschot tussen de voorlaatste en de laatste cel is dikwijls iets dikker dan de overige tussensehotten. De laatste cel wordt door Krömbein „vestibular cell” genoemd.
In het overzicht zijn de diverse afmetingen van de nesten in de kolommen rechts weergegeven. Wat de nestbouw betreft moet als bijzonderheid worden vermeld» dat nest no. L568n een natuurlijk nest is dat verticaal werd aangelegd in een stengel van een rietmat die als windscherm dienst deed. Toen ik na een regenperiode het nest uit de rietmat sneed» stond in de eerste cel water. Toch kwam uit de kokon» die toen reeds gesponnen was» een imago.
In twee gevallen werden in rietstengels Trypoxylon- nesten gebouwd nadat de nestholte reeds gedeeltelijk door een ander insekt was gebruikt.
170
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
|
* . to< a» |
Oi |
O OO |
o CM |
rx «M |
fx |
K CM |
to «M |
Oî «M |
o <M |
'a- OJ |
rx Oj |
NT CM |
05 |
to CM |
<M |
CM CM |
to |
Nf cm |
to CM |
to CM |
CO CO |
CM |
CM |
to cm |
to |
to to |
to |
to to |
o'? |
a* |
JO |
||||||
|
5 |
S s |
Uj to* Ss |
Z |
2 |
oo |
N; |
- |
- |
CO |
2 |
CO |
to |
NT Oj |
M; |
<N |
NT |
CM |
to |
rx |
to |
O) |
to |
2 |
<o CM |
lx |
to |
O) |
to |
to |
<M |
to CM |
to IXs to |
rx X o to |
rx to |
|||
|
5: 2 o |
5 SS Uj to =5 Uj |
g "5 |
U> <o |
•o *o |
to to |
to <o |
to nT |
oo to |
U> to |
o to*“ |
to to |
O to |
o to |
O \T |
>o to |
Q to |
>o to“ |
O to |
<b to |
o to |
«O to |
o rC |
O IX |
IX to |
to to |
to to |
to lx |
to to |
to to |
to to |
to to |
U. o |
* |
r |
|||
|
«o ce =C o |
UjK- f- to ,^Ui U|CQ |
to to |
to o> |
CM CM |
o to |
to |
to to |
to to |
o- to |
K. O K. |
: |
: |
|||||||||||||||||||||||||
|
L . EN |
U. 2 to Uj a |
Uj —1 to^ Ss2 Uj O to f. |
lx |
o oj |
o to «M |
C) 2 |
to rx |
o «M CM |
to IX |
to c®5 (\ |
lx rx |
C> CO |
o o C\ |
IX to |
o |
Q M- |
o IX |
o K |
CO O) |
to to |
o 2 |
o CM |
M CM |
to CM |
to lx |
to to |
to to cm |
to to |
to to |
to to |
to to |
Of Of |
to |
+ |
|||
|
to to |
K. |
•£ |
- |
Oj |
- |
N |
to |
«o |
- |
CM |
CM |
- |
- |
- |
CM |
to CM |
|||||||||||||||||||||
|
13 2 |
to Uj Ss |
o |
- |
M- |
Oj |
f0 |
CM |
<M |
- |
«M |
- |
- |
CM |
- |
CM |
m- «M |
|||||||||||||||||||||
|
3: o «j X. >< o |
ui o, to |
«M |
00 |
»o |
- |
IX |
«M |
NJ- |
CM |
- |
- |
M- |
- |
- |
M- |
- |
- |
<M |
lx M- |
||||||||||||||||||
|
0. X. Q: h» |
2 3£ ■x X |
o+ |
rx |
CO |
NJ- |
- |
CO |
to |
«O |
c\ |
CM |
- |
- |
CO |
NT |
- |
N |
to |
CM |
CM |
- |
IX to |
|||||||||||||||
|
sx |
CM |
1' to |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
% Uj ta |
- |
*C |
>< |
\> |
i K, |
Ui to K. |
to 2 |
||||||||||||||||||||||||||||||
|
Î7 Ui 5: |
O |
O |
U. Uj o 5 sf X- Uj |
K to a; to |
|||||||||||||||||||||||||||||||||
|
u. X N. to |
O) |
CM- |
\ |
l |
J, |
X. |
to to Uj to |
ss Uj to to |
|||||||||||||||||||||||||||||
|
Uj a: |
oo |
l |
Of |
\> |
>< |
*> |
Of |
Uj to Ul to |
to to Ui |
-J 1 i 1 |
to f- |
||||||||||||||||||||||||||
|
EN |
rx |
\> |
5, |
Of |
><c |
1- |
1 |
+» u. |
Of |
to |
X it |
U n |
UJ to |
-J to |
|||||||||||||||||||||||
|
K- X 2 |
0 a |
to |
to |
Of |
\> |
+- |
\> |
l |
+- a. |
to |
Of |
to |
H |
to o |
to |
||||||||||||||||||||||
|
-~j to to Uj |
u c |
J 4 5 |
IO |
*> |
*> |
CO |
Of |
l |
\> |
Of |
+- 0. |
o |
Of |
Of |
Of |
Co |
\> |
Of |
>< |
04 |
4- |
Of |
Of |
to to X to |
$ Uj a |
o to |
Uj 1- to Ss |
||||||||||
|
tfe ie Uj Uj |
Of |
1, |
Of |
% |
Of |
Of |
+» 0. |
Of |
o+ |
Of |
Of |
<o |
+. |
+- |
•k -4 |
X: |
Of |
a: o h to |
to to |
to n 1 |
Uj Uj to |
||||||||||||||||
|
k ie |
to |
Of |
V |
CO |
o+ |
l |
Of |
Of |
■k a. |
1 |
Of |
Ch- |
o |
>< |
Of |
Of |
to |
to |
Of |
Of |
Of |
to |
to. |
to 2 Uj e^ |
>c |
a Ui |
|||||||||||
|
f a: o **. Ka |
CM |
Of |
04 |
l |
Of |
Of |
o |
1 |
« |
o+ |
o |
O |
O |
Cj |
Of |
Of |
to |
Of |
Of |
to |
to to. |
Of |
Of |
Of |
Of |
to |
>< |
*< o |
a 5 ÎX to |
-J i a , |
5 •a. Ul |
«j Uj to |
|||||
|
N Uj X o |
- |
to |
4- u. |
1 |
+- Co |
CO |
Of |
Of |
Of |
Of |
04 |
I |
Of |
N |
o Oi X o: hx |
to to Uj to |
UJ |
5 5 |
Uj to Uj to |
||||||||||||||||||
|
f» to Ui SS |
01 3; |
O) to to to |
O) <o 2 |
O) to jr» CM |
Q> to 5 |
O) to CO «*} to |
o> to to to |
o> to tg to |
O) to 3 |
a> to NJ- «O |
to |
O) to c\ Oj —1 |
O) 2 5 |
O) to Ö <o |
Uj |
O) to CM 5 |
O) § -o |
3: |
s |
Q |
O) to M- |
o> to to |
V |
O) to to Uj £Q |
O) to M- to |
O) to to -o |
c s |
a: |
to to to 5 |
to to to |
i Of |
to ■+•“ |
* |
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.IX.1971
171
Bij nest no. N had een Rbopalum clavipes L. (Sphec.) een nest gemaakt over een lengte van ca. 71 mm, Trypoxylon sloot dit nest af met een tussenschot en gebruikte de rest van de stengel. Toen de imagines van Rbopalum uit de kokons kwamen, konden zij het nest niet verlaten, omdat zijzelf hun nesten nooit af¬ sluiten. In eest no. L3469 vond ik één cel geproviandeerd met „bijenbrood” en afgesloten met een vliezig tussenschot.
De ontwikkeling In het nest.
De cellen v/orden met 5 tot 12 kleine spinnen geproviandeerd, die 1,5 tot 5,5 mm lang zijn, gemeten vanaf voorzijde kop tot abdomenpunt. De spinnen liggen wanordelijk in de cel, zijn geparalyseerd en bewegen soms de poten nog een weinig. Dat de verlamming zeer lang kan doorwerken voordat de spin sterft bleek mij bij een spin uit cel 4 van nest K, die ik in een met een wattenprop afgesloten glazen buis bewaarde van 27 september 1968 t/m januari 1969, de datum waarop de eerste verschijnselen van verdroging zichtbaar werden. Aan de hand van het stadium waarin zich het nest bevond bij het openen kon ongeveer¬ de datum worden bepaald waarop dit nest moest zijn geproviandeerd, n.h om¬ streeks 17 september 1968. Dus een verlammingsperiode van ca. 4 maanden! Dit was uiteraard onder bijzonder gunstige omstandigheden. Nooit zijn spinnen gezien waarbij de verlamming uitgewerkt raakte, zodat zij weer konden lopen.
Het ei van Trypoxylon wordt op het abdomen van een van de spinnen gelegd. Deze spin kan zowel voor als achter in de cel liggen, maar is meestal een van de grotere exemplaren, ca. 3,5 mm of groter. Het ei is cilindrisch van vorm met ronde uiteinden, ongeveer 1,5 mm lang en ligt of in de lengte bovenop het abdomen van de spin of overdwars meer aan de ventrale zijde ervan. Aanvanke¬ lijk is. het egaal licht melkachtig van kleur, na twee dagen echter wordt een van de uiteinden helder transparant.
Het moment waarop de larve uitkomt is moeilijk te bepalen, omdat zij niet beweegt en er ook geen chorionresten achterblijven. De enige aanwijzingen zijn een lichte insnoering vlak achter de kop en een lichte grijze verkleuring in het inwendige van de larve. Dit laatste duidt op voedselopname. De duur van het ei-stadium moet Ik dus schatten, ook al omdat het afzetten van het ei niet werd waargenomen, het zal ongeveer 3 à 4 dagen zijn. Een dag na het uitkomen wordt de larve inwendig zeer donker rookkleurig en worden verspreid onder de arti¬ cula liggend, kleine ronde witte stippen zichtbaar. De larve beperkt zich eerst tot het uitzuigen van 1 of 2 spinneabdomens alvorens zij overgaat tot het op- vreten van alle delen van de spin. Het dier groeit snel, vooral In de lengte, en krijgt een meer gesegmenteerde vorm in het bijzonder aan de zijden van het lichaam. Een dag of 4 na het uitkomen is het ook in staat om zich, met behulp van de achterlij fspunt, in de cel te verplaatsen. Hiertoe trekt het de achterlij fs- punt in en zet zich er vervolgens tegen de celwand mee af.
De meer gechitiniseerde delen van de spin, zoals poten en dergelijke, worden tussen twee segmenten afgebeten en met de mandïbels op de onderzijde van het larvelichaam getrokken, ter hoogte van het 4e segment. Daar worden deze har¬ dere delen met de monddelen rijkelijk besmeerd met verteringssappen die b.v. zo’n poot als het ware oplossen en veranderen in een hoopje zwarte brij, dat op
172
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
het lichaam van de larve blijft liggen en waarvan zij op de rug liggend het voedsel opneemt. Dit gaat vrij snel, zo zag ik eens hoe een larve nadat zij een poot van ca. 6 mm lang had afgebeten, deze binnen 3 minuten had verteerd en opgevreten. Ook kannibalisme komt bij deze larven voor. Bij een nest waarvan 2 tussenschotten waren stukgegaan, nam ik waar hoe twee larven een derde opvraten en tenslotte hoe een van de twee overlevenden de ander verorberde.
Zes tot acht dagen na het uitkomen van de larve zijn meestal alle spinnen op¬ gevreten en heeft de larve een lengte van 11 tot 17 mm bereikt. Vrij spoedig hierna begint zij de kokon te spinnen. De larve trekt zich hiertoe meestal achter in de cel terug, met de achterlij fspunt tegen het achterschot. Met de spintepels die aan de kopzijde liggen, spint zij nu eerst een heel luchtig haaks op de cel- wand staand vlak spinsel. Vervolgens spint zij binnen de nestholtediameter koor¬ den die als het ware deze diameter verkleinen. Aan dit primaire spinsel wordt de eigenlijke kokon bevestigd, die daardoor geheel vrij van de celwanden komt te liggen. Eerst wordt de kokon in een luchtig spinsel opgezet en vervolgens met een heldere vloeistof bestreken. De larve zwaait hierbij met de kop langzaam langs het spinsel, waarbij een speeksel achterblijft dat lijkt op het slijm dat slakken achterlaten. Of tijdens dit impregneren ook nog nieuwe draden worden opgebracht is niet te zien, maar het is wel aannemelijk. Aanvankelijk is de kokon nog transparant en de larve goed te zien. Zij is in staat zich in de kokon om te keren en werkt afwisselend met de kop naar achteren en naar voren gericht. Na ca. 2 dagen is de kokon ondoorzichtig en droog geworden, zij is enigszins slank torpedo-vormig en crèmekleurig. Nog eens 2 dagen later defaeceert de larve in de kokon en ligt dan meestal met de kop naar de voorkant van het nest gekeerd. Dit is te zien aan het zwart worden van de achterste kokonpunt. De bovenstaan-' de omschrijving van ei tot en met het spinnen van de kokon berust op waar¬ nemingen aan nesten van een tweede generatie, waarvan de imagines in de tweede helft van juli uitkwamen. De gehele ontwikkeling van ei tot imago duurde ± 5 weken. De eerste generatie, die als larve overwintert, verlaat in de laatste week van mei t/m de eerste week van juni het nest. Doorgaans komen de dd 2 tot 5 dagen eerder te voorschijn dan de <j> Ç .
Of zich na de tweede generatie nog een derde ontwikkelt, lijkt mij in normale of slechte zomers onwaarschijnlijk, maar misschien bij lange warme zomers wel mogelijk.
Chrysis (Trichrysis) cyanea L. (Hym., Chrysididae)
Dit is de enige parasiet, die ik uitsluitend uit de overwinterende nesten van Trypoxylon figulus kweekte. Dat zij niet uit de tweede generatie-nesten werd gekweekt, wil niet zeggen dat zij daar nooit in voorkomt, omdat ik slechts de beschikking had over een beperkt aantal van deze nesten.
In één geval was ik in staat de ontwikkeling van een Chrysis- larve te volgen. Ongelukkigerwijs was dit een nest dat bij het openen volkomen stuk ging, zodat ik hier en daar kunstmatig moest ingrijpen om de levende have te redden. Om nu te voorkomen dat juist door dit ingrijpen verkeerde conclusies aan deze waar¬ nemingen worden verbonden, zal ik in dit geval de ontwikkeling weergeven zoals deze op het nestprotocol werd vastgelegd.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
173
17.VIII.1969 — 14.00 uur Nest no. L869 geopend. Als het nest gedeeltelijk is opengesneden, ontdek ik in één van de cellen een kleine Trypoxylon- larve van ca. 1 à 2 dagen oud. De larve heeft de lichte insnoering achter de kop en een rookkleurige tint in het abdomen. Inwendig is enige beweging te zien, verder ligt zij roerloos op het achterlijf van de spin. Er vlak naast hangt aan de poot van een andere spin een goudwesplarve, die ongeveer even groot is als de Trypoxylon- larve, ca. 1,5 à 2,0 mm lang. De goudwesplarve heeft gepronon¬ ceerde insnoeringen over de hele lengte van het lichaam en is verder niet rook- kleurig, maar licht geel getint van binnen. Hoewel zij met de kop stevig aan de poot van de spin vastzit, is niet met zekerheid te zeggen of deze inwendige verkleuring reeds op voedselopname duidt. Op de rug heeft de goudwesplarve twee rijen kleine uitstulpingen die op het eerste gezicht aan schijnpoten doen denken, verder heeft zij aan het eind van het lichaam, dat slanker is dan bij de Trypoxylon- larve, een soort tweelobbig staartje. Bij verder openen van het nest gaat het stuk, de inhoud valt op tafel, wat de Trypoxylon- larve niet overleeft.
De goudwesplarve, die nog steeds aan de poot van de spin hangt, stop ik met een andere spin waarop een T rypoxylon-larve van dezelfde grootte zit uit een andere cel, plus nog 7 extra spinnen in een glazen buis en sluit deze met een prop watten. Na enkele minuten begint de goudwesplarve te kronkelen, raakt daarbij met het staartje de Trypoxylon-[a.rve, laat vervolgens de poot waaraan zij hangt los en probeert kennelijk de Trypoxylon- larve te bereiken, wat mislukt doordat de poten van een spin de weg versperren. De goudwesplarve schuift nu achteruit over de prooilarve, loopt vast, kronkelt naar voren en beweegt zich langzaam aan de andere kant van het spinne-abdomen naar beneden, waar zij tenslotte onder een andere spin terecht komt en ik haar uit het oog verlies. Na verloop van ca. 10 minuten is zij omgekeerd en onderweg in de richting van de Trypoxylon- larve. Zij kruipt over de glazen buiswand recht op de prooilarve af. Zodra zij deze heeft bereikt, bijt zij zich vlak achter de kop van de Trypoxylon- larve vast en blijft onbeweeglijk liggen. Ook de prooilarve blijft roerloos met de kop op het spinne-abdomen liggen. In beide larven zijn peristaltische bewegingen te zien. Na ca. 30 minuten trekt de donkere verkleuring in het lichaam van de prooilarve weg naar de achterlijf spunt.
17. VIII.1969 — 18.45 uur. De goudwesplarve ligt nog op de Trypoxylon-forve, die iets begint te slinken. Ook zijn in de prooilarve geen peristaltische bewe¬ gingen meer te zien, wel in de goudwesplarve.
18. VIII.I969 — 6.30 uur. De goudwesplarve ligt half op de spin en voedt zich nog met de laatste resten van de T rypoxylon-larve. De goudwesplarve is wat groter geworden.
I8.VIII.I969 — 12.20 uur. De goudwesplarve ligt nu helemaal op de spin. Van de Trypoxylon- larve is nog slechts een vlies je over.
De goudwesplarve ligt met de kop ca. 1 mm vanaf de plaats waar dit vlies je ligt, zij voedt zich nu met de spin.
I8.VIII.1969 — 18.15 uur. De goudwesplarve ligt gedeeltelijk op de buis¬ wand en met de kop op het abdomen van de spin. Inwendig wordt de larve bruin tot donker bruin en zijn er sterke peristaltische bewegingen zichtbaar. Zij is nu ca. 3 mm lang.
174
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
i9.VIII.i969 — 12.15 uur. De goudwesplarve ligt nu bij een spin die ca. 10 mm bij de overige spinnen vandaan ligt. De eerste spin waarvan zij vrat is nog lang niet op. De vorm van de larve verandert, de insnoeringen zijn minder ge¬ prononceerd.
19. VIII. 1969 — I9.IO uur. Goudwesplarve kruipt doelloos door de buis.
20. VIII.i969 — 12. 15 uur. Goudwesplarve voedt zich met tweede spin. Zij
ligt daarbij op de buiswand.
20. VIII.i969 — 19.15 uur. Larve aan derde spin begonnen. Zij zuigt alleen nog maar het abdomen van de spinnen uit. Ca. 6 mm lang.
21. VIII. 1969 — 6.40 uur. Larve is bezig te vervellen.
2i.VIII.i969 — 12.15 uur. Larve ligt tegen wattenprop ongeveer 10 mm vanaf de spinnen.
21. VIII.i969 — 18.30 uur. Larve vreet weer van nagenoeg volkomen leeg¬ gezogen spin. Na de vervelling zijn de mandibels breder geworden.
22. VIII.i969 - — 13.00 uur. Chrysis- larve is kennelijk bezig met tweede ver¬ velling. Zij opent voortdurend de mandibels die zo op het eerste gezicht nogal diep in de kop liggen. Af en toe buigt zij zich naar binnen en ,,bijt” met de mandibels in de buikzijde. Dan weer rekt zij zich uit en perst de achterlij fspunt ver uit na deze eerst te hebben ingetrokken. Na deze persbeweging gaat er een golvende beweging door het lichaam, van achteren naar voren. Ongeveer % deel van het lichaam is van binnen grijs gekleurd. Vlak onder de cuticula, aan weers¬ zijden van het lichaam, slingert zich een fijne witte lijn van voor naar achteren. Het achterste deel van het lichaam is transparant licht geel van kleur.
23. VIII.i969. Larve kruipt in buis rond. Heb de larve met enige verse spin¬ netjes uit een ander nest in een met glas afgeplakt rietstengeltje geplaatst.
25. VIII.i969 — 18.25 uur. Op enkele stukjes verdroogde spin na heeft de larve alle spinnen opgevreten. Zij ligt nu tegen het wattenpropje waarmee het rietstengeltje is afgesloten en maakt kronkelende bewegingen. Er vlakbij ligt wat half-opgedroogd geelachtig vocht. Zodra ik een verse spin aan de andere kant van het stengeltje inbreng, kruipt de larve er heen en laat alle spinnen- resten links liggen. Het is alsof zij de verse spin ruikt. Binnen drie minuten nadat zij zich in het abdomen van de spin heeft vastgebeten begint dit te slinken.
26. VIII.i969 — 18.20 uur. De gisteren in het nest gebrachte spin is, op het borststuk na, op. De manier van vreten is bij deze goudwesplarve geheel anders dan bij de Trypoxylon- larven. De goudwesplarve verteert de delen van de spin n.l. niet op de onderzijde van het lichaam zoals de Trypoxylon- larve doet, maar bewerkt de spin alleen met de mond del en terwijl zij op of tegen de spin aan ligt. De larve heeft nu een echte madevorm gekregen. De uitstulpingen op de rug en het gevorkte „staartje” zijn volkomen verdwenen. Zij heeft ook een veel lichtere kleur dan de Trypoxylon- larven en mist de witte stippen onder de cuticula.
27. VIII.i969. Larve vreet niet meer en maakt kronkelende bewegingen.
28. VIII.1969 — 12.15. De larve heeft gedefaeceerd in de nestholte en is bezig met het aanbrengen van een heel luchtig spinsel. In tegenstelling tot de Trypoxy- lon- larve die pas defaeceert als de kokon klaar is, doet de goudwesplarve dit voor¬ dat zij gaat spinnen.
28.VIII.i969. — 19.OO uur. De kokonvorm is gesponnen en de larve is bezig
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31» 1 .IX. 1971
175
met het aanbrengen van een nat vliezig spinsel, De eigenlijke kokon is ovaal en aan de achterzijde opgehangen aan de wattenprop (schot), aan de voorkant aan een vlak verticaal vrij glad afgewerkt weefsel. Doordat dit verticale weefsel een grotere diameter heeft dan de werkelijke kokon en deze met veel draden ver¬ bonden is met de omtrek van het verticale weefsel, krijgt het geheel een klokvorm.
29.VIII.i969 — 9.00 uur. De kokon is klaar, nog enigszins doorzichtig. De larve beweegt niet meer. Nest voor het overwinteren naar buiten.
25.IV.i97O. Nest naar binnen gehaald.
29. V.197O. Goudwesp bezig uit kokon te komen.
30. V.197O. Ckrysis cyanea L. uit nest gekropen. Zij is ca. 6 mm lang.
Summary
Described is a method of studying trap-nesting Hymenoptera used by the author since 1968. Essentially it is the method which was developed by Kkombein in 1953» except for some minor modifications. For instance, after splitting the nest, the two halves are not reassembled but strips of object-glass are glued lengthwise on the opened nest. This makes it possible to observe- the nest without the risk of damaging the contents. In 1970 Kkombein described a similar method for field studies. Besides trap-nests made of wood, much use is also made of reed stems.
In the second part an account is given of the nest architecture and life history of the Sphecoid Trypolyxon figulus L. and its parasite the Chrysid Christs cyanea L.
Special attention is drawn to the feeding habit of Trypoxylon larvae, as they predigest the sclerotized parts of spiders by pulling these parts on the ventral side of the thoracic segments, where digestive fluids are smeared all over them.
Literatuur
Bischöfe, H.» 1927. Biologie der Hymenopteren. Jul. Springer, Berlin.
Malyshev, S, L, 1968 (1966). Genesis of the Hymenoptera and the Phases of their Evolution. Methuen, London.
Krombein, K. V., 1967. Trap-nesting Wasps and Bees. Smithsonian Press, Washington.
■ - - — — , 1970. Behavioral and Life-History Notes on Three Floridian Solitary Wasps.
Smithsonian Press, Washington.
Loenen a/d Vecht» Albrechtlaan 1.
Notitie over Stegobium paniceum (L.) (Col., Anobiidae). Het brood kevertje Stegobium paniceum (L.), dat zeer schadelijk kan zijn in opslagplaatsen van levensmiddelen e.d., kan ook schade veroorzaken aan natuurhistorische collecties. Niet alleen aan plantencollecties (Everts vermeldt grote hoeveelheden in Radix bardanae), maar ook aan msektencollecties.
In enkele vertegenwoordigers van het genus Iscbiopsopha (Col., Cetoniidae) werd een aantal dode kevertjes aangetroffen, tot 8 stuks per exemplaar, tezamen met enkele pop- stadiumresten. De schade bestond uit enkele gaten in pronotum en sternieten, terwijl de niet- chitineuze delen van thorax en abdomen verregaand aangevreten waren.
S. C. Willemstein, Rijksmuseum van Natuurlijke Historie» Raamsteeg 2, Leiden.
176
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
Nederlandse vindplaatsen en data van de Sphaerophoria menthastri-groep (Dipt., Syrphidae)
door
V. S. van der GOOT
Tot de Sphaerophoria menthastri-groep behoren S. ment has tri L., S. picta Mg., S. dubia Zett. en S. sarmatica Bank. Toen Lucas in 1969 S. sarmatica als nieuw voor Nederland vermeldde verzuimde hij de exemplaren, vindplaatsen en data vast te leggen van de drie eerstgenoemde soorten. Door vindplaatsen en data te publiceren moeten we er achter komen hoe talrijk de soorten in Neder¬ land zijn en wanneer en waar ze voorkomen. Om hierin te voorzien heb ik van een groot aantal collecties het materiaal doorgenomen, waarvoor veel dank aan degenen die dit materiaal toezonden. Van de collecties van Van Doesburg en van Kabos kon ik geen materiaal ter beschikking krijgen.
De soorten zijn, als men ze eenmaal kent, betrekkelijk eenvoudig op de manne¬ lijke genitaliën te determineren en wel speciaal op de vorm van de surstyli. De genitaliën van alle soorten in kwestie zijn afgebeeld door Bankowska in haar werk over de palaearctische Sphaerophoria-soorten. Deze tekeningen leverden echter bij de interpretatie nogal wat moeilijkheden op, omdat zij tamelijk ver¬ schillen van hetgeen men bij de dieren ziet. Dit was b.v. ook de ervaring van V OCKEROTH, die er zo zonder meer niet uit wist te komen. Ook Lucas onder¬ vond moeilijkheden met de determinaties en had b.v. oorspronkelijk de zeldzame S. dubia Zett. als een der algemeenste soorten in zijn collectie staan. Gelukkig had ik echter uit Warschau een <3* van alle vier soorten ontvangen en uit Praag c? cf van S. picta Mg., S. sarmatica Bank. en 5“. menthastri L., alle gedetermi¬ neerd door Bankowska zelf. Ik kon deze dus als vergelijkingsmateriaal ge¬ bruiken en was daardoor zeker van de interpretatie door Bankowska. Hierbij kwam echter nog een moeilijkheid, want ik ontdekte dat de <ƒ<ƒ, die men op grond van achterlijf stek ening en de donkere middenstreep over het gezicht voor S. picta Mg. zou houden, nogal verschilden van de <ƒ ^ door Bankowska ge¬ determineerd, afkomstig uit Centraal-Europa. Dieren uit Zwitserland, uit mijn collectie, hadden weer het type genitaliën zoals ik bij de dieren van Bankowska zag. De Nederlandse dieren hadden echter een duidelijk kortere tand op de top van de surstyli. Bij de Centraal europese dieren zijn deze tanden links en rechts ongelijk: rechts wat korter en breder en afgeplat en links lang, smal en rond. Ik heb Bankowska dit probleem voorgelegd. Deze vond ook wel dat de surstylitan- den wat anders van vorm waren, maar geloofde toch met picta te doen te hebben. Misschien, zo veronderstelde ze, was het toegezonden exemplaar een variëteit van picta. Deze tandvorm komt echter bij de meeste Nederlandse picta s voor, alhoe¬ wel men hier ook, maar zeldzamer, exemplaren met langere tanden vindt. Ik ge¬ loof echter dat we niet te snel, op grond van een enkel gegeven als deze enigszins afwijkende structuur van de surstyli, een nieuwe soort moeten opstellen. Om dit te kunnen verantwoorden moeten er meer verschillen gevonden worden en moet meer bekend zijn over de situatie in de ons omringende landen. Ik heb
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .IX. 1971
177
dus in de verspreidingskaart van S, pkta Mg, alle exemplaren opgenomen, of ze nu een lange of een kortere tand op de surstyli hebben.
Onderstaande lijst en ook de stippen op de verspreidingskaartjes betreffen alleen J1 çf • He <j> <j> zijn niet altijd betrouwbaar te determineren. Ik had voor het Nationaal Museum te Praag met enig voorbehoud een Ç als S. sarmatica Bank. gedetermineerd en deze determinatie werd door Bamkqwska als zeker bevestigd. Het is echter de vraag of de onderscheidingskenmerken voor de Ç Ç in de tabel van Bankowska wel volkomen betrouwbaar zijn. Men ziet bij de <ƒ $ een behoorlijke variatie in de achterlij fstekening, b.v. 5'. picta met dwarsbandjes in plaats van de gebruikelijke vlekkentekening. Als we aannemen dat een derge-
178
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
lijke variatie ook bij de <j> Ç voorkomt is het duidelijk, dat de tabel van Ban- kowska, gebaseerd op dergelijke kleurkenmerken, voor twijfel vatbaar is.
Van de <ƒ cf heb ik materiaal gezien van de collectie-DE Meijere, van de collectie van het Instituut voor Taxonomische Zoölogie (voorheen Zoölogisch Museum) te Amsterdam, van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie te Leiden (RMNH), van het Fries Natuurhistorisch Museum te Leeuwarden, van het Museum te Maastricht, van het Laboratorium voor Entomologie te Wageningen, van de coII.-Van Aartsen, van de coII.-Lambeck, van de coIL-Lucas, van de coIL-Meuffels, van de coII.-Piet, van de coIL-Stobbe, van de coII.-Veltman, van de coIL-Verhaak en van mijn eigen collectie. Totaal 232 cT cT van de volgende soorten, vindplaatsen en data:
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
179
Sphaerophoria menthastri L, Zutphen, Doetinchem, Leusden (Trekermeer) (coll.-Zoöl. Mus.), Yenlo, Diemen, Scheveningen (coIL-De Meijere), St. Pie¬ tersberg, Dwingelo, Zundert N.B., Bleijenbeek L., Hoek van Holland, Elzeter Bos, Boxtel N.B., Formerum (Terschelling), Swartduun (Terschelling), Beek¬ bergen, Staelduinen (’s-Gravenzande), Eperheide (coll.-RMNH), Vledder (colk- Fries N.H. Museum), Aalbeek, Gronsveld (coll.-Mus. Maastricht), Hoge Veluwe (Kemperberg), Heerlen, Wageningen (coll.-Lab. Ent. Wageningen), Nuth, Austerlitz, Boekelo, Overveen, Otterlo (coII.-Van Aartsen), Soestduinen, Oisterwijk, Wijster, Spier (coII.-Lambeck), Hoog-Soeren, Echt (De Doort), Bunder bos, Hulten, Haaksberken, Ulvenhout, Breda (Liesbos), Tilburg, Heeze (coll. -Lucas), Elsloo, Swalmen (Boukoul), Meinweg (coII.-Meuffels), Bussum
180
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 3l, 1. IX. 1971
(coll. -Piet), Appelscha (coll. -Stobbe), Lochern (Witte Berken), Halle, Laren Gld. (Lochemse Berg), Lochern (coII.-Veltman), Oirschot, Geijsteren, Uden- hout, Gerwen (coll. -Verhaak), Bunder Bos, Echt (De Doort), Oirschot, Bergen N.H., Castricum, Heiloo, Winterswijk, Noordoostpolder (S 66), Bennekom, Gortel, Epe (coll. -Van der Goot). Data 9. V— 24. IX. Totaal 93 d d-
Sphaerophoria picta Mg. Veenhuizen, Leusden (Trekermeer), Best, Otterlo (colL-Zoöl. Mus.), Bodegraven, Den Haag (coll. -De Meijere), Ijlst Fr., Duurs- woude (coll.-RMNH), Wageningen, Utrecht, Kotten (coll.-Lab. Ent. Wage- ningen), Otterlo, Assel, Ermelo, Seters, Austerlitz, Best, Woerdense Verlaat (coll. -Van Aartsen), De Logt, Baarn, Krapoel (coII.-Lambeck), Bunder bos, Susteren, Hoog-Soeren, Wooldse Veen, Breda (Liesbos), Wouwse Plantage,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
181
Brunssum, Duurswoude ( coll. -Lucas ) , Meinweg ( coll . - Meuffels ) , Duurswoude (coll. -Stobbe), Ootmarsum (Springendal), Huizen N.H. (coII.-Veltman), Best, Oirschot, Nuenen, Aalst, Wintelre (coll. -Verhaak), Beegden, Nuenen, Budel, Duurswoude, Gelderse Vallei (tussen Veenendaal en Wageningen), Amsterdam¬ se bos, Wooldse Veen, Noordoostpolder (coll. -Van der Goot). Data 20. IV — 2.X. Totaal 75 <ƒ cf .
Sphaerophoria sarmatica Bank. Arnhem, Wolfheze, Zeist (coll.- Zool. Mus.), Ernpe (bij Zutphen), Venlo, Zeist, Geldermaisen, Scheven ingen, Hilversum, Doom (coll. -De Meijere), Swartduun (Terschelling), Hoorn (Terschelling), Rijsplak (Terschelling) (coll.-RMNH), Vledder (coll. -Fries N.H. Museum), Nijverdal, Assel, Otterlo (coll.- Van Aartsen), Soestduinen (coII.-Lambeck) . Wooldse Veen, Hoog-Soeren (coll. -Lucas), Meinweg (coll. -Meuffels), Bakke- veen (coll. -Stobbe), Laren Gld. (Lochemse Berg), Lochern (coII.-Veltman), Geijsteren (coll. -Verhaak), Petten, Terschelling (Grieën), Noordoostpolder (S 15), Bussum (Hilversumse heide), Doorwerth (coll. Van der Goot). Data 30. IV -31.VIIL Totaal 46 > f .
Sphaerophoria dubia Zett. Doetinchem (coll. -Zool. Mus.), Oisterwijk (colh- De Meijere), Hoge Veluwe (Kemperberg) (coll. -Lab. Ent. Wageningen), Otter¬ lo (coll. -Van Aartsen), Baarn (coII.-Lambeck), Vasse, Haelen-Leubeek, Breda (Liesbos), Hulten, Hilvarenbeek (coll. -Lucas), Swalmen (Boukoul), Meinweg (coll. -Meuffels), Geijsteren, Nuenen (coll. -Verhaak). Data 20. IV — 29. VIII. Totaal 18 <$ $ .
Uit dit lijstje en de er bij af geheelde kaartjes kunnen we voorlopig concluderen dat S. menthastri L. de gewoonste soort is, op de voet gevolgd door S. piet a Mg. S. sarmatica Bank. is ook nog vrij talrijk, vooral op Terschelling schijnt het een gewone verschijning te zijn, maar S. dubia Zett. mag toch als nogal zeldzaam beschouwd worden. Uit de provincies Zeeland en Groningen zijn van geen van de vier soorten nog meldingen bekend. Dat S. dubia Zett. alleen nog in het zuiden en midden van ons land gevonden is en niet in het noorden is geen kwestie van de noordgrens van een verspreidingsgebied, want ik bezit een serie van deze soort uit Finland en ze is ook uit Denemarken en Polen vermeld. Het zal ver¬ moedelijk wel zo zijn, dat in blanco gebieden weinig gevangen is en men mag niet te snel concluderen dat de soort daar dus niet voorkomt. Op sommige plaatsen zijn drie of vier van de soorten aangetroffen, b.v. alle vier soorten op de heide bij Otterlo door Van Aartsen. In de toekomst zal mogelijk blijken dat in de poldergebieden, die ik het „kustgebied” gedoopt heb in de door mij geschreven NJN- en KNNV-tabellen, S. dubia Zett. ontbreekt. In het westelijk kustgebied wordt immers regelmatig gevangen en de soort is er nooit aangetroffen.
Summary
Distribution of the <ƒ cf of the four species of the Sphaerophoria menthastri group in the Netherlands (vide accompanying maps) from fifteen collections in this country. These species have been identified according to the key and figures published by Bankowska and by comparison with a cf of each species,
182
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
identified by her. I express herewith my gratitude to Mrs. Bankowska, who sent this material from the Zoological Institute at Warsaw.
It appeared that most Dutch specimens of S. picta Mg. did not agree fully with specimens, received from Bankowska, or with specimens from Central Europe in my own collection. The long apical tooth of surstyli present on each side in the Central European specimens was much shorter in most Dutch $ <$ . Bankowska saw such a specimen and expressed as her opinion it could be a variety of picta Mg. I included these specimens in picta for the time being. It seems more suitable to wait until more is known about these species in other parts of Europe.
Females were not included, because I was not sure I could recognize these with sufficient certainty. Of the males the totals were for menthastri, picta, sar- matica and dubia respectively 93, 75, 46 and 18.
Literatuur
Bankowska, R., 1964. Studien für die palaearktischen Arten der Gattung Sphaerophoria St.
Farg. et Serv. (Diptera, Syrphidae). Ann. Zool. Warszawa 22 (15): 285 — -353. Lucas, J. A. W., 1969. De Nederlandse vertegenwoordigers van de Syrphinae (Diptera, Syrphidae). Ent. Ber., Amst. 29: 134 — 139.
W. S. Fisher f
Dezer dagen bereikte ons het bericht van het overlijden van een oud-collega van de afdeling voor Entomologie van het Smithsonian Institution, United States National Museum in Washington, D.C. (U.S. Bureau of Entomology).
Vele jaren heeft Fisher aan dit Instituut gewerkt en een aantal publicaties zijn van zijn hand verschenen, voornamelijk over Cerambycidae en Buprestidae. Hij beschreef vele nieuwe soorten, o.a. uit het Indo-Australische gebied.
In april 1948 werd hij, na ruim 35 jaar dienst bij het Instituut, op bijna 70- jarige leeftijd gepensioneerd.Aanvankelijk kwam hij nog regelmatig op het mu¬ seum, waar hij zijn kamer had behouden, maar allengs verminderden zijn bezoeken tot éénmaal per maand en later stopte hij zijn werkzaamheden toen het museum, althans het entomologisch museum, geruime tijd gesloten werd wegens tijdelijke verhuizing in verband met verbouwing. Ook werd hij toen door ziekte van zijn vrouw sterk aan huis gebonden. Zij ontviel hem in november 1953.
Sedert dien heeft hij zijn wetenschappelijk werk geheel gestopt. Al zijn vrije tijd heeft hij verder aan zijn liefhebberij, zijn tuin, besteed.
Een paar jaar geleden is hij verhuisd uit Virginia naar Florida, samen met zijn dochter en schoonzoon, die intussen bij hem waren komen inwonen. Uit de cor¬ respondentie, die ik sedert 1937 met hem heb onderhouden, is mij gebleken, dat Fisher, ondanks zijn optimisme, deze overgang van milieu en klimaat niet geheel heeft kunnen verwerken.
Op 2 juni 1.1. is deze mens, een bescheiden, vriendelijk en behulpzaam museum- man van de oude stempel, op 93-jarige leeftijd uit de familiekring weggenomen ten gevolge van een hartaanval enige tijd na een overigens niet gevaarlijke operatie. Zijn vrienden zullen hem missen.
C. de Jong, Bilthoven.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .IX. 1971
183
Handbuch der Zoologie* eine Naturgeschichte der Stämme des Tierreiches gegründet von Willy Kükenthal, herausgegeben von J.-G. Helmcke, D. Starck und H. Wermuth, IV. Band: Arthropoda — • 2. Hälfte: Insecta — zweite Auflage: M. Beier, Phasmida, 56 pp. (Lieferung 6, 1968, prijs D.M. 29. — ); J. Illies, Ephemeroptera, 63 pp. (Lieferung 7, 1968, prijs D.M. 34.—); M. Fischer, Die Verwandlung der Insekten, 68 pp. (Lieferung 8, 1969, prijs D.M. 34. — ); M. Beier, Diagnose, 3 pp., M. Beier, Geschichte der Entomologie, 9 pp-, B B. Rohdendorf, Paläontologie, 27 pp., B. B. Rohdendorf, Phylogenie, 28 pp., M. Beier, Klassifikation, 17 pp. (Lieferung 9, 1969, prijs D.M. 46, — ); St. von Kéler, Mallophaga, 72 pp. (Lieferung 10, 1969, prijs DM. 38.- — ). Uitg. W. de Gruyter & Co., Berlin.
Yan het klassieke Handbuch der Zoologie is men thans overgegaan tot het uitgeven van een geheel gemoderniseerde tweede druk. Het is niet eenvoudig om de deeltjes die ter recensie zijn toegezonden (ongeveer de helft van wat tot nu toe in de reeks Insecta is verschenen) onder één noemer te bespreken. Daarvoor lopen de deeltjes te zeer uiteen. Van de algemene artikelen is de Diagnose, door Beier in Lieferung 9, zeer typologisch en men kan zich afvragen of dit in een modem handboek nog wel op zijn plaats is. De geschiedenis van de entomologie, van dezelfde auteur, Is een zo compact artikel, dat er in sommige tekstgedeelten niet meer overblijft dan een weinig verduidelijkende reeks namen, en slechts enkele der zeer belangrijke auteurs enigermate besproken worden. Van de beide bijdragen van Rohdendorf over palaeontologie en fylogenie is vooral het eerste veel te beknopt. (Het is overigens niet duidelijk wat het voordeel is van deze tweedeling). Het artikel van Beier over klassificatie bevat een tabel tot de orden voor imagines en larven, als¬ mede een motivatie van de gebruikte indeling. In tegenstelling tot deze uiterst gecomprimeer¬ de bijdragen staat de verhandeling van Fischer over de metamorfose, dat 70 pagina’s toegemeten kreeg en dan ook beduidend leesbaarder is. Behalve de metamorfose worden hier ook polymorfie en generatiewisselmg besproken.
Van de drie deeltjes die over een speciale orde der insekten handelen, is de helft van het aantal pagina’s gewijd aan morfologie, anatomie en fysiologie. Andere onderwerpen zijn voortplanting, embryologie, levenscyclus en oecologie. De systematiek wordt slechts in kort bestek behandeld.
Een belangrijk deel van de tekst van alle deeltjes bestaat uit een zeer uitgebreide litera¬ tuurlijst. Voorts is er een register op de wetenschappelijke namen. Een ernstige tekort¬ koming is mi. het ontbreken van een zakenregister, zelfs in de „algemene” deeltjes. Merk¬ waardig is ook, dat de deeltjes over Phasmida en Mallophaga een tabel tot de families en subfamilies hebben, terwijl een dergelijke, toch wel nuttige tabel ontbreekt in het deeltje over Ephemeroptera.
Het werk is zeer royaal uitgevoerd, het heeft een verzorgde typografie en een groot aantal meestal goede illustraties. De prijs is uitgesproken hoog.
De opzet van het werk is een up to date overzicht te verschaffen over alle aspecten van de entomologie. Het lijkt de vraag of het mogelijk is dit in één handboek te realiseren; evenmin lijkt het zeker of er veel behoefte naar ai weer een handboek bestaat. Gezien opzet en inhoud en niet op de laatste plaats de zeer hoge prijs, zal het gehele werk slechts voor instituten aantrekkelijk zijn. Het aanschaffen van een enkel deeltje is particulieren die wat meer niet-systematische informaties wensen over hun specialisme echter wel aan te raden.
W. N. Ellis
Burges, H. D. & N. W. Hussey, Microbial Control of Insects and Mites, 861 pp= Academic Press, London, 1971. Prijs £ 11.50.
Dit uitstekend verzorgde boek bevat bijdragen van een groot aantal specialisten op het gebied van de insektenpathologie en de mikrobiologische bestrijding. Deze specialisatie staat vooral de laatste tijd in het middelpunt van de belangstelling, daar zij in sommige gevallen een uitstekend alternatief biedt voor de conventionele chemische bestrijding van schadelijke insekten.
184
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. IX. 1971
Na een algemene inleiding volgt een zeer nuttig hoofdstuk over de wijze waarop men ziek insektenmateriaal moet behandelen om tot identificatie van de ziekteverwekker te komen. Daarna worden in verschillende hoofdstukken achtereenvolgens bacteriën, virussen, schimmels, Rickettsiae en nematoden behandeld en de mogelijkheden, die deze groepen bieden bij even¬ tuele toepassing voor insektenbestrijding. De bacterie Bacillus thuringiensis , die reeds op grote schaal door de industrie wordt vermeerderd, wordt uitgebreid in een 4-tal hoofdstukken be¬ sproken. Andere hoofdstukken handelen ondermeer over massaproduktie van insektenpatho¬ genen, over de veiligheid van deze produkten voor warmbloedigen, over standariseringspro- blemen, over formuleringen van mikrobiologische insecticiden, over mogelijkheden in de medische entomologie en over de tot nu toe bereikte resultaten. Het boek wordt afgesloten met een aantal appendices, die nuttige informatie bevatten over bv. onderwijsinstellingen op het gebied van insektenpathologie. Ook is er een appendix met een lijst van pathogenen, die laboratoria voor distributie ter beschikking hebben. Een zeer uitgebreide lijst van publikaties over pathogenen van medisch belangrijke insekten besluit het boek.
Door de snelle groei van deze nog vrij jonge discipline is een uitvoerig boekwerk zoals dit zeker gerechtvaardigd. Het is echter te betreuren, dat dit boek pas 2 jaar na gereedkoming van de manuscripten gepubliceerd is, zodat de meest recente literatuuraanhalingen al twee jaar oud zijn.
Het is onmogelijk om een dergelijk standaardwerk op alle punten naar zijn waarde te be¬ oordelen. Het boek bevat niet minder dan 33 hoofdstukken en 7 appendices. Verwacht mag echter worden dat het jarenlang als naslagwerk door specialisten op dit terrein gebruikt zal worden. — ■ L. P. S. van der Geest.
Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek
Amsel, H. G., F. Gregor & H. Reisser, 1970, Microlepidoptera palaearctica III (J. Razows- ki, Cochylidae).
Bandsma, A. T. & R. T. Brandt, 1966, Insects in Australia.
Barcant, H., 1970, Butterflies of Trinidad and Tobago.
Baynes, E. S. A., 1970, Supplement to a revised catalogue of Irish Macrolepidoptera.
Child, J., 1968, Australian spiders.
Clyne, D., 1969, A guide to Australian spiders.
Cobben, R. H., 1968, Evolutionary trends in Heteroptera, I.
Cole, A. C, 1968, Pogonomyrmex harvester ants.
Engelmann, F., 1970, The physiology of insect reproduction.
Fauna from Siberia, 1970. Russisch.
Forster, R. R., 1967, 1968, The spiders of New Zealand, I, II.
Forster, W., z.j., Thiemes insektenboek.
Hickman, V. V., 1967, Some common Tasmanian spiders.
Huber, F., 1970, Nervöse Grundlagen der akustischen Kommunikation bei Insekten. Iconographia insectorum japonicorum III, z.j.
The Insects of Australia, 1970.
Kurentzov, A. I., 1970, The Butterflies of the far East USSR. Russisch.
Main, B. Y., 1967, Spiders of Australia.
Manly, W. B. L. & H. G. Allcard, 1970, Butterflies and burnets of Spain.
Moths of America North of Mexico, including Greenland. Nieuw seriewerk. Muirhead-Thomson, R. C, 1968, Ecology of insect vector populations.
Patterson, J. T. & W.S. Stone, 1952, Evolution in the genus Drosophila.
Peters, J. V., 1971, A catalogue of the type-specimens of Hesperoidea and Papilionoidea in the Australian Museum.
Schmid, M. & B. Endicott, 1968, Mariposas de Venezuela.
Smithers, C. N., 1970, Norfolk Island butterflies.
Weygoldt, P., 1969, The biology of pseudoscorpions.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 oktober 1971 No 10
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: G. J. Flint: Lichtvangsten van Lepidoptera in 1969 bij de Abdij Sion (gem. Diepenveen) (p. 185). — R. C. H. M. Oudejans: Studies on Coleophoridae (Lepidoptera) (p. 189). — ■ C. A. W. Jeekel: Duizend- en miljoenpoten (Chilopoda en Diplopoda) uit Noord-Brabant en de noordelijke helft van Limburg (p. 191). — C. Ottenheijm: Vangsten van Macrolepidoptera in Limburg in 1970 (p. 203). — H. Cardinaal f (p. 204). — Litera¬ tuur (p. 188: W. N. Ellis). — ■ Korte mededelingen (p. 188: Afd. Zuid-Holland; p. 190: S. de Boer, C. J. Versteegh; p. 204: Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek).
Lichtvangsten van Lepidoptera in 1969 bij de Abdij Sion (gem. Diepenveen)
door
G. J. FLINT
Door het vertrek van P. Amadeus Alma (fruittuinlamp) is in 1969 de oude toestand hersteld, zodat er maar één val (bos- en weiderand) in werking was. In de maanden februari en maart werden geen waarnemingen gedaan. Maart had ± 20 vorstdagen ! De eerste vlinders verschenen pas op l.IV. De maanden mei en juni waren, behoudens enkele korte perioden, zeer matig. Daarna kwam de prachtige zomerperiode van 13. VII tot 18. VIII, met daarop volgend een mooie nazomer. Toch waren de vluchten niet biezonder groot. Ze waren slechts 6% hoger dan in 1968. De micro’s vlogen zelfs beduidend minder dan in 1968 (40%). Het aantal nachten met boven de 80 soorten macro’s bedroeg 32. Ze vielen vrijwel alle in de warme periode. Hoewel er geen kwantiteit was, kwaliteit was er des te meer. Er werden 395 soorten macro’s geteld. Bepaald verheugend is het voor de tweede en derde keer terugvangen van rariteiten.
1. Schaarse soorten :
O dont osia carmelita Esper, 2 exemplaren.
Deilephila porcellus L., 1 exemplaar.
Asphalia diluta Den. & Schiff., 1 $ : de tweede vangst na 1967 van deze gebiedsuitbreider.
Archanara algae Esper, 2 exemplaren.
Lithomoia solidaginis Hb, , 1 exemplaar op 14.VIII, de derde ontmoeting na 1964 en 1967.
Chytolita cribrumalis Hübner, 1 exemplaar.
Noctua fimbriata Schreber, 19 exemplaren.
186
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
Jaspidia deceptoria Schiff., 1 exemplaar op 13. VI (tweede vangst).
Apeira syringaria L., 1 d op l.IX.
Niet eerder waargenomen soorten voor deze vangplaats: Mamestra splendens Hübner, 1 exemplaar op 14. VI. Costaconvexa polygrammata Borkhausen, 1 <j> van de tweede generatie op ll.IX. Een merkwaardige vangst. Misschien een tweede vlieggebied na Brabant en Limburg?
2. Trekvlinders.
Vermeldenswaard zijn de vangsten van:
Autographa bractea Den. & Schiff., 1 d op 26. VIL
Macdunnoughia confus a Stephens, 2 exemplaren resp. op 9. VIII en 11. VUL M. confusa is een nieuwe aanwinst voor deze waarnemingsplaats.
Orthonama obstipata F., 1 exemplaar op 28.XI.
3. Ontbreken van soorten:
Cerura vimda L. ontbrak dit seizoen op het appèl, evenals Calamia tridens Hufnagel ( virens L.).
Van Clostera anachoreta F. waren dit jaar weer een drietal exemplaren aan¬ wezig, van Euplexia lucipara L. zelfs weer verscheidene exemplaren. De spanner Opisthograptis luteolata L. is ook een duidelijk achteruit gaande soort. Dit sei¬ zoen slechts twee dieren van de voor j aarsgeneratie.
4. Afw ij kende vormen.
Tethea or Den. & Schiff. Van deze soort werd op 27. V het tweede exemplaar gevangen van f. albin goradiata Bunge. Zie voor het eerste exemplaar Ent. Ber., Amst. 24: 147.
Van Scotia ipsilon Hufnagel werd een dwerg waargenomen.
5. Een nieuwe soort voor de Nederlandse fauna.
Opigena polygona Den. & Schiff. Van deze Noctuïde werd op 9.VIII.1969
een prachtig gaaf cf m de val aangetroffen (zie afbeelding). Het is het eerste exemplaar voor Nederland. Ter Haar-Keer geeft op plaat 33 fig. 5 een zeer goede afbeelding. Spuler, Die Schmetterlinge Europas 3, Tafel 32, nr. 4, biedt een veel minder goede weergave. Deze Middeneuropese vlinder schijnt zijn ge¬ bied uit te breiden in westelijke en noordelijke richting. Er zijn reeds diverse vindplaatsen uit Denemarken gemeld. De 4 tot 5 cm lange rups komt voor op allerlei lage planten, o.a. Rumex en Polygonum (duizendknoop).
J. Huisenga
Opigena polygona Den. & Schiff., $, X H/X
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
187
6. Late data.
Lophopteryx capucina L. Late exemplaren van de tweede generatie, n.l. op 10. IX (1 ex.) en op 14. IX (1 ex.), resp. 8 en 12 dagen later dan de Catalogus van Lempke aangeeft.
Pheosia tremula Clerck. Een exemplaar van de tweede generatie trof ik nog op 9. IX aan.
Scotia exclamationis L. Drie exemplaren op 17.X. Dit is drie dagen later dan de Catalogus vermeldt.
Bomolocha eras salis Fabricius. Op 29. VIII een exemplaar, op 18. IX nogmaals één. Beide dieren waren af gevlogen. Overigens is deze soort vrijwel altijd snel af gevlogen. Ik heb bijna nooit een vers exemplaar ontmoet.
Pelurga comitata L. Late exemplaren op 16. IX (1 ex.) en op 21. IX (1 ex.).
Campaea margaritata L. Een ç? op ll.X, een zeer laat exemplaar van de partiële tweede generatie.
7. Partiële tweede en derde gneraties.
Een goede zomer is vrijwel zeker een waarborg voor extra generaties. Zo ook dit seizoen en dit te meer, omdat op het warme weer een mooie nazomer volgde.
Deilephila elpenor L. Een exemplaar op 8. IX en een exemplaar op 9. IX, partiële tweede generatie. De rupsen waren in VIII en IX zeer talrijk aanwezig.
Hahrosyne pyritoides Hufnagel. Twee exemplaren op 12. IX, partiële tweede generatie.
Euproctis similis Fuessly. Een partiële tweede generatie. Op 15. IX (1 ex.), op 4.X (4 exx.), op 9.X (2 exx.), alle <ƒ $ .
Miltochrista miniata Forster, een exemplaar op 17.X behoort stellig tot een partiële tweede generatie.
Mam es tra oleracea L., een exemplaar op 17.X, partiële derde generatie.
Hadena compta Den. & Schiff. Een exemplaar op 9. IX, behorend tot een zeer partiële tweede generatie. Deze datum is twee dagen later dan de Catalogus aangeeft.
Dypterygia scabriuscula L. Op 16.IX een exemplaar, partiële tweede generatie.
Caradrina morph eus Hufnagel. Een exemplaar op 17.X, partiële tweede gene¬ ratie.
Jaspidia pygärga Hufnagel. Een vrij sterke partiële tweede generatie. Op 11. IX (2 exx.), 12. IX (2 exx.), 14.IX (4 exx.), 15. IX (1 ex.) en 16. IX (2 exx.).
Polychrisia moneta Fabricius. Op 9. IX een exemplaar van de tweede generatie.
Mythimna comma L. Op 15. IX (1 ex.) en op 4.X (1 ex.), behorende tot een zeer partiële tweede generatie.
Rivula sericealis Scopoli. Een exemplaar op 30. IX en één op ll.X, partiële derde generatie.
Idaea aversata L. Op 4.X (4 exx.) en op 9.X (2 exx.), partiële derde generatie.
Apeira syringaria L., 1 d op l.IX, partiële tweede generatie.
Cyclophora albipunctata Hufnagel. Op 13. IX een exemplaar; partiële derde generatie.
Epirrhoe alternata Müller, een exemplaar op 14.IX, kan ook al tot een partiële derde generatie hebben behoord.
188
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
Ectropis bistortata Goeze. Op l.IX een Ç , op 6. IX 2 en op 12. IX een
cf . Voor het eerst septemberdieren in een partiële derde generatie.
8. Een vroege vlucht.
Na al deze late vangsten een melding van een vroeg exemplaar van Photedes pygmina Haworth op 16. VII. Dit is vier dagen vroeger dan de laatste gegevens uit supplement 12 van de Catalogus.
9. Talrijk in aantal.
Lithosia griseola Hb. In de nacht van 28. VII 237 exemplaren. Idem 30. VII 281 stuks.
Didrsid rubï Vieweg. In de nachten van 14.VIII en 15.VIII resp. 731 en 850 exemplaren. Voor L. griseold zijn het verrassende aantallen.
Summary
Results of a trap placed near the Abbey of Sion in the province of Overijssel in 1969. 1. Some rare species. 2. Migrants. 3. Absence of species or scarcity. 4. A remarkable form. 5. The first capture of Opigend poly gond Den. & Schiff, in the Netherlands. 6. Late dates. 7. Species with a partial second or third generation. 8. An early observation. 9. Species present in great numbers.
Deventer, Swaefkenstraat 39.
Afdeling Zuid-Holland. Behoudens bijzondere omstandigheden zijn de vergaderingen van de afdeling Zuid-Holland in het komende seizoen als volgt vastgesteld:
Op 27 oktober 1971 in de Rivièra-Hal, Diergaarde Blijdorp, Rotterdam, op 15 december 1971 in het Museum van Nat. Historie, Raamsteeg 2 te Leiden, op 9 februari 1972 wederom in de Rivièra-Hal en op een nader te bepalen datum in april 1972 in het genoemde museum. Alle vergaderingen beginnen om 20 uur.
Voor zover dit nog niet mocht zijn gebeurd zal aan de in Zuid-Holland wonende leden de gebruikelijke circulaire worden toegezonden.
I. A. Kaijadoe, secretaris-penningmeester.
Free, J. B,, 1970, Insect pollination of crops, pp. xi, 544. 170 figs., ca. 1550 refs., authors index (15 pp.), animal index (4 pp.), plant index (12 pp.), general index (6 pp.). Academie Press, London & New York. Prijs £ 7.25.
De auteur, medewerker van het Rothamsted Experimental Station, geeft in dit boek een overzicht van de rol die insekten als bestuivers van voedingsgewassen spelen, alsmede van de methoden om de rol van deze insekten kwantitatief te bepalen en zo mogelijk hun betekenis voor de bestuiving van voedingsgewassen te vergroten.
Hoewel vanzelfsprekend de honingbij de meeste aandacht krijgt, worden eveneens hoofd¬ stukjes gewijd aan andere bestuivers, met name hommels, solitaire bijen ( Megachile , vooral M. rotundata, en Nomada melanderi) en calyptrate vliegen ( Phormia , Lucilia en in mindere mate ook Calliphora) .
Het boek is als volgt ingedeeld: Na een inleiding, gewijd aan de methodiek van het onder¬ zoek wordt in een eerste deel het gedrag van honingbijen bij het provianderen behandeld, vervolgens de organisatie van honingbijvolken, de toepassingen van honingbijen als bestuivers, het gebruik en kweken van hommels en solitaire bijen, en het toepassen van insektenbestuivers in kassen. In een tweede deel worden, per plantenfamilie gerangschikt, de voedingsgewassen behandeld die van insektenbestuiving afhankelijk zijn.
De schrijver heeft een enorme hoeveelheid literatuur kritisch verwerkt; veel aandacht wordt besteed aan de methodieken van de verschillende onderzoekers.
Opmaak en indeling zijn zeer verzorgd. Het is jammer dat de figuren, met name de bloem- diagrammen, aan verschillende bronnen zijn ontleend, en niet in eenzelfde stijl overgetekend. Voor allen die te maken hebben met de produktiviteit van voedingsgewassen zal dit een waardevol boek zijn. — W. N. Ellis.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
189
Studies on Coleophoridae (Lepidoptera)
I. New names in the genus Coleophora Hübner
by
R. C. H. M. OUDEJANS
In searching the literature published on the systematics of the family Coleopho¬ ridae, several names appeared to be preoccupied. In this first paper new names are proposed for these species.
Coleophora chretieniella nom. nov. pro Coleophora hipunctella Chrétien 1915 nec hipunctella Walsingham 1882. Type locality: Gafsa, N. Africa.
Coleophora elephantacolorella nom. nov. pro Coleophora decipiens Toll & Amsel 1967 nec decipiens Walsingham 1891. Type locality: Polichomri, N. Afghanistan. Dr. H. G. Amsel, Karlsruhe, has kindly given his permission for this change in nomenclature (1971, in litt.).
Coleophora fuchsiella nom. nov. pro Coleophora metallicella Fuchs 1903 nec met alii cell a Hodgkinson 1892. Type locality: Eriwan.
Coleophora indefinitella nom. nov. pro Coleophora zelleriella Chambers 1874 nec zelleriella Heinemann 1854. The status of this species is still uncertain, compare McDunnough 1954, p. 9. Type locality: Kentucky, U.S.A.
Coleophora mcdunnoughiella nom. nov. pro Coleophora dubiella McDunnough 1946 nec dubiella Baker 1888. Type locality: Parrsboro, Nova Scotia.
Coleophora parasalmani nom. nov. pro Coleophora insulicola McDunnough 1945 nec insulicola Toll 1942. Type locality: Brackley Beach, Canada.
Coleophora percanella nom. nov. pro Coleophora incanella Toll 1952 nec in- canella Tengström 1848. Type locality: Jefren, Tripolitania.
Coleophora tollamseliella nom. nov. pro Coleophora tenuis Toll & Amsel 1967 nec tenuis Walsingham 1882. Type locality: Herat, W. Afghanistan. See note at elephantacolorella.
Coleophora tolliella nom. nov. pro Coleophora gigantella Toll 1961 nec gigantella Chambers 1874, which is, according to Busck 1903, p. 219, a synonym of cratipennella Clemens 1864. Type locality : Treskaschlucht, Yugoslavia.
Summary
The following nine nomina nova in the genus Coleophora Hübner are proposed to replace preoccupied names:
chretieniella, elephantacolorella, fuchsiella, indefinitella, mcdunnoughiella, para¬ salmani, percanella, tollamseliella and tolliella.
Literature
Baker, G. T., 1888. Descriptions of some new species of Microlepidoptera from Algeria. Ent. mon. Mag. 24: 254 — 257.
Busck, A., 1903. Notes on Backenridge Clemens’ types of Tineina. Proc. ent. Soc. Wash. 5: 181—220.
Chambers, V. T., 1874. Can. Ent. 6: 128.
190
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
Chrétien, P., 1915. Contribution à la connaissance des Lépidoptères du Nord de l’Afrique. Ann. Soc. ent. Fr. 84: 289 — 374.
Fuchs, A., Neue Kleinfalter des Mittelmeergebiets. Eni. Zig. Stettin 64: 1 — 16.
Heinemann, H. von, 1854. Zehn neue Microlepidopteren. Z. Ent. 8: 1 — 7.
McDunnough, J. H., 1945 (publ. 1946). Concerning certain North American Coleophorids with unicolorous brown wings (Lepidoptera). Can. Ent. 77: 145 — 150.
- , 1946. Some Coleophoridae of Eastern Ontario and Northwestern Nova Scotia.
Can. Ent. 78: 54 — 63.
- , 1954. New Microlepidoptera from the region of Halifax, Nova Scotia, with
notes on other species. Am. Mus. Nonit. 1686: 1 — 15.
Tengström, J. M. J. af, 1848. Bidrag till Finlands Fjäril-fauna. Notis. Sails k. Fauna & Flora Fennn. Förh. 1: 69 — 164.
Toll, S. von, 1942. Studien über die Genitalien einiger Coleophoriden III. Veröff. dt. Kolon.
u. Übersee-Mus. Bremen 3: 288 — 299.
- , 1952. Studien über die Genitalien einiger Coleophoridae X. Nouvelles espèces
de Coleophora d’Afrique du Nord, Asie-Mineure, Syrie, Palestine, Liban et Iran. Bull. Soc. ent. Mulhouse 1952: 27 — 30.
- , 1961. Zoologische Ergebnisse der Mazedonienreisen Friedrich Kasys. I. Teil:
Coleophoridae. Sb er. öst. Akad. Wiss. Abt. 1. 170: 279 — 304.
- , & H. G. Amsel, 1967. Coleophoriden aus Afghanistan (Lepidoptera: Co¬ leophoridae). Beitr. naturk. Forsch. SüdwDtl. 26: 5 — 16.
Walsingham, Lord, 1882. North American Coleophorae. Trans, ent. Soc. Lond. 1882: 429— 442.
- , 1891. ln: Biol. Central America, Lepidoptera Heterocera 4: 319.
Soest, Ereprijsstraat 175, The Netherlands.
Tyria jacobaeae L. (Lep., Arctiidae). De heer Zonderwijk schrijft in Ent. Ber., Amst. 31 : 126, I.VII.1971, dat hij de vlinder in het binnenland zeldzaam vindt. Ik ving hem ja¬ renlang in de gemeente Maasdriel, verder volop langs de weg naar Hedel en van Hedel naar Den Bosch. Of de soort er de laatste jaren nog voorkomt, weet ik niet, omdat ik niet meer fiets.
C. J. Versteegh, Julianastraat 3, Kerkdriel.
Nymphalis polychloros L. (Lep., Nymphalidae) . Nu bijna overal een zeldzaamheid ge¬ worden, wat mij aanleiding geeft het volgende mee te delen. Op 13 juni 1964 kreeg ik bericht van een kennis, die vroeger ook wat gevlinderd had en er dus nog wel iets van af wist, dat hij rupsen voor me wist. Hij was tamelijk lang ziek geweest en door het raam van zijn kamer had hij een nest rupsen gezien in de iep, die vlak voor zijn huis te Middelie staat.
Door het open venster konden we de dieren makkelijk bereiken. Op de tak zat de lege eiring, wat verder een nest met lege huidjes en een stukje daarvandaan zaten maar liefst 45 rupsen op de tak. Op een zijtak bevonden zich nog 20 stuks.
De tak met de 45 rupsen nam ik mee en zette die thuis in een ruime kweekkast buiten. Maar helaas waren na twee dagen al 41 rupsen dood, verschrompeld en verdroogd. De vier overblijvende groeiden voorspoedig en verpopten 18 en 19 juni. Ze leverden 18 en 19 juli de vlinders.
Toen ik nog in Middelie woonde, ving ik polychloros wel meer en dan vooral op bloeiende liguster, terwijl ik één keer een aangestoken pop op meidoorn vond. Maar al sinds jaren had ik de soort niet meer gezien. Op 6 september 1964 zag ik te Beverwijk nog een grote vos op een veldje bloeiende lucerneklaver vliegen.
S. de Boer, Bredehoff 22, Oosthuizen — N.H.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
191
Duizend» en miljoenpoten (Chilopoda en Diplopoda) uit Noord -Brabant en de noordelijke helft van Limburg
door
C. A. W. JEEKEL
Instituut voor Taxonomische Zoölogie , Amsterdam
Als voortzetting van onze pogingen om door middel van een aantal auto- excursies de documentatie voor de verspreiding van duizend- en miljoenpoten in ons land bijeen te brengen, maakten mijn vrouw en ik in april en mei 1970 twee tochten door Noord-Brabant en Limburg. Tot nog toe waren deze twee provincies nog maar zeer weinig onderzocht, en de verspreidingsgegevens be¬ perkten zich tot Zuid-Limburg, altijd al een streek waar veel verzameld is, en tot Breda, met enkele zeer incidentele vondsten elders. Door deze spaarzame gegevens verkreeg men de indruk als zou Zuid-Limburg, door een veel grotere soortenrijkdom dan de rest van ons land, in faunistisch opzicht een exclusieve rol spelen. Om de juistheid van deze indruk na te gaan verzamelden wij voor¬ namelijk in de noordelijke helft van de provincie. Wat er van Breda bekend was, was op zichzelf reeds interessant. Het riep tevens een aantal vragen op met betrekking tot de fauna van de gehele provincie Noord-Brabant, met name in hoeverre wij ten aanzien van enkele bij Breda gevonden soorten van een continue verspreiding door de gehele provincie konden spreken. Om dit na te gaan was het nodig om op vele plaatsen in Noord-Brabant, en eigenlijk ook in het aan¬ grenzende Belgische gebied te verzamelen.
Het resultaat van onze twee tochten volgt hieronder, waarbij ik tevens de gelegenheid te baat neem om in een addendum drie nieuwe soorten aan de lijst van Nederlandse Diplopoda toe te voegen, en een voorlopige naamlijst van Nederlandse Chilopoda te geven.
Tijdens de eerste excursie, van 17 tot 20 april 1970, werd een route gevolgd, welke in grote trekken overeenkomt met een driehoek Den Bosch, Roermond, Nijmegen. Verzameld werd op de volgende plaatsen.
De Ijzeren Man, Gem. Vught, 17. IV, eiken-berkenbos met dennen; Giers- bergen, Gern. Drunen, 17. IV, eikenhakhoutwal ; Udenhout, 17. IV, hoog eikenbos op zeer vochtige bodem; Vessem, 17. IV, oud populierenbos op vochtige zwarte grond; Riethoven, 17. IV, berkenbosje; Dorplein, Gem. Budel, 18. IV, berkenbos langs Zuidwillemsvaart; Eind, Gem. Nederweert, 18. IV, droog eikenbos; Leu- beek, Gem. Roggel, 18. IV, beekoever met gemengd loofbos; Helden, 18. IV, oud gemengd loofbos; Grubbenvorst, 18. IV, vochtig berkenbos; Boukoul, Gem. Swal- men, 19. IV, oud gemengd loofbos; Klein Zwitserland, Gem. Tegelen, 19. IV, eiken-berkenbos; Arcen, 19. IV, eikenbos; Landgoed Geysteren, Gem. Wansum, 19. IV, oud gemengd loofbos; Berg en Dal, 20. IV, oud gemengd loofbos; Plas- molen, Gem. Mook, 20. IV, oud gemengd loofbos; Zeeland, 20. IV, dennenbos met Amerikaanse eik; Oss, 20. IV, parkaanplant met Amerikaanse eik; Nuland, 20. IV, dennenbos met Amerikaanse eik.
De tweede excursie, van 15 tot 19 mei 1970, werd gewijd aan de westelijke helft van Noord-Brabant, met name de omgeving van Breda en Bergen op Zoom.
192
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
Verder werd verzameld in het grensgebied van Noord-Brabant en de Belgische provincie Antwerpen, en in de wijde omgeving van Roermond. De vindplaatsen zijn de volgende:
De Moeren, Gem. Zundert, 15.V, gemengd loofbos; Bosschenhoofd, Gem. Hoeven, 15.V, loofbos (Amerikaanse eik) met dennen; Landgoed Lievensberg, Gem. Bergen op Zoom, 16.V, loofbos (vnl. elzen); Korteven, Gem. Woensdrecht,
16. V, oud loofbos met dennen; Wouwse Plantage, Gem. Wouw, 16.V, oud loof¬ bos met dennen; Grenspost langs weg naar Turnhout, Gem. Baarle Nassau, 16.V, Amerikaanse eik; Boswachterij Chaam, Gern. Chaam, 17.V, dennenbos met loof¬ bomen; Teteringen, 17.V, loofbos met dennen; Pompstation ten w van Tilburg,
17. V, loofbos met dennen; Esbeek, Gem. Hilvarenbeek, „De Utrecht”, 17.V, loofbos met dennen; Riel, 17.V, berkenbos; Strijbeek, „Patersmoer”, Gem. Gin- neken, 18.V, eiken-berkenbos; Wilreit, Gem. Bergeyk, 18.V, Amerikaanse eik; Vaarsel, Gem. Someren, 18.V, Amerikaanse eik; Tungelroy, Gem. Weert, 18.V, eikenbosje met dennen en Amerikaanse eik; Papenhoven, helling Julianakanaal,
18. V, populierenbos : Echterbosch, Gern. Echt, 19.V, gemengd loofbos met veel keistenen; Posterholt, 19=V, gemengd loofbos; Herkenbosch, 19.V, gemengd loofbos; Heitrak, Gem. Deume, 19.V, eikenbosje.
Op deze tweede excursie verzamelden we ook op een viertal plaatsen in de Belgische provincie Antwerpen, ui..: Breykelen, X6.V, dennenbos; Oostmalle, 16.V, oud gemengd loofbos; Regenwortel, bij Merxplas, 18.V, gemengd loof¬ bos; Postel, 18.V, gemengd loofbos langs weiderand.
Hoewel 39 vindplaatsen in Noord Brabant en Limburg een zeer belangrijke uitbreiding van ons inzicht in de faunistiek van deze provincies zullen geven, moeten we ons natuurlijk wel realiseren dat de verkregen gegevens nog uiterst gebrekkig zijn. Zo bepaalden wij onze aandacht vrijwel geheel tot loofbossen, waardoor de soorten van het open terrein en van het cultuurgebied slecht in onze vangsten vertegenwoordigd zijn of geheel en al ontbreken. Bovendien hadden we nog geen gelegenheid om wat meer in het kleigebied te verzamelen, terwijl het Peelgebied ook nog niet voldoende verkend werd. Ondanks dat begint zich nu toch binnen de twee provincies een verspreidingsbeeld van de Chilopoda en Diplopoda af te tekenen, dat interessant genoeg is om in dit artikel naar voren gebracht te worden. Alvorens hier verder op in te gaan laat ik nu eerst de lijst van gevonden soorten volgen.
DUIZENDPOTEN
SCOLOPENDRIDA
Cryptops hortensis (Donovan). Yught, Giersbergen, Udenhout, Roggel, Hel¬ den, Gmbbenvorst, Boukoul, Tegelen, Arcen, Geysteren, Plasmolen, Nuland; De Moeren, Bosschenhoofd, Korteven, Wouwse Plantage, Grenspost Baarle Nassau, Teteringen, Tilburg, Esbeek, Riel, Wilreit, Tungelroy, Echterbosch, Posterholt, Heitrak. Deze soort was uit beide provincies reeds bekend, nl. van Breda, Arcen en Bunde. Hij komt in de loofbossen op diluviale zandgrond algemeen voor, en stelt blijkbaar weinig eisen aan het milieu. In de dikke bladstrooisel-pakketten die zich in de greppels van deze bossen ophopen, is Cryptops dikwijls de enige duizendpoot -soort..
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
193
Cryptops parisi Brölemann. Berg en Dal; Papenhoven, Herkenbosch. Nadat wij tijdens onze eerste excursie op tal van plaatsen in Brabant en Limburg slechts hortensis hadden gevonden, was de vondst van parisi bij Berg en Dal een ver¬ rassing. Deze Cryptops is algemeen in de loofbossen van Zuid- Limburg, waar hij de iets kleinere hortensis schijnt te vervangen. Op een vondst in Abcoude na, waar de soort beslist niet thuis hoort en ongetwijfeld toevallig heen versleept moet zijn geweest, was parisi tot dusver niet elders in ons land gevonden. De vindplaats Berg en Dal is binnen onze grenzen een geïsoleerde. In de streek ten z.o. van Roermond komen parisi en hortensis blijkbaar door elkaar, zij het in gescheiden biotopen, voor,
G e o p h i 1 i d a
Haplophilus subterraneus (Shaw). Roggel, Boukoul, Tegelen; De Moeren, Papenhoven. Deze soort was bekend van een aantal vindplaatsen in het westen van ons land, en voorts uit Breda, Valkenburg en Bernden. In hoeverre deze verspreiding een natuurlijke is, dan wel in belangrijke mate door de mens werd beïnvloed, is moeilijk vast te stellen. Vermoedelijk mogen wij het voorkomen van deze soort in een aantal loofbossen in het westen des lands toeschrijven aan passieve verspreiding met plantenmateriaal. In het zuiden van ons land wijzen de vondsten daarentegen op een natuurlijke verspreiding.
Schend y la nemorensis C. Koch. Vught, Udenhout, Vessem, Riethoven, Roggel, Helden, Grubbenvorst, Boukoul, Tegelen, Arcen, Berg en Dal, Plasmolen, Zee¬ land, Oss, Nuland; Bosschenhoofd, Korteven, Wouwse Plantage, Grenspost Baarle Nassau, Teteringen, Tilburg, Esbeek, Strijbeek, Tungelroy, Echterbosch, Poster¬ holt, Herkenbosch. Zoals reeds uit het aantal vindplaatsen blijkt — vijftien van de negentien in april en twaalf van de twintig in mei — is deze soort in het bezochte gebied zeer algemeen.
Hij was reeds bekend van vrij veel vindplaatsen in het westen, midden en zui¬ den van het land, met name uit Breda, Plasmolen en enkele plaatsen in Zuid- Limburg, ontbrak daarentegen in onze vangsten in de provincie Friesland van het vorige jaar.
Strigamia acuminata (Leach). Giersbergen, Roggel, Tegelen, Plasmolen. In ons land verbreid voorkomend, maar altijd in kleine aantallen gevonden. Was reeds bekend van enkele vindplaatsen in Zuid-Limburg.
Strigamia crassipes (C. Koch), die reeds bekend was van Geulhem en Cadier, kwamen wij op onze twee excursies niet tegen.
Necrophlaeophagus flavus (De Geer). Papenhoven, Echterbosch. Deze soort was reeds bekend van Breda en verschillende plaatsen in Zuid-Limburg, en komt overigens verspreid door ons land voor. In loofbossen op zandgrond of in bosjes op veenachtige bodem ontbreekt flavus, daar hij blijkbaar een voedselrijke grond behoeft. Vermoedelijk daardoor werd hij op onze beide excursies zo weinig gevonden.
Geophilus insculptus Attems. Berg en Dal. Waarschijnlijk in het hele land verbreid voorkomend, maar nog slechts van weinig vindplaatsen bekend. In het zuiden was insculptus slechts gevonden bij Geulhem.
Br ach y geophilus truncorum (Bergsoe & Meinert). Vught, Giersbergen, Uden-
194
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
hout, Riethoven, Eind, Helden, Boukoul, Tegelen, Arcen, Geysteren; Bergen op Zoom, Grenspost Baarle Nassau, Teteringen, Tilburg, Esbeek, Wilreit, Poster- holt, Herkenbosch. Een algemene soort, die ongetwijfeld door het gehele land verbreid voorkomt. Was echter tot dusverre nog niet uit de zuidelijke provincies bekend.
Van de orde Geophilida waren reeds vroeger nog twee soorten in Zuid-Limburg gevonden, nl. Pachymerium jerrugineum (C. Koch), Valkenburg, en Clinopodes linearis (C. Koch), Geulhem en Valkenburg. Beide soorten zijn ook elders in het land gevonden, maar wij kwamen ze tijdens onze twee excursies niet tegen.
Lithobiida
Lithobius jorficatus (L.). Vught, Giersbergen, Riethoven, Budel, Eind, Tege¬ len, Arcen, Geysteren, Plasmolen, Zeeland, Oss, Nuland ; De Moeren, Bosschen- hoofd, Korteven, Grenspost Baarle Nassau, Chaam, Teteringen, Tilburg, Esbeek, Riel, Wilreit, Vaarsel, Tungelroy, Echterbosch, Posterholt, Herkenbosch, Heitrak. In het gehele land zeer algemeen. Was reeds bekend van Plasmolen, Lomm, en enige vindplaatsen in Zuid-Limburg. De soort lijkt een uitgesproken voorkeur te hebben voor sterk onder menselijke invloed staande biotopen, en komt onder stenen, oud hout, afval, etc., dikwijls in niet onaanzienlijke aantallen voor. Ook in loofbossen ontbreekt forficatus niet; hij komt daar vooral onder boomstammen, onder dode schors en in vermolmd hout voor, zonder overigens in de strooisellagen geheel en al te ontbreken. Men krijgt wel de indruk, dat jorficatus schaarser wordt naarmate meer andere Lithobius -soorten in hetzelfde biotoop voorkomen.
Lithobius piceus L. Koch. Berg en Dal, Plasmolen. Deze soort was uit ons land slechts bekend van Geulhem in Zuid-Limburg.
Lithobius dentatus C. Koch. Roggel. Ook deze soort was tot nog toe alleen maar bekend uit het Geuldal.
Lithobius melanops Newport. Eind; Wouwse Plantage. In ons land verspreid voorkomend en plaatselijk niet zeldzaam. Was reeds bekend van Heerlen. Wordt vrijwel uitsluitend onder de schors van levende bomen, zoals bijv. populieren, gevonden.
Lithobius aulacopus Latzel. Roggel, Tegelen, Geysteren, Berg en Dal, Plas¬ molen; Posterholt. Een in de loofbossen van Zuid-Limburg algemeen voorkomen¬ de soort, die echter tot dusverre nog niet elders in ons land werd gevonden.
Lithobius tricuspis Meinert. Roggel; Echterbosch, Posterholt. Was tot nu alleen maar van enkele vindplaatsen in Zuid-Limburg bekend.
Lithobius agilis C. Koch. Boukoul, Tegelen. Was slechts bekend van Geulhem.
Lithobius erythrocephalus C. Koch. Tungelroy. In de duinen tussen Haarlem en Den Haag is deze soort niet zeldzaam. Elders in ons land komt hij blijkbaar zeer lokaal voor, want er zijn nog maar enkele vindplaatsen bekend.
Lithobius spec. Giersbergen. In ons land komt een Lithobius-soott voor, die nog steeds niet bevredigend gedetermineerd kon worden. Het is een soort uit de groep van Lithobius borealis Meinert, en met de meeste determinatietabellen komt men dan ook op deze soortsnaam uit. Aangezien men onder de naam borealis in de loop der jaren meerdere soorten heeft aangeduid waarvan de identiteit nog niet geheel is opgehelderd, is het nog niet duidelijk welke naam onze soort moet
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
195
hebben. De exemplaren die we bij Giersbergen vingen, stemmen overeen met materiaal van dezelfde soort uit de omgeving van Haarlem en van enkele vind¬ plaatsen in het midden des lands.
Lithobius pelidnus Haase. Boukoul. Deze soort was nog niet eerder in ons land verzameld.
Lithobius calcar atus C. Koch. Vught, Eind, Zeeland; Esbeek, Strijbeek, Vaarsel, Tungelroy, Echterbosch. Was van de twee zuidelijke provincies alleen maar be¬ kend uit Breda. De soort is in ons land niet zeldzaam in loofbossen op droge zandgrond, maar veel minder algemeen dan L. crassipes.
Lithobius muticus C. Koch. Echterbosch, Posterholt. Deze soort was tot nu toe slechts bekend van twee vindplaatsen, nl. Doetinchem en Valkenburg (L.). Hij komt blijkbaar verspreid in het oosten en zuidoosten van ons land voor, maar is zeldzaam.
Lithobius mier op s Meinert. Vught, Vessem, Eind, Roggel, Tegelen, Zeeland; Tungelroy, Papenhoven. Deze soort komt waarschijnlijk door het gehele land verspreid voor, en was reeds bekend van een aantal plaatsen in het westen en midden van ons land en van Geulhem in Zuid-Limburg. Het aantal vondsten vooral tijdens onze eerste excursie was wel opvallend hoog, en wellicht moeten we daaruit concluderen, dat mi crops in de zuidelijke provincies algemener is dan elders.
Lithobius curtipes C. Koch. Vessem. In ons land verspreid voorkomend, en wel uitsluitend in vochtige biotopen. Was reeds gemeld uit Valkenburg.
Lithobius crassipes L. Koch. Riethoven, Eind, Roggel, Helden, Boukoul, Arcen, Geysteren, Berg en Dal, Piasmolen; Bergen op Zoom, Korteven, Echterbosch, Posterholt, Herkenbosch. Was reeds van Valkenburg bekend. Is in ons land verspreid, en is na forficatus de algemeenste Lithobius- soort.
Van het geslacht Lithobius is verder alleen nog maar L. aeruginosus L. Koch uit de twee provincies bekend, nl. uit Geulhem. Wij hebben deze soort op onze excursies niet gezien.
MILJOENPOTEN
Glomerida
Glom er is marginata (Villers). Berg en Dal, Plasmolen. Behalve van een aantal plaatsen op de Veluwe en in Zuid-Limburg, was deze soort in 1953 bekend van Nijmegen en Piasmolen. Sindsdien is marginata ook in Overijsel en de Achter¬ hoek aangetroffen. In het licht van deze gegevens is het interessant om vast te stellen, dat Glomeris blijkbaar niet in Noord-Brabant en midden-Limburg voorkomt, en dat onze activiteiten slechts resulteerden in de bevestiging van de twee reeds eerder bekende vindplaatsen.
Het voorgaande houdt reeds in, dat wij Glomeris intermedia Latzel, die slechts uit Zuid Limburg bekend is, ook niet vonden.
POLYDESMIDA
Polydesmus augustus Latzel. Boukoul, Arcen, Geysteren, Berg en Dal, Pias¬ molen; Bergen op Zoom, Wouwse Plantage, Echterbosch, Posterholt. Dit is een algemene soort in Zuid-Limburg, die voor het overige alleen maar bekend was van Breda en Nijmegen. Als resultaat van onze excursies is nu gebleken, dat
196
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
augustus in ons land enerzijds in het westelijk deel van Noord-Brabant en ander¬ zijds in een betrekkelijk smalle zone langs de oostgrens van Limburg voorkomt. De soort ontbreekt blijkbaar in het midden en oosten van Noord-Brabant en het westelijk gedeelte van midden-Limburg.
Bij Piasmolen werd van deze soort onder meer een paartje in copula gevonden.
Polydesmus denticulatus C. Koch. Vessem, Plasmolen; De Moeren, Korteven, Wouwse Plantage, Grenspost Baarle Nassau, Teteringen, Esbeek, Herkenbosch. Een in ons land verbreid voorkomende en algemene soort, die wij vooral op onze april-excursie slechts weinig vonden. Dit laatste houdt wellicht verband met de omstandigheid, dat deze soort vooral in de zomermaanden actief is.
De soort was reeds bekend uit Breda en van enkele vindplaatsen in Zuid- Limburg.
Van de Polydesmida zijn voorts nog enkele soorten vroeger uit Noord-Brabant of Limburg vermeld, die ditmaal niet werden gevonden, nl. Brachydesmus superus Latzel, Polydesmus testaceus C. Koch, Macrosternodesmus palicola Bröle- mann, Ophiodesmus albonanus (Latzel), en Oxidus gracilis (C. Koch) ( = Orthomorpha g.). Van deze soorten is alleen Polydesmus testaceus uitsluitend uit Zuid-Limburg bekend, en het ziet er niet naar uit dat deze soort ook buiten het kalkgebied voorkomt. De andere soorten komen ook elders in ons land verbreid voor.
Craspedosomatida
Microchordeuma gallicum (Latzel). Boukoul. Was tot nu toe alleen maar be¬ kend van enkele vindplaatsen in het Geul dal.
Craspedosoma rawlinsii Leach (= simile Verhoeff). Udenhout, Eind, Helden, Boukoul, Tegelen, Berg en Dal, Piasmolen; De Moeren, Korteven, Grenspost Baarle Nassau, Chaam, Tungelroy. Een in ons land verbreid en algemeen voor¬ komende soort, die in het bezochte gebied regelmatig werd aangetroffen. Was reeds van Zuid-Limburg bekend.
Bij Berg en Dal werd een paartje in copula gevonden.
Van de Craspedosomatida is voorts Chordeuma silvestre Latzel in ons land al¬ leen in Zuid-Limburg gevonden. Onze twee excursies leverden geen nieuwe vind¬ plaatsen van deze soort op.
JULIDA
Choneiulus palmatus (Nemec). Tegelen. Een blijkbaar vrij zeldzame soort, die tot op heden nog maar van weinig vindplaatsen bekend is. Werd vroeger reeds van Sittard vermeld.
Proteroiulus fuscus (Am Stein). Giersbergen, Udenhout, Helden, Boukoul, Tegelen, Arcen, Geysteren, Berg en Dal, Nuland; De Moeren, Korteven, Grens¬ post Baarle Nassau, Teteringen, Tilburg, Strijbeek, Tungelroy. Een zeer algemene soort in ons land, zowel in droge als vochtige loofbossen. Vaak talrijk onder de losse schors van dode stammen en takken, en aan de voet van bomen. Was reeds van Breda en Epen (L.) bekend.
Cylindroiulus nitidus (Verhoeff). Piasmolen. Verbreid in het oosten en zuid¬ oosten van ons land, in het overige gedeelte zeer lokaal. De soort was reeds bekend
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
197
van tal van vindplaatsen in Zuid-Limburg. Het is opvallend, dat nitidus door ons nergens in Noord-Brabant of midden-Limburg werd gevonden.
Cylindroiulus punctatus (Leach) (•= silvarum ( Meiner t) ) . Vught, Giersbergen, Udenhout, Yessem, Riethoven, Roggel, Helden, Boukoul, Tegelen, Arcen, Geys- teren, Berg en Dal, Piasmolen, Zeeland, Nuland; De Moeren, Bosschenhoofd, Bergen op Zoom, Korteven, Wouwse Plantage, Tilburg, Riel, Strijbeek, Papen¬ hoven, Echterbosch, Posterholt, Herkenbosch, Heitrak. Soms talrijk, soms spaar¬ zaam, maar vrijwel altijd te vinden in vermolmd hout, losse schors, aan de voet van bomen, of in de strooisellagen van loofbossen. Was reeds bekend van Breda en een aantal vindplaatsen in Zuid-Limburg.
Cylindroiulus latestriatus (Curtis) (.== frisius (Verhoeff)). Vught, Yessem, Zeeland, Nuland; Bergen op Zoom, Korteven, Teteringen. Is ook algemeen, maar verlangt een iets vochtiger milieu en lichtere bebossing dan silvarum. Was tot nog toe uit de twee provincies alleen maar bekend van Gulpen.
Leptophyllum nanum (Latzel). Udenhout. Een verspreid voorkomende soort, die in ons land nog maar weinig werd gevonden. Was bekend van Geulhem.
Julus scandinavius Latzel. Vught, Udenhout, Vessem, Helden, Tegelen, Geys- teren, Piasmolen, Zeeland, Nuland; De Moeren, Korteven, Grenspost Baade Nassau, Teteringen, Strijbeek, Tungelroy, Papenhoven, Echterbosch, Herkenbosch. Een in ons hele land in loofbossen algemeen voorkomende soort. Was reeds van Breda en enkele vindplaatsen in Zuid-Limburg bekend.
Brachyiulus pusillus (Leach) ( — litt oralis (Verhoeff)). Vessem. In ons land lokaal voorkomend op vochtige en voedselrijke bodem. De soort was van enkele vindplaatsen in Zuid-Limburg bekend.
Ommatoiulus sabulosus (L.) (== Schizophyllum s.). Roggel (resten van een dood exemplaar) ; Korteven. In ons land vooral in de duinstreek zeer algemeen in de voorzomer, elders lokaal op zandgrond. De soort was nog niet bekend uit één van beide provincies.
Tachypodoiulus niger (Leach) ( == albipes (C. Koch)). Roggel, Boukoul, Berg en Dal; Wouwse Plantage, Papenhoven. Deze soort is zeer algemeen in Zuid-Lim¬ burg en was verder uit ons land alleen maar bekend van Breda. De nieuwe vind¬ plaatsen bevestigen het voorkomen in westelijk Noord-Brabant en breiden het nu
bekende areaal van Zuid-Limburg in noordelijke richting uit tot de omgeving van Nijmegen.
Van de orde Julida zijn vroeger reeds vermeld uit Noord-Brabant of Limburg: Nopoiulus venustus (Meinert), Boreoiulus tenuis (Bigler), Blaniulus guttulatus (F.), Cylindroiulus coeruleocinctus (Wood) ( = teutonicus (Pocock)), Leptoiulus belgicus (Latzel), en Ophyiulus pilosus (Leach) ( = fallax (Meinert)). Van deze soorten werd op onze twee excursies geen materiaal gevonden. Met uit¬ zondering van Leptoiulus betreft het hier overigens soorten die door het hele land verbreid voorkomen, zodat zij vroeger of later ook wel elders in de twee provincies gevonden zullen worden. Het materiaal dat destijds tot Leptoiulus en Ophyiulus werd gebracht, dient nader kritisch bezien te worden, daar ook Leptoiulus ksrvillei (Latzel) in ons land kan blijken voor te komen.
Het resultaat van onze verzamelactiviteit in de provincie Antwerpen is neer¬ gelegd in het volgende soortenlijstje.
198
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
Duizendpoten
Cryptops hort en sis (Donovan). Oostmalle, Regenwortel, Postel.
Cr yp tops pari si Brölemann. Oostmalle. Hoewel in Noord-Brabant uitsluitend hortensis werd gevonden, blijkt parisi niet ver over de grens toch voor te komen. Het is daarom heel wel mogelijk, dat deze soort ook in westelijk Noord-Brabant gevonden zal worden.
Te Oostmalle werden zowel hortensis als parisi gevonden, maar helaas is niet meer na te gaan of beide soorten door elkaar op een enkele plek voorkomen. Van twee duidelijk gescheiden vindplaatsen was echter geen sprake.
Schendyla nemorensis C. Koch. Oostmalle, Regenwortel, Postel.
Br ach y ge o philus truncorum (Bergsoe & Meinert). Regenwortel, Postel.
Lithohius forficatus (L.). Breykelen.
Lithobius melanops Newport. Regenwortel.
Miljoenpoten.
Craspedosoma rawlinsii Leach. Postel.
Choneiulus palmatus (Nemec). Postel.
Proteroiulus fuscus (Am Stein). Regenwortel, Postel.
Cylindroiulus punctatus (Leach). Breykelen, Regenwortel, Postel.
Juins scandinavius Latzel. Oostmalle.
Ommatoiulus sabulosus (L.). Postel.
Indien men binnen een relatief kort tijdsbestek op een groot aantal plaatsen verzamelt, krijgt men een goede indruk van de gecompliceerdheid van het samen¬ spel van de factoren, die de plaatselijke samenstelling van de bodemfauna ver¬ oorzaken. Zo is een van de eerste ondervindingen die men opdoet, dat er vrijwel geen zinnig woord te zeggen valt over de soorten- en individuenrijkdom van de duizend- en miljoenpootfauna van een bepaalde vindplaats voordat men ter plaatse verzameld heeft. Niet zelden togen wij op een bepaalde plek met hoog¬ gespannen verwachtingen aan het werk, om dan al spoedig tot de conclusie te moeten komen dat er ,, niets” zat. Anderzijds hebben wij ook wel op plekken, die zo op het oog weinig buit deden verwachten, verrassende vondsten gedaan.
Een ander opmerkelijk verschijnsel is de plaatselijke verhouding tussen de aantallen soorten van duizend- en miljoenpoten. Zo vonden wij tijdens onze eerste excursie in een droog eikenbosje bij Eind, Gern. Nederweert, zes duizendpoot- soorten (waarvan vijf Lithobius -soorten) tegen één mil j oenpoot-soort. Op de tweede excursie vonden wij bijv. bij Korteven vier duizendpoot-soorten tegen acht miljoenpoot-soorten, bij Posterholt daarentegen was de verhouding acht tegen twee.
Nu ligt het niet in de bedoeling om hier een opsomming te geven van alle oecologische factoren, die van invloed kunnen zijn geweest op deze uiteenlopende verzamelresultaten. Velerlei klimatologische en bodemkundige omstandigheden spelen daarbij vanzelfsprekend een rol. Wat echter bij het al dan niet voorkomen van bodemdieren als duizend- en miljoenpoten van enorme betekenis kan zijn, en het vermoedelijk ook is, is de historische factor. Het ligt voor de hand dat een geïsoleerd bosperceel, dat ontstaan is door beplanting van open terrein, na enige decennia een goede strooisellaag zal vormen, maar niet zo spoedig de bijbehorende
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
199
bodemfauna zal krijgen. In dit soort door herbebossing ontstane percelen zal men gedurende lange tijd slechts die soorten vinden, die in staat zijn hetzij actief hetzij passief open terrein over te steken, of die zowel in bos als in open terrein voorkomen. De rijkdom aan Chilopoden en Diplopoden van een bepaald bos¬ perceel zal ongetwijfeld in grote mate afhankelijk zijn van het „verleden” van dat perceel.
De armoede aan soorten in vele als werkverschaffing aangelegde boscom¬ plexen moet dan ook vermoedelijk verklaard worden uit de jonge leeftijd van deze complexen. Anderzijds kan men bijv. in een zo op het oog onbelangrijk bosje van eikenhakhout een onverwacht hoog aantal soorten vaststellen, wat dan wellicht verklaard dient te worden uit een hoge ouderdom van het betreffende bosje.
In hoeverre de voor de herbebossing zo veelvuldig gebruikte Amerikaanse eik bijgedragen heeft aan de armoede van de bodemfauna is een punt dat hier ter¬ loops genoemd moet worden. Jaren geleden werd er door MacGillavry de aandacht op gevestigd, dat deze boomsoort zo opvallend weinig vijanden onder de insekten telde. Of het bladstrooisel voor miljoenpoten als voedsel onaanvaard¬ baar is, is voorzover mij bekend nog niet nagegaan. Men krijgt echter wel de fndruk, want het is ons opgevallen dat in bossen van Amerikaanse eik niet alleen het soorten-, maar ook het individuenaantal gering is, en dat de gehele bodemfauna een spaarzame indruk maakt. Er doet zich bovendien nog een ver¬ schijnsel voor dat in dit verband van belang kan zijn. Het bladstrooisel van de Amerikaanse eik verteert blijkbaar vrij langzaam. Het gevolg is, dat de relatief grote bladeren — die niet de neiging hebben om te krullen — elkaar dicht bedek¬ ken en tenslotte een dikke, continue, en soms werkelijk vast samengekitte laag gaan vormen, die de daaronder liggende humuslaag volkomen afsluit. Het ligt voor de hand om aan te nemen, dat onder deze laag door gebrek aan voldoende ventilatie een zuurstof arm milieu ontstaat.
Een enigszins vergelijkbaar verschijnsel doet zich voor in beukenbossen, met name in de greppels daarvan. De dikke strooisellagen die zich daar ophopen, sluiten ook dikwijls de onderlaag volkomen af, met blijkbaar als gevolg een sterke verarming van de fauna. Beukenblad heeft echter meer neiging tot om¬ krullen en plakt niet zo sterk aaneen.
Het spreekt vanzelf dat men ten aanzien van de interpretatie van de versprei- dingsgegevens, die tijdens onze twee excursies werden bijeengebracht, de uiterste voorzichtigheid moet betrachten. Negatieve resultaten, die minstens even belang¬ rijk zijn als positieve, kan men slechts met de nodige reserves in zijn beschou¬ wingen betrekken. Dit in acht nemende komen we tot de volgende resultaten:
(1) De exclusiviteit van de fauna van Zuid-Limburg (het ongeveer vierkante gebied ten Zuiden van Geleen) is geringer dan tot nog toe kon worden aange¬ nomen. Van de in ons land gevonden duizendpoten is alleen Lith obtus aerugino- sus L. Koch uitsluitend uit Zuid-Limburg bekend. Met name de Lit h o bius -soorten. die tot nog toe slechts in Zuid-Limburg gevonden waren, blijken een grotere ver¬ spreiding in Limburg te bezitten, en zullen vermoedelijk deels ook in het oosten van het land blijken voor te komen. Van de miljoenpoten zijn de volgende vijf soorten uitsluitend uit Zuid Limburg bekend: Glom er is intermedia Latzel, Poly-
200
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
Kaart van Noord-Brabant en het noordelijk deel van Limburg, waarin de plaatsen waar verzameld werd zijn aangeduid door cirkeltjes. De gesloten cirkeltjes geven de vindplaatsen aan van (1) Haplophilus subterraneus (Shaw), (2) Polydesmus augustus Latzel, en (3)
Tachypodoiulus niger (Leach).
desmus testaceus C. Koch, Chordeuma silvestre Latzel, Leptoiulus bel gi eus (Lat¬ zel), en Ommatoiulus rutilans (C. Koch). Mogelijk zijn enkele van deze soorten aan kalkbodem gebonden.
(2) In het gehele gebied van Noord-Brabant en het midden en noorden van Limburg kan men gaande van west naar oost voorlopig drie zones onderscheiden. De eerste zone omvat het gebied ten westen van Breda en is gekenmerkt door het voorkomen van Haplophilus subterraneus (Shaw), Polydesmus augustus Latzel en Tachypodoiulus niger (Leach). De tweede zone omvat het oostelijk deel van de provincie Noord-Brabant, benevens het gehele Peelgebied — of voormalige Peel- gebied — van Limburg. Deze zone heeft een relatief arme fauna van soorten die, althans op de geëigende plaatsen, door heel Nederland voorkomen. De derde zone is een smalle strook langs de oostgrens van Limburg, doorsneden door de Maas, en noordwaarts doorlopend tot de omgeving van Nijmegen - — en wellicht zich voortzettend in de Achterhoek en Twente. Deze zone heeft een opvallend rijke fauna. In de eerste plaats komen er de drie soorten voor die kenmerkend waren voor de eerste zone. Microchordeuma gallicum (Latzel) en Glomeris mar- ginata (Villers) zijn nog twee min of meer karakteristieke miljoenpoten voor dit gebied. Het opvallendste is echter, dat behalve Haplophilus subterraneus (Shaw) en Cr yp tops parisi Brölemann, niet minder dan zeven Chilopoda, Lithobius- soorten, deze zone kenmerken. Deze soorten zijn: Lithobius piceus L. Koch, L. dentatus C. Koch, L. aulacopus Latzel, L. tricuspis Meinert, L. agilis C. Koch,
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
201
L. pelidnus Haase, en L. wiutkus C. Koch. Zij komen naar het zicht laat aanzien niet voor ten westen van het Peelgebied en ten westen van de Gelderse IJsel, en vermoedelijk ook niet ten noorden van de provincie Overijsel.
Addendum
In 1953 verscheen de determineertabel en soortenlijst van de in ons land gevonden miljoenpoten. Het was destijds niet mogelijk om een dergelijke publi¬ catie over de duizendpoten van Nederland uit te geven, vnl. vanwege de ontoe¬ reikendheid van de beschikbare versprei dingsgegevens. In de loop der jaren is in die situatie wel enige verandering gekomen, en, hoewel de publicatie van een faunistisch boekje over de Chilopoda van Nederland mi. nog niet verantwoord is, kan het geen kwaad om een lijst van de tot nu in ons land gevonden soorten te geven. Bij het gebruik van de in de aangrenzende landen verschenen literatuur heeft men dan enige steun.
Terloops zij hier opgemerkt, dat ook de miljoenpotenlijst van 1953 niet meer volledig is. De daar reeds als mogelijk inlandse soorten vermelde Poly desmus cortaceus Porat, Cylindroiulus britannicus ( Verhoef f) en Ommatoïulus rutilans (C. Koch) (m Scbizophyllum r.) zijn sindsdien inderdaad ook in ons land ge¬ signaleerd.
Lijst van in ons land gevonden Chilopoda
Scolopendrida
Cryptops hortensis (Donovan) v Cr yp tops pari si Brölemann zo Cryptops savignyi Leach a
Geophilida
Haplopbiïus subterraneus (Shaw) v
Mecistocephalus maxillaris (Gervais) a
Scbendyla nemorensis C. Koch v
Bracbyscbendyia dentata Brölemann & Rïbaut a?
Strigamia acuminata (Leach) v
Strigamia crassipes ( C . Koch) v
Strigamia maritima (Leach) h
Pacbymerium fermgmeum (C. Koch) v
Clinopodes linearis (C. Koch) v
Necropblaeophagus flavus (De Geer) v
Geophilus carpophagus Leach v
Geophilus electricus (L.) v
Geophilus proximus C. Koch v
Geophilus insculptus Attems v
Br achy geophilus truncorum (Bergsoe & Meinert) v
Lithobilda
Lithobius forficatus (L.) v
202
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
Lithobius piceus L. Koch 20 Lit h obtus dentatus C. Koch 20 Lithobius melanops Newport v Lithobius aulacopus Lat2el 20 Lithobius tricuspis Meinert 20 Lithobius agi lis C Koch 20 Lithobius spec. cfr. borealis Meinert v Lithobius calcaratus C. Koch v Lithobius pelidnus Haase 20 Lithobius pilicornis Newport a Lithobius calcaratus C. Koch v Lithobius muticus C. Koch 20 Lithobius aeruginosus L. Koch 20 Lithobius curtipes C. Koch v Lithobius crassipes L. Koch v Lithobius microps Meinert v Lamy et es julvi cornis (Meinert) v
Scutigerida
Scutigera coleoptrata (L.) a
In de bovenstaande lijst betekenen de achter de soortsnaam toegevoegde letters a: adventief. Hoogstwaarschijnlijk niet inheemse, in ons land ingevoerde soort, die hier vermoedelijk niet stand kan houden.
h: halofiel. Alleen voorkomend langs de Noord2eekust. v: verbreid. Door het gehele land op geëigende plaatsen te verwachten.
20: 2uidoostelijk. Uitsluitend voorkomend in het 2uid-oosten van ons land.
Summary
In this paper a list of the species of Chilopoda and Diplopoda collected during two excursions to the southern provinces of the Netherlands (Noord-Brabant and Limburg) in the spring of 1970 is given. Some aspects of the distributional pattern are briefly discussed. In an addendum three species of Diplopoda are added to the Dutch list, and a preliminary checklist of Dutch Chilopoda is given.
Literatuur
Blower, J. G., 1958. A synopsis of the British Millipedes (Diplopoda). Synopses of the British Fauna, No. 11. 74 pp., 1 pi.
Eason, E. H., 1964. Centipedes of the British Isles. London and New York, x ~f- 294 pp., 5 pis.
Jeekel, C. A. W., 1953. De Millioenpoten (Diplopoda); van Nederland. Wet. Meded. K.N.N.V., No. 9. 23 pp., 1 pi.
- , 1964. Beitrag zur Kenntnis der Systematik und Ökologie der Hundertfüsser
(Chilopoda) Nordwestdeutschlands. Abh. Verb, naturh, V er. Hamburg (N.F.) 8: 111—153.
- , 1970. Duizend- en miljoenpoten (Chilopoda en Diplopoda) uit Friesland.
Ent. Ber., Am st., 30: 5—7.
Schubart, O., 1963. Diplopoda, Symphyla, Pauropoda, Chilopoda, Ergänzung. Brohmer, Ehrmann, Ulmer, Die Tierwelt Mitteleuropas 2 (3, Ergänzung): 1 — 55.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X.1971
203
Vangsten van Macrolepidoptera in Limburg in 1970
door
C. OTTENHEIJM
Araschnia levana L., f. porima Tr. Blerick, 15. VIII.
Agrius convolvuli L. Belfeld, één exemplaar op 7.X.
Dendrolimus pini L. Mein weg, één exemplaar op 26. VI.
Leucodonta bicoloria Den. & Schiff. Op 2 2. VI werden te Belfeld 65 exemplaren
op licht geteld.
Ochrostigma veliiaris Hufnagel. Vlodrop, één exemplaar op 20. VI.
Olene fascelina L. Venlo, Ç , 6.VIII.
Thumatha senex Hübner. Meinweg, 8.VII.
Coscinia cribraria L. Meinweg, één exemplaar op 27. VII.
Rh y par ia pur pur at a L. Meinweg, Ç , 2 6. VI.
Phragmataecia castaneae Hübner. Meinweg.
Lycophotia molothina Esper. Belfeld, 22.VI.
Hadena perplexa Denis & Schiff. ( lepida Esper). Velden, 7.VIII één exemplaar. Mythimna turca L. 14 exemplaren in juni te Vlodrop.
Mythimna sicula Treitschke. Vlodrop, acht exemplaren op 10. VI en één op 20. VI; Lomm, één op 19. VI.
Sentha flammen Curtis. Vlodrop, 10. VI, één exemplaar.
Conistra rubiginea Den. & Schiff. Belfeld, 28. XI één exemplaar op smeer. Actinotia polyodon L. Venlo, 6. VIII drie exemplaren; Vlodrop, 20. VI, één. Coenobia rufa Haworth. Venlo, van 28. VII — 8. VIII 11 exemplaren; Velden, 7. VIII één.
Hoplodrina ambigu a Den. & Schiff. Venlo, 16. VIII één exemplaar.
Jaspidia deceptoria Den. & Schiff. Venlo, 12. VI één exemplaar.
Minu ci a lunaris Den. & Schiff. Vlodrop, twee op 10 en 20. VI; Meinweg, één op 26.VI.
Catephia alchymista Den. & Schiff. Linné, twee op 7 en 13.VI.
Cyclophora pendularia Clerck. Venlo, 6.VI twee exemplaren; 7.VII één. Xanthorhoe biriviata Borkhausen. Venlo, 8. VI één exemplaar.
Chesias rufata Fabricius. Meinweg, 12. VII één exemplaar.
Ecliptopera capitata Herrich-Schäffer. Meinweg, 26.VI één exemplaar. Thamnonoma wauaria L. Linné, 20.VI één.
Plagodis dolabraria L. Vlodrop, 10 en 20. VI, telkens één exemplaar; Meinweg, 26. VI één.
Summary
Interesting Macrolepidoptera taken in the centre of Netherlands Limburg in the course of 1970.
Steijl, Roermondseweg 112.
204
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 'LX. 1971
H. Cardinaal
Op 6 augustus ! 1 overleed te Winterswijk H. Cardinaal op de leeftijd van 55 jaar. Hij behoorde tot de groep Nederlanders die na de tweede wereldoorlog naar Indonesië trokken, om mede te werken aan de opbouw van dit land. Tevens was hij een ijverig entomoloog die deze gelegenheid gebruikte om de vlinder- wereld van zijn nieuwe woongebied te bestuderen. Cardinaal ging voor de Billiton Maatschappij naar Billiton en naar de Lingga archipel waar hij ijverig en met veel kennis van zaken heeft verzameld en gekweekt. Veel van zijn mate¬ riaal bevindt zich in mijn collectie. Het Natuurhistorisch Museum te Rotterdam kocht zijn privéverzameling.
Na de door Indonesië verkregen onafhankelijkheid keerde het gezin Cardinaal naar Nederland terug. Hij heeft toen het kunststuk verricht zich geheel over te schakelen van de tropische mijnbouw naar het landbouwonderwijs hier te lande. Entomologisch bleef hij werkzaam door het verzamelen van Europese vlinders. Ik verlies in hem een behulpzame en trouwe vriend. — E. J. 'Nieuwenhuis.
Nieuwe aanwinsten voor de bibliotheek Allenspach, V., 1970, Coleoptera (Insecta Helvetica: Catalogus).
Asahina, S., 1954, A morphological study of a relic dragonfly Epiophlebia superstes Selys (Odonata, Anisozygotera) .
Catalogus Faunae Austriae (diverse deeltjes).
Doncaster, J. P., 1961, Francis Walker’s aphids.
Ecology of aphidophagous insects, 1966.
Fischer, M. 1971, Index of entomophagous insects: Hymenoptera, Braconidae, World Opiinae.
Ghauri, M. S. K., 1962, The morphology and taxonomy of male scale insects (Homoptera, Coccoidea) ,
Hennig, W., 1969, Die Stammesgeschichte der Insekten.
L’Influence des stimuli externes sur la gamétogenèse des insectes, 1970.
Insect Ultratstmcture (Symposium R. ent. Soc. Lond. 5, 1970).
Itagaki, S., R. Noda & T. Yamaguchi, 1959, Studies of the ticks of the domestic animals in the far East.
King, R. C, 1970, Ovarian development of Drosophila melanogaster.
Larson, P. P. & M. W. Larson, 1968, Lives of social insects.
Okada, T., 1956, Systematic studies of Drosophilidae and allied families of Japan. Ritcher, P. O., 1966, White grabs and their allies.
Robinson, R., 1971, Lepidoptera genetics.
Roonwal, M. L. & P. K. Sen-Sarma, I960, Contributions to the systematic of oriental termites.
Smit, F. G. A. M., 1966, Siphonaptera (Insecta Helvetica: Catalogus).
Theodor, O., 1967, An illustrated catalogue of the Rothschild collection of Nycteribiidae. Tuttle, D. M. & E. W. Baker, 1968, Spider mites of Southwestern United States and a revision of the family Tetranychidae.
Vannier, G., 1970, Réactions des microarthropod es aux variations de l’état hydrique du sol. Vegten, J. van, 1971, The tsetse fly Glossina f. fuscrpes Newstead, 1911, in East Africa. Weiser, J., 19 69, An atlas of insect ultrastmcture.
E b I
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
Deel 31 1 november 1971 No 11
Adres van de Redactie:
B. J. LEMPKE, Oude Ijselstraat 12 III, Amsterdam 1010 — Nederland
INHOUD: V. S, van der Goot: In memoriam Pieter Hendrik van Doesburg Sr. 21 mei 1892 — 11 mei 1971 (p. 205). — P. H. van Doesburg Jr„: P. H. van Doesburg Sr.: Bibliography and list of new names proposed; location of type specimens (p. 207). — W. J. Boer Leffef: Lepidopterologische notities (p. 215). — Br. Virgiiius Lefeber: Interes¬ sante vangsten van Hymenoptera Aculeata in 1970 (p. 221). — Literatuur (p. 214: W. N. Ellis; p. 224: B. J. Lempke). — Korte mededelingen ('p. 214: Bestuursmededelingen).
In memoriam Pieter Hendrik van Doesburg Sr. 21 mei 1892 -11 mei 1971
P. H. van Doesburg Sr. in 1970.
Van Doesburg werd te Amsterdam geboren en was van eenvoudige afkomst. Hij had een uitstekende intelligentie en, zoals zovelen in die dagen onder die omstandigheden ging hij naar de Normaalschool, waar hij in 1911 voor het eerst
206
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XL 1971
zijn latere vrouw ontmoette. Na afloop van zijn studie werd hij onderwijzer te Am¬ sterdam en op 2 augustus 1917 trad hij in het huwelijk met Johanna Elisabeth Eikeboom. Tijdens zijn Nederlandse studie- en onderwijzersperiode werd zijn interesse voor de entomologie gewekt doordat één van zijn leerlingen een doos met een aantal fraaie kevers meenam. Deze leerling was een zoon van Nonnekens, die altijd een goed vriend van Van Doesburg is gebleven, Voor die tijd was bij hem al een algemene interesse voor de levende natuur aanwezig, die hij niet van huis uit had opgedaan, maar die hij op de lagere school had verkregen. Hij bouw¬ de in de loop van een aantal jaren een kevercollectie op tijdens welke periode hij in 1910 met de bekende chirurg en entomoloog Mac Gillavry kennis maakte. Deze wijdde hem in in de eigenlijke kneepjes van het vak der entomologie en zo groeide, mede onder invloed daarvan, zijn Nederlandse kevercollectie tot een aanzienlijke omvang. Toen Van Doesburg in 1920 naar Indië ging, verwierf Mac Gillavry deze collectie en men kan de exemplaren daarvan nog zien in de verzameling van het Instituut voor Taxonomische Zoölogie te Amsterdam. Uit de etiketten blijkt, dat ook mevr. Van Doesburg een actief aandeel in dit verzamelen had.
In Indië was Van Doesburg hoofd van een lagere school te Semarang tot 1935. Hij bouwde daar een grote keververzameling op en werd daarbij geholpen door zijn zoon. Veel verzamelde de familie Van Doesburg te Getassan, Oenga- ran en op de Goenoeng Moeria. In die tijd maakte Van Doesburg kennis met Jacobson, die Nederlandse les van hem kreeg, met Drescher en met Kalshoven.
In 1935, op 43-jarige leeftijd, ging Van Doesburg met zijn familie met verlof naar Holland. Omdat de terugreis voor vijf personen zoveel kostte ■ — - en dat om nog maar twee jaar tot zijn pensioen te Semarang te verblijven — stelde de ge¬ meente Semarang hem op wachtgeld. In 1937 ging zijn pensioen in. Ondertussen had Van Doesburg zijn grote kevercollectie meegenomen en begon deze met zijn, zijn vrienden vertrouwde gedegenheid te bewerken. Hierbij ontmoette hij grote moeilijkheden met het determineren van de Passaliden en het is karakteristiek voor Van Doesburg, dat hij juist op deze groep zich allengs ging specialiseren. In deze jaren is hij enige tijd werkzaam geweest bij het Zoölogisch Museum te Amsterdam, waarbij hij veel steun ondervond en goede raad kreeg van Corpo- raal. Omstreeks het begin van de tweede wereldoorlog had Van Doesburg zich ontwikkeld tot een Passalidenspecialist van formaat met vele contacten in de tropen. Door het uitbreken van de oorlog vielen deze contacten uit en kwam zijn Passaliden werk langzamerhand op dood spoor. Via zijn vriend Kabos maakte Van Doesburg toen kennis met een totaal andere groep, de Syrphiden. Omdat hij al gauw enkele spectaculaire vangsten deed, werd zijn interesse gewekt en ging hij de Nederlandse Syrphidenfauna aan een nader onderzoek onderwerpen. Dit leverde een reeks soorten op, die nieuw voor onze fauna waren en zelfs een soort nieuw voor de wetenschap. Met de voor Van Doesburg karakteristieke gedegenheid groeide zijn Syrphideninteresse tot een specialiteit van wereldformaat, terwijl hij één der grootste particuliere collecties ter wereld bezat. In deze jaren correspondeerde hij met Fluke, die hem zeer dierbaar was en wiens voortijdig overlijden hem zeer schokte. Aan Fluke dankte Van Doesburg ook de aanwezig¬ heid van zeer veel nearctische soorten in zijn collectie.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
207
In de Directory of Zoological Taxonomists of the World van 1961 vinden we Van Doesburg al genoteerd als een Syrphidenspecialist voor alle regio’s ter wereld en naast zijn naam komen alleen Coe, Hull en Stackelberg op dit niveau voor. Naarmate de jaren vorderden werd zijn werkkracht allengs wat minder, maar onverflauwd bleef zijn scherpte van geest en zijn vermogen om in korte tijd met grote exactheid systematische verschillen vast te stellen.
Was Van Doesburg wat later geboren, dan had de maatschappij hem zeker gelegenheid tot studeren geboden. Nu was hij gedwongen als autodidact zijn weg te zoeken en hij bleek ook hiertoe met glans in staat. Dit bleek vooral in de jaren na 1935 toen hij zich met volle energie aan de entomologie kon wijden. Hij was een „amateur” waarmede de vakmensen ter dege rekening hadden te houden.
Behalve zijn interesse op entomologisch gebied bleek Van Doesburg ook zeer muzikaal te zijn. Hij heeft orgelles gehad van Van Egmond en was tijdens de eerste wereldoorlog koordirigent in het leger. Verder was hij een uitstekende scha¬ ker (hoofdklasse) en samen met zijn vrouw speelde hij jaren hoofdklasse bridge. Met Van Doesburg is dus een begaafd mens heengegaan.
Wij hopen dat zijn vrouw de kracht op zal brengen dit grote verlies te dragen.
Hij ruste in vrede.
V. S. van der Goot, Amsterdam.
P. H. van Doesburg Sr.: Bibliography and list of new names proposed; location of type specimens
by
P. H. VAN DOESBURG Jr.
Rijksmuseum van Natuurlijke Historie , Leiden
Bibliography
1. 1936 (June). Communication concerning Coleoptera (Xantholinus, Nebria,
Cymindus , Mormolyce ) [in Dutch]. Tijd sehr. Ent. 79: VII — IX (Report 69th winter meeting).
2. 1939 (May). Zeldzame Nederlandsche Coleoptera. Tijdschr. Ent. 82: XLV
(Report 72th winter meeting).
3. 1941a (May 1). Passalidae. Tijdschr. Ent. 84: XV — XVII (Report 74th
winter meeting).
4. 1941b (Nov.). A new, flightless, Ophrygonius (Zang) from Borneo.
Tijdschr. Ent. 84: 356 — 357.
5. 1941c (Nov.). Aceraius lamel latus Grav. from Celebes. Tijdschr. Ent. 84:
358.
6. 194ld. Passalidae (Col.), in: Beiträge zur Fauna Perus 1, Hamburg: 329 —
335.
7. 1942 (Oct. 12). Sexueel verschil bij een Leptaulax-species. Tijdschr. Ent. 85:
XXXV — XXXVI (Report 75th winter meeting).
208
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
8. 1943 (Aug. 15). Nederlandsche Syrphidae. [Mededelingen over Syrphidae
1], Bembidion velox L. en B. bipunctatum L., Aceraius oculidens Zang. (Passalidae). Tijdschr. Ent. 86: XXXVIII— XXXIX (Report 76th winter meeting).
9. 1944 (March 1). Nederlandsche Syrphidae. [Meded. Syrphidae II]. Tijdschr.
Ent. 86: LIV — LV (Report 98th summer meeting).
10. 1945a (Dec.). A new Aulacocyclus (Coleoptera, Passalidae) from the island
of Celebes. Zool. Meded. 25: 39 — -40.
11. 1945b (Dec. 31). Mededeelingen over Syrphidae (Dipt.) [Meded. IV]. Ent.
Ber., Amst. 11 (264/266): 287—288.
12. 1946a (May 13). Nederlandsche Syrphiden [Meded. Syrph. III]. Tijdschr.
Ent. 87: XXIV (Report 99th summer meeting).
13. 1946b (Aug. 22). Syrphidae uit Baarn en omstreken. [Meded. Syrph. V].
Tijdschr. Ent. 89: XXX — XXXII. (Report 78th winter meeting).
14. 1947 (Oct. 1). Mededeelingen over Syrphidae (Dipt.) [Meded. VI]. Tijdschr.
Ent. 88: 353—357.
15. 1948 (May 1). Een nieuwe vlieg voor Nederland. Ent. Ber., Amst. 12 (281):
233.
16. 1949a (May 1). Mededelingen over Syrphidae. [Meded. VII]. Tijdschr. Ent.
91: V — VII (Report 80th winter meeting).
17. 1949b (Dec. 1). Mededelingen over Syrphidae VIII. Ent. Ber., Amst. 12
(294): 441—446, 2 figs.
18. 1949c (Dec. 1). Alophora hemiptera F. (Diptera). Ent. Ber., Amst. 12
(294): 446.
19. 1951a (June 1). Mededelingen over Syrphidae IX. Ent. Ber., Amst. 13
(312): 275—278, 3 figs.
20. 1951b. Syrphidae de Banyuls et environs. lOme communication sur les di¬
ptères Syrphides. Vie et Milieu 1951, 2 (4): 481—487, 2 figs.
21. 1952 (Dec. 15). Een nieuwe Brachyopa voor Nederland en enige in ons
land zeldzame Syrphiden. (Mededeling over Syrphidae No. XI). Tijd¬ schr. Ent. 95: CV — CVI. (Report 84th winter meeting) .
22. 1953a (April 1). Mededelingen over Syrphidae XII. Ent. Ber., Amst. 14
(334): 241—245.
23. 1953b (Oct.). On some neotropical Passalidae. Pan Pac. Ent. 30 (4) : 203 —
205.
24. 1954 (Dec. 1). Goot, Volkert van der, Zweef vliegentabel. Uitgave van de
Insectencommissie der N.J.N. 1954. Ent. Ber., Amst. 15 (12) : 272. (Book review).
25. 1955a (Jan. 1). Een nieuw Engels werkje over Syrphidae. Ent. Ber., Amst. 15:
283 — 284. [book review] .
26. 1955b (Jan. 24). Syrphidae from South Africa. I. Ann. Transvaal Mus. 22
(3): 353— 366.
27. 1955c (April 16). Two new Pogonosyrphus and one new Milesia from Bel¬
gian Congo (Diptera, Syrphidae) . Kev. Zool. Bot. Afr. 51 (1 — 2) : 81—84.
28. 195 5d (Apr./May). On some Syrphidae (Diptera) from Belgian Congo.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.XI.1971
209
Meded. Kon . Belg. Insi. Natuurwet , 30 (44): 1 — 6, 1 fig.
29. 1955e (Sept 9). Report on the syrphid flies, collected by the “Fourth Dutch
Karakorum Expedition, 1935” (Mededelingen over Syrphidae XIII). Beaufortia 5 (47): 47-— 51, 7 figs.
30. X955f (Oct.). LXIX. Diptera Syrphidae - Contributions à l’étude de la faune
entomologique du Ruanda-Urandi (Mission P. Basilewsky 1953). Ann. Mus. Congo Terv. Zool. 40: 348—356.
31. 1956a (Febr. 16). Syrphidae from South Africa. IL Ann. Transvaal Mus.
22 (4): 515—517.
32. 1956b (Mov. 20). Report on the Passalidae (Col.) collected by the third
Archbold expedition 1938- — 1939 to Central Mew Guinea. Nova Guinea (n.s.) 7 (2): 139—146.
33. 1957a (Febr. 1). Over enige Passaliden (Col.) uit Colombia. Ent. Ber., Amsi.
17: 22—23.
34. 1957b (Oct.). Sur quelques Syrphidae de Madagascar (Diptera). Nat. Malg.
9 (1) : 103—109.
35. 1958 (March 1). Syrphiden-allerlei. Ent. Ber., Arnst. 18: 41—46.
36. 1959a (Sept. 1). Een geval van synonymie in het genus Chilosia Mg. (Dipt.,
Syrphidae). Ent. Ber., Amst. 19 : 181.
37. 1959b (Oct. 1). Goot, Volkert van der, Zweefvliegen-tabel. 1958. Uitgave van
de Med. jeugdbond voor Natuurstudie. Ent. Ber., Amst . 19 (10) : 210. (Book review).
38. 1959c (Mov. 1). Passalidae (Col.) en Syrphidae (Dipt.) van Ned. Nieuw-
Guinea. Ent. Ber., Amst. 19 : 231- — -235.
39. 1960a. XXXI. Diptera Syrphidae — Mission zoologique de PULS. A. C en
Afrique orientale. (P. Basilewsky et N. Leieup, 1957) Ann. Mus. Congo Terv. Zool. 81 : 433—436,
40. 1960b (April 1). Cheilosia caerulescens (Meigen) (Dipt., Syrphidae). Ent.
Ber., Amst . 20 : 68.
41. 1960c (Aug. 1). Redescription of Eumerus hungaricus Szilâdy. Ent. Ber.,
Amst. 20 : 144—145.
42. 1961. XXX. Diptera Syrphidae - — Le Parc National du Niokolo-Koba. Mém.
Insi. Fr. d}Afr. Noire 62 (2) : 283.
43. 1963 (Febr.). Preliminary list of Syrphidae known from Suriname and
British and French Guiana. Stud. Faun . Surin. Guy an. 5 (12) : 1 — 33, 5 figs.
44. 1964 (June 1). Bijdrage tot de kennis van het melanisme by Syrphiden.
Ent. Ber., Amst. 24 : 117—118.
45. 1966a (June 16). On some Syrphidae from New Guinea and Australia.
Ent. Tidskr. 87 (1—2) : 60— 68.
46. 1966b (July 1). Three new species of Eumerus from South Africa. Ent. Ber.,
Amst. 26 : 127—130.
47. 1966c (Aug. 27). Syrphidae from Suriname. Additional records and des¬
criptions. Stud. Faun, Surin. Guy an. 9 (35) : 61 — 107, figs. 56 — 68.
48. 1966d (Oct. 30). Passalidae (Col.) collected in the Philippine, Bismarck and
Solomon Islands by the Noona Dan expedition. Ent. Meddel. 34 (4) : 371- — -374 (Noona Dan Papers Nr. 30).
210
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1 .XI. 1971
49. 1968a (April 1). A catalogue of the Diptera of America north of Mexico.
[Book Review}. Ent. Ber Amst. 28 : 62.
50. 1968b (Dec. 20). A contribution to the knowledge of the genus Sphegino-
baccha De Meijere (Diptera, Syrphidae). Zool. Meded. 43 (12): 155 — 163, 9 figs., 3 pis.
51. 1970a (Aug. 1). Female Syrphid flies without ovarium. Ent. Ber., Amst. 30 :
157—158.
52. 1970b (Oct.). Records of Syrphidae (Diptera) from the Lesser Antilles.
Stud. Eaun. Curaç. Car. Isis. 34 (126) : 90 — 101.
New names proposed
Numbers between brackets refer to list number and page respectively. Abbre¬ viations used: coll. v. D. = private collection of the late Mr. Van Doesburg Sr. MA = Zoologisch Museum afd. Entomologie, Amsterdam. MB = Institut Royal des Sciences Naturelles de Belgique, Bruxelles. ML = Rijksmuseum van Natuurlijke Historie, Leiden. MS = Naturhistoriska Riksmuseet, Stockholm. MT — Musée Royal de l’Afrique Centrale, Tervuren. NM = Natal Museum, Pietermaritzburg. TM = Transvaal Museum, Pretoria. IM = Institut de Re¬ cherches Scientifiques de la République Malgache, Tananarive.
Passalidae (Coleoptera)
Ophrygonïus rajanus n. sp. [4: 356}. Type locality: Bukit Raja, 2200 m, Borneo.
Holotype in Zoologisches Museum, Hamburg.
Aulacocyclus laevipennis n. sp. [10: 39}. Type locality: Soeroepahi, N. Celebes.
Holotype, and 3 paratypes in ML; 1 paratype in coll. v. D.
Passalus dominicanus n. sp. [23: 204}. Type locality: Santo Domingo. Holotype, and 3 paratypes in the collection of the California Academy of Sciences, San Francisco; 2 paratypes in coll. v. D.
Cetejus longicornis n. sp. [32: 140}. Type locality: Ibèlè Camp*), 2250 m, Centr. New Guinea. Holotype, and 3 paratypes in ML; 3 paratypes in coll. v. D.
Cetejus convexus n. sp. [32: 141}. Type locality: Mist Camp, 1800 m, Centr.
New Guinea. Holotype, and 2 paratypes in ML; 3 paratypes in coll. v. D.
Labienus toxopeusi n. sp. [32: 142}. Type locality: Rattan Camp, 1200 m, Centr.
New Guinea. Holotype in ML; 1 paratype in coll. v. D.
Labienus glabriceps n. sp. [32: 143}. Type locality: Rattan Camp, 1200 m, Centr.
New Guinea. Holotype in ML; 1 paratype in coll. v. D.
Leptaulax glaber Kirsch rufidorsum n. var. [32: 146}. Type locality: Top Camp, 2100 m, Centr. New Guinea. Holotype in ML; 1 paratype in coll. v. D. Leptaulax drescheri n. sp. [32: 146}. Type locality: Mist Camp, 1800 m, Centr.
New Guinea. Holotype, and 7 paratypes in ML; 7 paratypes in coll. v. D.
*) For a more exact definition of this, and the following type localities in Central New Guinea see: Toxopeus, L. J., 1940, List of collecting stations — Treubia 17 (4): 277 — 279, map on p. 272.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
211
V eturius loüwerensi n. sp. [33: 23}. Type locality: Magdalena Valley, Colombia.
Holotype in coll. v. D.; 1 paratype in private collection of Mr. C. J. Louwerens, Hilversum.
Syrphidae (Diptera)
Cnemodon micans n. sp. [17: 242}. Type locality: Baarn, The Netherlands, cf holotype [“Type”}, and 3 cf paratypes [“Co- type”} in coll. v. D.; 1 cf paratype in the collection of Mr. J. E. Collin, Newmarket, Eng¬ land, and 1 cf paratype in the collection of the late Prof. C. L. Fluke, Madison, Wis., U.S.A.
Volucella pyrenaea n. sp. [20: 485}. Type locality: Héas, 1900 m, Hautes- Pyrénées, France, cf holotype, allotype, and 3 cf, 2 Ç paratypes in coll. v. D; 1 cf paratype in coll. Fluke.
Neoascia obliqua Coe imperfecia n. ab. col. [22: 242}. A rf and $ specimen from Bévercé, Belgium, in coll. v. D.
Cerioides dentipes n. sp. [26: 354}. Type locality: Durban, S. Africa, cf holotype in TM.
Cerioides swierstrai n. sp. [26: 356}. Type locality: Barberton, Transvaal, S.
Africa, cf holotype, allotype, and 1 Ç paratype in TM; 1 cf and 1 Ç paratypes in coll. v. D.
Eumerus breijeri n. sp. [26: 361}. Type locality: Kraaifontein, S. Africa, cf holo¬ type, allotype, and 1 2 J paratypes in TM; 1 cf , 1 ? paratypes
in coll. v. D.
Eumerus niger n. sp. [26: 362}. Type locality: Port St. Johns, S. Africa, cf holo¬ type in TM.
Eumerus vansoni n. sp. [26: 363}. Type locality: Balawayo, S. Rhodesia, cf holo¬ type in TM.
Eumerus metatarsalis n. sp. [26: 363}. Type locality: Willowmore, Cape Province, S. Africa, cf holotype, and allotype in TM.
Eumerus imitatus n. sp. [26: 364}. Type locality: Willowmore, Cape Province, S. Africa, cf holotype, and allotype in TM.
Eumerus assimilis n. sp. [26: 365}. Type locality: Umtali District, S. Rhodesia, cf holotype in TM.
Eumerus spinifer n. sp. [26: 366}. Type locality: Willowmore, Cape Prov., S. Africa. Ç holotype in TM.
Pogonosyrphus overlaeti n. sp. [27: 81}. Type locality: Lulua, Kapanga. cf holo¬ type, allotype, and 7 cf paratypes in MT; 2 cf, 1 ? paratypes in coll, v. D.; 1 cf paratypes in coll. Fluke.
Pogonosyrphus bequaerti n. sp. [27: 83}. Type locality: Elisabethville, Katanga, cf holotype, and allotype in MT.
Milesia afra n. sp. [27: 84}. Type locality: Lulua, Kapanga. Ç holotype in MT. [Milasia, in error}.
Megaspis natalensis Macquart rufifacies n. var. [28: 3}. Type locality: Eala, Congo (Kinshasa), cf holotype, allotype, and 20 cf, 14 Ç paratypes in MB; 4 (f , 4 Ç paratypes in coll. v. D.; 1 cf, 1 ? paratypes in coll. Fluke.
212
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XL 1971
Me gaspis natalensis Macquart varipes n. var. [28: 3}. Type locality: Eala, Congo (Kinshasa). J* holotype, allotype, and 8 çf, 1 Ç paratypes in MB; 2 d» 1 î paratypes in coll. v. D.
Lathyrophthalmus caudatus n. sp. {28: 5}. Type locality: Eala, Congo (Kin¬ shasa). (d holotype, allotype, and 3 cf paratypes in MB; 2^,1 Ç paratypes in coll. v. D.
Pseudoplatycbirus n. g. [29: 48}. Type species: P, peteri Doesb. Sr.
Pseudoplatycbirus peteri n. sp. [29: 48}. Type locality: Aghil Mts., Polu, 5220 m.
cf holotype, and allotype in MA; 1 d, 1 ? paratypes in coll. v. D.; 1 cT> 1 ? paratypes in coll. Fluke.
Tl über cul ano stoma solitarium n. sp. [29: 50}. Type locality: Aghil Mts., Polu, 5220 m. Ç holotype in MA; 1 9 para type in coll. v. D.; 1 $ paratype in coll. Fluke.
Eumerus ammopbilus Paramonov quadrinotatus n. var. [29: 51}. Type locality:
Shukpâ Kunchang, 3750 m, Shyok Valley, Karakomm Mts. 1 <ƒ , 4 Ç syntypes. The male specimen, in MA, is here designated as the lectotype of the variety. Ç paral ectotype in coll. v. D.
Paragus hasilewskyi n. sp. [30: 349}. Type locality: Bururi, 1900 m, Umndi. J1 holotype, and 1 q paratype in MT; 1 J* paratype in coll. v. D.
Melanostoma simplex n. sp. [30: 350}. Type locality: Bururi, 1800 — 2000 m, Umndi. $ holotype, and 1 Ç paratype in MT.
Cerioides unipunctata n. sp. [31: 515}. Type locality: Umtali District, S. Rho¬ desia. § holotype in TM; 1 Ç paratype in coll. v. D.
Ampboterus braunst n. sp. [31: 517}. Type locality: Barberton, Transvaal, S. Africa, (ƒ holotype in TM.
Syrpbus stuckenbergi n. sp. [34: 105}. Type locality: Manjakatompo, Ankaratra Massif, Madagascar. cf holotype in IM; 1 cj- paratype in coll. v. D.
Graptomyza robusticornis n. sp. [34: 107}. Type locality: Manjakatompo, Anka¬ ratra Massif, Madagascar. Ç holotype in IM; 2 $ paratypes in coll, v. D.; 1 Ç paratype in NM. [Graptomyia , in error}.
Microdon jobannae n. sp. [34: 109}. Type locality: Fénérive, Madagascar. <ƒ holotype, and allotype in IM; 2^,1 $ paratypes in coll. v. D.; 1 $ paratype in MM.
Allograpta obliqua (Say) dejongi n. var. [35: 44}. Type locality: Curaçao, holotype, allotype, and 4 paratypes in coll. v. D.
Baccha atra n. sp. [38: 232}. Type locality: Dojo, New Guinea. Ç holotype in coll. v. D.
Baccha denhoedi n. sp. [38: 232]. Type locality: Elollandia, New Guinea. $ holotype in coll. v. D.
Baccha flavipes n. sp. [38: 233]. Type locality: Ifar, New Guinea. $ holotype in coll. v. D.
Microdon papuanus n. sp. [38: 234}. Type locality: Ifar, New Guinea. J1 holo¬ type in coll. v. D.
Graptomyza perforata n. sp. [39: 435}. Type locality: Ngorongoro, 2400—2500 m, Tanganyika Terr. $ holotype in MT; allotype in coll. v. D.
Eumerus bungaricus Szilady, redescription, and neotype designation [41: 144].
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
213
Neo-type locality: Castiglione dei Pepoli, Bologna, Italy. çf neo-holo- type, neo- allotype and 6 neo-paratypes in coll. v. D.; neo-paratypes in coll, of Mr. V. van der Goot.
Baccha wilhelmina n. sp. [43: 11, 27]. Type locality: Paramaribo, Suriname, cf holotype, allotype, and 1 1 Ç paratypes in coll. v. D.
Volucella pullens Wiedemann quadripunctata n. var. [43: 17, 30]. Type loca¬ lity: Paramaribo, Suriname. $ holotype, allotype, and 3 d\ 4 Ç
paratypes in coll. v. D.
Lycastyrrhyncha quinta n. sp. [43: 27, 31]. Type locality: Paramaribo, Suriname. Ç holotype, and 2 Ç paratypes in coll. v. D.
Melanostoma fumivenosum n. sp. [45: 61]. Type locality: Bivack October, 1350 m [Arfak Mts.], New Guinea. Ç holotype in MS.
Xanthandrus bergmani n. sp. [45: 61]. Type locality: Bivack October [Arfak Mts.], New Guinea. Ç holotype in MS.
Graptomyza chaetomelas n. sp. [45: 65]. Type locality: Wailibit, Batanta Isl., New Guinea, <ƒ holotype, and allotype in MS; 2 1 } paratypes in
coll. v. D.
Eumerus compactas n. sp. [46: 127]. Type locality: Grahamstown, S, Africa.
c? holotype in NM; allotype in the collection of Dr. M. Bequart ; 1 Ç paratype in coll. v. D.
Eumerus tumidipes n. sp. [46: 128]. Type locality: Keiskama Hoek, Cape Prov., S. Africa. J4 holotype in NM.
Eumerus hypopygialis n. sp. [46: 129]. Type locality: Cathedral Peak, 3100 m, Natal, S. Africa, ç? holotype, allotype, and 3 <S paratypes in NM;
1 cf > 1 9 paratypes in coll. v. D.
Allograpta apert a Fluke notata n. var. [47: 64]. Type locality: Wilhelmina Mts, Suriname. 2 J1 syn types in coll. v. D. One of them is here designated lectotype, and has been labelled so.
Mesograpta funest a n. sp. [47: 65]. Type locality: Zanderij, Suriname. Ç holo¬ type, and 3 Ç paratypes in coll. v. D.
Baccha dimidiata (F.) rufifacies n. var. [47: 71]. Type locality: Paramaribo, Suriname. 2 q , 8 Ç syntypes in coll. v. D. The male labelled: Para¬ maribo, 15.9.1958, P. H. van Doesburg Jr., is here designated as the lectotype of the variety.
Baccha filii n. sp. [47: 73], Type locality: Marienburg, Suriname. <ƒ holotype, allotype, and 1 Ç paratype in coll. v. D.
Baccha geijskesi n. sp. [47: 75]. Type locality: Paramaribo, Suriname. J4 holo¬ type in coll. v. D.
Microdon geijskesi n. sp. [47: 80]. Type locality: Paramaribo, Suriname. çf
holotype, allotype, and 2 J1, 2 { paratypes in coll. v. D.
Ubristes puerilis n. sp. [47: 86]. Type locality: Zanderij, Suriname. 9 holotype in coll. v. D.
Ceratophya minutula n. sp. [47: 89]. Type locality: Zanderij, Suriname. J1 holo¬ type in coll. v. D.
Carreramyia n. g. [47: 93]. Type species: Microdon megacephalus Shannon, 1925 [/. Washington Acad. Sei. 15 : 212].
214
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
Acrochordonodes dentipes (F.) rufofemorata n. var. [47: 97]. Type locality: Pa¬ ramaribo, Suriname. 8 syntypes in coll. v. D. The male specimen, labelled: ‘Paramaribo, 27.4.1963, P. II. v. Doesburg jr’ is here designat¬ ed as the lectotype of the variety, and the female labelled ‘Houttuin, 22.6.1960, as the allo-lectotype; there are 8 para-lecto types.
Spkeginohaccha lieftincki n. sp. [50: 160}. Type locality: Perak, Malaya. J* holotype, allotype, and 1 (f, 2 S paratypes in ML; 1 J1, 1 Ç para- types in coll. v. D.
Spbeginobaccha demeijerei n. sp. [50: 161}. Type locality: Depok, Java. holo¬ type, and allotype in coll. v. D.; 1 $ paratype in ML.
Andrewartha, H. G. An introduction to the study of animal populations. 2nd. ed. [Iste ed. 1961] pp. xiv, 283; bibliography ca 325 titels, index 6 pp. Methuen & Co., London, 1970. Prijs (paperback) £ 2.50.
De schrijver heeft met dit boekje een leerboek willen bieden, geïnspireerd op de colleges dier-oecologie die hij geeft in Australië. De titel geeft al aan, dat slechts een deel van de algemene oecologie behandeld wordt. Met name het begrip ecosysteem en wat daarmee samen¬ hangt wordt niet besproken.
Het boekje bestaat uit twee gedeelten. In het eerste deel (in feite een beknopte versie van een veel uitvoeriger werk van Andrewartha en Birch) worden de invloeden besproken van het milieu op de dichtheid van dierlijke populaties en de wijze waarop de diersoorten met hun specifieke ethologie, fysiologie en verspreid ingsmechanismen het milieu benutten. Het tweede gedeelte is een concrete leidraad voor een practische cursus, geïllustreerd met een aantal gedetailleerd beschreven proeven.
Het theoretische deel bestaat voor een belangrijk deel uit indelingen — vaak nogal kunstmatige, waarvan de waarde aanvechtbaar lijkt. De autoritaire wijze waarop ze worden opgediend, werkt soms ronduit irriterend.
De auteur heeft een nogal afwijkende opvatting van het sleutelwoord „omgeving”. Obligate en facultatieve praedatoren staan, m.i. zeer onduidelijk, voor monofage en polyfage praedatoren. Hier staat tegenover dat het boekje geïllustreerd is met veel goed gekozen en originele voor¬ beelden, en dat het practische gedeelte zeker aantrekkelijk illustratiemateriaal bevat van een aantal elementaire technieken. — W. N. Ellis.
Bestuursmededelingen. 1. Aanvragen voor subsidie uit het Uyttenboogaart Eliasen Fonds dienen uitsluitend gericht te worden aan de Secretaris van de Uyttenboogaart Eliasen Stich¬ ting, Herengracht 548, Amsterdam 1002.
2. Het telefoonnummer van de Bibliotheek is nu: 020 — 35 46 00 en van de Secretaris, de heer W. Hellinga, 020 — 35 82 54.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XL 1971
215
Lepidopterologische notities
door
W. J. BOER LEFFEF
Laothoe populi L.
Omstreeks half mei 1965 werd mij een zeer donker levend wijfje uit Schouwen toegezonden. Het legde in enkele dagen een honderdtwintigtal, zoals spoedig bleek, bevruchte eieren. De kweek met Populus tremula L. verliep vlot, zodat tegen einde juli 109 rupsen verpopten. Het behoeft geen betoog dat rupsen en poppen extern en zoveel mogelijk buiten het zonlicht zijn gekweekt en opgeslagen. 68 imagines verschenen van 17 — 27 augustus, een hoog percentage voor generatie twee! Negenenveertig poppen gingen de winterrust in. Einde mei, begin juni van het eerstvolgende jaar leverden deze nog eens 17 imagines, de rest der poppen bleef nogmaals een winter over (geen gen. 2 dus). Negen kwamen daarvan in 1967 uit, het restant bleek dood te zijn.
De 68 dieren van de tweede generatie, en bloc naast een grote serie gevangen en gekweekte exemplaren van gen. 1 opgesteld, tonen hiermede duidelijke ver¬ schillen. De voorvleugels zijn stomper en vooral korter getand, de voorvleugel- punt minder geaccentueerd. De hele habitus lijkt mede hierdoor plomper, minder sierlijk. Voorts bleek er weinig onderling kleurverschil, slechts een overheersend donkere anthracietkleur, zelfs bij de wijfjes, de intens roestrode haren sterk afstekend. Ontegenzeggelijk fraaie doch nauwelijks variabele dieren.
Ik liet een paar wijfjes met mannetjes van hetzelfde broed copuleren. De hieruit afkomstige rupsen gingen vrijwel alle eind september te gronde. Enkele haalden half oktober, doch lieten het toen eveneens afweten; er was ook prak¬ tisch geen groen populier- of wilgeblad meer te vinden. Dit impliceert dat na¬ komelingen van gen. 2 ook in de natuur een zeer harde dobber zullen hebben om de volwassen staat te bereiken.
In de Peel en eveneens op Schouwen vond ik eind september nagenoeg vol¬ wassen rupsen, stellig afstammelingen van vroege gen. 2 imagines. De tweemalige overwintering van de poppen houdt zeker geen verband met de temperatuur, doch wordt waarschijnlijk door een erfelijke factor bepaald.
Hyles gallii Rottemburg.
Een flink aantal nagenoeg volwassen rupsen werd in augustus 1969 op de Loenerheide aangetroffen. Van de meegenomen en begin september verpopte dieren leverde een deel reeds in dezelfde maand de imagines, de rest van de poppen overwinterde. Hiervan kwamen slechts enkele uit, de andere bleken dood te zijn. L’histoire se répète: Inderdaad, in de vele malen waarin ik rupsen van deze soort heb gekweekt, overleefden de poppen de overwintering op een klein percentage na niet, zodat ik door ondervinding wijzer geworden, tot forceren overging om althans een wat groter rendement te verkrijgen. Er is mij tevens uit gebleken dat de poppen slecht bestand zijn tegen onze afwisselend koude en natte winters. Dit zou een verklaring kunnen zijn voor het onregelmatig optreden van de soort. Op plaatsen waar ik rupsen in aantal aantrof, vond ik in de daarop
216
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
volgende jaren nauwelijks meer een rups, wat herbevolking uit eigen gelederen praktisch uitsluit. Het is naar mijn mening niet te gewaagd om te stellen dat deze alleen door zwervers of (en) door migranten plaats kan vinden, zoals dat bij Hyles euphorbiae L. regel is. Opmerkelijk is voorts het lange rondlopen der rupsen van beide soorten vlak voor de verpopping. Bij geen van de andere pijlstaarten is mij dit opgevallen. Integendeel, poprijpe rupsen hiervan verdwijnen zo snel mogelijk in de grond. Enkele van de euphorbiae-rupsen die ik kweekte, bestonden het 29 uur in de kweekruimte ,in snelle draf” rond te lopen alvorens zich in te graven. Die van gallii draafden minder extreem lang, doch een halve dag hielden zij het wel vol !
Een verklaring van dit gedrag ligt niet voor de hand. Misschien zou gedacht kunnen worden aan verspreiding van de individuen vanuit populatieconcentraties, te vergelijken met het uitzwermen van poprijpe in kolonies levende rupsen bij
o.a. Nymph dis anti op a L., Inachis io L. en A gids urticae L., ter vergroting van de overlevingskans.
De nakomelingen van de september-imagines gaan hier te lande vrijwel zeker alle te gronde door voedselgebrek en door het in de regel natte en koude herfst- klimaat. In de jongere stadia eten de rupsen knop en bloem van de voedselplanten, hier te lande vooral wilgeroosje, bij exceptie teunisbloem. In de latere stadia worden vooral de jonge bladeren gegeten. In de herfst verkeren de planten echter in het zaadpluis- en af sterf stadium en ontbreekt dus het voor de voedsel- opname juist essentiële gedeelte. Bovendien hebben de rupsen voor hun welzijn geregelde zonbestraling nodig, evenals die van euphorbiae. In alle stadia zijn zij dan ook bij zonnig weer in de bovenste delen van de voedselplanten aan te treffen. Op sombere of regenachtige dagen rusten zij, kop benedenwaarts, aan tak of stengel en volharden in deze houding tot weersverbetering optreedt. Van voedselopname is daarbij nauwelijks sprake.
Naar mijn ervaring veroorzaakt nat voedsel bij g^///7-rupsen darmstoornissen, waaraan zeker ± 70% te gronde gaat. In dit licht gezien is het bovenvermelde gedrag van de rupsen mogelijk te verklaren als een instinctieve drang tot zelf¬ behoud. Dit zou eveneens kunnen wijzen op het feit, dat de soort zich in ons overwegend vochtige klimaat nauwelijks kan handhaven en de mate van voor¬ komen correleert met de migratie-frequentie.
Deilephila elpenor L.
Als regel overheerst de groene kleur van de rupsen tot de derde vervelling en gaat daarna over in een bruin tot zwartbruin gamma. In uitzonderlijke gevallen blijft de rups groen, waarbij mogelijk sprake is van een kleurbepalende factor.
De jonge rupsen eten evenals die van de vorige soort knoppen en bloemen van de voedselplanten en zijn in deze stadia op zonloze dagen of op planten die een beschaduwde standplaats hebben doorgaans daags in de bloeiwijzen aan te treffen. Later verbergen zij zich onderin de vegetatie, aan stengels of andere obstakels rustend, om tegen de avond tot even na zonsopgang onrijpe zaadhouwen, knoppen, bloemen en jong blad te consumeren. In dichte Gdium - vegetaties kunnen zij overdag worden opgespoord door de planten uiteen te buigen. Boven¬ dien verraden ook de relatief grote excrementen hun aanwezigheid.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
217
Hoewel de soort bij voorkeur niet te droge tot natte milieus bewoont (en er optimaal rijke populaties kan hebben, in Nijetrijne bijvoorbeeld 20 tot ruim 40 exemplaren per vangavond), in tegenstelling tot Deilephila porcellus L., die juist zeer droge milieus frequenteert, kwamen beide soorten op een rivierduin- terrein bij Ommen in even grote aantallen voor. Poppen ervan werden naast elkaar aangetroffen! Mede gezien het feit dat behalve een rijke Galium verum- vegetatie geen andere voedselplant op het terrein aanwezig was, een unieke en voor elpenor een exceptionele situatie.
In augustus 1968 bleken elpenor- rupsen zich te buiten te gaan aan Pelargonium- collecties in kassen te Apeldoorn. Verandering van spijs doet eten!
Harpyia jurcula Clerck.
In de omgeving van Apeldoorn trof ik in de jaren 1922 — 1928 geregeld en niet zelden in een redelijk aantal rupsen aan op Salix cinerea L. en S. aurita L. (grauwe en geoorde wilg) langs weg en berm. In de daarop volgende jaren constateerde ik een duidelijk merkbare achteruitgang tot er tenslotte praktisch geen rups meer was te vinden. Ook uit de lichtvangstresultaten van 1951 — 1960 bleek hoe zeldzaam de soort in deze omgeving was geworden. Later genomen steekproeven kondigden nog geen tekenen van herstel aan. Naar de oorzaken van deze afgang kan slechts worden gegist. Er kunnen diverse factoren aan hebben meegewerkt. Om maar te noemen: invloed van toenemend motorisch verkeer op wegkant-vegetaties, frequente bermcleaning o.a. door pesticiden-gebruik, weg- verbredingen, normalisering van slootkanten en bermen, woonkernuitbreidingen !
Naar mijn ervaring verspreidt het wijfje haar ± 50 eieren over een grote afstand, daarbij vooral lage tot middelhoge wilgestruiken kiezend. Te oordelen naar exemplaren in gevangenschap is in 2 à 3 avonden het gehele eierpakket ge¬ distribueerd. Evenals bij alle soorten van het geslacht worden zelden meer dan twee eieren per struik, paarsgewijze op een blad, afgezet.
De pasgeboren rupsen consumeren van de eischaal alleen het gedeelte waar¬ door zij het ei verlaten. Na wat onrustig heen en weer geloop, waarbij het gevorkte staarteinde voortdurend naar voren wordt bewogen met veel vertoon van de schrikslangetjes, die trouwens voor zo’n klein dier abnormaal groot zijn, posteert de rups zich op een spinsel vloert je op het blad, bij voorkeur op de middennerf. Tot de eerste vervelling blijft hij hierop domicilie houden, alleen het bladmoes om zich heen wegetend. Slechts bij harde regen wordt tijdelijk be¬ schutting gezocht aan de onderzijde.
Mobieler wordend na de eerste vervelling, doch nog steeds tronend op de bovenzijde, eet het dier nu ook gaatjes in het blad en nu en dan een bescheiden hapje uit de bladrand. De voorkeur voor de bovenzijde van de bladeren is een familietrek je, het behoudt deze, weliswaar slechts in de momenten van rust, in zijn mobiele levensperiode. Met meerdere in een kweekruimte samengbracht komt bij ontmoetingen met soortgenoten duidelijk de solitaire levenswijze tot uiting. Door hevig heen en weer slaand voorlijf, naar voren krommend achterlijf, ge¬ wapper met de slangetjes alsmede sapspuwen wordt getracht zich zo spoedig mogelijk van het hinderlijke contact te ontdoen. Uiteraard is dit een in natuurlijke omstandigheden nauwelijks denkbare situatie, evenmin als het consumeren van
218 ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.XI.1971
eikaars staarten, wat 2e overigens weinig schade doet, doch hen slechts berooft van een afweermiddel. Wat de dieren tot 2ulk een minikannibalisme drijft is voorshands niet verklaarbaar, wel doet het denken aan een manco in het voedings¬ systeem dat op deze wijze mogelijk gecorrigeerd wordt.
Opvallend is voorts het relatief groot aantal poppen dat bij het kweken ver¬ droogt. Dit zou kunnen wijzen op een onvoldoende luchtvochtigheid of (en) te weinig blootstelling aan neerslag. Uiteraard is onmogelijk na te gaan of dit euvel zich eveneens in natuurlijke omstandigheden voordoet.
Tritophia phoebe Siebert.
Uit mijn kweekervaringen blijkt dat de rups, hoewel groter en forser, het meest aan die van Eligmodonta ziczac L., doet denken. De grondkleur is echter meer grijsgroen, de donkere partijen zijn olijf bruin, de buikzijde donker olijf¬ groen. Bovendien draagt zij een kleine bult meer. Uit het gedrag tijdens de kweek viel duidelijk een solitaire levenswijze af te leiden, reeds merkbaar bij de borelinkjes, die nauwelijks nadat ze het ei verlaten hadden, zich reeds van de soortgenoten distancieerden en ieder afzonderlijk boven op een blad op een spinselmatje plaats namen. In tegenstelling tot de jonge rupsjes van Notodonta dromedarius blijven ze hokvast op hetzelfde blad, verplaatsen zich weinig en dan nog alleen ’s nachts. Aanvankelijk eet de rups alleen het bladmoes om zich heen weg, naderhand maakt zij ook gaatjes in het blad en worden ook wel stuk¬ jes uit de bladrand gegeten. De moeilijkheid bij het kweken is om met het oog op deze eigenschap het voedsel fris te houden. Ondanks verwelking van de bladeren, wat niet altijd te voorkomen is, blijven de rupsen op hun eerstgekozen plaats en gaan dan vaak te gronde door vocht en voedselgebrek. Aanzienlijke verliezen zijn in het begin dan ook haast niet te voorkomen. Pas na de derde vervelling vermindert dit risico in verband met de nu grotere mobiliteit van de rupsen.
Overdag rusten ze nu aan stengel, tak of bladsteel en zoeken ’s nachts voor de consumptie geschikte bladeren die, eens aangevreten, niet meer voor een volgende maaltijd in aanmerking komen. Omdat het geen vraatzuchtige dieren zijn, levert het voedingsprobleem nu verder geen moeilijkheden meer op. Ont¬ moetingen met medebewoners lokken heftig slaan met het voorlijf uit gecom¬ bineerd met sapspuwen, waardoor ze elkaar flink volspetten.
Tegen de verpopping verkleuren de rupsen tot een vuil olijf bruin met violette tint.
De pop, in sterk dun spinsel, lijkt op die van Eligmodonta ziczac , is alleen groter en plomper. Overwintert soms twee- tot driemaal, levert in dat geval wat fletser getinte imagines.
Berk, in de literatuur als aanvullende voedselplant genoemd, werd pertinent geweigerd, Populus tremula L. (ratelpopulier) integendeel gretig geaccepteerd (andere populiersoorten amper). Stellig is deze dus wel de hoofdvoedselplant!
Het doorgaans slechts in weinig exemplaren optreden, zoals de praktijk uit¬ wijst, doet eensdeels denken aan een zeer verspreide afzetting van de ± 120 eieren welke het wijfje produceert, anderdeels kan het wijzen op een sterke aan¬ tasting door parasieten in verband met de levenswijze van rupsen (vergelijk Apatele alnï).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
219
Olene fascelina L.
Stellig het meest abundant in het Duindistrict, in het binnenland veel ver¬ spreider en zeldzamer. Rupsen van de duinpopulaties trof ik aan op geel walstro (' Galium verum ), kruipwilg ( Salix repens ), duindoorn ( Hippophaë rhamnoides ), braamsoorten (Ru bus), klaversoorten ( Trifolium en Me die ago), duizendblad (Achillea millefolium ), zuringsoorten (Rumex), grassen, ratelpopulier (Populus tremuld) , iep ( Ulmus ), meidoorn ( Crataegus ), roossoorten (Rosa), met een voorkeur voor kruipwilg.
Die van populaties in het binnenland vond ik op struikhei (Calluna vulgaris), dophei (Erica tetralix) , kmipbrem (Genista pilo sa), stekelbrem (G. anglica) , bezemberm (Sarothamnus scoparius), liggend walstro (Galium sax at ile) , muize- oor (Hieracium pilosella), grassen, berkeopslag (Betula), eikes truweel (Quer eus robur), gagel (My ri ca gale), sleedoorn (Prunus spinosa) , met een voorkeur voor bezembrem.
In gevangenschap worden eveneens Prunus serotina (Amerikaanse vogelkers), Vac ci ni um myrtilli (bosbes) en Ligustrum (liguster), geaccepteerd.
De rupsen blijken voorts zeer vatbaar te zijn voor schimmelziekten die hen als het ware mummificeren. Dergelijke mummies trof ik geregeld en in sommige jaren vrij veel op heidestruiken aan, vooral na zachte en vochtige winters alsmede zonarme voorjaren.
Evenals de rupsen van Lasiocampa trifolii en Malacosoma castrensis ambiëren die van fascelina zonbestraling voor hun welzijn en een droge habitat. Bij het kweken levert dit nogal wat moeilijkheden op in verband met het sneller ver¬ welken van het voedsel in de zon (in pot planten). De overwintering van de jonge rupsjes blijkt zelden een succes, ondanks alle mogelijke voorzorgen is er veel uitvak Frisse lucht en droge warmte zijn essentieel voor het welslagen van de overigens interessante kweek.
Endromis versicolora L.
Na de copulatie, die in de morgenuren plaatsvindt en tot ver in de middag aanhoudt, beginnen de bevruchte wijfjes als regel hun taak in de vroege scheme¬ ring. Laagvliegend worden de ± 90 eieren in partijtjes van 8 — 12 over een grote afstand afgezet, bij voorkeur aan de takuiteinden van lage, armoedige, bij uit¬ zondering van middelhoge struiken. In het laatste geval als het dier nagenoeg uitgelegd is en dus aanzienlijk aan gewicht heeft ingeboet. Op de vanglamp komen als deze vroeg brandt ook de niet uitgelegde wijfjes, later alleen degene die hun eiervoorraad reeds geheel of nagenoeg geheel kwijt zijn.
De mannetjes starten hun bruidsvlucht al naar gelang het weer om ca. 9 — 10.30 uur en beëindigen deze, indien geen partner werd gevonden, in de namiddag. De tweede niet verklaarbare vlucht begint omstreeks middernacht. Zij komen dan zeer gemakkelijk op licht. Ik heb ervaren dat hierbij sprake is van een groep dieren die gecopuleerd hadden, een groep maagdelijke, evenwel niet verse exem¬ plaren en tenslotte een rest gevormd door pas uitgekomen, dus kersverse dieren, die hun popvocht nog ten dele niet geloosd hadden. Behalve vage suggesties is voorshands geen logische verklaring inzake dit probleem te geven.
Omdat de imagines in het voorjaar reeds geheel volgroeid in de pop zitten,
220
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
komen zij snel uit bij de eerste periode van zacht, zonnig weer in maart» In sombere natte voorjaren treedt veel sterfte op omdat de dieren te lang in de pop blijven, wat een verklaring voor het wisselvallige optreden, kan zijn.
Saturnia pavonia L.
Alle rupsen van de Schouwense populaties die ik zag, verschilden duidelijk van die der heidebevolkingen. Niet alleen waren zij groter en forser, maar ze hadden ook een. veel levendiger donker sapgroene grondkleur, zwaardere ononderbroken diepzwarte banden, grotere felgele, oranje of oranjegele wratten. Daarentegen zijn de heiderapsen matter, meer grijsgroen, in extreme gevallen grijs, met vaak onderbroken of tot kringen om de wratten gereduceerde matzwarte banden, citroen- tot donkergele, violetrose of lichtgroene wratten.
Het grootste Schouwense wijfje mat 9,3 cm, dat van de hei 7,3 cm. In series naast elkaar is er een opvallend verschil tussen Zeeuwse en heidedmagmes op te merken. De eerste zijn duidelijk lichter (vooral in de lichte delen witter), feller getekend en gekleurd. De voorrandsvlek fraaier rood, soms met paarse tint, die zich bij de wijfjes over alle vleugels kan voortzetten. Donkere mannetjes, zoals nog al eens bij de heipopulaties voorkomen, ontbreken bij de Zeeuwse geheel.
Rupsen zijn op Schouwen aangetroffen op meidoorn (ook eilegsels), wilge- soorten, braam. De heer Boot kweekte herhaalde malen met gekweekte roos en Japanse sierkers. Uit Schouwense eieren gekweekte rupsen weigerden struikhei, bosbes, appel, aten nauwelijks wilg, doch graag Amerikaanse vogelkers, in tegen¬ stelling tot de heidedieren, die zelfs eik niet weigerden, doch de vogelkers matig waardeerden. Al deze feiten doen sterk denken aan een mogelijke Zeeuwse sub¬ species.
De bruidsvlucht van de mannetjes zet om zb 17 uur in en eindigt ± 19.30. De bevruchte wijfjes worden tegen schemer actief en komen wel op de vroeg brandende vanglamp, des te abundanter naarmate zij meer uitgelegd raken. In de laatste levensdagen vliegen zij ook overdag teneinde het eventuele eierrestant kwijt te raken.
Het gehele eierpakket, ca. 90 stuks, soms meer of minder, wordt in twee à drie avonden in hoopjes van 10—20 aan takjes van de voedselplanten over grote afstand verspreid. Onbevruchte wijfjes blijven dagenlang stilzitten tot zij tenslotte tegen het eind van haar korte leven toch in voorsplantingsdrang een variabele hoeveelheid steriele eieren produceren.
Agita tau L.
Evenals bij E. verst colora hebben de mannetjes een bruidsvlucht, die om ± 9 uur inzet en om ca. 17 uur eindigt. De tweede vlucht vangt tegen donker aan en wordt om ± 23 uur beëindigd. Zij komen dan gemakkelijk op licht. De bevruchte wijfjes beginnen tegen schemer haar taak en beëindigen deze omstreeks 19.30 uur. Zij komen niet op licht. Ik vond ze na hun vlucht rustend aan takjes en rasters dicht bij de grond, nooit aan stammen. Stellig worden de ± 90 eieren in hoopjes van 3 tot 10 over flinke afstand gedistribueerd, naar mijn onder¬ vinding aan de lagere takken en takjes van beuk, berk en eik. Een enkele maal ook op bladeren, waarop ik ze wel vond. Volwassen rupsen zakken om te ver-
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
221
poppen liefst ’s avonds langs de stammen naar de grond en vallen dan nogal eens ten prooi aan mieren, waarvoor ze een bepaalde attractie vormen, zoals ik tot mijn schade heb ondervonden.
Sedert de explosie in 1953 is de soort op de Veluwe weer op zijn retour. Weliswaar is hij nog op diverse voormalige habitats meest in gering aantal aanwezig, uit welker kernen dan enkele uitstralingen van zwerf lustige mannetjes plaats vinden, doch bij lange na niet meer zo abundant als destijds.
Summary
Biological notes on a few Macrolepidoptera. Some interesting observations: The chrysalids of Ryles gallii partly hatch in the autumn, but the young caterpillars invariably die because flowers and flower-buds of willow-herb, their principal diet, are no longer available.
The males of Endromis versicolora have two flying periods, the first starting in the morning and lasting till well into the afternoon, the second starting about mid¬ night. They are then taken at light. The same occurs with Agria tau , with this difference that the second flight takes place much earlier and finishes at about 11
p m.
Apeldoorn, Korteweg 53.
Interessante vangsten van Hymenoptera Aculeata in 1970
door
Br. VIRGILIUS LEFEBER
Vangsten in het Belgische grensgebied staan weer tussen haakjes.
Macropis julvipes F.: een <ƒ , Panheel, 4.VII.1970; gewoon als verrassing tussen de talrijke M. labiata. Wat die laatste soort betreft: dit jaar viel me op, dat ook de <j> Ç echt niet alleen vliegen op Lysimachia vulgaris ; ik trof ze in aantal aan op Frangula en één op Circium spec.; de $ bovendien massaal op Polygonum mite en een <ƒ op Chamaenerium angustifolium (wilgeroosje).
Epeolus coecutiens F.: een $ en een Ç te Helenaveen, 31.VII.1970; het Ç op Chamaenerium. Nooit eerder gevangen.
(S te lis signata Latr. : een J1, Kinrooi (ten z. van Weert), 22.VII.1970, op Kubus.')
Nomada picciolana Mayr. : een Ç, Wrakelberg, 30.V.1966, det. Dr. M. Schwarz. Deze parasiet van Andrena combinat a Chr. is nieuw voor onze fauna, was wel bekend van het Belgische deel van de Sint Pietersberg.
( Nomada emarginata Mor.: verscheidene <ƒ Ç te Plombières (Bleiberg), VII en VIII. 1970. Deze parasiet van Melitta is nieuw voor België en nauw verwant aan N. flavopicta , die op hetzelfde terrein ook voorkomt. Merkwaardig, dat ik bijna alle exemplaren aantrof op Thymus serpyllum, terwijl Melitta haemorrhoidalis uit¬ sluitend vliegt op Campanula- soorten die er in groot aantal voorkomen.)
(. Nomada sexfasciata Pnz.,: enkele Ç $, eveneens te Plombières, VI. 1970; ik had deze parasiet van Eucera in vele jaren niet meer waargenomen.
222
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
{Nomad a similis Mor.: twee $ Ç en een <d te Plombières, 13.VI.1970; parasiet van Panurgus banksianus.)
( Nomada fuscicornis NyL: twee <ƒ $ te Plombières, 21.VI en 13. VII. 1970; parasiet van Panurgus calcaraius.)
{Nomada femoralis Mor.: drie Ç Ç en een eveneens te Plombières, 10.V tot 22. VI. 1970; parasiet van Andrena humilis. )
{Nomada stigma F. ( = ferruginata auct, nee L. = xanthostica K.) : een en drie Ç Ç, Plombières, 4.V tot 13.VI.1970; parasiet van Andrena humilis , die er inderdaad massaal voorkomt.)
Osmia parietina Curt.: drie Ç $, Wrakelberg, gekweekt uit een weipaaltje, 1967, (een Ç , Bassenge, 7.VI.1970 op Lotus.) Over de drie Ç Ç van de Wrakel¬ berg is al heel wat te doen geweest. Aanvankelijk aangezien voor in er mis Zett., later voor uncinata Gerst., meende Prof. J. v. D. Vecht, dat deze drie Ç Ç iden¬ tiek waren aan zijn vangst van Epen, zie Tijdschr. Ent. 89: XLVIII, (1947), 1948. Nu ook Dr. St. Peters, Senckenberg, tot dezelfde conclusie kwam, vraag ik me ernstig af, of de opgaven van uncinata uit Nederland wel juist zijn.
{Andrena polita Sm.: een <ƒ, Bassenge, 17. VI. 1970.)
{Andrena agilissima Scop.: grote kolonie op de St. Pietersberg bij Lanaye; hon¬ derden nesten in zachte spleten tegen steile mergelwand en enkele kleinere kolo¬ nies in loodrechte lösswanden. Als parasiet trad hier heel duidelijk Nomada lineola, var. cornigera op. cf cL van die laatste soort heb ik echter niet gezien. Evenmin heb ik bloembezoek van de Ç Ç waargenomen. Het stuifmeel is in onderzoek. De dd vlogen op allerlei planten, vooral Crataegus. Eind november en half februari heb ik enkele springlevende en volkomen uitgekleurde imago’s kunnen opgraven.)
Chelostoma distinctus St.: in aantal gekweekt uit weipaaltje(s) te Pesaken, 1970 en (in aantal aanwezig op Campanula te Plombières, 1969 en 1970).
Prosopis rinki Gorski: een Ç, Helenaveen, 31. VII. 1970 en (een Ç, Plom¬ bières, 13.VII.1970).
{Astata minor Khl.: een <dL 22.VI.1970 en drie Ç Ç, 13.VII.1970 te Plom¬ bières. Bondroit zegt: „België”, maar waar? en wanneer?)
{Nysson niger Chevr. : nu ook een ç? te Eben, det. J. Leclercq.)
Nysson dimidiatus Jur., var. distin guendus : een <d\ Ede, 6.VIII.1970 in Ma-' laiseval van Zwakhals; een $, Haelen, 30. VIII. 1970.
{Gory tes quadrifasciatus F.: een <d\ Kinrooi, 22.VII.1970.)
{Gorytes quinquefasciatus Pnz.: een Ç, Mechelse Heide, 20.VI.1970, op Fran- gula; conf. J. Leclercq. Deze soort is in België in ieder geval heel zeldzaam.)
Psenulus laevigatus Schck. : een Ç , Itteren, gekweekt uit Acer en een Ç, Ule- straten gekweekt uit Sambucus, beide in 1970. Deze soort was in Nederland alleen gemeld van Heerlen, Br. Arnoud.
Pemphredon balticus Merisuo : een Ç, Hoge Veluwe, 21.VII.1967, leg. G. van Rossem en een Ç , Haelen, 30. VIII. 1970 op afgezaagde dennestam; det. Merisuo en Valkeila. Het $ van de Hoge Veluwe is een paratype. De publicatie van E. Valkeila in het tijdschrift van Gembloux is me helaas nog steeds niet onder ogen geweest.
Pemphredon mortifer Valkeila: een $ , St. Pietersberg, l.VIII.l 965 op paaltje;
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
223
een rf , St Pietersberg, 1966, gekweekt uit Acer; een $, Maastricht, 13. VIII. 1965; een J*, Epen, 24.VI.1962; een <ƒ, Amby, gekweekt uit Acer; 1968; een J1, Kannerbos, 1967, gekweekt uit Acer; een $ , Helenaveen, 31.VII.1970 en (een $ , Bassenge, 7.VIII.1969). Waarschijnlijk behoort het grootste deel van onze rugifer-opgaven tot deze soort. Van rugifer blijk ik slechts twee Ç $ te bezitten; beide van België: Gellik, 19.VII.1965 en Eben, 11. VI. 1969.
(. Pemphredon cly pedis Thms.: twee $ Ç, Bassenge, 1970, gekweekt uit wei- paal.)
Psen bruxellensis Bondr. : eerste Ç voor Nederland: St. Michielsgestel, 9. VIL 1970, det. J. P. V Lith.
Psen littoralis Bondr.: een St. Michielsgestel, 7.VII.1970.
Psen beaumonti v. Lith: een , Panheel, 31.VII.1970 op Cicuta.
Rhopalum nigrinum Kies. (= kiesenw ettert): een <$ , Beesd, 1.VII.1970; door B. J. Lempke, in Instituut voor taxonomische Zoölogie, afd. Entomologie, Am¬ sterdam.
Crossocerus cinctius Dhlb. : een $ , Venlo, 12.VI.1970, leg. B. v. Aartsen en (twee J1 9 Plombières, gekweekt uit Acer en Robinia.)
Crossocerus assimilis Sm.: twee $ $ , ’t Rooth, 25. VI en 3. VIII. 1970 en (een Ç , Eben, 19.VIII.1970, op Heracleurn.)
Crossocerus dimidiatus F.: een 9 , Ede, 6.VIII.1970 in Malaiseval van Zwak¬ hals.
( Lindenius armatus Lind.: een Ç , Bassenge, 15.VIII.1970 en een Ç , Gruitrode, 26.IX.1970.)
( Diodontus luperus Sh. : weer enkele ^ ? te Bassenge en een $ , Gruitrode, 29.VIII.1970.)
Miscophus concolor Dhlb.: een $ , St. Pietersberg, 2. IX. 1970. Van dit genus was op de St. Pietersberg nog nooit eerder iets waargenomen.
Dipogon hircanum F. (sens. Wolf): een Ç, Otterlo. 26.VIII.1967, leg. B. v. Aartsen.
Evagetes pectinipes L.: een Ç, Terlet, 23.VII.1970, door mij gevangen en een 9 , Overveen, 13.VIL1970 door B. v. Aartsen.
Evagetes pilosellus Wesm. : een 9 » Elspeet, 1.VII.1967 (Simon Thomas) en een , Ede, 6.VIII.1970 in Malaiseval van Zwakhals.
Evagetes implicatus Hpt : een 9 > Assel, 11.VIII.1967 (v. Aartsen); een 9 > Ommen, 13.VII.1970 (id.); een J1, Hoenderlo, 23.VII.1970 (Virgilius); een cf, Hulshorst, 20.V.1965; een 9 > Hulshorst, 21. VI. 1965 en een 9 > Hulshorst, 29.V.1965 (Simon Thomas).
( Evagetes crassicornis Sh.: een JL Plombières, 22.VIII.1970).
Priocnemis schiodtei Hpt.: een çf en een 9 te Ede, 6.VIII.1970 in Malaiseval van Zwakhals; twee 9 9, Lunteren, 21.VIII.1968 (v. Aartsen).
Priocnemis exaltatus F.: een 9 > Otterlo, 26.VIII.1967 en een , Imbosch, 21. VIII. 1968 (v. Aartsen) en een (ƒ, 23.VII.1970 te Hoenderlo.
(Priocnemis pusilius Schdte.: een 9 5 Bree, 29.VIII.1970; een 9 5 Mechel se Heide, 29.IX.1970 en een 9 > Plombières, 19. IX. 1970.)
Priocnemis susterai Hpt.: een 9 > Austerlitz, 30.V.1969 (v. Aartsen); twee 9 9 5 Hulshorst, 6.VI.1967 en 29.V.1967 (Simon Thomas).
224
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XI. 1971
Priocnemis jennica Hpt.: een Ç , Nunspeet, 11. IX. 1966 (Simon Thomas) en een $, Hoensbroek, 23.VIII.1967; een $, Ohé en Laak, 16.VI.1968; een $ , Biesbosch, 7.VIII.1967; een <ƒ, Diepenveen, 10.VIII.1967 en een <ƒ, Annen, 18. VIII. 1970, alle door B. v. A artsen.
Anoplius caviventris Auriv. : een <ƒ , Naardermeer, 6.VI.1969 (v. Aartsen).
{Arachnospila wesmaeli Thms. : een çf, Bassenge, 4.VIII.1970.)
Arachnospila ruf a Hpt.: een J1, Overveen, 31. V. 1970 (v. Aartsen).
Arachnospila ahnormis Dhlb. : een <ƒ , Helenaveen, 31.VII.1970.
Priocnemis minor Zett. : een <j> , Rucphen, 9.VIII.1967 (v. Aartsen) en (weer enkele $ <j> in de Belgische Kempen).
Aporus femoralis Lind.: enkele J1 Ç, Ede, 6. VIII. 1970 in Malaiseval van Zwakhals, gedeeltelijk in coll.-P. Poot; een <j> , Otterlo, 31.VII.1970 en een tf, Hoenderlo, 25.VII.1970.
N.B. Alle hierbovenstaande Pompilidae-opgaven zijn gedetermineerd of min» stens gecontroleerd door Mr. R. Wahis.
Microdynerus nugdunensia Sauss.: een $ <j> , St. Pietersberg, 1970, gekweekt uit weipaal en (twee $ Ç , Kanne, 1970, ook uit weipaal, samen met de parasiet) :
( Chrysis gracillima Foerst.: drie exemplaren.)
O malus pusillus F.: een J1, gekweekt uit Samhucus, 1970, St. Pieter; det. J. P. van Lith.
O malus aeneus F.: enkele J1 $ , gekweekt uit paaltje(s), Savelsbos en (Bassen- ge), beide 1970.
Summary
Enumeration of interesting Hymenoptera Aculeata, most of them caught in the south of Netherlands Limburg and (in parenthesis) in adjacent part of Belgium
in 1970. Nomada picciolana , Pemphredon mortifer and P. haïtiens are new to
the fauna of the Netherlands and Nomada emarginata is new to the Belgian fauna.
Maastricht, Brusselsestraat 38.
Poey, P. H., 1832, Centurie de Lépidoptères de File de Cuba. Herdruk uitgegeven door E. W. Classey Ltd, 353, Hanworth Road, Hampton, Middx, England, 1970. Prijs £ 12.50.
Een van de specialiteiten van de firma Classey is nu het uitgeven van facsimile-herdrukken van zeldzame publikaties, die maar in enkele bibliotheken of nog minder aanwezig zijn en daardoor heel moeilijk geraadpleegd kunnen worden. Zo’n werk is Poey’s „Centurie”, waar- van overigens maar 20 platen met bijbehorende tekst verschenen zijn in plaats van de honderd geplande. De bibliotheek van de Ned. Ent. Ver. is een van de weinige die een oorspronkelijk exemplaar rijk is. Daardoor kon ik de herdruk vergelijken met het origineel. Welnu, de uit¬ gave van 1970 kan niet anders dan voortreffelijk genoemd worden. De kleuren zijn heel fraai en praktisch niet te onderscheiden van die van de uitgave van 1832.
Behalve de oorspronkelijke tekst bevat de herdruk nog een inleiding door C. F. Cowan. Hierin wordt een kort overzicht gegeven van Poey’s leven, aangevuld met bibliografische notities en data van publikatie.
De oplage telt slechts 250 exemplaren, wat de hoge prijs verklaart. Het is echt een uitgave voor grote bibliotheken en voor bibliofielen, maar dan ook een heel fraaie! — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN
MAANDBLAD UITGEGEVEN DOOR
DE NEDERLANDSE ENTOMOLOGISCHE VERENIGING
|
Deel 31 |
1 december 1971 |
No 12 |
|
Adres van de Redactie: |
||
|
B. J. LEMPKE, |
Oude IJselstraat 12 III, Amsterdam 1010 |
— Nederland |
INHOUD : W. Hellinga: Verslag van de 103de wintervergadering (p. 225). — K. Vegter: Aculeaten in Drenthe (Hym.) (p. 227). — H. H. Evenhuis: Evolutie van de gastheerkeuze bij parasitaire Hymenoptera uit het complex van de natuurlijke vijanden van bladluizen (p. 232). — D. C. Geijskes en F. C. J. Fischer: Een nieuwe naamlijst van de Nederlandse Trichoptera met een faunistische literatuurlijst vanaf 1934 (p. 235). — Literatuur (p. 226: B. J. Lempke). — Korte mededelingen (p. 231: Nieuws van de afdelingen; p. 234: Vaca¬ ture; p. 244: J. Bos, Te koop).
Verslag van de 103de wintervergadering
door
W. HELLINGA, Secretaris
De 103de Wintervergadering van de Nederlandse Entomologische Vereniging werd gehouden op 28 februari 1971 in één der zalen van Hotel Haarhuis in Arnhem.
Aanwezig waren de volgende leden: P. Aukema, Prof. Dr. G. Barendrecht, Dr. J. G. Betrem, Mevr. Chr. M. Diakonof-Tonnis, Dr. A. Diakonoff, Dr. P. A. van Doesburgh Jr., Drs. J. P. Duffels, N. W. Elfferich, Drs. W. N. Ellis, Dr. H. H. Evenhuis, Dr. G. L. van Eyndhoven, F. C. J. Fischer, V. Gerris, W. H. Gravestein, A. J. Hannema, W. Hellinga, Th. Heijermans, K. J. Huisman, J. A. Janse, B. de Jong, Dr. C. de Jong, Dr. W. J. Kabos, Drs. D. Kruizinga, Mevr. M. C. Kruseman-Jansen, Dr. G. Kruseman, J. Krikken, W. Kuyken, H. Landsman, G. R. Langohr, B. J. Lempke, Dr. M. A. Lieftinck, Drs. J. A. W. Lucas, Mr. L. A. H. Montijn, H. C. C. Neijts, C. Ottenheijm, J. E. de Oude, G. van Rossem, G. J. Slob, G. Stobbe, F. van Swaay, J. Teunissen, Prof. Dr. J. van der Vecht, K. Vegter, J. Veltman, A. Vlug, PL J. Vlug, Br. Virgilius Lefeber, P. Vroegindeweij, Prof. Dr. J. T. Wiebes, Drs. H. W. v. d. Wolf, C. J. Zwakhals en Drs. R. Zwart.
Nadat de Voorzitter om ca. 11 uur de vergadering had geopend met een harte¬ lijk woord van welkom aan alle aanwezigen, werd meteen overgegaan tot het eigenlijke doel van deze vergadering, nl. de
WETENSCHAPPELIJKE MEDEDELINGEN De volgende sprekers leverden hiervoor een bijdrage:
Prof. Dr. J. van der Vecht gaf een verhandeling over zijn ervaringen met het Gressitt-model van de ,,Malaise-vai” en gaf daarmede een demonstratie.
Drs. J. A. W. Lucas besprak en liet weer een aantal interessante zweefvliegen zien.
226
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
K. Vegter besprak en toonde een aantal uitsluitend in Drente gevangen hymenopteren, waaronder enkele zeer zeldzame.
K. J. Huisman liet een doos met een aantal bijzondere vlinders rondgaan.
Dr. H. H. Evenhuis hield een voordracht over parasietische hymenopteren.
Dr. A. Diakonoff liet een zeer mooi boek rondgaan, nl. het derde deel uit de serie „Microlepidoptera palearctica”. Opvallend waren de fraaie afbeeldingen in kleur.
Br. Virgilius Lefeber besprak wederom zeldzame Aculeata, merendeels uit Z. Limburg en het aangrenzende gebied van België.
Tenslotte besprak J. Teunissen een aantal interessante hymenopteren en liet daarvan een kistje rondgaan.
Alle voordrachten werden aandachtig gevolgd en er ontsponnen zich vaak in¬ teressante discussies.
In zijn slotwoord stelde de voorzitter vast dat deze vergadering in hoofdzaak was gewijd aan hymenopteren. Hij wekte ook de verzamelaars van andere groepen op hiervan eens wat te bespreken en te demonstreren.
Nadat dan niemand meer het woord verlangde, werd deze druk bezochte vergadering door de Voorzitter, met dank aan alle sprekers, om ca. vier uur gesloten.
Amsterdam 1005, Weesperzijde 2311.
Atlas provisoire des Insectes de Belgique, édité par Jean Leclercq. 1971. Van de Bel¬ gische insektekaarten verschenen de nummers 201 — 300. De opzet is bij alle kaarten dezelfde: het land is verdeeld in vierkanten van 10 km lang en breed en wanneer ergens in zo’n vak het betreffende dier vermeld is, wordt er een precies passende cirkel in gezet. Heeft de samensteller de gegevens niet zelf kunnen verifiëren, dan is de bovenhelft van de cirkel open, zijn ze wel gecontroleerd, maar stammen ze van de periode vóór 1950, dan is de onderhelft open, terwijl geverivieerde gegevens vanaf 1950 aangegeven zijn door geheel zwarte cirkels.
De kaarten 203 — 216 geven de verspreiding van de Hymenoptera Formicidae (samenstel¬ ler C. Gaspar), 217 — 242 de Pompilidae (R. Wahis), 243 — 247 de Cimbicidae (F. Wolf), 248 — 253 Tenthretinidae (F. Wolf), 254 — 278 Pamphiliidae (F. Wolf) en 279 — 300 Coleoptera Cantharidae (N. Magis).
De gegevens uit het Groothertogdom Luxemburg zijn eveneens op de kaarten verwerkt. Wat bij het doorbladeren onmiddellijk opvalt, is het geringe aantal gegevens van Oost- en West- Vlaanderen (uitgezonderd de kuststrook) en de grote rijkdom van de oostelijke helft van het land. Voor een belangrijk deel wordt dat stellig veroorzaakt door de natuurlijke gesteldheid, maar voor een deel vermoedelijk ook wel doordat de voorkeur van verzamelaars vooral uitgaat naar Hoog-België en niet naar het westen.
De prijs van de keurig verzorgde aflevering is Bfr. 128. Bestellen bij Faculté des Sciences agronomiques de l’Etat, Gembloux. - — Lpk.
Atlas provisoire des Arthropodes non Insectes de Belgique, édité par Jan Leclercq et Philippe Lebrun. 1971. Van deze atlas, op dezelfde wijze opgezet als die voor de insekten, verscheen de eerste aflevering, die 24 kaarten bevat. Ze geven de thans bekende verspreiding van de Myriapoda Blaniulidae en lulidae en zijn samengesteld door J. Biernaux.
Bij deze kaarten is I960 als scheidingsjaar van de twee perioden gekozen, terwijl een ge¬ heel zwarte cirkel aangeeft, dat het dier in beide vermeld is. Er zijn opvallend weinig van zulke cirkels.
Prijs van de aflevering Bfr. 32. Besteladres als bij de insektekaarten. — Lpk.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 3L 1. XII. 1971
227
Aculeaten in Drenthe (Hym.)
door
K. YEGTER
De hier volgende mededelingen hebben betrekking op vangsten van en waar¬ nemingen aan min of meer zeldzame of om andere redenen interessante Hymeno- ptera Aculeata en Chrysididae in de naaste omgeving van Emmen, hoofdzakelijk in de jaren 1969 en 1970.
Van mijn Pompilidae werd het overgrote deel gedetermineerd door R. Wahis (Luik), die ik hiervoor hartelijk dank zeg.
Priocnemis minor Zetterstedt : In de jaren 1958 t.m. 1970 verzamelde ik hiervan 19 Ç Ç , maar het gelukte mij tot dusver niet éénmaal een $ te be¬ trappen. Voor zover ik weet is de constatering van Wilcke (1943, p. 27) ,,ç? niet uit Nederland bekend” nog steeds van kracht.
Priocnemis fennica Haupt: Ç, Emmen, 26. VIII. 1958.
Priocnemis gracilis Haupt: $ , Emmen 9. IX. 1969.
Arachnospila ruf a Haupt: Volgens Wilcke (1943) is deze soort ,,in Neder¬ land vrij algemeen, ook in de duinstreek en op de wadden-eilanden”. Voor
Drenthe althans gaat dit niet op: ik vond de soort alleen in het Mantingerzand (cf ? op 1.VIII.1970).
Arachnospila peudabnormis Wolf werd pas in 1965 als zelfstandige soort herkend en beschreven. Daarvóór werden de $ <j> meestal verward met ahnormis , de J1 J1 met wesmaeli. Ar. pseudabnormis is gevonden in Europa in het noor¬ den (Zweeds Lapland, Finland), in de gebergten van Midden-Europa (Zwitserse Jura, Franse en Oostenrijkse Alpen, Apennijnen), maar ook in het bekken van Parijs, in Sleeswijk en in Polen. Uit de Benelux was ze tot dusver nog niet bekend. Ik vond ze op drie plaatsen aan de zuid- en oostrand van Emmen, die alle door de uitbreiding van deze plaats bedreigd worden, in totaal vier <$ cf en vijf Ç? Ç in de jaren 1966 t.e.m. 1969, alle tussen l.VI en 22. VI en nog één 9 op 1. VIL 1970.
Evagetes implicatus Haupt werd door Br. Virgilius Lefeber (1971, p. 19) als nieuw voor de Nederlandse fauna gemeld; hij bezat vijf Ç Ç van deze soort, afkomstig uit Amersfoort, het Gooi, de Veluwe en Limburg en ge¬ vangen in de maanden juli en augustus. Onder de exemplaren van Evagetes crassicornis Shuck, die ik ter controle aan Wahis zond, bleken zich een groot aantal individuen van implicatus te verschuilen, n.l. 4 d d en 47 9 9* waar¬ door ik nog 12 J1 cf en 129 99 van crassicornis overhield. De cf cf van implicatus zijn uit 1967 t.m. 1969, alle gevangen tussen 21.V en 13. VI; de vroegste datum voor de 9 9 1S 27. V (1965), de laatste 4.X (1965). Ze zijn voor het overgrote deel afkomstig uit Emmen, één uit Sleen, vier uit het Man¬ tingerzand en één uit Elspeet. Een kenmerk van implicatus 9 tegenover crassi¬ cornis 9 is hel veel ruiger behaarde voorhoofd; voor verdere verschillen zie H. Wolf (1961, p. 86 en 87).
228
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
Evagetes pilosellus Wesmaël: Sleen 30.VI.1969; Exloo, 18.VII.1969; Orvelte 2 2. VI II. 1970; Exloo, 7.IX.1970; Emmen, 12.IX.1970 (uitsluitend Ç ?).
Evagetes pectinipes Linnaeus was in 1970 in het Mantingerzand vooral in het q geslacht talrijk van eind juli tot eind sept.; in 1969 zag ik daar slechts één $ (2. VII).
Prosopis gracilicornis Morawitz: Dit is een overal zeldzame, maar over een groot gebied voorkomende soort, die o.a. bekend is uit Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk, Rusland, Syrië en Perzië, In België werd ze éénmaal gevonden. Ze werd meermalen verkregen door kweek uit Ru bus -stengels. Ik vond 29.VJ.96l een J4 op bloeiende Erangula alnus aan de rand van Emmen. Nieuw voor de Nederlandse fauna.
Megachile analïs Nylander: 9 »VIL 1970 vond ik een $ op Erica te Exloo; 10. VIL 1970 een <ƒ en twee 9 O , eveneens op Erica , in het Mantingerzand.
Megachile lapponica Thomson: In 1958 vond ik het eerste exemplaar van deze soort in Nederland; in 1959 bleek ze in de omgeving van Emmen reeds talrijk te zijn. (Ik acht het waarschijnlijk, dat ze in de jaren daarvóór, toen ze nog niet „ontdekt” was, dat ook al geweest is). Naderhand is ze niet alleen talrijk ge¬ bleven, maar het lijdt geen twijfel, dat het aantal individuen van Meg. lapponica de laatste jaren dat van alle andere Megachile- soorten samen verre overtreft. In hoeverre dat ook opgaat voor andere streken in Nederland moet ik voorlopig in het midden laten, maar voor de omgeving van Emmen kan ik dat staven aan de hand van de volgende cijfers: In 1959 en I960 ving ik in totaal 58 vertegen¬ woordigers van het genus Megachile . Daarvan behoorden er 29 tot lapponica en 29 tot alle overige soorten samen. Ik ga daarmee vergelijken mijn vangsten van 10 jaren later, dus van de jaren 1969 en 1970. Omdat de ervaring mij geleerd heeft, dat alle exemplaren van Megachile, die op Chamaenerium ( Epilobium ) vliegen, lapponica zijn en ik die niet meer vang, heb ik uit deze laatste periode alleen maar exemplaren, die zaten te zonnen of bijv. op Ru bus vlogen. Toch kom ik voor 1969 en 1970 nog op 32 stuks van lapponica tegen 9 van alle overige soorten samen. Als ik ook voor 1959 en I960 de dieren, die ik op Chamaenerium ving (zeventien stuks) niet meereken, krijg ik voor die periode een verhouding van 12 lapponica tegen 29 „overige”. (Dat het aantal van de „overige” voor 1959 en I960 zoveel groter is dan dat voor 1969 en 1970 kan een gevolg zijn van de speciale aandacht, die ik in de eerste periode schonk aan het geslacht Megachile of van voor dat geslacht toen biezonder gunstige omstandigheden, maar is waarschijnlijk te danken aan de combinatie van beide factoren).
Op 7 juli 1970 werd ik geconfronteerd met nog een andere uiting van de expansiedrang van Meg. lapponica. Ik fietste op die dag in het noordoosten van de provincie Groningen bij Appingedam, toen mijn aandacht getrokken werd door een flinke groep bloeiende planten van Chamaenerium angustifolium. Deze plant komt normaal niet op de Groninger klei voor, maar bleek hier te groeien tussen de restanten van een enkele jaren eerder afgebroken huis. Ondanks de geïsoleerd¬ heid van de groeiplaats bleken deze planten druk bevlogen te worden door Meg. lap pont cal
Pas de laatste jaren is Meg. lapponica ook gemeld uit België (Petit, 1969, p. 104) en uit West-Duitsland (Haeseler, 1970, p. 75).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 3 b 1. XII. 1971
229
Nomad a sheppardana (Kirby) is in Drenthe zeer veelvuldig aan te treffen. Des te merkwaardiger is het, dat in het overzicht van de Aculeaten in NW.- Duitsland van de hand van A. C. W. Wagner (1937) van N. sheppardana slechts twee vondsten vermeld worden, één bij Hannover en één (uit 1877!) bij Hamburg. Daarbij wordt, zoals ook elders in de literatuur, als gastheer opgegeven Halictus nitidiuscidus K. Mijn ervaring is, dat N. sheppardana in Drenthe altijd samen voorkomt met Halictus sexstrigatus Schenck, die hier even algemeen en talrijk is, terwijl nïtidiusculus hoogstens sporadisch te vinden is. Daardoor ben ik er langzamerhand van overtuigd geraakt, dat althans in Drenthe sexstrigatus de gewone gastheer is van N. sheppardana.
Nomada obscur a Zetterstedt: , Weerdinge, 27.IV.1967 ; Ç , Orvelte, 5.V.
1970.
Andrena nitidiuscula Schenck: $ , zittend op zand, Schöningsdorf, 23.VII.1958. (Schöningsdorf ligt in de D.B.R., enkele km ten oosten van de rijksgrens ter hoogte van de gemeente Emmen). Van deze zeldzame soort vermeldt Wagner (1937, p. 137) de vondst van één çf uit de omgeving van Hamburg in het jaar 1902, terwijl Stoeckhert (1933) opmerkt: ,, fehlt in weiten Gebieten Nord- deurtschlands”.
Philanthus triangulum (Fabricius) : $ , Mantinge, 5. VIII. 1970; Ç , Emmen, 7. VIII. 1970. Vóór 1940 moet de bijenwolf in Drenthe zó talrijk zijn geweest, dat de imkers er een geduchte vijand in zagen. Voor zover ik weet was de soort de laatste 20 jaar totaal verdwenen.
Nysson spinosus (Forster) : J1, Weerdinge, 20. VI. 1970.
Nysson interruptus (Fabricius) : $ , Emmen, 19.VI.1970.
Nysson trimaculatus (Rossi) : Emmerschans ; <ƒ, 27. VIII. 1970; $ , 26.VIII. 1970. Het mag wel heel merkwaardig heten, dat ik in de bijna vijftien jaren hiervoor van Drenthse waarnemingen nooit een Nysson onder ogen heb gekregen. Ook door anderen werd dit geslacht hier tot dusver niet waargenomen. Ik ver¬ wachtte eigenlijk al niet anders meer, dan dat het in Noord-Nederland geheel ontbrak, doordat hier blijkbaar niet aan zijn bestaansvoorwaarden voldaan werd. En nu krijg ik in 1970 binnen drie maanden drie soorten in mijn net!
Van Nysson trimaculatus heeft Pater Benno (1966) aannemelijk gemaakt, dat hij behoort bij Gorytes (Lesiphorus) bicinctus (Rossi) ; daarvan ving ik één¬ maal (Emmen, 5. VIII. 1965) een O . Van N. spinosus wordt aangenomen, dat hij parasiet is bij de twee soorten van Argogorytes, die ik beide bij Emmen gevangen heb (A. mystacens L. in 1967 en 1968 en A. fargei Schck. voor het eerst in 1970: vier c? J1 op 19.VI en één op 24. VI).
En welke soort van Gorytes zal tenslotte de gastheer zijn van N. interruptus ? Daarvoor blijft de keus open tussen twee van de vier overige soorten van het geslacht Gorytes, waarvan ik de laatste jaren bij Emmen vertegenwoordigers ge¬ vonden heb: laticinctus en quad rif as ciatus .
Miscophus bicolor Jurine; deze soort, de grootste Nederlandse vertegenwoor¬ diger van het geslacht Miscophus , trof ik in juli en september 1970 aan in het Mantingerzand. De kleinere soorten van het geslacht, ater Lep. en concolor Dhlb., vind ik rond Emmen vrij veel.
Psen unicolor (Van der Linden) was in 1970 biezonder talrijk.
230
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
Psen atratinus (Morawitz) zag ik in 1970 voor het eerst; in augustus en sep¬ tember ving ik hiervan drie d d en zeven Ç $ .
Pemphredon clypealis Thomson: deze zeldzame soort was nog niet eerder in Noord-Nederland gevonden; ik ving op een heiningpaaltje in Exloo een Ç (17.VII.1970).
Crossocerus styrius Kohl: in 1965 vond ik in Emmen het eerste Nederlandse exemplaar van deze soort; daardoor werden de twee van elkaar gescheiden delen van het areaal, Groot-Brittannië ener- en Zwitserland anderzijds, min of meer met elkaar verbonden. Sedertdien werden in Nederland diverse andere vindplaatsen bekend. Ik zelf vond in de laatste helft van de zestiger jaren bij Emmen nog tweemaal een $ en tweemaal een .
Lindenius armatus (Van der Linden): 2.VIII.1970 ving ik te Emmen mijn eerste en enige exemplaar: een Ç .
Entomognathus brevis (Van der Linden): in 1969 voor het eerst bij Emmen aangetroffen (2 <ƒ<ƒ, 1 9) op Daucus , in 1970 weer. Ook deze laatste twee soorten waren in Noord-Nederland nog niet eerder gevonden.
Ancistrocerus gazella Panzer: van deze vrij algemene soort schrijft Blüthgen in zijn monografie (1961), dat het larvenvoer onbekend is. Nu zag ik op 12 juni 1969 in mijn tuin toevallig bij een hazelaarstruik een wespachtig dier vliegen, dat verdween aan de onderkant van een blad. Ik kon het vangen en constateerde, dat het de larve van een schuimcicade gegrepen had, terwijl het hoopje „koekoeks- spuug”, dat zich aan de onderzijde van het blad bevond, geen larve meer bevatte. De wesp bleek later A. gazella Pz. Ç te zijn, de schuimcicade heb ik niet nader kunnen determineren.
Symmorphus fuscipes Herrich-Schäf f er : In 1959 vond ik bij Emmen enkele exemplaren van deze soort, die voordien uit Nederland en aangrenzende ge¬ bieden niet bekend was. In I960 gelukte het mij opnieuw een aantal dieren te vangen, maar in 1961 werd de vindplaats vernield (zie Vegter, 1966, p. 62). De laatste jaren zie ik op een andere plaats, enkele km van de oorspronkelijke vindplaats verwijderd, sporadisch weer een exemplaar van deze soort, meestal op bloeiende Erangula alnus : zo op 26. VI. 69; 9. VI. 70 en 16. VI. 70. Ook elders in Nederland is de soort inmiddels waargenomen.
Hedychridium integrum Dahlbom : Bij Sleen ligt een klein perceel natuurterrein, waar ik vaak kom, omdat er aardige dingen te beleven zijn. Zo is het bijv. de enige plaats in de omgeving, waar ik (in 1969 voor het laatst) Oxybelus quatuor - decimnotatus Jur. aangetroffen heb. Helaas wordt het speciaal de laatste jaren door te druk gebruik als speelterrein en als stortplaats van vuil sterk gedegra¬ deerd. Hier vond ik 9. VIII. 1968 een op de grond zittend <ƒ van bovengenoemde zeldzame goudwesp en 9. VII. 1969 een $ . H. integrum Dhlb. geldt als parasiet van Gorytes {Die noplus') lunatus Dhlb. Ofschoon ik dit laatste dier wel op an¬ dere plaatsen in de omgeving van Emmen aangetroffen heb, vond ik het nooit op dit terreintje. Daarentegen vond ik daar wel Gor. ( Dienoplus ) tumidus Pz. Het is misschien niet te gewaagd om te veronderstellen, dat ook deze soort van hetzelfde subgenus als gastheer van H. integrum kan dienen. Noot: Op 29.IX.1971 ving ik toch een $ van G. lunatus op dit terrein!
Het lijkt mij interessant te vermelden, dat ditzelfde kleine stukje grond ook
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
231
nog de enige mij bekende vindplaats is van een minder zeldzame vertegenwoor¬ diger van het geslacht Hedychridium , n.l. H. coriace um Dhlb.
Holopyga ovata Dahlbom: op één van de met honingdauw bedekte bladeren van een eik je in het Mantingerzand vond ik 2 5. IX. 1970 een exemplaar van deze zeldzame groenglanzende goudwesp.
Zusammenfassung
Es werden einige seltenere Arten von Hymenoptera-Aculeata und Chrysididae erwähnt, die in den letzten Jahren in der Nähe von Emmen gefunden wurden. Darunter sind zwei Arten neu für die Niederlande: Arachnospila pseudabnormis Wolf und Pr os opis gracilicornis Morawitz.
Literatuur
Alfken, J. D., 1941. Die Insekten des Naturschutzparkes der Lüneburger Heide. Abh. naturw. Ver. Bremen 31: 750 — 762.
Benno, P., 1966. Enige aantekeningen bij de fenologie van Lestiphorus bicinctus (Rossi) en zijn koekoekswesp Nysson trimaculatus (Rossi). Ent. Ber., Amst. 26: 7 — 11. Blüthgen, P., 1961. Die Faltenwespen Mitteleuropas. Abh. dt. Akad. Wiss. Berl., Kl. Biol. Jg. 1961, nr. 2.
Haeseler, V., 1970. Beitrag zur Kenntnis d. Aculeaten und Chrysididen-fauna Schleswig- Holsteins und angrenzender Gebiete. Sehr, naturw. Ver. Schlesw. -Holst. 40: 71—77.
Lefeber, Br. Virgilius, 1971. Interessante vangsten van Hym. aculeata in 1969. Ent. Ber., Amst. 31: 16—19.
Petit, ]., 1969. Notes sur quelques Hyménoptères rares récoltés en Haute Belgique. Lam- billon ea 67: 104 — 109.
Stoeckhert, F. K., 1933. Die Bienen Frankens. Beiheft D. ent. Z. Jg. 1932.
Vegter, K., 1966. Odynerus (Symmorphus) fuscipes H.-Sch. in Nederland. Ent. Ber., Amst. 26: 61 — 63.
Wagner, A. C. W., 1937. Die Stechimmen und Goldwespen des westlichen Norddeutsch¬ land. V er h. Ver. natunv . Heimatforsch. Hamburg 26: 94 — 153.
Wilcke, J., 1943. De Nederlandse Pompilidae. Meded. Landb.Hogesch. Wageningen 47. Wolf, H., 1961. Pedinaspis Kohl und Evagetes Lep. Op use. Ent. 26: 81 — 90.
- , 1966. Die süd- und mitteleuropäischen Arten der mit Ammosphex Wilcke
1942 verwandten Untergattungen. Boll. Mus. civ. Stör. nat. Venezia 26: 39 — 107.
Emmen, Sophielaan 11.
Nieuws van de Afdelingen. Op 30 oktober j.l. werd de afdeling „Oost Nederland” opge¬ richt. Deze afdeling bestrijkt de provincies Overijsel en Gelderland.
Voorzitter: Dr. J. G. Betrem.
Secretaris-Penningmeester: G. J. Flint, Swaefkenstraat 39, Deventer.
Afdeling „Zuid Nederland”. Hier vond een periodieke bestuurswisseling plaats. Voorzitter: Drs. B. de Jong.
Secretaris-Penningmeester: Drs. H. W. van der Wolf, De Stoutheuvel 66, Eindhoven.
232
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.XIL1971
Evolutie van de gastheerkeuze bij parasitaire Hymenoptera uit het complex van de natuurlijke vijanden van bladluizen
door
H H E VENHUIS
Instituut voor Plantenziektenkundig Onderzoek ( IPO ), W ageningen
Bladluizen vormen vaak de basis voor een ingewikkelde samenleving van allerlei Insekten die van ze afhankelijk zijn. Parasieten en roofvijanden kunnen soms een geduchte opruiming onder bladluizen houden. Op hun beurt worden deze weer belaagd door respectievelijk hyperparasieten en parasieten. Deze laat¬ ste hebben soms nog weer hun eigen parasieten, die dus hyperparasieten van de roofvijanden zijn.
Het complex van natuurlijke vijanden van bladluizen van appel werd reeds eerder besproken (vgl. Evenhuis, 1965, 1966a, b). Zo werd Pachyneuron aphidis (Bouché) (= P. minutissimum. Förster) (Hymenoptera, Pteromalidae) (det. M. j. Gijswijt) vermeld als hyperparasiet van de appel-grasluis, Rhopalosiphum insertum Walker, via de primaire bladluisparasiet Monoctonus cerasi (Marshall), en van de groene appeltakluis, Aphis porni De Geer, via de primaire parasiet Trioxys angelicae (Haliday). Tot nu toe hebben we deze hyperparasiet nog niet gekweekt uit de roze appelluis, Dysaphis plantaginea (Passerini), of uit andere Dysaphis- soorten van appel. Misschien was de parasiet bij een groter aantal kwe¬ ken nog wel voor de dag gekomen. Ook is het mogelijk dat de afgesloten ruimte binnen de om gekrulde bladeren waarbinnen zich de bladluizen van het genus Dysaphis bevinden niet het geschikte habitat voor Pachyneuron aphidis vormt.
Van andere Pachyneuron- soorten is bekend dat ze parasieten zijn van de puparia van zweefvliegen die zich als larve met bladluizen voeden. Wij kweekten Pachy¬ neuron umhratum Delucchi (det. M. J. Gijswijt) uit twee puparia van Syrphus balteatus (De Geer) die op het landgoed Thedinghsweert bij Tiel op 16 en 22 augustus 1961 tussen kolonies van Aphis porni verzameld waren. Uit deze puparia kwamen na ongeveer twee weken respectievelijk 15 mannetjes en 8 wijf¬ jes en 14 mannetjes en 10 wijfjes van de parasiet.
Hoewel de beide Pachyneuron-soorten morfologisch verschillen, is het duidelijk dat hun verwantschap zo groot is dat ze terecht in één genus geplaatst kunnen worden. Verder zijn er nog Pachyneuron- soorten bekend van larven van de vliegenfamilie der Chamaemyiidae, welke laatste eveneens van bladluizen leven. Volgens Delucchi (1956) parasiteren de soorten van het genus Pachyneuron roofvijanden en parasieten van bladluizen en schildluizen. De laatste wil ik hier buiten beschouwing laten.
Is het nu toevallig dat de soorten van het natuurlijke genus Pachyneuron een dergelijke diversiteit in hun gastheerkeuze vertonen? Mijns inziens is het goed denkbaar dat een parasiet van een bepaalde gastheersoort in de loop der tijden geëvolueerd is tot een soort die op een gastheersoort uit een totaal andere syste¬ matische groep parasiteert in een habitat — in dit geval de bladluispopulatie ■ — waarin hij voortdurend met deze andere gastheersoort in aanraking kwam.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
233
Een dergelijk geval van diversiteit in gastheerkeuze heb ik vermeld voor de soorten van het genus Melanips (Evenhuis, 1968). De vertegenwoordigers van de Cynipidae Figitinae, waartoe Melanips behoort, zijn, voor zover hun gastheren met voldoende zekerheid bekend zijn, parasieten van Diptera Cyclorapha Acaly- pterae en Calypterae. Zo zijn de Melanips- soorten parasieten van de reeds ge¬ noemde vliegenfamilie der Chamaemyiidae. Een uitzondering is evenwel Melanips opacus (Hartig), die de larven van bladluisvreten.de Syrphidae parasiteert.
Tenslotte moet ik nog een aantal soorten Ceraphronidae Megaspilinae noemen. Van deze sluipwesponderfamilie hebben wij drie soorten behorende tot het complex van de natuurlijke vijanden van appelluizen gekweekt, nl. Lygocerus frontalis (Thomson) (det. L. Masner), Conostigmus spec, en Trichosteresis spec. Volgens Masner (1964) zijn de meeste genera van deze onderfamilie moeilijk tegen elkaar af te grenzen; dit is met name het geval met Conostigmus en Ly¬ gocerus.
Lygocerus frontalis werd reeds eerder vermeld als een algemeen voorkomende hyperparasiet van diverse appelbladluizen (Evenhuis, 1966a). Een puparium van de zweefvlieg Syrphus balteatus , verzameld bij een kolonie van Aphis po mi op appel te Thedinghsweert op 5 juli 1965, leverde enige tijd later 2 mannetjes en 5 wijfjes van Trichosteresis spec, op; uit een puparium van de zweefvlieg Scaeva pyr astri (Linnaeus), verzameld bij een kolonie van Aphis po mi op appel te Thedinghsweert, kwamen op 23 juli 2 mannetjes en 9 wijfjes van Conostigmus spec. uit. Het is op het ogenblik onmogelijk de beide laatstgenoemde Ceraphroni¬ dae van een soortsnaam te voorzien. Zoals voor zovele groepen van parasitaire Hymenoptera is ook voor deze familie een grondige revisie nodig. De laatste vol¬ ledige bewerking is die van Kieffer (1914) en met zijn tabellen kunnen de soorten in de regel niet met zekerheid gedetermineerd worden.
Het omvangrijke genus Lygocerus bevat, zoals Kieffer het omgrensd heeft, wat de soorten betreft waarvan de gastheren bekend zijn een groot aantal dat uit bladluizen, stellig als hyperparasiet, gekweekt is. Kieffer vermeldt evenwel ook een soort die uit zweefvliegpuparia werd gekweekt, nl. Lygocerus syrphidarum Kieffer. Hoewel de vermeldingen van gastheren van parasitaire Hymenoptera in de literatuur in het algemeen met de nodige kritiek dienen te worden aan¬ vaard, is er mijns inziens geen reden om aan deze opgave te twijfelen. Ook zijn er met zekerheid Lygocerus -soorten uit Chamaemyiidae gekweekt. Het blijkt dus dat vele vertegenwoordigers van de Ceraphronidae Megaspilinae uit gastheren worden gekweekt die op de een of andere wijze in betrekking staan tot bladluizen.
De genoemde voorbeelden van verwante sluipwespsoorten die niet nauw met elkaar verwante gastheergroepen parasiteren, maken het mijns inziens aannemelijk dat het habitat — in dit geval de bladluispopulatie — in de evolutie van hun gastheerkeuze een belangrijke rol heeft gespeeld. Opmerkelijk is dat de primaire bladluisparasieten (Aphidiidae) en de niet nauw met elkaar verwante vliegen- families van de Syrphidae en Chamaemyiidae meer dan eens als gastheren be¬ trokken zijn geweest in de wisseling van gastheer door parasitaire Hymenoptera, die tot meer dan één systematische groep behoren.
234
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
Summary
Evolution of host selection in parasitic Hymenoptera within the complex of natural enemies of aphids.
It is noticed that some more or less closely related species of parasitic Hy¬ menoptera parasitize hosts of quite different taxonomic groups within the same biotope, the aphid population. A number of such species involved in the bio- coenosis of apple aphids are mentioned. It is suggested that the evolution of hosts selection occurred within the biotope of aphid populations; it happened in three superfamilies of parasitic Hymenoptera: Chalcidoidea, Cynipoidea and Proctotrupoidea. The primary aphid parasites and the not closely related Dipterous families Syrphidae and Chamaemyiidae seem to be involved more than once as hosts in the host change.
Literatuur
Delucchi, V., 1956. Beiträge zur Kenntnis der Pteromaliden (Hym., Chalcidoidea). — Z. ang. Ent. 38: 121 — 156.
Evenhuis, H. H., 1965. The economic significance of parasitic Cynipoidea associated with apple in The Netherlands. - — - Proc. 13th Congr. Ent., London, 1964: 359.
- , 1966a. Host specificity in the parasites and hyperparasites of apple aphids. —
Ecology of aphidophagous insects. Proc. Symp. Liblice (near Prague), 1965: 39—40.
- , 1966b. Syrphid predators of apple aphids and their parasites. — Ecology of
aphidophagous insects. Proc. Symp. Liblice (near Prague), 1965: 191 — 193 .
- — , 1968. Some ecological facts about two Dutch Melanips species (Hymenoptera,
Cynipidae). — Ent. Ber., Amst. 28: 175 — 176.
Kieffer, J. J., 1914. Serphidae (— Proctotrupidae) et Calliceratidae (= Ceraphronidae). — Das Tierreich 42.
Masner, L., 1964. A comparison of some nearctic and palearctic genera of Proctotrupoidea (Hymenoptera) with revisional notes. ■ — Acta Soc. ent. Cechosl. 61: 123—155.
Vacature
Bij het Instituut voor Taxonomische Zoölogie (Zoölogisch Museum) van de Universiteit van Amsterdam is per 1 januari 1972 plaats voor een afgestudeerd bioloog (Dr. of Drs.) voor de functie van
ENTOMOLOOG
Naast het verrichten van eigen wetenschappelijk onderzoek zal hij als taak krijgen het verzorgen van een deel van de collecties en het geven van leiding aan studenten, die een doctoraal onderwerp aan het instituut willen bewerken.
Ruime ervaring strekt tot aanbeveling. Aanstelling zal geschieden in het rangenstelsel van wetenschappelijke medewerkers.
Nadere inlichtingen kunnen worden verkregen bij de stafleden van de afdeling entomologie, Zeeburgerdijk 21, Amsterdam 1006 (tel. 020-354600).
Schriftelijke sollicitaties vóór 15 december aan de directeur van het Instituut voor Taxono¬ mische Zoölogie, Plantage Middenlaan 53, Amsterdam 1004.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
235
Een nieuwe naamlijst van de Nederlandse Trichoptera met een faunistische literatuurlijst vanaf 1934
door
D. C. GEIJSKES en F. C J. FISCHER
Sedert het verschijnen van de laatste opgave van Fischer (1934) is door voort gezet onderzoek het aantal bekende inlandse Trichoptera-soorten belangrijk toegenomen. Bovendien zijn zovele veranderingen op nomenclatorisch gebied doorgevoerd, dat de samenstelling van een nieuwe naamlijst voor de Nederlandse Trichoptera een noodzaak werd. Als derde motief bleek een aanvullende faunis¬ tische literatuurlijst gewenst, om een hanteerbaar overzicht te hebben van de vele verspreide mededelingen, die over deze orde in de jaren na 1934 zijn gepubli¬ ceerd.
In zijn „Verzeichnis” gaf Fischer 153 Trichoptera-soorten als inlands op, waarbij in zijn „Aantekeningen” (1936) en „Aanvullingen” (1948) dit aantal tot 167 opklom. Thans is een totaal bereikt van 177 soorten. Hieronder schuilen echter zes soorten, waarvan het voorkomen in Nederland als dubieus moet worden beschouwd. Deze zijn in de naamlijst van een vraagteken voorzien. Het zijn: Rhyacophila jas data, Hydroptila cornuta, Plectrocnemia geniculata, Hy¬ dropsy ehe guttata, Triaenodes c onsper sus en Hornilia leucophaea. Daarnaast zijn de navolgende soorten alleen op basis van de larve als inlands opgegeven, terwijl de bevestiging door imagines nog ontbreekt. Dit zijn: Glossosoma conformis, Rhyacophila nuhila, Rhyacophila vulgaris , Hydroptila tineoides, Dr u sus biguttatus, Allogamus auricollis en Micrasemodes minimus.
Voor de systematische indeling is gebruik gemaakt van het systeem door Fischer in zijn „Trichopterorum Catalogus” gevolgd, waarvan ook de nomen¬ clatuur op enkele uitzonderingen na is overgenomen. De wijzigingen hierin zijn een gevolg van de zienswijze van Schmid (1951) „Monographie du genre Halesus (Trich.)”, Trab. Mus. Ci ene. nat. Barcelona 1 (3): 5 — 72; en (1955) „Contribution à l’étude des Limnophilidae (Trichoptera)”, Mitt. Schweiz, ent. Ges. 28 Beiheft, 245 pp. en van het werk van Neboiss (1963) „The Trichoptera types of species described by J. Curtis”, Beitr. Ent. 13 (5/6): 582 — 635.
De voornaamste naamsveranderingen hebben plaatsgevonden onder de Hy- droptilidae, Phryganeidae, Leptoceridae en Limnephilidae. Binnen een genus zijn de soorten alfabetisch gerangschikt.
De literatuurlijst omvat de publicaties die verschenen zijn na 1934, omdat in het „Verzeichnis” alle oudere opgaven over de Nederlandse Trichoptera verwerkt zijn. De sindsdien verschenen faunistische publicaties omvatten 64 nummers, een teken dat de belangstelling voor deze insektenorde in ons land toegenomen is. Dit is mede gestimuleerd door de intensivering van het limnologisch onderzoek in Nederland, dat in de laatste vijftien jaren belangrijk is uitgebreid. Wij zijn de heer L. W. G. Higler te Austerlitz erkentelijk voor de aanvullingen die ons door hem voor dit overzicht verstrekt zijn.
Het moge betreurd worden dat van de gelegenheid geen gebruik is gemaakt om een nieuwe catalogus van de Nederlandse Trichoptera samen te stellen, maar
236
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
deze opgave zou momenteel teveel moeite en tijd kosten. De veranderingen in de faunistische samenstellingen van diverse biotopen door watervervuiling spelen hierbij ook een rol. De samenstellers van deze nieuwe naamlijst en het literatuur¬ overzicht hopen met deze bijdrage de studie van de Nederlandse Trichoptera opnieuw te bevorderen.
TRICHOPTERA
Glossosomatidae Wallengren, 1891.
Glossosoma Curtis, 1834.
G. con for mis Neboiss, 1963 (= boltoni auct. nec Curtis), larven. Agapetus Curtis, 1834.
A. fuscipes Curtis, 1834.
A. laniger (Pictet, 1834).
A. ochripes Curtis, 1834 (= comatus (Piet.)).
Rhyacophilidae Stephens, 1836.
Rhyacophila Pictet, 1834.
R. dorsalis (Curtis, 1834).
?R. fas data Hagen, 1859.
R. nub il a (Zetterstedt, 1840), larven.
R. septentrionis MacLachlan, 1865.
R. vulgaris Pictet, 1834, larven.
Philopotamidae Stephens, 1829.
Wormaldia MacLachlan, 1865.
W. occipitalis (Pictet, 1834).
W . subnigra MacLachlan, 1865.
Chimarra Stephens, 1829.
C. marginata (Linnaeus, 1767).
Hydroptilidae Stephens, 1836.
Ptilocolepus Kolenati, 1848.
P. granulatus (Pictet, 1834).
Agraylea Curtis, 1834.
A. multipunctata Curtis, 1834.
A. sexmaculata Curtis, 1834 (— pallidula McL.).
Ithytrichia Eaton, 1873.
I. lamellar is Eaton, 1873.
Tricholeiochiton Kloet & Hincks, 1944.
T. fagesii (Guinard, 1879).
Oxyethira Eaton, 1873.
O. falcata Morton, 1893.
O. flavicornis (Pictet, 1934) (= costalis auct. nec Curtis).
O. simplex Ris, 1897.
O. tristella Klapâlek, 1895.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
237
Orthotrichia Eaton, 1873.
O. angustella (MacLachlan, 1865).
O. costalis (Curtis, 1834) ( — tetensii Kolbe).
Hydroptila Dalman, 1819.
?H. cornuta Mosely, 1922.
H. dampfi Ulmer, 1929.
H. pulchricornis Pictet, 1834.
H. spar sa Curtis, 1834.
H. tineoides Dalman, 1819 (= femoralis (Eaton)), larven.
H. vectis Curtis, 1834 ( = maclachlani Klapalek).
Polycentropodidae Ulmer, 1903.
Neureclipsis MacLachlan, 1864.
N. bimaculata (Linnaeus, 1758).
Plectrocnemia Stephens, 1836.
P. cons persa (Curtis, 1834).
?P. geniculata MacLachlan, 1871.
Polycentropus Curtis, 1835.
P. flavomaculatus (Pictet, 1834) ( = multiguttatus Curtis, 1835). P. irroratus (Curtis, 1835) ( = multiguttatus auct. nee Curtis). Holocentropus MacLachlan, 1878.
H. dubius (Rambur, 1842).
H. insignis Martynov, 1924.
H. picicornis (Stephens, 1836).
H. stagnalis (Albarda, 1874).
Cyrnus Stephens, 1836.
C. crenaticornis (Kolenati, 1859).
C. flavidus MacLachlan, 1864.
C. insolutus MacLachlan, 1878.
C. trimaculatus (Curtis, 1834).
Psy CHOMYiiDAE Walker, 1852.
Ecnomus MacLachlan, 1864.
E. tenellus (Rambur, 1842).
Lype MacLachlan, 1878.
L. phaeopa (Stephens, 1836).
L. reducta (Hagen, 1868).
Tinodes Curtis, 1834.
T. as similis MacLachlan, 1865.
T. palUdulus MacLachlan, 1878.
T. waeneri (Linnaeus, 1758).
Psychomyia Latreille, 1829.
P. pusilla (Fabricius, 1781).
Hydrops YCHiDAE Curtis, 1835.
Hydropsyche Pictet, 1834.
H. angustipennis (Curtis, 1834).
238
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
H. contubernalis MacLachlan, 1865.
H. exocellata Dufour, 1841.
?H. guttata Pictet, 1834.
H. instabilis (Curtis, 1834).
H. ornatula MacLachlan, 1878.
H. pellucidula (Curtis, 1834).
Cheumatopsyche Wallengren, 1891.
C. lepida (Pictet, 1834).
Phryganeidae Leach, 1815.
Agrypnia Curtis, 1835.
A. pagetana Curtis, 1835.
Dasystegia Wallengren, 1880.
D. obsoleta (Hagen, 1864).
D. varia (Fabricius, 1793).
Oligostomis Kolenati, 1848.
O. reticulata (Linnaeus, 1761).
Hagenella Martynov, 1924.
H. clathrata (Kolenati, 1848).
Oligotricha Rambur, 1842.
O. striata (Linnaeus, 1758) (= ruficrus (Scopoli)). Phryganea Linnaeus, 1758.
P. bip une tat a Retzius, 1783 ( = striata auct. nee L.). P. grandis Linnaeus, 1758.
Trichostegia Kolenati, 1848.
T. minor (Curtis, 1834).
Molannidae Wallengren, 1891.
Molanna Curtis, 1834.
M. albicans (Zetterstedt, 1840) (= palpata McL.). M. angustata Curtis, 1834.
Molannodes MacLachlan, 1866.
M. tinctus (Zetterstedt, 1840) (= zelleri McL.).
Odontoceridae Wallengren, 1891.
Odontocerum Leach, 1815.
O. albi corne (Scopoli, 1763).
Leptoceridae Leach, 1815.
Triaenodes MacLachlan, 1865.
T. bicolor (Curtis, 1834).
?r. conspersus (Rambur, 1842).
T. reuteri MacLachlan, 1880.
T. simulans T jeder, 1929.
Erotesis MacLachlan, 1877.
E. baltica MacLachlan, 1877.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.X1I.1971
239
Adicella MacLachlan, 1877.
A . reducta (MacLachlan, 1865).
Athripsodes Billberg, 1820.
A. al bi frons (Linnaeus, 1758).
A. alboguttatus (Hagen, I860).
A. annulicornis (Stephens, 1836),
A. aterrimus (Stephens, 1836).
A. einer eus (Curtis, 1834).
A. . dis similis (Stephens, 1836).
A. fulvus (Rambur, 1842).
A. nigronervosus (Retzius, 1783).
A . riparius (Albarda, 1874).
A. senilis (Burmeister, 1839).
Homilia MacLachlan, 1877.
?H. leucophaea (Rambur, 1842).
Leptocems Leach, 1815.
L. interruptus (Fabricius, 1775).
L. tinei formis Curtis, 1834.
Setodes Rambur, 1842.
S. argentipumtellus MacLachlan, 1877,
S. punctatus (Fabricius, 1793).
S. viridis (Fourcroy, 1785).
Mystacides Berthold, 1827.
M. azure a (Linnaeus, 1761).
M. longicornis (Linnaeus, 1758).
M. nigra (Linnaeus, 1758).
Oecetis MacLachlan, 1877.
O. fur va (Rambur, 1842).
O. lacustris (Pictet, 1834).
O. notata (Rambur, 1842).
O. ochraeea (Curtis, 1825).
O. testae ea (Curtis, 1834).
O. tripunctata (Fabricius, 1793).
Goeridae Ulmer, 1903.
Go era Stephens, 1829.
G. pilosa (Fabricius, 1775).
Lithax MacLachlan, 1876.
L . ohscurus (Hagen, 1859).
Silo Curtis, 1830.
S. nigricornis (Pictet, 1834).
§. pallipes (Fabricius, 1781).
S. piceus (Brauer, 1857).
Limnephilidae Kolenati, 1848.
Ironoquia Banks, 1916 (== Caborius Navas, 1918). L dubia (Stephens, 1837).
240
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
Apatania Kolenati, 1848.
A. fimbriata (Pictet, 1834).
Drusus Stephens, 1837.
D. annul at us (Stephens, 1837).
D. biguttatus (Pictet, 1834), larven.
D. trifidus MacLachlan, 1868.
Grammotaulius Kolenati, 1848.
G. nigropunctatus (Retzius, 1783) (= atomarius (F.)).
G. nitidus (Müller, 1764).
G. submaculatus (Rambur, 1842).
Glyphotaelius Stephens, 1837.
G. pellucidus (Retzius, 1783).
Limnephilus Leach, 1815.
L . aj finis Curtis, 1834.
L. auricula Curtis, 1834.
L. binotatus Curtis, 1834 (= xanthodes McL.).
L. bipunctatus Curtis, 1834.
L. centralis Curtis, 1834.
L. decipiens (Kolenati, 1848).
L. elegans Curtis, 1834.
L. extricatus MacLachlan, 1865.
L. flavi cornis (Fabricius, 1787).
L. fus ci cor ni s Rambur, 1842.
L. griseus (Linnaeus, 1758).
L. hirsutus (Pictet, 1834).
L. ignavus MacLachlan, 1865.
L. in ci sus Curtis, 1834 ( = Colpotaulius in ci su s (Curt.)). L. lunatus Curtis, 1834.
L. luridus Curtis, 1834.
L. marmoratus Curtis, 1834.
L. nigriceps (Zetterstedt, 1840).
L. polit u s MacLachlan, 1865.
L. rhombicus (Linnaeus, 1758).
L. sparsus Curtis, 1834.
L. stigma Curtis, 1834.
L. s ub centralis Brauer, 1857.
L. vittatus (Fabricius, 1798).
Anabolia Stephens, 1837.
A. brevipennis (Curtis, 1834).
A. nervosa (Curtis, 1834).
Rhadicoleptus Wallengren, 1891.
R. alpestris (Kolenati, 1848).
Chaetopteryx Stephens, 1829.
C. major MacLachlan, 1876.
C. villosa (Fabricius, 1798).
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.XII.1971
241
Annitella Kiapalek, 1907.
A. obscurata (MacLachlan, 1876).
Potamophylax Wallengren, 1891.
P. ein gul at us (Stephens, 1837).
P. latipennis (Curtis, 1834) (= stellatus (Curt.)).
P. luctuosus (Piller & Mitterpadier, 1783).
P. nigricornis (Pictet, 1834).
P. rotundipennis (Brauer, 1857).
Haleses Stephens, 1836.
H. di git at u s (Schrank, 1781).
H. radiatus ïnterpunctaius (Zetterstedt, 1840).
H. tessellatus (Rambur, 1842).
Melampophylax Schmid, 1955.
M. mucoreus (Hagen, 1861) (= guttatipennis (McL.)). Parachiona Thomson, 1891.
P. pickornis (Pictet, 1834).
Eooicyla Rambur, 1842.
P. pusilla (Burmeister, 1839).
Stenophylax Kolenati, 1848.
S. permistus MacLachlan, 1895.
5. speîuncarum MacLachlan, 1875.
Micropterna Stein, 1874.
M . lateralis (Stephens, 1837).
TW. sequax MacLachlan, 1875.
Allogamies Schmid, 1955.
A. auricollis (Pictet, 1834), larven.
Hydatophylax Wallengren, 1891.
H. infumatus (MacLachlan, 1865).
Brachycentridae Ulmer, 1903.
Br achy centres Curtis, 1834.
B . subnubilus Curtis, 1834.
Oligopiectfiim MacLachlan, 1868.
O. maculatum (Fourcroy, 1785).
Micrasemodes Lestage, 1936.
M. minimus (MacLachlan, 1876), larven.
Lepidqstomatidae Ulmer, 1903.
Crunoecia MacLachlan, 1876.
C. in or ata (Curtis, 1834).
Lepidostoma Rambur, 1842.
L. hirtum (Fabricius, 1775).
Lasiocephala Costa, 1857.
L. basalts (Kolenati, 1848).
Sericostomatidae MacLachlan, 1876.
Sericostoma Latreille, 1825.
S. pedemontanum MacLachlan, 1876.
242
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1. XII. 1971
S. personatum (Spence, 1826). S. timidum MacLachlan, 1880. S. turbatum MacLachlan, 1876. Notidobia Stephens, 1829.
N. ciliar is (Linnaeus, 1761).
ßERAEiDAE Wallengren, 1891.
Beraea Stephens, 1833.
B. maurus (Curtis, 1834).
B. pullata (Curtis, 1834). Ernodes Wallengren, 1891.
E. articularis (Pictet, 1834). Bereodes Eaton, 1867.
B. minutus (Linnaeus 1761).
Summary
In a new checklist 177 species of Trichoptera are recorded, known from the Netherlands. Six of them are doubtful as they were not found any more and seven species are mentioned from the larvae only. System and nomenclature have been copied from Fischer’s Trichopterorum Catalogus (I960 — 1970) but a few exceptions were necessary by the work of Schmid (1951, 1955) and by that of Neboiss (1963). Sixty-four articles of the faunistic literature are enumerated, published since 1934, as the older literature before that time was already listed by Fischer.
Faunistische Literatuur na 1934
Arnoud, Br., 1955. (Kokertjes van Silo sp.). Natuurh. Maandbl. 44: 42.
- , 1956. (Goëra pilosa F.). Natuurh. Maandbl. 45: 15.
■ - , 1956. (Drusus annulatus, Wormaldia occipitalis (imag.) ) . Natuurh. Maandbl.
45: 45 — 46.
- , 1957. (Enkele zeldzame en vele andere soorten Trichoptera uit Zuid-Limburg;
kokers van larven en poppen). Natuurh. Maandbl. 46: 50 — 51.
- , 1957. (Neureclipsis bimaculata (fuikje van larve), Lithax obscurus (poppen¬ huisjes), Hydroptila sp. (poppenhuisjes). Natuurh. Maandbl. 46: 112.
- , 1957. (Lithax obscurus Hag. (poppen en imagines) met foto van poppen¬ kokertjes L. obsc. en van Silo nigricornis) . Natuurh. Maandbl. 46: 112 — 113.
- , 1959. Dicyphus pallicornis Fieb. het wantsje op vingerhoedskruid en Enoicyla
pusilla Burm., een Trichopteron. Natuurh. Maandbl. 48: 78 — 80.
- , I960. Een kokerjuffer, Anabolia nervosa. De Zwerver 20: 143 — 145.
- , 1962. (Mededeling vergadering 7 febr. 1962). Natuurh. Maandbl. 51: 18.
- — , 1964. Tinodes waeneri L. (larvegangen), Triaenodes sp. (larvehuisjes),
Oxyethira costalis (larvehuisjes). Natuurh. Maandbl. 53: 162.
BovÉe-Meijn, N. P,, 1970. Een hydrobiologisch onderzoek van de Renkumse Beek. Levende Nat. 73: 7—11.
Brantjes, N. B. M. & L. W. G. Higler, 1970. Een numerieke vergelijking van de macro- fauna in Stratiotes-verlandingen. Meded. hydrobiol. Ver. 4 (2): 87 — 92.
Cremers, J., 1937. (Mededelingen over Trichoptera in Zd -Limburg). Natuurh. Maandbl. 26: 13—15, 117—120.
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.XII.1971
243
Dresscher, Th. G. N., 1954. Iets over de flora en fauna van de oeverzoom van het Ijssel¬ meer tussen de uitmonding van het Zwarte Water en Harderwijk. Verslag Zuiderzee-Commissie 21: 283—325.
Drift, J. van der & M. Witkamp, I960. The significance of the break-down of oak litter by Enoicyla pusilla Burm. Arch, néerh Zool . 13: 486 — 492, 3 figs, (larve). Fischer, F. C. J., 1934. Verzeichnis der in den Niederlanden und dem Nachbargebiete vor¬ kommenden Trkfaoptera. Tijdschr. Ent . 77: 177 — 201.
- -, 1936. Aantekeningen over enkele Nederlandsche Trichoptera. Ent. Ber Amst.
9: 195—197.
- , 1939. Tinodes pallidula McL. in Nederland gevonden. Ent. Ber., Amst. 10:
191—193.
- , 1939- Een rectificatie. Levende Nat . 43: 314 — 315.
- , 1940. Merkwaardige Tridioptera, waaronder een voor de Nederlandsche fauna
nieuwe soort. Tijdschr . .Ent. 83: LXV — LX VII.
- , 1943. Tridioptera uit Drentsche heiplassen. Tijdschr. Ent . 86: XXVI.
- , 1943. De Nederlandsche soorten van het genus Limnophilus (Tridioptera).
Ent. Ber., Amst. 9: 96 — 100.
- , 1948. Aanvullingen op de lijst der Nederlandsche Tridioptera (2e Supplement
op het „Verzeichnis” van 1934). Natuur h. MaandbL 37: 47 — 50.
- , 1948. Nieuwe Tridioptera voor Nederland. Tijdschr. Ent. 90: XLII — XLIII.
- , 1949. Tridioptera van Ootmarsum. Tijdschr. Ent. 91: X.
- , 1949. Stenophylax alpestris Kol. in Nederland teruggevonden. Tijdschr. Ent .
91: LX VI.
- -, 1950. Bfon-Trichoptera uit het Ravensbos te Valkenburg, L. Ent. Ber., Amst .
13: 1—2.
- , 1951. Een voor de Nederlandse Fauna nieuwe soort van Tridioptera. Natuuvh.
MaandbL 40: 116.
- , 1955. Zeldzame Tridioptera uit Limburg. Natuur h . MaandbL 44: 15.
- , 1956. Tridioptera uit Zuid-Limburg. Natuurh . MaandbL 45: 67 — 68.
- , 1957. Vangsten van Trichoptera op licht te Loenen Utr. Ent. Ber., Amst.
17: 21—22.
- -, I960. Enkele belangwekkende Trichoptera, waaronder twee nieuwe soorten
voor onze fauna. Ent. Ber., Amst. 20: 1 — 3.
Geijskes, D. C, 1936. Twee nieuwe koker juffersoorten voor de Nederlandse fauna. Ent. Ber., Amst. 9: 261 — 264.
- , 1937. (Vondsten van nieuwe en zeldzame Neuropteroidea voor de fauna).
Tijdschr. Ent. 80: LIX— LXIII.
- , 1938. Over de Insectenfauna van de Kagerplassen en omgevende wateren.
Tijdschr. Ent. 81: 14—34.
• - , 1968. Neuroptera, Mecoptera en Trichoptera van Goeree. Ent. Ber., Amst.
28: 211—213:
- -, f969- Neuroptera en Trichoptera van de Holtmühle in Tegelen (Limb.).
Ent. Ber., Amst. 29 : 45— 48.
- — , 1969. Aanvullingen op de Neuropteroidea van Goeree-Overflakkee. Ent. Ber.,
Amst. 29: 127—130.
- , 1969. Twee Triaenodes-soorten nieuw voor de Nederlandse fauna (Tricho¬ ptera, Leptoceridae) . Ent. Ber., Amst. 29: 201 — 202.
- -, 1969. Odonata, Neuroptera en Trichoptera van Terschelling, met enkele aan¬ vullingen van andere Wadden-eilanden. Zool, Bijdr. 11: 8 — 14 (Bijdragen Faunistiek Nederland I).
- - - , 1970. Trichoptera van de Malpie bij Valkenswaard N.Br. Ent. Ber., Amst.
30: 229—234.
• - & J. Boeksen, 1949. Nieuwe gegevens over de insectenfauna van Terschelling.
Tijdschr. Ent. 90: 16 — 34.
Higler, L. W. G., 1968. Kokerjuffers (Trichoptera) in een ver land ïngszone van de Vene- maten. Meded. hydrobiol. Ver. 2: 57 — 65.
244
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1.XII.1971
- , 1968. Makro-organismen in de Doodemanskisten op Terschelling. Meded.
hydrobiol. Ver. 2: 10 — 19.
- , 1968. De bodemfauna van de Gulp. Natuurh. Maandbl. 37: 123 — 126.
- , 1 969. Trichoptera en Ephemeroptera in het Stratiotetum van de plas Vene-
maten. Meded. hydrobiol . Ver. 3: 75 — 82.
- -, 1970. The larva of Cyrnus crenaticornis (Kolenati, 1859) (Trichoptera, Poly-
centropodidae) . Ent. Ber., Amst. 30: 58 — 60.
- & N. B. M. Brantjes, 1970. De macrofauna van enige wateren in de Linde-
vallei. Meded. hydrobiol. Ver. 4: 77 — 86.
Leentvaar, P. & L. W. G. Higler, 1966. Duinplas de Muy op Texel. Levende Nat. 69: 110—115.
Marquet, P. L. & P. Leentvaar, 1967. De Mechelder Beek; vervuiling en gevolgen. Levende Nat. 70: 209 — 214.
Möller Pillot, H. K. M., 1961. De waterwantsen en andere insekten van het Leersumse Veld. Levende Nat. 64: 1 46 — 155.
- , 1967. Iets over de fauna van onze laaglandbeken. Levende Nat. 70: 92 — 96.
Mur-Atzema, E., 1964. Onderzoek naar de algehele toestand van de Zuid Limburgse beken, Januari 1961 — October 1962. Rapport Rivon, 94 pp. (stencil).
Redeke, H. C., 1948. Hydrobiologie van Nederland. C. de Boer Jr. Amsterdam, 580 pp., 461 figs.
Smissaert, H. R., 1956. De larven van voor de Nederlandse fauna nieuwe soorten Plecoptera, Ephemeroptera en Trichoptera. Ent. Ber., Amst. 16: 89 — 92.
- - — , 1959. Limburgse Beken. Natuurh. Maandbl. 48: 7 — 18, 35 — 46, 70 — 78.
Vos, A. P. C. de, 1941. Zoölogische resultaten van een tocht rond het Ijsselmeer van 5 — 8 juli 1937. Meded. Zuiderzee-Comm. 5: 37 — 50.
- , 1954. De litorale fauna van het Ijsselmeer. Verslag Z uiderzee-Com mis si e
19: 268— 276.
- , 1954. Over de oever- en bodemfauna der binnendijkse kolken langs het Ijssel¬ meer. Verslag Zuiderzee-Commissie 20: 277 — 282, losse tabel V.
- , I960. Crustacea, Vermes en Insecta verzameld en gedetermineerd. In: Hydro¬ biologie van de Oisterwijkse vennen. Bublties. hydrobiol. Veren. 5: 79 — 82. Werf, G. J. van der, 1944. Een onbekend Trichopteren-larfje, Orthotrichia angustella. Lijd sehr. Ent. 86: 83 — 85.
Werff, A. van der, 1952, In: De Gerritsflesch bij Kootwijk. Bublties. hydrobiol. Veren. 4: 1 — 22, 1 kaart, 1 tabel.
Willemse, C., 1949. (Limnophilus ignatus [recte: ignavus] McL te Kerkrade). Natuurh. Maandbl. 38: 94.
- -, 1956. (Hydropsyche angustipennis Curt. (Foto van vangnetje larve)). Natuurh.
Maandbl. 45: 119.
Te koop wegens plaatsgebrek tegen elk aannemelijk bod 212 insektenladen met glazen deksel, maat 30 bij 39 cm, met afdekbare rekken. Te bezichtigen na telefonische afspraak.
M. P. Peerdeman, tel. 020 — 157716.
Een loopkever nieuw voor Noord Holland. Onlanks werd mij een kever toegezonden ter determinatie controle door de heer F. Peters te Purmerend. Het bleek een mooi gaaf exemplaar van Chlaenius vestitus Payk. (Brakman 154), dat door hem werd verzameld in de Purmer. Voorzover ik kan nagaan is deze soort nieuw voor Noord-Holland. Het dier werd op 15 augustus 1971 gevonden onder een zware balk die er, getuige het feit dat het gras eronder nog groen was, nog niet lang geleden kon hebben. Het viel door zijn eigen prachtige groene kleur niet direct op tussen het gras.
Onder dezelfde balk werden nog enkele andere loopkevers verzameld, nl.: Clivina collar is Hbst. (Brakman : 51), Bterostichus vulgaris L. (Brakman : 288) en Agonum dorsale Pont. (Brakman: 340).
J. Bos, Museumlaan 34, Koog aan de Zaan.
|
&-<0 f |
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971 |
245 |
|
|
£ aJ T |
REGISTER |
||
|
* voor een naam duidt een naam aan die |
nieuw is voor de wetenschap. |
\ |
|
|
* before a name |
denotes a name new to |
science. |
, >i / # |
|
** voor een naam |
geeft een soort of vorm aan die nieuw is) voor de Nederlandse fauna. |
||
|
** before a name |
denotes a species or form |
new to the Netherlands fauna. |
|
|
ARTHROPODA |
Dictyoptera . . . |
. . . 247 |
|
|
Crustacea |
Diptera . . . . . |
247 |
|
|
Arachnoidea |
Hemiptera . . . , |
. . . 248 |
|
|
Acarina |
. 245 |
Hymenoptera . . . , |
. . . 249 |
|
Lepidoptera . . |
. . . 251 |
||
|
Myriapoda |
Neuroptera . . . , |
. . . 253 |
|
|
Chilopoda |
. 245 |
Odonata . |
253 |
|
Diplopoda |
...... 245 |
||
|
PLANTAE ...... |
. . . 254 |
||
|
Hexapoda1) |
|||
|
Coleoptera |
. .246 |
ARTHROPODA
CRUSTACEA
danicus 151 Haplophthaimus 151
AR ACHNO IDE A
Acarina
Anychus 46 apheles 54, 55 banks! 45 bredini 54 citri 54, 55 clastus 54
*el iei 51, 56, 57, 58 enodes 54, 55 Eutetranychus 45, 48, 51, [59
monodi 59
orientalis 45, 57, 58 palmatus 54, 55 pyri 54, 55 ricini 59
*sambiranensis 48, 56, 57, [58
MYRIAPODA
Chilopoba
acuminata 193, 201 aeruginosus 195, 199, 202 agilis 194, 200, 202 aulacopus 194, 200, 202
borealis 194, 202 Brachygeophilus 193, 198, [201
Brachyschendyla 201 calcaratus 195, 202 Clinopodes 201 crassipes 193, 195, 201, [202
Cryptops 192, 198, 201 curtipes 195, 202 dentata (Brachyschendyla) [201
dentatus (Lithobius) 194,
[200, 202
electricus 201 erythrocephalus 194 ferrugineum 201 flavus 193, 201 forficatus 194, 198, 201 fulvicornis 202 Geophilus 193, 201 Haplophilus 193, 200,
[201
hortensis 192, 198, 201 insculptus 193, 201 Lamyctes 202 linearis 201
Lithobius 194, 198, 199,
[200, 201
maritima 201 maxillaris 201 Mecistocephalus 201 melanops 194, 198, 202 microps 195, 202 muticus 195, 201, 202
Necrophlaeophagus 193,
[201
nemorensis 193, 198, 201 Pachymerium 201 parisi 193, 198, 201 **pelidnus 195, 200, 202 piceus 194, 200, 202 pilicornis 202 proximus 201 savignyi 201 Schendyla 193, 198, 201 Strigamia 193, 201 subterraneus 193, 200,
[201
tricuspis 194, 200, 202 truncorum 193, 198, 201
Diplopoda
albipes 197 albonanus 196 angustus 195, 200 belgicus 197, 200 Blaniulus 197 Boreoiulus 197 Brachydesmus 196 Brachyiulus 197 britannicus 201 Choneiulus 196, 198 Chordeuma 196, 200 coeruleocinctus 197 coriaceus 201 Craspedosoma 196, 198 Cryptops 200 Cylindroiulus 196, 198,
1) De namen van de Trichoptera uit de lijst van Geijskes & Fischer (p. 235—244) zijn niet in het register opgenomen.
246
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
denticulatus 196 faliax 197 frisius 197 f usais 196, 198 galliaim 196, 200 Glomeris 195, 199, 200 gracilis 196 guttulatus 197 Haplophilus 200 intermedia 195, 199 Julus 197, 198 kervillei 197 latestriatus 197 Leptoiulus 197, 200 Leptophyllum 197 littoralis 197 Macrosternod esmus 196 marginata 195, 200 Microchordeuma 196, 200 nanum 197 niger 197, 200 nitidus 196 Nopoiulus 151, 197 Ommatoiulus 197, 198,
[200, 201 Ophiod esmus 196 Ophyiulus 197 Orthomorpha 196 Oxidus 196 palicola 196, 198 palmatus 196 parisi 200 pilosus 197
Po lyd esmus 195, 196, 199,
[200, 201
Proteroiulus 196, 198 punctatus 197, 198 pusillus 197 rawlinsii 196, 198 rutilans 200, 201 sabulosus 197, 198 scandinavius 197, 198 Schizophyllum 197, 201 silvarum 197 silvestre 196, 200 simile 196 subterraneus 200 superus 196
Tachypodoiulus 197, 200 tenuis 197 testaceus 196, 200 teutonicus 197 venustus 151, 197
HEXAPODA
COLEOPTERA
Acilius 10 aenescens 9 aequalis 5 Agabus 9 Agonum 244
alutaceus 8 Anacaena 6 angustatus 8 Anoctus 24, 27 aquaticus 5 ater (Bruchidius) 146 ater (Ilybius) 9 Attagenus 148 Aulacocyclus 210 auronitens 110 bajalus 148 Berosus 8 Bidessus 8 bipunctatus 7 bipustulatus 9 bistriatus 9 brevipalpis 5 Bruchidius 146 Caccobius 27 canaliculatus 10 caraboides 8 Carabus 110 Cetejus 210 chalconotus 9 Chlaenius 244 chrysocephala 147 cinereus 10 circumflexus 10 clavicornis 8 Clivina 244 coarctatus 8 Coccinella 120 Coelambus 8 collaris 244 Colymbetes 9 confluens 8 congener 9 convexus 210 Copelatus 9 crassicornis 8 Cychrus 110 cyobioides 26 Cyobius 22, 26 decemlineata 1 54 Deronectes 9 didymus 9 dimidiatus 10 dominicanus 210 dorsale 244 dorsalis 8 drescheri 210 Dryops 8
duodecimpustulatus 9 Dytiscus 10 elegans 9 Enochrus 8 erythrocephalus 9 exoletus 9 flavicollis 8 flavipes 5 fluviatilis 8 foveolatus 22 fuliginosus 9
fulvum 148 fuscipes 6 fuscus 9 geminus 8 glaber 210 glabriceps 210 globulus 6 gracilis 5 granarium 154 granulatus 110 Graphoderes 10 Graptodites 9 guttiger 9 guttulus 5 Gyrinus 10 Haliplus 8 Helochares 8 Helophorus 5 heydeni 8 hyalinus 8 Hydaticus 10 Hydraena 5 Hydrophilus 8 Hydroporus 8 Hygrotus 8 Hylotrupes 148 Hyphydrus 8 Ilybius 9
impressopunctatus 8 inaequalis 8 Ischiopsopha 175 japonica 154 Labienus 210 Laccobius 7 Laccophilus 8 laevipennis 210 laevis 24, 27 laminatus 8 Lathelmis 8 Leptaulax 210 Leptinotarsa 154 limbata 7 lineatocollis 8 lineatus 9 lividus 8 longicornis 210 louwerensi 211 luridus (Berosus) 8 luridus (Dryops) 8 maculatus 9 marginalis 10 marinus 10 megatoma 148 memnonius 9 minutus (Helophorus) 6 minutus (Laccobius) 7 minutus (Laccophilus) 8 myrmecophilus 26 nebulosus 9 neglectus 9 nigrita 9 nomax 8 Noterus 8
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
247
obscurus (Helophorus) 5 obscurus (Hydroporus) 9 Onthophagus 24 Ophrygonius 210 Orectochilus 10 ovatus 8 paludosus 9 palustris 9 paniceum 175 Passalus 210 **paykulli 10
piceus (Attagenus) 148 piceus (Hydroporus) 9 pictus 9 planus 9 Platambus 9 Popillia 154 problematicus 110 Psylliodes 147 Pterostichus 2 44 pubescens 9 punctatus 9 ra janus 210 Rhantus 9 rostratus 110 ruficollis (Copelatus) 9 ruficollis (Haliplus) 8 var. rufidorsum (Lept.
[glaber) 210 scatonomoides 24 seminiger 10 siamensis 24, 26 **sinuatus 7 Stegobium 175 striatulus 7 strigifrons 6 striolatus 9 Stromatium 148 sturmi 9 substriatus 10 sulcatus 10 toxopeusi 210 tristis 9
Trogoderma 154 umbrosus 9 undulatus 9 vestitus 2 44 Veturius 211 villosus 10 viridicollis 5 volckmari 8 vulgaris 244 walker! 6 wallacei 22, 26
Dictyqptera
Blatella 151 germanica 151 Supella 151 **supellectilium 151
Diptera
Acrochordonodes 214 Aedes 157 aegypti 157 aeneus 106 afra 211 albipila 42 allograpta 212, 213 ammophilus 212 Amphoterus 212 Anasimyia 106 anthophorinus 44 aperta 213 apiformis 107 Arctophila 44, 107 arcuata (us) 43, 106, 107 assimilis 211 atra 212 avidus 106 Baccha 212, 213 balteatus 232 basilewskyi 212 bequaerti 211 bergmanni 213 bimaculatus 107 bombylans 44 borealis 107 Brachyopa 42 Brachypalpus 44, 107 brassicae 147 braunsi 212 breijeri 211 brevicornis 42 brevidens 105 Bryophaenocladius 147 Caliprobola 44, 107 capitata 154
carbonaria (Cheilosia) 108 carbonarium (Para-
[penium) 106 Carreramyia 213 caudatus 212 Ceratitis 154 Ceratophya 213 Ceriana 107 Cerioides 107, 210, 211 Cheilosia 42, 108 Chortophila 147 chrysocoma 42 Chrysogaster 42, 106 Chrysozona 142 Cinxia 107 Citogramma 108 Cnemodon 105, 211 compactas 213 conopeus 107 conopoides 107 conopseus 107 constrictus 108 corollae 108, 120 Criorhina 44, 107
curvipes 107
cynocephala 42, 108, 109 Dasysyrphus 106, 107 var. dejongi (A. obliqua) [212
demeijerei 214 denhoedi 212 dentipes 211, 214 destructor 147 devius 43 Dideoides 108 dimidiata 213 discimans 42 Doros 107
dubia (Sphaerophoria)
[176, 180, 181 dubium (Penium) 105
eggen 43
Epistrophe 43, 108 Epistrophella 108 Eristalinus 106 Eristalis 44, 106 euchroma 43 Eumerus 211, 212, 213 Eurimyia 106 Fagisyrphus 108 femorata 107 filii 213 f lavipes 212 flavitarsis 106 floccosa 44 floralis 147 frutetorum 44 fulva 44, 107 fulvimanus 105 fumivenosum 213 funesta 213 furcatus 147 geijskesi 213 Graptomyza 212, 213 grossulariae 43 Haematopota 142 Helophilus 44, 106, 107 Heringia 105, 106 heringiana 135 heringi(i) 105, 106 heterobia 63 etc. hungaricus 212 hypopygialis 213 imitatus 211 ab. imperfecta (N.
[obliqua) 211
inflata 44 insensilis 42 iteobia 62 etc. jaapi 63 etc. johannae 212 Lampetia 107 laphriformis 44, 107 lapponica (us) 42, 108 lasiophthalma 43 Lathyrophthalmus 106,
[212
248
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
latilunulatus 42 Lejogaster 106 Lejops 106 lenta 107 lieftincki 214 lineata 106 Liogaster 106 Liops 106 lunulata 106 luteitarsis 42 Lycastyrrhyncha 213 Mayetiola 147 megacephalus 213 Megaspis 211 Melangyna 43, 108 Melanostoma 212, 213 Meligramma 43, 108 menthastri 176, 177, 179, [181
Merodon 106, 107 Mesograpta 213 Mesosyrphus 108 metallina 106 Metasyrphus 42, 43, 106, [108
metatarsalis 211 micans 105, 211 Microdon 43, 212, 213 Milesia 211 minutula 213 mussitans 107 Myiolepta 106 Myolepta 106 natalensis 211 nemorum 107 Neoascia 42, 211 Neocnemodon 42, 105 niger 211
var. notata (A. aperta)
[213
obliqua 42, 211, 212 ochrostoma 43 ornatum 107 Orthoneura 105 Orthonevra 42, 105, 106 ovalis 42 overlaeti 211 pachymera 44 pallens 213 papuanus 212 Paragus 212 Parapenium 106 Parhelophilus 44, 106 pedissequum 107 Penium 105 Penthesilea 107 perforata 212 personata 107 peteri 212 Phalacrodira 108 Phytomyza 135 picta 176, 178, 180, 181 pigra 107
pilosa 42 Pipiza 42, 106 Platycheirus 42, 106 Platychirus 106 pluvialis 142 Pocota 107 Pogonosyrphus 211 Posthosyrphus 108 Pseudoplatychirus 212 pubescens 42. 105 puerilis 213 punctifer 43, 106 pyrastri 120, 233 pyrenaea 211 quadrimaculata 43 var. quadrinotatus (E.
[ammophilus) 212 quinta 213 Rhabdophaga 63 etc. rhaetomelas 213 robusticornis 212 rosaria 63 etc. var. rufifacies (B.
[dimidiata) 213 var. rufifacies (M.
[natalensis) 211 var. rufofemorata (A.
[dentipes) 214
rupium 44
sarmatica 176, 177, 179,
[181
Scaeva 107, 108, 120, 233 Sericomyia 107 silentis 107 simplex 212 speciosa 44, 107 Sphaerophoria 176 Spheginobaccha 214 spinifer 211 spinipes 106 solitarium 212 stackenbergi 212 subsessilis 107 swierstrai 211 Syrphus 43, 106, 107, 212,
[232
tarda 44 tarsalis 42 Temnostoma 44 terminalis 68 transfuga (us) 106 triangulifera 43 Tuberculanostoma 212 Tubifora 107 tumidipes 213 Ubristes 213 unipunctata 212 vansoni 211 var. varipes (M.
[natalensis) 212 venustus 106, 107 verrucula 42 vespiforme 44
virescens 42 vittigera 108 Volucella 44, 211, 213 wilhelmina 213 Xanthandrus 213 Xanthogramma 107 Xylota 44, 107 Xylotomima 107 Zelima 107
Hemiptera
A. Heteroptera
arenicola 139 argentatus 11 bonsdorffi 12 Callicorixa 12 caprai 11 castanea 11 Cimex 150 cimicoides 11 coleoptrata 12 concinna 12 Corixa 11 Cymatis 12 dentipes 11 distincta 11 falleni 11 fossarum 11 furcata 10 Gerris 11 gibbifer 11 glauca 11 gracilenta 11 Hebrus 10 Hesperocorixa 11 hirundinis 150 Hydrometra 10 Ilyocoris 11 Ischnodemus 150 lacustris 11 lateralis 11, 12 leachi 11 lectularius 150 linearis 11 linnei 11 lutea 11
melanoscela 139 Mesovelia 10 Microvelia 11 na jas 11 Nepa 1 1 nigrolineata 12 Notonecta 11 obliqua 11 odontogaster 1 1 Oedacus 150 Plea 11 punctata 1 1 pusillus 10 Ranatra 11 reticulata 11
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
249
rubra 11 ruficeps 10 sabuleti 150 sahlbergi 1 1 Saldula 139 scotti 1 1 semistriata 11 Sigara 11 stagnorum 10 striata 1 1 thoracicus 11 umbricola 11 Velia 11
B. Homoptera
acerinum 74, 79 aceris 74, 76 Aleyrodes 149 Aphis 95, 155, 232, 233 amndinis 97 Aulacaspis 97 azaleae 155 bakeri 155 braggii 77 brassicae 149 caucasicum 79 Cinara 156 corniella 155 *corticalis 150 *dixsoni 72, 77 Drepanosiphum 72 etc. erigeronensis 155 Eriosoma 155 fragaefolii 155 Fimbriaphis 155 £ imbriata 155 graminum 156 Hyalopterus 93, 95, 97, [99
Hysteroneura 156 insertum 232 *ssp. iranicum (D.
[piatanoides) 75, 78 lanigerum 155 Masonaphis 155 Melapsis 155 Moritziella 150 Nearctaphis 155 nymphaeae 95 oenotherae 155 oregonensis 75, 79 Pemphigus 149 Pentatrichopus 155 perniciosus 154 piceae 156
piatanoides 74, 76, 78 pomi 232, 233 proletella 149 pruni 93, 95, 97, 99 Quadraspidiotus 154 rhois 155
Rhopalosiphon 95, 232
rosae 97 Schizaphis 156 setariae 156 spirothecae 149 steveni 7 5 Therioaphis 156 Uroleucon 155 zirn merman ni 75
Hymenoptera
abnormis 224, 227 Acromyrmex 26 Acropyga 26 aeneus 18, 224 affinis 17 agilissima 222 alienus 88 Allotria 94, 97, 99 Alloxysta 93, 94, 96, 97, [98
alternans 127 analis 228
Ancistrocerus 133, 230 Andrena 16, 221, 222, 229 angelicae 232 angustatus 127 angustula 18 Anoplachares 19 Anoplius 19, 224 Antepipona 128 Anthidium 16 anthocopoides 16 aphidis 232 Aporus 224 Arachnospila 224, 227 Argogorytes 229 armatus 223, 230 arvensis 133 assimilis 223 Astata 17, 222 ater 17
atratinus 17, 230 baeri 132
**balticus 222 banksiana 222 beaumonti 223 biaccinctus 18 bicinctus 229 bicolor (Miscophus) 17, [229
bicolor (Psen) 17 bidentulus 18 bisellatus 128 bisinuata 17 Blastophage 123 *bluethgeni 131, 132 brevis 230
**bruxellensis 17, 223 calcaratus 222 cameroni 97 campaniforme 132 canaliculatus 129, 130
caroli 130 caviventris 224 cephalotus 18 cerasi 232
Cerceris 17, 133, 134 Charips 96, 97, 98, 99 Chelostoma 222 var. chevrieri (O. aeneus) [18
Chrysis 18, 172, 224 Chrysocharis 136 cinctius 18, 223 clavipes 171 clypealis 223, 230 coarctatus 19 coecutiens 221 combinata 221 concinnus 19 concolor 17, 223 confusus 18 congener 18 Conostigmus 233 consobrinus 19 coriaceum 231 corniculus 17 corniger 18
var. cornigera (N. lineola)
[222
crassicornis 223, 227 Crossocerus 18, 223, 230 cyanea 172 * Cyphodynerus 127 dahlbomi 17 debilitatus 19 Delta 132
dentisquama 19, 130, 131 dentiventris 16 Dienoplus 17, 230 Dilyta 93, 94 dimidiatum (Rhynchium) [129
dimidiatus (Odynerus)
[128, 129, 130, [133, 222, 223 Diodontus 223 Dipogon 223 distinctus 222 var. distinguendis (N.
[dimidiatus) 222 diversus 26 dives 18 Dolichurus 17 dubia 95, 97, 98, 99 Dysaphis 232 Ectemnius 18 emarginata 133, 221 Entomognathus 230 Epeolus 221 equestris 17 erernita 18
erythrothorax 94, 95, 96, [97
Eucera 221
250
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
Euchroeus 18 Eumenes 19, 132, 133 Evagetes 19, 223, 227, 228 exaltatus 223 fargei 229 fasdatus 16 femoralis 224 fennica 19, 224, 227 ferruginata 222 figulus 169, 172 flavopicta 221 foraminatus 127 Formica 88 fratellus 17 frontalis 233 fulva 133 fulvipes 221 fulvitarsis 17 fuscicornis 222 fuscipes 230 gautieri 98 gazella 133, 230 globulosa 133 Glyptoxysta 94 Gonatocerus 147 Gorytes 17, 222, 229, 230 ssp. gracile (D.
[campaniforme) 132
**gracilicornis 228 gracilis 227 gracillima 224 guttatus 18 haemorrhoidalis 221 hahni 19 Halictoides 16 Halictus 16, 229 Hedychridium 230 heptneri 127 Heterelis 134 hircanum 223 histrio 132 Holopyga 231 humilis 222
**implicatus 19, 223, 227 infundibuliformis 133 integrum 230 interruptus 229 ssp jurassica (N.
[picciolana) 16 Katamenes 133 kiesenwetteri 223 labiata 221 laevigatus 222 lapponica 228 Lasius 88 laticinctus 17, 229 Leionotus 127 Lesiphorus 229 Lindenius 18, 223, 230 lineola 222 Lionotus 127 littoralis 17, 223 lituratus 18
lunatus 17, 230 lunulata 134 luperus 223 lutarius 1 7 Lygocerus 233 macrophadnus 94 Macropis 221 marginatus (Eumenes)
[133
marginatus (Sphecodes)
[16
marshammella 16 mediata 18 Megachile 228 Melanips 233 Melitta 221 Mellinus 133 Microdynerus 224 minor (Astata) 17, 222 minor (Priocnemis) 224, [227
minutissimum 232 Miscophus 17, 223, 229 Monoctonus 232 **mortifer 222 mystaceus 229 neglectus 18 niger 17, 222 nigrinum 223 ssp. nigroflammeus (O.
[canaliculatus) 130 Nitela 18 nitidiuscula 229 Nomada 16, 221, 222, 229 Notozus 18 nugdunensis 18, 224 Nysson 17, 222, 229 obscura 16, 229 Odontodynerus 128 Odontopterochilus 127 Odynerus 18, 127, 128 Omalus 18, 224 opacus 233 Osmia 16, 222 ovata 231 Oxybelus 230 Panurgus 222 parietina 222 Parychneumon 232 Passaleucus 18 pectinipes 223, 228 pedunculatus 19 Pemphredon 222, 223,
[230
Phaenoglyphis 93, 94 phaeoptera 16 Phidologiton 26 Philanthus 79, 229 **picciolana 16, 221 picticrus 130 pilosellus 19, 223, 228 plantaginea 232 Pnygalio 136
Podalonia 17 polita 222 pomiformis 133 Praon 93, 97 prasinus 16
Priocnemis 19, 223, 224,
[227
Prosopis 17, 222, 228 pruni 17, 18, 95, 96, 99 psimrnobius 17 Psen 17, 223, 229, 230 Psenulus 222 **pseudabnormis 227 Pseudogonalos 19 Pterocheilus 127 punctatum 16 punctulatissima 17 pusillus 18, 223, 224 pygmeus 18 quadrata 133 quadraticeps 123 quadrifasciata (Cerceris)
[17
quadrifasciatus (Gorytes) [222, 229
quadrifasciatus
[(Odynerus) 18 quatuordecimnotatus 230 quinquecincta (Trieilis)
[134
quinquecinctus (Gorytes)
[n
quinquefasciatus 222 Rhopalum 171, 223 Rhynchium 129 rinki 222 rossii 19 rubicola 18
rubriceps 96, 97, 98, 99 rufa (Arachnospila) 227 rufa (Formica) 88 rugifer 223 rybyensis 134 sanzii 18 schiodtei 223 sculpturatus 128, 130 semilucens 17 sexfasciata 221 sexstrigatus 229 sheppardana 229 sichelii 133 signata 221 similis 222 soemias 136 Sphecodes 16 spinolai 18 spinosus 229 spooneri 17 spurius 1 7 Stelis 16, 221 Stenodynerus 130 stigma 17, 222 styrius 230
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
251
subclavata 94 susterai 223 Symmorphus 127, 230 synadelpha 16 syrphidarum 233 Tachysphex 17 triangulum 79, 229 Trichosteresis 233 Trichrysis 172 Trielis 134 trimaculatus 17 trimaculus 229 Trioxys 232 Tripoxylon 169, 172 tumidus 17, 230 umbratum 232 unicolor 229 Vespa 133, 134 victrix 97, 98 violaceus 18 volucre 93, 97 wagae 132 wesmaeli 227 xanthochroa 94 xanthosticta 222 Xystus 94, 95
Lepidoptera
abietella 163 Acherontia 115, 121 Achlya 165, 166 Acrolepia 125, 126 Acrolepiopsis 125, 126 Actinotia 162, 203 aegeria 110 aerugula 166 aescularia 165 affinitata 162 Aglais 110, 112, 152, 216 Aglia 220 Agriopis 165 Agriphila 163 Agrius 164, 203 Agrochola 110 f. albingoradiata (T. or) [186
albipuncta 119, 122, 187 alchymista 162, 203 algae (Archanara) 167,
[185
alloica 38 alni 166, 218 alpinella 163 Alsophila 165 alternata 187 ambigua 119, 122, 203 anachoreta 186 Anaplectoides 166 Anthocharis 161, 166 antiopa 216 Apamea 110, 167 Apatele 166, 218
Apatura 166 Apeira 186, 187 Aphantopus 110 Apocheima 165, 167 Araschnia 110, 161, 166, [203
Archanara 167, 185 Arctia 110 Arctornis 110 arcuosa 167 argiolus 110, 166 arnicella 126 Asphalia 165, 185 assectella 126 atalanta 110, 113, 120,
[158
atrata 142 atropos 115, 121 aurago 166 aurata 163
Autographa 60, 110, 116, [121, 186
aversata 187 bicoloria 203 bifida 166 bipunctella 189 biriviata 203 bistortata 188 Bomolocha 187 bractea 116, 121, 186 brassicae (Pieris) 110,
[112, 120
buoliana 100 caeruleocephala 165 ca ja 110 Calamia 186 c-album 166 Calostigia 162 Campaea 187 capitata 203 capucina 187 Caradrina 187 cardamines 161, 166 cardui 110, 113, 120 carmelita 185 castaneae 203 castrensis 219 Catephia 162, 203 Catocala 117, 121, 167 Catoptria 163 Celama 166 Celastrina 110, 166 centonalis 166 Cerura 186 cespitis 148 chamomillae 161 Charaxes 152 Chesias 203 *Chiraps 36 Chloridea 116, 121 chlorotypa 39 *chretieniella 189 christyi 167
chryson 116, 121 chrysorrhoea 110 Chytolita 185 Cirrhia 165, 166 citrago 166 Cleoceris 162 Clepsis 148 Clostera 186 c-nigrum 110 Coenobia 203 Coleophora 189 Colias 112, 113, 120 Colobochyla 162 comitata 187 comma 187 compta 187
confusa 117, 121, 162,
[186
Conistra 203
convolvuli 115, 121, 161, [164, 203 coridon 115, 121 Coscinia 203 Costaconvexa 186 costalis 163 Crambus 163 Craniophora 167 crassalis 187 cratipennella 189 cribraria 203 cribrumalis 185 Criphia 167 crocea 113, 120 Cucullia 161 culmellus 163 Cyclophora 187, 203 Danaus 115, 121, 158 daplidice 112, 120 Dasychira 110 deceptoria 110, 186, 203 decipiens 189 Deilephila 185, 187, 216 Dendrolimus 203 Diarsia 110, 188 Digitivalva 125, 126 Diloba 165 diluta 165, 185 Dioryctria 163 Discestra 162 dolabraria 167, 203 dubiella 189 Dypterygia 187 Ecliptopera 203 Ectropis 188 *elephantacolorella 189 Eligmodonta 218 elpenor 187, 216 Enargia 167 Endotrichia 163 Endromis 219 Epichnopteryx 161 Epineuronia 148 Epirrhoe 187
252
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
Eremobia 162 euphorbiae 216 Euplexia 186 Euproctis 166, 187 exclamationis 162, 187 exigua 116, 121 exsoleta 119, 122 fagata 110 fagi 166
fascelina 203, 219 fimbriata 185 flammea 203 flammealis 163 flavicornis 165, 166 fluxa 167 fraxini 117, 121 *£uchsiella 189 furcula 217 gallii 215
gamma 60, 110, 116, 121, [162
Gastropacha 161 gigantella 189 gilvago 166 glareosa 166 granitella 126 Grapholitha 154 griseola 188 Habrosyne 187 Hadena 187, 203 Harpyia 166, 217 Herse 115, 121, 161, 164 hispidaria 165, 167 Hoplodrina 119, 122, 203 hyale 112, 120 Hyles 164, 215 Hyloicus 163 hyperantus 110 Hypsopigia 163 icarus 110 Idaea 187 Inachis 111, 216 incanella 189 *indefinitella 189 inquinatella 163 insulicola 189 Inuliphila 125, 126 io 111, 216 ipsilon 110, 115, 121,
[162, 186
iris 166
Issoria 114, 120 jacobaeae 87, 126, 190 jasius 152
Jaspidia 110, 186, 187, [203
1-album 119, 122 Laothoe 163, 215 Lasiocampa 219 Lasiommata 110, 139 lathonia 114, 120 latistrius 163 lepida 203
Leucodonta 203 Leucoma 119 levana 110, 161, 166, 201 ligustri (Craniophora)
[167
ligustri (Sphinx) 110 literosa 162 Lithomoia 185 Lithosia 188 littoralis 154 litura 154 livornica 115, 121 1-nigrum 110 Lophopteryx 187 lubricipeda 110 lucipara 186 lunaris 203 lunosa 162 lutea 110
f. lutescens (A. caja) 110 luteolata 186 Lycaena 110 lychnidis 110 Lycophotia 203 Lysandra 115, 121 Macdunnoughia 117, 121, [162, 186 machaon 112, 161 Macroglossum 115, 121 Maculinea 161 miculipennis 118, 122 Malacosoma 219 Mamestra 186, 187 mannii 13 margaritata 187 marginaria 165 martialis 118, 121 *mcdunnoughiella 189 megera 110, 139 Melanthia 162 Mesoligia 162 metallicella 189 meticulosa 167 Miltochrista 187 miniata 187 minima 167 Minoa 162, 167 Minucia 203 molesta 154 molothina 203 f. monacharia (A.
[pilosaria) 167 moneta 162, 187 morpheus 187 multistrigaria 162 murinata 162, 167 Mythimna 116, 119, 121, [122, 166, 187, 203 napi 15, 110 nausithous 161 neurici 167 nexa 162 nivealis 163
Noctua 162, 185 noctuella 118, 121, 163 Nomophila 118, 121, 163 Nonagria 162, 167 Notodonta 81, 166 nubigera 116, 121 nupta 167 nymphaeata 163 Nymphalis 190, 216 Nymphula 163 f. obscura (A. hispidaria) [167
obstipata 117, 121, 186 ocellaris 166 ochroleuca 162 Ochropleura 110 Ochrostigma 166, 203 Odezia 142 Odontosia 185 Olene 203, 219 oleracea 187 Omphaloscelis 162 Operophtera 110 Opigena 186 Opisthograptis 186 Oporinia 167 or 186
Orthonama 117, 121, 186 paleacea 167 Palpita 118, 121 Papilio 112, 161 Paradiarsia 166 Pararge 110 *parasalmani 189 Parasemia 166 pavonia 220 Pelurga 187 pendularia 203 *percanella 189 Peridroma 116, 121 Perizoma 162 perplexa 203 Pheosia 187 phlaeas 110 Phlogophora 167 phoebe 166, 218 Photedes 167, 188 Phragmataecia 203 Pieris 13, 110, 112, 120 pilosaria 165, 167 pinastri 163 pinella 163 pini 203 pinicolana 100 Plagodis 167, 203 plantaginis 166 Platyptilia 163 plecta 110
plexippus 115, 121, 158 Plusia 116, 121 Plutella 118, 122 polychloros 190 Polychrisia 162, 187
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
253
**polygona 186 Polygonia 166 polygrammata 1 86 polyodon 162, 203 Polyommatus 110 Polyploca 166 Pontia 112, 120 populi (Laothoe) 163,
[215
populifolia 161 porcellus 185, 217 f. porima (A. levana) 203 Porthesia 110 prasina 166 procellata 162 pronuba 162
**f. pseudoalbingensis (A.
[flavicornis) 166 pudibunda 110 pulla 161 purpurata 203 pygarga 187 pygmaeana 126 pygmina 188 Pyrausta 119, 122, 163 pyritoides 187 rapae 13, 110, 112, 120 raptricula 167 Rhyacia 161 Rhyacionia 100 Rhyparia 203 ridens 166 Rivula 187
rubi (Diarsia) 110, 188 rubiginea 203 rupicapraria 167 rufa 203 rufata 203 salicalis 162 salicis 119 Saturnia 220 saucia 116, 121 scabriuscula 187 Scotia 110, 115, 121, 162, [186, 187
secalis 110 Semiothisa 162 senex 203 Sentha 203 sericealis 187 sicula 203 signaria 162 similis 166, 187 simulans 161 solidaginis 185 sparganii 167 spectrana 148 Spectrum 115, 121, 164 Sphinx 110, 164 Spilosoma 110 splendens 186 splendidella 163 Spodoptera 116, 121, 154
Stauropus 166 stellatarum 115, 121 sticticalis 119, 122 strigosa 166 syringaria 186, 187 tau 220 teleius 161 tenuis 189 Tethea 186 Thamnonoma 203 Theria 167 Tholera 148 Thumatha 203 togata 165 *tollamsiella 189 *tolliella 189 Tortrix 120, 122 torva 81, 166 tremula 187 tridens (Calamia) 186 trifolii (Discestra) 162 trifolii (Lasiocampa) 219 tristellus 163 Tritophia 166, 218 tritophus 81, 166, 186 tuberculana 166 turca 166, 203 typhae 167 Tyria 87, 126, 190 Udea 118, 121, 163 unanimis 167 unionalis 118, 121 unipuncta 116, 121 urticae (Aglais) 110, 112, [152, 216
valeriella 126 Vanessa 110, 113, 120,
[158
velitaris 166, 203 versicoiora 219 viminalis 162 vinula 186 virens 186 viridana 120, 122 wauaria 203 Xanthorhoe 203 Xylena 119, 122 xylostella 118, 122 zelleriella 189 ziczac 218
Neuroptera
abbreviata 103 afghana 103 altaica 103
Anisochrysa 101, 103, 104 astarte 103 carnea 103
Chrysopa 101, 102, 104 Chrysoperla 101, 103 d erbend ica 101 dubitans 103 flavifrons 103
formosa 103 gobica 101, 104 gobiensis 103 Hemerobius 101 hummeli 103 iranica 103 Metachrysopa 101 mongolica 101, 102, 103, [104
nanchanica 101 nigricostata 103 paghmana 103 phyllochroma 103 Prochrysopa 101, 103 reticulata 101, 104 *schamona 102, 103, 104 sinica 103 Suarius 102, 103 sybaritica 101 venosa 101, 103, 104 ventralis 103 walkeri 103
Odonata
Aeshna 140 Anax 140 arctica 141 boltoni l4l Calopteryx 142 cancellatum 140 Coenagrion 140 Cordulegaster l4l Crocothemis 141, 142 cyanea 140 cyathigerum 140 danae 140 dryas 140 dubia 140 elegans 140 Enallagma 140 erythraea 141, 142 flaveolum 140 grandis 140 imperator 140 Ischnura 140, 141 juncea 140 Lestes 140 Leucorrhinia 140 Libellula 140 mixta 140 nymphula 140 Orthetrum 140 Platycnemis 141 puella 140 Pyrrhosoma 140 quadrimaculata 140 rubicunda 140 Somatochlora l4l sponsa 140 Sympetrum 140 viridis l40 vulgatum 140
254
ENTOMOLOGISCHE BERICHTEN, DEEL 31, 1971
PLANTAE Acer 223
- campestre 73, 74, 75
- cappadodcum 76
■ - macrophyllum 75
- opalus 79
- platanoides 76
Achillea millefolium 219 Armeria maritima 139 Artocarpus incisa 51, 54
- integrifolia 51
Aster 155 Azalea 155 Betula 219 Buddleia 110 Calluna vulgaris 219 Campanula 221 Carex extensa 139 Carica papaya 51 Cassia 59
Centaurium pulchellum
[139
Chamaenerion angusti- [folium 216, 221, 228 Cicuta 223 Circium 221 Citrus 45, 51, 59 Cordia 51
Cornus stolonifera 155 Corynephorus canescens
[16
Crataegus 155, 219, 220,
[222
Epilobium 155 Erica tetralix 219 Erigeron canadensis 155 Eryngium campestre 132 Festuca rubra 139 Ficus religiosa 123 Fragaria 149, 155 Frangula 221
- alnus 131
Freesia 151 Galium 216
- saxatile 219
- verum 217, 219
Genista anglica 219
- pilosa 219
Glaux maritima 139 Gloxinia 60 Heracleum 223 Hevea brasiliensis 51 Hieracium pilosella 219 Hippophaë rhamnoides
[219
Juncus anceps 139
- gerardi 139
Lactuca 149
Leontodon autumnalis 139 Ligustrum 219 Lysimachia vulgaris 221 Manihot utilissima 51 Medicago 219 Myrica gale 219 Odontites litoralis 139 Oenothera 155, 216 Pelargonium 217 Phaseolus 57, 58 Phragmites communis 93, [95, 97
Pisolithus tinctorius 123 Plumeria 59
- alba 51, 54
Polygonum 186
- mite 221
Populus pyramidalis 81
- tremula 82, 215,
[218, 219
Prunus domestica 93
- serotina 219, 220
- spinosa 219
Pyrus malus 155
Quer eus robur 150, 219
Reseda lutea 79
Rhus 155, 156
Ricinus communis 51, 59
Robinia 223
Rosa 219
Rubus 219, 220, 221, 228 Rumex 186, 219 Salix alba 66
- aurita 217
- caprea 66
- cinerea 217
- fragilis 68
- purpurea 68
- repens 63, 66, 71,
[219
- triandra 66
Sarothamnus scoparius
[219
Schoenus nigricans 139 Senecio jacobaea 87 Sequoia 155 Sinningia 60 Sonchus 149 Sorghum 156 Streptocarpus 60 Taraxacum 149 Triglochin maritima 139 Trifolium 155, 219
- fragiferum 139
- repens 139
Thymus serpyllum 221 Ulmus 219
Vaccinium corymbosum
[155
- myrtillus 219
Vitis labrusca 51
Correcties
p. 17, regel 17 van boven: tumides moet zijn tumidus. p. 139, regel 10 van onderen: Trichlogin moet zijn: Triglochin.
p. 202, regel 8 van boven: calcaratus C. Koch moet zijn erythrocephalus C. Koch, p. 221, regel 15 van onderen en p. 228, regel 21 van onderen: Chamaenerium moet zijn:
Chamaenerion.
p. 224, regel 16 van boven: nugdunensia moet >zijn nugdunensis.
DC
co
_ m
I1I1SNI NVINOSH1MS S3 I BVH 8 ll~LI B RAR I E S ^SMITHSONIAN INST UTION z _ _ _ w “
■** § ./
s a&ar
2 -o^dC^/ £ '4$$^ j§ ^
CO Z CO * Z CO
ARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOlinillSNI NVINOSH1IWS S3IBVaail
CO ^ _ __ CO — CO
1I1SNI NVINOSHimS S3ldVaail LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION r" > Z r- Z r~
^ o
g (I L
0/3 '^r ivAsv^x m ^ m W
A R I ES SMITHSONIAN INSTITUTION^NOIlfUllSNI ~NVIN0SH1IWS S3 I d VB a 11
_ _ z \ co 2 co
S < -XX S
I 'W' § y I s
iiiSN^NViNosHiiws^sa I a va a nzu b rar i es^smithsonian institution
^ ^ _ ~ co —
_ O
Z _J Z
ARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOIlfUllSNI NVINOSH1IINS S3 I 8VH8 11 z r- _ z r- .. z
m
UI1SNI NVINOSHJLIIAIS 's3 I B VB 3 I1~L I B R AR I ES^SMITHSONIAN INSTITUTION
2! w Z CO 2 Vv,.
< ><v\väso^x S , < ... ^ ...
> ‘W'- 5 ^ _
AR I ES^SMITHSONIAN INSTITUTION NOIlfUllSNI NVINOSH1I IMS°°S3 I 8 VB 8 11
co co — CO
UI1SNI NVIN0SH1IINS SlIBVBail LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION r" V z r- z ~
m
co •'’**' — co " £ co
ARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOIlfUllSNI NVIN0SH1IWS S3iaV8ail
ES SMITHSONIAN INSTITUTION NOliniliSNI NŸINOSH1IWS SSISVaaiT LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOIlfUllSNI
co
Ml NVINOSH1IIMS S3 lavaaiT LIBRARIES SMITHSONIAN INSTITUTION NOIlfU
21 _ 2. v> +' . (/) p; C/)
✓ I I V S
31 CO 0
£ > -V 2 ^ > '^n^y ^ > <4Ü
co Z 00 * 2 - ^ \ £
S SMITHSONIAN INSTITUTION NOIIDJLIISNI NVIN0SH1IWS S3iavaaiT LIBRA
CO m CO (/) —
»
O — XgUllSgX O __ x^jgs^/ O
ihnvinoshiiims S3 1 a vy a 11 librari es2 Smithsonian-1 institution 2 Nouni
' v Z r* 2 r* 2:
oÖVn\ O ~ /'TÖT^'v O
m v' 2: NcLh/asv^X m ^ m
CO _ CO E CO f;
S^SMITHSONIAN ^INSTITUTION NOIJ.nj.USNI NVINOSHIIIMS S3iavuan LIBRA
2 ^ <
I = NVIN0SH1IWS^S3 I a Va 8 ll_ LIBRARIES SMITHSONIAN__INSTITUTION N0I1 -
: 1 Ä, 1 aJ J
< (I aö -I fàp 5 JMpIPfe h ï
œ \î i..jSK/ c tefe ^j) 5 Æf'Æ'-'d: ;l <
CQ W
CD
O o
2 -j 2 _J ^ _j
3 SMITHSONIAN INSTITUTION NOliniliSNI NVIN0SH1IWS S3IBVaaJ1 LIBRA
z “ Z r- 2: f
m ^ X^oiix^iX m vj XiOijis^/ m
CO — CO \ E CO
nvinoshiuns S3 1 ava a n libraries Smithsonian institution Nouni
Z ^ _ ^ Ç0 Z vV. . co 2: CO
.< 5 s< ä . . <:
z -h . ^ ' z: <
CO 2 CO * 2 - ^ *-.2
5 SMITHSONIAN INSTITUTION NOliniliSNI NVIN0SH1IIAIS S3iavaail LIBRA
00 = co - co -
co
O pcX^ __ o ^ ^ N^>nxs^X Q "^QaTTc
I NVIN0SH1II/MS S3 I a va a IT LIBRARI ES^ SMITHSONIAN^ INSTITUTION 2 NOlini
~ V z J~ 2: r~ 2
oÖTo\ O jrÆr. Z,
DO ;o
% >
_ .
m ^ m ^
AN INSTITUTION NOliniliSNI “nVINOSHHWS^ S3 iaVaail”L,BRA z V co z co z: «
<r \* ?* ^ «< _ _ S’* *»>. î-r _ : _